ISSN: 2407-9863
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ, Σωτήρης Σέρμπος
40
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ: Γερμανία - Η.Π.Α. - Ρωσία Δρ. Σωτήρης Σέρμπος, Επικ. Καθηγητής Δ.Π.Θ.
ΤΟΜΕΑΣ Α’
1
Μάρτιος 2016
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 40
Η Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ), είναι ανεξάρτητος επιστημονικός - ερευνητικός φορέας, μια «δεξαμενή σκέψης», με νομική μορφή αστικού σωματείου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που ιδρύθηκε το 2014 με έδρα την Αθήνα. Τα ιδρυτικά μέλη και τη βάση των μελών της ΑΣΑ αποτελούν επιστήμονες που προέρχονται από τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας, που είναι διδάκτορες ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων ή κάτοχοι άλλων υψηλού επιπέδου τίτλων σπουδών, με πλούσιο επιστημονικό, ερευνητικό και συγγραφικό έργο και συνεργασία με ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, κέντρα μελετών και ινστιτούτα, σε διάφορα επιστημονικά πεδία. Επίσης, μέλη της ΑΣΑ είναι προσωπικότητες του διπλωματικού και ακαδημαϊκού χώρου και άλλοι επιστήμονες υψηλού κύρους με επιστημονική δραστηριότητα σε γνωστικά αντικείμενα τα οποία συνάδουν προς τους σκοπούς της. Σκοπός της ΑΣΑ είναι η ανάπτυξη επιστημονικού έργου και δράσεων στα πεδία των Στρατηγικών Σπουδών, της Άμυνας, της Ασφάλειας και της Εξωτερικής Πολιτικής, η εκπόνηση επιστημονικών αναλύσεων, ερευνών και μελετών καθώς και η παροχή εξειδικευμένων συμβουλευτικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών στα παραπάνω πεδία, σε φορείς του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα και σε φυσικά πρόσωπα, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Για την υλοποίηση των στόχων της η ΑΣΑ έχει οργανώσει τέσσερεις Επιστημονικούς Τομείς: (1) (2) (3) (4)
Ανάλυσης Στρατηγικού Περιβάλλοντος, Ανάλυσης Αμυντικής Πολιτικής και Ασφάλειας Ανάλυσης Συστημάτων, Τεχνολογίας και Οικονομίας, Επιχειρησιακής Έρευνας, Διοικήσεως και Ελέγχου.
Μεταξύ των στόχων της ΑΣΑ περιλαμβάνεται η ανάπτυξη συνεργασιών με διεθνείς οργανισμούς, με ακαδημαϊκούς - επιστημονικούς φορείς και άλλα κέντρα επιστημονικής έρευνας με συναφές αντικείμενο, καθώς και με έγκυρους επιστήμονες, στρατιωτικούς, διπλωμάτες, κ.ά., στο εσωτερικό και το εξωτερικό, ιδίως στο ευρω-ατλαντικό και το ευρύτερο μεσογειακό περιβάλλον. Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ www.acastran.org asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses
Μελέτει το παν - Ακούων όρα - Γνους πράττε
2
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ, Σωτήρης Σέρμπος
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ: Γερμανία - Η.Π.Α. - Ρωσία Δρ. Σωτήρης Σέρμπος Επικ. Καθηγητής Δ.Π.Θ.
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 40 Μάρτιος 2016
3
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 40
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ – Νο40 / Μάρτιος 2016 Τίτλος: Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ: Γερμανία – Η.Π.Α. Ρωσία Συγγραφέας: Δρ. Σωτήρης Σέρμπος, Επίκουρος Καθηγητής Δ.Π.Θ.
Εκδότης: Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) Σχεδιασμός – ηλεκτρονική επεξεργασία: ΑΣΑ – Φίλιππος Παρίσης Copyright © Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ, asa@acastran.org http://www.acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses ISSN: 2407-9863 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.
4
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ, Σωτήρης Σέρμπος
Σχετικά με τον συγγραφέα
Ο Σωτήρης Σέρμπος είναι Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Υπηρέτησε με την ιδιότητα του ειδικού συμβούλου/εμπειρογνώμονα στα Υπουργεία Εξωτερικών, Οικονομικών, Εθνικής Άμυνας, Μακεδονίας - Θράκης και στο Κέντρο Ερευνών Ν.Α. Ευρώπης του Πανεπιστημίου Sheffield. Έχει διδάξει Δημόσια Διοίκηση & Πολιτική στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Διεθνείς Σχέσεις στο American College of Thessaloniki. Το ακαδημαϊκό έτος 2014-2015, ήταν ακαδημαϊκός εταίρος και υπότροφος του Ιδρύματος Fulbright στο πεδίο των σχέσεων Ε.Ε.-Η.Π.Α. και της κρίσης χρέους στην Ευρωζώνη. Οι δημοσιεύσεις του επικεντρώνονται σε θέματα ευρωατλαντικών σχέσεων, εξωτερικών σχέσεων της Ε.Ε. με έμφαση στο χώρο της ΝΑΕ, καθώς και της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Είναι συγγραφέας του βιβλίου «Τουρκία και Ε.Ε.: Ο Ρόλος της Εσωτερικής Πολιτικής και του Διεθνούς Παράγοντα στον Ευρωπαϊκό Προσανατολισμό της Τουρκίας». Είναι Μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων.
5
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
6
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 40
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ, Σωτήρης Σέρμπος
Προοίμιο Τις περισσότερες φορές το μεγαλύτερο λάθος αλλά και η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η προσπάθεια σύλληψης και προσδιορισμού του μέλλοντος με τη ματιά και την οπτική του παρόντος. Το ευρωπαϊκό περιβάλλον του 21ου αιώνα είναι πολύ πιο σύνθετο από αυτό που χαρακτήριζε τις περασμένες δεκαετίες. Η διευρυμένη ΕΕ των εικοσιοκτώ (28) κρατών-μελών διακρίνεται από ενισχυμένη ποικιλομορφία. Το κοινό ιστορικό παρελθόν χρωματίζεται σήμερα από διαφορετικές πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικέςαναπτυξιακές διαδρομές και, κυρίως, με διαφοροποιημένες κατά περίπτωση ευρωπαϊκές προτιμήσεις και στρατηγικές. Με αποτέλεσμα, να έχει απαντηθεί με λάθος τρόπο το θεμελιώδες ερώτημα που βασανίζει την Ευρώπη. Πώς δηλαδή η Ε.Ε. να διαχειριστεί την απώλεια μέρους της ισχύος της, διατηρώντας παράλληλα τη θέση και την ανταγωνιστικότητα της στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Αποτελεί επίσης αδιαμφισβήτητο γεγονός πως η ρευστότητα της οικονομικής κρίσης στην Ε.Ε εισάγει και στοιχεία γεωπολιτικής αβεβαιότητας. Στο σημερινό ιστορικό σταυροδρόμι, πέρα από τις προσδοκίες που έχει καλλιεργήσει η Ε.Ε. στους πολίτες της, παρατηρείται η έντονη ανησυχία να μη μετατραπεί η ευρωπαϊκή ιδέα σ’ ένα πρόγραμμα τακτικισμών, άγονων και υπονομευτικών διεκδικήσεων, οδηγώντας εν τέλει σε μια Ευρώπη μειωμένων απαιτήσεων. Με την «παλαιομοδίτικη» γεωπολιτική να επιστρέφει δυναμικά από το χρονοντούλαπο της ιστορίας, η καταγραφή μεμονωμένων γεγονότων κάθε άλλο παρά αρκεί για να κατανοήσουμε τις δυναμικές που αναπτύσσονται ως απόρροια της σύγκρουσης των δυνάμεων της αλλαγής με τις δυνάμεις της συνέχειας. Άλλωστε, χωρίς να αντιληφθούμε τη «μεγάλη εικόνα» που διέπει το αναλυτικό πλαίσιο, είναι ανέφικτο να αξιολογήσουμε ορθά τις περιφερειακές της διαθλάσεις. Προς αυτή την κατεύθυνση, τόσο η μελέτη της γεωπολιτικής όσο και η ανάλυση της εξωτερικής πολιτικής το λιγότερο απαιτούν μια ψύχραιμη και ρεαλιστική ανάγνωση της πραγματικότητας.
7
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
8
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 40
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ, Σωτήρης Σέρμπος
Εισαγωγικές παρατηρήσεις Η μεθοδολογία του άρθρου διέπεται από διεπιστημονικότητα, επιχειρώντας να σκιαγραφήσει μια συνοπτική περιδιάβαση στις δύσβατες ευρωπαϊκές διαδρομές όπου διασταυρώνονται οι δρόμοι της πολιτικής οικονομίας με εκείνους των διεθνών σχέσεων. Όλοι γνωρίζουμε πως για περισσότερο από μια δεκαετία, ισχυρά παγιωμένα συμφέροντα που προσδιόρισαν τα οικονομικά μοντέλα στην Ευρώπη αναπτύχθηκαν τόσο στις πλεονασματικές (πιστωτές) όσο και στις ελλειμματικές οικονομίες (χρεώστες). Εξέλιξη που επέτρεψε σοβαρότατες μακροοικονομικές ανισορροπίες μεταξύ των κρατώνμελών της Ευρωζώνης και είχε ως επακόλουθο την εσφαλμένη διαίρεση ανάμεσα σε οικονομίες πιστωτές και οικονομίες χρεώστες. Η επικράτηση αυτής της διαίρεσης έναντι της υιοθέτησης μιας συγκροτημένης πανευρωπαϊκής πολιτικής ως απάντηση στην κρίση χρέους, πέρα από τη διατήρηση συστημικής αστάθειας, δομικών αδυναμιών και έλλειψης εμπιστοσύνης, εισήγαγε και στοιχεία γεωπολιτικής αβεβαιότητας. Ειδικότερα, εξαιτίας του ρήγματος ανάμεσα σε πιστωτές και χρεώστες, όχι μόνο διαταράχθηκαν οι οικονομικές σχέσεις στην Ευρώπη αλλά και επαναπροσδιορίστηκαν οι ενδοευρωπαϊκοί συσχετισμοί ισχύος. Καταλήγοντας σε ασυντόνιστες προσπάθειες, καθυστερήσεις και συνεχείς πελαγοδρομήσεις ως προς τη σφυρηλάτηση -εντός σφικτών χρονοδιαγραμμάτων- των αναγκαίων δομών πολιτικής και οικονομικής διακυβέρνησης της Ε.Ε. (π.χ. η περαιτέρω ενίσχυση των εξουσιών της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας μέσω του ενιαίου μηχανισμού εποπτείας των τραπεζών της Eυρωζώνης από κοινού με έναν αποτελεσματικό μηχανισμό εξυγίανσης ή/και εκκαθάρισης χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων). Επιπλέον, για όσο διάστημα η θεσμική αρχιτεκτονική που χρειάζεται η Ευρώπη προσκρούει στο έλλειμμα πολιτικής πυξίδας και κεντρικής καθοδήγησης, προλειαίνει το έδαφος για την παρουσία γεωπολιτικών διλλημάτων με αντίκτυπο τόσο στην Ευρώπη όσο και στις Η.Π.Α. Προς αυτή την κατεύθυνση, η κρίση στην Ουκρανία και ο αποσταθεροποιητικός ρόλος της Ρωσίας αποτελούν ενδεικτικά παραδείγματα για την αυξανόμενη ανησυχία αναφορικά με τις στρατηγικές επιπτώσεις της κρίσης χρέους στην Ευρώπη από κοινού με την γεωπολιτική αναγκαιότητα διατήρησης της ευρωατλαντικής κοινότητας ενιαίας και συντονισμένης. Τα παραπάνω, υπαγόρευσαν την ανάγκη ενεργούς και διττής παρέμβασης εκ μέρους της Ουάσινγκτον στα ευρωπαϊκά δρώμενα. Στο πλαίσιο μια διαφοροποιημένης γεωπολιτικής στρατηγικής που συνάδει με την ιδιότητα των Η.Π.Α. ως εξωτερικός εξισορροπιστής που διαμορφώνει την αναγκαία περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων προκειμένου: α) να ανασχεθεί η ρωσική επιθετικότητα και β) να διατηρηθεί η Ευρώπη ενωμένη και ικανή να διατηρήσει «ζωντανή» την περαιτέρω διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
9
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 40
Απορρίπτοντας την επανεξισορρόπηση της Ευρωζώνης. Τι συμβαίνει μετά; Σε μια τέτοια ευρωπαϊκή γεωγραφία, όπου και οι συσχετισμοί ισχύος έχουν διαφοροποιηθεί, οι δυσκολίες αναζήτησης κοινών τόπων και στρατηγικής συνδιαχείρησης των κεκτημένων τη ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης έχουν ανησυχητικά αυξηθεί. Γιατί όμως η σημερινή κρίση είναι διαφορετική από τις προηγούμενες που αντιμετώπισε η Ευρώπη και πολύ πιο σοβαρή; Δημοκρατικό έλλειμμα είχαμε και παλαιότερα, αλλά οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ ήταν συσπειρωμένες στο να προωθήσουν το ευρωπαϊκό σχέδιο. Σε μεγάλο βαθμό, ακόμα και ερήμην των λαών της Ευρώπης. Σήμερα τι έχουμε επιπλέον; Οι ελίτ της Ευρώπης όχι μόνο δεν είναι συσπειρωμένες αλλά βρίσκονται σε αντίθεση μεταξύ τους. Και αυτό διότι είναι διαιρεμένες σε χρεώστες και πιστωτές, έχοντας εμπλακεί σε ένα παιχνίδι διαπραγμάτευσης γύρω από το φορτίο διαχείρισης του χρέους. Είναι αυτή η θεμελιώδης διαίρεση που συνεχίζει να προκαλεί ένα επίμονο έλλειμμα πολιτικής και μια οξεία κρίση ευρωπαϊκής ηγεσίας. Την ίδια στιγμή, περί των κοινωνικών αντιλήψεων, η προσέγγιση της Ευρώπης από το ατομικό αλλά και συλλογικό υποσυνείδητο των πολιτών -ιδιαίτερα των νεότερων γενιών- δεν συνδέεται με τις πραγματικότητες της μεταπολεμικής περιόδου και του Ψυχρού Πολέμου Πόσω μάλλον όταν η πορεία ενίσχυσης του διακρατικού στοιχείου από κοινού με τον παραγκωνισμό των θεσμικών οργάνων στου κόλπους της Ε.Ε. και της αντιμετώπισης των ευρωπαϊκών ζητημάτων από μυωπικές και άγονες εθνικές σκοπιές δεν παρουσιάζουν σημάδια αναχαίτισης, συνεχίζοντας να διαβρώνουν το αξιακό κεκτημένο μισού και πλέον αιώνα1. Ένα στοιχείο που δεν υπήρχε στο παρελθόν και σήμερα από κοινού διαχέεται σε πολλά κράτη-μέλη της Ε.Ε. (χρεώστες και πιστωτές) υπό τη σκέπη ενός στοχευμένου λαϊκίστικου αυταρχισμού, που κοστίζει ακριβά και συμβάλλει αποσταθεροποιητικά στο εσωστρεφές παρόν και το αβέβαιο μέλλον της Ευρώπης (η αποτυχημένη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης εκ μέρους της Ε.Ε. αποτελεί ένα ενδεικτικό παράδειγμα που οφείλεται στα προϋπάρχοντα ρήγματα μεταξύ των ευρωπαϊκών ελίτ τα οποία και εμβαθύνει). Εξέλιξη που καθιστά ακόμα πιο δύσκολή την απότομη στροφή πολιτικής εκ μέρους των πολιτικών ελίτ οι οποίες διαθέτουν πλέον περιορισμένα περιθώρια κινήσεων στο εσωτερικών των κρατών-μελών τους. Επιστρέφοντας στα αίτια της κρίσης, όσο η Ευρώπη αποτυγχάνει να ξεπεράσει την κρίση χρέους, τόσο η παγκόσμια οικονομία θα αδυνατεί να ανακάμψει. Αυτό που έπεται περιλαμβάνει την ομολογία μιας άβολης αλήθειας ως προς το κυρίαρχο οικονομικό
1
Ιδιαίτερη ανησυχία προξενεί το αυξανόμενο δημοκρατικό έλλειμμα ως απόρροια της μη ανάληψης ευθύνης για τις ενέργειες που ακολουθήθηκαν εκ μέρους των πολιτικών και οικονομικών ελίτ των χωρών της Ευρωζώνης την τελευταία δεκαετία. Ακόμα χειρότερα, τα εκλογικά σώματα στην Ευρώπη βρίσκονται σε μία κατάσταση όπου αποδέχονται τη ρητορική και τις διαπραγματευτικές μπλόφες των εθνικών τους ελίτ ως πραγματικά γεγονότα, παράγοντας μεταξύ άλλων έναν διευρυνόμενο και οπισθοδρομικό λαϊκισμό.
10
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ, Σωτήρης Σέρμπος
παράδειγμα της Ευρωζώνης και αποκαλύπτει το ελάττωμα της οικονομικής σκέψης των πιστωτών τα προηγούμενα έξι χρόνια. Με άλλα λόγια, το εξαγωγικό μοντέλο των πιστωτών δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς το καταναλωτικό μοντέλο των χρεωστών. Και αυτό διότι, αν και πρόκειται για δύο διαφορετικά μοντέλα, αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Πολύ απλά, το ένα δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς το άλλο, αν καταστραφεί το ένα καταστρέφεται και το άλλο και ούτω καθεξής. Από τη στιγμή όμως που οι πιστωτές αποδέχθηκαν τη δημοσιονομική πειθαρχία (ευρωπαϊκός νότος, Ανατολική Ευρώπη), η αναπόφευκτη συνέπεια είναι πως το μοντέλο ανάπτυξης της Γερμανίας στο σημερινό οικονομικό περιβάλλον είναι απλά ανέφικτο. Παρόλα αυτά, τα παγιωμένα συμφέροντα που έχουν διαχρονικά προσδιορίσει το μονόπλευρο εξαγωγικό μοντέλο της Γερμανίας, έχουν αποκρούσει την αλλαγή στρατηγικής και το πολλά υποσχόμενο άλμα προς το εμπρός. Αυτό της υιοθέτησης επεκτατικών πολιτικών τόνωσης της εσωτερικής ζήτησης. Ως εκ τούτου, οι προοπτικές οικονομικής ανάκαμψης της Ευρωζώνης παραμένουν ανησυχητικά ζοφερές. Ταυτόχρονα, ακόμα κι αν μια περαιτέρω κλιμάκωση της κρίσης χρέους έχει αποφευχθεί, η απουσία της γερμανικής επανεξισορρόπησης ανοίγει το δρόμο στο βασικό σενάριο όπου η Ε.Ε. εγκλωβίζεται σε μία περίοδο διαρκούς αναιμικής ανάπτυξης και παρατεταμένης στασιμότητας. Ένα σενάριο που ενσωματώνει όλους τους κινδύνους για την Ευρώπη, την παγκόσμια οικονομία και φυσικά τη διεθνή πολιτική. Πως αντιδρούν οι Η.Π.Α. σε μια τόσο ανησυχητική κατάσταση; Η γερμανική πολιτική είναι κυριολεκτικά αντίθετη από εκείνη της Αμερικής για το τι χρειάζεται να γίνει ώστε όχι μόνο να αποφύγουμε μια νέα οικονομική κρίση στην Ευρώπη αλλά και να ενισχύσουμε την ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας μέσω της αναζωογόνησης που θα προσφέρει μια οικονομικά εύρωστη Ε.Ε. Ως μη μέλος της Ε.Ε., η επιρροή των Η.Π.Α. στο σκέλος της ευρωπαϊκής οικονομικής πολιτικής είναι ξεκάθαρα περιορισμένη. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως από την αρχή της κρίσης η Ουάσινγκτον φρόντισε να προσεγγίσει το Βερολίνο και να επισημάνει τα όσο διακυβεύονται τόσο για την ευρωατλαντική όσο και για την παγκόσμια οικονομία. Υπογραμμίζοντας την πιεστική ανάγκη αναθεώρησης του αναπτυξιακού μοντέλου της Γερμανίας προκειμένου να αντιμετωπιστεί το ακανθώδες ζήτημα των μακροοικονομικών ανισορροπιών στο εσωτερικό της Ευρωζώνης. Άλλωστε, η αναγνώριση του προνομιακού ρόλου της Γερμανία εκ μέρους της Αμερικής ως τον ηγετικό παράγοντα που μπορεί να σταθεροποιήσει την Ευρωζώνη, να «ξεκλειδώσει» την ευρωπαϊκή οικονομία και να επανεκκινήσει έναν ενάρετο κύκλο ανάπτυξης, πηγαίνει χέρι-χέρι με την αποδοχή εκ μέρους του Βερολίνου μιας περισσότερο ισορροπημένης προσέγγισης σε σχέση με τα ενδογενή αίτια της ευρωπαϊκής κρίσης-χρέους ούτως ώστε να αποτραπεί ο επόμενος γύρος μιας βαθύτερης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.
11
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 40
Η κατάρρευση της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Αγοράς; Παρόλα αυτά, αν η επιλογή ενός περισσότερο διευρυμένου επιμερισμού των βαρών ανάμεσα σε πιστωτές και χρεώστες δεν κερδίσει έδαφος, μοιραία θα προσεγγίσουμε το κρίσιμο και χωρίς επιστροφή σημείο. Σ’ εκείνη της αποφασιστικής σημασίας κατάσταση, ακόμα κι αν ο μεγάλος πιστωτής (Γερμανία) είναι διατεθειμένος να προχωρήσει σε στροφή πολιτικής 180ο υπό την ομπρέλα μιας επεκτατικής στρατηγικής που θα αναζωογονήσει τη στάσιμη οικονομία της Ευρωζώνης, οι χρηματοδοτικές ικανότητες της Γερμανίας θα είναι ανεπαρκείς για να φέρουν εις πέρας ένα τέτοιας κλίμακας μέγασχέδιο. Με τον Ευρωπαϊκό Νότο να παραμένει εγκλωβισμένος σε μια παρατεταμένη περίοδο παγιωμένης ύφεσης, οι χώρες χρεώστες θα παραμένουν παγιδευμένες σε περιβάλλον αναιμικής ανάπτυξης όπου δεν θα καταφέρνουν να διατηρούν διαχειρίσιμα πλεονάσματα προκειμένου να ξεπληρώνουν το χρέος τους προς τους πιστωτές. Σε μια τέτοια συνθήκη, το ειδικό οικονομικό βάρος της ίδιας της Γερμανίας δεν θα είναι πλέον σε θέση να ανταποκριθεί στην ανάγκη διοχέτευσης τεράστιων πόρων ώστε να καθησυχάσει τους αυξανόμενους φόβους των διεθνών αγορών εξαιτίας της αναβάθμισης των κινδύνων πτώχευσης των εξουθενωμένων χρεωστών. Τα ποσά που θα απαιτηθούν για τέτοιου μεγέθους ρυθμίσεις θα είναι απλά μη διαθέσιμα. Τελευταίο αλλά διόλου αμελητέο, όταν μιλάμε για την οικονομία είναι οι προσδοκίες που διαμορφώνουν το περιβάλλον και την ψυχολογία των αγορών. Αν η στροφή πολιτικής δεν αποδώσει καρπούς στη Νότια Ευρώπη, οι κυβερνήσεις των χωρών του μεσογειακού νότου θα αντιμετωπίσουν πολύ μεγάλες δυσκολίες για να παραμείνουν αγκυροβολημένες στο λιμάνι της Ευρωζώνης/Ε.Ε. και θα επιλέξουν την έξοδο από αυτήν. Θα γλιτώσουν από την επιβληθείσα λιτότητα του Βερολίνου αλλά θα συσπειρώσουν τις υπόλοιπες χώρες. Τότε, τα ζητήματα ασφάλειας θα αποκτήσουν κεντρικό ρόλο και η πόρτα για την εισαγωγή προστατευτικών πολιτικών θα είναι πλέον ορθάνοικτη. Η κατάρρευση της εσωτερικής αγοράς θα είναι απλώς θέμα χρόνου.
12
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ, Σωτήρης Σέρμπος
Η εναλλακτική: Το γεωπολιτικό όραμα της Μεσευρώπης (Mitteleuropa) Με τη γεωπολιτική να λειτουργεί ως μεσοπρόθεσμη στρατηγική και θεωρώντας πως είναι σε γνώση του μεγάλου πιστωτή ένα τέτοιο αναπόφευκτο σενάριο, υπάρχει εναλλακτική στρατηγική για το Βερολίνο; Κι αν η Γερμανία, μία εξ ορισμού προσεκτική και χαμηλού-ρίσκου χώρα, εξετάσει την εφεδρική επιλογή της «πτώσης προς τα πίσω»; Έχοντας ακόμα χρόνο ώστε να προλάβει άνευ προηγουμένου γεγονότα, αποφασίσει την αποχώρηση της από την Ευρωζώνη προκειμένου να επιτρέψει την εξοικονόμηση των διαθέσιμων πόρων της ώστε αυτές να διοχετευτούν στην υπηρέτηση του γεωπολιτικού οράματος της Μεσευρώπης. Κοινώς, της γερμανικής αποκλειστικής κυριαρχίας στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη (ΚΑΕ). Στην περίπτωση που η Γερμανία αρνηθεί να βαδίσει ένα τέτοιο επικίνδυνο μονοπάτι γεμάτο από προβλήματα ασφάλειας, το μόνο διαθέσιμο εργαλείο πολιτικής για να διατηρήσει το μονοδιάστατο οικονομικό μοντέλο της εξαγωγικής ανάπτυξης προϋποθέτει την επιδίωξη μιας συνολικότερης στρατηγικής προσέγγισης που θα περιλαμβάνει τη θέσπιση μιας ενισχυμένης σχέσης με τη Ρωσία. Από κοινού με την αμιγώς οικονομική προσέγγιση που βασίζεται στον εμπορικό ρεαλισμό. Αναγνωρίζοντας δηλαδή τα οφέλη προώθησης ενός γερμανορωσικού άξονα που θα επιτρέψει να δοθεί μεγαλύτερη ώθηση στις γερμανικές εξαγωγές εξαιτίας των συσσωρευμένων παθογενειών της μηεκσυγχρονισμένης ρωσικής οικονομίας. Από την άλλη πλευρά, οι Η.Π.Α. θα δράσουν αποφασιστικά προκειμένου να ελαχιστοποιήσουν έναν τόσο σοβαρό παράγοντα κινδύνου που θα επιφέρει σωρεία στρατηγικών εμπλοκών συνολικά για την πολιτική της στην Ευρασία. Λαμβάνοντας υπόψη τη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε, η οικονομική και χρηματοδοτική επανεξισορρόπηση της Ευρώπης προσεγγίζεται ως μεσοπρόθεσμος στόχος και περιλαμβάνει γεωπολιτικές επιπτώσεις για όλους τους εμπλεκόμενους δρώντες. Συγκεκριμένα, κρίνεται μεθοδολογικά αναγκαίο να «ρίξουμε φώς» στο εάν και κατά πόσο η κρίση στην Ουκρανία και η στρατηγική σημασία της ευρύτερης Ευρώπης σηματοδοτούν την αλλαγή γεωπολιτικής τακτικής εκ μέρους των Η.Π.Α. Προκειμένου προοδευτικά να σφυρηλατηθεί μια λειτουργική ισορροπία δυνάμεων που κρατά την Ευρώπη ενωμένη και ικανή να διατηρεί την αργή αλλά με ώθηση στην περαιτέρω ολοκλήρωση κατεύθυνση της. Μάλιστα, μια τέτοια συνθήκη θέτει τα θεμέλια για τη διαμόρφωση ενός συνεργατικού μοντέλου θετικού αθροίσματος που συνάδει με τα στρατηγικά συμφέροντα όλων των κύριων παικτών της ευρωατλαντικής κοινότητας. Ως επακόλουθο του κεντρικού ρόλου της Γερμανίας και δυνητικό παράγοντα κινδύνου στο σημερινό ευρωπαϊκό περιβάλλον οικονομίας και ασφάλειας, ο σχεδιασμός πολιτικής εκ μέρους του Βερολίνου τοποθετείται ως ακρογωνιαίος λίθος στο πλαίσιο εκπόνησης της προαναφερθείσας μεσοπρόθεσμης στρατηγικής.
13
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
14
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 40
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ, Σωτήρης Σέρμπος
Ο ρόλος της Γερμανίας Το μέγεθος της ρωσικής αγοράς για την υποδοχή των γερμανικών εξαγωγών από κοινού με τη μεσοπρόθεσμη ενεργειακή εξάρτηση της Γερμανίας από τη Ρωσία, είναι στοιχεία που αναδεικνύουν την ισχυρή διαπραγματευτική θέση της Μόσχας έναντι του πιο αδύναμου και ευάλωτου Βερολίνου. Με το ευρωπαϊκό σχέδιο να διατρέχει πραγματικό κίνδυνο σοβαρής βλάβης, είναι ορατό δια γυμνού οφθαλμού πώς μέσω της Ουκρανίας ο Πρόεδρος Vladimir Putin εμπλέκει τη Ρωσία σε μια γενικότερη στρατηγική «διαίρει και βασίλευε». Προσμένοντας και επενδύοντας στη βήμα-βήμα υποχώρηση της ενοποιητικής διαδικασίας εξαιτίας της προοδευτικής αποδόμησης που θα επιφέρει ο αντίκτυπος της κρίσης χρέους στην Ε.Ε.. Εν πολλοίς, η μακροχρόνια γεωπολιτική στρατηγική του Κρεμλίνου προάγει την επιδίωξη μιας λιγότερο ενωμένης και περισσότερο κατακερματισμένης Ευρώπης. Με την Ε.Ε. να ταλαιπωρείται από ένα σχίσμα εξαιτίας του οποίου μπορεί και να μη συνέλθει ποτέ, η Ρωσία θα επιχειρήσει να κερδίσει έδαφος τόσο μέσω της ανάπτυξης μιας γαλλορωσικής σχέσης που θα αναχαιτίζει την αμερικανική επιρροή όσο και μέσω ενός γερμανορωσικού άξονα που θα επιτρέπει στη Γερμανία να διαδραματίσει έναν ολοένα και πιο ισχυρό ρόλο στη Μεσευρώπη. Προκειμένου να αποφευχθεί μια επικίνδυνη κλιμάκωση των διλημμάτων ασφαλείας στην Ευρώπη εξαιτίας του αυξανόμενου ανταγωνισμού δυνάμεων, ο κομβικός ρόλος της Γερμανίας για την αντιμετώπιση των ευρωπαϊκών ζητημάτων οικονομίας και ασφάλειας δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αγνοηθεί. Κι αυτό διότι συνιστά σοβαρό παράγοντα κινδύνου για τους μακροχρόνιους στόχους της αμερικανικής στρατηγικής στην Ευρασία (ο οποίος και προσλαμβάνεται ως ενιαίος χώρος στην εποχή της παγκοσμιοποίησης). Αν η διαδικασία περαιτέρω ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης καθυστερήσει ή ακόμα χειρότερα εκτροχιαστεί, οι Η.Π.Α. θα χρειαστεί να προχωρήσουν σε ανάσχεση της γερμανικής ισχύος και αποτροπής της συμμαχίας Γερμανίας-Ρωσίας. Με τη ρίζα του προβλήματος να εντοπίζεται ξεκάθαρα στο Βερολίνο, η κρίση στην Ουκρανία σηματοδοτεί την ανατροπή μιας τέτοιας πιθανότητας με τη Γερμανία να παραμένει προσδεδεμένη στο ευρωπαϊκό άρμα2.
2
Αξιοποιώντας την ιστορία ως μεθοδολογικό εργαλείο, αντιλαμβανόμαστε πως η Γερμανία εμφανίζει διαχρονικά σοβαρά ελλείμματα έως και απουσία εκπόνησης μεσομακροπρόθεσμης στρατηγικής στην εξωτερική της πολιτική. Αποτελεί αστάθμητο παράγοντα καθώς τα κριτήρια που εφαρμόζει δεν είναι πάντα τόσο ορθολογικά ή αλλιώς «ανοικτά». Συγκεκριμένα, το γερμανικό μοντέλο λειτουργεί με έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης και μια ιδιαίτερη κουλτούρα που εφαρμόζει εντός και εκτός συνόρων, επιτρέποντας ακόμα και την ανάμειξη ηθικοπλαστικών στοιχείων (βλ. προτεσταντική ηθική) που αλλοιώνουν την εκπόνηση στρατηγικού σχεδιασμού με γεωπολιτικά χαρακτηριστικά και θέτουν εν αμφιβόλω την προάσπιση ζωτικών συμφερόντων ακόμα και της ίδιας της Γερμανίας. Θα πρέπει επίσης να λαμβάνουμε υπόψη μας πως είναι συντονισμένος και πολυεπίπεδος ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας του καπιταλιστικού μοντέλου στη Γερμανία. Συμμετέχουν πολλοί δρώντες, είναι δε ιδιαίτερα άκαμπτος. Οδηγώντας σε μα-
15
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 40
Ο αντίκτυπος της ουκρανικής κρίσης: Οι Η.Π.Α. σε ρόλο «γεωπολιτικού εξισορροπιστή». Τίποτα δεν παραμένει ίδιο από τη στιγμή που ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. Barack Obama, κατά τη διάρκεια της 2ης θητείας του στον Λευκό Οίκο, εγκαινίασε τη νέα γεωπολιτική στρατηγική των Η.Π.Α. Εν πολλοίς, πρόκειται για μια διαφοροποιημένη στρατηγική που πλέον προωθεί (επιστρέφοντας στην ψυχροπολεμική περίοδο 1945-89) την επίτευξη μιας ισορροπίας δυνάμεων ανά παγκόσμια περιφέρεια, έχοντας αποδεχθεί (μετά τον George W. Bush) πως η πολιτική της μιας υπερδύναμης ή αλλιώς της μονoκρατορίας με άμεσες στρατιωτικές και οικονομικές επεμβάσεις ανά την υφήλιο την ξεπερνάει. Ειδικότερα, η υπερεπέκταση των Η.Π.Α. σε πολλά μέτωπα, η αμερικανική κρίση χρέους και τέλος οι μεγάλες απώλειες που κατέγραψε η εσφαλμένη πολιτική στο Ιράκ, αποτελούν ουσιώδεις παράγοντες που συνετέλεσαν στην προαναφερθείσα αλλαγή πλεύσης3. Κι αν ο Καβάφης αναρωτηθεί «Και τώρα τι θα γίνουμε χωρίς βαρβά-
κρόσυρτες διαδικασίες στη λήψη των αποφάσεων ως απόρροια αυτού που ονομάζουμε επίτευξη κοινωνικής συναίνεσης. Σε κάθε περίπτωση, η Γερμανία δεν αποτέλεσε ποτέ αποικιοκρατική δύναμη ούτε έχει διαδραματίσει ρόλο γεωπολιτικού παράγοντα με την αναγκαία κουλτούρα που οφείλει να τον συνοδεύει. Εκτός συνόρων, έχει μόνο με την ιδιότητα του «οικονομικού δρώντα» δραστηριοποιηθεί (ας μη λησμονούμε πως παλαιότερα ήταν οι Γάλλοι που σχεδίαζαν τις ευρωπαϊκές πολιτικές και οι Γερμανοί τις υλοποιούσαν αναλαμβάνοντας να επωμιστούν το μεγαλύτερο βάρος των χρηματοδοτικών αναγκών). Μόλις πρόσφατα ξεκίνησε να διαμορφώνει τη δική της πολιτική και ο δρόμος προβλέπεται μακρύς και δύσβατος. Αν και αποτελεί μια ωφέλιμη διαδικασία εκμάθησης για την ίδια τη Γερμανία, εξακολουθεί να ελλοχεύει ο κίνδυνος ατυχήματος. Παρόλο που οι Γερμανοί δεν έχουν στρατηγική διάλυσης της Ε.Ε., ένα τέτοιο ατύχημα θα μπορούσε να «τινάξει στον αέρα» το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Εξέλιξη που συνέβαλε στις αναγκαίες στρατηγικές παρεμβάσεις (βλ. Ουκρανία) και της πρόβλεψης δημιουργίας αντίβαρων εξισορρόπησης εκ μέρους των Η.Π.Α. 3
Ο χρονισμός υπαγορεύθηκε και από μία επιπλέον ανάγκη που επέβαλε η προοδευτική στροφή των Η.Π.Α. προς την περιοχή Ασίας-Ειρηνικού με στόχο τη στρατηγική εξισορρόπηση της Κίνας. Πιο απλά, είναι έκδηλη η ανάγκη επίτευξης μίας πιο στενής και ευνοϊκότερης γεωπολιτικής συνεννόησης με την Κίνα, σε περιφερειακά ζητήματα ασφάλειας με παγκόσμιες επιπτώσεις. Μειώνοντας τη στρατιωτική της παρουσία στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, η αμερικανική κυβέρνηση, με το βλέμμα της στραμμένο προς την Κίνα, συνεχίζει να προλειαίνει το έδαφος για το άλμα της προς την Ασία, με στόχο να είναι οι Η.Π.Α. εκείνες που θα αποτελέσουν τον κύριο μεσάζοντα-διαμεσολαβητή στις εξωτερικές σχέσεις του Πεκίνου. Μέσω αυτής της στρατηγικής, η Αμερική προσβλέπει στη διαφύλαξη του δικτύου των κύριων συμμάχων της στην περιοχή, στην προβολή της ικανότητας-ετοιμότητα της για ενδεχόμενη στρατιωτική δράση και πάνω απ’ όλα στην αποφυγή ανάπτυξης φυγόκεντρων τάσεων που θα ανατρέψουν την ασιατική ισορροπία δυνάμεων (οδηγώντας σε λιγότερο συνεργατικές πολιτικές ως συνέπεια των σφαιρών επιρροής που θα προλάβει να σφυρηλατήσει η Κίνα). Με τη γεωπολιτική να διέπεται από μεσοπρόθεσμο ορίζοντα και με τους Αμερικανούς να προκρίνουν την ισορροπία δυνάμεων έναντι της μονοκρατορίας, η μετατόπιση διαθέσιμων πόρων στο πλαίσιο της αμερικανικής στρατηγικής εξισορρόπησης στην Ασία είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον αποτελεσματικό συντονισμό μιας σειράς περιφερειακών συμμαχιών (μεταξύ άλλων και στο υπό διαμόρφωση νέο ευρωπαϊκό περιβάλλον ασφαλείας).
16
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ, Σωτήρης Σέρμπος
ρους. Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις», η απάντηση είναι πως η Αμερική επιθυμεί να εξακολουθεί να παρεμβαίνει και να ασκεί την επιρροή της, λειτουργώντας όμως ως εξωτερικός εξισορροπιστής και χωρίς να συμμετέχει άμεσα μέσω της ανάληψης στρατιωτικής δράσης σε περιοχές συγκρούσεων. Με τη γεωπολιτική να διέπεται από μεσοπρόθεσμο ορίζοντα και με τους Αμερικανούς να προκρίνουν την ισορροπία δυνάμεων έναντι της μονοκρατορίας, η μετατόπιση διαθέσιμων πόρων στο πλαίσιο της αμερικανικής στρατηγικής εξισορρόπησης στην Ασία είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον αποτελεσματικό συντονισμό μιας σειράς περιφερειακών συμμαχιών (μεταξύ άλλων και στο υπό διαμόρφωση νέο ευρωπαϊκό περιβάλλον ασφαλείας). Στην περίπτωση της Ε.Ε., δημιουργώντας ασφαλιστικές δικλείδες και σθεναρά υποστηρίζοντας τη στρατηγική της ενωμένης Ευρώπης (ασκώντας ανάλογες πιέσεις τόσο προς τη Γερμανία όσο και προς τη Γαλλία) που αναμφίβολα παρουσιάζει αυξημένη γεωπολιτική σημασία για την πολιτική των Η.Π.Α. στον ευρασιατικό χώρο. Ειδικότερα, στο επιχειρησιακό σκέλος της Ουκρανικής κρίσης, οι Ρώσοι αιφνιδιάστηκαν από την επιθετική κίνηση στην οποία προχώρησε η Δύση και είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή του φιλορώσου Προέδρου Viktor Yanukovych. Οι ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας υποτίμησαν τα όσα (Αμερικανοί και Ευρωπαίοι) είχαν προλάβει να προετοιμάσουν στην Ουκρανία τη δεκαετία που προηγήθηκε από κοινού με τη στάση που εν τέλει τήρησε ο ουκρανικός στρατός. Με τη Ρωσία να διατρέχει τον κίνδυνο να απολέσει το σύνολο της Ουκρανίας και να υποστεί μία πρώτου μεγέθους γεωπολιτική ήττα στο πλέον ακριβοθώρητο στολίδι του στέμματος της πρώην ρωσικής αυτοκρατορίας, η ρωσική αντεπίθεση με την προσάρτηση της Κριμαίας -ως τελευταία γραμμή άμυνας- κρίθηκε περισσότερο από αναγκαία για την αποσταθεροποίηση της Ουκρανίας. Επιφέροντας την αναστολή ως προς τη συμμετοχή της Ρωσίας στην ομάδα των G-8, την επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ Ρωσίας και Δύσης και τέλος την επιβολή οικονομικών κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας. Ταυτόχρονα, η ρωσική αντίδραση επέτρεψε στις Η.Π.Α. να ξεκινήσουν να προετοιμάζουν τη στρατηγική της νέας ισορροπίας δυνάμεων στην Ευρώπη. Υποχρεώνοντας πλέον τη Γερμανία (κράτος «κλειδί» στο στρατηγικό σχεδιασμό) όχι μόνο να μην παραμείνει ουδέτερη με την ιδιότητα του “free rider” αλλά να υποχρεωθεί να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο σε μία πιθανή συγκρουσιακή κατάσταση με τη Ρωσία. Αυτό εξηγεί -μεταξύ άλλων- το ρίσκο που ανέλαβαν αλλά και το ισχυρό κίνητρο που καθοδήγησε τις Η.Π.Α. προκειμένου να προχωρήσει η πολιτική της στην Ουκρανία. Ούτως ώστε, εκμεταλλευόμενοι τις εσφαλμένες τακτικές του Κρεμλίνου εξαιτίας του αιφνιδιασμού που υπέστη, να τοποθετήσουν τη Ρωσία σ’ ένα πλαίσιο αντιπαράθεσης από το οποίο πολύ δύσκολα θα καταφέρει μεσοπρόθεσμα να βγει νικήτρια. Με βάση την παρατήρηση που προηγήθηκε, τα γεωπολιτικά γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στην Ευρώπη ως απόρροια της κρίσης στην Ουκρανία επιτρέπουν στις Η.Π.Α. να ακολουθήσουν μια στρατηγική εξισορρόπησης της γερμανικής ισχύος ώστε το Βερολίνο να συνεισφέρει ενεργά και προπάντων εποικοδομητικά τόσο στη διασφάλιση
17
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 40
του μέλλοντος της Ε.Ε. όσο και της παρουσίας της Ευρώπης στο νέο υπό διαμόρφωση περιβάλλον ασφάλειας. Ως προς αυτό, η ουκρανική κρίση δημιουργεί ευνοϊκές προϋποθέσεις για την επανενεργοποίηση του γαλλογερμανικού άξονα και σταδιακά επανεκκινεί τη διαδικασίας μιας περισσότερο λειτουργικής και συνεκτικής Ε.Ε. Ομοίως, διευκολύνονται περαιτέρω οι γερμανικές προσπάθειες για κοινή δράση στο πλαίσιο επιδίωξης ενός γεωπολιτικού ρόλου συμβατού με τις προαναφερθείσες ευρωατλαντικές αντιλήψεις. Ως αποτέλεσμα των διλλημάτων ασφαλείας που έθεσαν στο τραπέζι οι Η.Π.Α., το Βερολίνο ενώνει δυνάμεις με την Ουάσινγκτον για την αντιμετώπιση της ρωσικής επιθετικότητας. Αναμφισβήτητα, χωρίς την αμερικανική υποστήριξη και της εγγυήσεις που αυτή παρέχει στα προβλήματα ασφαλείας της Ευρώπης, ο γεωπολιτικός ρόλος της Γερμανίας στην ΚΑΕ τίθεται εν αμφιβόλω. Ο δεύτερος παράγοντας που συνέβαλε στην άσκηση επιπλέον πίεσης στη γερμανική πολιτική έναντι της Ρωσίας, σχετίζεται με τις ισχυρές αντιδράσεις εκ μέρους των χωρών της ΚΑΕ για την απόκρουση της ρωσικής επιθετικότητας (με την αναβαθμισμένη γεωπολιτικά Πολωνία να τίθεται επικεφαλής αυτής της προσπάθειας). Σε αντίθετη περίπτωση, το Βερολίνο θα αναλάμβανε το ρίσκο απάλειψης του οράματος της Μεσευρώπης. Σε κάθε περίπτωση, οι χώρες της ΚΑΕ έχουν παραμείνει καχύποπτες και ποτέ δεν ενέκριναν την υπαγωγή τους στην απόλυτη επικυριαρχία της Γερμανίας. Άλλωστε, έχοντας υπόψη τα όσα διακυβεύονται εξαιτίας της αυξανόμενης ρωσικής αυτοπεποίθησης και του εντεινόμενου κινδύνου για την ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής, η Γερμανία είναι ανήμπορη να τις υπερασπιστεί από μόνη της. Τέλος, οι χώρες της ΚΑΕ δεν επιθυμούν να αποκλειστούν από σειρά κρίσιμων πολιτικών διαπραγματεύσεων που θα ακολουθήσουν μεταξύ Η.Π.Α. και Γερμανίας για το νέο περιφερειακό σύστημα ασφαλείας και να αναθέσουν έναν τέτοιο ρόλο αποκλειστικά στη Γερμανία.
Το Βερολίνο «κλειδωμένο» στο ευρωατλαντικό μέτωπο Με βάση τα παραπάνω, σχετικά με την πολιτική της Γερμανίας ως προς τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία εκ μέρους της Δύσης, είναι γεγονός ότι οι Γερμανοί δεν μπορούν πλέον να αποδεσμευτούν από το πλαίσιο που διαμορφώθηκε. Πέρα από να προσπαθούν να διαδραματίσουν μια διαλλακτική στάση, φορώντας το «καπέλο» του γεφυροποιού μέσω της ανάμειξης τους σε ωφέλιμες διπλωματικές πρωτοβουλίες για την αποφυγή ενός νέου γύρου κλιμάκωσης στην ουκρανική κρίση. Αν το Βερολίνο αποφασίσει να «σπάσει» το ευρωατλαντικό μέτωπο, θα καταβάλει υψηλό τίμημα με ορατό τον κίνδυνο να χάσει έδαφος στην ΚΑΕ. Τούτου λεχθέντος, δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως στο τέλος οι Γερμανοί τάχθηκαν εναντίον των Ρώσων και μάλιστα υπερακόντισαν. Την ίδια στιγμή, ούτε η Ρωσία άσκησε ισχυρή πίεση στη Γερμανία, θέτοντας της ένα δίλημμα το οποίο -επί του παρόντος τουλάχιστον- η Μόσχα δεν επιθυμεί να διατυπώσει. Προχωρώντας σε μία τέτοια κίνηση, η Ρωσία αναλαμβάνει το ρίσκο να ηττηθεί εκ νέου. Εξάλλου, ο Πρόεδρος Putin είναι εκ των πραγμάτων αναγκασμένος να επιλέξει
18
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ, Σωτήρης Σέρμπος
έναν επωφελέστερο μελλοντικά χρόνο, ευελπιστώντας τότε να καταφέρει καίριο πλήγμα που θα διασπάσει τη δυτική συμμαχία. Εκ παραλλήλου, παρά τις όποιες αντιδράσεις, δεν υπάρχουν ενδείξεις σθεναρών πιέσεων στο εσωτερικό της Γερμανίας που θα ανάγκαζαν την κυβέρνηση να αποσύρει την υποστήριξη της στο ζήτημα των ρωσικών κυρώσεων. Μολονότι κάποιας μορφής ειδική σχέση μεταξύ Βερολίνου και Μόσχας θα εξακολουθήσει να υφίσταται, το πραγματικό διακύβευμα ήταν πάντα να απομειωθούν οι μελλοντικές προοπτικές της.
19
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
20
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 40
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ, Σωτήρης Σέρμπος
Συμπέρασμα Εν κατακλείδι, επιλέγοντας μια πολιτική ισορροπίας δυνάμεων στην Ουκρανία, η αμερικανική στρατηγική αποτρέπει ένα πιθανό μελλοντικό άνοιγμα της Γερμανίας στη Ρωσία, «κλειδώνει» τη Γερμανία στο ευρωατλαντικό μέτωπο και καθίσταται ρυθμιστής της ευρωπαϊκής πολιτικής του Βερολίνου. Ούτως ώστε η Γερμανία, αναλαμβάνοντας τα βάρη και τις ευθύνες που απορρέουν από τον ηγετικό της ρόλο, να προχωρήσει με περισσότερη ευελιξία και αναγκαίους συμβιβασμούς για την επίτευξη μιας ευρύτερης και κυρίως ισορροπημένης πολιτικής συναίνεσης σε επίπεδο Ε.Ε. Με τον κίνδυνος ατυχήματος να ελλοχεύει, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας πως οι Η.Π.Α. ξεδιπλώνουν την πολιτική τους από απόσταση και εκ του ασφαλούς. Ταυτόχρονα, λόγω και των επιπτώσεων της προσφυγικής κρίσης, οι καταγραφόμενες ζημιογόνες επενέργειες αυξανόμενου ευρωσκεπτικισμού, λαϊκίστικου αυταρχισμού και δηλητηριώδους εθνικισμού δεν έχουν επαρκώς αντιστραφεί προκειμένου να αποτραπούν τα συμπτώματα μιας Ευρώπης σε αποσυναρμολόγηση. Όπως σκόπιμα έχει κατ’ επανάληψη τονίσει ο τέως Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jacques Delors «δεν υπάρχει μέλλον χωρίς μνήμη». Πέραν τούτου, οι σύγχρονες κοινωνίες και δημοκρατίες δεν κρίνονται μόνο από το ιστορικό τους παρελθόν, αλλά κυρίως από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν το παρόν και χτίζουν το μέλλον τους. Η πρόκληση που έχει η Ευρώπη μπροστά της είναι να προλάβει (;) να αναζωογονήσει και το τι είναι αλλά και τι μπορεί να κάνει. Εν προκειμένω, η χρονική υστέρηση (time lag) μπορεί να είναι πολύ μεγάλη δημιουργώντας εν τέλει σοβαρές εμπλοκές στην ενδυνάμωση της ενοποιητικής διαδικασία καθώς εκ των υστέρων μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα πως απαιτούνταν περισσότερος χρόνος για δομικές μεταρρυθμίσεις εκατέρωθεν (σε χρεώστες αλλά και σε πιστωτές). Προκύπτει δηλαδή κι ένας βαθμός αιτιώδους συνάφειας στην απευκταία περίπτωση αποτυχίας του εγχειρήματος. Αν και μειωμένος, ο κίνδυνος στην παρούσα φάση εξακολουθεί να είναι η Ευρωζώνη να χρειαστεί πολύ χρόνο για να κάνει πολύ λίγα, με αποτέλεσμα να σπαταλήσει το οπλοστάσιο της, την ώρα που οι επιλογές και τα εργαλεία πολιτικής δεν θα βρίσκονται εσαεί πάνω στο ευρωπαϊκό τραπέζι.4 Σα να μην αρκούσε αυτό, με την παθητική συναίνεση τοποθετημένη στο χρονοντούλαπο της ιστορί-
4
Όσο η ώρα αυτή καθυστερεί, με τα ευρωπαϊκά εργαλεία πολιτικής να δοκιμάζουν τις αντοχές τους από απρόβλεπτες εξελίξεις σε χώρες συστημικού κινδύνου (Ιταλία, Ισπανία) που θα ξεπερνούν τη δράση και την αποτελεσματικότητα τους, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες ενός ατυχήματος. Μάλιστα, στην περίπτωση που οι πιστωτές της Ευρωζώνης απολέσουν την αξιολόγηση που απολαμβάνουν από τις διεθνείς αγορές θα είναι ακόμα περισσότερο απρόθυμοι στο να ακολουθήσουν τις τόσο αναγκαίες επεκτατικές πολιτικές εσωτερικής ανατίμησης για την τόνωση της εγχώριας ζήτησης. Ακόμα χειρότερα, αν χρειαστεί να αφιερώσουν πόρους στα τραπεζικά τους συστήματα μπροστά στον αυξανόμενο κίνδυνο ενδεχόμενων χρεωκοπιών εκ μέρους των χρεωστών (με τους τελευταίους προοδευτικά να εγκλωβίζονται σ’ ένα εδραιωμένο υφεσιακό περιβάλλον όπου η πολυπόθητη εξωτερική ζήτηση για τη δημιουργία επαρκών πλεονασμάτων πλέον- δεν θα υφίσταται).
21
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 40
ας, το κρίσιμο ζήτημα ενός νέου αφηγήματος «περισσότερης Ευρώπης» μέσω μεγαλύτερης ολοκλήρωσης, απαιτεί σήμερα –περισσότερο από ποτέ άλλοτε- μια ευρεία δημόσια και κοινωνική συγκατάθεση. Στο τέλος της ημέρας, το λατινικό ρητό μας θυμίζει με νόημα: “Quinon proficit deficit” «όποιος δεν προχωρά, πάει προς τα πίσω»…
22
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ, Σωτήρης Σέρμπος
The Academy for Strategic Analyses (ASA) is an independent non-profit scientific and research institution, a think-tank, based in Athens. It was founded in 2014, by scientists from the Hellenic Armed Forces and Hellenic Security Corps, who hold a PhD or holders of other high level qualifications, with rich scientific, research and writing work and collaboration with Greek and foreign universities, research centres and institutes, in various scientific fields. Moreover distinguished personalities from military, diplomatic and academic areas and other high-profile scientists, became members of the Academy. The main task of the ASA is the development of scientific work and activities in the field of Strategic Studies, Defense, Security and Foreign Policy, the elaboration of scientific analyses, research and studies, as well as the provision of specialized advisory and educational services in those articles, at national, European and international levels. In this framework, the Academy's activities are developed within scientific areas, such as: (a) Analysis of strategic environment, (b) Analysis of the Defense and Security Policy, (c) System analysis, technology and economy, (d) Operational research, command and control. The Academy will cooperate with international organizations, academic-scientific institutions and other centers of scientific research with a related object, as well as with authoritative scientists, militaries, diplomats, etc., especially in the Euro-Atlantic and the wider Mediterranean environment. 10, Feidiou str., 10678 ATHENS www.acastran.org info@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses
23
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 40
Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ www.acastran.org, asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses
24
ISSN: 2407-9863