CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst! Wat zijn de factoren waar theaters het meest succes mee hebben met betrekking tot het aantrekken van zoveel mogelijk CKV-leerlingen?
Sylvie van der Poll Afstudeerscriptie Media en Entertainment Management in opdracht van Bureau Promotie Podiumkunsten
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst! Wat zijn de factoren waar theaters het meest succes mee hebben met betrekking tot het aantrekken van zoveel mogelijk CKV-leerlingen?
2 juni 2005 Media en Entertainment Management Hogeschool INHolland Haarlem Afstudeerscriptie Sylvie van der Poll Studentnummer 01400440, MX01 Begeleiding Bureau Promotie Podiumkunsten: Ruth Giebels Begeleiding Media en Entertainment Management: Jacomina van der Weide Contact: sylvie@vanderpoll.com De originele foto’s op de omslag zijn afkomstig van: Foto links boven:
www.ish-events.com
Foto links midden:
Willem van Gucht
Foto links onder:
Sophy Cousin / Red Bull
Foto rechts:
www.sxc.hu
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
1
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Bedankt! Er zijn veel mensen betrokken geweest bij het tot stand komen van deze scriptie. En graag wil ik al deze mensen bedanken. Ik ben blij dat ik mijn afstudeerscriptie heb mogen uitvoeren voor Bureau Promotie Podiumkunsten. Yolande Melsert wil ik dan ook bedanken voor de tijd en ruimte die ik heb gekregen. Ruth Giebels, bedankt voor de inhoudelijke begeleiding. Ik ben blij dat je zoveel vertrouwen in mij hebt en me volledig zelfstandig aan de slag liet gaan. Bedankt voor alle keren dat je mij ergens hebt geïntroduceerd, dankzij jou kennen veel mensen in het veld mijn naam en onderzoek. Jacomina van der Weide, bedankt dat je mij vanaf dag één een goed gevoel hebt gegeven. Ik ben blij dat jij mijn afstuderen hebt begeleid. Noah van Klaveren, Jeroen Plemp, Eline Geursen en Jennet Sintenie, jullie allen bedankt voor de achtergrondinformatie, feiten en cijfers. Anna Elffers, bedankt voor het helpen bij het opzetten van mijn interviewprotocol. En mijn belangrijkste informatiebron, de geïnterviewde marketeers / directeuren: Demelza van Gerwen, Femke Barendrecht, Femmy Benjamins, Mintsje Boersma, Kim Smit, Marie-Christine Adams, Yvonne van Bree, Gerard Fasel, Femke de Vos - Burchart, Guido Creuwels, Gwen Sengers, Nel Liefting, Annemarie de Stigter, Nelly Litjens en Sylvia van der Meer. Graag wil ik jullie allemaal bedanken voor de tijd die jullie voor mij hebben vrijgemaakt en ondanks de drukte rondom de vervaardiging van de seizoensbrochure hele enthousiaste, uitgebreide verhalen hebben verteld. Dan wil ik graag nog Hans Onno van den Berg en Marian van Miert bedanken, voor het vallen van de nodige kwartjes bij het vaststellen van mijn strategie. Jullie hebben me naar het juiste pad geleid. Marijn Janssen wil ik graag bedanken voor het ontwerpen van de omslag. Niet alleen voor de omslag wil ik hem bedanken, ook voor het meelezen en zijn tips. Elke Buijs wil ik graag bedanken voor de landkaart. En natuurlijk bedank ik nog mijn broers en mijn ouders als belangrijke achterban. Sylvie van der Poll, 2 juni 2005.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
2
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Inhoudsopgave Samenvatting
5
Inleiding
6
Hoofdstuk 1
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst! 1.1 Jongerenmarketing 1.2 Partijen 1.3 Jong & Grijpbaar
7
Hoofdstuk 2
Het onderzoek 2.1 Probleemstelling 2.2 Doelstelling 2.3 Onderzoeksvraag 2.4 Deelvragen 2.5 Relevantie
11
Hoofdstuk 3
Onderzoeksopzet 3.1 Onderzoeksmethode 3.1.1 Deskresearch 3.1.2 Fieldresearch 3.2 Periode van uitvoering 3.3 Onderzoekseenheden 3.3.1 Testgroep Jong & Grijpbaar 3.3.2 Andere theaters 3.3.3 Overzichtskaart
13
Hoofdstuk 4
Culturele Kunstzinnige Vorming 4.1 Het Nederlandse onderwijssysteem 4.2 Het vak CKV en de CKV-vouchers 4.3 CKV-leerlingen: een interessante doelgroep?
17
Hoofdstuk 5
Onderzoeksresultaten theaters 5.1 Algemene informatie 5.2 De stad 5.3 Bezoek van CKV-leerlingen 5.4 Communiceren met CKV-leerlingen 5.5 Aanbod voor CKV-leerlingen 5.6 De CKV-voucher 5.7 Concluderend
20
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
3
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Hoofdstuk 6
Tien gouden tips 6.1 Neem de tijd voor CKV 6.2 De docent is je partner in crime 6.3 Een goede voorbereiding is het halve werk 6.4 Fungeer als intermediair 6.5 Betrek de leerlingen bij het theater 6.6 Stimuleer actieve participatie van leerlingen 6.7 Let op je programmering 6.8 Jong geleerd is oud gedaan 6.9 Houd overzicht 6.10 Bied wat extra’s, niet iets aparts 6.11 Afsluitend
28
Hoofdstuk 7
Valkuilen 7.1 Aantal leerlingen 7.2 Informatievoorziening 7.3 Kaartverkoop 7.4 Belevingswereld 7.5 Bewustwording 7.6 Niveau 7.7 Nauwkeurige registratie
35
Hoofdstuk 8
Aanbevelingen
37
Literatuurlijst
38
Bijlagen: I II III IV V VI VII VIII IX X XI
Lijst van afkortingen CKV-topper Award Leden kerngroep en begeleidingscommissie Jong & Grijpbaar Activiteitenmatrix Jong & Grijpbaar Interviewprotocol Best accepterende theater per provincie 2002 – 2003 Overzicht goede theaters per stoelenaantal en leerlaag Besteding vouchers Wat jongeren willen... Educatieve diensten gezelschappen Overzicht middelen per theater
41 42 43 44 47 48 49 50 51 52 53
Figuren: Figuur 1 Figuur 2
Kaart van Nederland Overzicht Nederlands onderwijssysteem
16 17
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
4
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Samenvatting Jongerenmarketing is in de culturele sector een hot item. De komst van het vak Culturele Kunstzinnige Vorming (CKV) in het Voortgezet Onderwijs heeft voor een verjonging en uitbreiding van het theaterpubliek gezorgd. Dit vanwege het feit dat jongeren die VMBO-, HAVO- of VWO-onderwijs volgen verplicht meerdere malen per jaar een bezoek brengen aan een culturele instelling. Om de culturele bezoeken van leerlingen financieel te ondersteunen is er voor elk individu een bedrag van € 22,50 beschikbaar gesteld. Dit bedrag wordt namens het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OC&W) door het Cultureel Jongeren Paspoort (CJP) in de vorm van ‘CKV-vouchers’ aan de leerlingen uitgekeerd. Toch besteden niet álle jongeren alle vouchers. Dit heeft verschillende oorzaken; van het verdwijnen in de wasmachine tot een docent die de verloopdatum niet in de gaten houdt. Maar ook is gebleken dat jongeren de waarde van de vouchers niet inzien. Het besef is nog niet bij iedereen aanwezig dat je daadwerkelijk € 22,50 cadeau krijgt. In totaal is er in 2002 - 2003 € 6,9 miljoen aan vouchers verstrekt. Hiervan is 27,5% (dat is zo’n € 1,9 miljoen) niet besteed. Geconcludeerd kan worden dat er nog veel groei mogelijk is in de markt. Daarom streeft de culturele sector (onder andere musea, poppodia en theaters) naar een toename van de voucherbesteding. Om voor theaters is kaart te brengen op welke wijze meer CKV-leerlingen kunnen worden aangetrokken en daarmee wat de voucherbesteding kan bevorderen is dit onderzoek uitgevoerd. Door middel van interviews met 15 ‘goede’ theaters zijn conclusies naar voren gekomen, die resulteren in 10 gouden tips. Onder ‘goede’ theaters worden de theaters verstaan die veel vouchers binnen krijgen van CKV-leerlingen. De theaters die méér bonbesteding door CKV-leerlingen wenselijk vinden, kunnen de 10 gouden tips gebruiken. De tien gouden tips: - Neem de tijd voor CKV - De docent is je partner in crime - Een goede voorbereiding is het halve werk - Fungeer als intermediair - Betrek de leerlingen bij het theater - Stimuleer actieve participatie van leerlingen - Let op je programmering - Jong geleerd is oud gedaan - Houd overzicht - Bied wat extra’s, niet iets aparts Naast de factoren die succes opleveren zijn er ook een aantal valkuilen aan het licht gekomen. Zo heerst er op dit moment een spanningsveld tussen de theaters / docenten enerzijds en de impresariaten / gezelschappen anderzijds. Theaters en docenten proberen zoveel mogelijk CKVleerlingen te enthousiasmeren en te stimuleren tot een theaterbezoek. Maar sommige impresariaten en gezelschappen zien CKV-leerlingen liever niet bij hun voorstellingen. CKV-leerlingen worden als lastpakken gezien die de orde verstoren. Ook op dit vlak is er dus nog verbetering nodig.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
5
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Inleiding Dit rapport omvat een onderzoek naar de succesfactoren van theaters met betrekking tot het aantrekken van CKV-leerlingen. Het onderzoek is uitgevoerd voor Bureau Promotie Podiumkunsten in het kader van het langlopende culturele jongerenmarketing project ‘Jong & Grijpbaar’. Om het voortbestaan van de culturele sector te garanderen moeten jongeren meer aandacht krijgen voor de podiumkunsten. Sinds de invoering van het schoolvak CKV in het voortgezet onderwijs is hierin al een grote vooruitgang geboekt: jongeren komen via het vak in aanraking met kunst en cultuur. Voor hun culturele bezoeken krijgen de leerlingen speciale ‘CKV-vouchers’, een betaalmiddel dat op dit moment wordt geaccepteerd bij 1300 organisaties. Niet alle vouchers worden door de leerlingen besteed; in 2002 – 2003 is zo’n € 1,9 miljoen blijven liggen. De doelstelling van de culturele sector is om meer leerlingen hun vouchers te laten besteden. Om de voucherbesteding te verhogen, zijn culturele instellingen (onder andere musea, poppodia, theaters) steeds op zoek naar nieuwe wegen om CKV-leerlingen te enthousiasmeren voor een cultureel uitje. Maar omdat er vaak maar weinig tijd en geld beschikbaar is bestaat er een grote behoefte aan een praktisch handboek met daarin tips en goede voorbeelden van collega’s. Door middel van het project ‘Do-it!’ is voor de poppodia een CKV-gebruiksaanwijzing gemaakt. Voor theaters is er nog geen praktisch handboek beschikbaar; dit onderzoek is een eerste aanzet om in deze behoefte te voorzien. Door middel van interviews met 15 theaters die veel CKV-leerlingen aantrekken zijn er 10 gouden tips geformuleerd. Deze praktische tips zijn voor zowel kleine als grote theaters bruikbaar. Het rapport zal worden aangeboden aan het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Eveneens komt er een expertmeeting waar het onderzoek wordt gepresenteerd. Om de uitkomsten onder de aandacht te brengen bij de Nederlandse theaters wordt er een ansichtkaart gedrukt met daarop de gouden tips. Deze ansichtkaart wordt verstuurd naar alle professionele theaters. Ook geeft Bureau Promotie Podiumkunsten eind 2005 een praktisch handboek voor culturele jongerenmarketing uit. De conclusies van dit rapport worden ook daarin opgenomen. Het onderzoek is een afstudeeronderzoek en sluit goed aan bij de opleiding Media en Entertainment Management. Naast de ontwikkeling van een aantal competenties heb ik met dit onderzoek mijn interesse in jongerenmarketing en de podiumkunsten kunnen combineren. U vindt in het rapport in hoofdstuk 1 het onderwerp en in hoofdstuk 2 een beschrijving van het onderzoek. In hoofdstuk 3 is de onderzoeksopzet beschreven en in hoofdstuk 4 wordt het vak Culturele Kunstzinnige Vorming nader verklaard. Hoofdstuk 5 geeft de onderzoeksresultaten weer en in hoofdstuk 6 wordt antwoord gegeven op de hoofdvraag: Wat zijn de factoren waar theaters het meest succes mee hebben met betrekking tot het aantrekken van zoveel mogelijk CKV-leerlingen? door middel van de 10 gouden tips. Afsluitend worden in hoofdstuk 7 de valkuilen genoemd en in hoofdstuk 8 de aanbevelingen. In het rapport worden regelmatig afkortingen gebruikt. Ik verwijs naar bijlage I voor het overzicht van de gebruikte afkortingen.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
6
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Hoofdstuk 1
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
In dit hoofdstuk wordt het onderwerp besproken. Centraal staat het begrip jongerenmarketing; hetgeen in paragraaf 1.1 wordt besproken. Een aantal belangrijke partijen die zich in de cultuursector bezig houden met jongerenmarketing worden in paragraaf 1.2 opgesomd. Het langlopende culturele jongerenmarketing project Jong & Grijpbaar komt in paragraaf 1.3 aan bod. 1.1
Jongerenmarketing
Jongerenmarketing is in de culturele sector al een aantal jaar een hot item. In de loop van de jaren zijn er talloze onderzoeken naar het publiek en potentieel publiek van podiumkunsten verricht. Eén ding maken die onderzoeken steeds weer duidelijk: het podiumkunstenpubliek wordt steeds ouder en is onverminderd hoogopgeleid en doorgaans autochtoon. Langzamerhand raken steeds meer podiumkunstinstellingen ervan overtuigd dat ze zich meer moeten inspannen om een jonger en meer divers publiek te bereiken. Al was het maar om hun voortbestaan te verzekeren door publiek voor de toekomst op te bouwen. 1 De hamvraag binnen de culturele sector is dan ook: hoe bereik je jongeren en hoe stimuleer je hen tot een theaterbezoek waarbij ze dan ook een positief gevoel aan over houden? De jongeren die tot de doelgroep ‘jongerenmarketing’ behoren vormen een grote en brede groep: - iedereen tussen de 15 en 25 jaar - werkend en niet-werkend - schoolgaand of studerend Op 1 januari 2004 zijn dit 1.940.716 mensen. 2 1.2
Partijen
Er zijn verschillende partijen die zich bezig houden met jongerenmarketing. In de eerste plaats zijn dit de culturele instellingen zelf. Op kleine schaal wordt er (vaak door stagiaires) onderzoek uitgevoerd. Ook op professioneel gebied zijn er overkoepelende organisaties die zich bezig houden met jongerenmarketing. In deze paragraaf wordt dit inzichtelijk gemaakt. Deze lijst is uiteraard niet volledig, jongeren worden door steeds meer partijen gezien als een interessante doelgroep. De partijen die worden behandeld zijn ook niet allemaal specifiek gericht op theaters maar houden zich wel allemaal bezig met CKV-leerlingen. Een paar belangrijke partijen: Bureau Promotie Podiumkunsten Bureau Promotie Podiumkunsten zet zich in voor collectieve promotie binnen de podiumkunsten. De collectieve promotie voor jongeren komt op dit moment tot uiting in het grootscheepse project Jong & Grijpbaar. Meer over Jong & Grijpbaar is te vinden in paragraaf 1.3. Onderzoeksbureau Letty Ranshuysen Het onderzoeksbureau Letty Ranshuysen doet veel onderzoek in de culturele sector. Eén belangrijk onderzoek van Letty Ranshuysen in het kader van CKV is ‘Gezocht: jonge theaterbezoekers’ uit 2004. 1 2
Gezocht: Jonge theaterbezoekers, pagina 1. Onderzoeksbureau Letty Ranshuysen, maart 2004 statline.cbs.nl: tabel ‘Bevolking; leeftijd, geslacht, burgerlijke staat per 1 januari’
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
7
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Dit rapport heeft ten grondslag gelegen aan het jongerenmarketing project Jong & Grijpbaar. Momenteel ontwikkelt Letty Ranshuysen - in het kader van Jong & Grijpbaar - een ‘Handleiding Effectmetingen’. Met deze handleiding kunnen de resultaten van marketingacties worden geanalyseerd. Stichting Cultureel Jongeren Paspoort (CJP) De culturele jongerenorganisatie CJP verstrekt namens het Ministerie van OC&W de CKV-vouchers aan de scholen. Het CJP is bezig om bij jongeren cultuur op de kaart te krijgen en de vouchers meer onder de aandacht te brengen. Het is namelijk gebleken dat niet alle jongeren beseffen dat de vouchers geld waard zijn. Dit doet CJP door onder andere: - De CJP pas Elke leerling die het vak CKV volgt ontvangt een gratis CJP-pas. Met deze CJP-pas krijgen leerlingen korting bij diverse soorten instellingen (onder andere musea, theaters, poppodia en bioscopen) - De Topper Awards Per provincie reikt het CJP een ‘CKV-topper’ Award uit aan de school die de meeste vouchers heeft besteed. Zie voor de CKV-topper Award ook bijlage II. - Unzip XS Naast het blad ‘Unzip’ voor alle CJP-leden heeft CJP ook het blad ‘Unzip XS’ speciaal voor CKV-leerlingen. - ‘my taste’ Op de website van CJP kunnen leerlingen via ‘my taste’ hun eigen voorkeuren aangeven op het gebied van film, muziek, boeken, theater, etcetera. CJP houdt de ‘my-taste’ leden digitaal op de hoogte van nieuwtjes en laatste informatie toegespitst op hun persoonlijke smaak. Eén van de knelpunten van het vak CKV is de summiere kennis van het enorme aanbod aan kunst een cultuur van de CKV-docent. Op dit moment wordt er dan ook veel aandacht besteed aan de CKVdocenten. CJP probeert bijvoorbeeld de docenten beter te informeren over de mogelijkheden van de CKV-voucher. Een goed voorbeeld hiervan is de speciale website voor CKV-docenten: www.ckvdocentenpas.nl. Tevens krijgen docenten een aparte VIP-pas en eigen vouchers. Met de VIP-pas krijgen de docenten toegang tot premières of worden ze door instellingen uitgenodigd voor een kijkje achter de schermen. Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap (OC&W) Beleidsmatig concentreert het Ministerie van OC&W zich op voorzieningen voor scholen, docenten en leerlingen. Het Ministerie van OC&W ziet dat een intensieve kennismaking met kunst en cultuur van belang is bij de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Het project Cultuur & School wil vanuit deze gedachte stimuleren dat scholen en culturele instellingen meer met elkaar samenwerken. De CKVvoucher is een belangrijk middel dat het Ministerie inzet op het gebied van Cultuur & School. Cultuurnetwerk Nederland Cultuurnetwerk Nederland is een organisatie die ook veel onderzoek doet en heeft gedaan naar Cultuur & School. De organisatie informeert, adviseert en begeleidt mensen en organisaties die een vraag hebben over cultuureducatie.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
8
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Cultuurnetwerk Nederland brengt vijf keer per jaar het bulletin Cultuur & School uit. Dit bulletin is onderdeel van het project Cultuur & School van het ministerie van OC&W en informeert onderwijsinstellingen en culturele instellingen over cultuureducatie en stimuleert hen tot samenwerking. CultuurNet Vlaanderen CultuurNet Vlaanderen focust zich in België op cultuurcommunicatie en publiekswerking. De Vlaamse en Nederlandse situatie is min of meer vergelijkbaar. Ook in België worstelt men met de vraag hoe de cultuurparticipatie van jongeren kan worden verhoogd. Een recent Vlaams onderzoek onder jongeren is uitgevoerd door Franky Devos. In oktober 2004 heeft hij een boek geschreven over jongeren, cultuur en communicatie: ‘Ambrassadeurs’. Dit boek is in samenwerking met Nederlandse deskundigen gemaakt en ook bruikbaar voor de Nederlandse theaters. In dit rapport wordt regelmatig verwezen naar dit boek. Bekijk ‘t Bekijk ’t maakt op een hele actieve manier jongeren enthousiast voor kunst en cultuur. Met bijvoorbeeld workshops voor CKV, video's over kunst en cultuur, een wekelijkse rubriek in Sp!ts, het jongerenpersbureau Deadline en een CKV-tournee (theater, film, computergames, live game). Vereniging Nederlandse Poppodia (VNP) De VNP heeft het zogenaamde ‘Do-it!’ project ontwikkeld met als doel het aantrekken en enthousiasmeren van CKV-leerlingen. Do-it! is een heldere en praktische gebruiksaanwijzing voor de Nederlandse poppodia. Centraal staat het betrekken van de jongeren bij de organisatie door het ontwikkelen en tot uitvoer brengen van hun eigen, ideale uitgaansavond. Nederlands Instituut voor Filmeducatie (NIF) Het NIF heeft voor CKV-leerlingen het project MovieZone ontwikkeld. CKV-leerlingen kunnen bij verschillende filmtheaters in Nederland de MovieZone films bezoeken voor € 3,50. Dit jaar is er ook een lespakket omtrent het genre Animatiefilm. Docenten ontvangen uitgebreide informatie en een lespakket hierover. 1.3
Jong & Grijpbaar 3
De omstandigheden waarbinnen met name de marketingafdelingen van de theaters de jongeren moeten bereiken zijn nog niet ideaal. Veel gehoorde geluiden zijn kreten als: ‘het moet er weer bij’. Want de groep jongeren is slechts één van de doelgroepen waar men energie in moet steken. De kennis van wat nou wél en wat nou niet werkt bij jongeren ontbreekt nog. Bureau Promotie Podiumkunsten wil een aanzet doen om een aantal drempels te verlagen door het bundelen van informatie, activiteiten, instrumenten, ondersteuning en advies. Hiertoe is het culturele jongerenmarketing project ‘Jong & Grijpbaar’ opgezet.
3
Bron: Expertisecentrum Bureau Promotie Podiumkunsten
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
9
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Financierders Jong & Grijpbaar: - Ministerie van OC&W (gehele traject) - Van den Ende Foundation (tijdens ‘Gezocht: jonge theaterbezoekers’, Letty Ranshuysen) - Actieplan Cultuurbereik Rotterdam (onderzoek) - Netwerk CS (onderzoek) Onderzoeksgroep Jong & Grijpbaar: - jongeren, zoals beschreven in paragraaf 1.1 - speciale aandacht voor CKV-leerlingen VMBO, HAVO en VWO - speciale aandacht voor latent geïnteresseerde jongeren 4 vanaf 19 jaar Doelstellingen Jong & Grijpbaar: - Het stimuleren van een adequate marketing gericht op jongeren door podia, gezelschappen, festivals en samenwerkingsverbanden. - Het stimuleren van (lokale en regionale) samenwerking ten aanzien van deze doelgroep tussen allerlei betrokken partijen en andere organisaties, zoals scholen. Er is een kerngroep samengesteld die 1,5 tot 2 jaar nauw betrokken is bij het project Jong & Grijpbaar. De kerngroep probeert marketingacties en ideeën uit en geeft feedback over de gedane ervaringen. De kerngroep bestaat uit theaters, gezelschappen en festivals. Naast een kerngroep is ook een begeleidingscommissie actief betrokken bij Jong & Grijpbaar. Zij hebben vooral een adviserende, meedenkende en stimulerende rol. Zowel de kerngroepleden als de begeleidingscommissieleden zijn te vinden in bijlage III. De activiteitenmatrix van de kerngroep is te vinden in bijlage IV. De uiteindelijke resultaten en bevindingen van het project zijn bedoeld voor alle podia en bespelers in Nederland en Vlaanderen en overige belangstellenden (bijvoorbeeld: beleidsmakers, consulenten, cultuurcoördinatoren of overheden). Gedurende het project vormt zich een ‘levend’ handboek met daarin praktische tips, do’s & don’ts en positieve en minder positieve ervaringen rondom jongerenmarketing. Jong & Grijpbaar zal eind 2005 worden afgesloten met een inspirerende studiedag voor de hele culturele sector. Ook zal het praktische en kleurrijke marketinghandboek eind 2005 worden opgeleverd. Onderzoeksbureau Letty Ranshuysen zal dan een evaluatieonderzoek uitvoeren bij de leden van de kerngroep.
4
Latent geïnteresseerde jongeren: jongeren die meer argwanend staan tegenover de gevestigde kunst en cultuur, maar nieuwsgierig genoeg zijn om hier wel voor open te staan. Uit: Gezocht: Jonge theaterbezoekers. Pagina 15, Onderzoeksbureau Letty Ranshuysen, maart 2004
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
10
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Hoofdstuk 2
Het onderzoek
In dit hoofdstuk wordt de opzet van het onderzoek nader besproken. De probleemstelling, doelstelling, onderzoeksvraag, deelvragen en de relevantie van het onderzoek komen in dit hoofdstuk aan bod. 2.1
Probleemstelling
In het jaar 2002 - 2003 is er door het Ministerie van OC&W € 6,9 miljoen aan CKV-vouchers uitgegeven. De vouchers worden door leerlingen gebruikt om een culturele activiteit (gedeeltelijk) mee te betalen. Toch worden niet alle vouchers besteed: in 2002 - 2003 was dit 27,5% (zo’n € 1,9 miljoen). Veel vouchers blijven liggen in de la, verdwijnen in de wasmachine of worden door een leraar ‘vergeten’ uit te delen. En dat is een gemiste kans voor de theaters. Het geld wordt niet weggegooid; het bedrag wordt geherinvesteerd in de ontwikkeling van het cultuureducatieve aanbod voor CKV. Maar theaters zien natuurlijk liever dat de vouchers in hun sector worden besteed. En met € 1,9 miljoen die nu per jaar in de markt blijft liggen kan er geconcludeerd worden dat er nog veel groei mogelijk is. 2.2
Doelstelling
Het doel van dit onderzoek is om de factoren weer te geven die bij theaters het meeste succes hebben om CKV-leerlingen te enthousiasmeren voor en te stimuleren tot een theaterbezoek. De succesfactoren in dit rapport zijn gebaseerd op de theaters die in het theaterseizoen 2002 - 2003 hierin succesvol zijn geweest. Het rapport is een handvat voor zowel kleine als grote theaters. Welke kansen liggen er op dit moment om CKV-leerlingen te bereiken en hoe kan dit op een succesvolle manier? Uiteindelijk geeft het rapport: - inzicht in succesvolle factoren van theaters met betrekking tot CKV - een bijdrage aan het Jong & Grijpbaar project - advies voor andere theaters die nog aan het begin staan van jongerenmarketing - inspiratie voor theaters die zoeken naar nieuwe wegen 2.3
Onderzoeksvraag
De onderzoeksvraag luidt: Wat zijn de factoren waar theaters het meest succes mee hebben met betrekking tot het aantrekken van zoveel mogelijk CKV-leerlingen? 2.4
Deelvragen -
Welke theaters doen het goed met de vouchers? Welke theaters zijn er onderzocht en waarom? Hoe ziet het Nederlandse onderwijssysteem eruit? Wat is CKV en wat zijn CKV-leerlingen? Wat zijn CKV-vouchers en wie krijgt ze? Wat is er interessant aan de CKV-groep, waarom deze groep? CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
11
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
2.5
Welke middelen, om jongeren te enthousiasmeren en te stimuleren worden er ingezet door theaters? Zetten theaters voor VMBO-, HAVO- en VWO-leerlingen andere acties in?
Relevantie
Het onderzoek is relevant voor Nederlandse theaters. Hoe clichématig het ook klinkt, CKV-leerlingen zijn de toekomstige bezoekers van het theater. Het belangrijkste punt is om jongeren een keer ‘binnen te hebben’, de sfeer te laten proeven en… terug te laten komen. Maar de vraag is: hoe? Tijdens het onderzoek is er in het veld veel de behoefte geproefd aan een onderzoek als dit. Uit de interviews met de marketingmedewerkers - zonder aparte educatiemedewerker - blijkt dat er weinig tijd en budget is om veel energie te steken in en aandacht te geven aan CKV-leerlingen. De doelgroep ‘CKV-leerlingen’ is slechts één van de doelgroepen waar de marketingmedewerkers energie in moeten steken. De geïnterviewde personen geven aan dat ze CKV-leerlingen wel een leuke en belangrijke groep vinden, maar dat de kennis van acties die werken en juist niet werken nog ontbreken. Daarom is er vraag naar een handvat en praktische tips. Veel partijen zijn benieuwd naar de uitkomsten van het rapport. De tips aan het einde van dit rapport worden dan ook groots gepromoot door Bureau Promotie Podiumkunsten. Zo wordt het rapport onder andere aangeboden aan het Ministerie van OC&W. Ook zijn de resultaten van dit rapport input van een expertmeeting omtrent succesfactoren & CKV. Uiteindelijk komt er een landelijke promotie van het onderzoek: er gaat een ansichtkaart naar alle theaters om de factoren die succes opleveren onder de aandacht te brengen.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
12
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Hoofdstuk 3
Onderzoeksopzet
In dit hoofdstuk wordt de onderzoeksopzet besproken. In paragraaf 3.1 wordt de methode uiteengezet; zowel het deskresearch als het fieldresearch wordt nader verklaard. De periode van uitvoering wordt beschreven in paragraaf 3.2. De onderzoekseenheden komen aan bod in paragraaf 3.3. Ook is in deze paragraaf in beeld gebracht waar de onderzoekseenheden zich bevinden. De volgende twee deelvragen worden in dit hoofdstuk behandeld: - Welke theaters doen het goed met de vouchers? - Welke theaters zijn er onderzocht en waarom? 3.1
Onderzoeksmethode
Het type is een kwalitatief onderzoek en is praktijkgericht. De onderzoeksmethode bestaat uit deskresearch en fieldresearch. In paragraaf 3.1.1 komt het deskresearch aan de orde en in paragraaf 3.1.2 het fieldresearch. 3.1.1
Deskresearch
De onderzoeksgroep bestaat uit theaters waar veel CKV-vouchers worden ingeleverd. De groep is geselecteerd op basis van drie criteria: 1. Bedrag aan ingeleverde CKV-vouchers Aan de hand van het bedrag dat door CKV-leerlingen in het theater is besteed is gekeken welke theaters het ‘goed doen’. 2. Succesvol bij VMBO-, HAVO- of VWO-leerlingen Om goede voorbeelden in kaart te brengen voor de verschillende leerlagen is er gekeken naar het aantal besteedde vouchers per leerlaag. 3. Grootte van het theater Om voor zowel kleine als grote theaters in kaart te brengen welke factoren succesvol zijn is er ook gekeken naar het stoelenaantal van een theater. Om er achter te komen hoeveel vouchers er besteed zijn bij de theaters is er bij het CJP informatie ingewonnen. Het CJP verstrekt namens het Ministerie van OC&W de CKV-vouchers aan alle CKVleerlingen in Nederland. Aangezien de CKV-vouchers op naam en leerlaag staan geregistreerd, kan het CJP aan het einde van het seizoen de bestedingscijfers per theater en per leerlaag in kaart brengen. De cijfers die in dit rapport worden gebruik zijn afkomstig van het jaar 2002 - 2003. Dit zijn de meest recente cijfers die er beschikbaar zijn. Vervolgens is er met de informatie over het bestedingspatroon per leerlaag en per theater het derde criterium onderzocht. Dit is gedaan met behulp van de ledenlijst van de VSCD. De VSCD is de brancheorganisatie van theaters (en hun directies) in Nederland. De ledenlijst van de VSCD telt in 2004 148 rechtspersonen die met elkaar 158 theaters (schouwburgen, concertgebouwen, theaters met vlakke vloer, culturele centra) exploiteren en twee festivals. Elk theater of festival dat tenminste 40 voorstellingen van professionele podiumkunst per jaar programmeert, kan lid worden. 5
5
www.vscd.nl/lidmaatschap.php
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
13
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Het onderzoek richt zich alleen op theaters met een breed doelgroepen- en programmeringsbeleid. Theaters die slechts één genre aanbiedt of zich slechts richt op één specifieke groep zijn niet meegenomen in het onderzoek. De stoelenaantallen die de VSCD bij haar leden aanhoudt; zijn overgenomen in dit onderzoek. Dat is de volgende indeling: < 500 stoelen, 500 - 750 stoelen, 750 - 1000 stoelen, > 1000 stoelen. De geselecteerde theaters naar aanleiding van de beschreven criteria zijn in een matrix uiteengezet: < 500 stoelen - Het Parktheater - Theater de Stoep - Het Munttheater 500 - 750 stoelen - Schouwburg Venray - Stadsgehoorzaal Kampen - De Nieuwe Doelen 750 - 1000 stoelen - De Maaspoort - De Kampanje - Stadsschouwburg Arnhem > 1000 stoelen - Theaters Tilburg - Schouwburg Eindhoven - Keizer Karel Podia
Alphen aan den Rijn Spijkenisse Weert
VMBO HAVO VWO
€ 6.415,20 € 4.929,40 € 2.603,40
Venray Kampen Gorinchem
VMBO HAVO VWO
€ 2.361,20 € 2.313,60 € 2.377,90
Venlo Den Helder Arnhem
VMBO HAVO VWO
€ 2.550,40 € 4.738,10 € 3.128,40
Tilburg Eindhoven Nijmegen
VMBO HAVO VWO
€ 3.727,50 € 5.241,90 € 5.018,80
N.B. Sommige theaters hebben meerdere zalen, het stoelenaantal is dan een totaal. 3.1.2
Fieldresearch
De onderzoeksgroep die bij het deskresearch naar voren is gekomen is voor het eerste contact telefonisch benaderd. Vervolgens is er een bezoek gebracht aan deze theaters en is er een face to face interview afgenomen. Hier is voor gekozen omdat er bij een persoonlijk gesprek een beter beeld gevormd kan worden en eventueel kan worden doorgevraagd. Voor de opzet van het interview is advies gevraagd aan Onderzoeksbureau Letty Ranshuysen. Het doel van het interview is om de succesvolle acties te verzamelen van de theaters in Nederland waar veel CKV-vouchers worden ingeleverd. Er is eerst een lijst opgesteld met de punten die relevant zijn om succesfactoren te bepalen. Dit zijn de volgende zeven punten: 1. Algemene informatie 2. De stad 3. Bezoek van CKV-leerlingen 4. Communiceren met CKV-leerlingen 5. Aanbod voor CKV-leerlingen 6. De CKV-voucher 7. Concluderend Aan de hand van deze punten zijn de vragen opgesteld. In bijlage V is het interviewprotocol te vinden.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
14
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
3.2
Periode van uitvoering
Het volledige traject heeft 18 weken geduurd. Het deskresearch heeft in februari 2005 plaatsgevonden en het fieldresearch in maart en april 2005. In april en mei 2005 zijn de uitkomsten geanalyseerd en is het rapport geschreven. 3.3
Onderzoekseenheden
Alvorens de theaters te benaderen waar veel CKV-leerlingen hun vouchers besteden is het interview uitgetest bij vier theaters. Deze groep wordt beschreven in paragraaf 3.3.1. De andere theaters worden beschreven in paragraaf 3.3.2. Om in kaart te brengen waar de theaters zich bevinden is er een overzichtskaart van Nederland te vinden in paragraaf 3.3.3. 3.3.1
Testgroep Jong & Grijpbaar
Het interview is eerst uitgetest op vier leden van de kerngroep van Jong & Grijpbaar: - Stadsschouwburg Eindhoven - Almeerse Theaters - Theater de Tamboer - Stadsschouwburg de Harmonie Om twee redenen is er is gekozen voor deze vier theaters: - Het zijn kerngroepleden van Jong & Grijpbaar (zie paragraaf 1.3 en bijlage III). - Het zijn theaters die voorkomen in de lijst ‘best accepterende theater per provincie 2002 2003’ van het CJP (zie bijlage VI). De uitkomsten van deze gesprekken leverden zinvolle informatie op en zijn om deze reden ook meegenomen in de eindconclusie. 3.3.2
Andere theaters
Na het uittesten van het interview op de kerngroepleden is het interview afgenomen bij nog 11 theaters. Dit overzicht is in paragraaf 3.1.1 weergegeven. Over het algemeen is de (hoofd) marketingmedewerker van het theater geïnterviewd, één keer is de directeur geïnterviewd (Parktheater, Alphen aan den Rijn). Vaak was de marketingmedewerker ook de educatiemedewerker; waar de taak ‘CKV’ dus kwam te liggen. Om verschillende redenen is het niet altijd gelukt het ‘beste’ theater te interviewen. De verschillende redenen hiervoor zijn te vinden in bijlage VII.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
15
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
3.3.3
Overzichtskaart
Op de kaart is aangegeven waar de theaters die zijn ge誰nterviewd zich bevinden. Figuur 1
Kaart van Nederland
Bron: Elke Buijs (eigen ontwerp) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.
Het Parktheater Theater de Stoep Het Munttheater Schouwburg Venray Stadsgehoorzaal Kampen De Nieuwe Doelen De Maaspoort De Kampanje Stadsschouwburg Arnhem Almeerse Theaters Theaters Tilburg Schouwburg Eindhoven Schouwburg Nijmegen Theater de Tamboer Stadsschouwburg de Harmonie
Alphen aan den Rijn Spijkenisse Weert Venray Kampen Gorinchem Venlo Den Helder Arnhem Almere Tilburg Eindhoven Nijmegen Hoogeveen Leeuwarden CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
16
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Hoofdstuk 4
Culturele Kunstzinnige Vorming
In dit hoofdstuk wordt er antwoord gegeven op de volgende deelvragen: - Hoe ziet het Nederlandse onderwijssysteem eruit? - Wat is CKV en wat zijn CKV-leerlingen? - Wat zijn CKV-vouchers en wie krijgt ze? - Wat is er interessant aan de CKV-groep, waarom deze groep? 4.1 Het Nederlandse onderwijssysteem Na het basisonderwijs kiezen leerlingen tussen 3 schoolsoorten voor het voortgezet onderwijs: • • •
VMBO (Voorbereidend Middelbaar Beroepsonderwijs) HAVO (Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs) VWO (Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs)
Elke schoolsoort in het voortgezet onderwijs begint met de basisvorming. Het vakkenpakket is hetzelfde maar de duur van de basisvorming kan verschillen. In het VMBO kiezen leerlingen vervolgens een leerweg, bijvoorbeeld bouwkunde of verzorging. In het HAVO en het VWO kunnen leerlingen in de zogenaamde Tweede Fase een profiel kiezen. Bijvoorbeeld 'Economie en Maatschappij' of 'Natuur en Techniek'. Hebben jongeren een diploma voortgezet onderwijs, dan gaan ze door naar het middelbaar beroepsonderwijs of het hoger onderwijs. Hoger onderwijs bestaat uit Hoger Beroeps Onderwijs (HBO) en Wetenschappelijk Onderwijs (WO). In Nederland zijn er bijna 700 scholen en 900.000 leerlingen verspreid over VMBO, HAVO en VWO. 6 Figuur 2
Overzicht Nederlands onderwijssysteem
Bron: Ministerie van OC&W
6
Website www.minocw.nl
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
17
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
4.2
Het vak CKV en de CKV-vouchers
In 1999 is er in het HAVO (klas 4 en 5) en het VWO (klas 4, 5 en 6) gestart met het verplichte vak Culturele Kunstzinnige Vorming (CKV). Sinds 2003 krijgen ook VMBO-leerlingen (klas 3 en 4) het vak CKV. Het hoofddoel van CKV is dat leerlingen een gemotiveerde keuze leren maken voor betekenisvolle activiteiten op het gebied van kunst en cultuur. Het accent ligt bij CKV op ervaring van kunst en cultuur - het proeven. CKV bestaat uit vier verschillende onderdelen: - Culturele activiteiten Het bezoeken van tentoonstellingen, concerten, dans- en toneelvoorstellingen, films, etc. - Kennis van Kunst en Cultuur Om de bovengenoemde culturele activiteiten goed voor te bereiden dienen leerlingen op de hoogte te zijn van de achtergronden. Daarnaast leren leerlingen bij dit onderdeel hoe ze verbanden kunnen leggen enerzijds tussen verschillende vormen van kunst en anderzijds tussen kunst uit verschillende tijden / culturen. - Praktische activiteiten Leerlingen maken een werkstuk dat samenhang heeft met de culturele activiteit. - Kunstdossier aanmaken In het kunstdossier verzamelen leerlingen informatie en beschrijven ze wat ze ervaren en geleerd hebben. 7 Als tegemoetkoming in de kosten krijgen alle CKV-leerlingen van het Ministerie van OC&W € 22,50 aan CKV-vouchers: een betaalmiddel dat wordt geaccepteerd bij 1300 culturele organisaties in Nederland. 8 De top 9 van soorten culturele instellingen waar de leerlingen hun vouchers aan besteden is te vinden in bijlage VIII. Tezamen met de vouchers krijgen CKV-leerlingen ook gratis een CJP-pas waarmee korting kan worden verkregen bij vrijwel alle culturele instellingen. Sinds 2001 krijgen ook leerlingen in de basisvorming vouchers voor klassikale culturele activiteiten. Ook het praktijkonderwijs en het SVO kunnen over de vouchers beschikken. Tevens is een pilot gaande op Pabo’s. Als toekomstige docenten basisonderwijs krijgen de studenten vouchers voor hun culturele vorming. De manier van het integreren van cultuureducatie in het onderwijs en het vouchersysteem heeft nu de aandacht getrokken van Schotland en België. 9 4.3
CKV-leerlingen: een interessante doelgroep?
Ongeveer 214.000 leerlingen (van ongeveer 15 tot 17 jaar) verspreid over VMBO, HAVO en VWO volgen het vak CKV. 10 De CKV-groep is een interessante doelgroep; het is 24% van alle leerlingen die voortgezet onderwijs volgen en 11% van het totaal aantal jongeren (zoals genoemd in paragraaf 1.1). Uit het onderzoek is gebleken dat de geïnterviewde personen graag tijd steken in CKV-leerlingen. CKV-leerlingen worden beschouwd als een ‘leuke groep’ en ‘eerlijke kijkers’. Bovendien worden in de sector CKV-leerlingen gezien als ‘het publiek van de toekomst’. Onderzoeksbureau Letty Ranshuysen heeft in het rapport ‘Gezocht: Jonge theaterbezoekers’ in kaart gebracht wat jongeren van theater vinden. Zie voor deze punten bijlage IX. 7
M.T. van de Kamp op de website www.ckv23.com
8
Scholen kunnen bij het CJP de vouchers aanvragen. Culturele instellingen kunnen de vouchers verzilveren bij de Stichting Uitbetaling Vouchergelden. Zie ook: www.minocw.nl/persberichten/1999/070.html 9 Bulletin Cultuur en School # 35. Pagina 13, Cultuurnetwerk Nederland, december 2004 10 CJP
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
18
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
De drie belangrijkste besteders van de CKV-voucher (VMBO-, HAVO- en VWO-leerlingen) worden in dit onderzoek meegenomen. De andere groepen zoals genoemd in paragraaf 4.2 krijgen wel vouchers maar niet het vak CKV of hebben een laag bestedingscijfer deze groepen zijn niet in het onderzoek meegenomen. In 2002 - 2003 hebben: - VMBO-leerlingen 69% van de vouchers besteed - HAVO-leerlingen 63% van de vouchers besteed - VWO-leerlingen 65% van de vouchers besteed 11
11
CJP
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
19
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Hoofdstuk 5
Onderzoeksresultaten theaters
In dit hoofdstuk worden de vijftien interviews samengevat. Het hoofdstuk is opgedeeld in 7 paragrafen en houdt dezelfde hoofdstukindeling aan als het interview. Paragraaf 5.1 geeft kort algemene informatie weer en paragraaf 5.2 geeft het verschil in steden aan. Paragraaf 5.3 gaat dieper in op het bezoek van CKV-leerlingen en paragraaf 5.4 beschrijft het communiceren met de CKV-leerlingen. Paragraaf 5.5 behandelt het aanbod voor CKV-leerlingen en paragraaf 5.6 de CKV-voucher. Afsluitend wordt in paragraaf 5.7 geëvalueerd en worden er tips door de geïnterviewde personen gegeven. In dit hoofdstuk wordt tevens antwoord gegeven op de deelvraag: - Welke middelen, om jongeren te enthousiasmeren en te stimuleren worden er ingezet door theaters? Indien u geïnteresseerd bent in de volledige uitwerking van de interviews, dan kunt u deze aanvragen bij de auteur van dit rapport. 5.1
Algemene informatie
Bij de theaters die zijn geïnterviewd had niet iedereen evenveel tijd te besteden aan educatie / CKV. Eindhoven, Almere, Hoogeveen, Leeuwarden, Arnhem, Tilburg hadden wel een vast aantal uur per week voor educatie. Ook was de samenstelling niet overal hetzelfde. Zo zat er in Hoogeveen en Venlo ook een congrescentrum gehuisvest. En in Nijmegen, Arnhem en Tilburg behoorden een concertzaal / concertgebouw ook tot de organisatie. In Almere zijn er twee theaters (Theater de Roestbak en Metropole) die samen Almeerse Theaters vormen. Wel hebben alle theaters vergelijkbare programmering. Overal worden alle gangbare genres aangeboden (dans, toneel, cabaret, show, muziek, jeugd). 5.2
De stad
In de steden waar theaters zijn geïnterviewd behoorden VMBO-, HAVO- en VWO-leerlingen allemaal tot de theaterbezoekers. Sommige theaters hebben een sterke regionale functie (zoals Leeuwarden er zijn slechts vier theaters in heel Friesland - of Hoogeveen als derde grote stad van Drenthe). En theaters die ook omliggende dorpen binnen het verzorgingsgebied hebben liggen maar ook al zelf in een grote stad zitten (zoals Eindhoven - met 30 middelbare scholen in Eindhoven en omgeving - of Tilburg met een goede basis aan cultuur door de Rock Academie en Poppodium 013). Schouwburgen zijn over het algemeen goed te bereiken met het openbaar vervoer. Bijna alle theaters liggen op loopafstand van het station of hebben een goede verbinding per bus. En anders komen leerlingen op de fiets of met een bus via school. 5.3
Bezoek van CKV-leerlingen
Wie komen er allemaal zoal naar de schouwburg? Het meeste is ‘alle soorten leerlingen’ geantwoord. Hiermee worden VMBO-, HAVO- en VWO-leerlingen bedoeld. Er is gebleken dat de theaters in dit onderzoek niet speciaal een bepaalde groep aantrekt. Soms komt er één groep meer in een theater; dat komt dan doordat er absoluut gezien meer leerlingen van die leerlaag zijn. Als er minder VMBOleerlingen zijn kan het ook komen doordat het vak CKV nog erg nieuw is op het VMBO en ze daar nog meer hun weg naar het theater moeten vinden. CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
20
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Toch hebben ze bij de theaters niet vaak overzicht op de exacte herkomst van leerlingen. Femke de Vos - Burchart van Schouwburg Arnhem: “…ik kan niet zien wie er van VMBO is of van HAVO of VWO.” En zoals Gerard Fasel van Keizer Karel Podia aangeeft: “We merken vaak dat leerlingen pas op de avond zelf de kaarten komen afhalen; waardoor er een lange rij staat voor de kassa. Om ze dan allemaal apart in te voeren, duurt veel te lang. Hierdoor missen we wel veel informatie.” Qua allochtone leerlingen merken theaters dat het moeilijk is om deze groep aan te trekken. Dit kan komen doordat deze jongens en meisjes ’s avonds niet weg mogen van hun ouders of doordat hetgeen in theaters wordt geprogrammeerd ver van hun belevingswereld af ligt. Wellicht dat allochtone leerlingen kiezen voor een voorstelling of culturele activiteit die meer verbanden heeft met hun eigen cultuur. “Wil je graag allochtonen bereiken, noem het dan niet een multicultureel programma; niemand is namelijk multicultureel. Het is een misvatting dat als je bijvoorbeeld een mix van wereldmuziek plaatst op een festival, je een multicultureel festival hebt. Daar gaan alleen blanke mensen naar toe die houden van wereldmuziek.” 12 Met wie komen de leerlingen? Leerlingen komen voornamelijk klassikaal - dus met de docent - naar het theater. Leerlingen komen ook wel eens in kleine groepjes met klasgenoten of met ouders. In deze gevallen blijkt dat de docent de leerlingen individueel benaderd en geënthousiasmeerd heeft voor een voorstelling. Welke voorstellingen bezoeken de leerlingen? De voorstellingen die leerlingen bezoeken zijn heel erg verschillend. Vaak zijn het wel de voorstellingen die tegen een gereduceerd tarief worden aangeboden of de voorstellingen die worden geselecteerd als ‘geschikt voor CKV’. Sommige theaters maken met de docenten samen een selectie, bij sommige theaters wordt er een selectie gemaakt zonder overleg met de docent. Vrijwel alle theaters die zijn geïnterviewd nemen bij groepsbezoeken contact op met het gezelschap of impresariaat om te overleggen of een dergelijke groep welkom is bij de voorstelling en of de voorstelling wel geschikt is voor de groep. Bij Theater de Tamboer in Hoogeveen wordt er een ‘What’s up’ folder samengesteld. Samen met de jongerenambassadeurs wordt er gekeken welke voorstellingen in deze folder moeten worden opgenomen als selectieaanbod naar CKV-leerlingen toe. Theaters Tilburg heeft een eigen serie ontwikkeld: ‘Alles wat je altijd al hebt willen weten over...’. In totaal zijn het acht voorstellingen, met allemaal een ander thema. De ene voorstelling gaat over dirigeren, een andere over het symfonisch orkest. Omdat leerlingen tijdens de voorstelling vragen mogen stellen is er een zekere mate van interactie aanwezig. Zowel de docent als de leerlingen zijn erg enthousiast over de serie. Hoe betalen de leerlingen? Bij alle theaters die zijn geïnterviewd maken de leerlingen gebruik van hun CKV-vouchers. Bij grote groepen komt het vaak voor dat de docent alle vouchers int en in één keer de kaarten komt afhalen bij het theater. Bij kleinere groepjes komen de leerlingen vaak zelf hun kaarten halen bij de kassa. Het ligt hierbij maar net aan de docent of het theater. Als deze het belangrijk vinden dat de leerling zelf zijn kaartje bespreekt en afhaalt wordt dit zo geregeld. Dit is overal anders. 12
Ambrassadeurs - over jongeren, cultuur en communicatie. Pagina 28, Franky Devos, oktober 2004
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
21
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Bij een school in Almere is er in de schoolbibliotheek een hoekje ingericht dat fungeert als uitbureau. Het uitbureautje koopt kaarten voor voorstellingen bij de Almeerse Theaters en betaalt deze door middel van de CKV-vouchers van de leerlingen. De voorstellingen worden daar voor € 3,- aan de leerlingen verkocht. Dit systeem blijkt goed te werken, andere scholen in de omgeving zijn aan het kijken ook een dergelijk bureau op te zetten. In Hoogeveen hebben de jongerenambassadeurs van Theater de Tamboer twee maal per jaar een stand op school waar ze kaarten voor voorstellingen (voorstellingen uit de mede door hun samengestelde What’s up folder) verkopen. Femmy Benjamins, Theater de Tamboer: “We hebben gemerkt dat leerlingen de eerste keer hun kaarten in die stand kopen; de tweede keer komen ze naar de kassa van De Tamboer en merken ze dat het eigenlijk helemaal niet zo eng is!” Reserveren de leerlingen? Over het algemeen reserveren leerlingen niet ver van te voren. De jongeren hebben een ‘we zien wel’ houding. Vrijwel overal lopen de reserveringen / opties via de docenten. Sommige theaters die zijn geïnterviewd hebben in mei of september contact met de docent over het aanbod. Docenten nemen dan opties op voorstellingen of delen leerlingen een bestelformulier uit dat ze binnen een bepaalde termijn weer moeten inleveren. In de Stadsgehoorzaal in Kampen hebben ze bijvoorbeeld een aparte CKV-brochure waar leerlingen voorstellingen uit kunnen kiezen. In september / oktober leveren de leerlingen de bestelformulieren in bij het theater. Op deze manier worden voor het hele jaar de kaarten vastgelegd. Als dit niet via school geregeld wordt, kopen leerlingen niet ver van te voren kaarten. Silvia van der Meer, Theater de Stoep: “Bij de brochure zit ook een bestelformulier die de leerlingen kunnen invullen. Je merkt dat als dit vanuit school gebeurd, veel meer leerlingen dit doen. Als leerlingen zelfstandig mogen kiezen, vullen ze minder snel het formulier in.” Zijn de leerlingen enthousiast? Het enthousiasme van leerlingen is erg verschillend. Over het algemeen zijn leerlingen wel enthousiast. Een goede voorbereiding op de voorstelling ligt meestal ten grondslag aan de mate van enthousiasme. Demelza van Gerwen, Schouwburg Eindhoven: “De reden dan de leerlingen enthousiast zijn, is omdat wij altijd hameren op een goede voorbereiding. Met een goede voorbereiding bedoel ik het ‘theater op maat’. Het houdt in dat leerlingen een rondleiding, inleiding, workshop of nabespreking krijgen bij een voorstelling. Doordat er zo al veel aandacht wordt besteed voordat de voorstelling begint weten de leerlingen beter waar het over gaat en hebben meer aandacht.” Een goede voorbereiding resulteert in een enthousiaste leerling. Vanuit gezelschappen worden vaak al leuke ‘doe’ workshops georganiseerd. Het is gebleken dat leerlingen dit erg leuk vinden. Bijvoorbeeld het Noord Nederlands Toneel (NNT): eerst krijgen leerlingen een workshop waarin ze zelf mee moeten spelen. Aansluitend kunnen ze eten met de acteurs en vervolgens gaan ze naar de voorstelling. Leerlingen staan op deze manier heel dichtbij het gezelschap en de voorstelling en raken zo meer enthousiast. Voor een overzicht van een aantal educatieve diensten van gezelschappen, zie bijlage X. Het blijkt ook dat de leerlingen die op school actief bezig zijn met cultuur enthousiaster zijn. Als leerlingen zelf deelnemen aan een voorstelling (zowel op de planken als achter de schermen bij bijvoorbeeld een schoolmusical) doen ze ervaringen op die helpen bij het enthousiasme. Zeker als de voorstelling in een ‘echt theater’ plaatsvindt. CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
22
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Annemarie de Stigter, De Nieuwe Doelen over het enthousiasme: “Als het een voorstelling is die ze aanspreekt wel. En bij hun eigen voorstellingen, zijn ze erg enthousiast. Die schoolvoorstellingen zijn altijd hier in De Nieuwe Doelen. Het is altijd een groot succes.” “Bij deze leeftijdsgroep (scholieren 15 - 18 jaar) is de smaak nog erg in ontwikkeling: ze zijn nog niet goed in staat om zelfstandige keuzes te maken als het gaat om cultureel aanbod. Kennis- en ervaringsdrempels en sociale drempels weerhouden hen van theaterbezoek: in feite vallen ze grotendeels onder de groep niet-geïnteresseerden en een deel behoort tot de latentgeïnteresseerden. Deze groep is goed te bereiken via school. De inhoud van het aanbod is belangrijk: dat dient aan te sluiten op hun interesses. Daarnaast zijn deze jongeren ook graag zelf actief, want ze zijn snel verveeld.” 13 Hebben jullie wel eens ordeproblemen? Vaak hangen de ordeproblemen samen met de mate van enthousiasme van leerlingen. Echte problemen ontstaan niet vaak. Bij een school in Eindhoven nemen ze bij voorbaat al een maatregel: voor aanvang van de voorstelling leveren leerlingen hun schoolpasje in die ze na afloop van de voorstelling bij goed gedrag weer terug krijgen. Gerard Fasel, Keizer Karel Podia: “Qua opleidingsniveau zegt gedrag eigenlijk niks; we hebben wel eens VWOleerlingen die de boel verstoren, terwijl een grote groep VMBO dan juist rustig is.” Theaters houden vaak al goed in de gaten welke leerlingen er in de zaal zitten en hebben daarover contact met de gezelschappen. Ook hebben veel theaters de eis dat er per 10 of 15 leerlingen begeleiding mee komt. Vaak zitten leerlingen verspreid door de zaal. Qua ordeproblemen bestaat er volgens Gerard Fasel van Keizer Karel Podia het volgende spanningsveld: “We proberen leerlingen wel op het eerste of tweede balkon te plaatsen, maar dan zitten ze juist geïsoleerd van de rest van het publiek en krijgen ze de gelegenheid om de orde te verstoren. Zo roep je dus eigenlijk op wat je wilt vermijden. Leerlingen in de zaal verspreiden is beter, maar deze plaatsen zijn ook duurder. Dus denken we vanuit de schouwburg: deze plaats hadden we voor drie keer zoveel kunnen verkopen.” Organiseren jullie wel eens een afterparty? De meeste geïnterviewde theaters antwoordden dat ze dit niet doen. Sommige theaters doen dit wel, maar vaak is dit dan voor alle bezoekers en niet speciaal voor CKV-leerlingen. Gwen Sengers, Theater Tilburg: “Een afterparty kunnen we wel gaan organiseren maar we zijn toch niet de plek waar leerlingen graag gaan dansen of als disco zien, dat doen ze ergens anders. Dat moet je dus niet willen. Wat we dus wel organiseren zijn de workshops en het eten met NNT. Dat soort extraatjes werken goed, daar leent een theater zich voor.” Femmy Benjamins, Theater de Tamboer: “als opwarmertje van de voorstelling van Freestylish, werd het plein voor De Tamboer omgetoverd tot skatepark. Samen met de Skate Vereniging Drenthe (SVD) en SWW Jongerenwerk heeft De Tamboer skatewedstrijden, demonstraties en workshops georganiseerd. We hebben die middag geflyerd voor de voorstelling van ISH, het was een groot succes. Voor Freestylish had het 200 bezoekers opgeleverd en bij ISH 500.” Zijn er al gegevens bekend over ex-CKV-leerlingen die nu klant zijn? Geen enkel theater heeft op dit moment zicht op ex-CKV-leerlingen die nu klant zijn. Vaak is de reactie dat dit wel een interessant punt is maar moeilijk te onderzoeken. In de kassasystemen staan niet alle leerlingen omdat er vaak op naam van school wordt gereserveerd. ‘CJP’ is vaak wel een aparte prijscode maar dit kan ook iemand van 26 jaar zijn (iedereen tot 26 jaar kan namelijk een CJP-pas aanvragen). Tevens denken de 13
Gezocht: Jonge theaterbezoekers. Pagina 37, Onderzoeksbureau Letty Ranshuysen, maart 2004
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
23
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
geïnterviewde personen dat het kassasysteem ingewikkeld te analyseren is en dat dit beter door een echte data-analist kan worden uitgevoerd. 5.4
Communiceren met CKV-leerlingen
Hoe komen CKV-leerlingen bij jullie terecht? Dit is over het algemeen via de docent / school. Ook geven sommige theaters een speciale CKV-brochure uit of hebben door bijvoorbeeld een CKV-knop toe te voegen aan het menu een apart jongerengedeelte op de website. Bij alle theaters gaan ook vaak affiches, flyers en ander informatiemateriaal naar scholen. Theater de Tamboer heeft sporadisch ook acties via MSN: de dochters en zoons van medewerkers nemen allemaal dezelfde MSN-naam op een afgesproken tijdstip; bijvoorbeeld ‘Ali B komt’. Als een olievlek verspreidt het verhaal zich dan. Schouwburg de Harmonie heeft een apart magazine: ‘Kickz’. Dit informatieve magazine is speciaal voor jongeren en komt drie keer per jaar uit. Vooral de prijsvraag in het blad is populair onder de CKVleerlingen. Communiceren jullie met leerlingen of met docenten? De meeste theaters communiceren via de docenten met de leerlingen. De docentenbijeenkomst (alle docenten tegelijk of alle scholen apart) blijkt een populaire manier om met docenten te communiceren. Op de bijeenkomst wordt ook het programma bekend gemaakt. De docenten spelen het door naar de leerlingen, iedere docent weer op zijn eigen manier. Het is geen één keer genoemd dat er niet via de docent wordt gecommuniceerd. De docent blijkt dus de belangrijkste spil in het geheel. In Eindhoven wordt er alleen maar via de docent gecommuniceerd. Via een docentenbijeenkomst in mei worden de docenten op de hoogte gesteld van het aanbod voor CKV-leerlingen. Demelza van Gerwen, schouwburg Eindhoven: “We hebben wel eens flyers uitgedeeld onder leerlingen maar het resultaat daarvan was niet zo positief. We vonden ze overal op de grond terug.” Er zijn vier manieren genoemd om met de leerlingen te communiceren: via een aparte brochure, een (digitale) nieuwsbrief, jongerenambassadeurs of een jongerenmagazine. Mintsje Boersma, De Harmonie: “Het Kickz magazine is echt voor jongeren, wordt ook uitgedeeld door jongeren. Onze culturele ambassadeurs sturen we een digitale nieuwsbrief met informatie, wat er te doen is. Ook andere leerlingen krijgen een digitale nieuwsbrief: als je meedoet aan de prijsvraag in Kickz moet je je e-mail adres invullen. Zo hebben we er al 700 verzameld.” Wat is de rol van het steunpunt? 14 Geen theater laat het steunpunt ‘tussen’ het persoonlijke contact met de docent komen. Maar de steunpunten organiseren veel activiteiten (zoals workshops) wat handig is als een theater zelf niet veel tijd heeft. Veel steunpunten hebben ook activiteiten voor de groepen vóór CKV. Zoals bijvoorbeeld Triade in Den Helder. Kim Smit, De Kampanje: “Door de activiteiten van Triade komen bij ons de meeste CKVleerlingen niet voor de eerste keer. Via Triade zijn de leerlingen al in contact gekomen met theater op de basisschool en in de derde klas gaan ze nogmaals via Triade naar een voorstelling. Als CKVleerling ben je dus al twee keer in De Kampanje geweest. Dit is een voordeel.” 14
Een steunpunt biedt ondersteuning op het gebied van kunst- en cultuureducatie. Opereert per stad of per provincie.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
24
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
In Alphen aan den Rijn is er een docent als ‘cultuurbemiddelaar’ aangesteld. Dit idee is ontstaan vanuit de gemeente en de provincie Zuid Holland. De cultuurbemiddelaar organiseert 3 – 4 keer per jaar een bijeenkomst met alle regionale instellingen om een inventarisatie te maken wat er allemaal te doen is voor CKV-leerlingen in de regio. Dit is ook om de omliggende dorpen meer te betrekken bij de activiteiten van Alphen aan den Rijn. Het platform dat hierdoor is ontstaan in Alphen aan den Rijn, blijkt goed te werken. Edu-art organiseert als steunpunt van Gelderland veel activiteiten voor leerlingen. Edu-art heeft als meest succesvolle steunpunt eind 2004 de landelijke ‘CKV-topper’ Award gewonnen. 15 Edu-art regelt onder andere cursussen, workshops en overkoepelende activiteiten (zoals een CKV-dag of culturele markt). Femke de Vos - Burchart van schouwburg Arnhem: “Ook organiseert het steunpunt veel schoolvoorstellingen voor het basisonderwijs. Hierdoor komen veel leerlingen al op jongere leeftijd in aanraking met theater, wat zeker zal schelen in ons aantal CKV bezoekers.” Het steunpunt van Limburg hanteert overal de ‘Kunstkick’. Dit is een logo van een kikker dat bij voorstellingen wordt geplaatst zodat leerlingen weten dat het geschikt is voor hun. 5.5
Aanbod voor CKV-leerlingen
Programmeren jullie apart voor CKV-leerlingen? Vaak wordt er uit het reguliere programma een selectie gemaakt die geschikt wordt bevonden voor CKV-leerlingen. Als er voor jongeren wordt geprogrammeerd zijn de voorkeursdagen maandag tot en met donderdag en buiten vakanties of toetsweken. Voor deze informatie is het contact met de docent erg belangrijk. Laten jullie een beperkt aantal leerlingen toe? Theaters zijn hierbij afhankelijk van de gezelschappen en/of impresariaten. Sommige artiesten willen helemaal geen CKV-leerlingen meer in de zaal; of een vast percentage. De eisen die er vanuit de theaters komen zijn meestal dat er per 10 leerlingen een begeleider mee moet. Hier is een spanningsveld aanwezig: aan de ene kant proberen theaters zoveel mogelijk leerlingen te interesseren en te enthousiasmeren voor een voorstelling; terwijl gezelschappen de leerlingen niet eens binnen willen hebben. Silvia van der Meer, Theater de Stoep: “Per voorstelling kijk ik naar het type voorstelling en bepaal dan een maximum. Ook hou ik andere bezoekers in de gaten, zodat de verhouding klopt.” Annemarie de Stigter, De Nieuwe Doelen: “Nee, dat doen we niet. (…) Een CKV’er is toch gewoon een bezoeker? Het is eigenlijk discriminatie om ze te weigeren vanwege de stempel ‘CKV’.” Welke middelen zetten jullie allemaal in? Dit is te vinden in bijlage XI. 5.6
De CKV-voucher
Is het duidelijk dat de CKV-voucher hier kan worden ingeleverd? Overal is geantwoord dat dit wel duidelijk is. Leerlingen weten dat ze bij een theater terecht kunnen met hun CKV-voucher. Sommige scholen verzamelen de CKV-vouchers collectief en geven ze collectief uit. Zoals bijvoorbeeld in Almere, waar een school een eigen uitbureau heeft waar leerlingen voor € 3,- een kaartje voor een 15
www.ckvdocentenpas.nl/teksten/279.html
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
25
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
voorstelling kunnen kopen. De CKV-vouchers worden daar centraal geïnd en besteed om de rest van het kaartje te betalen. Of om lange rijen bij de kassa te voorkomen, int de docent de vouchers en haalt alle kaarten in één keer op. Nelly Litjens van Schouwburg Venray over de duidelijkheid omtrent de vouchers: “Ja, maar je moet er wel over blijven communiceren. En waarom wordt er op televisie niet meer aandacht besteed aan de vouchers? Bijvoorbeeld met Postbus 51 of bij De Lama’s. Zo leggen leerlingen sneller de link met de artiesten die ze leuk vinden, dat die ook in het theater komen.” 5.7
Concluderend
Zijn jullie tevreden zoals het nu gaat? Deze vraag wordt positief beantwoord. Ten aanzien van het vak CKV is men tevreden, maar wel met het besef dat je niet achterover kunt gaan leunen. Het contact met de docenten wordt als heel belangrijk beschouwd maar ook als een intensieve taak die veel tijd kost. Ook de kleinere theaters die niet veel tijd en ruimte hebben voor veel verschillende acties / middelen zijn tevreden. Het goede contact met de docent wordt steeds maar weer genoemd. Aandacht voor de basisvorming blijkt ook een belangrijk punt naar de aanloop van het vak CKV. Aan de betrokkenheid van leerlingen moet nog wel wat gebeuren. Mintsje Boersma, De Harmonie: “Waar ik nog aan wil werken is de betrokkenheid. De leerlingen thuis laten voelen in het theater en een band opbouwen. Als we een gezelschap langer in huis hebben kunnen we dit ook doen. Dit is goed voor de schouwburg (band met de groep) en voor leerlingen (meer meegeven dan alleen een voorstelling).” Femke de Vos – Burchart, schouwburg Arnhem: “We gaan een nieuwe strategie bedenken, meer gericht op jongerenmarketing. Zoals we scholen altijd hebben benaderd, blijkt niet meer te werken. Scholen plannen ver van te voren de activiteiten, terwijl gezelschappen een maand van te voren met een workshop komen. Dit is niet op elkaar afgestemd. Nu gaan we ons dus meer individueel richten.” Zijn CKV-leerlingen een interessante doelgroep? Net als alle andere doelgroepen vinden theaters de CKV-leerlingen ook een belangrijke doelgroep. En hoe clichématig het ook klinkt; CKV-leerlingen zijn het publiek van de toekomst. Hierdoor vindt iedereen de CKV’ers een interessante doelgroep. Alle geïnterviewden zien het belang om leerlingen te enthousiasmeren voor cultuur. Daarbij is het niet noodzakelijk dat het later ook bezoekers worden van hun eigen theater. “Als ze maar gaan.” Wel vinden theaters het belangrijk dat leerlingen al eerder in aanraking komen met theater dan dat ze tijdens CKV hun eerste ervaring opdoen. Femke de Vos - Burchart, schouwburg Arnhem: “Het is goed dat al vroeg, jongere kinderen via Edu-art in het theater komen. Dan hebben ze tenminste al een beleving voordat ze middenin de pubertijd moeten beginnen met interesse ontwikkelen voor theater. Er zijn maar weinig voorstellingen echt voor jongeren gemaakt.” Yvonne van Bree, Het Munttheater: “De jeugd van nu is de theaterbezoeker van de toekomst. Alleen past bij theaterbezoek een bepaalde gedragscode en die past blijkbaar niet bij deze leeftijdscategorie. Als het goed gecoördineerd wordt door de docenten, goed ondersteund en begeleid, dan is het hartstikke leuk. Maar vanuit het vak CKV is het juist de bedoeling dat leerlingen zelfstandig leren functioneren. Zelf de voorstellingen uitkiezen, zelf een kaartje kopen en zonder begeleiding de voorstelling bezoeken.” CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
26
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Belangrijke aanbevelingen die de geïnterviewde personen mee willen geven: - Probeer leerlingen alleen dát aan te bieden wat goed aansluit op hun belevingswereld. Zelf kies je ook alleen voorstellingen die je aanspreken; dus bij jongeren werkt het ook zo. - Wees niet ‘bang’ voor de leerlingen en ordeproblemen. Durf ze in je theater te hebben! - Contacten leggen en onderhouden met docenten. Communiceren! - Laat de leerlingen zien wat ze kunnen halen. - Weet wie er in je zaal zitten en hou daar een vinger op, zo hou je andere bezoekers ook tevreden. - Biedt ze iets extra’s, niet iets aparts. Je hoeft niet je hele foyer te verbouwen omdat ‘ze’ komen. Dat gebeurt ook niet als ze wat ouder zijn. - Op de avond van een voorstelling, promotie maken voor andere interessante voorstellingen. Vaak weten jongeren niet dat hun ‘idool’ ook in het theater komt. Hebben jullie nog onderzoeken gedaan op dit gebied? In Eindhoven start dit voorjaar een effectiviteitmeting van de marketingmethoden. In Hoogeveen is er eens een onderzoek uitgevoerd bij een voorstelling van Ali B. Met de enquête is inzicht verkregen hoe de leerlingen binnen komen, door wie, hoe vaak ze al zijn geweest. Uit de enquête is toen gebleken dat de meeste leerlingen via klasgenoten / vrienden op het idee waren gekomen om een voorstelling te bezoeken. Het is wel raadzaam om als theater inzicht te hebben in welke middelen die je inzet wél werken en welke niet. Zo krijg je als organisatie inzicht in welke koers je moet varen.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
27
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Hoofdstuk 6
Tien gouden tips
Om voor theaters in kaart te brengen welke acties kunnen leiden tot meer CKV-leerlingen en meer ingeleverde vouchers zijn er op basis van de 15 interviews met theaters tien gouden tips geformuleerd. Deze tips worden in dit hoofdstuk behandeld. De hoofdvraag ‘wat zijn de factoren waar theaters het meest succes mee hebben met betrekking tot het aantrekken van zoveel mogelijk CKVleerlingen? wordt door middel van de tien gouden tips beantwoord. Per paragraaf wordt er één tip behandeld. De deelvraag: zetten theaters voor VMBO-, HAVO- en VWO-leerlingen andere acties in? is aan de hand van de interviews beantwoord. Het is gebleken dat de geïnterviewde theaters geen aparte acties inzetten voor VMBO-, HAVO- en VWO-leerlingen. Daarom worden alle leerlingen in dit hoofdstuk ‘de CKV-leerling’ genoemd. 6.1
Neem de tijd voor CKV
Om een succes te maken van een CKV-beleid is er tijd nodig. Vaak is de doelgroep ‘CKV’ een ondergeschoven kindje; de marketingmedewerker doet het even ‘erbij’. Uit de gehouden interviews blijkt dit niet te werken; CKV kost tijd en energie. CKV-leerlingen in het theater krijgen is niet iets wat er ‘even tussendoor’ kan worden gedaan. Een aparte medewerker voor CKV ligt niet altijd binnen de mogelijkheden van een theater, maar wel binnen de wensen. Voornamelijk de kleinere theaters kunnen zich een aparte medewerker voor CKV niet veroorloven. Als het theater CKV-leerlingen een belangrijke groep vindt is er de mogelijkheid om tijd en ruimte vrij te maken voor een CKV-beleid. Probeer dan bijvoorbeeld een vast dagdeel in de week aandacht te besteden aan CKV. In één ‘CKV-ochtend’ is er veel te regelen. Je creëert overzicht en regelmaat en zo voorkom je ook dat het iets is dat ‘even tussendoor’ moet worden gedaan. Femke Barendrecht, Almeerse Theaters: “Het feit dat we onze directeur ‘mee’ hebben, is ook erg belangrijk. Omdat hij CKV belangrijk vindt, kon er een apart iemand worden aangenomen voor educatie. Want als marketingmedewerker educatie er ‘even bij’ te doen, dat werkt echt niet.” 6.2
De docent is je partner in crime
Ook al is het vak CKV in eerste instantie bedoeld om het individuele theaterbezoek van leerlingen te stimuleren, in de praktijk blijkt de docent de allerbelangrijkste spil in het geheel. De docent is ‘partner in crime’. Frequent individueel bezoek van leerlingen kwam in de in dit onderzoek geïnterviewde theaters vrijwel niet voor. Veel leerlingen komen binnen via de docent. Maak dus contact met de docenten! Het is niet alleen handig om via de docent contact met leerlingen te maken, ook voor de planning is een docent handig om in de schakelen. Een docent weet de toetsweken en de schoolvakanties of andere geplande uitstapjes. Zo voorkom je bij voorbaat een lege zaal. Contact met de docent is... ¾ intensief en persoonlijk. Dit is een echte investering. Het kost veel tijd, maar als je een band weet op te bouwen met een docent is dit een winst. Bel niet eens per maand op met de vraag: ‘heeft u mijn brief ontvangen?’. Maar maak er een 1 op 1
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
28
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
¾
¾ ¾
contact van. Ga koffie drinken, lunchen, geef de docent persoonlijke aandacht. Maak ze een VIP. Een vrijkaartje doet al wonderen! uitnodigen in je theater. Bij Theater de Tamboer in Hoogeveen is bijvoorbeeld gebleken dat docenten nog nooit in De Tamboer waren geweest, terwijl ze hun leerlingen wel moesten stimuleren dit te doen. Daar was dan ook het uitnodigen en rondleiden van de docenten stap nummer één. constant communiceren. Over de voorstelling, over educatiemateriaal, over de leerlingen. Maar ook over ordeproblemen. duidelijkheid creëren. Zorg dat de docent weet wie het aanspreekpunt is in het theater en andersom. Dit is voor beide partijen handig. Zorg ervoor dat je weet wélke school met wélke docent naar wélke voorstelling gaat.
Marie-Christine Adams, De Maaspoort: “De docent is wel de meest belangrijke. Als deze enthousiast is over een voorstelling, worden leerlingen dit ook. (...) Op onze presentatiedag voor abonnementhouders en vrienden, nodigen we nu ook de docenten uit. (…) De docenten voelen zich speciaal dat ze hiervoor worden uitgenodigd en raken meer betrokken.” Annemarie de Stigter, De Nieuwe Doelen: “Het contact met de docenten is heel erg goed. Dat is al heel belangrijk, we zijn eigenlijk al binnen.“ 6.3
Een goede voorbereiding is het halve werk
Leerlingen die out of the blue een voorstelling bezoeken beleven veel minder plezier aan hun theaterbezoek dan de leerlingen die al voorbereidende lessen hebben gehad, zelf al eens eerder op het podium hebben gestaan of al gewend zijn aan het theater (door bijvoorbeeld van jongs af aan met ouders mee te gaan). Veel theaters zijn er van overtuigd dat leerlingen ook de ingewikkelde toneelstukken aankunnen als de voorbereiding op de voorstelling maar goed is. Als er in de les al veel aandacht wordt besteed aan het verhaal en leerlingen weten wat ze te zien krijgen, begrijpen ze veel beter waar ze naar kijken. Een goede voorbereiding is het halve werk! Silvia van der Meer, Theater de Stoep: “Het doel is om CKV-leerlingen een culturele ervaring mee te geven. Dit kan denk ik alleen klassikaal. Bijvoorbeeld door zich gezamenlijk te verdiepen in een verhaal als Gilgamesj. Het is een moeilijke voorstelling, wat een succes wordt als je er een project van maakt.” Leerlingen die de theatermores (de do’s en dont’s tijdens een theaterbezoek) niet kennen, zullen er ook minder moeite mee hebben zich er niet naar te gedragen. Femke de Vos - Burchart, Schouwburg Arnhem: “Met een rondleiding heb ik het een keer handig opgelost. De groep had ik verdeeld in kleinere groepen en vervolgens één groep in de zaal gezet en één op het podium. De groep in de zaal moest zo veel mogelijk herrie maken, de groep op het toneel een stukje spelen. Zo hebben ze zelf ervaren hoe erg het is als de zaal onrustig is. Ze hadden het toen goed door.”
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
29
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
6.4
Fungeer als intermediair
De snelste en meest efficiënte manier om bij gebrek aan tijd toch veel informatie aan te bieden is te fungeren als intermediair. De gezelschappen hebben informatie en veel hebben zelfs educatiepakketten / workshops. In bijlage X is een lijst met voorbeelden te vinden. De docenten willen het hebben! Als theater ben je dan het doorgeefluik dat de informatie doorsluist. Het voordeel is dat je op deze manier toch in contact bent met de docent, want de docent krijgt via het theater een handvat om zijn lessen voor te bereiden. Doordat de leerlingen op deze manier goed voorbereid worden, heb je er zelf ook alleen maar profijt van! Gwen Sengers, Theaters Tilburg: “We hameren op een goede voorbereiding; een maand voordat een school een voorstelling bezoekt gaat er een pakketje naar school, zodat de docent een les kan voorbereiden. Ik ben een soort intermediair tussen de docenten en de gezelschappen, ik zie dit ook als een taak.” 6.5
Betrek de leerlingen bij het theater
Jongeren meer bij het theater betrekken kan op veel verschillende manieren. Het is een erg belangrijke factor. Jongeren krijgen namelijk het gevoel belangrijk te zijn en dat er naar hen wordt geluisterd. Ze hebben dan ook het gevoel dat ze een welkome gast zijn. Ze krijgen meer begrip voor theater, respect voor de artiest en raken uiteindelijk misschien meer geïnteresseerd. Sommige scholen zijn erg actief bezig met cultuur, hebben bijvoorbeeld een eigen cultureel uitbureau of cultureel magazine. Je kunt een aantal leerlingen mee laten denken over de programmering of een ambassadeursgroep opzetten. De ambassadeurs kunnen - bijvoorbeeld in ruil voor vrijkaartjes voorstellingen onder hun klasgenoten promoten, posters ophangen, flyers uitdelen. Ook kunnen de ambassadeurs fungeren als een klankbord voor het theater. Bij het opzetten van een ambassadeursgroep is naast je eigen enthousiasme ook de samenstelling erg belangrijk, anders komt het waarschijnlijk niet goed van de grond. Begin niet meteen met 20 leerlingen, maar bouw vanuit één school de groep uit. Als je begint met een school waarbij het contact erg goed is en de ambassadeursgroep loopt, dan kun je de groep uitbreiden met andere scholen / andere leerlingen. De ambassadeursgroep wordt een begrip dat niet meer is weg te denken uit je theater. Een ander belangrijk punt is de leeftijd van de ambassadeurs: “De aspiratieleeftijd van jongeren ligt ongeveer twee jaar hoger dan de eigen leeftijd. Jongeren kijken op naar en spiegelen zich aan jongeren die een paar jaar ouder zijn. Wat je nét niet hebt, wie je nét niet bent, is aantrekkelijk.” 16 Mintsje Boersma, De Harmonie: “De ambassadeurs bazuinen op school rond wat leuk is en wat niet leuk is. De recensies die ze schrijven komen op onze website, op de scholen en op de website van de gemeente. Zo weten andere leerlingen wat leuk is. Ik selecteer de ambassadeurs dan wel een beetje; de stoere mensen met recensies zijn natuurlijk beter dan de watjes van de klas.”
16
Ambrassadeurs - over jongeren, cultuur en communicatie. Pagina 15, Franky Devos, oktober 2004
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
30
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
6.6
Stimuleer actieve participatie van leerlingen
Jongeren vinden het leuk om dingen ‘zelf’ te doen. Dit kan op verschillende manieren worden aangepakt. Je kunt een workshop organiseren, eventueel in samenwerking met een gezelschap. Een actieve workshop waarbij leerlingen zelf een toneelstuk spelen (of van een cabaretier de kneepjes van het vak leren) zal zijn vruchten afwerpen. Een dergelijke workshop kan ook met een plaatselijk kunstencentrum of steunpunt worden georganiseerd. Een goed voorbeeld van actieve participatie van leerlingen in de poppodia is het Do-it! project van de VNP. Bij het Do-it! project mogen CKV-leerlingen hun eigen ideale uitgaansavond ontwikkelen en uitvoeren. Demelza van Gerwen, Schouwburg Eindhoven: “De leerlingen hebben al veel plezier aan een workshop. Zelf actief meedoen vinden ze het leukste!” Ook zijn er veel scholen in Nederland die actief met cultuur bezig zijn, bijvoorbeeld in de vorm van een schoolvoorstelling. Als deze schoolvoorstelling in het theater plaatsvindt is het voor jongeren niet alleen leuk om in een ‘echt’ theater te staan maar is het tegelijk ook een kennismaking met het theater op een andere manier. Ze komen op het toneel en erachter en leren alle facetten van wat er komt kijken bij het maken van een voorstelling. Marie-Christine Adams, De Maaspoort: ”Hier wordt op school al veel aandacht aan cultuur besteed. Zo hebben scholen hier cultuuravonden: twee dagen lang komen ze dan in De Maaspoort om zelf een voorstelling te maken en op te voeren. Alles moeten ze doen: decorbouw en dergelijke hoort daar ook bij. Heel veel leerlingen doen dan auditie voor hun eigen musical: het is heel populair. Op deze manier leren de leerlingen hoe het is om op de planken te staan en kijken ze ook met andere ogen naar een voorstelling als ze die dus voor CKV bezoeken.” 6.7
Let op je programmering
Qua programmering is het contact met de docent erg belangrijk. De docent weet wanneer er toetsweken zijn of andere schoolactiviteiten. Zo voorkom je bij voorbaat al een lege zaal. Zodra je de data weet van voorstellingen die geschikt zijn voor CKV-leerlingen is het raadzaam om deze zo snel mogelijk aan docenten aan te bieden. Zo kunnen ze de data opnemen in hun jaarplanning. Ook vanwege het enorme aanbod aan kunst en cultuur in het algemeen zien CKV-docenten vaak door de bomen het bos niet meer. Als je als theater aan de docenten kunt aanbieden welke voorstellingen geschikt zijn krijgt de docent meer houvast. De meeste theaters programmeren voor jongeren op doordeweekse dagen (van maandag tot en met donderdag). Dit vanwege het feit dat het weekend ‘van hun’ is. Als theater maak je dan niet veel kans, je bent voor jongeren niet de ideale uitgaansplek. Bovendien zijn docenten in het weekend vrij, dus qua begeleiding krijg je die dan ook moeilijker mee. Bij Theaters Tilburg is het eigen programma ‘Wat je altijd al had willen weten over…’ heel succesvol. De serie is niet speciaal voor CKV-leerlingen gemaakt, het is ook toegankelijk voor andere geïnteresseerden. In 8 voorstellingen gaat de serie dieper in op verschillende facetten van de klassieke muziek. Bij de docenten is de serie populair omdat het een ‘totaalpakket’ biedt. Het is een CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
31
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
voorstelling met een educatieve lading. De interactie blijkt bij de leerlingen erg populair. Tijdens de voorstelling kan het namelijk publiek vragen stellen. Bij Theater de Tamboer worden de leerlingen betrokken bij het programma-aanbod van het theater. De ambassadeurs van De Tamboer mogen meebepalen welke voorstellingen in de speciale ‘What’s up’ folder komen, die aan alle leerlingen wordt uitgedeeld. Ook kunnen ze aangeven welke voorstellingen vorig seizoen zo leuk waren en die eigenlijk weer terug moeten komen. 6.8
Jong geleerd is oud gedaan
Dit spreekwoord gaat zeker op in de theaters. “Nog meer bepalend dan het ouderlijk milieu voor de cultuurdeelname van jongeren is de leeftijd waarop jongeren in contact komen met cultuur. (...) Naarmate het eerste cultuurbezoek op jongere leeftijd plaatsgevonden heeft, des te frequenter het latere cultuurbezoek uitvalt, ongeacht of ouders of school de kennismaking verzorgden en ongeacht de andere culturele ervaringen in het ouderlijk milieu of op school.” 17 Femke de Vos - Burchart, Schouwburg Arnhem: “Het is goed dat al vroeg jongere kinderen via Edu-art (steunpunt Gelderland) in het theater komen. Dan hebben ze tenminste al een beleving voordat ze middenin de pubertijd moeten beginnen met interesse ontwikkelen in theater.” Nel Liefting, Stadsgehoorzaal Kampen: “Hier hebben we ook goed contact met het basisonderwijs. De grondslag die er ligt komt weer van pas voor latere leeftijden.” Het steunpunt kan een rol spelen; vaak organiseert het steunpunt veel voor de groep vóór CKV, de basisvorming of basisschool. Zo is er in Limburg festival ‘Kids@’. Dit festival is voor kinderen tot 12 jaar en een soort voorloper op CKV. 6.9
Houd overzicht
Houd voor jezelf overzicht en structuur in de activiteiten die je onderneemt voor CKV. Je kunt beter een paar acties goed uitzetten dan veel zaken door elkaar heen laten lopen en het overzicht kwijt zijn. Doe het dan liever niet, zeg maar. Guido Creuwels, Het Parktheater: “We zijn een klein theater en hebben niet de tijd en ruimte in personeel om veel verschillende activiteiten op te zetten (…) De structuur is volgens mij vooral belangrijk voor het succes. Als ik nog meer dingen zou organiseren (zoals ambassadeurs) raak ik het overzicht kwijt en loopt het misschien niet zoals ik wil dat het loopt, dan heb ik de tijd niet om het bij te houden.” Ook qua bezoekers is het houden van overzicht belangrijk. Weet wie er in je zaal zitten. Om andere bezoekers tevreden te houden móet je de verhoudingen van je bezoekers goed in de gaten houden. Bovendien is bij gezelschappen vaak een jaar van te voren nog niet duidelijk wat precies het niveau is van een voorstelling. Dan kan het voorkomen dat iets wat geschikt leek voor een bepaalde leerlaag later blijkt dat dit toch niet meer zo is. Als je weet wie er in je zaal zitten kun je nog op tijd ingrijpen en contact opnemen met de docent om te overleggen over het niveau.
17
Ambrassadeurs - over jongeren, cultuur en communicatie. Pagina 18, Franky Devos, oktober 2004
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
32
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Ook kun je dan - om een goede voorbereiding te stimuleren - gerichte informatie sturen over voorstellingen (recensies of beeldmateriaal). Bovendien kun je makkelijker achterhalen met welke school er contact moet worden opgenomen als de orde is verstoord. Demelza van Gerwen, Schouwburg Eindhoven: “Soms lees ik een recensie over een voorstelling en als daar dan bijvoorbeeld in staat: ‘het naakt is schokkend’, dan neem ik contact op met de leraar zodat hij zijn leerlingen kan voorbereiden en kan waarschuwen dat ze niet moeten gaan lachen om het naakt.” 6.10
Biedt wat extra’s, niet iets aparts
“Benoem het als een jongerenprogramma en jongeren gaan gegarandeerd lopen. Als je een programma maakt voor een specifieke doelgroep, noem het dan niet zo. (…) Datzelfde geldt voor jongeren en waarschijnlijk ook voor andere specifieke doelgroepen. Iets aankondigen als een ‘nieuw jongerenprogramma’ is gewoon niet cool. Dat willen jongeren niet, die willen zo snel mogelijk volwassen zijn.” 18 N.B. Met ‘lopen’ wordt bedoeld dat jongeren zich ervan distantiëren in plaats van dat het ze aanspreekt. Door leerlingen iets aparts te bieden (bijvoorbeeld door een andere sfeer te creëren door de aankleding te veranderen en andere muziek te draaien in de foyer) worden ze in het hokje ‘CKV’ gestopt. Sowieso krijgen ze deze aparte behandeling ook niet als ze ouder zijn. Leerlingen blijken het meer op prijs te stellen als ze als ‘normaal’ worden ontvangen. Ze voelen zich niet prettig als er bijvoorbeeld bij de ingang al naar ze wordt gekeken met een ‘daar heb je ze’ blik. Wat leerlingen juist wel waarderen is als het theater ze iets extra’s biedt. Bijvoorbeeld na afloop van een voorstelling een nagesprek met acteurs, een foto en een handtekening. Biedt de jongeren dus wat extra’s, niet iets aparts. Femke de Vos – Burchart, Schouwburg Arnhem: “Je hoeft niet alles uit de kast te halen om het hun naar hun zin te maken. Als ze wat ouder zijn doe je dat ook niet. We hebben ook geen apart bejaardenhoekje.” Nelly Litjens, Schouwburg Venray: “Als ze bij ons komen geef ik hen het gevoel dat ze welkom zijn, dat ze te gast zijn. Door hen kleine extraatjes te bieden werkt dit heel erg goed. (…) Ik benader hen niet van; ‘daar heb je de lastpak’ maar als een welkome gast. Leerlingen vinden dit wel erg leuk, en ik denk dat ze hierdoor ook enthousiast worden gemaakt.” Gerard Fasel, Keizer Karel Podia: “Ik geloof niet in een aparte programmering voor CKV-leerlingen. Het zijn gewoon mensen met een even grote diversiteit in keuze als anderen. Met een aparte programmering isoleer je ze alleen maar meer, en dat is niet de bedoeling. In principe vinden wij alles geschikt voor leerlingen. Je hebt toch ook geen aparte voorstellingen voor bejaarden?”
18
Ambrassadeurs - over jongeren, cultuur en communicatie. Pagina 28, Franky Devos, oktober 2004
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
33
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
6.11
Afsluitend
Reflecterend naar het eigen beleid kunnen theaters met de tips aan de slag. Om te slagen in je plannen is het belangrijk dat je achter de ideeĂŤn staat en ook zin hebt om energie te steken in CKVleerlingen. De tips zijn zo geschreven dat ze voor zowel kleine als grote theaters te gebruiken zijn. Sommige acties - die bij de geĂŻnterviewde personen hebben gewerkt - kosten niet veel tijd maar hebben wel geleid tot veel CKV-leerlingen. Haal er uit wat er voor je theater in zit!
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
34
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Hoofdstuk 7
Valkuilen
Er zijn een aantal valkuilen gebleken tijdens het onderzoek naar de factoren die succes opleveren bij het enthousiasmeren en stimuleren van CKV-leerlingen tot een theaterbezoek. In dit hoofdstuk worden de valkuilen inzichtelijk gemaakt. 7.1
Aantal leerlingen
Theaters proberen zoveel mogelijk leerlingen te enthousiasmeren en te stimuleren tot een bezoek aan het theater. Vanuit impresariaten en gezelschappen komen juist steeds meer beperkingen op het aantal CKV-leerlingen dat in de zaal mag zitten vaak vanwege eerder ondervonden ordeproblemen. Dit werkt elkaar tegen. Net als theaters moeten gezelschappen de CKV-leerlingen niet uit de weg gaan. 7.2
Informatievoorziening
Docenten zijn afhankelijk van de informatie over voorstellingen die ze van de theaters krijgen. Theaters zijn afhankelijk van diezelfde informatie die ze van gezelschappen krijgen. Als de drie partijen goed blijven communiceren kunnen ze er samen voor zorgen dat de juiste leerlingen de juiste voorstellingen krijgen te zien, met de juiste voorbereidingen. De driehoeksverhouding theater - docent - gezelschap moet duidelijk zijn en goed functioneren.
7.3
Kaartverkoop
Als theater wil je de leerlingen niet isoleren van de rest van de bezoekers; het liefst verspreid je ze door de zaal. Maar dit is vaak duur, zeker als de plaats voor drie keer zoveel geld aan een ‘normale’ bezoeker verkocht had kunnen worden. Maar door de leerlingen op de goedkopere plaatsen te zetten, bijvoorbeeld allemaal op het balkon, raken ze geïsoleerd van de rest en krijgen ze alle ruimte om de orde te verstoren. Er moet een goede balans gevonden worden in het aantal leerlingen en het aantal andere bezoekers; dit geldt zeker voor de kleinere theaters. 7.4
Belevingswereld
Leerlingen worden nog vaak naar voorstellingen gestuurd die niet aansluiten bij hun belevingswereld. Als hun voorkeur nou eenmaal ligt bij cabaret of musical biedt hen dan ook de mogelijkheid om deze voorstellingen te bezoeken. Ook al is het niet ‘CKV verantwoord’ 19 , ze komen in ieder geval naar het theater. Zelf kies je ook alleen maar voorstellingen uit die je aanspreken. Het is voor veel leerlingen bij het vak CKV vaak de eerste confrontatie met theater. Zien ze de eerste keer een moeilijk toneelstuk, dan worden de negatieve vooroordelen vaak alleen maar bevestigd / versterkt. Een eerste indruk is moeilijk om te buigen dus laat jongeren kiezen wat ze leuk vinden en misschien ontwikkelen ze de interesse voor andere genres op latere leeftijd.
19
Het vak CKV is meer bedoeld om leerlingen kennis te laten maken met dans, toneel, muziek dan met cabaret of een musical.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
35
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
7.5
Bewustwording
Er wordt vaak als vanzelfsprekend aangenomen dat leerlingen van 16, 17 jaar weten wat theater is. Vaak is dit niet het geval; leerlingen zijn vaak verbaasd van het aanbod dat een theater biedt. In de klas moet er dus veel aandacht worden besteed aan de vraagstukken: wat is theater eigenlijk? Wie komen er? Wat is toneel, dans of cabaret? Het is in feite hetzelfde om iemand proberen te enthousiasmeren voor een bijzondere sport: als je het niet kent is het moeilijk te begrijpen en het spel te spelen. De link dat populaire artiesten als Ali B of cabaretiers - bekend van televisie - in het theater te zien zijn wordt door leerlingen niet vaak gelegd. Pas in het theater ontdekken ze het aanbod. De cabaretiers uit de televisieserie ‘De Lama’s’ zijn op het moment razend populair bij jongeren. Als De Lama’s op televisie aandacht besteden aan CKV, door bijvoorbeeld de CKV-vouchers te noemen en duidelijk te maken dat ze in de theaters te zien zijn, zullen leerlingen hierdoor sneller de link leggen en naar het programmaboekje grijpen om te zien of hun idool ook in het theater in hun buurt komt. 7.6
Niveau
Op het moment dat theaters met het aanbod voor het nieuwe seizoen komen staat het bij gezelschappen vaak nog niet vast wat precies het niveau van een voorstelling wordt. De exacte inhoud is vaak nog lang in ontwikkeling. Maar docenten dienen soms al wel een jaar van te voren te reserveren. Als een theater goed in de gaten houdt wie er in de zaal zitten kan er nog overlegd worden met de docent als later blijkt dat de voorstelling niet meer geschikt is voor zijn of haar klas. 7.7
Nauwkeurige registratie
In de kassasystemen van theaters is er qua CKV-leerlingen vaak geen nauwkeurige registratie. Dit komt omdat veel CKV-leerlingen niet eens in het systeem staan geregistreerd (alleen de school of ouders). Het systeem is dus niet waterdicht. Daarnaast is er doorgaans geen tijd om met de gegevens aan de slag te gaan. Medewerkers beseffen dat analyse van data van CKV-leerlingen heel interessant is, maar de tijd ontbreekt om er ‘voor te gaan zitten’. Ook denken de geïnterviewde personen dat het erg ingewikkeld is en dat er een echte data-analist voor nodig is. Alleen aan het aantal CKV-vouchers kan nu worden gekeken hoeveel CKV-leerlingen er ongeveer in het theater zijn geweest. Maar ook deze informatie wordt niet optimaal gebruikt. Bij het CJP is het bijvoorbeeld weer niet bekend voor welke voorstelling de voucher is ingeleverd.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
36
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Hoofdstuk 8
Aanbevelingen
Dit onderzoek is geschreven met als uitgangspunt de theaters. Wat zien de theaters als succesfactoren, welke taken voeren ze uit? Daarmee is een beeld geschetst, met ook de valkuilen die theaters tegenkomen. In dit onderzoek is er bij de geïnterviewde theaters geen aparte strategie opgemerkt voor de verschillende leerlagen. Alleen qua programmering houden theaters rekening met het verschil tussen VMBO en HAVO / VWO. Een belangrijke aanbeveling is dan ook om hier een onderzoek aan te wijden. Is het nodig om de groepen verschillend te benaderen? Wat wil een VMBO-, HAVO- of VWOleerling? Eventueel kunnen cultuurverschillen hierbij ook worden onderzocht. Om een totaalbeeld in kaart te brengen van de situatie op dit moment kan er een vervolgonderzoek bij CKV-docenten en theatergezelschappen uitgevoerd worden. Bijvoorbeeld de scholen die een CKVtopper Award hebben gewonnen, kunnen hiervoor worden benaderd. En voor gezelschappen kan er informatie ingewonnen worden bij de VNT. Vragen die onderzocht kunnen worden zijn bijvoorbeeld: Wat is de mening van docenten en gezelschappen over het vak CKV? Wat willen ze en verwachten ze van theaters met betrekking tot het vak CKV? Naar jongeren is al veel onderzoek gedaan. In Nederland bijvoorbeeld door Onderzoeksbureau Letty Ranshuysen en in België door Franky Devos. Door middel van een expertmeeting kan de kennis van alle groepen samen worden gebracht en kan er samen worden nagedacht over dé ultieme succesfactor. Dit rapport kan dan gebruikt worden als input vanuit de theaters. De vijftien theaters die in dit onderzoek zijn geïnterviewd zijn gescheiden in de categorieën VMBO, HAVO en VWO. Er is niet gekeken naar het totaalbedrag per theater aan ingeleverde vouchers van CKV-leerlingen. Omdat nu is gebleken dat de theaters geen aparte acties hebben voor VMBO-, HAVO- of VWO-leerlingen kan er ook een aanvullend onderzoek gehouden worden onder de theaters met het hoogste totaal bestede bedrag van CKV-leerlingen. Het onderzoek dat is uitgevoerd is een kwalitatieve inventarisatie van goede voorbeelden. Het kan ook interessant zijn om een vergelijking te maken met theaters waar weinig vouchers worden ingeleverd. Dit onderzoek kan dan als basis voor goede theaters gebruikt worden. Uit het onderzoek is gebleken dat CKV-leerlingen als belangrijke groep worden beschouwd. Als potentiële nieuwe klanten in de toekomst richten veel partijen zich op de CKV-leerlingen. 11% van het totaal aantal jongeren krijgt het vak CKV (89% van de jongeren dus niet). Het is nog vroeg om de effectiviteit van het vak te meten, aangezien de eerste lichting net het voortgezet onderwijs heeft afgerond. Maar als blijkt dat jongeren die het vak CKV hebben gevolgd niet vaker culturele uitstapjes maken vergeleken met de jongeren die het vak CKV niet hebben gevolgd moet er misschien ook meer aandacht worden besteed aan deze groep jongeren.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
37
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Literatuurlijst Bedrijven en personen Ruth Giebels
Expert Jongerenmarketing
BPP
Yolande Melsert
Directeur
BPP
Marian van Miert
Voormalig projectleider
BPP
Eline Geursen
Medewerker CKV
CJP
Jeroen Plemp
Medewerker CKV
CJP
Jennet Sintenie
CKV Docentenfacilitering
CJP
Noah van Klaveren
Beleidsmedewerker CKV
Ministerie OC&W
Jan Jaap Knol
Projectleider Cultuur & School
Ministerie OC&W
Anna Elffers
Onderzoeker
Onderzoeksbureau Letty Ranshuysen
Hans Onno van den Berg
Directeur
VSCD
Demelza van Gerwen
Bijzondere activiteiten
Stadsschouwburg Eindhoven 02/03/05
Femke Barendrecht
Marketing en Publiciteit
Almeerse Theaters
07/03/05
Femmy Benjamins
Marketing en Publiciteit
Theater de Tamboer
09/03/05
Mintsje Boersma
Marketing en Publiciteit
De Harmonie
15/03/05
Kim Smit
Marketing en Publiciteit
De Kampanje
17/03/05
Marie-Christine Adams
Marketing en Publiciteit
De Maaspoort
22/03/05
Yvonne van Bree
Marketing en Publiciteit
Het Munttheater
22/03/05
Gerard Fasel
Marketing en Publiciteit
Keizer Karel Podia
23/03/05
Femke de Vos â&#x20AC;&#x201C; Burchart
Medewerker Educatie
Stadsschouwburg Arnhem
23/03/05
Guido Creuwels
Directeur
Het Parktheater
29/03/05
Gwen Sengers
Marketing en Publiciteit
Theaters Tilburg
29/03/05
Nel Liefting
Marketing en Publiciteit
Stadsgehoorzaal Kampen
06/04/05
Annemarie de Stigter
Marketing en Publiciteit
De Nieuwe Doelen
11/04/05
Nelly Litjens
Publiciteit / Secretariaat
Schouwburg Venray
12/04/05
Sylvia van der Meer
Marketing en Publiciteit
Theater de Stoep
21/04/05
GeĂŻnterviewde personen:
Internet www.bekijkt.nl www.ckvdocentenpas.nl www.ckv23.nl www.cspe.nl www.cultuurnetwerk.nl www.cultuurnet.be www.cultuurenschool.nl www.cultuurplein.nl www.jongpubliek.nl
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
38
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
www.kunstconnectie.nl www.lettyranshuysen.nl www.minocw.nl www.moviezone.nl www.onderwijsmonitor.nl www.promotiepodiumkunsten.nl www.theater-online.nl www.vnp.nl www.vscd.nl www.youngstage.nl www.statline.cbs.nl www.theaterland.nl www.youngworks.nl
Literatuur
Bulletin Cultuur & School # 35. Cultuurnetwerk Nederland, December 2004.
Cultuurdeelname en cultuurbeleving van jongeren - een literatuurstudie. Cultuurnetwerk Nederland, 2004.
Devos, F. Ambrassadeurs - over jongeren, cultuur en communicatie. CultuurNet Vlaanderen, CJP, CANON Cultuurcel 2004.
Educatiegids 2004 - 2005. Uitgaven van de Vereniging van Theatergezelschappen en producenten.
Elffers, A. , Hoeven, C. van der en Ranshuysen, L. Gezocht: Jonge theaterbezoekers - onderzoek naar succesvolle methodieken voor jongerenmarketing in de podiumkunsten 2004.
Hogeweg, Drs. R. , Een goed rapport. Uitgeverij Thieme, 1997.
Ranshuysen, L. Handleiding publieksonderzoek voor podia en musea. Boekmanstudies 1999.
Theaters 2002 - Cijfers en kerngetallen. Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouwdirecties.
Evenementen Publiciteitsbeurs Luxortheater Rotterdam
12 maart 2005
Studiedag Concertgebouw Amsterdam
3 maart 2005
Uitreiking CKV topper Award in Schagen
9 februari 2005
Kunstwijz - CKV Manifestatie door KPC Groep Den Bosch
26 januari 2005
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
39
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Bijlagen
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
40
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Bijlage I
Lijst van afkortingen
ART
-
Associatie Rijnmond Theaters
BPP
-
Bureau Promotie Podiumkunsten
CJP
-
Cultureel Jongeren Paspoort
CKV
-
Culturele Kunstzinnige Vorming
CSG
-
Christelijke Scholen Gemeenschap
GSG
-
Gemeentelijke Scholen Gemeenschap
HAVO
-
Hoger Algemeen Voorbereidend Onderwijs
HBO
-
Hoger Beroeps Onderwijs
Ministerie van OC&W
-
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
MOAT
-
Marketingoverleg Amsterdamse Theaters
NIF
-
Nederlands Instituut voor Filmeducatie
OSG
-
Openbare Scholen Gemeenschap
PABO
-
Pedagogische Academie Basisonderwijs
RSG
-
Regionale Scholen Gemeenschap
SVO
-
Speciaal Voortgezet Onderwijs
TIN
-
Theater Instituut Nederland
VIP
-
Very Important Person
VMBO
-
Voorbereidend Middelbaar Beroeps Onderwijs
VNP
-
Vereniging van Nederlandse Poppodia
VNT
-
Vereniging van Nederlandse Theatergezelschappen en Producenten
VO
-
Voortgezet Onderwijs
VSCD
-
Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouwdirecties
VWO
-
Voortgezet Wetenschappelijk Onderwijs
WO
-
Wetenschappelijk Onderwijs
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
41
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Bijlage II
CKV-topper Award
Per provincie heeft het CJP een ‘CKV-topper’ Award uitgereikt aan de school die procentueel de meeste vouchers heeft besteed. Goede scholen (per provincie één) die in 2004 – 2005 een Topper Award hebben gewonnen: 20 Zuid-Holland Zeeland Utrecht Overijssel Noord-Holland Noord-Brabant Limburg Groningen Gelderland Friesland Flevoland Drenthe
Wellantcollege Stedelijke Scholengemeenschap Scheldemond Meerstroomcollege OSG Hengelo GSG Schagen Mollerlyceum Bergen op Zoom DaCapo College Dollard College RSG Het Rhedens OSG Singelland OSG De Rietlanden Esdal College
Rotterdam Vlissingen Utrecht Hengelo Schagen Bergen op Zoom Sittard Scheemda Dieren Drachten Lelystad Oosterhesselen
Andere scholen met goede voorbeelden: -
20
Scholengroep Schoonoord Zeist Cultuur is op het Schoonoord in Zeist geïntegreerd in alle vakken. CSG Jan Arentsz Alkmaar Goede samenwerking met instellingen en scholen in de regio bevordert cultuur op school. Ds. Pierson College Den Bosch Scholen en instellingen werken samen en komen tot goede resultaten. Augustinianum Eindhoven Goede banden met instelling leidt tot goede zelfstandige voucherbesteding. Mozaïek College Oosterbeek Weinig culturele instellingen in de buurt en toch een individuele voucherbesteding van 100%. Almende College Ulft Enthousiaste docent heeft met beperkt cultureel aanbod het vak een goed plek gegeven. Johan de Witt College Den Haag Topbesteding van CKV-vouchers in een achterstandswijk in een grote stad als Den Haag. Mollerlyceum Bergen op Zoom Slimme financiële aanpak om duurdere kaartjes en reiskosten te bekostigen.
www.ckvdocentenpas.nl/teksten/299.html
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
42
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Bijlage III
Leden kerngroep en begeleidingscommissie Jong & Grijpbaar
De kerngroep: -
Luxor Theater
Rotterdam
-
Stadsschouwburg Eindhoven
Eindhoven
-
Stadsschouwburg de Harmonie
Leeuwarden
-
Theater Markant
Uden
-
Almeerse Theaters
Almere
-
Theater de Tamboer
Hoogeveen
-
Fortis Theater aan de Schie
Schiedam
-
MOAT
Amsterdam
-
ART
Rijnmond
-
Festival en Huis aan de Werf
Utrecht
-
Festival de Parade
Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht
-
Het Syndicaat
Gezelschap
-
Parkstad Limburg Theaters
Limburg
De begeleidingscommissie: -
Ruth Giebels
Bureau Promotie Podiumkunsten
-
Jasper Damsteegt
theaterconsulent TIN
-
Anna Elffers
onderzoeker Onderzoeksbureau Letty Ranshuysen
-
Eline Geursen
CKV medewerker CJP
-
Noah van Klaveren
Beleidsmedewerker Ministerie van OC&W
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
43
- Keurmerk - Jongerenflyer per kwartaal - Last-minuteprijs tot 27 jaar - Intranet CKV docent - Programmaraad
- Ambassadeurs: meer sturing en minder vrijblijvendheid - Skate-spektakel 2 okt: daar geflyerd voor Ish - Acties rondom bijgeboekte voorstelling Ali B.: MSN, felicitaties via ansichtkaart - Whats up flyer - Informatiebijeenkomst CKV docenten met voorstelling - Jongerentheaterdag za 6 nov met workshops en schoolband de - Kunstcarrousel 7-10 feb 2005: kunstproject voor 3 klas VO
- CU@festival 18-24 april 2005 workshops, master-classes, voorstellingen, prijsvraag met theateraffiches door leerlingen gemaakt, promotie met website en via scholen
Parkstad Limburg Theaters
Theater de Tamboer
Stadsschouwburg Eindhoven
- Kickz en Digi-Kickz, met allerlei aanbiedingen - Mailadressen genereren met prijsvraag Ambassadeurs, tevens programmaraad
- Ish Weekend: tijdens weekend flyer uitgedeeld met jongerenaanbiedingen - Ambassadeurs - Volgend seizoen: CKV-boekje in samenwerking met andere instellingen - Volgend seizoen: 2 jongerenweekenden (toneel en cabaret)
Almeerse Theaters
Niet ge誰nteresseerden 19 - 25 jaar
- Digi-Kickz - Bekende namen bij Explosie
- Programmaraad Festival Explosie (bottom-up)
- Jongeren site
- Jongeren theaterdag
- Cabaret 6daagse 24- 29 mei 2005 - Acties met Boomerangkaarten, passe-partouts
- Last-minuteprijs tot 27 jaar voor aantal vastgestelde voorstellingen
Ge誰nteresseerden 19 - 25 jaar
- Jongerenflyer per kwartaal
Latent ge誰nteresseerden 19 - 25 jaar
Bijlage IV
Stadsschouwburg de Harmonie
Scholieren 15 - 18 jaar
Theater
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Activiteitenmatrix kerngroepleden Jong & Grijpbaar Versie 25 januari 2005
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
44
Festival de Parade
Theater Markant
Stadsschouwburg Amsterdam en Marketingoverleg Amsterdamse Theaters
Theater
- Blokkade populaire voorstellingen, promotie via flyer en sms - Workshops voorafgaand - theatergekken: leerlingen als klankbord/adviesorgaan - CKV docenten: kennismaking, communicatie en ‘opleuken’
Scholieren 15 - 18 jaar
Niet geïnteresseerden 19 - 25 jaar
- Jonge medewerkers en artiesten inzetten als ambassadeurs, daarvoor meer aandacht voor interne communicatie - Exclusieve subclub opzetten - Jongeren betrekken bij grafische ontwerpen van De Parade - Voor de Leeuwen (samenwerking met Itsfestival) soort talentenjacht - Stadsparades in oude traditie van circus, oa op plekken waar jongeren komen - Publiciteitsmateriaal meer toegespitst op jongeren Zoeken van toepasselijke mediapartner die jongeren aanspreekt
- Samenwerking poppodium PUL
- Combinatie € 10 voorstellingen, promotie via website, studentenbladen en NL20
Latent geïnteresseerden 19 - 25 jaar
Idem als hiernaast
Geïnteresseerden 19 - 25 jaar
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
45
Gezelschap het Syndicaat
Associatie Rijnmond Theaters
Luxor Theater Rotterdam
Fortis Theater aan de Schie
Festival en Huis aan de Werf
Theater
Zie Fortis Theater, wellicht verder op smaakgroepen
- Onderzoek naar jonge bezoekers - Aparte jongerenpagina op internet - Speciale jongerenflyer voor school en ouders - September: stand in aula van school met jaarflyer + gratis posters van voorstellingen
Scholieren 15 - 18 jaar
- Viral marketing (mond op mond)
- Informatiepunt en speciaal gratis programma op Neude ivm jubileum - Combinatie met de Culturele Zondag Sunday Sucks, gericht op jongeren
Niet geïnteresseerden 19 - 25 jaar
www.allfreaksarenor mal.nl, promotie via stickers, banners, familiefoto’s, clipje
Smaakgroepen?
- Marketingacties rondom Bounce in mei 2005 - Quickflyer december bij aanverwante act. in Rdam uitgedeeld - Vervolgacties worden nu uitgewerkt - Vanaf komend seizoen meer voorst voor jongeren in programma
- Sfeer maken met modeshows, battles enzovoorts
- Informatiepunt en speciaal gratis programma op Neude tijdens Jubileum, met koptelefoons infomeren over andere voorst. in festival
Latent geïnteresseerden 19 - 25 jaar
- Vriendenclub
- Jongerensite
Geïnteresseerden 19 - 25 jaar
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
46
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Bijlage V
Interviewprotocol
Algemeen Naam: Categorie: Genre: Educatiemedewerker: Jongerenbeleid: Initiatief: De stad Wat voor een stad is het? Hoeveel aanbod is er in de stad? Hoeveel scholen zijn er / welke leerlaag? Wat loopt er goed? Is de verbinding goed? Bezoek van CKV-leerlingen Wie komen er zoal naar de schouwburg? Met wie komen de leerlingen? Welke voorstellingen bezoeken de leerlingen? Hoe betalen de leerlingen? Reserveren de leerlingen? Zijn de leerlingen enthousiast? Hebben jullie wel eens ordeproblemen? Organiseren jullie wel eens een afterparty? Zijn er al gegevens bekend over ex-CKV-leerlingen die nu klant zijn? Communiceren met CKV-leerlingen Hoe komen de CKV-leerlingen bij jullie terecht? Communiceren jullie met leerlingen of met docenten (of beide?) Wat is de rol van het steunpunt ? Aanbod voor CKV-leerlingen Programmeren jullie apart voor CKV-leerlingen? Laten jullie een beperkt aantal leerlingen toe? Welke middelen zetten jullie allemaal in? En hoe effectief zijn deze middelen? CKV-voucher Is het duidelijk dat de CKV-voucher hier kan worden ingeleverd? Concluderend Zijn jullie tevreden zoals het nu gaat? Zijn CKV-leerlingen een interessante doelgroep? Wat zou je andere theaters aanraden die CKV-leerlingen willen bereiken? Hebben jullie nog onderzoeken gedaan op dit gebied?
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
47
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Bijlage VI
Best accepterende theater per provincie 2002 - 2003 21
Drenthe
Theater de Tamboer
Friesland
De Harmonie
Gelderland
Stadsschouwburg Nijmegen
Groningen
Grand Theatre
Limburg
Parkstad Theaters
Noord Brabant
Stadsschouwburg Eindhoven
Noord Holland
CarrĂŠ
Overijssel
RaboTheater
Utrecht
Stadsschouwburg Utrecht
Zeeland
Stichting theater exploitatie Zeeland
Zuid Holland
Stichting Parktheaters
Flevoland
Almeerse Theaters
21
CJP
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
48
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Bijlage VII
Overzicht goede theaters per stoelenaantal en leerlaag
< 500 stoelen VMBO Het Parktheater Alphen a/d Rijn De Hofnar in Valkenswaard De Stoep in Spijkenisse
HAVO De Stoep Spijkenisse Het Parktheater Alphen a/d Rijn De Voorveghter Hardenberg
VWO Het Parktheater Alphen a/d Rijn Munttheater Weert De Stoep Spijkenisse
Alphen aan den Rijn scoort bij zowel het VMBO als het VWO het beste. Daarom is bij het VWO het tweede best scorende theater gekozen; het Munttheater in Weert. Er is niet voor De Hofnar in Valkenswaard gekozen want de medewerkster daar was erg nieuw. 500 - 750 stoelen VMBO Schouwburg Velsen IJmuiden Schouwburg Venray St. Theater Exploitatie Zeeland Middelburg
HAVO Stadsgehoorzaal Kampen Het Park Hoorn De Maagd Bergen op Zoom
VWO De Bussel Oosterhout De Nieuwe Doelen Gorinchem St. Theater Exploitatie Zeeland Middelburg
In plaats van Schouwburg Velsen in IJmuiden is Schouwburg Venray geïnterviewd. De medewerkster van Schouwburg Velsen in IJmuiden kon vanwege drukte niet geïnterviewd worden. In plaats van Theater de Bussel in Oosterhout is De Nieuwe Doelen in Gorinchem geïnterviewd. Dit omdat er in Oosterhout wel veel geld werd ingeleverd, maar geen bijzondere acties omtrent CKV werden opgezet. 750 - 1000 stoelen VMBO De Maaspoort Venlo Odeon Zwolle Koninklijke Schouwburg Den Haag
HAVO De Kampanje Den Helder Kunstmin Dordrecht Stadstheater Zoetermeer
VWO Stadstheater Zoetermeer De Kampanje Den Helder Schouwburg Arnhem
De Stadsschouwburg Arnhem is in de plaats gekomen voor Stadstheater in Zoetermeer. Ook in Zoetermeer kwam er veel geld binnen, maar daar organiseerden ze geen aparte acties voor CKVleerlingen. Omdat De Kampanje in Den Helder al de best scorende was bij de HAVO groep, is het derde best scorende theater - Schouwburg Arnhem - geïnterviewd. > 1000 VMBO Carré Amsterdam De Harmonie Leeuwarden Theaters Tilburg
HAVO Stadsschouwburg Eindhoven Theaters Tilburg De Harmonie Leeuwarden
VWO Stadsschouwburg Eindhoven Carré Amsterdam Keizer Karel Podia Nijmegen
Bij het VMBO is Theaters Tilburg in de plaats gekomen voor Carré in Amsterdam. Dit omdat de educatiemedewerkster van Carré niet langer werkzaam was bij het theater. Omdat De Harmonie in Leeuwarden al tot de kerngroep behoort, is het derde best scorende theater uit de groep gekozen. Stadsschouwburg Eindhoven is ook een kerngroeplid, maar die is als best scorend theater voor HAVO geïnterviewd. Dit vanwege de andere twee theaters met > 1000 stoelen, die goed scoren bij de HAVO. Deze twee zijn al geïnterviewd. Om het vierde uit de rij te benaderen, lag qua bedrag ver af van de top drie. Er is voor gekozen het zo te laten, omdat er anders niet meer gesproken kan worden over een ‘beste score’. Voor de groep VWO is Keizer Karel Podia in plaats van Stadsschouwburg Eindhoven geïnterviewd. Dit omdat er bij Carré Amsterdam geen medewerkers waren die geïnterviewd konden worden, en Eindhoven anders drie maal in de lijst voorkomt.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
49
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Bijlage VIII
Besteding vouchers
De top 9 van het besteden van de vouchers in 2002 - 2003 ziet er als volgt uit: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Schouwburg en / of concertzaal Steunpunt en / of kunstencentra Bioscoop en / of filmhuis Overig Museum Poppodium Kunstuitleen Bibliotheek Circus
30,2% 27,7% 23,7% 9,5% 7,5% 0,7% 0,4% 0,2% 0,1%
Er zijn accentverschillen tussen de scholen. Zo staat bij het VMBO de centra voor de kunsten op de eerste plaats, bij het HAVO en VWO de bioscopen op de eerste en de theaters op de tweede plaats. 22
22
Bulletin Cultuur en School # 35. Pagina 15, Cultuurnetwerk Nederland, december 2004
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
50
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Bijlage IX
Wat jongeren willen…
Scholieren 15 - 18 jaar 23 : - Vinden dat een theater best chique mag zijn - Zijn op zoek naar spektakel - Gaan vaak af op bekende namen en sterren - Oriënteren zich het liefst via school: ‘geschikt voor CKV’ kan voor hen een duidelijke aanbeveling zijn - Associëren theater eerder met een verplichte activiteit van school dan met uitgaan - Zijn binnen hun vrijetijdsbesteding erg met populaire cultuur bezig - Zien kunst en cultuur als iets voor oudere mensen - Houden van afwisselende voorstellingen, die niet te lang duren - Stellen interactiviteit erg op prijs: dat wil zeggen dat er een wisselwerking is tussen de performers en de toeschouwers - Vinden het leuk als ze zelf ook actief bezig kunnen zijn als ze met school naar een theater gaan - Doen vaker actief aan amateurkunstbeoefening dan aan cultuurbezoek - Diegenen die zelfstandig gaan hebben vaak ouders die hen daartoe stimuleren - Reageren weinig enthousiast op te moeilijke voorstellingen, maar kunnen enthousiast worden van aanbod dat direct aansluit op hun belevingswereld - Gaan graag op een vroeg tijdstip (19.30 uur) naar een voorstelling - Kunnen (enthousiast) gebruik maken van een abonnement via school; maar zullen er niet snel zelf een aanschaffen - Betalen liever veel voor een bekende artiest dan dat ze voor weinig iets onbekends uitproberen
23
Gezocht: Jonge theaterbezoekers. Pagina 37, Onderzoeksbureau Letty Ranshuysen, maart 2004
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
51
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Bijlage X
Educatieve diensten gezelschappen
Van de 64 gezelschappen die educatieve diensten aanbieden; hier een selectie van een aantal actievelingen 24 : Theatergezelschap
Educatief aanbod
t Barre Land - Utrecht
Diverse inleidingen Nagesprekken met acteurs / makers Workshops
Het Filiaal - Utrecht
Workshops Lesmateriaal Per jaar wordt 1 Utrechtse klas geadopteerd Deze klas bezoekt 1 seizoen alle voorstellingen van het Filiaal en krijgt workshops en andere activiteiten
Het Nationale Toneel - Den Haag
Theaterlesprojecten Workshops NTTribune: nieuwsbrief, informatiebijeenkomsten Docenten informatieavond Try-out abonnement Ambassadeurs
Noord Nederlands Toneel - Groningen
Kennismakingslessen NNTeamwerk (ervaren toneelkijkers nemen jongeren mee naar voorstelling) Dichterbij: in een week maken 60 jongeren een voorstelling Inleidingen WorkshopcafĂŠ Spelworkshop Masterclass Docentencursus
ro theater - Rotterdam
Introductielessen Workshops
Theatergroep Steil - Amsterdam
Educatief materiaal Themavoorstellingen die leerlingen erg bezig houden (bv. Pesten)
Theatergroep Suver Nuver - Amsterdam Inleidingen Nabesprekingen Workshops Videobanden Voorstellingbezoek voor docenten CKV webpagina Toneelgroep Amsterdam - Amsterdam
24
Workshops Achter het toneel kijken Website Inleidingen Verdiepingstrajecten met museum, toneel en TIN
Educatiegids VNT, 2004-2005
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
52
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Bijlage XI
Overzicht middelen per theater
Per theater een overzicht van de middelen die worden ingezet om CKV-leerlingen aan te trekken: Stadsschouwburg Eindhoven (8 tot 16 uur per week voor CKV) - Theater op Maat Theater op Maat is gekoppeld aan een voorstelling. Docenten kunnen lesmateriaal krijgen, een workshop, een inleiding, een nagesprek of een rondleiding. - Groepsreserveringen Voorstellingen tot € 24,- kosten maar € 9,- en voorstellingen boven de € 24,- kosten slechts € 12,-. - Stichting Theaterplan Een professionele voorstelling, gemaakt voor en door scholieren. - cu@Festival Leerlingen krijgen gedurende zes dagen de kans om het publiek hun passie voor het theater te laten voelen en te laten zien. Oftewel: zelf aan de slag. - Docentenbijeenkomst Eind mei en een groot succes, zo’n 70 – 80 docenten bezoeken deze bijeenkomst. - Docentencursus Voor beginners en gevorderden een cursus: “hoe breng je CKV leuk over?” - Jongerenpagina op de website Alle informatie over CKV staat geclusterd op de aparte pagina ‘Jongeren’. - Cabaret 6-daagse (niet speciaal voor CKV-leerlingen) Veel cabaret, veel interactie en diverse andere activiteiten. - Last minute korting (nog niet erg succesvol) Leerlingen kunnen een half uur voor aanvang van de voorstelling de kaarten die over zijn kopen voor € 9,-. - E-mail actie (heeft niet gewerkt) Aanbiedingen over de mail; aantal reacties: 0. - Ambassadeurs Heeft niet gewerkt in Eindhoven. Almeerse Theaters (21 uur per week voor educatie) - Scholenproject Een voorstelling (overdag) met als voorbereiding in de klas educatieve lessen en ‘theateretiquette. Het scholenproject wordt het meest door VMBO- scholieren gebruikt. - Special Mix Drie voorstellingen voor € 22,50. Je kunt dan kiezen uit 6 voorstellingen. - Ambassadeurs Almere heeft nu 25 ambassadeurs tussen de 14 en 24 jaar. Het is geen marketing-instrument, maar een klankbord van meningen. Bovendien een manier om in contact met jongeren te zijn. - ISH weekend Speciaal voor jongeren is in oktober het ISH weekend georganiseerd. Door veel jongeren bezocht en erg succesvol.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
53
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
-
-
Flyers Bij sommige voorstellingen of activiteiten worden er flyers verspreidt onder een bepaalde groep. Bijvoorbeeld bij de rap-battle ging er een flyer door dat circuit. Website Op de website is er een aparte knop voor CKV-leerlingen / CJP houders. Educatiebijeenkomst Eens per jaar wordt er een educatiebijeenkomst georganiseerd voor alle docenten. Cabaretfestival / Theaterfestival (niet speciaal voor CKV) Deze twee festivals worden ook door jongeren goed bezocht. Tweemaandelijkse flyer (nieuwe actie) In plaats van een jaarlijks jongerenabonnement nu een tweemaandelijkse flyer. Emailactie Een actie via e-mail; respons was 0.
Theater de Tamboer (10 tot 12 uur voor educatie) - Jongerenambassadeurs De groep is een klankbord voor het theater en stelt mede de ‘What’s up!’ brochure samen. - What’s up! Een halfjaarlijkse brochure met voorstellingen voor €10,- . (m.u.v. een aantal voorstellingen). - Last minute Vanaf 19.00 uur tot aanvang van de voorstelling, voor € 10,- naar binnen. - Kunstcarrousel Allerlei culturele activiteiten voor leerlingen uit de derde klas van het voortgezet onderwijs. - MSN Via de zoons en dochters van medewerkers van De Tamboer wordt informatie over MSN verspreid. - Informatiebijeenkomst voor docenten Inhoudelijke bijeenkomst over de samenwerking, informatie over voorstellingen. - Hoogeveense lente Talentenfestival voor toneel, dans, cabaret, muziek. Jong en oud mag meedoen. - Veel in de pers Bij alles wat er in De Tamboer gebeurt, wordt pers uitgenodigd. - Jongerentheaterdag Samen met de jongerenambassadeurs, kijken en praten over welke voorstelling leuk was en welke niet. - Jongeren als genre (nieuwe actie) In de brochure een apart genre ‘jongeren’ invoegen. Stadsschouwburg de Harmonie (3,5 dag per week voor educatie) - Culturele ambassadeurs Leeuwarden heeft op het moment 16 ambassadeurs (VMBO, HAVO, VWO). - Kickz Informatief blad, komt drie maal per jaar uit. Leerlingen delen Kickz uit in ruil voor vrijkaarten. - Scholenmap In de scholenmap zit een selectie van voorstellingen die geschikt zijn voor leerlingen.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
54
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
-
-
-
Digitale nieuwsbrief 6 keer per jaar een digitale nieuwsbrief. Middagvoorstellingen Als een gezelschap langer staat, soms schoolvoorstellingen erbij. CKV dag Aan het begin van het schooljaar een CKV dag. Festival in april ‘kleintje Lowlands’ Twee avonden zijn er in De Harmonie en andere instellingen voorstellingen te zien, speciaal voor jongeren. Voor € 15,- heb je toegang tot alle voorstellingen. Speciale prijzen MBO leerlingen met een kunstvakopleiding mogen voor € 6,- naar een voorstelling. Nagesprekken (moet nog gaan lopen) Acteurs zitten na afloop aan onze stamtafel; leerlingen kunnen dan vragen stellen en nog een foto maken. Posteractie HBO (heeft niet gewerkt) Studenten die een bepaalde poster voor het raam hingen maakten kans op vrijkaarten. Slechts 10 posters werden opgehangen.
De Kampanje - Jongerenbrochure Alle leerlingen krijgen de brochure aan het begin van het schooljaar. Met het speciale bestelformulier geven de leerlingen aan waar ze graag naar toe willen. - Jongerenweekend In heel Noord Holland. In de Kampanje zijn er 6 voorstellingen en workshops. - Overleg Vier keer per jaar hebben Triade, docenten en De Kampanje overleg. - Jongerentheater dag Georganiseerd door Triade. - Kassadag Leerlingen in Schagen kunnen hun kaarten op school ophalen en betalen. - Rondje cultuur CKV dag voor Den Helder. De Maaspoort - Brochure In de brochure zijn er twee pagina’s speciaal gewijd aan CKV. - Workshops Zelf doen is belangrijk! - Presentatiedag Is voor abonnementenhouders / vrienden en ook voor docenten. Zo voelen ze zich speciaal en raken nog meer betrokken. - Culturele avonden Leerlingen hebben een eigen voorstelling die ze in De Maaspoort opvoeren. Zowel voor de schermen als achter de schermen leren ze veel over productie.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
55
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
-
Website Op de website is een aparte pagina voor jongeren. Digitale nieuwsbrief 300 Leerlingen krijgen nu per 2-3 maanden een digitale nieuwsbrief. CKV prijzen Sommige voorstellingen bieden we voor € 10,- aan. Deze lijst gaat naar docenten. Last minute Half uur voor aanvang van de voorstelling € 7,- voor een kaartje. Jongerenambassadeurs (net nieuw opgezet) Kids@ festival Voorloper op CKV, voor kinderen tot 12 jaar.
Het Munttheater - CKV dagen Geïnitieerd vanuit Ku+Cu, in totaal vier dagen. (2 voor VMBO, 2 voor HAVO / VWO). - Korting Sommige voorstellingen kosten voor CKV-leerlingen slechts € 10,-. - Geschikte voorstellingen Twee lijsten naar docenten: één lijst is bestemd voor de docenten zelf, daar staan voorstellingen op die alleen met de nodige voorbereiding en begeleiding bezocht kunnen worden en de limiet per voorstelling. Op de tweede lijst, bestemd voor de leerlingen, staat de rest van de voorstellingen met de bijbehorende prijs. - Uitleg voor jongeren De leraren verspreiden de lijst met voorstellingen. Hierop staat een korte uitleg per voorstelling & prijzen. - Workshops – docent – gezelschap Docenten krijgen het aanbod van workshops. Vervolgens wordt het impresariaat / gezelschap in contact gebracht met de docent. - Meet & Greet Dit is niet speciaal voor CKV-leerlingen, maar voor iedereen die een kaartje koopt. Je kunt bijvoorbeeld komend seizoen een Meet & Greet met Ali B winnen. Keizer Karel Podia - Aparte brochure Aparte brochure van alle voorstellingen die geschikt zijn voor CKV-leerlingen. - Website Apart jongerengedeelte - Informatie voor docenten Informatie over de voorstellingen gaat naar docenten. - Uitbureau (op een school) Eigen uitbureau, met extra informatie, geen kaartverkoop. - Jongerenambassadeurs (niet meer) Door tijdgebrek nu geen ambassadeursgroep meer.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
56
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Stadsschouwburg Arnhem (24 uur per week voor educatie) - Brochure Twee pagina’s gewijd aan jongeren. - Aparte brochure Een aparte brochure voor docenten met daarin extra informatie over de geselecteerde voorstellingen. - Flyer Voor de docenten maken we ook nog een flyer met het jongerenaanbod. - Rondleidingen Worden vaak afgenomen. - Speciaal e-mail adres Apart jongerengedeelte op de website, met een speciaal e-mail adres voor extra informatie. - Jongerenpanel (geen animo meer) Het diende als klankbord, animo nam elk seizoen af. Parktheater - CKV dag Door de cultuurbemiddelaar wordt dit opgezet. - Eigen brochure Een school heeft een eigen brochure met de activiteiten van Utrecht, Gouda en Alphen aan den Rijn. - Eigen voorstellingen Een cultureel actieve school heeft drie dagen hun eigen voorstelling in het Parktheater. Niet: - In de brochure wordt er niet aangegeven dat het een jongerenvoorstelling is. Zo worden andere bezoekers niet afgeschrikt. Want als die het stempel ‘jongeren’ zien, gaan ze zelf niet meer naar de voorstelling. In de tekst wel subtiel: ‘ook geschikt voor jongeren’. Theaters Tilburg (8 uur per week voor educatie) - Affiche Een keer per maand gaat er een affiche naar de scholen, met voorstellingen voor € 5,-. (gesubsidieerde dans en toneel, het Brabants Orkest en Amsterdam Symphony Orchestra) - Website Op de website een apart jongerengedeelte. - Rondleiding Bij een eerste voorstellingbezoek een rondleiding (niet verplicht). Ze zien het theater, staan zelf op het podium en horen van ons de do’s en don’ts. - Maandagenda (niet speciaal voor jongeren) In de maandagenda staan ook de speciale jongerenprijzen vermeld. - Serie: wat je altijd al had willen weten over… Eigen serie op het gebied van klassieke muziek. Groot succes.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
57
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
Stadsgehoorzaal Kampen - Aparte brochure Met een selectie van voorstellingen en een bestelformulier voor iedere leerling. - Kortingsprijs De voorstellingen die geschikt zijn voor CKV-leerlingen krijgen een prijs van €7,- Docentenbijeenkomst Allerlei zaken komen aan bod: CKV-dag, orde in de zaal. Ook krijgen docenten dan de brochure. - CKV-dag (oktober) In de schouwburg krijgen ze een rondleiding (op het podium en achter de schermen) zodat ze weten wat het is. - Educatie (voor basisschool) Voor de basisschool veel activiteiten op het gebied van educatie. De Nieuwe Doelen - Aparte brochure Selectie van geschikte voorstellingen. - In de klassen In de klassen wordt informatie over de voorstellingen verteld en geprobeerd de gezelligheid van theater over te brengen. - Website Op de website een aparte CKV pagina. Schouwburg Venray - Selectie voorstellingen Regionale afspraak, selectie van voorstellingen voor €10,-. Het Munttheater en De Maaspoort doen dit ook. - Gedeelte op de website Op de website een aparte CKV pagina, met de selectielijst. - Veel contact met leerlingen Leerlingen het gevoel geven dat het theater óók voor hun is. - Posters in foyer Als er een voorstelling is waar veel jongeren op af komen, hangen er in de foyer posters van andere interessante jongerenvoorstellingen. - Schoolvoorstellingen in de schouwburg Leerlingen krijgen zo weer een andere indruk van theater en leren ook van alles achter de schermen, moeten het zelf doen. - Talentenshow Verschillende disciplines (dans, cabaret, toneel, zang), is een groot succes. - Popfestival Voor de bands die zich voor de talentenshow hebben aangemeld, een apart festival. - Kunst in de regio In kleine groepjes moeten leerlingen inventariseren wat er allemaal aan kunst en cultuur is in de regio. Dit moeten ze dan aan elkaar presenteren op een soort beurs. Op die dag ook promotie voor de voorstellingen in de schouwburg.
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
58
Bureau Promotie Podiumkunsten - Sylvie van der Poll
CKV dag Cultuurshoppen, georganiseerd door het kunstencentrum. - Presentatieavond Voor de presentatieavond voor abonnementhouders, ook uitnodiging naar docenten. De Stoep - Brochure met tips De tips zijn niet alleen voorstellingen; ook de do’s en dont’s en informatie hoe je bijvoorbeeld een recensie opzoekt. - Winnaar Gouden Struis Wedstrijd voor middelbare scholieren ‘beste recensie’. Deelnemers mogen met een touringbus naar de première en de winnaar won onder andere een rondvlucht boven Rotterdam en publicatie van de recensie in een huis aan huis blad. - Een aparte CKV-brochure (heeft niet gewerkt) -
CKV-leerlingen, het publiek van de toekomst!
59