ISSN: 2407-9863 ISSN: 2407-9863
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
23
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ,
Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ
Δρ Ιωάννης Χ. Αζναουρίδης
ΤΟΜΕΑΣ Γ’
1
Ιούνιος 2015
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
Η Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ), είναι ανεξάρτητος επιστημονικός - ερευνητικός φορέας, μια «δεξαμενή σκέψης», με νομική μορφή αστικού σωματείου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που ιδρύθηκε το 2014 με έδρα την Αθήνα. Τα ιδρυτικά μέλη και τη βάση των μελών της ΑΣΑ αποτελούν επιστήμονες που προέρχονται από τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας, που είναι διδάκτορες ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων ή κάτοχοι άλλων υψηλού επιπέδου τίτλων σπουδών, με πλούσιο επιστημονικό, ερευνητικό και συγγραφικό έργο και συνεργασία με ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, κέντρα μελετών και ινστιτούτα, σε διάφορα επιστημονικά πεδία. Επίσης, μέλη της ΑΣΑ είναι προσωπικότητες του διπλωματικού και ακαδημαϊκού χώρου και άλλοι επιστήμονες υψηλού κύρους με επιστημονική δραστηριότητα σε γνωστικά αντικείμενα τα οποία συνάδουν προς τους σκοπούς της. Σκοπός της ΑΣΑ είναι η ανάπτυξη επιστημονικού έργου και δράσεων στα πεδία των Στρατηγικών Σπουδών, της Άμυνας, της Ασφάλειας και της Εξωτερικής Πολιτικής, η εκπόνηση επιστημονικών αναλύσεων, ερευνών και μελετών καθώς και η παροχή εξειδικευμένων συμβουλευτικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών στα παραπάνω πεδία, σε φορείς του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα και σε φυσικά πρόσωπα, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Για την υλοποίηση των στόχων της η ΑΣΑ έχει οργανώσει τέσσερεις Επιστημονικούς Τομείς: (1) Ανάλυσης Στρατηγικού Περιβάλλοντος, (2) Ανάλυσης Αμυντικής Πολιτικής και Ασφάλειας (3) Ανάλυσης Συστημάτων, Τεχνολογίας και Οικονομίας, (4) Επιχειρησιακής Έρευνας, Διοικήσεως και Ελέγχου. Μεταξύ των στόχων της ΑΣΑ περιλαμβάνεται η ανάπτυξη συνεργασιών με διεθνείς οργανισμούς, με ακαδημαϊκούς - επιστημονικούς φορείς και άλλα κέντρα επιστημονικής έρευνας με συναφές αντικείμενο, καθώς και με έγκυρους επιστήμονες, στρατιωτικούς, διπλωμάτες, κ.ά., στο εσωτερικό και το εξωτερικό, ιδίως στο ευρω-ατλαντικό και το ευρύτερο μεσογειακό περιβάλλον.
www.acastran.org info@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses
Μελέτει το παν - Ακούων όρα - Γνους πράττε
2
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ
Δρ Ιωάννης Χ. Αζναουρίδης
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 23 Ιούνιος 2015
3
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ – Νο 23 / Ιούιος 2015 Τίτλος: ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ
Συγγραφέας: Δρ Ιωάννης Χ. Αζναουρίδης Εκδότης: Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) Σχεδιασμός – ηλεκτρονική επεξεργασία: ΑΣΑ Copyright © Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων info@acastran.org http://www.acastran.org, https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses ISSN: 2407-9863 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.
4
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
Σχετικά με τον συγγραφέα
Ο Δρ Ιωάννης Αζναουρίδης είναι διδάκτορας Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, με βασικές σπουδές στο Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του ΑΠΘ και στο Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος MSc στη «Διεθνή Οικονομική και Χρηματοοικονομική» και διδακτορικού διπλώματος PhD στα Οικονομικά. Έχει εκπαιδευτεί επιπλέον στο ΕΜΠ, στο Institute of Management Marketing του Ην. Βασιλείου, την Ελληνική Εταιρία Διοίκησης Επιχειρήσεων (ΕΕΔΕ), το Ινστιτούτο Επιμόρφωσης του Σώματος Ορκωτών Ελεγκτών Λογιστών (ΙΕΣΟΕΛ), το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης (ΕΚΔΔΑ), το κέντρο εκπαίδευσης κοστολόγησης AQS κα. Έχει εκπονήσει πλήθος επιστημονικών μελετών και άρθρων. Στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εντάσσονται θέματα χρηματοοικονομικής και στοχαστικής ανάλυσης, οικονομετρίας, οικονομικής της ανάπτυξης, ασφαλιστικής οικονομίας και μακροοικονομικής αανάλυσης. Είναι εν ενεργεία αξιωματικός του Οικονομικού Σώματος του Ελληνικού Στρατού, απόφοιτος της Στρατιωτικής Σχολής Αξιωματικών Σωμάτων. Είναι ιδρυτικό μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων.
5
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
6
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Περίληψη
8
1. Εισαγωγή
9
2. Ο κόσμος των υπεράκτιων κέντρων-Offshore
10
3. Το ιστορικό της δημιουργίας των Offshore
14
4. Ο τρόπος λειτουργίας
20
5. O εντοπισμός των επικρατειών εχεμύθειας
25
6. Συνέπειες της Offshore δραστηριότητας
27
7. Διαφθορά
29
7.1 7.2 7.3 7.4
Έννοια Δημιουργία συνθηκών ευδοκίμησης διαφθοράς στην Ελλάδα Το ξέπλυμα του χρήματος Μηχανισμοί αποτροπής
29 29 30 31
8. Εκτίμηση της διαφθοράς
33
9. Αντιμετώπιση της διαφθοράς
46
Βιβλιογραφία
51
7
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ως παράνομο ορίζεται το χρήμα που κερδίζεται, μεταφέρεται και αξιοποιείται με μη σύννομους τρόπους. Ένας Υπεράκτιος Κύκλος κρατών, δικηγορικών εταιριών, μεγάλων διεθνικών τραπεζών, συμβούλων, λογιστών κλπ, συντελεί στη λειτουργία ενός συστήματος για τη διακίνηση και την απόκρυψη αυτού του χρήματος, με στόχο είτε την αποφυγή φορολόγησής του είτε την επανεισαγωγή του στη χώρα προέλευσης ως νομίμου. Το όλο οικοδόμημα έχει χαρακτηρισθεί ως ένα υπερπολύπλοκο παράλληλο σύμπαν που δεν εντοπίζεται πια σε μικρά απόμακρα νησιά, αλλά ακόμα και στην καρδιά της ανεπτυγμένης Δύσης. Οι χρήστες του πολλοί, οι μέθοδοί του νομιμοφανείς, οι προστάτες του οι ισχυροί του πλανήτη, ο εντοπισμός του δυσχερής, οι συνέπειές του η φτώχια των λαών και ιδιαίτερα των χωρών του τρίτου κόσμου. Τα μεγέθη είναι τρομακτικά το μισό παγκόσμιο εμπόριο, το μισό όλων των τραπεζικών στοιχείων ενεργητικού, το ένα τρίτο των άμεσων ξένων επενδύσεων, το ένα τρίτο του παγκόσμιου ΑΕΠ κλπ. Η διαφθορά των πλουσίων της Δύσης δημιούργησε τις υπεράκτιες περιοχές εχεμύθειας και η διεφθαρμένη ηθική αυτών, έγινε αποδεκτή από τις κοινωνίες της Δύσης. Με το παρόν Κείμενο Εργασίας επιχειρείται μια παρουσίαση των υπεράκτιων και εθνικών πρακτικών διαφθοράς.
8
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένα πλήθος διάσημων δικηγορικών εταιριών, όπως οι Conyers, Mourant du Feu & Jeune, Maples and Calder, Ozannes and Walkers, Appleby και Carey Olsen, συγκροτούν το Μαγικό Υπεράκτιο Κύκλο, η δράση του οποίου επεκτείνεται σε ένα πλήθος επικρατειών που χαρακτηρίζονται από απόλυτη εχεμύθεια. Οι εταιρίες αυτές μαζί με μεγάλες διεθνικές τράπεζες, σχηματίζουν μια ιδιωτική υποδομή, που καθιστά δυνατή τη λειτουργία του συστήματος των φορολογικών παραδείσων. Στο επίκεντρο της Παγκόσμιας Οικονομίας οι φορολογικοί παράδεισοι, χαρακτηρίζονται από τον N. Shaxson (2011), σαν ένα αδιάκοπα μεταλλασόμενο οικοσύστημα που κατά βάση προσφέρει ειδικευμένες υπεράκτιες υπηρεσίες, νόμιμες ή παράνομες και προσελκύει συγκεκριμένα είδη χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Στόχος η φορολογική απόδραση, αφού πάνω από το 50% των παγκόσμιων εμπορικών συναλλαγών, το 25% του παγκόσμιου πλούτου των φυσικών προσώπων και το μεγαλύτερο μέρος του διεθνούς δανεισμού, διεξάγεται μέσω αυτών. Συμπεριφορές διαφθοράς, όπως η παράνομη απόκτηση περιουσίας, το «ξέπλυμα» μαύρου χρήματος, η εγκληματική επιχειρηματικότητα, η δωροδοκία, ο χρηματισμός, οι παράνομες χρηματοδοτήσεις καθεστώτων και συρράξεων και η παράνομη διακίνηση προϊόντων, συντείνουν στη δημιουργία γεωγραφικών περιοχών «κινούμενης άμμου» όπου τα ίχνη της πορείας των παράνομων δραστηριοτήτων χάνονται. Λόγω της κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού τομέα στην παγκόσμια οικονομία, η λογική της δημιουργίας των φορολογικών παραδείσων, πέρα από την εξυπηρέτηση ιδιοτελών ατομικών συμφερόντων, εντάσσεται στη λογική της προσπάθειας που καταβάλλει η μετα-αποικιακή Δύση για διατήρηση της κυριαρχίας της, με τρόπο που να ευνοεί τους δυνατούς και τους έχοντες σε βάρος όσων είναι αδύναμοι.
9
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
2. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΥΠΕΡΑΚΤΙΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ - OFFSHORE Η διάσκεψη του Bretton Woods το 1944 μεταξύ των άλλων είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία της World Bank, του IMF και της GATT, ως παγκόσμιων θεσμών που θα βοηθούσαν τις χώρες στην πορεία προς την ανάπτυξη, μέσω των χρηματοδοτήσεων και της διαμόρφωσης ενός θεσμικού πλαισίου διεθνούς ανταλλαγής. Από τα σχέδια που υποβλήθηκαν δύο κυριάρχησαν στις συζητήσεις, το βρετανικό του J M Keynes και το Αμερικάνικο του υπουργού οικονομικών των ΗΠΑ Harry Dexter White. Αυτό που τελικά επικράτησε ήταν το σχέδιο White. Οι θεμελιωτές των θεσμών αυτών, δεν τους φαντάστικαν ποτέ να λειτουργούν ως υποτελείς της παγκοσμιοποίησης και των τραπεζιτών της Wall Street. Ο Keynes πίστευε στην αναπτυξιακή δύναμη του ελεύθερου εμπορίου, υποστήριζε όμως ότι η ελεύθερη διακίνηση αγαθών προϋποθέτει τον αυστηρό κρατικό έλεγχο των χρηματοδοτικών κεφαλαίων. Σε έναν κόσμο που το κεφάλαιο κινείται ελεύθερα, περιορίζεται η δυνατότητα των κρατών να διαμορφώνουν τη δική τους οικονομική πολιτική. Αν μια χώρα για παράδειγμα θέλοντας να προωθήσει τις επενδύσεις μειώσει τα επιτόκια, το κεφάλαιο θα αναζητήσει υψηλότερες αποδόσεις μεταναστεύοντας στο εξωτερικό. Η δημιουργία τέτοιων ασύμμετρων κυμάτων φυγής θα προκαλέσει επαναλαμβανόμενες κρίσεις οι οποίες θα πλήξουν την οικονομική ανάπτυξη. Ως προτεινόμενη λύση ο Keynes δείχνει το διασυνοριακό έλεγχο των κεφαλαίων. Οι Κεϊνσιανές απόψεις οδήγησαν στη χρυσή τριακονταετία του Καπιταλισμού με ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης 4% στην Αμερική και 4,6% στην Ευρώπη ενώ σύμφωνα με τον Ha-Joon Chang (2007) και στις αναπτυσσόμενες χώρες το κατά κεφαλή εισόδημα αυξανόταν με ετήσιο ρυθμό 3%. Στις 15 Αυγ 1971, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Richard. Nixon, καταργεί τη μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό, τη σταθερή ισοτιμία και τους περιορισμούς στη μεταφορά κεφαλαίων. Το Παγκόσμιο Σχέδιο που καθιέρωσε η διάσκεψη του Bretton Woods καταρρέει. Το μεταναστεύον κεφάλαιο είναι μια πραγματικότητα (οι καθαρές μεταβιβάσεις κεφαλαίων προς τις ΗΠΑ ανέρχονται σε 5 δις USD ημερησίως), δημιουργείται αυτό που ονομάσθηκε Παγκόσμιος Μινώταυρος και κυριάρχησε την περίοδο 1973-2008. Από τη δεκαετία του 1980, με τη σταδιακή χαλάρωση των κεφαλαιακών ελέγχων, τη μείωση των φορολογικών συντελεστών και την άνθιση των υπεράκτιων κέντρων, οι ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης των χωρών έπεσαν απότομα, η ανεργία έκανε την εμφάνισή της και η ανισότητα αυξήθηκε.
10
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
Κυρίαρχο πολιτικό γεγονός της δεκαετίας του ’90 ήταν ο θρίαμβος του Καπιταλισμού, που άρχισε με την ουσιαστική κατάρρευση του σοσιαλισμού στην Κίνα το 1978 και ολοκληρώθηκε το 1989 στην Α Ευρώπη και το 1991 στην ίδια τη Σοβιετική Ένωση. Το όραμα του K. Marx «από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του» μεταλλάχθηκε στο «πως οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι ενώ όλοι οι υπόλοιποι πληρώνουν τους φόρους». Στο σημερινό λοιπόν κόσμο της απορρύθμισης, με την επικράτηση των νεοκλασικών (νεοφιλελευθέρων) αντιλήψεων των Friedman και Hayek, έχοντας ξεχάσει τις δυσμενείς συνέπειες του Great Crash του ‘29 , τα κεφάλαια κινούνται ελεύθερα, γρήγορα και αχαλίνωτα μέσω ηλεκτρονικών εμβασμάτων από χώρα σε χώρα και από υπεράκτιο σε υπεράκτιο κέντρο δημιουργώντας προϋποθέσεις κρίσης στην οικονομία και την κοινωνία. Στην οικονομική σκέψη επικράτησε η άποψη πως αφού οι φτωχές χώρες στερούνται κεφαλαίων, οι ξένες επενδύσεις μπορούν να αναπληρώσουν το κενό. Άρα είναι λογικό να απελευθερώσουμε την κίνηση των κεφαλαίων. Επ’ αυτού ο Keynes προφητεύει ότι αν το κεφάλαιο απελευθερωθεί, δεν είναι απαραίτητο ότι θα εισρεύσει χρήμα στην οικονομία, αντίθετα μπορεί και να εκρεύσει. Ο νομπελίστας Paul Krugman (2008) θεωρεί τη Κεϊνσιανή προσέγγιση σαν το καλύτερο πλαίσιο κατανόησης των υφέσεων και των οικονομικών κρίσεων, παρά την τεράστια προσπάθεια εκμηδένισης των ιδεών του Keynes μετά το θάνατό του (Robert Ε. Lucas Jr., Ben S. Bernanke κ.α.). Στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον βιώνουμε μια άνευ προηγουμένου «ντοπαρισμένη» χρηματοπιστωτική απελευθέρωση. Στο περιβάλλον αυτό, το σύστημα των offshore ενισχυμένο, λειτουργεί ως επιταχυντής της κίνησης των άστατων κεφαλαίων και ως πυξίδα της πορείας τους όχι προς την παραγωγική επένδυση αλλά προς τη φορολογική απόδραση σε τόπους εχεμύθειας και χαλαρών ρυθμίσεων. Ο υπεράκτιος κόσμος συγκροτείται σήμερα από εξήντα περίπου περιοχές κατανεμημένες σε τέσσερεις ομάδες ανάλογα με το φορέα επιρροής τους. Οι ομάδες αυτές είναι:
Η ευρωπαϊκή ζώνη που αποτελείται από την Ελβετία (1934), το Βέλγιο (2009), το Λουξεμβούργο (1929), την Ολλανδία, την Αυστρία, το Μονακό, το Λιχτενστάιν και την Ανδόρα.
Η βρετανική ζώνη με κέντρο το City του Λονδίνου, που αποτελείται από δύο εσωτερικούς δακτυλίους και έναν εξωτερικό. Ο πρώτος δακτύλιος περιλαμβάνει τα εξαρτημένα από το βρετανικό στέμμα εδάφη Τζέρσεϊ, Γκέρνσεϊ και νήσο του Μαν. Ο δεύτερος εσωτερικός δακτύλιος περιλαμβάνει δέκα τέσσερα υπερπόντια μέρη όπως τα Νησιά Καϊμάν, τη Βερμούδα, το Γιβραλτάρ, τις Βρετανικές Παρθένους Νήσους, τα Νησιά Τερκς και Κάικος 11
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
κα. Ο εξωτερικός δακτύλιος περιλαμβάνει χώρες ανεξάρτητες που όμως έχουν στενούς δεσμούς με το City. Τέτοιες είναι οι Μπαχάμες, το ΧόνγκΚονγκ, η Σιγκαπούρη, το Ντουμπάι και η Ιρλανδία.
Η ζώνη των ΗΠΑ με κέντρο τη Wall Street που λειτουργεί σε τρία επίπεδα. Σε ομοσπονδιακό επίπεδο, σε επίπεδο πολιτειών όπως η Φλόριντα, το Γουαϊόμινγκ, η Νεβάδα και το Ντέλαγουερ και σε επίπεδο εξωτερικών δορυφόρων όπως οι Νήσοι Μάρσαλ, η Λιβερία, ο Παναμάς και οι Αμερικανικοί Παρθένοι Νήσοι.
Λοιπές αταξινόμητες περιπτώσεις όπως η Σομαλία και η Ουρουγουάη.
Η εικόνα που ακολουθεί δείχνει τη γεωγραφική κατανομή των φορολογικών παραδείσων παγκοσμίως. Η απεικόνιση είναι ενδεικτική αφού δεν υπάρχει γενικά αποδεκτός ορισμός για το τι ακριβώς αποτελεί φορολογικό παράδεισο. Είναι προφανές ότι υπάρχουν και άλλες περιοχές που συγκροτούν την παγκόσμια κινούμενη άμμο απόκρυψης κεφαλαίων.
Εικόνα 1. Επικράτειες Εχεμύθειας Παγκοσμίως Πηγή: διαδίκτυο
Ο υπεράκτιος κόσμος εκτός από το γεωγραφικό προσδιορισμό που παρουσιάσαμε παραπάνω, ορίζεται ουσιαστικά σαν ένα σύνολο δικτύων επιρροής υπερδυνάμεων της Δύσης όπως οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, εντός του οποίου προσφέρεται απόλυτη εχεμύθεια, φορολογικές απαλλαγές και δυνατότητες παράκαμψης των εθνικών νομοθεσιών. Ενδεικτικά το City του Λονδίνου διαθέτει ένα είδος διπλωματικής αντιπροσωπείας στις Βρυξέλες ενώ στο Τζέρσεϊ, επίτιμος πρόξενος της Γαλλίας είναι στέλεχος του χρηματοπιστωτικού κλάδου (που παράγει το 60% του ΑΕΠ) και αντιπροσωπεύει την γαλλική ΒΝΡ-Paribas.
12
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
Στην προστασία των υπεράκτιων χωρών καταφεύγουν άτομα από όλο τον κόσμο, Νομικά Πρόσωπα και διάφορες εταιρίες, δημιουργώντας με έδρα τις χώρες αυτές, άλλες εταιρίες για την εξυπηρέτηση των ιδιοτελών τους συμφερόντων. Πρόκειται για τις υπερπόντιες ή υπεράκτιες ή offshore εταιρίες. Εκπονώντας τη διδακτορική του διατριβή στο London School of Economics ο Gabriel Zoukman, με στατιστικά από τη Credit Suisse, υπολόγισε ότι το ποσό των 4,7 τρις ευρώ (δηλαδή το 8% του παγκόσμιου πλούτου), βρίσκεται κρυμμένο και αφορολόγητο σε επτά περιοχές εχεμύθειας. Το γεγονός αυτό μεταφράζεται σε απώλεια φορολογικών εσόδων της τάξεως των 120 δις ευρώ για τα κράτη από τα οποία προήλθαν τα χρήματα, αν φορολογούνταν το 80% του ποσού. Αν σε αυτά προστεθούν και οι δαπάνες για πολυτελή διαβίωση, ασφάλειες ζωής, σκάφη και έργα τέχνης το ποσό φθάνει τα 5,8 τρις (το 11% του παγκόσμιου πλούτου). Πηγές του χρήματος που αποκρύπτεται στην κινούμενη άμμο των περιοχών εχεμύθειας, μπορεί να είναι νόμιμες οικονομικές δραστηριότητες αλλά και παράνομες, όπως η απόκτηση περιουσιακών στοιχείων με μη σύννομο τρόπο, η εγκληματική επιχειρηματικότητα (ναρκωτικά, όπλα, πορνεία), το «ξέπλυμα» του μαύρου χρήματος της μαφίας, οι παράνομες χρηματοδοτήσεις καθεστώτων και συρράξεων, η παράνομη διακίνηση προϊόντων, η δωροδοκία και ο χρηματισμός πολιτικών και διοικητικών παραγόντων κλπ. Πρέπει να σημειωθεί ότι ακόμα και στην περίπτωση της νόμιμης προέλευσης του χρήματος που κατευθύνεται στους φορολογικούς παραδείσους, τίθεται ζήτημα ηθικής τάξης, επειδή αφενός δημιουργούνται αργούντες αποταμιευτές και αφετέρου προσφέρεται η δυνατότητα μη φορολόγησης. Οι αργούντες αποταμιευτές δεν δημιουργούν παραγωγικά εισοδήματα και εργατικούς μισθούς που θα τονώσουν την εγχώρια οικονομία. Ο Keynes προειδοποιεί, η αδρανούσα αποταμίευση (αυτή που δεν κατευθύνεται σε παραγωγική επένδυση) προκαλεί κρίσεις και στη «Γενική Θεωρία», προτείνει το «θάνατο του ραντιέρη» (εισοδηματία) δηλαδή του μη λειτουργικού επενδυτή. Η αποφυγή της φορολόγησης ενισχύει το ανθρώπινο κόστος της φτώχειας και της ανισότητας στις χώρες που υπόκεινται σε φυγή κεφαλαίων. Η φτώχεια της πλειονότητας των χωρών του Τρίτου Κόσμου συνδέεται με κινήσεις κεφαλαίων τους προς την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, μέσω των φορολογικών παραδείσων και με τη συνδρομή του Μαγικού Υπεράκτιου Κύκλου των δικηγόρων, τραπεζιτών, συμβούλων και λογιστών.
13
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
3. ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ OFFSHORE Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε τα πρώτα καταπιστεύματα σαν την απαρχή της δημιουργίας των περιοχών εχεμύθειας. Αναφορά στο δίκαιο των καταπιστευμάτων (trust) ή εμπιστευμάτων, συναντάμε στην Αρχαία Ρώμη. Ήδη από το μεσαίωνα, στον ευρωπαϊκό χώρο όταν οι ιππότες αναχωρούσαν για τις σταυροφορίες, προέκυψε το ζήτημα της φροντίδας των περιουσιακών τους στοιχείων και της μέριμνας των οικογενειών τους. Η πρακτική η οποία υιοθετήθηκε ήταν η ανάθεση της διαχείρισης των περιουσιών τους σε έμπιστα πρόσωπα, επ’ ωφελεία των οικείων τους. Η ρύθμιση αυτή δημιουργούσε μια τριμερή σχέση μεταξύ του ιδιοκτήτη ιππότη, της δικαιούχου οικογένειάς του και του έμπιστου διαχειριστή/καταπιστευματοδόχου. Με το πέρασμα των χρόνων τα καταπιστεύματα επισημοποιήθηκαν, έλαβαν νομικό υπόβαθρο και η χρήση τους εξαπλώθηκε. Σήμερα το καταπίστευμα συναντάται στο Κληρονομικό Δίκαιο (ΑΚ.1923, ΑΚ1941) ως δικαίωμα καθορισμού απώτερου κληρονόμου. Δημιουργείται δηλαδή μια σχέση κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου που διαθέτει περιουσιακά του στοιχεία υπό τον έλεγχο άλλου προσώπου προς όφελος ενός τρίτου. Με απλά λόγια, παρέχεται η κατοχή ενός περιουσιακού στοιχείου από τον ιδιοκτήτη του (εμπιστευματοπάροχο) στο καταπίστευμα, (πχ κατάθεση ενός ποσού σε τραπεζικό λογαριασμό του καταπιστεύματος) στη συνέχεια διορίζεται κάποιος δικηγόρος ως διαχειριστής/καταπιστευματοδόχος ο οποίος έχει την υποχρέωση να συμμορφώνεται προς τις εντολές του καταθέτη (πχ παράδοση των χρημάτων στα τέκνα του ιδιοκτήτη με την ενηλικίωσή τους). Η συμβολή του δικαίου των καταπιστευμάτων στη νομική επιστήμη είναι σημαντική αφού διαχωρίζει την «κατ’ ουσία» ιδιοκτησία από την «κατά νόμον». Πεδίο εφαρμογής των καταπιστευμάτων αποτελεί και η Διεθνής Οικονομική σκηνή. Το 1930 (17 Μάη) ιδρύθηκε από τις μεγάλες δυνάμεις ένας ανεξάρτητος από εθνικές κυβερνήσεις διεθνής οργανισμός νομισματικής και χρηματοοικονομικής συνεργασίας, αποτελούμενος από Κεντρικές Τράπεζες διαφόρων χωρών, με έδρα την Βασιλεία της Ελβετίας και παραρτήματα στο Μεξικό και το Χονγκ Κονγκ. Πρόκειται για την Bank of International Settlements (Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών), μια τράπεζα των Κεντρικών τραπεζών που σήμερα αριθμεί 112 μέλη και λειτουργεί με καταπιστεύματα. Η Ελλάδα συνεισέφερε 2.000.000 δολάρια στην BIS (αντιπρόσωπος ο βασιλιάς Γεώργιος ο Α’). Στο τέλος κάθε ημέρας οποιαδήποτε συναλλαγή γίνεται στον κόσμο εκκαθαρίζεται από την BIS.
14
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
Η συνθήκη του Bretton Woods, μεταξύ άλλων προέβλεπε και τη μονοπωλιακή διακίνηση αγαθών ανάμεσα στις 44 χώρες που συμμετείχαν. Αυτό πρακτικά σήμαινε πως αν η πραγματική αξία ενός αγαθού ήταν ένα δολάριο, μπορούσε να αναπροσαρμοστεί η χρηματιστηριακή του και να πουληθεί το αγαθό προς δέκα δολάρια. Αυτό γίνεται ώστε κατά την μεταπώληση, το 60% από την ανατίμηση, να περιέλθει ως κέρδος στο Combined International Collateral Accounts of the Global Dept Facility, δηλαδή στο Παγκόσμιο Ταμείο Καταπιστευμάτων, προκειμένου να ενισχύονται οι λαοί μέσω προγραμμάτων ανθρωπιστικής βοήθειας. Η Ελλάδα συνεισέφερε 5.000.000 δολάρια ως μερίδιο/καταπίστευμα, που σήμερα αποτιμάται στα 335 τρις. Για να αποκτήσει πρόσβαση μια χώρα στο Παγκόσμιο Καταπίστευμα απαιτούνται: Αξιόγραφο με αντίκρισμα σε χρυσό ή εμπράγματα στοιχεία ως εγγύηση, αιτιολογημένο σχέδιο υλοποίησης και δημόσιος θεσμός (Πρόεδρος Δημοκρατίας, Πρωθυπουργός, Υπουργός Οικονομικών, Αρχιεπίσκοπος, Δήμαρχος) που θα υποβάλλει την αίτηση ανάληψης ποσού. Την περίοδο 1967-1974 περίεργα δάνεια σε συνάλλαγμα (59) με την εγγύηση του ελληνικού Δημοσίου εμφανίζονται στη χώρα μας για να χρηματοδοτήσουν διάφορες δραστηριότητες. Όμιλος Ανδρεάδη για ίδρυση ναυπηγείων Σκαραμαγκά, κονσερβοποιία «Κύκνος» με μονοπώλιο στην αγορά ντομάτας της Δ. Ελλάδας, ESSO PAPPAS του Tom Pappas, Χαλυβουργική, Χημική Βιομηχανία, προνομιακή σύμβαση Coca Cola, Ελληνικά Διυλιστήρια, Στόλοι πετρελαιοφόρων, Αντικομουνιστική Εκστρατεία (το 1968 μεταφέρθηκε από το ελληνικό καταπίστευμα μέσω της CIA στην ΚΥΠ το ποσό των 549.000 δολαρίων για την αντικομουνιστική προστασία της Ελλάδος, με απώτερο όμως σκοπό τη χρηματοδότηση της προεκλογικής εκστρατείας του R. Nixon). Τα καταπιστεύματα ανήχθησαν σε ισχυρούς σιωπηρούς μηχανισμούς. Η ανάγκη για το απόρρητο των συναλλαγών είναι πολύ παλαιά. Βασιλείς χωρών δεν επιθυμούσαν τη δημοσιοποίηση των οικονομικών τους συναλλαγών και ιδιαίτερα των δανείων που λάμβαναν από αλλόθρησκους. Το έτος 1713 στο καντόνι της Γενεύης, το Μέγα Συμβούλιο απαγόρευσε στους τραπεζίτες την αποκάλυψη οικονομικών πληροφοριών για τους πελάτες τους. Το 1815 στο συνέδριο της Βιέννης αναγνωρίζεται επισήμως η μέχρι τότε παράδοση περί της Ελβετικής ουδετερότητας. Η στρατιωτική ουδετερότητα εξασφάλισε στην χώρα πλήθος κεφαλαίων ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του Α’ΠΠ και του Β’ΠΠ. Το 1934 ψηφίσθηκε νόμος που καθιστούσε την παράβαση του τραπεζικού απορρήτου κακουργηματική πράξη. Από τις αρχές του Β’ΠΠ πολλοί Γερμανοί αξιωματικοί και εταιρίες (όπως η χημική IG Farben που παρήγαγε το θανατηφόρο αέριο για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης) διοχετεύουν τα χρήματά τους στην Ελβετία Ελβετοί καταπιστευματοδόχοι βοήθησαν τους Γερμανούς στη συγκέντρωση λεηλατημένων τιμαλφών, χρυσού και έργων τέχνης. Η ηγεσία του Γ’ Ράιχ χρησιμοποίησε τη χώρα μαζί με το Λιχτενστάιν σαν χρηματοκιβώτιά του. 15
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
Και μετά την επικράτηση των συμμάχων, η στάση των Ελβετών τραπεζιτών δεν ήταν ξεκάθαρη. Στην πρώτη έρευνα που έγινε για «ορφανά» περιουσιακά στοιχεία θυμάτων των Ναζί, διαπιστώθηκαν περιουσιακά στοιχεία αξίας 482.000 ελβετικών φράγκων. Μετά από πιέσεις εβραϊκών οργανώσεων το 1956, το ποσό αναπροσαρμόσθηκε στα 862.000 φράγκα, για να καταλήξει το 1995 μετά από νέα έρευνα στα 38,7 εκατομμύρια κατατεθειμένα σε 775 λογαριασμούς. Το 1996 έγινε νέα ανεξάρτητη έρευνα από τον Paul Volcker πρώην πρόεδρο της Fed που ανακάλυψε 53.886 τραπεζικούς λογαριασμούς με πιθανή σύνδεση με το Ολοκαύτωμα (Roger P. Alford, 2002). Παρά το γεγονός ότι η Ελβετία βγήκε πρόσφατα από τη λίστα του ΟΟΣΑ λόγω της συμφωνίας ανταλλαγής στοιχείων που υπέγραψε, θεωρούμε ότι παραμένει μια από τις σημαντικότερες περιοχές φύλαξης βρώμικου χρήματος. Το 2007 οι εξωχώριοι λογαριασμοί της ανέρχονταν στα 3,1 τρις δολάρια, ενώ μετά την κρίση στα 2,1 τρις. Το 50% περίπου αυτών προέρχονταν από χώρες της Ευρώπης (Nicholas Shaxson, 2012). Η εταιρία αναλύσεων Helvea υπολόγισε ότι το 80% του ευρωπαϊκού χρήματος που έδρευε στην Ελβετία δεν είχε φορολογηθεί, ενώ στην περίπτωση των Ιταλών και των Ελλήνων το ποσοστό έφθανε το 99%. Το 1955 στελέχη της Τράπεζας της Αγγλίας εντόπισαν συναλλαγές της Midland Bank (σήμερα ανήκει στην HSBC) που παραβίαζαν τους συναλλαγματικούς ελέγχους, αφού δέχονταν καταθέσεις σε δολάρια που δεν σχετίζονταν με εμπορικές συναλλαγές και προσέφεραν επιτόκια υψηλότερα των επιτρεπόμενων στις ΗΠΑ. Με τη δημιουργία της η ευρωαγορά αποτέλεσε σημαντική περιοχή εχεμύθειας που αναπτυσσόταν με ταχύτατους ρυθμούς. Κατά τις πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του ’70, ήταν η δίοδος μέσω της οποίας μεταφέρονταν τα πλεονάσματα των παραγωγών πετρελαίου στη Δύση. Το μέγεθός της το 1970, 46 δις, το 1980, 500 δις, το 1983, 2,6 τρις δολάρια, το 1997 το 90% των διεθνών χορηγήσεων διεκπεραιώνονταν μέσω αυτής. Οι διεθνείς πολιτικές εξελίξεις τροφοδότησαν τη νέα αυτή αγορά του Λονδίνου. Η Σοβιετική Ένωση εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου, επιθυμώντας να επενδύσει σε δολάρια και όχι στην επισφαλή στερλίνα, επιλέγει τη νέα αυτή αγορά διατηρώντας δολάρια στο Λονδίνο και αποφεύγοντας έτσι την πιθανή δέσμευσή τους στις ΗΠΑ σε περίοδο κρίσης, καθώς και την πιθανή απώλεια χρημάτων σε περίπτωση κατάρρευσης της στερλίνας. Τη δεκαετία του ’60 στήνεται ένα ακόμη υπεράκτιο δίκτυο με κέντρο το City του Λονδίνου. Το City από μια λέσχη ευπατρίδων που διαχειριζόταν το χρηματοπιστωτικό μηχανισμό της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, με αυστηρό τυπικό και άγραφους κανόνες, μεταλλάχθηκε σε ένα απορυθμισμένο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κέντρο, όπου κυριαρχούν οι διεθνείς τράπεζες (κυρίως οι Αμερικάνικες) και ευδοκιμεί η μηχανική των τραπεζικών προϊόντων υψηλού κινδύνου και αναπτύσσονται στενοί δεσμοί με τον υπεράκτιο κόσμο της εχεμύθειας και της παράνομης συναλλαγής. 16
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
Ενδεικτικά ως περιοχές εχεμύθειας του στέμματος αναφέρονται: Οι Μπαχάμες, ο παλιός σταθμός λαθρεμπόρων όπλων, όπου ο πρώην συνέταιρος του Al Capone, ο Mayer Lanski με κάποιους διεφθαρμένους, γνωστούς σαν τα «παιδιά της bay street», έστηνε από το 1961 μια επικράτεια εχεμύθειας για το βρώμικο χρήμα της Βόρειας και Νότιας Αμερικής. Τα νησιά Καϊμάν, παράδεισος των εταιριών καταπιστευματικής διαχείρισης και των τραπεζών, που προσφέρουν στις elite της Λατινικής Αμερικής και των ΗΠΑ υπεράκτιες διευκολύνσεις. Σε ένα κτίριο των νησιών, το Ugland House στεγάζονται 12.000 εταιρίες. Για τα νησιά αυτά η εποχή που το χρήμα από τα ναρκωτικά εισέρρεε σε μεγάλες ποσότητες έχει παρέλθει. Τώρα η ενασχόληση αφορά χρηματοπιστωτικές συναλλαγές και ασφάλειες αναδεικνύοντας τα Καϊμάν στο 5ο μεγαλύτερο χρηματοπιστωτικό κέντρο του κόσμου. Το νησί Τζέρσεϊ, το σημαντικότερο εξαρτημένο έδαφος του Βρετανικού Στέμματος, που από το 18ο αι. πρόσφερε τις υπεράκτιες δραστηριότητές του στους πλούσιους εμπόρους των διαφόρων χωρών. Το Χονγκ-Κόνγκ, που ο νομπελίστας νεοκλασικός Milton Friedman αποκάλεσε το μεγαλύτερο πείραμα οικονομικού φιλελευθερισμού στον κόσμο. Οι Βερμούδες, που έχουν αναχθεί στο κέντρο της υπεράκτιας ασφάλισης και αντασφάλισης. Η Σιγκαπούρη, που από το 1968 αποτελεί το κέντρο «ξεπλύματος» του παράνομου χρήματος των διεφθαρμένων Ινδονήσιων και Κινέζων επιχειρηματιών και κρατικών λειτουργών. Τα νησιά Τερκς και Κεϊκος, αποτελούν το πασίγνωστο σταυροδρόμι των νακροβαρόνων της Κολομβίας που προμηθεύουν με κοκαΐνη τις ΗΠΑ και άλλες αγορές. Ο υπεράκτιος αυτός Βρετανικός ιστός αναπτύχθηκε με την αμέριστη βοήθεια των βρετανικών οικονομικών συμφερόντων και της Τράπεζας της Αγγλίας. Από το 1921 οι τράπεζες των ΗΠΑ δέχονταν καταθέσεις αλλοδαπών, επιτρέποντας σε αυτούς να εισπράττουν αφορολόγητους τόκους, με την προϋπόθεση ότι οι καταθέσεις αυτές δεν συνδέονται με αμερικανικές εταιρίες. Εγγυητής της εχεμύθειας η Wall Street. Για χρόνια αναπτύχθηκαν στις ΗΠΑ θύλακες κρυφού Λατινοαμερικάνικου πλούτου όπως το Μαϊάμι, το Τέξας και η Νότια Φλόριντα. Το Μαϊάμι χαρακτηρίσθηκε ως η Wall Street της Λ Αμερικής αφού μέχρι το 1980 το 40% των κατατιθεμένων κεφαλαίων στις τράπεζές του προέρχονταν από εκεί. Αποτέλεσε την αγαπημένη επιλογή πρώην αρχηγών κρατών, δικτατόρων, στρατηγών, βαρόνων του εγκλήματος, μεγάλων εταιριών και φίλων της CIA, από
17
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
τη Λ Αμερική. Τα μισά ακίνητα της πόλης ανήκουν σε εταιρίες σφραγίδες ή εταιρίες γραμματοκιβώτια με έδρα offshore περιοχές. Η πολιτεία της Φλόριντα, από το 1976 παρουσιάζει συνεχώς τεράστια πλεονάσματα χρηματικών διαθεσίμων που οφείλονται σε εξωχώριες δραστηριότητες. Η δεύτερη μικρότερη πολιτεία των ΗΠΑ, το Ντέλαγουερ, αποτελεί την έδρα μεγάλου αριθμού και μεγέθους εταιριών. Το 2008 υπολογίσθηκε ότι φιλοξενούσε 882.000 επιχειρήσεις, ενώ σε ένα και μόνο γραφείο που βρισκόταν στο νούμερο 1209 της οδού North Orange του Wilmington, στεγάζονταν 217.000 εταιρίες μεταξύ των οποίων επιχειρηματικοί κολοσσοί όπως οι Ford, General Motors, Coca Cola, KFC, Intel Corp, Google Inc, Hewlett Packard, Texas Instruments κ.α. Έρευνα του EIU το 1996 για τις δημοφιλείς τοποθεσίες του υπεράκτιου ατομικού πλούτου, ανέδειξε ως αφρόκρεμα των παραδείσων τις παρακάτω περιοχές:
Ελβετία 35%
Ηνωμένο Βασίλειο 15%
ΗΠΑ 12%
Νησιά της Μάγχης 6%
Λουξεμβούργο 6%
Χονγκ Κονγκ 5%
Καραϊβική 10%
Άλλοι 11%
Ελβετία 35% Ηνωμένο Βασίλειο 15% ΗΠΑ 12% Νησιά της Μάγχης 6% Λουξεμβούργο 6% Χονγκ Κονγκ 5% Καραϊβική 10% Άλλοι 11%
Διάγραμμα 1. Offshore Περιοχές Ατομικού Πλούτου
18
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
Παρά τις προσπάθειες (μάλλον εξαγγελίες) καταπολέμησης των φορολογικών παραδείσων (J. F. Kennedy 1961, L. Johnson 1965, J. Carter και επιτροπή Gordon 1985, B. Obama, 2008), οι ΗΠΑ εξελίχθηκαν διαχρονικά σε περιοχή εχεμύθειας. Ακριβής ορισμός του υπεράκτιου κόσμου δεν υπάρχει και αυτό συνιστά μια βασική δυσκολία του προσδιορισμού του. Με βάση τον ορισμό που υιοθετεί ο κάθε διεθνής οργανισμός, η έκταση των δραστηριοτήτων του υπεράκτιου κόσμου προσδιορίζεται ανάλογα Το εντυπωσιακό είναι πως όχι μόνα τα εξωτικά νησιά αλλά και κράτη όπως το Βατικανό ενέχονται με κατηγορίες που αφορούν «ξέπλυμα μαύρου χρήματος». Η κατάταξη των χωρών που με βάση το δείκτη F S I χαρακτηρίζονται σαν οι πέντε μεγαλύτερες περιοχές εχεμύθειας στον κόσμο είναι εντυπωσιακή:
1η θέση ΗΠΑ
2η θέση Λουξεμβούργο
3η θέση Ελβετία
4η θέση Νησιά Καϊμάν
5η θέση Ηνωμένο Βασίλειο.
19
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
4. Ο ΤΡΟΠΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Στις επίσημες ιστοσελίδες των φορολογικών παραδείσων, που μοιάζουν με τουριστικές μπροσούρες και δεν έχουν καμία σχέση με τις κλασσικές ιστοσελίδες των Υπουργείων Οικονομικών των διαφόρων χωρών, παρουσιάζεται το φορολογικό τους σύστημα, ενώ όμορφες χαμογελαστές κυρίες σε προσκαλούν να επισκεφθείς τη χώρα τους για να απολαύσεις τη μηδενική ή σχεδόν μηδενική φορολογία. Το μήνυμα που υπονοείται είναι: «έλα εσύ εδώ και άσε τους άλλους να πληρώνουν». Ανατρέχοντας κάποιος στο διαδίκτυο, συναντά πολλές εταιρίες που διατείνονται ότι προσφέρουν διεκπεραίωση γραφειοκρατικών διαδικασιών για σύσταση εταιρίας, καταχώρηση της εταιρίας στο VIES, έκδοση σφραγίδας εταιρίας, υψηλό βαθμό εμπιστευτικότητας στις συναλλαγές, άνοιγμα λογαριασμών, συμβουλευτική καθοδήγηση, λογιστική παρακολούθηση, διαρκή νομική υποστήριξη, εύρεση χώρων ή φιλοξενία αν δεν υπάρχει επιθυμία φυσικής έδρας, εικονική προσωπική γραμματέα που να απαντά στα τηλέφωνα και άλλες πολλές υπηρεσίες διευκόλυνσης. Ο Eric Bocquet, πρόεδρος της εξεταστικής επιτροπής της Γαλλικής γερουσίας για θέματα offshore, κάνει λόγο για ένα υπερπολύπλοκο παράλληλο σύμπαν. Αν και δεν υπάρχει ομοφωνία σχετικά με το τι είναι οι τόποι αυτοί όπου με διάφορα μέσα παρακάμπτονται τα φορολογικά, ρυθμιστικά και νομικά πλαίσια άλλων χωρών, έχουν χαρακτηρισθεί από τους Βρετανούς σαν φορολογικά καταφύγια (haven), σαν υπεράκτιες ή εξωχώριες περιοχές (offshore), από τους Γάλλους σαν φορολογικοί παράδεισοι (paradis fiscal), το ίδιο και από τους Ισπανούς (paraiso fiscal), ενώ οι Αμερικάνοι κάνουν λόγο για περιοχές εχεμύθειας (secrecy jurisdiction). Εξαιτίας του ασαφούς προσδιορισμού του τι είναι φορολογικός παράδεισος, είναι δύσκολη η ακριβής ποσοτικοποίηση του μεγέθους των συναλλαγών που πραγματοποιούνται μέσω αυτών. Σε ομιλία του το Μάρτιο του 1999, ο τότε υπουργός οικονομικών της Γαλλίας Dominique Strauss Kahn, ανέφερε ότι το μισό παγκόσμιο εμπόριο περνά τουλάχιστον στα χαρτιά από εκεί. Η Bank of International Settlements (BIS), υπολογίζει ότι μερίδιο των υπεράκτιων κέντρων στα στοιχεία του Ενεργητικού και του Παθητικού των τραπεζών, ανέρχεται το 1990 στο 65% και το 2007 στο 51%, ενώ το IMF για το 1999 με τη χρήση ενός πιο στενού ορισμού των offshore, εκτιμά το ποσοστό στο 54%. Επίσης η BIS αναφέρει ότι το 1/3 των άμεσων επενδύσεων των μεγάλων πολυεθνικών εταιριών δρομολογούνται μέσω των φορολογικών παραδείσων. Στοιχεία του IMF αναφέρουν πως το
20
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
85% των διεθνών τραπεζικών εργασιών και της έκδοσης ομολόγων γίνονται στην ευρωαγορά, που όπως αναφέρθηκε παραπάνω αποτελεί περιοχή εχεμύθειας. Επίσης μόνο στα μικρά νησιωτικά κέντρα, το σύνολο της αξίας του Ενεργητικού τους έφθανε το 2010, τα 18 τρις δολάρια (IMF 2010) ποσό που ισοδυναμεί με το 1/3 του παγκόσμιου ΑΕΠ. Το Government Accountability Office (GAO, το Γενικό Λογιστήριο των ΗΠΑ) σε έκθεσή του αναφέρει ότι από τις 100 μεγαλύτερες εταιρίες των ΗΠΑ, οι 83 είχαν offshore θυγατρικές. Ο ανεξάρτητος βρετανικός οργανισμός Tax Justice Network (TJN), με βάση τον δικό του ορισμό περί offshore περιοχών, υπολογίζει ότι από τις 100 μεγαλύτερες ευρωπαϊκές εταιρίες, οι 99 είχαν offshore θυγατρικές. Επίσης εύπορα φυσικά πρόσωπα διαφόρων εθνικοτήτων, διαθέτουν σε offshore (2005) καταθέσεις ύψους 11,5 τρις δολάρια, δηλαδή το 1/4 του παγκόσμιου πλούτου. Οι εξωχώριες εταιρίες συστήνονται συνήθως με βάση το αγγλοσαξονικό δίκαιο κατά το πρότυπο των εταιριών Limited (LTD), παρέχεται όμως η δυνατότητα στους ιδρυτές τους να αποφασίζουν οι ίδιοι περί του εφαρμοστέου δικαίου. Οι εταιρίες αυτές χαρακτηρίζονται από τη δυσκολία προσδιορισμού της φορολογητέας ύλης, του κράτους φορολόγησης και την ανωνυμία που προσφέρουν στους πραγματικούς ιδιοκτήτες τους. Οι συνηθέστερες χρήσεις τους αφορούν τη ναυτιλία, το διαμεσολαβητικό εμπόριο, τις συμμετοχές (holding), τη διαχείριση ακινήτων και την απόκτηση τραπεζικών λογαριασμών. Οι offshore εταιρίες έχουν συμβολικό Μετοχικό Κεφάλαιο, διαθέτουν καταστατικό με μορφή απλού ιδιωτικού εγγράφου, εγγράφονται πολύ εύκολα και σε σύντομο χρόνο στα κράτη υποδοχής (περιοχές εχεμύθειας), χωρίς τις περισσότερες φορές να διαθέτουν ουσιαστική έδρα. Αναφορικά με τον τρόπο που λειτουργεί το σύστημα, πρέπει να σημειωθεί ότι επιτελούνται τόσο νόμιμες όσο και παράνομες συναλλαγές:
Στήσιμο φορέα εχεμύθειας μέσω internet Όσοι επιθυμούν να ξεπλύνουν παράνομο χρήμα, αντί να ανοίγουν τραπεζικούς λογαριασμούς στο όνομά τους συστήνουν ανώνυμες εταιρίες. Μέλη των ΔΣ των εταιριών αυτών είναι άτομα που κατ’ επάγγελμα εκπροσωπούν άλλους. Οι διεθνείς απατεώνες, εξασφαλίζοντας έτσι την ανωνυμία τους, μέσω των εταιριών αυτών ανοίγουν λογαριασμούς και διακινούν τα παράνομα περιουσιακά τους στοιχεία.
Διαχείριση περιουσίας μεγάλων πελατών (private banking) Με δικαιολογητική βάση τη δημιουργία αποδοτικής εταιρικής δομής ή τη φορολογική βελτιστοποίηση ή την προστασία στοιχείων του Ενεργητικού,
21
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
δημιουργούνται οι προϋποθέσεις φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής. Μέσω καταπιστευμάτων τα χρήματα ευπόρων πολιτών μεταβιβάζονται σε λογαριασμούς που δεν φορολογούνται, οπότε οι πλούσιοι πληρώνουν λιγότερα και το φορολογικό βάρος μετακυλίεται από τους υπόλοιπους πολίτες των χωρών. Οι διεθνικές επιχειρήσεις με δικαιολογία την αποφυγή της διπλής φορολόγησης (φορολόγηση των κερδών σε κάθε χώρα που δραστηριοποιούνται) μέσω των φορολογικών παραδείσων καταλήγουν στη διπλή μη φορολόγηση. Άσκηση πολιτικής Laddering (Κλιμάκωσης) Εφαρμόζεται όταν ένα περιουσιακό στοιχείο ή μια διαδικασία ή ένα καταπιστευματικό μέσο, τεμαχίζεται και διαμοιράζεται σε διαφορετικές περιοχές, που η κάθε μια προσφέρει το δικό της νομικό, λογιστικό και φορολογικό πλαίσιο στο μέρος που την αφορά, ενώ το περιουσιακό στοιχείο βρίσκεται κάπου αλλού. Η τακτική αυτή εξασφαλίζει μέσω της πολυπλοκότητας εχεμύθεια. Μπορούμε να φανταστούμε για παράδειγμα, έναν Κολομβιανό έμπορο ναρκωτικών ή έναν διεφθαρμένο πολιτικό από την Ελλάδα, που διαθέτει 15 εκατ. ευρώ σε τραπεζικό λογαριασμό στις Βερμούδες. Ο λογαριασμός για προφανείς λόγους δεν έχει ανοιχθεί στο όνομά του αλλά στο όνομα ενός καταπιστεύματος που συστάθηκε στα νησιά Καϊμάν. Οι διαχειριστές του καταπιστεύματος μπορεί να είναι κάτοικοι του νησιού Τζέρσεϊ, ενώ ως δικαιούχος αυτού μπορεί να εμφανίζεται μια εταιρία που έχει έδρα τον Παναμά. Και στην περίπτωση του παραδείγματός μας, ισχύει ότι μέλη των ΔΣ είναι άτομα που κατ’ επάγγελμα εκπροσωπούν άλλους και επικοινωνούν με την εταιρία μέσω δικηγόρων.
Καταπιστεύματα με ρήτρα διαφυγής Πολλά καταπιστεύματα περιλαμβάνουν τη λεγόμενη ρήτρα διαφυγής, έτσι ώστε σε περιπτώσεις ελέγχων από τις αρχές το καταπιστευματικό μέσο να μεταναστεύσει μυστικά σε άλλη περιοχή εχεμύθειας.
Καταπιστεύματα με μη εγγραφή στα μητρώα στοιχείων των δικαιούχων Είναι οι περιπτώσεις όπου συστήνεται ένα καταπίστευμα με περιουσιακά στοιχεία τις μετοχές μιας εταιρίας. Η εταιρία μπορεί να εγγράφει στα μητρώα, τον καταπιστευματοδόχο (τον ιδιοκτήτη των μετοχών) δεν εγγράφει όμως τους δικαιούχους είσπραξης, υψώνοντας έτσι ένα φράγμα μυστικότητας. Συνήθως ως καταπιστευματοδόχος ορίζεται κάποιος δικηγόρος. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να καταθέσουμε 1 εκατ. ευρώ σε καταπίστευμα στις Σεϋχέλλες και να είναι αδύνατος ο εντοπισμός μας αφού τα καταπιστευματικά μέσα δεν καταχωρούνται σε κανένα επίσημο μητρώο. Στην καλύτερη περίπτωση οι οικονομικές διωκτικές αρχές θα εντοπίσουν τον
22
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
καταπιστευματοδόχο δικηγόρο, ο οποίος επικαλούμενος το απόρρητο του πελάτη θα αρνηθεί την παροχή στοιχείων.
Οι ενδο-ομιλιακές συναλλαγές (transfer pricing) Οι πολυεθνικές εταιρίες διαθέτουν πλήθος υποκαταστημάτων, θυγατρικών και συνδεδεμένων εταιριών σε διάφορες χώρες του κόσμου. Η σύλληψη της φορολογητέας ύλης και η επιβολή φόρου επί των κερδών τους καθίσταται ένα πολύπλοκο ζήτημα λόγω των δυνατοτήτων που τους παρέχουν οι ενδο-ομιλιακές συναλλαγές. Φοροδιαφεύγοντας οι πολυεθνικές κυρίως εταιρίες, προσπαθούν να καταγράψουν ζημιές στα κράτη με υψηλή φορολόγηση και κέρδη στους φορολογικούς παραδείσους όπου η φορολογία είναι από αμελητέα έως ανύπαρκτη και οι σχέσεις πολιτικής και οικονομικής εξουσίας στενότατες. Ο Nicholas Shaxson (2012), αναφέρει ως ενδεικτικό παράδειγμα ένα δημοσίευμα του Guardian σχετικό με τη φορολόγηση των τριών κολοσσών εμπορίας μπανάνας. Οι πολυεθνικές Del Monte, Dole και Chiquita, πραγματοποιώντας στη Βρετανία πωλήσεις το 2006 ύψους 400.128.000 λιρών στερλινών δηλαδή περίπου 750.000.000 δολαρίων, πλήρωσαν συνολικά φόρο 235.000 δολάρια. Το ποσό αυτό είναι μικρότερο από τις αποδοχές ενός κορυφαίου ποδοσφαιριστή. Η χαμηλή φορολογία προέκυψε επειδή τα φορολογητέα κέρδη τους προέρχονταν από εμπορική δραστηριότητα στο εξωτερικό (φυσικά μετά από ενδο-ομιλιακές συναλλαγές μέσω φορολογικών παραδείσων). Συνήθως και με την ίδρυση εταιριών συμμετοχών σε κάποιους φορολογικούς παραδείσους, οι πολυεθνικές πετυχαίνουν να διοχετεύουν τα κέρδη τους - μέσω της διαμόρφωσης τιμών - σ’ αυτές αντί να τα εμφανίζουν στις μητρικές εταιρίες.
Δημιουργία στοιβάδων καταπιστευμάτων Για την ενίσχυση του απόρρητου δημιουργούνται από τους ενδιαφερόμενους στοιβάδες καταπιστευμάτων όπου ο ένας φορέας στοιβάζεται πάνω στον άλλο. Μια απλή μορφή πχ, είναι η κατάθεση ενός εκατ. δολαρίων ιδιοκτησίας ενός Έλληνα ιδιώτη σε καταπίστευμα στο Τζέρσεϊ με τα χρήματα να βρίσκονται σε τράπεζα του Παναμά. Σήμερα οι στοιβάδες αυτές αποτελούνται από περισσότερα καταπιστευματικά μέρη καθιστώντας αδύνατο και πολυδάπανο τον εντοπισμό τους. Το 1921, η γνωστή βρετανική οικογένεια των πλούσιων φοροφυγάδων Vestey, έστησε μια σχετικά απλή καταπιστευματική στοιβάδα. Συγκεκριμένα, στην παρισινή έδρα της βρετανικής δικηγορικής εταιρίας Hall & Stirling, δημιούργησε το καταπίστευμά της το οποίο οι βρετανικές αρχές έκαναν οκτώ χρόνια να ανακαλύψουν.
23
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
Τακτική κωλυσιεργιών στη παροχή στοιχείων
Εφαρμόζεται από πληθώρα χωρών και εταιριών απέναντι στις φορολογικές και τις λοιπές διωκτικές αρχές των χωρών που αναζητούν την πορεία του μαύρου χρήματος ή του αφορολόγητου κεφαλαίου.
Σε κάθε περίπτωση πρέπει να υπογραμμισθεί ότι όλο αυτό που χαρακτηρίζεται ως «επικράτειες εχεμύθειας», αποτελεί ένα διαρκώς μεταλλασσόμενο δίκτυο με πρακτικές που περιέχουν τα στοιχεία της αλλαγής, της καινοτομίας και των νομιμοφανών μεθοδεύσεων και διαδικασιών, προκειμένου να επιτευχθεί ο διαχωρισμός της ιδιοκτησίας και η φραγή της πληροφόρησης.
24
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
5. Ο ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΩΝ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ Η έλλειψη ομοφωνίας σχετικά με το τι είναι ένα φορολογικό καταφύγιο καθιστά δυσχερή τον εντοπισμό του. Η απλή γεωγραφική προσέγγιση μας οδηγεί σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Θα μπορούσαμε ενδεχομένως να ορίσουμε ως φορολογικό καταφύγιο, μια χώρα ή μια περιοχή που επιδιώκει να προσελκύσει οικονομικές δραστηριότητες ή κεφάλαια αλλοδαπών, προσφέροντας διευκολύνσεις που σκοπό έχουν την παράκαμψη του θεσμικού και νομοθετικού πλαισίου άλλων χωρών. Ως βασικά χαρακτηριστικά εντοπισμού των περιοχών αυτών αναφέρονται: Οι πολύ χαμηλοί ή μηδενικοί φορολογικοί συντελεστές προς τους μη μόνιμους κατοίκους σε αντιδιαστολή με την κανονική φορολόγηση των μόνιμων. Η άρνηση συνεργασίας με άλλες χώρες ή οργανισμούς στον τομέα της παροχής πληροφοριών. Στην Ελβετία το καντόνι Ζουγκ θεωρείται το βασίλειο της αδιαφάνειας Η έλλειψη ελέγχων, σχετικών με την προέλευση των χρηματικών ροών που εισρέουν και των προσώπων που τις προκαλούν, γεγονός που αποτελεί σιωπηρή παραδοχή πως μπορεί να προέρχονται από παράνομες ή επιζήμιες για άλλες χώρες δραστηριότητες (έλλειψη ελέγχου ποιότητας των καταθέσεων). Εφαρμογή επιδέξιων πρακτικών στο χειρισμό των ιχνών που αφήνει το χρήμα κατά την πορεία του. Το μέγεθος του χρηματοπιστωτικού τομέα των χωρών αυτών σε σχέση με τους υπόλοιπους παραγωγικούς τομείς. Θα μπορούσαμε να πούμε πως χώρες με υψηλό δείκτη Ενεργητικό Τραπεζών / ΑΕΠ αποτελούν φορολογικά καταφύγια. Ο λόγος αυτός για παράδειγμα στο Λουξεμβούργο είναι 22 προς 1 (δηλαδή το Ενεργητικό Τραπεζών είναι 22 φορές μεγαλύτερο από το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν του κράτους). Στην Κύπρο που θεωρείται ο μεγαλύτερος αγωγός εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες προερχόμενες από χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ο λόγος είναι 8 προς 1, όταν ο μέσος ευρωπαϊκός δείκτης είναι 3,4 προς 1. Τα νησιά Καϊμάν έχουν καταθέσεις τετραπλάσιες από την τράπεζα της Ν. Υόρκης. Το IMF με βάση το κριτήριο αυτό κατήγγειλε τη Μ. Βρετανία ως υπεράκτιο κέντρο.
25
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
Η σχέση πληθυσμού, παγκόσμιου πλούτου και κατά κεφαλήν εισοδήματος. Οι υπεράκτιες περιοχές με αριθμό κατοίκων μικρότερο του 1% του παγκόσμιου πληθυσμού, συγκεντρώνουν το 35% του παγκόσμιου πλούτου, ενώ παράλληλα παρουσιάζουν χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα. Η σχέση μεταξύ αριθμού μόνιμων κατοίκων και αριθμού εγγεγραμμένων επιχειρήσεων. Οι Παρθένοι Νήσοι με πληθυσμό 22.000 κατοίκους, διαθέτουν 450.000 επιχειρήσεις, στα Ν. Καϊμάν με πληθυσμό 34.000 κατοίκους δραστηριοποιούνται 80.000 εταιρίες. Η ανάπτυξη δραστηριοτήτων χρηματοοικονομικής μηχανικής (Financial Engineering). Τα νησιά Καϊμάν φιλοξενούν το 75% των μεγαλύτερων Hedge Funds, δηλαδή των κεφαλαίων αντιστάθμισης κινδύνου, που στην πραγματικότητα μόνο αντιστάθμιση δεν κάνουν. Παρά τα παραπάνω, ο πόλεμος κατά της φοροδιαφυγής, των διεφθαρμένων πολιτικών, των τρομοκρατών, των εμπόρων όπλων και των εμπόρων ναρκωτικών για να κερδιθεί απαιτείται η αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής απορρύθμισης που σαν ιδεολογία και πρακτική έχει εμφιλοχωρίσει στις οικονομίες και τις κοινωνίες των χωρών. Ο Raymond Baker, για τις ΗΠΑ υπολογίζει το ποσοστό επιτυχίας στη σύλληψη χρημάτων από εγκληματικές δραστηριότητες στο 0,1% και το ποσοστό αποτυχίας στο 99.9% αντίστοιχα.
26
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
6. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ OFFSHORE ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ Τα τεράστια ποσά που μέσω της φυγής κεφαλαίων διοχετεύονται στις επικράτειες εχεμύθειας και η επακόλουθη μη φορολόγησή τους, συνεπάγονται μετακύλιση των φορολογικών βαρών από τους πραγματικούς υπόχρεους καταβολής τους προς τους υπόλοιπους πολίτες των χωρών προέλευσης. Η επιβάρυνση των αδύνατων κοινωνικών στρωμάτων είναι εξαιρετικά μεγάλη. Το ποσό που αντιστοιχεί στους χαμένους φόρους, από τη φυγή κεφαλαίων μόνο των φυσικών προσώπων, αντιπροσωπεύει δύο έως τρεις φορές το μέγεθος του παγκόσμιου προϋπολογισμού που αφορά τη βοήθεια για την αντιμετώπιση της φτώχειας στις αναπτυσσόμενες χώρες. Αν σε αυτό προστεθεί και το ποσό που φοροδιαφεύγει συνεπεία των ενδοομιλιακών συναλλαγών, τότε το μέγεθος γίνεται τεράστιο. Η τακτική της «φυγής κεφαλαίων» βρίσκει μιμητές σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και τις κοινωνικές ομάδες που με γνώμονα το ατομικό συμφέρον προσπαθούν να αποφύγουν την καταβολή των φορολογικών βαρών. Ο φόρος στις εθνικές οικονομίες χάνει τον αναδιανεμητικό του ρόλο υπέρ των ασθενών εισοδημάτων, γεγονός που οξύνει την άνιση διανομή του εισοδήματος και του πλούτου. Στα πλαίσια του προγράμματος Global Financial Integrity (πρόγραμμα παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής ακεραιότητας) του International Policy Centre που εδρεύει στην Washington, υπολογίσθηκε πως οι απώλειες των αναπτυσσόμενων χωρών, λόγω των παράνομων κινήσεων κεφαλαίων, φθάνουν τα 1,2 τρις δολάρια. Αυξάνονται δε ετησίως με ρυθμό 18%. Επισημαίνεται ότι η συνολική ετήσια εξωτερική βοήθεια προς τις αναπτυσσόμενες χώρες ανέρχεται σε 100 δις δολάρια, γεγονός που επαληθεύει τη ρήση του Raymond Baker (2011) ότι «για κάθε δολάριο που δίνουμε πάνω από το τραπέζι, εμείς στη Δύση παίρνουμε πίσω τουλάχιστον 10 δολάρια σε παράνομο χρήμα κάτω από το τραπέζι». Δεν είναι λοιπόν άξιο απορίας γιατί η παροχή βοήθειας προς τον τρίτο κόσμο δεν φέρνει κανένα αποτέλεσμα. Η πρακτική των πολυεθνικών εταιριών να μεταφέρουν τα κέρδη τους μέσω των ενδοομιλιακών συναλλαγών σε περιοχές χαμηλής ή μηδενικής φορολόγησης και τα κόστη σε περιοχές υψηλής, έχει σαν αποτέλεσμα τη διπλή μη φορολόγηση των εταιριών αυτών.
27
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
Η φυγή κεφαλαίων από τις χώρες δημιουργίας τους προς τα φορολογικά καταφύγια, νοθεύει την αναπτυξιακή προοπτική των χωρών αυτών και δημιουργεί αργούντες αποταμιευτές. Η μεγάλη συσσώρευση χρήματος στους φορολογικούς παραδείσους, συντελεί στη δημιουργία κερδοσκοπικού περιβάλλοντος λόγω της υπερβάλλουσας ρευστότητας και αναγάγει τις επικράτειες εχεμύθειας σε θερμοκήπια νέων τραπεζικών προϊόντων υψηλού κινδύνου σαν κι αυτά που προκάλεσαν την πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008. Τα τείχη σιωπής που έχουν υψωθεί διευκολύνουν σημαντικά την ανάπτυξη εγκληματικών δραστηριοτήτων σε παγκόσμιο επίπεδο.
28
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
7. Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ 7.1 Έννοια Για τις ανάγκες του κειμένου εργασίας θεωρούμε τη διαφθορά συνώνυμη με την κατάχρηση της εξουσίας από πολιτικούς και κυβερνητικούς υπαλλήλους με σκοπό τον προσπορισμό ίδιου χρηματικού ή άλλου οφέλους. Η διαφθορά του κρατικού μηχανισμού αποδίδεται καταρχήν ως γνώρισμα των χωρών της περιφέρειας λόγω των χαμηλών αμοιβών, των ανεπαρκών ελεγκτικών μηχανισμών, της πολυνομίας, της αντιφατικής νομοθεσίας, της κρατικής γραφειοκρατίας, της έλλειψης δημοκρατίας και της σαθρότητας του πολιτικού συστήματος. Γενικά ταυτίζεται με την υπανάπτυξη. Οι χώρες του κέντρου αντίθετα, θεωρούνται εξαγωγείς της διαφθοράς καθόσον αποτελούν τον ανεπτυγμένο χώρο. Ο καθηγητής Κοντογιώργης διαφοροποιούμενος, θεωρεί την παραπάνω άποψη αυθαίρετη και παραπλανητική γιατί αποσιωπά την ουσία του προβλήματος λειτουργώντας απολογητικά προς τις σταθερές που συντηρούν τη διαπλοκή, ενώ αφήνει το πλαίσιο διαφθοράς ανέπαφο και λίγο πολύ νομιμοποιημένο. Σε κάθε περίπτωση το επίπεδο διαφθοράς όπως το ορίσαμε παραπάνω προσδιορίζεται από το επίπεδο πολιτικής ηθικής και πολιτικού πολιτισμού της κάθε χώρας και συνδέεται με το ξέπλυμα μαύρου χρήματος από δωροδοκίες και χρηματισμό.
7.2 Δημιουργία συνθηκών ευδοκίμησης της διαφθοράς στην Ελλάδα Από ιδρύσεώς του το νεοελληνικό κράτος δεν λειτούργησε ως επιχειρησιακή οντότητα αλλά ως πεδίο αναδιανομής του κοινωνικού και οικονομικού αγαθού και κατ’ επέκταση ως θερμοκήπιο διαφθοράς. Η πολιτικά κυρίαρχη εξουσία συγκρότησε για προσωπικό της όφελος έναν ασώματο δεσπότη, το κράτος και προώθησε το δικό της πολιτικό πολιτισμό, διαμορφώνοντας ένα δυσμενές περιβάλλον εξαρτήσεων και πελατειακών προτύπων, διαπλοκής και διαφθοράς. Το έλλειμμα της πραγματικής ηγεσίας εμφανές παντού. Η αρχαία ρήση «αρχή άνδρα δείξει» επιβεβαιώνεται (αρνητικά) διαρκώς. Το βασικό γνώρισμα των μεγάλων ηγετών, «η επίγνωση των ορίων», λείπει παντελώς. Υπάρχει βέβαια
29
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
και η άλλη αρχαία ρήση «ουδεμία ηδονή εγγυτέρω του θείου ή η περί τας τιμάς ευφροσύνη». Γι’ αυτό και η πολιτική στις πλείστες των περιπτώσεων είναι ένας αμείλικτος στίβος ανταγωνιστικών ηδονοθηρικών ορέξεων, μανιασμένων επιδιώξεων αναρρίχησης στην ψευδαίσθηση της «θειότητας». Η αποστολή του «υπηρέτη του λαού», άγνωστη. Η «μεταφυσική αλογία της πολιτικής» όπως θα έλεγε ο Χρήστος Γιανναράς. Ο πολίτης μη αποτελώντας πολιτειακή οντότητα αναγκάστηκε να διαπραγματευτεί την ψήφο του σε ένα περιβάλλον προσωπικής εξάρτησης από τα κόμματα και τα άτομα ή τις ομάδες που τα αποτελούν. Το κόμμα θα ταυτιστεί με το κράτος και η κομματοκρατία θα αποτελέσει τη μεταϊδεολογκή του εκδοχή, όπου ο σκοπός του κόμματος μεταλλάσσεται σε σκοπό του κράτους και ο πολιτικός (και το περιβάλλον του) διακρίνει στη θέση που κατέχει την προσωπική του ευδοκίμηση. Μέσα στο περιβάλλον αυτό, ιστορικά διαπιστώνουμε από συστάσεως του κράτους μέχρι και το πρόσφατο παρελθόν, πληθώρα αυθαιρεσιών, εγκληματικών δραστηριοτήτων, χρηματισμών, δωροληψιών και άλλων έκνομων δραστηριοτήτων που συντελέστικαν από πολιτικούς και πρόσωπα της διοικητικής ιεραρχίας, κατά παράβαση ή κατάχρηση των καθηκόντων τους. Παράλληλα διαπιστώνεται ένα είδος κοινωνικής αποδοχής αυτών των συμπεριφορών, αφού οι πολίτες με την ψήφο τους πριμοδοτούσαν τα παραδοσιακά κόμματα και ένα είδος κοινωνικής μοιρολατρικής απάθειας, αφού όλοι θεωρούσαν πως στην Ελλάδα νομοτελειακά, για να πετύχεις ή να κάνεις τη δουλειά σου, το «μέσο» ή το «λάδωμα» αποτελεί τη βασική προϋπόθεση. Στην ελληνική πραγματικότητα, η δύναμη του ισχυρού υποστηριζόμενη από μια στρεβλή κοινωνική αντίληψη, διαμόρφωναν τη δική τους γεωμετρική σχέση, ότι «η πλαγία είναι συντομοτέρα πάσης ευθείας», παραβιάζοντας κατάφορα το γνωστό μαθηματικό αξίωμα που ομιλεί περί του αντιθέτου.
7.3 Το ξέπλυμα του χρήματος Ο σωρός όλων αυτών των διεφθαρμένων παραγόντων, που καταχρώμενοι τη θέση που ο «εξαρτημένος πολίτης» της χώρας σαν εντολοδόχος τους εμπιστεύθηκε, υιοθέτησε τη διαδικασία του ξεπλύματος. Το ξέπλυμα του χρήματος είναι μια διαδικασία με την οποία αρχικά αποκρύπτεται η πηγή και η ιδιοκτησία του παράνομου χρήματος και στη συνέχεια προσφέρεται μια νομική κάλυψη ως προς την πηγή.
30
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
Υπάρχει μια πληθώρα μεθόδων νομιμοποίησης των εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Οι μέθοδοι κυμαίνονται από απλές αγοραπωλησίες ειδών πολυτελείας μέχρι πέρασμα χρημάτων διαμέσου ενός πολύπλοκου διεθνούς δικτύου νόμιμων και εικονικών εταιριών με τη βοήθεια των επικρατειών εχεμύθειας. Παρά την ποικιλία των μεθόδων, η διαδικασία νομιμοποίησης τυπικά διέρχεται τρία στάδια:
Τοποθέτηση-φυσική διάθεση χρημάτων.
Μετατροπή - Δημιουργία πολύπλοκων χρηματοοικονομικών συναλλαγών με σκοπό το διαχωρισμό του παράνομου εισοδήματος από την πηγή και την απόκρυψη των τεκμηρίων ελέγχου (audit trail).
Ολοκλήρωση, παροχή φαινομενικής νομιμότητας και επανεισαγωγή στο χρηματοοικονομικό σύστημα με τη μορφή επιχειρηματικών κεφαλαίων.
7.4 Μηχανισμοί αποτροπής Με αφορμή τη δυσμενή δημοσιονομική συγκυρία της Ελλάδας και την πρόσφατη εμπειρία από την εγκληματική δραστηριότητα πολιτικών και διοικητικών στελεχών στον τομέα των αμυντικών εξοπλισμών, διαμορφώθηκε ένα νέο πλαίσιο αποτροπής και σύλληψης. Η αποτελεσματική λειτουργία τέτοιων μηχανισμών απαιτεί ανεξαρτησία από τους φορείς του ασώματου δεσπότη-κράτους και τα προσωπικά τους συμφέροντα, κεντρικό σχεδιασμό, ορθολογική επιχειρησιακή δράση, ηγεσία, γνώση αντικειμένου, προσωπικές ικανότητες, ηθική αντίληψη, δημιουργική σκέψη και γενικότερα αντικειμενικά κριτήρια επιλογής του προσωπικού με βάση τυπικά και ουσιαστικά προσόντα. Σε κοινωνίες έκπτωσης και παρακμής όμως, τα απαιτούμενα προσόντα ως αυτονόητες προϋποθέσεις για θέσεις ευθύνης, φαντάζουν σαν ανυπέρβλητη μεγαλοσύνη. Σε ένα προσκήνιο με σπιθαμιαία αναστήματα και κραυγαλέο αμοραλισμό ο απλώς επαρκής παίρνει διαστάσεις χαρισματικής εξαίρεσης. Οι ελαχιστοποιημένες απαιτήσεις διευκολύνουν να φιλοδοξεί υπέρμετρα η κάθε μετριότητα. Από την άλλη μεριά, η πολιτικά κυρίαρχη εξουσία με την κουλτούρα που την διακατέχει, το δικό της πολιτικό πολιτισμό, την ευνοιοκρατία, το περιβάλλον εξαρτήσεων και πελατειακών προτύπων που έχει διαμορφώσει και τις πρακτικές ψυχολογικού εντυπωσιασμού που ακολουθεί, δεν παρέχει τα απαιτούμενα εχέγγυα αποτελεσματικής λειτουργίας. Το πιο πιθανόν είναι ο σφιχτός κρατικός εναγκαλισμός των μηχανισμών αποτροπής, ανίχνευσης και σύλληψης, να λειτουργήσει σε βάρος της αποτελεσματικότητας τους και να μεταβληθεί σε όργανο κομ-
31
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
ματικών συμφερόντων και αντιπαραθέσεων. Ότι φαντάζει σαν αστραφτερή επιτυχία μπορεί να εξαντλείται στο επικαιρικό και εφήμερο και να μην θεμελιώνει μακροπρόθεσμη γόνιμη προοπτική. Η «διοικούσα γενιά της αμάθειας», χωρίς όραμα και εγκλωβισμένη στην εσωστρέφειά και τις εξαρτήσεις της, δεν δείχνει την ικανότητα να διαχειριστεί την απαιτούμενη αλλαγή. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών απαιτεί πολιτικές με χρονικό ορίζοντα που ξεπερνά τη λογική του εκλογικού κύκλου και της δημιουργίας εντυπώσεων περί δήθεν συντελούμενου έργου.
32
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
8. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ Η ποσοτικοποίηση της διαφθοράς είναι μια δύσκολή υπόθεση επειδή:
Ο υπεράκτιος κόσμος δεν ορίζεται επακριβώς, επαρκώς και με κοινά αποδεκτό τρόπο.
H φραγή πληροφόρησης καθιστά τη συλλογή στοιχείων προβληματική.
Υπάρχει πολυπλοκότητα στη διαδικασία εκδήλωσης συμπεριφορών διαφθοράς.
Υπάρχει αδυναμία των δεικτών να απεικονίσουν στην ολότητά της, την παραβατική συμπεριφορά.
Υπεισέρχονται σκοπιμότητες στη φάση της εκτίμησης.
Υπάρχουν αδυναμίες στο νομικό πλαίσιο εντοπισμού.
Υπάρχει έλλειμμα γνώσης.
Ο μαγικός υπεράκτιος κύκλος των έμπειρων δικηγορικών γραφείων, των συμβούλων, των τραπεζών, των λογιστών, παρέχει υψηλό βαθμό υποστήριξης στη νομιμοποίηση.
Οργανισμοί όπως ο Transparency International (TI), ο Financial Action Task Force on Money Laundering (FATF), ο Tax Justice Network (TJN) και ο ΟΟΣΑ ασχολούνται με το βαθμό διαφθοράς των χωρών και τη δράση των φορολογικών παραδείσων, αναπτύσσοντας σχετικούς δείκτες και εκδίδοντας ετήσιες εκθέσεις. Εργαλεία για τη μέτρηση της διαφθοράς αποτελούν:
Ο δείκτης αντίληψης της διαφθοράς CPI (Corruption Perceptions Index) που εκδίδεται κάθε χρόνο από τον Transparency International, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό με έδρα τη Γερμανία, απεικονίζοντας το βαθμό διαφθοράς των πολιτικών και των κρατικών αξιωματούχων μιας χώρας που καταχρώμενοι του αξιώματός τους, επιδιώκουν οποιοδήποτε ίδιο όφελος. Πρόκειται για ένα σύνθετο δείκτη που προκύπτει από συνδυασμό δημοσκοπήσεων και επεξεργασίας δεδομένων που αφορούν τη δωροδοκία. Ο δείκτης που ξεκίνησε να εκδίδεται από το 1995 και δημοσιεύεται στην ετήσια έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας, κατατάσσει τις χώρες σε μια εκατονταβάθμια κλίμακα, από 0 την πιο διεφθαρμένη έως 100 την πλέον αδιάφθορη. Αρχικά ο δείκτης περιλάμβανε ταξινόμηση σε 10/βάθμια κλίμακα πράγμα που στην πορεία άλλαξε.
33
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
Ο FATF από τα αρχικά των λέξεων Financial Action Task Force on Money Laundering αποτελεί οργανισμό καταπολέμησης του ξεπλύματος του μαύρου χρήματος. Στο Annual Review of Non cooperative Countries and Territories που εκδίδει, καταγράφει τα κράτη που δεν συνεργάζονται επαρκώς στο φορολογικό πεδίο.
Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) σε συνεργασία με το Παγκόσμιο Φορολογικό Forum εκδίδει λίστα με τις χώρες που παραμένουν φορολογικοί παράδεισοι. Μια χώρα για να βγει από τη «μαύρη λίστα» αρκεί να προσυπογράψει δώδεκα συμφωνίες ανταλλαγής πληροφοριών. Η μεθοδολογία για τον Eric Bocquet είναι αναποτελεσματική, ενώ η Grace Navarro στέλεχος του ΟΟΣΑ, επικεφαλής του σχεδιασμού καταστολής, δηλώνει ότι από το 2018 φορολογικοί παράδεισοι δεν θα υπάρχουν.
Ο Δείκτης Χρηματοπιστωτικού Απορρήτου FSI (Financial Secrecy Index) που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά από τον Tax Justice Network το 2009. Ο TJ N αποτελεί έναν ανεξάρτητο οργανισμό που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του βρετανικού κοινοβουλίου το 2003, ο οργανισμός αυτός ασχολείται με τη φορολογία και των ρυθμιστικών κανόνων που τη διέπουν. Ο δείκτης F S I κατατάσσει τις χώρες με βάση το ποσοστό εχεμύθειας που παρουσιάζουν και στη συνέχεια σταθμίζεται από την κλίμακα των διασυνοριακών χρηματοπιστωτικών δραστηριοτήτων.
Ο Δείκτης Χρηματισμού Κυβερνητικών και Διοικητικών Παραγόντων BPI (Bribe Payers Index). Ο δείκτης βαθμολογεί σε δεκαβάθμια κλίμακα την πιθανότητα, εταιρίες που προέρχονται από τις είκοσι οκτώ (28) μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου να δωροδοκήσουν προκειμένου να αναλάβουν έργα ή προμήθειες στο εξωτερικό. Ο δείκτης εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1999 από τον Transparency International. Σχηματίζεται από πληροφορίες που συλλέγονται ανά χώρα, ανά περιοχή, ανά τομέα και ανά είδος δωροδοκίας με βάση απαντήσεις ανώτερων στελεχών επιχειρήσεων (senior business executives). Για την κατασκευή του δείκτη BPI η κλίμακα των 5 βαθμών που χρησιμοποιείται στην έρευνα μετατρέπεται σε κλίμακα δέκα βαθμών και στη συνέχεια υπολογίζεται ένας απλός μέσος όρος για κάθε χώρα. Οι μεγάλες τιμές του δείκτη για μια χώρα, εκφράζουν μικρή πιθανότητα να υιοθετήσει πρακτικές χρηματισμού ή δωροδοκίας προκειμένου να υπερισχύσει των ανταγωνιστών της. Αντίθετα οι χαμηλές τιμές του δείκτη εκφράζουν μεγάλη πιθανότητα.
Το παγκόσμιο βαρόμετρο διαφθοράς GCB (Global Corruption Barometer) που αποτελεί μια παγκόσμια έρευνα της κοινής γνώμης. Το GCB εξάγεται από απαντήσεις πολιτών διαφόρων χωρών σε ερωτήσεις που αφορούν
34
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
την έκταση, τους φορείς, τις τάσεις της διαφθοράς καθώς επίσης τους θεσμούς και τους τομείς που πλήττονται από τη διαφθορά. Σε τυχαίο δείγμα του αστικού και αγροτικού πληθυσμού υποβάλλονται με τη μέθοδο των τηλεφωνικών συνεντεύξεων ένα σύνολο ερωτήσεων και υποερωτημάτων μετά την επεξεργασία των οποίων εκδίδεται το GCB. Το έτος 2013 πραγματοποιήθηκε σε 107 χώρες και ρωτήθηκαν 114.000 άτομα, υποβλήθηκαν 21 ερωτήσεις που μαζί με τα υποερωτήματα έφθασαν τις 54. Ηγετική θέση στην κατάταξη των πιο διεφθαρμένων χωρών καταλαμβάνουν η Σομαλία, η Β. Κορέα, το Αφγανιστάν, το Σουδάν, το Ν. Σουδάν, η Λιβύη και το Ιράκ, ενώ χώρες όπως η Δανία, ο Καναδάς, η Ολλανδία, το Λουξεμβούργο, η Ν. Ζηλανδία και η Ελβετία, θεωρούνται οι πλέον αδιάφθορες. Μια ενδεικτική επισκόπηση της κατάστασης για το 2014 φαίνεται στο πίνακα που ακολουθεί. Χώρα
Θέση
Βαθμολογία CPI
Χώρα
Θέση
Βαθμολογία CPI
Δανία
1
92
ΗΠΑ
17
74
Ν. Ζηλανδία
2
91
Γαλλία
25
69
Φινλανδία
3
89
Τουρκία
64
45
Σουηδία
4
87
Βραζιλία
69
43
Νορβηγία
5
86
Ελλάδα
89
43
Ελβετία
6
86
Ινδία
85
38
Σιγκαπούρη
7
84
Κίνα
100
36
Ολλανδία
8
83
Ρωσία
136
27
Λουξεμβούργο
9
82
Ιρακ
170
16
Καναδάς
10
81
Ν. Σουδάν
171
15
Γερμανία
12
79
Αφγανιστάν
172
12
Βρετανία
14
78
Σουδάν
173
11
Ιαπωνία
15
76
Β. Κορέα
174
8
Πίνακας 1. Διαφθορά: Κατάταξη κατά το δείκτη CPI Πηγή: Transparency International
Είναι προφανές πως ο δείκτης δεν αντιλαμβάνεται τους φορολογικούς και τραπεζικούς παραδείσους σαν φαινόμενο διαφθοράς. Γενικά ο δείκτης θεωρείται αμφιλεγόμενος και έχει υποστεί δριμύτατη κριτική ως προς την εγκυρότητά του ως εργαλείου μέτρησης. 35
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
Πρέπει να σημειωθεί ότι δείκτης έχει περιορισμένο πεδίο εφαρμογής αφού καταγράφει τις αντιλήψεις για την έκταση της διαφθοράς στον δημόσιο τομέα, που εκφράζονται από ειδικούς και εμπειρογνώμονες. Για την πλήρη τεκμηρίωση του φαινομένου της διαφθοράς η Διεθνής Διαφάνεια (ΤΙ), έχει αναπτύξει μια σειρά από ποσοτικά και ποιοτικά ερευνητικά εργαλεία σε παγκόσμιο και εθνικό επίπεδο σε 90 χώρες. Ως τέτοια αναφέρονται το Παγκόσμιο Βαρόμετρο Διαφθοράς, η Αξιολόγηση του Εθνικού Συστήματος Ακεραιότητας, οι Εθνικές Έρευνες για τη Διαφθορά κ.α. Στην εικόνα που ακολουθεί παρουσιάζεται από τον Transparency International, ο παγκόσμιος χάρτης διαφθοράς με βάση το δείκτη αντίληψης της διαφθοράς CPI.
Εικόνα 2. Παγκόσμιος Χάρτης Διαφθοράς Πηγή: διαδίκτυο
Η χρωματική διαφοροποίηση προσδιορίζει τα διαφορετικά επίπεδα διαφθοράς των χωρών.
Οι χώρες με ελάχιστη ή μηδενική διαφθορά (βαθμολογία 9-10) παρουσιάζονται με βαθύ πράσινο χρώμα (πχ Β Ευρώπη).
Οι χώρες με πολύ μικρή διαφθορά (βαθμολογία 8-8,9) παρουσιάζονται με πράσινο χρώμα (πχ Καναδάς, Ωκεανία).
Οι χώρες με σχετικά μικρή διαφθορά (βαθμολογία 7-7,9) παρουσιάζονται με βαθύ κίτρινο χρώμα (πχ ΗΠΑ, Β & Κ Ευρώπη).
Οι χώρες με μέτρια διαφθορά (βαθμολογία 6-6,9) παρουσιάζονται με κίτρινο χρώμα (πχ Δ Ευρώπη).
36
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
Οι χώρες με αρκετή διαφθορά αλλά πάνω από τη βάση (βαθμολογία 55,9) παρουσιάζονται με πορτοκαλί χρώμα (πχ Δ Ευρώπη).
Οι χώρες με σημαντική διαφθορά και κάτω από τη βάση (βαθμολογία 44,9) παρουσιάζονται με κόκκινο χρώμα (πχ Ελλάδα).
Οι χώρες με πολύ μεγάλη διαφθορά (βαθμολογία 3-3,9) παρουσιάζονται με βαθύ κόκκινο χρώμα.
Οι χώρες με πάρα πολύ μεγάλη διαφθορά (βαθμολογία 2-2,9) παρουσιάζονται με μπορντό χρώμα.
Οι χώρες που θεωρούνται πλήρως διεφθαρμένες (βαθμολογία 1-1,9) παρουσιάζονται με καφέ χρώμα.
Με γκρίζο χρώμα παρουσιάζονται οι ελάχιστες περιοχές για τις οποίες δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία.
Με μια πρώτη ματιά του χάρτη γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι το μεγαλύτερο μέρος της υφηλίου παρουσιάζει υψηλά ποσοστά διαφθοράς και βρίσκεται κάτω από τη βάση του δείκτη CPI. Η διαχρονική εξέλιξη του CPI στη χώρα μας (που επιμένει να μην πιάνει τη βάση) δίνεται στον πίνακα 2 που ακολουθεί.
Έτος
Βαθμολογία Διαφθοράς Θέση στη Παγκόσμια Κατάταξη
2001
4,2
42/91
2002
4,2
44/102
2003
4,3
50/133
2004
4,3
47/159
2005
4,3
54/163
2006
4,4
56/180
2007
4,6
56/180
2008
4,7
57/180
2009
3,8
60/175
2010
3,5
60/180
2011
3,4
60/180
2012
3,6
61/179
2013
4,0
69/170
2014
4,3
69/175
37
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
Η έκταση της συνολικής διαφθοράς στην Ελλάδα ανά γεωγραφική περιφέρεια με βάση στοιχεία της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος κατά το έτος 2012, παρουσιάζεται στην εικόνα που ακολουθεί.
Εικόνα 3. Η Γεωγραφία της Διαφθοράς στην Ελλάδα Πηγή: Διεθνής Διαφάνεια Ελλάδος 2012.
σταθμισμένος CPI
Η διαχρονική εξέλιξη του CPI για την Ελλάδα, σταθμισμένη με τον συνολικό αριθμό κρατών, φαίνεται παρακάτω στο διάγραμμα. 0,5 0,45 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0
ε01 ε02 ε03 ε04 ε05 ε06 ε07 ε08 ε09 ε10 ε11 ε12 ε13 ε14 έτος
Διάγραμμα 2. Η Διαχρονική Εξέλιξη του CPI στην Ελλάδα 2001-2014 Από το παραπάνω γράφημα γίνεται φανερό ότι επί της ουσίας δεν υπάρχει καμία βελτίωση του σημαντικού προβλήματος της διαφθοράς στη χώρα μας. 38
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
Περιστατικά διαφθοράς κατά νομό, την περίοδο 2007-2012 σύμφωνα με αναφορές νοικοκυριών σε έρευνα της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος παρουσιάζονται στην εικόνα που ακολουθεί.
Εικόνα 4. Η Διαφθορά στην Ελλάδα κατά Νομό την Περίοδο 2007-2012 Πηγή: Διεθνής Διαφάνεια Ελλάδος
Το προφίλ των θυμάτων διαφθοράς στην Ελλάδα όπως προκύπτει από τις έρευνες φαίνεται στην παρακάτω εικόνα.
Εικόνα 5. Θύματα Διαφθοράς στην Ελλάδα Πηγή: Διεθνής Διαφάνεια Ελλάδος
39
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
Το κόστος διαφθοράς στην Ελλάδα εκτιμήθηκε στα 14 δις ευρώ, από το καθηγητή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Χάρρυ Παπαπανάγο (2015). Το ποσό αυτό αν συνδυαστεί με τη φοροδιαφυγή, τη φοροαποφυγή και τις παράνομες οικονομικές συναλλαγές συνθέτει ένα περιβάλλον σκιώδους οικονομίας (παραοικονομία) που κοστίζει στη χώρα 71,1 δις ευρώ ετησίως. Εκθέσεις του Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης (2012) και της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδας (2013-2014), φέρνουν την Τοπική Αυτοδιοίκηση πρώτη σε ποσοστά καταγγελιών για φαινόμενα διαφθοράς. Από ανάλυση στοιχείων των 100 μεγαλύτερων δήμων της χώρας που πραγματοποίησε ο καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου Γιάννης Φίλος, διαπιστώθηκε ότι σε 22 δήμους κανένας αξιωματούχος δεν είχε αναρτήσει για μια τριετία δήλωση «πόθεν έσχες», μόλις 10 δήμοι είχαν συμμορφωθεί πλήρως με την επιταγή του νόμου και ο μέσος όρος συμμόρφωσης για το σύνολο των δήμων ήταν 29%. Σύμφωνα με το παγκόσμιο βαρόμετρο διαφθοράς GCB στην Ελλάδα το 2013: Το 54% των ερωτηθέντων θεωρούν ότι το επίπεδο διαφθοράς τα δύο τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί. Τα πολιτικά κόμματα αποτελούν τον πιο διεφθαρμένο θεσμό της χώρας. Το 24% έδωσε φακελάκι σε υπηρεσία υγείας. Το 84% είναι διατεθειμένο να αναφέρει ένα περιστατικό διαφθοράς.
Οι αντιλήψεις των πολιτών για την εξέλιξη της διαφθοράς στη χώρα μας τα δύο τελευταία χρόνια φαίνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί.
Διάγραμμα 3. Η Εξέλιξη της διαφθοράς
40
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
Το πόσο σημαντική είναι η διαφθορά στο δημόσιο τομέα βαθμολογείται με μια κλίμακα 1-5 (όπου: 1 καθόλου, 2 μικρό, 3 μέτριο, 4 σημαντικό, 5 πολύ σημαντικό) και η Ελλάδα βαθμολογείται με 4,6 με μέσο ευρωπαϊκό όρο το 4,1.
Καθόλου 0% Μικρό 2% Μέτριο 8% Σημαντικό 20% Πολύ Σημαντικό 70%
Διάγραμμα 4. Η διαφθορά στο Δημόσιο Πηγή: Διεθνής Διαφάνεια Ελλάδος
Οι Έλληνες πολίτες θεωρούν ότι τα Πολιτικά Κόμματα και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας της διαφθοράς με βαθμό 4,6 και 4,4 αντίστοιχα σε μια βαθμολογική κλίμακα από 1 (μικρότερη διαφθορά) έως 5 (μεγαλύτερη διαφθορά). Αναλυτικά οι βαθμολογίες μεταξύ των κύριων θεσμών της χώρας δίνονται στον πίνακα που ακολουθεί: Θεσμός
Βαθμολ.
Θεσμός
Βαθμολ.
Πολιτικά Κόμματα
4,6
Επιχειρηματίες
3,8
ΜΜΕ
4,4
Αστυνομία
3,6
Κοινοβούλιο
4,3
Θρησκεία
3,4
Υγειονομικές Υπηρεσίες
4,1
Εκπαιδευτικό Σύστημα
3,3
Δημόσιοι Υπάλληλοι
3,9
ΜΚΟ
3,1
Δικαστικοί
3,9
Στρατός
2,9
Πίνακας 3. Εκτίμηση της διαφθοράς κατά τομέα Πηγή: Διεθνής Διαφάνεια Ελλάδος
41
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
Αναφορικά με τους φορείς της διαφθοράς στη χώρα μας, η άποψη των πολιτών αποτυπώνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί. Με δεδομένο ότι η τιμή 2,5 αποτελεί το Μέσο Όρο, διαπιστώνεται ότι και οι δώδεκα θεσμοί παρουσιάζουν διαφθορά πάνω από 50%.
Στρατός ΜΚΟ Εκπαιδευτικό Σύστημα Θρησκεία Αστυνομία Επιχειρηματίες Δικαστικοί Δημόσιοι Υπάλληλοι Υγειονιμικές Υπηρεσίες Κοινοβούλιο ΜΜΕ Πολιτικά Κόμματα 0
1
2
3
Βαθμολ ογ ία 1-5
Διάγραμμα 5. Φορείς Διαφθοράς Πηγή: Διεθνής Διαφάνεια Ελλάδος
42
4
5
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
Στοιχεία του Transparency International στις χώρες της Ευρώπης σχετικά με τον ποιο θεσμό οι ευρωπαίοι πολίτες θεωρούν τον πλέον διεφθαρμένο, τη μεγαλύτερη συχνότητα παρουσιάζει η απάντηση: Πολιτικά Κόμματα. Αποτελέσματα από είκοσι μια (21) χώρες παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί. Χώρα
Φορέας Διαφθοράς
ΕΕ
Πολιτικά Κόμματα
Βέλγιο
Πολιτικά Κόμματα
Βουλγαρία
Δικαστικός Κλάδος
Κροατία
Πολιτικά Κόμματα και Δικαστικός Κλάδος
Κύπρος
Πολιτικά Κόμματα
Δανία
Θρησκευτικοί Φορείς
Εσθονία
Πολιτικά Κόμματα
Γαλλία
Πολιτικά Κόμματα
Γερμανία
Πολιτικά Κόμματα
Ελλάδα
Πολιτικά Κόμματα
Ουγγαρία
Πολιτικά Κόμματα
Ιταλία
Πολιτικά Κόμματα
Λετονία
Πολιτικά Κόμματα
Λιθουανία
Κοινοβούλιο και Δικαστικός Κλάδος
Λουξεμβούργο
Πολιτικά Κόμματα
Πορτογαλία
Πολιτικά Κόμματα
Ρουμανία
Πολιτικά Κόμματα
Σλοβακία
Δικαστικός Κλάδος
Σλοβενία
Πολιτικά Κόμματα
Ισπανία
Πολιτικά Κόμματα
Ηνωμένο Βασίλειο
Πολιτικά Κόμματα και ΜΜΕ
Πίνακας 4. Οι πιο διεφθαρμένοι φορείς ανά χώρα Πηγή: Transparency International
43
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
Ο Transparency International σε μια προσπάθεια εκτίμησης της διαχρονικής τάσης μεταβολής της διαφθοράς, εκδίδοντας το Παγκόσμιο Βαρόμετρο Διαφθοράς για το 2010, παρουσιάζει τη μεταβολή της περιόδου 2004 – 2010 σε δέκα τομείς κλειδιά. Τα αποτελέσματα είναι:
Διάγραμμα 6. Εξέλιξη Διαφθοράς Παγκοσμίως 2004-2010 Πηγή: Global Corruption Barometer 2010: Transparency International
Η διαφθορά έχει εισχωρήσει σε πάρα πολλούς τομείς δραστηριοτήτων σε όλο τον κόσμο. Από το σύνολο των 134 επαγγελματικών ποδοσφαιρικών ομάδων σε Αγγλία και Σκωτία, οι 34 έχουν την έδρα τους σε υπεράκτιες χώρες (πχ Arsenal, Manchester κ.α.). Από τις offshore εταιρίες χρηματοδοτούνται οι ομάδες αυτές, με συνέπεια να μην είναι εύκολος ο εντοπισμός της προέλευσης των χρημάτων, γεννώντας υπόνοιες ξεπλύματος μέσω του ποδοσφαίρου. Ο Δείκτης Χρηματισμού Κυβερνητικών και Διοικητικών Παραγόντων BPI (Bribe Payers Index), μετά από ερωτήσεις που υποβλήθηκαν σε senior business executives προερχόμενα από εταιρίες των είκοσι οκτώ ηγέτιδων οικονομιών του κόσμου, έλαβε μέση τιμή 7,8 βαθμούς. Ο δείκτης κυμάνθηκε μεταξύ 8,8 και 6,1. Στην πρώτη θέση βρίσκονται οι Ολλανδία και η Ελβετία με 8,8 βαθμούς και στην τελευταία η Ρωσία με 6,1 το Βέλγιο είναι δεύτερο η Γερμανία τρίτη κοκ.
44
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
Αντλώντας εμπειρία από την ελληνική πραγματικότητα, διαπιστώνουμε πως και οι χώρες με υψηλό δείκτη BPI που θεωρητικά θα έπρεπε να προλαμβάνουν και να αποτρέπουν το χρηματισμό από τις εταιρίες τους προς τρίτες χώρες για την ανάληψη έργων και προμηθειών δεν το πετυχαίνουν. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις σχετικά πρόσφατες περιπτώσεις με τις γερμανικές Siemens, Rheinmentall Defense Electronics και STN Atlas Electronics GmbH, για την περίπτωση του συστήματος ASRAD των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, την εταιρία HDW Ferrostall για την περίπτωση των υποβρυχίων του Πολεμικού Ναυτικού και το consortium της Γερμανικής-Γαλλικής-Ιταλικής και Ολλανδικής NH Industries για τα ελικόπτερα NH-90. Το κόστος της παράνομης προμήθειας που προοριζόταν για τη δωροδοκία αξιωματούχων βάρυνε το Ελληνικό Δημόσιο. Κατά πάγια τακτική οι εταιρίες χρησιμοποιούσαν άλλες offshore (πχ Demtec Ltd, Tredeco Consulting Ltd, Tredeco Limited, Pacific Trading & Engineering Limited SA, Andromeda MTE SA, IRONHELM LTD, TREDECO ΕΠΕ κα) και τους λογαριασμούς αυτών στην αλλοδαπή, κυρίως στην Ελβετία και το Η. Βασίλειο, προκειμένου μέσω αυτών να διοχετεύσουν τα παράνομα χρήματα της δωροδοκίας, σε προσωπικούς λογαριασμούς των δωροδοκηθέντων αξιωματούχων. Πρόσφατα η κοινή γνώμη της χώρας μας συνταράχθηκε από τη δημοσιοποίηση της λίστας Lagarde. Τα διαφυγόντα έσοδα από φόρους που δεν πληρώθηκαν, κριμένα στις 10.000 offshore εταιρίες και στα 24.710 εμβάσματα εξωτερικού, ανέρχονται στα 13,6 δις ευρώ. Οι συνέπειες για μια χώρα με δημοσιονομική εκτροπή όπως η Ελλάδα είναι τραγικές.
45
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
9. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ Οι ηγέτες του G8 που συναντήθηκαν στο Belfast τάχθηκαν υπέρ της αυτόματης ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των φορολογικών αρχών σε όλο τον κόσμο. Οι αρμόδιες υπηρεσίες θα πρέπει να εξασφαλίζουν άμεσα και εύκολα τη σχετική πληροφόρηση έτσι ώστε οι παραβατικές συμπεριφορές να γίνονται άμεσα αντιληπτές από τις αρχές και να αντιμετωπίζονται. Για τη χώρα μας όμως σημαντικός αριθμός κρατών δεν έχουν συνάψει σύμβαση διοικητικής συνδρομής στο φορολογικό τομέα. Η καταπολέμηση της διαφθοράς απαιτεί τη συνδρομή της παγκόσμιας κοινότητας στο σύνολό της, της κάθε χώρας ξεχωριστά, αλλά και το ανάλογο ιδεολογικό υπόβαθρο των πολιτών απέναντι σ’ αυτή.
Με βάση το Παγκόσμιο βαρόμετρο η αποτελεσματικότητα των κυβερνητικών πολιτικών απέναντι στη διαφθορά φαίνεται στο γράφημα.
Διάγραμμα 7. Αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση της διαφθοράς Πηγή: Global Corruption Barometer 2012
Έρευνες για την αποτελεσματικότητα των Κυβερνητικών πολιτικών στην καταπολέμηση της διαφθοράς έδειξαν:
Πολύ αποτελεσματική 1%
Αποτελεσματική 8%
Ούτε αποτελεσματική ούτε μη αποτελεσματική 18%
Αναποτελεσματική 27%
Πολύ αναποτελεσματική 46%.
46
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
Η ανοχή απέναντι σε πράξεις διαφθοράς Ελλήνων πολιτών τόσο στο Δημόσιο όσο και στον Ιδιωτικό Τομέα παρουσιάζεται στα διαγράμματα που ακολουθούν.
Διάγραμμα 8. Αντίδραση σε πράξεις διαφθοράς στο Δημόσιο Τομέα Πηγή: Διεθνής Διαφάνεια Ελλάδος
Διάγραμμα 9. Αντίδραση σε πράξεις διαφθοράς στον Ιδιωτικό Τομέα Πηγή: Διεθνής Διαφάνεια Ελλάδος
47
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
Σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση παίζει και η Ιδεολογική αποδοχή των πράξεων διαφθοράς από τους πολίτες των χωρών. Παρακάτω δίνεται η «κλίμακα ιδεολογικής αποδοχής» για το 2012 με βάση απαντήσεις Ελλήνων πολιτών στα σχετικά ερωτήματα.
Διάγραμμα 10. Κλίμακα Ιδεολογικής Αποδοχής Πράξεων Διαφθοράς 2012 Πηγή: Διεθνής Διαφάνεια Ελλάδος
48
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι οι φορολογικοί παράδεισοι συνιστούν ένα διαρκώς μεταλλασόμενο οικοσύστημα που είναι δύσκολο να καταπολεμηθεί. Από την άλλη μεριά τίθεται ένας ευρύτερος προβληματισμός για το αν υπάρχει πραγματική επιθυμία ουσιαστική καταπολέμηση του νοσηρού φαινομένου της παράνομης διακίνησης χρήματος. Στο διάγραμμα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι συνεισφορές προς πολιτικούς από τις δέκα μεγαλύτερες εταιρίες εξαγωγής όπλων των ΗΠΑ κατά την προεκλογική εκστρατεία του 1996, σε εκατομμύρια δολάρια.
Rockwell 0,41
McDonnell Douglas 0,51
Raytheon 0,53
General Dynamics 0,62
United Technologies 0,74
Being 0,80
General Electric 0,82
Northrop Grumman 0,86
General Motors 1,05
Lockheed Martin 2,35 0
0,5
1
1,5
2
2,5
Ποσό (σε εκατ. δολάρια)
Διάγραμμα 11. Χρηματοδότηση Προεκλογικής Εκστρατείας. ΗΠΑ, 1996 Πηγή: Εφημερίδα Καθημερινή
49
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
Τον Απρίλιο του 2002, ο ΟΟΣΑ διέγραψε από τη «μαύρη λίστα» του, τις 28 από τις 35 χώρες κρίνοντας ότι «επέδειξαν πνεύμα συνεργασίας». Επτά ήταν οι χώρες που αρνήθηκαν τότε να εγκαταλείψουν την εχεμύθειά τους, το πριγκιπάτο του Μονακό, το πριγκιπάτο του Λιχτενστάιν, οι Νήσοι Μάρσαλ, το Ναούρου, η Ανδόρα, η Λιβερία και το Βανουάτου. Σήμερα δεκατρία χρόνια μετά η μαύρη λίστα αριθμεί πάνω από σαράντα καταγεγραμμένες περιοχές.
50
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Alford R. P (2002). «The claims resolution. Tribunal and Holocaust claims against Swiss Banks», Berkley Journal of International Law.
Christensen J., Hampton M. (1999), «The world today», Royal Institute of International Affairs.
De Grauwe, P. (1994), «International money», Oxford: Oxford University Press.
Errico Luca, Musalem Alberto (1999), «Offshore Banking: An Analysis of Micro-and Macro-Prudential Issues» IMF.
U.S Government Accountability Office (2008), «International Taxation: Large US Corporations and Federal Contractors with Subsidiaries in Jurisdictions Listed as Tax Havens or Financial Privacy Jurisdictions», GAO, Dec, 2008.
Hicks, J. R. (1974), «The crisis in Keynesian Economics», Oxford: Basil Blackwell.
Κοντογιώργη Γ. (2004), «Η κομματοκρατία ως πολιτικό σύστημα», Τετράδια Πολιτικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Κρήτης, 4/2004.
Krugman Paul (2009), «The return of depression economics and the crisis of 2008» Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτης.
Lane R. Philip, Milesi-Ferreti Gian Maria (2010), «The history of Tax Havens: CrossBorder Investment in Small International Financial Centres» IMF Working Paper, WP/10/38, Feb 2010.
Murphy Richard (2009), «Defining the Secrecy World, Rethinking the Language of Offshore», Tax Justice Network.
Murphy Richard, Palan Ronen, Christian Chavagneux (2010), «Tax Havens: How Globalization Really Works», Cornell University.
Naylor R. T. (2004), «Hot Money and the Politics of Dept», McGill Queen’s University Press
Πετράκη-Κώττη Α., (1985), «Μακροοικονομική θεωρία και πολιτική», Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήσης
Shaxson Nicholas (2011), «Treasure Islands» London, published by the Bodley Head.
Shaxson Nicholas (2012), «Offshore τα νησιά των θησαυρών» Αθήνα Εκδόσεις Παπαδόπουλος.
Tax Justice Network (2008), «Country-by- Country Reporting: How to make multinational companies more transparent», TJN Briefing March, 2008.
51
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23
Tax Justice Network (2009), «Where on earth are you: Major Corporations and tax havens» TJN Revised Version April, 2009.
Transparency International (2010), «Global Corruption Barometer 2010» TI, 2010.
Zorome Ahmed (2007), «Concept of Offshore Financial Centres: In Search of an Operational Definition» IMF Working Paper, WP/07/87, 2007.
Ημερήσιος Τύπος
Διαδίκτυο
52
ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΧΕΜΥΘΕΙΑΣ, Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ, Ιωάν. Αζναουρίδης
The Academy for Strategic Analyses (ASA) is an independent non-profit scientific and research institution, a think-tank, based in Athens. It was founded in 2014, by scientists from the Hellenic Armed Forces and Hellenic Security Corps, who hold a PhD or holders of other high level qualifications, with rich scientific, research and writing work and collaboration with Greek and foreign universities, research centres and institutes, in various scientific fields. Moreover distinguished personalities from military, diplomatic and academic areas and other high-profile scientists, became members of the Academy. The main task of the ASA is the development of scientific work and activities in the field of Strategic Studies, Defense, Security and Foreign Policy, the elaboration of scientific analyses, research and studies, as well as the provision of specialized advisory and educational services to public bodies, private sector and to individuals in those articles, at national, European and international levels. In this framework, the Academy's activities are developed within scientific areas, such as: (a) Analysis of strategic environment, (b) Analysis of the Defense and Security Policy, (c) System analysis, technology and economy, (d) Operational research, command and control. The Academy will cooperate with international organizations, academic-scientific institutions and other centers of scientific research with a related object, as well as with authoritative scientists, militaries, diplomats, etc., especially in the Euro-Atlantic and the wider Mediterranean environment.
www.acastran.org info@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses
53
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
54 ISSN: 2407-9863 ISSN: 2407-9863
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 23