Κείμενο Εργασίας 11

ISSN: 2407-9863

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

11

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ Δρ. Άρεφ Αλομπέιντ

ΤΟΜΕΑΣ Α’

1

Μάρτιος 2015

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

Η Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ), είναι ανεξάρτητος επιστημονικός - ερευνητικός φορέας, μια «δεξαμενή σκέψης», με νομική μορφή αστικού σωματείου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που ιδρύθηκε το 2014 με έδρα την Αθήνα. Τα ιδρυτικά μέλη και τη βάση των μελών της ΑΣΑ αποτελούν επιστήμονες που προέρχονται από τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας, που είναι διδάκτορες ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων ή κάτοχοι άλλων υψηλού επιπέδου τίτλων σπουδών, με πλούσιο επιστημονικό, ερευνητικό και συγγραφικό έργο και συνεργασία με ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, κέντρα μελετών και ινστιτούτα, σε διάφορα επιστημονικά πεδία. Επίσης, μέλη της ΑΣΑ είναι προσωπικότητες του διπλωματικού και ακαδημαϊκού χώρου και άλλοι επιστήμονες υψηλού κύρους με επιστημονική δραστηριότητα σε γνωστικά αντικείμενα τα οποία συνάδουν προς τους σκοπούς της. Σκοπός της ΑΣΑ είναι η ανάπτυξη επιστημονικού έργου και δράσεων στα πεδία των Στρατηγικών Σπουδών, της Άμυνας, της Ασφάλειας και της Εξωτερικής Πολιτικής, η εκπόνηση επιστημονικών αναλύσεων, ερευνών και μελετών καθώς και η παροχή εξειδικευμένων συμβουλευτικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών στα παραπάνω πεδία, σε φορείς του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα και σε φυσικά πρόσωπα, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Για την υλοποίηση των στόχων της η ΑΣΑ έχει οργανώσει τέσσερεις Επιστημονικούς Τομείς: (1) Ανάλυσης Στρατηγικού Περιβάλλοντος, (2) Ανάλυσης Αμυντικής Πολιτικής και Ασφάλειας (3) Ανάλυσης Συστημάτων, Τεχνολογίας και Οικονομίας, (4) Επιχειρησιακής Έρευνας, Διοικήσεως και Ελέγχου. Μεταξύ των στόχων της ΑΣΑ περιλαμβάνεται η ανάπτυξη συνεργασιών με διεθνείς οργανισμούς, με ακαδημαϊκούς - επιστημονικούς φορείς και άλλα κέντρα επιστημονικής έρευνας με συναφές αντικείμενο, καθώς και με έγκυρους επιστήμονες, στρατιωτικούς, διπλωμάτες, κ.ά., στο εσωτερικό και το εξωτερικό, ιδίως στο ευρω-ατλαντικό και το ευρύτερο μεσογειακό περιβάλλον.

www.acastran.org info@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

Μελέτει το παν - Ακούων όρα - Γνους πράττε

2

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ Δρ. Άρεφ Αλομπέιντ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 11 Μάρτιος 2015

3

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ – Νο11 / Μάρτιος 2015 Τίτλος: Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ Συγγραφέας: Δρ. Άρεφ Αλομπέιντ

Εκδότης: Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) Σχεδιασμός – ηλεκτρονική επεξεργασία: ΑΣΑ Copyright © Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων info@acastran.org http://www.acastran.org, https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses ISBN: ISSN: 2407-9863

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

4

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

Σχετικά με τον συγγραφέα Aref Alobeid: Ph.D. in Political Science and History, Panteion University, Thesis: "The historical and socio-political roots of relations between Syria & Turkey". He is an expert in Middle East affairs where He collaborates with various Arab and Greek Research Centers.

He taught the course "National Issues in Middle Geopolitical Environment" at Creek National Defence College) 2010 - 2012. He teaches the course "Geostrategy of the Middle East" at the Greek Military Academy 2009-2014. He is a visiting faculty at the Supreme Joint War College of Greece, 2012- 2014, Thessaloniki. He is an external and independent associate of Middle East Studies department of Greek Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP), the Center for Mediterranean, Middle Eastern and Islamic Studies at the University of Peloponnese (CEMMIS), the Research Institute for European and American Studies (RIEAS) and the Center for Defence, Energy and Geopolitical Research, University of the Aegean. Center of Al-Jazeera For Studies. Member of RIEAS International Advisory Board, Member of Middle East Institution of School of Oriental and African Studies (SOAS) UK. Also, he participated at a lot of seminar as a major speakers inside and outside of Greece.

5

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

6

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

9

ΜΕΡΟΣ Α’ Η σημασία της Μέσης Ανατολής

11

Η ανάδειξη των σημερινών κρατών της Μέσης Ανατολής

11

1) Η αλληλογραφία Μακμάχον (McMahon) – Χουσεΐν (Housein) και η αραβική εξέγερση κατά των Τούρκων 2)

Η συμφωνία Σάικς (Sykes) και Πικότ (Picot)

3)

Η Διακήρυξη (Υπόσχεση) Μπαλφούρ (Balfour) (1917)

Ο ψυχρός πόλεμος και η διεθνής διένεξη για το χώρο της Μέσης Ανατολής 14 1)

Το Σύμφωνο της Βαγδάτης

2)

Το Δόγμα Αϊζενχάουερ

ΜΕΡΟΣ Β’ Οι πυλώνες του διεθνούς συστήματος, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία και ο ανταγωνισμός μεταξύ τους

19

Η εποχή των εξεγέρσεων στον Αραβικό Κόσμο Η Συριακή Κρίση και οι διαστάσεις της

21 23

Ισλάμ και Πολιτικά Ισλαμικά Κινήματα

27

H Νέα Μεσανατολική πολιτική της Τουρκίας (Εποχή Ερντογάν)

28

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

33

7

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

8

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο σκληρός ανταγωνισμός μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων του διεθνούς συστήματος είναι ενδεικτικός του ότι η περιοχή της Μέσης Ανατολής είναι μία από τις σημαντικότερες του κόσμου, γι’ αυτό, πριν προχωρήσουμε στη μελέτη των παραγόντων που καθιστούν σημαντική την περιοχή αυτή, θα ήταν χρήσιμο να ορίσουμε το γεωγραφικό της χώρο. Όπως επιβεβαιώνεται όμως και από την εθιμική πρακτική, κάθε μεγάλη δύναμη ορίζει την περιοχή αυτή σύμφωνα με τα δικά της συμφέροντα, με αποτέλεσμα τα όριά της να επεκτείνονται ή να συρρικνώνονται, ανάλογα με την εκάστοτε στρατηγική που υιοθετούν οι Μεγάλες Δυνάμεις, οι οποίες ελέγχουν τη διεθνή πολιτική. Παρόλα αυτά, όμως, ο χώρος της Μέσης Ανατολής θα μπορούσε να οριστεί ως εξής: πρόκειται για την περιοχή που εκτείνεται από την Αίγυπτο και το βόρειο Σουδάν έως το Ιράν και από την Υεμένη έως την Τουρκία. Στην περιοχή αυτή δεν συμπεριλαμβάνονται ούτε τα κράτη της βορείου Αφρικής του Μαγκρέμπ (Maghreb) - Λιβύη, Αλγερία, Τυνησία και Μαρόκο -, αλλά ούτε και οι χώρες της νοτιοδυτικής Ασίας, όπως το Πακιστάν, η Ινδία και το Αφγανιστάν, διότι οι πολιτικές εξελίξεις στις περιοχές αυτές δε συνδέονται άμεσα με τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, όμως, επειδή το σύνολο των περιοχών αυτών αποτέλεσε το επίκεντρο των πολιτιστικών, οικονομικών και πολιτικών εξελίξεων, οι οποίες προσδιόρισαν το ρόλο της Μέσης Ανατολής στη διεθνή πολιτική σκηνή, δικαιολογημένα θεωρείται ότι συνιστά έναν ενιαίο πολιτικό χώρο.1 Πέρα από την πολιτιστική και την πολιτική διάσταση του ζητήματος αυτού, όμως, υπάρχει και η στρατηγική του διάσταση. Βάσει των ιστορικών στοιχείων των λαών της περιοχής, ο ενιαίος αυτός χώρος ονομαζόταν καταρχήν Χώρες αλ Σαμ «Al sham - Γεωγραφική ή Μεγάλη Συρία»2. Πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως αναφέρεται και στην παγκόσμια ιστορία, οριζόταν με την ονομασία «Ανατολική Μεσόγειος» ή «Εγγύς Ανατολή» και μόλις μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ καθιερώθηκε οριστικά και επίσημα πλέον η ονομασία «Μέση Ανατολή». Σήμερα η Μέση Ανατολή αποτελεί ένα ψηφιδωτό διαφορετικών λαών, πολιτισμών και θρησκειών, γεγονός το οποίο διευκολύνει τις ενδιαφερόμενες για την περιοχή Μεγάλες Δυνάμεις στις προσπάθειές τους να δράσουν διαιρετικά, προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα δικά τους ζωτικής σημασίας συμφέροντα.

Από το 1300 μέχρι το 1920 η Τουρκία και τα προαναφερθέντα κράτη -με την εξαίρεση του Ιράν (Περσία)- μοιράζονταν την ίδια πολιτική μοίρα (οθωμανική περίοδος).

1

Ο χώρος της Γεωγραφικής Συρίας συμπεριελάμβανε τη σημερινή Συρία, το Ιράκ, την Παλαιστίνη, την Ιορδανία και το Λίβανο.

2

9

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

10

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

ΜΕΡΟΣ Α’

Η σημασία της Μέσης Ανατολής Οι παράγοντες που καθιστούν σημαντική την περιοχή της Μέσης Ανατολής είναι τρεις: Ο πρώτος είναι ο παράγοντας της θρησκείας: η Μέση Ανατολή αποτελεί την κοιτίδα τριών θρησκειών, του Χριστιανισμού, του Ισλαμισμού και του Ιουδαϊσμού. Οι Χριστιανοί με τη σειρά τους χωρίζονται σε Ορθόδοξους, Καθολικούς, Προτεστάντες, Συριάν, Ασσύριους, Λατίνιους, Κόπτες και άλλους, ενώ και οι Μουσουλμάνοι χωρίζονται σε Σιίτες, Σουνίτες, Αλαουΐτες, Δρούζους, Ισμαηλίτες και άλλους. Παράλληλα, υπάρχουν και οι Αρμένιοι χριστιανοί, οι οποίοι εισήλθαν στην περιοχή μετά το 1911 και αποτελούν σήμερα ένα βασικό θρησκευτικό στοιχείο της κοινωνίας της Συρίας. Ο δεύτερος είναι ο παράγοντας της στρατηγικής θέσης: εντός των ορίων της περιοχής της Μέσης Ανατολής βρίσκονται οι σημαντικότεροι θαλάσσιοι δίαυλοι του διεθνούς εμπορίου, όπως είναι η διώρυγα του Σουέζ (Suez), το στενό του Άντεν (Bab Al Mandeb), τα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων και το στενό του Ορμούζ (Hormuz) στον Αραβοπερσικό Κόλπο. Ο παράγοντας αυτός έχει ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα, ως πρώτη ναυτιλιακή δύναμη στον κόσμο. Ο τρίτος είναι ο παράγοντας του πετρελαίου και του φυσικού αερίου: η Μέση Ανατολή ελέγχει τα 2/3 περίπου των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου, γεγονός το οποίο καταδεικνύει τον εξαιρετικά σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η περιοχή αυτή όσον αφορά στην παγκόσμια σταθερότητα στον τομέα της ενέργειας. Αξίζει να σημειωθεί επιπλέον ότι ο έλεγχος της Μέσης Ανατολής συνεπάγεται και τη δυνατότητα ελέγχου του Αραβικού Συνδέσμου και του Οργανισμού της Ισλαμικής Συνεργασίας (Συνδιάσκεψης).

Η ανάδειξη των σημερινών κρατών της Μέσης Ανατολής Η χάραξη των ορίων του χάρτη της περιοχής της Μέσης Ανατολής, από το 1916 ως σήμερα, σημαδεύτηκε από τρία σημαντικά γεγονότα:

11

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

1) Η αλληλογραφία Μακμάχον (McMahon) – Χουσεΐν (Housein) και η αραβική εξέγερση κατά των Τούρκων Όταν η Μεγάλη Βρετανία συνειδητοποίησε ότι τα ζωτικά της συμφέροντα στην Ινδία και τον αραβικό κόσμο απειλούνταν από τη γερμανο-τουρκική συμμαχία -ιδίως την περίοδο μέχρι το 1916, όταν η κατάσταση στο πεδίο των μαχών ήταν υπέρ των Τούρκων- αποφάσισε να «εκμεταλλευτεί» τους Άραβες, ενθαρρύνοντάς τους να αποσχιστούν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, προκειμένου να ανατρέψει την κατάσταση υπέρ της. Ωστόσο, όμως, οι Άραβες3 δεν είχαν ως στόχο μόνο την ανεξαρτησία τους από τους Οθωμανούς μετά από τέσσερις αιώνες, αλλά την ολοκληρωτική και πλήρη ανεξαρτησία τους και από κάθε άλλη ξένη δύναμη.4 Για την επίτευξη των σκοπών της χώρας τους, οι διπλωμάτες της Μεγάλης Βρετανίας που βρίσκονταν στην Αίγυπτο επέλεξαν να συνεργαστούν με το Σαρίφ Χουσεΐν (Housein), τον Εμίρη της ιερής μουσουλμανικής πόλης της Μέκκα, ο οποίος ήταν αποφασισμένος να διασπάσει το μέτωπο της ισλαμικής αλληλεγγύης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, προς όφελος γενικότερα των Αράβων, αλλά και ειδικότερα των φιλοδοξιών της δυναστείας του. Έτσι, την περίοδο 1915 - 1916 πραγματοποιήθηκαν οι γνωστές διαπραγματεύσεις, με την ανταλλαγή 5 επιστολών, μεταξύ του Χουσεΐν (Housein) και του Μακμάχον (McMahon), εκπροσώπου της Μεγάλης Βρετανίας στην Αίγυπτο και το Σουδάν, προκειμένου να καθοριστούν τόσο ο τρόπος συνεργασίας ανάμεσα στις δύο πλευρές, όσο και τα όρια του αραβικού κράτους μετά το τέλος του πολέμου.5 Οι διαπραγματεύσεις, οι οποίες διεξήχθησαν με πλήρη συνείδηση του ότι η απόφαση να προχωρήσουν σε πόλεμο θα ήταν ιδιαίτερα δύσκολη για τους Άραβες, αφού θα συμμαχούσαν με τις «χριστιανικές» δυτικές δυνάμεις εναντίον μίας μουσουλμανικής χώρας6, είχαν ως αποτέλεσμα το 1916 οι Άραβες να κηρύξουν τελικά τον πόλεμο κατά των Νεότουρκων και όχι κατά του Οθωμανού Χαλίφη.

2) Η συμφωνία Σάικς (Sykes) και Πικότ (Picot) Η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και η Ρωσία προχώρησαν το 1915 σε διαπραγματεύσεις, προκειμένου να διαμοιράσουν τα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά τον πόλεμο. Η ικανοποίηση της Ρωσίας από τη διασφάλιση των συμφερόντων της στη Μαύρη Θάλασσα και στα στενά των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου, έδωσε το «πράσινο φως» στη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία να προχωρήσουν στην υπογραφή της συμφωνίας Σάικς (Sykes) και Πικότ (Picot) στις 16 Μαΐου

Οι αραβόφωνοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πίστευαν ότι αν επαναστατούσαν κατά των Οθωμανών, θα έρχονταν αντιμέτωποι με δύο κινδύνους: τον κίνδυνο του ευρωπαϊκού αποικισμού και το σιωνιστικό κίνδυνο, γεγονός το οποίο τους έκανε να αμφισβητούν την ορθότητα της απόφασης να αποσχιστούν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

3

Ο χριστιανός Άραβας Ναζίμπ Αζούρι (Najib Azoury) είχε προειδοποιήσει από το Παρίσι για τα σχέδια τόσο των Ευρωπαίων όσο και του σιωνιστικού κινήματος στην περιοχή.

4

5

P.M, Holt, Egypt and The Fertile Crescent 1516 –1922, σ. 264 – 270.

Οι Άραβες μέχρι και σήμερα κατηγορούνται ως προδότες, αφού, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς των Τούρκων, η απόφασή τους αυτή επέφερε το διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

6

12

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

1916.7 Με τη συμφωνία αυτή αθετήθηκαν όλες οι υποσχέσεις που είχαν δοθεί στους Άραβες μέσα από τις διαπραγματεύσεις μεταξύ του Μακμάχον και του Χουσεΐν και αποφασίστηκε η διαίρεση των χωρών του γεωγραφικού χώρου της Μεγάλης Συρίας και του Ιράκ σε περιοχές που θα τελούσαν υπό την επιρροή των Γάλλων και των Βρετανών.

Ο προβλεπόμενος από τη συμφωνία σχεδιασμός αυτός εγκρίθηκε τον Απρίλιο του 1920 με τη συνθήκη του Σαν Ρέμο (San Remo) και τέθηκε αμέσως σε ισχύ. Εντωμεταξύ, όμως, η συμφωνία αυτή είχε παραμείνει μυστική μέχρι το ξέσπασμα της Ρωσικής Επανάστασης το 1917, όταν το ρωσικό Υπουργείο Εξωτερικών έλαβε γνώση του περιεχομένου της, γεγονός το οποίο είχε ως αποτέλεσμα να αποσυρθεί η Ρωσία ως μέλος από αυτή τη συμφωνία, καταδικάζοντάς την. Με τη συμφωνία των Σάικς (Sykes) και Πικότ (Picot), η οποία θεωρείται ότι είναι μία από τις πιο αμφιλεγόμενες συμφωνίες που συνήφθησαν ποτέ στη σύγχρονη αποικιακή ιστορία, δόθηκε το επίσημο τέλος στο Ανατολικό ζήτημα.

3) Η Διακήρυξη (Υπόσχεση) Μπαλφούρ (Balfour) (1917) Στις 2 Νοεμβρίου 1917, η Βρετανία εξέδωσε τη Διακήρυξη Μπαλφούρ (Balfour), υπό τη μορφή μίας επίσημης επιστολής του Βρετανού Υπουργού Εξωτερικών Μπαλφούρ (Balfour) προς το γνωστό Βρετανό Σιωνιστή Λόρδο Λάιονελ Ροτσάιλντ (Lionel Rotschild), στην οποία αναφέρεται: «Η Κυβέρνηση της Μεγάλης 7.

βλ. το κείμενο του J. C. Hurewitz, «The Middle East and North Africa in World Politics», τόμ. ΙΙ, σ. 101-106.

13

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

Βρετανίας βλέπει µε συμπάθεια την ίδρυση μιας Εθνικής Εστίας (πατρίδας) για τους Εβραίους στην Παλαιστίνη και θα καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για τη διευκόλυνση και την επίτευξη του στόχου αυτού.»8 Η Βρετανική Κυβέρνηση ήθελε να εκμεταλλευτεί την επιρροή που ασκούσε το σιωνιστικό κίνημα στις Η.Π.Α., έτσι ώστε να πάρουν μέρος στον πόλεμο και οι Αμερικάνοι στο πλευρό των συμμάχων. Παράλληλα, ήθελε να κινητοποιήσει και τους επιφανείς και πλούσιους Αµερικανοεβραίους, προκειμένου να ενισχύσουν υλικά τις πολεμικές επιχειρήσεις και ταυτόχρονα να πείσουν τόσο τους Εβραίους κομμουνιστές στη Ρωσία να πιέσουν τη Ρωσική Κυβέρνηση να µη συνάψει ειρήνη μονομερώς µε τη Γερμανία, όσο και τους Εβραίους εμπόρους στην Πολωνία και την Ουκρανία να µην πουλήσουν σιτάρι στη Γερμανία. Μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, στις 18 Ιανουαρίου 1919, στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού, οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις αποδέχθηκαν την πρόταση του Προέδρου των Η.Π.Α. Ουίλσον (Wilson) για τη διαμόρφωση ενός συστήματος Διεθνών Εντολών, το οποίο θα εφαρμοζόταν στη Μέση Ανατολή εν ονόματι της Κοινωνίας των Εθνών (Κ.τ.Ε.). Έτσι, η Συρία και ο Λίβανος κατελήφθησαν από τη Γαλλία, ενώ το Ιράκ, η Ιορδανία, η Παλαιστίνη και η Αίγυπτος από τη Μεγάλη Βρετανία, η οποία, βέβαια, είχε ήδη τις χώρες αυτές υπό τον έλεγχό της από το 1882, ενώ παράλληλα ασκούσε και μεγάλη επιρροή στην αραβική χερσόνησο. Η παραμονή των δυο ευρωπαϊκών δυνάμεων στις προαναφερθείσες χώρες έλαβε τέλος μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο ψυχρός πόλεμος και η διεθνής διένεξη για το χώρο της Μέσης Ανατολής Στο τέλος της δεκαετίας του 1940, άρχισε σταδιακά να εξασθενεί η επιρροή της Μεγάλης Βρετανίας, λόγω της οικονομικής της αδυναμίας και της ενίσχυσης των εγχώριων εθνικιστικών κινημάτων. Παρόλα αυτά, οι Βρετανοί ήθελαν να προστατεύσουν τις εμπορικές οδούς και τη ροή του πετρελαίου προς την Ευρώπη και παράλληλα να προετοιμαστούν για να μπορούν να αντιμετωπίσουν την επέκταση του κομμουνιστικού σοβιετικού κινδύνου. Έτσι, το 1950 η Μεγάλη Βρετανία κατέστρωσε ένα στρατιωτικό σχέδιο για τη διαμόρφωση γραμμής άμυνας απέναντι σε μια πιθανή σοβιετική επίθεση στη Μέση Ανατολή, ενώ λίγο αργότερα, κατά την περίοδο 1951-1953, οι δυτικές χώρες ξεκίνησαν να πραγματοποιούν συζητήσεις για την ίδρυση της Αμυντικής Οργάνωσης της Μέσης Ανατολής (Middle East Defence Organization-MEDO)9, γεγονός το οποίο σήμανε την απαρχή της πολιτικής των συμμαχιών με τις περιφερειακές δυνάμεις κατά του διεθνούς κομμουνισμού.

8

Sidebothan Herbert: Great Britaίn and Palestίne, London: Macmillan, 1938, σ.50-53.

9

William Hale, Turkish Foreign Policy 1774-2000, Frank Cass, 2000, σ.125

14

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

Εντωμεταξύ, οι Γάλλοι, οι οποίοι πίστευαν ότι η Μεγάλη Βρετανία και το Ιράκ σχεδίαζαν να ενσωματώσουν τη Συρία στο βασίλειο των Χασιμιτών, ως αντίδραση υποστήριξαν τις αριστερές παρατάξεις και τους οπαδούς του Νάσσερ (Nasser) στη Συρία. Η στάση των Γάλλων προκάλεσε την οργή της Μεγάλης Βρετανίας και των Η.Π.Α. που είχαν αναπτύξει έντονη αντικομμουνιστική δράση. Ωστόσο, στη συνέχεια, το 1956, η Γαλλία άλλαξε ριζικά στάση απέναντι στο Νάσσερ (Nasser) και τους κομμουνιστές, λόγω του ότι οι τελευταίοι στήριξαν τους αντάρτες της Αλγερίας και για αυτό βοήθησε και τους Ισραηλινούς στην κατασκευή πυρηνικού σταθμού.

1)

Το Σύμφωνο της Βαγδάτης

Η στρατιωτική συνεργασία ανάμεσα στην Τουρκία και το Ιράκ θα αποτελούσε τη βάση για τη διαμόρφωση ενός νέου Συμφώνου υπό την αιγίδα της Μεγάλης Βρετανίας, στο οποίο υπήρχε η ελπίδα ότι θα εντάσσονταν και άλλες αραβικές χώρες. Η Άγκυρα μπήκε δυναμικά στην περιοχή, με το πρόσχημα της εξάλειψης του κομμουνιστικού κινδύνου. Ωστόσο, όμως, το Σύμφωνο της Βαγδάτης σήμανε την αρχή της νέας επιθετικής τουρκικής πολιτικής κατά της αραβικής Συρίας, αφού η Τουρκία ήταν αποφασισμένη να διασφαλίσει την ένταξη της Συρίας στο νέο Σύμφωνο της Βαγδάτης, ακόμα και αν χρειαζόταν να λάβει ακραία μέτρα (στρατιωτικά). Η Στρατιωτική Συμφωνία ανάμεσα στην Τουρκία και το Ιράκ, τον Ιανουάριο του 1955, προκάλεσε ρήγμα στη Συνθήκη Συλλογικής Ασφάλειας του Αραβικού Συνδέσμου, ενώ με την αναβάθμιση του Συμφώνου της Βαγδάτης με τη συμμετοχή της Μεγάλης Βρετανίας, του Ιράν και του Πακιστάν, δόθηκε ακόμα μεγαλύτερη έμφαση στο διαφορετικό προσανατολισμό που είχαν η Συρία και η Τουρκία, μέσα σε συνθήκες έξαρσης του διπολισμού.10 Με το νέο Σύμφωνο της Βαγδάτης, το Ιράκ των Χασιμιτών11 αναλάμβανε ηγετικό ρόλο στη Μέση Ανατολή και ως εκ τούτου προκαλούνταν ανησυχίες στις άλλες αραβικές χώρες και ενισχύονταν οι εσωτερικές αραβικές διαμάχες. Η Αίγυπτος, φοβούμενη να μη χάσει την ηγεμονία του αραβικού κόσμου, αντέδρασε δυναμικά στο πλαίσιο του Αραβικού Συνδέσμου, καταγγέλλοντας το σύμφωνο ως ιμπεριαλιστικό και αναποτελεσματικό, αφού δε συνέβαλε στην αντιμετώπιση της άμεσης απειλής του Ισραήλ. Η απάντηση στο Σύμφωνο της Βαγδάτης δόθηκε το Μάρτιο του 1955 με την υπογραφή του Τριμελούς Συμφώνου από τη Συρία, την Αίγυπτο και τη Σαουδική Αραβία, οι οποίες συμφώνησαν να αντιμετωπίσουν ως μία ενότητα τις εξωτερικές, τις οικονομικές και τις στρατιωτικές τους υποθέσεις. Σε επίπεδο εξωτερικών Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με το Σύμφωνο της Βαγδάτης βλ. Philip Robins, Turkey and The Middle East, Chatham House Papers, New York, 1991, σ. 24,25,26,27 και William Hale, ό.π., σ. 126-127. Philip Robins, Στρατός και Διπλωματία, Η Τουρκική Εξωτερική Πολιτική από την έναρξη του ψυχρού πολέμου, Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2004, United Kingdom, C. Hurst, 2004, σ.131-132 10

Οι Χασιμίτες κυβερνούν σήμερα την Ιορδανία και δεν κρύβουν τις προθέσεις τους για ένταξη άλλων περιοχών στο Βασίλειό τους.

11

15

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

υποθέσεων, το Τριμελές Σύμφωνο κατάφερε πλήγμα στις σχέσεις Τουρκίας και Συρίας και προκάλεσε την αντίδραση της Μεγάλης Βρετανίας, του Ιράκ και των Η.Π.Α. Η Άγκυρα, η οποία φοβήθηκε μήπως περικυκλωθεί από τον κομμουνιστικό κίνδυνο, εξέφρασε την έντονη διαμαρτυρία της στη συριακή κυβέρνηση και συγκέντρωσε τις δυνάμεις της στα σύνορά της με τη Συρία, αντιδρώντας έτσι στην υπογραφή του Συμφώνου. Στην περίπτωση αυτή, η μεσολάβηση της ιρακινής κυβέρνησης αποδείχθηκε καθοριστική για την εκτόνωση της κρίσης. Η αδεξιότητα της Τουρκίας στο χειρισμό της συγκεκριμένης κατάστασης αποδείχθηκε ιδιαίτερα αναποτελεσματική, αφού ώθησε μία αδύναμη και ασταθή Συρία, μία χώρα στην οποία υπήρχε ήδη έντονο το αίσθημα της τουρκοφοβίας, σε ακόμα στενότερες σχέσεις με τη Μόσχα. Τον Αύγουστο του 1958 το Σύμφωνο της Βαγδάτης μετατράπηκε σε Σύμφωνο CENTO (Κεντρικό Αμυντικό Σύμφωνο - Central Treaty Organization), του οποίου το γενικό αρχηγείο ήταν η Άγκυρα.12 3) Το Δόγμα Αϊζενχάουερ Η κρίση του Σουέζ (Suez) το 1956 σήμανε το οριστικό τέλος της γαλλοβρετανικής παρουσίας στο χώρο της Μέσης Ανατολής, την ανάδειξη των Η.Π.Α. ως κύριας δυτικής δύναμης στην περιοχή, καθώς επίσης και του Νάσσερ (Nasser) ως πρώτου ηγέτη του Παναραβισμού. Η Ουάσιγκτον ανησύχησε μήπως οι Σοβιετικοί εκμεταλλευτούν το κενό δύναμης ή επιρροής που δημιουργήθηκε στην περιοχή, μετά την αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας και έτσι, σε άμεση συνέχεια της κρίσης του Σουέζ (Suez), προχώρησε το 1957 στη διακήρυξη του Δόγματος Αϊζενχάουερ (Eisenhower). Οι βασικές αρχές του Δόγματος ήταν η προφύλαξη των ζωτικών συμφερόντων των Η.Π.Α. και της Δύσης εν γένει, αλλά και η διασφάλιση μιας νέας ισορροπίας δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, μετά την είσοδο της Σοβιετικής Ένωσης, ως υπερδύναμης πλέον, στην πολιτική σκακιέρα. Στο πλαίσιο του δόγματος αυτού, οι Η.Π.Α. δεσμεύτηκαν να συνδράμουν οικονομικά και στρατιωτικά οποιοδήποτε μεσανατολικό έθνος απειλούνταν εσωτερικά και εξωτερικά από τον κομμουνισμό,13 ωστόσο, όμως, ο κύριος στρατηγικός τους στόχος ήταν η διατήρηση της ελεύθερης ροής του πετρελαίου και ο περιορισμός του παναραβικού εθνικισμού, ο οποίος ταυτίστηκε με την προσωπικότητα του Αιγύπτιου ηγέτη Τζαμάλ Αμπντέλ Νάσσερ (Gamal Abdel Nasser).14

12

Βλ. William Hale, Turkish Foreign Policy 1774-2000, Frank Cass, 2000, σ.127

Για το Δόγμα Αϊζενχάουερ (Eisenhower) βλ. Paul Y. Hammond and Sidney S. Alexander, Political Dynamics In The Middle East: Economic and Political Problems and Prospects, The Rand Corporation, New York, 1972, σ.

78, 508-509. Seale Patrick, The Struggle for Syria, Oxford University Press, London, 1968.σ. 285-289 13

14

Salim Yaqub, SALIM YAQUB, Library of Congress Call Number: DS63.2.U5 Y37, 2004, http://www.h-net.org/reviews/showrev.cgi?path=94671095034430

16

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

Η πρώτη σαφής ‘ήττα’ του Δόγματος Αϊζενχάουερ (Eisenhower) ήταν η αποτυχία με την οποία στέφθηκε η προσπάθεια της Ουάσιγκτον να εξαλείψει την αριστερή συριακή κυβέρνηση. Μάλιστα, οι έντονες πιέσεις που ασκήθηκαν προς τη Συρία την ώθησαν ακόμα περισσότερο προς τους Σοβιετικούς, με αποτέλεσμα τα κράτη της Δύσης να αρχίσουν να αντιλαμβάνονται ότι η Συρία δε θα αποτελεί πλέον ένα φιλικό και συμμαχικό κράτος. Ο Αμερικανός Πρόεδρος Αϊζενχάουερ (Eisenhower) άρχισε να αναθεωρεί τις αρχικές του σκέψεις σχετικά με τον περιορισμό του Νάσσερ (Nasser), ο οποίος στα μάτια των Αμερικανών ήταν πια η μοναδική λύση για να τεθεί υπό έλεγχο η Δαμασκός και να μην προχωρήσει σε άλλες μορφές συνεργασίας με τους Σοβιετικούς. Πράγματι, οι δυο αραβικές χώρες, η Αίγυπτος και η Συρία, ενώθηκαν για πρώτη φορά την 1η Φεβρουαρίου 1957, οπότε στην ουσία έγινε η αιγυπτοποίηση της Συρίας, η οποία έχασε τη θέση της στον Ο.Η.Ε. και άρχισε να βιώνει τα «δεινά» του καθεστώτος Νάσσερ (Nasser). Η ενοποίηση των δύο χωρών τερματίστηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 1961, καταφέρνοντας ένα ισχυρό πλήγμα στις αριστερές παρατάξεις της Συρίας.

17

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

18

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

ΜΕΡΟΣ Β’

Οι πυλώνες του διεθνούς συστήματος, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία και ο ανταγωνισμός μεταξύ τους Στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν την πρωτοκαθεδρία κατέχει το σιιτικό δόγμα με τις επεκτατικές του πολιτικές.15 Το σιιτικό δόγμα σε συνδυασμό με την επικράτηση των ιδεών της Ισλαμικής Επανάστασης, το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης και τις επεμβάσεις της στις γειτονικές χώρες του Κόλπου, αποτελούν τους βασικότερους λόγους ανησυχίας του καθεστώτος Σαούντ (Saud) στη Σαουδική Αραβία. Το Ιράν είναι μια χώρα η οποία είναι παραδοσιακά αντίπαλη της Σαουδικής Αραβίας, καθώς η Τεχεράνη θεωρεί τους Άραβες υπαίτιους για τη διάλυση της Περσικής Αυτοκρατορίας το 636 μ.Χ. Ωστόσο, όμως, η δυναμική της Σαουδικής Αραβίας να ανταγωνιστεί σε περιφερειακό επίπεδο τα κράτη της Μέσης Ανατολής ενισχύεται από παράγοντες όπως: η πρωτοκαθεδρία του ισλαμικού σουνιτικού Ουαχαμπισμού ως επίσημο δόγμα16, η κατάληψη της πρώτης θέσης στην παραγωγή πετρελαίου σε παγκόσμιο επίπεδο, η στρατιωτική υπεροχή της, σε σύγκριση με το σύνολο των αραβικών χωρών του Κόλπου, συμπεριλαμβανομένων του Ιράκ και της Υεμένης, ο κυρίαρχος ρόλος της στον Αραβικό Σύνδεσμο, την Ισλαμική Συνδιάσκεψη και το Συμβούλιο Συνεργασίας των χωρών του Κόλπου17, σε συνδυασμό με τον απόλυτο έλεγχο της εξουσίας από τη μοναρχία Σαούντ (Saud). Η νέα εποχή των εξεγέρσεων στον αραβικό κόσμο ανησυχεί ιδιαιτέρως τις χώρες του Κόλπου, καθώς εντείνεται ο φόβος της επανάστασης των «καταπιεσμένων» σιιτών Αράβων κατά των μοναρχιών τους. Το Ιράν, όμως, εκμεταλλευόμενο το σιιτικό στοιχείο, θεωρεί ότι το κύμα των εξεγέρσεων στον αραβικό κόσμο, με εξαίρεση τη Συρία, αποτελεί μία ευκαιρία για να ανακτήσει την παραδοσιακή του ηγεμονία. Οι Σαουδάραβες, λοιπόν, οι οποίοι έχουν επίγνωση των ιρανικών Το 1957 ψηφίστηκε στο Ιρανικό Κοινοβούλιο ένας νόμος που χαρακτηρίζει το Μπαχρέιν ως ιρανική περιφέρεια Νο.14, http://www.aljazeera.net/NR/exeres/989767E0-06F6-4211-9836-35EE6A2F7F62.html. O ρόλος του Ιράν, τόσο στο Ιράκ, μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν (Saddam Housein), όσο και στο Λίβανο μέσα από τη Χεζμπολάχ, επιβεβαιώνει την επεκτατική του πολιτική.

15

16

Ταουφίκ Ιωσήφ, http://www.aljazeera.net/NR/exeres/8B775FC2-6D36-49A9-B759-6F68505947DD.htm

Το Συμβούλιο αυτό ιδρύθηκε το 1981, αποτελεί πολιτική και οικονομική οντότητα και διαθέτει έξι μέλη: τη Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ, το Κατάρ, το Μπαχρέιν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ομάν. Το σύνολο των πληθυσμών των μελών του Συμβουλίου έφτανε το 2007 τα 32 περίπου εκατομμύρια.

17

19

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

προθέσεων, αποφάσισαν να αποστείλουν δυνάμεις στο γειτονικό κρατίδιο του Μπαχρέιν, για να λειτουργήσουν ως μια πρώτη γραμμή άμυνας, γεγονός το οποίο προκάλεσε την οργή των Ιρανών αξιωματούχων και είχε ως αποτέλεσμα να επιδεινωθούν οι σχέσεις Τεχεράνης - Ριάντ. Με αφορμή τα γεγονότα, ο Χασάν Φαϊρούζ Αμπαντί (Hassan Fairouz Abadi), Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου του ιρανικού στρατού, δήλωσε ότι: «Η περιοχή του Κόλπου ήταν πάντα ιδιοκτησία του Ιράν και τα κράτη της περιοχής συνωμοτούν για τη δημιουργία μιας νέας δικής τους ταυτότητας εις βάρος της ιρανικής.»18 Για την αντιμετώπιση του «ιρανικού κινδύνου», οι χώρες του Κόλπου, σε μία προσπάθεια αναζήτησης νέων συμμάχων, απηύθυναν πρόσκληση στην Ιορδανία και το Μαρόκο να ενταχθούν στο Συμβούλιο Συνεργασίας19, καθώς η ενδεχόμενη ένταξη των δυο αυτών χωρών θα συμβάλλει στη δημιουργία ενός ισχυρού οικονομικού συνασπισμού της τάξης των 1.140 δισεκατομμυρίων δολαρίων.20 Παράλληλα, οι χώρες του Κόλπου επιδιώκουν να προσεγγίσουν την Αίγυπτο -μια χώρα η οποία έχει το μεγαλύτερο πληθυσμό στον αραβικό κόσμο- στηρίζοντας το αιγυπτιακό χρηματιστήριο για πρώτη φορά μετά την εξέγερση21, ενώ οι Σαουδάραβες προχώρησαν στην υπογραφή στρατιωτικής συμφωνίας με το Πακιστάν που διαθέτει πυρηνικό εξοπλισμό, η οποία θα επιτρέπει τη μεταφορά όπλων (μεταξύ των οποίων και πυρηνικά) από και προς το Βασίλειο.22 Το πολιτικό καθεστώς του Ιράν στηρίζεται από μία λαϊκή βάση, η οποία του προσδίδει το απαιτούμενο κύρος για τη διεκδίκηση της ηγεμονίας στη Μέση Ανατολή, ενώ το καθεστώς της Σαουδικής Αραβίας στερείται μιας τέτοιας βάσης. Επιπλέον, σε ενδεχόμενη σύρραξη, αδιαμφισβήτητα σημαντικό ρόλο θα έχει η πληθυσμιακή υπεροχή του Ιράν, το οποίο υπερβαίνει σε πληθυσμό τα 70 εκατομμύρια κατοίκους, έναντι των 28 εκατομμυρίων κατοίκων της Σαουδικής Αραβίας. Τέλος, η σφαίρα της επιρροής του Ιράν εκτείνεται στις σιιτικές κοινότητες του Λιβάνου, της Υεμένης, της Συρίας, του Ιράκ και των περισσοτέρων χωρών του Κόλπου, μεταξύ των οποίων και της περιοχής Αλ Κτέιφ της Σαουδικής Αραβίας.23 Η Σαουδική Αραβία, από την άλλη πλευρά, ως σουνιτικό κέντρο, δεν μπορεί να ασκήσει την ίδια θρησκευτική επιρροή, δεδομένου ότι πρόκειται για μια χώρα όπου επικρατεί η Ουαχαμπική σχολή σκέψης, η οποία είναι άκρως συντηρητική σε σύγκριση με τις άλλες, πιο μετριοπαθείς κι ευρέως διαδεδομένες σχολές σκέψης του σουνιτικού δόγματος. Εντούτοις, η Σαουδική Αραβία θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί τη θέση της, ως πρώτη πετρελαιοπαραγωγική χώρα, αυξάνοντας Alarabiya.net, Αρχηγός Γενικού Επιτελείου του ιρανικού στρατού, Η περιοχή του Kόλπου ήταν πάντα ιδιοκτησία του Ιράν, http://www.alarabiya.net/articles/2011/04/30/147312.html 18

19

bbc.co.uk, Οι χώρες του Κόλπου συμφωνούν για την ένταξη της Ιορδανίας και του Μαρόκου στο Συμβούλιο Συνεργασίας, http://www.bbc.co.uk/arabic/middleeast/2011/05/110510_gulf_morocco_jordan.shtml?print=1

20

Alarabiya.net, http://www.alarabiya.net/articles/2011/05/12/148851.html

21

http://www.aljazeera.net/NR/exeres/20A49A61-752C-49C5-A97C-A6E46B3C108A.htm?GoogleStatID=9

22

The Washington Times, http://www.washingtontimes.com/news/2003/oct/21/20031021-1128048451r/#ixzz2UtUNGjl1 Οι Σαουδάραβες σιίτες ανέρχονται στο 15% του συνόλου του πληθυσμού της χώρας http://www.aljazeera.net/NR/exeres/78043615-9EE9-4403-8C01-A60FF61A98C3.htm 23

20

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

την παραγωγή πετρελαίου και διαθέτοντάς το στην παγκόσμια αγορά, έτσι ώστε να καταφέρει πλήγμα στην ήδη αδύναμη -λόγω κυρώσεων- ιρανική οικονομία. Επιπρόσθετα, το γεγονός ότι το Σαουδαραβικό βασίλειο διαθέτει μεγαλύτερο γεωστρατηγικό βάθος, θα μπορούσε να φανεί χρήσιμο στην περίπτωση έναρξης εχθροπραξιών. Σήμερα, εξαιτίας της ανόδου των στρατιωτικών δαπανών, ο χώρος του αραβοπερσικού κόλπου έχει μετατραπεί σε στρατόπεδο. Οι Η.Π.Α, παρά το γεγονός ότι ο πέμπτος στόλος βρίσκεται στις αραβικές όχθες του Κόλπου και ότι έχουν πραγματοποιηθεί συμφωνίες στον τομέα της άμυνας, εκμεταλλεύονται στο έπακρο το θέμα του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος και τη «σιιτική βόμβα», πουλώντας όπλα και πολύ μεγάλο σε όγκο στρατιωτικό εξοπλισμό στις χώρες της περιοχής. Αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα θα ξοδέψουν πάνω από 100 δισεκατομμύρια δολάρια για την ενίσχυση της άμυνας τους.24 Η επίλυση αυτής της διένεξης μπορεί να επιτευχθεί μόνο με εποικοδομητικό πολιτικό διάλογο, δεδομένου ότι πρόκειται για δύο γειτονικές, μουσουλμανικές χώρες, οι οποίες συνδέονται με ιστορικούς και συγγενικούς δεσμούς. Η πρόσφατη ιστορία της περιοχής και ιδιαίτερα η έκβαση του πολέμου της περιόδου 1980-1988 κατέδειξε ότι οι ένοπλες συγκρούσεις αποδείχθηκαν καταστροφικές για όλους τους κατοίκους της περιοχής και ότι ο μοναδικός νικητής ήταν η βιομηχανία όπλων.

Η εποχή των εξεγέρσεων στον Αραβικό Κόσμο Οι εσωτερικές μεταβολές στα αραβικά κράτη συντελέστηκαν μετά τον πόλεμο του 1967, όταν τα αραβικά καθεστώτα υπέστησαν μεγάλη ήττα από το κράτος του Ισραήλ. Ως αποτέλεσμα αυτής της ήττας, η μεσαία τάξη έχασε το ρόλο του κινητήριου μοχλού εξέλιξης που είχε, ενώ, παράλληλα, τα καθεστώτα καταδίκασαν τους λαούς τους στην ένδεια, έλαβαν σκληρά μέτρα για να φιμώσουν την αντιπολίτευση, ενίσχυσαν τα φθηνά μέσα μαζικής ενημέρωσης, μερίμνησαν για την ανατροφή μιας καινούριας, μεταλλαγμένης και διεφθαρμένης γενιάς και κυβέρνησαν τις χώρες τους με σιδερένια γροθιά, μέσω των τρομακτικών μυστικών υπηρεσιών. Στα περισσότερα αραβικά καθεστώτα, μάλιστα, οι φυλακισμένοι και οι πολιτικοί κρατούμενοι υφίστανται απάνθρωπα βασανιστήρια. Παρόλο που οι εκθέσεις του Οργανισμού Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ο.Η.Ε. για τις αραβικές χώρες είναι αρκετές, τα αραβικά καθεστώτα αδιαφορούν για αυτές. Παράλληλα, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και οι Η.Π.Α., που γνωρίζουν πολύ καλά τι συμβαίνει στον αραβικό κόσμο, για διάφορους λόγους, δυστυχώς, στηρίζουν τα μακρόβια αυτά δικτατορικά καθεστώτα. Χαρακτηριστική περίπτωση

Αμπντούλ Τζαλίλ Μαρχούν, Η ασφάλεια του Κόλπου από μια γεωπολιτική οπτική, Αljazeera.net, http://www.aljazeera.net/NR/exeres/8ED4E42A-56AF-4919-9EFB-91DE5FE3C8BF.htm 24

21

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

ήταν αυτή της Τυνησίας, όπου, παρά την εξέγερση, το καθεστώς του Μπιν Αλί (bin Ali) στηρίχθηκε από τη Γαλλία. Σε γενικές γραμμές, μέσα από τις εξεγέρσεις καταδείχθηκε η υπερβολική χρήση βίας και η καταστρατήγηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην προσπάθεια καταστολής των διαδηλωτών, αλλά και η τραγική οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι αραβικές κοινωνίες, εξαιτίας της φτώχειας, της ανεργίας25 και της ακρίβειας (η κατάσταση επιδεινώθηκε ακόμα περισσότερο με την παγκόσμια οικονομική κρίση και την άνοδο των τιμών στα βασικά αγαθά διεθνώς). Χαρακτηριστικό είναι ότι το κόστος της διαφθοράς στις αραβικές χώρες ανέρχεται σε 40 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως26, ενώ το 1/4 του αραβικού πληθυσμού ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας -ένας αριθμός ο οποίος όμως διαφέρει στις χώρες του Κόλπου. Ως εκ τούτου, αυτό που πρωτίστως ζητούν οι διαδηλωτές των εξεγέρσεων είναι η κάλυψη των οικονομικών τους αναγκών και η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους και όχι η βελτίωση των πολιτικών συνθηκών. Αξίζει να σημειωθεί ότι η στάση που κρατούν απέναντι σε αυτή την κατάσταση τα αραβικά ΜΜΕ και ο αραβικός πνευματικός κόσμος δε χαρακτηρίζεται από παρρησία, αφού είναι φιμωμένοι από τη λογοκρισία. Το Αραβικό Ινστιτούτο Σχεδιασμού επιβεβαιώνει ότι ο δείκτης της ανεργίας το 2006 έφτανε σε ποσοστό 15% του αραβικού εργατικού δυναμικού και ότι μέχρι το 2020 οι Άραβες άνεργοι θα ξεπεράσουν τα 19 εκατομμύρια27, στοιχεία τα οποία αμφισβητούν αρκετοί Άραβες οικονομολόγοι, θεωρώντας ότι οι πραγματικοί αριθμοί είναι πολύ πιο μεγάλοι. Φυσικά, σε περίπτωση που προκύψουν κι άλλες κρίσεις στο μέλλον, το πρόβλημα της ανεργίας αναμένεται να επιδεινωθεί ακόμα περισσότερο. Όσον αφορά στον τομέα της εκπαίδευσης, υπάρχει μια μεγάλη μερίδα του λαού που είναι αμόρφωτη. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως είναι η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού -με ετήσιο ρυθμό αύξησης 4,8%- εξαιτίας της οποίας όλα τα κρατικά αναπτυξιακά προγράμματα αποτυγχάνουν. Σύμφωνα με τις μελέτες των Αραβικών Οικονομικών Υπηρεσιών, το ποσοστό των αναλφάβητων, άνω των 18 ετών, ανέρχεται στο 36% του αραβικού πληθυσμού, ποσοστό το οποίο αφορά κυρίως στις γυναίκες, εξαιτίας της υφιστάμενης ανισότητας των δύο φύλων. Ο αριθμός αυτός, βέβαια, διαφοροποιείται από χώρα σε χώρα. Ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας είναι η σκόπιμη υποβάθμιση

Η ανεργία συντέλεσε στο ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης. http://www.aljazeera.net/NR/exeres/9B4932F47A35-4767-A4FE-0D8B3824DC16.htm?GoogleStatID=9. Παραδείγματος χάριν, η ανεργία στην Υεμένη έφτασε το 50%. http://www.aljazeera.net/NR/exeres/7C049051-6586-45C0-AC43-7C3D8AC8133E.htm 25

Σύμφωνα με μελέτη του Αιγυπτιακού Κέντρου Οικονομικών Μελετών, το καθεστώς Μουμπάρακ, κατά την περίοδο 1982-2010, σπατάλησε 185 δισεκατομμύρια δολάρια από το σύνολο των 213 δισεκατομμυρίων που έλαβε η Αίγυπτος ως βοήθεια από άλλες χώρες, Αlarabiya.net ,http://www.alarabiya.net/articles/2011/06/20/154013.html 26

Αljazeera.net, «Η κρίση της Ανεργίας είναι ανησυχητική στον αραβικό κόσμο», http://www.aljazeera.net/NR/exeres/1E511753-9939-44F3-A42C-EB2BE02C7E61.htm 27

22

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

του μορφωτικού επιπέδου των αραβικών λαών, η οποία καταλογίζεται στο σύνολο των αραβικών καθεστώτων, που αδιαμφισβήτητα φέρουν μεγάλη ευθύνη στο ζήτημα της παιδείας. Έτσι, εξαιτίας των εξωτερικών επεμβάσεων, αλλά και των αυταρχικών αραβικών καθεστώτων, παρουσίασαν έξαρση η εσωτερική και η εξωτερική τρομοκρατία, ως μορφές μιας απεγνωσμένης προσπάθειας κατά του αυταρχισμού της καθεστηκυίας τάξης. Από την άλλη, παρόλο που ο Αραβικός Σύνδεσμος, από την ίδρυσή του το 194728 μέχρι και σήμερα, καταλήγει σε κάθε συνεδρίαση των 22 μελών του σε κάποιες αποφάσεις, οι αποφάσεις αυτές δεν εφαρμόζονται, λόγω της φιλοαμερικανικής στάσης που τηρούν τα καθεστώτα. Το αποτέλεσμα είναι ο οργανισμός αυτός να έχει αποτύχει στην επίτευξη των στόχων του, γεγονός που δεν του επέτρεψε να διαδραματίσει ενεργό ρόλο στην επίλυση των εθνικών ζητημάτων των Αράβων, τους οποίους φυσικά και έχει απογοητεύσει. Ο αραβικός λαός, όμως, έχει επηρεαστεί και από γεγονότα όπως η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η παγκοσμιοποίηση, με αποτέλεσμα να επιταχυνθούν οι διεργασίες που οδήγησαν στην περίοδο των εξεγέρσεων. Ο λόγος είναι απλός: οι Άραβες αναρωτιούνται πώς οι ευρωπαϊκές χώρες, παρά το ότι έχουν διαφορετικούς πολιτισμούς και μιλούν διαφορετικές γλώσσες, κατάφεραν να ενωθούν μεταξύ τους, και οι ίδιοι δεν μπορούν να επιτύχουν την ένωση, ακόμα και παρά το γεγονός ότι μοιράζονται συνεκτικά στοιχεία, όπως αυτά του έθνους, του πολιτισμού και της γλώσσας.

Η Συριακή Κρίση και οι διαστάσεις της Η Συρία είναι μια χώρα με ιδιαίτερη στρατηγική σημασία, καθώς λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος μεταξύ τριών ηπείρων και ως εκ τούτου θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό κόμβο για τη μεταφορά πετρελαίου δια της θαλάσσιας οδού της Μεσογείου. Η Συρία παρέμεινε υπό την επιρροή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από το 1516 μέχρι το 1918, ενώ από το 1920 μέχρι το 1946 τελούσε υπό γαλλική επιρροή. Ωστόσο, όμως, ακόμα και μετά την ανεξαρτησία της από τους Γάλλους, η δημοκρατική περίοδος στη χώρα διήρκεσε μόνο τρία χρόνια, για να ακολουθήσει στη συνέχεια κύμα στρατιωτικών πραξικοπημάτων.29 Το τελευταίο πραξικόπημα, το οποίο πραγματοποιήθηκε το 1970 από το στρατηγό Χαφέζ Αλ Άσαντ (Hafez alAssad ), ονομάστηκε ‘Διορθωτικό Κίνημα’ και γιορτάζεται μέχρι και σήμερα στη Συρία ως εθνική γιορτή. Παράγοντες όπως η στήριξη που παρέχει η Δαμασκός στην οργάνωση Χεζμπολάχ και στο κίνημα Χαμάς (μέχρι πρόσφατα), καθώς και

Majid Khadduri, «The Arab League as a Regional Arrangement» στο American Journal of International Law, τόμ. 39, 1945 σ. 864 28

Μόνο την περίοδο από το 1949 μέχρι το 1963 πραγματοποιήθηκαν 14 πραξικοπήματα, γεγονός το οποίο κατατάσσει τη Συρία πρώτη σε πραξικοπήματα χώρα στον κόσμο.

29

23

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

το γεγονός ότι βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με το Ισραήλ, εξαιτίας της κατοχής των υψωμάτων του Γκολάν (Golan), κάνουν το καθεστώς της Συρίας να ξεχωρίζει από αυτά των υπόλοιπων χωρών της Αραβικής Άνοιξης, γιατί του αναγνωρίζουν κάποια λαϊκή νομιμοποίηση. Ταυτόχρονα και η ίδια η συριακή κοινωνία αποτελεί ένα ξεχωριστό μωσαϊκό, το οποίο έχει διαμορφωθεί μέσα από τη σύνθεση τουλάχιστον 18 διαφορετικών θρησκευτικών και εθνικών κοινοτήτων.30 Το γεγονός αυτό παίζει σημαντικό ρόλο στην πορεία της εξέγερσης, αλλά και στις μελλοντικές εξελίξεις στη Συρία, αφού σε περίπτωση που το σημερινό ή ένα μελλοντικό καθεστώς αγνοήσει σκόπιμα κάποια από τις κοινότητες αυτές -κάθε μία από τις οποίες έχει τις ιδιαιτερότητες της, τους κανόνες της και το δικό της ρόλο στην κοινωνία της Συρίας- διακινδυνεύει τη διακύβευση της ενότητας του συριακού κράτους. Η υφιστάμενη από το 196331 κατάσταση έκτακτης ανάγκης (εφαρμογής του στρατιωτικού νόμου), η διαφθορά32, η φτώχεια33, η ανεργία, ο μονοκομματισμός και η στέρηση στοιχειωδών πολιτικών δικαιωμάτων αποτελούν παράγοντες που έχουν λειτουργήσει ευνοϊκά για την εξέγερση στη Συρία. Την ίδια στιγμή, το ζήτημα των αγνοουμένων, οι οποίοι υπολογίζονται στους 17.00034 πριν την εξέγερση, η πολιτική της σιιτοποιήσης του σουνιτικού στοιχείου, το οποίο αποτελεί την πλειοψηφία στη χώρα, οι 300.000 Κούρδοι, οι οποίοι, με την ανοχή του καθεστώτος, ζουν στη χώρα χωρίς να έχουν, όμως, τη συριακή υπηκοότητα, εξαιτίας της απογραφής του 1962 στο νομό Αλ Χάσακα (Al-Hasaka)35 και η πολιτικοποίηση του εθνικού στρατού είναι κάποια από τα σοβαρά θέματα που αποτελούν εμπόδια για τη διασφάλιση της εθνικής συνοχής. Έτσι, εξαιτίας της βίαιης και αλαζονικής συμπεριφοράς των κυβερνητικών δυνάμεων στην αντιμετώπιση της εξέγερσης, αλλά και της απροθυμίας τους να προχωρήσουν σε πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις, η εξέγερση σταδιακά επεκτάθηκε στους 14 νομούς της Συρίας. Το γεγονός ότι η στρατιωτική λύση -παρά τη στήριξη της Ρωσίας και του Ιράναπέτυχε να βάλει ένα τέλος στην εξέγερση, αλλά και ο φόβος της πτώσης ανάγκασε το καθεστώς να καταφύγει στην αναζήτηση στήριξης από σιιτικά στοιχεία, όπως οι μαχητές της Χεζμπολάχ και από περίπου 14 ιρακινές παραστρατιωτικές Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. Dam Nikolaos Van, The Struggle for Power in Syria, Sectarianism, Regionalism and Tribalismin Politics,1961-1980, Croom Helm, London, 1981.

30

Alarabiya.net, «Ο νόμος για την κατάσταση έκτακτης ανάγκης στη Συρία: η μεγαλύτερη χρονική περίοδος αυτού του είδους στην ιστορία» http://www.alarabiya.net/articles/2011/03/26/143032.html 31

Aljazeera.net, «Η διαφθορά στη Συρία», http://www.aljazeera.net/NR/exeres/35036086-2ABA-43FA-9CD275D0E0557054.htm 32

Κέντρο Μελετών Aljazeera, http://www.aljazeera.net/NR/exeres/F59D1479-E23D-49AC-8C92B6BE1CF646B8.htm?GoogleStatID=24.

33

Aljazeera.net, Κέντρο Μελετών Aljazeera, «Οι ορίζοντες της συριακής εξέγερσης», http://www.aljazeera.net/NR/exeres/F59D1479-E23D-49AC-8C92-B6BE1CF646B8.htm?GoogleStatID=24. Ο αντικαθεστωτικός Χειθάμ Αλ Μάλιχ (Haitham al-Maleh) εκτιμά ότι ο πραγματικός αριθμός των αγνοουμένων την περίοδο του Χαφέζ Αλ Άσαντ (Hafez al-Assad) κυμαίνεται μεταξύ 70-80.000. Alarabiya.net, «Οι αγνοούμενοι και η κυριαρχία των υπηρεσιών ασφαλείας», Alarabiya.net http://www.alarabiya.net/articles/2011/03/28/143268.html 34

Aljazeera.net, «Τα στατιστικά της απογραφής του 1962 στο νομό http://www.aljazeera.net/NR/exeres/DF5EDDB8-BD48-4D8C-9ACD-C3720192BD8C.html.

35

24

Αλ

Χάσακα».

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

ομάδες, προκειμένου να μπορέσει να ‘κρατηθεί’ μέχρι σήμερα και να καταλήξει σαν ιρανική πολιτεία. Η φθίνουσα πορεία των εξαγωγών πετρελαίου, η διαφυγή των συναλλαγματικών κεφαλαίων, η αποχώρηση των ξένων επενδυτών, η καταστροφή των εργοστασίων στο βορρά και οι επιβληθείσες από τις ευρωπαϊκές χώρες και τις Η.Π.Α.36 κυρώσεις επηρέασαν αρνητικά την οικονομία της Συρίας, με αποτέλεσμα η συριακή λίρα να έχει χάσει αρκετά από την αξία της37 και το καθεστώς να εξαρτάται πλέον και οικονομικά από την Τεχεράνη. Το Συριακό Εθνικό Συμβούλιο (Syrian National Council - SNC) της αντιπολίτευσης ήταν ο πρώτος αντιπολιτευτικός θεσμός, ο οποίος εμφανίστηκε το 1970, αλλά εξαιτίας της κυριαρχίας της οργάνωσης των Αδελφών Μουσουλμάνων, απέτυχε στην εκπροσώπηση του συριακού λαού. Έτσι ιδρύθηκε ο Εθνικός Συνασπισμός (Syrian National Coalition S.N.C.), ο οποίος θεωρείται ότι αποτελεί την κύρια πολιτική δύναμη του εξωτερικού, αφού χρηματοδοτείται από εξωτερικούς παράγοντες, κυρίως του Κόλπου. Ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός (FSA) θεωρείται ότι είναι η στρατιωτική πτέρυγα της αντιπολίτευσης, αλλά το κύριο πρόβλημα του (FSA) είναι η έλλειψη όπλων και χρηματοδότησης. Οι οργανώσεις Αλ Νούσρα (Αλ Nusra), τόσο στο Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ όσο και στη Συρία, είναι παρακλάδια της Αλ Κάιντα (Al Qaeda) και λειτουργούν εκτός του πολιτικού θεσμού της αντιπολίτευσης. Η ιρανική ηγεσία στηρίζει το καθεστώς του Άσαντ (Assad) με χρήματα, στρατιωτικό εξοπλισμό και πετρέλαιο, ενώ έχει εμπλακεί άμεσα και στην αποστολή ομάδων της επαναστατικής φρουράς. Το καθεστώς Άσαντ (Assad) είναι η καρδιά της Χεζμπολάχ και ο πνεύμονας του Ιράν, γι’ αυτό και η πτώση του θα αποτελούσε καθοριστικό πλήγμα για την ιρανική «σιιτική» ημισέληνο στην περιοχή, η οποία σκορπά τον τρόμο στις σουνιτικές χώρες. Όσον αφορά στην Τουρκία, η σταθερότητα της Συρίας είναι ένα ευαίσθητο ζήτημα για την εθνική της ασφάλεια. Το ζήτημα των Σύριων Κούρδων, η τουρκική κοινή γνώμη για το θέμα της Συρίας, οι Σύριοι πρόσφυγες στην τουρκική επικράτεια, ο φόβος της εισροής ισλαμικών φονταμενταλιστικών στοιχείων από τη Συρία38, η εφαρμογή της εθνικής οικονομικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή, τα περίπου 800 χιλιόμετρα κοινά σύνορα και η αυξημένη ιρανική επιρροή στο Συρία είναι το σύνολο των διλλημάτων που απασχολούν σοβαρά την τουρκική ηγεσία. Ωστόσο, η διαμάχη μεταξύ Ιράν και Τουρκίας επηρέασε την εσωτερική κατάσταση στη Συρία, αφού ενέτεινε την κοινωνικοθρησκευτική διαμάχη ανάμεσα στους Σύριους Αλαουΐτες και τους Σύριους σουνίτες.

CNN, « Η συριακή οικονομία προσανατολίζεται προς την κατάρρευση», http://arabic.cnn.com/2012/middle_east/5/3/Arab.Newspapers/index.html 36

Aljazeera.net, «Η συριακή λίρα χάνει το 51% της αξίας της», http://www.aljazeera.net/NR/exeres/861820C10505-4D6F-9A84-15387C59A65F.htm?GoogleStatID=9 37

Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με το ρόλο της Τουρκίας στη συριακή κρίση, βλ. Αλομπέιντ Άρεφ, «The role of Turkey in the Syrian crisis and the challenges it faces», ΚΕΜΜΙΣ, http://www.cemmis.edu.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=269%3Athe-role-of-turkey-in-the-syrian-crisis-and-the-challenges-it-faces&catid=77%3Apoints-of-view&Itemid=95&lang=en 38

25

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

Το Ισραήλ δεν επιθυμεί την αλλαγή του status quo στη Συρία, γιατί θεωρεί ότι, παρά την κατάληψη των υψωμάτων του Γκολάν (Golan) από τους Ισραηλινούς, το μέτωπο από το 1973 και μετά είναι πιο ‘ήσυχο’ από ποτέ υπό το καθεστώς Άσαντ (Assad), ενώ ταυτόχρονα ανησυχεί μήπως αναλάβουν ακραίοι ισλαμιστές τη διακυβέρνηση της Συρίας. Ωστόσο, όμως, ο φόβος που ενσπείρει το Ισραήλ σχετικά με τη μετατροπή των εξεγερμένων χωρών σε θεοκρατικά καθεστώτα τύπου Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας γίνεται εύκολα κατανοητό ότι είναι αβάσιμος, αν ληφθούν υπόψη η νοοτροπία των λαών αυτών, οι επαφές και οι δεσμοί που έχουν εδώ και χρόνια με τις δυτικές χώρες, αλλά και η ύπαρξη άλλων πολιτικών δυνάμεων, των οποίων οι ιδεολογίες δε συμβιβάζονται με την ιδεολογία της θεοκρατίας. Οι μέχρι στιγμής αποτυχημένες προσπάθειες των διεθνών οργανισμών και του Αραβικού Συνδέσμου για την εξεύρεση λύσης, έχουν οδηγήσει τη Συρία στην καταστροφή, αφού εξακολουθεί να μαίνεται ο αναπόφευκτος πόλεμος στο εσωτερικό της χώρας, ενώ παράλληλα έχουν αναπτυχθεί και ακραία θρησκευτικά στοιχεία. Οι θεωρίες που θέλουν τη διάλυση της χώρας παραμένουν απλώς αδύναμα και περιορισμένα σενάρια. Ωστόσο, όμως, η αναίρεση της πολιτικής νομιμοποίησης του καθεστώτος Άσαντ (Assad), ως εκπρόσωπου του συριακού λαού, θα έδινε τη δυνατότητα στον Εθνικό Συνασπισμό να προσφύγει στους διεθνείς οργανισμούς για την επίλυση της κρίσης. Η επέμβαση της Δύσης στη Συρία θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο σε τρεις περιπτώσεις: στην περίπτωση άρνησης του Άσαντ (Assad) να εφαρμόσει τα συμφωνηθέντα όσον αφορά στις ζώνες ασφαλείας για την προστασία των προσφύγων, στην περίπτωση ελέγχου των αποθηκών χημικών και βιολογικών όπλων και τέλος, στην περίπτωση της επικράτησης ακραίων στοιχείων μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ (Assad). Ωστόσο, η αδυναμία της συριακής αντιπολίτευσης, η πολιτικοποίηση του εθνικού στρατού και η εμφάνιση της Αλ Κάιντα (Al Qaeda) δυσχεραίνουν την κατάσταση. Το γεγονός ότι το μέλλον του συριακού καθεστώτος εξαρτάται από εξωτερικούς παράγοντες, όπως είναι η Τουρκία, το Ιράν, οι Η.Π.Α., η Ρωσία, το Ισραήλ κλπ., μετατρέπει την κρίση στη Συρία από εθνική σε περιφερειακή και διεθνή κρίση, εξαιτίας των επεμβάσεων αλλά και των διαφορετικών στάσεων που τηρούν οι ανταγωνιστικές περιφερειακές και διεθνείς δυνάμεις. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο επιβάλλεται η άμεση επέμβαση των κρατών του Αραβικού Συνδέσμου, έτσι ώστε η συριακή κρίση να παραμείνει υπό τον αραβικό έλεγχο.

26

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

Ισλάμ και Πολιτικά Ισλαμικά Κινήματα Παρά το ότι υπήρχαν αραβικές φυλές και στην Αυτοκρατορία του Βυζαντίου και στην Αυτοκρατορία της Περσίας, γεγονός είναι ότι οι Άραβες ζούσαν στο περιθώριο των δυο αυτών αυτοκρατοριών. Αυτός είναι ο λόγος που οι κάτοικοι της αραβικής χερσονήσου, θέλοντας να διαμορφώσουν μια καινούρια ταυτότητα, ασπάστηκαν το Ισλάμ και του δίνουν τόσο μεγάλη σημασία, αφού τους απάλλαξε από κάποιες κοινωνικές προκαταλήψεις, όπως το να θάβουν τα κορίτσια ζωντανά μόλις γεννιούνταν από ντροπή για το φύλο τους. Με αυτό το σκεπτικό, αν ο χριστιανισμός έφτανε νωρίτερα στην περιοχή τους, ίσως και να ήταν οι πρώτοι υπερασπιστές του. Η μουσουλμανική θρησκεία πέρασε από διάφορες φάσεις μέχρι το 1258, όταν οι Άραβες έχασαν οριστικά την πολιτική εξουσία, μετά την πτώση της Βαγδάτης στα χέρια των Μογγόλων (Mongol). Η πρώτη περίοδος της μουσουλμανικής θρησκείας ήταν αυτή του Προφήτη (571 - 632), ενώ στη συνέχεια ακολούθησε η περίοδος της ορθοβουλίας (των Πεφωτισμένων Χαλίφηδων, 632 - 661). Η περίοδος της ορθοβουλίας θεωρείται από τους μουσουλμάνους ως ‘η χρυσή περίοδος’ και γι’ αυτό το λόγο πολλοί μουσουλμάνοι αρνούνται κάθε άλλο μοντέλο για το κράτος τους και προσπαθούν να επιστρέψουν στην εποχή της γνήσιας γενιάς των «καλών» μουσουλμάνων ηγετών, οι οποίοι έδωσαν τη ζωή τους για να υπηρετήσουν το Ισλάμ. Οι άνθρωποι αυτοί που επιδιώκουν την επιστροφή σε εκείνη τη χρυσή εποχή ονομάζονται Σαλαφιστές, μια ονομασία η οποία προέρχεται από τη φράση ‘Αλ σαλαφ αλ Σάλεχ’ που σημαίνει ‘οι καλοί πρόγονοι’. Ωστόσο, η πραγματική πολιτικοποίηση του Ισλάμ ξεκίνησε με την περίοδο των Ομεϊάδων Χαλίφηδων (661-750) και την αλλαγή της έδρας της διακυβέρνησης από τη Μέκκα στη Δαμασκό, οπότε και διασπάστηκε το Ισλάμ σε Σουνίτες και Σιίτες, για πολιτικούς κυρίως λόγους και όχι για θρησκευτικούς. Τα σύγχρονα Ισλαμικά Κινήματα εμφανίστηκαν τον 20ο αιώνα ως άμεση αντίδραση στην κατάργηση του ισλαμικού Χαλιφάτου από τον Κεμάλ Ατατούρκ (Kemal Ataturk). Έτσι, το 1928 ιδρύθηκε από τον Χασάν Αλ Μπάνα (Hassan Al Banna) η πρώτη οργάνωση με την ονομασία Τζαμάατ Αλ Εχουάν Αλ Μουσλιμίν – ή αλλιώς η ομάδα «Αδελφοί Μουσουλμάνοι», η οποία, πέρα από μια άμεση αντίδραση στις ενέργειες του Κεμάλ (Kemal), είχε ως στόχους τον περιορισμό και την ‘περικύκλωση’ του Κεμαλικού Κοσμικού Δόγματος στη Μέση Ανατολή, καθώς και την ένωση όλων των μουσουλμάνων του κόσμου. Το 1944-45 η οργάνωση αυτή μετονομάστηκε σε «Κίνημα Αδελφοί Μουσουλμάνοι» και ξεκίνησε τις διεθνείς της δράσεις σε άλλες ισλαμικές χώρες, όπως η Συρία, ο Λίβανος, η Υεμένη κλπ. Μόλις τρία χρόνια αργότερα, όμως, το 1948, με εντολή του Βασιλιά, η οργάνωση διαλύθηκε και τέθηκε εκτός νόμου, ενώ δολοφονήθηκε και ο ιδρυτής της. Ωστόσο, το 1971 το Κίνημα επαναλειτουργεί -έστω και ανεπίσημα- και ο νέος Πρόεδρός του Σαντάτ (Sadat) επιδιώκει να εκμεταλλευτεί τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, προκειμένου να εξουδετερώσει τους Νασσεριστές και τους Κουμουνιστές αντιπάλους του. Με το ξέσπασμα της λεγόμενης

27

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

Αραβικής Άνοιξης, το 2011, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι ιδρύουν το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ελευθερίας και υπό την ηγεσία του Προέδρου Μ. Μουρσι (Mursi) καταλαμβάνουν την εξουσία για ένα περίπου χρόνο, μέχρι το πραξικόπημα του Στρατηγού Αλ Σίσι (Al-Sisi), ο οποίος, παρά τη μεγάλη αποχή, κέρδισε τις προεδρικές εκλογές με τη βοήθεια του στρατού, των χριστιανών και των Σαλαφιστών. Σήμερα τα πολιτικά Ισλαμικά Κινήματα είναι αμέτρητα, αλλά η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ τους, η ασάφεια στα προγράμματά τους και οι ατομικές φιλοδοξίες κάποιων ηγετών τους δεν επιτρέπουν στα κινήματα αυτά μεγάλες επιτυχίες στην πολιτική αρένα κάθε χώρας. Παρά τις αντιλήψεις για το αντίθετο, όμως, τα πολιτικά Ισλαμικά Κινήματα39 δεν έχουν σχέση με τρομοκρατικές οργανώσεις όπως είναι η Αλ Κάιντα, ο Ισλαμικός Αγώνας κλπ. Σύμφωνα με μελέτη του Pew Research Center40, μάλιστα, το φαινόμενο του ισλαμικού φονταμενταλισμού αποτελεί κίνδυνο και παράγοντα ανησυχίας για το 67% του μουσουλμανικού κόσμου και το μοναδικό όπλο για την αντιμετώπισή του είναι ο εκδημοκρατισμός.

H Νέα Μεσανατολική πολιτική της Τουρκίας (Εποχή Ερντογάν) Η αποτυχία των κοσμικών να αναδείξουν μία σύγχρονη χώρα, με μία προοδευτική κοινωνία, κατά τη διάρκεια των 8 δεκαετιών που κυβέρνησαν, η ελαχιστοποίηση των πιθανοτήτων ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.)41, η άνοδος του ισλαμικού κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, υπό την ηγεσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (Recep Tayyip Erdoğan) και η άμεση παρουσία των Η.Π.Α. στην περιφέρεια της Μέσης Ανατολής, μετά την εισβολή τους στο Ιράκ, οδήγησαν την Άγκυρα σε ριζική μεταβολή στον τομέα της εξωτερικής της πολιτικής, με σκοπό την αξιοποίηση της γεωπολιτικής της θέσης ως αυτόνομη δύναμη τύπου Γαλλίας. Ωστόσο, η επίτευξη του στόχου αυτού θα καταστεί εφικτή μόνο αν η Τουρκία καταφέρει να γίνει μία από τις ισχυρές οικονομικές δυνάμεις του κόσμου, ως εναλλακτική λύση σε περίπτωση μη ένταξής της στην Ε.Ε.42 Έτσι, για την επίτευξη του οράματος αυτού, η Τουρκία αποφάσισε να αξιοποιήσει προς ίδιον οικονομικό όφελος τις σχέσεις της με τα κράτη των γύρω περιοχών (της Μέσης Ανατολής, της βαλκανικής χερσονήσου και των πρώην μουσουλμανικών δημοκρατιών της Σοβιετικής Ένωσης). Για τη νέα ηγεσία, το να μην εξαρτάται πλέον η χώρα από άλλες δυνάμεις είναι ζήτημα μείζονος σημασίας και γι’ αυτό, για την αξιοποίηση των διακρατικών της σχέσεων σε οικονομικό επίπεδο, επιβάλλεται η ομαλοποίηση των σχέσεων της Τουρκίας με τα κράτη, στα

Για περισσότερα στοιχεία σχετικά με τα πολιτικά Ισλαμικά Κινήματα βλ. The Islamic Parties, Movements and Groups, The Arab Center For Strategic Studies, First Edition, 1999 Vol. I, ΙΙ (αραβική έκδοση) 39

40

Muslim Publics Share Concerns about Extremist Groups, http://www.pewglobal.org/files/2013/09/Pew-GlobalAttitudes-Project-Extremism-Report-Final-9-10-135.pdf Σύμφωνα με τις ανακαλύψεις του ιστότοπου Wikileaks, το συμπέρασμα που προέκυψε μετά από επαφές Αμερικανών και Ευρωπαίων διπλωματών είναι ότι οι Τούρκοι δεν έχουν ελπίδα να ενταχθούν στην Ε.Ε.

41

Το ποσοστό των Τούρκων που επιδίωκε την ένταξη στην Ε.Ε. από 70% που ήταν αρχικά μειώθηκε στο 35% περίπου, μετά από τις διαδοχικές αρνήσεις των Ευρωπαίων, αλλά και τις τουρκικές επιτυχίες στον οικονομικό τομέα.

42.

28

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

οποία υπάρχουν αμοιβαίες εκκρεμότητες. Ιδιαίτερα η περιοχή της Μέσης Ανατολής έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, εξαιτίας των πολλών εστιών έντασης, οι οποίες παραλύουν όλο το περιφερειακό πολιτικό σύστημα της Ανατολικής Μεσογείου. Εντωμεταξύ, η Άγκυρα διευκολύνεται ιδιαιτέρως στην άσκηση της μεσανατολικής της πολιτικής από παράγοντες όπως είναι η «εκμετάλλευση» της ισλαμικής ταυτότητας, όταν το απαιτούν τα εθνικά συμφέροντα, ο περιορισμένος ελληνικός ρόλος στο χώρο της Μέσης Ανατολής, εξαιτίας του ευρωπαϊκού προσανατολισμού της Αθήνας, οι περιορισμένες δυνατότητες της Τεχεράνης, εξαιτίας των κυρώσεων για το πυρηνικό της πρόγραμμα, οι ψυχρές σχέσεις μεταξύ του Ιράν και των αραβικών χωρών –πλην της Συρίας, οι επιπτώσεις του παλαιστινιακού ζητήματος και το κενό που υπάρχει στην αραβική εθνική ασφάλεια της περιοχής. Η επιτυχία της κυβέρνησης Ερντογάν (Erdoğan) στον οικονομικό τομέα κατέστησε την Τουρκία μία από τις ισχυρές οικονομικές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, παρά το γεγονός ότι στερείται πετρελαίου και φυσικού αερίου.43 Αυτή η επιτυχία, η οποία οφείλεται στην οικονομική πολιτική και την αξιοποίηση του ιδιωτικού τομέα, χάρισε στον Ερντογάν (Erdoğan) τρεις εκλογικές νίκες επί των Κεμαλιστών. Όσο για την ένταση που υπάρχει στις σχέσεις του Ισραήλ με την Τουρκία, όπως αυτή διαφαίνεται μέσα από τις δηλώσεις που πραγματοποιούν αξιωματούχοι και εξαιτίας της ακύρωσης κάποιων προγραμματισμένων πολιτικών επισκέψεων, στην πραγματικότητα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί περισσότερο ως επιφανειακή, παρά ως μία ουσιαστική ένταση44, καθώς οι δύο χώρες έχουν ανάγκη η μία την άλλη και έτσι τα αμοιβαία εθνικά συμφέροντά τους αποτελούν τον καθοριστικό για το επίπεδο των σχέσεών τους παράγοντα.45 Η μεσανατολική πολιτική της Τουρκίας σήμερα χαρακτηρίζεται ως μία πολυδιάστατη πολιτική με πολλά ενδιαφέροντα. Σημαντικό ζήτημα για τους ισλαμιστές της Τουρκίας αποτελεί η επίλυση της αραβοϊσραηλινής διένεξης, σύμφωνα με τις αρχές του δικαίου, μια εξέλιξη η οποία ευνοεί τα συμφέροντά τους, όσον αφορά στα ισλαμικά και τα αραβικά κράτη. Εντωμεταξύ, από το 2004 και μετά οι σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Τεχεράνης βελτιώνονται διαρκώς46, με την κυβέρνηση του Ερντογάν (Erdoğan) να αρνείται την επιβολή εμπάργκο στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, λόγω του πυρηνικού του προγράμματος και να επιμένει Tην περίοδο 2002-2008, η κυβέρνηση του Ερντογάν (Erdoğan) κατάφερε να μειώσει τον πληθωρισμό από 70% σε λιγότερο από 10%, ο μέσος όρος ανάπτυξης της τουρκικής οικονομίας ανήλθε σε 6,8%, ενώ το ΑΕΠ αυξήθηκε από 300 σε 750 δισεκατομμύρια δολάρια. Βλ. Η Τουρκία, Ανάμεσα στις Εσωτερικές Προκλήσεις και τις Εξωτερικές Προσδοκίες. Arab Scientific Publishers, Inc. Aljazeera Center Studies 2010, σ. 47 43

Σύμφωνα με την έκθεση του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών (10 November 2010 - 11 May 2011), υπάρχει αύξηση στον όγκο των συναλλαγών μεταξύ Άγκυρας και Τελ Αβίβ από 2.598.390 σε 3.443.611 δισεκατομμύρια δολάρια.

44

Για τις νέες εξελίξεις μεταξύ των δυο χωρών βλ. http://www.geostrategy.gr/pdf/20140424%20Turkish-Israeli%20Energy%20Cooperation.html 45

Οι δύο χώρες επιδιώκουν ο αριθμός των μεταξύ τους συναλλαγών να φτάσει στα 30 δισεκατομμύρια δολάρια μέσα στα επόμενα χρόνια. Αnt1online.gr «Γέφυρες μεταξύ Ιράν και Τουρκίας». http://news.gr.msn.com/world/article.aspx?cp-documentid=156124013 46

29

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

στην επίλυση του ζητήματος αυτού με διπλωματικά μέσα. Παράλληλα, οι τουρκικές διπλωματικές προσπάθειες επεκτάθηκαν και στο Αφγανικό ζήτημα, αποβλέποντας στην επίλυσή του με τη συμμετοχή του κινήματος Ταλιμπάν (Taliban) -το οποίο αποτελεί την πλειοψηφία της αφγανικής κοινωνίας- στη διακυβέρνηση της χώρας. Επιπλέον, το 2006 η Άγκυρα, για πρώτη φορά μετά την αποχώρησή της από τον αραβικό χώρο το 1918, έστειλε στρατιωτικές δυνάμεις στα νότια του Λιβάνου, σύμφωνα με την απόφαση 1701 του Ο.Η.Ε. για τη διατήρηση της ειρήνης μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ. Τέλος, στον οικονομικό τομέα, η Τουρκία κατάφερε να αυξήσει τον όγκο των εμπορικών της συναλλαγών με τις αραβικές χώρες, από 5 δισεκατομμύρια δολάρια που ήταν το 2002 σε 37 δισεκατομμύρια το 2008, με προοπτική ο αριθμός αυτός σταδιακά να ξεπεράσει τα 100 δισεκατομμύρια, ενώ παράλληλα πέτυχε να προσελκύσει περισσότερες από 200 αραβικές εταιρείες, οι οποίες έχουν επενδύσει στην Τουρκία κεφάλαια που κυμαίνονται μεταξύ 60-70 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Βάσει των παραπάνω δεδομένων, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι ο τουρκικός ρόλος στη Μέση Ανατολή είναι πιο ενεργός σήμερα, σε σύγκριση με τον αντίστοιχο ρόλο που είχε η Τουρκία την περίοδο του ψυχρού πολέμου. Η Άγκυρα έχει καταφέρει να είναι ένα κράτος - παρατηρητής στο πλαίσιο του Αραβικού Συνδέσμου, ενώ παράλληλα έχει πετύχει, για πρώτη φορά στην ιστορία της, να θέσει υπό τον έλεγχό της τη γραμματεία της Ισλαμικής Συνεργασίας, τοποθετώντας στη θέση αυτή τον Τούρκο Ιχσάνογλου (Ihsanoğlu). Το γεγονός αυτό αποδεικνύει το πόσο μεγάλη σημασία δίνει η κυβέρνηση της Άγκυρας σε αυτό τον οργανισμό, με απώτερο στόχο φυσικά την εξυπηρέτηση των εθνικών της συμφερόντων που αφορούν μείζονος σημασίας θέματα όπως είναι το κυπριακό ζήτημα, οι σχέσεις της με την Ελλάδα και η υποστήριξη της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στη βαλκανική χερσόνησο (Αλβανία, Σκόπια, Βοσνία). Το γεγονός ότι μια ισλαμική κυβέρνηση κατέλαβε την εξουσία σίγουρα συνετέλεσε καθοριστικά στο να αρθεί το αίσθημα της δυσπιστίας που είχαν οι μουσουλμανικές και οι αραβικές χώρες έναντι της κοσμικής Τουρκίας, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι οι Άραβες έχουν ξεχάσει και το αποικιακό παρελθόν της. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να τονιστεί ότι το ‘κόκκινο χαλί’ ή αλλιώς το ‘εισιτήριο’ για την είσοδο των Τούρκων στη Μέση Ανατολή είναι αποκλειστικά και μόνο η οικονομία. Οι προσπάθειες επανίδρυσης του νέου Οθωμανισμού στη Μέση Ανατολή δεν αποτελούν επιλογή. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι αραβικές χώρες έχουν ανάγκη να εξυπηρετηθούν τα εθνικά τους συμφέροντα σε περιφερειακό επίπεδο, η Τουρκία αναδεικνύεται σε μοναδική υποψήφια για το ρόλο αυτό, δεδομένου ότι οι Άραβες δε διατηρούν καλές σχέσεις ούτε με τους Ισραηλινούς, ούτε και με τους Ιρανούς. Εν τοιαύτη περιπτώσει, και η Ελλάδα θεωρείται ως μία χώρα που έχει τα προσόντα για να διαδραματίσει το ρόλο αυτό, αλλά εδώ απαιτείται σαφώς η ύπαρξη ενδιαφέροντος και πολιτικής βούλησης από πλευράς της ελληνικής κυβέρνησης.

30

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

Παρόλα αυτά, το έργο της τουρκικής διπλωματίας είναι δύσκολο, καθώς καλείται να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των διαφορετικών και αντιφατικών δυνάμεων της Μέσης Ανατολής, οι οποίες πληθυσμιακά χαρακτηρίζονται από εθνική, γλωσσική και θρησκευτική - δογματική ανομοιογένεια.47 Έτσι, η Τουρκία, στο νέο της άνοιγμα προς τις αραβικές χώρες, θα μπορούσε στην πορεία να βρεθεί αντιμέτωπη με κάποιες συντηρητικές αραβικές ομάδες, οι οποίες βλέπουν με δυσπιστία τη νέα αραβοτουρκική προσέγγιση και απαιτούν από την Τουρκία να αποσαφηνίσει την ταυτότητα και τις προθέσεις της, αλλά και να δώσει απαντήσεις σε φλέγοντα ζητήματα όπως η κατανομή των υδάτων των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, η περίπτωση της Αλεξανδρέττας και η ανησυχία για την οικονομική υποδούλωση των αραβικών χωρών στην Άγκυρα. Η κυβέρνηση του Ερντογάν (Erdoğan) ως ένα νέο οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό και δημοκρατικό υπόδειγμα χώρας στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και του κόσμου, επιδιώκει να προβάλλει τη νέα εικόνα του πολιτικά μετριοπαθούς Ισλάμ, διατηρώντας ταυτόχρονα το δημοκρατικό και κοσμικό χαρακτήρα του τουρκικού κράτους.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Λιβάνου, όπου η Τουρκία εγκατέλειψε τις προσπάθειές της για την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές, προκειμένου να αποφευχθεί ο εμφύλιος πόλεμος, εξαιτίας της δολοφονίας του Αλ Χαρίρι (Al hariri) και να διοριστεί πρωθυπουργός αποδεκτός από όλους.

47

31

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

32

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η Μέση Ανατολή θεωρείται μία από τις περιοχές του κόσμου που παρουσιάζει ξεχωριστό στρατηγικό ενδιαφέρον, λόγω των ιδιαίτερων γεωγραφικών, οικονομικών, και θρησκευτικών χαρακτηριστικών της. Έτσι, εξαιτίας της στρατηγικής της τοποθεσίας και του φυσικού της πλούτου, εδώ και 500 περίπου χρόνια έχει ξεκινήσει ένας σκληρός ανταγωνισμός ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις του διεθνούς συστήματος για τον έλεγχο αυτής της περιοχής. Οι συνέπειες του ανταγωνισμού και των τριβών μεταξύ των παγκόσμιων δυνάμεων επηρέασαν αναπόφευκτα και το εσωτερικό των χωρών της περιοχής, μέσα από τη διαδικασία υιοθέτησης της στρατηγικής των συμμαχιών. Ακόμα και η επιβολή αυταρχικών καθεστώτων στις χώρες αυτές ήταν σκόπιμη, για να εξακολουθήσουν να εξυπηρετούνται τα διάφορα δυτικά συμφέροντα.48 Στην πορεία, η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ σήμανε μια νέα σειρά συγκρούσεων μεταξύ Αράβων και Ισραηλινών και συνεπακόλουθα μια νέα κούρσα για την αγορά πολεμικών εξοπλισμών, κόστους δισεκατομμυρίων δολαρίων, με ιδιαίτερα αρνητικό αντίκτυπο για την οικονομία των λαών της περιοχής και χωρίς έναν ορατό -μέχρι στιγμής τουλάχιστον- ορίζοντα για την εξεύρεση λύσης. Τέλος, μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, εντατικοποιήθηκε η διαδικασία ανάδειξης του φαινομένου του ισλαμικού φονταμενταλισμού, το οποίο κρίθηκε αναγκαίο προκειμένου να ‘εφευρεθεί’ μια αντίπαλη ιδεολογία για τους δυτικούς και κυρίως για το ΝΑΤΟ, δεδομένου ότι είχε πλέον εξαφανιστεί ο «κακός παγκόσμιος κομμουνισμός» . Το διεθνές σύστημα της Μέσης Ανατολής που διαμορφώθηκε μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο φαίνεται να κλονίζεται εξαιτίας της Αραβικής Άνοιξης. Παρά ταύτα, όλα τα στοιχεία και τα δεδομένα καταδεικνύουν ότι η περιοχή της Μέσης Ανατολής θα μπορούσε να είναι μία από τις πιο προσοδοφόρες οικονομικές ζώνες του κόσμου. Γι’ αυτό το Ισραήλ, η Τουρκία, η Ελλάδα, η Κύπρος και οι αραβικές χώρες θα πρέπει να αντιληφθούν ότι η μεταξύ τους συνεργασία είναι επιβεβλημένη, για να μπορέσουν να έχουν τον έλεγχο της περιοχής τους και να προστατεύσουν τα εθνικά τους συμφέροντα, αφού σε πολιτισμικό επίπεδο οι λαοί των χωρών αυτών είναι πιο κοντά ο ένας στον άλλον, από ό,τι είναι με τους υπόλοιπους ευρωπαϊκούς λαούς. Ωστόσο, για να προχωρήσουν σε οποιαδήποτε μελλοντική συνεργασία, απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η εξάλειψη των εστιών έντασης που υπάρχουν μεταξύ τους, καθώς οι εστίες αυτές συνιστούν μια καλή αφορμή την οποία χρησιμοποιούν οι Μεγάλες Δυνάμεις για να επεμβαίνουν και να εκμεταλλεύονται τα κράτη της Μέσης Ανατολής.

Μια εξαιρετική μελέτη για το θέμα αυτό υπάρχει στο βιβλίο Rathmell Andrew, Seceret War in the Middle East: The covert struggle for Syria, 1949-1961, Tauris Academic Studies, I.B. Tauris Publishers, New York, 1995 48

33

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

34

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, Άρεφ Αλομπέιντ

The Academy for Strategic Analyses (ASA) is an independent non-profit scientific and research institution, a think-tank, based in Athens. It was founded in 2014, by scientists from the Hellenic Armed Forces and Hellenic Security Corps, who hold a PhD or holders of other high level qualifications, with rich scientific, research and writing work and collaboration with Greek and foreign universities, research centres and institutes, in various scientific fields.

Moreover distinguished personalities from military, diplomatic and academic areas and other high-profile scientists, became members of the Academy.

The main task of the ASA is the development of scientific work and activities in the field of Strategic Studies, Defense, Security and Foreign Policy, the elaboration of scientific analyses, research and studies, as well as the provision of specialized advisory and educational services to public bodies, private sector and to individuals in those articles, at national, European and international levels.

In this framework, the Academy's activities are developed within scientific areas, such as: (a) Analysis of strategic environment, (b) Analysis of the Defense and Security Policy, (c) System analysis, technology and economy, (d) Operational research, command and control.

The Academy will cooperate with international organizations, academic-scientific institutions and other centers of scientific research with a related object, as well as with authoritative scientists, militaries, diplomats, etc., especially in the Euro-Atlantic and the wider Mediterranean environment.

www.acastran.org info@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

35

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 11

www.acastran.org info@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses 36

ISSN: 2407-9863