Κείμενο Εργασίας 9

ISSN: 2407-9863 ISSN: 2407-9863

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

9

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ Δρ. Ιωάννης Χ. Αζναουρίδης

ΤΟΜΕΑΣ Γ’

1

Φεβρουάριος 2014

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

Η Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ), είναι ανεξάρτητος επιστημονικός - ερευνητικός φορέας, μια «δεξαμενή σκέψης», με νομική μορφή αστικού σωματείου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που ιδρύθηκε το 2014 με έδρα την Αθήνα. Τα ιδρυτικά μέλη και τη βάση των μελών της ΑΣΑ αποτελούν επιστήμονες που προέρχονται από τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας, που είναι διδάκτορες ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων ή κάτοχοι άλλων υψηλού επιπέδου τίτλων σπουδών, με πλούσιο επιστημονικό, ερευνητικό και συγγραφικό έργο και συνεργασία με ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, κέντρα μελετών και ινστιτούτα, σε διάφορα επιστημονικά πεδία. Επίσης, μέλη της ΑΣΑ είναι προσωπικότητες του διπλωματικού και ακαδημαϊκού χώρου και άλλοι επιστήμονες υψηλού κύρους με επιστημονική δραστηριότητα σε γνωστικά αντικείμενα τα οποία συνάδουν προς τους σκοπούς της. Σκοπός της ΑΣΑ είναι η ανάπτυξη επιστημονικού έργου και δράσεων στα πεδία των Στρατηγικών Σπουδών, της Άμυνας, της Ασφάλειας και της Εξωτερικής Πολιτικής, η εκπόνηση επιστημονικών αναλύσεων, ερευνών και μελετών καθώς και η παροχή εξειδικευμένων συμβουλευτικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών στα παραπάνω πεδία, σε φορείς του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα και σε φυσικά πρόσωπα, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Για την υλοποίηση των στόχων της η ΑΣΑ έχει οργανώσει τέσσερεις Επιστημονικούς Τομείς: (1) Ανάλυσης Στρατηγικού Περιβάλλοντος, (2) Ανάλυσης Αμυντικής Πολιτικής και Ασφάλειας (3) Ανάλυσης Συστημάτων, Τεχνολογίας και Οικονομίας, (4) Επιχειρησιακής Έρευνας, Διοικήσεως και Ελέγχου. Μεταξύ των στόχων της ΑΣΑ περιλαμβάνεται η ανάπτυξη συνεργασιών με διεθνείς οργανισμούς, με ακαδημαϊκούς - επιστημονικούς φορείς και άλλα κέντρα επιστημονικής έρευνας με συναφές αντικείμενο, καθώς και με έγκυρους επιστήμονες, στρατιωτικούς, διπλωμάτες, κ.ά., στο εσωτερικό και το εξωτερικό, ιδίως στο ευρω-ατλαντικό και το ευρύτερο μεσογειακό περιβάλλον.

www.acastran.org info@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

Μελέτει το παν - Ακούων όρα - Γνους πράττε

2

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ

Δρ. Ιωάννης Χ. Αζναουρίδης

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 9 Φεβρουάριος 2015

3

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ – Νο 9 / Φεβρουάριος 2015 Τίτλος: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ Συγγραφέας: Δρ. Ιωάννης Χ. Αζναουρίδης Εκδότης: Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) Σχεδιασμός – ηλεκτρονική επεξεργασία: ΑΣΑ Copyright © Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων info@acastran.org http://www.acastran.org, https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses ISSN: 2407-9863 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

4

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

Σχετικά με τον συγγραφέα

Ο Ιωάννης Αζναουρίδης είναι διδάκτορας Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, με βασικές σπουδές στο Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του ΑΠΘ και στο Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος MSc στη «Διεθνή Οικονομική και Χρηματοοικονομική» και διδακτορικού διπλώματος PhD στα Οικονομικά. Έχει εκπαιδευτεί επιπλέον στο ΕΜΠ, στο Institute of Management Marketing του Ην. Βασιλείου, την Ελληνική Εταιρία Διοίκησης Επιχειρήσεων (ΕΕΔΕ), το Ινστιτούτο Επιμόρφωσης του Σώματος Ορκωτών Ελεγκτών Λογιστών (ΙΕΣΟΕΛ), το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης (ΕΚΔΔΑ), το κέντρο εκπαίδευσης κοστολόγησης AQS κα. Έχει εκπονήσει πλήθος επιστημονικών μελετών και άρθρων. Στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εντάσσονται θέματα χρηματοοικονομικής και στοχαστικής ανάλυσης, οικονομετρίας, οικονομικής της ανάπτυξης, ασφαλιστικής οικονομίας και μακροοικονομικής ανάλυσης. Είναι εν ενεργεία αξιωματικός του Οικονομικού Σώματος του Ελληνικού Στρατού, απόφοιτος της Στρατιωτικής Σχολής Αξιωματικών Σωμάτων, επικεφαλής της νεοϊδρυθείσας Μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου του ΥΠΕΘΑ. Είναι ιδρυτικό μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων.

5

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

6

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

9

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

10

2. ΑΠΛΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΜΙΣΘΩΝ, ΤΙΜΩΝ, ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ

12

3. Η ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ KEYNES ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ

17

4. ΤΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΣΤΑΘΕΡΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ NAIRU

20

4.1 Η θεωρία ανταγωνιστικών επιδιώξεων 4.2 Ο ρόλος της νομισματικής πολιτικής 5. Η ΝΕΟΚΕΪΝΣΙΑΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ

25

5.1 Περίπτωση κλειστής οικονομίας.

5.2 Περίπτωση ανοικτής οικονομίας.

6. Η ΜΕΤΑΚΕΪΝΣΙΑΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ - Η ΕΤΕΡΟΔΟΞΗ ΕΚΔΟΧΗ

33

6.1 Η διαμόρφωση της ζήτησης 6.1.1 Οι επιπτώσεις της αύξησης των ονομαστικών μισθών 6.1.2 Οι επιπτώσεις των πραγματικών διαθεσίμων 6.1.3 Οι επιπτώσεις εκτάκτων φαινομένων της κρίσης 6.2 Η σημασία συσσώρευσης κεφαλαίου στο σχηματισμό του nairu 6.3 Η σημασία των θεσμών της αγοράς στο σχηματισμό του nairu 6.4 Η κανονική ή δίκαια αμοιβή 7. Η ΝΕΟΚΕΪΝΣΙΑΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΠΕΡΙ ΣΤΑΘΕΡΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ

40

8. Η ΜΕΤΑΚΕΪΝΣΙΑΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΠΕΡΙ ΑΣΤΑΘΟΥΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ

43

9. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΥΠΟΤΙΜΗΣΗΣ

44

9.1 Έννοια 9.2 Η δυναμική της εσωτερικής υποτίμησης στο υπόδειγμα σταθερής Ισορροπίας.

9.3 Η δυναμική της εσωτερικής υποτίμησης στο υπόδειγμα ασταθούς Ισορροπίας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

51

7

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

8

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στα πλαίσια μιας νομισματικής ένωσης, η άσκηση από μέρους μιας χώρας μέλους, ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής δεν είναι εφικτή. Σε περίοδο κρίσης και ανισορροπίας η αύξηση της ανταγωνιστικότητας δεν επιτυγχάνεται μέσω της υποτίμησης του νομίσματος πλέον, αλλά μέσω της εσωτερικής υποτίμησης, δηλαδή της μείωσης των μισθών. Το υπόδειγμα της εσωτερικής υποτίμησης περιγράφει πως σε μία οικονομία όταν μειωθούν οι μισθοί, βελτιώνονται, η ανταγωνιστικότητα τιμής, οι εξαγωγές, η συνολική ζήτηση και η παραγωγή. Η οικονομία τελικά ισορροπεί σε ένα σημείο σταθερού πληθωρισμού (ίσου με αυτόν των ανταγωνιστών) και βελτιωμένου εξωτερικού ισοζυγίου αγαθών και υπηρεσιών.

9

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η οικονομία του πλανήτη μας κυριαρχείται από την απόλυτη ισχύ ενός παγκοσμιοποιημένου χρηματοοικονομικού συστήματος, η αυξανόμενη αστάθεια του οποίου είναι η κύρια πηγή όλων των πρόσφατων οικονομικών και χρηματοπιστωτικών κρίσεων. Η κρίση που ξεκίνησε τον Αύγουστο του 2007 και ήταν η πιο εκτεταμένη μετά τη μεγάλη ύφεση του ’29-30, πέρασε γρήγορα από την νομισματική στην πραγματική οικονομία σε Αμερική, Ευρώπη και Ασία, επηρεάζοντας παντού το διεθνές εμπόριο, τις επενδύσεις, την κατανάλωση, την απασχόληση και γενικότερα το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων. Μετά την κατάρρευση των καταναλωτικών αγορών των ΗΠΑ, η ευρωζώνη έχανε μια σημαντική πηγή ζήτησης για τα προϊόντα της και έβλεπε τις τράπεζές της να κλονίζονται, καθώς τα CDO της Αμερικής μετατρέπονταν σε στάχτες. Η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιταλία και το Βέλγιο περιήλθαν σε δεινή οικονομική κατάσταση. Η Ε.Ε. λόγω έλλειψης μηχανισμών ανακύκλωσης των πλεονασμάτων, εσωτερικών αντιφάσεων και φυγόκεντρων τάσεων, φάνηκε να μην μπορεί να διαχειριστεί την κατάσταση. Η δημιουργία και η αύξηση δημοσιονομικών ελλειμμάτων σε περίοδο κρίσης, πρέπει να θεωρείται ως αυτονόητο γεγονός, αφού από τη μια οδηγεί σε μείωση των φορολογικών εσόδων του κράτους, ενώ από την άλλη, αυξάνει τις δαπάνες για κοινωνική πρόνοια μέσω της αύξησης του αριθμού των νόμιμων δικαιούχων της. Οι ευρωπαίοι ηγέτες για να διασώσουν τα χρεοκοπημένα μέλη της Ένωσης αποφάσισαν τη δημιουργία του ευρωπαϊκού ταμείου χρηματοπιστωτικής σταθερότητας EFSF. Το EFSF δημιουργήθηκε σαν Special Purpose Vehicle με σκοπό να δανείζεται από τα αξιόχρεα κράτη της Ένωσης και να δανείζει όσα είχαν αποκλειστεί από τις αγορές. Αρχικά σχεδιάσθηκε σαν ένα προσωρινό ταμείο, που στη συνέχεια θα μετεξελισσόταν σε ένα μόνιμο θεσμό, τον ευρωπαϊκό μηχανισμό σταθερότητας ESM (European Stability Mechanism). Η γερμανική κυβέρνηση παρά τα μέτρα στήριξης της εσωτερικής ζήτησης, ήταν ρητά αντίθετη στην άσκηση πληθωριστικής πολιτικής, γεγονός που οδήγησε σε εφαρμογή προγραμμάτων αιματηρής λιτότητας, ιδιαίτερα στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Στη χώρα μας η δημοσιονομική κρίση ανέδειξε τις στρεβλώσεις του παραγωγικού προτύπου που ακολουθήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, χαρακτηριζόμενο από μειωμένη διεθνή ανταγωνιστικότητα, αναποτελεσματική παραγωγική δομή

10

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

και εγγενή υπερκατανάλωση. Η υπερβάλλουσα εγχώρια ζήτηση οδήγησε σε αύξηση του κόστους εργασίας και πληθωρισμό, επιδεινώνοντας έτσι τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της χώρας. Μετά την είσοδο της Ελλάδας στην ΟΝΕ, η απώλεια της ανταγωνιστικότητας δεν ήταν πλέον αντιμετωπίσιμη με υποτιμήσεις του νομίσματος (αφού η χώρα δεν μπορεί πλέον να ασκήσει ανεξάρτητη νομισματική πολιτική), παρά με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις οι οποίες όμως δεν έγιναν ποτέ. Η χώρα οδηγήθηκε σε δημοσιονομική εκτροπή και συσσώρευση εξωτερικού χρέους και πλέον οι αναγκαίες προσαρμογές γίνονται υπό πίεση και διεθνή εποπτεία. Υπό αυτές τις συνθήκες οι εφαρμοζόμενες πολιτικές παροχών στην Ελλάδα την τετραετία 2009-2012, έχοντας σαν στόχο την υλοποίηση του προγράμματος διάσωσης, είναι πλήρως εναρμονισμένες με τα Μνημόνια 1 και 2. Η αντιμετώπιση της Κρίσης Χρέους και των μεγάλων Δημόσιων Ελλειμμάτων επιχειρήθηκε, με τις κατευθύνσεις της τρόικας, μέσω της Εσωτερικής Υποτίμησης.

11

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

2. ΑΠΛΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΜΙΣΘΩΝ, ΤΙΜΩΝ, ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ Η κλασική θεωρία χαρακτηρίζει την οικονομική ορθοδοξία που επικρατούσε πριν την δημοσίευση της Γενικής Θεωρίας του Keynes. Χωρίς να αποτελεί ένα απόλυτα ομοιογενές σύνολο απόψεων αποδεκτών από όλους τους οικονομολόγους της Κλασικής Σχολής, δέχεται ότι όταν υπάρχει ελευθερία στη διαμόρφωση τιμών και μισθών, η οικονομία τείνει αυτόματα να ισορροπήσει σε επίπεδο πλήρους απασχόλησης. Στην ουσία η κλασική θεωρία πρεσβεύει ότι δεν μπορεί να υπάρξει ισορροπία στην οικονομία σε επίπεδο χαμηλότερο από αυτό της πλήρους απασχόλησης. Το κλασικό υπόδειγμα παρουσιάζεται στο διάγραμμα που ακολουθεί.

Σχήμα 1. Υπόδειγμα Ισορροπίας της Κλασικής Θεωρίας

12

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

Το απλοποιημένο υπόδειγμα περιγράφει τις αγορές εργασίας, προϊόντος και χρήματος. Υποθέτοντας ότι υπάρχει τέλειος ανταγωνισμός, τη βραχυχρόνια περίοδο οι παραγωγικοί συντελεστές πλην της εργασίας παραμένουν σταθεροί, ο συντελεστής εργασία είναι ομοιογενής, η ποσότητα του χρήματος είναι εξωγενώς προσδιορισμένη, η οικονομία είναι κλειστή, δεν υπάρχει δημόσιος τομέας και δεν παράγονται ενδιάμεσα προϊόντα αλλά μόνο τελικά, το κλασικό υπόδειγμα συνοψίζεται στις παρακάτω σχέσεις. α) Η ζήτηση εργασίας L D , είναι συνάρτηση του πραγματικού μισθού

w p

και του κεφαλαίου K .

w LD  LD ( , K ) . p β) Η προσφορά εργασίας L S είναι συνάρτηση του πραγματικού μισθού

w LS  LS ( ) p

.

γ) Η ισορροπία στην αγορά εργασίας υπάρχει όταν η προσφερόμενη ποσότητα εργασίας είναι ίση με τη ζητούμενη

LS  L D . ε) Η παραγωγή Y είναι συνάρτηση των βασικών συντελεστών εργασίας και κεφαλαίου Y  f ( L, K )

στ) Η χρηματική αξία των συναλλαγών μιας περιόδου, εκφρασμένη σαν το γινόμενο της ποσότητας χρήματος M επί την κυκλοφοριακή του ταχύτητα V , είναι ίση με το σύνολο της δαπάνης που πραγματοποιήθηκε τη διάρκεια αυτής της περιόδου, δηλαδή το γινόμενο του μέσου όρου τιμών P επί τις ποσότητες των αγαθών και υπηρεσιών T που γίνονται αντικείμενο συναλλαγής. Η «εξίσωση ανταλλαγών» που προκύπτει M *V  P * T

δείχνει ότι οι πληρωμές των αγοραστών ισούνται με τις εισπράξεις των πωλητών. Στο σχήμα 1(α) η τομή των συναρτήσεων προσφοράς και ζήτησης εργασίας w προσδιορίζει το επίπεδο του πραγματικού μισθού ( ) 1 και απασχόλησης L1 . p Με απασχόληση L1 και τους υπόλοιπους συντελεστές παραγωγής σταθερούς, το προϊόν της οικονομίας είναι Y1 , σχήμα 1(β).

13

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

Το σχήμα 1(γ) εισάγει την ποσοτική θεωρία του χρήματος. Με παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών Y1 και με δεδομένα την ποσότητα χρήματος M και την κυκλοφοριακή του ταχύτητα V , λαμβάνουμε το γινόμενο που αντιπροσωπεύει η καμπύλη (MV )1 η οποία προσδιορίζει το επίπεδο τιμών P1 .

w Ο συνδυασμός πραγματικού μισθού ( ) 1 και επιπέδου τιμών P1 , δίνει τον p ονομαστικό μισθό W1 στο σχήμα 1(δ). Αν αυξηθεί η προσφορά χρήματος η καμπύλη (MV )1 θα μετατοπιστεί στη θέση (MV ) 2 γεγονός που θα προκαλέσει άνοδο του επιπέδου τιμών στη θέση P2 Η άνοδος του επιπέδου τιμών θα προκαλέσει με τη σειρά της άνοδο των ονομαστικών μισθών στο W2 . Αν η αύξηση των ονομαστικών μισθών είναι ανάλογη της αύξησης του επιπέδου τιμών τότε ο πραγματικός μισθός παραμένει αμετάβλητος. Συμπερασματικά σύμφωνα με την κλασική θεωρία η αύξηση της προσφοράς χρήματος δεν επηρεάζει τα πραγματικά μεγέθη της οικονομίας. Η απασχόληση καθορίζεται από την προσφορά και την ζήτηση εργασίας. Ακούσια ανεργία δεν μπορεί να υπάρξει όταν υπάρχει ευλυγισία μισθών και τιμών. Το προϊόν της οικονομίας είναι το προϊόν πλήρους απασχολήσεως και συνεπώς δεδομένο. Στο σχήμα 2 που ακολουθεί, παρουσιάζεται η επίδραση της μεταβολής της προσφερόμενης εργασίας στα πραγματικά μεγέθη της οικονομίας, δηλαδή την απασχόληση, το προϊόν και το επίπεδο τιμών. Η αύξηση της προσφοράς εργασίας για δεδομένο επίπεδο πραγματικού μιw ' σθού ( ) 1 , ισοδυναμεί με μετατόπιση της καμπύλης L S στη θέση L S Αποτέλεp σμα της μετακίνησης αυτής είναι η δημιουργία ανεργίας ύψους ΑΒ. Η ανεργία w αυτή, συμπιέζει τους πραγματικούς μισθούς στο επίπεδο ( ) 2 γεγονός που έp χει θετική επίδραση τόσο στην απασχόληση όσο και στο παραγόμενο προϊόν που αυξάνονται στα επίπεδα L2 και Y2 αντίστοιχα. Αν η προσφορά και η κυκλοφοριακή ταχύτητα του χρήματος παραμείνουν σταθερές, η αύξηση του προϊόντος θα οδηγήσει σε πτώση του επιπέδου των τιμών. Στο νέο επίπεδο τιμών P2 αντιστοιχούν νέοι μειωμένοι ονομαστικοί μισθοί W2

14

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

Σχήμα 2.Αύξηση της Προσφοράς Εργασίας στο Κλασικό Υπόδειγμα

Κατ’ αναλογία με τα παραπάνω, η μείωση στην προσφορά εργασίας που θα αντιστοιχούσε με μετατόπιση της καμπύλης L S (σχήμα 2α) προς τα πάνω αριστερά οδηγεί σε αντίθετες επιπτώσεις. Οι αυξομειώσεις της ζήτησης εργασίας παρουσιάζονται με μετατοπίσεις της καμπύλης L D Μείωση της ζήτησης για εργασία μετατοπίζει την καμπύλη L D προς τα κάτω αριστερά, αυτό μειώνει την απασχόληση, τον πραγματικό και τον ονομαστικό μισθό, την παραγωγή ενώ αντίθετα αυξάνει το επίπεδο τιμών. Η αύξηση της ζήτησης για εργασία από την άλλη έχει αυξητική επίδραση πάνω στους μισθούς και την απασχόληση. Τέλος αν η συνάρτηση παραγωγής λόγω βελτίωσης της τεχνολογίας μετακινηθεί προς τα πάνω, θα έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση του προϊόντος Υ, τη

15

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

μείωση των τιμών Ρ, τη μείωση των ονομαστικών μισθών W και αν δεν επηρεαw στεί η ζήτηση της εργασίας, ο πραγματικός μισθός θα παραμείνει αμετάβληp τος. Σε επίπεδο πολιτικής, οι κλασικοί δεχόμενοι την ευκαμψία των μισθών και των τιμών, αναγνωρίζουν ένα περιορισμένο ρόλο στη νομισματική πολιτική με παρεμβάσεις του κράτους στην προσφορά του χρήματος η οποία μπορεί να αυξάνεται μόνο όταν ο χρηματικός μισθός είναι υψηλότερος από το μισθό πλήρους απασχολήσεως. Όταν συμβαίνει αυτό η προσφορά του χρήματος θα αυξήσει τις w τιμές Ρ και θα μειώσει τους πραγματικούς μισθούς . Από την άλλη, η άσκηση p δημοσιονομικής πολιτικής πρέπει να αποφεύγεται διότι αν η οικονομία βρίσκεται σε υποαπασχόληση λόγω των υψηλότερων μισθών, μια πολιτική φορολόγησης και δημοσίων δαπανών θα έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση των επιτοκίων, την μείωση των επενδύσεων και τον περιορισμό της κατανάλωσης. Η εκούσια ανεργία είναι αποτέλεσμα της επιθυμίας του ατόμου για σχόλη, ενώ η ακούσια, επακόλουθο τριβών και παραγόντων που περιορίζουν την ελεύθερη αλληλεπίδραση της προσφοράς και της ζήτησης εργασίας και την προσαρμογή του πραγματικού μισθού στον μισθό ισορροπίας. Με λίγα λόγια συνίσταται λιγότερο κράτος σε έναν μηχανισμό που έχει την εγγενή τάση για αυτορρύθμιση.

16

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

3. Η ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ KEYNES Ο όρος «κλασικοί οικονομολόγοι» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον K Marx για να χαρακτηρίσει τους David Ricardo, James Mill και τους προγενεστέρους τους θεωρητικούς. Ο Keynes αργότερα χρησιμοποίησε τον όρο για τους διαδόχους του Ricardo, όπως ο J S Mill, ο A Marshall, ο Edgeworth, ο Pigou κα που ακολούθησαν και τελειοποίησαν τις απόψεις του, θεωρώντας την απασχόληση αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης της προσφοράς και ζήτησης εργασίας και της προσαρμογής του πραγματικού μισθού στο μισθό ισορροπίας. Ο John Maynard Keynes ασχολήθηκε με την ακούσια ανεργία, χωρίς φυσικά να απορρίπτει την εκούσια. Δεν θεώρησε ποτέ την ακούσια ανεργία σαν συνέπεια της αδυναμίας προσαρμογής των μισθών, αλλά στηριγμένος στην εμπειρική διαπίστωση ότι οι επιχειρήσεις ζητούν εργασία για να παράγουν, να πουλήσουν και να κερδίσουν, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αδυναμία των εργαζομένων να βρουν δουλειά, οφείλεται στην έλλειψη προσδοκιών ζήτησης για το προϊόν που θα παραχθεί. Η άποψη αυτή είναι γνωστή σαν «Αρχή της Ενεργού Ζητήσεως». Ο Keynes αρνούμενος την αυτορυθμιστική δυνατότητα του συστήματος πρεσβεύει τον κρατικό παρεμβατισμό. Θεωρώντας τις πολιτικές laissez-faire επικίνδυνες και αναποτελεσματικές για τη βιωσιμότητα των καπιταλιστικών οικονομιών, πιστεύει ότι για να αυξηθεί η απασχόληση πρέπει να προηγηθεί η αύξηση των επενδύσεων. Κατά τους κλασικούς το επίπεδο απασχόλησης προσδιορίζεται από δύο αξιώματα α) Το πρώτο αξίωμα ότι ο μισθός ισούται με το οριακό προϊόν της εργασίας, δίνει την καμπύλη ζήτησης εργασίας. β) Το δεύτερο αξίωμα ότι όταν απασχολείται ένας δεδομένος αριθμός εργατών, η ωφέλεια από το μισθό ισούται με την οριακή δυσαρέσκεια αυτού του όγκου απασχόλησης, δίνει την καμπύλη προσφοράς εργασίας. Το πρώτο αξίωμα περιγράφει ότι με δεδομένα το απόθεμα παγίου κεφαλαίου, την τεχνολογία και την οργάνωση της εργασίας, τη βραχυχρόνια περίοδο η παραγωγή είναι συνάρτηση της απασχόλησης Y  f (L) . Για την καμπύλη παραγωγής ισχύει ότι άρα κυρτή.

17

d 2Y dY  0 άρα αύξουσα και 2  0 dL d L

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

Η συνάρτηση παραγωγής, ο καθορισμός της απασχόλησης και του πραγματικού μισθού από τη ζήτηση φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα.

Σχήμα 3. Πραγματικός Μισθός και Απασχόληση.

Θεωρώντας Ρ την τιμή του προϊόντος, Υ τον όγκο της παραγωγής σε φυσικές μονάδες, w τον ονομαστικό μισθό και L τον αριθμό των απασχολούμενων, το κέρδος δίνεται από τη σχέση Bm  P * Y  w * L . Με δεδομένο το μισθό και την τιμή του προϊόντος, το κέρδος μεγιστοποιείται όταν η οριακή παραγωγικότητα της εργασίας ισούται με τον πραγματικό μισθό. dY w Δηλαδή όταν ισχύει  . dL p Στο σχήμα 3, η ευθεία που περιγράφει το κέρδος σε μονάδες προϊόντος B B y  m εφάπτεται στην καμπύλη της συνάρτησης παραγωγής Y  f (L) .

P Οι νεοκλασικοί οικονομολόγοι ορίζοντας τη σχέση

dY w  θέτουν ένα βέdL p

λος αιτιότητας από το μισθό προς το ύψος της παραγωγής και της απασχόλησης. Ο Keynes αποδεχόμενος το πρώτο αξίωμα της κλασικής θεωρίας κάνει λόγο dY w  , αντιστρέφοντας όμως το βέλος αιτιότητας των κλασικών, για τη σχέση dL p

18

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

υποστηρίζει ότι το ύψος της παραγωγής και της απασχόλησης, καθορίζουν την οριακή παραγωγικότητα της εργασίας και μέσω αυτής τον πραγματικό μισθό. Το δεύτερο αξίωμα της νεοκλασικής θεωρίας απορρίπτεται από τον Keynes ο οποίος ισχυρίζεται ότι ο πραγματικός μισθός δεν είναι ακριβές μέτρο της οριακής δυσαρέσκειας της εργασίας. Οι ονομαστικοί μισθοί είναι ελαστικοί κατά την άνοδο, όταν μειώνεται η ανεργία και ανελαστικοί κατά την πτώση, όταν αυξάνεται η ανεργία. Η αγορά εργασίας προσδιορίζει μόνο τον ονομαστικό μισθό, ο πραγματικός μισθός προσδιορίζεται έξω από αυτή. Ο όγκος παραγωγής και η απασχόληση καθορίζουν τον πραγματικό μισθό. Η ροπή προς κατανάλωση και ο ρυθμός επένδυσης καθορίζουν το επίπεδο απασχόλησης, η οποία βρίσκεται σε μονοσήμαντη αντιστοιχία με το ύψος των πραγματικών μισθών χωρίς όμως να ισχύει το αντίστροφο. Ο ονομαστικός μισθός που καθορίζεται στην αγορά εργασίας, εκφράζει τις απαιτήσεις του εργατικού δυναμικού σε σχέση με την προσφορά εργασίας. Ο μισθός που καθορίζεται από τις επιχειρήσεις, αποτελεί το μέγιστο πραγματικό μισθό που είναι διατεθειμένες να πληρώσουν σε δεδομένο επίπεδο απασχόλησης. Η συμβατότητα των δύο μισθών διασφαλίζεται μέσω των αλλαγών των τιμών οι οποίες «προπορεύονται των μισθών όπως ο ορίζοντας του ταξιδιώτη» (J. Robinson, 1949). O Keynes, υποστήριξε πως οι πραγματικοί και οι ονομαστικοί μισθοί μεταβάλλονται προς αντίθετες κατευθύνσεις, γεγονός που δεν επαληθευτικέ εμπειρικά. Στο 19ο κεφάλαιο της Γενικής Θεωρίας θέλει να δείξει ότι το οικονομικό σύστημα δεν διαθέτει διαδικασίες κατεύθυνσης στο σημείο ισορροπίας. Οι μεταβολές των ονομαστικών μισθών δεν οδηγούν σε πλήρη απασχόληση. Σε μια κλειστή οικονομία η μείωση των ονομαστικών μισθών θα ενισχύσει τις επενδύσεις και θα μειώσει τα επιτόκια. Σε μια ανοιχτή οικονομία η μείωση των ονομαστικών μισθών θα αυξήσει την εξωτερική ζήτηση και τις επενδύσεις. Η κεϊνσιανή θεωρία αναπτύχθηκε σε συνθήκες προστατευτισμού.

19

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

4. ΤΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΣΤΑΘΕΡΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ NAIRU 4.1 Η θεωρία ανταγωνιστικών επιδιώξεων. Ο Robert Rowthorn (1977) σε άρθρο του με τίτλο «Conflict, inflation and money», στο 1ο τεύχος του Cambridge Journal of Economics εισάγει στο βασικό κεϊνσιανό υπόδειγμα την έννοια του κοινωνικού ανταγωνισμού, εκκινώντας από τις θέσεις των K Marx και M Kalecki. Ο Rowthorn προτείνει ένα υπόδειγμα με ιδιωτικό και δημόσιο τομέα. Στα πλαίσια του υποδείγματος, οι εργαζόμενοι διαπραγματεύονται μέσω των συνδικάτων τον ονομαστικό μισθό τους W ώστε να φθάσουν σε ορισμένο επίπεδο διαβίωσης. Η διαπραγμάτευση αυτή προσδιορίζει έμμεσα και τον πραγματικό μισθό w . Οι επιχειρήσεις από την άλλη μεριά, θέτουν τιμές Ρ που αντιστοιχούν στο p επιθυμητό για αυτές επίπεδο κερδοφορίας. Οι διαφορετικές αυτές επιδιώξεις δημιουργούν ανταγωνισμό μεταξύ εργαζομένων και επιχειρήσεων για την πρωτογενή διανομή του προϊόντος. Οι εργαζόμενοι όταν έχουν ισχύ στην αγορά εργασίας επιδιώκουν την υψηλότερη δυνατή αύξηση μισθών, οι επιχειρήσεις όταν έχουν ισχύ στην αγορά προϊόντων επιδιώκουν την υψηλότερη δυνατή αύξηση τιμών. Η σχετική ισχύς των δύο πλευρών προσδιορίζεται από τους θεσμούς της αγοράς και το ποσοστό ανεργίας. Όταν το εισοδηματικό μερίδιο των κερδών που επιδιώκουν οι επιχειρήσεις συμπίπτει με το εισοδηματικό μερίδιο των μισθών που επιδιώκουν οι εργαζόμενοι, ο πληθωρισμός παραμένει σταθερός. Όταν τα δύο μερίδια διαφέρουν, οι επιχειρήσεις αυξάνουν τις τιμές τους προσπαθώντας να ανατρέψουν τη διανομή του προϊόντος που καθορίστηκε στη διαπραγμάτευση. Η σχηματική παρουσίαση της θεωρίας των ανταγωνιστικών επιδιώξεων του Robert Rowthorn φαίνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί.

20

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

Σχήμα 4. Κοινωνικός Ανταγωνισμός

Επιπλέον όταν αυξάνονται οι φόροι και το κόστος αγοράς των εισαγόμενων προϊόντων, μειώνεται το προς διανομή εισόδημα μεταξύ επιχειρήσεων και εργαζομένων οι οποίοι υπερασπιζόμενοι τα εισοδηματικά τους μερίδια προβαίνουν σε αντισταθμιστικές αυξήσεις μισθών και τιμών.

4.2 Ο ρόλος της νομισματικής πολιτικής Στη θεωρία των ανταγωνιστικών επιδιώξεων μεταξύ εργαζομένων και επιχειρήσεων, η ένταση του ανταγωνισμού εξαρτάται από το επίπεδο ζήτησης D και αυτό από την προσφορά χρήματος MS. Η αύξηση της προσφοράς χρήματος από μέρους της κυβέρνησης οδηγεί σε αύξηση των δαπανών και της ζήτησης. Όπως σημειώνει ο Rowthorn (1980), «μια νομισματική πολιτική που τονώνει τη ζήτηση μπορεί να μετατρέψει τα αποτελέσματα της εισοδηματικής πολιτικής επί των τιμών σε αποτελέσματα επί της παραγωγής και της απασχόλησης, έτσι ώστε το σύστημα να λειτουργεί με λιγότερη ανεργία και τον ίδιο πληθωρισμό που είχαμε προηγουμένως».

21

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

Ο ρόλος του χρήματος και της νομισματικής πολιτικής στο υπό εξέταση υπόδειγμα φαίνεται παρακάτω.

Σχήμα 5. Η προσφορά χρήματος

Η αύξηση της προσφοράς του χρήματος στα πλαίσια άσκησης νομισματικής πολιτικής, προκαλεί αύξηση της ζήτησης την οποία ακολουθεί ο κοινωνικός ανταγωνισμός για τα εισοδηματικά μερίδια μισθών και κερδών. Το χάσμα των επιδιώξεων αποτελεί την κινητήρια δύναμη αυξήσεων των τιμών.

4.3 Οι καμπύλες μισθών - τιμών και ο προσδιορισμός του NAIRU. Σύμφωνα με το υπόδειγμα, υπάρχει ένα μοναδικό ποσοστό ανεργίας στο οποίο ο πληθωρισμός είναι σταθερός. Είναι το ποσοστό ανεργίας σταθερού πληθωρισμού ή nairu από τα αρχικά των λέξεων non accelerating inflation rate unemployment. Το nairu είναι το σημείο τομής των καμπυλών μισθών και τιμών. Η καμπύλη μισθών WS (wage setting), αντιπροσωπεύει τους συνδυασμούς μεταξύ των w πραγματικών μισθών που προκύπτουν από τη διαπραγμάτευση και του επίp πεδου απασχόλησης σαν ποσοστού του εργατικού δυναμικού 1-U. Η καμπύλη αυτή είναι αύξουσα συνάρτηση, επειδή ο πραγματικός μισθός αυξάνει όσο αυξάνει η απασχόληση.

22

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

Η καμπύλη τιμών PS (price setting), αντιπροσωπεύει τους συνδυασμούς μεw ταξύ των πραγματικών μισθών που προκύπτουν μετά τη διαμόρφωση των τιp μών Ρ από τις επιχειρήσεις ώστε να αντιστοιχούν στο επίπεδο απασχόλησης σαν ποσοστού του εργατικού δυναμικού 1-U. Η καμπύλη αυτή ως συνάρτηση μπορεί να είναι φθίνουσα (λόγω της φθίνουσας οριακής παραγωγικότητας), ή οριζόντια (λόγω σταθερών αποδόσεων), ή αύξουσα μέχρι ενός σημείου και στη συνέχεια φθίνουσα (λόγω αποδόσεων που εξαρτώνται από το βαθμό χρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού). Στο σχήμα 6, παρουσιάζεται ο συνδυασμός μιας αύξουσας καμπύλης WS και μιας φθίνουσας PS, ο συνδυασμός των οποίων το προσδιορίζει το ποσοστό ανεργίας σταθερού πληθωρισμού

Σχήμα 6. Ο προσδιορισμός του nairu

Κατά τη βραχυχρόνια περίοδο οι τιμές και οι μισθοί δεν μεταβάλλονται εκτός αν υπάρξει εξωτερική διαταραχή. Τη μεσοπρόθεσμη όμως περίοδο, οι μισθωτοί διεκδικούν μέσω των συνδικάτων τους αυξήσεις των ονομαστικών μισθών W, ακολουθούν οι επιχειρήσεις με αυξήσεις τιμών P (άλλοι θεωρούν ότι πρώτα αυξάνουν οι τιμές και μετά οι μισθοί), έτσι διαμορφώνονται οι νέοι πραγματικοί μιw σθοί για τους εργαζόμενους και τα επιθυμητά κέρδη για τις επιχειρήσεις. Οι p τιμές και τα εισοδήματα διαμορφώνουν τη ζήτηση που με τη σειρά της προσδιορίζει το νέο επίπεδο παραγωγής. Αν η αύξηση των τιμών περιορίσει τη ζήτηση,

23

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

στην αγορά εργασίας υπάρχει ένα σημείο ισορροπίας, το nairu, προς το οποίο τείνει αυθορμήτως το σύστημα. Τη μακροχρόνια περίοδο το σύστημα οδεύει προς το nairu όπου και πιθανόν ισορροπεί. Οι δυνάμεις που επαναφέρουν το σύστημα σε ισορροπία, ενεργοποιούνται κάθε φορά που το ποσοστό ανεργίας συνεπεία μεταβολών της ζητήσεως, μετατοπίζεται πάνω ή κάτω από το σημείο της ανεργίας ισορροπίας nairu. Τα ερωτηματικά που εγείρονται αφορούν το εάν το nairu αποτελεί ή όχι ισχυρό ελκυστή (επ’ αυτού έχουν υπάρξει πολλές διχογνωμίες). Μετά τις εργασίες του Rowthorn τη δεκαετία του ’70, αναπτύχθηκε από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, το νεοκεϊνσιανό υπόδειγμα μισθών και τιμών σε συνθήκες ατελούς ανταγωνισμού, που ακολουθεί.

24

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

5. Η ΝΕΟΚΕΪΝΣΙΑΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ 5.1 Περίπτωση κλειστής οικονομίας. Αυτό που ονομάζουμε νεοκεϊνσιανό υπόδειγμα μισθών και τιμών σε συνθήκες ατελούς ανταγωνισμού, αποτελεί συγκερασμό του κεϊνσιανισμού, που κυριαρχεί, με τη νεοκλασική θεωρία και το μαρξισμό. Την αρχή αποτέλεσε το μνημειώδες έργο «Unemployment: Macroeconomic performance and the labor market» των R. Layard, S Nickell και R. Jackman το 1991. Το υπόδειγμα υιοθετεί όλα τα χαρακτηριστικά του υποδείγματος του Rowthorn που παρουσιάσθηκε παραπάνω στο Κεφ. 4, θεωρεί όμως ότι το ποσοστό ανεργίας σταθερού πληθωρισμού που προσδιορίζεται από την τομή των καμπυλών μισθών WS και τιμών PS, δηλαδή το nairu, αποτελεί ισχυρό ελκυστή προς τον οποίον το σύστημα τείνει .μετά από κάθε διαταραχή. Για να είναι το nairu ισχυρός ελκυστής, απαιτούνται δύο βασικές προϋποθέσεις: α) Η ζήτηση να αυξάνεται ή να μειώνεται όταν μειώνονται ή αυξάνουν οι ονομαστικοί μισθοί. Θεωρώντας Μ την προσφορά χρήματος που προσδιορίζεται εξωγενώς και Ρ M το επίπεδο τιμών, ο λόγος αντιπροσωπεύει τα πραγματικά διαθέσιμα. Αν D P η συνολική ζήτηση που εξαρτάται από τα πραγματικά διαθέσιμα και D0 οι λοιποί παράγοντες που επηρεάζουν τη συνολική ζήτηση ισχύει ότι:

ln D  ln D0  a ln

M P

(1)

Αν μειωθούν οι τιμές Ρ λόγω μείωσης των ονομαστικών μισθών W, τότε θα M αυξηθούν τα πραγματικά διαθέσιμα , υπό την προϋπόθεση ότι η προσφορά P χρήματος Μ δεν θα αυξηθεί αναλογικά. Το γεγονός αυτό θα προκαλέσει λόγω της (1) αύξηση της συνολικής ζήτησης. Μια άλλη περίπτωση είναι να ισχύσει η «επίπτωση Keynes», δηλαδή η προσφορά χρήματος Μ να παραμένει σταθερή και εξωγενώς προσδιορισμένη, οπότε μια αύξηση των ονομαστικών μισθών W να προκαλέσει μείωση της ρευστότητας, στη συνέχεια άνοδο των επιτοκίων και τέλος μείωση της συνολικής ζήτησης.

25

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

β) Το nairu δεν μεταβάλει θέση του κατά τη διάρκεια προσαρμογής του συστήματος, που λόγω διαταραχής έχει απομακρυνθεί από την κατάσταση ισορροπίας. Η εφαρμοζόμενη νομισματική και δημοσιονομική πολιτική μπορεί να επηρεάσουν τη ζήτηση μεταβάλλοντάς την. Οι μεταβολές αυτές της ζήτησης, προκαλούν μεταβολές στο ποσοστό ανεργίας το οποίο κυμαίνεται γύρω από το nairu, του οποίου η θέση παραμένει αμετάβλητη. Δηλαδή το nairu ελκύει το ποσοστό ανεργίας, χωρίς το ποσοστό ανεργίας να ελκύει το nairu. Σε συνθήκες ατελούς ανταγωνισμού, η ανεργία U εξαρτάται από τη συνολική ζήτηση D και αντιστρόφως. Η αλληλεπίδραση των δύο, οδηγεί στο nairu, δηλαδή αν το σύστημα δεχθεί μια διαταραχή στη ζήτηση, οι ενδογενείς του δυνάμεις θα το οδηγήσουν στο σημείο ισορροπίας σταθερού πληθωρισμού. Το επίπεδο συνολικής ζήτησης προσαρμόζεται στο επίπεδο ανεργίας ισορροπίας. Το nairu λοιπόν, αντιπροσωπεύει το επίπεδο εκείνο κάτω από το οποίο η ανεργία δεν μπορεί να μειωθεί, είτε με μέτρα νομισματικής είτε με μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής, χωρίς να αυξηθεί ο πληθωρισμός στην οικονομία. Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι το nairu δεν εξαρτάται από την τεχνολογική πρόοδο, την μεγέθυνση του εργατικού δυναμικού και κατά συνέπεια από το λόγο K κεφαλαίου - εργασίας , ούτε από την παραγωγικότητα της εργασίας. Μια αύL K ξηση του θα αυξήσει την παραγωγικότητα της εργασίας και έτσι θα εκτονώσει L εν μέρει τις πληθωριστικές πιέσεις αν βέβαια οι πραγματικοί μισθοί δεν αυξηθούν αναλογικά με την παραγωγικότητα.

5.2 Περίπτωση ανοικτής οικονομίας Στην περίπτωση οικονομίας που πραγματοποιεί συναλλαγές με το εξωτερικό, το προϊόν Υ που διανέμεται μεταξύ εργαζομένων και επιχειρήσεων προκύπτει αν από το συνολικό προϊόν y αφαιρέσουμε τις απαιτήσεις του δημοσίου Τ και την αξία των εισαγόμενων αγαθών και υπηρεσιών Ιm.

Y  y  T  Im

(2)

Λόγω του Ιm στη σχέση (2), το προς διανομή προϊόν Υ επηρεάζεται από τη συναλλαγματική ισοτιμία. Αν θεωρήσουμε Ρ* τις τιμές των εισαγόμενων από το εξωτερικό προϊόντων (ανταγωνίστριες χώρες) και Ρ τις τιμές των εγχώριων παραγωγών, η διαφορά (Ρ* - Ρ) αντιπροσωπεύει την ανταγωνιστικότητα τιμής (μπορεί να εκφραστεί και ως

26

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

P* ). Θεωρώντας επιπλέον y ως το επίπεδο παραγωγής, μπορούμε συνδυάζοP ντας τις μεταβλητές (Ρ* - Ρ) και y εκφρασμένες σε λογαρίθμους, να λάβουμε την καμπύλη εσωτερικής ισορροπίας CIRU.

Σχήμα 7. Ο προσδιορισμός του CIRU

Ο όρος εσωτερική ισορροπία περιγράφει την κατάσταση όπου το ποσοστό ανεργίας είναι σταθερό, οι επιδιώξεις των εργαζομένων και των επιχειρήσεων στη διανομή του προϊόντος είναι συμβατές και ο πληθωρισμός μεταξύ των χωρών ο ίδιος. Η καμπύλη CIRU αποτελεί τη γραφική έκφραση της εσωτερικής ισορροπίας του συστήματος. Κάθε σημείο της καμπύλης CIRU είναι σημείο ισορροπίας στην οποία τείνει η οικονομία για δεδομένο επίπεδο ζήτησης. Είναι η καμπύλη σταθερού πληθωρισμού, ο γεωμετρικός τόπος όλων των σημείων μακροχρόνιας ισορροπίας, η καμπύλη μακροχρόνιας ισορροπίας. Σε συνθήκες ανοιχτής οικονομίας για κάθε συνδυασμό μεταξύ ανταγωνιστικότητας τιμής (ή πραγματικής ισοτιμίας) και επιπέδου παραγωγής (ή απασχόλησης) προσδιορίζουμε ένα nairu, με διάφορους συνδυασμούς σχηματίζουμε την καμπύλη CIRU.

27

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

Η εξωτερική ισορροπία είναι η κατάσταση κατά την οποία οι εξαγωγές μια χώρας είναι ίσες με τις εισαγωγές της, δηλαδή το εμπορικό ισοζύγιο είναι ισοσκελισμένο ή μηδενικό. Η συνάρτηση (ΤΒ) αποτελεί το γεωμετρικό τόπο των σημείων που αντιπροσωπεύουν συνδυασμούς (Ρ* - Ρ) και y για τους οποίους το εμπορικό ισοζύγιο είναι μηδενικό.

Σχήμα 8. Καμπύλη Εξωτερικής Ισορροπίας

Όταν υπάρχει κοινό νόμισμα όπως στην περίπτωση της ευρωπαϊκής ένωσης η μαθηματική έκφραση του ισοσκελισμένου εμπορικού ισοζυγίου είναι: m *

E x  E m 1

P (Y )  x P * E x  E m 1 (Y ) Όπου σχ, σm εισοδηματικές ελαστικότητες εξαγωγών εισαγωγών και εχ, εm ελαστικότητες τιμής εξαγωγών εισαγωγών. Ο συνδυασμός των καμπυλών CIRU και ΤΒ δίνει το σημείο ισορροπίας στο νέο κεϊνσιανό υπόδειγμα. Στο σχήμα που ακολουθεί και εισάγεται η καμπύλη συνολικής ζητήσεως (AD) παρουσιάζεται η συνθήκη ισορροπίας.

28

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

Σχήμα 9. Μακροχρόνια και Μεσοπρόθεσμη Ισορροπία

Το σημείο Α αποτελεί το σημείο μακροχρόνιας ισορροπίας, ενώ μετά την εισαγωγή της καμπύλης ζήτησης (AD), προκύπτει και ένα δεύτερο σημείο ισορροπίας το Β, που αντιπροσωπεύει τη μεσοπρόθεσμη ισορροπία της οικονομίας. Συνοψίζοντας τη νέα επικρατούσα σήμερα Κεϊνσιανή αντίληψη, καταλήγουμε πως σε μια ανοιχτή οικονομία η ισορροπία επιτυγχάνεται στα σημεία τομής των καμπυλών CIRU (σταθερός πληθωρισμός) και ΤΒ (όπου Im=Ex) τη μακροχρόνια περίοδο και CIRU και AD (ενεργός ζήτηση) τη μεσοπρόθεσμη περίοδο. Η προσαρμογή της οικονομίας σε κατάσταση ισορροπίας, γίνεται επειδή το ποσοστό ανεργίας σταθερού πληθωρισμού δηλαδή το nairu, αποτελεί ισχυρό ελκυστή του συστήματος. Υπό συνθήκες κοινού νομίσματος (πχ η οικονομική και νομισματική ένωσηΟΝΕ στη ζώνη του ευρώ), δεν παρέχεται στις χώρες η δυνατότητα προσαρμογής στο διεθνή ανταγωνισμό μέσω υποτίμησης του νομίσματος. Επειδή οι εθνικές κυβερνήσεις χάνουν τη δυνατότητα άσκησης ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής, για την αντιμετώπιση τυχών ανισορροπιών, ενεργοποιούνται οι δίαυλοι προσαρμογής. Οι δίαυλοι αυτοί περιλαμβάνουν, μεταφορά πόρων (στις αδύναμες χώρες), κινητικότητα του εργατικού δυναμικού (για εξεύρεση εργασίας ή αναζήτηση υψηλότερων αποδοχών σε άλλες χώρες) και ευκαμψία των μισθών (ώστε να είναι χαμηλότεροι σε χώρες με μειωμένες επιδόσεις στο εξωτερικό εμπόριο).

29

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

Οι νεοκεϊνσιανοί θεωρούν τους διαύλους προσαρμογής επαρκή μηχανισμό αποκατάστασης της ονομαστικής συναλλαγματικής ισοτιμίας. Αναλυτικότερα: 

Η μεταφορά πόρων προς χώρες που αντιμετωπίζουν ασύμμετρες διαταραχές και κρίσεις, πραγματοποιείται με μονομερείς μεταβιβάσεις μέσω της δημοσιονομικής πολιτικής. Η ενεργοποίηση του δίαυλου αυτού επί του παρόντος δεν αποτελεί πολιτικά αποδεκτή επιλογή στα κράτη μέλη της ΕΕ.



Η κινητικότητα της εργασίας σε χώρες με βελτιωμένες προοπτικές απασχόλησης, αν και υπάρχουν οι νομικές προϋποθέσεις, είναι χαμηλή ή πρόσκαιρη και εμποδίζεται από φραγμούς, όπως η γλώσσα, οι πολιτισμικές διαφορές, η ένταξη των εργαζομένων σε δίκτυα κοινωνικού, πολιτισμικού και φυσικού κεφαλαίου, η μη αναγνώριση επαγγελματικών δικαιωμάτων και η δυσκολία μεταφοράς των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων (Jonung & Sjoholm, 1999).



Η ευελιξία των μισθών, σε χώρες που αντιμετωπίζουν ανισορροπίες στο εξωτερικό τους εμπόριο, ώστε να καθίστανται χαμηλότεροι από τους αντίστοιχους μισθούς των πιο ανταγωνιστικών χωρών, φέρει το κύριο βάρος της προσαρμογής στα πλαίσια μιας νομισματικής ένωσης (Artis, 1998 και Pissaridis, 1997). Το ερώτημα που εγείρεται, είναι να οι μισθοί στην ευρωζώνη είναι αρκούντος εύκαμπτοι για να αναλάβουν το ρόλο του διαύλου προσαρμογής.

Γενικά η αποτελεσματική και ταχεία προσαρμογή μιας οικονομίας στις διαταραχές, ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Ελλάδα, με υψηλό δημοσιονομικό έλλειμμα, απαιτεί ευέλικτη αγορά εργασίας. Σημειώνεται ότι το υψηλό δημοσιονομικό έλλειμμα εμποδίζει τη λειτουργία των αυτόματων σταθεροποιητικών μηχανισμών απόσβεσης διαταραχών, «shock absorbers» (Berthold et al, 1999). Πολλοί είναι οι παράγοντες που ενισχύουν την ακαμψία των ονομαστικών μισθών. Ως σημαντικότερους μπορεί να αναφέρουμε, τη διάρκεια των συλλογικών συμβάσεων εργασίας, τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, την αντίληψη των εργαζομένων για το «δίκαιο μισθό» (fair wage), τις ρήτρες διασφάλισης των εργαζομένων, τις διαφορετικές πολιτικές αντιλήψεις, το συσχετισμό δυνάμεων εργοδοτών-εργαζομένων κλπ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει: 1) Ήπιες μισθολογικές αυξήσεις που να συμβάλλουν στη σταθερότητα των τιμών. Οι αυξήσεις των ονομαστικών μισθών δεν πρέπει να υπερβαίνουν τις αυξήσεις της παραγωγικότητας της εργασίας, ώστε το κόστος ανά μονάδα εργασίας να μειώνεται, να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων με συνέπεια την αύξηση της παραγωγής και της απασχόλησης.

30

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

2) Το επίπεδο των αμοιβών εργασίας πρέπει να προσαρμόζεται στην παραγωγικότητα της εργασίας ανά χώρα, περιοχή και κλάδο. Το γεγονός αυτό σε περιοχές όπως οι ΗΠΑ, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο ως «μηχανισμός προσαρμογής», αφού η μετακίνηση των ατόμων στην επικράτειά τους πραγματοποιείται χωρίς προβλήματα. Σε άλλες όμως περιοχές, όπως η ΕΕ, απαιτείται απορρύθμιση της αγοράς από θεσμικές ρυθμίσεις που την καθιστούν ανελαστική και άκαμπτη. Ειδικότερα, οι οικονομολόγοι του κυρίου ρεύματος (νεοκεϊνσιανοί) αμφισβητούν την ορθότητα του καθορισμού των μισθών σε εθνικό ή κλαδικό επίπεδο. Πιστεύουν ότι οι μισθοί πρέπει να καθορίζονται με βάση την παραγωγικότητα που εκδηλώνεται ανά περιοχή ή κλάδο. Επιπλέον πιστεύουν πως με τη μεταφορά πόρων από τις πιο πλούσιες στις πιο φτωχές περιοχές, αναχαιτίζονται οι διαρθρωτικές μεταβολές (Obstfeld, Peri, Eichengreen, 1998).

3) Η αύξηση των πραγματικών μισθών πρέπει να υπολείπεται της αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας, ώστε να αυξάνει η κερδοφορία των επιχειρήσεων γεγονός που θα οδηγήσει σε αύξηση των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου και κατ’ επέκταση σε αύξηση της απασχόλησης.

4) Εξελίξεις σε ορισμένες χώρες τις ζώνης του ευρώ, όπου παρατηρούνται αποκλίσεις στον πληθωρισμό και τους ρυθμούς ανάπτυξης, υποδηλώνουν την ανεπαρκή λειτουργία των διαύλων προσαρμογής, τους οποίους οι νεοκεϊνσιανοί θεωρούν ως επαρκή μηχανισμό αποκατάστασης της ονομαστικής συναλλαγματικής ισοτιμίας. Οι Dullien και Fritsche (2008), αναλύοντας το μοναδιαίο κόστος εργασίας σε χώρες της ΟΝΕ, διαπίστωσαν σημαντικές διαφορές στις ταχύτητες προσαρμογής. Οι Dullien et al. (2009), αναλύοντας τη σταθερότητα προσαρμογής δώδεκα χωρών της ευρωζώνης, παρατήρησαν σημαντική αστάθεια σε αρκετές από αυτές, συμπεραίνοντας πως η περίοδος προσαρμογής που χαρακτηρίζεται από βραδεία ανάπτυξη, μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά μεγάλη, προκαλώντας έτσι τις αντιδράσεις των λαών κατά της ΟΝΕ. Οι μελέτες δείχνουν πως η αρχιτεκτονική της ΟΝΕ χρειάζεται reengineering, καθόσον δεν διασφαλίζει την σταθερότητα της οικονομίας. Συμπερασματικά, η νεοκεϊνσιανή θεωρία (κύριο ρεύμα) η οποία αναπτύχθηκε σε συνθήκες μη προστατευτισμού, πρεσβεύει ότι η ευελιξία της αγοράς εργασίας είναι το βασικό προαπαιτούμενο για την ομαλή προσαρμογή της οικονομίας μετά από διαταραχή. Αν η αγορά εργασίας είναι άκαμπτη, δηλαδή δεν μειωθούν οι μισθοί, δεν εμφανιστεί κινητικότητα εργαζομένων κλπ, τότε η προσαρμογή θα γίνει σε βάρος της παραγωγής (μείωση) και της απασχόλησης (ανεργία). Με άλλα λόγια το βάρος της προσαρμογής κατά τους νεοκεϊνσιανούς μεταw φέρεται στους μισθούς, όπου μια αύξηση των μισθών δεν προκαλεί αύξηση p

31

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

της ενεργού ζητήσεως AD λόγω περιορισμού των κερδών και κατ’ επέκταση των επενδύσεων, η δε ανεργία ισορροπίας (nairu) προσδιορίζεται αποκλειστικά από την προσφορά και αποτελεί ισχυρό ελκυστή (γεγονός που αμφισβητείται από αρκετούς νεοκεϊνσιανούς οικονομολόγους). Επιπλέον η επίπτωση των πραγματικών διαθεσίμων καθιστά το ποσοστό ανεργίας σταθερού πληθωρισμού ισχυρό ελκυστή.

32

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

6. Η ΜΕΤΑΚΕΪΝΣΙΑΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ - Η ΕΤΕΡΟΔΟΞΗ ΕΚΔΟΧΗ Το υπόδειγμα μισθών και τιμών των μετακεϊνσιανών οικονομολόγων εδράζεται στις απόψεις των Keynes, Kalecki, Kaldor, Rowthorn, Bhaduri και Marglin. Αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας με τις εργασίες των Arestis, Rowthorn, Sawyer, Stockhammer, Klar και άλλων, σαν συστηματική κριτική του νεοκεϊνσιανού υποδείγματος μισθών, τιμών και ανεργίας σε συνθήκες ατελούς ανταγωνισμού, που αναπτύχθηκε παραπάνω. Κατά τους μετακεϊνσιανούς, το ποσοστό ανεργίας σταθερού πληθωρισμού nairu, δεν αποτελεί ισχυρό ελκυστή προσαρμογής αλλά έννοια για γόνιμη συζήτηση (Stiglitz, 1997), οι υπολογισμοί του είναι εξαιρετικά εύθραυστοι (Staiger, 1997 και Setterfield,1992) και οι σχέσεις μεταξύ των μεγεθών μεταβάλλονται διαχρονικά, οι δε εκτιμήσεις του ποικίλουν ανάλογα με τις υποθέσεις και το μαθηματικό μοντέλο βάσει του οποίου προσδιορίζεται το nairu (Galbraith, 1997 και Akerlof, 1996). Επιπλέον θεώρησαν σαν σημαντικό παράγοντα καθορισμού του nairu τη ζήτηση και όχι αποκλειστικά την προσφορά όπως οι νεοκεϊνσιανοί. Η κριτική των μετακεϊνσιανών στη θεωρία του nairu εστιάζει: 

Στον τρόπο διαμόρφωσης της ζήτησης αγαθών και υπηρεσιών.



Στο κεφαλαιακό απόθεμα και



Στο θεσμό της αγοράς εργασίας.

6.1 Η διαμόρφωση της ζήτησης 6.1.1 Οι επιπτώσεις της αύξησης των ονομαστικών μισθών Οι Κεϊνσιανοί υποστηρίζουν πως η αύξηση στους πραγματικούς μισθούς

w προp

καλεί αύξηση της ενεργού ζητήσεως AD στην οικονομία, λόγω της υψηλής ροπής προς κατανάλωση που δημιουργείται ιδιαίτερα στους χαμηλόμισθους. Αν θεωρήσουμε την απλή γραμμική συνάρτηση κατανάλωσης: C    Y

όπου α η αυτόνομη κατανάλωση, β η ροπή προς κατανάλωση και Υ το εισόδημα, μια αύξηση του β, θα προκαλέσει αύξηση στη κατανάλωση C και κατά συνέπεια στη ζήτηση, γεγονός που θα αυξήσει την επενδυτική δαπάνη και την απασχόληση.

33

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

Οι νεοκεϊνσιανοί θεωρούν ότι η αύξηση του πραγματικού μισθού

w δεν p

προκαλεί κατ’ ανάγκη αύξηση της ζητήσεως AD τη μακροχρόνια περίοδο, επειδή αν μειωθούν τα κέρδη των επιχειρηματιών λόγω των μισθολογικών αυξήσεων η σχέση ζήτησης και πραγματικού μισθού μπορεί να αντιστραφεί (Lindbeck, 1993). Ενδεχόμενη μείωση στη ζήτηση θα περιορίσει την επενδυτική δαπάνη και την απασχόληση. Οι μετακεϊνσιανοί αναφέρουν πως το παραπάνω επιχείρημα δεν λαμβάνει υπόψη τα σωρευτικά αποτελέσματα που ακολουθούν μια αύξηση της κατανάλωσης. Ο Ν Kaldor (1978) κάνει λόγο για το «φαινόμενο της σωρευτικής αιτιότητας» (cumulative causation), ο Setterfield (1998) υποστηρίζει ότι η αύξηση της κατανάλωσης μπορεί να προκαλέσει μια αλυσιδωτή αντίδραση αποτελεσμάτων που να επηρεάσει τελικά το σημείο ισορροπίας. Η επίπτωση των αυξήσεων των μισθών στην ανεργία, εξαρτάται από το αν η ανάπτυξη είναι wage-led ή profit-led. α) Αν το καθεστώς είναι «ανάπτυξη δια των μισθών», η αύξηση του

w μποp

ρεί να αυξήσει το ΑΕΠ, στην περίπτωση που η θετική επίδραση του πραγματικού w μισθού στην κατανάλωση, υπερισχύσει των αρνητικών επιπτώσεων στην αp νταγωνιστικότητα τιμής, την κερδοφορία και τα επιτόκια. Εμπειρικές μελέτες έδειξαν πως η ανάπτυξη wage-led είναι αυξημένης πιθανότητας σε χώρες μεγάλου οικονομικού μεγέθους όπου η εξωτερική ζήτηση έχει μικρότερη σημασία. β) Αν το καθεστώς είναι «ανάπτυξη δια των κερδών», ισχύουν τα αντίθετα αφού το βάρος πέφτει στην κερδοφορία.

6.1.2 Οι επιπτώσεις των πραγματικών διαθεσίμων Οι νεοκεϊνσιανοί θεωρώντας την προσφορά του χρήματος εξωγενώς δοσμένη από τις νομισματικές αρχές, δείχνουν ότι η επίπτωση των πραγματικών χρηματικών διαθεσίμων καθιστά το nairu ισχυρό ελκυστή. Η διαδικασία περιγράφεται ως εξής: Μια μείωση των τιμών P των προϊόντων (που προήλθε από μείωση των μισθών W) αυξάνει την κατανάλωση C λόγω της μεγαλύτερης αγοραστικής δύναμης που αποκτά το χρήμα. Η ζήτηση AD αυξάνεται και από την ανάδραση μεταξύ της AD και των μισθών W, το σύστημα επανέρχεται σε ισορροπία, με ποσοστό ανεργίας το nairu που αποδεικνύεται ισχυρός ελκυστής Οι μετακεϊνσιανοί αντίθετα, θεωρούν την προσφορά του χρήματος στον ανεπτυγμένο καπιταλισμό ως ενδογενή μεταβλητή. Ο Kaldor (1986) θέτει τον προβληματισμό «αν η προσφορά χρήματος που καθορίζεται από τις νομισματικές 34

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

αρχές, περιγράφεται καλύτερα με όρους ποσότητας χρήματος ή με όρους επιτοκίου που ορίζεται από την Κεντρική Τράπεζα και επηρεάζει το κόστος δανεισμού, αφήνοντας την ποσότητα χρήματος να καθοριστεί από τη ζήτηση». Κατά την άποψη αυτή η ζήτηση δεν εξαρτάται από τα πραγματικά διαθέσιμα αλλά από τα επιτόκια που θέτουν οι Κεντρικές Τράπεζες. Η προσφορά του χρήματος προσδιορίζεται από τη ζήτηση. Αν το τρέχων ποσοστό ανεργίας U, προσαρμόζεται στο ποσοστό ανεργίας σταθερού πληθωρισμού nairu λόγω των επιτοκίων που καθορίζονται από τις Κεντρικές Τράπεζες, αυτό δε σημαίνει ότι το σύστημα αυτορυθμίζεται αλλά οδηγείται σε ισορροπία με πολιτικές αποφάσεις (Stockhammer, 2011). Αν μειωθούν οι ονομαστικοί μισθοί W και ακολουθήσει μείωση των τιμών Ρ, η Κεντρική Τράπεζα μπορεί να μειώσει το επιτόκιο και να προκαλέσει αύξηση της ζήτησης. Οι μετακεϊνσιανοί υποστηρίζουν ότι μπορεί τελικά να μην υπάρξει ισορροπία λόγω του Fisher Effect, δηλαδή της επίπτωσης του πραγματικού χρέους το οποίο ανατιμάται όταν μειώνονται οι τιμές (Keynes).

6.1.3 Οι επιπτώσεις εκτάκτων φαινομένων της κρίσης Σε περιόδους κρίσης με την εμφάνιση έκτακτων φαινομένων η νομισματική πολιτική καθίσταται αναποτελεσματική(Keynes). Τα έκτακτα φαινόμενα αναδείχθηκαν κατά την κρίση του 2008/9 στην Ελλάδα: 

Το κλίμα αβεβαιότητας στη χώρα οδήγησε τους επενδυτές και τα νοικοκυριά να μην ανταποκρίνονται στις μεταβολές των επιτοκίων. Εμφανίσθηκε δηλαδή η Επενδυτική Παγίδα.



Οι τράπεζες, οι επιχειρήσεις και τα άτομα, αποφεύγουν να δανείζουν και να δανείζονται, προτιμώντας τη διακράτηση μετρητών. Η οικονομία περιήλθε σε Παγίδα Ρευστότητας.



Ο διαφαινόμενος κίνδυνος πυροδοτεί τα ασφάλιστρα κινδύνου που διαρρηγνύουν το δεσμό των επιτοκίων δανεισμού των εμπορικών τραπεζών και των επιτοκίων της Κεντρικής Τράπεζας.

Υπό αυτές τις προϋποθέσεις η νομισματική πολιτική δεν μπορεί να θέσει την οικονομία σε κατάσταση ισορροπίας, η οικονομία ανήμπορη ακολουθεί τις διαταραχές που δέχεται και το nairu αποδεικνύεται εξαιρετικά αδύναμος ελκυστής.

35

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

6.2 Η σημασία συσσώρευσης κεφαλαίου στο σχηματισμό του nairu Κατά την άποψη των νεοκεϊνσιανών οικονομολόγων, τόσο η συσσώρευση κεφαI λαίου, ο λόγος δηλαδή των επενδύσεων προς το κεφαλαιακό απόθεμα , όσο K K και ο λόγος του κεφαλαιακού αποθέματος προς εργατικό δυναμικό , δεν επιL δρούν καθοριστικά στο nairu κατά τη μακροχρόνια περίοδο. Αυτό προϋποθέτει μια συνάρτηση παραγωγής Cobb-Douglas (δηλαδή το εθνικό προϊόν Y  ALa K   ALa K 1 αν α+β=1 η συνάρτηση είναι ομογενής πρώτου βαθμού, αν α+β<1 έχουμε φθίνουσα απόδοση των παραγωγικών συντελεστών, αν α+β>1 έχουμε αύξουσα απόδοση) με ελαστικότητα υποκατάστασης των συντελεστών παραγωγής τη μονάδα e K  1 .

L

Οι οικονομολόγοι του κυρίου ρεύματος (νεοκεϊνσιανοί) προκειμένου να εδραιώσουν την παραπάνω άποψη, εκφράζουν τον εξής συλλογισμό. Αν το σύστημα βρίσκεται σε ισορροπία στο σημείο nairu και μια εξωγενής διαταραχή αυξήσει τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου τότε θα ακολουθήσει η αλυσιδωτή αντίδραση που περιγράφεται στο παρακάτω σχήμα.

Σχήμα 10. Η ανεξαρτησία του nairu από τη συσσώρευση κεφαλαίου

Η αύξηση στις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου θα επιταχύνει τη συσσώρευση παγίου κεφαλαίου (Ι/Κ) και θα μειώσει το ποσοστό ανεργίας (U), τότε ο πραγματικός μισθός (W/P) θα αυξηθεί ωθώντας τις επιχειρήσεις να υποκαταστήσουν την εργασία με κεφάλαιο (αυξάνεται ο λόγος K/L) γεγονός που αυξάνει το ποσοστό ανεργίας (U) το οποίο τελικά επανέρχεται στο σημείο ισορροπίας nairu. Άρα η συσσώρευση κεφαλαίου δεν συμμετέχει στον καθορισμό του ποσοστού ανεργίας σταθερού πληθωρισμού.

36

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

Από την πλευρά των μετακεϊνσιανών ο Rowthorn (1995, 1999) έδειξε ότι στις περισσότερες εμπειρικές μελέτες, η ελαστικότητα υποκαταστάσεως κεφαλαίου/εργασίας είναι μικρότερη της μονάδος ( e K  1 ), οπότε η μεγέθυνση του L

κεφαλαιακού αποθέματος έχει ευνοϊκή επίδραση στην ανεργία ισορροπίας δηλαδή το nairu. Άρα η συσσώρευση κεφαλαίου συμμετέχει στον καθορισμό του ποσοστού ανεργίας σταθερού πληθωρισμού.

6.3 Η σημασία των θεσμών της αγοράς στο σχηματισμό του nairu Το ερώτημα που εγείρεται είναι αν οι διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας βελτιώνουν την λειτουργία της και οδηγούν σε περιορισμό της ανεργίας. Οι θεσμοί της εργασίας που χρησιμοποιούνται σαν μεταβλητές σε πλήθος εργασιών (Scarpetta, 1996 – Nickell, 1997 – Layard, 1998 – IMF, 2003 – Nicoletti & Scarpetta, 2005 κ.α.) είναι το ELS (employment protection system), τα εργατικά δικαιώματα, τα επιδόματα ανεργίας, οι ασφαλιστικές εισφορές, η δύναμη των συνδικάτων, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις και οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης. Κατά τους νεοκεϊνσιανούς, οι θεσμοί της αγοράς εργασίας αποτελούν τον κύριο παράγοντα καθορισμού του nairu και γενικά της υψηλής ανεργίας σε ορισμένες χώρες. Δεν υπάρχει όμως μια γενική συμφωνία για το ποιοι από αυτούς είναι οι σημαντικότεροι. Οι μετακεϊνσιανοί (Howell, 2007 - Baker, 2005 - Arestis, 2007 – Stockhammer, 2011) δεν θεωρούν ότι οι θεσμοί της αγοράς αποτελούν τον κύριο παράγοντα της αύξησης του nairu. Εμπειρικές μελέτες δείχνουν πως η ανεργία επηρεάζεται σε μεγάλο αριθμό από τα επιτόκια, την παραγωγικότητα της εργασίας, τον ανταγωνισμό των αγορών, το ρυθμό μεταβολής του κεφαλαιακού αποθέματος, την προηγούμενη ανεργία και τους θεσμούς της αγοράς εργασίας σε συνδυασμό με διαταραχές από την πλευρά της προσφοράς. Ο Gordon (1997) αναφέρει την επιβράδυνση του ρυθμού μεγέθυνσης του κεφαλαιακού αποθέματος ως την αιτία της ανεργίας, προς την ίδια κατεύθυνση και ο Kapadia (2004) έδειξε τη σχέση nairu και κεφαλαιακού αποθέματος. Ο Fitoussi (2000) διαπιστώνει ότι οι αλλαγές στο βραχυπρόθεσμο πραγματικό επιτόκιο συμβαδίζουν με τις αλλαγές στο μέσο ποσοστό ανεργίας. Οι Arestis και Mariscal (2000), έδειξαν ότι η συσσώρευση παγίου κεφαλαίου αποτελεί καθοριστικό παράγοντα του ποσοστού ανεργίας. Η Miaouli (2001), διαπίστωσε ότι η συσσωρευμένη επένδυση επιδρά θετικά στην απασχόληση. Ο Stockhammer συμπέρανε ότι η κεφαλαιακή συσσώρευση επιδρά θετικά στη απασχόληση (ή αρνητικά στην ανεργία).

37

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

6.4 Η κανονική ή δίκαια αμοιβή Η σημαντικότερη συμβολή των μετακεϊνσιανών στο υπόδειγμα μισθών, τιμών, ανεργίας, είναι η αναφορά στο μηχανισμό της χρονικής υστέρησης, που περιγράφει τις καταστάσεις όπου από πρόσκαιρα αίτια δημιουργούνται αποτελέσματα που διαρκούν ακόμα και όταν τα αίτια έχουν εκλείψει. Κατά την άποψη της συγκεκριμένης σχολής, με δεδομένο τον ενδογενή χαρακτήρα των μισθολογικών απαιτήσεων, αν ο τρέχων πραγματικός μισθός παραμείνει αμετάβλητος για μεγάλο χρονικό διάστημα, αποκτά την έννοια του δίκαιου ή κανονικού μισθού (Akerlof, 1982). Ήδη οι κλασικοί οικονομολόγοι Smith (1776), Ricardo (1821), Marx (1867), δέχονταν ως πραγματικό και αναγκαίο μισθό ένα «καλάθι εμπορευμάτων» που είναι απαραίτητο για τη συντήρηση και αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης. Οι μετακεϊνσιανοί υποστηρίζουν, ότι αν μια διαταραχή της ζήτησης διαρκέσει τόσο που ο τρέχων μισθός αποκτήσει την έννοια της δίκαιης ή κανονικής αμοιβής, για κάποιο διάστημα η οικονομία θα βρεθεί εκτός ισορροπίας. Κατά τη διάρκεια του διαστήματος αυτού η καμπύλη των μισθών (W-S) θα μετατοπισθεί σταδιακά προς τα επάνω, με αποτέλεσμα στο τέλος το nairu να μετατοπισθεί και αυτό (από το Α στο Β). Το ποσοστό ανεργίας (Ν) από συγκυριακό θα έχει μετατραπεί πια σε διαρθρωτικό.

Σχήμα 11. Η μετατόπιση του nairu

όπου (W-S) η καμπύλη σχηματισμού μισθών (wage setting) και (Ρ-S) η καμπύλη σχηματισμού τιμών (price setting).

38

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

Οι μετακεϊνσιανοί οικονομολόγοι συνδέουν το φαινόμενο της χρονικής υστέρησης και με τις επενδυτικές δαπάνες. Αν υπάρξει αποεπένδυση παγίου κεφαλαίου στην οικονομία, είναι φυσικό να αυξηθεί η ανεργία με επακόλουθο τη μείωση των ονομαστικών μισθών (W). Παράλληλα οι αυξητικές τάσεις των τιμών (Ρ) θα οδηγήσουν σε περαιτέρω μειώσεις των πραγματικών μισθών (W/Ρ), η ζήτηση των προϊόντων θα καμφθεί, η ανταγωνιστικότητα τιμής θα επιδεινωθεί, θα δημιουργηθούν εξωτερικά ελλείμματα και θα ξεκινήσει ένας κύκλος ύφεσης. Η οικονομία περιέρχεται στην παγίδα αργούντος παραγωγικού δυναμικού. Από την πλευρά των νεοκεϊνσιανών, το φαινόμενο της υστέρησης δεν αξιολογείται παρά, είτε σαν ακραία περίπτωση (Nickell, 1998), είτε σαν περίπτωση που σχετίζεται με τη μακροχρόνια ανεργία (Layard, 1991), είτε σαν φαινόμενο που συνδέεται με τη λειτουργία των εσωτερικών αγορών (Snower, 1986 – Lindbeck, 1986 κλπ). Το κύριο ρεύμα που εκφράζεται σήμερα από τους νεοκεϊνσιανούς οικονομολόγους, εξακολουθεί να θεωρεί το nairu ισχυρό ελκυστή και για το λόγο αυτό το μοντέλο τους αποτελεί υπόδειγμα σταθερής ισορροπίας. Στον αντίποδα οι μετακεϊνσιανοί με το υπόδειγμα ασταθούς ισορροπίας.

39

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

7. Η ΝΕΟΚΕΪΝΣΙΑΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΠΕΡΙ ΣΤΑΘΕΡΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ Θεωρώντας ως πραγματικό μισθό αυτόν που σχηματίζεται από τις επιχειρήσεις με βάση τις τιμές καταναλωτή και όχι τις τιμές εγχώριας παραγωγής, ο πληθωρισμός παραμένει σταθερός όταν ο πραγματικός μισθός που προκύπτει από τη συλλογική διαπραγμάτευση είναι ίσος με το μισθό που προκύπτει από τον καθορισμό των τιμών. Ισχύει δηλαδή: (w  pc ) ws  (w  pc ) ps

Στο σχήμα 7 έχουμε τη καμπύλη σταθερού πληθωρισμού CIRU, που εκφράζει την εσωτερική ισορροπία της οικονομίας ενώ στο σχήμα 8, τη καμπύλη εξωτερικής ισορροπίας TB. Ο συνδυασμός των δύο, δίνει την ταυτόχρονη εσωτερική και εξωτερική ισορροπία για σταθερό πληθωρισμό και ισοσκελισμένο εξωτερικό ισοζύγιο, τη μακροχρόνια περίοδο. Σχήμα 12. Εσωτερική - Εξωτερική Ισορροπία

TB Το επίπεδο παραγωγής yCIRU που προκύπτει αποτελεί τη διαρθρωτική αντα-

γωνιστικότητα και εξαρτάται θετικά από: 

Το εισόδημα στις χώρες προορισμού των εξαγωγών.



Το λόγο εισοδηματικών ελαστικοτήτων εισαγωγών - εξαγωγών.



Την παραγωγικότητα της εργασίας.



Την ελαστικότητα των μισθών ως προς το ποσοστό ανεργίας.



Το συντελεστή διεθνούς εμπορίου.

40

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

Οι καμπύλες ανεργίας σταθερού πληθωρισμού (CIRU), ισοσκελισμένου εξωτερικού εμπορικού ισοζυγίου αγαθών και υπηρεσιών (TB) και συνολικής ζήτησης (AD), μπορούν να μετατοπίζονται προς τα δεξιά ή τα αριστερά ανάλογα με τις επιδράσεις που δέχονται. Πρόκειται για τις «διαρθρωτικές μετατοπίσεις». Η καμπύλη σταθερού πληθωρισμού CIRU, μπορεί να μετατοπισθεί: 

Προς τα δεξιά, όταν αυξάνεται η παραγωγικότητα της εργασίας και το εργατικό δυναμικό, οπότε επιτυγχάνεται υψηλότερη ανταγωνιστική τιμή με σταθερό πληθωρισμό.



Προς τα αριστερά, όταν αυξάνεται οι αυτόνομες απαιτήσεις των επιχειρήσεων, των μισθωτών και του κράτους, οπότε επιτυγχάνεται χαμηλότερη ανταγωνιστικότητα τιμής με σταθερό πληθωρισμό.

Αν στο σχήμα 12 προσθέσουμε και τη συνολική ζήτηση (AD) λαμβάνουμε το σημείο ισορροπίας τη μεσοπρόθεσμη περίοδο (σχήμα 9). Αν η κυβέρνηση αποφασίσει να ασκήσει επεκτατική δημοσιονομική πολιτική με αύξηση των δημοσίων δαπανών (G) προκειμένου να θερμάνει την οικονομία, αυτό θα έχει σαν συνέπεια την αύξηση της ζήτησης και την μετατόπιση της καμπύλης AD στη θέση AD’.

Σχήμα 13. Επεκτατική Δημοσιονομική Πολιτική

41

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

Η οικονομία μετατοπίζεται από το σημείο ισορροπίας (Α) στο (Β) χωρίς να αλλάξει η συναλλαγματική ισοτιμία. Στο (Β) η ανεργία μειώνεται και οι ονομαστικοί μισθοί (W) αυξάνουν. Οι επιχειρήσεις με τη σειρά τους, αντιδρούν και αυξάνουν τις (εγχώριες) τιμές Ρ. Ο δείκτης τιμών καταναλωτή αυξάνει λιγότερο από τις εγχώw ριες τιμές λόγω των εισαγόμενων προϊόντων. Οι πραγματικοί μισθοί αυξάp νουν και η ανταγωνιστικότητα τιμής ( p *  p) μειώνεται σταδιακά με αποτέλεσμα τη μείωση της εξωτερικής ζήτησης, της συνολικής ζήτησης και του προϊόντος. Η οικονομία κινούμενη κατά μήκος του AD’ ισορροπεί στο σημείο (Γ) όπου οι μισθωτοί δεν μπορούν να διεκδικήσουν μισθό μεγαλύτερο από τον ισχύοντα και έτσι η πληθωριστική διαδικασία τερματίζεται. Η περιοριστική δημοσιονομική πολιτική (πχ μέσω μείωσης των δημοσίων δαπανών G) επιφέρει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα και οδηγεί σε μετατόπιση της καμπύλης AD προς τα αριστερά με αρχική μείωση της ζήτησης και του προϊόντος. Ακολουθούν οι αντιδράσεις στους μισθούς, τις τιμές, στην ανταγωνιστικότητα, που προκαλούν μετακίνηση της οικονομίας κατά μήκος της νέας καμπύλης ζήτησης μέχρι να επέλθει ισορροπία σε ένα νέο σημείο τομής των καμπυλών AD και CIRU. Επισημαίνεται ότι τα αποτελέσματα που παρουσιάσθηκαν παραπάνω (σχήμα 13), οφείλονται στην αρχή του «νεοκεϊνσιανού υποδείγματος της σταθερής ισορροπίας», ότι η καμπύλη CIRU δεν μετατοπίζεται εξαιτίας των μεταβολών της ζήτησης.

42

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

8. Η ΜΕΤΑΚΕΪΝΣΙΑΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΠΕΡΙ ΑΣΤΑΘΟΥΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ Οι μετακεϊνσιανοί οικονομολόγοι δεν δέχονται ότι υπάρχει σταθερή ισορροπία και κατά συνέπεια το nairu δεν αποτελεί ισχυρό ελκυστή. Οι μεταβολές της ζήτησης (μετατοπίσεις της AD) προκαλούν μεταβολές στην καμπύλη CIRU, γεγονός που δημιουργεί κλιμακωτά σημεία μεσοπρόθεσμης ισορροπίας.

Σχήμα 14. Σημεία Μεσοπρόθεσμης Ισορροπίας.

Αν για παράδειγμα ασκηθεί περιοριστική δημοσιονομική πολιτική και μειωθεί η ζήτηση από AD_1 σε AD_2 το αρχικό σημείο ισορροπίας Α μετατοπίζεται στο Β. Το σύστημα δεν ισορροπεί τελικά στο Γ αλλά η κίνηση κατά μήκος της AD_2 ανακόπτεται από τη μετατόπιση της καμπύλης CIRU_0 στη θέση CIRU_1. Διαδοχικές μετατοπίσεις της AD (στις θέσεις AD_3, AD_4, AD_5), προκαλούν μετατοπίσεις της καμπύλης CIRU, όπως φαίνονται στο σχήμα 14, δημιουργώντας τα σημεία μεσοπρόθεσμης ισορροπίας Δ, Ε και Ζ.

43

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

9. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΥΠΟΤΙΜΗΣΗΣ.

9.1 Έννοια Με την πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης, δηλαδή της μείωσης των μισθών, επιδιώκεται η αύξηση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας μιας χώρας. Σύμφωνα με το θεωρητικό πλαίσιο, η μείωση των μισθών των εργαζομένων βελτιώνει την ανταγωνιστικότητα τιμής, η βελτίωση αυτή οδηγεί σε αύξηση των εξαγωγών και της συνολικής ζήτησης άρα και της παραγωγής. Η οικονομία οδηγείται σε νέο επίπεδο ισορροπίας στο οποίο ο πληθωρισμός θα είναι σταθερός και ίσος με τον πληθωρισμό των ανταγωνιστριών χωρών και το εξωτερικό εμπορικό ισοζύγιο βελτιωμένο.

Σχήμα 15. Συνιστώσες της Εσωτερικής Υποτίμησης.

Βασικός πυλώνας της πολιτικής της εσωτερικής υποτίμησης, είναι ο μηχανισμός προσαρμογής της οικονομίας που ενεργοποιείται όταν αυτή βρίσκεται σε κατάσταση ανισορροπίας. Ο μηχανισμός, είναι ο «δίαυλος ανταγωνιστικότητας τιμής» που συγκροτείται από τη διαδικασία σχηματισμού μισθών, τη διαδικασία σχηματισμού τιμών (wage setting & price setting του σχήματος 6) και την επίπτωση της ανταγωνιστικότητας τιμής στην συνολική ζήτηση AD. Η λειτουργία του μηχανισμού προσαρμογής μετά από μια διαταραχή του συστήματος και η μετάβασή του σε κατάσταση νέας ισορροπίας παρουσιάζεται σχηματικά παρακάτω.

44

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

Σχήμα 16. Εσωτερική Υποτίμηση –Μηχανισμός Προσαρμογής

9.2 Η δυναμική της εσωτερικής υποτίμησης στο υπόδειγμα σταθερής Ισορροπίας Η συνάρτηση της συνολικής ζήτησης AD εκφράζεται από τη σχέση: AD  C  I  G  ( X  M )

όπου C η κατανάλωση, I η επένδυση, G οι δημόσιες δαπάνες, X οι εξαγωγές και M οι εισαγωγές. Η καμπύλη της συνολικής ζήτησης μπορεί να μετατοπιστεί αριστερά αν οι συνιστώσες της εσωτερικής ζήτησης I, C και G μειωθούν. Η καμπύλη AD μετατοπίζεται στην περίπτωση που ακολουθηθεί περιοριστική δημοσιονομική πολιτική ή πολιτική εσωτερικής υποτίμησης. Η καμπύλη CIRU απεικονίζει την ισορροπία στην οποία τείνει η οικονομία για δεδομένο επίπεδο ζήτησης. Μεσοπρόθεσμα η οικονομία ισορροπεί στο σημείο τομής της καμπύλης σταθερού πληθωρισμού CIRU και της καμπύλης της συνολικής ζήτησης AD. Αν υποθέσουμε ότι κατά τη χρονική στιγμή t=0 η οικονομία ισορροπεί στο σημείο Α όπου τέμνονται η CIRU και η AD’ και επέλθει μια μείωση των αποδοχών

45

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

των δημοσίων υπαλλήλων (εσωτερική υποτίμηση) άρα μειωθούν οι δημόσιες δαπάνες G, η καμπύλη ζητήσεως θα μετατοπιστεί στη θέση AD. Σχήμα 17. Εσωτερική Υποτίμηση Υπόδειγμα Σταθερής Ισορροπίας.

Με τη μετατόπιση η οικονομία μεταβαίνει στο σημείο Β, χωρίς αλλαγή μισθών και τιμών τη βραχυχρόνια περίοδο. Στο σημείο αυτό η παραγωγή y είναι χαμηλότερη, γεγονός που μειώνει την απασχόληση. Η αύξηση της ανεργίας μειώνει τη διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων και οδηγεί σε μειωμένους w πραγματικούς μισθούς . Το μοναδιαίο κόστος εργασίας πέφτει και οι επιχειρήp σεις αντιδρούν μειώνοντας τις τιμές τους και αυξάνοντας τα περιθώρια κέρδους. Η οικονομία διολισθαίνει κατά μήκος της AD και φθάνει στο σημείο Γ όπου παύει η διαδικασία προσαρμογής αφού συμβιβάζονται οι απαιτήσεις μισθωτών και επιχειρήσεων. Η όλη διαδικασία δείχνει ένα nairu ισχυρό ελκυστή. Η αδυναμία προσαρμογής των χωρών της ευρωζώνης σε καταστάσεις σύγκλυσης των ρυθμών πληθωρισμού και των πραγματικών συναλλαγματικών ισοτιμιών, αποτελεί διάψευση της νεοκεϊνσιανής θέσης περί ισχυρού nairu. Υπό τις συνθήκες αυτές, από το 2004 οι κριτικές και οι αμφισβητήσεις έχουν πληθήνει.

46

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

9.3 Η δυναμική της εσωτερικής υποτίμησης στο υπόδειγμα ασταθούς Ισορροπίας Αν υποθέσουμε ότι κατά τη χρονική στιγμή t=0 η οικονομία ισορροπεί στο σημείο Α όπου τέμνονται η CIRU_0 και η AD_1 και επέλθει μια μείωση των αποδοχών των δημοσίων υπαλλήλων άρα μειωθούν οι δημόσιες δαπάνες G, η καμπύλη ζητήσεως θα μετατοπιστεί στη θέση AD_2 όπως φαίνεται στο σχήμα που ακολουθεί. Σχήμα 18. Εσωτερική Υποτίμηση Υπόδειγμα Ασταθούς Ισορροπίας.

1) Τη βραχυχρόνια περίοδο (εδώ οι μισθοί και οι τιμές παραμένουν σταθεροί) θα έχουμε: 

Προσαρμογή της παραγωγής Υ στη ζήτηση αφού ισχύουν οι σχέσεις για τη ζήτηση AD  C  I  G  ( X  M ) και για την παραγωγή Y  C  I  G  ( X  M ) . Η οικονομία μεταβαίνει στο σημείο Β, όπου το επίπεδο παραγωγής είναι χαμηλότερο y2 και η πραγματική ισοτιμία μισθών και τιμών αμετάβλητη.



Ο βαθμός χρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού Π μειώνεται αφού το προϊόν Υ έχει μειωθεί, το προϊόν πλήρους χρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού ΥFC παραμένει σταθερό και ισχύει Y η σχέση   .

YFC 47

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9



Μειώνεται η παραγωγικότητα της εργασίας επηρεαζόμενη από τη μείωση της χρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού.



Μειώνεται η απασχόληση θεωρούμε ότι η μείωση της παραγωγής προκύπτει εν μέρει από τη μείωση της παραγωγικότητας της εργασίας και εν μέρει από τη μείωση της απασχόλησης.



Μειώνεται η απόδοση του παγίου κεφαλαίου λόγω   0 , δηλαδή της μείωσης της χρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού και λόγω L  0 , δηλαδή της μείωσης της απασχόλησης.

Έτσι ολοκληρώνεται η βραχυχρόνια περίοδος και αρχίζει η μεσοπρόθεσμη προσαρμογή της οικονομίας.

2) Τη μεσοπρόθεσμη περίοδο (εδώ οι μισθοί και οι τιμές προσαρμόζονται) θα έχουμε: 

Στο σημείο Β ο επιδιωκόμενος μισθός και η απασχόληση είναι χαμηλότεροι.



Μειώνεται το μοναδιαίο κόστος εργασίας.



Οι επιχειρήσεις μειώνουν τις τιμές και ο δείκτης τιμών καταναλωτή πέφτει.



Μειώνονται οι πραγματικοί μισθοί.



Όσο η οικονομία βρίσκεται στο Β, δηλαδή εκτός της καμπύλης CIRU_0, οι επιχειρήσεις και οι μισθωτοί συνεχίζουν να μειώνουν τιμές (εγχώριες) και μισθούς (καθοδική σπείρα τιμών μισθών).



Η μείωση των εγχώριων τιμών, συνιστά «πραγματική υποτίμηση» έναντι των τιμών των εισαγομένων αγαθών και υπηρεσιών.



Η υποτίμηση δημιουργεί αύξηση των εξαγωγών και μείωση των εισαγωγών.



Η αύξηση της εξωτερικής ζήτησης μειώνει την ανεργία (η αύξηση της ζήτησης αναχαιτίζεται όμως ως ένα βαθμό από την επίδραση Fisher, όπου αυξάνεται το ιδιωτικό χρέος και έτσι μειώνεται η ιδιωτική κατανάλωση).



Οδηγούμαστε (ceteris paribus) σε κατάσταση μακροχρόνιας ισορροπίας καθώς η οικονομία ολισθαίνει από το Β προς το Γ.

Βλέπουμε πως ο δίαυλος ανταγωνιστικότητας τιμής, οδηγεί το σύστημα σε κατάσταση μακροχρόνιας ισορροπίας στο σημείο Γ της καμπύλης σταθερού πληθωρισμού. Μέχρι εδώ οι εξελίξεις ισχύουν και για το υπόδειγμα σταθερής και για το υπόδειγμα ασταθούς ισορροπίας.

48

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

3) Τη μεσοπρόθεσμη περίοδο (με συσσώρευση κεφαλαίου και υστέρηση) θα έχουμε: 

Όταν ακόμα η οικονομία βρίσκεται στο σημείο Β, οι παράγοντες υστέρησης δημιουργούν συνθήκες ανισορροπίας και διαδοχικών σημείων μεσοπρόθεσμης ισορροπίας.



Το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών μειώνεται λόγω της μείωσης μισθών και της ύπαρξης ανεργίας.



Το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών από διανεμόμενα κέρδη μειώνεται.



Η επίδραση Fisher, όπου αυξάνεται το ιδιωτικό χρέος και μειώνεται η ιδιωτική κατανάλωση, με συνέπεια να μειωθούν η ζήτηση, η παραγωγή και ο βαθμός χρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού.



Η απόδοση παγίου κεφαλαίου μειώνεται.



Η επένδυση παγίου κεφαλαίου μειώνεται.



Περεταίρω μείωση της ζήτησης και της παραγωγής.



Μείωση των επενδύσεων επέκτασης της παραγωγής και μείωση των επενδύσεων εκσυγχρονισμού.



Η από-επένδυση τείνει να αυξήσει το ποσοστό ανεργίας

Η ταχεία ή η βραδεία προσαρμογή μιας οικονομίας στο επίπεδο μακροχρόνιας ισορροπίας nairu, εξαρτάται από τη σχετική ισχύ των δύο ανταγωνιστικών διαδικασιών δηλαδή της ανάκαμψης της οικονομίας και της φθίνουσας συσσώρευσης κεφαλαίου. Η οικονομία μπορεί είτε να πετύχει ταχεία προσαρμογή όπως υποστηρίζουν οι νεοκεϊνσιανοί οικονομολόγοι, είτε να πετύχει εξαιρετικά βραδεία προσαρμογή, είτε να μην πετύχει προσαρμογή. Εδώ ο ρόλος του πραγματικού επιτοκίου είναι καθοριστικός. Η μείωση του επιτοκίου επιδρά θετικά στη συσσώρευση παγίου κεφαλαίου και αυξάνει την κατανάλωση και τη ρευστότητα των επιχειρήσεων Έχει αναφερθεί προηγούμενα (Κεφ. 8) ότι οι καμπύλη CIRU κατά τις αντιλήψεις των μετακεϊνσιανών μπορεί να μετατοπίζεται προς τα δεξιά ή προς τα αριστερά. Η περίπτωση όπου επικρατούν οι δυνάμεις επαναφοράς της οικονομίας σε κατάσταση μακροχρόνιας ισορροπίας δίνεται παρακάτω.

49

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

Σχήμα 19. Μακροχρόνια Ισορροπία Μερική Υστέρηση.

Η οικονομία αρχικά μεταβαίνει από το σημείο Α στο Β λόγω μείωσης της ζήτησης στο AD_2, στη συνέχεια ολισθαίνει προς το Γ αλλά επειδή η καμπύλη σταθερού πληθωρισμού έχει μετατοπιστεί στη θέση CIRU_1 και η ζήτηση στο AD_3, η οικονομία κατευθύνεται προς το σημείο Δ. ακολουθεί στη συνέχεια για τους ίδιους λόγους τα σημεία Ε και Ζ, μέχρι να ισορροπήσει τελικά στο Η. Η περίπτωση όπου η οικονομία άγεται μακριά από την καμπύλη μακροπρόθεσμης ισορροπίας CIRU_0, συνεπεία των εξωτερικών διαταραχών που δέχεται, παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήμα. Σχήμα 20. Πλήρης Υστέρηση Μακροχρόνιας Ισορροπίας.

50

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

Agell, J. and Bennmarker, H. (2007). «Wage incentives and wage rigidity: a representative view from within», Labour Economics.



Akerlof, G. and Shiller, R. (2009). «Animal spirits: how human psychology drives the economy and why it matters for global capitalism», Princeton: Princeton University Press.



Ball, L. (1987), «Externalities from contact length», American Economic Review 77.



Βαρουφάκης Γ., Πατώκος Τ, Τσερκέζης Λ. , Κουτσοπέτρος Χ. (2011), «Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη το 2011», ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ Μελέτες/17.



Bean, C. (1998), «The interaction of aggregate-demand policies and labour market reform», Swedish Economic Policies Review.



Booth, A. (1995), «The economics of the trade union», Cambridge: Cambridge University Press.



De Grauwe, P. (1994), «International money», Oxford: Oxford University Press.



Hicks, J. R. (1974), «The crisis in Keynesian Economics», Oxford: Basil Blackwell.



IMF (2003), «Unemployment and labour market institutions: Why reforms pay off», World Economic Outlook.



Ιωακείμογλου Η., (2012), «Εσωτερική υποτίμηση και συσσώρευση κεφαλαίου», ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ Μελέτες/22.



Πετράκη-Κώττη Α., (1985), «Μακροοικονομική θεωρία και πολιτική», Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήσης.

51

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

52

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΙΣΗΣ, Ιωάννης Αζναουρίδης

The Academy for Strategic Analyses (ASA) is an independent non-profit scientific and research institution, a think-tank, based in Athens. It was founded in 2014, by scientists from the Hellenic Armed Forces and Hellenic Security Corps, who hold a PhD or holders of other high level qualifications, with rich scientific, research and writing work and collaboration with Greek and foreign universities, research centres and institutes, in various scientific fields.

Moreover distinguished personalities from military, diplomatic and academic areas and other high-profile scientists, became members of the Academy.

The main task of the ASA is the development of scientific work and activities in the field of Strategic Studies, Defense, Security and Foreign Policy, the elaboration of scientific analyses, research and studies, as well as the provision of specialized advisory and educational services to public bodies, private sector and to individuals in those articles, at national, European and international levels.

In this framework, the Academy's activities are developed within scientific areas, such as: (a) Analysis of strategic environment, (b) Analysis of the Defense and Security Policy, (c) System analysis, technology and economy, (d) Operational research, command and control.

The Academy will cooperate with international organizations, academic-scientific institutions and other centers of scientific research with a related object, as well as with authoritative scientists, militaries, diplomats, etc., especially in the Euro-Atlantic and the wider Mediterranean environment.

www.acastran.org info@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

53

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

54 ISSN: 2407-9863 ISSN: 2407-9863

ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - 9