Praktika by Academy for Strategic Analises

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Γεωπολιτικές, Τεχνολογικές και Νομικές διαστάσεις της χρήσης τους ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ Πολεμικό Μουσείο - 25 Νοεμβρίου 2015

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ

25 Νοεμβρίου 2015 Αμφιθέατρο Πολεμικού Μουσείου Αθηνών

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Η Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ), είναι ανεξάρτητος επιστημονικός - ερευνητικός φορέας, μια «δεξαμενή σκέψης», με νομική μορφή αστικού σωματείου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που ιδρύθηκε το 2014 με έδρα την Αθήνα. Τα ιδρυτικά μέλη και τη βάση των μελών της ΑΣΑ αποτελούν επιστήμονες που προέρχονται από τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας, που είναι διδάκτορες ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων ή κάτοχοι άλλων υψηλού επιπέδου τίτλων σπουδών, με πλούσιο επιστημονικό, ερευνητικό και συγγραφικό έργο και συνεργασία με ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, κέντρα μελετών και ινστιτούτα, σε διάφορα επιστημονικά πεδία. Επίσης, μέλη της ΑΣΑ είναι προσωπικότητες του διπλωματικού και ακαδημαϊκού χώρου και άλλοι επιστήμονες υψηλού κύρους με επιστημονική δραστηριότητα σε γνωστικά αντικείμενα τα οποία συνάδουν προς τους σκοπούς της. Σκοπός της ΑΣΑ είναι η ανάπτυξη επιστημονικού έργου και δράσεων στα πεδία των Στρατηγικών Σπουδών, της Άμυνας, της Ασφάλειας και της Εξωτερικής Πολιτικής, η εκπόνηση επιστημονικών αναλύσεων, ερευνών και μελετών καθώς και η παροχή εξειδικευμένων συμβουλευτικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών στα παραπάνω πεδία, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Για την υλοποίηση των στόχων της η ΑΣΑ έχει οργανώσει τέσσερεις Επιστημονικούς Τομείς: (1) (2) (3) (4)

Ανάλυσης Στρατηγικού Περιβάλλοντος, Ανάλυσης Αμυντικής Πολιτικής και Ασφάλειας Ανάλυσης Συστημάτων, Τεχνολογίας και Οικονομίας, Επιχειρησιακής Έρευνας, Διοικήσεως και Ελέγχου.

Μεταξύ των στόχων της ΑΣΑ περιλαμβάνεται η ανάπτυξη συνεργασιών με διεθνείς οργανισμούς, με ακαδημαϊκούς - επιστημονικούς φορείς και άλλα κέντρα επιστημονικής έρευνας με συναφές αντικείμενο, καθώς και με έγκυρους επιστήμονες, στρατιωτικούς, διπλωμάτες, κ.ά., στο εσωτερικό και το εξωτερικό, ιδίως στο ευρω-ατλαντικό και το ευρύτερο μεσογειακό περιβάλλον. Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ www.acastran.org asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

Μελέτει το παν - Ακούων όρα - Γνους πράττε

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Γεωπολιτικές, Τεχνολογικές και Νομικές διαστάσεις της χρήσης τους

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ 25 Νοεμβρίου 2015 Αμφιθέατρο Πολεμικού Μουσείου Αθηνών

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ, Νοέμβριος 2015 Τίτλος: ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ - Γεωπολιτικές, Τεχνολογικές και Νομικές διαστάσεις της χρήσης τους Εκδότης: Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) Σχεδιασμός – ηλεκτρονική επεξεργασία: ΑΣΑ – Φίλιππος Παρίσης Copyright © Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ

asa@acastran.org http://www.acastran.org, https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ Η Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της, οργάνωσε Ημερίδα με θέμα: ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ - Γεωπολιτικές, Τεχνολογικές και Νομικές διαστάσεις της χρήσης τους Η Ημερίδα πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, στο αμφιθέατρο του Πολεμικού Μουσείου, την Τετάρτη 25 Νοεμβρίου 2015, ώρα 09.30-15.00. Οργανώθηκαν τρεις ενότητες με τα εξής θέματα: 1.

Παρουσίαση των ΜΕΣ, Τάσεις και περιορισμοί

Τεχνολογικές εξελίξεις – Ερευνητικά έργα ανάπτυξης ΜΕΣ

Πεδία εφαρμογής & επιχειρησιακής αξιοποίησης των ΜΕΣ

Οργανωτική Επιτροπή  Δρ Ιωάννης Παρίσης, Πρόεδρος ΔΣ ΑΣΑ  Δρ Γεώργιος Γερούλης, Αντιπρόεδρος ΔΣ ΑΣΑ  Δρ Νικήτας Νικητάκος, Μέλος ΔΣ ΑΣΑ  Δρ Γεώργιος Κουγιουμτζής, Μέλος ΔΣ ΑΣΑ  Δρ Ιωάννα Μαλαγαρδή, Μέλος ΑΣΑ  Δρ Μαρίνος Παπαδόπουλος, Μέλος ΑΣΑ

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ

ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Προσφώνηση από τον Πρόεδρο της ΑΣΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 1 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΜΕΣ, ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ …………………………… 13 ΕΝΟΤΗΤΑ 2 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ – ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΜΕΣ …… 69 ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΠΕΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΣ …. 115 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ …………………………………………………………. 143

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΗ Από τον Πρόεδρο της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων

Δρ Ιωάννης Παρίσης

Η Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων διανύει ήδη τον δεύτερο χρόνο της λειτουργίας της. Ξεκίνησε στις αρχές του 2014, ως μία ιδέα αλληλογνωριμίας και επιστημονικής συνεργασίας μιας ομάδας περίπου 50 ατόμων προερχομένων από τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας, ε.α. και ε.ε., με επιστημονικά ενδιαφέροντα και δραστηριότητες. Το αποτέλεσμα ήταν η ίδρυση, μέσα σε ένα εξάμηνο, ενός επιστημονικού φορέα, στον οποίο σταδιακά εντάχθηκαν πολλοί επιστήμονες από διάφορους χώρους (στρατιωτικό, πανεπιστημιακό, διπλωματικό, τεχνολογικό και ερευνητικό και άλλους). Μόνο μέσα στους πρώτους δέκα μήνες του 2015, η ΑΣΑ, εκτός από έναν σημαντικό αριθμό άρθρων, δημοσίευσε 30 Κείμενα Εργασίας τα οποία συνέταξαν μέλη της, και αυτό συνεχίζεται. Θα μπορούσε, χωρίς υπερβολή, να ειπωθεί ότι η ΑΣΑ αποτελεί τον μοναδικό επιστημονικό φορέα στη χώρα, με τόσο μεγάλο αριθμό επιστημόνων με υψηλούς τίτλους σπουδών και με ευρύ φάσμα επιστημονικών πεδίων. Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα ζητήματα Στρατηγικής και Ασφάλειας, η Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων οργάνωσε την σημερινή Ημερίδα, με σκοπό:  να παρουσιαστούν τα εν χρήσει και υπό ανάπτυξη Μη Επανδρωμένα Εναέρια Συστήματα, τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους, οι προοπτικές της περαιτέρω ανάπτυξής τους, το περιβάλλον της χρήσης τους και οι δυνατότητες που προσφέρονται  να περιγραφεί το νομικό πλαίσιο της χρήσης τους, η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι περιορισμοί που τίθενται και άλλα συναφή ζητήματα πολιτικής που προκύπτουν,  να παρουσιαστούν οι στρατιωτικές και μη στρατιωτικές εφαρμογές των ΜΕΣ και οι προοπτικές της χρήσης τους στο μέλλον, τόσο στο επιχειρησιακό περιβάλλον όσο και σε μη στρατιωτικούς τομείς δραστηριοτήτων.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

 να φέρει σε επαφή ειδικούς του στρατιωτικού και μη στρατιωτικού χώρου, οργανισμών, υπηρεσιών, βιομηχανίας, πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων και άλλων Τα μη επανδρωμένα συστήματα, που κατά βάση συνιστούν εφαρμογές της ρομποτικής, αναμένεται να κυριαρχήσουν στον αιώνα που διανύουμε και να επηρεάσουν καταλυτικά τις στρατηγικές αντιλήψεις στο πεδίο της ασφάλειας και όχι μόνο. Ειδικώς τα εναέρια συστήματα – που είναι ευρέως γνωστά ως “drones” - έχουν έρθει στο προσκήνιο ως κύριοι πολλαπλασιαστές ισχύος, καθόσον, με σχετικά προσιτό κόστος μπορούν να παρέχουν σημαντικές δυνατότητες, ενώ θα πρέπει να αναμένεται ότι κατά τη διάρκεια των επόμενων λίγων δεκαετιών, τα drones μάχης θα φέρουν σημαντικές αλλαγές, αν όχι επανάσταση, στην εναέρια μάχη. Επιπλέον, η χρήση των drones σε μη στρατιωτικούς τομείς – ακόμη και από απλούς ιδιώτες – δίνει νέες πρωτόγνωρες δυνατότητες, που εκτείνονται από τις επικοινωνίες και την επισκόπηση μέχρι την ιατρική, τις μεταφορές και την πυρόσβεση, δημιουργώντας παράλληλα και προβλήματα τεχνικής αλλά και νομικής φύσης. Η ανάπτυξη της χρήσης των ΜΕΣ, αναμένεται να τα καταστήσει μία από τις κύριες προκλήσεις στον τομέα της ασφάλειας κατά τον 21ο αιώνα. Ως εκ τούτου επιβάλλεται η εξέταση των γεωπολιτικών και στρατηγικών παραμέτρων που χαρακτηρίζουν και διαμορφώνουν το αντίστοιχο περιβάλλον και κατ’ επέκταση, τον χώρο της χρήσης τους, αλλά και των πολιτικών και επιχειρησιακών επιπτώσεων. Η νομική διάσταση της χρήσης των μη επανδρωμένων εναέριων συστημάτων αναφέρεται κυρίως στα μη στρατιωτικά συστήματα και ειδικότερα στον έλεγχό τους για την ασφάλεια των πτήσεων και των κρισίμων εγκαταστάσεων, καθώς και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την ανεξέλεγκτη χρήση τους. Οι τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα αυτό είναι ταχύτατες, η έρευνα και ανάπτυξη νέων συστημάτων – στρατιωτικών και μη - είναι διαρκής και έτσι αναμένεται στο άμεσο μέλλον, η χρήση νέων συστημάτων δημιουργώντας ένα διαφορετικό περιβάλλον. Στην Ελλάδα, υπάρχουν στη φάση της έρευνας & ανάπτυξης διάφορα ΜΕΣ, τόσο για στρατιωτικές όσο και για μη στρατιωτικές χρήσεις, στη βιομηχανία, σε πανεπιστημιακά ερευνητικά εργαστήρια, ερευνητικά κέντρα κλπ. Σε αρκετές περιπτώσεις πρόκειται για συμμετοχή σε διακρατικά προγράμματα και συνεργασίες. Είναι συνεπώς χρήσιμο και σκόπιμο να παρουσιαστούν οι εξελίξεις αυτές στην έρευνα και ανάπτυξη. Η ημερίδα αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει μια βάση ενημέρωσης για τους φορείς των οποίων τα αντικείμενα συνάδουν με τη χρήση των μη επανδρωμένων εναέριων συστημάτων, όπως είναι καταρχήν τα υπουργεία Εθνικής Άμυνας, Προστασίας του Πολίτη, Υγείας, Ναυτιλίας, Πολιτισμού, Ανάπτυξης και Ενέργειας. Επί-

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

σης για την επανεξέταση της συμμετοχής της ελληνικής βιομηχανίας σ’ αυτό το τόσο σημαντικό πεδίο τεχνολογικής έρευνας και ανάπτυξης. Όπως ήδη γνωρίζετε από το πρόγραμμα που έχετε στα χέρια σας, η Ημερίδα θα αναπτυχθεί σε τρεις ενότητες, κατά τις οποίες θα παρουσιαστούν εισηγήσεις σε αντίστοιχα αντικείμενα, από ειδικούς επιστήμονες από τους χώρους της ακαδημαϊκής κοινότητας, των Ενόπλων Δυνάμεων, της έρευνας και της βιομηχανίας, με ανάλογες γνώσεις και εμπειρίες. Στο τέλος ο αντιπρόεδρος της ΑΣΑ, Πτέραρχος Δρ Γεώργιος Γερούλης θα κλείσει τις εργασίες παρουσιάζοντας τα συμπεράσματα.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΜEΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ

Συντονιστής:

Δρ. Ιωάννης Κούκος, Κοσμήτωρ της ΣΝΔ - Καθηγητής Συστημάτων Μάχης και ΗΠ

Πολυδιάστατη Ανάλυση των Παγκόσμιων Τάσεων για τα ΜΕEΣ Θεμιστοκλής Σακκάς, MSc. στη Ναυτιλία, Μεταφορές & Διεθνές Εμπόριο του Πανεπ. Αιγαίου Δρ. Νικήτας Νικητάκος, Πλχος ΠΝ ε.α., Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μέλος ΔΣ ΑΣΑ

Ενοποιημένα Συστήματα ΜΕEΣ - Τεχνολογικές τάσεις και προοπτικές Διονύσιος Καλογεράς, Τχης (ΔΒ), Φυσικός, MSc Δίκτυα-ΤΗ δεδομένων, Υπ. Δρ Παν. Πελοποννήσου

Τα ΜΕEΣ και ο Κίνδυνος Τακτικοποίησης της Στρατηγικής Δρ. Σπύρος Κατσούλας, PhD Στρατηγικής, University of Reading, Ερευνητής, Μέλος ΑΣΑ

Νομικά Ζητήματα Ρυθμιστικού Πλαισίου και Ασφαλούς Χρήσης ΜEΕΣ Δρ. Μαρίνος Παπαδόπουλος, Δικηγόρος, PhD ΕΚΠΑ, MSc Harvard Univ., Μέλος ΑΣΑ

Πολιτικές και Επιχειρησιακές Επιπτώσεις της Χρήσης των ΜEΕΣ Αθανάσιος Κοσμόπουλος, Τχης ε.α., Νομικός, cLLM Πανεπιστημίου Ρώμης, Μέλος ΑΣΑ

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΠΟΛΥΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΝ ΤΑΣΕΩΝ ΜΕΣ Θ. Σακκάς, MSc Γ. Ματζούρης, Ph.Dc Δρ Ν. Νικητάκος, ΚαθηγητήςΠανεπιστημίου Αιγαίου ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία πρόκειται να ασχοληθεί με τη χρήση επανδρωμένων οχημάτων στη ναυτική ασφάλεια και επιτήρηση καθώς και με την πολυδιάστατη ανάλυση των παγκοσμίων τάσεων για τα ΜΕΣ. Πιο αναλυτικά θα αναφερθεί διεξοδικά στις βασικές κατηγορίες των ΜΕΑ καθώς και τους τομείς ασφαλείας και επιτήρησης. Στη συνέχεια θα γίνει μια παρουσίαση των επιχειρησιακών τους χαρακτηριστικών βάση των οποίων πραγματοποιήθηκε η ταξινόμηση τους στις διάφορες κατηγορίες. Έπειτα, θα γίνει μια ανάλυση γραφημάτων στα οποία γίνεται σύγκριση διαφόρων χαρακτηριστικών των ΜΕΑ ώστε να φανεί το κενό που υπάρχει στην αγορά. Τέλος, θα αναφερθούν κάποια συμπεράσματα και θα γίνουν κάποιες προτάσεις για περαιτέρω έρευνα πάνω στην αγορά των ΜΕΑ ώστε να φανεί η αύξηση της χρησιμοποίησής τους στις διάφορες θαλάσσιες αποστολές. Για την εργασία χρησιμοποιήθηκε μια βάση δεδομένων στην οποία συγκεντρώθηκαν 200 UAVsκαι ταξινομήθηκαν με βάση τα επιχειρησιακά τους χαρακτηριστικά στις διάφορες κατηγορίες που θα αναλυθούν στην συνέχεια. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: ΜΕΑ, Ναυτική Ασφάλεια, Επιτήρηση, UAV, RECONNAISSANCE, SURVEILLANCE

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια, τα ΜΕΑ έχουν μετακινηθεί από την περίπλοκη και ακριβή στρατιωτική χρήση στη λιανική πώληση και αρχίζουν να τραβάνε την προσοχή για εμπορικές εφαρμογές. Αν και ακόμα είναι σε αρχικό στάδιο, εμπορικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη έχουν γίνει πρόσφατα εργαλεία που χρησιμοποιούνται σε διάφορες αποστολές. Τα ΜΕΑ στο θαλάσσιο περιβάλλον έχουν συμβάλει στη βελτίωση της επίγνωσης της κατάστασης του φορέα εκμετάλλευσης. Σε ένα πλοίο, συνήθως ένα άτομο δεν μπορεί να δει πολύ μακριά, και παίρνει πολύ χρόνο για να μετακινηθεί. Τα στρατιωτικά και πολύ μεγάλα σκάφη αντιμετωπίζουν αυτές τις προκλήσεις με τη χρήση των επανδρωμένων αεροσκαφών, επιτρέποντας για μια καλύτερη πλεονεκτική θέση από όπου μπορούν να παρατηρήσουν το περιβάλλον γύρω τους. Ωστόσο, τα περισσότερα πλοία, είτε δεν μπορούν να αντέξουν ένα επανδρωμένο ελικόπτερο, είτε δεν έχουν το φυσικό χώρο, ή είναι πολύ απλά δεν αναλάβουν τον κίνδυνο που συνδέεται με τη λειτουργία του στη θάλασσα. Μικρά συστήματα μη επανδρωμένων συμβάλλουν στην αντιμετώπιση όλων αυτών των προβλημάτων. Ωστόσο, τα ΜΕΑ στο θαλάσσιο περιβάλλον εισάγουν μια νέα σειρά προκλήσεων. Ωστόσο, ακόμη και με αυτές τις δυσκολίες, μη επανδρωμένα αεροσκάφη αρχίζουν να αλλάζουν τις ναυτιλιακές βιομηχανίες.Επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης (SAR) και επιχειρήσεις του Λιμενικού Σώματος έχουν αρχίσει πρόσφατα να χρησιμοποιούν μη επανδρωμένα αεροσκάφη, μετριάζοντας μερικές από τις πιο επικίνδυνες πτυχές της εργασίας. Χρησιμοποιώντας λοιπόν μη επανδρωμένα αεροσκάφη στην προσπάθεια εντοπισμού ανθρώπων που χάνονται στη θάλασσα, το προσωπικό SAR βάζει τον εαυτό του σε λιγότερο φυσικό κίνδυνο. Βελτιώσεις σε μικρούς δέκτες αναγνωριστικού σήματος έκτακτης ανάγκης θα κάνει τους ωκεανούς του κόσμου και τις πλωτές οδούς πιο ασφαλείς. Η ασφάλεια στη θάλασσα εκτείνεται πέρα από επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης. Σε πολλές περιοχές υψηλού κινδύνου σε όλο τον κόσμο, όπως στο Κέρας της Αφρικής και στον Κόλπο της Γουινέας, η πειρατεία είναι ένα πραγματικό και δαπανηρό πρόβλημα. Επί του παρόντος, τα περισσότερα από τα μεγαλύτερα πλοία του κόσμου αποφεύγουν τις επιθέσεις απλά ταξιδεύοντας γρήγορα μέσω αυτών των περιοχών, αλλά αυτό έρχεται με μια σημαντική αύξηση του κόστους των καυσίμων. Επομένως, τα ΜΕΑ αποτελούν λύση στο πρόβλημα αυτό και θα μπορούσαν να προσφέρουν επαρκή προειδοποίηση για την επικείμενη απειλή, ώστε να επιτραπεί στο σκάφος να επιταχύνει μόνο σε στιγμές κινδύνου, μειώνοντας έτσι τη χρήση των καυσίμων τους σημαντικά. Μερικές θαλάσσιες ομάδες ιδιωτικής ασφάλισης και ορισμένες πλατφόρμες πετρελαίου και φυσικού αερίου έχουν ήδη αναπτύξει μη επανδρωμένα αεροσκάφη για λόγους ασφαλείας. Ένα πρόβλημα για όλες αυτές τις εφαρμογές είναι ο περιορισμένος διαθέσιμος χώρος σε ένα πλοίο στη θάλασσα: είναι δύσκολο να προσγειωθεί ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος σε μια βάρκα, και οι τυπικές επιχειρήσεις πιθανόν δεν θα έχουν το χώρο ή το κεφάλαιο για έναν αποκλειστικό πιλότο. Η εξοικονόμηση κόστους και η βελτίωση της αποτελεσματικότητας και μόνο αξίζουν περαιτέρω πειραματισμό και ανάπτυξη των μη

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

επανδρωμένων αεροσκαφών στη θάλασσα. Τα ΜΕΑ έχουν ήδη αντίκτυπο στις θαλάσσιες βιομηχανίες και οι τεχνολογίες βελτιώνονται, η χρήση τους υπεράκτια θα συνεχίσει να αυξάνεται.

Βασικές κατηγορίες UAV Κατ΄ αρχήν όλες οι εξελίξεις αφορούν στη στρατιωτική χρήση των UAV'S. Η εμπορική χρήση τους που ίσως στο μέλλον πάρει μεγάλη έκταση, βρίσκεται προς το παρόν σε εμβρυακή κατάσταση. Τα UAV'S των στρατιωτικών χρήσεων κατατάσσονται σε κατηγορίες κυρίως ανάλογα με την επιχειρησιακή τους αποστολή, την ακτίνα δράσης τους, την διάρκεια και το μέγιστο ύψος πτήσης. Oι βασικές κατηγορίες είναι:  Στρατηγικά UAV μεγάλου υψομέτρου και υψηλής εμβέλειας. (HALE) (RQ- 4 GLOBAL HAWK, SCAN EAGLE της Boeing, SENSOR CRAFT,κ.λ.π)  Μέσα UAV μεσαίου ύψους και εμβέλειας(MALE), (RQ-1 PREDATOR, SPERWER,κ.λ.π )  Χαμηλού ύψους και μικρής εμβέλειας(HUNTER, SHADOW, SKY EYE, PIONEER.κ.λ.π)  Μικρής Εμβέλειας, CLOSE RANGE (POINTER κ.λ.π)  UCAV( HARPY, X-45,X-47A PEGASUS,κ.λ.π)καιΗYPERSONIC  MICRO UAV (MAV )  MINI (Phantom Eye ,Sentry Owl, FQM-151A Pointer,κ.λ.π).  ΜΗΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑΕΛΙΚΟΠΤΕΡΑ (COBRA, A160 Hummingbird, κ.λ.π ).  BALLONS(C1000)

Γράφημα1

70 60 50 40 30 20 10 0

70 35 2619 4 8 8

17 1

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Σήμερα οι Η.Π.Α. κατέχουν την πρώτη θέση παγκοσμίως στην χρήση των ΜΕΑ τα οποία φαίνεται ότι επηρεάζουν άμεσα τις επιχειρήσεις τους σύμφωνα με το αμερικάνικο δόγμα. Αξιοσημείωτο είναι ότι μέχρι το 2013 είχαν υπό την κατοχή τους περίπου 11.000 UAVs και τα οποία φαίνεται ότι θα αυξηθούν στο μέλλον ακόμα περισσότερο(Unmanned Systems Integrated Roadmap FY2013-203). Για το λόγο αυτό οι ΗΠΑ πρότειναν πρόσφατα να δημιουργηθεί μια βάση δεδομένων στην οποία θα περιλαμβάνονται όλα τα UAVs που έχει στην κατοχή της η κάθε χώρα. Οι ΗΠΑ κατατάσσουν τα ΜΕΑ σε πέντε (5) κατηγορίες ανάλογα με τα επιχειρησιακά τους χαρακτηριστικά καθώς και τις επιχειρησιακές απαιτήσεις και αποστολές. Όπως φαίνεται στο σχήμα 1 οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν τα ΜΕΑ είτε σε πολλαπλές αποστολές οι οποίες αποτελούν και το μεγαλύτερο ποσοστό, είτε σε αποστολές του στρατού ξηράς, της αεροπορίας ή του ναυτικού. Σχήμα 1 Κατηγορίες ΜΕΑ σύμφωνα με αμερικάνικο δόγμα 2013-2038

Πηγή: Unmanned Systems Integrated Roadmap FY2013-2038

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Σύγκριση χαρακτηριστικών απόδοσης των UAVs Τα UAVs μπορούν να χαρακτηριστούν από μια ευρεία σειρά χαρακτηριστικών απόδοσης. Πτυχές όπως το βάρος, η αντοχή, η εμβέλεια, η ταχύτητα και η φόρτωση των φτερών είναι σημαντικά χαρακτηριστικά που διακρίνουν διαφορετικούς τύπους UAVs και δίνουν αξία σε χρήσιμα συστήματα ταξινόμησης. Το κόστος, το άνοιγμα φτερών και το μέγιστο υψόμετρο είναι επίσης χαρακτηριστικά τα οποία μπορούν να εξεταστούν και να αποτελέσουν παραμέτρους σύγκρισης των UAVs. Περαιτέρω, ο τύπος του κινητήρα και η μέγιστη ισχύς μπορούν να θεωρηθούν στοιχεία σύγκρισης και κατάταξης αυτών. Όλα τα UAVs που εξετάζονται στην παρούσα έκθεση παρουσιάζονται στον πίνακα που εμφανίστηκε στο τρίτο κεφάλαιο και ο οποίος εμφανίζει όλα τα χαρακτηριστικά απόδοσης που αναφέρθηκαν παραπάνω. Ο πίνακας αυτός μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αναφορά για την αναζήτηση συγκεκριμένων τιμών απόδοσης για κάθε UAV. Ταξινόμηση ανάλογα με τα χαρακτηριστικά απόδοσης είναι χρήσιμη για τους σχεδιαστές, κατασκευαστές και τους πιθανούς πελάτες, διότι επιτρέπει σε αυτές τις ομάδες να ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους με τις πτυχές των επιδόσεων των UAVs. Σημαντικά Χαρακτηριστικά απόδοσης: 1. Βάρος 2. Διάρκεια πτήσης 3. Εμβέλεια 4. Μέγιστο ύψος πτήσης 5. Θαλάσσιες αποστολές

Ταξινόμηση κατά Βάρος Τα UAVs καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα βαρών, από μικρο-UAVs που ζυγίζουν μόνομερικά κιλά, μέχρι το Global Hawk (Tier III), το οποίο ζυγίζει πάνω 11 τόνους. Το παρακάτω γράφημα δείχνει τα βάρη όλων των UAVs τα οποία μελετήθηκαν και μπορεί να φανεί ότι υπάρχουν μόνο λίγα που ζυγίζουν περισσότερο από δύο τόνους και η πλειονότητα των UAVs είναι αρκετά ελαφριά. Για το λόγο αυτό προτείνονται τέσσερις κατηγορίες να διάκρισης UAVs κατά βάρος: 

Πρώτον τα «πολύ βαριά» UAV, τα οποία είναι εκείνα που έχουν μεικτό βάρος απογείωσης άνω των 2 τόνων. Η ταξινόμηση αυτή θα περιλαμβάνει το X-45, Darkstar, Predator Β και Global Hawk.



Η επόμενη κατάταξη θα είναι η τα «βαριά» UAV, τα οποία θα είναι τα UAV που ζυγίζουν μεταξύ 200 και 2000 kg. Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει τα UAVs όπως το Outrider και το Fire Scout.

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015



Η τρίτη κατάταξη θα είναι το μέσο βάρος το οποίο περιλαμβάνει βάρη 50kg έως και 200 κιλά. Αυτό περιλαμβάνει το Raven και το Φοίνιξ. Μια άλλη κατάταξη είναι τα UAV »ελαφρύ», η οποία είναι μεταξύ 5 και 50 kg.



Τέλος, υπάρχουν τα μικρό UAV (MAV) τα οποία είναι κάτω των 5 κιλών. Σ αυτή περιλαμβάνονται τα Dragon Eye, FPASS, Pointer και SilentEyes Πολλά από τα άλλα χαρακτηριστικά σχετίζονται με το βάρος τους. Για παράδειγμα μεγαλύτερη ανύψωση και ώθηση θα χρειαστούν για αυξημένο βάρος και ως εκ τούτου, το άνοιγμα των φτερών θα αυξηθεί όπως επίσης και το είδος πρόωσης που θα επιλεγούν. Το ελαφριά UAVs χρησιμοποιούν κυρίως ηλεκτρικούς κινητήρες ενώ τα «πολύ βαριά» UAV χρησιμοποιούν συνήθως turbo ή κινητήρες στροβιλανεμιστήρα.

Πίνακας 1: Tαξινόμηση κατά βάρος Classification by Weight Designation Weight Range Super Heavy >2000 kg Heavy 200 – 2000 kg Medium 50 – 200 kg

Example Global Hawk A-160 Raven

Light Micro

RPO Midget Dragon Eye

5 – 50 kg <5 kg

Εικόνα 1: The Dragon Eye Micro UAV Πηγή:The Dragon Eye Micro UAV, InternationDefence Online Magazine (2006).

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Γράφημα 2

30 20

10 0 <5

5--50

50-200

200-2000

> 2000

Κατηγοριοποίηση των UAVs ανάλογα με το βάρος. Σύγκριση UAVs vs Weight(kg)

Ταξινόμηση κατά διάρκεια πτήσης και εμβέλειας Μια άλλη μέθοδος χρήσιμης ταξινόμησης για τα UAV είναι να τα κατηγοριοποιήσουμε ανάλογα με την διάρκεια πτήσης και την εμβέλεια τους. Αυτές οι δύο παράμετροι συνήθως αλληλοσυνδέονται προφανώς αφού όσο περισσότερο πετάει ένα UAV τόσο μεγαλύτερη η ακτίνα λειτουργίας του θα είναι. Είναι σημαντικό να εξεταστεί η διάρκεια πτήσης και η εμβέλεια επειδή επιτρέπει στο σχεδιαστή UAV να καθορίσει τον τύπο των UAV που απαιτείται ανάλογα με το πόσο ο στόχος της αποστολής απέχει από το σημείο εκτόξευσης. Επίσης καθορίζει τον τακτικό ανεφοδιασμό σε καύσιμα που απαιτούνται και επηρεάζει το πόσο χρόνο μπορεί να ξοδέψει το UAV για την εκπλήρωση της αποστολής του και πόσος χρόνος χρειάζεται για να παραμείνει προσγειωμένο. Τρείς ταξινομήσεις προτείνονται και είναι οι : α) μεγάλη, β) μεσαία, γ) μικρή διάρκεια πτήσης/ εμβέλεια. 

Τα UAV μεγάλης διάρκειας είναι εκείνα που μπορούν να παραμείνουν στον αέρα για 24 ώρες ή περισσότερο. Το εύρος για αυτά τα UAVs είναι επίσης υψηλά, ξεκινώντας από 1500 χιλιόμετρα έως 22.000 χιλιόμετρα(π.χ. Global Hawk).

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015



Τα UAVs μεσαίας διάρκειας είναι που μπορούν να παραμείνουν στον αέρα μεταξύ 5 και 24 ωρών. Αυτά περιλαμβάνουν το Shadow 600 και το Predator. Αυτά είναι ο πιο κοινός τύπος UAV.



Η τρίτη κατηγορία είναι η μικρής διάρκειας UAV που πετάνε λιγότερο από 5 ώρες. Αυτά χρησιμοποιούνται για σύντομες αποστολές, όπως αναγνώριση (reconnaissance).

Πίνακας 2: Αυτονομία και εμβέλεια των UAV Range and Endurance Category Endurance

Range

Example

High Medium

>24 hours 5 – 24 hours

>1500km 100 – 400 km

Predator B Silver Fox

Low

< 5 hours

< 100 km

Pointer

Εικόνα 2: The Pointer UAV in use on the battlefield, AeroVironementInc (2006)

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Γράφημα 3 66 % of Total

Total

145

0-50 km & 100-400 km

40 30

20 10 0

<50

50-100

100-400

>400

Κατηγοριοποίηση των UAVs σε σύγκριση με την εμβέλεια (Συνολικός αριθμός UAVs vs Range (km))

Γράφημα 4

50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

Κατηγοριοποίηση των UAVs σε σύγκριση με την διάρκεια πτήσης (Endurance (hours)vs αριθμός UAVs)

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Ταξινόμηση με μέγιστο υψόμετρο Το μέγιστο επιχειρησιακό υψόμετρο, ή η τροχιά πτήσης, είναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό με το οποίο τα UAV μπορούν να ταξινομηθούν. Αυτό είναι επίσης χρήσιμο για τους σχεδιαστές ή για την επιλογή ενός UAV για την αγορά, ώστε ο πελάτης μπορεί να επιλέξει ένα UAV που πληροί τις απαιτήσεις. Μερικά UAVs σε στρατιωτικές καταστάσεις απαιτείται να έχουν χαμηλή ορατότητα για να αποφεύγεται ο εντοπισμός και να μην καταστρέφονται από τον εχθρό, συνεπώς, το μεγάλο υψόμετρο είναι μια σημαντική προϋπόθεση. Επίσης, για την απεικόνιση και την αναγνώριση, το μεγάλο υψόμετρο είναι σημαντικό ώστε να λαμβάνουν εικόνες από το έδαφος. Μια χαμηλή, μεσαία και υψηλή κατάταξη υψόμετρου προτείνεται για την ταξινόμηση των UAVs.  Χαμηλό υψόμετρο είναι κάθε UAV που πετά μέχρι 1000μ. Αυτά τα UAV είναι τα μικρο UAVs και περιλαμβάνουν τα FPASS, Pointer και Dragon Eye. Αυτά δεν έχουν πολύ χρήση στο παρόν στάδιο και είναι κατά κύριο λόγο πειραματικά. 

Μέσο υψόμετρο είναι η κατηγορία των UAVs με μέγιστο υψόμετρο μεταξύ 1000 και 10000 m. Η πλειοψηφία των UAVs εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία.



Το μεγάλο υψόμετρο είναι όλα τα UAV που μπορούν να πετάξουν πάνω από 10.000 μέτρα. Αυτή περιλαμβάνει το X-45, predator B, Darkstar και Global Hawk. Υπάρχει ανησυχία ότι αυτά τα UAVs μπορεί να συγκρουστούν με εμπορικά και στρατιωτικά επανδρωμένα αεροσκάφη και έτσι αναπτύσσονται και ενσωματώνονται σε αυτά τα UAVs που πετούν σε κατοικημένες εναέριο χώρο, υψηλής τεχνολογίας συστήματα αποφυγής. Εικόνα3: The Darkstar on display at a USAF base

Πίνακας 3: Tαξινόμηση ανά μέγιστο υψόμετρο Classification by Maximum Altitude Category

Max Altitude

Example

Low

< 1000 m

Pointer

Medium

1000 – 10000 m

Finder

High

> 10000 m

Darkstar

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Γράφημα 5

Total: 200

128 140 120 100 80 60 40 20 0

64% from 1000-10.000 km

45 27

Κατηγοριοποίηση των UAVs ανάλογα με το μέγιστο ύψος πτήσης. (Αριθμός UAVs vs Altitude (km))

Maritime Αποστολές Είναι σημαντικό να πούμε ότι για την ασφαλή χρήση των UAVs στη θάλασσα απαιτείται μία πιο προσεχτική εξέταση των χαρακτηριστικών τους. Δηλαδή, πολλές φορές είναι προτιμούνται μη επανδρωμένα ελικόπτερα καθώς είναι πιο εύκολη η προσνήωσή τους στο πλοίο και επιπλέον δεν απαιτούν μεγάλο χώρο για την απονήωση / προσνήωση τους (VTOL). Γι αυτό το λόγο έχει δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη αυτού του τύπου UAV από τις χώρες που δίνουν βαρύτητα στη ναυτική ασφάλεια και επιτήρηση. Παρακάτω φαίνεται μια ταξινόμηση των μη επανδρωμένων ελικοπτέρων που χρησιμοποιούνται γι αυτές τις αποστολές. Όταν μιλάμε για θαλάσσιες αποστολές αυτές μπορούν να ταξινομηθούν στις ακόλουθες κατηγορίες:      •

Maritime Security (Ασφάλεια Ναυπηγείων, Μαρίνες, Ιδιωτικά Σκάφη, Πλοία) Counter Illicit Trafficking Border Security Energy Security (Πλατφόρμες - εξέδρες άντλησης πετρελαίου) Surveillance – Reconnaissance: Επιτήρηση, αναγνώριση, απόκτηση πληροφοριών (ISTAR) Εναέρια Παράδοση και Ανεφοδιασμός, etc….

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Γράφημα 6 14

12 10 8 6 4 2

3 1

Στο γράφημα φαίνονται οι χώρες που κατασκευάζουν Μη Επανδρωμένα Ελικόπτερα. (Αριθμός ελικοπτέρων vs Χώρα)

Χαρακτηριστικό παράδειγμα θαλάσσιας αποστολής μπορεί να αποτελέσει η ναυτιλιακή εταιρία FEDNAV η οποία το Μάρτιο του 2014 χρησιμοποίησε ένα UAV στην Αρκτική ώστε να μπορέσει να δει καθαρά μονοπάτια τα οποία θα μπορούσε να διασχίσει χωρίς να αντιμετωπίσει προβλήματα από τον παγετό(ShortRangeVisualObs).

Εικόνα 4

Πηγή: http://www.fednav.com/en/media/fednav-pioneers-use-drones-polar-shipping

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Άλλο παράδειγμα θαλάσσιας αποστολής είναι η χρήση μη επανδρωμένου ελικοπτέρου. Χρησιμοποιώντας ως βάση ένα νησί ‘όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα μπορούμε να δυγκρίνουμε τρεις διαφορετικές περιπτώσεις με διαφορετικές εμβέλειες.

Πίνακας 4 Type

Range(km)

Cost (€)

RemoEye (Korea)

200.000

SkeldarV200(Sweden)

100

300.000

Camcopter (Austria):

150

500.000

Από αυτό μπορούμε να συμπεράνουμε ότι αν χρησιμοποιήσουμε ένα μη επανδρωμένο ελικόπτερο με κόστος 80.000 € με εμβέλεια 50 km και το οποίο θα χρησιμοποιεί ως βάση δύο πλοία τότε μπορούμε να κερδίσουμε μια εμβέλεια ίση με 100 km δηλαδή ίδια με αυτή του SkeldarV200, όμως στην προκειμένη περίπτωση με μικρότερο κόστος.

Παραδείγματα κόστους των UAVs Στη σημερινή εποχή, υφίστανται πολλές επιχειρήσεις που σχεδιάζουν, και παράγουν εκατοντάδες UAV σε καθημερινή βάση. Στα πιο πολλά κράτη, εξαιρώντας την Ιαπωνία και ορισμένα άλλα κράτη, η πλειοψηφία της έρευνας και ανάπτυξης προωθείται από στρατιωτικές δαπάνες (Austin, 2010). Βέβαια, η αγορά UAV πρόκειται να προκύψει μέσα στα επόμενα δέκα έτη, αρχίζοντας πρωτίστως από κυβερνητικούς οργανισμούς για χρήση επιτήρησης, από οργανισμούς περιπολίας συνόρων, αστυνομικές δυνάμεις, κλπ. Παρά το ότι οι ένοπλες δυνάμεις παγκοσμίως έχουν τη προσοχή τους στραμμένη στην έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη, έχουν τη δυνατότητα να προωθήσουν τις δυνατότητες των UAV τεχνολογιών. Οι τεχνολογίες που αναπτύσσονται για τα UAV είναι καθορισμένες, υπό την έννοια ότι προκειμένου να εξισορροπούν σε σχέση με την απουσία του πιλότου και να καταστεί έτσι δυνατή η πτήση των μη επανδρωμένων οχημάτων και η αυτόνομη συμπεριφορά τους βασίζονται κατά βάση στις ακόλουθες τεχνολογίες . Οι αισθητήρες είναι από τα κυριότερα συστατικά των συστημάτων των μη επανδρωμένων αεροσκαφών που χρειάζονται στη πλοήγηση αεροναυτιλίας. Τα βασικά στοιχεία που αφορούν τεχνολογίες επικοινωνίας είναι: η αξιοπιστία, η η ασφάλεια και ο έλεγχος των στοιχείων που ανταλλάσσονται μεταξύ σταθμού ελέγχου και το μη επανδρωμένο όχημα και απαρτίζουν έναν από τους βασικούς στόχους των UAV (Austin, 2010).

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Υπάρχουν MEA τα οποία κοστίζουν μερικές χιλιάδες ευρώ (COTSUAV) και μπορεί να φτάσουν μέχρι και δεκάδες εκατομμύρια δολάρια για την κατασκευή τους (hale- male). Μερικά παραδείγματα φαίνονται στον παρακάτω πίνακα:

Πίνακας 5 Type

Range(km)

Endurance(h)

Cost

Euro Hawk

22.780

15,591 M $

Inventus E

3.704

269.000$(design)

Gray Eagle

400

5 M $ (design)

COTS UAV

10.000€(tactical)

Συμπεράσματα – Προτάσεις Η έρευνα και η ανάπτυξη σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά απόδοσης και τις πολύπλευρες αποστολές των διαφορετικών τύπων μη επανδρωμένων οχημάτων, σε συνδυασμό με τις ποικίλες χρήσεις τους, έχουν συμβάλλει στην καλύτερη επιλογή μεθόδων ταξινόμησης που απαιτούνται για την εκτέλεση μιας αποστολής. Ωστόσο χρειάζεται να γίνει μια πιο λεπτομερής ταξινόμηση αυτών με σκοπό να επιλέγεται το καταλληλότερο UAV για το σκοπό χρήσης του. Πιο συγκεκριμένα, η κατηγοριοποίηση που έγινε σ’ αυτή την εργασία με βάση τα χαρακτηριστικά απόδοσης και τις αποστολές των UAVs καθορίζει ποια από αυτά πληρούν τα κριτήρια χρήσης σε αποστολές που αφορούν τη ναυτική ασφάλεια και επιτήρηση. Συμπερασματικά, από την ανάλυση που έγινε στα 200 ΜΕΑ, εκ των οποίων στα 149 είχαμε επαρκή στοιχεία ξεχωρίσαμε εννεα κατηγορίες UAVs οι οποίες μελλοντικά φαίνεται ότι θα αυξηθούν καθώς αυξάνονται και οι επιχειρησιακές απαιτήσεις και αποστολές. Σημαντική είναι η άνοδος που έχει σημειωθεί στην χρήση των θαλασσίων αποστολών (12 χώρες χρησιμοποιούν UAVs για maritime) καθώς και η αύξηση των μη επανδρωμένων ελικοπτέρων τα οποία έχουν φτάσει συνολικά 27 στο σύνολο και με εμβέλειες μέχρι τα 500 km περίπου γεγονός που δείχνει ότι προτιμούνται έναντι των υπολοίπων ΜΕΑ λόγω των πλεονεκτημάτων που παρουσιάζουν.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Βιβλιογραφία  Amato, F., Farina, A., Fiorini, M., & Gallone, S. (2013). Surveillance Unattended Foliage Penetrating Radar for Border Control and Homeland Protection. TransNav: International Journal on Marine Navigation and Safety of Sea Transportation, 7(2).  Anderson, K., & Gaston, K. J. (2013). Lightweight unmanned aerial vehicles will revolutionize spatial ecology. Frontiers in Ecology and the Environment, 11(3), 138146.  Austin Reg, (2010) "unmanned aircraft systems, uavs design, development and deployment", Wiley  Bowman, C. (2014). U.S. Patent No. 8,810,384. Washington, DC: U.S. Patent and Trademark Office.  Chahl, J. (2015). Unmanned Aerial Systems (UAS) Research Opportunities. Aerospace, 2(2), 189-202.  D’Amico, S., &Montenbruck, O. (2010). Differential GPS: An enabling technology for formation flying satellites. In Small Satellite Missions for Earth Observation (pp. 457-465). Springer BerlinHeidelberg.  Dickerson L (2007) UAV on the rise. Aviat Week Space Technol, Aerospace Source Book 2007 166(3)  Duan, G. J., & Zhang, P. F. (2014). Research on Application of UAV for Maritime Supervision. Journal of Shipping and Ocean Engineering, 4, 322-326.  Gibson, G., &Polte, M. (2009). Directions for shingled-write and twodimensional magnetic recording system architectures: Synergies with solid-state disks. Parallel Data Lab, Carnegie Mellon Univ., Pittsburgh, PA, Tech. Rep. CMU-PDL-09-014.  Gittelman, S., &Trimarchi, E. (2012). Rules of engagement.  Gur, O., & Rosen, A. (2009). Optimizing electric propulsion systems for unmanned aerial vehicles. Journal of aircraft, 46(4), 1340-1353.  Harmuth, H. F. (2012). Transmission of information by orthogonal functions. Springer Science & Business Media.  Kontogiannis, T. (2012). Ad-Hoc Sensor Networks for Maritime Interdiction Operations and Regional Security (Doctoral dissertation, Monterey, California. Naval PostgraduateSchool).  Mohinder S.; Weill, Lawrence R.; Andrews, Angus Ρ. (2007) "Global Positioning Systems, lnertial Navigation, and lntegration" Grewal, John Wiley & Sons  Mullins, C. W., &Cherbonneau, M. G. (2011). Establishing connections: Gender, motor vehicle theft, and disposal networks. Justice Quarterly, 28(2), 278-302.  Paley, J. I., Felici, F., Coda, S., Goodman, T. P., Piras, F., & TCV Team. (2009). Real time control of the sawtooth period using EC launchers. Plasma Physics and Controlled Fusion, 51(5), 055010.  Palm, B. C., & Richter, R. P. (2014). Mobile situational awareness tool: unattended ground sensor-based remote surveillance system (Doctoral dissertation, Monterey, California: Naval Postgraduate School).

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

 Risan, Ø. (2010). Virtual (floating) Context Sharing between Vehicles: Generating and Sharing Context Information within an Autonomous Network of Vehicles.  Shaheen, S. A., Mallery, M. A., & Kingsley, K. J. (2012). Personal vehicle sharing services in North America. Research in Transportation Business & Management, 3, 71-81.  Specht, C. (2011). Accuracy and coverage of the modernized Polish Maritime differential GPS system. Advances in Space Research, 47(2), 221-228.  Tsourdos, A., White, B., &Shanmugavel, M. (2010). Cooperative path planning of unmanned aerial vehicles (Vol. 32). John Wiley &  http://www.newsweek.com/unmanned-cargo-planes-will-save-shipping-industrybillions-are-they-safe-263629  http://www.defencenews.gr/index.php/ethiniki-amina-2/1590-ta-mi-epandromenaoximata-kai-ta-systimata-antimetron  http://aeryon.com/in-the-news/coast-guard-commandant-sees-increasing-demandfor-drone-missions  http://aeryon.com/  http://www.uavglobal.com/  http://www.cnet.com/news/flying-surveillance-robots-coming-soon-from-aeryon/

Ο Θεμιστοκλής Σακκάς είναι Ανθυποπλοίαρχος ΠΝ, απόφοιτος της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων (2011) με πτυχίο στη Ναυτική Επιστήμη (με διάκριση). Έχει υπηρετήσει ως αξιωματικός σε πλοία επιφανείας (φρεγάτα, ταχέα περιπολικά κατευθυνομένων βλημάτων) καθώς και σε παράκτιο περιπολικό σκάφος στη Ν. Χίο ως Ύπαρχος. Είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης (Μ.Δ.Ε.) στη «Ναυτιλία, Μεταφορές και Διεθνές Εμπόριο» του τμήματος Ναυτιλίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με εμβάθυνση στον τομέα «Συνδυασμένες Μεταφορές και Νέες Τεχνολογίες», με θέμα διπλωματικής διατριβής: «Χρήση μη επανδρωμένων εναέριων οχημάτων στη Ναυτική Ασφάλεια και Επιτήρηση».

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

UNIFIED UNMANNED SYSTEMS TECHNOLOGICAL TRENDS AND PROSPECTIVES ΕΝΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ”

Διονύσιος Καλογεράς Ταγματάρχης (ΔΒ), MSc Δίκτυα-ΤΗ δεδομένων, PhDc, Μέλος της ΑΣΑ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Είναι ευρέως γνωστές οι πολλαπλές χρήσεις των μη επανδρωμένων αεροσυστημάτων στις στρατιωτικές επιχειρήσεις και στις πολιτικού σκοπού ενέργειες με σκοπό την αύξηση της αποτελεσματικότητας, της ακρίβειας, της απόδοσης και της ταχύτητάς τους. Η παρούσα εργασία προσπαθεί να αναδείξει το γεγονός ότι, η κλασσική θεώρηση για μεμονωμένους στόλους εναερίων ή επιγείων συστημάτων μετασχηματίζεται σε πιο ολοκληρωμένο και ενοποιημένο ρόλο, τόσο και με τη συμμετοχή μη επανδρωμένων συστημάτων (εδάφους και θαλάσσης, όσο με την συνέργεια τους με σύγxρονα συστήματα δικτυοκεντρικών αισθητήρων και λήψης απόφασης, στη βάση της αναβάθμισης της σχέσης ανθρώπου-μηχανής (man - robot). Επίσης προβάλει τα στοιχεία που σημειώνουν το περίγραμμα αυτής της νέας τάσης. Παράλληλα, καταγράφει τις αρχές, τις τεχνολογικές τάσεις και τις προοπτικές των απαιτήσεων για αυτόνομη πτήση, συνεκτική διαχείριση, αποφυγή σύγκρουσης -συμφόρησης, αποστολής αναφορών υγείας των οντοτήτων που μετέχουν στην επιχείρηση έχοντας στον πύρηνα των προαναφερομένων ενοποιημένων συστημάτων ένα αξιόπιστο σύστημα ελέγχου. Λέξεις κλειδιά: Μη επανδρωμένα αεροχήματα, ενοποιημένα ΜΕΣ

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Introduction

Unmanned systems are widely used today, and their role will definitely being increasing in the future. Their further development and engagement will, however, largely depend on how efficiently and naturally robotic means unite with manned systems within overall human activity [1][2][3][9][15]. There should be clear philosophical, methodological, linguistic and technological grounds for manned-unmanned integration, division of jobs between humans and robots, and common command and control for combined missions [2][6][8]. There are several current and potential applications where unmanned vehicles can provide cost advantages and safety improvements. To name a few future Unmanned Aircraft Systems (UAS) platforms in military: agile UAVs (UCAV/URAV), solar powered stratospheric platforms for very long endurance, small UAV tactical transport (VTOL/STOL) to support frontline troops, replacing dull-dirty-dangerous jobs will emerge in the near future. Parallel with the military evolution civil applications are also waiting to emerge: low/medium altitude UAS for pipeline/power line surveillance, fishery/border patrol, environmental monitoring, traffic monitoring, agricultural use,etc. Solar powered stratospheric platforms for data relay, various monitoring tasks and single/zero pilot freighters are all potential fields [1][2][5][6]. Within this context, it is pursuing a tasking approach aimed at formalising and describing the future frame, where problems to be solved and tasks to be executed in physical and virtual environments which may need robotic involvement. Effective tasks definitions may help to define which human and which robotic components should be used, and how they must be organised as a system to perform the tasks needed in most efficient way. And this approach should allow for a general enough, semantic level of task presentations to allow maximum flexibility of their implementation with possibly unknown in advance and scarce resources, as well as for easiness of their redefinition when conditions, goals, and states of environment change. This will allow to be in line with growing world dynamics and withstand numerous asymmetric situations and threats the humankind is facing, which may need asymmetric solutions too, and with broad engagement of advanced robotic means [6][7][8][9][11]. The aim of this paper is to present the future trends and prospectives of the unmanned systems based on the literature reports and works. In the end of this paper a discussion is developed in order to emphasize the most signiifcant key points.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

2. The present status 2.1 Operations and use of UASs The traditional approach to operations with Unmanned Aircraft Systems (UAS) supposes the targets of the operation are known or estimated as known, as also as the its development area is well defined. The Unmanned Aircraft Systems involved are predefined and known to each other. All the data collected, is transported to the operational center where man-staff decides about. The operation is static or almost stain and cannot adopt quickly to dynamic and asymmetric situations. There tho main options: go and abort. Other alternatives can be used if they have well studied before, as scenarios. No cooperative-operations beetwen different types of unmanned systems (UAV, UGV , etc) is also, an often status [4][5]. Moreover, the existing military unmanned systems are designed for the classical war battlefields with small adaptive capabilities focusing to the handling of asymmetric risks and situations as it has already written [9][11][15].

2.2 Design and use of UASs The traditional approach to system design, development and management supposes that the system’s structure and organisation to be predominantly primary, created in advance, whereas global function and overall behavior appearing as secondary. The systems based on this vision, ideologically relevant to multi-agent systems still prevailing nowadays, are often clumsy and static, they may fail to quickly adapt to dynamic and asymmetric situations [4][[5][7][9]. If the initial goals change, the whole system may have to be partially or even completely redesigned and reassembled. Adjusting the already existing systems to new goals and functionality may result in a considerable loss of their integrity and performance. Moreover the system’s structure affects the way that the operations are designed [1]. With global goals changed, the whole projects based on creating structures and overall system organisations first may become not needed at all despite huge investments made into them like. A good example is the famous robotised USA’s “Future Combat Systems” project1. The latter, designed mainly for classical battlefields, became 1

Future Combat Systems (FCS) was the United States Army's principal modernization program from 2003 to early 2009. Formally launched in 2003, FCS was envisioned to create new brigades equipped with new manned and unmanned vehicles linked by an unprecedented fast and flexible battlefield network. In April and May 2009, Pentagon and army officials announced that the FCS vehicle-development effort would be cancelled. The rest of the FCS effort would be swept into a new, pan-army program called the Army Brigade Combat Team Modernization Program

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

obsolete even in its infancy after the main operations changed towards terrorism fight, for which quite different system ideology and technical equipment appeared to be needed [6][8].

3. Unified and integrated roles and unmanned systems According to the literature[1][3][7][9][11] the classical approach of the system structured operations is going to be modified to a more sophisticated named as system function operation. In this case the UA design is focusing in developing a system with a more holistic way taking account the need for functions needed to solve a situation .

In the next step [3][7][9] this approach makes necessary the transformation for the system function to a formalised one, used in order to lead to the decisions need to be taken for the future systems’ structure.

In this future approach the system is formalised according to the special needs of the operation independently of the entities involved (UAVs, sensors, UGVs, etc ) [6][9]. The advantages of such organisation may include high potential flexibility of runtime system creation and management, especially in quick responses to asymmetric events. This quality allows to formulate top semantics of the needed reaction on world events in a special high level language, shifting most of traditional organisational routines to au-

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

tomated up to fully automatic implementation, with effective engagement of unmanned systems evolutionally and most naturally. The related paradigm and accompanying networking technology will being developed is based on formalised wavelike seamless navigation, coverage, or grasping of distributed physical and virtual spaces [4]. This believably inherits and psychologically matches of how human mind operates, especially in comprehension of distributed environments, in a holistic, gestalt-based, and integral way, and finds complex spatial solutions in them. These features are placed in the future case on advanced highly parallel and fully distributed networking platforms often exhibiting clear advantages before intelligent biological systems in specific, especially distributed applications [5][8]. The main attributes of the future unified and integrated roles and UAS are considered to be the following [1][2][3][4][7][11][12][13][15]: a. unified unmanned systems consisting by UAVs, sensors, UGVs, etc b. flexibility of runtime system creation and management, especially in quick responses to asymmetric events c. the systems are able to find complex spatial solutions d. inter-networking in physical and visual spaces creating Distributed Knowledge Infrastructures e. semantic abilities f. dynamically allocation of sources g. UA systems structure is dynamically adopted to the mission or the situation by robotic’s processes. h. unmanned systems data collection can be used for other missions or special missions The growing diversity and complexity of unmanned systems motivated the development of a common interoperability framework [4][7][11][12]. The future framework will be based on the following frame [4][7]: • robotic components are ensuring their mutual compatibility, • independence on proprietary solutions, • developers focus on application needs rather than basic infrastructure, • Mission isolation. • Computer hardware independence. • Technology independence. • Intelligence.

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Robotic components = mutual compatibility

independence on proprietary solutions

developers focus on application needs rather than basic infrastructure

Mission isolation

Computer hardware independence

Technology independence

Intelligence

component -oriented

greater flexibility and performance

serviceoriented

3.1 Future operations The aforementioned future trend will change dramatically the way of the operation’s execution. It is currently undergoing two major transitions. Technically, it is becoming service-oriented rather than component-oriented to allow greater flexibility in specifying and combining services [4][7][11][12]. The new approach in general will work as follows [1][10[11]: • the unified unmanned systems will be considered as a network of universal control modules, • these modules are embedded into key system points (like humans, robots, smart sensors, mobile phones including).

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

• these key points will be modelled o collectively automatically interprets (semantic) mission scenarios. • These scenarios, capable of representing any parallel and distributed algorithms, will start from any node while covering the whole system or its parts needed at runtime. • These scenarios, will be often expressed in top semantics of spatial operations. They will also be very compact and can be created on the fly. • Different scenarios will cooperate or compete in a networked space as overlapping fields of solutions. • Self-spreading scenarios will create runtime knowledge infrastructures distributed between system components. • These will effectively support distributed databases, advanced command and control, global situation awareness, as well as any other computational or control models.

3.1.1 The operational architecture scheme The future architecture scheme will consist an hierarchy of computational nodes each of which contains [4][5][15]:

an operator interface.

behavior generation (BG),

a knowledge database (KD)

world modeling (WM),

sensory processing (SP),λ

value judgment (VJ) processes.

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

•

behavior generation (BG),

•

world modeling (WM),

•

sensory processing (SP),

•

value judgment (VJ) processes.

•

a knowledge database (KD)

•

an operator interface.

Διεπαφή ανθρώπουχειριστή

Δημιουργία συμπεριφοράς

Γνωσιακή βάση δεδομένων

Μοντελοποίηση κόσμου

Διεργασία κριτικής αποτίμησης

Επεξεργασία σημάτων

These computational nodes will be arranged such that the BG processes represent organisational units within a command and control hierarchy. Each BG process will include a planner module that accepts task command inputs from its supervisor and generates coordinated plans for subordinate BG processes. The BG planner hypothesizes tentative plans, WM predicts the probable results, and VJ evaluates the results of each tentative plan. The BG planner then selects the tentative plan with the best evaluation to be placed in the plan buffers in the BG Executors. There is an Executor that services each subordinate BG unit, issuing subtask commands, monitoring progress, compensating for errors and differences between planned and observed situations in the world, and reacting quickly to emergency conditions with appropriate actions.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

3.1.2 The future unmanned system networking technology A novel philosophy, ideology, methodology, and supporting high-level networking technology will be revealed capable of guiding gradual transition to intelligent unmanned systems with a variety of important practical applications. The future approach will be based on a completely different type of high-level networking capable of grasping top semantics of complex spatial operations in dynamic and unpredictable environments. The network will be based on holistic principles providing high integrity and supersummative features of the solutions described. Cooperative networked distributed systems and different parallel and distributed scenarios will be demonstrated that can be performed by any combination of manned and unmanned components under unified command and control provided by the technology described. This network will comprise of a number of computing modules communicating over a shared network. The basic platform will supply operating system services such as scheduling to applications running on the system. These applications may be spread across many modules and hence are not physically separated from one another in parallel with mechanisms able to ensure resources can be shared safely. The future concepts will be developed is estimated to be based on the principles of modular systems, open systems and COTS. These networks will provide a high level of technology transparency by being based on a set of open standardised interfaces, so facilitating the replacement of hardware components without affecting the application software. In addition, the use of open standardised interfaces will directly support the use of COTS components, which is of great benefit in combating the effects of component obsolescence. They also will implement fault tolerance, so that when a module becomes defective, the system reconfigures and a spare module takes over the functionality of the failed network module.

3.2 Future capabilities By a more lower level, UAS as a part of more sophisticated entity will fulfil the following key technological needs [3][4][5][6]: •

Autonomous mission management

•

Contingency management

•

Collision avoidance

•

Intelligent system health monitoring

•

Reliable flight control systems

These goals will be solved with current technology and their cost would not be prohibitive for widespread civilian use. Hence main technological enablers, redundant flight control systems, high performance navigation, advanced flight controls, sense-and-avoid

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

systems has to be made affordable and integrated in a model based design framework aiming towards certification [7][8][9][11].

Autonomous mission management

Reliable flight control systems

Intelligent system health monitoring

Contingency management

Collision avoidance

3.2.1 Autonomous mission management Since the performance of the low cost GPS receiver can be easily degraded in high manoeuvring environments, the quality and integrity of the GPS system becomes also a crucial factor. In case of GPS outage or fault conditions, the stand-alone INS quality then becomes the dominate factor. If the cost is a prohibitive factor in developing or buying an IMU, then improvements in algorithms, and/or fusing the navigation data with other sensors is required. When considering a flexible way for navigation solutions for multiple UAS platforms a common sensor fusion core algorithm will be preferred: heterogeneous sources in a modular way can be included with different fidelity, different update rates. It is foreseen that sensors will be plug-and-play to increase accuracy [9]. Future capability is currently required from all aircraft operating [9]. A autonomous mission system installed should be capable of operating under various weather conditions and situations and, as autonomy increases, with limited operator involvement. This entails information fusion from multiple sensors even physical or virtual. When combined, these sensors offer unique characteristics that will enable a UAS to detect and in some cases track one or more targets in difficult conditions like fog, glare or darkness.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

3.2.2 Contingency management The new management architecture will consist of three fundamental elements [9]: • Planning. These components act as a repository for a priori data—known obstacles as well as acceptable workspace boundaries—and support offline planning using such data. • Control. These components perform closed- loop control to keep the the system on a specified path. • Perception. These components perform the sensing tasks required to locate obstacles and evaluate smoothness.

3.2.3 Collision avoidance Nowadays non-cooperative collision avoidance technologies are independent of target aircraft equipage, they are self-contained systems, which are also more analogous to human “seeing”. But their accuracy/integrity is still in question. They also have physical limitations to detecting targets/obstacles [7][8][9][10]. One key attribute is the false/missed detection rate is critical to effectiveness. Since one single sensor is not likely to provide all the required information, a suite of technologies (i.e., sensors) is likely to be needed. There are currently no solutions or standards available for the noncooperative collision problems. For this reason in the future unified unmanned systems’ cooperative aggregation will appear on Medium Altitude Long Endurance (MALE) and High Altitude Long Endurance (HALE) UAS and later migrate to tactical, mini and micro systems [4][7][11][12]. Mid-air collision avoidance will be divided into two parts [4][5][6][7]. The first part is involved with ensuring appropriate separation of aircraft, which is achieved via procedural rules and ATC instruction. The second part is involved with actually avoiding a collision in the case of inadequate separation. This entails systems like the TCAS-II and ADSB as well as the FAR-mandated ‘‘see and avoid’’ requirement. Furthermore, these systems will be capable of terrain and other obstacle, like birds and powerline, avoidance. Thus, the requirement for sense and avoid capabilities becomes apparent [9][10][11][12].

3.2.4 Intelligent system health monitoring To realize the potential of control applied to these emerging applications, new methods and approaches must be developed. Among the challenges currently facing the field, a few examples provide insight into the difficulties ahead [3][5][6][7][8]: • Control of systems with both symbolic and continuous dynamics. Next-generation systems will combine logical operations (such as symbolic reasoning and decision making) with continuous quantities (such as voltages, positions, and concentrations). The current theory is not well- tuned for dealing with such systems, especially as we scale to very large systems [5][6][7].

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

• Control in distributed, asynchronous, networked environments. Control distributed across multiple computational units, interconnected through packet-based communications, will require new formalisms for ensuring stability, performance, and robustness. This is especially true in applications where one cannot ignore computational and communication constraints in performing control operations [5][7].  High-level coordination and autonomy. Increasingly, feedback is being designed into enterprise- wide decision systems, including supply chain management and logistics, airspace management and air traffic control, and military command and control (C2) systems. The advances of the last few decades in analysis and design of robust control systems must be extended to these higher level decision-making systems if they are to perform reliably in realistic settings [9][10]. • Automatic synthesis of control algorithms, with integrated validation and verification. Future engineering systems will require the ability to rapidly design, redesign, and implement control software. Researchers need to develop much more powerful design tools that automate the entire control design process from model development to hardware-in-the-loop simulation, including system-level software verification and validation [11]. • Building very reliable systems from unreliable parts. Most large engineering systems must continue to operate even when individual components fail [4][5].

4. Discussion As reader has understood in the future, UAS will be transformed to an integrated and unified unmanned system. It can be also pointed out, that the most significant changing in this domain will be the cooperative aggregation of the involving systems [2][3][4][5]. The semantic level of task presentations will allow maximum flexibility of implementation with possibly unknown in advance and scarce resources, as well as for easiness of their redefinition when conditions, goals, and states of environment change. This will allow to be in line with growing world dynamics and withstand numerous asymmetric situations and threats the humankind is facing, which may need asymmetric solutions too, and with broad engagement of advanced robotic means [2][3][4]. A good example in the military operations domain is presented [4][5][6]. Let’s consider, in the future a fleet of aerial and ground unmanned systems operating in order to support a mission. In this fleet a numerous of EW, surveillance and other systems are participating. The whole system is supported by an autonomous and semantic entity based on federated network. In the same the local army forces commander has to move through an area considered to be IED by cell phones suspicious. The system runs its protocols and decides in the time of some milliseconds to change the flight position of the EW UAV in order to be able to support the two missions. Nowadays, this could not be done [11].

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

A lot of critical conclusions have been pointed out of this paper. The future trend will change dramatically the way of the operation’s execution. It is currently undergoing two major transitions. Technically, it is becoming service-oriented rather than component-oriented to allow greater flexibility in specifying and combining services. A novel philosophy, ideology, methodology, and supporting high-level networking technology will be revealed capable of guiding gradual transition to intelligent unmanned systems with a variety of important practical applications. The future approach will be based on a completely different type of high-level networking capable of grasping top semantics of complex spatial operations in dynamic and unpredictable environments. This network will comprise of a number of computing modules communicating over a shared network. The basic platform will supply operating system services such as scheduling to applications running on the system. These applications may be spread across many modules and hence are not physically separated from one another in parallel with mechanisms able to ensure resources can be shared safely. The future concepts will be developed is estimated to be based on the principles of modular systems, open systems and COTS [5][6][7][8]. These networks will provide a high level of technology transparency by being based on a set of open standardised interfaces, so facilitating the replacement of hardware components without affecting the application software. In addition, the use of open standardised interfaces will directly support the use of COTS components, which is of great benefit in combating the effects of component obsolescence. They also will implement fault tolerance, so that when a module becomes defective, the system reconfigures and a spare module takes over the functionality of the failed network module [5][6][8][11].

References 1.

2. 3. 4. 5. 6. 7.

Bálint Vanek “Future Trends in UAS Avionics” Magyar Kutatók 10. Nemzetközi Szimpóziuma 10th International Symposium of Hungarian Researchers on Computational Intelligence and Informatics NASA: A report overview of the civil UAV capability Assessment (Draft) Frost and Sullivan: STUDY ANALYSING THE CURRENT ACTIVITIES IN THE FIELD OF UAV Yeh, Y.C. Triple-triple redundant 777 primary flight computer, Aerospace Applications Conference, 1996 Spitzer, C.R., The Avionics Handbook, CRC Press, 2001 R.L. Greenspan. GPS and Inertial Navigation. In American Institute of Aeronautics and Astronautics, 1996 Weibel, R.E. Safety Considerations for Operation of Different Classes of UAVs in the NAS, AIAA, 2004

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

8. 9.

10.

11.

12. 13.

14. 15.

Chen, W.Z. Sense and Avoid (SAA) Technologies for Unmanned Aircraft (UA), National Cheng Kung University, 2008 Tamás Haidegger, Marcos Barreto, Paulo Gonçalves, Maki K. Habib, Sampath Kumar Veera Ragavan, Howard Li, Alberto Vaccarella, Roberta Perrone, Edson Prestes Applied ontologies and standards for service robots ROBOTICS AND AUTONOMOUS SYSTEMS · NOVEMBER 2013 Peter Simon Sapaty; Unified Transition to Cooperative Unmanned Systems under Spatial Grasp Paradigm, Transactions on Networks and Communications. Volume 2 No 2 (2014) PP 23-45 James S. Albus 4-D/RCS Reference Model Architecture for Unmanned Ground Vehicles Proceedings of SPIE Vol. 3693 AeroSense Session on Unmanned Ground Vehicle Technology April 7-8, 1999 Jodi A. Miller Intelligent Unmanned Air Vehicle Flight Systems, American Institute of Aeronautics and Astronautics, Conference, Paper No. 2005-7081 Bob Touchton, Tom Galluzzo, Danny Kent, and Carl Crane “Perception and Planning Architecture for Autonomous Ground Vehicles” IEEE Computer Society 00189162/06/ 2006 Richard M. Murray Future Directions in Control in an Information-Rich World H. Jin Kim Ren é Vidal David H. Shim Omid Shakernia Shankar Sastry A Hierarchical Approach to Probabilistic Pursuit-Evasion Games with Unmanned Ground and Aerial Vehicles Department of Electrical Engineering & Computer Sciences University of California at Berkeley, Berkeley CA 94720

Ο Διονύσιος Καλογεράς είναι Ταγματάρχης (ΔΒ) και υποψήφιος διδάκτορας στις τηλεπικοινωνίες στο Τμήμα Τηλεπικοινωνιών και Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Αποφοίτησε το 1999 από την ΣΣΕ. Έως σήμερα, έχει υπηρετήσει σε Μονάδες Διαβιβάσεων και Επιτελεία. Κατέχει πτυχίο στις «φυσικές επιστήμες» της Σχολής Θετικών Επιστημών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Είναι επίσης κάτοχος ενός μεταπτυχιακού τίτλου στα «δίκτυα και τις επικοινωνίες δεδομένων» του Τμήματος Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του ΕΚΠΑ και ενός αντίστοιχου στην «σύγχρονη φυσική» από το ίδιο ίδρυμα. Είναι επίσης απόφοιτος της ΣΤΗΑΔ. Έχει συγγράψει επιστημονικά άρθρα και έχει συμμετάσχει σε διεθνή επιστημονικά συνέδρια ως ομιλητής. Σήμερα υπηρετεί στη Διεύθυνση Διαβιβάσεων του ΓΕΣ. Είναι μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΤΑ ΜΕΕΣ ΚΑΙ Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΤΑΚΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ

Δρ. Σπύρος Κατσούλας, PhD Στρατηγικής, University of Reading, Ερευνητής, Μέλος ΑΣΑ

“Ο πόλεμος είναι ένας πραγματικός χαμαιλέων ο οποίος σταδιακά κατορθώνει να προσαρμόζε2 ται στα χαρακτηριστικά της κάθε περίστασης.” Καρλ φον Κλαούζεβιτς

Εισαγωγή Περί τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. ανακαλύφτηκε στις Συρακούσες ένα από τα πρώτα όπλα το οποίο μπορούσε να βάλλει κατά του εχθρού από ασφαλή απόσταση. Ο λόγος για τον περίφημο καταπέλτη, η εφεύρεση του οποίου έγινε στα πλαίσια της διαμάχης μεταξύ των Συρακουσών και της Καρχηδόνας για τον έλεγχο της Σικελίας. Ο τύραννος των Συρακουσών Διονύσιος ο Πρεσβύτερος αναζητούσε τρόπους να ανακόψει την επέκταση της Καρχηδόνας στην σικελική επικράτεια και να αντισταθμίσει το εντυπωσιακό σε αριθμούς και ισχύ καρχηδονιακό στράτευμα. Για τον σκοπό αυτό, διέθεσε τεράστια χρηματικά ποσά, αναθέτωντας στους καλύτερους μηχανικούς της εποχής τον σχεδιασμό νέων οπλικών συστημάτων, όπως εξιστορεί ο Διόδωρος ο Σικελιώτης στο έργο του Ιστορική Βιβλιοθήκη.3 Η σημασία του υπερσύγχρονου για την εποχή όπλου φανερώθηκε κατά την πολιορκία της Μοτύης, ενός μικρού αλλά καλά οχυρωμένου και στρατηγικής σημασίας νησιού το οποίο είχε μόλις κατορθώσει να αποσπάσει ο στρατός των Συρακουσών από τους Καρχηδόνιους. Τέτοια ήταν η δυναμική του νέου όπλου ώστε, όταν ο Καρχηδόνιος στρατηγός Ιμίλκας οδήγησε τον στόλο του στο λιμάνι της Μοτύης με σκοπό να την ανακαταλάβει, αναγκάστηκε κατάπληκτος να υποχωρήσει καθώς δεν μπορούσε με τίποτα να το αντιμετωπίσει.4 Ο δε Πλούταρχος σημειώνει στα Ηθικά ότι όταν προσκόμισαν 2

Carl Von Clausewitz, On War, trans. Michael Howard and Peter Paret (Princeton, NJ, 1976), σελ. 89 (ΜτΣ) 3

Δίοδωρος ο Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη, ΙΔ’ 41- 42.

ibid. ΙΔ’ 50.

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

στον βασιλιά της Σπάρτης Αρχίδαμο το πρώτο καταπελτικόν βέλος εκείνος, αντιλαμβανόμενος μία επαναστατική αλλαγή στον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου η οποία θα μετρίαζε τον ηρωικό χαρακτήρα της μάχης, αναφώνησε: «Ἡράκλεις, ἀπόλωλεν ἀνδρὸς ἁρετά.»5 Εύκολα μπορεί, επομένως, κάποιος να παρασυρθεί από την δυναμική του καταπέλτη και να οδηγηθεί σε λάθος συμπεράσματα για την σημασία που μπορεί να έχει ένα νέο όπλο στην έκβαση ενός πολέμου. Ωστόσο, ο πόλεμος είναι φαινόμενο σύνθετο και πολύπλοκο. Καταρχήν, σε ότι αφορά το συγκεκριμένο ιστορικό παράδειγμα, οι Καρχηδόνιοι δεν πτοήθηκαν από την απώλεια της Μοτύης, ούτε από την δυναμική του καταπέλτη. Αντιθέτως, ανασυντάχθηκαν και σε σύντομο χρονικό διάστημα βρέθηκαν έξω από τα τείχη των Συρακουσών. Παρόλα αυτά, ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος ήταν ένας ικανότατος στρατιωτικός ηγέτης, ο οποίος δεν είχε αρκεστεί στην εφεύρεση του καταπέλτη, αλλά είχε προχωρήσει στον σχεδιασμό μίας ολοκληρωμένης υψηλής στρατηγικής συνάπτοντας συμμαχίες με άλλες ελληνικές πόλεις, χρησιμοποιώντας οικονομικά μέσα εναντίον των Καρχηδόνιων εμπόρων, συγκεντρώνοντας μεγάλο αριθμό στρατευμάτων και οχυρώνοντας πολύ καλά την πόλη των Συρακουσών. Αν όλα αυτά συνέδραμαν στο να καταστήσουν μακροχρόνια τον Διονύσιο τον αδιαμφισβήτητο κυρίαρχο ολόκληρης της ελληνικής Σικελίας, διατηρώντας τον στην εξουσία για σχεδόν τέσσερις δεκαετίες, εντούτοις δεν ήταν αρκετά για να εξηγήσουν την έκβαση στο πεδίο της μάχης. Τελικά, τον καθοριστικό ρόλο στη συγκεκριμένη μάχη φαίνεται να έπαιξε η κλαουζεβιτσιανή τριβή, η οποία ήταν αυτή που οδήγησε στην λύση της πολιορκίας των Συρακουσών και τις δύο πλευρές σε προσωρινή ανακωχή, καθώς ο στρατός της Καρχηδόνας αποδεκατιζόταν από επιδημία λοιμού.6 Το επιμύθιο της ιστορίας του καταπέλτη είναι ότι, όσα πλεονεκτήματα και αν προσφέρει ένα νέο όπλο, αυτό δεν μπορεί από μόνο του να καθορίσει την έκβαση ενός πολέμου. Τα όπλα δεν κερδίζουν τον πόλεμο. Όποια και αν είναι αυτά τα όπλα, δεν είναι τίποτα άλλο παρά κάποια από τα τακτικά μέσα που έχει στη διάθεσή του ο σχεδιαστής στρατηγικής. Τα μέσα, όμως, αποκτούν νόημα μόνο όταν χρησιμεύουν στην επίτευξη κάποιου στόχου. Για αυτό και η στρατηγική ορίζεται ως η συνέργεια μέσων, τρόπων και σκοπών. Η συνεισφορά των όπλων, επομένως, εξαρτάται αποκλειστικά από την στρατηγική τους αξιοποίηση. Τα ανώτερα οπλικά συστήματα δεν εγγυώνται την νίκη στον πόλεμο. Η ανώτερη στρατηγική, αντιθέτως, μπορεί να υπερνικήσει το τεχνολογικό συγκριτικό πλεονέκτημα του αντιπάλου. Σε κάθε περίπτωση, καθότι όπως λέει ο Κλαούζεβιτς ο πόλεμος είναι “το βασίλειο της τύχης,” τίποτα δεν προδικάζει με βεβαιότητα το αποτέλεσμα ενός πολέμου.7 Τα Μη Επανδρωμένα Εναέρια Συστήματα (ΜΕΕΣ) δεν θα μπορούσαν να αποτελούν εξαίρεση. Παρά τον ενθουσιασμό που επικρατεί παγκοσμίως γύρω από τα ΜΕΕΣ λόγω των νέων δυνατοτήτων που προσφέρουν, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι και αυτά δεν

Πλούταρχος, Ηθικά: Λακωνικά Αποφθέγματα.

Διόδωρος ο Σικελιώτης, ΙΔ’ 76.

Clausewitz, On War, σελ. 85

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

είναι παρά τακτικά μέσα. Η συμβολή τους στο πεδίο της μάχης, επομένως, εξαρτάται από την στρατηγική τους αξιοποίηση. Δεν υπάρχει καμία διάθεση να υποτιμηθεί το σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα που ανώτερα τακτικά μέσα προσφέρουν στον κάτοχό τους. Θα ήταν, όμως, λάθος και να υπερτιμηθεί η εν δυνάμει συμβολή τους. Το φρόνιμο είναι να εξεταστούν οι δυνατότητες που προσφέρουν τα ΜΕΕΣ στο πλαίσιο που τους αναλογεί, δηλαδή ως ένα από τα τακτικά μέσα μίας ευρύτερης στρατηγικής. Διαφορετικά, υπάρχει ο κίνδυνος να παρασυρθούμε από την πλάνη του κυρίαρχου όπλου.

Η πλάνη του κυρίαρχου όπλου Είναι σημαντικό να τονιστεί εξαρχής, προς αποφυγή παρεξηγήσεων και παρερμηνειών, ότι αποτελεί γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι ο πόλεμος στηρίζεται στην τεχνολογία. Είναι προφανές ότι ο πόλεμος διεξάγεται (και) με όπλα και τα όπλα είναι, ασφαλώς, προϊόντα της τεχνολογίας. Εν καιρώ ειρήνης, ο ανταγωνισμός μεταξύ των δρώντων του διεθνούς συστήματος εκφράζεται, μεταξύ άλλων, μέσω της κούρσας των εξοπλισμών. Εν καιρώ πολέμου, κάθε πλευρά διεξάγει τις επιχειρήσεις της με βάση τα όπλα που διαθέτει. Η λογική είναι ότι πιο εξελιγμένα όπλα βελτιώνουν την αποτροπή των εξωτερικών απειλών σε περίοδο ειρήνης, ενώ σε περίπτωση πολέμου προσφέρουν σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα. Είναι εγγενές χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης η διαρκής αναζήτηση των μέσων εκείνων που θα καταστήσουν μία πολιτική οντότητα άτρωτη στο εσωτερικό και ικανή να επιβάλλει τη θέλησή της στο εξωτερικό. Η ανθρώπινη αυτή προδιάθεση ευθύνεται εν πολλοίς για την πλάνη του κυριάρχου όπλου, δηλαδή για την σφαλερή πεποίθηση ότι ένα οπλικό σύστημα αρκεί για να οδηγήσει στην επίτευξη των πολιτικών στόχων. Ίσως την πιο χαρακτηριστική περίπτωση

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

στρατηγικού αναλυτή που παρασύρθηκε από την πλάνη του κυρίαρχου όπλου αποτελεί ο Τζον Φρέντερικ Τσαρλς Φούλερ. Ο βρετανός αξιωματικός υποστήριζε με σιγουριά σε ένα πρώιμο κείμενό του ότι η τεχνολογία των οπλικών συστημάτων, και μόνο αυτή, καθορίζει τον νικητή στον πόλεμο: “τα όπλα, εφόσον γίνεται να εφευρεθούν τα κατάλληλα, αποτελούν το 99 τοις εκατό της νίκης…Η στρατηγική, η διοίκηση, η ηγεσία, το ηθικό, η πειθαρχία, η μέριμνα, η οργάνωση και όλα τα ηθικά και φυσικά παρελκόμενα του πολέμου δεν είναι τίποτα σε σύγκριση με την ανωτερότητα των όπλων—στην καλύτερη περίπτωση αποτελούν το ένα τοις εκατό…Ο πόλεμος είναι κυρίως ζήτημα των όπλων και…η πλευρά που μπορεί να βελτιώσει τα όπλα της ταχύτερα είναι αυτή που θα κερδίσει.”8 Ο Φούλερ έζησε από κοντά την ανάπτυξη των αρμάτων μάχης κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ταυτίστηκε μαζί τους. Υπηρετώντας στο επιτελείο του Βρετανικού Σώματος Αρμάτων Μάχης, εκπόνησε σχέδια στρατιωτικής στρατηγικής που βασίζονταν κατά κύριο λόγο σε αυτά, ενώ ο θαυμασμός του τον οδήγησε να πιστεύει μέχρι και ότι οι μελλοντικές χερσαίες επιχειρήσεις θα προσομοίαζαν σε ναυμαχίες, υπό την έννοια ότι θα διεξάγονταν σχεδόν αποκλειστικά από άρματα μάχης. Τελικά οι ιδέες του είχαν μεγαλύτερη απήχηση στη ναζιστική Γερμανία παρά στην ίδια του τη χώρα, όπως αναγνώρισε ο ίδιος ο γερμανός στρατηγός Χάιντς Γκουντέριαν.9 Μάλιστα, λόγω της συμπάθειας του προς τη ναζιστική Γερμανία, ο Φούλερ ήταν επίσημος προσκεκλημένος στην μεγάλη στρατιωτική παρέλαση στο Βερολίνο τον Απρίλιο του 1939, λίγους μήνες πριν την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Προς μεγάλη του ικανοποίηση, παρέλασαν μπροστά του τα πλέον εξελιγμένα γερμανικά άρματα μάχης. Όταν μετά από τρείς ώρες ολοκληρώθηκε η επίδειξη των πάντσερ, ο Χίτλερ πλησίασε τον Φούλερ λέγοντάς του: “Επλίζω να έμεινες ικανοποιημένος από τα τέκνα σου,” με τον Φούλερ να του αποκρίνεται: “Εξοχότατε, μεγάλωσαν τόσο πολύ που πλέον δεν τα αναγνωρίζω.”10 Τα άρματα μάχης, πράγματι, απετέλεσαν το κυρίαρχο οπλικό σύστημα κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εντούτοις, η Γερμανία δεν κατόρθωσε να μεταφράσει την ισχύ των πάντσερ και την υπεροπλία της στο πεδίο της μάχης σε νίκη στον πόλεμο. Η μηχανοποίηση του πολέμου στο διάστημα του μεσοπολέμου είχε επίσης οδηγήσει στην τεχνική ανάπτυξη της ναυτικής και της αεροπορικης ισχύος. Η τελική επικράτηση στον αέρα 8

Όπως παραθέτει ο ίδιος το επίσημο υπόμνημά του προς την βρετανική κυβέρνηση το 1919. J.F.C. Fuller, Armaments and History (London, 1945), p. 31 (ΜτΣ) 9

General Heinz Guderian, Panzer Leader, (New York, Da Capo Press, 1996), σελ. 20. Βλ. Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, (Αθήνα, Εκδόσεις Ποιότητα, 2008), σελ. 211-218. Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Κολιόπουλος σωστά επισημαίνει ότι με τον όρο “κυρίαρχο όπλο” (“dominant weapon”) ο Φούλερ εννοεί το όπλο με το μεγαλύτερο βεληνεκές, και όχι το όπλο που γενικά “κυριαρχεί.” Ο Φούλερ ορίζει το όπλο που μονοπωλεί τη μαχητική δύναμη ως ηγετικό όπλο (“master weapon”). Εδώ προτιμάται ο όρος κυρίαρχο όπλο ως πιο δόκιμος όρος στα ελληνικά και επειδή έχει επικρατήσει στην διεθνή βιβλιογραφία. 10

Max Boot, War Made New: Technology, Warfare, and the Course of History, 1500 to Today, (New York, Gotham Books, 2006), σελ.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

και η εξασφάλιση του ελέγχου στη θάλασσα συνέβαλλαν καθοριστικά στην νίκη των συμμάχων. Δεν ήταν, όμως, τα όπλα αυτά καθαυτά που έγειραν την πλάστιγγα της νίκης υπέρ των συμμάχων, αλλά το πως αξιοποιήθηκαν στρατηγικά. Από την άλλη, τα ολέθρια σφάλματα της ναζιστικής Γερμανίας σε στρατηγικό επίπεδο και, επί της ουσίας, η αδυναμία επίτευξης των υπερβολικών πολιτικών της στόχων με τα μέσα που διέθετε έκριναν το αποτέλεσμα του πολέμου. Σε όλες τις ιστορικές περιόδους, η τεχνολογία επηρεάζει τη διεξαγωγή του πολέμου. Το κρίσιμο ερώτημα είναι σε τι βαθμό την επηρεάζει. Ανάλογα με την απάντηση που δίδεται σε αυτό το ερώτημα, αντλούνται τα αντίστοιχα διδάγματα από τα ιστορικά γεγονότα και σχεδιάζονται προτάσεις πολιτικής και στρατηγικής. Για αυτό τον λόγο το ερώτημα είναι κρίσιμο και μπορεί να λάβει επικίνδυνες προεκτάσεις, εφόσον δεν προσεγγιστεί με προσοχή και σύνεση. Αποδίδοντας υπερβολική έμφαση στην τεχνολογία και στα τακτικά μέσα, υπάρχει κίνδυνος να αγνοηθεί το ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο και να παραγνωριστεί η πολυπλοκότητα της στρατηγικής και της διεθνούς πολιτικής. Ο πόλεμος δεν είναι διαγωνισμός τεχνολογικών δυνατοτήτων. Είναι η προσπάθεια επιβολής της θέλησης μας στον αντίπαλο. Η τεχνολογία μπορεί να συμβάλλει σε αυτή την προσπάθεια, βελτιώνοντας τα τακτικά μέσα που έχουμε στην διάθεσή μας. Δεν μπορεί, όμως, να υποκαταστήσει την στρατηγική. Σε αυτό ακριβώς αναφερόταν ο αμερικανός Καθηγητής Στρατηγικής Μάικλ Χάντελ όταν έκανε λόγο για “τακτικοποίηση της στρατηγικής”, δηλαδή στην απόδοση υπερβολικής έμφασης στο τακτικό κομμάτι εις βάρος της στρατηγικής.

Η τακτικοποίηση της στρατηγικής Ο όρος τακτικοποίηση μπορεί να μην είναι τόσο δόκιμος στα ελληνικά, ωστόσο αξίζει να τον υιοθετήσουμε στο λεξιλόγιο μας υπό τη μορφή αντιδανείου, καθώς η ετυμολογία της λέξης είναι ελληνική. Με την ίδια καλώς εννούμενη αυθαιρεσία ο Μάικλ Χάντελ εισήγαγε τον όρο στα αγγλικά, κάνοντας λόγο για “tacticization of strategy”.11 Θεωρητικώς, η σχέση στρατηγικής και τακτικής είναι ιεραρχική, με την τακτική να είναι κατώτερη της στρατηγικής. Αυτό συμβαίνει μόνο θεωρητικώς, καθώς στην πράξη η σχέση στρατηγικής-τακτικής είναι δυναμική και αλληλοεξαρτώμενη. Παρόλα αυτά, γεγονός παραμένει ότι η στρατηγική είναι αυτή που καθοδηγεί και νοηματοδοτεί την τακτική. Η στρατηγική ορίζει ποιές μάχες θα δοθούν για να επιτευχθεί ο πολιτικός στόχος. Όταν δεν συμβαίνει αυτό, υπάρχει ο κίνδυνος τακτικοποίησης της στρατηγικής, δηλαδή οι μάχες να δίνονται χωρίς ευκρινή απώτερο στόχο, αλλά απλώς και μόνο επειδή υπάρχει υπεροχή στο πεδίο της μάχης.

Michael I. Handel, Masters of War, Classical Strategic Thought, (London, Frank Cass Publishers, 2001), σελ. 353-361. Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Χάντελ, ο αυθεντικός εμπνευστής του όρου είναι ο Ισραηλινός Yehoshafat Harkabi, Αρχηγός της Υπηρεσίας Στρατιωτικών Πληροφοριών το 195559 και εν συνεχεία Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Μεσανατολικών Σπουδών στο Hebrew University στα Ιεροσόλυμα. Δες Y. Harkabi, Israel’s Fateful Hour, trans. Lenn Schram (New York, 1988).

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Ο Χάντελ αποδίδει κυρίως την ευθύνη του προβλήματος της τακτικοποίησης της στρατηγικής στην τεχνολογία και συγκεριμένα στην εσφαλμένη διαχείρηση των νέων τεχνολογικών δυνατοτήτων, οι οποίες, αντί να υπηρετούν την στρατηγική, τελικά σε πολλές περιπτώσεις καταλήγουν να κυριαρχούν επ’ αυτής. Στη σύγχρονη έκφανση αυτού του φαινομένου, η τάση αυτή έγινε περισσότερο αισθητή στην πολεμική αεροπορία. Ο φρενήρης ενθουσιασμός από τη δυνατότητα που προσέφεραν τα χτυπήματα “χειρουργικής ακριβείας” μεγάλης εμβέλειας οδήγησε σε πολλές περιπτώσεις στην παραγνώριση του πολιτικού σκοπού που αυτά εξυπηρετούσαν. Με άλλα λόγια, η βελτιωμένη δυνατότητα στόχευσης υποκατέστησε τον στρατηγικό σχεδιασμό. Όπως χαρακτηριστικά το έθεσε ο Χάντελ χρησιμοποιώντας μία γνωστή αγγλική παροιμία, η υπερβολική έμφαση στο κομμάτι της τακτικής αντί στη στρατηγική είναι σαν να κουνάει η ουρά τον σκύλο, αντί ο σκύλος την ουρά του.12 Τα ΜΕΕΣ αποτελούν την εξέλιξη αυτής της δυνατότητας για χτυπήματα ακριβείας από ασφαλή απόσταση. Πέραν του ότι μπορούν να επιφέρουν αποφασιστικό χτύπημα με ακόμα μεγαλύτερη ακρίβεια και του ότι δεν απαιτούν την φυσική παρουσία και το κόστος που συνεπιφέρει η ανάπτυξη εκστρατευτικού σώματος σε απομακρυσμένες περιοχές, το μεγαλύτερο τους πλεονέκτημα είναι ότι εκμηδενίζουν τον κίνδυνο απωλειών. Αυτοί οι τρείς λόγοι - χαμηλό κόστος, χαμηλή δεσμευτικότητα και χαμηλή επικινδυνότητα - έχουν καταστήσει τα ΜΕΕΣ την αιχμή πυρός των Ηνωμένων Πολιτειών στην Μέση Ανατολή. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι τις έχουν βοηθήσει να επιτύχουν τους πολιτικούς τους στόχους. Υπάρχουν δύο λόγοι που συνέβη αυτό: Πρώτον, δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπίζονται όλοι οι αντίπαλοι με τον ίδιο τρόπο. Δεν υπάρχει μία στρατηγική έναντι πάσας νόσου, ούτε προσφέρονται όλα τα περιβάλλοντα για να αξιοποιηθούν αποτελεσματικά οι νέες τεχνολογίες. Όπως επισημαίνει ο Χάντελ, οι τεχνολογίες αιχμής προσφέρουν σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα σε συμβατικούς πολέμους έναντι τεχνολογικά υποδεέστερων αντιπάλων, αλλά σε συνθήκες ανταρτοπολέμου ή αντιτρομοκρατίας δεν έχουν την ίδια χρησιμότητα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μεγαλύτερη σημασία έχει ο πολιτικός έλεγχος της κατάστασης στο έδαφος. Η χειρουργική ακρίβεια των εξ αποστάσεως βομβαρδισμών δεν μπορεί να δημιουργήσει από μόνη της περισσότερο έλεγχο. Επομένως, λέει ο Χάντελ, “αφού ακόμα και τα πιο εξελιγμένα οπλικά συστήματα δεν κερδίζουν τους πολέμους, δεν αποτελούν παρά στην καλύτερη περίπτωση μία ικανή αλλά ποτέ και αναγκαία συνθήκη.”13 Ο δεύτερος λόγος που η τεχνολογική υπεροχή που προσφέρουν τα ΜΕΕΣ δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα στρατηγικά αποτελέσματα είναι η χαμαιλεόντια φύση του πολέμου. Αυτό σημαίνει ότι ένας ικανός αντίπαλος είναι σε θέση να αποφύγει τα δυνατά σημεία του αντιπάλου και να προσαρμοστεί στις δεδομένες συνθήκες. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους απάντησαν στην ανώτερη τεχνολογία των αμερικανικών ΜΕΕΣ με λιγότερη τεχνολογία, είτε περιορίζοντας στο ελάχιστο την χρήση ηλεκτρονικών συσκευών ώστε να μην γίνονται ανιχνεύσιμοι, είτε

Handel, Masters of War, σελ. 358

Handel, Masters of War, σελ. 360. (ΜτΣ)

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ενεργοποιώντας παλιές συσκευές για να δημιουργήσουν ισχυρές παρεμβολές στο ηλεκτρομαγνητικό φάσμα. Επίσης, έχουν εφεύρει απλούς τρόπους να καμουφλάρονται, όπως φορώντας μανδύες αλουμινίου οι οποίοι εμποδίζουν τις κάμερες των ΜΕΕΣ να ανιχνεύσουν τη θερμότητα που εκπέμπουν τα σώματά τους.14 Επιπλέον, τα ΜΕΕΣ δεν θα αποτελούν για πολύ καιρό προνόμιο μίας μόνο δύναμης, κατά τον ίδιο τρόπο που ο καταπέλτης διαδόθηκε γρήγορα σε όλες τις αρχαίες πόλεις-κράτη. Σύμφωνα με υπολογισμούς, ήδη από το 2013, ογδόντα επτά χώρες διέθεταν διάφορους τύπους ΜΕΕΣ.15 Η εξάπλωση τους σε εξελιγμένα κράτη που διαθέτουν την απαραίτητη τεχνογνωσία για να τα αξιοποιήσουν θα εξουδετερώσει ουσιαστικά το συγκριτικό τους πλεονέκτημα. Πέρα από αυτό και για να αποδώσουμε ιστορική δικαιοσύνη, τα ΜΕΕΣ μοιραία θα έρθουν αντιμέτωπα με από αυτό που ο Φούλερ όρισε ως σταθερό τακτικό παράγοντα (constant tactical factor), σύμφωνα με τον οποίο κάθε καινοτομία σε ένα όπλο εξισορροπείται από μία βελτιωμένη καινοτομία που καθιστά την προηγούμενη απαρχαιωμένη.16 Το κύριο πρόβλημα στρατηγικής που αντιμετωπίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες ως η ηγεμονική δύναμη του διεθνούς συστήματος δεν είναι ότι τους λείπουν τα απαραίτητα τεχνολογικά μέσα για να επικρατήσουν επί οποιουδήποτε εχθρού στο πεδίο της μάχης. Το πρόβλημα, αντιθέτως, είναι ότι, παρά την αδιαμφισβήτη τεχνολογική και στρατιωτική τους υπεροχή, δεν μπορούν να βρουν πολιτική λύση στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Ο πόλεμος γίνεται για την ειρήνη που ακολουθεί. Ο γεωπολιτικός λαβύρινθος της Μέσης Ανατολής, όμως, δεν προσφέρεται για εύκολα εφαρμόσιμα λύσεις ούτε για μία ειρήνη που να ικανοποιεί όλα τα μέρη.

Επίλογος Τα ΜΕΕΣ συγκεντρώνουν, πράγματι, όλες τις προδιαγραφές για να αποτελέσουν μία επανάσταση στις στρατιωτικές υποθέσεις, όπως έχει γίνει γνωστή η εμφάνιση μίας ριζοσπαστικής αλλαγής στον χαρακτήρα του πολέμου χάρη στην τεχνολογία (Revolution in Military Affairs—RMA).17 Η τεχνολογία, όμως, δεν είναι παρά μία μόνο από τις πολ-

Βλ. για παράδειγμα τις είκοσι δύο πρακτικές συμβουλές αποφυγής των ΜΕΕΣ της Αλ Κάιντα όπως αποκαλύφθηκαν σε ένα έγγραφο του 2011 που βρέθηκε σε μία επιδρομή στο Μάλι. Lee Ferran, “Al Qaeda’s Tips for Avoiding Drones: Russian Tech, Decoys, Trees”, ABC News, (21/02/2013) http://apne.ws/1osnbPd; Δες ακόμα: Rowan Scarborough, “Terrorists adapting to avoid U.S. drones”, The Washington Times, (04/01/2015), http://bit.ly/14hG1mG 15

Guy Taylor, “U.S. intelligence warily watches for threats to U.S. now that 87 nations possess drones”, The Washington Times, (10/11/2013), http://bit.ly/1PaJvgQ 16

Fuller, Armament and History, σελ. 33. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη, σελ. 216

Βλ. για την έννοια της επανάστασης στις στρατιωτικές υποθέσεις το σημαντικό άρθρο του Andrew F. Krepinevich, “Cavalry to Computer: the Pattern of Military Revolutions”, The National Interest, No. 37, Fall 1994. Τα πληρέστερα και καλύτερα βιβλία για το θέμα είναι των Williamson Murray και MacGregor Knox, επιμ., The Dynamics of Military Revolution, 1300-2050, Cambridge: Cambridge University Press, 2001 και του Colin S. Gray, Strategy for Chaos: Revolutions in Mili-

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

λές διαστάσεις της στρατηγικής. O μεγαλύτερος θεωρητικός του πολέμου Καρλ φον Κλαούζεβιτς εντόπισε πέντε διαστάσεις, ο σπουδαίος Βρετανός ιστορικός Μάικλ Χάουαρντ μέτρησε έξι διατάσεις, ενώ ο μεγαλύτερος σύγχρονος στρατηγικός αναλυτής Κόλιν Γκρέυ κατέγραψε ούτε λίγο ούτε πολύ δεκαεπτά διαστάσεις τις οποίες χάριν ευκολίας κατέταξε σε τρείς ομάδες.18 Δεν έχει τόση σημασία ο ακριβής αριθμός των διαστάσεων όσο η κατανόηση της πολυπλοκότητας και πολύ-παραγοντικότητας του φαινομένου του πολέμου και του σχετικού ρόλου της τεχνολογίας και των οπλικών συστημάτων σε αυτόν. Συνοψίζοντας, δεν τίθεται θέμα ότι τα ΜΕΕΣ αποτελούν την τεχνολογία αιχμής της εποχής μας. Δεν πρέπει, όμως, να εκληφθούν σαν κάτι διαφορετικό από αυτό που είναι, δηλαδή ένα τακτικό μέσο. Επί της ουσίας, δεν διαφέρουν σε τίποτα από ότι σήμαινε ο καταπέλτης για τη διεξαγωγή του πολέμου τον 4ο αιώνα π.Χ. ή τα άρματα μάχης στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η συμβολή τους ως τακτικά μέσα θα αξιολογηθεί από την στρατηγική τους αξιοποίηση και στο κατά πόσο θα οδηγήσουν - συνεργατικά με άλλα τακτικά μέσα - στην επίτευξη των πολιτικών στόχων. Ειδάλλως, εάν στηριχτούμε απλώς και μόνο στα τεχνικά τους χαρακτηριστικά και στις δυνατότητες που προσφέρουν, ελλοχεύει ο κίνδυνος τακτικοποίησης της στρατηγικής και αποτυχίας κατάκτησης των στόχων μας.

Ο Σπύρος Κατσούλας είναι Διδάκτωρ Στρατηγικής του University of Reading, με τίτλο διατριβής: «The Guardian's Dilemma: The role of the United States in Greek-Turkish relations» . Απόφοιτος του τμήματος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου, κάτοχος μεταπτυχιακού War Studies από το Kings College του Λονδίνου και υπότροφος του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ). Από το 2013 συνεργάτης ερευνητής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ) του Παντείου Πανεπιστημίου, όπου είναι επικεφαλής της Ομάδας Στρατιωτικής Ιστορίας και ερευνητής στο Κέντρο Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών (ΚΕΜΜΙΣ). Διδάσκων Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικής στη Σχολή Εθνικής Άμυνας (Σ.ΕΘ.Α) από τον Σεπτέμβριο του 2015. Μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων.

tary Affairs and the Evidence of History, (London, Frank Cass, 2002). Επίσης, ο Κόλιν Γκρέυ έχει γράψει εκτεταμένα για τον ρόλο της τεχνολογίας στη στρατηγική. Βλ. Colin S. Gray, Weapons for Strategic Effect, How Important is Technology?, (Occasional Paper No. 21, Center For Strategy and Technology, Air War College, January 2001). id. Perspectives on Strategy, (Oxford: Oxford University Press, 2013), Κεφ. 5 18

Οι πέντε διαστάσεις του Κλαούζεβιτς είναι η ηθική, η φυσική, η μαθηματική, η γεωγραφική και η στατιστική. Η τεχνολογία εντάσσεται θεωρητικώς στη φυσική διάσταση όπου ανήκουν γενικώς οι ένοπλες δυνάμεις. Clausewitz, On War, σελ. 183. Οι έξι διαστάσεις του Χάουαρντ είναι η κοινωνική, η υλικοτεχνική, η επιχειρησιακή, η τεχνολογική, η ιστορική και η πολιτισμική. Michael Howard, “The Forgotten Dimensions of Strategy”, Foreign Affairs, 57 (1979), σελ. 976-986. Οι τρείς ομάδες του Κόλιν Γκρέυ είναι: Άνθρωποι και Πολιτική, Προετοιμασία για Πόλεμο (όπου κατατάσσει και την τεχνολογία) και Διεξαγωγή Πολέμου. Colin S. Gray, Modern Strategy (Oxford University Press, 1999), σελ. 16-47

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΟΥΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΕΣ

Δρ Μαρίνος Παπαδόπουλος Δικηγόρος, PhD ΕΚΠΑ, MSc Harvard University, Μέλος της ΑΣΑ

Το 2013 θεωρείται η χρονιά της έναρξης της μαζικής προσφοράς στην αγορά διεθνώς των ιπτάμενων μη επανδρωμένων οχημάτων ή τηλεχειριζόμενων πολυκόπτερων ή συστημάτων γνωστών σε όλους μας ως drones ή -κατά το επιστημονικότερο- ως RPAS από το Remotely Piloted Aircraft Systems ή UAS από το Unmanned Aircraft Systems ή UAVs από το Unmanned Aerial Vehicles. Στο πλαίσιο του συνεδρίου αυτού κάνουμε λόγο για ΜΕΣ δηλαδή για Μη επανδρωμένα Εναέρια Συστήματα που λίγο-πολύ αποδίδει όλους τους άλλους επιστημονικούς όρους που χρησιμοποιούνται για τα drones. Εναλλακτικά θα χρησιμοποιώ τον όρο ΜΕΣ ή drones στην εισήγηση αυτή. Ο ορισμός των drones έχει γίνει από τον ICAO, δηλαδή το Διεθνή Οργανισμό Πολιτικής Αεροπορίας (International Civil Aviation Organization), που αναφέρεται σε Unmanned Aircraft Systems στο έγγραφό του υπ’ αριθμό CIR328/AN 190, 2011. Τα drones δεν είναι απλά μια φορητή συσκευή πληροφορικής όπως τα γυαλιά της Google, δηλαδή το τεχνολογικό προϊόν Google Glass, για το οποίο η Google στις 15 Ιανουαρίου του τρέχοντος έτους ανακοίνωσε ότι θα σταματήσει την παραγωγή του προϊόντος για λόγους που δεν έχουν γίνει γνωστοί, αλλά που δεν αποκλείω να σχετίζονται με τις πιέσεις που δέχθηκε η εταιρία από φορείς προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα για σχεδιασμό του προϊόντος με γνώμονα το privacy-by-design. Το πιθανότερο είναι ότι τα γυαλιά της Google θα επανέλθουν σύντομα ως καινοτόμο προϊόν στην αγορά με privacy-by-design προδιαγραφές. Σε σχέση με τα γυαλιά της Google τα drones είναι μια πολλαπλάσια ικανή τεχνολογία στην καταγραφή και διαχείριση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που επιπλέον είναι πτητική, παρέχει δυνατότητα διαχείρισης εξ αποστάσεως, είναι μη επανδρωμένη συσκευή και που, βέβαια, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ποικίλους σκοπούς που μπορεί να μη σχετίζονται καθόλου με την καταγραφή και διαχείριση προσωπικών δεδομένων. Τα drones είναι ένα τεχνολογικό επίτευγμα ιδιαίτερα χρήσιμο για την κοινωνία μας είτε πρόκειται για χρήσεις εμπορικές είτε για στρατιωτικές ή αστυνομικές συμπερι-

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

λαμβανομένων χρήσεων για την πρόληψη ή καταστολή εγκληματικής ή τρομοκρατικής δράσης—αρκεί βέβαια να πειστούν γι’ αυτό και οι αρμόδιες Αρχές για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Η τεχνολογία αυτή, όπως ήδη σας είπα, είναι καινούργια—τουλάχιστον αναφορικά με τη διάθεσή της στην αγορά—αλλά και από το γεγονός ότι γι’ αυτήν φαίνεται πως το θεσμικό πλαίσιο είναι ακόμη είτε μη διαμορφωμένο είτε ανεπαρκές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσε στον EASA, δηλαδή στο European Aviation Safety Agency, την κατάρτιση ενός συνόλου ευρωπαϊκών κανόνων για τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Ο ορισμός των μη επανδρωμένων αεροσκαφών είναι αρκετά ευρύς καθώς περιλαμβάνει όλα τα τηλεκατευθυνόμενα και αυτόνομα αεροσκάφη, από τις μικρές συσκευές που χρησιμοποιούνται για ψυχαγωγία έως τα μεγάλα αεροσκάφη που χρησιμοποιούνται για δραστηριότητες ασφάλειας ή άλλες κρίσιμης σπουδαιότητας δραστηριότητες. Συνεπώς, ο κλάδος των μη επανδρωμένων αεροσκαφών, όπως είναι τα drones, χαρακτηρίζεται από ποικιλομορφία και καινοτομία και έχει διεθνή χαρακτήρα. Και για το λόγο αυτό, το νομοθετικό πλαίσιο που μπορεί να διέπει αυτή την τεχνολογία και τις πιθανές χρήσεις της με άμεσες ή έμμεσες έννομες συνέπειες στα ατομικά δικαιώματα των πολιτών μπορεί και πρέπει να έχει διεθνή χαρακτήρα και να είναι κατά το δυνατόν ομογενοποιημένο και ενσωματωμένο σε επίπεδο εθνικών νομικών συστημάτων και κανόνων δικαίου. Η Επιτροπή Μεταφορών και Τουρισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έχει ασχοληθεί με το θέμα της ασφαλούς χρήσης των συστημάτων τηλεχειριζόμενων αεροσκαφών. Εξέδωσε πρόσφατα, στις 19/6/2015 την έκθεση υπ’ αριθμό 2014/2243(ΙΝΙ) γνωστή και ως γνωμοδότηση Jacqueline Foster η οποία συνιστά μια πρόταση ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με σκοπό τη διαμόρφωση νομοθετικού περιβάλλοντος για τη λειτουργία των drones στην Ευρώπη. Μεταξύ άλλων η εν λόγω γνωμοδότηση διαπιστώνει ότι: 1. Ο κλάδος των ΜΕΣ απαιτεί επειγόντως από τις αρμόδιες αρχές να δημιουργήσουν παγκόσμιους κανόνες προκειμένου να διασφαλίσουν τη διασυνοριακή ανάπτυξη των ΜΕΣ. Υπογραμμίζει το γεγονός ότι εάν δεν αναληφθεί δράση άμεσα, υφίσταται κίνδυνος ότι δεν θα υλοποιηθούν πλήρως οι δυνητικές οικονομικές και θετικές επιπτώσεις των ΜΕΣ. 2. Υπογραμμίζει το γεγονός ότι το θέμα της προστασίας των δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής είναι επίσης κεντρικής σημασίας προκειμένου να διευκολυνθεί η ανάπτυξη και η ασφαλής ένταξη των ΜΕΣ στην πολιτική αεροπορία, σύμφωνα με το άρθρο 8 του Χάρτη των Θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ και το άρθρο 16 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ). 3. Συμφωνεί και πλήρως υποστηρίζει τις πέντε θεμελιώδεις αρχές για τη μελλοντική ανάπτυξη των ΜΕΣ που καθορίζονται στη δήλωση της Ρίγας - πρόκειται για τη πολιτική σύσκεψη που έγινε στη Ρίγα της Λιθουανίας στις 5-6 Μαρτίου 2015 με αντικείμενο τα ΜΕΣ. Οι εν λόγω θεμελιώδεις αρχές είναι:

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

a. Τα ΜΕΣ πρέπει να αντιμετωπίζονται ως νέα είδη αεροσκαφών που θα διέπονται από αναλογικούς κανόνες με βάση το επίπεδο κινδύνου της εκάστοτε πτητικής λειτουργίας τους. b. Πρέπει να θεσπιστούν ευρωπαϊκοί κανόνες για την ασφαλή παροχή υπηρεσιών στον τομέα των ΜΕΣ οι οποίοι θα ενθαρρύνουν τις επενδύσεις από τον κλάδο. c. Πρέπει να αναπτυχθούν τεχνολογίες και πρότυπα για την πλήρη ένταξη των ΜΕΣ στον ευρωπαϊκό εναέριο χώρο. d. Η δημόσια αποδοχή είναι καίριας σημασίας για την ανάπτυξη των υπηρεσιών ΜΕΣ. e.

Ο φορέας εκμετάλλευσης των ΜΕΣ είναι υπεύθυνος για τη χρήση του.

Περαιτέρω, στην εν λόγω γνωμοδότηση διατυπώνεται η άποψη ότι: 4. Οι κανόνες σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο θα πρέπει να αναφέρουν με σαφήνεια τις διατάξεις που εφαρμόζονται στα ΜΕΣ σε σχέση τόσο με την εσωτερική αγορά κάθε κράτους-μέλους όσο και με το εμπόριο στην ενιαία κοινοτική αγορά (παραγωγή, πώληση, αγορά, εμπόριο και χρήση των ΜΕΣ). 5. Η ιδιωτική ζωή, η προστασία των δεδομένων και κάθε άλλη ισχύουσα νομοθεσία, όπως η ποινική νομοθεσία, η νομοθεσία σχετικά με την πνευματική ιδιοκτησία, η νομοθεσία περί τις αεροπορικές μεταφορές και η περιβαλλοντική νομοθεσία θα πρέπει να διευκρινίζονται σε σημείωμα προς τους αγοραστές των ΜΕΣ. 6. Οι μελλοντικοί κανόνες για τα ΜΕΣ θα πρέπει να αντιμετωπίζουν θέματα σχετικά με:

a. την αεροπλοΐα b. τις προδιαγραφές πιστοποίησης c.

την εμπορική χρήση και τη χρήση για σκοπούς αναψυχής

d. την ιχνηλασιμότητα του ιδιοκτήτη και του φορέα εκμετάλλευσης e. την έγκριση των οργανισμών εκπαίδευσης των πιλότων f.

την κατάρτιση και αδειοδότηση των χειριστών

g. τις επί μέρους λειτουργίες των ΜΕΣ 7. Τα ΜΕΣ θα πρέπει να είναι εξοπλισμένα με τεχνολογία «see-and-avoid» (βλέπε και απόφυγε) προκειμένου να ανακαλύπτουν αεροσκάφη τα οποία χρησιμοποιούν τον ίδιο εναέριο χώρο, εξασφαλίζοντας ότι τα ΜΕΣ δεν θα θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των επανδρωμένων αεροσκαφών, και επιπρόσθετα, θα λαμβάνουν υπόψη τις ζώνες με απαγόρευση πτήσεων, όπως αερολιμένες και άλλες υποδομές ζωτικής σημασίας.

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

8. Η άποψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για άρση του ορίου των 150 Kg των ΜΕΣ που καθορίζει τις αρμόδιες πιστοποιήσεις μεταξύ του EASA (European Aviation Safety Agency) και των εθνικών Αρχών είναι ορθή. 9. To JARUS δηλαδή το Joint Authorities for Rulemaking on Unmanned Systems που είναι ένας φορέας από εμπειρογνώμονες των εθνικών υπηρεσιών αεροπορίας και οργανισμών ασφάλειας πτήσεων είναι ο πλέον κατάλληλος για να εκπονήσει με ταχύ και αποτελεσματικό τρόπο σχέδιο παγκόσμιων κανόνων ασφαλείας για τις πτητικές λειτουργίες των ΜΕΣ. Διατυπώνεται η άποψη ότι το JARUS θα πρέπει να διασφαλίζει ότι τυχόν μελλοντικοί κανόνες της ΕΕ θα είναι συμβατοί με τις διεθνείς ρυθμίσεις σε άλλες χώρες, μέσω μιας διαδικασίας αμοιβαίας αναγνώρισης. Σκοπός του JARUS είναι η ανάπτυξη τεχνικών και επιχειρησιακών απαιτήσεων καθώς και απαιτήσεων στον τομέα της ασφάλειας για την πιστοποίηση και την ασφαλή ενσωμάτωση μεγάλων και μικρών ΜΕΣ στον εναέριο χώρο και στα αεροδρόμια. 10. Οι Αρχές προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα των κρατώνμελών της ΕΕ θα πρέπει να εργαστούν από κοινού προκειμένου να ανταλλάσσουν δεδομένα και να εξασφαλίσουν τη συμβατότητα με τις υφιστάμενες οδηγίες για την προστασία των δεδομένων. Αυτά είναι τα κυριότερα δέκα σημεία της γνωμοδότησης Jacqueline Foster για τα drones. Η γνωμοδότηση αυτή, εκτός από τη δήλωση της Ρίγας, λαμβάνει υπόψη της μεταξύ άλλων και: 1. την έκθεση της Επιτροπής Μεταφορών και Τουρισμού και τη γνωμοδότηση της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (A80000/2015) της ΕΕ. 2. την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις 8 Απριλίου 2014 με τίτλο «Μία νέα εποχή για την αεροπορία – Άνοιγμα της αγοράς αερομεταφορών στην πολιτική χρήση των συστημάτων τηλεχειριζόμενων αεροσκαφών με ασφαλή και βιώσιμο τρόπο» (COM(2014)0207). 3. την τελική έκθεση της ευρωπαϊκής διευθύνουσας ομάδας RPAS με τίτλο «Οδικός χάρτης για την ένταξη των RPAS στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Πολιτικής Αεροπορίας». 4. Το γεγονός ότι κανόνες για τα ΜΕΣ υφίστανται, ή αναπτύσσονται στην Αυστρία, τη Δανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ιρλανδία, την Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Καθώς και ότι υφίστανται ήδη εγκεκριμένες σχολές χειριστών αεροσκαφών στη Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και στις Κάτω Χώρες, καθώς και πάνω από 500 εξουσιοδοτημένοι χειριστές ΜΕΣ στις Κάτω Χώρες και το Ηνωμένο Βασίλειο. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο και αναφορικά με την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα η Ομάδα Εργασίας του Άρθρου 29—πρόκειται για Ευρωπαϊκό φορέα που συστήθηκε με την Οδηγία 95/46/ΕΚ με γνωμοδοτικό ρόλο περί την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και λειτουργία αυτόνομη σε σχέση με τις Ανεξάρτητες Αρχές των χωρών-μελών για την προστασία των εν λόγω δεδομένων—έχει εκδώσει πρόσφατα, δηλαδή στις 16/6/2015, τη Γνωμοδότηση υπ’ αριθμό 1/2015 περί προ-

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

στασίας της ιδιωτικότητας και των προσωπικών δεδομένων σχετικά με τη χρήση των drones (01673/15/ΕΝ/WP 231). Από τη γνωμοδότηση αυτή, τα σημαντικότερα στοιχεία είναι τα εξής: 1. Τα drones έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναφορικά με τα προσωπικά δεδομένα ενόψει της δυνατότητας εξοπλισμού των ιπτάμενων αυτών προϊόντων με τεχνολογία οπτικής και οπτικοακουστικής καταγραφής, τεχνολογία ανίχνευσης κίνησης ή θερμότητας, τεχνολογία ραδιοκυμάτων για χρήση σε ασύρματα δίκτυα, τεχνολογία κατάλληλη για χρήση σε δίκτυα κινητής τηλεφωνίας ή εντοπισμού του International Mobile Subscriber Identity (IMSI), τεχνολογία παράλληλης συνακρόασης τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, καθώς και τεχνολογία για την ανίχνευση πυρηνικών, βιολογικών χημικών ή εκρηκτικών υλών. 2. Ενόψει της τεχνολογικής ιδιαιτερότητας των drones που επιτρέπει τον από απόσταση χειρισμό τους χωρίς να είναι πάντοτε εμφανής ο χειριστής τους, τα υποκείμενα των προσωπικών δεδομένων που αντιλαμβάνονται την υπέρπτηση αυτών δεν μπορούν να γνωρίζουν αφενός τον χειριστή τους αφετέρου το είδος του τεχνολογικού εξοπλισμού παρακολούθησης που πιθανόν φέρουν τα drones. Κατά συνέπεια, δεν μπορούν να γνωρίζουν ποια δεδομένα των υποκειμένων καταγράφονται, για ποιο σκοπό και από ποιον. Αυτό οδηγεί τα υποκείμενα των δεδομένων σε αίσθημα αυξημένης ανασφάλειας λόγω της πιθανής καταγραφής των δεδομένων τους σε συνδυασμό με την αδυναμία τους ν’ ασκήσουν τα δικαιώματά τους περί την καταγραφή αυτή ενόψει άγνοιας των δεδομένων που καταγράφονται, άγνοιας του σκοπού της καταγραφής, άγνοιας του υπεύθυνου επεξεργασίας, καθώς και του εκτελούντος την επεξεργασία, αλλά και άγνοιας των τρίτων που τυχόν έχουν εποπτεία ή λάβουν γνώση των δεδομένων της καταγραφής. Πρόκειται για το γνωστό στην επιστήμη «Chilling effect» που υφίσταται το υποκείμενο των προσωπικών δεδομένων στην παράνομη καταγραφή αυτών και το οποίο έχει ως συνέπεια τον περιορισμό της άσκησης νόμιμων και ατομικών δικαιωμάτων των υποκειμένων, όπως π.χ. το δικαίωμα της συνάθροισης σε δημόσιο χώρο, η ελευθερία της έκφρασης κλπ επειδή το υποκείμενο των δεδομένων φοβάται ότι παρακολουθείται. 3. Το «Chilling effect»--που έχει περιγραφεί και ως «self-censorship effect» ή και ως «self-discipline effect» ως αποτέλεσμα της θεωρίας περί «panoptic surveillance»-καθίσταται εντονότερο από το ενδεχόμενο της διασύνδεσης περισσότερων drones μεταξύ τους με στόχο την παρακολούθηση και καταγραφή περισσότερων προσωπικών δεδομένων. Τεχνολογικά είναι δυνατό το «drone swarming», δηλαδή η ασύρματη διασύνδεση των drones μεταξύ τους «on-the-fly» και η επικοινωνία και μεταφορά δεδομένων που αυτά καταγράφουν μεταξύ τους σε πραγματικό χρόνο (real-time communication). 4. Η τεχνολογία των drones είναι τέτοια ώστε το λεγόμενο «function creep»-δηλαδή η προοδευτική χρήση της πτητικής αυτής τεχνολογίας για σκοπούς άλλους από τους επιτρεπόμενους—να είναι εύκολα δυνατή και δύσκολα ελέγξιμη. Για παράδειγμα, ενώ αποφασίζεται να γίνει χρήση της τεχνολογίας για τον έλεγχο διαδηλώσεων, εντούτοις η χρήση επεκτείνεται στον έλεγχο της παράνομης στάθμευσης αυτοκινήτων.

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

5. Η τεχνολογία των drones χαρακτηρισθείσα ως «the cold, technological embodiment of observation» (Prof. Ryan Calo, University of Washington, School of Law) είναι ιδανική για την λεγόμενη «απανθρωποποίηση» (dehumanization) διαδικασιών κυρίως περί τη συνδρομή των διωκτικών Αρχών για την αντιμετώπιση τρομοκρατικής ή εγκληματικής δράσης. Ως αποτέλεσμα της απανθρωποποίησης στη δράση των διωκτικών Αρχών επέρχεται η αυτοματοποίηση στην αστυνόμευση ή η δίωξη με χρήση τεχνολογικών μέσων όπως drones σε συνδυασμό με «smart surveillance algorithms» για τη διάγνωση έκνομων συμπεριφορών από απόσταση και χωρίς διακινδύνευση των αστυνομικών ή άλλων υπαλλήλων ή μέσων των διωκτικών Αρχών. Όμως, ο αυξητικός ρυθμός της αυτοματοποίησης στην δράση των αστυνομικών και διωκτικών Αρχών—της απανθρωποποίησης των διαδικασιών δίωξης εγκληματικής ή τρομοκρατικής δράσης—δια της χρήσης τεχνολογικών μέσων όπως τα drones δεν είναι ανάλογος του ρυθμού μείωσης των τεχνολογικών bugs ή της άρσης των ελλείψεων για την αποφυγή λαθών στην αυτοματοποιημένη αστυνομική ή διωκτική διαδικασία. Επιπλέον, ενδιαφέρον έχουν τα στοιχεία εκείνα περί τη χρήση drones που καθιστούν το ενδεχόμενο παρακολούθησης προσώπων, δηλαδή συλλογής και επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων, ως μείζονος νομικής σπουδαιότητας. Από τα στοιχεία αυτά άξια ιδιαίτερου λόγου είναι τα εξής: 1. Η συλλογή και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων με drones περνά συνήθως απαρατήρητη. 2. Με τη χρήση drones μπορεί να επιτευχθεί το λεγόμενο «blanket surveillance» δηλαδή, συλλογή και καταγραφή δεδομένων πολλών μαζί υποκειμένων δεδομένων. 3. Το «blanket surveillance» δημιουργεί προβλήματα στη διαφάνεια—στην ελεγξιμότητα του σύννομου της συλλογής και επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων. 4. Τα προβλήματα στην ελεγξιμότητα του σύννομου της καταγραφής δημιουργούν προϋποθέσεις για ανέλεγκτη συμπεριφορά ή συμπεριφορά καθ’ υπέρβαση των νόμιμων ορίων και αρμοδιοτήτων των Αρχών, όπως των αστυνομικών και διωκτικών Αρχών, στη χρήση drones. 5. Ως εκ τούτου, οι πολίτες είναι πιθανόν να διαμορφώσουν την πεποίθηση ότι δεν μπορεί να υπάρξει λογοδοσία και απόδοση ευθύνης—accountability—στην παράνομη χρήση drones για το «blanket surveillance» εις βάρος τους. 6. Η έλλειψη του accountability μπορεί να επιβαρυνθεί και από το γεγονός της δυνατότητας hacking σε drones ήδη κατά τη λειτουργία τους για σκοπούς παρακολούθησης στόχων. Έχουν υπάρξει ήδη περιστατικά όπου drone δημοσιογραφικής χρήσης για την κάλυψη αθλητικού γεγονότος δεχόμενο επίθεση hacking κατά τη λειτουργία του πέρασε στον έλεγχο hacker που οδήγησε το drone στο κεφάλι αθλήτριας τραυματίζοντάς την σοβαρά κατά τη διάρκεια της βιντεοσκόπησης του αθλητικού αγώνα με χρήση drone. 7. Περαιτέρω, η χρήση drone από ιδιώτες μπορεί να γίνει με σκοπό την ικανοποίηση ηδονοβλεπτικού πάθους ή με σκοπό την παρενόχληση, ή την άσκηση παράνομης

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

βίας ή τη διενέργεια καταδίωξης. Μπορεί να οδηγήσει σε διάπραξη παράνομης κατακράτησης με εξαναγκασμό του θύματος σ’ αυτήν, σε διατάραξη οικιακής ειρήνης ή παραβίαση οικιακού ασύλου, σε εγκλήματα σχετικά με την παραβίαση των απορρήτων, καθώς και στη διάπραξη των λεγόμενων «computer crimes», γνήσια ή μη, του ελληνικού ποινικού νόμου, δηλαδή αυτά των άρ.370Α, 370Β, 370Γ, 386Α Π.Κ.. Μπορεί επίσης να γίνει χρήση drone για βιομηχανική κατασκοπεία, για εκβίαση ή για απάτη. Το απλούστερο που μπορεί να φανταστεί κανείς είναι αυτό που έχει περιγράψει η Amie Stepanovich, διευθύντρια του προγράμματος Domestic Surveillance του Electronic Privacy Information Center «Imagine a testosterone-packed teenager directing his drone to watch the object of his affection (or lust) sunbathing in the supposed privacy of her backyard». Η τεχνολογία των drones εξελίσσεται ραγδαίως, κυρίως όμως εμπλουτίζεται με αισθητήρες που μπορούν να καταγράψουν δεδομένα χωρίς να καθίσταται ορατή ο ενέργεια της καταγραφής. Τα νεότερης γενιάς drones εξοπλίζονται με GPS, συσκευές και λογισμικό που μπορεί να καταγράψει βιομετρικά, βιολογικά ή χημικά δεδομένα ή μπορεί να είναι εξοπλισμένα με οπλικά συστήματα. Επίσης, η τεχνολογική εξέλιξη στον τομέα της νανο-τεχνολογίας ή της βιο-μιμητικής τεχνολογίας επιτρέπει πλέον την κατασκευή drones που μοιάζουν με είδη εντόμων, πτηνών, ζώων, ψαριών ή φυτών. Τέτοια drones μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη συλλογή και καταγραφή βιομετρικών δεδομένων με τεχνολογικό εξοπλισμό για αναγνώριση προσώπου (facial recognition), αναγνώριση δακτυλικών αποτυπωμάτων (fingerprint recognition), ανάγνωση DNA (DNA reading), αναγνώριση αποτυπώματος παλάμης (palm-print reading) ή ανάγνωση βιομετρικών στοιχείων όπως γεωμετρίας χεριού (hand-geometry reading), ίριδας ματιού (iris recognition), ανθρώπινης οσμής (odor/scent recognition), ή για καταγραφή συμπεριφορικών δεδομένων (behaviometric data). Δια εκπροσώπου του το Ολλανδικό Υπουργείο Ασφάλειας και Δικαιοσύνης σχολίασε σχετικά πρόσφατα το ενδεχόμενο χρήσης drones με τεχνολογικό εξοπλισμό συλλογής και καταγραφής βιομετρικών δεδομένων διατυπώνοντας την άποψη «Since I am not able to foresee all future purposes for which a Raven [a drone] or Scan Eagle [another drone] will be used, I do not want to rule out the fact that there will come a time when they are fitted with cameras capable of facial recognition. Any violations of privacy resulting from that, are, in itself, not a valid reason to rule it out in advance». Λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα δεδομένα περί τα drones, η Ομάδα Εργασίας του Άρθρου 29 στη Γνωμοδότηση υπ’ αριθμό 1/2015 ορίζει ότι σε επίπεδο νομοθετικού πλαισίου για την αντιμετώπιση προβλημάτων ιδιωτικότητας και παράνομης συλλογής, επεξεργασίας και χρήσης προσωπικών δεδομένων τυγχάνει εφαρμογής: 1.

Η Οδηγία 95/46/ΕΚ

Η Οδηγία 2002/58/ΕΚ όπως έχει τροποποιηθεί από την Οδηγία 2009/136/ΕΚ

3. Η αναλογική εφαρμογή κανόνων που έχουν διαμορφωθεί υπόψη της τεχνολογίας CCTV—δηλαδή, της τεχνολογίας των καμερών οπτικής ή οπτικοακουστικής παρακολούθησης—κατά περίπτωση. Στην περίπτωση αυτή σχετική είναι και η Γνωμοδότηση υπ’ αριθμό 4/2004 της Ομάδας Εργασίας του Άρθρου 29.

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

4. Στην περίπτωση που ο χειριστής drone που προέβη στη συλλογή και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων τρίτων δημοσίευσε το υλικό που περιλαμβάνει τέτοια δεδομένα στο διαδίκτυο, τότε δεν μπορεί να τύχει εφαρμογής η εξαίρεση του άρ.3 παρ.2 της Οδηγίας 95/46/ΕΚ—στο ημεδαπό δίκαιο η διάταξη αυτή έχει μεταφερθεί ως η εξαίρεση του άρ.3 παρ.2(α) του ν.2472/1997—που ορίζει ότι οι διατάξεις του νόμου δεν εφαρμόζονται στην επεξεργασία δεδομένων η οποία πραγματοποιείται από φυσικό πρόσωπο για την άσκηση δραστηριοτήτων αποκλειστικά προσωπικών ή οικιακών. 5. Επίσης, μπορεί να τύχει εφαρμογής η Οδηγία 2006/24/ΕΚ περί διατήρησης δεδομένων που παράγονται ή υποβάλλονται σε επεξεργασία σε συνάρτηση με την παροχή διαθεσίμων στο κοινό υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών ή δημοσίων δικτύων επικοινωνιών (Η Οδηγία αυτή έχει επίσης τροποποιήσει την Οδηγία 2002/58/ΕΚ). Επίσης, η Ομάδα Εργασίας του Άρθρου 29 προβλέπει ότι θα πρέπει στο εσωτερικό δίκαιο των χωρών-μελών να ενισχυθούν οι διατάξεις του νόμου που θα επιτρέπουν υπό όρους τη χρήση drones για προσωπικούς σκοπούς αναψυχής καθώς και οι διατάξεις εκείνες που θα οριοθετούν τη χρήση τους για την εξασφάλιση του δικαιώματος πληροφόρησης στο πλαίσιο του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Αναφορικά με τη χρήση drones από τις αστυνομικές ή άλλες διωκτικές Αρχές για την επιβολή του νόμου, η Ομάδα Εργασίας του Άρθρου 29 κρίνει ότι: 1. Η χρήση των drones από τις Αρχές αυτές άπτεται της εφαρμογής του άρ.8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και του άρ.7 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνεπώς, υπόψη των διατάξεων αυτών και του άρ.52 παρ.1 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης η χρήση drones από τις διωκτικές Αρχές στο βαθμό που συνιστά περιορισμό στην άσκηση των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών πρέπει να προβλέπεται από το νόμο και να σέβεται το βασικό περιεχόμενο των εν λόγω δικαιωμάτων και ελευθεριών που περιορίζονται. Επίσης, πρέπει να γίνεται χρήση drones κατά τρόπο ώστε να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας, δηλαδή οι περιορισμοί ατομικών δικαιωμάτων επιτρέπεται να επιβάλλονται μόνον εφόσον είναι αναγκαίοι και ανταποκρίνονται πραγματικά σε στόχους γενικού ενδιαφέροντος που αναγνωρίζει η ΕΕ ή εφόσον δικαιολογούνται από την ανάγκη προστασίας των δικαιωμάτων και ελευθεριών των τρίτων. Με άλλα λόγια, η Ομάδα Εργασίας του Άρθρου 29 λέει ότι η χρήση drones από τις διωκτικές Αρχές πρέπει να γίνεται μόνο εντός αυστηρού νομοθετικού πλαισίου και υπό τον όρο της τήρησης της αρχής της αναλογικότητας και της αναγκαιότητας περί τη χρήση αυτή. 2. Οσάκις γίνεται χρήση drones από τις διωκτικές Αρχές αυτή η χρήση πρέπει να εντάσσεται στο πλαίσιο αρχών που ορίζονται a. στη Σύμβαση 108 του 1981 του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία του ατόμου από την αυτοματοποιημένη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων b. στη Σύσταση R 87/15 της 17ης/9/1987 της Επιτροπής των Υπουργών για τη σύννομη χρήση προσωπικών δεδομένων από τις Αστυνομικές Αρχές.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

c. στη αρχές που περιγράφονται στην απόφαση πλαίσιο 2008/977/ΔΕΥ του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που τυγχάνουν επεξεργασίας στο πλαίσιο της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις. Κοντολογίς, χρήση drones από τις διωκτικές Αρχές, μας λέει η Ομάδα Εργασίας του Άρθρου 29, πρέπει να γίνεται σε περιοριστικά αναφερόμενες στο νόμο περιπτώσεις που δικαιολογούνται υπόψη των αρχών της αναγκαιότητας και αναλογικότητας, και που σε κάθε περίπτωση είναι γεωγραφικά και χρονικά περιορισμένες. Κατά τα λοιπά, στις περιπτώσεις χρήσης drones από τους πολίτες στην Ελλάδα η εφαρμογή του άρ.5 του ν.2472/1997 περί προϋποθέσεων επεξεργασίας είναι δεδομένη. Πρόκειται για την αντίστοιχη διάταξη του άρ.7 της Οδηγίας 95/46/ΕΚ που προβλέπει την προηγούμενη, ελεύθερη και χορηγούμενη κατόπιν σχετικής ενημέρωσης συγκατάθεση του υποκειμένου των προσωπικών δεδομένων, καθώς και τις εξαιρετικές περιπτώσεις όπου τέτοια συγκατάθεση δεν είναι αναγκαία. Δηλαδή, καταρχήν προβλέπεται ως κανόνας η συγκατάθεση πριν τη συλλογή και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων με χρήση drones. Η Ομάδα Εργασίας του Άρθρου 29 αναφέρεται επίσης στην: 1. Υποχρέωση ανωνυμοποίησης των προσωπικών δεδομένων υπόψη της Γνωμοδότησης υπ’ αριθμό 05/2014 που εξέδωσε ο ίδιος φορέας για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου περί τα προσωπικά δεδομένα από τη χρήση drones. 2. Υποχρέωση τήρησης των αναφερόμενων στη Γνωμοδότηση υπ’ αριθμό 3/2012 που εξέδωσε ο ίδιος φορέας σε περιπτώσεις συλλογής, επεξεργασίας και χρήσης βιομετρικών δεδομένων από τη χρήση drones. 3. Υποχρέωση εφαρμογής της αρχής του τεχνολογικού σχεδιασμού των drones με γνώμονα την προστασία των προσωπικών δεδομένων—data protection by design principle ή privacy-by-design—με άλλα λόγια αναφέρεται στην υποχρέωση αποκλεισμού της τεχνολογικής ανάπτυξης και εμπορίας προϊόντων drones εφόσον δεν μπορούν εκ του σχεδιασμού τους να ελεγχθούν για τυχόν συλλογή, επεξεργασία και χρήση προσωπικών δεδομένων. 4. Υποχρέωση των κατασκευαστών και εμπόρων των drones να ενεργήσουν data protection impact assessment πριν την κατασκευή και εμπορία των προϊόντων τους, και να διαθέτουν αυτά στην αγορά συνοδευόμενα από σχετικές οδηγίες προς τους καταναλωτές για την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Γίνεται επίσης λόγος για την: 5. Υποχρέωση τήρησης της αρχής της ελαχιστοποίησης των προσωπικών δεδομένων που υφίστανται επεξεργασία για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού χρήσης των drones. 6. Υποχρέωση ενημέρωσης των υποκειμένων των προσωπικών δεδομένων σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρ.6(α) της Οδηγίας 95/46/ΕΚ και τα άρ.10, 11, 13 αυτής. Σχετικό είναι το άρ.11 του ν.2472/1997.

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

7. Υποχρέωση παροχής δικαιώματος αντίρρησης των υποκειμένων των προσωπικών δεδομένων. Σχετικό είναι το άρ.13 του ν.2472/1997. 8. Υποχρέωση παροχής τρόπου άσκησης του δικαιώματος πρόσβασης των υποκειμένων των προσωπικών δεδομένων. Σχετικό είναι το άρ.12 του ν.2472/1997. 9. Υποχρέωση διατήρησης των συλλεγμένων προσωπικών δεδομένων για περιορισμένο χρόνο, αλλά και για την τεχνολογική διαμόρφωση των drones κατά τέτοιο τρόπο ώστε μετά την πάροδο του ορισμένου χρόνου να γίνεται αυτόματη οριστική διαγραφή των προσωπικών δεδομένων που συνελέγησαν από αυτά. Επιπλέον των όσων έχουν ήδη λεχθεί, η γνωμοδότηση 01/2015 της Ομάδας Εργασίας του Άρθρου 29 κάνει λόγο για: 1. συνεργασία των Ανεξάρτητων Αρχών για την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα με τις Υπηρεσίες Πολιτικής Αεροπορίας των χωρών-μελών της ΕΕ για τη διαμόρφωση του κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου με εμπλουτισμό των υφισταμένων ρυθμίσεων (hard-law). 2. Δημιουργία κωδίκων συμπεριφοράς (soft-law) και πιστοποιήσεων για την καταλληλότητα των κατασκευασμένων και εμπορευόμενων drones για χρήσεις που δεν αντίκεινται στην προστασία των προσωπικών δεδομένων. 3. Δημιουργία privacy seals, δηλαδή ενδείξεων υπό τύπο σφραγίδας επί της συσκευασίας του προϊόντων που θα υποδεικνύουν ότι το πτητικό προϊόν πρέπει να χρησιμοποιείται μόνον κατά τρόπο που δεν παραβιάζει την ιδιωτικότητα και τα προσωπικά δεδομένων τρίτων. Τέλος, η γνωμοδότηση 01/2015 της Ομάδας Εργασίας του Άρθρου 29 ολοκληρώνεται με συστάσεις προς: 1.

Τους πολίτες πριν την αγορά και λειτουργία drones.

Τους νομοθέτες των χωρών-μελών της ΕΕ

Τους κατασκευαστές και τους φορείς παροχής υπηρεσιών με χρήση drones.

Τις διωκτικές Αρχές που κάνουν χρήση drones.

Η χρήση των drones στην ημεδαπή έχει αποτελέσει αντικείμενο ενασχόλησης της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα σε επίπεδο απαντητικού εγγράφου της ΑΠΔΠΧ σε σχετικό ερώτημα που δέχθηκε. Η Ελληνική Αρχή ερωτήθηκε από Ελληνική Λιμενική Αρχή για τη νομιμότητα της χρήσης drone με σκοπό την εναέρια φωτογράφιση λιμανιού, εγκαταστάσεων και κρουαζιερόπλοιων από ιπτάμενα μη επανδρωμένα οχήματα ή τηλεχειριζόμενα πολυκόπτερα. Η ΑΠΔΠΧ απάντησε τον Σεπτέμβριο 2015 (αρ.πρωτ.: Γ/ΕΞ/4541-1/16.9.2015) ότι η λειτουργία drone για το σκοπό που αναφέρεται στο υποβληθέν ερώτημα πρέπει να γίνεται εντός πλαισίου των βασικών αρχών της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, δηλαδή της αρχής του σκοπού και της αρχής της αναλογικότητας, από την οποία απορρέει και η ειδικότερη αρχή της ελαχιστοποίησης των προσωπικών δεδομένων που υφίστανται επεξεργασία για την επίτευξη του

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

επιδιωκόμενου σκοπού (βλ. άρθρο 4 ν.2472/1997 περί προστασίας προσωπικών δεδομένων). Επιπλέον των προαναφερθεισών γενικών αρχών, μια επεξεργασία προσωπικών δεδομένων με χρήση drone πρέπει να έχει συγκεκριμένο νομικό έρεισμα, δηλαδή να βασίζεται στη συγκατάθεση του προσώπου, στο οποίο αφορούν τα προσωπικά δεδομένα ή σε κάποια άλλη νόμιμη αιτία, όπως το έννομο συμφέρον του προσώπου που προβαίνει στην επεξεργασία, το οποίο όμως πρέπει να υπερτερεί των δικαιωμάτων των προσώπων, των οποίων τα δεδομένα υφίστανται επεξεργασία (βλ. άρθρο 5 ν.2472/1997). Περαιτέρω η ΑΠΔΠΧ λέει ότι εφόσον από τη λειτουργία του drone για το σκοπό που έχει περιγραφεί στο ερώτημα προς την Αρχή προκύπτει ότι η επεξεργασία των δεδομένων των τρίτων προσώπων δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να γίνει με τη συγκατάθεσή τους, τότε θα πρέπει να επιβεβαιώνεται η συνδρομή υπέρτερου έννομου συμφέροντος στο πρόσωπο που πραγματοποιεί την επεξεργασία, το οποίο συμφέρον θα πρέπει να υπερέχει προφανώς των δικαιωμάτων και συμφερόντων των προσώπων στα οποία αναφέρονται τα δεδομένα, σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 2 στοιχ. ε’ του ν.2472/1997. Επιπλέον, ο υπεύθυνος επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων που συλλέγονται με χρήση drone θα πρέπει να εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του σε σχέση με τη λήψη κατάλληλων μέτρων ασφάλειας κατά το άρθρο 10 του ν.2472/1997, καθώς και να λαμβάνει κατάλληλα μέτρα για την τήρηση των δικαιωμάτων των υποκειμένων των δεδομένων κατά τα άρθρα 11 και 12 ν.2472/1997. Περαιτέρω, η ΑΠΔΠΧ αναφορικά με την ενημέρωση των υποκειμένων των δεδομένων για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων τους σύμφωνα με το σκοπό που περιγράφεται στο ερώτημα προς την Αρχή (άρ. 11 του ν.2472/1997), απαντά ότι αυτή θα μπορούσε να λάβει χώρα με διάφορους τρόπους οι οποίοι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν παράλληλα, για παράδειγμα, με σχετικές ενημερωτικές πινακίδες στο χώρο όπου θα βρίσκονται τα υποκείμενα των προσωπικών δεδομένων κατά το χρόνο της συλλογής, με σχετικές ανακοινώσεις σε υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης ή σε ιστοσελίδες κ.α. Η ΑΠΔΠΧ προσθέτει ότι στο πλαίσιο της εφαρμογής του ν.2472/1997 για τη συγκεκριμένη επεξεργασία, ο υπεύθυνος αυτής κατά την έννοια του άρ.2 στοιχ. ζ’ του ν.2472/1997 (ήτοι ο συγκεκριμένος αεροφωτογράφος) θα πρέπει να υποβάλει σχετική γνωστοποίηση στην Αρχή, σύμφωνα με το άρ.6 του ν.2472/1997. Και καταλήγει το κείμενο της ΑΠΔΠΧ με παραπομπή στην Γνωμοδότηση 01/2015 της Ομάδας Εργασίας του Άρθρου 29 για πληρέστερη ενημέρωση της υποβάλλουσας το ερώτημα Ελληνικής Λιμενικής Αρχής σε σχέση με τη χρήση drone για αεροφωτογράφιση. Εν κατακλείδι της εισήγησης αυτής και πέραν του εγγράφου της Γνωμοδότησης 01/2015 της Ομάδας Εργασίας του Άρθρου 29, χρήσιμα έγγραφα για την ενδελεχή μελέτη νομικών ζητημάτων ρυθμιστικού πλαισίου και ασφαλούς χρήσης συστημάτων μη επανδρωμένων τηλεχειριζόμενων αεροσκαφών είναι τα εξής έγγραφα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα ΜΕΣ:

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

1. European Commission Services, Staff Working Document “Towards a European strategy for the development of civil applications of Remotely Piloted Aircraft Systems, (RPAS)” SWD 2012, 259 final, September 4, 2012. 2. European RPAS Steering Group, “Roadmap for the safe integration of civil RPAS into the European aviation system”, June 20, 2013. 3. Opinion on the Ethics of Security and Surveillance Technologies presented to the European Group on Ethics in Science and Technology, May 20, 2014. 4. Regulation (EC) 216/2008 5. Rachel L. Finn, David Wright, Anna Donovan, Laura Jacques, & Paul de Hert, “Privacy, data protection and ethical risks in civil RPAS operations”, November 7, 2014.

Ο Μαρίνος Παπαδόπουλος είναι Δικηγόρος Αθηνών, Διδάκτωρ της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (Ανοικτότητα/Openneness και Πνευματική Ιδιοκτησία στην Ψηφιακή Εποχή). Πτυχιούχος Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου (Εταιρική Επικοινωνία - Δημόσιες Σχέσεις Επιχειρήσεων) του Boston University, και μεταπτυχιακές σπουδές στα πανεπιστήμια Harvard University σε θέματα Νομικής Πληροφορικής, και George Washington University σε αντικείμενα Management. Έχει συμμετοχή σε διεθνή fora με αντικείμενο θέματα Νομικής Πληροφορικής, Κοινωνίας της Πληροφορίας και Ψηφιακής Στρατηγικής. Είναι δημιουργός των αδειών Creative Commons v. 2.5 & v. 3.0 στην Ελλάδα, είναι ιδρυτικό μέλος του Ιδρύματος Ανοικτής Γνώσης Ελλάδας (Open Knowledge Foundation Greece) και δημιουργός της ελληνικής άδειας Open Data Common (ODC) Open Database License (ODbL) του Open Knowledge Foundation. Είναι μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων..

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ

Αθανάσιος Θ. Κοσμόπουλος LLM, Νομικός, Ταγματάρχης ΣΣΝΣ ε.α.

Η ευρεία διάδοση της χρήσεως των ΜΕΕΣ στις στρατιωτικές επιχειρήσεις βασίζεται στους εξής ειδικότερους παράγοντες : 

Στην επιθυμία μεταφοράς του κινδύνου και του συνακόλουθου πολιτικού κόστους από το έμψυχο στο άψυχο υλικό. Η εικόνα δεκάδων Body bags και φέρετρων να επαναπατρίζονται από τα απομακρυσμένα θέατρα επιχειρήσεων συνετέλεσε στην επιλογή περισσοτέρων αποστολών με ΜΕΕΣ.



Η εξέλιξη της Τεχνολογίας παρέχει πλέον την δυνατότητα για την επίτευξη Precision hits σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι στο παρελθόν καθώς οι υποδομές GPS και άλλων μέσων είναι αρτιότερες.



Η μεταφορά, προετοιμασία, ανάπτυξη και χρήση των ΜΕΕΣ συνδυάζουν τόσο ένα σχετικά οικονομικότερο πλαίσιο αλλά και πιο εξυπηρετικό και πιο εύκολο.

Η φύση των σύγχρονων απειλών δεν είναι συμβατική. Οι απειλές προέρχονται από ολιγομελείς ομάδες ταχυκίνητες, οι οποίες μάχονται ακολουθώντας λογική ανταρτοπολέμου και όχι δόγματα συμβατικών επιχειρήσεων. Ο Ιδιωτικός τομέας με ειδικής φύσεως αναδόχους έχει αναλάβει με εκχωρήσεις (outsourcing) σοβαρό μέρος των επιχειρησιακών σχεδίων που υλοποιούνται σε περιοχές ειδικών αποστολών. Η οικονομική διάσταση αποστολών με χρήση ΜΕΕΣ είναι ασφαλώς μικρότερης εκτάσεως συγκριτικά με την ανάληψη συμβατικών αποστολών. Η Πολιτική και Διοικητική γραφειοκρατία για την υλοποίηση ειδικών ΑΝΣΚ είναι σαφώς πιο εύκολη όσον αφορά την χρήση ΜΕΕΣ συγκριτικά με την αντίστοιχη που προβλέπεται/απαιτείται για την ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων (χερσαίων, ναυτικών ή αεροπορικών). Η σχετική δε ταχύτητα υλοποίησης του σχεδιασμού σε πολιτικό χρόνο είναι σαφώς μεγαλύτερη. Τέλος ορισμένες ειδικές επιχειρήσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται ως «Αντισυμβατικές» καθώς κινούνται στα όρια της νομιμότητας και στις παρυφές της διπλωματίας, εί-

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ναι ευκολότερο να υλοποιηθούν με την χρήση ΜΕΕΣ παρά με οτιδήποτε άλλο θα είχε τον κίνδυνο να εκθέσει διεθνώς μια χώρα.

Ασφαλώς οι προβλεπόμενοι Κανόνες Εμπλοκής είναι διαφορετικοί από χώρα σε χώρα για την χρήση και αξιοποίηση ΜΕΕΣ είτε για απόκτηση πληροφοριών μάχης είτε για την εκτέλεση χτυπημάτων και κρούσεων ακριβείας. Η Πολιτική – Στρατιωτική απόφαση παραμένει κρίσιμη αλλά λαμβάνεται ευκολότερα και σε λιγότερα επίπεδα εξουσιοδότησης. Η καταφυγή σε ΜΕΕΣ είναι συχνότερη καθώς οι οικονομικές περικοπές που υφίστανται παγκοσμίως οι στρατιωτικοί προϋπολογισμοί δαπανών, τους οδηγούν στην επιλογή λύσεων πιο οικονομικών και αποτελεσματικών.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Στις σύγχρονες αποστολές υπάρχουν πολλές εμπλεκόμενες οντότητες εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Πολλές φορές στρατιωτικές αποστολές εκτελούνται και από «ειδικές» υπηρεσίες.

Οι παράμετροι Χώρος, Χρόνος και Ισχύς πυρός δεν συνιστούν πλέον τους περιορισμούς που ίσχυαν προ δεκαετιών. Επιχειρήσεις μπορούν να αναληφθούν σε οποιοδήποτε γεωγραφικό σημείο, σε σύντομο χρόνο χωρίς την ανάγκη μεταφοράς και ανάπτυξης πολυάριθμων δυνάμεων.

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Την ίδια στιγμή οι παράμετροι της Κινητικότητας, της Ζωτικότητας και της Ελευθερίας στο πεδίο της μάχης έχουν σημαντικά αναβαθμιστεί. Είναι βέβαιον ότι στο μέλλον οι αποστολές ΜΕΕΣ θα αυξηθούν τόσο λόγω του χαμηλού πολιτικού και οικονομικού κόστους όσο και λόγω της μεγάλης επιχειρησιακής και τεχνικής ευελιξίας. Η πολυπλοκότητα των αποστολών που θα εμπλέκουν το νέο μέσο είναι επίσης βέβαιο ότι θα αυξηθεί.

Ο Αθανάσιος Κοσμόπουλος είναι Ταγματάρχης ε.α. του Σώματος Στρατιωτικών Νομικών Συμβούλων – Στρατολογίας. Απόφοιτος της Στρατιωτικής Σχολής Αξιωματικών Σωμάτων, της Νομικής ΑΠΘ, της Σχολής Προγραμματιστών Η/Υ και της Σχολής Αλεξιπτωτιστών. cLLM Πανεπιστημίου UNINETUNO Ρώμης. Διδάσκων ΠΔ 407/80 για δύο χρόνια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου στο Τμήμα Πληροφοριακών και Επικοινωνιακών Συστημάτων, υπηρετώντας παράλληλα σε μάχιμες και επιτελικές θέσεις της Στρατολογίας, του ΓΕΕΘΑ, των Ειδικών Δυνάμεων Αλεξιπτωτιστών και Υπηρεσιών της Εθνικής Ασφαλείας. Το διάστημα 2004 - 2010 ανέλαβε την Διοίκηση του μεγαλύτερου Νοσοκομείου των Βαλκανίων, του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (Δαφνί). Ασχολείται ως Νομικός Σύμβουλος σε ζητήματα Νομικής πληροφορικής, Κοινωνίας της Πληροφορίας και Ψηφιακής Σύγκλισης. Είναι μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΕΝΟΤΗΤΑ 2η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΜEΕΣ

Συντονιστής:

Δρ. Γεώργιος Κιουμουρτζής, Σχης ε.α., PhD Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής, Μέλος ΔΣ ΑΣΑ

“Vellerofontis”: Πρόγραμμα UAV της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων Δρ Ιωάννης Κούκος, Καθηγητής Συστημάτων Μάχης και ΗΠ & Κοσμήτωρ ΣΝΔ Γεώργιος Μαντζούρης, MSc, Yπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου

ACRITAS (Advanced Coordination Center Information Technologies & Applications for Border Security) FERMIS (Fire Event Remote Management Information System) Ηλίας Γκότσης, Μηχανολόγος Ε.Μ.Π., ερευνητής ΚΕΜΕΑ

AIRBEAM (Airborne Information for Emergency Situation Awareness and Monitoring) Δρ Γεώργιος Κιουμουρτζής, Σχης ε.α., PhD Μηχ. Η/Υ & Πληροφ., ερευνητής ΚΕΜΕΑ

SUNNY (Smart Unattended airborne sensor Network for detection) Ιωάννης Ευαγγελόπουλος, Πολ. Μηχανικός, MSc Διαχείριση Τεχνικών Έργων

HCUAV - Ελληνικό Πολιτικό Μη-Επανδρωμένο Αερόχημα. Μία Επιτυχημένη Συνεργασία Ελληνικών ΑΕΙ και Εταιρειών Δρ Κύρος Υάκινθος, Αν. Καθηγητής ΑΠΘ, Δ/ντής Εργαστηρίου Μηχανικής Ρευστών & Στροβιλομηχανών

Ανάπτυξη του ευρωπαϊκού προγράμματος UCAV-NEURON - Συμμετοχή της ΕΑΒ Δημήτριος Σταθακόπουλος, Προϊστ. Τομέα Ε/Π & Α/Φ Γεν. Αεροπορίας της ΕΑΒ

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ACRITAS Advanced Coordination CenteR Information Technologies & Applications for Border Security

Ηλίας Γκότσης Μηχανολόγος Ε.Μ.Π., ερευνητής ΚΕΜΕΑ

Το έργο ΑΚΡΙΤΑΣ στοχεύει στην δημιουργία μιας ολοκληρωμένης λύσης, ενός πρότυπου συστήματος για την ενοποιημένη επιτήρηση χερσαίων και θαλάσσιων συνόρων, το οποίο δύναται να εγκατασταθεί ταχύτατα σε δύσβατες και απομακρυσμένες περιοχές των συνόρων παρέχοντας πολυ-λειτουργικές δυνατότητες επιτήρησης, χρήσιμες επεξεργασμένες πληροφορίες και καινοτόμες υπηρεσίες στις αρμόδιες εθνικές αρχές. Σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε ώστε να ενσωματώσει τα λειτουργικά χαρακτηριστικά ενός περιφερειακού κινητού κέντρου διοίκησης και ελέγχου συνόρων, παρέχοντας «κοινή επιχειρησιακή εικόνα» και «εικόνα επίγνωσης κατάστασης» σε πραγματικό χρόνο καθώς και εφαρμογές διαχείρισης συμβάντων. Αποτελείται από ένα αρθρωτό και σπονδυλωτό σύστημα αισθητήρων (ηλεκτροοπτικούς, ραντάρ, AIS, ΧΒΡΠ, ακουστικούς, UAV, δορυφορικά δεδομένα), εύκολα αναπτυσσόμενων στο πεδίο, το οποίο μπορεί σε ελάχιστο χρόνο να προσαρμοστεί σε πραγματικά περιβάλλοντα επιτήρησης και προστασίας των χερσαίων και θαλάσσιων συνόρων ανάλογα με τις επιχειρησιακές ανάγκες των τελικών χρηστών, οι οποίοι ενεπλάκησαν ενεργά σε όλα τα στάδια ανάπτυξης του προγράμματος έως και τις τελικές δοκιμές. Η λύση υλοποιεί μία νέα φιλοσοφία στην επιτήρηση συνόρων σε σχέση με τη συμβατική έννοια επιτήρησης, των σταθερών υποδομών κατά μήκος των συνοριακών γραμμών, λειτουργώντας συμπληρωματικά και επικουρικά με αυτήν.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Τίτλος του Έργου Προηγμένο Κέντρο Συντονισμού Πληροφοριών Τεχνολογιών και Υπηρεσιών για Επιτήρηση Συνόρων Advanced Coordination CenteR Information Technologies & Applications for Border Security

ACRITAS

Ακρωνύμιο Έργου Ιστοσελίδα

www.acritas.gr

Κωδικός Έργου

11ΣΥΝ_9_1207

Πλαίσιο χρηματοδότησης

«ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ 2011» ΕΣΠΑ 2007-2013

Διαχειριστική Αρχή

ΓΓΕΤ / ΕΥΔΕ-ΕΤΑΚ

Προϋπολογισμός

1696024,87€

Δημοσία δαπάνη

1334528,23€

Χρονική διάρκεια σε μήνες Ημερομηνία έναρξης

22 31/12/2013

Ημερομηνία λήξης

31/10/2015

Α/Α ΦΟΡΕΑ

ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΦΟΡΕΑ

ΕΙΔΟΣ ΦΟΡΕΑ19

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ

1 (Συντονιστής)

Κέντρο Μελετών Ασφάλειας (ΚΕΜΕΑ)

ΕΦ

ΑΤΤΙΚΗ

EMC ΕΛΛΑΣ A.E.

ΕΠ

ΑΤΤΙΚΗ

DEFENCO Α.Ε. ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ & ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΥΨΗΛΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

ΕΠ

ΑΤΤΙΚΗ

SATWAYS ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΗΛΕΜΑΤΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΑΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΕΠΕ

ΕΠ

ΑΤΤΙΚΗ

Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης

ΕΦ

ΑΤΤΙΚΗ

ΕΚΕΦΕ «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ», Ινστιτούτο Πυρηνικών & Ραδιολογικών Επιστημών & Τεχνολογίας, Ενέργειας & Ασφάλειας

ΕΦ

ΑΤΤΙΚΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΕΦ

Β. ΑΙΓΑΙΟ

ΕΠ: Επιχείρηση, ΕΦ: Ερευνητικός Φορέας, ΛΦ: Λοιποί Φορείς, με επιπλέον όπου απαιτείται την ένδειξη ΦΕ για Φορέα Εξωτερικού

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Εικόνα 1 Αρχιτεκτονική του συστήματος ΑΚΡΙΤΑΣ

Οι επιχειρησιακές ανάγκες που καλύπτονται από το ΑΚΡΙΤΑΣ είναι η προώθηση της διαλειτουργικότητας και των προκλήσεων προτυποποίησης με σκοπό την όσο το δυνατό πιο εύκολη επεκτασιμότητα του και με άλλους παρόμοιους αισθητήρες και υποσυστήματα. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να συμβάλει στην περαιτέρω ανάπτυξη και ενίσχυση της αγοράς των υποσυστημάτων για θέματα προστασίας συνόρων και την αποδοτική χρήση σχετικών υποσυστημάτων ανεξάρτητα από τον ιδιοκτήτη και τον κατασκευαστή (που μπορεί να μην είναι και ο ιδιοκτήτης των αισθητήρων). Η δυναμική του ΑΚΡΙΤΑΣ αποτυπώνεται κυρίως από τον αριθμό των υποσυστημάτων και αισθητήρων που διατίθενται για ένταξη από τους συμμετέχοντες φορείς, το πλήθος των μη επανδρωμένων πλατφορμών που ενσωματώνονται στο πρωτότυπο που επιδείχθηκε σε δοκιμές πεδίου και τις τεχνολογίες αιχμής που δοκιμάστηκαν σε πραγματικές συνθήκες, τις τεχνικές και επιχειρησιακές γνώσεις που διαμοιράστηκαν μεταξύ των μελών της κοινοπραξίας, καθώς και την πείρα που αποκτήθηκε από τις δοκιμές που διοργανώθηκαν σε συνεργασία με τους τελικούς χρήστες. Για την αξιολόγηση του έργου ΑΚΡΙΤΑΣ εκτελέστηκαν χερσαίες και θαλάσσιες δοκιμές πεδίου με ρεαλιστικά επιχειρησιακά σενάρια, όπου επιβεβαιώθηκε η ορθότητα της λύσης και πιστοποιήθηκε η κάλυψη των κύριων επιχειρησιακών απαιτήσεων των τελικών χρηστών.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

FERMIS Fire Event Remote Management Information System Ηλίας Γκότσης Μηχανολόγος Ε.Μ.Π., ερευνητής ΚΕΜΕΑ

Ο κύριος στόχος του F.E.R.M.I.S. είναι ο σχεδιασμός, η ανάπτυξη και η επίδειξη μιας ολοκληρωμένης λύσης για την έγκαιρη ανίχνευση, πρόβλεψη, πρόληψη, παρακολούθηση πυρκαγιών, αξιοποιώντας δίκτυα παρακολούθησης οχημάτων, εναέριους αισθητήρες μετρήσεων (ατμοσφαιρικών αερίων, υγρασίας, ταχύτητας ανέμου, κλπ.), γεοαναφερόμενη οπτική ανίχνευση, υψηλής ευκρίνειας ορθοφωτοχαρτών και επίγεια συστήματα ανάλυσης εικόνας και επεξεργασίας δεδομένων .

Τίτλος του Έργου

Σύστημα Απομακρυσμένης Διαχείρισης Γεγονότων Φωτιάς Fire Event Remote Management Information System

Ακρωνύμιο Έργου

FERMIS

Ιστοσελίδα

www.fermis-project.eu

Κωδικός Έργου Πλαίσιο χρηματοδότησης

ΓΓΕΤ ISR_2898 «Διμερής Ε&Τ Συνεργασία Ελλάδας- Ισραήλ 2013-2015» ΕΣΠΑ 2007-2013

Διαχειριστική Αρχή

ΓΓΕΤ

Προϋπολογισμός

423000€

Δημοσία δαπάνη

383049€

Χρονική διάρκεια σε μήνες

Ημερομηνία έναρξης

24/06/2014

Ημερομηνία λήξης

30/11/2015

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Α/Α ΦΟΡΕΑ

ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΦΟΡΕΑ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ ΕΠΩΝΥΜΙΑΣ

ΕΙΔΟΣ ΦΟΡΕΑ20

ΧΩΡΑ

1 (Συντονιστής)

ΕΠ ALTUS LSA S.A.

ALTUS

Centre for Research and Technology Hellas/Information Technologies Institute

CERTH/ITI

ΕΦ

ΕΛΛΑΔΑ

Center for Security Studies

KEMEA

ΕΦ

ΕΛΛΑΔΑ

BlueBird Aero Systems Ltd

BLUEBIRD

ΕΠ ΦΕ

ΙΣΡΑΗΛ

ΕΛΛΑΔΑ

Το FERMIS έχει ως στόχο την κάλυψη των αναγκών της αγοράς για την επόμενη γενιά εναέριων αισθητήρων και Επίγειων Δικτύων Ανάλυσης, παρέχοντας ένα πλήρες σύνολο εργαλείων βελτίωσης των επιχειρησιακών δυνατοτήτων των ΜΕΑ διευρύνοντας περαιτέρω τη χρήση τους, μετατρέποντας τα σε εναέριες " πλατφόρμες πολυ-αισθητήρων".

Εικόνα 2 Σύστημα FERMIS

ΕΠ: Επιχείρηση, ΕΦ: Ερευνητικός Φορέας, με επιπλέον την ένδειξη ΦΕ όταν πρόκειται για Φορέα του Εξωτερικού.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Αναλυτικά το σύστημα FERMIS αποτελείται από: 

Εναέριο σύστημα αισθητήρων: Συλλογή ευρύ φάσματος πληροφοριών πυρκαγιές. Ειδικά διαμορφωμένων εναέριων αισθητήρων για την ανίχνευση εστιών πυρκαγιάς για μη επανδρωμένες πλατφόρμες μικρού μεγέθους. Οι αισθητήρες συλλέγουν δεδομένα που αφορούν σε: •

Ατμοσφαιρικές συνθήκες : εκπομπές αερίων, συνθήκες αέρα

•

Εικόνες από Θερμικές εκπομπές (IR camera)

•

Δεδομένα εικόνας (κάμερα ημέρας)

•

Το UAV (μη επανδρωμένα οχήματα αέρος) – μια υπάρχουσα λύση από Bluebird Aero Systems Ltd.

•

Ψηφιακό σύστημα μετάδοσης δεδομένων – μεταφέρει όλες τις πληροφορίες που σχετίζονται με τη φωτιά στο σταθμό εδάφους, συμπεριλαμβανομένων των εικόνων IR υψηλής ανάλυσης, σε πραγματικό χρόνο. Το σύστημα μετάδοσης δεδομένων, περιλαμβάνει το ADT (Aerial data Terminal) ενσωματωμένο στο UAV και το GDT (επίγειο τερματικό δεδομένων) που συνδέεται με τον επίγειο σταθμό ελέγχου του UAV.

•

Το επίγειο σταθμό ελέγχου : Απομακρυσμένη εκτέλεση πτήσης του μη επανδρωμένου οχήματος, έλεγχος και λήψη δεδομένων.

•

Μονάδες εντοπισμού θέσεων πυροσβεστών: Εντοπισμό και μετάδοση σε πραγματικό χρόνο ομάδων πυρόσβεσης στο έδαφος με εντοπισμό της θέσης τους και ενημέρωση του κέντρου διαχείρισης και έλεγχου της πυρκαγιάς (GPS)

•

Εφαρμογή Ανάλυσης και παρουσίασης Δεδομένων σε πραγματικών χρόνο. (GFAS). Ειδική εφαρμογή συλλογής, επεξεργασίας και αποτύπωσης της συνολικής εικόνας. Πολυεπίπεδη αποτύπωση όλων των στοιχείων από τους αισθητήρες και ανάλυση για πρόβλεψη επέκτασης και συμπεριφοράς της πυρκαγιάς με βάση τα πραγματικά δεδομένα.

Ο Ηλίας Γκότσης είναι Μηχανολόγος και Αεροναυπηγός Μηχανικός, με μεταπτυχιακή ειδίκευση στην Παραγωγή και Διαχείριση Ενέργειας. Υποψήφιος διδάκτωρ Μεταφορών και Συγκοινωνιακής Υποδομής της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, μελετώντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκαλούνται από κυκλοφοριακές αλλαγές. Τα ενδιαφέροντα και η εξειδίκευση του αφορά στα συγκοινωνιακά μοντέλα, διαχείριση κυκλοφοριακών αλλαγών, περιβαλλοντικές επιπτώσεις και ρύπανση και ΑΠΕ, καθώς και στην προστασία κρίσιμων υποδομών, διαχείριση κρίσεων, μη επανδρωμένων συστημάτων και επιτήρηση συνόρων. Έχει συμμετάσχει σε πολλές μελέτες και ερευνητικά έργα (εθνικά και ευρωπαϊκά), τα οποία εμπίπτουν στους παραπάνω τομείς, ενώ τα τελευταία χρόνια είναι επιστημονικός συνεργάτης του ΚΕΜΕΑ.

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

AIRBEAM Airborne Information for Emergency Situation Awareness and Monitoring Δρ Γεώργιος Κιουμουρτζής, Σχης ε.α., PhD Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής, ερευνητής ΚΕΜΕΑ, Μέλος της ΑΣΑ

1. Περίληψη Το έργο AIRBEAM έχει ως στόχο να προτείνει στους τελικούς χρήστες (Αστυνομία, Πυροσβεστικό Σώμα, Λιμενικό Σώμα, Πολιτική Προστασία, Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών, Ένοπλες Δυνάμεις) την τεχνογνωσία και τον εξοπλισμό που χρειάζεται προκειμένου να επιτευχθεί ικανοποιητική επίγνωση σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την αποτελεσματική διαχείριση της κρίσης σε μια ευρεία περιοχή, επωφελούμενοι από την αξιοποίηση Εναέριων Μη Επανδρωμένων Μέσων (UAV’s), συμπεριλαμβανομένων και δορυφόρων. Το έργο AIRBEAM θα παράσχει λύσεις στον τομέα της εναέριας επιτήρησης ανοικτών χώρων όπου έχουν εκδηλωθεί σοβαρά περιστατικά και αναμένεται να διευκολύνει το έργο των τελικών χρηστών (έγκαιρη ειδοποίηση/ενημέρωση/πρόσβαση, αναγνώριση συμβάντος, άμεση και αποτελεσματική επέμβαση) μέσα από τον καθορισμό όλων των τεχνικών μέσων, εξοπλισμού και νέων τεχνολογιών που απαιτούνται στο πλαίσιο του νόμου. Αυτές οι νέες τεχνολογίες πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του τελικού χρήστη.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

2. Κοινοπραξία Η Κοινοπραξία του έργου αποτελείται από 21 Οργανισμούς, όπως στο παρακάτω Πίνακα

Εικόνα 1: Χάρτης Συμμετεχόντων Κρατών

Πίνακας 1: Συμμετέχοντες Οργανισμοί

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

3. Αρχιτεκτονική AIRBEAM

Εικόνα 2: Αρχιτεκτονική AIRBEAM

4. Αντικειμενικοί Σκοποί Έργου o Επίδειξη της διαθεσιμότητας των λύσεων στη θεματική περιοχή της Ασφάλειας σε ένα ευρύ φάσμα τελικών χρηστών o Παροχή ενός ολοκληρωμένου πλαισίου ασφάλειας που να εξυπηρετεί εφαρμογές ασφάλειας o Ανάπτυξη λύσεων και προτύπων που να επιτρέπουν ταχεία υιοθέτηση των τεχνολογικών λύσεων από τους τελικούς χρήστες o Εκτίμηση πιθανών μελλοντικών εφαρμογών

5. Προσέγγιση α. Ανάπτυξη μια πλατφόρμας που θα βοηθήσει τον τελικό χρήστη στην ανάλυση κατάστασης βασισμένη σε αρθρωτή αρχιτεκτονική η οποία θα παρέχει τη δυνατότητα στο τελικό χρήστη της βέλτιστης αξιοποίησης των μη-Επανδρωμένων εναερίων μέσων.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Εικόνα 3: Πλατφόρμα AIRBEAM

β. Εφαρμογές σχετικές με την εκτίμηση της κατάσταση από τον τελικό χρήστη.

Εικόνα 4: Εφαρμογές AIRBEAM

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

6. Δοκιμές Πεδίου Οι τελικές δοκιμές πεδίου του έργου έλαβαν χώρα στο Βέλγιο τον Ιούνιο 2015, με τη συμμετοχή του United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA), όπου εξετάσθηκε ένα σενάριο ανθρωπιστική κρίσης συνέπεια τυφώνα σε Ευρωπαϊκή χώρα της Κεντρικής Ευρώπης, ο οποίος προκάλεσε χημικό ατύχημα σε εργοστάσιο και παράλληλη εκδήλωση πυρκαγιών σε διάφορα σημεία.

Εικόνα 5: Περιοχή τελικών δοκιμών πεδίου

Ο Γεώργιος Κιουμουρτζής αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων το 1986 ως Αξιωματικός Διαβιβάσεων. Το έτος 1996 αποφοίτησε από τη Σχολή Τηλεπικοινωνιών Αξιωματικών Διαβιβάσεων (ΣΤΗΑΔΒ). Κάτοχος δύο μεταπτυχιακούς τίτλων στις Επιστήμες των Υπολογιστών και τη Μηχανική Συστημάτων από το Naval Postgraduate School. Είναι Διδάκτωρ Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Πατρών. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν θέματα όπως Δίκτυα Υπολογιστών, προσομοιώσεις συμπεριφοράς δικτύων και πρωτοκόλλων, Μετάδοση Πολυμέσων, Διαστρωματική Προσαρμογή και θέματα Mobile Ad Hoc Networks. Έχει πάνω από 30 δημοσιεύσεις σε διεθνή συνέδρια και περιοδικά με κρίση. Είναι επίσης συγγραφέας ενός βιβλίου με θέματα μετάδοσης πληροφορίας πολυμέσων. Από το 2012 είναι συνεργαζόμενος ερευνητής στο ΚΕΜΕΑ στο τομέα των Ευρωπαϊκών Ερευνητικών Προγραμμάτων. Είναι ιδρυτικό μέλος και μέλος του ΔΣ της ΑΣΑ.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

SUNNY Smart UNattended airborne sensor Network for detection of vessels used for cross border crime and irregular entrY

Ιωάννης Ευαγγελόπουλος Πολ. Μηχανικός, MSc Διαχείριση Τεχνικών Έργων

1. Στοιχεία του Έργου      

Έναρξη: Ιανουάριος 2014 Λήξη: Ιούνιος 2017 Διάρκεια: 3,5 χρόνια Συμμετέχοντες: 18 εταίροι / 10 χώρες Συμμετέχοντες από Ελλάδα: ΚΕΜΕΑ, Παν. Κρήτης, Δημόκριτος, ALTUS Πρόγραμμα: FP-7 – SEC-2012-1 (type: Large scale integration project)

2. Στόχοι του προγράμματος Το πρόγραμμα σκοπεύει: • Στην ανάπτυξη συστήματος ανίχνευσης και παρακολούθησης ατόμων και σκαφών, για την αποτελεσματικότερη επιτήρηση των συνόρων της Ε.Ε. με έμφαση στα θαλάσσια σύνορα και με δυνατότητα δια-λειτουργικότητας με υπάρχοντα συστήματα επιτήρησης. • Να συμβάλλει στην υλοποίηση του EUROSUR υποβοηθώντας τη συλλογή πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο (real-time). Η ανάπτυξη του συστήματος πρόκειται να γίνει με πολιτικά πρότυπα (civil standards) αντί για στρατιωτικά, που ισχύει για τα υπάρχοντα συστήματα. Το σύστημα SUNNY θα διαμοιράζει προ-επεξεργασμένη πληροφορία ενώ θα ενσωματώνει και εργαλεία υποστήριξης λήψης απόφασης.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

3. Στρατηγική σχεδιασμού Το σύστημα SUNNY βασίζεται στη λογική διαστρωμάτωσης: Sensing: απόκτηση δεδομένων. Communication: διασπορά των δεδομένων που λαμβάνονται από τους αισθητήρες. System: εφαρμογή των λύσεων που θα επιτρέψουν την επωφελή χρήση των χαρακτηριστικών του συστήματος. Information: επεξεργασία των δεδομένων για να διαμοιραστούν πληροφορίες σχετικά με τον έλεγχο των συνόρων. Κύρια χαρακτηριστικά Τα χαρακτηριστικά του συστήματος SUNNY συνοψίζονται στην ανάπτυξη: •

Εναέριων αισθητήρων υψηλής ανάλυσης, χαμηλού βάρους και κόστους (Infrared sensors, Hyper spectral sensors,Radars).

•

Τεχνολογιών ασύρματης διασύνδεσης. Πρόκειται να μελετηθούν τεχνολογίες και πρωτόκολλα με χαμηλό κόστος και υψηλού ρυθμού μετάδοσης δεδομένων.

•

Εναέριου τρόπου ανάλυσης δεδομένων σε πραγματικό χρόνο (On Board Processing).

•

Αποτελεσματικού και «διαισθητικού» τρόπου της διεπαφής ανθρώπουμηχανής (effective and intuitive human-machine interface).

προκειμένου να δημιουργηθεί ένα εξελιγμένο ετερογενές δίκτυο αισθητήρων σε UAVs διαστρωματικής αρχιτεκτονικής.

Εικόνα 1: Αρχιτεκτονική απεικόνιση

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Οι αισθητήρες 1ου στρώματος (1st tier) θα βρίσκονται σε UAVs με σκοπό την εκτέλεση περιπολιών σε μεγάλες περιοχές για τον εντοπισμό ύποπτων στόχων και την επίγνωση της γενικότερης κατάστασης που επικρατεί. Οι αισθητήρες 2ου στρώματος (2nd tier), θα βρίσκονται επίσης σε UAV και θα τροφοδοτούνται με δεδομένα από τους αισθητήρες του 1ου στρώματος παρέχοντας δυνατότητες μεγαλύτερης εστίασης για ακριβή αναγνώριση και αξιολόγηση της απειλής.

Εικόνα 2: Σχηματική απεικόνιση συστήματος

4. Δοκιμές Πεδίου Το σύστημα θα δοκιμαστεί βάσει συγκεκριμένων «σεναρίων» στη Κρήτη, Χανιά – περιοχή NAMFI (NATO Missile Firing Installation).

Ο Ιωάννης Ευαγγελόπουλος είναι Πολιτικός Μηχανικός, MSc στη Διαχείριση Τεχνικών Έργων. Έχει ασχοληθεί τόσο στον δημόσιο όσο και ιδιωτικό τομέα έργων ως εργολάβος, τεχνικός διευθυντής κατασκευής και επιβλέπων μηχανικός για δέκα χρόνια. Έχει σχεδιάσει, υλοποιήσει και λειτουργήσει επιχειρησιακά εγκαταστάσεις Ολυμπιακών και Ασιατικών Αγώνων στην Ελλάδα και το εξωτερικό για περίοδο έξι ετών. Στον τομέα της κινητής τηλεφωνίας, διετέλεσε μηχανικός ανάπτυξης δικτύου GSM ενός εκ των παρόχων κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα, ενώ από τη θέση του Τεχνικού Διευθυντή υλοποίησε την επέκταση δικτύου GSM (120 σταθμών βάσης) στο εξωτερικό. Είναι επιστημονικός συνεργάτης του ΚΕΜΕΑ για εθνικά και ευρωπαϊκά έργα πολιτικής ασφάλειας.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

HCUAV ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΜΗ-ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΟ ΑΕΡΟΧΗΜΑ

Δρ Κύρος Υάκινθος Αν. Καθ. Τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών ΑΠΘ Δ/ντης Εργαστηρίου Μηχανικής Ρευστών & Στροβιλομηχανών HCUAV coordinator & chief engineer

Το Όραμά μας • H Ελλάδα μπορεί να σχεδιάσει, αναπτύξει και να κατασκευάσει μεγάλα μηεπανδρωμένα αεροχήματα. • Αερόχημα 100% Ελληνικής σχεδίασης και κατασκευής. • Αερόχημα ανταγωνιστικό με άλλα UAVs. • Οι Έλληνες, όταν υπάρχει προγραμματισμός, θέληση και αποφασιστικότητα, μπορούμε να κατασκευάσουμε σύγχρονα καινοτομικά προϊόν

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Το πλαίσιο συνεργασίας • Πρόγραμμα ΕΣΠΑ2007-2013. • Τρία Ελληνικά ΑΕΙ (ΑΠΘ, ΕΜΠ και ΔΠΘ), με τρεις μεγάλες εταιρείες, Spacesonic, MLS και IDE, κατέθεσαν πρόταση για ένταξη στο ΕΣΠΑ2007-2013 • Χρηματοδότηση 75% από ΕΣΠΑ και 25% από ίδια κεφάλαια, για τον σχεδιασμό και την κατασκευή ενός πολιτικού μη-επανδρωμένου αεροχήματος. • Φορέας χρηματοδότησης: ΓΓΕΤ στα πλαίσια της δράσης “ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ 2011”. • Προϋπολογισμός έργου: 1,999,550€ • Χρηματοδότηση από ΕΣΠΑ2007-2013: 1,514,393€ • Τεχνικό Παράρτημα του Έργου με όλες τις “προγραμματισμένες” δαπάνες, για ανθρωπομήνες μηχανικών, τεχνιτών, εξοπλισμό, αναλωσίμων, κλπ.

Η κατανομή των δαπανών στο έργο είχε ως εξής:

Η διάρκεια του έργου ήταν 36 μήνες, όμως λόγω των περιορισμών του ΕΣΠΑ μειώθηκε στους 26 μήνες. Στους 26 μήνες, τα καταφέραμε, ξεκινώντας από το μηδέν.

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Η δομή του έργου Το έργο είχε 9 βασικές ενότητες εργασίας:

Σχεδιασμός του HCUAV Ακολουθήθηκαν τα 3 βασικά στάδια σχεδιασμού αεροχημάτων: 1.

Conceptual design - πρώιμος σχεδιασμός: ➡ Πρώτη διαστασιολόγηση του HCUAV και ανάλυση της απόδοσής του.

2. Preliminary design - προκαταρκτικός σχεδιασμός: ➡ Λεπτομερής μελέτη της αεροδυναμικής συμπεριφοράς. ➡ Ανάλυση της κατασκευής του. 3. Detail design - λεπτομερής σχεδιασμός: ➡ Εκπόνηση όλων των μηχανολογικών σχεδίων των στοιχείων του HCUAV. ➡ Διάγραμμα καλωδιώσεων, ενσωμάτωση ηλεκτρονικού εξοπλισμού, μηχανής και βοηθητικού εξοπλισμού.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Αεροδυναμικός σχεδιασμός του HCUAV

Στη φάση του πρώιμου σχεδιασμού έγινε η επιλογή του σχήματος και των διαστάσεων του HCUAV σε συνδυασμό με τις επιχειρησιακές απαιτήσεις και την απόδοσή του. Η αεροδυναμική του HCUAV, στη φάση του προκαταρκτικού σχεδιασμού, μελετήθηκε με υπολογιστικά εργαλεία CFD Με CFD μελετήθηκε και η ψύξη του εξοπλισμού.

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Η πτητική συμπεριφορά του HCUAV ελέγχθηκε κατά τη φάση του σχεδιασμού: • σε μοντέλο 1:20, στην αεροσήραγγα του ΕΜΡΣ • σε εξομοιωτή πτήσης, με την εισαγωγή αεροδυναμικών παραμέτρων • σε μοντέλο R/C, κλίμακας 1:3

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Η τελική γεωμετρία του HCUAV

• Αεροτομές NLF(1)-1015 • Άτρακτος βασισμένη σε αεροτομή • Pusher configura on • Χρήση ruddervators ανάποδου V • Χρήση δίφυλλης προπέλας • Σχεδιασμός NACA inlet για την ψύξη • Χρήση μόνο ailerons

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Δομικός σχεδιασμός • Κατά τον δομικό σχεδιασμό, στη φάση του λεπτομερούς σχεδιασμού, χρησιμοποιήθηκαν αντίστοιχα υπολογιστικά εργαλεία

Το HCUAV αποτελείται από 1602 τμήματα για τα οποία εκπονήθηκαν λεπτομερή κατασκευαστικά σχέδια.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Κατασκευή του HCUAV • Χρήση σύνθετων υλικών • Κατασκευή καλουπιών από mdf • Κατασκευή autoclave 2.1m (διάμετρος) Χ 2.5m (μήκος)

Εναέριο σύστημα ανίχνευσης γεγονότων Το HCUAV είναι εφοδιασμένο με αλγόριθμους επεξεργασίας εικόνας για την αντίληψη περιβάλλοντος και γεγονότων

Αλγόριθμος ανίχνευσης ανθρώπων

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Αλγόριθμος ανίχνευσης πυρκαγιάς

Η επεξεργασία της εικόνας γίνεται στο Ground Control Station του HCUAV. Εκεί ενεργοποιείται και ο συναγερμός για το γεγονός ενδιαφέροντος μαζί με την ταυτοποίηση των συντεταγμένων.

Έλεγχος - Επικοινωνίες – GCS Το HCUAV είναι εξοπλισμένο με ηλεκτρονικό εξοπλισμό primary data link καθώς και backup data link Η μέγιστη LOS κάλυψη είναι 101km και 140km, για 1000m και 2000m αντίστοιχα. Για μεγάλους ρυθμούς αποστολής δεδομένων (π.χ. μετάδοση video) η μέγιστη LOS κάλυψη είναι 43km και 57km, για 1000m και 2000m αντίστοιχα.

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Εκπομπή κεραίας και επιλογή θέσης εγκατάστασής της στο HCUAV μετά από υπολογιστική μελέτη.

Το ηλεκτροπτικό σύστημα • Day camera/IR sensor & Laser Range Finder ➡ Gyro stabilized, 3-axis gimbal ➡ IR sensor ➡ Day camera ➡ LRF ➡ INS/GPS

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Οι επιχειρησιακές δυνατότητες του HCUAV Το HCUAV σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε για να εκτελεί επιχειρήσεις επιτήρησης, προστασίας και διάσωσης, καθώς και επιχειρήσεις επιστημονικής και περιβαλλοντικής παρατήρησης. Tα χαρακτηριστικά του συνοψίζονται ως εξής:

Επί τω έργω..

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Το HCUAV έτοιμο για τα ground test

100

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Τα επόμενα βήματα Στο επόμενο χρονικό διάστημα προγραμματίζονται οι δοκιμαστικές πτήσεις. ➡ Δοκιμές στο έδαφος. ➡ Πρόγραμμα για δύο καμπάνιες δοκιμαστικών πτήσεων, διαφορετικού configuration στο payload. ➡ Βελτίωση του σχεδιασμού και της κατασκευής του HCUAV. Σκέψεις για πλήρη “ελληνοποίηση” του HCUAV...

Τι έδειξε η εμπειρία μας... • Εμείς οι Έλληνες μπορούμε! • Γραφειοκρατία: ισχυρή τροχοπέδη σε κάθε τι καινούργιο και κυρίως καινοτόμο για την Ελλάδα. • Μεγάλες προκλήσεις. Τις αντιμετωπίσαμε όλες. • Η ύπαρξη εταιριών στο consortium ανέβασε ψηλά τον πήχυ. Κυρίως στην ποιότητα του πρωτότυπου. • Εμπλουτίστηκε η τεχνογνωσία όλων των Φορέων.

Ο Κύρος Υάκινθος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα των Μηχανολόγων Μηχανικών του ΑΠΘ και Διευθυντής του Εργαστηρίου Μηχανικής Ρευστών & Στροβιλομηχανών. Έχει αναπτύξει ερευνητικές δραστηριότητες στη ρευστομηχανική, στην υπολογιστική ρευστοδυναμική, στην αεροδυναμική, στον αεροδυναμικό σχεδιασμό αεροσκαφών καθώς και στην τεχνολογία αξιοποίησης θερμότητας καυσαερίων στους αεροπορικούς κινητήρες. Από το 1993 συμμετέχει σε μεγάλα ερευνητικά προγράμματα, σε συνεργασία με την ευρωπαϊκή βιομηχανία για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών στην αεροναυτική. Από το 2000 έχει αναπτύξει μία συνεχή και στενή συνεργασία με την MTU Aero Engines AG. Το 2013 ανέλαβε ως συντονιστής, την υλοποίηση του σχεδιασμού και της κατασκευής του Ελληνικού Πολιτικού Μη-επανδρωμένου Αεροχήματος – HCUAV.

101

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

HCUAV: Hellenic Civil Unmanned Aerial Vehicle Prof. Kyros Yakinthos – project coordinator kyak@auth.gr

Project Information • Project Coordinator: Aristotle University of Thessaloniki - AUTH • Participants: Universities: AUTH, NTUA, DUTH, Industry: Spacesonic, MLS, IDE • Development carried out through a Research program ‘Cooperation 2011’ of the Greek General Secretariat of Research and Development. • Total budget 2.000.000 Euro. • Funded by EU Structural Funds 75% and the participating industry 25% • Project duration: Initial estimate: 36 months. Completed in 26 months Project outcome A MALE UAV prototype, coded HCUAV. • The HCUAV is designed for surveillance, border or area protection and rescue and other scientific and/or environmental operations. It is envisaged to extend to pesticide spraying, cloud spraying, fire preventing, and firefighting control. • The production cost of the current prototype is estimated to be of the order of 420Κ€, which can be reduced in the next phase to 350Κ€. • The dimensions of the current prototype of HCAUV are: wingspan 6.4m and the length 4.2m. It is made mainly of composite materials. • The payload weight is 35kg and the fuel tank capacity 55kg giving a range of 140km and an endurance >10h • It is equipped with electronic control devices, GPS and communication systems, video recording devices & recognition software.

GCS,

• The electro-optical system consists of two cameras: A day camera/IR sensor & Laser Range Finder • Gyro-stabilized, 3-axis gimbal • A ground control vehicle with antennas for command and control the operation carries also a video analysis capability, required in the case of fires, accompanies the HCUAV. The unmanned aerial vehicle has been developed and designed by the AUTH team, constructed by SPACESONIC and the electronic and control systems were designed and produced by the other partners.

102

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

nEUROn AN INTERNATIONAL COOPERATION TO ENHANCE INNOVATION

Dimitris Stathakopoulos Hellenic Aerospace Industry

A project for the European defense industry Development of strategic know-how  

Maintaining and reinforcing an advanced level of European know-how & key technologies Mastering technologies – mainly stealth – for future European Combat Air System (manned or unmanned)

Cooperation scheme for future projects  

Experience & excellence Best value for money Clear lines of responsibility Use of common PLM tools

UCAS technology demonstrator  

With challenging technical targets Searching for technical innovation While respecting cost & schedule

103

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Main demonstration goals   

Automatic detection and recognition of re-locatable ground targets with airborne optical sensor without being detected Autonomous flight consistent with airworthiness regulation (similar to JAR23) Air to Ground weapon delivery from internal bay

Program key milestones • A French MoD initiative launched at Le Bourget 2003 • Unveiled at Le Bourget 2005 • Contract award: February 2006 • Feasibility achieved: June 2007 • Engine run: December 2011 • First flight: December 2012 • LO measurement: March 2013 • Le Bourget presentation: June 2013 • Successful Test Campaign in France 2013--2014 • Successful Test Campaign in Italy 2015 • Successful Test Campaign in Sweden 2015 • Successful Qualification by French MoD 2015

Clear lines of responsibility between governments & industries

104

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Airframe Work-Share based on Demonstrated Skills

Large number of partners including government, industry & research centers

105

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Physical & virtual collocated workspace

Common IT system suit

106

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

System components

Main Air Vehicle characteristics

107

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Multi-disciplinary technical challenges

Comparison to legacy aircraft: classical view

108

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Comparison to legacy aircraft: LO view

Hellenic Aerospace Industry Participation

109

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Exhaust System: design

Exhaust design: ground test

110

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Exhaust System: manufacturing

Aft Fuselage

111

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

VMS and Avionics Rig

Vehicle control / Operator in the loop

112

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Mission control / Operator in the loop

Airworthiness

113

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Safety of flight

Main tests location

114

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

115

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

116

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ΕΝΟΤΗΤΑ 3η ΠΕΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΣ ΠΕΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΜEΕΣ Συντονιστής: Δρ. Δημήτριος Γκριζάπης, Αστυνόμος Α’, PhD Αεροναυπηγικής Πανεπιστημίου Πατρών, Μέλος ΑΣΑ

Η επιχειρησιακή χρήση των Μη Επανδρωμένων Αεροχημάτων (ΜΕΑ) στο μελλοντικό θέατρο επιχειρήσεων Αντώνιος Δάρας Ταξίαρχος, Διευθυντής της Διεύθυνσης Αεροπορίας Στρατού του ΓΕΣ

Pico-satellites: έρευνα στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου Γεώργιος Μαντζούρης, MSc, Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου Δρ. Νικήτας Νικητάκος, Πλχος ΠΝ ε.α., Καθ. στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μέλος ΔΣ ΑΣΑ

Πρόγραμμα PERSEUS - FP7 “Protecting European seas and borders through the intelligent use of surveillance” Δημήτριος Διαγουρτάς, Εκπρόσωπος της εταιρείας Satways Ltd

SPARTAN Drone από την ΚΛΕΟΣ Α.Ε. Η Ελληνική πρόταση υψηλής τεχνολογίας Μιλτιάδης Χιωτίνης, Σύμβουλος Marketing της εταιρείας ΚΛΕΟΣ Α.Ε

117

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

118

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΑ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Αντώνιος Δάρας Ταξίαρχος, Διευθυντής της Διεύθυνσης Αεροπορίας Στρατού του ΓΕΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός της παρουσίασης είναι η ενημέρως;h σας για την επιχειρησιακή χρήση των μη επανδρωμένων αεροχημάτων (MEA) στο μελλοντικό θέατρο επιχειρήσεων από τις Ελληνικές ΕΔ και άλλους χρήστες. Οι στρατιωτικές συγκρούσεις της τελευταίας εικοσαετίας σε Μέση Ανατολή και Βόρειο Αφρική κατέδειξαν την αδιαμφισβήτητη επιχειρησιακή χρησιμότητα των Μη Επανδρωμένων Αεροχημάτων (MEA), επιτάχυναν την ανάπτυξη και εξέλιξή τους, οδήγησαν σε σαρωτικές οργανωτικές αλλαγές στις ένοπλες δυνάμεις των περισσότερων προηγμένων χωρών. ΜΕΑ επιχειρούσαν σε ορεινά εδάφη στο Αφγανιστάν και στο Πακιστάν, εκεί που δεν μπορούσαν να φτάσουν συμβατικές αεροπορικές δυνάμεις λόγω κατασκευαστικών αδυναμιών, εκτελούσαν αποστολές υψηλού ρίσκου στο Ιράκ και στο Λίβανο για να επαυξήσουν την επιβιωσιμότητα επανδρωμένων αεροσκαφών και ελικοπτέρων. Άλλα ΜΕΑ παρέμεναν για μεγάλα χρονικά διαστήματα πάνω από τις αχανείς θαλάσσιες εκτάσεις της Ερυθράς του Ινδικού και της Μεσογείου με σκοπό τον αυτόνομο εντοπισμό, αναγνώριση, στοχοποίηση και προσβολή στόχων. Η πρώτη αξιοσημείωτη διαπίστωση είναι ότι το σύνολο των παραπάνω συγκρούσεων διεξήχθη σε περιβάλλον χαμηλής έως μέσης αντιαεροπορικής απειλής και στις περισσότερες περιπτώσεις ο υπέρτερος στρατιωτικά αντίπαλος ενέπλεξε τα ΜΕΑ, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα αντιμετώπισής τους.

119

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΕΞΕΛΙΞΗ ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΩΝ ΑΕΡΟΧΗΜΑΤΩΝ Αν και οι πρώτες προσπάθειες για κατασκευή ΜΕΑ καταγράφονται αμέσως μετά τη λήξη του Β’ ΠΠ, ολοκληρωμένα και εξελιγμένα μη επανδρωμένα Α/Φ κατασκευάσθηκαν μετά το 1980 και ιδιαίτερα μετά το 2001, ως αποτέλεσμα της εμπλοκής των ΗΠΑ σε αφιλόξενες και απομακρυσμένες περιοχές. Όπως ήδη έχει καταδειχθεί από τους προηγούμενους ομιλητές, το MEA δύναται να πετάξει ένα προγραμματισμένο εκ των προτέρων σχέδιο πτήσης ή να τηλεχειριστεί μέσω ασύρματων εντολών ενός απόμακρυσμένου πιλότου, να φέρει θανατηφόρο ή μη-φονικό ωφέλιμο φορτίο, να έχει μέγεθος από ενός εντόμου έως ενός εμπορικού αεροσκάφους.

120

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Το επιχειρησιακό περιβάλλον επηρεάζει άμεσα την πτήση των ΜΕΑ, την ασφάλειά τους και την απόδοση του εξοπλισμού τους. Σε περιοχές με μεγάλους ορεινούς όγκους ο χειρισμός καθίσταται δύσκολος και επικίνδυνος, απαιτούνται συχνές αλλαγές των στοιχείων πτήσεως (ύψος, ταχύτητα) με αποτέλεσμα να μειώνεται η εμβέλειά τους, ενώ ο εντοπισμός των ΜΕΑ είναι δυσχερής. Σε αναπεπταμένες περιοχές και κυρίως πάνω από τη θάλασσα τα ΜΕΑ αποδίδουν καλύτερα και ο χειρισμός τους είναι συνήθως αυτόματος. Αναλόγως του επιχειρησιακού περιβάλλοντος και της κατηγορίας τους, τα ΜΕΑ είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν εντός της εχθρικής τοποθεσίας, στην περιοχή του ΠΟΤ, στα πλευρά ή την περιοχή μετόπισθεν, εκτελώντας είτε αυτόνομες επιχειρήσεις, είτε επιχειρώντας σε συνεργασία με επανδρωμένα συστήματα. Θεωρητικά η ταχεία ανάπτυξή τους οφείλεται στο γεγονός ότι είναι οικονομικότερα και ασφαλέστερα από τα επανδρωμένα Α/Φ. Στην πραγματικότητα η οικονομία ισχύει μόνο για τις χώρες που παράγουν ΜΕΑ και διαθέτουν πρόσβαση σε πυκνό κρυπτασφαλισμένο ασύρματο και δορυφορικό σύστημα καθοδήγησης, στρατιωτικών προδιαγραφών. Για χώρες όπως η Ελλάδα είναι οικονομικότερα μόνο τα αεροχήματα χαμηλού κόστους και όχι τα ολοκληρωμένα μη επανδρωμένα αμυντικά συστήματα. Σε ότι αφορά στην ασφάλεια και με δεδομένο ότι τα ποσοστά ατυχημάτων τους είναι πάνω 100 φορές υψηλότερα από αυτά των επανδρωμένων αεροσκαφών, τα ΜΕΑ είναι ασφαλέστερη επιλογή για τον πιλότο και όχι για το σύνολο της αεροπλοΐας, του προσωπικού και εγκαταστάσεων στο έδαφος. Αν και είναι ήδη διαδεδομένη η χρήση των ΜΕΑ για πολιτικούς σκοπούς, αναμένεται να έχουν μια σειρά εφαρμογές για αστυνόμευση, ενέργεια, βελτίωση γεωργίας, εξόρυξη, επιτήρηση δασών - θαλασσών και κατασκευών, κινηματογραφία κ.λπ. Στο άμεσο μέλλον η βιομηχανία κατασκευής ΜΕΑ πολιτικού τύπου αναμένεται να ξεπεράσει την

121

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

αντίστοιχη αμυντική καθώς εκτιμάται ότι θα αναπτύσσεται με ρυθμό 19%. Με δεδομένο ότι τα περισσότερα από αυτά τα ΜΕΑ ανήκουν στην κατηγορία των micro και mini, είναι δυνατή η χρησιμοποίηση τους σε διττό ρόλο για πολιτικούς και στρατιωτικούς σκοπούς. Ήδη μεταξύ των πολλαπλών χρηστών περιλαμβάνονται πέρα από κρατικές συμβατικές ένοπλες δυνάμεις και πολιτικοί φορείς, οργανώσεις και ιδιώτες και θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη η χρήση τους από τον πιθανό εχθρό. Η απειλή από ΕΔ, αντάρτικα τμήματα, εγκληματικές και τρομοκρατικές οργανώσεις είναι δεδομένη και απασχολεί ιδιαίτερα το ΓΕΣ.

122

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ΤΑ ΜΕΑ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Για το Στρατό Ξηράς, ο όρος ΜΕΑ περιγράφει ένα ολοκληρωμένο σύστημα, σχεδιασμένο από την αρχή για να ικανοποιεί μία ή περισσότερες αποστολές. Ανάλογα με το φορτίο που φέρει δύναται να συλλέξει πληροφορίες, να επιτηρεί μεγάλες περιοχές και να προσβάλει με ασφάλεια ισχυρές εχθρικές αεροπορικές, ναυτικές και χερσαίες μονάδες. Κατά τη διαδικασία αξιολόγησης τους από το ΣΞ, ακολουθείται μια διαφορετική προσέγγιση για την κατηγοριοποίηση των ΜΕΑ πέρα από την κλασσική του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ που προβάλλονται. Τα ΜΕΑ κατατάσσονται με βάση το σκοπό κατασκευής τους σε πολιτικού και στρατιωτικού τύπου, εξετάζονται με βάση το κόστος τους ως μικρού, μεσαίου και υψηλού κόστους, αξιολογούνται με βάση το φορτίο τους σε αναγνώρισης και επίθεσης και τέλος κατηγοριοποιούνται ανάλογα με την αντοχή σε στοιχεία ανέμου σε υπερελαφρά (αντοχή σε άνεμο <15 Knots), ελαφρά (αντοχή σε άνεμο <30 Knots) και βαρέα (αντοχή σε άνεμο <45 Knots). Οι Ελληνικές ΕΔ για οικονομικούς κυρίως λόγους, έχουν καθυστερήσει σημαντικά σε σχέση με άλλες χώρες να αναπτύξουν όλες τις δυνατότητες ΜΕΑ, αλλά αυτό το γεγονός δεν είναι απαραίτητα αρνητικό και θα εξηγήσω τι εννοώ. Ο ΕΣ έχει προμηθευτεί το Γαλλικής κατασκευής ΜΕΑ SPERWER το οποίο είναι βάρους 250 κιλών, με ωφέλιμο φορτίο 50 κιλών, δυνατότητα περιπολίας σε ύψος 17.000 ποδών, διάρκεια πτήσης 8 ωρών σε εμβέλεια μεγαλύτερη των 200 χλμ. Επειδή τα SPERWER δεν επαρκούν να καλύψουν τις απαιτήσεις του ΓΕΣ για συλλογή πληροφοριών, επιτήρηση και στοχοποίηση, ο ΕΣ έχει προχωρήσει στην ανά-πτυξη

123

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

και κατασκευή ΜΕΑ πολιτικού τύπου τα οποία και αξιολογεί. Η ΠΑ έχει αναπτύξει το τακτικό ΜΕΑ ΠΗΓΑΣΟΣ ΙΙ, το οποίο έχει βάρος 250 κιλών, αυξημένη δυνατότητα μεταφοράς ωφέλιμου φορτίου 40-55 κιλών, δυνατότητα περιπολίας διάρκειας 15 ωρών σε ύψος 17.000 ποδών, εμβέλεια μεγαλύτερη των 270 χλμ. Το ΠΝ αν και δεν έχει ακόμη προχωρήσει στην επιχειρησιακή αξιοποίηση ΜΕΑ, επιχειρεί να κατασκευάσει δικό του αερόχημα.

Η δεκαετής επιχειρησιακή χρήση των ΜΕΑ από το ΣΞ και οι ανεξάρτητες προσπάθειες των τριών κλάδων να κατασκευάσουν ΜΕΑ που να καλύπτουν τις επιχειρησιακές τους ανάγκες έχουν εξασφαλίσει πολύτιμη εμπειρία και γνώσεις, που είναι δυνατό να οδηγήσουν σε πρωτοποριακές κατασκευές μη αόρατων (stealth) ΜΕΑ. Με δεδομένη την περιστολή των αμυντικών δαπανών, ο ΕΣ εστιάζει στην άμεση

124

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

κατασκευή πολιτικών ελαφρών ΜΕΑ μικρού κόστους με δυνατότητες αναγνώρισης, στη βραχυπρόθεσμη προμήθεια υπερελαφρών ΜΕΑ πολιτικού τύπου για την κατεπείγουσα κάλυψη αναγκών επιτήρησης συνόρων και στη μεσοπρόθεσμη κατασκευή ή προμήθεια ΜΕΑ όλων των τύπων που να καλύπτουν το σύνολο των επιχειρησιακών απαιτήσεων. Πλέον το ΓΕΕΘΑ έχει τη δυνατότητα να περιγράψει με σαφήνεια και ακρίβεια την επιχειρησιακή απαίτηση, να αναζητήσει την εμπλοκή της αμυντικής βιομηχανίας και να εξασφαλίσει την απαραίτητη κατάλληλη διεύθυνση που θα οδηγήσει σε διττής χρήσης κατασκευές, βιώσιμες, μοναδικές και εξαγώγιμες. Όραμα του ΓΕΣ αποτελεί η ταχεία σχεδίαση, παραγωγή, προμήθεια και εκμετάλλευση μη επανδρωμένων αεροχημάτων διαφόρων κλάσεων και ρόλων, ικανών να εξασφαλίσουν συνεχή επίγνωση της κατάστασης στις Διοικήσεις όλων των επιπέδων, να επαυξήσουν την αποτελεσματικότητα των πυρών και να αποτρέψουν τον αιφνιδιασμό.

Τα ΜΕΑ θα εστιάσουν βραχυπρόθεσμα στην επαύξηση της ευστοχίας των πυρών ΠΒ σε μεγάλες αποστάσεις, μεσοπρόθεσμα στην εξασφάλιση συνεχούς παρατήρησης και επιτήρησης μεγάλων θαλάσσιων και χερσαίων περιοχών (που αφορούν κυρίως σε ΗΠΕΙΡΟ, ΘΡΑΚΗ, ΑΙΓΑΙΟ, ΝΑ ΜΕΣΟΓΕΙΟ) και μακροπρόθεσμα στη δυνατότητα προσβολής στόχων ακόμη και εντός περιοχής όπου ο εχθρός έχει επιτύχει αεροπορική υπεροχή. Θα καλύπτουν επιχειρησιακά κενά σε ολόκληρο το βάθος της ΠΕ/ΓΕΕΘΑ, θα επιφέρουν σύγχυση και κορεσμό στο εχθρικό σύστημα αεροπορικού ελέγχου, θα εξαναγκάζουν τις εχθρικές δυνάμεις να επιχειρούν σε μεγαλύτερη απόσταση από το ΠΟΤ και θα προσβάλλουν επιλεκτικά στόχους υψηλής αξίας.

125

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Σημαντικότερες επιχειρησιακές αποστολές που θα κληθούν να εκτελέσουν τα ΜΕΑ είναι οι παρακάτω: 

Υποστήριξη του αγώνα και επίθεση εμπροσθοφυλακής και/ή αναγνώρισης.



Υποβοήθηση στην αναγνώριση δρομολογίου, περιοχής και ζώνης (route, area, and zone reconnaissance).



Εντοπισμός εχθρικής δύναμης και αποκάλυψη σύνθεσης, διασποράς και δραστηριότητας.



Διατήρηση επαφής με τις εχθρικές δυνάμεις, από τη στιγμή της αρχικής επαφής μέχρι την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της προσβολής (BDA).



Παροχή με ακρίβεια των συντεταγμένων του στόχου, με τρόπο που να επιτρέπει την άμεση προσβολή του με κατάλληλα πυρομαχικά.



Παροχή ή βελτίωση της κάλυψης με αισθητήρες της περιοχής επιχειρήσεων.



Παροχή πληροφοριών στα επανδρωμένα συστήματα και επαύξηση της επιβιωσιμότητας.



Μείωση του χρόνου έκθεσης των επανδρωμένων συστημάτων σε περιβάλλον υψηλής απειλής.



Παροχή τρισδιάστατων δεδομένων σε αποφασιστικά σημεία και δυσχερές έδαφος.



Διεξαγωγή επιχειρήσεων παραπλάνησης και επίδειξης δύναμης.



Υποστήριξη της αποστολής των επανδρωμένων συστημάτων καθ’ όλη την διάρκεια της.



Παροχή ψηφιακής διασύνδεσης που επιτρέπει την ταχεία διανομή των προϊόντων τους.

εναντίον

εχθρικών

δυνάμεων

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΜΕΑ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΣ Ο Στρατηγικός σχεδιασμός και οι αρχές στις οποίες στηρίζεται η ανάπτυξη ΜΕΑ από το ΣΞ βασίζεται στην τυποποίηση, στην διακλαδικότητα, στην εκπαίδευση και στην ευρεία συνεργασία με την εγχώρια βιομηχανία. Για την επίτευξη της μέγιστης δυνατής τυποποίησης θα χρησιμοποιηθούν τα προβλεπόμενα από το ΝΑΤΟ βιομηχανικά πρότυπα και οι συμφωνίες τυποποίησης. Στόχο αποτελεί να καθορισθούν και εξασφαλισθούν ανά κλάση ΜΕΑ: α.

Η ελάχιστη επιθυμητή διαλειτουργικότητα.

β. Τα μέτρα ασφαλείας πληροφοριών που σχετίζονται με την τήρηση απορρήτου και προστασία εγχώριων προσπαθειών σχεδίασης, ανάπτυξης και παραγωγής Ελληνικών ΜΕΑ. γ.

Επικοινωνιακά συστήματα και διαχείριση φάσματος.

126

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

δ. Θύρες επικοινωνιών και τόποι αναμετάδοσης (Communication Gateways and Relay Sites) ε.

Μέτρα Ασφαλείας Επικοινωνιών και ανάγκες κρυπτασφάλισης.

στ. Κέντρα συγκέντρωσης – επεξεργασίας και διανομής πληροφοριών (Data Centers and Distribution). ζ.

Δορυφορικές επικοινωνίες (Satellite Communications).

η.

Υποδομές Δικτύων και Συστημάτων (Networking Infrastructure and Systems).

θ. Κεραίες (Antennas), συστήματα μετάδοσης/λήψης (Transmitter/ Receiver Systems), επικοινωνίες ΜΕΑ (UMS Communications). ι.

Μελέτη φάσματος (Spectrum Considerations).

ια. Κυματομορφές (Waveforms). ιβ. Συστήματα πολλαπλών εισερχόμενων – εξερχόμενων δεδομένων (MultipleInput, Multiple-Output Systems). ιγ. Επίδραση ηλεκτρομαγνητικού περιβάλλοντος (Electromagnetic Environmental Effects). ιδ. Επικοινωνίες όψεως (Optical Communications). ιε. Προηγμένες τεχνολογίες ναυτιλίας (Advanced Navigation Developments). ιστ. Βελτιωμένες δορυφορικές επιχειρήσεις (Improved GPS Operations). ιζ.

Δεδομένα Κόστους (Cost Effectiveness Considerations).

ιη. Μελλοντικές τάσεις (Future Trends) οι οποίες θα πρέπει να ενσωματωθούν ή κατ’ ελάχιστο να διερευνηθούν. Ιθ

Τεχνολογίες κινητής τηλεφωνίας (Mobile Technologies).

ΔΙΑΚΛΑΔΙΚΟΤΗΤΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕ ΝΩΝ

ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ

ΕΜΠΛΟΚΗ ΑΜΥΝΤΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ

127

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Τα ΜΕΑ θα αναπτυχθούν συγκεντρωτικά και τυποποιημένα σε μια προσπάθεια απεξάρτησης από πηγές προμήθειας του εξωτερικού και θα αποτελούνται από: α. Τυποποιημένο διακλαδικό σταθμό ελέγχου (control station -CS) όπου θα είναι εγκατεστημένοι οι χειριστές και οι μεταδότες (interfaces) μεταξύ των χειριστών και το υπόλοιπο του συστήματος. β. Το Α/Φ ή Ε/Π που θα μεταφέρει φορτίο διαφόρων τύπων όπως ηλεκτροπτικά για παρατήρηση ημέρας ή/και νύχτας, καταδείκτη λέιζερ και πιθανώς οπλισμό κατάλληλο για προσβολή στόχων υψηλής αξίας. γ. Το σύστημα επικοινωνιών μεταξύ του σταθμού ελέγχου που εκπέμπει εντολές εισόδου στο Α/Φ και επιστρέφει πληροφορίες φορτίου και άλλα δεδομένα (συνήθως αυτό θα επιτυγχάνεται με ραδιο-εκπομπή). δ. Υλικό υποστήριξης που θα περιλαμβάνει τα απαραίτητα για συντήρηση (εργαλεία) και μεταφορά (μέσο κίνησης). Η παρεχόμενη ατομική και συλλογική εκπαίδευση θα καλύπτει το σύνολο του εμπλεκόμενου προσωπικού στο χειρισμό και συντήρηση των ΜΕΑ, αλλά και στην σχεδίαση, εκτέλεση και παρακολούθηση αεροπορικών επιχειρήσεων στον εναέριο χώρο Σχηματισμού – Μείζονος Σχηματισμού.

128

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Tα ΜΕΑ απέδειξαν σε πολλαπλές συγκρούσεις και σε σύντομο χρονικό διάστημα ότι δεν αποτελούν απλά ένα ακόμη οπλικό σύστημα, αλλά ένα προηγμένο πολυ-εργαλείο στρατηγικής αξίας, που αναβαθμίζει τις επιχειρησιακές δυνατότητες των βιομηχανικά εξελιγμένων χωρών και συνιστά μια τεράστια απειλή όταν βρίσκεται σε εχθρικά χέρια. Το μειωμένο κόστος κύκλου ζωής των ΜΕΑ έναντι των επανδρωμένων Α/Φ, η ασφάλεια των πληρωμάτων και το ελάχιστο πολιτικό κόστος από την απώλεια τους αποτελούν παράγοντες που επιταχύνουν τη χρήση τους. Τα ΜΕΑ δεν έχουν χρησιμοποιηθεί εναντίον υπέρτερων αντιπάλων με ισχυρή αεράμυνα, υψηλές αμυντικές δυνατότητες και κυρίως ικανότητα παρεμβολής των εντολών καθοδήγησής τους. Σε διεθνές επίπεδο τα ΜΕΑ θα συνεχίσουν να εξελίσσονται και να αναβαθμίζονται με γεωμετρική πρόοδο, ο έλεγχος τους θα καθίσταται όλο και πιο ασφαλής και συνεχής, ενώ το βασικό πλεονέκτημά τους να ενσωματώνουν άμεσα τα επιτεύγματα της τεχνολογίας ως φορτίο, εξοπλισμό και οπλισμό θα τα καταστήσει εφάμιλλα αν όχι υπέρτερα των επανδρωμένων Α/Φ. Η ομαδοποίηση επανδρωμένων και μη συστημάτων από το ΣΞ, αυξάνει την αποτελεσματικότητα και το επίπεδο ασφαλείας τους και εξασφαλίζει αποτροπή και αποτελεσματική εμπλοκή σε περιοχές υψηλής Α/Α απειλής. Με βάση το ρυθμό παραγωγής τους, τη συνεχή βελτίωσή και την αύξηση των δυνατοτήτων τους συμπεραίνεται ότι το μέλλον ανήκει σε εξελιγμένα ΜΕΑ, τα οποία:  θα αποτελούν συστήματα ενός μεγαλύτερου συστήματος,  θα εκτοξεύονται από πολλαπλούς φορείς στο έδαφος στη θάλασσα και στον αέρα,  θα ίπτανται χρησιμοποιώντας τεχνητή νοημοσύνη ως σμήνος κεντρικά ελεγχόμενο,  θα έχουν πολλαπλό ρόλο και δυνατότητες,  θα προσβάλλουν αυτόνομα στόχους με όπλα υψηλής τεχνολογίας (όπως high energy, laser)  θα επιτυγχάνουν στρατηγικούς, επιχειρησιακούς και τακτικούς αντικειμενικούς σκοπούς και  τελικά θα διαχωρίζουν τις χώρες σε στρατιωτικά εξελιγμένες χώρες και δορυφόρους που θα είναι εξαναγκασμένες να ακολουθούν.

129

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ STANAG 4586, Standard Interfaces of UAV Control System for NATO UAV Interoperability STANAG 4660, Interoperable Command & Control Data Link for UAS STANAG 4670, Guidance for the Training of UAS Operators STANAG 4671, UAS Airworthiness Requirements ATP-3.3.7, Guidance for the Training of UAS Operators ATP-3.3.7.1, Unmanned Aircraft Systems Tactical Pocket Guide FMI 3-04.155 Apr 2006 Army Unmanned Aircraft System Operations TC 34-212. Unmanned Aerial Vehicle Aircrew Training Manual. December 2002.

130

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

EXPLORING THE APPLICATION OF PICO-SATELLITES FOR MARITIME SECURITY

Georgios Mantzouris, Ph.Dc, University of the Aegean,Greece Prof. Periklis Papadopoulos, San Jose State University, USA Prof. Nikitas Nikitakos, University of Aegean, Greece Marco Manso, RINICOM Ltd., UK Prof. Garik Markarian, RINICOM Ltd., UK

Abstract Pico satellites (PicoSats) are small size short lived satellites that operate at a low earth orbit. They can carry various payloads such as imagery sensors, Automatic Identification Systems (AIS) and communications. Interest in PicoSats is rising given their relative low cost of production and operation, relative ease of engineering and available wide range of off-the-shelf equipment. Therefore various applications for PicoSats are being explored, including security and defence. This work explores the application of PicoSats - as a low-cost effective system - to assist maritime security operations, including surveillance, anti-piracy and search and rescue operations. We plan a set of experiments that will resort to the Greek PicoSat Lambdasat to demonstrate the capability to generate situational awareness (via the AIS receiver that tracks all the vessels inside its footprint around the globe) and exchange messages(e.g., piracy alert) between ground stations (located in Greece and in the U.S.A.) and vessels at the Mediterranean Sea. We describe our work in planning and designing the experiments, including installation of a ground station at the University of Aegean, Athens. With our experiments, we will demonstrate the PicoSat ability to create shared situational awareness and increase mission efficiency, that is, improve maritime security. Our experiments are planned for the mid of 2015.

131

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Introduction - The Operational Maritime Dimension Contemporary maritime security operations cover a full range of different missions. As outlined in the European Union Maritime Security Strategy [1], adopted in June 2014, they encompass protection of critical maritime infrastructure (e.g., ports and port facilities, off-shore installations, energy supply by the sea, underwater pipelines), preservation of freedom of navigation (including security of crew and passengers against piracy) and prevention and countering cross-border illegal activities (such as human trafficking and illegal transportation of dangerous materials and substances). In order to be effective, modern maritime security operations require a variety of different applications, multiple information sources and technological frameworks. In addition, a real-time infrastructure allowing to combine them into cost effective intelligence schemes would dramatically decrease response time and, as a result, increase mission efficiency. However, such infrastructure is still absent from today’s operational and tactical maritime environment. Maritime security missions cover a vast environment where satellites play an important role in exchanging information and contributing to the creation of shared situational awareness between force's elements. Satellites can provide important capabilities supporting Command and Control (C2) including imagery, surveillance and communications services, the latter also enabling bi-directional information exchange with military and civilian entities (e.g., commercial ships). This paper is part of a work that explores the application of small satellites, also called PicoSats or CubeSats, to assist security maritime operations, including surveillance, anti-piracy and search and rescue operations. Interest in PicoSats is rising given their relative low cost (development, launch and operation), relative ease of engineering and available wide range of off-the-shelf equipment [2]. In our work, we will conduct experiments that resort to the Lambdasat PicoSat, being one of the main objectives the transmission and dissemination of information globally between ground stations and ships. This paper is structured as follows: we present our reasoning on the relevance of PicoSats for purposes of maritime security; then we describe the Lambdasat, a recently deployed PicoSat that we will use for our experiments on maritime security; then we describe our work related with maritime experiments based on PicoSats and we finalise by presenting the way ahead.

Pico-satellites for Maritime Security We propose to the international maritime community the application of PicoSats supported by command and control systems that can (1) effectively be used by a variety of platforms,(2) convey information over distant areas (e.g., from fusion centres ashore to

132

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ships) and (3) decrease operation costs (expenditure in maritime operations and communications). A PicoSat [3] refers to a small size satellite system weighting less than 1Kgcapable to carry a variety of payloads such as imagery sensors, communications and on-board processing. Flying on very low earth orbits near the outer atmosphere (between 300 and 400 Km from the Earth’s surface), PicoSats can convey information to fusion centres ashore and vessels at sea using communications technologies that are not subaltern from any other modern communication application used in space. As an example, we outline the work of the European Space Agency's experimental small satellite OPSSATthat incorporates an experimental miniature high rate X-band transmitter to provide variable rate downlink at up to 50 Mbps [2]. This high data rate allows deploying applications that require high-definition imagery, high-definition video and exchange of large volumes of data. A stand-alone PicoSat can communicate and transfer information with a ground station over 12 to 15 % of daily time (that is, 1.5 to 2 hours) [3,4,5]. However, a cluster comprising a dozen of PicoSats would almost provide coverage over the 24 hours of a day. Another important aspect to consider is the PicoSat's lifetime that reaches three to four months [3], meaning they operate over the duration of a short mission. Promising on-going research is suggesting micro propulsion systems - such as small and effective microwave electrothermal thrusters [6] -on board PicoSats to increase of their lifetime for about 7 years. If such is achieved, PicoSats will provide us with services at a fraction of the cost offered by current satellites. The design and manufacture of PicoSats is not simply a matter of miniaturisation. As experience has proven, several technical hurdles such as space qualification of materials and systems, power system design, and orbital control and ground control assume enormous relevance in the design process. Regarding costs, a small cluster of PicoSats (let's assume 6), each costing 10K€, would require 60K€and would result in a coverage time of 12 hours per day [7], which is adequate for most missions. Assuming a longevity of 4 months, this cluster cost would be about 500€ per day21. This is an insignificant cost when comparing with the costs of operating a medium size ship (e.g. corvette or frigate) which is around 100K€ per day (approximate figure that includes costs with fuel, maintenance and staff salaries). Additionally, PicoSats brings significant added value to a ship's commander since their wide observation capability greatly extends the ship's surface visibility (limited to a few dozens of miles) and their communications enable data exchange, intelligence support and force coordination globally. It is our belief that the effectiveness of maritime security missions can be greatly increased with the use of these small technological assets. It is not an exaggeration to say 21

If a longevity of 7 years is obtained, costs would be, in practice, negligible

133

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

that by applying this technology we could cover the critical maritime environment areas throughout the world’s Sea Lines of Communications with relative easiness and primarily with the use of few national or international assets. As the technology evolves, PicoSats economic prospects also improve and their deployment for purposes of supporting maritime operations get closer to reality[8-14]. To explain the PicoSat's usefulness for maritime security, we now present three simple examples: Example 1: Merchant marine company planning transit over the Gulf of Aden Consider a merchant marine company that needs fast, reliable and cost effective intelligence data in order to safely plan transit over the Gulf of Aden, an area where piracy is the main problem. Prior to its transit, the merchant company planner obtains direct live real-time observation data from the PicoSat pertaining to the area of interest. Furthermore, via the PicoSat, the company receives messages (e.g., piracy alerts) relayed from a remote fusion centre (ashore). The planner identifies areas of greater risk and plans the safer routes to take (and when). Example 2: Merchant marine vessel transiting over the Gulf of Aden A vessel is transiting over the Gulf of Aden, an area where piracy attacks have been reported. Via the PicoSat, the vessel commander receives a piracy alert, with indication of the likely location of pirates. The commander requests and receives observation data from the PicoSat pertaining the area of interest, identifies suspicious activity and opts for a safer route. Example 3: Combating human trafficking Human trafficking occurs frequently in the Mediterranean Sea, where small vessels illegally transport people into Europe. Using the observation capabilities of the PicoSat, remote command and control centres monitor the Mediterranean Sea detecting suspicious activity and deploying, where needed, naval means to assist victim sand arrest criminals. It is relevant to point out that the use of satellites for maritime security is not a new field. Figure 1, presents a list of satellites that support maritime security operations, where it is indicated their launch date and weight. It can be seen that the first satellite to deal with Maritime Security was RadarSat-1 with more than 2000Kg (launched in 2000) and two recently launched satellites (AISSat-2 and Lambdasat) are below 7 Kg. As explained later, the Lambdasat is especially relevant for this work for we'll resort to its services to conduct our experiments.

134

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Weight of Satellites Supporting Maritime Security 3750 2713

2000

AISSat-1

Inmarsat-5

6.5

175

6.5

AISSat-2

NSAT

CanX-1

RadarSat-1

M3MSat

1000

TACSAT-4

Weight (Kg)

3000

Name

Launch Date

Weight (Kgr)

Power (W)

RadarSat-1

1995

2713

2100

CanX-1

2003

NSAT

2005

107

Inmarsat-5

2005

3750

15000

AISSat-1 1.5

2010

6,5

0.967

TACSAT-4

2011

175

700

M3MSat

2011

AISSat-2

2013

6,5

Lambdasat

2015

1,5

Lambdasat

4000

Figure 1 - Weight of Satellites Supporting Maritime Security

To understand in more detail the relevance of PicoSats in support of maritime operations we describe next their operational capabilities.

PicoSat Operational Capabilities PicoSats can carry a variety of payloads, including communications, observation sensors (e.g., high definition cameras) and maritime sensors (e.g., AIS). Some of the most important characteristics [3,7] are: 

Provision of fine resolution images from the area of operations.



Monitor maritime traffic using on-board AIS.



Real time transfer of information to merchant mariners for the existence of suspect peripheral traffic.



Real-time or near-real-time Tracking Capability depending on the selection of orbital parameters and the area of operation.



Voice (audio) and video communication to a fusion centre ashore when a satellite is passing over the area (on-the-move networking capability).



Feasibility of a two way communication implementing reachback techniques.



Cover a vast geographical sea area and provide partial or total situational awareness based on the number of satellites to be used.



Lifetime consideration: three to four months depending on solar weather. If increased to more than a year then this system will definitely have a strategic effect on the execution of missions.

Albeit these characteristics are highly tactical or operational, if one analyses the effects over the execution of operations, then, the results are of strategic importance.

135

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Later in this paper we will mention strategic objectives of such a small low cost system to the global maritime community.

The Lambdasat small satellite Lambdasat (Λ-sat) is a Greek small satellite with a 1U dimension22. It was built by the Lambda Team, an international group of Greek scientists and students based in Silicon Valley (San Jose), CA, USA [15].The Λ-sat has deployable solar arrays, which unfold to a 3U envelope for increased power. The Λ-sat will demonstrate the following Scientific, Commercial, Technology and Educational mission objectives [15]:  (Scientific) First of-its kind space qualification of the nanotechnology material “Graphene” and its direct exposure to solar radiation and extreme space environments.  (Commercial) Flight demonstration of a communications platform that monitors, with real-time positioning, Hellenic merchant ships for maritime security. It aims to mitigate risk to Hellenic ships and their crews from piracies at sea.  (Technology) Space qualification of innovative advanced three-fault tolerant spacecraft hardware  (Educational) Address Science Technology Engineering and Math (STEM) educational objectives The Λ-sat was launched on board of Cygnus CRS-2 to the International Space Station to be deployed from the Japanese airlock and was deployed on 4 March 2015. Figure 2 presents an illustration of the Λ-sat (from [15]).

Figure 2 - Lambdasat picosatellite (Courtesy Lambda Team)

1U (oneunit) correspondsto a standard 10x10x10cm cube.

136

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Λ-sat carries several technologies to assist a variety of experiments, including:  Equipment to measure the radiation effects on graphene material in real environment in Low Earth Orbit (LEO) courtesy of Columbia University [15].  Experimental AIS (Automatic Identification System) receiver for tracking all the vessels inside its footprint around the globe.  For communications, it has an Iridium Short Burst Data (SBD) modem that makes use of the Iridium constellation.  In addition, it has one UHF transmitter and one UHF receiver that will supplement the satellite communications uplinks and downlinks. The above mentioned electronics are integrated and operated by one power system and a main computer that have been designed and built for Λ-sat. The Λ-sat technical specifications are the following: •

Orbital characteristics: –

Perigee 420 km (260 mi)

–

Apogee 426 km (265 mi)

–

Orbital inclination 51.65 degrees

–

Average speed 7.66 km/sec (27,600 km/h; 17,100 mph)

–

Orbital period 92.89 minutes

–

Orbital decay 2 km/month

• Footprint : 800 to 1000 km • Passes per day: 3 to 5 times from same point • Time per pass: 1 to 8 minutes depending on inclination • Period: ~ 1.5 hours • Lifetime: 9 to 12 months • Weight: 1 Kg • Communications: –

Downlink Frequency: 437.462 MHz 1200 bps AFSK (UHF)

–

Uplink Frequency: 434 MHz 9600 bps GFSK (UHF)

–

AIS Receiver: 161.975 MHz VHF

–

Transmission Power: 0 to 1Watt (adjustable)

Λ-sat uses the Stensat Radio Beacon, a small FM transmitter capable of generating AX.25 unnumbered Information (UI) packets at 1200 bps AFSK and 9600 bps FSK. The 9600 bps FSK signal is compatible with G3RUH modulation.

137

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

The University of the Aegean (UoA) is the designer for space maritime security operations and risk assessment methods / analysis through the Λ-sat [15]. Specifically, the strategic and operational objectives of the satellite with respect to maritime security are as follows: Strategic Objectives  Evaluate the use of nano and pico satellites to maritime security  Provide deterrence to maritime terrorism in the global commons  Provide Merchant Mariners with low cost near real time operational support during their transiting through high risk areas. Operational Objectives  Experiment AIS implementation to maritime security operations  Support counter piracy – armed robbery operations through various methods of communication to merchant mariners (e.g., text, audio and video)  Create Merchant Marine Risk Assessment Indexes - Methodologies to effectively counter piracy – armed robbery through space micro assets (such as Lambdasat)  Operational support to armed guards on board the merchant vessel on a near real time frame  Conduct feasibility studies and implement a cost benefit analysis for inserting PicoSats in the maritime security arena  Utilise a ground station in Greece (at UoA facilities)  Conduct Studies for Measures of Effectiveness (MoEs), Measures of Performance(MoPs) and Risk Assessment  Exchange data from the satellite ground stations to Merchant vessels transiting through the High Risk Area  Measure the operational effectiveness to support counter piracy – armed robbery in high risk areas (post orbit)  Measure Risk Assessment factors change with the use of picosats for Merchant Mariners transiting high risk areas (post orbit) Λ-sat is capable to assist maritime security operations through the use of space AIS system as well as the exchange of messages within the available footprint of the satellite. As part of our work, we will use to Λ-sat for the transmission and dissemination of information globally between fusion centres ashore (monitoring piracy activity and assessing risks) and ships.

138

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Maritime Security Experiments with Lambdasat We plan a set of experiments resorting to capabilities provided by the Λ-sat to demonstrate the PicoSats capabilities to support maritime security operations. More specifically, we will cover the following operational capabilities (see fulllist in Section 2):  Monitor maritime traffic using on-board AIS.  Real time transfer of information to merchant mariners for the existence of suspect peripheral traffic.  Voice (audio) and video communication to a fusion centre ashore for the specified window that a satellite is passing on top of the area (on-the-move networking capability).  Feasibility of a two way communication implementing reach back techniques.  Cover a vast geographical sea area and provide partial situational awareness.  Lifetime consideration: three to four months. We will use two ground stations for the exchange of messages with Λ-sat: the firstis located at the UoA (Athens, Greece) and the second at the San Jose State University(SJSU) (USA). A high-level view of the system is depicted in Figure 3.

Λ-sat

Piracy Alert

ALERT This is a fictional piracy alert message created for a paper presented at the 20 International Command and Control Research Technology Symposium The paper authors are Georgios Mantzouris, Ph.Dc Prof. Periklis Papadopoulos Prof. N. Nikitakos Marco Manso Garik Markarian GEO-LOC: 12.34N-56.78W

/R x

Dissemination of Alert Messages

x /R x T

SJSU Ground Station

UoA Ground Station Antenna

Operator Console

Figure 3 - High-level View of use of the Lambdasat for Maritime Security Experiments

139

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

The experiments comprise the following main elements:  Lambdasat described in (Section 3).  Greek Ground Station at UoA that will be used to exchange (upload and download) maritime security related messages with the Lambdasat (e.g., piracy alerts to be disseminated to vessels).  San Jose State University Ground Station that will be used to exchange information between the Lambdasat and the Iridium satellites.  Merchant Vessels operating at the Mediterranean Sea that will be able to receive messages from Lambdasat (e.g., piracy alerts) and send alerts (e.g., help request) to the Lambdasat (that will be relayed to the Greek and SJSU ground stations).  Iridium satellites that will be used to relay messages from/to Lambdasat when necessary. The information flows between the above main elements are depicted in Figure 4.

Figure 4- Communications Flow

Both the Greek and SJSU ground stations can upload messages to and receive messages from Λ-sat. Piracy status and alert messages will be uploaded to theΛ-sat and the Λ-sat will disseminate the messages to any receiver below (on land or on sea). The SJSU ground station has the additional capability to communicate with Iridium satellites, thus being able to receive (and send) messages relayed by the Λ-sat Iridium modem.

140

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Merchant vessels, equipped with a mobile ground station, will be able to receive messages from the Λ-sat (e.g., piracy alerts) and will be able to send messages to the Λsat (e.g., help request). The above setting demonstrates the PicoSat's capability to interconnect distant actors - located in Greece, USA and vessels over the Mediterranean Sea - and the generation of situational awareness (piracy risk assessment) among them.

UoA Ground Station To conduct these experiments we have built a ground station located at the University of Aegean, Athens, capable to receive/send messages from/toΛ-sat (and PicoSats in general). In Figure 5 we present photos of the ground station. The bottom left part of the figure show real time tracking of a PicoSat. The bottom right part shows the UHF Cross Yagi antenna (18.9 dB) with the auto Az-El rotor and harness.

Figure 5 - Ground Station at the University of the Aegean

141

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

The ground station also includes a VHF antenna for communication with picosats that are sending and receiving VHF messages, like AisSat1 and 2 via AIS messages configuration. The UoA ground station is capable of receiving information from those satellites and it is under the scope of our research to receive and analyse messages from satellites using VHF frequencies and support maritime security operations. Both antennas are depicted in the bottom right photo of Figure 5. Finally it is worth mentioning that a mast preamplifier is going to be mounted to the whole communication system in order to increase the effectiveness of the signal reception by approximately 34 dB. In this way, even weak signals in the presence of noise can be received and decoded in the Ground Station.

Next steps Our experiments will be conducted in the mid of 2015, where we will demonstrate the PicoSat ability to exchange maritime security related messages between distant ground stations (taking role of fusion centres ashore) and vessels at the Mediterranean Sea to measure the operational effectiveness to support e.g., counter piracy in high risk areas. If successful, our results will demonstrate that a relatively low-cost real-time infrastructure can be built and combined with existing means to obtain effective intelligence schemes, create shared situational awareness and increase mission efficiency, that is, improve maritime security and C2 capabilities. In addition to a better understanding of the role and importance of PicoSats in support of maritime operations, the results of our analysis will be used to prepare a second generation of a PicoSat constellation that will be more sophisticated and provide full tactical support to maritime security applications. Integration with existing earth observation services, such as the European COPERNICUS [16], which provides products resulting from its marine environment monitoring service free of charge to registered users, will be also explored.

142

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

References [1] European Union Maritime Security Strategy.11205/14, COUNCIL OF THE EUROPEAN UNION, Brussels, 24 June 2014 (OR. en). http://register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=EN&f=ST%2011205%202014%20INIT [2] ESA.OPS-SAT CDF Study Report (CDF-128(A). February 2012. [3] A. Bordetsky, G. Mantzouris “Micro and Pico Satellites in Maritime Interdiction Operations”, 15th ICCRTS, Santa Monica, LA, CA, 22-24 June 2010, http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?AD=ADA525245 [4] Jerry Jon Seller, “Understanding Space, An introduction to Astronautics”, Second Edition, McGraw Hill, 2004. [5] Wiley J. Larson and James R. Wertz. Space Mission Analysis and Design. Third Edition, Space Technology Library, 2005. http://www.nasa.gov/mission_pages/station/research/experiments/PSSC.html#applicat ions [6] Mikhail D Abaimov, SwarnaSinha, Sven G. Bilén, and Michael M. Micci. CubeSat Microwave Electro thermal Thruster (CμMET).Presented at the 33rd International Electric Propulsion Conference The George Washington University. Washington, D.C. USA October 6–10, 2013 [7] Dr. Alex Bordetsky, Georgios Mantzouris. Modelling of Pico Satellite Network Applications To Maritime Interdiction Operations. 16th International Command & Control Research & Technology Symposium.Quebec, Canada, 21-23 June 2011 [8] http://www.nasa.gov/mission_pages/station/research/experiments/PSSC.html#ap plications [9] http://caneus.org/2006/pilotproject3/index.html [10] HakanKayal and Klaus Briess. Pico Satellite Concept of Tu-Berlin. Technical Institute of Aeronautics and Astronautics - University of Berlin. http://www.dlr.de/iaa.symp/Portaldata/49/Resources/dokumente/archiv5/1401_Kayal. pdf [11]

http://www.amsat.org/amsatnew/satellites/satInfo.php?satID=83&retURL=satellites/futures.php

[12] Phillip Anderson and Jan Sojka. Development of a Cubesat Pico Satellite. Department of Physics UTAH University [13] Jonas Sølvhøj. Onboard Computer for Picosatellite. Technical University of Denmark, Oersted, 2002.

143

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

[14] Marco Schmidt. Pico satellite activities. University of Wuerzburg, Germany www7.informatik.uni-wuerzburg.de [15] http://lambdasat.com [16] http://www.copernicus.eu/pages-principales/services/marine-monitoring/

Ο Γεώργιος Μαντζούρης είναι Αντιπλοίαρχος ΠΝ. Αποφοίτησε από την Σχολή Ναυτικών Δοκίμων με βαθμό Λίαν Καλώς. Φοίτησε στο Naval Postgraduate School (USA) 2004-06 και απέκτησε δύο μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών στο Systems Engineering και στο Astronautical Engineering με αντίστοιχες διακρίσεις. Του απονεμήθηκε επίσης η διάκριση της καλύτερης μεταπτυχιακής και ερευνητικής εργασίας (Outstanding Thesis Award). Έχει συμμετάσχει σε τέσσερα προγράμματα κατασκευής δορυφόρων και δύο προγράμματα κατασκευής UAV στρατιωτικών αποστολών. Έχει δημοσιεύσει πάνω από 32 εργασίες ερευνητικές, ενώ σήμερα είναι τελειόφοιτος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αιγαίο σε συνεργασία με το US NPS και το SJSU (NASA Ames Research) . Είναι ιδρυτικό μέλος του πρώτου Ελληνικού μικρο-δορυφόρου Lambdasat και καθηγητής στην έδρα Συστημάτων Μάχης της ΣΝΔ.

Ο Νικήτας Νικητάκος είναι Πλοίαρχος ΠΝ ε.α., Καθηγητής του Τμήματος Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Διδάκτωρ του ΕΜΠ του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Η/Υ. Απεφοίτησε από τη ΣΝΔ - Τμ. Μηχανικών το 1980. Πτυχιούχος Οικονομικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά. Έχει μεταπτυχιακούς τίτλους στην επιστήμη Μηχανικού Η/Υ και στα Εφαρμοσμένα Μαθηματικά από το Naval Postgraduate School (USA). Είναι απόφοιτος της Σχολής Εθνικής Αμύνης. Μετά 25ετή υπηρεσία ως αξιωματικός του ΠΝ παραιτήθηκε το 2000 μετά την εκλογή ως μέλους ΔΕΠ στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου. Έχει τιμηθεί από διάφορους εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς για την έρευνα του. Έχει μεγάλο αριθμό δημοσιεύσεων σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά διεθνών συνεδρίων. Είναι επισκέπτης καθηγητής στα πανεπιστήμια Shanghai Maritime University, Hangzhou Dianzi της Κίνας και ΑΜΕΤ Ινδιών. Είναι ιδρυτικό μέλος και μέλος του ΔΣ της ΑΣΑ.

144

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ - ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΑ ΕΜΠΛΟΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ

Δρ Γεώργιος Γερούλης Αντιπτέραρχος (Ι) ε.α., PhD Ηλ.Μηχ. & Μηχ. Η.Υ./Ε.Μ.Π., ΜPhil/Strategic Studies, Leicester University UK, Αντιπρόεδρος. ΑΣΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αναμφίβολα η ημερίδα της ΑΣΑ με το άκρως επίκαιρο θέμα των «Μη επανδρωμένων εναερίων συστημάτων» και την ιδιαίτερη αναφορά στις Γεωπολιτικές, Τεχνολογικές και νομικές διαστάσεις της χρήσης των, κάλυψε μία ανάγκη της επικαιρότητας για έγκυρη, επιστημονική και επικαιροποιημένη ενημέρωση του ευρύτερου ενδιαφερόμενου κοινού για το συγκεκριμένο θέμα. Η ανταπόκριση των φορέων και των εκπροσώπων των – ομιλητών καθώς και των στελεχών της Ακαδημίας δικαίωσε την προσπάθεια των διοργανωτών για μία ολοκληρωμένη προσφορά επιστημονικής ενημέρωσης με ότι αυτή μπορεί να συνεπάγεται για τον κάθε ενδιαφερόμενο χωριστά σαν άτομο, σαν υπηρεσία του ΥΕΘΑ, της βιομηχανίας, των χρηστών ειδικών εναέριων εφαρμογών κλπ φορέων που παρακολούθησαν την ημερίδα. Με αφορμή τον σχολιασμό των αποτελεσμάτων της ημερίδας και τις ερωτήσεις που ακολούθησαν συντάχθηκε το παρόν κείμενο περικλείοντας με μορφή σύντομης περίληψης και παροχής επεξηγήσεων – εξειδικευμένων απόψεων όλα τα θέματα που ελέχθησαν και παρουσιάσθηκαν στο Πολεμικό Μουσείο στις 25 Νοεμβρίου 2015.

145

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΓΕΝΙΚΑ Μη Επανδρωμένα Αεροσκάφη, ή DRONES, ή UAVs & UCAVs. Αναπτύχθηκαν για να καλύπτουν επιχειρησιακές ανάγκες με χαμηλότερο κόστος και λιγότερες απώλειες. Σήμερα παρουσιάζεται πληθώρα τεχνολογιών και εφαρμογών τόσο για στρατιωτικές εφαρμογές, όσο και για πολιτικές, (αστυνόμευση, επιτήρηση, αεροφωτογράφιση, γεωδαισία, διανομή υλικών, κλπ. καταλαμβάνοντας συνεχώς και περισσότερο ποσοστό της αεροπορικής γενικά βιομηχανίας και όχι μόνο.

Ονομασία Το 2013 θεωρείται η χρονιά της μαζικής εμφάνισης στην διεθνή αγορά των ιπτάμενων μη επανδρωμένων οχημάτων ή τηλεχειριζόμενων πολυκόπτερων ή συστημάτων γνωστών σε όλους μας ως drones ή—κατά το επιστημονικότερο—ως RPAS από το Remotely Piloted Aircraft Systems ή UAS από το Unmanned Aircraft Systems ή UAVs από το Unmanned Aerial Vehicles, ή UCAVs από το Unmanned Combat Aerial Vehicles. Ο ορισμός των drones έχει γίνει από τον ICAO, δηλαδή το Διεθνή Οργανισμό Πολιτικής Αεροπορίας (International Civil Aviation Organization), που αναφέρεται σε Unmanned Aircraft Systems στο έγγραφό του υπ’ αριθμό CIR328/AN 190, 2011.

Ιστορία - Εξέλιξη Αν και οι πρώτες προσπάθειες για κατασκευή ΜΕΑ καταγράφονται αμέσως μετά τη λήξη του Β’ ΠΠ, ολοκληρωμένα και εξελιγμένα ΜΕΑ κατασκευάσθηκαν μετά το 1980 και ιδιαίτερα μετά το 2001, ως αποτέλεσμα της εμπλοκής των ΗΠΑ σε αφιλόξενες και απομακρυσμένες περιοχές. Ως γνωστόν το MEA δύναται να πετάξει ένα προγραμματισμένο εκ των προτέρων σχέδιο πτήσης ή να τηλεχειριστεί μέσω ασύρματων εντολών από ένα απομακρυσμένο πιλότο, να φέρει θανατηφόρο ή μη-φονικό ωφέλιμο φορτίο, να έχει μέγεθος από ενός εντόμου έως ενός εμπορικού αεροσκάφους. Γενικότερα οι στρατιωτικές συγκρούσεις της τελευταίας εικοσαετίας σε Μέση Ανατολή και Βόρειο Αφρική, κατέδειξαν την αδιαμφισβήτητη επιχειρησιακή χρησιμότητά τους, επιτάχυναν την ανάπτυξη και εξέλιξή τους και οδήγησαν σε σαρωτικές οργανωτικές αλλαγές στις ένοπλες δυνάμεις των περισσότερων προηγμένων χωρών. ΜΕΑ επιχειρούσαν σε ορεινά εδάφη στο Αφγανιστάν και στο Πακιστάν, εκεί που δεν μπορούσαν να φτάσουν συμβατικές αεροπορικές δυνάμεις λόγω κατασκευαστικών αδυναμιών, εκτελούσαν αποστολές υψηλού ρίσκου στο Ιράκ και στο Λίβανο για να επαυξήσουν την επιβιωσιμότητα επανδρωμένων αεροσκαφών και ελικοπτέρων. Άλλα ΜΕΑ παρέμεναν για μεγάλα χρονικά διαστήματα πάνω από τις αχανείς θαλάσσιες εκτάσεις της Ερυθράς του Ινδικού και της Μεσογείου με σκοπό τον αυτόνομο εντοπισμό, αναγνώριση, στοχοποίηση και προσβολή στόχων. Επισημαίνεται εδώ ότι το σύνολο των προαναφερθέντων περιπτώσεων χρήσης ΜΕΑ έλαβε χώρα σε περιβάλλον χαμηλής έως μέσης αντιαεροπορικής απειλής και στις

146

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

περισσότερες περιπτώσεις ο υπέρτερος στρατιωτικά αντίπαλος ενέπλεξε τα ΜΕΑ, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα αντιμετώπισής των κυρίως λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών stealth – μεγέθους και ανικανότητας του υφιστάμενου ΣΑΕ να τα εντοπίσουν όπως αναλύθηκε στο προηγούμενο άρθρο περί τεχνολογίας stealth. H ταχεία ανάπτυξή τους οφείλεται στο γεγονός ότι είναι οικονομικότερα και ασφαλέστερα από τα επανδρωμένα αφη με πολύ μικρότερες απαιτήσεις υποδομής και υποστήριξης.

Νομικό Καθεστώς Εκμετάλλευσης Η πτητική εκμετάλλευση των ΜΕΑ τόσο για αμυντικούς όσο και για εμπορικούς σκοπούς, όπως ήταν αναμενόμενο, διάγει την παιδική της ηλικία και αντιμετωπίζει προβλήματα επικράτησης και νομιμοποίησης ως νέου τύπου πτητικού συστήματος, όπως αναλυτικά παρουσιάσθηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα στην ομώνυμη Ημερίδα από τον Δρ. Μαρίνο Παπαδόπουλο, νομικό και μέλος της ΑΣΑ. Για το λόγο αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσε στην EASA, (European Aviation Safety Agency), την κατάρτιση ενός συνόλου ευρωπαϊκών κανόνων που θα διέπουν την πτητική εκμετάλλευση των ΜΕΑ. Ο ορισμός των ΜΕΑ έχει διεθνή χαρακτήρα και περιλαμβάνει όλα τα τηλεκατευθυνόμενα και αυτόνομα αεροσκάφη, από τις μικρές συσκευές ψυχαγωγίας έως τα μεγάλα αεροσκάφη που χρησιμοποιούνται σε δραστηριότητες ασφάλειας, επιτήρησης, φωτογράφισης κλπ, διακρινόμενος για την ποικιλομορφία και την καινοτομία τεχνολογιών και εφαρμογών. Tο νομοθετικό πλαίσιο που θα διέπει αυτή την τεχνολογία και τις πιθανές χρήσεις της με άμεσες ή έμμεσες έννομες συνέπειες στα ατομικά δικαιώματα των πολιτών, αναμένεται να έχει διεθνή χαρακτήρα και να ενσωματωθεί στα εθνικά νομικά συστήματα και τους κανόνες δικαίου. Παράλληλα με την EASA, η Επιτροπή Μεταφορών και Τουρισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου πρόσφατα (19-06-2015) εξέδωσε την 2014/2243(ΙΝΙ) γνωμοδότηση, σχετική με την ασφαλή χρήση των συστημάτων τηλεχειριζόμενων αεροσκαφών, γνωστή και ως γνωμοδότηση Jacqueline Foster. Η γνωμοδότηση συνιστά πρόταση ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με σκοπό τη διαμόρφωση νομοθετικού περιβάλλοντος για τη λειτουργία των drones στην Ευρώπη και διαπιστώνει ότι: α. Ο κλάδος των ΜΕΑ απαιτεί επείγουσα εκπόνηση διεθνών κανόνων διασφάλισης της διασυνοριακής των ανάπτυξης, υπογραμμίζοντας τον κίνδυνο απώλειας των θετικών επιπτώσεων (οικονομικών και επιχειρησιακών) σε περίπτωση μη άμεσης δράσης. β. Επείγει η ανάγκη θεσμικής αντιμετώπισης της προστασίας των δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής, με σκοπό την διευκόλυνση της ανάπτυξης και της ασφαλούς ένταξης των ΜΕΑ στην ΥΠΑ, σύμφωνα με το άρθρο 8 του Χάρτη των Θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ και το άρθρο 16 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ).

147

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

γ. Απαιτείται η στήριξη των πέντε παρακάτω θεμελιωδών αρχών ανάπτυξης των ΜΕΑ όπως αυτές καθορίσθηκαν στην πολιτική σύνοδο της Ρίγας της Λιθουανίας στις 56 Μαρτίου 2015: 

Τα ΜΕΑ πρέπει να αντιμετωπίζονται ως νέα είδη αεροσκαφών που θα διέπονται από αντίστοιχους κανόνες πτητικής λειτουργίας με βάση το βαθμό επικινδυνότητας ενός εκάστου εξ αυτών.



Πρέπει να θεσπιστούν ευρωπαϊκοί κανόνες για την ασφαλή παροχή υπηρεσιών στον τομέα των ΜΕΑ με σκοπό την ενθάρρυνση των επενδύσεων του κλάδου.



Πρέπει να αναπτυχθούν τεχνολογίες και πρότυπα για την πλήρη ένταξη των ΜΕΑ στον ευρωπαϊκό εναέριο χώρο.



Η δημόσια αποδοχή είναι καίριας σημασίας για την ανάπτυξη των υπηρεσιών ΜΕΣ.



Ο φορέας εκμετάλλευσης των ΜΕΑ είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για τη χρήση τους.

Επίσης στη γνωμοδότηση αυτή διατυπώνεται η άποψη ότι οι κανόνες πτητικής εκμετάλλευσης τόσο σε επίπεδο ΕΕ, όσο και σε εθνικό, θα πρέπει να αναφέρουν με σαφήνεια τις διατάξεις που εφαρμόζονται στα ΜΕΑ, σε σχέση και με την εσωτερική αγορά κάθε κράτους-μέλους , με το εμπόριο στην ενιαία κοινοτική αγορά (παραγωγή, πώληση, αγορά, εμπόριο και χρήση των ΜΕΣ, αλλά και με την προστασία της ιδιωτικής ζωής, της προστασίας των δεδομένων, της ποινικής, της σχετικής με την πνευματική ιδιοκτησία, με τις αεροπορικές μεταφορές και την προστασία του περιβάλλοντος, (διευκρίνιση με οδηγίες προς τους αγοραστές των ΜΕΑ).

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Πολιτικές χρήσεις (εμπορικές εφαρμογές) και νομικά κωλύματα Τα drones έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις εμπορικές εφαρμογές ενόψει της δυνατότητας εξοπλισμού των με τεχνολογία οπτικοακουστικής καταγραφής, ανίχνευσης κίνησης ή θερμότητας, ανίχνευσης ή παρεμβολής ραδιοκυμάτων ασυρμάτων δικτύων κινητής τηλεφωνίας , εντοπισμού του International Mobile Subscriber Identity (IMSI) και παράλληλης συνακρόασης τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, καθώς και τεχνολογία για την ανίχνευση πυρηνικών, βιολογικών χημικών ή εκρηκτικών υλών. Οι εφαρμογές αυτές πέραν της αυξημένης ωφελείας για τους χρήστες, δημιουργούν και καχυποψίες για ύπαρξη ενδεχόμενων κακόβουλων μεταξύ των χρηστών, γεγονός που εγείρει ανάλογα διάφορα νομικά κωλύματα, που δυσχεραίνουν την καθολική ανάπτυξη των ΄πολιτικών ΜΕΑ.

148

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Η τεχνολογία των drones είναι τέτοια ώστε το λεγόμενο «function creep»--δηλαδή η προοδευτική χρήση της πτητικής αυτής τεχνολογίας για σκοπούς άλλους από τους επιτρεπόμενους—να είναι εύκολα δυνατή και δύσκολα ελέγξιμη. Για παράδειγμα, ενώ αποφασίζεται να γίνει χρήση της τεχνολογίας για τον έλεγχο διαδηλώσεων, εντούτοις η χρήση επεκτείνεται στον έλεγχο της παράνομης στάθμευσης αυτοκινήτων. Κατά συνέπεια δεν είναι γνωστά κατά την πτήση του drone, ο χειριστής του, τα χαρακτηριστικά και οι δυνατότητες του εξοπλισμού του, το αντικείμενο που παρακολουθείται από τον χειριστή στιγμιαία, κλπ. Αυτό οδηγεί τους απλούς πολίτες σε αίσθημα αυξημένης ανασφάλειας, λόγω της πιθανής καταγραφής προσωπικών δεδομένων τους σε συνδυασμό με την αδυναμία άσκησης του δικαιώματος περί παράνομης καταγραφής. Πρόκειται για το γνωστό στην επιστήμη «Chilling effect» που υφίσταται το υποκείμενο των προσωπικών δεδομένων στην παράνομη καταγραφή αυτών και το οποίο έχει ως συνέπεια τον περιορισμό της άσκησης νόμιμων και ατομικών δικαιωμάτων των υποκειμένων, όπως π.χ. το δικαίωμα της συνάθροισης σε δημόσιο χώρο, η ελευθερία της έκφρασης κλπ επειδή το υποκείμενο των δεδομένων φοβάται ότι παρακολουθείται. Το «Chilling effect» γνωστό και ως «self-censorship effect» ή και ως «self-discipline effect» ως αποτέλεσμα της θεωρίας περί «panoptic surveillance», καθίσταται εντονότερο από το ενδεχόμενο της διασύνδεσης περισσότερων drones μεταξύ των με στόχο την παρακολούθηση και καταγραφή περισσότερων προσωπικών δεδομένων. Τεχνολογικά είναι δυνατό το «drone swarming», δηλαδή η ασύρματη διασύνδεση των drones μεταξύ τους «on-the-fly» και η επικοινωνία και μεταφορά δεδομένων που αυτά καταγράφουν μεταξύ τους σε πραγματικό χρόνο (real-time communication). Η τεχνολογία αυτή χαρακτηρίσθηκε από τον Prof. Ryan Calo, (University of Washington, School of Law) ως «the cold, technological embodiment of observation»,

149

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ιδανική για την λεγόμενη «απανθρωποποίηση» (dehumanization) διαδικασιών κυρίως περί τη συνδρομή των διωκτικών Αρχών για την αντιμετώπιση τρομοκρατικής ή εγκληματικής δράσης. Ως αποτέλεσμα της απανθρωποποίησης στη δράση των διωκτικών Αρχών επέρχεται η αυτοματοποίηση στην αστυνόμευση ή η δίωξη με χρήση τεχνολογικών μέσων όπως drones σε συνδυασμό με «smart surveillance algorithms» για τη διάγνωση έκνομων συμπεριφορών από απόσταση και χωρίς διακινδύνευση των αστυνομικών ή άλλων υπαλλήλων ή μέσων των διωκτικών Αρχών. Όμως, ο αυξητικός ρυθμός της αυτοματοποίησης στην δράση των αστυνομικών και διωκτικών Αρχών—της απανθρωποποίησης των διαδικασιών δίωξης εγκληματικής ή τρομοκρατικής δράσης—δια της χρήσης τεχνολογικών μέσων όπως τα drones δεν είναι ανάλογος του ρυθμού μείωσης των τεχνολογικών bugs ή της άρσης των ελλείψεων για την αποφυγή λαθών στην αυτοματοποιημένη αστυνομική ή διωκτική διαδικασία. Ως εκ τούτου, οι πολίτες είναι πιθανόν να διαμορφώσουν την πεποίθηση ότι δεν μπορεί να υπάρξει λογοδοσία και απόδοση ευθύνης, (accountability) στην παράνομη χρήση drones για εκτεταμένη επιτήρηση (blanket surveillance) εις βάρος τους. Η έλλειψη του accountability μπορεί να επιβαρυνθεί και από το γεγονός της δυνατότητας εφαρμογής hacking σε drones εν δράσει (πτήση) τους για σκοπούς παρακολούθησης στόχων. Αναφέρθηκε ήδη περιστατικό hacking σε drone δημοσιογραφικής χρήσης, (κάλυψη αθλητικού γεγονότος) όπου ο hacker οδήγησε το drone στο κεφάλι αθλήτριας τραυματίζοντάς την σοβαρά κατά τη διάρκεια της βιντεοσκόπησης του αθλητικού αγώνα. Ανάλογα μπορεί να γίνει χρήση drone από ιδιώτες με σκοπό την βιομηχανική κατασκοπεία, για εκβίαση ή για απάτη, για ικανοποίηση ηδονοβλεπτικού πάθους ή παρενόχληση, άσκηση παράνομης βίας, καταδίωξη, διατάραξη οικιακής ειρήνης, παραβίαση οικιακού ασύλου, παραβίαση απορρήτων, καθώς την διάπραξη των λεγόμενων «computer crimes». Για τους ανωτέρω λόγους και αναφορικά με την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, σε ευρωπαϊκό επίπεδο η Ομάδα Εργασίας του Άρθρου 29, (Ευρωπαϊκός φορέας συσταθείς με την Οδηγία 95/46/ΕΚ με γνωμοδοτικό ρόλο περί την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και λειτουργία αυτόνομη σε σχέση με τις Ανεξάρτητες Αρχές των χωρών-μελών για την προστασία των εν λόγω δεδομένων) εξέδωσε στις 16/6/2015, τη Γνωμοδότηση υπ’ αριθμό 1/2015 περί προστασίας της ιδιωτικότητας και των προσωπικών δεδομένων σχετικά με τη χρήση των drones (01673/15/ΕΝ/WP 231).

ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ Προδιαγραφές & Κατηγορίες των Πολιτικής Χρήσης ΜΕΑ Σύμφωνα με την κυοφορούμενη κοινοτική νομοθεσία για τα ΜΕΑ, οι υπό εκπόνηση κανόνες πτητικής των εκμετάλλευσης (πολιτική χρήση), θα πρέπει να αντιμετωπίζουν πλήρως θέματα αεροπλοϊμότητας, διαδικασιών και αρχών πιστοποίησης πτητικής καταλληλόλητας, τύπο και είδος εκμετάλλευσης, (εμπορικό – αναψυχής), Ιχνηλασιμότητα

150

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ιδιοκτήτη – φορέα εκμετάλλευσης, διαδικασίες έγκρισης των οργανισμών λειτουργίας των κέντρων εκπαίδευσης των χειριστών τηλεκατευθυνόμενων αεροπορικών συστημάτων, αδειοδότησης των χειριστών και των διαφόρων επί μέρους λειτουργιών των ΜΕΑ.

Παράλληλα ενδέχεται να απαιτηθεί ο εξοπλισμός των ΜΕΑ με συστήματα «see-andavoid» προκειμένου να ανακαλύπτουν αεροσκάφη τα οποία χρησιμοποιούν τον ίδιο εναέριο χώρο, εξασφαλίζοντας ότι τα ΜΕΑ δεν θα θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των επανδρωμένων αεροσκαφών, και επιπρόσθετα, θα λαμβάνουν υπόψη τις ζώνες με απαγόρευση πτήσεων, όπως αερολιμένες και άλλες υποδομές ζωτικής σημασίας.

Σχ, 2 ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΑ

Αναλόγως αποστολής Αναγνώριση, Επιτήρηση, Ασφάλεια, Συνεργασία με επανδρωμένα Α/Φ, Αναμετάδοση Επικοινωνιών, Επίθεση. Αναλόγως σκοπού Πολιτικού ή στρατιωτικού τύπου Βάση κόστους Μικρού, μεσαίου και υψηλού κόστους, Ανάλογα με την αντοχή σε στοιχεία ανέμου Υπερελαφρά άνεμος <15 Knots, Ελαφρός άνεμος <30 Knots) και Βαρέα άνεμος <45 Knots.

151

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Σχ. 3 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΜΕΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΚΑΤΑ ΝΑΤΟ

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει διατυπώσει άποψη κατάργησης του ορίου των 150 Kg των ΜΕΑ (διαχωρισμός μεταξύ Class I & II κατά ΝΑΤΟ) που καθορίζει τις αρμόδιες πιστοποιήσεις μεταξύ του EASA (European Aviation Safety Agency) και των εθνικών Αρχών, (Εθνικές αρχές πιστοποιούν μέχρι τα 150 Kg). To JARUS (Joint Authorities for Rulemaking on Unmanned Systems) αποτελούμενος από εμπειρογνώμονες των εθνικών ΥΠΑ έχει επιφορτισθεί την εκπόνηση των κανόνων πτητικής λειτουργίας των ΜΕΑ και την οριστική διασαφήνιση των προδιαγραφών τους, για πολιτική χρήση, σε συνεργασία με τις αρχές της ΕΕ για διασφάλιση των για την προστασία των δεδομένων.

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ Αναπτυσσόμενη – Εφαρμοζόμενη Τεχνολογία: To MEA άσχετα με το μέγεθος, το βάρος, την αποστολή και τις λοιπές κατηγοριοποιήσεις του αποτελείται από τέσσερα βασικά υποσυστήματα: a. To σκάφος (που στην ουσία είναι η άτρακτος ή η πτητική διάταξη) b. Ο κινητήριος μηχανισμός (αποτελούμενος από ένα ή περισσότερους κινητήρες διαφορετικών τύπων, όπως ηλεκτροκινητήρες, βενζινοκινητήρες, κινητήρες jet) c. To φορτίο του (Payload) ή άλλως ο εξοπλισμός του (κάμερες, αισθητήρες, κλπ)

152

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

d. Το σύστημα πλοήγησης και ελέγχου (αυτόνομο, τηλεχειριζόμενο με δυνατότητες ελέγχου από τον χειριστή μέσω του σταθμού εδάφους σε οπτική απόσταση, LOS, ή από μεγάλες αποστάσεις μέσω relays και δορυφόρων). Το σκάφος έχει να επιδείξει τεχνολογικά μεγάλες καινοτομίες στα υλικά κατασκευής του (ισχυρά, ελαφριά σύνθετα υλικά), στην τεχνολογία stealth, στο σχήμα, το μέγεθος, κλπ.

153

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Ο κινητήρας ή οι κινητήρες κυρίως διακρίνονται για την μικρή κατανάλωση ενέργειας, τις χαμηλές υπογραφές (θορύβου, IR), το χαμηλό κόστος και την απλή low cost τεχνική υποστήριξη. Το Φορτίο αποτελεί στην ουσία και την αληθινή προστιθέμενη αξία του ΜΕΑ, αφού σε αυτό αντικατοπτρίζονται όλες οι τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής μας, οι οποίες του προσδιορίζουν και την αποστολή με ότι αυτό συνεπάγεται. Τα νεότερης γενιάς drones εξοπλίζονται και με συσκευές GPS, και ειδικούς αισθητήρες με λογισμικό που μπορεί να καταγράψει βιομετρικά, βιολογικά ή χημικά δεδομένα, πέραν των οπλικών συστημάτων με τις αντίστοιχες αμυντικές εφαρμογές. Επίσης, η τεχνολογική εξέλιξη στον τομέα της νανοτεχνολογίας ή της βιομιμητικής τεχνολογίας επιτρέπει πλέον την κατασκευή drones που μοιάζουν με είδη εντόμων, πτηνών, ζώων, ψαριών ή φυτών. Τέτοια drones μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη συλλογή και καταγραφή βιομετρικών δεδομένων με τεχνολογικό εξοπλισμό για αναγνώριση προσώπου (facial recognition), αναγνώριση δακτυλικών αποτυπωμάτων (fingerprint recognition), ανάγνωση DNA (DNA reading), αναγνώριση αποτυπώματος παλάμης (palm-print reading) ή ανάγνωση βιομετρικών στοιχείων όπως γεωμετρίας χεριού (hand-geometry reading), ίριδας ματιού (iris recognition), ανθρώπινης οσμής (odor/scent recognition), ή για καταγραφή συμπεριφορικών δεδομένων (behaviometric data).

154

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

Αμυντικές Εφαρμογές Aν και η επικαιρότητα δεν αφήνει απαρατήρητη την χρήση των UCAVs και των απλών UAVs που ελέγχονται από τις ΗΠΑ και επιχειρούν στην Συρία, στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν εκτελώντας αναγνωριστικές και επιθετικές αποστολές με απόλυτη επιτυχία, πρέπει να αναφερθούν όλες οι αμυντικές εφαρμογές τους οι οποίες επιγραμματικά είναι οι ακόλουθες: 

Υποστήριξη των φιλίων δυνάμεων και επίθεση εναντίον εχθρικών θέσεων και προσωπικού – εγκαταστάσεων με ρουκέτες, βόμβες και πυροβόλα.



Αναγνώριση δρομολογίου, περιοχής και ζώνης.



Εντοπισμός και Αναγνώριση εχθρικής δύναμης.



Διατήρηση επαφής με τις εχθρικές δυνάμεις (tracking)



Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της προσβολής (BDA).



Παροχή με ακρίβεια των συντεταγμένων του στόχου.



Κάλυψη με αισθητήρες της περιοχής επιχειρήσεων.



Παροχή πληροφοριών στα επανδρωμένα συστήματα.



Κατάδειξη στόχων με laser ακτινοβολία .



Παροχή τρισδιάστατων δεδομένων.



Διεξαγωγή επιχειρήσεων παραπλάνησης και επίδειξης δύναμης.



Παροχή ψηφιακής διασύνδεσης, υπηρεσιών διασύνδεσης (relay)



Eκτέλεση αποστολών SEAD



Εκτέλεση αποστολών Ηλεκτρονικού πολέμου όλων των ειδών, ενεργητικών (ECM), παθητικών (ΕSΜ) και παραπλάνησης (Decoys, chaff, flares, smoke)



Αναγνώρισης πλοίων, εντοπισμό ναρκών, εντοπισμό ναυαγών



Μεταφορά κρίσιμων υλικών και εφοδίων σε προωθημένες μονάδες



Υποστήριξη αποστολών ανορθόδοξου πολέμου και ειδικών επιχειρήσεων.

Μελλοντικός Σχεδιασμός Αμυντικών Εφαρμογών Αναμφίβολα η εξάπλωση των εφαρμογών στις Ε.Δ. είναι δεδομένη διότι εξασφαλίζουν το επιθυμητό αποτέλεσμα με μικρότερο κόστος, μηδενική απώλεια προσωπικού και ελάχιστες απαιτήσεις υποδομών και υποστήριξης. Απαιτείται όμως να υπερκερασθούν τα βασικά προβλήματα που παρουσιάζονται σήμερα λόγω της μη τυποποίησης και των πολλαπλών πηγών προμήθειας, χωρίς στρατικοποιημένες προδιαγραφές που να εξασφαλίζουν την επιθυμητή διαλειτουργικότητα, τα απαιτούμενα μέτρα ασφαλείας τήρησης του απορρήτου, την ελεγχόμενη διαχείριση του ΗΜ φάσματος σύμφωνα με τις

155

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

αρχές διασφάλισης των στρατιωτικών επικοινωνιών, (κρυπτασφάλιση κλπ) και την διασύνδεση με τα υφιστάμενα συστήματα C4I. Παράλληλα προβλέπεται η ευρύτερη εκμετάλλευση των δορυφορικών επικοινωνιών, (Satellite Communications) και η διεύρυνση των υποδομών δικτύων και συστημάτων, (Networking Infrastructure and Systems). Η υφή των συστημάτων των ΜΕΑ και η απλότητα σε σχέση με το χαμηλό κόστος και τις περιορισμένες υποδομές που απαιτεί η κατασκευή τους εκτιμάται ότι θα συντελέσει θετικά στην αύξηση της εγχώριας αμυντικής βιομηχανικής παραγωγής διαφόρων τύπων ΜΕΑ, τόσο στρατιωτικών όσο και πολιτικών. Ήδη η χώρα μας αν και καθυστερημένα έχει δείγματα δραστηριοποίησης και στην άμυνα και στον εμπορικό τομέα που ενισχύουν τις ελπίδες για σημαντική δραστηριοποίηση στον τομέα αυτό.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΜΕΑ Η θεώρηση των ΜΕΑ ως απειλή και οι τρόποι αντιμετώπισής των κατηγοριοποιούνται σε δύο τομείς:

α. Αντιμετώπιση των ΜΕΑ που χρησιμοποιούνται για πολιτικού τύπου εφαρμογές: Όπως προαναφέρθηκε η αστυνόμευση στη χρήση των και οι περιορισμοί όχι μόνο της χρήσης των αλλά και των προδιαγραφών κατασκευής των είναι θέμα καθαρά της πολιτείας και των εξειδικευμένων φορέων που οφείλουν σύντομα να υπάρξουν και να οργανωθούν σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα που σιγά σιγά αναπτύσσονται και εφαρμόζονται σταδιακά στις ανεπτυγμένες χώρες. Οι περιορισμοί που θα επιβληθούν αναγκαστικά έχουν να καλύψουν αφενός την ασφάλεια πολιτών και εγκαταστάσεων από πτώση λόγω μηχανικής βλάβης, αλληλο-παρεμβολής, καιρικών συνθηκών, λανθασμένου χειρισμού, ελλιπούς γνώσης – ενημέρωσης αυτών που τα χρησιμοποιούν κλπ. και αφετέρου για προστασία νομικής φύσεως (προσωπικών δεδομένων, ανταγωνισμού κλπ). Επίσης οφείλουν να καλύψουν και θέματα τρομοκρατίας που τόσο ραγδαία εξαπλώνεται σε πάσης μορφής εφαρμογές, δίδοντας ιδιαίτερο χαρακτήρα ακόμα και στις πιο αθώες παιδικές συσκευές τηλεκατευθυνόμενων αεροσκαφών μοντελισμού.

β.

Αντιμετώπιση των ΜΕΑ ως οπλικών συστημάτων:

Η αντιμετώπιση αυτής της μορφή αποκτά άκρως ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον τομέα της αεράμυνας και της παθητικής άμυνας. Η αεράμυνα οφείλει να αντιπαρατάξει αποτελεσματικά συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης εντοπισμού, διευκρίνησης, παρακολούθησης, ικανά και να εγκλωβίσουν και να κατευθύνουν μάζα πυρός εναντίον των. Λόγω του μικρού των όγκου, της μικρής θερμικής, ακουστικής και radar υπογραφής των όμως είναι δύσκολο έως και ακατόρθωτο να γίνουν αντιληπτά από την πλειοψηφία των

156

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

υπαρχόντων σήμερα αμυντικών επίγειων και εναέριων συστημάτων αεράμυνας. Απαιτείται η σχεδίαση και κατασκευή συστημάτων ανίχνευσης και εναέριας επιτήρησης νέων προδιαγραφών. Πέραν αυτού όμως η παρουσία των πάνω από μία προς επιτήρηση περιοχή επηρεάζει όχι μόνο τους ενδεχόμενους στόχους των, εφόσον αυτά φέρουν όπλα, αλλά και την περιοχή την ίδια εφόσον αυτή εμπίπτει στο αντίπαλο ενδιαφέρον. Τα καταγραφικά συστήματα τα οποία φέρουν, (οπτικές, ή υπέρυθρες κάμερες υψηλής ανάλυσης, ακόμα και μικροκυματικά radar, είναι μέσα τα οποία χρησιμοποιεί ο αντίπαλος για την παρακολούθηση των στόχων του, την ανάλυση τρωτότητάς του και όχι μόνο και φυσικά την στοχοποίησή του και την καταστροφή του. Για αυτό τον λόγο απαιτείται πέραν της ενεργούς αντιμετώπισής των, η εφαρμογή αποτελεσματικών μεθόδων παθητικής άμυνας οι οποίοι έγκειται στην ανάπτυξη αποτελεσματικών μεθόδων απόκρυψης, παραλλαγής και παραπλάνησης με ότι αυτή μπορεί να συνεπάγεται σε τακτικό και επιχειρησιακό επίπεδο για τον χρήστη.

Τώρα σε ότι αφορά την ενεργό αντιμετώπισή των αυτή μπορεί να επιτευχθεί με δύο κλασσικές μεθόδους. Πρώτον την καταστροφή τους (Hard kill) με αντιαεροπορικά μέσα και δεύτερο την εξουδετέρωσή των με μεθόδους soft kill, δηλαδή ηλεκτρονική παρεμβολή που επιδρά στα συστήματα καταγραφής, τηλεχειρισμού, αναμετάδοσης στοιχείων, την θέση των στο χώρο (GPS jamming), τον συνδυασμό και των δύο, καθώς και την άρνηση (deny) ή άλλως παρεμπόδιση υλοποίησης της αποστολής των με τεχνικά επίγεια μέσα, (αντίμετρα καπνού, φωτιάς, λάμψης, χρήσης δικτύων αντι IR, antiradar κλπ. Επίσης η αντιμετώπισή των μπορεί να γίνει και με νέο-αναπτυσσόμενα συστήματα με Συστήματα κατευθυνόμενου Ηλεκτρομαγνητικού παλμού, ή δέσμης Laser τα οποία οδηγούν στην φυσική των καταστροφή με γρήγορο και αποτελεσματικό τρόπο.

157

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

ΕΜΠΛΟΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ & ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ Αναμφίβολα τα ΜΕΑ είναι ίσως ο κατεξοχήν τομέας όπου η ελληνική επιχειρηματική δραστηριότητα, τόσου του αμυντικού όσο και του αμιγώς επιχειρηματικού τομέα μπορεί να εκμεταλλευτεί. Οι παρουσιάσεις που έγιναν κατά την διάρκεια της ημερίδας από την ΕΑΒ. Α.Ε. με την ενεργότατη συμμετοχή της στο HCUAV, την ΚΛΕΟΣ με το τετράπτερο που κατασκευάζει και εξάγει σε πολλές χώρες, καθώς και οι λοιπές εταιρείες, πανεπιστήμια και φορείς που παρουσίασαν τις τεράστιες δυνατότητες που διαθέτει σήμερα η χώρα μας στον τομέα αυτό, οφείλουν να αξιοποιηθούν κατάλληλα και να προσδώσουν, ιδιαίτερα σήμερα που δοκιμάζεται λόγω της οικονομικής κρίσης το αξιόμαχο των Ε.Δ., τον επιζητούμενο ειδικό πολλαπλασιαστή ισχύος. Φυσικά δεν πρέπει να μείνει απ΄ έξω και η παράλληλη αξιοποίηση των ΜΕΑ από τις λοιπές εμπορικές χρήσεις. Τόσο οι ανάγκες αστυνόμευσης χώρων, λιμανιών, εγκαταστάσεων, αγωγών ηλεκτρισμού, καυσίμων, τηλεπικοινωνιών, όσο και η έρευνα και διάσωση, ο έλεγχος του περιβάλλοντος, η καταπολέμηση της μόλυνσης σε ξηρά θάλασσα και αέρα μπορεί να γίνεται ταχύτερα, ασφαλέστερα και ακριβέστερα με την υιοθέτηση των ΜΕΑ σε αυτές τις εφαρμογές.

Η τεχνογνωσία και οι κατασκευαστικές δυνατότητες στη χώρα μας είναι απολύτως ικανοποιητικές και άνετα μπορούν να αποφέρουν αξιοζήλευτα αποτελέσματα. Απαιτείται σωστή κατεύθυνση στην αρχική σχεδίαση και αποτελεσματική εφαρμοστική διαδικασία στη φάση της τελικής παραγωγής του προϊόντος ώστε αυτό να είναι ωφέλιμο και ανταποδοτικό.

158

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

TEΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΗΜΕΡΙΔΑΣ Στον αμυντικό τομέα τα ΜΕΑ απέδειξαν στις πρόσφατες επιχειρήσεις και σε σύντομο χρονικό διάστημα ότι δεν αποτελούν απλά ένα ακόμη οπλικό σύστημα, αλλά ένα προηγμένο πολυ-εργαλείο στρατηγικής αξίας, που αναβαθμίζει τις επιχειρησιακές δυνατότητες των βιομηχανικά εξελιγμένων χωρών και συνιστά μια τεράστια απειλή όταν βρίσκεται σε εχθρικά χέρια.

Το μειωμένο κόστος κύκλου ζωής των ΜΕΑ έναντι των επανδρωμένων Α/Φ, η ασφάλεια των πληρωμάτων και το ελάχιστο παράπλευρο (πολιτικό, ηθικό,) κόστος από την απώλεια τους αποτελούν παράγοντες που επιταχύνουν τη χρήση τους. Η μέχρι σήμερα επιλεκτική αμυντική των χρήση από υπέρτερους τεχνολογικά και επιχειρησιακά στρατούς σε περιοχές χαμηλής αντιαεροπορικής άμυνας, αλλά και τα χαρακτηριστικά τους που δυσχεραίνουν τον εντοπισμό τους από τα κλασσικά συστήματα του ΣΑΕ και των μαχητικών αεροσκαφών δεν έχει δώσει την ευκαιρία της πραγματικής των αποτελεσματικότητας εναντίων ισχυρών αντιπάλων, χωρίς αυτό να μειώνει την αναπτυσσόμενη δυναμική χρήσης των σε πολλαπλές αποστολές. Εκτιμάται ότι σε διεθνές επίπεδο τα ΜΕΑ θα συνεχίσουν να εξελίσσονται και να αναβαθμίζεται ο στρατηγικός και τακτικός των ρόλος στο σύγχρονο θέατρο επιχειρήσεων, τόσο στην ένταση και την κρίση όσο και στον πόλεμο. Στον πολιτικό τομέα συνεχώς κερδίζουν έδαφος και χρησιμοποιούνται σε ποικίλες εφαρμογές. Από υπηρεσίες home delivery, οδική βοήθεια, γεωδαισία, παρακολούθηση

159

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

κυκλοφορίας, εκτάκτων γεγονότων, δημοσιογραφική κάλυψη, περιβαλλοντολογικές εφαρμογές, αστυνόμευση, έρευνα, κλπ έως και πολύ εξειδικευμένες εφαρμογές αντιτρομοκρατικής δράσης, πυρκαγιών, ηφαιστειακών εκρήξεων, ΡΒΧ επεισοδίων, τείνουν να γίνουν τα βασικά εργαλεία. Ας ευχηθούμε, η χώρα μας, και ιδιαίτερα η εγχώρια βιομηχανία της, να έχει ενεργό συμμετοχή, τόσο σχεδιαστική και κατασκευαστική, όσο και υποστηρικτική, στα νέα αυτά συστήματα αμυντικών και εμπορικών εφαρμογών που αναμένεται να κατακλύσουν τις αγορές κατά τα επόμενα χρόνια. Η ΑΣΑ υπηρετώντας την αποστολή της, δύναται και στον τομέα αυτό να προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες σε όσους επιθυμούν να ασχοληθούν με το αντικείμενο από την πλευρά της γεωπολιτικής-στρατηγικής, της έρευνας και τεχνολογίας αλλά και της νομικής διάστασής του.

160

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Σημειώσεις Δρ Μ. Παπαδόπουλου, νομικού, μέλους της Α.Σ.Α. 2. European Commission Services, Staff Working Document “Towards a European strategy for the development of civil applications of Remotely Piloted Aircraft Systems, (RPAS)” SWD 2012, 259 final, September 4, 2012. 3. Opinion on the Ethics of Security and Surveillance Technologies presented to the European Group on Ethics in Science and Technology, May 20, 2014. 4.

Regulation (EC) 216/2008

5. Rachel L. Finn, David Wright, Anna Donovan, Laura Jacques, & Paul de Hert, “Privacy, data protection and ethical risks in civil RPAS operations”, November 7, 2014. 6. STANAG 4586, Standard Interfaces of UAV Control System for NATO UAV Interoperability 7. ATP-3.3.7, Guidance for the Training of UAS Operators 8. ATP-3.3.7.1, Unmanned Aircraft Systems Tactical Pocket Guide 9. FMI 3-04.155 Apr 2006 Army Unmanned Aircraft System Operations

161

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

162

ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΑ ΕΝΑΕΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ – Πρακτικά Ημερίδας 25ης Νοεμβρίου 2015

The Academy for Strategic Analyses (ASA) is an independent non-profit scientific and research institution, a think-tank, based in Athens. It was founded in 2014, by scientists from the Hellenic Armed Forces and Hellenic Security Corps, who hold a PhD or holders of other high level qualifications, with rich scientific, research and writing work and collaboration with Greek and foreign universities, research centres and institutes, in various scientific fields. Moreover distinguished personalities from military, diplomatic and academic areas and other high-profile scientists became members of the Academy. The main task of the ASA is the development of scientific work and activities in the field of Strategic Studies, Defense, Security and Foreign Policy, the elaboration of scientific analyses, research and studies, as well as the provision of specialized advisory and educational services in those issues, at national, European and international levels. In this framework, the Academy's activities are developed within scientific areas, such as: (a) Analysis of strategic environment, (b) Analysis of the Defense and Security Policy, (c) System analysis, technology and economy, (d) Operational research, command and control. The Academy will cooperate with international organizations, academic-scientific institutions and other centers of scientific research with a related object, as well as with authoritative scientists, militaries, diplomats, etc., especially in the Euro-Atlantic and the wider Mediterranean environment.

10, Feidiou str.10678 ATHENS www.acastran.org asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

163

Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων

Φειδίου 10, 10678 ΑΘΗΝΑ www.acastran.org, asa@acastran.org https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

164

ISSN: 2407-9863