Interviewsverslagen (on)democratisch europa

(on)democratisch Europa Is er een democratisch tekort in het beleidsproces van de Europese unie?

PROJECTGROEP 1 – POLITICOLOGIE UVA – JANUARI 2012

Casus: Richtlijn ETS luchtvaart

Interviewverslagen

Propedeuse werkgroep 1 “Democratisch gehalte beleidsproces van de Europese Unie” Casus: emissiehandel in de luchtvaart © 2012: werkgroep 1, Universiteit van Amsterdam, afdeling Bachelor Politicologie Uitgegeven in eigen beheer Contact: projectregie@gmail.com Alle rechten voorbehouden.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, schermafdrukken, microfilm, elektronische berichtgeving of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Gebruikte bronafbeeldingen van de voorpagina: http://www.cda-­‐asten.nl/content/fotos/europees%20parlement1.jpg http://www.weer.nl/uploads/pics/vliegtuigstrepen_leo_de_boer_01122005.jpg Het auteursrecht van deze afbeeldingen komt toe aan de rechthebbenden.

(On)demococratisch Europa

Pagina 2

Interviewverslagen

i. Interview J. den Blanken (Greenpeace EU Unit) .......................................................................................... 5 ii. Interview R. Boucke (DG Clima) ...................................................................................................................... 11 iii. Interview H. van Bommel (SP) ......................................................................................................................... 15 iv. Interview L. Bontes (PVV) .................................................................................................................................. 19 v. Interview K. Buitenweg (GroenLinks) .......................................................................................................... 22 vi. Interview B. Eickhout (GroenLinks) .............................................................................................................. 28 vii. Interview A. Harderman (IATA) ...................................................................................................................... 32 viii. Interview B. Hemmings (Transport & Environment) ............................................................................ 36 ix. Interview A. Hussain Khan (AEA) ................................................................................................................... 40 x. Interview J. Michalak (CAN Europe) .............................................................................................................. 44 xi. Interview R. Peerboom (NEa) ........................................................................................................................... 46 xii. Interview S. Ruiz (IETA) ...................................................................................................................................... 50 xiii. Interview M. Schaake (D66) .............................................................................................................................. 52 xiv. Interview S. Voogd (Oxfam Novib) ................................................................................................................. 54 xv. Interview J. Simons (Europa) ............................................................................................................................ 58 xvi. Interview WNF ........................................................................................................................................................ 62

(On)demococratisch Europa

Pagina 3

(On)demococratisch Europa

Pagina 4

i.

Interview J. den Blanken (Greenpeace EU Unit)

Naam en functie geïnterviewde:

J. den Blanken, beleidsmedewerker Greenpeace EU Unit (specialisatie Klimaat) Locatie en datum:

Brussel, 28 januari 2012 Naam interviewers:

Kirsten Goedhart en Steven de Jong Soort en duur interview:

Persoonlijk interview, 52 minuten Notes:

Geen

Interviewverslag

Wat doet U precies binnen Greenpeace, de EU Unit?

Mijn rol is politiek werk op klimaat & Energie: ETS, positie van EU in internationale klimaatonderhandelingen. Wij vervullen hier een radarfunctie (wat komt er van de EU instituties de komende maanden/jaren naar de lidstaten, zodat we campagnes hierop kunnen inrichten), we doen lobbywerk (commissie, parlement en vertegenwoordiging lidstaten) en we coördineren het politiek werk van Greenpeace kantoren op het niveau van de lidstaten.

Wat is Uw rol bij de emissiehandel?

De emissiehandel is nu het belangrijkste project waar ik aan werk.

Er is ook een discussie over de inclusie/invoegen van de luchtvaart in het ETS, dat is nu een aparte wetgeving. Het gaat hierin over de implementatie en juridische bezwaren die vanuit de VS komen.

Waarom is dat denkt U? In 2008 is al besloten dat de luchtvaart opgenomen moest worden in het emissiehandel systeem, maar nu pas is op het internationaal politiek niveau druk gekomen (China, India, VS), om de opties te herzien.

Wat kan dat voor gevolgen hebben? Het ETS is al geïmplementeerd.

Het is algemeen geaccepteerd dat er snelle actie nodig is om, vanwege de groei in de luchtvaart, de emissie binnen de perken te houden. Juridisch, ook in de context van internationale wetgeving, is het toegestaan om hier wetgeving over te maken.

Wat zijn Uw standpunten wat betreft het ETS? Een sterk ETS moeten we zeker hebben, met een aantal rechten dat niet te groot is. Het aantal rechten is nu groter dan het aantal emissies. Bedrijven kunnen voor een kleine prijs blijven vervuilen, je moet gaten creëren, dus je moet de emissieplafonds aanscherpen. Daarnaast moet er gekeken worden naar ondersteunend beleid, zoals bijvoorbeeld duurzame energie; extra potjes voor innovatie; ontwikkeling van nieuwe technologieën. Er zijn heel veel specifieke emissiestandaarden voor auto’s, projectstandaarden voor producten die energieverbruiken nodig op het gebied van Europese wetgeving. Emissiehandel, en de doelstellingen voor de sectoren die nu buiten de emissiehandel vallen, dat zijn de hoekstenen van het klimaat-­‐ en energiebeleid. Dit moet aangepakt worden, hier zitten de grote problemen.

Wat vindt U van de emissie door de luchtvaart?

(On)demococratisch Europa

Pagina 5

Het stijgt vooral heel snel. Het is een van snelst groeiende bronnen van emissie, binnen CO2 zelfs de sterkste. Binnen de elektriciteitsproductie-­‐sector gaan de emissies naar beneden. Het grootste gedeelte van de emissierechten voor de luchtvaart kunnen nog gratis worden weggegeven. De inspanningen die van de luchtvaartsector gevraagd worden zijn bescheiden.

De reactie van luchtvaartbedrijven vind ik overdreven, er is tot nu toe vrij weinig gebeurd.

Onderzoeken zijn vrij gekomen in de commissie, ze kunnen de kosten doorberekenen aan de klanten. Het is redelijk om van die sectoren een bijdrage te vragen en ze zullen deel uitmaken van het ETS. Het goede van het systeem is dat ze reducties zullen doen op de plekken die het meest kostenefficiënt zijn.

De luchtvaartsector heeft deze dan een grote lobby? Waarom valt het daarom zo mee, qua de inspanningen die gevraagd worden?

Dat moet je aan de luchtvaartsector vragen. Ja, vast een sterke lobby.

Economische gevolgen voor de sector zijn belangrijk. En het systeem zou niet werken. De concurrentie zou in gevaar komen Zowel inbound-­‐ als outbound flights (van en naar Europa), alles komt in het ETS. Het gaat gelden voor alle luchtvaartbedrijven. Iedereen die hier land moet gaan betalen. Dus het maakt niet uit welk bedrijf je bent. Dus dat is gewoon niet waar. Dat maakt het prima implementeerbaar, met gelijke kosten en gelijke kansen voor iedereen om zo schoon en efficiënt mogelijk te vliegen en een deel uit te maken van het ETS. De Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen hebben het aangevochten en verloren. Ik zie de invloed niet. Ze zijn te laat begonnen met hun lobby en nu achteraf is de wetgeving democratisch er doorheen.

Dus U schrikt daar niet van?

Nee

Ik heb eerder begrepen dat de invloed vanuit de bedrijven juist wel heel groot is, met name binnen de commissies.

Oh je bedoelt toegang. Dat is wat anders dan invloed. Ja, ze hebben daar een enorme mankracht zitten aan lobbyisten en advocaten. In delen van Europa, maar ook om de Amerikaans/Chinese landen te mobiliseren tegen deze Europese regelgeving om hier tegen in verzet te komen. Dat is duidelijk.

Wat doet U daarmee als Greenpeace?

Wij zijn niet zo actief binnen de luchtvaart.

De industrie heeft zoveel lobbyisten in Brussel, dus we moeten de kracht niet te veel spreiden, zo zijn wij ook efficiënt in ons lobbywerk. Er is zoveel relevante wetgeving op het gebied van klimaat en energie.

We werken samen in de green 10 of in climate action network, daarin werk je samen om Greenpeace, en de andere NGO’s, de meeste toegevoegde waarde te laten hebben.

Wat vind U van de invloed van de NGO’s uiteindelijk hebben?

Op een aantal belangrijke concrete punten hebben we genoeg invloed: de duurzame energierichtlijn is belangrijk geweest, maar ook op de kwaliteit van offsets. In het aanscherpen van het ETS, hoewel er nog veel moet gebeuren, hebben we daar veel in bereikt.

(On)demococratisch Europa

Pagina 6

Bent U tevreden met wat U bereikt heeft?

Ik ben nooit tevreden. De inspanningen die we moeten leveren zijn zo groot, dat we nog aan het begin staan. Vanaf 2009 is de meerderheid van de investeringen in energieproductie binnen Europa in duurzame energie geweest, er is al een enorme omslag gaande. Maar in de emissie is er nog onvoldoende gereduceerd. In de lidstaten zijn er nog heel veel moeilijkheden.

We hebben net een Pools presidentschap gehad van 6 maanden, als voorzitter van de Europese Raad. In dat land komt meer dan 90% van de energie uit de kolenstroom komt. De kolenlobby heeft heel veel invloed op hoe politici besluiten maken. In feite heeft de hele agenda wat betreft klimaat een half jaar stil gestaan, vanwege dit presidentschap. Dit is een van de grootste landen van Europa. Ook een groot probleem is dat door de economische teruggang in Europa en de problemen van de Europa, en de problemen van de euro, de staatshoofden geen tijd hebben in agenda om naar klimaatonderwerpen te kijken. Terwijl we hoge benzineprijzen zien, de euro zwak is en daardoor de olieprijzen omhoog gaan, we hebben nog steeds fluctuerende brandstofprijzen.

In combinatie legt dat een extra last op de Europese economie, die economisch herstel lastig maakt. Als je kijkt hoeveel geld er uit Europa gaat door brandstofimporten… Dat is enorm, maar de staatshoofden hebben geen tijd om daar naar te kijken. Dus er kunnen niet de juiste deals gesloten worden tussen lidstaten. Op het gebied van klimaat gaat er niet heel veel vooruit.

U heeft het over het Poolse presidentschap, heeft dat dus zoveel invloed op de agendavorming?

Ja natuurlijk. Het is enorm van belang wie dat presidentschap in handen heeft. Het macht en de grootte van het land is belangrijk. Een Duitse of Franse president kan meer bereiken dan een Cyprische president. Denemarken bijvoorbeeld lijkt veel prioriteit op duurzaamheid en de energie-­‐agenda, veel meer dan Polen. Dus er verandert veel.

Aan de ene kant bereid de commissie wetsvoorstellen voor, de Raad, en zoals U net beschrijft het presidentschap, heeft invloed op de agenda. Heeft Greenpeace ook invloed op de agendavorming, en weet U misschien hoe dat specifiek bij het ETS is gegaan?

Het commissie wacht op het juiste moment om een wetsvoorstel te produceren. Het heeft publicaties laten wachten tot het einde van het Poolse presidentschap, omdat ze niet willen dat de Polen hierover de discussie zullen leiden. In januari is er een nieuw voorstel gekomen over de aanscherping van het ETS, hiermee hebben ze gewacht tot het einde van dit presidentschap. De commissie heeft expres bepaalde discussies van de agenda af gehouden. Nu gaat het ETS weer ter discussie komen in bijvoorbeeld maart en juni.

En Greenpeace oefent invloed uit in de informele raden. Deze worden nog meer bepaald door het presidentschap, deze vinden namelijk plaats in het land zelf. Nu in Denemarken. We worden dan uitgenodigd om een presentatie te geven. We hebben hierin een adviserende rol, er wordt gevraagd wat wij van bepaalde dingen vinden. Dingen die nog wat verder weg zijn worden in informele setting besproken. Omdat NGO’s of denktanks hier worden uitgenodigd kunnen we invloed hebben.

In de formele Raad kunnen we minder invloed uitoefenen, vooral indirect. Het hangt af van de voorstellen van de commissie die op tafel liggen. De minder formele agenda die al loopt. Maar soms kunnen we een land aanmoedigen om iets op de agenda te zetten.

(On)demococratisch Europa

Pagina 7

Wat we als Greenpeace altijd doen is voor een presidentschap van start gaat van een land, brengen we altijd een document uit waarin wij al onze politieke eisen/verwachtingen voor de komende 6 maanden op een rijtje zetten. Dat verspreiden we in Brussel en overhandigen we aan het opkomende presidentschap. Zo proberen we een benchmark neer te leggen, door middel van een evaluatie achteraf, om te kijken hoe goed ze gescoord hebben op milieuonderwerpen. Dit gebeurt door contact met officials van het presidentschap, in vergaderingen, maar soms doen we het ook publiekelijk. Bij het Poolse presidentschap hebben we bijvoorbeeld een internetsite gelanceerd in een voetbalthema (vanwege de kampioenschap) met rode en gele kaarten en de Poolse actoren in een elftal. Zo maak je het wat meer publiekelijk en communiceer je het naar de media toe.

U vertelt over de presentaties in informele setting en hoe U de media opzoekt. Hoe vind U de balans, om een doelstelling te behalen?

Het gaat in stapjes. Als een commissie niet open staat voor een argument of als bepaalde belangen spelen, dan ga je kijken naar de media. Door middel van een opinie artikel in de krant of een journalist stimuleren om onderzoek te doen en uiteindelijk voeren we dan campagne. Die gaan altijd over een specifiek punt waarbij we zien dat we niet verder komen als er niet druk meer op de ketel komt.

In hoe verre is er invloed van Greenpeace op de implicaties? Er zit natuurlijk nog een bruggetje van de EU naar de lidstaten. Oefenen jullie dan invloed uit?

Dat is meer op het niveau van de lidstaten, dus werk voor onze nationale kantoren. Bijvoorbeeld de duurzame energierichtlijn, met doelstellingen voor 2020 voor elke lidstaat. Het is dan onze taak, van de nationale kantoren, om te kijken naar de transpositie van die richtlijn, hoe zit het met het nationale actieplan van de lidstaten om hieraan te voldoen. Beantwoord het actieplan aan de eisen die gesteld worden door de Europese commissie en de richtlijn. Als dat niet zo is kan dat kantoor informatie sturen naar ons kantoor, dan kunnen wij het onder de aandacht van de Commissie brengen. Die kunnen het dan op een informele manier aan de orde stellen bij de lidstaat. We kunnen in een volgende stap ook een klacht indienen bij de Commissie ‘een infringement’ van een richtlijn. Dat betekent dat een lidstaat de richtlijn niet goed implementeert op nationaal niveau. We kunnen parlementsleden erop wijzen en kijken of ze een vraag kunnen stellen aan de Europese commissie op het punt waar een lidstaat niet goed implementeert. Ik ben nu bezig met een infringement procedure over een Poolse koolmijn die geopend is tusssen twee natuurgebieden in. Dit gaat volgens twee universiteiten impact hebben op het waterniveau.

Ook Nederland heeft een duurzaam energie actieplan gemaakt, maar dat was in het vorige kabinet en dit kabinet heeft een aantal maatregelen terug gedraaid. Nederland stuurt nu aan op het schenden van de Europese duurzame enenergierichtlijn. Dat hebben we onder de aandacht gebracht van de Commissie. Maar dat is heel lastig, want de Commissie mag zich in feite alleen baseren op informatie van de lidstaat zelf en NL heeft het nog niet officieel onder de aandacht van de Commissie gebracht.. Dus de commissie weet het formeel niet en kan er dus niets aan doen.

Wat vind U dan van het democratische gehalte? Officieel weten ze het niet, onofficieel wel.

Dat geldt in Nederland ook. Als een gemeente in Nederland zijn begroting niet op orde heeft en iedereen weet dat, maar ze hebben het nog niet meegedeeld aan het Ministerie van Financien dan werkt het hetzelfde.

(On)demococratisch Europa

Pagina 8

Maar het wordt op die manier uitgesteld?

Je zou eerder kijken naar het Europese Parlement, zijn rol versus de Commissie. Hoe zit het in de controlerende functie om de Commissie te controleren en terug te roepen. Hoe zit het met de bijeenkomsten van de ministers? Is er genoeg controle op vanuit de nationale parlement. Daar zijn zeker vragen te stellen. Sommige landen, zoals de Deense minister, die krijgt een gedetailleerd mandaat over wat hij wel en niet mag zeggen in de ministeriele bijeenkomst. In andere landen, zoals bijvoorbeeld Spanje, is er nauwelijks controle op wat de minister gaat zeggen. De minister neemt in de Raad een bepaald besluit en gaat dan terug naar het parlement.

Dan moet het parlement wel van hele goede huize komen om het ongeldig te verklaren.

Dat doet Nederland ook een beetje….

Nou, Nederland staat wel bekend als een land dat zijn minister goed in de gaten houdt en van tevoren weet wat er op de agenda staat en gedetailleerde briefings schrijft voor het ministerie, zelfs drafts kreeg van het ministerie, zodat ze vantevoren met de minister kunnen praten over de inbreng in de Raad. Maar de invloed en toezicht van het Nederlands parlement loopt terug, in elk geval op milieuonderwerpen. Ze krijgen minder goede informatie.

Dat heeft denk ik te maken met 2 dingen. Dit kabinet wil misschien ook niet zo graag dat het Nederlandse parlement er te veel bij betrokken is, maar ook dat ze denken dat dit parlement niet kan scoren op Europese onderwerpen. Daarom stoppen ze er misschien minder tijd in, ook met vragen aan het Europese ministerie. Dat is eigenlijk wel jammer.

U heeft het over de formele bevoegdheden van het Europese Parlement, maar als je informeel gaat kijken proeven we het geluid dat in de praktijk een EP-­‐er weinig mogelijkheden/tijd/kennis heeft en kan weinig doen en is beïnvloedbaar voor lobbyisten, vooral vanuit bedrijfsleven. Herkent U dat?

Ja. Als je naar een sterker Europees Parlement wilt, dan moet je kijken naar bevoegdheden en de controle die ze kunnen hebben op commissies, formeel gezien. Er is nu een discussie gaande over wat het parlement kan doen in termen van het budget van de EU, daar zijn nu budgetregels tussen 2014 en 2020 gekomen. Wat wordt de macht/invloed die het parlement daarin gaat hebben; codecisie of niet. En als er een akkoordje is tussen de ministers of regeringsleiders, kan het parlement dan in onderhandeling gaan met het voorzitterschap om iets aan te passen? Of is dat akkoord dan al gesloten? Een ander ding is hoeveel ondersteuning hebben we; hoeveel adviseurs zijn er op bepaalde onderwerpen, hoeveel assistenten mogen ze hebben. Dat kan verder versterkt worden.

Het presidentschap waar we het eerder over hadden, en het feit dat ze de agenda zo bepalen. Keurt U dat af? Of heeft het ook voordelen?

Greenpeace is natuurlijk een milieuorganisatie. Wij zetten ons in op het versterken van de milieupunten in de agenda. Wij hebben geen oordeel over de politieke regels. Hoe dat verder in de Europese Unie is, daar hebben we geen oordeel over.

We richten ons wel op lobbytransparantie. Een transparante organisatie van het lobbyen. Zoals het bindende lobbyregister als in de Verenigde Staten, dat transparant maakt op welke onderwerpen ze lobbyen. Hier is het nog vrijwillig, en als je je niet inschrijft heb je ook toegang tot de Commissie. Wij vinden dat gezegd zou moeten worden dat je in dat lobbyregister moet staan en als je dan niet inschrijft krijg gewoon geen toegang, daar maken wij een punt van.

Overigens kan dat ook in Nederland erg verbeterd worden, daar is het nog veel schimmiger. Om

(On)demococratisch Europa

Pagina 9

de grote invloed en toegang van de industrie lobby in Brussel kenbaar en duidelijk te maken.

Wat we ook zouden willen zijn strengere regels tegen revolving doors. Dat ex-­‐commissarissen gaan werken in de industriesector, waar hij vroeger gelobbyd heeft. Verder hebben we weinig formele punten over hoe de institutie zou moeten herzien. Dat is niet waar Greenpeace zich hard voor markt. Dat valt buiten de onderwerpen waar we voor werken.

Het zijn wel dingen die uiteindelijk invloed hebben op Greenpeace?

Mensen geven geld om de natuur te beschermen, daar moeten we aan werken. Het is een andere discussie, wat we zouden moeten doen met Europa. Wij hebben onze eigen rol.

Je hebt wel Europese regels nodig om bepaalde milieuproblemen aan te pakken. Toen het ETS startte, maakte elke Europese lidstaat eigen regels van hoe de emissierechten werden toegewezen aan bedrijven. Dit zorgde ervoor dat elke lidstaat zichzelf ging beschermen om ervoor te zorgen dat bedrijven competitief voordeel hadden. Daar was het ETS natuurlijk niet voor bedoeld. Doordat het nu geharmoniseerd is en we 1 Europees systeem hebben voor ETS, kan dat niet meer, en zorgt de Europese Commissie dat er geen onterechte staatssteun gegeven wordt, dat laat wel zien dat je met Europa een beter kosten efficiënter systeem kunt gaan, dat tot effectievere bescherming leidt van het klimaat.

(On)demococratisch Europa

Pagina 10

ii.

Interview R. Boucke (DG Clima)

Naam en functie geïnterviewde:

R. Boucke, adviseur van de Director ETS (onderdeel DG Clima) Locatie en datum:

Brussel, 26 januari 2006 Naam interviewers: Steven de Jong en Niek Koopmeiners Soort en duur interview:

Persoonlijk interview 65 minuten Notes:

Geen

Inleiding Raoul Boucke is adviseur van de director ETS, onderdeel van DG Clima bij de Europese Commissie (EC). Hij is pas de laatste 5 maanden hier werkzaam, en weet dus niet goed van de eerdere ETS-­‐perikelen, maar vooral veel over de implementatie-­‐fase. Het gesprek ging voornamelijk over de besluitvorming binnen de EC en zijn ervaringen hiermee. Hiervoor is Raoul 5 jaar onderhandelaar geweest voor de NL permanente vertegenwoordiging.

Interviewverslag Hoe komt beleid in praktijk tot stand binnen de Europese Commissie?

EC begint alleen formeel met het beleidsproces (dus agendavorming), maar reageert altijd op wat een van de actoren wil, zoals het parlement of de raad. Dit gebeurt vaak aan de hand van de Raadsconclusies, die oproepen om iets te doen. Sterker nog: vaak zijn het bepaalde lidstaten die de Raad bewegen tot bepaalde conclusies te komen. Recent voorbeeld: de Raad wil dat er beleid komt voor de zeescheepvaart.

Maar het kan ook uit het parlement komen. (-­‐-­‐> Onduidelijk: door initiatiefrecht of niet? red.)

Voorbeeld: EP wil graag dat EC aanbod emissierechten ‘afroomt’, want dit aanbod is te groot.

Een stap verder kan gesteld worden dat de EC dus indirect reageert op de roep van de maatschappij. Deze roep is er wel degelijk, en er wordt ook voldoende naar geluisterd. Zeker formeel, zo worden er bijna altijd consultatierondes gehouden. En de commissie denkt altijd aan of iets goed is voor de banengroei, goed voor de mensen, etc.

Het systeem om naar mensen te luisteren, om democratisch te zijn, dat is er. Maar in praktijk blijkt dat de perceptie van de burger is dat de EU ver weg is. Dus het luisteren naar burgers, formeel/informeel, wordt vaak niet opgemerkt. De oorzaak hiervan is tweeledig: enerzijds worden problemen complexer, en de uitleg dus lastiger. Anderzijds past de huidige snelle maatschappelijke verandering niet meer bij de kernideeën waarmee de oorspronkelijke elite de EU heeft opgericht.

Voorbeeld beleidsproces: regulering zeescheepsvaart

Wat gebeurt er nadat onderwerpen op de agenda gezet zijn?

Er zijn 3 stakeholdersmeetings geweest. Voor zowel de directe actoren, als bijvoorbeeld lidstaten. Impact van diverse (gekozen door EC) opties in kaart laten brengen door contracting agent (derde partij).

(On)demococratisch Europa

Pagina 11

Dan zelf opties uitwerken (impact assesment) Intersurface groep met andere betrokken DG’s, komt iedere maand ca. Bij elkaar.

Impact assesment board van EC met kritiek, terug naar EC. Dan naar college van (de 27) commissarissen: politieke keuzes. Soms worden plannen hier afgeschoten, terwijl ze inhoudelijk erg goed zijn maar politiek niet. Bijvoorbeeld omdat het bij het publiek niet goed valt, zeker t.t.v. crisis is dit vaak aan de orde.

Dan voorstel zelf schrijven Dan voorstel naar Raad, EP, en die procedure.

Hoe worden de commissarissen benoemd?

Fors deel v/d Raad wilde al aantal jaar terug minder commissarissen, maar dit is niet gelukt.

Ieder land wilde namelijk een eigen commissaris. Raoul betwijfelt of een aantal van 27 commissarissen wel effectief is.

Procedure: Raad kiest voorzitter. Land schuift persoon naar voren. Voorzitter bepaald welke commissarissen welke portefeuille krijgen.

Wanneer komt de comitologie in beeld?

Dit komt later dan codecisie. De Raad en het EP gaan aan de slag als de EC klaar is. De EC leunt niet achterover, neemt wel deel aan de discussies. Dus eerst in de Raad, in de Raadsvergaderingen. Dit gaat altijd getrapt. Het voorstel wordt besproken in de Raadswerkgroep, en als het voorstel rijp is voor besluitvorming dan gaat het naar het Coreper (1 of 2). En als zij er niet uitkomen, dan gaat het evt. naar de Raad van Ministers.

Bv: ETS wordt (net als meeste onderwerpen) volledig in Coreper uitonderhandeld. Raoul heeft dit toen gedaan namens Nederland, in zijn vorige functie. De EC zit daar ook bij. Als EC iets echt niet wil, dan moet Raad het unaniem eens worden. De EC kan dan wel geen veto uitspreken, maar de Raad wel dwingen om op een lijn te zitten. Als Raad en Parlement het eens is, dan komt er een richtlijn en verordening, met vaak comitologie bepalingen om zaken verder uit te werken.

Dat je gebruikt maakt van de comitologie-­‐procedure, dat spreek je af tijdens de codecisie-­‐ procedure. Dus als iets te ‘technisch’ is dan wordt het doorgeschoven. En hier wordt vaak een enorme strijd over gevoerd. Vaak lijkt het heel technisch, maar is het gewoon heel politiek.

Bijvoorbeeld: in codecisie-­‐procedure beslist men dat er landen/sectoren zijn die extra Emissierechten krijgen. Bij comitologie wordt pas besloten welke landen/sectoren, en hoeveel rechten.

In dat proces kan het EP alleen maar advies uitspreken?

Ik ben geen expert op dit onderwerp, dus daar kan ik geen antwoord opgeven.

Er zijn verschillende procedures, die gewijzigd zijn na Lissabon (nu overgangsfase) waarin EP verschillend invloed heeft.

Mist er toch een democratisch aspect?

Het is in ieder geval interessant om uit te zoeken. Kijk, het zijn nog steeds vertegenwoordigers van de lidstaten die in dat comité zitten. Het wordt voorgezeten door de commissie. En de vertegenwoordigers mogen wel degelijk zeggen wat ze ervan vinden, en men mag ook stemmen.

Dus als de meerderheid van de landen tegen is, gebeurt het niet.

Het kan wel heel goed zijn dat er binnen een ministerie een expert is, die er al 10 jaar zit en al die

(On)demococratisch Europa

Pagina 12

tijd beslist wat het beleid wordt. Zijn leidinggevenden hebben vaak geen idee wat er gebeurt. Dus als de organisatie, de kennis niet op orde is, dan is dit niet heel democratisch, nee.

Hoe gaat de commissie om met belangengroepen, lobbyisten? En kan je iets vertellen wat hierbij de verhouding is tussen de NGO’s aan de ene zijde, en het bedrijfsleven aan de andere zijde?

Over het ETS kan ik je helaas weinig vertellen. EC ontvangt iedereen die graag met EC wil spreken, in principe. Zelfs jullie. Maar, de ene groep is beter georganiseerd dan de andere. Zo heeft het bedrijfsleven vaak meer lobbymiddelen, meer informatie qua technologie etc. Al zijn er voldoende goed georganiseerde NGO’s. En we zoeken ook de groepen op die zelf niet zoveel langs komen, want we willen dat al onze voorstellen voldoende gedragen worden.

Het is wel duidelijk dat de EC heel veel invloed heeft. Is dat correct?

Rol EC is inderdaad groot. Ze zeggen dat 80% van het wetsvoorstel van de EC uiteindelijk overeind blijft. In codecisieproces etc. dus weinig veranderd. Lidstaat moet er dus vroeg bij zijn actief bij consultatie-­‐rondes en de agendasetting zijn, om echte invloed te hebben. Je moet voorbereid naar de vergaderingen gaan, onderbouwd zijn, dan heb je echt invloed. Je kunt zelfs zover gaan als land om een ambtenaar uit te lenen aan de EC. Vanuit Nederland is dat ook gebeurd. Dat doe je niet zomaar, om te weten wat er speelt, om bij te sturen, etc.

“EU-­‐beleid is als een bonsai-­‐boom. Voordat je gaat kweken moet je weten hoe je boom eruit gaat zien, wat de takkenstructuur wordt. Dat moet je allemaal van tevoren weten. Daarbij kies je de juiste pot, de juiste aarde, etc. uit. Daarna kan je alleen nog wat bijknippen. Dat is net als in de EU.

Hoe werkt dat voorzitterschap precies; kan een land zo meer invloed uitoefenen?

Belangrijkste instrument is agendavorming. EC neemt initiatief, toch kan de voorzitter zeggen: ‘dit doen we niet’. Mooi voorbeeld: bodemrichtlijn. Blokkerende minderheid in de Raad heeft gezegd: dit willen we niet. Dan is het niet van tafel, maar is het wel geblokeerd. In dit geval hebben opeenvolgende voorzitterschappen het geweigerd te behandelen.

Je ziet nu heel duidelijk dat de Denen (dit jaar voorzitter, red.) veel ambitieuzer zijn op milieugebied, de Polen (vorig halfjaar voorzitter, red.) hadden daarentegen niets met milieu en er is dus ook een halfjaar helemaal niets mee gebeurd.

Verder verricht het voorzittende land gedurende het halve jaar veel voorzittersfuncties in de vergaderingen. De werkgroepen, de Raad van Ministers en de Coreper.

Is dit voorzitterschap wel democratisch, gezien de grote invloed van een land op het gehele Europese beleid?

Nee, je krijgt niet meer stemmen als je voorzitter bent.

Je hebt deels wat meer invloed op de agendavorming, maar deels niet, het geldt immers slechts voor zes maanden.

Doorgaans geef je verder als voorzitter niet je mening bij de vergaderingen, het voorzitterschap is daar puur technisch. Dus je komt op achterstand te staan. Je houdt echter, naast de voorzittersstoel, nog een plekje als lid aan tafel. Die zegt echter niets. Grote lidstaten omzeilen dit vaak, bijvoorbeeld (o.a. Frankrijk in 2008) door alles al te hebben onderhandeld voordat het voorzitterschap daadwerkelijk begon, zodat ze het dan gewoon mooi binnen konden slepen. Ook hebben de grote landen inhoudelijke ivloed door via-­‐via in de achterkamers.

Sterker EP is belangrijk. Daarvoor zijn Europese verkiezingen nodig, waarbij je op kandidaten uit

(On)demococratisch Europa

Pagina 13

de gehele EU kunt stemmen als burger.

Ook is zichtbaar dat de EU steeds federaler te werk gaat, bijvoorbeeld bij de budgetfuncties.

Actief partijlidmaatschap, zoals het mijne van D66, is bij EC’ers redelijk ongebruikelijk. (maar bijv.

Neelie Kroes dan? lid VVD toch?)

(On)demococratisch Europa

Pagina 14

iii.

Interview H. van Bommel (SP)

Naam en functie geïnterviewde:

Drs. H. van Bommel (SP), Tweede Kamerlid Locatie en datum:

Geneve, 25 januari 2012 Naam interviewers:

Wouter Bouman en Mike Posdijk Soort en duur interview:

Persoonlijk, 40 minuten Notes:

Geen

Hoe werkt het fichessysteem?

De kamer krijgt BNC fiches. Er is lang geklaagd over het te laat ontvangen en dat gebeurt nog. In zo'n fiche staat het voorlopig oordeel van de regering in over een voorstel van de Commissie. De relevante Commissie kan er dan in een zo'n vroeg mogelijk stadium haar oordeel over geven. Als die fiches te laat aankomen, kan de Kamer pas laat of te laat haar oordeel geven en missen ze de boot. De Kamer moet zo vroeg mogelijk informatie uit Brussel en het oordeel van de regering hebben. Er zijn wel verbeteringen, want ze komen nu eerder.

Klopt het dat er vaak gevoelige info wordt weggelaten uit fiches en dat de financiële gevolgen niet goed worden berekent?

Ja dat klopt, maar is ook begrijpelijk. In dat stadium zijn dingen nog niet zeker en de exacte gevolgen ook nog niet bekend. Je kan de gevolgen niet exact uitrekenen. Fiches zijn een voorlopig oordeel en de Kamer kan dan oordelen op het gebied van subsidiariteit en proportionaliteit. Regeringen houden zelf ook altijd de kaarten tegen borst om te voorkomen dat oppositie een eigen beeld creëert en dat is te legitimeren.

Was het Verdrag van Lissabon een verbetering bij de werking van de fiches?

Van de fiches weet ik het niet, maar het heeft wel voor de gele en oranje kaarten gezorgd, waardoor nationale parlementen meer instrumenten hebben om iets terug te sturen. Daardoor zijn de fiches ook belangrijker geworden.

Wat vindt u van de invloed van de Tweede Kamer op het Europees Beleidsniveau?

Onvoldoende, maar dat heeft te maken met mijn kijk op Europa. Als we naar een federaal Europa zouden moeten, zijn instellingen primair belangrijk en zou het Parlement meer macht moeten krijgen. Als federalist is men voor de overdracht van soevereiniteit naar Brussel als het daar democratisch gedekt is. Op dit moment ben ik daar niet voor en ik vind dat op veel terreinen, bijvoorbeeld bij de inrichting van de Nederlandse samenleving op sociaal gebied vind ik dat lidstaten volledig bevoegd zijn en die bevoegdheden niet moeten overdragen aan Brussel. Dit gebeurd wel deels en Brussel probeert dat via het argument van de markt, het gelijke speelveld, en daarom moeten nationale parlementen en regeringen meer invloed kunnen uitoefenen op de Brusselse politiek. Dat heeft echter te maken met mijn kijk op Europa als je vanuit Brussel kijkt moet je de lidstaten en parlementen op afstand houden.

Bent u het er mee eens dat de Nederlandse coördinatie op Europees beleid er vooral een op ambtelijk gebied is?

(On)demococratisch Europa

Pagina 15

Ja dat is zo, ambtelijk omdat er allerlei comités in Brussel zijn die zich bezig houden met het voorbereiden en richtlijnen. Daar zijn allerlei clubs ook ambtelijke voorbereiders. Op het moment dat de minister, de regering en de kamer ergens mee te maken krijgt is er al heel veel werk verricht. Als Kamer hebben wij daar geen zicht op en als er iets ligt is er al veel afgestemd en overeengekomen. Weliswaar nog niet politiek bestempeld, maar er is wel al veel gepasseerd en de mogelijkheid tot directe beïnvloeding is afgenomen.

Vind u het een gemis dat u daar geen zicht op heeft?

Ja, er moet meer transparantie in dat proces komen. We proberen er wel vroeg bij te zijn, maar in de praktijk werkt dat toch niet naar tevredenheid.

Wat vind u van de overkoepelende regelgeving van de Europese Unie ten opzichte van de nationale wetgeving en bent u het daar mee eens?

Dat zie ik als een gegeven. Nationale wetgeving wordt niet buiten haakjes geplaatst, maar als er internationaal afspraken gemaakt worden, is het logisch dat de nationale wetgeving daaronder wordt geschikt. Zo werkt het bijvoorbeeld ook met de gemeentes op nationaal niveau.

Wat vindt u van goldplating, waarbij lidstaten verder gaan dan het oorspronkelijke beleid?

Wij noemen dat ook wel een nationale kop plaatsen en een lidstaat moet verder kunnen gaan dan afgesproken tenzij het een negatief effect heeft op de richtlijn. Zolang het de richtlijn niet doorkruist en dat is meestal zo, is er geen probleem. Zo kan je bepaalde Europese afspraken als minimumafspraken zien en als je als lidstaat dan verder gaat en er anderen niet mee dwars zit is het geen probleem.

In hoeverre hebben nationale parlementen invloed op de beleidsbepaling in de EU? Dat is indirect via dan wel de Europese Raad, dan wel de Europese Ministerraden. Als Kamer kan je dan zeggen tegen de minister: dat staat op de agenda en de kamer vind dit. Dan kan de minister daar voor gaan en heeft de Kamer zo indirect invloed op de beleidsbepaling. Dus indirect heeft de Kamer invloed, maar die is niet zo snel succesvol en het is een moeilijk weg, maar het kan beslissend zijn.

En hoe werkt het systeem van de gele en oranje kaarten volgens u?

Dat systeem werkt volgens mij niet. Zeven keer is er in de afgelopen twee jaar gepoogd iets te blokkeren, maar zeven keer is het niet gelukt. Wij vonden het destijds als SP goed om te proberen , maar in de praktijk moet blijken of het werkt. Verschillende problemen spelen een dominante rol. Ten eerste is er een bepaalde termijn waarin het allemaal moet gebeuren, de parlementen het moeten bespreken en afstemmen. Ten tweede blijkt wel dat de Europese ministers en regeringsleiders vaak samenkomen terwijl de parlementen maar twee keer per jaar samen in de COSAC. Daardoor zijn er weinig contacten en is het lastig om zaken te doen. Er is nu nog niet genoeg contact tussen de parlementen, waardoor de samenwerking, waarin men beslist of de parlementen iets terug sturen, er nog niet is. Het systeem van de gele en oranje kaarten werkt eigenlijk onvoldoende, laat ik het zo zeggen. Er is kans op een noodzakelijke verbetering. Nationale parlementen moeten wel aan zet blijven, want als wij Europees beleid niet willen, maar dat niet effectief kunnen maken, verliezen we legitimiteit. De kiezer denkt dan immers dat de nationale parlementen toch niks kunnen beslissen, omdat alles in Brussel geregeld wordt. Legitimiteitverlies voor een nationaal parlement is rampzalig. Wij kunnen de

(On)demococratisch Europa

Pagina 16

mensen dan ook niet meer oproepen om te stemmen, omdat de mensen zich afvragen waarom ze dan moeten stemmen.

De kamer ontvangt ook Groenboeken van de Europese Commissie dat teruggestuurd kan worden met een op-­‐ of aanmerking. Hoe werkt dat?

Er is een subsidiariteittoets, die getoetst wordt door de vakcommissie. Dan wordt er een brief gestuurd door het Nederlands parlement dat er iets op grond van subsidiariteit niet op Europees niveau moet gebeuren, maar op nationaal niveau. Het is nog niet succesvol gebleken, maar dat zou het wel moeten worden. De toets moet wel bij de lidstaten blijven, want Brussel heeft de neiging dingen naar zich toe te trekken, want dan is er gelijk speelveld en afstemming. Terwijl de lidstaten het goed geregeld vinden en op eigen wijze willen doen.

Wordt de toets dan ook genegeerd?

Nee je moet er steun voor hebben van de andere parlementen.

Valt dat dan weer terug op het idee dat parlementen meer dienen samen te komen?

Niet zozeer fysiek samenkomen. Het kan ook via videoconferences et cetera, maar de samenwerking moet in ieder geval beter.

In hoeverre ervaart u het beleidsproces in de EU als democratisch?

Democratie is geen absoluut begrip, maar als er ergens aan invloed gewonnen wordt, moet het ergens anders vandaan komen en omgekeerd. Wat er in Brussel wordt gewonnen dat wordt elders ingeleverd. Ik maak me wel zorgen over het fenomeen dat lidstaten door de introductie van meerderheidsbesluitvorming het vetorecht zijn kwijtgeraakt. Dit zie ik niet gecompenseerd worden in een sterkere positie van nationale parlementen met het kaartensysteem of in de Europese Raad en Ministerraden. In die zin vind ik Lissabon een verslechtering van het hele democratische bouwwerk. Ik ben blij met meer macht voor het Europees Parlement, maar de positie van kleine lidstaten, zoals Nederland, zijn verzwakt door de invoering van meerderheidsbesluitvorming van zaken die er toe doen. Dat dit systeem niet ingevoerd is bij bijvoorbeeld buitenlandse zaken toont aan dat er ook bij de regeringsleiders twijfel heerst over het systeem. Anders hadden ze het ook wel ingevoerd bij buitenlandse zaken. Dit is niet gedaan, omdat de grote lidstaten vinden dat het zo belangrijk is dat ze zich niet ondergeschikt willen maken aan de Europese mores.

Hoe groot zou de invloed van de Tweede Kamer moeten zijn volgens u?

Je zou ook kunnen zeggen de regeringsleiders in de Europese Raad. Ik zou wensen dat wij op meer terreinen het vetorecht hadden behouden, dat wij gemakkelijker een kaart konden trekken en dat we er sneller een positief gevolg op zouden krijgen. Ook zou ik wensen dat het Europees Parlement meer invloed zou hebben op het beleid van de commissie, dat het nationale parlement beslissender kan optreden bij deelname aan de Europese Raad door de minister-­‐ president. Ik zou meer checks and balances willen voor de nationale parlementen en het Europese parlement om zo meer invloed uit te oefenen op wat er besloten wordt in de Europese Raad en wat er besloten wordt in de Europese Commissie.

Wat vindt u van het burgerinitiatief dat ingesteld gaat worden?

Dat is natuurlijk een novum en er moet nog gekeken worden wat het betekent in de praktijk. Het gaat erom dat de lidstaten iets kunnen agenderen, maar het staat niet vast dat de Commissie er

(On)demococratisch Europa

Pagina 17

ook iets mee moet doen. Het was wel weer een leuk onderdeel uit Lissabon, maar wel zullen moeten afwachten wat het in de praktijk gaat betekenen. Of het een werkend instrument wordt of een fopspeen. Als dat laatste zo is, is het zorgelijk.

Vindt u de drempel dan te hoog liggen?

Nee, want een miljoen mensen is te doen in een gemeenschap van vijfhonderdmiljoen zielen.

Dan is een miljoen niet teveel. Het is ook belangrijk dat de mensen uit verschillende lidstaten komen, want het moet niet in het belang van het land zijn, maar in het belang van Europa. Het voorstel vind ik dus wel goed, maar het moet nog blijken in de praktijk.

In het huidige systeem heeft de Europese Commissie veel macht, maar ze worden niet gekozen. Hoe denkt u daarover?

Dat is wel een probleem in het Europese bouwwerk, maar dat is zo gegroeid. We zouden het nu nooit zo bedenken. Er zitten daar verschillende commissarissen uit verschillende landen, maar die zitten daar niet namens hun land, maar namens Europa. Uit de commissie kunnen voorstellen komen die zeer vergaand zijn en je moet je afvragen wat we moeten met een commissie die eigenlijk geldt als uitvoerder van wetten, maar bedenker van wetten wordt. Het zijn eigenlijk ambtenaren, maar ze nemen soms een houding aan alsof zij de regering van Europa zijn. Dat zijn zij niet, die legitimatie hebben ze niet ze worden niet gekozen, want ze zijn voorgedragen door de lidstaten op grond van de politieke verhoudingen in die lidstaat, maar niet democratisch gelegitimeerd. Dat kan je zien als een probleem binnen het bouwwerk van Europa dat we een democratisch karakter proberen te geven.

U had het erover dat de commissarissen niet in het belang van het land spreken, maar in het belang van Europa. Moet dat dan andersom zijn?

Nee, maar er wordt wel vaak gedacht dat de commissarissen opkomen voor de belangen van hun land. Dat is niet zo, maar dat idee wordt wel in leven gehouden.

Zou het recht van initiatief van de commissie afgepakt moeten of kunnen worden?

Nee dat kan niet goed, want het bouwwerk is er nu eenmaal. Het is een logisch voortvloeisel uit de ontstaansgeschiedenis dat er een Commissie is en de positie heeft zoals die is, maar als we het nu zouden bedenken zou het niet zo zijn. Het is niet ideaal en daarom moeten we de positie van het Europees Parlement versterken, omdat er dan een democratische controle is. Het zou bijvoorbeeld een verbetering zijn als het Europees Parlement een Eurocommissaris weg zou kunnen stemmen als zijn beleid niet in de haak is.

Moet het Europees Parlement ook het recht van initiatief krijgen?

In de verdere ontwikkeling van Europa is dat wel op enig moment aan de orde. Dat is wel de toekomst en het zou het Europees Parlement volwaardig parlementair maken.

Zou de Europese Commissie zich dan alleen bezig moeten houden met haar uitvoerende taak?

Ja, als uitvoerder van wensen van de Europese Raad en van voorstellen die uit het Europees Parlement komen, maar niet alleen als uitvoerder, want dat zou onder de huidige omstandigheden ondenkbaar zijn.

(On)demococratisch Europa

Pagina 18

iv.

Interview L. Bontes (PVV)

Naam en functie geïnterviewde:

Louis Bontes, parlementslid PVV en ex-­‐EP’er Locatie en datum: Tweede Kamer te Den Haag, 26 januari 2012 Naam interviewers:

Asjer Waterman, Alister Kloosterman Soort en duur interview: Formeel interview, 50 minuten Notes:

Geen

Inleiding Wij hebben de heer Bontes geïnterviewd over de rol van een Europarlementariër in het beleidsproces, en over de invloed van Tweede Kamerleden op het beleidsproces.

Interviewverslag Wat is de rol van een Europarlementariër in het beleidsproces.

Voor of tegen stemmen namens je land. Je moet dus alle amendementen overwegen en een bepaald standpunt innemen. Dat kost veel tijd. Ook deelnemen aan de commissies is een deel van de taak.

Een standpunt vormen over een onderwerp kost veel tijd. Hoe verwerkt u alle informatie zo snel om een mening te vormen?

Ik praat met heel veen mensen. Andere Nederlandse fracties. Er was een tijdje een oranjeberaad.

Ook met andere partijen als de PVV gepraat. Lobbygroepen komen ook altijd praten.

Wordt je als parlementariër beïnvloed door deze personen?

Ik persoonlijk niet. Ik kijk objectief naar de info en weeg het af tegen het Nederlandse belang.

Maart het gebeurd wel. Corrupte Europarlementariërs zijn er ook.

U gaf net aan veel invloed te hebben bij de beleidsbepaling. Heeft u alleen daar invloed of ook in andere fases van het proces zoals bv agendavorming?

Als kleine fractie is die invloed op de agenda heel klein. Wordt voornamelijk bepaald door de Europese raad. Ook Europarlementariërs individueel, maar wij als fractie waren daar niet echt toe in staat. in samenwerking met andere fracties wil het nog wel eens lukken, zoals bij turkije, maar meestal niet.

Hoe gaat de beleidsbepaling in zijn werk? Zijn er procedures? Hoe gaat dat in zn werk?

In de commissie wordt er altijd al een rapporteur aangewezen die de mensen met elkaar laat overleggen en tot een consensus te komen, al voor dat het dus überhaupt bij het parlement is geweest. Door gebrek aan dualisme is het dus vaak al besloten voordat er over kan worden gedebatteerd in het parlement. Dat is een gat in het democratisch proces. Er is in Europa geen ruimte voor debat. Er is geen regering of minister om aan te spreken.

(On)demococratisch Europa

Pagina 19

Is er in het parlement ook geen mogelijkheid tot debat?

Nee, je hebt maar een minuut spreektijd, en er is geen regering of verantwoordelijke of aan te spreken.

Denkt u dat de oplossing is om een soort van Europese regering te hebben om aan te spreken?

Nee want dan maak je er een politieke unie van met een regering, en dat willen we niet. Wij zijn voor het teruggeven van macht van Europa aan de lidstaten.

Hoeveel invloed hebben de Europese parlementen op Europees beleid?

Je ziet dat je heel Europa nodig hebt wil je iets vanuit de lidstaten doen. Soms heb je een veto voor een onderwerp, maar daar moet je een Kamermeerderheid voor hebben. Maar zelfs in een situatie waarbij de hele kamer tegen is, moet je de gele of oranje kaartprocedure gebruiken.

Daar heb je weer veel andere lidstaten voor nodig. Dat lukt bijna niet.

Is het ondemocratisch als het moeilijk is om zo een procedure te halen, of betekent het gewoon dat niet genoeg mensen het met u eens zijn?

Wij zien Europa niet als onze democratische vertegenwoordiging. Wij zijn een soeverein land.

Wij erkennen de democratie van Europa niet.

Bij de uitvoering speelt de Nederlandse regering nog een rol. Is het moeilijk om besluiten uit Europa tegen te houden?

Dat ligt aan de onderwerpen. Sommige dingen heb je als land nog een grote vinger in de pap. Je kan ook een soort laag erboven opzetten. Extra regels maken zodat iets alsnog naar jou zin gaat.

Regels weghalen kan alleen niet, als het er is, is het er,

Hoe zien de Europarlementariërs hun eigen rol in het parlement?

Ze vinden het prima zo. Ze zijn eurofielen er juichen elke stap richting meer macht naar Europa toe. Ze hebben sinds Lissabon meer macht, dus ik denk dat ze allemaal erg tevreden zijn. we voelen zich absoluut niet machteloos.

Wat heeft u tegen de Europese Unie?

Ik heb heb een aantal zaken tegen europa: Eurocommissarissen kan je niet wegsturen. Grote fracties werken met compromis op compromis. Geen dualisme Fracties in de EU zijn heel links en pro-­‐Europa

U zei dat het dualisme ontbreekt. Zijn er manieren om dualisme er in te krijgen?

Nee ik zie geen oplossing, dus meer macht terug. Ontmantelen en terug naar het soevereine land.

Opmerking: Mocht je het hele interview gaan luisteren, wij hebben met meneer Bontes afgesproken dat wij dingen uit het interview zouden gebruiken tot aan het moment dat we over het ETS gingen praten.

Wat daar werd gezegd was een deel van een informeel gesprek, en mag niet in het onderzoek verwerkt worden.

Naam en functie geïnterviewde: Europees Woordvoerder, anoniem Locatie en datum:

(On)demococratisch Europa

Pagina 20

(On)demococratisch Europa

Pagina 21

Interview K. Buitenweg (GroenLinks)

Naam en functie geinterviewde:

Kathalijne Buitenweg, ex-­‐Europarlementariër, Groenlinks Locatie en datum:

Amsterdam, 26 januari 2012 Naam interviewers:

Mike Posdijk en Wouter Bouman Soort en duur interview:

Persoonlijk, 30 minuten Notes:

Inleiding Kathalijne Buitenweg is een ex-­‐Europarlementariër voor Groenlinks en Groen! in het Europees parlement. Daarnaast is ze ook nog werkzaam geweest als politica voor GroenLinks in de Tweede Kamer. Heden ten dage is ze werkzaam op de UvA als docent en onderzoeker in het Europees recht.

Interviewverslag Wat is de rol van een Europarlementariër in het beleidsproces?

Een Europarlementariër vertegenwoordigd meerdere kanten en daar moet je dan ook rekening mee houden bij het wetsvoorstel. Je bent een vertegenwoordiger van je land, van je partij, van je Europese fractie en soms ook van het Europees Parlement. De meest gestelde vraag is dan ook wat vertegenwoordig je nou eigenlijk? Je vertegenwoordigd eigenlijk heel veel, en de crux van een parlementariër op elk niveau is nou juist dat je al die mensen een beetje in jouw verenigd en vertegenwoordigd. Wat jouw taak dan is in het Europees Parlement is om zo veel mogelijk kennis te hebben van het wetsvoorstel en dan vanuit jouw politieke opvatting , jouw ideologische kleur amendementen te maken op dat wetsvoorstel en ook dan weer te communiceren met je achterban. Het is dus altijd een wisselwerking tussen wat jij vind en wat je moet raadplegen, dat is ook een van de grootste problemen met het Europees Parlement, dat er heel veel energie altijd gaat in het werken in het EP en dat de wisselwerking met diegene die je gekozen hebben heel erg moeilijk is.

Vindt u dat u als Europarlementariër voldoende invloed heeft op het beleidsproces?

Ja, ik vind dat je als Europarlementariër vrij veel invloed hebt, dat vond ik ook het leuke van het EP. Ik vind dit ook leuker dan de Tweede Kamer, omdat in de Tweede Kamer je eigenlijk alleen zeggenschap hebt als parlementariër als je in de coalitie zit en meestal niet zoveel als je in de oppositie zit. Daarnaast ben je als Europarlementariër heel erg veel aan het onderhandelen en daar tel je mee of je nou een kleine of een grote partij bent en dan kan je gewoon wel degelijk veel bereiken. Wat je ook vaak ziet is dat voorstellen van de Commissie aangepast worden naar de wensen van het EP. Zou u wat veranderen als u dat kon?

Inmiddels heb je op de meeste terreinen medezeggenschap, maar op bepaalde terreinen niet, bijvoorbeeld op buitenlands beleid. Dat zou ik op die terreinen wel willen veranderen, maar los

(On)demococratisch Europa

Pagina 22

daarvan denk ik dat je ook wel moet denken aan een andere architectuur van Europa en dat kan verschillende vormen hebben, dat kan bijvoorbeeld door een versteviging van de EC, door bijvoorbeeld de voorzitter hiervan te laten kiezen. Zowel direct of door het parlement, of dat bijvoorbeeld de Europese Raad meer gaat functioneren als een regering, maar dan moet je wel de raad van ministers afschaffen en zorgen dat zij een ander soort nationale vertegenwoordigers zijn want anders hebben die regeringen twee functies. Ik denk hoe dan ook dat de architectuur nu niet ideaal is en daar zal wat aan moeten veranderen.

Werkt de beleidsbepaling volgens u ook daadwerkelijk zoals deze is vastgelegd, of gaat het in de praktijk anders?

Wat het lastige is, is dat er wetgeven en uitvoeren is. Dat wat je vastlegt daar concentreert iedereen zich op maar de uitvoering is natuurlijk een veel langduriger proces en daar zit soms nog wel verschil in hoe dingen gaan en ik vind dat daar vaak te weinig aandacht voor is en dat zorgt er soms ook voor dat dingen niet altijd uitgevoerd worden zoals je wilt.

Er wordt vaak gezegd dat er veel invloed is van externe factoren/ lobbyisten, hoe groot is volgens u deze invloed?

Die is best groot en dat is maar goed ook, ik vind het altijd zo vreemd dat mensen dat raar vinden. Mensen vinden aan de ene kant dat je niet in een ivoren toren moet gaan zitten en aan de andere kant mag niemand wat tegen je zeggen. Nee, de lobbyisten die brengen over aan jou wat volgens hun het gevolg is van een bepaald beleid. Waar je dus voor moet zorgen is dat het speelveld voor de lobbyisten een beetje gelijk is. Dat niet de grote industrie overal toegang heeft waar de milieu organisaties dat niet hebben. Je ziet dus bijvoorbeeld wel eens dat de industrie wel heeft meegeschreven en de andere kant niet, daarvan vind ik echt dat verandering nodig is.

De commissie moet ook aan het eind van het voorstel aangeven met wie ze allemaal heeft gesproken en wie ze heeft geconsulteerd. Maar als je als Europarlementariër mensen op bezoek krijgt die jou een verhaal gaan vertellen dan hoef je die toch niet te volgen, je moet gewoon stevig in je schoenen staan. Het is eigenlijk een stukje extra informatie voorziening omdat ik er zo mee om ga, natuurlijk heb je ook parlementariërs die het klakkeloos volgen maar die zijn gewoon niet geschikt als Europarlementariërs.

Op wat voor manier kwam u als Europarlementariër met deze lobbyisten in aanraking?

Die bellen. Wat ik ook wel eens heb gedaan is allerlei lobbyisten bij elkaar in een kamertje gezet, die hadden dan nooit met elkaar gesproken en die staan dan ook lijnrecht tegen over elkaar. Dat is dan wel verhelderend. Anders hoor je het ene verhaal dat je voor waar aanneemt en later het andere pas. Als je ze dan bij elkaar zet dan kunnen ze elkaar van repliek dienen.

Maar bent u dan niet bang dat u onbewust beïnvloed wordt?

Ja natuurlijk wordt ik onbewust beïnvloed, maar dat moet toch ook. Moet je voorstellen, ik krijg een stuk wetgeving voor me en dan helemaal uit mezelf weet ik precies wat ik daarvan vind, bijvoorbeeld de CO2 opslag. Nee joh, ik weet er natuurlijk wel een beetje van , maar toch niet heel veel, dus je gaat eindeloos lezen en je weet als academicus dat alles wat je leest enigszins gekleurd is. Dus ook al krijg je iets aangereikt van de EC, dan weet je dat die ook een bepaalde agenda hebben gehad. Dus de crux is dat je zoveel mogelijk informatie verzameld en dat je bewust bent dat de informatie die je aangeleverd krijgt ook van de milieuorganisaties gekleurd is en het is aan jou om een goede afweging te maken.

(On)demococratisch Europa

Pagina 23

Op welk moment in het hele beleidsproces schat u de invloed van de lobbyisten het grootst?

Ik denk dat er veel ongeziene invloed is aan het begin dus bij het schrijven van een commissie-­‐ voorstel maar dat weet ik niet helemaal zeker, dat is wat ik een beetje hoor en denk en daarnaast gaan de lobbyisten goed los in het EP wat natuurlijk een openbare instelling is. Dit is anders dan bij de Raad van Ministers, zij zullen ongetwijfeld op nationaal niveau beïnvloed worden, maar dan moet je al weer over twee schijven gaan en dat is vaak wat minder invloedrijk, maar zeker op het gebied van de interne markt en milieu zijn de lobbyisten vaak heel erg nadrukkelijk aanwezig in het EP om te corrigeren wat de commissie al heeft geschreven en het is dus eigenlijk handiger als lobbyist om aan het begin invloed uit te oefenen.

Er wordt vaak gezegd dat de Europese Commissie te veel macht zou hebben en met name ook dat deze macht niet gelegitimeerd zou kunnen worden, wat vindt u hiervan?

De Europese Commissie is inderdaad niet gekozen, de commissievoorzitter wordt door het EP in samenwerking met de Raad van Ministers gekozen en daarnaast heb je ook in de Tweede Kamer een kabinet bestaande uit veel ministers die ook nooit gekozen zijn. Dus dat is denk ik niet het grootste probleem. Alhoewel ik wel denk dat je de verkiezing van zo’n voorzitter wat helderder moet maken. Wat je bijvoorbeeld zou kunnen doen als je niet kiest voor het model waarbij de Europese Raad een regering is, maar je wel wilt dat de commissie meer macht heeft dan zou je kunnen denken dat de verkiezingen in gegaan worden met een Europese kandidaat voor het Commissievoorzitterschap van elke partij, dus dan is het nog niet direct maar is het wel indirect en dan levert de grootste partij in het EP de commissievoorzitter. De vraag of het hedendaags niet legitiem is, vind ik lastig. Maar de taak van de commissie is ook een andere dan van een regering. De bedoeling is niet dat je alleen maar spreekt namens de coalitieregering maar dat je probeert het Europees belang in de gaten te houden en dat is vaak anders dan de lidstaten en het EP willen hebben. Je hebt dus ook nog een andere taak en daar komt het natuurlijk vandaan dat de commissie enigszins los is.

Wat vindt u van de vertegenwoordiging van de grote lidstaten ten opzichte van de kleine?

Daar is nu een heel gedoe over. Er is een uitspraak in 2009 die het feit hekelt dat er niet one-­‐ man, one-­‐vote is in het EP en die zegt eigenlijk dat het EP een verzameling van nationale delegaties is en dat kan je niet zien al een Europese vertegenwoordiging omdat een stem van een Duitser voor minder telt dan die van een Maltees dus de Duitsers kunnen zeggen dat zij ondervertegenwoordigd zijn. Als je wilt dat het EP meer evenredige vertegenwoordiging kent dan zal je ook in de Raad van Ministers moeten zorgen dat elke lidstaat een gelijke hoeveelheid stemmen heeft en dat is nu niet het geval. Dus ik vind het raar dat de focus alleen maar zit in de vertegenwoordiging van het EP en dat er niet gekeken wordt naar de Raad van Ministers.

Hoe kijkt u zelf tegen het democratisch gehalte van de Europese Unie aan?

Ik denk dat de instellingen formeel democratisch zijn, een wetsvoorstel wordt pas aangenomen als zowel een meerderheid in het EP en Raad van Ministers het ermee eens is, dus dit kun je democratisch noemen en daarnaast heeft ook iedereen er over meegepraat. Binnen het EP zijn zoveel mogelijk fracties aan het woord geweest, er wordt dus geprobeerd de belangen van zoveel mogelijk landen en ideologieën te verenigen en dit geldt ook voor de Raad van Ministers. Maar het zorgt er ook voor dat je absoluut niet weet wie het besluit nou daadwerkelijk heeft genomen, want het is namelijk een enorme brij door de hoeveelheid

(On)demococratisch Europa

Pagina 24

mensen die vertegenwoordigd worden, dus je kunt het formeel wel democratisch noemen want je houd namelijk rekening met zoveel mogelijk mensen. Alleen het idee van democratie is ook dat mensen moeten kunnen kiezen dat ze iets niet goed vonden en dat is eigenlijk niet mogelijk.

Op een gegeven moment moeten zoveel actoren met iets akkoord gaan dat mensen geen rekenschap meer kunnen afleggen en dat het niet meer helder is wie welk besluit heeft genomen. Een ander groot probleem is dat je niet alleen wetgeving maakt maar dat je ook een spreekbuis bent van mensen en dat is natuurlijk ook niet aanwezig op dit moment. Dus ik vind dat er een formele administratieve democratie is en in die zin zijn de regels redelijk oké. Maar het is wel een onvoldragen democratie.

Vindt u dat het verdrag van Lissabon het democratisch gehalte van de Europese Unie ten goede komt, of vond u het voorheen beter?

Het is nu wel democratischer dan dat het was. Wat ik alleen jammer vind is dat de tekst van de grondwet aanvankelijk wat minder verhullend was. Je had geen richtlijnen maar gewoon wetten, wat ik daar prettiger aan vond is dat mensen veel beter konden zien wat er gebeurde. Alleen al het feit dat de lidstaten alles een beetje wilde verhullen, dat ze alles een beetje wilden toedekken , dat is volgens mij wel heel slecht geweest omdat ik denk dat we niet eerlijk zijn naar de bevolking over wat de EU is. Mensen weten dus eigenlijk wel wat er gebeurd maar ze begrijpen het eigenlijk niet, het wordt ze ook niet verteld.

Wij hebben bij een ander interview vernomen dat diegene het principe van de gele en oranje kaarten wel goed vond, maar dat hij het in de praktijk wel vond tegenvallen. Wat vindt u hier van?

Ik heb het eigenlijk altijd een dom plan gevonden. Het is vooral een soort rem, ben jij even blij, ik bedoel het lijkt mij veel spannender om te bedenken wat je kunt beïnvloeden. Want hoe kun je van tevoren nou weten of het wat gaat worden of niet? Ik vind dit echt een typische insteek van de Tweede Kamer, een houding van laten we maar vast van tevoren laten zien dat we het niks vinden dan hebben wij onze macht getoond. Later zien ze dan langzaam in dat het niet zo gaat, want je moet al die andere parlementen ook overtuigen en dan is het dus in feite een tandeloos instrument gebleken. Misschien kunnen ze dan beter hun aandacht verleggen naar tijdens het proces waar ze dan wel invloed zouden kunnen uitoefenen op hun ministers bijvoorbeeld.

Wat vindt u ervan dat het EP geen recht van initiatief heeft?

Dat vind ik lastig te beantwoorden. Ik zou het graag willen, maar het hoort wel een beetje bij de constructie die we hebben want wat zou er gebeuren als bijvoorbeeld de Raad van Ministers het recht van initiatief heeft, dan hebben we voor je het weet, een enorme batterij aan wetgeving en dan raakt de coherentie zoek. Er zit dus wel wat in om enig dempend effect te hebben door dit aan de Commissie over te laten. Ik zou het dus vanuit nationaal perspectief wel willen maar ik heb er wel begrip voor dat dit niet zo is.

Sommigen zeggen dat de Europese Commissie eigenlijk alleen een uitvoerend orgaan zou moeten zijn maar nu is het ook wetgevend vindt u dat raar?

Nee, volgens mij is het heel beperkt wetgevend. Je moet er niet aan denken dat al die wetgevers zich allemaal met de detailwetgeving bezig zouden gaan houden. Dat hebben wij wel eens gedaan bij Reach, een wetsvoorstel over chemicaliën, toen hebben we 1200 pagina’s gestemd.

(On)demococratisch Europa

Pagina 25

Alsof ik dat kan inzien. Dat is toch niet rationeel. Wat er nu gebeurd bij de Europese Commissie is dat ze expertgroepen hebben, vaak gevoed vanuit nationale lidstaten. Dit hoeft niet heel erg te zijn mits ze maar weten wat daar gebeurd. Als men ziet dat wetgeving verder gaat dan wat we hebben afgesproken dan moet men dit ook weer kunnen terugdraaien. Daar zijn nu wel mechanismes voor, het EP gaat nu ook controleren wat die expertgroepen eigenlijk aan het doen zijn. Maar dat de Europese Commissie in die zin dan aanvulling geeft op wetgeving vind ik niet zo erg zolang dit bij aanvulling blijft.

(On)demococratisch Europa

Pagina 26

(On)demococratisch Europa

Pagina 27

v.

Interview B. Eickhout (GroenLinks)

Naam en functie geïnterviewde:

B. Eickhout, Europarlementariër namens GroenLinks Locatie en datum:

Amsterdam, UvA, Binnengasthuisterrein 27-­‐01-­‐2012 Naam interviewers:

Paula Drewes en Mike Posdijk Soort en duur interview:

Persoonlijk interview, 50 minuten Notes:

Geen

Inleiding Bas Eijkhout is Europarlementariër. Hij was dat nog niet toen het besluit over de luchtvaart in ETS daadwerkelijk werd genomen, maar is erg goed ingelezen in het dossier en zal hier veel over kunnen vertellen.

Interviewverslag Heeft u een rol gespeeld in het ETS? Ja ik ken het dossier en zal wel wat kunnen toevoegen.

Hoe is dit punt (ETS in de luchtvaart) op de agenda gekomen?

Toen Europa ging onderhandelen over zijn milieuwetgeving kwam er een heel pakket uit. De luchtvaart was toen de grootst groeiende vervuiler, maar moeilijk aan te pakken door de mondiale markt. In het mondiale pakket staat dat als het mondiaal niet lukt, Europa zelf aan de slag zou gaan. En dat is gebeurd. dat is allemaal heel transparant en snel gebeurd.

Hoe is het precies op de agenda gekomen? Gelobbyd of iets anders?

Het is gewoon een besef geweest bij de commissie dat het een van de hardst groeiende sectoren is. De milieuorganisaties hebben daar natuurlijk voor gelobbyd, maar de argumenten waren gewoon erg goed, dus er was eigenlijk geen discussie over.

Wat was precies uw rol hier in? en hoe bent u tot uw besluit genomen?

Het besluit is genomen voordat ik in het parlement zat, maar mijn collega’s van de groenen hebben natuurlijk een grote rol gespeeld in de codecisie. Het punt is natuurlijk dat de luchtvraat toentertijd heeft gezegd, probeer het mondiaal te regelen, maar zij begrepen ook wel dat zij voor hun uitstoot ook gewoon moeten betalen. Ze wilden alleen dat het een mondiaal beleid werd, in verband met de internationale concurrentiepositie. Zij hadden echter verwacht dat er iets mondiaals geregeld zou worden, maar i.v.m. de crisis etc. is dit niet gebeurd.

De luchtvaart heeft hier dus mee ingestemd.

Ja die waren gewoon bij de onderhandelingen. Wat wel grappig is, is dat Eurlings toentertijd namens Nederland zijn toestemming heeft gegeven. Nu is hij namens KLM tegen de wet die hij zelf heeft goedgekeurd.

Was de top in Cancun een stimulans om de ets voor luchtvraat snel in te voeren.

(On)demococratisch Europa

Pagina 28

Je info klopt niet. Dit was gewoon een deel van het internationale klimaatpakket. Er is nooit sprake van geweest dat het later ingevoerd zou worden.

Je merkte dat in 2011 de luchtvaart ineens wakker werd en ging protesteren omdat ze inzagen dat het daadwerkelijk ging gebeuren. Het was echter allang aangenomen, en er was niets meer aan te doen?

Is het volgens u democratisch gegaan ?

Ja het hele proces is gewoon heel open en transparant gegaan. Dit zij hele technische discussies en werd unaniem aangenomen. De vraag die je daarbij kan stellen is of er wel goed over is nagedacht. Maar het proces wat we hebben is gewoon doorlopen en het is transparant geweest en na onderhandelingen goedgekeurd.

Zijn er nog dingen ondemocratisch gegaan?

Normaal is Europese wetgeving redelijk traag. Hier is het echter erg snel gegaan. Het hele milieupakket is in een jaar tijd goedgekeurd, en dat is uitzonderlijk snel. Het is allemaal in een eerste lezing goedgekeurd. Het tempo is heel erg bepaals door de internationale onderhandelingen. Er moest bij Kopenhagen een akkoord liggen. Er was echter ook nog een milieutop een jaar voor kopenhagen in Poznan en europa wilde daar graag een koplopers functie vervullen en kunnen zeggen: kijk wij zijn goed bezig. Daardoor is er erg gepushed door de commissie dat het in een jaar besloten moest zijn. als je kijkt naar de inhoud op sommige punten kan je je afvragen of daar wel goed over na is gedacht, als het in een eerste lezing is aangenomen.

Dus eventueel zouden veel mensen niet goed geïnformeerd zijn. er is teveel druk uitgevoerd.

Ja. Die voorbeeldfunctie moest getoond worden aan de wereld. Het was een tijd waarin klimaat erg hoog op de mondiale agenda stond. Ik ben persoonlijk erg kritisch op dit soort “eerste lezing akkoorden”. de internationale onderhandelingen. is uitzonderlijk snel. onderhandelingen goedgekeurd. ging gebeuren. ut

Die druk waar u het over heeft, waar komt die vandaan? Lobbyisten, de media?

Voornamelijk van politici zelf. Iedereen wilde in die tijd de sier maken met klimaat, en zich opwerpen als de redder van het klimaat. Dat komt ook wel een beetje door de media.

Heeft u als Europarlementariër voldoende invloed gehad op het ETS? Het EP heeft gewoon goedkeuring gegeven, maar de druk om tot een eerste lezingakkoord te komen was zo groot, dat het toch wel een aantal compromissen heeft moeten accepteren, en later vraag je je dan af of die zaken wel goed doordacht waren.

Veel Europarlementariërs zijn het er ook niet mee eens met de zaken die uitgewerkt zijn na de codecisie door de commissies. Doordat er zoveel druk op stond, is de uitwerking van de regels naar voren geschoven. Juridisch kan daar niets aan gedaan worden, omdat het gewoon een uitwerking is van een wet.

Gebeuren dit soort dingen vaker?

Doordat er een internationaal proces naast loopt is het wel een apart geval, maar dit soort dingen gebeuren vaker. Maar uiteindelijk kan je wel zeggen, elke politicus zit daar zelf bij en kan ook nee zeggen, als die vreest de gevolgen ervan niet te kunnen overzien.

Heeft het oranje en gele kaartensysteem een rol gehad in het ETS?

(On)demococratisch Europa

Pagina 29

Nee want het is voor Lissabon besloten

Had het een rol kunnen spelen?

Het had denk ik geen verschil gemaakt

Kunt u als Europarlementariër zaken op de agenda krijgen?

Ja officieel hebben we geen recht op initiatief maar je kan wel een onderwerp aankaarten, en daar een discussie over openen. Dan wordt het moeilijk voor de commissie om daar niks mee te doen. Formeel hebben wij dat recht dus niet, maar informeel gaat dat best makkelijk.

Voegt dat iets toe aan het democratisch gehalte?

Voor mij zou je als parlement formeel ook meer recht mogen hebben op dit punt. Maar het parlement kan wel echt druk uitoefenen, en heeft daarmee informeel macht. Ik ben in principe gewoon een stem in een beweging, en ik vind het dus wel democratisch dat ook mijn stem gehoord word. Uiteindelijk moet de commissie het voorstel altijd indienen.

Heeft u te maken met lobbyisten?

Ja, KLM is bijvoorbeeld langs geweest om mij ervan te overtuigen dat het uitgesteld moest worden. Ik vind ook dat je naar iedereen moet luisteren.

Wat gaven ze voor argumenten?

Dat zij benadeeld worden, ook i.v.m. de economische crisis. Ook zei hij dat de internationale concurrentie nu niet meer via Europa gaat vliegen etc. maar ik heb er vertrouwen in dat dat niet gaat gebeuren. Ook omdat nog steeds meer dan 80% van de rechten worden weggegeven.

Bent u ook benaderd van de andere kanten?

Jazeker, die hebben mij ook benaderd. Dat was een actieve lobby van beide kanten, maar de lobby is in gang gezet door de luchtvaart natuurlijk. Ik vind ook dat een politicus moet luisteren naar beide kanten en dan zelf zijn afweging moet maken

U heeft niet het gevoel dat u door iets bent overgehaald?

In dit dossier niet ik niet nee, maar soms gebeurd dat wel. Soms weten mensen je wel te overtuigen, en daar halen zij dan voordelen uit. Ik vind wel dat je zo min mogelijk uitzonderingen moet maken.

Voegt dat iets toe aan het democratisch gehalte?

Ja lobbyen heeft een negatieve klank, maar het zijn gewoon belangenbehartigers. Ik krijg er meer over de vloer dan mijn Haagse collega’s en dat draagt wel bij aan de transparantie, en daarmee ook aan het democratisch gehalte. Het kan wel transparanter. maar dat probleem is ook in Nederland.

(On)demococratisch Europa

Pagina 30

(On)demococratisch Europa

Pagina 31

vi.

Interview A. Harderman (IATA)

Naam en functie geïnterviewde:

A. Harderman, Assistant Director Environment Policy & Outreach Aviation Environment Locatie en datum:

Geneve, 25 januari 2012 Naam interviewers:

Ruud van der Wal en Gamze Ulker Soort en duur interview:

Persoonlijk, 60 minuten Notes:

Geen

Inleiding De heer Harderman is Assistant Director Environment Policy & Outreach Aviation Environment bij IATA. Deze “international trade organisation” vertegenwoordigt luchtvaartmaatschappijen wereldwijd en hun werk bestaat voornamelijk uit het behartigen van belangen van haar leden bij overheidsinstanties. IATA is betrokken (op de hoogte) geweest van het volledige ETS beleidsproces.

Interviewverslag

Wat is de rol van IATA geweest binnen het ETS? Harderman geeft aan dat de rol van IATA zich heeft aangepast gedurende het hele beleidsproces dat is gestart in 2005 tot de invoering nu op 1 januari 2012. Waarin zij in het begin vooral hebben gelobbyd, ondersteunen zij nu vooral hun leden in de uitvoering en implementatie.

Bij welke fasen van het beleidsproces zijn jullie betrokken geweest?

IATA is bij elke fase betrokken geweest, dat wil zeggen dat zij gedurende het hele proces hun visie hebben mogen geven, maar onvoldoende gehoord zijn. Dit overigens in tegenstelling tot bijvoorbeeld milieuorganisaties, helaas heeft de luchtvaart nu eenmaal een slechte PR. Inzake de uitvoering van het beleid heeft IATA nu een dubbele rol; enerzijds blijven zij lobbyen tegen het huidige beleid, anderzijds ondersteunen zij wel hun leden bij de invoering van ETS. Harderman spreekt van een dubbele strijd. Het liefst zien zij ETS wel van tafel.

Op wat voor manieren proberen jullie nu het beleid te beïnvloeden?

Met het oog op een goede verstandhouding met de Commissie kan de IATA niet te kritisch en te agressief op de voorgrond treden. Echter kan IATA achter de schermen via niet-­‐EU overheden (Rusland, VS, China etc.) wel druk uitoefenden op het beleid. De EU trekt zich weinig aan van de industrie, terwijl de “grote jongens” zoals Clinton en Medvedev wel serieus worden genomen.

Ook probeert IATA van binnenuit aan invloedrijke EU overheden zoals Frankrijk, Duitsland, UK en in zekere mate NL te “pulken.” Via informatie van leden weet de IATA dat ook zij zaken anders willen zien, echter moeten zij ook voorzichtig manoeuvreren in verband met andere politieke belangen.

Klopt het dus dat eigenlijk de “grote” landen het ETS beleid binnen de EU bepalen?

Ja, dat klopt.

Denken jullie dat jullie nog veel kunnen veranderen aan het beleid?

(On)demococratisch Europa

Pagina 32

IATA kan niet heel veel doen, maar blijven met het oog op de herziening van de ETS directory in 2014 wel voortdurend kijken naar de effectiviteit van het huidige beleid. Zij geven klachten en aanmerkingen van hun leden door aan het Compliance Committee van de EU, echter doen die weinig hiermee. Interessanter is het om het via informele weg -­‐via consultants van Ngo’s-­‐ de Commissie te beïnvloeden. Maar ook daar spelen weer verschillende belangen een rol, carbon trading is een markt waarbij vele belangen komen kijken en vaak hebben deze Ngo’s ook daarin verschillende agenda’s. Zelfs de Britse regering investeert veel in emissierechten. Uiteindelijk kun je concluderen dat een milieu issue nu verworden is tot een politiek en economisch speelveld met veel en grote belangen.

Heeft de EU Commissie de IATA benaderd als een informatiebron?

Nee, de Commissie benaderd niet zelf en alle informatievoorziening gaat via de officiële consultatieronden. IATA heeft dus geen telefoontje gehad en in de praktijk komt het neer op eenrichtingverkeer. Het feit dat AEA wel is benaderd is omdat zij een Europese organisatie zijn, terwijl IATA internationaal opereert.

Is het ETS beleid een voorbeeld voor hoe beleid normaal binnen de EU verloopt?

Er is zeker een vergelijkbaar patroon. Echter vanwege de grote financiële belangen is het moeilijk om nu het beleid te veranderen. Hoewel er een aantal actoren binnen de EU genoeg hebben van het ETS zijn vluchtroutes moeilijk te vinden. Net zoals andere dossiers bepalen een aantal champions (grote landen) binnen de EU het beleid en zolang die voordelen blijven zien is het lastig verandering te bewerkstelligen.

Heeft IATA net zoveel invloed kunnen uitoefenen als bijvoorbeeld milieuorganisaties?

Nee, maar andersom zullen milieu hetzelfde antwoord geven. Eigendom van dossiers bepaald de mate van invloed van organisaties op een specifiek beleid. Op dit moment ligt ETS bij het Directoraat Clima en het is dus te verwachten dat milieu meer invloed heeft. Zou ETS zijn ondergebracht bij DG Transport, dan zou de industrie weer meer invloed op het ETS dossier hebben.

Heeft IATA de mogelijkheid tot direct contact met Europarlementariërs?

In principe wel, maar er is onvoldoende mankracht en het lukt IATA dus om slechts met een klein aantal “vriendelijk” EP’ers (+/-­‐ 6) contact te houden. Bovendien is de structuur van commissies etc. erg complex om vat op de juiste mensen te krijgen. De politieke scheidslijnen zijn moeilijk te vertalen naar allianties en er speelt tevens veel “handjeklap” of “horsetrading” bij het nemen van politieke beslissingen. Omdat de luchtvaart volgen Harderman niet “populair” is binnen het Europarlement trekt de IATA vaak aan het kortste eind bij politieke beslissingen.

Heeft de burger profijt van het ETS beleid zoals ooit voorgesteld door de EU? Moeilijk te zeggen en bovendien worden burgers veelal gemanipuleerd. Politiek is nu eenmaal een vies spel en burgers hebben eigenlijk geen idee wat er nu echt speelt. Onderzoeken onder burgers worden er wel gedaan, maar deze zijn niet representatief.

Word je cynisch naarmate je meer afweet van EU beleidsprocessen?

Ja, dat is een voorwaarde om in Brussel te kunnen werken.

Is het ETS beleid effectief in zijn huidige vorm?

(On)demococratisch Europa

Pagina 33

Nee, het beleid haalt nu niets uit. Eigenlijk zou het geld terecht moeten komen bij maatregelen om het milieu te verbeteren maar in praktijk vloeit het nu in schatkist van de nationale overheden. In 2005 hadden de beleidsmakers goede intenties, echter gaat het nu uitsluitend – zeker vanwege de crisis-­‐ om geld.

Kan de IATA ten aanzien van de beleidsuitvoering nu nog zaken sturen?

Op politiek niveau blijft IATA door lobbyen. De wetgeving moet zo simpel en doorzichtig mogelijk zijn, eigenlijk alles wat het nu niet is. Het moet goedkoper, eenvoudiger, doorzichtiger en transparanter. Zolang overheden met de prijs van CO2 blijven spelen is er onzekerheid en zullen maatschappijen niet durven te investeren. Op toepassingsbeleid moeten er gewoon dingen veranderen. De Commissie kan niet zomaar de prijs van CO2 verhogen als het ze zo uitkomt, het is of wel een markt of het is geen markt. Op deze manier werkt het op lange termijn gewoon niet, voer anders volgens Harderman gewoon een eenvoudige fueltax in.

Wordt u gehoord in deze fase van het beleid?

Slechts in bepaalde gevallen zolang het de Commissie van pas komt en waar de Commissie beter van wordt . Het is de uitdaging van IATA om deze overlap te vinden en kijken waar er verbetert kan worden, ook als zijn dit slechts kleine veranderingen op kleine gebieden. Volgens Harderman moet je proberen hier zo vroeg mogelijk bij zijn. Overigens is in 2014 de herziening en consultants zijn al lang voor de Commissie bezig te werken aan dit voorstel. Informeel is het proces dus al lang gaande.

Zijn nationale overheden te beïnvloeden of gaat alles uitsluitend via Brussel?

Volgens Harderman werkt het van alle kanten, in eerste instantie staat de Commissie centraal.

Na consultatie van het parlement moet je ook via de nationale overheden zien te werken.

Anders bestaat er ook nog de Inter Commission consultation, kortom, er zijn vele kanalen.

Zien jullie dat nationale overheden worden gehoord in de EU? Ja, zoals eerder gezegd is de Compliance Commissie het verzamelpunt van feedback van de nationale overheden. Deze overheden hebben een paar jaar de tijd gehad voor inventarisatie en informeert vervolgens de EU. De Commissie gaat vervolgens wellicht dan beleid harmoniseren tussen de overheden. Industrie zit overigens niet bij de Compliance Commissie. Een groot land zoals bijvoorbeeld Duitsland heeft hierbij wel meer invloed dan de kleine landen.

Zwart wit vraag, vindt u dat het beleidsproces en uitvoering democratisch zijn gegaan?

Ligt aan definitie. Er zit in ieder geval het ondemocratische element in, dat de Commissie niet democratisch gekozen is en derhalve geen verantwoording hoeft af te leggen. Ze kunnen in principe doen en laten wat ze willen, terwijl de Commissie overigens wel het recht van initiatief heeft. Afgezien daarvan heeft de burger overigens wel een kleine invloed op het Europarlement.

Tot slot, hoe kunnen alle spelers en hun belangen binnen het EU beleidsproces worden gehoord?

De democratie binnen het EU beleidsproces zou geholpen zijn met vereenvoudiging en transparantie. Wie bepaald de initiatieven en wanneer. Als er formele consultatie is, is de voorbereiding informeel al lang begonnen. Inmiddels is er dan al zoveel buy in via het informele proces geweest dat de Commissie niet zomaar kan terug stappen. Er is als het ware voorgekookt en de democratie wordt eigenlijk omzeilt door het informele proces.

(On)demococratisch Europa

Pagina 34

(On)demococratisch Europa

Pagina 35

vii.

Interview B. Hemmings (Transport & Environment)

Naam en functie geïnterviewde:

Drs. B. Hemmings, Luchtvaartspecialist NGO European Federation for Transport & Environment Locatie en datum:

Brussel 26-­‐01-­‐2012 Naam interviewers:

Marit van Piggelen en Kirsten Goedhart Soort en duur interview:

Persoonlijk, 51 minuten Notes:

Geen

Wat vindt u van de kritiek van onder andere de AEA op het ETS? Wanneer je iets doet dat een negatieve invloed heeft op het klimaat dan is dit een external cost.

Een external cost brengt schade aan aan het klimaat en moet daarom gecompenseerd worden.

Het bedrijf dat deze external costs veroorzaakt, moet hiervoor betalen. Bij auto’s wordt dit betaald via wegenbelasting en brandstofaccijns, bij tv’s door BTW. Maar bij het kopen van een vliegtuigticket betaal je op geen enkele manier belasting.

Mr. Hemmings bevestigt het verhaal over de NOx en de cirruswolken. Invloed is ong 5 % maar wordt in verhouding gezien groter. Deels door groeiende luchtvaartindustrie, deels doordat andere industrie schoner wordt. ETS is een manier om voor de external costs te gaan betalen, wanneer het ETS werd geïntroduceerd was het ETS de minste van alle kwaden. Het plafond is 95% voor dit jaar en volgend jaar, de NGO’s en vooral T&E willen dit lager krijgen maar volgens hem kunnen de directies van de luchtvaartmaatschappijen makkelijk opbellen naar de leiders van hun land en veel invloed op hun regering uitoefenen. De prijs voor CO2 moet omhoog gaan, daardoor zal de prijs van tickets omhoog gaan maar dat is logisch. Als je bekijkt wat de makkelijkste en snelste manier is om de planeet te verwarmen, dan is dat het kopen van een vliegticket.

De prijs van carbon omhoog gooien zorgt voor een stimulans voor innovatie.

Daarnaast moeten de vliegtuigen langzamer gaan vliegen en waarschijnlijk worden ze iets lawaaiiger.

Volgens IATA is maar 2% van de emissie afkomstig van de luchtvaart, hoe verklaart u het verschil tussen hun cijfers en die van u?

IATA rekent alleen maar met de CO2 terwijl NOx en de cirrusbewolking aantoonbaar invloed hebben op de broeikaseffecten.

Denkt u dat het een probleem is dat China en de VS dreigen met tegenmaatregelen tegen het ETS voornamelijk voor de implementatie van het ETS? Het is een probleem, iedereen had verwacht dat Obama een groene president zou worden maar dat is hij niet, hij luistert naar de Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen. De luchtvaartindustrie van de VS is declining. Het was de grootste van de wereld maar tegenwoordig is de vloot niet meer zo modern, vorige maand zijn veel Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen in failliessementsbescherming gegaan. Ze zijn niet bang nu de prijs voor carbon 6 of 7 euros is, maar als dit duurder wordt kan dit hen ernstig bedreigen.

Op dit moment beinvloedt dat nog niet de implementatie van het ETS. Want op dit moment krijg je 85% van je emmissions van vorig jaar gratis. Iedereen doet wat er gevraagd wordt, zoals rapporteren van het uitstoot, zodat ze die 85% gratis krijgen. En sowieso is de kritiek van de VS

(On)demococratisch Europa

Pagina 36

nogal apart want er is een aviation treaty tussen Europa en de VS, de open skies treaty. De treaty zegt dat je wanneer er een conflict is over aviation, de VS en EU om de tafel moeten gaan zitten en het op moeten lossen. Als het niet lukt om het conflict op te lossen, dan moet een driekoppige tribunaal en dat moet hier gebeuren. Het is illegaal om buiten dit verdrag om te gaan.

Elk half jaar is er een bespreking over het verdrag. Een jaar geleden vertelden ze over het ETS en niet als een dispute maar als een informatief praatje. De Europeanen vroegen of ze vragen hadden en commentaar, dat hadden ze niet, dus vroeg EU of ze voor volgende keer wilden voorbereiden. Ze hadden een discussie, maar alleen omdat de EU daarop aandrong en de VS zei dat ze er niet blij mee waren. De VS heeft het echter nooit aangemerkt als een conflict binnen het verdrag, maar klagen er wel over in het openbaar. Volgens Hemmings: “They’re taking this rather, juvenial apraoch of talking about it publicaly but not talking about it trough the treaty, which is where it belongs”.

In onze literatuur hebben we gelezen dat de invloed van NGO’s erg groot is, door bijv. het adviseren van de commissie en een aantal comite’s zoals bijv. de EESC? “Elke keer dat we naar de commissie gaan weten we dat er twintig bezoeken geweest zijn door de industrie.” Onze invloed in vergelijking met de industrie is erg klein. Als een NGO een afspraak wil met een commissaris, maar als het hoofd van IATA dat wil, dan staat de deur wijd open. “We have a very weak hand, compared to industry”. Dus ze moeten slim zijn met hoe ze hun kaarten spelen. Ze moeten betere ideeen hebben en de argumenten van de industrie fileren.

Ook zijn de lobbies van de industrie veel groter, omdat die veel meer geld hebben.

Verder begrepen wij dat de invloed van de AEA op het uiteindelijke voorstel voor het ETS erg groot is geweest. Hoe staat u hier tegenover?

Hij was pas in de eindfase betrokken bij het beleidsproces, maar toen waren de luchtvaartmaatschappijen aan het bellen met hun regeringsleiders om de invloed van het ETS zo veel mogelijk te beperken. Er is eerder ook een onderzoek geweest naar de invloed van NOx en de cirruswolken (dat rapport van giving wings to….) maar dit is in de steek gelaten. De commissie vond dat het bewijs voor de gevolgen van NOx niet voldoende waren aangetoond door de wetenschap. Het waren het parlement en de NGO’s dat dat advies afdwongen maar er is dus niets mee gedaan.

Conferenties zoals kyoto hebben het voorstel van het ETS beinvloedt en gestimuleerd, maar de laatste jaren zijn er een aantal klimaattops geweest zoals in Cancun. Maar er zijn geen sterke toezeggingen gedaan op deze klimaattops, denkt u dat deze tops invloed hebben gehad op de implementatie van het ETS? In 1997 of zelfs daarvoor, in Rio (92) werd er al gesproken over hoe de luchtvaart aangepakt moest worden, dit was een zeer snel opkomende industrie. Nederland heeft hier een zeer grote rol in gespeeld. (International bunkers: term die gebruikt wordt om brandstof voor schepen en vliegtuigen aan te duiden.) Nederland is bij zowel schepen als een vliegtuigen een grote speler.

(Rotterdam en Schiphol beide groot) Een manier om verantwoordelijkheid te nemen voor de uitstoot van broeikasgassen, was om dit te doen van waaruit de brandstof werd gekocht. Veel scheepsbrandstof (stookolie) en vliegtuigbrandstof(kerosine) komt uit Nederland. Dus de Nederlanders protesteerden tegen dit idee, want de brandstof werd dan aan de andere kant van de wereld gebruikt. Dus er moest een andere manier bedacht worden om de uitstoot te verdelen.

Er kwamen acht verschillende ideeen. Dus verdeelden ze het in luchtruim, het luchtruim boven NL het luchtruim boven Frankrijk enz. Maar ze konden niet tot overeenstemming komen. Dus in

(On)demococratisch Europa

Pagina 37

Kyoto werd gezegd, dit is onmogelijk hier komen we niet uit, laten we het aan één organisatie geven voor scheepvaart (IMO) en één voor de luchtvaart (ICAO). En daar is het nu al 12 jaar gebleven en is er niets wezenlijks gebeurd. Toen Kopenhagen eraan kwam wilden de NGO’s dit bij de UNFCCC-­‐top onder te gaan brengen. Dit dreigement wilden ze gebruiken om de activiteit te verbeteren, maar dit lukte niet. Voordeel van de beslissing door een ander orgaan laten maken is dat er dan wat gaat gebeuren. Nadeel van doen door ander orgaan bijv. UNFCCC is de ”common but deferentiated responsibility” dus alleen de ontwikkelde landen moeten hun emissie nu terugbrengen. Als dit in de luchtvaart ook zou gebeuren zou er oneerlijke concurrentie ontstaan tussen Chinese en Westerse luchtvaartmaatschappijen. Dit wordt door de industrie naar voren gebracht om de ontwikkelingen op luchtvaartgebied tegen te houden. Deze klimaattops hebben dus wel een rol, maar die is anders dan je miss zou verwachten.

Hemmings begint zelf een verhaal over de luchtvaart in Nederland.

Uitleg over dat het businessplan van Air France door alle doorvoervluchten via KLM te doen voor een veel grotere emissie zorgt dan nodig is boven NL. (Feeder airline) De argumenten van het AEA en de VS dat het erg veel geld kost om met het ETS te werken, kloppen niet. Onderzoek heeft aangetoond dat de mogelijkheid om de kosten van het ticket op de korte termijn omhoog te brengen om zo de kosten van de emissie-­‐permit te dekken, beperkt is. Maar de mogelijkheid om dit te doen op lange vluchten is dit makkelijker, omdat daar minder concurrentie is. Dit is nodig omdat de hoeveelheid gratis permits in verhouding steeds kleiner wordt. Op dit moment wordt 30% van de permits gekocht, over tien jaar tijd zal dit 60% zijn, doordat de industrie steeds verder zal groeien. Een maand geleden is een onderzoek uitgekomen (dit krijgen we toegestuurd) dat de Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen hier veel geld mee zouden kunnen verdienen, 2 miljard tussen nu en 2020. De ICAO heeft de belasting op kerosine tegengehouden en closed ETS (alleen binnen luchtvaart permits kopen) Is weer terug bij af, tien jaar geleden wilden ze al een wereldwijd systeem maar daar zijn ze vanaf gestapt en nu zijn er weer mensen die dat opperen.

Denkt u dat de Commissie daadwerkelijk neutraal is op dit moment?

Nou de Commissie bestaat natuurlijk uit een groot aantal DG’s en die zullen altijd vanuit hun eigen onderwerp naar een voorstel kijken, zo zal de milieu-­‐DG positiever zijn over het ETS dan de Transport DG.

(On)demococratisch Europa

Pagina 38

(On)demococratisch Europa

Pagina 39

viii.

Interview A. Hussain Khan (AEA)

Naam en functie geïnterviewde:

A. Hussain Khan, deputy Secretary General AEA Locatie en datum:

Amsterdam, 24 januari 2012 Naam interviewers:

Tariq Sewbaransingh en Ruud van der Wal Soort en duur interview:

Telefonisch interview, 60 minuten Notes:

Interviewverslag Kunt u ons uitleggen wat de AEA precies doet?

De AEA is volgens Khan wat je zou kunnen refereren naar een trade organization. Je kunt het vergelijken met een VNO-­‐NCW, maar dan in Brussel. Verder kun je AEA zien als belangenbehartigingsorganisatie van Europese luchtvaart. Ze hebben 35 luchtvaartmaatschappijen. Club in Brussel en het belangrijkste werk is het lobbyen en onderhandelen uit naam van die maatschappijen op Europees, regulatorisch en politiek vlak. Zij hebben 2 pilaren: intern organisatorisch -­‐> brussel constant met die 35 maatschappijen in gesprek (op alle vlakken). En extern, het lobbyen namens die maatschappijen. Ze lobbyen door brieven te schrijven naar allerlei politieke instituties, tevens geven ze veel presentaties, ze praten met leden van het Europees Parlement en ze hebben bijna dagelijks contact met de Europese Commissie en praten met permanente vertegenwoordigers van de lidstaten. De AEA heeft ook intensief contact met het voorzitterschap van de EU. ‘Wij bedienen ons van alle mogelijke middelen die ten dienste staan om die boodschap uit te dragen.’ (6.28) De interne component is het verhelderen van standpunten die de luchtvaartmaatschappijen uitdragen en extern dragen ze die standpunten uit door lobbyen, zowel politiek als in de media. Verder houdt de AEA zich bezig met het verzamelen en produceren van data en statistieken.

Welke rol speelt AEA ten aanzien van het ETS? Khan: Ten aanzien van het ETS is de AEA nog voor de totstandkoming van het beleid betrokken geweest als informatiebron voor de Commissie. De AEA is vaak door de Commissie geconsulteerd als informatiebron en als expert inzake haalbaarheid van het ETS-­‐beleid. De AEA is niet als enige benaderd door de Commissie inzake totstandkoming van het wetsvoorstel, maar ook andere organisaties, zoals luchthavens en milieuclubs, zijn benaderd.

Khan omschrijft de wetsvoorstel als ‘vreselijk heethangijzer, omdat het ongelooflijk is ontwikkeld tot een politiek issue’(12.29). De totstandkoming van het ETS-­‐beleid wijkt niet af van andere wetgeving, maar heeft dezelfde procedures doorlopen.

Kunt u iets meer vertellen over het politieke proces rond het ETS? Het voorstel komt vanuit een van de pilaren van de Commissie, toenmalig dg van environment.

Die maakt intern een voorstel, vervolgens wordt het getoetst door stakeholders. Als een voorstel op tafel ligt, wordt het voorstel door een aantal consultants bekeken. Dan wordt binnen de Commissie het voorstel gedaan, wat vervolgens door 27 lidstaten moet worden goedgekeurd.

Dan gaat het Commissievoorstel naar buiten, dat wordt gestuurd naar het Europees Parlement en de Europese Raad, in dit geval de milieuraad. De AEA heeft niet alleen met de milieupilaar gesproken, maar ook met transport, trade en economic affairs. Khan geeft aan dat buiten de lobbyorganisatie, individuele member airlines ook met beleidsmakers op lidstaatniveau in

(On)demococratisch Europa

Pagina 40

Europa praten. In het Parlement is voornamelijk gesproken met de milieu-­‐ en transportcommissies (fysiek).

Heeft uw organiatie ook met andere instanties waarmee u heeft gesproken?

De AEA heeft ook gesproken met toenmalige ECOSOC, nu EESC. De EESC (Europees Economisch Sociaal Comité) is een adviesorgaan van de Europese Unie en stelt op verzoek van Europese instelling deskundige adviezen op over Europese wetsvoorstellen. Daarnaast stelt het EESC initiatiefadviezen op over onderwerpen waarvan het vindt dat ze aandacht verdienen. Maar bovenal fungeert het EESC als brug tussen de Europese instellingen en het zogeheten ‘maatschappelijk middenveld’. Het helpt de rol van de maatschappelijke organisaties te versterken door met hen structureel te overleggen, zowel in de lidstaten van de EU als in andere landen (website EESC).

Klopt het dat de uitvoering van het ETS, zoals procedureel, ook door de memberstates wordt uitgevoerd?

Volgens Khan heeft het ETS de normale, politieke, procedurele en institutionele weg doorlopen.

Dit is echter een compromis tussen Parlement en de Raad van de Ministers. ETS is een politiek gevoelig onderwerp, en heeft derhalve de eerste en de tweede ronde (lezing) doorlopen.

Invoering van het ETS is een langdurig politiek proces geweest vanwege politieke gevoeligheid.

In het Parlement is er ook een speciale rapporteur aangewezen om parlementsrapporten te schrijven. Uiteindelijk komt die wet er doorheen, en deze richtlijnen moeten omgezet worden in nationale wetgeving. Het is aan de lidstaat om het beleid te implementeren

Wat zijn de gevolgen van richtlijnen voor luchtvaartmaatschappijen?

Verhoogt de kosten voor industrie, omdat je in de toekomst moet betalen voor je co2-­‐uitstoot.

Systeem van marktmechanisme, hierdoor ontstaat er tevens een kostenplaatje. Het is een handelssysteem van CO2 geworden.

Worden er rapporten (CO2-­‐uitstoot) geschreven?

Systeem is complex en ingewikkeld, maar er is een basis afgesproken (door de Commissie gebruikt als calculator -­‐> CO2uitstoot). Als je boven maximum uitkomt, moet je betalen. Als je eronder zit, mag je die rechten verkopen. Luchtvaartmaatschappijen moeten jaarlijks een rapport uitbrengen over hun uitstoot. Dat wordt aan lidstaten gegeven, en die lidstaten kunnen zien of die maatschappijen meer hebben uitgestoot of minder. Achterliggende gedachte: hoe minder je uitstoot, hoe beter het is (netto-­‐ontvanger van het geld).

Moet de NEa die rapporten verzamelen?

Veel lidstaten hebben het onder een ministerie ondergebracht. Zij doen inderdaad die berekeningen. Een nederlandse overheid is verantwoordelijk voor het systeem zover het gaat om luchtvaartmaatschappijen die het grootste deel van hun operaties (van en naar nederland) hebben

Heeft AEA ook invloed op wie die autoriteit zou moeten zijn Dat is niet relevant. De autoriteit moet wel aan bepaalde criteria voldoen, en daarover verantwoording afleggen. Er moet geen handjeklap plaatsvinden, maar het moet een transparant en countable systeem zijn, en daar is wel voor gezorgd.

(On)demococratisch Europa

Pagina 41

Heeft uw organisatie voldoende invloed gehad op de totstandkoming van het beleid en daarna?

Geen eenduidig antwoord op die vraag. Je hebt pas maximaal effect als het wet er uitziet zoals je dat precies zou willen. Khan heeft er een 50/50 gevoel bij. Het democratisch proces is volgens hem netjes gevolgd. AEA iheeft altijd de kans gekregen om hun verhaal te vertellen. Het proces was volkomen transparant, iedereen wist tijdslijnen (deadlines) -­‐> formalistisch.

Het systeem heeft voor goede dingen, maar ook voor veel problemen gezorgd. Kostenfactor is een groot probleem. Prijs van CO2 is laag, maar de prijs zal omhoog gaan, de kosten voor luchtvaart zullen omhoog gaan.

Het ETS heeft voor een internationale rel gezorgd. Het ets systeem (origine co2 uitstoot terugdringen) is een politiek issue geworden. Luchtvaartmaatschappijen vrezen voor een handelsconflict.

Het basisargument van AEA is dat de CO2-­‐ en milieuproblematiek een wereldwijde probleem is, en er een wereldwijde oplossing moet komen. Volgens de AEA is het ETS slechts een regionaal Europees systeem, wat slechts de Europese luchtvaart treft.

Wat zou het proces democratischer maken?

Het democratisch proces is volgens Khan een redelijk robuust proces. Het proces zoals het in Europa georganiseerd is, redelijk democratisch is. Politici en beleidsmakers in Europa hebben zeker een luisterend oor.

Europa had meer naar de industrie moeten luisteren (risico handelsconflict) De impact van lobbyen is niet zo effectief geweest als het gaat om Europese politici te overtuigen.

Er is een onvoorstelbare administratie bij komen kijken, veel luchtvaartmaatschappijen hebben miljoenen uitgegeven aan die administratie (mensen inhuren). Tevens wordt er gedreigd met een handelsoorlog met Europa.

Volgens Khan was het argument van het Europees Parlement inzake ETS glashelder en moeilijk aan te vallen. Luchtvaart was destijds namelijk nog geen onderdeel van het ETS, de rijke industrie kon het zich financieel veroorloven, en het Europees Parlement lieten zo de burger zien dat ze iets aan het milieuproblematiek doen.

(On)demococratisch Europa

Pagina 42

(On)demococratisch Europa

Pagina 43

ix.

Interview J. Michalak (CAN Europe)

Naam en functie geïnterviewde:

J. Michalak, beleidsmederwerker CAN Europe Locatie en datum:

Brussel, 26 januari 2006 Naam interviewers:

Steven de Jong en Mikki Sistermans Soort en duur interview:

Persoonlijk interview, 70 minuten Notes:

Het tweede deel van het interview ontbreekt op de audio i.v.m. technische problemen.

Is CAN Europe tevreden met het ETS? Milieu NGO’s (oa CAN Europe en leden) zijn slechts ten dele tevreden over het ETS. Natuurlijk heel mooi dat het gekomen is, maar sommige delen zijn heel scheef en kloppen niet Er is veel aan campagne gedaan toen het idee voor het ETS ter tafel kwam, o.a. CAN Europe waren uiteraard voor en hebben flink gelobbyd om het zo groen mogelijk te krijgen. Bedrijven hebben over het algemeen een veel sterkere lobby dan de milieuorganisaties omdat zij de parlementsleden veel meer kunnen bieden wat die op hun beurt de kiezers kunnen bieden. Denk aan banen etc.

Is er een verschil in de bijdrage van NGO’s Bijdrage van NGO’s is in Brussel veel groter dan bijvoorbeeld in Polen (waar Julie voor Greenpeace heeft gewerkt). De toegang en invloed tot EP, Commissie en RvM zijn makkelijker dan vergelijkbare instituties elders. Dat wil echter niet zeggen dat de invloed ook echt daadwerkelijk groot is, maar relatief wel.

Wat is de werkwijze van CAN Europe?

CAN Europe heeft veel mensen verdeeld over de lidstaten zitten en gebruikt deze mensen ook om de lidstaten te bespelen, stel een lidstaat blokkeert iets dan gaat er een belletje naar een CAN medewerker in dat land om bijv te gaan praten met dat land. Of de ambassadeur uit dat land wordt uitgenodigd voor een praatje.

Zijn de MEP’s erg onafhankelijk?

MEP’s zijn redelijk makkelijk beïnvloedbaar door lobby omdat deze mensen veel werk in korte tijd moeten verzetten. Wanneer zij dan van een organisatie een rapport op hun bord krijgen waarin een conclusie wordt getrokken zijn er veel MEP’s die dan dit rapport aannemen en hier hun vote op afstemmen. Slechts een deel neemt de tijd om ook daadwerkelijk nog naar andere mensen/organisaties te luisteren om een completer plaatje te krijgen. Dit komt oa door de grote werkdruk.

Het EP speelt ten opzichte van de RvM nog steeds een secundaire rol. Het EP is erg inefficiënt oa door de tijdsdruk en het gebrek aan expertise bij de MEP’s. Het is vaak zo dat zij ten dele geen idee hebben waar ze nu precies over moeten stemmen.

Technisch gezien is het EP dus sterk democratisch, maar praktisch/kwalitatief gezien is het verre van dat.

Is het makkelijker om samen te werken met de Commissie?

De Commissie is in dat opzichte beter mee te werken omdat de ambtenaren die er onder werken veel meer kennis van zaken hebben. Dit zijn professionals wiens baan het is om er verstand van te hebben. Dit geldt echter weer niet voor de commissarissen, daar geldt vaak (On)demococratisch Europa

Pagina 44

hetzelfde als voor de MEP’s.

Commissie ambtenaren zijn echter vaak ook niet onafhankelijk door lobby’s van bedrijven etc, maar dus wel meer expertise.

Wat is volgens U de rol van de lidstaten binnen de EU? In sommige lidstaten wordt er vanuit de nationale regering ook totaal niet efficiënt of democratisch gewerkt. Er zijn regeringen die adviezen van bedrijven klakkeloos overnemen zonder te kijken naar het gehele plaatje, waardoor lidstaten in de EU soms niet zichzelf, maar eerder bedrijven vertegenwoordigen. Dat komt omdat er in die landen te weinig onafhankelijke denktanks/adviseurs/experts zijn die de regering kunnen adviseren over bepaalde zaken.

Denkt u dat de macht van EU-­‐burgers groot genoeg is en hebben zij een grote rol?

Onder EU burgers zelf is er ook weinig awareness van zaken, veel burgers hebben totaal geen weet van het bestaan van het ETS. Deels omdat zij er door de media niet over worden geïnformeerd en deels omdat het ze ook niet interesseert. Ze zijn makkelijk beïnvloedbaar door de media die zelf een weinig uitgebreid beeld geven van de situatie en slechts op enkele punten focussen. Voor het ETS betekend dat bijvoorbeeld dat alleen wordt benadrukt dat het ETS ervoor zorgt dat energie duurder wordt, waardoor mensen tegen het ETS zijn. Tussen de verschillende lidstaten is daar echter wel verschil tussen (bijvoorbeeld Nederland – Polen).

Hoe zit het met de vertegenwoordiging van de NGO’s uit de verschillende lidstaten?

Ook bij de NGO’s zijn Oost-­‐Europese landen slecht vertegenwoordigd vergeleken met West-­‐ Europese. Voor CAN Europe waren bijvoorbeeld slechts 10 van de 120 medewerkers uit Oost-­‐ Europese landen afkomstig, terwijl 1/3e van de EU lidstaten Oost-­‐Europees zijn, dit zorgt ook vanuit de NGO’s dus voor een slechtere situatie voor deze landen omdat ze ook daar ondervertegenwoordigd zijn.

(On)demococratisch Europa

Pagina 45

x.

Interview R. Peerboom (NEa)

Naam en functie geïnterviewde:

R. Peerboom, Senior adviseur Validatie en Vergunningen Locatie en datum: Den Haag, 26 januari 2012 Naam interviewers:

Gamze Ulker en Tariq Sewbaransingh Soort en duur interview: Formeel interview, 50 minuten Notes:

Geen

NEa is in 2005 opgericht als uitvoeringsorganisatie voor emissiehandel in Nederland. NEa is tevens de enige organisatie die zich bezighoudt met emissiehandel in Nederland. NEa is begonnen als een kleine organisatie, en was destijds bij het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) ingehuisd. Daarna is de NEa fysiek uit VROM verhuisd, maar heeft lang nauwe banden met VROM onderhouden. Vanaf het begin werd aangegeven dat NEa een zekere vorm van onafhankelijkheid zou moeten hebben, ook ten opzichte van de staat. Echter heeft dit in praktijk lang geduurd. Per 1 januari 2012 heeft de NEa de status van baten-­‐ en lastendienst gekregen, met een raad van bestuur dat een zelfstandig bestuursorgaan (ZBO) is, en de medewerkers zijn in dienst van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu.

De NEa bestaat uit vier afdelingen: - Validatie en Vergunningen (V&V). Deze afdeling behandelt vergunningen en valideert een monitoringsplan - Registratie Emissiehandel (RE). Deze afdeling beheert de CO2-­‐ en NOx-­‐registers.

- Toezicht en Handhaving (T&H). Deze afdeling kan indien nodig handhavend optreden, en deze afdeling houdt toezicht op emissiehandel bij bedrijven.

- Het Bedrijsbureau (B&B). Het bedrijfsbureau heeft een ondersteunende taak vor archief, financien, P&O en communicatie.

Wat is de rol van NEa binnen het ETS? NEa is de instantie die toezicht houdt op het ETS-­‐beleid en voornamelijk of het systeem goed wordt uitgevoerd. De NEa verleent vergunningen aan inrichtingen, tevens beheert NEa rechten van die inrichtingen en houdt toezicht of verplichtingen van die inrichtingen.

Door wie wordt NEa aangestuurd, wie is de opdrachtgever van NEa? De opdrachtgever van NEa is het ministerie van Infrastructuur en Milieu, directie Klimaat, Lucht en Geluid (KLG). Directie KLG valt onder DG milieu. En de eigenaar is plaats vervangend secretaris-­‐generaal van het ministerie I&M. Het bestuur neemt besluiten zoals die neergelegd zijn in wet milieubeheer, neemt het bestuur onafhankelijk de besluiten.

Werkt de NEa ook samen met andere Europese uitvoeringsorganisaties?

NEa werkt wel degelijk samen met andere Europese uitvoeringsorganisaties. Geformaliseerd komt de regelgeving vanuit Brussel. In Brussel heb je de Climate Change Committee, dat is een comite dat de Commissie heeft aangesteld om het beleidsproces mede vorm te geven. Alle

(On)demococratisch Europa

Pagina 46

lidstaten zijn vertegenwoordigd, er zitten voornameli beleidsmedewerkers, maar NEa als uitvoeringsorganisatie zit ook aan tafel. En in dat kader heeft de NEa informeel contact met andere uitvoeringsorganisaties, want de NEa zit daar niet formeel, maar ze vervullen meer een adviserende rol (technische inzichten).Tevens hebben de uitvoeringsorganiaties zichzelf verenigd in de Compliance Forum, en dat is een samenwerkingsverband gericht op de uitvoeringsorganisaties en ze werken samen om elkaar nader aanvulling te geven op beleid en ze stemmen bepaalde zaken op elkaar af. Die samenwxterking is EU breed, maar een zijn een aantal actieve lidstaten (Nederland, Duitsland, Engeland, Frankrijk), vooral Noord-­‐Europees georienteerd. NEa zoekt vooral contact met Engeland en Duitsland. En vanuit NEa zijn 5 of 6 mensen ook betrokken bij mede vormgeving, maar dan meer vanuit een technisch oogpunt en uitvoerbaarheid van het beleid.

Wordt de NEa ook weleens benaderd door lobbygroepen?

Nee, want NEa maakt geen beleid, als lobbygroepen invloed willen uitoefenen doen ze dat of in Brussel (Europees niveau) of bij het ministerie I&M

Stuiten jullie op oppositie binnen de uitvoering (bedrijven of politiek)?

Er is wel weerstand van inrichtingen, maar dat is voornamelijk gericht op de NOx – emissiehandel. Bedrijven klagen vaak over het feit dat ze het te veel werk vinden, en de prijzen liggen zo laag dat het relatief weinig oplevert. Als er veel weerstand is, praat NEa met die bedrijven en komt ze tot pragmatische oplossingen. Vanuit de luchtvaart is er wel veel weerstand, vaak merkt de NEa daar niet zoveel van in de uitvoering. Alle bedrijven hebben zich namelijk aan de verplichtingen gehouden, vaak wel vergezeld van een formele statement dat ze niet blij zijn met systeem, De lobbyisten richten zich voornamelijk op het ministerie, en niet op NEa. Alle uitvoeringsorganisaties (EU breed) hebben geen last gehad van luchtvaartmaatschappijen, maar hun ministeries wel en de Commissie wordt belaagd met rechtzaken.

NEa heeft wel nauw contact met het ministerie, voornamelijk om ze te informeren.

Wie controleert de werkzaamheden van de NEa? Er is in principe niemand die de werkzaamheden van de NEa controleert. Alle rapporten zijn wel naar de Commissie gestuurd, waar de Commissie die rapporten controleert. Maar binnen het ETS gebeurt dat niet.

Om hoeveel luchtvaartmaatschappijen gaat het?

Het gaat om 40 luchtvaartmaatschappen. Dat zijn 16 commerciele, maar ook een aantal grote aziatische maatschappijen en dat zijn maatschappijen die de meeste vluchten naar Nederland hebben uitgevoerd. Verder zijn er aantal niet-­‐commerciele maatschappijen. Voort de grote maatschappijen is het geen probleem om zich aan de verplichtingen te houden, maar voor de kleinere maatschappijen is het wat moeilijker.

15 procent is er door de commissie gereserveerd voor de veiling en dat wordt evenredig onder de lidstaten verdeeld. Dat opbengsten vloeiten dus terug naar de lidstaten zelf. Eigenlijk zouden de listaten die opbrengsten moeten investeren in duurzame ontwikkelingen, maar de luchtvaartmaatschappijen kunnen ook onderling met elkaar handelen of op de beurs handelen;

Heeft de NEa ook de mogelijkheid om eventuele aanpassingen door te voeren in het beleid?

Beperkt, regelgeving komt uit Brussel. De richtlijnenen moeten worden geimplementeerd in

(On)demococratisch Europa

Pagina 47

nationale regelgeving, daar heeft Nederland slechts enige beleidsvrijheid in. Voorheen kon NEa de guidelines van het monitoringsplan zelf interpreteren, maar dat wordt een verordening die rechtstreeks werkend is, en dan heeft Nederland bij de vereisten aan het monitoringsplan weinig beleidsvrijheid. Er is wel enige beleidsruimte hoe de Nea hun inzet op luchtvaart richten.

NEa heeft 16 commerciele en 24 niet-­‐commerciele maatschappijen onder zich, en die commerciele maatschappijen zijn verantwoordelijk voor meer dan 99,8% van de uitstoot. De NEa heeft aan het ministerie van I&M voorgelegd dat ze hun inzet willen richten op die commerciele maatschappijen. Aan die niet-­‐commerciele maatschappijen willen ze minder aandacht besteden. Het I&M heeft dat geaccordeerd.

Vindt u dat de beleidsuitvoering democratisch verloopt?

Mevrouw Peerboom vindt dat tijdens de beleidsuitvoering er heldere regels moeten zijn, en het moet transparant zijn hoe er met die regels wordt omgegaan. Op het moment dat die regels zijn vastgelegd, is er niet veel ruimte voor bedrijven om dan nog te onderhandelen. Maar in de beleidsvorming (Brussel) van dit beleid, is iedereen gehoord en heeft iedereen er gezeten, dat is zeker democratisch geweest. Volgens Peerboom is uitvoering niet een plek om nog over democratisering te praten. Binnen het ETS is de beleidsvrijheid volgens Peerboom beperkt, NEa moet zich aan de regels houden.. De luchtvaartmaatschappijen, die het niet eens zijn met de beslissingen, kunnen bezwaar aantekenen of in beroep gaan bij de Raad van State.

Klachtenformulier is de informele weg. Alle klachten gaan waarschijnlijk naar het ministerie.

Wat voor mogelijkheden heeft de NEa om die regels te handhaven?

Vanuit ministerie zijn er beleidsregels opgesteld, waar NEa zich aan moeten houden. De NEa doet alleen de bestuursrechtelijke handhaving. Ze kunnen een bestuurlijke boete opleggen, maar ook een operating ban voor bedrijven die zich nergens aan houden. Ministerie heeft daar de ruimte in vastgesteld. Enige vrijheid wat NEa heeft is het interpreteren of operators op tijd wisten dat ze hun monitoringsplan moesten actualiseren.

De prijzen van de emissierechten zijn historisch laag, hierdoor kopen veel luchtvaartmaatschappijen ook veel rechten op. Als de prijzen zo laag blijven, kan de Commissie gaat ingrijpen en rechten uit de markt gaat halen waardoor de prijzen zullen stijgen.

Bestaat er voldoende afstand tussen NEa en politiek?

Deze vraag werd een dag later met de mail beantwoord: ‘In haar rol naar de buitenwereld zal het bestuur niet actief publiciteit zoeken over beleidsaangelegenheden, dat ligt meer op het terrein van de minister. Het bestuur zal zich eerder uitlaten over haar verantwoordelijkheden. Het bestuur geeft de NEa de status van onafhankelijkheid. Juist omdat het bestuur onafhankelijk is, houdt zij zich aan vastgesteld beleid en ziet toe op de naleving van wet-­‐en regelgeving.’

Krijg je een soort beweging dat de Noord-­‐Europese landen bepaalde standaarden met elkaar afspreken en dat vervolgens Europees gaat gelden?

Dat krijg je wel. Maar de Commissie probeert dat wel tegen te gaan. Er is jaarlijks een Compliance conferentie, de Commissie betaalt dan geld aan de lidstaten om deel te nemen aan die conferentie en daar wordt alles verdeeld, gespreid en om feed-­‐back gevraagd. Daar wordt iedereen uitgenodigd en zo wil de Commissie vermijden dat sommige landen te veel input hebben.

(On)demococratisch Europa

Pagina 48

Email bijlage G. Edoo From: Renee.Peerboom@emissieautoriteit.nl To: gamze_ulker@live.nl CC: Lizzy.Roetman@emissieautoriteit.nl Date: Thu, 26 Jan 2012 16:37:19 +0100 Subject: Aanvulling ETS onderzoeksproject

Beste Gamze, Zoals besproken, stuur ik hierbij nog wat aanvullingen.

1. Beleidsregels m.b.t. sancties door Toezicht en Handhaving: zie attachment.

2. Omgang met klachten (zoals gezegd kan een betrokkene binnen 6 weken een formeel bezwaar indienen tegen een NEa besluit, dat in eerste instantie door de NEa wordt behandeld.

De betrokkene kan vervolgens eventueel in beroep gaan bij de afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State): Alle klachten over beleid gaat door naar IenM en voor klachten over de NEa hebben wij een klachtenformulier op de website, dat via een interne procedure wordt afgehandeld. De NEa heeft tot op heden nog geen formele klacht op deze manier ontvangen.

3. M.b.t. jullie vraag over het ZBO-­‐schap zegt Geeta Edoo het volgende: In haar rol naar de buitenwereld zal het bestuur niet actief publiciteit zoeken over beleidsaangelegenheden, dat ligt meer op het terrein van de minister. Het bestuur zal zich eerder uitlaten over haar verantwoordelijkheden. Het bestuur geeft de NEa de status van onafhankelijkheid. Juist omdat het bestuur onafhankelijk is, houdt zij zich aan vastgesteld beleid en ziet toe op de naleving van wet-­‐ en regelgeving.

1. Ter informatie heb ik ook de ETS richtlijn toegevoegd. Artikel 3 quinquies onder 4 gaat over de veilingopbrengsten.

Nogmaals veel succes met de afronding; wij ontvangen graag een kopie van jullie onderzoeksverslag.

Met vriendelijke groet, Renee Peerboom

(On)demococratisch Europa

Pagina 49

xi.

Interview S. Ruiz (IETA)

Naam en functie geïnterviewde:

S. Ruiz, EU Policy Director, International Emissions Trading Association Locatie en datum:

Brussel, 26 januari 2012 Naam interviewers:

Niek Koopmeiners, Marijn van Schie Soort en duur interview:

Persoonlijk informeel gesprek, 32 minuten Notes:

Geen

Inleiding ETS is gebaseerd op een richtlijn welk wordt voorgesteld door de EC aan het EP, waarna het codecisie proces begint. Dit duurt 1 of 2 jaar, waarna de richtlijn wordt geïntegreerd in nationale wetten, wat ook nog eens 1 of 2 jaar duurt. Dit geeft een solide juridisch basis, maar niet alle details zijn hierin uitgewerkt. Het implementeren van zo’n richtlijn vereist deze details wel en die worden uitgewerkt in reglementen. Dit wordt vastgesteld in een veel minder democratisch proces door de EC in samenwerking met verschillende comites. Deze comites bestaan uit afgevaardigden van ambtenarendepartementen van de lidstaten, welke op dat specifiek gebied een expertise hebben. Dit proces heet comitologie. Er moet in dit proces nog wel met een gekwalificeerde meerderheid dingen besloten worden door de comites en EC, maar verschilt met het codecisie proces dat het EP in dit proces wel kan zeggen dat ze het er niet mee eens zijn, maar alleen als de reglementen in strijd zijn met de oorspronkelijke richtlijn. Verder heeft het EP zo goed als geen invloed op het comitologie proces. Het is een proces dat erg gebruikelijk is, de richtlijn stelt de regels vast en de reglementen stellen vast hoe het er op nationaal niveau uit komt te zien, op een heel gedetailleerd niveau. Hierdoor is het nodig dat experts in de EC en de comites dit beslissen zonder democratische inspraak, omdat het heel ingewikkeld is en een democratisch proces op zo’n gedetailleerd niveau veel te veel tijd zou kosten. Deze reglementen werden in het geval van de toevoeging van de luchtvaart in het ETS in 2 jaar vastgesteld, door de EC en de ambtenaren van de verschillende lidstaten, in overleg met organisaties uit het bedrijfsleven en verschillende NGO’s. Dit proces is dus niet zo democratisch, vergeleken bij het codecisie proces, maar wel pragmatisch en praktisch.

Interviewverslag Het comitologie proces, dat is waar uw organisatie binnenstapt?

Het stapt in in elk deel van het beleidsvorming proces. Zal ik even een korte introductie geven?

De IETA heeft als leden 160 corporaties, industriële corporaties, financiele corporaties (veel grote banken), mensen die projecten starten om ontwikkelingslanden te stimuleren, mensen die dit controleren en beurshandelaren. Ze vertegenwoordigen dus de infrastructuur van de markt en de deelnemers in de markt. Ze zegt dat ze eigenlijk alle deelnemers van de markt op het gebied van het ETS vertegenwoordigen. 160 corporaties is een klein getal, maar het is een representatief aandeel, waarbij ze mee bedoeld dat ze verschillende bedrijven uit alle hoeken van de markt vertegenwoordigd. De industriespelers zijn een stuk minder met het ETS bezig geweest de laatste jaren vergeleken bij de financiele spelers. Ze steunen klimaatregelingen, ze willen de klimaatveranderingen tegengaan en dat willen ze op de meest kosten efficiente manier doen en dat is het ETS. Hier in Europa wilden ze eigenlijk geen emissierechtenhandel, maar een co2-­‐belasting lukte niet, omdat financiele zaken in de Europese Unie met unanimiteit moeten (On)demococratisch Europa

Pagina 50

worden aangenomen, maar iets als het ETS kan worden aangenomen met een gekwalificeerde meerderheid. Voornamelijk Polen is een land dat klimaatregelingen vaak probeert te blokkeren, vanwege hun afhankelijkheid van kolencentrales, welke veel CO2 uitstoten. De IETA heeft op meerdere punten geprobeerd invloed uit te oefenen en advies te geven, zo zijn ze veel bezig geweest met veiling systeem voor emissierechten, waarvan veel van hun advies is overgenomen bij het opzetten van zo’n veiling. Ook hebben ze ervoor gezorgd dat bij het offset systeem, er niet echt plafonds kwamen, wat de NGO’s en het EP graag wilden, omdat er heel veel geld kon worden verdiend met het laten dalen van je CO2 uitstoot door deze offsets. Maar een groot aantal bedrijven van de IETA wilden die plafonds niet, omdat het hun investeringen zou schaden. Toen heeft de IETA ervoor gezorgd dat er wel plafonds kwamen, maar dat die niet met terugwerkende kracht werden ingevoerd, zodat de investeringen van haar leden werden beschermd. De IETA houd zich niet veel bezig met grote lijnen, eigenlijk alleen op een zeer gedetailleerd niveau. IETA werd opgericht in 1999. Het verbaast haar dat sinds ze hier in Brussel werkt, hoe goed de EC luistert naar organisaties als die van haar en hoeveel ze daarvan overnemen in beleid.

Wie was er verantwoordelijk voor het op de agenda plaatsen van het ETS? Het ETS kwam op de agenda als een van de drie voorgestelde systemen die in het Kyoto-­‐verdrag stonden. Origineel kwam dit idee uit de verenigde staten. Zij ontworpen dit in de jaren 80 om nationale problemen met bijvoorbeeld zure regen op te lossen. De VS demonstreerden dat een ETS systeem veel goedkoper is dan een belasting en het werkte beter dan ze van te voren hadden verwacht, het verlaagde de CO2 emissie meer dan verwacht. Omdat dit systeem werkte, werd het overgenomen in het kyoto-­‐protocol als 1 van de drie systemen die gebruikt konden worden om de CO2 emissie te verlagen. Ze waren in kyoto op zoek naar een systeem dat en goed was voor de markt en goed voor het milieu en toen heeft Al Gore hiervoor gelobbyd. Omdat de CO2 taks niet werkte in Europa, hebben ze uiteindelijk voor het ETS gekozen en zo is het op de agenda van de EC gekomen. Pas toen de EC ermee aan de slag ging is het IETA erbij gekomen, om hun te ondersteunen en adviseren over hoe je het beste dit systeem kon implementeren.

Klopt het dat 80% van de lobbyisten in brussel voor private belangen opkomen en 20% voor publieke belangen?

Ze heeft geen cijfers, maar de NGO’s zijn wel heel erg aanwezig. Dus zij heeft die perceptie niet.

Vind u dat er nog ergens is het beleidsproces een democratisch tekort zit?

Hoewel het comitologie proces niet echt democratisch is en dat het volgens haar ook niet mogelijk is en praktisch en pragmatisch moet blijven, ze wel vindt dat ze misschien een meer stakeholder approach zouden kunnen doen, bijvoorbeeld een permanente comite met vertegenwoordigers van NGO’s en bedrijven. Op die manier had bijvoorbeeld de luchtvaartindustrie veel eerder zijn bezwaren kunnen uitten in plaats van nu, terwijl het in 2008 al was besloten.

(On)demococratisch Europa

Pagina 51

xii.

Interview M. Schaake (D66)

Naam en functie geïnterviewde:

M. Schaake, Europarlementariër namens D66 Locatie en datum:

Brussel, 26 januari 2012 Naam interviewers:

Marijn van Schie, Niek Koopmeiners, Steven de Jong Soort en duur interview:

Informeel gesprek, 55 minuten Notes:

Geen

Inleiding Wij spraken Schaake informeel en kort op een D66-­‐bijeenkomst in Brussel, en hebben haar een paar vragen kunnen stellen over haar werk als Europarlementariër (EP’er). Hieronder de hoofdvragen beschreven, met hetgeen zij ons vertelde.

Interviewverslag U vertelde zojuist [in een speech, red.] dat populistische onderwerpen uiteindelijk op de Europese agenda komen, zoals de Arabische lente. Kunt u iets meer vertellen over hoe dit gebeurt, en hoe u zelf probeert de agenda te beïnvloeden?

De drieslag Raad, Commissie en Parlement horen elkaar in evenwicht te houden en te controleren. Dat lukt nu nog onvoldoende. Het parlement zou op een aantal gebieden meer zeggenschap en invloed moeten krijgen. Dit geldt ook voor de agendavorming.

Zelf probeer ik vaak de agenda van de commissie te beïnvloeden, door het Parlement zover te krijgen een stuk of rapport ergens over te schrijven en dit naar de Commissie te sturen.

De Commissie heeft een redelijk aandeel in de agendavorming. Het is dus niet zo dat de agenda alleen door Raad of lidstaten wordt bepaald. Doordat de Commissie veel kennis heeft, kunnen ze hier ook veel invloed op uitoefenen.

Formeel gezien is er wat te zeggen over het democratisch gehalte van het Europees Parlement, maar hoe ervaart u dit in praktijk? Hebben Parlementariërs voldoende middelen, en zijn ze vatbaar voor lobbyisten?

Het klopt dat de informele democratische basis van het EP niet altijd op orde is. Een aantal leden is er weinig, doet weinig of weet weinig. Dit heeft als gevolg dat veel EP’ers erg beïnvloedbaar zijn door lobbyisten, omdat die met een degelijk technisch verhaal komen en de EP’er heeft niet genoeg kennis om dat tegen te spreken of om kritische vragen te stellen. Maar in Marietje haar ogen heeft een EP’er de verantwoordelijkheid om genoeg van een onderwerp af te weten en zich niet makkelijk te laten beinvloeden. Het is zo normaal dat EP’ers niet genoeg kennis hebben van zaken, dat lobbyisten raar opkijken als je ze kritische vragen stelt over hun verhaal. Zo had Marietje laatst dat er een lobbyist langskwam, en bij vertrek tegen haar medewerkers zei: ‘Ze stelde allemaal vragen en dacht mee, dat ben ik niet gewend!’.

Wij hebben verschillende lobbyisten gesproken, zowel van NGO’s als het bedrijfsleven/industrieën. Als wij hen vragen wie er mee macht en invloed hebben zeggen ze beide dat de andere kant dat heeft. Wat denkt u?

(On)demococratisch Europa

Pagina 52

Dit is in mijn ogen vrijwel in balans of tenminste het valt me niet op dat er een groot verschil zit in de verhouding tussen deze twee.

(On)demococratisch Europa

Pagina 53

xiii.

Interview S. Voogd (Oxfam Novib)

Naam en functie geïnterviewde:

S. Voogd, lobbyiste namens Oxfam Novib Locatie en datum:

Amsterdam, 25-­‐01-­‐2012 Naam interviewers:

Marijn van Schie en Niek Koopmeiners Soort en duur interview:

Persoonlijk interview, 70 minuten Notes:

Geen

Interviewverslag:

Kunt u mij in het kort vertellen over het standpunt dat Oxfam Novib inneemt als het gaat om de emissierechten, in het speciaal voor de luchtvaartsector?

Wij maken onderdeel uit van OxfamInternational en bemoeien ons sinds 2007 ook met klimaatwetgeving, omdat uit de feiten blijkt dat ontwikkelingslanden hierdoor het hardst getroffen worden. We kijken met twee insteken hiernaar. Allereerst vinden wij dat westerse landen minder moeten uitstoten want zij zijn de grootste veroorzaker van broeikasgasssen.

Daarnaast vinden wij dat ontwikkelingslanden financieel geholpen zouden moeten worden om klimaatmaartegelen te nemen. Wij proberen binnen het ETS te lobbyen om de opbrengsten ervan naar de ontwikkelingslanden door te laten vloeien. Dat is iets anders dan ontwikkelingsgeld, dan gebruikt dient te worden op scholen, ziekenhuizen etc te bekostigen, te gebruiken voor milieu. Oud-­‐minister Koenders was hier ook op tegen.

U bent lobbyiste voor een ontwikkelingsorganisatie. Kunt u mij iets meer vertellen over het werk van een lobbyiste? Hoe werkt u?

Het is zo dat de Europese Commissie met een Green Paper komt, een beleidsvoorstel. Vervolgens gaat dit door naar de werkgroepen van de 27 lidstaten die er over gaan discusseren en het voorstel wordt eventueel aangepast. Daarna gaat het naar het Parlement en de Raad die er over beslissen. Wij proberen zowel de Commissie, de lidstaten, het Parlement en de Raad te beïnvloeden en onze belangen aan hun duidelijk te maken en aan te geven hoe ze hun beleid moeten aanpassen om daaraan tegemoet te komen. Met andere organisaties werken we samen om zo sterk mogelijk te staan. Het onderhandelen over het algemene voorstel kan soms best vermoeiend en kan lang duren omdat iedereen zijn of haar doelen terug wil zien in het voorstel.

Wij als Oxfam Novib wilde graag dat in de uiteindelijke voorstel voor het ETS kwam te staan dat een deel van het geld dat verdiend werd met het verkopen van de rechten naar ontwikkelingslanden zou gaan. Dit is helaas niet gebeurd. De Commissie gaf een aanbeveling dat dit wel moest gebeuren maar stelde dit niet verplicht. Dit mede omdat o.a het Ministerie van Financiën, die liever ziet dat al de opbrengsten naar de Nederlandse Schatkist zou gaan eiste dat de aanwijzing van doelen om de opbrengsten van de ETS vrijwillig zou zijn en niet dwingend: ‘’Should i.p.v. shall’’. In het Jaar 2011 probeerden we samen met VNO-­‐NCW de opbrengsten niet direct naar de NL schatkist te laten gaan, maar er een bestemming aan te geven (wij ontwikkelingslanden, VNO-­‐NCW: Compensatie voor bedrijfsleven) maar verschil in belangen maakte een gezamenlijke lobby onmogelijk.

(On)demococratisch Europa

Pagina 54

U gaf aan dat nadat de Commissie een Green Paper heeft opgesteld het lobbyen echt gaat beginnen. Kunt u mij iets vertellen over welke rol u als lobbyiste speelt bij de Europese agendavorming?

Het is lastig voor ons om iets op de agenda te krijgen. Het is zo dat de Europese Commissie de agenda bepaald. Zij beschikken namelijk over het Recht van Initiatief. Er is tegenwoordig wel het Burgerinitiatief (voorwaarden o.a één miljoen handtekeningen verzamelen) maar het is erg lastig, voor NGO’s zeker. Een voorbeeld van hoe het bedrijfsleven (WTO) het gelukt is om de agenda te beinvloeden is (TRIPS) de eigendomsrechten op de agenda te krijgen van de Commissie.

Kunt u mij een indruk geven hoeveel macht de lobbyisten hebben van het bedrijfsleven?

Deze bedrijven hebben flink wat invloed. Zo hebben ze veel meer geld, daardoor mooiere presentaties, meer lobbyisten, economische dreigementen.

Als u een inschatting zou moeten maken wat de verhouding algemeen belang en eigen belang (bedrijfsleven) is, wat zou dien zijn 80% eigen belang, 20% algemeen belang

Als het gaat om het ETS kan misschien wel gesteld worden dat de macht toch niet zo groot is van deze lobbyisten omdat het beleid toch doorgevoerd wordt. Kan gesteld worden dat ze deze keer hebben verloren?

Er zijn erg veel punten van deze lobbyisten terug te vinden in het voorstel. Zo is het aantal rechten dat in omloop is hoog en mogen er in Oost-­‐Europa kolencentralen gebouwd worden dus zou niet zeggen dat zij hier hebben verloren, zeker niet.

Indien het Parlement het Recht van Initiatief zou krijgen, denkt u dan dat jullie meer invloed zouden kunnen uitoefenen?

Het zou het denk ik wel makkelijker kunnen maken omdat je door direct contact met europarlementariers , die toch vertegenwoordiging is van het Europese volk, meer op kan komen voor algemene belangen

Hebben jullie veel contact met de Europese Commissie?

Ja, de Green Paper veel schuift tussen de verschillende instituties in Europa maar Europese Commissie speelt hier toch centrale rol in daarom hebben we veel contact is met hen.

Waar kunnen lobbyisten het meest bereiken binnen het beleidsproces?

Wanneer de Commissie aan een Green Paper begint start ook het lobbyen. In het beleidsvormingsproces probeer je d.m.v de juiste contacten (binnen de Commissie) jouw belangen naar voren te schuiven.

Raadpleegt de Commissie jullie ook wel eens bij het opstellen van beleid?

De Commissie roept wel eens bij het vormen van beleid lobbyisten bij elkaar om iedereen zijn of haar iedereen naar voren te schuiven. Dit kan wel eens voor een onrustig samenzijn zorgen.

Vind u dat uw organisatie voldoende gehoord is tijdens het opstellen van het ETS en dat u voldoende invloed heeft gehad?

(On)demococratisch Europa

Pagina 55

Daar heb ik verder geen klachten (we hadden natuurlijk best wawt meer meer willen bereiken voor ontwikkelingslanden) over alleen vinden we het jammer dat de formulering (doelend op should ipv shall) niet vermeld staat zoals wij het graag hadden gezien en dat we toch merken dat de uitvoering minder mooi is dan we hadden gehoopt.

Is het zo dat u het gehele beleidsproces lobbyd, ook tijdens de beleidsuitvoering bijvoorbeeld?

Het is zo dat wij hier niet het geld en de tijd voor hebben. In januari 2009 was er een nieuw Green Paper uit over Kopenhagen, waar we onze aandacht op richtten een ander Green Paper is zo weer gemaakt waardoor we onze aandacht daar weer op willen richten.

Is het misschien mogelijk dat u ons een tijdlijn toestuurt waarin te zien is welke stappen zijn doorlopen?

Die heb ik niet bij me maar die zal ik via de mail toesturen.

Wat vind u van de rol als lobbyist als u kijkt naar het democratische gehalte binnen het Europese beleidsproces?

Het is er, of het nou democratisch is of niet. Dit zelfde geldt voor de WTO, daar kan je niet achter maar dat is er nou eenmaal. Het is wel zo dat Commissieleden, Parlementariërs en ambtenaren, ik ben zelf vier jaar ambtenaar geweest, niet over alle informatie beschikken. Het is wel fijn en nuttig als lobbyisten je op de hoogte stelt met nieuwe informatie en een realiteitscheck bijvoorbeeld.

Zijn ze in Brussel denkt u blij met het aantal lobbyisten? Zouden dat er bevoorbeeld meer of minder moeten worden?

Het is fijn dat ze veel informatie geven maar je moet uitkijken voor een obesitas aan informatie.

Is er volgens u een democratische tekort binnen het beleidsproces van Europa?

Ik denk van wel. Er moet meer inzicht/toezicht komen welke belangen (en van wie) lobbyisten behartigen, hier wordt op het moment te weinig naar gekeken.

(On)demococratisch Europa

Pagina 56

(On)demococratisch Europa

Pagina 57

xiv.

Interview J. Simons (Europa)

Naam en functie geïnterviewde:

J. Simons, lid Europees Economisch en Sociaal Comitee Locatie en datum:

Brussel, 25 januari 2011 Naam interviewers:

Michelle Vianen en Marit van Piggelen Soort en duur interview:

Persoonlijk interview, 90 minuten Notes:

Door problemen met de opnameapparatuur is er geen audiobestand van dit interview

Inleiding Om een goed interview te kunnen voeren, is voorkennis noodzakelijk. Dhr. van Niekerk is pas één jaar lid van het EESC binnen groep III. Hij houdt zich voornamelijk bezig met zaken binnen de afdeling Economische en Monetaire Unie, economische en sociale samenhang (ECO) en kan zich dan ook alleen uitlaten over de formele werking en de informele werksfeer. Onderstaand een algehele samenvatting van het informele gesprek.

Het EESC is vooral belangrijk voor het betrekken van de Civil Society bij het beleidsvormingsproces. Hij is benoemd door de SER, de Sociaal-­‐Economische Raad. De SER is een belangrijk nationaal adviesorgaan voor het kabinet en parlement en kan qua opbouw vergeleken worden met het EESC op Europees niveau. De EESC gaat dan ook regelmatig in overleg met de nationale SER's.

Als lid van de derde groep ziet hij zichzelf meer als bewaker van de kwaliteit van de politieke voorstellen dan als belangenbehartiger in tegenstelling tot de leden van andere groepen. Door de verschillende secties en afdelingen kan het EESC representatief genoemd worden en vormt het een belangrijke schakel tussen de EU en het maatschappelijke middenveld. Ook wat betreft de werkterreinen is hij van mening dat de EESC zich met genoeg beleidsdomeinen bezig houdt.

81 procent van de (gevraagde) adviezen worden door de Commissie overgenomen (2011:12) Wat betreft de initiatief adviezen van de EESC is er wat minder bekend. Echter voor deze adviezen is er maar weinig ruimte over door het steeds kleiner wordende budget. De economische problematiek zorgt voor minder speelruimte voor de EESC leden.

Interview

Hoe bent u lid geworden van het EESC? Kunt u iets vertellen over de procedure?

Dhr. Simons is door de Sociaal-­‐Economische Raad in Nederland voorgedragen en vervolgens door het Bestuur van het EESC benoemd. Hij is sinds september 2002 lid van groep I en houdt zich voornamelijk bezig met de afdeling Vervoer,energie,infrastructuur en transport (TEN).

Wat zijn uw werkzaamheden binnen het EESC? De groep waartoe dhr. Simons behoort, houdt zich voornamelijk bezig met werkgelegenheid en het verbeteren van de omstandigheden. De leden van groep 2 zijn samengesteld uit vakbonden van de verschillende lidstaten die samen met de andere groepen in overleg gaan over uiteenlopende zaken.

Tijdens een studiegroepvergadering zullen een aantal leden van de Commissie,Raad of Parlement een presentatie geven ter verdediging van het wetsvoorstel. Een advies is dan al uitgegeven door een rapporteur van het EESC. Tijdens de algemene discussie kunnen leden

(On)demococratisch Europa

Pagina 58

kritische vragen over het advies stellen aan de rapporteur en zijn expert. Belangrijk hierbij is dat er bekend wordt gemaakt uit welke groep de expert afkomstig, gezien er anders aan zijn of haar onafhankelijkheid getwijfeld kan worden. Na het stellen van vragen wordt de vergadering door de voorzitter beëindigd en kunnen de wijzigingen doorgegeven worden. Tijdens een tweede vergadering wordt er gestreven naar consensus. De compromissen zorgen eindelijk voor een nieuw ontwerpadvies waarover gestemd zal moeten worden door het aantal leden van het EESC.

Waarom heeft de Europese burger de EESC nodig?

Het EESC kan advies uitbrengen aan de Commissie, de Raad en het Parlement en zorgt tevens voor het bewaken van de kwaliteit van de voorstellen. Daarnaast kan het EESC initiatief adviezen geven en zorgt het ervoor dat het maatschappelijke middenveld bij het beleidsproces betrokken raakt. Hij ziet zichzelf niet als een vertegenwoordiger van een bepaalde groep maar spreekt zijn eigen mening uit over bepaalde voorstellen. Omdat dit soms in strijd kan zijn met de belangen van de groep waar hij toe behoort, vindt hij de term vertegenwoordiger niet gepast.

In hoeverre acht u de EESC onafhankelijk en representatief?

Door de verschillende achtergronden van de leden is de EESC representatief te noemen. Tevens wordt er informatie gehaald uit organisaties uit de civil society. De EESC is onafhankelijk te noemen mits er duidelijk wordt vermeld waar de informatie vandaan wordt gehaald. Een dergelijk voorbeeld komt te sprake tijdens de studiegroepvergadering op 25 januari 2012, startend om 14:30u. De rapporteur die het advies heeft uitgebracht wordt bijgestaan door een expert. In sommige gevallen is de expert afkomstig uit een andere groep. Dit moet wel duidelijk worden vermeld aan de overige leden van de vergadering. Het is dan voor ieder duidelijk vanuit welk referentiekader te werk is gegaan en uit welke hoek de informatie van de expert vandaan is gekomen.

-­‐ (2006/0304 (COD)) Nadat er wijzigingen zijn aangebracht komt er een definities advies te liggen. Hierover wordt tijdens de plenaire vergadering gestemd. Het aantal leden die hun stem uitbrengen, verschilt echter per keer. Hoe is dit mogelijk?

Het vergaderen met zoveel leden samen is nog niet zo eenvoudig. Het is bijna niet mogelijk om alle mensen tegelijk te organiseren. Tijdens de zitting op 30 en 31 mei te Brussel is er gestemd over het voorstel van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van Richtlijn 2003/87/EG teneinde ook luchtvaartactiviteiten op te nemen in de regeling voor de handel in broeikasgasemissierechten binnen de Gemeenschap. Het advies werd door het Comité met vijftig stemmen vóór en acht stemmen tegen, bij vier onthoudingen, goedgekeurd.(NAT349;2007) De geringe opkomst van de stemmers is te verklaren door te kijken naar het logistieke probleem. Het stemmen kwam als één van de laatste punten op de agenda te staan waardoor velen al op weg naar huis waren.

Adviezen gaan voornamelijk over specifieke zaken en details waar ligt dit aan?

Omdat leden van het EESC niet alleen de belangen behartigen van hun achterban maar zij ook oog hebben voor het beleidsproces in het algemeen, zullen de eerste wijzigingen die aangebracht worden vaak technisch van aard zijn. Daarnaast worden er conclusies gemaakt en aanbevelingen gedaan die het voorstel zouden kunnen verbeteren. Ook geeft het EESC een

(On)demococratisch Europa

Pagina 59

mening over het voorstel in het algemeen,

81 procent van de adviezen worden door de Commissie aangenomen. Zou u een voorspelling kunnen geven voor de toekomst?

Na het verdrag van Lissabon is er al veel verandert voor het EESC. De bevoegdheden en taken zijn uitgebreid en steeds meer voorstellen worden eerst aan de verschillende comitées voorgelegd. Het zou dan ook onverstandig zijn van de Commissie om geen gehoor te geven aan de adviezen. De verwachting is dan ook dat er steeds meer verplichte adviezen aangenomen zullen worden en naarmate de economische omstandigheden verbeteren ook de initiatief adviezen bekeken worden.

(On)demococratisch Europa

Pagina 60

(On)demococratisch Europa

Pagina 61

xv.

Interview WNF

Anoniem Plaats, datum:

Amsterdam, 24 januari 2012 Naam interviewers:

Agaath de Vries en Steven de Jong Soort en duur interview:

Telefonisch, 27 minuten Notes:

Onze bron wenst anoniem te blijven, betrouwbaarheid is wel gecheckt.

Interviewverslag Wat is de visie van het WNF op de ETS Luchtvaart?

Het ETS is in de visie van het WNF een belangrijke eerste stap in de opmaat naar een wereldwijd systeem. Waarin door de assigned organisatie ICAO in 12 jaar weinig stappen zijn gemaakt, voor een level playingfield moet iedereen meedoen. Voor WNF is ETS niet ambitieus genoeg plafond is te laag. Jammer dat opbrengsten nu in schatkisten terugvloeien en niet terugkomt in klimaat.

Om zo ETS echt als investering in klimaat te maken.

De WNF en KLM zijn strategisch partners, Hoe is dit partnerschap?

KLM en WNF partners op punt van strategie t.o.v. energie visie om luchtvaart groener te maken ETS instrument maar moet meer gebeuren stimulatie groene brandstoffen. Bevorderen innovatie van de luchtvaart.

Heeft de lobby van de NGO's, Civil society genoeg opgeleverd?

Luchtvaart alle eisen in de agenda en besluitvorming ingewilligd gekregen en hebben dus sterk de economische invloed laten blijken en natuur ondergeschoven kindje. benadeeld in het uiteindelijke ETS. Invloed lobby NGO's niet sterk genoeg gebleken. De Invloed van het bedrijfsleven is heel sterk in de lobby in het Europese parlement.

Wat is er uiteindelijk op de agenda terecht gekomen?

Waar is afgezwakt niet duidelijk waarschijnlijk de Europese raad. De commissie is erg ambiteus en wil graag luisteren naar civil society. Binnen ETS is er ook geen level playingfield want voor ETS industrie moet men wel de uitstoot verlagen en voor ETS luchtvaart niet.

Wat is de vooruitgang die is geboekt is door de lobby bij het Europees parlement?

Lobby WNF heeft weinig vooruitgang geboekt en gemiste kans revenu’s ETS niet gebruiken voor klimaat en milieu innovaties waardoor effect ETS klein blijft.

Hoe heeft kyoto invloed gehad op de agendavorming rond ETS? Agenda door Kyoto en falen ICAO(overleg orgaan VN Over luchtvaart) . EU counter reactie innitiatief te nemen tot ETS.

(On)demococratisch Europa

Pagina 62