Κείμενο Εργασίας 30

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

30

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ Δρ Ιωάννης Παρίσης

ΤΟΜΕΑΣ Β’

1

Οκτώβριος 2015

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

Η Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ), είναι ανεξάρτητος επιστημονικός - ερευνητικός φορέας, μια «δεξαμενή σκέψης», με νομική μορφή αστικού σωματείου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που ιδρύθηκε το 2014 με έδρα την Αθήνα. Τα ιδρυτικά μέλη και τη βάση των μελών της ΑΣΑ αποτελούν επιστήμονες που προέρχονται από τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας, που είναι διδάκτορες ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων ή κάτοχοι άλλων υψηλού επιπέδου τίτλων σπουδών, με πλούσιο επιστημονικό, ερευνητικό και συγγραφικό έργο και συνεργασία με ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, κέντρα μελετών και ινστιτούτα, σε διάφορα επιστημονικά πεδία. Επίσης, μέλη της ΑΣΑ είναι προσωπικότητες του διπλωματικού και ακαδημαϊκού χώρου και άλλοι επιστήμονες υψηλού κύρους με επιστημονική δραστηριότητα σε γνωστικά αντικείμενα τα οποία συνάδουν προς τους σκοπούς της. Σκοπός της ΑΣΑ είναι η ανάπτυξη επιστημονικού έργου και δράσεων στα πεδία των Στρατηγικών Σπουδών, της Άμυνας, της Ασφάλειας και της Εξωτερικής Πολιτικής, η εκπόνηση επιστημονικών αναλύσεων, ερευνών και μελετών καθώς και η παροχή εξειδικευμένων συμβουλευτικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών στα παραπάνω πεδία, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Για την υλοποίηση των στόχων της η ΑΣΑ έχει οργανώσει τέσσερεις Επιστημονικούς Τομείς: (1) (2) (3) (4)

Ανάλυσης Στρατηγικού Περιβάλλοντος, Ανάλυσης Αμυντικής Πολιτικής και Ασφάλειας Ανάλυσης Συστημάτων, Τεχνολογίας και Οικονομίας, Επιχειρησιακής Έρευνας, Διοικήσεως και Ελέγχου.

Μεταξύ των στόχων της ΑΣΑ περιλαμβάνεται η ανάπτυξη συνεργασιών με διεθνείς οργανισμούς, με ακαδημαϊκούς - επιστημονικούς φορείς και άλλα κέντρα επιστημονικής έρευνας με συναφές αντικείμενο, καθώς και με έγκυρους επιστήμονες, στρατιωτικούς, διπλωμάτες, κ.ά., στο εσωτερικό και το εξωτερικό, ιδίως στο ευρω-ατλαντικό και το ευρύτερο μεσογειακό περιβάλλον. Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ www.acastran.org asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

Μελέτει το παν - Ακούων όρα - Γνους πράττε

2

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ Προκλήσεις Ασφάλειας για την Ευρώπη

Δρ Ιωάννης Παρίσης

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 30 Οκτώβριος 2015

3

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ – Νο30 / Οκτώβριος 2015 Τίτλος: ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ, ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ, ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ Συγγραφέας: Δρ Ιωάννης Παρίσης Εκδότης: Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) Σχεδιασμός – ηλεκτρονική επεξεργασία: ΑΣΑ – Φίλιππος Παρίσης Copyright © Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ

asa@acastran.org http://www.acastran.org, https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses ISSN: 2407-9863 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

4

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

Σχετικά με τον συγγραφέα Ο Δρ Ιωάννης Παρίσης είναι Υποστράτηγος ε.α., Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης. Αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων το 1973 ως Ανθυπίλαρχος. Είναι απόφοιτος της Ανωτάτης Σχολής Πολέμου και της Σχολής Εθνικής Άμυνας, Πτυχιούχος Νομικής του ΑΠΘ (ειδίκευση: Πολιτικές Επιστήμες). Υπηρέτησε σε μηχανοκίνητους και τεθωρακισμένους σχηματισμούς, στο ΓΕΣ και στο ΥΠΕΘΑ καθώς και ως Στρατιωτικός Ακόλουθος στη Μαδρίτη. Διευθυντής του Ινστιτούτου Αμυντικών Αναλύσεων του ΥΠΕΘΑ (2004-06). Παρατηρητής του ΟΑΣΕ σε αποστολές παρατήρησης εκλογικών διαδικασιών σε χώρες των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης. Συμμετείχε σε πολλές αποστολές στο εξωτερικό, σε διεθνείς συνόδους, διακρατικές συνομιλίες, σχεδίαση συμμαχικών ασκήσεων, συνεργασίες σε θέματα έρευνας και αμυντικής τεχνολογίας, στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, κ.ά. Διδάσκει θέματα Στρατηγικής, Γεωπολιτικής, Ευρωπαϊκής Αμυντικής Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων στη ΣΕΘΑ, την ΑΔΙΣΠΟ, τις ΣΔΙΕΠ των τριών Κλάδων, στο Κέντρο Διπλωματικών και Στρατηγικών Σπουδών (CEDES), και ως επισκέπτης ομιλητής σε Μεταπτυχιακά Τμήματα πανεπιστημίων. Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό άρθρων καθώς και 10 βιβλία (http://www.politeianet.gr/sygrafeis/parisisioannis-34742). Επίσης δύο υπό έκδοση στην αγγλική. Η εργασία του The Maritime Dimension of European Security δημοσιεύθηκε από το The Fletcher School of Law and Diplomacy, Tufts University, WP 9, February 2015. Είναι ιδρυτικό μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ). j.parisis@acastran.org

5

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

6

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

9

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ

11

Η ΑΝΑΔΥΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ

17



Οι εξελίξεις σε Αίγυπτο και Συρία

19



Τα Κράτη του Αραβικού Μαγρέμπ

23

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΙΣΛΑΜ ΚΑΙ ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΤΟ ΚΙΝΗΜΑ

27



Τα χαρακτηριστικά του φονταμενταλισμού

25



Τα χαρακτηριστικά του Πολιτικού Ισλάμ

29



Πολιτικό Ισλάμ και φονταμενταλισμός

31



Ενδο-αραβικές και ενδο-ισλαμικές σχέσεις

32

ΙΣΛΑΜΙΚΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ

35



«Άνοιξη» ή «Χειμώνας»;

35



Η πλευρά της τρομοκρατίας

38



Η εμφάνιση του «Ισλαμικού Κράτους»

40

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

43

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

47

7

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

8

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική συνιστούν μια περιοχή με έντονη πολιτισμική και θρησκευτική διαφοροποίηση, η οποία συνήθως εκδηλώνεται με ιδιαίτερα πολύπλοκες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές διαφορές και συγκρούσεις. Η περιοχή αυτή συνιστά μια σημαντική πρόκληση για τη διεθνή κοινότητα, δεδομένου ότι τα γεγονότα που συμβαίνουν σ’ αυτήν επηρεάζουν αμέσως ή εμμέσως την ασφάλεια και τη σταθερότητα του μεσογειακού στρατηγικού περιβάλλοντος και τις πρωτοβουλίες ανάπτυξης συνεργασιών, κατά βάση μεταξύ της Ευρώπης και του αραβικού κόσμου. Η μετάλλαξη του ισλαμικού εκσυγχρονισμού σε ριζοσπαστικό εθνικισμό, που ξεκίνησε τον 19ο αιώνα, ήταν προϊόν της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κυρίως στις αραβόφωνες περιοχές, που ζούσαν σε κατάσταση εξαθλίωσης, την εξάπλωση της εκκοσμίκευσης, την ανάδυση μιας κοινωνικής τάξης επιλέκτων που ήταν γνώστες των νεότερων επιστημών και τεχνικών και την εξέλιξη μιας οικονομίας εξαρτημένης από την Ευρώπη. Η φύση και ο τρόπος λειτουργίας των πολιτικών κινήσεων στον σύγχρονο ισλαμικό κόσμο, που διεκδικούν την απόλυτη αλήθεια του Ισλάμ, δημιουργούν προβλήματα τόσο στις σχέσεις του με τη Δύση όσο και στο εσωτερικό των κρατών στα οποία δρουν. Οι κινήσεις αυτές αναφέρονται, συνήθως στη Δύση, ως «Πολιτικό Ισλάμ». Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το ισλαμικό φονταμενταλιστικό κίνημα, αναπτύσσεται παράλληλα προς το Πολιτικό Ισλάμ, συμβάλλοντας στην αστάθεια στο εσωτερικό των αραβικών χωρών και δυσχεραίνοντας την προσέγγιση με τη Δύση, και την Ευρώπη ειδικότερα. Εκτός από τις αντιθέσεις μεταξύ Βορρά και Νότου της Μεσογείου, τις αντιπαραθέσεις με τη Δύση γενικώς, υφίστανται και οι αντιθέσεις μεταξύ ενδοισλαμικών αλλά και ενδο-αραβικών τοποθετήσεων. Μεταξύ εκείνων που απαιτούν τη ριζική επάνοδο στο παρελθόν (στις ρίζες) και εκείνων που υποστηρίζουν τον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας και την εκκοσμίκευση του κράτους. Δυστυχώς, εκείνο που φαίνεται να συμβαίνει είναι η επικράτηση των πρώτων, οι οποίοι μάλιστα, κατά κανόνα, δρουν με τρόπο φανατικό και επιθετικό. Έτσι, στο Nότο της Μεσογείου και ανατολικότερα – στη Μέση Ανατολή - το άτομο δεν μπόρεσε ουσιαστικά να απελευθερωθεί από τα δεσμά της παράδοσης και του παρελθόντος, από τους περιορισμούς που επιβάλλει η θρησκεία, και μια εξουσία που είτε έχει ως βάση τη θρησκεία είτε τον δικό της αυταρχισμό.

9

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

Το ρεύμα του επιθετικού ισλαμικού φονταμενταλισμού που αναπτύχθηκε κατά διαφορετικούς τρόπους στις αραβικές χώρες της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής είναι άκρως ανησυχητικό. Πώς θα πρέπει να αντιμετωπιστεί από την Ευρώπη; Οπωσδήποτε είναι απαραίτητο να βρεθούν τρόποι για τη συνύπαρξη των δύο πολιτισμών - αλλά και την αντιμετώπιση του θρησκευτικού φανατισμού που συχνά εξελίσσεται σε τρομοκρατία -, προκειμένου να αποφευχθούν καταστάσεις αναταραχής στο μέλλον, ακόμη και στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών χωρών. Πολλοί ειδικοί αναλυτές έχουν προσπαθήσει να εξηγήσουν το φαινόμενο της τρομοκρατίας που παρουσιάζεται ενδεδυμένο με τον μανδύα του Ισλάμ, χωρίς κατ’ ανάγκη να το εκπροσωπεί ή να το εκφράζει. Ιδιαίτερο αντικείμενο έρευνας αποτελεί η πρόσφατη μορφή του ισλαμικού εξτρεμισμού που εκδηλώνεται κυρίως από το αποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος. Διάφορες οι ερμηνείες δίδονται σχετικά με την δημιουργία του, τους τρόπους δράσης του, τους πόρους και τις πηγές διάθεσής τους, όπως και η εμπλοκή ή όχι άλλων περιφερειακών δυνάμεων στη δημιουργία και τη γιγάντωσή του. Η εργασία αυτή φιλοδοξεί να συμβάλει, προσφέροντας τα απαραίτητα στοιχεία, στην όλη συζήτηση για το πώς φτάσαμε από τον αραβικό εθνικισμό του 20ου αιώνα στον ισλαμικό εξτρεμισμό και την τρομοκρατία του 21ου αιώνα. Η μελέτη της ιστορίας, της δημιουργίας και της εξέλιξης των σύγχρονων αραβικών κρατών, της επιρροής της θρησκείας, των κοινωνικών και θρησκευτικών ιδιαιτεροτήτων, των εντάσεων και φανατισμών, των σχέσεων του αραβικού κόσμου με τη Δύση, και ειδικά με την Ευρώπη, καθώς και με την Τουρκία, μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην κατανόηση των όσων σήμερα συμβαίνουν στην περιοχή αυτή. Σημαντικός είναι εν προκειμένω ο ρόλος της Ενέργειας, μια και η περιοχή αποτελεί χώρο παραγωγής και διέλευσης μεγάλου μέρους της παγκόσμιας αγοράς ενεργειακών πρώτων υλών.1 Οι ενεργειακοί πόροι συνιστούν σημαντικό στοιχείο της ανάπτυξης των χωρών της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής και ίσως τον σημαντικότερο παράγοντα ισχύος τους. Ταυτοχρόνως όμως αποτελεί και μια «γεωπολιτική κατάρα» με κλιμακούμενες διαστάσεις και μακροχρόνιες συγκρούσεις. Ωστόσο, το ζήτημα αυτό εκφεύγει των στόχων της παρούσας εργασίας.

1

Ευρεία ανάλυση στο βιβλίο μου Η ΚΑΘ’ ΗΜΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑ - Γεωστρατηγική Ανάλυση της Μεσογείου, Εκδόσεις Λιβάνη, 2013.

10

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ Η αραβική έκρηξη στο τέλος του 7ου και τις αρχές του 8ου αιώνα, οδήγησε στην ανατροπή μιας ολόκληρης διεθνούς τάξης, η οποία είχε επικρατήσει στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή από τον 3ο μέχρι τις αρχές του 7ου αιώνα και η οποία βασιζόταν στην ισορροπία ισχύος μεταξύ των δύο μεγάλων αυτοκρατοριών της εποχής, της Βυζαντινής και της Περσικής. Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της αραβικής έκρηξης ήταν ότι προήλθε από τον ευρύτερο βυζαντινο-περσικό χώρο, με τον οποίο οι Άραβες επικοινωνούσαν και είχαν αναπτύξει σχέσεις σε διαφόρους τομείς – πολιτικό, στρατιωτικό, εμπορικό. Οι Σταυροφορίες, από την έναρξή τους, τον 11ο αιώνα, έως το τέλος τους, ουσιαστικά τον 14ο αιώνα, επηρέασαν βαθιά τις σχέσεις του αραβικού κόσμου με τον ευρωπαϊκό, με σημαντικές επιπτώσεις μέχρι σήμερα. Το ψυχολογικό στοιχείο των Σταυροφοριών, το οποίο εξακολουθεί να επηρεάζει αρνητικά τις διαθέσεις κυρίως του αραβικού κόσμου έναντι των πρώην επικυρίαρχων Ευρωπαίων και της Δύσης γενικότερα, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για την κατανόηση της δυσπιστίας που ακόμη εμφανίζεται από την αραβική πλευρά έναντι των πρωτοβουλιών και των δράσεων της Δύσης. Ο Αμίν Μααλούφ στο βιβλίο του «Οι Σταυροφορίες από τη Σκοπιά των Αράβων»2, γράφει: «Την εποχή των Σταυροφοριών, ο αραβικός κόσμος, από την Ισπανία έως το Ιράκ, είναι ακόμη σε πνευματικό και υλικό επίπεδο ο θεματοφύλακας του πλέον προηγμένου πολιτισμού του πλανήτη. Μήπως υπάρχει σ’ αυτό το δεδομένο σχέση αιτίου και αιτιατού; Μπορούμε να φτάσουμε στο σημείο να διαπιστώνουμε ότι οι Σταυροφορίες έδωσαν το σύνθημα για την εφόρμηση της Δυτικής Ευρώπης και σήμαναν τον επικήδειο του αραβικού πολιτισμού;» Ο ίδιος ωστόσο σημειώνει ότι οι Άραβες υπέφεραν, ήδη πριν από τις Σταυροφορίες, από ορισμένες «ασθένειες» που «η φράγκικη παρουσία έφερε στο φως και τις επιδείνωσε, αλλά δεν τις προκάλεσε εξολοκλήρου». Ως τέτοια «ασθένεια» αναφέρει κατ’ αρχήν το γεγονός ότι ήδη από τον 9ο αιώνα «ο λαός του Προφήτη είχε χάσει τον έλεγχο της τύχης του» και ξένοι ηγέτες βρέθηκαν επικεφαλής των Αράβων. Ανάμεσά τους αναφέρει κυρίως τους Τούρκους. Γράφει: «Ένας αξιόλογος αριθμός πολεμιστών της στέπας, χωρίς κανένα δεσμό με τους αραβικούς και μεσογειακούς πολιτισμούς, εντασσόταν τακτικά στην κάστα των αρχηγών του στρατεύματος. Οι Άραβες, υπόδουλοι, καταπιεσμένοι, γελοιοποιη-

2

Αμίν Μααλούφ, Οι Σταυροφορίες από τη Σκοπιά των Αράβων, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, 1993.

11

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

μένοι, ξένοι στην ίδια τους τη γη, δεν μπορούσαν να συνεχίσουν την πνευματική τους άνθηση, που άρχισε τον 7ο αιώνα». Ως άλλη μία «ασθένεια» ο Μααλούφ αναφέρει την ανικανότητα των Αράβων να δημιουργήσουν σταθερούς θεσμούς συγκρότησης και λειτουργίας του κράτους. Προβαίνει μάλιστα σε σύγκριση προς τους Φράγκους, οι οποίοι από τη στιγμή που πήγαν στην Ανατολή κατόρθωσαν να ιδρύσουν πραγματικά κράτη. Αυτό, υποστηρίζει, συνεχίζει σε ένα βαθμό να υφίσταται και στη σύγχρονη εποχή, όχι χωρίς συνέπειες για τις ελευθερίες των αραβικών λαών. Στους αιώνες που ακολούθησαν, οι Άραβες μετατράπηκαν από κατακτητές σε υπόδουλους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τη σταδιακή αποχώρηση των Οθωμανών, πρώτα από τη Βόρεια Αφρική και στη συνέχεια –μετά τον Αʹ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας– από τη Μέση Ανατολή, δεν τη διαδέχθηκε η δημιουργία ανεξάρτητων κρατών, αλλά η έλευση των Ευρωπαίων, με το σύστημα των «Εντολών», προς μεγάλη απογοήτευση των Αράβων. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η μουσουλμανική Μέση Ανατολή αποτέλεσε ίσως τον μοναδικό από τους μεγάλους πολιτισμούς που δεν κατάφερε να αναδειχθεί και πάλι σε σημαντικό παράγοντα, μετά το τυπικό τέλος της ξένης κυριαρχίας στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.3 Η μυστική Συμφωνία Sykes-Picot, που υπεγράφη τον Μάιο του 1916 – κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου - μεταξύ των κυβερνήσεων της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας, με τη συναίνεση της Ρωσίας, καθόριζε σφαίρες επιρροής και ελέγχου επί της Μέσης Ανατολής, ως διάδοχη κατάσταση της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ουσιαστικά η συμφωνία αυτή διαίρεσε τις αραβικές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πέραν της Αραβικής Χερσονήσου σε περιοχές μελλοντικής βρετανικής και γαλλικής επιρροής και ελέγχου. Η Ρωσία είχε μικρή συμμετοχή, το δε 1917 οι Μπολσεβίκοι απεκάλυψαν τη συμφωνία. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η συμφωνία Sykes-Picot ήταν ένα αυτοκρατορικής αντίληψης σχέδιο, το οποίο έδινε ελάχιστη σημασία στις γεωγραφικές, εθνολογικές και θρησκευτικές παραμέτρους, δημιουργώντας τεχνητά κράτη, με ευθείες οριοθετικές γραμμές. Αυτό μπορούμε να το αντιληφθούμε παρατηρώντας στον χάρτη τη μορφή των συνόρων των κρατών της Μέσης Ανατολής σε σύγκριση με εκείνα των ευρωπαϊκών κρατών, παρόλο που οι εκτεταμένες ερημικές περιοχές ευνοούσαν μια τέτοια πρακτική. Ίσως είναι ενδιαφέρον εδώ να αναφερθεί ότι η περιοχή που αποτέλεσε αντικείμενο της συμφωνίας Sykes-Picot, είναι γενικά εκείνη που διεκδικεί το Ισλαμικό Κράτος, ενώ επίσης συμπίπτει σχεδόν με την περιοχή που είναι γνωστή ως «Εύφορη Ημισέληνος» (“Fertile Crescent”). Η τελευταία ξεκινά από τις ακτές 3

Barry Buzan, “New Patterns of Global Security in the Twenty-first Century”, International Affairs, 1991.

12

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

της Μεσογείου και καταλήγει στον Περσικό Κόλπο, περικλείοντας τις κοιλάδες των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, την περιοχή δηλαδή που από τους αρχαίους χρόνους ήταν γνωστή ως Μεσοποταμία. Μαζί με τη Σαουδική Αραβία, αποτελεί την κοιτίδα και το κέντρο του Ισλάμ, ενώ η ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ συνιστά εδώ και περισσότερο από μισό αιώνα μόνιμη αιτία έντασης και πολεμικών συγκρούσεων. Να θυμίσω εδώ, χάριν της Ιστορίας, ότι πρόκειται για την περιοχή μέσα από την οποία, πριν από 24 αιώνες περίπου, κινήθηκε ο Μέγας Αλέξανδρος εισερχόμενος στο εσωτερικό της Περσικής Αυτοκρατορίας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920, με απόφαση της Κοινωνίας των Εθνών ανατέθηκε η Εντολή (mandate) για μεν τη Συρία και τον Λίβανο στη Γαλλία, για δε την Παλαιστίνη (το σημερινό Ισραήλ), την τότε Υπεριορδανία και την Μεσοποταμία (το σημερινό Ιράκ) στη Βρετανία. Με βάση την Γαλλική Εντολή (French Mandate) που τέθηκε σε ισχύ την 1η Δεκεμβρίου 1924, η Συρία χωρίστηκε σε τρεις αυτόνομες επαρχίες: Συρία (State of Syria) που προήλθε από την συνένωση του Κράτους της Δαμασκού (State of Damascus) και του Κράτους του Χαλεπίου (State of Aleppo), Κράτος Αλαουιτών (Alawite State), και Περιοχή Δρούζων (Jabal Druze).

13

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

Επίσης, η Γαλλία δημιούργησε το Κράτος του Λιβάνου (Greater Lebanon) καθώς και το Σαντζάκιο της Αλεξανδρέττας (Sanjak of Alexandretta) σε συμφωνία με την Τουρκία, ως αυτόνομη επαρχία της Συρίας.4

Ανατολικότερα, η θέση του νέου κράτους του Ιράκ είχε ιδιαίτερη στρατηγική αξία για τους Βρετανούς, διότι βρισκόταν μεταξύ του Περσικού Κόλπου και των αραβικών εμιράτων παρέχοντάς τους έτσι τη δυνατότητα να ελέγχουν την περιοχή αυτή, ενώ από τα άλλα δύο προτεκτοράτα τους – Υπεριορδανία και Παλαιστίνη – μπορούσαν να ελέγχουν τη Μεσόγειο και την Αίγυπτο. Στη Βρετανία δόθηκε η Εντολή για την Μεσοποταμία (British Mandate for Mesopotamia). Ωστόσο, μετά την ιρακινή εξέγερση του 1920 κατά της προτεινόμενης βρετανικής εντολής, δημιουργήθηκε το 1921 το Βασίλειο του Ιράκ υπό βρετανικό έλεγχο, που τέθηκε σε ισχύ μέσω της Αγγλο-Ιρακινής Συνθήκης του 1922.

4

Sanjak of Alexandretta, an autonomous province of Syria under Article 7 of the French-Turkish treaty of 20 October 1921: "A special administrative regime shall be established for the district of Alexandretta. The Turkish inhabitants of this district shall enjoy facility for their cultural development. The Turkish language shall have official recognition".

14

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

Η σταδιακή συρρίκνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από το 1798 έως το 1923, οπότε περιορίστηκε στο σημερινό Τουρκικό Κράτος. Ο χάρτης δείχνει επίσης το έτος που οι Ευρωπαίοι (Βρετανοί, Γάλλοι, Ιταλοί) διαδέχθηκαν τους Οθωμανούς στις αραβικές περιοχές, δημιουργώντας κράτη υπό εντολή, ή προτεκτοράτα.

Από τις Αραβικές χώρες, πρώτο το Ιράκ απέκτησε την ανεξαρτησία του το 1930, ενώ ένα σχέδιο για την ανεξαρτησία της Συρίας αναπτύχθηκε το 1936, αν και η ανεξαρτησία θα έρθει αργότερα –όπως και για τον Λίβανο– αμέσως με τη λήξη του Βʹ Παγκοσμίου Πολέμου. Η αποχώρηση των αποικιοκρατικών δυνάμεων από την Αφρική πραγματοποιήθηκε μετά το 1950, αρχής γενομένης από τις χώρες της Βόρειας Αφρικής, με εξαίρεση την Αλγερία. Η Λιβύη απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1951, το Μαρόκο και η Τυνησία το 1956, ενώ το Σουδάν το 1958. Η Αίγυπτος ήταν ήδη ανεξάρτητη από το 1922, αλλά τελούσε υπό βρετα-

15

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

νικό έλεγχο. Ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις η ανεξαρτησία των αφρικανικών κρατών παραχωρήθηκε και δεν κερδήθηκε, στην περίπτωση της Αλγερίας τα πράγματα εξελίχθηκαν πολύ διαφορετικά, καθώς απαιτήθηκε ένας οκταετής αιματηρός πόλεμος εναντίον των γαλλικών δυνάμεων κατοχής για να αποκτήσει τελικά την ανεξαρτησία της το 1960.

16

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

Η ΑΝΑΔΥΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο αραβικός εθνικισμός αναπτύχθηκε κυρίως στις περιοχές που ήταν υπό την άμεση οθωμανική εξουσία, οι οποίες με τα σημερινά δεδομένα εντοπίζονται στη Συρία, στον Λίβανο, στην Παλαιστίνη, στην Ιορδανία, στην Αίγυπτο και στο Ιράκ. Η Δαμασκός ήταν το κέντρο του εθνικισμού και οι Άραβες της Συρίας ήταν οι κύριοι εκφραστές του. Οι χώρες του Κόλπου από εθνική άποψη δεν είχαν την ίδια επιρροή με τις χώρες της ανατολικής Μεσογείου. Από την άλλη, οι χώρες του Αραβικού Μαγρέμπ (Arab Maghreb)5 - Μαρόκο, Αλγερία, Τυνησία, Μαυριτανία και Λιβύη - δεν είχαν ιδιαίτερη συμβολή στην ανάπτυξη του αραβικού εθνικισμού για δύο κυρίως λόγους:  Ο πρώτος αφορά στη σχετικά θετική εικόνα που είχαν για την Οθωμανική Αυτοκρατορία, κάτι που εξηγείται από το γεγονός ότι στους πληθυσμούς τους δεν εφαρμόστηκε το άμεσο οθωμανικό καθεστώς, ενώ οι ίδιοι συμμετείχαν στην εξουσία. 

Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με το ότι, μετά τη συρρίκνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι χώρες του Μαγρέμπ άρχισαν, η μία μετά την άλλη, να υποτάσσονται σε ευρωπαϊκές αποικιοκρατικές δυνάμεις.

Η αποικιοκρατία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάδυση του αραβικού εθνικισμού, αφού οδήγησε σε τάσεις, κινήσεις και αγώνες επαναστατικούς και αντιαποικιακούς. Ο εθνικισμός θεωρήθηκε από τους Άραβες οπαδούς του ως η μόνη ικανή δύναμη να διαλύσει όλα τα εμπόδια, να θέσει τους Μουσουλμάνους στην τροχιά του 20ού αιώνα ώστε να σωθούν από τους Οθωμανούς. Από τις αρχές του 20ού αιώνα, διάφοροι Άραβες ηγέτες προσπάθησαν να ενώσουν τον αραβόφωνο κόσμο σε ένα αραβικό έθνος. Στη Μέση Ανατολή γεννιέται ένας αραβικός εθνικισμός, που αναπτύσσεται κυρίως στη Συρία και στον Λίβανο, ενάντια στην κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με τους διανοουμένους να υπενθυμίζουν το μεγαλείο του αραβικού παρελθόντος. Ωστόσο, ο αραβικός εθνικισμός αναπτύχθηκε κυρίως κατά το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα. Έκφρασή του υπήρξε, επίσης, η συνένωση των αραβικών 5

H λέξη Μαγρέμπ (Μαghreb) αποτελεί παλιό αραβικό όρο που σημαίνει τον τόπο όπου κρύβεται ο ήλιος, δηλαδή τη Δύση. Για τους παλιούς γεωγράφους το Μαγρέμπ άρχιζε δυτικά του ποταμού Νείλου και εκτεινόταν μέχρι τις ακτές του Ατλαντικού. Σήμερα ως Μαγρέμπ είναι γνωστή μια έκταση 6 εκατομμυρίων τ.χλμ. (ίση προς το 60% της ευρωπαϊκής ηπείρου) που περιλαμβάνει πέντε χώρες: Αλγερία, Λιβύη, Μαρόκο, Μαυριτανία, Τυνησία.

17

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

κρατών στο πλαίσιο του Αραβικού Συνδέσμου με σκοπό την αντιμετώπιση των θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος. Η δημιουργία του Συνδέσμου αποτελούσε παλιά απραγματοποίητη επιθυμία του αραβικού κόσμου, που ατένιζε το ένδοξο παρελθόν του, κατά το οποίο είχε κυριαρχήσει επί σημαντικού μέρους του τότε γνωστού κόσμου, και έβλεπε τη συνένωσή του ως μοναδικό τρόπο και οδό για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας και τη διεκδίκηση διαφόρων φυλετικών, εθνικών και θρησκευτικών συμφερόντων του. Η ίδρυση του Συνδέσμου επιταχύνθηκε μετά τις αξιώσεις που ήγειραν οι Εβραίοι επί της Παλαιστίνης, αξιώσεις που έτυχαν της υποστήριξης των Μεγάλων Δυνάμεων και άρχισαν να πραγματοποιούνται με γοργό ρυθμό από τα τελευταία ήδη έτη του Βʹ Παγκοσμίου Πολέμου και ιδίως αμέσως μετά τη λήξη του.6

6

Ο Αραβικός Σύνδεσμος (Arab League) ή Σύνδεσμος Αραβικών Κρατών (League of Arab States), όπως είναι η επίσημη ονομασία του, συνεστήθη το 1945, κατόπιν μακρών συνεννοήσεων που είχαν προηγηθεί μεταξύ των αρχικά επτά αραβικών χωρών που προσχώρησαν σ’ αυτόν και συγκεκριμένα της Αιγύπτου, της Συρίας, του Ιράκ, της Σαουδικής Αραβίας, της Ιορδανίας, της Υεμένης και του Λιβάνου. Ήταν μια πρωτοβουλία του τότε βασιλιά της Αιγύπτου Φαρούκ που βρήκε προθυμότατους όλους τους ηγέτες των ανεξάρτητων από το 1943 αραβικών χωρών. Το 1944 υπογράφεται το Πρωτόκολλο της Αλεξανδρείας, το οποίο θα αποτελέσει τον πρόδρομο του Αραβικού Συνδέσμου. Ένα χρόνο μετά, στις 22 Μαρτίου 1945, σε μια μεγαλοπρεπή τελετή στο Κάιρο, υπογράφεται η σχετική συμφωνία. Σημαντικό σημείο της είναι ότι: «Τα συμβαλλόμενα κράτη συμφωνούν να συσφίξουν τις σχέσεις και τους παντοειδείς δεσμούς τους και να τους σταθεροποιήσουν με βάση τον αμοιβαίο σεβασμό της ανεξαρτησίας και των κυριαρχικών τους δικαιωμάτων και το συντονισμό των προσπαθειών τους για το καλό όλου του αραβικού κόσμου». Το 1976, έγινε πλήρες μέλος η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO). Με 22 κράτη-μέλη στα μέσα της δεκαετίας του 1990, ο Αραβικός Σύνδεσμος συνέχισε τις προσπάθειες για να επιβάλει ενότητα μεταξύ των Αράβων. Κάποια από τα κράτη αυτά ελέγχουν τα δύο τρίτα των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου και είναι μέλη του OPEC. Η συμμετοχή της Συρίας στον Οργανισμό ανεστάλη στις 16 Νοεμβρίου του 2011. Περισσότερα, βλ.: Παρίσης Ιωάν., Η ΚΑΘ’ ΗΜΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑ – Γεωστρατηγική Ανάλυση της Μεσογείου, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, 2013.

18

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

Θα πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι κύριο στοιχείο του αραβικού εθνικισμού αποτελεί η αναφορά στην έννοια της αφαίρεσης ή της ελαχιστοποίησης της άμεσης δυτικής επιρροής και η ανατροπή των αραβικών καθεστώτων που θεωρούνταν εξαρτώμενα από τη Δύση, εις βάρος των τοπικών πληθυσμών τους. Για να κατανοήσουμε κάποιες από τις κρατούσες πολιτικές καταστάσεις, είναι απαραίτητο να δούμε πώς ιδρύθηκαν τα νέα κράτη της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής μετά την περίοδο της αποικιοκρατίας.

Οι εξελίξεις σε Αίγυπτο και Συρία Στην ανατολική Μεσόγειο, εκτός από τα νέα αραβικά κράτη, καταλυτικός παράγων για την ισορροπία στην περιοχή ήταν η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ. Στην Αίγυπτο, της οποίας την ανεξαρτησία αναγνώρισε η Μεγάλη Βρετανία από το 1922, αν και στην πράξη παρέμεινε υπό τον έλεγχό της, την Αρχή ανέλαβε ο διάδοχος του αιγυπτιακού θρόνου Φαρούκ. Η Αίγυπτος καταλαμβάνει μια μοναδική θέση στον ισλαμικό κόσμο ως έδρα του Πανεπιστημίου Al-Azhar7 και «ως πηγή των αναθεωρητικών και επαναστατικών ιδεολογιών και κινημάτων που πηγάζουν από ένα κοινωνικό περιβάλλον διεισδυτικής θρησκευτικότητας και μυστικισμού», ενώ δεν θα πρέπει να διαφεύγει η σημαντικότατη γεωπολιτική σημασία της. Στις 23 Ιουλίου 1952, μια ομάδα αξιωματικών του αιγυπτιακού στρατού, οι «Ελεύθεροι Αξιωματικοί», κατέλαβαν επαναστατικά την εξουσία, κατέλυσαν τη βασιλεία και ανακήρυξαν την Αιγυπτιακή Αραβική Δημοκρατία. Το 1956, την Αρχή ανέλαβε ο ισχυρός άνδρας του κινήματος, συνταγματάρχης Γκαμάλ Αμπντ αλ-Νάσερ. Η επανάσταση αυτή εγκαινίασε την περίοδο των εθνικισμών στον αραβικό κόσμο. Ήταν λιγότε-

7

Το Πανεπιστήμιο Al-Azhar ιδρύθηκε στο Κάιρο το 975 και είναι ένα από τα παλαιότερα εν λειτουργία πανεπιστήμια στον κόσμο. Αποτελεί το κύριο κέντρο αραβικής φιλολογίας και διδασκαλίας του σουνιτικού Ισλάμ στον κόσμο. Στην αποστολή του περιλαμβάνονται επίσης η προπαγάνδα για την ισλαμική θρησκεία και τον ισλαμικό πολιτισμό.

19

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

ρο εκκοσμικευμένη στη σχέση της με τη θρησκεία, αλλά περισσότερο κοινωνική, σοσιαλιστική και με μαρξιστικές προεκτάσεις. Ο Νάσερ ήταν ένας χαρισματικός και ευφυής πολιτικός ηγέτης, ο οποίος απέκτησε μια πρωτόγνωρη δημοτικότητα, όχι μόνο εντός της Αιγύπτου αλλά σε όλο τον αραβικό κόσμο. Παράλληλα υπήρξε ένας από τους πρωταγωνιστές του «Κινήματος των Αδεσμεύτων», που αποτέλεσε πρωτοβουλία χωρών του Τρίτου Κόσμου. Απέκτησε τον γενικό θαυμασμό για την ικανότητά του να διεγείρει όλους τους Άραβες για την υποστήριξη του αραβικού εθνικισμού, για το κοινωνικό του πρόγραμμα στην Αίγυπτο, για την εθνικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ, αλλά και για τη στάση του έναντι της αγγλο-γαλλικής επέμβασης το 1956. Ωστόσο, η σφοδρή αντίθεσή του προς το Ισραήλ και η δριμεία κριτική του προς τη Δύση είχαν ως συνέπεια να απωλέσει την αμερικανική και την ευρωπαϊκή υποστήριξη, γεγονός που τον ανάγκασε να στραφεί προς τη Σοβιετική Ένωση για τεχνική, οικονομική και στρατιωτική βοήθεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τον ισραηλινό στρατό, που εξοπλιζόταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Διαφορετική ήταν η εξέλιξη στη Συρία, όπου μετά από διάφορες εναλλαγές στην εξουσία, μη δημοκρατικών κατά βάση καθεστώτων, με την άμεση ή έμμεση παρέμβαση κυρίως των Γάλλων, η χώρα πήρε φιλοσοβιετική κατεύθυνση, ενώ από το 1957 άρχισε να λαμβάνει βοήθεια από την ΕΣΣΔ. Το συριακό πολιτικό σύστημα αποτελεί τον αντίποδα του αιγυπτιακού ως προς τη δημογραφική, πολιτιστική και οικονομική του βάση. Η Συρία δεν έχει την ομοιογένεια και τη συνοχή της αιγυπτιακής κοινωνίας και την παράδοση της συγκεντρωτικής εξουσίας. Επιπλέον, ως άμεσα διοικούμενη οθωμανική επαρχία (επί 402 έτη), η Συρία δεν γνώρισε τον εκσυγχρονισμό στο βαθμό που τον έζησε η Αίγυπτος υπό τον Μοχάμεντ Άλι και τη βρετανική αποικιοκρατική παρουσία».8 Η Συρία έχει ιδιαίτερη γεωπολιτική και γεωστρατηγική σημασία, ευρισκόμενη μεταξύ της Μεσογείου, της Μεσοποταμίας με τον Περσικό Κόλπο, της Τουρκίας, του Ισραήλ και της Παλαιστίνης, ενώ δεν θα πρέπει να παραβλέπεται η εγγύτητά της αλλά και ο σύνδεσμός της - πολιτικός και θρησκευτικός - με το Ιράν. Αν και η πλειοψηφία της χώρας είναι Σουνίτες, στην ιστορία της έπαιξαν κατά καιρούς σημαντικό ρόλο οι Σιίτες, οι οποίοι κυριάρχησαν στην πολιτική ζωή κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Η ένωση με την Αίγυπτο το 1958 ήταν κυρίως μια προσπάθεια της Συρίας να βγει από την εσωτερική πολιτική αστάθεια, τα στρατιωτικά πραξικοπήματα (κυρίως κατά την περίοδο 1949-1963) και την παρακμή του σοσιαλιστικού κινήμα-

8

R. Hrair Dekmejian, Επαναστατημένο Ισλάμ. Ο Φονταμενταλισμός στον Αραβικό Κόσμο, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2007, σ. 193. Επίσης, για περισσότερες λεπτομέρειες για την ιστορία της Συρίας, βλ. Albert.

H. Hourani, Syria and Lebanon, A Political Essay, Lebanon Bookshop, Oxford University Press, Beirut, 1968.

20

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

τος του Μπάαθ (Ba’ath Arab Socialist Party).9 Ωστόσο, το 1963 επικράτησε το κόμμα Μπάαθ και το 1970 ο στρατηγός Χαφέζ αλ-Άσαντ έγινε Πρόεδρος της χώρας, θέση την οποία διατήρησε μέχρι το θάνατό του τον Ιούνιο του 2000, οπότε τον διαδέχθηκε ο γιος του, Μπασάρ. Ο Άσαντ κυβέρνησε δικτατορικά, ενώ αναλαμβάνοντας την εξουσία εξαφάνισε χωρίς οίκτο τους αντιπάλους του, μεταξύ των οποίων οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι. Παράλληλα, διώξεις και φυλακίσεις υπέστησαν οι Αριστεροί, παρά τη φιλοσοβιετική πολιτική του. Στη Συρία, όπως και σε άλλες αραβικές χώρες, ο εθνικισμός έλαβε τη μορφή κινήματος αλλαγής. Η χώρα υπήρξε από τους πλέον άσπονδους εχθρούς του Ισραήλ. Στη μεταψυχροπολεμική εποχή, με τον πρώην υποστηρικτή της, την ΕΣΣΔ, εκτός παιχνιδιού και την οικονομία της σε σχετική αδράνεια, η Συρία βρισκόταν σε κάποιο αδιέξοδο, ενώ υφίστατο τις παράπλευρες συνέπειες των συγκρούσεων τόσο στο Ιράκ όσο και στην Τουρκία με τους Κούρδους. Η «παναραβική ενότητα» κατέστη το κύριο θέμα στον αραβικό κόσμο από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 έως το 1967 και ο Νάσερ έγινε ο ηγέτης της και ο εκπρόσωπός της. Η πλέον δραματική εκδήλωση του «Παναραβισμού» έλαβε χώρα το 1958, όταν Αίγυπτος και Συρία ενώθηκαν για να σχηματίσουν μία ενιαία χώρα, την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία (ΗΑΔ). Όμως ο Νάσερ ήταν κατά βάθος ένας Αιγύπτιος εθνικιστής. Στην πράξη τα συμφέροντα των δύο χωρών ουδέποτε ταυτίστηκαν ή εναρμονίστηκαν, με αποτέλεσμα η ΗΑΔ να οδηγηθεί το 1961 σε αποτυχία, κυρίως με πρωτοβουλία της Συρίας. Τη διάλυση της ΗΑΔ υποστήριξε και η ισλαμική οργάνωση των Αδελφών Μουσουλμάνων, λόγω της ιδεολογικής αντίθεσής της προς τον Νάσερ. Βεβαίως, ο επαναστατικός παναραβισμός του Νάσερ δεν έμεινε στα λόγια. Υποστήριξε διάφορα αραβικά καθεστώτα (Υεμένη, Σαουδική Αραβία) καθώς και τη δημιουργία της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO), γεγονός που τον απομάκρυνε ακόμη περισσότερο από τη Δύση. Κατά την περίοδο των δεκαετιών 1950 και 1960, είναι εμφανής η ενεργός ανάμιξη της Σοβιετικής Ένωσης στη σημαντικότατη από πλευράς ενεργειακών αποθεμάτων και εμπορευματικών διελεύσεων περιοχή της Μέσης Ανατολής. Οι Άραβες ηγέτες σε Αίγυπτο, Συρία, Ιράκ, Λίβανο εμπνέονται από τις ιδέες της αραβικής ενότητας, του σοσιαλισμού και του αντι-ιμπεριαλισμού (κατά βάση κατά των ΗΠΑ και της Δύσης γενικότερα). Παράλληλα, η στρατιωτική ήττα των Αράβων από το Ισραήλ, κατά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών (Ιούνιος 1967), ενέτεινε τον αραβικό ριζοσπαστισμό, φέρνοντας στην εξουσία ηγέτες όπως ο Καντάφι στη Λιβύη (Σεπτέμβριος 1967) ή φιλοσοβιετικά κόμματα όπως το Μπάαθ στο

9

Για περισσότερες λεπτομέρειες περί του κόμματος Ba’ath, βλ. Itamar Rabinovich, Syria Under The Ba’th 1963-1966, the Army - Party Symbiosis, Israel Universities Press, Jerusalem, 1972.

21

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

Ιράκ. Τότε εδραιώνεται και η παλαιστινιακή αντίσταση στην Ιορδανία.10 Η πρακτική, όμως, των ανωτέρω ηγετών και κινημάτων, μετά το θάνατο του Νάσερ το 1970 αλλά και μετά τις αλλεπάλληλες ήττες του αραβικού κόσμου από τις ισραηλινές δυνάμεις, οδήγησε δύο ηγετικές δυνάμεις του αραβικού κόσμου, τη Σαουδική Αραβία και την Αίγυπτο, σε μετριοπαθέστερη συμπεριφορά, που κατέληξε στις Συμφωνίες του Καμπ-Ντέιβιντ (Camp David).11

Γκαμάλ Αμπντ αλ-Νάσερ

Χαφέζ αλ-Άσαντ

Μουαμάρ Καντάφι

Σημαντικός για τις ισορροπίες της περιοχής είναι ο ρόλος της Ιορδανίας, η οποία δημιουργήθηκε από τη Βρετανία, μετά τον Βʹ Παγκόσμιο Πόλεμο, ως «ουδέτερη ζώνη» μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας, του Ιράκ, της Συρίας και του Ισραήλ. Περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους της είναι Παλαιστίνιοι, πολλοί από τους οποίους είναι πρόσφυγες των πολέμων με το Ισραήλ. Η Ιορδανία συνήψε ειρήνη με το εβραϊκό κράτος το 1994, ενώ οι προσεκτικοί πολιτικοί χειρισμοί του επί μακρά περίοδο βασιλιά Χουσεΐν και στη συνέχεια του γιου του Αμπντουλάχ ΙΙ, διατηρούν την εύθραυστη συνταγματική μοναρχία. Η χώρα δεν έχει φυσικούς πόρους και στηρίζεται στο εμπόριο και στη διεθνή βοήθεια.

10

Μάζης Ιωάν., «Η αραβο-ισραηλινή σύγκρουση και η γεωπολιτική της Ανατολικής Μεσογείου στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα», ΕΛΙΑΜΕΠ, OP01.005, 2001.

11

Στις 17 Σεπτεμβρίου 1978, η Αίγυπτος και το Ισραήλ υπέγραψαν τις Συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ (Camp David Accords), με τις οποίες τέθηκε τέλος στην 30ετή αντιπαράθεση. Η πρώτη από τις Συμφωνίες αφορούσε τα παλαιστινιακά εδάφη, ενώ η δεύτερη (A Framework for the Conclusion of a Peace Treaty between Egypt and Israel) οδήγησε το 1979 στην Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ (Egypt-Israel Peace Treaty).

22

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

Τα Κράτη του Αραβικού Μαγρέμπ Στη διάρκεια της αποικιοκρατίας, κυρίως στην Τυνησία, στην Αίγυπτο και στην Αλγερία, η ευρωπαϊκή κυριαρχία συνάντησε αρνητική υποδοχή, διότι δημιούργησε ανισότητες σε όλα τα επίπεδα. Στην Αίγυπτο και στη Λιβύη, μετά την ανεξαρτησία τους, η Αρχή παραδόθηκε στις βασιλικές δυναστείες τους. Η κατάσταση που δημιουργήθηκε οδήγησε στην κατάληψη της Αρχής, με πραξικοπηματικό τρόπο, από στρατιωτικούς, οι οποίοι προέβησαν σε μεταρρυθμίσεις στην εσωτερική οργάνωση και λειτουργία των κρατών τους, όπως και σε αναπροσανατολισμό της εξωτερικής πολιτικής στους προσανατολισμούς της εξωτερικής τους πολιτικής.

Στη Λιβύη, μετά την ανακήρυξη ανεξαρτησία της, στις 24 Δεκεμβρίου 1951, εγκαθιδρύθηκε πολίτευμα συνταγματικής μοναρχίας, με βασιλιά τον Ίντρις Αλ Σανούσι. Σταδιακά άρχισε να αναπτύσσεται η λαϊκή δυσαρέσκεια για τη συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια του βασιλιά και της εθνικής ελίτ. Η δυσαρέσκεια συνέχισε να αυξάνεται με την άνοδο του Νάσερ στην Αίγυπτο και του αραβικού εθνικισμού στη Βόρεια Αφρική και στη Μέση Ανατολή. Την 1η Σεπτεμβρίου 1969, ο 28χρονος συνταγματάρχης Μουαμάρ Καντάφι, με μια μικρή ομάδα αξιωματικών, ανέτρεψε το βασιλιά, κατήργησε τη βασιλεία και ίδρυσε τη Μεγάλη Σοσιαλιστική Λαϊκή Αραβική Τζαμαχιρία της Λιβύης ("Great Socialist People's Libyan Arab Jamahiriya").

23

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Στη Λιβύη η πραγματική ισχύς βρισκόταν πάντοτε στο σύστημα των Φυλών της. Για 42 χρόνια, η χώρα είχε μία Aρχή με τον Μουαμάρ Καντάφι, χωρίς πολιτικά κόμματα. Υπάρχουν περίπου 140 Φυλές, αλλά μόνο γύρω οι 30 έχουν πολιτική δύναμη. Όταν το 1959 ανακαλύφθηκε το πετρέλαιο, οι Φυλές έγιναν ξαφνικά πλούσιες. Ενώ κάποιοι παρέμειναν στην έρημο συνεχίζοντας τον παλιό τρόπο ζωής, πολλοί μετανάστευαν στο Bορρά, στις πόλεις Τρίπολη, Βεγγάζη και Σύρτη. Ο Καντάφι είχε επιδιώξει, χωρίς επιτυχία, να εξαλείψει τις Φυλές, σε μια προσπάθεια που διήρκεσε από το 1969 έως το 1980. Έτσι το 1993 έκανε μια δραματική κίνηση, ενισχύοντας το σύστημα των Φυλών και αναγνωρίζοντας τους ηγέτες τους. Αν και οι χώρες τις Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής κυβερνιόνταν για χρόνια κυρίως από δικτάτορες, ο Καντάφι φαίνεται να ήταν ένας διαφορετικός δικτάτορας, με «προβληματικές» σχέσεις με τη Δύση, αλλά και με κάποιες αραβικές χώρες. Όντας όμως ηγέτης μιας μεγάλης πετρελαιοεξαγωγού χώρας, πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες φρόντιζαν να έχουν φιλικές σχέσεις μαζί του. Στη σειρά φωτογραφιών παραπλεύρως, εμφανίζεται ο Καντάφι με τους ηγέτες Δυτικών χωρών και της Ρωσίας, την τελευταία διετία προ της ανατροπής του. Με εξαίρεση τις Ηνωμένες Πολιτείες, με όλους είχε υπογράψει σημαντικές συμφωνίες, συνολικού ύψους πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ.

Στις άλλες τρεις αραβικές χώρες της Βόρειας Αφρικής η κατάσταση εξελίχθηκε διαφορετικά: Η Τυνησία απέκτησε την ανεξαρτησία της από τη Γαλλία τον Μάρτιο του 1956, με Συνθήκη που υπεγράφη στο Παρίσι. Ο ηγέτης του αγώνα της ανεξαρτησίας, Χαμπίμπ Μπουργκίμπα, που θεωρείται ο θεμελιωτής της Δημοκρατίας της Τυνησίας, υπήρξε Πρόεδρος της Δημοκρατίας από το 1957 έως το 1987. Ο Μπουργκίμπα επανεξελέγη επανειλημμένως, ενώ το 1975 αναγνωρίστηκε ως ισόβιος Πρόεδρος λόγω της μεγάλης προσφοράς του στη χώρα, αν και το 1987, για

24

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

λόγους υγείας, απεσύρθη και τον διαδέχθηκε ο τότε πρωθυπουργός Μπεν Αλί. Ο τελευταίος εξαναγκάστηκε σε αυτοεξορία τον Ιανουάριο του 2011, με την έναρξη της «Αραβικής Άνοιξης». Το Μαρόκο αποτελεί τη μοναδική ίσως χώρα όπου δεν υπήρξαν έντονες εσωτερικές αντιπαραθέσεις ή εναλλαγές στην εξουσία. Μετά την ανεξαρτησία του στις 2 Μαρτίου 1956, ο Σουλτάνος Μοχάμεντ V, της δυναστείας των Αλαουϊτών (Alawites), ανέλαβε την εξουσία και έγινε βασιλιάς το 1957, ενώ το 1961 τον διαδέχθηκε ο γιος του Χασάν II. Η δυναστεία συνεχίζει να κυβερνά μέχρι σήμερα, με βασιλιά, από το 1999, το γιο του Χασάν, Μοχάμεντ VI. Ο τελευταίος, πιεζόμενος από τις καταστάσεις προχώρησε, στη διάρκεια των ετών, σε σημαντικές καινοτομίες και εκσυγχρονισμούς στη λειτουργία του κράτους, στους θεσμούς και στην πολιτική ζωή. Το 2011, με δημοψήφισμα, εγκρίθηκε νέο Σύνταγμα, ενώ μετά τις εκλογές που ακολούθησαν, ο Βασιλιάς ανέθεσε τον σχηματισμό κυβέρνησης στον επικεφαλής του ισλαμικού κόμματος (PJD) που κατέλαβε την πρώτη θέση. Η Αλγερία ήταν η τελευταία αραβική χώρα που απέκτησε την ανεξαρτησία της και μάλιστα ύστερα από έναν πολυετή και αιματηρό πόλεμο κατά των Γάλλων. Το 1962 ο Αχμέντ Μπεν Μπελά, επικεφαλής από το 1954 του Εθνικού Απελευθερωτικού Στρατού (FLN) κατά των Γάλλων, με την υποστήριξη του συνταγματάρχη Χουάρι Μπουμεντιέν, επιτελάρχη του FLN, ανέλαβε πρώτος Πρόεδρος, ενώ το FLN έγινε το μόνο νόμιμο κόμμα. Το 1965 ο Μπουμεντιέν, ως υπουργός Άμυνας, ανέτρεψε τον Μπεν Μπελά και ανέλαβε Πρόεδρος μέχρι το θάνατό του το 1978, ακολουθώντας φιλοσοβιετική εξωτερική πολιτική. Στην Αλγερία τα ισλαμικά στοιχεία εμφανίζονται εντονότερα απ’ ό,τι στις άλλες χώρες της Βόρειας Αφρικής. Το Ισλάμ, ως θρησκεία αλλά και αντίληψη πολιτισμού, επανέρχεται ως βασικό στοιχείο της αναζητούμενης εθνικής ταυτότητας, η οποία είχε αποσυντεθεί επί γαλλικής κατοχής. Υπάρχουν και τα θέματα που αφορούν στην Ένωση του Αραβικού Μαγρέμπ που είναι γνωστή ως UMA (Union du Maghreb Arabe). Η τελευταία δημιουργήθηκε το 1989, με μέλη την Αλγερία, τη Λιβύη, τη Μαυριτανία, το Μαρόκο και την Τυνησία. Σκοπός της είναι η ενίσχυση της οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των μελών της, η υλοποίηση της οικονομικής ενοποίησης (συμπεριλαμβανομένης της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων, υπηρεσιών, αγαθών και κεφαλαίων), καθώς και ο συντονισμός των θέσεων των κρατών αυτών σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας, με σκοπό τη διασφάλιση των συμφερόντων τους στην περιοχή και της πραγματοποίησης της αραβικής ενότητας.

25

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

Δυστυχώς οι στόχοι της UMA δεν επιτεύχθηκαν, ενώ ακόμη τα χερσαία σύνορα μεταξύ Μαρόκου και Αλγερίας, είναι κλειστά. Η κύρια αιτία της σχετικής αποτυχίας της UMA οφείλεται κυρίως στην αντιπαράθεση μεταξύ της Αλγερίας και του Μαρόκου, που ξεκίνησε το 1975 όταν το Μαρόκο προσάρτησε τη Δυτική Σαχάρα, μετά την αποχώρηση των Ισπανών. Η Λιβύη και η Αλγερία είχαν υποστηρίξει διπλωματικά, οικονομικά και στρατιωτικά την κίνηση «Πολισάριο». Η θέση του Μαρόκου έχει ενισχυθεί σε διεθνές επίπεδο από τότε που προτάθηκε το 2007 το σχέδιο του ΟΗΕ για αυτονομία της Σαχάρας υπό την κυριαρχία του. Στο πεδίο της ασφάλειας, το Πολισάριο διατηρεί τα μέσα για να προκαλέσει μια νέα ένοπλη σύγκρουση με το Μαρόκο.

26

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΙΣΛΑΜ ΚΑΙ ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΤΟ ΚΙΝΗΜΑ Τα χαρακτηριστικά του φονταμενταλισμού Η θρησκεία του Ισλάμ κυριαρχεί στο σύνολο του αραβικού κόσμου και επηρεάζει τόσο την κοινωνική ζωή των ανθρώπων όσο και την εσωτερική και εξωτερική πολιτική των αραβικών κρατών. Είναι, κατά συνέπεια, επόμενο να επηρεάζει και το θέμα του εθνικισμού των Αράβων. Η μουσουλμανική θρησκεία χαρακτηρίζεται από μια μεγάλη διάσπαση σε αντίπαλα δόγματα και εκφάνσεις του Ισλάμ, οι οποίες συχνά βρίσκονται σε έντονη αντιπαράθεση μεταξύ τους. Τα δύο κύρια δόγματα του κόσμου του Ισλάμ είναι ο Σουνιτισμός (Sunni) και οι Σιιτισμός (Shia). Αμφότερα διακρίνονται σε επιμέρους θρησκευτικές ομάδες. Υπάρχει και ένας τρίτος, μικρός σε αριθμό κλάδος, ο Ιμπαντισμός (Ibadhism), που εντοπίζεται κυρίως στο Ομάν. Σημειώνεται ότι Σουνίτες είναι σχεδόν το σύνολο του αραβικού κόσμου και η πλειοψηφία των μουσουλμάνων της Τουρκίας, της Βαλκανικής, της Αφρικής, της νοτιοανατολικής Ασίας, της Κίνας. Σιίτες είναι η πλειονότητα του πληθυσμού στο Ιράν, στο Αζερμπαϊτζάν το 55% περίπου του Ιράκ, το 50% του Μπαχρέιν, ενώ αποτελούν μεγάλες και δραστήριες θρησκευτικές ομάδες στον Λίβανο (το 1/3 του πληθυσμού) και στο Πακιστάν (20%). Επίσης, μια μικρή ομάδα Αλαουιτών (Alawites) στη Συρία (ακολουθούν τον κλάδο των Σιιτών), οι οποίοι φυσικά δεν θα πρέπει να συγχέονται με τους Αλεβίτες (Alevis) της Τουρκίας.12 Τα γενικά χαρακτηριστικά όλων σχεδόν των φονταμενταλισμών 13 παραπέμπουν στις ίδιες γενεσιουργές αιτίες, δηλαδή στο φανατισμό, στη φοβία, στη μαζοποίηση του θρησκευτικού πλήθους, στο χαμηλό πολιτιστικό ή πνευματικό επίπεδό του και κυρίως στην ύπαρξη χαρισματικών πνευματικών ηγετών, που αποκτούν προφητικό ρόλο και αναλαμβάνουν την καθοδήγηση των πιστών. Ο πιο σημαντικός τύπος φονταμενταλισμού αναφέρεται σήμερα στο Ισλάμ και

12

Ευρεία ανάλυση περί του Ισλαμισμού στο: Παρίσης Ιωάν., Η ΚΑΘ’ ΗΜΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑ – Γεωστρατηγική Ανάλυση της Μεσογείου, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, 2013.

13

Οι πρώτες φονταμενταλιστικές κινήσεις, σαφώς χριστιανικές, καταγράφονται στον γεωγραφικό χώρο των Ηνωμένων Πολιτειών (χωρίς να έχει ακόμη πολιτογραφηθεί ο σχετικός όρος), κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, ως έκφραση φοβίας από την έκρηξη εκκοσμίκευσης και αγωνία για την επιβίωση της θρησκευτικής πίστης. Τελικά ο όρος “fundamentalist” καθιερώθηκε το 1920, για να υποδηλώσει εκείνον που κάνει αγώνα για την υπεράσπιση των θεμελίων της πίστης (doing battle royal for the Fundamentals of Faith). Βλ. Β. Γιούλτσης, «Το Ισλάμ ως θρησκεία και κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Η σύγκρουσή του με τη Δύση», Στρατιωτική Επιθεώρηση, τ. 17ο, Ιαν./Φεβρ./Μάρτ. 2006, σ. 14.

27

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

συνδέεται με το βασικό καθήκον των πιστών να αναλαμβάνουν «ιερό αγώνα», για να αποτρέπουν τη νόθευση του περιεχομένου της πίστης στον Αλλάχ, να υπερασπίζονται την εθνοφυλετική τους υπόσταση από εξωτερικούς κινδύνους και να αποφασίζουν την τιμωρία των αποστατών ηγετών τους. Εις ό,τι αφορά στη ζωή της κοινότητας, οι βασικές αρχές του Κορανίου και της Σούνα (η οποία αποτελεί τη δεύτερη πηγή του νόμου) υπερισχύουν πάντα από το εθιμικό δίκαιο, από τις τοπικές επιρροές και από την ιστορική ανάπτυξη. Ωστόσο, από την άλλη πλευρά προσεγγίζεται διαφορετικά το πρόβλημα, και υποστηρίζεται ότι η εικόνα του μουσουλμάνου που εμπνέεται από την Tζιχάντ και είναι έτοιμος να χιμήξει σε χριστιανούς χρησιμοποιήθηκε από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις για να δικαιολογήσει τη μαζική δομική και άμεση βία ενάντια σε μουσουλμανικά συμφέροντα στη διάρκεια της αποικιοκρατίας.14 Το ισλαμικό φονταμενταλιστικό κίνημα συμβάλλει στην αστάθεια στο εσωτερικό των αραβικών χωρών, δυσχεραίνοντας την προσέγγιση με την Ευρώπη. Το ρεύμα του επιθετικού ισλαμικού φονταμενταλισμού που αναπτύχθηκε κατά διαφορετικούς τρόπους στις αραβικές χώρες της Μεσογείου είναι άκρως ανησυχητικό. Πώς θα πρέπει να αντιμετωπιστεί από την Ευρώπη; Οπωσδήποτε θα πρέπει να βρεθούν τρόποι για τη συνύπαρξη των δύο πολιτισμών, προκειμένου να αποφευχθούν καταστάσεις αναταραχής στο μέλλον. Θα πρέπει να γίνει μια απαραίτητη διάκριση: ενώ ο σουνιτικός Ισλαμισμός εκφράζεται από κάποια κινήματα, όπως, για παράδειγμα, των Αδελφών Μουσουλμάνων, ο Σιιτισμός εκφράζεται κυρίως μέσω του ιερατείου, το οποίο, όπως στην περίπτωση του Ιράν, επιδιώκει την άσκηση και της πολιτικής εξουσίας. Κοινό στοιχείων των φονταμενταλιστικών κινημάτων αποτελεί η αντίθεση προς τη Δύση και η αντίληψη ότι οι δυτικές κοινωνίες είναι διεφθαρμένες. Τα πλέον ακραία κινήματα φανατίζουν τους οπαδούς τους, κυρίως τους νέους, τροφοδοτώντας έτσι τις τρομοκρατικές οργανώσεις με μαχητές έτοιμους να πεθάνουν για την πίστη τους. Αυτός ο ιδιότυπος ισλαμικός εθνικισμός είναι ένα αντικείμενο που θα πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν κατά την εξέταση του θρησκευτικού εξτρεμισμού. Η άνοδος του ισλαμικού θρησκευτικού φονταμενταλισμού αποτελεί μία από τις πιο ανησυχητικές εξελίξεις στη Βόρεια Αφρική και κυρίως στη Μέση Ανατολή. Το ρεύμα αυτό του φανατικού ισλαμισμού, όπως και αν προσδιορίζεται, ενθαρρύνθηκε από την επιτυχία του Χομεϊνί κατά την Ιρανική Επανάσταση του 1978-79.15

14

Karim H. Karim, Η Ισλαμική Απειλή, τα Μέσα Ενημέρωσης και η Παγκόσμια Βία, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 2001, σ. 92.

15

Κώστας Χατζηκωνσταντίνου, «Η άνοδος του ισλαμικού φονταμενταλισμού στις νότιες ακτές της Μεσογείου», ΕΕΕυρΔ, Ειδικό Τεύχος, 1997.

28

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

Τα χαρακτηριστικά του Πολιτικού Ισλάμ Βασική αντίληψη του Πολιτικού Ισλάμ είναι ότι η δράση των μουσουλμάνων δεν θα πρέπει να περιοριστεί στις θρησκευτικές λειτουργίες εντός του τεμένους, αλλά να επεκταθεί πέραν αυτού, στην κοινωνία και στην πολιτική. Δεν πρόκειται στην πραγματικότητα για θρησκευτικές κινήσεις αλλά για πολιτικούς οργανισμούς οι οποίοι έχουν ως στόχο την κατάληψη της κρατικής εξουσίας. Οι ίδιοι οι μετριοπαθείς Άραβες πιστεύουν ότι το Πολιτικό Ισλάμ δεν ενδιαφέρεται για τη θρησκεία την οποία επικαλείται. Ο Ισλαμισμός, ως πολιτικό κυρίως κίνημα, εμφανίζεται στις αρχές της δεκαετίας του 1980, εκφράζοντας το φόβο για τη δυτική νεωτερικότητα, που τη θεωρεί επικίνδυνη και απειλητική για την ακεραιότητα της ισλαμικής πίστης. Επιπλέον, η αποτυχία των αστικών κομμάτων που κυβέρνησαν δικτατορικά επί δεκαετίες στις αραβικές χώρες (π.χ. Αίγυπτος, Συρία, Τυνησία) συνέβαλε στην άνοδο του Πολιτικού Ισλάμ και των ισλαμικών κομμάτων. Επιδίωξη είναι η «ισλαμοποίηση» του τρόπου ζωής σε όλους τους τομείς - οικογενειακό, κοινωνικό και προσωπικό - με απώτερο στόχο την εγκαθίδρυση του «Κράτους του Προφήτη», σε αντίθεση προς το σύγχρονο δυτικό κράτος, το οποίο θεωρείται ως «αποτυχούσα αντιθρησκευτική μορφή» της ίδιας της Δύσης. Το Πολιτικό Ισλάμ διατηρεί από τη θρησκεία του Ισλάμ μόνο τις κοινές συνήθειες της μουσουλμανικής ζωής – κυρίως τα τελετουργικά - για τα οποία απαιτεί απόλυτο σεβασμό. Την ίδια στιγμή, απαιτεί πλήρη πολιτιστική επιστροφή στους δημόσιους και ιδιωτικούς κανόνες οι οποίοι βρίσκονταν σε εφαρμογή πριν από δύο αιώνες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, στο Ιράν και στην Κεντρική Ασία, από τους ασκούντες την εξουσία εκείνη την εποχή. Πιστεύει - ή προσποιείται ότι πιστεύει - ότι οι κανόνες αυτοί είναι οι κανόνες του «πραγματικού Ισλάμ», του Ισλάμ της εποχής του Προφήτη. Πρόκειται για μια ιδεολογία βασισμένη στο παρελθόν, που προτείνει μια «ανόθευτη» και απλή επιστροφή στο παρελθόν και, ακριβέστερα, στην περίοδο αμέσως πριν από την υποταγή του μουσουλμανικού κόσμου στον δυτικό ιμπεριαλισμό. Αποφεύγει να προτείνει συγκεκριμένο πρόγραμμα, ενάντια σε ό,τι συνηθίζεται στην πολιτική ζωή. Ως απάντηση σε συγκεκριμένα ερωτήματα που αφορούν την πολιτική και κοινωνική ζωή, επαναλαμβάνει τη φράση: «Το Ισλάμ είναι η λύση». Η εσωτερική σχέση ανάμεσα στη θρησκευτική και στην πολιτική κοινωνία αποτελεί χαρακτηριστικό σημείο της ισλαμικής κοινότητας, η οποία λειτουργεί ως «κλειστή κοινωνία», όπου, πίστη, κοινωνικές σχέσεις, ιδεολογία, πολιτικές πεποιθήσεις, αλλά σε πολλές περιπτώσεις και οικογενειακή ζωή, κατευθύνονται, ελέγχονται και διευθετούνται από το θρησκευτικό ιερατείο, που μέσω των αρχηγών των οικογενειών (πάντοτε άρρενες) επιβάλλει στα μέλη τους την από-

29

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

λυτη βούλησή του. Στη ζωή της κοινότητας, οι βασικές αρχές του Κορανίου και της Σούνα (η οποία αποτελεί τη δεύτερη πηγή του νόμου) υπερισχύουν πάντα του εθιμικού δικαίου, των τοπικών επιρροών και της ιστορικής ανάπτυξης. Το Πολιτικό Ισλάμ έχει δείξει ότι απορρίπτει τη δημοκρατία. Υποστηρίζει ότι ο θρησκευτικός νόμος –η Σαρία– έχει ήδη δώσει απάντηση σε κάθε ερώτημα, «απαλλάσσοντας με τον τρόπο αυτό την ανθρωπότητα από τη δυσκολία της εφεύρεσης νόμων» (όπως στην περίπτωση της δημοκρατίας!). Ακραίο παράδειγμα αυτού του είδους απολυταρχίας αποτελεί η Σαουδική Αραβία, μια χώρα χωρίς Σύνταγμα, της οποίας οι ηγέτες διακηρύσσουν ότι το Κοράνιο αποτελεί ικανοποιητικό υποκατάστατό του. Στην πραγματικότητα ο Οίκος των Σαούντ κατέχει την εξουσία σε μια απόλυτη μοναρχία. Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν αποτελεί απόδειξη του γενικού κανόνα, παρά τις συγχύσεις που συνέβαλαν στην επιτυχία της: ταχεία ανάπτυξη της ισλαμικής κίνησης παράλληλα προς τον κοσμικό-σοσιαλιστικό αγώνα που διεξήγε εναντίον του υποστηριζόμενου από τη Δύση αντιλαϊκού καθεστώτος του Σάχη. Η δικτατορία των ανθρώπων της θρησκείας που διαδέχθηκαν το καθεστώς του Σάχη οδήγησε στην υποβάθμιση του οικονομικού μηχανισμού της χώρας. Το σύστημα του Πολιτικού Ισλάμ στο Ιράν έχει φτάσει σε αδιέξοδο. Απεχθάνεται οποιοδήποτε άλλο πολιτικό σύστημα πέραν αυτού της δικτατορίας του ενός κόμματος, που μονοπωλείται από τους Μουλάδες. Σήμερα το Πολιτικό Ισλάμ δεν είναι το αποτέλεσμα αντίδρασης στην αποκαλούμενη κατάχρηση της κοσμικότητας, όπως συχνά εμφανίζεται. Στην πραγματικότητα καμία μουσουλμανική κοινωνία στη σημερινή εποχή δεν κατέστη ποτέ πραγματικά κοσμική. Τα σχεδόν «σύγχρονα» κράτη της Κεμαλικής Τουρκίας, της Νασερικής Αιγύπτου και των Μπααθιστών της Συρίας απλώς υπέτασσαν τους ανθρώπους της θρησκείας –όπως συχνά συνέβαινε και στο παρελθόν– και τους επέβαλλαν αντιλήψεις που σκόπευαν αποκλειστικά στη νομιμοποίηση των πολιτικών επιλογών του κράτους. Υπάρχει μετριοπαθές Ισλάμ; Κάποιοι αναλυτές, μεταξύ των οποίων και Μουσουλμάνοι, υποστηρίζουν ότι η αποκαλούμενη «μετριοπαθής» μορφή του Ισλάμ συνιστά ίσως τον κύριο κίνδυνο που απειλεί τους ανθρώπους που θεωρούν ότι μόνο η βία των «ριζοσπαστών» χρησιμοποιείται για αποσταθεροποίηση του κράτους, εμποδίζοντας την εγκατάσταση μιας νέας εξουσίας κατάλληλης για τα σχέδια των «μετριοπαθών», που είναι προσφιλείς στη Δύση. Για όλες αυτές τις ομάδες υπάρχει μόνο ένας αντικειμενικός σκοπός: η κατάληψη της εξουσίας, παρόλο που την επομένη της προσδοκώμενης νίκης οι «μετριοπαθείς» θα δώσουν τέλος στις υπερβολές των «ριζοσπαστών».

30

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

Ας θυμηθούμε ότι αμέσως μετά την Ιρανική Επανάσταση, οι Μουλάδες σφαγίασαν τους αριστερούς μαχητές, Φενταγίν και Μουτζαχεντίν, οι οποίοι είχαν προσπαθήσει να θέσουν κοινούς στόχους με τους λαϊκιστικούς σκοπούς τους, εμπνευσμένους από το σοσιαλισμό, και να προβούν σε βαθύτερη κινητοποίηση του Πολιτικού Ισλάμ. Χωρίς τους Φενταγίν και τους Μουτζαχεντίν, ο θρίαμβος της ισλαμικής επανάστασης δεν θα ήταν εφικτός. Έκτοτε, οι Μουλάδες έχουν στρατολογήσει και εκπαιδεύσει εκατομμύρια πολιτικών τρομοκρατών, προκειμένου να ενισχύσουν την εξουσία τους.

Πολιτικό Ισλάμ και φονταμενταλισμός Δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει επίσης ότι συχνά τα συμφέροντα των Δυτικών οδήγησαν στην υποστήριξη του Πολιτικού Ισλάμ με διαφόρους τρόπους και μέσα. Η υποστήριξη αυτή έφτασε στο ακραίο παράδοξο της προμήθειας όπλων, της οικονομικής υποστήριξης και της στρατιωτικής εκπαίδευσης σε παράγοντες του Πολιτικού Ισλάμ που εξελίχθηκαν σε τρομοκράτες. Αυτοί που κάποτε η Δύση αποκαλούσε «μαχητές της ελευθερίας του Αφγανιστάν» (πολλοί απ’ αυτούς εκπαιδευμένοι από τη CIA) και «εθελοντές» (Αλγερινοί, Αιγύπτιοι και άλλοι μουσουλμάνοι) εδώ και αρκετά χρόνια αναλαμβάνουν αποφασιστικούς ρόλους στρατιωτικο-τρομοκρατικών δράσεων σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων και αμερικανικών στόχων. Στην περίπτωση του Αφγανιστάν, στη δεκαετία του

31

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

’80, η πρόφαση ήταν η «μάχη κατά του κομμουνισμού», αλλά η αντιπαθής συμπεριφορά των Ισλαμιστών αυτών –π.χ. κλείσιμο των σχολείων για τα κορίτσια, που είχαν ανοιχθεί από τους «φοβερούς» κομμουνιστές– προφανώς δεν συγκίνησε ούτε τις δυτικές κυβερνήσεις που τους υποστήριζαν ούτε τις φεμινιστικές οργανώσεις της Δύσης. Υφίστανται λοιπόν δύο τάσεις εντός του ισλαμικού κόσμου: μία που εκπροσωπεί το ρεύμα του μετριοπαθούς Ισλάμ και εκείνη που εκπροσωπεί το ριζοσπαστικό Ισλάμ του θρησκευτικού εξτρεμισμού. Δύο τάσεις που βρίσκονται σε μόνιμη αντιπαράθεση. Πρόκειται συχνά για εμφύλιο πόλεμο εντός του ισλαμικού πολιτισμού, μεταξύ μιας ριζοσπαστικής μειονότητας, η οποία χρησιμοποιεί τη βία προκειμένου να επιβάλει μια απλουστευμένη και ιδεολογική εκδοχή της θρησκείας της, και ενός «ρεύματος» που έχει ποικίλες και ανεκτικότερες όψεις. Μέχρι τώρα, σημειώνει ο Joseph Nye16, οι αναφορές πληροφοριών δείχνουν ότι οι πολιτικές που ακολούθησαν οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει περισσότερους τρομοκράτες από όσους έχουν σκοτώσει. Ο Nye δεν παραλείπει να αναφερθεί και στην ανάγκη χρήσης «ήπιας» ισχύος. Γράφει για την ανάγκη της χρήσης ενός συνδυασμού «σκληρής» και «ήπιας» ισχύος για μια επιτυχημένη αντιμετώπιση του ισλαμικού φανατισμού και τρομοκρατίας: «Το γεγονός αυτό οδηγεί στην άποψη ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να συνδυάσουν σκληρή και ήπια ισχύ σε μία «έξυπνη» ισχύ (“smart power”), όπως έκαναν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Πολλά μέσα ήπιας ή δελεαστικής ισχύος –όπως είναι η διπλωματία, οι ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, τα προγράμματα ανταλλαγών, η συμβολή στην αποκατάσταση καταστροφών, οι επαφές στον στρατιωτικό τομέα– μένουν αχρησιμοποίητα χωρίς την ύπαρξη στρατηγικής ή προϋπολογισμού. (...) Μέχρι οι Αμερικανοί να θέσουν ως προτεραιότητα μια τέτοια στρατηγική έξυπνης ισχύος, θα βουλιάζουμε για γενιές στον αγώνα κατά της εξτρεμιστικής ισλαμικής τρομοκρατίας».

Ενδο-αραβικές και ενδο-ισλαμικές σχέσεις Μπορούμε εύκολα να παρατηρήσουμε ότι υπάρχουν δύο «αραβικοί κόσμοι» ή ότι ο κόσμος των Αράβων αποτελείται από δύο «ημίσεα»: της αραβικής Δύσης και της αραβικής Ανατολής. Είναι γεγονός ότι εκείνο που κυρίως συνδέει τις περιοχές των Αράβων της ανατολικής Μεσογείου με εκείνες της κεντρικής και της δυτικής Μεσογείου είναι η κατάκτηση της Βόρειας Αφρικής από τους μουσουλμάνους Άραβες της Αραβικής Χερσονήσου και της Μεσοποταμίας, φέρνοντας στους κατοίκους τους μια νέα θρησκεία και μια νέα γλώσσα.

16

Joseph S. Nye Jr., “A Smarter Superpower”, Foreign Policy, May/June 2007.

32

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

Αυτή η ισλαμική κατάκτηση είχε ως συνέπεια να σφυρηλατηθεί ένας διαφορετικός δεσμός, κατ’ αρχήν ισχυρότερος από εκείνον που δημιούργησαν, στους αιώνες που προηγήθηκαν, οι ελληνικοί και οι φοινικικοί εποικισμοί και οι εμπορικές δραστηριότητές τους ή η ρωμαϊκή αυτοκρατορική κυριαρχία. Ωστόσο, μέχρι σήμερα ο δεσμός αυτός δεν μπόρεσε να δημιουργήσει βαθύτερη σύντηξη. Η θρησκευτική και η γλωσσική συγγένεια δεν κατέστη δυνατόν να μετασχηματιστεί σε ενιαία πολιτική και κοινωνική αντίληψη. Στην πραγματικότητα, στους δώδεκα αιώνες που πέρασαν, οι δεσμοί μεταξύ των δύο ημίσεων του αραβικού-μουσουλμανικού κόσμου έγιναν χαλαροί και η μεταξύ τους σχέση ελάχιστη και συχνά προβληματική.17 Βεβαίως, σε αυτή τη χαλάρωση, ουσιαστική ήταν η συμβολή των ευρωπαϊκών δυνάμεων, κυρίως λόγω της γεωγραφικής εγγύτητάς τους προς την περιοχή του Μαγκρέμπ, καθώς και της οικονομικής, εμπορικής και πολιτιστικής αλληλεπίδρασης. Είναι γεγονός ότι ο μουσουλμανικός κόσμος σπαράσσεται από εσωτερικά σχίσματα, μερικά από τα οποία αποτελούν διαιώνιση ιστορικών συγκρούσεων. Σε γενικές γραμμές, οι συγκρούσεις αυτές εμφανίστηκαν μεταξύ των πολιτισμών του Νείλου και εκείνων της Μεσοποταμίας, μεταξύ ριζοσπαστικών κοσμικών καθεστώτων, όπως του Ιράκ, και φονταμενταλιστικών καθεστώτων, όπως του Ιράν, μεταξύ ημι-φεουδαλιστικών καθεστώτων, όπως εκείνου της Σαουδικής Αραβίας, και κρατών του Κόλπου, καθώς και γειτονικών χωρών που εποφθαλμιούν τον πλούτο τους και έχουν πιο σύγχρονα συστήματα διακυβέρνησης. Ακόμη μεταξύ Αράβων και Περσών, μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών κ.ο.κ.18 Έντονες είναι επίσης οι διαφορές μεταξύ των βορειοαφρικανικών χωρών, αν και δεν έχουν φτάσει σε πολεμικές συγκρούσεις. Οι σύγχρονες συγκρούσεις μεταξύ των ίδιων των Αράβων αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια του Βʹ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά απ’ αυτόν. Συγκεκριμένα, μεταξύ της δυναστείας των Χασιμιτών του Ιράκ και της Ιορδανίας από τη μία και του συνασπισμού Αιγύπτου - Σαουδικής Αραβίας από την άλλη, για τον έλεγχο της αραβικής ηγεμονίας. Η ανάγκη να ενωθεί το αραβικό έθνος έγινε πιο επιτακτική μετά την ήττα του 1948 από το Ισραήλ. Το θέμα ήταν πίσω από ποια αραβική χώρα θα εντάσσονταν οι υπόλοιποι. Η διαμάχη μεταξύ του σαουδοαιγυπτιακού συνασπισμού και του καθεστώτος των Χασιμιτών μετατράπηκε σε μάχη για την κατάκτηση-έλεγχο της ανεξάρτητης Συρίας. Επικράτησε η θεωρία ότι όποιος ελέγχει τη Συρία ελέγχει τον αραβικό κόσμο, λόγω της στρατηγικής της σημασίας ως κλειδιού του αραβικού εθνικισμού.

17

Βλ. σχετική ανάλυση στο Π. Γ. Βατικιώτης, Ισλάμ και Κράτος, Εκδόσεις Παπαζήση-ΕΛΙΑΜΕΠ, Αθήνα, 2000.

18

Henry Kissinger, ΗΠΑ, Αυτοκρατορία ή Ηγετική Δύναμη - Για μια Διπλωματία του 21ου αιώνα, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, 2002, σ. 252-253.

33

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

Ο Πόλεμος Ιράν - Ιράκ, κατά τη δεκαετία του 1980, που είχε ως αφορμή μια διαφορά στον Κόλπο, αποτελεί τη σημαντικότερη θρησκευτική διαμάχη στο εσωτερικό του Ισλάμ εδώ και πεντακόσια χρόνια. Μία από τις κατηγορίες που χρησιμοποιήθηκε εκ μέρους του Ιράν προκειμένου να αιτιολογηθεί ο πολυετής πόλεμος ήταν η πρόθεση των Ιρακινών να ανακαταλάβουν τις περιοχές του ιρανικού Χουζιστάν (Khouzistan), ονομαζόμενου επίσης Αραμπιστάν (Arabistan). Οι περιοχές αυτές, ευρισκόμενες σε πετρελαϊκές ζώνες, κατοικούνταν από Σιίτες Άραβες νομάδες. Στο όνομα του αραβικού εθνικισμού, ο Σαντάμ Χουσεΐν εξαπέλυσε έναν πόλεμο για ανακατάληψη των περιοχών αυτών, και ιδίως του Αμπαντάν, όπου και τα μεγάλα αποθέματα πετρελαίου. Παρά τα κοινά στοιχεία που συνδέουν τις αραβικές χώρες (κυρίως η θρησκεία και η γλώσσα) και παρά το γεγονός ότι συχνά συμμάχησαν μεταξύ τους, κυρίως στον αγώνα τους κατά του Ισραήλ, εμφανίζουν έντονες αντιθέσεις, που σε κάποιες περιπτώσεις φτάνουν σε σημείο πραγματικής εχθρότητας. Οι Πόλεμοι του Κόλπου (1991 και 2003) έχουν προκαλέσει σοβαρά ρήγματα στις σχέσεις των αραβικών χωρών, λόγω των διαφορετικών επιλογών στην εξωτερική πολιτική που ακολούθησαν. Στη δυτική Μεσόγειο, αξιοπρόσεκτη είναι η ένταση στις σχέσεις μεταξύ Αλγερίας και Μαρόκου, κυρίως λόγω του προβλήματος της Δυτικής Σαχάρας και της προσπάθειας ελέγχου της περιοχής αυτής. Σημαντικό στοιχείο στις ενδο-ισλαμικές σχέσεις αποτελεί η θέση του Ιράν και ειδικότερα οι σχέσεις του με τις αραβικές χώρες του Κόλπου. Η πολιτική της Τεχεράνης φαίνεται να ανησυχεί το σύνολο των χωρών του Κόλπου. Ιστορικά, το Ιράν θεωρεί τους Άραβες υπαίτιους για τη διάλυση της Περσικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 7ου αιώνα. Στη σημερινή εποχή, η επικράτηση των ιδεών της Ισλαμικής Επανάστασης, το πυρηνικό πρόγραμμα και οι επεμβάσεις της Τεχεράνης στα εσωτερικά των γειτονικών χωρών του Κόλπου συνθέτουν τους λόγους ανησυχίας του καθεστώτος Σαούντ στη Σαουδική Αραβία, παραδοσιακό αντίπαλο του Ιράν. Η κρίση που προέκυψε στη Συρία το 2011 ανέδειξε την έκταση και το βάθος των αντιθέσεων που υφίστανται στον ισλαμικό κόσμο και ειδικώς μεταξύ των Αράβων. Περισσότερες από τριάντα ομάδες διαφορετικών δογμάτων και θρησκευτικών σεκτών αντιπαρατέθηκαν με στόχο να αποκτήσουν τον έλεγχο της χώρας. Κάποιες από αυτές κατευθύνονταν ή ακόμη και ελέγχονταν απολύτως από εξωτερικές δυνάμεις (Ιράν, Τουρκία, Σαουδική Αραβία, ΗΠΑ, Ρωσία). Κάποιες άλλες, οι πιο φανατικές, κατευθύνονταν και ενισχύονταν από μη κρατικές οντότητες που συνήθως σχετίζονται με την τρομοκρατία.

34

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

ΙΣΛΑΜΙΚΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ Η άνοδος του αραβικού εθνικισμού στον 20ο αιώνα είχε περιορίσει την ισλαμική επιρροή, προκαλώντας ωστόσο την αντίθεσή της –ακόμη και ένοπλη– στα εκσυγχρονιστικά καθεστώτα. Ο σχετικά πρόωρος θάνατος του Νάσερ (1970) και η αδυναμία των επαναστατικών και εκσυγχρονιστικών καθεστώτων να επιτύχουν τις κοινωνικές κυρίως αλλαγές που επικαλέστηκαν, οδήγησε στη δημιουργία πολιτικού κενού, το οποίο προσπάθησε έκτοτε να καταλάβει το Πολιτικό Ισλάμ, που μέχρι τότε είχε υπερκεραστεί από τη λαϊκή δύναμη του αραβικού εθνικισμού. Οι πρόσφατες εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο (αυτό που απεκλήθη «Αραβική Άνοιξη») δεν οδήγησαν σε σημαντικές αλλαγές προς την κατεύθυνση της μόνιμης δημοκρατίας, παρά το ότι ανετράπησαν κάποιοι δικτάτορες. Ωστόσο, υπάρχει μια σειρά από νέες πραγματικότητες, όπως η άνοδος των Ισλαμιστών, το φάντασμα του σεχταρισμού και της ασφάλειας, καθώς και η μεταβαλλόμενη ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή.19

Άνοιξη ή Χειμώνας; Το ξέσπασμα της «Αραβικής Άνοιξης» το 2011 είχε ως αποτέλεσμα να συγκεντρωθεί το ενδιαφέρον και η προσοχή σε ισλαμικές ομάδες που επιδιώκουν την εγκαθίδρυση ισλαμικών κρατών σε χώρες που τις κυβερνούσαν κοσμικές εξουσίες. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της προσοχής κατευθύνθηκε σε χώρους που ήδη είχαν δημιουργήσει πολιτικές ομάδες, όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο, η οποία προκάλεσε ταραχή στη Δύση όταν το 2012, το Κόμμα Ελευθερίας και Δικαιοσύνης κέρδισε τον έλεγχο τόσο του Κοινοβουλίου όσο και της Προεδρίας της Αιγύπτου. Έτσι την «Αραβική Άνοιξη» τη διαδέχτηκε σταδιακά ένας «Ισλαμικός Χειμώνας», με κάποιες ίσως εξαιρέσεις. Τα κύρια χαρακτηριστικά της κατάστασης που έχει διαμορφωθεί στις αραβικές χώρες –μετά την «Άνοιξη»– είναι η ρευστότητα, η αστάθεια, η αβεβαιότητα, αλλά και σκληρές ένοπλες συγκρούσεις και αιματο19

Βλ. επίσης αναλυτικότερα στο: Η «Αραβική Άνοιξη» στις χώρες του Μαγρέμπ https://parisis.wordpress.com/

35

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

χυσία. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του πρωθυπουργού της Λωρίδας της Γάζας Ismail Haniyasaid, ο οποίος ανήκει στην οργάνωση Χαμάς και υποστηρίζει την αντιπολίτευση στο καθεστώς του Άσαντ, μιλώντας στους New York Times: «Χαιρετίζω όλους τους ανθρώπους της “Αραβικής Άνοιξης”, ή του “Ισλαμικού Χειμώνα”...».

Στη Συρία τα πράγματα εξελίχθηκαν ακόμη δυσκολότερα και πολυπλοκότερα. Μάλλον δεν υπήρξε καθόλου «άνοιξη», αλλά η χώρα πέρασε κατευθείαν σε έναν βαρύ «χειμώνα». Τα αντικρουόμενα συμφέροντα της ΕΕ και των ΗΠΑ με εκείνα της Ρωσίας και της Κίνας δεν επέτρεψαν την οποιαδήποτε δυναμική παρέμβαση των Ηνωμένων Εθνών. Τα πράγματα περιπλέκονται ακόμη περισσότερο εξαιτίας της υποστήριξης που παρέχει το Ιράν προς το καθεστώς Άσαντ, που οφείλεται, φαινομενικά τουλάχιστον, στο κοινό σιιτικό δόγμα-άξονα. Αυτό προκαλεί ανησυχίες στο Ισραήλ, ενώ ενδιαφέρον, για τα δικά τους διαφορετικά συμφέροντα, προβάλλουν η Τουρκία και η Σαουδική Αραβία. Στο τελευταίο βιβλίο μου που εκδόθηκε πριν δυόμισι χρόνια, σημείωνα: «Ο θρησκευτικός φανατισμός είναι το χειρότερο στοιχείο μιας κρίσης. Εκείνο που δημιουργεί φόβους

36

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

για την επόμενη ημέρα στη Συρία είναι η δράση των ανεξέλεγκτων ομάδων –μη κρατικών δρώντων– η οποία μπορεί να εξελιχθεί σε σφαγές.»20 Θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι Ισλαμιστές δεν διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στις αραβικές εξεγέρσεις του 2011. Απεκόμισαν όμως πολιτικά οφέλη. Ισλαμικά κόμματα έλαβαν τον μεγαλύτερο αριθμό ψήφων στις εκλογές που διεξήχθησαν. Ο λόγος είναι ότι αφενός ήταν καλύτερα οργανωμένα και προετοιμασμένα έναντι των κοσμικών κομμάτων, αφετέρου ότι πρόσφεραν τη μόνη εφικτή διέξοδο για κάθε Άραβα ο οποίος ήταν δυσαρεστημένος με τις επικρατούσες πολιτικές ή κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες. Η περίπτωση των Σαλαφιστών της Αιγύπτου είναι αποκαλυπτική. Όπως και η Μουσουλμανική Αδελφότητα, βρέθηκαν απροετοίμαστοι όταν η λαϊκή αναταραχή σε μεγάλο βαθμό καθοδηγήθηκε από φιλελεύθερες ομάδες νέων. Αν και τελικά κατάφεραν να επισκιάσουν τις, σε μεγάλο βαθμό, μη-ισλαμικές δυνάμεις, που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην αποπομπή του τότε Προέδρου Χόσνι Μουμπάρακ, δεν διέθεταν τον πολιτικό μηχανισμό που είχε αναπτύξει η Αδελφότητα κατά τη διάρκεια 80 περίπου ετών. Οι νίκες των Ισλαμιστών, το 2012, στις εκλογές της Αιγύπτου, της Λιβύης και της Τυνησίας έθεσαν υπό αμφισβήτηση το ρόλο του Ισλάμ και της δημοκρατίας. Για κάποιους, το Ισλάμ θα είναι πάντοτε ασυμβίβαστο με τη δημοκρατία. Για άλλους, το Ισλάμ είναι συμβατό με τη δημοκρατία, επειδή πιστεύουν ότι αυτό μπορεί να τοποθετηθεί μέσα στο τρέχον κοινωνικό πλαίσιο και να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις μιας σύγχρονης δημοκρατίας. Η Λιβύη, μετά την ανατροπή και το θάνατο του Καντάφι, βυθίσθηκε στη σύγχυση. Η χώρα παραδόθηκε σε συμμορίες και αντίπαλες φυλές, αποφασισμένες να υπερασπιστούν με τα όπλα το τοπικό κτήμα τους και την πρόσβασή τους στα πετρελαϊκά εισοδήματα. Η ανάπτυξη τρομοκρατικών ισλαμιστικών ομάδων, η ενίσχυση του ρόλο τους και η συνεργασία τους με το αποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος, δημιουργούν ένα νέο περιβάλλον, με προφανείς συνέπειες στην αστάθεια της περιοχής κα την ασφάλεια της Ευρώπης. Γεγονός είναι ότι, μετά την εξέγερση στις αραβικές χώρες, που απεκλήθη «Αραβική Άνοιξη», το Πολιτικό Ισλάμ καθίσταται όλο και ισχυρότερο στον σουνιτικό κόσμο. Το ερώτημα που τίθεται είναι αν θα καθίσταται και μετριοπαθές αναλαμβάνοντας την εξουσία. Εκκινώντας από το Ισλαμικό Μέτωπο Σωτηρίας (FIS) στην Αλγερία, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) στην Τουρκία, το Κόμμα Ελευθερίας και Δικαιοσύνης (FJP) στην Αίγυπτο – το οποίο βέβαια ανετράπη από τον Στρατό -, την Ennahda στην Τυνησία, τη Χαμάς στη Γάζα και την 20

Παρίσης Ιωάν., Η ΚΑΘ’ ΗΜΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑ – Γεωστρατηγική Ανάλυση της Μεσογείου, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, 2013.

37

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

ενδεχόμενη επικράτηση στο μέλλον ισλαμικών κομμάτων στη Λιβύη και στη Συρία, το πολιτικό τοπίο στη Μέση Ανατολή υφίσταται βαθιές μεταβολές. Η εκτίμηση για τις επόμενες δεκαετίες, σύμφωνα με το National Intelligence Council των ΗΠΑ, είναι ότι οι μελλοντικές αποφάσεις των ισλαμικών κομμάτων θα προσανατολίζονται σταδιακά προς την αγορά, την ενδυνάμωση της επιχειρηματικότητας των νεότερων –αυτών που θα αποτελούν τη «νέα φρουρά» των Αδελφών Μουσουλμάνων– και άλλων οι οποίοι θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ανάπτυξη της οικονομίας. Αυτό θα έχει φυσικά τις επιπτώσεις του στην κοινωνία, όπου θα μπορούσε να αναπτυχθεί μια αντίληψη «κοινωνίας των πολιτών», η οποία θα αρχίσει να παράγει ένα νέο πολιτικό προσωπικό, με ηγέτες που θα διαθέτουν την ικανότητα ρεαλιστικής προσέγγισης της επιχειρηματικότητας και των κοινωνικών ζητημάτων, θέματα για τα οποία τα αυταρχικά καθεστώτα των προηγούμενων δεκαετιών αποδείχθηκαν δύσκαμπτα. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι η «Ισλαμική Δημοκρατία» θα μεταλλαχθεί με το χρόνο σε μια ποικιλία πολιτικών αποχρώσεων.21 Ωστόσο, οι εξελίξεις στον χώρο του Ισλάμ, δεν δικαιώνουν μάλλον τις ανωτέρω κάπως αισιόδοξες εκτιμήσεις. Ο θρησκευτικός φανατισμός και η βία αποτελούν τα κύρια χαρακτηριστικά της ισλαμικής έκφρασης, κυρίως στη Μέση Ανατολή. Μπορεί προς το παρόν να εμφανίζεται ως ένας ενδο-ισλαμικός εμφύλιος, όμως ο κίνδυνος μεταφοράς της βίας στην Ευρώπη είναι υπαρκτός. Υπάρχουν διαφορές μεταξύ Ισλάμ, Ισλαμιστών και ένοπλων Ισλαμιστών αναφέρει ο πλοίαρχος-ιατρός του Αμερικανικού Ναυτικού Youssef H. Aboul-Enein.22 Οι τελευταίοι «παίρνουν θραύσματα από την ισλαμική ιστορία και θεολογία και τα υφαίνουν μεταξύ τους σε μια στενή, ψευδο-πνευματική ιδεολογία, προκειμένου να δικαιολογήσουν τη βία εναντίον μουσουλμάνων και μη μουσουλμάνων».

Η πλευρά της τρομοκρατίας Έχει από παλιά διαπιστωθεί ότι τα ισλαμικά κινήματα αναπτύσσονταν για κοινωνικούς λόγους, ως αντίδραση στα αυταρχικά εθνικιστικά καθεστώτα, που συνδυάζοντας αυταρχισμό και διαφθορά απέτυχαν να προσφέρουν ευημερία και προοπτικές στη νέα γενιά, που παραδέρνει στην ανεργία και στην περιθωριοποίηση. Το μόνο καταφύγιο απέναντι στην απελπισία της νεολαίας ήταν τα τζαμιά. Και βέβαια η αποικιοκρατία, με τις ισορροπίες που δημιούργησε και τις καταβολές που άφησε πίσω της, φέρει μέρος της ευθύνης για τη σημερινή εξέλιξη.

21 22

Global Trends 2030: Alternative Worlds, National Intelligence Council, December 2012.

Youssef H. Aboul-Enein, Militant Islamist Ideology: Understanding the Global Threat, Naval Institute, 2010.

38

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

H Aλγερία και η Αίγυπτος αποτελούν σαφή παραδείγματα στο θέμα αυτό. Η κατάργηση των κοινωνικών ελευθεριών εδώ και δεκαετίες αύξησε την αντίδραση των Ισλαμιστών αλλά και το κύμα των νέων κυρίως, που εντάχθηκαν στις τάξεις τους. Τα λόγια μιας Αλγερινής είναι χαρακτηριστικά: «Νιώθουμε ως όμηροι ανάμεσα στη βία της αυταρχικής εξουσίας και στη βία των Ισλαμιστών, οι οποίοι ιδιοποιούνται το Ισλάμ διαστρέφοντάς το, κάνοντάς το να απορρίπτει τις άλλες πολιτιστικές συμβολές, ενώ η περίοδος ακτινοβολίας του Ισλάμ ήταν όταν κυριαρχούσε η ανοχή και ήταν δυνατός ο διάλογος».23 Η τρομοκρατία, σε συνδυασμό με το ισλαμιστικό κίνημα, αποτελεί την κύρια απειλή για τα κράτη της Ευρώπης, συνδυαζόμενη μάλιστα με την παράνομη μετανάστευση και τη διακίνηση όπλων. Οι Ισλαμιστές, μαζί με το Πολιτικό τους Ισλάμ, έχουν καταστεί το κύριο αντιπολιτευτικό ρεύμα στις περισσότερες χώρες του μουσουλμανικού κόσμου. Είναι επίσης ισχυροί μεταξύ της ισλαμικής διασποράς στην Ευρώπη, όπου το ιδεολογικό τους υπόβαθρο είναι υπολογίσιμο, καθώς οι νέοι μουσουλμάνοι που δεν είναι ενσωματωμένοι στις τοπικές κοινωνίες, αλλά βρίσκονται στο περιθώριο, είναι ευάλωτοι στην ισλαμιστική έκφραση της μουσουλμανικής θρησκείας. Ο Bassam Tibi, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Goettingen, μουσουλμάνος μετανάστης ο ίδιος, γράφει: «Η ιδεολογία του Πολιτικού Ισλάμ διαχέεται από ένα διεθνές κίνημα με στρατιωτική πτέρυγα, που επίσης υπάρχει στην Ευρώπη. Το Ισλάμ, έχοντας καταληφθεί από τους Ισλαμιστές, οι οποίοι διακηρύσσουν ότι είναι οι αυθεντικοί εκπρόσωποι της “αληθινής φωνής του Ισλάμ”, επηρεάζει την Ευρώπη κατά δύο τρόπους: πρώτον, υπάρχει μια διασπορά του Ισλάμ στην Ευρώπη και, δεύτερον, η γειτονιά της Ευρώπης περιλαμβάνει μεγάλα τμήματα του κόσμου του Ισλάμ. Οι Ισλαμιστές επιδιώκουν να χρησιμοποιήσουν την ΕΕ ως “ενδοχώρα” για τη δράση τους».24 Παράλληλα, εκμεταλλεύονται πλήρως το δημοκρατικό πλαίσιο και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις ευρωπαϊκές χώρες και τις ιδέες της «ανεκτικότητας» και της «πολυπολιτισμικότητας», ενώ δαιμονοποιούν τις εις βάρος τους κριτικές ως «ισλαμοφοβία», επισημαίνει επίσης ο Bassam Tibi. Από γεωπολιτική άποψη μπορούμε να διακρίνουμε στον ευρωπαϊκό χώρο, έναν «ισλαμικό άξονα», ο οποίος στηρίζεται σε τρία σημεία: (α) στον κόσμο του Ισλάμ, που στην πλειονότητά του ταυτίζεται με τον αραβικό κόσμο, (β) στη Δύση, υπό την ευρεία έννοια του όρου και το είδος των σχέσεων που έχουν διαμορφωθεί με το Ισλάμ, και (γ) στη μουσουλμανική διασπορά στην Ευρώπη, την 23

Εισηγήσεις στο Συνέδριο για τον Ευρω-Αραβικό Διάλογο, Γρανάδα, 20-22 Μαΐου 1995. Οικονομικός Ταχυδρόμος, 6/6/1995.

24

Bassam Tibi, Violence and Religious Fundamentalism in Political Islam. The New Irregular War, EKEM, Paper11/June 2008, Αθήνα, 2008, σ. 52 και 79.

39

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

οποία οι Ισλαμιστές έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν για να καλύπτουν τις δραστηριότητές τους. Ένας παράγων λοιπόν που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπ’ όψιν για τις σχέσεις της Ευρώπης με τον αραβικό-ισλαμικό κόσμο είναι ο σημαντικός αριθμός μουσουλμάνων που βρίσκονται εγκατεστημένοι στις ευρωπαϊκές χώρες. Ο μουσουλμανικός πληθυσμός στις δυτικο-ευρωπαϊκές χώρες αυξάνει συνεχώς, και εφόσον συνεχιστούν οι ρυθμοί μετανάστευσης, αλλά και οι δείκτες γονιμότητας των μουσουλμάνων που διαβιούν σ’ αυτές, αναμένεται ότι το 2025 οι μουσουλμάνοι στη Δυτική Ευρώπη θα μπορούσαν να φτάσουν τα 20-30 εκατομμύρια.25 Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι μετανάστες αυτοί δεν έχουν ενταχθεί στον κορμό των κοινωνιών στις οποίες διαβιούν. Αν και οι κοινότητες των μεταναστών είναι απίθανο να αποκτήσουν σημαντική κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, μέχρι το 2025, ώστε να υπαγορεύουν τις θέσεις τους τόσο σε εσωτερικής όσο και σε εξωτερικής φύσης υποθέσεις, τα θέματα που σχετίζονται με το Ισλάμ θα αποκτήσουν αυξημένη σημασία και θέση στην ευρωπαϊκή πολιτική ατζέντα, εκτιμά το National Intelligence Council των ΗΠΑ, στην Έκθεσή του για τον κόσμο του 2025.26 Επιπλέον, με δεδομένο ότι δεν είναι δυνατόν να ελεγχθεί η προέλευση και η ενδεχόμενη σχέση τους με ισλαμιστικά ή τρομοκρατικά κυκλώματα, συνιστούν εν δυνάμει κίνδυνο για την ασφάλεια της Ευρώπης. Στις περιπτώσεις αυτές θα πρέπει να προστεθούν και εκείνοι που, ενώ έχουν γεννηθεί και ζουν στην Ευρώπη, στρατολογούνται από τέτοια κυκλώματα, όπως αποδείχθηκε στην υπόθεση του τρομοκρατικού κτυπήματος στο Μετρό του Λονδίνου.

Η εμφάνιση του «Ισλαμικού Κράτους» Το αποκαλούμενο «Ισλαμικό Κράτος» (ISIS), πέραν των εγκληματικών πράξεων, έχει φέρει ανατροπές στη συνολική στρατηγική κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Το ISIS έχει κάποια χαρακτηριστικά που το διαφοροποιούν από άλλες τρομοκρατικές οργανώσεις, ενώ, παράλληλα, το καθιστούν σημαντικότερη απειλή από ότι εκείνη άλλων τζιχαντιστικών ομάδων. Τα χαρακτηριστικά αυτά εντοπίζονται κυρίως στα εξής: Πρώτον: Έχει αποκτήσει τον έλεγχο συγκεκριμένης εδαφικής έκτασης. Παρά τις φρικαλεότητες στις οποίες προβαίνουν τα μέλη του, έχει επιτύχει να παρέχει μια ποικιλία υπηρεσιών κοινής ωφέλειας στον πληθυσμό, όπως ηλεκτρική ενέργεια, ύδρευση, μεταφορές και άλλες εμπορικές και οικονομικές δραστηριότητες.

25

Global Trends 2025: A Transformed World, National Intelligence Council, USA, November 2008, σ. 25.

26

Όπ. αν.

40

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

Πρόκειται για περιοχές τις οποίες οι κυβερνήσεις της Συρίας και του Ιράκ εγκατέλειψαν λόγω αδυναμίας ελέγχου ή οι λοιπές δυνάμεις ασφαλείας και ανταρτικές οργανώσεις δεν μπορούσαν να ελέγξουν. Δεύτερον: Ο έλεγχος μεγάλου αριθμού πληθυσμού δίνει στο ISIS τη δυνατότητα στρατολόγησης νέων μελών, κυρίως από το μεγάλο ποσοστό των νέων στις χώρες αυτές, κάτω των 30 ετών. Τρίτον: Ο έλεγχος εδάφους εξασφαλίζει ασφαλές καταφύγιο στο οποίο μπορεί να εγκαθίσταται, να σχεδιάζει, να εκπαιδεύει και να στρατολογεί και γενικώς να το χρησιμοποιεί ως βάση ων δραστηριοτήτων του. Τέταρτον: Έχει χρήματα που εκτιμώνται σε εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια. Είναι ο πλουσιότερος τρομοκρατικός οργανισμός που εμφανίσθηκε ποτέ. Τα χρήματα προέρχονται από τράπεζες σε πόλεις που καταλήφθηκαν, όπως η Μουσούλη, από λαθρεμπόριο, απαγωγές για απόκτηση λύτρων, προσφορές από πλούσιους ισλαμιστές και, επίσης, την πώληση πετρελαίου από διάφορες περιοχές που κατέλαβαν. Η διάθεση του πετρελαίου γίνεται μέσω της μαύρης αγορά, μέσω πελατών στην Τουρκία, το Ιράκ και τον Λίβανο και αποδίδει στο ISIS ημερήσιο εισόδημα 1-3 εκατομμυρίων δολαρίων. Πέμπτον: Έχει μέσα προσέγγισης δυτικών στόχων, κυρίως λόγω της δυνατότητας να στρατολογεί μεγάλο αριθμό Ευρωπαίων πολιτών. Αυτοί, έχοντας ευρωπαϊκά διαβατήρια, μπορούν να κινούνται ελεύθερα σε όλη την ΕΕ. Επιπλέον, έχει τη δυνατότητα να αποστείλει μαχητές στην Ευρώπη ανάμεσα στις εκατοντάδες και χιλιάδες των λαθρομεταναστών που περνούν από την Αφρική στην Ευρώπη. Είναι κάτι που εκφράσθηκε ήδη ως απειλή κατά της Ευρώπης. Όπως δείχνουν τα πράγματα, προς το παρόν καμία άλλη τρομοκρατική οργάνωση δεν διαθέτει τις προαναφερθείσες προϋποθέσεις. Ωστόσο η οργάνωση Ansar al-Sharia στη Λιβύη, όπως και η al-Shabab στη Σομαλία, είναι ενδεχόμενο να εξελιχθούν σε μεγαλύτερες και πιο επικίνδυνες τρομοκρατικές οντότητες, αναπαράγοντας τις φιλοδοξίες του ISIS για ίδρυση κράτους. Η Ansar al Sharia, με δύναμη που ίσως φθάνει τους 5.000, επιχειρεί κυρίως στην περιοχή της Βεγγάζης, και έχει δεσμούς με το ISIS. Ομώνυμη οργάνωση υπάρχει και στην Τυνησία με δύναμη 1.000 μαχητών, την οποία η κυβέρνηση της χώρας κατηγορεί ως εμπλεκόμενη στην πρόσφατη δολοφονία ξένων τουριστών.27 Η επιρροή του ISIS επεκτείνεται σταδιακά, από το αρχικό κέντρο του της Συρίας, σε εξτρεμιστικές ομάδες που έχουν την έδρα τους στη βόρεια Αφρική. Μπορούμε να θεωρήσουμε ως βέβαιο ότι ένας αριθμός μαχητών του ISIS, που είχαν μεταβεί στη Συρία από τις χώρες της βόρειας Αφρικής, επέστρεψαν στις 27

The ISIS Study Group (USA)

41

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

πατρίδες τους με σκοπό να οργανώσουν παρακλάδια του ISIS, στρατολογώντας ντόπιους μαχητές ή εκείνους που φθάνουν στη Λιβύη από διάφορες χώρες. Η επέκταση του ISIS και άλλων τζιχαδιστικών ομάδων διευκολύνεται από την ανυπαρξία κράτους στη Λιβύη, η σημαντική γεωστρατηγική θέση της οποίας παρέχει ιδανικές ευκαιρίες για περαιτέρω εξάπλωσή τους και αποσταθεροποίηση ολοκλήρου της Βόρειας Αφρικής καθώς και της περιοχής του Σαχέλ στο νότο. Ο επόμενος στόχος θα μπορούσε να είναι η Τυνησία, όπου η κατάσταση εμφανίζεται εύθραυστη. Η εγγύτητα προς την Ευρώπη και ο μεγάλος αριθμός Λίβυων, που ήδη κατοικούν σε ευρωπαϊκές χώρες, καθιστούν τη Λιβύη εξαίρετη περιοχή για εκτόξευση τρομοκρατικών επιθέσεων κατά της «Γηραιάς Ηπείρου». Το πέρασμα χιλιάδων παράνομων μεταναστών, από τις ακτές της Λιβύης στην Ιταλία, δίνει στους τζιχαδιστές τη δυνατότητα να περνούν εύκολα τα ευρωπαϊκά σύνορα. Είναι, προφανώς, αδύνατο να εμποδιστεί η είσοδος λίγων τρομοκρατών που θα διεισδύουν μεταξύ των χιλιάδων μεταναστών. Οι ομάδες των τζιχαδιστών στην περιοχή του Μαγρέμπ και ευρύτερα έχουν δυνατότητα ελέγχου πληθυσμών, ενώ δεξαμενές νέων ανθρώπων, από όπου θα ήταν δυνατόν να στρατολογήσουν οι ομάδες αυτές, υπάρχουν, πράγματι, σε όλες τις χώρες της περιοχής. Αλγερία, Λιβύη, Τυνησία, Μάλι, Νιγηρία, καταρχήν, όλες παρουσιάζουν δημογραφικούς ρυθμούς και επίπεδα ανεργίας νέων που θα μπορούσαν θεωρητικά να αποτελέσουν στόχους για μακράς κλίμακας εκστρατείες στρατολόγησης.

42

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ Ο θρησκευτικός φανατισμός που εμφανίζεται σε όλο τον χώρο της Μέσης Ανατολής είναι το χειρότερο στοιχείο μιας κρίσης. Οι εξεγέρσεις των τελευταίων ετών στον αραβικό κόσμο δημιούργησαν μια σειρά από νέες πραγματικότητες, όπως η άνοδος των Ισλαμιστών, το φάντασμα του σεχταρισμού και της ασφάλειας, καθώς και η μεταβαλλόμενη ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή. Εκείνο κυρίως που δημιουργεί φόβους είναι η δράση των ανεξέλεγκτων ομάδων –μη κρατικών δρώντων–, η οποία συχνά εξελίσσεται σε σφαγές. Έγραφα το 201328: «Η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική θα συνεχίσουν να αποτελούν, από γεωπολιτική άποψη, σημαντική περιοχή, τόσο εξαιτίας της σημασίας του πετρελαίου για την παγκόσμια οικονομία όσο και λόγω των απειλών που μπορεί να προέλθουν από την αστάθεια στην περιοχή αυτή. (…) Είναι πολύ δύσκολο να υποθέσει κανείς ότι η κατάσταση στη Μέση Ανατολή θα φτάσει σε κάποια λύση χωρίς μια γενική και ευρεία σύρραξη.» Δυστυχώς παρατηρούμε ότι όλα κινούνται προς τα εκεί: την «γενική και ευρεία σύρραξη». Σήμερα στην περιοχή αυτή υπάρχουν τέσσερις ακυβέρνητες πολιτείες (Συρία, Λίβανος, Ιράκ και Λιβύη), στις οποίες θα μπορούσε να προστεθεί και μία πέμπτη – η Υεμένη. Η εντάσεις και οι συρράξεις – εμφύλιες ή καθοδηγούμενες από εξωτερικές δυνάμεις – δημιουργούν μια χαώδη κατάσταση και απουσία κρατικών δομών, παρέχοντας το κατάλληλο έδαφος για βιαιοπραγίες, εγκληματικές πράξεις και ανυπολόγιστες καταστροφές, με εκατομμύρια δυστυχισμένων ανθρώπων που αναζητούν καταφύγιο και συνθήκες επιβίωσης. Σύμφωνα με το Εθνικό Συμβούλιο Πληροφοριών των ΗΠΑ29, το μέλλον της Μέσης Ανατολής εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τις πολιτικές εξελίξεις στην περιοχή. Εάν η «Ισλαμική Δημοκρατία» διατηρήσει την εξουσία στο Ιράν και είναι σε θέση να αποκτήσει πυρηνικά όπλα, στη Μέση Ανατολή θα δημιουργηθεί ένα εξαιρετικά ασταθές περιβάλλον. Από την άλλη, η ενδεχόμενη κατάρρευση του Οίκου των Σαούντ στη Σαουδική Αραβία θα μπορούσε να σπείρει τον όλεθρο στην οικονομία της περιοχής, ενώ η ανάληψη της εξουσίας από μια ριζοσπαστική ισλαμική κυβέρνηση στην Αίγυπτο θα μπορούσε να επιδεινώσει τις περιφερειακές εντάσεις σε διάφορα μέτωπα.

28

Παρίσης Ιωάν., Η ΚΑΘ’ ΗΜΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑ – Γεωστρατηγική Ανάλυση της Μεσογείου, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, 2013 (σελ. 326).

29

Global Trends 2025: A Transformed World, National Intelligence Council, USA, November 2008.

43

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

Τα σκληροπυρηνικά αυταρχικά καθεστώτα που είχαν επικρατήσει για χρόνια στην περιοχή της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, εξυπηρέτησαν τη Δύση ως αξιόπιστοι εγγυητές της σταθερότητας, αποτρέποντας την επέκταση του ριζοσπαστικού Ισλάμ και ελέγχοντας την εισροή των μεταναστών. Σε αρκετές περιπτώσεις οι χώρες της Δύσης υποστήριξαν σθεναρά τη διατήρηση ισχυρών και βάναυσων καθεστώτων, ικανών ωστόσο να διατηρήσουν την ειρήνη για χάρη ενός συμμάχου: του Ισραήλ. Η δράση του ISIS και η γενικότερη ανάφλεξη που προκαλεί συνιστούν τον μεγαλύτερο κίνδυνο για τη σταθερότητα στο Ιράκ, μετά την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων στα τέλη του 2011. Ο κατακερματισμός κατά μήκος των εθνικών και θρησκευτικών γραμμών στο Ιράκ και στη Συρία θα μπορούσε να οδηγήσει σε αναδιάταξη των σημερινών συνόρων που όμως θα συνέβαλε στη γενικότερη αστάθεια. Η έκρηξη του επικίνδυνου μείγματος στη Λιβύη, όποτε συμβεί, θα έχει σοβαρές επιπτώσεις σε γειτονικές χώρες, και στην νότια ακτή της Ευρώπης φυσικά. Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι Μεγάλες Δυνάμεις, αλλά και οι οργανώσεις του αραβικού κόσμου, όπως ο Αραβικός Σύνδεσμος, οφείλουν να έχουν σαφή στρατηγική και να μην είναι θεατές της καταστροφής. Το νότιο θαλάσσιο σύνορο της Ευρώπης, η Μεσόγειος, συνιστά μία από τις σημαντικότερες πύλες εισόδου στην Ευρώπη για όλους εκείνους που προσπαθούν να εισέλθουν σ’ αυτήν. Το ερώτημα που τίθεται είναι: ποιος θα αντιμετωπίσει την απειλή κατά της θαλάσσιας ασφάλειας στη μεσογειακή περιοχή, αν το ISIS, χρησιμοποιώντας ως βάση τη Λιβύη ή και την Τυνησία, προβαίνει σε πειρατικές ενέργειες απειλώντας τις θαλάσσιες γραμμές συγκοινωνιών ή ενεργειακές υποδομές; Δεν υπάρχει μάλλον αμφιβολία ότι το πρόβλημα θα κληθούν να λύσουν ναυτικές δυνάμεις των ευρωπαϊκών κρατών και το ΝΑΤΟ. Ήδη, η ΕΕ έχει αναπτύξει ανάλογη ναυτική επιχείρηση η οποία όμως έχει οπωσδήποτε ανάγκη επέκτασης, τόσο ως προς τη δύναμη όσο και ως προς την αποστολή. Οι Ευρωπαίοι γείτονες του αραβικού κόσμου στο Βορρά δεν είναι δυνατόν να παραμείνουν αδιάφοροι για ό,τι συμβαίνει στην περιοχή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πολύ ανήσυχη για την κατάσταση στις χώρες του Μαγκρέμπ και της ανατολικής Μεσογείου. Στο μέτωπο της ασφάλειας, ανησυχεί για τη νέα εισροή μεταναστών από τη νότια ακτή της Μεσογείου, που διευρύνεται όσο η κατάσταση επιδεινώνεται. Ανησυχεί, επίσης, για τη διακίνηση ναρκωτικών και όπλων από το Νότο, που προορίζονται για τρομοκρατικές ενέργειες στο έδαφός της, καθώς και για την ασφάλεια των υπηκόων της στην Αφρική. Η απειλή μεγαλώνει από το γεγονός ότι οι χώρες του Μαγκρέμπ έχουν καταστεί περιοχή διέλευσης μεταναστών προερχόμενων από χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής.

44

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

Για την αντιμετώπιση της απειλής από το Νότο, η Ευρώπη ανέλαβε δράση σε δύο κατευθύνσεις: στην ασφάλεια και στην αναπτυξιακή βοήθεια. Η πτυχή της ασφάλειας για την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης εκδηλώνεται με διάφορες μορφές: οικονομική βοήθεια για τις χώρες καταγωγής και διέλευσης, συμφωνίες επανεισδοχής, συνεργασία στην επιβολή του νόμου και στην ανταλλαγή πληροφοριών. Ωστόσο, η εξέλιξη της σύρραξης στη Συρία δημιούργησε νέα κύματα προσφύγων προς την Ευρώπη, κυρίως στην ανατολική Μεσόγειο, από την πλευρά της Ελλάδας. Όλοι σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν κατανοήσει ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος δεν αποτελεί αποκλειστική υποχρέωση των παρακτίων κρατών που δέχονται τα κύματα των μεταναστών ή προσφύγων αλλά πρόκειται για συλλογική υποχρέωση όλων των κρατών-μελών της Ένωσης ως συνόλου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει άλλη εναλλακτική λύση πέραν του να αντιδρά στις προκλήσεις συλλογικά. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει την όσο το δυνατόν στενότερη συνεργασία των αραβικών χωρών της μεσογειακής περιοχής για την καταπολέμηση των δράσεων των τρομοκρατικών ομάδων. Φαίνεται όμως ότι οι χώρες αυτές, αντιμετωπίζοντας οι περισσότερες το πρόβλημα και στο εσωτερικό τους, δεν έχουν μεγάλες δυνατότητες να συνεισφέρουν στην προσπάθεια αυτή. Εν τω μεταξύ οι πληροφορίες για την ανάπτυξη της τρομοκρατίας στη Βόρεια Αφρική είναι δυσοίωνες, με κύριο στοιχείο τη διείσδυση του ISIS στην περιοχή αυτή. Πώς μπορεί να χρησιμοποιήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση την ισχύ της για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και των απειλών στη μεσογειακή περιοχή; Προφανώς αυτά είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν με τη χρήση της στρατιωτικής ισχύος, στο μέτρο που δεν αποτελούν καταρχήν στρατιωτικές απειλές. Σε αντίθεση προς την αμερικανική αντίληψη και πρακτική, στην Ευρώπη υπάρχει σχεδόν ομοφωνία για το ότι οι ένοπλες δυνάμεις θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ως έσχατο μέσο, αφού προηγουμένως έχουν χρησιμοποιηθεί άλλα μέσα «ήπιας» ισχύος, πολιτικά και διπλωματικά. Το ίδιο το κείμενο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Ασφάλειας δίνει μεγάλο βάρος στην προληπτική χρήση της ισχύος και όχι στη διεξαγωγή μονομερών προληπτικών πολέμων. Η «ήπια» ισχύς αποτελεί χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής στρατηγικής αντίληψης.

45

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

46

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Aboul-Enein Youssef H., Militant Islamist Ideology: Understanding the Global Threat, Naval Institute, 2010. Βατικιώτης Π. Γ., Ισλάμ και Κράτος, Εκδόσεις Παπαζήση-ΕΛΙΑΜΕΠ, Αθήνα, 2000.

Buzan Barry, “New Patterns of Global Security in the Twenty-first Century”, International Affairs, 1991. Γιούλτσης Β., «Το Ισλάμ ως θρησκεία και κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Η σύγκρουσή του με τη Δύση», Στρατιωτική Επιθεώρηση, τ. 17ο, 2006.

Dekmejian R. Hrair, Επαναστατημένο Ισλάμ. Ο Φονταμενταλισμός στον Αραβικό Κόσμο, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2007, Hourani Albert. H., Syria and Lebanon, A Political Essay, Lebanon Bookshop, Oxford University Press, Beirut, 1968.

Global Trends 2025: A Transformed World, National Intelligence Council, USA, November 2008.

Global Trends 2030: Alternative Worlds, National Intelligence Council, December 2012.

Karim H. Karim, Η Ισλαμική Απειλή, τα Μέσα Ενημέρωσης και η Παγκόσμια Βία, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 2001.

Kissinger Henry, ΗΠΑ, Αυτοκρατορία ή Ηγετική Δύναμη - Για μια Διπλωματία του 21ου αιώνα, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, 2002. Μααλούφ Αμίν, Οι Σταυροφορίες από τη Σκοπιά των Αράβων, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, 1993. Μάζης Ιωάννης, «Η αραβο-ισραηλινή σύγκρουση και η γεωπολιτική της Ανατολικής Μεσογείου στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα», ΕΛΙΑΜΕΠ, OP01.005, 2001.

Nye Joseph S. Jr., “A Smarter Superpower”, Foreign Policy, May/June 2007. Παρίσης Ιωάννης, Η ΚΑΘ’ ΗΜΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑ – Γεωστρατηγική Ανάλυση της Μεσογείου, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, 2013.

Rabinovich Itamar, Syria Under The Ba’th 1963-1966, the Army - Party Symbiosis,

47

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

Tibi Bassam, Violence and Religious Fundamentalism in Political Islam. The New Irregular War, EKEM, Paper11/June 2008, Αθήνα, 2008.srael Universities Press, Jerusalem, 1972. Χατζηκωνσταντίνου Κώστας, «Η άνοδος του ισλαμικού φονταμενταλισμού στις νότιες ακτές της Μεσογείου», ΕΕΕυρΔ, Ειδικό Τεύχος, 1997.

48

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΙΣΛΑΜ ΣΤΗΝ ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, Ιωάν. Παρίσης

The Academy for Strategic Analyses (ASA) is an independent non-profit scientific and research institution, a think-tank, based in Athens. It was founded in 2014, by scientists from the Hellenic Armed Forces and Hellenic Security Corps, who hold a PhD or holders of other high level qualifications, with rich scientific, research and writing work and collaboration with Greek and foreign universities, research centres and institutes, in various scientific fields.

Moreover distinguished personalities from military, diplomatic and academic areas and other high-profile scientists became members of the Academy.

The main task of the ASA is the development of scientific work and activities in the field of Strategic Studies, Defense, Security and Foreign Policy, the elaboration of scientific analyses, research and studies, as well as the provision of specialized advisory and educational services in those issues, at national, European and international levels.

In this framework, the Academy's activities are developed within scientific areas, such as: (a) Analysis of strategic environment, (b) Analysis of the Defense and Security Policy, (c) System analysis, technology and economy, (d) Operational research, command and control.

The Academy will cooperate with international organizations, academic-scientific institutions and other centers of scientific research with a related object, as well as with authoritative scientists, militaries, diplomats, etc., especially in the Euro-Atlantic and the wider Mediterranean environment.

10, Feidiou str.10678 ATHENS www.acastran.org asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

49

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 30

Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ www.acastran.org, asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

50

ISSN: 2407-9863