Γιώργος Αγοραστάκης, Περιβάλλον & Τοπική Ανάπτυξη (2003)

2

3

ISBN: 960-86576-4-4 Δθηύπσζε: ΚΑ΢ΙΜΑΣΗ΢ Α.Δ. Η πξώηε έθδνζε ηνπ βηβιίνπ έγηλε από ηελ Ννκαξρηαθή Απηνδηνίθεζε Υαλίσλ γηα ηνλ «Αγξνηηθό Αύγνπζην 2003» Σν βηβιίν είλαη δηαζέζηκν ζε ειεθηξνληθή κνξθή ζηελ ηζηνζειίδα http:// www.agis-net.gr Γηάζεζε: Γηώξγνο Αγνξαζηάθεο ΝΟΜΑΡΥΙΑΚΗ ΑΤΣΟΓΙΟΙΚΗ΢Η ΥΑΝΙΩΝ Πι. Διεπζεξίαο 1 Υαληά 731 06 Σει. 28210-30106 – Φαμ 28210-30230 e-mail: mail@agis-net.gr

4

Γηώξγνο Αγνξαζηάθεο

ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝ & ΣΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ

Β΄ Έθδνζε - Υαληά 2003

5

6

Οπ ην δελ πεξί πιείζηνλ πνηεηένλ, αιιά ην επ δελ. ΠΛΑΣΩΝ

7

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟ΢ ΔΙ΢ΑΓΩΓΗ

11 12

ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΣΟ: ΑΝΑΠΣΤΞΗ & ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝ Η αξρή ηεο αεηθνξίαο Μηα λέα αληίιεςε γηα ην πεξηβάιινλ Οη πεξηβαιινληηθέο πνιηηηθέο Δπηθεληξώλνληαο … ζην θπζηθό πεξηβάιινλ Αλάπηπμε θαη αληαγσληζηηθόηεηα Η πεξηβαιινληηθή αληαγσληζηηθόηεηα

17 19 20 22 23 26

ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΓΔΤΣΔΡΟ: ΓΔΩΡΓΙΑ & ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝ Αεηθόξνο γεσξγία Η εληαηηθή γεσξγία Ληπάζκαηα θαη θπηνθάξκαθα Πνιηηηθέο γηα ηε γεσξγία

30 31 33 35

ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΣΡΙΣΟ: ΣΡΟΦΙΜΑ & ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝ Η δηαηξνθηθή θξίζε Από ην αγξόθηεκα ζην ηξαπέδη Γηαηξνθή θαη πγεία Κξεηηθή δηαηξνθή – Μεζνγεηαθή δηαηξνθή Οινθιεξσκέλε πνιηηηθή γηα ηα πξντόληα Πξόηππα γηα ηελ πνηόηεηα

39 41 43 45 47 48

8

ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΣΔΣΑΡΣΟ: ΣΟΠΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΣΑ & ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝ Δπηζηξνθή ζηελ γεσξγία ηνπ παξειζόληνο Η βηνινγηθή γεσξγία Η νινθιεξσκέλε δηαρείξηζε Σνπηθά Πξντόληα κε νλνκαζία πξνέιεπζεο ΢πζηήκαηα πξνζηαζίαο νλνκαζίαο

53 54 56 58 60

ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΠΔΜΠΣΟ: ΑΓΡΟΣΙΚΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ & ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ηνπηθή γεσξγία Η νινθιεξσκέλε αγξνηηθή αλάπηπμε Οη θαιέο γεσξγηθέο πξαθηηθέο Σν αγξνηηθό ηνπίν Ο ηνπξηζκόο ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο

63 66 69 70 72

ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΔΚΣΟ: ΣΟΤΡΙ΢ΜΟ΢ & ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝ Ο καδηθόο ηνπξηζκόο Η δηαθνξνπνίεζε ζην ηνπξηζηηθό πξντόλ Δλαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνύ Σνπξηζκόο ζηα ρσξηά Η πνηόηεηα ηνπξηζκνύ Σνπξηζκόο θαη Σνπηθά Πξντόληα

77 80 82 84 86 89

΢ΗΜΔΙΩ΢ΔΙ΢ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

93 99

9

10

ΠΡΟΛΟΓΟ΢ ΠΡΟΛΟΓΟ΢ Ζ ζχγρξνλε θαηαλαισηηθή θνηλσλία, βαζηζκέλε ζην αδηέμνδν θαη άκεηξν δίδπκν «παξαγσγή-θαηαλάισζε» άξρηζε λα δείρλεη ην πξαγκαηηθφ ηεο πξφζσπν. Κξίζεηο θαη ξήμεηο ζε θαζηεξσκέλεο θπζηνινγηθέο ζρέζεηο νινέλα θαη απμάλνληαη κε κεγαιχηεξε έληαζε. Ζ θχζε είλαη απνδέθηεο φισλ απηψλ ησλ αξλεηηθψλ παξεκβάζεσλ, ε θχζε, κάλα θαη θχηξα φισλ καο, «πιάζκα δηθαίνπ», είλαη αλππεξάζπηζηε. ΄Έλα λέν «θπζηθφ ζπκβφιαην» είλαη αλάγθε λα ζπλνκνινγεζεί αλάκεζα ζηνλ άλζξσπν θαη ηε θπζηθή ηνπ κήηξα. Μηα λέα ζπκθσλία ζηε βάζε ηεο Φπζηθήο Πνηφηεηαο θαη φρη ηεο α-θχζηθεο πνζφηεηαο είλαη πιένλ αδήξηηε αλάγθε λα απνηειέζεη ην κήλπκα γηα ηελ πνηνηηθή ζηξνθή ηνπ αλζξψπνπ. Ζ Γεσξγία, ε Κηελνηξνθία, ν Σνπξηζκφο θαη άιιεο παξαγσγηθέο – νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο ρξεηάδεηαη λα ηδσζνχλ κε ηελ νπηηθή κίαο αλαπηπμηαθήο δηεμφδνπ κε ζεβαζκφ ζην πεξηβάιινλ θαη ζηνλ άλζξσπν. Οη ηνπηθέο θνηλφηεηεο κπνξνχλ λα αλαδεηρηνχλ ζε πξσηνπνξία απηήο ηεο λέαο ζηάζεο δσήο αμηνπνηψληαο πξνζφληα, δπλαηφηεηεο, πιενλεθηήκαηα θαη δπλακηζκφ. Μία αλζξσπηζηηθή «νηθνινγηθή ζεψξεζε» κε επηζηεκνληθνηερληθή ζηήξημε, πνπ βάδεη ζην θέληξν ηεο πξνφδνπ ηνλ άλζξσπν θαη ηελ πνηφηεηα δσήο ηνπ είλαη ειπίδα φισλ καο.

ΓΗΩΡΓΟ΢ ΚΑΣ΢ΑΝΔΒΑΚΖ΢ ΝΟΜΑΡΥΖ΢ ΥΑΝΗΩΝ

11

12

ΔΙ΢ΑΓΩΓΗ

Σν «πεξηβάιινλ» απνηειεί ην βάζξν ηεο ηνπηθήο νηθνλνκίαο. ΢ην πγηέο θαη δηαηεξεκέλν πεξηβάιινλ κπνξεί λα εδξαζηεί κηα γεσξγηθή παξαγσγή πνπ απνδίδεη ηξφθηκα «πνηφηεηαο» κε πςειή πξνζηηζέκελε αμία, κπνξεί λα αλαπηπρζνχλ λέεο δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζα δψζνπλ κηα άιιε αλαπηπμηαθή δηέμνδν ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο. Σν «πεξηβάιινλ» κε ηελ γεληθφηεξή ηνπ έλλνηα (θπζηθφ πεξηβάιινλ, ηερλεηφ ηνπίν θηι), απνηειεί ηε βαζηθή πξνυπφζεζε ηεο ηνπηθήο αλάπηπμεο. Αληηθείκελφ ηνπ βηβιίνπ είλαη ε εμέηαζε θαη ε θαηάδεημε ηεο ζρέζεο, ηεο ζχλδεζεο, ηεο αιιειεμάξηεζεο, ηεο αιιειεπίδξαζεο ηεο αιιειν-ηξνθνδφηεζεο κεηαμχ ηνπ «πεξηβάιινληνο» θαη ηεο «αλάπηπμεο», ηνπ «πεξηβάιινληνο» θαη ησλ «πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ» ζε ηνπηθή θιίκαθα. Ο ζθνπφο ηνπ είλαη λα δψζεη κηα πην νινθιεξσκέλε εηθφλα απηψλ ησλ ζρέζεσλ, φπσο εμειίζζνληαη ζήκεξα ζηε ζεσξία, ηελ πνιηηηθή θαη ηε πξάμε. Να παξνπζηάζεη ην γεληθφηεξν πιαίζην αιιά θαη ηηο λεφηεξεο πνιηηηθέο θαηεπζχλζεηο πνπ δηακνξθψλνληαη ζε δηεζλέο επίπεδν. Ενχκε ζε κηα επνρή γξήγνξσλ αιιαγψλ θαη αλαθαηαηάμεσλ πνπ αθήλνπλ πίζσ ηνπο θνηλσλίεο θαη νηθνλνκίεο πνπ δελ θαηαθέξλνπλ λα ζπγρξνληζηνχλ. Κάζε πεξηνρή πξνζπαζεί λα βξεη ην δξφκν ηεο ζηνλ παγθνζκηνπνηεκέλν ρψξν. Σνχην ην βηβιίν θαηαπηάλεηαη κε ηα ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα ηεο Κξεηηθήο, ηεο Διιεληθήο ππαίζξνπ, ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ καο κέζα ζηα επξχηεξα δηεζλή πιαίζηα πνπ ιεηηνπξγνχλ.

13

Οη ηνπηθέο θνηλφηεηεο, νη αξρέο, νη θνξείο, ε δεκφζηα δηνίθεζε, νη νξγαληζκνί θαη νη επηρεηξήζεηο, νη παξαγσγνί, νη κεηαπνηεηέο θαη νη έκπνξνη νθείινπλ λα αλαγλσξίζνπλ ζσζηά ηηο εμειίμεηο, λα κνηξαζηνχλ ηνλ πξνβιεκαηηζκφ θαη λ’ αλαιάβνπλ απφ θνηλνχ θαη κεκνλσκέλα ηηο «απφ ηα θάησ» πξσηνβνπιίεο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο πεξηνρήο ηνπο ζε ζσζηή θαη ζχγρξνλε θαηεχζπλζε. Σν βηβιίν ρσξίδεηαη ζε έμη ελφηεηεο – θεθάιαηα. ΢ην πξψην Κεθάιαην εμεηάδεηαη ην ελλνηνινγηθφ πεξηερφκελν ηεο «αλάπηπμεο» θαη ηνπ «πεξηβάιινληνο» θαη αλαπηχζζνληαη νη λέεο πξνζεγγίζεηο, νη αληηιήςεηο θαη νη γεληθφηεξεο πνιηηηθέο γηα ηα ζρεηηθά ζέκαηα. Όπσο αλαιχεηαη, ην πεξηβάιινλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο άιιεο παξαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο, δηακνξθψλεη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ πεξηνρψλ θαη ησλ πεξηθεξεηψλ ζηηο ζχγρξνλεο παγθνζκηνπνηεκέλεο ζπλζήθεο. ΢ην δεχηεξν Κεθάιαην, εμεηάδεηαη ε δηεπαθή ηνπ πεξηβάιινληνο κε ηελ γεσξγία, νη αιιαγέο πνπ ζπληεινχληαη ζηελ ζχγρξνλε γεσξγία, ηα πξνβιήκαηα πνπ ζπζζσξεχνληαη απφ ηελ εληαηηθή αλάπηπμή ηεο, νη θίλδπλνη πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηα πξντφληα ηεο. Ζ γεσξγία εμαθνινπζεί θαη είλαη θχξηα παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα ζηελ Διιεληθή πεξηθέξεηα. Ζ θαηάζηαζε θαη ε πξννπηηθή ηεο γεσξγίαο θαζνξίδεη ην κέιινλ θαη ηελ αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ. Οη δηαηξνθηθέο θξίζεηο ησλ ηειεπηαίσλ ρξφλσλ έζεζαλ έληνλα ην δήηεκα ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο πγείαο ζηα πξντφληα-ηξφθηκα ηεο γεσξγίαο θαη φρη κφλνλ. Ζ πνηφηεηα θαη ε αζθάιεηα έγηλαλ απαίηεζε ζηελ αγνξά. Γηάθνξα ζπζηήκαηα πηζηνπνίεζεο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ αλαπηχζζνληαη θαη πηνζεηνχληαη γξήγνξα απφ ηηο επηρεηξήζεηο πξνθεηκέλνπ λα εγγπεζνχλ πξνο ηνπο πειάηεο ηνπο ηελ πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ ηνπο θαη ηελ θηιν-πεξηβαιινληηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά. Ζ πνηφηεηα πιένλ απνηειεί βαζηθή πξνυπφζεζε γηα λα ζηαζνχλ ζηελ αγνξά ηα ηνπηθά πξντφληα θαη λα ζηεξηρζνχλ νη ηνπηθέο αλαπηπμηαθέο δηαδηθαζίεο. Σα ζέκαηα απηά αλαπηχζζνληαη ζην ηξίην Κεθάιαην.

14

Οη θηιν-πεξηβαιινληηθέο γεσξγηθέο πξαθηηθέο πνπ δηαζθαιίδνπλ ηελ παξαγσγή αζθαιψλ θαη πγηεηλψλ πξντφλησλ, πξντφλησλ κε πξνζηηζέκελε αμία, είλαη ζηα ζέκαηα ηνπ ηέηαξηνπ Κεθαιαίνπ. Σα ηνπηθά πξντφληα κε νλνκαζία θαη εγγχεζε, ηα βηνινγηθά πξντφληα θηι είλαη επίζεο ζηα ζέκαηά ηνπ. Ζ ηνπηθή αλάπηπμε δελ εμαξηάηαη θαη κφλνλ απφ ηελ ηνπηθή παξαγσγή πιηθψλ αγαζψλ. Οη ππεξεζίεο απνηεινχλ ην δπλακηθφ θιάδν ζηηο ζχγρξνλεο νηθνλνκίεο. ΢ην πέκπην θεθάιαην γίλεηαη αλαθνξά ζηηο λέεο ππεξεζίεο πνπ εκθαλίδνληαη θαη αλαπηχζζνληαη ζηνλ αγξνηηθφ ρψξν. Οη ππεξεζίεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηα πξντφληα νηθνδνκνχληαη ζε κηα θνηλή βάζε πνπ είλαη ην πεξηβάιινλ, απφ ηελ πνηφηεηα ηνπ νπνίνπ εμαξηψληαη άκεζα. Ο ηνπξηζκφο αληηπξνζσπεχεη έλα πξφζθαην ηνκέα ηνπηθήο αλάπηπμεο γηα πνιιέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο. ΢ην έθην Κεθάιαην γίλεηαη κηα πην αλαιπηηθή εμέηαζε ησλ ζχγρξνλσλ ηάζεσλ ηνπ ηνπξηζκνχ, ηεο νηθνλνκηθήο ηνπ ζεκαζίαο γηα ηελ ηνπηθή αλάπηπμε θαη ηεο απφιπηεο εμάξηεζήο ηνπ απφ ην πεξηβάιινλ . Ο ηνπξηζκφο είλαη ν λένο δπλακηθφο θιάδνο ηεο νηθνλνκίαο θαη πξέπεη λα βξεη ηελ ζρέζε θαη ζπκβίσζε ηνπ κε ην πεξηβάιινλ, ηνλ αγξνηηθφ ρψξν θαη ηα πξντφληα ηνπ. Κξίζεθαλ ζθφπηκεο πεξαηηέξσ δηεπθξηλίζεηο θαη εμεγήζεηο ζην ηέινο γηα νξηζκέλνπο εμεηδηθεπκέλνπο φξνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζην θείκελν, πνιχ πεξηνξηζκέλα φκσο, θαζφζνλ δελ είλαη ζηηο πξνζέζεηο καο κηα πνιχ αλαιπηηθή αλαθνξά ζ’ απηά ηα ζέκαηα.

Γηψξγνο Αγνξαζηάθεο

15

16

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΡΩΣΟ ΑΝΑΠΣΤΞΗ & ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η αξρή ηεο αεηθνξίαο 1

Ζ έλλνηα ηεο “βηψζηκεο” ή “αεηθφξνπ αλάπηπμεο”[ ] δηαηππψζεθε επίζεκα γηα πξψηε θνξά ην 1987,ζηελ έθζεζε «ην κέιινλ φισλ καο», ηεο Παγθφζκηαο Δπηηξνπήο γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αλάπηπμε ηνπ ΟΖΔ. Ζ έθζεζε απηή, πην γλσζηή σο έθζεζε Brundtland, φξηζε ηε βηψζηκε Σν πεξηβάιινλ αλάπηπμε σο «ηελ αλάπηπμε πνπ δελ ην θιεξνλνκήζακε ηθαλνπνηεί ηηο αλάγθεο ηεο από ηνπο πξνγόλνπο καο, παξνχζαο γεληάο ρσξίο λα ην δαλεηζηήθακε δηαθηλδπλεχεη ηε δπλαηφηεηα ησλ από ηνπο απνγόλνπο καο κειινληηθψλ γελεψλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο δηθέο ηνπο αλάγθεο». Ζ «αεηθνξία» αλαγνξεχηεθε σο παγθφζκηα βαζηθή αξρή κε ηε δήισζε ηεο ΢πλφδνπ Κνξπθήο ηεο Γεο ζην Ρίν ην 1992, θαηά ηε Γηάζθεςε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αλάπηπμε. Ζ αξρή ηεο αεηθνξίαο ή βησζηκφηεηαο έρεη θαζηεξσζεί πιένλ θαη ρξεζηκνπνηείηαη γηα λ’ απνδψζεη ηελ έλλνηα κηαο δηαθνξεηηθήο αλαπηπμηαθήο ζηξαηεγηθήο.

17

Σν ηδενινγηθφ ππφβαζξν απηήο ηεο αξρήο είλαη φηη νη θπζηθνί πφξνη, ζπκπεξηιακβαλφκελεο θαη ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, δελ πξέπεη λα αλαιψλνληαη ζε ζεκείν πνπ λα κελ επηηξέπεηαη ε κέζνκαθξνπξφζεζκε θπζηθή αλαλέσζε ή αλαπαξαγσγή ηνπο, αιιά πξέπεη λα δηαθπιάζζνληαη ζην δηελεθέο. Με άιια ιφγηα, νη αλαπηπμηαθέο δξαζηεξηφηεηεο δελ πξέπεη λα δηαθπβεχνπλ ηελ πνηφηεηα ηεο δσήο ησλ επεξρφκελσλ γεληψλ απφ ηελ άπνςε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ησλ θπζηθψλ πφξσλ πνπ δελ είλαη αλεμάληιεηνη. Δίκαζηε επίζεο ππνρξεσκέλνη λα παξαδψζνπκε ζηα παηδηά καο ηνλ θφζκν, φπσο ηνλ παξαιάβακε απφ ηνπο γνλείο καο. Ζ αεηθνξία ππνλνεί ηε δίθαηε θαηαλνκή ησλ αγαζψλ θαη ησλ πφξσλ, φπσο θαη ηελ δηαζθάιηζε θαιχηεξεο πνηφηεηαο δσήο αλάκεζα ζηηο ζεκεξηλέο θαη κειινληηθέο γεληέο. Σν δήηεκα πνπ αλαθχπηεη κε ηελ αεηθνξία σο αξρή, είλαη ε ζηάζκηζε κεηαμχ ησλ αλαγθψλ ηνπ παξφληνο θαη ησλ αλαγθψλ ηνπ κέιινληνο. Μάιηζηα ζε πεξίπησζε ζχγθξνπζεο νθείιεη λα αίξεηαη ππέξ ηνπ πεξηβάιινληνο, σο δηαρξνληθνχ παγθφζκηνπ αγαζνχ. Ζ αξρή ηεο αεηθφξνπ ή βηψζηκεο αλάπηπμεο, αλαγνξεχηεθε παλεγπξηθά θαη ζε Καηαζηαηηθή Αξρή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο κε ηελ ΢πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ ην1999.

Η αξρή ηεο αεηθόξνπ ή βηώζηκεο αλάπηπμεο, αλαγνξεύηεθε θαη ζε Καηαζηαηηθή Αξρή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο

Οη θνηλνηηθέο πνιηηηθέο έδσζαλ κηα παξαπέξα ψζεζε ζηελ αξρή ηεο 2 αεηθνξίαο κε ηελ αξρή ηεο ελζσκάησζεο [ ]. Ζ αξρή επηηάζζεη ηελ ππαγσγή ησλ πεξηβαιινληηθψλ απαηηήζεσλ, ζηηο άιιεο ηνκεαθέο πνιηηηθέο θαη δξάζεηο ηεο Κνηλφηεηαο πνπ έρνπλ πξνθαλψο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ. Θεσξήζεθε φηη ν ζηφρνο ηεο αεηθνξίαο, ζην ζχλνιφ ηνπ, δελ κπνξεί λα επηηεπρζεί, αλ ηα επί κέξνπο ηκήκαηά ηνπ δελ θαηαζηνχλ πξνεγνπκέλσο αεηθφξα, βηψζηκα. Απηφ ζεκαίλεη φηη πνιηηηθέο πνπ ζπλεπάγνληαη αλάισζε θπζηθψλ πφξσλ, (π.ρ. ελέξγεηα, κεηαθνξέο)

18

θαη ξππαίλνπλ ην πεξηβάιινλ, (π.ρ. βηνκεραλία, γεσξγία, ηνπξηζκφο), πξέπεη λα κεηεμειηρζνχλ ζε πνιηηηθέο θηιηθέο πξνο ην πεξηβάιινλ κε ηε ρξεζηκνπνίεζε, π.ρ. αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο, πξψησλ πιψλ ή ζπζθεπαζηψλ θηιηθψλ πξνο ην πεξηβάιινλ ή ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ εθπνκπψλ ή ηεο ξχπαλζεο θηι. Σν πεξηβάιινλ πιένλ άξρηζε λα αληηκεησπίδεηαη «πνιπδηάζηαηα», θαζψο ζπζρεηίδεηαη κε φιεο ηηο ηνκεαθέο πνιηηηθέο θαη επεξεάδεηαη άκεζα απφ απηέο. Ζ παξαδνρή ζήκεξα φηη ε αλάπηπμε ζα κπνξεί λα είλαη βηψζηκε κφλνλ φηαλ νη επί κέξνπο ζπληζηψζεο ηεο –νηθνλνκηθή, θνηλσληθή, πεξηβαιινληηθήβξίζθνληαη ζε ηζνξξνπία θαη είλαη θαη απηέο βηψζηκεο, απνηειεί κηα ζεκαληηθή πξφνδν ζηελ πνιηηηθή.

Σν πεξηβάιινλ πιένλ αληηκεησπίδεηαη «πνιπδηάζηαηα», θαζώο ζπζρεηίδεηαη κε όιεο ηηο ηνκεαθέο πνιηηηθέο θαη επεξεάδεηαη άκεζα από απηέο

Μηα λέα αληίιεςε γηα ην πεξηβάιινλ Γηα κηα καθξά πεξίνδν, ε ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ πεξηνξηδφηαλ ζηελ εθκεηάιιεπζε ησλ ηνπηθψλ θπζηθψλ πφξσλ. Δμ αηηίαο ηεο γξήγνξεο αλάπηπμεο ηεο βηνκεραληθήο θνηλσλίαο κεηαπνιεκηθά, ην πεξηβάιινλ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα εθκεηάιιεπζε ζε κηα κεγαιχηεξε θιίκαθα, κε ηελ εληαηηθνπνίεζε ηεο γεσξγίαο, ηε βηνκεραληθή θαη ηνπξηζηηθή κεγέζπλζε. Καζψο εληάζεθαλ νη πηέζεηο απφ απηέο ηηο δξαζηεξηφηεηεο θαη επηδεηλψζεθε ε πεξηβαιινληηθή θξίζε, απμήζεθε θαη ε επαηζζεηνπνίεζε πνιηηψλ θαη ζπλαθφινπζα ησλ πνιηηηθψλ θαη ησλ θπβεξλήζεσλ, ζρεηηθά κε ηηο ζνβαξέο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο πνπ απεηινχλ ην κέιινλ θάζε πεξηνρήο αιιά θαη ηνπ πιαλήηε. Ζ παξαδνζηαθή αληίιεςε γηα ηε θχζε σο αλεμάληιεηεο θαη , επνκέλσο, εθκεηαιιεχζηκεο έρεη αξρίζεη ζηαδηαθά λα αληηθαζίζηαηαη κε πην νινθιεξσκέλεο απφςεηο, πνπ ιακβάλνπλ ππφςε ηε δπλακηθή ηεο ζρέζεο θχζεο - θνηλσλίαο. Έηζη, ζηγά ζηγά, ζπλεηδεηνπνηήζεθε ε

19

αμία θαη ε αλάγθε ηεο «βηψζηκεο αλάπηπμεο» έλαληη ηεο «αλάπηπμεο» κε ηελ έλλνηα ηεο κεγέζπλζεο, ηεο δηαδηθαζίαο δειαδή αχμεζεο ησλ νηθνλνκηθψλ κεγεζψλ κε ππεξεθκεηάιιεπζε θαη εμάληιεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ. ΢ηαδηαθά, απηή ε λέα αληίιεςε θεξδίδεη έδαθνο ζηηο δηαδηθαζίεο δηακφξθσζεο ησλ πνιηηηθψλ θαη ζηε ιήςε ησλ απνθάζεσλ θαη εγθαηαιείπνληαη νη παξαδνζηαθέο θαη παγησκέλεο «αλαπηπμηαθέο» ινγηθέο. Ζ λέα πξνζέγγηζε αληηκεησπίδεη ηνπο θπζηθνχο θαη πνιηηηζηηθνχο πφξνπο σο κηα πεγή απφ ηελ νπνία κπνξνχκε λα αληινχκε κε κέηξν θαη λα ηξνθνδνηνχκε ηηο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Σν πεξηβάιινλ ζεσξείηαη θνηλφ αγαζφ, ην νπνίν ελψ είλαη νπζηαζηηθφ ζε νξηζκέλεο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο, αλαδεηθλχεηαη ζπγρξφλσο θαη ζε παξάγνληα ζηελ πνηφηεηα ηεο δσήο, πνπ πξέπεη λα πξνζηαηεπζεί θαη γηα ηελ επεκεξία ησλ κειινληηθψλ γελεψλ.

Σν πεξηβάιινλ ζεσξείηαη θνηλό αγαζό

Ζ βηψζηκε αλάπηπμε σο έλλνηα, ππεξβαίλεη κηα ακηγψο πεξηβαιινληηθή έλλνηα θαη ζέηεη ην δήηεκα ηεο πνηφηεηαο δσήο κέζα απφ ην ζπλδπαζκφ ηεο δπλακηθήο νηθνλνκίαο θαη ηεο θνηλσλίαο γηα φινπο, κε ηελ δηαηήξεζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ βαζκηαία ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ πξνβιεκάησλ ηνπ πεξηβάιινληνο νδήγεζε ζηε ζέζπηζε πην απζηεξψλ κελ, αιιά πην πεξίπινθσλ δηαηάμεσλ θαη θαλνληζκψλ πξνζηαζίαο ηνπ, κε απνηέιεζκα λα είλαη δχζθνιε ε εθαξκνγή ηνπο.

Οη πεξηβαιινληηθέο πνιηηηθέο Οη πνιηηηθέο θαη ην θαλνληζηηθφ πιαίζην γηα ην πεξηβάιινλ, εθπνξεχνληαη ζήκεξα απφ ηα φξγαλα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. ΢ε πνιιέο Δπξσπατθέο ρψξεο θαη εηδηθά ζηελ Διιάδα νη πεξηβαιινληηθέο αξκνδηφηεηεο ζπγθεληξψλνληαη ιίγν πνιχ, ζε

20

θεληξηθφ επίπεδν, αληί λ’ απνθεληξψλνληαη. Οη δεκφζηεο αξρέο δηαηεξνχλ θαη δελ εγθαηαιείπνπλ ην κνλνπψιηφ ηνπο ζηελ πεξηβαιινληηθή δηαρείξηζε. Οη μεπεξαζκέλεο δηνηθεηηθέο κέζνδνη θαη ε αλππαξμία κεραληζκψλ εθαξκνγήο θαη δηαρείξηζεο ζπληεξνχλ αλελεξγφ έλα κέξνο απηήο ηεο πεξηβαιινληηθήο λνκνζεζίαο. Σα πξνγξάκκαηα πνπ εθαξκφδνληαη ζίγνπλ κηα ζεηξά πεξηβαιινληηθψλ ζεκάησλ: φπσο κεηαβνιή ηνπ θιίκαηνο, ε φμηλε βξνρή θαη ξχπαλζε ηνπ αέξα, εμάληιεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη κείσζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, εμάληιεζε ησλ πδαηηθψλ πφξσλ θαη ξχπαλζε ησλ πδάησλ, ππνβάζκηζε ηνπ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο, ππνβάζκηζε ησλ παξάθηησλ δσλψλ, παξαγσγή απνβιήησλ θηι.

Οι πολιηικέρ και ηο κανονιζηικό πλαίζιο για ηο πεπιβάλλον, εκποπεύονηαι ζήμεπα από ηην Εςπωπαϊκή Ένωζη

Πξνηεξαηφηεηα ζήκεξα ζηνπο ζηφρνπο ηεο πνιηηηθήο γηα ηε δηαηήξεζε, θαη ηελ πξνζηαζία ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο, δίλεηαη: -

-

΢ηνλ νινθιεξσκέλν έιεγρν ηεο ξχπαλζεο θαη ζηε κείσζε ηεο πνζφηεηαο ησλ απνβιήησλ πνπ πεγαίλνπλ γηα ηειηθή δηάζεζε φπσο θαη ηνπ φγθνπ ησλ παξαγνκέλσλ επηθίλδπλσλ απνβιήησλ. ΢ηελ πξνζηαζία ηεο πγείαο ηνπ αλζξψπνπ ΢ηε ζσζηή θαη νξζνινγηθή δηαρείξηζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ: έδαθνο, λεξφ, θπζηθέο πεξηνρέο θαη παξάθηηεο δψλεο. ΢ηελ αιιαγή ησλ πξνηχπσλ θαηαλάισζεο θαη παξαγσγήο

Οη πνιηηηθέο απνζθνπνχλ ζηε δηεχξπλζε ηνπ θάζκαηνο ησλ κέζσλ πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο, ψζηε λα πεξηιεθζνχλ π.ρ. νη θφξνη θαη νη επηδνηήζεηο, θαζψο θαη νη εθνχζηεο ζπκθσλίεο. Δηδηθή πξνζνρή δίλεηαη ζε πέληε ηνκείο παξέκβαζεο .Έρνπλ επηιεγεί, ε βηνκεραλία, ε ελέξγεηα, νη κεηαθνξέο, ε γεσξγία θαη ν ηνπξηζκφο ιφγσ ησλ ηδηαίηεξα ζεκαληηθψλ επηπηψζεσλ ηηο νπνίεο έρνπλ ή ζα ήηαλ δπλαηφλ λα έρνπλ ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη ιφγσ ηνπ γεγνλφηνο φηη απφ ηε θχζε ηνπο ν ξφινο ηνπο ζα είλαη

21

ζεκαληηθφο γηα ηελ επίηεπμε ηεο επηδεηνχκελεο βηψζηκεο αλάπηπμεο. Έλα ζεκαληηθφ ραξαθηεξηζηηθφ απηήο ηεο επηινγήο είλαη φηη δελ απνβιέπεη κφλν ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο αιιά θαη ζην φθεινο θαη ηελ αεηθνξία ησλ ίδησλ ησλ ηνκέσλ απηψλ θαζ’ εαπηψλ.

Δπηθεληξώλνληαο … ζην θπζηθό πεξηβάιινλ Ζ πξφλνηα γηα ηελ πξνζηαζία ηεο θχζεο θαη ηεο 3 βηνπνηθηιφηεηαο [ ], δελ απνηειεί έλαλ ηνκέα πνπ ελδηαθέξεη απνθιεηζηηθά ηνπο νηθνιφγνπο ή ηνπο θπζηνιάηξεο. Έρεη ζρέζε κε ηε δηαζθάιηζε φηη ηα θπζηθά ζπζηήκαηα, ζπζηήκαηα πνπ καο παξέρνπλ αέξα, ηξνθή θαη λεξφ, ζα ζπλερίζνπλ λα ιεηηνπξγνχλ θαη κάιηζηα ζσζηά. Δληνχηνηο, ζηελ Δπξψπε κφλν θαη παξά ηηο πξνζπάζεηεο πνπ θαηαβάιινληαη µε ηηο πνιηηηθέο ζρεηηθά µε ηε δηαθχιαμε ηεο θχζεο, πνιιά απφ ηα είδε ζπξξηθλψλνληαη πνιχ γξήγνξα. ΢ήµεξα ηα µηζά είδε ησλ ζειαζηηθψλ θαη ην έλα ηξίην ησλ εηδψλ ησλ εξπεηψλ, πηελψλ θαη ςαξηψλ βξίζθνληαη ζε θίλδπλν. Τπάξρνπλ 3 000 θπηηθά είδε πνπ θηλδπλεχνπλ θαη γηα νξηζκέλα κάιηζηα ππάξρεη πηζαλφηεηα άκεζεο εμαθάληζεο.

5 Πνιιά απφ ηα σο άλσ είδε αληηµεησπίδνπλ θηλδχλνπο ιφγσ ηεο απψιεηαο ησλ θπζηθψλ ελδηαηηεµάησλ ηνπο. Καηά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, νη αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ε γεσξγία θαη ν ηνπξηζµφο απνξξφθεζαλ ηεξάζηηεο εθηάζεηο γεο, απνµαθξχλνληαο ηηο απηφρζνλεο µνξθέο άγξηαο δσήο ή πεξηνξίδνληάο ηηο ζε ειάρηζηα ή αθαηάιιεια εδάθε. Σα πνηάµηα νηθνζπζηήµαηα θαη νη παξάθηηεο πεξηνρέο - φπνπ επδνθηµνχλ πνιιέο πνηθηιίεο ηεο ρισξίδαο θαη ηεο παλίδαο- ππέζηεζαλ ζνβαξφηαηεο δεµηέο ζε νιφθιεξε ηελ Δπξψπε. Μαδί εμαθαλίδνληαη ζηαδηαθά θαη άιια ζεµαληηθά ελδηαηηήµαηα. Οη

…ηα µηζά ησλ εηδώλ ησλ ζειαζηηθώλ θαη ην έλα ηξίην ησλ εηδώλ ησλ εξπεηώλ, πηελώλ θαη ςαξηώλ βξίζθνληαη ζε θίλδπλν

22

ζηέπεο, ηα έιε, νη ακκνζίλεο εμαθαλίζηεθαλ θαηά 60 έσο 90 %, ζηηο κεζνγεηαθέο επξσπατθέο ρψξεο. Δπί αηψλεο νη παξαδνζηαθέο αγξνηηθέο πξαθηηθέο εμαζθάιηδαλ έλα ηζνξξνπεµέλν πεξηβάιινλ γηα ηελ άγξηα δσή. Οη µέζνδνη απηέο φµσο αληηθαηαζηάζεθαλ απφ εληαηηθέο θαη απνµάθξπλαλ ή θαηέζηξεςαλ πηελά, δψα θαη άγξηα θπηά. Οη παξάθηηεο δψλεο θηινμελνχλ πεξίπνπ ην έλα ηξίην ηνπ πιεζπζµνχ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, θαη παξάιιεια µεξηθά απφ ηα πιένλ πινχζηα θαη εχζξαπζηα νηθνινγηθά ελδηαηηήµαηα. Ζ απψιεηα ησλ ελδηαηηεµάησλ απηψλ µέζσ ηεο ππέξµεηξεο αλάπηπμεο επεξεάδεη επίζεο ηελ βησζηκφηεηα ησλ ηνπηθψλ θνηλνηήησλ. Έλαο απφ ηνπο πην πξφζθαηνπο ηνκείο θνηλνηηθήο πεξηβαιινληηθήο δξάζεο είλαη ε δεκηνπξγία ελφο Δπξσπατθνχ Οηθνινγηθνχ Γηθηχνπ Δηδηθψλ Εσλψλ Γηαηήξεζεο πνπ πξνβιέπεηαη απφ ηελ Οδεγία 92/43/ΔΟΚ ηνπ 1992 “γηα ηε δηαηήξεζε ησλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ θαζψο θαη ηεο άγξηαο ρισξίδαο θαη παλίδαο”. ΢ην επίπεδν ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, αθνχ δηαπηζηψζεθε φηη ε γεληθή θαηάζηαζε ελφο κεγάινπ αξηζκνχ νηθνηφπσλ θαη εηδψλ, επηδεηλψζεθε πξννδεπηηθά, κε θίλδπλν λα δεκηνπξγεζνχλ κε αλαζηξέςηκεο θαηαζηάζεηο θαη πξνθεηκέλνπ λα πξνιεθζεί απηφο ν θίλδπλνο, απνθαζίζηεθε ε ίδξπζε ελφο νηθνινγηθνχ ζπλεθηηθνχ δηθηχνπ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ, ζηνπο νπνίνπο ζα δηαζθαιίδνληαη νη νηθφηνπνη θαη ηα απεηινχκελα είδε. Απηφ είλαη ην 4 δίθηπν “NATURA 2000” [ ].

Αλάπηπμε θαη αληαγσληζηηθόηεηα Ζ παγθνζκηνπνίεζε ζηηο κέξεο καο επηηείλεη ηνλ αληαγσληζκφ, ιφγσ ηνπ κεγαιχηεξνπ βαζκνχ νινθιήξσζεο ησλ αγνξψλ, κε ηε δηεζλνπνίεζε ησλ θεθαιαηαγνξψλ, ηελ θηλεηηθφηεηα ηνπ θεθαιαίνπ θαη ηεο εξγαζίαο ζε δηεζλέο επίπεδν, ηε κείσζε ηεο εζληθήο καδηθήο παξαγσγήο θαη ηελ αχμεζε ηεο πνιπεζληθήο θαη επέιηθηεο παξαγσγήο.

23

Σνχην εκθαλίδεηαη σο ζηξνθή απφ ηελ εζληθή βηνκεραληθή αλάπηπμε πξνο κηα απνθεληξσκέλε πεξηθεξεηαθή πνιπηνκεαθή αλάπηπμε. Ζ παξαγσγή λέσλ, θαηλνηνκηθψλ θαη πνηνηηθψλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ απνηειεί ην θαζνξηζηηθφ ζηνηρείν γηα ηελ πεξηθεξεηαθή αληαγσληζηηθφηεηα. ΢ήκεξα δηαπηζηψλεηαη κηα κεηάβαζε απφ κηα εζληθή «νηθνλνκία θιίκαθαο» ζε κηα πεξηθεξεηαθή «νηθνλνκία ζθνπνχ» πνπ βαζίδεηαη πεξηζζφηεξν ζην αλζξψπηλν δπλακηθφ ζηε γλψζε θαη ηε ρξεζηκνπνίεζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ- φπσο θαη ζην «ηνπηθφ θεθάιαην», πνπ αληηπξνζσπεχεη ην ζχλνιν ησλ πιηθψλ θαη άυισλ ζηνηρείσλ πνπ δηαζέηεη κηα πεξηνρή θαη απνηεινχλ ηα ζπγθξηηηθά ηεο πιενλεθηήκαηα.

…έρνκε κηα κεηάβαζε από κηα εζληθή «νηθνλνκία θιίκαθαο» ζε κηα πεξηθεξεηαθή «νηθνλνκία ζθνπνύ», πνπ βαζίδεηαη ζην αλζξώπηλν δπλακηθό θαη ζην «ηνπηθό θεθάιαην»

Οη ζχγρξνλεο αλαπηπμηαθέο πνιηηηθέο είλαη θαηεμνρήλ πεξηθεξεηαθέο ρσξηθέο πνιηηηθέο θαη ν αλαπηπμηαθφο ζρεδηαζκφο έρεη πεξηθεξεηαθή δηάζηαζε θαη εκβέιεηα. Απνζθνπνχλ ηελ αχμεζε ηεο απηνδπλακίαο ησλ πεξηθεξεηψλ θαη ηε κείσζε ηεο εμάξηεζήο ηνπο απφ ηα κεγάια θέληξα. Κάζε πεξηνρή έρεη ή πξνζπαζεί λα δηακνξθψζεη ην δηθφ ηεο "ζρέδην ρσξηθήο αλάπηπμεο", κε ζηφρν ηελ επίηεπμε ηεο "ρσξηθήο αληαγσληζηηθφηεηαο". Με ηελ ηξέρνπζα έλλνηα, ν φξνο «αληαγσληζηηθφο» δειψλεη ηελ ηθαλφηεηα αληνρήο ζηνλ αληαγσληζκφ ηεο αγνξάο. Ζ «ρσξηθή αληαγσληζηηθφηεηα» δελ έρεη κηα απζηεξά νηθνλνκηθή έλλνηα, αιιά κία επξχηεξε έλλνηα απφ απηήλ ηεο «αληαγσληζηηθφηεηαο», ε νπνία εθθξάδεηαη κε ηνλ φξν: κηα πεξηνρή γίλεηαη αληαγσληζηηθή, εάλ κπνξεί λα αληηκεησπίζεη ηνλ αληαγσληζκφ ηεο αγνξάο (νηθνλνκηθή) δηαζθαιίδνληαο ηαπηφρξνλα ηελ πεξηβαιινληηθή, νηθνλνκηθή, θνηλσληθή θαη πνιηηηζηηθή ηεο βησζηκφηεηα.

24

Η αληαγσληζηηθόηεηα κε ηελ νηθνλνκηθή έλλνηα θαη ην αληαγσληζηηθό πιενλέθηεκα κηαο πεξηνρήο πνπ ζηεξίδεηαη απνθιεηζηηθά ζην θόζηνο παξαγσγήο, έρεη μεπεξαζηεί

Ζ αληαγσληζηηθφηεηα κε ηελ νηθνλνκηθή έλλνηα θαη ην αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα κηαο πεξηνρήο πνπ ζηεξίδεηαη απνθιεηζηηθά ζην θφζηνο παξαγσγήο (ηδίσο ην θφζηνο εξγαζίαο), έρεη μεπεξαζηεί. Δίλαη έλα πιενλέθηεκα πνπ κπνξεί ηάρηζηα λ’ απαμησζεί ζε κία παγθνζκηνπνηεκέλε νηθνλνκία. Ζ αλάπηπμε δελ έρεη ηε κνλνζήκαληε έλλνηα ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο θαη δε κεηξηέηαη κφλν κε πνζνηηθνχο νηθνλνκηθνχο ζηφρνπο (φπσο αθαζάξηζην πξντφλ). ΢εκαληηθφ ξφιν έρνπλ νη πνηνηηθέο δηαζηάζεηο, φπσο ε δηαρείξηζε ησλ θνηλσληθψλ, νηθνλνκηθψλ, πεξηβαιινληηθψλ πφξσλ, ε πνηφηεηα δσήο ησλ θαηνίθσλ θηι. Οη πεξηθέξεηεο ζηεξίδνληαη πεξηζζφηεξν ζηα ζηνηρεία εθείλα πνπ ηα αλαδεηθλχνπλ ζε πιενλεθηήκαηα, ελψ είλαη κεηνλεθηήκαηα γηα ηηο άιιεο πεξηνρέο. Βαζίδνληαη επίζεο ζηηο δπλάκεηο ηνπο γηα ην αλαπηπμηαθφ ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζή ηνπ. Οη ηνπηθνί θνξείο θαη νη ζεζκηθέο νξγαλψζεηο θάζε πεξηθέξεηαο πξέπεη λα έρνπλ ή λα απνθηήζνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα αμηνπνηνχλ ηα πιενλεθηήκαηά ηνπο, λα δξνπλ απφ θνηλνχ, λα δεκηνπξγνχλ δηαζπλδέζεηο αλάκεζα ζηνπο δηαθφξνπο ηνκείο, θαηά ηξφπν ψζηε λα δεκηνπξγείηαη θαη λα δηαηεξείηαη επηηφπνπ ε κέγηζηε δπλαηή πξνζηηζέκελε αμία θαη φρη λα ηελ επηθαξπψλνληαη άιιεο πεξηνρέο. Δίλαη πξνθαλέο απφ ηα πξνεγνχκελα φηη ζηελ ηνπηθή θαη πεξηθεξεηαθή αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία, ηνλ πξνγξακκαηηζκφ θαη ζηνπο ζηφρνπο ζήκεξα, ελζσκαηψλνληαη «άπινη θαη πνηνηηθνί παξάγνληεο» κεηαμχ ησλ νπνίσλ είλαη θαη εθείλνη πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηελ ηθαλφηεηα ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ λα επηηπγράλνπλ ηελ ζπλνιηθή αληαγσληζηηθφηεηα ηεο πεξηνρήο ηνπο. Απηέο νη ηθαλφηεηεο αληηζηνηρνχλ ζηηο "ζπληζηψζεο" ηεο ρσξηθήο αληαγσληζηηθφηεηαο, νη νπνίεο ζα ζπλαξζξψλνληαη κεηαμχ ηνπο κε ηδηαίηεξν ηξφπν ζε θάζε πεξηνρή θαη είλαη:

25

 ε "οικονομική ανηαγωνιζηικόηηηα": είλαη ε ηθαλφηεηα ησλ ηνπηθψλ θνξέσλ λα παξάγνπλ θαη λα δηαηεξνχλ ηε κέγηζηε δπλαηή πξνζηηζέκελε αμία ζηελ πεξηνρή ηνπο, θαζηζηψληαο ηνλ ζπλδπαζκφ ησλ ηνπηθψλ πφξσλ πιενλέθηεκα γηα ηελ αμηνπνίεζε ησλ ηνπηθψλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ.  ε "ανηαγωνιζηικόηηηα ζε παγκόζμια κλίμακα": είλαη ε ηθαλφηεηα ησλ ηνπηθψλ θνξέσλ λα εμαζθαιίδνπλ γηα ηελ πεξηνρή ηνπο ηε ζέζε πνπ ηεο αξκφδεη ζε ζρέζε κε άιιεο πεξηνρέο θαη γεληθφηεξα ηνλ εμσηεξηθφ θφζκν, θαηά ηξφπν πνπ λα αλαδεηθλχεηαη ε πεξηνρή ηνπο θαη λα εμαζθαιίδεηαη ε βησζηκφηεηά ηεο ζην πιαίζην ηεο παγθνζκηνπνίεζεο.  ε "κοινωνική ανηαγωνιζηικόηηηα": είλαη ε ηθαλφηεηα ησλ ηνπηθψλ θνξέσλ λα δξνπλ απνηειεζκαηηθά απφ θνηλνχ, βάζεη κηαο θνηλήο αληίιεςεο γηα έλα αλαπηπμηαθφ ζρέδην, ηθαλφηεηα ε νπνία ελζαξξχλεηαη απφ ηε ζπλεξγαζία αλάκεζα ζηα δηάθνξα ζεζκηθά επίπεδα  η "πεπιβαλλονηική ε "πεξηβαιινληηθή ανηαγωνιζηικόηηηα": αληαγσληζηηθόηεηα": είλαη ε ηθαλφηεηα ησλ ηνπηθψλ θνξέσλ λα είλαη ε ηθαλόηεηα αμηνπνηνχλ ην πεξηβάιινλ ησλ ηνπηθώλ θνξέσλ ηνπο, αλάγνληάο ην ζε λα αμηνπνηνύλ "δηαθξηηφ" ζηνηρείν ηεο ην πεξηβάιινλ ηνπο, πεξηνρήο ηνπο θαη αλάγνληάο ην δηαζθαιίδνληαο ζε "δηαθξηηό" ζηνηρείν ηαπηφρξνλα ηε δηαηήξεζε ηεο πεξηνρήο ηνπο θαη ηελ αλαλέσζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη ηεο θιεξνλνκηάο.

Η πεξηβαιινληηθή αληαγσληζηηθόηεηα ΢ήκεξα, ην πεξηβάιινλ ζεσξείηαη φηη είλαη έλαο πφξνο θαη έλαο βαζηθφο παξάγνληαο ζηελ αληαγσληζηηθφηεηα, ηδηαίηεξα ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ. Ζ δηαηήξεζε θαη ε αμηνπνίεζε ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη ζπλψλπκε κε ηε δηαηήξεζε ηνπ ηδηαίηεξνπ ραξαθηήξα κηαο πεξηνρήο. Απηή ε ηάζε γίλεηαη ζηφρνο απφ πνιιέο

26

πεξηνρέο θαη ζα γίλεη αθφκα ηζρπξφηεξε κέζα ζην πιαίζην ηεο παγθνζκηνπνίεζεο δεδνκέλνπ φηη, παξάιιεια κε ηελ αγνξά, απμάλεηαη ην ελδηαθέξνλ γηα ηα μερσξηζηά ζηνηρεία ηαπηφηεηαο, ην πξψην απφ ηα νπνία είλαη ην πεξηβάιινλ. Ο φξνο "αμηνπνίεζε" πξέπεη λα εθιεθζεί ππφ ηελ επξεία έλλνηά ηνπ: ε αμηνπνίεζε ηνπ πεξηβάιινληνο κπνξεί λα είλαη φρη κφλν νηθνλνκηθή αιιά θαη νηθνινγηθή, θνηλσληθή, πνιηηηζηηθή θαη αηζζεηηθή. Με ηε δηεχξπλζε ηεο έλλνηαο ηεο αμηνπνίεζεο πέξα απφ ηελ θαζαξψο νηθνλνκηθή ζθαίξα, ην πεξηβάιινλ αλαδεηθλχεηαη θαη σο πξντφλ θαη σο θηλεηήξηα δχλακε ηεο ηνπηθήο αλάπηπμεο, θαη έλα νπζηαζηηθφ ζπζηαηηθφ ηνπ "ηνπηθνχ θεθαιαίνπ" . ΢χκθσλα κε απηή ηελ πξνζέγγηζε, ε ζπληήξεζε θαη ε αμηνπνίεζε ζπλδένληαη άξξεθηα θαη θαιχπηνληαη κέζα απφ ηε πξννπηηθή ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη ηεο βησζηκφηεηαο. Οη αγξνηηθέο πεξηνρέο είλαη ζε ζέζε λα απμήζνπλ ηελ αληαγσληζηηθφηεηά ηνπο κε ηελ ππνγξάκκηζε ησλ δηαθξηηηθψλ ηδηνηήησλ ηνπο. Σν πεξηβάιινλ θαη ε ζρέζε πνπ δηαηεξνχλ καδί ηνπ νη ηνπηθνί θνξείο θαη νη θάηνηθνη είλαη ζπρλά έλα βαζηθφ ζηνηρείν ηέηνηαο δηαθξηηηθφηεηαο, αλ θαη κπνξεί λα κελ αμηνπνηείηαη αξθεηά. Γεγνλφο είλαη φηη νη θπζηθνί θαη πνιηηηζηηθνί πφξνη έρνπλ απνθηήζεη αμία ζε ηνκείο πνπ κέρξη ζήκεξα αγλννχληαλ. Λφγσ ηεο εηθφλαο πνπ δεκηνπξγνχλ, απηνί νη πφξνη ζπκβάιινπλ ζηελ πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ θαη ησλ ππεξεζηψλ. Ζ απφδεημε απηνχ είλαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν νη παξαγσγνί θαη νη δηαλνκείο πξνζπαζνχλ λα εθκεηαιιεπηνχλ δηεζλψο ηελ εηθφλα ελφο πγηνχο θαη θπζηθνχ πεξηβάιινληνο γηα λα πξνβάινπλ ηελ πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ θαη ησλ ππεξεζηψλ ηνπο ζηνπο θαηαλαισηέο.

Οη αγξνηηθέο πεξηνρέο είλαη ζε ζέζε λα απμήζνπλ ηελ αληαγσληζηηθόηεηά ηνπο κε ηελ ππνγξάκκηζε ησλ δηαθξηηηθώλ ηδηνηήησλ ηνπο

΢ήκεξα, γεληθά, έρεη γίλεη δχζθνιν λα εμαζθαιηζηεί ε αλάπηπμε κηαο πεξηνρήο ρσξίο έλα θαηψηαην επίπεδν πεξηβαιινληηθήο αληαγσληζηηθφηεηαο, δεδνκέλνπ φηη νη θαηαλαισηέο είλαη πην

27

απαηηεηηθνί ζρεηηθά κε ηελ πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ θαη ησλ ππεξεζηψλ πνπ αγνξάδνπλ έηζη ε πεξηβαιινληηθή πνηφηεηα αλαδεηθλχεηαη ζε βαζηθφ θξηηήξην. Σα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα εχθνια γίλνληαη γλσζηά θαη είλαη αδχλαην γηα κηα πεξηνρή λα θξχςεη ηηο αδπλακίεο ηεο.

…νη θαηαλαισηέο έρνπλ γίλεη πην απαηηεηηθνί ζρεηηθά κε ηελ πνηόηεηα ησλ πξντόλησλ θαη ησλ ππεξεζηώλ πνπ αγνξάδνπλ, έηζη ε πεξηβαιινληηθή πνηόηεηα έρεη γίλεη έλα βαζηθό θξηηήξην

Ζ αηζζεηηθή πνηφηεηα, ε ζπληήξεζε ησλ ηνπίσλ, ε δηαηήξεζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο θαη ησλ νηθνζπζηεκάησλ είλαη θνηλέο αμίεο ζηηο ζεκεξηλέο θνηλσλίεο. Σν πεξηβάιινλ δελ πεξηνξίδεηαη κφλνλ ζηνπο θπζηθνχο πφξνπο, ζπλδέεηαη θαη κε ηνπο πνιηηηζηηθνχο πφξνπο (κλεκεία, ηζηνξηθέο πεξηνρέο, θ.ι.π.) , κε κηα νξηζκέλε πνηφηεηα ηεο δσήο (εξεκία, θαζαξφο αέξαο, νκνξθηά ηνπίσλ, θ.ι.π.). Πίζσ απφ έλα θαινδηαηεξεκέλν θαη αμηνπνηεκέλν πεξηβάιινλ ππάξρεη πάληα έλα ζρέδην, κηα θνηλσληθή ζηάζε θαη δξάζε. Βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ επίηεπμε ηεο πεξηβαιινληηθήο αληαγσληζηηθφηεηαο είλαη ην ζπκθσλεκέλν γεληθφ πιαίζην γηα ην πεξηβάιινλ, ην νπνίν ηεξνχλ θαη ζέβνληαη νη ηνπηθνί θνξείο θαη νη θάηνηθνη. ΢ηελ Διιάδα ε ζπλήζεο πξαθηηθή είλαη ν θαηαθεξκαηηζκφο ηνπ πεξηβάιινληνο, κε θάζε θνξέα, εηαηξία ή θάηνηθν λα ελεξγνχλ έμσ απφ ηα φξηα ηνπ ηνκέα ηνπ νπνίνπ έρνπλ ηελ επηθαξπία θαη επζχλε, θαη ρσξίο λα ιακβάλνπλ ππφςε ην γεληθφ πιαίζην. Ζ ζεσξνχκελε αηνκηθή θαη απεξηφξηζηε δπλαηφηεηα νηθνλνκηθήο εθκεηάιιεπζεο ησλ πφξσλ ζηνπο νπνίνπο έρεη θαλείο πξφζβαζε κέζσ ηεο ηδηνθηεζίαο επί ηνπ εδάθνπο, απνηειεί ηε θαξδηά ηνπ πξνβιήκαηνο ζηηο ειιεληθέο πεξηνρέο.

28

29

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΓΔΤΣΔΡΟ ΓΔΩΡΓΙΑ & ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝ

Ζ ζρέζε θαη αιιειεμάξηεζε κεηαμχ γεσξγίαο θαη πεξηβάιινληνο είλαη άκεζε θαη δπλακηθή. Ζ γεσξγία βαζίδεηαη ζηε δηαζεζηκφηεηα θαη παξαγσγηθή ηθαλφηεηα ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ηνπο νπνίνπο αμηνπνηεί. Ζ ππεξεθκεηάιιεπζε θαη ε παξαβίαζε ηεο αλαπαξαγσγηθήο ηνπο ηθαλφηεηαο ζπλεπάγεηαη ηελ πεξηβαιινληηθή ππνβάζκηζε, πξάγκα πνπ επηζηξέθεη σο πξφβιεκα ζηε γεσξγία θαη ζηα πξντφληα, δεδνκέλνπ φηη ε ζρέζε γεσξγίαο θαη πεξηβάιινληνο είλαη ακθίδξνκε. Ζ παξαδνζηαθή γεσξγία επηβαξχλεη ιηγφηεξν ην πεξηβάιινλ, σζηφζν νη ρακειέο απνδφζεηο ηεο ζπλέβαιαλ ζηελ παξαθκή ηεο. Ζ ζχγρξνλε εληαηηθνπνηεκέλε γεσξγία, ραξαθηεξίδεηαη απφ πςειέο απνδφζεηο θαη ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ πξφνδνο ηεο ηερλνινγίαο θαη ε ηάζε κεγηζηνπνίεζεο ηεο απφδνζεο θαη ειαρηζηνπνίεζεο ηνπ θφζηνπο, νδήγεζε ζε ζεκαληηθή εληαηηθνπνίεζε ηε γεσξγία θαηά ηα ηειεπηαία 40 ρξφληα. Ζ εληαηηθνπνίεζε ηεο γεσξγίαο ζπλέβαιε ζηελ

Η εληαηηθνπνίεζε ηεο γεσξγίαο ζπλέβαιε ζηελ ππνβάζκηζε ηνπ εδάθνπο, ησλ πδάησλ θαη ηεο αηκόζθαηξαο, όπσο επίζεο ησλ δηάθνξσλ θπζηθώλ ηνπίσλ θαη ηεο βηνπνηθηιόηεηαο

30

ππνβάζκηζε ηνπ εδάθνπο, ησλ πδάησλ θαη ηεο αηκφζθαηξαο, φπσο επίζεο ησλ δηάθνξσλ θπζηθψλ ηνπίσλ θαη ηεο βηνπνηθηιφηεηαο.

Η αεηθόξνο γεσξγία Ζ επηζπκεηή ζρέζε κεηαμχ γεσξγίαο θαη πεξηβάιινληνο απνδίδεηαη κε ηνλ φξν "αεηθφξνο γεσξγία". Ζ αεηθφξνο γεσξγία απαηηεί ηε δηαρείξηζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαηά ηξφπν πνπ εμαζθαιίδεη φηη ηα αληινχκελα νθέιε ζα είλαη δηαζέζηκα θαη ζην κέιινλ. Απηφο ν νξηζκφο κπνξεί λα ζεσξεζεί πεξηνξηζηηθφο ή φηη αληηθαηνπηξίδεη κφλν ηα ζπκθέξνληα ηεο γεσξγίαο απηήο θαζεαπηήο.

Η αεηθόξνο γεσξγία απαηηεί ηε δηαρείξηζε ησλ θπζηθώλ πόξσλ θαηά ηξόπν πνπ εμαζθαιίδεη όηη ηα αληινύκελα νθέιε ζα είλαη δηαζέζηκα θαη ζην κέιινλ.

Μηα επξχηεξε εξκελεία ηεο αεηθνξίαο νδεγεί ζε κηα κεγαιχηεξε δέζκε ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ ζπλδένληαη κε ηε γε θαη ηε ρξήζε ηεο, φπσο ε πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ ηνπίνπ, ησλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ θαη ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, θαζψο θαη ζε γεληθνχο ζηφρνπο φπσο ε πνηφηεηα ηνπ πφζηκνπ χδαηνο θαη ηεο αηκφζθαηξαο. ΢ηελ αεηθνξία πξέπεη επίζεο λα αληαλαθιψληαη νη αλεζπρίεο ηεο θνηλσλίαο φζνλ αθνξά ηελ θνηλσληθή δηάζηαζε ηεο γεσξγίαο, δειαδή ηε δηαηήξεζε ηεο βησζηκφηεηαο ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ θαη ελφο ηζνξξνπεκέλνπ αλαπηπμηαθνχ πξνηχπνπ. Καηά ζπλέπεηα, ε αεηθφξνο γεσξγία πξέπεη λα αληηθαηνπηξίδεη ηελ παξαγσγηθή, πεξηβαιινληηθή θαη θνηλσληθή δηάζηαζε. ΢ε θάζε πεξίπησζε ε αεηθνξηθή γεσξγία πξέπεη λα ζεσξεζεί ελαιιαθηηθή σο πξνο ηελ ζπκβαηηθή θαη εληαηηθή γεσξγία. Απηή κπνξεί λα είλαη νξγαληθή, βηνινγηθή, νηθνινγηθή, παξαδνζηαθή, ρακειψλ εηζξνψλ θηι.

31

Η εληαηηθή γεσξγία ΢ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ, ρξεζηκνπνηνχληαη ζηε γεσξγία εληαηηθέο θαη κεγάιεο θιίκαθαο κέζνδνη παξαγσγήο, γηα κεγαιχηεξε παξαγσγή θαη απμεκέλε απνδνηηθφηεηα. ΢ηελ εμέιημε απηή ζπλέβαιε ε απφ πνιιά ρξφληα πξηλ Κνηλή Γεσξγηθή Πνιηηηθή. Ζ ζηήξημή ηεο ζην παξαγφκελν πξντφλ επλφεζε ηελ απμαλφκελε ρξήζε ιηπαζκάησλ θαη θαξκάθσλ. Ζ ζεκαληηθή ρξήζε ιηπαζκάησλ (θπξίσο άδσην θαη θσζθνξηθφ άιαο), εληζρπηψλ αλάπηπμεο, φπσο θαη ε αιφγηζηε ρξήζε πξντφλησλ πξνζηαζίαο ησλ θπηψλ (δηδαληνθηφλα, εληνκνθηφλα θαη κπθεηνθηφλα), είραλ θαη έρνπλ σο απνηέιεζκα ηε ξχπαλζε πδάησλ θαη εδάθνπο θαη ηηο βιάβεο ζε νξηζκέλα νηθνζπζηήκαηα. Όιεο απηέο νη νπζίεο δελ απνξξνθψληαη απφ ηηο θαιιηέξγεηεο. Οξηζκέλεο πνζφηεηεο ιηπαζκάησλ ζπκβάιινπλ ζηνλ επηξνθηζκφ ηνπ εδάθνπο θαη ησλ πδαηηθψλ ζπζηεκάησλ, ελψ ηα θπηνθάξκαθα ξππαίλνπλ ην ρψκα, ην έδαθνο ηα επηθαλεηαθά λεξά θαη ηελ αηκφζθαηξα.

΢ηο μεγαλύηεπο μέπορ ηνπ επξσπατθνύ ρώξνπ, ρξεζηκνπνηνύληαη ζηε γεσξγία εληαηηθέο θαη κεγάιεο θιίκαθαο κέζνδνη παξαγσγήο, γηα κεγαιύηεξε παξαγσγή θαη απμεκέλε απνδνηηθόηεηα

Δδψ θαη πνιινχο αηψλεο, ε γεσξγία δηακνξθψλεη ην θπζηθφ ηνπίν κε απνηέιεζκα λα έρνπλ δεκηνπξγεζεί κνλαδηθά εκη-θπζηθά πεξηβάιινληα ηα νπνία ραξαθηεξίδνληαη απφ κεγάιε πνηθηιία νηθνηφπσλ θαη εηδψλ δψσλ, πνπ εμαξηψληαη απφ ην είδνο ηεο αζθνχκελεο γεσξγηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Σν αγξνηηθφ πεξηβάιινλ είλαη νπζηαζηηθά έλα δσληαλφ πεξηβάιινλ. Οη πνιχπινθεο νηθνινγηθέο δηεξγαζίεο ηεο ρισξίδαο θαη ηεο παλίδαο έρνπλ πξνζαξκνζηεί θαη έρνπλ επεξεαζηεί απφ ηηο γεσξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο κέζα ζηνπο αηψλεο. Έηζη ν θχθινο δσήο πνιιψλ εηδψλ εμαξηάηαη απφ ηε ζπλέρηζε ή φρη ησλ γεσξγηθψλ κεζφδσλ. Μεγάιν ηκήκα ηνπ επξσπατθνχ αγξνηηθνχ πεξηβάιινληνο είλαη πξντφλ ηεο γεσξγίαο θαη εμαξηάηαη απφ απηήλ. Γηα λα δηαζθαιηζζνχλ ην θπζηθφ ηνπίν θαη νη νηθφηνπνη είλαη απαξαίηεην λα

32

ρξεζηκνπνηνχληαη θαηάιιεια γεσξγηθά ζπζηήκαηα πνπ λα κελ είλαη επηβιαβή γηα ην πεξηβάιινλ θαη λα απνδίδνπλ αζθαιή ηξφθηκα. Ζ εληαηηθή γεσξγία νδεγεί ζηελ κνλνθαιιηέξγεηα. Δπλνεί ηελ εμεηδίθεπζε θαη ηελ ζπγθέληξσζε ηεο παξαγσγήο ζ’ έλα κηθξφ αξηζκφ γεσξγηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ. Ζ αχμεζε ησλ εηζξνψλ θαη ησλ απνδφζεσλ ζηε γεσξγία έρεη ζπλνδεπηεί απφ κεγαιχηεξν βαζκφ εμεηδίθεπζεο, κε ηεξάζηηα κείσζε ησλ κεηθηψλ γεσξγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη εηδηθφηεξα ηελ απψιεηα παξαδνζηαθψλ ελαιιαγψλ θαιιηέξγεηαο (ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ νξγαληθψλ ελαιιαγψλ) θαη ηελ αχμεζε ηνπ κεγέζνπο ησλ κνλάδσλ.

Η εληαηηθή γεσξγία νδεγεί ζηελ κνλνθαιιηέξγεηα. Δπλνεί ηελ εμεηδίθεπζε θαη ηελ ζπγθέληξσζε ηεο παξαγσγήο ζ’ έλα κηθξό αξηζκό γεσξγηθώλ εθκεηαιιεύζεσλ

Με ηε θηιειεπζεξνπνίεζε ηνπ γεσξγηθνχ εκπνξίνπ εκθαλίδνληαη δηαδηθαζίεο ζπγθέληξσζεο ηεο παξαγσγήο ζηηο κεγάιεο επηρεηξήζεηο κε πεξηθεξεηαθή ή εζληθή θπξηαξρία. Μαθξαίλεη έηζη ε αιπζίδα αλεθνδηαζκνχ απμάλνληαο ηηο απνζηάζεηο πνπ δηαλχνληαη απφ ην ρσξάθη κέρξη ηε ζέζε πψιεζήο ηνπο θαη επηηαρχλεη ηελ ηππνπνίεζε πξντφλησλ. Καηά ηα ηειεπηαία ρξφληα γίλεηαη θαλεξφ φηη ην δηαθνξνπνηεκέλν θπζηθφ ηνπίν θαη ε ζρεηηθή βηνπνηθηιφηεηα, πνπ έρνπλ δηακνξθσζεί απφ ηνλ γεσξγηθφ ηνκέα κέζα ζηνπο αηψλεο, αιινηψζεθε θαη απεηιείηαη απφ ηελ εληαηηθνπνίεζε ησλ γεσξγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Ζ ζχγρξνλε εληαηηθή γεσξγία κε ηελ κνλνθαιιηέξγεηα, ηελ έληνλε εθκεράληζε, ηηο πςειέο εηζξνέο, ηελ εηζαγσγή λέσλ θπηηθψλ εηδψλ θηι, επηδξά αξλεηηθά ζηελ θπηηθή θαη δσηθή βηνπνηθηιφηεηα. Ζ εληαηηθνπνίεζε δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα, φρη κφλν ζην θπζηθφ ηνπίν θαη ηε βηνπνηθηιφηεηα, αιιά θαη ζην έδαθνο, ην λεξφ θαη ηελ αηκφζθαηξα. Ζ εγθαηάιεηςε ηεο ρξήζεο ηεο γεσξγηθήο γεο γηα νηθνλνκηθνχο ιφγνπο, δεκηνπξγεί επίζεο πηέζεηο γηα ην θπζηθφ ηνπίν θαη ηε βηνπνηθηιφηεηα. ΢ηελ Δπξψπε, ε εγθαηάιεηςε γεσξγηθψλ

33

δξαζηεξηνηήησλ κπνξεί λα βιάςεη ηε βηνπνηθηιφηεηα θαη νπσζδήπνηε δε ζα νδεγήζεη ζηελ αλαδεκηνπξγία ηεο αξρηθήο θπζηθήο θαηάζηαζεο. Σα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγήζεθαλ ηφζν απφ ηελ εληαηηθνπνίεζε, φζν θαη απφ ηελ εγθαηάιεηςε ησλ γεσξγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ζίγνπλ επνκέλσο δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο γεσξγίαο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηε κειινληηθή βάζε ηνπ επξσπατθνχ πξνηχπνπ κηαο αεηθφξνπ γεσξγίαο. Άκεζα ζπλπθαζκέλν κε ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη θαη ην πξφβιεκα ηεο κείσζεο ηεο γεσξγηθήο γεο, θπξίσο απηήο πνπ είλαη πςειήο παξαγσγηθφηεηαο, ζηηο λεζησηηθέο, πεξηαζηηθέο θαη παξαζαιάζζηεο πεξηνρέο. Ηδηαίηεξα έληνλεο είλαη επίζεο νη πηέζεηο γηα ηελ αιιαγή ρξήζεσλ γεο ζε απηέο ηηο πεξηνρέο, θπξίσο εμαηηίαο ηεο επέθηαζεο ησλ νηθηζηηθψλ θαη ηνπξηζηηθψλ ρξήζεσλ.

Ληπάζκαηα θαη θπηνθάξκαθα ΢ηελ εληαηηθή γεσξγία ε αχμεζε ησλ απνδφζεσλ έρεη ζπλνδεπηεί απφ ηελ αχμεζε ησλ εηζξνψλ. Ζ θαηαλάισζε ιηπαζκάησλ ζηελ Δ.Δ. (15) έρεη απμεζεί απφ 5 εθ. ηφλνπο πεξίπνπ θαηά ην 1950, ζε 15 εθ. ηφλνπο ηα ηειεπηαία ρξφληα. Ζ ρξήζε θπηνθαξκάθσλ παξνπζηάδεη αλάινγε αλάπηπμε θαη θζάλεη ζε επίπεδα ηεο ηάμεο ησλ 300 ρηι. ηφλσλ εηεζίσο.

΢ηελ εληαηηθή γεσξγία ε αύμεζε ησλ απνδόζεσλ έρεη ζπλνδεπηεί από ηελ αύμεζε ησλ εηζξνώλ

Σα πξνβιήκαηα ζπλδένληαη κε ηελ αιφγηζηε ρξήζε ησλ κεραληθψλ κέζσλ ζηε δηαδηθαζία ηεο παξαγσγήο, ηελ αλνξζνινγηθή θαη αλεμέιεγθηε ρξήζε θπηνρεκηθψλ κέζσλ - ιηπαζκάησλ θαη άιισλ ρεκηθψλ ζθεπαζκάησλ.Σα θαηλφκελα απηά έρνπλ σο απνηέιεζκα ηε ξχπαλζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ (απμεκέλεο ζπγθεληξψζεηο ληηξηθψλ, πθαικχξηζε πδάησλ, αιάησζε εδαθψλ) ηε δηαηαξαρή ησλ βηνρεκηθψλ θχθισλ, ηελ θαηαζηξνθή ησλ νηθνζπζηεκάησλ θαη ηε ιεηςπδξία.

34

Μεγάιεο πνζφηεηεο ληηξηθψλ αιάησλ απνξξνθψληαη απφ ην έδαθνο ζηηο πεξηπηψζεηο ππεξβνιηθήο ρξήζεο ιηπαζκάησλ θαη εθηεηακέλεο ξίςεο δσηθήο θνπξηάο. Απηά ηα ληηξηθά άιαηα, εμαηηίαο ησλ θπζηθψλ βξνρνπηψζεσλ θαη ηεο απμεκέλεο άξδεπζεο, εηζρσξνχλ ηφζν ζηα επηθαλεηαθά χδαηα, φζν θαη ζηα ζπζηήκαηα ησλ ππνγείσλ πδάησλ πξνθαιψληαο επηξνθηζκφ, ν νπνίνο απνηειεί θίλδπλν γηα ηελ πδξφβηα δσή. Ζ ξχπαλζε ησλ πδάησλ απνηειεί ζνβαξφ πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα, ηδίσο ζε πεξηνρέο πνπ πιήηηνληαη απφ ιεηςπδξία. Οη θίλδπλνη απφ ηα θπηνθάξκαθα, γηα ηελ πγεία ηνπ αλζξψπνπ θαη γηα ην πεξηβάιινλ ζπλίζηαληαη ζε νμείεο ή/θαη ρξφληεο αλεπηζχκεηεο επελέξγεηεο. Οη νμείεο επελέξγεηεο νθείινληαη θπξίσο ζηελ πςειή ηνμηθφηεηα νξηζκέλσλ θπηνπξνζηαηεπηηθψλ νπζηψλ. Οη ρξφληεο επελέξγεηεο πνπ δχλαληαη επίζεο λα επεξεάζνπλ ηελ πγεία ηνπ εθηηζέκελνπ πιεζπζκνχ πεξηιακβάλνπλ εθείλεο πνπ νθείινληαη ζηε βηνζπζζψξεπζε θαη δπζαπνδνκεζηκφηεηα ησλ νπζηψλ, ζε κε αληηζηξέςηκεο επελέξγεηεο, φπσο ε θαξθηλνγέλεζε, ε κεηαιιαμηνγέλεζε θαη ε γνληδηνηνμηθφηεηα ή ζε αλεπηζχκεηεο επελέξγεηεο ζην αλνζνβηνινγηθφ ή ζην ελδνθξηληθφ ζχζηεκα ησλ ζειαζηηθψλ, ηρζχσλ ή πηελψλ. Σα ηειεπηαία ρξφληα ε εκθάληζε ελφο λένπ είδνπο θηλδχλνπ, ε δηαηαξαρή ησλ ελδνθξηλψλ αδέλσλ, θαηέζηεζε εληνλφηεξεο ηηο ζπδεηήζεηο γχξσ απφ ηελ πγεία θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Οη ελδνθξηληθνί δηαηαξάθηεο είλαη νπζίεο (κεηαμχ ησλ νπνίσλ αξθεηά θπηνθάξκαθα), γηα ηηο νπνίεο ππάξρνπλ ππνςίεο φηη επεξεάδνπλ ην ελδνθξηλέο ζχζηεκα ηφζν ησλ αλζξψπσλ φζν θαη ησλ δψσλ, πξνθαιψληαο ελδερνκέλσο αλεπηζχκεηεο ελέξγεηεο ζηελ πγεία, φπσο θαξθίλν, αιιαγέο ζηε ζπκπεξηθνξά θαη αλσκαιίεο ζηελ αλαπαξαγσγή αθφκε θαη κεηά απφ έθζεζε ζ’ εμαηξεηηθά ρακειέο πνζφηεηεο.

…ε εκθάληζε ελόο λένπ είδνπο θηλδύλνπ, ε δηαηαξαρή ησλ ελδνθξηλώλ αδέλσλ, θαηέζηεζε εληνλόηεξεο ηηο ζπδεηήζεηο γύξσ από ηελ πγεία θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο

35

Πνιηηηθέο γηα ηε γεσξγία Ζ ειιεληθή γεσξγία εμαξηάηαη πιήξσο απφ ηελ Κνηλή Γεσξγηθή Πνιηηηθή (ΚΓΠ) ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Οπνηαδήπνηε αιιαγή ζηελ ΚΓΠ έρεη άκεζε επίδξαζε ζηελ αγξνηηθή καο νηθνλνκία, ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο, ηα εηζνδήκαηα θαη ηελ απαζρφιεζε ησλ αγξνηψλ. Ωο εθ ηνχηνπ θαλείο δελ κπνξεί λα αγλνήζεη ηηο γεληθφηεξεο ηάζεηο θαη κεηαβνιέο πνπ ζπληεινχληαη ζην Δπξσπατθφ θαη δηεζλέο επίπεδν. Ζ Κνηλή Γεσξγηθή Πνιηηηθή βξίζθεηαη πάιη κπξνζηά ζ’ έλα λέν θχθιν κεηαξξπζκίζεσλ θάησ απφ ηελ πίεζε ππνρξεψζεσλ ζηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Δκπνξίνπ (ΠΟΔ) θαη ηεο δηεχξπλζεο ηεο Κνηλφηεηαο πξνο Αλαηνιάο.

Η ειιεληθή γεσξγία εμαξηάηαη πιήξσο από ηελ Κνηλή Γεσξγηθή Πνιηηηθή (ΚΓΠ) ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο

H απειεπζέξσζε ησλ δηεζλψλ αγνξψλ επεθηείλεηαη θαη ζηα γεσξγηθά πξντφληα ππφ ηελ επίδξαζε ηεο αλαβίσζεο δνγκάησλ ειεπζέξνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ, φπσο απηά απνηππψλνληαη ζηνπο δηαδνρηθνχο θχθινπο ηεο GATT/ ΠΟΔ. H πνξεία πνπ ραξάρζεθε ζην Γχξν ηεο Οπξνπγνπάεο θαη αθνινπζείηαη απφ ηηο ρψξεο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηηο δηαπξαγµαηεχζεηο ηνπ ΠΟΔ πξνβιέπεη φηη φιεο νη εληζρχζεηο (εμαγσγηθέο επηδνηήζεηο, εζσηεξηθή ζηήξημε) ζα µεησζνχλ ζε µεγάιν βαζµφ. ΢χµθσλα µε ην ρξνλνδηάγξαµµα πνπ ηέζεθε ζηε Νηφρα ηνπ Καηάξ (Ννέµβξηνο 2001), µέρξη ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2005 ζα πξέπεη λα έρεη νινθιεξσζεί ε δηαδηθαζία ησλ δηαπξαγµαηεχζεσλ θαη λα έρεη επηηεπρζεί ε ηειηθή ζπµθσλία. Ζ λέα «κεηαξξχζκηζε» ηεο ΚΓΠ, απνζθνπεί ζηε ζηαδηαθή κεηάβαζε απφ ην θαζεζηψο ζηήξημεο ηνπ πξντφληνο, ζην θαζεζηψο ζηήξημεο ηνπ παξαγσγνχ κέζσ ηεο εηζαγσγήο ελφο ζπζηήκαηνο εληαίσλ εληζρχζεσλ αλά γεσξγηθή εθκεηάιιεπζε, απνζπλδεδεκέλσλ απφ ηελ παξαγσγή. Οη εληζρχζεηο ζα ρνξεγνχληαη ππφ ηελ πξνυπφζεζε ηεο ηήξεζεο ησλ απαηηήζεσλ γηα ην πεξηβάιινλ, γηα ηε δηαβίσζε ησλ δψσλ θαη ηελ πνηφηεηα ησλ ηξνθίκσλ.

36

Ζ πεκπηνπζία θαη ηεο λέαο αλαζεψξεζεο είλαη φηη πξνηείλεηαη ε κείσζε ησλ ζεζκηθψλ ηηκψλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ γηα ηελ ελίζρπζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ πξντφλησλ θαη ε πηνζέηεζε άκεζσλ εηζνδεκαηηθψλ εληζρχζεσλ ζηνπο γεσξγνχο. Με ηε «κεηαξξχζκηζε» ηεο ΚΓΠ εηζάγνληαη θαη νξηζκέλα λέα κέηξα ζε ζρέζε κε ηελ πνηφηεηα ησλ ηξνθίκσλ πνπ πεξηιακβάλνπλ ηελ παξνρή νηθνλνκηθψλ θηλήηξσλ ζηνπο γεσξγνχο θαη ζε νκάδεο παξαγσγψλ, νη νπνίνη ζπκκεηέρνπλ νηθεηνζειψο ζε θνηλνηηθά ή εζληθά πξνγξάκκαηα πνπ απνβιέπνπλ ζηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ γεσξγηθψλ πξντφλησλ θαη ησλ παξαγσγηθψλ δηαδηθαζηψλ θαη παξέρνπλ γη’ απηφ εγγπήζεηο ζηνπο θαηαλαισηέο. Οη δηεζλείο εμειίμεηο νδεγνχλ ηε γεσξγία ζε θαηαζηάζεηο ηζρπξφηεξνπ αληαγσληζκνχ κε ηελ παξαπέξα µείσζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο, πξάγµα πνπ µπνξεί λα πξνθχςεη απφ ηε µεγέζπλζε ησλ εθµεηαιιεχζεσλ, ηελ εληνλφηεξε ρξήζε εηζξνψλ θαη ηερλνινγηθψλ µέζσλ, φπσο θαη ηε µείσζε ηεο απαζρφιεζεο. Οδεγνχλ πξνο µία ζχγρξνλε εληαηηθή γεσξγία µεγάιεο θιίµαθαο. Ζ δηθή καο γεσξγία αδπλαηεί λα παξαθνινπζήζεη κηα ηέηνηα πνξεία, δεδνκέλσλ ησλ ζνβαξψλ δηαξζξσηηθψλ πξνβιεκάησλ ηεο. Οη αιιαγέο απηέο ζα θέξνπλ ζηελ αγνξά θηελφηεξα φρη φκσο πνηνηηθά θαη αζθαιή πξντφληα. Οη θαηαλαισηέο είλαη γεγνλφο κεηά θαη ηηο δηαηξνθηθέο θξίζεηο αξρίδνπλ λα επηβάινπλ ηελ παξαγσγή πξντφλησλ πνηφηεηαο. Πξντφλησλ πνπ εμαζθαιίδνπλ ηελ πγεία θαη πηνζεηνχλ θηιηθέο πξνο ην πεξηβάιινλ πξαθηηθέο. Έηζη, δηαθαίλεηαη ε ηάζε ηεο δεκηνπξγίαο δχν αγνξψλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ πνπ αληηζηνηρνχλ ζε θαηαλαισηέο δηαθνξεηηθψλ απαηηήζεσλ. Ζ µία αγνξά ζα εθνδηάδεη κε αθξηβφηεξα πξντφληα πνηφηεηαο, ελψ ε άιιε ζα πεξηιαµβάλεη θζελά πξντφληα µαδηθήο παξαγσγήο. Ζ

…δηαθαίλεηαη ε ηάζε ηεο δεκηνπξγίαο δύν αγνξώλ αγξνηηθώλ πξντόλησλ, πνπ αληηζηνηρνύλ ζε θαηαλαισηέο δηαθνξεηηθώλ απαηηήζεσλ

37

γεσξγία µαο έρεη ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζπλεγνξνχλ κε ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηα πξντφληα πνηφηεηαο. Οη πξνζπάζεηεο γηα πξνζαξκνγή ηεο Διιεληθήο γεσξγίαο ζηηο εμειίμεηο πξέπεη λα ζπγθεληξσζνχλ ζηελ παξαγσγή θαη κεηαπνίεζε πςειήο πνηφηεηαο αγξνηηθψλ πξντφλησλ-ηξνθίκσλ, ζηελ αχμεζε ηεο πξνζηηζέµελεο αμίαο ηνπο θαη ηε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηάο ηνπο. Βέβαηα νη ελέξγεηεο γηα ηελ επηδεηνχκελε πξνζαξκνγή δελ κπνξνχλ λα είλαη ίδηεο γηα θάζε πεξηνρή θαη πξντφλ. Ζ πνιπµνξθία πνπ δηαθξίλεη ηελ γεσξγία καο απαηηεί δηαθνξεηηθέο ιχζεηο θαη δηαθνξεηηθέο πνιηηηθέο, ψζηε λ’ αλαδεηρζνχλ ηα πιενλεθηήµαηα θάζε πεξηνρήο θαη θάζε πξντφληνο αιιά θαη γηα λ’ αληηκεησπηζηνχλ ηα ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα θάζε ηνπηθήο γεσξγίαο.

38

ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΡΗΣΟ ΣΡΟΦΙΜΑ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η δηαηξνθηθή θξίζε Με ηελ εληαηηθνπνίεζε, ηε βηνκεραλνπνίεζε θαη ηελ απνκάθξπλζε απφ ηελ παξαδνζηαθή γεσξγία, ε αζθάιεηα θαη ε πνηφηεηα ησλ ηξνθίκσλ απφθηεζαλ κεγάιε ζεκαζία γηα ην ζχγρξνλν άλζξσπν. Οη δηαηξνθηθέο θξίζεηο, φπσο “ε αζζέλεηα ησλ ηξειψλ αγειάδσλ” θαη “ησλ δηνμηλψλ”, αχμεζαλ ηελ γεληθή αλεζπρία γη’ απηά ηα δεηήκαηα.

Με ηελ απνκάθξπλζε από ηελ παξαδνζηαθή γεσξγία, ε αζθάιεηα θαη ε πνηόηεηα ησλ ηξνθίκσλ απόθηεζαλ κεγάιε ζεκαζία γηα ηνλ ζύγρξνλν άλζξσπν

Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο νη Δπξσπαίνη θαηαλαισηέο είραλ ζηξέςεη ηελ πξνζνρή ηνπο ζηελ πγηεηλή θαη νηθνινγηθή ζπκπεξηθνξά. Πψο ζα θάλε πην πγηεηλά, πψο ζα πξνζηαηέςνπλ ην πεξηβάιινλ, πψο ζα αλαθπθιψζνπλ ηα ζθνππίδηα ηνπο. Ξαθληθά κε ηα δπν επεηζφδηα απνδείρηεθε φηη ε ηξνθηθή αιπζίδα ήηαλ παληειψο επάισηε. Σα

39

θνηφπνπια θαη ηα παξάγσγά ηνπο, ηα απγά, ην ρνηξηλφ θαη ηα παξάγσγά ηνπ, ην βνδηλφ θαη ηα γαιαθηνθνκηθά, κε ιίγα ιφγηα φιε ε δσηθή παξαγσγή, βξέζεθε εθηεζεηκέλε.

Η παξαγσγή …ηξνθίκσλ ζ’ έλα θαζαξό θαη πγηέο πεξηβάιινλ πξέπεη λα ζεσξείηαη όηη απνηειεί κηα από ηηο πξώηεο πξνηεξαηόηεηεο γηα ηελ επδσία θαη ηελ επεκεξία ηεο θνηλσλίαο

Ζ παξαγσγή θαη ε θαηαλάισζε ηξνθίκσλ ζ’ έλα θαζαξφ θαη πγηέο πεξηβάιινλ πξέπεη λα ζεσξείηαη φηη απνηειεί κηα απφ ηηο πξψηεο πξνηεξαηφηεηεο γηα ηελ επδσία θαη ηελ επεκεξία ηεο θνηλσλίαο.

Απαηηείηαη κεγαιχηεξε εζηίαζε ζηελ πξφιεςε θαη ζηελ εθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο πξνθχιαμεο, γηα ηελ πξνζηαζία ηεο πγείαο ηνπ αλζξψπνπ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο. Όινη νη θξίθνη ηεο αιπζίδαο παξαγσγήο ηξνθίκσλ ζα πξέπεη λα δπλακψζνπλ θαη λα είλαη εμίζνπ ηζρπξνί πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηεπζεί επαξθψο ε πγεία ησλ θαηαλαισηψλ. Οη θαηαλαισηέο πιένλ ζέινπλ λα είλαη βέβαηνη φηη ηα ηξφθηκα πνπ πξνκεζεχνληαη είλαη αζθαιή, ζξεπηηθά θαη πγηεηλά θαη απαηηνχλ σο εθ ηνχηνπ, πςειφηεξα πξφηππα πνηφηεηαο θαη αζθάιεηαο. Ζ παξαγσγή ηξνθίκσλ ζε ππνβαζκηζκέλν ή κνιπζκέλν πεξηβάιινλ είλαη επηθίλδπλε γηα ηελ δεκφζηα πγεία. Όινη γλσξίδνπλ πιένλ φηη ε κφιπλζε ηνπ πεξηβάιινληνο πξνθαιεί ή κπνξεί λα πξνθαιέζεη ζηνλ άλζξσπν κηα ζεηξά απφ κηθξά σο κεγάια πξνβιήκαηα πγείαο, (απφ αιιεξγίεο θαη ζηεηξφηεηα, κέρξη θαξθίλν θαη πξφσξν ζάλαην). ΢πλεπψο, ζα πξέπεη λα αληηκεησπίδνληαη απζηεξά νη θίλδπλνη πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο εθπνκπέο θαη απνξξίςεηο θάζε είδνπο επηθίλδπλσλ ρεκηθψλ νπζηψλ, φπσο θαη απφ ηελ ρξήζε ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία (εζειεκέλα ή φρη) επηθίλδπλσλ ρεκηθψλ νπζηψλ. Οη ρεκηθέο νπζίεο πνπ είλαη επηθίλδπλεο θξίλεηαη απφιπηα αλαγθαίν λα αληηθαηαζηαζνχλ απφ αζθαιέζηεξεο ρεκηθέο νπζίεο ή

40

αζθαιέζηεξεο ελαιιαθηηθέο ηερλνινγίεο κε ζπλεπαγφκελεο ηε ρξήζε ρεκηθψλ νπζηψλ, κε ζηφρν ηε κείσζε ησλ θηλδχλσλ γηα ηνλ άλζξσπν θαη ην πεξηβάιινλ. Τπάξρνπλ θάπνπ 30.000 ηερλεηά ρεκηθά ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχληαη απηή ηε ζηηγκή. Αλ θαη γεληθά πθίζηαηαη λνκηθφ πιαίζην πνπ δηέπεη ηε ρξήζε ηνπο, ειάρηζηα είλαη γλσζηνί νη δηάθνξνη θίλδπλνη πνπ απεηινχλ ηελ πγεία. Δπνκέλσο, ρξεηάδεηαη έλαο αμηφπηζηνο ηξφπνο γηα ηνλ εληνπηζκφ ησλ θηλδχλσλ, γηα ηελ αμηνιφγεζε θαη κείσζε ησλ επηπηψζεψλ ηνπο ζηελ αλζξψπηλε πγεία θαη ηελ παξάιιειε δηαρείξηζε ηεο ρξήζεο ηνπο.

Από ην αγξόθηεκα ζην ηξαπέδη Έρεη γίλεη πιένλ επξέσο απνδεθηφ φηη, φζνλ αθνξά ηα ηξφθηκα, ε πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ δελ ζα πξέπεη λα δηαδξακαηίδεη δεπηεξεχνληα ξφιν ζε ζρέζε κε ηα ζπκθέξνληα ησλ παξαγσγψλ θαη φηη ρξεηάδεηαη λα απνδίδεηαη κεγαιχηεξε ζεκαζία ζηελ πνηφηεηα θαη φρη ζηελ πνζφηεηα.

…ε πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηώλ δελ ζα πξέπεη λα δηαδξακαηίδεη δεπηεξεύνληα ξόιν ζε ζρέζε κε ηα ζπκθέξνληα ησλ παξαγσγώλ

Οη πνιηηηθέο θαη ην δίθαην δηεπξχλνληαη θαη πεξηιακβάλνπλ φιν θαη ηζρπξφηεξεο δηαηάμεηο πνπ ζπλεγνξνχλ πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο πνηφηεηαο ησλ πξντφλησλ, φπσο επίζεο θαη ηεο ειαρηζηνπνίεζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ, απφ ηα πξντφληα θαη ηηο ππεξεζίεο, κέζσ ηεο ζηξνθήο ζε νηθνινγηθέο πξαθηηθέο. Ζ πξνψζεζε πςειψλ πξνηχπσλ αζθάιεηαο θαη πνηφηεηαο αξρίδεη πξψηα απ’ φια απφ ηα αγξνθηήκαηα. Ζ Οινθιεξσκέλε Πνιηηηθή Πξντφλησλ είλαη πνιηηηθή πνπ δηακνξθψλεηαη ηειεπηαία θαη πεξηιακβάλεη ξπζκίζεηο γηα φιν ηνλ θχθιν δσήο ησλ πξντφλησλ ή ησλ ππεξεζηψλ.

41

Γξάζεηο αλαιακβάλνληαη πξνο ηελ θαηεχζπλζε ησλ παξαγσγψλ θαη ησλ θαηαλαισηψλ γηα ηε ζηαδηαθή αιιαγή ησλ ηξφπσλ παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο. Ζ νινθιεξσκέλε πνιηηηθή αληηκεησπίδεη ηνπο πηζαλνχο θηλδχλνπο ζε φια ηα ζηάδηα παξαγσγήο κέρξη ην ξάθη ηνπ θαηαζηήκαηνο. Ζ δηαηξνθηθή αζθάιεηα, ηα ζπζηήκαηα πηζηνπνίεζεο, ε αλίρλεπζε θαη επηζήκαλζε νπζηψλ, ε εμνηθνλφκεζε θπζηθψλ πφξσλ θαη ν πεξηνξηζκφο ησλ απνβιήησλ, νη πξάζηλεο πξνκήζεηεο, θιπ. είλαη ζέκαηα ππφ εμέηαζε θαη θαλνληζηηθή ξχζκηζε. Ζ παξαγσγή ηξνθίκσλ είλαη εμαηξεηηθά πνιχπινθε. Οη θαηαλαισηέο δελ βξίζθνπλ εχθνια θαιήο πνηφηεηαο πξντφληα. Δίλαη νινέλα θαη ιηγφηεξν ηθαλνί λα εμαθξηβψζνπλ ηελ πνηφηεηά ηνπο ιφγσ ηνπ απμεκέλνπ βαζκνχ επεμεξγαζίαο θαη ηεο φιν θαη κεγαιχηεξεο απφζηαζεο κεηαμχ ησλ ζεκείσλ παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο.

Οη θαηαλαισηέο είλαη νινέλα θαη ιηγόηεξν ηθαλνί λα εμαθξηβώζνπλ ηελ πνηόηεηά ηνπο ιόγσ ηνπ απμεκέλνπ βαζκνύ επεμεξγαζίαο θαη ηεο όιν θαη κεγαιύηεξεο απόζηαζεο κεηαμύ ησλ ζεκείσλ παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο

Ζ δηαηξνθηθή θξίζε ηεο «δηνμίλεο» απέδεημε φηη ε πνιηηηθή γηα ηελ αζθάιεηα ζηα ηξφθηκα δελ κπνξεί λα είλαη απνζπαζκαηηθή. Πξέπεη λα ζηεξίδεηαη ζε κηα πιήξε, νινθιεξσκέλε πξνζέγγηζε ζε νιφθιεξε ηελ ηξνθηθή αιπζίδα, απφ ην αγξφθηεκα ζην ηξαπέδη θαη λα θαζνξίδεηαη κε ζαθήλεηα ν ξφινο φισλ ησλ νκάδσλ πνπ κεηέρνπλ ζηελ ηξνθηθή αιπζίδα (παξαγσγνί δσνηξνθψλ, γεσξγνί θαη επηρεηξήζεηο ηνπ ηνκέα ησλ ηξνθίκσλ, δεκφζηεο αξρέο, θαηαλαισηέο). Μφλν ηψξα πνπ έγηλε θαλεξή ε πξνέιεπζε θαη νη επηπηψζεηο ηεο θξίζεο ηεο δηνμίλεο απνζαθελίζηεθε φηη θαη ε βηνκεραλία παξαγσγήο δσνηξνθψλ νθείιεη λα ππφθεηηαη ζε εμίζνπ απζηεξέο απαηηήζεηο θαη ειέγρνπο φπσο ν ηνκέαο παξαγσγήο ηξνθίκσλ. Ζ πγεία θαη θαιή κεηαρείξηζε ησλ δψσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ παξαγσγή ηξνθίκσλ είλαη πνιχ ζεκαληηθή γηα ηε δεκφζηα πγεία θαη ηελ πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ.

42

Η πνιηηηθή «από ην αγξόθηεκα ζην ηξαπέδη» είλαη αλάγθε λα θαιύπηεη όινπο ηνπο ηνκείο ηεο ηξνθηθήο αιπζίδαο

Ζ πνιηηηθή «απφ ην αγξφθηεκα ζην ηξαπέδη» είλαη αλάγθε λα θαιχπηεη φινπο ηνπο ηνκείο ηεο ηξνθηθήο αιπζίδαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο παξαγσγήο δσνηξνθψλ, ηεο πξσηνγελνχο παξαγσγήο, ηεο επεμεξγαζίαο ησλ ηξνθίκσλ, ηεο απνζήθεπζεο θαη δηαλνκήο, ηεο

πγείαο θαη επεμίαο ησλ δψσλ. Μεγάιν πξφβιεκα εμαθνινπζεί λα είλαη ν θαζνξηζκφο ησλ νξίσλ γηα ηηο πξνζκείμεηο θαη ηα θαηάινηπα ησλ θπηηθψλ θαη θηεληαηξηθψλ θαξκάθσλ, ε ηήξεζε ησλ νπνίσλ πξέπεη λα ειέγρεηαη. Ο φξνο "πξνζκείμεηο" παξαδνζηαθά θαιχπηεη ηηο νπζίεο πνπ δελ πξνζηίζεληαη εθνχζηα ζηα ηξφθηκα. Μπνξεί λα είλαη απνηέιεζκα πεξηβαιινληηθήο κφιπλζεο, αιιά ίζσο θαη λα πξνθχπηεη απφ ηηο θαιιηεξγεηηθέο κεζφδνπο, ηελ παξαγσγή, ηελ επεμεξγαζία, ηελ απνζήθεπζε, ηε ζπζθεπαζία, ηε κεηαθνξά ή απφ αζέκηηεο κεζφδνπο. Οξηζκέλεο νπζίεο βξίζθνληαη ζηα ηξφθηκα σο απνηέιεζκα εθνχζηαο ρξήζεο. Απηφ αθνξά ηα θαηάινηπα ησλ δηδαληνθηφλσλ ζηα ηξφθηκα θπηηθήο θαη δσηθήο πξνέιεπζεο θαη ηα θηεληαηξηθά θάξκαθα ζηα ηξφθηκα δσηθήο πξνέιεπζεο. Αλ θαη ζε γεληθέο γξακκέο έρνπλ θαζνξηζηεί νη θαλφλεο γηα ηε ζέζπηζε αλψηαησλ νξίσλ γηα ηα θαηάινηπα απηψλ ησλ νπζηψλ ζηα ηξφθηκα θαη ηα γεσξγηθά πξντφληα, νη έιεγρνη είλαη δχζθνινη θαη πιεκκειείο ή θαη αδχλαηνη, γηαηί δελ ππάξρνπλ νη θαηάιιεινη κεραληζκνί θαη εμνπιηζκνί. (εξγαζηήξηα).

Γηαηξνθή θαη πγεία Ζ πξνζηαζία ηεο δεκφζηαο πγείαο δελ πεξηνξίδεηαη κφλν ζηελ αζθάιεηα ησλ ηξνθίκσλ απφ ρεκηθή, βηνινγηθή θαη θπζηθή άπνςε. Δπεθηείλεηαη ζηελ πνηφηεηα, ηελ πνηθηιία θαη αμηνπηζηία ησλ πξντφλησλ. Απνζθνπεί επίζεο ζηε δηαζθάιηζε ηεο πξφζιεςεο ησλ

43

απαξαίηεησλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ, πεξηνξίδνληαο ηαπηφρξνλα ηελ πξφζιεςε άιισλ ζηνηρείσλ, έηζη ψζηε λ’ απνθεχγνληαη δπζκελή απνηειέζκαηα γηα ηελ πγεία, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ αληηζξεπηηθψλ απνηειεζκάησλ. Οη θαηαλαισηέο επηδεηθλχνπλ απμαλφκελν ελδηαθέξνλ γηα ηε δηαηξνθηθή αμία ησλ ηξνθίκσλ πνπ αγνξάδνπλ θαη σο εθ ηνχηνπ θάλνπλ αλαγθαία ηελ πξνζθνξά ζσζηψλ πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε ηε ζχλζεζε ησλ ηξνθίκσλ πνπ θαηαλαιψλνπλ. Ζ Η πιεξνθόξεζε πιεξνθφξεζε ησλ ησλ θαηαλαισηώλ πξέπεη θαηαλαισηψλ πξέπεη λα λα εθηείλεηαη πέξα από εθηείλεηαη πέξα απφ ηε βηνινγηθή, ρεκηθή θαη ηε βηνινγηθή, ρεκηθή θαη θπζηθή θπζηθή ζχλζεζε ησλ ζύλζεζε ησλ ζξεπηηθώλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ ζπζηαηηθώλ θαη λα θαιύπηεη θαη λα θαιχπηεη επίζεο επίζεο ηε ζξεπηηθή αμία ηε ζξεπηηθή αμία ησλ ησλ ηξνθίκσλ ηξνθίκσλ. ΢ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα νη θαλνληζκνί ζπγθιίλνπλ ζην φηη ε επηζήκαλζε θαη νη δηαθεκίζεηο ησλ ηξνθίκσλ δελ πξέπεη λα πεξηέρνπλ ηζρπξηζκνχο πνπ αθνξνχλ ηελ πγεία. Δπίζεο ζηελ απαγφξεπζε ηεο απφδνζεο ζε νπνηνδήπνηε ηξφθηκν ηδηφηεηαο πξφιεςεο, αληηκεηψπηζεο ή ζεξαπείαο θάπνηαο αλζξψπηλεο αζζέλεηαο ή αλαθνξά ζε ηέηνηεο ηδηφηεηεο. Θεσξείηαη φηη απηνί νη ηζρπξηζκνί ζα κπνξνχζαλ λα νδεγήζνπλ ηνπο θαηαλαισηέο ζε κε ηζνξξνπεκέλεο δηαηηεηηθέο επηινγέο. Ωζηφζν εμεηάδεηαη ε δπλαηφηεηα ζέζπηζεο εηδηθψλ δηαηάμεσλ ζηελ επξσπατθή λνκνζεζία ζρεηηθά κε "ιεηηνπξγηθνχο ηζρπξηζκνχο" (π.ρ. ηζρπξηζκνχο πνπ ζπλδένληαη κε ηα επεξγεηηθά απνηειέζκαηα ελφο ζξεπηηθνχ ζπζηαηηθνχ) θαη "ζξεπηηθνχο ηζρπξηζκνχο" (φπσο ηζρπξηζκνχο πνπ πεξηγξάθνπλ, αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε, ηελ παξνπζία, απνπζία ή ην επίπεδν ελφο ζξεπηηθνχ ζπζηαηηθνχ πνπ πεξηέρεηαη ζε θάπνην είδνο ηξνθίκνπ ή ηελ αμία ηνπ ζε ζχγθξηζε κε παξφκνηα ηξφθηκα).

44

Κξεηηθή δηαηξνθή – Μεζνγεηαθή δηαηξνθή Κηλήζεηο απφ ηα θάησ ζε νξηζκέλεο ρψξεο, πξνζπαζνχλ λα θαζηεξψζνπλ θαη λα επηβάινπλ νξηζκέλα λέα πξφηππα δηαηξνθήο, σο πξφηππα πγηεηλήο δηαηξνθήο. Σα πξφηππα απηά πξνβάιινπλ κηα νκάδα πξντφλησλ απφ κηα πεξηνρή ζε ζπλδπαζκφ νξηζκέλεο θνξέο θαη κ’ έλα ηξφπν δσήο. Σνχην γίλεηαη ζε αληηπαξάζεζε ή ελαιιαθηηθά πξνο ην δπηηθφ δηαηξνθηθφ πξφηππν. Γπηηθφ δηαηξνθηθφ πξφηππν ζεκαίλεη ππεξθαηαλάισζε πξνπαξαζθεπαζκέλσλ θαη βηνκεραλνπνηεκέλσλ ηξνθίκσλ, θξέαηνο, γιπθψλ, αλαςπθηηθψλ θαη πνηψλ. Ζ δηαηξνθηθή αμία απηψλ ησλ ηξνθίκσλ, είλαη θησρή ζε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά, ελψ είλαη πινχζηα ζε "άδεηεο" ζεξκίδεο, θνξεζκέλα ιίπε, δάραξα, θαη άιιεο νπζίεο αλψθειεο ή/θαη δεκηνγφλεο. Απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαηξνθήο είλαη ε αχμεζε ηεο παρπζαξθίαο, ησλ θαξδηαγγεηαθψλ παζήζεσλ θαη άιισλ αζζελεηψλ, πνπ κεηψλνπλ ηελ πνηφηεηα αιιά θαη ηε δηάξθεηα δσήο. Σα ηειεπηαία ρξφληα πξνβάιιεηαη θαη θεξδίδεη φιν θαη πεξηζζφηεξν έδαθνο ην κνληέιν ηεο κεζνγεηαθήs δηαηξνθήο. Ζ κεζνγεηαθή δηαηξνθή αληηθαηνπηξίδεη ηηο ηππηθέο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ θαηνίθσλ ηεο Νφηηαο Δπξψπεο, δειαδή ηεο Διιάδαο, ηεο Ηηαιίαο, ηεο Ηζπαλίαο, ηεο Νφηηαο Γαιιίαο θαη ηεο Πνξηνγαιίαο θαηά νξηζκέλνπο. Γηα άιινπο ε γεσγξαθηθή πεξηνρή πεξηιακβάλεη θαη ηηο κε επξσπατθέο πεξηνρέο ηεο Μεζνγείνπ. Πξνβάιιεηαη σο ε θαηάιιειε δηαηξνθή γηα ηελ πξφιεςε γηα ησλ "αζζελεηψλ ηεο αθζνλίαο", αιιά θαη γηαηί πξνάγεη έλαλ πγηεηλφ ηξφπν δσήο, γεκάην ελέξγεηα θαη επεμία, πνπ θαιφ είλαη λα πηνζεηήζνπλ θαη νη λεφηεξεο γεληέο. Δίλαη πινχζηα ζε θξνχηα θαη ιαραληθά θαη πεξηιακβάλεη δπκαξηθά, ςσκί, δεκεηξηαθά, ξχδη θαη παηάηεο, θξέαο, πνπιεξηθά θαη ςάξηα, γαιαθηνθνκηθά πξντφληα, θπξίσο φκσο ην ειαηφιαδν θαη ην θξαζί. Ωζηφζν, φπσο επηζεκαίλνπλ νξηζκέλνη εηδηθνί, ε απνθαινχκελε κεζνγεηαθή δηαηξνθή απνηειεί επηλφεζε θαζψο νη δηαθνξέο ηνπ ηξφπνπ δηαηξνθήο κεηαμχ ησλ ιαψλ ηεο Μεζνγείνπ είλαη πνιχ κεγάιεο έσο θη αληίζεηεο. Μ’ απηή ηελ έλλνηα, πνιχ δχζθνια απηή ε δηαηξνθή κπνξεί λα θαζηεξσζεί σο πξφηππε. Αληίζεηα ε Κξεηηθή

45

δηαηξνθή είλαη ην πξφηππν ηεο πγηεηλήο δηαηξνθήο πνπ κπνξεί λα πξνζδηνξηζηεί κε αθξίβεηα ην πεξηερφκελφ ηεο θαη λα πείζεη γηα ηελ αμία ηεο. Όληαο πην ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή, ρσξίο λ’ αληηπαξαηίζεηαη ζηε κεζνγεηαθή, απνηειεί νινθιεξσκέλν πξφηππν κέζα ζηα πιαίζηά ηεο. Οη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη δηεζλψο, αλαδεηθλχνπλ ηελ θξεηηθή σο ην θαιχηεξν θαη πην ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα κεζνγεηαθήο δηαηξνθήο. Παξάδεηγκα πξνο κίκεζε γηα πγεία θαη καθξνδσία απνηεινχλ, ζχκθσλα κε φιεο ηηο έξεπλεο, νη Κξήηεο πξνεγνχκελσλ γελεψλ. Οη έξεπλεο έδεημαλ φηη ην κνληέιν δηαηξνθήο πνπ πξνθπιάζζεη απφ εκθξάγκαηα ηνπ κπνθαξδίνπ θαζψο θαη απφ δηάθνξεο κνξθέο θαξθίλνπ είλαη εθείλν πνπ αθνινπζνχζε ν αγξνηηθφο πιεζπζκφο ηεο Κξήηεο. Ληηή δηαηξνθή, πινχζηα ζε ρνξηαξηθά, θξνχηα, δπκσηφ καχξν ςσκί, αγλφ ηπξί, ηξνθέο καγεηξεκέλεο κ’ ειαηφιαδν. ΢εκαληηθφο παξάγνληαο γηα ηελ θαιή πγεία ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Κξήηεο απνηεινχζε επίζεο ε ζσκαηηθή άζθεζε. Ζ θαηαλάισζή ειαηνιάδνπ ηελ εκέξα απφ ηνπο Κξήηεο μεπεξλά ηα 70 γξακκάξηα εκεξεζίσο. Σν κπζηηθφ ηεο καθξνδσίαο θαίλεηαη φηη βξίζθεηαη θπξίσο ζην ειαηφιαδν.

Η θξεηηθή δηαηξνθή ζπλδπάδεη όια εθείλα ηα ζηνηρεία ηεο πγηεηλήο δηαηξνθήο πνπ όηαλ γίλνληαη ηξόπνο δσήο, εμαζθαιίδνπλ ζηνπο θαηαλαισηέο θαιή πγεία

Ζ θξεηηθή δηαηξνθή ζπλδπάδεη φια εθείλα ηα ζηνηρεία ηεο πγηεηλήο δηαηξνθήο πνπ φηαλ γίλνληαη ηξφπνο δσήο, εμαζθαιίδνπλ ζηνπο θαηαλαισηέο θαιή πγεία. Πξνζθέξεη ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ φια ηα απαξαίηεηα ζξεπηηθά ζηνηρεία, ρσξίο λα

ηνλ επηβαξχλεη κε πεξηηηέο νπζίεο. Πξψηε πξνυπφζεζε γηα λα θαζηεξσζεί έλα πξφηππν δηαηξνθήο είλαη λα πηζηέςνπλ θαλαηηθά ζ΄ απηφ νη παξαγσγνί ησλ πξντφλησλ πνπ ζπλζέηνπλ ην πξφηππν θαη λα εγγπεζνχλ φηη ηα πξντφληα ηνπο είλαη αζθαιή θαη πγηεηλά κε ζχγρξνλνπο φξνπο.

46

Οινθιεξσκέλε πνιηηηθή γηα ηα πξντόληα Σα πξντφληα είλαη ζεκειηψδνπο ζεκαζίαο γηα ηελ επεκεξία ηεο θνηλσλίαο καο θαη ηελ πνηφηεηα δσήο καο. Ωζηφζν, ε απμαλφκελε θαηαλάισζή ηνπο απνηειεί επίζεο, άκεζα ή έκκεζα, ηελ πεγή ηνπ κεγαιπηέξνπ κέξνπο ηεο ξχπαλζεο θαη ηεο εμάληιεζεο πφξσλ πνπ πξνμελεί ε θνηλσλία καο. Σα πξντφληα ηνπ κέιινληνο ρξεζηκνπνηνχλ ιηγφηεξνπο πφξνπο, δεκηνπξγνχλ ιηγφηεξα απφβιεηα θαη έρνπλ κηθξφηεξεο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ.

Σα πξντόληα ηνπ κέιινληνο ρξεζηκνπνηνύλ ιηγόηεξνπο πόξνπο, δεκηνπξγνύλ ιηγόηεξα απόβιεηα θαη έρνπλ κηθξόηεξεο επηπηώζεηο ζην πεξηβάιινλ

Ζ Οινθιεξσκέλε Πνιηηηθή Πξντφλησλ είλαη πξνζέγγηζε πνπ επηδηψθεη λα πεξηνξηζηνχλ νη πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο ηνπ θχθινπ δσήο ησλ πξντφλησλ, απφ ηηο πξψηεο χιεο κε ηηο νπνίεο μεθηλνχλ κέρξη ηελ παξαγσγή, ηε δηαλνκή, ηε ρξήζε θαη ηε δηαρείξηζε ησλ απνβιήησλ ηνπο ζην ηέινο. Ο γλψκνλαο είλαη ελ πξνθεηκέλσ φηη νη πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε ζε θάζε ζηάδην ηνπ θχθινπ δσήο πξντφληνο θαη λα επεξεάδνπλ ηηο απνθάζεηο ησλ άκεζα ελδηαθεξφκελσλ.

Η ηδέα ηνπ θύθινπ δσήο πξέπεη λα πξνσζεζεί ζε όιε ηελ νηθνλνκία, σο αλαπόζπαζην κέξνο όισλ ησλ απνθάζεσλ

Οινθιεξσκέλε νλνκάδεηαη γηαηί ιακβάλεηαη ππφςε νιφθιεξνο ν θχθινο δσήο ησλ πξντφλησλ, δειαδή θαιχπηνληαη φια ηα ζηάδηα, απφ ηελ εμαζθάιηζε ησλ πξψησλ πιψλ κέρξη ηελ παξαγσγή, ηε δηαλνκή, ηε ρξήζε, ηελ αλαθχθισζε ή/θαη ηελ αλάθηεζε θαη ηειηθή δηάζεζε. Ζ ηδέα ηνπ θχθινπ δσήο πξέπεη λα πξνσζεζεί ζε φιε ηελ νηθνλνκία, σο αλαπφζπαζην κέξνο φισλ ησλ απνθάζεσλ ζρεηηθά κε ηα πξντφληα, καδί κε άιια θξηηήξηα, φπσο ε ιεηηνπξγηθφηεηα, ε πγεία θαη ε αζθάιεηα.

47

Ο θάζε άκεζα ελδηαθεξφκελνο είλαη αλαγθαίν λα έρεη επίγλσζε θαη λα αλαιακβάλεη ηελ επζχλε γηα ηηο επηπηψζεηο ησλ ελεξγεηψλ ηνπ, ζην βαζκφ πνπ νη απνθάζεηο ηνπ επεξεάδνπλ ηηο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο ησλ πξντφλησλ ζε θάπνην άιιν, πξνγελέζηεξν ή κεηαγελέζηεξν, ζηάδην ηνπ θχθινπ δσήο ηνπ πξντφληνο. Απφ ηελ πιεπξά ηεο ράξαμεο πνιηηηθήο, απηφ ζεκαίλεη φηη νη πνιηηηθέο πξσηνβνπιίεο πνπ επηθεληξψλνληαη ζε ζπγθεθξηκέλν ζηάδην ηνπ θχθινπ δσήο δελ επηηξέπεηαη απιψο λα κεηαθπιχνπλ ηελ πεξηβαιινληηθή επηβάξπλζε ζε άιιν ζηάδην. Ζ ηδέα ηνπ θχθινπ δσήο πξέπεη λα πξνσζεζεί ζε φιε ηελ νηθνλνκία, σο αλαπφζπαζην κέξνο φισλ ησλ απνθάζεσλ ζρεηηθά κε ηα πξντφληα, καδί κε άιια θξηηήξηα, φπσο ε ιεηηνπξγηθφηεηα, ε πγεία θαη ε αζθάιεηα. Ζ πξνψζεζε ηεο πνιηηηθήο γηα ηε πεξηβαιινληηθή πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ θαη ησλ ππεξεζηψλ, απαηηεί ηελ αμηνπνίεζε θαη ησλ δπλάκεσλ ηεο αγνξάο ζηνλ Γηα λα ζηξαθεί ε αγνξά επξχηεξν δπλαηφ βαζκφ, ψζηε ζε θηιηθόηεξα γηα λα επλννχληαη ηα ην πεξηβάιινλ πξντόληα νηθνινγηθφηεξα, ηα «πξάζηλα θαη ππεξεζίεο πξέπεη λα πξντφληα». πξνσζεζεί ε αξρή Γηα λα ζηξαθεί ε αγνξά ζε θηιηθφηεξα γηα ην πεξηβάιινλ «ν ξππαίλσλ πιεξώλεη» πξντφληα θαη ππεξεζίεο πξέπεη λα πξνσζεζεί ε αξρή «ν 5 ξππαίλσλ πιεξψλεη» [ ], έηζη ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη φηη ην πξαγκαηηθφ πεξηβαιινληηθφ θφζηνο θαηά ηνλ θχθιν δσήο ησλ πξντφλησλ ελζσκαηψλεηαη ζηελ ηηκή ηνπο. Σν πεξηβαιινληηθφ θφζηνο είλαη αλάγθε λα εζσηεξηθεχεηαη ζην πξντφλ. Γειαδή λα ελζσκαηψλεηαη ζπζηεκαηηθά ε ηδέα ηεο «πεξηβαιινληηθήο ζπκβαηφηεηαο» ζ΄ φια ηα πξντφληα θαη ηξφθηκα.

Πξόηππα γηα ηελ πνηόηεηα Σα ζπζηήκαηα πνηνηηθνχ ειέγρνπ θαη δηαζθάιηζεο ηεο πνηφηεηαο 6 αλαπηχρζεθαλ αξρηθά, κε ηα δηεζλή πξφηππα ISO 9000 [ ]πνπ απνηεινχλ ζε παγθφζκην επίπεδν θνηλή απνδεθηή βάζε γηα ηελ πηζηνπνίεζε ησλ ζπζηεκάησλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη επηρεηξήζεηο παξαγσγήο πξντφλησλ θαη παξνρήο ππεξεζηψλ. Αθνινχζεζαλ

48

πξφζθαηα ηα ζπζηήκαηα πηζηνπνίεζεο πνπ θαιχπηνπλ ην 7 πεξηβάιινλ (ISO 14001, EMAS [ ] θ.α.). Ζ θαζηέξσζε θαη ε ηήξεζε ελφο ΢πζηήκαηνο Γηαζθάιηζεο Πνηφηεηαο (ISO 9000) ζε κηα κνλάδα φρη κφλν δηαζθαιίδεη αιιά επηπξφζζεηα απνδεηθλχεη θαη ζε θάζε ελδηαθεξφκελν ηελ ηθαλφηεηά ηεο λα παξέρεη πξντφληα ή/θαη ππεξεζίεο πςεινχ πνηνηηθνχ επηπέδνπ. Σν ΢χζηεκα Γηαζθάιηζεο Πνηφηεηαο ISO 9000 δεζκεχεη ηελ εηαηξία σο πξνο ηελ πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ ή ησλ ππεξεζηψλ ηεο. Ζ πνηφηεηα εμαζθαιίδεηαη κε ηελ θαζηέξσζε θαη ηήξεζε ελφο νξγαλσηηθνχ πιέγκαηνο ηεθκεξησκέλσλ ππεπζπλνηήησλ, δηαδηθαζηψλ θαη νδεγηψλ εξγαζίαο πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο πνηφηεηαο.

8

Έλα άιιν ΢χζηεκα Γηαζθάιηζεο Πνηφηεηαο είλαη HACCP [ ]. Σν ζχζηεκα HACCP είλαη κηα κεζνδνινγία γηα ηελ αλάπηπμε ζπζηήκαηνο γηα ηελ αζθάιεηα ησλ ηξνθίκσλ. Τηνζεηείηαη απφ πνιιέο επηρεηξήζεηο κε δξαζηεξηφηεηεο ζηελ παξαζθεπή - κεηαπνίεζε παξαγσγή - ζπζθεπαζία - απνζήθεπζε - κεηαθνξά - δηαλνκή – δηαθίλεζε ηξνθίκσλ. Οη αξρέο ζηηο νπνίεο βαζίδεηαη, αθνξνχλ θαηά θχξην ιφγν βαζηθέο αξρέο θαη θαλφλεο νξζήο πγηεηλήο πξαθηηθήο, δηαζθαιίδνληαο κε απηφ ηνλ ηξφπν ηελ παξαγσγή θαη δηάζεζε ζηνλ ηειηθφ θαηαλαισηή αζθαιψλ πξντφλησλ. Σν HACCP ζπζηεκαηνπνηεί ηνλ πξνζδηνξηζκφ θαη ηνλ έιεγρν φισλ ησλ πηζαλψλ θηλδχλσλ (ρεκηθψλ, κηθξνβηνινγηθψλ θαη θπζηθψλ), νη νπνίνη είλαη δπλαηφλ λα ηεζνχλ ππφ ηεθκεξησκέλν έιεγρν ζε φιεο ηηο θάζεηο, δειαδή απφ ηελ πξνκήζεηα ησλ πξψησλ πιψλ, ηελ παξαγσγή, κέρξη θαη ην ηειηθφ ζεκείν δηάζεζεο ηνπ πξντφληνο ζηνλ πειάηε. Καζνξίδεη θαη εθαξκφδεη πξνιεπηηθά κέηξα παξαθνινχζεζεο θαη απνθπγήο ησλ θηλδχλσλ απηψλ, κε ζηφρν θάζε πξντφλ λα είλαη αζθαιέο γηα θαηαλάισζε. Σα πξφηππα πνπ ξπζκίδνπλ ζηελ Πεξηβαιινληηθή Γηαρείξηζε (EMAS, ISO 14001) έρνπλ σο θχξην ζηφρν ηε βειηίσζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηδφζεσλ ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ηε κείσζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ απφ ηε ιεηηνπξγία ηνπο.

49

Μία επηρείξεζε πνπ εθαξκφδεη έλα ηέηνην ζχζηεκα πξνζδνθά κείσζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο θαη ηνπ θφζηνπο επεμεξγαζίαο ησλ απνβιήησλ. Απνζθνπεί ζηελ βειηίσζε ηεο εηθφλαο ηεο πξνο ηνπο θαηαλαισηέο, ηνπο θνξείο, ηελ ηνπηθή θνηλσλία. Ζ πηνζέηεζε νηθνινγηθψλ πξνηχπσλ ππνδειψλεη ηελ πνηφηεηα θαη ηελ αζθάιεηα ησλ πξντφλησλ ησλ επηρεηξήζεσλ. Όζν ε αλάγθε γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη γηα ηελ πεξηβαιινληηθή δηαρείξηζε γίλεηαη πεξηζζφηεξν αληηιεπηή, ηφζν νη επηρεηξήζεηο πνπ εθαξκφδνπλ ζπζηήκαηα Πεξηβαιινληηθήο δηαρείξηζεο ζα επλννχληαη ζηελ αγνξά. Οη κεραληζκνί αγνξάο δηακνξθψλνπλ έλα πεξηβάιινλ ζην νπνίν εγθιηκαηίδνληαη νη επηρεηξήζεηο, ψζηε λα θαηαζηνχλ αληαγσληζηηθέο θαη λα δηεπξχλνπλ ηε δξάζε ηνπο. Ζ δηαξθήο πίεζε ησλ θαηαλαισηψλ πξνο νηθνινγηθά πξντφληα ή / θαη νηθνινγηθά απνδεθηνχο ηξφπνπο παξαγσγήο νδεγεί ζηελ ελζσκάησζε απφ ηηο επηρεηξήζεηο ηνπ ζπζηήκαηνο πεξηβαιινληηθήο δηαρείξηζεο. Ζ δεκνζηνπνίεζε ηεο πεξηβαιινληηθήο δήισζεο κε ηελ αληίζηνηρε ζήκαλζε ηνπ ρψξνπ δξαζηεξηνηήησλ ή φιεο ηεο επηρείξεζεο πνπ δηαζέηεη ζχζηεκα πεξηβαιινληηθήο δηαρείξηζεο δεκηνπξγεί ηηο πξνυπνζέζεηο αληαγσληζηηθφηεηάο ηεο. Ζ πηνζέηεζε ελφο ηέηνηνπ ζπζηήκαηνο θαη ε πηζηνπνίεζε ηεο ζσζηήο πεξηβαιινληηθήο δηαρείξηζεο απφ κία επηρείξεζε, απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ηελ εηζαγσγή ηεο Σα πξόηππα, νη ηερληθέο ζε νξηζκέλεο αγνξέο Δπξσπατθψλ πξνδηαγξαθέο θαη ρσξψλ, θαζψο επίζεο θαη γηα ηελ ε πηζηνπνίεζε απνηεινύλ ζπκκεηνρή ηεο ζε δηαγσληζκνχο «δηαβαηήξηα» εηζόδνπ αλάιεςεο έξγσλ θαη πξνκεζεηψλ. ζηηο αγνξέο Σα πξφηππα, νη ηερληθέο πξνδηαγξαθέο θαη ε πηζηνπνίεζε απνηεινχλ «δηαβαηήξηα» εηζφδνπ ζηηο αγνξέο, δηάλνημεο λέσλ πξννπηηθψλ θαη αληαγσληζηηθφηεηαο ζηελ παγθνζκηνπνηεκέλε αγνξά. Σα ηειεπηαία ρξφληα νινέλα θαη πεξηζζφηεξεο ειιεληθέο επηρεηξήζεηο αλαγλσξίδνπλ ηελ αλάγθε γηα ελζσκάησζε ηεο πεξηβαιινληηθήο δηάζηαζεο ζηελ γεληθφηεξε πνιηηηθή ηνπο, ελψ ζπλερψο απμάλεηαη θαη ν αξηζκφο ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ πηνζεηνχλ ηέηνηα ζπζηήκαηα θαη πξφηππα πνηφηεηαο. Ο αξηζκφο ησλ «πηζηνπνηεκέλσλ» απμάλεηαη

50

ζπλερψο, θαζψο ν κέζνο πειάηεο φιν θαη πεξηζζφηεξν ζεσξεί φηη έλα πξντφλ ή ππεξεζία είλαη γεληθά «θαιχηεξεο πνηφηεηαο» φηαλ παξάγεηαη απφ επηρείξεζε πνπ εθαξκφδεη πηζηνπνηεκέλν ζχζηεκα πνηφηεηαο ή/θαη ζχζηεκα δηαρείξηζεο πεξηβάιινληνο. Σνχην θαίλεηαη θαη ζηελ αγνξά, κε ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ ησλ πνηνηηθψλ εηηθεηψλ, γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεη φηη ην πεξηβάιινλ έρεη γίλεη βαζηθφο παξάγνληαο ζηε δηαθνξνπνίεζε θαη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ πξντφλησλ.

51

52

ΚΔΦΑΛΑΙΟ

ΣΔΣΑΡΣΟ ΣΟΠΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΣΑ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Eπηζηξνθή ζηε γεσξγία ηνπ παξειζόληνο Οη δηαηξνθηθέο θξίζεηο θαη νη αλεζπρίεο πνπ πξνθάιεζαλ ζηνπο θαηαλαισηέο σο πξνο ηελ αζθάιεηα ησλ ηξνθίκσλ, νδήγεζαλ ζηε δηαηχπσζε έληνλσλ αηηεκάησλ γηα ηελ εθαξκνγή γεσξγηθψλ κεζφδσλ παξαγσγήο ελαιιαθηηθψλ σο πξνο ην ρεκηθφ έιεγρν, κε κηθξή ή κεδεληθή ρξήζε θπηνθαξκάθσλ πνπ ζα είλαη επσθειείο γηα ην πεξηβάιινλ, φπσο είλαη: ε νινθιεξσκέλε παξαγσγή, ε νινθιεξσκέλε δηαρείξηζε επηβιαβψλ νξγαληζκψλ, νη παξαδνζηαθέο γεσξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο κε ρακειφ επίπεδν εηζξνψλ θαη ρξήζε νξζψλ γεσξγηθψλ πξαθηηθψλ νη γεσξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο κε βηνινγηθέο κεζφδνπο. Δηδηθφηεξα, ε πξνζνρή ηνπ θνηλνχ επηθεληξψλεηαη κε ην ρξφλν ζηε γεσξγία κε βηνινγηθέο κεζφδνπο δεδνκέλνπ φηη εμαζθαιίδεη έλα ζπλδπαζκφ ζεηηθψλ πεξηβαιινληηθψλ, θνηλσληθψλ θαη νηθνλνκηθψλ επηπηψζεσλ. Ζ βηνινγηθή γεσξγία πεξηιακβάλεη κηα ιηγφηεξν εληαηηθή ρξήζε ηεο γεο, πην δηαθνξνπνηεκέλεο πξαθηηθέο θαιιηέξγεηαο θαη ζπλεπάγεηαη ζεκαληηθνχο πεξηνξηζκνχο σο πξνο ηε

53

ρξήζε ιηπαζκάησλ θαη θπηνθαξκάθσλ. Ζ βηνινγηθή παξαγσγή εληάζζεηαη ζ’ έλα γεληθφηεξν πιαίζην ηνπ θηλήκαηνο ηεο πνηφηεηαο ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη αληαπνθξίλεηαη ζε κηα δήηεζε νινέλα θαη πηεζηηθφηεξε ησλ θαηαλαισηψλ ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο γηα εμεηδηθεπκέλα θαη εγγπεκέλα πξντφληα απέλαληη ζηα ηππνπνηεκέλα ζπκβαηηθά.

Η βηνινγηθή γεσξγία πεξηιακβάλεη κηα ιηγόηεξν εληαηηθή ρξήζε ηεο γεο, πην δηαθνξνπνηεκέλεο πξαθηηθέο θαιιηέξγεηαο θαη ζπλεπάγεηαη ζεκαληηθνύο πεξηνξηζκνύο σο πξνο ηε ρξήζε ιηπαζκάησλ θαη θπηνθαξκάθσλ

΢ηελ Διιάδα ε βηνινγηθή γεσξγία -απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990- θαη ε νινθιεξσκέλε δηαρείξηζε ηεο αγξνηηθήο παξαγσγήο – πξφζθαηα-, απνηεινχλ βαζηθά εξγαιεία πξνψζεζεο θηινπεξηβαιινληηθψλ πξαθηηθψλ ζηνλ γεσξγηθφ ηνκέα. Σα πξνγξάκκαηα απηά παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ επεηδή ζηνρεχνπλ ζηελ θαηάθηεζε ή ηε δηεχξπλζε ηκεκάησλ ηεο αγνξάο πνπ δεηά πνηφηεηα πξντφλησλ θαη ηξφπν παξαγσγήο πνπ ζέβεηαη ην πεξηβάιινλ.

Η βηνινγηθή γεσξγία 9

Ο βηνινγηθφο ηξφπνο παξαγσγήο [ ] απνζθνπεί ζηελ παξαγσγή πγηεηλψλ πξντφλησλ απαιιαγκέλσλ απφ θάζε επηδήκην ρεκηθφ θαηάινηπν, ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηελ πξνψζεζε κηαο βηψζηκεο αλάπηπμεο ηεο γεσξγίαο. Σν ζχζηεκα παξαγσγήο θαη δηαρείξηζεο ηεο γεσξγηθήο εθκεηάιιεπζεο αιιά θαη ηεο κεηαπνίεζεο ζπλεπάγεηαη ζεκαληηθνχο πεξηνξηζκνχο σο πξνο ηε ρξεζηκνπνίεζε ιηπαζκάησλ θαη γεσξγηθψλ θαξκάθσλ. Βαζίδεηαη ζηελ εθαξκνγή κεζφδσλ παξαγσγήο θηιηθψλ πξνο ην πεξηβάιινλ. Γηα ηελ πηζηνπνίεζε ησλ βηνινγηθψλ πξντφλησλ έρεη αλαπηπρζεί έλα ζχζηεκα ειέγρνπ -επίζεκα αλαγλσξηζκέλν- ζ’ φια ηα ζηάδηα ηεο παξαγσγήο θαη ηεο εκπνξίαο. Ο εληνπηζκφο ησλ βηνινγηθψλ πξντφλησλ πξαγκαηνπνηείηαη ράξε ζε αθξηβείο θαλφλεο επηζήκαλζεο

54

πνπ εγγπψληαη ζηνλ θαηαλαισηή ηα ζηνηρεία ηεο πξνέιεπζεο, ηεο παξαζθεπήο, ηεο κεηαπνίεζεο θαη ηεο ζπζθεπαζία ηνπο.

H πηζηνπνίεζε αθνξά πξντφληα ησλ νπνίσλ ε "εηδηθή πνηφηεηα" ζπλδέεηαη κ’ έλα ηχπν παξαγσγήο θαζνξηδφκελν απφ ηνπο θαλφλεο ησλ "ζπγγξαθψλ ππνρξεψζεσλ" ν νπνίνο εγγπάηαη ηελ ελζσκάησζε θηιηθψλ πξνο ην πεξηβάιινλ θαλφλσλ. ΢ηελ πεξίπησζε ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο, πηζηνπνηείηαη φηη έλα πξντφλ παξάγεηαη κε έλα ηχπν γεσξγηθήο παξαγσγήο πνπ αθνινπζεί αξρέο πξνζδηνξηδφκελεο δηεζλψο απφ ηελ IFOAM (Γηεζλή Οκνζπνλδία Κηλεκάησλ Βηνινγηθήο Γεσξγίαο) θαη ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα απφ ηνλ Καλνληζκφ 2092/91 θαη ηηο ηξνπνπνηήζεηο ηνπ. Ο ηχπνο απηφο γεσξγηθήο παξαγσγήο, πνπ δίλεη βάξνο ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη απαγνξεχεη ηε ρξήζε ρεκηθψλ ζπλζεηηθψλ πξντφλησλ ζηηο θαιιηέξγεηεο, επεθηείλεηαη ράξε ζηελ απμαλφκελε δήηεζε ησλ πξντφλησλ ηνπ. To 1999 κε ηνλ Καλνληζκφ 1804/1999 θαζνξίζηεθαλ θαη νη θαλφλεο γηα ηελ παξαγσγή πξντφλησλ δσηθήο πξνέιεπζεο. Ζ βηνινγηθή γεσξγία είλαη σο επί ην πιείζηνλ επηδνηνχκελε δξαζηεξηφηεηα, γηα πνιιέο αγξνηηθέο εθκεηαιιεχζεηο. Οη κνλάδεο παξαγσγήο εμ αηηίαο ηεο γεσγξαθηθήο δηαζπνξάο ηεο παξαγσγήο, ηνπ κηθξνχ κέγεζνο ησλ κνλάδσλ θαη ηεο αλάγθεο γηα εηδηθέο εγθαηαζηάζεηο κεηαπνίεζεο θαη ζπζθεπαζίαο είλαη δχζθνιν λα θαηαζηνχλ ην ίδην απνδνηηθέο κε απηέο ηεο ζπκβαηηθήο γεσξγίαο. Οη ηηκέο ησλ βηνινγηθψλ πξντφλησλ είλαη ζπλήζσο πςειφηεξεο απφ απηέο ησλ ζπκβαηηθψλ γεσξγηθψλ πξντφλησλ, γηαηί έρνπλ πςειφηεξν θφζηνο παξαγσγήο. Παξ φια απηά ε βηνινγηθή παξαγσγή βξίζθεηαη ζε θάζε γξήγνξεο αλάπηπμεο ζε πνιιέο ρψξεο. Έρεη πάςεη λα αληηπξνζσπεχεη έλα πεξηζσξηαθφ ηνκέα ηεο ηνπηθήο αγνξάο θαη απνηειεί ηνκέα ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ πιένλ. Γηάθνξα πξνγξάκκαηα πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ θαηάθηεζε ή δηεχξπλζε ηκεκάησλ ηεο αγνξάο ηέζεθαλ ζ’ εθαξκνγή, σο απάληεζε ζηελ απμαλφκελε επαηζζεζία θαη δήηεζε ησλ θαηαλαισηψλ γηα είδε δηαηξνθήο κε πνηφηεηα θαη κε ηξφπν παξαγσγήο πνπ ζέβεηαη ην πεξηβάιινλ.

55

΢ηελ Δπξψπε νη πσιήζεηο ησλ βηνινγηθψλ ηξνθίκσλ αλέξρνληαη ζην 3% ηνπ ζπλφινπ ηνπ εκπνξίνπ ηξνθίκσλ. Ζ έθηαζε ησλ βηνινγηθψλ θαιιηεξγεηψλ θηάλεη ηα 2,5 εθ. εθηάξηα. Ζ θαηάζηαζε ηεο βηνινγηθήο γεσξγίαο ζηελ Διιάδα γηα ην έηνο 2001, ζχκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηνπ Οξγαληζκνχ Πηζηνπνίεζεο θαη Δπίβιεςεο Γεσξγηθψλ Πξντφλησλ εκθαλίδεηαη σο εμήο: ζηα 31.118,2 εθηάξηα πνπ βξίζθνληαη ζε θαζεζηψο πηζηνπνίεζεο, ηα 15.065,8 εθηάξηα παξάγνπλ ήδε πηζηνπνηεκέλα πξντφληα βηνινγηθήο γεσξγίαο θαη ηα ππφινηπα 16.052,4 βξίζθνληαη ζε κεηαβαηηθφ ζηάδην κεηαηξνπήο. Οη βηνθαιιηεξγεηέο αλέξρνληαη ζε 7.055. ΢χκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο ησλ πηζηνπνηεηηθψλ νξγαληζκψλ, νη κηζνί πεξίπνπ παξαγσγνί επηδνηνχληαη απφ ην Πξφγξακκα Βηνινγηθήο Γεσξγίαο .

Οινθιεξσκέλε δηαρείξηζε Ζ νινθιεξσκέλε δηαρείξηζε 10 [ ] παξαγσγήο ζηεξίδεηαη ζε θηιηθνχο πξνο ην πεξηβάιινλ θαλφλεο θαιιηέξγεηαο πνπ πξνθχπηνπλ, γεληθά, απφ ηηο λέεο πξνζεγγίζεηο θαη κεζνδνινγίεο ηεο Γηεζλνχο Οξγάλσζεο Βηνινγηθήο θαη Οινθιεξσκέλεο Καηαπνιέκεζεο θαη νη νπνίνη δηαθνξνπνηνχληαη θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπο απφ ρψξα ζε ρψξα. Σα εθαξκνδφκελα πξνγξάκκαηα έρνπλ ζηφρν λα θαζηεξψζνπλ έλα εκπνξηθφ ζήκα πνπ ζα πηζηνπνηεί ηελ νινθιεξσκέλε παξαγσγή ησλ θαιιηεξγεηψλ.

Η νινθιεξσκέλε δηαρείξηζε παξαγσγήο ζηεξίδεηαη ζε θηιηθνύο πξνο ην πεξηβάιινλ θαλόλεο θαιιηέξγεηαο

Ζ παξαγσγή ζηεξίδεηαη θπξίσο ζηελ νινθιεξσκέλε θαηαπνιέκεζε ησλ ερζξψλ ησλ θαιιηεξγεηψλ ή ειέγρνπ ησλ επηβιαβψλ νξγαληζκψλ, κε ηε ρξήζε ελφο ζπλδπαζκνχ κέηξσλ ζηα νπνία πεξηιακβάλνληαη πξνιεπηηθά κέηξα, κέηξα πξφγλσζεο, δηάγλσζεο θαη θαηαπνιέκεζεο, ζπκβάιινληαο έηζη ζηε δηαηήξεζε ελφο πεξηβάιινληνο πγηνχο θαη ιηγφηεξν ηνμηθνχ.

56

΢ηελ Δπξψπε έρνπλ δεκηνπξγεζεί «πηζηνπνηεκέλα» ζπζηήκαηα παξαγσγήο επζπγξακκηζκέλα κε ηελ νινθιεξσκέλε δηαρείξηζε επηβιαβψλ νξγαληζκψλ θαη ηελ νινθιεξσκέλε δηαρείξηζε θαιιηεξγεηψλ. Ζ πηζηνπνίεζε είλαη ε επίζεκε αλαγλψξηζε θαη ε απφδεημε φηη έλαο παξαγσγφο εθάξκνζε ηελ Οινθιεξσκέλε Γηαρείξηζε ζηελ θαιιηέξγεηά ηνπ. Ζ πηζηνπνίεζε παξέρεη θαιχηεξεο εγγπήζεηο γηα ηηο επηπηψζεηο ηεο πξνζηαζίαο ησλ θαιιηεξγεηψλ ζηελ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο, ζηε δεκφζηα πγεία (βειηίσζε ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο πνηφηεηαο ησλ ηξνθίκσλ) θαη ζηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο. Καζηζηά ηηο πξαθηηθέο θαιιηέξγεηαο νξαηέο θαζψο δείρλεη κε πνηνπο ηξφπνπο νη θαιιηεξγεηέο αληαπνθξίλνληαη ζηηο απαηηήζεηο γηα παξαγσγή ησλ πξντφλησλ ηνπο κε αεηθφξν ηξφπν. ΢ηελ Διιάδα, ν επίζεκνο πηζηνπνηεηηθφο Οξγαληζκφο είλαη ν Οξγαληζκφο Πηζηνπνίεζεο θαη Δπίβιεςεο Γεσξγηθψλ Πξντφλησλ 11 (Ο.Π.Δ.ΓΔ.Π.- AGROCERT) [ ] ν νπνίνο ζπζηήζεθε θαη ιεηηνπξγεί απφ ην 1999. Ο AGROCERT, δεκηνχξγεζε δχν ζρέδηα πξφηππα Οινθιεξσκέλεο Γηαρείξηζεο ην AGRO 2-1 θαη AGRO 2-2 αληιψληαο ζηνηρεία απφ ηα δηεζλή ζπζηήκαηα ISO 14000 θαη ISO 9000. Ζ νινθιεξσκέλε δηαρείξηζε ησλ θαιιηεξγεηψλ ζηελ Διιάδα, απφθηεζε ηδηαίηεξν βάξνο κεηά απφ ην 2000, φηαλ εληάρζεθαλ ζηα ζρεηηθά πξνγξάκκαηα δηαρείξηζεο νη πξψηεο εθηάζεηο νπσξνθφξσλ δέλδξσλ ζηελ βφξεην Διιάδα. ΢ήκεξα ηέηνηα ζπζηήκαηα εθαξκφδνληαη ζε πνηθίιεο θαιιηέξγεηεο φπσο νπσξνθφξα δέληξα (ξνδάθηλα, αριάδηα, κήια, θεξάζηα), εζπεξηδνεηδή, ακπέιηα, θεπεπηηθά, θ.α.. νη νπνίεο έρνπλ πηζηνπνηεζεί απφ ηνλ AGROCERT ζχκθσλα κε ηα πξφηππα AGRO 2.1. & AGRO 2.2 Ζ Οινθιεξσκέλε Γηαρείξηζε Καιιηεξγεηψλ είλαη κελ πξναηξεηηθή, αιιά γίλεηαη αλαγθαία σο κνξθή παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο γηαηί ηελ επηβάιεη ε αγνξά. Αλακέλεηαη ζην άκεζν κέιινλ λα δηαδξακαηίζεη ζεκαληηθφηαην ξφιν ζηελ εμαζθάιηζε ηεο βησζηκφηεηαο θαη αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο ειιεληθήο γεσξγηθήο παξαγσγήο. Ζ εθαξκνγή ζπζηεκάησλ Οινθιεξσκέλεο Γηαρείξηζεο θαη ε πηζηνπνίεζή ηνπο απφ αλαγλσξηζκέλνπο πηζηνπνηεηηθνχο θνξείο κπνξεί λα δψζεη ζηνπο Έιιελεο παξαγσγνχο ην δεηνχκελν θαη επηβεβιεκέλν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πνηφηεηαο ζηα πξντφληα ηνπο.

57

Σνπηθά Πξντόληα κε νλνκαζία πξνέιεπζεο Πνιιά γεσξγηθά πξντφληα απνθηνχλ κεγαιχηεξε αμία κέζσ ηεο αλαθνξάο ησλ νλνκαζηψλ πξνέιεπζεο ηνπο, νη νπνίεο επηηξέπνπλ ζην θνηλφ λα αλαγλσξίδεη έλα πξντφλ θαη κηα πεξηνρή. Σν πεξηβάιινλ θαη ηερλεηφ ηνπίν είλαη ε εηθφλα πνπ δηακνξθψλεη ν θαηαλαισηήο γηα κηα πεξηνρή θαη, αθφκε γηα έλα πξντφλ. Ζ δεκηνπξγία, ε πξνζηαζία θαη ε πξνψζεζε ηεο εηθφλαο θαη ηεο αλαγλψξηζεο απηήο ζπκπιεξψλνπλ ζεκαληηθά ηα αληηθεηκεληθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πξντφλησλ ηεο γεσξγίαο θαη ηεο θηελνηξνθίαο.

Πνιιά γεσξγηθά πξντόληα απνθηνύλ κεγαιύηεξε αμία κέζσ ηεο αλαθνξάο ησλ νλνκαζηώλ πξνέιεπζεο ηνπο

Ζ δηαθχιαμε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηνπ ηερλεηνχ ηνπίνπ πνπ πιεξεί ηηο θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο, νηθνινγηθέο θαη πνιηηηζηηθέο απαηηήζεηο απνηειεί νπζηαζηηθφ έξγν γηα ηελ γεσξγηθή παξαγσγή θαη ηα πξντφληα ηεο, κε κεγάιε ζεκαζία γηα ην ζχλνιν ηεο θνηλσλίαο. ΢ηνλ αγψλα δξφκνπ γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ πξντφλησλ έρνπλ πιεγεί ζνβαξά ηα πξντφληα ηεο γεσξγίαο ησλ νξεηλψλ θαη κεηνλεθηηθψλ πεξηνρψλ. ΢’ έλα δχζθνιν πιαίζην (πεξηνξηζκέλεο επηθάλεηεο, πιαγηέο, δηαξζξσηηθά κεηνλεθηήκαηα, θηι.), ε νξεηλή γεσξγία είλαη αδχλαην λα παξαθνινπζήζεη ηηο απνδφζεηο ηεο εληαηηθήο γεσξγίαο ησλ πεδηλψλ εθηάζεσλ θαη ησλ κεγάισλ αγξνθηεκάησλ. Σν κέιινλ γη’ απηέο ηηο πεξηνρέο θαληάδεη αβέβαην αλ δελ ππάξμεη έλαο ξηδηθφο επαλα-πξνζαλαηνιηζκφο ηνπο πξνο κηα γεσξγία πνπ παξάγεη θαη δηαζέηεη φρη ρχκα πξντφληα, αιιά ηξφθηκα κε εγγπεκέλε πνηφηεηα θαη νλνκαζία. Ζ επηηπρία κηαο ζηξαηεγηθήο πνπ βαζίδεηαη ζηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο αληηπξνζσπεχεη έλα ζεκαληηθφ ζηφρν γηα ηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο. Απφ ηελ επηηπρία απηή εμαξηάηαη ε δηαηήξεζε ηεο ηνπηθήο γεσξγίαο, πνπ απνηειεί απαξαίηεην ηνκέα δξαζηεξηφηεηαο γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή δσή ζηηο ιηγφηεξν επλνεκέλεο πεξηνρέο. Ο θπξηφηεξνο ζηφρνο πνπ ηίζεηαη, είλαη ε

58

Ο κςπιόηεπορ ζηόσορ, είναι ε πνηόηεηα θαη ε αμηνπνίεζε ηεο αγξνηηθήο πξώηεο ύιεο κε ηε κεηαπνίεζή ηεο ζε ηξόθηκα πςειήο πνηόηεηαο.

πνηφηεηα θαη ε αμηνπνίεζε ηεο αγξνηηθήο πξψηεο χιεο κε ηε κεηαπνίεζή ηεο ζε ηξφθηκα πςειήο πνηφηεηαο.

Ζ εληαηηθή ρξεζηκνπνίεζε ρεκηθψλ ζηε γεσξγηθή παξαγσγή -ζηελ θαιιηέξγεηα αιιά θαη ηελ επεμεξγαζία ησλ πξντφλησλ- ηα θαζηζηά χπνπηα, σο αλζπγηεηλά θαη νδεγεί πνιινχο θαηαλαισηέο ζηελ αλαδήηεζε πξντφλησλ ηα νπνία παξάγνληαη κε πεξηζζφηεξν θπζηθφ ηξφπν. Σν αίηεκα απηφ εληάζζεηαη αθφκε θαη ζ’ έλα επξχηεξν θίλεκα ππέξ ηεο δηαηήξεζεο θαη ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, πνπ αθνξά επίζεο θαη ηε γεσξγία. Ζ αλάπηπμε θαη ε αμηνπνίεζε γεσξγηθψλ πξντφλησλ πνηφηεηαο κε ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά απνηειεί κία νηθνλνκηθά ελδηαθέξνπζα ελαιιαθηηθή ιχζε γηα πνιιέο απφ ηηο γεσξγηθέο εθκεηαιιεχζεηο, αλεμάξηεηα αλ απηφ αθνξά ηε δηαθνξνπνίεζε ηνπ θάζκαηνο ησλ πξντφλησλ, ηελ αλάπηπμε εηδηθψλ πνηνηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ κηαο πεξηνρήο, κεζφδνπο παξαζθεπήο ησλ πξντφλησλ ή ηελ εθαξκνγή δηαθνξεηηθψλ κεζφδσλ παξαγσγήο. ΢ηελ αγνξά παξαηεξείηαη φιν θαη κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ ησλ θαηαλαισηψλ γηα ηα πξντφληα πνηφηεηαο. Ζ έλλνηα ηεο πνηφηεηαο θαιχπηεη πξάγκαηα ηειείσο δηαθνξεηηθά, φπσο ηα πξντφληα κηαο ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρήο, πξντφληα κε πξνζηαηεπφκελε νλνκαζία, πξντφληα πνπ παξάγνληαη κε βηνινγηθφ ηξφπν παξαγσγήο. Ζ απαίηεζε απηή νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη νη θαηαλαισηέο ζπλεηδεηνπνηνχλ φιν θαη πεξηζζφηεξν φηη ε παξνπζίαζε ησλ ζπκβαηηθψλ γεσξγηθψλ πξντφλησλ θαζίζηαηαη νκνηφκνξθε θαη φηη ηα θξηηήξηα πνηφηεηαο γηα ηα πξντφληα απηά βαζίδνληαη θαηά θαλφλα ζηελ ηππνπνίεζε θαη ηελ νκνγελνπνίεζε. Ζ αγνξά πξντφλησλ πνηφηεηαο απαηηεί νξηζκέλα θξίζηκα πνζνηηθά κεγέζε, ηα νπνία δελ κπνξνχλ λα πξνθχςνπλ απφ ην άζξνηζκα ησλ πξντφλησλ ησλ αζχλδεησλ, κηθξψλ παξαγσγψλ, ρσξίο εληαία ραξαθηεξηζηηθά θαη θνηλά δηαθξηηηθά γλσξίζκαηα. Ζ ειιεληθή γεσξγία κε ηα γλσζηά ζνβαξά δηαξζξσηηθά πξνβιήκαηα θαη ηδηαίηεξα κε ην

59

πξφβιεκα ηνπ µηθξνχ - µέζνπ µεγέζνπο ησλ εθµεηαιιεχζεσλ, πξέπεη λα πξνζέμεη πνιχ απηφ ην ζεκείν, αθνχ κεγάιν κέξνο απφ ηελ αγξνηηθή ηεο παξαγσγή έρεη εμαγσγηθφ πξννξηζκφ.

΢πζηήκαηα πξνζηαζίαο νλνκαζίαο Έλα πιέγκα θαλνληζκψλ θαη απνθάζεσλ θαζνξίδνπλ ηα ζπζηήκαηα αμηνιφγεζεο θαη πξνζηαζίαο πνπ αθνινπζνχληαη ζ΄ φιε ηελ Δπξψπε γηα παξαδνζηαθά αγξνηηθά πξντφληα θαη πξντφληα κε ηδηνηππία θαη γεσγξαθηθή νλνκαζία . Κακπάληεο πιεξνθφξεζεο γίλνληαη πξνθεηκέλνπ λα παξαθηλήζνπλ ηνπο παξαγσγνχο θαη κεηαπνηεηέο λα θάλνπλ ρξήζε ησλ ζπζηεκάησλ απηψλ θαη λα εληζρχζνπλ ηελ δήηεζε γηα απηά ηα πξντφληα. Σα εθαξκνδφκελα επξσπατθά ζπζηήκαηα πξνζηαζίαο είλαη: Πποζηαηεςόμενη Ονομαζία Πποέλεςζηρ (ΠΟΠ) Ζ παξαγσγή, ε κεηαπνίεζε θαη ε επεμεξγαζία ηνπ πξντφληνο πξέπεη λα ιακβάλνπλ ρψξα ζε νξηνζεηεκέλε γεσγξαθηθή πεξηνρή κε αλαγλσξηζκέλε ηερλνγλσζία. Ζ πνηφηεηα ή ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πξντφληνο νθείινληαη βαζηθά ή απνθιεηζηηθά ζηελ ελ ιφγσ πεξηνρή θαη ζην αγξνηηθφ πεξηβάιινλ, πνπ πεξηιακβάλεη ηνπο θπζηθνχο θαη αλζξσπνγελείο παξάγνληεο. Ζ παξαγσγή, ε κεηαπνίεζε θαη ε επεμεξγαζία ιακβάλνπλ ρψξα ζηελ νξηνζεηεκέλε γεσγξαθηθή πεξηνρή. Πποζηαηεςόμενη Γεωγπαθική Ένδειξη (ΠΓΕ) Δδψ ν ζχλδεζκνο κε ηε γεσγξαθηθή πεξηνρή παξακέλεη ηνπιάρηζηνλ γηα έλα απφ ηα ζηάδηα ηεο παξαγσγήο, ηεο κεηαπνίεζεο ή ηεο επεμεξγαζίαο. Δπηπιένλ, ε θήκε ή άιιν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ νλφκαηνο ηνπ πξντφληνο απνηειεί επίζεο έλα ζεκαληηθφ ζηνηρείν ην νπνίν κπνξεί λα απνδνζεί ζηε γεσγξαθηθή απηή θαηαγσγή.

60

Βεβαίωζη Ιδιοηςπίαρ Πξαγκαηνπνηείηαη κέζσ ηεο ρνξήγεζεο έλδεημεο "Δηδηθφ Παξαδνζηαθφ Πξντφλ Δγγπεκέλν" (ΔΠΠΔ). Γελ αλαθέξεηαη ζηελ πξνέιεπζε ηνπ πξντφληνο, αιιά απνζθνπεί ζηελ αλάδεημε ηεο παξαδνζηαθήο ζχλζεζεο ή ηνπ παξαδνζηαθνχ ηξφπνπ παξαγσγήο απηνχ. Ηδηνηππία ζεσξείηαη ην ζηνηρείν ή ην ζχλνιν ζηνηρείσλ δηα ησλ νπνίσλ έλα γεσξγηθφ πξντφλ ή έλα ηξφθηκν δηαθξίλεηαη ζαθψο απφ άιια παξεκθεξή πξντφληα ή ηξφθηκα πνπ αλήθνπλ ζηε ίδηα θαηεγνξία. Σν πξντφλ ζα πξέπεη λα παξάγεηαη απφ παξαδνζηαθέο πξψηεο χιεο, είηε λα έρεη παξαδνζηαθή ζχζηαζε ή ε κεηαπνίεζή ηνπ λα ππάγεηαη ζηνπο παξαδνζηαθνχο ηχπνπο.

61

62

ΚΔΦΑΛΑΗΟ

ΠΔΜΠΣΟ ΑΓΡΟΣΙΚΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η ηνπηθή γεσξγία Ζ πξσηεχνπζα απνζηνιή ηεο γεσξγίαο είλαη επηζηηηζηηθή, ε παξαγσγή δειαδή πξντφλησλ δηαηξνθήο πςειήο πνηφηεηαο. Ωζηφζν νη αγξφηεο δελ είλαη απιά θαη κφλνλ παξαγσγνί ηξνθίκσλ. Με ηελ εξγαζία ηνπο πξνζθέξνπλ θαη άιια πξντφληα-ππεξεζίεο. Ζ θαηεμνρή πνιχηηκε θαη κε ακεηβφκελε ππεξεζία ησλ γεσξγψλ είλαη ε πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηνπ ηνπίνπ, φπσο θαη ε δηαηήξεζε ηεο αγξνηηθήο θιεξνλνκηάο. Ζ νηθνλνµηθή, θνηλσληθή θαη πνιηηηζηηθή ζεµαζία ηεο γεσξγίαο γηα ηελ Διιάδα ήηαλ θαη παξαµέλεη πνιχ ζεµαληηθή. Ζ βαξχηεηα ηεο γεσξγίαο μεπεξλάεη θαηά πνιχ ηα µεγέζε ζπµµεηνρήο ηεο ζηελ εζληθή νηθνλνµία θαη ζηελ …ν αγξνηηθόο ηνµέαο απαζρφιεζε. Κη απηφ γηαηί ν ζηελ Διιάδα δελ είλαη κόλν αγξνηηθφο ηνµέαο ζηελ Διιάδα ηνκέαο παξαγσγήο πιηθώλ δελ είλαη κφλν ηνκέαο αγαζώλ αιιά θαη άπισλ παξαγσγήο πιηθψλ αγαζψλ αιιά θαη άπισλ, ζεκαληηθψλ γηα ηελ θνηλσληθή, νηθνλνµηθή θαη πνιηηηζµηθή ζπλέρεηα αγξνηηθψλ πεξηνρψλ θαη φρη µφλν. Ζ γεσξγία ζπκβάιιεη ζηε δηαηήξεζε ηεο

63

θπζηνγλσκίαο ηεο ππαίζξνπ, ηε δηαηήξεζε ηνπ θνηλσληθνχ ηζηνχ θαη απνηξέπεη ηελ πιεζπζκηαθή απνγχκλσζε ησλ απνκνλσκέλσλ πεξηθεξεηψλ ηεο ρψξαο. Σν δήηεµα είλαη ζήκεξα πσο ν αγξνηηθφο ηνκέαο ζα µπνξέζεη λα βξεη ην δξφκν ηνπ θαη λ’ αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ηεο επνρήο µαο, εθπιεξψλνληαο απηνχο ηνπο πνιιαπινχο ξφινπο θαη ιεηηνπξγίεο πνπ θνπβαιά απφ ην παξειζφλ. Οη δηεζλείο εμειίμεηο εμαθνινπζνχλ λα θαηεπζχλνπλ ηελ γεσξγία ζε θαηαζηάζεηο αληαγσληζηηθήο παξαγσγήο, δειαδή πξνο θαηαζηάζεηο µείσζεο ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο, αχμεζεο ηνπ φγθνπ παξαγσγήο θαη µεγέζπλζεο ησλ εθµεηαιιεχζεσλ, µαδηθφηεξεο ρξήζε ζχγρξνλσλ ηερλνινγηθψλ µέζσλ θαη µείσζεο ηεο απαζρφιεζεο. Καηεπζχλνπλ πξνο µία εληαηηθή θαη επηρεηξεµαηηθή γεσξγία µεγάιεο θιίµαθαο. Μηα ηέηνηα πνξεία, ε δηθή καο γεσξγία, αδπλαηεί λα παξαθνινπζήζεη, δεδνκέλσλ ησλ δηαξζξσηηθψλ πξνβιεκάησλ ηεο. Σε κάρε ηεο θηήληαο ε Διιεληθή γεσξγία, ε ηνπηθή νηθνλνκία, δελ κπνξεί λα ηελ θεξδίζεη. Σν αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα δελ κπνξεί λα είλαη ην ρακειφ θφζηνο εξγαζίαο. Σν αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα πξέπεη λα γίλεη ην δηαθνξνπνηεκέλν θαη πνηνηηθφ πξντφλ, πνπ αληαπνθξίλεηαη ζε πςειέο απαηηήζεηο θαηαλαισηψλ κε πςειφηεξα εηζνδήκαηα. Σα πξντφληα ηεο εληαηηθήο γεσξγίαο ζα εμαθνινπζνχλ λα κελ είλαη εγγπεκέλα θαη αζθαιή. Ζ αβεβαηφηεηα ησλ θαηαλαισηψλ θαη ε Οη θαηαλαισηέο ζα επηβάινπλ πξνηίκεζε πξνο πγηεηλά θαη εγγπεκέλα πξντφληα, ηελ παξαγσγή πξντόλησλ ζα δεκηνπξγήζεη ζηγάπνηόηεηαο, πξντόλησλ πνπ ζηγά κηα δεχηεξε αγνξά. εμαζθαιίδνπλ ηελ πγεία θαη Οη θαηαλαισηέο ζα πνπ πηνζεηνύλ θηιηθέο πξνο ην επηβάινπλ ηελ παξαγσγή πεξηβάιινλ πξαθηηθέο πξντφλησλ πνηφηεηαο, πξντφλησλ πνπ εμαζθαιίδνπλ ηελ πγεία θαη πνπ πηνζεηνχλ θηιηθέο πξνο ην πεξηβάιινλ πξαθηηθέο. Έηζη, ζα ππάξρνπλ δχν παξάιιειεο θαη δηαθνξεηηθέο αγνξέο αγξνηηθψλ πξντφλησλ πνπ ζα αληηζηνηρνχλ ζηε δήηεζε θαηαλαισηψλ δχν δηαθνξεηηθψλ θαηεγνξηψλ θαη απαηηήζεσλ. Ζ µία κε αθξηβφηεξα πξντφληα πνηφηεηαο (βηνινγηθά, νλνµαζίαο

64

πξνέιεπζεο, θιπ.), θαη ε άιιε κε ηα θζελά πξντφληα µαδηθήο παξαγσγήο. Ζ γεσξγία µαο έρεη ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζπλεγνξνχλ πξνο ηε ζηξνθή ζε πξντφληα πνηφηεηαο. Ο θχξηνο ζηφρνο ηεο Διιεληθήο γεσξγίαο ζα πξέπεη λα είλαη ε δεµηνπξγία, ή ε αλαζπγθξφηεζε ησλ αγξνηηθψλ εθµεηαιιεχζεσλ, γηα ηελ παξαγσγή πγηεηλψλ, πςειήο πνηφηεηαο πξντφλησλ-ηξνθίκσλ, µε ηξφπνπο θηιηθνχο ζην πεξηβάιινλ, πνπ λα ηθαλνπνηνχλ ηηο απαηηήζεηο ησλ θαηαλαισηψλ θαη ζε δηεζλψο αληαγσληζηηθέο ηηµέο. Οη πξνζπάζεηεο γηα πξνζαξκνγή ηεο ηνπηθήο γεσξγίαο ζηηο εμειίμεηο πξέπεη λα ζπγθεληξσζνχλ γηα φιεο ηηο πεξηνρέο θαη φια ηα πξντφληα -ζηελ επίηεπμε πςειήο πνηφηεηαο αγξνηηθψλ πξντφλησλ, -ζηε κεηαπνίεζε ησλ πξντφλησλ ζε ηξφθηκα.

-ζηελ αχμεζε ηεο πξνζηηζέµελεο αμίαο ηνπο θαη ηε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηάο ηνπο. Βέβαηα δελ αξθεί ε γεληθή θαηεχζπλζε αθφκα θαη κε ηελ εμεηδίθεπζή ηεο γηα λα απνδψζεη θαξπνχο. Ζ πνιπµνξθία ηεο γεσξγίαο καο απαηηεί δηαθνξεηηθέο ιχζεηο θαη πνιηηηθέο γηα θάζε πεξίπησζε, ψζηε λ’ αλαδεηρζνχλ ηα πιενλεθηήµαηα θάζε πεξηνρήο θαη θάζε πξντφληνο αιιά θαη γηα λ’ αληηκεησπηζηνχλ ηα ηδηαίηεξα ηνπηθά πξνβιήκαηα. Απέλαληη ζηα γλσζηά δηαξζξσηηθά πξνβιήκαηα ηεο Διιεληθήο γεσξγίαο θαη ηδηαίηεξα ηνπ πξνβιήκαηνο ηνπ µηθξνχ - µέζνπ µεγέζνπο ησλ εθµεηαιιεχζεσλ, πξέπεη λα δηακνξθσζνχλ ηνπηθέο θαη πεξηθεξεηαθέο ελψζεηο παξαγσγψλ κε πςειφ επίπεδν εζσηεξηθήο νξγάλσζεο. Ζ αγνξά απαηηεί θαη ζηα πξντφληα πνηφηεηαο νξηζκέλα θξίζηκα πνζνηηθά κεγέζε, ηα νπνία δελ κπνξνχλ λα πξνθχςνπλ απφ ην άζξνηζκα αζχλδεησλ κηθξψλ παξαγσγψλ, ρσξίο εληαία ραξαθηεξηζηηθά θαη θνηλά δηαθξηηηθά γλσξίζκαηα.

Η αγοπά απαιηεί και ζηα πξντόληα πνηόηεηαο νξηζκέλα θξίζηκα πνζνηηθά κεγέζε, ηα νπνία δελ κπνξνύλ λα πξνθύςνπλ από ην άζξνηζκα αζύλδεησλ κηθξώλ παξαγσγώλ, ρσξίο εληαία ραξαθηεξηζηηθά θαη θνηλά δηαθξηηηθά γλσξίζκαηα

65

Οξηζκέλεο αγξνηηθέο πεξηνρέο, πνπ ζπγθεληξψλνπλ πνιιά κεηνλεθηήκαηα δελ ζα ηα θαηαθέξνπλ λα θξαηεζνχλ σο θαζ΄ εαπηνχ γεσξγηθέο πεξηνρέο. ΢ηηο νξεηλέο θαη πξνβιεµαηηθέο πεξηνρέο, φπνπ θπξηαξρνχλ ηα ραµειά εηζνδήµαηα, ε εγθαηάιεηςε, ε γήξαλζε ηνπ πιεζπζµνχ θαη γεληθφηεξα ε ραµειή παξαγσγηθφηεηα απαηηνχληαη δηαθνξεηηθέο πνιηηηθέο πξνθεηµέλνπ λα επηβηψζεη ε γεσξγία ηνπο. ΢ηηο πεξηνρέο απηέο ην αγξνηηθφ νηθνγελεηαθφ εηζφδεµα µπνξεί λα ζπµπιεξψλεηαη µε πνιιαπιέο απαζρνιήζεηο θαη αλάινγεο εληζρχζεηο γηα ηε δηαηήξεζε ησλ ζέζεσλ απαζρφιεζεο. Ζ γεσξγία πξέπεη λα είλαη θάζε θνξά βηψζηµε θαη ν αγξνηηθφο ρψξνο ζα πξέπεη λα δηαθπιαρζεί θαη λα δηαηεξεί ηε δσηηθφηεηά ηνπ θαη ην θπζηθφ θαη πνιηηηζηηθφ ηνπ πεξηβάιινλ. Με θάζε ηξφπν πξέπεη λα δηαζθαιηζζεί ε ζπλέρηζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ζηνλ ηνκέα ηεο γεσξγίαο, ζηηο νξεηλέο, εκηνξεηλέο θαη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο θαη παξάιιεια λα αλαγλσξηζζεί ζηνπο αγξφηεο ε ιεηηνπξγία ησλ νηθνινγηθψλ θνξέσλ γηα ηελ θξνληίδα θαη δηαηήξεζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηνπ ηερλεηνχ ηνπίνπ.

Η νινθιεξσκέλε αγξνηηθή αλάπηπμε Σν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ θαη ηδηαίηεξα ησλ νξεηλψλ έγθεηηαη ζην φηη ζπληζηνχλ θαηά θαλφλα κεηνλεθηηθέο θζίλνπζεο πεξηνρέο κε ραξαθηεξηζηηθά γεσγξαθηθήο απνκφλσζεο, δεκνγξαθηθήο ζπξξίθλσζεο, αδχλακεο παξαγσγηθήο βάζεο, πεξηνξηζκέλσλ νηθνλνκηθψλ επηδφζεσλ θαη ειιεηκκαηηθψλ ηερληθψλ θαη θνηλσληθψλ ππνδνκψλ, ελψ ηαπηφρξνλα ζπγθεληξψλνπλ πιήζνο πιενλεθηεκάησλ θαη ηδηαηηεξνηήησλ ζε ιαλζάλνπζα θαηάζηαζε απφ ηελ πιεπξά ηεο αμηνπνίεζή ηνπο. Οη αγξνηηθέο πεξηνρέο δεκηνχξγεζαλ θαη δηαηήξεζαλ κέρξη ζήκεξα έλα ζπγθξνηεκέλν – νινθιεξσκέλν πνιηηηζκηθφ ραξαθηήξα κε άθξσο ελδηαθέξνληα ζηνηρεία. Οη αγξνηηθέο θνηλσλίεο είλαη θνηλσλίεο κε μερσξηζηή θπζηνγλσκία, κε κνλαδηθή πνιηηηζηηθή παξάδνζε, ήζε θαη έζηκα, ιανγξαθηθά ζηνηρεία, πλεπκαηηθή θαη θαιιηηερληθή δεκηνπξγία, ιατθή ηέρλε, θνηλσληθή δσή, γισζζηθά ηδηψκαηα θαη

66

αμίεο. Δπηπιένλ, ν αγξνηηθφο ρψξνο «θηινμελεί» ζπάληα κλεκεία θπζηθά θαη αλζξσπνγελή, δηαθφξσλ πεξηφδσλ πνπ ζπρλά ζπλζέηνπλ θπζηθά δίθηπα πνιηηηζηηθψλ δηαδξνκψλ, θαη απνηεινχλ πνιηηηζκηθέο παξαθαηαζήθεο ησλ πξνεγνχκελσλ γελεψλ ζηηο ζχγρξνλεο. Σν πξφβιεκα ηεο αλάπηπμεο ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ, δελ κπνξεί λα εμεηαζηεί κνλνζήκαληα σο ζέκα θαη κφλνλ γεσξγίαο θαη 12 γεσξγηθήο αλάπηπμεο. Ο φξνο «αγξνηηθή αλάπηπμε» [ ] ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξαθεί ε αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία φρη ηεο γεσξγίαο απηήο θαζεαπηήο σο θιάδνπ ηεο νηθνλνκίαο, αιιά κηαο γεσγξαθηθήο πεξηνρήο πνπ δελ είλαη αζηηθή, ραξαθηεξίδεηαη δειαδή απφ ην γεσξγηθφ ζηνηρείν. Με άιια ιφγηα είλαη ε αλάπηπμε κηαο πεξηνρήο φπνπ αζθείηαη ε γεσξγηθή δξαζηεξηφηεηα (Γεσξγία, Κηελνηξνθία, Γαζνπνλία, Μειηζζνθνκία, Αιηεία), αιιά πεξηιακβάλεη θαη άιιεο δξαζηεξηφηεηεο - βηνκεραληθέο, βηνηερληθέο, ρεηξνηερληθέο, ηνπξηζηηθέο, ππεξεζίεο, θ.α. ΢ήκεξα ρξεζηκνπνηείηαη αθφκα θαη ν φξνο «νινθιεξσκέλε αλάπηπμε» σο απάληεζε ζηελ έλλνηα ηεο θιαδηθήο αλάπηπμεο πνπ θπξηαξρνχζε ζηε ζεσξία ηεο αλάπηπμεο. Ζ νινθιεξσκέλε αλάπηπμε ζεσξείηαη φηη κπνξεί λα ιχζεη ηα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη κε ηελ θιαδηθή αλάπηπμε, δειαδή ηελ αλάπηπμε ησλ δηαθφξσλ θιάδσλ ηεο νηθνλνκίαο μερσξηζηά Ο ζηόρνο ηεο νινθιεξσκέλεο (γεσξγηθή αλάπηπμε, βηνκεραληθή αλάπηπμε, αλάπηπμεο είλαη λα πξνσζνύληαη ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ηαπηόρξνλα αλαπηπμηαθέο θ.ι.π.). Ο ζηφρνο ηεο δηαδηθαζίεο ζε ηνκείο θαη θιάδνπο νινθιεξσκέλεο πνπ αιιεινζηεξίδνληαη θαη έηζη αλάπηπμεο είλαη λα ε πξνζηηζέκελε αμία θαη πξνσζνχληαη ην αλαπηπμηαθό απνηέιεζκα ηαπηφρξνλα λα είλαη κεγαιύηεξν αλαπηπμηαθέο δηαδηθαζίεο ζε ηνκείο θαη θιάδνπο πνπ αιιεινζηεξίδνληαη θαη έηζη ε πξνζηηζέκελε αμία θαη ην αλαπηπμηαθφ απνηέιεζκα λα είλαη κεγαιχηεξν. Σνχην ζπλεπάγεηαη ηελ ελίζρπζε ησλ δηαθιαδηθψλ δηαζπλδέζεσλ κεηαμχ ησλ ηνκέσλ ηεο νηθνλνκίαο ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ θαη ησλ παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ.

67

Ζ νινθιεξσκέλε αγξνηηθή αλάπηπμε αθνξά ηε βησζηκφηεηα ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ ζε πιαίζηα νηθνλνκηθήο, θνηλσληθήο, πεξηβαιινληηθήο θαη πνιηηηζηηθήο ηζνξξνπίαο. Ζ κνξθή απηή αλάπηπμεο δελ ηαπηίδεηαη απνθιεηζηηθά κε ηελ αλάπηπμε ηνπ γεσξγηθνχ ηνκέα, αιιά αθνξά φιν ην πιέγκα ησλ ιεηηνπξγηψλ πνπ αλαπηχζζνληαη ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο. Αθνξά πνιιαπιέο ιεηηνπξγίεο πνπ επηηεινχληαη ζηνλ αγξνηηθφ ρψξν, φπσο παξαγσγηθέο, θνηλσληθέο, πεξηβαιινληηθέο θαη πνιηηηζηηθέο. Ζ ζηήξημε ησλ Διιεληθψλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ πνπ θζίλνπλ κπνξεί λα επηηεπρζεί κε πνιηηηθέο νινθιεξσκέλεο αλάπηπμεο. Γηα θάζε πεξηνρή απαηηείηαη έλα ηδηαίηεξν ζρέδην ην νπνίν πξέπεη λα δηαθνξνπνηείηαη θαη λα πξνζαξκφδεηαη ζε θάζε ηχπν αγξνηηθήο πεξηνρήο θαη λα πξνζαξκφδεηαη ζηα ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα θαη αλάγθεο ησλ θαηνίθσλ ηεο. Βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ εθαξκνγή πνιηηηθψλ νινθιεξσκέλεο αγξνηηθήο αλάπηπμεο είλαη ε δεκφζηα παξέκβαζε κε ηε κνξθή ηνπ ζρεδηαζκνχ, ησλ θηλήηξσλ θαη ησλ απαγνξεχζεσλ, ψζηε λα πξνζαλαηνιηζηεί ε ηδησηηθή θαη ζπιινγηθή επηρεηξεκαηηθή δξάζε ζε ηνκείο θαη θιάδνπο πνπ ζα νδεγήζνπλ ζην επηζπκεηφ απνηέιεζκα. Οη πνιηηηθέο ζα πξέπεη λα εμεηδηθεχνληαη θαη λα ζηνρεχνπλ:  ΢ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο παξαγσγηθήο βάζεο ηεο γεσξγηθήο νηθνλνκίαο ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ, κε ηελ παξαγσγή πξντφλησλ πνηφηεηαο, ηνπηθήο νλνκαζίαο πξνέιεπζεο, νξγαληθήο γεσξγίαο, κε ηελ κεηαπνίεζε θαη εκπνξία πξντφλησλ-ηξνθίκσλ, κε ηελ παξαγσγή πξντφλησλ γηα κε-δηαηξνθηθή ρξήζε θ.ιπ.  ΢ηελ επάλνδν ζε πνιχ-θαιιηεξγεηηθέο µεζφδνπο, φπνπ απηφ είλαη δπλαηφλ, θαη ζηελ εηζαγσγή θαηάιιεισλ λέσλ θαιιηεξγεηψλ,  Δλδπλάκσζε ησλ δηαθιαδηθψλ ζρέζεσλ ησλ ηνκέσλ θαη θιάδσλ.  Γεκηνπξγία νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ππνδνκήο, ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη ηθαλνπνηεηηθφ επίπεδν πνηφηεηαο δσήο γηα ηνπο θαηνίθνπο.  ΢ηελ νξζνινγηθή δηαρείξηζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο.  Δλίζρπζε ησλ κηθξψλ θαη κεζαίσλ επηρεηξήζεσλ θαη αλάπηπμε ηνπ ξφινπ ησλ ππεξεζηψλ (ηνπξηζκφο θηι). Δμαζθάιηζε ζπλζεθψλ

68

ηέηνησλ, ψζηε ε χπαηζξνο λα απνηειεί ρψξν αλαςπρήο θαη μεθνχξαζεο γηα ηνπο θαηνίθνπο ησλ αζηηθψλ θέληξσλ µε παξνρή πςειήο πνηφηεηαο ππεξεζηψλ. Ζ πξνζηαζία θαη ε αμηνπνίεζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηνπ ηερλεηνχ ηνπίνπ απνηειεί θξίζηκν δήηεκα ζηελ νινθιεξσκέλε αλάπηπμε ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ. Ζ δηαηήξεζε ηνπ πεξηβάιινληνο απνηειεί ηε βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηε ζηήξημε ηεο ζχγρξνλεο γεσξγίαο θαη ησλ πξντφλησλ ηεο αιιά θαη ησλ άιισλ ππεξεζηψλ πνπ αλαπηχζζνληαη ζηνλ αγξνηηθφ ρψξν. H πεξηβαιινληηθή δηαηήξεζε επίζεο, κπνξεί λα δψζεη θαη άιιεο δπλαηφηεηεο απαζρφιεζεο, εηζνδήκαηνο ζηνπο αγξφηεο, ηφζν απφ ηηο γεσξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο κε ηελ πηνζέηεζε θαιψλ γεσξγν-πεξηβαιινληηθψλ 13 πξαθηηθψλ [ ] θαη κέηξσλ, φζν θαη απφ ηηο ςπραγσγηθέο, ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, κε ηε δεκηνπξγία λέσλ επαγγεικάησλ.

Οη θαιέο γεσξγηθέο πξαθηηθέο Σα γεσξγν-πεξηβαιινληηθά κέηξα πηνζεηήζεθαλ απφ ηηο θνηλνηηθέο πνιηηηθέο θαη θαιχπηνπλ ηξφπνπο ρξεζηκνπνίεζεο ηεο γεσξγηθήο γεο, νη νπνίνη είλαη ζπκβαηνί κε ηελ πξνζηαζία θαη ηε βειηίσζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ηνπ ηνπίνπ θαη ησλ ζηνηρείσλ ηνπ, ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ηνπ εδάθνπο θαη ησλ γελεηηθψλ πφξσλ. ΢ηηο κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο νη ζηφρνη ησλ κέηξσλ, ζπλίζηαληαη ζηε δηαζθάιηζε ηεο ζπλέρηζεο ησλ γεσξγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηε δηαηήξεζε κηαο βηψζηκεο αγξνηηθήο θνηλφηεηαο, ηε δηαηήξεζε ηνπ θπζηθνχ ηνπίνπ θαη ηελ πξνψζεζε ηεο βηψζηκεο γεσξγίαο. Απνζθνπνχλ ζηε δηαζθάιηζε ησλ απαξαίηεησλ γεσξγηθψλ πξαθηηθψλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηε δηαηήξεζε ηνπ θπζηθνχ ηνπίνπ. Οη γεσξγνί ζα πξέπεη λα ηεξνχλ έλα ειάρηζην επίπεδν πεξηβαιινληηθψλ πξαθηηθψλ, σο αλαπφζπαζην ηκήκα ησλ θαζεζηψησλ ζηήξημεο. Κάζε επηπιένλ πεξηβαιινληηθή ππεξεζία πνπ παξέρεηαη, πέξα απφ ην βαζηθφ

Οι γεωπγοί θα ππέπει να ηηπούν έλα ειάρηζην επίπεδν πεξηβαιινληηθώλ πξαθηηθώλ

69

επίπεδν ηεο νξζήο γεσξγηθήο πξαθηηθήο θαη ηεο ηήξεζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ λφκσλ, ακείβεηαη κέζσ ησλ γεσξγνπεξηβαιινληηθψλ πξνγξακκάησλ. Ζ αξρή ηεο «θαιήο γεσξγηθήο πξαθηηθήο», αληηζηνηρεί ζην είδνο ηεο γεσξγηθήο δξαζηεξηφηεηαο πνπ αζθεί έλαο ζπλεηφο γεσξγφο ζε κηα δεδνκέλε πεξηθέξεηα. ΢ην πιαίζην απηφ: - Ωο ειάρηζηε πξνυπφζεζε, νη γεσξγνί πξέπεη λα ηεξνχλ ηηο γεληθέο απαηηήζεηο ζε ζρέζε κε ηε θξνληίδα ηνπ πεξηβάιινληνο ρσξίο λα απαηηνχλ ζπγθεθξηκέλε πιεξσκή. Απηφ ζεκαίλεη φηη φινη νη γεσξγνί πξέπεη λα ηεξνχλ ηνπο ππνρξεσηηθνχο θαλφλεο φζνλ αθνξά ηε ρξήζε θπηνθαξκάθσλ, ιηπαζκάησλ, χδαηνο θαη, φπνπ ηζρχεη, λα αθνινπζνχλ ηηο εζληθέο ή πεξηθεξεηαθέο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο ζρεηηθά κε ηελ θαιή γεσξγηθή πξαθηηθή.

- Ωζηφζν, φηαλ δεηείηαη απφ ηνπο γεσξγνχο λα ζέζνπλ πεξηβαιινληηθνχο ζηφρνπο πέξαλ ηεο θαιήο γεσξγηθήο πξαθηηθήο, θαη ζαλ απνηέιεζκα νη γεσξγνί πξνβαίλνπλ ζε δαπάλεο ή έρνπλ κεησκέλν εηζφδεκα, ηφηε ην θξάηνο νξίδεηαη φηη ζα πξέπεη λα πιεξψλεη γηα ηελ ελ ιφγσ πεξηβαιινληηθή ππεξεζία. Οη πεξηβαιινληηθνί ζηφρνη ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο ζπρλά είλαη πην θηιφδνμνη απφ ηελ «θαιή γεσξγηθή πξαθηηθή». ΢ηηο πεξηπηψζεηο απηέο, νη πεξηβαιινληηθνί ζηφρνη δελ κπνξνχλ λα επηηεπρζνχλ ρσξίο θαηάιιειε ακνηβή. Καηά ζπλέπεηα, είλαη ζθφπηκν λα ακείβνληαη νη γεσξγνί γηα λα πξνζηαηεχνπλ ην πεξηβάιινλ.

Σν αγξνηηθό ηνπίν Ζ Κνηλή Γεσξγηθή Πνιηηηθή (ΚΓΠ ) ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο είρε κεηαμχ ησλ άιισλ δπζκελείο επηπηψζεηο ζην αγξνηηθφ ηερλεηφ ηνπίν, δηφηη επεξέαζε άκεζα ηε ρξήζε ηνπ θαη ηελ κνξθή ηνπ. Ζ ΚΓΠ πνπ βαζηδφηαλ απνθιεηζηηθά ζηελ πνιηηηθή ηηκψλ, είρε σο απνηέιεζκα λα σζεί ηνπο αγξφηεο λα επηηχρνπλ φζν ην δπλαηφλ κεγαιχηεξε παξαγσγή, γηα λ’ απνθηήζνπλ έλα κεγαιχηεξν εηζφδεκα. Απφ ηελ άπνςε ηνπ ηερλεηνχ ηνπίνπ, ζήκαλε ηελ πιήξε

70

ρξήζε ηνπ ζπλφινπ ησλ πθηζηάκελσλ αγξνηηθψλ γαηψλ θαη ηε ζπγθέληξσζε ηεο παξαγσγήο ζε ιίγα πξντφληα. Έηζη ην αγξνηηθφ ηερλεηφ ηνπίν θηψρπλε απφ νηθνινγηθή θαη αηζζεηηθή άπνςε, ιφγσ ηεο ππεξβνιηθήο θαη νκνηφκνξθεο ζε κεγάιν κέξνο εθκεηάιιεπζεο ηνπ εδάθνπο. Ζ κεηάβαζε απφ ην θπζηθφ ηνπίν ζην ηερλεηφ δηήξθεζε αηψλεο. Σν ηερλεηφ ηνπίν απνηειεί κηα πνιηηηζηηθή θαη αηζζεηηθή αμία κε κηα επίζεο καθξφρξνλε παξάδνζε. Δίλαη έλα κείγκα δαζηθψλ θαη αγξνηηθψλ εθηάζεσλ, θαζψο θαη εθηάζεσλ θαηνηθίαο, εξγαζίαο θαη ςπραγσγίαο. Αθφκε, πεξηιακβάλεη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθψλ ζηνηρείσλ ηεο ηνπηθήο γεσξγίαο, φπσο θξάθηεο απφ ζάκλνπο, αλαβαζκίδεο, μεξνιηζηέο, μέθσηα, άιζε, νξεηλά ιηβάδηα, βάιηνπο. Πνιιά γεσξγηθά πξντφληα απνθηνχλ κεγαιχηεξε αμία κέζσ ηεο αλαθνξάο ησλ νλνκαζηψλ πξνέιεπζεο, νη νπνίεο επηηξέπνπλ ζην θνηλφ λ’ αλαγλσξίδεη έλα πξντφλ θαη κηα πεξηνρή. Σν ηερλεηφ ηνπίν είλαη ε εηθφλα πνπ δηακνξθψλεη ν θαηαλαισηήο γηα κηα πεξηνρή θαη, αθφκε γηα έλα πξντφλ. Ζ πξνζηαζία θαη ε πξνψζεζε ηεο εηθφλαο θαη ηεο αλαγλψξηζεο απηήο ζπκπιεξψλνπλ ζεκαληηθά ηα αληηθεηκεληθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πξντφλησλ ηεο γεσξγίαο. Ζ δηαθχιαμε ηνπ ηερλεηνχ ηνπίνπ πνπ πιεξνί ηηο θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο, νηθνινγηθέο θαη πνιηηηζηηθέο απαηηήζεηο, απνηειεί νπζηαζηηθφ έξγν κε κεγάιε ζεκαζία γηα ην ζχλνιν ηεο θνηλσλίαο. Σνχην ζπλνπηηθά ζεκαίλεη φηη εάλ δε δηαηεξεζεί ε παξαδνζηαθή δηάζηαζε θαη ε κεηθηή ρξήζε ηνπ αγξνηηθνχ ρψξνπ, ην ηνπίν ζα γίλεη κνλφηνλν θαη ε εηθφλα ηνπ ζα θησρχλεη. Πξφθεηηαη γηα κηα απνζηνιή πνπ κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί κε ηνλ θαιχηεξν ηξφπν απφ ηνπο αγξφηεο.

Η δηαθύιαμε ηνπ ηερλεηνύ ηνπίνπ πνπ πιεξνί ηηο θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο, νηθνινγηθέο θαη πνιηηηζηηθέο απαηηήζεηο, απνηειεί νπζηαζηηθό έξγν κε κεγάιε ζεκαζία γηα ην ζύλνιν ηεο θνηλσλίαο

Ηδηαίηεξα, ε δηαηήξεζε θαη ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο επηηξέπνπλ ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ ησλ

71

αηφκσλ πνπ επηζπκνχλ λα απνιαχζνπλ κηα απζεληηθή εκπεηξία ηεο ππαίζξνπ, θνληά ζηε θχζε θαη καθξηά απφ ηηο ππθλνθαηνηθεκέλεο πεξηνρέο· ην ηνπίν απνηειεί ζπλεπψο νπζηψδεο ζπζηαηηθφ ηνπ ηνπξηζηηθνχ δπλακηθνχ ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ. Ζ εγθαηάιεηςε ησλ γαηψλ απνηειεί ζνβαξφ πξφβιεκα ζηηο νξεηλέο θαη απνκνλσκέλεο δψλεο, φπνπ δηάθνξνη παξάγνληεο, φπσο ε απψιεηα νηθνλνκηθήο απφδνζεο ησλ κηθξψλ εθκεηαιιεχζεσλ, ε δηακφξθσζε ηνπ εδάθνπο, νη ζθιεξέο ζπλζήθεο δσήο θαη ε απνπζία επελδχζεσλ ππνδνκήο θαη βαζηθψλ ππεξεζηψλ νδήγεζαλ ζηελ πξννδεπηηθή εγθαηάιεηςε ηεο γεσξγίαο θαη ζηε κείσζε ηνπ πιεζπζκνχ. ΢ηηο πην επάισηεο απηέο δψλεο έρεη ζεκεησζεί ζαθήο απψιεηα ηνπ ηερλεηνχ ηνπίνπ. Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο κέζσ ηεο γεσξγίαο θαη ηεο δαζνθνκίαο (έδαθνο, χδσξ, αέξαο, πξνζηαζία ησλ δψσλ θαη ησλ θπηψλ) θαη ε πξνζηαζία ηνπ ηερλεηνχ ηνπίνπ ηφζν απφ θνηλσληθννηθνλνκηθή φζν θαη πνιηηηζηηθή θαη αηζζεηηθή άπνςε είλαη αιιειέλδεηεο. Ζ θξνληίδα ηνπ ηερλεηνχ ηνπίνπ ζπλίζηαηαη θπξίσο ζε έλα ζπλδπαζκφ αλνηρηψλ θαη θιεηζηψλ ρψξσλ θαη ζηε δηαθχιαμε ησλ επαίζζεησλ πεξηνρψλ σο πξνο ην ηνπίν. Οη ζπγθεθξηκέλεο εθηάζεηο πξέπεη λα ζπκπεξηιεθζνχλ ζε κηα δηαρείξηζε απνθαηάζηαζεο ηνπ πεξηβάιινληνο. ΢ε απηέο πεξηιακβάλνληαη νη βηφηνπνη θαη νξηζκέλα γεσξγηθά ζηνηρεία πνπ πινπηίδνπλ ηελ εηθφλα ηνπ γεσξγηθνχ ηνπίνπ.

Ο ηνπξηζκόο ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο ΢ε κηα επνρή φπνπ ε γεσξγηθή δξαζηεξηφηεηα δηέξρεηαη θξίζε θαη νη αγξνηηθέο πεξηνρέο θζίλνπλ, σο αληηζηάζκηζκα απμάλεηαη ην 14 ελδηαθέξνλ γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ αγξνηηθνχ ηνπξηζκνχ [ ]. ΢’ απηφ ζπλεγνξεί ηφζν ε αλάγθε ζηήξημεο ησλ αλζξψπσλ πνπ δνπλ ζηνλ αγξνηηθφ ρψξν θαη ηεο πξνζθνξάο ζ’ απηνχο κηαο ζπκπιεξσκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, φζν θαη ε ζηξνθή ζηηο πξνηηκήζεηο ησλ ηνπξηζηψλ γηα πην απζεληηθέο εκπεηξίεο ζηνλ αγξνηηθφ ρψξν θαη πην άκεζε επαθή κε ηελ θχζε.

72

Ζ θπγή θαη ε αζηηθνπνίεζε ηνπ πιεζπζκνχ άθεζε ζηνπο αγξφηεο ηελ δπλαηφηεηα λα εθκεηαιιεπηνχλ ηελ επηζηξνθή ησλ θαηνίθσλ ησλ πφιεσλ κε πξνζθνξέο πνπ αμηνπνηνχλ ηελ πνηφηεηα ηεο πεξηνρήο ηνπο ζε ζέκαηα ππνδνρήο, αλαςπρήο, πνιηηηζκνχ θηι. Ο αγξνηηθφο ηνπξηζκφο ζπκβάιιεη ζηε δηαθνξνπνίεζε, ηνλ εκπινπηηζκφ θαη ηελ ελίζρπζε ηεο αγξνηηθήο νηθνλνκίαο, ε νπνία αληηκεησπίδεη ζνβαξά πξνβιήκαηα. Δίλαη κηα ελαιιαθηηθή νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ κπνξεί λα παξέρεη επθαηξίεο ζην εηζφδεκα θαη ηελ απαζρφιεζε ζηηο ηνπηθέο θνηλφηεηεο. Ζ ελαζρφιεζε ζηηο δξαζηεξηφηεηεο αγξνηνπξηζκνχ ελδερνκέλσο λα κελ νξηνζεηεί κηα λέα ηάμε επαγγεικαηηψλ ζηνλ αγξνηηθφ ρψξν. Μπνξεί λα είλαη κηα ζπκπιεξσκαηηθή απαζρφιεζε γηα ηνπο αγξφηεο σο πξνο ηελ θχξηα, ηε γεσξγία.

Ο αγξνηηθόο ηνπξηζκόο ζπκβάιιεη ζηε δηαθνξνπνίεζε, ηνλ εκπινπηηζκό θαη ηελ ελίζρπζε ηεο αγξνηηθήο νηθνλνκίαο

Ο ηνπξηζκφο ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο θαιχπηεη έλα επξχ θάζκα ησλ ζθνπψλ αιιά φινη είλαη ζπλδεδεκέλνη κε ην πεξηβάιινλ, κε ηελ επξχηεξή ηνπ έλλνηα. Οη αγξνηηθέο πεξηνρέο είλαη δεκνθηιείο ηφπνη πξννξηζκνχ ηνπξηζηψλ ζε φιε ηελ Δπξψπε. Απηφο ν ηχπνο ηνπ ηνπξηζκνχ ελζσκαηψλεηαη ζηελ ηνπηθή θνηλφηεηα θαη ην ηνπηθφ πεξηβάιινλ, δεδνκέλνπ φηη αλαπηχζζεηαη κε έλαλ ζπκπιεξσκαηηθφ ηξφπν κε ηηο άιιεο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζηελ πεξηνρή. Δπηπιένλ, ρξεζηκνπνηεί ηνπο ηνπηθνχο πφξνπο, πξνσζεί ηελ θαηαλάισζε απφ ηα ηνπηθά πξντφληα. Έρεη φκσο φξηα θαη πεξηνξηζκνχο πνπ αλαθέξνληαη ζηε δηαηήξεζε ηεο νκνξθηάο ησλ θπζηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ ηδηαηηεξνηήησλ, νη νπνίνη πξέπεη λα ηεξνχληαη γηα λα κε ράλεηαη ε ειθηηθή ηθαλφηεηα. Σα αγξνηνπξηζηηθά πξντφληα, εθηφο απφ ηηο ζπγθεθξηκέλεο πξνζθεξφκελεο ππεξεζίεο θαη ηα ηνπηθά πξντφληα, ελζσκαηψλνπλ θαη νιφθιεξε ηελ “εηθφλα” ηεο πεξηνρήο, έηζη φπσο θαηαγξάθεηαη ζην αγξνηηθφ ηνπίν, ηνπο ηξφπνπο δσήο θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηεο. Αλαθέξνληαη ζ’ έλα ρψξν κε δσή, παξάδνζε, ηζηνξία θαη ηαπηφηεηα. Απεπζχλεηαη ζε άηνκα κε εηδηθά ελδηαθέξνληα πνπ επηιέγνπλ ηνλ

73

ηφπν θαη ηξφπν δηαθνπψλ ηνπο κε βάζε απηά, ζπκκεηέρνληαο ελεξγά ζηηο ζπγθεθξηκέλεο δξαζηεξηφηεηεο πνπ πξνζθέξνληαη. Ζ γεσξγία επί αηψλεο δηακφξθσζε ην αγξνηηθφ ηνπίν πνπ ζπλδπάδεηαη κε δηάθνξα είδε πνιηηηζκνχ ηφπσλ δηακνλήο θαη αξρηηεθηνληθήο, κε κηα ηζηνξηθή θαη πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη ηηο αγξνηηθέο εθκεηαιιεχζεηο. Σν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ γλψξηζκα είλαη ε πνηθηινκνξθία ε νπνία αμίδεη λα δηαηεξεζεί. ΢ηε γεσξγία νθείιεηαη κηα πινχζηα εζλνινγηθή θιεξνλνκηά: εξγαιεία θαη γεσξγηθέο κεραλέο, βηνηερληθά θαη ρεηξνηερληθά επαγγέικαηα θαη εξγαζηήξηα, θηι. Απφ ηε γεσξγία πξνέξρεηαη έλαο πνιηηηζκφο, κηα θηινζνθία γηα ηελ δσή, κηα ζρέζε κε ηελ θχζε θηι πνπ πξέπεη θαη κπνξεί λα ζπλδεζεί κέζσ ηνπ ηνπξηζκνχ κε ηηο λεφηεξεο γεληέο. Ο αγξνηνπξηζκφο επίζεο κπνξεί λα απνηειέζεη γηα ην γεσξγφ έλαλ ηξφπν αληακνηβήο γηα ηηο επελδχζεηο πνπ πξαγκαηνπνηεί ππέξ ηεο δηαρείξηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο πξνο φθεινο ηεο ηνπηθήο θνηλφηεηαο. Οη ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην πεξηβάιινλ δεκηνπξγνχλ θαη λέεο ζέζεηο θαη επθαηξίεο απαζρφιεζεο θαη γηα ηνπο αγξφηεο σο νδεγνί, ζπλνδνί, μελαγνί, θχιαθεο.

74

75

76

ΚΔΦΑΛΑΗΟ

ΔΚΣΟ ΣΟΤΡΙ΢ΜΟ΢ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Γεληθά Ο ηνπξηζκφο απνηειεί θαηλφκελν ησλ ζχγρξνλσλ θνηλσληψλ ηεο κεηαπνιεκηθήο πεξηφδνπ. Δθθξάδεη ηελ αλάγθε ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ γηα μεθνχξαζε θαη αλαλέσζε ησλ ζσκαηηθψλ θαη ςπρηθψλ ηνπ δπλάκεσλ, γηα ςπραγσγία θαη δηαζθέδαζε, γηα αιιαγή ηνπ ρψξνπ θαη ησλ παξαζηάζεψλ ηνπ, γηα θπγή απφ ηελ θαζεκεξηλφηεηα θαη αλαδήηεζε ηνπ λένπ, ηνπ δηαθνξεηηθνχ. Ο ηνπξηζκφο ζα ζχγρξνλν νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ θαηλφκελν έρεη πάξεη πηα καδηθφ ραξαθηήξα. Απφ πξνλφκην ησλ πινπζίσλ, έγηλε δηθαίσκα ησλ εξγαδνκέλσλ, ησλ κε πξνλνκηνχρσλ, ησλ πνιιψλ. Οη παξάγνληεο πνπ ζπλέβαιαλ θπξίσο ζηελ αικαηψδε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ κεηαπνιεκηθά, ήηαλ ε αχμεζε ησλ εηζνδεκάησλ θαη ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο, ε κεγάιε αλάπηπμε ησλ κεηαθνξψλ θαη ηέινο ε αλάπηπμε ηνπ νξγαλσκέλνπ καδηθνχ θαη ηειηθά θηελνχ ηνπξηζκνχ. Ο καδηθφο ηνπξηζκφο απνηειεί ην είδνο ηνπ ηνπξηζκνχ πνπ έρεη επηθξαηήζεη θαη απηφ νθείιεηαη θπξίσο ζην ηδηαίηεξα ρακειφ θφζηνο κεηαθνξάο θαη δηακνλήο πνπ επηηπγράλεη.

77

Ο ηνπξηζκφο απνηειεί κηα βαζηθή νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ζηηο κέξεο καο γηα ηελ Διιάδα αιιά θαη γηα πνιιέο ρψξεο. Ο ξφινο ηνπ γηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε αλακέλεηαη λα αλαπηπρζεί πεξαηηέξσ ζην κέιινλ, θαζφζνλ ν ειεχζεξνο ρξφλνο, νη δηαθνπέο, ε αλαςπρή θεξδίδνπλ κηα θεληξηθή ζέζε ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο. Καηά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ν ηνπξηζκφο έρεη απνδείμεη θαζαξά φηη έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα δεκηνπξγεί πινχην θαη νηθνλνκηθή άλζεζε γηα νιφθιεξεο πεξηθέξεηεο θαη πξννξηζκνχο, ζέζεηο εξγαζίαο θαη επεκεξία γηα ηνπο θαηνίθνπο ηνπο. Πεξηνρέο θαη ηφπνη ζηεξίδνληαη ή πξνζβιέπνπλ ζ’ απηφλ γηα ην κέιινλ ηνπο. Γηα πνιιά ρξφληα νη επξσπατθέο ρψξεο απνηεινχλ ηνλ θχξην πξννξηζκφ ηνπ παγθφζκηνπ ηνπξηζκνχ (60% φισλ ησλ δηεζλψλ αθίμεσλ - ΠΟΔ). Ζ κεγάιε πιεηνςεθία ησλ επξσπαίσλ ηνπξηζηψλ (91%) επηιέγνπλ λα επηζθεθηνχλ κηα πεξηνρή ζηελ Δπξψπε. Οη πινχζηνη θπζηθνί θαη πνιηηηζηηθνί πφξνη απνηεινχλ έλα ζεκαληηθφ πιενλέθηεκα γηα ηηο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο ηεο Δπξψπεο. Παξά ηελ εκθάληζε πνιιψλ λέσλ πξννξηζκψλ, νη Δπξσπατθέο πεξηνρέο δηαηεξνχλ αθφκα ην κεγάιν κεξίδην ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ ηνπξηζκνχ. Ο ηνπξηζκφο είλαη έλαο απφ ηνπο ηζρπξφηεξνπο νηθνλνκηθνχο ηνκείο ζηα Δπξσπατθά θξάηε θαη ηελ Διιάδα. Οη ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζηελ ΔΔ (15) απνδίδνπλ κέρξη 12% ηνπ ΑΔΠ (άκεζα ή έκκεζα) θαη 6% ηεο απαζρφιεζεο (άκεζα). Όινη απηνί νη αξηζκνί αλακέλεηαη λα απμεζνχλ ζην κέιινλ, φρη φκσο ην ίδην γηα φινπο ηνπο πξννξηζκνχο.

Ο καδηθόο ηνπξηζκόο παξακέλεη ν θπξίαξρνο ηύπνο, αιιά θαη άιινη ηύπνη ηνπξηζκνύ πνπ αθνξνύλ ηνλ πνιηηηζκό, ην πεξηβάιινλ, ηελ πγεία, ηε ζξεζθεία, ηελ εθπαίδεπζε, έρνπλ εκθαληζηεί θαη αλαπηύζζνληαη κε ηνλ ρξόλν

78

Ο ηνπξηζκφο, φρη κφλν απμάλεηαη απφ ηελ άπνςε ησλ αξηζκψλ, αιιά θαη κεηαζρεκαηίδεηαη θαη δηαθνξνπνηείηαη. Γίλεηαη κηα πην ζχλζεηε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα. Ο καδηθφο ηνπξηζκφο παξακέλεη ν θπξίαξρνο

ηχπνο, αιιά θαη άιινη ηχπνη ηνπξηζκνχ πνπ αθνξνχλ ηνλ πνιηηηζκφ, ην πεξηβάιινλ, ηελ πγεία, ηε ζξεζθεία, ηελ εθπαίδεπζε, θ.ι.π. έρνπλ εκθαληζηεί θαη αλαπηχζζνληαη κε ηνλ ρξφλν. Απηέο νη κνξθέο ηνπξηζκνχ απεηθνλίδνπλ κεηαμχ ησλ άιισλ πξνηηκήζεηο γηα ηελ πεξηβαιινληηθή πνηφηεηα θαη γηα κηα πην ελεξγφ θαη ζπκκεηνρηθή κνξθή αλαςπρήο. Γηαθνπέο θνληά ζηε θχζε, γηα εμεξεχλεζε θαη άζθεζε θεξδίδνπλ κε ην ρξφλν έλαληη ηνπ παξαδνζηαθνχ ηνπξηζηηθνχ κνληέινπ «ήιηνο θαη ζάιαζζα». ΢ήκεξα έλα ζεκαληηθφ κέξνο (πεξίπνπ 60%) φινπ ησλ ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ εμαξηψληαη απφ ην θπζηθφ πεξηβάιινλ (δηαζεζηκφηεηα ησλ πφξσλ, ηεο νκνξθηάο, θ.ι.π.), ελψ πεξίπνπ ην 40% ησλ ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ βαζίδνληαη ζηα αζηηθά ή πνιηηηζηηθά ζηνηρεία.

Ο καδηθόο ηνπξηζκόο Οη ηνπξηζηηθνί πξννξηζκνί δηακνξθψλνπλ ηα’ αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηά ηνπο θηηάρλνληαο ζπζηεκαηηθά ηελ αιπζίδα κε ηηο επηκέξνπο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο. Ζ πξνζθνξά ηεο πνηφηεηαο θαη ηεο πςειφηεξεο αμίαο ζηηο ππεξεζίεο, παξέρεη ηε δπλαηφηεηα ζε έλαλ πξννξηζκφ λ’ απμήζεη ηηο ηηκέο θαη λα αλακέλεη θαιχηεξα νηθνλνκηθά Σα ηνπξηζηηθά πξντόληα απνηειέζκαηα. Σα ηνπξηζηηθά ζήκεξα έρνπλ κεγαιύηεξε πξντφληα ζήκεξα έρνπλ εμάξηεζε από ηελ κεγαιχηεξε εμάξηεζε απφ ηελ πεξηβαιινληηθή πνηόηεηα πεξηβαιινληηθή πνηφηεηα. Αληίζεηα ε ππνβάζκηζε ηεο πεξηβαιινληηθήο πνηφηεηαο απφ ηελ ππεξ-ζπζζψξεπζε ησλ ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζε κηα πεξηνρή, θέξλεη ηα αληίζεηα νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα. Τπάξρνπλ πνιινί ηνπξηζηηθνί πξννξηζκνί πνπ πξνζθέξνπλ ιίγν πινχην, κηθξή νηθνλνκηθή άλζεζε θαη ζεκαληηθέο θνηλσληθέο θαη πεξηβαιινληνινγηθέο βιάβεο. Μεξηθνί απφ απηνχο ήηαλ πεξηδήηεηνη ζην παξειζφλ θαη ηψξα αληηκεησπίδνπλ κείσζε ηεο δήηεζεο θαη ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ εζφδσλ. Απηνί νη πξννξηζκνί κε ηελ ππεξ-αλάπηπμή ηνπο απαμηψζεθαλ θαη ζήκεξα αλαδεηνχλ ην θιεηδί ηεο επηβίσζεο κε

79

ηελ ζπκπίεζε ηνπ θφζηνπο θαη ηελ πξνζθνξά φιν θαη πην θηελψλ ππεξεζηψλ. Ο καδηθφο ηνπξηζκφο είλαη ίζσο ε κνλαδηθή νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ παξνπζηάδεη απηνθαηαζηξνθηθά θαηλφκελα. Ζ ππεξ-αλάπηπμή ηνπ ή ε άλαξρε αλάπηπμή ηνπ, νδεγεί ζπλήζσο ζηελ απηνθαηάξγεζή ηνπ, δειαδή ζηελ εμάιεηςε ησλ ιφγσλ θαη αηηίσλ πνπ ζπλέβαιαλ ζηελ αλάπηπμή ηνπ. Σα θαηλφκελα απηνθαηαζηξνθήο είλαη έληνλα ζε αξθεηέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο αιιά θαη ζε άιιεο κεζνγεηαθέο πεξηνρέο. Πεξηνρέο επλνεκέλεο απφ ηελ θχζε θαη ηελ ηζηνξία, εμαηηίαο ηεο έληνλεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο απαμηψζεθαλ, αιινηψζεθαλ θαη πνηνηηθά ππνβαζκίζηεθαλ, κε απνηέιεζκα λα ράζνπλ ηα αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηά ηνπο θαη λα νδεγεζνχλ κεζνπξφζεζκα ζε νηθνλνκηθή χθεζε θαη καξαζκφ. Ζ πςειή ζπγθέληξσζε ησλ ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζε ζηελέο παξαζαιάζζηεο πεξηνρέο απνηειεί έλα απφ ηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ Διιεληθνχ θαη Μεζνγεηαθνχ ηνπξηζκνχ. Ζ Δπξσπατθή Μεζφγεηνο ζεσξείηαη σο ε κεγαιχηεξε ηνπξηζηηθή πεξηνρή ζηνλ θφζκν. Ζ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε ζπγθεληξψλεηαη ζηηο ήδε ππθλά επνηθεκέλεο αθηέο. ΢ηελ Διιάδα ζρεδφλ ην 90% ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ ηνπξηζκνχ θαη ηεο αλαςπρήο βξίζθνληαη κπξνζηά ζηηο αθηέο θαη ηα κηθξά λεζηά. Ζ Διιεληθή γαιάδηα, δεζηή θαη θαζαξή ζάιαζζα, νη ήπηεο θιηκαηηθέο ζπλζήθεο κε ηελ ειηνθάλεηα, πξνζέιθπζαλ έλα κεγάιν ηνπξηζηηθφ ξεχκα ζηηο παξάθηηεο θαη λεζησηηθέο πεξηνρέο, πξάγκα πνπ πξνζαλαηφιηζε κνλνδηάζηαηα ηελ αλάπηπμή ηνπο. Απηφ ην ξεχκα θαη ε παξάθηηα ζπγθέληξσζε, κε ην ρξφλν κεηαηξάπεθε ζε παξάθηηα εμάπισζε, ζε αλεμέιεγθηε νηθηζηηθή αλάπηπμε. Έηζη ζε κηα ζρεηηθά ζχληνκε ρξνληθή πεξίνδν, ε ρσξίο έιεγρν αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ ζηηο παξάθηηεο δψλεο, δεκηνχξγεζε πνιιά πξνβιήκαηα θαη αδηέμνδα. Παπάκηιερ πεπιοσέρ: Οη παξάθηηεο πεξηνρέο ζπλδένληαη θαλνληθά κε ην καδηθφ ηνπξηζκφ. Σν πξφηππν πνπ επηθξαηεί ζηνπο πεξηζζφηεξνπο κεζνγεηαθνχο πξννξηζκνχο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ εληαηηθή αλάπηπμε θαη ηελ εθηελή αζηηθνπνίεζε, φπσο θαη απφ ηελ θαηαζθεπή κεγάιεο θιίκαθαο ππνδνκήο.

80

Ο ηνπξηζκφο είλαη ε δξαζηεξηφηεηα πνπ αιιάδεη βαζκηαία ηε ιεηηνπξγία ηεο θχζεο, φπσο θαη ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Αιιάδεη ηηο ρξήζεηο γεο θαη κεηαηξέπεη ηα ηνπία. Δίλαη ν κεγάινο θαηαλαισηήο ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη παξαγσγφο ζεκαληηθνχ θνξηίνπ απνβιήησλ, πνπ ππεξβαίλεη ζπρλά ηελ ηθαλφηεηα ησλ νηθνζπζηεκάησλ. Δίλαη ε δξαζηεξηφηεηα πνπ ηείλεη λα θαηαλαιψζεη ηηο θαιχηεξεο, ηηο ειθπζηηθφηεξεο θαη πην επαίζζεηεο πεξηνρέο. Τπνινγίδεηαη φηη ην 50% ησλ νηθνινγηθά πινπζηφηεξσλ θαη πην επαίζζεησλ πεξηνρψλ ζηελ Δπξψπε βξίζθνληαη ζε παξάθηηεο πεξηνρέο. Πνιιέο αξλεηηθέο επηδξάζεηο ηεο αλάπηπμεο ηνπξηζκνχ είλαη εκθαλείο ζηηο παξάθηηεο πεξηνρέο θαη πξνθχπηνπλ απφ ηελ νινθιεξσηηθή θαη ρσξίο κέηξν κεηαηξνπή ηνπ θπζηθνχ θαη γεσξγηθνχ εδάθνπο ζε ηνπξηζηηθέο εγθαηαζηάζεηο.

Ο ηνπξηζκόο είλαη ε δξαζηεξηόηεηα πνπ αιιάδεη βαζκηαία ηε ιεηηνπξγία ηεο θύζεο, όπσο θαη ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο

Ζ ππεξ-ζπγθέληξσζε ησλ αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ (φπσο είλαη ν ηνπξηζκφο θαη ε αλαςπρή) ζηηο παξάθηηεο θαη λεζησηηθέο πεξηνρέο, θαη ν ζπλσζηηζκφο, ν θνξεζκφο, ε ππεξ-θάιπςε ηεο ηθαλφηεηαο ησλ ρψξσλ ζπλνδεχηεθε κε ηελ εκθάληζε έληνλσλ πξνβιεκάησλ φπσο: ππεξθαηαλάισζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, απψιεηα κε αλαλεψζηκσλ πφξσλ, πεξηβαιινληηθή ππνβάζκηζε, κείσζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, απψιεηα πεξηνρψλ βηφηνπσλ, παξάθηηα δηάβξσζε, απμαλφκελε αζηηθνπνίεζε, ξχπαλζε, αηπρήκαηα, θνηλσληθέο εληάζεηο, αδηέμνδα, ππνρψξεζε επηπέδνπ ππεξεζηψλ θαη ζπλαθφινπζα ησλ εζφδσλ. Νηζιά: Σα λεζηά απνηεινχλ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ηφπνπο πξννξηζκνχ ηνπξηζηψλ ζηελ Διιάδα. Ζ ηνπξηζηηθή αλάπηπμή ηνπο ζπλέβαιε ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ηελ απαζρφιεζε, ζηε βειηίσζε ππνδνκψλ θαη ππεξεζηψλ ηνπο. Δληνχηνηο δελ είλαη ιίγεο νη πεξηπηψζεηο πνπ απηή ε αλάπηπμε πξαγκαηνπνηήζεθε κε ζνβαξά αξλεηηθά απνηειέζκαηα ζην δνκεκέλν θαη θπζηθφ πεξηβάιινλ ηνπο, ζηελ νηθνλνκία θαη ηελ θνηλσλία ηνπο. Σα κηθξά λεζηά είλαη ηδηαίηεξα επαίζζεηα ζηηο αξλεηηθέο επηδξάζεηο ηεο εληαηηθήο αλάπηπμεο ηνπξηζκνχ εμ’ αηηίαο ηεο εχζξαπζηεο ζρέζεο κεηαμχ ηεο νηθνλνκίαοθνηλσλίαο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο. ΢ήκεξα εθθξάδεηαη κηα

81

απμαλφκελε αλεζπρία ζρεηηθά κε ηηο επηδξάζεηο απφ ηελ αλάπηπμε ηνπξηζκνχ ζηα κηθξά λεζηά, αθνχ δελ ππάξρεη ζεβαζκφο ζηελ θιίκαθα θαη ηελ θέξνπζα ηθαλφηεηα ηνπο.

Η δηαθνξνπνίεζε ζην ηνπξηζηηθό πξντόλ Σα ηειεπηαία ρξφληα, παξαηεξείηαη κηα ζηαδηαθή κεηαζηξνθή ησλ πξνηηκήζεσλ ησλ ηνπξηζηψλ – θαη αληίζηνηρα ζηελ πξνζθνξά ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ- πξνο πην εηδηθέο θαη αλεμάξηεηεο κνξθέο, πξνζαξκνζκέλεο ζηα ηδηαίηεξα ελδηαθέξνληα ηνπ θάζε ηνπξίζηα γηα πεξηπιάλεζε ζηε θχζε, αλαδήηεζε πνιηηηζκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, έληνλε άζθεζε, αλαδήηεζε ελαιιαθηηθψλ ηξφπσλ δσήο θαη δηάθνξεο άιιεο εηδηθέο κνξθέο θηι. Οη λέεο ηάζεηο πνπ δηαθαίλνληαη θαλεξψλνπλ κηα ζηξνθή απφ ην καδηθφ απξφζσπν θαη παζεηηθφ ηνπξηζκφ, ζε ηνπξηζκφ ζπκκεηνρηθφ, επηιεθηηθφ, κε ζεβαζκφ ζην ηνπηθφ πνιηηηζκφ θαη ην πεξηβάιινλ Αιιαγέο παξαηεξνχληαη ζηε ζπρλφηεηα θαη δηάξθεηα ησλ δηαθνπψλ, ζηελ θαηαλνκή ηνπο ζην ρξφλν θαη ζηελ πνηθηιία ησλ ζθνπψλ γηα αλαςπρή. Ο πην ζεκαληηθφο παξάγνληαο ζρεηίδεηαη ίζσο κε κία αιιαγή θαη εμέιημε ησλ ςπραγσγηθψλ αλαγθψλ θαη θηλήηξσλ ησλ ζχγρξνλσλ αλζξψπσλ. Ζ αχμεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ, πνπ εληείλεηαη απφ ηελ ζηαδηαθή κείσζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, πξνζθέξεη πνιχ κεγαιχηεξεο δπλαηφηεηεο απφδξαζεο, νη νπνίεο είλαη θαη θαηαλεκεκέλεο ζην ζχλνιν ηνπ έηνπο. Οη δηαθνπέο δε ζεσξνχληαη πηα σο έλαο απιφο παξαζεξηζκφο ζηε ζάιαζζα. Ζ αλάπηπμε ηεο αζηηθνπνίεζεο δεκηνπξγεί κία πνιχ ηζρπξή επηζπκία γηα ππαίζξηεο ςπραγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Ο ζχγρξνλνο ηνπξίζηαο αλαδεηά κάιινλ ηε δηαθπγή ζ' έλα λέν ηξφπν δσήο πνπ δελ ηνπ θέξλεη ζην κπαιφ παξαζηάζεηο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο ηνπ. Δίλαη έλα άηνκν πεξηζζφηεξν Οη λέεο ηάζεηο θαη εηδηθέο ζπκκεηνρηθφ θαη ελεξγφ, παξά απαηηήζεηο ζηελ ηνπξηζηηθή παζεηηθφ θαη αληηθείκελν πεξηπνηήζεσλ.

δήηεζε γεληθά επηβάιινπλ κε έκθαζε ηελ πνηόηεηα ζην πξνζθεξόκελν ηνπξηζηηθό πξντόλ

82

Οη λέεο ηάζεηο θαη εηδηθέο απαηηήζεηο ζηελ ηνπξηζηηθή δήηεζε γεληθά επηβάιινπλ κε

έκθαζε ηελ πνηφηεηα ζην πξνζθεξφκελν ηνπξηζηηθφ πξντφλ. Μέξνο απηήο ηεο πνηφηεηαο είλαη θαη ην πεξηβάιινλ (θπζηθφ θαη πνιηηηζκηθφ). Ζ πνηφηεηα απνηειεί θαη νπζηαζηηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ καθξνρξφληα δηαηήξεζε ηεο ίδηαο ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Ο ηνπξηζκφο ζηαδηαθά επαλα-πξνζαλαηνιίδεηαη κε βάζε ηελ πνηφηεηα θαη ηελ αμία ηεο θπζηθήο θαη πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ελφο ηφπνπ. Ζ αλάπηπμή ηνπ ζε κηα πεξηνρή είλαη άκεζα ζπλαξηεκέλε κε ηελ δηαζεζηκφηεηα θπζηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ πφξσλ. Ο ηνπξηζκφο θαη ην πεξηβάιινλ κε ηηο ζχγρξνλεο αληηιήςεηο ζεσξνχληαη ζηελά ζπλδεδεκέλα θαη είλαη νπζηαζηηθήο ζεκαζίαο λα εμαζθαιηζηεί ε ζπκβαηφηεηα κεηαμχ ηνπο. Ζ ζπκβαηφηεηα πξέπεη λα βαζίδεηαη ζηελ αξρή ηεο «αεηθνξίαο». Ζ έλλνηα ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο θαιχπηεη φιεο ηηο µνξθέο νηθνλνµηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζπµπεξηιαµβαλνµέλνπ θαη ηνπ ηνπξηζµνχ, γηα λα δειψζεη ηελ αλάγθε γηα µία δηαθνξεηηθή αληίιεςε ηεο αλάπηπμεο, βαζηζµέλε ζηελ πνζνηηθή αιιά θαη ζηελ πνηνηηθή δηάζηαζή ηεο. Σν ζεσξεηηθφ ππφβαζξν ηεο αξρήο ηεο αεηθνξίαο, φπσο αλαπηχρζεθε ζηελ αξρή - είλαη φηη νη θπζηθνί πφξνη, ζπκπεξηιακβαλφκελεο θαη ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, δελ πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη ή λα αλαιψλνληαη ζε ζεκείν πνπ λα κελ επηηξέπεη ηελ κέζν-καθξνπξφζεζκε θπζηθή αλαλέσζε ή αλαπαξαγσγή ηνπο. Υξεηάδεηαη δειαδή λα δηαθπιάζζνληαη νη πφξνη απηνί ζην δηελεθέο. Κάησ απ’ απηήλ ηελ πξνζέγγηζε ε πεξηβαιινληηθή δηαηήξεζε είλαη έλαο ζηφρνο ίζεο, αλ φρη κεγαιχηεξεο (θαηά κία άιιε πξνζέγγηζε) ζπνπδαηφηεηαο, κε ηελ Η πνηθηιόηεηα θαη πνηόηεηα νηθνλνκηθή απνδνηηθφηεηα θαη ησλ θπζηθώλ πόξσλ ηελ θνηλσληθή δηθαηνζχλε.

ζεσξνύληαη όηη είλαη ηα νπζηαζηηθά ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα ηόζν γηα ηελ ίδηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηνπξηζηηθήο δξάζεο, όζν θαη γηα ηε δηαηήξεζε ηεο αληαγσληζηηθόηεηαο κηαο πεξηνρήο

Μηα άιιε ζεψξεζε αλαγλσξίδεη φηη ε πεξηβαιινληηθή πνηφηεηα είλαη έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη ππ’ απηήλ ηε έλλνηα πξέπεη λα πξνζηαηεπζεί. Ζ πνηθηιφηεηα θαη πνηφηεηα ησλ θπζηθψλ πφξσλ

83

ζεσξνχληαη φηη είλαη ηα νπζηαζηηθά ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα ηφζν γηα ηελ ίδηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηνπξηζηηθήο δξάζεο, φζν θαη γηα ηε δηαηήξεζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο κηαο πεξηνρήο. Δίηε απφ ηελ κηα, είηε απφ ηελ άιιε ζθνπηά, ε έληνλε αιιειεμάξηεζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο είλαη αλαγθαζηηθά ν θχξηνο άμνλαο κηαο ζχγρξνλεο πνιηηηθήο βηψζηκεο - αεηθφξνπ αλάπηπμεο ζε ζρέζε κε ηνλ ηνπξηζκφ. Ζ αληηκεηψπηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ νθείινληαη ζηνλ ηνπξηζκφ, ζα πξέπεη λα βαζίδεηαη ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε φηη ε πξνζηαζία ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ηελ αλάπηπμε θαη δηαηήξεζε ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο κέζα ζε έλα επξχηεξν πιαίζην βηψζηκεο αλάπηπμεο κηαο πεξηνρήο. Σνπξηζκφο θαη πεξηβάιινλ είλαη νη πεξηζζφηεξν αιιεινεμαξηψκελνη ηνκείο. Έρνπλ ηηο ηζρπξφηεξεο ζρέζεηο αιιειεπίδξαζεο θαη αιιεινηξνθνδνηνχληαη.

Δλαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνύ Οη εμειίμεηο ζηηο πξνηηκήζεηο ησλ ηνπξηζηψλ θαη ε δηαθνξνπνίεζε ζηα ηνπξηζηηθά πξντφληα, φπσο θαη ν πξνβιεκαηηζκφο γηα ηηο θνηλσληθννηθνλνκηθέο θαη πεξηβαιινληηθέο ζπλέπεηεο ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, ε αλαδήηεζε ηεο ρξπζήο ηνκήο κεηαμχ ησλ απαηηήζεσλ ηεο νηθνλνκίαο, ηεο θνηλσλίαο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο, έθεξαλ ζην πξνζθήλην λέεο ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ. (Φπζηνιαηξηθφο Σνπξηζκφο, Οξεηλφο, Πνιηηηζηηθφο, Πεξηπέηεηαο, Αγξνηνπξηζκφο, Τγείαο θαη Φπζηθήο Εσήο, Αζιεηηθφο, Ηακαηηθφο, Δθπαηδεπηηθφο, Δπηζηεκνληθφο θηι.). Οη κνξθέο απηέο ηνπξηζκνχ ζπλδένληαη ζηελά κε ηελ αλαπηπζζφκελε ηάζε Οη ελαιιαθηηθέο κνξθέο πξνο ηνλ "ηνπξηζκφ εηδηθψλ ηνπξηζκνύ απνηεινύλ ελδηαθεξφλησλ", πνπ κηα ήπηα, πεξηνξηζκέλε θαη πεξηιακβάλεη ηνπξηζηηθά ειεγρόκελε δξαζηεξηόηεηα ελδηαθέξνληα ζε εηδηθεπκέλα πεξηβάιινληα. Οη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ απνηεινχλ κηα ήπηα, πεξηνξηζκέλε θαη ειεγρφκελε δξαζηεξηφηεηα.

84

Μία ελαιιαθηηθή κνξθή ηνπξηζκνχ είλαη θαη πξέπεη λα είλαη κηα «πνηνηηθή κνξθή ηνπξηζκνχ». ΢θνπφο είλαη ε πξνζέιθπζε κηθξφηεξνπ αξηζκνχ, νηθνλνκηθά επθαηάζηαησλ ηνπξηζηψλ, πνπ δαπαλνχλ πεξηζζφηεξα θαη κέλνπλ γηα κεγαιχηεξα ρξνληθά δηαζηήκαηα, απφ φηη νη ζπλήζεηο ηνπξίζηεο. Ζ δξαζηεξηφηεηα απηή κπνξεί λα απνθέξεη ζεκαληηθά νηθνλνκηθά νθέιε κε κηθξφηεξεο πεξηβαιινληηθέο θαη θνηλσληθέο επηπηψζεηο. Σν πεξηβάιινλ εδψ, δελ αληηκεησπίδεηαη σο «ππνδνρέαο» γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ αιιά αληίζεηα ν ηνπξηζκφο αλαπηχζζεηαη κε βάζε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, φπσο θαη ηηο θνηλσληθννηθνλνκηθέο ζπλζήθεο ηεο θάζε πεξηνρήο. Ζ αεηθνξία ζ΄ απηή ηελ πεξίπησζε, δε ζηεξίδεηαη κφλν ζηελ πξνζηαζία ησλ πφξσλ θαη νηθνζπζηεκάησλ, νχηε κφλν ζηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα, αιιά ζηελ αλαγλψξηζε ηεο εμάξηεζεο θαη ηεο ζπκβησηηθήο ζρέζεο ηνπξηζκνχ – αλάπηπμεο θαη πνηφηεηαο πεξηβάιινληνο. Ζ Διιάδα δηαζέηεη αθζνλία πφξσλ γηα ηε δπλεηηθή πξνζέιθπζε ηνπξηζηηθνχ ξεχκαηνο πξνζαλαηνιηζκέλνπ ζε νηθνινγηθά ελδηαθέξνληα. Ο πινχηνο ησλ θπζηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ πφξσλ θαη ηνπίσλ απνηειεί ηδηαίηεξν ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα γηα πνιιέο αγξνηηθέο πεξηνρέο. Ζ αζχγθξηηε νκνξθηά, ε αξκνλία θαη πνηθηιία ηφζν ηνπ θπζηθνχ ηνπίνπ φζν θαη ηνπ δνκεκέλνπ ηζηνξηθνχ πεξηβάιινληνο, ησλ παξαδνζηαθψλ νηθηζκψλ, ε παλάξραηα ηζηνξία πνπ αλαδχεηαη κέζα απφ ηηο αξραηφηεηεο θαη ηα κλεκεία, -παξά ηηο ζχγρξνλεο θαη πνιιέο θνξέο παξακνξθσηηθέο επεκβάζεηο πνπ ππέζηεζαλ θαηά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο- απνηεινχλ δπλαηά πιενλεθηήκαηα ηα νπνία βξίζθνληαη ζε ιαλζάλνπζα θαηάζηαζε ζε πνιιέο πεξηνρέο. Ζ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε πξέπεη λα θαηεπζπλζεί πξνο ηνλ επηιεθηηθφ θαη πνιπκνξθηθφ ηνπξηζκφ. Σνλ ηνπξηζκφ πνπ κπνξεί λα ηθαλνπνηήζεη ηηο απαηηήζεηο θαη ηα ελδηαθέξνληα ηνπ ζχγρξνλνπ ηνπξίζηα θαη λα αμηνπνηήζεη ηελ κνλαδηθφηεηα θαη ηνλ πινχην ησλ πφξσλ ηεο. Ζ εμέιημε απηή δε ζπλεπάγεηαη θαζφινπ ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ νξγαλσκέλνπ ηνπξηζκνχ, αιιά ηελ πνηνηηθή βειηίσζή ηνπ. Ζ αλαβάζκηζε θαη ε δηαθνξνπνίεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ζα

85

δηαθνξνπνηήζεη ζηαδηαθά θαη ηε πειαηεία. Ζ πνηνηηθή αλαβάζκηζε ζα έρεη θαη αλάινγα ζεηηθά νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα ζ΄ φιε ηελ ηνπξηζηηθή νηθνλνκία.

Σνπξηζκόο ζηα ρσξηά ΢ήκεξα πνιιά είδε ηνπξηζκνχ αλαθέξνληαη ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο. «Αγξνηνπξηζκφο», «νηθνηνπξηζκφο», «πξάζηλνο ηνπξηζκφο», «νηθνινγηθφο ηνπξηζκφο», «θπζηνιαηξηθφο ηνπξηζκφο», θηι. Παξφιν πνπ νη ιέμεηο είλαη δηαδεδνκέλεο θαη θνηλέο ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ, σζηφζν ζηελ πξαγκαηηθφηεηα αληηζηνηρνχλ ζε πνιχ δηαθνξεηηθέο θαηαζηάζεηο ηνπξηζκνχ. Κνηλφο παξνλνκαζηήο ηνπο είλαη φηη είλαη «ηνπξηζκφο ζηα ρσξηά», είλαη ηνπξηζκφο "ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο" θαη αληηδηαζηέιιεηαη κε ην καδηθφ ή νξγαλσκέλν παξαζεξηζηηθφ ηνπξηζκφ. Ο ηνπξηζκφο ζε ρσξηά πεξηνξίδεηαη ζηελ αλάπηπμε κηθξήο θιίκαθαο ηνπξηζηηθψλ εγθαηαζηάζεσλ πνπ αλήθνπλ ζηνπο ίδηνπο ηνπο θαηνίθνπο ησλ ρσξηψλ, πνπ είλαη ππεχζπλνη θαη γηα ηελ ιεηηνπξγία ηνπο. Έρεη κηθξέο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο ιφγσ ηεο κηθξήο θιίκαθαο ηεο θαη ππάξρεη κφλν κέζα ζε θαιά δηαηεξνχκελν θπζηθφ πεξηβάιινλ. Σα ηνπξηζηηθά πξντφληα απηψλ ησλ δξαζηεξηνηήησλ ζεσξνχληαη ηνπηθά, αθνχ ε πξσηνβνπιία θαη δηαρείξηζή ηνπο αλήθεη θαηά θχξην ιφγν ζηνπο αλζξψπνπο κηαο "πεξηνρήο".

Ο ηνπξηζκόο ζε ρσξηά πεξηνξίδεηαη ζηελ αλάπηπμε κηθξήο θιίκαθαο ηνπξηζηηθώλ εγθαηαζηάζεσλ πνπ αλήθνπλ ζηνπο ίδηνπο ηνπο θαηνίθνπο ησλ ρσξηώλ

Ο «ηνπξηζκφο ζε ρσξηά» είλαη ε δξαζηεξηφηεηα πνπ αλαπηχζζεηαη απφ ηνπο απαζρνινχκελνπο θχξηα ζηελ γεσξγία ζε νηθνγελεηαθέο ή ζπλεηαηξηζηηθέο ηνπξηζηηθέο κνλάδεο, κε ζθνπφ ηελ ελίζρπζε ηνπ αγξνηηθνχ εηζνδήκαηνο θαη ηεο ηνπηθήο νηθνλνκίαο, ηφζν απφ ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ ηνπξηζηηθψλ θαηαιπκάησλ, φζν θαη απφ ηελ ηξνθνδνζία ησλ ηνπξηζηηθψλ κνλάδσλ κε πξντφληα ηνπηθήο παξαγσγήο.

86

Ο ηνπξηζκφο ζηνλ αγξνηηθφ ρψξν αληηπξνζσπεχεη γηα ηνπο γεσξγνχο έλα απφ ηα ιίγα κέζα γηα δηαθνξνπνίεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπο θαη γηα θαιχηεξεο αμηνπνίεζεο ηεο παξαγσγήο θαη ηεο θιεξνλνκηάο ηνπο. Ωο νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, απνηειεί παξάγνληα επηβίσζεο θαη αλάπηπμεο. Ζ ζεκαζία ηνπ είλαη νπζηψδεο γηα ηνλ αγξνηηθφ θφζκν. Ο ηνπξηζκφο ζηα ρσξηά πεξηιακβάλεη έλα εχξνο δξαζηεξηνηήησλ πνπ αθνξνχλ ηελ θχζε θαη ηελ αγξνηηθή δσή. Σν είδνο απηφ ηνπ ηνπξηζκνχ είλαη νξγαλσκέλν ζηε βάζε κηθξψλ νκάδσλ ηνπξηζηψλ πνπ θαηά θαλφλα εμππεξεηνχληαη απφ ηνπηθέο επηρεηξήζεηο. Πξνζθέξεη πξφζζεηεο επθαηξίεο απαζρφιεζεο θαη εηζνδήκαηνο ζηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο, ελψ ζπκβάιιεη θαη ζηελ πξνζηαζία θαη αλάδεημε ησλ ηνπηθψλ θπζηθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ πφξσλ, πνπ απνηεινχλ θαη ηε βάζε απηνχ ηνπ είδνπο ηνπξηζκνχ. Τπάξρεη έλα φξην πνπ πξέπεη λα ηεξείηαη ζηελ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε 15 κηαο πεξηνρήο θαη απηφ είλαη «ε θέξνπζα ηθαλφηεηα» [ ]. Ο ηνπξηζκφο ζηα ρσξηά αληίζεηα κε ηνλ καδηθφ ηνπξηζκφ δελ κπνξεί λα ππεξβαίλεη ηελ θέξνπζα ηθαλφηεηα κηαο πεξηνρήο φπνπ εθαξκφδεηαη, φπσο επίζεο δελ πξέπεη λα δηνιηζζαίλεη ζε θαηαζηάζεηο θαη ιεηηνπξγίεο καδηθνχ ηνπξηζκνχ. Ο ηνπξηζκφο ζηα ρσξηά απαηηεί ζρεδηαζκφ. Απνδίδεη φηαλ ιεηηνπξγεί βάζεη ελφο ζρεδίνπ πνπ λα εληάζζεηαη ζε έλα επξχηεξν πιαίζην αλάπηπμεο θαη πξνζηαζίαο κηαο πεξηνρήο. Δίλαη θξίζηκν θαη ζεκαληηθφ λα ππάξρεη έλα ζπλνιηθφηεξν ζρέδην, πνπ ζα πεξηιακβάλεη ηελ ειεγρφκελε αλάπηπμε ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηελ πξνζηαζία ηεο θχζεο θαη ην νπνίν ζα ζπληάζζεηαη κε ηε ζπκκεηνρή ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ. Ο ηνπξηζκφο ζηα ρσξηά απαηηεί πνηφηεηα θαη ηαπηφηεηα. Γηα λα κπνξέζεη λα επηβιεζεί σο κηα δηαθξηηή δξαζηεξηφηεηα, δελ ζα πξέπεη λα πεξηνξίδεηαη απιά θαη κφλνλ ζηελ πξνζθνξά θαηαιχκαηνο, -πξάγκα πνπ ζπκβαίλεη ζπρλά, αιιά λα ζπκβαδίδεη κε ηελ εηθφλα απζεληηθφηεηαο θαη θηινμελίαο

Ο ηνπξηζκόο ζηα ρσξηά απαηηεί πνηόηεηα θαη ηαπηόηεηα

87

ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ. Να κε κηκείηαη ηνπο αζηηθνχο ηξφπνπο θαηαλάισζεο θαη λα παξέρεη έλα ερέγγπν πνηφηεηαο ζηελ παξνρή ππεξεζηψλ. Να παξνπζηάδεη έλα νινθιεξσκέλν θάζκα πξντφλησλ, πνπ πεξηιακβάλνπλ πεξηβαιινληηθέο θνηλσληθν-πνιηηηζηηθέο θ.α. ππεξεζίεο. Ζ ζχλδεζε κε ηελ ηνπηθή παξαγσγή, θαη ηα ηνπηθά πξντφληα ζεσξείηαη έλα απφ ηα νπζηψδε ζπζηαηηθά ζηνηρεία απηνχ ηνπ είδνπο ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο.

Η πνηόηεηα ηνπξηζκνύ Ζ πνηφηεηα είλαη ν πξψηνο θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο γηα ηελ αλάπηπμε κηαο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηθαλήο λα δεκηνπξγήζεη πξνζηηζέκελε αμία ζηελ ηνπηθή νηθνλνκία.

ν πξώηνο ζηόρνο κηαο πεξηνρήο είλαη λα εγγπεζεί ζηνλ επηζθέπηε έλα πςειό επίπεδν ηθαλνπνίεζεο, ζην ζύλνιν ησλ ππεξεζηώλ πνπ απνηεινύλ κέξνο ηεο δηακνλήο ηνπ

΢ηελ πνιχ αληαγσληζηηθή αγνξά ηνπ ηνπξηζκνχ, ν πξψηνο ζηφρνο κηαο πεξηνρήο είλαη λα εγγπεζεί ζηνλ επηζθέπηε έλα πςειφ επίπεδν ηθαλνπνίεζεο, ζην ζχλνιν ησλ ππεξεζηψλ πνπ απνηεινχλ κέξνο ηεο δηακνλήο ηνπ.

Όιεο νη θαηεγνξίεο ηνπ ζχγρξνλνπ ηνπξηζκνχ, -πνιχ δε πεξηζζφηεξν νη ελαιιαθηηθέο κνξθέο κε ηηο εηδηθέο απαηηήζεηοεπηβάιινπλ κε έκθαζε ηελ πνηφηεηα ην πξνζθεξφκελν ηνπξηζηηθφ πξντφλ. Μέξνο απηήο ηεο πνηφηεηαο είλαη θαη ην πεξηβάιινλ (θπζηθφ θαη πνιηηηζκηθφ). Ο ηνπξηζκφο ζηαδηαθά επαλα-πξνζαλαηνιίδεηαη κε βάζε ηελ πνηφηεηα θαη αμία ηεο θπζηθήο θαη πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο ελφο ηφπνπ. Οη πξνζπάζεηεο γηα ηνπξηζηηθή αλάπηπμε δελ κπνξνχλ λα έρνπλ καθξνπξφζεζκα επηηπρία αλ δε ζπλνδεχνληαη ηαπηφρξνλα κε ηελ θαζηέξσζεο ηεο Πνηφηεηαο ζ’ φιν ηνλ θχθιν ησλ ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Πξνζπάζεηεο γηα πξνψζεζε ηεο Πνηφηεηαο ζηνλ ηνπξηζκφ γίλνληαη ζε πνιιέο πεξηνρέο ηεο Δπξψπεο είηε ζε εζληθφ, ή

88

πεξηθεξεηαθφ, ή ηνπηθφ επίπεδν, εζεινληηθά ή ππνρξεσηηθά, κέζα απφ ηελ θαζηέξσζε ζήκαηνο πνηφηεηαο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ. Σν ΢ΗΜΑ ΠΟΙΟΣΗΣΑ΢ είλαη έλα εκπνξηθφ ζήκα πνπ πξνυπνζέηεη αθελφο έλα παθέην πξνδηαγξαθψλ πνηφηεηαο ζηα πξντφληα θαη ηηο ππεξεζίεο θαη αθεηέξνπ έλα ζχζηεκα πηζηνπνίεζεο ηνπο. Σν ζήκα απνδίδεηαη ζηηο επηρεηξήζεηο πνπ επηζπκνχλ λα ην απνθηήζνπλ αθνχ δεζκεπηνχλ θαη αμηνινγεζνχλ γηα ηνπο φξνπο πνηφηεηαο πνπ ηίζεληαη απφ ηνλ νξγαληζκφ πηζηνπνίεζεο ηνπ ζήκαηνο. Δπίζεο ν έιεγρνο είλαη δηαξθήο γηα λα εμαζθαιίδεηαη ε εγγχεζε φηη ηα επίπεδα πνηφηεηαο πνπ πξνζθέξνληαη είλαη νκνηφκνξθα θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ. Σν παθέην πξνδηαγξαθψλ απνδίδεη έλα πξφηππν πνηφηεηαο πνπ αλαγλσξίδεηαη θαη πξνηηκάηαη απφ ηνπο θαηαλαισηέο. Σν πξφηππν κπνξεί λα δηαθνξνπνηείηαη θαηά ην είδνο ηεο ππεξεζίαο ή ηνπ πξντφληνο. Π.Υ. άιιν γηα ηα θαηαιχκαηα, άιιν γηα ηα εζηηαηφξηα, άιιν γηα ηα ζέξεηξα θηι. Με ην ζήκα επηδηψθεηαη λα πξνζδνζεί θχξνο ζηηο επηρεηξήζεηο πνπ ην δηαζέηνπλ αθνχ εμαξρήο παξνπζηάδνπλ ηελ επηρεηξεζηαθή ππνρξέσζε θαη ηθαλφηεηα λα πξνζθέξνπλ άξηζηε θαη εγγπεκέλε ππεξεζία ή πξντφλ ζηνλ πειάηε. Έλα ζήκα πνηφηεηαο ζηνλ ηνπξηζκφ είλαη έλα εξγαιείν πξνψζεζεο ησλ πσιήζεσλ κηαο επηρείξεζεο θαη βειηίσζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηάο ηεο. Ζ θαζηέξσζε ελφο ζήκαηνο πνηφηεηαο ζε κηα πεξηνρή θαη ε έληαμε κηαο θξίζηκεο κάδαο επηρεηξήζεσλ θάησ απφ ηελ νκπξέια ηνπ, απνηειεί έλα ζνβαξφ αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα ηεο πεξηνρήο έλαληη άιισλ.

Η θαζηέξσζε ελόο ζήκαηνο πνηόηεηαο ζε κηα πεξηνρή θαη ε έληαμε κηαο θξίζηκεο κάδαο επηρεηξήζεσλ θάησ από ηελ νκπξέια ηνπ, απνηειεί έλα ζνβαξό αληαγσληζηηθό πιενλέθηεκα ηεο πεξηνρήο έλαληη άιισλ

΢ε πνιιέο πεξηνρέο ηεο Δπξψπεο θαη ζηελ Διιάδα πξνσζνχληαη ηα ηοπικά ζύμθωνα ποιόηηηαρ, ην νπνία εμαζθαιίδνπλ έλα ειάρηζην επίπεδν πνηφηεηαο πνπ δειψλεηαη ζε κηα πεξηνρή.

89

΢ην επίπεδν ησλ ηνπξηζηηθψλ κνλάδσλ εθαξκφδνληαη ζήκεξα είηε κεκνλσκέλα είηε ζε ζπλδπαζκφ, δηάθνξα ζπζηήκαηα γηα ηελ πηζηνπνίεζε ηεο πνηφηεηαο ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ ηνπο θαη γηα ηελ πεξηβαιινληηθή ζπκκφξθσζή ηνπο, EMAS, ISO 14001, ISO 9001, HACCP (αλαθνξά Κεθάιαην 3o) θηι . Πξφζθαηα ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή κε ηελ απφθαζή ηεο 2003/287/ΔΚ θαζφξηζε ηα θξηηήξηα γηα ηελ απνλνκή ελφο νηθνινγηθνχ ζήκαηνο, γηα ππεξεζίεο ηνπξηζηηθψλ θαηαιπκάησλ, κε εθαξκνγή ζε φιεο ηηο Δπξσπατθέο ρψξεο. Ο αληαγσληζκφο ζηηο ν αξηζκόο ησλ «πηζηνπνηεκέλσλ» αγνξέο γίλεηαη επηρεηξήζεσλ απμάλεηαη ζπλερώο, εληνλφηεξνο θαη ν θαζώο ν κέζνο πειάηεο όιν θαη αξηζκφο ησλ πεξηζζόηεξν ζεσξεί όηη έλα «πηζηνπνηεκέλσλ» επηρεηξήζεσλ απμάλεηαη πξντόλ ή ππεξεζία παξαγόκελν ζπλερψο, θαζψο ν από επηρείξεζε πνπ εθαξκόδεη κέζνο πειάηεο φιν θαη πηζηνπνηεκέλν ζύζηεκα πνηόηεηαο πεξηζζφηεξν ζεσξεί φηη είλαη γεληθά «θαιύηεξεο έλα πξντφλ ή ππεξεζία πνηόηεηαο» παξαγφκελν απφ επηρείξεζε πνπ εθαξκφδεη πηζηνπνηεκέλν ζχζηεκα πνηφηεηαο είλαη γεληθά «θαιχηεξεο πνηφηεηαο». ΢ηελ Διιάδα πξνσζνχληαη απφ ην Τπνπξγείν Αλάπηπμεο θαη ηνλ ΔΟΣ, ζπζηήκαηα θαηάηαμεο ησλ ηνπξηζηηθψλ κνλάδσλ ζε θαηεγνξίεο πνηφηεηαο. Σέηνηα είλαη: Σν ζχζηεκα θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο αζηεπιών ησλ μελνδνρεηαθψλ θαηαιπκάησλ πνπ βαζίδεηαη ζε ιεηηνπξγηθά πνηνηηθά θξηηήξηα θαη ζπγθεθξηκέλεο Σερληθέο Πξνδηαγξαθέο. Tν ζχζηεκα απηφ ζεζκνζεηήζεθε κε ην ΠΓ 43/2002 (ΦΔΚ 43Α/7.3.2002). Σν ζχζηεκα θαηάηαμεο ζε θαηεγνξίεο κλειδιών γηα ηα κε θχξηα μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα θαη ζπγθεθξηκέλα ηα ελνηθηαδφκελα επηπισκέλα δσκάηηα θαη ηα ελνηθηαδφκελα επηπισκέλα

90

δηακεξίζκαηα. Σν ζχζηεκα ζεζκνζεηήζεθε κε ην ΠΓ 337/2000 (ΦΔΚ 281/Α/2000).

Σνπξηζκόο θαη Σνπηθά Πξντόληα Ζ πξνψζεζε ησλ ηνπηθψλ πξντφλησλ ζηελ ηνπξηζηηθή αγνξά, απνηειεί έλα ζηφρν πξνηεξαηφηεηαο γηα πνιινχο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο. Παξφηη είλαη έλαο ζηφρνο «θνηλήο ινγηθήο» θαη ακνηβαία επσθειήο γηα ηελ ηνπηθή γεσξγία θαη ηνλ ηνπξηζκφ, θαίλεηαη ζηελ πξάμε δχζθνινο γηα λα επηηεπρζεί πιήξσο, εμαηηίαο ζεηξάο πξνβιεκάησλ πνπ πξέπεη λα αληηκεησπηζζνχλ ηφζν απφ ηελ πιεπξά ηεο γεσξγίαο, φζν θαη ηνπ ηνπξηζκνχ. Απφ ηελ πιεπξά ηνπ ηνπξηζκνχ, ην πξφβιεκα βξίζθεηαη ζην ηνπξηζηηθφ θαηαλαισηηθφ κνληέιν πνπ έρεη θαζηεξσζεί θαη θπξηαξρεί ζηελ Διιάδα, ηνπ καδηθνχ θαη θηελνχ ηνπξηζκνχ. Σν κνληέιν απηφ πηνζέηεζε ζηελ θνπδίλα ηνπ ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ πειαηψλ ηνπ θαη ηα πξντφληα ησλ ρσξψλ ηνπο πνπ ηηο ηθαλνπνηνχλ. Απφ ηελ πιεπξά ηεο γεσξγίαο ην πξφβιεκα βξίζθεηαη θαη πξέπεη λα αληηκεησπηζηεί ζηε πεξηνξηζκέλε εγγχεζε πνηφηεηαο πνπ δίλεη ζηα πξντφληα ηεο.

Σο κλειδί βπίζκεηαι, ζηελ πηνζέηεζε από ηηο ηνπξηζηηθέο κνλάδεο ηνπηθώλ πξνηύπσλ δηαηξνθήο ηα νπνία ππνζηεξίδνληαη από ηα ηνπηθά πξντόληα

Σν θιεηδί γηα ηελ πξνψζεζε ηνπ ζηφρνπ βξίζθεηαη ζηελ πηνζέηεζε απφ ηηο ηνπξηζηηθέο κνλάδεο ηνπηθψλ πξνηχπσλ δηαηξνθήο ηα νπνία ππνζηεξίδνληαη απφ ηα

ηνπηθά πξντφληα. Σνχην απνηειεί κηα ακνηβαία επσθειή ελέξγεηα θαη γηα ηε γεσξγία θαη γηα ηνλ ηνπξηζκφ κηαο πεξηνρήο. Έηζη γίλνληαη νη ηνπξίζηεο θαηαλαισηέο ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ δίλεηαη κία ζεκαληηθή δπλαηφηεηα απνξξφθεζεο ηεο ηνπηθήο γεσξγηθήο παξαγσγήο.

91

Δίλαη αλάγθε ηαπηφρξνλα κε ηελ πξνψζεζε θαη ηελ εμαζθάιηζε ηεο πνηφηεηαο ησλ ηνπηθψλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ, λα πξνσζεζεί ν ζηφρνο ηεο αλαβάζκηζεο ηεο πνηφηεηαο ησλ παξερνκέλσλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ. Ο ηνπξηζκφο ζην ζχλνιφ ηνπ είλαη αλάγθε αδήξηηε λα απνθηήζεη ην ζηνηρείν ηεο κνλαδηθφηεηαο ηνπ. Πξέπεη λα απνθηήζεη ηελ ηδηαίηεξε ηαπηφηεηά ηνπ ελζσκαηψλνληαο ηηο άπιεο θαη πιηθέο αμίεο ηνπ ρψξνπ ηνπ. Μία απφ απηέο είλαη ε δηαηξνθή. Αιιά είλαη θαη ε ηνπηθή θνπιηνχξα, ν πνιηηηζκφο, ε θχζε θ.η.ι. Ο ειιεληθφο ηνπξηζκφο κε ηέηνηα ζηνηρεία ζα αλαβαζκηζζεί πνηνηηθά, ζα γίλεη δηαθξηηφο, ειθπζηηθφο, επηδεηνχκελνο θαη ηζρπξφο πξννξηζκφο.

92

΢ΖΜΔΗΩ΢ΔΗ΢

1. Αειθόπορ ή Βιώζιμη Ανάπηςξη (Sustainable development): Ο φξνο απηφο ρξεζηκνπνηήζεθε ζην παξειζφλ -ην 18ν αηψλα- ζηελ δαζνπνλία. Αξρηθά δηαηππψζεθε απφ ηνλ Hanns Carl Von Carlowitz ε «αξρή ηεο αεηθνξίαο ησλ θαξπψζεσλ» (Speidel, 1972). ΢ηελ πνιχ απιή ηεο κνξθή ζήκαηλε φηη αλ θάπνηνο έρεη έλα δάζνο 100 Ha ην νπνίν πινηνκείηαη ζε ειηθία 100 εηψλ, ηφηε ζα πξέπεη λα πινηνκεί θάζε ρξφλν έλα Ha θαη λα ην αλαγελλά. Αξγφηεξα δηαηππψζεθε ε αξρή ηεο αεηθνξίαο ησλ πξνζφδσλ, δειαδή ε εμαζθάιηζε ζηαζεξψλ εηήζησλ πξνζφδσλ, δειαδή θάζε ρξφλν πινηνκείηαη ζηαζεξφο φγθνο μπιείαο. Όκσο ε θαζηέξσζε θαη ε επξχηαηε δηάδνζή ηνπ φξνπ νθείιεηαη ζηελ Έθζεζε ηεο Gro Harlem Brundtland (WCED, 1987) ε νπνία ππνβιήζεθε ην 1987 ζηελ Παγθφζκηα Δπηηξνπή γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αλάπηπμε (WCED). Δθεί ν φξνο πεξηγξάθεθε σο ε αλάπηπμε πνπ επηηξέπεη ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ ζεκεξηλψλ αλαγθψλ ρσξίο λα ζπκβηβάδνληαη νη αλάγθεο ησλ κειινληηθψλ γελεψλ γηα αλάπηπμε. Έθηνηε έρνπλ πξνηαζεί πιήζνο παξαιιαγέο ζηελ εξκελεία ηνπ φξνπ θαη έρεη ρπζεί πνιχ κειάλη ζηελ βηβιηνγξαθία.

2. Η απσή ηηρ ενζωμάηωζηρ: Ζ αξρή ηεο ελζσκάησζεο αλαγνξεχεηαη ζε θαηαζηαηηθή αξρή ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο κε ηελ ΢πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ. «Οη αλάγθεο ζηνλ ηνκέα ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε ζηνλ θαζνξηζκφ θαη ηελ εθαξκνγή ησλ άιισλ πνιηηηθψλ ηεο Κνηλφηεηαο». Έηζη ε πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή «ελζσκαηψζεθε» ζ’ φιεο ηηο άιιεο θνηλνηηθέο πνιηηηθέο.

3. Βιοποικιλόηηηα: Οξίδεηαη σο ε πνηθηιία ησλ ηχπσλ δσήο θαη ησλ δηεξγαζηψλ ηεο. Πεξηιακβάλεη φιεο ηηο κνξθέο δσήο, απφ κνλνθχηηαξνπο έσο ζχλζεηνπο νξγαληζκνχο θαη δηεξγαζίεο, νδνχο θαη θχθινπο πνπ ζπλδένπλ ηνπο δψληεο νξγαληζκνχο κε πιεζπζκνχο, νηθνζπζηήκαηα θαη ηνπίν.

93

4.

NATURA 2000: Ζ δηαπίζησζε ζην επίπεδν ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο φηη ε γεληθή θαηάζηαζε δηαηήξεζεο νηθνηφπσλ θαη εηδψλ, επηδεηλψλεηαη πξννδεπηηθά κε θίλδπλν λα δεκηνπξγεζνχλ κε αλαζηξέςηκεο θαηαζηάζεηο θαη λα απνιεζζεί ε βηνπνηθηιφηεηα, νδήγεζε ζηε δεκηνπξγία ελφο Δπξσπατθνχ Οηθνινγηθνχ Γηθηχνπ Δηδηθψλ Εσλψλ Γηαηήξεζεο ζχκθσλα κε ηελ Οδεγία 92/43/ΔΟΚ, γηα ηε δηαζθάιηζε ησλ ζεκαληηθψλ νηθνηφπσλ θαη ησλ απεηινχκελσλ εηδψλ. Απηφ είλαη ην δίθηπν “NATURA 2000”. Ζ Οδεγία θαζνξίδεη φηη θάζε θξάηνο επηθνξηίδεηαη κε ηε δηαηήξεζε ησλ ηχπσλ νηθνηφπσλ θαη ησλ εηδψλ ηεο Οδεγίαο ζηελ επηζπκεηή θαηάζηαζε δηαηήξεζεο. Γηα λα επηηεπρζεί απηφ, ηαπηφρξνλα κε ηνλ νξηζκφ ησλ Εσλψλ Δηδηθήο Γηαηήξεζεο ιακβάλνληαο ηα αλαγθαία κέηξα, πνπ είηε απνηεινχλ εηδηθά ζρέδηα δηαρείξηζεο γηα θάζε ηφπν (πεξηνρή) είηε κέηξα ελζσκαησκέλα ζε άιια ζρέδηα δηεπζέηεζεο (π.ρ. ρξήζεηο γεο). Δπίζεο ιακβάλνληαη θαη ηα αλαγθαία θαλνληζηηθά, δηνηθεηηθά ή άιια κέηξα γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αλσηέξσ ηχπσλ νηθνηφπσλ θαη εηδψλ.

5. Η απσή «ο πςπαίνων πληπώνει»: Πξφθεηηαη γηα αξρή ηνπ κειινληηθνχ θνηλνηηθνχ ζπζηήκαηνο πεξηβαιινληηθήο επζχλεο. Οη ξππαίλνληεο νθείινπλ λα επσκηζηνχλ ηηο δεκηέο πνπ πξνθάιεζαλ ξππαίλνληαο. Ζ εθαξκνγή ηεο ελ ιφγσ κεζφδνπ ζα παξνηξχλεη ηα δηάθνξα κέξε λα ιάβνπλ πεξηζζφηεξα κέηξα πξφιεςεο θαη ζα κεηψζεη ηελ ξχπαλζε.

6.

ISO - International Organization for Standardization: O Γηεζλήο Οξγαληζκφο Σππνπνίεζεο είλαη ν εηδηθεπκέλνο δηεζλήο νξγαληζκφο γηα ηελ ηππνπνίεζε, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη ζηνπο θφιπνπο ηνπ, ηνπο εζληθνχο νξγαληζκνχο ηππνπνίεζεο πεξηζζνηέξσλ ησλ 110 ρσξψλ. Η ζειπά ISO 9000: Δίλαη έλα παθέηo απηφλνκσλ αιιά ζπλαθψλ πξνηχπσλ, κε ζέκα ηε δηαρείξηζε θαη ηε δηαζθάιηζε ηεο πνηφηεηαο. Σα πξφηππα ηεο ζεηξάο ISO 9000 παξέρνπλ έλα γεληθφ πιαίζην γηα ηελ ηεθκεξίσζε ζπζηήκαηνο δηαρείξηζεο πνηφηεηαο, αλεμάξηεηα απφ ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ νξγαληζκνχ ή ηεο επηρείξεζεο, ζηνλ νπνίν εθαξκφδεηαη. Σα πξφηππα απηά αλαπηχρζεθαλ κε ζθνπφ λα ηεθκεξηψλνληαη απνηειεζκαηηθά νη αξρέο ησλ ζπζηεκάησλ πνηφηεηαο θαη λα έρνπλ πξαθηηθή εθαξκνγή ζηηο επηρεηξήζεηο. Μπνξνχλ λα εθαξκνζζνχλ ηφζν ζηνλ ηνκέα ηεο βηνκεραλίαο φζν θαη ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ. Σο ISO 14001: Eίλαη ην πξψην δηεζλέο πξφηππν γηα ηελ νηθνινγηθή δηαρείξηζε θαη ηνλ νηθνινγηθφ έιεγρν, κε ην νπνίν κπνξεί λα πηζηνπνηεζεί κία επηρείξεζε. Σν θχξην ζψκα ηνπ πξνηχπνπ απνηειείηαη απφ ηα παξαθάησ ζηνηρεία (elements) :  Πνιηηηθή πεξηβάιινληνο (Environmental Policy)  Πξνγξακκαηηζκφο (Planning )  Δθαξκνγή θαη ιεηηνπξγία (Implementation and Operation)  Διεγρνο θαη δηνξζσηηθέο ελέξγεηεο (Checking and Corrective Action)

94

 Αλαζθφπηζε απφ ηελ δηνίθεζε (Management Review) 7.

EMAS: Eίλαη ην Κνηλνηηθφ ΢χζηεκα Οηθνινγηθήο Γηαρείξηζεο θαη Διέγρνπ. Δπηηξέπεη ηελ εθνχζηα ζπκκεηνρή ησλ νξγαληζκψλ θαη επηρεηξήζεσλ, γηα ηελ αμηνιφγεζε θαη ηε βειηίσζε ηεο πεξηβαιινληηθήο επίδνζήο ηνπο θαη ηελ παξνρή ζρεηηθψλ πιεξνθνξηψλ ζην θνηλφ θαη ηνπο άιινπο ελδηαθεξφκελνπο θνξείο. Σν πηνζέηεζε ε Δπξσπατθή Έλσζε ηνλ Ηνχλην 1993 κε ηνλ Καλνληζκφ 1836/93/ΔΟΚ. ΢θνπφο ηνπ EMAS είλαη ε αλαγλψξηζε ησλ νξγαληζκψλ θαη επηρεηξήζεσλ, νη νπνίεο έρνπλ πηνζεηήζεη ζπζηήκαηα πεξηβαιινληηθήο δηαρείξηζεο, πξνγξάκκαηα δξάζεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη πνπ δηαξθψο πξνζπαζνχλ λα βειηηψζνπλ ηελ πεξηβαιινληηθή ηνπο πξαθηηθή, θαη ε γλσζηνπνίεζε ηεο πξνφδνπ ησλ επηρεηξήζεσλ απηψλ ζην επξχηεξν θνηλφ. Μηα επηρείξεζε πνπ ζέιεη λα θαηαρσξεζεί ζην EMAS ζα πξέπεη λα ζέζεη ζηφρνπο βειηίσζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ ηεο επηδφζεσλ (κείσζε ηεο ξχπαλζεο, αλαθχθισζε απνξξηκκάησλ, εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θαη άιια) θαη λα θάλεη ηηο απαξαίηεηεο δηνηθεηηθέο αιιαγέο ψζηε λα ην πεηχρεη. ΢ηελ αλαζεψξεζε ηνπ ηζρχνληνο θαλνληζκνχ EMAS (EMAS II), πνπ πξφθεηηαη λα ζεζπηζζεί ζχληνκα, πηνζεηείηαη ην δηεζλέο πξφηππν ISO 14001 σο ην ζχζηεκα γηα ηελ νηθνινγηθή δηαρείξηζε ζην πιαίζην ηνπ EMAS, έηζη ψζηε κειινληηθψο ζα είλαη ζπκβαηά ηα δχν ζπζηήκαηα. Ο EMAS II ζα θαιχπηεη, φπσο θαη ην πξφηππν ISO, φρη κφλνλ ηε βηνκεραλία αιιά φινπο ηνπο ηνκείο, θαη ζα αθνξά ηηο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο φρη κφλνλ ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, αιιά θαη ησλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ.

8. Σο ζύζηημα HACCP (Αλάιπζε Κηλδχλσλ ησλ Κξίζηκσλ ΢εκείσλ Διέγρνπ / Hazard Analysis of Critical Control Points): Δίλαη ην ζχζηεκα πνπ εμαζθαιίδεη ηελ αζθάιεηα θαη πνηφηεηα ησλ ηξνθίκσλ θαη ηξνθψλ. Με ην ζχζηεκα πξνζδηνξίδνληαη νη πηζαλνί θίλδπλνη πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ παξαγσγή ηξνθίκσλ ζε φια ηα ζηάδηα απφ ηελ ζπγθνκηδή ησλ πξψησλ πιψλ, ηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία, ηελ επεμεξγαζία θαη ηε δηαλνκή ησλ πξντφλησλ κέρξη ηελ ηειηθή επεμεξγαζία θαη ηελ θαηαλάισζε ηνπο. Πξνζδηνξίδνληαη ηα ζεκεία θαη νη δηεξγαζίεο, πνπ κπνξνχλ λα ειεγρζνχλ, ψζηε λα εμαθαλίζνπλ έλαλ θίλδπλν ή λα ειαρηζηνπνηήζνπλ ηελ πηζαλφηεηά εκθάληζήο ηνπ θαη θαζνξίδνληαη ηα φξηα θαη ηα πξνιεπηηθά κέηξα ειέγρνπ. Σν ζχζηεκα HACCP πεξηιακβάλεη επηά ζηάδηα: 1. Hazard Analysis (Πξνζδηνξηζκφο Γπλεηηθά Δπηθίλδπλσλ Σξνθίκσλ & Γηεξγαζηψλ) 2. Καηαγξαθή ησλ θξίζηκσλ ζεκείσλ ειέγρνπ 3. Θέζπηζε πξνδηαγξαθψλ γηα θάζε θξίζηκν ζεκείν ειέγρνπ 4. Καζηέξσζε δηαδηθαζηψλ ειέγρνπ θαη παξαθνινχζεζεο γηα εμαζθάιηζε αζθαιψλ ρεηξηζκψλ

95

5. Οξηζκφο δηνξζσηηθψλ ελεξγεηψλ 6. Απνηειεζκαηηθή δηαδηθαζία αξρεηνζέηεζεο 7. Δπαιήζεπζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ ζπζηήκαηνο, κέζσ πεξηνδηθψλ επηζεσξήζεσλ 9. Βιολογικόρ ηπόπορ παπαγωγήρ (Organic Production) νξίδεηαη θαη ππνβάιιεηαη ζε θαλνληζηηθή ξχζκηζε κε ηνλ θαλνληζκφ (ΔΟΚ) αξηζ. 2092/91 πεξί ηνπ βηνινγηθνχ ηξφπνπ παξαγσγήο γεσξγηθψλ πξντφλησλ θαη ησλ ζρεηηθψλ ελδείμεσλ ζηα γεσξγηθά πξντφληα θαη ζηα είδε δηαηξνθήο θαη κε ηνλ θαλνληζκφ 1804/1999 γηα ηελ παξαγσγή πξντφλησλ δσηθήο πξνέιεπζεο. ΢ηελ Διιάδα γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ ζπζηήκαηνο ειέγρνπ παξαγσγήο πξντφλησλ βηνινγηθήο γεσξγίαο, εθαξκφδνληαη ζπκπιεξσκαηηθά κέηξα κε ηελ ΚΤΑ 332221/11.01.2001 (ΦΔΚ 10Β') φπσο ηξνπνπνηήζεθε κε ηελ ΚΤΑ 351178/26.03.2001 (ΦΔΚ 381Β΄).

10. Η ολοκληπωμένη γεωπγία (Integrated Agriculture), ε ολοκληπωμένη παπαγωγή (Integrated Production), η ολοκληπωμένη διασείπιζη καλλιεπγειών (Integrated Crop Management) θαη η ολοκληπωμένη διασείπιζη επιβλαβών οπγανιζμών (Integrated Pest Management) είλαη φιεο έλλνηεο πνπ αθνξνχλ ηα ζπζηήκαηα θαιιηέξγεηαο. Πεξηιακβάλνπλ δηάθνξεο ειάρηζηεο απαηηήζεηο ζε ζέκαηα πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο ή ειέγρνπ ησλ επηβιαβψλ νξγαληζκψλ, ηε ρξήζε ελφο ζπλδπαζκνχ κέηξσλ ζηα νπνία πεξηιακβάλνληαη πξνιεπηηθά κέηξα, κέηξα πξφγλσζεο θαη δηάγλσζεο θαη ε επηινγή βέιηηζησλ εξγαιείσλ γηα κεραληθφ θαη ρεκηθφ έιεγρν. Ζ πηζηνπνίεζε σο πξνο απηέο ηηο δηαρεηξηζηηθέο κεζφδνπο παξέρεη θαιχηεξεο εγγπήζεηο γηα ηελ πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ, ηε δεκφζηα πγεία θαη αζθάιεηα ησλ ηξνθίκσλ, ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη ηηο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο.

11. Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π.: Ο Οξγαληζκφο Πηζηνπνίεζεο θαη Δπίβιεςεο Γεσξγηθψλ Πξντφλησλ, κε δηαθξηηηθφ ηίηιν AGROCERT είλαη Ννκηθφ Πξφζσπν ππφ ηελ επνπηεία ηνπ Τπνπξγείνπ Γεσξγίαο θαη ιεηηνπξγεί θάησ απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ Ν.2637/98. ΢ηνπο ζθνπνχο ηνπ είλαη ε πξναγσγή θαη ε δηαζθάιηζε ηεο πνηφηεηαο ησλ γεσξγηθψλ πξντφλησλ, ε πξνζηαζία φξσλ πνπ αθνξνχλ ηελ πξνέιεπζε ηνπο θαη ε πξνψζεζε θηινπεξηβαιινληηθψλ ζπζηεκάησλ νινθιεξσκέλεο δηαρείξηζεο γεσξγηθψλ θαη δαζηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ. Σα πξφηππα πνπ έρεη εθπνλήζεη ν AGROCERT είλαη: AGRO 1-1: Δίλαη ην ζχζηεκα κε ην νπνίν αλαγλσξίδνληαη, αμηνινγνχληαη θαη ειέγρνληαη νη θίλδπλνη πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αζθάιεηα ησλ γεσξγηθψλ πξντφλησλ. Καιχπηεη ηηο αλαγλσξηζκέλεο αξρέο ηνπ HACCP. AGRO 1-2: Πεξηγξάθεη θαηεπζπληήξηεο νδεγίεο γηα ηηο επηρεηξήζεηο/ κνλάδεο πξψηεο κεηαπνίεζεο ή ζπζθεπαζίαο γεσξγηθψλ πξντφλησλ πνπ εθαξκφδνπλ ή ζέινπλ λα εθαξκφζνπλ ΢χζηεκα Πνηφηεηαο ζχκθσλα κε ην

96

πξφηππν ISO 9001 ψζηε απηέο λα δηεπθνιπλζνχλ ζηελ εθαξκνγή ηνπ ζπζηήκαηνο HACCP. AGRO 2-1: Πεξηιακβάλεη γεληθέο απαηηήζεηο ζην ζχλνιν ηεο γεσξγίαο πνπ κπνξνχλ λα επηζεσξεζνχλ αληηθεηκεληθά. Απνηειεί ην ζχλνιν ησλ αξρψλ γηα ηελ πηζηνπνίεζε ηνπ ΢πζηήκαηνο Οινθιεξσκέλεο Γηαρείξηζεο πνπ είλαη εθαξκφζηκν ζε θάζε γεσξγηθή εθκεηάιιεπζε αλεμάξηεηα απφ ην είδνο ηεο παξαγσγηθήο ηεο θαηεχζπλζεο.

AGRO 2-2: Πεξηγξάθεη ηηο ηερληθέο θαη λνκηθέο απαηηήζεηο ηνπ ζπζηήκαηνο ζηε θπηηθή παξαγσγή πνπ ζπλνδεχνπλ ην πξφηππν AGRO 2-1. Πεξηιακβάλεη ηνπο γεληθνχο θαλφλεο νξζήο γεσξγηθήο πξαθηηθήο θαη ηα ζπλνδεπηηθά κέηξα θηινπεξηβαιινληηθήο άζθεζεο ηεο γεσξγίαο (θπηηθήο παξαγσγήο) ψζηε λα παξάγνληαη αζθαιή θαη πνηνηηθά πξντφληα θαη λα επηηπγράλεηαη ε άξηζηε δηαρείξηζε ηνπ πεξηβάιινληνο.

12. Αγποηική ανάπηςξη: Ο φξνο «αγξνηηθφο» ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα ππνδειψζεη νηηδήπνηε αλαθέξεηαη ζην γεσγξαθηθφ ρψξν πνπ δελ είλαη αζηηθφο. Απφ ηνπο νξηζκνχο ηεο Δ΢ΤΔ πξφθεηηαη γηα ηηο αγξνηηθέο θαη εκηαζηηθέο πεξηνρέο. Ο φξνο «γεσξγηθφο» ζπλδέεηαη κε ηελ γεσξγηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ ιακβάλεη ρψξα κέζα ζηνλ αγξνηηθφ ρψξν. Ο φξνο «γεσξγηθή αλάπηπμε» ρξεζηκνπνηείηαη κε ηελ έλλνηα ηεο ηνκεαθήο ή θιαδηθήο αλάπηπμε ηεο γεσξγίαο σο δηαθεθξηκέλνπ θιάδνπ ηεο νηθνλνκίαο.

13. Καλή γεωπγική ππακηική (good farming practice): Ο φξνο αλαθέξεηαη ζηνλ θαλνληζκφ (ΔΚ) αξηζ. 1257/1999 γηα ηε ζηήξημε ηεο αγξνηηθήο αλάπηπμεο απφ ην Δπξσπατθφ Γεσξγηθφ Σακείν. Ζ θαιή γεσξγηθή πξαθηηθή αληηζηνηρεί ζηηο αξρέο πνπ ζα εθάξκνδε έλαο ζπλεηφο γεσξγφο ζηελ ππφ εμέηαζε πεξηνρή. Πξνο ηνχην νξίδνληαη Κψδηθεο Οξζήο Γεσξγηθήο Πξαθηηθήο (ΚΟΓΠ), νη νπνίνη απνηεινχλ ηηο ειάρηζηεο πεξηβαιινληηθέο δεζκεχζεηο πνπ πξέπεη λα ηεξνχλ νη παξαγσγνί γηα ηελ έληαμε ζηα αγξνπεξηβαιινληηθά πξνγξάκκαηα ηνπ Καλ. (ΔΚ) 1257/99 θαζψο ηνπ Καλ. (ΔΚ) 1259/99. Σα θξάηε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαζνξίδνπλ απηέο ηηο αξρέο, νη νπνίεο νπσζδήπνηε πεξηιακβάλνπλ ηε ζπκκφξθσζε πξνο ηηο γεληθέο ππνρξεσηηθέο πεξηβαιινληηθέο απαηηήζεηο. ΢ηελ Διιάδα νη θψδηθεο νξίδνληαη κε ηελ 100949/2478 /9-10-2000 Τ.Απφθαζε, ε νπνία πεξηιακβάλεη θψδηθεο ζηα εμήο ζέκαηα: Ληπάλζεηο, Αξδεχζεηο, Φπηνπξνζηαζία, Ακεηςηζπνξά, Γηαρείξηζε θπζηθνχ ρψξνπ - βηνπνηθηιφηεηαο – αγξνηηθνχ ηνπίνπ, Καηεξγαζία εδάθνπο - Γεσξγηθά κεραλήκαηα – Δμνπιηζκνί θηι. Ο φξνο βέιηηζηε πεξηβαιινληηθή πξαθηηθή (Best Environmental Practice) αλαθέξεηαη ζηελ εθαξκνγή ηνπ θαηαιιειφηεξνπ ζπλδπαζκνχ πεξηβαιινληηθψλ κέηξσλ.

14. Αγποηικόρ ηοςπιζμόρ: O ηνπξηζκφο ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο ή ζηελ χπαηζξν ή ζηα ρσξηά, νπνίνο αλαθέξεηαη ζε φιεο ηηο ηνπξηζηηθέο

97

δξαζηεξηφηεηεο κηθξήο θιίκαθαο πνπ αλαπηχζζνληαη ζηνλ αγξνηηθφ ρψξν. ΢ρεηίδεηαη κε ηηο ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ, φπσο ν νηθνινγηθφο, ν πεξηβαιινληηθφο, πεξηπέηεηαο θιπ. Ο Αγξνηνπξηζκφο (agritourism) αλαθέξεηαη ζην ζχλνιν ησλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ (δηακνλή, εζηίαζε θαη δξαζηεξηφηεηεο αλαςπρήο) πνπ πξνζθέξνληαη απφ ηηο γεσξγηθέο εθκεηαιιεχζεηο, νηθνγελεηαθήο ζπλήζσο κνξθήο, νη νπνίεο δηαηεξνχλ ηελ γεσξγία σο θχξηα ή δεπηεξεχνπζα δξαζηεξηφηεηα.

15. Φέποςζα Ικανόηηηα ηοςπιζμού (TCC): ζχκθσλα κε ηνλ νξηζκφ πνπ δίλεηαη απφ ηνλ ΠΟΔ, ε θέξνπζα ηθαλφηεηα ελφο ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ κπνξεί λα νξηζηεί σο "ν κέγηζηνο αξηζκφο αλζξψπσλ πνπ κπνξνχλ λα επηζθεθηνχλ έλαλ ηφπν πξννξηζκνχ ηνπξηζηψλ ζπγρξφλσο, ρσξίο πξφθιεζε θαηαζηξνθήο ζην θπζηθφ, νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ".

98

ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

ΜΔΡΟ΢ Α΄ ΔΟΚ (1991), Καλνληζκφο (ΔΟΚ) 2092/91 πεξί ηνπ βηνινγηθνχ ηξφπνπ παξαγσγήο γεσξγηθψλ πξντφλησλ θαη ησλ ζρεηηθψλ ελδείμεσλ ζηα γεσξγηθά πξντφληα θαη ζηα είδε δηαηξνθήο. [ΔΔ L198 ηεο 22-7-1991] ΔΟΚ (1992), Καλνληζκφο (ΔΟΚ) 2078/92 ζρεηηθά κε κεζφδνπο γεσξγηθήο παξαγσγήο πνπ ζπκκνξθψλνληαη κε ηηο απαηηήζεηο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαζψο θαη κε ηε δηαηήξεζε ηνπ θπζηθνχ ρψξνπ. [ΔΔ L215 ηεο 30-7-1992] ΔΟΚ (1992), Καλνληζκφο (ΔΟΚ) 2081/92 γηα ηελ πξνζηαζία ησλ γεσγξαθηθψλ ελδείμεσλ θαη ησλ νλνκαζηψλ πξνέιεπζεο ησλ γεσξγηθψλ πξντφλησλ θαη ησλ ηξνθίκσλ. [ΔΔ L208 ηεο 24-7-1992] EOK (1992): ΟΓΖΓΗΑ 92/43/ΔΟΚ «γηα ηε δηαηήξεζε ησλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ θαζψο θαη ηεο άγξηαο παλίδαο θαη ρισξίδαο» ΔΚ (1999): Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο – «Καηεπζχλζεηο γηα κηα αεηθφξν γεσξγία» [COM/99/22]. ΔΚ (1999): Καλνληζκφο (ΔΚ) 1257/1999 γηα ηε ζηήξημε ηεο αγξνηηθήο αλάπηπμεο απφ ην Δπξσπατθφ Γεσξγηθφ Σακείν Πξνζαλαηνιηζκνχ θαη Δγγπήζεσλ (ΔΓΣΠΔ) θαη γηα ηελ ηξνπνπνίεζε θαη θαηάξγεζε νξηζκέλσλ θαλνληζκψλ. [ΔΔ αξηζ. L 160 ηεο 26/06/1999] EΚ (1999): Λεπθή Βίβινο γηα ηελ αζθάιεηα ησλ ηξνθίκσλ [COM/99/0719]. ΔΚ (2000): Λεπθή Βίβινο γηα ηελ πεξηβαιινληηθή επζχλε. [COM(2000)0066]

99

ΔΚ (2000): Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο «Γείθηεο γηα ηελ ελζσκάησζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκαηηζκψλ ζηελ θνηλή γεσξγηθή πνιηηηθή».

[COM(2000)20].

EΚ (2000): Δηδηθή έθζεζε αξηζ. 14/2000 «ζρεηηθά κε ηνλ πεξηβαιινληηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ηεο ΚΓΠ» [ΔΔ αξηζ. C 353 ηεο 08/12/2000] ΔΚ (2001): Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο «Αεηθφξνο αλάπηπμε ηεο Δπξψπεο γηα έλαλ θαιχηεξν θφζκν: ΢ηξαηεγηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε» [COM(2001)264].

EΚ (2001): Οδεγία 2001/95/ΔΚ «γηα ηε γεληθή αζθάιεηα ησλ πξντφλησλ» [ΔΔ αξηζ. L 011 ηεο 15/01/2002] EΚ (2001): Πξάζηλε Βίβινο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ.

[COM(2001) 531] EΚ (2001): Πξάζηλε Βίβινο ζρεηηθά κε ηελ νινθιεξσκέλε πνιηηηθή πξντφλησλ. [COM(2001)0068] EΚ (2001): Οδεγία 2001/95/ΔΚ « γηα ηε γεληθή αζθάιεηα ησλ πξντφλησλ» [ΔΔ αξηζ. L 011 ηεο 15/01/2002] ΔΚ (2002): Απφθαζε αξηζ. 1600/2002/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ ΢πκβνπιίνπ, γηα ηε ζέζπηζε ηνπ έθηνπ θνηλνηηθνχ πξνγξάκκαηνο δξάζεο γηα ην πεξηβάιινλ. [ΔΔ αξηζ. L242 ηεο 10/09/2002] EΚ (2002): Καλνληζκφο (ΔΚ) αξηζ. 178/2002 “γηα ηνλ θαζνξηζκφ ησλ γεληθψλ αξρψλ θαη απαηηήζεσλ ηεο λνκνζεζίαο γηα ηα ηξφθηκα, γηα ηελ ίδξπζε ηεο Δπξσπατθήο Αξρήο γηα ηελ Αζθάιεηα ησλ Σξνθίκσλ θαη ηνλ θαζνξηζκφ δηαδηθαζηψλ ζε ζέκαηα αζθαιείαο ησλ ηξνθίκσλ” [ΔΔ αξηζ. L 031 ηεο 01/02/02] EΚ (2002): Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο «Πξνο κία ζεκαηηθή ζηξαηεγηθή γηα αεηθφξν ρξήζε ησλ θπηνθαξκάθσλ». [COM(2002)0349] EΚ (2002): Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο « ΢ηξαηεγηθή γηα ηελ πνιηηηθή ππέξ ησλ θαηαλαισηψλ 2002-2006» [COM(2002)0208] EΚ (2002): Οδεγία 2002/46/ΔΚ “γηα ηελ πξνζέγγηζε ησλ λνκνζεζηψλ ησλ θξαηψλ κειψλ πεξί ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο” [ΔΔ αξηζ. L 183 ηεο 12/07/2002]

100

ΔΚ (2003): Πξφηαζε θαλνληζκνχ ηνπ ΢πκβνπιίνπ ζρεηηθά κε ηε ζέζπηζε θνηλψλ θαλφλσλ γηα ηα θαζεζηψηα άκεζεο ζηήξημεο ζηα πιαίζηα ηεο Κνηλήο Γεσξγηθήο Πνιηηηθήο θαη κε ηε ζέζπηζε θαζεζηψησλ ζηήξημεο γηα παξαγσγνχο νξηζκέλσλ θαιιηεξγεηψλ. [COM(2003)0023] ΤΠΔΥΩΓΔ (2000): Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα «ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ» 2000-2006 ΤΠ. ΓΔΩΡΓΗΑ΢ (2000): Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο 2000 – 2006. ΤΠ. ΑΝΑΠΣΤΞΖ΢ (2000): Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα «ΑΝΣΑΓΩΝΗ΢ΣΗΚΟΣΖΣΑ» 2000-2006 ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑ ΚΡΖΣΖ΢ (2001): Πεξηθεξεηαθφ Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα Κξήηεο 2000-2006 ΤΠ. ΓΔΩΡΓΗΑ΢ (2002): ΑΝΔΞΑΡΣΖΣΖ ΔΠΗ΢ΣΖΜΟΝΗΚΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ «Βηψζηκε Γεσξγία ζε κηα αλεπηπγκέλε χπαηζξν» ΟΚΣΩΒΡΗΟ΢ 2002 Αγνξαζηάθεο Γ. (1996): «Δπξσπατθά ζπζηήκαηα πξνζηαζίαο αγξνηηθψλ πξντφλησλ – Βηνινγηθή Γεσξγία» εθδ. CRF/ΟΑΓΤΚ Υαληά 1996 Κνξθφβεινο, Υξ. (1997): “Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ Δπξσπατθή Δλσζε κε αλαθνξέο ζηα ειιεληθά δεδνκέλα...” - εθδ. ΢ΑΚΚΟΤΛΑ΢ 1997 Μάξγαξεο, Ν. ΢(1997): “Γεσξγία θαη πεξηβάιινλ” - εθδ. ΦΗΛΗΠΠΟΣΖ΢ 1997 Καηζαδσξάθεο, Γ. (1999): “Ζ θπζηθή θιεξνλνκηά ηεο Διιάδνο” εθδ. WWF HELLAS 1999 Φσηφπνπινο, Υξ. (2000): “Αγξνηνπεξηβαιινληηθή πνιηηηθή γηα κηα βηψζηκε αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ” - εθδ. ΢ΣΑΜΟΤΛΖ΢ 2000 Αγνξαζηάθεο Γ. (2001), “Γηα κηα λέα ζχγρξνλε αλαπηπμηαθή ζηξαηεγηθή ζηελ Κξήηε θαη ην Ννκφ Υαλίσλ» Δηζήγεζε ζην ΢πλέδξην γηα ηελ “Αλαπηπμηαθή Πξννπηηθή ηνπ Ννκνχ Υαλίσλ” Οηθνλνκηθφ Δπηκειεηήξην / Σκ. Γπη. Κξήηεο – Μ.Α.Η.Υ., Απξ. 2001 Γνχζε, Δκκ. (2001): “Ζ θνηλνηηθή πνιηηηθή πεξηβάιινληνο θαη ε επίδξαζή ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο” – εθδ. ΠΑΠΑΕΖ΢Ζ΢ 2001

101

Υνλδξνχ-Καξαβαζίιε Μαξγαξίηα (2002): ΔΘΝΗΚΟ ΚΔΝΣΡΟ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ΢ & ΑΔΗΦΟΡΟΤ ΑΝΑΠΣΤΞΖ΢ “΢ηξαηεγηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα ηελ Αεηθφξν Αλάπηπμε» Εαγνξηαλάθνο Δπζ. (2002): Οηθνλνκία, Πεξηβάιινλ θαη Βηψζηκε Αλάπηπμε: Βαζηθέο έλλνηεο ηεο επηζηήκεο ησλ νηθνλνκηθψλ ηνπ πεξηβάιινληνο ΗΑΑΚ/ΔΚΚΔ, Claude Vidal (2002): Πξνο κηα βηψζηκε επξσπατθή γεσξγία: πνηνη ζα είλαη νη δείθηεο γηα ηε κέηξεζή ηεο. -΢πλέδξην Δ΢ΤΔ-EUROSTAT “Γεσξγηθέο ζηαηηζηηθέο ζηε λέα ρηιηεηία» Υαληά,Ννέκβξεο 2002 Βιάρνο Γ., Μπένπνπινο Ν. (2002): «Σα θηιηθά πξνο ην πεξηβάιινλ παξαγσγηθά ζπζηήκαηα σο πξφηππν εηζαγσγήο θαη ρξήζεο ησλ γεσξγνπεξηβαιινληηθψλ δεηθηψλ» -΢πλέδξην Δ΢ΤΔ-EUROSTAT “Γεσξγηθέο ζηαηηζηηθέο ζηε λέα ρηιηεηία» Υαληά,Ννέκβξεο 2002 AEIDL (1997): LEADER magazine nr.9 - 07/95: «Environment and Local Development» Agriculture and Sustainability: Principles and Recommendations from the European Consultative Forum on the Environment and Sustainable Development - June 1998 EC (1999): REPORT Agriculture, environment, rural development – A challenge for agriculture AEIDL (2000): LEADER European Observatory, Environmental competitiveness. Creating a territorial development strategy in the light of the LEADER experience “Rural Innovation” Dossier n° 6 - Part 3

ΜΔΡΟ΢ Β΄ WTO (1994): Inskeep E., National and Regional Tourism Planning: methodologies and case studies, London, 1994.

Eurostat (1994) : Ellada, Kriti. Portrait of the Islands. Luxembourg, European Commission.

Eurostat (1995): Greece Tourism in Europe. Luxembourg: European Commission.

102

OANAK (1995): H αλάπηπμε ησλ ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ θαη επέθηαζε ηεο επνρήο ηνπξηζκνχ ζηελ Κξήηε. Ζξάθιεην 1995 ΟΟ΢Α (1996): Πνιηηηθή ηνπξηζκνχ θαη δηεζλήο ηνπξηζκφο ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟ΢Α (1993 – 1994). Παξίζη:Οξγαληζκφο Οηθνλνκηθήο ΢πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο.

WTO (1997): Rural Tourism WTO: Madrid 1997 WTO (1997): Sustainable Tourism Development: Guide for Local Planners, Madrid, 1993.

Agenda 21 (1998) Sustainable tourism - Information provided by the Government of Greece to the 7th Session of the United Nations Commission on sustainable development.

World Travel & Tourism Council (2002): European Union - THE TRAVEL & TOURISM ECONOMY 2002 Ζγνπκελάθεο Ν. (1991): “Σνπξηζηηθή Οηθνλνκία” εθδ. INTERBOOKS 1991 Βαθεηάδεο Γ., Κνληνγεσξγφο Υξ., Παπαθσλζηαληηλίδεο Λ. (1992) «Αγξνηνπξηζκφο θαη ηζφξξνπε αλάπηπμε» εθδ. ΑΓΡΟΣΗΚΖ ΣΡΑΠΔΕΑ 1992 ΚνθθψζεοΥ., Παξπατξεο Α. (1995): «ΣΟΤΡΗ΢ΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΢ΣΑ ΠΑΡΑΚΣΗΑ ΟΗΚΟ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΑ» Πξνβιήκαηα ΢ρεδηαζκνχ θαη Γηαρείξηζεο Δηζήγεζε γηα ην ΢πλέδξην "Σνπξηζκφο θαη Πεξηβάιινλ ζηηο Νεζησηηθέο Πεξηθέξεηεο", Ζξάθιεην Κξήηεο, 1995 Αγνξαζηάθεο Γ. (1997): «Ο Αγξνηηθφο Σνπξηζκφο πνηφηεηαο» εθδ.

CRF/ΟΑΓΤΚ Υαληά 1997 Αλζνπνχινπ Θ., Ηαθσβίδνπ Ό., Κνπηζνχξεο Α., ΢πηιάλεο Η. (1998): “ΥΩΡΗΚΔ΢ ΚΑΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗΑΚΔ΢ ΓΗΑ΢ΣΑ΢ΔΗ΢ ΣΟΤ ΑΓΡΟΣΟΤΡΗ΢ΜΟΤ ΢ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ” Δηζήγεζε ζην ΢πλέδξην “ΑΝΑ΢ΤΓΚΡΟΣΖ΢Ζ ΣΟΤ ΑΓΡΟΣΗΚΟΤ ΥΩΡΟΤ” 1998. Κνθθψζεο Υ. θαη Σζάξηαο Π. (2001): «Βηψζηκε Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηβάιινλ» εθδ. Κξηηηθή Αζήλα 2001 ΤΠΑΝ, ΔΟΣ (2001): ΢πλέδξην "Ζ αλάπηπμε ηνπ νηθνηνπξηζκνχ: Ζ δηεζλήο εκπεηξία θαη ε πεξίπησζε ηεο Διιάδαο", Θεζζαινλίθε, 2001

103

Καξαβέιιαο Γ., WWF – Διιάο - «Πνξίζκαηα απφ ηε κειέηε ζρεδηαζκνχ πηινηηθψλ δξάζεσλ γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ νηθνινγηθνχ ηνπξηζκνχ» Κνθθψζεο Υ., «Σνπξηζκφο θαη Βηψζηκε Αλάπηπμε ζε Σνπηθφ θαη Πεξηθεξεηαθφ Δπίπεδν: Ζ πεξίπησζε ηνπ Οηθνηνπξηζκνχ» Σζάξηαο Π., «Πνιηηηθέο Αλάπηπμεο ηνπ Οηθνηνπξηζκνχ: Γηεζλείο Δκπεηξίεο» Yunis Δugenio - World Tourism Organization /OMT, «Σν πιαίζην ηνπ Γηεζλνχο Έηνπο Οηθνηνπξηζκνχ θαη φξνη γηα ηελ βηψζηκε αλάπηπμε θαη δηαρείξηζε ηνπ νηθνηνπξηζκνχ» Castro Paulo, - Europarc Federation «Δπξσπατθφο ράξηεο γηα ηνλ αεηθφξν ηνπξηζκφ ζε πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο: Αξρέο, κεζνδνινγία θαη δηαδηθαζία εθαξκνγήο» Φσηίνπ ΢η.,- Δ.Κ.Β.Τ. «Ο ζπκκεηνρηθφο ζρεδηαζκφο σο εξγαιείν αλάπηπμεο ηνπ νηθνηνπξηζκνχ θαη ηεο δηαρείξηζεο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο» ΔΚ (2001): Έθζεζε ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο «ε θαηάζηαζε ζηνλ Δπξσπατθφ ηνκέα ηνπξηζκνχ» [COM(2001) 668] ΔΚ (2003): Απφθαζε ηεο Δπηηξνπήο, γηα θαζνξηζκφ ησλ νηθνινγηθψλ θξηηεξίσλ ζρεηηθά κε ηελ απνλνκή ηνπ νηθνινγηθνχ ζήκαηνο ηεο Κνηλφηεηαο γηα ππεξεζίεο ηνπξηζηηθψλ θαηαιπκάησλ. [ΔΔ αξηζ. L 102 ηεο 24/04/2003]

104

105

106