Sav€ the Homes

EEN GEÏNTEGREERDE AANPAK

SAV€ THE HOMES

Langzaam maar zeker landt het besef dat we moeten verduurzamen. Het nieuwe kabinet heeft zelfs twee ministers met Klimaat in hun titel. Maar van beleid naar realisatie is een lange weg waarover we allemaal sprintend onze route moeten vinden. Het betekent vooral dat we op zoek moeten naar manieren om oplossingen toegankelijk te maken en aan de slag te gaan. Maar hoe?

Tekst Haico van Nunen

Op nationaal niveau zijn de afspraken verdeeld in thematafels en via de regionale energiestrategie (RES) bij de gemeente gekomen en vertaald naar gemeentelijke warmtevisies. Maar dat betekent ook dat men nu in de gemeenten zelf aan de bak moet. De corporaties zijn zoekende hoe daar invulling aan te geven is voor huurwoningen. Voor gemeenten de nobele taak om op zoek te gaan naar een passende oplossingen voor het verduurzamen van particuliere woningen. Maar hoe ga je dat inrichten?

Sav€ the Homes

Het verduurzamen van woningen in particulier bezit kent twee grote dilemma’s. Het eerste dilemma gaat over het gebrek aan bewezen oplossingen om uit te kiezen, gekoppeld aan het gebrek aan beschikbare vakmensen om deze oplossingen uit te voeren. Er is daardoor niets om uit te kiezen. En doordat het zoveel opdrachtgevers betreft (>5 miljoen) vindt de markt de opgave niet zo interessant. Het imago van particuliere woningeigenaren is veel overleg, wachten op betalingen en maatwerk. Het tweede dilemma is de betaalbaarheid van de gekozen oplossingen. Bovendien gaat het niet om dubbel glas en een spouwmuur, maar om een goed geïsoleerd dak, een nieuwe gevel of een andere installatie, en daarmee hoge bedragen.

Dit vraagt om zorgvuldige besluitvorming bij personen die slechts één- of tweemaal in hun leven hierover na moeten denken. Daarom is er een Horizon2020 subsidieaanvraag ingediend bij de Europese Unie getiteld ‘Sav€ the Homes’. Met als doel innovatieve 'geïntegreerde huisrenovatiediensten' te creëren, door de introductie van een nieuw op ‘One-Stop-Shop’-gebaseerd model, dat de hele klantreis van de huiseigenaar omvat. Zoals een technische beoordeling, een aanbod met bijbehorend contract, oplossingen voor de financiering en kwaliteitsborging.

Dit alles met ondersteuning voor de bewoner gedurende het hele proces. Hiervoor is een consortium[1]opgericht dat het onderzoek gedurende een periode van 3 jaar uitvoert en evalueert. Onze demonstratie speelt zich af in Rotterdam, specifiek Prins Alexander. Een stadsdeel met bijna 46.000 woningen, waarvan 44% in particulier bezit, 45% in handen van corporaties en het restant in particuliere verhuur.

We hebben zelfs twee ministers met Klimaat in hun titel.

HAICO VAN NUNEN

Integrale wijkaanpak

Bij een dergelijke aanpak gaat erom een integrale wijkaanpak te realiseren. De opgave is namelijk niet om één woning te verduurzamen, dat kunnen we wel. Maar wat is ervoor nodig om een continue stroom op te zetten van individuele verbeterprojecten? Immers het doel is 2050 energieneutraal, en daar gaan we niet in een keer komen. Het vraagt om een systeem dat in een wijk of een stad continue kwaliteit kan leveren, bijvoorbeeld door het organiseren van diverse bouwstromen.

In de EU-projecten heeft men het dan over ‘Integrated Home Renovation Services’ (IRHS), het aanbieden van diensten voor een geïntegreerde aanpak. Voor BouwhulpGroep een bekende aanpak die wij al jaren op projectniveau, voor professionele opdrachtgevers, voor wijken en buurten in de praktijk brengen. Nu de taak verschuift naar een systeemoplossing, voor niet-professionele opdrachtgevers en met hoge ambitie vraagt dit om een nieuwe benadering op basis van bestaande methoden en tools. De IHRS-aanpak onderscheidt tien stappen om tot dat eindresultaat te komen[1]. Sommigen zijn bekend, maar financiering en arbeid zijn, zoals genoemd, grote knelpunten. In dit artikel lopen we deze stappen door en geven we vanuit de praktijk binnen Sav€ the Homes aan hoe de vlag erbij hangt in Nederland.

1. Informatie

De informatie over verduurzaming is nog beperkt in Nederland. Mensen hebben ervan gehoord, maar aan de andere kant staat het niet hoog op hun agenda. Met de huidige energieprijzen worden mensen met de neus op de feiten gedrukt, maar over het algemeen weten ze niet dat woningen in 2050 écht hoge prestaties moeten hebben. Dat vraagt om duidelijk communicatie. Op dit moment zijn vooral de energieloketten hiermee bezig, bijvoorbeeld met keukentafelgesprekken. Een duidelijk beleidsstandpunt is er wel (Klimaatakkoord gericht op 2050), maar wat dat voor de burger betekent, is niet duidelijk. Mensen weten dan ook niet waar ze naar moeten zoeken, of welke keuzes ze moeten maken. Ondertussen heeft men wel geleerd dat de tijd voor (keuken-)tafelgesprekken schaars begint te worden. Zodoende hebben we de Ikwoon web-applicatie ontwikkeld, een digitale opbouwwerker die woningbezitters helpt om interessante verduurzamingsmogelijkheden voor hun woning te laten zien. Met de app kunnen ze, na het invullen van een aantal vragen, precies zien wat de slimste, snelste en goedkoopste oplossingen zijn.

2. Wie begint?

Veel mensen geven aan dat ze opkijken tegen de veranderingen. Anderen gaan niet tot actie over vanwege de kosten[2]. Het is daarom zoeken naar de juiste redenen om te verduurzamen. Zo is het moment dat je een woning koopt een gelegenheid voor verduurzaming, omdat je toch het huis naar je smaak gaat maken. Maar ook een badkamer- of keukenverbouwing kan reden zijn om bewust te kiezen voor duurzamere materialen of energiezuinigere installaties. Het heeft daarom wellicht meer effect om mensen bij een makelaar te informeren over kansen voor verduurzaming dan op straat of bij de supermarkt. Daarnaast heb je meer kans op verduurzaming bij iemand waar al zonnepanelen liggen of een elektrische auto voor de deur staat. Uiteindelijk zullen we iedereen moeten bereiken, maar laten we beginnen bij mensen waar het overtuigen niet de grootste opgave is. Door de inzet van actieve buurmannen en buurvrouwen kan het zoeken naar mensen die willen eenvoudiger en vertrouwelijk worden gehouden.

3. Eenvoudig advies

De volgende stap die onderscheiden wordt is om mensen te voorzien van een eenvou-

Verduurzaming door middel van

zonnepanelen BEELD: MAXPIXEL

dig advies. Dat hoeft nog niet tot achter de komma doorgerekend te zijn, maar een eerste idee van opbrengsten en uitgaven. Dit gaat vooral over de verwachtingen, ambities en de portemonnee. Omdat niet veel mensen op de hoogte zijn wat energieneutraal betekent voor hun woning en woonlasten, denken ze met zonnepanelen en spouwisolatie direct klaar te zijn. Dat de route naar energieneutraal veel langer en kostbaarder is, is onbekend. Het is daarom goed om werkelijke voorbeelden in de buurt te laten zien van maatregelen en ambities. Maar zolang mensen niet weten of een ingreep € 1.000 of €10.000 kost, is de stap om tot verduurzaming over te gaan vele malen kleiner. Binnen de integrale wijkaanpak pleit dit ervoor om te laten zien wat er kan. Bijvoorbeeld door kant-en-klare pakketoplossingen (concepten) te presenteren die toe te passen zijn op de bepaalde woningen in dat gebied. Binnen Sav€ the Homes werken we daarvoor met componenten zoals in het vorige artikel “Een warmtevisie…en nu?” in Renda #4 2021 is toegelicht.

4. Project ontwerp

Wanneer mensen weten wat ze aan kwaliteit hebben en wat ze aan kwaliteit willen toevoegen komt de stap van idee tot een definitief ontwerp te komen. Omdat je bij een dergelijke stap vaak ontwerpkosten gaat maken neem je deze stap meestal enkel als je ook daadwerkelijk je ideeën uitgevoerd wilt hebben. Het is de kunst om hier een balans te zoeken tussen individuele oplossingen (die veel tijd vergen) en het aanbieden van meer standaardoplossingen. Je

Sociale huurwoningen in Sloterdijk, Amsterdam. BEELD: CORPORATIENL

bent hier in feite op zoek naar een collectieve uitvraag in de buurt, maar wel met zo min mogelijk variatie. Dan is de kans op een passend en betaalbaar aanbod van de markt het grootst. Door vooraf de potentie voor herhaling van oplossingen zichtbaar te maken wordt het voor marktpartijen steeds aantrekkelijker om voor grote groepen particulieren een aantrekkelijk aanbod te doen. Een belangrijke en complexe barrière lijkt met deze methode van component renovatie te zijn beslecht voor opschalen van verduurzaming.

5. Selecteren partijen

Veel One-stop-shops zijn daarom op zoek naar vaste partijen die hun producten en

diensten willen leveren in ruil voor continuïteit. Echter in de volle Nederlandse bouwsector is die ruimte niet altijd aanwezig, of wordt die door partijen niet gezien. Want zeg nu zelf, als je in een bepaalde wijk een continue bouwstroom van 100 woningen per jaar kunt garanderen, dan is dat een mooi project, zelfs al valt het uiteen in plukjes van 10 woningen per keer. Het activeren van bewoners, het aanjagen van wijken om vervolgens op het moment van uitvoering erachter te komen dat er niemand is die een passend aanbod heeft of wil uitvoeren, zal niet gaan leiden tot opschalen. De Onestop-shop lijkt een noodzakelijke hub om dit onderdeel te borgen als onafhankelijke entiteit tussen vraag en aanbod.

Ga mensen niet overtuigen, maar zoek overtuigde mensen.

6. Financieringsplan

Een wens en een plan is niet voldoende om te kunnen starten met uitvoeren. Het moet ook gefinancierd worden. Verduurzamen levert wellicht geld op door een lagere energierekening of het opwekken van energie, maar het vergt ook een flinke investering. Kun je die zelf betalen (uit spaargeld), zijn er subsidies beschikbaar of moet je op zoek naar ander geld? Ook hierin kan de Onestop-shop informeren, uitrekenen en tips geven over hoe de ingreep betaalbaar te houden is. Het vertrouwen dat de hub heeft van de buurt mede door haar onafhankelijkheid lijkt een ‘gamechanger’ te zijn om tot een continue stroom van vraag en aanbod te gaan komen.

7. Financieringsoplossing

Dit leidt automatisch tot de volgende stap, namelijk hoe krijg je het gefinancierd? De meeste Nederlanders hebben namelijk geen tienduizenden euro’s klaarliggen voor een renovatie. Er zijn wel subsidies beschikbaar, maar vaak worden die pas achteraf vergoed. Je zult dus op voorhand de investering moeten doen en daarmee zelf het risico moeten dragen. De Onestop-shop adviseert in de manier waarop financiering kan worden aangetrokken. Het Warmtefonds biedt in Nederland kansen voor het financieren van verduurzaming, en sommige gemeenten hebben eigen regelingen hiervoor. Voor het H2020 project Sav€ the Homes in Rotterdam kunnen we gebruik maken van het EnergieTransitieFonds waar mensen van €2.500 tot onder voorwaarden €65.000 kunnen lenen voor verduurzaming én onderhoud van hun woning. Daarmee wordt het in ieder geval mogelijk om over de middelen te beschikken.

8. Werkzaamheden

We spraken eerder over het zoeken naar geschikte uitvoerende bedrijven. Het is echter nog niet zo makkelijk om a) voldoende en b) gekwalificeerd personeel te vinden. Renoveren is een vak op zich. Je werkt in bestaande wijken en buurten, je komt bij mensen thuis waarvan iedere woning anders is maar de gekozen oplossingen hetzelfde kunnen zijn. De One-stop-shop speelt hier een belangrijke rol door de mensen die het werk doen enerzijds te monitoren en te beoordelen. En aan de andere kant worden ze voorzien van specifieke training en scholing ten behoeve van renovatie. Juist omdat de oplossingen veelal gelijk zijn, kun je goed mensen trainen op de meest voorkomende werkzaamheden en kun je werken aan een optimaal renovatieproces. Met een beetje geluk kan het arbeidstekort in de bouw worden verkleind.

9. Uitvoering van het werk

Als particulier blijft het vooraf altijd de vraag of je waar gaat krijgen voor je geld. Er is behoefte aan een partij die onafhankelijk kan kijken naar de kwaliteit van het werk. Zodat je als opdrachtgever weet dat er goed werk geleverd gaat worden. Bij grote projecten is dat een opzichter of bouwmanagement, in dit geval kan de One-stop-shop deze rol op zich nemen in de buurt.

10. Kwaliteitsborging

Tot slot is er een bredere kijk op kwaliteit. Niet alleen de uitgevoerde kwaliteit, maar denk ook aan de werking van systemen of misschien zelfs wel een overeengekomen

energiereductie. Via de One-stop-shop kunnen hier afspraken over worden gemaakt en hoe deze afspraken bij te houden. De kwaliteit van het hele proces, stap 1 tot en met 10 valt hieronder.

One-stop-shop als oplossing voor opschaling

Als we kijken naar dit H2020 voorbeeldproject dan lijkt de One-stop-shop een

perfecte oplossing voor de verduurzamingsopgave. De buurt als ideaal platform om samen met bewoners de komende decennia het verduurzamen stapsgewijs te realiseren. Maar waarom zijn ze er dan nog niet op grote schaal? De belangrijkste oorzaak zit toch in de beschikbaarheid van geld. Iedereen is overtuigd van de voordelen, maar om daar geld voor te betalen is een ander vraagstuk. Denk bijvoorbeeld aan het advies onder punt 3. Als daar niet voldoende omzet tegenover staat zal een aannemer geen advies geven. Hetzelfde geldt voor een opzichter. Eigenlijk weet iedereen wel dat de blik van een expert waardevol is, maar als die uren bovenop de toch al hoge kosten van verduurzamen komen, wordt dat weggestreept. Een mogelijkheid om deze opgave behapbaar te maken is om niet als individuen gebruik te maken van de One-stop-shop, maar als collectief. Bij het bundelen van de vraag kunnen veel werkzaamheden gecombineerd worden, en kan er efficiënter gewerkt worden. Dit leidt tot een kostenreductie, die voor een betaalbare prijs zorgt, maar ook ingezet kan worden om de gewenste kwaliteit te realiseren. Over 1,5 jaar zullen we weten of Sav€ the Homes dit doel heeft bewerkstelligd.

Het vertrouwen dat de hub heeft mede door haar onafhankelijkheid lijkt een 'gamechanger' te zijn.

Bronnen 1 ConsortiumVoor deze opgave is er een consortium gevormd tussen Spaanse partners (GNE Finance, Valencia Institute of building) en Nederlandse partners (BouwhulpGroep en Huygen) en de demonstratie van verduurzaming vindt plaats in Valencia en in Rotterdam.

Daarnaast zijn er volgsteden, zij kijken nauw mee met de ontwikkelingen, in de hoop dat ze de informatie zelf kunnen inzetten in hun stad. Het gaat dan over

San Cugat (Spanje), Ljubljana (Slovenië). Bovendien zijn de Europese vertegenwoordigers van gemeenten ((ICLEI) en de Europese vertegenwoordigers van eigenaren (UIPI) onderdeel van het team. [1]Towards large-scale roll out of "integrated home renovation services" in

Europe, Milin C., Bullier A., 2020 geeft een weerslag van meerdere EU projecten die uitgaan van het One-stop-shop principe. 2 https://www.nu.nl/economie/6182796/ een-op-de-vijf-huizenbezitters-heeftgeen-geld-voor-verduurzaming.html