Groene initiatieven

BEWONERS MEEKRIJGEN IN VERDUURZAMING

GROENE INITIATIEVEN

Samen met buurtgenoten groen van de sloop redden. BERNICE KAMPHUIS

Struikroven. Steenbreken. Duurzame Dames. Klinkt als een spannend boek, maar het zijn drie initiatieven van creatievelingen die zich inzetten voor vergroening en verduurzaming voor én door buurtbewoners. "Als je begint met kleine, behapbare interventies die tot de verbeelding spreken, is het later in het traject veel makkelijker om buurtbewoners mee te nemen in de grote energietransitie."

Tekst Wikke Peters

Bernice Kamphuis is, behalve kwartiermaker energietransitie en verduurzaming, in het dagelijks leven ook Struikrover. Maar wat doet een struikrover? “In mijn buurt, een sociale woningbouwbuurt, werden woningen gesloopt, inclusief tuinen. Elke dag zagen we grote bulldozers voorbij komen die al het groen platwalsten. Doodzonde. Dus zijn we op een avond met enkele buurtbewoners over het hek geklommen, hebben het groen weggehaald en dat vervolgens in onze eigen tuin gezet. Letterlijk struikroven dus.”

Gezamenlijk groen redden

Dat smaakte naar meer. Toen er later nog eens 133 woningen gesloopt werden, trok Kamphuis aan de bel bij de corporatie. “Ik wilde met mijn hele buurt gaan struikroven. Dat mocht. Of mijn buurtgenoten daarvoor te porren waren? Jazeker. Mensen houden best van groen, zeker als je ze eraan herinnert. Mijn buren keken óók elke dag uit het raam en zagen al het groen platgewalst worden. Dat dat zonde is snappen mensen eigenlijk altijd meteen. En bovendien: gratis planten voor in je eigen tuin is ook fijn.” Via flyers, social media en aanbelacties wist Kamphuis haar buurtgenoten te motiveren om een dag mee te gaan struikroven. Geroofde planten werden verzameld en tijdelijk opgeslagen tot de nieuwbouw klaar was. Daarna volgde een dag lang gezamenlijk herplaatsen van de planten, in tuinen en de openbare ruimte. “Het werd een buurtfeestje. Dat is het mooie hieraan: gezamenlijk groen redden van de sloop, is niet alleen fijn voor de wereld, maar ook goed voor de sociale samenhang in de buurt.” Ook dat is een stokpaardje van Kamphuis: het verbinden van de energietransitie aan de sociale opgaves in een buurt.

Zelf is Kamphuis oorspronkelijk opgeleid als opbouwwerker, en daar ziet ze dan ook kansen. “In voorbereiding op de energietransitie zouden corporaties veel meer de link moeten leggen met het sociale domein. Sociaal werkers en opbouwwerkers komen al achter die voordeur, het zijn vertrouwde gezichten in de buurt. Neem hen mee in de opgave, zij bereiken mensen op een natuurlijke manier.” Ook kun je volgens Kamphuis het beste zorgen dat je aanhaakt op bestaande initiatieven. “Er gebeuren in buurten al veel initiatieven die je kunt koppelen aan verduurzaming. Denk aan buurtmoestuinen, repaircafé’s, kledingruilwinkels, maar ook financiële hulpverlening.

Er gebeuren in buurten al veel initiatieven die je kunt koppelen aan verduurzaming.

BERNICE KAMPHUIS

Energiearmoede is reëel en zal in de toekomst alleen maar erger worden. Als je al die initiatieven gaat labelen als verduurzamingsinitiatieven, begrijpen mensen veel beter dat je ook op kleine schaal en persoonlijk kan bijdragen aan verduurzaming. En daarmee creëer je weer draagvlak voor het ‘grote boze wolf’-verhaal van de energietransitie.”

Inmiddels werkt Kamphuis met het Struikroverscollectief voor meerdere corporaties. En prijkte ze met haar initiatief op plek 12 in de Duurzame Top 100 van 2019. Toch vindt ze dat het redden van sloopgroen nog te weinig gebeurt. “Alleen al in Amsterdam zijn er de afgelopen jaren zes voetbalvelden aan groen vernietigd tijdens sloopwerkzaamheden. Dat is ontzettend jammer en echt een gemiste kans.”

Operatie Steenbreek

“Wij zetten ons in voor een mooie, duurzame en sociale wereld. Dat we dit willen klinkt misschien cliché, maar wij dóen het ook echt. Doen is namelijk onderdeel van

Veel mensen zien in eerste instantie het nut van groen niet zo in.

onze visie. Met de voeten in de modder staan, letterlijk en figuurlijk.” Aan het woord is Tove Elfferich, ontwerper bij sociaal ontwerpbureau Morgenmakers. Elfferich studeerde af aan de Technische Universiteit Eindhoven, als industrieel ontwerper, met een interesse voor maatschappelijke veranderingen en de rol die techniek daarin speelt. Klinkt abstract, en toch blijkt Elfferich ook heel praktisch en toegepast. ”We gaan de buurt in om met mensen te praten, te luisteren naar de wensen en de behoeftes die er zijn. Op basis van wat zij ons vertellen, bepalen we wat we gaan doen. Dat gebeurt heel intuïtief en in kleine stappen, in een open proces. Als wij een buurt in gaan, hebben we geen vooropgezet plan of een agenda met targets die we moeten behalen. Dat open proces, en het ándere gesprek wat daardoor ontstaat, is wat mij betreft de meerwaarde van ontwerpers in een project.”

Een van de succesprojecten is Operatie Steenbreek: stoeptegels eruit, groen erin. Vaak is een corporatie opdrachtgever. Morgenmakers trekt de buurt in om mensen te vragen zoveel mogelijk tuinen op één dag te vergroenen. Daarbij worden gratis plantjes ter beschikking gesteld en krijgen bewoners hulp en tips. Elfferich: “Veel mensen die we spreken zien in eerste instantie het nut van groen niet zo in. Ze vinden het vies of lastig in onderhoud. En ze hebben geen geld, dat horen we ook vaak. Dit soort drempels kun je heel vaak wegnemen. Zo is groen niet duurder of ingewikkelder in onderhoud dan een stenen tuin. En als mensen slecht ter been zijn, of toch echt liever de tegels laten liggen, gaan we kijken of we bijvoorbeeld een paar tuiniersbakken op hoogte kunnen plaatsen.”

“Je doet dus eigenlijk twee dingen: je laat zien dat er een eigenbelang is om mee te doen, bijvoorbeeld gratis planten of minder onderhoud, én je vertelt het grotere verhaal rondom vergroening. En natuurlijk is ook het sociale aspect belangrijk. Doordat je een dag met de hele straat staat te tuinieren, ontstaat er contact. Mensen komen bij

Operatie Steenbreek: stoeptegels eruit, groen erin. TOVE ELFFERICH

elkaar kijken, helpen elkaar, lunchen samen en delen hun tuingereedschap”, aldus Elfferich.

De deelname aan Steenbreek is hoog: van alle straten die Morgenmakers bezocht, deden telkens bijna alle huizen mee. “Het is wel belangrijk om een vinger aan de pols te houden: terugkomen om te vragen hoe het gaat, onderhoudstips geven, misschien af en toe wat hulp organiseren.” In de Eindhovense wijk Tivoli vergroende Morgenmakers al tientallen tuinen samen met bewoners, en werd er bovendien een inspiratietuin aangelegd. Met tips over beplanting en het onderhoud. Elfferich is blij dat corporaties meer en meer het belang van groen in de buurt onderkennen. “Het vergroenen van een buurt is geen hogere wiskunde. Maar als je wilt dat het echt beklijft, is het volgens mij heel belangrijk om de bewoner als uitgangspunt voor vergroening te nemen.”

Theatrale interventies

Scheid jij je afval? Neem je af en toe de fiets naar je werk? Of heb je een groene voortuin? Dan verdien je een compliment, omdat je al goed bezig bent. Dat vinden in elk geval de Duurzame Dames. Positiviteit, luchtigheid, humor en ruimte voor een goed gesprek, dat hoort bij hun aanpak. De Duurzame Dames zijn onderdeel van Hartendames: een netwerk van creatieve ondernemers en acteurs dat zich richt op bijzondere, theatrale interventies. Wanda Wormser en Ellen Schoumacher: “Dat doen we bij medewerkers van bedrijven én buurtbewoners.

Op allerlei thema’s, zo ook rond verduurzaming en vergroening. De Duurzame Dames zijn een andere, verfrissende manier van in gesprek komen met mensen. We blijven ver weg van het belerende vingertje, want niemand vindt het leuk om te horen dat hij of zij iets niet goed doet, en dat het beter moet.” De Duurzame Dames zijn theatrale karakters, en toch gaan ze niet ‘over the top’. “Hierdoor zijn we benaderbaar en toegankelijk. Mensen voelen zich vrij om dingen tegen ons te vertellen, en wij kunnen in onze rol ook meer zeggen. Je kunt mensen prikkelen, een beetje uitdagen en confronteren. Als Duurzame Dame kom je daarmee weg.”

Eén van de manieren waarop de dames de buurt in trekken, is met hun mobiele koffiekarretje. Een verbouwde Spijkstaal wagen, waarmee ze in de straat parkeren en mensen

Het gebeurt regelmatig dat mensen hun hart bij ons uitstorten.

op de koffie uitnodigen. Soms met een verrassend resultaat. “We bezochten een buurt die volgens de corporatie ‘notoir anoniem’ was, met weinig sociale cohesie. We vroegen mensen of we hen met hun favoriete voorwerp uit huis op de foto mochten zetten. De reacties waren overweldigend; er kwamen de prachtigste verhalen los. Van de fotoreeks hebben we een expositie in het buurthuis gemaakt. Mensen konden zichzelf, maar ook hun buren komen bekijken. En zo elkaar leren kennen.” Belangrijk is ook, vinden Wormser en Schoumacher, dat ze niet ‘geïnstitutionaliseerd’ zijn. “We zijn duidelijk geen medewerkers van een corporatie of aannemer. We zijn niet formeel en komen geen strenge boodschap brengen. Als wij voor je deur staan, is dat leuk. En soms zelfs ook ontroerend. Het gebeurt regelmatig dat mensen hun hart bij ons uitstorten, dat we hun hele levensverhaal te horen krijgen en dat ze vertellen wat ze van de buurt vinden. Niet sociaal wenselijk, maar eerlijk. Als Hartendames zijn we in staat de onderbuikgevoelens naar boven te krijgen en daarover het gesprek te voeren.”

Welke geluiden vangen de dames op als het om verduurzaming gaat? “Het wordt als overweldigend gezien, als iets voor de lange termijn. Wat moeten we ermee, wat kunnen wij eraan doen, is vaak het sentiment. We gaan dan op zoek naar de dingen die mensen al doen, soms zelfs zonder dat ze zich daar bewust van zijn. En geven kleine tips: een boodschappentas meenemen als je naar de winkel gaat, of de deksel op de pan als je water kookt. Of water eerst koken in de waterkoker. Scheelt je ook weer geld, zeggen we er dan bij, want energie wordt steeds duurder en er bestaat nog niet zoiets als een energietoeslag. Het klinkt misschien heel simpel, maar zo maken we de energietransitie wél begrijpelijk. En dat begrip is hard nodig, wil je mensen de komende jaren meekrijgen in de aanpassingen die gedaan moeten worden.”

Meer weten over een van deze initiatieven? Neem dan contact met ons op via renda@aeneas.nl.