ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ, ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ, Στυλιανός Πολίτης
29
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ, ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ Δρ Στυλιανός Πολίτης
ΤΟΜΕΑΣ Β’
1
Οκτώβριος 2015
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 29
Η Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ), είναι ανεξάρτητος επιστημονικός - ερευνητικός φορέας, μια «δεξαμενή σκέψης», με νομική μορφή αστικού σωματείου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που ιδρύθηκε το 2014 με έδρα την Αθήνα. Τα ιδρυτικά μέλη και τη βάση των μελών της ΑΣΑ αποτελούν επιστήμονες που προέρχονται από τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας, που είναι διδάκτορες ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων ή κάτοχοι άλλων υψηλού επιπέδου τίτλων σπουδών, με πλούσιο επιστημονικό, ερευνητικό και συγγραφικό έργο και συνεργασία με ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, κέντρα μελετών και ινστιτούτα, σε διάφορα επιστημονικά πεδία. Επίσης, μέλη της ΑΣΑ είναι προσωπικότητες του διπλωματικού και ακαδημαϊκού χώρου και άλλοι επιστήμονες υψηλού κύρους με επιστημονική δραστηριότητα σε γνωστικά αντικείμενα τα οποία συνάδουν προς τους σκοπούς της. Σκοπός της ΑΣΑ είναι η ανάπτυξη επιστημονικού έργου και δράσεων στα πεδία των Στρατηγικών Σπουδών, της Άμυνας, της Ασφάλειας και της Εξωτερικής Πολιτικής, η εκπόνηση επιστημονικών αναλύσεων, ερευνών και μελετών καθώς και η παροχή εξειδικευμένων συμβουλευτικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών στα παραπάνω πεδία, σε φορείς του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα και σε φυσικά πρόσωπα, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Για την υλοποίηση των στόχων της η ΑΣΑ έχει οργανώσει τέσσερεις Επιστημονικούς Τομείς: (1) (2) (3) (4)
Ανάλυσης Στρατηγικού Περιβάλλοντος, Ανάλυσης Αμυντικής Πολιτικής και Ασφάλειας Ανάλυσης Συστημάτων, Τεχνολογίας και Οικονομίας, Επιχειρησιακής Έρευνας, Διοικήσεως και Ελέγχου.
Μεταξύ των στόχων της ΑΣΑ περιλαμβάνεται η ανάπτυξη συνεργασιών με διεθνείς οργανισμούς, με ακαδημαϊκούς - επιστημονικούς φορείς και άλλα κέντρα επιστημονικής έρευνας με συναφές αντικείμενο, καθώς και με έγκυρους επιστήμονες, στρατιωτικούς, διπλωμάτες, κ.ά., στο εσωτερικό και το εξωτερικό, ιδίως στο ευρω-ατλαντικό και το ευρύτερο μεσογειακό περιβάλλον. Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ www.acastran.org asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses
Μελέτει το παν - Ακούων όρα - Γνους πράττε
2
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ, ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ, Στυλιανός Πολίτης
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ, ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ (Μια κριτική αποτίμηση του θεσμικού πλαισίου)
Δρ Στυλιανός Πολίτης
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 29 Οκτώβριος 2015
3
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 29
ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ – Νο29 / Οκτώβριος 2015 Τίτλος: ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ, ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ Συγγραφέας: Δρ Στυλιανός Πολίτης Εκδότης: Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) Σχεδιασμός – ηλεκτρονική επεξεργασία: ΑΣΑ – Φίλιππος Παρίσης Copyright © Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ
asa@acastran.org http://www.acastran.org, https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses ISSN: 2407-9863 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.
4
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ, ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ, Στυλιανός Πολίτης
Σχετικά με τον συγγραφέα Ο Δρ Στυλιανός Πολίτης είναι Αντιναύαρχος ΠΝ ε.α., Διδάκτωρ του Παντείου Πανεπιστημίου με ειδίκευση στο Δίκαιο της Θάλασσας. Απόφοιτος της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, του Τμήματος Δημοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήμης Πανεπιστήμιου Αθηνών, της Ναυτικής Σχολής Πολέμου, της Σχολής Εθνικής Άμυνας και πολλών άλλων Στρατιωτικών Σχολείων. Υπηρέτησε ως αξιωματικός σε θέσεις Κυβερνήτη και Διοικητή πολεμικών πλοίων καθώς και σε Επιτελεία και στην ΕΥΠ. Δίδαξε σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά Τμήματα των Πανεπιστημίων Αιγαίου και Πειραιώς, σε Σχολές των ΕΔ και στο Κέντρο Διπλωματικών και Στρατηγικών Μελετών (CEDES). Μετέχει ενεργά σε διεθνή συνέδρια ως εισηγητής και είναι αρθρογράφος σε ελληνικά και ξένα περιοδικά. Είναι ιδρυτικό μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ).
Το κείμενο της εργασίας αυτής του Δρα Στυλιανού Πολίτη δημοσιεύθηκε στον τιμητικό τόμο μνήμης Καθηγητού Ηλία Κρίσπη «ΑΙΝΟΣ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ ΗΛΙΑ ΚΡΙΣΠΗ, Συμβολές στην Επιστήμη του Δικαίου και των Διεθνών Σχέσεων», εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2015.
5
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
6
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 29
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ, ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ, Στυλιανός Πολίτης
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το δίκαιο των ενόπλων συγκρούσεων επιδιώκει να περιορίσει παντός είδους καταστροφές στις απολύτως αναγκαίες για την επιδίωξη στρατιωτικών και μόνο σκοπών με τη χρήση εντίμων και νομίμων μέσων χωρίς τη βλάβη άλλων αγαθών. Σκοπός του λοιπόν είναι η αποφυγή άσκοπης θυσίας μαχίμων, η παροχή προστασίας στους αιχμαλώτους, στους αμάχους, στους τραυματίες, στην ιδιωτική περιουσία, στην πολιτιστική κληρονομιά και το φυσικό περιβάλλον. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο συνοψίζονται οι τρείς γενικές αρχές του δικαίου των ενόπλων συγκρούσεων, δηλαδή η αρχή τήρησης της στρατιωτικής αναγκαιότητας (military necessity)1, η αρχή εφαρμογής του ανθρωπισμού (humanity) 2 και τέλος η αρχή του ιπποτισμού (chivalry) 3. Στη διάρκεια των ενόπλων συρράξεων καταστρέφονται πολλά πολιτιστικά αγαθά. Η καταστροφή μπορεί να οφείλεται σε τυχαίο γεγονός από τη μη απόλυτα ελεγχόμενη δράση των όπλων, αλλά μπορεί να είναι και σκόπιμη αν το πολιτιστικό αγαθό είναι ταυτόχρονα στόχος ή όταν μια τέτοια ενέργεια υπαγορεύεται από φανατισμό. Οι ένοπλες συρράξεις επίσης δίνουν ευκαιρίες για τη δράση αρχαιοκαπήλων.
1
Ο βαθμός και το είδος της ένοπλης βίας που επιβάλλεται πρέπει υποχρεωτικά να περιορίζεται στον βαθμό που απαιτείται για την επιδίωξη του αποτελέσματος. Η ένοπλη βία να εφαρμόζεται σε όσο το δυνατό μικρότερο χρόνο, χωρίς περιττές απώλειες ζωής και περιττούς τραυματισμούς. Cf. U.S.N., The Commander’s Handbook on the Law of Naval Operations, σελ. 5-1, ΚΑΡΔΟΥΛΗ Κ.(εισηγητή), και ΖΑΡΟΓΙΑΝΝΗ Δ., ΛΑΜΠΙΡΗ Π., ΣΤΑΥΡΙΑΝΑΚΗ Μ., ΨΑΡΡΑ Ε. (μέλη επιτροπής), Εγχειρίδιον Διεθνούς Δικαίου Θαλάσσης, σελ. 30. 2
Απαγορεύεται η χρήση ένοπλης και γενικά οποιουδήποτε είδους βίας που δεν εξυπηρετεί άμεσα τους στρατιωτικούς σκοπούς. Αυτή μπορεί να είναι κατά αμάχων, ιδιαίτερα μάλιστα κατά αιχμαλώτων, τραυματιών καθώς και γενικά κατά όσων βρίσκονται σε κατάσταση ανάγκης και κατά της υλικής υποδομής που τους εξυπηρετεί. Επίσης απαγορεύεται η καταστροφή αντικειμένων όταν η καταστροφή τους δεν έχει σχέση με τη διεξαγωγή του πολέμου ή χρησιμοποιούνται και από αμάχους. Τέτοια είναι αντικείμενα θρησκευτικού χαρακτήρα π.χ. εκκλησίες και τεμένη, αντικείμενα πολιτιστικού χαρακτήρα π.χ. βιβλιοθήκες και πνευματικά κέντρα, αντικείμενα ιστορικού και αρχαιολογικού χαρακτήρα π.χ. μουσεία και αρχαιολογικοί τόποι. Αντικείμενα που χρησιμοποιούνται και από τους αμάχους είναι τα υδραγωγεία, τα νοσοκομεία κ.λ.π. καθώς και η ιδιωτική περιουσία. Τέλος κάθε προσβολή του περιβάλλοντος έστω και σε περίοδο πολέμου είναι απαγορευμένη. Ibid. 3
Στις στρατιωτικές επιχειρήσεις, απαγορεύεται η κάθε μορφής ανέντιμη συμπεριφορά, με τη χρήση δολίων μέσων και τεχνασμάτων. Δεν απαγορεύονται όμως τα στρατηγήματα. Ibid. Σημαντικό είναι το άρθρο 37 του Προσθέτου Πρωτοκόλλου Ι στις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949 που απαγορεύει τη χρήση δόλου. Το ίδιο άρθρο όμως δεν απαγορεύει τα τεχνάσματα του πολέμου (ruses of war), δηλαδή τις ενέργειες που χωρίς να παραβιάζουν κανένα κανόνα του διεθνούς δικαίου, αποσκοπούν στην παραπλάνηση του αντιπάλου ή την παρότρυνσή του σε απερίσκεπτες ενέργειες. Βλ. POLITIS.S., “Stratagems, Deceits and International Law – Examples from History”
7
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 29
Όλοι ξέρουμε ότι σε τέτοιες περιόδους η εφαρμογή κανόνων δικαίου είναι δυσχερής. Η δυσχέρεια όμως αυτή όσο αφορά τους στρατιωτικούς μπορεί να ξεπεραστεί με την καλλιέργεια της πειθαρχίας που είναι η βασική στρατιωτική αρετή, με σχολαστική εκπαίδευση για αποφυγή των λεγομένων παράπλευρων καταστροφών και γενικά με την ευαισθητοποίηση των μαχητών.
Παράλληλα, η πολεμική σχεδίαση στο μεγαλύτερο μέρος της από τον καιρό της ειρήνης, μπορεί να ευθυγραμμισθεί απόλυτα με τους διεθνείς κανόνες. Οφείλουμε μάλιστα να επισημάνουμε ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος καταστροφής πολιτιστικών αγαθών δεν προέρχεται τόσο από τη χρήση ελαφρών όπλων που τα χειρίζονται απλοί στρατιώτες, αλλά κυρίως από τους βομβαρδισμούς και τα πυρηνικά όπλα που η χρήση τους αποφασίζεται από υψηλά ιεραρχικά κλιμάκια τα οποία μπορούν να ασκήσουν σε μεγάλο βαθμό έλεγχο του καταστροφικού τους αποτελέσματος.
8
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ, ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ, Στυλιανός Πολίτης
ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΙ Στο παρελθόν οι κυριότερες προσπάθειες για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σημειώθηκαν το 1863 από τις Η.Π.Α. με τον Κώδικα Lieber, το 1874 με τη Διακήρυξη των Βρυξελλών και το 1880 με τον Κώδικα της Οξφόρδης (Oxford Code). Στη συνέχεια ακολούθησαν οι Συμβάσεις της Χάγης του 1907 με σημαντικότερη τη Σύμβαση της Χάγης IX του 1907, για το βομβαρδισμό από τις Ναυτικές Δυνάμεις σε καιρό πολέμου 4, η Συνθήκη των Βερσαλλιών 1919 και το Σύμφωνο Roerich ή Σύμβαση της Ουάσιγκτον για Προστασία των Καλλιτεχνικών και Επιστημονικών Ιδρυμάτων καθώς και των Ιστορικών Μνημείων 5. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ο καταστροφικότερος. Αυτό οδήγησε τη διεθνή κοινότητα σε μια εντατική προσπάθεια σε πολλούς τομείς του διεθνούς δικαίου ανάμεσα στους οποίους περιλαμβάνεται και η μέριμνα για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών με τα δύο Πρόσθετα Πρωτόκολλα στις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949 του 1977 6, με τη Σύμβαση της Χάγης της 14ης Μαΐου 1954 περί προστασίας των πολιτιστικών αγαθών εν περιπτώσει ενόπλου συρράξεως, με τον Κανονισμό Εκτέλεσης της, ένα σχετικό Πρωτόκολλο και με τις Ι, ΙΙ και ΙΙΙ Αποφάσεις της ιδίας Διάσκεψης7. Σημαντική συμβολή ήταν η υιοθέτηση του Δεύτερου Πρωτοκόλλου8 στη Σύμβαση της Χάγης για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης. Ήταν μια πολύ καλή προσπάθεια αλλά το αποτέλεσμα δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι όσο θα έπρεπε ικανοποιητικό! 9 Το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο δεν μπόρεσε να εμποδίσει τις μεγάλης έκτασης καταστροφές πολιτιστικών αγαθών κατά την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο το 1974 10, όσα 4
ΒΕΡΓΟΥ Μ., Η Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών στη Διεθνή και Ελληνική Έννομη Τάξη, σελ. 4 - 7.
5
Βλ. ΚΡΑΝΙΑ Γ., Το Ισχύον Νομικό Πλαίσιο για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, σελ 7-13.
6
Άρθρα 53 και 16 αντίστοιχα. Κυρώθηκαν με το Ν.1786/1988, ΦΕΚ Α’ 125 και Ν.2105/1992, ΦΕΚ Α’196.
7
Κυρώθηκαν με το Ν. 1114/1981, ΦΕΚ Α’ 6.
8
Κυρώθηκε με το Ν. 3317/2005, ΦΕΚ Α’ 45.
9
Εκτός τις συμβάσεις που αφορούν τις ένοπλες συγκρούσεις υπάρχουν και κάποιες άλλες που αφορούν γενικά τα πολιτιστικά αγαθά όπως είναι: η Σύμβαση της UNESCO (1970) για την παρεμπόδιση της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών, η Διεθνή Σύμβαση των Παρισίων (1972) για την προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, η Σύμβαση UNIDROIT της Ρώμης (1995) για τα κλαπέντα και παρανόμως εξαχθέντα πολιτιστικά αγαθά. Οι συμβάσεις αυτές κυρώθηκαν αντίστοιχα με Ν. 1103/1980, ΦΕΚ Α’ 297, N.1126/1981, ΦΕΚ Α’ 32, Ν. 3348 /2005 ΦΕΚ Α’ 144. Επίσης υπάρχουν και άλλα κείμενα που έχουν ανατηχθεί στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Δίκαιου. Βλ. ΒΕΡΓΟΥ, op.cit., supra, υποσ. 4, σελ. 13 - 24. 10
Πλήθος οι βανδαλισμοί κυρίως σε χριστιανικούς ναούς. Πάνω από 60.000 αρχαιότητες και περισσότερες από 20.000 βυζαντινές εικόνες και ψηφιδωτά που αφαιρέθηκαν με το χειρότερο τρόπο, επωλήθησαν σε
9
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 29
συνέβησαν στη διάρκεια των σχετικά προσφάτων ενόπλων συγκρούσεων στην περιοχή της πρώην Γιουγκοσλαβίας και όσα συνέβησαν στη Συρία. Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει η Σύμβαση της Χάγης περί προστασίας των πολιτιστικών αγαθών εν περιπτώσει ενόπλου συρράξεως, τα πολιτιστικά αγαθά ασχέτως προελεύσεως και ιδιοκτησίας κινητά ή ακίνητα είναι εκείνα που παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον για την πολιτιστική κληρονομιά των λαών όπως είναι μνημεία της αρχιτεκτονικής, της τέχνης, της ιστορίας, θρησκευτικά11 ή κοσμικά, οι αρχαιολογικές τοποθεσίες, τα οικοδομικά σύνολα με ιστορικό ή καλλιτεχνικό ενδιαφέρον, τα έργα τέχνης, τα χειρόγραφα, τα βιβλία και άλλα αντικείμενα καλλιτεχνικού, ιστορικού ή αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, οι επιστημονικές συλλογές, οι σημαντικές συλλογές βιβλίων, αρχείων ή ακόμα και πιστών αντιγράφων αυτών. Πολιτιστικά αγαθά θεωρούνται και τα οικοδομήματα για τη διαφύλαξη τέτοιων αντικειμένων, δηλαδή τα μουσεία, οι μεγάλες βιβλιοθήκες, οι χώροι φυλάξεως αρχείων και τα καταφύγια προστασίας κινητών πολιτιστικών αγαθών σε περίοδο συγκρούσεων. Το ίδιο ισχύει και για τα κέντρα που περιέχουν σημαντικό αριθμό πολιτιστικών αγαθών (centres monumentaux). Τα πολιτιστικά αγαθά είναι υπό προστασία σύμφωνα με τα προαναφερόμενα κείμενα καθώς και με τα δύο Πρόσθετα Πρωτόκολλα των Συμβάσεων της Γενεύης που λειτουργούν με την επιφύλαξη των διατάξεων της Συμβάσεως της Χάγης και προστατεύουν όλα αυτά τα αγαθά που τα χαρακτηρίζουν πολιτιστική ή πνευματική κληρονομιά όλων των λαών καθώς και οι χώροι λατρείας, απαγορεύοντας κάθε εχθρική πράξη εναντίον τους, κάθε χρήση τους για υποστήριξη στρατιωτικής προσπάθειας ακόμα και τη χρησιμοποίηση αυτών για αντίποινα σε διεθνείς συγκρούσεις12. Οι βλάβες στα πολιτιστικά αγαθά κάθε λαού βλάπτουν την πολιτιστική κληρονομιά ολόκληρης της ανθρωπότητας. Αυτό δηλώνουν τα Συμβαλλόμενα Μέρη στο προοίμιο της Συμβάσεως της Χάγης περί προστασίας των πολιτιστικών αγαθών εν περιπτώσει ενόπλου συρράξεως. Η δήλωση αυτή μας δίνει να ξένες χώρες. Μέχρι και παράνομες αρχαιολογικές ανασκαφές έγιναν. Βλ. ΚΡΑΝΙΑ, op.cit., supra, υποσ. 5, σελ 35 - 40. 11
Στο πρώτο άρθρο της Συμβάσεως της Χάγης του 1954 όπως έχει μεταφρασθεί στον κυρωτικό νόμο, απαριθμούνται τα πολιτιστικά αγαθά (biens culturels) ανάμεσα στα οποία διαβάζουμε ότι εντάσσονται και τα «εκκλησιαστικά» αγαθά. Επειδή η λέξη εκκλησία σήμερα ταυτίζεται με το χριστιανικό ναό και ο όρος «εκκλησιαστικά» παραπέμπει σε αντίστοιχα χριστιανικά μνημεία, ίσως να δημιουργείται η εσφαλμένη εντύπωση ότι η Σύμβαση δεν καλύπτει τα αντίστοιχα μνημεία άλλων θρησκειών. Αυτό όμως δεν είναι σωστό διότι στο γαλλικό κείμενο υπάρχει η λέξη religieux που σημαίνει γενικά «θρησκευτικά» καλύπτοντας τα πολιτιστικά αγαθά κάθε θρησκείας. 12
ης
Άρθρο 53 Πρόσθετου Πρωτόκολλου στις Συμβάσεις της Γενεύης της 12 Αυγούστου 1949 για την προστασία των θυμάτων των διεθνών συγκρούσεων (Ν. 1786/1988, ΦΕΚ Α’ 125) και άρθρο 16 του αντίστοιχου Προσθέτου Πρωτοκόλλου για τις μη διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις (Ν. 2105/1992, ΦΕΚ Α’ 196). Το άρθρο 4 παρ. 4 της Συμβάσεως της Χάγης 1954 απαγορεύει και τα αντίποινα εναντίον πολιτιστικών αγαθών.
10
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ, ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ, Στυλιανός Πολίτης
καταλάβουμε ότι το αντικείμενο και ο σκοπός της Συμβάσεως είναι γενικά η προστασία όλων ανεξαιρέτως των πολιτιστικών αγαθών κάθε λαού γεγονός που τονίζεται και από το άρθρο περί στρατιωτικών μέτρων για τη δημιουργία ενός πνεύματος σεβασμού προς τον πολιτισμό και τα πολιτιστικά αγαθά όλων των λαών13. Γι’ αυτό η προστασία των πολιτιστικών αγαθών θα πρέπει να εφαρμόζεται σε όλες τις περιπτώσεις. Όμως το άρθρο 18 της Συμβάσεως της Χάγης δεσμεύει τα Μέρη να εφαρμόζουν τις σχετικές διατάξεις έναντι τρίτου κράτους μόνο εφόσον αυτό τις αποδέχεται ρητά και εφόσον τις εφαρμόζει. Το ίδιο ισχύει αντίστοιχα και για το Δεύτερο Πρωτόκολλο σύμφωνα με το 3 άρθρο του. Επιπλέον επιτρέπει την άρση της ασυλίας αγαθών υπό ειδική προστασία σε περίπτωση παραβάσεων14 και ο Εκτελεστικός Κανονισμός προβλέπει τη διαγραφή πολιτιστικών αγαθών υπό ειδική προστασία από το Διεθνές Μητρώο σε περίπτωση καταγγελίας της Συμβάσεως15. Στο σημείο αυτό ο Γενικός Κανονισμός Υπηρεσίας του Ελληνικού Στρατού εμφανίζεται προοδευτικότερος. Περιέχει διάταξη για προστασία των πολιτιστικών αγαθών όλων ανεξαιρέτως των λαών με τον όρο ότι δεν χρησιμοποιούνται για στρατιωτικούς σκοπούς16. Μια παρόμοια διάταξη υπάρχει και στο επιχειρησιακό εγχειρίδιο των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής17. ο
Η προτίμηση εφαρμογής της Αρχής της Στρατιωτικής Αναγκαιότητας (Military Necessity) έστω και κατ’ εξαίρεση έναντι των άλλων αρχών του δικαίου των
13
Άρθρο 7 της Συμβάσεως της Χάγης του 1954.
14
Άρθρο 11της Συμβάσεως της Χάγης του 1954.
15
Άρθρο 16 του Εκτελεστικού Κανονισμού της Συμβάσεως της Χάγης του 1954.
16
Βλ. άρθρο 14, παρ.14 του Γενικού Κανονισμού Υπηρεσίας στο Στρατό που κυρώθηκε με το Π.Δ. 130/1984, ΦΕΚ Α’ 42 και έχει ως εξής: «Οι στρατιωτικοί κατά τη μάχη οφείλουν ….. δ. …. Επίσης να μην καταστρέφουν τα ιστορικά μνημεία, καθώς και τα κτίρια που προορίζονται για τη θρησκευτική λατρεία, τις τέχνες, τις επιστήμες και την αγαθοεργία, με τον όρο, ότι δεν χρησιμοποιούνται για στρατιωτικούς σκοπούς». 17
Naval Warfare Publication. The Commander’s Handbook on the Law of Naval Operations, παρ. 8.5.1.6. «Religious, Cultural, and Charitable Buildings and Monuments. Buildings devoted to religion, the arts, or charitable purposes; historic monuments; and other religious, cultural, or charitable facilities should not be bombarded, provided they are not used for military purposes. It is the responsibility of the local inhabitants to ensure that such buildings and monuments are clearly marked with the distinctive emblem of such sites--a rectangle divided diagonally into two triangular halves, the upper portion black and the lower white. (See paragraph 11.9.3.)».
11
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 29
ενόπλων συγκρούσεων είναι ένα πολύ δυσάρεστο στοιχείο του υπάρχοντος θεσμικού πλαισίου. Η Σύμβαση της Χάγης του 1954, απαλλάσσει των υποχρεώσεων σεβασμού των πολιτιστικών αγαθών όταν στρατιωτική ανάγκη απαιτεί τούτο «κατά τρόπον αδήριτον» 18, δηλαδή όταν η ανάγκη είναι απόλυτος και επιτακτική. Κατ’ εξαίρεση επίσης επιτρέπεται από το Δεύτερο Πρωτόκολλο η διενέργεια εχθρικής πράξεως κατά πολιτιστικού αγαθού όταν και για όσο διάστημα αυτό λόγω της λειτουργίας του έχει καταστεί στρατιωτικός στόχος ή για την απόκτηση στρατιωτικού πλεονεκτήματος που δεν μπορεί να εξασφαλισθεί με άλλο τρόπο. Η άρση της ασυλίας στις περιπτώσεις αυτές διαρκεί όσο και η παραβίαση από το άλλο μέρος ή όσο απαιτείται για την εξεύρεση εναλλακτικής λύσεως για την απόκτηση παρόμοιας αξίας στρατιωτικού πλεονεκτήματος. Οι σχετικές αποφάσεις λαμβάνονται σε επίπεδο τουλάχιστον διοικητού τάγματος. Μπορεί όμως να ληφθεί και από μικρότερο διοικητή ανάλογα με τις περιστάσεις19. Το Δεύτερο Πρωτόκολλο συμπληρώνοντας τη Σύμβαση της Χάγης δημιούργησε το θεσμό των πολιτιστικών αγαθών ενισχυμένης προστασίας για όσα από αυτά έχουν πολύ μεγάλη σημασία για την ανθρωπότητα. Συνεχίζει όμως να δίνει πάλι κατ’ εξαίρεση προτίμηση στην εφαρμογή της στρατιωτικής αναγκαιότητας παρά τις έντονες αντιρρήσεις της Ελλάδας και άλλων Κρατών που τάχθηκαν υπέρ της καταργήσεως της20. Η ενισχυμένη προστασία αυτών των αγαθών παύει να υφίσταται όταν αυτά λόγω της χρήσεως τους έχουν καταστεί στρατιωτικός στόχος και βεβαίως στην περίπτωση της νόμιμης άμυνας. Στην περίπτωση όμως αυτή η απόφαση για προσβολή των αγαθών ενισχυμένης προστασίας διατάσσεται υποχρεωτικά από το ανώτατο επιχειρησιακό επίπεδο διοικήσεως 21. Πριν την επίθεση σε τέτοιο στόχο και εφόσον το επιτρέπουν οι περιστάσεις πρέπει να δίδεται έγκαιρη και αποτελεσματική προειδοποίηση22. Αυτό σημαίνει ότι η προσβολή αυτών των στόχων μπορεί να γίνει και χωρίς προειδοποίηση!
18
Άρθρο 4 παρ. 2 της Συμβάσεως της Χάγης του 1954.
19
Άρθρο 6 Δεύτερου Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση της Χάγης.
20
Υπέρ της κατάργησης ήταν η Ελλάδα, Σοβιετική Ένωση, η Γαλλία η Ρουμανία, το Βέλγιο, το Εκουαδόρ και η Ισπανία. Η Μεγάλη Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής τάχθηκαν στο να διατηρηθεί.. 21
Άρθρο 13 του Δεύτερου Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση της Χάγης.
22
Άρθρο 6, παρ. 4 του Δεύτερου Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση της Χάγης.
12
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ, ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ, Στυλιανός Πολίτης
ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ
Η πρόβλεψη για λήψη αποφάσεων διενέργειας εχθρικής πράξεως κατά πολιτιστικού αγαθού σε επίπεδο τάγματος που είναι η βασική αυτόνομη επιχειρησιακή μονάδα του στρατού ξηράς ή στο επίπεδο άλλης μικρότερης ανεξάρτητης στρατιωτικής μονάδας προφανώς έγινε για να αναθέσει την ευθύνη σ’ αυτόν που βρίσκεται στην άμεσο περιοχή των πολεμικών επιχειρήσεων. Στο επίπεδο τάγματος αντιστοιχεί και ο κυβερνήτης οποιουδήποτε πολεμικού πλοίου και ο διοικητής σχηματισμού πολεμικών αεροσκαφών. Οι Στρατιωτικοί Κανονισμοί όμως και γενικά οι υφιστάμενες επιχειρησιακές οδηγίες δεν αναφέρονται σε τέτοια ευχέρεια των στρατιωτικών διοικητών σε καμμία από τις προαναφερόμενες περιπτώσεις. Η Σύμβαση της Χάγης υποχρεώνει τα συμβαλλόμενα κράτη από τον καιρό της ειρήνης να λάβουν τα αναγκαία μέτρα για την εφαρμογή των διατάξεων της Συμβάσεως. Τα μέτρα αυτά είναι προληπτικά και κατασταλτικά. Στα προληπτικά μέτρα εντάσσεται η υποχρέωση εισαγωγής ειδικών διατάξεων και οδηγιών στους κανονισμούς και στα επιχειρησιακά εγχειρίδια για σεβασμό των προβλεπομένων. Οι κρατικές υπηρεσίες πρέπει να διαδώσουν τα σχετικά κείμενα σε όλους τους στρατιωτικούς και λοιπούς εμπλεκόμενους στην πολεμική σχεδίαση για ανάληψη των απαιτούμενων ενεργειών. Πρέπει επίσης να οργανωθούν στις
13
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 29
ένοπλες δυνάμεις οι απαραίτητες υπηρεσίες που θα επαγρυπνούν συνεργαζόμενες με τις αρμόδιες πολιτικές αρχές και θα εξασφαλίζουν την πλήρη εφαρμογή των διατάξεων που ισχύουν23. Στο πλαίσιο των κατασταλτικών μέτρων πρέπει να προβλεφθούν ποινικές ή πειθαρχικές κυρώσεις 24. Η ελληνική υποχρέωση για ανάληψη τέτοιων μέτρων έπρεπε να είχε πραγματοποιηθεί από το 1981, έξι μήνες μετά την επικύρωση της Συμβάσεως.25 Ο Γενικός Κανονισμός Υπηρεσίας του Ελληνικού Στρατού που αναθεωρήθηκε εκείνη περίπου την περίοδο, περιέχει όπως ήδη αναφέραμε σχετική διάταξη26. Παράλληλα το 1996 στο πλαίσιο ανάληψης προληπτικών μέτρων, η Διεύθυνση Στρατιωτικής Δικαιοσύνης εξέδωσε το «Εγχειρίδιο Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δίκαιου» όπου μεταξύ των άλλων συναφών θεμάτων αναφέρεται και το θέμα της προστασίας των πολιτιστικών αγαθών. Το εγχειρίδιο αυτό είναι πλήρες και πολύ κατατοπιστικό. Χρειάζεται όμως και η συγγραφή ενός αντίστοιχου υπό μορφή επιχειρησιακής οδηγίας, για την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου στη μάχη αλλά και στην πολεμική σχεδίαση όπως απαιτεί το Δεύτερο Πρωτόκολλο 27. Τέτοια εγχειρίδια για την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου της εποχής τους, υπήρξαν ακόμα και το 1821 καθώς και αργότερα το 1912, το 1915 και το 1977 28. Δεν υπάρχουν όμως σήμερα! Με χρήση της διαζευκτικής διατάξεως της Συμβάσεως της Χάγης για ποινικές ή πειθαρχικές κυρώσεις29 κρίνεται ικανοποιητική η προαναφερόμενη πειθαρχική διάταξη στο Στρατιωτικό Κανονισμό. Μετά την κύρωση όμως του Δεύτερου Πρωτοκόλλου δεν λήφθηκε μέριμνα για ποινική πρόβλεψη όπως αυτό επιτάσσει με κάθε λεπτομέρεια ακόμα και για θέματα δικαιοδοσίας, δίωξης, έκδοσης και αμοιβαίας νομικής συνδρομής 30.
23
Άρθρα 7, 16, 17 και 25 της Συμβάσεως της Χάγης του 1954.
24
Άρθρα 7, 28 και 30 της Συμβάσεως της Χάγης του 1954.
25
Άρθρο 34 της Συμβάσεως της Χάγης του 1954. Το Σύνταγμα μας με το άρθρο 24 παρ. 1 και 6, καθιερώνει την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος, των μνημείων και των παραδοσιακών περιοχών. Σχετική είναι και η παράγραφος 1 του άρθρου 18 του Συντάγματος. Την προστασία των πολιτιστικών μας αγαθών σήμερα την εξασφαλίζει ο Ν. 3028/2002. Επίσης ο Ν. 3658/2008 προβλέπει τη σύσταση Διευθύνσεως Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών στο Υπουργείο Πολιτισμού. Βλ. ΒΕΡΓΟΥ, op.cit., supra, υποσ. 4, σελ. 24 -9. 26
Op. cit., supra, υποσ. 16. Οι Διατάξεις Πολεμικού Ναυτικού Π.Δ. 210/1993, ΦΕΚ Α’ 89 και ο Κανονισμός Πολεμικής Αεροπορίας Π.Δ. 60/2009, ΦΕΚ Α’ 83 δεν αναφέρουν τίποτα σχετικό! 27
Άρθρο 30 του Δεύτερου Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση της Χάγης.
28
Βλ. ΙΩΑΝΝΟΥ Κ., Εξωτερική Πολιτική και Διεθνές Δίκαιο στο Εικοσιένα, ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ Ι. Διεθνές Δίκαιο του Πολέμου (1912), ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ Ι. Διατάξεις του εν Πολέμω Διεθνούς Ναυτικού Δικαίου 1915), ΚΑΡΔΟΥΛΗ, op.cit., supra, υποσ. 1 καθώς επίσης POLITIS.S., “The Greek Freedom Fighters of 1821 and their Status Under International Law”. 29
Άρθρο 28 της Συμβάσεως της Χάγης του 1954.
30
Άρθρα 15 έως και 21 του Δεύτερου Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση της Χάγης.
14
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ, ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ, Στυλιανός Πολίτης
Ο νέος Στρατιωτικός Ποινικός Κώδικας31 που γράφτηκε αρκετά χρόνια πριν την επικύρωση του Δεύτερου Πρωτοκόλλου, είχε συμπεριλάβει μόνο λίγες διατάξεις σχετικές με τους αμάχους και τους αιχμαλώτους. Βέβαια δεν μας διαφεύγει η δεύτερη αρχή της Νυρεμβέργης σύμφωνα με την οποία όταν το εσωτερικό δίκαιο δεν αναγνωρίζει ως αξιόποινη πράξη μια πράξη που συνιστά διεθνές έγκλημα, το γεγονός αυτό δεν απαλλάσσει το δράστη από την ευθύνη του κατά το διεθνές δίκαιο32. Όπως επίσης δεν μας διαφεύγει ότι στη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου εμπίπτουν και τα εγκλήματα πολέμου όπως ορίζονται στις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949 και στα δύο Πρόσθετα Πρωτόκολλα του 1977 και ειδικά οι εκ προθέσεως επιθέσεις κατά κτιρίων αφιερωμένων στη θρησκεία, στην παιδεία, την τέχνη, την επιστήμη ή τους αγαθοεργούς σκοπούς καθώς και στα ιστορικά μνημεία εφόσον δεν αποτελούν στρατιωτικούς στόχους33. Σημαντικό πολιτιστικό αγαθό είναι και οι ενάλιες αρχαιότητες οι οποίες δεν αναφέρονται ούτε και στο Δεύτερο Πρωτόκολλο. Αυτή η πολύ σοβαρή παράληψη αφήνει σε μεγάλο βαθμό απροστάτευτες τις αρχαιότητες των βυθών που βρίσκονται πέρα από τα όρια της δικαιοδοσίας των κρατών όπου το υπάρχον καθεστώς σύμφωνα με τη νέα Σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι ικανοποιητικό! 34 Αναφορά σε αρχαιολογικά και ιστορικής αξίας αντικείμενα γίνεται μόνο στα άρθρα 149 και 303. Το πρώτο αναφέ-
31
Ν. 2287/1995, ΦΕΚ Α’ 20.
32
ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Κ., «Προβλήματα και Προβληματισμοί για έναν Κώδικα Εγκλημάτων Πολέμου» σελ. 86. 33
Άρθρο 8 παρ. β(ix) του Καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (Κυρώθηκε με τον Ν. 3003/2002, ΦΕΚ Α’ 75). ΚΡΙΣΠΗ Η., Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, σελ. 32-3, και ΠΕΡΡΑΚΗ Σ., «Σύγχρονες Εξελίξεις του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου: από τα ad hoc Διεθνή Ποινικά Δικαστήρια για την Πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο», σελ. 51-2. 34
Cf. ΣΤΡΑΤΗ Α., «Νέοι Κανόνες για την Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών στις Ένοπλες Συρράξεις. Το Δεύτερο Πρωτόκολλο στη Σύμβαση της Χάγης του 1954», σελ. 455 και ΙΩΑΝΝΟΥ Κ., ΣΤΡΑΤΗ Α., Δίκαιο της Θάλασσας, σελ. 105-12.
15
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 29
ρεται στα ευρισκόμενα στην Περιοχή του Διεθνούς Βυθού και αφορά τη διαφύλαξη τους ή τη διάθεση τους σε εκείνους που τα δικαιούνται, ενώ το δεύτερο αναφέρεται στην υποχρέωση προστασίας των αρχαιολογικών και ιστορικής αξίας αντικειμένων του βυθού της συνορεύουσας ζώνης του παρακτίου κράτους καθώς και στη δυνατότητα του να θεωρήσει παράβαση των νόμων του και των κανονισμών του την χωρίς την έγκριση του ανέλκυση τέτοιων αντικειμένων από την περιοχή αυτή 35. Σε πολλά διεθνή κείμενα ανθρωπιστικών κανόνων για τις ένοπλες συγκρούσεις εμφανίζεται η εφαρμογή της αμοιβαιότητας (reciprocity)36. Μια σημαντική παραβίαση ενός κανόνος από μια πλευρά, μπορεί να απελευθερώσει το άλλο κράτος από αντίστοιχη υποχρέωση.37 Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο το άρθρο 11 της Συμβάσεως της Χάγης απαλλάσσει από τις υποχρεώσεις του ένα συμβαλλόμενο Μέρος στην περίπτωση που αντίπαλο Μέρος δεν εφαρμόζει τα προβλεπόμενα. Η αρχή της αμοιβαιότητας εμφανίζεται και στο άρθρο 18 της Συμβάσεως καθώς και στο άρθρο 3 του Δευτέρου Πρωτόκολλου για την περίπτωση κράτους που δεν είναι Μέρος στη Σύμβαση. Παρόμοια διάταξη υπάρχει και στο Πρόσθετο Πρωτόκολλο του 1977 για την προστασία των θυμάτων διεθνών ενόπλων συγκρούσεων38. Στο σημείο αυτό όμως είναι απαραίτητο να τονίσουμε ότι η παράβαση ενός κανόνα ανθρωπιστικού δικαίου από έναν των εμπολέμων δεν θα έπρεπε να απελευθερώνει το άλλο μέρος από τις αντίστοιχες υποχρεώσεις του39.
35
Αξίζει να σημειωθεί ότι η διάταξη αυτή του άρθρου 303 ήταν ιδέα του αειμνήστου Καθηγητού Κωνσταντίνου Οικονομίδη. Δεν την πρότεινε ο ίδιος αλλά ο αντιπρόσωπος της Τυνησίας με τον οποίο βρισκόταν σε συνεννόηση. 36
E.g. POLITIS S., “The Implementation of International Humanitarian Law to Maritime Warfare”, σελ. 441-2.
37
Επίσης και στο άρθρο 28 του Συντάγματος γίνεται λόγος για εφαρμογή των κανόνων του διεθνούς δικαίου και των διεθνών συμβάσεων υπό τον όρο της αμοιβαιότητας. Αμοιβαιότητα μπορεί να εκφρασθεί και με ίδια μεταχείριση σε διαφορετικούς τομείς. Βλ. ΡΟΥΚΟΥΝΑ Ε., Διεθνές Δίκαιο, τόμος Ι, σελ. 126. 38
Βλ άρθρο 96 παρ. 2.
39
Στο Αμερικανικό Εγχειρίδιο του Δικαίου των Ναυτικών Επιχειρήσεων διαβάζουμε ότι: «η τήρηση της αρχής της αμοιβαιότητας δεν ισχύει για την εφαρμογή των ανθρωπιστικών κανόνων του δικαίου που προστατεύουν τα θύματα των ενόπλων συγκρούσεων, δηλαδή εκείνων των προσώπων που προστατεύονται από τις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949». Μια διάταξη με παρόμοιο περιεχόμενο θα έπρεπε να υπάρχει σε όλα τα διεθνή κείμενα ανθρωπιστικού δικαίου και να επεκτείνεται ακόμα στην προστασία και όλων ανεξαιρέτως των πολιτιστικών αγαθών. Βλ. U.S.N., The Commander’s Handbook on the Law of Naval Operations, p. 6-3. όπου στην παράγραφο 6.2.4. αναγράφεται ότι: Reciprocity: Some obligations under the la w of armed conflict are reciprocal in that they are binding on the parties only so long as both sides continue to comply with them. Α major violation by one side will release the other side from all further duty to abide by that obligation. The concept of reciprocity is not applicable to humanitarian rules of law that protect the victims of armed conflict, that is, those persons protected by the 1949 Geneva Contentions. The decision to consider the United States released from a particular obligation following a major violation by the enemy will ordinarily be made by the National Command Authorities (NCA).
16
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ, ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ, Στυλιανός Πολίτης
ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η προστασία των πολιτιστικών αγαθών είναι για μας τους Έλληνες κάτι πολύ σημαντικό40. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όχι μόνο μέσα στη Χώρα μας αλλά και πέρα απ’ αυτή, σ’ όλα τα γειτονικά μας κράτη, βρίσκονται διάσπαρτα ανυπολόγιστης αξίας ιστορικά μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Ο Όμηρος δίδασκε ότι η βεβήλωση και η καταστροφή των ιερών καθώς και οι άλλες αποτρόπαιες πράξεις στην Τροία προκάλεσαν την οργή των Θεών. Από την αρχαιότητα λοιπόν αλλά και στην νεώτερη ιστορία μας, κυριαρχούσε πάντα η opinio juris για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών. Ποιος ξεχνά τι έκανε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος σαν πολιορκητής της Ακροπόλεως όταν είδε τους Τούρκους να ρίχνουν τις κολώνες του Παρθενώνα για να πάρουν το μολύβι που συγκρατούσε τα κιονόκρανα για να κατασκευάσουν τα «βόλια» τους; Χωρίς να αναλογισθεί τα περί «στρατιωτικής αναγκαιότητας» ήρθε σε συνεννόηση μαζί τους και τους τροφοδότησε αυτός με τα πυρομαχικά που χρειαζόντουσαν για να σταματήσει το καταστροφικό τους έργο. Απ’ αυτά τα «βόλια» κινδύνευσε ο ίδιος και φονεύθηκαν κάποια από τα παλληκάρια του, ενώ διακινδύνευσε και η επιτυχία της στρατιωτικής του προσπάθειας. Το μνημείο μας όμως σώθηκε!!!
40
Το ενδιαφέρον μας εκδηλώθηκε πολύ νωρίς. Ακόμα και στο Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδος στην Τροιζήνα το 1827 υπάρχει η διάταξη του άρθρου 18 για την προστασία των αρχαιοτήτων.
17
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
18
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 29
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ, ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ, Στυλιανός Πολίτης
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΒΕΡΓΟΥ Μ., Η Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών στη Διεθνή και Ελληνική Έννομη Τάξη, Αθήναι Μάρτιος 2012. ΒΡΕΛΗ Σ., «Κανόνες Δεοντολογίας στο Πεδίο των Πολιτιστικών Αγαθών», από την Ημερίδα: Προστασία και Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη, 2010. ΓΑΓΓΑ Δ. Διεθνές Δίκαιο των Ενόπλων Συγκρούσεων, έκδοση Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 2000. ΓΙΑΡΕΝΗ Ε., «Πόλεμος και Ανθρωπισμός ένας Προβληματισμός Πολλών Χιλιάδων Χρόνων», Στρατιωτική Επιθεώρηση, έκδοση Γενικού Επιτελείου Στρατού, τεύχος 3 Μάιος Ιούνιος 2004. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑΚΗ-ΑΛΕΞΙΟΥ Α., «Η Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς από τη Σκοπιά των Ανθρωπιστικών Δικαιωμάτων», από την Ημερίδα: Προστασία και Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη, 2010. ΓΩΓΟΥ Κ., ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ Δ., ΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΥ Α., Εγχειρίδιο Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου, έκδοση Διευθύνσεως Στρατιωτικής Δικαιοσύνης, Αθήνα 1996. ΙΩΑΝΝΟΥ Κ., Εξωτερική Πολιτική και Διεθνές Δίκαιο στο Εικοσιένα, έκδοση, Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή 1979. ΙΩΑΝΝΟΥ Κ., ΣΤΡΑΤΗ Α., Δίκαιο της Θάλασσας, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή, 1998. ΚΑΖΑΝΑ Α.Τ., Η Ποινική Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, διδακτορική διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 2010. ΚΑΡΔΟΥΛΗ Κ.(εισηγητή), και ΖΑΡΟΓΙΑΝΝΗ Δ., ΛΑΜΠΙΡΗ Π., ΣΤΑΥΡΙΑΝΑΚΗ Μ., ΨΑΡΡΑ Ε. (μέλη επιτροπής), Εγχειρίδιον Διεθνούς Δικαίου Θαλάσσης, έκδοση για υπηρεσιακή χρήση Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Αθήναι 1977. ΚΡΑΝΙΑ Γ., Το Ισχύον Νομικό Πλαίσιο για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. ΚΡΙΣΠΗ Η., Το Διεθνές Δικαστήριο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, εκδ. Οίκος «ΤΟ ΝΟΜΙΚΟΝ» Ν.Α. Σάκκουλα, Αθήναι, 1959. ΚΡΙΣΠΗ Η., Η Ανάπτυξη του Διεθνούς Ποινικού Δικαίου, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη, 2010. ΚΡΙΣΠΗ Η., Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, εκδ. Αντ.Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή, 2007.
19
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 29
ΜΟΥΣΤΑΙΡΑ Ε., «Η Πολιτισμική Διάσταση του Δικαίου», από την Ημερίδα: Πολιτισμός – Ευρωπαϊκοί Θεσμοί και Πολιτιστική Κληρονομιά», εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη, 2012. ΠΑΖΑΡΖΗ Φ., Η Διεθνής Ποινική Δικαιοσύνη ως Μηχανισμός Επιβολής του Διεθνούς Δικαίου, έκδοση Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2007. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ Ν., «Τα Διεθνή Ποινικά Δικαστήρια στα Πλαίσια της Διεθνούς Αντεγκληματικής Πολιτικής στη Στροφή του 2000» από το ΝΑΣΚΟΥ – ΠΕΡΡΑΚΗ Π. (κείμενα έρευνας), Προς μια Διεθνή Ανθρωπιστική Τάξη – Τα Διεθνή Ποινικά Δικαστήρια, έκδοση Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2000. ΠΕΡΡΑΚΗ Σ., «Σύγχρονες Εξελίξεις του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου: από τα ad hoc Διεθνή Ποινικά Δικαστήρια για την Πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο», από το: ΝΑΣΚΟΥ – ΠΕΡΡΑΚΗ Π., (κείμενα έρευνας), Προς μια Διεθνή Ανθρωπιστική Τάξη – Τα Διεθνή Ποινικά Δικαστήρια, έκδοση Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2000. ΠΕΡΡΑΚΗ Σ., ΜΑΡΟΥΔΑ Μ.- Ν., Ένοπλες Συρράξεις και Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, έκδοση Αντ, Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2001. ΠΕΡΡΑΚΗ Σ., «Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο: Τα Πρώτα Βήματα», από το ΚΟΥΦΑ Κ., ΠΑΖΑΡΖΗ Φ., Η Διεθνής Ποινική Δικαιοσύνη ως Μηχανισμός Επιβολής του Διεθνούς Δικαίου, έκδοση Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2007. ΡΟΥΚΟΥΝΑ Ε., Διεθνές Δίκαιο, τόμος Ι, έκδοση Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα, 1980. ΣΤΑΜΑΤΟΥΔΗ Ε., Αρχές και Τάσεις στο Δίκαιο της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, από την Ημερίδα για την Προστασία και Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη, 2010. ΣΤΡΑΤΗ Α., «Νέοι Κανόνες για την Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών στις Ένοπλες Συρράξεις. Το Δεύτερο Πρωτόκολλο στη Σύμβαση της Χάγης του 1954», Ελληνική Επιθεώρηση Ευρωπαϊκού Δικαίου, τόμος 21, ειδικό τεύχος αφιέρωμα στη μνήμη Κ. Ιωάννου, Δικηγορικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης, Σεπτέμβριος 2001. ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Κ., «Προβλήματα και Προβληματισμοί για έναν Κώδικα Εγκλημάτων Πολέμου» από το ΝΑΣΚΟΥ – ΠΕΡΡΑΚΗ Π., (κείμενα έρευνας), Προς μια Διεθνή Ανθρωπιστική Τάξη – Τα Διεθνή Ποινικά Δικαστήρια, έκδοση Αντ. Σάκκουλα, ΑθήναΚομοτηνή 2000. ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ Ι. Διεθνές Δίκαιο του Πολέμου, έκδοση Υπουργείου Στρατιωτικών, Αθήνα 1912. ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ Ι. Διατάξεις του εν Πολέμω Διεθνούς Ναυτικού Δικαίου, έκδοση, Υπουργείου Ναυτικών, Αθήνα 1915. DRAPER G.I.A,D., «Το Δίκαιον του Πολέμου και η Στρατιωτική Εκπαίδευσις», (μετάφραση Βραχάτη Ι. από την Βρετανική Στρατιωτική Επιθεώρηση R.U.S.I. τεύχος Αυγούστου
20
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ, ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ, Στυλιανός Πολίτης
1966), Γενική Στρατιωτική Επιθεώρησις, μηνιαία έκδοση Γενικού Επιτελείου Στρατού, αριθμός 9, Σεπτέμβριος 1967. HENCKAERTS J-M., “Study on Customary International Humanitarian Law: A Contribution to the Respect for the Rule of Law in Armed Conflict” 87 International Review of thw Red Cross, 2005, (ελληνική μετάφραση Δανδράκη Ε., Κωστίνα Ε., Ρωσσίδη Μ., Σακελλιάδου Ζ., Σαράντη Β., επιμέλεια Περράκη Σ.), έκδοση ΕΚΔΑΑΔ, με τίτλο «Μελέτη για το Εθιμικό Διεθνές Δίκαιο. Μια Συνεισφορά στην Κατανόηση και το Σεβασμό των Κανόνων του Δικαίου των Ενόπλων Συγκρούσεων», Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα. POLITIS S., “The Greek Freedom Fighters of 1821 and their Status Under International Law”, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου U.S. Army Center of Military, History, Ουάσιγκτον Η.Π.Α., 7-9 Αυγούστου 2007. POLITIS S., “Stratagems, Deceits and International Law – Examples from History”, 8th Annual Military History Working Group Conference 2008 με θέμα “Experience of War” στη Λουμπλιάνα Σλοβενίας, 21-23 Απριλίου 2008. POLITIS S., “The Implementation of International Humanitarian Law to Maritime Warfare”, Armand Conflicts & International Humanitarian Law, edited by Perrakis S., Marouda M. D., edition Ant. N. Sakkoulas, Athens 2009. Naval Warfare Publication. The Commander’s Handbook on the Law of Naval Operations, NWP 1-14M. (Formerly NWP 9).
21
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
22
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 29
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ, ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΡΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ, Στυλιανός Πολίτης
The Academy for Strategic Analyses (ASA) is an independent non-profit scientific and research institution, a think-tank, based in Athens. It was founded in 2014, by scientists from the Hellenic Armed Forces and Hellenic Security Corps, who hold a PhD or holders of other high level qualifications, with rich scientific, research and writing work and collaboration with Greek and foreign universities, research centres and institutes, in various scientific fields. Moreover distinguished personalities from military, diplomatic and academic areas and other high-profile scientists, became members of the Academy. The main task of the ASA is the development of scientific work and activities in the field of Strategic Studies, Defense, Security and Foreign Policy, the elaboration of scientific analyses, research and studies, as well as the provision of specialized advisory and educational services to public bodies, private sector and to individuals in those articles, at national, European and international levels. In this framework, the Academy's activities are developed within scientific areas, such as: (a) Analysis of strategic environment, (b) Analysis of the Defense and Security Policy, (c) System analysis, technology and economy, (d) Operational research, command and control. The Academy will cooperate with international organizations, academic-scientific institutions and other centers of scientific research with a related object, as well as with authoritative scientists, militaries, diplomats, etc., especially in the Euro-Atlantic and the wider Mediterranean environment. 10, Feidiou str.10678 ATHENS www.acastran.org asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses
23
Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων
ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 29
Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ www.acastran.org, asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses
24
ISSN: 2407-9863