Ke42 complete

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟ, Ιωάννης Βιδάκης - Δημήτριος Γεωργαντάς

42

ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ-ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ-ΠΕΤΡΕΛΑΪΚΟ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ

Ιωάννης Βιδάκης και Δημήτριος Γεωργαντάς

ΤΟΜΕΑΣ Β’

1

Μάρτιος 2016

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ –42

Η Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ), είναι ανεξάρτητος επιστημονικός - ερευνητικός φορέας, μια «δεξαμενή σκέψης», με νομική μορφή αστικού σωματείου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που ιδρύθηκε το 2014 με έδρα την Αθήνα. Τα ιδρυτικά μέλη και τη βάση των μελών της ΑΣΑ αποτελούν επιστήμονες που προέρχονται από τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας, που είναι διδάκτορες ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων ή κάτοχοι άλλων υψηλού επιπέδου τίτλων σπουδών, με πλούσιο επιστημονικό, ερευνητικό και συγγραφικό έργο και συνεργασία με ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, κέντρα μελετών και ινστιτούτα, σε διάφορα επιστημονικά πεδία. Επίσης, μέλη της ΑΣΑ είναι προσωπικότητες του διπλωματικού και ακαδημαϊκού χώρου και άλλοι επιστήμονες υψηλού κύρους με επιστημονική δραστηριότητα σε γνωστικά αντικείμενα τα οποία συνάδουν προς τους σκοπούς της. Σκοπός της ΑΣΑ είναι η ανάπτυξη επιστημονικού έργου και δράσεων στα πεδία των Στρατηγικών Σπουδών, της Άμυνας, της Ασφάλειας και της Εξωτερικής Πολιτικής, η εκπόνηση επιστημονικών αναλύσεων, ερευνών και μελετών καθώς και η παροχή εξειδικευμένων συμβουλευτικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών στα παραπάνω πεδία, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Για την υλοποίηση των στόχων της η ΑΣΑ έχει οργανώσει τέσσερεις Επιστημονικούς Τομείς: (1) (2) (3) (4)

Ανάλυσης Στρατηγικού Περιβάλλοντος, Ανάλυσης Αμυντικής Πολιτικής και Ασφάλειας Ανάλυσης Συστημάτων, Τεχνολογίας και Οικονομίας, Επιχειρησιακής Έρευνας, Διοικήσεως και Ελέγχου.

Μεταξύ των στόχων της ΑΣΑ περιλαμβάνεται η ανάπτυξη συνεργασιών με διεθνείς οργανισμούς, με ακαδημαϊκούς - επιστημονικούς φορείς και άλλα κέντρα επιστημονικής έρευνας με συναφές αντικείμενο, καθώς και με έγκυρους επιστήμονες, στρατιωτικούς, διπλωμάτες, κ.ά., στο εσωτερικό και το εξωτερικό, ιδίως στο ευρω-ατλαντικό και το ευρύτερο μεσογειακό περιβάλλον. Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ www.acastran.org asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

Μελέτει το παν - Ακούων όρα - Γνους πράττε

2

ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟ, Ιωάννης Βιδάκης - Δημήτριος Γεωργαντάς

ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ-ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ-ΠΕΤΡΕΛΑΪΚΟ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ

Ιωάννης Βιδάκης και Δημήτριος Γεωργαντάς

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 42 Μάρτιος 2016

3

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ –42

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ – Νο42 / Μάρτιος 2016 Τίτλος: ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ - ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ-ΠΕΤΡΕΛΑΪΚΟ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ Συγγραφείς: Ιωάννης Βιδάκης και Δημήτριος Γεωργαντάς Εκδότης: Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) Σχεδιασμός – ηλεκτρονική επεξεργασία: ΑΣΑ – Φίλιππος Παρίσης Copyright © Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ

asa@acastran.org http://www.acastran.org, https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses ISSN: 2407-9863 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

4

ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟ, Ιωάννης Βιδάκης - Δημήτριος Γεωργαντάς

Σχετικά με τους συγγραφείς O Ιωάννης Βιδάκης εκπονεί διδακτορική διατριβή, στην Θεματική Ενότητα της Ενεργειακής Ασφάλειας, στο Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών, της Σχολής Επιστημών της Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Χίο, με επιβλέποντα τον καθηγητή Γιάννη Καρκαζή. Είναι μέλος του Ινστιτούτου Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ) και του (διαδικτυακού) Κέντρου Αμυντικών, Ενεργειακών και Γεωπολιτικών Ερευνών (ΚΑΕΓΕ -2010) το οποίο υπάγεται στο GEOPOLΑΒ με διευθυντή τον Καθ. Γιάννη Καρκαζή. (http://www.stt.aegean.gr/geopolab/) johnvidos2000@yahoo.gr Είναι ιδρυτικό μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ)

Ο Δημήτριος Γεωργαντάς είναι Πτυχιούχος του Οικονομικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εισήλθε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1985 ως Δόκιμος Σημαιοφόρος του Οικονομικού Σώματος, αποφοιτώντας στα τέλη του 1986. Έχει υπηρετήσει σε Πολεμικά Πλοία και Ναυτικές Υπηρεσίες, σε επιμελητειακές, εφοδιαστικές και επιτελικές θέσεις. Παράλληλα κατά την διάρκεια της σταδιοδρομίας του, έλαβε ΜΑ στα Logistics από το Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Φοιτά στο Μεταπτυχιακό τμήμα της Διοίκησης Μονάδων Υγείας του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ) της Πάτρας. geoioaeba@yahoo.gr Είναι μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ)

5

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

6

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ –42

ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟ, Ιωάννης Βιδάκης - Δημήτριος Γεωργαντάς

«In the councils of government, we must guard against the acquisition of unwarranted influence, whether sought or unsought, by the Military-Industrial Complex. The potential for the disastrous rise of misplaced power exists and will persist».

Dwight D. Eisenhower, "Farewell Address to the Nation", 17 Ιανουαρίου 1961

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το παρόν κείμενο επιχειρεί να επαναφέρει στο προσκήνιο από το παρελθόν, ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του (κατά τα άλλα υποτιθεμένου φιλελεύθερου) οικονομικού συστήματος των ΗΠΑ, αυτό του «Στρατιωτικό-Βιομηχανικού Συμπλέγματος». Η συμβατότητα των συμφερόντων του και η εκμετάλλευση της έναρξης της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου, (μεταξύ των δύο Υπερδυνάμεων και των υποστηρικτών τους) και των συνεπειών της, του παρείχε διαχρονικά την δυνατότητα να συντηρεί τις ΗΠΑ συνεχώς σε μαχητική εγρήγορση και πολεμική ετοιμότητα, σε μία κατάσταση «διαρκούς αντιπαλότητας», σ΄ έναν πολυέξοδο ανταγωνισμό εξοπλισμών, εντάσεων και συγκρούσεων. 1 Σταδιακά ωστόσο και μετά το πέρας του Ψυχρού Πολέμου, η μορφή του άλλαξε, μετεξελίχθηκε και συνένωσε τις δυνάμεις του με άλλο ένα από τα ισχυρότερα καρτέλ του κόσμου, αυτό των ιδιωτικών εταιρειών πετρελαίου, διαμορφώνοντας ένα πανίσχυρο παγκόσμιο όμιλο συμφερόντων. Τα μεγέθη του «Στρατιωτικού-Πετρελαϊκού Συμπλέγματος» των ΗΠΑ, είναι τεράστια σε οποιοδήποτε επίπεδο, (κεφάλαια, έσοδα, κέρδη, επενδύσεις, αριθμοί εργαζομένων). Τα ενδιαφέροντά του έχουν εστιαστεί στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, τα περισσότερα κράτη της οποίας διαθέτουν δυο βασικά χαρακτηριστικά: άφθονες ενεργειακές πηγές και αυξημένες ανάγκες στους τομείς της άμυνας και της ασφάλειας2. Εάν συγκεκριμένα δεδομένα ή ορισμένοι παράγοντες λειτουργούν (έστω και προσωρινά) υπέρ της συνεργασίας και της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών της περιοχής, υπάρχουν αρκετές αιτίες και λόγοι που μπορούν να αξιοποιηθούν ενάντια στο συνεργατικό και ειρηνευτικό πλαίσιο. Οι παράγοντες συμφιΤμήμα του παρόντος είχε προδημοσιευθεί ως κείμενο εργασίας στο περιοδικό «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΜΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ», με τίτλο: «Η Μετεξέλιξη ενός Συστήματος: Από το Στρατιωτικό-Βιομηχανικό στο Στρατιωτικό-Πετρελαϊκό Σύμπλεγμα », τ. 33, Οκτώβριος 2013, σελ. 92-115.

2 Με δεδομένα ότι η αμερικανική ευημερία εξαρτάται από την παγκόσμια ευημερία και αυτή εξαρτάται από την ελεύθερη πρόσβαση στα αποθέματα πετρελαίου της Μέσης Ανατολής, προκύπτει ότι η περιοχή του Κόλπου, απ΄ όπου προέρχεται το μεγαλύτερο μέρος αυτού του πετρελαίου, πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μία πραγματικά ζωτικής σημασίας για το αμερικανικό στρατηγικό ενδιαφέρον, βλ. Nitzan Jonathan και Bichler Shimshon, (2003). «News From Within», Vol. XIX. No. 1, Ιανουάριος 2003, σελ. 8-11.

1

7

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ –42

λίωσης και ειρήνευσης είναι πολύ εύκολο να περιοριστούν, να συκοφαντηθούν, να ανασταλούν, να ακυρωθούν, να ανατραπούν, να εμφανιστούν νέοι κίνδυνοι, φανταστικοί αντίπαλοι, εν δυνάμει εχθροί, να ισχυροποιηθούν αστάθειες και αβεβαιότητες, προκειμένου αρχικά να προετοιμαστεί κατάλληλα το σχετικό «κλίμα» και η ψυχολογία της διεθνούς κοινής γνώμης και στη συνέχεια να αυξηθούν οι απαιτήσεις (και τα κονδύλια) σε όπλα και συστήματα ασφάλειας - άμυνας. Η Αμερικανική βιομηχανία παραγωγής στρατιωτικών προϊόντων, (το «παλαιό» Στρατιωτικό-Βιομηχανικό Σύμπλεγμα) για να βοηθήσει τους αγοραστές της να παραγγείλουν αλλά και να έχουν την δυνατότητα να την εξοφλήσουν (άμεσα, σε μετρητά και νσε δολάρια κατά προτίμηση), προκαλεί τα την εξής απλή «ρύθμιση»: αύξηση της τιμής του πετρελαίου. Με την υπάρχουσα συμφωνία για την ισομερή κατανομή των κερδών μεταξύ των χωρών παραγωγής και των ιδιωτικών πετρελαϊκών εταιρειών, τα υπέρογκα κέρδη ενθουσιάζουν εκτός από τις τελευταίες, την Αμερικανική βιομηχανία οπλικών συστημάτων, η οποία μπορεί να διαθέσει πλέον τα είδη της στα πετρελαιοπαραγωγά κράτη αλλά και το Αμερικανικό Δημόσιο το οποίο μπορεί να καλύψει σημαντικό μέρος των εξόδων του, από φόρους στην παραγωγή και στα εταιρικά κέρδη αυτών των επιχειρήσεων.

Εικόνα 1: Το Στρατιωτικό-Βιομηχανικό Σύμπλεγμα Πηγή: http://stateofthenation2012.com/?p=25147

8

ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟ, Ιωάννης Βιδάκης - Δημήτριος Γεωργαντάς

ΓΕΝΙΚΑ

Στις 17 Ιανουαρίου του 1961, στην αποχαιρετιστήρια ομιλία προς το έθνος, του απερχομένου Προέδρου των ΗΠΑ Ντουάιτ Αϊζενχάουερ (Dwight Eisenhower) 3 και την παράδοση των καθηκόντων του στον νεοεκλεγέντα Τζον Κέννεντυ ανέφερε: «… Δεν πρέπει να επιτρέψουμε στο στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα να αποκτήσει αθέμιτη επιρροή στην κυβέρνηση... Δεν πρέπει ποτέ να επιτρέψουμε το βάρος αυτού του συνδυασμού να απειλήσει τις ελευθερίες μας ή τις δημοκρατικές διαδικασίες…». Το «Στρατιωτικό-Βιομηχανικό Σύμπλεγμα», ή το πιο σύνθετο «Στρατιωτικό Βιομηχανικό - Βουλευτικό Σύμπλεγμα», (βλ. χαρακτηριστικά την Εικόνα 2), περιλαμβάνει τις σχέσεις οι οποίες υφίστανται στις ΗΠΑ, μεταξύ του Νομοθετικού Σώματος, (Κογκρέσου), των Ενόπλων Δυνάμεων και της Βιομηχανίας Οπλικών Συστημάτων, η οποία τις εφοδιάζει - υποστηρίζει. Οι σχέσεις αυτές περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων, συνεισφορές, δωρεές και χορηγίες, εγκρίσεις για στρατιωτικές πιστώσεις, άσκηση πίεσης για υποστήριξη και κερδοφόρα συμβόλαια για την βιομηχανία. Είναι ένα υπόδειγμαμοντέλο «τριγωνικής σύνδεσης»4. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται πιο συχνά, σε σχέση με το κυβερνόν σύστημα στις ΗΠΑ, όπου κέρδισε δημοτικότητα μετά την χρήση του στην τελευταία ομιλία ως Προέδρου του Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, ήδη από το 1961, αν και ο όρος εφαρμόζεται σε οποιαδήποτε χώρα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Το 2011, οι Ηνωμένες Πολιτείες δαπάνησαν περισσότερα για την στρατιωτική τους ισχύ από ότι τα επόμενα 13 κράτη μαζί, βλ. Διάγραμμα 1 και Εικόνα 3. Μερικές φορές ο όρος χρησιμοποιείται ευρύτερα, ώστε να περιλαμβάνει το σύνολο του δικτύου των συμβάσεων και των ροών του χρήματος και των πόρων μεταξύ των επιχειρήσεων, των ιδρυμάτων, των εργολάβων, του Πενταγώνου, του Κογκρέσου και της εκτελεστικής εξουσίας. Ο πρώην στρατιωτικός, Πρόεδρος των ΗΠΑ για δύο τετραετίες, φέρεται να είχε κατανοήσει πλήρως μεταπολεμικά και στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου, την αυξανόμενη ισχύ των βιομηχανιών κατασκευής οπλικών συστημάτων της χώρας του. Αυτός ο συνδυασμός συμφερόντων αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την στόχευση, υποδαύλιση, προώθηση και ανάπτυξη εντάσεων, συρράξεων και πολεμικών επιχειρήσεων.

3

Για την συγκεκριμένη ομιλία του βλ.

http://www.h-net.org/~hst306/documents/indust.html και https://www.youtube.com/watch?v=8y06NSBBRtY 4

Κατά την διάρκεια των δεκαετιών του 1970 και του 1980, το «εθνικό συμφέρον» των ΗΠΑ κυριαρχήθηκε από ένα «Στρατιωτικό – Πετρελαϊκό Συνασπισμό», (Weapondollar-Petrodollar Coalition), από ισχυρούς ομίλους εξοπλιστικών, πετρελαίου και χρηματοοικονομικών. Τα μεγάλα πλοκάμια αυτού του συνασπισμού έχουν γίνει δύσκολο να διαχωριστούν από τους διάφορους κρατικούς μηχανισμούς, βλ. Nitzan Jonathan και Bichler Shimshon, (2003). «News From Within», Vol. XIX. No. 1, Ιανουάριος 2003, σελ. 8-11.

9

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ –42

Προκαλεί τις οποιεσδήποτε μεταβολές στις στρατιωτικές δαπάνες να καθοδηγούνται, όχι από τις πραγματικές εθνικές ανάγκες άμυνας και ασφάλειας των ΗΠΑ, αλλά από ένα δίκτυο ιθυνόντων, ομάδων ειδικών συμφερόντων και εκλεγμένων αξιωματούχων. Απώτερος σκοπός του: η συνεχής αύξηση των κερδών του. Φυσικά αποτελεί και συντελεστή για την εξέλιξη της επιστήμης, για την παραγωγή εξελιγμένου βιομηχανικού υλικού και φορέα χρηματοδότησης πολλών οργανισμών σε όλες σχεδόν τις προηγμένες χώρες, για την αγορά και πώληση οπλικών μονάδων - και όχι μόνον. Ωστόσο κύριος στόχος των στρατιωτικών βιομηχανιών των ΗΠΑ, (μέσον για την επίτευξη του απώτερου σκοπού τους), έγιναν οι πόλεμοι και οι διαμάχες.

Εικόνα 2: Το Στρατιωτικό-Βιομηχανικό-Βουλευτικό Σύμπλεγμα Πηγή: http://www.theburningplatform.com/tag/military-industrial-complex/

Οι εταιρείες οι οποίες κατασκευάζουν και εμπορεύονται όπλα, οι ερευνητές οι οποίοι παρέχουν τις επιστημονικές γνώσεις που απαιτούνται για να τα παρασκευάσουν και να τα βελτιώσουν, τα εκατομμύρια των εργαζομένων υα οποία απασχολούνται στη στρατιωτική βιομηχανία, οι φορείς οι οποίοι χρηματοδοτούνται από τους εν λόγω ομίλους, έχουν βάσιμους λόγους να υποστηρίξουν στην χώρα τους, εκείνη την εξωτερική και αμυντική πολιτική, η οποία δίνει έμφαση στη στρατιωτική δύναμη και στις ένοπλες

10

ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟ, Ιωάννης Βιδάκης - Δημήτριος Γεωργαντάς

επεμβάσεις. Τα μεγέθη είναι κολοσσιαία: ενδεικτικά αναφέρεται ότι υπολογίζεται μόνο για τις ΗΠΑ ότι ανάλωσαν ως στρατιωτικές δαπάνες, δύο τρις δολάρια κατά την περίοδο 1946 – 1981 και ισάριθμο ποσό στο χρονικό διάστημα 1981 - 19885. Διάγραμμα 1: Στρατιωτικές Δαπάνες των ΗΠΑ και των Επόμενων Κρατών το 2011

Πηγή: Brad Plumer, “America’s staggering defense budget, in charts”, The Washington Post, 7 January 2013 Διαχρονικά ωστόσο αυτή η απειλή έχει μορφοποιηθεί σε μία πολύ πιο ισχυρή και ζοφερή για την ανθρωπότητα δύναμη, απ΄ ότι θα μπορούσε ίσως ο ίδιος ο Αϊζενχάουερ να φαντασθεί. Έχει μετατραπεί σε «καθεστώς», με την ικανότητα να διατηρεί τις ΗΠΑ συνεχώς σε πολεμική κατάσταση, σε ένα «κράτος διαρκούς πολέμου», μέχρι το μακρινό και απροσδιόριστο μέλλον, φροντίζοντας να ελέγχει πλέον ακόμα και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και να καθοδηγεί, χειραγωγεί και να προσανατολίζει επιτυχημένα την κοινή γνώμη, τουλάχιστον στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Ωστόσο παρόλο που φαίνονται άτρωτα, τα συμφέροντα πίσω από τον αμερικανικό μιλιταρισμό, έχουν κλυδωνιστεί σημαντικά δύο φορές τις προηγούμενες τέσσερις δεκαετίες από ένα συνδυασμό της δημόσιας αποστροφής ενάντια σε ένα μεγάλο πόλεμο, της αντίθεσης σε υψηλές στρατιωτικές δαπάνες, τις σημαντικές αντιρρήσεις για το έλλειμμα του προϋπολογισμού και της αλλαγής στην αντίληψη περί εξωτερικής απειλής6.

5

http://gr.hicow.com/ηνωμένες-πολιτείες/στρατιωτικο-βιομηχανικό-σύμπλεγμα/quincy-wright504999.html 6

Βλ. αναλυτικότερα Gareth Porter: «Από το "στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα" στο "κράτος μόνιμου πολέμου"», 29/01/2011, http://www.counterpunch.org/porter01182011.html και

11

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ –42

Εικόνα 2: Το Στρατιωτικό - Βιομηχανικό Σύμπλεγμα Πηγή: http://russia-insider.com/en/politics/what-eisenhower-really-said-about-militaryindustrial-complex/ri10450

Εικόνα 3: Το Στρατιωτικό-Βιομηχανικό Σύμπλεγμα – Ορισμένα Στοιχεία Πηγή: http://www.slideshare.net/leavingcerthistory/military-technology-and-the-militaryindustrial-complex

http://www.monthlyreview.gr/greek/diktuo/arxeio_sxoliwn/fullstory_html?obj_path=docrep/docs/diktuo/ 20110129_03/gr/html/index

12

ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟ, Ιωάννης Βιδάκης - Δημήτριος Γεωργαντάς

ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΗΠΑ

Όσον αφορά στον κλάδο του «μαύρου χρυσού», ο Ιταλός Enrico Mattei, επικεφαλής της ιταλικής κρατικής εταιρίας πετρελαίου Eni, επινόησε ήδη από το 1950 τον όρο: «Επτά Αδελφές», για να περιγράψει την πανίσχυρη ομάδα των ισάριθμων ομίλων αργού, πέντε από τους οποίους ήταν Αμερικανικοί, με τρείς να προέρχονται από την διάλυση του τραστ του Ροκφέλερ που έλαβε χώρα το 1911 7. Το καρτέλ αυτό κυριάρχησε μεταπολεμικά στην παγκόσμια βιομηχανία πετρελαίου έως τα μέσα της δεκαετίας του ΄70, προσπαθώντας να αποδυναμώσει τους ανταγωνιστές του (εταιρείες και κράτη) και να ελέγχει την παραγωγή και την τιμή του αργού σε όλη την υδρόγειο8. Όντας καλά οργανωμένο και σε θέση ισχύος για διαπραγματεύσεις και συμφωνίες, το εν λόγω καρτέλ άσκησε σημαντική εξουσία για αρκετά έτη, ιδιαίτερα στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, οι οποίες εξόρυσαν πετρέλαιο, επηρεάζοντας φορείς, ηγεσίες, κυβερνήσεις. Πριν από την πετρελαϊκή κρίση του 1973, οι εταιρείες αυτές (καρτέλ αγοραστών) έλεγχαν το 85% περίπου των παγκόσμιων πετρελαϊκών αποθεμάτων, αλλά στη συνέχεια η κυριαρχία των ομίλων αυτών και των διαδόχων τους διαβρώθηκε, ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης επιρροής του ΟΠΕΚ, (καρτέλ παραγωγών) και των κρατικών επιχειρήσεων και ομίλων στις λοιπές κύριες πετρελαιοπαραγωγές χώρες. Η αρχική αντίδραση του καρτέλ των αγορών για την διατήρηση των κερδών τους ήταν άμεση, παράλληλη σε αρκετούς τομείς, διαρκής αλλά με ευελιξία και με σημαντικές παγκόσμιες επιδράσεις: εξαγορές και συγχωνεύσεις ομίλων, κερδοσκοπία με τις τιμές, τα παράγωγα και τα αποθέματα του πετρελαίου, προστασία των επενδύσεων και των υποδομών τους, νέες ανακαλύψεις κοιτασμάτων, υποθαλάσσιες γεωτρήσεις, εκμετάλλευση νέων ευκαιριών με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, επενδύσεις σε αγωγούς, στο φυσικό αέριο και στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Επιστρέφοντας και εξετάζοντας την πορεία του «στρατιωτικού – βιομηχανικού συμπλέγματος» των ΗΠΑ, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, διαπιστώνουμε ότι εξελίχθηκε και μεταλλάχθηκε σ΄ ένα νέο συνδυασμό συμφερόντων, στο «Στρατιωτικό-Πετρελαϊκό Σύμπλεγμα», (Military - Oil Complex), με κύρια εστίαση στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής. Κύριος σκοπός αναμφισβήτητα η διασφάλιση των ωφε7

Η ομάδα των τριών αποτελείτο από τις (πρώην) Standard Oil of New Jersey (Esso), Standard Oil of New York (Socony ή Mobil), Standard Oil of California (Socal). Οι άλλες δυο αμερικανικές αναπτύχθηκαν χάρη στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων του Τέξας: Gulf Oil και Texaco. Εκτός από τις πέντε αμερικανικές στην ομάδα περιλαμβάνονται η Αγγλο-Ιρανική Εταιρεία Πετρελαίου (BP) και η Βρετανο- Ολλανδική Royal Dutch Shell. Η πρώτη το 1972 μετονομάστηκε σε Exxon και το 1999 συγχωνεύθηκε με την δεύτερη (Mobil), δημιουργώντας την ExxonMobil. Η τρίτη το 1984 συγχωνεύεται με την τέταρτη (Gulf Oil) και μετονομάζεται σε Chevron και το 2001 συγχωνεύεται με την πέμπτη (Texaco).

8 «Όποιος πιστεύει ότι η διεθνής αγορά πετρελαίου αποτελεί ελεύθερη αγορά «πλανάται πλάνην οικτρά». Αλ Γκορ, "Προσβολή στη Λογική"

13

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ –42

λειών και η μεγιστοποίηση των κερδών του. Το τέλος της αντιπαράθεσης μεταξύ των δυο Υπερδυνάμεων και των στρατοπέδων τους, επέφερε ουσιαστική μείωση των στρατιωτικών δαπανών και των εξοπλισμών, αρκετών (κυρίως των αναπτυγμένων) χωρών. Συνεπώς έπρεπε οι στρατιωτικές βιομηχανίες των ΗΠΑ να αντιδράσουν, να προστατεύσουν τα κέρδη και την θέση τους, πράγμα το οποίο υιοθέτησαν, διαμορφώνοντας έναν νέο άτυπο αλλά πανίσχυρο όμιλο, ένα δίκτυο συμβατών και αλληλοσυμπληρούμενων συμφερόντων, αξιοποιώντας κατάλληλα τους ενεργειακούς πόρους και την ισχύ των Αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων. Το σύμπλεγμα αυτό λειτουργεί υποδειγματικά και με υψηλή κερδοφορία για όλα του τα μέρη ως εξής: οι Ένοπλες Δυνάμεις των ΗΠΑ συμμετέχουν διαρκώς σε όλο σχεδόν την υφήλιο, σε ασκήσεις, αποστολές, ένοπλες επεμβάσεις, επιχειρήσεις και πολέμους, υψηλού κόστους. Τα έξοδα όλων αυτών καλύπτονται πλέον σε σημαντικό ποσοστό άμεσα, από τις κυβερνήσεις των χωρών του Κόλπου, οι οποίες εξυπηρετούνται με τη σειρά τους από τις επεμβάσεις των ΗΠΑ και την στρατιωτική τους ισχύ, (εξασφάλιση των προνομίων τους και της παραμονής τους στην εξουσία, μείωση απειλών και κινδύνων). Αυτές οι χώρες εισπράττουν τα εν λόγω ποσά, ως υπερβάλλοντα κέρδη από την άνοδο της τιμής του πετρελαίου, η οποία αυξάνεται συνήθως ακόμη και πριν από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, ακριβώς λόγω της «περιορισμένης παγκόσμιας ενεργειακής ασφάλειας» και της κατάλληλης εφαρμογής της θεώρησης περί προσδοκιών9. Το συνάλλαγμα το οποίο εισρέει από την αυξημένη τιμή του πετρελαίου συνήθως είναι τόσο υψηλό, ώστε τα εν λόγω κράτη διευκολύνονται να αποφασίζουν άκριτα, για πρόσθετες μεγάλες παραγγελίες νέων οπλικών συστημάτων στη βιομηχανία των ΗΠΑ, συμβάλλοντας έτσι στη μεταφορά πόρων στην Ουάσιγκτον, στη μείωση της ανεργίας στην Αμερική, στην αύξηση των φόρων του δημοσίου, στη μείωση των ελλειμμάτων και του δημοσίου χρέους των ΗΠΑ. Μέσω των τελευταίων καλύπτεται (έμμεσα) και ένα άλλο σημαντικό ποσοστό των δημοσίων εξόδων των επεμβάσεων των Αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων. Τέλος ένα μικρό ποσοστό των εξόδων συγκεντρώνεται από τους συμμάχους της Αμερικής, είτε άμεσα, είτε μέσω των πιστώσεων του ΝΑΤΟ. Οι «διαρροές» στο υπόδειγμα αυτό είναι ελάχιστες, αν εξαιρεθούν τα καθαρά κέρδη των πετρελαϊκών εταιρειών και των βιομηχανικών επιχειρήσεων οπλικών συστημάτων. Ιδιαίτερα παρατηρείται ότι τα αυξημένα κέρδη των χωρών του Κόλπου, μεταβιβάζονται ουσιαστικά στις ΗΠΑ, μέσω των εξοπλιστικών προγραμμάτων, ή τοποθετούνται σε τραπεζικά ιδρύματα της Δύσης και σε ανάλογες επενδύσεις10, καταδικάζοντας τις κοινωνίες της Μέσης Ανατολής στην υπανάπτυξη. Ωστόσο ίσως, αυτό να είναι σκόπιμο - οι ηγεσίες αυτών των κρατών ανησυχούν για τις δυνατότητες να διατηρήσουν τις θέσεις και τα προνόμιά τους σε εξελιγμένες και συνεπώς με περισσότερη μόρφωση κοινωνίες.

9

Αρκεί και μόνο η φήμη, για μία ένοπλη επέμβαση στην περιφέρεια του Κόλπου, (ή και σε άλλη πετρελαιοπαραγωγική περιοχή), ώστε να προκληθεί πανικός στις αγορές και να ενισχυθούν οι τιμές των υδρογονανθράκων, (οικονομική θεωρία των προσδοκιών, βάσει των οποίων προεξοφλούνται τα γεγονότα και οι συνέπειές τους).

10

Βλ. Βιδάκης Ιωάννης, (επιμ.), (2015α). «Το Πετρέλαιο και η Νέα Οικονομική Τάξη», του Dr. Gal Luft, Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων, Τομέας Α΄, Κείμενο Εργασίας υπ. αρ. 16, Απρίλιος 2015, http://www.acastran.org/keimena_ergasias/

14

ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟ, Ιωάννης Βιδάκης - Δημήτριος Γεωργαντάς

Αναλυτικότερα μετά τον πρώτο πόλεμο του Περσικού Κόλπου, στις αρχές της δεκαετίας του ‘90, (τέλος του Ψυχρού Πολέμου), οι πωλήσεις οπλικών συστημάτων στη Μέση Ανατολή εκτοξεύτηκαν στα ύψη. Το 1993 οι αμερικανικές πολεμικές βιομηχανίες υπέγραψαν συμβόλαια αξίας 20 δις δολ. – διπλασίασαν τις πωλήσεις τους σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Οι χώρες του Περσικού Κόλπου μετατράπηκαν σε μερικά χρόνια, στους καλύτερους αγοραστές στρατιωτικών ειδών της οικουμένης. Η επιτυχία των αεροπορικών επιδρομών ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες, που ώθησαν τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες της περιοχής σε έναν ανταγωνισμό πολεμικών εξοπλισμών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το Μπαχρέιν παρήγγειλε δέκα μαχητικά F-16 από την αμερικανική Lockheed Martin. Ήταν προφανές ότι υπήρχε ένα μικρό τεχνικό ζήτημα, το οποίο όμως δεν φάνηκε να απασχολεί κανέναν: η χώρα έχει μήκος 50 χλμ. και πλάτος 16 χλμ.

- από τη στιγμή της απογείωσης χρειάζονται μόνο μερικά δευτερόλεπτα για να βρεθούν εκτός εναέριου χώρου. Επίσης και σύμφωνα με την «Le Monde Dipolamatique» η Σαουδική Αραβία έφτασε να διαθέτει περισσότερα αεροπλάνα από πιλότους11. Για την ποσοτική τεκμηρίωση των προηγουμένων, στους πίνακες και στο διάγραμμα που ακολουθούν, περιλαμβάνονται σχετικά στοιχεία εξοπλισμών των κρατών του Κόλπου, για την περίοδο 2000-200912. Πίνακας 1: Στρατιωτικές Δαπάνες των χωρών του Κόλπου, 2000–2009 Χώρα

2000 2001 2002 2003 2004 2005

2006

2007

2008 2009 2009*

Μπαχρέιν

368

387

462

531

535

529

576

609

651

[721]

[742]

Ιράν

7409

8175

6148

7195

9109

11296

12233

10158

9174

..

..

Ιράκ

..

..

..

..

..

(2845)

(2383)

(2097)

(5324) (3814) (4156)

Κουβέιτ

4023

3954

4080

4 396

4 732

4 580

4 550

5109

4 660

4 589

4 485

Ομάν

2621

3049

3140

3303

3713

4476

4786

4849

4 617

4 003

4 018

Κατάρ

..

..

1588

1602

1476

1569

1657

2020

..

..

..

Σ. Αραβία

23523 25053 21995 22157

24632

29680

33809

38946

38223 39257 41273

ΗΑΕ

[10940] [10575] [9725] [10201] [11 016] [10254]

[12098]

[13052]

..

..

..

. . = μη διαθέσιμα δεδομένα, ( ) = μη επιβεβαιωμένα στοιχεία, [ ] = εκτιμήσεις SIPRI Σημ.: Τα στοιχεία αναφέρονται σε ημερολογιακά έτη. Τα στοιχεία της τελευταίας στήλης (σημειώνεται με *) αφορούν εκατ. δολ. σε τρέχουσες τινές του 2009. Όλα τα άλλα δεδομένα αφορούν εκατ. δολ. ΗΠΑ σε σταθερές τιμές και συναλλαγματικές ισοτιμίες του 2008. Πηγή: SIPRI, Βάση Δεδομένων Στρατιωτικών Δαπανών, (Military Expenditure Database), http://www.sipri.org/databases/milex/

11

http://www.bbc.co.uk/greek/specials/181_middle_east/page5.shtml

12

SIPRI, Military Spending and ArmsProcurementinthe Gulf States, Fact Sheet, Οκτώβριος 2010.

15

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ –42

Πίνακας 2: Οι Προμηθεύτριες Χώρες Συμβατικών Όπλων στα Κράτη του Κόλπου, 2005-2009 Κράτη

Κίνα

Γαλλία

Ρωσία

ΗΒ

ΗΠΑ

Λοιποί

Σύνολο (%)

Μπαχρέιν

–

–

–

34

55

11

100

Ιράν Ιράκ

35 –

– –

65 14

– 1

– 52

– 33

100 100

Κουβέιτ Ομάν Κατάρ

– – –

3 15 –

– – –

– 4 –

91 79 98

6 2 2

100 100 100

Σ. Αραβία ΗΑΕ

6 –

4 35

– 2

42 –

40 60

8 3

100 100

Σύνολα (%)

4

21

9

5

54

7

100

Σημ.: Τα στοιχεία αποτελούν ποσοστά των μεριδίων των προμηθευτών του συνολικού όγκου του κάθε παραλήπτη από τις εισαγωγές. Πηγή: SIPRI, Βάση Δεδομένων Διαθέσεων http://www.sipri.org/databases/armstransfers/

Όπλων,

(Arms

Transfers

Database),

Διάγραμμα 1: Εισαγωγές Συμβατικών Κυρίων Οπλικών Συστημάτων από τα Κράτη του Κόλπου τις περιόδους: 1990-2009 και 2005-2009

Τα γραφήματα εμφανίζουν τον όγκο των εισαγωγών από τα επιμέρους κράτη του Κόλπου, ως ποσοστό του συνολικού όγκου των εισαγωγών στην περιοχή. Πηγή: SIPRI, Βάση Δεδομένων Διαθέσεων Όπλων, (Arms Transfers Database), http://www.sipri.org/databases/armstransfers/

16

ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟ, Ιωάννης Βιδάκης - Δημήτριος Γεωργαντάς

Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Διεθνούς Ινστιτούτου Ερευνών της Στοκχόλμης για την Ειρήνη, (SIPRI) το 2009, οι εκατό μεγαλύτεροι κατασκευαστές οπλικών συστημάτων παγκοσμίως, εκτός των κινεζικών, εμπορεύθηκαν όπλα συνολικής αξίας 401 δις δολ., με τις ΗΠΑ να πρωτοστατούν. Παρά τη συνεχιζόμενη ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας το 2009, οι πωλήσεις όπλων αυτών των επιχειρήσεων κατασκευής οπλικών συστημάτων, αυξήθηκαν κατά 14,8 δις δολ. το 2009 σε σχέση με το 2008, (αύξηση 8%) – μία συνολική αύξηση 59% από το 200213. Από τα 401 δις δολ. (295 δις ευρώ), που απέφεραν οι πωλήσεις όπλων το 2009, τα 247 δις τα καρπώθηκαν 45 εταιρίες του αμυντικού τομέα, που έχουν την έδρα τους στις ΗΠΑ. Εξάλλου, μεταξύ των δέκα μεγαλύτερων πωλητών όπλων, οι επτά είναι οι αμερικανικές: Lockheed Martin, Boeing, Northrop Grumman, General Dynamics, Raytheon, L3 Communications, United Technologies, (βλ κατωτέρω Διάγραμμα 2). Πρόσθετα καταγράφεται ότι στα τέλη του 2011, οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι θα χορηγήσουν πολεμικά αεροσκάφη στο Ριάντ στο πλαίσιο μίας νέας συμφωνίας, η οποία ανέρχεται σε 29,4 δις δολ. Σε ανακοίνωση που δόθηκε στην δημοσιότητα, ο Λευκός Οίκος αναφέρει ότι οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Σαουδικής Αραβίας υπέγραψαν εξοπλιστική συμφωνία για την πώληση αεροσκαφών τύπου F-15SA, στην βασιλική αεροπορία της Σαουδικής Αραβίας. Όπως αναφέρθηκε η συμφωνία προβλέπει την παραγωγή 84 νέων αεροσκαφών και τον εκσυγχρονισμό άλλων 70 από τα ήδη υπάρχοντα. Η συμφωνία περιλαμβάνει και την προμήθεια από τις ΗΠΑ, ανταλλακτικών και πυρομαχικών για τα νέα αεροσκάφη, όπως και την εκπαίδευση των πληρωμάτων στην χρήση των νέων αυτών αεροπλάνων. Όπως τονίζεται τα αεροσκάφη της εταιρείας Boeing, «είναι μεταξύ των πλέον εξελιγμένων και ικανών αεροσκαφών σε ολόκληρο τον κόσμο». Η Ουάσιγκτον μνημόνευσε ειδικούς αναλυτές οι οποίοι υποστήριξαν ότι από την εν λόγω σύμβαση πώλησης των αεροσκαφών, θα δημιουργηθούν 50 χιλιάδες θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ, θα χρησιμοποιηθούν οι υπηρεσίες εκατοντάδων προμηθευτών σε ολόκληρη την χώρα και θα ενισχυθεί η αμερικανική οικονομία κατά 3,5 δις δολ. ετησίως. Επιπλέον επισημάνθηκε ότι η συμφωνία, «ενισχύει την δυνατή και σταθερή σχέση», την οποία διατηρούν τα δύο κράτη και αποδεικνύει την δέσμευση των ΗΠΑ για ισχυρές αμυντικές δυνατότητες της Σαουδικής Αραβίας, «ως σημαντικού παράγοντα για την περιφερειακή ασφάλεια». Σημειώνεται ότι το «πολιτικό τμήμα» της Boeing την ίδια περίοδο, εξασφάλισε παραγγελία από την «Emirates Airlines», (η οποία εδρεύει στο Ντουμπάι και είναι η τρίτη πιο επικερδής αεροπορική εταιρεία και ανάμεσα στις είκοσι μεγαλύτερες αεροπορικές επιχειρήσεις στον κόσμο), για 50 αεροσκάφη Boeing 777, έναντι 18 δις δολ.

13

Για το Στρατιωτικό – Πετρελαϊκό Συνασπισμό, στη συνέχεια, ο νέος πόλεμος (Ιράκ) είναι πράγματι για το πετρέλαιο, αλλά όχι με τον τρόπο που οι περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται. Το ενδιαφέρον αυτού του συνασπισμού δεν έγκειται στη σταθεροποίηση της περιοχής της Μέσης Ανατολής, διαμορφώνοντας το πετρέλαιο άφθονο και φθηνό, αλλά, αντίθετα, στην διατήρηση της αστάθειας, στην εστίαση της παρουσίασης του πετρελαίου σε ανεπάρκεια και στην αύξηση της τιμής του σε υψηλότερα επίπεδα, Nitzan Jonathan και Bichler Shimshon, (2003). «News From Within», Vol. XIX. No. 1, Ιανουάριος 2003, σελ. 8-11.

17

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ –42

Διάγραμμα 2: SIPRI, Ετήσια Έκθεση για το 2009

Ειδικότερα αν υποτεθεί ότι το συνολικό κόστος μίας ένοπλης επέμβασης των ΗΠΑ στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, ανέρχεται στο ποσόν των 100 δις δολ., το 60% θα καλυφθεί αρχικά από τις εισφορές των χωρών του Κόλπου, (60 δις δολάρια). Μία αύξηση της τιμής του βαρελιού πετρελαίου κατά 20 δολ., (ενδιάμεσο σενάριο -υπόθεση εργασίας) θα αποφέρει επιπλέον συνολικά ετήσια έσοδα στις χώρες αυτές, της τάξης των 70 δις δολ. – ακόμα και με την παραδοχή της μείωσης της προσφοράς πετρελαίου κατά 5%. Τα κράτη του Κόλπου δύνανται να καλύψουν την οικονομική τους συνεισφορά των 60 δις δολ. και παράλληλα να παραγγείλουν οπλικά συστήματα συνολικής πίστωσης έως 10 δις δολ. Παράλληλα υψηλά – ισόποσα κέρδη (70 δις δολ.) από την αύξηση της τιμής, θα εισπράξουν ετησίως οι αμερικανικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στις εν λόγω χώρες, βάσει της συμφωνίας του 50% των κερδών για τη φιλοξενούσα χώρα και 50% των κερδών για τις ιδιωτικές εταιρείες, χωρίς να υπολογίζεται η κερδοσκοπία υφισταμένων συμβολαίων και αποθεμάτων. Συνεπώς το Αμερικανικό Δημόσιο θα εισπράξει από φόρους και εταιρικά κέρδη των στρατιωτικών βιομηχανιών και των εταιρειών εμπορίας πετρελαίου άλλο ένα σημαντικό ποσό το οποίο συντηρητικά εκτιμάται ετησίως στο συνολικό ποσό των 20 δις δολ. – δίχως να υπολογίζεται η πολλαπλασιαστική ισχύς και η διάχυση των οικονομικών αποτελεσμάτων, των δύο αυτών δυναμικών κλάδων της Αμερικανικής οικονομίας. Επιπρόσθετα οι ΗΠΑ διαθέτουν την τόλμη να επιζητούν από τα φιλικά και συμμαχικά τους κράτη την δική τους συνεισφορά, (σε διευκολύνσεις, σε είδος, σε υποδομές, σε

18

ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟ, Ιωάννης Βιδάκης - Δημήτριος Γεωργαντάς

προσωπικό, σε συνάλλαγμα), στην κάλυψη των δικών τους εξόδων. Δυστυχώς δεν φέρεται να παρουσιάζουν και να εκθέτουν όλα τα οικονομικά δεδομένα στους συμμάχους τους και στις φίλιες κυβερνήσεις. Το παράδοξο είναι, αν υπολογιστούν και τα προαναφερόμενα, ότι συνήθως λαμβάνουν αρκετή σχετικά βοήθεια. Συνεπώς σε τελική εξέταση το κόστος της ένοπλης επέμβασης της υπόθεσης εργασίας, επιβαρύνει τους πολίτες των ΗΠΑ, μόνον επιφανειακά και επιπόλαια, σε ποσοστό μικρότερο ίσως και του 10%. Ποιοί κατέβαλαν το κόστος για τον πόλεμο; Μα φυσικά οι χώρες, οι οποίες στερούνται ενεργειακών πηγών, αλλά καταναλώνουν πετρέλαιο καθώς και τα περισσότερα συμμαχικά κράτη των ΗΠΑ με την συνεισφορά τους σ΄ αυτόν. Στον πίνακα που ακολουθεί περιλαμβάνονται τα σχετικά οικονομικά στοιχεία της ένοπλης επίθεσης των ΗΠΑ στο Ιράκ το 1991, (εφαρμογή του υποδείγματος εργασίας). Για τη σφαιρικότητα της ανάλυσης σημειώνουμε ότι τα μειονεκτήματα αυτής της προσέγγισης συμφερόντων, αφορούν στο ότι από την αύξηση της τιμής των υδρογονανθράκων επωφελήθηκαν στο παρελθόν και άλλες πετρελαιοπαραγωγικές χώρες, με καθεστώτα μη φιλικά προς τις ΗΠΑ: Ιράκ, Λιβύη, Βενεζουέλα, Ιράν, Ρωσία. Ωστόσο η ωφέλεια αυτή ήταν μάλλον προσωρινή για τα καθεστώτα του Ιράκ και της Λιβύης, μέχρι την ανατροπή των ηγεσιών τους. Επιπλέον τα κράτη αυτά αναμένεται να εκχωρήσουν σύντομα, ένα μέρος των ενεργειακών τους πόρων στις ιδιωτικές διεθνικές πετρελαίου και να παραγγείλουν αυξημένους στρατιωτικούς εξοπλισμούς στις βιομηχανίες των ΗΠΑ. Ήδη τον Δεκέμβριο του 2011 η αμερικανική υπηρεσία διαχείρισης εξαγωγών αμυντικού υλικού, DSCA (Defense Security Cooperation Agency), γνωστοποίησε στο Κογκρέσο την πιθανή πώληση ενός «πακέτου» πολεμικού υλικού στο Ιράκ, ύψους 2,3 δις δολαρίων, για 18 μαχητικά F-16, (τα οποία θα αποτελέσουν και την βάση της μελλοντικής πολεμικής αεροπορίας της μεσανατολικής χώρας, που σήμερα διαθέτει μόνο μεταγωγικά και ελαφρά αεροπλάνα και ελικόπτερα), με την Βαγδάτη να επιδιώκει να προχωρήσει σε άμεση παραγγελία 18 ακόμη αεροσκαφών, με συνολικές ανάγκες για 72 μονάδες και η Lockheed Martin να ελπίζει να διατηρήσει σε λειτουργία την αντίστοιχη γραμμή παραγωγής. Για να μην ωφεληθεί μελλοντικά η Τεχεράνη θα επιβληθεί από την Δύση εμπάργκο στις εξαγωγές των ενεργειακών της πόρων. Αλλά με την θεώρηση που αναπτύχθηκε στο παρόν κείμενο, γίνεται αντιληπτό ότι τα συμφέροντα, τα οποία διακυβεύονται στο Ιράν είναι πολύ σημαντικά και συμπίπτουν για το «Στρατιωτικό-Πετρελαϊκό Σύμπλεγμα». Συνεπώς θα αξιοποιηθεί κάθε «παράθυρο ευκαιρίας» που θα παρουσιαστεί, προκειμένου το καθεστώς του Ιράν να καταρρεύσει, (ή τουλάχιστον να μην συμπλεύσει με την κυβέρνηση της Ρωσίας), ωφελώντας τις διεθνικές εταιρείες πετρελαίου και τις πωλήσεις όπλων από την αμερικανική βιομηχανία.

19

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ –42

Πίνακας 3: Πίνακας Εξόδων – Κερδών των ΗΠΑ για την επίθεσή τους στο Ιράκ το 199114 Α/Α

Κατανομή Πολέμου

Εξόδων

των ΗΠΑ 1.

Πρωτογενές Κέρδος από την αύξηση του πετρελαίου

25% των εξόδων καταβλήθηκε από τις ΗΠΑ (10 δις $)

2.

75% των εξόδων πληρώθηκε από το Κουβέιτ και τη Σ. Αραβία (30 δις $)

3.

40 δις δολάρια

Σύνολα:

(38 δις ευρώ)

Όφελος Ζημία

Πωλήσεις Οπλων

Σημαντικό Όφελος

103,5 δις $ στις χώρες του Κόλπου την περίοδο 1984-1994 (σε τιμές 15 του 1994) 30 δις $ σε Κουβέιτ & Σαουδική Αραβία

30 δις $ στις πετρελαϊκές εταιρίες

4.

Έσοδα στο Αμερικανικό Δημόσιο από φόρους και εταιρικά κέρδη

-

Μηδενική Πρωτογενής Ζημία

Ποσοστό ως έσοδα στο Αμερικανικό Δημόσιο από φόρους και εταιρικά κέρδη

Σημαντικό Όφελος

Καθαρά κέρδη από την αύξηση του πετρελαίου: 60 δις $

Σημειώσεις - Επεξηγήσεις: 1.

Η τιμή του πετρελαίου πριν τον πόλεμο ήταν περίπου 15 δολ. το βαρέλι και με τον Πόλεμο του Κόλπου αυξήθηκε έως τα 42 δολ., δημιουργώντας ένα επιπλέον συνολικό κέρδος για το Κουβέιτ και τη Σαουδική Αραβία, εκτιμώμενο στα 60 δις δολ.

2.

Κατανομή αυτού του κέρδους: υπόθεση εργασίας για την ισόποση κατανομή των κερδών σε κράτος και στην πολυεθνική εταιρεία, η οποία ελέγχει το κοίτασμα, (στη Μέση Ανατολή συμμετέχουν κυρίως αμερικανικοί όμιλοι).

14

Οι ΗΠΑ κατέβαλαν 40 δις δολ. και εισέπραξαν 53,5 δις δολ. Η Βρετανία πλήρωσε 4 δις δολ. και εισέπραξε 4,3 δις δολ. Η Γαλλία ξόδεψε 1,2 δις δολ. και εισέπραξε 1,4 δις. Η Σαουδική Αραβία δαπάνησε 43 δις δολ., το Κουβέιτ 13,3 δις δολ., η Ιαπωνία 11 δις δολ., η Γερμανία 9,5 δις δολ., (συνολικό κόστος πολέμου 77 δις δολ.), Βλ. άρθρο Δ. Λιβιεράτου με τίτλο: «Ο πόλεμος στο Αφγανιστάν: Πόλεμος και παγκοσμιοποίηση», στο περιοδικό Σπάρτακος, τ. 62, Νοέμβριος 2001. Σύμφωνα με το κείμενο: «The Final Report to the US Congress, Appendix P», από το Αμερικανικό Υπουργείο Άμυνας, τον Απρίλιο του 1992, οι ΗΠΑ κατέβαλαν 7 δις δολ. τα κράτη του Κόλπου 36 δισ. δολ. και η Ιαπωνία με τη Γερμανία 16 δις δολ., (συνολικό κόστος πολέμου 61 δις δολ.), βλ. http://people.psych.cornell.edu/~fhoran/gulf/GW_cost/GW_payments.html 15

Center for Strategic and International Studies, Anthony H. Cordesman, Co-Director, Middle East Program, «Middle East Military Expenditure and Arms Transfer», Μάιος, 1996, σ. 16.

20

ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟ, Ιωάννης Βιδάκης - Δημήτριος Γεωργαντάς

Ιδιαίτερα για την Ρωσία, η οποία και αυτή ευνοήθηκε από την αύξηση της τιμής του πετρελαίου για να ισχυροποιηθεί οικονομικά και να εξοφλήσει μεγάλο μέρος του δημόσιου χρέους της, η Ουάσιγκτον επιχειρεί και έχει υιοθετήσει αρχικά μία άλλη πολιτική, αυτή της «ενεργειακής της απομόνωσης»16. Αναλυτικότερα οι ΗΠΑ εστιάζουν τις προσπάθειές τους στο να εμποδίσουν την ενεργειακή συνεργασία και την αύξηση των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ της Μόσχας και της Ευρώπης, οι οποίες αποτελούν γειτονικές περιοχές και σε πολλούς τομείς συμπληρωματικές και όχι ανταγωνιστικές οικονομίες17. Για την Ρωσία καθίσταται ορθολογική η επιδίωξή της να εφοδιάσει με υδρογονάνθρακες, τις αναπτυγμένες και πλούσιες Ευρωπαϊκές χώρες, παρά τα αναπτυσσόμενα κράτη, τα οποία με δυσκολία, με καθυστερήσεις, με τοπικά νομίσματα, θα μπορούσαν να καταβάλλουν μέρος μόνο των υποχρεώσεών τους, έστω και αν πρόκειται για γειτονικές χώρες και πρώην μέλη της ΕΣΣΔ. Αντίθετα η Ευρώπη μπορεί να πληρώσει αδρά και σε ισχυρό νόμισμα – συνάλλαγμα, για ενεργειακούς πόρους τους οποίους έχει ανάγκη και δεν μπορεί ανέξοδα να τους υποκαταστήσει. Οι εξελίξεις στην περιοχή της Βόρειας Αφρικής μπορούν με αυτό το πρίσμα να ερμηνευθούν ως μία τάση καθοδηγητικού προσανατολισμού των χωρών της ΕΕ, στις ενεργειακές πηγές της Λιβύης και των γειτονικών της κρατών, τα οποία βρέχονται από τη Μεσόγειο, η μεταφορά αυτών των πόρων δεν διέρχεται από σημεία ασφυξίας (choke points) και δεν κοστίζει ακριβά και οι χώρες αυτές έχουν ανάγκη από ξένα κεφάλαια και επενδύσεις. Με το ίδιο σκεπτικό τα νέα κοιτάσματα στην Ανατολική Μεσόγειο προορίζονται για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της Ευρώπης και του Ισραήλ, ενώ όχι μόνο δεν υποστηρίζονται αλλά αντιμάχονται από την Ουάσιγκτον, οι αγωγοί που μεταφέρουν Ρωσικούς (και Ιρανικούς) υδρογονάνθρακες στην Ευρώπη. Αντίθετα οι ΗΠΑ ενισχύουν ποικιλοτρόπως εναλλακτικά σχέδια και αγωγούς μεταφοράς ενεργειακών πόρων άλλων χωρών, (Αζερμπαϊτζάν, Ιράκ). Η ενεργειακή απομόνωση της Ρωσίας από την Ευρωπαϊκή αγορά (και συνεπώς και η μείωση των σημαντικών εσόδων της από τις πωλήσεις υδρογονανθράκων), θεωρείται ότι ταυτόχρονα σκοπεύει και στην γενικότερη αποδυνάμωση της Ευρωπαϊκής οικονομίας, αν λάβουμε υπόψη μας και τα κερδοσκοπικά σχέδια με τις τιμές των υδρογονανθράκων.

16

Στη συνέχεια υιοθετήθηκε η πολιτική των χαμηλών τιμών πετρελαίου.

17

Βλ. αναλυτικότερα άρθρο μας, σχετικά με τον «Ψυχρό Ενεργειακό Πόλεμο», στο περιοδικό «Ελληνική Άμυνα & Τεχνολογία», τεύχος 17, Ιούνιος 2011.

21

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ –42

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ «Γνωρίζουμε πλέον ότι η διακυβέρνηση του οργανωμένου χρήματος είναι επικίνδυνη όσο και η διακυβέρνηση του οργανωμένου εγκλήματος». Φραγκλίνος Ρούσβελτ, Πρόεδρος των ΗΠΑ 1932-1945

«Υπάρχουν σήμερα στις ΗΠΑ κλάδοι στους οποίους ο ανταγωνισμός περιορίζεται ουσιαστικά στις εταιρίες εκείνες που έχουν αρκετά κεφάλαια ώστε να χρηματοδοτήσουν μεγάλες διαφημιστικές καμπάνιες. … Επακόλουθο όλων αυτών είναι η συγκέντρωση της οικονομικής ισχύος και του πλούτου στα χέρια λίγων μεγάλων ομίλων και επιχειρήσεων, παράλληλα με την συγκέντρωση της πολιτικής ισχύος στα χέρια όλο και μικρότερων ομάδων του πληθυσμού». Αλ Γκορ, "Προσβολή στη Λογική", εκδ. Καθημερινή, σελ. 121

22

ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟ, Ιωάννης Βιδάκης - Δημήτριος Γεωργαντάς

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.

John Bellamy Foster, «Peak Oil and Energy Imperialism», Monthly Review, Vol. 60, Issue 03, July-August 2008, http://monthlyreview.org/2008/07/01/peak-oil-and-energyimperialism/

2.

Luft Gal, (2008). «Oil and the New Economic Order», Φεβρουάριος 2008, Institute for the Analysis of Global Security (IAGS), http://www.iags.org/new_economic_order0208.pdf

3.

Luft Gal, (2008). «Oil and the New Economic Order», Φεβρουάριος 2008, Institute for the Analysis of Global Security (IAGS), http://www.iags.org/new_economic_order0208.pdf -

4.

Ανάρτηση άρθρου με τίτλο: «Το Πετρέλαιο και η Νέα Οικονομική Τάξη», Dr Gal Luft, επιμέλεια – απόδοση Βιδάκη Ιωάννη, Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων, Τομέας Α΄, Κείμενο Εργασίας υπ. αρ. 16, http://www.acastran.org/keimena_ergasias/

5.

Dr. Anshuman Gupta & Surbhi Arora, «Control Oil – Rule the World!», University of Petroleum & Energy Studies, Dehradun, Ινδία,

6.

http://www.internationalseminar.org/XIV_AIS/TS%205%20B/7.%20Surbhi%20Arora.pdf και

7.

http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2200815, January 15, 2013

8.

Jonathan Nitzan και Bichler Shimshon, (2003). «News From Within», Vol. XIX. No. 1, Ιανουάριος 2003, σελ. 8-11.

9.

Sepheri Saman, (2002), «Geopolitics of Oil», Third World http://www.thirdworldtraveler.com/Oil_watch/Geopolitics_Oil.html

Traveller,

10. Ανάρτηση άρθρου με τίτλο:, «Έλεγχος του Πετρελαίου - Κυβερνώντας τον Κόσμο!», Dr Anshuman Gupta και Surbhi Arora, απόδοση Βιδάκη Ιωάννη, Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων, Κείμενο Εργασίας υπ. αρ. 20, http://www.acastran.org/keimena_ergasias/ 11. Βιδάκης Ιωάννης και Γεωργαντάς Δημήτριος, (2012). «Η Μετεξέλιξη ενός Συστήματος: Από το Στρατιωτικό-Βιομηχανικό στο Στρατιωτικό-Πετρελαϊκό Σύμπλεγμα», κείμενο εργασίας, «Ελληνική Άμυνα & Τεχνολογία», τ. 33, Οκτώβριος 2012, σελ. 96-115.

12. Βιδάκης Ιωάννης, Διδακτορική Διατριβή υπό εκπόνηση, (2015). «Η ασφάλεια ενεργειακών δικτύων στην Ανατολική Μεσόγειο: Ο Ρόλος της Τουρκίας», ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ, Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών.

13. Πετράκης Π., (2012). «ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ», Σημειώσεις, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

23

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

24

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ –42

ΗΠΑ: Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟ, Ιωάννης Βιδάκης - Δημήτριος Γεωργαντάς

The Academy for Strategic Analyses (ASA) is an independent non-profit scientific and research institution, a think-tank, based in Athens. It was founded in 2014, by scientists from the Hellenic Armed Forces and Hellenic Security Corps, who hold a PhD or holders of other high level qualifications, with rich scientific, research and writing work and collaboration with Greek and foreign universities, research centres and institutes, in various scientific fields.

Moreover distinguished personalities from military, diplomatic and academic areas and other high-profile scientists became members of the Academy.

The main task of the ASA is the development of scientific work and activities in the field of Strategic Studies, Defense, Security and Foreign Policy, the elaboration of scientific analyses, research and studies, as well as the provision of specialized advisory and educational services in those issues, at national, European and international levels.

In this framework, the Academy's activities are developed within scientific areas, such as: (a) Analysis of strategic environment, (b) Analysis of the Defense and Security Policy, (c) System analysis, technology and economy, (d) Operational research, command and control.

The Academy will cooperate with international organizations, academic-scientific institutions and other centers of scientific research with a related object, as well as with authoritative scientists, militaries, diplomats, etc., especially in the Euro-Atlantic and the wider Mediterranean environment.

10, Feidiou str.10678 ATHENS www.acastran.org asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

25

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ –42

Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ www.acastran.org, asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

26

ISSN: 2407-9863