Διεθνές Συνέδριο «Μίκης Θεοδωράκης», Χανιά 2005, ΠΡΑΚΤΙΚΑ

Ο άνθρωπος, ο δηµιουργός ο µουσικός, ο πολιτικός . ο Κρητικός και ο Οικουµενικός

ΠΡΑΚΤΙΚA ∆ΙΕΘΝΟYΣ ΣΥΝΕ∆ΡIΟΥ Χανιά 29, 30 & 31 Ιουλίου 2005

Έκδοση: Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων µε την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισµού Χανιά ∆εκέµβρης 2005

Ο άνθρωπος, ο δηµιουργός ο µουσικός, ο πολιτικός . ο Κρητικός και ο Οικουµενικός

Ο άνθρωπος, ο δηµιουργός ο µουσικός, ο πολιτικός . ο Κρητικός και ο Οικουµενικός

ΠΡΑΚΤΙΚA ∆ΙΕΘΝΟYΣ ΣΥΝΕ∆ΡIΟΥ Χανιά 29, 30 & 31 Ιουλίου 2005 1η Έκδοση: Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων, 2005 2η Έκδοση e-book: Παγκρήτιος Σύλλογος Φίλων Μίκη Θεοδωράκη, 2012

Copyright © Παγκρήτιος Σύλλογος Φίλων Μίκη Θεοδωράκη ISBN: 960-86576-8-7

Ο άνθρωπος, ο δηµιουργός ο µουσικός, ο πολιτικός . ο Κρητικός και ο Οικουµενικός

ΠΡΑΚΤΙΚA ∆ΙΕΘΝΟYΣ ΣΥΝΕ∆ΡIΟΥ Χανιά 29, 30 & 31 Ιουλίου 2005 Επιµέλεια Έκδοσης: Γιώργος Αγοραστάκης

Έκδοση: Παγκρήτιος Σύλλογος Φίλων Μίκη Θεοδωράκη Χανιά Μάρτης 2012

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ

ÓÅËÉÄÁ

Áíôß ðñïëüãïõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 ÏñãÜíùóç Óõíåäñßïõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Ðñüãñáììá óõíåäñßïõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Ðñüãñáììá óõíïäåõôéêþí êáé ðáñÜëëçëùí åêäçëþóåùí . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 ÖùôïãñáöéêÜ óôéãìéüôõðá ÅéóáãùãéêÞ ïìéëßá, Γιώργος Κατσανεβάκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 ×áéñåôéóìïß. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Ðáñïõóßáóç ôïõ ÐáãêñÞôéïõ Óõëëüãïõ Ößëùí Ìßêç ÈåïäùñÜêç, Γιώργος Αγοραστάκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Α΄ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ Áíáêáëýðôïíôáò ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç, Γιώργος Μαλούχος Ï ÁãùíéóôÞò, ößëïò ìïõ Ìßêçò, ∆ηµήτρης Καραχάλιος Ï óõíåñãÜôçò Ìßêçò, Πέτρος Πανδής - Μαρία Φαραντούρη Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, ìéá öéëßá åîÞíôá äýï ÷ñüíùí, Βύρων Σάµιος Ï ðáôÝñáò ìïõ ï Ìßêçò, Μαργαρίτα Θεοδωράκη ÖùôïãñáöéêÜ óôéãìéüôõðá Β΄ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ: Ο ∆ΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ÙäÞ óôçí áðáéóéïäïîßá: ôáîéäåýïíôáò ìå ôïí Ìßêç óôç æùÞ, ôçí ôÝ÷íç êáé ôéò óõëëïãéêÝò ðñùôïâïõëßåò, Αστέρης Κούτουλας Ï êáéíïôüìïò ÈåïäùñÜêçò ìÝóá áðü íôïêïõìÝíôá ôïõ áñ÷åßïõ ôïõ, Στεφανία Μεράκου Ìå ôç ìïõóéêÞ ôùí ëÝîåùí: ç ðïéçôéêÞ ãñáöÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, Ιουλίτα Ηλιοπούλου Ìå ôç ëýñá êáé ìå ôï ëüãï: áõôïâéïãñáöéêÞ äéöùíßá, Λίζυ Τσιριµώκου Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ùò äçìéïõñãüò êïéíùíéêïý ðëïýôïõ óôçí ÊñÞôç êáé ôçí ÅëëÜäá, ∆ηµήτρης Κούτουλας, Γ΄ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ: Ο ΜΟΥΣΙΚΟΣ Ôï óõìöùíéêü Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, Gerhard Folkerts Ðñþôåò åêôåëÝóåéò ôùí óõìöùíéêþí êáé ÷ïñùäéáêþí Ýñãùí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç: áíáöïñÜ åê ôùí Ýóù, Peter Zacher Ç ìïõóéêÞ äùìáôßïõ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, Γιώργος ∆εµερτζής Ôï ðéáíéóôéêü Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, Τατιάνα Παπαγεωργίου Ôá ðáéäéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ∆ηµήτρης Καρβούνης Ïé üðåñåò ôïõ ÈåïäùñÜêç: ï èñßáìâïò ôïõ ëõñéóìïý, Gail Holst-Warhaft Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò êáé ï xïñüò, Lorca Massine Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò: ôñáãïõäþíôáò óôç óêçíÞ, Γιώργος Μονεµβασίτης Ç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ãéá ôïí êéíçìáôïãñÜöï, Νίκος Κούνδουρος Áðü ôç óõìöùíéêÞ ìïõóéêÞ óôï ëáúêü ôñáãïýäé êáé áíôßóôñïöá: üôáí ôá ìïõóéêÜ åßäç óõíäéáëÝãïíôáé óôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, Σόνια Θεοδωρίδου 7

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ç éóôïñéêÞ ôïìÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç óôçí åîÝëéîç ôçò åëëçíéêÞò ìïõóéêÞò: ç öýóç êáé ç óçìáóßá ôçò, Γιώργος Παπαδάκης Ç ìåëïðïßçóç ðïéçôéêþí Ýñãùí áðü ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé ç åñìçíåõôéêÞ ðñïóÝããéóÞ ôïõò, Νένα Βενετσάνου Ïìïéüôçôåò êáé äéáöïñÝò ôùí ìïõóéêþí ðáñáäüóåùí ôçò ÅëëÜäáò êáé ôçò Ôïõñêßáò, ùò ðçãÝò Ýìðíåõóçò óôï Ýñãï ôùí Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé Z¨ulf¨u Livaneli Ç êïéíùíéêÞ äéÜóôáóç ôïõ Ýñãïõ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, Γιώργος Νταλάρας ÖùôïãñáöéêÜ óôéãìéüôõðá ∆΄ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ: Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ Ç íåïåëëçíéêÞ ðïëéôéêÞ óêçíÞ êáé ç ðáñïõóßá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ó' áõôÞí, 'Αλκης Ρήγος Ï ðïëéôéêüò Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò: áðü ôçí Üíïéîç óôç âáñõ÷åéìùíéÜ ôïõ ìõèéêïý´60, Χριστόφορος Αργυρόπουλος Ï Ìßêçò êáé ïé ðëçãÝò ôçò áñéóôåñÜò, Γιώργος Βότσης Ç ðïëéôéêÞ ðáñïõóßá êáé äñÜóç ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ìåôÜ ôç Ìåôáðïëßôåõóç, Ηλίας Νικολακόπουλος Ε΄ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ: Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΚΑΙ Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ 80 ðëçñïöïñßåò êáé óêÝøåéò ãéá 80á ãåíÝèëéá, Guy Wagner 80 informations et reflexions pour un 80e anniversaire (ðñùôüôõðï åéóÞãçóçò) Ï êüóìïò ìïõ ìå ôïí Ìßêç:ãåöõñþíïíôáò ôïõò ðïëéôéóìïýò, Arja Saijonmaa Ç ðïëéôéêÞ áêôéíïâïëßá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç óôï åîùôåñéêü, Rashad Abushawar Ïé áîßåò ôçò ÊñÞôçò óôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, Ερατοσθένης Καψωµένος ×áéñåôéóìüò Jacques Lang "Εκ Βαθέων Ι", Μίκης Θεοδωράκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

Êëåßóéìï åñãáóéþí Óõíåäñßïõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 ÖùôïãñáöéêÜ óôéãìéüôõðá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 ÓõíÝíôåõîç Ôýðïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç óôá ÌÝóá ÅíçìÝñùóçò. . . . . . . . . . . . . 254 Äçìïóéüôçôá Óõíåäñßïõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 Áíáãüñåõóç ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç óå Åðßôéìï ÄéäÜêôïñá ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 "Εκ Βαθέων ΙΙ", Ïìéëßá ôïõ Μίκη Θεοδωράκη óôçí ôåëåôÞ áíáãüñåõóÞò ôïõ óå åðßôéìï äéäÜêôïñá ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 ÖùôïãñáöéêÜ óôéãìéüôõðá

8

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Αντί προλόγου Ößëåò êáé Ößëïé, O ôüðïò êáôáãùãÞò ìéáò ìåãÜëçò ðñïóùðéêüôçôáò åßíáé ðÜíôá éäéáßôåñá ðåñÞöáíïò, êáèþò "ðåñéÝ÷åé" êáé "ðåñéÝ÷åôáé", "öùôßæåé" êáé "öùôßæåôáé" áðü áõôÞí ôçí ðñïóùðéêüôçôá, ç ïðïßá îåðåñíÜ ôá óýíïñá ôïõ ôüðïõ êáé ôïõ ÷ñüíïõ. Ç ÊñÞôç êáé éäéáßôåñá ôá ×áíéÜ êé ï ÃáëáôÜò Ý÷ïõí Ýíá ìåãÜëï ÷ñÝïò áðÝíáíôé óôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ï ïðïßïò ìå ôï Ýñãï, ôçí ðñïóùðéêüôçôá êáé ôç óôÜóç ôçò æùÞò ôïõ Ýêáíå ðáãêüóìéá ãíùóôÞ ôç ìïõóéêÞ, ôéò áîßåò ìáò êáé ôïí ðïëéôéóìü ìáò. Ôá öåôéíÜ ãåíÝèëéá ãéá ôá ïãäüíôá ôïõ ÷ñüíéá ìáò äßíïõí ôçí åõêáéñßá íá ôïõ áðïäþóïõìå ôçí ïöåéëüìåíç ôéìÞ êáé íá ôïõ äåßîïõìå ôçí åõãíùìïóýíç ìáò. Åê ôùí ðñáãìÜôùí, Þñèáìå áíôéìÝôùðïé ìå ôï êñßóéìï åñþôçìá: Ðþò åßíáé äõíáôüí íá ôéìÞóåé êáíåßò ìå áîéïðñÝðåéá Ýíáí Üíèñùðï ãéá ôïí ïðïßïí ïñãáíþíïíôáé ëáìðñÝò åêäçëþóåéò ó÷åäüí óå üëåò ôéò çðåßñïõò êáé óôïí ïðïßï Ý÷ïõí áðïäïèåß ôéìÝò êáé äéáêñßóåéò áðü ôïõò óçìáíôéêüôåñïõò ïñãáíéóìïýò ôïõ êüóìïõ; Ðþò, ìå Üëëá ëüãéá, åßíáé äõíáôüí Ýíáò ìéêñüò íïìüò íá ôéìÞóåé Ýíáí ìåãÜëï Üíèñùðï, áêüìç êé áí áõôüò åßíáé "ï Ìßêçò ìáò"; Îåêéíþíôáò ôçí áíáæÞôçóÞ ìáò áðü ôç ìåëÝôç ôùí áõôïâéïãñáöéêþí ôïõ Ýñãùí, áíáêáëýøáìå ìå Ýêðëçîç üôé áêüìç êé åìåßò ðïõ ìåãáëþóáìå ìå ôç ìïõóéêÞ ôïõ äå ãíùñßæáìå ðáñÜ åëÜ÷éóôá ãéá ôçí ðïëõó÷éäÞ äñÜóç ôïõ, ôçí áóôåßñåõôç äçìéïõñãéêüôçôÜ ôïõ, ôçí åõñýôçôá êáé ôç óçìáóßá ôïõ Ýñãïõ ôïõ. Áíáêáëýøáìå ôç óêÝøç ôïõ, áöïõãêñáóôÞêáìå ôç äçìéïõñãéêÞ ôïõ áíÜóá ðßóù áðü ôï Ýñãï ôïõ, æÞóáìå ôç íåüôåñç éóôïñßá ôçò ÷þñáò ìáò ìáæß ôïõ, êáôáëÜâáìå ôá äéëÞììáôÜ ôïõ êáé íïéþóáìå ðùò åßíáé Ýíáò Üíèñùðïò óáí êé åìÜò. êáé ôïí åêôéìÞóáìå ðåñéóóüôåñï. Ç äéáðßóôùóç áõôÞ ìáò ïäÞãçóå óôçí åðéëïãÞ ôçò ïñãÜíùóçò ôïõ Óõíåäñßïõ, ôï ïðïßï ìðïñåß íá ðñïóöÝñåé óõìðõêíùìÝíç áõôÞ ôç ãíþóç êáé íá äþóåé ôçí åõêáéñßá óå üóïõò ôï ðáñáêïëïõèÞóïõí êáé óå üóïõò äéáâÜóïõí ôçí åéäéêÞ Ýêäïóç ðïõ èá áêïëïõèÞóåé ôéò åñãáóßåò ôïõ Óõíåäñßïõ, íá ãíùñßóïõí êáé íá ãïçôåõèïýí áðü ôï "öáéíüìåíï ÈåïäùñÜêçò". Ì’ áõôü ôïí ôñüðï ðéóôåýïõìå üôé ôïí ôéìïýìå. Óôü÷ïò ôïõ Äéåèíïýò áõôïý Óõíåäñßïõ äåí åßíáé ï åîùñáúóìüò ôçò åéêüíáò ôïõ Ìßêç, áëëÜ ç áíáæÞôçóç ôïõ ðñïóþðïõ ôïõ ìå ôéò öùôïóêéÜóåéò êáé ôéò áäõíáìßåò ôïõ, ðïõ ôï êÜíïõí áíèñþðéíï êáé ãé' áõôü ðéï èáõìáóôü. Åßíáé Ýíá ÓõíÝäñéï áðïôßìçóçò êáé áðïëïãéóìïý, áëëÜ ôáõôü÷ñïíá åßíáé êáé ìéá ãéïñôÞ, êáèþò èá óõíáíôçèïýí Üíèñùðïé áð' üëï ôïí êüóìï, ðïõ ôïí ãíùñßæïõí ÷ñüíéá, ôïí ìåëåôïýí Þ åñìçíåýïõí Ýñãá ôïõ êáé èá ìïéñáóôïýí ìáæß ìáò ôéò ãíþóåéò êáé ôçí áãÜðç ôïõò ãéá ôïí ìåãÜëï ìáò äçìéïõñãü. Ôï äýóêïëï Ýñãï ôçò äéáìüñöùóçò ôïõ ðñïãñÜììáôïò, êáèþò ç æùÞ êáé ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç äåí åßíáé äõíáôüí íá ÷ùñÝóïõí óôéò åñãáóßåò åíüò ôñéÞìåñïõ Óõíåäñßïõ, ôï åìðéóôåõèÞêáìå óå Üîéïõò åðéóôÞìïíåò êáé êáëëéôÝ÷íåò ðïõ óõãêñïôïýí ôçí ÅðéóôçìïíéêÞ ÅðéôñïðÞ, ôçí ïðïßá åõ÷áñéóôïýìå èåñìÜ êáé áðü ôç èÝóç áõôÞ. Åðßóçò åõ÷áñéóôßåò åêöñÜæïõìå óôç Ìáñãáñßôá ÈåïäùñÜêç, óôç ÑÝíá Ðáñìåíßäïõ, óôç Óôåöáíßá ÌåñÜêïõ êáé óå üëïõò ðïõ ìáò ðñüóöåñáí áíéäéïôåëþò ôç âïÞèåéÜ ôïõò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ðñïåôïéìáóßáò. ÔÝëïò, åõ÷áñéóôïýìå ôïí ßäéï ôïí Ìßêç, ðïõ áðü ôçí ðñþôç óôéãìÞ óôÜèçêå ðëÜé ìáò ìå áðëüôçôá êáé åíèïõóéáóìü, óáí Ýíá ðáéäß ðïõ åßíáé Ýôïéìï íá áíáêáëýøåé îáíÜ ôïí êüóìï. Ãéá ôçí ÏñãáíùôéêÞ ÅðéôñïðÞ Ï Ðñüåäñïò Ãéþñãïò ÊáôóáíåâÜêçò ÍïìÜñ÷çò ×áíßùí 9

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ Οργάνωση Συνεδρίου: Íïìáñ÷éáêÞ Áõôïäéïßêçóç ×áíßùí Ìå ôçí õðïóôÞñéîç ôçò ÂïõëÞò ôùí ÅëëÞíùí êáé ôçò ¸íùóçò Íïìáñ÷éáêþí ÁõôïäéïéêÞóåùí ÅëëÜäáò, óå óõíåñãáóßá ìå ôï Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï ×áíßùí êáé ôçí ÁíáðôõîéáêÞ Åôáéñåßá Íïìïý ×áíßùí.

ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Ειρηναίος Γαλανάκης, Άννα Μπενάκη-Ψαρούδα, Φωτεινή Γεννηµατά, Λεωνίδας Κύρκος, Θεόδωρος Αντωνίου, Ζύλ Ντασσέν, Εµµανουήλ Κριαράς, Βικτωρία Θεοδώρου,

Μητροπολίτης Κισάµου και Σελίνου Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων Πρόεδρος της Ένωσης Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων Ελλάδας Πολιτικός Συνθέτης Σκηνοθέτης Νεοελληνιστής, Βυζαντινολόγος Ποιήτρια

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Ερατοσθένης Καψωµένος,

Γκύ Βάγκνερ, Γιώργος Μαλούχος, Αστέρης Κούτουλας, ∆ηµήτρης Κούτουλας, Έλενα Μουζάλα, Γιώργος Παπαδάκης, Άλκης Ρήγος, Χριστόφορος Αργυρόπουλος, Ηρακλής Γαλανάκης, Έµµυ Παπαβασιλείου,

10

Πρόεδρος Κοσµήτορας Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων Βιογράφος του Μίκη Θεοδωράκη ∆ηµοσιογράφος Μεταφραστής ελληνικής λογοτεχνίας ∆ιδάσκων στο Ελεύθερο Ανοικτό Πανεπιστήµιο Πιανίστα, ∆ιδάσκουσα στο Ιόνιο Πανεπιστήµιο Συνθέτης, µουσικός ερευνητής και κριτικός Αν. Καθηγητής Πολιτικής Επιστήµης στο Πάντειο Πανεπιστήµιο ∆ικηγόρος, Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων ∆ηµοσιογράφος ∆/νση Πολιτισµού, Τουρισµού Ν. Α. Χανίων, Πνευµατικό Κέντρο Χανίων

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Γιώργος Κατσανεβάκης, Γιώργος Αγοραστάκης, Αντώνης Παπαδεράκης, Σοφία Ελευθεριάδου, Μανώλης Μαρινάκης, Γιώργος Φραντζεσκάκης, Μαρία Βλαζάκη, Ματθαίος Φραντζεσκάκης, Στέλιος Μπονάτος, Καίτη Τζούγκαρη, Χρυσούλα Κουναλάκη, Σήφης Μαρκάκης, Τάσος ∆ιαµαντάκης, Ρούλα Οικονοµάκη, Έµµυ Παπαβασιλείου,

Πρόεδρος, Νοµάρχης Χανίων Αντιπρόεδρος, Αντινοµάρχης Χανίων Νοµαρχιακός Σύµβουλος Πρόεδρος Αναπτυξιακής Εταιρείας Χανίων Νοµαρχιακή Σύµβουλος Πνευµατικό Κέντρο Χανίων Νοµαρχιακός Σύµβουλος Νοµαρχιακός Σύµβουλος Μέλος του ∆.Σ. του Πνευµατικού Κέντρου Χανίων ∆ηµοσιογράφος Πνευµατικό Κέντρο Χανίων ∆/νση Προγραµµατισµού Ν.Α. Χανίων ∆/νση Προγραµµατισµού Ν.Α. Χανίων Γραφείο ∆ηµοσίων Σχέσεων Ν.Α. Χανίων ∆/νση Πολιτισµού, Τουρισµού Ν.Α. Χανίων Πνευµατικό Κέντρο Χανίων ∆/νση ∆ιοικητικού Ν.Α. Χανίων ∆/νση Πολιτισµού, Τουρισµού Ν.Α. Χανίων Πνευµατικό Κέντρο Χανίων

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Ελευθερία Γεωργατζή, Στέλιος Σταµατουλάκης, Ρούλα Μπουλνταδάκη, Ρένα Ροδολάκη, Κατερίνα Βασιλάκη, Αθανασία Ζώτου,

∆/νση Προγραµµατισµού Ν.Α. Χανίων ∆/νση ∆ιοικητικού Ν.Α. Χανίων ∆/νση ∆ιοικητικού Ν.Α. Χανίων ∆/νση Πολιτισµού, Τουρισµού Ν.Α. Χανίων ∆/νση Πολιτισµού, Τουρισµού Ν.Α. Χανίων ∆/νση Πολιτισµού, Τουρισµού Ν.Α. Χανίων

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ Ελπινίκη Νικολουδάκη-Σουρή, Φιλόλογος, Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστηµίου Κρήτης Βαρβάρα Περράκη, Φιλόλογος VIDEO Γιάννης Σολδάτος,

Σκηνοθέτης

ΚΕΝΤΡΟ ΤΥΠΟΥ & ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ Παγκρήτιος Σύλλογος Φίλων Μίκη Θεοδωράκη

ΙΣΤΟΣΕΛΙ∆Α: www.miκis-crete.gr e-mail: mail@mikis-crete.gr

11

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ Παρασκευή 29 Ιουλίου ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ ΠΡΟΕ∆ΡΕΙΟ: Γιώργος Αγοραστάκης, Αντινοµάρχης Χανίων, Αντιπρόεδρος Οργανωτικής Επιτροπής, Πρόεδρος Ερατοσθένης Καψωµένος, Κοσµήτορας Φιλοσοφικής Σχολής Παν. Ιωαννίνων, Πρόεδρος Επιστηµονικής Επιτροπής Γιώργος Κλάδος, Γραµµατέας του ∆.Σ. του Παγκρήτιου Συλλόγου Φίλων του Μίκη Θεοδωράκη Μίκης, ο Ωραίος Έλλην, Εισαγωγική οµιλία Γιώργος Κατσανεβάκης, Νοµάρχης Χανίων Χαιρετισµοί Επισήµων Παρουσίαση του Παγκρήτιου Συλλόγου Φίλων του Μίκη Θεοδωράκη Γιώργος Αγοραστάκης, Πρόεδρος του Συλλόγου

Α΄ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ 1η ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ ΠΡΟΕ∆ΡΕΙΟ: Γιώργος Μαλούχος, ∆ηµοσιογράφος, Πρόεδρος Γιάννης Κουγιουµουτζάκης, Πρόεδρος του Τµήµατος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Κρήτης Γιάννης Περάκης, Πρόεδρος ΤΕ∆Κ Νοµού Χανίων Ανακαλύπτοντας τον Μίκη Θεοδωράκη Γιώργος Μαλούχος, δηµοσιογράφος Ο αγωνιστής, φίλος µου Μίκης ∆ηµήτρης Καραχάλιος, δικηγόρος Ο συνεργάτης Μίκης Μαρία Φαραντούρη, Πέτρος Πανδής, τραγουδιστές Μίκης Θεοδωράκης, µια φιλία εξήντα δύο χρόνων Βύρων Σάµιος, ιατρός Ο πατέρας µου ο Μίκης Μαργαρίτα Θεοδωράκη, υπεύθυνη της Λαϊκής Ορχήστρας "Μίκης Θεοδωράκης" και των εκδόσεων "Ρωµανός" 12

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Σάββατο 30 Ιουλίου Β΄ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ: Ο ∆ΗΜΙΟΥΡΓΟΣ 2η ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ ΠΡΟΕ∆ΡΕΙΟ: ∆ηµήτρης Κούτουλας, διδάσκων στο Ελεύθερο Ανοικτό Πανεπιστήµιο, Πρόεδρος Κώστας Κτενιουδάκης, Αντινοµάρχης Χανίων Ηρακλής Γαλανάκης, ∆ηµοσιογράφος, Επιστηµονική Επιτροπή Ωδή στην απαισιοδοξία: ταξιδεύοντας µε τον Μίκη Αστέρης Κούτουλας, µεταφραστής ελληνικής λογοτεχνίας, παραγωγός µουσικών εκδηλώσεων Ο καινοτόµος Θεοδωράκης µέσα από ντοκουµέντα του αρχείου του Στεφανία Μεράκου, µουσικολόγος, διευθύντρια της Μεγάλης Μουσικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας "Λίλιαν Βουδούρη" Με τη µουσική των λέξεων: η ποιητική γραφή του Μίκη Θεοδωράκη Ιουλίτα Ηλιοπούλου, ποιήτρια Με τη λύρα και µε το λόγο: αυτοβιογραφική διφωνία Λίζυ Τσιριµώκου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Γενικής & Συγκριτικής Γραµµατολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. Ο Μίκης Θεοδωράκης ως δηµιουργός κοινωνικού πλούτου στην Κρήτη και την Ελλάδα ∆ηµήτρης Κούτουλας, διδάσκων στο Ελεύθερο Ανοικτό Πανεπιστήµιο, σύµβουλος τουριστικής ανάπτυξης

Γ΄ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ: Ο ΜΟΥΣΙΚΟΣ 3η ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ ΠΡΟΕ∆ΡΕΙΟ: Έλενα Μουζάλα, πιανίστα, Επιστηµονική Επιτροπή, Πρόεδρος Μαρία Βλαζάκη, αρχαιολόγος, µέλος ∆.Σ. Πνευµατικού Κέντρου Χανίων ∆ηµήτρης Αντωνακάκης, αρχιτέκτων, Καλλιτεχνικός ∆ιευθυντής Κέντρου Αρχιτεκτονικής Μεσογείου

13

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Το συµφωνικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη Gerhard Folkerts, συνθέτης, πιανίστας, µουσικολόγος Πρώτες εκτελέσεις των συµφωνικών και χορωδιακών έργων του Μίκη Θεοδωράκη: αναφορά εκ των έσω Peter Zacher, µουσικολόγος, δηµοσιογράφος Η µουσική δωµατίου του Μίκη Θεοδωράκη Γιώργος ∆εµερτζής, βιολονίστας Το πιανιστικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη Τατιάνα Παπαγεωργίου, πιανίστα, µουσικολόγος Τα παιδικά τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη ∆ηµήτρης Καρβούνης, διευθυντής χορωδιών

4η ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ ΠΡΟΕ∆ΡΕΙΟ: Ιουλίτα Λαζαρίδου - Ελµαλόγλου, µουσικολόγος, Πρόεδρος Γιάννης Μεντζελόπουλος, Καλλιτεχνικός ∆ιευθυντής Ωδείου Χανίων, ∆/ντής Χορωδίας Μιχάλης Αεράκης, Καλλιτεχνικός ∆ιευθυντής ∆ηµοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Κρήτης Οι όπερες του Θεοδωράκη: ο θρίαµβος του λυρισµού Gail Holst-Warhaft, επίκουρη καθηγήτρια του Τµήµατος Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Κλασσικών Σπουδών στο Πανεπιστήµιο Cornell, διευθύντρια της Mediterranean Initiative στο Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών Σπουδών Ο Μίκης Θεοδωράκης και ο xορός Lorca Massine, χορογράφος Μίκης Θεοδωράκης: τραγουδώντας στη σκηνή Γιώργος Μονεµβασίτης, µουσικοκριτικός Η µουσική του Μίκη Θεοδωράκη για τον κινηµατογράφο Νίκος Κούνδουρος, σκηνοθέτης Από τη συµφωνική µουσική στο λαϊκό τραγούδι και αντίστροφα: όταν τα µουσικά είδη συνδιαλέγονται στο έργο του Μίκη Θεοδωράκη Σόνια Θεοδωρίδου, σοπράνο

14

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

5η ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ Προεδρείο: Γιώργος Παπαδάκης, συνθέτης, µουσικός ερευνητής και κριτικός Επιστηµονική Επιτροπή, Πρόεδρος Έµµυ Παπαβασιλείου, Επιστηµονική Επιτροπή Ελισάβετ Βερούλη, µουσικός Η ιστορική τοµή του Μίκη Θεοδωράκη στην εξέλιξη της ελληνικής µουσικής: η φύση και η σηµασία της Γιώργος Παπαδάκης, συνθέτης, µουσικός ερευνητής και κριτικός Η µελοποίηση ποιητικών έργων από τον Μίκη Θεοδωράκη και η ερµηνευτική προσέγγισή τους Νένα Βενετσάνου, τραγουδίστρια, συνθέτης Οµοιότητες και διαφορές των µουσικών παραδόσεων της Ελλάδας και της Τουρκίας, ως πηγές έµπνευσης στο έργο των Μίκη Θεοδωράκη και Z¨ulf¨u Livaneli Z¨ulf¨u Livaneli, συνθέτης, τραγουδιστής, συγγραφέας, σκηνοθέτης κινηµατογράφου, Βουλευτής Η κοινωνική διάσταση του έργου του Μίκη Θεοδωράκη Γιώργος Νταλάρας, τραγουδιστής, µουσικός

Κυριακή 31 Ιουλίου ∆΄ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ: Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ 6η ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ ΠΡΟΕ∆ΡΕΙΟ: 'Αλκης Ρήγος, αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επιστήµης, Επιστηµονική Επιτροπή, Πρόεδρος Χριστόφορος Αργυρόπουλος, δικηγόρος, πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων, Επιστηµονική Επιτροπή Αντώνης Παπαδεράκης, Νοµαρχιακός Σύµβουλος, Πρόεδρος της Αναπτυξιακής Εταιρείας Ν. Χανίων Η νεοελληνική πολιτική σκηνή και η παρουσία του Μίκη Θεοδωράκη σ' αυτήν 'Αλκης Ρήγος, αν. καθηγητής Πολιτικής Επιστήµης στο Τµήµα Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας του Πάντειου Πανεπιστήµιου Ο πολιτικός Μίκης Θεοδωράκης: από την άνοιξη στη βαρυχειµωνιά του µυθικού ΄60 Χριστόφορος Αργυρόπουλος, δικηγόρος, πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων ποινικολόγων 15

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ο Μίκης και οι πληγές της αριστεράς Γιώργος Βότσης, δηµοσιογράφος Η πολιτική παρουσία και δράση του Μίκη Θεοδωράκη µετά τη Μεταπολίτευση Ηλίας Νικολακόπουλος, καθηγητής στο Τµήµα Πολιτικής Επιστήµης & ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης του Πανεπιστηµίου Αθηνών

Ε΄ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ: Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΚΑΙ Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ 7η ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ ΠΡΟΕ∆ΡΕΙΟ: Ερατοσθένης Καψωµένος, καθηγητής Νέας Ελληνικής Φιλολογίας και Θεωρίας της Λογοτεχνίας, Επιστηµονική Επιτροπή, Πρόεδρος.

Anne Lhassa, Πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων του Μίκη Θεοδωράκη στο Βέλγιο Ηρακλής Γαλανάκης, δηµοσιογράφος, Επιστηµονική Επιτροπή 80 σκέψεις για τα 80στά γενέθλια του Μίκη Guy Wagner, συγγραφέας, βιογράφος του Μίκη Θεοδωράκη, ιδρυτής του ∆ιεθνούς Ιδρύµατος Μίκης Θεοδωράκης "ΦΙΛΙΚΟΙ" Ο κόσµος µου µε τον Μίκη: γεφυρώνοντας τους πολιτισµούς Arja Saijonmaa, τραγουδίστρια Η πολιτική ακτινοβολία του Μίκη Θεοδωράκη στο εξωτερικό Rashad Abushawar, συγγραφέας, δηµοσιογράφος Οι αξίες της Κρήτης στο έργο του Μίκη Θεοδωράκη Ερατοσθένης Καψωµένος, Κοσµήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων, Καθηγητής Νέας Ελληνικής Φιλολογίας και Θεωρίας της Λογοτεχνίας "Εκ Βαθέων" Μίκης Θεοδωράκης

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΡΑΛΛΗΛΩΝ ΕΚ∆ΗΛΩΣΕΩΝ Παρασκευή 29 Ιουλίου ΓΑΛΑΤΑΣ: Κρητικό γλέντι στην κεντρική πλατεία του χωριού του Μίκη Θεοδωράκη, για τον εορτασµό των γενεθλίων του Οργάνωση: ∆ήµος Νέας Κυδωνίας - Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων 16

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Σάββατο 30 Ιουλίου ΦΡΟΥΡΙΟ ΦΙΡΚΑΣ: ∆εξίωση και µουσική βραδιά προς τιµήν των συνέδρων Οργάνωση: Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων

Κυριακή 31 Ιουλίου ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΧΑΝΙΩΝ: Συνεντεύξεις τύπου Μίκη Θεοδωράκη στους ανταποκριτές των Ειδησεογραφικών Πρακτορείων: REUTERS, AGENCE FRANCE PRESSE, ANADOLU TURKISH NEWS AGENCY,DPA-GERMAN NEWS AGENCY, EFE - SPANISH NEWS AGENCY, ADAC (GERMANY),CYPRUS NEWS AGENCY, ATHENS NEWS (Greece's weekly),BRITISH PRESS, Παλαιστινιακό Πρακτορείο Ειδήσεων, Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων και Οµογενειακό Πρακτορείο Ειδήσεων. Οργάνωση: Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων ΚΕΝΤΡΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ: Εγκαίνια έκθεσης "Μίκης Θεοδωράκης - 80 χρόνια" µε ντοκουµέντα από το Αρχείο Μίκη Θεοδωράκη και τη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας "Λίλιαν Βουδούρη" (31 Ιουλίου έως 14 Αυγούστου). Οργάνωση: Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου - ∆ήµος Χανίων - Τ.Ε.∆.Κ. Νοµού Χανίων ΕΘΝΙΚΟ ΣΤΑ∆ΙΟ ΧΑΝΙΩΝ: Απονοµή στον Μίκη Θεοδωράκη του βραβείου "∆ιάλογος των πολιτισµών" του ρωσικού, µη κυβερνητικού Ιδρύµατος του Ανδρέα Πρωτόκλητου και του Κέντρου Εθνικής ∆όξας της Ρωσίας από αντιπροσωπεία των δύο ιδρυµάτων στην οποία συµµετείχαν: Ο V. YAKUNIN - Πρόεδρος του Κηδεµονικού Συµβουλίου του Κέντρου Εθνικής ∆όξας Ρωσίας, Πρόεδρος των Ρώσικων Σιδηροδρόµων, ο Α. MELNIK - Πρόεδρος του Κέντρου Εθνικής ∆όξας Ρωσίας και του Ιδρύµατος του Ανδρέα Πρωτόκλητου, ο S. SHCHEBLYGIN - Βουλευτής της Άνω Βουλής της Ρωσίας, ο O. ATKOV - κοσµοναύτης, τιµηµένος µε το µετάλλιο του "Ήρωα της Σοβιετικής Ένωσης", καθηγητής και ο Πρέσβης της Ρωσίας στην Ελλάδα Andrey VDOVIN. ΕΘΝΙΚΟ ΣΤΑ∆ΙΟ ΧΑΝΙΩΝ: Λαϊκή Συναυλία "Πάµε βόλτα στα Χανιά" µε την Λαϊκή Ορχήστρα "Μίκης Θεοδωράκης". Τραγούδησαν οι Γιώργος Νταλάρας, Νένα Βενετσάνου, Σόνια Θεοδωρίδου, ∆ηµήτρης Μπάσης, Γιώργος Θεοδωράκης, Μαρία ∆ηµητριάδη, Άρια Σαγιονµάα. ∆ιάβασε ο Γιώργος Κιµούλης. Έκτακτη συµµετοχή: Λάκης Καρνέζης. Οργάνωση: Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων µε την συνδροµή των Εθελοντικών Οργανώσεων του Νοµού Χανίων. Χορηγοί: Εθνική Τράπεζα, ANEK LINES, ALPHA BANK.

∆ευτέρα 1 Αυγούστου ΜΕΓΑΛΟ ΑΡΣΕΝΑΛΙ: Τελετή αναγόρευσης του Μίκη Θεοδωράκη σε Επίτιµο ∆ιδάκτορα του Τµήµατος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Κρήτης. Οργάνωση: Πανεπιστήµιο Κρήτης 17

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ç áößóá ôïõ Óõíåäñßïõ

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

2

1

3

4

5

6

1,2. Áðü ôçí õðïäï÷Þ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç óôï áåñïäñüìéï ×áíßùí 3. Ìå ôçí ÏñãáíùôéêÞ Ãñáììáôåßá 4.Ôï Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï ×áíßùí 5. Ôï Ðñüãñáììá ôïõ Óõíåäñßïõ 6. ÐáéäéêÝò æùãñáöéÝò ãéá ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç. áðü ôïõò ìáèçôÝò ôïõ Åéêáóôéêïý Åñãáóôçñßïõ ÄÞìïõ ×áíßùí

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ ΠΡΟΕ∆ΡΕΙΟ: Γιώργος Αγοραστάκης, Αντινοµάρχης Χανίων, Αντιπρόεδρος Οργανωτικής Επιτροπής, Πρόεδρος Ερατοσθένης Καψωµένος, Κοσµήτορας Φιλοσοφικής Σχολής Παν. Ιωαννίνων, Πρόεδρος Επιστηµονικής Επιτροπής Γιώργος Κλάδος, Αντιπρόεδρος του ∆.Σ. του Παγκρήτιου Συλλόγου Φίλων του Μίκη Θεοδωράκη

Γιώργος Αγοραστάκης

Πρόεδρος Εναρκτήριας Συνεδρίας

Êáëùóïñßóáôå üëïé óôá ×áíéÜ. Êáëùóïñßóáôå óôï ÄéåèíÝò ÓõíÝäñéï "Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò". Óáò êáëùóïñßæïõìå êáé óáò ÷áéñåôïýìå üëïõò. ×áéñåôïýìå êáé êáëùóïñßæïõìå óôçí ðáôñßäá ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ÓÞìåñá ï Ìßêçò Ý÷åé ôá ãåíÝèëéÜ ôïõ. Ôïõ åõ÷üìáóôå íá æÞóåé ðïëëÜ, ðïëëÜ, ðïëëÜ ÷ñüíéá, óáí ôá âïõíÜ ôçò ÊñÞôçò! Íá åßíáé ãåñüò êáé äõíáôüò ðÜíôá. Ìßêç, õðïêëéíüìáóôå ìðñïóôÜ óïõ, óå óõã÷áßñïõìå ãé áõôü ðïõ åßóáé, óå åõ÷áñéóôïýìå êáé óå åõãíùìïíïýìå, ãéá ü,ôé ìáò Ý÷åéò ðñïóöÝñåé êáé ü,ôé èá ìáò ðñïóöÝñåéò óôï ìÝëëïí. Åßóáé Ýíá êïììÜôé áðü ôïí åáõôü ìáò. Ç ãéïñôÞ óïõ óÞìåñá åßíáé ãéïñôÞ üëùí ìáò, åßíáé ãéïñôÞ ôçò ÊñÞôçò, åßíáé ãéïñôÞ ôçò ÅëëÜäáò. ÑùôÞèçêå óÞìåñá ï Ìßêçò, ìå ðïéï ôñáãïýäé èÝëåé íá ôïõ åõ÷çèïýí ïé ¸ëëçíåò êáé áðÜíôçóå: Ìå ôï "ÊñÜôçóá ôç æùÞ ìïõ". ÊñÜôçóåò ôç æùÞ óïõ. ÊñÜôçóåò ôç æùÞ óïõ ôáîéäåýïíôáò áíÜìåóá óôá êßôñéíá äÝíôñá, êáôÜ ôï ðëÜãéáóìá ôçò âñï÷Þò, óå óéùðçëÝò ðëáãéÝò öïñôùìÝíåò ìå ôá öýëëá ôçò ïîéÜò. ÊáìéÜ öùôéÜ óôçí êïñöÞ ôïõò, âñáäéÜæåé… ×áéñåôïýìå êáé êáëùóïñßæïõìå ôç óýæõãü óïõ Ìõñôþ, ôá ðáéäéÜ óïõ Ãéþñãï êáé Ìáñãáñßôá, ôá åããüíéá óïõ Ìßêç, ¢ããåëï, ÁëÝîáíäñï êáé ÓôÝöáíï. Íá ôïí ÷áßñåóôå ôïí Ìßêç ìáò, íá ôïí êáìáñþíåôå êáé íá ìáò ôïí ðñïóÝ÷åôå. Íá ÷áßñåóôå üëïé ìáæß êáé ôïí ¢ããåëï. Ï åããïíüò ôïõ Ìßêç ¢ããåëïò óÞìåñá Ý÷åé êé áõôüò ôá ãåíÝèëéÜ ôïõ. ×ñüíéá ðïëëÜ ¢ããåëå, íá æÞóåéò ÷ßëéá ÷ñüíéá! ×áéñåôïýìå êáé êáëùóïñßæïõìå ôïí Óåâáóìéüôáôï Åéñçíáßï, Ìçôñïðïëßôç ÊéóÜìïõ êáé Óåëßíïõ, ôïõò åêðñïóþðïõò ôçò Ðïëéôåßáò, ôïí ê. ÓùôÞñç ×áôæçãÜêç, Á' Áíôéðñüåäñï ôçò ÂïõëÞò, ôïí ê. Óåñáöåßì Ôóüêá, Ãåíéêü ÃñáììáôÝá ôçò ÐåñéöÝñåéáò ÊñÞôçò, ôçí ê. ÖùôåéíÞ ÃåííçìáôÜ, Ðñüåäñï ôçò ¸íùóçò Íïìáñ÷éáêþí ÁõôïäéïéêÞóåùí ÅëëÜäáò, ôïõò âïõëåõôÝò êáé åêðñïóþðïõò ôùí ÊïììÜôùí, ôçò ÍÄ Õöõðïõñãü Äçìüóéáò ÔÜîçò ê. ×ñÞóôï ÌáñêïãéáííÜêç êáé ôï âïõëåõôÞ ê. ÓôÝëéï ÍéêçöïñÜêç, ôïõ ÐÁÓÏÊ âïõëåõôÝò ê.ê. Ìáíüëç ÓêïõëÜêç êáé Íßêï ×ñéóôïäïõëÜêç, ôïõ ÊÊÅ, ôï ìÝëïò ôçò Ãñáììáôåßáò ôçò ÊÅ ôïõ ÊÊÅ ê. ÔçëÝìá÷ï ÄçìïõëÜ, ôïõ ÓÕÍÁÓÐÉÓÌÏÕ ôç âïõëåõôÞ ê. Áóçìßíá ÎçñïôÞñç. Óáò ÷áéñåôïýìå ëïéðüí üëïõò. ×áéñåôïýìå ôéò ÔïðéêÝò Áñ÷Ýò ðïõ ðáñåõñßóêïíôáé åäþ, ôïõò ê.ê. ÄçìÜñ÷ïõò êáé ôïõò Üëëïõò åêðñïóþðïõò ôùí Ôïðéêþí Áñ÷þí. ×áéñåôïýìå êáé ÷áéñåôßæïõìå êáé êáëùóïñßæïõìå üëïõò ôïõò ößëïõò êáé ôïõò óõíåñãÜôåò ôïõ Ìßêç ðïõ âñßóêïíôáé åäþ êáé Ý÷ïõí Ýñèåé áðü ôçí ÅëëÜäá êáé áð' üëï ôïí êüóìï. ×áéñåôïýìå êáé êáëùóïñßæïõìå ôïõò äçìïóéïãñÜöïõò êáé ôïõò áíôáðïêñéôÝò ôùí åëëçíéêþí êáé îÝíùí ìÝóùí åíçìÝñùóçò, ðïõ âñßóêïíôáé óå áõôÞ ôçí áßèïõóá.

21

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Åðßóçò ÷áéñåôïýìå üëïõò, üóïé áõôÞ ôç óôéãìÞ ìáò âëÝðïõí êáé ìáò áêïýí, óôçí ÊñÞôç, óôçí ÅëëÜäá êáé óå üëï ôïí êüóìï. Åßìáóôå åäþ óÞìåñá óá ìéá ìåãÜëç ïéêïãÝíåéá. Ï äåóìüò ìáò åßíáé ç áãÜðç ìáò ãéá ôïí Ìßêç. Ôç óõíÜíôçóç áõôÞ óôçí ÊñÞôç ôç ëÝìå óõíáðÜíôçìá. Ôéò çìÝñåò áõôÝò èá áíôáìþóïõí åäþ ôüóïé Üíèñùðïé, ðïõ ðïôÝ äå âñÝèçêáí ìáæß. Åßìáóôå ÷áñïýìåíïé êáé óáò åõ÷áñéóôïýìå ðïõ üëïé áíôáðïêñéèÞêáôå óôçí ðñüóêëçóÞ ìáò. Èá êÜíïõìå üìùò êáé äïõëåéÜ. ÔïëìÞóáìå êáé åðé÷åéñÞóáìå íá êÜíïõìå Ýíá ÄéåèíÝò ÓõíÝäñéï ðïõ èá äéåñåõíÞóåé ôï öáéíüìåíï ÈåïäùñÜêç. Ôï êÜíáìå áõôü, ãéáôß íéþèïõìå ìåãÜëç õðï÷ñÝùóç ðñïò ôïí óõìðáôñéþôç ìáò Ìßêç. Ðñþôá áð' üëá ôïí åõ÷áñéóôïýìå ãéá ôçí åìðéóôïóýíç ðïõ ìáò Ýäåéîå. ÁõôÞ ôçí åìðéóôïóýíç åìåßò ôç ìåôáöñÜóáìå óå åõèýíç. Ðéóôåýù üôé üëïé ìáæß èá ôá êáôáöÝñïõìå óôï ôÝëïò. ÔÝôïéï ÓõíÝäñéï ãßíåôáé ðñþôç öïñÜ. ¸÷ïõìå ìðñïóôÜ ìáò Ýíá ôñéÞìåñï, ôï ïðïßï âÝâáéá äåí öôÜíåé ãéá ìéá ôÝôïéá ôåñÜóôéá ðñïóùðéêüôçôá êáé Ýíá ôÝôïéï ôåñÜóôéï Ýñãï, ãé áõôü ðñÝðåé íá ðåñéïñéóôïýìå óôá êõñéüôåñá, óôá óðïõäáéüôåñá. Ïé äéáäéêáóßåò ðïõ èá áêïëïõèÞóïõìå èá ðñÝðåé, åî áíÜãêçò, íá åßíáé óöé÷ôÝò, èá ðñÝðåé íá ôçñÞóïõìå ôá ÷ñïíïäéáãñÜììáôá, ãéá íá ìçí áäéêçèåß êáíåßò óôï ìéêñüöùíï. Ðñéí íá îåêéíÞóïõìå, ïöåßëù íá êÜíù ïñéóìÝíåò óõóôÜóåéò êáé íá äþóù ïñéóìÝíåò åõ÷áñéóôßåò. Äßðëá ìïõ åßíáé ï ê. ÅñáôïóèÝíçò ÊáøùìÝíïò, ÊáèçãçôÞò óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôùí Éùáííßíùí êáé ÊïóìÞôïñáò ôçò ÖéëïóïöéêÞò Ó÷ïëÞò, ï ïðïßïò åßíáé Ðñüåäñïò ôçò ÅðéóôçìïíéêÞò ÅðéôñïðÞò. Ôïí åõ÷áñéóôïýìå ãéá ôçí óõìâïëÞ ôïõ óôçí äéïñãÜíùóç áõôïý ôïõ Óõíåäñßïõ êáé åðßóçò åõ÷áñéóôïýìå üëá ôá ìÝëç ôçò ÅðéóôçìïíéêÞò ÅðéôñïðÞò. Ôïí ê. ÂÜãêíåñ, ôïí Ãéþñãï Ìáëïý÷ï, ôïí ÁóôÝñç Êïýôïõëá, ôïí ÄçìÞôñç Êïýôïõëá, ôçí ¸ëåíá ÌïõæÜëá, ôïí Ãéþñãï ÐáðáäÜêç, ôïí ¢ëêç ÑÞãï, ôïí ×ñéóôüöïñï Áñãõñüðïõëï, ôïí ÇñáêëÞ ÃáëáíÜêç êáé ôçí ¸ìõ Ðáðáâáóéëåßïõ. Éäéáßôåñá èÝëù íá åîÜñù ôç óõìâïëÞ ôçò ê. ¸ìõò Ðáðáâáóéëåßïõ, ç ïðïßá ãéá Ýîé ìÞíåò ôþñá Ý÷åé äþóåé ôïí åáõôü ôçò ãéá ôçí åðéôõ÷ßá áõôïý ôïõ Óõíåäñßïõ. Åðßóçò, èÝëù íá åõ÷áñéóôÞóù üëïõò, üóïé ôéìïýí ôï ÓõíÝäñéü ìáò, ôïí Óåâáóìéüôáôï Åéñçíáßï ÃáëáíÜêç, ôçí Ðñüåäñï ôçò ÂïõëÞò ¢ííá Øáñïýäá-ÌðåíÜêç, ôç ÖùôåéíÞ ÃåííçìáôÜ, Ðñüåäñï ôçò ÅÍÁÅ, ôïí Ëåùíßäá Êýñêï, ôïí Èåüäùñï Áíôùíßïõ, ôïí Æõë ÍôáóÝí, ôïí ÅììáíïõÞë ÊñéáñÜ êáé ôç Âéêôùñßá Èåïäþñïõ. Ç Âéêôùñßá Èåïäþñïõ Þôáí íá ðáñáêáèßóåé ìáæß ìáò ôþñá óôï Ðñïåäñåßï, áëëÜ ôçò Ýôõ÷å Ýíá áôý÷çìá êáèþò åñ÷üôáí ðñïò ôá åäþ. Ôç ÷ôýðçóå Ýíá áõôïêßíçôï êáé åßíáé óôï íïóïêïìåßï. Åõ÷üìáóôå íá åßíáé êáëÜ êáé íá ìçí Ý÷åé êáíÝíá ðñüâëçìá. ÈÝëù íá åõ÷áñéóôÞóù ôç ÂïõëÞ ôùí ÅëëÞíùí êáé ôï Ðñïåäñåßï ôçò ãéá ôç óõìâïëÞ ôïõò óôçí õðïóôÞñéîç áõôïý ôïõ Óõíåäñßïõ. Åðßóçò, ôçí ´Åíùóç Íïìáñ÷éáêþí ÁõôïäéïéêÞóåùí êáé ôï Óõìâïýëéü ôçò ãéá ôïí ßäéï ëüãï. ÈÝëù íá åõ÷áñéóôÞóù áêüìç ôç Äéïßêçóç ôïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ êáé ôçò ÁíáðôõîéáêÞò Åôáéñåßáò ãéá ôç óõíåñãáóßá óôçí äéïñãÜíùóç ôïõ Óõíåäñßïõ, üðùò åðßóçò ôïí ÄÞìï ×áíßùí, ôïí ÄÞìï ÍÝáò Êõäùíßáò êáé ôçí ÔïðéêÞ ¸íùóç ÄÞìùí êáé ÊïéíïôÞôùí ×áíßùí ãéá ôç óõíåéóöïñÜ ôïõò ó' áõôü ôï ÓõíÝäñéï. Ìå ôçí åõêáéñßá èÝëù íá åõ÷áñéóôÞóù êáé üëïõò ôïõò Öïñåßò ôçò ÊñÞôçò, ôéò Íïìáñ÷ßåò êáé ôïõò ÄÞìïõò, ãéáôß áðïäÝ÷èçêáí ôçí ðñüôáóÞ ìáò, óõíåñãÜóôçêáí üëïé ìáæß, ïñãÜíùóáí êáé ðñïãñáììÜôéóáí ôéìçôéêÝò åêäçëþóåéò ãéá ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç üëï ôï ÷ñüíï. Ôï 2005 èá åßíáé ¸ôïò ÈåïäùñÜêç óôçí ÊñÞôç. ÐåñíÜìå óôç äéáäéêáóßá, áñ÷ßæïíôáò áðü ôï ÍïìÜñ÷ç ×áíßùí, ï ïðïßïò, ùò åðéêåöáëÞò ìáò óôçí ÏñãáíùôéêÞ ÅðéôñïðÞ, èá êÜíåé ôçí åéóáãùãÞ ôïõ Óõíåäñßïõ.

22

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Γιώργος Κατσανεβάκης, Νοµάρχης Χανίων Μίκης, ο ωραίος ‘Ελλην ¼ôáí ï Ìáíþëçò ÁíáãíùóôÜêçò, ìå ÄùñéêÞ ëéôüôçôá, Ýãñáøå óôï äéáñêÝò Õ.(óôåñü)Ã.(ñáöü) ôïõ, "Ôá Üäåéá ãÞðåäá", ôï Ýêáíå ãéá íá ìáò èõìßæåé, üôé ôï Êïéíüí ¢èëçìá üëùí ìáò-ç Äçìïêñáôßá- Ý÷åé åãêáôáëåéöèåß áðü ôïõò áèëçôÝò ôçò, ôïõò áãùíéóôÝò ôçò Åëåõèåñßáò ôçò. ÌÜëëïí áõôïýò ôïõò, åêôüò ãçðÝäïõ, áöñüíùò ðïñåõüìåíïõò, öáßíåôáé üôé Ýâëåðå êáé ï ðïéçôÞò Ìé÷Üëçò Êáôóáñüò, üôáí êñáýãáæå ìå ôï äéêü ôïõ ðïéçôéêü ëüãï: "êñáôÜôå íåñü, ãéáôß ôï ìÝëëïí åßíáé Üíõäñïí" Ó' áõôü üìùò ôï åñçìéêü ðáñüí öáßíåôáé êáé ç áîßá ôùí åëá÷ßóôùí ðïõ ðáñáìÝíïõí óôï ãÞðåäï, ôùí óðïñÝùí ôçò åëðßäáò, ãéá Ýíá ðëïõóéüôåñï êüóìï óå Üõëåò áîßåò, ìå óôü÷ï ôçí êáôáîßùóç êáé áíÜäåéîç ôïõ Áíèñþðïõ ùò Ðïëéôéêïý ¼íôïò. Åßò ôùí åëá÷ßóôùí êáé ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò. Áðü óÞìåñá êáé ãéá ôñåéò ìÝñåò 40 êáé ðëÝïí äéáëåêôïß óýíåäñïé-ïìéëçôÝò, åêöñáóôÝò ôùí Åðéóôçìþí êáé ôùí Ôå÷íþí, èá ðñïóðáèÞóïõí, êáôáèÝôïíôáò ï êáèÝíáò ôç ãíþóç ôïõ, íá áíáäåßîïõí ôï åëåýèåñï ðíåýìá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Åßíáé öïñÝò ðïõ ç éóôïñéêÞ óýãêñéóç êáé ïé óõìðôþóåéò ôçò ìáò âïçèïýí íá êñßíïìå êáé íá êáôáíïÞóïìå ôçí åîÝëéîç êáé ôç ñïÞ, öáéíïìåíéêÜ äéáöïñåôéêþí ãåãïíüôùí. Ôï ÓåðôÝìâñéï ôïõ äßóåêôïõ êáôï÷éêïý 1944 ï ðïéçôÞò êáé æùãñÜöïò Íßêïò Åããïíüðïõëïò, óå çëéêßá 37 åôþí ôüôå, ôéôëïöïñåß Ýíá ãåííáßï ãñáöôü - êáôÜ ðïëëïýò ôï êïñõöáßï ôïõ - ìå ôá ëüãéá: "ÌðïëéâÜñ, Ýíá åëëçíéêü ðïßçìá" Ôï ðïßçìá óçìáäåýåôáé êáé áðü ôçí ðñïóùðéêÞ ôïõ Ïäýóóåéá - åìðåéñßá ôïõ Áëâáíéêïý ¸ðïõò. Ï Í. Åããïíüðïõëïò õðçñÝôçóå óôçí ðñþôç ãñáììÞ ôïõ Ìåôþðïõ, áé÷ìáëùôßóôçêå, äñáðÝôåõóå êáé ìå ôá ðüäéá öôÜíåé óôçí ÁèÞíá. Ôï ðïßçìá ÷ùñßò áìöéâïëßá åíôÜóóåôáé óôï áíôéóôáóéáêü öñüíçìá ôçò åðï÷Þò. Óôïí êïñõöáßï óôß÷ï ôïõ óõìðåñáßíåé: "ÌðïëéâÜñ, åßóáé ùñáßïò óáí ¸ëëçíáò" ÄçëáäÞ, Üîéïò ìáèçôÞò åíüò ìåãÜëïõ ¸ëëçíá. ÐáñÜ ôïí áíõðüêñéôï èáõìáóìü ôïõ Í. Åããïíüðïõëïõ ãéá ôïí ÅëåõèåñùôÞ ÌðïëéâÜñ, åîßóïõ áíõðüêñéôç åßíáé êáé ç åëëçíéêüôçôá óôçí ðïéüôçôá ôïõ ëüãïõ ôïõ. Ç áëÞèåéá ôïõ ÉóïêñÜôç: "Ôï ôùí ÅëëÞíùí üíïìá, ìçêÝôé ôïõ ãÝíïõò, áëëÜ ôçò äéáíïßáò", ìå Ýíôïíï õðåññåáëéóìü, ôïõ õðïäåéêíýåé íá ãñÜøåé 'óáí' áíôß 'ùò', ãéá íá êáôáëÜâïìå öõóéêÜ üëïé ìáò óå ôé ýøç ùñáßïõ êÜëëïõò Ý÷åé ôç äõíáôüôçôá íá öôÜóåé ðïôÝ Ýíáò êáôÜ äéÜíïéáí ¸ëëçí. ÉäáíéêÞ ìïñöÞ, ÷ùñßò åèíéêüôçôá. ¢ëëùóôå óôá ðïéÞìáôÜ ôïõ ï Åããïíüðïõëïò åßíáé öåéäùëüò óôï åðßèåôï ùñáßïò, áêñéâþò ãéá íá äåßîåé ôçí óðáíéüôçôÜ ôïõ. Ìå åîáßñåóç, ßóùò, ôçí ðåñßðôùóç ôïõ ùñáßïõ ðõãìÜ÷ïõ óôï "Õðüäåéãìá ðôÞóå23

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ùò" (Ç åðéóôñïöÞ ôùí ðïõëéþí) ôï åðßèåôï äåí óõíäÝåôáé ìå áíäñéêÝò ìïñöÝò. Óôéò "ÆùãñáöéÝò" ôïõ åîÜëëïõ, ôá ðñüóùðá ôùí çñþùí ôïõ (üôáí Ý÷ïõí "ðñüóùðï" êáé ü÷é ñüäåò, ôñýðåò, ëïõëïýäéá ê.ô.ë.) åßíáé Üìïñöá. Áò áêïýóïìå, ðñïò óôéãìÞí, ôïí öéëüóïöï ÁíôéóèÝíç ìáèçôÞ ôïõ Ãïñãßá êáé ôïõ ÓùêñÜôç, äÜóêáëï ôïõ ÄéïãÝíç, íá ìáò öùíÜæåé åäþ êáé 25 áéþíåò üôé: "Áñ÷Þ ðáéäåýóåùò ç ôùí ïíïìÜôùí åðßóêåøéò" êáé áò èõìçèïýìå üôé óôç ãíÞóéá ÅëëçíéêÞ ãëþóóá, Ùñáßïò åßíáé áõôüò ðïõ óôçí êáôÜëëçëç åðï÷Þ [þñá] åßíáé þñéìïò, äçëáäÞ áíäñåßïò êáé ôÝëåéïò êáôÜ ðíåýìá êáé ìïñöÞ (åýìïñöïò). ÁõôÜ êáé ðáñüìïéá Üëëùóôå ìáò èõìßæåé êáé ç åëëçíßóôñéá Jacqueline de Romilly, üôáí äéáêçñýóóåé üôé: "üðïéïò óêÝðôåôáé óÞìåñá, óêÝðôåôáé åëëçíéêÜ, Ýóôù êé áí äåí ôï õðïðôåýåôáé" Ôïí Ïêôþâñç ôïõ 1962 ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, êé áõôüò óå çëéêßá 37 åôþí, ôéôëïöïñåß ôï äéêü ôïõ ãåííáßï ãñáðôü-óõìðýêíùìá ôçò ìÝ÷ñé ôüôå ðñïóùðéêÞò äéêÞò ôïõ Ïäýóóåéáò (áíôßóôáóç, óõëëÞøåéò, ÅÁÌ, áãþíåò, óðïõäÝò, åîïñßá), ùò èåáôñéêü Ýñãï, ìå ôç öñÜóç: "Ôï ôñáãïýäé ôïõ íåêñïý áäåëöïý" êáé ôï áíåâÜæåé ãéá ðñþôç öïñÜ, áðü ôï Åëëçíéêü Ëáúêü ÈÝáôñï ôïõ ÌÜíïõ ÊáôñÜêç, óôï èÝáôñï ÊáëïõôÜ óôçí ÁèÞíá. Ç ìõóôáãùãßá ôçò ðáñÜóôáóçò ôüôå (óå ðïëéôéêü êëßìá åóùôåñéêÞò êáôáðßåóçò), áëëÜ êáé ç Þñåìç ìåôÝðåéôá, ìå åëëçíéêÞ üìùò óêÝøç, ãíþóç êáé áíÜãíùóç ôïõ êåéìÝíïõ áíáäåéêíýåé ðåñßôñáíá, üôé ôï íá åßóáé êáôÜ äéÜíïéáí ¸ëëçíáò åßíáé "åðßêôçôï" ãïíßäéï áãùãÞò êáé ü÷é êáôáãùãÞò. Áõôü áêñéâþò õðïíïïýóå êáé ï ãåííáßïò ¸ëëçí ÅëåõèÝñéïò ÂåíéæÝëïò, üôáí óå óýã÷ñïíï êñçôéêü ëüãï õðåíèýìéæå ìå ôç äéêÞ ôïõ ìáíôéíÜäá üôé: Óáí åßí' ï ôñÜïò äõíáôüò äåí ôüíå óôÝíåé ç ìÜíôñá, ï Üíôñáò êÜíåé ôç ãåíéÜ êé ü÷' ç ãåíéÜ ôïí Üíôñá

Ðñïóåããßæïíôáò ìå åëëçíéêÜ êñéôÞñéá ôï Ýñãï, áðü ôïí ôßôëï ôïõ áêüìá, íéþèïìå, üôé ç ëÝîç ôñáãïýäé, íïåßôáé ìå ôï ðñùôüðëáóôï íüçìÜ ôçò. ¼÷é ôñáãïõäþ áëëÜ ôñáãùäþ, ùò åêöñáóôéêü óôïé÷åßï ôçò ôñáãùäßáò. Ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ìå ôï äñáìáôéêü ôïõ ðåñéå÷üìåíï áíôáðïêñéíüôáí óôïí Áñéóôïôåëéêü ïñéóìü ôçò ôñáãùäßáò: ðñïêáëïýóå ôï öüâï êáé ôï Ýëåïò êáé Ýöåñíå ôçí êÜèáñóç óôéò øõ÷Ýò ôùí áêñïáôþí-èåáôþí. Ìå åõäéÜêñéôåò êáé õðïâëçôéêÝò ìÝóá óôï Ýñãï ôéò äéá÷ñïíéêÝò ìïñöÝò ôçò ÅêÜâçò, ôïõ ÊñÝïíôá, ôïõ ÅôåïêëÞ êáé ôïõ Ðïëõíåßêç, ôçò Áíôéãüíçò êáé ôïõ Ôåéñåóßá, ìÝóá áðü Ýíá óýã÷ñïíï áöçãçìáôéêü äéèýñáìâï, ïé ôõ÷åñïß ôçò ðáñÜóôáóçò ôüôå, äéáêñßíáìå óôï Ýñãï ôçí åëëçíéêüôçôá ôçò áñ÷áßáò ôñáãùäßáò óôá ðëáßóéá ôçò ìüíéìçò äéáðÜëçò áíÜìåóá óôçí Åîïõóßá êáé ôçí Åëåõèåñßá ôïõ Áíèñþðïõ, ôçí ÊáæáíôæÜêåéá üìùò åëåõèåñßá ôçò øõ÷Þò êáé ôçò äéÜíïéáò, áõôÞ ðïõ äéáðëÜèåé ôï 24

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

÷ñçóôü ðïëßôç ìå êïéíùíéêÞ óõíåßäçóç. Ôï Ýñãï áõôü, ðñùôüãïíï ãéá ìåñéêïýò áìýçôïõò óôçí ÅëëçíéêÞ Ðáéäåßá, áðåõèýíåôáé óå ïëüêëçñç ôçí áíèñùðüôçôá áäéáêñßôùò. ¼ðùò èá äéáêÞñõôôå äå, óôç óçìåñéíÞ åðï÷Þ, ï Áðüóôïëïò üëùí ôùí Åèíþí Ðáýëïò, ü÷é ìüíï óå Éïõäáßïõò êáé ¸ëëçíåò, óå äïýëïõò êáé åëåýèåñïõò, óå Üññåíåò êáé èÞëåéò, áëëÜ êáé óå óçìåñéíïýò - ðïõ äåí õðÞñ÷áí ôüôå - Áìåñéêáíïýò êáé Áíôß-Áìåñéêáíïýò, ÐïëåìïêÜðçëïõò êáé ÅéñçíéóôÝò, ôñïìïêñÜôåò êáé ôñïìïêñáôïýìåíïõò, óå åõðáôñßäåò êáé êáôá÷ñáóôÝò ôçò øõ÷Þò ôùí Üëëùí. Ôüôå, óôá 37 ôïõ, ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, ßóùò íá´íéùóå ôçí áßóèçóç ôçò ðëçñüôçôáò ôçò ðñïóùðéêüôçôÜò ôïõ - ï ßäéïò ôï êáôÝ÷åé áí Ýôóé åßíáé - êáé ôüôå íá ïëïêëÞñùóå ôá êáëïýðéá ôçò áíèñùðéÜò ôïõ, ôçò äçìéïõñãßáò ôïõ, ôçò ìïõóéêÞò ôïõ, ôçò ðïëéôéêÞò ôïõ, áëëÜ êáé ôçò êñçôéêÞò ôïõ ñßæáò êáé ôçò ïéêïõìåíéêÞò ôïõ ìïßñáò, ìåñéêÝò äçëáäÞ áðü ôéò éäéüôçôåò ôïõ êáôÜ äéÜíïéáí ¸ëëçíá, ðïõ èá ðñïóðáèÞóïìå íá é÷íçëáôÞóïìå êáé íá äåßîïìå ùò Üëëïé éåñïöÜíôåò êáé äáäïý÷ïé. ÐïëëÜ êáé ðïéêßëá åßíáé ôá óõíáéóèÞìáôá ðïõ êáôÜ êáéñïýò íéþóáìå êáé íéþèïìå, åðçñåáóìÝíïé áðü ôï Ýñãï êáé ôçí Ýíôïíç ðáñïõóßá ôçò ðñïóùðéêüôçôáò ôïõ Ìßêç ìáò. ¼ëïé ìáò üìùò ïìïíïïýìå üôé ï Ìßêçò: - Ìáò äåß÷íåé ôï äñüìï íá ðÜøïìå íá' ìáóôå áðëïß êëçñïíüìïé ó÷ïëÜæïõóáò åëëçíéêÞò êëçñïíïìéÜò, áëëÜ íá ãßíïìå ðïëßôåò ôïõ êüóìïõ, êüóìéïé êáôÜ ôç ÓùêñÜôåéá áíôßëçøç, ðïõ äåí áíáãíùñßæåé ãåùãñáöéêïýò ðåñéïñéóìïýò. Íá ãßíïìå ìå äýï ëüãéá ðåñéóóüôåñï ¸ëëçíåò êáé ëéãüôåñï ÅëëçíïëÜôñåéò êáé ÖéëÝëëçíåò. Íá ÷ùíÝøïìå, üôé ôï Åëëçíéêü ÊåöÜëáéï ôïõ Ðíåýìáôïò åßíáé áíþôåñï ôïõ ðåñéïñéóôéêïý Åèíéêïý Êåöáëáßïõ êáé ôïõ êïõôóïõñåìÝíïõ Äéåèíéóôéêïý.

- Ìáò õðïäåéêíýåé üôé ç ôñáãùäßá õðÜñ÷åé ùò êïñõöáßá ëïãïôå÷íéêÞ ðíåõìáôéêÞ äçìéïõñãßá, áåß ðáñïýóá, óôçí áåßññïç äéáðÜëç ãéá ôçí åðéêñÜôçóç ôùí Üõëùí áîéþí ôïõ ðïëéôéóìïý.

- Ìáò ìáèáßíåé ìå ôç ìïõóéêÞ ôïõ íá äéáâÜæïõìå ðïßçóç áîéüëïãùí ðïéçôþí ìå ïéêïõìåíéêÞ áíôßëçøç êáé üñáìá. ¼ëïõò ìáò áäéáêñßôùò åßôå âñéóêüìáóôå óô' áëþíéá åßôå æïýìå óôá óáëüíéá, ìáò Ý÷ïõí öùôßóåé ïé íåþôåñïé åëëçíéêïß èçóáõñïß ðïõ êñýâïíôáé óôç Ñùìéïóýíç ôïõ Ñßôóïõ, óôï ¢îéïí Åóôß ôïõ Åëýôç, óôá ÅðéöÜíéá ôïõ ÓåöÝñç, óôïõò ËéðïôÜêôåò ôïõ ÃéÜííç ÈåïäùñÜêç.

- Ìáò áðïêáëýðôåé óçìáíôéêü ôìÞìá ôïõ ðïëéôéóìéêïý éóôïñéêïý ðáñåëèüíôïò ìáò êáé ôï êÜíåé æùíôáíü ðáñüí êáé ìÝëëïí, êÜíïíôáò ìáò ðåñÞöáíïõò ãé' áõôü. Ç ÅëëÜäá õðÜñ÷åé óå áäéáôÜñáêôç óõíÝ÷åéá áðü ôçí áñ÷áéüôçôá ìÝ÷ñé óÞìåñá.

- Ìáò åíôõðùóéÜæåé ìå ôç äýíáìç ôçò øõ÷Þò ôïõ, ãéáôß, ùò ÅëëÜäá åí êéíÞóåé, ðïõ åßíáé, üðïõ êé áí ðÞãå, óôéò óüëåò ôùí ðáðïõôóéþí ôïõ áðïôýðùíå ôçí åëëçíéêÞ óõíåßäçóç, êáé äéáëáëïýóå ôç Ñùìéïóýíç, ôéò éäÝåò êáé ôçí ïìïñöéÜ ôùí ðñïãüíùí ìáò, áñ÷áßùí, âõæáíôéíþí êáé íåùôÝñùí, üôáí Üëëïé åìÞäéæáí ìå öñÜãêéêá óêïõôéÜ êáé áðáîßùíáí ôçí ÅëëçíéêÞ ìáò ðñïÝëåõóÞ êáé ðïéüôçôá.

- Ìáò äéäÜóêåé ìå ôç óôÜóç ôïõ, üôé ï êáèÝíáò ìáò ìðïñåß íá êÜíåé ìáêñýôåñï ôï äñüìï ãéá ôçí ÉèÜêç ôïõ, ìå óôü÷ï íá âÜëåé ðåñéóóüôåñá ðëïýôç óôçí øõ÷Þ ôïõ.

25

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

- Ìáò õðåíèõìßæåé ìå ôç óõíïëéêÞ óõìðåñéöïñÜ ôïõ, üôé ç ðñùôïãåíÞò Ýííïéá ôïõ áñéóôåñïý åßíáé ç óõíå÷Þò ðñïóðÜèåéá ôïõ íá äéáôçñåßôáé ìåôáîý ôùí áñßóôùí ðïëéôþí, åð' ùöåëåßá ôçò Ðüëçò. Ößëïé êáé Ößëåò, Ï ¢íèñùðïò ðïõ åßíáé áíÜìåóÜ ìáò êáé åìåßò ìå óåâáóìü, áãÜðç, äÝïò, óõãêßíçóç êáé ðåñçöÜíéá, ãéá ôñåéò ìÝñåò èá ðñïóðáèÞóïìå íá áããßîïìå êáé íá áöçãçèïýìå, åßíáé åêåßíïò ðïõ åõôý÷çóå í' áðïêôÞóåé ÐÁÔÑÉÄÁ ôïõ ôçí ðíåõìáôéêÞ ÅëëÜäá êáé, ùò Üîéïò áõôÞò ôïõ ôçò ðñïóðÜèåéáò, ìðïñåß íá ðñïóáãïñåýåôáé áðü üëïõò ìáò: Ο Μίκης, ο Ωραίος Έλλην ÁõôÞ åßíáé êáé ç ðñáãìáôéêÞ åðéêåöáëßäá ôïõ Óõíåäñßïõ ìáò. Êáëþò ïñßóáôå óôç ãéïñôÞ ôïõ Ìßêç. Ôïõ Ìßêç üëùí ìáò. Μίκη, Χρόνια πολλά, ωραία και ελληνικά !

Πρόεδρος Εναρκτήριας Συνεδρίας Åõ÷áñéóôïýìå ðïëý ôï ÍïìÜñ÷ç. Óôï Ðñïåäñåßï öôÜíïõí ìçíýìáôá, ÷áéñåôéóìïß. ÎÝñïõìå üôé åßíáé ðÜñá ðïëëïß åêåßíïé ïé ïðïßïé èÝëïõí íá ëÜâïõí ôï ëüãï, ôïõò åõ÷áñéóôïýìå üëïõò, üìùò èá ðñï÷ùñÞóïìå üðùò ðñïâëÝðåé ôï ðñüãñáììá. ËÜâáìå ìÞíõìá ôïõ ÐñïÝäñïõ ôçò ÂïõëÞò ôçò ÊõðñéáêÞò Äçìïêñáôßáò ê. ÄçìÞôñç ×ñéóôüöéá, -äåí èá óáò ôï äéáâÜóù-, ðïõ áðåõèýíåôáé óôï ÓõíÝäñéü ìáò êáé óôïí ßäéï ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç. "Óôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç ôçò Êýðñïõ, -üðùò ãñÜöåé- ðïõ ôçò óôÜèçêå óõíåðÞò óõíáãùíéóôÞò êáé óõíïäïéðüñïò óôïí áãþíá ãéá ôçí ïëïêëÞñùóç ôçò áíåîáñôçóßáò ôçò êáé ãéá ôçí õðåñÜóðéóç ôçò åäáöéêÞò ôçò áêåñáéüôçôáò". Êáëþ ôþñá óôï âÞìá ôïí Á' Áíôéðñüåäñï ôçò ÂïõëÞò, âïõëåõôÞ ôçò ÍÄ ê. ÓùôÞñç ×áôæçãÜêç, ãéá íá ÷áéñåôßóåé åê ìÝñïõò ôçò ÂïõëÞò ôùí ÅëëÞíùí. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò õðÞñîå ãéá ôñåéò èçôåßåò ÂïõëåõôÞò. ÎÝñïõìå üôé ôïí Ý÷åôå ôéìÞóåé óôï ðáñåëèüí. ÓÞìåñá Ý÷åôå ôïí ëüãï, ãéá ôçí ôéìÞ ðïõ ôïõ áðïíÝìïõìå óôçí éäéáßôåñç ðáôñßäá ôïõ .

Σωτήρης Χατζηγάκης Êõñßåò êáé Êýñéïé, Åßìáóôå üëïé åäþ óÞìåñá ãéá íá ôéìÞóïõìå Ýíáí åêëåêôü Üíèñùðï. ¸íáí ãíÞóéï êáé åõáßóèçôï ðáôñéþôç. Ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Ç ðñïóöïñÜ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç åßíáé ãíùóôÞ, ü÷é ìüíï óôçí ÅëëÜäá, áëëÜ êáé ó' ïëüêëçñï ôïí êüóìï. Åßíáé ìéá ôåñÜóôéá ðñïóöïñÜ óôç ìïõóéêÞ, óôïí ðïëéôéóìü ìáò, áëëÜ êáé óôçí ðï26

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ëéôéêÞ. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò äåí åßíáé Ýíáò áðëüò ìïõóéêïëüãïò. Äåí åßíáé äçëáäÞ ìüíïí Ýíáò áðëüò óõíèÝôçò ìïõóéêÞò, Ýóôù ðïéïôéêÞò. Åßíáé åðßóçò êáé Ýíáò öéëüóïöïò ôçò æùÞò. Êáé åßíáé Ýíáò áðü ôïõò óçìáíôéêüôåñïõò äéáíïçôÝò ôçò óýã÷ñïíçò ÅëëÜäáò. ÁãáðçôÝò ößëåò êáé ößëïé, Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé Ýíá ðñüóùðï åíåñãÜ êáé äçìéïõñãéêÜ åìðëåãìÝíï ó' üëåò åêåßíåò ôéò äéáìïñöþóåéò, ðïõ ãÝííçóáí ôç ìïõóéêÞ ðñùôïðïñßá ôçò ÷þñáò ìáò, áðü ôïí Â' Ðáãêüóìéï ðüëåìï êáé ìåôÜ. Ïé ìïõóéêÝò ôïõ äçìéïõñãßåò Þôáí ðÜíôïôå óôåíÜ óõíäåäåìÝíåò ìå ôéò êïéíùíéêÝò åîåëßîåéò êáé ôïõò ãåíéêüôåñïõò ðñïâëçìáôéóìïýò ôïõ ëáïý ìáò. Ãé' áõôü êáé ç ìïõóéêÞ ôïõ áðïôõðþíåé üëåò ôéò áíôéöÜóåéò êáé ôéò óõãêñïýóåéò, ðïõ äéáôñÝ÷ïõí ôçí ÅëëçíéêÞ êïéíùíßá. Óõã÷ñüíùò, ç ìïõóéêÞ ôïõ óïõ ðñïóöÝñåé ìéá áßóèçóç äõíáìéóìïý êáé áéóéïäïîßáò. Ìéá áßóèçóç çñùéóìïý êáé åëðßäáò. ¸íá Üããéãìá åõáéóèçóßáò, áëëÜ êáé Ýíá îÝóðáóìá åðáíáóôáôéêüôçôáò. ¼ëá ìÜëéóôá áõôÜ ôá ìçíýìáôá ôçò ìïõóéêÞò ôïõ, áðïäßäïíôáé ì' Ýíá éäéáßôåñï êáé îå÷ùñéóôü ýöïò. Ì' Ýíá ýöïò áíèñþðéíï, ì' Ýíá ýöïò ðïéçôéêü, áëëÜ êáé ïñìçôéêü êáé äõíáìéêü. Ïé íüôåò ôïõ åßíáé "öëåãüìåíïé ðõñÞíåò" ðïëëáðëþí íïçìÜôùí: ðïëéôéêþí, êïéíùíéêþí, áíèñþðéíùí, åðáíáóôáôéêþí, êáé ðÜíôùò åõáßóèçôùí. Óõã÷ñüíùò üìùò, ç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç áðïóêïðåß óôçí êáëëéÝñãåéá êáé óôçí "åîçìÝñùóç" ôïõ áíèñþðïõ. Ãéáôß ðáñáêéíåß ôïí Üíèñùðï íá äåé ðÝñá áðü ôçí êáèçìåñéíüôçôÜ ôïõ. Ãéáôß ôïí êÜíåé íá äéáðéóôþóåé, ðùò ç æùÞ Ý÷åé êáé éäáíéêÜ êáé áñ÷Ýò êáé áñåôÝò êáé ïìïñöéÜ. Ãé' áõôü ç ãëþóóá ôçò ìïõóéêÞò ôïõ åßíáé ìïíáäéêÞ. Ç ßäéá ç ìïõóéêÞ, Üëëùóôå, Êõñßåò êáé Êýñéïé, äåí åßíáé Ýíá åßäïò ãëþóóáò; Äåí Ý÷åé Üñáãå ôç äýíáìç ôçò åêðïìðÞò êáé Ýêöñáóçò ìçíõìÜôùí, üìïéá ìå åêåßíá ôçò ãëþóóáò; ÐïëëÝò öïñÝò ìÜëéóôá, ç Ýêöñáóç ôçò ìïõóéêÞò åßíáé ðïëý ðéï áíèñþðéíç êáé ðïëý ðéï Üìåóç, êáé åðçñåÜæåé ðåñéóóüôåñï, áð' üôé ç áðëÞ ãëþóóá. ÔÝôïéá, ëïéðüí, åßíáé ç "ìïõóéêÞ ãëþóóá" ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Ç ìïõóéêÞ üìùò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç Ý÷åé êáé ìéá "åñùôéêÞ" ó÷Ýóç ìå ôçí êïéíÞ ãíþìç. ×ñçóéìïðïéþ ôç ëÝîç "åñùôéêÞ", ãéá íá äåßîù ôï óôåíü äÝóéìï, ðïõ Ý÷åé ìå ôïí êüóìï, óôïí ïðïßï áóêåß éó÷õñÞ êáé Üìåóç åðéññïÞ.Ôïõ äçìéïõñãåß äçëáäÞ ìéá Ýíôïíç ðñïäéÜèåóç êáé ìéá åõ÷Üñéóôç øõ÷ïëïãéêÞ åîÜñôçóç. ÁõôÞ ç ó÷Ýóç âÝâáéá, áðïññÝåé áðü ôï ÷Üñéóìá êáé ôï åéäéêü ôáëÝíôï ôïõ óõíèÝôç. ¸íá ÷Üñéóìá ðïõ Ý÷åé ôç äýíáìç íá ìéëÜåé ìå ôç ìïõóéêÞ ôïõ, ôüóï óôç øõ÷Þ, äçëáäÞ óôï èõìéêü, üóï êáé óôï ìõáëü ôùí áíèñþðùí. Ç ìïõóéêÞ üìùò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç Ý÷åé êáé Ýíá Üëëï ÷áñáêôçñéóôéêü. ¸÷åé ôç äýíáìç íá äéåéóäýåé, ü÷é ìüíïí óôïõò áðëïýò êáé êáèçìåñéíïýò áíèñþðïõò, áëëÜ êáé ó' åêåßíåò ôéò êïéíùíéêÝò ïìÜäåò êáé óôïõò ìåìïíùìÝíïõò ðïëßôåò, 27

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

óôïõò ïðïßïõò åõäïêéìåß ç áñ÷Þ ôçò Ýëëïãçò ôÜîçò. Êõñßåò êáé Êýñéïé, Ï ìåãÜëïò öéëüóïöïò Theodor Adorno -Ýíáò áðü ôïõò ôñåéò éäñõôÝò ôçò Ó÷ïëÞò ôçò Öñáãêöïýñôçò (ìáæß ìå ôïí ×ïñê÷Üúìåñ êáé ôïí ×Üìðåñìáò)- Ýëåãå ðùò ç ìïõóéêÞ ÷áñáêôçñßæåôáé, åßôå ùò "äçìïöéëÞò", åßôå ùò "óïâáñÞ". Ç "äçìïöéëÞò" ìïõóéêÞ -êáôÜ ôïí Áíôüñíï- âñßóêåôáé óå äéáöïñåôéêü åðßðåäï áðü ôéò áîßåò, ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôç "óïâáñÞ" ìïõóéêÞ. Èåìåëéþäåò ÷áñáêôçñéóôéêü ôçò "äçìïöéëïýò" ìïõóéêÞò åßíáé ç "ôõðïðïßçóç", ç ïðïßá õðÜñ÷åé, ïóÜêéò ç ìåëùäßá êáé ïé óôß÷ïé åßíáé öôéáãìÝíïé ðÜíù ó' Ýíá óôáèåñü ìïñöéêü ðñüôõðï. Áíôßèåôá, ç "óïâáñÞ" ìïõóéêÞ åßíáé åëåýèåñç êáé åñìçíåýåé ôç óçìáóßá êáé ôï áßóèçìá ôïõ ëüãïõ, ÷ùñßò í' áêïëïõèåß Ýíá äåäïìÝíï ðñüôõðï Þ ìïñöÞ. Ì' Üëëá ëüãéá, êõñßåò êáé êýñéïé, ôï åëáöñü ôñáãïýäé åßíáé "êáôáóêåõáóìÝíï óå ðñïäéáãñáöÝò". Áíôßèåôá, ôï óïâáñü ôñáãïýäé åðéôñÝðåé óôï óõíèÝôç ôïõ, Ýíá ðéï åëåýèåñï ðáéãíßäé áíÜìåóá óôç öáíôáóßá êáé óôçí åñìçíåßá. Ç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç áíáìößâïëá êáôáôÜóóåôáé óôç êáôçãïñßá ôçò "óïâáñÞò" ìïõóéêÞò. Ãéáôß ç ïðïéáäÞðïôå ëåðôïìÝñåéá êÜèå ìïõóéêïý ôïõ êïììáôéïý, áíáöÝñåôáé óå Ýíá ïëïêëçñùìÝíï ìÞíõìá, óå ìéá ïëüôçôá, êáé ðïôÝ óôçí åðéâïëÞ åíüò ìïõóéêïý ìåìïíùìÝíïõ ó÷Þìáôïò. ÄçëáäÞ óå ìéá áðëÞ ëåðôïìÝñåéá. Áõôü óçìáßíåé ðùò êÜèå êïììÜôé ôçò ëõñéêÞò êáé ðïéïôéêÞò ôïõ ÌïõóéêÞò áðïôåëåß Ýíá ïéêïäïìçìÝíï óýíïëï. ¸íá óýíïëï, ðïõ Ý÷åé ðáñÜëëçëá êáé ìéá æùíôáíÞ ó÷Ýóç ìå ôá óõãêåêñéìÝíá ôïõ ìÝñç. Ôï åîáéñåôéêÜ ðåñßåñãï üìùò, áãáðçôïß ößëïé êáé ößëåò, ìå ôç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, åßíáé ðùò, åíþ óõãêáôáëÝãåôáé óôç êáôçãïñßá ôçò óïâáñÞò ìïõóéêÞò, ùóôüóï åßíáé ìéá ìïõóéêÞ ðïõ óõãêéíåß, ü÷é ìüíï ôïõò ïëßãïõò, ôïõò åéäéêïýò, ôïõò åðáÀïíôåò êáé ôïõò ìïõóéêüöéëïõò, áëëÜ óõãêéíåß êáé óõãêëïíßæåé êáé ôïí áðëü ëáü. Óõãêéíåß ôéò ìÜæåò êáé ôïí êïóìÜêç. Ç ìïõóéêÞ ôïõ "ìéëÜåé" êáé ó' áõôïýò. Ôïõò øõ÷áãùãåß, áëëÜ êáé ôïõò åìøõ÷þíåé. Ôïõò äßäåé êïõñÜãéï. Ôïõò óôçñßæåé êáé óõã÷ñüíùò ôïõò êïéíùíéêïðïéåß. Ç ìïõóéêÞ ëïéðüí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ðáñ' üôé "óïâáñÞ", Ý÷åé ôç äýíáìç íá äéåéóäýåé, ü÷é ìüíï óôï ìõáëü, áëëÜ ìéëÜåé êáé óôçí êáñäéÜ ôùí áíèñþðùí. Ãé' áõôü åßíáé ìéá ìïõóéêÞ ìïíáäéêÞ. Åßíáé ìéá óðïõäáßá ìïõóéêÞ, öôéáãìÝíç áðü Ýíáí ðïëõóýíèåôï êáé ðïëõôÜëáíôï Üíèñùðï. Êõñßåò êáé Êýñéïé, Ç ðñïóöïñÜ üìùò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç äåí åðéêåíôñþíåôáé ìüíïí óôï ðåäßï ôçò ìïõóéêÞò.

28

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Åðåêôåßíåôáé êáé ó' ïëüêëçñï ôï ðïëéôéóôéêü ìáò ïéêïäüìçìá, ôï ïðïßï åðçñåÜæåé áðïöáóéóôéêÜ êáôÜ ôá ôåëåõôáßá 50 ÷ñüíéá. Ôï Ýñãï ëïéðüí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, áðïôåëåß ìéá óçìáíôéêÞ êéâùôü äéáóöÜëéóçò âáóéêþí óôïé÷åßùí ôïõ Åëëçíéêïý ìáò ðïëéôéóìïý. Ãéáôß ç ÅëëÜäá åßíáé ìåí ìéá ìéêñÞ ÷þñá, åßíáé üìùò ìéá ÷þñá ðïõ ðáñÜãåé ðïëéôéóìü. ¸íáí ðïëéôéóìü, ìÜëéóôá, ðñùôïãåíÞ êáé äéá÷ñïíéêü. Óõã÷ñüíùò üìùò ãåííÜåé êáé éêáíïýò áíèñþðïõò, ðïõ äçìéïõñãïýí áõôüí ôïí ðïëéôéóìü. Ïé Üíèñùðïé áõôïß, óõìâÜëëïõí óçìáíôéêÜ óôç äéáìüñöùóç ôçò ÅëëçíéêÞò ôáõôüôçôáò ìÝóù ôïõ ðïëéôéóìïý ðïõ ðáñÜãïõí. Ìéáò ôáõôüôçôáò äçëáäÞ, ðïõ óöõñçëáôÞèçêå óôï êáìßíé ôçò Üíù ôùí ôñéþí ÷éëéÜäùí ÷ñüíùí éóôïñßáò ìáò. Ìéáò ôáõôüôçôáò, ðïõ åßíáé áðïôÝëåóìá ìéáò ìáêñáßùíçò æýìùóçò äéáöïñåôéêþí ðïëéôéóìéêþí åðéññïþí: áðü ôçí ÁíáôïëÞ ìÝ÷ñé ôç Äýóç, êáé áðü ôï ÂïññÜ ìÝ÷ñé ôï Íüôï. Êõñßåò êáé Êýñéïé, Óôç äéáìüñöùóç ôçò ÅëëçíéêÞò êïõëôïýñáò óõíÝâáëëáí áðïöáóéóôéêÜ ðïëëïß ðáñÜãïíôåò, üðùò ïé ðáñáäüóåéò ìáò, ôá Þèç êáé ôá ÝèéìÜ ìáò, ïé ÅëëçíéêÝò ôÝ÷íåò, ôï áñ÷áßï Åëëçíéêü ðíåýìá êáé ç ÅëëçíéêÞ öéëïóïößá, ç ãëþóóá ìáò, ç Ïñèïäïîßá ìáò ê.á. Åßíáé üìùò, åðßóçò, ãåãïíüò, ðùò ï Åëëçíéêüò ëáüò õðÞñîå ðÜíôïôå Ýíáò ëáüò áíïéêôüò óôá ðáãêüóìéá ðïëéôéóìéêÜ ñåýìáôá. ¸íáò ëáüò, ï ïðïßïò áíÝêáèåí óõíäýáæå ôï ðÜèïò ôçò äéáôÞñçóçò óôïé÷åßùí ôïõ ðáñåëèüíôïò, ìå ôç äéÜèåóÞ ôïõ ãéá êáéíïôïìßåò êáé íåùôåñéóìü. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ëïéðüí, Êõñßåò êáé Êýñéïé, êáôüñèùóå ìå ôç ìïõóéêÞ ôïõ íá áðïôõðþóåé üëá áõôÜ ôá óôïé÷åßá ôçò ÅëëçíéêÞò êïõëôïýñáò. Êáé êáôüñèùóå åðßóçò íá äéáóôáõñþóåé üëá ôá äéá÷ñïíéêÜ ÅëëçíéêÜ ðïëéôéóìéêÜ ñåýìáôá, ðïõ óõíäÝïõí ôçí éóôïñéêÞ ðåñßïäï ôïõ Åëëçíéóìïý, ìå ôç óýã÷ñïíç åðï÷Þ. Êõñßåò êáé Êýñéïé, Åßíáé ãåãïíüò, ðùò óôç óçìåñéíÞ ðáãêïóìéïðïéçìÝíç åðï÷Þ, ðñïâÜëïõí óôïí ïñßæïíôá ðïëëáðëÝò áðåéëÝò ãéá ôïõò åèíéêïýò ðïëéôéóìïýò. Êáé åßíáé åðßóçò áëÞèåéá, ðùò óÞìåñá åëëï÷åýïõí óïâáñïß êßíäõíïé áöïìïßùóçò êáé áëëïßùóçò âáóéêþí ðïëéôéóìéêþí óôïé÷åßùí ôùí ëáþí, ôá ïðïßá óöñáãßæïõí ôçí ðïñåßá ôïõò êáé êáèïñßæïõí ôçí ôáõôüôçôá ôïõò. Óôçí åðï÷Þ ìáò, ïé Üíèñùðïé áéóèÜíïíôáé óõ÷íÜ, ðùò æïõí ó' Ýíá êüóìï ÷ùñßò óýíïñá êáé ìå ôïõò åèíéêïýò ôïõò ðïëéôéóìïýò íá âñßóêïíôáé óå äéáñêÞ êßíäõíï. ¢ëëïé ìÜëéóôá áéóèÜíïíôáé ðùò áðåéëåßôáé ç éäéïðñïóùðßá êáé ï ðïëéôéóìüò ôïõò, áðü ôçí éóïðåäùôéêÞ ïñìÞ ôïõ åíüò êáé ìïíáäéêïý ðáãêüóìéïõ ðïëéôéóìïý. Ãé' áõôü Üëëùóôå ç Åõñþðç Ý÷åé îåêéíÞóåé êáé ïñãáíþíåé ìéá óõóôçìáôéêÞ Üìõíá êáôÜ ôçò ðáãêüóìéáò áõôÞò ðïëéôéóìéêÞò éóïðÝäùóçò. Ãéáôß Ý÷åé ãßíåé ðñï ðïëëïý êïéíÞ óõíåßäçóç óôïõò Åõñùðáßïõò çãÝôåò, ðùò ìå ôç 29

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

äõíáìéêÞ áíÜðôõîç ôïõ ðïëéôéóìïý ôçò, ç Åõñþðç èá âñåé ôçí "øõ÷Þ" ôçò, êáôÜ ôçí åðéôõ÷Þ Ýêöñáóç ôïõ Íôåëüñ, êáé èá äéáìïñöþóåé Ýôóé ôç íÝá ôçò ôáõôüôçôá. Ï óôü÷ïò âÝâáéá áõôüò ìðïñåß íá åðéôåõ÷èåß ìüíïí ìå ôï óåâáóìü áðÝíáíôé óôïõò åðéìÝñïõò ðïëéôéóìïýò. ×ùñßò äçëáäÞ íá áëëïéùèïýí ïé ðïëéôéóìïß ôùí êñáôþí ìåëþí, ïé ïðïßïé Üëëùóôå ðñïóäßäïõí ôçí áíáãêáßá, ãéá ôïí Åõñùðáúêü ðïëéôéóìü, äéáöïñåôéêüôçôá óå êÜèå ëáü. Ç äéáöïñåôéêüôçôá Üëëùóôå áõôÞ áðïôåëåß, óå ôåëéêÞ áíÜëõóç, ôïí áêñïãùíéáßï ëßèï ôïõ Åõñùðáúêïý ðïëéôéóìïý. Êõñßåò êáé Êýñéïé, Ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, áðïôåëåß Ýíá óçìáíôéêü âÞìá óôçí ðñïóðÜèåéá äéáóöÜëéóçò êáé êáôï÷ýñùóçò ôçò ÅëëçíéêÞò ðïëéôéóìéêÞò ìáò êëçñïíïìéÜò. Áðïôåëåß åðßóçò Ýíá óïâáñü öñÝíï óôçí éóïðåäùôéêÞ ïñìÞ ôçò ðïëéôéóìéêÞò ïìïãåíïðïßçóçò, ðïõ åðé÷åéñåßôáé óôçí åðï÷Þ ìáò, óôçí åðï÷Þ äçëáäÞ ôçò ðáãêïóìéüôçôáò. Áðïôåëåß ì' Üëëá ëüãéá ìéá éó÷õñÞ áíôßóôáóç áðÝíáíôé óôç ðïëôïðïßçóç ôùí ðïëéôéóìþí. Ãéáôß ç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, åßíáé ìïíáäéêÜ ÅëëçíéêÞ. Áðïôåëåß ìÜëéóôá Ýíá óôÝñåï êáé äéá÷ñïíéêü áìÜëãáìá üëùí ôùí óôïé÷åßùí ôïõ ðïëéôéóìïý ìáò: êáé ôùí ðáëáéþí êáé ôùí óýã÷ñïíùí.\ Ôï Ýñãï üìùò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, áãáðçôÝò ößëåò êáé áãáðçôïß ößëïé, Ý÷åé êáé ìéá ðôõ÷Þ ðïõ áããßæåé êáé ôçí åõñýôåñç åîùôåñéêÞ ìáò ðïëéôéêÞ. Ãéáôß Ý÷åé ìéá óçìáíôéêÞ ðñüóâáóç êáé äéåéóäõôéêüôçôá óôá óïâáñüôåñá ðíåõìáôéêÜ, åêðáéäåõôéêÜ, ðïëéôéóôéêÜ êáé êáëëéôå÷íéêÜ êÝíôñá ôïõ êüóìïõ. ÁëëÜ êáé ïé ëáïß ïëüêëçñçò ôçò ïéêïõìÝíçò óõãêéíïýíôáé áðü ôç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé ôïõò åßíáé éäéáßôåñá áãáðçôÞ. Êáô' áõôü ôïí ôñüðï üìùò, äåí ðñïâÜëëåôáé ï Åëëçíéóìüò óôï åîùôåñéêü êáé äåí ðñïùèåßôáé ï ðïëéôéóìüò ìáò óå äéåèíÝò åðßðåäï; Êõñßåò êáé Êýñéïé, Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò äåí õðÞñîå ìüíïí Ýíáò äéáêåêñéìÝíïò ìïõóïõñãüò. Ïýôå áðïôåëåß ìéá áðëÞ ðïëéôéóìéêÞ ç÷þ ôïõ Åëëçíéóìïý êáé ôïõ ðïëéôéóìïý ôïõ, ìÝóá êé Ýîù áðü ôçí ÅëëÜäá. ÕðÞñîå åðéðëÝïí êáé ðáñáãùãüò ðïëéôéêÞò. Åßíáé Ýíáò "Homo Universalis", üðùò èá ôïí ÷áñáêôÞñéæå ï ÃéïõâåíÜëçò. Åßíáé ìéá ïëïêëçñùìÝíç ðñïóùðéêüôçôá, ðïõ êáëýðôåé ôï öÜóìá ôïõ óõíüëïõ ôùí äñáóôçñéïôÞôùí åíüò áíèñþðïõ. Åêôüò ëïéðüí áðü ìïõóéêüò, áðü öïñÝáò ðïëéôéóìïý êáé áðü äéáìïñöùôÞò ôïõ Åëëçíéêïý ðíåýìáôïò, ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò õðÞñîå êáé Ýíáò óêåðôüìåíïò ðïëéôéêüò Üíäñáò. Ìéá ðïëéôéêÞ öõóéïãíùìßá, ðïõ áãùíßóôçêå ãéá éäÝåò êáé éäáíéêÜ. ÕðÞñîå Ýíáò Üíèñùðïò ðïõ ðÜëåøå ó' ïëüêëçñç ôç æùÞ ôïõ, êáé ìå üëç ôç äýíáìç ôïõ "Åßíáé" ôïõ, ãéá ôçí Åëåõèåñßá, ãéá ôç Äçìïêñáôßá êáé ãéá Ýíá êüóìï êáëýôåñï êáé ðéï äßêáéï. Ãé' áõôü Üëëùóôå êáé ç ðëçèùñéêÞ ôïõ ðñïóùðéêüôçôá äåí ìðüñåóå íá "êáëïõ30

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ðùèåß" ìÝóá óå óôåíÜ êïììáôéêÜ ðëáßóéá. Ðïëëïß ôïí êáôçãüñçóáí ãé' áõôü. Ôïõ Üóêçóáí ìÜëéóôá äñéìýôáôç êñéôéêÞ. ¢ëëïé ðÜëé ìßëçóáí ìå óêëçñÜ ëüãéá ãéá ôéò ðïëéôéêÝò ôïõ "ðáëéíùäßåò", üðùò ÷áñáêôÞñéæáí ôéò ðïëéôéêÝò ôïõ åðéëïãÝò. Ãéá íá êñßíåé, üìùò, êáíåßò ôïí "ðïëéôéêü ÈåïäùñÜêç", èá ðñÝðåé íá îåðåñÜóåé ôá ðáñáäåäåãìÝíá ôáìðïý êáé ôéò ãíùóôÝò óêïðéìüôçôåò ôùí ðïëéôéêÜíôçäùí ôçò ðïëéôéêÞò êáé ôùí ÌÝóùí. ¼ëùí áõôþí äçëáäÞ ðïõ êáôáóêåõÜæïõí ÷Üñôéíåò "ðñïóùðéêüôçôåò" (åíôüò åéóáãùãéêþí), õðïôáêôéêÝò óôïõò åêÜóôïôå éó÷õñïýò êáé óôá óõìöÝñïíôá ôïõò. Èá ðñÝðåé, åðßóçò, êáíåßò, íá õðåñâåß ôéò ðÜóçò ìïñöÞò êïìöïñìéóôéêÝò áãêõëþóåéò êáé ôéò äéá÷ùñéóôéêÝò ôáìðÝëåò ôçò óýã÷ñïíçò ðïëéôéêÞò. Êáé èá ðñÝðåé áêüìá íá îåðåñÜóåé ôá ïðïéáäÞðïôå "êëéóÝ" êáé ôéò üðïéåò êïììáôéêÝò ãéñëÜíôåò, ðïõ åðé÷åéñïýí íá åîùñáÀóïõí êáé íá ðïäçãåôÞóïõí ôçí êáèçìåñéíÞ ðïëéôéêÞ óêçíÞ. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ëïéðüí, õðÞñîå ìéá áíåîÜñôçôç ðïëéôéêÞ öùíÞ. Ìéá öùíÞ ðïõ äåí Ýðáéîå ðïôÝ óå ðáé÷íßäéá óêïðéìïôÞôùí. Ðïõ äåí õðïôÜ÷èçêå ðïôÝ óå êÝíôñá ðïëéôéêÜ, ïéêïíïìéêÜ êáé êïììáôéêÜ. Äåí åß÷å Üëëùóôå êáíÝíá ëüãï íá áíáêáôåõèåß ìå ôçí "êïõæßíá" ôçò ðïëéôéêÞò. ÐïëéôéêÜ ëïéðüí õðÞñîå áíôéêïìöïñìéóôÞò êáé âáèéÜ ðáôñéþôçò. Ãé' áõôü êáé ðïëÝìçóå üñèéïò ôç ÷ïýíôá. Ãé' áõôü óõììÜ÷çóå ôï 1974 ìå ôïí Êùíóôáíôßíï ÊáñáìáíëÞ. Ãé' áõôü êáé äÝ÷èçêå íá óõììåôÜó÷åé ùò Õðïõñãüò óôç ÊõâÝñíçóç ÌçôóïôÜêç. Ãéáôß ôåëéêÜ üëåò ïé ðïëéôéêÝò ôïõ óôÜóåéò ôáõôßæïíôáí ìå ôï åõñýôåñï óõìöÝñïí ôçò ðáôñßäáò ìáò. Áãáðçôïß ößëïé êáé ößëåò, Ç åðéññïÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç óôç äéáìüñöùóç ôçò ðïëéôéêÞò óôçí ÅëëÜäá, õðÞñîå âáèéÜ êáé óçìáíôéêÞ. Ãéáôß ðÜíôïôå óôç æùÞ ôïõ ðÜó÷éæå íá ðáëåýåé ãéá ôçí åëåõèåñßá êáé ãéá ôï êáëü ôçò ðáôñßäáò ôïõ. ÐïôÝ äåí çñÝìçóå. ÐïôÝ äåí åöçóý÷áóå. ÐïôÝ äåí êïõñÜóôçêå. ÐïôÝ äåí õðï÷þñçóå. Êáé ðïôÝ äåí óõìâéâÜóôçêå. Áíôßèåôá, õðÞñîå ðÜíôïôå ìðñïóôÜñçò. ÕðÞñîå ðÜíôïôå áãùíéóôÞò êáé åðáíáóôÜôçò. Óôéò êïñõöáßåò ìÜëéóôá êáé óôéò ðéï êñßóéìåò óôéãìÝò ãéá ôçí ÅëëÜäá ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ìðÞêå óçìáéïöüñïò óôç öùôéÜ. Óçìáéïöüñïò óôïí áãþíá ãéá ôçí åêäßùîç ôçò ×ïýíôáò. Óçìáéïöüñïò êáé óôçí ìåôáðïëßôåõóç ãéá ôçí áðïêáôÜóôáóç ôçò Äçìïêñáôßáò. Óçìáéïöüñïò ðÜíôïôå ãéá ôï êáëü ôçò ÷þñáò ìáò.

31

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Êõñßåò êáé Êýñéïé, ÁéóèÜíïìáé éäéáßôåñç ÷áñÜ êáé ôéìÞ áðüøå, ðïõ åßìáé óôçí åõ÷Üñéóôç èÝóç íá åêöñÜóù ôéò ðáñáðÜíù óêÝøåéò ìïõ, ãéá Ýíáí óçìáíôéêü ¸ëëçíá êáé ðáôñéþôç: Ãéá ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç ôçò ìïõóéêÞò, ôïõ ðïëéôéóìïý, ôçò ðïëéôéêÞò êáé ôçò ÅëëÜäáò. Ìßêç, óôï óçìåßï áõôü èá Þèåëá íá óïõ ìåôáöÝñù êáé ôéò èåñìÝò åõ÷Ýò ôçò ÐñïÝäñïõ ôçò ÂïõëÞò ê. ¢ííáò Øáñïýäá-ÌðåíÜêç, ç ïðïßá äõóôõ÷þò, ðáñÜ ôçí ìåãÜëç ôçò åðéèõìßá, äåí êáôÜöåñå, ëüãù áíåéëçììÝíùí õðï÷ñåþóåùí, íá âñßóêåôáé áðüøå êïíôÜ ìáò êáé éäéáßôåñá êïíôÜ óïõ. ×ñüíéá óïõ ÐïëëÜ.

Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ðïëý ôïí ê. ÓùôÞñç ×áôæçãÜêç. Óôçí óõíÝ÷åéá èá ðåñéïñéóôïýìå ìüíï óôéò åêðñïóùðÞóåéò ôùí ÊïììÜôùí êáé ôùí Ôïðéêþí áñ÷þí, ãéá Ýíáí ìéêñü ÷áéñåôéóìü. Êáëþ ôþñá ôçí ê. ÖùôåéíÞ ÃåííçìáôÜ, Ðñüåäñï ôçò ¸íùóçò Íïìáñ÷éáêþí ÁõôïäéïéêÞóåùí ÅëëÜäáò êáé åêðñüóùðï ôïõ ÐÁÓÏÊ óôï ÓõíÝäñéü ìáò, ãéá ôï äéêü ôçò ÷áéñåôéóìü. Êõñßá ÃåííçìáôÜ, ðñÝðåé íá óáò èõìßóù, üôé ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé Ýíáò Üíèñùðïò ôçò Íïìáñ÷ßáò. ¸÷åé "ðåñÜóåé" áðü 8 Íïìáñ÷ßåò ìÝ÷ñé íá ìåãáëþóåé. Ï ðáôÝñáò ôïõ Þôáí ÄéåõèõíôÞò Íïìáñ÷ßáò êáé ìå ôéò óõíå÷åßò ìåôáèÝóåéò ðïõ åß÷å, ï Ìßêçò, ìÝ÷ñé íá ìåãáëþóåé, ðÝñáóå áðü üëç ôçí ÅëëÜäá. Ï Ìßêçò ìáò, ëïéðüí, åßíáé Ýíáò Üíèñùðïò ôçò Íïìáñ÷ßáò.

Φωτεινή Γεννηµατά Óåâáóìéüôáôå, êõñßá êáé êýñéïé ÂïõëåõôÝò, êõñßåò êáé êýñéïé óõíÜäåëöïé ôçò Áõôïäéïßêçóçò, ößëåò êáé ößëïé, áãáðçôÝ ìáò Ìßêç, Áõôü ôï ÓõíÝäñéï ðïõ ïñãáíþíåé ç Íïìáñ÷éáêÞ Áõôïäéïßêçóç ôùí ×áíßùí ìå ôçí õðïóôÞñéîç ôçò ÂïõëÞò ôùí ÅëëÞíùí áëëÜ êáé ôçò ¸íùóçò Íïìáñ÷éáêþí ÁõôïäéïéêÞóåùí ÅëëÜäïò, ìáò ðñïêáëåß. Êáé ìáò ðñïêáëåß ãéáôß Ý÷ïõìå óõíçèßóåé íá áêïýìå ôïí Ìßêç, íá ôïí áðïëáìâÜíïõìå, íá ôáîéäåýïõìå, íá ïíåéñåõüìáóôå ìå ôéò íüôåò ôïõ êáé ü÷é íá ìéëÜìå åìåßò ãé áõôüí. Êáé ìïéÜæåé ðÜñá ðïëý äýóêïëï, üôáí ðñïóðáèåßò íá äéáëÝîåéò ôá ëüãéá ãéá Ýíáí ôÝôïéï Üíèñùðï, ãéá ìéá ôÝôïéá æùÞ, ãéá Ýíá ôÝôïéï Ýñãï ðïõ óõíå÷ßæåôáé. Ôá ëüãéá ôüôå äåí öôÜíïõí êáé ìïéÜæïõí ëßãá êáé öôù÷Ü êáé ôåôñéììÝíá. Ãé áõôü èá ðñïóðáèÞóù íá åßìáé, üóï ðéï óýíôïìç ãßíåôáé. Áõôü ôï ÓõíÝäñéï, ìáò ðñïêáëåß êáé ãéá Ýíáí Üëëï ëüãï: Ìáò ðñïêáëåß íá áöÞóïõìå ãéá ëßãï ôçí ðåæÞ ìáò êáèçìåñéíüôçôá êáé íá áó÷ïëçèïýìå, Ýóôù êáé ãéá ëßãåò ìüíï çìÝñåò, ìå áõôÜ ôá ðïëý óçìáíôéêÜ, ðïõ ï Ôüðïò ìáò, Ý÷åé ðñïóöÝñåé óå 32

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ïëüêëçñç ôçí ïéêïõìÝíç. Ôïí Ìßêç ôïí áãáðÜìå üëïé êáé ôïí Ý÷ïõìå ôñáãïõäÞóåé üëïé. ¸÷ïõìå, ëïéðüí, áõôÝò ôéò ìÝñåò ìéá åõêáéñßá íá ôïí ãíùñßóïõìå êáëýôåñá. Ãéáôß áêñéâþò ìÝóá áðü ôéò íüôåò ôïõ Ìßêç ðåñíÜåé ïëüêëçñç ç ÅëëÜäá, ç ìåôáðïëåìéêÞ ìáò éóôïñßá, ïé áãþíåò ôïõ ëáïý ìáò, ãéá åëåõèåñßá êáé ãéá äçìïêñáôßá. Êé åßíáé ïé íüôåò ôçò ìïõóéêÞò ôïõ ðïõ áðïôÝëåóáí üðùò Þäç áêïýóôçêå, Ýíáí áð' ôïõò êáëýôåñïõò ðñåóâåõôÝò ãéá ôïí ôüðï ìáò, éäéáßôåñá óôéò ðïëý êñßóéìåò óôéãìÝò ãéá ôçí ÅëëÜäá. Êáé áõôü ãéáôß ï ßäéïò áãùíßóôçêå êáé áãùíßæåôáé ãéá ôç äçìïêñáôßá, ãéá ôçí åéñÞíç, ôçí åëåõèåñßá, ü÷é ìüíï åäþ, óôïí Ôüðï ôïõ, áëëÜ üðïõ õðÜñ÷ïõí Üíèñùðïé êáé áíèñùðéÜ. Éóðáíïß êáé ÐïñôïãÜëïé, Éñáíïß, Êïýñäïé, Ôïýñêïé, ×éëéáíïß, Ðáëáéóôßíéïé, Éóñáçëéíïß, âñÞêáí êáé âñßóêïõí ôï êïõñÜãéï ìÝóá áðü ôç ìïõóéêÞ ôïõ, íá áãùíéóôïýí ãéá ìéá êáëýôåñç êïéíùíßá. Áéóèáíüìáóôå ãé´áõôü, üëïé ïé ¸ëëçíåò, ðïëý ôõ÷åñïß ðïõ ç ðáôñßäá ìáò ãÝííçóå, áíÜèñåøå êáé áíÝäåéîå ìéá ôÝôïéá ðñïóùðéêüôçôá. Ï ßäéïò áðÝäåéîå üôé ðáñÜ ôéò äõóêïëßåò, ôéò öõëáêÝò, ôéò åîïñßåò, áí áãáðÜò ôçí ÅëëÜäá ðáßñíåéò äýíáìç, ðñïóöÝñåéò, óõíå÷ßæåéò ôçí ðïñåßá. ¼óï êé áí ðéêñáßíåóáé, üóï êé áí áðïãïçôåýåóáé, üóï êé áí óõ÷íÜ, üðùò ðïëëïß äéáðéóôþíïõìå, ç ÅëëÜäá ìðïñåß êáé íá óå ðëçãþíåé. ÊÜðïéïé ßóùò Ý÷ïõí áíáñùôçèåß: Ðüóá ðåñéóóüôåñá èá ìðïñïýóå íá äþóåé áêüìá óôïí Ôüðï, óôïí ðïëéôéóìü, óôç äçìéïõñãßá áõôüò ï Üíèñùðïò áí äåí åß÷å ðåñÜóåé êÜðïéá äýóêïëá êáé ðÝôñéíá ÷ñüíéá; ¼ìùò áõôÞ áêñéâþò åßíáé ç éäéáéôåñüôçôá ôïõ Ìßêç ãéá ôïí ïðïßï ìéëÜìå üëïé óÞìåñá. Ôï Ýñãï ôïõ, ç ìïõóéêÞ ôïõ, ï Üíèñùðïò, ï áãùíéóôÞò, åßíáé üëá áëëçëÝíäåôá. Äå ìðïñåßò íá ôá ÷ùñßóåéò, äå ìðïñåßò íá áöáéñÝóåéò ôßðïôå áð' üëá áõôÜ. Áõôüò åßíáé ï Ìßêçò, åßíáé üëá áõôÜ ìáæß. Ðñüóöåñå êáé ðñïóöÝñåé óå üëïõò ìáò, óôéò ãåíéÝò ôéò ðñïçãïýìåíåò, ôéò ôùñéíÝò áëëÜ êáé óôéò åðüìåíåò. Ç ìïõóéêÞ ôïõ êáé ç ðñïóùðéêüôçôÜ ôïõ åíþíïõí êáé äå ÷ùñßæïõí ôïõò ¸ëëçíåò, áêüìá êáé áí êÜðïéïé, êÜðïéåò óôéãìÝò ôçò éóôïñßáò ìáò, ôï ðñïóðÜèçóáí áõôü. Ï Ìßêçò ãíùñßæåé üôé ï åëëçíéêüò ëáüò ôïí áãáðÜåé êáé ç ôéìÞ óôï ðñüóùðü ôïõ åßíáé êáèïëéêÞ. Åßíáé ôõ÷åñÞ ç ÊñÞôç. Åßíáé ôõ÷åñÜ êáé ôá ×áíéÜ ðïõ åßíáé ï ôüðïò ôçò êáôáãùãÞò ôïõ. Åßíáé ôõ÷åñÞ êáé ç ÅëëÜäá. Åãþ èá Ýëåãá ðùò åßíáé ôõ÷åñüò êáé ï êüóìïò üëïò ðïõ Ý÷åé ôï äéêáßùìá íá äéåêäéêåß ôïí Ìßêç, ôï Ýñãï ôïõ, ôçí ðñïóöïñÜ ôïõ óôïí ðïëéôéóìü, óôçí êïéíùíßá êáé óôçí ðïëéôéêÞ. Ãéáôß, áõôÞ ç ðñïóùðéêüôçôá ðïõ óÞìåñá ôéìÜ ç ÊñÞôç, äåí ìðïñåß íá ÷ùñÝóåé óå Ýíáí ìüíï ôüðï. Ï Ìßêçò áíÞêåé óå üëïõò ìáò, óå êÜèå óðßôé êáé óå êÜèå ãùíéÜ áõôïý ôïõ ðëáíÞôç üðïõ ìðïñåß íá öôÜóåé ç ìïõóéêÞ ôïõ. Áò äþóïõìå, ëïéðüí, ôçí åõêáéñßá, óå üëï êáé ðåñéóóüôåñïõò óõíáíèñþðïõò ìáò, íá ôïí ãíùñßóïõí. Áò äéáóþóïõìå üóï ðéï ðïëý, üóï ðéï ìáêñéÜ ìðïñïýìå ôï Ýñãï ôïõ. Åãþ èÝëù íá ôïõ åõ÷çèþ ÷ñüíéá ðïëëÜ, íá ìðïñÝóåé íá óõíå÷ßóåé ìå ôçí ßäéá Ýìðíåõóç, ìå ôï ßäéï ìåñÜêé, ìå ôçí ßäéá äçìéïõñãßá, ìå ôï ßäéï ðÜèïò êáé üóïé åß÷áìå ôçí åõêáéñßá íá ôïí äïýìå íá åßíáé ìðñïóôÜ óôçí ïñ÷Þóôñá óôï Çñþäåéï 33

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ðñéí Ýíá ìÞíá, åßìáóôå óßãïõñïé üôé Ý÷åé ðÜñá ðïëëÞ áêüìá äýíáìç ìÝóá ôïõ êáé æùíôÜíéá êáé èá óõíå÷ßóåé ãéá ðïëý êáéñü áêüìá íá ðñïóöÝñåé óôïí ôüðï êáé óôç äçìïêñáôßá. Ó' åõ÷áñéóôïýìå ðÜñá ðïëý Ìßêç. Πρόεδρος Íá äþóïõìå ôþñá ôïí ëüãï óôïí ÔçëÝìá÷ï ÄçìïõëÜ, ìÝëïò ôçò ÐïëéôéêÞò Ãñáììáôåßáò ôçò ÊåíôñéêÞò ÅðéôñïðÞò ôïõ ÊÊÅ, ãéá ôïí ÷áéñåôéóìü ôïõ.

Τηλέµαχος ∆ηµουλάς Óåâáóìéüôáôå, êýñéïé êáé êõñßåò åêðñüóùðïé ôçò ÊõâÝñíçóçò, ôçò ÂïõëÞò, ôçò Áõôïäéïßêçóçò, áãáðçôïß ößëïé êáé ößëåò, åðéôñÝøôå ìïõ íá ìåôáöÝñù áð' áõôü ôï âÞìá ôïí ÷áéñåôéóìü ôïõ ÊÊÅ óôï ÓõíÝäñéï ðïõ ïñãáíþíåé ç Íïìáñ÷éáêÞ Áõôïäéïßêçóç ×áíßùí êáé ôçí åêôßìçóç êáé ôïí óåâáóìü ôïõ Êüììáôüò ìáò óôï ôéìþìåíï ðñüóùðï ôïõ Óõíåäñßïõ, ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Ôï íá ìéëÜò ãéá ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç, åßíáé óá íá ìéëÜò ãéá Ýíá ìåãÜëï, ÷ñïíéêÜ êáé áîéáêÜ, êïììÜôé ôçò ðïëéôéêÞò, êïéíùíéêÞò êáé ðïëéôéóìéêÞò éóôïñßáò ôïõ ëáïý ìáò. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò äåí åßíáé ï Üíèñùðïò ðïõ áðëÜ Ýâáëå ôç óöñáãßäá ôïõ óôï óýã÷ñïíï åëëçíéêü ðïëéôéóìü, ðñïóöÝñïíôáò Ýíá ôåñÜóôéï äçìéïõñãéêü Ýñãï, ìïõóéêü Ýñãï, Ýíá Ýñãï ðïõ áãêÜëéáóå üëá ôá åßäç ìïõóéêÞò, ðïõ óõìðïñåýèçêå ìå üëåò ôéò ôÝ÷íåò, ðïõ Þôáí åìðíåõóìÝíï êáé áöéåñùìÝíï óôïõò ðüèïõò êáé ôá ðÜèç ôïõ ëáïý ìáò. Åßíáé êáé ï Üíèñùðïò ðïõ óçìÜäåøå ôçí éóôïñßá ôùí áãþíùí ôïõ ëáïý ìáò óôï äåýôåñï ìéóü ôïõ 20ïõ áéþíá êáé Ýãéíå Ýíá áðü ôá óýìâïëÜ ôïõ. Ï Üíèñùðïò ðïõ áíáæÞôçóå êáé ìðÞêå áðü ôá ðñþôá çëéêéáêÜ ôïõ ÷ñüíéá óôç óôñáôéÜ ôùí ðñùôïðüñùí ïñáìáôéóôþí ôïõ ëáïý êáé åêåß âñÞêå ôçí ÝìðíåõóÞ ôïõ. "Áóõììüñöùôïò ðñïò ôáò õðïäåßîåéò" ôùí öáóéóôþí, ôùí "óõììÜ÷ùí" åéóâïëÝùí, ôùí íôüðéùí óêïôáäéóôþí, åðÝëåîå ôïí äñüìï ôùí áãþíùí ôïõ ëáïý ãéá ëåõôåñéÜ, áíåîáñôçóßá êáé ðñïêïðÞ ôïõ ôüðïõ ìáò, ðõñðüëçóå óõíåéäÞóåéò êáé âÝâáéá ðëÞñùóå áõôÞ ôïõ ôçí åðéëïãÞ. Áíáìößâïëá ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, ôï ôåëåõôáßï ìéóü ôïõ ðñïçãïýìåíïõ áéþíá, Þôáí ìåôáîý ôùí ðñùôáãùíéóôþí ôïõ ëáúêïý ìáò ÊéíÞìáôïò. Éäéáßôåñåò Þôáí ïé ó÷Ýóåéò ôïõ ìå ôï ÊÊÅ. Ó÷Ýóåéò áãÜðçò, óõìöùíßáò, äéáöùíßáò, ìåñéêÝò öïñÝò óýãêñïõóçò ðÜíù óôéò ðïëéôéêÝò åðéëïãÝò ðïõ êÜèå öïñÜ áêïëïõèïýóå ôï êüììá ìáò. ¼ìùò, êáé óôéò êáëÝò êáé óôéò êáêÝò ìáò óôéãìÝò, ðïôÝ äåí Ýëåéøå ï âáèýò, áìïéâáßïò óåâáóìüò. Äåí Ýëåéøå ç áãÜðç ôùí êïììïõíéóôþí ðñïò ôï ðñüóùðü ôïõ, üðùò êáé üëùí ôùí áãùíéóôþí Üëëùóôå. ÁëÞèåéá, ðüóïé ëáïß ìðïñïýí íá õðåñçöáíåõôïýí üðùò ï äéêüò ìáò üôé åßíáé åêöñáóìÝíïé óå ôüóá ðïëëÜ êáé ôüóá óðïõäáßá ìïõóéêÜ Ýñãá, êáé ìÜëéóôá åíüò êáé ìüíï óõíèÝôç óáí ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ôüóïé ðïëëïß ùñáßïé, éåñïß, êïéíùíéêïß êáé ðïëéôéêïß áãþíåò; 34

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ÁãáðçôÝ Ìßêç, ãéá ôçí åðÝôåéï ôùí ãåíåèëßùí óïõ, åêôüò áðü ôçí áãÜðç ìáò, óïõ åõ÷üìáóôå íá ìåßíåéò ìÝ÷ñé ôï ôÝëïò üñèéïò êáé äçìéïõñãéêüò. Ï áãþíáò ôïõ ëáïý ìáò ãéá Ýíá êáëýôåñï áýñéï ÷ùñßò åêìåôÜëëåõóç áíèñþðïõ áðü Üíèñùðï, ãéá Ýíá ìÝëëïí óïóéáëéóôéêü, éäáíéêÜ ãéá ôá ïðïßá êé åóý óôñáôåýôçêåò, óÞìåñá ÷ñåéÜæåôáé ðåñéóóüôåñç äýíáìç, äçìéïõñãéêÞ Ýìðíåõóç êáé áíõðüôáêôï ðíåýìá. Óáò åõ÷áñéóôþ. Πρόεδρος Ç Áóçìßíá ÎçñïôÞñç åßíáé ÂïõëåõôÞò ôïõ Óõíáóðéóìïý. Èá áðåõèýíåé ôïí ÷áéñåôéóìü ôïõ Óõíáóðéóìïý.

Ασηµίνα Ξηροτήρη Óåâáóìéüôáôå, ê. Áíôéðñüåäñå ôçò ÅëëçíéêÞò ÂïõëÞò, ê.ê. óõíÜäåëöïé, êá Ðñüåäñå ôçò ÅÍÁÅ, ê. ÍïìÜñ÷ç, ê. ÃåíéêÝ ÃñáììáôÝá, ê. ÄÞìáñ÷å, áãáðçôü Ðñïåäñåßï, Âñßóêïìáé åäþ ùò åêðñüóùðïò ôïõ Óõíáóðéóìïý ôçò ÑéæïóðáóôéêÞò ÁñéóôåñÜò ãéá íá åêöñÜóù ç ßäéá, áëëÜ êáé íá ìåôáöÝñù ôçí Ýêöñáóç ôéìÞò, ôçí êáôÜèåóç åõãíùìïóýíçò, óôçí êõñéïëåîßá üëùí ôùí ìåëþí ôïõ Êüììáôüò ìïõ, ðñïò ôïí ìåãÜëï ìáò äçìéïõñãü, ôïí áãùíéóôÞ, ôïí ïéêïõìåíéêü Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Ç ðáñïõóßá ìïõ åäþ áðïôåëåß ðñùôáñ÷éêÜ åêäÞëùóç ôéìÞò ðñïò ôç Íïìáñ÷éáêÞ Áõôïäéïßêçóç ×áíßùí, ðïõ áíÝëáâå ôïýôç ôçí äéåèíïýò äéÜóôáóçò ðñùôïâïõëßá, ãéá íá ôéìÞóåé ôïí ìåãÜëï ìáò äçìéïõñãü ãéá ðñþôç öïñÜ óôçí ðáôñßäá ôïõ, óôçí ðáôñþá ãç ôïõ, ìå Ýíá ÓõíÝäñéï ðïõ åðé÷åéñåß áð' ü,ôé áíôéëáìâÜíïìáé êáé áðü ôï åýñïò ôùí èåìáôéêþí åíïôÞôùí áëëÜ êáé áðü ôï êýñïò ôùí ïìéëçôþí, íá ðñïóåããßóåé áíáëõôéêÜ ôïí óõíôåëåóôÞ Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé ôï ïéêïõìåíéêÞò äéÜóôáóçò Ýñãï ôïõ. ÐÝñá áð' ôçí ôéìÞ áõôÞ, ç ðáñïõóßá ìáò åäþ áðïôåëåß ôçí êýñéá åêäÞëùóç ðïëéôéêïý êáé ðïëéôéóìéêïý ÷ñÝïõò ðñïò ôï äçìéïõñãü ôùí ôñáãïõäéþí ôçò íéüôçò ìáò, ôïí åêöñáóôÞ ôùí áãþíùí êáé ôçò áãùíßáò ôïõ åëëçíéêïý ëáïý. Áêïýñáóôïò áãùíéóôÞò êáé ï ßäéïò, áðïôåëåß êáôÜèåóç åõãíùìïóýíçò ðñïò ôïí áñéóôåñü, åíåñãü ðïëßôç, ôïí áíõðüôáêôï áãùíéóôÞ, ôïí ïõìáíéóôÞ Êñçôéêü, ðïõ 60 êáé ðëÝïí ÷ñüíéá, ðáñáìÝíåé äñáóôÞñéá ðáñþí óôï "ãßãíåóèáé" ôçò ðáôñßäáò ìáò êáé ü÷é ìüíï. Ðáñþí ìå ôç æùÞ, ôï Ýñãï ôïõ, ôéò ðñùôïâïõëßåò ôïõ, ðïõ Üëëïôå êáôáíïÞóáìå êáé Üëëïôå ìåñéêïß äåí êáôáíüçóáí, ôï äéáñêÞ áãþíá ôïõ ãéá ôçí åíüôçôá ôçò ÁñéóôåñÜò, ìéáò ÁñéóôåñÜò ðïëõöùíéêÞò êáé âáèéÜ äçìïêñáôéêÞò, ìéáò ÁñéóôåñÜò ðïõ èá äéåõñýíåé ôçí Ýííïéá ôçò ðïëéôéêÞò ðñÜîçò êáé èá ôçí åìðëïõôßæåé ìå ôçí ïõóßá ôçò Ýííïéáò ôïõ ðïëéôéóìïý. ÁíÜãêç ðïõ áðïêôÜ åðéêáéñüôçôá, éäéáßôåñá óÞìåñá, ðïõ ç íÝá êõñßáñ÷ç áíÜ ôïí êüóìï íÝá ôÜîç ðñáãìÜôùí, õðü ôçí çãåìïíßá åíüò Üêñáôïõ íåïöéëåëåõèåñéóìïý êáé ìå ìÝóï Ýíá óêëçñü êáé éóïðåäùôéêü ëüãï, åðé÷åéñåß íá áíáôñÝøåé, ü,ôé ìå áãþíåò êáé èõóßåò êáôáêôÞèçêå óå üëá ôá åðßðåäá êáé íá ìáò ìåôáâÜëëåé üëåò êáé 35

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

üëïõò óå ðáèçôéêïýò èåáôÝò ôçò ßäéáò ìáò ôçò æùÞò. ÁðÝíáíôé óå üëá ôïýôá êáé óå üóá áêüìç, ï ðïëßôçò Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ìáò Ýäùóå ìå ôç óõíå÷Þ ôïõ ðáñïõóßá êáé ìå ôï ïéêïõìåíéêü ôïõ Ýñãï, áðïôåëåß öùôåéíü ðáñÜäåéãìá ãéá üëïõò êáé üëåò. Ìáò êáëåß äõíáìéêÜ íá êñáôÞóïõìå ôç æùÞ ìáò. ÅðéôñÝøôå ìïõ, ðñéí ôåëåéþóù, íá åêöñÜóù ìéá ðéï ðñïóùðéêÞ êáé óõíáéóèçìáôéêÞ åìðåéñßá: Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé ãéá ìáò, ôç ãåíéÜ ôùí ËáìðñÜêçäùí, ï ïñìçôéêüò ÷åßìáññïò, ðïõ ðõñðüëçóå ôçí áôßèáóç íéüôç ìáò, ðïõ êñÜôçóå ìáæß ìáò ôï üíåéñï ãéá ôçí ðáíáíèñþðéíç ëåõôåñéÜ. Óå ìéá áãáðçìÝíç ìïõ öùôïãñáößá ðïõ õðÜñ÷åé êáé óôï åîþöõëëï ôçò ðñþôçò Ýêäïóçò áðü "Ôá ôñáãïýäéá ôïõ áãþíá" ôïõ Ìßêç, ï óýíôñïöüò ìïõ óôç æùÞ Íßêïò ÁéêáôåñéíÜñçò, ìå êïéôÜ ìå ÷áìüãåëï ðßóù áðü ôçí ðëÜôç ôïõ óõíôñüöïõ ìáò ôüôå óôç Íåïëáßá ôçò ÅÄÁ, ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé ìå åíèáññýíåé, üôáí ðéêñáßíïìáé, üôáí äéóôÜæù ì' áõôÜ ðïõ óõìâáßíïõí. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò óõíå÷ßæåé áêïýñáóôïò, æùíôáíüò. ¹ôáí ôüôå ãéá ìáò Ýíáò ïñìçôéêüò ÷åßìáññïò ðïõ ôþñá, ãéá ìÝíá ôïõëÜ÷éóôïí, åßíáé Ýíá ðëáôý ðïôÜìé. ¹ôáí Ýíá êáñðïöüñï äÝíôñï ðïõ ôþñá ìåôáìïñöþèçêå óå Ýíáí ìåãÜëï ðëÜôáíï ðïõ ìáò ÷áñßæåé ôçí ðõêíÞ, äñïóåñÞ êáé óôéò äýóêïëåò óôéãìÝò áãùíßáò, ôçí ðáñçãïñçôéêÞ óêéÜ ôïõ. Áò ìïõ åðéôñÝøåéò, óôïí åíéêü êáé áðü êáñäéÜò, íá óïõ ðù: Ìßêç íá åßóáé ðÜíôá êáëÜ. Óå ÷ñåéáæüìáóôå ðÜñá ðïëý ó' áõôïýò ôïõò äýóêïëïõò êáéñïýò. Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ðïëý ôçí êá ÎçñïôÞñç. Åäþ âñßóêïíôáé óôçí áßèïõóá åêðñüóùðïé öïñÝùí áðü üëç ôçí ÊñÞôç. Ç ÊñÞôç ôéìÜ ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ÓåéñÜ Ý÷åé ï Ãåíéêüò ÃñáììáôÝáò ôçò ÐåñéöÝñåéáò ÊñÞôçò, ï ê. Óåñáöåßì Ôóüêáò, ãéá ôï äéêü ôïõ ÷áéñåôéóìü.

Σεραφείµ Τσόκας Óåâáóìéüôáôå, ê. Áíôéðñüåäñå ôçò ÂïõëÞò, ê. ÕðïõñãÝ, ê.ê. ÂïõëåõôÝò, êá Ðñüåäñå ôçò ÅÍÁÅ, êõñßåò êáé êýñéïé åêðñüóùðïé Á' êáé Â' âáèìïý ÔïðéêÞò Áõôïäéïßêçóçò, êõñßåò êáé êýñéïé, áãáðçôÝ ê. ÈåïäùñÜêç, åðéôñÝøôå ìïõ ðñþôá íá óõã÷áñþ ôç Íïìáñ÷éáêÞ Áõôïäéïßêçóç ãéá ôç äéïñãÜíùóç ôïõ Äéåèíïýò Óõíåäñßïõ ãéá íá ôéìçèåß ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò. Äåí åßíáé ìüíï áîéÝðáéíç, èåùñïýìå üôé åßíáé êáé ðñùôüôõðç. Ç ðïñåßá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç üëá áõôÜ ôá ÷ñüíéá óçìáäåýôçêå áðü ôçí ðñïóÞëùóÞ ôïõ óôéò áîßåò ôçò åëåõèåñßáò êáé ôçò äçìïêñáôßáò, óôïí óåâáóìü, óôçí áíèñþðéíç ðñïóùðéêüôçôá áëëÜ êáé ôçí Ýêöñáóç. Ìå ôç äýíáìç ôçò ìïõóéêÞò ôïõ Ýãéíå ãíùóôüò óå üëï ôïí êüóìï. Ìå ôçí áêåñáéüôçôá êáé ôç óõíÝðåéá ðïõ ôïí ÷áñáêôçñßæåé, êáôÜöåñå êÜôé áêüìç ðéï äýóêïëï, íá áãáðçèåß áð' üëïõò ôïõò ¸ëëçíåò. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé ï óõíèÝôçò ìå ôçí ðáãêüóìéá áíáãíþñéóç, åßíáé üìùò êáé ï áãùíéóôÞò ðïõ áíôéóôÜèçêå ìå ðÜèïò óôïõò áíôéðÜëïõò ôïõ êáé õðåñáóðßóôçêå ìå óõíÝðåéá êáé ôüëìç ôéò áðüøåéò ôïõ. Åßíáé ï Üíèñùðïò ðïõ üëïé áãáðÞóáìå êáé 36

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

üëïõò ìáò Üããéîå ìå ôçí åõãÝíåéá êáé ôçí áðëüôçôá ôïõ ÷áñáêôÞñá ôïõ. Åßíáé ïõóéáóôéêÜ ï åðüìåíïò êñßêïò ìéáò ìáêñéÜò áëõóßäáò óðïõäáßùí ðñïóùðéêïôÞôùí ðïõ áíÝäåéîå ôï íçóß ìáò. Åßíáé ç æùíôáíÞ éóôïñßá ôçò ìåôáðïëåìéêÞò ÅëëÜäáò Ý÷ïíôáò âéþóåé üëåò ôéò ìåãÜëåò áëëÜ êáé ôüóï äýóêïëåò óôéãìÝò ôïõ óýã÷ñïíïõ åëëçíéóìïý. ÁëëÜ ðñéí êáé ðÜíù áð' üëá, åßíáé ï Ìßêçò ìáò. Åßíáé ï Ìßêçò üëùí ôùí ÅëëÞíùí. Åßìáóôå õðåñÞöáíïé ðïõ Ý÷ïõìå óÞìåñá ôçí åõêáéñßá íá ôéìÞóïõìå Ýíáí ôÝôïéï Üíèñùðï óôçí ÊñÞôç. Êýñéå ÈåïäùñÜêç, ìå ôçí åõêáéñßá ôùí ãåíåèëßùí óáò, èÝëù íá óáò åõ÷çèþ ÷ñüíéá ðïëëÜ. Ôá 80 óáò ÷ñüíéá, ðïõ äåí åßíáé ðïëëÜ, áëëÜ ðïõ êÜíáôå ôüóá ðñÜãìáôá, üóá ïé Üëëïé èá ÷ñåéáóôïýí ôñåéò êáé ôÝóóåñéò æùÝò. ×ñüíéá ðïëëÜ ëïéðüí ê. ÈåïäùñÜêç êáé óáò åõ÷áñéóôïýìå. Πρόεδρος Ï ÄÞìáñ÷ïò ôçò ðüëçò ðïõ âñéóêüìáóôå, ï ê. ÊõñéÜêïò ÂéñâéäÜêçò èá ÷áéñåôßóåé óôç óõíÝ÷åéá.

Κυριάκος Βιρβιδάκης Óåâáóìéüôáôå, ê. Áíôéðñüåäñå ôçò ÂïõëÞò ôùí ÅëëÞíùí, ê. ÕöõðïõñãÝ, ê.ê. ÂïõëåõôÝò åêðñüóùðïé ôùí êïììÜôùí, êá Ðñüåäñå ôçò ÅÍÁÅ, ê. ÃåíéêÝ ÃñáììáôÝá ôçò ÐåñéöÝñåéáò, ê. ÍïìÜñ÷á, ê.ê. ÄÞìáñ÷ïé, ìÝëç ôçò ÅðéóôçìïíéêÞò êáé ÏñãáíùôéêÞò ÅðéôñïðÞò ôïõ Óõíåäñßïõ, áãáðçôÝ Ìßêç, êá ÈåïäùñÜêç, áãáðçôÜ ìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéáò ÈåïäùñÜêç, åêëåêôïß ðñïóêåêëçìÝíïé, êõñßåò êáé êýñéïé, ôá ×áíéÜ, ç ÊñÞôç, ç ÅëëÜäá, õìíïýí óÞìåñá ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ôïí ðïëõôÜëáíôï äçìéïõñãü óôï ÷þñï ôçò ôÝ÷íçò, ôïí ðïëýðáèï áãùíéóôÞ ôçò åëåõèåñßáò êáé ôçò êïéíùíéêÞò äéêáéïóýíçò, ôïí õðÝñìá÷ï ôçò åíùôéêÞò äýíáìçò ôïõ ðïëéôéóìïý, ðïõ öÝôïò óõìðëçñþíåé 80 ÷ñüíéá äñáóôÞñéáò êáé äçìéïõñãéêÞò æùÞò. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé Ýíá ðáãêüóìéï óýìâïëï, åßíáé ìéá áð' ôéò ðéï áîéüëïãåò öõóéïãíùìßåò óôçí åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ êáé ôç äçìüóéá æùÞ. Ç ìïñöÞ êáé ôï Ýñãï ôïõ, äéáíýïõí êáé ìáò óõíïäåýïõí, ðåñéóóüôåñï áðü ìéóü áéþíá åëëçíéêÞò éóôïñßáò êáé åðçñÝáóáí óçìáíôéêÜ ôçí åîÝëéîç ôçò åëëçíéêÞò ìïõóéêÞò. ÈåñìÜ óõã÷áñçôÞñéá óå üëïõò üóïõò óõíÝâáëáí óôçí ðñáãìáôïðïßçóç áõôÞò ôçò åêäÞëùóçò, áëëÜ êáé ôùí ðáñÜëëçëùí åêäçëþóåùí óå áõôü ôï ôåôñáÞìåñï, üðùò ð.÷. ç Ýêèåóç ôçí ïðïßá óõíäéïñãáíþíåé ôï ÊÝíôñï Áñ÷éôåêôïíéêÞò ôçò Ìåóïãåßïõ, ï ÄÞìïò ×áíßùí êáé ç ÔïðéêÞ ¸íùóç ÄÞìùí êáé ÊïéíïôÞôùí áðü 31 Éïõëßïõ Ýùò 14 Áõãïýóôïõ, óôï ÌåãÜëï ÁñóåíÜëé. Åßíáé ìéá ïöåéëüìåíç ôéìÞ óôïí Üíèñùðï, óôïí äçìéïõñãü, óôï ìïõóéêü, óôïí ðïëéôéêü, óôïí Êñçôéêü, óôïí ïéêïõìåíéêü, óôïí åíùôéêü Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ÁãáðçôÝ Ìßêç, êáëùóüñéóåò óôïí ôüðï óïõ. Åêëåêôïß ðñïóêåêëçìÝíïé, êáëùóÞñèáôå óôá ×áíéÜ. Πρόεδρος 37

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Åõ÷áñéóôïýìå ôïí ÄÞìáñ÷ï ×áíßùí êáé óçìåéþíïõìå üôé üëç ç ÔïðéêÞ Áõôïäéïßêçóç ôïõ íïìïý ×áíßùí, üëïé ïé ÄÞìïé êáé üëïé ïé ÄÞìáñ÷ïé, ôéìïýí ôï Ìßêç êáé óõììåôÝ÷ïõí óôïí åïñôáóìü ìáò. Êáëþ ôïí ê. ÃéÜííç ÐåñÜêç, ôïí Ðñüåäñï ôçò ÔïðéêÞò ¸íùóçò ÄÞìùí êáé ÊïéíïôÞôùí Í. ×áíßùí, ãéá íá ÷áéñåôßóåé åê ìÝñïõò üëùí ôïõò.

Γιάννης Περάκης Óåâáóìéüôáôå, ê. Áíôéðñüåäñå ôçò ÂïõëÞò ôùí ÅëëÞíùí, ê. ÃåíéêÝ ÃñáììáôÝá ôçò ÐåñéöÝñåéáò ÊñÞôçò, êá Ðñüåäñå ôçò ÅÍÁÅ, ê. ÍïìÜñ÷ç, ê.ê. ÄÞìáñ÷ïé, ößëåò êáé ößëïé, áãáðçôÝ Ìßêç, áãáðçôïß ößëïé ôïõ Ìßêç, ãéáôß üóïé âñßóêïíôáé óÞìåñá åäþ åßíáé ðñáãìáôéêïß ößëïé ôïõ Ìßêç, óáò êáëùóïñßæù üëïõò óôï Íïìü ìáò êáé óôç ìåãÜëç ãéïñôÞ ðñïò ôéìÞí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ×ñüíéá ðïëëÜ Ìßêç, íá óå ÷áßñåôáé üëç ç ÅëëÜäá, ï êüóìïò êáé êõñßùò ç ÊñÞôç êáé ôá ×áíéÜ, ðïõ åßíáé ï ôüðïò êáôáãùãÞò óïõ. Ößëåò êáé ößëïé, ï åëëçíéêüò ëáüò êáé ç äéåèíÞò êïéíÞ ãíþìç Ý÷åé êáôáãñÜøåé óôç óõíåßäçóÞ ôçò ôï Ìßêç ìå ðïëëïýò êáé äéáöïñåôéêïýò ôñüðïõò êáé êáèÝíáò ìáò ôïí Ý÷åé ðñïóëÜâåé ìå ôï äéêü ôïõ. Åí ôÝëåé, üìùò, ç åéêüíá ðïõ Ý÷ïõìå üëïé ãéá ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç åßíáé ç åéêüíá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ðïõ áíÞêåé óôçí éóôïñßá. Óôçí éóôïñßá ôçò ìïõóéêÞò, óôçí éóôïñßá ôïõ Ôüðïõ ìáò, óôçí éóôïñßá ôïõ åëëçíéóìïý, óôçí éóôïñßá ôùí äçìïêñáôéêþí áãþíùí, óôçí éóôïñßá ôùí éäåþí, óôçí éóôïñßá ôùí ðïëéôéêþí êéíçìÜôùí.ÁõôÞ ôçí åéêüíá èá óõíèÝóïõìå óôï ôñéÞìåñï ÓõíÝäñéü ìáò êáé ï êáèÝíáò ìáò èá ìÜèåé êÜôé ðáñáðÜíù. Ãéáôß ç æùÞ ôïõ Ìßêç åßíáé ðïëõêýìáíôç êáé ôï Ýñãï ôïõ ðïëõðïßêéëï, ôåñÜóôéï, ïéêïõìåíéêü êáé óõíå÷þò åîåëéóóüìåíï, þóôå ðÜíôá êÜðïéïò íá áíáêáëýðôåé íÝåò ðôõ÷Ýò. Ï Ñßôóïò, ï Åëýôçò, ï ÓåöÝñçò, âãÞêáí áðü ôï óôåíü ôïõò êýêëï êáé ôñáãïõäÞèçêáí áðü Ýíáí ïëüêëçñï ëáü ìÝóá áðü ôá ôñáãïýäéá ôïõ Ìßêç. Ï Ìßêçò, ìáò åîïéêåßùóå ìå ôïõò ìåãÜëïõò ðïéçôÝò ôçò ×þñáò ìáò êáé ôáõôü÷ñïíá êáôÜöåñå íá ìáò êÜíåé íá óõíáíáóôñáöïýìå ìå ïéêåéüôçôá ìáæß ôïõ, ðáñ' üëï ðïõ ôá ìåãÝèç ðïõ ìáò ÷ùñßæïõí åßíáé ìåãÜëá. Ìßêç óå åõ÷áñéóôïýìå ãéá ôç ãåííáéïäùñßá ôçò óêÝøçò óïõ, ôçò ìïõóéêÞò óïõ, ôçò øõ÷Þò óïõ. ×ñüíéá ðïëëÜ êáé êáëÜ êáé ðÜíôá äçìéïõñãéêüò. Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ôïí ê. ÐåñÜêç êáé ìáæß üëïõò ôïõò ÄçìÜñ÷ïõò ôùí ×áíßùí, èá Ýëåãá êáé ôïõò ÄçìÜñ÷ïõò êáé ôïõò ÍïìÜñ÷åò ôçò ÊñÞôçò. Åäþ äßðëá ìïõ åßíáé "ï ðñýôáíçò" ôçò ÔïðéêÞò Áõôïäéïßêçóçò, ï Ãéþñãçò ÊëÜäïò, ðïõ åêðñïóùðåß üëç ôçí ÊñÞôç. Ôïí åõ÷áñéóôïýìå ðïõ óõììåôÝ÷åé åíåñãÜ ìáæß ìáò ó' áõôü ôïí åïñôáóìü. ÁöÞóáìå ôåëåõôáßï, áí êáé ðñþôïò, ôïí ãÝñïíôá Ìçôñïðïëßôç ìáò, ôïí Óåâáóìéüôáôï Åéñçíáßï. Ôïí êáëþ íá êÜíåé ôï ÷áéñåôéóìü ôïõ êáé íá èõìçèåß éíôá '÷å ðåé ôïõ Ìßêç, ðñéí äÝêá ÷ñüíéá óôï ãÞðåäï ×áíßùí. Ï Óåâáóìéüôáôïò èá åßíáé Ìçôñïðïëßôçò ìáò ãéá 15 áêüìá çìÝñåò. ÁöÞíåé ôçí èÝóç ôïõ óôçí Ìçôñüðïëç ÊéóóÜìïõ êáé Óåëßíïõ. ¸÷åé öôÜóåé óôá 95 ÷ñüíéá. Ôïõ åõ÷üìáóôå íá ôá äéðëáóéÜóåé.

38

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Μητροπολίτης Κισσάµου και Σελίνου, Ειρηναίος Γαλανάκης Êõñßåò êáé êýñéïé, êáëçóðÝñá óáò. Óõããíþìç ðïõ äåí êÜíù ðñïóöùíÞóåéò, áëëÜ ÷áéñåôßæù üëïõò óáò ìå áãÜðç êáé ìå åêôßìçóç. ¹ñèá êé åãþ áðü ôçí ðëåõñÜ ôçò Åêêëçóßáò íá ÷áéñåôßóù ôïí åêëåêôü êáé áãáðçôü óå üëïõò ìáò, ôï Ìßêç. Ìéá öïñÜ óå ìéá ðáñüìïéá åêäÞëùóç, äå èõìÜìáé ðïý, ôïõ åßðá: "åóý, ü÷é Ìßêçò, ïõñáíïìÞêçò åßóáé". Ï èåüò óïõ Ýäùóå ÷Üñéóìá, ôÜëáíôï, ôï ïðïßï êáëëéÝñãçóåò. ¼ëïé îÝñåôå ßóùò ôçí ðåñéêïðÞ ôïõ Åõáããåëßïõ, üôé êÜðïéï áöåíôéêü Ýäùóå óôïõò äïýëïõò ôïõ, óôïí Ýíáí ðÝíôå ôÜëáíôá, óôïí Üëëïí ôñßá êáé óôïí Üëëïí Ýíá. ¼ëïé åñãÜóôçêáí, ìüíï áõôüò ðïõ ðÞñå ôï Ýíá äåí Ýêáíå ôßðïôá. Êáé üôáí ôïõ æçôÞèçêå ï ëüãïò åßðå: "Ìïõ Ýäùóåò Ýíá ôÜëáíôï, óïõ ôï ãõñßæù ðßóù, äåí èÝëçóá íá êÜíù ôßðïôå Üëëï". Êáé ôïí ìÜëùóå ï áöåíôéêüò. Ëïéðüí, Ìßêç, ï Èåüò óïõ Ýäùóå ôÜëáíôï êáé åóý ôï êáëëéÝñãçóåò, ôï ðïëëáðëáóßáóåò êáé ôï Ýäùóåò óôïí êüóìï. ¼ëïé Ý÷ïõìå ëßãï - ðïëý ÷áñßóìáôá, áëëÜ ï èåüò óå ìåñéêÜ ðñüóùðá äßíåé, ìå ôç óöñáãßäá Ôïõ, ðåñéóóüôåñá. Åßìáé âÝâáéïò üôé èá áéóèÜíåóôå ðïëëÞ åõãíùìïóýíç óôï Èåü ï ïðïßïò óáò Ýäùóå ôï ôÜëáíôï áõôü êáé åóåßò ôï áíáðôýîáôå, ôï ðïëëáðëáóéÜóáôå. Äå÷ôåßôå ëïéðüí êé áðü ôçí ðëåõñÜ ôçò Åêêëçóßáò, áõôÞ ôçí åêôßìçóç ðïõ óáò ðñïóöÝñåé ï Ôüðïò ìáò êáé ÷áßñïìáé ðÜñá ðïëý ðïõ ï Ôüðïò ìáò Ý÷åé ðñüóùðá óáí ôïí Ìßêç êáé îÝñåé íá ôá ôéìÜ êáé íá åíèáññýíåé áíèñþðïõò, ãéá íá ãßíïíôáé äçìéïõñãïß, äéüôé ðïëëÝò öïñÝò õðÜñ÷ïõí Üíèñùðïé ðïõ Ý÷ïõí ôáëÝíôá, áëëÜ äåí ôïõò åíèáññýíåé ï êüóìïò. ÊÜðïéïò ðïéçôÞò åß÷å óôåßëåé ôá ðïéÞìáôÜ ôïõ óå êÜðïéïí ößëï ôïõ êáé ôïõ Ýãñáøå: "ÅÜí åðáéíÝóåéò ôá ðïéÞìáôÜ ìïõ èá ðëÞîù, èá ÷ôõðÞóù ôïí ïõñáíü ìå ôïõò áóôÝñåò". Ç áíáãíþñéóç åßíáé Ýíá óçìáíôéêü óôïé÷åßï óôç æùÞ ôùí ìåãÜëùí áíèñþðùí, ç ïðïßá óõíÞèùò áíáãíùñßæåôáé ìåôÜ ôïí èÜíáôü ôïõò. Ï Ìßêçò ëïéðüí, ï Ìßêçò ìáò, ï ïõñáíïìÞêçò ìáò, Ý÷åé áõôÞ ôçí åõôõ÷ßá, æùíôáíüò, íÝïò, ÷áñïýìåíïò, íá íéþóåé áõôÞ ôçí áãÜðç ôïõ ëáïý ìáò, ôïõ Ôüðïõ ìáò êáé ðñáãìáôéêÜ íá äïêéìÜæåé áõôÞ ôçí áíèñþðéíç åõôõ÷ßá. Óõã÷áñçôÞñéá èåñìÜ áãáðçôÝ Ìßêç, åý÷ïìáé íá æåßôå áêüìá ðïëëÜ ÷ñüíéá êáé åý÷ïìáé ðÜíôá ï Ôüðïò ìáò, ç ÊñÞôç êáé ôá ×áíéÜ íá Ý÷ïõí íá áíáäåéêíýïõí ðÜíôá ìåãÜëïõò êáé äçìéïõñãéêïýò áíèñþðïõò óáí ôï Ìßêç. Óáò åõ÷áñéóôþ.

Πρόεδρος, Γιώργος Αγοραστάκης Ôþñá, ìå Üëëç éäéüôçôá, áõôÞí ôïõ ÐñïÝäñïõ ôïõ "ÐáãêñÞôéïõ Óõëëüãïõ Ößëùí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç", èá óáò ðáñïõóéÜóù ìå äõï êïõâÝíôåò ôï Óýëëïãï êáé óôç óõíÝ÷åéá èá êáëÝóù ôï åðüìåíï Ðñïåäñåßï íá Ýñèåé íá áíáëÜâåé ôçí äéåýèõíóç ôçò óõæÞôçóçò, ãéá ôï ðñþôï ìÝñïò ôïõ Óõíåäñßïõ, " Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò - o ¢íèñùðïò".

ÁãáðçìÝíå ìáò Ìßêç, áãáðçôïß ößëïé, óå üëá ðïõ êÜíïõìå êáé èá êÜíïõìå öÝ39

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ôïò óôçí ÊñÞôç, èÝëïõìå íá äþóïõìå ìéá óõíÝ÷åéá. ÓêåöôÞêáìå ëïéðüí êáé éäñýóáìå Ýíáí ÐáãêñÞôéï Óýëëïãï Ößëùí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ìå Ýäñá ôï ÷ùñéü ôïõ, ôï ÃáëáôÜ. ¸íá Óýëëïãï ðïõ ç ðñùôáñ÷éêÞ áðïóôïëÞ ôïõ, åßíáé ç ìåëÝôç êáé ç ðñïâïëÞ ôïõ Ýñãïõ ôïõ Ìßêç. ÓÞìåñá åßìáóôå óôçí åõ÷Üñéóôç èÝóç íá áíáêïéíþóïõìå óôïí ßäéï êáé óå üëïõò óáò üôé ï Óýëëïãïò éäñýèçêå. Ãéá ôçí ßäñõóÞ ôïõ óõíõðüãñáøáí åðéöáíåßò ÊñÞôåò, ößëïé áðü üëï ôï íçóß êáé áðü áýñéï åäþ áñ÷ßæïõìå ôç äéáäéêáóßá ôùí åããñáöþí. Êáëïýìå ëïéðüí üëïõò ôïõò ößëïõò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç íá ãßíïõí ìÝëç ôïõ Óõëëüãïõ. Ùò ðñþôï äåßãìá ãñáöÞò ôùí ðñïèÝóåþí êáé ôùí åíåñãåéþí ìáò, óáò ðáñïõóéÜæïìå ôïí çëåêôñïíéêü êüìâï óôï äéáäßêôõï ðïõ äçìéïõñãÞóáìå êáé óôïí ïðïßï ìåôáäßäïíôáé æùíôáíÜ ïé åñãáóßåò ôïõ Óõíåäñßïõ ìáò ó' üëï ôïí êüóìï êáé ôï åéäéêü site ðïõ äçìéïõñãÞóáìå, áöéåñùìÝíï óôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò Ý÷åé ïñãáíùìÝíïõò ößëïõò êáé éó÷õñÞ çëåêôñïíéêÞ ðëçñïöüñçóç ãéá ôç æùÞ êáé ôï Ýñãï ôïõ óôï åîùôåñéêü êáé óå îÝíåò ãëþóóåò. Óôçí ÅëëÜäá äåí Ý÷åé. Ôï êåíü áõôü åñ÷üìáóôå, ðñþôá åìåßò åäþ, áðü ôçí ÊñÞôç, íá ôï êáëýøïõìå. Ðéóôåýïõìå, ôï ðáñÜäåéãìÜ ìáò, íá ôï ìéìçèïýí êé Üëëïé. Ðáñáêáëþ ôþñá ôá ìÝëç ôïõ ðñïóùñéíïý Ä.Ó. íá Ýñèïõí åäþ ìðñïóôÜ êáé üëïé ìáæß íá åðéäþóïõìå ôá éäñõôéêÜ ìáò Ýããñáöá óôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Ôá ìÝëç ôïõ Ä.Ó., åêôüò áðü ìÝíá, åßíáé ï Ãéþñãçò ÊëÜäïò áðü ôï ÑÝèõìíï, ï ÇñáêëÞò ÃáëáíÜêçò áðü ôï ÇñÜêëåéï, ï Íßêïò ÐåôñÜêçò áðü ôï Ëáóßèé êáé ç ÂÜëéá ÂáãéùíÜêç áð' ôá ×áíéÜ. Ðáñáêáëþ íá Ýñèïõí íá áíáëÜâïõí ôç äéåýèõíóç ôùí åñãáóéþí ï ê. Ãéþñãïò Ìáëïý÷ïò, ÄçìïóéïãñÜöïò, ï ê. ÃéÜííçò ÐåñÜêçò, Ðñüåäñïò ôçò ÔÅÄÊ ×áíßùí êáé ï ê. ÃéÜííçò ÊïõãéïõìïõôæÜêçò Ðñüåäñïò ôïõ ÔìÞìáôïò Öéëïóïöéêþí êáé Êïéíùíéêþí Óðïõäþí ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò.

40

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Α΄ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

"Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò: ï Üíèñùðïò" 1η ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ Προεδρείο: Γιώργος Μαλούχος, ÄçìïóéïãñÜöïò, ìÝëïò ÅðéóôçìïíéêÞò ÅðéôñïðÞò, Ðñüåäñïò . Γιάννης Περάκης Ðñüåäñïò ôçò ÔÅÄÊ ×áíßùí, ÄÞìáñ÷ïò Óïýäáò Γιάννης Κουγιουµουτζάκης Ðñüåäñïò ôïõ ÔìÞìáôïò Öéëïóïöéêþí êáé Êïéíùíéêþí Óðïõäþí ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò

Γιώργος Μαλούχος, Πρόεδρος 1ης Συνεδρίας ×èåò ôï áðüãåõìá ïé äéïñãáíùôÝò, ï ê. ÍïìÜñ÷çò êáé ï ê. ÁíôéíïìÜñ÷çò, ìáò æÞôçóáí ìåô' åðéôÜóåùò íá åßìáóôå ðïëý óöé÷ôïß ìå ôï ÷ñüíï. Ìïõ áíÝèåóáí åìÝíá íá êÜíù ôï óêëçñü êáé ôï äýóêïëï. Èá ôïí êÜíù ëïéðüí, ôï óêëçñü êáé ôï äýóêïëï. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ðÜíù áð' üëá ìáò Ýìáèå ôçí Ýííïéá ôçò áõôïèõóßáò. Èá èõóéÜóù ôç äéêÞ ìïõ ïìéëßá ëïéðüí. Ôï ìüíï ðïõ èá êÜíù ôþñá èá åßíáé íá ðù, ðñþôá áð' üëá, ÷ñüíéá ðïëëÜ. ×ñüíéá ðïëëÜ ëïéðüí áð' üëïõò ìáò, íá æÞóåôå, íá ôá ÷éëéÜóåôå, ãéáôß ôï íá ôá åêáôïóôßóåôå ðëÝïí äåí áðïôåëåß åõ÷Þ êáé èá ìïõ åðéôñÝøåôå íá óáò ðñïóöÝñù Ýíá äþñï, ôï ïðïßï Ýñ÷åôáé áðü ôï Ôüêéï, áð' üðïõ Þñèá êé åãþ ðñéí áðü äõï ìÝñåò. Ó' áõôüí åäþ ôïí öÜêåëï ðïõ åßíáé óôï ÷ñþìá ðïõ óáò áñÝóåé êáé ôïí äéÜëåîá åðßôçäåò, õðÜñ÷åé Ýíáò äéðëüò äßóêïò, éáðùíéêüò äßóêïò. Ó' áõôü ôïí äéðëü äßóêï ìÝóá, óôçí ðñþôç ðëåõñÜ ôïõ õðÜñ÷åé ç 8ç Óõìöùíßá ôïõ Ìðñïýêíåñ, ôá "Üãéá ôùí áãßùí" ðïõ ëÝìå ôïõ Ãåñìáíþí. Óôç äåýôåñç ðëåõñÜ ôïõ õðÜñ÷åé ç 7ç Óõìöùíßá ôïõ ÈåïäùñÜêç. Ôïõ ÷ñüíïõ, üôáí èá êÜíïõìå ôï Üëëï ÓõíÝäñéï, èá åßíáé áíÜðïäá, èá åßíáé ðñþôá ï ÈåïäùñÜêçò êáé ìåôÜ ï Ìðñïýêíåñ. Áõôü åßíáé ëïéðüí Ýíá äþñï ðñïò åóÜò, áëëÜ êáé åßíáé êé Ýíá äþñï ðñïò ôïõò ößëïõò ìáò, ðïõ äåí óáò èåùñïýí óõìöùíéêü óõíèÝôç, óáò èåùñïýí êÜôé Üëëï. Ëïéðüí, åßíáé äþñï êáé ó' áõôïýò ôïõò ößëïõò ìáò. Åßíáé Ýíá óõãêëïíéóôéêü ðñÜãìá áõôü ðïõ êñáôÜôå óôá ÷Ýñéá óáò êáé Ý÷åé êáé êÜôé Üëëï ìÝóá ðïõ ìïõ Ýäùóå ï ÓùôÞñçò Êïýôïõëáò, ôþñá. Åßíáé Ýíá Üëëï äþñï áð' ôç Ãåñìáíßá. Åßíáé ôá ëßãá áðü ôá 46 ðïõ Ý÷åé Þäç ìåôñÞóåé, óçìåñéíÜ ìåãÜëá äçìïóéåýìáôá ãåñìáíéêþí åöçìåñßäùí, ðïõ áíáöÝñïíôáé óôç óçìåñéíÞ ãéïñôÞ. Ïé 46 ãåñìáíéêÝò åöçìåñßäåò, ïé ìåãáëýôåñåò ôùí ïðïßùí åßíáé ìÝóá ó' áõôÝò, êÜíïõí ðïëý åêôåíåßò áíáöïñÝò óôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç, óôï Ýñãï ôïõ, óôç æùÞ ôïõ, óôá 80 ôïõ ÷ñüíéá, üðùò êÜíïõìå êé åìåßò åäþ.

41

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Γιώργος Μαλούχος: Ανακαλύπτοντας το Μίκη Θεοδωράκη Åßðá üôé äå èá ìéëÞóù. ÐñÜãìáôé äå èá ìéëÞóù, èÝëù ìüíï íá óáò ðù ìéá ðïëý ìéêñÞ éóôïñßá ðïõ êñáôÜåé Ýíá ëåðôü, ðïõ íïìßæù üôé äåß÷íåé ðÜñá ðïëý êáëÜ, ðïéïò åßíáé ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò. Óôç äåêáåôßá ôïõ 1980, ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, óôçí áðüëõôç áêìÞ ôïõ, óõíÜíôçóå Ýíáí Üíèñùðï -åßíáé ìéá áëçèéíÞ éóôïñßá áõôÞ- ï ïðïßïò Þôáí Ýöçâïò åêåßíç ôçí åðï÷Þ êáé ï ïðïßïò Þèåëå íá ôïí ãíùñßóåé, äåí ôïí Þîåñå. ÐÞãå óå ìéá óõíáõëßá ôïõ ëïéðüí, ôï 1983-4, áð' üóï îÝñù, êáé óôÜèçêå áðÝíáíôß ôïõ. Ôåëåßùóå ç óõíáõëßá, Ýöõãå ï êüóìïò, ðÝñáóå ðïëýò êüóìïò, ôïí åß÷å ðáñáôçñÞóåé ï ÈåïäùñÜêçò êáé óôï ôÝëïò áíôß íá ìéëÞóåé áõôüò ðïõ ðÞãáéíå, ìßëçóå ï ßäéïò ï ÈåïäùñÜêçò êáé ôïõ åßðå: "Ôé åßóáé åóý êáé êÜèåóáé ôüóç þñá êáé êïéôÜò åäþ ðÝñá;" Êáé ôïõ áðÜíôçóå áõôüò ï Üíèñùðïò, ï Ýöçâïò åêåßíçò ôçò åðï÷Þò: "Ìá ìå Ý÷åôå óçìáäÝøåé ôüóï ðïëý, ðïõ äå ãßíåôáé, ðñÝðåé íá óáò ãíùñßóù". Áõôü ïäÞãçóå óå ìéá ó÷Ýóç ðïõ õðÜñ÷åé ìüíï óôá ðáñáìýèéá, ðïõ êñÜôçóå Ýíá äéÜóôçìá êáé óôçí ïðïßá ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åß÷å êïíôÜ ôïõ áõôü ôïí Üíèñùðï êáé ìáèÞôåõå áõôüò ï Üíèñùðïò êïíôÜ ôïõ êáé ìéëïýóå ìáæß ôïõ, óá íá Þôáí ßóïò ðñïò ßóï, Ýíáò êïëïóóüò, Ýíáò ðáãêüóìéïò ãßãáò êáé Ýíáò Üíèñùðïò áíýðáñêôïò, Ýíáò Ýöçâïò ðïõ äåí ôïí Þîåñå êáíåßò êé ïýôå èá ôïí ìÜèáéíå ðïôÝ êáíåßò. Ìå óõã÷ùñåßôå ðïõ óáò åßðá ôçí ðñïóùðéêÞ ìïõ éóôïñßá, ãéáôß áõôÞ åßíáé ç ðñïóùðéêÞ ìïõ éóôïñßá ìå ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ÁëëÜ íïìßæù üôé äåí õðÜñ÷åé êáíÝíáò Üëëïò ôñüðïò íá ðåñéãñÜøåé ïðïéïóäÞðïôå ôï ìåãáëåßï áõôïý ôïõ áíèñþðïõ, ï ïðïßïò äåí åßíáé ìüíï ìÝãáò äçìéïõñãüò, äåí åßíáé ìüíï ìÝãáò ¸ëëçíáò, åßíáé ðáãêüóìéïò ìÝãáò. Åßíáé óáí áõôïýò ôïõò áíèñþðïõò ðïõ ëÝìå "óôçí åðï÷Þ ôïõ Áéó÷ýëïõ", "óôçí åðï÷Þ ôïõ ÐåñéêëÞ", "óôçí åðï÷Þ ôïõ ÈåïäùñÜêç". Áõôüò ï Üíèñùðïò, ï ìÝãáò Üíèñùðïò, åß÷å ôçí åíÝñãåéá, ôï åíäéáöÝñïí íá óõíïìéëåß ìå Ýíáí áíýðáñêôï Ýöçâï ôçò åðï÷Þò åêåßíçò êáé íá ôïõ ìÜèåé ðñÜãìáôá. Íá ôïí ðáßñíåé ìáæß ôïõ óôéò óõíáõëßåò, íá ôïí ðáßñíåé ìáæß ôïõ óôç ÂïõëÞ áêüìá, ðåñðáôïýóáìå óôç ÂïõëÞ, Ýìðáéíå óôç ÂïõëÞ ùò ÂïõëåõôÞò ï ÈåïäùñÜêçò êáé Ýëåãå ÷áñéôïëïãþíôáò óôïõò áóôõíïìéêïýò, "ç öñïõñÜ ìïõ". ¸íáò ãßãáò êé Ýíáò íÜíïò. Èá ìðïñïýóá íá ðù ðÜñá ðïëëÜ. Äåí ôá ëÝù ãéáôß èÝëù ðñáãìáôéêÜ íá ìçí êáèõóôåñÞóù Üëëï ôï ÷ñüíï. Ï ê. ÈåïäùñÜêçò åõôý÷çóå íá åßíáé áêìáßïò êáé õãéÞò óôá 80 ôïõ ÷ñüíéá ãéá Ýíáí ëüãï ðïõ äåí ôïí Ý÷ïõìå óõíåéäçôïðïéÞóåé: Ãéáôß åß÷å êáëü ãéáôñü êáé äéêçãüñï. Áõôü åßíáé âáóéêÞ Ýííïéá óôç æùÞ. ¸÷ïõìå åäþ ôï ãéáôñü êáé ôï äéêçãüñï, ëïéðüí. Êáé ðÝñá áðü ãéáôñüò êáé äéêçãüñïò, åßíáé äýï ðÜñá ðïëý óôåíïß ößëïé, åßíáé äõï Üíèñùðïé, ïé ïðïßïé óôÜèçêáí ðÜñá ðïëëÝò äåêáåôßåò äßðëá óôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ôïõò ïðïßïõò äåí ôïõò îÝñåôå ïé ðåñéóóüôåñïé áðü óáò, èá ôïõò áêïýóåôå óÞìåñá, äå ìéëÜíå, ãéá ðñþôç öïñÜ ìéëÜíå óÞìåñá, ìáò Ýêáíáí ìåãÜëç ôéìÞ ðïõ Þñèáí íá ìéëÞóïõí åäþ, óÞìåñá, ãéá ìáò. Èá îåêéíÞóïõìå ðñþôá ìå ôïí ê. ÄçìÞôñç Êáñá÷Üëéï, ï ïðïßïò èá áíÝâåé óôï âÞìá êáé èá Ý÷åé ôá 15 ëåðôÜ ðïõ äéêáéïýôáé.

42

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

∆ηµήτρης Καραχάλιος: Ο αγωνιστής, φίλος µου Μίκης Ï üñïò "ï áãùíéóôÞò Ìßêçò" óôïí ôßôëï ôçò åéóÞãçóÞò ìïõ åßíáé ìÜëëïí ðåñéôôüò! ¼ëïé ãíùñßæïõí ôïõò áãþíåò, ðïõ åîáêïëïõèåß íá äßíåé ï Ìßêçò, ìÝ÷ñé óÞìåñá. Êáé ü÷é ìüíï óôçí ÅëëÜäá. ¢ñ÷éóå ðÜñá ðïëý íùñßò. ÊáôÜ óýìðôùóç, ðñéí ëßãåò çìÝñåò Ýíáò íÝïò óõããñáöÝáò êáé åñåõíçôÞò ìïõ Ýöåñå Ýíá âéâëßï ðïõ áöïñÜ ôçí ðáôñßäá ìïõ ôçí Ðåëïðüííçóï ãéá ôá ÷ñüíéá ôçò êáôï÷Þò êáé ôá ðñþôá âÞìáôá ôçò áíôßóôáóçò ó' áõôÞ ôçí ðåñéï÷Þ. Óôï êåöÜëáéï "Ðáôñéùôéêüò óõíáãåñìüò óôéò ðüëåéò" áíáöÝñåôáé ó÷åôéêÜ: áðïöáóßóôçêå óôçí Ôñßðïëç (ðïõ æïýóå ôüôå ï Ìßêçò) áíïé÷ôÞ áíôéóôáóéáêÞ åêäÞëùóç óôï êÝíôñï ôçò ðüëçò ãéá íá ãéïñôáóôåß ç åèíéêÞ åðÝôåéïò ôçò 25çò Ìáñôßïõ ôï 1943. Áðü ôéò 10 ôï ðñùß ïìÜäåò íÝùí ðåñéÝôñå÷áí ôçí ðüëç êáé êáëïýóáí ôïí êüóìï íá óõììåôÜó÷åé óôçí åêäÞëùóç. Ç áíôáðüêñéóç îåðÝñáóå êÜèå ðñïóäïêßá. Óôéò 11 ïé óõãêåíôñùìÝíïé áíÝñ÷ïíôáí óå ÷éëéÜäåò. Ôï ðëÞèïò øÜëëåé ôïí åèíéêü ýìíï. Åìöáíßæïíôáé éôáëéêÝò äõíÜìåéò êáé áêïëïõèïýí óõìðëïêÝò óôïõò äñüìïõò. Ï ðáíýøçëïò Ýöçâïò Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò óõíå÷ßæåé íá øÜëëåé, ôïí ôñáâïýí ïé ößëïé ôïõ êáé ïé êáñáìðéíéÝñïé ôïí óõëëáìâÜíïõí ìáæß ìå Üëëïõò, êáé ôïõò öõëáêßæïõí. ¸ôóé Üñ÷éóå ç ìåãÜëç ðïñåßá ôïõ ðñïò ôï ìåãáëåßï. ¢öçóå ôï üðëï ôïõ áãùíéóôÞ ôçò åëåõèåñßáò êáé ðÞñå óôá ÷Ýñéá ôïõ ôç ìðáãêÝôá ôïõ ìáÝóôñïõ, ðïõ êé áõôÞ Þôáí êáé åßíáé ãéá ôï Ìßêç Ýíá Üëëï áðïôåëåóìáôéêü üðëï. ¼ìùò ï ôßôëïò ôçò åéóÞãçóÞò ìïõ Ý÷åé êáé äåýôåñï óêÝëïò· "Ï ößëïò ìïõ"! Ðéï ïõóéáóôéêü ãéá ìÝíá, ãéáôß ìïõ Ýêáíå ôç ìåãÜëç ôéìÞ - ìÞðùò ÷Üñç; - íá óôáèþ êïíôÜ ôïõ, êïíôÜ 45 ÷ñüíéá, ðåñðáôþíôáò äßðëá ôïõ óå óôéãìÝò ìåãÜëåò, óå óôéãìÝò ùñáßåò êáé äýóêïëåò êáé ðéêñÝò. ¢êïõóá ãéá ðñþôç öïñÜ ôï üíïìÜ ôïõ ôï ìáêñéíü 1953. Ï áäåëöüò ìïõ, öïéôçôÞò ôçò ÍïìéêÞò êé áõôüò, åß÷å ìßá êëßóç óôç ìïõóéêÞ. Óðïýäáóå ìáíôïëßíï êáé êéèÜñá, êáé ðáñáêïëïõèïýóå ôá ìïõóéêÜ äñþìåíá äéáâÜæïíôáò Üñèñá êáé êñéôéêÝò êé üôáí ðåñßóóåõå êáìéÜ äñá÷ìÞ, ðÞãáéíå óå óõíáõëßåò. ÊÜðïéá çìÝñá Üñ÷éóå ðÜëé íá ìïõ ìéëÜåé ãéá ìïõóéêÞ, ãéá ìáÝóôñïõò êëð. Óå ìéá óôéãìÞ ìïõ ëÝåé: "ÎÝñåéò ðïéïò èá äéáêñéèåß êáé èá öôÜóåé ðïëý øçëÜ; ¸íáò íåáñüò, êÜðïéïò Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò". Äåí Ýäùóá éäéáßôåñç óçìáóßá. ÓõíÝ÷éóå üìùò: "Åßíáé êáé äéêüò ìáò· Ý÷åé êÜíåé óôç Ìáêñüíçóï". ÅíèïõóéÜóôçêá. ÅíèïõóéáóìÝíïò åãþ, âáóáíéóìÝíïò ï Ìßêçò. ÐÝñáóáí ÷ñüíéá, ï Ìßêçò Ýöõãå ãéá ôï Ðáñßóé, äåí Üêïõóá îáíÜ ôï üíïìÜ ôïõ. ¿óðïõ Ýöôáóå ç ìåãÜëç óôéãìÞ ôïõ ÅðéôÜöéïõ. Äåí Þìïõí óôç ëÝó÷ç ôùí Öéëåëåýèåñùí üðïõ äüèçêå ç ìÜ÷ç, "×áôæéäÜêéò êáé ÍÜíá Ìïýó÷ïõñç" Þ "ÈåïäùñÜêçò êáé Ìðéèéêþôóçò". Óå Ýíá öéëéêü óðßôé Üêïõóá ôïí ÅðéôÜöéï êáé óôéò äýï áðüøåéò. Êáèþò ï Üãíùóôïò óå åìÝíá Ìðéèéêþôóçò Üíïéîå ôï óôüìá ôïõ, êõñéïëåêôéêÜ êáèçëþèçêá. Ôé åß÷å áõôÞ ç öùíÞ ðïõ ôüóï ìå ôÜñáîå êáé ìå ôáñÜæåé áêüìá, êÜèå öïñÜ ðïõ ôïí áêïýù óôïõò äßóêïõò êáé ðéï ðïëý ôþñá ðïõ ëåßðåé ãéá ðÜíôá. Êáé åðß ôÝëïõò ôé ìáãéêü ñáâäß 43

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

êñáôïýóå áõôüò ï ÈåïäùñÜêçò ðïõ ìå ìåôáìüñöùóå, ôüóï åìÝíá, üóï êáé ÷éëéÜäåò Üëëïõò êáé óêüñðéóå ôï üíïìá ôçò ÅëëÜäáò ó' ïëüêëçñï ôïí êüóìï, óôá ÷ñüíéá ðïõ Þëèáí. ÁõôÞ ôç öïñÜ ç åðáíÜóôáóç åß÷å ðåôý÷åé· êáé ï áäåëöüò ìïõ, ðïõ äåí õðÜñ÷åé ðéá, åß÷å äéêáéùèåß, ðñüöôáóå íá ÷áñåß ôçí ðñïöçôåßá ôïõ. Ï íåáñüò áóêïýìåíïò äéêçãüñïò, ðïõ ìðÞêå óôï ãñáöåßï ìïõ ôï ÓåðôÝìâñç ôïõ 1962 êáé Ýêáíå ôçí ðñüôáóç ó´åìÝíá êáé ôï óõíåñãÜôç ìïõ, ÄçìÞôñç Äñïýæá, äåí Þîåñå âÝâáéá, üôé áõôÞ ôç óôéãìÞ Üëëáæå ôç æùÞ ìïõ - êõñéïëåêôþ. "Ï ÈåïäùñÜêçò èÝëåé Ýíá äéêçãüñï, ãéáôß äçìéïõñãåß ìéá óõìöùíéêÞ ïñ÷Þóôñá êáé æçôÜåé ôç âïÞèåéÜ óáò ãéá ôï íïìéêü ìÝñïò ôçò ðñïóðÜèåéÜò ôïõ". Óôçí ïõóßá ï Ìßêçò áðëÜ Üñ÷éæå Ýíá êáéíïýñãéï áãþíá. Ãéáôß áãþíáò áðïäåß÷ôçêå áõôÞ ç ÝìðíåõóÞ ôïõ íá äéäÜîåé óôï ëáü, ü÷é ìüíï ëáúêÞ ìïõóéêÞ, áëëÜ êáé óõìöùíéêÞ. ¸íáò áãùíéóôÞò üðùò ï Ìßêçò, äåí óêÝöôåôáé ìüíï ôçí êáñéÝñá ôïõ, ôï óõìöÝñïí ôïõ, ôçí êáëëéôå÷íéêÞ ôïõ äüîá, ôçí õóôåñïöçìßá ôïõ. ÓêÝöôåôáé êáé ôç äéäáóêáëßá.· Ôç äéäáóêáëßá óôïõò ðïëëïýò êáé ü÷é âÝâáéá óôïõò ëßãïõò åéäÞìïíåò, ðïõ óôï êÜôù-êÜôù, äåí ôçí Ý÷ïõí áíÜãêç. ¸ôóé ãåííÞèçêå ç "ÌéêñÞ Ïñ÷Þóôñá Áèçíþí" Þ ÌÏÁ. Äå÷ôÞêáìå ìå åíèïõóéáóìü ôçí ðñüôáóç ôïõ óõíáäÝëöïõ ìáò. Êáé Ýíá ìåóçìÝñé ýóôåñá áðü ëßãåò çìÝñåò Ýìðáéíá óôï ìéêñü ãñáöåßï óôçí ïäü Óôáäßïõ 58, ðïõ èá ãéíüôáí ç Ýäñá ôçò Ì.Ï.Á. Ðñþôç öïñÜ ôïí Ýâëåðá áðü êïíôÜ. Ôïõ åîÞãçóá ôé åßìáé êáé ðïéïò åßìáé. ÓõæçôÞóáìå ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ õðÞñ÷áí ãé' áõôü ôï äýóêïëï åã÷åßñçìá. ¹ôáí áéóéüäïîïò. Âñéóêüôáí üðùò ðÜíôá óå áãùíéóôéêÞ Ýîáñóç. Êáôå÷üôáí, üðùò ðÜíôá, áð' ôçí ïñìÞ ôïõ áãùíéóôÞ. Óßãïõñïò üôé èá îåðåñíïýóå êÜèå äõóêïëßá. ¼ôáí Ýöåõãá, ìïõ ÷Üñéóå ôï ðñþôï âéâëßï ôïõ. "Ãéá ôçí ÅëëçíéêÞ ÌïõóéêÞ" ìå Ýíá ëÜèïò óôï üíïìá: "Óôïí … Êþóôá ìå áãÜðç". ÄçìÞôñç ìå ëÝíå, ôïõ åßðá. Ôï äéüñèùóå. Áêïëïýèçóáí Üëëá ðåíÞíôá. ÌÝ÷ñé ôþñá. Ç óôáäéïäñïìßá ôçò Ì.Ï.Á. Þôáí äýóêïëç áëëÜ ùñáßá. ×ùñßò ÷ñÞìáôá (åðé÷ïñÞãçóç âÝâáéá äåí ðåñéìÝíáìå). Ç ðçãÞ ôçò Ì.Ï.Á Þôáí ïé óõíäñïìçôÝò êáé êÜðïéåò éäéùôéêÝò ÷ïñçãßåò. ÅëÜ÷éóôåò. ¸äùóå óõíáõëßåò ìå Ýñãá êõñßùò ðñïêëáóéêÞò ìïõóéêÞò (ðñþôç öïñÜ áêïýóáìå ôüôå ãéá êÜðïéï … ÂéâÜëíôé). Åßðáìå, äåí Þìáóôáí áðü ôïõò åéäÞìïíåò (ëßãåò çìÝñåò ðñéí ôçí ðñåìéÝñá, ï Ìßêçò, áíÝëõóå ôï ðñüãñáììá óå óõãêÝíôñùóç ìðñïóôÜ ó' Ýíá êüóìï, üðùò ôïí Þèåëå: ðïëëïß Þôáí ïé åñãáæüìåíïé, ðïõ Ýêáíáí åñùôÞóåéò, æçôþíôáò íá ìÜèïõí ôé Þôáí áõôÞ ç óõìöùíçôéêÞ ìïõóéêÞ.). Ç óôáäéïäñïìßá üìùò ôçò Ì.Ï.Á äåí Þôáí ìüíï äýóêïëç êáé ùñáßá,· Þôáí êáé óýíôïìç, ãéáôß Ýëåéðáí, üðùò åßðáìå, ôá ìÝóá. ËáìðñÜêçäåò! Åß÷áìå óõíïäÝøåé ôï äïëïöïíçìÝíï, ôñáãéêü áãùíéóôÞ, ôüóåò ÷éëéÜäåò! óôï äñüìï ôïõ ðñïò ôçí áéùíéüôçôá. Ëßãåò çìÝñåò ìåôÜ, ï Ìßêçò ìðÞêå óôï ãñáöåßï ìïõ ìå ôç óõíçèéóìÝíç ïñìÞ ôïõ. "ÎåêéíÜìå", ìïõ åßðå. "Èá ãßíåé ïñãÜíùóç íåïëáßáò ìå ôï üíïìá ôïõ óêïôùìÝíïõ óõíôñüöïõ ìáò". (ÓêÝöôïìáé ôþñá: Ýôóé êÜðùò èá Þôáí åêåßíï ôï ìáêñéíü 1943, üôáí ï ðáíýøçëïò Ýöçâïò Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ôñáãïõäïýóå ìüíïò ôïí Åèíéêü ¾ìíï, êõêëùìÝíïò áðü ôéò ëüã÷åò ôùí êáôáêôçôþí). Áðü áõôü ôï ãñáöåßï óôçí ïäü Ðáíåðéóôçìßïõ 44, 1ïò üñïöïò, 44

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Üñ÷éóå ç åðïðïéßá, ðïõ ôüóç ëáôñåßá ãÝííçóå óôéò øõ÷Ýò ïëüêëçñïõ ôïõ ëáïý, áëëÜ êáé ôüóï ìßóïò! ÏñãÜíùóç ðïëéôéêÞ ìå êáèçìåñéíÞ äñÜóç, ãéá ôç äçìïêñáôßá, ôçí ðñüïäï, ôïí ðïëéôéóìü. ÅðéôñÝøôå ìïõ Ýíá ìéêñü áðïëïãéóìü. ÐÜíù áðü 100.000 ìÝëç óå üëç ôçí ÅëëÜäá. 200 ëÝó÷åò ðïëéôéóìïý. Êáèçìåñéíïß áãþíåò ìå ôéò äõíÜìåéò ôïõ ðáñáêñÜôïõò. Èõóßåò óå íåáíéêÝò æùÝò. Ïé óõíèÞêåò Þôáí óêïôåéíÝò. ÐñïóöÝñïíôáí ãéá ôéò ìÜ÷åò ðïõ Ýäéíå êáèçìåñéíÜ ç ïñãÜíùóç. ¼ìùò êáé ï ñüëïò ôïõ Ìßêç êáèïñéóôéêüò. Áãùíéæüôáí áóôáìÜôçôá. ÌáãíÞôçò ðïõ ôñáâïýóå ôá íéÜôá êáé ðýêíùíå ôéò ãñáììÝò ôçò ÏñãÜíùóçò. ¸ôñå÷å óå êÜèå ãùíéÜ ôçò ×þñáò, üðïõ ç âßá îåóðïýóå ðÜíù óôá ðáéäéÜ ìáò, ðïõ ìÜ÷ïíôáí êáé ôñáãïõäïýóáí. Áêüìá êáé ÷åéñïâïìâßäåò êáôÝóôñåöáí ïé ëÝó÷åò. Êé ï Ìßêçò Þôáí åêåß (èõìÜìáé, óôï ôÝëïò êÜèå óõíáõëßáò Ýñ÷ïíôáí êáôÜ äåêÜäåò, áãüñéá êáé êïñßôóéá, êáé æçôïýóáí íá ãßíïõí ËáìðñÜêçäåò). Ôï óýíèçìá "êÜèå íÝïò êáé ËáìðñÜêçò" Þôáí ìéá æùíôáíÞ ðñáãìáôéêüôçôá. Ç óõêïöáíôßá ãÝìéæå ôéò ðñþôåò óåëßäåò åöçìåñßäùí áíôéäñáóôéêþí. "Äéáëýóôå ôïõò ËáìðñÜêçäåò" æçôïýóå ï ôÝùò âáóéëéÜò, óçìåñéíüò Íôå ÃêñÝôóéá. ¢ðïøÞ ìïõ: ìéá áöïñìÞ ãéá ôçí êÞñõîç ôçò äéêôáôïñßáò Þôáí êáé ç ýðáñîç áõôÞò ôçò ðñùôïðïñéáêÞò êáé åëåýèåñçò áõôÞò ÏñãÜíùóçò. Êé üìùò ðïëëïß ôçí "îÝ÷áóáí". "Åßóáóôå óõíå÷éóôÝò ôïõ 114 êáé ôïõ Ðïëõôå÷íåßïõ", äÞëùíå ðïëéôéêüò áñ÷çãüò, óôá öåóôéâÜë ôçò íåïëáßáò ôïõ. Ãé' áõôüí êáé ðïëëïýò Üëëïõò, ïé ËáìðñÜêçäåò äåí õðÞñîáí ðïôÝ. ¼ìùò, ãéá ìéá æùÞ óáí ôïõ Ìßêç, ôá ÷ñüíéá áõôÜ ôçò äñÜóçò, ôçò Íåïëáßáò ËáìðñÜêç, Þôáí ôá êáëýôåñá ôçò æùÞò ôïõ, üðùò äÞëùóå ðñüóöáôá óå ìéá åêäÞëùóç ðïõ êÜíáìå ãéá ôá 40 ÷ñüíéá ôçò, ãåñáóìÝíïé, üìùò ðÜíôá áôßèáóïé. Áõôü öôÜíåé!! Äéêôáôïñßá: Äýï çìÝñåò ðñéí, ìÝóá óôï áõôïêßíçôü ôïõ ìïõ åßðå "èá ôçí êÜíïõí ôç äéêôáôïñßá, ÄçìÞôñç, êáé ìáæß ìïõ èá ðëçñþóåéò êé åóý". ×Üèçêå óôá óêïôÜäéá ôçò ðáñáíïìßáò. ×Üèçêá óôïõò äñüìïõò ôçò ðïëéôéêÞò ðñïóöõãéÜò. ×Üèçêå; ¼÷é âÝâáéá. ÍÝï ðåäßï äñÜóçò ãéá Ýíáí áãùíéóôÞ· êáé 3 çìÝñåò ìåôÜ ôçí êÞñõîç ôçò äéêôáôïñßáò, ç ðñþôç áíôéóôáóéáêÞ ðñÜîç: Ìéá öëïãåñÞ ðñïêÞñõîç êáëïýóå ôïí êüóìï óå åîÝãåñóç. Ç ðñþôç! Êé ýóôåñá ôï Ðáôñéùôéêü ÌÝôùðï, ç óýëëçøç, ç öõëáêÞ, ç åîïñßá… áëëÜ ðáíôïý ï áãþíáò· ìå ìçíýìáôá, ìå ìïõóéêÞ, ìå ôñáãïýäéá, ðïõ Ýöôáíáí óå ìáò åêåß Ýîù êáé êñáôïýóáí øçëÜ ôï çèéêü ìáò, Ýôóé üðùò åß÷áìå óôåñçèåß ðáôñßäá, ïéêïãÝíåéá, ößëïõò. ¼ðùò êÜèå ðñùß, áðü ôçí çìÝñá ðïõ Ýöôáóá óôç Ñþìç, óõíáíôéüìïõí êé åãþ êáé üëïé ïé Üëëïé (äåí Þìáóôáí ëßãïé), ðïõ ìÝíáìå óôçí ðáíóéüí, ðïõ ôçí ðëÞñùíå ôï ïõìáíéôÜñéïõì ôçò ÉôáëéêÞò Ãåñïõóßáò, ãéá íá óõíáíôçèïýìå ìå öïéôçôÝò ðïõ óðïýäáæáí óôï ðáíåðéóôÞìéï ôçò Ñþìçò. Ìáò âïçèïýóáí ðïëý, êáèþò áêüìá äå ãíùñßæáìå ôç ãëþóóá. ¸ôóé Ýêáíá êáé åêåßíï ôï ðñùß ôïõ Áõãïýóôïõ ôïõ 1967. ¼ìùò ïé öïéôçôÝò êáé ïé ðñüóöõãåò óôÝêïíôáí óéùðçëïß. "Ôïí Ýðéáóáí;" ñþôçóá. Äå ìïõ áðÜíôçóáí. Ìïõ Ýäåéîáí ôçí ðñþôç óåëßäá ôçò Paese Sera, ìéáò áñéóôåñÞò åöçìåñßäáò ìå ôåñÜóôéá êõêëïöïñßá. "ÓõíåëÞöèç ï ÈåïäùñÜêçò. ÅðéôÝëïõò ç Öñåéäåñßêç èá åêäéêçèåß" Ýãñáöå ìå ìåãÜëá ãñÜììáôá. (Ëßãï êáéñü ðñéí ï Ìßêçò åß÷å êáôçãïñÞóåé ôç Öñåéäåñßêç ãéá çèéêÞ áõôïõñãü ôçò äïëïöïíßáò ôïõ ËáìðñÜêç).

45

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Áìßëçôïò ãýñéóá óôï äùìÜôéü ìïõ. ÂãÞêá ôï âñÜäõ, ãéá íá ðÜù óôç óõãêÝíôñùóç Ýîù áðü ôçí ÅëëçíéêÞ Ðñåóâåßá. Ìéá óõãêÝíôñùóç ôåñÜóôéá êé Ýíá ôåñÜóôéï ðáíü ðïõ Ýãñáöå óôá ÉôáëéêÜ (ïé óõãêåíôñùìÝíïé Þôáí öõóéêÜ áìÝôñçôïé Éôáëïß): "íá óþóïõìå ôç ÆùÞ ôïõ ÈåïäùñÜêç". ×éëéÜäåò áößóåò ìå ôç öùôïãñáößá ôïõ, ïëüêëçñç Ýíá ÷áìüãåëï, ðåôïýóáí óôïí áÝñá, êé ï Ìðéèéêþôóçò ìÝóá áð' ôá ðëáôÜíéá äéáëáëïýóå: "Áõôü ôï ÷þìá åßíáé äéêü ôïõò êáé äéêü ìáò. Äåí ìðïñåß êáíåßò íá ìáò ôï ðÜñåé". ÐÞñá ìéá áößóá êáé îåêßíçóá íá ãõñßóù óôï äùìÜôéü ìïõ. ¸ðñåðå íá ðåñÜóù ôç ãÝöõñá "Ìáôåüôé". Ó' áõôü ôï óçìåßï ïé öáóßóôåò åß÷áí óêïôþóåé ôï óïóéáëéóôÞ âïõëåõôÞ ÔæéÜêïìï Ìáôåüôé. Ãßíïìáé îáöíéêÜ ðñïëçðôéêüò. ¼÷é áðüøå áð' áõôÞ ôç ãÝöõñá. ¸êáíá Ýíá ìåãÜëï êýêëï êé Ýöôáóá ôï äùìÜôéü ìïõ. ÊÜñöùóá ôçí áößóá ðÜíù áð' ôï êåöÜëé ìïõ êáé âõèßóôçêá ó' Ýíáí áôÝëåéùôï åöéÜëôç. Ôï ôçëåöþíçìá Þëèå ôï áðüãåõìá ôçò 13çò Áðñéëßïõ 1970. "¸ëá, ï Ìßêçò Ýñ÷åôáé". Îåêßíçóá áñãÜ ôï âñÜäõ ãéá ôï Ðáñßóé ìå ôï ôñÝíï. ¸öôáóá ôï ðñùß êáé ôïí áíáæÞôçóá áìÝóùò. Äåí ôïí âñÞêá. Ðåñßåñãåò óêïðéìüôçôåò ìå åìðüäéæáí. ÌåôÜ äõï-ôñåéò çìÝñåò, åðéôÝëïõò, Ýíá Üëëï ôçëåöþíçìá ìïõ õðÝäåéîå ôï íïóïêïìåßï ðïõ âñéóêüôáí. Êé Üñ÷éóå êáéíïýñãéïò áãþíáò. Ç Ìáñßá Öáñáíôïýñç êáé ï Áíôþíçò ÊáëïãéÜííçò ðïõ âñßóêïíôáí åêåß áðü êáéñü åß÷áí ãõñßóåé ôçí Åõñþðç, ôþñá èá ãýñéæáí ìáæß ôïõ üëï ôïí êüóìï. ÐñïãñáììÜôéóáí 200 óõíáõëßåò. ¸êáíáí 1.000. Ï Ìßêçò äåí Ý÷åé ôçí áßóèçóç ôïõ "ìéêñïý", ôïõ "åëÜ÷éóôïõ". ¼ëá ó' áõôüí åßíáé ìåãÜëá, áðÝñáíôá "åêáôïíôÜäåò ÷ïñùäßåò, ÷éëéÜäåò ôñáãïõäéóôÝò èÝëù" Ýëåãå ðÜíôá. Êé ü÷é ìüíï óôç ìïõóéêÞ. ¹ëèå óôç Ñþìç ãéá ìéá óõãêÝíôñùóç ðïõ èá ìéëïýóå ìå ôïí ÃñáììáôÝá ôïõ Éóðáíéêïý Êïì. Êüììáôïò Êáñßãéï êáé ôïí Ìðåñëßãêïõåñ, ÃñáììáôÝá ôïõ Êïì. Êüììáôïò Éôáëßáò. ¸öôáóå Üññùóôïò. Ïé ãéáôñïß åßðáí íá ìçí ðÜåé óôç óõãêÝíôñùóç. ¼÷é ìüíï áñíÞèçêå, áëëÜ æÞôçóå íá ôïõ ìåôáöñÜóïõí ôçí ïìéëßá ôïõ óôá ÉôáëéêÜ. Óôï êñåâÜôé, ìå ðüíïõò, äéÜâáæå. ¹èåëå íá åßíáé, üðùò ðÜíôá, ðáíÝôïéìïò. ¸öôáóå óôç óõãêÝíôñùóç. ×éëéÜäåò êüóìïò ðåñßìåíå í' áêïýóåé ôïõò ôñåéò çãÝôåò ôïõ Åõñùêïìïõíéóìïý. Ï Ìßêçò Üñ÷éóå ìå öùíÞ ñáãéóìÝíç. Êáé îáöíéêÜ êáôÝññåõóå. Ôï íïóïêïìåéáêü ôïí ìåôÝöåñå óôï Íïóïêïìåßï. ¸íá ìåãÜëï, õðåñìïíôÝñíï êïììáôéêü íïóïêïìåßï. Ôï ðñùß Üñ÷éóå ç åã÷åßñçóç. Êáé åäþ ìåãáëïóýíç. Åã÷åßñçóç 20 ëåðôþí ãéá üëïõò. Ãéá ôï Ìßêç 6,5 ùñþí. Ðåñéôïíßôéò. Ôïí ðñïëÜâáìå, ìïõ åßðå ï ãéáôñüò. Åõôõ÷þò. Ï êáèçãçôÞò öõìáôéïëüãïò ôïí åîÝôáæå êÜèå çìÝñá ðïëëÝò öïñÝò, ãéá ôçí ðáëéÜ ôïõ öõìáôßùóç. "Ï Ìßêçò äåí ðñÝðåé íá îáíáôñáãïõäÞóåé ðïôÝ", ìïõ åßðå. ¹èåëá íá ôïí Ýâëåðá, íá ôïõ ðù, üôé ï Ìßêçò ôñáãïõäÜåé áêüìá. Óå ìéá óõíáõëßá, óôï ËïõãêÜíï, Þôáí ðÜëé Üññùóôïò. "ÌÞðùò ðñÝðåé íá áíáâÜëïõìå ôç óõíáõëßá;", ôïí ñþôçóá. "ÁñéóôïêñáôéêÝò áíôéëÞøåéò Ý÷åéò áðïêôÞóåé" ìïõ åßðå. "Äå äéáóêåäÜæïõìå· áãùíéæüìáóôå". ÐÜëé êáé ðÜíôá ï áãþíáò. ÊÜèå ÓåðôÝìâñç ãßíåôáé ç öÝóôá (ãéïñôÞ) ôçò ÏÕÍÉÔÁ, åöçìåñßäáò ôïõ êüììáôïò. Ôï ÓåðôÝìâñç ôïõ 1970 Þôáí áöéåñùìÝíç óôçí ÅËËÁÄÁ ìå ôßôëï ÃêñÝôóéá Ëßìðåñá. Åëåýèåñç ÅëëÜäá. ÐñïóêåêëçìÝíïò, öõóéêÜ, ï Ìßêçò. Ìéá ÉôáëéêÞ ïñ÷Þóôñá, ç ãíùóôÞ çèïðïéüò Åíôìüíôá Áëíôßíé êáé öõóéêÜ ç Ìáñßá, èá ôñáãïõ46

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

äïýóáí. Ï Ìßêçò, ùò ôéìþìåíï ðñüóùðï, äåí åðñüêåéôï íá äéåõèýíåé. ÐÞãáìå óôçí ðñüâá. ÊáôÜëáâá üôé äåí ôïõ Üñåóå. ÎáöíéêÜ ìïõ ëÝåé: "èá äéåõèýíù". Óçêþèçêå êáé Üñ÷éóå ôçí ðñüâá, ðïõ êñÜôçóå äÝêá ðÝíôå þñåò óõíå÷þò. ÂãÞêå ìéá êõñéïëåêôéêÜ åëëçíéêÞ ïñ÷Þóôñá. Ðñéí ôåëåéþóù, èÝëù íá ðù êÜôé, ðïõ èá êÜíåé ôïõò êñçôéêïýò, áêüìá ðéï ðåñÞöáíïõò áð' ü,ôé åßíáé. Ìüëéò Ýöôáóå óôç Ìáêñüíçóï ìå ôç óõíïäåßá ÷ùñïöõëÜêùí, Ýðåóáí ðÜíù ôïõ, êáé óôïõò Üëëïõò âÝâáéá, êáé Üñ÷éóå Üãñéïò îõëïäáñìüò. Ï ìïßñáñ÷ïò üôáí åßäå ôï Ìßêç ðíéãìÝíï óôá áßìáôá ôïí ðëçóßáóå êáé ôïõ åßðå: "Ðáéäß ìïõ õðüãñáøå, åßíáé êáíßâáëïé, èá óå óêïôþóïõí". "Äåí õðïãñÜöù" áðÜíôçóå ï Ìßêçò, "ü÷é ãéáôß åßìáé êïììïõíéóôÞò, áëëÜ ãéáôß åßìáé Êñçôéêüò"! Ìïõ åßðáí Ìßêç, üôé Ýãéíåò ïãäüíôá ÷ñüíùí. ºóùò… Åãþ üìùò êñáôÜù ìÝóá ìïõ ôçí êñáõãÞ ðïõ Üêïõóá óå ìéá óõíáõëßá, ðïõ âãÞêå ìÝóá áð' ôá ÷åéñïêñïôÞìáôá êáé ôéò öùíÝò: Ãåéá óïõ Ìßêç áôåëåßùôå. ÃåíÝèëéá ëïéðüí. Åõ÷Ýò ðïëëÝò, äåäïìÝíåò ïé äéêÝò ìïõ. Èá óå ÷áéñåôÞóù ìå ôï ðïßçìá ôïõ ÁíáãíùóôÜêç, ìåëïðïéçìÝíï áðü óÝíá. Ìßêç üðïõ êé' áí åßóáé, üðïõ êé áí âñßóêåóáé, üðïõ êé áí ðáò, íá ôï îÝñåéò: "Ýíá ôñÝíï ôç íý÷ôá óöõñßæïíôáò Þ êÜðïéï ðëïßï ìáêñéíü êé áðñïóäüêçôï èá óå öÝñíåé ìáæß ìå ôç íéüôç ìáò, êáé ôá üíåéñÜ ìáò". ÐáëéÝ ìïõ ößëå! Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ðÜñá ðïëý, ãéáôß ðñáãìáôéêÜ åßíáé óõãêëïíéóôéêÞ áõôÞ ç ìáñôõñßá. Åßíáé ìéá ðñùôïãåíÞò áëçèéíÞ ìáñôõñßá, áðü áíèñþðïõò ðïõ äåí ìéëïýí, äåí áêïýãïíôáé, äåí åíäéáöÝñïíôáé ãéá ôéò äçìüóéåò ó÷Ýóåéò. ÐïôÝ äåí åîáñãýñùóáí ôéò ó÷Ýóåéò ôïõò ìå ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç êé ïýôå èá ôï êÜíïõí. ÔÝôïéïé Üíèñùðïé åßíáé êáé áõôïß ðïõ áêïëïõèïýí. Óå áíôßèåóç ìå ôïí ê. Êáñá÷Üëéï, ðïõ ßóùò ðïëëïß áðü óáò äåí ôïí ãíùñßæåôå, áõôïýò ôïõò ãíùñßæåé üëç ç ÅëëÜäá êáé ôïõò ãíùñßæåé üëïò ï ðëáíÞôçò. Äåí åßíáé åäþ ìáæß ìáò ãéáôß åßíáé áðüóôïëïé ôïõ Ýñãïõ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé ùò áðüóôïëïé êÜíïõí ôç äïõëåéÜ ôïõò áõôÞ ôç óôéãìÞ. Ôáîéäåýïõí êáé äßíïõí óõíáõëßåò. Åßíáé ï ÐÝôñïò ÐáíäÞò êáé ç Ìáñßá Öáñáíôïýñç.

Πέτρος Πανδής: Ο συνεργάτης Μίκης (Προβάλλεται βίντεο) Ìå ôï Ìßêç äåí ìðïñþ íá ðù üôé åßíáé ìéá áðëÞ óõíåñãáóßá. Ìå ôï Ìßêç åßíáé ó÷Ýóç æùÞò. ¼ëá áõôÜ ôá 35 ÷ñüíéá, ðïõ åßìáé äßðëá ôïõ óõììåôÝ÷ïíôáò óå 1.000 óõíáõëßåò óå üëï ôïí êüóìï, åßíáé óôéãìÝò ìáãéêÝò, óôéãìÝò ðïõ óõãêëüíéóáí ôï áêñïáôÞñéï, óå üëá ôá ìÞêç êáé ôá ðëÜôç ôïõ êüóìïõ êáé éäßùò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò äéêôáôïñßáò, áõôÝò ïé óõíáõëßåò Ýãéíáí áöïñìÞ ãéá êéíçôïðïßçóç ôçò êïéíÞò ãíþìçò. Èá ðñÝðåé íá ðù, üôé êÜðïôå èá ðñÝðåé íá ãñáöôïýí ðïëëÜ ðñÜãìáôá, ãé´áõôü ôï ïäïéðïñéêü óå üëï ôïí êüóìï. Ç æùÞ ìáò üëç Þôáí Ýíá áåñïðëÜíï êáé Ýíá ðïýë47

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ìáí. Ôïí ðåñéóóüôåñï êáéñü ï Ìßêçò äéÜâáæå. Åßíáé Ýíáò Üíèñùðïò, ðïõ äéáâÜæåé ðïëý. Êáé ìåôÜ, ôïõ áñÝóåé ðïëý, áõôü ðïõ äéÜâáóå, ðïõ ìåëÝôçóå, ôïõ áñÝóåé ðïëý íá ôï óõæçôÜåé. Êé üôáí óõæçôÜåé ï Ìßêçò, ï ìåëßññõôïò Ìßêçò, åßíáé ÷Üñìá áêïÞò. Ï Ìßêçò ìðïñåß íá óïõ äéçãçèåß ìéá éóôïñßá, ðïõ óïõ ôçí Ý÷åé îáíáðåß, ðñéí áñêåôü êáéñü, êáé íá ôçí áêïýóåéò ìå ôï ßäéï åíäéáöÝñïí êáé ôþñá. Åßíáé Ýíáò âáèéÜ ìïñöùìÝíïò Üíèñùðïò, êïõâáëÜåé ìéá ìåãÜëç êïõëôïýñá ðÜíù ôïõ êáé ðÜíù áð' üëá åßíáé Ýíáò åõãåíÞò Üíèñùðïò. ¼ëá áõôÜ, êÜíïõí ôï Ìßêç, Ýíáí áðü ôïõò ðéï åíäéáöÝñïíôåò áíèñþðïõò ðïõ åãþ Ý÷ù óõíáíôÞóåé óôç æùÞ ìïõ. Ôá äéáâÜóìáôÜ ôïõ óôï ðïýëìáí äéáêüðôïíôáí êáìéÜ öïñÜ áðü ìåñéêÝò ðñüâåò, ðïõ èá ìðïñïýóáí íá ãßíïõí, áí ï ÷ñüíïò ìáò ôï åðÝôñåðå, ãéá íá äéïñèþóïõìå êÜôé êáé ìåôÜ åß÷áìå ìåãÜëá ÷ñïíéêÜ äéáóôÞìáôá áðü ðñüâåò. Ï Ìßêçò óôéò ðñüâåò åßíáé óáí ôï øÜñé óôï íåñü. ÁãáðÜåé ðïëý íá âñßóêåôáé óôï óôïýíôéï, íá êÜèåôáé óôï ðéÜíï. ÐïëëÝò öïñÝò ôïí Ý÷ù äåé íá êÜèåôáé óôï ðéÜíï êáé íá åìðíÝåôáé, åêåßíç ôç óôéãìÞ íá ôïõ Ýñ÷åôáé êÜôé óôï ìõáëü, ìéá ìåëùäßá. Êáé êÜèåôáé þñåò óôï óôïýíôéï ìáæß ìáò, ãéá íá âãåé ôï áðïôÝëåóìá üðùò ôï èÝëåé. Ï ãëõêýôáôïò Ìßêçò óôçí ðñüâá ãßíåôáé ï áõóôçñüôáôïò Ýùò óêëçñüôáôïò Ìßêçò. ÐñÝðåé íá Ý÷åéò ãåñÝò áíôï÷Ýò íá ôïí áêïëïõèÞóåéò. Ðïëý áðáéôçôéêüò. Áðáéôåß íá öýãåéò ãñÞãïñá áðü ôçí ðáñôéôïýñá, íá ðåôÜîåéò ìáæß ôïõ. Êáèüìáóôå óôç óêçíÞ êáé ìðáßíåé ï Ìßêçò, õðïêëßíåôáé óôï êïéíü, óôñÝöåé ôçí ðëÜôç óôï êïéíü, õøþíåé ôá ÷Ýñéá êáé áñ÷ßæåé êáé äéåõèýíåé ôï êïíóÝñôï, ôñáãïõäþíôáò ðïëëÝò öïñÝò ìáæß ìáò, êëåßíïíôáò ôá ìÜôéá ôéò ðåñéóóüôåñåò, äßíåôáé ïëüêëçñïò ó' áõôü ôï ðñÜãìá. Óå ìéá óõíáõëßá, ðïõ ðÜñá ðïëëÝò öïñÝò, êñáôïýóå êáé ôñåéò þñåò. Óôï ôÝëïò, óôñÝöåôáé ðñïò ôï êïéíü ðëÝïí, ðáßñíåé ôï ìéêñüöùíï êáé áñ÷ßæåé êáé ôñáãïõäÜåé ìáæß ìáò, ìüíïò ôïõ, óå Ýíá ðáñáëÞñçìá. ¸íá ïëüêëçñï èÝáôñï íá óçêþíåôáé üñèéï. ¸íá èÝáôñï ðïõ ôï 95% ôïõ áêñïáôçñßïõ Þôáí ü÷é ¸ëëçíåò. ÅðïìÝíùò, Üêïõãáí åðß ôñåéò þñåò ôñáãïýäéá óå ìéá ãëþóóá, ðïõ ïýôå êáí Þîåñáí. Êé üìùò, Ýâëåðåò óôá ðñüóùðÜ ôïõò íá ðåñíÜåé ìéá áðßóôåõôç ÷áñÜ, ìéá áéóèçôéêÞ áðüëáõóç. Åëðßæù êÜðïôå íá ãñáöôïýí êáé èá ãñáöôïýí ðïëëÜ ãýñù áð' áõôÝò ôéò óõíáõëßåò. ÅðïìÝíùò, ìå ôï Ìßêç, äå ìðïñþ íá ðù, üôé åßíáé ìéá óõíåñãáóßá. Åßíáé áõôü ðïõ åßðá êáé óôçí áñ÷Þ, åßíáé ìéá æùÞ. Åßíáé ìéá ó÷Ýóç æùÞò. Åãþ ôïí áãáðþ âáèýôáôá.

Μαρία Φαραντούρη: Ο συνεργάτης Μίκης (Προβάλλεται βίντεο) Ìéá öïñÜ êé Ýíáí êáéñü, ôüôå äçëáäÞ ðïõ âñåèÞêáìå ìå ôïí Ìßêç, áñ÷Ýò ôçò äåêáåôßáò ôïõ '60, ìå âñÞêå-ôïí âñÞêá, äåí Ý÷åé êáé ìåãÜëç óçìáóßá, Þìïõí ìáèÞôñéá, ìå Üêïõóå íá ôñáãïõäÜù, áõôü Þôáí. Ôý÷ç áãáèÞ. Ìå åìðéóôåýèçêå, ìïõ Ýäùóå áõôü ðïõ âáèéÜ æçôïýóá, âáèéÜ åðéèõìïýóá. Ìáæß ðëÝïí, äÜóêáëïò êáé ìáèÞôñéá, îåêéíÜìå ôï ìåãÜëï ìáò ìïõóéêü ôáîßäé. ÓçìÜäåøå ôá ðáéäéêÜ êáé åöçâéêÜ ìïõ ÷ñüíéá, óáí ôï ðáñáìýèé ðïõ ìÝíåé âáèéÜ ìÝ48

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

óá ìáò êáé äå ìáò áöÞíåé ðïôÝ, äåí ìáò åãêáôáëåßðåé ðïôÝ. Ôçí ðñþôç öïñÜ ðïõ ôïí áíôßêñéóá åß÷á ôçí áßóèçóç üôé ðñüêåéôáé ãéá Ýíá Üôïìï ìïíáäéêü, îå÷ùñéóôü. Ôïí ðåñéÝâáëå ìéá áýñá. Ç êáëïóõíÜôç êáé õøçëÞ êïñìïóôáóéÜ ôïõ, ç åéêüíá ôïõ ç øõ÷éêÞ, ç ðíåõìáôéêÞ, ç êáëëéôå÷íéêÞ, óå ðáñÝóåñíáí óôçí êáñäéÜ ôùí ðñáãìÜôùí ãéá ôçí ïðïßá áîßæåé êáíåßò íá æåé. Ãéá ôï Ìßêç, ï ÷ñüíïò ìåôñéÝôáé ìå ôç ìïõóéêÞ. Ìéá ìïõóéêÞ ðïõ äåß÷íåé áðü ôá ðñþôá êéüëáò âÞìáôá, ãíþóç, ôáëÝíôï, âáèéÜ áãÜðç óå ü,ôé óõíèÝôåé ôçí åëëçíéêÞ ðïëéôéóôéêÞ êáé êáëëéôå÷íéêÞ ôáõôüôçôá. Ôßðïôá äå èá ìå êÜíåé íá îå÷Üóù ôçí åìðåéñßá ôùí ëáúêþí óõíáõëéþí óôçí ÁèÞíá, óôéò óõíïéêßåò ôçò ÁôôéêÞò êáé óå üëç ôçí åëëçíéêÞ åðáñ÷ßá. Ôç óõãêëïíéóôéêÞ áíôáðüêñéóç ôïõ êüóìïõ, ôç ëáôñåßá ðïõ åß÷áí óôï ðñüóùðï ôïõ Ìßêç. ÁõôÜ üëá áíçóý÷çóáí ôéò ôüôå Áñ÷Ýò. ÈõìÜìáé óôçí åðáñ÷ßá óõíáõëßåò ôïõ ðïõ ïé ÷ùñïöýëáêåò Þôáí ðåñéóóüôåñïé áð' ôïõò ðïëßôåò. ÈõìÜìáé óáìðïôÜæ óôéò áßèïõóåò, ðÝôñåò, âüìâåò ãéá íá ôñïìïêñáôÞóïõí ôïõò áêñïáôÝò, ôïí êüóìï. ÁëëÜ èõìÜìáé êáé ôá ÷Ýñéá ôïõ Ìßêç í' áíïßãïõí óáí öôåñÜ ãéá íá ðåôÜîïõí øçëÜ êáé íá äïýìå ðüóï áóÞìáíôá êáé ìéêñÜ Þôáí üëá áõôÜ ôá åìðüäéá ðïõ åðéíïïýóáí. Ï Ìßêçò óå ðåßóìá üëùí üóïé Þèåëáí íá ôïí êõíçãÞóïõí, íá ôïí áãíïÞóïõí, áíáäåß÷èçêå óå ìéá ìïñöÞ, ðïõ Ýìåëëå í' áëëÜîåé êáé íá óçìáäÝøåé ìå ôïí ðéï ç÷çñü ôñüðï ôá ðïëéôéóôéêÜ, ôá ðïëéôéêÜ êáé ìïõóéêÜ ðñÜãìáôá ôçò ×þñáò. ¹ôáí ìéá áäéÜóðáóôç ñïÞ æùÞò êáé áãþíá. ÄéáäÞëùóç, óõíáõëßá, áíôßóôáóç, äçìéïõñãßá. Èáññåßò ðùò Ýñ÷ïíôáí ôåñÜóôéá êýìáôá ãéá íá áëëçëïóõãêñïõóôïýí êáé ôåëéêÜ íá åíùèïýí óå Ýíá ðñÜãìá, ç ôÝ÷íç êáé ç ðïëéôéêÞ, ç êáéíïôïìßá êáé ç ðáñÜäïóç. Ëåò êáé õðÞñ÷å Ýíáò ìáãíÞôçò ðïõ üóá åìðüäéá êáé áí Ýâáæåò, áõôüò ìáò ôñáâïýóå ìå ìéá ôåñÜóôéá äýíáìç åðÜíù ôïõ. Íá ìéá óðïõäáßá ðïëéôéêÞ ðñÜîç, Ìßêç, ðïõ äåí îÝñù áí Üëëïò èá ôá êáôÜöåñíå ðïôÝ. Êáé Ýâëåðåò, ðáñáôçñïýóåò, üôé åíþ áðü ôç ìéá ðëåõñÜ ç ìïõóéêÞ ôïõ åß÷å ìéá õøçëÞ ðïéüôçôá, ðÞãáéíå óå Ýíá åðßðåäï ðïëý õøçëÜ, ôï êñáôïýóå ðÜíôá êïíôÜ óôï ëáü, äçëáäÞ óôïí êüóìï. ÊáôÜöåñíå íá ìðïñåß, áõôü ôï õøçëü ðñÜãìá, íá ôï ìåôáäßäåé êáé óôïí ðéï áðëü Üíèñùðï, óôï ëáü. ÕðÞñ÷å ìéá áìößäñïìç ó÷Ýóç ìå ôï ëáü êáé ï Ìßêçò, ðÜíôá áíôëïýóå áðü ôïí êüóìï êáé ï êüóìïò áð' áõôüí êáé ôç ìïõóéêÞ ôïõ. ÁõôÞ ç ðïñåßá Þôáí ìéá ðïñåßá ðáéäåßáò, áíáâÜèìéóçò êáé áíÜðôõîçò ãéá ôïí êüóìï, ãéá üëïõò ìáò. ÈõìÜìáé ôçí ðñþôç öïñÜ ðïõ ìïõ áíÝèåóå íá ôñáãïõäÞóù ôïí "Êýêëï Ìáïõô÷Üïõæåí" ôïõ ÉÜêùâïõ ÊáìðáíÝëëç, ôá ðåñßöçìá áõôÜ ôÝóóåñá ôñáãïýäéá, êáé èõìÜìáé, üôáí ìå êÜëåóå óôï óðßôé ôïõ, óôï ðéÜíï, ãéá íá ìïõ ôá ðáßîåé ôçí ðñþôç öïñÜ, ìïõ ëÝåé "êñÜôçóå ôçí çìåñïìçíßá, ÷ñüíï êáé ìÝñá, ãéáôß áõôÜ ôá ôñáãïýäéá èá ìåßíïõí ãéá ðÜíôá". Êáé Ýôóé Ýãéíå. Ï êýêëïò áõôüò Ýãéíå ãíùóôüò êáé áãáðçôüò ðáãêïóìßùò. Åõôý÷çóå íá ôñáãïõäçèåß áðü ìåãÜëïõò ôïõ ëõñéêïý ôñáãïõäéïý áëëÜ êáé ôïõ Ýíôå÷íïõ êáé ôçò ðïð áêüìá, áëëÜ êáé óå ðïëëÝò åêôåëÝóåéò áðü ÓõìöùíéêÝò Ïñ÷Þóôñåò, áðü ôçí Ïñ49

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

÷Þóôñá ôïõ ÉóñáÞë, áðü ôç ÓõìöùíéêÞ Ïñ÷Þóôñá ôùí Ðáñéóßùí ìå ìáÝóôñï ôïí Æïýìðéí ÌÝôá. ¼ôáí Üëëáæå ï ÷ñüíïò, ôåëåßùíå ôï 1999, óå ìéá ðåñßöçìç óõíáõëßá ðïõ äéïñãÜíùóå ç UNESCO, óôï Ðáñßóé, åß÷á ôçí åõôõ÷ßá íá ôñáãïõäÞóù ôï Ìáïõô÷Üïõæåí ìå ôïí Æïýìðéí ÌÝôá êáé ôçí ÓõìöùíéêÞ Ïñ÷Þóôñá. ÄéÜöïñïé ëáïß, óå äýóêïëåò óôéãìÝò ôçò éóôïñßáò ôïõò, áêïýìðçóáí óôá ôñáãïýäéá ôïõ Ìßêç, ôá õéïèÝôçóáí êáé ôá Ýêáíáí äéêÜ ôïõò. Ôï ôñáãïýäé õðçñåôåß ôçí åéñÞíç êáé ôç öéëßá êáé ôç óõíáäÝëöùóç ôùí ëáþí. Áõôü ðïõ åßäáìå óôï ÁöãáíéóôÜí ìå ôïõò Ìïõôæá÷åíôßí, èá èõìÜóôå, ðïõ ôñáãïõäïýóáí ôïí "Áíôþíç" Þ ïé Ðáëáéóôßíéïé, áêüìá êáé óôï ÉóñáÞë êáé üðïõ áëëïý õðÜñ÷åé Ýíôáóç óôïí êüóìï, âëÝðïõìå ôçí Ýíôáóç íá êáôáëáãéÜæåé, êÜôù áðü ôïõò Þ÷ïõò ìéáò üìïñöçò ìïõóéêÞò, åíüò Ýñãïõ, üðùò ôï Ìáïõô÷Üïõæåí êáé ôüóùí Üëëùí ôñáãïõäéþí ôïõ Ìßêç. Åßíáé Ýíá åñãáëåßï åéñÞíçò. Èá ìðïñïýóá íá ìéëÜù þñåò ãéá ôï ôñáãïýäé, ãéá ôçí áíôßóôáóç ôïõ Ìßêç áðÝíáíôé óôç ×ïýíôá. ¼ëá áõôÜ ôá ãíùñßæåé ï êüóìïò. ÖõóéêÜ äå ìðïñþ íá îå÷Üóù ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï ìïõ Ýóôåéëå ìå Ýíáí Âñåôáíü äçìïóéïãñÜöï, ôïí Ôæùí ÌðÜñåú ðïõ Ýãñáöå óôïõò Times, óôá êïõìðéÜ ôïõ ðáëôïý ôïõ ðáéäéïý ôïõ, ôõëéãìÝíï óå ìéêñÜ ÷áñôÜêéá, ôï óðáñôßôï ôçò "ÊáôÜóôáóçò ðïëéïñêßáò", Ýíá Üëëï áðü ôá åðßóçò êïñõöáßá Ýñãá ôïõ. Ôï ßäéï Ýãéíå êáé ãéá ôï "Ðíåõìáôéêü ÅìâáôÞñéï", ðïõ áìÝóùò ôï ðáñïõóéÜóáìå óôï ¢ëìðåñô ×ùë, ìå ôç óõíäñïìÞ êáé ôç âïÞèåéá êáé ôçí áëëçëåããýç üëùí ôùí ìåãÜëùí çèïðïéþí, ôïõ ¢ëáí ÌðÝéôò, ôçò ÂáíÝóá ÑåíôãêñÝéâ, ìåãÜëùí ôñáãïõäéóôþí. Ôé åðéóôÞìïíåò, ôé ãëýðôåò, ìåãÜëïé ìïõóéêïß, ï Ôæùí Ãïõßëëéáìò, ìåãÜëïé ìáÝóôñïé, ðïëéôéêïß, üëïé Ýäåéîáí ôçí áëëçëåããýç ôïõò êáé õðÝãñáøáí ãéá ôçí áðåëåõèÝñùóç ôïõ Ìßêç, ôüôå ðïõ Þôáí óôç ÆÜôïõíá êëåéóìÝíïò êáé áðïìïíùìÝíïò. ¼óá ÷ñüíéá êé áí ðåñÜóïõí, üóåò ìüäåò êé áí Ýñèïõí êáé ðáñÝëèïõí, ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç èá óõãêéíåß ðÜíôá êáé èá áíáöÝñåôáé ùò ôï èåìÝëéï ôïõ óýã÷ñïíïõ åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý êáé ôçò êáëëéôå÷íéêÞò äçìéïõñãßáò. Óôçí åðï÷Þ ìáò, ôþñá, áõôü ðïõ æïýìå, ïé óõæçôÞóåéò ãßíïíôáé áðåëðéóôéêÜ ìïíüôïíåò, ãéá ôçí ïéêïíïìßá êáé ãéá ôçí áíÜðôõîç. Ôá êïéíùíéêÜ áäéÝîïäá, ï ðïëéôéóìüò êáé ç äçìéïõñãßá, ç ðíåõìáôéêÞ ðïñåßá, äõóôõ÷þò äåí áðáó÷ïëïýí êáíÝíáí, ðáñÜ ìüíï êÜðïéïõò ðïõ Ý÷ïõí ôç äýíáìç êáé ôçí ïñìÞ ðïõ ôïõò äßíåé ôï ßäéï ôïõò ôï ôáëÝíôï êáé ç öýóç ôïõò, üðùò ï Ìßêçò, íá åðéìÝíïõí, ãéá íá ðáñáìÝíåé ç åëëçíéêÞ ôÝ÷íç æùíôáíÞ êáé ïé äçìéïõñãïß ïé ¸ëëçíåò, íá Ý÷ïõí ðñüóùðï êáé áîßá. Ìßêç åßóáé ç éóôïñßá ìáò, åßóáé ç ðñáãìáôéêüôçôÜ ìáò, åßóáé ç áëÞèåéá ìáò. ×Üñáîåò äñüìïõò, ÷áñÜæåéò áíåîßôçëá óôç æùÞ üëùí áõôþí ðïõ áãÜðçóáí ôç ìïõóéêÞ óïõ êáé ôï Ýñãï óïõ êáé ðïõ Üíôëçóáí êáé åìðíåýóôçêáí áðü ôéò ßäéåò ôéò éäÝåò, áðü ôç óôÜóç æùÞò óïõ, áðü ìéá, ëßãï ðéï êáèáñÞ ÅëëÜäá. Áõôü ìáò Ýäùóåò. Íéþèù åõôõ÷Þò, ü÷é ìüíï ùò êáëëéôÝ÷íçò ðïõ Ýæçóá êïíôÜ óïõ, áëëÜ êáé óáí áðëüò Üíèñùðïò ðïõ Ýæçóá êáé æù ôçí åðï÷Þ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Íá æÞóåéò óáí ôá øçëÜ âïõíÜ.

50

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Πρόεδρος Íá åõ÷áñéóôÞóïõìå, Ýóôù êé áðü ìáêñéÜ, ôïí ÐÝôñï ÐáíäÞ êáé ôç Ìáñßá Öáñáíôïýñç, ðïõ áõôÞ ôç óôéãìÞ îåêéíïýí ôç óõíáõëßá ôïõò. Íá ìç ÷Üóïõìå ÷ñüíï êáé íá ðåñÜóïõìå áìÝóùò óôïí Âýñùíá ÓÜìéï, ôï ãéáôñü êáé ößëï.

Βύρων Σάµιος: Μίκης Θεοδωράκης, µια φιλία εξήντα δύο χρόνων "Óõìâáßíåé, üôáí ãñÜöù Ýíá Ýñãï, íá âÜëù åêåß ìÝóá üëç ìïõ ôç æùÞ, þóôå ç ðñþôç ôïõ åêôÝëåóç íá `íáé ãéá ìÝíá êÜôé ðïëý ðåñéóóüôåñï áðü ìéá óõíçèéóìÝíç êáëëéôå÷íéêÞ åìöÜíéóç". Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò (áðü ÅðéóôïëÞ ðñïò Â. ÓÜìéï)

Η Γνωριµία Êáôï÷Þ. Öèéíüðùñï ôïõ 1943, ðñï÷ùñçìÝíï áðüãåõìá. Óå ëßãï ç ðáñÝá èá 'ðñåðå íá êëåéóôåß óôá óðßôéá ôçò. Ç ðáñÝá, ìáæåìÝíç Ýîù áðü ôï óðßôé ôçò Ìõñôþò (Êùíóôáíôéíïõðüëåùò 39 óôç ÍÝá Óìýñíç). ¼ôáí Ýöèáóá, óõæçôïýóáí ãéá ôï ôé èá ãßíåé ìå ôï ÐáíåðéóôÞìéï, èá ìáò äå÷ôåß ÷ùñßò åîåôÜóåéò Þ ìå åîåôÜóåéò; ÐëçóéÜæù ôç Ìõñôþ. Äßðëá ôçò õðÜñ÷åé ìéá êáéíïýñéá ðáñïõóßá, Ýíá øçëü - ëåðôü áãüñé ìå ðëïýóéá óãïõñÜ ìáëëéÜ. ÅðåéäÞ åêåßíç ôçí åðï÷Þ, êÜèå íÝá ðáñïõóßá, ìáò ôñüìáæå, ç Ìõñôþ óðåýäåé íá ìå óõóôÞóåé óôï íåïöåñìÝíï : "Áðü äù ï Âýñùí, êé áõôüò õðïøÞöéïò ãéá ôçí éáôñéêÞ". Ï øçëüò ìå ÷áéñåôÜ. Ç ðáñïõóßá ôïõ ößëïõ ðñÝðåé íá åñåõíçèåß, ãé' áõôü êáé ôïí ñùôþ: "êáé óõ ãéá ôçí éáôñéêÞ;", "¼÷é" ìïõ áðáíôÜ êáé óõíå÷ßæåé, " ï ðáôÝñáò ìïõ èÝëåé íá ìðù óôç ÍïìéêÞ, åãþ üìùò óêïðåýù íá áó÷ïëçèþ ìå ôç ìïõóéêÞ". Ôï åßðå ìå êïöôü, áðïöáóéóôéêü ôüíï, ðïõ äÞëùíå ôçí áìåôÜêëçôç áðüöáóÞ ôïõ, êé Üóå ôïí ðáôÝñá ôïõ íá ëÝåé, ðáñüëï ðïõ ï Ìßêçò ôïí õðåñáãáðïýóå ôï Ãéþñãï ÈåïäùñÜêç. Ðñïóðáèþ íá êáôáëÜâù êáëýôåñá ôé èá óðïõäÜóåé áõôü ôï ðáéäß êáé ôïí ñùôþ : "êáëÜ ìïõóéêüò, áëëÜ ãéá ðïéï üñãáíï;". Ç áðÜíôçóÞ ôïõ ìå áðïðñïóáíáôüëéóå ôåëåßùò : "êáíÝíá" ìïõ ëÝåé, "äçëáäÞ;" Ï Ìßêçò êáôÜëáâå üôé äåí åß÷á éäÝá ìïõóéêÞò êáé óõìðëçñþíåé : "èá ãñÜöù ìïõóéêÞ, èá äéåõèýíù ìïõóéêÞ, èá äéäÜóêù ìïõóéêÞ, êÜôé ôÝôïéá". ¼ëá áõôÜ ÷ùñßò üñãáíï; óêÝöôçêá. Ôá ëüãéá ôïõ, ïýôå ìå öþôéóáí, ïýôå ìå êáèçóý÷áóáí. Åêôüò áðü åìÝíá üìùò, èá ðñÝðåé í' áíçóý÷çóå êáé ï ðáôÝñáò ôçò Ìõñôþò, ï Çëßáò Áëôßíïãëïõ, êáèçãçôÞò, ðñüóöõãáò áð' ôçí Óìýñíç. Ó' áõôü ðïõ èá óáò äéçãçèþ äåí Þìïõíá ðáñþí, ìïõ ôï ìåôÝöåñå ï Ìßêçò ðïëý áñãüôåñá, üôáí ðéá åß÷å ãßíåé ãíùóôüò ìÝóá êáé Ýîù áðü ôç ÅëëÜäá. Ï áõóôçñþí áñ÷þí ðáôÝñáò ôçò Ìõñôþò, âëÝðïíôáò ôçí êüñç ôïõ, ðáñÜ ôçí 51

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

áðáãüñåõóç ôçò êõêëïöïñßáò ìåôÜ ôéò åðôÜ, íá åðéóôñÝöåé óðßôé ôçò óôï ðáñáðÝíôå, èá áíçóý÷çóå êáé èá ôç ñþôçóå ãéáôß áñãåß ôüóï. Ç Ìõñôþ äåí Þôáí áðü ôá Üôïìá ðïõ èá' ëåãáí øÝìáôá óôïí ðáôÝñá ôïõò. ÐÞñå ôï èÜññïò êáé ïìïëüãçóå ôç öéëßá ôçò ìå ôï Ìßêç. Ôïõ åßðå üôé Ý÷åé êáëü óêïðü, ãéá íá ôïí êáèçóõ÷Üóåé. Ï ðáôÝñáò ìå ôç óåéñÜ ôïõ, èá ñþôçóå, ãéá ôï ðïéï Þôáí ôï ìÝëëïí ôïõ Ìßêç. Ç Ìõñôþ, ðåñßåñãï ãéáôß, ðáñáêÜìðôïíôáò ôçí ðñïôñïðÞ ôïõ ðáôÝñá ôïõ ãéá íïìéêÝò óðïõäÝò, áðÜíôçóå áðåõèåßáò, üôé ï Ìßêçò, èÝëåé íá ãßíåé ìïõóéêüò, ÷ùñßò áóöáëþò ôéò åðåîçãÞóåéò ôïõ Ìßêç ãéá ôï ñüëï ôïõ ùò ìïõóéêïóõíèÝôç, ìáÝóôñïõ êáé üôé Üëëï óêüðåõå íá êáôáêôÞóåé óôç æùÞ ôïõ, üðùò áóöáëþò èá åß÷å åîïìïëïãçèåß óôç Ìõñôþ. Óôï óêÝôï "ìïõóéêüò", ôçò Ìõñôþò, ç áíôßäñáóç ôïõ ðáôÝñá ïëéãüëïãç, áëëÜ ìåóôÞ öüâïõ, åßíáé áðïêáëõðôéêÞ ôçò áðïãïÞôåõóÞò ôïõ: "Ìïõóéêüò; ¢äåéï ðéÜôï"! Ï Ìßêçò, ðïëý áñãüôåñá, üôáí ìïõ äéçãÞèçêå ôï óõìâÜí, äéêáéïëüãçóå áðüëõôá ôçí áãùíßá ôïõ ðáôÝñá Çëßá Áëôßíïãëïõ êáé ðÜíôá ìéëïýóå ìå ðïëëÞ óõìðÜèåéá êáé óåâáóìü, ãé' áõôüí, üðùò êáé ãéá ôç óýæõãü ôïõ Ìáñãáñßôá, ìçôÝñá ôçò Ìõñôþò. Κατοχικά Ôï ýøïò ôïõ Ìßêç õðÞñîå ðÜíôá ç áöïñìÞ ãéá îýëï, áöïý óôéò äéáäçëþóåéò Ýäéíå óôü÷ï, åîÝ÷ïíôáò Ýíá êåöÜëé ðÜíù áð' üëïõò. Óôçí ôåëåõôáßá ìåãÜëç äéáäÞëùóç ðïõ Ýãéíå êáôÜ ôçò ÂïõëãáñéêÞò êáôï÷Þò óôç Âüñåéá ÅëëÜäá, ôçí ïðïßá åß÷áí åðéôñÝøåé ïé Ãåñìáíïß, êáôåâÞêáìå ìáæß ìå ôï Ìßêç. Óôï ýøïò ôïõ Ìåôï÷éêïý Ôáìåßïõ óôç Óôáäßïõ ìáò åðéôÝèçêáí ïé Éôáëïß. Ìå áðïìüíùóå Ýíáò Éôáëüò, ìå êõíçãÜ êáé ìå ÷ôõðÜ óôçí ðëÜôç ìå ôç ëáâÞ ôïõ ðåñéóôñüöïõ ôïõ êáé, ãéá íá ôïõ îåöýãù, óôñßâù ðñïò ôçí ðëáôåßá Êëáõèìþíïò. ¸ôóé Ý÷áóá ôï Ìßêç. Ôï áðüãåõìá ãõñíþíôáò, ôïí âñÞêá óôï óðßôé ôïõ èåßïõ ôçò Ìõñôþò, ÐïõëÜêç, ìå ôï êåöÜëé äåìÝíï ìå åðéäÝóìïõò "óáí áóßêéêï ðïõëÜêé". Τα µετεµφυλιακοπολεµικά Ï Ìßêçò Þôáí õðåýèõíïò ôïõ ÔïìÝá óðïõäÜæïõóáò ôçò ÍÝáò Óìýñíçò. Óå ìÝíá áíÜèåóå ôá ðïëéôéóôéêÜ. Ï Ìßêçò ðßóôåõå ðÜíôá óôçí Ýëîç ðïõ áóêïýí óôéò ìÜæåò ïé ðïëéôéóôéêÝò åêäçëþóåéò. Ìïõ áíÜèåóå ëïéðüí íá ïñãáíþóù ìéá Ýêèåóç ãéá ôéò êïéíùíéêÝò áíôéèÝóåéò. Ç ¸êèåóç ïñãáíþèçêå ó' Ýíá êáôÜóôçìá óôçí Ðëáôåßá ôçò ÍÝáò Óìýñíçò, äßðëá óôçí ÅõáããåëéêÞ Ó÷ïëÞ. Ðåñéåß÷å öùôïãñáößåò êáé ôñåéò ìüíï ëÝîåéò : "ÌÅÃÁÑÁ ÃÉÁ ÐÅÈÁÌÅÍÏÕÓ - ÔÁÖÏÉ ÃÉÁ ÆÙÍÔÁÍÏÕÓ" Ï ôßôëïò åíôõðùóéáêüò öáßíåôáé, ôñÜâçîå ðïëý êüóìï íá ôç äåé. Ôï õëéêü ôçò Ýêèåóçò : Öùôïãñáößåò ôáöéêþí ìíçìåßùí ôïõ Á' Íåêñïôáöåßïõ ôçò ÁèÞíáò, ðïëëÜ áð' ôá ïðïßá Þôáí ïëüêëçñïé íáïß, óõìðëÝãìáôá áãáëìÜôùí óðïõäáßùí ãëõðôþí. ÐáíÜêñéâá Ýñãá. Äßðëá, ïé ôåíåêåäÝíéåò ðáñÜãêåò óôï Äïõñãïýôé, üðïõ Ýìåíáí ïé ðñüóöõãåò, åäþ êáé ðïëëÜ ÷ñüíéá. Ïñãáíþóáìå áêüìá óôçí ðëáôåßá ôçò Í. Óìýñíçò óõæÞôçóç ãéá ôç ãëþóóá, ìå êý52

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ñéá ïìéëÞôñéá ôçí åîáßñåôç öéëüëïãï êáé óõìðïëßôéóóÜ ìáò, ¼ëãá ÊáêñéäÞ, ãõíáßêá ôïõ áåßìíçóôïõ êáèçãçôÞ ðïõ ôïí Ýóõñáí óôá äéêáóôÞñéá ãéá ôçí áðëïðïßçóç ôùí ôüíùí, ðïõ ðñüôåéíå ôüôå êáé ðïõ êáèéÝñùóå áñãüôåñá ï Ã. ÑÜëëçò. Êáé óôï äåýôåñï ìÝñïò, ôï øõ÷áãùãéêü, åß÷áìå ôñáãïýäéá ìå ôç ÄáíÜç êáé ôçí êéèÜñá ôçò. Ç ðëáôåßá êáôÜìåóôç áðü êüóìï. Ï Ìßêçò åß÷å äßêéï, ï ðïëéôéóìüò Ýóðáãå óéãÜ óéãÜ ôçí ôñïìïêñáôßá. Ο Παρθενώνας της εθνικοφροσύνης ÓõíÜíôçóá ôï Ìßêç ôç ìÝñá ðïõ ôïí ìåôÝöåñáí óôç Ìáêñüíçóï. Ôï ôñåíÜêé ôïõ Ëáõñßïõ óôáìÜôçóå óôçí ÊÜíôæá ãéá ýäñåõóç. Ï Ìßêçò êÜèïíôáí ìáæß ì' Üëëïõò öáíôÜñïõò óôï Ýäáöïò. Åãþ óõíüäåõá êïõñáìÜíåò ãéá ôï äåýôåñï ôÜãìá. ÁãêáëéáóôÞêáìå öéëçèÞêáìå êáé ìåôÜ ï êáèÝíáò ðÞñå ôï äñüìï ôïõ. Ôï âñÜäõ, óôï õðáßèñéï ÈÝáôñï, åß÷å ìáæåõôåß ôï ÔÜãìá ãéá ôçí êáèçìåñéíÞ "çèéêÞ áãùãÞ". ¸íáò éåñùìÝíïò ìáò áíÝðôõóóå ôçí áãÜðç ôïõ Êõñßïõ ðñïò ôï ðïßìíéï ôïõ. Ôçí ßäéá óôéãìÞ ïé íåïöåñìÝíïé ïýñëéáæáí óôçí ðñïâëÞôá. Ìáæß âÝâáéá êáé ï Ìßêçò, áðü ôçí õðïäï÷Þ ôùí Áëöáìéôþí, ìå ôá ãêëüðò. Áóöáëþò ïé èýôåò êáé èýìáôá ôáõôü÷ñïíá Áëöáìßôåò, åöÜñìïæáí ôï : "üðïõ äåí ðßðôåé ëüãïò, ðßðôåé ñÜâäïò". Ç ÷ñéóôéáíéêÞ áãùãÞ äåí åß÷å öôÜóåé óôï øõ÷ñïðïëåìéêü Ðáñèåíþíá. Βραβείο Λένιν και τιµωρία…… Ï Ìßêçò óðïýäáæå óôï Ðáñßóé (ìå õðïôñïößá ôïõ Åèíéêïý Éäñýìáôïò Õðïôñïöéþí). ¼ôáí Ýìáèá ãéá ôï Ðáãêüóìéï ÓõíÝäñéï Íåïëáßùí ôçò Ìüó÷áò ôï 1956, óêÝöôçêá ðùò èá Þôáí áôõ÷ßá íá áðïõóéÜóåé ï Ìßêçò. Ï Ìßêçò ôåëéêÜ ðÞãå ìå ôç ÃáëëéêÞ áðïóôïëÞ óôç Ìüó÷á êáé åðÝóôñåøå ìå ôï ÷ñõóü âñáâåßï ËÝíéí, ãéá ôçí ðñþôç ôïõ Óïõßôá ãéá ðéÜíï êáé ïñ÷Þóôñá. Óå ãñÜììá ôïõ áðü ôï Ðáñßóé ãé' áõôÞ ôçí ðñþôç Óïõßôá ôïõ, ìïõ åß÷å ãñÜøåé : "¸÷ù Þäç ãñÜøåé ôñåéò êáéíïýñãéåò ðáñôéóéüí, åê ôùí ïðïßùí ç ìéá, åßíáé "Óïõßôá ãéá ïñ÷Þóôñá êáé ðéÜíï". ¼ôáí ìðïñÝóù êáé óôç äþóù êáìéÜ öïñÜ óôçí ÁèÞíá ( åßíáé ðïëý äýóêïëç), èá ðÝóåé óáí áëçèéíüò êåñáõíüò. (Ìïõ åðéôñÝðåéò áõôÞ ôçí Ýêöñáóç ðïõ ãßíåôáé åîÜëëïõ äß÷ùò äüóç êïìðáóìïý). Êáé óõíå÷ßæåé : "Äýï ðñÜãìáôá îå÷ùñéóôÜ, ôï Ýíá ç óýíèåóç, ç êáñéÝñá, ç åîÝëéîç ôï Üëëï, ï áãþíáò, ôï îåêáèÜñéóìá, ç ðÜëç ãéá ôçí áíÜäåéîç, ç áãÜðç ãéá ôïí Ôüðï. (Óôï âÜèïò äõï ðñÜãìáôá üìïéá). ÌÞðùò, üôáí ðÞñá ôï üðëï óôï ÷Ýñé äåí Ýêáíá óýíèåóç; ü÷é Âýñùíá ! ïé Üíèñùðïé ôçò äéêÞò ìáò ðÜóôáò ðáëÝøáìå, óêåöôÞêáìå, ðïíÝóáìå ðïëý , ðáñÜ ðïëý, êáé ãéíÞêáìå ôüóï êáèáñïß, ôüóï Üóðéëïé, ðïõ ÷ßëéïé ï÷åôïß ôýðïõ ….. åßíáé áíßêáíïé íá ìáò ëåñþóïõí". Ãé' áõôü ôï Ýñãï ï Ìßêçò óå íåþôåñï ãñÜììá ôïõ áðü ôï Ðáñßóé ãñÜöåé "Ç Óïõßôá èá åêôåëåóèåß ðñïóå÷þò óôç Ìüó÷á", åííïåß ìåôÜ ôç âñÜâåõóç. ÁëëÜ áò áöÞóïõìå ôï Ìßêç íá äéçãçèåß ï ßäéïò üôé óõíÝâç, óôï öåóôéâÜë ôçò Ìüó÷áò óå ãñÜììá ôïõ êáôÜ ôçí åðéóôñïöÞ ôïõ : 53

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Åí ðëù áôìüðëïéï: "ÂÁËÔÉÊÁ" 19-08-1957 "Ôï ÖåóôéâÜë ôåëåßùóå, îÝñåéò ôéò ëåðôïìÝñåéåò, êáé íá, ðïõ ôþñá ìüëéò, ôáîéäåýïíôáò ðñïò ôç ×Üâñç, âñßóêù áõôü ôï åëÜ÷éóôï üñéï ãáëÞíçò êáé áõôïóõãêÝíôñùóçò ãéá íá óïõ ãñÜøù åðß ôÝëïõò äõï ëüãéá". Ðñïò ôï ðáñüí, ãåìÜôïò áðü ôçí åõöïñßá ôïõ ×ñõóïý Âñáâåßïõ, èá îå÷Üóïõìå ôá ðëçí, ãéá íá ñé÷ôïýìå óôïõò êáñðïýò êáé óôç óõãêïìéäÞ. ×áßñïìáé éäéáßôåñá ðïõ åóý êáé ïé ößëïé ìïõ äåí ðÝóáôå Ýîù óôçí åêëïãÞ óáò. Êáôáëáâáßíåéò, ëïéðüí, ôçí Ýêðëçîç áõôþí ôùí éäßùí ôùí ïñãáíùôþí åí Ìüó÷á, üôáí åãíþóèçóáí ôá áðïôåëÝóìáôá êáé åßäáí üôé ïé õð' áñéèìüí 3 êáé 2 ïýôå êáí ìíçìïíåýèçêáí, ï óõìðëçñùìáôéêüò áñéèìüò 1 Þëèå áíÜìåóá óôïõò 4 ðñþôïõò ìåôáîý 240 (ìïõóéêþí ðïõ äéáãùíßóôçêáí)" "Äåí åßíáé áêüìá ÷ùñßò óçìáóßá ôï ãåãïíüò üôé âñáâåýèçêå ç "Óïõßôá" ãéá ïñ÷Þóôñá êáé ðéÜíï. ÁõôÞ ç ßäéá ðïõ èåùñÞèçêå ùò áíïóéïýñãçìá, éäéáßôåñá áðü ôïõò êñéôéêïýò ôçò ÁõãÞò êáé ôïõ Ðñïïäåõôéêïý ôýðïõ ãåíéêÜ" Áðü ôç "÷áñÜ" ôçò ç ôüôå ÅëëçíéêÞ ÊõâÝñíçóç êáé ãéá ôç ìåãÜëç áõôÞ äéÜêñéóç áíÜìåóá áðü åêáôïíôÜäåò ìïõóéêïýò ðïõ óõììåôåß÷áí, óôï äéáãùíéóìü, "¸äñáóå Åèíéêþò", Ýêïøå áðü ôçí õðïôñïößá ôïõ Ìßêç ôéò ìÝñåò ðïõ áðïõóßáóå óôç Ìüó÷á! Óôçí åðéóôñïöÞ áð´ ôç Ìüó÷á, ëÝù óôï Ìßêç " ÓêÝøïõ, âñå Ìßêç, ôé èá åß÷åò ãßíåé, áí åß÷áìå íéêÞóåé óôá ÄåêåìâñéáíÜ". "ÎÝñù", ìïõ áðáíôÜ, "èá Þìïõí ÄéåõèõíôÞò óå êÜðïéï åðáñ÷éáêü Ùäåßï. Ìå ôÝôïéï áÝñá ðïõ åß÷áìå ðÜñåé, ôé ðåñßìåíåò íá ìáò êÜíïõí"! Η µουσική που κρύβουν οι στίχοι των ποιητών Ñþôçóá êÜðïôå ôï Ìßêç, ðïõ åß÷å áñ÷ßóåé, ðáñÜëëçëá ìå ôç óõìöùíéêÞ ìïõóéêÞ, íá ìåëïðïéåß êáé ðïéÞìáôá ðáëáéþí êáé óýã÷ñïíùí ÅëëÞíùí ðïéçôþí, ðþò âñßóêåé ôçí êáôÜëëçëç ìïõóéêÞ ãéá ôï êáèÝíá ðïßçìá, êé üôáí ìÜëéóôá ïñéóìÝíá ðïéÞìáôá åßíáé õðåññåáëéóôéêÜ: "Áðëïýóôáôá äå âÜæù ìïõóéêÞ óôïõò óôïß÷ïõò" áðáíôÜ êáé óõíå÷ßæåé : "Ðñïóðáèþ íá âñù ôç ìïõóéêÞ ðïõ ïé óôß÷ïé êñýâïõí ìÝóá ôïõò". Áõôü åßíáé, óêÝöôçêá. Ãé' áõôü ï êüóìïò áìÝóùò ô' áãêáëéÜæåé êáé ôá ôñáãïõäÜ. ÊÜèå óôß÷ïò ëïéðüí, êñýâåé ìÝóá ôïõ ôç ìïõóéêÞ ôïõ! Ôüóï áðëü, ôüóï õðÝñï÷ï. Ï áåßìíçóôïò ×áôæçäÜêçò ãé' áõôÞ ôçí ðñïôßìçóç ôïõ Ìßêç óôéò ìåëïðïéÞóåéò óôß÷ùí åßðå êÜðïôå, üôáí ðëçèþñá áôÜëáíôùí ìïõóéêþí Ýðåóáí ìå ôá ìïýôñá óç ìåëïðïßçóç óôß÷ùí äéÜóçìùí ÅëëÞíùí ðïéçôþí: "áò üøåôáé ï Ìßêçò". Ïé óôß÷ïé äå äÝ÷ïíôáé íá ôïõò "öïñÝóåéò" ìïõóéêÞ. Ðñïôéìïýí ï ìïõóéêüò í' áíáäåßîåé ôç äéêÞ ôïõò. ÁõôÞ ðïõ êñýâïõí ìÝóá ôïõò. Èá èõìÜóôå áóöáëþò, áãáðçôïß ößëïé, ôï óôß÷ï ôïõ Åëýôç áðü ôï "¢îéïí åóôß" ðïõ ëÝåé "……….êáé ôïõ ìáýñïõ êáðíïý ôï Êçñýêéï". Ï Ìßêçò ðñïóðÜèçóå êáé îáíáðñïóðÜèçóå íá ðáñáêÜìøåé ôï óôß÷ï. Ï Åëýôçò ðïõ ðáñáêïëïõèïýóå ôçí åããñáöÞ Þôáí áíÝíäïôïò : "êáìßá ðáñÝìâáóç óôï óôß÷ï Ýëåãå". ÔåëéêÜ ï Ìßêçò ëåò êáé ï óôß÷ïò Þôáí "óêáðôÞ ýëç", áíÝóêáøå ôï óôß÷ï, êé' Ýöåñå óôçí åðéöÜíåéá ôç ìïõóéêÞ ôïõ. Ôþñá ôï "Êçñýêéï ôïõ ìáýñïõ êáðíïý", ôñáãïõäþíôáò ôï, ïäåýåé ðñïò ôï Üðåéñï ìÝ÷ñé íá ôáõôéóôåß ìáæß ôïõ. Ï Åëýôçò óôï Üêïõóìá ôçò ìïõóéêÞò, 54

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

÷áìïãÝëáóå ìå éêáíïðïßçóç ãéá ôç ìïõóéêÞ ðïõ åß÷å êñýøåé óôï óôß÷ï ôïõ. Η Καρδερίνα και τα πολιτικά κόµµατα Äå ãíùñßæù êáíÝíá êüììá ðïõ äå èá 'èåëå íá Ý÷åé ôï Ìßêç ìÝëïò ôïõ. Óå óôéãìÝò åîïìïëïãçôéêÝò ìïõ åßðå êÜðïôå " Ïé áñ÷çãïß üëùí ôùí êïììÜôùí ìå êáëïýí óôéò ãéïñôÝò ôïõò. ¼óåò öïñÝò üìùò Ýãéíá âïõëåõôÞò, ðïôÝ äå ìå Üêïõóáí ôá êüììáôá. Ôéò åéóçãÞóåéò ãéá èÝìáôá Ðïëéôéóìïý, Ôå÷íþí áêüìá êáé ãéá ÌïõóéêÜ èÝìáôá, êõñßùò êëáäéêÜ, ôéò Ýäéíáí ó' ïðïéïíäÞðïôå Üëëï åêôüò áðü åìÝíá, ðÜíôá ìå äéÜöïñá ðñïó÷Þìáôá". Ìå ðßêñá ìïõ åßðå "äåí Þèåëáí ôïí ðïëéôéêü ÈåïäùñÜêç, Þèåëáí ôç ìïõóéêÞ ôïõ, ôïí Þèåëáí êëåéóìÝíï óôï êëïõâß íá ôñáãïõäÜ êáé íá öÝñíåé êüóìï!" Οι ποιητές, ο µουσικός και η µουσική του ÐïëëÝò öïñÝò ï Ìßêçò Ý÷åé ìéëÞóåé ãéá ôï ðþò ïé êïñõöáßïé, æþíôåò ôçí åðï÷Þ åêåßíïé ðïéçôÝò ìáò, õðïäÝ÷ôçêáí ôç ìåëïðïßçóç ôùí óôß÷ùí ôïõ. Ç åßóïäïò ôïõ Ìßêç óôçí Ýíôå÷íç ëáúêÞ ìïõóéêÞ Ý÷åé ãéá ïñüóçìï ôç ìåëïðïßçóç óôß÷ùí áð' ôïí ÅðéôÜöéï ôïõ ÃéÜííç Ñßôóïõ. Ãéá ôçí éóôïñßá óçìåéþíù üôé ç ìåëïðïßçóç ôùí åöôÜ áñ÷éêÜ ôìçìÜôùí ôïõ ÅðéôÜöéïõ óõíÝðåóå ìå ôéò åêëïãÝò ôïõ 1958, ôüôå ðïõ ç ÅÄÁ áíáäåß÷èçêå óå áîéùìáôéêÞ áíôéðïëßôåõóç. Ôçí åðüìåíç ôùí åêëïãþí Ýãñáøá ôá íÝá óôï Ìßêç. Ç ÷áñÜ ôïõ Þôáí áðåñßãñáðôç. Óôçí áðÜíôçóç ôïõ ìïõ Ýëåãå, ðùò óå ëßãåò þñåò ôåëåßùóå ôç ìåëïðïßçóç ôïõ "ÅðéôÜöéïõ" êáé ðùò ìïõ óôÝëíåé ôñßá áíôßãñáöá Ýíá ãéá ôï Ñßôóï, Ýíá ãéá ôï ÌÜíï ×áôæçäÜêç, êé Ýíá ãéá ìÝíá, ãéá ôá ùñáßá íÝá ðïõ ôïõ Ýóôåéëá. Óáò äéáâÜæù ãéá ôçí éóôïñßá ôïõ "ÅÐÉÔÁÖÉÏÕ" áðü ôï ãñÜììá ôïõ Ìßêç, ôá ó÷åôéêÜ : "Ôþñá, óôéò åêëïãÝò, äåí îÝñù ðùò ìïõ ðÝñáóå óáí áóôñáðÞ áðü ôï íïõ ï ÅÐÉÔÁÖÉÏÓ ôïõ Ñßôóïõ. ÐñáãìáôéêÜ üë' áõôÜ åßíáé äåìÝíá ìåôáîý ôïõò. Ðñïðáíôüò ïé íåêñïß ôïõ áãþíá Þóáí, íïìßæù ôï ðéï ðïëý áðü ôï êÜèå ôé æùíôáíïß êáé ðáñüíôåò óôç óêÝøç ôïõ êÜèå ôßìéïõ ¸ëëçíá, ôçí ðåñáóìÝíç ÊõñéáêÞ 11 ÌáÀïõ áõôÝò ïé 78 Ýäñåò åßíáé ç ðñþôç ôïõò ìåãÜëç íßêç. Êáé ôï ðñþôï ìáò äþñï ãéá ôçí ìíÞìç ôïõò êáé ãéá ôç èõóßá ôïõò". "¸ôóé ðÞñá ôï âéâëßï ìå ôçí áöéÝñùóç ôïõ Ñßôóïõ "Ôïõ Ìßêç : ôïýôï ôï ôñáãïýäé ðïõ ãñÜöôçêå óôá 1936, ãéá ôé ìåãÜëç êáðíåñãáôéêÞ áðåñãßá ôçò Èåóóáëïíßêçò. Áñãüôåñá Ýêáøáí ôïýôï ôï âéâëßï óôéò óôÞëåò ôïõ Ïëõìðßïõ Äéüò. Ãåéá ÷áñÜ. ÃéÜííçò". ÄéáâÜæïíôáò ôï êÜèå Ýíá áð' ôá 20 ðïéÞìáôá - áñéóôïõñãÞìáôá - ìïõ 'ñ÷ïíôáé áõôüìáôá êáé áíôáíáêëáóôéêÜ êáé ìéá ìåëùäßá. Äåí åß÷á êáéñü ïýôå íá âñù ðåíôÜãñáììï. ¢ñ÷éóá íá ãñÜöù ôéò íüôåò óôá ðåñéèþñéá ôïõ âéâëßïõ. Åêåß ðÜíù, ç Ìõñôþ, ðïõ ãêñßíéáæå ãéá âüëôá, ì' áíÜãêáóå íá ôçí ðÜù ìå ôï áõôïêßíçôï. ÐÞñá üìùò ìáæß ìïõ êáé ôï âéâëßï, êé þóðïõ íá ãõñßóïõìå, åß÷á ôåëåéþóåé ó÷åäüí üëá ôá ôñáãïýäéá. ÌåôÜ Ýêáìá ìéá åðéëïãÞ. ÄéÜëåîá 7 êáé ôá êáèáñüãñáøá ìå óéíéêÞ ìåëÜíç! Íá ï ôßôëïò "ËÁÚÊÁ ÔÑÁÃÏÕÄÉÁ ÃÉÁ ÔÏÍ ÅÐÉÔÁÖÉÏ" 55

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ÔÏÕ ÃÉÁÍÍÇ ÑÉÔÓÏÕ. (óôá ãáëëéêÜ "EPITAFIOS")…. Áðü ðÜíù õðÜñ÷åé ìéá ìé-

êñÞ áöéÝñùóç: "Óôç öéëßá ìïõ ìå ôïí Âýñùíá ÓÜìéï"…èá óôá óôåßëù åõèýò ìüëéò ôá ôåëåéþóù….èá óôåßëù åðßóçò Ýíá áíôßãñáöï óôï ÃéÜííç Ñßôóï êé Ýíá óôï ÌÜíï ×áôæçäÜêç, ðïõ' íáé ï ìüíïò ðïõ ìðïñåß íá ìðåé óôï ðåôóß ôïõò. ¼ðùò ôï ëÝåé êé ï ôßôëïò ôïõò, ïé ìåëùäßåò åßíáé êáôåõèåßáí åìðíåõóìÝíåò, áðëÜ, ëáúêÜ ôñáãïýäéá (ñåìðÝôéêá êáé êáíôÜäåò). Åðßóçò óêÝöôïìáé íá ôá ôñáãïõäÞóù (ðñï÷åßñùò) íá ôá "ãñÜøù" êáé íá óïõ ôá óôåßëù ó' Ýíá äßóêï Þ ãéá ìáãíçôüöùíï, ãéá íá ô' áêïýóôå… Äåí Ý÷ù êáìßá áìöéâïëßá ðùò èá óáò óõãêéíÞóïõí, ìÝ÷ñé ôï êüêáëï!! Ãéáôß áêñéâþò, áðç÷ïýí ìéá ìåëùäéêÞ áôìüóöáéñá, ðïõ ìáò óõíüäåøå ðéóôÜ áðëÝò êáíôÜäåò ôçò åöçâåßáò ìáò ðåñíþíôáò áðëÜ ôñáãïýäéá ôïõ áãþíá.. ÐåñéìÝíïõìå ôéò ãíþìåò óáò, ùóôüóï åãþ íá óáò ðñïôåßíù ãéá ðñþôç åêôÝëåóç (ðéèáíþò ôïí ÅëëçíïÓïâéåôéêü), ìå ìéá ãõíáéêåßá öùíÞ, áíäñéêÞ ÷ïñùäßá (4-5 öùíÝò) êáé 3-4 êéèÜñåò". Ôï ìðïõæïýêé Þôáí áêüìá Ýîù áð' ôá üñãáíá ôïõ óõìöùíéóôÞ Ìßêç. Ôçí ðáñôéóéüí ôïõ ×áôæçäÜêç ôç ìåôÝöåñå ç êïéíÞ ìáò ößëç ¢ííá Ðáðáíéêüëá. Ç ïðïßá ìïõ åßðå üôé : "ÁìÝóùò ï ÌÜíïò Ýêáôóå óôï ðéÜíï êáé ôï Ýðáéîå ìå ðïëý êÝöé, üôáí ôåëåßùóå åßðå : "èá ôï ãñÜøù ìå ôç ÍáíÜ Ìïýó÷ïõñç, åßíáé ç ùñáéüôåñç ìïõóéêÞ ðïõ Üêïõóá ðïôÝ." ¼ôáí ï Ìßêçò Þñèå óôçí ÁèÞíá, ðÞãáìå ìáæß óôïí Åêäïôéêü ïßêï "ºêáñïò" êé áêïýóáìå ôçí åããñáöÞ. Ï Ìßêçò åõ÷áñßóôçóå ôï ÌÜíï êáé ôç Ìïýó÷ïõñç. Öåýãïíôáò ìïõ ëÝåé : " Þôáí êáëü, áëëÜ äåí åßíáé áõôü ðïõ èÝëù : ÈÝëù ëáúêÞ öùíÞ, èÝëù ìéá öùíÞ óáí åêåßíç ðïõ áêïýãáìå óôï ÌáêñïíÞóé, èÝëù åêåßíïí ôïí, ðþò ôïí ëÝãáíå ôï Ãñçãüñç, êÜðùò Ýôóé, íïìßæù ðùò ôïí ëÝãáíå, Ìðéèéêüôóç". ÎáöíéÜóôçêá : "ìá óôï ðïßçìá ìéëÜ ç ìÜíá" ôïõ ëÝù "óôï ãñÜììá óïõ êáé óõ ìéëÜò ãéá ãõíáéêåßá öùíÞ"! "ôé èÝëåé ç áíäñéêÞ öùíÞ;" "¢óå ìïõ ëÝåé ãéáôñÝ, äå îÝñåéò åóý áð' áõôÜ" Äüèçêáí ìÜ÷åò óôï óðßôé ôïõ, óôéò óõíôñïöéÝò ìáò, ï Ìßêçò áìåôÜðåéóôïò, Ôï Ãñçãüñç Ìðéèéêüôóç, ôïí âñÞêå êáé ôïí äßäáîå, ìÝñåò êáé ìÝñåò. Ìç Ý÷ïíôáò åãþ êÜðïéá ìïõóéêÞ ðáéäåßá Þìïõí ï ðñþôïò, ðïõ ðáñáäÝ÷ôçêå üôé åß÷á Üäéêï ãéá ôï ößëï Ãñçãüñç. Äåí Ýãéíå üìùò ôï ßäéï êáé ìå ôï Ñßôóï. Ï Ìßêçò Ýãñáøå ó' Ýíá ìåãÜëï ìáãíçôüöùíï ìå ôç öùíÞ ôïõ óå öéëéêü ðéÜíï, åðôÜ ôìÞìáôá ôïõ "åðéôÜöéïõ". "ÐÜìå, ìïõ ëÝåé ôþñá, íá ô' áêïýóåé ï ÃéÜííçò, íá äïýìå ôé èá ìáò ðåé". Ìáò Üíïéîå ï ßäéïò ï Ñßôóïò. ¸óôçóá ôï ìáãíçôüöùíï êáé áöïý öÜãáìå ôï ãëõêü êïõôáëéïý, ðïõ ìå ÷áñÜ ìáò ðñüóöåñå, îåêßíçóá ôçí ôáéíßá. ¢êïõãå ï Ñßôóïò êáé êáôáëÜâáéíá üôé ðñïóðáèïýóå íá âñåé ìéáí Üêñç ó' áõôü ðïõ Üêïõãå. Ï Ñßôóïò Þîåñå êëáóéêÞ ìïõóéêÞ êáé áãáðïýóå êáé ôç ëáúêÞ, áëëÜ Þôáí óá í' Üêïõãå êÜôé Üëëï áðü áõôü ðïõ ðåñßìåíå. ¼ôáí ôåëåßùóå ç áêñüáóç, ç áìç÷áíßá ôïõ Ñßôóïõ öÜíçêå áð' ôïí ôñüðï ðïõ åõ÷áñßóôçóå ôï Ìßêç : "ÌðñÜâï Ìßêç, åßíáé êáëü", Ýôóé îåñÜ. Ï Ìßêçò ìïõ Ýãíåøå êáé áð' ôç ÷åéñïíïìßá ôïõ êáôÜëáâá, üôé Þèåëå íá ôá ìáæÝøù êáé íá öýãïõìå. ¼ôáí Ýêëåéóå ðßóù ìáò ç åîþðïñôá, ìïõ ëÝåé ï Ìßêçò : "Äåí ôïõ Üñåóå, ï ÃéÜííçò ðåñßìåíå êÜðïéï ïñáôüñéï, êÜôé ðéï óõìöùíéêü" 56

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Ôçí ßäéá ðåñßðïõ áíôßäñáóç Ýäåéîå êáé ôï æåýãïò ÓåöÝñç. ¼ôáí æçôÞèçêå áðü ôï Ìßêç íá ìåëïðïéÞóåé óôß÷ïõò ôïõ ôï "êÝñáóìá Þôáí ðëïýóéï". ÌåôÜ ôçí áêñüáóç, áí èõìÜìáé êáëÜ, äåí õðÞñîå êáí êÝñáóìá. ÓÞìåñá, üìùò ìéá ôÝôïéá ÷áñìüóõíç ìÝñá äå óêïðåýù íá ÷áëÜóù ôçí õðÝñï÷ç áôìüóöáéñá ìå ðáñÜðïíá ïñéóìÝíùí ðïéçôþí Þ ìÜëëïí üëùí, üôáí ïé äßóêïé ìå ôá ôñáãïýäéá ôïõò åß÷áí ãßíåé ìåãÜëåò åðéôõ÷ßåò, ìå ôï áéôéïëïãéêü üôé: êáëÞ ìåí ç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç, áëëÜ áðïóðÜ ôçí ðñïóï÷Þ áðü ôï íüçìá ôùí óôß÷ùí! Οι συνταγµατάρχες Ï Ìßêçò Ýâëåðå óôïí ðïëéôéêü ïñßæïíôá ôçò ÷þñáò ìáò ôá ìáýñá óýííåöá íá ðõêíþíïõí Þäç áðü ôï 1963. Óõ÷íÜ Ýëåãå : "ôá áñéóôåñÜ êüììáôá áäñáíïýí. Äå ìáò äüèçêå êáìéÜ ãñáììÞ, ïýôå êáí ãéá ìéá Ýóôù ðñü÷åéñç êñõøþíá, ïýôå ãéá ôï ðþò èá åðéêïéíùíÞóïõìå, ãéá íá óõíäåèïýìå, þóôå í' áíôéäñÜóïõìå". ÔÝëïò ôá ÷áñÜìáôá ôçò 21 Áðñéëßïõ ôïõ 1967 ÷ôõðÜ ôï ôçëÝöùíü ìïõ. Ôï óçêþíåé ç ãõíáßêá ìïõ êáé ìïõ ëÝåé, ìå öùíÞ ôáñáãìÝíç, üôé åßíáé ï Ìßêçò. ÔñÝ÷ù óôï ôçëÝöùíï, "Âýñùí, ôï Ýêáíáí!" (åííïïýóå ôï ðñáîéêüðçìá), ìïõ ëÝåé "öåýãù áð´ ôï óðßôé ìïõ. Èá öñïíôßóù íá Ý÷ù åðáöÞ ìáæß óïõ". Ï öüâïò ôïõ Ìßêç åß÷å åðáëçèåõèåß. Ï Ìßêçò åß÷å ðñïâëÝøåé óùóôÜ ü,ôé äåí ìðüñåóáí Þ äå èÝëçóáí íá äïõí ïé ðïëéôéêïß üëùí ôùí êïììÜôùí. Ïé óõíôáãìáôÜñ÷åò áíÝóôåéëáí ôéò ÓõíôáãìáôéêÝò åëåõèåñßåò ôùí ÅëëÞíùí. Ï Ìßêçò áíáëáìâÜíåé äñÜóç. Ôçí åðüìåíç êéüëáò ìïõ óôÝëíåé, ì' Ýíá åîÜ÷ñïíï áíéøÜêé ôïõ, ìéá ìéêñÞ ìðïìðßíá ìå ìáãíçôïöùíçìÝíï ìÞíõìá. Áð´ ôï ôçëÝöùíï ìïõ äßíåé ïäçãßåò ãéá ôï ðþò èá ôç äéþîù ãñÞãïñá, ãéá ôï Ðáñßóé, ìÝóù ìéáò áåñïóõíïäïý ôçò Áéñ ÖñÜíò. Ëßãåò ìÝñåò áñãüôåñá, ôï ìÞíõìá ôçò ìáãíçôïôáéíßáò ôï Ýìáèá áðü ôç ìåôÜäïóÞ ôïõ áðü êÜðïéï îÝíï ñáäéïöùíéêü óôáèìü. Äå ãíùñßæù áí êÜðïéïò ðïëéôéêüò, ôéò ðñþôåò åêåßíåò þñåò, åß÷å ôçí Ýìðíåõóç íá óõëëÜâåé, íá ïñãáíþóåé êáé íá öÝñåé óå ðÝñáò êÜðïéï ðáñüìïéï åã÷åßñçìá. Ìå ôçí âïÞèåéá ôçò ïéêïãåíåßáò ôïõ êáé ìå êÜðïéïõò ößëïõò, ÷ùñßò ôçí ýðáñîç êÜðïéïõ ó÷åäßïõ êáôáöÝñáìå íá öýãåé áð´ ôç Í. Óìýñíç, üðïõ ôïí Ýøá÷íå ç ÷ïýíôá. ¼ëïé âÝâáéá ïé ößëïé ôïõ Þìáóôáí ìå öáêÝëïõò ãíùóôïß óôïõò êñõöïýò êáé öáíåñïýò ðñÜêôïñåò ôçò åéäéêÞò áóöÜëåéáò. ×ôõðÞóáìå ðïëëÝò ðüñôåò. Ç ÅéñÞíç Ðáðáíéêüëá Þôáí ç ìüíç ðïõ äÝ÷ôçêå, ôéò ðñþôåò çìÝñåò ôçò äéêôáôïñßáò, ôï Ìßêç óôï óðßôé ôçò, üôáí ìåôáêéíÞèçêå áðü ôçí Í. Óìýñíç. Ãéá íá êáôáëÜâåôå ôçí áãÜðç ôçò ïéêïãÝíåéáò Ðáðáíéêüëá ðñïò ôï Ìßêç, óáò äéáâÜæù ëßãåò ëÝîåéò áðü ãñÜììá ôçò ¢ííáò Ðáðáíéêüëáò, ìçôÝñáò ôçò Ñçíéþò, óôáëìÝíï áð' ôï Ðáñßóé ôçí 8ç Éáíïõáñßïõ ôïõ 1956. "ÁãáðçôÝ ìïõ Âýñùíá, "Åðß ôÝëïõò êáôÜöåñá íá óõíáíôçèþ ìå ôï ÈåïäùñÜêç. Äåí êñáôéÝìáé íá ìç óïõ ãñÜøù ôçí åíôýðùóÞ ìïõ áìÝóùò, Þ ìÜëëïí, êåßíï ðïõ íéþèù, åßíáé ç áíÜãêç íá ó' 57

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

åõ÷áñéóôÞóù ðïõ Ýãéíåò ç áéôßá íá ãíùñßóù Ýíá ôüóï äéáëå÷ôü Üíèñùðï. Ôé áíïé÷ôïêáñäéÜ êáé ôé ðëïýôïò øõ÷éêüò êáé ðíåõìáôéêüò - êáé ðüóç áðëüôçôá êáé âáèýôáôç áíèñùðéÜ….." êáé óõíå÷ßæåé: "Ìüëéò Üíïéîå ç ðüñôá êáé öÜíçêå ï ÈåïäùñÜêçò, ðáíýøçëïò, åãêÜñäéïò êáé öéëéêüò - ìå ôï êáëïóõíÜôï ãÝëéï óôï áãáèü ôïõ ðñüóùðï - üëïé ïé åíäïéáóìïß ìïõ äéáëýèçêáí.. ÊïõâåíôéÜóáìå óáí ðáëéïß ößëïé þñåò ïëüêëçñåò, ßóáìå ôï âñÜäõ, ãéá ôï êÜèå ôé. ÐïëëÝò öïñÝò ìÝóá óôï ßäéï áðüãåõìá, (Ï Ìßêçò) áéóèÜíèçêå ôçí áíÜãêç íá åðáíáëÜâåé ðüóï âáèéÜ õðï÷ñåùìÝíïò åßíáé áðÝíáíôé óôç ãõíáßêá ôïõ (Ìõñôþ), ðïõ ôïí öñïíôßæåé, åíþ áõôüò äåí êÜíåé ôßðïôá. Ôï âñßóêåé ðïëý óçìáíôéêü ðïõ ç ãõíáßêá ôïõ ìáãåéñåýåé êáé ãé' áõôüí….." Óôç óõíÝ÷åéá, ç ¢ííá Ðáðáíéêüëá, ãñÜöåé: "Ï Ìçôñüðïõëïò, üôáí ðÝñáóå áðü ôï Ðáñßóé, öÝñèçêå ðïëý æåóôÜ óôïí ÈåïäùñÜêç- ðñÜãìá äýóêïëï ãéá ôï ÷áñá÷ôÞñá ôïõ Ìçôñüðïõëïõ - ôïí ðÞñå ìáæß ôïõ óôï Ëïíäßíï, Ýäåéîå åíäéáöÝñïí ãéá ôç ìïõóéêÞ ôïõ - êáé ôïõ æÞôçóå íá ãñÜøåé Ýíá ìéêñü äåêÜëåöôï Ýñãï, ãéá íá ôï ðáßîåé. Êáôáëáâáßíåéò öõóéêÜ ôé óçìáóßá áðïäßäåé ó' áõôü ï ÈåïäùñÜêçò. Ôþñá áõôü ãñÜöåé. Óôéò 30 Éáíïõáñßïõ ãßíåôáé ìéá óõíáõëßá, üðïõ èá ðáé÷ôåß ìéá óïíáôßíá äéêÞ ôïõ (ôïõ Ìßêç), ôçí ïðïßá èá åêôåëÝóåé ï ×áôæçíßêïò". Ç áãùíßá ôïõ Ìßêç íá îåóçêþóåé ôïõò ¸ëëçíåò êáé íá äåßîåé óôïõò îÝíïõò üôé ï Åëëçíéêüò ëáüò åßíáé ðÜíôá áíôßèåôïò ìå ïðïéïäÞðïôå áíåëåýèåñï êáèåóôþò, äåí ôïí åìðüäéóå íá Ý÷åé êáé ôéò áíèñþðéíåò óôéãìÝò ôïõ. ÊÜðïéá ìÝñá Ýñ÷åôáé óôï éáôñåßï ìïõ ï Íüôçò ÐåñãéÜëçò, êïéíüò ìáò ößëïò êáé ìå ðñïóðïéçôü ýöïò, âáñÝùò ðÜó÷ïíôá, ìïõ ëÝåé üôé, ï Ìßêçò åßíáé êáëÜ, áëëÜ èÝëåé íá ôïõ ðÜù êÜðïéá ðñÜãìáôá : "åóþñïõ÷á, ôá ðáðïýôóéá ôïõ êáé öùôïãñáößåò ôùí ðáéäéþí ôïõ"! Áí Þôáí äõíáôü! Ï Ìßêçò, ï ãíþóôçò ôùí óõíùìïôéêþí êáíüíùí, íá æçôÜ ôá ðáðïýôóéá ôïõ. ÔÝôïéá ðáðïýôóéá ðïõ ïõäåßò, Üëëïò ¸ëëçíáò öüñåóå ðïôÝ. Áí Ýðéáíáí ôï Íüôç, èá åß÷áí óôï ÷Ýñé êáé ôï Ìßêç. Äéøïýóå ãéá íÝá áð' ôçí ïéêïãÝíåéá ôïõ êé' Ýóôåëíå ôç ìçôÝñá ôçò Ñçíéþò ôçí ¢ííá Ðáðáíéêüëá íá ôçò ðù ãéá ôçí Ìõñôþ êáé ôá ðáéäéÜ êáé íá ôïõ ôá ìåôáöÝñåé. Áíèñþðéíåò óôéãìÝò. Γιατί όχι η µουσική στο Εργοστάσιο και µια εξαίρεση Ðïëýò åß÷å ãßíåé ëüãïò óôç óõíôñïöéÜ ôïõ Ìßêç ãéá ôçí åßóïäï ôçò ðïéïôéêÞò ìïõóéêÞò üëùí ôùí åéäþí óôïõò ÷þñïõò ôçò äïõëåéÜò. Áðü ìéá ðñþôç óêïðéÜ ç éäÝá Ýìïéáæå ðñïïäåõôéêÞ Üñá êáé åëêõóôéêÞ ãéá ôçí åðï÷Þ. Ï Ìßêçò åß÷å Üëëç Üðïøç ãéá ôï èÝìá. Ôï åß÷å óõæçôÞóåé êáé ìå áñêåôïýò åñãáæüìåíïõò áêüìá êáé óôç âáñéÜ âéïìç÷áíßá. Ìáò Ýëåãå üôé ï åñãÜôçò áãáðÜ ôç äïõëåéÜ ôïõ, ü÷é üìùò êáé ôï ÷þñï ôçò äïõëåéÜò. Ïé åñãáæüìåíïé, Üíôñåò êáé ãõíáßêåò, èÝëïõíå áð´ ôç äïõëåéÜ íá ðÜíå óðßôé ôïõò, íá âÜëïõí ôá êáëÜ ôïõò ñïý÷á, íá ðÜñïõí ôá ðáéäéÜ ôïõò êáé ôéò ãõíáßêåò ôïõò êáé ìáæß íá ðÜíå íá øõ÷áãùãçèïýí ìå ôç ìïõóéêÞ, ìáæß ìå ôïõò óõìðïëßôåò ôïõò.

58

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Ç ôý÷ç ôï ´öåñå üìùò, ç ìïõóéêÞ ôïõ í' áêïõóôåß êáé ìÝóá óå ìéá ìåãÜëç öÜìðñéêá. Ôïõ æçôÞèçêå êáé äÝ÷ôçêå íá ðáßîåé ôï "Canto General" ôïõ Ðáýëïõ Íåñïýäá, óôï åñãïóôÜóéï åðåîåñãáóßáò âùîßôç óôç ìéêñÞ ÍïñâçãéêÞ ðüëç Sauda. Óå ìéá ôñéÞìåñç åðåôåéáêÞ ãéïñôÞ ôïõ åñãïóôáóßïõ. Ó' Ýíá ôìÞìá áðÝñáíôï ôïõ åñãïóôáóßïõ ïñãáíþèçêå ç óêçíÞ êáé ç áßèïõóá ãéá ôï êïéíü. Óôç ìéá êÜèåôç ðëåõñÜ ôïõ ÷þñïõ óôïßâåò ôï åðåîåñãáóìÝíï ìåôÜëëåõìá, áð' ôçí Üëëç ôñåéò ôåñÜóôéåò ìðïýêåò ìå ôç âïÞèåéá ôïõ çëåêôñéóìïý êáèÜñéæáí ôçí ðñþôç ýëç ðïõ åîÝðåìðå ôåñÜóôéåò ðýñéíåò ãëþóóåò, ðïõ æÝóôáéíáí êáé öþôéæáí óáí áóôñáðÝò ðåñéïäéêÜ ôï ÷þñï êáé ôéò ïãêþäåéò óéäçñïêáôáóêåõÝò, ðïõ öÜíôáæáí óáí ìõèéêÜ èçñßá.. ¸îù ÷éüíéæå óõíÝ÷åéá. Ç èåñìïêñáóßá ðïëý êÜôù áð' ôï ìçäÝí. Ï êüóìïò Üíôñåò êáé ãõíáßêåò Ýñ÷ïíôáí âáñéÜ íôõìÝíïé êáé åîïðëéóìÝíïé. Ãõíáßêåò êáé ìéêñÜ ðáéäéÜ, ìå ìÜëëéíá óÜëéá, ìðáôáíßåò, ãïýíéíïõò óêïýöïõò êáé ãïýíéíá ãÜíôéá. ¼óïé åñãÜôåò ôÝëåéùíáí ôç âÜñäéá ôïõò, óôÝêïíôáí üñèéïé ìå ôéò öüñìåò êáé ôá êßôñéíá êñÜíç ôïõò. ÐáñÜ ôçí êïýñáóç ôïõò äåí Ýëåãáí íá öýãïõí. Ðüôå - ðüôå óéãïôñáãïõäïýóáí ãíùóôïýò óôß÷ïõò. ÊÜðïôå Ýãéíå äéÜëåéììá. ÐÞãá íá äù ôï Ìßêç ó' Ýíá èåñìáéíüìåíï ôñï÷üóðéôï, ðïõ õðÞñ÷å êïíôÜ óôçí óêçíÞ. Ï Ìßêçò áíÞóõ÷ïò êÜðùò ìå ñùôÜ "ðþò ðÜìå;" "õðÝñï÷á" ôïõ áðáíôþ. "Äåí áêïýù üìùò ÷åéñïêñüôçìá". "Ïé Üíèñùðïé, åêôüò ðïõ ôñáãïõäïýí", ôïõ ëÝù, "÷åéñïêñïôïýí ìåôÜ áðü êÜèå ôñáãïýäé áóôáìÜôçôá. ÁëëÜ ðùò í' áêïýóåéò ôá ÷åéñïêñïôÞìáôá ìÝóá áð´ ôá ãïýíéíá ãÜíôéá ðïõ öïñïýí"; Ößëïé áêñïáôÝò ìðïñåßôå ãéá ìéá óôéãìÞ íá öáíôáóèåßôå ìéá ìåãÜëç áßèïõóá, óôçí ßäéá, ìéêñÞ âéïìç÷áíéêÞ ðüëç ôçò Íïñâçãßáò ôç Sauda, ãåìÜôç ìå êüóìï, êõñßùò åñãáôïûðáëëçëéêü, íá ôñáãïõäÜ ìáæß ìå ôçí ÓïõçäÞ ôñáãïõäßóôñéá ¢ñéá, ôï : "êáé óõ ëáÝ âáóáíéóìÝíå ìçí îå÷íÜò ôïí Ùñùðü….", êñáôþíôáò ìå ðáëáìÜêéá ôï ñõèìü! Áêüìá êé' áí Þîåñáí ëßãá åëëçíéêÜ, ôé èá ìðïñïýóáí íá êáôáëÜâïõí áð' ôïõò óôïß÷ïõò áõôïý ôïõ ôñáãïõäéïý! Ôé Þôáí ãé' áõôïýò ï Ùñùðüò; Áíõðïëüãéóôç ç åðéêïéíùíéáêÞ äýíáìç ôçò ãíÞóéáò ìïõóéêÞò, ãéáôß ìðïñåß íá äïíåß ôéò øõ÷Ýò ôùí áíèñþðùí. Åßíáé êáé ç ÌïõóéêÞ ãëþóóá ÆùíôáíÞ. Êýñéå Ðñüåäñå, Óáò æçôþ óõããíþìç ðïõ îÝöõãá áð' ôï ðëáßóéï ðïõ ìïõ ïñßóáôå. Äåí åßìáé éóôïñéêüò. Óôá÷õïëüãçóá ãéá ôï óçìåñéíü áêñïáôÞñéï, óôçí ðáôñþá ãç ôïõ Ìßêç, áíÞìåñá ôçò 80çò ãåíÝèëéáò ìÝñáò ôïõ, êÜðïéá åëÜ÷éóôá óôéãìéüôõðá, áðïóôÜãìáôá ìéáò æùÞò êáé ìéáò öéëßáò 60 ÷ñüíùí, åíüò áíèñþðïõ, ðïõ, ü,ôé Ýðñáîå ìÝ÷ñé óÞìåñá óôá ïãäüíôá ôïõ ÷ñüíéá, åß÷å ùò áöåôçñßá êáé ùò áðïäÝêôç ôçí ÅëëÜäá êáé ôïí ¸ëëçíá. Ößëå Ìßêç, Ìáæß ìå ôéò åõ÷Ýò ôùí óõìðáôñéùôþí óïõ êáé ôùí üðïõ ãçò ÅëëÞíùí, äÝîïõ êáé ôéò äéêÝò ìïõ, ãéá õãåßá, ìáêñïçìÝñåõóç êáé ìá÷çôéêÞ ðáñïõóßá óôá äñþìåíá ôïõ ôüðïõ ìáò.

59

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Πρόεδρος Óáò åõ÷áñéóôïýìå ðïëý, ãéáôñÝ. Èá ìðïñïýóáôå íá ìéëÜôå þñåò êáé íá Ý÷åôå ðïëý åíäéáöÝñïíôá ðñÜãìáôá íá ðåßôå êé åóåßò. Èá ìðïñïýóáôå åðßóçò íá ðåßôå ðÜñá ðïëëÜ ðñÜãìáôá ãé´áõôÜ ðïõ êÜíáôå åóåßò ãéá ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé äåí åßðáôå ôßðïôå áð' áõôÜ. Ôï îÝñù üôé äåí ôá ëÝôå ðïôÝ. Åßðáôå áñêåôÜ ðñÜãìáôá, üìùò, ãéá ôçí ïéêïãÝíåéá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé åäþ, íïìßæù, ìðáßíïõìå óôï ðéï äýóêïëï óçìåßï ôïõ Ýñãïõ ðïõ ìïõ Ý÷åé áíáôåèåß, ãéáôß õðÜñ÷åé êÜôé ðïõ ôï èåùñïýìå üëïé áõôïíüçôï, üôé ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, áîéùìáôéêÜ, Þôáí Ýíáò Üíèñùðïò ï ïðïßïò Ýðñåðå íá èõóéÜóåé ôçí çñåìßá ôïõ, ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôïõ, ôç óùìáôéêÞ ôïõ áêåñáéüôçôá, ôçí áóöÜëåéÜ ôïõ, ôï ìÝëëïí ôïõ. ¸ðñåðå üëá áõôÜ íá ôá Ý÷åé èõóéÜóåé. Ôï èåùñïýìå äåäïìÝíï üëïé ìáò, üôé Ýðñåðå íá ôá åß÷å èõóéÜóåé. ÁìöéâÜëëù áí ðïôÝ êáíåßò ìáò óêÝöôçêå ôé Þôáí áõôÜ ðïõ Ýæçóå áõôÞ ç ïéêïãÝíåéÜ êïíôÜ ôïõ. ÈÝëù ëïéðüí, åäþ, ãéá ìéá áêüìç öïñÜ, íá ÷åéñïêñïôÞóïõìå ôçí ïéêïãÝíåéá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ÈÝëù íá êáëÝóù ôç Ìáñãáñßôá ÈåïäùñÜêç óôï âÞìá, ãéá ôçí ôåëåõôáßá óçìåñéíÞ åéóÞãçóç. Γιώργος Αγοραστάκης Êáôáëáâáßíåôå üëïé, üôé áõôü ôï âÞìá, åßíáé ìéá äïêéìáóßá ãéá ôç Ìáñãáñßôá. ÁíÝâçêá ìáæß ôçò, ãéá íá ôçò äþóïõìå èÜññïò, íá áíïßîåé ôï óôüìá ôçò, íá ìéëÞóåé. Ðñþôá áð' üëá íá ôçò åõ÷çèïýìå íá ÷áßñåôáé ôïí ðáôÝñá ôçò êáé ôï ãéï ôçò. Åßíáé Ýíáò Üíèñùðïò ðïõ óôÝêåôáé óáí âñÜ÷ïò äßðëá óôïí ÈåïäùñÜêç. Áõôü, ôï ïðïßï Ý÷ù êñáôÞóåé áðü ôç ãíùñéìßá ìáò êáé ôç óõíïìéëßá ìáò óôï ðáñåëèüí, åßíáé ç äÞëùóÞ ôçò, üôé "åãþ åßìáé éåñáðüóôïëïò ôïõ Ýñãïõ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç". Íá ôçí åõ÷áñéóôÞóïõìå êáé ãé´áõôü ëïéðüí êáé íá ôçò åõ÷üìáóôå íá Ý÷åé äýíáìç êáé êïõñÜãéï íá óõíå÷ßóåé áõôü ôï äñüìï. Ó' åõ÷áñéóôïýìå ðïëý, Ìáñãáñßôá.

60

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Μαργαρίτα Θεοδωράκη: Ο πατέρας µου ο Μίκης (Μουσική υπόκρουση Concerto Νο 2 για πιάνο του Rachmaninov)

¼ôáí ìïõ æÞôçóáí íá ìéëÞóù ãéá ôïí ðáôÝñá ìïõ óêÝöôçêá "Áõôü èá åßíáé ðïëý åýêïëï êáé èá ãñÜøù ãñÞãïñá". Êáé üìùò, âñÝèçêá äýï ìÝñåò ðñéí ôï óõíÝäñéï êáé üëï áðÝöåõãá ôï ÷áñôß, ãéáôß äåí Þîåñá áðü ðïý íá îåêéíÞóù. Êáé üìùò äåí ÷ñåéÜóôçêå ðáñÜ íá âÜëù íá áêïýóù ôï Concerto Íï 2 ãéá ðéÜíï ôïõ Rachmaninov ãéá íá âñåèþ ðÜëé 33 ÷ñüíéá ðßóù óôçí åñçìéÜ ôùí ÔáñôÜñùí, üðïõ áãùíéïýóá íá áíáêáëýøù, ìéêñü êïñßôóé, ôçí øõ÷Þ ôùí áíèñþðùí ìÝóá óôçí áðÝñáíôç ìïíáîéÜ ôïõ ìõáëïý ìïõ. ¼ôáí ðÜëåõá êé åãþ íá õðÜñîù, íá ãßíù êáé åãþ êÜôé îå÷ùñéóôü, üðùò Ýðñåðå íá ãßíù äßðëá óå Ýíá ôüóï îå÷ùñéóôü ðáôÝñá. ¸ôóé êáèüìïõíá ðÜíù óôéò ðïëåìßóôñåò ôïõ ï÷õñïý êé áãíÜíôåõá ôçí áðÝñáíôç êßôñéíç Ýñçìï ìå ôá äéÜóðáñôá áíõøþìáôá êáé ôç óêëçñÞ ôçí ðÝôñá êáé üëï ðáñáêïëïõèïýóá ôçí áðåñáíôïóýíç ôçò åñçìéÜò, ôïõ ôßðïôá, êáé üëï ðåñßìåíá íá Ýñèïõí áðü ìáêñéÜ ìõñéÜäåò ôá Üëïãá, ðïõ èá Ýöåñíáí ôïõò êáôáêôçôÝò êáé èá ðëçììýñéæáí ôçí øõ÷Þ êáé ôçí êáñäéÜ ìïõ. Êáé íá, ðïõ Üêïõãá ôá ðïäïâïëçôÜ, üëï ðëçóßáæáí ïé êáëðáóìïß ôùí áëüãùí êáé Þôáí áõôü ôï ðñþôï ìÝñïò ôïõ Concerto ãéá ðéÜíï ðïõ ì' Ýöåñíå ðéï êïíôÜ, ðéï êïíôÜ óôçí áíáìðïõìðïýëá. ¼ìùò äåí Þñèå ðïôÝ êáíåßò êáé ðÜíôá áãíÜíôåõá ôçí Ýñçìï êáé áõôüò ï öüâïò áðÝíáíôé óôïõò ÔáñôÜñïõò, üëï ìåãÜëùíå ôçí áãùíßá ìïõ êáé üëï åñÝèéæå ôç öáíôáóßá ìïõ, þóðïõ íá åý÷ïìáé êÜðïôå áõôÞ ç áðÝñáíôç åñçìéÜ íá ðëçììõñßóåé áðü Üãñéïõò êáâáëÜñçäåò êáé ôï ìõáëü ìïõ íá êõñéáñ÷çèåß áðü ôçí âïÞ êáé ôçí áñðáãÞ ôùí ÷éëéÜäùí åéóâïëÝùí. ¼ìùò åãþ, ìéêñü êïñßôóé, Ýöçâç, ðáñÝìåíá ðÜíôá ìüíç, ìðñïóôÜ óôçí áðÝñáíôç ìïíáîéÜ ôçò êéôñéíïêüêêéíçò åñÞìïõ. Êáé èõìÜìáé ðùò üëç åêåßíç ôçí ðåñßïäï ðïõ ìåãÜëùíá äßðëá óôïõò ãïíåßò ìïõ êáé óôïí áäåëöü ìïõ, óôï Ðáñßóé, ç ìüíç ó÷Ýóç ìå ôïí ãýñù êüóìï Þôáí ìå ôïí êüóìï ôïõ ðáôÝñá ìïõ. Êüóìïò ðõêíüò, Ýíôïíïò , ìéá óôñáôéÜ áðü êáëëéôÝ÷íåò åîüñéóôïõò êáé ðïëéôéêïýò åîüñéóôïõò êáé öïéôçôÝò åîüñéóôïõò . Ðïëëïß, ðïëëïß Üíèñùðïé….. ÁëëÜ üôáí ãýñíáãá óå ìÝíá, ãýñíáãá ó´áõôÞ ôçí áðÝñáíôç Ýñçìï ôùí ÔáñôÜñùí êáé åêåß áöïõãêñáæüìïõíá ôï 2ï Concerto ôïõ Rachmaninov. ¹ôáí ôï äåýôåñï ìÝñïò, ôï Adagio, ðïõ ìå Üöçíå ðáíôåëþò ìüíç ðÜíù óôéò ðïëåìßóôñåò êáé åãþ íá êëáßù áðü áãáëëßáóç åëðßæïíôáò üôé ïé ìõñéÜäåò êáâáëÜñçäåò èá Ýñèïõí íá ìå êáôáêôÞóïõí, áëëÜ êáé áðü ðüíï ãéáôß ç Ýñçìïò Þôáí ðÜíôá Ýñçìç êßôñéíç êáé êüêêéíç, íá êáßåé êÜôù áðü ôïí Þëéï. ºóùò üìùò íá Þôáí ðÜíôá áõôü ðïõ Þèåëá : íá áêïýù ôç ìïõóéêÞ êáé íá êëáßù ìÝóá óôçí åñçìéÜ ìïõ. Ìå üëåò áõôÝò ôéò êáèçìåñéíÝò áãùíßåò ìåãÜëùíá êïíôÜ óôïí áäåëöü ìïõ êáé óôïõò ãïíåßò ìïõ, Ýôóé, ôüóï ìüíç ÷ùñßò ößëïõò ôçò çëéêßáò ìïõ, áëëÜ ðÜíôá óôï ðëåõñü ôïõ ðáôÝñá ìïõ· íá áêïýù ôá ëüãéá ôïõ, ôá ëüãéá ôùí óõíôñüöùí ôïõ, íá ñïõöÜù êÜèå ëÝîç, êÜèå óêÝøç, ðÜíôá áìßëçôç. ( ¼÷é äåí ìßëáãá ðïôÝ, ìá ðïôÝ, üôáí ìéëïýóå ï ðáôÝñáò ìïõ. ÐÜíôá Üêïõãá êáé ðÜíôá ÷áéñüìïõíá íá ôïí 61

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

áêïýù.) Êáé ìåôÜ ãýñíáãá óôï äéêü ìïõ êüóìï, óôï äùìÜôéü ìïõ ðëçììõñéóìÝíï áðü ôïõò áôÝëåéùôïõò Þ÷ïõò ôçò ìïõóéêÞò (ï ðáôÝñáò ìïõ áðü ôá ÝíôåêÜ ìïõ ÷ñüíéá, ìüëéò öôÜóáìå óôï Ðáñßóé, ìïõ åß÷å äéáëÝîåé ôç ìïõóéêÞ ðïõ èá ìïõ Üíïéãå ôéò ðýëåò ôïõ Ðáñáäåßóïõ, ôçò åõäáéìïíßáò, ôçò ãíþóçò, ôçò áãùíßáò, ôïõ ðÜèïõò, ôçò Ýîáñóçò, ôïõ åñùôéóìïý, ôïõ áðÝñáíôïõ ëõãìïý êáé ï êüóìïò ìïõ Þôáí ìßá ðçãÞ áñìïíßáò êáé ìåëùäßáò. Äåí Ýìðáéíå êáíåßò óôï äùìÜôéü ìïõ ìå ôçí åêêùöáíôéêÞ ìïõóéêÞ. ÁëëÜ, Þîåñá ðùò ï ðáôÝñáò ìïõ ðåñíïýóå Ýîù áðü ôçí ðüñôá ôïõ äùìáôßïõ ìïõ ãéá íá áêïýóåé ëßãï, íá áöïõãêñáóôåß, íá ðáñáêïëïõèÞóåé ôçí êüñç ôïõ ðïõ ìåãÜëùíå. Ï ðáôÝñáò ìïõ Þôáí ðÜíôá åêåß ãýñù íá ðáñáêïëïõèåß ôçí êüñç ôïõ íá ìåôáìïñöþíåôáé ìå ôç ìïõóéêÞ êáé ôá âéâëßá. Êáé üôáí o óõíèÝôçò óôï 3ï ìÝñïò, áðü ôï Scherzando êáé ôï Presto ðåñíïýóå óôï Moderato, ìå Ýðéáíáí ïé ëõãìïß. Ãéáôß åãþ ðáñÝìåíá ðÜíôá ìüíç, øçëÜ óôéò ðïëåìßóôñåò êáé áõôÞ ç Ýñçìïò , ç Ýñçìïò ôùí ÔáñôÜñùí Þôáí ðÜíôá Ýñçìç êáé ìüíç, êáé ìáæß ôçò ìüíç Þôáí êé ç øõ÷Þ ìïõ. Êáé êÜðïéá ðÜëé ìÝñá -èá Þìïõíá 11 ÷ñïíþí- ìáò åßðå, åìÝíá êáé ôïõ áäåëöïý ìïõ, ðùò üôáí Þôáí ìéêñüò öïéôçôÞò óôï Ðáñßóé, óôç äåêáåôßá ôïõ `50, ðñéí ãåííçèþ åãþ, ôïõ Üñåóå íá ðçãáßíåé êÜèå ìÝñá óéíåìÜ. Êáé íá ëïéðüí êáé åìåßò ôá ðáéäéÜ -Þôáí ÖëåâÜñçò ôïõ 1971- ìüëéò åß÷á ãßíåé 12 ÷ñïíþí, áíåâÞêáìå ôçí Rue de la Gaite êáé áðÝíáíôé áðü ôï ÈÝáôñï ôïõ Bobino ëßãï ðéï ðÜíù, áñéóôåñÜ, ìðÞêáìå óôï óéíåìÜ íá äïýìå ÔáñæÜí (ìå ôïí Weistmuller). Êáé êÜèå ìÝñá ðçãáßíáìå ìå ôá ðüäéá óôï óéíåìÜ (åî Üëëïõ Þôáí êïíôÜ óôï óðßôé ìáò) íá äïýìå ÔáñæÜí êáé åßäáìå üëåò ôéò ôáéíßåò ôïõ ÔáñæÜí êáé áðü ôüôå åãþ ìðáéíüâãáéíá óå üëá ôá óéíåìÜ ôçò ãçò. ¼ëç ìïõ ôç æùÞ óôï óéíåìÜ, ó÷åäüí êáèçìåñéíÜ, Ýùò üôïõ Ýãéíáí ïé ãéïé ìïõ Üíôñåò ðéá êáé äåí Þèåëáí í' áêïëïõèïýí ôç ìÜíá ôïõò. ÁëëÜ ãéáôß ôá ãñÜöù üëá áõôÜ, üôáí ìïõ æçôÜíå íá ìéëÞóù ãéá ôïí ðáôÝñá ìïõ; Ìá ãéá ôïí ðáôÝñá ìïõ óáò äéçãïýìáé , ãéáôß åãþ, ìéêñü êïñßôóé, ìÜèáéíá áðü áõôüí ôïí áåéêßíçôï Üíäñá, ôïí ìá÷çôÞ, íá óêÝöôïìáé, íá åðéëÝãù, íá áðïöáóßæù áëëÜ êáé íá ðåñéêëåßù óéãÜ-óéãÜ ôïí åáõôü ìïõ ìÝóá óôç ìïíáîéÜ. Ãéáôß üóï ðáèéáóìÝíïò êáé åðáíáóôÜôçò Þôáí Ýîù óôï öùò, ìðñïóôÜ óôï ðëÞèïò, ôüóï ìïíá÷éêüò êáé óéùðçëüò Þôáí üôáí âñéóêüôáí óðßôé ìáò, óôï ãñáöåßï ôïõ íá åñãÜæåôáé, ìå ôéò ðáñôéôïýñåò ôïõ, ôá ãñáðôÜ ôïõ, ôá âéâëßá ôïõ êáé áõôÞ ç ìïíáîéÜ ðïôßóôçêå âáèéÜ ìÝóá óôçí øõ÷Þ ôïõ áäåëöïý ìïõ êáé ìÝóá óôç äéêÞ ìïõ. Ãé áõôü üôáí óôñÝöïìáé ðñïò ôçí Ýñçìï, ðÜíôá åñçìéÜ áíôéêñßæù. Äåí Þñèå ðïôÝ êáíÝíáò êáâáëÜñçò íá êáôáêôÞóåé ôç øõ÷Þ ìïõ. Ãéáôß Ýôóé Þôáí êáé èá åßíáé ðÜíôá ï ðáôÝñáò ìïõ. ÐÜíù óôéò ðïëåìßóôñåò íá áãíáíôåýåé ôçí åñçìéÜ ôùí ÔáñôÜñùí. Êáé áõôüò øçëÜ, øçëüò êáé áãÝñù÷ïò, Ý÷åé óõíçèßóåé ðéá ìðñïóôÜ óôï Üãïíï, áðÝñáíôï ðÝôñùìá, íá ìåëáã÷ïëåß, áëëÜ êáé íá áêïýåé ìáæß ìå ôá ðáéäéÜ ôïõ áõôÞ ôçí åîáßóéá ìïõóéêÞ ôïõ Rachmaninov, üôáí ôï ðéÜíï ôñáãïõäÜåé ìå ôï êëáñéíÝôï êáé áãêáëéÜæïíôáé ìå ôá âéïëéÜ êáé ôá êïíôñáìðÜóá êáé ìáò ðÜíå ôüóï ìá ôüóï ìáêñéÜ áðü üëïõò ôïõò áíèñþðïõò, åêåß ðïõ ïé øõ÷Ýò ìáò äåí áããßæïõí ðïôÝ êáé ãéá ðÜíôá êáìßá êáñäéÜ, äåí ðëçóéÜæïõí êáìßá ýðáñîç êáé ìüíïé ìáò 62

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

îÝñïõìå ðüóï ïäõíçñü åßíáé íá ãíùñßæåéò ðùò Üäéêá êïéôÜò, Üäéêá ðåñéìÝíåéò, êáíåßò äåí èá óå êáôáêôÞóåé êáé ìüíïò óïõ èá óõíäéáëÝãåóáé ìå ôç óêÝøç óïõ Ýùò üôïõ óâÞóåéò ãéá ðÜíôá, åíþ üëïé ïé Üëëïé ðÝñá áðü ôï ï÷õñü, ðÝñá áðü ôï êÜóôñï, èá íïìßæïõí üôé äåí áíÝâçêåò ðïôÝ ìüíïò åêåß, áëëÜ ðùò âñßóêåóáé ðÜíôá áíÜìåóÜ ôïõò. ÌðáìðÜ, îÝñù ðüóï ìüíïò åßóáé êáé ðüóï äéáöïñåôéêüò áðü üëïõò ìáò, ãéáôß ìüíï åóý, áð` üóïõò ãíþñéóá êáé èá ãíùñßóù, Ý÷åéò áõôÞ ôç èåúêÞ äýíáìç íá ôá ãíùñßæåéò üëá, íá ôá äçìéïõñãåßò üëá êáé íá ôá áðïêáëýðôåéò üëá óôïõò áíèñþðïõò. Ó` åõ÷áñéóôþ ìðáìðÜ. Áêüìá èá óïõ áðïêáëýøù Ýíá ìïõ ìõóôéêü, ôþñá ðïõ Ýãéíåò ïãäüíôá ÷ñïíþí. ¹ôáí ôüôå ðïõ åóý êáé ç ìáìÜ ìå ðçãáßíáôå âüëôá ìå ôï êáñïôóÜêé óôï ðÜñêï ôïõ Luxembïurg. Êáé óáò êïßôáæá áðü êÜôù êáé áðü ðÜíù óáò ðÝñíáãáí ôá èåüñáôá ÷ñõóïêüêêéíá öýëëá ôùí áãñéïêáóôáíéþí êáé åãþ óáò ðáñáêïëïõèïýóá üëï ëá÷ôÜñá. ¹óáóôáí ï êüóìïò ìïõ, êáé îÝñåéò ìðáìðÜ, áõôÞ ôçí åéêüíá êïõâáëÜù üëç ìïõ ôç æùÞ: ôçí åéêüíá ôïõ ðÜñêïõ ôïõ Luxembïurg êáé ìÜëéóôá óå Ýíá óõãêåêñéìÝíï óçìåßï, äåîéÜ áðü ôï êôßñéï ôïõ Senat (ôçò Ãåñïõóßáò). Åêåß , ðÜíôá åêåß ãõñíÜù. Åêåß ôñéãõñßæù, üôáí âñßóêïìáé óå åõäáéìïíßá, óå ÷áñÜ, óå ëýôñùóç! ºóùò íá Þôáí ëïéðüí åêåß ðïõ Üöçóá ôá ðéï ëáôñåõôÜ ìïõ ðñüóùðá: ôïí íÝï ìïõ ðáôÝñá êáé ôç íÝá ìïõ ìçôÝñá, íá ìå êïéôÜíå ìÝóá óôçí êïýíéá ìïõ êáé íá ìïõ ÷áìïãåëïýí· êáé íá ìïõ ãåëïýí. Êáé åãþ ðÜíôá íá Ý÷ù ôï ìõáëü ìïõ åêåß, åêåß ðïõ ëÝù üôé åßíáé ï ÷áìÝíïò ìïõ ÐáñÜäåéóïò. ÌðáìðÜ, ó` åõ÷áñéóôþ, ðïõ ìå áãÜðçóåò êáé ì` áãáðÜò ôüóï ðïëý. Ó` åõ÷áñéóôþ, ðïõ áãÜðçóåò êáé áãáðÜò ôïí áäåëöü ìïõ. Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ðÜñá ðïëý ôç Ìáñãáñßôá ÈåïäùñÜêç. Åãþ ðñÝðåé íá óáò ðù, üôé áí ìå åß÷áí áêïýóåé èá Þôáí êáêü, ãéáôß åãþ Þìïõí åíáíôßïí ôçò åéóÞãçóçò ôçò Ìáñãáñßôáò ÈåïäùñÜêç. ÖïâÞèçêá üôé èá åßíáé éóïðåäùôéêü ãéá åêåßíç. ÁëëÜ ç Ìáñãáñßôá áðÝäåéîå, üôé äéêáßùò öÝñåé áõôü ôï ðïëý âáñý åðþíõìï. Êëåßíïõìå ôçí 1ç ìÝñá ôùí åñãáóéþí áõôïý ôïõ óðïõäáßïõ Óõíåäñßïõ êáé ìå ãíÞóéï èåïäùñáêéêü ðíåýìá, ðåñíÜìå áðü ôç óôï÷áóôéêüôçôá êáé ôç èëßøç êáé ôçí ðåñéóõëëïãÞ, óôç ìåãÜëç ÷áñÜ êáé ðÜìå âüëôá óôï ÃáëáôÜ.

63

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

1

2

3

4

5

6

7

1,2,3,4,5,7 Óôéãìéüôõðá áðü ôçí 1ç çìÝñá

ôùí åñãáóéþí ôïõ Óõíåäñßïõ 6. Ìå ôï Äéïéêçôéêü Óõìâïýëéï ôïõ ÐáãêñÞôéïõ Óõëëüãïõ Ößëùí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Óôéãìéüôõðá áðü ôï Êñçôéêü ÃëÝíôé ãéá ôá 80Ü ãåíÝèëéá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, óôçí êåíôñéêÞ ðëáôåßá ôïõ ÃáëáôÜ.

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Β΄ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

"Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò: ï äçìéïõñãüò" 2η ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ Προεδρείο: ∆ηµήτρης Κούτουλας, äéäÜóêùí óôï Åëåýèåñï Áíïéêôü ÐáíåðéóôÞìéï, ÅðéóôçìïíéêÞ ÅðéôñïðÞ, Ðñüåäñïò 2çò Óõíåäñßáò. Κώστας Κτενιουδάκης, ÁíôéíïìÜñ÷çò ×áíßùí Ηρακλής Γαλανάκης, ÄçìïóéïãñÜöïò, ÅðéóôçìïíéêÞ ÅðéôñïðÞ

∆ηµήτρης Κούτουλας, Πρόεδρος 2nς Συνεδρίας Ç óçìåñéíÞ 2ç óõíåäñßá ôïõ Äéåèíïýò Óõíåäñßïõ "Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò", äéåñåõíÜ ôç äçìéïõñãéêÞ ðëåõñÜ ôïõ óõíèÝôç. ÊÜíïõìå Ýíá âÞìá ðßóù, ãéá íá Ý÷ïõìå ìéá óõíïëéêüôåñç åéêüíá ãé' áõôü ôï äçìéïõñãéêü öáéíüìåíï. Èá Þèåëá íá åõ÷áñéóôÞóù ãéá ôçí ðïëý ôéìçôéêÞ ðáñïõóßá ôùí áôüìùí äåîéÜ êáé áñéóôåñÜ ìïõ. Êáô´áñ÷Üò, íá åõ÷áñéóôÞóù ôïí ê. Êþóôá ÊôåíéïõäÜêç, ÁíôéíïìÜñ÷ç ×áíßùí, ðïõ èá åßíáé ìáæß ìáò óôï ðñïåäñåßï êáé âåâáßùò, ôïí ÇñáêëÞ ÃáëáíÜêç, äçìïóéïãñÜöï áðü ôï ÇñÜêëåéï, ìÝëïò ôçò ÅðéóôçìïíéêÞò ÅðéôñïðÞò, êáèþò êáé ôïõ Óõëëüãïõ "Ößëïé ôïõ ÈåïäùñÜêç" ÊñÞôçò. Èá Þèåëá åõèýò íá êáëÝóù ôïí ðñþôï åéóçãçôÞ, ôïí ÁóôÝñç Êïýôïõëá. Ï ÁóôÝñçò Êïýôïõëáò æåé óôï Âåñïëßíï, Ý÷åé êÜíåé ðÜìðïëëåò ìïõóéêÝò ðáñáãùãÝò ìå ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Åðßóçò, Ý÷åé ìåôáöñÜóåé åëëçíéêÞ ëïãïôå÷íßá óôá ãåñìáíéêÜ. Ôï èÝìá ôçò åéóÞãçóÞò ôïõ, "ùäÞ óôçí áðáéóéïäïîßá, ç äçìéïõñãéêÞ éäéïóõãêñáóßá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç óôç æùÞ, ôçí ôÝ÷íç êáé ôéò óõëëïãéêÝò ðñùôïâïõëßåò".

Αστέρης Kούτουλας: Ωδή στην απαισιοδοξία: ταξιδεύοντας µε τον Μίκη Äåí åßíáé êáëü óçìÜäé ãéá ôç ×þñá ìáò, åÜí ÷ñåéÜæåôáé Ýíáò ¸ëëçíáò ôçò Ãåñìáíßáò, ðïõ äåí îÝñåé êáëÜ ÅëëçíéêÜ êáé ðïõ äåí Ý÷åé ó÷Ýóç ìå ôç ìïõóéêÞ, ãéá íá óõíôÜîåé ôçí åñãïãñáößá åíüò Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ¢ñ÷éóá ôï 1991 áõôÞ ôç äïõëåéÜ, ãéáôß åß÷á êáôáëÜâåé üôé êáíåßò äåí ãíþñéæå ïõóéáóôéêÜ ôï Ìßêç - Þôáí ï ðéï ãíùóôüò Üãíùóôïò ðïõ ãíþñéæá. ¾óôåñá áðü åöôÜ ÷ñüíéá êõêëïöüñçóå ôï âéâëßï "Ï ìïõóéêüò ÈåïäùñÜêçò" - Ýôóé èá ìïõ åðéôñÝøåôå, ýóôåñá áðü ôçí áíôéêåéìåíéêÞ 67

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

êáôáãñáöÞ ôïõ Ýñãïõ ôïõ, ìåñéêÝò ðïëý õðïêåéìåíéêÝò ðáñáôçñÞóåéò, ìéá äéêéÜ ìïõ åéêüíá ãéá ôï Ìßêç, ï ïðïßïò ãéá ìÝíá åßíáé ðïëý ñïê, ðïëý áíáñ÷éêüò, Ýíá áôßèáóï ðíåýìá. Ï Âýñùí ÓÜìéïò åßðå ÷èåò üôé äåí õðÜñ÷åé êüììá ðïõ íá ìçí èÝëåé ôï Ìßêç ãéá ìÝëïò ôïõ. Åãþ ðéóôåýù áíôßèåôá üôé äåí õðÜñ÷åé êüììá ðïõ íá èÝëåé ôï Ìßêç ãéá ìÝëïò ôïõ. ¹ íá ôï ðù äéáöïñåôéêÜ, õðÜñ÷åé ìüíï Ýíá êüììá ðïõ èÝëåé áëçèéíÜ ôïí Ìßêç ìÝëïò ôïõ - ôï Êïììïõíéóôéêü Êüììá ðïõ ðïôÝ äåí õðÞñîå. Ìå ðñïâëçìÜôéóå ï ÷èåóéíüò ÷áéñåôéóìüò ôïõ õðáñêôïý ÊÊ ðñïò ôï ÓõíÝäñéï. Êáé ìå Ýêáíå íá óêåöôþ üôé ëåßðåé ç áíÜëõóç áõôÞò ôçò ó÷Ýóçò Ìßêç-ÊÊÅ. Áò ìçí îå÷íÜìå üôé ï íÝïò Ìßêçò ôçò äåêáåôßáò ôïõ óáñÜíôá Ýãñáöå ôá óõìöùíéêÜ ôïõ Ýñãá ãéá ìéáí åëåýèåñç, óïóéáëéóôéêÞ ÅëëÜäá, üðùò åßðå ï ßäéïò. Åãþ èá áñ÷ßóù åêåß ðïõ ôåëåßùóå ï ÄçìÞôñçò Êáñá÷Üëéïò ÷èåò - ôåëåßùóå ìå ôïí êáéñü ôçò ×ïýíôáò. Åãþ ëüãù çëéêßáò äåí ðÝñáóá ôéò "äõóêïëßåò ôùí âïõíþí áëëÜ ôéò äõóêïëßåò ôùí ðåäéÜäùí" - êÜôé ðïõ ìïõ èõìßæåé ôçí öñÜóç ôïõ Ìßêç, ðüóï åõôõ÷éóìÝíá Þôáí ôá ÷ñüíéá ôçò öõëáêÞò. Êáôáëáâáßíåôå ôþñá. Ï ÄçìÞôñçò Êáñá÷Üëéïò ïëïêëÞñùóå ìå ôç ëåãüìåíç "çñùéêÞ ðåñßïäï", ìåôÜ üìùò Üñ÷éóáí ôá äýóêïëá. Ï Ìßêçò åßíáé Ýíá Üôïìï îÝ÷åéëï áðü áéóéïäïîßá, ðïõ óõíÜìá ðáñáìÝíåé åðþäõíá ñåáëéóôÞò? Ýíáò øõ÷ñüò êáé áðïóôáóéïðïéçìÝíïò áíáëõôÞò, ðïõ ìðïñåß íá ãßíåé éäéáßôåñá áõèüñìçôïò? Ýíáò êëåéóìÝíïò óôïí åáõôü ôïõ áôïìéêéóôÞò, áëëÜ êáé Ýíáò ÷áñéóìáôéêüò áöçãçôÞò áíåîÜíôëçôùí éóôïñéþí. Êõñßùò, üìùò, åßíáé áõôü: Ýíáò ìïíá÷éêüò Üíèñùðïò. Äéáñêþò âñßóêåôáé óå áíáæÞôçóç áðáíôÞóåùí, äéáñêþò åðéäßäåôáé óå íÝåò áíáæçôÞóåéò. Èá óáò ðáñïõóéÜóù ôþñá ðôõ÷Ýò ôçò ðñïóùðéêüôçôÜò ôïõ Ìßêç, ôçò ïðïßáò ôï õðüóôñùìá åßíáé ç áðáéóéïäïîßá ùò óôÜóç æùÞò. ÐáñïõóéÜæïíôáé øçößäåò áõôÞò ôçò ðñïóùðéêüôçôáò, ìÝóá áðü áðïóðÜóìáôá çìåñïëïãßïõ êáé óõæçôÞóåéò ðïõ êÜíáìå óôá ôáîßäéá êáé ôéò óõíáíôÞóåéò ìáò ôçí ðåñßïäï 1982-2004.

9 Ïêôùâñßïõ 1982, Áíáôïëéêü Âåñïëßíï ÐåñÜóáìå ôï âñÜäõ ìå ôïí Jurgen óå ìéá ðáëéÜ êáôïéêßá ôçò ïäïý Schonhauser Allee. Ï Jurgen áíÞêåé óôïõò áíôéöñïíïýíôåò äéáíïïýìåíïõò åäþ óôï Áíáôïëéêü Âåñïëßíï. ÐáñáêïëïõèÞóáìå äýï ôáéíßåò íôïêéìáíôÝñ ãéá ôï Ìßêç. Êáôüðéí óõæÞôçóç ìÝ÷ñé ôá ìåóÜíõ÷ôá. ¼ôáí ï Jurgen ñþôçóå: "Té äõíáôüôçôåò Ý÷ïõìå, êáôÜ ôçí ãíþìç óïõ, åäþ óôçí ÁíáôïëéêÞ Ãåñìáíßá; Ðþò ìðïñåß íá áëëÜîåé åí ãÝíåé, ðñïïäåõôéêÜ áõôÞ ç ÷þñá;" ï Ìßêçò áðÜíôçóå: "Ðéóôåýù ôï êëåéäß ãéá ôçí êáôÜóôáóç óôçí ÁíáôïëéêÞ Ãåñìáíßá âñßóêåôáé óôç ÓïâéåôéêÞ ¸íùóç. ÅÜí äåí Ýñèïõí - êáé ìüíï áðü åêåß ìðïñïýí íá Ýñèïõí öéëåëåýèåñåò áëëáãÝò êáé ìåôáññõèìßóåéò - äåí èá Ý÷åôå êáìßá åõêáéñßá. Åßóáóôå ÷áìÝíïé. Ïðüôå ðñÝðåé íá õðïóôçñßîïõìå ôç ÓïâéåôéêÞ ¸íùóç, üðïõ ìðïñïýìå. ¼óï ðåñéóóüôåñç åðßèåóç ôçò ãßíåôáé, ôüóï ðåñéóóüôåñï èá óêëçñáßíåé ç êñáôéêÞ âßá êáé èá åíéó÷ýïíôáé ôá ãåñÜêéá. ÊáôÜ ôç ãíþìç ìïõ ôï ôñáãéêü âñßóêåôáé óôï ãåãïíüò, üôé ç çãåóßá ôçò ÓïâéåôéêÞò ¸íùóçò äåí åìðéóôåýåôáé ôï ëáü ôçò êáé áíôß ãéá ìéá ðñáãìáôéêÞ ëáúêÞ äçìïêñáôßá ôïðïèåôåßôáé 68

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ðÜíù óå ìéá êåíôñéêÞ, óêëçñÞ êáé ùìÞ äïìÞ êõñéáñ÷ßáò. Äéüôé öõóéêÜ Ýíá 70% ôùí ðïëéôþí ôçò ÓïâéåôéêÞò ¸íùóçò èá ìðïñïýóå íá ôáõôéóôåß ìå ôá êïììïõíéóôéêÜ éäåþäç. Ïé Üíèñùðïé ðñáãìáôéêÜ êáôÜöåñáí ìéá åîÝëéîç. ÅðåéäÞ ï ðáôñéùôéóìüò êáé ôá éäåþäç ôïõ êïììïõíéóìïý åßíáé áíáðüóðáóôá óõíäåäåìÝíá, ìå üóá õðÝöåñáí óôï ðáñåëèüí êáé åéäéêÜ óôï äåýôåñï ðáãêüóìéï ðüëåìï. ÁëëÜ ôï õðÜñ÷ïí óýóôçìá êÜíåé ü,ôé ìðïñåß ãéá íá êáôáóôñÝøåé áõôÞ ôçí ó÷Ýóç". Ï Jurgen ó÷ïëßáóå ìßá áðü ôéò áðáíôÞóåéò ðïõ äßíåé ï Ìßêçò óôçí ôáéíßá, üôáí êÜíåé ôç óýãêñéóç áíÜìåóá óôïõò êáëëéôÝ÷íåò ôçò Äýóçò (åôáéñåßåò äßóêùí) êáé áõôïýò óôï Óïóéáëéóìü (üðïõ ïé åôáéñåßåò åßíáé ôï ßäéï ôï êñÜôïò). Ï Ìßêçò áðÜíôçóå üôé óôç Äýóç ðïëëÜ ðñÜãìáôá ìÝíïõí åðéöáíåéáêÜ. "ÖõóéêÜ óõìâáßíåé ðïëý óõ÷íÜ óôá óïóéáëéóôéêÜ êñÜôç ïé êáëëéôÝ÷íåò íá Ýñ÷ïíôáé óå áíôßèåóç ìå ôçí ðïëéêÞ ðïõ áóêåßôáé áðü ôï êñÜôïò ôïõò. ÁëëÜ üôé åîáéôßáò áõôïý åãêáôáëåßðïõí ôç ÷þñá ôïõò, áõôÞí ôçí åðï÷Þ ôïõ øõ÷ñïý ðïëÝìïõ êáé êáôáöåýãïõí óôç Äýóç, ç ïðïßá êáôáðïëåìÜ ôç ÷þñá ôïõò. Áðïäåéêíýïõí Ýôóé, üôé óáí êáëëéôÝ÷íåò äåí Ý÷ïõí êáôáëÜâåé ôßðïôå. ÊáôÜ ôç ãíþìç ìïõ èá Ýðñåðå íá ìåßíïõí óôç ÷þñá ôïõò, íá áãùíéóôïýí, íá öõëáêéóôïýí áêüìá êáé íá ðåèÜíïõí Þ üðùò Ýêáíå ï Majakowski íá áõôïêôïíÞóïõí, áëëÜ ü÷é íá áëëÜæïõí óôñáôüðåäá, åðéäåéêíýïíôáò Ýôóé ôçí áíåðÜñêåéá ôïõò". ÁíôáðÜíôçóá üôé äåí ìðïñïýí üëïé ïé êáëëéôÝ÷íåò íá ÷åéñéóôïýí ôüóï óêëçñÝò óõíÝðåéåò. Åêôüò áõôïý õðÜñ÷ïõí êáé óôç Äýóç áñéóôåñÝò, ðñïïäåõôéêÝò äõíÜìåéò. "ÖõóéêÜ õðÜñ÷ïõí êáé óôéò äõôéêÝò ÷þñåò ðñïïäåõôéêÝò äõíÜìåéò", ìïõ áðÜíôçóå ï Ìßêçò. "Åßíáé üìùò åíäåéêôéêü üôé ó÷åäüí üëïé ïé êáëëéôÝ÷íåò, ïé ïðïßïé áðü ðïëéôéêÜ êßíçôñá êáôáöåýãïõí óôç Äýóç - üðùò ïé Solchenizyn, Oistrach, Rostropowitsch êáé ðïëëïß Üëëïé - äåí åß÷áí êáìßá ó÷Ýóç ìå áõôÝò ôéò äõíÜìåéò. Ïðüôå äåí Þôáí áõôü ôï æçôïýìåíï. Óôç Äýóç õðÜñ÷åé, âÝâáéá, ó÷åäüí ìüíï ìßá áôïìéóôéêÞ Üðïøç, äçë. áõôÞ ôïõ êáëëéôÝ÷íç óå ó÷Ýóç ìå ôçí äéêÞ ôïõ åëåõèåñßá êáé ôï äéêü ôïõ "åõ æçí". ÁëëÜ ãéá ìÝíá õðÜñ÷åé êáé ìßá Üëëç Üðïøç, áõôÞ ôçò õðï÷ñÝùóçò ôïõ êáëëéôÝ÷íç áðÝíáíôé óôï ëáü ôïõ. Æõìþèçêá óå áõôÞí ôçí Üðïøç ìÝóù ôçò äéêÞò ìïõ éóôïñßáò".

14 Ïêôùâñßïõ 1982, ÄñÝóäç ×èåò, åîáéôßáò ìéáò áöïñìÞò ðïõ åãþ Ýäùóá - ìßëçóá ðïëëÞ þñá ãéá ôçí üðåñá ôïõ Berlioz "ç êáôáäßêç ôïõ ÖÜïõóô" -, áðïöÜóéóå ï Ìßêçò íá ãñÜøåé êáé áõôüò ìéá üðåñá: "Ç êáôáäßêç ôïõ Ôóå". ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò äéáäñïìÞò áðü ôï Âåñïëßíï óôç ÄñÝóäç áíÝðôõîå óå ëßãá ëåðôÜ üëç ôçí éäÝá ùò åîÞò: "Áñ÷Þ. Ðñþôç óêçíÞ, Ýíáò äñüìïò åãêáôáëåéììÝíïò. ÓêïôÜäé. Çóõ÷ßá. ÎáöíéêÜ ðñïâïëåßò áðü áõôïêßíçôá. ÖñÝíá ïõñëéÜæïõí. Ìéá êñáõãÞ. ÌïõóéêÞ. ÁñãÜ, ðïëý áñãÜ öùò. Ìéá ãõíáßêá âñßóêåôáé óôçí ìÝóç ôïõ äñüìïõ. Ï Ôóå ôñÝ÷åé ðñïò åêåßíç êáé ãïíáôßæåé áðü ðÜíù ôçò. ÊïéôÜåé öïâéóìÝíá ôñéãýñù, ãéáôß æåé óôç ðáñáíïìßá. Ôç âïçèÜåé íá óçêùèåß êáé íá êÜôóåé óå ìéá ðÝôñá, äßðëá óå Ýíá ôïß÷ï. Ôç ñùôÜåé, ðþò åßíáé. ÁõôÞ, áñ÷éêÜ ãåìÜôç öüâï, ôïí ñùôÜåé åÜí Ýöõãáí.

- Ðïéïé; 69

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

- Áõôïß ðïõ èÝëïõí íá ìå ðéÜóïõí.

- Ðïéá åßóáé; - Êáé ðïéïò åßóáé åóý; Ôóå: Êáé Ýìåíá ìå êõíçãÜíå. Êëåéþ: Ðïéïé; Åßóïäïò ößëùí ôçò Êëåéþò: Ðüñíåò, ìéêñïðùëçôÝò êëð. (÷ïñùäßá Á) Ñùôïýí ãéá ôçí Êëåéþ êáé ôïí Ôóå. Åßóïäïò áóôõíïìéêþí (÷ïñùäßá Â) Ïé ãõíáßêåò êñýâïõí ôïí Ôóå. ÄéÜëïãïò áíÜìåóá óôéò ðüñíåò êáé ôïõò áóôõíïìéêïýò ...". ÄéÝêïøá ôï Ìßêç êáé ôïõ åßðá üôé ðéóôåýù, ðþò èá Ýðñåðå íá ôï êÜíïõìå óùóôÜ êáé ôþñá áìÝóùò íá ó÷åäéÜóïõìå ïëüêëçñç ôçí üðåñá. Ìïõ áðáíôÜåé áìÝóùò ìå óôüìöï óôç öùíÞ: "Ùñáßá ëïéðüí, ôï Ýñãï èá ëÝãåôáé: "Ç êáôáäßêç ôïõ Ôóå. ¼ðåñá óå ôñåéò ðñÜîåéò". Ôç èÝëù ÷ùñßò äéÜëåéììá. Ïðüôå ãñÜøå: ×ùñßò äéÜëåéììá!". Äéáöþíçóá êáé ôïõ åßðá: "Äåí èá ðáé÷ôåß ðïôÝ!" - "Ðþò Ýôóé;" - "Ïé üðåñåò èá áñíçèïýí íá áíåâÜóïõí Ýíá Ýñãï ÷ùñßò äéÜëåéììá. ×Üíïõí ôéò åðéðëÝïí åéóðñÜîåéò ôïõò ÷ùñßò äéáëåßììáôá…" - "ÅíôÜîåé. Ôï áðïöáóßæïõìå áñãüôåñá áõôü. Áñ÷éêÜ èá åßíáé ÷ùñßò äéÜëåéììá… Êýñéá ðñüóùðá: Ôóå, çëéêßáò 20 ìå 25, åðáíáóôÜôçò. ÌåôÜ ç Êëåéþ, çëéêßáò 18 ìå 20, ìéá ðüñíç. Ç ðñþôç ðñÜîç Ý÷åé óáí èÝìá ôçí øåõäáßóèçóç. Ç ðñÜîç åîåëßóóåôáé óå ìéá ìïíôÝñíá ìåãáëïýðïëç, õðÜñ÷åé Ýíáò äñüìïò, Ýíá äùìÜôéï, ßóùò Ýíá ìðáñ. Óôç äåýôåñç ðñÜîç ìéá öõëáêÞ, Ýíá íïóïêïìåßï êáé ðéèáíüí ìéá ôñÜðåæá, óôçí ôñßôç ðñÜîç ìéá ïñïóåéñÜ ìå ÷ùñéêïýò êáé áíôÜñôåò. ¼ëç ç üðåñá ôåëåéþíåé ìå ôï èÜíáôï ôïõ Ôóå".

- ""Êáôáðëçêôéêü", öþíáîá, "áõôü åßíáé! Ôåëåéþóáìå …".

18 Ïêôùâñßïõ 1982, Ëåéøßá ×èåò áíïéêôÞ óõæÞôçóç ôïõ Ìßêç ìå öïéôçôÝò ôïõ ðáíåðéóôçìßïõ Karl-Marx, óôï öïéôçôéêü óôÝêé Moritzbastei. Äýï þñåò ðñéí ìå öþíáîå êáé ìå ðáñáêÜëåóå, íá áíáâÜëù ôç óõíÜíôçóç. Ôïí ñþôçóá ôé óõìâáßíåé. Ìïõ åßðå íá ðñïöáóéóèþ äéêïýò ôïõ ëüãïõò õãåßáò. "Äåí Ý÷ù ðéá äéÜèåóç ãéá ôÝôïéá. Ãéá öáíôÜóïõ áí ðù êÜôé ëÜèïò … ÌåôÜ ôÝñìá, ìåôÜ ìðïñïýìå íá ôá ìáæåýïõìå - êáé ðñþôïò áðü üëïõò åóý! Äåí Ý÷åé íüçìá íá ðÜìå åêåß êáé íá ìéëÞóïõìå ãåíéêÜ ãéá äéÜöïñá. ¸÷ù óõíçèßóåé íá ëÝù ðÜíôá ôç ãíþìç ìïõ. Óå óõãêåíôñþóåéò ôùí öïéôçôþí óôçí ÅëëÜäá ð.÷. ôï Ý÷ù êÜíåé óõ÷íÜ. ÁëëÜ óÞìåñá, åäþ; Äåí Ý÷ù äéÜèåóç, íá êïõâåíôéÜóïõìå ãåíéêþò êáé áïñßóôùò". Ìðüñåóá íá ôïí ðåßóù, üôé åßíáé óçìáíôéêü íá ðÜìå åêåß. ÁëëÜ ðñéí áñ÷ßóåé ç óõãêÝíôñùóç, ìå ñþôçóå ìå Ýíáí ôüíï áðüãíùóçò óôç öùíÞ: "Ðþò ìðïñåßò êáé æåéò åäþ; Ó´ áõôü ôï êñÜôïò èá Þìïõí Þ óôç öõëáêÞ Þ íåêñüò".

22 ÌáÀïõ 1984, Êulturpalast, ÄñÝóäç Ìüëéò ôåëåßùóå ç ãåíéêÞ ðñüâá. Ï ÈåïäùñÜêçò ãõñßæåé ðñïò ôá ðßóù, üðïõ êáèüìïõíá, êáé ìïõ ëÝåé ãéá ôï ôÝôáñôï ìÝñïò ôçò 7çò óõìöùíßáò ôïõ: "Ðéóôåýù, üôé äåí èá ìðïñÝóù ðïôÝ ðÜëé íá ãñÜøù êÜôé ôüóï ìåãÜëï. ¼ëá üóá Ý÷ù óõíèÝóåé, åßíáé åðßóçò üìïñöá. ÁëëÜ áõôü ôï ôÝôáñôï ìÝñïò åßíáé ðÝñáí ôçò ìïõóéêÞò. ¼ëï ôï 70

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ÂõæÜíôéï âñßóêåôáé åêåß ìÝóá".

12 Éïõíßïõ 1984, ìåóçìÝñé, Ìáãäåìâïýñãï Ï Ìßêçò Þôáí áðü Ôñßôç ìÝ÷ñé ÓÜââáôï âñÜäõ óôï Âåñïëßíï. ÐáñáóêåõÞ 10 ôï âñÜäõ ôï "Canto General" óôçí ðëáôåßá August-Bebel óôï Áíáôïëéêü Âåñïëßíï. Ìßêçò: "ÁõôÞ ç óõíáõëßá Þôáí ç ðñïóùðéêÞ ìïõ åêäßêçóç óôïí ×ßôëåñ. ¸ðñåðå íá ðåñéìÝíù 50 ÷ñüíéá, ãéá íá ôçí ðñáãìáôïðïéÞóù. ÈõìÜìáé öùôïãñáößåò, óôéò ïðïßåò öáéíüôáí ï Goebbels, íá öùíÜæåé õóôåñéêÜ ôá ïíüìáôá ôùí óõããñáöÝùí êáé ôïõò ôßôëïõò åêåßíùí ôùí âéâëßùí ðïõ èá ðåôáãüíôïõóáí óôç öùôéÜ. Äýï ÷ñüíéá áñãüôåñá åðáíáëÞöèçêå ôï ßäéï óôçí ÅëëÜäá êáé áíÜìåóá óå Üëëá âéâëßá êÜçêå ìðñïóôÜ óôïõò óôýëïõò ôïõ Ïëõìðßïõ Äéüò ï "ÅðéôÜöéïò" ôïõ Ñßôóïõ".

26 Ìáñôßïõ 1986, ÄñÝóäç Áðü ÷èåò ìå ôï Ìßêç. Ôïí ðÞñá áðü ôï áåñïäñüìéï Ôegel. ÁõôÞ ôçí åðï÷Þ åßíáé óå êáêÞ äéÜèåóç: "ÅÜí äåí åß÷á ôçí ìïõóéêÞ èá åß÷á ôñåëáèåß. Ãéá áõôü ôçò ìÝíù áðüëõôá ðéóôüò." Áöïý åßäáìå ìéá üðåñá ôïõ Ñß÷áñíô ÂÜãêíåñ óôç Semperoper Ýêáíå ï Ìßêçò ôçí åîÞò ðáñáôÞñçóç: "Áõôü ôï Ýñãï åßíáé óáí Ýíá âïìâáñäéóôéêü, ôï ïðïßï áêÜèåêôï ôñÝ÷åé óôï äéÜäñïìï áðïãåßùóçò êáé äåí ìðïñåß íá óôáìáôÞóåé ìå ôßðïôå."

17 Éáíïõáñßïõ 1987, ÁèÞíá ÓõæÞôçóá óÞìåñá ìå ôï Ìßêç ãéá ôç ó÷Ýóç ôïõ ðíåýìáôïò êáé ôçò åîïõóßáò. Ç óõæÞôçóç ìïõ èýìéóå ìéá ðáñáôÞñçóç ôïõ Bertolt Brecht áðü ôï çìåñïëüãéï ôïõ, üôé Ýâëåðå åáõôüí ùò áóôü êáëëéôÝ÷íç. Åðßóçò, ðïëëïß ÃÜëëïé óïõñåáëéóôÝò óôç äåêáåôßá ôïõ '30 êáé áêüìá íùñßôåñá ìåñéêïß íôáíôáúóôÝò, óïõðñåìáôéóôÝò êáé öïõôïõñéóôÝò óôç ÓïâéåôéêÞ Ñùóßá óôñÝöïíôáé óôï ðñïïäåõôéêü êïéíü åêåßíçò ôçò åðï÷Þò, ôçí åñãáôéêÞ ôÜîç, êáé óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò ãßíïíôáé ìÝëç ôùí êïììïõíéóôéêþí êïììÜôùí. ¼ìùò, ïýôå óôçí ìßá ðåñßðôùóç ïýôå óôçí Üëëç ðÞãå êáëÜ áõôü ôï ðÜíôñåìá ôçò ðñïïäåõôéêÞò ôÜîçò ìå ôçí ðñïïäåõôéêÞ êáëëéôå÷íéêÞ Ýêöñáóç. Áõôü ìÜëëïí Ý÷åé íá êÜíåé ìå ôï üôé ôï ìåôåðáíáóôáôéêü óýóôçìá áó÷ïëÞèçêå ðåñéóóüôåñï ìå ôç äéïßêçóç ôçò åðáíáóôáôéêÞò äéáäéêáóßáò, ðáñÜ ìå Ýíá äçìéïõñãéêü äéÜëïãï áíÜìåóá óôç åîïõóßá êáé óôïõò åîïõóéáæüìåíïõò. Ï Ìßêçò óõìöþíçóå: "Áõôü åßíáé ÷ùñßò áìöéâïëßá áëçèéíü. ÌåôÜ ôï äåýôåñï ðáãêüóìéï ðüëåìï ðÞñáí, óôçí êáðéôáëéóôéêÞ ïéêïíïìßá, ïé ôå÷íïêñÜôåò ôï ôéìüíé. Ôï ðáëéü Þèïò ôçò áóôéêÞò ôÜîçò ÷Üèçêå êáé ìáæß ìå áõôü êÜèå êáëëéôå÷íéêÞ ðñùôïâïõëßá. Óçìáíôéêüò Ýãéíå ï ïéêïíïìéêüò õðïëïãéóìüò, ç äéá÷åßñéóç. Ôï ßäéï, åíôåëþò äéáöïñåôéêÜ âÝâáéá, óõíÝâç áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ óôá óïóéáëéóôéêÜ êñÜôç. ¸íá ìéêñü óôñþìá åðáããåëìáôéþí ðïëéôéêþí - åÜí âÝâáéá õðÜñ÷åé êÜôé ôÝôïéï, "åðáããåëìáôßåò ðïëéôéêïß", åãþ ðÜíôùò äåí ôï êáôáëáâáßíù -, ëïéðüí Ýíá ìéêñü óôñþìá áðü åðáããåëìáôßåò óùôÞñåò ìïíïðùëåß äåêáåôßåò ôçí åîïõóßá êáé êõâåñíÜ óôï üíïìá üëùí. ¸ðåóå ðáãùíéÜ. Ï Majakowski áéóèÜíèçêå áõôÞí ôçí ðá71

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ãùíéÜ. ÁõôÞ ôçí áßóèçóç ôïõ áðñüóéôïõ êáé ôçí áýñá ôïõ áëÜíèáóôïõ. Êáé äåí ëåéôïõñãïýóå êáí ç ïéêïíïìßá óôïí õðáñêôü óïóéáëéóìü. Ç áðáßôçóç ãéá ôçí êïéíùíéêÞ áðåëåõèÝñùóç ôïõ áíèñþðïõ, ùò âáóéêüò óêïðüò áõôÞò ôçò åðáíÜóôáóçò, áêïýãåôáé óáí êïýöéá ëüãéá. ÐïõèåíÜ äåí ìðïñþ íá âñù áõôÞ ôç ó÷Ýóç óôïí õðáñêôü óïóéáëéóìü. Ìüíï ôçí ðáãùíéÜ".

2 Éïõíßïõ 1987, Éíóìðñïõê ¹ìïõí ìå ôï Ìßêç óå ìéá óõíáõëßá ôïõ Miles Davis. Ï Ìßêçò åßðå: "Ç ìïõóéêÞ ôïõ óõãêñßíåôáé ìå ìðåôüí. ÊáëÞ êáé ðåñßðëïêç ìïõóéêÞ. Ç äéêÞ ìáò ìïõóéêÞ áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ åßíáé óáí Ýíá ëïõëïýäé: êÜôé ôï üìïñöï êáé ôï áðëü".

6 Éïõíßïõ 1987, äéáó÷ßæïíôáò ôçí Áõóôñßá ÓõæÞôçóç ìå ôï Ìßêç ìÝóá óôï ëåùöïñåßï. Ôïí ñþôçóá ðþò âëÝðåé ôï êïéíü ôïõ êáé ìïõ áðÜíôçóå: "ÕðÜñ÷ïõí óôç ìïõóéêÞ, üðùò åðßóçò êáé óå üëá ôá åßäç ôçò ôÝ÷íçò, äéáöïñåôéêïß êüóìïé. ÕðÜñ÷åé ï êüóìïò ôçò Jazz. ÕðÜñ÷åé ôï êýêëùìá ôùí êéèáñéóôþí, ôï ïðïßï ãíùñßæåé üëïõò ôïõò êéèáñßóôåò êáé Ý÷åé ôá äéêÜ ôïõ åßäùëá óáí Ýíáò êýêëïò áðü ìõçìÝíïõò. Åðßóçò, õðÜñ÷ïõí üóïé áêïýí êëáóéêÞ ìïõóéêÞ, ðçãáßíïõí óå üëá ôá óõìöùíéêÜ êïíóÝñôá, öïñïýí öñÜêá êáé ãñáâÜôåò êáé ãéá ôïõò ïðïßïõò ç êëáóéêÞ ìïõóéêÞ áðïôåëåß ìéá óôÜóç æùÞò. Åãþ ðñïóùðéêÜ äåí áíÞêù óå êáíÝíáí áðü áõôïýò ôïõò êüóìïõò, äåí äçìéïýñãçóá ðïôÝ êÜôé ôÝôïéï. Ìå âëÝðù ðåñéóóüôåñï óáí éåñÝá ôçò ìïõóéêÞò. ÖïñÜù ôï ÝíäõìÜ ìïõ êáé êÜíù êÞñõãìá - áõôÝò åßíáé ïé óõíáõëßåò ìïõ".

23 Ïêôùâñßïõ 1987, Âáñêåëþíç ÓÞìåñá óõíáõëßá óôç Girona, 150 ÷ëì. áðü ôç Âáñêåëþíç … Ãéá ìÝíá áðïôåëåß ìéá êÜèáñóç. ÓÞìåñá ôï ðñùß åðéóêåöôÞêáìå ìå ôïí Tim êáé ôïí Christian ôïí êáèåäñéêü íáü ôïõ Gaudi. Ðñéí ðÜìå, ìïõ åßðå ï Ìßêçò, ï ïðïßïò Þôáí åêåß ÷èåò: "Åßìáé áíôé-Gaudi. Ãéá ìÝíá åßíáé ðïëý óêïôåéíü, ðïëý êáöêéêü ...".

24 Ïêôùâñßïõ 1987, Ìáãéüñêá Ï Ìßêçò ìéëÜåé áõôÝò ôéò çìÝñåò óõ÷íÜ ãéá ôç äéåýèõíóç ïñ÷Þóôñáò: "Äåí áñêåß íá êïõíÜìå ôá ÷Ýñéá, áëëÜ íá Ý÷ïõìå Üðïøç ãéá ôï Ýñãï êáé íá ôç ìåôáäßäïõìå óôïõò ìïõóéêïýò. Ï êáëüò ìáÝóôñïò äåí ÷ñåéÜæåôáé êáí íá êïõíÞóåé ôá ÷Ýñéá, áëëÜ ðñÝðåé íá áããßîåé ôïõò ìïõóéêïýò êáé ôïõò ôñáãïõäéóôÝò ìå ôá êýìáôá ðïõ åêðÝìðåé. ÕðÜñ÷åé ìéá áíôáëëáãÞ êõìÜôùí, óôçí ïðïßá ôï êïéíü ðáßæåé Ýíá óçìáíôéêü ñüëï êáé ôï ïðïßï áðü ôçí ìåñéÜ ôïõ ìå åìðíÝåé. Ïé ãéáðùíÝæïé óßãïõñá êÜðïéá óôéãìÞ èá åíôïðßóïõí áõôÜ ôá êýìáôá". ÌÜéïò 1989, Áíáôïëéêü Âåñïëßíï Ï Hermann Axen, ìÝëïò ôïõ ðïëéôéêïý ãñáöåßïõ ôïõ KK ôçò ÁíáôïëéêÞò Ãåñìáíßáò, ðñïóêÜëåóå ôï æåýãïò ÈåïäùñÜêç ãéá ìåóçìåñéáíü öáãçôü óôï îåíïäï÷åßï 72

∆ Ι Ε Θ Ν Ε Σ Σ Υ Ν Ε ∆ Ρ Ι Ο ” Μ Ι Κ Η Σ Θ ΕΠΟΡ ∆Α ΩΚ ΡΤ Α Ι ΚΚΑΗ ΣΣ ”Υ Ν Ε ∆ Ρ Ι Ο Υ

Palasthotel. ÅðáöÞ ôñßôïõ ôýðïõ. Ëßãïõò ìÞíåò ðñéí åß÷áí âãåé óôïõò äñüìïõò ôçò Ëåéøßáò íÝïé êáé Ýêáíáí äéáäçëþóåéò ãéá ôçí åëåõèåñßá Ýêöñáóçò. Ïé óêçíÝò ôçò óýëëçøÞò ôïõò Ýêáíáí ôï ãýñï ôïõ êüóìïõ. Ï Ìßêçò ðñüëáâå ìüíï íá ðåé äýï ðñïôÜóåéò: "Ãéáôß âÜæåôå ôïõò íÝïõò óôç öõëáêÞ; Äåí Ý÷åôå Üëëïí ôñüðï íá ëýóåôå ôá ðñïâëÞìáôÜ óáò;". Ï Axen ìïíïðþëçóå ôç óõæÞôçóç, Ýäùóå ìéá åîÞãçóç, ç ïðïßá êñÜôçóå ðåñßðïõ 45 ëåðôÜ, üóï êáé ôï öáãçôü êáé ìåôÜ áðï÷þñçóå. Äåí Üöçóå ôïí Ìßêç íá ðåé ïôéäÞðïôå Üëëï.

30 Éïõëßïõ 2004, Âñá÷Üôé Ìßá ìÝñá ìåôÜ ôá ãåíÝèëéá ôïõ Ìßêç êáèüìáóôå óôï ùñáßï óðßôé ôïõ óôï Âñá÷Üôé. ÓõæçôÜìå ãéá ôïí ÓôÜëéí êáé ôçí áéìáôçñÞ ìÜ÷ç óôï Êïõñóê, ãéá ôïí ÁíäñÝá ÐáðáíäñÝïõ êáé ôï Êïììïõíéóôéêü Êüììá, ãéá ôïí ÃéÜííç Ñßôóï êáé ôï âñáâåßï åéñÞíçò ËÝíéí êáé âÝâáéá ãéá ôç ìïõóéêÞ. ÓêÝöôïìáé üôé ç ìïõóéêÞ ôïõ äçìéïõñãßá êáé ç êïéíùíéêÞ ôïõ ôïðïèÝôçóç ïäÞãçóáí óõ÷íÜ óå áêñáßåò áíôéðáñáèÝóåéò, åíþ ï ßäéïò, ãéá ìÝíá, êéíïýíôáí ðÜíôïôå óôá üñéá. Ãéá ôïõò áñéóôåñïýò Ýíáò äåîéüò, ãéá ôïõò äåîéïýò Ýíáò áñéóôåñüò. Ãéá ôïõò áêáäçìáúêïýò êñéôéêïýò ôçò ìïõóéêÞò Þôáí Ýíáò ìïõóéêüò ôçò ðïð, ãéá ôïõò ìïõóéêïýò ôçò ðïð, Ýíáò êëáóéêüò óõíèÝôçò. Êáé áõôüò ï ßäéïò äåí ôáõôéæüôáí ìå êáìéÜ áð´ áõôÝò ôéò èÝóåéò. ¹ôáí êáé ðáñÝìåéíå Ýíáò áíáñ÷éêüò. Ìå áíïé÷ôü ðíåýìá, ìå áêñéâÝóôáôç ìíÞìç, Ýìðåéñïò ñÞôïñáò, êáëëéåñãçìÝíïò, åõáßóèçôïò, ìå ðïëý ÷éïýìïñ, ðåñéâáëëüìåíïò áðü ìßá ðáëëüìåíç áýñá, ðåéèáñ÷çìÝíïò, Ýíáò ÷áñéóìáôéêüò áöçãçôÞò, óïâáñüôáôïò, áõèüñìçôïò, âéâëéïöÜãïò. Ï Ìßêçò åßíáé áäéüñèùôá áéóéüäïîïò êáé ôáõôü÷ñïíá Ýíáò êáôáñáìÝíïò ñåáëéóôÞò. Ôïí ìéóþ êáé ãéá ôá äýï. Èá Þèåëá íá îÝñù, ãéáôß äåí âëÝðåé ðéá êáíÝíá ìÝëëïí ãéá ôïí áíèñþðéíï ðïëéôéóìü. Ç áðÜíôçóÞ ôïõ áêïõãüôáí óáí ìéá ùäÞ óôçí áðáéóéïäïîßá: "Ï Üíèñùðïò åßíáé Ýíá ëÜèïò ôçò öýóçò, ãéáôß êïõâáëÜåé ìÝóá ôïõ ìéá ôåñÜóôéá áíôßöáóç: Äå ìðïñåß íá æÞóåé ìüíïò ôïõ, áëëÜ äåí ìðïñåß íá óõíõðÜñîåé êáé ìå Üëëïõò. Áõôü ìáò ôï äéäÜóêïõí, ôüóï ç áíèñþðéíç éóôïñßá, üóï êáé ïé ðñïóùðéêÝò ìáò åìðåéñßåò ôùí ôåëåõôáßùí 70 ÷ñüíùí. Ï äåýôåñïò ðáãêüóìéïò ðüëåìïò ðñïêÜëåóå áöüñçôï ðüíï: ðÜíù áðü 50 åêáôïììýñéá íåêñïß, åêáôïììýñéá ìå öñéêôü ôñüðï äïëïöïíçìÝíïé åâñáßïé óôá óôñáôüðåäá óõãêÝíôñùóçò, åêáôïììýñéá ôñáõìáôéóìÝíïé êáé óôåñçìÝíïé äéêáéùìÜôùí… Ôüôå Þìáóôáí óßãïõñïé, üôé äåí èá æÞóïõìå ðïôÝ îáíÜ Üëëï ðüëåìï êáé Üëëç ðáñüìïéá âáñâáñüôçôá. Êáé ôé óõíÝâç; Áðü ôï 1945 êáé ìÝ÷ñé óÞìåñá ï Ýíáò ðüëåìïò áêïëïõèåß ôïí Üëëïí". Êáé ôé ãßíåôáé, ñùôÜù åãþ, ìå ôï ìÝëëïí ôï äéêü ìáò êáé ôùí ðáéäéþí ìáò; "Åãþ äåí Ý÷ù ðéá ôçí ðåðïßèçóç, üôé ï Üíèñùðïò èá áëëÜîåé", ìïõ áðÜíôçóå. "Äåí óåâÜóôçêå ôïí êüóìï ãýñù ôïõ. Ï ëåãüìåíïò ðïëéôéóìÝíïò Üíèñùðïò åßíáé áõôüò ðïõ êáßåé ôá äÜóç êáé âáóáíßæåé ôá æþá óå áðßóôåõôåò óõíèÞêåò ìáæéêÞò åêôñïöÞò, êáôáóôñÝöåé ôï ðåñéâÜëëïí êáé ôåëéêÜ óêïôþíåé Üëëïõò áíèñþðïõò Þ ôïõò âáóáíßæåé ìå óáäéóôéêü ôñüðï. ¸÷ù äéáâÜóåé óõ÷íÜ ôçí åîÞãçóç, üôé üëá áõôÜ ôá Ýêáíå óôá ðñïúóôïñéêÜ ÷ñüíéá áðü ôï Ýíóôéêôï áõôïóõíôÞñçóçò - áëëÜ ãéáôß ôï êÜíåé óÞìåñá; Ãé' áõôü 73

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ý÷ù ìüíï ìßá åîÞãçóç: áðü ëüãïõò ðñïóùðéêÞò åõ÷áñßóôçóçò, Üñá áðü åãùéóôéêïýò ëüãïõò… Ï Üíèñùðïò êáôáóôñÝöåé ôçí éóïññïðßá, ôçí áñìïíßá ôçò öýóçò, áëëÜ Ýôóé èá åîáöáíéóôåß áíáãêáóôéêÜ êáé ï ßäéïò, êáé ç öýóç èá ìðïñÝóåé íá áíáðíåýóåé. ¼ôáí ï Üíèñùðïò åîáöáíéóôåß áðü ôçí åðéöÜíåéá ôçò ãçò - êÜôé ðïõ óáí óêÝøç åßíáé ðïëý ðáñçãïñçôéêü - ç öýóç åðéôÝëïõò èá åõôõ÷Þóåé îáíÜ, êáé ôá æþá åðßóçò. Ôá ðïôÜìéá èá ñÝïõí ðÜëé åëåýèåñá. Ôá äÜóç ôïõ Áìáæïíßïõ èá öõôñþóïõí ðÜëé. Äéüôé ç öýóç åßíáé Ýíá ìå ôïí åáõôü ôçò… Ìüíï ï Üíèñùðïò åßíáé ìéá ðáñáöùíßá ôçò öýóçò êáé ãé´ áõôü ôïõ áîßæåé íá åîáöáíéóôåß". Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ôïí ÁóôÝñç Êïýôïõëá. Ôïí ëüãï Ý÷åé ç ìïõóéêïëüãïò Óôåöáíßá ÌåñÜêïõ, ç ïðïßá Ý÷åé ôç óðÜíéá ôý÷ç íá äéåõèýíåé ôçí ìïõóéêÞ âéâëéïèÞêç ôïõ ÌåãÜñïõ ÌïõóéêÞò Áèçíþí êáé âåâáßùò íá äéá÷åéñßæåôáé ôï áñ÷åßï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ¸÷ïíôáò êáôáäõèåß ó' áõôü ôï áñ÷åßï, Ý÷åé íá ìáò ðåé áñêåôÜ åíäéáöÝñïíôá ðñÜãìáôá.

Στεφανία Μεράκου: Ο καινοτόµος Θεοδωράκης, µέσα από ντοκουµέντα του Αρχείου του Ç åíáó÷üëçóÞ ìïõ ìå ôï Áñ÷åßï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç Üñ÷éóå ðñïò ôï ôÝëïò ôïõ1997 üôáí áðïöÜóéóå íá ôï äùñßóåé óôï "Óýëëïãï Ïé Ößëïé ôçò ÌïõóéêÞò" êáé ôçí ÌïõóéêÞ ÂéâëéïèÞêç ôçò ÅëëÜäïò "Ëßëéáí Âïõäïýñç". Ç öéãïýñá ôïõ óõíèÝôç ãéá ìÝíá Þôáí ìõèéêÞ, áöïý ç ìïõóéêÞ ôïõ Þôáí áõôÞ ðïõ áíôéðñïóþðåõå ãéá ìÝíá ôçí "ÅëëçíéêÞ ìïõóéêÞ" ôùí ÷ñüíùí ôçò áèùüôçôÜò ìïõ. Ç ìïõóéêÞ ôïõ Þôáí áõôÞ ðïõ óõíüäåõå ôï îýðíçìá ôïõ ðïëéôéêïý ìïõ åáõôïý óôá ðñþôá ÷ñüíéá ôçò ìåôáðïëßôåõóçò üôáí áêüìç Þìïõí óôï ãõìíÜóéï. ¹ôáí ôüôå ðïõ ðñùôüðáéîá óôï ðéÜíï ôï ôñáãïýäé "ÂñÜ÷ï -âñÜ÷ï ôïí êáçìü ìïõ", ôï ðñþôï ôñáãïýäé ðïõ Ýðáéîá ÷ùñßò íüôåò êáé èõìÜìáé üôé ï ðáôÝñáò ìïõ (êñçôéêüò êáé áõôüò) óõãêéíÞèçêå ðïëý ãéá ôéò éêáíüôçôÝò ìïõ áëëÜ ßóùò ðåñéóóüôåñï ãéá ôçí åðéëïãÞ ìïõ. Ôüôå ðåñßðïõ, ôï 1972 áí äåí êÜíù ëÜèïò, åß÷á áêïýóåé óå Ýíá åêóôáóéáêü ðåñéâÜëëïí óôçí ÐëÜêá ìåôáîý Üëëùí êáé ôá Üãíùóôá "ËéáíïôñÜãïõäá" ìå ôïí ÃéÜííç Äéäßëç óôï ðéÜíï. ÁõôÝò åßíáé ïé ðñþôåò åìðåéñßåò ðïõ ìðïñþ íá óêåöèþ ìå ôï Ýñãï êáé ôçí öéãïýñá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç óôç äåêáåôßá ôïõ 1970. Êáé "ðåñÜóáíå ìÝñåò ðïëëÝò ìÝóá óå ëßãçí þñá" üðùò ëÝåé êáé ï ðïéçôÞò êáé öèÜíïõìå óôï 1997 üôáí áíáëáìâÜíù, ùò õðåýèõíç ôïõ Áñ÷åßïõ ÅëëçíéêÞò ÌïõóéêÞò ôçò ÌïõóéêÞò ÂéâëéïèÞêçò ôçò ÅëëÜäïò, ôéò åñãáóßåò ãéá ôç ìåôáöïñÜ, ôáêôïðïßçóç, ôáîéíüìçóç, êáôáãñáöÞ, öýëáîç êáé ðñïâïëÞ ôïõ Áñ÷åßïõ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Äåí èá Þôáí õðåñâïëÞ íá ðù üôé áðü ôüôå äåí Ý÷åé ðåñÜóåé ïýôå ìßá 74

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ìÝñá ðïõ íá ìçí Ý÷ù áó÷ïëçèåß ìå ôï õëéêü áõôü. Äåí ÷ñåéÜæåôáé íá óáò êïõñÜóù ìå ëåðôïìÝñåéåò ó÷åôéêÜ ìå ôçí ìåôáöïñÜ ôïõ áñ÷åßïõ. Èá óáò áíáöÝñù üìùò ìåñéêÜ óôïé÷åßá ãéá íá áíôéëçöèåßôå ôï ìÝãåèüò ôïõ. Ôï õëéêü ðïõ öõëÜóóåôáé óôç ÌåãÜëç ÌïõóéêÞ ÂéâëéïèÞêç ÷ùñßæåôáé óå 4 ìÝñç: Ôï ìïõóéêü áñ÷åßï (50.000 öýëëá), ôï áñ÷åßï êåéìÝíùí (56.000 öýëëá ðïõ áðáñôßæåôáé áðü ôçí áëëçëïãñáößá êáé êåßìåíá ðïõ Ý÷ïõí ó÷Ýóç ìå ôéò ìïõóéêÝò, ðïëéôéêÝò êáé ðïëéôéóôéêÝò äñáóôçñéüôçôåò), ôï áñ÷åßï áðïêïììÜôùí ôýðïõ (ðåñßðïõ 350 ôüìïé), êáé Üëëá ôåêìÞñéá üðùò áößóåò (120), ðñïãñÜììáôá (270), DVD (70), öùôïãñáößåò (600), ìåôÜëëéá (69) êëð. ÅíäåéêôéêÜ áíáöÝñù üôé ôï õëéêü ðïõ âñéóêüôáí óôï óðßôé ôïõ óõíèÝôç óôï Âñá÷Üôé ìåôáöÝñèçêå óôçí ÁèÞíá ìå öïñôçãü, êáé üôé ôï õëéêü ðïõ õðÞñ÷å óôï óðßôé ôçò ÁèÞíáò ìáò ðÞñå ôñåéò ìÞíåò íá ôï êáôáìåôñÞóïõìå êáé íá ôï êáôáãñÜøïõìå ðñü÷åéñá ðñéí ôï ìåôáöÝñïõìå óôç ÂéâëéïèÞêç. Áðü ôï 1997 ìÝ÷ñé óÞìåñá Ý÷ïõí áó÷ïëçèåß áñêåôïß ãéá ôçí ôáêôïðïßçóÞ ôïõ ìïõóéêïëüãïé ãéá ôç ìïõóéêÞ êáé éóôïñéêïß ãéá ôá ãñáðôÜ êåßìåíá. Ôï áñ÷åßï åìðëïõôßæåôáé óõíå÷þò ôüóï ìå äçìïóéåýìáôá üóï êáé ìå õëéêü ðïõ Ý÷åé ó÷Ýóç ìå Üëëåò äñáóôçñéüôçôåò (óõíåíôåýîåéò, äçëþóåéò ê.ë.ð.) Ìå ôçí ðñþôç åðáöÞ ìå ôï õëéêü áõôü êáé ìüíï ðïëý åýêïëá óõìðåñáßíåé êáíåßò üôé ï äçìéïõñãüò ôïõ åßíáé ìéá åîáéñåôéêÜ äçìéïõñãéêÞ ðñïóùðéêüôçôá. ¼ëåò áõôÝò ïé äçìéïõñãéêÝò ôïõ ðôõ÷Ýò, ìïõóéêÞ, ðïßçóç, ëüãïò, öéëïóïößá, ðïëéôéêÞ, êïéíùíéêÞ åõáéóèçóßá áíáäåéêíýïõí Ýíáí ðëçèùñéêü, åõáßóèçôï êáé ìá÷çôéêü Üíèñùðï. Ï ÃéÜííçò Ñßôóïò óôçí åéóáãùãÞ ôïõ âéâëßïõ "Ìá÷üìåíç êïõëôïýñá" ãñÜöåé: "Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò: ï ðïëõôÜëáíôïò, ï ðïëõäéÜóôáôïò, ï ðïëõóýíèåôïò, ï ðïëõäýíáìïò. ¼ëá ó' áõôüí åßíáé ìåãÜëá áíÜóôçìá, ÷Ýñéá, ðüäéá, öùíÞ, ãÝëéï, êßíçóç- üëá óôïí õðåñèåôéêü âáèìü. Åßíáé áð' áõôïýò ðïõ "üôáí ÷ïñåýïõí óôçí ðëáôåßá, ìÝóá óôá óðßôéá ôñÝìïõí ôá ôáâÜíéá, êáé êïõäïõíßæïõíå ôá ãõáëéêÜ óôá ñÜöéá" ....... üëïò ìéá ôåíôùìÝíç ÷ïñäÞ áÝíáá ðáëëüìåíç, áäéÜêïðá áíôáðïêñéíüìåíç êáé óôï ðéï áíåðáßóèçôï íåýìá ôçò éóôïñßáò, óå êÜèå íåýìá áðü ôï "ìÝóá" ôïõ êüóìïõ".1 Óêïðüò áõôÞò ôçò ðáñïõóßáóçò åßíáé ç üóï ôï äõíáôüí áíôéêåéìåíéêÞ ðáñÜèåóç ãåãïíüôùí ðïõ áíáäåéêíýïõí ôç ìïõóéêÞ äçìéïõñãéêüôçôá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ìÝóá áðü ôá ßäéá ôïõ ôá êåßìåíá êáé Üëëá íôïêïõìÝíôá ðïõ äåí åßíáé êáé ôüóï ãíùóôÜ. Ìéá áðëÞ ðáñÜèåóç íôïêïõìÝíôùí Þ êåéìÝíùí üìùò äåí èá åß÷å êáé ôüóï ìåãÜëï åíäéáöÝñïí ãéá áêñïáôÝò, áõôü åßíáé ìÜëëïí áíôéêåßìåíï Ýêèåóçò. Èá Þèåëá íá ìïéñáóôþ ìáæß óáò íôïêïõìÝíôá áðü ôï áñ÷åßï ðïõ äåß÷íïõí áõôÞ ôçí ìïõóéêÞ äçìéïõñãéêüôçôá êáé ôéò êáéíïôïìßåò óôçí åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá ðïõ åéóÞãáãå ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò. Ç áíÜëõóç ôçò æùÞò êáé ôïõ Ýñãïõ ìåãÜëùí ðñïóùðéêïôÞôùí ôçò éóôïñßáò, åðéóôçìüíùí, êáëëéôå÷íþí, ðïëéôéêþí, öéëïóüöùí åßíáé áíÝêáèåí ôï áíôéêåßìåíï ìåëÝôçò áðü åéäéêïýò åðéóôÞìïíåò. Óêïðüò åßíáé íá ìðïñÝóåé íá êáôáëÜâåé ôï åõñýôåñï êïéíü ôï ìÝãåèïò ôçò ðñïóöïñÜò ôïõò óôçí êïéíùíßá êáé óôçí åîÝëéîç ôçò ôÝ÷íçò ôïõò Þ ôçò åðéóôÞìçò ôïõò êáé ôéò óõíèÞêåò åêåßíåò ðïõ ôï êáèïñßæïõí .

75

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé ìéá ðñïóùðéêüôçôá ðïõ Ý÷åé óõìâÜëåé óôçí áíÜðôõîç êáé êáèéÝñùóç ðïëëþí èåóìþí óôçí åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ áðü ôï 1950 ìÝ÷ñé óÞìåñá ìéá ïëüêëçñç äçìéïõñãéêÞ ðåíôçêïíôáåôßá äçëáäÞ êáé Ý÷åé ãßíåé áíôéêåßìåíï ðïëëþí åñåõíçôþí . Äåí åßíáé åýêïëï üìùò íá áðáíôÞóåé êáíåßò óå åñùôÞìáôá ôïõ åßäïõò: Ãéáôß ï ÈåïäùñÜêçò åßíáé ìåãÜëç ìïõóéêÞ ðñïóùðéêüôçôá óôçí ÅëëÜäá êáé ôïí êüóìï; Ôé åßíáé áõôü ðïõ ôïí êÜíåé íá îå÷ùñßæåé; Ôé áëëáãÞ Ýöåñå óôá åëëçíéêÜ ìïõóéêÜ ðñÜãìáôá; Óå ôé Ýãêåéôáé ç ðñùôïôõðßá ôïõ, ç ðñùôïðïñßá ôïõ, ç êáéíïôïìßá ôïõ; Óôçí ðñïóðÜèåéá áíÜëõóçò ôçò ðñïóöïñÜò ôïõ èá ðñÝðåé íá ðñïóðáèÞóïõìå íá áíáëýóïõìå ôï Ýñãï ôïõ ìå åñãáëåßá ìïõóéêïëïãéêÜ êáé éóôïñéêÜ. Äåí ðñÝðåé íá ïñßóïõìå ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç óôåíÜ, ÷ùñßò íá ëïãáñéÜóïõìå ôïí ðïëßôç, ôïí ìïõóéêü êáé ôïí ðïëéôéêü ÈåïäùñÜêç ôáõôü÷ñïíá. Áêüìç êáé üôáí èÝëïõìå íá åîåôÜóïõìå ôïí ìïõóéêü ÈåïäùñÜêç ìüíï ôïõ, ðþò ìðïñïýìå íá áðïìïíþóïõìå ôïí óõíèÝôç ôçò ëáúêÞò Ýíôå÷íçò ìïõóéêÞò, ôçò ìïõóéêÞò ðïõ Ýãéíå óýìâïëï áãþíá ãéá ôçí åëåõèåñßá óå ãåíéÝò åëëÞíùí áðü ôïí óõíèÝôç ôçò Ðñþôçò Óïõßôáò ôïõ ìðáëÝôïõ Áíôéãüíç ôçò Ôñßôçò Óõìöùíßáò Þ ôçò üðåñáò ÌÞäåéá, ôïí óõíèÝôç ðïõ Ýãñáøå ðñùôïðïñéáêÞ Ýíôå÷íç ìïõóéêÞ ôçí äåêáåôßá ôïõ 1950 êáé áñãüôåñá üðåñåò; Èá ðñïóðáèÞóïõìå íá èßîïõìå ëßãá óôïé÷åßá ðïõ äåß÷íïõí áêñéâþò áõôÜ ôá êáéíïôüìá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ Ýñãïõ ôïõ. Ï ÷ñüíïò ìáò åßíáé ðåñéïñéóìÝíïò üìùò ãé áõôü èá èßîïõìå åíäåéêôéêÜ ìåñéêÜ ìüíï êáé èá åðéêåíôñùèïýìå óôéò äýï ðñþôåò ôïõ äçìéïõñãéêÝò ðåñéüäïõò, -Ç ðñþôç áðïôåëåß ôçí ðåñßïäï áðü ôï 1937 Ýùò ôï 1959 ïðüôå åðéóôñÝöåé áðü ôï Ðáñßóé (ôÝëïò ôçò ðåñéüäïõ ìå ÅðéôÜöéï). Åßíáé ôá ÷ñüíéá ðïõ ãíùñßæåé ôçí ôÝ÷íç ôçò óýíèåóçò êáé áñ÷ßæåé íá ùñéìÜæåé óáí ìïõóéêÞ ðñïóùðéêüôçôá. Ôüôå áðïöáóßæåé üôé ï ñüëïò ðïõ èá ðáßîåé åßíáé áõôüò ôïõ óõíèÝôç ðïõ ãñÜöåé ìïõóéêÞ ãéá ôïí ëáü, "ãéá ôéò ìÜæåò".

-Ç äåýôåñç ðåñßïäïò îåôõëßãåôáé áðü ôï 1960 (¢îéïí Åóôß) Ýùò ôï 1980 üðïõ õëïðïéåßôáé ôï üñáìÜ ôïõ. Ç ìïõóéêÞ ôïõ ãßíåôáé åëëçíéêÞ êáé âáèéÝò éäÝåò âñßóêïõí ôçí ÝêöñáóÞ ôïõò ìÝóá áðü áõôÞí. Áðü ôá ðñþôá ó÷ïëéêÜ ôïõ ÷ñüíéá ï Ì.È. äéáâÜæåé ðïëý. ÄéáâÜæåé ôá ó÷ïëéêÜ âéâëßá êáé âéâëßá ðïõ âñßóêïíôáé óôï óðßôé ôïõ. Ôüôå ðáñïõóéÜæïíôáé ôá ðñþôá ôïõ ìïõóéêÜ ó÷åäéÜóìáôá, ôá ðñþôá "ðáéäéêÜ ôñáãïýäéá", üðùò ôá ïíüìáóå ðïëý áñãüôåñá . Äåí ìðïñåß ðáñÜ íá ðáñáôçñÞóïõìå ôá ïíüìáôá ôùí ðïéçôþí ðïõ ìåëïðïéåß (ÐáëáìÜò, Âáëáùñßôçò, Óïëùìüò) üðùò êáé ôï ãåãïíüò üôé êáôÜ 90% ïé óõíèÝóåéò ôïõ åßíáé ôñáãïýäéá. ¸íá ìéêñü ðïóïóôü óõíèÝóåùí - áðëÝò ìåëùäßåò - åßíáé ãéá ðéÜíï Þ êáé áñãüôåñá ãéá âéïëß êáé ðéÜíï (ßóùò ãíùñßæåôå üôé ôï 1937 óôçí ÐÜôñá ðÞñå ìáèÞìáôá âéïëéïý). Ç ðïßçóç åßíáé ç êéíçôÞñéïò äýíáìç ãéá ôïí óõíèÝôç ÈåïäùñÜêç. Ôï ãåãïíüò áõôü åßíáé äéÜöáíï óå üëï ôïõ ôï Ýñãï. Áðü ôá ìïõóéêÜ ôåôñÜäéá ôïõ 1937 ìÝ÷ñé ôï ôåëåõôáßï ôïõ Ýñãï ôç ËõóéóôñÜôç ôï êåßìåíï ôïí êáèïäçãåß, ôïí åìðíÝåé êáé åêåßíïò ôïõ äßíåé öôåñÜ, ôï âÜæåé óôï óôüìá üëïõ ôïõ êüóìïõ. Ãßíåôáé êáé ï ßäéïò ðïéçôÞò. ÈÝëù íá ôïíßóù üôé åßíáé ï ðñþôïò óõíèÝôçò 76

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ìïõóéêÞò ðïõ ðñïïñßæåôáé ãéá ôï åõñý êïéíü, ëáúêÞò ìïõóéêÞò, ðïõ ìåëïðïßçóå ðïßçóç êáé ìÜëéóôá ôçí Ýêáíå ãíùóôÞ, ðñïóéôÞ êáé ìÝñïò ôçò æùÞò ôïõ Åëëçíéêïý ëáïý. Åßíáé äéáôõðùìÝíï êáé áðü ôïí ßäéï óôá êåßìåíÜ ôïõ áõôü ôï ãåãïíüò ðïõ ôïí Ýêáíå íá ðÜñåé ôçí ðïñåßá ðïõ ôåëéêÜ åðÝëåîå íá ðÜñåé ìåôÜ ôï 1960. Ôï 1944 (19 åôþí) ãñÜöôçêå óôï Ùäåßï Áèçíþí üðïõ ðÞñå ôçí ðñþôç ôïõ ìïõóéêÞ åêðáßäåõóç. ¹äç üìùò áðü ôï 1943 åß÷å ãñÜøåé ôçí ÊáóóéáíÞ, ç ïðïßá åøÜëç ôüôå óôçí Ôñßðïëç áðü ÷ïñùäßá óõììáèçôþí ôïõ. Óôá ìáèÞìáôá óýíèåóçò ìå ôïí ÖéëïêôÞôç Ïéêïíïìßäç, Üñ÷éóå íá áíáêáëýðôåé ôçí ìïõóéêÞ, üðùò ëÝåé ï ßäéïò, ìÝóá áðü ôçí ìåëÝôç ôïõ Ìðá÷, ôïõ Ìüôóáñô, ôïõ Ìðåôüâåí....ÌåôÜ áðü ðñïçãïýìåíåò ôñáõìáôéêÝò ìïõóéêÝò óðïõäÝò óôçí åðáñ÷ßá Üñ÷éóå íá ìáèáßíåé ôç ãëþóóá, âñÞêå ôá êëåéäéÜ íá áíïßîåé ôïõ ìïõóéêïýò äñüìïõò ôùí Þ÷ùí, öùôéóìÝíïõò áðü îáíèéÝò óõã÷ïñäßåò êáé ìáéáíäñéêÝò ãñáììÝò áðï ìåëùäßåò óå áôåëåýôçôïõò åíáãêáëéóìïýò ãåìÜôïõò óïößá êáé áßóèçìá.2 Åíþ öïéôÜ óôï Ùäåßï Áèçíþí êáé áöïý Ý÷åé áñ÷ßóåé íá åßíáé ðïëéôéêÜ åíåñãüò óáí ìÝëïò ôçò ÅÐÏÍ, áðïöáóßæåé ìå óõìöïéôçôÝò ôïõ íá éäñýóïõí ôï 1945 ôï "Ìïõóéêü Óùìáôåßï ÍÝùí" . "Óêïðüò ôïõ Ìïõóéêïý Óùìáôåßïõ ÍÝùí åßíáé ç ïëïêëÞñùóéò ôùí ìïõóéêþí óðïõäþí ôùí íÝùí êáëëéôå÷íþí êáé ç üóï ôï äõíáôüí åõñõôÝñá äéÜäïóéò ôçò ìïõóéêÞò. Ç åéò ôá øõ÷Üò ôùí íÝùí áíÜðôõîéò ôïõ êáëëéôå÷íéêïý áéóèÞìáôïò êáé ç åí ãÝíåé ìïõóéêÞ ìüñöùóéò êáé äéáðáéäáãþãçóßò ôùí. Ï óêïðüò ïýôïò åðéôõã÷Üíåôáé äéá ôùí åîÞò ìÝóùí : ......ßäñõóéò ëÝó÷çò, âéâëéïèÞêçò, äçìéïõñãßá ôìÞìáôïò ïñ÷Þóôñáò, ÷ïñùäßáò, äéáëÝîåùí, êáé åïñôþí ìå âÜóç ôçí åêôÝëåóç ðñïãñáììÜôùí áðü ôá ìÝëç ôçò ïñ÷Þóôñáò êáé ôçò ÷ïñùäßáò....." . Ìáæß ôïõ óõíåñãÜæïíôáé êáé áðïôåëïýí ôï ðñïåäñåßï ôïõ óùìáôåßïõ ïé Áñãýñçò ÊïõíÜäçò, Ãéþñãïò ÓéóéëéÜíïò, ÓôÝëéïò ÊáöáíôÜñçò, ÄçìÞôñçò ÖÜìðáò êáé Üëëïé ðïëý ãíùóôïß óõíèÝôåò êáé åêôåëåóôÝò. Ïé ðñïôÜóåéò êáé ïé ðáñáôçñÞóåéò åîáêïëïõèïýí áêüìç êáé óÞìåñá íá éó÷ýïõí áöïý ôï óýóôçìá ôçò ìïõóéêÞò åêðáßäåõóçò óôá ùäåßá äåí Ý÷åé äåé áðü ôüôå ðïëëïýò íåùôåñéóìïýò. Äåí ìïõ åßíáé ãíùóôü áí Ý÷åé óõãêñïôçèåß áðü ôüôå Üëëï óùìáôåßï Þ óýëëïãïò áðü ìáèçôÝò ùäåßùí, ïé ïðïßï áêüìç äåí èåùñïýíôáé "öïéôçôÝò" êáé äåí áðïëáìâÜíïõí ðïëëÜ áðü ôá ðñïíüìéÜ ôïõò. Ôï äéÜóôçìá áõôü ôùí öïéôçôéêþí ôïõ ÷ñüíùí åßíáé åîáéñåôéêÜ åñãáôéêüò. Èåùñåß üìùò üôé áõôÞ ç ìïõóéêÞ ðïõ ìåëåôÜåé, ç ìïõóéêÞ óôï ðñüôõðï ôçò ïðïßáò åîáóêåßôáé óôç óýíèåóç, åßíáé "áðïìáêñõóìÝíç áðü ôçí åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá"3. Áðü ôüôå åß÷å Þäç áñ÷ßóåé ï áãþíáò ôïõ íá åðéëÝîåé áö´åíüò áíÜìåóá óôç ðåñßôå÷íç åõñùðáúêÞ ìïõóéêÞ êáé ôç äõíáôÞ áëëÜ ðñùôüãïíç íåïåëëçíéêÞ ìïõóéêÞ êáé áö´åôÝñïõ íá âñåé ôïí ôñüðï íá ôçí õðçñåôÞóåé ï ßäéïò åíþ ðñïóðáèåß íá âñåé ôá éäáíéêÜ ôïõ. ÅñãÜæåôáé åîáíôëçôéêÜ, Ý÷ïíôáò ôçí áðåñéüñéóôç êáé Üíåõ üñùí áãÜðç ôùí ãïíéþí ôïõ, üðùò öáßíåôáé áðü ôçí ôáêôéêüôáôç áëëçëïãñáößá ðïõ öõëÜóóåôáé óôï Áñ÷åßï. Óå åðéóôïëÞ ôçí ïðïßá ç ìçôÝñá ôïõ õðïãñÜöåé "ç ðáñáðïíïýìåíç ìÜíá óïõ" ôïí Ïêôþâñç ôïõ 1952, åêåßíïò ôçò áðáíôÜ ìå áíáëõôéêü ðñüãñáììá ôùí õðï÷ñåþóåþí ôïõ óå ãñÜììá 6 óåëßäùí êáé ôçò æçôÜåé íá ôï äå÷èåß óáí ôï áíôßóôïé÷ï ðÝíôå åðéóôïëþí!

77

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ç äéáäéêáóßá åðéëïãÞò îåêéíÜåé üôáí ôï 1954 ðçãáßíåé óôï Ðáñßóé ãéá ðåñéóóüôåñåò óðïõäÝò ìå óêïðü íá áðïêôÞóåé ôá ìÝóá þóôå íá áíáðôýîåé ôç äéêÞ ôïõ ìïõóéêÞ ãëþóóá. Ïé óðïõäÝò ôïí åíäéáöÝñïõí ðÜñá ðïëý, åßíáé Üñéóôïò óðïõäáóôÞò. ¹äç ôïí åðüìåíï ÷ñüíï ðáßæåôáé óôçí áßèïõóá Êïñôþ ôçò Ecole national de musique óôï Ðáñßóé ôï Ýñãï ôïõ Óïíáôßíá ãéá ðéÜíï åíþ áñ÷ßæïõí ïé ðáñáããåëßåò ìïõóéêÞò ãéá ôïí êéíçìáôïãñÜöï. Óôá Ýñãá ôçò ðåñéüäïõ áõôÞò èá áíáöåñèïýí áñãüôåñá Üëëïé åéóçãçôÝò. Ç ðíåõìáôéêÞ êáé éäéáßôåñá ç ìïõóéêÞ æùÞ óôï Ðáñßóé üìùò åß÷å áðïãïçôåýóåé ôïí óõíèÝôç. ÂñÞêå ôï ðåñéâÜëëïí ìïõóéêÜ áíéáñü êáé ï èñýëïò ôçò ìïõóéêÞò ôçò Äýóçò äéáëõüôáí. "Óôá óðÜíéá êïíôóÝñôá ôùí ðñùôïðïñéáêþí ìå' ðéáíå ôï óôïìÜ÷é ìïõ áðü ôïõò óíüìð"4 ãñÜöåé. Èåùñåß üôé ç ìïõóéêÞ ðñùôïðïñßá áðåõèýíåôáé óå ðïëý ìéêñü "óíïìð"-ìõçìÝíï" êïéíü. Ãéá ðïéüí ãñÜöåé ìïõóéêÞ ï óõíèÝôçò; Ðïéá åßíáé ç ó÷Ýóç ôïõ ìå ôï êïéíü; (Pourquoi et pour qui åß÷å ãñÜøåé êáé ï Ìáíþëçò Êáëïìïßñçò óôá áðïìíçìïíåýìáôÜ ôïõ). ÁíáôñÝ÷ïíôáò óôï ðáñåëèüí äéáðéóôþíåé üôé ïé ìåãÜëïé ìïõóéêïß äçìéïýñãçóáí ãéá ôçí åðï÷Þ ôïõò, êáé ü÷é ãéá ôçí áèáíáóßá. Äçìéïýñãçóáí ãéá Ýíá óõãêåêñéìÝíï êïéíü, ôïí ëáü ôçò ÷þñáò ôïõò. Ôï Ýñãï ôïõò üìùò Ýìåéíå áèÜíáôï óôçí ðñïóðÜèåéá ôïõò íá åêöñÜóïõí ôçí åðï÷Þ ôïõò êáé ôïí ëáü ôïõò. Èá ÷ñçóéìïðïéÞóù ôá äéêÜ ôïõ ëüãéá " ¸ðëáóá óéãÜ -óéãÜ ìÝóá ìïõ ôï éäáíéêü ôçò æùÞò ìïõ. Íá äçìéïõñãÞóù ç÷çôéêÝò ôïé÷ïãñáößåò , üìùò ìå õëéêÜ áðïëýôùò æùíôáíÜ. Ìå áíáãêáéüôçôá êáé áëÞèåéá. Ðëïõôßæïíôáò ôç ìïõóéêÞ ìïõ ãëþóóá ìå êÜèå êáéíïýñéá ôå÷íéêÞ ðñïóöïñÜ.....üìùò ôï ðéï óðïõäáßï, Þèåëá ôçí ìåãÜëç áõôÞ ìïõóéêÞ ôïé÷ïãñáößá íá ôç íïéþèåé üëïò ï ëáüò, íá ôç ëïãáñéÜæåé ãéá êÜôé åíôåëþò äéêü ôïõ, ðïõ âãáßíåé áðü áõôüí." 5 Ôï 1957 ðáñïõóéÜæåôáé ç Óïõßôá áñ. 1 ãéá ðéÜíï êáé ïñ÷Þóôñá Ýíá Ýñãï ðïõ îå÷ùñßæåé ìå ôçí Ýíôïíç ñõèìéêüôçôÜ ôïõ. Ï ßäéïò ãñÜöåé üôé ôï Ýñãï áõôü áíÞêåé óôïí åëëáäéêü êüóìï, ÷ùñßò üìùò íá åßíáé öïëêëüñ. ÈÝëçóå, ãñÜöåé, íá äçìéïõñãÞóåé Ýíá ç÷çôéêü ìíçìåßï óôï ñõèìü êáé óôï ÷ñþìá áöéåñùìÝíï óôçí éäéáßôåñç ðáôñßäá ìïõ ôçí ÊñÞôç, Ýíá Ýñãï ðïõ ðñï÷ùñÜ óå ÷áëýâäéíïõò ñõèìïýò. Ôï èÝìá ôçò Åëëçíéêüôçôáò, ç ðáñïõóßá ôïõ åëëçíéêïý óôïé÷åßïõ óôï Ýñãï ôïõ ÈåïäùñÜêç Ý÷åé áðáó÷ïëÞóåé áñêåôïýò åéäéêïýò. Åäþ Ý÷ïõìå Ýíá Ýñãï ç óýíèåóç ôïõ ïðïßïõ äåß÷íåé ôéò óõíèåôéêÝò áíçóõ÷ßåò ôïõ äçìéïõñãïý ôïõ. Åßíáé Ýíá Ýñãï ðïëýðëïêï üóï êáé ç åðï÷Þ ðïõ ôï äçìéïýñãçóå. Ðñùôïðáß÷èçêå óôçí ÁèÞíá óôéò 24 Öåâñïõáñßïõ ôïõ 1957 áðü ôçí ÊñáôéêÞ Ïñ÷Þóôñá Áèçíþí ìå óïëßóô ôïí Jean Vigue êáé äéåõèõíôÞ ôïí ÁíäñÝá Ðáñßäç êáé åß÷å ìüíï áñíçôéêÝò êñéôéêÝò. Ðáñ' üëç ôçí áñíçôéêÞ åã÷þñéá êñéôéêÞ üìùò ôï Ýñãï áðÝóðáóå ôï ÷ñõóü ìåôÜëëéï (ôñßôï âñáâåßï) óýíèåóçò óôï Ðáãêüóìéï öåóôéâÜë íåïëáßáò óôïí äéáãùíéóìü óõìöùíéêÞò ìïõóéêÞò ðïõ Ýãéíå óôç Ìüó÷á êáé üðïõ ðñüåäñïò êáé áíôéðñüåäñïò ôçò åðéôñïðÞò Þôáí ï Íô. Óïóôáêüâéôò êáé ×áíò ¢éóëåñ áíôßóôïé÷á. Áò óçìåéþóïõìå üôé áõôÞ Þôáí ç ðñþôç áðü ìéá óåéñÜ óïõéôþí ðïõ ëïãÜñéáóå ï Ì.È. íá óõíèÝóåé ìå äéáöïñåôéêÜ óüëï üñãáíá. Ôé êÜíåé áõôü ôï Ýñãï éäéáßôåñï êáé ðñùôüôõðï ãéá çí ìÝ÷ñé ôüôå óõíèåôéêÞ ôïõ äñáóôçñéüôçôá; Åßíáé ôï ãåãïíüò üôé óõíäõÜæåé ðïë78

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ëÝò ôå÷íéêÝò êáé ìÝóá óõíèåôéêÜ ìÝóá. ÊáôÜ ðñþôïí ÷ñçóéìïðïéåß ôï ðéÜíï ôüóï óáí óüëï üñãáíï üóï êáé óáí áðëü ìÝñïò ôçò ïñ÷Þóôñáò (ôï ßäéï Ýêáíáí êáé ïé Óôñáâßíóêõ êáé ÌåóéÜí åêåßíç ôçí åðï÷Þ), äåýôåñïí ÷ñçóéìïðïéåß ìåëùäéêÜ óôïé÷åßá âõæáíôéíÜ êáé äçìïôéêÜ êáé ôñßôïí åßíáé ôïíéêÜ óýíèåôï áöïý ÷ñçóéìïðïéåß áñìïíéêÞ ðïëõôïíßá, êáé åðßóçò ôï ðåñßôå÷íï óýóôçìá ôùí ôåôñá÷üñäùí (Ýíá óýóôçìá ðïõ ÷ñçóéìïðïßçóå óå åëÜ÷éóôá Ýñãá ôïõ ôçò åðï÷Þò åêåßíçò êáé Ý÷åé ôç âÜóç ôïõ óôçí ðñùôïðïñéáêÞ óõíèåôéêÞ ôå÷íéêÞ ôïõ Éãêüñ Óôñáâßíóêé). Ôï ðéï åëëçíéêü óôïé÷åßï üìùò üðùò áíáöÝñáìå åßíáé ï ñõèìüò ðïõ äéáðåñíÜ ôï Ýñãï. Äåí ÷ñçóéìïðïéåß ôïí ñõèìü ôïõ ðåíôïæÜëç ðïõ áíáöÝñåé áõôïýóéï, áíôßèåôá õðïâÜëåé ôïí ÷áñáêôÞñá ôïõ ñõèìïý Þ ôçò ìåëùäßáò êáé ü÷é ôï ðñüóùðü ôïõò. Äåí áíôéãñÜöåé, äåí ìåôáöÝñåé áõôïýóéá ìéá ìåëùäßá Þ Ýíá ñõèìü. Ç åëëçíéêüôçôá áõôïý ôïõ Ýñãïõ äåí Ý÷åé êïéíÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ìå ôçí åëëçíéêüôçôá ôïõ Êáëïìïßñç. Åíþ ï óôü÷ïò ôïõò åßíáé êïéíüò, ôá ìÝóá ôïõò åßíáé äéáöïñåôéêÜ. Ï ÈåïäùñÜêçò åäþ äçìéïõñãåß Ýíáí äéêü ôïõ åëëçíéêü ÷áñáêôÞñá, ôïí ïðïßï ðñïóöÝñïõí ïé æùçñïß áóýììåôñïé êñçôéêïß ñõèìïß ðïõ ðáñáðÝìðïõí óôïí êñçôéêü ÷ïñü. Ï ßäéïò ãñÜöåé óôï âéâëßï ôïõ "Ðåñß ÔÝ÷íçò" üôé "...åßíáé Ýíá Ýñãï äñáìáôéêü, ôñáãéêü. Ðßóù áðü ôá îÝöñåíá , âáê÷éêÜ ïõñëéá÷ôÜ...êñýâåôáé ï âáèýò áíéêáíïðïßçôïò ðüèïò ôïõ áíèñþðïõ ðïõ ìå äÝïò óêïíôÜöôåé ðÜíù óôï áíåëÝçôï óýíïñï ôçò æùÞò.....áðç÷åß æùíôáíÜ ìéá ðôõ÷Þ áðü ôç ÷áñáêôÞñá ôçò íåïåëëçíéêÞò øõ÷Þò.....Ç åðéññïÞ ôïõ Óôñáâßíóêõ ðÜíù ìïõ åßíáé åîùôåñéêÞ, åðéöáíåéáêÞ. Ïöåßëåôáé âáóéêÜ óôï ãåãïíüò üôé áêïõìðïýìå êáé ïé äýï ðÜíù óå ìïõóéêÝò ðáñáäüóåéò -ñùóéêÞ-åëëçíéêÞ- ðïõ ç âÜóç ôïõò åßíáé ïé óéäåñÝíéïé ñõèìïß ôùí ëáúêþí ÷ïñþí"6. Ï ÈåïäùñÜêçò ãíþñéæå ðïëý êáëÜ ôï Ýñãï ôïõ Óôñáâßíóêé, óôï áñ÷åßï ìÜëéóôá õðÜñ÷ïõí ìåëÝôåò êáé áíáëýóåéò ôïõ Ýñãïõ "Áãþí". 'Çôáí ìåãÜëïò èáõìáóôÞò ôçò ìïõóéêÞò ðñïóùðéêüôçôáò ôïõ Óôñáâßíóêé, åêôéìïýóå ôï ñùóéêü Üñùìá ðïõ äéáðåñíïýóå ôá Ýñãá ôïõ êáé ôïí èåùñåß ìåãÜëï óõíèÝôç êáé óôï÷áóôÞ. Ï Ýíôïíá ÷ïñåõôéêüò êáé ñõèìéêüò ÷áñáêôÞñáò ôïõ Ýñãïõ ðéóôåýù üôé åßíáé ï ðáñÜãïíôáò ðïõ Ýêáíå ôïí óõíèÝôç íá äéáëÝîåé êáé ôïí üñï "óïõßôá" ãéá ôïí ôßôëï ôïõ Ýñãïõ. ¢ëëùóôå Ý÷åé óõíèÝóåé êáé Üëëá Ýñãá ãéá ìðáëÝôï, ìå ðïëý ìåãÜëç åðéôõ÷ßá ìÜëéóôá. ÁíáöÝñïõìå åíäåéêôéêÜ ôçí ÅëëçíéêÞ áðïêñéÜ êáé ôçí Åñùößëç ãéá ôï Åëëçíéêü ÷ïñüäñáìá ôçò Ñáëïýò ÌÜíïõ ôï 1958 êáé ôçí "èáõìÜóéá" Áíôéãüíç ôï 1959 ãéá ôï Covent Garden ôïõ Ëïíäßíïõ. Äåí åßíáé ôõ÷áßï ôï ãåãïíüò üôé ôá èÝìáôá åßíáé åìðíåõóìÝíá áðü ôçí åëëçíéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá, ðáñ' üëï ðïõ åßíáé ðáñìÝíá áðü ôçí åðï÷Þ ðïõ ï óõíèÝôçò æïýóå óôï Ðáñßóé. Ôï 1958, ôç ÷ñïíéÜ ôùí åðéôõ÷éþí ôïõ ìå ôï âñáâåßï ôçò Ðñþôçò óïõßôáò, ôçí ðñïåôïéìáóßá ôïõ ìðáëÝôïõ Áíôéãüíç, êáé ôçí ìïõóéêÞ ãéá êéíçìáôïãñáöéêÝò ôáéíßåò, ðáßñíåé óôá ÷Ýñéá ôïõ ôá ðïéÞìáôá ÅðéôÜöéïò ôïõ ÃéÜííç Ñßôóïõ. Ôüôå, üðùò ï ßäéïò ãñÜöåé, "Ýðñåðå íá ðñïóãåéùèåß, íá äåß ìå ïñèÜíïé÷ôá ìÜôéá ôçí ðñáãìáôéêüôçôá, ôï ìÝëëïí". Êáé ôüôå ôá ðñüôõðá ôçò Ýíôå÷íçò ëáúêÞò ìïõóéêÞò áñ÷ßæïõí íá õëïðïéïýíôáé. ÌÝóá óôá åðüìåíá äýï ÷ñüíéá ðÞñå ôçí áðüöáóÞ ôïõ. Ç éäÝá üôé ïé ìåãÜëïé êáëëéôÝ÷íåò äçìéïõñãïýí ãéá ôçí åðï÷Þ ôïõò, äçìéïõñãïýí Ýñãá 79

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

áèÜíáôá ðïõ ôåëéêÜ åêöñÜæïõí üëïõò ôïõò ëáïýò ôïí åðçñÝáóå. Êáé öõóéêÜ, äåí Ýâëåðå ôç æùÞ ôïõ ðáñÜ óôçí ÅëëÜäá. Ïé ðåñéóóüôåñïé ãíùñßæïõìå ôéò óõíèÞêåò ðïõ ðñïêÜëåóáí ôçí óýíèåóç ôïõ ÅðéôÜöéïõ, üôé äçëáäÞ ï Ñßôóïò Ýóôåéëå ôá ðïéÞìáôá óôïí ÈåïäùñÜêç óôï Ðáñßóé ôï 1958 êáé üôé ó÷åäßáóå ôá ôñáãïýäéá óå ìéá ìÝñá. ¸ôóé Ýãéíå ç óôñïöÞ êáé áñ÷Þ ôçò íÝáò ôå÷íïôñïðßáò ôïõ óõíèÝôç. Ôá êáéíïôüìá óôïé÷åßá ðïõ áðáíôÜìå óôï Ýñãï áõôü êáé ðïõ ôï êÜíïõí óçìáíôéêü áðü ôçí Üðïøç üôé áðïôåëåß ôï Ýñãï ðïõ äçëþíåé ôï óçìåßï óôñïöÞò óôçí êáñéÝñá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, åßíáé üôé åäþ ÷ñçóéìïðïéåß óôïé÷åßá ôçò åëëçíéêÞò ìïõóéêÞò êáé âÝâáéá ôçí ðïßçóç ôïõ Ñßôóïõ, ôïõ ðïéçôÞ ðïõ ãíùñßæåé êáé åêôéìÜ. ÓõíáíôÜìå äçëáäÞ áðëÞ óõëëáâéêÞ ìåëùäéêÞ ãñáììÞ ðïõ êéíåßôáé óå âÞìáôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôüóï ôçò âõæáíôéíÞò üóï êáé ôçò äçìïôéêÞò ìïõóéêÞò êáé ñõèìïýò ÷áñáêôçñéóôéêïýò ôïõ äçìïôéêïý êáé ôïõ ñåìðÝôéêïõ. Äåí èá áíáöåñèþ óôï ¢îéïí Åóôß áöïý èá Ý÷ïõìå ìéá ïëüêëçñç åéóÞãçóç ãéá áõôü ôï Ýñãï áñãüôåñá. ÁíáìöéóâÞôçôá åßíáé áðü ôá ðéï óçìáíôéêÜ Ýñãá ôïõ ÈåïäùñÜêç. Åßíáé ôï ðñþôï ôïõ "ìåôáóõìöùíéêü" Ýñãï. Ï üñïò áõôüò, ðïõ ìÜëëïí äåí ôïõ Ý÷ïõìå äþóåé ôçí óçìáóßá ðïõ ôïõ áîßæåé, åßíáé äåßãìá ôçò áÝíáçò ðñïóðÜèåéÜò ôïõ íá êÜíåé ôç äéáöïñÜ óå üóïõò ôïìåßò ôçò ôÝ÷íçò Þ ôçò ðïëéôéêÞò Ý÷åé áó÷ïëçèåß. Äåí äéóôÜæåé íá åöåýñåé Ýíáí üñï ðïõ ðåñéãñÜöåé êÜôé ðïõ áðïêëåéóôéêÜ ï ßäéïò óõëëáìâÜíåé óáí Ýííïéá êáé óáí åßäïò. Âñßóêåé áõôüí ôïí üñï ãéá íá ðåñéãñÜøåé Ýíá Ýñãï ðïõ áðëïýóôáôá äåí ðåñéãñÜöåôáé áðü êáíÝíáí Üëëï. Ôþñá ðéá åßíáé Ýíáò Üîéïò óõíèÝôçò ðïõ êáôÝ÷åé ôçí ôÝ÷íç ôïõ êáé ôï Ý÷åé áðïäåßîåé, áëëÜ èÝëåé íá âñåé ôï äéêü ôïõ ìÝóï, ôï äéêü ôïõ äñüìï ãéá íá åðéêïéíùíÞóåé ìå ôï êïéíü, ôéò ìÜæåò. ¼ðùò ãñÜöåé ï óõíèÝôçò ãéá ôçí ðïßçóç ôïõ Åëýôç "åíõðÞñ÷å ìÝóá ìïõ áõôÞ ç ìïõóéêÞ êáé äåí Ýìåíå ðáñÜ ôï ÷ôýðçìá ôçò ñïìöáßáò ðÜíù óôï âñÜ÷ï ãéá íá áíáðçäÞóåé ôï æùíôáíü íåñü ôùí Þ÷ùí"7 . Åßíáé Ýíá óõìöùíéêü Ýñãï áëëÜ ìå ìéá öüñìá sui generis. Áò áñ÷ßóïõìå áðü ôçí óýíèåóç ôçò ïñ÷Þóôñáò êáé ôïõò åêôåëåóôÝò. ÐåñéÝ÷åé ôá üñãáíá ôçò óõìöùíéêÞò ïñ÷Þóôñáò ðïõ ï äçìéïõñãüò åìðëïõôßæåé ìå ëáúêÜ üñãáíá (ìðïõæïýêé, óáíôïýñé), ôï äå öùíçôéêü ìÝñïò ôï ìïéñÜæåé áíÜìåóá óå âáñýôïíï, ëáúêü ôñáãïõäéóôÞ êáé áöçãçôÞ åíþ äßíåé óçìáíôéêü ñüëï óôç ÷ïñùäßá. Ôç ó÷Ýóç ôçò ìïõóéêÞò ìå ôçí ðïßçóç ôïõ Åëýôç ìüíï åðßèåôá óôïí õðåñèåôéêü âáèìü ìðïñïýí íá ôçí ðåñéãñÜøïõí. Êáé äåí åßíáé ôõ÷áßï üôé áõôü ôï ìåãáëåéþäåò ðïéçôéêü Ýñãï äéÜëåîå ï ÈåïäùñÜêçò ãéá íá êÜíåé ôçí êáôÜèåóÞ ôïõ. Åßíáé ôï êåßìåíï ðïõ ðåñéãñÜöåé ôçí åëëçíéêÞ øõ÷Þ, ôçí éóôïñßá, ôïí åëëçíéêü áÝñá. Åßíáé ôï Ýñãï ðïõ Ýêáíå ôçí ðïßçóç ôïõ ¢îéïí åóôß íá ãßíåé ãíùóôÞ, íá áãáðçèåß êáé íá ãßíåé êôÞìá üëïõ ôïõ åëëçíéêïý ëáïý. Ï ÈåïäùñÜêçò ëÝåé üôé ôï ðïéçôéêü êåßìåíï êõêëïöïñåß óôéò öëÝâåò ôïõ ëáïý ãéáôß åßíáé âãáëìÝíï ìÝóá áðü áõôÝò ôéò öëÝâåò. Êáé ìå "åëëçíéêÜ ìÝóá", áí ìïõ åðéôñáðåß ç Ýêöñáóç, ðïñåýåôáé. Ôá ðÝíôå ëáúêÜ ôñáãïýäéá áíôéóôïé÷ïýí óôá ÷ïñéêÜ ôçò áñ÷áßáò åëëçíéêÞò ôñáãùäßáò ðïõ ôüóï áãáðÜåé êáé åêôéìÜåé óáí ôçí áíþôåñç ìïñöÞ ôÝ÷íçò ôçò áñ÷áßáò ÅëëÜäáò. ÓõíïëéêÜ åßíáé Ýíá Ýñãï ðïõ åíþ åßíáé óõìöùíéêü èÝëåé íá åßíáé ëáúêü, êáé åíþ ãß80

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

íåôáé ëáúêü åßíáé óõìöùíéêü êáé Ýíôå÷íï. ¸ôóé åñ÷üìáóôå óôïí üñï ðïõ ðÜëé ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò êëçñïäüôçóå óôéò åðüìåíåò ãåíéÝò óõíèåôþí, ôïí üñï "Ýíôå÷íç ëáúêÞ ìïõóéêÞ". ÃñÜöåé ôï 1970 üôé "ôï óýã÷ñïíï ëáúêü ôñáãïýäé Ýðáó÷å áðü ìéá âáóéêÞ áäõíáìßá. ¹ôáí åôåñïâáñÝò. ÄçëáäÞ üóï ñùìáëÝï Þôáí óôï ìïõóéêü, ôüóï ñç÷ü êáé áíüçôï Þôáí ôï óôé÷ïõñãéêü ôïõ ìÝñïò...áðü üëåò ôéò åëëçíéêÝò ôÝ÷íåò ç ðëÝïí ðñïùèçìÝíç Þôáí áíáìöéóâÞôçôá, ç ðïßçóç. Ôé ðéï áðëü, ëïéðüí áðü ôï íá åíùèïýí áõôÝò ïé äýï áêñáßåò êáôáêôÞóåéò ôïõ óýã÷ñïíïõ åëëçíéêïý ðíåýìáôïò ( ç ìïõóéêÞ êáé ç ðïßçóç) .... áðü ôçí åðéôõ÷ßá Þ áðïôõ÷ßá áõôïý ôïõ ðåéñáìáôéóìïý èá êñéíüôáí ôï ìÝëëïí áõôÞò ôçò ðñïóðÜèåéáò. Êáé öõóéêÜ ìå ôïí üñï åðéôõ÷ßá åííïþ åäþ Ýíá êáé ìüíï ãåãïíüò". Ìéëþíôáò ãéá ôïí ÅðéôÜöéï ëÝåé: "Ï ÅðéôÜöéïò ðÜíù óôçí ðïßçóç ôïõ Ã. Ñßôóïõ ìðïñïýìå íá ðïýìå üôé Ýãéíå "ÔÝ÷íç ìáæþí". ÅðïìÝíùò Ýíáò êáéíïýñãéïò äñüìïò Üíïéîå. Ðïý ïäçãïýóå; Ãéá ìÝíá ïäçãïýóå âáóéêÜ ðñïò ôçí åäñáßùóç áõôïý ôïõ íÝïõ åßäïõò þóôå íá ìðïñïýìå íá âáóéóôïýìå óôç äïóìÝíç óôéãìÞ ðÜíù ó´áõôü ðñïêåéìÝíïõ íá ðñáãìáôïðïéÞóïõìå Ýíá âÞìá ðéï ðÝñá. Ðñïò ðéá êáôåýèõíóç; Ìá ðñïò ôçí êáôåýèõíóç åíüò óýã÷ñïíïõ ìïõóéêïý Ýñãïõ ôÝ÷íçò ðïõ èá ìðïñåß ìá áöïìïéùèåß äçìéïõñãéêÜ áðü ôéò ìÜæåò".8 Êáé ìåôÜ áðü áõôü âÝâáéá áêïëïýèçóáí ôüóá êáé ôüóá Ýñãá ìå áõôÞ ôç öüñìïõëá ðïõ Ýãéíáí êôÞìá ôùí ìáæþí. Åäþ ëïéðüí åßíáé äýï ôá áîéïóçìåßùôá: ðñþôï üôé ç ÷ñÞóç ôçò ðïßçóçò îåêßíçóå ôüóï íùñßò êáé äåýôåñï ç Ýêôáóç êáé ç óçìáóßá ðïõ åß÷å ãéá üëï ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç áõôÞ ôïõ ç åðéëïãÞ. Ï ßäéïò Ý÷åé ãñÜøåé üôé ç ìåãáëýôåñÞ ôïõ öéëïäïîßá Þôáí íá õðçñåôÞóåé óùóôÜ ôçí íåïåëëçíéêÞ êõñßùò ðïßçóç.9 ÁõôÞ ôïõ ç êáéíïôïìßá åðçñÝáóå êáé áêïëïõèÞèçêå áðü ôçí åðüìåíç ãåíéÜ åëëÞíùí óõíèåôþí ìÝ÷ñé ðåñßðïõ ôéò áñ÷Ýò ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1990. Ðáñáóýñèçêá üìùò êáé áèÝôçóá ôï ëüãï ìïõ. Èá áíáöåñèþ óå Üëëï Ýíá "åëëçíéêü" Ýñãï, Ôï ôñáãïýäé ôïõ íåêñïý áäåëöïý. Èá äïýìå ðùò êáé áõôü áðïôåëåß Ýíá êáéíïôüìï Ýñãï. Ï ëüãïò ðïõ ôï äéÜëåîá åßíáé ãéáôß ðåñéÝ÷åé Ýíá áðü ôá ðéï óõãêëïíéóôéêÜ êáôÜ ôçí ÜðïøÞ ìïõ ôñáãïýäéá ôïõ ÈåïäùñÜêç, ôï ôñáãïýäé "Óôá ðåñâüëéá" óôï ïðïßï èá åðáíÝëèïõìå áñãüôåñá. ÌåôÜ ôï ¢îéïí åóôß, ðïõ åßíáé ìéá ðñïóðÜèåéá "ìåôáóõìöùíéêÞò ìïõóéêÞò" óôçñéãìÝíçò óôï ëáúêü ôñáãïýäé, Ý÷ïõìå êáé ôçí ðñïóðÜèåéá áíáóýóôáóçò ôçò óýã÷ñïíçò ôñáãùäßáò, åíüò óýã÷ñïíïõ ëõñéêïý èåÜôñïõ ðïõ óôçñßæåôáé óôï óýã÷ñïíï ëáúêü ôñáãïýäé. Äåí õðÜñ÷åé üìùò ëüãïò íá áíáôñÝ÷åé ï óõíèÝôçò óôçí áñ÷áßá åëëçíéêÞ éóôïñßá Þ ôçí ìõèïëïãßá ãéá ôñáãéêÝò öéãïýñåò êáé óåíÜñéá. Ç ðñüóöáôç åëëçíéêÞ éóôïñßá, áðü ôçí áñ÷Þ ôïõ ðïëÝìïõ ìÝ÷ñé ôï ôÝëïò ôïõ åìöýëéïõ, ç äåêáåôßá ôïõ 1940, äßíåé ôï èÝìá ãéá ôï Ýñãï áõôü ðïõ èßãåé ðÜñá ðïëëÜ èÝìáôá ôüóï éóôïñéêïðïëéôéêÜ üóï êáé èåáôñéêÜ. Ï ÈåïäùñÜêçò óå óçìåßùìá ðïõ ðåñéÝ÷åôáé óôï ðñüãñáììá êáëåß ãéá åèíéêÞ åíüôçôá êáé áíáöÝñåé üôé ôï Ýñãï Ý÷åé êáô' áñ÷Þí ðïëéôéêü óôü÷ï, áðåõèõíüìåíïò äå óôï êïéíü ôïõ êáôáëÞãåé ìå ôá åîÞò ëüãéá "äåí Ý÷ù äýíáìç Üëëç êáìéÜ, ðáñÜ ìïíÜ÷á áõôÞ ðïõ ìïõ äßíåéò åóý". Ôï Ýñãï áõôü áðïôåëåß ìéá ðñüôáóç 81

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ãéá ôç äçìéïõñãßá ìéáò óýã÷ñïíçò ËáúêÞò ôñáãùäßáò. ÁíÞêåé óôï ìåãÜëï êïñìü ôïõ ðïëéôéêïý èåÜôñïõ ôïõ Ìðñå÷ô êáé åßíáé ðïëý óõããåíéêü, éäéáßôåñá óôïí ôñüðï ôçò ÷ñçóéìïðïßçóçò ôùí ôñáãïõäéþí, ìå ôï ¸íáò üìçñïò. Ôá âáóéêÜ óôïé÷åßá åßíáé äýï: á) ç óýã÷ñïíç ìõèïëïãßá êáé â) ôï óýã÷ñïíï ëáúêü ôñáãïýäé. ÅðåéäÞ ðÜíôá ï óôß÷ïò, ôï êåßìåíï ðáßæåé ðñùôáñ÷éêü ñüëï ãéá ôïí ÈåïäùñÜêç, óôçí ðñïêåéìÝíç ðåñßðôùóç ôï ãñÜöåé ìüíïò ôïõ, åìðíÝåôáé ìÜëéóôá áðü ðñüóùðá ðïëý áãáðçôÜ êáé öéëéêÜ ôïõ, (ï Ðáýëïò Ðáðáìåñêïõñßïõ Þôáí áãáðçìÝíïò ôïõ ößëïò) áëëÜ ïé óõìâïëéóìïß óôï Ýñãï åßíáé áõôïß ðïõ ôï ïñßæïõí. Ï ôõöëüò ðáôÝñáò ìå ôçí êüñç Ý÷åé ôéò ñßæåò ôïõ óôïí Ïéäßðïäá êáé ôçí áñ÷áßá ôñáãùäßá ðïõ áðïôåëåß êáé ôï ðñüôõðï ôïõ óõíèÝôç. Ç ìÜíá åßíáé êåíôñéêü äñáìáôéêü ðñüóùðï êáé áõôÞ: ðáñáðÝìðåé óôçí áñ÷áßá ôñáãùäßá êáé áðïôåëåß ôçí ðñïóùðïðïßçóç ôïõ áíèñþðéíïõ äñÜìáôïò, åßíáé ôï ðñüóùðï ðïõ õðïöÝñåé ãéá ôá äõï ôçò ðáéäéÜ. Ï Ðáýëïò êáé ï Íéêïëéüò áíôéðñïóùðåýïõí ï êáèÝíáò Ýíáí äéáöïñåôéêü êüóìï, ç äå êïðÝëá ç ÉóìÞíç, åßíáé óýìâïëï ôüóï ôïõ Ýñùôá üóï êáé ôçò ìïßñáò êáé ôçò èõóßáò. ÌïñöïëïãéêÜ ðáñáôçñïýìå üôé ôï ôñáãïýäé Ý÷åé êáé ðÜëé óõìâïëéêÞ óçìáóßá áöïý áíáðáñéóôÜ ôïí ÷ïñü ôçò ôñáãùäßáò. Ï ëáúêüò ôñáãïõäéóôÞò åßíáé ðÜëé áõôüò ðïõ åêöñÜæåé ôï ëáúêü áßóèçìá. Èá åðáíÝëèù åäþ óôï ðñïôåëåõôáßï ôñáãïýäé ôïõ Ýñãïõ Óôá ðåñâüëéá ðïõ Ý÷åé üëá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò åëëçíéêÞò ìïõóéêÞò. Ï ñõèìüò ôïõ æåúìðÝêéêïò, üðùò êáé ôá ðåñéóóüôåñá ôñáãïýäéá ôïõ Ýñãïõ, ï óôß÷ïò ðáñáðÝìðåé óôï Ýðïò ôïõ ÄéãåíÞ Áêñßôá êáé ôç ìÜ÷ç ôïõ ìå ôï ÷Üñï óôá ìáñìáñÝíéá áëþíéá êáé ç ìåëùäßá áíáôñé÷éáóôéêÞ. ÌÞðùò óáò ìåôáöÝñåé óôá åãêþìéá ôçò ÌåãÜëçò ÐáñáóêåõÞò; Äéêáßùò. H óõëëáâéêÞ ÷ñùìáôéêÞ ìåëùäßá èá ìðïñïýóå íá Ý÷åé îåðçäÞóåé áðü ëåéôïõñãéêü âéâëßï, áðü ôï áíáëüãéï ôïõ øÜëôç. Ðþò üìùò áõôÞ ç ìåëùäßá öïñôßæåôáé ôüóï äõíáìéêÜ; Äéáêñßíåôáé áðü á) áðëüôçôá, â) âçìáôéêüôçôá ðïõ ðáñáðÝìðåé óôçí âõæáíôéíÞ ìïõóéêÞ êáé ã) ôñïðéêüôçôá. Ç ìåëùäßá ðïõ êéíåßôáé ãýñù áðü ôï ëá, äåóðüæïõóá -ðÝìðôç âáèìßäá ôçò ñå ìåßæïíáò, Ý÷åé ìéá åëáôôùìÝíç ôÝôáñôç, ôï ñå ýöåóé, ðïõ êÜíåé ôçí ìåëùäßá ôñïðéêÞ. Ìåôáêéíåßôáé áíÜìåóá óå óõã÷ïñäßåò ôçò ñå ìåßæïíáò êáé åëÜóóïíáò (ç óõã÷ïñäßá óïë åëÜóóïíá áíÞêåé óôçí êëßìáêá ñå åëÜóóïíá). Ðåôõ÷áßíåé Ýôóé ï óõíèÝôçò, åíþ îåêéíÜåé ìå ñå ìåßæïíá, íá ìåôáäßäåé ôçí ðïëý ëõðçôåñÞ áôìüóöáéñá ðïõ Ý÷åé ï óôß÷ïò ìÝóù ôçò ÷ñÞóçò ôçò ñå ìåßæïíáò êáé ñå åëÜóóïíáò üðùò êáé ôçò åëáôôùìÝíçò ôÝôáñôçò ôçò ðÝìðôçò âáèìßäáò óôçí ðëïêÞ ôçò ìåëùäßáò. ÁõôÞ ôç ÷ñïíéêÞ ðåñßïäï ïé ðáñÜëëçëåò äñáóôçñéüôçôåò ðåñéëáìâÜíïõí "Ôï ó÷Ýäéï ðñïãñÜììáôïò ãéá ôçí áíáäéïñãÜíùóç ôçò ÅëëçíéêÞò ìïõóéêÞò", ôçí ßäñõóç ôçò "ÌéêñÞò Ïñ÷Þóôñáò Áèçíþí" êáé ôï "Ìïõóéêü Ïñãáíéóìü Ðåéñáéþò". Óôçí äßìçíç Ýêäïóç "ÊñéôéêÞ" ôïí ÌÜéï ôïõ 1960 äçìïóéåýåôáé ôï Üñèñï-ðñüôáóç ìå ôßôëï "Ó÷Ýäéï ðñïãñÜììáôïò ãéá ôçí áíáäéïñãÜíùóç ôçò ÅëëçíéêÞò ìïõóéêÞò". Åßíáé ìéá ðñüôáóç ãéá ôï "óýíïëï ôùí åêäçëþóåùí ôçò ìïõóéêÞò ìáò æùÞò", ôï ïðïßï óõíõðïãñÜöïõí ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò êáé ïé Áñãýñçò ÊïõíÜäçò, ÃéÜííçò ÎåíÜêçò, ÃéÜííçò Á. ÐáðáúùÜííïõ, ÄçìÞôñçò ×ùñáöÜò êáé Öïßâïò ÁíùãéáííÜêçò. Êáôáôßèåíôáé éäÝåò ãéá ôçí ðáéäåßá, ôéò óõìöùíéêÝò ïñ÷Þóôñåò, ôçí 82

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

üðåñá êáé ôï ìðáëÝôï, ôï ñáäéüöùíï, ôá öåóôéâÜë, ôçò ìïõóéêÞ óôçí åêêëçóßá, ôçí åëáöñÜ ìïõóéêÞ ôçí óõëëïãÞ ìïõóéêïý êáé ÷ïñåõôéêïý öïëêëüñ, õðïôñïößåò, êáé åêäüóåéò. Ïé ðñïóðÜèåéåò êáé ïé åíÝñãåéåò áõôÝò èá õðïóôçñßæïíôáé êáé èá åëÝã÷ïíôáé áðü ôï Åèíéêü Óõìâïýëéï ÌïõóéêÞò. ÓáñÜíôá êáé ðëÝïí ÷ñüíéá áñãüôåñá ìå ëýðç óõíåéäçôïðïéþ üôé ôá ó÷Ýäéá êáé ïé ðñïôÜóåéò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç åßíáé ôï ßäéï, áí ü÷é ðåñéóóüôåñï, åðßêáéñåò áëëÜ ôï ÷åéñüôåñï áíåêðëÞñùôåò. Ôïí ÍïÝìâñéï ôïõ 1962 ìåôÜ áðü Ýíá äýóêïëï êáëïêáßñé ãéá ëüãïõò õãåßáò éäñýåé ôçí ÌéêñÞ Ïñ÷Þóôñá Áèçíþí ìå óêïðü ôçí ìïõóéêÞ áíáâÜèìéóç ôïõ êïéíïý. Óáò ìåôáöÝñù åäþ óçìåßùìá ôïõ óõíäéåõèõíôÞ Ìßêç ÈåïäùñÜêç (ï Üëëïò Þôáí ï ÌÜíïò ×áôæéäÜêéò) ðïõ ðåñéÝ÷åôáé óôï ðñüãñáììá ôçò 12/4/1963 (ìÜëëïí ç ðñïôåëåõôáßá óõíáõëßá): "Ç ÌéêñÞ Ïñ÷Þóôñá Áèçíþí ÷áéñåôßóèçêå êáé áãáðÞèçêå áðü ôï êïéíü ìáò, êé éäéáßôåñá ôç íåïëáßá ìáò, ãéáôß Ýíïéùóå óùóôÜ üôé äåí åßíáé ìéá áðëÞ óõíÜèñïéóç ìïõóéêþí áëëÜ Ýíá ðíåõìáôéêü êßíçìá. Êßíçìá éäåþí ðïõ èÝëåé íá óðÜóåé ôçí êñõóôÜëëéíç ãõÜëá ðïõ Ýêëåéóáí ôç ìïõóéêÞ ïé áðåéñïåëÜ÷éóôïé åóôÝô ôçò ÁèÞíáò êáé íá ôç ñßîåé óôïõ âïõåñïýò äñüìïõò, óôá ðáíåðéóôÞìéá, óôéò óõíïéêßåò, óôçí åðáñ÷ßá, óôéò óõæçôÞóåéò. Ç ÌÏÁ åßíáé óá íá ëÝåé óôï ëáü ìáò: áõôïìïñöþóïõ, ýøùóå ôçí ðíåõìáôéêÞ óïõ óôÜèìç, ìçí ðåñéìÝíåéò íá óïõ äþóïõí Üëëïé áõôü ðïõ óïõ áíÞêåé. Êáé óôïõò êáëëéôÝ÷íåò ôçò: âãåßôå óôïõò äñüìïõò ãéá í' áðáããåßëåôå ôá ðïéÞìáôÜ óáò. ÅêèÝóôå ôïõò ðßíáêÝò óáò óôá åñãïóôÜóéá. Ðçãáßíåôå íá âñåßôå ôï ëáü åêåß ðïõ âñßóêåôáé. Êáôáñãåßóôå ôïõò ìåóïëáâçôÝò. Äåí õðÜñ÷åé êáéñüò! ÊáëëéôÝ÷íåò êáé êïéíü ðñÝðåé ãñÞãïñá íá ðéáóôïýí ÷Ýñé ìå ÷Ýñé êáé í' áíåâïýí ìáæß óôçí êïñõöÞ ôïõ ëüöïõ íá äïõí áõôü ðïõ êñýâåôáé áðü ôçí Üëëç ìåñéÜ........". Ôï óçìåßùìá áõôü ðïõ âëÝðåôå óôï ðñüãñáììá áðïôåëåß Ýíá ìáíéöÝóôï ãéá ôá åëëçíéêÜ äåäïìÝíá áöïý ìÝ÷ñé ôüôå ç ìüíç ìåãÜëç ïñ÷Þóôñá Þôáí ç ÊñáôéêÞ Ïñ÷Þóôñá Áèçíþí ðïõ ßäñõóå ï áãáðçìÝíïò ôïõ äÜóêáëïò Öéëïêôßôçò Ïéêïíïìßäçò. Ç ÌÏÁ Þôáí äñáóôÞñéá ìÝ÷ñé ôïí ÌÜéï ôïõ 1963 Ý÷ïíôáò 38 äçìüóéåò åìöáíßóåéò óôï åíåñãçôéêü ôçò, ïðüôå ï ÈåïäùñÜêçò ðáñáéôåßôáé áðü äéåõèõíôÞò ôçò åðåéäÞ üðùò ãñÜöåé óôçí åðéóôïëÞ ôïõ ðñïò ôá ìÝëç ôçò ïñ÷Þóôñáò èåùñïýóå üôé ï ßäéïò Þôáí ç áéôßá ðïõ ç ïñ÷Þóôñá äåí Ýëáâå êñáôéêÞ ÷ñçìáôéêÞ õðïóôÞñéîç. ÐáñáéôÞèçêå ëïéðüí þóôå íá ãßíåé äõíáôÞ ç åðé÷ïñÞãçóÞ ôçò. Äåí áíáöÝñèçêá óôéò ëáúêÝò óõíáõëßåò ìå Ýñãá ôïõ óõíèÝôç ðïõ Ýëáâáí ÷þñá óå ðïëëÜ ìÝñç ôçò ÅëëÜäáò ðñéí áðü ôçí ßäñõóç ôçò ÌÏÁ. ¹ôáí ç åðï÷Þ ðïõ èåóðßóèçêáí êáé ï üñïò "ëáúêÞ óõíáõëßá" êáé ï èåóìüò. Áñãüôåñá, ôï 1966 ìå ôïí ÄÞìï Ðåéñáéþò ðñï÷ùñÜåé óôçí ßäñõóç ôïõ Ìïõóéêïý Ïñãáíéóìïý Ðåéñáéþò. Óôï ó÷Ýäéï äçìéïõñãßáò ôïõ ðåñéëáìâÜíïíôáé ç ìéêñÞ óõìöùíéêÞ Ðåéñáéþò, ôï öùíçôéêï óýíïëï Ðåéñáéþò, ó÷ïëÞ ëáúêÞò ìïõóéêÞò, ëáúêÞ ïñ÷Þóôñá, åôáéñåßá ëáúêÞò ìïõóéêÞò êáé êáëëéôå÷íéêü ãñáöåßï Ðåéñáéþò. Ç óõìöùíéêÞ ïñ÷Þóôñá èá ðåñéëáìâÜíåé óôï ñåðåñôüñéü ôçò ðáëéÜ (ðñïêëáóéêÞ) ìïõóéêÞ, ÷ïñùäéáêÞ Ýñãá (ðñïêëáóéêÜ-êëáóéêÜ), óýã÷ñïíç åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ êáé óýã÷ñïíç ìïõóéêÞ. Äåí èá ðåñÜóïõìå óå ëåðôïìÝñåéåò, üìùò õðÞñ÷å ðëÜíï ãéá åêðáßäåõóç êáé åêôÝëåóç ðïëëþí åéäþí ìïõóéêÞò. Ç ïñ÷Þóôñá ðñïãñáììáôßóèçêå íá ðáßîåé êáé 83

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

åêôüò ÅëëÜäïò êáé èåóðßóèçêáí óåìéíÜñéá êÜèå ÐÝìðôç. Ç èÝóðéóç ôïõ Ìïõóéêïý Áýãïõóôïõ ôï 1967 Þôáí áêüìç Ýíá ó÷Ýäéï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ãéá ôçí ðñïâïëÞ ôçò åëëçíéêÞò ìïõóéêÞò ðïõ üìùò ïé ðïëéôéêÝò óõíèÞêåò ôï áêýñùóáí. Áò åðéóôñÝøïõìå üìùò óôç ìïõóéêÞ: Ôï ôñáãïýäé ôïõ íåêñïý áäåëöïý, óôï ïðïßï áíáöåñèÞêáìå ðñïçãïõìÝíùò, ãñÜöôçêå ôï 1960-1. Ôï 1970, üôáí âñéóêüôáí óôéò öõëáêÝò ôïõ Ùñùðïý, ï óõíèÝôçò áíáëïãßæåôáé ôï "×ñÝïò" ôïõ êáé áíáæçôÜ ôéò ñßæåò ôïõ. ÓõíôÜóóåé åêåß ôï Êáëëéôå÷íéêü ôïõ ðéóôåýù Ýíá óçìáíôéêü íôïêïõìÝíôï ôïõ Áñ÷åßïõ ôïõ. Ôï õëéêü áõôü áðïôåëåß Ýíá ðáêÝôï áðü 95 ÷áñôïðåôóÝôåò ìå êåßìåíá ãéá ôï ¢îéïí åóôß êáé ôï Ôñáãïýäé ôïõ íåêñïý áäåëöïý, ôç ìåôáóõìöùíéêÞ ìïõóéêÞ, ôç óýã÷ñïíç ôñáãùäßá, ôçí ðáñáäïóéáêÞ ìïõóéêÞ, ôç âõæáíôéíÞ ìïõóéêÞ, êáé äéÜöïñá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò ìåëùäßáò.. Ï åðßëïãïò ôïõ Êáëëéôå÷íéêïý ôïõ ðéóôåýù, ãñáììÝíïò óôï Ðáñßóé óôéò 27 Éïõëßïõ ôïõ 1972, ðåñéÝ÷åé ôçí ðåìðôïõóßá ôçò êáëëéôå÷íéêÞò ôïõ óõíåßäéóçò "...ç ðñïóðÜèåéá äåí äéáêáéþíåôáé ïýôå ìå ìåëÝôåò ïýôå ìå áíáëýóåéò. Äéêáéþíåôáé ìïíÜ÷á ìÝóá óôçí ßäéá ôç æùÞ. Åßíáé ãåãïíüò üôé ç ðñïóðÜèåéÜ ìïõ Ýìåéíå ìåôÝùñç. Óôá 1967 åß÷á ôçí åíôýðùóç üôé èá Ýìðáéíá áðï ôçí ðñïúóôïñßá ôçò äçìéïõñãéêÞò ìïõ äñáóôçñéüôçôáò óôçí êõñßùò éóôïñßá ôçò . Åß÷á êÜíåé ôçí åðéëïãÞ ìïõ - ôï ëáúêü ïñáôüñéï, ôï ¢îéïí åóôß êáé ôï ìåôáóõìöùíéêü Ýñãï êáé Þìïõí Ýôïéìïò íá áöéåñùèþ ó' áõôÞ ôçí ðñïóðÜèåéá. ¢ëëùóôå äéÝèåôá ôçí åðï÷Þ åêåßíç ìéá óõìöùíéêÞ ïñ÷Þóôñá, ìéêôÞ ÷ïñùäßá, ëáúêÞ ïñ÷Þóôñá êáé üëá ôá ìÝóá ãéá íá ðáñïõóéÜóù üëá ôá åíäå÷üìåíá åðéôåýãìáôá, ôüóï ôá äéêÜ ìïõ üóï êáé ôùí Üëëùí.... ÓÞìåñá ìéá ôÝôïéá äõíáôüôçôá äåí õðÜñ÷åé......ðñÝðåé íá áó÷ïëçèþ ìå ôï ðñïóùðéêü ìïõ ðñüâëçìá. Áðü ôç ìéá ìåñéÜ íá âÜëù üëï ôï ëáü êáé áðü ôçí Üëëç ôïí êáëëéôÝ÷íç ðïõ èÝëåé íá íá áöéåñþóåé ôï Ýñãï ôïõ óå üëï ôï ëáü." Åêåßíç ôç óôéãìÞ üìùò åîüñéóôïò óôï Ðáñßóé óõíåéäçôïðïéåß üôé äåí ãßíåôáé. Áðåõèýíåôáé üìùò ìÝóù ôïõ êåéìÝíïõ áõôïý óå üëïõò ôïõò Ýëëçíåò êáëéôÝ÷íåò. Ðñïóðáèåß íá ôïõò ðñïâëçìáôßóåé êáé íá ôïõò ïäçãÞóåé íá âãïõí Ýîù áðü ôá "ôåß÷ç" êáé íá öéëïäïîÞóïõí áí åêöñÜóïõí ìå ôï Ýñãï êáé ôç óôÜóç ôïõò ôçí áðÝñáíôç åõáéóèçóßá êáé ôï Ýíèåôï ðÜèïò ôïõ ëáïý ìáò." Óå ëßãï êáéñü ôïõ äüèçêå âÝâáéá ç åõêáéñßá íá ðñáãìáôïðïéÞóåé áõôü ôï üíåéñï êáé íá äçìéïõñãÞóåé áêüìç ðåñéóóüôåñá ôñáãïýäéá, íá èåìåëéþóåé ôçí Ýíôå÷íç ëáúêÞ ìïõóéêÞ. Áðü ôï 1970 ìÝ÷ñé ôï 1986 (ôéò ðåñéüäïõò ðïõ ï ßäéïò ïñßæåé åîüñéóôïò óôï åîùôåñéêü êáé óôï åóùôåñéêü 1974-1986) Ý÷åé ãñÜøåé 18 êýêëïõò ôñáãïõäéþí êáé Ý÷åé ìéá åêðëçêôéêÞ óõíáõëéáêÞ äñáóôçñéüôçôá áíÜ ôïí êüóìï. ÃñÜöåé ðñáãìáôéêÜ ìïõóéêÞ ãéá ôéò ìÜæåò, ôï îå÷ùñéóôü üìùò åßíáé üôé ç ìïõóéêÞ ôïõ äåí áðåõèýíåôáé ìüíï óôçí ÅëëçíéêÞ ìÜæá Üëëá Ý÷åé ìåãÜëç áðÞ÷çóç óå üëï ôïí êüóìï. ÊÜíïíôáò ìéá ìéêñÞ ðáñÝíèåóç èá óáò áíáöÝñù üôé ôï 1999 Þñèå óôç ÂéâëéïèÞêç ìéá ïìÜäá äçìïóéïãñÜöùí áðü ôçí ÊïñÝá íá åñåõíÞóåé ôï Áñ÷åßï óå ó÷Ýóç ìå ôï ôñáãïýäé Ôï ôñáßíï öåýãåé óôéò ïêôþ. Ç ïñ÷çóôñéêÞ ôïõ ìïñöÞ åß÷å ãßíåé ãíùóôÞ ìÝóù ìéáò ôçëåïðôéêÞò åêðïìðÞò óôçí ÊïñÝá, ìáæß êáé ôï üíïìá ôïõ ÈåïäùñÜêç. Ôï óõíåñãåßï ëïéðüí Þñèå åîïðëéóìÝíï ìå äçìïóéïãñÜöïõò, ôçëåïðôéêÝò êÜìåñåò êáé Üëëá áðáñáßôçôá åñãáëåßá ãéá íá êáôáãñÜøïõí ôï öáéíüìåíï "ÈåïäùñÜêçò" êáé íá áðïäþóïõí ôï ðåñéå÷üìåíï ôùí óôß÷ùí ôïõ ÌÜíïõ Åëåõèåñßïõ 84

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

üðùò "íá ðßíåéò ïýæï óôïõ ËåõôÝñç..." Þ "íý÷ôá äå èÜñèåé ó´Üëëá ìÝñç...." Áò åðéóôñÝøïõìå üìùò óôéò êáéíïôïìßåò ôïõ ÈåïäùñÜêç êáé óôá 1969-1970 üôáí ðáñïõóéÜæïíôáé ôá "Ôñáãïýäéá ðïôáìüò". ¸íáò áêüìç üñïò êáèéåñþíåôáé êáé áöïñÜ ìéá ìïõóéêÞ öüñìá ðïõ äçìéïõñãåß ï ßäéïò êáé êáôåõèýíåôáé áðü ôï ðïéçôéêü êåßìåíï. Ôá äýï Ýñãá Ðíåõìáôéêü ÅìâáôÞñéï (1969) êáé Raven (1970) åßíáé "ôñáãïýäéá ðïôáìüò". ¸ñãá áñ÷éêÜ ãéá ìéêñÞ ïñ÷Þóôñá êáé öùíÞ ðïõ ìïñöïëïãéêÜ äéáöÝñïõí áðü ôï "ôñáãïýäé-lied" ãéáôß äåí âáóßæïíôáé óôçí åíáëëáãÞ ñåöñáßí êáé êïõðëÝ óôïõò óôß÷ïõò ïýôå óôç ìïõóéêÞ. Åäþ äåí õðÜñ÷ïõí åðáíáëÞøåéò. Ôï êåßìåíï üðùò êáé ç ìïõóéêÞ ôñÝ÷åé óáí ðïôáìüò. Ôï "ôñáãïýäé ðïôáìüò" åíôÜóóåôáé óôçí êáôçãïñßá ôùí óõìöùíéêþí Ýñãùí êáé áðïôåëåß Ýñãï ìåãÜëçò óõíèåôéêÞò áîßáò. Èá ðåñéïñßóù ôçí ðáñïõóßáóÞ ìïõ óå áõôÝò ôéò ðáñáôçñÞóåéò ìüíï êáé äåí èá áíáöåñèþ óôçí Üëëç äçìïöéëÞ öüñìá ðïõ äçìéïýñãçóå, ôïí êýêëï ôñáãïõäéþí. ÐñïóðÜèçóá íá ðáñïõóéÜóù ðþò ï ÈåïäùñÜêçò êÜíåé ôçí ðïßçóç ðñùôáãùíßóôñéá ôïõ Ýñãïõ ôïõ, ðþò ç ìïõóéêÞ ôïõ äéáìïñöþèçêå áðü Ýíôå÷íç åõñùðáúêÞ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åðéôõ÷çìÝíçò ôïõ ðïñåßáò óôï Ðáñßóé ôçí äåêáåôßá ôïõ 1950, óå Ýíôå÷íç åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ êáé Ýíôå÷íç ëáúêÞ ìïõóéêÞ ôéò äåêáåôßåò 1960 Ýùò 1980, ìÝóá áðü ôñáãïýäéá áëëÜ êáé óõìöùíéêÜ Ýñãá, ôï ëõñéêü èÝáôñï êáé ôï ôñáãïýäé ðïôáìüò. Ï Ýëëçíáò ìïõóéêüò ÈåïäùñÜêçò åðßóçò ðñïóðÜèçóå íá óõóôÞóåé ïñ÷Þóôñåò êáé èåóìïýò ãéá íá ãßíåé ðñïóéôÞ óôï åõñý åëëçíéêü êïéíü ç ìïõóéêÞ êáé ç ìïõóéêÞ åêðáßäåõóç. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé ìÝñïò ôçò æùÞò ìáò. Ç ìïõóéêÞ ôïõ êáé ç öéãïýñá ôïõ åßíáé ðáíôïý êáé óõíäåäåìÝíç ìå åõ÷Üñéóôåò êáé ü÷é ôüóï åõ÷Üñéóôåò óôéãìÝò ìáò. Ç ðñùôïðïñßá ôïõ êáé ôï üñáìá ôïõ ãéá ôçí åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ, åðçñÝáóå ôéò åðüìåíåò ãåíéÝò ÅëëÞíùí óõíèåôþí, êßíçóå ôïí åëëçíéêü ëáü êáé Üëëáîå ôï ôïðßï ôçò åëëçíéêÞò ìïõóéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò. Ç ìïõóéêÞ ôïõ âñßóêåé ðÜíôá ÷þñï, áðü ôéò öéëéêÝò ðáñÝåò Ýíá êáëïêáéñéíü âñÜäõ ìÝ÷ñé óôéò ìåãÜëåò áßèïõóåò üðåñáò êáé óõíáõëéþí üëïõ ôïõ êüóìïõ. Áõôü ðïõ ìåôñÜåé åßíáé üôé ç ìïõóéêÞ ôïõ ÈåïäùñÜêç åßíáé óôçí êáñäéÜ ôùí ÅëëÞíùí. ÌåôÜ áðü ðïëëïýò áãþíåò ôï üñáìá ôçò åëëçíéêÞò Ýíôå÷íçò ìïõóéêÞò ðïõ ï ÈåïäùñÜêçò Üñ÷éóå íá õëïðïéåß ôçí äåêáåôßá ôïõ 1960 ðñáãìáôïðïéÞèçêå. Åßìáóôå ôõ÷åñïß ïé ¸ëëçíåò ðïõ ï ÈåïäùñÜêçò ìáò Ýìáèå íá áêïýìå ôç ìïõóéêÞ ôïõ íá ôçí ôñáãïõäÜìå êáé íá ôçí áãáðÜìå.

1 Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò. Ìá÷üìåíç êïõëôïýñá.ÁèÞíá: Óýã÷ñïíç åðï÷Þ, 1982, ó. 9 2 Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò. Ðåñß ôÝ÷íçò. ÁèÞíá:ÐáðáæÞóçò, 1976, ó. 72-73 3 ibid.

4 ibid.,ó. 103 5 ibid.,ó. 105 6 ibid.,ó. 102 7 ibid.,ó. 116 8 Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò. ÌïõóéêÞ ãéá ôéò ìÜæåò. ÁèÞíá: Ïëêüò, 1972 9 ibid.,ó. 29

85

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ôçí ê. ÌåñÜêïõ. Ç ðïéÞôñéá Éïõëßôá Çëéïðïýëïõ èá áíáëýóåé ôï óõíÜäåëöü ôçò Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Ôßôëïò ôçò åéóÞãçóçò "ìå ôç ìïõóéêÞ ôùí ëÝîåùí - ç ðïéçôéêÞ ãñáöÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç".

Ιουλίτα Ηλιοπούλου: Με την µουσική των λέξεων: η ποιητική γραφή του Μίκη Θεοδωράκη Êõñßåò êáé êýñéïé, Áí ç ðïßçóç äåí åßíáé ðåñéïñéóôéêÜ êáé ìüíïí ç ôÝ÷íç ôïõ Ýíáñèñïõ ëüãïõ, áí ç ðïßçóç åßíáé, üðùò Ýãñáöå ï Ãéþñãïò ÓáñáíôÜñçò, åêåßíïò ï åáõôüò ìáò ðïõ äåí êïéìÜôáé ðïôÝ, áí üðùò õðïóôçñßæåé ï ÏäõóóÝáò Åëýôçò áðïôåëåß ôï Üëëï ðñüóùðï ôçò õðåñçöÜíåéáò, áí ôï ðïßçìá åßíáé ðáíôïý, üðùò åðßìïíá åðáíáëáìâÜíåé ï Ãéþñãïò ÓåöÝñçò, ôüôå ç ðåñßðôùóç ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç èá ìðïñïýóå óôï óýíïëü ôçò íá ÷áñáêôçñéóèåß ùò ãíÞóéá êé åîü÷ùò ðïéçôéêÞ. Ãéáôß åßíáé ßóùò ï ôåëåõôáßïò áíáãåííçóéáêüò ¸ëëçíáò ðïõ óõëëáìâÜíåé êáèïëéêÜ ôçí ðïéçôéêÞ ëåéôïõñãßá, ìÝóá áðü ôç äéáñêÞ åãñÞãïñóç ôçò óêÝøçò êáé ôçò åõáéóèçóßáò ôïõ, ìÝóá áðü ôçí áíõðüôáêôç åðáíáóôáôéêüôçôÜ ôïõ, áðü ôçí Üóâåóôç äéáìáñôõñßá êáé äéåêäßêçóç, ìÝóá áðü ôçí åíáíôßùóç ðñïò ôçí ôñÝ÷ïõóá áíôßëçøç êáé ïðùóäÞðïôå ìÝóá áðü ôç äéáñêÞ áíáæÞôçóç äçìéïõñãßáò. Äçìéïõñãßáò, åßôå ìå ôï áëöÜâçôï ôçò ìïõóéêÞò, åßôå ôçò ãëþóóáò Þ êáé ôùí ðñÜîåùí. Ôï õëéêü ôçò óêÝøçò êáé äñÜóçò ôïõ åßíáé ðÜíôá ôá ßäéá ôá öáéíüìåíá ôçò æùÞò, ôï ìÝóïí êÜèå öïñÜ êáé êáôÜ ðåñßðôùóç ðïéêßëëåé ó' áõôÞí ôçí áñ÷éôåêôïíéêÞ ôïõ ìÝëëïíôïò, óôçí ïðïßá, áðü íùñßò, Ý÷åé ôÜîåé ôïí åáõôü ôïõ. Ðþò, ëïéðüí, èá ìðïñïýóå íÜ åîáéñåèåß áðü ôç äçìéïõñãéêÞ äñáóôçñéüôçôÜ ôïõ ç áõôïíüçôç êáôáöõãÞ óôïí êïéíü êþäéêá ôçò ãëþóóáò êáé ìÜëéóôá óôçí ðéï ìïõóéêÞ ôçò äéÜñèñùóç, ôçí ðïéçôéêÞ ãñáöÞ; Ðþò èá ìðïñïýóå íá åîáéñåèåß ç ðïßçóç áðü Ýíá ìïõóéêü ðïõ îÝñåé íá óôáèìßæåé ôï åéäéêü âÜñïò ôùí ëÝîåùí, íá ôéìÜ ôç ìåôáó÷çìáôéóôéêÞ éó÷ý ôïõò, íá áðïäåóìåýåé ôçí êñõöÞ ôïõò äýíáìç êáé íá äßíåé ,÷Üñéò óôçí õøçëÞ ðïéçôéêÞ íïçìïóýíç ôïõ, ìåëïðïéþíôáò, Ýíá ðïëýôéìï áíèïëüãéï ôçò óýã÷ñïíçò åëëçíéêÞò ðïßçóçò. Ðñáãìáôþíïíôáò ôç ñÞóç ôïõ Pierre Reverdy "ç ôÝ÷íç áðü êáé ãéá ôç æùÞ, ç æùÞ ãéá êáé áðü ôçí ôÝ÷íç" êáé õðáêïýïíôáò óôç ìüíç ðåéèáñ÷ßá ðïõ îÝñåé êáé ðïõ åßíáé ç Ýìöõôç ðáñüñìçóç, ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ðáßæåé ìå ôç ìïõóéêÞ åíÝñãåéá ôùí ëÝîåùí êáé ãñÜöåé óå óôß÷ïõò. ¹äç áðü ôï 1942, ìüëéò äåêáåðôÜ ÷ñïíþí êáé ìÝóá óôç ãåñìáíéêÞ êáôï÷Þ ãñÜöåé ôï "ÓéÜï", ìå üëç ôçí åõáéóèçóßá, áëëÜ êáé ôç ñçôïñéêüôçôá ðïõ åðéôñÝðåé ç íåüôçôá, áöéåñþíïíôáò ôç óõëëïãÞ óôéò êáñäéÝò åêåßíùí ðïý ôïëìïýí. ....Áêïëïõèïýí ôá ðñþéìá ðïéÞìáôá ôïõ Ýñùôá êáé ôïõ ðïëÝìïõ ãñáììÝíá óôçí Ôñßðïëç êáé ôçí ÁèÞ86

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

íá ôçí ðåñßïäï '42-'46. Ôá ðïéÞìáôá ôçò åîïñßáò ãñáììÝíá óôçí Éêáñßá ôï '47 -åäþ âñßóêåôáé êáé ôï óõãêéíçôéêü óçìåéùìáôÜñéï "Ôï óðßôé ìå ôïýò óêïñðéïýò" ìå ôá êáôáôïðéóôéêÜ êáé êáëáßóèçôá ó÷Ýäéá ôïõ óõíèÝôç. Óôç óõíÝ÷åéá áêïëïõèïýí ðïéÞìáôá ôçò äåýôåñçò ðåñéüäïõ åîïñßáò óôçí Éêáñßá êáé ôçí Ìáêñüíçóï ôï '48-'49 , ôï ôñáãïýäé ôïõ Íåêñïý áäåëöïý ôï '61, ôá äýï ðñïöçôéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ '63, Ï ¹ëéïò êáé ï ×ñüíïò ôï ' 67 óå óêëçñÝò óõíèÞêåò êñÜôçóçò, ôá ôñáãïýäéá ôïõ ÁíäñÝá ôï' 68 ãéá ôïí ÁíäñÝá ËåíôÜêç. Êáé óõíå÷ßæåé óå ìßá áêüìá åîïñßá óôç ÆÜôïõíá ôï '68-69 íÜ ãñÜöåé ôéò Áñêáäßåò -åêåß êáé ôï èáõìÜóéï óôçí êáèáñüôçôá ôïõ "Åß÷á ôñåéò æùÝò ç ìßá ãéá íá ðïíÜåé / ç Üëëç ãéá íÜ èÝëåé / êé ç ôñßôç ãéá íá íéêÜ." Áêïëïõèïýí ôá ôñáãïýäéá ôïõ Áãþíá, ï Ùñùðüò, êé áñãüôåñá ôï '70-'73 ðïéÞìáôá ãñáììÝíá óôï Ðáñßóé êáé ôçí ËáôéíéêÞ ÁìåñéêÞ, üðïõ îå÷ùñßæåé ç ìåãáëýôåñç ìïíÜäá ôçò "ÍåêñÞò Åðï÷Þò", ãéá íá óõíå÷ßóåé ìåôÜ ôçí ðôþóç ôçò äéêôáôïñßáò, óôçí ìåôáðïëßôåõóç ðéá, íá ãñÜöåé ðïéÞìáôá, üðùò ôï Äéüíõóï, ôç Âåáôñßêç óôçí Ïäü ìçäÝí Þ êáé ôçí ìåãáëýôåñç óýíèåóç ôùí ×áéñåôéóìþí, ðïßçìá ôïõ 1981. Ç ðëåéïíüôçôá ôùí ðïéçìÜôùí åßíáé óå ðáñáäïóéáêü óôß÷ï -(Ýììåôñï-ïìïéïêáôÜëçêôï) áðç÷þíôáò ôüóï ôç äçìïôéêÞ ðáñÜäïóç -êõñßùò ôá èñçíçôéêÜ ðïéÞìáôá- üóï êáé ôçí ëüãéá êëáóéêÞ, ðïéÞìáôá ðïõ äåß÷íïõí ôáõôü÷ñïíá ôçí ðñþôç ôïõò áöüñìçóç, áëëÜ êáé ôïí ôåëéêü ôïõò ðñïïñéóìü, ðïõ äåí åßíáé Üëëïò áðü ôç ìïõóéêÞ. ÐïëëÜ áðü ôá ðïéÞìáôÜ ôïõ èá áðïôåëÝóïõí áñãüôåñá åðéôõ÷çìÝíá ôñáãïýäéá. Ùóôüóï áðü ôï 1946 êéüëáò óôïõò "ÐÝíôå óôñáôéþôåò" áëëÜ êáé ìåôÜ, óôçí ÍåêñÞ åðï÷Þ, óôïõò ×áéñåôéóìïýò èá õéïèåôÞóåé ôçí óýã÷ñïíç ãñáöÞ ôïõ åëåýèåñïõ óôß÷ïõ. Äåí èá 'ôáí Üóêïðï íÜ åðéóçìáíèåß åäþ áõôü ðïý áðü ãíþóç êáé äéáßóèçóç áíáãíùñßæåé áðüëõôá ï ÈåïäùñÜêçò: ôï ãåãïíüò üôé ç ðïßçóç Ý÷åé ãé' áõôüí ìßá õðüóôáóç äéôôÞ, áðü ôç ìßá ìåñéÜ õðÜñ÷åé ç ðïéçôéêÞ Ýñåõíá, ðïý äßíåé ôçí ôïëìçñÞ ëõñéêÞ Ýêöñáóç, ðïõ áíáóõíèÝôåé ôçí ðñáãìáôéêüôçôá, ðïßçóç, ðïõ îÝñåé ï ßäéïò íá åðéëÝãåé êáé íá ìåëïðïéåß êáé áðü ôçí Üëëç ìåñéÜ õðÜñ÷åé ç åëåýèåñç, ðáñïñìçôéêÞ, áðñïóðïßçôç êáôÜèåóç ôçò øõ÷Þò ôïõ, ðïõ áêïëïõèåß óõãêéíçôéêÜ ôá êýìáôá ôçò ðïëõôÜñá÷Þò ôïõ æùÞò. "Äåí åßìáé ðïéçôÞò", ãñÜöåé ï ßäéïò óôï "×ñÝïò", "üôáí üìùò ïé óôß÷ïé áñ÷ßæïõí íÜ óöõñïêïðïýí óôï ìõáëü ìïõ, Ýíéùóá ðüóï ïé ëÝîåéò ìðïñïýí íÜ íôõèïýí óôï áßìá, ðüóï ìðïñåß íá ìå ëõôñþóïõí". Êáé ãñÜöåé ï ÈåïäùñÜêçò êÜôù áðü áõôÞ ôçí áíÜãêç ëýôñùóçò, áðü ôçí áíÜãêç óáöÞíåéáò ôïõ ãëùóóéêïý êþäéêá êáé óõíÜìá áðü ôçí áíÜãêç íá êáôïéêçèåß ìå Þ÷ïõò Ýíáñèñïõò ç ìïíáîéÜ ôïõ. ÊÜôù áðü Ýíá ôÝôïéï ðñßóìá èá ðñÝðåé íÜ äéáâáóôåß ç ðåñéðÝôåéá ôçò ðïéçôéêÞò ôïõ ãñáöÞò. Ç áõóôçñüôçôá öéëïëïãéêþí êñéôçñßùí, ç óõíåîÝôáóç ôùí ðïéçìÜôùí ôïõ ìå ôçí óýã÷ñïíÞ ôïõ ðïéçôéêÞ ðáñáãùãÞ Þ ìå ôá áéóèçôéêÜ ñåýìáôá ôïõ 20ïõ áéþíá, ôïí õðåññåáëéóìü êõñßùò, ç åíäåëå÷Þò ìåëÝôç ôçò öüñìáò êáé ôçò ðñùôïôõðßáò óôçí åêöñáóôéêÞ, èá ðáñáðëáíïýóå ôïí áíáãíþóôç, âéÜæïíôÜò ôïí íá äå÷ôåß ðñïò óôéãìÞí ôçí ðáñÜðëåõñç áõôÞ äñáóôçñéüôçôá ôïõ ÈåïäùñÜêç ùò ôï êýñéï êáëëéôå÷íéêü ôïõ ðåäßï.

87

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Aò ìçí îå÷íÜìå, ùóôüóï, ðüóï ðïëýôéìï õëéêü ãéá ôçí êáôáíüçóç ôçò óêÝøçò êáé ðñïóùðéêüôçôáò êáëëéôå÷íþí ðáñÝ÷ïõí ðÜíôá ïé ðáñÜðëåõñåò, ôïõ êýñéïõ Ýñãïõ ôïõò äçìéïõñãßåò. Ôá ó÷Ýäéá êáé ç ìïõóéêÞ ôïõ Ëüñêá, ôá ôÝóóåñá êïñéôóÜêéá ôïõ ÐéêÜóï, ôá ëéìðñÝôé ôïõ Ìåíüôé, ôï åéêáóôéêü Ýñãï ôïõ Åëýôç, ëåéôïõñãïýí ü÷é ìüíï ùò óçìáíôéêÜ íôïêïõìÝíôá, áëëÜ êáé ùò Ýíáò ðëÜãéïò öùôéóìüò, ðïõ óõìâÜëëåé óôç óöáéñéêÞ êáôáíüçóç ôçò ðñïóùðéêÞò ìõèïëïãßáò ôïõ êÜèå äçìéïõñãïý. Ãßíïíôáé ïé åóùôåñéêïß êáèñÝöôåò ôçò áíýðïðôçò óôéãìÞò ôïõ êáëëéôÝ÷íç, üôáí äïêéìÜæåôáé ó' Ýíá äéáöïñåôéêü ðåäßï áðü ôï äéêü ôïõ, åêåß üðïõ ìåôñéÜæåôáé ç åõèýíç êáé ìåãéóôïðïéåßôáé ç ÷áñÜ ôçò åëåýèåñçò Ýêöñáóçò. Ãéá ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç ëïéðüí, ôá ðïéÞìáôá ãßíïíôáé ïé êáèñÝöôåò ôïõ âëÝììáôüò ôïõ, ïé óéùðçëÝò êñáõãÝò, ôá åóùôåñéêÜ ðïñôñáßôá ôùí ðåñéðåôåéþí ôïõ, Þ áðëÜ üøåéò ìéáò ðáñÜîåíçò êáé üìùò ìïíáîéÜò. ÓôéãìÝò åßíáé ðïõ äéáãñÜöïõí üëï ôï öÜóìá ôçò óõíáéóèçìáôéêÞò êëßìáêáò, óôéãìÝò ðïõ öùôïãñáößæïõí ôïõò Ýñùôåò, ôéò åîïñßåò, ôéò öõëáêßóåéò, ôïõò èñÞíïõò, áëëÜ êáé ôç óõíå÷Þ äéåêäßêçóç åëåýèåñçò êáé äßêáéçò âßùóçò ãéá ôïí ßäéï, ãéá üëïõò. ÊÜôù áðü ôç ìïõóéêÞ áêïýãåôáé ç óéùðÞ, ãñÜöåé êÜðïõ ï ÈåïäùñÜêçò, êÜôù üìùò áðü ôç óéùðÞ, óáí ôá õðïðåôñßäéá üíåéñá ôùí áñ÷áßùí îåìõôßæïõí ïé ëÝîåéò, ëÝîåéò ðïý óôá ÷åßëç ôïõ ãßíïíôáé ôï ÷íïýäé ôïõ Ýñùôá, ôá êáñöéÜ ôïõ ðïëÝìïõ, ôï ìðïõñëüôï ôçò åðáíÜóôáóçò. ÁíáæçôÜ, áíáæçôÜ êáé âñßóêåé "ìßá ëÝîç ðïý íá ìçí ðåñéÝ÷åé ôç óéùðÞ" êáé ôçí êÜíåé êáèñÝöôç, áëëÜ êáé óýíôñïöü ôïõ. Ôçò áðïóðÜ ôï âÜñïò ôçò óéãÞò êáé ôçò äßíåé ôïí Þ÷ï ôçò øõ÷Þò ôïõ. Ìå ãñÞãïñç, ëïéðüí, êßíçóç, áíáóýñåé áð' ôá "ðïôÜìéá ôçò íý÷ôáò" ôéò äéêÝò ôïõ ó÷åäßåò - ðïéÞìáôá, åðéâéâÜæåôáé êáé ðñï÷ùñåß áêÜèåêôïò ìÝóá óôá íåñÜ ôçò äéêÞò ôïõ ÅëëÜäáò. Ìïíïëïãåß, áëëÜ êáé äéáëÝãåôáé ôáõôü÷ñïíá ìå ôïí, óáí öáíôáóôéêü ìá ðÜíôá ðáñüíôá Üëëï, ìéëÜ ìå ôçí áðñïóðïßçôç áìåóüôçôá áõôïý ðïõ áñèñþíåé ôï ó' áãáðþ ãéá ðñþôç öïñÜ:

Óáí Ýñèåé ôï âñÜäõ êáé äéþîåé ôç ìÝñá èá íá 'ñèù êïíôÜ óïõ ìå ô' üíåéñü ìïõ .... ãñÜöåé ôï '42. Ãéá íá óõíå÷ßóåé ôÝóóåñá ÷ñüíéá ìåôÜ ëÝãïíôáò:

Ôï óôÞèïò ìïõ åðëÜôõíå ðïëý ãéá íá ÷ùñÝóåé ôï ìéêñü ãéáóåìß ðïõ Ýóðåéñåò ìå ôá ëåðôÜ óïõ äÜ÷ôõëá ôïýôç ôç íý÷ôá óôçí êáñäéÜ ìïõ.... ¹ áñãüôåñá, ôï 1987, èá ðåé áðåñßöñáóôá:

88

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Âñï÷Þ ìßá ÊõñéáêÞ ðïõ ì' Ýäåóåò ãéá ðÜíôá Âåáôñßêç ðÜøå íá ãåëÜò. Ç ôñõöåñüôçôá ôïõ ùóôüóï ìðïñåß íá ãßíåôáé, êáôÜ ôïí Üíåìï ôùí ãåãïíüôùí, êáé ðïýðïõëï êáé ìá÷áßñé:

Ôï ìåóçìÝñé ÷ôõðÜíå óôï ãñáöåßï ìåôñþ ôïýò ÷ôýðïõò ôï áßìá ìåôñþ åßìáé èñåöôÜñé ì' Ý÷ïõí êëåßóåé óôï óöáãåßï óÞìåñá åóý, áýñéï åãþ ãñÜöåé óôá ôñáãïýäéá ôïõ ÁíäñÝá, ôï '68. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé áõèåíôéêüò êáé ðáñÜ ôç èÝëçóÞ ôïõ, ìå ôçí ôüëìç ôçò åéëéêñéíïýò ðñÜîçò, êáôáöÝñíåé ÷ùñßò ôçí Ýãíïéá ôçò êáëëéÝðåéáò íá ãßíåôáé áéóèçôéêÜ ãïçôåõôéêüò, ìåò ôïí ëåðôü ëõñéêü ôïõ ôüíï:

ÌåíåîåäÝíéá ðïëéôåßá óôåßëå ìïõ ôï ÷Ýñé óïõ íá ìïõ ÷áúäÝøåé ôá ìáëëéÜ ãñÜöåé óôïí ¹ëéï êáé ôïí ×ñüíï, êáé ðÜëé óôïõò ×áéñåôéóìïýò ìå åðéêñéôéêÞ ðëçí üìùò óôï÷áóôéêÞ äéÜèåóç èá äåé ôïí íÝï êüóìï:

Ôþñá ç ÁèÞíá ãÝìéóå ìå ðüíï ðïëõôÝëåéáò áñéóôïêñáôéêü ìáêñéíü

Ìå ëÝîåéò êïëëçìÝíåò óôï êáêü íÝöïò ÃÝìéóáí ïé äñüìïé ðåñéôôÝò þñåò ðåñéôôÜ ÷ñüíéá ðáñáäåéóéáêÝò êïëÜóåéò äñïóåñÝò ðõñêáãéÝò

¸÷ïíôáò ðÜíôá áîå÷þñéóôåò ìÝóá ôïõ ôéò Ýííïéåò ôïõ äçìüóéïõ êáé ôïõ éäéùôéêïý ÷ñÝïõò ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ãßíåôáé ôï áüñáôï ößëôñï ðïõ äÝ÷åôáé ôï ðáí êáé ôï ðáíôïý ôçò åëëçíéêÞò, ôçò áíèñþðéíçò ðåñéðÝôåéáò, ãéá íá äþóåé ôï äéêü ôïõ áðüóôáãìá åõáéóèçóßáò, ìå ôçí áõèïñìçóßá ðáéäéïý, áëëÜ êáé ìå ôçí êáôÜíõîç ôïõ ìïíá÷éêïý éäéþôç "ðïõ óá íá ìïíïëïãåß óùðáßíåé" Þ ðïõ óá íá óùðáßíåé ìïíïëïãåß. Êýìá åßíáé êáé îåóðÜ ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ðÜíù óå ìßá óõ÷íÜ õðíþôôïõóá ðñáãìáôéêüôçôá, ìå ôç ëõñéêÞ ôïõ éäéïóõãêñáóßá, ìå ôï äõíáìéêü óôï÷áóìü ôïõ, ìå ôçí ðïëýôñïðç êáé ñùìáëÝá ìïõóéêÞ ôïõ, ìå ôï óýíïëï ôçò áõèåíôéêÜ ðïéçôéêÞò ðáñïõóßáò ôïõ. ×Üñéò óå êåßíïí, - üðùò ÷Üñéò êáé óå Üëëïõò ìåãÜëïõò êáëëéôÝ÷íåò - ìðïñïýìå íÜ èõìüìáóôå ðÜíôá üôé êé üôáí Ýîù áðü ôçí ðüñôá ìáò õëáêôïýí ôï óõìöÝñïí, ç 89

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

âßá, ï öáíáôéóìüò êé üëá ôá éäéùôéêÜ êáé äçìüóéá ðáñÜãùãá ôçò ëÝîçò ôñüìïò, õðÜñ÷åé ìßá åõèåßá ãñáììÞ ðåíôáãñÜììïõ ðïõ âãÜæåé óå îÝöùôï, õðÜñ÷åé ìßá ëÝîç óôï ëåõêü ÷áñôß ðïõ îÝñåé íá ðíßãåé ôïõò êÜèå ëïãÞò äáéìüíïõò óôï "Üóðéëï ôïõ íïõ" ôçò. "ÊïéôÜæù ìßá ãñáììÞ óôï ðåíôÜãñáììï ðïõ Ý÷ù ìðñïóôÜ ìïõ", Ýãñáöå ï ÈåïäùñÜêçò ôï '69, "êáé óêÝöôïìáé üôé áõôÞ êáé ìüíï öôÜíåé ãéá íá óáñþóåé óáí ÷Üñôéíï ðýñãï ôï êáèåóôþò ôçò êôçíþäïõò âßáò ðïõ åãêáôÝóôçóáí ìðñïóôÜ óôç ðüñôá ìïõ". Ìßá ãñáììÞ óôï ðåíôÜãñáììï, ìßá ëÝîç óôç óåëßäá, ìßá âáèéÜ ðßóôç óôç äýíáìç ôçò ôÝ÷íçò, êõñßåò êáé êýñéïé, ôá éó÷õñÜ üðëá ìéáò æùÞò, ôçò æùÞò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ×ñüíéá ôïõ ÐïëëÜ.

Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ðïëý ôçí ê. Çëéïðïýëïõ. Óôçí áõôïâéïãñáößá ôïõ Ìßêç èá áíáöåñèåß ç ê. Ëßæõ Ôóéñéìþêïõ, áíáðëçñþôñéá ÊáèçãÞôñéá ÃåíéêÞò êáé ÓõãêñéôéêÞò Äñáìáôïëïãßáò ôçò ÖéëïóïöéêÞò Ó÷ïëÞò óôï ÁÐÈ. Ôßôëïò ôçò åéóÞãçóçò "Ìå ôç ëýñá êáé ìå ôï ëüãï: áõôïâéïãñáöéêÞ äéöùíßá".

Λίζυ Τσιριµώκου: Με τη λύρα και µε το λόγο: αυτοβιογραφική διφωνία ÓçìáäåìÝíåò ÷ñïíïëïãßåò óá âéâëßá âéâëéïèÞêçò ðïëõóý÷íáóôçò…

Máíüëçò AíáãíùóôÜêçò, Eðï÷Ýò 2

O ìõèéêüò ëõñÜñçò Èåïäùñïìáíüëçò, ïé áíáñßèìçôïé ÈåïäùñÜêçäåò-Èåñéáíïß, ï ðáððïýò Mé÷áÞë ÈåïäùñÜêçò ðïõ åãêáôáóôÜèçêå óôï ÃáëáôÜ ëüãù ôïõ ãÜìïõ ôïõ ìå ôç ãéáãéÜ Aéêáôåñßíç ÓðõñéäÜêç, ï ðáôÝñáò Ãéþñãïò êáé ç ìçôÝñá Aóðáóßá ÐïõëÜêç (ðïõ ãëýêáíå ìå ôï áßìá ôçò Iùíßáò ôçí áøÜäá ôïõ èõìùìÝíïõ êñçôéêïý áßìáôïò), ï ÃéáííÜêçò, ï ìéêñüò áäåëöüò, ï èåßïò ÐÝôñïò, áäåëöüò ôïõ ðáôÝñá, ï ðáððïýò ÃéÜííçò ÐïõëÜêçò êáé ç ãéáãéÜ Óôáìáôßá, ï èåßïò Aíôþíçò, áäåëöüò ôçò ìçôÝñáò (åêåßíïò ðïõ ïíïìÜôéóå, åðß ôï êïìøüôåñïí, Mßêç ôïí Mé÷áëÜêç, ðñïò êáêïöáíéóìü ôïõ Kñçôßêáñïõ ðáððïý Mé÷Üëç): åßíáé ï ãåíåáëïãéêüò êüëðïò, ôï ïéêïãåíåéáêü êïõêïýëé ðïõ èá ðåñéâÜëëåé ôñõöåñÜ ôïí Mßêç, ïé áñ÷áããåëéêÝò öôåñïýãåò ðïõ èá éóêéþíïõí óôïñãéêÜ ôï äñüìï ôïõ, åóôßá êáé ëéìÜíé ôïõ, ïé Þñùåò ôïõ ïéêïãåíåéáêïý ìõèéóôïñÞìáôïò ìÝóá óôï ïðïßï æåé êÜèå ðáéäß ðñïóðáèþíôáò íá ãíùñßóåé ôïí êüóìï ãýñù ôïõ, íá îåêëåéäþóåé ôá ìõóôéêÜ ôùí åíçëßêùí, íá ãßíåé ìåãÜëïò. O Mßêçò, Ýíåêá ôùí ðïëëþí áõëüãõñùí ôçò ïéêïãÝíåéáò áíÜ ôçí åðé90

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

êñÜôåéá (Xßïò, MõôéëÞíç, Óýñïò, ÃéÜííåíá, Añãïóôüëé, ÐÜôñá, Ðýñãïò, Tñßðïëç), áëëÜæïíôáò óõíå÷þò ðåñéâÜëëïí, ó÷ïëåßá, ðáñÝåò, äõóêïëåýåôáé íá ñéæþóåé êÜðïõ, åßíáé ï îÝíïò, ï ðáñÜôáéñïò ðïõ Ýñ÷åôáé ðÜíôá áðü áëëïý, êáé áõôü ôïí äÝíåé áêüìç ðåñéóóüôåñï ìå ôïõò äéêïýò ôïõ, ìå ôç äßêëùíç ïéêïãåíåéáêÞ ðáñÜäïóç: ìéêñáóéÜôéêç êáé êñçôéêÞ1 . Áðü ôçí Üëëç, ôïýôåò ïé óõ÷íÝò ìåôáêéíÞóåéò ãñÜöïõí áíáãêáóôéêÜ óôïí óêëçñü äßóêï ôçò ìíÞìçò ôïðßá, èÜëáóóåò êáé âïõíÜ, ðüëåéò ìéêñÝò êáé ìåãÜëåò2 , íÝá ç÷ï÷ñþìáôá êáé áêïýóìáôá ðïõ óõìðëçñþíïõí ôçí ïéêåßá, ðáôñïðáñÜäïôç ìïõóéêÞ ðåñéïõóßá: ôá êïéôÜóìáôá ðëçèáßíïõí êáé, óôá åöçâéêÜ ÷ñüíéá, ðëÜé óôï êáôáöýãéï ôçò ìïõóéêÞò Ýñ÷åôáé íá ðñïóôåèåß ôï êáôáöýãéï ôçò ðïßçóçò. O íåáñüò Mßêçò, ðáëáìïëÜôñçò êáé óïëùìïëÜôñçò, óõíôáéñéÜæåé ôéò äýï ôÝ÷íåò êáé ðñïäéáãñÜöåé ôéò âáóéêÝò óõíôåôáãìÝíåò ôïõ ìÝëëïíôüò ôïõ. ÖôÜíåé óôçí AèÞíá (1943) ãéá ìïõóéêÝò óðïõäÝò, ìðïëéáóìÝíïò Þäç, üðùò ïé ðåñéóóüôåñïé íåïëáßïé ôçò åðï÷Þò, ìå ôï ìéêñüâéï ôçò ðïëéôéêÞò áíçóõ÷ßáò: íÝïé äñüìïé, íÝåò ðñïêëÞóåéò êáé áãþíåò, óôïõò ïðïßïõò èá áöéåñùèåß ìå ôï áðüëõôï ðÜèïò ìéáò íéüôçò ðïõ "ãýñåõå Ýíá ôßðïôá ãéá íá ðéóôÝøåé ðïëý êáé íá ðåèÜíåé". Óôç NÝá Óìýñíç, ôï óðßôé ôùí óõããåíþí ÐïõëÜêçäùí, üðïõ åãêáèßóôáôáé, ãåéôïíåýåé ìå ôï óðßôé ôùí Aëôßíïãëïõ, ôï óðßôé ìå ôéò ôñåéò áäåëöÝò åê ôùí ïðïßùí ç ìéêñüôåñç, ç Mõñôþ, èá ãßíåé ôï áóôÝñé ôçò æùÞò ôïõ: ïé ñßæåò ôçò KñÞôçò îáíáóìßãïõí ìå ôéò ñßæåò ôçò Iùíßáò. ¸ñùôáò êáé ðüëåìïò, Ýñùôáò êáé åîïñßåò, Ýñùôáò êáé ìïõóéêÞ. EöåîÞò, èá ðñÝðåé íá ìéëÜìå ãéá ôïí Mßêç óå äõéêü áñéèìü, ìéá êáé ç Mõñôþ ãßíåôáé ôï Üëëï ìéóü ôïõ åáõôïý ôïõ.

Oé äñüìïé ôïõ Añ÷Üããåëïõ ãñÜöïíôáé óôç äåêáåôßá 1985-1995. O Mßêçò áõôïâéïãñáöïýìåíïò áíéóôïñåß ôá ðùò, ôá ðüôå êáé ôá ãéáôß ôçò ìïõóéêÞò ôïõ, ðïõ åßíáé ç ìåôáãñáöÞ ôçò ßäéáò ôïõ ôçò æùÞ, ôçò ðñïóùðéêÞò áëëÜ óõíÜìá êáé óõëëïãéêÞò, åöüóïí Ýêëåéóå ìÝóá ôçò ÷éëéÜäåò üíåéñá, ðñïóäïêßåò, áéôÞìáôá áéóèçôéêÞò, çèéêÞò êáé ðïëéôéêÞò áëëáãÞò. H ðñïóùðéêÞ ìõèïëïãßá äéåõñýíåôáé, ðïëëáðëáóéÜæåôáé, äéáóôáõñþíåôáé ìå ìýñéïõò ìéêñïýò êáé ìåãÜëïõò ìýèïõò óå ìéá ÷åéìáññþäç áöÞãçóç, ìå ìåãÜëåò ðñüäñïìåò êáé áíÜäñïìåò ðáñåíèÝóåéò, ìå ïíåéñéêÝò äéáöõãÝò êáé áðüôïìåò ðñïóãåéþóåéò. Méá óõìâïëéêÞ ÷åéñáøßá ìå ôçí Ióôïñßá êáé ìéá éäéüôõðç "áíáæÞôçóç ôïõ ÷áìÝíïõ ÷ñüíïõ", ôïõ ðáñåëèüíôïò ðïõ áíáíïçìáôïäïôåßôáé ôþñá, óôçí ùñéìüôçôá, üôáí åê ôùí õóôÝñùí ôá ÷Üóìáôá êáé ôá áðïóðÜóìáôá ìïéÜæïõí íá âñßóêïõí ìéá óõíï÷Þ, Ýíá óõíäåôéêü êüêêéíï íÞìá, äß÷ùò âÝâáéá íá áíáéñåßôáé åíôåëþò ç ëïãéêÞ ôïõ ðáñÜëïãïõ ðïõ óöñÜãéóå áíåîßôçëá ôçí éóôïñéêÞ ãåíéÜ ôïõ Mßêç êáé ôç ëåãüìåíç åáìïãåíÞ áñéóôåñÜ. ÐáñáäïóéáêÜ, ôï áõôïâéïãñáöéêü óõìâüëáéï, ç óýìâáóç ðïõ êõñþíåé ôç ó÷Ýóç ôïõ óõããñáöÝá êáé ôïõ áðïäÝêôç ìéáò áõôïâéïãñáößáò, åêêéíåß áðü ôç âïýëçóç ôïõ åíçëßêïõ íá äéáöùôßóåé ôçí ðïñåßá ìéáò æùÞò, áðü ôçí áöåôçñßá Ýùò ôçí êáôÜëçîÞ ôçò, ôç óôéãìÞ äçëáäÞ ðïõ áðïöáóßæåé íá åðé÷åéñÞóåé áõôü ôï ôáîßäé ìÝóá óôï ÷ñüíï êüíôñá óôç ëÞèç. Åê ôùí ðñáãìÜôùí, ï áõôïâéïãñáöïýìåíïò åéóÜãåé ìéá áéôéþäç äõíáìéêÞ óôçí áöÞãçóÞ ôïõ Ýôóé þóôå íá óõíôåëåßôáé ç åóùôåñéêÞ ìåôÜâáóç, ôï áíáãêáßï ðÝñáóìá áðü ôï åãþ óôï åãþ, åöüóïí ï åáõôüò åßíáé ðÜíôá 91

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ðëçèõíôéêüò. ÁõôÞ ç áíáæÞôçóç, ëïéðüí, ðñïûðïèÝôåé ìéá éêáíüôçôá áðïóôáóéïðïßçóçò, ìéá ñÞîç ìå ôçí áõôÜñêåéá åíüò ìïíïëéèéêïý åãþ. O áõôïâéïãñáöéóìüò åßíáé áäéá÷þñéóôïò áðü ìéá ðïéçôéêÞ ôçò áðüêëéóçò: ï áôïìéêüò êáèñÝöôçò óðÜæåé êáé ðáñÜãåé ìýñéá êÜôïðôñá. Ôï åãþ, ìåôÜ ôçí áðáñáßôçôç ó÷Üóç, ðñï÷ùñåß äéáéñåìÝíï, äé÷áóìÝíï, ó÷åäüí îÝíïò ðáñáôçñçôÞò ôùí âéùìÜôùí ôïõ. AõôÞ ç áßóèçóç êáôáãñÜöåôáé ðëåéóôÜêéò óôïõò Äñüìïõò ôïõ Añ÷Üããåëïõ: "Ðéï ðßóù üìùò áðü ôá öõóéêÜ ìïõ ìÜôéá, ëåò êáé õðÞñ÷áí Ýíá æåõãÜñé éäåáôïß ïöèáëìïß, ìå ôïõò ïðïßïõò ìðïñïýóá íá åßìáé êÜèå óôéãìÞ èåáôÞò ôïõ åáõôïý ìïõ. AõôÞ ç áðïóôáóéïðïßçóç ìå Ýóùóå"3 .. Oé åõöïñéêÝò Þ ïé ôñáõìáôéêÝò óôéãìÝò, ôá áðåéñÜñéèìá âéïãñáöÞìáôá, óêüñðéåò ìéêñï-áöçãÞóåéò, åíôÜóóïíôáé óå Ýíá ðëáßóéï üðïõ ç ñÞîç êáé ç óõíÝ÷åéá åíáëëÜóóïíôáé áäéáëåßðôùò. Tï áõôïâéïãñáöéêü êåßìåíï åßíáé ìéá êéâùôüò ç ïðïßá êáôïéêåßôáé áðü ðïëëÜ åãþ êáé äéáâñþíåôáé áðü ôï ðÝñáóìá ôïõ ÷ñüíïõ. Öéëïîåíþíôáò ðïéêßëïõò åáõôïýò, ç áõôïãñáößá óõãêñïôåß Ýíá ÷þñï ìåéêôü, ðïëëáðëÞò ÷ñÞóåùò, üðïõ ôï åãþ äåí ðáýåé íá äéáâÜæåé ôçí éóôïñßá ôïõ êáé ï "Üëëïò", ôï Ýôåñï åãþ, äåí ðáýåé íá ãñÜöåé ôçí éóôïñßá ôïõ, óå áëëåðÜëëçëåò åããñáöÝò. Ãßíïìáé ç êáôïéêßá ôïõ Üëëïõ êáé óõíÜìá öéëïîåíïýìáé óôçí êáôïéêßá ôïõ Üëëïõ, óå Ýíá ðáé÷íßäé óõíåíï÷Þò êáé óõììåôï÷éêÞò äéáäéêáóßáò.

O ÷ëùñüò ðáñÜäåéóïò ôùí ðáéäéêþí ÷ñüíùí åßíáé ïé ðñþôåò óêáëùóéÝò ðïõ èá óôçñßîïõí ôçí åíÞëéêç æùÞ? ãé' áõôü üëåò ïé áõôïâéïãñáößåò, üðùò Üëëùóôå êáé ïé âéïãñáößåò, ðñéìïäïôïýí áõôÞ ôç öÜóç ôçò äéáìüñöùóçò êáé ôç èåùñïýí ðñïíïìéáêü óôÜäéï ðáñáôÞñçóçò, áíåîÜíôëçôç ðçãÞ åðåéóïäßùí, éóôïñéþí, åíäåßîåùí ðïõ ðñïäéáãñÜöïõí ôéò êáôïðéíÝò åîåëßîåéò. Tá ðáéäéêÜ ÷ñüíéá êáé ç åöçâåßá åßíáé óáí ôï êïõôß ìå ôïí äéðëü ðÜôï ôùí ôá÷õäáêôõëïõñãþí: ï óõããñáöÝáò áíôëåß áðü åêåß óùñåßá áíáìíÞóåùí, êáé êÜèåìéÜ óõíÝëêåé äÝóìç Üëëùí, ôï üñãéï ôçò ìíÞìçò óõíèÝôåé Ýíá áõôïâéïãñáöéêü ðáëßìøçóôï ðïõ åðéâåâáéþíåé ìå Ýìöáóç ðùò åêåß, ôüôå, êÜôé åôïéìáæüôáí, ìéá ÷ñõóáëëßäá ó÷çìÜôéæå ôá öôåñÜ ôçò. Oé äñüìïé ôïõ Añ÷Üããåëïõ åðéìÝíïõí éäéáéôåñá óôá ÷ñüíéá ôá ðáéäéêÜ êáé ôçò åöçâåßáò, ÷ñüíéá åí ðïëëïßò áõôïäßäáêôá, üðïõ ï Mßêçò ìåôÝôñåðå óôñáôçãéêÜ ôá ôñáýìáôá êáé ôéò áäõíáìßåò ôïõ óå áìõíôéêÜ üðëá êáé ÷ñÞóéìá åñãáëåßá. ÓõíåðáñìÝíïò ðáéäéüèåí áðü ôç ìïõóéêÞ áñìïíßá, ôçò áöéåñþèçêå Üíåõ üñùí êáé ïñßùí, õðåñíéêþíôáò ôï Ýíá ìåôÜ ôï Üëëï ôá åìðüäéá ðïõ ôïí ÷þñéæáí áðü áõôü ôïí áðüëõôï Ýñùôá. MïõóéêÞ êáé ðïßçóç åî áðáëþí ïíý÷ùí äéáìïñöþíïõí ôïí êüóìï ôïõ, ôï ìéêñü ôïõ âáóßëåéï. Tï ðñþôï ôïõ ìïõóéêü ôïõ ôåôñÜäéï ÷ñïíïëïãåßôáé Þäç áðü ôï 1937. Tçí åðüìåíç ÷ñïíéÜ ìåëïðïéåß ìáíéùäþò Äñïóßíç êáé Báëáùñßôç êáé ÐáëáìÜ êáé Ýêôïôå äåí èá ðÜøåé íá áíáæçôåß óôß÷ïõò ðïõ íá åñåèßæïõí ôï ìïõóéêü ôïõ áõôß. Óôïí ÐáëáìÜ êáé ôïí Óïëùìü èá óôáèìåýóåé åðß ìáêñüí. H ðïßçóç ôïõ Pßôóïõ èá ôïí ãïçôåýóåé Ýöçâï áêüìç óôçí Tñßðïëç, ìÝëïò ìéáò ðáñÝáò "öáíáôéêÞò ãéá ãñÜììáôá" ðïõ äéÜâáæå âïõëéìéêÜ ëïãïôå÷íßá êáé äéáêïíïýóå ìå êÜèå ôñüðï ôçí ôÝ÷íç, óôç èåùñßá êáé óôçí ðñÜîç. ¿óôå äåí åßíáé ìå ôïí "EðéôÜöéï" ôï 1958 ðïõ åãêáéíéÜæåôáé ôï ðÜíôñåìá ôçò ðïßçóçò ìå ôç ìïõóéêÞ êáé èá êïñõöùèåß ìå ôç ìåëïðïßçóç ôïõ Eëýôç, ôïõ ÃêÜôóïõ, ôïõ ÓåöÝñç, ôïõ Óéêåëéáíïý, ôïõ BÜñíáëç, ôïõ KÜë92

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

âïõ, ôïõ AíáãíùóôÜêç êáé ðïëëþí Üëëùí, áñãüôåñá. Aðëþò, áðü ôï 1943, ïðüôå áñ÷ßæåé íá öïéôÜ óôï Ùäåßï Aèçíþí, âÜæåé óå êÜðïéá ðåéèáñ÷ßá ôï Üìåôñï ðÜèïò ôïõ, âåëôéþíåé ôéò ôå÷íéêÝò ôïõ ãíþóåéò, äéåõñýíåé ôç ìïõóéêÞ ôïõ ðáéäåßá, ïëïêëçñþíåé ôç èåùñçôéêÞ ôïõ êáôÜñôéóç, ìõåßôáé óôéò ìåèüäïõò ôïõ åðáããåëìáôéóìïý.

Tá ÷ñüíéá åßíáé äßóåêôá, óêëçñÜ, ç íéüôç áôßèáóç, ç ðïëéôéêïðïßçóç ó÷åäüí åðéâåâëçìÝíç ãéá üðïéïí Ý÷åé óôïé÷åéþäç åõáéóèçóßá êáé áíçóõ÷ßåò ãéá ôï ðáñüí êáé ôï ìÝëëïí. O Mßêçò, äïóìÝíïò óôïõò êïéíùíéêïýò áãþíåò, äåí ðáýåé íá áãùíßæåôáé êáé ìå ôç ëýñá, ìåôáãñÜöïíôáò ôá ïñÜìáôÜ ôïõ óå ôñáãïýäéá, ÷ïñùäéáêÜ êáé óõìöùíéêÜ Ýñãá, ìïõóéêÞ äùìáôßïõ, ïñáôüñéá åðéêÞò ðíïÞò, åíþ ðáñÜëëçëá ï Ýñùôáò ãéá ôç Mõñôþ ôïí ïäçãåß óå ëõñéêÜ êáé ïíåéñéêÜ ìïíïðÜôéá4 . ¸÷åé åíäéáöÝñïí íá ðáñáêïëïõèÞóåé êáíåßò åöåîÞò óôïõò Äñüìïõò ôïõ Añ÷Üããåëïõ áõôÞ ôç äé÷áëùôÞ êßíçóç áíÜìåóá óôçí ðïëéôéêÞ êáé óôç ìïõóéêÞ óôñÜôåõóç? åßíáé óáí ôéò äýï üøåéò ôïõ ßäéïõ íïìßóìáôïò. H ìïõóéêÞ åìðíÝåôáé áðü ôéò ðïëéôéêÝò óõãêõñßåò, ôïí êïéíùíéêü áíáâñáóìü, öéëïäïîåß íá ëåéôïõñãÞóåé ùò ìï÷ëüò óôçí ðïëéôéóôéêÞ áíáâÜèìéóç ôïõ ôüðïõ, ÷ùñßò íá óôáìáôÞóåé ðïôÝ íá áñäåýåôáé áðü ôá íÜìáôá åíüò ðçãáßïõ ëõñéóìïý, åíþ, áðü ôçí Üëëç, ï ÷þñïò ôïõ ðïëéôéêïý áíáíåþíåôáé ìå Ýíáí áÝñá öáíôáóßáò, áõèïñìçóßáò, ôüëìçò, áêüìç êáé áßñåóçò, Ýíá äõíáìéóìü ðïõ èá êéíÞóåé çëåêôñïöüñá ôïõò "ËáìðñÜêçäåò". Tï Ýíá ñåýìá ôñïöïäïôïýóå ôï Üëëï: ï ìïõóéêüò ïëïêëÞñùíå ôïí ðïëßôç, ï ðïëßôçò åìøý÷ùíå ôïí ìïõóéêü.

Káé ï Üíèñùðïò Mßêçò; O ãéïò ôïõ Ãéþñãïõ êáé ôçò Aóðáóßáò, ï áäåëöüò ôïõ ÃéÜííç, ï Mßêçò ôçò Mõñôþò, ï ðáôÝñáò ôçò Máñãáñßôáò êáé ôïõ Ãéþñãïõ; Aõôüò ï Mßêçò, üðùò ðïëëïß ôçò ãåíéÜò ôïõ, ôáëáéðùñÞèçêå Üãñéá, ðáñáèÝñéóå êÜìðïóï óå íçóéÜ åîïñßáò, äïêßìáóå ôá üñéá ôçò øõ÷éêÞò êáé óùìáôéêÞò ôïõ õãåßáò, Ý÷áóå ðïëýôéìá ÷ñüíéá äçìéïõñãßáò áðü äåîéüóôñïöåò êáé áñéóôåñüóôñïöåò óôåíïêåöáëéÝò, ÷ôõðïêÜñäéóå ôïõò äéêïýò ôïõ áíèñþðïõò. Oé ôñåéò ôåëåõôáßïé ôüìïé ôùí Äñüìùí ôïõ Añ÷Üããåëïõ ôá áíéóôïñïýí ãëáöõñÜ üëá ôïýôá: Tïí "EöéÜëôç" óôç Máêñüíçóï (3ïò ôüìïò, 1987), ôçí áñãÞ áíÜññùóç óôïí ÃáëáôÜ, óôçí KñÞôç ôï 1949 ("Èåñéáíüò", 4ïò ôüìïò, 1988), "Tï ôÝëïò ôùí ìýèùí" (5ïò ôüìïò, 1995). Aõôüò ï "áíèñþðéíïò" Mßêçò, ëïéðüí, Ýíáò Üíèñùðïò-áöÞãçóç, ôüóï óôïí ðñïöïñéêü üóï êáé óôïí ãñáðôü ôïõ ëüãï, öéëïôå÷íåß Ýîï÷á óå ìåñéêÝò óåëßäåò ôá ðïñôñÝôá ôùí ðåöéëçìÝíùí ôïõ, ÷ùñßò íá èåëÞóåé íá êñýøåé ôéò ôýøåéò ãéá ôéò áãùíßåò, ôïí ðüíï êáé ôéò ôáëáéðùñßåò ðïõ ôïõò ðñïîÝíçóå. "H ìÜíá ìïõ, ç Aóðáóßá"5 áðåéêïíßæåé óðáñá÷ôéêÜ ôï äñÜìá ìéáò ãõíáßêáò ðïõ üëç ôçò ôç æùÞ êïõâÜëçóå ôï óôßãìá ôçò "îåíïìåñßôéóóáò", ðáñüëï ðïõ áñêåôÝò öïñÝò, óå Üëëá óçìåßá ôçò áöÞãçóçò, ðáñïõóéÜæåôáé åõäéÜèåôç êáé åõ÷áñéóôçìÝíç.

"Oé âáèéÝò åðéññïÝò"6 õðïãñáììßæïõí êÜôé ðïõ, óðïñÜäçí, öáßíåôáé óôï óýíïëï ôçò áõôïâéïãñáößáò: "¼ìùò ðåñéóóüôåñï áðü êáèåôß Üëëï ìå åðçñÝáóáí ï ðáôÝñáò ìïõ, ï áäåñöüò ìïõ êáé ç Mõñôþ" - óôçí ïðïßá, Üëëùóôå, áöéåñþíåôáé êáé åéäéêü êåöÜëáéï, üðùò êáé óôïí ÃéÜííç: O ÃéáííÜêçò, üðùò ôïí öùíÜæù, Þôáí ï ìéêñüò ìïõ áäåñöüò. O ôñõöåñüò, ï áèþïò, ï ðÜ-

93

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

íáãíïò. ¢óå ðïõ Ýìïéáæáí ìå ôï ãÝñï ìïõ óáí äõï óôáãüíåò íåñü. Ké ïé äõü ôïõò Ýîõðíïé, ìå ôåôñÜãùíç óêÝøç, óôï Ýðáêñïí åõãåíéêïß êáé Ýùò áçäßáò êáëïß… ¸ôóé ôïí ðáñáôçñïýóá ìå ôï Ýíá ìÜôé, ôïí ðáñáêïëïõèïýóá ðñïóå÷ôéêÜ, êáé äß÷ùò ðïôÝ íá ôïõ ôï ðù, Üñ÷éóá íá ôïí ðáßñíù óôá óïâáñÜ. ¢ëëùóôå, ìïíÜ÷á Ýôóé, ìå ôá êëåéäéÜ êáé ôçò äéêÞò ôïõ êñéôéêÞò, ìðïñïýóá í' áíïßãù Ýíá Ýíá ôá ðåíôáóöñÜãéóôá íôïõëáðÜêéá ôùí ìõóôçñßùí ôçò åëëçíéêÞò áñéóôåñÜò. TïõëÜ÷éóôïí äÝêá ÷ñüíéá ìðñïóôÜ áðü ìÝíá ç óêÝøç ôïõ áäåñöïý ìïõ, Üíïéãå äñüìïõò, ðïõ ìå ìåãÜëç äõóêïëßá èá ôïõò Ýâñéóêá êé åãþ ôåëéêÜ, êÜðïôå, äõóôõ÷þò ìå ìåãÜëç êáèõóôÝñçóç.7

Káé óôï åðßìåôñï ôïõ ôåëåõôáßïõ ôüìïõ Ý÷ïõìå äåßãìá ãñáöÞò áõôïý ôïõ áãáðçìÝíïõ áäåëöïý, ìéá "ìáñôõñßá" ôïõ ÃéÜííç ó÷åôéêÜ ìå ôçí êÜèïäï ôïõ ßäéïõ (êáé ôçò ïéêïãÝíåéáò) óôá XáíéÜ, åíüóù ï Mßêçò âñéóêüôáí áêüìá óôç Máêñüíçóï8 ÐïëëÜ ôá ïíüìáôá, ðáóßãíùóôá Þ ëéãüôåñï ãíùóôÜ, ðïõ áíáöÝñïíôáé óôçí ðëçèùñéêÞ áõôÞ áöÞãçóç, ðïëëÝò ïé éóôïñßåò, ôá óõìâÜíôá, ïé åñìçíåßåò êáé ïé ó÷ïëéáóìïß ôïõò, ïé ðáñáâïëÝò, ïé áíïéêôïß êáé ïé êëåéóôïß ëïãáñéáóìïß. Ðëïýóéá ðáñáêáôáèÞêç ãéá ôïõò éóôïñéêïýò ðïõ èá èåëÞóïõí íá åëÝãîïõí, íá óõó÷åôßóïõí, íá áðïôéìÞóïõí - äåí åßíáé, ðÜíôùò, ôçò ôáðåéíÞò ìïõ áñìïäéüôçôáò. H áõôïâéïãñáößá, üìùò, ùò åßäïò äåí åßíáé áìéãþò éóôïñéêÞ ãñáöÞ. ¸ôóé, ìðïñåß êáíåßò íá áðïëáýóåé ôá áõôïâéïãñáöéêÜ êåßìåíá ãéá ôçí áöçãçìáôéêÞ ôïõò ÷Üñç, ôç ëïãïôå÷íéêüôçôÜ ôïõò, ôïí óõíäõáóìü õðïêåéìåíéêþí êáé áíôéêåéìåíéêþí óôïé÷åßùí, ôï åñÝèéóìá ðïõ ðáñÝ÷ïõí óôïí áðáéôçôéêü áíáãíþóôç íá äéåñåõíÞóåé ðåñéóóüôåñï ôá ðñÜãìáôá ðñïò ôçí ôÜäå Þ ôç äåßíá êáôåýèõíóç, êïíôïëïãßò, ãéá ôï ðáñÜèõñï ðïõ áíïßãïõí óôïí êüóìï ìéáò øõ÷Þò. Eí ðñïêåéìÝíù, ç øõ÷Þ áõôÞ ìáò äñüóéóå óå Üíõäñá ÷ñüíéá, ìáò Ýöåñå óôá ÷åßëç ôïí áíèü ôçò åëëçíéêÞò ðïßçóçò óõíôáéñéáóìÝíï ìå åîáßóéåò ìåëùäßåò, ìáò áíÝâáóå øçëÜ ôïí ðÞ÷ç ôïõ ðïëéôéóìïý êáé ôçò áéóèçôéêÞò, ìáò ÷Üñéóå äþñá áíåêôßìçôá. ÃéïñôÜæïõìå öÝôïò ôá 80÷ñïíá ôùí äýï "øçëþí" ôçò áñéóôåñÜò ìáò, ôïõ Máíüëç êáé ôïõ Mßêç, ôá ôåôåëåóìÝíá - öåõ - ôïõ ðñþôïõ, ôá èáëåñÜ ôïõ äåýôåñïõ. H åõáéóèçóßá áìöïôÝñùí áêïíßóôçêå óôá ðÜèç, ôá ëÜèç, ôá ïñÜìáôá êáé ôïõò áãþíåò ôçò áñéóôåñïóýíçò: Ýôóé ðÜíå áõôÜ, üëá ìáæß. Aò ôéìÞóïõìå, ëïéðüí, ôá ãåíÝèëéá ôïõ Mßêç ìå ëßãïõò óôß÷ïõò ôïõ Máíüëç AíáãíùóôÜêç, óôß÷ïõò óáöþò óõíôñïöéêïýò, üðùò ôï äçëþíåé ç áðÝñéôôç ÷ñïíïèÝôçóÞ ôïõò: 9ç Èåñìéäþñ 1955. Ðþò ôüóá ðñüóùðá íá ãßíïõí áñéèìïß Káé ôüóá ãåãïíüôá áðëÜ âéâëßá Xùñßò ôçí åðéíüçóç íÝáò äéÜôáîçò óôïé÷åßùí Xùñßò ìéá íÝá ìýçóç ðïõ èá óáñþóåé ôçí áõëáßá Óêßæïíôáò âßáéá óôá äõï ôï óÜðéï ìÞëï Ná åðéóôñÝøïõí ô' Üãéá óôïõò óêýëïõò, ôá âñÝöç óôéò ìÞôñåò Ké üñèéá ç ÐñÜîç óáí áëåîéêÝñáõíï.

Máíüëçò AíáãíùóôÜêçò, ÓõíÝ÷åéá 2 Mίκη, χρόνια πολλά !

94

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

O Üíèñùðïò åßíáé áõôü ðïõ æåé êáé áõôü ðïõ óêÝöôåôáé. O Üíèñùðïò åßíáé ïé Üëëïé ðïõ óõíáíôÜ êáé ôá âéâëßá ðïõ äéáâÜæåé. O ðáôñéùôéóìüò ìïõ åéäéêÜ Þôáí ï ðáôÝñáò êáé ç ìÜíá ìïõ. Eß÷á áðü ôç äåýôåñç ìéá ÷áìÝíç ðáôñßäá, ðïõ äåí åðñüêåéôï ðïôÝ íá ôç ãíùñßóù. Ké áðü ôïí ðñþôï, äõï ðáôñßäåò: ìéá ìõèéêÞ, ôçí KñÞôç. Káé ìéá ðñáãìáôéêÞ, ôçí EëëÜäá. H EëëÜäá ôùí ó÷ïëåßùí Þôáí ãéá íá ôçí êëáéò. Tçò åðáñ÷ßáò Þôáí íá ôç ëõðÜóáé. Káé ôçò åîïõóßáò Þôáí íá ôçí ôñÝìåéò. ÐïéÜ íá äéáëÝîù; H ðáôñßäá ôçò ìéêñÞò ìáò ðüëçò, ìå ôá ðáéäéÜ ôçò óõíïéêßáò, åß÷å ðñüóùðï óôçí áñ÷Þ å÷èñéêü, Üãñéï êáé ìÝíá ìå öüâéæå. Müëéò çìÝñåõå ìå ôï ÷ñüíï, ôüôå áëëÜæáìå ðüëç êáé ðÜëé áðü ôçí áñ÷Þ. Óôï ôÝëïò óõíÞèéóá. H ðáôñßäá ìïõ Þôáí ôï óðßôé ìïõ. Oé äéêïß ìïõ". M. ÈåïäùñÜêçò, Oé äñüìïé ôïõ Añ÷Üããåëïõ, ôüì. 1, KÝäñïò, 1986, óåë. 136.

2 H ÐÜôñá Þôáí ç ðüëç. Káé ç ðüëç áíáðíÝåé, êïéìÜôáé, îõðíÜ, âÜæåé ðáëôü, êñáôÜ ïìðñÝëá, êáé ôï êáëïêáßñé ãäýíåôáé ðëÜé óôç èÜëáóóá. ¹ôáí Iïýíéïò ôïõ 37, Ýêáíå æÝóôç êáé ï êüóìïò ôá âñÜäéá óåñãéÜíéæå óôïõò ðáñáëéáêïýò äñüìïõò. Óôçí êåíôñéêÞ ðñïâëÞôá, ðïõ êáôÝëçãå óå ìéá óôñïããõëÞ ìéêñÞ ðëáôåßá, óôï ìÝóïí ôïõ ëéìáíéïý, óôï êÝíôñï ôçò, Þôáí ï öÜñïò, êáé ãýñù ãýñù áðü ôç âÜóç ôïõ, æá÷áñïðëáóôåßï. ¼ôáí êáèüóïõí åêåß, äõï âÞìáôá áðü óÝíá, ãëéóôñïýóáí áñãÜ ôá åðéâáôéêÜ ðëïßá êáé ìðïñïýóåò íá äåéò þò êáé ôïõò åðéâÜôåò óôéò êáìðßíåò ôïõò", áíáèõìÜôáé ï Mßêçò, áõô., óåë. 72. Oé ðåñéãñáöÝò ôïõ ãéá ôéò ðüëåéò üðïõ Ýæçóå (éäßùò ãéá ôï Añãïóôüëé, ôá ÃéÜííåíá êáé ôçí Tñßðïëç) áðïôåëïýí ðïëýôéìï õëéêü ãéá ìéá "ëïãïôå÷íßá ôçò ðüëçò".

3 Aõô., óåë. 239. Ðñâë. åðßóçò åíäåéêôéêÜ: "ÐñáãìáôéêÜ, åêåßíç ôçí þñá Þñèå êáé êÜèéóå ï "Üëëïò" áðÝíáíôß ìïõ êáé åßðå: "ôß èÝëïõìå åìåßò åäþ; Äåí åßíáé óïâáñÞ áõôÞ ç êáôÜóôáóç". […] AõôÞí ôçí áðüóôáóç áðü ôïí åáõôü ìïõ èá ôçí åß÷á ðÜíôá. […] ¸ôóé, ôá ãåãïíüôá ðïõ óáò áöçãÞèçêá êáé üóá èá óáò áöçãçèþ, ôá Ýæçóá óáí Ýíáò îÝíïò, Ýíáò ôñßôïò, Ýíáò ðáñáôçñçôÞò", áõô., óåë. 138.

4 Bë. ðñü÷åéñá Ýíáí áðïëïãéóìü ôçò ìïõóéêÞò ðáñáãùãÞò ôïõ êáôÜ ôçí ðåñßïäï 1943-1947, óôïí 2ï ôüìï ôïõ Añ÷Üããåëïõ, 1986, óó.85-92. Ãéá ôçí åðüìåíç äéåôßá (1948-1949), áõô., óó. 263-269.

5 Oé äñüìïé ôïõ Añ÷Üããåëïõ, ôüì. 4, KÝäñïò, 1988, óó. 278-284.

6 Oé äñüìïé ôïõ Añ÷Üããåëïõ, ôüì. 5, KÝäñïò, 1995, óó. 238-245.

7 Aõô., óåë. 248.

8 Aõô., óó. 317-328.

1

∆ηµήτρης Κούτουλας: O Mίκης Θεοδωράκης ως δηµιουργός κοινωνικού πλούτου στην Kρήτη και την Eλλάδα Eισαγωγή O Mßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé ï äéáóçìüôåñïò ¸ëëçíáò äéåèíþò, ìå áíáãíùñéóéìüôçôá óå üëá ôá ðëÜôç êáé ìÞêç ôçò ãçò. Tï Ýñãï ôïõ Ýôõ÷å ìéáò áðÞ÷çóçò ðñùôü95

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ãíùñçò, éäßùò ãéá êáëëéôÝ÷íç ðñïåñ÷üìåíï áðü ìéá ìéêñÞ åõñùðáúêÞ ÷þñá.

O ÈåïäùñÜêçò, ðáñ' ü,ôé åéóÞãáãå ìéá êáéíïôüìï ìïõóéêÞ ãëþóóá, êáôÜöåñå íá äéáäþóåé ðáãêïóìßùò ôç óýã÷ñïíç åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ êáé ìÝóù áõôÞò ôïõò ìåãÜëïõò ¸ëëçíåò ðïéçôÝò êáé ìÜëéóôá óå Ýíá ðëáôý êïéíü. Äéêáßùò èåùñåßôáé ùò Ýíáò áðü ôïõò êïñõöáßïõò óõíèÝôåò ôïõ 20ïõ áéþíá.

H ðïëýðëåõñç äçìéïõñãßá ôïõ áíÝôñåøå ôá óôåãáíÜ, ðïõ åß÷áí äéáìïñöùèåß óôç ìïõóéêÞ óêçíÞ ôçò ìåôáðïëåìéêÞò Eõñþðçò. Äåí åßíáé ôõ÷áßï üôé Ýñãá ôïõ Mßêç åñìÞíåõóå Ýíá åõñýôáôï öÜóìá êáëëéôå÷íþí, áðü ôïõò Beatles êáé ôá óõãêñïôÞìáôá ôçò ðáíê, ìÝ÷ñé ôïõò êïñõöáßïõò åñìçíåõôÝò ôçò êëáóéêÞò ìïõóéêÞò êáé ôïõ ìðáëÝôïõ.

O ÈåïäùñÜêçò áðïôåëåß äéåèíþò ìéá åìâëçìáôéêÞ ìïñöÞ ÷Üñç óôç óôñÜôåõóÞ ôïõ ãéá ôç äçìïêñáôßá, ôçí êïéíùíéêÞ ðñüïäï êáé ôçí óõìöéëßùóç ôùí ëáþí. MÝóá áðü ôïí áãþíá, ôéò éäÝåò êáé ôïí ðïëéôéêü ôïõ óôï÷áóìü, ãáëïõ÷Þèçêå ìéá ïëüêëçñç ãåíéÜ Eõñùðáßùí, ïé ïðïßïé Üêïõãáí ôá Ýñãá ôïõ êáé ðñáãìáôïðïéïýóáí åêáôïíôÜäåò êéíçôïðïéÞóåéò áëëçëåããýçò, üôáí öõëáêßóôçêå áðü ôç Xïýíôá.

O Mßêçò ÈåïäùñÜêçò áðïôåëåß, åí ïëßãïéò, åäþ êáé ðåíÞíôá ÷ñüíéá ôï óçìáíôéêüôåñï ðñåóâåõôÞ ôçò óýã÷ñïíçò EëëÜäáò. EêáôïíôÜäåò åêáôïììýñéá Üíèñùðïé Ýìáèáí ãéá ôç ÷þñá ìáò, ìÝóá áðü áìÝôñçôåò åêäüóåéò äßóêùí, ôéò ÷éëéÜäåò óõíáõëßåò ôïõ óôá ðÝñáôá ôçò ãçò, ôéò ìïõóéêÝò ôïõ óõíèÝóåéò ãéá äçìïöéëåßò ôáéíßåò, ôá äåêÜäåò âéâëßá, áðü, áëëÜ êáé ãéá ôïí ÈåïäùñÜêç, êáèþò êáé ìÝóá áðü ÷éëéÜäåò Üñèñá êáé ôçëåïðôéêÜ áöéåñþìáôá ðïõ åß÷áí ùò èÝìá ôï Ýñãï êáé ôïí áãþíá ôïõ êïñõöáßïõ ¸ëëçíá äçìéïõñãïý. Óå ðáíåðéóôÞìéá êáé åñåõíçôéêÜ êÝíôñá áíÜ ôïí êüóìï åêðïíåßôáé Ýíáò äéáñêþò áõîáíüìåíïò áñéèìüò ìåëåôþí ãéá ôï ÈåïäùñÜêç. Óôï ðáñüí óõíÝäñéï èá äéåñåõíçèïýí ðïëëÝò áðü ôéò ðáñáðÜíù ðôõ÷Ýò ôïõ Ýñãïõ ôïõ Mßêç. ÕðÜñ÷åé, ùóôüóï, ìéá äéÜóôáóç ðïõ äåí Ýôõ÷å ôçò äÝïõóáò ðñïóï÷Þò. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí êïéíùíéêü ðëïýôï ðïõ ãÝííçóå ï ÈåïäùñÜêçò, áëëÜ êáé ôéò åõêáéñßåò ãéá ðåñáéôÝñù ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç, ðïõ ìÝ÷ñé óÞìåñá ìÝíïõí áíáîéïðïßçôåò.

Tï ìïõóéêü Ýñãï ôïõ ÈåïäùñÜêç óõíåôÝëåóå óôçí ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç ôçò ×þñáò ìå ôç äçìéïõñãßá èÝóåùí åñãáóßáò, ôçí Üíèçóç ìéáò óåéñÜò åðáããåëìÜôùí, ôçí ðñïóÝëêõóç ôïõñéóôþí êáé ôçí åîáãùãÞ åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý. H ðáãêüóìéá áðÞ÷çóç ôçò ìïõóéêÞò ôïõ óõíèÝôç âïÞèçóáí, þóôå ç EëëÜäá íá êåñäßóåé åêáôïììýñéá ößëïõò óå üëïí ôïí êüóìï êáé íá áíïßîïõí ïé äéåèíåßò áãïñÝò ãéá êÜèå ôé ôï åëëçíéêü, áðü ôçí åëëçíéêÞ ëïãïôå÷íßá ìÝ÷ñé ôï åëëçíéêü êñáóß.

Iäéáßôåñá åðùöåëÞèçêå ç ìïõóéêÞ "âéïìç÷áíßá" ôçò ÷þñáò áðü ôéò äéåñãáóßåò ðïõ ðñïêÜëåóå ï ÈåïäùñÜêçò. Ïñüóçìá ôçò åëëçíéêÞò äéóêïãñáößáò, üðùò ë.÷. ç ç÷ïãñÜöçóç ôïõ "¢îéïí Eóôß" ôï 1964, ãÝííçóáí ôçí áíÜãêç ãéá ìåãáëýôåñá óôïýíôéï ìå ðéï ðñïçãìÝíç ôå÷íïëïãßá, ïé äå ðùëÞóåéò åêáôïììõñßùí äßóêùí ïäÞãçóáí óôçí áíÝãåñóç ìåãáëýôåñùí åñãïóôáóßùí ãéá ôçí ðáñáãùãÞ ôïõò. Oëüêëçñïé åðáããåëìáôéêïß êëÜäïé - ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðáñáäåßãìáôá áðïôåëïýí ïé ç÷ïëÞðôåò, ïé ôå÷íéêïß êáé ïé ãñáößóôåò - ãíþñéóáí áðü ôç äåêáåôßá ôïõ 1960 áýîçóç ôçò áðáó÷üëçóçò êáé õøçëüôåñåò áìïéâÝò.

96

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ÄåêÜäåò íÝïé åñìçíåõôÝò êáé ìïõóéêïß Ýãéíáí ãíùóôïß áðü ôç óõíåñãáóßá ôïõò ìå ôï Mßêç, îåêéíþíôáò Ýôóé ìéáí åðéôõ÷çìÝíç êáñéÝñá. Åðßóçò, Þôáí äåêÜäåò ïé ìïõóéêïß åðßãïíïé ôïõ ÈåïäùñÜêç, ðïõ êáèéåñþèçêáí êáé óôáäéïäñüìçóáí ùò óõíèÝôåò êáé ìáæß ìå áõôïýò ãåíéÝò óôé÷ïõñãþí, ôñáãïõäéóôþí êáé ìïõóéêþí.

H διεθνής εµπειρία στον πολιτιστικό τουρισµό

Tï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ðñïêÜëåóå ôç äçìéïõñãßá óçìáíôéêïý êïéíùíéêïý ðëïýôïõ ôéò ðñïçãïýìåíåò äåêáåôßåò óôçí ÅëëÜäá. Åíôïýôïéò, óôç ÷þñá ìáò áîéïðïéÞèçêå ìéêñü ìüíï ìÝñïò áõôïý ôïõ áíáðôõîéáêïý äõíáìéêïý. Äéåèíþò õðÜñ÷ïõí ðïëëÜ ðáñáäåßãìáôá ÷ùñþí ðïõ åðÝôõ÷áí áîéüëïãç ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç, ìÝóù ôïõ ðïëéôéóìïý ôïõò. Ìéá åðéóêüðçóç áõôþí ôùí ðáñáäåéãìÜôùí äåß÷íåé ôéò åõêáéñßåò áíÜðôõîçò, ðïõ Ý÷åé ç ÅëëÜäá êáé ôá äõíçôéêÜ ïöÝëç ðïõ ìðïñåß íá áðïêïìßóåé Ýíáò ôüðïò, üðùò ç KñÞôç, áðü ôï Ýñãï åíüò êáëëéôÝ÷íç ìå ðáãêüóìéá áðÞ÷çóç. Äýï éäéáßôåñá åðéôõ÷çìÝíåò ðåñéðôþóåéò ðïëéôéóôéêïý ôïõñéóìïý áðïôÝëåóáí ïäçãü ãéá ðïëëÝò Üëëåò ðåñéï÷Ýò óå üëïí ôïí êüóìï, ðïõ åðåäßùîáí ôçí ïéêïíïìéêÞ ôïõò áíÜðôõîç ìÝóù ôïõ ðïëéôéóìïý. Ðñüêåéôáé ãéá ôç Båñüíá ôïõ TæéïõæÝðå BÝñíôé êáé ôï ÆÜëôóìðïõñãê ôïõ Büëöãêáíãê AìáíôÝïõò Müôóáñô.

Tï öçìéóìÝíï öåóôéâÜë üðåñáò ôçò Âåñüíáò îåêßíçóå ôï 1913 êáé åîåëß÷èçêå óôï ìåãáëýôåñï õðáßèñéï öåóôéâÜë ôçò Eõñþðçò. Tï ðñüãñáììÜ ôïõ ðåñéëáìâÜíåé ìüíï Ýñãá ôïõ BÝñíôé. Oé ðáñáóôÜóåéò äßíïíôáé óôçí ðåñßöçìç AñÝíá, Ýíá ñùìáúêü èÝáôñï 15.000 èÝóåùí, ðïõ ÷ôßóôçêå ôïí ðñþôï áéþíá ì.X. Oé 46 ðáñáóôÜóåéò üðåñáò ðïõ ðáñïõóéÜæïõí ðëçñüôçôá Üíù ôïõ 85%, ðñïóåëêýïõí êÜèå ÷ñüíï ðåñéóóüôåñïõò áðü 500.000 èåáôÝò áðü üëïí ôïí êüóìï.

Aðü ôïõò óçìáíôéêüôåñïõò äéåèíåßò ðïëéôéóôéêïýò ðñïïñéóìïýò åßíáé ôï ZÜëôóìðïõñãê ôçò Aõóôñßáò. H ãåíÝôåéñá ôïõ Müôóáñô ðñïóåëêýåé êÜèå ÷ñüíï ðåñßðïõ 6,7 åêáôïììýñéá åðéóêÝðôåò, áðü ôïõò ïðïßïõò ïé 850.000 äéáíõêôåñåýïõí óå îåíïäï÷åßá êáé Üëëá êáôáëýìáôá. AõôÞ ç ðüëç ôùí 145.000 êáôïßêùí öéëïîåíåß êáëëéôå÷íéêÜ ãåãïíüôá äéåèíïýò áêôéíïâïëßáò, óå äùäåêÜìçíç âÜóç, ìå ðÜíù áðü 4.000 åêäçëþóåéò åôçóßùò. H êïñõöáßá åêäÞëùóç åßíáé ôï ðåñßöçìï ÖåóôéâÜë ôïõ ZÜëôóìðïõñãê (Salzburger Festspiele), ðïõ éäñýèçêå ôï 1920 êáé ðïõ äéïñãáíþíåôáé êÜèå êáëïêáßñé ãéá ðåñßðïõ 40 çìÝñåò. Eôçóßùò óõãêåíôñþíåé ðåñß ôïõò 250.000 èåáôÝò óå óõíïëéêÜ äéáêüóéåò ðáñáóôÜóåéò êáé óõíáõëßåò ôïõ.

Tï ðñüãñáììá ôïõ öåóôéâÜë ðåñéëáìâÜíåé, ðÝñá áðü ôéò óõíáõëßåò êáé ðáñáóôÜóåéò ìå Ýñãá ôïõ Müôóáñô, ôéò äçìéïõñãßåò ðïëëþí Üëëùí êáëëéôå÷íþí.

Tá Ýóïäá ðïõ áöÞíåé ôï ÖåóôéâÜë óôçí ðüëç êáé ç ôïõñéóôéêÞ êßíçóç ðïõ áõôü ðñïóåëêýåé, Ý÷ïõí äçìéïõñãÞóåé ðïëëáðëÜ áíáðôõîéáêÜ ïöÝëç ãéá ôï ZÜëôóìðïõñãê êáé ôçí åõñýôåñç ðåñéï÷Þ: -Aðü ôá ðåñßðïõ 220.000 åéóéôÞñéá ðïõ äéáôßèåíôáé åôçóßùò ãéá ôéò åêäçëþóåéò ôïõ öåóôéâÜë, ôá 162.000 - äçë. ôï 74% - ðçãáßíïõí óå ôïõñßóôåò.

-Tï 90% ôùí ôïõñéóôþí ðïõ ðáñáêïëïõèïýí ôéò åêäçëþóåéò ôïõ öåóôéâÜë 97

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ýñ÷ïíôáé óôï ZÜëôóìðïõñãê, åéäéêÜ ãé´áõôüí ôï óêïðü.

-Tá äýï ôñßôá ôùí ôïõñéóôþí, ðïõ Ýñ÷ïíôáé, ãéá íá ðáñáêïëïõèÞóïõí ôéò åêäçëþóåéò, åßíáé ìüíéìïé åðéóêÝðôåò ôïõ öåóôéâÜë. MÜëéóôá, ôï 53% Ý÷åé Ýñèåé óôï öåóôéâÜë ðÜíù áðü 10 öïñÝò. Oé åðéóêÝðôåò ôïõ öåóôéâÜë ôï åðéóêÝðôïíôáé êáôÜ ìÝóïí üñï åðß 14 ÷ñüíéá.

-H ðëçñüôçôá ôùí åêäçëþóåùí ôïõ öåóôéâÜë îåðåñíÜ ôï 90%.

-Tï 67% ôùí ôïõñéóôþí ðïõ ðáñáêïëïõèïýí ôéò åêäçëþóåéò ôïõ öåóôéâÜë, åßíáé áëëïäáðïß, åíþ ôï 33% ðñïÝñ÷åôáé áðü Üëëåò ðåñéï÷Ýò ôçò Aõóôñßáò.

-Oé ôïõñßóôåò ðïõ Ýñ÷ïíôáé óôï ZÜëôóìðïõñãê ãéá ôï öåóôéâÜë ðáñáêïëïõèïýí êáôÜ ìÝóï üñï 4,3 ðáñáóôÜóåéò.

-Oé åðéóêÝðôåò ôïõ öåóôéâÜë ìÝíïõí óôçí ðüëç ãéá ðåñßðïõ 7,5 çìÝñåò, ôç óôéãìÞ ðïõ ç ìÝóç ðáñáìïíÞ ôïõ óõíüëïõ ôùí ôïõñéóôþí óôï ZÜëôóìðïõñãê åßíáé ìüëéò 1,8 çìÝñåò.

-Yðïëïãßæåôáé üôé ôï 16% ôùí äéáíõêôåñåýóåùí ðïõ ðñáãìáôïðïéïýíôáé óôçí ðüëç ôïõ ZÜëôóìðïõñãê, êáôÜ ôç èåñéíÞ ðåñßïäï, ïöåßëåôáé óôï öåóôéâÜë.

-Oé åðéóêÝðôåò ôïõ öåóôéâÜë äáðáíïýí êáôÜ ìÝóï üñï 317 Eõñþ çìåñçóßùò, ðïóü ðåíôáðëÜóéï áðü áõôü ðïõ äáðáíÜ ï ìÝóïò ôïõñßóôáò ôçò Aõóôñßáò.

-O êýêëïò åñãáóéþí ôïõ öåóôéâÜë ìáæß ìå ôçí áðïññÝïõóá ôïõñéóôéêÞ äáðÜíç áöÞíåé êÜèå ÷ñüíï ðÜíù áðü 100 åê. Eõñþ óôçí åõñýôåñç ðåñéï÷Þ ôïõ ZÜëôóìðïõñãê, åíþ õðÜñ÷åé êáé ôï åðéðñüóèåôï üöåëïò ôùí ðåñßðïõ 2.000 èÝóåùí åñãáóßáò ðïõ óõíäÝïíôáé ìå ôï öåóôéâÜë êáé ôçí ôïõñéóôéêÞ ðåëáôåßá ôïõ. Ðïëëïýò ôïõñßóôåò ðñïóåëêýåé êáé ôï äéåèíÝò öåóôéâÜë ôïõ Eäéìâïýñãïõ ðïõ éäñýèçêå ôï 1947 êáé ðïõ ðñáãìáôïðïéåßôáé êÜèå êáëïêáßñé åðß ôñåéò åâäïìÜäåò. Êáô' Ýôïò äéáôßèåíôáé ðåñßðïõ 400.000 åéóéôÞñéá óå íôüðéïõò êáé ôïõñßóôåò, ç äå ðëçñüôçôá ôùí åêäçëþóåùí êõìáßíåôáé ãýñù óôï 75%.

Tï 44% ôùí èåáôþí ôïõ öåóôéâÜë åßíáé ôïõñßóôåò, ïé ïðïßïé ðáñáìÝíïõí êáôÜ ìÝóï üñï 11,6 íý÷ôåò óôï Eäéìâïýñãï. MÜëéóôá, ôï 80% áõôþí ôùí ôïõñéóôþí Ýñ÷åôáé óôçí ðüëç åéäéêÜ ãéá ôï öåóôéâÜë. ÅêôéìÜôáé üôé óõíïëéêÜ ôá öåóôéâÜë ôïõ Eäéìâïýñãïõ óõíåéóöÝñïõí 205 åê. Eõñþ óôçí ôïðéêÞ ïéêïíïìßá, ðïóü ðïõ éóïäõíáìåß ìå 4.000 èÝóåéò åñãáóßáò.

EíäéáöÝñïí ðáñÜäåéãìá áðïôåëåß åðßóçò ôï ÖåóôéâÜë ¼ðåñáò Pïóßíé ðïõ äéåîÜãåôáé áðü ôï 1980 óôï ÐÝæáñï ôçò Iôáëßáò. Tï ðñüãñáììá ðåñéëáìâÜíåé áðïêëåéóôéêÜ üðåñåò êáé óõìöùíéêÜ Ýñãá ôïõ Tæïáêßíï Pïóßíé. Téò åêäçëþóåéò ôïõ öåóôéâÜë ðáñáêïëïõèïýí êÜèå Áýãïõóôï ðåñßðïõ 17.000 Üôïìá, åê ôùí ïðïßùí ôï 70% åßíáé îÝíïé ôïõñßóôåò.

Tá ðáñáðÜíù ðáñáäåßãìáôá äåß÷íïõí üôé ç áíÜðôõîç ôïõ ðïëéôéóìïý êáé ç óýíäåóÞ ôïõ ìå ôïí ôïõñéóìü ìðïñåß íá öáíåß éäéáßôåñá åðéêåñäÞò ãéá ìéá ðåñéï÷Þ êáé ôéò åðé÷åéñÞóåéò ôçò. Aõôü äåí éó÷ýåé ìüíï ãéá ðüëåéò óáí ôï ZÜëôóìðïõñãê, ðïõ áðÝ÷ïõí ìüëéò ëßãåò þñåò ìå ôï áõôïêßíçôï áðü ìåãÜëá áóôéêÜ êÝíôñá, áëëÜ êáé ãéá ðéï áðïìáêñõóìÝíïõò ðñïïñéóìïýò, üðùò ôï Eäéìâïýñãï. ¼óïí áöïñÜ äå ôçí êñáôéêÞ åðé÷ïñÞãçóç ôùí öåóôéâÜë, äéáðéóôþíåôáé üôé ôá ÷ñÞìáôá ðïõ äáðá98

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

íþíôáé ãéá åêäçëþóåéò áõôïý ôïõ åðéðÝäïõ äçìéïõñãïýí ðïëëáðëÜóéá ïöÝëç ãéá ôçí ôïðéêÞ ïéêïíïìßá, åíþ óõ÷íÜ õðåñêáëýðôïíôáé áðü ôá öïñïëïãéêÜ Ýóïäá ðïõ áöÞíåé ï ôïõñéóìüò. ¸íá öåóôéâÜë õøçëïý åðéðÝäïõ áðïôåëåß ìå ëßãá ëüãéá ìéá ðïëý êáëÞ åðÝíäõóç ãéá ôïí ôïõñéóìü êáé ôçí ïéêïíïìßá ìéáò ðåñéï÷Þò.

H συµβολή του Mίκη Θεοδωράκη στην ανάπτυξη του κρητικού τουρισµού

H êéíçìáôïãñáöéêÞ ìåôáöïñÜ ôïõ AëÝîç ZïñìðÜ ôï 1964 ìå ôçí áíåðáíÜëçðôç ìïõóéêÞ åðÝíäõóç ôïõ Mßêç ÈåïäùñÜêç Ýâáëå ôçí KñÞôç óôïí ðáãêüóìéï ôïõñéóôéêü ÷Üñôç êáé ðõñïäüôçóå ôçí ôá÷åßá ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç ôïõ íçóéïý. MÝóá óå ëßãá ÷ñüíéá ç KñÞôç ðñïóðÝñáóå ôç Püäï êáé ôçí KÝñêõñá, ôïõò êõñßáñ÷ïõò ôáîéäéùôéêïýò ðñïïñéóìïýò åêåßíçò ôçò åðï÷Þò, êáé åäñáéþèçêå ùò ï óçìáíôéêüôåñïò ôïõñéóôéêüò ðüëïò ôçò ÷þñáò. ÌÝ÷ñé ðñéí áðü ìåñéêÜ ÷ñüíéá Þôáí óõíå÷þò áíïäéêÞ ç ðïñåßá ôïõ êñçôéêïý ôïõñéóìïý, ùóôüóï áðü ôï 2001 êáé ìåôÜ Üñ÷éóáí íá äéáöáßíïíôáé ðïëý Ýíôïíá ïé äéáñèñùôéêÝò áäõíáìßåò ôïõ ìïíôÝëïõ ôïõñéóôéêÞò áíÜðôõîçò, ðïõ áêïëïõèÞèçêå óôçí ÊñÞôç êáé óå Üëëá ìÝñç ôçò ÅëëÜäáò. Ôçí ôåëåõôáßá ðåíôáåôßá ìåéþèçêå áéóèçôÜ ç ôïõñéóôéêÞ êßíçóç, åîÝëéîç ðïõ áíáìÝíåôáé íá óõíå÷éóôåß êáé ôá åðüìåíá ÷ñüíéá, åÜí äåí ãßíïõí êÜðïéåò ïõóéáóôéêÝò áëëáãÝò. Ç ÅëëÜäá Ý÷åé áðùëÝóåé Ýíá êïììÜôé ôçò áíôáãùíéóôéêüôçôÜò ôçò óôçí áãïñÜ ôïõ ìáæéêïý ôïõñéóìïý çëßïõ êáé èÜëáóóáò, áöïý õðÜñ÷ïõí ðïëëÝò íÝåò ôïõñéóôéêÝò ÷þñåò ðïõ ðñïóöÝñïõí äéáêïðÝò áõôïý ôïõ åßäïõò óå êáëýôåñåò ôéìÝò êáé óå êáëýôåñç ðïéüôçôá áð' ü,ôé ç ÅëëÜäá. Ïé åëëçíéêïß ðñïïñéóìïß èá ðñÝðåé, êáôÜ óõíÝðåéá, íá âåëôéþóïõí ôçí ðñïóöåñüìåíç ðïéüôçôá êáé íá äéáöïñïðïéçèïýí, áíáäåéêíýïíôáò åêåßíá ôá óôïé÷åßá ðïõ áöïñïýí ôïí éäéáßôåñï ÷áñáêôÞñá ôçò ÷þñáò. Óýìöùíá ìå áõôü ôï óêåðôéêü, ç ÊñÞôç èá ìðïñïýóå íá åðùöåëçèåß áðü ôï Ýñãï êáé ôçí ðáãêüóìéá áðÞ÷çóç ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, åÜí ïé öïñåßò ôïõ íçóéïý áðïöáóßóïõí íá åðåíäýóïõí óôçí áíÜðôõîç ôïõ ðïëéôéóôéêïý ôïõñéóìïý, ìå åðßêåíôñï ôï ìåãÜëï óõíèÝôç. Éäßùò ï Íïìüò ×áíßùí Ý÷åé êÜèå ëüãï íá áîéïðïéÞóåé óôïé÷åßá, üðùò ç êáôáãùãÞ ôïõ ÈåïäùñÜêç áðü ôçí ðåñéï÷Þ, ï ôüðïò ôùí ãõñéóìÜôùí ôïõ ÆïñìðÜ, áëëÜ êáé ôï åêðëçêôéêü áõôïâéïãñáöéêü ìõèéóôüñçìá ôïõ Ìßêç ðïõ äéáäñáìáôßæåôáé óôï Íïìü. Áðü ôüôå ðïõ ìåôáöñÜóôçêå áõôü ôï âéâëßï óôá ãåñìáíéêÜ, Þôáí áñêåôïß ïé ãåñìáíïß ðïõ èÝëçóáí íá ôáîéäÝøïõí óôïõò ôüðïõò ðïõ ðåñéãñÜöåé ï ÈåïäùñÜêçò óôéò óåëßäåò ôïõ. Ïé öïñåßò ôùí ×áíßùí áîßæåé íá ðñÜîïõí ü,ôé èá Ýêáíå ïðïéáäÞðïôå Üëëç ÷þñá, åÜí äéÝèåôå Ýíáí êáëëéôÝ÷íç ìå ôçí áêôéíïâïëßá ôïõ ÈåïäùñÜêç, äçëáäÞ íá åêìåôáëëåõôåß ôï Ýñãï êáé ôç öÞìç ôïõ ãéá ôçí áíÜðôõîç ôïõ ðïëéôéóôéêïý ôïõñéóìïý. Ìå áõôüí ôïí ôñüðï èá ðñïóöÝñïõí ìéá ïõóéáóôéêÞ ôüíùóç óôçí ôïðéêÞ ïéêïíïìßá êáé èá óõìâÜëëïõí óôçí áýîçóç ôçò áðáó÷üëçóçò êáé ôïõ åéóïäÞìáôïò. Äåí èá óáò êïõñÜóù ìå ôéò ëåðôïìÝñåéåò åíüò áíáëõôéêïý ôïõñéóôéêïý ó÷åäßïõ, áëëÜ èá ðåñéïñéóôþ óôéò âáóéêÝò êáôåõèýíóåéò áõôïý ôïõ åã÷åéñÞìáôïò. Ôñåéò åßíáé ïé êýñéïé Üîïíåò ãéá ôçí áíÜðôõîç ðñïãñáììÜôùí ðïëéôéóôéêïý ôïõñéóìïý óôá 99

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

×áíéÜ ìå èÝìá ôç æùÞ êáé ôï Ýñãï ôïõ ÈåïäùñÜêç: -äéáäñïìÝò -öåóôéâÜë -øçöéáêü ìïõóåßï. Ìðïñåß ë.÷. íá ó÷åäéáóôåß Ýíá äßêôõï èåìáôéêþí äéáäñïìþí ðïõ èá êáëýðôåé üëïí ôï íïìü. ¸÷ïíôáò ùò áöïñìÞ ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ïé åðéóêÝðôåò èá ãíùñßóïõí ü÷é ìüíï ðôõ÷Ýò ôçò æùÞò ôïõ, áëëÜ êáé ãåíéêüôåñá ôçí éóôïñßá êáé ôéò ðáñáäüóåéò ôçò ÊñÞôçò, ôç ìïõóéêÞ êëçñïíïìéÜ êáé ôç öýóç ôçò. Ðáñáäåßãìáôá äéáäñïìþí åßíáé ï Óôáõñüò êáé ç ðåñéï÷Þ ôïõ Áêñùôçñßïõ, ï ÃáëáôÜò êáé ç ðüëç ôùí ×áíßùí, ç ïñåéíÞ åíäï÷þñá ôïõ Íïìïý ê.ï.ê. Ãéá íá åßíáé åðéôõ÷Þò ç äçìéïõñãßá áõôþí ôùí ðñïúüíôùí, èá ðñÝðåé íá ðñïóöÝñïõí åíäéáöÝñïõóåò êáé åëêõóôéêÝò åìðåéñßåò, ç äå äéÜñêåéá êáé ïé äéáíõüìåíåò áðïóôÜóåéò íá åßíáé åýëïãåò. Ïé äéáäñïìÝò ìðïñåß íá åßíáé, áöåíüò ïñãáíùìÝíåò áðü ôïõñéóôéêü ãñáöåßï êáé íá äéåîÜãïíôáé ìå ðïýëìáí êáé îåíáãü, áöåôÝñïõ ìðïñåß íá åêäïèåß Ýíáò Ýíôõðïò ïäçãüò ãéá áíåîÜñôçôïõò ôáîéäéþôåò, üðïõ áõôÝò èá ðåñéãñÜöïíôáé ëåðôïìåñþò êáé èá áðåéêïíßæïíôáé óå ÷Üñôç. Óå êÜèå ðåñßðôùóç áðáéôåßôáé ðñïçãïýìåíç óõíåñãáóßá ìå üëïõò ôïõò åðéóêÝøéìïõò ÷þñïõò êáé ôéò åðé÷åéñÞóåéò ðïõ êáëýðôïõí ïé äéáäñïìÝò, þóôå íá ôçñïýíôáé ùñÜñéá êáé ðïéïôéêÝò ðñïäéáãñáöÝò. Ç äçìéïõñãßá åíüò åôçóßïõ öåóôéâÜë áöéåñùìÝíïõ óôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç, åðßóçò, ìðïñåß íá áðïôåëÝóåé ðáñÜãïíôá áíÜðôõîçò ôïõ ðïëéôéóôéêïý ôïõñéóìïý. Óôçí ÅëëÜäá ðñáãìáôïðïéïýíôáé êÜèå ÷ñüíï ðÜìðïëëá öåóôéâÜë, ôá ïðïßá ùóôüóï áäõíáôïýí íá ðñïóåëêýóïõí áîéüëïãï áñéèìü ôïõñéóôþí, áí êáé áðïâëÝðïõí óôçí áíÜðôõîç ôïõ ðïëéôéóôéêïý ôïõñéóìïý. Ï ëüãïò åßíáé ï ëáèåìÝíïò ó÷åäéáóìüò êáé ç ìç ôÞñçóç êÜðïéùí âáóéêþí ôïõñéóôéêþí ðñïäéáãñáöþí. Ð.÷. ôï ðñüãñáììá ôùí åêäçëþóåùí èá ðñÝðåé íá åßíáé õøçëïý åðéðÝäïõ êáé ðñÜãìáôé íá áíôáðïêñßíåôáé óôá åíäéáöÝñïíôá åíüò äéåèíïýò áêñïáôçñßïõ. ÐñïêåéìÝíïõ íá åðéóêåöôåß Ýíáò öéëüôå÷íïò ôçí ÊñÞôç åéäéêÜ ãéá ôï öåóôéâÜë, èá ðñÝðåé ôï ðñüãñáììá ôùí åêäçëþóåùí íá Ý÷åé ôá áêüëïõèá ÷áñáêôçñéóôéêÜ: 1. Ðñùôïôõðßá êáé Eëëçíéêüôçôá: Tï ðñüãñáììá ðñÝðåé íá ðåñéÝ÷åé óôïé÷åßá ðñùôïôõðßáò ðïõ èá äéáöïñïðïéïýí ôï öåóôéâÜë áðü Üëëåò åêäçëþóåéò. Ôá ×áíéÜ èá ìðïñÝóïõí íá ðñïóåëêýóïõí öéëüôå÷íïõò, åöüóïí ôïõò ðñïóöåñèåß ìéá äÝóìç ðáñáóôÜóåùí êáé óõíáõëéþí, ðïõ äåí èá âñïõí áëëïý. Ðñïò áõôÞí ôçí êáôåýèõíóç ìðïñåß íá áîéïðïéçèåß, ôüóï ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, üóï êáé Üëëùí óýã÷ñïíùí äçìéïõñãþí, ç áñ÷áéïåëëçíéêÞ ðïëéôéóôéêÞ êëçñïíïìéÜ ê.ï.ê. Åðßóçò, ìðïñåß íá áîéïðïéçèåß ôï ãåãïíüò üôé ç åëëçíéêÞ éóôïñßá êáé ìõèïëïãßá áðïôåëåß ìéá äéáñêÞ ðçãÞ Ýìðíåõóçò ãéá ôç äõôéêÞ, áëëÜ êáé ôç íåïåëëçíéêÞ ôÝ÷íç, ãåãïíüò ðïõ áíôáíáêëÜôáé óå Ýíáí ôåñÜóôéï áñéèìü Ýñãùí ôÝ÷íçò ìå áñ÷áéïåëëçíéêÞ èåìáôïëïãßá.

2. ÎåêÜèáñç öõóéïãíùìßá: Oé ôïõñßóôåò èá åðéóêåöôïýí Ýíá öåóôéâÜë ìüíï åÜí Ý÷ïõí ìéá îåêÜèáñç åéêüíá ãéá ôï ðåñéå÷üìåíï êáé ôçí ðïéüôçôÜ ôïõ. ÐïëëÜ öåóôé100

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

âÜë, üðùò ë.÷. ôï ÖåóôéâÜë Áèçíþí, êéíïýíôáé óôç ëïãéêÞ ôïõ "ëßãï áð' üëá", ÷ùñßò íá Ý÷ïõí óáöÞ ðñïóáíáôïëéóìü ùò ðñïò ôï ðñüãñáììÜ ôïõò, ãåãïíüò ðïõ äõó÷åñáßíåé ôçí ðñïóÝëêõóç ôïõñéóôþí. Ãé´áõôü ôï ëüãï áðáéôåßôáé ï êáèïñéóìüò åíüò èåìáôéêïý Üîïíá, ãýñù áðü ôïí ïðïßï èá äïìçèåß ôï ðñüãñáììá ôïõ öåóôéâÜë.

3. Ðïéüôçôá: ÐñÝðåé íá äïèåß ìåãÜëç ðñïóï÷Þ óôçí ðïéüôçôá êÜèå åêäÞëùóçò, þóôå íá äéáóöáëéóôåß ôï õøçëü êáëëéôå÷íéêü åðßðåäï ôïõ öåóôéâÜë. ¸ôóé èá ðñÝðåé íá êáëïýíôáé óôï öåóôéâÜë êïñõöáßïé ¸ëëçíåò êáé îÝíïé êáëëéôÝ÷íåò, åßôå ðñüêåéôáé ãéá êáèéåñùìÝíá óôï ÷þñï ôïõò ïíüìáôá åßôå ãéá ëéãüôåñï ãíùóôïýò, áëëÜ åãíùóìÝíçò áîßáò êáëëéôÝ÷íåò.

4 .Éóïññïðßá: ÐñÝðåé íá âñåèåß Ýíá óçìåßï éóïññïðßáò áíÜìåóá óôçí ðáñïõóßáóç äéáöüñùí ìïñöþí ôÝ÷íçò êáé ôçò åîåéäßêåõóçò ôïõ ðñïãñÜììáôïò. ÕðÜñ÷ïõí ë.÷. öéëüôå÷íïé ðïõ èá åñ÷üíôïõóáí óôçí ÊñÞôç, ãéá íá ðáñáêïëïõèÞóïõí Ýíá ôåôñáÞìåñï ìå êïñõöáßåò ðáñáóôÜóåéò ÷ïñïý. Tï öåóôéâÜë äåí ðñÝðåé, üìùò, íá õðïâáèìßóåé Üëëåò ìïñöÝò ôÝ÷íçò, ïé ïðïßåò åðßóçò ðñïóåëêýïõí åðéóêÝðôåò áðü ôï åîùôåñéêü, üðùò åßíáé ç ìïõóéêÞ êáé ôï èÝáôñï. Éóïññïðßá èá ðñÝðåé, åðßóçò, íá õðÜñ÷åé êáé óå ó÷Ýóç ìå ôéò ðñïôéìÞóåéò ôùí Êñçôéêþí êáé ôùí åðéóêåðôþí ôïõ íçóéïý, þóôå ôï öåóôéâÜë íá ðñïóåëêýóåé êáé ôéò äýï áõôÝò ïìÜäåò èåáôþí.

5.Ðõêíüôçôá: Tï ðñüãñáììá ôïõ öåóôéâÜë ðñÝðåé íá ó÷åäéáóôåß ìå ôÝôïéïí ôñüðï, þóôå ïé åðéóêÝðôåò íá ìðïñïýí íá ðáñáêïëïõèïýí óå êáèçìåñéíÞ âÜóç ôéò åêäçëþóåéò ôïõ åíäéáöÝñïíôüò ôïõò. Ç ðñáãìáôïðïßçóç åêäçëþóåùí ìüíï ôá Óáââáôïêýñéáêá Þ ìå êåíÜ ðïëëþí çìåñþí ìåôáîý ôïõò êÜíåé áðáãïñåõôéêÞ ôçí ðñïóÝëêõóç ðïëéôéóôéêïý ôïõñéóìïý.

6. Áîéïðïßçóç ôùí ìïíáäéêþí ÷þñùí: H åëêõóôéêüôçôá ôïõ ðñïãñÜììáôïò åîáñôÜôáé óå ðïëý ìåãÜëï âáèìü êáé áðü ôïõò ÷þñïõò ðïõ öéëïîåíïýí ôéò åêäçëþóåéò.

Eäþ áêñéâþò åíôïðßæåôáé Ýíá áðü ôá óõãêñéôéêÜ ðëåïíåêôÞìáôá ôçò EëëÜäáò ùò ðñïò ôïí ðïëéôéóôéêü ôïõñéóìü, ÷Üñç óôá éóôïñéêÜ ìíçìåßá êáé ôá õðáßèñéá èÝáôñá. ×þñïé, üðùò ôï Éôæåäßí êáé ôá åíåôéêÜ ìíçìåßá, ðñïóäßäïõí ìéáí éäéáßôåñç áßãëç óôéò öéëïîåíïýìåíåò åêäçëþóåéò, ãåãïíüò ðïõ èá ðñÝðåé íá áîéïðïéçèåß åðéêïéíùíéáêÜ. ÐÝñáí åíüò åëêõóôéêïý ðñïãñÜììáôïò, ÷ñåéÜæåôáé êáé ç êáôÜëëçëç ïñãÜíùóç ôïõ öåóôéâÜë ãéá íá êáèéåñùèåß óôçí ôïõñéóôéêÞ áãïñÜ. Ìåôáîý Üëëùí, áðáéôåßôáé ï Ýãêáéñïò ðñïãñáììáôéóìüò ôùí åêäçëþóåùí, ðñïêåéìÝíïõ íá îåêéíÜ áðü ôïí ðñïçãïýìåíï ÷ñüíï ç ðñïðþëçóç åéóéôçñßùí, ìÝóù ôùí åéäéêåõìÝíùí ôïõñéóôéêþí ãñáöåßùí ôïõ åîùôåñéêïý. Åðßóçò, áðáéôåßôáé áðïôåëåóìáôéêü ÌÜñêåôéíãê óôç äéåèíÞ ôïõñéóôéêÞ áãïñÜ, ãéá íá ðñïóåëêõóôåß éêáíïðïéçôéêüò áñéèìüò îÝíùí èåáôþí óôá ×áíéÜ. Ï ôñßôïò Üîïíáò ãéá ôçí áíÜðôõîç ôïõ ðïëéôéóôéêïý ôïõñéóìïý óôçí ÊñÞôç åßíáé ç ßäñõóç åíüò ìïõóåßïõ áöéåñùìÝíïõ óôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé êáôÜëëçëá ó÷åäéáóìÝíïõ, þóôå íá ðñïóåëêýóåé ìåãÜëï áñéèìü åðéóêåðôþí áðü üëï ôïí êüóìï.

Méá åðéëïãÞ èá Þôáí ç äçìéïõñãßá åíüò óõìâáôéêïý ìïõóåßïõ, óôï ïðïßï èá åêôßèåíôáé áíôéêåßìåíá êáé íôïêïõìÝíôá, ðïõ óõíäÝïíôáé ìå ôï Ýñãï êáé ôç æùÞ ôïõ óõíèÝôç. Åíôïýôïéò, ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ìåéþíåôáé óôáèåñÜ ôï åíäéáöÝñïí ôïõ 101

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

êïéíïý ãéá óõìâáôéêÜ ìïõóåßá, üðùò ðñïêýðôåé áðü ôéò öèßíïõóåò ðùëÞóåéò åéóéôçñßùí. Aõôü äéáðéóôþíåôáé ôüóï óôçí EëëÜäá üóï êáé óôïí õðüëïéðï êüóìï. ×áñáêôçñéóôéêü åßíáé ôï ðáñÜäåéãìá ôïõ Áñ÷áéïëïãéêïý Ìïõóåßïõ Çñáêëåßïõ, üðïõ ôçí ôåëåõôáßá ðåíôáåôßá ìåéþèçêáí ïé ðùëÞóåéò åéóéôçñßùí êáôÜ 43%.

AíôéèÝôùò, õðÜñ÷åé áõîáíüìåíï åíäéáöÝñïí ôïõ êïéíïý ãéá åêèåóéáêïýò ÷þñïõò íÝáò áíôßëçøçò, ïé ïðïßïé: -äåí ðáñïõóéÜæïõí Üøõ÷á åêèÝìáôá áëëÜ áöçãïýíôáé ìéá éóôïñßá Þ áíáðáñéóôïýí ìå ðåéóôéêü ôñüðï óêçíÝò áðü ôï ðáñåëèüí -áîéïðïéïýí ôçí ôå÷íïëïãßá ãéá áöÞãçóç êáé áíáðáñÜóôáóç (áðü êÝñéíá ïìïéþìáôá ìÝ÷ñé ôñéóäéÜóôáôåò ðñïóïìïéþóåéò) -ðñïóöÝñïõí ìéá åíäéáöÝñïõóá åìðåéñßá ìÝóù ôçò äéÝãåñóçò ôñéþí Þ êáé ôåóóÜñùí áéóèÞóåùí, þóôå íá "íéþóåé" ï åðéóêÝðôçò ôï ðáñïõóéáæüìåíï èÝìá -äåí åßíáé áðïóôåéñùìÝíïé êáé ðåñéïñéóôéêïß, áëëÜ åðéôñÝðïõí óôïí åðéóêÝðôç íá áããßîåé êáé íá ðåñéåñãáóôåß ôá åêèÝìáôá -äßíïõí óôïí åðéóêÝðôç ôç äõíáôüôçôá íá ðñïóáñìüóåé ôçí åìðåéñßá ðïõ ôïõ ðáñÝ÷åé ï ÷þñïò óôá äéêÜ ôïõ ðñïóùðéêÜ åíäéáöÝñïíôá -êÜíïõí åíäéáöÝñïõóá êáé óõíáñðáóôéêÞ ôçí ðñüóëçøç ãíþóçò. Ç ßäñõóç åíüò øçöéáêïý ìïõóåßïõ áöéåñùìÝíïõ óôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç èá áðïôåëÝóåé Ýíá éó÷õñü èåëêôéêü óôïé÷åßï ãéá ôçí ðåñéï÷Þ ôùí ×áíßùí. Áõôü ôï ìïõóåßï íÝáò áíôßëçøçò èá ðáñïõóéÜæåé óôïí åðéóêÝðôç, ü÷é ìüíï ôï ðëïýóéï ìïõóéêü Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç áëëÜ êáé ôïí éóôïñéêü êáé êïéíùíéêü ðåñßãõñï ðïõ äéáìüñöùóáí ôï äçìéïõñãü. ÅðéðëÝïí, èá áíáäåßîåé ôçí éóôïñßá êáé ôéò ðáñáäüóåéò ôçò ÊñÞôçò êáé ðþò áõôÝò óçìÜäåøáí, ôüóï ôï óõíèÝôç, üóï êáé óõíïëéêÜ ôç óýã÷ñïíç öõóéïãíùìßá êáé åéêüíá ôçò ÷þñáò. Ðñïò ôïýôï ìðïñåß íá áîéïðïéçèåß ç øçöéáêÞ ôå÷íïëïãßá, ç ïðïßá åðéôñÝðåé ôçí ðáñïõóßáóç áõôÞò ôçò èåìáôïëïãßáò ìå ôïí ðëÝïí óõíáñðáóôéêü êáé ðñïóéôü ãéá ôï åõñý êïéíü ôñüðï. Óôç äçìéïõñãßá åíüò øçöéáêïý ìïõóåßïõ áöéåñùìÝíïõ óôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç óõíçãïñåß, åîÜëëïõ, ï ôåñÜóôéïò üãêïò ìáãíçôïóêïðçìÝíïõ õëéêïý, ç÷ïãñáöÞóåùí êáé éóôïñéêþí íôïêïõìÝíôùí. ¼ëá áõôÜ áðïôåëïýí åîáéñåôéêÞ ðñþôç ýëç ãéá ìéá øçöéáêÞ áíáðáñÜóôáóç, ü÷é ìüíï ôçò æùÞò êáé ôïõ Ýñãïõ ôïõ óõíèÝôç, áëëÜ êáé ïëüêëçñïõ ôïõ 20ïõ áéþíá.

Må ôçí ßäñõóç ôïõ øçöéáêïý ìïõóåßïõ èá äçìéïõñãçèåß Ýíáò áîéüëïãïò ðüëïò Ýëîçò, ï ïðïßïò ìðïñåß íá äþóåé íÝá þèçóç óôïí óå óôáóéìüôçôá åõñéóêüìåíï ôïõñéóìü ôçò ÊñÞôçò êáé èá óõìâÜëåé óôç äçìéïõñãßá åéóïäÞìáôïò êáé íÝùí èÝóåùí áðáó÷üëçóçò.

Aðü ôç ìåëÝôç ôïõ Ýñãïõ ôïõ Mßêç ÈåïäùñÜêç ðñïêýðôåé Ýíá âáóéêü óõìðÝñáóìá: Óôéò óõíèÝóåéò êáé ôá ãñáðôÜ ôïõ áíôáíáêëÜôáé ç óýã÷ñïíç éóôïñßá ôïõ ôüðïõ, áëëÜ êáé ôçò Eõñþðçò. Óå áõôÜ èá áíáêáëýøåé êáíåßò ôá âéþìáôá ôçò ìéêñáóéáôéêÞò êáôáóôñïöÞò, ôçí åëëçíéêÞ êïéíùíßá ôïõ ìåóïðïëÝìïõ, ôç ãåñìáíéêÞ êáôï÷Þ êáé ôïí åìöýëéï äé÷áóìü, 102

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ôçí êñçôéêÞ êáôáãùãÞ, ôá ìïõóéêÜ ñåýìáôá ôçò ìåôáðïëåìéêÞò Eõñþðçò, ôçí ðïëéôéóôéêÞ Ýêñçîç ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1960, ôç äéêôáôïñßá êáé ôïí áãþíá ãéá ôç äçìïêñáôßá, ôá ðïëéôéêÜ êéíÞìáôá ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1970, ôçí ðïëéôéêÞ æùÞ ôçò ÷þñáò ìáò áðü ôç ìåôáðïëßôåõóç ìÝ÷ñé óÞìåñá, áëëÜ êáé ôïõò ìåãÜëïõò çãÝôåò êáé ôïõò êïñõöáßïõò äçìéïõñãïýò, ðïõ óçìÜäåøáí, ôüóï ôçí EëëÜäá, üóï êáé ôïí õðüëïéðï êüóìï.

Tï Ýñãï ôïõ Mßêç ÈåïäùñÜêç áðïôåëåß äçë. ìéáí åîáéñåôéêÞ áöïñìÞ ãéá íá áíáêáëýøåé êáíåßò ôçí éóôïñßá ôïõ 20ïõ áéþíá. ÅîÜëëïõ, ç ßäéá ç ðïëéôéêÞ ôïõ óêÝøç ìÜò äßíåé ôç ìåèïäïëïãßá, ãéá íá ðñïóåããßóïõìå ôá ãåãïíüôá ðïõ äß÷áóáí âáèýôáôá ôçí åëëçíéêÞ êïéíùíßá, üðùò ï åìöýëéïò, ç äéêôáôïñßá êáé ç ðåñéðÝôåéá ôçò ìåôáðïëßôåõóçò. Káíåßò Üëëïò äåí ðñïþèçóå Ýìðñáêôá ôçí åèíéêÞ óõìöéëßùóç üóï ï Mßêçò ÈåïäùñÜêçò - áöåíüò ìÝóù ôïõ ìïõóéêïý ôïõ Ýñãïõ (÷áñáêôçñéóôéêü ðáñÜäåéãìá áðïôåëåß ôï "Tñáãïýäé ôïõ Nåêñïý Aäåñöïý"), áöåôÝñïõ ìÝóù ôïõ ðïëéôéêïý ôïõ ëüãïõ - êáé ìÜëéóôá ìå Ýíá õøçëü ðñïóùðéêü êáé ðïëéôéêü êüóôïò ãéá ôïí ßäéï.

Aõôüò ï óõíäõáóìüò êïñõöáßáò êáëëéôå÷íéêÞò äçìéïõñãßáò - êáé ìÜëéóôá ìå ðáãêüóìéá áðÞ÷çóç - ìå éóôïñéêÜ ãåãïíüôá ðïõ óçìÜäåøáí ôçí EëëÜäá êáé ïëüêëçñï ôïí êüóìï áðïôåëåß ìéá åîáéñåôéêÞ âÜóç ãéá ôç äçìéïõñãßá åíüò øçöéáêïý ìïõóåßïõ. Ôá èÝìáôá ôïõ ìïõóåßïõ ìðïñïýí íá áíáðôõ÷èïýí ìå ôç ÷ñÞóç ôùí êáôÜëëçëùí ôå÷íïëïãéêþí ìÝóùí, üðùò ë.÷. ðñïâïëÝò âßíôåï, ôñéóäéÜóôáôåò áíáðáñáóôÜóåéò, åãêáôáóôÜóåéò åéêïíéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò, ïèüíåò áöÞò ãéá ôçí ðñüóâáóç óå öùôïãñáößåò, êåßìåíá êáé ç÷ïãñáöÞóåéò êïê. Ïé ðáñáðÜíù ôñåéò Üîïíåò, äçë.

-ïé ðïëéôéóôéêÝò äéáäñïìÝò, -ôï öåóôéâÜë êáé -ç ßäñõóç ôïõ øçöéáêïý ìïõóåßïõ, èá áðïôåëÝóïõí ôçí éäáíéêÞ âÜóç ãéá ôçí áíÜðôõîç ôïõ ðïëéôéóôéêïý ôïõñéóìïý óôá ×áíéÜ, åöüóïí õëïðïéçèïýí ìå ôéò êáôÜëëçëåò ðñïäéáãñáöÝò. ÁõôÝò ïé åíÝñãåéåò èá óõìâÜëïõí: -óôç äéåèíÞ ðñïâïëÞ ôïõ óýã÷ñïíïõ åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý êáé ôç äõíáìéêÞ ðñïþèçóÞ ôïõ óôçí ðáãêüóìéá áãïñÜ -óôç äçìéïõñãßá èÝóåùí áðáó÷üëçóçò êáé ôçí åîáóöÜëéóç åéóïäÞìáôïò -óôçí ôüíùóç ôçò ôïõñéóôéêÞò êßíçóçò óôçí ÊñÞôç. Êáô' áõôüí ôïí ôñüðï èá áîéïðïéçèåß ãéá ðñþôç öïñÜ óôç ÷þñá ìáò ç áíáðôõîéáêÞ äéÜóôáóç ôïõ ðïëéôéóìïý ìå óõóôçìáôéêü êáé ïëïêëçñùìÝíï ôñüðï, êÜôé ðïõ óõìâáßíåé åäþ êáé ðïëëÝò äåêáåôßåò óå Üëëåò åõñùðáúêÝò ÷þñåò. Åêåß ï ðïëéôéóìüò áðïôÝëåóå ôï ü÷çìá ãéá ôçí åîáóöÜëéóç åéóïäÞìáôïò áðü ÷éëéÜäåò ïéêïãÝíåéåò êáé ôçí áýîçóç ôçò áðáó÷üëçóçò.

Eßíáé ðëÝïí ç êáôÜëëçëç óôéãìÞ, ãéá íá áîéïðïéÞóåé ç EëëÜäá êáé åéäéêüôåñá ç ÊñÞôç, ôï åèíéêü êåöÜëáéï ðïõ äçìéïýñãçóå ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò.

103

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Γ΄ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

"Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò: ï ìïõóéêüò" 3η ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ Προεδρείο: Έλενα Μουζάλα, ðéáíßóôá, ÅðéóôçìïíéêÞ ÅðéôñïðÞ, Ðñüåäñïò Μαρία Βλαζάκη, áñ÷áéïëüãïò, ìÝëïò Ä.Ó. Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ ×áíßùí ∆ηµήτρης Αντωνακάκης, áñ÷éôÝêôùí, Êáëëéôå÷íéêüò ÄéåõèõíôÞò ÊÝíôñïõ Áñ÷éôåêôïíéêÞò Ìåóïãåßïõ

Έλενα Μουζάλα, Πρόεδρος 3ης Συνεδρίας Óáò åõ÷áñéóôþ ãéá ôçí ðáñïõóßá óáò åäþ óÞìåñá, ãéá ôï óõíÝäñéï ðïõ ãßíåôáé, ãéá ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ãéá ôá 80÷ñïíÜ ôïõ. ÊïíôÜ ìïõ Ý÷ù ôçí êá Ìáñßá ÂëáæÜêç, áñ÷áéïëüãï êáé Äéåõèýíôñéá ôïõ Áñ÷áéïëïãéêïý Ìïõóåßïõ ×áíßùí êáé ìÝëïò ôïõ Ä.Ó. ôïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ ×áíßùí êáé ôïí ê. ÄçìÞôñç ÁíôùíáêÜêç, Áñ÷éôÝêôïíá êáé Êáëëéôå÷íéêü ÄéåõèõíôÞ ôïõ ÊÝíôñïõ Áñ÷éôåêôïíéêÞò Ìåóïãåßïõ, ðïõ åôïéìÜæåé Üëëùóôå êáé ôçí Ýêèåóç, ôçí ÊõñéáêÞ, ðñïò ôéìÞí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Åßíáé ìåãÜëç ç ôéìÞ ðïõ ìïõ ãßíåôáé áðü ôç Íïìáñ÷éáêÞ Áõôïäéïßêçóç ×áíßùí, íá ìå óõìðåñéëçöèþ ùò ìÝëïò óôçí ÅðéóôçìïíéêÞ ÅðéôñïðÞ ôïõ Óõíåäñßïõ, ðïõ ïñãáíþíåé, ãéá ôá 80 ÷ñüíéá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Íá óõã÷áñþ ôç Íïìáñ÷éáêÞ Áõôïäéïßêçóç êáé ôï ÍïìÜñ÷ç ×áíßùí ê. ÊáôóáíåâÜêç, ãéá ôçí ðñùôïâïõëßá ðïõ ðÞñáí íá äéïñãáíþóïõí áõôü ôï äéåèíÝò óõíÝäñéï, ôï ðñþôï ðïõ ãßíåôáé ðáíåëëáäéêÜ êáé ðïõ ìáò äßíåé ôçí åõêáéñßá íá ãíùñßóïõìå ôçí ðïëõäéÜóôáôç êáé ðïëõóýíèåôç ðñïóùðéêüôçôá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ÁõôÞ, Üëëùóôå, ðïõ ôïí êáèéóôÜ ìïíáäéêü óå üëï ôïí ðëáíÞôç êáé ðïõ Ý÷ïõìå ôçí ìåãÜëç ôý÷ç íá åßíáé äéêüò ìáò. ¸ëëçíáò áðü ôçí ÊñÞôç. ÁéóèÜíïìáé éäéáßôåñç óõãêßíçóç ìéá êáé ìå ôï Ìßêç ìå óõíäÝïõí ðïëëÜ áðü çëéêßáò 7 åôþí. Ôüôå ìå ðñùôïÜêïõóå íá ðáßæù ðéÜíï êáé ôá ëüãéá ðïõ åßðå óôç ìçôÝñá ìïõ Þôáí ðïëý óõãêéíçôéêÜ êáé åíèáññõíôéêÜ ãéá ôï ìÝëëïí ìïõ. Ç æùÞ ôá Ýöåñå Ýôóé ðïõ ðïëëÜ ÷ñüíéá áñãüôåñá åß÷á ôçí ìåãÜëç ôý÷ç íá óõíåñãáóôþ óôåíÜ ìáæß ôïõ, íá áó÷ïëçèþ ðïëý ìå ôï ðéáíéóôéêü ôïõ Ýñãï, ôï Ýñãï ìïõóéêÞò äùìáôßïõ êáé ôá Ýñãá ôïõ ãéá öùíÞ êáé ðéÜíï, åñìçíåýïíôÜò ôá óå ìåãÜëåò áßèïõóåò óõíáõëéþí áíÜ ôïí êüóìï êáé ç÷ïãñáöþíôáò ôá, ëáìâÜíïíôáò ðÜíôá åãêùìéáóôéêÝò êñéôéêÝò ãéá ôá óõãêåêñéìÝíá Ýñãá. ¼ìùò, ç ðéï óõãêéíçôéêÞ óôéãìÞ ãéá ìÝíá Þôáí, üôáí åñìÞíåõóá ôï êïíóÝñôï ôïõ 105

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ãéá ðéÜíï êáé ïñ÷Þóôñá õðü ôç äéåýèõíóÞ ôïõ óôç Ãáëëßá. Åßíáé óõãêëïíéóôéêü, îÝñåôå, ãéá Ýíáí êáëëéôÝ÷íç íá Ý÷åé ôçí ôý÷ç íá ôïí äéåõèýíåé ï ßäéïò ï óõíèÝôçò ôïõ Ýñãïõ ðïõ åñìçíåýåé. Ìå ôïí Ãéþñãï ÐáðáäÜêç ðïõ óõíåñãáóôÞêáìå ãéá ôçí åíüôçôá "Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò: Ï Ìïõóéêüò", ðïõ ðåñéëáìâÜíåé ðïëëÝò ðôõ÷Ýò êáé ðïõ èá áêïõóôïýí óå ôñåéò óõíåäñßåò, íïìßæù üôé âñÞêáìå ôïõò áíôéðñïóùðåõôéêïýò êáëëéôÝ÷íåò êáé ìïõóéêïëüãïõò ãéá ôç óõãêåêñéìÝíç åíüôçôá. ¼ëïé áó÷ïëÞèçêáí êáé áó÷ïëïýíôáé åéò âÜèïò ìå ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, êáèÝíáò óôïí ôïìÝá ôïõ, êáé ðÜíôá ìå ðÜèïò êáé áãÜðç. Êáëþ êáôÜ ðñþôïí, ôïí ê. Gerhard Folkerts, óõíèÝôç êáé ðéáíßóôá. O Gerhard Folkerts áíáêÜëõøå ôï ðéáíéóôéêü Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç óôá ôÝëç ôçò äåêáåôßáò ôïõ '80. Ôï 2001 Ýðáéîå üëá ôá Ýñãá ãéá ðéÜíï ôïõ ÈåïäùñÜêç, ãéá ðñþôç öïñÜ óôç Ãåñìáíßá, óå ìéá óõíáõëßá ðïõ Ýäùóå óôï ÂÝíôåë êáé óÞìåñá ïëïêëçñþíåé ôç äéäáêôïñéêÞ ôïõ äéáôñéâÞ ðÜíù óôçí áéóèçôéêÞ ôçò ìïõóéêÞò ôïõ ÈåïäùñÜêç, óôçí ÊñáôéêÞ ÌïõóéêÞ êáé ÈåáôñéêÞ Áêáäçìßá ôïõ Áìâïýñãïõ.

Gerhard Folkerts: Το συµφωνικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé Ýíáò áðü ôïõò êýñéïõò óõìöùíéêïýò óõíèÝôåò ôïõ 20ïõ áéþíá. ¸÷åé ôÝóóåñéò äçìéïõñãéêÝò öÜóåéò, äéáöïñåôéêÝò ùò ðñïò ôï åßäïò êáé ôç ìïñöÞ ôïõò. ¼ìùò, êáèåìéÜ, áð' áõôÝò ôéò äçìéïõñãéêÝò öÜóåéò, óõìðåñéëáìâÜíåé óõìöùíéêÝò óõíèÝóåéò. ÌåôÜ ôï 1950 ôñåéò ôÜóåéò åðçñåÜæïõí ôç ìïõóéêÞ óôç ÄõôéêÞ Åõñþðç. Ðñþôïí, ìßá ìåéïøçößá óõíèåôþí ðïõ áõôïáðïêáëåßôáé ðñùôïðïñßá. Ôï ìïíáäéêü ôïõò áíôéêåßìåíï åßíáé ïé ìïõóéêÝò êáôáóêåõÝò êáé ôï ìïõóéêü õëéêü. Óôï Ýñãï ôïõò, âåâáßùò, áó÷ïëïýíôáé êáé ìå èÝìáôá êïéíùíéêÞò ðïëéôéêÞò êáé ïé áêñïáôÝò äåí ðáßæïõí êáíÝíá ñüëï. Ç äåýôåñç ôÜóç ðñïóäéïñßæåôáé áðü ôçí ïéêïíïìßá êáé ôá media. Åßíáé áõôÜ ðïõ õðïóôçñßæïõí ôçí ðñùôïðïñßá, áëëÜ ðÜíù áð' ïôéäÞðïôå, õðïóôçñßæïõí ôçí åëáöñÜ ìïõóéêÞ, ç ïðïßá áðåõèýíåôáé óôçí ðáèçôéêÞ ðëåéïøçößá ôùí êáôáíáëùôþí. Êáé õðÜñ÷åé êáé ç ôñßôç ôÜóç, üðïõ ç ìïõóéêÞ áó÷ïëåßôáé ìå ôéò õðáñîéáêÝò áíÜãêåò ôùí áíèñþðùí. Ïé óõíèÝôåò áó÷ïëïýíôáé ìå èÝìáôá æùÞò, èáíÜôïõ, åëåõèåñßáò, Ýñùôá êáé óõíýðáñîçò. ÈÝëïõí ó' áõôïýò ôïõò äõó÷åñåßò êáéñïýò ðïõ æïýìå, íá äþóïõí áðáíôÞóåéò êáé ßóùò ëýóåéò êáé Ý÷ïõí ôç äýíáìç íá êïëõìðÞóïõí êáôÜ ôïõ ñåýìáôïò, åíÜíôéá óôï ñåýìá êáé ôáõôü÷ñïíá íá äçìéïõñãÞóïõí íÝá ìïõóéêÞ ãéá ôïõò áíèñþðïõò. Ï ÈåïäùñÜêçò áêïëïýèçóå áêñéâþò áõôü ôï äñüìï. Ç ìÝèïäïò óýíèåóçò äéáöïñåôéêþí Ýñãùí ôáõôï÷ñüíùò, ãßíåôáé åìöáíÞò êáôÜ ôçí ðñþôç äçìéïõñãéêÞ ôïõ öÜóç. Ôï '46 óõíèÝôåé ôïí "ÐñïìçèÝá Äåóìþôç" êáé ôï ðáíçãýñé ôçò ASSI-GO106

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

NIA ôï 1947 ãéá ïñ÷Þóôñá. Åðßóçò, äçìéïõñãåß ôï êïõáñôÝôï åã÷üñäùí Íï 1, ôï ïðïßï ðáß÷ôçêå ôïí ðåñáóìÝíï ÖåâñïõÜñéï óôï ÌÝãáñï ÌïõóéêÞò ôùí Áèçíþí, 58 ÷ñüíéá áñãüôåñá. Åðßóçò, óõíèÝôåé ôï sexteto ãéá ðéÜíï, öëÜïõôï êáé êïõáñôÝôï åã÷üñäùí, êáèþò êáé ôï ìðáëÝôï ÊáñíáâÜëé. Ìåôáîý ôïõ '54 êáé ôïõ '60, ï ÈåïäùñÜêçò Ýñ÷åôáé óå åðáöÞ ìå ôçí äõôéêïåõñùðáúêÞ ðñùôïðïñßá óôçí ôÜîç ôïõ Olivier Messiaen óôï Ðáñßóé. Ôï óåìéíÜñéï ôïõ Messiaen Þôáí ôï óáëüíé ãéá üëá ôá áóôÝñéá ôçò åðï÷Þò, ëÝåé ï ÈåïäùñÜêçò. Ï Boulez, ï Stockhausen, ï ðáëéüò óýíôñïöïò ÃéÜííçò ÎåíÜêçò, üëïé áõôïß, ìáæß êáé ï ÈåïäùñÜêçò, ìáèçôÝò ôïõ Messiaen, áðïäåéêíýïõí ìå ôéò äùäåêáöùíéêÝò ôïõò óõíèÝóåéò êáé çëåêôñïíéêÜ ðåéñÜìáôá, üôé Ý÷ïõí áðåëåõèåñùèåß áðü ôéò ìïõóéêÝò ðáñáäüóåéò ôùí ÷ùñþí ôïõò. Ï ÈåïäùñÜêçò Ýñ÷åôáé áíôéìÝôùðïò ìå ôï åñþôçìá, ãéá ðïéïí ãñÜöåé Ýíáò óõìöùíéêüò óõíèÝôçò. Ðïéïí èÝëåé íá ðëçóéÜóåé ìå ôç ìïõóéêÞ ôïõ; ÌÝ÷ñé ôï '58 äçìéïõñãåß ìåãÜëá óõìöùíéêÜ Ýñãá, ìåôáîý áõôþí êáé ç Óïõßôá Íï1 ãéá ïñ÷Þóôñá êáé ðéÜíï, Óïõßôá 2 ãéá ïñ÷Þóôñá, ôïí Ïéäßðïäá Ôýñáííï ãéá ïñ÷Þóôñá åã÷üñäùí, êáèþò êáé ìïõóéêÞ äùìáôßïõ ðïõ ðåñéëáìâÜíåé ôçí ðñþôç Óïíáôßíá ãéá âéïëß êáé ðéÜíï, ôá PASSACAGLIA ãéá äýï ðéÜíá, ôç Óïíáôßíá ãéá ðéÜíï êáé ôç äåýôåñç Óïíáôßíá ãéá âéïëß êáé ðéÜíï. Ç äåýôåñç óõìöùíéêÞ äçìéïõñãéêÞ ôïõ öÜóç áñ÷ßæåé ôï 1959. ×Üñç óôç ìïõóéêÞ ãéá ôï ìðáëÝôï Áíôéãüíç ãßíåôáé ãíùóôüò óôçí Åõñþðç ùò óõìöùíéêüò óõíèÝôçò ôçò ÷ñïíéÜò, üðùò ðïëý åíèïõóéùäþò ôïí áðïêáëåß ï ÍôÜñéïò Ìéãéü. Áðü ôþñá êáé óôï åîÞò ï ÈåïäùñÜêçò äåí ìðïñåß ðáñÜ íá áó÷ïëçèåß ìå ôï åëëçíéêü äñÜìá. Ôçí ßäéá ÷ñïíéÜ óõíèÝôåé ôçí èåôéêÞ ìïõóéêÞ ãéá ôéò Öïßíéóóåò ôïõ Åõñéðßäç êáé áêïëïõèïýí êáé Üëëåò óõíèÝóåéò ãéá ôïí Áßáíôá, ôéò ÔñùÜäåò êáé ôç ËõóéóôñÜôç. Ôï 1967 Ýíá Üëëï óêïôåéíü êåöÜëáéï áñ÷ßæåé óôçí åëëçíéêÞ éóôïñßá. Åßíáé ç ÷ïýíôá. Åêåß óõëëáìâÜíåôáé êáé öõëáêßæåôáé êáé ï ÈåïäùñÜêçò óõíèÝôåé ôï ÑÜâåí, ìéá êáíôÜôá ãéá ëáúêü ôñáãïõäéóôÞ, ÷ïñùäßá êáé ëáúêÞ ïñ÷Þóôñá, óôç öõëáêÞ, óôïí Ùñùðü ôï '69. Ôï 1994 ï ÈåïäùñÜêçò îáíáóõíèÝôåé áõôÞ ôç óýíèåóç áëëÜ ôþñá ôçí ðñïóáñìüæåé óå ìåóïóïðñÜíï, äýï Üñðåò, öëÜïõôï êáé ïñ÷Þóôñá åã÷üñäùí. ¹äç ôï 1960 ìå ôï "¢îéïí Åóôß" ï ÈåïäùñÜêç öôéÜ÷íåé Ýíá íÝï óõìöùíéêü åßäïò ìå ìïíáäéêÞ åíïñ÷Þóôñùóç. Åêåß ëáúêÜ êáé óõìöùíéêÜ üñãáíá åìöáíßæïíôáé éóüôéìá. Ï ÈåïäùñÜêçò Ýôóé âñßóêåé ôï äéêü ôïõ óõìöùíéêü Þ÷ï, ôï äéêü ôïõ ìïõóéêü éäßùìá. ¸íá éäßùìá, ôï ïðïßï óõíáíôÜ êáé áíôáðïêñßíåôáé óôéò åõáéóèçóßåò êáé ôéò áíÜãêåò ôïõ ëáïý ìå ôéò ìåëùäßåò ôïõ. Êáé õðÜñ÷ïõí üìùò ðÜíôïôå êÜðïéåò óõíôåôáãìÝíåò, ïé ïðïßåò åìöáíßæïíôáé óôáèåñÜ óôéò óõìöùíéêÝò ôïõ óõíèÝóåéò. Åßíáé ïé êëßìáêåò ôçò âõæáíôéíÞò äçìïôéêÞò ëáúêÞò ìïõóéêÞò ðïõ öôéÜ÷íïõí ôéò ìåëùäßåò, ïé óýíèåôïé ñõèìïß ôçò åëëçíéêÞò äçìïôéêÞò ìïõóéêÞò, ç ôåôñá÷ïñäéêÞ ìÝèïäïò óýíèåóçò, ç äõôéêïåõñùðáúêÞ ôå÷íéêÞ óýíèåóçò êáé ç áñ÷áßá êáé óýã÷ñïíç ðïßçóç. Ï ÈåïäùñÜêçò Ý÷åé ôþñá óõëëÜâåé ôçí éäÝá êáé ðñáãìáôïðïéåß ôç íÝá ðáñÜäïóç ôïõ ïñáôïñßïõ, äçìéïõñãþíôáò Ýôóé ìéá íÝá ðïéüôçôá óõíèåôéêÞò åñãáóßáò. Áõôü ôï 107

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

âëÝðïõìå óôï "Ðíåõìáôéêü ÅìâáôÞñéï" ôï '69 êáé óôï "ÊÜíôï ×åíåñÜë" ôï '72. Ç ôñßôç äçìéïõñãéêÞ ðåñßïäïò áñ÷ßæåé óôçí áñ÷Þ ôçò äåêáåôßáò ôïõ '80. Ï ÈåïäùñÜêçò ôþñá èåùñåß üôé ç óõìöùíßá åßíáé ç õøçëüôåñç ìïõóéêÞ ìïñöÞ ãéá ôçí Ýêöñáóç ôùí éäåþí ôïõ. ËÝåé üôé ç óõìöùíßá åßíáé ç ìïõóéêÞ Ýêèåóç ôçò ôñáãùäßáò ôïõ ÷ñüíïõ êáé ðåñéãñÜöåé ôá óõìöùíéêÜ ôïõ Ýñãá ùò óýã÷ñïíá ïñáôüñéá. Ç âÜóç ôïõò, ôï èåìÝëéü ôïõò, åßíáé ôï ðïéçôéêü êåßìåíï êáé ç áíèñþðéíç öùíÞ. Ç áíèñþðéíç öùíÞ åßíáé áðáñáßôçôï ìÝóï ãéá íá ãßíåé ï äéÜëïãïò ìåôáîý áêñïáôþí, åñìçíåõôþí êáé óõíèåôþí. Ìåôáîý ôïõ '80 êáé ôïõ '82 ï ÈåïäùñÜêçò óõíèÝôåé ôç Äåýôåñç Óõìöùíßá, "ôï Ôñáãïýäé ôçò Ãçò", ôçí "Ôñßôç Óõìöùíßá", ôï "ÊáôÜ Óáääïõêáßùí" êáé ôçí ¸âäïìç Óõìöùíßá, ôçí "ÅáñéíÞ". Ãéá ðñþôç öïñÜ ç ðïéçôéêÞ êáé óõíèåôéêÞ åðáíåîÝôáóç ôçò ðñüóöáôçò éóôïñßáò, ãßíåôáé ôï öüíôï ãéá ôç äïõëåéÜ ôïõ óôéò óõìöùíßåò. Ç ¸âäïìç Óõìöùíßá ôåêìçñéþíåé áêñéâþò áõôü ôï óõãêåêñéìÝíï ôñüðï, ôç óõãêåêñéìÝíç óôÜóç ôïõ óõíèÝôç, ôçí ðñüèåóÞ ôïõ íá ðÜñåé èÝóç, íá ìçí áðïóôñÝøåé ôï âëÝììá ôïõ, íá áëëÜîåé ôá ðñÜãìáôá. ÐåñéöñïíçìÝíïò áðü ôïõò áõôï÷ñçóèÝíôåò äõôéêïåõñùðáúêïýò ðñùôïðüñïõò, áðáñíçìÝíïò áðü ôéò áêáäçìßåò ôïõò, ï ÈåïäùñÜêçò âëÝðåé íá ìçí ðáßæïíôáé, íá ìçí åêôåëïýíôáé ôá óõìöùíéêÜ ôïõ Ýñãá óå èÝáôñá, áëëÜ êáé íá åêäßäïíôáé, ðåñéóôáóéáêÜ ìüíï, áðü ôéò ìåãÜëåò äéóêïãñáöéêÝò åôáéñåßåò. ¼ìùò, ï ÈåïäùñÜêçò äåí óôáìáôÜ. Óõíå÷ßæåé ôï äéêü ôïõ ìïõóéêü äñüìï. Ç ôåôñá÷ïñäéêÞ ôå÷íéêÞ åðéôñÝðåé óôï ÈåïäùñÜêç íá óõíäõÜæåé ôéò ôåôñáôïíéêÝò óåéñÝò äéáöïñåôéêþí äéáôÜîåùí, ÷ùñßò íá ðñÝðåé íá õðïêýðôåé óôçí õðåñï÷Þ ôçò áêñáßáò äùäåêáöùíßáò, üðùò ãñÜöåé óôï ðñüãñáììÜ ôïõ ãéá ôï tour ôùí êïíóÝñôùí, ðïõ áðïêáëåßôáé ìïõóéêÞ ÷ùñßò óýíïñá, ôï 1994. ÁõôÞ ç ôåôñá÷ïñäéêÞ ôå÷íéêÞ ïäçãåß ôïí áêñïáôÞ íá äéáöïñïðïéçèåß, Ýôóé þóôå íá ìðïñÝóåé íá áðåëåõèåñùèåß áðü ôï óõìâáôéêü óýóôçìá ôçò ìåßæïíïò êáé ôçò åëÜóóïíïò êáé íá êáôáíïÞóåé ôç íÝá óõíèåôéêÞ ìÝèïäï. ÊáôÜ ôçí ôñßôç ðåñßïäï ï ÈåïäùñÜêçò, åðßóçò, ÷ñçóéìïðïéåß ôç ãíþóç ôïõ ôùí ôå÷íéêþí counterpoint êáé ôùí êáôáóêåõþí ôçò óïíÜôáò, ãéá íá ìðïñÝóåé íá êáôáíïÞóåé ôçí ðåñáéôÝñù áíÜðôõîÞ ôïõò áðü ôïí Ìðáñô, ôïí ÌÜëåí êáé ôïí Óïóôáêüâéôò. "ÈÝëù", ëÝåé, "üëç ìïõ ç ìïõóéêÞ íá åßíáé ìßá óõíå÷üìåíç éóôïñßá". Êáé áêñéâþò áõôÞ ç äÞëùóç åßíáé ôï êåíôñéêü óôïé÷åßï ôçò ìïõóéêÞò ðïéçôéêÞò ôïõ. Ôï âëÝðïõìå, ôï âñßóêïõìå ôï óôïé÷åßï áõôü êáé óôçí ¸âäïìç êáé óôç Äåýôåñç Óõìöùíßá. Óôçí ðñþôç êßíçóç ôçò ¸âäïìçò Óõìöùíßáò êÜíåé ÷ñÞóç ôïõ ôñáãïõäéïý " Áõôü ôï Ìéêñü Êáëïêáßñé" áðü ôç ìåãÜëç óõëëïãÞ "Ï Êýêëïò" êáé óôç Äåýôåñç ï ÈåïäùñÜêçò ðáßñíåé ôï ðïßçìá ðïõ Ýãñáøå ï ößëïò ôïõ ï Ãéþñãïò Êïõëïýêçò, ï ïðïßïò Þôáí öõëáêéóìÝíïò ìáæß ôïõ óôçí Ìáêñüíçóï, êáé ôï ÷ñçóéìïðïéåß ùò èåìÝëéï ãéá ôçí ÅáñéíÞ ôïõ Óõìöùíßá. Ç Äåýôåñç Óõìöùíßá áíáöÝñåôáé óôï ìÝëëïí ôçò Ãçò êáé óôï ìÝëëïí ôïõ Áíèñþðïõ. Êáé óôéò äýï ðéï ðÜíù óõìöùíßåò, ï ÈåïäùñÜêçò åãêáôáëåßðåé ôá ëáúêÜ üñãáíá êáé ôïõò ëáúêïýò ôñáãïõäéóôÝò. Êåíôñéêü èÝìá, ó´áõôÞ ôçí ôñßôç äçìéïõñãéêÞ ðåñßïäï, óôï ïðïßï ï ÈåïäùñÜêçò Ýñ108

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

÷åôáé îáíÜ êáé îáíÜ, åßíáé ç ìïßñá ôçò ÌÜíáò. Áõôü åìöáíßæåôáé, Þäç, óôïí "ÅðéôÜöéï", ôï 1958 êáé óôï "Ôñáãïýäé ôïõ Íåêñïý Áäåëöïý", ôï 1960. " Óôçí Ôñßôç Óõìöùíßá, ìåëïðïßçóá ôï éäéïöõÝò ðïßçìá ôïõ Äéïíõóßïõ Óïëùìïý, " Ç ÔñåëÞ ÌÜíá". ÓõìðåñéÝëáâá, üìùò êáé Ýíá ìÝñïò óôï ïðïßï óõíôÝèçêáí ïé ìåëùäßåò áðü ôá ôñßá âõæáíôéíÜ ÷ïñéêÜ ôçò ÌåãÜëçò ÐáñáóêåõÞò, Ýíáò óôß÷ïò ôïõ ÊáâÜöç êáé Ýíáò äéêüò ìïõ. ÂõæÜíôéï, Óïëùìüò, ÊáâÜöçò. Áõôü åßíáé ìéá áëçèéíÞ ðñïóöïñÜ óôá ýøéóôá åðéôåýãìáôá ôïõ Êüóìïõ ôçò ÅëëÜäáò", ãñÜöåé ï ÈåïäùñÜêçò óôï Ýñãï ôïõ "Áíáôïìßá ôçò ÌïõóéêÞò". Ôï 1986 ï ÈåïäùñÜêçò óõíèÝôåé ôçí ÔÝôáñôç Óõìöùíßá, ãéá ôçí ïðïßá áíôëåß áðü ôç ìïõóéêÞ ôïõ ãéá ôéò "Åõìåíßäåò" êáé ôéò "Öïßíéóóåò", ðïõ åß÷å óõíèÝóåé íùñßôåñá. Ôçí áðïêáëåß ôçí ðéï åëëçíéêÞ áðü ôéò óõìöùíßåò ôïõ. Óôçí ôÝôáñôç óõìöùíéêÞ äçìéïõñãéêÞ ôïõ ðåñßïäï ï ÈåïäùñÜêçò óõíèÝôåé üðåñåò ãéá ðñþôç öïñÜ. Ç ðñþôç åßíáé ç "Êþóôáò ÊáñõùôÜêçò" êáé ãñÜöôçêå ôï 1988. ÌåôÜ áðü ôï 1988, ïé üðåñÝò ôïõ åßíáé åìðíåõóìÝíåò, áðü ôïõò ìýèïõò ôïõ áñ÷áßïõ êüóìïõ êáé ãñÜöåé ôç "ÌÞäåéá" êáé ôçí "ÇëÝêôñá". Ôï '93 óõíèÝôåé ôï "Adagio", ãéá öëÜïõôï, ôñïìðÝôá êáé ïñ÷Þóôñá åã÷üñäùí, ôï ïðïßï áöéåñþíåé "óôá èýìáôá ôïõ ðïëÝìïõ ôçò Âïóíßáò". ¸íá ÷ñüíï ìåôÜ, ãñÜöåé ôï "ÌÜêâåè", ìïõóéêü äñÜìá êáé ôï 1995 óõìðëçñþíåé ôçí ôñéëïãßá ôùí ôñáãùäéþí ìå ôï Ýñãï "Áíôéãüíç". Ôï 2001 ãñÜöåé ôçí ôåëåõôáßá ôïõ, ìÝ÷ñé ôþñá, üðåñá, ôç "ËõóéóôñÜôç". Ï ÈåïäùñÜêçò åíóùìáôþíåé èÝìáôá áðü ôá ôñáãïýäéá ôïõ óôéò üðåñÝò ôïõ êáé Ýôóé ðñï÷ùñåß áêüìá Ýíá âÞìá, ðñïò ôçí ïëïêëÞñùóç ôùí ìïíáäéêþí, áíåîÜñôçôùí óõíèÝóåþí ôïõ êáé ôéò êáèéóôÜ ïëïêëçñùìÝíá Ýñãá. Óå êÜèå ìßá áðü ôéò ôÝóóåñéò äçìéïõñãéêÝò ôïõ ðåñéüäïõò, ï ÈåïäùñÜêçò óõíèÝôåé ìåßæïíá óõìöùíéêÜ Ýñãá, ìÝóá óôá ïðïßá ÷ñçóéìïðïéåß èÝìáôá áðü ôéò åëëçíéêÝò ðáñáäüóåéò. Áíôëåß áðü ôç âõæáíôéíÞ, ôç äçìïôéêÞ êáé ôçí Ýíôå÷íç ìïõóéêÞ. Áðü ôï îå÷ùñéóôü ç÷ü÷ñùìá ôùí ìïõóéêþí ïñãÜíùí êáé ôç ìåãÜëç ðïéêéëßá ôùí ñõèìþí ôùí åëëçíéêþí ÷ïñþí. Ï ðáëìüò áõôþí ôùí ñõèìþí ãßíåôáé äéêüò ôïõ ðáëìüò êáé "áãêõñïâïëåß" óôÝñåá, áõôÝò ôéò ðáñáäüóåéò, ìÝóá óôç äéêÞ ôïõ ìïõóéêÞ óõíåßäçóç êáé ôéò óõìöùíéêÝò ôïõ óõíèÝóåéò. Óôï êÝíôñï ôïõ óõìöùíéêïý ôïõ Ýñãïõ äåí åßíáé ôï ìïõóéêü ôïõ õëéêü, áëëÜ ï Üíèñùðïò. Áõôü åßíáé ôï ïðïßï äéáöïñïðïéåß ôï ÈåïäùñÜêç áðü ôïõò Üëëïõò óõíèÝôåò ôçò äõôéêïåõñùðáúêÞò ðñùôïðïñßáò. Óôçí êáñäéÜ ôùí óõìöùíéêþí ôïõ Ýñãùí õðÜñ÷åé ç äéáìáñôõñßá êáé ç áíôßóôáóç êáôÜ ôïõ äÞèåí áíáëëïßùôïõ êáé ôçò èåôéêÞò äçìéïõñãßáò ôïõ ìÝëëïíôïò ôïõ áíèñþðéíïõ åßäïõò. Ï ÈåïäùñÜêçò ìå ôï óõìöùíéêü ôïõ Ýñãï ìáò êÜíåé íá óêåöôïýìå êáé äçìéïõñãåß ìÝóá ìáò ôçí åðéèõìßá íá óõíåéäçôïðïéÞóïõìå ôçí áíÜãêç ãéá áãÜðç, åëåõèåñßá êáé åéñÞíç. Ôá ïñÜìáôÜ ôïõ, ôá üíåéñÜ ôïõ, åßíáé áõôÜ, ôá ïðïßá ðëçñþíïõí ðñáãìáôéêÜ ôï ìïõóéêü ôïõ õëéêü ìå ìåãÜëç æùíôÜíéá, ìå óõíáéóèçìáôéêÞ äýíáìç êáé ìå Ýíá ðíåýìá, ðïõ ïäçãåß ôïõò áêñïáôÝò ôçò ìïõóéêÞò ôïõ, óôçí áíôéìåôþðéóç ôçò æùÞò ôïõò ìå Ýíá äéáöïñåôéêü ôñüðï.

109

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ìå ôï óõìöùíéêü ôïõ Ýñãï, ï óõíèÝôçò Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò Ý÷åé äçìéïõñãÞóåé Ýíá íÝï ôýðï áõèåíôéêÞò ÅëëçíéêÞò ìïõóéêÞò êáé ÅõñùðáúêÞò ìïõóéêÞò. Åßíáé ìßá ìïõóéêÞ, ðïõ ôïí êÜíåé íá îå÷ùñßæåé êáé ôïí ôïðïèåôåß, ùò éäñõôÞ ìéáò Óýã÷ñïíçò ÅëëçíéêÞò Ó÷ïëÞò Óõíèåôþí êáé ìéáò Óýã÷ñïíçò ÅõñùðáúêÞò Ó÷ïëÞò Óõíèåôþí. Ó´ åõ÷áñéóôïýìå Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ôïí ê. Folkerts, ï ïðïßïò ìáò ìßëçóå ãéá ôï óõìöùíéêü Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Êáé ôþñá êáëþ ôïí ê. Peter Zacher ìïõóéêïëüãï, äçìïóéïãñÜöï, ï ïðïßïò èá ìáò ìéëÞóåé ãéá ôéò ðñþôåò åêôåëÝóåéò ôùí óõìöùíéêþí êáé ÷ïñùäéáêþí Ýñãùí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Ï Peter Zacher óðïýäáóå èåïëïãßá êáé ìïõóéêÞ. ÅñãÜóôçêå ùò åðéóôçìïíéêüò óýìâïõëïò óå èÝìáôá ìïõóéêÞò, åëëçíéêÞò ìïõóéêÞò êáé ìïõóéêÞò ôïõ éïõäáúêïý ðïëéôéóìïý. Áó÷ïëÞèçêå ìå ôç óýíèåóç êáé Ýêäïóç óõëëïãþí ìå ëáúêÜ ôñáãïýäéá êáé áðü ôï 1980 ìå ôçí ìïõóéêïåðéóôçìïíéêÞ êáé äñáìáôïõñãéêÞ öñïíôßäá óõìöùíéêþí êáé ìåôáóõìöùíéêþí Ýñãùí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç.

Peter Zacher: Πρώτες εκτελέσεις των συµφωνικών και χορωδιακών έργων του Μίκη Θεοδωράκη: αναφορά εκ των έσω Êõñßá Ðñüåäñå, áãáðçôÞ Ìõñôþ, áãáðçôÝ Ìßêç, áãáðçôïß ößëïé, ï G. Folkrts êáé ï ÁóôÝñçò Êïýôïõëáò, ìå ôïõò ïðïßïõò äïõëåýïõìå ìáæß, óáò Ýäùóáí Ýíá èáõìÜóéï óêåëåôü êáé áõôÜ ðïõ èá óáò ðù åãþ âñßóêïíôáé êÜðïõ ìÝóá ó' áõôÜ ðïõ óáò åßðáí êáé ïé ðñïçãïýìåíïé ïìéëçôÝò. Ðñïöáíþò, èá åßíáé ðïëý ðñïóùðéêÜ üëá áõôÜ ðïõ èá óáò ðù. Äåí ìðïñþ íá åßìáé ïõäÝôåñïò, üôáí ìéëþ ãéá ôïí Ìßêç êáé ãéá ôá Ýñãá ôïõ, äéüôé ôßðïôá äåí åðçñÝáóå ôç óôÜóç ìïõ ðñïò ôç ìïõóéêÞ êáé ôçí áëëçëåðßäñáóÞ ôçò ìå ôçí êïéíùíßá, ôüóï Ýíôïíá, üóï ç ìïõóéêÞ êáé ç ðñïóùðéêüôçôá ôïõ Ìßêç. Ç ðñïóùðéêÞ ìïõ éóôïñßá ãéá ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç îåêéíÜåé áð' ôï 1968. Åß÷á Þäç ðåñÜóåé Ýíá ïëüêëçñï âñÜäõ ìå ôç Ìáñßá Öáñáíôïýñç, ÷ùñßò ôçí ßäéá,ìå ôï äßóêï ôçò äõóôõ÷þò ìüíï. Ìïõ åß÷å öÝñåé ìéá ößëç Ýíá äßóêï ìå ôï "Ìáïõô÷Üïõæåí". Ôï Üêïõóá 15 öïñÝò åêåßíï ôï âñÜäõ áóôáìÜôçôá, ôç ìßá ìåôÜ ôçí Üëëç. ×Üèçêá ìÝóá óôï "Ìáïõô÷Üïõæåí". Áêñéâþò ìåôÜ äïýëåøá ìå ôï "Ìáïõô÷Üïõæåí" êáé ìå ôç "Ñùìéïóýíç" ìå èáõìÜóéïõò ìïõóéêïýò. ¹ôáí ôï 1968. ¹ôáí åêåßíç ç ðåñßïäïò ðïõ îåêßíçóå Ýíá åßäïò ó÷éæïöñÝíåéáò óôç ×þñá ìïõ, ðïõ Þôáí ç ðñþçí êáé ðëÝïí íåêñÞ ËáïêñáôéêÞ Äçìïêñáôßá ôçò Ãåñìáíßáò. ÁõôÞ ç ó÷éæïöñÝíåéá óôçí ðñþçí ÁíáôïëéêÞ Ãåñìáíßá îåêßíçóå, üôáí ï Ìßêçò 110

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

åß÷å ðéá öýãåé êáé åß÷å ðÜåé óôç Ãáëëßá êáé áíçóõ÷ïýóå ôï êñÜôïò ìå ôçí õðïôéèÝìåíç Þ ðñáãìáôéêÞ ôïõ ðñïóÝããéóç óôï åõñùêïììïõíéóôéêü êüììá. Ôïí èåùñïýóáí êÜôé óáí ðñïäüôç. ÁëëÜ åãþ äåí åß÷á ó÷Ýóåéò ìå ôçí ðïëéôéêÞ äéïßêçóç ôïõ êñÜôïõò. Åß÷á ôç äõíáôüôçôá íá ìéëÜù ëßãï ðáñáðÜíù áðü ôïõò Üëëïõò, ÷ùñßò íá öïâÜìáé üôé èá ìå êëåßóïõí ìÝóá Þ èá ìå óêïôþóïõí Þ ïôéäÞðïôå Üëëï. Êáé åß÷á êáé ôçí åõêáéñßá íá óõíåñãáóôþ ìå íåáñïýò ¸ëëçíåò, ôïõò ïðïßïõò åß÷á ùò ìáèçôÝò Þ öïéôçôÝò êáé ìðïñïýóá íá êÜíù ðñÜãìáôá, ðïõ äåí ìðïñïýóáí íá êÜíïõí ïé áíáôïëéêïãåñìáíïß ðïëßôåò ôüôå. Ãéáôß óôçí ÁíáôïëéêÞ Ãåñìáíßá ôüôå, äåí áíáöåñüôáí êáí ôï üíïìá ôïõ Ìßêç. Ôç ìïõóéêÞ ôïõ ôçí Ýðáéæáí, óôï ñáäéüöùíï, áëëÜ ðïôÝ äåí áíÝöåñáí ôï üíïìá ôïõ óõíèÝôç. Áõôüò åßíáé Ýíáò ìüíï áðü ôïõò ëüãïõò, ïé ïðïßïé ìå áíáãêÜæïõí íá ïíïìÜæù ôçí åðï÷Þ åêåßíç, ó÷éæïöñåíéêÞ ðåñßïäï ôçò ÁíáôïëéêÞò Ãåñìáíßáò. ¸íáò áðü ôïõò íåáñïýò ¸ëëçíåò ößëïõò ìïõ, ìïõ Ýäùóå ôï "ÊÜíôï ×åíåñÜë", ôç ìåãÜëç áõôÞ äçìéïõñãßá ôïõ Ìßêç. ¼ôáí áêïýóáìå ôï "ÊÜíôï ×åíåñÜë" äïêéìÜóáìå áíåßðùôá óõíáéóèÞìáôá. Êáé áöïý ðÜëé ðÝñáóá ðïëëÝò þñåò ìå ôçí Ìáñßá Öáñáíôïýñç, áðïöÜóéóá üôé èÝëù êáé óôç äéêéÜ ìïõ, ôç ãåëïßá ×þñá, íá ðáé÷ôåß áõôü ôï Ýñãï. ¸øáîá íá âñù óõììÜ÷ïõò. ÂñÞêá êÜðïéïõò áðü ôçí "åëåýèåñç" ÃåñìáíéêÞ íåïëáßá. ¹ôáí ïé ïñãáíùôÝò ôùí åôÞóéùí öåóôéâÜë. Ç åðßóçìç èÝóç ôïõ êñÜôïõò ôçò ÁíáôïëéêÞò Ãåñìáíßáò óéãÜ-óéãÜ Üëëáæå, âÝâáéá, áëëÜ ÷ñåéÜóôçêáí ðÝíôå ÷ñüíéá, ìÝ÷ñéò üôïõ ìðïñÝóù íá ðáßîù ôï "ÊÜíôï ×åíåñÜë" óôï Âåñïëßíï êáé åß÷áìå Þäç öôÜóåé ôï 1980. Óáò åßðá üôé áíáæÞôçóá óõììÜ÷ïõò ó' áõôÞ ôçí ïñãÜíùóç íÝùí, üìùò ìç öáíôáóôåßôå ôßðïôá êáôáðëçêôéêü ìå áõôÞ ôç óõíåñãáóßá. Îåêßíçóå üìùò Ýíá íÝï êïììÜôé óôç æùÞ ìïõ êáé óôç æùÞ ôïõ Ìßêç. ÖáíôÜæïìáé üôé äåí ôá îÝñåôå üëá. Äåí îÝñåôå ôç Äåýôåñç, ôçí Ôñßôç Óõìöùíßá. ¼ëåò ôéò ëåðôïìÝñåéåò, ßóùò ôéò îÝñïõí ìüíï üóïé åßíáé ðïëý êïíôÜ óôï Ýñãï. ÊÜðïéá áðü ôá Ýñãá áõôÜ, Ý÷ïõí óôïé÷åßá, ðïõ ãéá ìéá ×þñá óáí ôçí ðñþçí ÁíáôïëéêÞ Ãåñìáíßá Þ ãéá ïðïéáäÞðïôå äéêôáôïñéêÞ ÷þñá, èá Þôáí åêñçêôéêÜ óôïé÷åßá. Óêåöôåßôå ôï "¢îéïí Åóôß" Þ óêåöôåßôå ôï "ÊáôÜ Óáääïõêáßùí", éäßùò ôï ôåëåõôáßï ôìÞìá ôïõ. Èåùñïýíôáí åðßèåóç êáôÜ ôïõ äéêôáôïñéêïý êáèåóôþôïò ôçò ×þñáò ìïõ, üðùò êáé ïðïéïõäÞðïôå Üëëïõ äéêôáôïñéêïý êáèåóôþôïò. Åß÷áìå ìéá ðïëý êáëÞ åñìçíåßá ôïõ "¢îéïí Åóôß" óôç ÄñÝóäç êáé óôç Ëåéøßá. ¸ãéíå êáé Ýíáò ðïëý êáëüò äßóêïò, ìå ôï ìåãÜëï ìåéïíÝêôçìá, üôé Þôáí óôá ãåñìáíéêÜ. Åß÷å ìåôáöñáóôåß óôá ãåñìáíéêÜ. Ðñïöáíþò, åóåßò óôçí ÅëëÜäá îÝñåôå ôçí åëëçíéêÞ åêäï÷Þ ôïõ. Áðüëõôá êáôáíïçôü áõôü.. Ôï "¢îéïí Åóôß" åßíáé Ýíá áðü ôá ðïëý ëßãá Ýñãá ôïõ Ìßêç, ðïõ óõíÝ÷éóáí íá ðáßæïíôáé êáé ìåôÜ ôçí áëëáãÞ ôïõ 1990. Áêüìç êáé óÞìåñá ðáßæåôáé ôï "¢îéïí Åóôß" óôï áíáôïëéêü êïììÜôé ôçò Ãåñìáíßáò. Ï ×. ×Ýãêåë, ðïõ Þôáí ï ÄéåõèõíôÞò ïñ÷Þóôñáò ðïõ åß÷å ïñéóôåß, Þôáí åðßóçò ãåííçìÝíïò óôéò 29 Éïõëßïõ, ðÝíôå ÷ñüíéá ðñéí áð' ôïí Ìßêç, üìùò. Óôçí ðñþôç åêôÝëåóç, æÞôçóå ï ×Ýãêåë äýï ðñÜãìáôá. Ðñþôïí, ôç ñáäéïöùíéêÞ 111

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

÷ïñùäßá ôçò Ëåéøßáò êáé äåýôåñïí ôç ÷ïñùäßá ôïõ Âåñïëßíïõ. ÆÞôçóå íá ãßíïõí êïéíÝò ðñüâåò êáé ï ÄéåõèõíôÞò ôïõ öåóôéâÜë ìïõóéêÞò ôçò ÄñÝóäçò ìïõ åßðå: "áò ðñïóðáèÞóïõìå íá âñïýìå êÜðïéï ôñüðï ãéá íá õðïëïãßóïõìå ôï êüóôïò". ÊÜíáìå õðïëïãéóìïýò, öôÜóáìå óôéò 900 ÷éëéÜäåò ìÜñêá êáé åßðáìå áêñéâü âãáßíåé, áëëÜ äåí ðåéñÜæåé. Óôç ×þñá ìïõ ðñÝðåé íá óáò ðù üôé ðåñéÝñãùò ðùò, ôá ÷ñÞìáôá äåí Þôáí ðïôÝ ðñüâëçìá. ÊÜðïõ âñéóêüíôïõóáí ÷ñÞìáôá üôáí ôï êáèåóôþò ôï Þèåëå. ÐÜíôùò áðÝôõ÷å ç ðñïóðÜèåéá, ãéá ãåëïßïõò ëüãïõò. Äåí ìðïñïýóáìå íá Ý÷ïõìå êáé ôéò äýï ÷ïñùäßåò ìáæß, ãéáôß äåí âñßóêáìå êáíÝíá ìÝñïò ðïõ íá Ý÷åé áñêåôÜ îåíïäï÷åßá, áñêåôÝò êëßíåò îåíïäï÷åßùí êáé ãéá ôéò äýï ÷ïñùäßåò. ÊïéôÜîôå åìðüäéá ðïõ ðñÝðåé êáìéÜ öïñÜ íá îåðåñíÜåé ç ôÝ÷íç. Æçôþ óõããíþìç üìùò, äéüôé ðñÝðåé íá öôÜóù óôï ôÝëïò ôçò ïìéëßáò ìïõ. Ãíùñßæù üôé õðÞñ÷áí êÜðïéá ðáñÜðïíá áðü ößëïõò óõíèÝôåò êëð. ÄéÜöïñá ðáñÜðïíá, äéÜöïñïé ëüãïé. ¸íá ìüíï èÝëù íá áíáöÝñù, ðïõ ôï èåùñþ óçìáíôéêü. ÊáôÜ ôç ãíþìç ôïõò, ï Ìßêçò äåí óõíåéóÝöåñå óôç óýã÷ñïíç, ÍÅÁ ìïõóéêÞ. ÊáôÜ ôç ãíþìç ôïõò, êáôÜ ôçí ðåñéïñéóìÝíç ïðôéêÞ ôïõò ãùíßá, Ý÷ïõí äßêéï. Äåí Ýêáíå êáìéÜ óõíåéóöïñÜ óôç äéêÞ ôïõò, íÝá ìïõóéêÞ ï Ìßêçò. Êáé áõôü èá ðñÝðåé íá ôï äïýìå êáèáñÜ óôçí åéóáãùãÞ íÝùí çëåêôñïíéêþí óôïé÷åßùí. Åßíáé ìßá ðñïóÝããéóç ðñïò ôç ìïõóéêÞ, ðïõ åßíáé ðïëý õëéóôéêÞ. ÁõôÞ ôç ìïõóéêÞ ôç ãíþñéóå ï Ìßêçò óôç Ãáëëßá ìå ôïí ÌåóéÜí. ÁëëÜ ðïôÝ äåí Þôáí äéêüò ôïõ ôñüðïò íá öôéÜ÷íåé ìïõóéêÞ. Ìéëþíôáò ãéá ôçí áéóèçôéêÞ ðïõ áðáíôÜôáé óôï Ýñãï ôïõ Ìßêç, ðñÝðåé íá ðïýìå üôé áõôÞ ôçí áéóèçôéêÞ õëéóôéêÞò êáôåýèõíóçò, ôçí áíôéêáôÝóôçóå ìå ìßá áéóèçôéêÞ ðñïóùðéêÞò, áíèñþðéíçò êáé êïéíùíéêÞò êáôåýèõíóçò êáé åõèýíçò. Áõôü ìÜëéóôá áðïôåëåß êáé ëüãï, ãéá íá åðáíåîåôÜóïõìå ôéò áéóèçôéêÝò ìáò ðñïóåããßóåéò. ÂÝâáéá, ãéá ðïëëïýò èá ðáñáìåßíåé ìüíï Ýíá üñáìá áõôü. Áõôüò ï êüóìïò ôçò ìïõóéêÞò êáé éäéáßôåñá ï êüóìïò ôçò íÝáò ìïõóéêÞò, áðáéôåß ìéá íÝá óêÝøç, ìéá íÝá ðñïóÝããéóç êáé ßóùò ï Ìßêçò íá êáôáöÝñåé íá ïëïêëçñþóåé êáé áõôÞ ôçí õðÝñâáóç. Ï Ìßêçò ìå êÜíåé íá ðéóôåýù üôé õðÜñ÷ïõí èáýìáôá. Ôï üôé ãéïñôÜæïõìå ôá ãåíÝèëéÜ ôïõ, ìå ôï Ìßêç áðÝíáíôß ìïõ, ãåìÜôï æùôéêüôçôá, åßíáé êÜôé åíÜíôéá óôïõò íüìïõò ôùí ðéèáíïôÞôùí. Ï Èåüò ìüíï îÝñåé ðüóåò öïñÝò ï ÷Üñïò ðñïóðÜèçóå íá ðÜñåé ôï Ìßêç êïíôÜ ôïõ. Êáé ìüíï ï Èåüò îÝñåé ðüóåò öïñÝò ï ÷Üñïò áðÝôõ÷å. "Ïé äñüìïé ôïõ áñ÷áããÝëïõ" åßíáé ï ôßôëïò ôçò áõôïâéïãñáößáò óïõ, üðùò ôïí Ýäùóåò åóý. Ïé äñüìïé ôùí "ÖõëÜêùí ÁããÝëùí", Ýðñåðå íá Þôáí, ãéáôß åóý åß÷åò ÷éëéÜäåò öýëáêåò áããÝëïõò êáé ðñþôï áð' üëïõò ôç Ìõñôþ. Ôá ðñÜãìáôá ðïëëÝò öïñÝò áëëÜæïõí, áëëÜæïõí ñéæéêÜ, áêüìá êáé ïé Öýëáêåò ¢ããåëïé äåí åßíáé ðéá áõôü ðïõ Þôáí ðáëéüôåñá. Ìç ôïõò êïõñÜæåéò áõôïýò ôïõò Öýëáêåò ÁããÝëïõò. ÔïõëÜ÷éóôïí ôá åðüìåíá 40 ÷ñüíéá ëõðÞóïõ ôïõò. Óå áãáðÜìå.

112

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ðïëý ôïí ê. Zacher êáé êáëþ ôïí ê. Ãéþñãï ÄåìåñôæÞ, âéïëïíßóôá. Èá ìáò ìéëÞóåé ãéá ôï Ýñãï ìïõóéêÞò äùìáôßïõ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Ï Ãéþñãïò ÄåìåñôæÞò óðïýäáóå âéïëß ìå ôï ÓôÝëéï ÊáöáíôÜñç óôï Åëëçíéêü Ùäåßï êáé ìå ôïí Ìáñê Ñüóôáë óôç ÂÝñíç. ¸÷åé óõìðñÜîåé ùò óïëßóô ìå ðïëõÜñéèìåò ïñ÷Þóôñåò êáé Ý÷åé óõììåôÜó÷åé óå ðïëëÜ äéåèíÞ öåóôéâÜë. Ìå êÝíôñï âÜñïõò ôï åëëçíéêü ñåðåñôüñéï, Ý÷åé ðáñïõóéÜóåé êáé äéóêïãñáöÞóåé ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôçò åëëçíéêÞò äçìéïõñãßáò ãéá âéïëß, óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò óå ðñþôç ðáãêüóìéá åêôÝëåóç êáé öõóéêÜ Ý÷åé áó÷ïëçèåß óå âÜèïò ìå ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç.

Γιώργος ∆εµερτζής: Η µουσική ∆ωµατίου του Μίκη Θεοδωράκη Áí êáé ç ãåíéêüôåñç åíôýðùóç ãéá ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, äçëáäÞ ãéá ôá óõìöùíéêÜ ôïõ Ýñãá, ôá óêçíéêÜ Ýñãá êáé âÝâáéá ãéá ôïí êüóìïõ ôïõ ôñáãïõäéïý, äåí ðáñáðÝìðåé óå óõíèÝôç êõñßùò Ýñãùí ìïõóéêÞò äùìáôßïõ, óýìöùíá ìå ôïí ãåíéêüôåñá åðéêñáôïýíôá üñï ðåñß "ìïõóéêÞò äùìáôßïõ", ðñÝðåé íá óçìåéþóåé êáíåßò, ðùò ôï ôìÞìá áõôü ôçò ìïõóéêÞò äçìéïõñãßáò ôïõ óõíèÝôç åßíáé óçìáíôéêüôáôï! Áîßæåé ìÜëéóôá ðñïóï÷Þò ðïëý ìåãáëýôåñçò áðü áõôÞí ðïõ Ý÷åé åðéäåé÷èåß ìÝ÷ñé óÞìåñá, óå áíáëïãßá ôïõëÜ÷éóôïí ðñïò Üëëá ôìÞìáôá ôïõ Ýñãïõ ôïõ. Êáô' áñ÷Üò, èá Ýðñåðå êáíåßò íá êáèïñßóåé ðïéá Ýñãá êáé ìå ðïéá êñéôÞñéá èá Ýðñåðå íá ÷áñáêôçñéóôïýí ùò Ýñãá "ìïõóéêÞò äùìáôßïõ". Ï üñïò áõôüò, ðïõ åðéíïÞèçêå, ãéá íá äéáêñßíåé ôç ìïõóéêÞ ðïõ äåí ðñïïñßæåôáé ãéá ôçí åêêëçóßá, ôï èÝáôñï, Þ ôç äçìüóéá áßèïõóá óõíáõëéþí, óéãÜ-óéãÜ, êáôÝëçîå óôï íá áíáöÝñåôáé óôç ìïõóéêÞ äçìéïõñãßá ãéá ëßãá üñãáíá -Ýùò 12- ðïõ üìùò Ý÷ïõí éóïäýíáìï ñüëï ìåôáîý ôïõò. Ìå âÜóç ôïí ôåëåõôáßï üñï åîáéñïýíôáé öùíçôéêÜ Ýñãá "óõíïäåßá" ïñãÜíùí, üðùò åðßóçò, Ýñãá ãéá üñãáíï êáé ðéÜíï óõíÞèùò, ìå ôï ðéÜíï óå ñüëï óõíïäïý Þ Ýñãá ãéá Ýíá üñãáíï éäßùò, üôáí ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá åðßäåéîç äåîéïôå÷íéêþí éêáíïôÞôùí. Ìå äåäïìÝíá êÜðïéá áõóôçñÜ ðëáßóéá ðïõ êáèïñßæïõí ïé ðáñáðÜíù üñïé, ôá êõñéüôåñá Ýñãá ðïõ áíÞêïõí óôïí ÷þñï ôçò ìïõóéêÞò äùìáôßïõ áðü ôï óõíïëéêü Ýñãï ôïõ Ìßêç åßíáé: 1.ôï Ôñßï ãéá âéïëß ôóÝëï ðéÜíï 2.ôï óåîôÝôï ãéá êïõáñôÝôï åã÷üñäùí ðéÜíï êáé öëÜïõôï 3.ôï ðñþôï (áëëÜ ìïíáäéêü ïëïêëçñùìÝíï) êïõáñôÝôï åã÷üñäùí 4.ïé äýï óïíáôßíåò ãéá âéïëß êáé ðéÜíï 5.ç óðïõäÞ ãéá äõï âéïëéÜ êáé ïé ôñåéò óðïõäÝò ãéá äõï âéïëéÜ êáé ôóÝëï Ï êáôÜëïãïò áõôüò åßíáé ìéêñüò, áíôéóôñüöùò áíÜëïãïò üìùò ðñïò ôçí ôåñÜóôéá óçìáóßá ôùí Ýñãùí áõôþí, ðïõ ãñÜöïíôáé ìå óêïðü íá áðïôåëÝóïõí áöïñìÞ ãéá äéÜëïãï áíÜìåóá óå éóïäýíáìïõò ìïõóéêïýò, ðïëëÝò öïñÝò êáé óõãêåêñéìÝíïõò, 113

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

óôïõò ïðïßïõò êáé áðåõèýíïíôáé. Óôïí êáôÜëïãï áõôü, åýêïëá èá ìðïñïýóå êáíåßò íá äå÷èåß êÜðïéá ìïñöÞò äéåýñõíóç ìå ôçí ðñïóèÞêç ôùí õðüëïéðùí Ýñãùí ãéá âéïëß êáé ðéÜíï Þ ãéá âéïëïíôóÝëï êáé ðéÜíï, üðùò åðßóçò, Ýñãùí ãéá äéÜöïñïõò óõíäõáóìïýò ïñãÜíùí, üðùò ç ìïõóéêÞ ãéá âéüëá, áããëéêü êüñíï, êëáñéíÝôï, öáãêüôï êáé áðáããåëßá ðÜíù óå ðïéÞìáôá ôïõ ÊáâÜöç. Åðßóçò, ìðïñïýí íá ðåñéëçöèïýí Ýñãá ðïõ áðïôåëïýí ìåôáãñáöÝò ðáëáéÝò, áëëÜ êáé ðñüóöáôåò, ôïõ éäßïõ ôïõ óõíèÝôç êáé åß÷áí áñ÷éêÜ Üëëï ïñãáíéêü ó÷Þìá, óõíÞèùò ìåãÜëï, üðùò ôï "êïéìçôÞñéï", ìåôáãñáììÝíï ãéá êïõáñôÝôï åã÷üñäùí Þ ï "Åëéêþí", Ýñãï ãéá ðéÜíï êáé êïõáñôÝôï. ÓáöÞò áíáöïñÜ ðñÝðåé, ðáñ' üëá áõôÜ, íá ãßíåé, ùò ðñïò Ýñãá, ðïõ Ý÷ïõí ìåôáãñáöåß ãéá öùíÞ êáé ïñãáíéêü óýíïëï (Ôá Ëõñéêüôáôá Þ ç Âåáôñßêç ìåôáîý Üëëùí), íá ëå÷èåß äçëáäÞ, ðùò ðáñáìÝíïõí öùíçôéêÞ ìïõóéêÞ. Åðßóçò, üôé ôï óçìáíôéêüôáôï Ýñãï ãéá óüëï ðéÜíï, óõìðåñéëáìâáíïìÝíùí ôùí Ýñãùí ãéá äýï ðéÜíá ( ÐáóáêÜëéåò, ìåôáãñáöÝò óõìöùíéêþí Ýñãùí, üðùò ç "Áíôéãüíç"), Ýñãùí ãéá óüëï âéïëïíôóÝëï (Óõñôüò ×áíéþôéêïò) Þ ãéá óüëï âéïëß (ÈÝìá êáé ÐáñáëëáãÝò) Þ ãéá êéèÜñá, áðïôåëïýí "ïñãáíéêÞ" ìïõóéêÞ. Åêåß ðéóôåýù èá ôçí êáôÝôáóóå Ýíáò äéåèíÞò åñãïãñáöéêüò êáôÜëïãïò. ÌïíáäéêÞ ìïõ Ýíóôáóç, óôïí êáôÜ ôá Üëëá, ìíçìåéþäç êáôÜëïãï-åñãáóßá ôïõ ÁóôÝñç Êïýôïõëá. Ç ïõóéáóôéêüôåñç üìùò åðéöýëáîç ãéá ôç óýíôáîç åíüò ëßãï - ðïëý "ïñéóôéêïý" êáôáëüãïõ, ðñïóêñïýåé, ôüóï óôçí óõíå÷éæüìåíç åõôõ÷þò äçìéïõñãéêüôçôá ôïõ áåéèáëïýò ÓõíèÝôç ( ïé ðñüóöáôåò ìåôáãñáöÝò êýêëùí ôñáãïõäéþí ôï áðïäåéêíýïõí), üóï êáé óôï üôé ç ðñþôç äçìéïõñãéêÞ ðåñßïäïò ôïõ ÓõíèÝôç, óôçí ïðïßá êáôáôÜóóïíôáé ôá ðåñéóóüôåñá Ýñãá ìïõóéêÞò äùìáôßïõ, äåí Ý÷åé åðáñêþò åñåõíçèåß. Ôï 1947 åßíáé ìéá ðáñÜîåíá äçìéïõñãéêÞ ÷ñïíéÜ ãéá ôïí êüóìï ôçò åëëçíéêÞò ìïõóéêÞò äùìáôßïõ. Óå ìéá óõíáõëßá, óôéò 15/5/47, ï Ãéþñãïò êáé ç Áëßêç Ëõêïýäç åñìçíåýïõí ôñåéò åëëçíéêÝò óïíÜôåò, ãñáììÝíåò ôçí ßäéá ÷ñïíéÜ, ôùí Ãåùñãßïõ ÊáæÜóïãëïõ, Èåüäùñïõ ÊáñõùôÜêç êáé ÃéÜííç ÁíäñÝïõ ÐáðáúùÜííïõ. Ôçí ßäéá ÷ñïíéÜ ãñÜöåé êáé áöéåñþíåé óôïí ßäéï âéïëéóôÞ ôç óïíÜôá ôïõ ï Ìáíþëçò Êáëïìïßñçò. Äåí õðÜñ÷åé áìöéâïëßá ðùò óôçí áìÝóùò ìåôáðïëåìéêÞ ÅëëÜäá åðéêñáôåß áðüëõôá ç åèíéêÞ ó÷ïëÞ êáé ïé éäÝåò ôçò õéïèåôïýíôáé áðü üëïõò ó÷åäüí, áêüìá êáé áðü óõíèÝôåò üðùò ï ÐáðáúùÜííïõ, ðïõ èá áóðáóôïýí ôéò áêñáßåò ðñùôïðïñéáêÝò öùíÝò ðïõ áñ÷ßæïõí íá åðéêñáôïýí óôïí õðüëïéðï ìåôáðïëåìéêü êüóìï. Äýï åîáéñÝóåéò Ý÷ïõí ôïëìÞóåé íá õéïèåôÞóïõí êáé ìÜëéóôá óå åîáéñåôéêÜ ðñþéìç ãéá ôçí ôüôå ÅëëÜäá åðï÷Þ, íåùôåñéóôéêÞ ãëþóóá (ôçí áôïíéêüôçôá) . Ï Íßêïò Óêáëêþôáò, ðïõ áãíïåßôáé áðü üëïõò ó÷åäüí ùò ðñïò ôï êýñéü ôïõ Ýñãï, éäßùò üóï æåé êáé ï ÄçìÞôñçò Ìçôñüðïõëïò, ðïõ æåé üìùò Þäç óôéò ÇÐÁ, áõôïåîüñéóôïò êáé Ý÷ïíôáò ïõóéáóôéêÜ åãêáôáëåßøåé ôç óýíèåóç. Åßíáé ç ßäéá ÷ñïíéÜ ðïõ ï Ìßêçò ãñÜöåé ôá äõï ìåãáëýôåñá ôïõ Ýñãá ìïõóéêÞò äùìáôßïõ. Ôï Ôñßï, ÷áñéóìÝíï óôïí ìáèçôÞ ôïý Ëõêïýäç, ôïí ÔÜôóç Áðïóôïëßäç êáé áìÝóùò ìåôÜ, ôï ÓåîôÝôï. Äåí õðÜñ÷åé áìöéâïëßá ðùò ï íåáñüò ÓõíèÝôçò äéáöïñïðïéåßôáé óõíåéäçôÜ áðü ôïõò ðÜíôåò êáé Ý÷åé Þäç áðïöáóßóåé íá áêïëïõèÞóåé ôï äé114

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

êü ôïõ äñüìï, óôçñßæïíôáò ôç äéêÞ ôïõ ðñùôïôõðßá, ü÷é ôüóï óôçí õéïèÝôçóç ìéáò äåäïìÝíçò "ðñùôïðïñéáêÞò" ãëþóóáò, áëëÜ óôï èåìáôéêü ôïõ êõñßùò áíôéêåßìåíï. Ï ìïõóéêüò ôïõ ëüãïò åßíáé âáèýôáôá ðïéçôéêüò, ôï ôñáãïýäé ðñïáíáããÝëëåôáé Üìåóá, ïé ìïõóéêÝò éäÝåò åßíáé ìåãÜëåò êáé ïñáìáôéêÝò. Ç ìïõóéêÞ ãëþóóá óôçí ïðïßá óôçñßæåôáé äåí êñýâåé ôéò ðçãÝò ÝìðíåõóÞò ôçò óôï ðáãêüóìéï ñåðåñôüñéï, ìå ôï ïðïßï Ýñ÷åôáé óôáäéáêÜ óå åðáöÞ ï ÓõíèÝôçò, åðéëÝãåé üìùò ü,ôé õðçñåôåß ôï äéêü ôïõ üñáìá. Ôï üñáìá åðéêñáôåß óôá èÝìáôá, ôçí áñìïíßá, ôïí ñõèìü êáé õðáãïñåýåé ôåëéêÜ êáé ôç öüñìá. Äåí åßíáé ôõ÷áßï, ðùò êáé ôá äýï áõôÜ Ýñãá, ìåôÜ áðü èõåëëþäåéò óôéãìÝò Ýíôáóçò, ôåëåéþíïõí áñãÜ, ìå ôéò äõíáìéêÝò íá áêïëïõèïýí öèßíïõóá ðïñåßá ìÝ÷ñé ôçí ôåëéêÞ ìáãéêÞ óéùðÞ, ðïõ åðéêñáôåß, óáí íá ìçí ôåëåéþíïõí ðïôÝ Þ íá ðåñíïýí óå ìéá Üëëç äéÜóôáóç. Ôï ÓåîôÝôï êáôÝ÷åé óáí ïñãáíéêüò óõíäõáóìüò ìßá ìïíáäéêÞ èÝóç óôï åëëçíéêü ñåðåñôüñéï. Ôï Ôñßï ìðïñåß Üíåôá íá êáôáôá÷ôåß, ìáæß ìå ôá áíôßóôïé÷á Ýñãá ôïõ Êáëïìïßñç Þ ôïõ Óêáëêþôá, ùò Ýíá áðü ôá êïñõöáßá Ýñãá ôïõ åëëçíéêïý ñåðåñôïñßïõ ãéá áõôü ôï ó÷Þìá. Åîßóïõ óçìáíôéêÞ èÝóç óôï áíôßóôïé÷ï ñåðåñôüñéï êáôÝ÷ïõí êáé ïé äýï óïíáôßíåò ãéá âéïëß êáé ðéÜíï. Åäþ ï ÓõíèÝôçò êÜôù áðü ôïí êÜðùò õðåñâïëéêÜ óåìíü ôßôëï ôçò "Óïíáôßíáò" -éäßùò üôáí áíáöåñüìáóôå óôçí äåýôåñç- êáôáèÝôåé ìßá äéðëÞ ðñüôáóç. Ôçí äéêÞ ôïõ ðñüôáóç ãéá ôçí "åëëçíéêüôçôá" ìéáò óïíÜôáò, áëëÜ êáé äýï áðáéôçôéêüôáôá áðü ðëåõñÜò ôå÷íéêþí áðáéôÞóåùí, Ýñãá. Ç ãñáöÞ ãéá ôï âéïëß åêðëÞóóåé ìå ôçí åõñçìáôéêüôçôÜ ôçò óå ðïëõöùíéêÜ ó÷Þìáôá Þ ïñìçôéêÜ ðåñÜóìáôá áíÜìåóá óå ëõñéêüôáôåò óôéãìÝò êáé ãéá ôá äýï üñãáíá. Åí ðÜóç ðåñéðôþóåé, ïé óõíå÷üìåíåò ïêôÜâåò êáé ïé ôá÷ýôáôåò ôñßôåò ôçò ðñþôçò óïíáôßíáò, Þ ç êáíôÝíôóá óôï ôåëåõôáßï ìÝñïò ôçò 2çò, áðáéôïýí áðüëõôç êõñéáñ÷ßá ôïõ ïñãÜíïõ, óçìåßï óôï ïðïßï öáßíåôáé ðùò ï ÓõíèÝôçò äåí õðïôéìÜ ôïí Ýëëçíá åêôåëåóôÞ, ïýôå ðñïóðáèåß íá ôïí êïëáêÝøåé Þ íá ôïí ðáñáêáëÝóåé íá áó÷ïëçèåß ìå ôï Ýñãï ôïõ ãñÜöïíôÜò ôï óõìâéâáóôéêÜ áðëïúêü. ÌïíáäéêÞ áíÜëïãç ôéìçôéêÞ áíáöïñÜ óôï åëëçíéêü ñåðåñôüñéï ç, êáôÜ ôçí äåêáåôßá ôïõ '20 ãñáììÝíç 2ç óïíáôßíá ôïõ Íßêïõ Óêáëêþôá, Ýñãï ïõóéáóôéêÜ áðñüóéôï åêäïôéêÜ. Áðïñåß êáíåßò, ãéáôß ôÝôïéá Ýñãá íá ìçí åßíáé ðñïóéôüôåñá óôïõò íÝïõò Ýëëçíåò âéïëéóôÝò, ðïõ óêáëßæïíôáò ôéò üðïéåò âéâëéïèÞêåò Þ ìáãáæéÜ, ìÜëëïí äå èá ôá âñïõí, ïýôå èá ôïõò õðïäåßîåé êáíåßò íá ôï êÜíïõí. Ôï ðñþôï êïõáñôÝôï áðïôåëåß ìßá éäéáßôåñç ðåñßðôùóç ãéá ôï óõíèÝôç Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Ï åéêïóÜ÷ñïíïò ÓõíèÝôçò, ðñÜôôåé ü,ôé ïé ìåãÜëïé óõíÜäåëöïß ôïõ. "Ôá âÜæåé" íùñßò- íùñßò ìå ôï áðáéôçôéêüôåñï ìïõóéêü ó÷Þìá. Áõôü ðïõ ôßìçóáí ï ×Üõäí êáé ï Ìüôóáñô ìå äåêÜäåò óçìáäéáêÜ áñéóôïõñãÞìáôá, ï Ìðåôüâåí ìå ôá ôåëåõôáßá ôïõ Ýñãá- áñéóôïõñãÞìáôá ôïõ ìïõóéêïý ðïëéôéóìïý Þ óýã÷ñïíïé üðùò ï ÌðÜñôïê, ï Óïóôáêüâéôò áëëÜ êáé ï Íßêïò Óêáëêþôáò ìå ïýôå ëßãï ïýôå ðïëý, ðÝíôå ìåãÜëá Ýñãá.. Åßíáé ðåñßåñãï, ðùò ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç, ìÜëëïí ðñùôïðáßæåôáé óôçí ðñþôç óõíáõëßá ôïõ êýêëïõ ìïõóéêÞò äùìáôßïõ, ðïõ ïñãáíþíåé ôï ÌÝãáñï ÌïõóéêÞò Áèçíþí ôïí ÉáíïõÜñéï ôïõ 2005. ËÝù ìÜëëïí, ãéáôß äåí õðÜñ÷ïõí óïâáñÝò åíäåßîåéò ìéáò Üëëçò äçìüóéáò åêôÝëåóçò ôá ôåëåõôáßá 60 115

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

÷ñüíéá, åíüò Ýñãïõ ðïõ Þôáí áãíïçìÝíï, áêüìá êáé áðü ôïí ßäéï ôïí ÓõíèÝôç, Ýíá áêüìá ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá ôçò ãåíéêüôåñá áðáîéùôéêÞò áíôéìåôþðéóçò ôçò åëëçíéêÞò äçìéïõñãßáò. Ôï Ýñãï, áõèüñìçôï, óöé÷ôïäåìÝíï, ðñïâÜëëåé ôïí èõåëëþäç åéêïóÜ÷ñïíï Ìßêç óôï ðñþôï ôïõ ìÝñïò. Ôï ëõñéêüôáôï äåýôåñï ìÝñïò äéáäÝ÷åôáé ç õðåíèýìéóç ôïõ ïñìçôéêïý èåìáôéêïý ÷áñáêôÞñá ôïõ ðñþôïõ ìÝñïõò, ãéá íá êáôáëÞîåé êáé áõôü ìå ôï ìáãéêü óâÞóéìï ôïõ Ôñßï êáé ôïõ ÓåîôÝôïõ. Ôï Ýñãï óôÝêåôáé ìüíï ôïõ óôï ñåðåñôüñéï ôùí åëëçíéêþí êïõáñôÝôùí. Åßíáé êñßìá, ðïõ ôï äåýôåñï (ðÜëé ìÜëëïí..) êïõáñôÝôï, ðïõ îåêßíçóå óôï Ðáñßóé, Ýìåéíå ìüíï óôá ó÷Ýäéá. Åñ÷üìáóôå ôÝëïò óå êÜðïéá éäéáßôåñá Ýñãá, ôéò 4 óðïõäÝò ãéá äýï âéïëéÜ êáé ôóÝëï. Äõï áðü áõôÝò ðáßæïíôáé êáé áðü ôïõò ôñåéò ìïõóéêïýò. Áðü ôéò õðüëïéðåò äýï, ç ìßá åßíáé ãéá äýï âéïëéÜ êáé ç Üëëç ãéá âéïëß êáé ôóÝëï. Ç ïìáäïðïßçóç ôùí óðïõäþí áõôþí óå Ýíáí êýêëï ãßíåôáé áðü ìÝíá ìå êÜðïéá äüóç áõèáéñåóßáò êáé óôçñßæåôáé, êõñßùò óôï êïéíü ôïõò ïñãáíéêü ó÷Þìá êáé óôç ìïñöÞ ôïõò. Áðü ôá Ýñãá áõôÜ, ìüíï ôï Ýíá, ç óðïõäÞ ãéá äýï âéïëéÜ, åßíáé ãñáììÝíç õðü ó÷åôéêÜ åéñçíéêÝò óõíèÞêåò, êÜôé ðïõ áíôáíáêëÜôáé, ôüóï óôï ìÝãåèüò ôïõ, üóï êáé óôï ðåñéå÷üìåíü ôïõ. Ôá Üëëá ôñßá, åßíáé Ýñãá ãñáììÝíá óôçí åîïñßá, áíÜìåóá óôçí Ìáêñüíçóï êáé ôçí Éêáñßá êáé áðïôåëïýí, êáôÜ ôçí ãíþìç ìïõ, ìåñéêÝò áðü ôéò ðéï óçìáíôéêÝò óôéãìÝò ôïõ Ìßêç ôçò ðñþôçò ðåñéüäïõ êáé ü÷é ìüíï. Ôá Ýñãá ãñÜöïíôáé ãéá óõãêåêñéìÝíïõò óõíôñüöïõò åêôåëåóôÝò, üóïõò ôý÷áéíå íá âñßóêïíôáí ìáæß ôïõ. Åýêïëá èá áíáãíùñßóåé êáíåßò èÝìáôá êáé éäÝåò, ßóùò ãéá ðñþôç öïñÜ, ðïõ üìùò èá áðïêôÞóïõí ëüãéá êáé èá ÷ñçóéìïðïéçèïýí óå ðåñéóóüôåñï ãíùóôÜ öùíçôéêÜ Ýñãá. Êáé áõôÜ ôá Ýñãá êáôÝ÷ïõí ìïíáäéêÞ èÝóç óôçí ÅëëçíéêÞ åñãïãñáößá, ôüóï ùò ðñïò ôéò óõíèÞêåò êÜôù áðü ôéò ïðïßåò ãñÜöïíôáé, üóï êáé ãéá ôï ïõóéáóôéêü ôïõò ðåñéå÷üìåíï, åíþ ìïíáäéêÞ áíáöïñÜ ôçñïõìÝíùí ôùí áíáëïãéþí, áëëÜ êáé ôùí óõíèçêþí, äåí ìðïñåß íá åßíáé Üëëç áðü ôï "êïõáñôÝôï ãéá ôï ôÝëïò ôïõ êüóìïõ" ôïõ ÏëéâéÝ ÌåóéÜí . Äåí õðÜñ÷åé áìöéâïëßá ðùò ôï ìåãáëýôåñï ôìÞìá ôçò ìïõóéêÞò äùìáôßïõ ìå ôïõò üñïõò ðïõ ðñïáíáöÝñáìå, ôïðïèåôåßôáé óôçí ðñþôç ðåñßïäï ôïõ ÓõíèÝôç êáé äåí íïìßæù ðùò èá Þôáí ëÜèïò íá ôçí ÷áñáêôçñßóïõìå óáí Ýíá ìéêñü åñãáóôÞñé åðåîåñãáóßáò ôùí ìïõóéêþí ôïõ éäåþí, ïé ïðïßåò äéá÷Ýïíôáé êáé áîéïðïéïýíôáé óôï óõíïëéêü ôïõ Ýñãï. ¸÷åé üìùò ôï ôìÞìá áõôü ôçò ìïõóéêÞò ôïõ äçìéïõñãßáò ôçí äéêÞ ôïõ îå÷ùñéóôÞ óçìáóßá, éóôïñéêÞ ðëÝïí, ôüóï ãéá ôï Ýñãï ôïõ ßäéïõ ôïõ Ìßêç, üóï êáé ãéá ôçí åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ ãåíéêüôåñá êáé áõôü ôï ãåãïíüò äçìéïõñãåß îå÷ùñéóôÝò õðï÷ñåþóåéò óå üëïõò: ÅêôåëåóôÝò, ìåëåôçôÝò êáé ãåíéêüôåñá ðáñÜãïíôåò. Ç áíáóýíôáîç ôïõ Ýñãïõ, ùò õëéêïý óôç âéâëéïèÞêç ôïõ ÌåãÜñïõ, ÌïõóéêÞò, áðïôåëåß Þäç óçìáíôéêüôáôç åíÝñãåéá. Óôïí ôïìÝá üìùò ôçò ïõóéáóôéêÞò ãíùñéìßáò, ìÝóù êñéôéêþí åêôåëÝóåùí êáé ç÷ïãñáöÞóåùí êáé ãåíéêüôåñá äéÜäïóçò ôïõ Ýñãïõ, Ý÷ïõí ðïëëÜ íá ãßíïõí áêüìç.

116

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå èåñìÜ ôï Ãéþñãï ÄåìåñôæÞ. Ôï ëüãï Ý÷åé ç êá ÔáôéÜíá Ðáðáãåùñãßïõ, ç ïðïßá èá ìáò ìéëÞóåé ãéá ôï ðéáíéóôéêü Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Ç ÔáôéÜíá Ðáðáãåùñãßïõ óðïýäáóå ðéÜíï êáé áíþôåñá èåùñçôéêÜ. ¸÷åé ç÷ïãñáöÞóåé ïëüêëçñï ôï ðéáíéóôéêü Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ¸÷åé óõíåñãáóôåß ìáæß ôïõ óôçí åðéìÝëåéá êáé ôåëéêÞ äéáìüñöùóç ðéáíéóôéêþí ôïõ Ýñãùí êáé Ý÷åé äþóåé äéáëÝîåéò êáé óåìéíÜñéá ðÜíù ó' áõôü ôï èÝìá óå ðáíåðéóôÞìéá ôçò ÅëëÜäáò êáé ôïõ åîùôåñéêïý. Ôåëåéþíåé, Üëëùóôå, öÝôïò êáé ôç äéäáêôïñéêÞ ôçò ðÜíù óôï ðéáíéóôéêü Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, óå ÐáíåðéóôÞìéï ôçò Áããëßáò.

Τατιάνα Παπαγεωργίου: Το πιανιστικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη Êýñéå ÈåïäùñÜêç, êõñßåò êáé êýñéïé, åßíáé ìåãÜëç ìïõ ôéìÞ ðïõ âñßóêïìáé åäþ óÞìåñá, ãéá íá ðáñïõóéÜóù Ýíá ðïëý óçìáíôéêü ìÝñïò ôïõ ìïõóéêïý Ýñãïõ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Îåêßíçóá íá áíáêáëýðôù ôá Ýñãá ãéá ðéÜíï 10 ðåñßðïõ ÷ñüíéá ðñéí, ìå ôï ðÝñáò ôùí óðïõäþí ìïõ óôï Ëïíäßíï êáé áðü ôüôå Ý÷ù ðñÜãìáôé áöïóéùèåß ó' áõôÜ. Äåí ôá Ý÷ù ìÜëéóôá áðï÷ùñéóôåß ïýôå óôéãìÞ. Ç ìåëÝôç ôïõò Ýãéíå óêïðüò æùÞò. Áðïôåëïýí äå ôï áãáðçìÝíï ìÝñïò ôïõ ñåðåñôïñßïõ ìïõ óå óõíáõëßåò áíÜ ôïí êüóìï. Ç ðïëõåôÞò áêáäçìáúêÞ ìåëÝôç ôùí Ýñãùí áõôþí óôá ðëáßóéá åíüò äéäáêôïñéêïý, áëëÜ êáé ç åñìçíåõôéêÞ åìðåéñßá Þñèå íá ïëïêëçñùèåß ìå ôç óôåíÞ óõíåñãáóßá ìå ôï äçìéïõñãü Ìßêç ÈåïäùñÜêç, óå ìßá ìïíáäéêÞ ó÷Ýóç äáóêÜëïõ-ìáèÞôñéáò, ìáÝóôñïõ, óïëßóô, ãåãïíüò êáèïñéóôéêü, âÝâáéá, ãéá ôçí áðïêùäéêïðïßçóç, ôçí êáôáíüçóç, áëëÜ êáé ôåëéêÜ ôçí áðüäïóç ôçò ìïõóéêÞò ôïõ. Êïñõöáßá óôéãìÞ ó´áõôÞ ôç óõíåñãáóßá Þôáí ç óõíáõëßá ôïõ Ëïíäßíïõ ôïõ 1998, üðïõ ï ê. ÈåïäùñÜêçò äéçýèõíå ôç ÖéëáñìïíéêÞ Ïñ÷Þóôñá ôïõ Ëïíäßíïõ, ìå áõôÞ ôçí éäéáßôåñç ðíïÞ ðïõ ôïí ÷áñáêôçñßæåé ðÜíôá. Åãþ Þìïõí óôï ðéÜíï, ðáßæïíôáò ôï óïëéóôéêü ìÝñïò ôïõ êïíóÝñôïõ ãéá ðéÜíï êáé ïñ÷Þóôñá. Óôï ëßãï ÷ñüíï ðïõ ìïõ äßíåôáé, èá ðñïóðáèÞóù íá åóôéÜóù óôçí éäéáéôåñüôçôá ôïõ ðéáíéóôéêïý ôïõ Ýñãïõ, êáèþò êáé óôçí ðïëõóÞìáíôç áîßá ôïõ êáé ôç èÝóç, âÝâáéá, ôïõ Ýñãïõ áõôïý óôï óýíïëï ôçò ìïõóéêÞò äçìéïõñãßáò ôïõ. Óå áíôßèåóç ìå ôï äçìïöéëÞ ÷áñáêôÞñá ðïëëþí Ýñãùí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ôá Ýñãá ãéá ðéÜíï äåí åßíáé ãíùóôÜ óôï åõñý êïéíü êáé äåí ðáñïõóéÜæïíôáé üóï óõ÷íÜ èá ôïõò Üîéæå óå ðñïãñÜììáôá óõíáõëéþí. Áí âÝâáéá ðñïóÝîåé êáíåßò ôçí áíáëïãßá ôïõ Ýñãïõ áõôïý ðñïò Üëëá ôìÞìáôá ôïõ Ýñãïõ ôïõ, èá äéáðéóôþóåé, ðùò áõôÜ óôá ïðïßá ôï ðéÜíï Ý÷åé ðñùôáãùíéóôéêü ñüëï, äçëáäÞ ôá Ýñãá ãéá óüëï ðéÜíï, áõôÜ ãéá äýï ðéÜíá, êáèþò êáé ôá êïíóÝñôá ãéá ðéÜíï êáé ïñ÷Þóôñá, ìüëéò ðïõ îåðåñíïýí ôï 10% ôçò óõíïëéêÞò ìïõóéêÞò äç117

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ìéïõñãßáò ôïõ. ¼ìùò, èá ðñÝðåé íá áíáëïãéóôïýìå óõã÷ñüíùò, ðùò ï ðïëõãñáöüôáôïò Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, äçìéïýñãçóå Ýíá ìïõóéêü Ýñãï, ü÷é ìüíï âáèéÜ åìðíåõóìÝíï, áëëÜ êáé ðïëõäéÜóôáôï. ¸íá Ýñãï éäéáßôåñá ðëïýóéï óå üãêï, óå öüñìá, óå èåìáôïëïãßá. ¸íá Ýñãï ðïõ îåðåñíÜ êáôÜ ðïëý ôïõò 300 êýêëïõò, üðïõ áí ëÜâïõìå õðüøç ìáò üôé áõôïß áðáñôßæïíôáé ìå ôç óåéñÜ ôïõò áðü ðÝíôå ßóùò êáé Ýîé ìÝñç, êïììÜôéá, ôüôå ßóùò ðëçóéÜóïõìå êáé ôá äýï ÷éëéÜäåò Ýñãá. ÅðéðëÝïí, åßíáé áîéïóçìåßùôï üôé ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò êáôáðéÜóôçêå ìå üëåò ôéò äõíáôÝò öüñìåò ìïõóéêÞò óýíèåóçò, áðü ôéò ìéêñüôåñåò, ð.÷. ôá ðñåëïýäéá, ôá ôñáãïýäéá, ùò ôéò ðéï ìíçìåéþäåéò, ùò ôéò ìåãáëýôåñåò, ôéò üðåñåò êáé ôá óõìöùíéêÜ Ýñãá êáé áîéïðïßçóå, âÝâáéá, ðëÞèïò åñìçíåõôéêþí ìÝóùí. Åäþ Ý÷ïõìå ìßá ãåíéêÞ ðïóïôéêÞ åêôßìçóç ôïõ óõíïëéêïý Ýñãïõ áíÜ êáôçãïñßá, êáôÜ ðñïóÝããéóç ìÜëëïí. Ïé áñéèìïß áíáöÝñïíôáé óå êýêëïõò Ýñãùí, üðùò åßðá êáé ðñéí, êáé èá Þôáí êáëü íá êñáôÞóïõìå óôï ìõáëü ìáò, üôé áõôïß ïé êýêëïé áðáñôßæïíôáé áðü ðïëëÜ ìÝñç. Îåêéíþíôáò ìå ôï ðéÜíï, ðñïóðÜèçóá áíáëõôéêÜ íá áðïôõðþóù, üôé ôá Ýñãá óôá ïðïßá ôï ðéÜíï Ý÷åé ðñùôáãùíéóôéêü ñüëï, åßíáé 23 óôïí áñéèìü. Áõôü óõìðåñéëáìâÜíåé Ýñãá ãéá óüëï ðéÜíï, Ýñãá ãéá äýï ðéÜíá, áêüìá êáé ãéá ôÝóóåñá ÷Ýñéá êáé âåâáßùò ôá êïíóÝñôá ôïõ ãéá ðéÜíï, óôá ïðïßá ôï ðéÜíï äåóðüæåé ïõóéáóôéêÜ óôçí ïñ÷Þóôñá. Óôç óõíÝ÷åéá Ý÷ïõìå 10 Ýñãá óôá ïðïßá óõíäõÜæåôáé ç ðéáíéóôéêÞ ãñáöÞ ìå ôçí ïñ÷Þóôñá. Åäþ óõìðåñéëáìâÜíù êáé ôá êïíóÝñôá, áëëÜ êáé ôá Ýñãá áõôÜ ðïõ ôï ðéÜíï Ý÷åé ôï ñüëï ìÝëïõò ôçò ïñ÷Þóôñáò. Èá Þèåëá íá ðñï÷ùñÞóù ìå ôç ìïõóéêÞ äùìáôßïõ, ãéáôß áõôü åßíáé ðïëý óçìáíôéêü, ìå âÜóç êáé áõôÜ ðïõ ðñïáíÝöåñå ï ê. ÄåìåñôæÞò. ¸÷ïõìå 12 Ýñãá ìïõóéêÞò äùìáôßïõ óôá ïðïßá õðÜñ÷åé ôï ðéÜíï, ìÝóá óå Ýíá óýíïëï ðåñßðïõ 20 Ýñãùí, óõìðåñéëáìâáíïìÝíùí, âÝâáéá, êáé ôùí ìéêñþí êïììáôéþí, üðùò ïé åëåãåßåò êáé ôá ìéêñüôåñçò öüñìáò Ýñãá. Óôç óõíÝ÷åéá Ý÷ïõìå ãýñù óôá 30 Ýñãá Ýíôå÷íùí ôñáãïõäéþí, óå ìïñöÞ leader, ãéá öùíÞ êáé ðéÜíï. ÁõôÞ åßíáé ìéá ðïëý åíäéáöÝñïõóá êáôçãïñßá Ýñãùí ðïõ åîáêïëïõèåß íá ìåãáëþíåé, êáèüôé ï óõíèÝôçò åßíáé ðÜíôá ðïëý äçìéïõñãéêüò. Óõíå÷ßæù ìå ôá óõìöùíéêÜ Ýñãá ôá ïðïßá åßíáé 41 óôïí áñéèìü. ¸÷ïõìå 16 óðïõäáßá ÷ïñùäéáêÜ Ýñãá, 5 üðåñåò ìåãáëåéþäç Ýñãá, 10 ìðáëÝôá, 5 ïñáôüñéá, 35 ó÷åäüí Ýñãá ìïõóéêÞò ãéá èÝáôñï êáé 12 îå÷ùñéóôÜ ãéá áñ÷áßï äñÜìá, 34 óõíèÝóåéò ãéá êéíçìáôïãñáöéêÜ Ýñãá êáé 75 ðåñßðïõ ôßôëïõò Ýíôå÷íùí ëáúêþí ôñáãïõäéþí. ÂÝâáéá, åäþ èá Ýðñåðå íá ðù, ðùò óõãêñßíïíôáò ïñéóìÝíåò áð' áõôÝò ôéò êáôçãïñßåò, ð.÷. ôéò üðåñåò Þ ôá óõìöùíéêÜ Ýñãá, ìå ôïõò êýêëïõò Ýíôå÷íùí ëáúêþí ôñáãïõäéþí, áíôéëáìâáíüìáóôå üôé ç ðïóüôçôá ìðïñåß íá åßíáé áíôéóôñüöùò áíÜëïãç ìå ôç óçìáóßá ôïõò, áí ëÜâïõìå õðüøç, ü÷é ìüíï ôç äéÜñêåéá áõôþí ôùí Ýñãùí, áëëÜ êáé ôçí ðïëõðëïêüôçôÜ ôïõò. Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ôï ðéÜíï êáôÝ÷åé ìßá ðïëý óçìáíôéêÞ èÝóç óôï óýíïëï áõôÞò ôçò äçìéïõñãßáò. Ç ðáñïõóßá ôïõ åßíáé áéóèçôÞ óå üëåò ôéò öÜóåéò ôçò äç118

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ìéïõñãéêÞò ðïñåßáò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ìüíï ðïõ ìåôáâÜëëåôáé ï ñüëïò ôïõ êáé ìåôáëëÜóóåôáé ï ÷áñáêôÞñáò ôïõ, áíÜëïãá ìå ôï üñáìá êáé ôéò êáôåõèýíóåéò ôïõ óõíèÝôç. Áðü ôá áìéãþò ðéáíéóôéêÜ, óïëéóôéêÜ Ýñãá ôçò ðñþôçò äçìéïõñãéêÞò ðåñéüäïõ, 1940 ìå 1959, óôá ìåôÝðåéôá ïñ÷çóôñéêÜ Ýñãá, üðïõ ôï ðéÜíï áðïôåëåß ìÝñïò ôçò ïñ÷Þóôñáò êáé åäþ èá óõìðåñéëÜâù ôï "¢îéïí Åóôß", ôï "ÊÜíôï ×åíåñÜë", ôç 2ç áëëÜ êáé ôçí 3ç Óõìöùíßá, óôïõò êýêëïõò Ýíôå÷íùí ôñáãïõäéþí ðïõ ðñïáíÝöåñá ãéá öùíÞ êáé ðéÜíï êáé ôÝëïò óôï Üêñùò ñïìáíôéêü 12ìåñÝò Ýñãï ÌÝëïò ôïõ 1998 ãéá óüëï ðéÜíï, óå üëá áõôÜ ôá Ýñãá, ó' áõôü ôï åõñý öÜóìá, ç äéÜóôáóç ôçò ðéáíéóôéêÞò ãñáöÞò ìåôáâÜëëåôáé áäéÜêïðá. Óçìáíôéêüôáôïò åßíáé êáé ï êáôÜëïãïò ôùí Ýñãùí ãéá óüëï ðéÜíï, ìå óçìáíôéêüôåñá ôá ðñåëïýäéá ôïõ 1947, ôç ÌéêñÞ Óïõßôá ôïõ '54, ôç Óïíáôßíá ôïõ '55 êáé ôï ÌÝëïò ôïõ 1998. Óðïõäáßá Ýñãá ãéá äýï ðéÜíá åßíáé ôï "ÐáóáêÜëéåò", ðïõ ãñÜöôçêå óôï Ðáñßóé ôï 1955 êáé ôï "ÍôïíáêëÜ" ìå óýã÷ñïíï ýöïò, êáèþò âåâáßùò êáé ç ìåôáãñáöÞ ôïõ óõìöùíéêïý Ýñãïõ ôïõ ìðáëÝôïõ "Áíôéãüíç" ãéá äýï ðéÜíá, ðïõ ãñÜöôçêå åðßóçò óôï Ðáñßóé ôï 1959. Áêüìç äýï Ýñãá ãéá äýï ðéÜíá êáé ôÝóóåñá ÷Ýñéá åßíáé "ôï ðáíçãýñé ôçò ÁóÞ ÃùíéÜò" êáé ôï "Ðñåëïýäéï" ðïõ åßíáé ï ÷ïñüò ôïõ 1950. Óôç óõíÝ÷åéá, Ý÷ïõìå Ýîé óçìáíôéêüôáôá Ýñãá, ôá ïðïßá ðáñïõóéÜæïõí ôï ðéÜíï óå óïëéóôéêÞ ìïñöÞ, îåêéíþíôáò ìå ôç ÓõìöùíéÝôá, ðïõ ç "óýëëçøÞ" ôçò Ýãéíå ôï '47 ùò óåîôÝôï, áí äåí áðáôþìáé, êáé óôç óõíÝ÷åéá ìåôïíïìÜóôçêå óå ÓõìöùíéÝôá. ÌåôÜ Ý÷ïõìå ôç Óïõßôá Íï 1, Ýíá óðïõäáéüôáôï Ýñãï, óôï ïðïßï áíáöÝñèçêå, íïìßæù, ôçí ðñþôç ìÝñá êáé ï ê. ÓÜìéïò, óôç óðïõäáßá âñÜâåõóç êáé óôï ÷ñõóü ìåôÜëëéï óôï äéáãùíéóìü óýíèåóçò ôçò Ìüó÷áò ôïõ '57. ¸íá ðÜñá ðïëý äýóêïëï Ýñãï, ôï ïðïßï åß÷á åðßóçò ôçí ôý÷ç íá åñìçíåýóù. Óõíå÷ßæù ìå äýï çìéôåëÞ Ýñãá ôïí "Áåôü" êáé ôïí "Åëéêþíá". Ï "Åëéêþíáò" áíáêáëýöèçêå ðïëý ðñüóöáôá, óå óõíåñãáóßá äéêÞ ìïõ ìå ôïí ê. ÈåïäùñÜêç êáé åßíáé Ýíá åêðëçêôéêü, Ýíá ðáíÝìïñöï Ýñãï. ¸÷ïõìå áêüìç ôï "×áíéþôéêï Óõñôü", Ýíá åðßóçò ãïçôåõôéêü Ýñãï, ðïõ öïâÜìáé ðùò Ý÷åé ÷áèåß ç ðáñôéôïýñá ôïõ ãéá ðéÜíï êáé ïñ÷Þóôñá. Êáé âåâáßùò, ôï äéÜóçìï ÐéÜíï ÊïíóÝñôï ôïõ 1957. Óôç óõíÝ÷åéá, áí ðñï÷ùñÞóïõìå ÷ñïíïëïãéêÜ, èá äïýìå üôé áð' ôï '80 ìÝ÷ñé êáé ôï '92, ôï ðéÜíï äåí óôáìáôÜ íá áðïôåëåß ìÝñïò ôçò ïñ÷Þóôñáò, áõôÞ ôç öïñÜ, ü÷é ôüóï ìå ðñùôáãùíéóôéêü, áëëÜ ìå óçìáíôéêü ñüëï. Óôç Óõìöùíßá Íï 2 Ý÷åé ïõóéáóôéêüôáôï ñüëï, óôï "ÊÜíôï ×åíåñÜë" åðßóçò, êáé âÝâáéá óôï "¢îéïí Åóôß" êáé óôç Óõìöùíßá Íï 3. ÅðéðëÝïí, èá Þèåëá íá ðù üôé ç óõíå÷éæüìåíç äçìéïõñãéêüôçôá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ìå ôéò ìåôáãñáöÝò ãéá ðéÜíï êáé öùíÞ, áðïäåéêíýåé ôï áìåßùôï åíäéáöÝñïí êáé ôç ó÷Ýóç ôïõ ìå áõôü ôï üñãáíï. Áò ìç îå÷íïýìå Üëëùóôå ðùò ôï ðéÜíï õðÞñîå ôï ðñþôï êáé âáóéêü ìïõóéêü üñãáíï ôïõ ÓõíèÝôç, áõôü ðïõ ôïí êÝñäéóå áðü ôá íåáíéêÜ ôïõ ÷ñüíéá, áõôü ðÜíù óôï ïðïßï, íïìßæù, óõíÞèùò óõíèÝôåé êáé åíßïôå óõíïäåýåé ôá ôñáãïýäéá ôïõ, ãåãïíüôá ðïõ äåß÷íïõí ôç ìåãÜëç ôïõ ó÷Ýóç ì' áõôü ôï ìïõóéêü üñãáíï. Ç áîßá ôïõ ðéáíéóôéêïý Ýñãïõ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç åßíáé ìåãÜëç êáé ðïëõóÞ119

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ìáíôç. Ç ðéáíéóôéêÞ ãñáöÞ ôïõ, êáëýðôåé åõñåßá ÷ñïíéêÞ Ýêôáóç êáé áíôéðñïóùðåýåé äéÜöïñá óôÜäéá åîÝëéîçò ôïõ ÓõíèÝôç, üðùò Þäç Ý÷ù áíáöÝñåé, áðü ôï 1940 ìÝ÷ñé êáé óÞìåñá. Ôá Ýñãá áõôÜ áðïôõðþíïõí ôéò ðñþôåò óçìáíôéêÝò ìïõóéêÝò åìðåéñßåò êáé ôéò ðçãÝò Ýìðíåõóçò, ðïõ äéáìüñöùóáí ôï ìïõóéêü ýöïò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ¸íôïíï åßíáé ôï óôïé÷åßï ôçò åèíéêüôçôáò ìÝóá áðü ôï åëëçíéêü äçìïôéêü ôñáãïýäé, ôïõò åëëçíéêïýò ÷ïñåõôéêïýò ñõèìïýò, åéäéêÜ ôçò ÊñÞôçò, ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ äçìïôéêÜ üñãáíá, üðùò ôá çðåéñþôéêï êëáñßíï êáé ôï êñçôéêü ëáïýôï êáé âÝâáéá ç âõæáíôéíÞ ìïõóéêÞ ðáñÜäïóç êáé óôç óõíÝ÷åéá ç åõñùðáúêÞ ìïõóéêÞ, ç áíôßóôéîç ôïõ Ìðá÷, ôï äõôéêü åêêëçóéáóôéêü êïñÜíé, ç ôæáæ, ôï äõôéêü åõñùðáúêü ñïìáíôéêü ýöïò êáé, âåâáßùò, ôá óýã÷ñïíá ñåýìáôá ôïõ 20ïõ áéþíá, ôá ïðïßá åßíáé åìöáíÞ óôá ìåôÝðåéôá ðéáíéóôéêÜ ôïõ Ýñãá. Ôï ôñßôï óçìáíôéêü ÷áñáêôçñéóôéêü åßíáé ðùò ôá ðéáíéóôéêÜ Ýñãá ôçò ðñþôçò êõñßùò ðåñéüäïõ '47 ìå '59, áíáäåéêíýïõí ôç ëéãüôåñï ãíùóôÞ ðëåõñÜ ôïõ ìïõóéêïý ÈåïäùñÜêç, ôçí åãêåöáëéêÞ, ôç âáèõóôü÷áóôç êáé óôñïõêôïõñáëéóôéêÞ äéÜóôáóç ôçò ìïõóéêÞò ôïõ ðñïóùðéêüôçôáò. Óôç óõíÝ÷åéá, äéáðéóôþíåé, åðßóçò, êáíåßò, ôç ÷ñÞóç ìéáò óýã÷ñïíçò ðñùôïðïñéáêÞò ìïõóéêÞò ãëþóóáò, ðïëýðëïêùí ôå÷íéêþí óýíèåóçò êáé ðñï÷ùñçìÝíçò áñìïíßáò. ÁíáöÝñïìáé óôá Ýñãá ôçò äåêáåôßáò ôïõ '50, üðïõ ìðïñåß êáíåßò íá ðáñáôçñÞóåé ôç ÷ñÞóç ôåôñá÷üñäùí, áôïìéêüôçôá, ôñïðéêüôçôá, ðïëõôïíéêüôçôá, ôå÷íéêÝò óôéò ïðïßåò Þäç ðñïáíáöÝñèçêáí êáé ïé óõíÜäåëöïé. Óôïé÷åßï ðïõ ðñïóäßäåé êáé éóôïñéêÞ óçìáóßá óôá Ýñãá áõôÜ èá Þèåëá íá ôïíßóù, ëáìâÜíïíôáò õðüøç ôçí åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá ôçò ìåôáðïëåìéêÞò åêåßíçò åðï÷Þò, üðïõ êõñéáñ÷ïýóå áêüìç ôï ñïìáíôéêü ýöïò ôçò åèíéêÞò ó÷ïëÞò. Ôï ðÝìðôï ÷áñáêôçñéóôéêü åßíáé ðùò ôá Ýñãá ãéá óüëï ðéÜíï ôïõ 1947 ìå '54, áíáäåéêíýïõí ìßá áêüìá óðïõäáßá êáé ëéãüôåñï ãíùóôÞ äéÜóôáóç ôïõ ÓõíèÝôç, ôçí ïéêïíïìßá åêöñáóôéêþí ìÝóùí êáé ôéò åîÝ÷ïõóåò éêáíüôçôÝò ôïõ óôç äçìéïõñãßá ìéíéáôïýñáò, üðïõ âÝâáéá áðïêñõóôáëëþíåôáé êÜèå öïñÜ ìßá äéÜèåóç, ìßá óêÝøç, óôï óõíôïìüôåñï äõíáôü ÷ñüíï. ÁõôÜ âåâáßùò ðÝñá áð' ôéò ìåãÜëåò öüñìåò ôùí óõìöùíéêþí êáé ëõñéêþí ôïõ Ýñãùí. Ôï Ýêôï ÷áñáêôçñéóôéêü áíáöÝñåôáé óôçí ðéáíéóôéêÞ ãñáöÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ç ïðïßá ðñïâÜëëåé ôï ÷áñáêôÞñá ôïõ ïñãÜíïõ, ôï ÷áñáêôÞñá ôïõ ðéÜíïõ ùò óýã÷ñïíïõ ðïëõäéÜóôáôïõ äåîéïôå÷íéêïý ìÝóïõ. ÅéäéêÜ óôá êïíóÝñôá ôïõ, ç ãñáöÞ ãßíåôáé åîáéñåôéêÜ áðáéôçôéêÞ ãéá ôïí åêôåëåóôÞ, ï ïðïßïò ðñÝðåé íá äéáèÝôåé áðüëõôï ôå÷íéêü Ýëåã÷ï ôïõ ïñãÜíïõ, åêöñáóôéêÞ äýíáìç, áëëÜ êáé ôç äõíáôüôçôá íá áíáäýåôáé ìå áóôñáöôåñü Þ÷ï áð' ôéò ïãêþäåéò ïñ÷çóôñéêÝò äõíÜìåéò. Ôï ðéÜíï óõìâÜëëåé êáèïñéóôéêÜ óôï ìïõóéêü ñõèìü, ãåãïíüò ðïõ áðïôåëåß ðñùôáñ÷éêü óôïé÷åßï, óôçí áñìïíéêÞ, áëëÜ êáé óôçí áíôéóôéêôéêÞ äéÜóôáóç ôçò ìïõóéêÞò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ÔÝëïò, óçìáíôéêü óôïé÷åßï áðïôåëåß ç åõåëéîßá, üðùò áíÝöåñá êáé ðñéí, ôïõ ñüëïõ ôïõ ðéÜíïõ óå êÜèå Ýñãï. Èá áíáöåñèþ óå ìåñéêÜ óýíôïìá áíôéðñïóùðåõôéêÜ ðá120

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ñáäåßãìáôá ôçò ðéáíéóôéêÞò ãñáöÞò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, îåêéíþíôáò ìå ôá ðñåëïýäéá ôïõ 1947. Óôï ðñþôï óýíôïìï ðáñÜäåéãìá, ìðïñïýìå íá ðáñáôçñÞóïõìå ôá óôïé÷åßá ïñéæüíôéáò äéðëÞò ôïíéêüôçôáò, ðïëõôïíéêüôçôáò êáé öõóéêÜ ìßá ÷ñùìáôéêÞ êßíçóç áíÜìåóá óôá äýï ÷Ýñéá, áð' ôá ðñþôá êéüëáò ìÝôñá. Íá ìç îå÷íïýìå, üôé áõôü åßíáé Ýíá Ýñãï ôïõ 1947, Ýíá Ýñãï ôïõ 20÷ñïíïõ, íåüôáôïõ ÓõíèÝôç, Ýíá áðü ôá ðñþôá ôïõ, óçìáíôéêÜ Ýñãá. (áêïýãåôáé ìïõóéêÞ) Óôï ðñåëïýäéï áõôü äéáêñßíåôáé ìéá åêôåôáìÝíç ÷ñÞóç äéáöùíéþí êáé ðáñïõóéÜæåé ðïëý åíäéáöÝñïí, áëëÜ ëüãù Ýëëåéøçò ÷ñüíïõ èá ðÜù óôï ôñßôï ðñåëïýäéï, óôï ïðïßï ç óõíïäåßá ôïõ áñéóôåñïý ÷åñéïý êáé ôá 10/6 , öÝñíïõí óôï ìõáëü ìáò ôïí Þ÷ï ôïõ êñçôéêïý ëáïýôïõ. Ôï ìïôßâï ðïõ Ý÷åé ôï äåîß ÷Ýñé êáé êéíåßôáé ìå ôñßôåò óå íôï, áñãüôåñá åíóùìáôþíåôáé óå Ýíáí êýêëï ôñáãïõäéþí ôïõ 1957, óôïí êýêëï Áñ÷éðÝëáãïò êáé áðïôåëåß ôçí åéóáãùãÞ óôï ôñáãïýäé "Ìáñãáñßôá-Ìáñãáñþ". (áêïýãåôáé ìïõóéêÞ) Ðåñßðëïêá ìïõóéêÜ ó÷Þìáôá áêïëïõèïýí óôï åðüìåíï ðáñÜäåéãìá, êáèþò êáé Ýíôïíåò áíôéèÝóåéò óôéò äõíáìéêÝò, áëëÜ êáé óôï ýöïò êáé óôá âéþìáôá, ôá ïðïßá ðñïâÜëëïíôáé, üðùò áõôüò ï ðõñïâïëéóìüò óôï öéíÜëå ôïõ óõãêåêñéìÝíïõ ðñåëïýäéïõ. Èá Þèåëá íá ðñï÷ùñÞóù óôï ðñåëïýäéï Íï 6, Ýíá ðïëý åíäéáöÝñïí ðñåëïýäéï, Üêñùò áíôéóôéêôéêü, âáèõóôü÷áóôï, ðïëõöùíéêü, ôåôñÜöùíï, ìå áíåîáñôçóßá óôçí êßíçóç ôùí öùíþí êáé áßóèçóç äéáëüãïõ. Áò áêïýóïõìå Ýíá ðïëý ìéêñü áðüóðáóìá ðïõ èá ìáò äþóåé ôçí Üëëç äéÜóôáóç, áõôÞ ôïõ âáèõóôü÷áóôïõ êáé ðÜñá ðïëý åãêåöáëéêïý ìïõóéêïý ýöïõò. (áêïýãåôáé ìïõóéêÞ) Ôï ðñåëïýäéï Íï 9, ßóùò Ýíá áðü ôá ðéï åëêõóôéêÜ ôïõóÝô, îåäéðëþíåôáé ìÝóá óå ìüëéò 11 ìÝôñá. Áðïôåëåßôáé áðü ôñßá åðßðåäá Þ÷ïõ êáé ÷ñþìáôïò. Ï ìðÜóïò Þ÷ïò, ï ïðïßïò ëåéôïõñãåß óáí éóïêñÜôçò, ç ìåóáßá ãñáììÞ, ðïõ åßíáé ôï óõíäåôéêü óôïé÷åßï ôïõ êïììáôéïý êáé äßíåé ôçí åíôýðùóç óõíïäåßáò, áðïôåëåß üìùò óôçí ïõóßá ôñáãïýäé, ôï ïðïßï, ßóùò åìðíÝåôáé áðü ôï ôñáãïýäé ôùí ãõíáéêþí ôçò Çðåßñïõ. Óçìåéþíåôáé åäþ ç áñÜëëçëç êßíçóç öùíþí óå ôñßôåò êáé ôÝôáñôåò. Óôç óõíÝ÷åéá Ý÷ïõìå ôçí ôñßôç óçìáíôéêüôáôç ãñáììÞ ôïõ êïììáôéïý, ç ïðïßá ðáñïõóéÜæåé êáé æùíôáíåýåé ôï åëåýèåñï ìåëùäéêü ðáßîéìï ôïõ êëáñßíïõ ôçò Çðåßñïõ, ðïõ ðáßñíåé Ýíá ñüëï áõôïó÷åäéáóôéêü, áîéïðïéþíôáò ÷ñùìáôéêÝò êéíÞóåéò êáé ôï åêöñáóôéêü äéÜóôçìá ôçò äåýôåñçò áõîçìÝíçò . (áêïýãåôáé ìïõóéêÞ) Óôï ðñåëïýäéï Íï 11, ôï ýöïò åðéâåâáéþíåé ôçí åðéññïÞ ôçò ôæáæ, ìéáò ìïõóéêÞò ðïõ åíÝðíåõóå ðïëëïýò ëüãéïõò óõíèÝôåò ôçò åðï÷Þò, áð' ôïí Ìéãéü, ôïí ÊÝíóé, ìÝ÷ñé ôïí Óôñáâßíóêé êáé ôïí Ðñïêüöéåö êáé åäþ åìðíÝåé ôï íÝï Ìßêç ÈåïäùñÜêç.(áêïýãåôáé ìïõóéêÞ) Èá êëåßóù ìå Ýíá ðïëý óýíôïìï áðüóðáóìá áð' ôéò "ÐáóáêÜëéåò". Óôï óçìáíôéêüôáôï áõôü Ýñãï ãéá äýï ðéÜíá, ôïõ 1955, áíé÷íåýåôáé ç åîÝëéîç ôçò ìïõóéêÞò ãëþóóáò ôïõ ÓõíèÝôç, ìÝóá áðü ìßá ðÜñá ðïëý äñáóôÞñéá ðåñßïäï äçìéïõñãéêüôçôáò, ðïõ ðáñïõóéÜæåé ôï íÝï ðñüóùðï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ï ïðïßïò ðåéñáìáôßæåôáé ìå ôá óýã÷ñïíá ñåýìáôá êáé ôçí ôïëìçñÞ ãëþóóá ôçò åðï÷Þò, áöïìïéþíïíôáò, äçìéïõñãéêÜ ðÜíôá, üëåò áõôÝò ôéò ðçãÝò Ýìðíåõóçò êáé ôåëéêÜ êáèéåñþíïíôáò ôï ðñïóùðéêü ôïõ ýöïò.(áêïýãåôáé ìïõóéêÞ) 121

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Íá ðù óôïí ê. ÈåïäùñÜêç êáé íá ôïí äéáâåâáéþóù, ðùò åìåßò ç íÝá ãåíéÜ ðïõ ìáèçôåýóáìå êïíôÜ ôïõ, ìÜèáìå íá ðïñåõüìáóôå ìÝóá áðü ôç ìïõóéêÞ ôïõ, âñÞêáìå ôçí éóôïñéêÞ, åëëçíéêÞ ìáò ôáõôüôçôá, ìÜèáìå íá õðåñáóðéæüìáóôå áîßåò, ìïõóéêÝò êáé ü÷é ìüíï. Êýñéå ÈåïäùñÜêç, óáò åßìáé åõãíþìùí ãéá üóá ôüóï ãåííáéüäùñá ìáò ðñïóöÝñåôå êáé ìïõ ðñïóöÝñåôå. ÈÝëù íá óáò äéáâåâáéþóù, ðùò áðïóôïëÞ ìïõ åßíáé íá äéáäþóù ôï ðïëýôéìï Ýñãï óáò, üðïõ êáé áí âñåèþ êáé íá óáò åõ÷çèþ ìÝóá áð' ôçí êáñäéÜ ìïõ, ÷ñüíéá ðïëëÜ êáé äçìéïõñãéêÜ. Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ðïëý ôçí ÔáôéÜíá Ðáðáãåùñãßïõ. Êáëþ íá Ýñèåé ôþñá ï ê. ÄçìÞôñçò Êáñâïýíçò, ÄéåõèõíôÞò ÷ïñùäéþí, ï ïðïßïò èá ìáò ìéëÞóåé ãéá ôá ðáéäéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Óðïýäáóå ìïõóéêÞ óôï Äçìïôéêü Ùäåßï ËÜñéóáò êáé ðáñáêïëïýèçóå ìáèÞìáôá êáé óåìéíÜñéá ÷ïñùäéáêÞò ìïõóéêÞò ìå ôïí Áíôþíç Êïíôïãåùñãßïõ. Áðü ôï 1985 óõíåñãÜæåôáé ôáêôéêÜ ìå ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ìåôÝ÷ïíôáò óå óõíáõëßåò ôïõ ìå ôçí ÐáéäéêÞ ×ïñùäßá ôïõ ÄÏË.

∆ηµήτρης Καρβούνης: Τα παιδικά τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη Ìå ôá ÐÁÉÄÉÊÁ ÔÑÁÃÏÕÄÉÁ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ìðïñþ áíåðéöýëá÷ôá íá ðù, ðùò Ý÷ù ìéá ó÷Ýóç âéùìáôéêÞ, ôá èåùñþ êïììÜôé ôçò æùÞò ìïõ, êáèþò åðß äõï ÷ñüíéá Ýæçóá ìáæß ôïõò, îåíý÷ôçóá, äïýëåøá, ôá áíáêÜëõøá íüôá ðñïò íüôá, ëÝîç ðñïò ëÝîç, ôá äßäáîá âÜæïíôáò üëåò ìïõ ôéò äõíÜìåéò, þóôå íá áðïêáëõöèïýí êáé íá âãïõí óôçí åðéöÜíåéá. ¼ëá Üñ÷éóáí ôïí Ïêôþâñéï ôïõ '92, üôáí äÝ÷ôçêá ôçí éäéáßôåñá êïëáêåõôéêÞ ãéá ìÝíá ðñüôáóç ôïõ ÓõíèÝôç, íá äéäÜîù óôçí ÐáéäéêÞ ×ïñùäßá ôïõ Äçìïôéêïý Ùäåßïõ ËÜñéóáò ìéá óåéñÜ áðü ôñáãïýäéá ôïõ, ðïõ óõíÝèåóå óôçí åöçâéêÞ êáé íåáíéêÞ ôïõ çëéêßá êáé áðåõèýíïíôáé óå ðáéäéÜ. Áð' ôçí ðñþôç óôéãìÞ Üóêçóå éäéáßôåñç ãïçôåßá ìÝóá ìïõ ôï ãåãïíüò üôé ìïõ äéíüôáí ç åõêáéñßá íá ðñïóåããßóù ìéá ðïëý åíäéáöÝñïõóá ðåñßïäï, ç ïðïßá áðåôÝëåóå ôç âÜóç ôçò ìåôÝðåéôá ìåãáëåéþäïõò ðïñåßáò åíüò ÓõíèÝôç, ðïõ óçìÜäåøå áíåîßôçëá ôç ìïõóéêÞ æùÞ ôïõ Ôüðïõ ìáò. ÊáôÜ óõíÝðåéá, ç åðáöÞ ìïõ ìå ôá ðñþôá ìïõóéêÜ ôïõ âÞìáôá, Þôáí ãéá ìÝíá ìéá ðñüêëçóç. Åß÷å ðñïçãçèåß, óå áíýðïðôï ÷ñüíï, ìéá ðñþôç ðñïóÝããéóÞ ìïõ ì' áõôÞ ôïõ ôçí åñãáóßá, ìÝóá áð' ôéò óåëßäåò ôçò áõôïâéïãñáößáò ôïõ "ÏÉ ÄÑÏÌÏÉ ÔÏÕ ÁÑ×ÁÃÃÅËÏÕ", óôçí ïðïßá êÜðïéá áð' ôá ôñáãïýäéá áõôÜ ðáñáôßèåíôáé ùò äåßãìáôá ôùí ðñþôùí óõíèåôéêþí ôïõ áíáæçôÞóåùí êáé ðåñéãñÜöïíôáé ðïëý ãëáöõñÜ ïé óõíèÞêåò êÜôù áð' ôéò ïðïßåò ãñÜöôçêáí. ¸ôóé, îåêßíçóå ìéá óõíáñðáóôéêÞ ðåñéðÝôåéá, ðïõ êñÜôçóå ðåñßðïõ äõï ÷ñüíéá, ÷ñüíéá ãåìÜôá ìïõóéêÞ, áíáæÞôçóç, áíáêÜëõøç êáé áðïêÜëõøç. Ðñùôïðáßæïíôáò 122

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

óôï ðéÜíï ôá ÐáéäéêÜ Ôñáãïýäéá, âñÝèçêá óôï ãíþñéìï ìïõóéêü ðåñéâÜëëïí ôïõ ÓõíèÝôç. Ôñáãïýäéá üìïñöá, áðÝñéôôá, áðëÜ, ìå ôçí áìüëõíôç áãíüôçôá ôçò íåáíéêÞò øõ÷Þò, ìá êáé ìïõóéêÞ ìåóôÞ êáé þñéìç. ¹÷ïé, ðïõ åßíáé ó' üëïõò ìáò ïéêåßïé, áðü ôñáãïýäéá êáé Üëëá Ýñãá ôïõ, ðïõ óõíÝèåóå áñãüôåñá êáé Ýãéíáí êáèçìåñéíÞ óõíïìéëßá ìáò ìå ôç óðïõäáßá ìïõóéêÞ êáé ðïßçóç. Ìå éäéáßôåñç ðñïóï÷Þ êáé åõèýíç Üñ÷éóá íá åðåîåñãÜæïìáé ôá ôñáãïýäéá ãéá ðáéäéêÞ ÷ïñùäßá êáé ðéÜíï, Ý÷ïíôáò ùò ìåãÜëï ìïõ üðëï ôç äéáñêÞ êáé èåñìÞ ðñïôñïðÞ êáé åíèÜññõíóç ôïõ ÓõíèÝôç, ï ïðïßïò ðáñáêïëïõèïýóå äéáñêþò ôçí ðïñåßá ôçò åñãáóßáò ìïõ. Áð' ôçí áñ÷Þ èåþñçóá ðùò ç åðåîåñãáóßá ôïõò Ýðñåðå íá åßíáé éäéáßôåñá ëéôÞ êáé áðëÞ, þóôå íá êáôáóôïýí ðñïóéôÜ óôï óýíïëï ôùí ÷ïñùäéþí, åíþ ðáñÜëëçëá íá áðïêáëýðôåôáé ç ïìïñöéÜ ôïõò. Ìå ôï ßäéï óêåðôéêü êéíÞèçêá êáé óå ü,ôé áöïñÜ ôçí åíïñ÷Þóôñùóç ôïõò, ãéá ôçí Ýêäïóç ôïõ äßóêïõ, ï ïðïßïò ç÷ïãñáöÞèçêå óôï "ÈÝáôñï ôïõ Ìýëïõ" ôçò ËÜñéóáò, ìå ôçí ÐáéäéêÞ ×ïñùäßá êáé Ïñ÷Þóôñá ôïõ Äçìïôéêïý Ùäåßïõ. ¸ôóé, ôá ×ñéóôïýãåííá ôïõ '94, ôá "ÐáéäéêÜ Ôñáãïýäéá" êõêëïöüñçóáí óå âéâëßï (ðáñôéôïýñá ãéá ðáéäéêÞ ÷ïñùäßá êáé ðéÜíï, áðü ôïí åêäïôéêü ïßêï "ÐÁÐÁÃÑÇÃÏÑÉÏÕ - ÍÁÊÁÓ") êáé óå äßóêï âéíõëßïõ êáô' áñ÷Þí êáé áêôßíáò (CD), áñãüôåñá, áð' ôçí "POLYGRAM". Ëßãá ÷ñüíéá áñãüôåñá, ç ÊÜêéá Éãåñéíïý, ìåôÜ áðü ðñïôñïðÞ ôçò Ìáñãáñßôáò ÈåïäùñÜêç, Ýãñáøå ôï ðáéäéêü èåáôñéêü Ýñãï "¼ðùò ï Ðéíüêéï", ìå âÜóç êÜðïéá áð' ôá ÐáéäéêÜ êáé Üëëá ôñáãïýäéá ôïõ ÓõíèÝôç. Ç ðáñÜóôáóç ðáß÷ôçêå óôçí ÁèÞíá êáé óôç Èåóóáëïíßêç ôçí ðåñßïäï 2002 - 2003. Ôï êåßìåíï ôï Ýñãïõ åêäüèçêå ôï 2003 áð' ôéò åêäüóåéò "ÑÙÌÁÍÏÓ" , ìå èáõìÜóéá åéêïíïãñÜöçóç. Ç Ýêäïóç ðåñéëáìâÜíåé êáé CD ìå ôç ìïõóéêÞ êáé ôá ôñáãïýäéá ôçò ðáñÜóôáóçò, ìå êáéíïýñéá åíïñ÷Þóôñùóç êáé åêôÝëåóç. Ôá ÐáéäéêÜ Ôñáãïýäéá åßíáé ìéá óåéñÜ ôñáãïõäéþí ôá ïðïßá, üðùò ðñïáíÜöåñá, ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò óõíÝèåóå óôçí åöçâéêÞ êáé íåáíéêÞ ôïõ çëéêßá. Óôï óçìåßï áõôü èá ðñÝðåé íá åðéóçìáíèåß éäéáßôåñá ôï ãåãïíüò, üôé ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò êÜíåé ôá ðñþôá óõíèåôéêÜ ôïõ âÞìáôá óôçí ÐÜôñá, ôï 1937, óå çëéêßá ìüëéò 12 ÷ñïíþí, ãñÜöïíôáò "ÑïìÜíôæåò" ãéá öõóáñìüíéêá êáé ôá ðñþôá ôïõ ôñáãïýäéá. Áðü ôï 1938, óôïí Ðýñãï, áñ÷ßæåé íá ãñÜöåé äéÜöïñåò ìåëùäßåò ãéá âéïëß, ãéá âéïëß êáé ðéÜíï, íôïõÝôá ãéá äõï âéïëéÜ êáé åðßóçò, ðïëëÜ ôñáãïýäéá. Ìå ßäéïõò êáé ìåãáëýôåñïõò ñõèìïýò óõíå÷ßæåé óôçí Ôñßðïëç áðü ôï 1940 ìÝ÷ñé ôï 1943 êáé óôçí ÁèÞíá áðü ôï 1944 êáé ìåôÜ. ¸ôóé, óôá åöçâéêÜ êáé íåáíéêÜ ôïõ ÷ñüíéá, ðëçèùñéêüò êáé ðïëõãñáöüôáôïò êáèþò åßíáé, Ý÷åé óôï åíåñãçôéêü ôïõ Ýíáí áñêåôÜ ìåãÜëï êáôÜëïãï ìå Ýñãá ïñãáíéêÞò êáé öùíçôéêÞò ìïõóéêÞò. Áðü ôá ôñáãïýäéá áõôÜ, ðïõ ãñÜöôçêáí áðü ôï 1937 ìÝ÷ñé ôï 1952, ï ßäéïò ï óõíèÝôçò åðÝëåîå ôá ôñáãïýäéá åêåßíá ðïõ áðåôÝëåóáí ôç óõëëïãÞ "40 ÔÑÁÃÏÕÄÉÁ ÃÉÁ ÐÁÉÄÁÊÉÁ ÊÁÉ ÐÁÉÄÉÁ" êáé åêäüèçêáí ôï 1994. Áðü ôá õðüëïéðá ôñáãïýäéá ðïõ óõíÝèåóå óôçí ðñïáíáöåñèåßóá ðåñßïäï, Üëëá ðåñéåëÞöèçóáí óå Üëëïõò êýêëïõò ôñáãïõäéþí, Üëëùí ç ìïõóéêÞ áöïìïéþèçêå óå ìåôáãåíÝóôåñá Ýñãá ôïõ óõíèÝôç êáé Üëëá ðá123

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ñáìÝíïõí áêüìá áíÝêäïôá. ÅðéôñÝøôå ìïõ íá èåùñþ ôá ÐáéäéêÜ Ôñáãïýäéá ðïëý óçìáíôéêÜ, ãéáôß: 1.Áðïôåëïýí ôç óõíèåôéêÞ áöåôçñßá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç.

2.Ç ìåëùäéêÞ áíÜðôõîç, ç ñõèìéêÞ ðïéêéëßá, ç áñìïíéêÞ ãëþóóá, ôï äéáöïñåôéêü ýöïò, ç ìïñöÞ êáé ç äïìÞ ôïõò, ðñïáíáããÝëëïõí, áí ìç ôé Üëëï, ôçí Ýëåõóç åíüò ìåãÜëïõ ÓõíèÝôç.

3.ÓðÜíéá - óôç ÷þñá ìáò ôïõëÜ÷éóôïí - Ýíáò ôüóï óçìáíôéêüò ÓõíèÝôçò áðåõèýíåôáé ìå ôñáãïýäéá ôïõ óå ðáéäéÜ. Ôá áíÝêäïôá êáé åíôåëþò Üãíùóôá, ìÝ÷ñé ôï 1994, ôñáãïýäéá ôçò óõëëïãÞò åßíáé ôñéÜíôá ôÝóóåñá. Ó' áõôÜ ï ÓõíèÝôçò ðåñéÝëáâå áêüìá ôï "ÁíÜìåóá Óýñï êáé Ôæéá", ãéá ôï ïðïßï èá ìéëÞóïõìå óôç óõíÝ÷åéá, ôï "×ñõóïðñÜóéíï öýëëï" êáé ôçí "¢ñíçóç". ÔåëéêÜ, åðåëÝãçóáí êáé Üëëá ôñßá áðü ôá ãíùóôÜ ôñáãïýäéá ôïõ, ôùí ïðïßùí ôï ìïõóéêü êáé ôï ðïéçôéêü ýöïò ìðïñïýóå íá "äÝóåé" ìå ôï ýöïò ôùí õðüëïéðùí ôñáãïõäéþí ôçò óõëëïãÞò êáé åßíáé ôï "Èá óïõ äþóù Ýíá ôüðé ÷ñõóü", ôï "ÊïéìÞóïõ áããåëïýäé ìïõ" êáé ôï "ÅêêñåìÝò". Ôï ðñþôï ôñáãïýäé ôïõ, üðùò áíáöÝñåé êáé ï ßäéïò ï ÓõíèÝôçò óå óçìåßùóç óôç ÷åéñüãñáöç ðáñôéôïýñá, åßíáé "Ôï êáñáâÜêé", ôï ïðïßï Ýãñáøå óôçí ÐÜôñá ôï 1937. ÅííéÜ ôñáãïýäéá ãñÜöôçêáí óôïí Ðýñãï ôá ÷ñüíéá 1938 êáé 1939, äåêáôñßá óôçí Ôñßðïëç áðü ôï 1940 ìÝ÷ñé ôï 1943, êáé ôá õðüëïéðá óôçí ÁèÞíá áð' ôï 1944 êáé ýóôåñá, üôáí ï ÓõíèÝôçò åãêáèßóôáôáé ïñéóôéêÜ óôçí Ðñùôåýïõóá. ¼ðïéïò äéáâÜóåé ôïí ðñþôï ôüìï ôùí "ÄÑÏÌÙÍ ÔÏÕ ÁÑ×ÁÃÃÅËÏÕ" èá äåé ìÝóá áð' ôéò åîéóôïñÞóåéò ôïõ ÓõíèÝôç, üôé ç óýíèåóç ôñáãïõäéþí êáé ìïõóéêÞò ãåíéêüôåñá, åßíáé ãé' áõôüí âéùìáôéêÞ áíÜãêç, äéÝîïäïò óôéò áíáæçôÞóåéò ôçò åöçâåßáò, ôñüðïò æùÞò. Ï ßäéïò ìÜëéóôá, óôïí ðñüëïãï ôçò Ýêäïóçò ôùí Ðáéäéêþí Ôñáãïõäéþí ãñÜöåé ìåôáîý Üëëùí: "¹ôáí Ýíáò ôñüðïò æùÞò, ðïõ ìïõ Ýãéíå âßùìá êáé óõíÞèåéá, íá æù ìå ôçí ïìïñöéÜ ôçò ðïßçóçò êáé ôçò ìïõóéêÞò, ðïõ ìå èùñÜêéóå êáé ìå ðñïöýëáîå íá ðåñÜóù áêÝñáéïò ôç ÌÅÃÁËÇ ÄÏÊÉÌÁÓÉÁ, ðïõ êñÜôçóå ìéá ïëüêëçñç æùÞ". Ç óõíèåôéêÞ éêáíüôçôá ôïõ ÈåïäùñÜêç öáßíåôáé áð' ôá ðñþôá ôïõ ôñáãïýäéá, ôá ïðïßá, áí êáé óõíÝèåóå óå çëéêßá ìüëéò 12 êáé 13 ÷ñïíþí, Ý÷ïõí Üñôéá ìïñöïëïãéêÜ ôç äïìÞ ôïõ ôñáãïõäéïý. ÐÝñá áð' ôçí õðÝñï÷ç ìåëùäßá ôïõò õðÜñ÷åé ìéá ïëïêëçñùìÝíç óõíèåôéêÞ ðñüôáóç ìå ìïñöïëïãéêÞ éóïññïðßá, áéóèçôéêü êáé Üñôéï ôå÷íéêü áðïôÝëåóìá. Óôá ÷ñüíéá ôïõ "Ðýñãïõ", 1938 êáé 1939, ï ÈåïäùñÜêçò áñ÷ßæåé íá ìåëïðïéåß ðïéÞìáôá áð' ôï "áíáãíùóôéêü" ôïõ ó÷ïëåßïõ ôïõ êáé ôá âéâëßá ôïõ ðáôÝñá ôïõ. ¸ôóé, íôýíåé ìå ìïõóéêÞ ôçí "ÐñùéíÞ ðñïóåõ÷Þ", (ìå ôç ãëõêéÜ áõãïýëá ÷áñïýìåíá îõðíþ…), ãñÜöåé ôç "Âñï÷ïýëá" êáé ôç "ËåõôåñéÜ" êáé áíáêáëýðôåé ðñïò ìåëïðïßçóç ôïí ÐáëáìÜ, ôï Äñïóßíç êáé ôï Âáëáùñßôç. ¸ôóé, ãñÜöåé ôá ôñáãïýäéá "Äåí åßíáé ìïíÜ÷á ô' áçäüíéá" êáé ôï "Ðéï ðïëý êé áðü ôá ìÜôéá", óå ðïßçóç ôïõ ÐáëáìÜ, ôá õðÝñï÷á "Åóðåñéíüò" êáé "Ôé èÝëù" óå ðïßçóç ôïõ Äñïóßíç êáé, ôÝëïò, äõï ôñáãïýäéá óå ðïßçóç ôïõ Âáëáùñßôç: ôçí "ÁãñÜìðåëç" êáé ôï "Öýóá âïñéÜ ìïõ". ÐÜíù ó' áõôÞ ôç ìåëùäßá, ï óõíèÝôçò, ôï 1960, æÞôçóå áð' ôïí Ïäõó124

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

óÝá Åëýôç íá ãñÜøåé íÝïõò óôß÷ïõò. Ç ðñïóáñìïãÞ ôçò ðïßçóçò ôïõ Åëýôç Ýãéíå ôï 1961, êé Ýôóé ãåííÞèçêå ôï "ÁíÜìåóá Óýñï êáé Ôæéá". Óôçí ðåñßïäï ôçò "Ôñßðïëçò", 1940 - 1943, äéáêñßíïõìå ôç ìåãáëýôåñç ßóùò óõíèåôéêÞ ùñéìüôçôá ôùí ðáéäéêþí ÷ñüíùí ôïõ ÈåïäùñÜêç. Ï ßäéïò óôïõò "ÄÑÏÌÏÕÓ ÔÏÕ ÁÑ×ÁÃÃÅËÏÕ" áíáöÝñåé ëåðôïìåñþò ðñüóùðá, ãåãïíüôá êáé êáôáóôÜóåéò, ðïõ óõíéóôïýóáí ôï ìïõóéêü, áëëÜ êáé ôï ãåíéêüôåñï ðíåõìáôéêü êëßìá ôçò ÁñêáäéêÞò ðñùôåýïõóáò, ôï ïðïßï ôïí âïÞèçóå óçìáíôéêÜ êáé ôïí ùñßìáóå. Ôçí ßäéá ðåñßïäï, óôçí Ôñßðïëç, óõíÝèåóå åðßóçò ôçí "ÊáóóéáíÞ" êáé Üëëá Ýñãá åêêëçóéáóôéêÞò ìïõóéêÞò. Ôüôå, ìÜëéóôá, üðùò åðßóçò ï ßäéïò áíáöÝñåé, êáôÝëçîå óôçí ïñéóôéêÞ ôïõ áðüöáóç íá ãßíåé óõíèÝôçò. Óôçí Ôñßðïëç ï ÈåïäùñÜêçò óõíå÷ßæåé íá ìåëïðïéåß ÐáëáìÜ, ãñÜöïíôáò ôá ôñáãïýäéá "ÈÝëù íá ÷ôßóù Ýíá óðéôÜêé", "Ôï êáëïêáßñé", "Äåò ôé ëáìðñü öåããÜñé", êáé ôï "¼ðïõ ðñïò ôï âñÜäõ".Ìåëïðïéåß åðßóçò Âáëáùñßôç "ç îáíèïýëá", áíáêáëýðôåé ôï Óïëùìü êáé ãñÜöåé ôçí "Áãíþñéóôç", ôçí "¢íïéîç" êáé ôçí "ÐñùôïìáãéÜ", ôïí ¢ããåëï ÂëÜ÷ï "Ðüóïí Þóõ÷á êïéìÜôáé", ãñÜöåé óå óôß÷ïõò äéêïýò ôïõ ôï "Ìåò óôçí êáñäéÜ ìïõ êëåßíù ôçí ÅëëÜäá"- ßóùò åðçñåáóìÝíïò áð' ôïí ðüëåìï ôïõ '40- ãñÜöåé óå óôß÷ïõò ôïõ ðáéäéêïý ôïõ ößëïõ Ãñçãüñç Êùíóôáíôéíüðïõëïõ ôï "Óôïõ ñõáêéïý ôçí Üêñç" êáé ôï '43 ìáò ðñïóöÝñåé äõï ôñáãïýäéá, ìéêñÜ äéáìÜíôéá, ôï "¼ëá êïéìïýíôáé êé üëá óâÞíïõí" óå ðïßçóç ôïõ ËïñÝíôæïõ Ìáâßëç, êáé ôï "Öèéíüðùñï" óå ðïßçóç ôïõ Êþóôá ×áôæüðïõëïõ. Ôçí ßäéá åðï÷Þ ãñÜöåé åðßóçò ôï "Âñáäéíü óêïðü" óå ðïßçóç ôïõ ößëïõ ôïõ Ãéþñãïõ Êïõëïýêç êáé ôï "×éíüðùñï ôçò áãÜðçò", óå ðïßçóç ôïõ ×áôæüðïõëïõ, ôá ïðïßá äõóôõ÷þò äåí ðåñéëáìâÜíïíôáé óôçí åêäïèåßóá óõëëïãÞ ôùí Ðáéäéêþí Ôñáãïõäéþí. Ôï "×éíüðùñï ôçò áãÜðçò" õðÜñ÷åé óôï äßóêï "Ôáîßäé ìÝóá óôç íý÷ôá" ìå ôïí ôßôëï "Ôþñá ðïõ ðåèáßíïõí ôá ëïõëïýäéá". Óôçí ÁèÞíá, áðü ôï 1944 ìÝ÷ñé ôï 1952, ï ÈåïäùñÜêçò, áíÜìåóá óôá Üëëá Ýñãá ôïõ, ãñÜöåé ôï "Íáíïýñéóìá" óå ðïßçóç ôïõ Öþôç ÁããïõëÝ, ðïõ ðåñéëÞöèçêå êáé óôïí êýêëï "ÐÝíôå íáýôåò", ôï "Ðåñéâüëé ìïõ ïñãùìÝíï" óå ÄçìïôéêÞ ðïßçóç, ôï "×áñÜ óô' áëÝôñé", óå ðïßçóç ÁëÝêïõ ÖùôéÜäç, ôï "Êáëçíý÷ôá", óôï ïðïßï èá áíáöåñèþ êáé ðáñáêÜôù, óå ðïßçóç Ð. Ãñáíßôç, ôá ôñáãïýäéá "Åëëçíéêü åìâáôÞñéï", "Óôç ÷áñÜ" êáé ôï "ÂñÝöïò", óå ðïßçóç ôïõ Íßêïõ ÌáñáãêïõäÜêç, ôñßá ôñáãïýäéá óå ðïßçóç ôïõ Âáóßëç Ñþôá, "ÅéñÞíç", "Ï Êüêïñáò", êáé ôï "Ðïõ 'íáé ðéï êáëÜ", êáé ôÝëïò, ôñáãïýäéá óå óôß÷ïõò ôçò Áíôéãüíçò ÌåôáîÜ "Óôç âéôñßíá" êáé "Ôï ãáúäïõñÜêé êáé ôï ãïõñïõíÜêé", ãéá ôçí ðáéäéêÞ ñáäéïöùíéêÞ åêðïìðÞ "Èåßá ËÝíá". Óå êÜðïéá ôñáãïýäéá, óôçí Ýêäïóç ôïõ 1994, Ýãéíå ðñïóáñìïãÞ êáéíïýñãéùí ðïéçìÜôùí, êáèþò ïé áñ÷éêïß óôß÷ïé áõôþí ôùí ôñáãïõäéþí ÷Üèçêáí, Þ áëëïý Þôáí åîáéñåôéêÜ åëëéðåßò. ÓõãêåêñéìÝíá, Ýãéíå ðñïóáñìïãÞ íÝùí óôß÷ùí óôá ôñáãïýäéá "Ç Ìáñãáñßôá", (áñ÷éêüò ôßôëïò: "Ôï ÃáúäïõñÜêé êáé ôï ãïõñïõíÜêé"), "Ç ðåôáëïýäá", (áñ÷éêüò ôßôëïò: "Ç âñï÷ïýëá") êáé "Ôï ðáãùìÝíï ðïõëÜêé", (áñ÷éêüò ôßôëïò: "ËåõôåñéÜ"). Ôçí ßäéá ðñáêôéêÞ Ý÷åé áêïëïõèÞóåé ï ÓõíèÝôçò, ôüóï óôï "ÁíÜìåóá Óýñï êáé Ôæéá", üðùò ðñïáíáöÝñèçêå, üóï êáé óôï ôñáãïýäé "Óôçí ü÷èç" óôï ïðïßï ï Ê. ×. Ìýñçò Ýãñáøå êáéíïýñéïõò óôß÷ïõò ôï 1993 (áñ÷éêüò 125

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ôßôëïò: "Ôï âñÝöïò"). Áò äïýìå ôþñá êÜðïéá "ìïñöïëïãéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ" óôá "ÐáéäéêÜ Ôñáãïýäéá". Ç ìåëùäéêÞ áíÜðôõîç ôïõ ÓõíèÝôç óôá ÐáéäéêÜ Ôñáãïýäéá åßíáé õðïäåéãìáôéêÞ. Ï ÈåïäùñÜêçò äåí ÷ñçóéìïðïéåß åýêïëá ôå÷íÜóìáôá, ìå ìåëùäéêÝò áëõóßäåò óå êÜðïéï ìïôßâï, áëëÜ áíáðôýóóåé ôéò ìåëùäßåò ôïõ ìå óõíå÷Þ êáé áâßáóôç ñïÞ êáé èáõìÜóéá éóïññïðßá. Éäéáßôåñá èá ðñÝðåé íá åðéóçìáíèåß ç ðëÞñçò ôáýôéóç ôçò êÜèå ìåëùäßáò ìå ôï ðïéçôéêü êåßìåíï, ôï ïðïßï, óå êÜèå ôñáãïýäé ìåëïðïéåßôáé õðïäåéãìáôéêÜ. ÓçìáíôéêÞ åðßóçò åßíáé ç ñõèìéêÞ ðïéêéëßá ðïõ óõíáíôïýìå óôá ÐáéäéêÜ Ôñáãïýäéá. Êáé åäþ ï ñõèìüò, ç ñõèìéêÞ áãùãÞ, áëëÜ êáé ç ñõèìéêÞ äéÜñèñùóç, Ýñ÷ïíôáé íá äÝóïõí óå êÜèå ôñáãïýäé ìå ôï õðü ìåëïðïßçóç ðïéçôéêü êåßìåíï, ôï ïðïßï ôïíßæïõí ìå áêñßâåéá, ÷ùñßò ðáñáôïíéóìïýò êáé Üëëåò ðáñåíÝñãåéåò, ðïõ äõóôõ÷þò áêïýìå óå ðïëëÜ óçìåñéíÜ ôñáãïýäéá. Óå üôé áöïñÜ ôï ýöïò, óôá ÐáéäéêÜ Ôñáãïýäéá ï ÈåïäùñÜêçò óõìðõêíþíåé üëá ôá ìÝ÷ñé ôüôå áêïýóìáôÜ ôïõ êáé ôéò ìïõóéêÝò ôïõ åìðåéñßåò. ¸ôóé, Üëëá ôñáãïýäéá ôïõ åßíáé ãñáììÝíá ðÜíù óôï ýöïò ôùí êáèáñÜ ðáéäéêþí "ó÷ïëéêþí ôñáãïõäéþí", ð.÷. "Óôç âéôñßíá", "Ï êüêïñáò", "Ðïõ 'íáé ðéï êáëÜ", Üëëá óôï ýöïò ôçò êáíôÜäáò, üðùò ôá: "Ðéï ðïëý êé áðü ôá ìÜôéá", "ÈÝëù íá ÷ôßóù Ýíá óðéôÜêé". Áëëïý ðÜëé, åßíáé åìöáíÞò ç åðéññïÞ ôçò äçìïôéêÞò ìáò ðáñÜäïóçò. Åêôüò áð' ôçí åõñåßá ÷ñÞóç ôùí 7/8ùí, éäéáßôåñá ÷áñáêôçñéóôéêü åßíáé ôï "Êáëçíý÷ôá", ìå åðéññïÝò áðü ôï Çðåéñþôéêï ôñáãïýäé. ÌåôáöÝñåé, áêüìá, êáé ôï êëßìá ôùí ÷ïñåõôéêþí ôñáãïõäéþí ôçò åðï÷Þò ôïõ. ×áñáêôçñéóôéêü ðáñÜäåéãìá ôï áíÜëáöñï âáëóÜêé "Äåí åßíáé ìïíÜ÷á ô' áçäüíéá". ÁíÜëïãá êéíåßôáé êáé óå ó÷Ýóç ìå ôç ìïñöÞ ôùí ôñáãïõäéþí, ç ïðïßá åßíáé äéìåñÞò (Á Â), éäéáßôåñá óôá ðñþôá ôïõ ôñáãïýäéá êáé ôñéìåñÞò (Á  Ã), áñãüôåñá. ¼óï üìùò åíçëéêéþíåôáé êáé ùñéìÜæåé - éäéáßôåñá óôçí ðåñßïäï ôçò Ôñßðïëçò, ìå üëåò ôéò áíçóõ÷ßåò ôçò åöçâåßáò - ç ðïßçóç ôçí ïðïßá åðéëÝãåé ðñïò ìåëïðïßçóç, ôïí ïäçãåß êáôÜ ôñüðï þóôå ôá ôñáãïýäéá ôïõ íá Ý÷ïõí ðéï åëåýèåñç êáé áðëùìÝíç öüñìá, ìå éäéáßôåñá Ýíôïíá ôá óôïé÷åßá ôïõ Ñïìáíôéóìïý. ×áñáêôçñéóôéêÜ ðáñáäåßãìáôá ôï "Öèéíüðùñï" êáé ôï "¼ëá êïéìïýíôáé êé üëá óâÞíïõí". ¸íá óôïé÷åßï ôçò åñãáóßáò ôïõ ÈåïäùñÜêç, ðïõ äåí ìðïñåß íá ðåñÜóåé áðáñáôÞñçôï, åßíáé ç äéáñêÞò êáé ìåãÜëç ó÷Ýóç ôïõ ìå ôïõò ðïéçôÝò. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé áõôüò ðïõ ìáò Ýìáèå "íá ôñáãïõäÜìå ôïõò ðïéçôÝò", Ý÷ïíôáò ï ßäéïò ìáæß ôïõò ìéá áêáôÜëõôç - åñùôéêÞ ó÷Ýóç - ðïõ Üñ÷éóå óôá åöçâéêÜ ôïõ ÷ñüíéá, ìå ôç ìåëÝôç ôïõ ó÷ïëéêïý "Áíáãíùóôéêïý" êáé óõíå÷ßóôçêå ìå ôç óõíåñãáóßá ôïõ ìå ôïõò ìåãáëýôåñïõò íåïÝëëçíåò ðïéçôÝò êáé ôç ìåëïðïßçóç ôùí áñéóôïõñãçìÜôùí ôçò íåïåëëçíéêÞò ëïãïôå÷íßáò. Óôá ÐáéäéêÜ Ôñáãïýäéá ìåëïðïéåß ðïéçôÝò, ðïõ äåí ôïõò îáíáóõíáíôÞóáìå ìåëïðïéçìÝíïõò áðü Üëëïõò - ãíùóôïýò ôïõëÜ÷éóôïí óõíèÝôåò, üðùò ï Óïëùìüò, ï ÐáëáìÜò, ï Äñïóßíçò, ï Âáëáùñßôçò, ï ×áôæüðïõëïò, ï Ìáâßëçò, ê.Ü. ÁíÜìåóá ôïõò, èá óõíáíôÞóïõìå êáé ôñáãïýäéá óå ðïßçóç ôùí ðáéäéêþí ôïõ ößëùí Ãéþñãïõ Êïõëïýêç êáé Ãñçãüñç Êùíóôáíôéíüðïõëïõ. Åäþ èÝëù íá êÜíù ìéá åðéóÞìáíóç. Ôï 1947 ï ÈåïäùñÜêçò ãñÜöåé Ýíá åêðëçêôé126

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

êÜ üìïñöï ôñáãïýäé, ôï "Êáëçíý÷ôá". Óôç ÷åéñüãñáöç ðáñôéôïýñá áëëÜ êáé óôçí áñ÷åéïèÝôçóç ôïõ ê. ÁóôÝñç Êïýôïõëá, óôï âéâëßï "Ï Ìïõóéêüò ÈåïäùñÜêçò", ùò ðïéçôÞò áíáöÝñåôáé ï Ð. Ãñáíßôçò. ¼ðïõ êé áí Ýøáîá äåí âñÞêá êáèüëïõ óôïé÷åßá ãé' áõôüí ôïí ðïéçôÞ. Ëßãá ÷ñüíéá ìåôÜ ôçí Ýêäïóç ôùí Ðáéäéêþí Ôñáãïõäéþí, äéáâÜæïíôáò ôï âéâëßï "Áíïé÷ôÝò åðéóôïëÝò óôï ÌÜíï ×áôæéäÜêé", äéÜâáóá óå Ýíá êåßìåíï ôçò Âïýëáò ÄáìéáíÜêïõ, üôé "Ð. Ãñáíßôçò", Þôáí ôï øåõäþíõìï ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýóå ï ÌÜíïò ×áôæéäÜêéò óôçí åðï÷Þ ôçò ÅÐÏÍ êáé ì' áõôü ôï øåõäþíõìï Ýãñáöå ðáéäéêÜ ðïéÞìáôá êáé ôñáãïýäéá. Ç ÄáìéáíÜêïõ ãéá íá óôçñßîåé ôá ëåãüìåíÜ ôçò åðéêáëåßôáé ìáñôõñßåò óõíáãùíéóôþí ôçò óôçí ÅÐÏÍ. Áí áõôü åßíáé áëçèÝò, ôüôå Ý÷ïõìå ôçí åêðëçêôéêÞ óõãêõñßá, ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò íá ìåëïðïéåß ðïßçìá ôïõ ÌÜíïõ ×áôæéäÜêé. ¢ëëá óôïé÷åßá äåí Ý÷ù ãéá ôï èÝìá áõôü, ãé' áõôü êáé ôï áíáöÝñù ìå åðéöýëáîç. ¸íá áêüìç óôïé÷åßï ðïõ ðáñáôçñïýìå åßíáé ç äéáñêÞò åíüôçôá óôï ýöïò ôçò ìïõóéêÞò ôïõ ÈåïäùñÜêç. Ãéá ôç ó÷Ýóç ôçò ìïõóéêÞò ôùí Ðáéäéêþí ôñáãïõäéþí ìå ôçí üëç óõíèåôéêÞ ôïõ äçìéïõñãßá ï óõíèÝôçò ëÝåé: "Áêïýãïíôáò ôþñá îáíÜ ôá ÐáéäéêÜ Ôñáãïýäéá, îáíáâñßóêù ôïí ðõñÞíá ôïõ ìïõóéêïý åáõôïý ìïõ. Óå ìåñéêÜ áð' áõôÜ èá âñåé êáíåßò ôá "ìïõóéêÜ ìüñéá", ôïõò "ìïõóéêïýò áñìïýò", ðïõ ìÝóá áð' ôá ôñáãïýäéá ìïõ, ðïõ Ýãéíáí áñãüôåñá ãíùóôÜ, âñÞêáí Üìåóç ó÷Ýóç êáé áðÞ÷çóç óôïí êïéíü áêñïáôÞ, ðïõ åßíáé ï óõíïìéëçôÞò ìïõ". ¸ôóé, áí áêïýóïõìå ôï áñ÷éêü ìïôßâï ôïõ ôñáãïõäéïý "×áñÜ óô' áëÝôñé", èá äïýìå üôé ôï ßäéï, ìå äéáöïñåôéêÞ âÝâáéá åîÝëéîç, ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôï "Âáóßëåøåò áóôÝñé ìïõ".

¹, ìéá áíáóôñïöÞ ôçò ðñþôçò öñÜóçò ôïõ "ÈÝëù íá ÷ôßóù Ýíá óðéôÜêé" ðëçóéÜæåé êáôÜ ðïëý ôç ìåëùäßá ôïõ "Êáçìïý".

127

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Êáé äåí åßíáé ìüíï áõôÜ. Ï ßäéïò ï ÓõíèÝôçò âëÝðïíôáò ôï "åíéáßï" ôçò ìïõóéêÞò ôïõ, ÷ñçóéìïðïéåß üëç ôç ìåëùäßá ôïõ "¼ëá êïéìïýíôáé êé üëá óâÞíïõí", ìå ðñïóáñìïãÞ íÝùí óôß÷ùí, ôïõ Êþóôá Ôñéðïëßôç, óôïí "ÅðéâÜôç", ìå ôßôëï "Óáí íá ìçí Ýæçóá ðïôÝ". Áêüìç ðéï ÷áñáêôçñéóôéêü, ç ÷ñçóéìïðïßçóç ôçò ìåëùäßáò ôïõ ôñáãïõäéïý "Ôï öèéíüðùñï", ùò êýñéï èÝìá óôçí üðåñá "ÌÞäåéá". ÁíÜëïãç åíüôçôá èá âñïýìå êáé óôçí áñìïíéêÞ ãëþóóá, ôç óõã÷ïñäéáêÞ áëëçëïõ÷ßá ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß ï ÓõíèÝôçò óôá ÐáéäéêÜ Ôñáãïýäéá, ìå ìåôáãåíÝóôåñá ôñáãïýäéá êáé Üëëá Ýñãá ôïõ. ÐÝñáóáí 11 ÷ñüíéá áð' ôçí Ýêäïóç ôùí Ðáéäéêþí Ôñáãïõäéþí êáé åßíáé ãåãïíüò üôé ìåìïíùìÝíá, ðÜñá ðïëëïß óõíÜäåëöïé, óôçí åêðáßäåõóç êõñßùò, ôá áãêÜëéáóáí êáé ìå äéêÞ ôïõò ðñùôïâïõëßá êáé åõèýíç ôá åíÝôáîáí óôï ìÜèçìÜ ôïõò. Ôï åðßóçìï Õðïõñãåßï Ðáéäåßáò, üìùò, ìÜëëïí ôá áãíïåß åðéäåéêôéêÜ. Êáé óôç äåêáåôßá ôïõ '60, áðü êïéíïý ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò êáé ï ÌÜíïò ×áôæéäÜêéò, åß÷áí õðïâÜëåé óôï Õðïõñãåßï Ðáéäåßáò óåéñÜ ôñáãïõäéþí ôïõò, ãéá íá ÷ñçóéìïðïéçèïýí óôçí åêðáéäåõôéêÞ äéáäéêáóßá. ÁðÜíôçóç äåí ðÞñáí ðïôÝ êáé ôá ÷åéñüãñáöÜ ôïõò ÷Üèçêáí óå êÜðïéá óõñôÜñéá ôïõ Õðïõñãåßïõ. Êáé óÞìåñá, ü÷é ìüíïí ôá ÐáéäéêÜ Ôñáãïýäéá äåí âñßóêïíôáé óôçí åêðáéäåõôéêÞ äéáäéêáóßá, áëëÜ êáé áõôü áêüìá ôï üíïìá ôïõ ÈåïäùñÜêç ÄÅÍ õðÜñ÷åé óôá âéâëßá ôçò ÌïõóéêÞò ôùí åëëçíéêþí ó÷ïëåßùí. ¼ðùò äåí õðÜñ÷åé êáé ôï üíïìá ôïõ ×áôæéäÜêé, áëëÜ êáé üëùí ôùí óýã÷ñïíùí åëëÞíùí óõíèåôþí êáé ôñáãïõäïðïéþí. Ï ÈåïäùñÜêçò, üðùò êáé ï ×áôæéäÜêéò áíáöÝñïíôáé ìüíïí ïíïìáóôéêÜ óôï âéâëßï ôçò Á' Ëõêåßïõ êáé ìüíï ùò óõíèÝôåò êéíçìáôïãñáöéêÞò ìïõóéêÞò! Áõôü åßíáé üëï. Åðß 11 ÷ñüíéá ïýôå Ýíáò ðáñÜãùí óôï Õðïõñãåßï Ðáéäåßáò äåí áíôéëÞöèçêå ôçí ýðáñîç ôùí Ðáéäéêþí Ôñáãïõäéþí êáé ôçí ðáéäáãùãéêÞ ôïõò ùöÝëåéá; Ðùò åîçãåßôáé áõôü; Ìéá åîÞãçóç ðïõ ìðïñïýìå íá äþóïõìå åßíáé ôï üôé ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá óôï åëëçíéêü ó÷ïëåßï êáíÝíáò äåí ìéëÜåé ðéá ãéá ÐÁÉÄÅÉÁ. ¼ëïé ìéëïýí ãéá åêðáßäåõóç, ãéá ôç óýíäåóç ôçò åêðáßäåõóçò ìå ôçí ðáñáãùãÞ êáé ôçí ðáñáãùãéêüôçôá. ¼ìùò ì' áõôÞ ôçí Ýííïéá, ÌïõóéêÞ äçëáäÞ, óõíäåìÝíç ìå ôçí ðáñáãùãéêüôçôá, óçìáßíåé åöÞìåñá "óïõîÝ", äçìéïõñãßá åéäþëùí, ðáãêïóìéïðïßçóç ôïõ ôñáãïõäéïý. Ç ìïõóéêÞ, üìùò, ôïõ ÈåïäùñÜêç Ý÷åé áéóèçôéêÞ êáé üñáìá, ðñåóâåýåé áîßåò êáé éäáíéêÜ, áíïßãåé äñüìïõò åê äéáìÝôñïõ áíôßèåôïõò ìÝ áõôïýò ôçò óçìåñéíÞò âéïìç÷áíßáò ôïõ ôñáãïõäéïý. ¸ôóé, áêïëïõèþíôáò ôï áíáëõôéêü ðñüãñáììá, ïé ìáèçôÝò äåí èá ìÜèïõí ðïôÝ ãé' áõôüí, ãéá ôç æùÞ ôïõ, ôïõò áãþíåò ôïõ, ôï Ýñãï ôïõ. Áò åëðßóïõìå üôé êÜðïôå ç åëëçíéêÞ ðáéäåßá èá åðáíáðñïóäéïñéóôåß ìå âÜóç ôçí áéóèçôéêÞ, ôéò áñ÷Ýò, ôéò áîßåò, ôï üñáìá. Óå ìéá ôÝôïéá ðáéäåßá, óôï ìÜèçìá ôçò ÌïõóéêÞò, ðñùôåýïõóá èÝóç èá Ý÷åé ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò êáé ôá ÐáéäéêÜ Ôñáãïýäéá ôïõ. Êëåßíïíôáò, êáé áöïý åõ÷áñéóôÞóù ôïõò äéïñãáíùôÝò ãéá ôçí åîáéñåôéêÞ ôéìÞ ðïõ ìïõ Ýêáíáí, íá ìå êáëÝóïõí ó' áõôü ôï èáõìÜóéï óõíÝäñéï, èÝëù íá ðù ðùò ôá åßíáé ôñáãïýäéá ðñïò áíáêÜëõøç. ¼óïé äåí Ýôõ÷å íá ôá áêïýóåôå, ìÝ÷ñé ôþñá, áêïýóôå ôá. Åßìáé óßãïõñïò ðùò èá íéþóåôå ôç óõãêßíçóç êáé ôç ÷áñÜ ðïõ ìüíï Ýíáò ÓõíèÝôçò ôïõ ìåãÝèïõò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ìðïñåß íá ðñïóöÝñåé. Ï êÜèå áêñïáôÞò èá âñåé ó' áõôÜ ôçí áëçèéíÞ ðçãÞ ðïõ "áíáâëýæåé ãÜñãáñï íåñü, íá 128

∆ Ι Ε Θ Ν Ε Σ Σ Υ Ν Ε ∆ Ρ Ι Ο ” Μ Ι Κ Η Σ Θ ΕΠΟΡ ∆Α ΩΚ ΡΤ Α Ι ΚΚΑΗ ΣΣ ”Υ Ν Ε ∆ Ρ Ι Ο Υ

ðéåé, íá îåäéøÜóåé". Óôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ðïõ ìïõ Ýêáíå ôçí ýøéóôç ôéìÞ íá ì' Ý÷åé äßðëá ôïõ óå ôüóåò óõíáõëßåò, êáé íá ìå ðåñéâÜëëåé ìå ôçí åìðéóôïóýíç êáé ôçí áãÜðç ôïõ, áð' ôçí ðñþôç åêôÝëåóç ôïõ Requiem ôï 1985, ìÝ÷ñé óÞìåñá, èÝëù íá ðù åê âÜèïõò êáñäßáò Ýíá ìåãÜëï ÅÕ×ÁÑÉÓÔÙ êáé íá ôïõ åõ÷çèþ íá 'íáé ðÜíôá ãåñüò êáé äçìéïõñãéêüò, þóôå ìåôÜ áðü 10 ÷ñüíéá, óå ìéá Ýíá áíÜëïãç ãéïñôÞ, íá ãéïñôÜæïõìå ôá 90 ôïõ ÷ñüíéá êáé íá ìéëÜìå ãéá ôá êáéíïýñéá Ýñãá ôïõ. Êáé óáí äþñï, ìå ôç óõíäñïìÞ ôçò êõñßáò ÅëéóÜâåô Âåñïýëç-ÊáñêÜíç, èá ðáßîïõìå ôï ðñþôï ôñáãïýäé ðïõ Ýðáéîå óôç æùÞ ôïõ, ôï "êáñáâÜêé". Óáò åõ÷áñéóôþ.(áêïýãåôáé ìïõóéêÞ) Πρόεδρος Åõ÷áñéóôþ üëïõò óáò. Êëåßíïíôáò èÝëù íá åõ÷áñéóôÞóù ôïí Ìßêç êáé íá ôïõ ðù üôé ç æùÞ ôïõ êáé ç ðïñåßá ôïõ óôéãìÜôéóå ðïëëïýò áðü åìÜò. ÊáèÝíáí ãéá äéáöïñåôéêïýò ëüãïõò. Ìßêç, óïõ åý÷ïìáé íá æÞóåéò ðïëëÜ-ðïëëÜ ÷ñüíéá áêüìá, êïíôÜ óôçí ïéêïãÝíåéÜ óïõ, áëëÜ êáé êïíôÜ ìáò. Åõ÷áñéóôþ.

4η ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ Προεδρείο: Ιουλίτα Λαζαρίδου- Ελµαλόγλου, Ìïõóéêïëüãïò, Ðñüåäñïò Γιάννης Μεντζελόπουλος, Êáëëéôå÷íéêüò ÄéåõèõíôÞò Ùäåßïõ ×áíßùí, Ä/íôÞò ×ïñùäßáò Μιχάλης Αεράκης, Êáëëéôå÷íéêüò ÄéåõèõíôÞò Äçìïôéêïý Ðåñéöåñåéáêïý ÈåÜôñïõ ÊñÞôçò

Ιουλίτα Λαζαρίδου-Ελµανόγλου Πρόεδρος 4nς Συνεδρίας ÁãáðçôÝ ê. ÈåïäùñÜêç, êõñßåò êáé êýñéïé, êáëçóðÝñá óáò. Óáò êáëùóïñßæù óôçí 4ç óõíåäñßá ôçò 3çò èåìáôéêÞò åíüôçôáò ìå ôßôëï "Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ï ìïõóéêüò". Ìáæß ìïõ óôï Ðñïåäñåßï åßíáé ï ê. ÃéÜííçò Ìåíôæåëüðïõëïò, êáëëéôå÷íéêüò äéåõèõíôÞò ôïõ Ùäåßïõ ×áíßùí êáé ÄéåõèõíôÞò ×ïñùäßáò êáé ï ê. Ìé÷Üëçò ÁåñÜêçò, Êáëëéôå÷íéêüò ÄéåõèõíôÞò ôïõ Äçìïôéêïý Ðåñéöåñåéáêïý ÈåÜôñïõ ÊñÞôçò. Ôá èÝìáôá ôùí áðïøéíþí ïìéëéþí åðéêåíôñþíïíôáé óôéò üðåñåò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé óôç ìïõóéêÞ ðïõ óõíÝèåóå ãéá ìðáëÝôï, èÝáôñï, áñ÷áßï äñÜìá êáé êéíçìáôïãñÜöï. Ðñïôïý äþóù ôï ëüãï óôïõò ïìéëçôÝò, èá ìïõ åðéôñÝøåôå ìéá óýíôïìç åéóáãùãÞ.

Ç üðåñá åìöáíßóôçêå óôç äçìéïõñãßá ôïõ óõíèÝôç óôá ìÝóá ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1980, ìå ðñþôï êáñðü ôï Ýñãï "Êþóôáò ÊáñõùôÜêçò". Äõï ÷ñüíéá áñãüôåñá ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò áðïöÜóéóå íá óõíèÝóåé ôñåéò üðåñåò, ìå ðñùôáãùíßóôñéåò ôéò çñùßäåò ôïõ áñ÷áßïõ äñÜìáôïò ÌÞäåéá, ÇëÝêôñá êáé Áíôéãüíç, ôéò ïðïßåò áíôéëáì129

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

âÜíåôáé ùò ìéá åíüôçôá, ìéá ôñéëïãßá ðïõ åíéó÷ýåôáé êáé áðü ôç ÷ñïíïëïãéêÞ ôïõò óõíÝ÷åéá. ÐñüèåóÞ ôïõ åßíáé íá åíþóåé áéóèçôéêÜ ôçí áñ÷áßá åëëçíéêÞ ôñáãùäßá ìå ôçí üðåñá, áíÜãïíôáò ôï ëüãï óå ìÝëïò êáé êõñßùò íá áîéïðïéÞóåé ôéò äñáìáôéêÝò äõíáôüôçôåò ðïõ èá ôïõ ðñïóÝöåñå ç åßóïäïò ðñïóþðùí - ÷áñáêôÞñùí óôç ìïõóéêÞ ôïõ. "Ôéò ôñåéò ëõñéêÝò ôñáãùäßåò", üðùò ï ßäéïò ôéò ïíüìáóå, ôéò áöéÝñùóå áíôßóôïé÷á óå ôñåéò ìåãÜëïõò óõíèÝôåò üðåñáò, ôïõò ÂÝñíôé, Ðïõôóßíé êáé Ìðåëßíé. Ç ôåëåõôáßá üðåñá ôïõ óõíèÝôç "ËõóéóôñÜôç" ðáñïõóéÜóôçêå ôï 2002 óôá ðëáßóéá ôçò ÐïëéôéóôéêÞò ÏëõìðéÜäáò. Åí áíôéèÝóåé ðñïò ôçí üðåñá - óôçí ïðïßá ï ÈåïäùñÜêçò áöïóéþèçêå ôçí ðåñßïäï ôçò óõíèåôéêÞò ùñéìüôçôÜò ôïõ - ç åíáó÷üëçóÞ ôïõ ìå ôç ìïõóéêÞ ìðáëÝôïõ îåêßíçóå ðïëý íùñßò. Ôï ðñþôï ôïõ ìðáëÝôï "ÏñöÝáò êáé Åõñõäßêç" ïëïêëçñþèçêå ôï 1952 êáé ðáñïõóéÜóôçêå óôéò ÌõêÞíåò áðü ôï åëëçíéêü ÷ïñüäñáìá ôçò Ñáëëïýò ÌÜíïõ. Áêïëïýèçóå ôï ÊáñíáâÜëé "ÅëëçíéêÞ ÁðïêñéÜ" êáé ç "Åñùößëç". Ç ìïõóéêÞ ðïõ óõíÝèåóå ãéá ôá ôñßá åðüìåíá ìðáëÝôá, êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí ìåôáðôõ÷éáêþí óðïõäþí ôïõ óôï Ðáñßóé, äçëáäÞ ôá "Le feu aux poudres", "Les amants de Teruel" êáé "Áíôéãüíç", ãíþñéóå åîáéñåôéêÞ åðéôõ÷ßá, óõìâÜëëïíôáò Ýôóé áðïöáóéóôéêÜ óôçí êáèéÝñùóÞ ôïõ óôçí Åõñþðç. Åéäéêüôåñá ôï ÌðáëÝôï "Áíôéãüíç" êáôÝ÷åé îå÷ùñéóôÞ èÝóç êáé áðïôåëåß ïñüóçìï óôç äçìéïõñãßá ôïõ. ÌÝóá áðü ôï áñéóôïýñãçìá ôïõ "ÓïöïêëÞò" ï óõíèÝôçò âñÞêå ìïõóéêÝò áðáíôÞóåéò ìå êïéíùíéêÝò êáé ðïëéôéêÝò ðñïåêôÜóåéò, ðïõ ôïí ïäÞãçóáí óôçí áðüöáóç íá ðñáãìáôïðïéÞóåé ôçí åðéóôñïöÞ óôéò ñßæåò, áöéåñþíïíôáò ôç äçìéïõñãéêÞ ôïõ Ýìðíåõóç óôïí åëëçíéêü ëáü. Ìå ôï ôåëåõôáßï ìðáëÝôï ðïõ óõíÝèåóå ï äçìéïõñãüò ôï 1988, ôï "ÆïñìðÜ", åêöñÜæåé ôçí áíôßëçøÞ ôïõ ãéá ôç óýã÷ñïíç ìïõóéêÞ. Ìéá ìïõóéêÞ ìå ëáúêÝò ñßæåò, åìðëïõôéóìÝíç ìå üëåò ôéò Ýíôå÷íåò åðåîåñãáóßåò ôçò åðï÷Þò ìáò. "Åßìáé Êñçôéêüò, üðùò ï Íßêïò ÊáæáíôæÜêçò, êáé ìðïñþ íá ðù üôé ï "ÆïñìðÜò" åßíáé ï ßäéïò ìïõ ï åáõôüò, äçëáäÞ ç ÊñÞôç, ìå ôï îÝöñåíï ðÜèïò ãéá æùÞ êáé ãéá ÷áñÜ, ðïõ äåí åßíáé ôßðïôá Üëëï ãéá ìáò, ðáñÜ ìïõóéêÞ, ìåëùäßá, ñõèìüò, ÷ïñüò". Óçìáíôéêüôáôï ìÝñïò ôçò äçìéïõñãßáò ôïõ ÓõíèÝôç ôçò ßäéáò ðåñéüäïõ, åßíáé ç ìïõóéêÞ ãéá èÝáôñá êáé áñ÷áßï äñÜìá. Ç ðñþôç óõíåñãáóßá ôïõ óôï èÝáôñï Ìïõóïýñç ðñáãìáôïðïéÞèçêå ôï 1952 óôéò "ÐïéçôéêÝò âñáäéÝò" ôùí ïðïßùí ôçí åðéìÝëåéá åß÷å ï ÌÜíïò ÊáôñÜêçò, åíþ ôï 1960 Ýãñáøå ôç ìïõóéêÞ ãéá ôéò "Öïßíéóóåò" ôïõ Åõñéðßäç, ðïõ ðáñïõóéÜóôçêáí óôçí Åðßäáõñï óå óêçíïèåóßá ÁëÝîç ÌéíùôÞ. ÓõíïëéêÜ ï äçìéïõñãüò åðÝíäõóå ìå ôç ìïõóéêÞ ôïõ ðåñéóóüôåñá áðü 20 èåáôñéêÜ Ýñãá êáé 10 áñ÷áßåò ôñáãùäßåò êáé êùìùäßåò. Óôïé÷åßï ðïõ äåóðüæåé óôç óêçíéêÞ ôïõ ìïõóéêÞ, åßíáé ç áðüëõôç áöïìïßùóÞ ôçò ìå ôï åêÜóôïôå Ýñãï, ðïõ ðñïÝñ÷åôáé áðü ôçí áéóèçôéêÞ ãíþóç ôïõ ýöïõò êáé ôç âáèéÜ êáôáíüçóç ôïõ äñáìáôïõñãéêïý ðåñéå÷ïìÝíïõ. Ç ôåëåõôáßá êáôçãïñßá ðïõ èá ìáò áðáó÷ïëÞóåé óå áõôÞ ôç Óõíåäñßá, åßíáé ç ìïõ130

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

óéêÞ ðïõ óõíÝèåóå ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ãéá ôïí êéíçìáôïãñÜöï. Ðåñéóóüôåñá áðü 30 êéíçìáôïãñáöéêÜ Ýñãá öÝñïõí ôçí ðñïóùðéêÞ ôïõ óöñáãßäá. ÅíäåéêôéêÜ óáò áíáöÝñù ôï "Îõðüëçôï ÔÜãìá" óå óêçíïèåóßá Gregg Tallas, "Honeymoon" óå óêçíïèåóßá Michel Powel, "Öáßäñá" óå óêçíïèåóßá Æéë ÍôáóÝí, "Etat de siege" óå óêçíïèåóßá Êþóôá ÃáâñÜ êáé "ÓÝñðéêï" óå óêçíïèåóßá Óßíôåé Ëïýìåô. Ï ÓõíèÝôçò åß÷å ôï ôáëÝíôï íá óõíäõÜæåé ìïíáäéêÜ ôï ðñïóùðéêü ôïõ ýöïò ìå ôéò éäÝåò ôïõ óêçíïèÝôç, åíþ óõ÷íÜ ÷ñçóéìïðïéïýóå éäÝåò êáé ôå÷íéêÝò ðïõ åß÷å áíáêáëýøåé óå Ýíôå÷íåò óõíèÝóåéò. Ãíþóôçò ôùí ëåðôþí éóïññïðéþí ðïõ äéÝðïõí êÜèå Ýñãï, ôïíßæåé ôá äéáöïñåôéêÜ ôïõ óôïé÷åßá, ôá ðñüóùðá, ôïõò ÷áñáêôÞñåò, ôï ðåñéâÜëëïí, ìå ôçí êáôÜëëçëç ìïõóéêÞ, ðïõ ìðïñåß íá åßíáé Ýíôïíá ñõèìéêÞ, ìåëùäéêÞ Þ áðëÜ óõíïäåõôéêÞ. Óôçí ðïñåßá ôçò ìïõóéêÞò äçìéïõñãßáò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç óõíáíôïýìå ðïéêßëåò áíôéèÝóåéò êáé áëëçëïäéáðëïêÞ ìïõóéêþí åéäþí. Ïé óõìöùíßåò óõíõðÜñ÷ïõí ìå ôï ëáúêü ôñáãïýäé êáé ôç ìåôáóõìöùíéêÞ ìïõóéêÞ, ç üðåñá êáé ôï ìðáëÝôï ìå ôç ìïõóéêÞ êéíçìáôïãñÜöïõ êáé áñ÷áßïõ äñÜìáôïò. ¼ìùò, ï ðñáãìáôéêüò, ï áëçèéíüò êáé åéëéêñéíÞò êáëëéôÝ÷íçò, Ý÷åé ôçí éêáíüôçôá íá îåðåñíÜ ôéò åêÜóôïôå áíôéèÝóåéò êáé íá ôéò ìåôáâÜëëåé óå ìéá áíþôåñç êáëëéôå÷íéêÞ åíüôçôá, üðïõ ç õðïêåéìåíéêÞ Ýêöñáóç ôïõ äçìéïõñãïý, áðïêôÜ ðáíáíèñþðéíç äéÜóôáóç. ÌåôÜ áðü åîáåôÞ åíáó÷üëçóÞ ìïõ ìå ôï Ýñãï ôïõ ÓõíèÝôç êáé ôçí ïëïêëÞñùóç ôçò äéäáêôïñéêÞò äéáôñéâÞò ìïõ óôï ÐáíåðéóôÞìéï Áèçíþí, ìå èÝìá ôï óõìöùíéêü ôïõ Ýñãï, ìðïñþ ìå âåâáéüôçôá íá ðù üôé ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò êáôÝâáëå áíÜëïãç ðñïóðÜèåéá êáè' üëç ôç äéÜñêåéá ôçò äçìéïõñãéêÞò ôïõ ðïñåßáò, åóôéÜæïíôáò óôïí ¸ëëçíá êáé ðñïðáíôüò óôïí Üíèñùðï. Óáò åõ÷áñéóôþ. Ôþñá èá ðåñÜóïõìå óôéò ïìéëßåò. Óáò ðáñïõóéÜæù ôçí ðñþôç åéóçãÞôñéá ôçò óçìåñéíÞò óõíåäñßáò êá Gail Holst-Warhaft, ðïõ èá ìáò ìéëÞóåé ãéá ôéò üðåñåò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé ôï èñßáìâï ôçò ëõñéêüôçôáò. Ç êá Gail Holst-Warhaft ãåííÞèçêå óôçí Áõóôñáëßá. Ãéá ðñþôç öïñÜ åðéóêÝöèçêå ôçí ÅëëÜäá ôï 1965 êáé ãïçôåõìÝíç áðü ôïõò áíèñþðïõò, ôïí ðïëéôéóìü êáé ôç ìïõóéêÞ ôçò, áðïöÜóéóå íá åãêáôáóôáèåß óôç ÷þñá ìáò. Ç Äéêôáôïñßá ìáôáßùóå ôá ó÷ÝäéÜ ôçò êáé åðÝóôñåøå óôçí ðáôñßäá ôçò, üðïõ Ýãéíå åíåñãü ìÝëïò ôïõ åëëçíéêïý áíôéäéêôáôïñéêïý ÊéíÞìáôïò. ÓõíÜíôçóå ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç ãéá ðñþôç öïñÜ ôï 1970, åðï÷Þ ðïõ åß÷å Þäç ãßíåé óýìâïëï ôçò áíôßóôáóçò êáôÜ ôïõ êáèåóôþôïò êáé Ýêôïôå óõììåôåß÷å óôçí Ïñ÷Þóôñá ôïõ óå ðïëëÝò óõíáõëßåò. Ôï 1975 ç êá Gail Holst-Warhaft åîÝäùóå ôï ðñþôï ôçò âéâëßï ãéá ôçí åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ ìå ôßôëï "Ï äñüìïò ãéá ôï ñåìðÝôéêï" êáé ðÝíôå ÷ñüíéá áñãüôåñá áêïëïýèçóå ôï âéâëßï "Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ìýèïò êáé ðïëéôéêÞ óôç óýã÷ñïíç åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ". Ç êá Gail Holst-Warhaft åßíáé Åðßêïõñç êáèçãÞôñéá ôïõ ÔìÞìáôïò ÓõãêñéôéêÞò Ëïãïôå÷íßáò êáé Êëáóéêþí Óðïõäþí óôï ÐáíåðéóôÞìéï Cornell êáé Äéåõèý131

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

íôñéá ôçò Mediterranean Initiative óôï Éíóôéôïýôï Åõñùðáúêþí Óðïõäþí. Ç åíáó÷üëçóÞ ôçò ìå ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç åßíáé ðïëý÷ñïíç êáé óõíå÷Þò. ¸÷åé äþóåé áíáñßèìçôåò äéáëÝîåéò ãéá ôç ìïõóéêÞ ôïõ óôéò ÇíùìÝíåò Ðïëéôåßåò êáé ðñüóöáôá ìåôÝöñáóå ðïëëÜ áðü ôá ðïéÞìáôÜ ôïõ óôçí áããëéêÞ ãëþóóá. Ç êá Holst-Warhaft Ý÷åé ôïí ëüãï.

Gail Holst-Warhaft: Οι Όπερες του Μίκη Θεοδωράκη: ο θρίαµβος του λυρισµού Ôï ìðáëÝôï "ÆïñìðÜò" ðáß÷ôçêå óôï áñ÷áßï èÝáôñï ôçò Âåñüíáò ôïí Áýãïõóôï ôïõ 1988. Ï ÈåïäùñÜêçò Ýíéùóå ðåñÞöáíïò, üôáí ôï âñÜäõ ôçò ðñåìéÝñáò ðïõ èá äéçýèõíå ôçí ïñ÷Þóôñá, åßäå óå ðáíü íá ãñÜöåôáé ôï üíïìÜ ôïõ äßðëá óôïõò ãßãáíôåò ôçò éôáëéêÞò üðåñáò. ÌåôÜ ôï èñßáìâï ôïõ ìðáëÝôïõ, êáé áöïý åß÷å ðéåé äýï-ôñßá ðïôçñÜêéá êñáóß, Ýäùóå ìéá õðüó÷åóç óôï äéåõèõíôÞ ôïõ öåóôéâÜë: "Èá ãñÜøù ôñåéò üðåñåò," åßðå, "ìéá ãéá ôï ÂÝñíôé, ìéá ãéá ôïí Ðïõôóßíé, êáé ìéá ãéá ôï Ìðåëßíé." Ãéá Ýíá ÓõíèÝôç ðïõ ðëçóßáæå ôá åâäïìÞíôá êáé ðïõ äåí åß÷å ãñÜøåé êáìéÜ üðåñá ìÝ÷ñé ôüôå, ç ðéèáíüôçôá íá åêðëçñùèåß ç õðüó÷åóç öÜíçêå óôïí Éôáëü åëÜ÷éóôç. ÁëëÜ äåí åðñüêåéôï ïýôå ãéá ìáôáéüäïîç åðéèõìßá ïýôå ãéá åðáíáóôáôéêÞ åíÝñãåéá åíüò áíèñþðïõ ðïõ ìéá æùÞ ãñÜöåé ìïõóéêÞ ãéá öùíÞ êáé ãéá ïñ÷Þóôñá, êáé ðïõ ãéá óáñÜíôá ÷ñüíéá åîáêïëïõèåß íá ãñÜöåé ìïõóéêÞ ãéá èÝáôñï, ãéá ìðáëÝôï êáé ãéá êéíçìáôïãñáöéêÝò ôáéíßåò. ÁíÜìåóá óôá 1984 êáé 1986 ï ÈåïäùñÜêçò åß÷å Þäç ãñÜøåé ôçí üðåñá "Êþóôáò ÊáñõùôÜêçò Þ ïé Ìåôáìïñöþóåéò ôïõ Äéïíýóïõ". Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá Ýñãï ðïõ ÷áñáêôçñßæåôáé ùò "üðåñá ìðïýöá" êáé âáóßæåôáé óôç æùÞ êáé óôï èÜíáôï ôïõ ðïéçôÞ. Ï ÈåïäùñÜêçò ôçí åìðíåýóôçêå áðü ôçí áçäßá ðïõ Ýíéùèå ãéá ôç óýã÷ñïíç êõâåñíçôéêÞ ðïëéôéêÞ. Óôïí "ÊáñõùôÜêç", óôçí ðñáãìáôéêüôçôá, ï ÓõíèÝôçò Ýâáëå ìÝóá ó' Ýíá ðëáßóéï ðéêñÞò óÜôéñáò ëõñéêÜ óôïé÷åßá. Ôï áðïôÝëåóìá åßíáé ìéá óêüðéìá ãêñïôÝóêá, ìáýñç êùìùäßá, Ýíáò ìðñå÷ôéêüò åöéÜëôçò, áðü ôïí ïðïßï êáíåßò äåí ìðïñåß íá ãëéôþóåé ôçí êñéôéêÞ êáé ï áõôü÷åéñáò ðïéçôÞò èåùñåß ôïõò ðÜíôåò õðåýèõíïõò ü÷é ìüíï ãéá ôï èÜíáôü ôïõ áëëÜ êáé ãéá ôï èÜíáôï ôïõ Ýèíïõò ôïõ. Ç üðåñá "Êþóôáò ÊáñõùôÜêçò" åßíáé Ýíá ó÷üëéï ôïõ ÓõíèÝôç ãéá ôç äåêáåôßá ôïõ '80. Ðéóôåýåé üôé êáé áõôÞ ç äåêáåôßá åßíáé Üëëç ìéá ðåñßïäïò óôéãìáôéóìÝíç áðü ôçí êáôÜ÷ñçóç ôçò åîïõóßáò óå ìéá ÷þñá ðïõ óôçí éóôïñéêÞ ðïñåßá ôçò Ý÷åé êáôáäõíáóôåõôåß áðü îÝíïõò êáé íôüðéïõò. Ç "üðåñá" áõôÞ Þôáí Ýíá èõìùìÝíï, ÷ùñßò áðüãíùóç üìùò, îÝóðáóìá ôïõ ÓõíèÝôç. Ï õðüôéôëïò ôçò üðåñáò äÝíåé ôï Ýñãï ìå ìéá Üëëç óýíèåóç, ôïí êýêëï ôñáãïõäéþí ãéá ëáúêü ôñáãïõäéóôÞ, ÷ïñùäßá êáé ôç ëáúêÞ ïñ÷Þóôñá "Äéüíõóïò", ðïõ ðáñïõóéÜóôçêå ôï 1985 óôï èÝáôñï "ÏñöÝáò" óôçí ÁèÞíá. Ï ÈåïäùñÜêçò ïíüìáóå áõôüí ôïí êýêëï "óýã÷ñïíï èñçóêåõôéêü äñÜìá", ôïíßæïíôáò üôé ï óêïðüò 132

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ôïõ Þôáí íá îáíáöÝñåé, üðùò ëÝåé, "óôçí ìíÞìç ôïõ ëáïý, áñ÷áßïõò êáé óýã÷ñïíïõò ìýèïõò, åëðßæïíôáò íá ôïí âïçèÞóù íá äåé ìÝóá áðü ôá óýìâïëá, ôçí ïõóßá ôçò æùÞò ôïõ, ðïõ Ý÷ù ôçí ãíþìç üôé ÷Üíåôáé üëï êáé ðéï ðïëý". Ç åðéóôñïöÞ ôïõ èåïý Äéüíõóïõ äßíåé ìéá óõìâïëéêÞ êáé ìõèéêÞ äéÜóôáóç óôç ôñáãùäßá ôçò óýã÷ñïíçò ÅëëÜäáò. ÌåôÜ áðü ÷ñüíéá îÝíçò ðáñÝìâáóçò, ðïëÝìïõò êáé êáôï÷Ýò ç ×þñá õðïöÝñåé áðü ôçí êáôÜ÷ñçóç åîïõóßáò êáé ôçí ïñãéáóôéêÞ êáôáíÜëùóç ðïõ ìðïñåß íá íéêÞóåé, öáßíåôáé, áêüìç êáé ôï Äéüíõóï. ÁëëÜ ìå ôÝôïéï èåü, ðïéïò îÝñåé ôé ìðïñåß íá ãßíåé; Ï Äéüíõóïò, ôï óýìâïëï ôïõ åëëçíéêïý ðáñåëèüíôïò, åßíáé ðïõ åíþíåé ôï êïóìéêü ìå ôï éåñü êáé áöÞíåé ÷þñï ãéá åëðßäá. Óôéò üðåñåò ðïõ èá óõíèÝóåé ï ÈåïäùñÜêçò ôçí åðüìåíç äåêáåôßá, èá åðéóôñÝøåé óôçí ðçãÞ ÝìðíåõóÞò ôïõ, óôï ìõèéêü êáé óõìâïëéêü êüóìï ôçò áñ÷áßáò ÅëëÜäáò êáé èá äçìéïõñãÞóåé ìéá ôñéëïãßá ôñáãùäéþí ì' Ýíá íÝï ëõñéóìü, Ýíá ëõñéóìü ðïõ õðåñâáßíåé ôçí ðéêñßá ôïõ ðáñåëèüíôïò êáé êáôáöÜóêåé óôç äýíáìç ôçò áíèñþðéíçò áãÜðçò êáé ôïõ Ýñùôá. Ï ÈåïäùñÜêçò ðéóôåýåé üôé ïé óýã÷ñïíïé '¸ëëçíåò Ý÷ïõí ìéá éäéáßôåñç ó÷Ýóç ìå ôï ôñáãéêü. Èá ìðïñïýóå íá éó÷õñéóôåß êáíåßò üôé áõôü ïöåßëåôáé óôçí éóôïñßá ôçò ×þñáò ôïõò Þ áêüìç óôï üôé ôï Ý÷ïõí óôï áßìá ôïõò íá ôïõò åõ÷áñéóôåß ç áêñáßá Ýêöñáóç ôïõ ðüíïõ óôç ëïãïôå÷íßá. Åí ðÜóç ðåñéðôþóåé, ï ÈåïäùñÜêçò ðÜíôïôå ôáõôéæüôáí ìå ôéò ôñáãéêÝò ìïñöÝò ôçò áñ÷áßáò åëëçíéêÞò ëïãïôå÷íßáò êáé éäéáßôåñá ìå ôéò ôñåéò çñùßäåò ðïõ óôÝêïíôáé ìüíåò êáé ÷ùñßò öüâï óôï êÝíôñï ôùí ëåãüìåíùí "ëõñéêþí ôñáãùäéþí": ÌÞäåéá, ÇëÝêôñá êáé Áíôéãüíç. Ôï ðñüâëçìá ãéá ôï ÓõíèÝôç Þôáí ðþò íá ìåôïõóéþóåé áõôÞ ôçí éäéáßôåñç Ýëîç ðïõ áóêïýóå ðÜíù ôïõ ç ôñáãùäßá óå ìïõóéêÞ ìïñöÞ. Ç ëýóç Þôáí, üðùò Ý÷åé óõìâåß ìå üëá ó÷åäüí ôá Ýñãá ôïõ, íá âáóéóôåß óôïí ðïéçôéêü ëüãï, þóôå áõôüò íá ôïõ åîáóöáëßóåé ôç ìïõóéêÞ Ýìðíåõóç. Ï ÓõíèÝôçò Ýíéùèå üôé ï Åõñéðßäçò ôïí ïäçãïýóå ðéï êïíôÜ óôïí Üíèñùðï êáé óôçí áíèñþðéíç êïéíùíßá ðáñÜ ï Áéó÷ýëïò, ï ïðïßïò Ýâëåðå ôïí Üíèñùðï ùò üñãáíï ôçò èåúêÞò èÝëçóçò. Ï óåâáóìüò ôïõ ÈåïäùñÜêç ãéá ôï êåßìåíï ôïõ Åõñéðßäç ôïí ïäÞãçóå, ü÷é ìüíï íá áêïëïõèÞóåé ôï ðñùôüôõðï ëÝîç ðñïò ëÝîç êáé óôß÷ï ðñïò óôß÷ï, áëëÜ íá äçìéïõñãÞóåé ìéá ìïíáäéêÞ ìåëùäéêÞ ãñáììÞ, ðïõ áñ÷ßæåé ìå ôçí ðñþôç öñÜóç ôçò ôñïöïý êáé ôåëåéþíåé ìå ôï ôåëåõôáßï ÷ïñéêü. Äåí óçìáßíåé, üìùò, áõôü üôé ìéá ìüíï ìåëùäßá êõñéáñ÷åß óôï Ýñãï, áëëÜ ç ìåëùäßá, ôï ìÝëïò, åßíáé ôï êõñßáñ÷ï óôïé÷åßï ðïõ èá åðçñåÜóåé ôéò Üðåéñåò áíôéèÝóåéò êáé ìåôáâïëÝò ôùí ÷áñáêôÞñùí. ¼ðùò èá ðåñßìåíå êáíåßò, ìå ôÝôïéá åììïíÞ óôç ìåëùäßá, äåí õðÜñ÷åé óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ñåôóéôáôßâï, áêüìç êáé ïé ðéï ãñÞãïñïé äéÜëïãïé ôñáãïõäéïýíôáé óå ìéá ìåëùäéêÞ ìïñöÞ. Ç åóôßáóç ôïõ ÓõíèÝôç óôç ìåëùäßá óçìáßíåé üôé êÜèå ìåëùäéêÞ ãñáììÞ åßíáé öïñôùìÝíç ìå óõìâïëéêü âÜñïò. Ôï åíáñêôÞñéï èÝìá ôçò ÌÞäåéáò èõìßæåé ôç ìïõóéêÞ ðïõ Ýãñáøå ï ÈåïäùñÜêçò ãéá ôç ôáéíßá "ÇëÝêôñá" ôïõ ÊáêïãéÜííç. Äçìéïõñãåß ìéá ìåëáã÷ïëéêÞ, áðåéëçôéêÞ áôìüóöáéñá ðïõ èá áíáêáëåßôáé óå êñßóéìåò óôéãìÝò ôçò üðåñáò, áëëÜ êáé óôéò äõï åðüìåíåò ôùí "ëõñéêþí ôñáãùäéþí" 133

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ôïõ. ÔÝôïéåò ïéêåßåò ìåëùäßåò êáé ñõèìïß áðïäåéêíýïõí ôç óõíÝ÷åéá ìåôáîý áñ÷áßáò êáé óýã÷ñïíçò ÅëëÜäáò, õðïãñáììßæïíôáò üôé áõôü ôï äñÜìá óõìâáßíåé ó' Ýíá ôüðï ðïõ êáôïéêåßôáé áêüìá áðü ¸ëëçíåò. Ç ÌÞäåéá åßíáé ðñüóöõãáò áðü ôïí Ðüíôï. Ï Åõñéðßäçò ìå ôï ôÝ÷íáóìá ôçò ôñïöïý, ðïõ êÜíåé Ýêêëçóç åõèÝùò óôïõò èåáôÝò ãéá óõìðüíéá, ìáò êáëåß íá êáôáëÜâïõìå ôçí ôñïìåñÞ èÝóç ôçò ÌÞäåéáò ùò íôñïðéáóìÝíçò åîüñéóôçò. Ï ÈåïäùñÜêçò áðïäßäåé áõôÞ ôçí Ýêêëçóç ãéá êáôáíüçóç ìå ìéá ìïõóéêÞ ãëþóóá, ðïõ õðïãñáììßæåé üôé ç ÌÞäåéá äåí åßíáé åíôåëþò îÝíç, áëëÜ ðñüóöõãáò áðü ôç ÌéêñÜ Áóßá. "Íéþèù ðüíï óôç êáñäéÜ êé Þñèá íá êëÜøù... Íá ðù ôá ðÜèç ôçò êõñÜò ìïõ óå ïõñáíü êáé ãç" ìáò ëÝåé ç ôñïöüò óå ìéá Üñéá, ðïõ èá ìðïñïýóå íá åíïñ÷çóôñùèåß îáíÜ ùò Ýíá ìéêñáóéÜôéêï ñåìðÝôéêï ôñáãïýäé1. Áíôß ãéá óõìðüíéá áðü ôïõò Êïñßíèéïõò ç ÌÞäåéá áíôéìåôùðßæåé ôïí ßäéï åèíéêéóìü, ìå ôïí ïðïßï ïé ¸ëëçíåò õðïäÝ÷ôçêáí ôïõò ðñüóöõãåò ôï 19222. ¼ôáí ï ÉÜóïíáò äéáëáëåß üôé ðñÝðåé íá åßíáé åõãíþìùí ðïõ æåé ôþñá óôçí ÅëëÜäá êáé ï ÷ïñüò ôùí áíäñþí åðáíáëáìâÜíåé "æåéò óôçí ÅëëÜäá. Ïé ¸ëëçíåò óå åðáéíïýí", åíï÷ëïýìáóôå ãéá ôï óïâéíéóìü ôïõò. Ï ÷ïñüò ôùí ãõíáéêþí ìáò èõìßæåé üôé áõôÜ åßíáé êïýöéá ëüãéá, ëüãéá ðïõ ëÝãïíôáé ðïëý êáèõóôåñçìÝíá ðñïò áíôßðáëï ðéï éó÷õñü áðü ôïí ßäéï. Óå ôÝôïéåò ðåñéðôþóåéò âëÝðïõìå ðüóï õðïëïãßæåé ï ÈåïäùñÜêçò óôçí éäéüôçôá ôïõ áíäñéêïý ÷ïñïý. Ç ýðáñîç áíôñéêïý êáé ãõíáéêåßïõ ÷ïñïý åðéôñÝðåé óôï ÓõíèÝôç íá ôïíßóåé ôç äéáöïñÜ ìåôáîý ôçò áñóåíéêÞò êáé èçëõêÞò óôÜóçò áðÝíáíôé óôç óõìðåñéöïñÜ ôçò ÌÞäåéáò. Åíþ ïé Üíäñåò öïâïýíôáé ôç ÌÞäåéá, ïé ãõíáßêåò, ôïõëÜ÷éóôïí óôçí áñ÷Þ, åßíáé ìå ôï ìÝñïò ôçò. Áíôßèåôá ðñïò ôéò çñùßäåò, óôéò åðüìåíåò üðåñåò -ÇëÝêôñá êáé Áíôéãüíç - ç ÌÞäåéá åßíáé ìéá Üóôáôç ãõíáßêá, ðïõ âáóáíßæåôáé áíÜìåóá óôçí åðéèõìßá ôçò ãéá åêäßêçóç êáé óôçí áãÜðç ôçò ãéá ôá ðáéäéÜ ôçò. ÌïõóéêÜ ïé äéáèÝóåéò ôçò áðïêáëýðôïíôáé ìå ãñÞãïñåò áëëáãÝò ìåëùäéêÞò ãñáììÞò, ôÝìðï êáé ñõèìïý. Áðü ôçí ðñþôç ôçò êéüëáò åìöÜíéóç ìïéÜæåé óáí ìéá äýíáìç ôçò öýóçò, óáí Ýíá çöáßóôåéï Ýôïéìï íá åêñáãåß. Óôç ìïõóéêÞ ôïõ ÉÜóïíá âñßóêïõìå ìéá åðéíüçóç ôïõ ÈåïäùñÜêç ðïõ èá ôç ÷ñçóéìïðïéÞóåé ó' üëç ôçí ôñéëïãßá: ôá ÷Üëêéíá üñãáíá èá ãßíïõí óýìâïëï êïóìéêÞò åîïõóßáò, åîïõóßáò ðïõ, ùóôüóï öïâÜôáé ôïí áíôßðáëï. Ï ÉÜóïíáò äßíåé ôéò äéáôáãÝò ôïõ ìå ìïõóéêÞ ãñÞãïñç êáé åêñçêôéêÞ. Ïé ãõíáßêåò ôïõ ÷ïñïý êáôáããÝëëïõí, ü÷é ìüíï ôïí ÉÜóïíá, áëëÜ êáé ôçí ôý÷ç ôùí ãõíáéêþí. Ç êïñõöáßá ìáò èõìßæåé ôé èõóßáóå ç ÌÞäåéá áöÞíïíôáò ôï ðáôñéêü ôçò óðßôé êáé ôáîéäåýïíôáò ìå ôï ìéêñü óêÜöïò ôïõ ÉÜóïíá óôçí ÅëëÜäá. Ç ÜñéÜ ôïõò Ý÷åé Ýíá áðáëü, ëéêíéóôéêü ñõèìü ðïõ ìéìåßôáé ôçí êßíçóç ôïõ óêÜöïõò ôïõ ÉÜóïíá, áëëÜ öôÜíåé óå äñáìáôéêÞ êïñýöùóç, üôáí ï ÷ïñüò ìáæß ìå ôçí êïñõöáßá êÜíïõí ìéá åðßèåóç óôçí åëëçíéêÞ çèéêÞ, åðßèåóç ðïõ äåí áöÞíåé áäéÜöïñï ôï óýã÷ñïíï åëëçíéêü êïéíü. "Ù ÅëëÜäá! ÅëëÜäá äïîáóìÝíç! Ðïéïò óÝâåôáé óÞìåñá üñêïõò êáé ôéìÞ; Óôïõò ïõñáíïýò ðÝôáîáí êáé ÷Üèçêå ç íôñïðÞ!" Óôç ëïãïìá÷ßá ÉÜóïíá - ÌÞäåéáò ç ÌÞäåéá èõìßæåé óôïí Üíäñá ôçò üôé áõôÞ Þôáí ðïõ ôïí Ýêáíå Þñùá ðñïäßäïíôáò êáé óêïôþíïíôáò ôïõò óõããåíåßò ôçò. Ç ôñá134

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ãïõäéóôÞ áðÜíôçóç ôïõ ÉÜóïíá, ðïõ óõíïäåýåôáé áðü óõíå÷Þ áñðßóìáôá, ìáò õðåíèõìßæåé üôé áõôüò ðïõ ìéëÜåé åßíáé Ýíáò íáýôçò ðïõ áíôéëáìâÜíåôáé ôç öïõñôïýíá ðïõ äçìéïýñãçóáí ôá ëüãéá ôçò. ÁëëÜ ï ëüãïò ôïõ, Üëëïôå óïâéíéóôéêüò Üëëïôå ðñáãìáôéêüò, êáôáöÝñíåé ìüíï íá ìåôáôñÝøåé ôç öïõñôïýíá óå êõêëþíá. ¼ôáí ç ÌÞäåéá ðåßèåé ôïí ÁéãÝá íá ïñêéóèåß ìðñïóôÜ óôïõò èåïýò - óôç Ãç, óôïí ¹ëéï, óôï Äßá, óôïí ¢äç êáé óôç Ìïßñá - üôé èá ôçí ðñïóôáôÝøåé, ç ìåãáëïðñåðÞò ìåëùäßá ôïõ ÷ïñïý äéáêüðôåé ôçí ðñÜîç êáé ï éåñüò ÷áñáêôÞñáò ôçò ðñïóåõ÷Þò åíéó÷ýåôáé ìïõóéêÜ. Ç ðñïóåõ÷Þ óôï ôÝëïò ôçò ðñþôçò ðñÜîçò îáíáðéÜíåôáé áðü ôï ÷ïñü ôùí ãõíáéêþí óôç äåýôåñç ðñÜîç, ðïõ æçôïýí ôç âïÞèåéá ôïõ ÅñìÞ íá ïäçãÞóåé ôïí ÁéãÝá ìå áóöÜëåéá óôï ðáëÜôé ôïõ. Ç ÌÞäåéá, åðßóçò, åðéêáëåßôáé ôïõò èåïýò ðñéí áíáêïéíþóåé ôá ôñïìá÷ôéêÜ ôçò ó÷Ýäéá. Áðü äù êáé ðÝñá ç ÌÞäåéá âñßóêåôáé óôçí åðßèåóç, áëëÜ ï èñßáìâüò ôçò åßíáé ðéï ðéêñüò áðü ïðïéáäÞðïôå áðïôõ÷ßá. ÁíçëåÞò áðü ôç ìáíßá ôçò åôïéìÜæåôáé íá óêïôþóåé ôá ðáéäéÜ ôçò, åíþ áêïýìå ôç äõóïßùíç ìïõóéêÞ ôçò áñ÷Þò ôçò üðåñáò. ÁëëÜ îáöíéêÜ áñ÷ßæåé ìéá åêðëçêôéêÞ Üñéá. Ç ìåëùäßá âáóßæåôáé ó' Ýíá ôñáãïýäé ôïõ ÈåïäùñÜêç ôïõ 1969 ìå ôßôëï "Ï ÷ñçóìüò" óå óôß÷ïõò ôïõ ÌÜíïõ Åëåõèåñßïõ. Ó' áõôü ôï ðåñéâÜëëïí, ç ãëõêéÜ êáé ìåëáã÷ïëéêÞ ìåëùäßá ìåôáìïñöþíåé ôç ãõíáßêá, ðïõ ìüëéò óêüôùóå äýï áíèñþðïõò ìå âÜñâáñï ôñüðï êáé åôïéìÜæåôáé íá óêïôþóåé êáé ôá äéêÜ ôçò ðáéäéÜ, óå ôñõöåñÞ ìçôÝñá. ¸íá ÷áñáêôçñéóôéêü ôçò ôñáãùäßáò, üðùò ðáñáôçñåß ï ÈåïäùñÜêçò, åßíáé üôé üëïé ïé ðñùôáãùíéóôÝò Ý÷ïõí äßêéï áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõò, ìÝ÷ñé êáé ï ÉÜóïíáò, ðïõ ï óõíèÝôçò ôïõ ÷áñßæåé ôçí ëõôñùôéêÞ ôïõ óôéãìÞ. Ç Üñéá ðïõ ôñáãïõäÜåé, üôáí ìáèáßíåé ãéá ôï èÜíáôï ôùí ðáéäéþí ôïõ, åßíáé ï èñÞíïò åíüò áíèñþðïõ ðïõ Ý÷åé ëõãßóåé áðü ôçí áðåëðéóßá. Ïé ñüëïé áíáôñÝðïíôáé. Ï ðüíïò äßíåé óôïí ÉÜóïíá ìéá êáéíïýñãéá áîéïðñÝðåéá, åíþ ç ÌÞäåéá ãßíåôáé ìéá èñéáìâåýïõóá îÝíç. Åäþ ç ïñ÷Þóôñá ôïíßæåé, ðåôõ÷çìÝíá áõôÞ ôçí áíáôñïðÞ. Ôá ÷Üëêéíá üñãáíá, óýìâïëï áíäñéêÞò åîïõóßáò, óõíïäåýïõí ôþñá ôç ÌÞäåéá. Óôéò ôåëåõôáßåò óôéãìÝò ôçò üðåñáò, ç óýíôïìç Üñéá ôçò ÌÞäåéáò, ìå ôçí ïðïßá äçëþíåé ôï óêïðü ôçò íá èÜøåé ôá ðáéäéÜ ôçò ìáêñéÜ áðü ôçí Êüñéíèï óôï Íáü ôçò ¹ñáò, åßíáé áêüìá ìéá éåñÞ óôéãìÞ, ðïõ ï óõíèÝôçò ìÜò âïçèÜåé íá êáôáëÜâïõìå ôï ëåéôïõñãéêü ÷áñáêôÞñá ôçò ôñáãùäßáò êáé ôçí ðåðïßèçóç ôïõ ÈåïäùñÜêç üôé üëïé Ý÷ïõí äßêéï. Áí õðÜñ÷åé áðüëõôï êáêü, áõôü âñßóêåôáé óôçí êïóìéêÞ åîïõóßá êáé óôçí êáôÜ÷ñçóÞ ôçò. Åßíáé ðïëý óçìáíôéêü ðïõ ï ÈåïäùñÜêçò Ý÷åé äéáëÝîåé áíôß Þñùåò çñùßäåò, ðïõ êáé ïé ôñåéò óôÝêïíôáé ìüíåò ìðñïóôÜ óôçí åîïõóßá ôïõ êñÜôïõò. ¼ðùò ç ÌÞäåéá Ýôóé êáé ç ÇëÝêôñá ôïõ ÓïöïêëÞ, åßíáé ìéá ôñáãùäßá óôçí ïðïßá ìéá êáôáöáíþò áäýíáìç ãõíáßêá íéêÜåé ôéò äõíÜìåéò ðïõ ôçí êáôáðéÝæïõí. Êáé üðùò ç ÌÞäåéá, Ýôóé êáé ç ÇëÝêôñá åßíáé ôï áäõóþðçôï üñãáíï ôçò åêäßêçóçò. ¼ðùò åîçãåß ï ÓõíèÝôçò, ç ÇëÝêôñá åßíáé ç "ÅêëåêôÞ" áðü ôïõò Íüìïõò ôçò Ðáãêüóìéáò Áñìïíßáò. Ï ÷ïñüò ìáò äßíåé ôá êëåéäéÜ ôïõ ÷áñáêôÞñá ôçò. Åßíáé ðñþô' áð' üëá ìüíç. ÓõíÝ÷åéá èñçíåß ôïí ðáôÝñá ôçò, áëëÜ ôáõôü÷ñïíá êáôáöñïíåß ôï èÜíáôï. Ç ìïßñá ôçò ìðïñåß íá åßíáé ìáýñç áëëÜ óôï ôÝëïò èá äïîáóôåß êáé èá èåùñçèåß óïöÞ êáé åíÜñåôç åðåéäÞ õðïóôÞñéîå ôïõò íüìïõò ôçò áñìïíßáò êáé ôçò öýóçò êáé óåâüôáí ôï Äßá.

135

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Áðü ôçí ôñéëïãßá, ç ÇëÝêôñá åßíáé ìÜëëïí ç ðéï äñáìáôéêÞ üðåñá êáé ç ðéï äýóêïëç. Ðþò, ôüôå, åêðëçñþíåôáé ç åíüñáóç ôïõ óõíèÝôç êáé åêöñÜæåé ü÷é ìüíï ïëüêëçñç ôçí êëßìáêá ôùí áíèñþðéíùí áéóèçìÜôùí, áëëÜ êáé áíôéðñïóùðåýåé ðáñÜëëçëá ôïõò íüìïõò ôçò áñìïíßáò êáé ôçò öýóçò; Óå ðïéá ìïõóéêÞ ãëþóóá ìéëÜåé ï óõíèÝôçò, üôáí áðåõèýíåôáé óôïí áêñïáôÞ ôçò "êëáóéêÞò" üðåñáò; Åäþ ï ÷ïñüò ðáßæåé óçìáíôéêü ñüëï. ¼ðùò óôç ÌÞäåéá Ýôóé êáé óôçí ÇëÝêôñá ãõíáßêåò êáé Üíäñåò ôñáãïõäÜíå îå÷ùñéóôÜ. Óôï ðñþôï ÷ïñéêü ïé ãõíáßêåò Ý÷ïõí ìéá áéèÝñéá ìåëùäßá óå 6/8 ðïõ ôáéñéÜæåé ìå ôçí ðñïóðÜèåéÜ ôïõò íá ãáëçíÝøïõí ôï Üãñéï ðÝíèïò ôçò ÇëÝêôñáò. Ó' Ýíá äñáìáôéêü ðÝñáóìá ìðáßíïõí ïé Üíäñåò êáé ìéëÜíå ãéá ôï öüíï ôïõ ÁãáìÝìíïíá, áëëÜ êáé åäþ ïé óïðñÜíïé êáé ôåíüñïé ôñáãïõäÜíå ïìüöùíá, üðùò êáé ïé Üëôïé êáé ïé ìðÜóïé, ãéá íá ìðïñÝóïõìå í' áêïýóïõìå êáèáñÜ ôá ëüãéá ôïõò. Ðñéí áêüìá áêïõóôåß ç öùíÞ ôçò ÇëÝêôñáò, áéèÝñéá ìÝóá áðü ôï ðáëÜôé, ïé ÌõêÞíåò Ý÷ïõí êáèéåñùèåß ìïõóéêÜ ùò éåñüò ôüðïò. Óôçí áñ÷Þ ôçò üðåñáò ï ÏñÝóôçò êáé ç ÇëÝêôñá ðñïóåý÷ïíôáé óôïõò èåïýò. Ç ìïõóéêÞ ôïõ ÈåïäùñÜêç ôïíßæåé ôçí êåíôñéêÞ áíôßèåóç ôçò üðåñáò ìåôáîý ôçò êïóìéêÞò áñìïíßáò ôçò öýóçò êáé ôçò áóõìöùíßáò ìÝóá óôï ðáëÜôé. ÌåôÜ áðü ôçí ðñïóåõ÷Þ óôï öùò áêïëïõèåß ìéá ðñïóåõ÷Þ óôïõò èåïýò ôïõ ÊÜôù Êüóìïõ êáé óôïí ÅñìÞ, ðïõ åíþíåé ôïõò äõï êüóìïõò. Ï ÷ïñüò õðïóôçñßæåé ôçí ÇëÝêôñá êáé ç ìïõóéêÞ ôïõ, ü÷é ìüíï èõìßæåé ôçí áñ÷Þ ôçò üðåñáò, áëëÜ ìáò âïçèÜåé íá êáôáëÜâïõìå üôé êáé áõôüò åìðëÝêåôáé óôï éåñü êáèÞêïí íá áðïêáôáóôÞóåé ôçí ÷áìÝíç áñìïíßá ôïõ ðáëáôéïý. Ï ñüëïò ôïõ áëëÜæåé óôçí åðïìÝíç óêçíÞ. Óôç áñ÷Þ ôçò äéáìÜ÷çò ôùí äõï áäåëöþí ðñïóðáèåß íá ãáëçíÝøåé ôçí ïñãÞ ôïõò, áëëÜ ç ìïõóéêÞ ãëþóóá äåß÷íåé üôé ïñãßæåôáé ìå ôïõò ðñùôáãùíéóôÝò. Óôç êïñõöÞ ôçò äéáìÜ÷çò ç ÇëÝêôñá ðáñáêáëåß ôçí áäåëöÞ ôçò íá ðåôÜîåé ôéò ðñïóöïñÝò ôçò ìçôÝñáò ôçò êáé íá ìçí ôéò âÜëåé óôïí ôÜöï ôïõ ðáôÝñá ôïõò. Ó' áõôü ôï óçìåßï Ý÷ïõìå ôçí ðéï ÷áñáêôçñéóôéêÞ ìåëùäéêÞ, ñõèìéêÞ åíïñ÷Þóôñùóç ôçò üðåñáò. ÐÜíù ó' Ýíá ó÷åäüí ÷ïñåõôéêü ñõèìü ç ÇëÝêôñá ðñïöÝñåé ôá óýìöùíá óáí ðïëõâüëï. Ç Ýêñçîç ôåëåéþíåé, ÷áìçëþíåé ç Ýíôáóç, áëëÜ ç èåúêÞ ãáëÞíç äåí äéáñêåß. Óôç áñ÷Þ ôçò åðïìÝíçò óêçíÞò ("Áí äåí åßìáé ìÜíôéóóá ôñåëÞ") ï ÈåïäùñÜêçò õðïãñáììßæåé ôï äéðëü ÷áñáêôÞñá ôïõ ÷ïñïý. Áð' ôç ìéá ðëåõñÜ áíôéðñïóùðåýåé ôéò ÌõêÞíåò, ìéá ìáôùìÝíç ðüëç. Áð' ôçí Üëëç ðëåõñÜ, ëõñéêÜ, ï ÷ïñüò ìáò èõìßæåé ôçí ïìïñöéÜ ôïõ åëëçíéêïý ôïðßïõ. Ôþñá ï ñüëïò ôïõ åßíáé íá åôïéìÜóåé ôçí åßóïäï ôçò ÊëõôáéìíÞóôñáò. Ç äéáìÜ÷ç ôçò ÇëÝêôñáò ìå ôçí ÊëõôáéìíÞóôñá åßíáé ç ðéï áìåßëéêôç ôçò ôñáãùäßáò. Åßíáé ãñáììÝíç óôç ìïñöÞ åíüò éäéüôõðïõ Âõæáíôéíïý ñåôóéôáôßâïõ ðïõ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôç ÷ñÞóç óýìöùíùí óõã÷ïñäéþí. ÁëëÜ êáé ðÜëé, üôáí ç âáóßëéóóá, áíßêáíç íá óõíå÷ßóåé ôç óôé÷ïìõèßá, æçôÜåé ôçí Üäåéá íá êÜíåé ôéò èõóßåò óôïí ôÜöï, ï óõíèÝôçò ôÞò ÷áñßæåé ôç óôéãìÞ ôçò. ¼ôáí áðåõèýíåôáé óôïõò èåïýò, éäéáßôåñá óôïí Áðüëëùíá, ç ìïõóéêÞ ãßíåôáé ç ãÝöõñá, ï ìåóïëáâçôÞò ìå ôçí Ðáãêüóìéá Áñìïíßá êáé ç ÜñéÜ ôçò ìáò ìåôáöÝñåé áðü ôï óêïôÜäé óôï öùò.

136

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Óôçí ðåñßöçìç óêçíÞ üðïõ ï ðáéäáãùãüò åîéóôïñåß ôï èÜíáôï ôïõ ÏñÝóôç, ç ìïõóéêÞ ìåôáìïñöþíåé ôï öáíôáóôéêü øÝìá ó' Ýíá ìåèõóôéêü ÷ïñü. Åäþ ç ìïõóéêÞ êáôáöÝñíåé êÜôé ðïõ äåí ìðïñïýí íá êÜíïõí ôá ëüãéá. Óôç äéÜñêåéá ôçò áöÞãçóÞò ôïõ, áêïýìå ôá Üëïãá íá êáëðÜæïõí Ýîáëëá. Ï ÷ïñüò èñçíåß ôïí ÏñÝóôç ì' Ýíáí ýìíï ðïõ åßíáé ñéæßôéêï ôñáãïýäé. ÔïõëÜ÷éóôïí óôçí ÅëëÜäá ï áêñïáôÞò êáôáëáâáßíåé ôç óçìáóßá åíüò ôÝôïéïõ ôñáãïõäéïý. Ç äåýôåñç ðñÜîç áñ÷ßæåé, üðùò êáé ç ðñþôç, ìå ìéá óêçíÞ ôçí áõãÞ, üðïõ ç óýãêñéóç ìåôáîý ôçò ÷áñÜò ôçò ×ñõóüèåìçò êáé ôçò áðåëðéóßáò ôçò ÇëÝêôñáò äßíåôáé áðü ôï ôïíéêü ýøïò ôùí öùíþí ôïõò, ç ìéá óïðñÜíï, ç äåýôåñç ìÝôæï. Óôçí åðüìåíç óêçíÞ åßíáé ï ÐõëÜäçò, êáé ü÷é ï ÏñÝóôçò ðïõ õðåñÝ÷åé. Ï ÏñÝóôçò ðñïóðáèåß íá ìåßíåé ïõäÝôåñïò, åíþ ï ÐõëÜäçò ôñáãïõäÜåé ìéá ó÷åäüí äçìïôéêÞ ìåëùäßá ìå ôçí ïðïßá öáßíåôáé íá õðåñíéêÜ ôïí ðüíï. Ï ÏñÝóôçò ëõðÜôáé ôçí ÇëÝêôñá êáé ðåßèåé ôïí ÐõëÜäç íá ôçò äþóåé ôçí ôåöñïäü÷ï. Ôþñá ôñáãïõäÜåé ç ÇëÝêôñá ìéá ëõñéêÞ ìåëùäßá. Óå ôÝôïéåò óôéãìÝò öáßíåôáé êáèáñÜ ï éåñüò ÷áñáêôÞñáò ôçò üðåñáò. Áðü äù êáé ðÝñá ç Ýíôáóç áíåâáßíåé, áëëÜ ðáñÜ ôç öñé÷ôÞ áíáðüöåõêôç ðñÜîç ðïõ èá ãßíåé, õðÜñ÷åé Ýíáò ëõñéóìüò ðïõ ìáò ïäçãåß ó' Ýíá áíþôåñï êüóìï. ¢ëëç ìéá ðáñüìïéá óôéãìÞ óõíïäåýåé ôçí áíáãíþñéóç ôïõ ðáéäáãùãïý. ÌïõóéêÜ, áõôÞ ç äåýôåñç áíáãíþñéóç åßíáé ìéá áðü ôéò êïñõöáßåò óôéãìÝò ôçò üðåñáò. Ãéá ëßãï ç ÇëÝêôñá åãêáôáëåßðåé ôçí ïñãÞ êáé ôï ðÝíèïò ôçò. Ï ÏñÝóôçò ôþñá ðñïùèåß ôçí ðñÜîç, áëëÜ ðñéí óõíå÷ßóïõí, ðñÝðåé íá áðåõèýíïõí óôïí Áðüëëùíá ìéá ðñïóåõ÷Þ. Ï ðáñáëëçëéóìüò ìåôáîý áõôÞò ôçò óêçíÞò êáé ôçò éåñÞò áôìüóöáéñáò ôçò áñ÷éêÞò óêçíÞò õðïãñáììßæåôáé ìå ìéá åðéóôñïöÞ óôï èÝìá ôùí Ìõêçíþí. ¹äç áêïýóôçêå ç ìïõóéêÞ ãëþóóá ôçò üðåñáò êáé üðùò ðñï÷ùñåß óôï öïâåñü ôÝëïò êáé ç ÇëÝêôñá óáí óêýëá ïõñëéÜæåé ãéá åêäßêçóç, áíáãíùñßæïõìå ôïõò ñõèìïýò êáé ôçí åíïñ÷Þóôñùóç, ðïõ óõíäÝïíôáé ìå ôçí Ýíôáóç, ìå ôç ìáíßá, áëëÜ êáé ìå ôç öýóç êáé ôçí áñìïíßá ôïõ êüóìïõ. Ãéá ðáñÜäåéãìá ôç óôéãìÞ ðïõ ï Áßãéóèïò ðëçóéÜæåé ôï ðáëÜôé, ìåôÜ áðü ôç óöáãÞ ôçò ÊëõôáéìíÞóôñáò, ï ÈåïäùñÜêçò åðéêáëåßôáé ôç âáóéëåßá ôçò öýóçò êáé ôïõ ïõñáíïý ùò ìéá äéáìáñôõñßá ãéá ôéò öñé÷ôÝò ðñÜîåéò ôùí áíèñþðùí. ÐáñÜ ôá èåôéêÜ ëüãéá ôïõ ÷ïñïý, ôï ôÝëïò ôïõ Ýñãïõ åßíáé ôüóï âßáéï, ðïõ äåí ìðïñïýìå åýêïëá íá ðéóôÝøïõìå üôé ç ÇëÝêôñá Ý÷åé êÜíåé "Ýíá âÞìá ðñïò ôç ëåõôåñéÜ". Êáé ç ìïõóéêÞ, ðïõ êáëðÜæåé Üãñéá ìÝ÷ñé ôï ôÝëïò, ìáò áöÞíåé ìå ôçí åíôýðùóç üôé êáé ï ÓõíèÝôçò áðïñåß. ¸íáò ðïõ äå ãíùñßæåé ôï ëáúêü Ýñãï ôïõ ÈåïäùñÜêç, äåí èá óõíäÝóåé ôçí üðåñá Áíôéãüíç ìå ôï èåáôñéêü Ýñãï ôïõ, ðïõ óôçñßæåôáé óôï ßäéï ìõèéêü õëéêü, ìå ôï ôñáãïýäé ôïõ íåêñïý áäåëöïý äçëáäÞ, ãñáììÝíï üôáí ïé ðëçãÝò ôïõ åìöýëéïõ Þôáí áêüìá áíïé÷ôÝò. Ãéá íá ôïíéóôåß ðÜëé ï ðáñáëëçëéóìüò ìå ôç óýã÷ñïíç åëëçíéêÞ éóôïñßá, ï óõíèÝôçò Ýðñåðå íá åðåêôåßíåé ôçí üðåñá ðÝñá áðü ôçí Áíôéãüíç ôïõ ÓïöïêëÞ êáé íá ãñÜøåé ôï äéêü ôïõ ëéìðñÝôï, öôéÜ÷íïíôáò Ýíá êïëÜæ áðü ðÝíôå áñ÷áßá Ýñãá ðïõ áíáöÝñïíôáé óôïí êýêëï ôçò ÈÞâáò. ×ñåéÜæåôáé ìéá ÉïêÜóôç ðïõ óðáñÜóóåôáé áíÜìåóá óôïõò äõï ãéïõò ôçò êáé Ýíáí Ïéäßðïäá ùò óýìâïëï áõôïêáôáóôñïöÞò. Ôï áðïôÝëåóìá åßíáé üôé ï ÈåïäùñÜêçò ìðüñåóå íá ôïíßóåé ôïí êõêëéêü ÷áñáêôÞñá ôçò áíèñþðéíçò óýãêñïõóçò êáé ôçí áìç÷áíßá ôùí áèþ137

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ùí íá ðáñÝìâïõí. Ï ÅôåïêëÞò êáé ï ÊñÝïíôáò Ý÷ïõí ôï ßäéï ðÜèïò ãéá åîïõóßá, åíþ ï Ïéäßðïäáò êáé ç Áíôéãüíç êáôáöÝñíïõí íá ãßíïõí êïéíùíïß ôùí "íüìùí ôçò ðáãêüóìéáò áñìïíßáò". Ç ðñïóùðéêÞ åñìçíåßá ôïõ ÈåïäùñÜêç ãéá ôçí Áíôéãüíç ôïõ äßíåé ôç äõíáôüôçôá íá åíþóåé ôç ìïõóéêÞ ìå ôç öéëïóïöéêÞ åíüñáóÞ ôïõ ãéá ôçí áíáðüöåõêôç, ðáãêüóìéá áíèñþðéíç ôñáãùäßá, áëëÜ êáé ãéá ôçí éäéáßôåñç ôñáãùäßá ôçò ÷þñáò ôïõ. ÄñáìáôéêÜ ç üðåñá ðëçñþíåé ôï êüóôïò ôïõ åôåñüêëçôïõ ÷áñáêôÞñá ôïõ õëéêïý ôçò. Ç ìáêñïóêåëÞò Üñéá ôïõ Ïéäßðïäá óôçí áñ÷Þ ôçò üðåñáò âáñáßíåé ôçí ðñÜîç ðñéí áñ÷ßóåé. Ùò "alter ego" ôïõ óõíèÝôç ï Ïéäßðïäáò åðçñåÜæåôáé áðü ôï íüìï ôçò ðáãêüóìéáò áñìïíßáò, êÜôé ðïõ õðÜñ÷åé ðÝñá áðü ôç ìåôáöõóéêÞ áíáæÞôçóç êáé ôïí ôåëéêü ðñïïñéóìü ôïõ. Ç åìöÜíéóç ôïõ ÅôåïêëÞ, ï äéÜëïãüò ôïõ ìå ôï ÷ïñü êáé ïé ðñïåôïéìáóßåò ãéá ðüëåìï åßíáé óôïé÷åßá áðü ôïõò ÅðôÜ åðß ÈÞâáò. Ç åéóáãùãÞ ôïõ Ïéäßðïäá ùò áöçãçôÞ áíïßãåé ôï äñüìï ãéá ôçí ôñßôç óêçíÞ, ðïõ âáóßæåôáé óôéò Öïßíéóóåò ôïõ Åõñéðßäç ìå ôéò ãñÞãïñåò óôé÷ïìõèßåò áíÜìåóá óôïí Êïñõöáßï, óôïí ÊñÝïíôá êáé óôçí Áíôéãüíç. Ó' áõôü ôï Ýñãï ïöåßëåôáé êáé ç åìöÜíéóç ôçò ÉïêÜóôçò êáé ç ðñïóðÜèåéÜ ôçò íá óõìöéëéþóåé ôïõò äõï áäåëöïýò. Ç óýãêñïõóç óðáèéþí êáé ëüãùí êáôáöÝñíåé íá äçìéïõñãÞóåé ìéá äñáìáôéêÞ Ýíôáóç ðïõ öôÜíåé óôçí êïñýöùóÞ ôçò, üôáí ç ÉïêÜóôç ôñáãïõäÜåé ôçí êáôáðëçêôéêÞ ôçò Üñéá "Ç ðéï äýóôõ÷ç ìçôÝñá". Ïé ðçãÝò áõôÞò ôçò Üñéáò åßíáé äõï ôñáãïýäéá ãñáììÝíá ôï 1942 óôçí Ôñßðïëç óå ìéá ôñáõìáôéêÞ åðï÷Þ ãéá ôï Ýèíïò áëëÜ êáé áèþáò åöçâåßáò. ÁõôÝò ïé ìåëùäßåò áíáêáëïýíôáé óå óôéãìÝò ðïõ ôïíßæïõí ôçí êáèáñüôçôá ôçò áãÜðçò ôçò ÉïêÜóôçò ãéá ôá ðáéäéÜ ôçò êáé ôçò Áíôéãüíçò ãéá ôïí Áßìùíá. ¼ðùò óôéò ðñïçãïýìåíåò üðåñåò, ï ÷ïñüò ôçò Áíôéãüíçò ôñáãïõäÜåé óõ÷íÜ ïìüöùíá Þ óå äõï öùíÝò êáé ç ìïõóéêÞ ôïõ åßíáé ðéï áðëÞ, þóôå íá ëåéôïõñãåß ùò ó÷ïëéáóôÞò ðïõ åðéêïéíùíåß ìå ôïõò áêñïáôÝò. Êáé üðùò åßäáìå óôéò Üëëåò üðåñåò, ï óõíèÝôçò ÷ñçóéìïðïéåß ôñéðëïýò ñõèìïýò Þ Ýíá óõíäõáóìü 2 ìå 3 óôá ðéï äñáìáôéêÜ ìÝñç ôçò ðñÜîçò. Óôçí áñ÷Þ ôçò äåýôåñçò óêçíÞò áêïýìå Ýíá ìåëùäéêü ìïôßâï ðïõ èá êõñéáñ÷Þóåé óôçí õðüëïéðç ðñÜîç. Ç óýãêñïõóç ôïõ Ïéäßðïäá ìå ôï ÷ïñü ôïíßæåôáé, ü÷é ìüíï áðü ôçí áêáôÝñãáóôç ìïõóéêÞ, áëëÜ êáé áðü ôç óýãêñïõóç áíäñéêþí öùíþí. ÊÜôé ðáñüìïéï óõìâáßíåé óôç óýãêñïõóç ôùí äõï áäåëöþí, üðïõ ï ãåìÜôïò áõôïðåðïßèçóç âáñýôïíïò ÅôåïêëÞò äéáöÝñåé öáíåñÜ áðü ôïí Ýíôñïìï ôåíüñï Ðïëõíåßêç. Ç áíôßèåóç ôùí ìåëùäéêþí èåìÜôùí ôçò ðñþôçò êáé äåýôåñçò ðñÜîçò õðïãñáììßæåé ôç ìåãÜëç äéáöïñÜ ìåôáîý ôïõò. ¼ðïõ ç ðñþôç ðñÜîç ôçò Áíôéãüíçò óõìðõêíþíåé õëéêü áðü äéáöïñåôéêÝò áñ÷áßåò ôñáãùäßåò ó' Ýíá êïëÜæ ðïõ äéáêéíäõíåýåé ôçí åíüôçôÜ ôçò, ç äåýôåñç óõíåðÜãåôáé Üëëç ìéá ìïñöÞ óõìðýêíùóçò, üðïõ ôï ðñùôüôõðï óõãêåíôñþíåôáé óå ìå ìéá ìïíáäéêÞ öñÜóç, ç ïðïßá åðáíáëáìâÜíåôáé îáíÜ êáé îáíÜ óôá áñ÷áßá êáé óôá íåïåëëçíéêÜ.. "¸ñùò áíßêáôå ìÜ÷áí", äçëáäÞ, Ýñùôá áíßêçôå óôç ìÜ÷ç, þóðïõ óôï ôÝëïò ôçò üðåñáò ãßíåôáé õðíùôéêÞ.

138

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Áí ç ÇëÝêôñá åßíáé ç ðéï äñáìáôéêÞ üðåñá ôïõ ÈåïäùñÜêç, Ýíá tour de force ñõèìéêÞò Ýíôáóçò êáé ìåãÜëùí ïðåñáôéêþí óôéãìþí, ç ôñßôç ëõñéêÞ ôñáãùäßá, ç Áíôéãüíç åßíáé ç êáôÜëëçëç åðéëïãÞ ãéá ôåëåõôáßï Ýñãï ôçò ôñéëïãßáò. Ôï ìðáëÝôï Áíôéãüíç Þôáí ç ðñþôç äéåèíÞò åíôïëÞ ðïõ ðÞñå ï ÓõíèÝôçò êáé ôï Ýñãï åßíáé êÜôé ðïõ ðÜíôïôå ôïí ôñáâïýóå. Ãéá ôï ÈåïäùñÜêç ç Áíôéãüíç áíôéðñïóùðåýåé "Ýíá ïëïêëçñùìÝíï, êëåéóôü êýêëï áíèñþðéíçò ôñáãùäßáò. Óõìâïëßæåé ôï áéþíéï êáêü, ôï åðáíáëáìâáíüìåíï äñÜìá ðïõ óáí êáôÜñá óõíïäåýåé ôï áíèñþðéíï ãÝíïò: áðü ôç ìéá ðëåõñÜ õðÜñ÷ïõí ïé èýôåò, áðü ôçí Üëëç ôá èýìáôá. Ïé Èåïß ôïõ Êáêïý óõìâïëßæïõí ôï âáóéêü Ýíóôéêôï ôçò êõñéáñ÷ßáò, ôçò äßøáò ãéá äýíáìç êáé åîïõóßá". Ìéá ïëüêëçñç ðüëç êáôáóôñÝöåôáé áðü áõôü ôï Ýíóôéêôï, áëëÜ ìÝóá áðü ôéò óôÜ÷ôåò îåðçäïýí ç Áíôéãüíç êáé ï Áßìùí, "ôá äýï áðáñáßôçôá èýìáôá ôçò êïéíùíßáò ðïõ èá èõóéáóôïýí ãéá íá åîåõìåíßóïõí ôï Êáêü.." ¸ôóé äßíïõí ôçí åõêáéñßá óôï óõíèÝôç íá ôåëåéþóåé ôçí ôñéëïãßá ôïõ, ü÷é áðáéóéüäïîá, áëëÜ ìå èñéáìâåõôéêü ëõñéóìü. ÎÝñù êáëÜ üôé ðáñÝëåéøá áðü ôç óçìåñéíÞ åéóÞãçóÞ ìïõ ôçí êùìéêÞ üðåñá "ËõóéóôñÜôç". Äåí Þôáí ìüíï ãéá ëüãïõò ÷ñüíïõ, áëëÜ êõñßùò åðåéäÞ ìáò ïäçãåß óå ðïëý äéáöïñåôéêü ìïõóéêü êáé ðíåõìáôéêü ðåñéâÜëëïí. Ç ôñéëïãßá âáóéóìÝíç óå áñ÷áßåò ôñáãùäßåò ôåëåéþíåé åýóôï÷á ì' Ýíá Ýñãï ðïõ Ý÷åé áðáó÷ïëÞóåé ôï ÓõíèÝôç óôç äéÜñêåéá ôçò êáñéÝñáò ôïõ, Ýñãï ðïõ Ý÷åé éäéáßôåñç áðÞ÷çóç, ü÷é ìüíï óå êåßíïí, áëëÜ êáé óå üëïõò ôïõò ¸ëëçíåò ðïõ Ýæçóáí ôçí Êáôï÷Þ êáé ôïí Åìöýëéï. Ï èñßáìâïò ôçò Áíôéãüíçò åßíáé ï èñßáìâïò ôïõ áíèñþðéíïõ ðíåýìáôïò, ôïõ Ýñùôá, ôçò ìïõóéêÞò, ôïõ ëõñéóìïý êáé ôïõ óõíèÝôç ðïõ Ý÷åé ãßíåé ãéá ôüóïõò áíèñþðïõò óå ôüóåò ÷þñåò, æùíôáíü óýìâïëï áõôïý ôïõ èñéÜìâïõ.

1 Ôá ÅëëçíéêÜ áóôéêÜ ôñáãïýäéá, ãíùóôÜ ùò "ñåìðÝôéêá" (åíéêüò: "ñåìðÝôéêï") Üíèéóáí ìåôÜ áðü óõññïÞ ðñïóöýãùí ðñïò ôçí çðåéñùôéêÞ ÅëëÜäá ìåôÜ ôïí Åëëçíïôïõñêéêü ðüëåìï ôïõ 1920-22. Ãéá ìéêñÞ åéóáãùãÞ óôç ìïõóéêÞ êáé óôï êïéíùíéêü ôçò ðëáßóéï, âëÝðå Gail Holst, "Road to Rembetika" ("Äñüìïò ãéá ôï ÑåìðÝôéêï"), 1975.

2 ÕðÜñ÷ïõí ðïëëÝò ðçãÝò ðïõ áíáöÝñïíôáé óôçí åìðÜèåéá ðïõ áíôéìåôþðéóáí ïé ðñüóöõãåò. ÂëÝðå ãéá ðáñÜäåéãìá Renee Hirschon, "Heirs of the Greek Catastrophe: The Social Life of Asia Minor Refugees in Piraeus" ("Êëçñïíüìïé ôçò ÌéêñáóéÜôéêçò ÊáôáóôñïöÞò: ç êïéíùíéêÞ æùÞ ôùí Ìéêñáóéáôþí ðñïóöýãùí óôïí ÐåéñáéÜ"), 1978.

139

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ôçí êá Gail Holst-Warhaft ãéá ôçí ôüóï åíäéáöÝñïõóá ìïõóéêÞ êáé äñáìáôïõñãéêÞ áíÜëõóç ãéá ôéò üðåñåò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ìå åðßêåíôñï ôï ëõñéóìü. Èá áêïëïõèÞóåé óå ìáãíçôïóêüðçóç ç ïìéëßá ôïõ ê. Lorca Massine ìå èÝìá: "Ç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ãéá ôï ìðáëÝôï". ÄéáêåêñéìÝíïò ÷ïñåõôÞò êáé ÷ïñïãñÜöïò ï ê. Lorca Massine ãåííÞèçêå óôç ÍÝá Õüñêç. Ãéïò ôïõ äéÜóçìïõ Ñþóïõ ÷ïñåõôÞ - ÷ïñïãñÜöïõ Leonide Massine, áðü ðïëý íåáñÞ çëéêßá ìõÞèçêå óôá ìõóôéêÜ ôïõ ÷ïñïý. Óðïýäáóå êïíôÜ óôïõò ìåãÜëïõò ôçò ôÝ÷íçò ôïõ ÷ïñïý George Balanchine, Maurice Bejart êáé Jerome Robbins, Ýêáíå ôï íôåìðïýôï ôïõ ùò ÷ïñåõôÞò óôï ìðáëÝôï European Ballet, ùò ÷ïñïãñÜöïò óõíåñãÜóôçêå ìå ôá ìåãáëýôåñá èÝáôñá ôïõ êüóìïõ, üðùò ç Metropolitan Opera, ðáñïõóéÜæïíôáò ðåñéóóüôåñá áðü 50 Ýñãá. Ç ÷ïñïãñáößá êáé ç åñìçíåßá ôïõ ðñùôáãùíéóôéêïý ñüëïõ óôï ìðáëÝôï "ÆïñìðÜò" óå ìïõóéêÞ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ôïõ ÷Üñéóå ôåñÜóôéá öÞìç. Óôéò 20 ðåñßðïõ ÷þñåò ðïõ ôï ðáñïõóßáóå åéóÝðñáîå ôïí åíèïõóéáóìü ÷éëéÜäùí èåáôþí. Áò ôïí áêïýóïõìå.

Lorca Massine: Ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Χορός (Προβάλλεται βίντεο)

Ãíþñéóá ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç óå çëéêßá äåêáôåóóÜñùí åôþí. Ï ðáôÝñáò ìïõ, äéÜóçìïò ÷ïñïãñÜöïò, åß÷å êáëÝóåé ôïí íÝï óõíèÝôç óôï óðßôé ìáò óôï Ðáñßóé, ãéá íá óõæçôÞóïõí Ýíá ó÷Ýäéï êéíçìáôïãñáöéêÞò ôáéíßáò, ãéá ôçí ïðïßá Ýðñåðå íá ãñÜøåé ôç ìïõóéêÞ. Áðü ôçí ðüñôá ôïõ ÷ùë ìðÞêå Ýíáò Üíôñáò, ôåñÜóôéïò, ðñïéêéóìÝíïò ìå ãëõêéÜ öùíÞ, ìå âëÝììá æåóôü êáé åðéêïéíùíéáêü. Ìå óýóôçóáí ó' áõôüí ôïí Ãßãáíôá êé åãþ, Ýôóé ìéêñüò ðïõ Þìïõí ôüôå, åíôõðùóéÜóôçêá, áëëÜ çóý÷áóá êéüëáò, üôáí ï êýñéïò áõôüò ðÞñå ôçí êéèÜñá ðïõ åß÷á äßðëá ìïõ êáé ìïõ Ýäåéîå ìåñéêÜ áêüñíôá. ÌåôÜ áðïìáêñýíèçêå ìå ôïí ðáôÝñá ìïõ, ãéá íá óõæçôÞóïõí ãéá ôç ìïõóéêÞ óýíèåóç ôçò ôáéíßáò. ¼ôáí ôÝëåéùóáí ôç óõíïìéëßá ôïõò, ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ìå ÷áéñÝôçóå óößããïíôáò ìïõ ôï ÷åñÜêé - ôï äéêü ôïõ ÷Ýñé Þôáí äÝêá öïñÝò óáí ôï äéêü ìïõ - êáé ðÜëé ìå åíôõðùóßáóå ðïëý. Ç åðüìåíç öïñÜ ðïõ Üêïõóá ãéá ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç Þôáí, üôáí ðñïâëÞèçêå ç ôáéíßá ÆïñìðÜò, ôçí ïðïßá Ýôñåîá íá äù, ðüóï ìÜëëïí åêåßíç ôçí åðï÷Þ, ðïõ åß÷á êõñéïëåêôéêÜ êáôáâñï÷èßóåé ôï âéâëßï ôïõ ÊáæáíôæÜêç êáé Þìïõí ðåñÞöáíïò ðïõ ãíþñéæá ðñïóùðéêÜ ôïí óõíèÝôç ôçò ôáéíßáò. ÅîÜëëïõ, äåí Üöçíá åõêáéñßá íá ôï ëÝù óôïõò ößëïõò ìïõ! Ç ôáéíßá êáé ç ìïõóéêÞ ôçò ìå åß÷áí êáôáêåñáõíþóåé, ôüóï ðïõ ôçí Üêïõãá óõíÝ÷åéá óôï óðßôé ìïõ, áõôïó÷åäéÜæïíôáò ìåñéêÜ âÞìáôá ÷ïñïý. Ï Þñùáò ôïõ Ýñãïõ åß÷å ãßíåé êáé äéêüò ìïõ Þñùáò, Ýíáò "öéëüóïöïò ðïõ Þîåñå íá ÷ïñåýåé". ÁõôÞ ç áíáêÜëõøç äå ìå Üöçóå ðïôÝ óå çóõ÷ßá. Ç ×ïñåõôéêÞ ÃéïñôÞ. ÐÝñáóáí ìåñéêÜ ÷ñüíéá êáé âñéóêüìáóôå óôï 1973. Ï Ìß140

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

êçò åßíáé óå ðåñéïäåßá ìå ôçí ïñ÷Þóôñá ôïõ óôçí Åõñþðç, üôáí ìå êáëïýí, óå ðïëéôéóôéêïýò óõëëüãïõò ôçò Ãáëëßáò, íÝï ÷ïñïãñÜöï ôüôå, íá óõíåñãáóôþ ìå ìéá ÷ïñåõôéêÞ ïìÜäá ðïõ åß÷å ùò óôü÷ï íá åíþóåé ôç ìïõóéêÞ ôùí óõíáõëéþí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ìå ôï ÷ïñü. ¼ëá áõôÜ ôá ÷ñüíéá åß÷á ðáñáêïëïõèÞóåé áðü ìáêñéÜ ôçí ðïëéôéêÞ äéáäñïìÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ôç óýëëçøÞ ôïõ êáé ìåôÜ ôçí êïéíùíéêÞ ôïõ äÝóìåõóç ðñïò ôï êïéíü, ôçí êñáõãÞ ôïõ õðÝñ ôçò äçìïêñáôßáò, ç÷çñÞ ìÝóá óôç ìïõóéêÞ ôïõ, ðïõ êáëïýóå üëïõò ôïõò êáëëéôÝ÷íåò ðáãêïóìßùò íá åíùèïýí åíáíôßïí ôçò äéêôáôïñßáò, ãéá íá êáôáðïëåìÞóïõí áõôü ôï êáêü ôïõ áéþíá. Åêåßíç ôçí åðï÷Þ üëç ç ãåíéÜ ìïõ ìïéñáæüôáí áõôÝò ôéò áðüøåéò êáé ìå åíèïõóéáóìü Üñ÷éóá íá äçìéïõñãþ Ýíáí åëåýèåñï ÷ïñü, ðïõ äåí Ýðñåðå íá ðñïäþóåé ôï ëüãï ôçò ýðáñîÞò ôïõ. Ïé óôß÷ïé ôùí ôñáãïõäéþí, óõ÷íÜ ãñáììÝíïé áðü ìåãÜëïõò ðïéçôÝò, Þôáí äõíáôïß. ÁëëÜ äåí Ýðñåðå, óå êáìéÜ ðåñßðôùóç, íá êÜíïõìå ëïãïôå÷íéêÝò åéêïíïãñáöÞóåéò ìå âÞìáôá ÷ïñïý. Áõôü èá Þôáí ãåëïßï êáé êéíäýíåõå íá ìçäåíßóåé ôéò ßäéåò ôéò ñßæåò ôçò ýðáñîÞò ôïõò. Áðïöáóßæù, ëïéðüí, íá áãíïÞóù ôá ëüãéá êáé íá åìðíåõóôþ áðü ôïõò ñõèìïýò êáé ôç ìåëùäßá, äçìéïõñãþíôáò ÷ïñïãñáößåò, ãéá ôéò ïðïßåò ìå åíÝðíåõóå áðïêëåéóôéêÜ ç áôìüóöáéñá ôïõ ìõèéóôïñÞìáôïò, äßäïíôáò Ýôóé åëåõèåñßá óå ìéá áõèüñìçôç êáé óõíáéóèçìáôéêÞ Ýêöñáóç ðïõ ðáñÝðåìðå, üìùò, Ýììåóá êáé õðïâëçôéêÜ óôç äõíáìéêÞ ôïõ êåéìÝíïõ. ÌåôÜ ôéò ðñþôåò ðñüâåò óõíáíôçèÞêáìå ìå ôï Ìßêç, ãéá íá óõæçôÞóïõìå Ýíá ðñüâëçìá. Ôá êïóôïýìéá, ðïõ Þôáí ðïëý üìïñöá öôéáãìÝíá, äåí åß÷áí ðéá ëüãï ýðáñîçò. Ï Ìßêçò êé åãþ áðïöáóßæïõìå ôüôå íá ãäýóïõìå üëïõò ôïõò ÷ïñåõôÝò, ãéá íá ôïõò îáíáíôýóïõìå ìå ñïý÷á ôùí áíèñþðùí ôçò ðüëçò: ìáýñá ðáíôåëüíéá êáé Üóðñá ðïõêÜìéóá ãéá ôïõò Üíäñåò, ïõäÝôåñá öïñÝìáôá ãéá ôá êïñßôóéá. ¹ôáí õðÝñï÷ï, ãéáôß ç áíÜìåéîç ôùí "åíäõìÜôùí" äåí åðçñÝáæå ðéá ôç ìïõóéêÞ. Áíôßèåôá, ç ðáñèÝíá ôçò Ýêöñáóç êáé ç êáèáñüôçôá ôçò ÷ïñïãñáößáò äçìéïõñãïýóáí ìéá åëåýèåñç äõíáìéêÞ áéþñçóç. Ôï êïéíü Þôáí êáôåíèïõóéáóìÝíï êáé ôñáãïõäïýóå ôéò ìåëùäßåò ìáæß ìå ôçí ïñ÷Þóôñá, ÷ùñßò êáëÜ - êáëÜ íá ãíùñßæåé ôá ëüãéá. Äåí èá îå÷Üóù ðïôÝ, üôáí óôéò íüôåò "åßìáóôå äõï, åßìáóôå ôñåéò" ôï êïéíü óçêþèçêå, ï Ìßêçò äéçýèõíå ôçí ïñ÷Þóôñá, åãþ êáé ïé ÷ïñåõôÝò ìïõ Þìáóôáí óôçí óêçíÞ êáé üëïõò ìáæß ìÜò óõíåðÞñå Ýíá ôåñÜóôéï êýìá ÷áñÜò, ìéá èåáôñéêÞ åìðåéñßá Üíåõ ðñïçãïõìÝíïõ. ¸íéùóá åêåßíç ôç óôéãìÞ üôé áõôÞ ç ìïõóéêÞ Þôáí êéíçôÞñéá äýíáìç êáé öïñÝáò ìéáò äéïíõóéáêÞò áèáíáóßáò, ìéáò áñ÷áßáò êáé óõíÜìá óýã÷ñïíçò áëÞèåéáò. Ç ÷áñÜ êáé ï åíèïõóéáóìüò áðëþíïíôáí ðáíôïý, óáí íá åß÷áí ðÝóåé îáöíéêÜ üëïé ïé öñÜ÷ôåò ìåôáîý ôùí áíèñþðùí êáé ç ðáãêüóìéá åíïðïßçóç åß÷å âñåé ôç èÝóç ôçò, áêüìá êé áí áõôü Þôáí ìüíï Ýíá èÝáìá. Ç ðáñÜóôáóç åß÷å ôßôëï "Ç ×ïñåõôéêÞ ÃéïñôÞ" êáé ãéá Ýíá äéÜóôçìá óõíå÷ßóáìå ôçí ðåñéïäåßá ìáò ìå ôï ßäéï ðáíçãýñé êÜèå öïñÜ. ¼ôáí ôåëåßùóå ç ðåñéïäåßá, èõìÜìáé üôé Ýíéùèá ãõìíüò êáé üôé ç ìïõóéêÞ ôïõ ÈåïäùñÜêç åß÷å äþóåé Ýíá ëüãï ýðáñîçò óôç ÷ïñïãñáöéêÞ ìïõ ôÝ÷íç, ìéá Ýìöõôç Ýìðíåõóç ðïõ äå èá ìðïñïýóá íá îå÷Üóù ðïôÝ. ÆïñìðÜò. ÐÝñáóáí ðåñßðïõ äåêáðÝíôå ÷ñüíéá êáé äçìéïõñãþ ìðáëÝôá ó' üëïí ôïí 141

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

êüóìï, áëëÜ ôï öÜíôáóìá ôïõ "ÆïñìðÜ" ôïõ ÈåïäùñÜêç äåí óôáìÜôçóå íá ìå óôïé÷åéþíåé. Áðïöáóßæù íá îáíáäéáâÜóù üëï ôï ìõèéóôüñçìá, áêïýãïíôáò ôéò ÷ïñùäßåò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Ìå âáóáíßæåé ç éäÝá íá ôï öÝñù ðÜíù óôç óêçíÞ êáé íá áíåâÜóù ìéá ðáñÜóôáóç, áëëÜ Ýðñåðå ðñþôá íá äéáóêåõáóôåß ãéá ôç óêçíÞ, íá ãñáöôåß Ýíá ëéìðñÝôï, ðïõ èá Þôáí ç êéíçôÞñéá äýíáìç áõôïý ôïõ äñÜìáôïò, ìå äéáöáíÝò êëåéäß áíÜãíùóçò, ðïõ èá Ýíùíå ôç öéëïóïößá ìå ôç ìïõóéêÞ, ôï ÷ïñü êáé ôï ôñáãïýäé óõã÷ñüíùò. Ðéóôåýù üôé ðñÝðåé íá Ýãñáøá êáé íá îáíÜãñáøá áõôü ôï ëéìðñÝôï, ôïõëÜ÷éóôïí, äÝêá öïñÝò, åðåéäÞ êÜèå öïñÜ áíáêÜëõðôá üôé ç ìïñöÞ Þ ôï ðåñéå÷üìåíï äåí ôáßñéáæáí ìåôáîý ôïõò. ÔåëéêÜ, ôáîßäåøá ìÝ÷ñé ôçí ÁèÞíá ìå Ýíá ðñïó÷Ýäéï, ãéá íá ôï óõæçôÞóù ìå ôïí Ìßêç, ï ïðïßïò ìå õðïäÝ÷ôçêå åãêÜñäéá. ¼ôáí ôïõ ðáñïõóßáóá ôï ëéìðñÝôï, ëÝãïíôÜò ôïõ üôé Ýðñåðå íá öáíôáóôåß áõôü ôï Ýñãï óå ìïñöÞ óõìöùíéêÞ êáé ÷ïñùäéáêÞ, ìïõ áðÜíôçóå êõñéïëåêôéêÜ: "Áõôü åßíáé ðñüêëçóç". Ôüôå Ýíáò ößëïò ìïõóéêüò ôïõ Ìßêç, êé åãþ äéáâÜóáìå ôï ïãêþäåò ìïõóéêü Ýñãï ôïõ êáé åðéëÝîáìå äéÜöïñá êïììÜôéá, ðïõ èá ìðïñïýóáí íá ôáéñéÜóïõí óôéò 23 äéáöïñåôéêÝò óêçíÝò ôïõ ëéìðñÝôïõ. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò äÝ÷ôçêå áõôü ôï ìùóáúêü ùò áñ÷éêÞ âÜóç êáé Üñ÷éóå íá óõíèÝôåé åðß Ýíá ÷ñüíï. Âñéóêüìáóôå óôï 1987 êáé ç ðñåìéÝñá ðñïâëÝðåôáé ãéá ôïí Áýãïõóôï ôïõ 1988 óôéò ÁñÝíåò ôçò Âåñüíáò. Åêåßíïí ôïí êáéñü åß÷á ðåßóåé ôç äéåýèõíóç ôùí Áñåíþí üôé åðñüêåéôï ãéá Ýíá ìðáëÝôï ìå ïñ÷Þóôñá êáé ÷ïñùäßá. Äåí Þèåëá íá ôïõò öïâßóù. ÓõíÜíôçóá ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç ðïëëÝò öïñÝò óôï óðßôé ôïõ óôï Ðáñßóé, ãéá íá áêïýóïõìå ôç óýíèåóç ãéá ðéÜíï ðïõ åêôåëïýóå ìéá ëáìðñÞ ðéáíßóôá, ç ¸ëåíá ÌïõæÜëá. ÊÜèå öïñÜ ðïõ ãéíüôáí ðñüâá, ôï Ýñãï Ýðáéñíå üëï êáé ðéï óõãêåêñéìÝíç ìïñöÞ êáé ïé äéáöùíßåò ìáò ó÷åäüí åêìçäåíßæïíôáí. Ïé ñõèìïß êáé ïé ìåëùäßåò áíôéóôïé÷ïýóáí óôç ó÷åäéáóìÝíç äñÜóç êáé, êõñßùò, åñÝèéæáí ôç ÷ïñïãñáöéêÞ ìïõ öáíôáóßá. ¼óï ðñï÷ùñïýóáìå, äçìéïõñãïýóá ïõóéáóôéêÜ ôç ÷ïñïãñáöéêÞ äñÜóç ìÝóá óôï ìõáëü ìïõ. ¼ôáí ïé ÁñÝíåò Ýëáâáí ôçí ðáñôéôïýñá ôçò ïñ÷Þóôñáò êáé ôçò ÷ïñùäßáò ìå óõíïäåßá ðéÜíïõ, ìå êÜëåóáí åðåéãüíôùò óå åéäéêÞ åðéôñïðÞ! Ï äéåõèõíôÞò ôïõ èåÜôñïõ êáé ïé óõíåñãÜôåò ôïõ, óïêáñéóìÝíïé áðü ôï ðåñéå÷üìåíü ôïõò êáé ìïõ äÞëùóáí ìå åðéêñéôéêü ýöïò: "Äåí ìïõ åßðáôå üôé åðñüêåéôï ãéá ¼ðåñá. Äåí åßíáé åöéêôü, ôé èá êÜíïõìå ôþñá; Ðïéïò èá ÷ñçìáôïäïôÞóåé ôï ÷ñüíï ðïõ èá óáò ÷ñåéáóôåß ãéá ôéò ðñüâåò êáé ôçí áðïìíçìüíåõóç åíüò ôüóï ìåãÜëïõ õëéêïý, êáé üë' áõôÜ óå ôüóï ìéêñü ÷ñïíéêü äéÜóôçìá;". Ôïõ áðÜíôçóá üôé åëëçíéêü Ýñãï ÷ùñßò ÷ïñùäßá äåí èá åß÷å íüçìá êáé üôé äåí õðÞñ÷å ðåñßðôùóç íá ðåñéïñéóôåß ç ðáñôéôïýñá óôá ïñ÷çóôñéêÜ ìÝñç ìüíï. Åí ïëßãïéò, ìåôÜ áðü Ýíôïíç óõæÞôçóç, ç ðñïåôïéìáóßá ôïõ ÆïñìðÜ óõíå÷ßóôçêå. ÐÜíôá Þìïõí ðåðåéóìÝíïò, üôé ç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç Ýöôáíå óôï áðüãåéï ôçò ÝêöñáóÞò ôçò, ìÝóá áðü ôï ÷ïñùäéáêü Ýñãï êáé üôé, ìå ôçí åîáéñåôéêÞ ãíþóç ôùí ñõèìþí, áõôü ôï Ýñãï Þôáí éêáíü íá öôÜóåé óôï áðïôÝëåóìá ðïõ ãíùñßæïõìå üëïé. Ï ÷ïñüò êáé ç ìïõóéêÞ. Óôçí ðåñßðôùóç ôçò ðáñÜóôáóçò ôïõ ÆïñìðÜ íïìßæù üôé åßíáé ôï ôÝëåéï ðáñÜäåéãìá ãé' áõôü ðïõ ìðïñïýìå íá ïíïìÜóïõìå Ýñãï óõíåñãá142

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

óßáò, áðü ôçí áñ÷Þ ôïõ Ýùò êáé ôçí ðñáãìáôïðïßçóç ôçò ðáñÜóôáóçò. Ðñþôá áð' üëá õðÞñîå ìéá áìïéâáßá óõíáßíåóç óôçí êáôáíüçóç ôùí ðñïóùðéêþí áîéþí ôïõ êáèåíüò, áëëÜ êáé ìéá óõíåííüçóç ðïõ áöïñÜ ôéò êïéíÝò êïéíùíéêÝò, äñáìáôïõñãéêÝò, öéëïóïöéêÝò, êáëëéôå÷íéêÝò áîßåò êáé, êõñßùò, ìéá ìåãÜëç åðéèõìßá íá ðåñÜóïõìå Ýíá ìÞíõìá ìÝóá áðü ôïí Þñùá ôïõ ÆïñìðÜ. ¸íá ìÞíõìá ðïõ èá áðåëåõèÝñùíå ôï Ýñãï áðü êÜèå ìåóïáóôéêÞ íïïôñïðßá êáé óõìðåñéöïñÜ, áðü êÜèå áêáäçìáúêü ðåñéïñéóìü êáé ðñïóçëõôéóôéêü ýöïò êáé èá ôï ðëçììýñéæå ìå óõíáßóèçìá! ¼ëï ôï Ýñãï Ýðñåðå íá ìáò öÝñíåé ðßóù, óôçí áñ÷éêÞ óýíäåóç ôçò æùÞò ìå ü,ôé ðéï áãáðçôü êáé ìéóçôü ìðïñåß íá Ý÷åé áõôÞ. Ôï óýíïëï Ýðñåðå íá áðåõèýíåôáé ðåñéóóüôåñï ó' Ýíá ëáúêü êïéíü êáé ü÷é óôïõò "ìðáëåôïìáíåßò" êáé óôïõò "ìåëïìáíåßò". Áõôü, ßóùò, åîçãåß ãéáôß ôï ðåñéå÷üìåíï ôçò ìïõóéêÞò êáé ôçò ÷ïñïãñáößáò åßíáé, ðÝñá ãéá ðÝñá, ðëïýóéï óå äéáöïñåôéêïýò ñõèìïýò êáé ôå÷íïôñïðßåò, áëëÜ, óõã÷ñüíùò êáé ãéáôß ôï óýíïëï Ýäéíå ôçí åíôýðùóç üôé õðÜñ÷åé ìéá ìïíáäéêÞ ìïõóéêÞ, Ýíáò ìïíáäéêüò ÷ïñüò, ìéá ìïíáäéêÞ ôÝ÷íç. Ç ëéôÞ êáé åëåýèåñç ôÝ÷íç! ÊÜèå äñÜóç Ýðñåðå íá ìåôáäßäåé, óáí ôïí Þñùá, ôç ãåýóç ìéáò åëåõèåñßáò, ôüóï áðáñáßôçôçò üóï ç áãÜðç êáé ôï ïîõãüíï. ÊÜèáñóç. Ç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç äéáëýåôáé êáé ãåííéÝôáé ìÝóá óôç óéùðÞ· Ýðåéôá, ïé äéÜöïñïé Þ÷ïé Ý÷ïõí áñ÷éôåêôïíéêÞ, åîÝëéîç åðéóôçìïíéêÞ êáé áõèüñìçôç ôáõôü÷ñïíá, åíþ ôï óõíáßóèçìá ôïõ óõíèÝôç õðåñâáßíåé ôï äñÜìá ðïõ ìáò áöçãåßôáé êáé ãåõüìáóôå ôçí åíÝñãåéÜ ôïõ, óáí êñáóß ðïõ ìáò ìåèÜåé! Ï ×ïñüò äéáëýåé ôï ÷þñï êáé ôï Üðåéñï óôï ïðïßï äéåéóäýåé, ïé ðñïóåêôéêÜ ìåëåôçìÝíåò Þ áõèüñìçôåò êéíÞóåéò ìåôáäßäïíôáé óôïõò åñìçíåõôÝò ðáñáóýñïíôáò ôéò äõíÜìåéò ïëüêëçñçò ôçò öýóçò. Ï Üíèñùðïò äå äçìéïõñãåß ðéá ôçí ôÝ÷íç, Ý÷åé ãßíåé ï ßäéïò Ýñãï ôÝ÷íçò. Ç ó÷Ýóç ôïõ ÷ïñïý ìå ôç ìïõóéêÞ åßíáé åãêÜñóéá, áöïý ïé ßäéåò ïé äõï ôÝ÷íåò óõíáíôþíôáé áëëïý, õðü ôçí êõñéáñ÷ßá áíþôåñùí äõíÜìåùí. ÁõôÜ ìðïñþ íá ðù ãéá ôç óçìáóßá ôçò óõíÜíôçóÞò ìïõ ìå ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Ôï áßóèçìÜ ìïõ ôçí åðï÷Þ ôçò ÷ïñåõôéêÞò ãéïñôÞò Ý÷åé ìåßíåé æùíôáíü ìÝ÷ñé óÞìåñá êáé èá ðáñáìåßíåé ãéá ðïëýí êáéñü áêüìá. Ç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ãéïñôÜæåé ôç æùÞ, üðùò êáé ç ÷ïñïãñáößá ìïõ, êé áí ôï "÷åñÜêé" ìïõ Ýãéíå ó÷åäüí óáí ôï äéêü ôïõ, áõôüò èá åßíáé ðÜíôá ï Ãßãáíôáò! Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ôïí ê. Massine ãéá ôçí ïìéëßá ðïõ ìáò Ýóôåéëå. Ôþñá èá ìáò ìéëÞóåé ï Ãéþñãïò Ìïíåìâáóßôçò, ìå èÝìá "Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò: ôñáãïõäþíôáò óôç óêçíÞ". Ï Ãéþñãïò Ìïíåìâáóßôçò, ðáñ' üôé óðïýäáóå óôç Ó÷ïëÞ Ðïëéôéêþí Ìç÷áíéêþí ôïõ Åèíéêïý Ìåôóüâéïõ Ðïëõôå÷íåßïõ êáé áðü ôçí áðïöïßôçóÞ ôïõ Ýùò óÞìåñá åêðïíåß óôáôéêÝò ìåëÝôåò êôéñéáêþí êáé óõãêïéíùíéáêþí Ýñãùí, åßíáé Üñéóôïò ãíþóôçò ôçò åõñùðáúêÞò êáé íåïåëëçíéêÞò ìïõóéêÞò äçìéïõñãßáò. Áðü ôï 1978 ó÷ïëéÜæåé, ìå êåßìåíÜ ôïõ óå äéÜöïñá Ýíôõðá, ôá ìïõóéêÜ äñþìåíá êáé áêüìç 143

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ó÷åäéÜæåé êáé ðáñïõóéÜæåé ñáäéïöùíéêÜ áêñïÜìáôá óå êñáôéêïýò êáé ìç ñáäéïöùíéêïýò óôáèìïýò. ÄéåôÝëåóå ìïõóéêïêñéôéêüò óôéò åöçìåñßäåò "ÅËÅÕÈÅÑÏÔÕÐÉÁ", ìÝëïò ôïõ ãíùìïäïôéêïý Óõìâïõëßïõ ôïõ ÖåóôéâÜë Áèçíþí êáé ÄéåõèõíôÞò ôïõ ÄåõôÝñïõ ÐñïãñÜììáôïò ôçò ÅëëçíéêÞò Ñáäéïöùíßáò. Åßíáé ìÝëïò ôçò ¸íùóçò ÅëëÞíùí Èåáôñéêþí êáé Ìïõóéêþí Êñéôéêþí êáé ìÝëïò ôïõ Äéïéêçôéêïý Óõìâïõëßïõ ôçò ÊñáôéêÞò Ïñ÷Þóôñáò Áèçíþí. Ï ê. Ìïíåìâáóßôçò Ý÷åé ôïí ëüãï.

Γιώργος Μονεµβασίτης: Μίκης Θεοδωράκης : Τραγουδώντας στη σκηνή Áðü ôç óôéãìÞ ðïõ ãåííÞèçêå ôï ÈÝáôñï áðïæÞôçóå ôç óõíäñïìÞ ôùí Üëëùí äõï ðáñáóôáôéêþí ôå÷íþí, ôçò ¼ñ÷çóçò, ôïõ ×ïñïý äçëáäÞ, êáé ôçò ÌïõóéêÞò? êõñßùò ôçò ìïõóéêÞò. Óýíôïìá ç ìïõóéêÞ Ýãéíå áðáñáßôçôç. ÊÜëëéóôá ëïéðüí, ìðïñïýìå íá éó÷õñéóôïýìå óÞìåñá, üôé ÈÝáôñï ÷ùñßò ÌïõóéêÞ ìïéÜæåé ìå óáëÜôá ÷ùñßò áëÜôé êáé ÷ùñßò ëÜäé. Óôçí ðñüêëçóç ôçò èåáôñéêÞò ìïõóéêÞò, äåí Þôáí äõíáôüí íá ìçí áíôáðïêñéèåß ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò. Ìå áñéèìïýò, ç áíôáðüêñéóç áõôÞ, ìåôáöñÜæåôáé óå óáñÜíôá åííÝá îå÷ùñéóôÝò ðñïôÜóåéò èåáôñéêÞò ìïõóéêÞò. ÌÝóá óôïí áíåêôßìçôï ìïõóéêü ÷åßìáññï ðïõ ìáò ÷Üñéóå ï Ìßêçò, ç ìïõóéêÞ ôçí ïðïßá óõíÝèåóå ãéá ôï èÝáôñï êáôÝ÷åé èÝóç îå÷ùñéóôÞ. Êáé ç åíáó÷üëçóÞ ôïõ áõôÞ, êáèþò åýêïëá ìðïñåß íá áíôéëçöèåß ï é÷íçëÜôçò ôïõ Ýñãïõ ôïõ, äåí åßíáé ìïíïäéÜóôáôç, ïýôå åõêáéñéáêÞ, ìá ðïëõäéÜóôáôç êáé äéçíåêÞò. Áí ðñïóåããßóïõìå ðñïóåêôéêÜ áõôü ôï éäéáßôåñï ôìÞìá ôïõ Ýñãïõ ôïõ, èá äéáðéóôþóïõìå üôé áó÷ïëÞèçêå óõíïëéêÜ, ùò óõíèÝôçò âåâáßùò, ìå ðÝíôå äéáöïñåôéêÜ åßäç èåÜôñïõ. Ç ðñïóðÜèåéá ïìáäïðïßçóÞò ôïõò áðÝäùóå ôéò áêüëïõèåò éäéáßôåñåò êáôçãïñßåò: 1. ÌïõóéêÞ ãéá ôï áñ÷áßï èÝáôñï (ôñáãùäßá êáé êùìùäßá) 2. ÌïõóéêÞ ãéá êëáóéêü êáé íåüôåñï èÝáôñï 3. ÌïõóéêÞ ãéá ìïõóéêïèåáôñéêÝò ðáñáóôÜóåéò (åðéèåùñÞóåéò) 4.ÌïõóéêÞ ãéá ñáäéïöùíéêü èÝáôñï.

5.ÌïõóéêÞ ãéá ôï äéêü ôïõ Ìïõóéêü ÈÝáôñï. Êáôáìåôñþíôáò êáé áðïôéìþíôáò ôçí ðñïóöïñÜ ôïõ êáôÜ êáôçãïñßá äéáðéóôþíïõìå, üôé Ý÷åé õðçñåôÞóåé ôï èÝáôñï, ü÷é ìüíï ìå áîéïóýíç áëëÜ êáé ìå áöïóßùóç. ¸ôóé, óôïí êáôÜëïãï ôùí Ýñãùí ôïõ, ìåôñÞóáìå ìïõóéêÝò ãéá Ýíôåêá ðáñáóôÜóåéò ôïõ áñ÷áßïõ èåÜôñïõ - ðïõ ãßíïíôáé äåêáôñåßò áí åêëÜâïõìå (üðùò ðñÝðåé) ôçí "ÏñÝóôåéá" ùò ôñéëïãßá - ìïõóéêÝò ãéá äåêáïêôþ ðáñáóôÜóåéò êëáóéêïý êáé íåüôåñïõ èåÜôñïõ - óôéò ïðïßåò ðñÝðåé íá ðñïóèÝóïõìå êáé ðÝíôå ðñïóðÜèåéåò, ïé ïðïßåò ðáñÝìåéíáí óôï åðßðåäï ôïõ ó÷åäéáóìïý - ìïõóéêÝò ãéá äõï åðéèåùñÞóåéò, ìïõóéêÝò ãéá äÝêá ðáñáãùãÝò ñáäéïöùíéêïý èåÜôñïõ êáé ôÝëïò ìïõóéêÞ ãéá Ýíá äéêü ôïõ ìïõóéêïèåáôñéêü Ýñãï. Óýíïëï, ïé óáñÜíôá åííÝá îå÷ùñéóôÝò ðñïôÜóåéò 144

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

èåáôñéêÞò ìïõóéêÞò ðïõ ðñïìíçìïíåýóáìå. Êáé äåí Ý÷ïõìå óõìðåñéëÜâåé ó´áõôÝò ôá ðÝíôå ëõñéêÜ äñÜìáôá (ôéò üðåñåò äçëáäÞ), ðïõ Ý÷åé õðïãñÜøåé ìÝ÷ñé óÞìåñá, ìéá êáé ç êá ×ïëóô óáò ìßëçóå ðñéí ëßãï ãéá áõôÜ? êáé áõôÜ êé áí åßíáé èÝáôñï! Áò åîåôÜóïõìå üìùò îå÷ùñéóôÜ ôéò ðÝíôå áõôÝò éäéáßôåñåò ïìÜäåò-êáôçãïñßåò, áöïý ðñþôá áíáöÝñïõìå ìéáí éäéïìïñößá ôçò èåáôñéêÞò ìïõóéêÞò. ÐñïïñéóìÝíç, ðáëéüôåñá ôïõëÜ÷éóôïí, íá åñìçíåýåôáé ç ìïõóéêÞ áõôÞ åðß óêçíÞò, äåí åðÝôñåðå óôï äçìéïõñãü íá ÷ñçóéìïðïéÞóåé ðáñÜ Ýíá ëéôü ïñãáíéêü óýíïëï. Áîéïðïéþíôáò ôéò ãíþóåéò êáé ôçí åõñçìáôéêüôçôÜ ôïõ, ï Ìßêçò ìåãáëïýñãçóå êáé óôïí ôïìÝá áõôü. Ïé åíïñ÷çóôñþóåéò ôçò èåáôñéêÞò ìïõóéêÞò ôïõ áðïôåëïýí óõ÷íÜ ðñüôõðá. Ôï ðñþôï áñ÷áßï äñÜìá óôï ïðïßï åêëÞèç ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò íá óõíèÝóåé ìïõóéêÞ, Þôáí ç ôñáãùäßá ôïõ Åõñéðßäç "Öïßíéóóåò". ¹ôáí ÄåêÝìâñçò ôïõ 1959. Âñéóêüôáí ôüôå óôï Ðáñßóé, åß÷å áíáäåé÷èåß óå ëüãéï ìïõóïõñãü ìå åîáéñåôéêÝò ðñïïðôéêÝò åîÝëéîçò, äåí êïõâáëïýóå üìùò áêüìç, åðßóçìá ôïõëÜ÷éóôïí, ôç äüîá êáé ôçí åõèýíç ôïõ åëëçíéêïý ôñáãïõäéïý. Ï åìâëçìáôéêüò "ÅðéôÜöéïò" Þôáí Þäç Ýôïéìïò, Üãíùóôïò ùóôüóï, êáèüóïí áäéóêïãñÜöçôïò. Ôï áßôçìá ãéá óýíèåóç ìïõóéêÞò ãéá ôéò "Öïßíéóóåò" ðñïåñ÷üôáí áðü ôï Åèíéêü ÈÝáôñï êáé ôïí ÁëÝîç ÌéíùôÞ, óêçíïèÝôç ôïõ Ýñãïõ, ðïõ åðñüêåéôï íá ðáñïõóéáóôåß ôï åðüìåíï êáëïêáßñé (1960) óôçí Åðßäáõñï. Ï Ìßêçò Üñ÷éóå íá åñãÜæåôáé ãéá ôï Ýñãï, ìå ïäçãü ôç ìåôÜöñáóç ôïõ ÃåñÜóéìïõ ÓðáôáëÜ, óôéò 27 Äåêåìâñßïõ. ÏëïêëÞñùóå ôçí êáôáãñáöÞ ôçò ÝìðíåõóÞò ôïõ, áëëÜ êáé ôçí åðåîåñãáóßá ôçò, óôéò 28 ÌáÀïõ 1960. Ç ìïõóéêÞ óõíáðáñôéæüôáí áðü Ýíôåêá îå÷ùñéóôÜ ìÝñç áðü ôá ïðïßá ôÝóóåñá Þóáí ÷ïñéêÜ. Ç ðáñôéôïýñá üñéæå ãéá ôçí åñìçíåßá ìåóüöùíï, ÷ïñùäßá - ï ÷ïñüò äçëáäÞ - äõï âéïëïíôóÝëá, êüíôñá ìðÜóï, äõï öëÜïõôá, üìðïå, äõï êüñíá, äõï ôñïìðüíéá, äõï ôñïìðÝôåò, êëáñéíÝôï óå Sib, ðéÜíï êáé êñïõóôÜ. Ç ðñþôç ðáñÜóôáóç ôïõ Ýñãïõ ðñáãìáôïðïéÞèçêå óôï Áñ÷áßï ÈÝáôñï ôçò Åðéäáýñïõ óôéò 19 Éïõíßïõ 1960. ¼ðùò äéáðßóôùóáí ïé ðáñåõñéóêüìåíïé, ç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç Þôáí ðñáãìáôéêÜ óðïõäáßá. Áðïëýôùò ôáéñéáóôÞ ðñïò ôï ìýèï áëëÜ êáé ðñïò ôï Þèïò ôçò ôñáãùäßáò. Ãéá ôçí éóôïñßá áíáöÝñïõìå - êáé ü÷é ãéá íá ðñïêáëÝóïõìå óõãêñßóåéò ìå ôï óÞìåñá - üôé ðñùôáãùíéóôÝò ôçò ðáñÜóôáóçò Þôáí ç Êáôßíá Ðáîéíïý, ç ¢ííá Óõíïäéíïý, ï ÁëÝîçò ÌéíùôÞò êáé ï ÈÜíïò Êùôóüðïõëïò. Ç êáèïìïëïãçìÝíç åðéôõ÷ßá ôçò ìïõóéêÞò ðñïïéùíéæüôáí ëáìðñÞ óõíÝ÷åéá óôç óõíåñãáóßá ôïõ Ìßêç ìå ôï Åèíéêü ÈÝáôñï êáé ôïí ÁëÝîç ÌéíùôÞ. ¹ôáí êÜôé ðïõ ï ßäéïò ìÜëéóôá ï çèïðïéüò-óêçíïèÝôçò ôïõ Åèíéêïý, äéáêáþò åðéèõìïýóå. Äõóôõ÷þò, üìùò, ç áñìïíéêÞ áõôÞ óõíåñãáóßá äéåêüðç âéáßùò. ÎÝñåôå ãéáôß; Ìá ðþò Þôáí äõíáôüí, åêåßíç ôçí åðï÷Þ, áñ÷Ýò ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1960, íá óõíåñãÜæåôáé Ýíáò êïììïõíéóôÞò ìå ôï Åèíéêü (ëÝãå ìå êáé Âáóéëéêü) ÈÝáôñï, üôáí ìÜëéóôá, áêüìç êáé ôá ðáéäéÜ ðçãáßíáìå óôï êáôç÷çôéêü, ãéá íá ðÜñïõìå ðéóôïðïéçôéêü íïìéìïöñïóýíçò; Ôï Åèíéêü ÈÝáôñï, ùóôüóï, äåí áðÝêëåéóå åíôåëþò ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç áðü ôéò ðáñáãùãÝò ôïõ. ÌÜëëïí ãéá Üëëïèé êáé ìå âáñéÜ êáñäéÜ, ïé õðåýèõíïé ôïõ áíÝèåóáí êÜðïéåò áêüìç ìïõóéêÝò, ü÷é üìùò ãéá ôéò ìåãÜëåò ðáñáãùãÝò. ÃåííÞèçêå Ýôóé ìïõóéêÞ ãéá ôïí "Áßáíôá" ôïõ ÓïöïêëÞ (1961) êáé ôéò 145

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

"ÔñùÜäåò" ôïõ Åõñéðßäç (1965). ÌåôÜ ôç ìïõóéêÞ ãéá ôç "ËõóéóôñÜôç" ôïõ ÁñéóôïöÜíç, ôï 1966 ãéá ôï áíåîÜñôçôï èÝáôñï, ç åðüìåíç ðñïóðÜèåéá Ýãéíå ôï 1977 ìå ôéò "ÉêÝôéäåò" ôïõ Áéó÷ýëïõ, îáíÜ ìå ôï Åèíéêü - åðßóçìç ïíïìáóßá ðëÝïí - ÈÝáôñï. Áêïëïýèçóáí ïé "ÉððÞò" ôïõ ÁñéóôïöÜíç, ôï 1979, ç ôñéëïãßá ôçò "ÏñÝóôåéáò" ôïõ Áéó÷ýëïõ, ôï 1986 ìå 1988, ç "ÅêÜâç" ôïõ Åõñéðßäç ôï 1987, ç "Áíôéãüíç" ôïõ ÓïöïêëÞ ôï 1990, ï "ÐñïìçèÝáò Äåóìþôçò" ôïõ Áéó÷ýëïõ, ôï 1992 êáé ôÝëïò ï "Ïéäßðïõò Ôýñáííïò" ôïõ ÓïöïêëÞ, ôï 1996. ÌïõóéêÞ ãéá ôï êëáóéêü êáé ôï íåüôåñï èÝáôñï Üñ÷éóå íá óõíèÝôåé ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò íùñßò-íùñßò, ôï 1945. Åðñüêåéôï ãéá ôï Ýñãï "ÈåáôñéêÞ Ôñáãùäßá" ôïõ Âáóßëç Ñþôá. Ç ðñïóðÜèåéá, üìùò, ëüãù êáé ôùí ãåãïíüôùí, Ýìåéíå çìéôåëÞò. Ôá ãåãïíüôá ôçò åðï÷Þò, üóá åðáêïëïýèçóáí áëëÜ êáé ç áöïóßùóç ôïõ óõíèÝôç óôéò ìïõóéêÝò ôïõ óðïõäÝò óôï Ðáñßóé, áíÝóôåéëáí ôç äéÜèåóç ãéá ðåñáéôÝñù åíáó÷üëçóç ìå ôï èÝìá. ÌÝ÷ñé ôï 1962 üìùò. Ôüôå ìå õðïêéíçôÞ ðÜëé ôïí, Ýóôù êáé äåõôåñïãåíÞ, ëüãï ôïõ Âáóßëç Ñþôá, ï Ìßêçò êáôÝèåóå ôçí ðñþôç ïëïêëçñùìÝíç ôïõ ìïõóéêÞ ãéá ôï íåüôåñï èÝáôñï êáé - ðïéïò áìöéâÜëëåé - èñéÜìâåõóå. Ôï Ýñãï: "¸íáò üìçñïò" ôïõ Éñëáíäïý ÌðñÝíôáí Ìðßáí. Ï Âáóßëçò Ñþôáò åß÷å êÜíåé ôç ìåôÜöñáóç. Ôá ðåñéóóüôåñá áðü ôá 16 èáõìÜóéá ôñáãïýäéá ôïõ Ýñãïõ Ýöõãáí ðÜñáõôá áðü ôç óêçíÞ êáé Ýãéíá ôñáãïýäéá ôçò ðïëéôéêÞò ðáñÝáò: "¹ôáí 18 ÍïÝìâñç", "Ôï ãåëáóôü ðáéäß", "¢íïéîå ëßãï ôï ðáñÜèõñï", "Ôïí ÓåðôÝìâñéï èõìÜìáé", "Åßìáé ¢ããëïò, íéïò êáé ôõ÷åñüò", "Èá óïõ óôåßëù ìÜíá", ðïéï íá ìçí áíáöÝñåé êáíåßò… Ôï Ýñãï ðñùôïðáñïõóéÜóôçêå óå óêçíïèåóßá Ëåùíßäá ÔñéâéæÜ, óôéò 12 Áðñßëç ôïõ 1962, óôï Êõêëéêü ÈÝáôñï ôçò ÁèÞíáò ìå ôçí Íôüñá Ãéáííáêïðïýëïõ íá ôñáãïõäÜ åðß óêçíÞò óõíïäåõüìåíç, óôçí êëáóéêÞ êéèÜñá, áðü ôï ÄçìÞôñç ÖÜìðá. ÎáíÜ, ãéá ôçí éóôïñßá, ìíçìïíåýïõìå ôïõò çèïðïéïýò ðïõ ìåôåß÷áí óôçí ðáñÜóôáóç: Êþóôáò ÌðÜêáò, ÍÝëëç Áããåëßäïõ, Ìáñßêá Êïôïðïýëç, ×ñÞóôïò ÐÜñëáò, Ôáóþ Êáâáääßá. ÁõôÞ ôç äåýôåñç êáôçãïñßá ôùí óêçíéêþí ìïõóéêþí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ìðïñïýìå íá ôç ÷ùñßóïõìå óå äõï õðïêáôçãïñßåò. Åëëçíéêü êáé äéåèíÝò èÝáôñï. Ç ÄéÜêñéóç áõôÞ åßíáé ÷ñÞóéìç êáé ãéá ôçí áéóèçôéêÞ ðñïóÝããéóç ôïõ èÝìáôïò, áöïý äåß÷íåé ôç ãíþóç, ôçí åõáéóèçóßá êáé ôçí ðñïóáñìïóôéêüôçôá ôïõ óõíèÝôç. Ôé åííïïýìå; Èá ôï áíôéëçöèåßôå áìÝóùò, ìüëéò áíáöÝñïõìå ôï ðñþôï áìéãþò åëëçíéêü èåáôñéêü Ýñãï, ãéá ôï ïðïßï óõíÝèåóå ìïõóéêÞ êáé óõãêñßíåôÝ ôç ìå áõôÞí ðïõ óõíÝèåóå ãéá ôï Ýñãï ðïõ ìüëéò áíáöÝñáìå, ôï "¸íáò ¼ìçñïò". Ï "¼ìçñïò" Ýäùóå ìïõóéêÞ óáöþò äõôéêüôñïðç, ìå ìðáëÜíôåò êáé ç÷ï÷ñþìáôá ðïõ ðñïóäéïñßæïõí ôçí åíôïðéüôçôá êáé ðñïóäéïñßæïíôáé áðü áõôÞ - Éñëáíäßá ãáñ. Ôï åëëçíéêü Ýñãï áðÝöåñå ìïõóéêÞ ãíÞóéá åëëçíéêÞ ìå ðëåïíÜæïíôá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ ëáúêïý ìïõóéêïý ìáò ðïëéôéóìïý. Á!!! Óõããíþìç. ËçóìïíÞóáìå íá óáò ðïýìå ðïéï Þôáí áõôü ôï Ýñãï. Ïé ðåñéóóüôåñïé ôï Ý÷åôå áóöáëþò êáôáëÜâåé. ¹ôáí âåâáßùò "Ç ãåéôïíéÜ ôùí áããÝëùí" ôïõ ÉÜêùâïõ ÊáìðáíÝëëç. ÐñåìéÝñá óôï ÈÝáôñï Êïôïðïýëç - óçìåñéíü REX - óôéò 4 Ïêôùâñßïõ 1963. ÓêçíïèÝôçò ï óõããñáöÝáò, ðñùôáãùíéóôÝò ïé Íßêïò Êïýñêïõëïò, ÔæÝíç ÊáñÝæç, Áëßêç ÆùãñÜöïõ, Äéïíýóçò Ðáðáãéáííü146

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ðïõëïò. Ðñùôáãùíéóôïýóáí åðßóçò ôá ôÝóóåñá ôñáãïýäéá êáé ïé ðïëý÷ñùìåò ìïõóéêÝò ðïõ óõíÝèåóå ãéá ôçí ðáñÜóôáóç ï Ìßêçò ìáò. Ôñáãïýäéá ðïõ óýíôïìá ôá ôñáãïýäçóå üëç ç ÁèÞíá, üëç ç ÅëëÜäá, üëïò ï Åëëçíéóìüò: "Áðü ôï ðáñÜèõñü óïõ", "Ôï øùìß åßíáé óôï ôñáðÝæé", "Äüîá ôù èåþ", "Óôñþóå ôï óôñþìá óïõ ãéá äõï". Ìå ôï ìðïõæïýêé ôïõ Ãéþñãïõ ÆáìðÝôá íá õöáßíåé ìïõóéêÝò ôçò øõ÷Þò. Ç ìåôÝðåéôá åíáó÷üëçóç ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ìå áõôÜ ôá åßäç ôïõ èåÜôñïõ, åß÷å ôç ãíùóôÞ ðïñåßá êáé êáôÜëçîç. ÁíáóôïëÞ, ôá ÷ñüíéá ôçò ×ïýíôáò, èñéáìâéêÞ åðÜíïäïò, ôïí êáéñü ôçò ìåôáðïëßôåõóçò, ýöåóç ìåôÜ ôï 1980, ìéá êáé ôüôå ï óõíèÝôçò áðïöÜóéóå íá áó÷ïëçèåß ìåèïäéêüôåñá ìå ôï ëüãéï Ýñãï ôïõ. Ôåëåõôáßá êáé ðëÝïí ðñüóöáôç èåáôñéêÞ ôïõ ìïõóéêÞ åßíáé åêåßíç ãéá ôïí óáéîðçñéêü "ÌÜêâåè" ðïõ ðáñïõóéÜóôçêå ôï 1994 óôï ÈÝáôñï ÊáñÝæç áðü ôï Ãéþñãï Êéìïýëç êáé ôçí ÊáñõïöõëéÜ ÊáñáìðÝôç. Óôçí êáôçãïñßá ìïõóéêü èÝáôñï-åðéèåþñçóç, ç åìðëïêÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç åßíáé ó÷åôéêÜ ìéêñÞ, ðïëý, ùóôüóï, óçìáíôéêÞ. Äýï ðáñáóôÜóåéò áðÞëáõóáí ôç ìïõóéêÞ ôïõ åýíïéá. Ç ðñþôç Þôáí ç "¼ìïñöç Ðüëç". ÅííÝá Éïõíßïõ 1962 ç åðéèåþñçóç, óå êåßìåíá Ìðïóô, áëëÜ êáé Ìßêç, êáé óêçíïèåóßá Ìé÷Üëç ÊáêïãéÜííç, ðñùôïðáñïõóéÜæåôáé óôï ÈÝáôñï Ðáñê ôçò Ëåùöüñïõ ÁëåîÜíäñáò. Ôá äþäåêá ôñáãïýäéá ôçò ðáñÜóôáóçò óå óôß÷ïõò Ìðïóô, ÄçìÞôñç ×ñéóôïäïýëïõ, Åññßêïõ Èáëáóóéíïý êáé ¢êïõ Äáóêáëüðïõëïõ åñìÞíåõóáí åðß óêçíÞò ï Ãñçãüñçò Ìðéèéêþôóçò, ç Íôüñá Ãéáííáêïðïýëïõ, ï ÃéÜííçò ÂïãéáôæÞò, ï ÓôÝëéïò Êáæáíôæßäçò êáé ç ÌáñéíÝëëá. Ôñáãïýäéá ãíÞóéá ëáúêÜ üðùò ôá "ÓåñåíÜôá", "ÌÝóá óôá ìáýñá óïõ ìáëëéÜ", "¼ôáí ìå äåßôå íá ìéëþ", "Ôçò îåíéôéÜò" - ãíùóôüôåñï ßóùò ùò "ÖåããÜñé ìÜãéá ìïõ 'êáíåò". Ôï åîáéñåôéêÜ åíäéáöÝñïí óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ åßíáé üôé ëßãá ìÝôñá ìáêñýôåñá, ðÜíôïôå óôç Ëåùöüñï ÁëåîÜíäñáò, óôï ÈÝáôñï Ìåôñïðüëéôáí, ðÝíôå ìÝñåò áñãüôåñá äüèçêå ç ðñåìéÝñá ìéáò Üëëçò åðéèåþñçóçò áíôßóôïé÷ïõ Þèïõò, åìâÝëåéáò êáé åðéññïÞò, üðùò áðïäåß÷èçêå, ôç ìïõóéêÞ ôçò ïðïßáò åß÷å õðïãñÜøåé ï ÌÜíïò ×áôæéäÜêéò. ¹ôáí âåâáßùò ç "Ïäüò Ïíåßñùí". Ôçí åðüìåíç, üìùò, ÷ñïíéÜ ïé äõï áêñïãùíéáßïé ëßèïé ôïõ ïéêïäïìÞìáôïò ôïõ óýã÷ñïíïõ åëëçíéêïý ôñáãïõäéïý, áðü áíôßðáëïé, âñÝèçêáí óõíåñãÜôåò. Ôï ÈÝáôñï Ðáñê öéëïîÝíçóå ôïõò êáñðïýò ôçò óõíåñãáóßáò ôïõò, ðïõ ïíïìÜóôçêå "ÌáãéêÞ Ðüëç". Ç ëáìðñÞ ðñåìéÝñá äüèçêå óôéò 20 Éïõíßïõ 1963 êáé ôç óêçíïèåóßá õðÝãñáøå ï Ëåùíßäáò ÔñéâéæÜò. Ç ðáñÜóôáóç áõôÞ óçìáôïäüôçóå ôï ôÝëïò ôçò ðñïóöïñÜò ôïõ Ìßêç óôçí åðéèåþñçóç. ÓõíÝèåóå ãéá áõôÞí ôñßá åîáßóéá íÝá ëáúêÜ ôñáãïýäéá: Ôá "ÂÜñêá óôï ãéáëü" êáé "Ôï öåããÜñé êÜíåé âüëôá" óå äéêïýò ôïõ óôß÷ïõò êáé ôï "Ôé íá ôçí êÜíù ôç ÷áñÜ" óå óôß÷ïõò Íüôç ÐåñãéÜëç. Ç åðüìåíç êáé ëéãüôåñï ãíùóôÞ êáôçãïñßá èåáôñéêÞò ìïõóéêÞò ôïõ Ìßêç åßíáé åêåßíç ðïõ áöïñÜ ôï ñáäéïöùíéêü èÝáôñï. Íáé! Ôï ñáäéïöùíéêü èÝáôñï ðïõ ðñïóÝäéäå ìéáí Üëëç ìáãåßá óôï ñáäéüöùíï, ÷áìÝíç óÞìåñá, áí ü÷é êáé îå÷áóìÝíç. Ïìïëïãïýìå üôé ðáñáìÝíïõìå áèåñÜðåõôá íïóôáëãïß åêåßíïõ ôïõ ìÝóïõ êáé åêåßíçò ôçò åðï÷Þò. ÌïõóéêÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ãéá ñáäéïöùíéêÜ óêçíïèåôçìÝíï èåáôñéêü Ýñãï, ðñùôáêïýóôçêå áðü ôï Ðñþôï Ðñüãñáììá ôïõ Åèíéêïý Éäñýìáôïò Ñáäéï147

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

öùíßáò, ôïõ ÅÉÑ, üðùò ïíïìáæüôáí, óôéò 17 Ïêôùâñßïõ 1953. Ôï Ýñãï Þôáí ç "ÊÜñìåí" ôïõ ÐñïóðÝñ ÌåñéìÝ, áõôü áðü ôï ïðïßï ãåííÞèçêå êáé ç ïìþíõìç îáêïõóôÞ üðåñá ôïõ Æïñæ ÌðéæÝ. Ôç ñáäéïóêçíïèåóßá åß÷å õðïãñÜøåé ï ÌÞôóïò Ëõãßæïò êáé ôç èåáôñéêÞ ðñïóáñìïãÞ ôïõ Ýñãïõ ï ÉÜêùâïò ÊáìðáíÝëëçò. Óôß÷ïé ôïõ ÊáìðáíÝëëç ãéá ôçí ðåñßðôùóç åõôý÷çóáí íá ãßíïõí ðáíÝìïñöï ôñáãïýäé, ôï ïðïßï êüóìçóå, äÝêá ÷ñüíéá áñãüôåñá, ôçí ðáñÜóôáóç "ÌáãéêÞ Ðüëç". Ôï üíïìá ôïõ ôñáãïõäéïý: "Ìáñãáñßôá Ìáãéïðïýëá". Ç åîáéñåôéêÜ åðéôõ÷çìÝíç ñáäéïöùíéêÞ óõíåñãáóßá ôïõ óõíèÝôç áíôáìåßöèçêå ìå ôçí Üìåóç óõíÝ÷åéá. ÌÝ÷ñé ôï 1955 ï Ìßêçò ÷Üñéóå ôï èåßï ÷ÜñéóìÜ ôïõ óå åííÝá áêüìç ñáäéïóêçíïèåôçìÝíá èåáôñéêÜ Ýñãá, åëëçíéêÜ ôá ðåñéóóüôåñá, óõíåñãáæüìåíïò ìå óçìáíôéêÝò ðíåõìáôéêÝò ðñïóùðéêüôçôåò üðùò ï Íßêïò ÃêÜôóïò, ï Íüôçò ÐåñãéÜëçò, ï Íôßìçò Áðïóôïëüðïõëïò, ï Ìé÷Üëçò Êáôóáñüò. Ôïýôïò ï ôåëåõôáßïò, ï ðïéçôÞò ôçò áíáôñïðÞò, õðÝãñáøå ôçí ôåëåõôáßá ñáäéïöùíéêÞ ðáñïõóßá ôïõ Ìßêç óå èåáôñéêü Ýñãï ùò ìåôáöñáóôÞò ôïõ Ýñãïõ "Ôï ôñáãïýäé ôïõ ÍÜëá", ôï ïðïßï ðñïÝñ÷åôáé áðü ôï Ýðïò "Ìá÷áìáñÜôá". Ïé óðïõäÝò óôï Ðáñßóé åìðüäéóáí ôï óõíèÝôç íá óõíå÷ßóåé ôçí êáñðïöüñá ñáäéïöùíéêÞ äñáóôçñéüôçôÜ ôïõ. ¼ôáí åðÝóôñåøå, ïé óõíèÞêåò åß÷áí áëëÜîåé êáé ç äçìéïõñãéêÞ ôïõ ðñïóï÷Þ åðéêåíôñþèçêå áëëïý. Ïé üìïñöåò ìïõóéêÝò ôéò ïðïßåò óõíÝèåóå ãéá ôá äÝêá Ýñãá ôïõ ñáäéïöùíéêïý èåÜôñïõ, Ý÷ïõí åí ðïëëïßò ëçóìïíçèåß, ìéá êáé ðáñáìÝíïõí áíÝêäïôåò, äåí Ý÷ïõí üìùò ÷áèåß. ÐáñáìÝíïõí öõëáãìÝíåò óôá áíÞëéáãá óùèéêÜ ôïõ ÑáäéïìåãÜñïõ ôçò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò. ÖõëáãìÝíåò ðïëý êáëÜ ìÜëéóôá, ìÞðùò âñåèåß êÜðïéï âÝâçëï ÷Ýñé ðïõ èá èåëÞóåé íá ôéò áããßîåé, íá ôéò ÷áúäÝøåé, íá ôéò áêïýóåé, íá ôéò ÷áñåß, íá ôéò äçìïóéïðïéÞóåé. Êáé öôÜóáìå óôçí ôåëåõôáßá êáôçãïñßá, óôçí ôåëåõôáßá ïìÜäá ôçò èåáôñéêÞò ôïõ ìïõóéêÞò. ÏõóéáóôéêÜ äåí åßíáé ïìÜäá, áëëÜ áðïôåëåßôáé áðü Ýíá êáé ìïíáäéêü Ýñãï? ôé Ýñãï üìùò! ¸ñãï ðñáãìáôéêÜ åìðíåõóìÝíï - êáé ü÷é ìüíïí ìïõóéêÜ, - ãéá ôï ïðïßï ï Ìßêçò Ý÷åé ôç óõíïëéêÞ åõèýíç äçìéïõñãßáò. Ï ßäéïò åìðíåýóôçêå ôïí ìýèï ôïõ, ï ßäéïò Ýãñáøå ôï ðïéçôéêü ôïõ êåßìåíï, ï ßäéïò Ýãñáøå ôïõò óôß÷ïõò ôùí ôñáãïõäéþí ôïõ - ðëçí åíüò - ï ßäéïò, ðñïöáíþò, óõíÝèåóå ôç ìïõóéêÞ ôïõ êáé Ýðëáóå ôá ôñáãïýäéá ôïõ. ÅöÜñìïóå äçëáäÞ óôçí åíôÝëåéá ôéò ðñïäéáãñáöÝò ôïõ ìåãÜëïõ ïñÜìáôïò ôïõ Ñß÷áñíô ÂÜãêíåñ ãéá Ýíá óõíïëéêü, ïëïêëçñùìÝíï Ýñãï ôÝ÷íçò, Ýíá Gesamtkunstwerk, üðùò ôï ïíüìáæå ï ñïìáíôéêüò Ãåñìáíüò ìïõóïõñãüò, óôá ðñüôõðá ôçò áñ÷áßáò åëëçíéêÞò ôñáãùäßáò. Ðñüêåéôáé âåâáßùò ãéá ôï óõãêëïíéóôéêü "Ôñáãïýäé ôïõ íåêñïý áäåëöïý", ðïõ äåýôåñï üìïéï ôïõ óôçí íåüôåñç åëëçíéêÞ éóôïñßá äåí õðÜñ÷åé. Ìå ôï Ýñãï áõôü ï Ìßêçò áíáäåéêíýåôáé óå Ýíáí áäéáìöéóâÞôçôï óýã÷ñïíï ¸ëëçíá ôñáãùäü. Ôïýôï ôï Ýñãï ðïõ ðñùôïðáñïõóéÜóôçêå óôéò 15 Ïêôùâñßïõ 1962 óôï ÈÝáôñï ÊáëïõôÜ, óêçíïèåôçìÝíï áðü ôïí ÐÝëï ÊáôóÝëç, åßíáé áêñéâþò ìéá Óýã÷ñïíç ËáúêÞ Ôñáãùäßá. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, óå Ýíá êïñýöùìá Ýìðíåõóçò, åõáéóèçóßáò êáé ôüëìçò óõìðëÝêåé ôï Þèïò ôçò áñ÷áßáò ôñáãùäßáò, ôïõò ìýèïõò êáé ôá óýìâïëá ôçò íåïåëëçíéêÞò éóôïñßáò êáé ôá äïìéêÜ óôïé÷åßá ôïõ äçìïôéêïý êáé ëáúêïý ôñáãïõäéïý. Ôá ôñáãïýäéá ðïõ ãåííÞèçêáí ãé´áõôü êáé ôñáãïõäÞèçêáí áðü ôïí ìåãÜëï Ãñçãüñç Ìðéèéêþôóç, ôñáãïýäéá äïîáóôéêÜ ôïõ ëáúêïý åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý, Ýìåëëå íá óöñáãß148

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

óïõí ôçí åõáéóèçóßá ôïõ ¸ëëçíá. Ôñáãïýäéá üðùò ôá "Áðñßëçò", "Ôï üíåéñï", "ÊïéìÞóïõ áããåëïýäé ìïõ" - áõôü ìüíï Þôáí óå óôß÷ïõò ôïõ Êþóôá Âßñâïõ -, "Ç áëõóßäá", "¸íá äåéëéíü" "ÐñïäïìÝíç áãÜðç", "Ôïí Ðáýëï êáé ôïí Íéêïëéü", "Óôá ðåñâüëéá", "Äïîáóôéêü". Åëðßæù íá ìçí îÝ÷áóá êáíÝíá ãéáôß äåí ðñÝðåé, äåí ìðïñåß, äåí åðéôñÝðåôáé íá îå÷áóôåß êÜðïéï ôïõò. ÐÝñá áðü áõôÜ ðñÝðåé íá åðéóçìÜíïõìå êáé ôçí Ýíôïíç èåáôñéêüôçôá ç ïðïßá åíõðÜñ÷åé êáé óôï ðéï áðëü ôñáãïýäé ôïõ ÓõíèÝôç. ÅðïìÝíùò ïëïêëçñùôéêÜ èåáôñéêüò åßíáé ï ìïõóéêüò Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò. Ìéá áóôåßñåõôç ðçãÞ èåáôñéêÞò ìïõóéêÞò. Âåâáßùò "ïõê åí ôù ðïëëþ ôï åõ". Óôçí ðåñßðôùóç ôïõ Ì.È., üìùò, üóïí áöïñÜ ôç óêçíéêÞ ìïõóéêÞ, õðÜñ÷åé êáé ôï ðïëý êáé ôï êáëü. Ôï ðñþôï, ôï ðïëý, ôï ïðïßï åßíáé áíôéêåéìåíéêü, ôï áðïäåßîáìå, ôï åßðáìå, ìå ôïí áäéÜøåõóôï êáíüíá ôùí áñéèìþí. Ôï äåýôåñï, ôï êáëü äçëáäÞ, ôï ïðïßï åßíáé õðïêåéìåíéêü, ìåôáôñÝðåôáé óå áíôéêåéìåíéêü áðü ôçí áíôï÷Þ ôçí ïðïßá Ý÷ïõí åðéäåßîåé ïé ðåñéóóüôåñåò áðü áõôÝò ôéò ìïõóéêÝò óôï ÷ñüíï. ÁäéÜøåõóôïò äçëáäÞ ï êñéôÞò êáé óå áõôÞ ôçí ðåñßðôùóç. Ðñéí ïëïêëçñþóïõìå, éäïý ìåñéêÝò öñÜóåéò ôïõ, ôéò ïðïßåò åñáíéóôÞêáìå áðü êåßìåíï ðïõ äçìïóéåýôçêå óôçí åöçìåñßäá ÑéæïóðÜóôçò óôéò 4 Óåðôåìâñßïõ 1980 êáé óôéò ïðïßåò óõíïøßæåôáé ç öéëïóïößá ìå ôçí ïðïßá ðñïóÝããéóå ôç óêçíéêÞ ìïõóéêÞ. "Ç ðéï ðåôõ÷çìÝíç ìïõóéêÞ, åßôå óôï èÝáôñï, åßôå óôï áñ÷áßï äñÜìá Þ óôïí êéíçìáôïãñÜöï, åßíáé åêåßíç ðïõ áöïìïéþíåôáé ôüóï ðïëý ìå ôï Ýñãï, þóôå íá ìç ãßíåôáé êáí áéóèçôÞ. ÕðÜñ÷ïõí, âÝâáéá, ïñéóìÝíåò óêçíÝò, üðùò åßíáé ôá ÷ïñéêÜ, üðïõ ç ìïõóéêÞ âãáßíåé óå ðñþôï ðëÜíï? åêåß äåí ãßíåôáé äéáöïñåôéêÜ. Ùóôüóï, ãåíéêÜ ç ìïõóéêÞ, èá ðñÝðåé íá õðïãñáììßæåé ôï ëüãï êáé ü÷é íá öëõáñåß áðü ìüíç ôçò, ãéáôß ôüôå áðïðñïóáíáôïëßæåé". Áí áíáëïãéóôïýìå ôÝëïò êáé ôï ìÝãåèïò êáé ôçí ðïéüôçôá ôçò èåáôñéêÞò-óêçíéêÞò ìïõóéêÞò, ôçí ïðïßá óõíÝèåóå ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, èá êáôáëÞîïõìå óôï áäéáìöéóâÞôçôï óõìðÝñáóìá, üôé ç ìïõóéêÞ áõôÞ êáé ìüíç ôçò, èá Þôáí áñêåôÞ íá áíáäåßîåé êáé íá êáôáîéþóåé ôïí ïðïéïíäÞðïôå óõíèÝôç. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò üìùò, ìáò äþñéóå ôüóá áêüìç äõóìÝôñçôá, üóï êáé ðïëýôéìá, ôçò ôÝ÷íçò ôùí Þ÷ùí… Πρόεδρος Áêïëïõèåß ç ïìéëßá ôïõ êïñõöáßïõ êáé ðïëõâñáâåõìÝíïõ óêçíïèÝôç ê. Íßêïõ Êïýíäïõñïõ. Ï ê. Êïýíäïõñïò ãåííÞèçêå óôïí ¢ãéï Íéêüëáï ÊñÞôçò êáé óðïýäáóå æùãñáöéêÞ êáé ãëõðôéêÞ óôçí ÁíùôÜôç Ó÷ïëÞ Êáëþí Ôå÷íþí ôçò ÁèÞíáò, áëëÜ ãñÞãïñá óôñÜöçêå óôïí êéíçìáôïãñÜöï. Ìå ôï Ýñãï ôïõ êáôáãñÜöåé üëá ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ áðáó÷üëçóáí ôï íåïÝëëçíá óôç äéáäñïìÞ ôïõ. ÁãùíéóôÞò, áóõìâßâáóôïò, áéñåôéêüò, åíåñãüò ðïëßôçò, áíÝäåéîå ôïí êéíçìáôïãñÜöï ôçò êïéíùíéêÞò êáôáããåëßáò, ðñÜãìá ðïõ ôïí êáôáôÜóóåé óôïõò óçìáíôéêüôåñïõò åêðñïóþðïõò ôçò åõñùðáúêÞò íåïôåñéêüôçôáò. Ïé ôáéíßåò ôïõ Ý÷ïõí êåñäßóåé âñáâåßá êáé ôéìçôéêÝò äéáêñßóåéò óôçí ÅëëÜäá êáé ôï åîùôåñéêü. Ôï ÖåâñïõÜñéï ôïõ 2005 ï ê. Êïýíäïõñïò áíáãïñåýôçêå Åðßôéìïò ÄéäÜêôùñ áðü ôï Åèíéêü êáé Êáðïäéóôñéáêü ÐáíåðéóôÞìéï Áèçíþí. Ï ê. Êïýíäïõñïò Ý÷åé ôïí ëüãï.

149

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Νίκος Κούνδουρος: Η µουσική του Μίκη Θεοδωράκη για τον κινηµατογράφο ÊáëçóðÝñá óáò. Ðñþôïí, ï ê. Ìïíåìâáóßôçò ôá åßðå üëá, ü,ôé åß÷á ðñüèåóç íá ðù ãéá ôç ìïõóéêÞ ôïõ ÈåïäùñÜêç óôïí êéíçìáôïãñÜöï, ôá óÜñùóå! Äåýôåñïí, æïýìå óðÜíéåò óôéãìÝò, üðïõ Ýíáò Üíèñùðïò åí æùÞ - äüîá ôù Èåþ- ðáñáêïëïõèåß íá ÷ôßæåôáé ôï çñþïí ôïõ. Èõìßæåé ôéò ðõñáìßäåò, ðïõ ôéò Ý÷ôéæáí åí æùÞ ïé Öáñáþ, ãéá íá åßíáé Ýôïéìïé ãéá ôç ìåãÜëç óôéãìÞ. Íá ðù äõï ðñÜãìáôá, ãéá íá ìç öáíåß üôé äåí èá ðù ôßðïôá ãéá ôï èÝìá êéíçìáôïãñÜöïò, ðïõ èåùñþ üôé ìéêñáßíåé ôç ó÷Ýóç ìå ôïí ÈåïäùñÜêç. Äåí Ý÷åé óçìáóßá áí ðù ðÝíôå áíïçóßåò áðü ôï äéêü ìïõ ôï ìõáëü, óçìáóßá Ý÷åé íá ðù, üôé ï ÈåïäùñÜêçò, üôáí áðïöÜóéæå, êáôÜ êáéñïýò, íá ðáßîåé ìå ôïí êéíçìáôïãñÜöï, Þîåñå üôé èá äçìéïõñãïýóå ìéá äïõëåéÜ ìåéùôéêÞ. Ãéáôß ï óõíèÝôçò óôïí êéíçìáôïãñÜöï, åßíáé Ýíá ðñüóùðï ôñéôåýïí, ïýôå êáí äåýôåñï. ÁíáãêÜæåôáé íá ãñÜøåé ìïõóéêÞ ãéá 12 äåõôåñüëåðôá, Þ ãéá 14 äåõôåñüëåðôá, Þ ãéá 3,5 äåõôåñüëåðôá. Áí åßíáé äõíáôüí íá ðåéèáñ÷Þóåé ï óõíèÝôçò ìÝóá óå áõôÜ ôá ÷ñïíéêÜ üñéá. Äåí åßíáé. Ðáñ' üëá ôáýôá ï ÈåïäùñÜêçò êáôÝöåñå íá äåóðüæåé. ¼ðïõ Ýâáëå ôéò íüôåò ôïõ, óå ïðïéáäÞðïôå ôáéíßá, êáé äåí áíáöÝñïìáé óôï "ÆïñìðÜ", ðïõ åßíáé ìéá ìõèéêÞ ðåñéðÝôåéá. ¼ðïõ êé´áí áíáêáôåýôçêå ï ÈåïäùñÜêçò, êáôÜöåñå íá îåðåñÜóåé ôçí åðéâïëÞ, ôçí ðåéèþ ôçò åéêüíáò êáé íá ìåßíåé êõñßáñ÷ïò, áõôüò êáé ï Þ÷ïò ôïõ. Áðü ìéá ìåñéÜ, áõôü èåùñåßôáé ëÜèïò, áðü ôçí Üëëç âÝâáéá, âëÝðåé êáíÝíáò, üôé ï ÈåïäùñÜêçò äåí ìðïñåß íá ìðåé ó' Ýíá êáëïýðé åýêïëá. Äåí ìðïñåß íá ðåéèáñ÷Þóåé óôá ôñßá äåõôåñüëåðôá êáé óôá äþäåêá êáé óôá ïêôþ. Íá áíáöåñèþ óå ìåñéêÝò ôáéíßåò ôïõ ôï èåùñþ ìÜôáéï. ¹äç Ý÷ïõí áíáöåñèåß Üëëïé ïìéëçôÝò óå áõôÝò êáé åßíáé ôï ðéï ìéêñÞò óçìáóßáò Ýñãï ôïõ ÈåïäùñÜêç. Ï ÈåïäùñÜêçò áíôéìåôùðßóôçêå ó´ áõôÞ ôçí áßèïõóá ÷ôåò êáé óÞìåñá ì' Ýíá ôñüðï èñéáìâåõôéêü. Äåí îÝñù æùíôáíïýò ìýèïõò ðïõ íá åßíáé ôüóï ìýèïé êáé ôüóï æùíôáíïß óáí ôï ÈåïäùñÜêç. Èá ðù Ýíá áíåêäïôÜêé ãéá íá áíáóÜíïõìå ëßãï. Ðñéí áðü ÷ñüíéá, ôï ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò ìïõ, öáßíåôáé, Ýóôåøå ôï ÈåïäùñÜêç ìå êÜðïéï ôßôëï êáé åß÷áí æçôÞóåé íá ôïí ðáñïõóéÜóù. ÐÞãá ëßãï íùñßôåñá óôï ÷þñï. ¹ôáí ç åðï÷Þ ôùí ðïëéôéêþí áíùìáëéþí êáé åßäá ôï öïéôçôáñéü åñåèéóìÝíï. Ï ÈåïäùñÜêçò åß÷å êÜíåé Ýíá öëåñô -åõôõ÷þò óýíôïìï- ìå ôï ÌçôóïôÜêç, åß÷å ãßíåé Õðïõñãüò, ôï öïéôçôáñéü åß÷å áíôßññçóç, ïé Áñéóôåñïß ôïí áíôéìåôþðéóáí ìå ôï íá óöõñßîïõí, íá öùíÜîïõí, íá äéáìáñôõñçèïýí. Åßäá ôï êëßìá êáé ëÝù "åãþ è' áíÝâù óôç óêçíÞ íá ðù ôé ùñáßïò ðïõ åßíáé ï ÈåïäùñÜêçò;", ôçí þñá ðïõ ôï êëßìá, ãýñù - ãýñù, Þôáí å÷èñéêü; Oé öïéôçôÝò Þôáí åðéèåôéêïß êáé ïé êáèçãçôÝò, åðéöõëáêôéêÜ, ðåñßìåíáí íá óõìâåß êÜôé. Åß÷á ôçí Ýìðíåõóç íá ðù ìéá êïõâÝíôá, ôçí ïðïßá ëÝù êáé ôþñá. ËÝù: "Ößëïé áêñïáôÝò äåí è' áíôéìåôùðßóïõìå ôï ÈåïäùñÜêç ìå ôç ìéæÝñéá -ðïõ åßíáé Ýíá óõíçèéóìÝíï ìáò åèíéêü üðëï- åíüò óõíçèéóìÝíïõ áíèñþðïõ. Ï ÈåïäùñÜêçò èá êÜíù ìéá ðáñáâïëÞ- åßíáé ðïôÜìé! ¸÷åé îåêéíÞóåé, áðü êÜðïõ øçëÜ, áðü ôç 150

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Âïõëãáñßá êáé êáôåâáßíåé ïñìçôéêü. ÐïôÜìé åßíáé êáé öÝñíåé ìáæß ôïõ, øüöéåò áãåëÜäåò, êáñÝêëåò óðáóìÝíåò, ÷ñõóüøáñá, íïýöáñá, ü,ôé ìðïñåß íá óýñåé Ýíá ðïôÜìé. Áõôüò ï ÈåïäùñÜêçò äåí êñßíåôáé ìå ìÝôñá êáèçìåñéíþí áíáëïãéþí". ¸óðáóå ëéãÜêé, ü÷é ôåëåßùò, ôï êëßìá, äåí ìßëçóå êáíÝíáò êáé ï ÈåïäùñÜêçò ðÝñáóå êáé áð´ áõôÞ ôç äýóêïëç óôéãìÞ ôçò æùÞò ôïõ -ãéáôß åßìáé óßãïõñïò üôé Þôáí äýóêïëç ç óôéãìÞ- áëþâçôïò. Áõôüò Þôáí. Ôçí ðñïóùðéêÞ ìïõ ó÷Ýóç ìå ôï ÈåïäùñÜêç êáé ôç öéëßá ðïõ Ý÷ù ìáæß ôïõ, ôá èåùñþ ðñÜãìáôá ðïëý ðéï óçìáíôéêÜ, áðü ôï íá ðáßîù ôï ñüëï ÷ñïíïãñÜöïõ êáé í' áíáöÝñù, üôé Ýêáíå áõôü êé åêåßíï êé åêåßíï, ðñÜãìáôá, ðïõ ïýôùò Þ Üëëùò áíáöÝñèçêáí. ÁõôÜ åß÷á íá ðù. Íá æÞóåé, íá ÷éëéï÷ñïíßóåé êáé íá åßíáé ðÜíôá áõôüò ðïõ Þôáí, áõôüò ðïõ åßíáé êáé åëðßæù áõôüò ðïõ èá åßíáé. Ãåéá óáò. Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ôïí ê. Êïýíäïõñï ãéá ôç óõãêéíçôéêÞ ôïõ ïìéëßá. Ç áðïøéíÞ óõíåäñßá êëåßíåé ìå ôçí ïìéëßá ôçò óïðñÜíï, ê. Óüíéáò Èåïäùñßäïõ, ìå èÝìá: "Áðü ôçí óõìöùíéêÞ ìïõóéêÞ óôï ëáúêü ôñáãïýäé êáé áíôßóôñïöá: üôáí ôá ìïõóéêÜ åßäç óõíäéáëÝãïíôáé óôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç". Ç ê. Óüíéá Èåïäùñßäïõ, ìéá áðü ôéò ãíùóôüôåñåò Åëëçíßäåò ëõñéêÝò êáëëéôÝ÷íéäåò êáé êáôáîéùìÝíç äéåèíþò, ãåííÞèçêå óôç ÂÝñïéá. Óðïýäáóå ôñáãïýäé óôï Åèíéêü Ùäåßï Áèçíþí, áðü üðïõ áðïöïßôçóå ìå "¢ñéóôá", ðáìøçöåß êáé Ýëáâå áñéóôåßï åîáéñåôéêÞò åðßäïóçò. ÊÝñäéóå ôçí õðïôñïößá "Ìáñßá ÊÜëëáò", ìå ôçí ïðïßá óõíÝ÷éóå ôéò óðïõäÝò ôçò óôçí ÁíùôÜôç ÌïõóéêÞ Áêáäçìßá ôçò Êïëùíßáò êáé êáôüðéí ìåëÝôçóå ìå ôç Vera Rosza óôï Ëïíäßíï. ¸÷åé åìöáíéóôåß óôá óðïõäáéüôåñá ëõñéêÜ èÝáôñá ôïõ êüóìïõ, áðü ôá ïðïßá áðïêüìéóå èñéáìâåõôéêÝò êñéôéêÝò êáé Ý÷åé óõíåñãáóôåß ìå ìåãÜëïõò ìáÝóôñïõò, üðùò Zubin Mehta êáé Áíôüíéï ÐáðÜíï, åíþ ôï ñåðåñôüñéü ôçò ðåñéëáìâÜíåé ôïõò óçìáíôéêüôåñïõò ñüëïõò ôçò üðåñáò. Ç ê. Èåïäùñßäïõ Ý÷åé ôïí ëüãï.

Σόνια Θεοδωρίδου: Από τη συµφωνική µουσική στο λαϊκό τραγούδι και αντίστροφα: όταν τα µουσικά είδη συνδιαλέγονται στο έργο του Μίκη Θεοδωράκη Ôï ðáéäß, óôá ìÜôéá êÜèå ìÜíáò, åßíáé Ýíá ìåãáëåßï. ¼ôáí ìåãáëþóåé ôï ðáéäß êáé ãßíåé óôá ìÜôéá ôùí Üëëùí ü,ôé êáé óôá ìÜôéá ôçò ìÜíáò ôïõ, ôüôå ìéëÜìå ãéá ôï ìåãÜëï Üíèñùðï, ôï ìåãÜëï äçìéïõñãü. ÔÝôïéá ðåñßðôùóç åßíáé ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò. Èá ðñïóðáèÞóù íá óáò áíáëýóù åäþ áðüøå ôï ðüóï êáé ãéáôß åßíáé ìåãÜëïò ï Ìßêçò, ï äçìéïõñãüò. Ç ÅëëÜäá Ýôõ÷å íá åßíáé ç ãç ôïõ. Ôüóï êáèïñéóôéêÞ ç ãåùãñáößá óôç æùÞ êáé ôï Ýñãï êáèåíüò, ãéáôß ãåùãñáößá åßíáé ç ãç, üôáí áõôÞ ãñÜöåôáé. Ç ÅëëÜäá üöåëïò êáé ïöåéëÞ. ¼öåëïò ãé' áõôüí ðïõ ìéá ÅëëÜäá ãç ôïõ ÷áñßóôç151

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

êå. ÏöåéëÞ ðñïò áõôÞí ôç ãç: ç åîýøùóç ôùí éäáíéêþí êáé ç ìïñöïðïßçóç íÝùí éäåþí ìÝóá áðü ôçí ðïñåßá ôïõ óôçí ôÝ÷íç. Ôï Ýñãï ôïõ åßíáé ãíùóôü. Ôï ãíùñßæïõìå üëïé êáé ìÜëéóôá áð' Ýîù. ÅðéôñÝøôå ìïõ åäþ íá ðù. ×ùñßò íá Ý÷ïõìå ìðåé óôïí êüðï óá ëáüò íá ôïí ìåëåôÞóïõìå. Áõôü óçìáßíåé üôé ðñüêåéôáé ãéá Ýñãï ðïõ áããßæåé, ðïõ ðñïëáâáßíåé ôï êïñìß, ðïõ ðñïôåßíåé Ýíáí ôñüðï óôï êïñìß, áðïôåëåóìáôéêü. ÁõôÞ åßíáé ç ìáãåßá ôçò ìïõóéêÞò. Ìüëéò ïñßóáìå ôé óçìáßíåé ìåãÜëç ìïõóéêÞ. Ï Ìßêçò åßíáé ìáãéêüò óå üëç ôçí Ýêôáóç ôïõ Ýñãïõ ôïõ. ¸öçâïò ãñÜöåé ôá ðñþôá ôïõ ôñáãïýäéá. ÓõíåñãÜôåò ôïõ ó' áõôü ôï åã÷åßñçìá ï Óïëùìüò êáé ï ÐáëáìÜò. ÊáôáöÝñíåé íá âñåé ôïí ôñüðï íá óôáèåß óôï åðßðåäï ðíåõìáôéêüôçôáò êáé øõ÷éêÞò áíÜôáóçò ôùí äõï áõôþí ìíçìåßùí ôïõ Åëëçíéêïý Ðïëéôéóìïý. Êáé óáò ôï èõìßæù. ¸öçâïò. Ðíåýìá áóõãêñÜôçôï, óôá 17 ôïõ ìüëéò ÷ñüíéá, áíáæçôÜ íÝåò ìïõóéêÝò öüñìåò. Ôéò âñßóêåé. Ï ßäéïò ëÝåé: êáôÜ ôñüðï öõóéêü. Åãþ èá ðñüóèåôá, êáôÜ ôñüðï ìáãéêü. Áñ÷ßæåé ôéò óðïõäÝò ôïõ óôï Ùäåßï Áèçíþí êáé ôéò ïëïêëçñþíåé óå 3 ÷ñüíéá. ÁðïêôÜ ôç ãíþóç ôçò áñìïíßáò êáé ôçò öïýãêáò êáé ôáõôü÷ñïíá Ý÷åé ôéò ðñþôåò ôïõ ðïëéôéêÝò åìðåéñßåò. ÃñÜöåé áôåëåßùôá óõìöùíéêÜ, ÷ïñùäéáêÜ Ýñãá êáé óõã÷ñüíùò øÜ÷íåé ìéá äéÝîïäï, Ýíá ìïõóéêü ðÝñáóìá ðïõ íá óõíäÝåé ôï ôáëÝíôï ôïõ, ôç ÷áñÜ ôçò ðñïóöïñÜò, ôçí åëðßäá ôçò äçìïêñáôßáò, ôçí ôñÝëá ôçò íéüôçò ôïõ, ìå ôïí Åëëçíéêü ëáü. ÁíáæçôÜ ìéá ìïõóéêÞ öüñìá, áðëÞ, ëéôÞ, äùñéêÞ, ðïõ ãßíåôáé ìÝóïí åðéêïéíùíßáò êáé áíôßóôáóçò áðÝíáíôé óôïõò ôõñÜííïõò. Ôï ìïõóéêü ôïõ Ýñãï ãßíåôáé áäéÜóðáóôá ðïëéôéêü. ÊáôáöÝñíåé óôçí ôáðåéíÞ ìïõóéêÞ ìïñöÞ ðïõ ëÝãåôáé ôñáãïýäé íá åìöõóÞóåé ÷Üñéóìá êáé íá ôï êÜíåé ìåãÜëï. Áõôü åßíáé ôï óðïõäáßï ìå ôïí ìïõóéêü Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ¼ôáí êáôáðéÜíåôáé ìå ìåßæïí ìïõóéêü åßäïò, ôï ìåßæïí ãéïñôÜæåé. ¼ôáí êáôáðéÜíåôáé ìå ôáðåéíü ìïõóéêü åßäïò, ôï êÜíåé óçìáíôéêü. Ï Ìßêçò, üðùò êáé êÜèå ÷áñéóìáôéêüò Üíèñùðïò, åßíáé åíïñáôéêüò. Ãéá ðñþôç öïñÜ, ìÝóá áðü ôç ìïõóéêÞ ôïõ, áíôç÷åß óå Ýíá õðÝñï÷ï ðÜíôñåìá ï Åëëçíéêüò ëüãïò, äåìÝíïò óöé÷ôÜ, ìá êáé ôáéñéáóôÜ, ìå ôéò ìïíáäéêÝò ìåëùäéêÝò ãñáììÝò ôùí ëáúêþí ôñáãïõäéþí ôïõ, ðáñá÷ùñþíôáò ç ìéá ôüðï óôçí Üëëç. Ï Ìßêçò ðÞñå ëïéðüí ôç ìåãÜëç ðïßçóç áðü ôá óáëüíéá êáé ôïõò áêáäçìáúêïýò êýêëïõò êáé ôçí Ýâáëå óôï óðßôé ôïõ öôù÷ïý ëáïý. Ç ðïßçóç áõôÞ, åðéôñÝøôå ìïõ íá ôï ðù, Ý÷ù ôçí åíôýðùóç, üôé Üíèéóå, áêüìç ðéï ðïëý, ìáæß ìå ôç ìïõóéêÞ ôïõ. Ùò ôñáãïõäßóôñéá ôçò üðåñáò, õðçñåôþíôáò ôï ôñáãïýäé ìå ôï óõìöùíéêü ÷áñáêôÞñá, áëëÜ ðïëý óõ÷íÜ ôñáãïõäþíôáò êýêëïõò "Ýíôå÷íùí - ëáúêþí ôñáãïõäéþí" ôïõ, ðïëëÝò öïñÝò áíáñùôÞèçêá: Ðïéïò åßíáé ï Ìßêçò; Åßíáé áõôüò ôçò óõìöùíéêÞò ïñ÷Þóôñáò ðïõ ìïõ èõìßæåé ôïí Strauss Þ ôïí Mahler; Åßíáé áõôüò ï ìïíá÷éêüò, åñùôéêüò, óêïôåéíüò, öùôåéíüò Ìßêçò ôïõ ÅðéôÜöéïõ êáé ôùí Ëéðïôáêôþí; Ðïý åßíáé ï Ìßêçò; Ôé ôïí óõìðåñéëáìâÜíåé; Ç åñþôçóç ìïõ ìÝíåé ÷ùñßò áðÜíôçóç. Ï Ìßêçò äå óõññéêíþíåôáé ìÝóá óôçí ôáðåéíÞ öüñìá. Åßíáé ôï ßäéï ðñüóùðï ìå äéáöïñåôéêïýò åêÜóôïôå óôü÷ïõò. Õðçñåôþíôáò 152

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ôï ôñáãïýäé ìå óõìöùíéêü ÷áñáêôÞñá, ôï åîýøùóå óáí éäáíéêü, ôï óôüëéóå ìå ôïí õðåñâáôéêü ôïõ Þ÷ï. Õðçñåôþíôáò ôï ôñáãïýäé ôï ëáúêü, ôï ìåôïõóßùóå óå êëáóéêü. Êáé óôá äõï ÷Üñéóå ìå ôï ôáëÝíôï ôïõ åêåßíï ôï éäéáßôåñï ÷ñþìá, ôï äéêü ôïõ ôßìðñï, ðïõ ôï êÜíåé íá îå÷ùñßæåé áðü ïôéäÞðïôå Üëëï, ìå ôç ìåãáëåéþäç áðëüôçôá ôçò ìåëùäéêÞò ôïõ ãñáììÞò, íôõìÝíçò ìå ôá õðÝñï÷á ç÷ï÷ñþìáôá ôùí ïñãÜíùí, Üëëïôå ôçò êëáóéêÞò, áõóôçñÞò óõìöùíéêÞò ïñ÷Þóôñáò êáé Üëëïôå ìå ôï íïóôáëãéêü, îýëéíï, ãÞéíï êáé åãêÜñäéï Þ÷ï ôùí ëáúêþí ïñãÜíùí, ìá ðÜíôá Åëëçíéêþí. ¸÷ïíôáò ôçí ðïëõôÝëåéá íá êéíçèþ êáé óôá äõï åßäç ôñáãïõäéïý, ç ãåýóç áõôþí ìïõ åßíáé áðüëõôá ïéêåßá. Îåóçêþèçêáí ìåëùäéêÝò ìíÞìåò ôùí ðáéäéêþí ìïõ ÷ñüíùí, ãåýôçêá ôçí áíÜôáóç ôïõ Åëëçíéêïý ëüãïõ, óôçí áðïèÝùóç ôïõ Ýñùôá, óôçí üðåñÜ ôïõ "Áíôéãüíç". Ñßãçóá óôï Üêïõóìá ôïõ ÑÝêâéåì êáé Ýêëáøá ôñáãïõäþíôáò ôï "×Üèçêá". Áíáãíþñéóá, ìÝóá áðü üëá áõôÜ, ôï Ýíá êáé ìïíáäéêü ðñüóùðï ôïõ Ìßêç, ðïõ ïëïêëçñþíåôáé êáé óôá äõï. Ôï Ýíá äåí õðÜñ÷åé ÷ùñßò ôï Üëëï. Ï ßäéïò äåí åßíáé ïíôüôçôá ìå Ýíá ìüíï áðü áõôÜ. ÁíáêÜëõøá ôï ìåãÜëï ôáëÝíôï ôïõ ôüóï óôéò ðïëýðëïêåò öüñìåò, üóï êáé óôéò áðëÝò ãñáììÝò. Èáýìáóá óá ìïõóéêüò ôéò åõêïëßåò ðïõ Ý÷åé êáé ôÝëïò áãÜðçóá ü,ôé Ýãñáøå, ü,ôé ÷Üñéóå óå åìÝíá êáé üëïõò åóÜò. ÈÝëù íá ôïõ ðù, ðùò êáôÜöåñå ìÝóá áðü ôç ìïõóéêÞ ôïõ, íá ìáò êÜíåé êáëýôåñïõò áíèñþðïõò. Ôï ìåãáëýôåñï äþñï ðïõ ìáò Ýêáíåò, Ìßêç, åßíáé ç áèåñÜðåõôç åëðßäá åíüò êáëýôåñïõ áýñéï êáé ìÝóá áðü ôç öõóéêÞ óïõ ðáñïõóßá Ýãéíåò ðáñÜäåéãìá ãéá ôï ôé åßíáé Þñùáò êáé ðáëéêÜñé. ×áßñå, ÁãáðçìÝíå ìïõ!!!

5η ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ Προεδρείο: Γιώργος Παπαδάκης, óõíèÝôçò, ìïõóéêüò åñåõíçôÞò êáé êñéôéêüò ÅðéóôçìïíéêÞ ÅðéôñïðÞ, Ðñüåäñïò Έµµυ Παπαβασιλείου, ÅðéóôçìïíéêÞ ÅðéôñïðÞ Ελισάβετ Βερούλη, ìïõóéêüò

Γιώργος Παπαδάκης πρόεδρος 5ης Συνεδρίας: ÅðéôñÝøôå ìïõ íá åõ÷áñéóôÞóù ôç Íïìáñ÷éáêÞ Áõôïäéïßêçóç ×áíßùí ãéá ôçí ôéìÞ ðïõ ìïõ Ýêáíå íá ìå óõìðåñéëÜâåé óôçí åðéóôçìïíéêÞ ÅðéôñïðÞ áõôïý ôïõ Óõíåäñßïõ. ¸÷ù ôç ÷áñÜ íá âñßóêïìáé óôï Ðñïåäñåßï ôçò 5çò Óõíåäñßáò, ìáæß ìå ôçí ê. ÅëéóÜâåô Âåñïýëç ìïõóéêï-ðáéäáãùãü êáé ôçí ê. Áéìéëßá Ðáðáâáóéëåßïõ, ìÝëïò ôçò åðéóôçìïíéêÞò ÅðéôñïðÞò ôïõ Óõíåäñßïõ. Èá Þèåëá íá æçôÞóù ôçí åðéåßêåéÜ óáò, äéüôé äåí Ý÷ù ãßíåé Üëëç öïñÜ ðñüåäñïò êÜðïõ êáé ìðïñåß íá êÜíù ìåñéêÜ …ðñïåäñéêÜ ëÜèç, ôá ïðïßá åëðßæù íá ìïõ óõã÷ùñÞóåôå. Áñ÷ßæïõìå áìÝóùò ìå ôç äéêÞ ìïõ åéóÞãçóç.

153

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Γιώργος Παπαδάκης: Η ιστορική τοµή του Μίκη Θεοδωράκη στην εξέλιξη της ελληνικής µουσικής: Η φύση και η σηµασία της Åßíáé ðëÝïí êïéíüò ôüðïò, üôé ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò õðÞñîå ï åéóçãçôÞò êáé ï ðñùôáãùíéóôÞò ìéáò áðü ôéò óçìáíôéêüôåñåò êáé âáèýôåñåò ôïìÝò ðïõ ðñáãìáôïðïéÞèçêáí óôçí éóôïñßá ôïõ ôñáãïõäéïý ôçò íåüôåñçò ÅëëÜäáò. Ãéá êåßíïõò ðïõ õðÞñîáí ìÜñôõñåò ôùí ãåãïíüôùí ðïõ óõíéóôïýí ôçí åîÝëéîç áõôÞ áëëÜ (ðïëý ðåñéóóüôåñï) ãéá ôéò ãåíéÝò ðïõ áêïëïýèçóáí, äåí åßíáé ßóùò öáíåñü üëï ôï ìÝãåèïò êáé ç óçìáóßá ôçò, êáèþò ç éóôïñßá êáé ç åîÝëéîç ôïõ ôñáãïõäéïý, äåí åßíáé Ýíá áíôéêåßìåíï ðïõ ç êïéíùíßá ôï åîåôÜæåé Þ ôï ìåëåôÜ, ìå üñïõò, ðïõ "ðñïóìåôñïýí" ìåãÝèç Þ Ýííïéåò, üðùò åßíáé ç áõèåíôéêüôçôá Þ ç ðñáãìáôéêÞ êïéíùíéêÞ ôïõ ëåéôïõñãßá. Ç êïéíùíßá, áðëþò áéóèÜíåôáé ôç ìéêñÞ Þ ôç ìåãÜëç äýíáìç ðïõ Ý÷åé ôï ôñáãïýäé íá óõíäéáëÝãåôáé êáé íá äçìéïõñãåß ìáæß ôçò éó÷õñïýò øõ÷éêïýò äåóìïýò. ÏíïìÜæù ìåãÜëç êáé éóôïñéêÞ ôïìÞ óôçí éóôïñßá ôïõ åëëçíéêïý ôñáãïõäéïý ôçí ðáñÝìâáóç ðïõ ðñáãìáôïðïßçóáí ðñïò ôï ôÝëïò ôçò äåêáåôßáò ôïõ ´50 ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò êáé ï ÌÜíïò ×áôæéäÜêéò (áðü äéáöïñåôéêÞ êáôåýèõíóç ï êáèÝíáò), äéüôé óçìáôïäïôåß ôï ôÝëïò ìéáò ìåãÜëçò êáé üëùò éäéÜæïõóáò (ó÷åôéêÜ ìå ôï èÝìá áõôü) ðåñéüäïõ, ðïõ áñ÷ßæåé áðü ôçí åðïìÝíç ôçò ßäñõóçò ôïõ åëëçíéêïý êñÜôïõò. Ç ÅëëÜäá åßíáé ç ìïíáäéêÞ, ßóùò, ÷þñá ôïõ êüóìïõ, üðïõ åìöáíßóôçêå ìéá ôüóï ìåãÜëç óå äéÜñêåéá êáé âÜèïò ìïõóéêÞ äéãëùóóßá. Ìéá óõíÝðåéá ôçò Üêñéôçò (üóï êáé ôñáãéêÞò) áíôßëçøçò ôùí ðíåõìáôéêþí áíèñþðùí, ôùí ëïãßùí ìïõóéêþí, áëëÜ êáé ôçò íåáñÞò åëëçíéêÞò Ðïëéôåßáò, ðïõ ÷ùñßò ãíþóç êáé ÷ùñßò áßóèçìá åõèýíçò, èåþñçóå ôç ãíÞóéá åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ ðáñÜäïóç, ùò Ýíá ëåßøáíï ôçò ôïõñêïêñáôßáò, ðïõ Ýðñåðå íá îå÷áóôåß êáé íá äþóåé ôç èÝóç ôçò óôç èåùñïýìåíç ùò "áíþôåñç" åõñùðáúêÞ ôÝ÷íç. Êé üìùò, ç áíÝðáöç êáé æùíôáíÞ ùò åêåßíç ôçí þñá ðáñÜäïóç óôïí ôïìÝá ôçò ìïõóéêÞò, áðïôåëïýóå ôüôå ôï ìüíï õðáñêôü êëåéäß ãéá ìéá õðïôéèÝìåíç ðáôñéùôéêÞ óôÜóç ôùí ëïãßùí ìïõóéêþí êáé ôùí äáóêÜëùí. ¼óï êé áí ç ìïõóéêÞ åßíáé "äéåèíÞò ãëþóóá", ìå ôçí ïðïßá åêöñÜæïíôáé ôá øõ÷éêÜ óõíáéóèÞìáôá, áõôÜ ôá óõíáéóèÞìáôá, áðü ôçí Üëëç ìåñéÜ, åßíáé äçìéïõñãÞìáôá åîùôåñéêþí áéôßùí, Þôïé, ôïõ éäéáßôåñïõ öõóéêïý êáé êïéíùíéêïý ðåñéâÜëëïíôïò. ¸ôóé ç ìïõóéêÞ äåí åßíáé ìßá ãéá üëïõò ôïõò ëáïýò. Êé åíþ êÜèå ëáüò Ý÷åé (êáé ôéìÜ) ôç äéêÞ ôïõ, ìüíï óôçí EëëÜäá, ãéá ðïëëÜ ÷ñüíéá ýóôåñá áðü ôçí áðåëåõèÝñùóç, äåí åß÷å áêüìá öáíåß, ðùò (åêôüò áðü ôïí ßäéï ôï ëáü) êáé ç ìïõóéêÞ ëïãéïóýíç åêôéìïýóå ôç óçìáóßá êáé ôçí áîßá ôçò ìïõóéêÞò ôïõ ôüðïõ. Ïé ìïõóéêïß, èáìðùìÝíïé áðü ôç ëÜìøç ôùí îÝíùí, áëëÜ ïõóéáóôéêÜ åðåéäÞ äåí åß÷áí ôç äýíáìç íá åéóäýóïõí óôçí ïõóßá ôïõ ðïëýôéìïõ èçóáõñïý ôçò ðáñÜäïóçò, îåíéôåýôçêáí áíáæçôþíôáò èíçóéãåíÞ, üðùò áðåäåß÷èç, êáé áíáñìüäéá ìÝëç. ¸ôóé, ç ìïõóéêÞ ðïõ äéáêñßíïõìå ìå ôï ãåíéêü üñï "äçìïôéêÞ", óôáäéáêÜ õðïôéìÞèçêå êáé ç áîßá ôçò ðåñéïñßóôçêå óå áõôü ðïõ, ðÜíù êÜôù êáé óÞìåñá, ç êïéíÞ 154

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

áíôßëçøç èåùñåß ðùò åßíáé: êÜôé ü÷é ðåñéóóüôåñï áðü ìéá ãñáöéêüôçôá ìïõóåéáêÞò áîßáò êáé åðéðëÝïí åñãáëåßï ãéá ôçí åîõðçñÝôçóç Üëëùí, Üó÷åôùí ìå ôçí ôÝ÷íç, óêïðéìïôÞôùí Þ éäåïëçøéþí. Ãéá Ýíá êáé ðëÝïí áéþíá ýóôåñá áðü ôçí ßäñõóç ôïõ åëëçíéêïý êñÜôïõò, ç óõóôçìáôéêÞ ðñïóðÜèåéá åðéâïëÞò ôùí äõôéêþí ðñïôýðùí óôï ÷þñï ôïõ ôñáãïõäéïý, äåí ìðïñåß íá ðåé êáíåßò ðùò åß÷å ðåôý÷åé êáé ôüóï éêáíïðïéçôéêÜ áðïôåëÝóìáôá. Áõôü ôïõëÜ÷éóôïí äåß÷íïõí ôá ôåêìÞñéá ðïõ ðåñéãñÜöïõí ôçí áðÞ÷çóç ðïõ Ýâñéóêáí óôï ìåãÜëï êïéíü ôá Ýñãá ôçò ëåãüìåíçò "åëáöñÜò" ìïõóéêÞò. Ðñü÷åéñåò áíôéãñáöÝò, áðïìéìÞóåéò, êáé ðáñáöñÜóåéò áðü éôáëéêÝò êõñßùò êáé ãáëëéêÝò ïðåñÝôåò Þ ìåëïäñÜìáôá, óõíÝèåôáí Ýíá õâñéäéêü åßäïò ôñáãïõäéïý, ðïõ äéÝäéäå åíôáôéêÜ, ç áêìÜæïõóá óôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïõ áéþíá, ÁèçíáúêÞ Åðéèåþñçóç. ÁëëÜ êáé ëüãéïé ìïõóéêïß, ôçò åðï÷Þò (Êáëïìïßñçò, ËáìðåëÝô, ËáõñÜãêáò, ÂÜñâïãëçò êáé Üëëïé), åðçñåáóìÝíïé áðü ôç ìéá áðü ôï ðíåõìáôéêü êëßìá ôçò åðï÷Þò ôïõò (ÐáëáìÜò, Óéêåëéáíüò, ÄçìïôéêéóôÝò) êáé áðü ôçí Üëëç áðü ôéò äéÜöïñåò EèíéêÝò MïõóéêÝò Ó÷ïëÝò ôçò Eõñþðçò (ñþóéêç, ôóÝ÷éêç, éóðáíéêÞ êëð), ðñïóáíáôüëéóáí ôéò ðñïóðÜèåéåò ôïõò óôçí éäÝá ôçò äçìéïõñãßáò ìïõóéêÞò ìå "åëëçíéêÞ øõ÷Þ". Méá éäÝá, ãéá ôçí ðñáãìáôïðïßçóç ôçò ïðïßáò, ïé äõóêïëßåò Þôáí ðïëý ìåãáëýôåñåò áðü ü,ôé ðåñßìåíáí. Tá åêöñáóôéêÜ ôïõò ìÝóá, ôá åñãáëåßá, êáé öõóéêÜ ç ðáéäåßá ôïõò åñ÷üôáí áðü ôçí Eõñþðç. Méá áíÜëïãç ôçò åõñùðáúêÞò, ëüãéá ðáñÜäïóç, óôçí ïðïßá èá ìðïñïýóáí íá óôçñé÷ôïýí, äåí õðÞñ÷å óôçí ÅëëÜäá êáé ç ìüíç áöåôçñßá ðïõ áðÝìåíå Þôáí ç ìïõóéêÞ ðïõ äéÝóùæå ç ðáñÜäïóç, ðïõ üìùò êáíÝíáò ôïõò äåí Þôáí óå èÝóç íá ðñïóåããßóåé ïõóéáóôéêÜ, ðåñéóóüôåñï áðü ôï íá ìåôáöÝñåé åê ôïõ ôñïðéêïý, óôï óõãêåñáóìÝíï óýóôçìá, ôç ìïõóéêÞ ôùí äçìïôéêþí ôñáãïõäéþí Þ íá ãñÜöåé äçìïôéêïöáíåßò ìåëùäßåò êáé íá ôéò ðñïóáñìüæåé, åßôå óôï óõìöùíéêü, åßôå óå Üëëá ìïõóéêÜ óýíïëá. Áõôü ðïõ Ýëåéðå, âÝâáéá, ðñïêåéìÝíïõ íá ãßíåé ôï êñßóéìï ðïéïôéêü âÞìá, äåí Þôáí ïýôå ìüíï ïýôå áðëþò, Ýíá èåùñçôéêü Þ ôå÷íéêü ìïõóéêü æÞôçìá. Ï ÌÜñéïò ÂÜñâïãëçò áñêåôÜ íùñßò åß÷å êÜíåé ìéá óçìáíôéêÞ ðáñáôÞñçóç: "O Óáßí-ÓÜíò", ãñÜöåé, "ï MáóóåíÝ, ï PáâÝë, ï Ãêëáæïýíùö, ðÞñáíå äçìïôéêÜ ìïôßâá, ñùìÝúêá êáé ôá Ýãñáøáí ðïëý ôå÷íéêÜ, üìùò ì'áõôü äåí èá ðåß ðùò Ýãéíáí Pùìéïß ìïõóéêïß. Tïõò ëåßðåé ç PùìÝúêç øõ÷Þ. Aí ï Káëïìïßñçò êáôüñèùóå êÜôé ôïðéêü, ôï êáôüñèùóå ðåñéóóüôåñï ãéáôß ðáñáêïëïõèåß ôçí ðïßçóç êáé ôç öéëïëïãßá ìáò. Ãéáôß åßíáé ïé äõü ôÝ÷íåò, ïé ðéï âáèéÝò, ðïõ äåí óâÞíïõí ðïôÝ áðü Ýíá Ýèíïò ìÝóá óå üëá ôá áëëÜãìáôá êáé ôéò öïõñôïýíåò ôïõ. Ðïéïò áðü ôïõò Eëëçíåò ìïõóéêïýò ðáñáêïëïõèåß ôçí ðïßçóç ìáò; Ðçãáßíïõí, äõü ôñßá ÷ñïíÜêéá óôçí Iôáëßá êáé ãõñßæïõíå, ãéá í'áêïëïõèÞóïõí ôçí ôá÷ôéêÞ ôùí öùíáóêéþí, ÷ùñßò íá ðáñïõóéÜóïõí ïýôå ìéá ìåæïýñá åõóõíåßäçôçò ìïõóéêÞò" ¸ðñåðå íá ðåñÜóïõí áêüìç ôñåéò äåêáåôßåò êáé íá ìåóïëáâÞóïõí ãåãïíüôá ðïõ óõíôÜñáîáí, ìáæß ìå ôïí êüóìï, êáé ôçí åëëçíéêÞ êïéíùíßá. Éäéáßôåñá ïé ìåôáðïëåìéêÝò ðåñéðÝôåéåò ðïõ ðåñßìåíáí ôçí ÅëëÜäá, ç æïöåñÞ áôìüóöáéñá ôïõ åìöõëßïõ ðïëÝìïõ êáé ôï êáôáðéåóôéêü êëßìá ðïõ áêïëïýèçóå, âïÞèçóáí, ìåôáîý ôùí 155

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Üëëùí, êáé óôçí áíáóýíôáîç ôùí ðíåõìáôéêþí êáé äçìïêñáôéêþí äõíÜìåùí ôïõ ôüðïõ. Ìðïñåß íá ðåé êáíåßò ðùò óôá ÷ñüíéá ôçò äåêáåôßáò ôïõ 50, åß÷áí óõãêåíôñùèåß üëá åêåßíá ðïõ ÷ñåéÜæïíôáí, ðñïêåéìÝíïõ íá äéáìïñöùèåß ìéá íÝá êáé ðñùôïðüñá ðíåõìáôéêÞ êßíçóç, óôéò ðñþôåò ãñáììÝò ôçò ïðïßáò âñÝèçêå ï ìïõóéêüò Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò. ÊáìéÜ ìåãÜëç ðïëéôéóôéêÞ êßíçóç, êáíÝíá êßíçìá ðïõ êáôïñèþíåé íá áíáôñÝøåé ôï ðáëéü êáé íá äéêáéþóåé ôï íÝï ðïõ êïìßæåé, äåí ìðïñåß íá åñìçíåõôåß áðüëõôá, áí äåí åíôá÷èåß óôï éóôïñéêü ãßãíåóèáé. Ôá ãåãïíüôá åßíáé ãíùóôÜ êáé åßíáé ìÜëëïí ðåñéôôü íá ôá åðáíáëÜâïõìå åäþ. Ç ðáñÝìâáóç ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç óôï ÷þñï ôïõ ôñáãïõäéïý äéêáéþèçêå, êáé ìÜëéóôá ðáíçãõñéêÜ, áðü ôçí éóôïñßá. ¼÷é ìüíï ôþñá (åê ôùí õóôÝñùí êñßíïíôáò) áëëÜ êáé ôüôå, êáôÜ ôç öÜóç ôçò åêäÞëùóÞò ôçò, ç ðáñÝìâáóç áõôÞ Ýãéíå áéóèçôÞ óå üëï ôçò ôï ìÝãåèïò ðñïêáëþíôáò, ãéá ðñþôç öïñÜ óôçí éóôïñßá ôïõ åëëçíéêïý ôñáãïõäéïý êëõäùíéóìïýò êáé ñùãìÝò, óå Ýíá óýóôçìá ðïõ ùò ôüôå áãíïïýóå êáé õðïôéìïýóå ôçí éóôïñßá êáé ôç ìáêñÜ êáé ðëïýóéá ðáñÜäïóç ôïõ ôüðïõ. ÐñÝðåé íá èõìçèïýìå, ðùò áí êáé óôçí ðåñßïäï ôïõ ÌåóïðïëÝìïõ, åî áéôßáò ôùí ãåãïíüôùí ôçò ÌéêñáóéáôéêÞò êáôáóôñïöÞò êáé ôùí ÷éëéÜäùí ðñïóöýãùí ðïõ Þñèáí óôçí ÅëëÜäá, ôï ëáúêü ôñáãïýäé (éäéáéôÝñùò ôï ñåìðÝôéêï) ðÞñå ìéá ó÷åôéêÜ ìåãáëýôåñç äéÜäïóç, âïçèïýóçò êáé ôçò íåáñÞò áêüìá ôüôå åìðïñéêÞò äéóêïðáñáãùãÞò. Âñéóêüôáí, ùóôüóï, áêüìç óôï óôü÷áóôñï ôçò ìéêñïáóôéêÞò êáé ìåãáëïáóôéêÞò ôÜîåùò, êáèþò ôï èåùñïýóáí ÷õäáßá Ýêöñáóç ôçò øõ÷éêÞò êáé óùìáôéêÞò äéáöèïñÜò ôïõ õðïêüóìïõ. ¸êðëçêôç ç áèçíáúêÞ áóôéêÞ êïéíùíßá Üêïõóå ôï 1948 ôïí ÌÜíï ×áôæéäÜêé, óôçí ðåñßöçìç äéÜëåîÞ ôïõ ãéá ôï ñåìðÝôéêï, íá ëÝåé ðùò "ðñÝðåé íá êïéôÜîïõìå ðñïóåêôéêÜ ôçí áîßá ôïõ êáé í' áãáðÞóïõìå ôçí áëÞèåéá êáé ôç äýíáìç ðïõ ðåñéÝ÷åé. ÁõôÜ ôá ôñáãïýäéá åßíáé ôüóï êïíôéíÜ óå ìáò, ðïõ äåí Ý÷ïõìå, íïìßæù, óÞìåñá ôßðïôá Üëëï ãéá íá éó÷õñéóôïýìå ôï ßäéï...". ÐñÝðåé, áêüìá, íá áíáëïãéóôïýìå êáé ôçí ðáññçóßá ðïõ ÷ñåéáæüôáí ãéá íá ðåé êáíåßò êÜôé ôÝôïéï åí ìÝóù ôïõ åìöõëßïõ ðïëÝìïõ êáé åí ìÝóù äõï áíôéìá÷üìåíùí ðáñáôÜîåùí ðïõ êáé ïé äõï, óå åðßðåäï éèõíüíôùí, Þôáí, áíáöáíäüí, åíáíôßïí ôïõ ñåìðÝôéêïõ (Þôáí ßóùò ôï ìüíï ðñÜãìá ãéá ôï ïðïßï óõìöùíïýóáí). Ç ÁñéóôåñÜ åðåéäÞ äåí ìðïñïýóå íá ôï "ôáêôïðïéÞóåé" åíôüò ôùí óïóéáëéóôéêþí ôçò ïñáìÜôùí êáé ç ÄåîéÜ åðåéäÞ äåí Ýâñéóêå ó' áõôü ôßðïôå ðïõ íá ìðïñåß åýêïëá íá ôï óõó÷åôßóåé ìå ôïõò ðñïáéþíéïõò åèíéêïýò êáé öõëåôéêïýò èçóáõñïýò, ôùí ïðïßùí åß÷å áõôïäéïñéóôåß öýëáêáò. Ï ÈåïäùñÜêçò Þñèå íá åéóäýóåé ïñìçôéêÜ, ü÷é áêñéâþò óôï óþìá ôïõ ñåìðÝôéêïõ, áëëÜ óôï ðÝëáãïò áðü ôï ïðïßï áõôü ðñïåñ÷üôáí. Áí êáé ìÝ÷ñé ôüôå Þôáí óôñáììÝíïò ðñïò Üëëïõò óôü÷ïõò, êáôüñèùóå ìå ôçí ðñþôç ôïõ äïêéìÞ (ôá ôñáãïýäéá ôïõ "ÅðéôÜöéïõ") êÜôé ðïõ êáíÝíáò áðü ôïõò ðñïêáôü÷ïõò ôïõ äåí åß÷å ðåôý÷åé: Ìéá äçìéïõñãßá áîéþóåùí ðïõ áíôëåß áðü ôçí ðáñÜäïóç, íá âñßóêåé áìÝóùò ôçí ðéï ðëáôéÜ áðÞ÷çóç óå üëá ôá óôñþìáôá ôçò êïéíùíßáò (éäéáéôÝñùò üìùò óôá ëáúêÜ), óáí áõôü íá Þôáí ôï ðéï öõóéêü, ôï ðéï áõôïíüçôï, ôï ðëÝïí áíáìå156

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

íüìåíï êáé ðïõ ðáñ' üëá áõôÜ äåí åñ÷üôáí. Ï ÈåïäùñÜêçò äåí åßíáé ï ðñþôïò ðïõ êáôáíüçóå ôçí áíÜãêç ôçò äçìéïõñãéêÞò áöïìïßùóçò áîéþí, ðïõ äéáóþæåé ç ðáñÜäïóç. Ôï æÞôçìá áõôü åß÷å ôåèåß êáé ðáëáéüôåñá, ÷ùñßò üìùò íá êáñðïöïñÞóåé. Öáßíåôáé ðùò åêåßíï áêñéâþò ðïõ êñáôïýóå óå áðüóôáóç Þ åìðüäéæå ôïõò ðáëáéüôåñïõò ìïõóéêïýò íá Ýñèïõí óå ìéá ïõóéáóôéêÞ åðáöÞ ìå ôç ìïõóéêÞ øõ÷Þ ôçò ÅëëÜäáò, ãïíéìïðïßçóå ôïí ÈåïäùñÜêç. Êáé ôé Þôáí áõôü; ¸íá éäéüôõðï æÞôçìá êáé ðñüâëçìá: Ï ôüðïò áõôüò äéáèÝôåé ìéá ëüãéá (ôç ÂõæáíôéíÞ), áëëÜ êáé ìéá ëáúêÞ ìïõóéêÞ ðáñÜäïóç, ðïõ Ý÷åé Ýíá ìïíáäéêü ÷áñáêôçñéóôéêü Ýíáíôé üëùí ôùí Üëëùí ôçò Eõñþðçò: Ìðïñåß íá ðåé êáíåßò ðùò åßíáé ç íåüôåñç êáé ôáõôü÷ñïíá ç áñ÷áéüôåñç.

H íåüôåñç, ãéáôß ìüëéò 180 ÷ñüíéá ôç ÷ùñßæïõí áðü ôçí åèíéêÞ áðïêáôÜóôáóç (êáé ðïëý ëéãüôåñï áðü ôéò ðñþôåò ðñïóðÜèåéåò ãéá ôç äçìéïõñãßá EèíéêÞò MïõóéêÞò Ó÷ïëÞò) êáé ç áñ÷áéüôåñç, ãéáôß ïé ðñéí áðü ôç äïõëåßá åëëçíéêïß ðïëéôéóìïß åß÷áí ãåííÞóåé, áíáðôýîåé êáé êáèéåñþóåé ôçí ßäéá ôçí ôÝ÷íç ôçò ìïõóéêÞò. Ó' áõôü áò ðñïóèÝóïõìå êáé ôç èåìåëéþäç äéáöïñÜ (ôçí áóõìâáôüôçôá) ôïõ ôñïðéêïý ìïõóéêïý óõóôÞìáôïò áðü ôï åõñùðáúêü óõãêåñáóìÝíï. ¸íá åíôåëþò éäéÜæïí ðñüâëçìá (áí ü÷é áäéÝîïäï) ðïõ ïé ðåñéóóüôåñïé ëüãéïé ìïõóéêïß ìáò áðü ôïí ËáìðåëÝô ùò ôïí Káëïìïßñç, ôï áíôéìåôþðéóáí ìïíïìåñþò áðü ôç óêïðéÜ ôïõ Eõñùðáßïõ. Åßíáé åíäéáöÝñïí (ãéá ðáñÜäåéãìá) íá åñåõíÞóåé êáíåßò ðþò ôï éäéáßôåñï áõôü ðñüâëçìá óõíÝâáëå óôï íá ïäçãçèåß, áðü ôç ìéá ï Íßêïò Óêáëêþôáò óå ìéá ôñáãéêÞ åóùôåñéêÞ óýãêñïõóç (áíáæçôþíôáò ìÝóá ôïõ ìéá êáëëéôå÷íéêÞ äéÝîïäï) êé áð' ôçí Üëëç ï åîùóôñåöÞò ÈåïäùñÜêçò óå ìéá ôïëìçñÞ äçìéïõñãéêÞ ðñÜîç, ðïõ óôñÝöåôáé ðñïò ôï ëáü êáé äéáêéíäõíåýåé Ýíá äéÜëïãï ðïõ ôåëéêþò, ìå Ýíáí ôñüðï, êáñðïöïñåß. Ï ÅðéôÜöéïò êáé ïé ðñþôïé êýêëïé ôñáãïõäéþí áðoôÝëåóáí ðñïôÜóåéò ðïõ áðoêÜëõðôáí ôç ìåãÜëç äýíáìç ôïõ ëáúêïý ìÝëïõò êáé ôïõò âáèýôáôïõò äåóìïýò ôïõ ìå ôç ãíÞóéá ðáñÜäïóç ôïõ ôüðïõ. Ï ßäéïò ï ÈåïäùñÜêçò ÷áñáêôÞñéóå ôïí ÅðéôÜöéï "ÎÜäåëöï ôçò ÓõííåöéáóìÝíçò ÊõñéáêÞò êáé ôùí Üëëùí ëáúêþí ôñáãïõäéþí", ðïõ åðéðëÝïí åß÷å êáé ôï áãùíéóôéêü ìÞíõìá. Áðü êáèáñÜ üìùò ìïõóéêÞ Üðïøç, ç êáéíïýñãéá ðñüôáóç, åß÷å áêüìá êÜôé ðïõ ôçí Ýêáíå, ðéóôåýù, ðåñéóóüôåñï áíáãíùñßóéìç êáé "ïéêåßá" óôï åõñý, óôï ìåãÜëï ôïõ áêñïáôÞñéï: Áíôßèåôá ìå ôçí ðñïóÝããéóç ôùí ðáëáéïôÝñùí äçìéïõñãþí ôçò ÅèíéêÞò Ó÷ïëÞò, ï ÈåïäùñÜêçò äå ÷ñçóéìïðïéåß ìéá áñìïíéêÞ õðïóôÞñéîç ðïõ ðñïêýðôåé áðü ôïõò êáíüíåò ôçò åõñùðáúêÞò ðáñÜäïóçò, áëëÜ áðü åêåßíïõò ðïõ êáèéÝñùóå ç ëáúêÞ åìðåéñïôå÷íßá. Áõôü (áêüìá êé áí ìïéÜæåé) äåí åßíáé, ùóôüóï, ìéá åéäéêÞ ôå÷íéêÞ ëåðôïìÝñåéá. Åßíáé êëåéäß êáé ïõóßá, êáèþò ç "ëáúêÞ áñìïíßá" (áí ìðïñïýìå íá ôï ðïýìå) áðïôåëåß êáé áõôÞ óå ãåíéêÝò ãñáììÝò ðñïúüí óõëëïãéêÞò åñãáóßáò ôùí áíùíýìùí ëáúêþí ïñãáíïðáéêôþí êáé ìåëïðïéþí, ðïõ óôá íåüôåñá ÷ñüíéá åðé÷åßñçóáí íá åðéíïÞóïõí ìéá óôïé÷åéþäç áñìïíéêÞ ãëþóóá êáé íá ôçí ðñïóáñìüóïõí óôï êõñßáñ÷ï óôïé÷åßï ôçò ðáñáäïóéáêÞò ìïõóéêÞò, ðïõ åßíáé ç ìåëùäßá. Ïé 157

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Üãñáöïé êáíüíåò áõôÞò ôçò "ëáúêÞò áñìïíßáò", ðïëý óõ÷íÜ, ìáñôõñïýí ôçí êáôáãùãÞ ôïõò, åßôå áðü ôïõò éóïêñÜôåò ôçò åêêëçóéáóôéêÞò ìïõóéêÞò, åßôå áðü Üëëåò ðçãÝò ôçò ðïëõöùíéêÞò ðáñÜäïóçò êáé ôçò ãåíéêüôåñçò ìïõóéêÞò ôïõò åìðåéñßáò. Ï ÈåïäùñÜêçò ðñïóåããßæåé áõôüí ôï äéáöïñåôéêü êáé éäéùìáôéêü ìïõóéêü êüóìï óôçí áñ÷Þ óáí îÝíïò Þ óáí ìáèçôÞò, ðïõ åéóÝñ÷åôáé óôá áðüêñõöá "ìéáò ôÝ÷íçò ôáðåéíÞò" (ãéá íá èõìçèïýìå ôïí ÓåöÝñç) êáé êáôüðéí ùò áíÞóõ÷ïò êáé ñçîéêÝëåõèïò äçìéïõñãüò, áíáæçôþíôáò Ýíá Üëëï áñìïíéêü óýóôçìá. Ôï ìåãÜëï, üìùò, âÞìá, ðïõ êáôÜ ôçí êñßóéìç åêåßíç ðåñßïäï ÷Üñáîå ìéá äéá÷ùñéóôéêÞ ãñáììÞ áíÜìåóá óôçí ðáëéÜ êáé ôç íÝá ðåñßïäï, Ýãéíå ìå ôï "¢îéïí Åóôß".

Tï êïñõöáßï áõôü Ýñãï áðïôåëåß ìéá åöáñìïãÞ ôùí ðíåõìáôéêþí ðñïóáíáôïëéóìþí êáé ôùí áíôéëÞøåùí, ðïõ áðü ðïëý íùñßò åîÝöñáóå ï ÈåïäùñÜêçò: H ìïõóéêÞ áðïôåëåß õðÝñôáôç ìïñöÞ äçìéïõñãßáò, ìå ôçí ðñïûðüèåóç ðùò ôá Ýñãá äåí ðñÝðåé íá åßíáé ðíåõìáôéêþò îÝíá óôï ìåãÜëï, óôï åõñýôåñï êïéíü. H áðüóôáóç áíÜìåóá óôç æùÞ ôùí ëáúêþí ôÜîåùí êáé ôçò ìïõóéêÞò, ðïõ ðñïóöÝñåôáé ó' áõôÝò, ðñïêáëåß êñßóç, éäéáßôåñá óôïí óõìöùíéêü ôïìÝá. Åßíáé ôï äåýôåñï Ýñãï ìå ôï ïðïßï ï óõíèÝôçò õëïðïéåß ôçí éäÝá ôçò "ìåôáóõìöùíéêÞò ìïõóéêÞò", üðùò ôçí ïíïìÜæåé. Tï ðñþôï Þôáí ôï Ýñãï "HëÝêôñá", ôï ïðïßï üìùò äåí åíóùìÜôùíå óôç ìïõóéêÞ, ðïéçôéêü êåßìåíï. Óôï "¢îéïí Eóôß", ðïõ áðïôåëåß ìéá áðü ôéò äõóêïëüôåñåò êáé ðåñéåêôéêüôåñåò ðïéçôéêÝò äçìéïõñãßåò ôçò óýã÷ñïíçò åðï÷Þò, ï ÈåïäùñÜêçò êáôÜöåñå íá äþóåé ìïõóéêÞ - ç÷çôéêÞ õðüóôáóç. Tï êáéíïýñãéï ðïõ Ýöåñå Þôáí ìéá ðñùôïöáíÝñùôç êáé ôáõôï÷ñüíùò ïéêåßá áôìüóöáéñá, ðïõ åß÷å ôç ÷Üñç íá ðñïâÜëåé óôçí êïéíÞ óõíåßäçóç êáé íá "äõíáìþíåé" ôçí éóôïñéêÞ óõíÝ÷åéá, ÷ñçóéìïðïéþíôáò óôïé÷åßá êáé ìÝóá, ôüóï ôçò ìïõóéêÞò ðáñÜäïóçò, üóï êáé "äõôéêÝò" ôå÷íéêÝò äçìéïõñãþíôáò Ýíá íÝï êëßìá, ìÝóá óôï ïðïßï ç ðïßçóç êáé ç ìïõóéêÞ îáíÜâñéóêáí ôï ñüëï êáé ôç èÝóç ôïõò åíôüò åíüò óýíèåôïõ óõíüëïõ. Áõôü ðïõ êÜíåé ôï Ýñãï í' áðïôåëåß ôïìÞ, åßíáé ôï ãåãïíüò üôé åîõøþíåé, ÷ùñßò íá ðáñáìïñöþíåé, ôá óôïé÷åßá ôçò ðáñÜäïóçò ó' Ýíá åðßðåäï áðü ôï ïðïßï ìðïñïýí ôá óôïé÷åßá áõôÜ, íá áîéþíïõí ôá äéêáéþìáôÜ ôïõò, íá áîéþíïõí äçëáäÞ äéêáéþìáôá ôÝ÷íçò, êáèþò ç ðáñÜäïóç äåí åßíáé ãñáöéêüôçôá (üðùò åðé÷åéñåß íá ìáò ôçí ðáñïõóéÜóåé ï öïëêëïñéóìüò ôçò åðï÷Þò ìáò), áëëÜ ðïëõóÞìáíôç êáé ðïëýôéìç áîßá ôïõ ðïëéôéóìïý, áöéåñùìÝíç óôïõò äçìéïõñãïýò.

O ÈåïäùñÜêçò ðÝôõ÷å íá äþóåé ìéá ðñùôüôõðç ìïñöÞ ó' Ýíá ðïëõðïßêéëï õëéêü ìå ôñüðï ðïõ ôáõôï÷ñüíùò áíïßãåé íÝïõò êáé ìåãÜëïõò ïñßæïíôåò óôç óêÝøç êáé ôç öáíôáóßá ôùí íåþôåñùí ìïõóéêþí - êé ü÷é ìüíï áõôÞò - áëëÜ õðïèÝôù êáé ìéáò ìåëëïíôéêÞò åðï÷Þò, üóï ôïõëÜ÷éóôïí ï åëëçíéêüò ëáüò èá áíôÝ÷åé íá áíèßóôáôáé óôïí êáôáéãéóôéêü åõôåëéóìü ôùí ðíåõìáôéêþí êáé êáëëéôå÷íéêþí áîéþí, ðïõ õößóôáôáé áðü ôá åã÷þñéá êáé ôá ðïëõåèíéêÜ ÌÝóá ÅíçìÝñùóçò.

158

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Πρόεδρος Áêïëïõèåß ç ÍÝíá ÂåíåôóÜíïõ, ðïõ èá ìáò ìéëÞóåé ãéá ôç ìåëïðïßçóç ðïéçôéêþí Ýñãùí áðü ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé ôçí åñìçíåõôéêÞ ðñïóÝããéóÞ ôïõò. Ãéá ôç ÍÝíá ÂåíåôóÜíïõ, ôçí ïðïßá ãíùñßæù ðÜñá ðïëëÜ ÷ñüíéá, åß÷á ðÜñá ðïëëÜ ðñÜãìáôá íá ðù, áëëÜ äåí èá ðù ðïëëÜ, èá ðù ðïëý ëßãá, äéüôé Ý÷ïõìå êáé ðñüâëçìá ÷ñüíïõ. È´áíáöåñèþ ìüíï óôçí îå÷ùñéóôÞ êáëëéôå÷íéêÞ áôïìéêüôçôÜ ôçò êáé áò ìïõ åðéôñáðåß íá ðù, óôçí áêåñáéüôçôá êáé ôçí ðëçñüôçôá ôïõ êáëëéôå÷íéêïý ôçò êýñïõò. Ç ê. ÂåíåôóÜíïõ Ý÷åé ôïí ëüãï.

Νένα Βενεσάνου: H µελοποίηση ποιητικών έργων από τον Μίκη Θεοδωράκη και η ερµηνευτική προσέγγιση τους. ÈÝëù íá åõ÷áñéóôÞóù üëïõò üóïé åñãÜóôçêáí ãé' áõôü ôï óõíÝäñéï, ôïõò äéïñãáíùôÝò, ôçí åðéóôçìïíéêÞ åðéôñïðÞ êáé üëïõò åóÜò ðïõ ãíùñßæåôå, ìåëåôÜôå êáé äéáäßäåôå ôï Ýñãï ôïõ Ì. ÈåïäùñÜêç. Ôï èÝìá ìïõ áöïñÜ óôï êõñéüôåñï ìÝñïò ôïõ Ýñãïõ ôïõ óõíèÝôç, ìéá êáé ç ìåëïðïéçìÝíç ðïßçóç, åßíáé ï êåíôñéêüò ðõëþíáò ôçò äçìéïõñãéêüôçôÜò ôïõ êáé üëïé ëßãï ùò ðïëý ôï Ý÷ïõìå ùò ðõîßäá óôï Ýñãï ôïõ. Óå ðïëéôéóìïýò, üðïõ ôï ôñáãïýäé áðïôåëåß ôï êõñéüôåñï ü÷çìá ãéá ôï üíåéñï, üðùò ï äéêüò ìïõ, ç ðñïóáñìïãÞ ôïõ Ì. ÈåïäùñÜêç ó' áõôü ôï ðåñéâÜëëïí, áðïäåéêíýåé êáé ôçí áíáãêáéüôçôá ìéáò ôÝôïéáò ðñïóáñìïãÞò ðñïêåéìÝíïõ íá õðÜñîåé ùò êáëëéôÝ÷íçò ôçò ìïõóéêÞò óå ìéá ÷þñá áðïìïíùìÝíç êáëëéôå÷íéêÜ ðïõ üìùò äéáèÝôåé ìéá áóôåßñåõôç ìïõóéêÞ öëÝâá, ðïõ äýóêïëá ðáñáäßäåôáé óå êáéíïôïìßåò. Ôï êüóôïò ìéáò ôÝôïéáò ðñïóáñìïãÞò åßíáé äéêü ôïõ. ÅõèÝùò êáôçãïñÞèçêå ðùò ðïëý åýêïëá ðáñáäüèçêå óôçí åõêïëßá, ôïõ ôñáãïõäéïý, ìéá ìïõóéêÞ öüñìá õðïäåÝóôåñç ôçò óïíÜôáò, ôçò óïõúôáò, ôçò óõìöùíßáò ðïõ áðïôåëïýí ôçí êïñõöÞ ôçò óýíèåóçò ãéá óõíèÝôåò âáèéÜ åðçñåáóìÝíïõò áðü ôá éôáëéêÜ êáé êõñßùò ãåñìáíéêÜ ìïõóéêÜ éäåþäç, üðïõ ôá èáýìáôá êáé ï ðëïýôïò ôçò ëáúêÞò ìïõóéêÞò ðñÝðåé íá åìöáíßæïíôáé ìÝóá áðü ìéá êáèáñÞ êáé åîùñáúóìÝíç öüñìá, åìðëïõôéóìÝíç áðü ôéò áñ÷Ýò ôïõ ãåñìáíéêïý ñïìáíôéóìïý. ¼óïé áíôéôÜ÷èçêáí ó' áõôÝò ôéò áñ÷Ýò, Ýðñåðå íá âñïõí ôïí ðñïóùðéêü ôïõò äñüìï, áêïëïõèþíôáò ôéò äéêÝò ôïõò åðéêïéíùíéáêÝò áíÜãêåò. ÁõôÞ ç "ðôþóç" ãéá ôçí ïðïßá ï Ì. ÈåïäùñÜêçò Ý÷åé êáôçãïñçèåß, åßíáé óõã÷ñüíùò êáé ç áðüäåéîç ðùò áíáâÜèìéóå ôï ôñáãïýäé, õðåñêáëýðôïíôáò ôçí áðÝ÷èåéá ôçí ïðïßá êÜèå êÝíôñï åîïõóßáò Ýôñåöå ãéá ôï Üôïìü ôïõ êáé ôçí éäéïóõãêñáóßá ôïõ, ðïõ ôïí ïäÞãçóå óå ìéá êáôåõèåßáí áíáìÝôñçóÞ ôïõ ìå ôï êáôåóôçìÝíï ôïõ ðíåýìáôïò êáé ôçò ðïëéôéêÞò. Óôçí ÅëëçíéêÞ ìïõóéêÞ ðáñÜäïóç, ãëþóóá êáé ìïõóéêÞ åßíáé ó÷åäüí ôáõôüóçìá. ÁíåîÜñôçôá áðü ôéò äéáäñïìÝò åîÝëéîçò ðïõ Ý÷ïõí ç ìïõóéêÞ êáé ç ðïßçóç, ùò îå÷ùñéóôÝò êáé áðüëõôá äéá÷ùñéóìÝíåò ôÝ÷íåò, áîßæåé íá ôïíßóù ìéá âáóéêÞ áñ÷Þ : Ï Ëüãïò åßíáé áöåôçñßá ãéá ôç ìïõóéêÞ . Óõíåðþò ç Ðïßçóç ëåéôïõñãåß íïìïôå159

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ëåéáêÜ óôç ìïõóéêÞ öüñìá. ¼ôáí ëïéðüí Ýíáò óõíèÝôçò ìåëïðïéåß ðïßçóç, ìåôáðïéåß ôç äïìÞ ôçò ãëþóóáò óå ìïõóéêü êþäéêá. Áõôü ãßíåôáé óå êÜèå ðïëéôéóìü êáé óßãïõñá ç ìåëïðïßçóç ôçò ðïßçóçò áðü Ýíáí óõíèÝôç äåí åßíáé, ïýôå êÜôé êáéíïýñãéï, ïýôå êÜôé óðÜíéï, åéäéêÜ óôçí ÅëëÜäá. Ãéáôß ëïéðüí áõôü ôï éäéáßôåñï âÜñïò íá äïèåß óôá ôñáãïýäéá ôïõ Ì. ÈåïäùñÜêç ; Ôé Ýäùóáí ðåñéóóüôåñï áðü Üëëá; Áñ÷éêÜ ðñÝðåé íá óõíåéäçôïðïéÞóïõìå, ðþò åðéäñÜ ç ðïéçôéêÞ ìïñöÞ óôç ìïõóéêÞ öüñìá. Ç ðïßçóç óõíïñåýåé ìå ôç öéëïóïößá êáé ôç ìïõóéêÞ ãéáôß Ý÷åé ôçí éäéüôçôá íá óõëëáìâÜíåé êáé íá ó÷çìáôïðïéåß ü,ôé éó÷ýåé ùò ó÷Þìá êáé íüìïò ðÝñá áðü ôçí ýðáñîÞ ìáò. Ìåôáäßäåé óõíáéóèÞìáôá êáôáóêåõáóìÝíá ìå ìéá ìáèçìáôéêÞ ëïãéêÞ ìåí, áëëÜ ðïõ áêéíçôïðïéåß ôïí ñÝïíôá ÷ñüíï, äçìéïõñãþíôáò ìéá ðñáãìáôéêüôçôá ðïõ äéáñêåß êáé ìÝóá áëëÜ êáé Ýîù áðü ôïí ÷ñüíï, üðùò áêñéâþò ç ìïõóéêÞ. Ç ðïßçóç Ý÷åé, üìùò, êáé ôçí åðéðëÝïí éäéüôçôá íá ìïñöïðïéåß êáé áõôü åíäõíáìþíåé ôç ìïõóéêÞ. ÐñÝðåé íá ðù, ðùò ï ãñáðôüò ëüãïò áóêïýóå êáé áóêåß ìéá éäéáßôåñç ãïçôåßá óôïí Ì. ÈåïäùñÜêç. Ùò íÝïò åßíáé éäéáßôåñá äéáõãÞò êáé óâÝëôïò, áãáðÜ ôï äéÜâáóìá êáé ôåëéêÜ åîåëßóóåôáé óå Ýíáí ìïñöùìÝíï ìïõóéêü, üðïõ ç ðïßçóç êáé ç ëïãïôå÷íßá ëåéôïõñãïýí áðïèåìáôéêÜ ìÝóá ôïõ. Ç åéäéêÞ ó÷Ýóç ôïõ ìå ôï ãñáðôü ëüãï åßíáé åìöáíÝóôáôç óôá ßäéá ôïõ ôá ãñáðôÜ, üðïõ óõíõðÜñ÷ïõí óôïé÷åßá ðïõ äçìéïõñãïýí áíôéóôïé÷ßåò ìå ôç ìïõóéêÞ äïìÞ ôùí Ýñãùí ôïõ. Öùôåéíüò êáé óêïôåéíüò êüóìïò, åê âáèÝùí åîïìïëüãçóç, áðïêÜëõøç ôùí ðñïèÝóåùí. Åßíáé ãñáðôÜ ãåìÜôá áíôéèÝóåéò ìå èåìáôéêÝò ðïõ åðáíÝñ÷ïíôáé ùò åììïíÝò ãéá ôçí ÔÝ÷íç, ãéá ôï ëáü, éäÝåò ðïõ áöïñïýí óôá Ýñãá ôïõ éóôïñéêÜ óôïé÷åßá êáé áêüìá êáé ðñïóùðéêÝò óêÝøåéò ðïõ êáôáìáñôõñïýí ôçí áãùíßá ôïõ íá äåßîåé ôçí éäéáßôåñç ó÷Ýóç ôïõ ìå ðñüóùðá, ðñÜãìáôá, ôüðïõò êáé ãåãïíüôá, ðïõ Ý÷ïõí Üññçêôç ó÷Ýóç ìå ôç ìïõóéêÞ ôïõ. ÈÝëåé íá äéêáéïëïãÞóåé ôç äçìéïõñãéêüôçôÜ ôïõ, Ýôóé ìáò êáôáìáñôõñÜ, ìåôáîý Üëëùí, ðùò áíáæçôÜ óôç ãëþóóá êÜôé éêáíü ãéá íá óôçñßîåé êáé íá ïäçãÞóåé ôï ðíåýìá ôïõ. Ç ðïßçóç ãé' áõôüí äåí åßíáé ðñüó÷çìá Þ ìï÷ëüò, áëëÜ åðéëïãÞ ðñïêåéìÝíïõ íá áíáìåôñçèåß äéáíïçôéêÜ ìå ôçí åðï÷Þ ôïõ. ¸ôóé ìïéñÜæåôáé ìå ôïõò ðïéçôÝò ôï ôñáãïýäé óáí óõíïäïéðüñïò êáé áíáìåôñéïýíôáé ìå ôï êáôåóôçìÝíï, ðñïôÜóóïíôáò íÝåò èåùñßåò ðåñß êüóìïõ. ¸ôóé, åìöáíßæåôáé ¨âÝâçëïò¨ áíáôñÝðïíôáò ôï ðñùôüêïëëï ìéáò åîéäáíßêåõóçò ôçò ðïßçóçò, ðïõ ðñÝðåé íá ôçí áããßæåéò ìå ðñïóï÷Þ. Áõôüò èåùñåß êáé ðéóôåýåé ðùò ç ÔÝ÷íç äåí åßíáé ãéá ôç âéôñßíá, áëëÜ åßíáé ãéá íá ôçí ÷ñçóéìïðïéåßò ùò áíôßëïãï ìå ôï êáôåóôçìÝíï, áëëÜ êáé ùò êáôáöýãéï. Áõôü ðïõ ôïí êÜíåé íá îå÷ùñßæåé åßíáé, ðùò ï áíôßëïãüò ôïõ, âáóßæåôáé óå áîßåò ðïõ áíáäåéêíýïõí íÝåò êïóìïèåùñßåò. Äåí åßíáé Ýíá îÝóðáóìá åðéðüëáéï, áëëÜ ìéá óõãêñïôçìÝíç êáé ãåñÜ äïìçìÝíç áíôßäñáóç. Ôá ôñáãïýäéá ôïõ åßíáé äéáêñéôÜ êáé áíáôñÝðïõí ôçí ìÝ÷ñé ôüôå åéêüíá ôïõ åëëçíéêïý ôñáãïõäéïý. Ôï Üêïõóìá ôïõò åßíáé ìéá íÝá óåëßäá óôçí ÅëëçíéêÞ ÌïõóéêÞ. Åßôå ðñüêåéôáé ãéá ôñáãïýäéá åßôå ãéá ðéï ðïëýðëïêá Ýñãá ìåëïðïéçìÝíçò ðïßçóçò, ï Ì. ÈåïäùñÜêçò ëåéôïýñãçóå ùò óõíèÝôçò ìéáò åðéíåíïçìÝíçò öáíôáóôéêÞò ëáúêÞò ìïõóéêÞò. Ìå Üëëá ëüãéá Ýöôéáîå ìéá ìïõóéêÞ ÷ñçóéìïðïéþíôáò ôïõò äñü160

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ìïõò êáé ôïõò ñõèìïýò ôçò ðáñÜäïóÞò ìáò, ãñÜöïíôáò ßóùò ôá ðéï óðáñá÷ôéêÜ ôñáãïýäéá ôçò åðï÷Þò ôïõ. Ìéá ìïõóéêÞ ðïõ õðçñåôåß ôç ãëþóóá êáé ôçí áíèñþðéíç ÷åéñïíïìßá ðñïò ôçí åëåõèåñßá, ìå ü,ôé áõôü ðñïûðïèÝôåé, èåìáôïëïãéêÜ êáé êáëëéôå÷íéêÜ, åêöñÜæïíôáò ìéá ðíåõìáôéêÞ áíÜôáóç êáé ìéá ìïíáäéêÞ áßóèçóç ôïõ äñáìáôéêïý óôïé÷åßïõ ìÝóá óôï ëõñéóìü. Åöåõñßóêåé ìéá íÝá ãëþóóá óôï ôñáãïýäé, ÷ñçóéìïðïéþíôáò ôçí ðïëõññõèìßá ôçò ãëþóóáò ìáò êáé ìå áõôüí ôïí ôñüðï ôï êïéíü ìðïñåß íá áðïìíçìïíåýóåé. ÅíôÜóóåé óôéò ìåëùäßåò ôïõ ôï ñõèìü êáé áíáäåéêíýåé ôçí åëëçíéêÞ ñõèìéêÞ. Ïé ìåëùäéêÝò ãñáììÝò ôïõ åîåëßóóïíôáé Þ åëßóóïíôáé áåíÜùò êáé ðáñáðÝìðïõí óôçí ðáñáäïóéáêÞ ìïõóéêÞ ìå ôï êåöÜëé óôñáììÝíï öõóéêÜ ðñïò ôçí Åõñþðç, åêåß üðïõ èÝëåé íá áíÞêåé ùò ìïõóéêüò êáé ðñïò åêåßíåò ôéò ðñùôïðïñßåò ðïõ áíÝäåéîáí ôïí ôñïðéêü ÷áñáêôÞñá ôçò ìïõóéêÞò. Ìå ãåñÞ áñ÷éôåêôïíéêÞ äïìÞ, ôá åèíéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ, üðùò êáé ôá áñ÷Ýãïíá óôïé÷åßá ôçò åëëçíéêÞò ìïõóéêÞò, åîõðçñåôïýí ôïí åîáíèñùðéóìü ôçò êïéíùíßáò êáé âñÞêáí óôï ðñüóùðï ôïõ Ì. ÈåïäùñÜêç ôçí åðéôõ÷ßá êáé ôçí êáëëéôå÷íéêÞ äéêáßùóç. Ï Ì. ÈåïäùñÜêçò, üðùò êáé ïé ðïéçôÝò ìå ôïõò ïðïßïõò óõíåñãÜóôçêå, äåí åðåäßùîå ìéá ïéêïõìåíéêÞ ìïõóéêÞ ãëþóóá, ãéáôß äå ôï åðÝôñåøáí ïé óõíèÞêåò, áëëÜ êáé ãéáôß ùò ¸ëëçíáò ðåñéÝ÷åé ôçí ïéêïõìåíéêüôçôá óôïí ðïëéôéóìü ôïõ. Åßíáé äçëáäÞ Ýíá óôïé÷åßï ðïõ åííïåßôáé üôé õðÜñ÷åé óôéò ðíåõìáôéêÝò ôïõ áðïóêåõÝò êáé óôç ìüñöùóÞ ôïõ. Ðåñéóóüôåñï áíáæçôÜ ôçí áðëüôçôá äéáëÝãïíôáò ôï äýóêïëï äñüìï ôçò åëåõèåñßáò óôï óôõë, ìéá áðëüôçôá ðïõ óÝâåôáé, ôüóï ôï ëáúêü Üóìá, üóï êáé ôïõò êëáóéêïýò óõíèÝôåò, ùò áöåôçñßá ßóùò ãéá êÜôé ðéï ðïëýðëïêï ìåëëïíôéêÜ. ¸ôóé ç ÌåëïðïéçìÝíç Ðïßçóç êáôáëÞãåé íá ãßíåé ôï êßíçìá ôçò ÌåëïðïéçìÝíçò Ðïßçóçò, üðïõ ôåëéêÜ ðáñáóýñåé üëïí ôïí ðíåõìáôéêü êüóìï, ðïõ ëüãù ðïëÝìùí åßíáé áðáîéùìÝíïò. ÔåëéêÜ üëï áõôü ôï êßíçìá, ðïõ Üñ÷éóå ôï ´50, ìðïñïýìå Üíåôá íá ôï ÷áñáêôçñßóïõìå ùò Åêäßêçóç ôçò ÔÝ÷íçò, åíÜíôéá óôç Ëïãïêñéóßá êáé ôç óôÝñçóç ôçò åëåõèåñßáò ôïõ ëüãïõ óôïí ðíåõìáôéêü êüóìï ôçò ÅëëÜäáò. ÌÝóá áðü ôçí ðïßçóç áíáäýïíôáé ìíÞìåò åìöõëßïõ, ï öüâïò ôïõ ÷ùñïöýëáêá, ç ìåôáíÜóôåõóç ãéá ðïëéôéêïýò ëüãïõò. Ôï êßíçìá áõôü áíôáðïêñßíåôáé óôçí êáñäéÜ ôçò íåïëáßáò. Ó÷çìáôéêÜ ðáñáðÝìðåé óôï ÌÜç ôïõ ´68, üìùò åßíáé êÜôé ðéï âáèý. Ìéá áíáãÝííçóç ðïõ áíáäéáñèñþíåé ôç óêÝøç ôùí ÅëëÞíùí ìå êáëëéôå÷íéêü ôñüðï. Ìéá êáëëéôå÷íéêÞ áëëáãÞ ðïõ Ý÷åé ôï êýñïò åíüò óõíôÜãìáôïò. Áõôü ôï óôïé÷åßï åßíáé ðïõ áíáéñåß ôï êáôçãïñçôÞñéï ôùí ðéï óõíôçñçôéêþí äçìéïõñãþí, ãéáôß ðëÝïí åßíáé ïñáôü ðùò äåí õðÞñîå ðïôÝ óõìâéâáóìüò óôçí åõêïëßá, êáìßá óýìâáóç êáé ó÷Ýóç ìå ôï åýêïëï êáé ñç÷ü ôñáãïýäé. Ïé ðïéçôÝò ðáñåëáýíïõí. Ï Ì. ÈåïäùñÜêçò ìïéñÜæåôáé ìáæß ôïõò ôéò ðñïêëÞóåéò ôçò åðï÷Þò ôïõ êáé ìÝóá áð' áõôü ôï êßíçìá ôçò ÌåëïðïéçìÝíçò ðïßçóçò, ìéá ãåíéÜ áðïêôÜ ôï äéêü ôçò ëüãï, áëëÜ êáé ôï ôñáãïýäé áíáâáèìßæåôáé, áðïêôþíôáò íÝá ïñìÞ ìÝóá áðü ñõèìïýò, äýíáìç, áãñéÜäá ðïõ áíáäýïõí, åðßóçò, êáé ôç óýã÷õóç ôçò ãåíéÜò ôïõ ´60-´70. Ìéá óýã÷õóç ðïõ ñéæþíåé ìå ôéò íÝåò ôå÷íïëïãßåò ðïõ ìåôáôñÝðïõí ôçí áêïõóôé161

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

êÞ ìïõóéêÞ óå çëåêôñïáêïõóôéêÞ, áëëÜæïíôáò äéá ðáíôüò ôç äõíáìéêÞ êáé ôçí éóïññïðßá óôç ìïõóéêÞ ôïõ ðëáíÞôç. Ôá ùñáéüôåñá ôñáãïýäéá ìéáò þñéìçò êáé äéáñêïýò íåüôçôáò ç÷ïãñáöïýíôáé, äçëáäÞ êáôáãñÜöïíôáé êáé Ýôóé Ý÷ïõìå êáé ôï ðñþôï õëéêü ðïõ èá áðïôåëÝóåé ìéá ðñþôç ç÷ïãñáöçìÝíç ìáñôõñßá ôïõ ¸íôå÷íïõ Åëëçíéêïý Ôñáãïõäéïý. ÌÝóá áðü ìéá ìïõóéêÞ ðïõ äåí öïâÜôáé ôï ðáñÜðôùìá ôïõ ñõèìïý - ÷áñáêôçñéóôéêü óôïé÷åßï ôçò ëáúêÞò ìïõóéêÞò - ï Ì. ÈåïäùñÜêçò áíáóõíèÝôåé ôçí åðáöÞ ôçò ìåëùäßáò ìå ôï óýã÷ñïíï ðïéçôéêü ëüãï. Åêôüò ôïõ üôé óõíôåëåß óôï íá åìöáíéóôåß Ýíá ïëüêëçñï ðáíüñáìá áðü ¸ëëçíåò ðïéçôÝò, áíáêáôáóêåõÜæåé Ýíá ìïõóéêü ðåñéâÜëëïí ìåëùäéêÞò ìïíùäßáò, ðïõ åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêü üóï êáé öõóéïëïãéêü óôïé÷åßï ôçò ÅëëçíéêÞò ìïõóéêÞò, ðïõ õðïâáóôÜæåôáé áðü ôïí ñõèìü. Ôï êïéíü ðïõ ðÜíôá äéøÜ ãéá ìéá ìïõóéêÞ áðëüôçôá áðüëõôá åíáñìïíéóìÝíç óôéò áíèñþðéíåò áíÜãêåò ôïõ, áñ÷éêÜ áíáãíùñßæåé ìéá ìõóôçñéþäç åíüôçôá áíÜìåóá óôç ãëþóóá êáé óôç ìïõóéêÞ, áëëÜ óõã÷ñüíùò áíáêáëýðôåé êáé ìéá íÝá áêïõóôéêÞ ðáëÝôá ðïõ äéåõñýíåé ôç öüñìá ôïõ ôñáãïõäéïý êáé åßíáé ìéá íÝá áêïõóôéêÞ åìðåéñßá. Óôïí íÝï áêïõóôéêü ïñßæïíôá ôá óõíáéóèÞìáôá êáé ïé äéáíïçôéêÝò äéáäéêáóßåò êÜíïõí áíôéëçðôü ðùò áõôÜ ôá ôñáãïýäéá îåðåñíïýí ôéò áðáéôÞóåéò ôïõ ëáúêïý ôñáãïõäéïý. Ôï ðíåýìá ôùí áíèñþðùí ðïõ áêïýí ðéá áõôÜ ôá ôñáãïýäéá áðü ôï ñáäéüöùíï, ôïí êéíçìáôïãñÜöï, ôï èÝáôñï, ôïõò äßóêïõò ìå ìéá ðïëýðëïêç êáé ðïëýìïñöç äéáäéêáóßá, ïäçãåßôáé óéùðçëÜ íá áíáêáëýøåé ôç íÝá ó÷Ýóç ìå ôï ðåñéâÜëëïí. Ï Ì. ÈåïäùñÜêçò êáôüñèùóå Ýíá äþóåé ôÝôïéá áßãëç óôï ôñáãïýäé ðïõ ó÷åäüí ôï áõôïíüìçóå áðü ôç ìïõóéêÞ. Ç öùíÞ ôåëéêÜ åéóÝñ÷åôáé óôç ìïõóéêÞ ôÝ÷íç áð' ôçí ìåãÜëç êåíôñéêÞ ðýëç êáé äåí åßíáé êáèüëïõ ôõ÷áßï ðùò ïé ôñáãïõäéóôÝò -ôñéåò áíáâáèìßóôçêáí óôï ÷þñï ôùí ìïõóéêþí. Ï Ì. ÈåïäùñÜêçò óôá âéâëßá ôïõ ìáò áíáðôýóóåé ôïõò ëüãïõò ðïõ ôïí ïäÞãçóáí ó' áõôÞí ôçí ðïëéôéóôéêÞ ðáñÝìâáóç, ðïõ ðÞñå ìåãÜëåò äéáóôÜóåéò, áëëÜæïíôáò êáé ôç ó÷Ýóç ôùí êáëëéôå÷íþí ìå ôçí ôÝ÷íç áëëÜ êáé ôïõ êïéíïý, ðïõ åêðáéäåýïíôÜò ìáò, ìáò Ýìáèå íá øÜ÷íïõìå íüçìá êáé áîßåò óôá ôñáãïýäéá. Ï üñïò "¸íôå÷íï Ôñáãïýäé" åßíáé äéêüò ôïõ, üìùò äåí åßíáé äõíáôüí íá ðñïóåããßóïõìå ìéá åñìçíåßá ôùí ôñáãïõäéþí ôçò ÌåëïðïéçìÝíçò Ðïßçóçò, ÷ùñßò ðñïçãïõìÝíùò íá îåêáèáñßóïõìå êÜðïéá óçìåßá ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôïí üñï "¸íôå÷íï Åëëçíéêü Ôñáãïýäé". ÁðëÜ êáé ìüíï, ðùò ï üñïò "¸íôå÷íï" , áðïìáêñýíåôáé áðü ôç ëÝîç êáé ôçí Ýííïéá "ëáúêü" êáé äçëþíåé, ðùò ï åöåõñÝôçò ôçò, èÝëåé íá ìéëÞóåé ãéá êÜôé êáèáñÜ êáëëéôå÷íéêü, ðïõ äéáêñßíåé óôçí ôÝ÷íç ôïõ ôñáãïõäéïý, áíåîÜñôçôá áðü ôçí ðñïÝëåõóç ôçò. ÄéáâëÝðåé êÜðïéá ÷áñáêôçñéóôéêÜ, ðïõ åðéâéþíïõí óôï åëëçíéêü ìïõóéêü ôïðßï, ðáñ' üëåò ôéò åðéäñÜóåéò óôá ãåùðïëéôéêÜ ãåãïíüôá ôçò Éóôïñßáò ìáò. Ïé äåóìïß ôçò ÅëëçíéêÞò ìïõóéêÞò ìå ôç âáóéêÞ áíáíÝùóç ôçò ëüãéáò ìïõóéêÞò ôçò Äýóçò, ïöåßëïíôáé óôïí ôñïðéêü ôçò ÷áñáêôÞñá. ¼ìùò áõôïß ïé äåóìïß äõóôõ÷þò äçìéïýñãçóáí óýã÷õóç ìå ôçí åëáöñÜ ìïõóéêÞ êáé ôç ìïõóéêÞ ôïõ âáñéåôÝ.

162

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Ôï ¸íôå÷íï åßíáé óôïí áíôßðïäá ôïõ âáñéåôÝ. Ìðïñïýìå íá õðïëïãßóïõìå ôï ¸íôå÷íï óáí êÜôé ðñùôïðïñéáêü ðïõ ðñéìïäïôåß ôç ìéêñÞ öüñìá. Åßíáé Ýíá êëåéäß ðïõ åðéôñÝðåé óôïí êáëëéôÝ÷íç íá äéáëÝîåé óôïé÷åßá ðïõ ôïí åíäéáöÝñïõí áðü ôç ìïõóéêÞ öéëïëïãßá ùò åðéññïÝò, äéáôçñþíôáò ðáñÜëëçëá óôç ìïõóéêÞ äçìéïõñãßá, ôç äåîéïôå÷íßá ðïõ áðáéôåß ìéá áðáéôçôéêÞ ìïõóéêÞ êáé áîéþíïíôáò åðßóçò êáé ôçí ðíåõìáôéêÞ ðñïóÞëùóç ôïõ åñìçíåõôÞ. Ïé êáíüíåò ðñïûðÜñ÷ïõí, ôïõò âñßóêïõìå óôï áðïèåìáôéêü ôçò ìïõóéêÞò, ï ôñüðïò üìùò ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé áõôïß ïé êáíüíåò Ý÷åé íá êÜíåé ìå ôá ãïýóôá, ôá Þèç, ôéò óõíÞèåéåò. Êáôáíïïýìå, ëïéðüí, ðùò ôï "¸íôå÷íï ôñáãïýäé" óõìðåñéöÝñåôáé óáí ìéá ðáñáäïóéáêÞ ìïõóéêÞ êáé ãéáôß ãñÜöôçêå, ó' Ýíá ìåãÜëï ìÝñïò ôïõ, ìåôÜ áðü ôçí åêôÝëåóç êáé ôçí ç÷ïãñÜöçóç. Áõôü, üìùò, äåí áöáéñåß áðü ôïí üñï "¸íôå÷íï" ôçí óçìáóßá ðïõ Ýðáéîå óôçí áíáâÜèìéóç ôïõ ôñáãïõäéïý, ðïõ èåùñåßôáé åýêïëç êáé ðñïóéôÞ öüñìá, õðïêáôÜóôáôï ìéáò Üëëçò, ðéï ìåãÜëçò êáé ðïëýðëïêçò óýíèåóçò. Ôï "¸íôå÷íï" ùò üñïò Ýöåñå êáé ôéò áíôéññÞóåéò üóùí äåí åííüçóáí ðùò åßíáé ìéá áíáâÜèìéóç ôïõ åëëçíéêïý ôñáãïõäéïý. Óõ÷íÜ ìðåñäåýåôáé ìå êÜôé ðïõ Ý÷åé Þ äåí Ý÷åé ôÝ÷íç, åíþ ðñüêåéôáé ãéá êÜôé ðïõ åßíáé ìÝóá óôçí ÔÝ÷íç, óõìâáôü ìå ôéò áðáéôÞóåéò ôçò ìåãÜëçò ìïõóéêÞò êáé áóõìâßâáóôï ìå ôï ìïõóéêü êáôåóôçìÝíï ôçò åðï÷Þò ôïõ. ¼ôáí äå óõìðëçñþíåôáé áðü ôïí åðéèåôéêü ðñïóäéïñéóìü "ëáúêüò", ôüôå áðïäõíáìþíåôáé ç Ýííïéá ôïõ "Ýíôå÷íïõ". Êáé ç óýã÷õóç öáßíåôáé üôáí åðé÷åéñïýìå íá ìåôáöñÜóïõìå ôïí üñï. ÐñïóùðéêÜ ôïí ÷ñçóéìïðïéþ ùò Ý÷åé, üðùò ÷ñçóéìïðïéþ ôï ñåìðÝôéêï, ôï ìðëïõæ, ôç jazz êôë. Ç äéáìÜ÷ç üìùò ìÝíåé áíïé÷ôÞ, üðùò êáé ç åðé÷åéñçìáôïëïãßá, êáé ìðïñïýìå, öáíôÜæïìáé, íá óõæçôÞóïõìå ôï èÝìá ìå Üëëç åõêáéñßá. Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ôç ÍÝíá ÂåíåôóÜíïõ ãéá ôçí åîáéñåôéêÞ åéóÞãçóÞ ôçò. Ôçí åéóÞãçóç ôïõ Zulfu Livaneli, ðïõ áêïëïõèåß, èá ìáò äéáâÜóåé ç ê. Áéìéëßá Ðáðáâáóéëåßïõ, êáèþò ï åêëåêôüò óõíèÝôçò, óõããñáöÝáò, óêçíïèÝôçò êéíçìáôïãñÜöïõ êáé âïõëåõôÞò, äåí ìðüñåóå íá âñßóêåôáé ìáæß ìáò, åî áéôßáò åíüò ðñïâëÞìáôïò õãåßáò, åëðßæïõìå ü÷é óïâáñïý. Ðñéí áðü áõôü åðéôñÝøôå ìïõ äõï ëüãéá, ðïõ äåí åßíáé âéïãñáöéêü -ãéáôß ôï âéïãñáöéêü ôï Ý÷åôå- ãéá ôïí ê. Zulfu Livaneli. Åßíáé ìéá åîÝ÷ïõóá ðñïóùðéêüôçôá ôçò ðíåõìáôéêÞò, êáëëéôå÷íéêÞò êáé ðïëéôéêÞò æùÞò ôçò Ôïõñêßáò. Ôï Ýñãï ôïõ âñÞêå ðïëý ìåãÜëç áðÞ÷çóç êáé äçìéïýñãçóå Ýíá ðíåõìáôéêü ñåýìá, éäéáéôÝñùò éó÷õñü, ìåôáîý ôùí íÝùí óôç ÷þñá ôïõ. ÁíÞêåé óôá éäñõôéêÜ ìÝëç Åíþóåùí êáé Ïñãáíéóìþí, üðùò ôï Word Art Forum êáé ìáæß ìå ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç óôçí ÅðéôñïðÞ ÅëëçíïôïõñêéêÞò Öéëßáò. Ôï 1995 ïñßóôçêå åéäéêüò Óýìâïõëïò ôçò ÃåíéêÞò Äéåýèõíóçò êáé ÐñåóâåõôÞò ÊáëÞò ÈÝëçóçò ôçò UNESCO êáé Üñ÷éóå íá åñãÜæåôáé óå äéåèíÞ ðñïãñÜììáôá ðïëéôéóìïý êáé åéñÞíçò.

163

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ï ê. Livaneli ðñïÝñ÷åôáé áðü Ýíá ìïõóéêü êüóìï ìå éäéáéôÝñùò ðëïýóéá ðáñÜäïóç. ¼÷é ìüíï ç ðáéäåßá ôïõ, áëëÜ êáé ï åõñýôåñïò ðíåõìáôéêüò ôïõ ïñßæïíôáò, ôïí êÜíïõí íá îå÷ùñßæåé ìåôáîý ôùí äçìéïõñãþí ôçò ÷þñáò ôïõ, êõñßùò ùò åê ôçò ðñïèÝóåþò ôïõ íá õðåñâåß ìåãÜëá áéóèçôéêÜ, ôå÷íéêÜ êáé ãåíéêüôåñá ðïëéôéóìéêÜ üñéá, ìå óôü÷ï íá äïíÞóåé êé Üëëåò õðåñåèíéêÝò ðïëõðïëéôéóìéêÝò ÷ïñäÝò. Êëçñïíüìïò ìéáò ôüóï ìáêñÜò ðáñÜäïóçò, óôñÝöåôáé ðñïò ôïõò äõï êüóìïõò ôçò ÁíáôïëÞò êáé ôçò Äýóçò êáé ôï Ýñãï ôïõ ôïí äéêáéþíåé. Ìå ôçí ðåðïßèçóç ðùò ôï Ýñãï ôÝ÷íçò ìðïñåß í' áíáðôýîåé äõíÜìåéò éêáíÝò íá õðåñâïýí ðïëëÜ åìðüäéá, ç ìïõóéêÞ êáé ôá ôñáãïýäéá ôïõ, äåß÷íïõí óå üëïõò, üôé áðïôåëïýí åéëéêñéíÞ Ýêöñáóç åíüò ðïëõôÜëáíôïõ äçìéïõñãïý, ðïõ èÝëåé êáé ðåôõ÷áßíåé íá äéáôõðþóåé êáé íá äéáäþóåé ìçíýìáôá õðÝñ ôçò åéñÞíçò êáé êáôÜ ôçò ìéóáëëïäïîßáò. Ãéá ôïí ëüãï áõôü ùò äçìéïõñãüò äåí äéá÷þñéóå ðïôÝ ôçí êáëëéôå÷íéêÞ ôïõ äñáóôçñéüôçôá áðü ôéò áíèñùðéóôéêÝò ôïõ ðåðïéèÞóåéò. Ç ìïõóéêÞ åßíáé ãé' áõôüí ü÷çìá, ðïõ öéëïäïîåß íá öÝñåé ôï ìÞíõìá ôçò êáôáíüçóçò ìåôáîý ôùí ëáþí êáé áõôü ôïí êÜíåé íá îå÷ùñßæåé áðü Üëëïõò óðïõäáßïõò åðßóçò ëüãéïõò êáé ëáúêïýò ìïõóéêïýò ôçò ðáôñßäáò ôïõ. ×ùñßò íá áãíïåß Þ íá õðïôéìÜ ìéá ðëïýóéá ìïõóéêÞ ðáñÜäïóç ðïõ äéáìïñöþèçêå ó' Ýíá åõñýôáôï ãåùãñáöéêü ÷þñï ðïõ ðåñéëáìâÜíåé ôçí ÅëëÜäá, ôçí Eããýò êáé ôç ÌÝóç ÁíáôïëÞ, óôñÝöåôáé êáé ðñïò Üëëïõò ìïõóéêïýò êüóìïõò êáé äïêéìÜæåé íá áðïêáôáóôÞóåé Ýíá äéÜëïãï, ðïõ ìüíï ç ìïõóéêÞ åßíáé óå èÝóç íá åðé÷åéñÞóåé. Ðáñáêáëþ ôçí êá Ðáðáâáóéëåßïõ.

Z¨ ulf¨ u Livaneli Την εισήγηση διαβάζει η Έµµυ Παπαβασιλείου

Ï ôßôëïò ôçò åéóÞãçóçò ôïõ ê. Livaneli åßíáé "Οµοιότητες και διαφορές των µουσικών παραδόσεων της Ελλάδας και της Τουρκίας ως πηγές έµπνευσης στο έργο των Μίκη Θεοδωράκη και Z¨ ulf¨ u Livaneli". Èá óáò äéáâÜóù ôçí ðåñßëçøÞ ôçò. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé Ýíáò áðü ôïõò ìåãáëýôåñïõò óõíèÝôåò ôïõ 20ïõ áéþíá. Áõôüò, ï óêëçñÜ åñãáæüìåíïò êáé ðáñáãùãéêüò êáëëéôÝ÷íçò, óõíÝèåóå ðÜíù áðü ÷ßëéá Ýñãá, ìåôáîý ôùí ïðïßùí ôñáãïýäéá, êýêëïõò ôñáãïõäéþí, ïñáôüñéá, óõìöùíßåò, áëëÜ êáé ìïõóéêÞ ãéá ìðáëÝôï, üðåñåò, ôñáãùäßåò, óýã÷ñïíï èÝáôñï êáé êéíçìáôïãñÜöï. Ïé áîÝ÷áóôåò ìåëùäßåò ôïõ Ý÷ïõí Þäç ãßíåé Ýíá áèÜíáôï êïììÜôé ôçò åëëçíéêÞò ðïëéôéóôéêÞò êëçñïíïìéÜò. Äåí íïìßæù íá õðÜñ÷åé ìåãáëýôåñç åõôõ÷ßá ãéá Ýíáí ìïõóéêü. ÖõóéêÜ ïé ìåëùäßåò ôïõ áãáðÞèçêáí, ü÷é ìüíï áðü ôï ßäéï ôïõ ôï ëáü, áëëÜ êáé áðü ëÜôñåéò ôçò ìïõóéêÞ ó'üëï ôïí êüóìï. Åßíáé äýóêïëï íá îå÷Üóåé êáíåßò ôéò ìåëùäßåò ðïõ Ýãñáøå ãéá ôï ìðïõæïýêé ôïõ ÆïñìðÜ Þ ôç ìïõóéêÞ ðïõ óõíÝèåóå ãéá ôçí ôáéíßá "Æ". Ôá ôñáãïýäéá ôïõ åñìçíåýôçêáí áðü äéÜóçìïõò óïëßóôåò, ïé óõíèÝóåéò ôïõ, üðùò 164

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ôï "Canto Olympico", ôï ïðïßï óõíÝèåóå ãéá ôçí Ýíáñîç ôùí Ïëõìðéáêþí áãþíùí ôçò Âáñêåëþíçò, êáé ôï "Canto General" ðïõ Ýãñáøå ìå âÜóç Ýíá ðïßçìá ôïõ Pablo Neruda, Ý÷ïõí åðçñåÜóåé óçìáíôéêÜ óôçí åðï÷Þ ìáò. ÕðÜñ÷åé ìéá ùñáßá áíÝêäïôç éóôïñßá ôçí ïðïßá äéçãåßôáé ï ÈåïäùñÜêçò, ðïõ ëÝåé ãéá ôï ðþò áðïöÜóéóå íá ãßíåé ìïõóéêüò. ¹ôáí ôï 1942, êáôÜ ôç ÃåñìáíéêÞ Êáôï÷Þ, ðïõ ãéá ðñþôç öïñÜ Üêïõóå óõìöùíéêÞ ïñ÷Þóôñá ï ÈåïäùñÜêçò. ¹ôáí óôï óéíåìÜ, óôçí ðñïâïëÞ ìéáò ãåñìáíéêÞò ôáéíßáò êáé ôï êïììÜôé ðïõ Ýðáéæå ç ïñ÷Þóôñá Þôáí ç 9ç Óõìöùíßá ôïõ Ìðåôüâåí. Ï ÈåïäùñÜêçò Þôáí ôüôå 17 ÷ñüíùí, êáé, åíþ Üêïõãå, Ýíéùèå óßãïõñïò ìÝóá óôçí êáñäéÜ ôïõ, üôé èá ãéíüôáí óõíèÝôçò. Ðéóôåýù üôé õðÜñ÷ïõí äýï ðëåõñÝò óôï Ýñãï åíüò êáëëéôÝ÷íç: ç áéóèçôéêÞ ôïõ ðïéüôçôá êáé ç ëåéôïõñãßá ôïõ. Ç áéóèçôéêÞ áîßá åíüò êáëëéôå÷íéêïý Ýñãïõ ìðïñåß íá ìçí åßíáé ôüóï ìåãÜëç, üóï ç äçìéïõñãßá ôïõ íá ðáñáìÝíåé ëåéôïõñãéêÞ óå êÜðïéï éóôïñéêü ðåñéâÜëëïí. ¼ôáí ëÝù ëåéôïõñãéêÞ, åííïþ üôé ìðïñåß íá Ý÷åé ìéá äýíáìç íá áëëÜîåé ôïí ðïëéôéóìü. Ìðïñåß íá áëëÜîåé ïñéóìÝíåò ðïëéôéóôéêÝò áîßåò ãéá ðÜíôá. Ôï áíôßèåôï éó÷ýåé, åðßóçò. Ôï Ýñãï åíüò êáëëéôÝ÷íç ìðïñåß íá Ý÷åé ìéá áíáìöéóâÞôçôç áéóèçôéêÞ áîßá, áëëÜ íá ðáñáìÝíåé áðïìïíùìÝíï, ÷ùñßò íá ìðïñåß íá áããßîåé ôïõò áíèñþðïõò êáé ÷ùñßò íá ìðïñåß íá áëëÜîåé ôïí ðïëéôéóìü ôïõò, ôéò áíôéëÞøåéò ôïõò, ôéò óêÝøåéò ôïõò… Ùóôüóï, ï ÈåïäùñÜêçò ìðüñåóå íá åíþóåé êáé ôéò äýï áñåôÝò, ìÝóá óôéò óõíèÝóåéò ôïõ. Åêåßíï åßíáé ðïõ ôïí êÜíåé îå÷ùñéóôü. Ìå ôéò áíáìöéóâÞôçôçò ðïéüôçôáò óõíèÝóåéò ôïõ ìðüñåóå íá Ý÷åé áðÞ÷çóç êáé íá áããßîåé åêáôïììýñéá áíèñþðïõò óôçí ÅëëÜäá êáé ó'üëï ôïí êüóìï. Åðßóçò, îåêßíçóå ìéá ìïõóéêÞ åðáíÜóôáóç óôç ÷þñá ôïõ, ôçò ïðïßáò ïé åðéðôþóåéò Ýãéíáí áéóèçôÝò óôïõò ìïõóéêïýò üëïõ ôïõ êüóìïõ. ÕðÞñîá Ýíáò áðü ôïõò ðïëëïýò ìïõóéêïýò ðïõ èáýìáæáí ðïëý ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé ôï äçìéïõñãéêü ôïõ Ýñãï. ÅðçñåÜóôçêá, éäéáßôåñá, áðü ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï ÷ñçóéìïðïéïýóå ôçí ìïõóéêÞ ðáñÜäïóç ôçò ÷þñáò ôïõ. Ç ÅëëÜäá Ý÷åé ðïëý ðëïýóéá êáé æùíôáíÞ ðïëéôéóôéêÞ êáé ìïõóéêÞ ðáñÜäïóç êáé áõôüò ï èçóáõñüò õðÞñîå êýñéá ðçãÞ Ýìðíåõóçò ôïõ ÈåïäùñÜêç. ¸ðëáóå êáé áíáìüñöùóå ôçí ïõóßá, ôï ðíåýìá áõôÞò ôçò ðáñÜäïóçò, áðëÜ êáé ìüíï, ãéá íá ôç îáíáæùíôáíÝøåé óå íÝåò óýã÷ñïíåò öüñìåò. Óå üëåò ôéò óõíèÝóåéò ôïõ ìðïñåß êáíåßò íá âñåé åêåßíç ôç äçìéïõñãéêÞ óýíäåóç ìå ôéò ðïëéôéóôéêÝò ôïõ ñßæåò. Áõôü ðïõ åíþíåé ôï ÈåïäùñÜêç êé åìÝíá ùò ìïõóéêïýò åßíáé ðÜíù áð' üëá ç ðßóôç ìáò óôçí áíÜãêç íá îåêéíÜìå áðü ôéò ñßæåò ìáò, ãéá íá äçìéïõñãÞóïõìå Ýíá áõèåíôéêü Ýñãï ôÝ÷íçò ðïõ èá ìðïñïýóå íá Ý÷åé ðáãêüóìéá áðÞ÷çóç. ¼ðùò óõìâáßíåé ìå ôï ÈåïäùñÜêç, Ýôóé êáé ç ìïõóéêÞ ìïõ åìðíÝåôáé áðü ôéò ðáñáäïóéáêÝò ìïñöÝò. Óôéò áñ÷Ýò ôçò äåêáåôßáò ôïõ '60, ï ÈåïäùñÜêçò æïýóå óôï Ðáñßóé êáé Þôáí óôï îåêßíçìá ìéáò ðïëëÜ õðïó÷üìåíçò êëáóéêÞò ìïõóéêÞò êáñéÝñáò. Ïé êëáóéêÝò óõíèÝóåéò ôïõ êáé ïé óõíèÝóåéò ãéá ôïí êéíçìáôïãñÜöï Þôáí áíôéêåßìåíï èáõìáóìïý. Ùóôüóï, ï ÈåïäùñÜêçò åãêáôÝëåéøå ôá ðÜíôá êáé åðÝóôñåøå óôçí ÅëëÜäá ãéá íá áêïëïõèÞóåé ôá ðñïóùðéêÜ ôïõ êáëëéôå÷íéêÜ éäåþäç. Ìå ôçí åðéóôñïöÞ ôïõ óôï 165

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ëáúêü ôñáãïýäé Üñ÷éóå êáé ç áíáãÝííçóç ôçò ÅëëçíéêÞò ìïõóéêÞò. Áíáæçôïýóå íÝåò ìïõóéêÝò öüñìåò. Óôü÷åõå óå áõèåíôéêÝò óõíèÝóåéò ðïõ èá áíôéêáôüðôñéæáí ôï áëçèéíü ðíåýìá êáé ôéò åõáéóèçóßåò ôçò ÷þñáò êáé ôïõ ëáïý ôïõ. Ôïí áðáó÷ïëïýóå Ýíá êýñéï åñþôçìá: ðþò íá äçìéïõñãÞóåé Ýíá Ýñãï ôÝ÷íçò ðïõ èá Ý÷åé êáé áðÞ÷çóç óôï êïéíü êáé ôçí áðïäï÷Þ ôïõ. ¹èåëå íá áðåõèýíåôáé óôéò "ìÜæåò", ü÷é óå Ýíá ðåñéïñéóìÝíï áêñïáôÞñéï åêëåêôþí. ¹èåëå ç ìïõóéêÞ ôïõ íá áããßîåé ôïí ëáü ôïõ. Ãéá ôï ÈåïäùñÜêç Þôáí óçìáíôéêÞ ç ìåëùäßá. ÐáñáôÞñçóå üôé ïé ìåëùäßåò åß÷áí áìåëçèåß áðü ôïõò óýã÷ñïíïõò ¸ëëçíåò óõíèÝôåò ëüãù ôùí ìïñöéêþí ôïõò áíçóõ÷éþí. Áõôü ðïõ Þèåëå íá êáôáöÝñåé Þôáí íá áðïêáôáóôÞóåé ôç ìåëùäßá. ÁëëÜ ðßóôåõå óôéò öõóéêÝò, áõèåíôéêÝò ìåëùäßåò, ïé ïðïßåò åßíáé éêáíÝò íá åêöñÜóïõí ðñáãìáôéêÜ áíèñþðéíá óõíáéóèÞìáôá. Ç ÅëëçíéêÞ ëáúêÞ ìïõóéêÞ Ý÷åé áóõíÞèéóôá ìåëùäéêü êüóìï. Ïé ìåëùäßåò êáé ïé ñõèìïß ôçò Ý÷ïõí ôáîéäÝøåé óôï ÷ñüíï, Üëëáîáí êáé åîåëß÷èçêáí, êáé óÞìåñá åßíáé áêüìá æùíôáíÝò. ¸ôóé ï ÈåïäùñÜêçò óôñÜöçêå óôçí åëëçíéêÞ ëáúêÞ ìïõóéêÞ ùò áõèåíôéêÞ ðçãÞ ôùí ìåëùäéþí ôïõ êáé áíáâßùóå áõôüí ôïí ðëïýóéï ìåëùäéêü êüóìï. ÁõôÜ Þôáí ôá êýñéá æçôÞìáôá ðïõ ôïí ïäÞãçóáí ó'áõôÞí ôçí áíáæÞôçóç íÝùí ìïñöþí. Äåí áíáìüñöùóå ìüíï ôéò ìåëùäßåò, áëëÜ êáé ôïõò óôß÷ïõò. Ç ðïßçóç åßíáé áíáìöéóâÞôçôá ç ðéï åîåëéãìÝíç áðü ôéò åëëçíéêÝò ôÝ÷íåò. Åðßóçò, Ý÷åé ìåãÜëç èÝóç óôç æùÞ ôïõ ÈåïäùñÜêç, ï ïðïßïò Ýãñáöå ðïßçóç êáé ï ßäéïò. ÕðÞñîå ï ðñþôïò ¸ëëçíáò ìïõóéêüò ðïõ óõíÝèåóå ôñáãïýäéá âáóéóìÝíá óôçí óýã÷ñïíç ðïßçóç. Ôï ðñþôï ðáñÜäåéãìá Þôáí ï êýêëïò ôñáãïõäéþí "ÅðéôÜöéïò", ôïí ïðïßï óõíÝèåóå ôï 1959 êáé âáóßæåôáé óôçí ðïéçôéêÞ óýíèåóç ôïõ Ñßôóïõ. Ï Åëëçíéêüò Ëáüò ëÜôñåøå ôïí "ÅðéôÜöéï", áõôüí ôïí óõíäõáóìü ëáúêÞò ìïõóéêÞò êáé óýã÷ñïíçò ðïßçóçò. ¸ôóé Üñ÷éóå ç áíáãÝííçóç ôïõ åëëçíéêïý ôñáãïõäéïý. Áêïëïýèçóáí êáé Üëëïé êýêëïé ôñáãïõäéþí, ïñáôüñéá êáé ìåôáóõìöùíéêÜ Ýñãá, óôá ïðïßá ÷ñçóéìïðïéïýóå ÷ïñùäßá, óïëßóôåò êáé ðáñáäïóéáêÜ üñãáíá ìïõóéêÞò ìáæß ìå óýã÷ñïíá. Ôï "¢îéïí Åóôß" âáóßæåôáé óå ðïßçìá ôïõ ÏäõóóÝá Åëýôç êáé ôï "Canto General" óå ðïßçìá ôïõ Pablo Neruda. Êáé ôá äýï áðïôåëïýí ðáñáäåßãìáôá ôçò äçìéïõñãéêÞò ìåãáëïöõÀáò ôïõ ÈåïäùñÜêç. Óå üëåò ôéò äçìéïõñãßåò ôïõ, ôï êåßìåíï, ïé óôß÷ïé åíüò ôñáãïõäéïý åßíáé åîßóïõ óçìáíôéêÜ óôïé÷åßá ìå ôçí ßäéá ôç ìïõóéêÞ. ¸ôóé ï ÈåïäùñÜêçò ðÜíôá Ýøá÷íå äñáìáôéêÜ Þ ðïéçôéêÜ êåßìåíá, ðïõ èá åîÝöñáæáí ìå ôïí êáëýôåñï äõíáôü ôñüðï ôéò óçìáíôéêüôåñåò óôéãìÝò ôçò ÅëëçíéêÞò éóôïñßáò. Ôïí åíäéÝöåñå éäéáßôåñá íá äéçãçèåß ôï äñÜìá ôùí ãåíéþí ðïõ Ýæçóáí ôçí áíôßóôáóç êáé ôïí åìöýëéï ðüëåìï. ¹èåëå íá åêöñÜóåé ôéò ëýðåò ôïõò êáé ôïí ðüíï ôïõò, ôá üíåéñÜ ôïõò êáé ôéò áðïãïçôåýóåéò ôïõò. Ôá ðïéçôéêÜ êåßìåíá ðïõ ÷ñçóéìïðïßçóå Þôáí áíáìöéóâÞôçôçò ëïãïôå÷íéêÞò áîßáò êáé ðñïùèïýóáí ôéò áíèñþðéíåò áîßåò üðùò ôçí áãÜðç, ôçí ïìïñöéÜ, ôç óõ166

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ìðüíéá. ÅíÝðíåáí, åðßóçò, óôï ëáü ôç äýíáìç íá ðáëÝøåé ãéá ôçí åëåõèåñßá êáé ãéá ôç äéêáéïóýíç. ¼ðùò ðñïáíÝöåñá, ç ìïõóéêÞ ìïõ, üðùò êáé ôïõ ÈåïäùñÜêç, åìðíÝåôáé áðü ðáñáäïóéáêÝò ìïñöÝò. ÂëÝðù ôïí åáõôü ìïõ ùò ìÝñïò ìéá ìïõóéêÞò ðáñÜäïóçò ðïõ õðÞñîå æùíôáíÞ óôçí Áíáôïëßá åðß ÷ßëéá ÷ñüíéá ó÷åäüí. ÁõôÞ ç ëáúêÞ ðáñÜäïóç, ç ïðïßá ïíïìÜæåôáé, åðßóçò, "ðáñÜäïóç ashik", Ý÷åé äçìéïõñãÞóåé óðïõäáßïõò ðïéçôÝò, üðùò ï Yunus Emre, o Pir Sultan Abdal, o Karacaoglan, ïñáìáôéóôÝò ðïõ ïíåéñåõüôáí ôçí åíïðïßçóç ôçò ìïõóéêÞò êáé ôçò ðïßçóçò. ÐÝñáí ôçò ëáúêÞò ìïõóéêÞò, ôçò ïðïßáò ç åðéññïÞ õðÞñîå áíáìöéóâÞôçôç, ìå åðçñÝáóáí, åðßóçò, ïé ¸ëëçíåò ìïõóéêïß. ×Üñç óôï ÈåïäùñÜêç, åß÷á ôçí åõêáéñßá íá áðïêôÞóù âáèýôåñç ãíþóç ôçò åëëçíéêÞò ìïõóéêÞò êáé ôùí åëëÞíùí ìïõóéêþí. Áõôü ôï ãåãïíüò Ýãéíå áäéÜóðáóôï ìÝñïò ôçò ìïõóéêÞò, ôçò ðïëéôéêÞò êáé ôçò ðïëéôéóôéêÞò ìïõ ôáõôüôçôáò. Áðü ôüôå ðïõ Þìïõí íÝïò, ï ÈåïäùñÜêçò Þôáí Ýíáò áðü ôïõò ìåãáëýôåñïõò êáëëéôÝ÷íåò ôçò åðï÷Þò ìáò. Åíþ Üêïõãá ôç ìïõóéêÞ ôïõ, èõìÜìáé üôé áíáñùôéüìïõí, ãéáôß áõôü ôï Üôïìï äçìéïõñãïýóå ôüóï èåúêÝò ìåëùäßåò. Áñãüôåñá, ï ÈåïäùñÜêçò Ýãéíå êÜôé ðáñáðÜíù áðü Ýíáí êáëëéôÝ÷íç ðïõ èáýìáæá åî áðïóôÜóåùò. ¸ãéíå ï ößëïò ìéáò æùÞò. Ãíùñéæüìáóôå ðÜíù áðü 20 ÷ñüíéá ôþñá êáé üëá áõôÜ ôá ÷ñüíéá, ãåìÜôá áîÝ÷áóôåò áíáìíÞóåéò, ìðïñÝóáìå íá êôßóïõìå ìéá ó÷Ýóç, ðïõ âáóßæåôáé óå óõíáéóèÞìáôá áãÜðçò êáé óåâáóìïý ôïõ åíüò ãéá ôïí Üëëïí. Åðßóçò, ìáò äüèçêå ç åõêáéñßá íá óõíåñãáóôïýìå óå äéÜöïñá Ýñãá, ü÷é ìüíï ìïõóéêÜ, áëëÜ êáé ðïëéôéóôéêÜ êáé êïéíùíéêÜ. ¸íá áðü ôá ðñïâëÞìáôá Þôáí üôé êáé ïé äýï åíäéáöåñüìáóôáí ãéá ôç âåëôßùóç ôùí ó÷Ýóåùí ìåôáîý Ôïõñêßáò êáé ÅëëÜäïò. Áðü ôçí áñ÷Þ íéþèáìå üôé Þôáí ìåãÜëç åõèýíç ôùí êáëëéôå÷íþí êáé äéáíïïýìåíùí íá ëýóïõí áõôü ôï ðñüâëçìá. Åðßóçò, ðéóôåýáìå óôçí ôÝ÷íç êáé óôç äýíáìç ôçò ìïõóéêÞò. ¸ôóé äþóáìå óõíáõëßåò êáé êÜíáìå äßóêïõò áðü êïéíïý. ¸íá áðü ôá óçìáíôéêüôåñÜ ìáò ó÷Ýäéá, Þôáí ç ßäñõóç ôçò "¸ëëçíü-ÔïõñêéêÞò Öéëßáò" ôï 1986, åíüò óõëëüãïõ, ðïõ Ýöåñíå êïíôÜ ôïõò äéáíïïýìåíïõò, êáëëéôÝ÷íåò êáé ðïëéôéêïýò, áðü ôéò äýï ðëåõñÝò ôïõ Áéãáßïõ. ÂëÝðù ôá ðñïâëÞìáôá ìåôáîý ÅëëÜäáò êáé Ôïõñêßáò ùò ðñïâëÞìáôá ïéêïãåíåéáêÜ óôçí ðñáãìáôéêüôçôá. Ï Ôïýñêéêïò êáé ï Åëëçíéêüò Ëáüò Ý÷ïõí ôüóá êïéíÜ óôïé÷åßá. ¸íá êïéíü ðáñåëèüí, Ýíáí êïéíü ðïëéôéóìü.. Èá óáò äþóù Ýíá åíäéáöÝñïí ðáñÜäåéãìá. ¼ðùò ßóùò ãíùñßæåôå, óÞìåñá ôï åëëçíéêü êáé ôï ôïýñêéêï êïéíü Ý÷ïõí áíáðôýîåé ìéá óõìðÜèåéá ãéá ôá ßäéá ôçëåïðôéêÜ óÞñéáë, ðïõ ëÝíå ãéá ôçí áãÜðç åíüò Ýëëçíá íåáñïý ãéá ìéá êïðÝëá ôïýñêéêçò êáôáãùãÞò. Áõôü ðïõ âëÝðù åßíáé üôé, üôáí ïé ëáïß ôùí äýï ðëåõñþí îåöïñôþíïíôáé ôéò ðñïêáôáëÞøåéò ôïõò, üëï êáé ðåñéóóüôåñï åðéèõìïýí íá îå÷Üóïõí ôï ðáñåëèüí êáé íá äéáëÝîïõí ôçí åéñÞíç êáé ôçí öéëßá. Êáé ðéóôåýù, üôé ìÝóù ôçò "Åëëçíü-ÔïõñêéêÞò Öéëßáò", êáôáöÝñáìå êáé ðñï÷ùñÞóáìå áñêåôÜ, ùò ðñïò ôçí áëëáãÞ ôùí óõíáéóèçìÜôùí óôéò êáñäéÝò êáé óôá ðíåýìáôá ôùí áíèñþðùí, áðü ôéò äýï ðëåõñÝò ôïõ Áéãáßïõ.

167

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ÐñÝðåé íá ðù üôé ï ÈåïäùñÜêçò åßíáé Üíèñùðïò ôïõ áãþíá. Ç ìïõóéêÞ ôïõ êáñéÝñá ðÞãáéíå ðÜíôá ìáæß ìå ôïí ðïëéôéêü ôïõ áãþíá. ÕðÞñîå åõáßóèçôïò, ü÷é ìüíï óôá ðñïâëÞìáôá ôçò ßäéáò ôïõ ôçò ÷þñáò, áëëÜ êáé óôá ðñïâëÞìáôá Üëëùí ëáþí ó'üëï ôïí êüóìï. ¼ðùò üëïé ãíùñßæåôå, Ýëáâå ôï âñáâåßï Lenin ãéá ôçí ÅéñÞíç ôï 1983, êáé áñãüôåñá õðÞñîå êáé õðïøÞöéïò ãéá ôï âñáâåßï Íüìðåë ÅéñÞíçò. Ç æùÞ ôïõ Þôáí èõåëëþäçò ðñÜãìáôé. ÌÝ÷ñé ôçí äåêáåôßá ôïõ '50, ï íÝïò ÈåïäùñÜêçò åß÷å ðåñÜóåé áðü ôï Äåýôåñï Ðáãêüóìéï Ðüëåìï, ôçí áíôßóôáóç, ôïí åìöýëéï ðüëåìï êáé ôçí åîïñßá. ¼ëá áõôÜ ôá äýóêïëá ÷ñüíéá, äåí ðáñáéôÞèçêå ðïôÝ áðü ôïí áãþíá ãéá ôçí åéñÞíç, ôçí åëåõèåñßá, ôç äçìïêñáôßá, ôá áíèñþðéíá äéêáéþìáôá. Äåí ðáñáéôÞèçêå ðïôÝ áðü ôá ðéóôåýù ôïõ êáé ôá éäåþäç ôïõ êáé áðü åêåßíá ôá ðéóôåýù êáé éäáíéêÜ ðïõ õðÞñîáí ðßóù áðü ôï äçìéïõñãéêü ôïõ Ýñãï. Ç êáëëéôå÷íéêÞ äçìéïõñãéêüôçôá ôïõ ÈåïäùñÜêç åßíáé ðÜíôá ãåìÜôç áðü ôïõò çñùéêïýò ðïëéôéêïýò ôïõ áãþíåò êáé áíôéóôñüöùò. Ôá äýï áõôÜ êïììÜôéá ôçò æùÞò ôïõ åßíáé á÷þñéóôá. Èá Þèåëá íá åõ÷çèþ ü,ôé êáëýôåñï ãéá ôá 80á ãåíÝèëéá áõôïý ôïõ èáõìÜóéïõ êáëëéôÝ÷íç êáé áãáðçìÝíïõ ößëïõ. Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ôçí ê Ðáðáâáóéëåßïõ ãéá ôçí áíÜãíùóç ôçò åéóÞãçóçò ôïõ ê. Zulfu Livaneli êáé êáëïýìå ôþñá ôïí ê. Ãéþñãï ÍôáëÜñá íá ìáò ìéëÞóåé ìå èÝìá "Ç êïéíùíéêÞ äéÜóôáóç ôïõ Ýñãïõ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç". Èá Þèåëá íá ðù, üôé êáé ôï Ãéþñãï ÍôáëÜñá ôïí ãíùñßæù ðÜñá ðïëëÜ ÷ñüíéá êáé äåí îÝñù ôé íá ðù êáé ôé íá ìçí ðù. Ðáñáêáëþ, Ãéþñãï, íá ìïõ åðéôñÝøåéò íá ðù, üôé äåí Ý÷åôå áíÜãêç óõóôÜóåùí.

Γιώργος Νταλάρας: Η κοινωνική διάσταση του έργου του Μίκη Θεοδωράκη Óôçí éóôïñßá ôçò ôÝ÷íçò åßíáé óðÜíéï, ó÷åäüí áíÝöéêôï, ôï Ýñãï åíüò äçìéïõñãïý, üóï óðïõäáßï êáé áí åßíáé, íá åêöñÜæåé áðüëõôá ôçí êïéíùíéêÞ êáé ðïëéôéêÞ åîÝëéîç ôçò åðï÷Þò ôïõ. ¼ôáí óõìâáßíåé áõôü, ìéëÜìå áóöáëþò, ãéá Ýíá äçìéïõñãü ìåãáëïöõÞ. Ãéá êáëëéôÝ÷íç ìáæß êáé åðáíáóôÜôç! Ãéá áõôüí, ðïõ ôï Ýñãï ôïõ âÜäéóå ðáñÜëëçëá ìå ôç óõììåôï÷Þ ôïõ ëáïý óôçí áíÜðôõîç êáé ôçí ðñïáãùãÞ ôçò êïõëôïýñáò. ÌéëÜìå ãé´ áõôüí, ðïõ ðÝñá áðü ôï ìåãáëåßï ôçò ôÝ÷íçò ôïõ, êáôüñèùóå íá áíáðôýîåé ïõóéáóôéêÞ ó÷Ýóç áíÜìåóá óôï Ýñãï êáé ôïõò áêñïáôÝò ôïõ. ÌéëÜìå ãéá ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ðïõ ôá ôñáãïýäéá ôïõ ëåéôïõñãïýí, ó÷åäüí ðÜíôá, óáí ðñïðïìðüò ôçò éóôïñéêÞò óôéãìÞò ðïõ èá áêïëïõèÞóåé. Åßíáé áõôüò ðïõ èá êéíçôïðïéÞóåé êÜèå öïñÜ ôçí åõáéóèçóßá êáé ôçí äåêôéêüôçôá ôïõ ëáïý. Åßíáé áõôüò ðïõ ôçí êáôÜëëçëç óôéãìÞ, üôáí õðÜñ÷åé áíÜãêç, èá áíáâáèìßóåé ôá ðáëéÜ 168

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ìõóôéêÜ óýìâïëá ôçò ìíÞìçò ìáò, óå êáéíïýñãéá Ýêöñáóç. ¸ôóé ï äçìéïõñãüò êáé ç åðï÷Þ ôïõ ãßíïíôáé äýï üøåéò ôïõ ßäéïõ íïìßóìáôïò. Ï Ìßêçò ãåííéÝôáé, æåé êáé ìåãáëþíåé ìÝóá óôçí éóôïñßá ôçò Óýã÷ñïíçò ÅëëÜäáò êáé ìåãáëþíåé ï ßäéïò ôçí éóôïñßá ôçò. Óå ìßá áìößäñïìç êáé äéáñêÞ ó÷Ýóç ôñõöåñÞ, áíïéêôÞ êáé äéáëåêôéêÞ, ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé ðáéäß ôçò éóôïñßáò êáé ôïõ ðïëéôéóìïý, ìßáò ðåñéüäïõ Ýíôïíçò êáé ðïëõôÜñá÷çò êáé åßíáé óõã÷ñüíùò óõíäéáìïñöùôÞò ôçò. Ôï æù áõôü, ðïëßôçò áõôïý ôïõ ôüðïõ, óå üëåò ôéò ðåñéüäïõò ôçò æùÞò ìïõ. Óôçí áñ÷Þ óáí ðáéäß, áêñïáôÞò. Óôç äåêáåôßá ôïõ '60 ôá áãáðçìÝíá ìáò ëáúêÜ ôñáãïýäéá ìå ôá ëõôñùôéêÜ èÝìáôá ãéá ôçí îåíéôéÜ, ôç öôþ÷åéá, ôçí áíéóüôçôá, ãßíïíôáé äõíáôÜ üðëá êáé ìåãÜëá ïñÜìáôá, ìÝóá áðü ôçí êáôÜêôçóç ôçò óýã÷ñïíçò ÅëëçíéêÞò ðïßçóçò, ÷Üñç óôï Ìßêç. Ç ðïßçóç ãßíåôáé êôÞìá åíüò åõñýôåñïõ êïéíïý, ðïõ ôþñá ìðïñåß íá åðéêïéíùíÞóåé ìáæß ôçò êáé íá äéåêäéêÞóåé êáé íá êáôáêôÞóåé ôçí áëÞèåéá êáé ôçí ðñïïðôéêÞ ôïõ, íá ðñï÷ùñÞóåé óå Ýíá Üëëï åðßðåäï äéåêäßêçóçò êáé áãþíá. ×Üñç óôï Ìßêç ï ëáüò ìáò áðïêôÜ ëüãï êáé åëðßäá! Ç ìïõóéêÞ êáé ôá ôñáãïýäéá ôïõ, üðëá äõíáôÜ êáé áêáôáìÜ÷çôá, ãåìßæïõí ôá óôÜäéá ôïõ ìõáëïý êáé ôçò øõ÷Þò ìáò, ôéò ìåãÜëåò ìáò óôéãìÝò. Ç ìïõóéêÞ éäéïöõÀá ôïõ äéêïý ìáò Ìßêç, ç åõöõÀá êáé ôï èÜññïò ôïõ ðïëßôç Ìßêç, ôïõ áíèñþðïõ ôçò áíáôñïðÞò êáé ôçò ìüíéìçò áíôßóôáóçò, ìáò êÜíåé åìÜò, ôá ìéêñÜ ðáéäéÜ ôïõ '60, èáññáëÝïõò êáé ìá÷çôÝò. ÁðÝñáíôá ïõìáíéóôÞò ï ßäéïò, áíèñùðïêåíôñéêü êáé ôï Ýñãï ôïõ, åêöñÜæåé ðÜíôá ôïõò êáçìïýò êáé ôïõò ðüèïõò ôïõ ëáïý ìáò. Êáé ü÷é ìüíï ôïõ äéêïý ìáò ëáïý. Ï Ìßêçò Ýìåëëå, äåêáåôßåò ðñéí, ðñïöçôéêÜ, íá äéáâëÝøåé ôçí ôý÷ç ôùí ãåéôïíéêþí ëáþí, ðïõ óÞìåñá "ãéá íá ãõñßóåé ï Þëéïò èÝëåé äïõëåéÜ ðïëý" ãßíåôáé êéíçôÞñéïò äýíáìç, âïÞèåéá åíáíôßïí ôçò âñáäõðïñßáò, åëðßäá, áêüìç êáé óýã÷ñïíç áéóèçôéêÞ áãùãÞ, ãéá ôïõò ðñüóöõãåò êáé ôïõò ïéêïíïìéêïýò ìåôáíÜóôåò ôçò ðáôñßäáò ìáò. Ç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç Ý÷åé ðÜíôá ëüãï, áéôßá êáé åõñýôçôá, ãé' áõôü êáé îåöåýãåé áðü ôá óýíïñá ôçò ÷þñáò, åõáéóèçóßá êáé äõíáìéêÞ êáé áðïôõðþíåé ôçí áíôßóôáóç ìå ðñïóÞëùóç, óôáèåñÜ õðïóôçñéêôéêÞ óôïí áãùíéæüìåíï Üíèñùðï ôçò üðïéáò ðáôñßäáò. Ôï ëáúêü ôñáãïýäé ìå ôï ìåôñçìÝíï ëõñéóìü ìåôáìïñöþíåôáé óå óðßèá æùÞò êáé áíáæÞôçóçò. Ôá ôñáãïýäéá ôïõ Ìßêç åßíáé êáé èá åßíáé áõôÜ ôïõ ïíåßñïõ, ôçò óõëëïãéêÞò ðñïóäïêßáò, ôïõ Ýñùôá, ôçò áíáôñïðÞò, ôçò áìöéóâÞôçóçò áëëÜ êõñßùò ôçò ðïëéôéêÞò èÝóçò êáé ôçò ðñüôáóçò. ¼÷é! ü÷é ãéá ôï ü÷é, áëëÜ ôï ôé êÜíïõìå ôþñá, ìåôÜ ôçí Üñíçóç. Ôá ôñáãïýäéá ôïõ äßíïõí ëýóç. Ôï ßäéï êáé ïé åðéëïãÝò ôïõ êáé ç óôÜóç ôçò æùÞò ôïõ. Óôéò äýóêïëåò þñåò ìáò åßìáóôå ìáæß, åäþ, ìå ðåßóìá, ìå üñáìá, ðéóôïß ïðáäïß ìßáò æùÞò áëëéþò ùñáßáò, ðïõ ÷ùñßò áãþíá äåí êáôáêôéÝôáé. ÓÞìåñá æïýìå öáéíïìåíéêÜ óå êáéñïýò Üíåôïõò. Ç ðïëõãëùóóßá êáé ôï "áíïé÷ôü 169

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ðáñÜèõñï" óôïí êüóìï óôï ïðïßï åðåíäýóáìå ðáéäéÜ êáé Ýöçâïé, äåí Üíïéîå, üðùò ôï ðåñéìÝíáìå. Ãé´ áõôü êáé äåí öÝñíåé ðñüïäï, êáéíïýñãéåò éäÝåò êáé íÝåò äçìéïõñãßåò. Ï äñüìïò äåí åßíáé öùôåéíüò. Åßíáé öùôéóìÝíïò áðü áë÷çìéóôÝò êáé êáôáëÞãåé ó' Ýíá óêïôåéíü áäéÝîïäï, óôåãáíïðïéçìÝíï, áóöõêôéêü, ÷ùñßò éäÝåò, ÷ùñßò áíèñùðéÜ, ÷ùñßò ðÜèïò êáé êõñßùò ÷ùñßò åëðßäá. Ãé´ áõôü óÞìåñá, ðåñéóóüôåñï áðü ðïôÝ, ü÷é åìåßò ìüíïé, áëëÜ ìáæß ìå ôá ðáéäéÜ ìáò, áêïõìðÜìå óôï Ìßêç. Óôç ìïõóéêÞ ôïõ, áëëÜ êáé óôïí Üíèñùðï. ÅîÜëëïõ, ï ßäéïò ìáò Ý÷åé äþóåé áõôü ôï äéêáßùìá. Íá áíïßãïõìå, êÜèå öïñÜ ðïõ ðíéãüìáóôå, Ýíá ìåãÜëï ðáñÜèõñï, ãéá íá ìðåé ðñáãìáôéêüò áÝñáò, áëçèéíü öùò, ãéá íá óðÜóïõìå áõôÞ ôç èïñõâþäç óéùðÞ. Ï ßäéïò ìáò Ýäùóå áõôü ôï äéêáßùìá, ëÝãïíôáò ìáò äåêÜäåò ÷ñüíéá ðñéí üôé, üôáí ï ëáüò êáé ç êïéíùíßá äïêéìÜæïíôáé áðü âáèéÝò êñßóåéò, ï åêðñüóùðïò ôçò êïõëôïýñáò ãßíåôáé Öåñáßïò, Óïëùìüò, ÊÜëâïò, ÐáëáìÜò, Óéêåëéáíüò, Íåñïýäá, Ôóå ÃêåâÜñá, Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò. Ðáëåýåé ìáæß ìáò, óôçí ðñþôç ãñáììÞ, ìá÷üìåíïò. ¸ëåãá ðéï ðÜíù üôé, üóï èõìÜìáé ôç æùÞ ìïõ, èõìÜìáé êáé ôçí éóôïñßá ôïõ ôüðïõ ìïõ, ðáñÜëëçëá ìå ôï Ýñãï êáé ôç æùÞ ôïõ Ìßêç. Èá ìðïñïýóá íá óõíôÜîù Ýíá çìåñïëüãéï áðü ôüôå ðïõ èõìÜìáé ôïí åáõôü ìïõ ìå äéáñêåßò áíáöïñÝò. ¼ôáí óôçí ÅëëÜäá óõíÝâáéíå áõôü, ï Ìßêçò Ýãñáöå êáé Ýëåãå åêåßíï. Èá Ýãñáöá óôçí áñ÷Þ óáí ðáéäß, ìåôÜ óáí Ýöçâïò êáé ëßãï ðéï ìåôÜ, åðåéäÞ åß÷á ôçí ôý÷ç íá ôïí æÞóù, óáí óõíåñãÜôçò. Áõôü ðïõ ìå åíôõðùóßáæå ðÜíôá, åßíáé, ìáæß ìå üëá ôá Üëëá, ç åíüñáóç ôïõ êáé ç åõáéóèçóßá ôïõ íá äéáâëÝðåé, ÷ñüíéá ðñéí, ãåãïíüôá êáé êáôáóôÜóåéò. ÈõìÜìáé ôç óõíåñãáóßá ìáò óôï "ÑáíôÜñ" ôï 1981. Ôï ÑáíôÜñ Þñèå óå ìßá ðåñßïäï ýöåóçò ôïõ ðïëéôéêïý ôñáãïõäéïý, ðïõ Üñ÷éóå íá åîáíôëåßôáé êÜôù áðü ôçí õðåñâïëÞ ìßáò áêáôÜó÷åôçò óõíèçìáôïëïãßáò êáé óôåßñáò ðïëéôéêïëïãßáò. Áõôüò Þôáí ßóùò êáé ï ëüãïò, ãéá ôïí ïðïßï ôá ìÝóá äåí êáôáíüçóáí ôç äéáöïñåôéêüôçôá áõôïý ôïõ ëüãïõ êáé óôçí ïõóßá áãíüçóáí ôï ÑáíôÜñ, ðïõ, üìùò, áðü ìüíï ôïõ âñÞêå ôï óôü÷ï ôïõ êáé åß÷å ôåñÜóôéá áðÞ÷çóç êáé äéåéóäõôéêüôçôá óôïí êüóìï êáé éäéáßôåñá óôç íåïëáßá. ¸íá ðïëéôéêü ëüãï ðïõ ÷áñáêôçñéæüôáí áðü êïéíùíéêÞ åõñýôçôá, êáôÝãñáöå áôïìéêÜ áäéÝîïäá êáé ðñïóùðéêÝò åõáéóèçóßåò êáé, ðáñÜëëçëá Ýèéãå ìå äõíáìéóìü ôçí "üøéìç áíôéóôáóéáêüôçôá" ìå ìßá áðüôïìç, ó÷åäüí ùìÞ, ãëþóóá. ÁõôÞ ç êáéíïýñãéá óôé÷ïõñãéêÞ, üìùò, ç íÝá ãëþóóá ôïõ Ôñéðïëßôç, áðáéôïýóå ìßá ëõñéêÞ ðñïóÝããéóç êáé óáöþò ÷áìçëüôåñïõò ìïõóéêïýò ôüíïõò, ãéá íá ëåéôïõñãÞóåé. Ç ìïõóéêÞ éäéïöõÀá ôïõ Ìßêç ãéá ìßá öïñÜ áêüìá áíÜãíùóå áõôÞ ôçí éäéáéôåñüôçôá, êáé ìßëçóå, êáé ìïõóéêÜ, ìå ìßá êáéíïýñãéá ãëþóóá. Ðáñ´üôé êñÜôçóå ôéò óõíèåôéêÝò ãñáììÝò ôïõ ëáúêïý ôñáãïõäéïý åìöÜíéóå Ýíôïíá 170

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ëõñéêÜ óôïé÷åßá óå ôñáãïýäéá, üðùò ôï "Ï Êüóìïò Îçìåñþíåé" Þ ôï "ÁãÜðç". ÌÝóá áðü ôç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç åêöñÜóôçêå, ãéá ìßá öïñÜ áêüìç, ìå ëõñéóìü, ç áãùíßá ôïõ áíèñþðïõ, ðïõ ôéò åðüìåíåò äåêáåôßåò Ýìåëëå íá âõèéóôåß êïéíùíéêÜ óå ìßá âáèéÜ ìïíáîéÜ êáé áðïìüíùóç….. Ðïý íá óå ôáîéäÝøù ãõáëéÜ êáé ëáìáñßíåò ãåìßóáíå ôá ÷ñüíéá ìå åêôåëåóìÝíïõò ìÞíåò Èá ìðïñïýóå íá åßíáé ôï èëéììÝíï âáëò ôïõ áðï÷áéñåôéóìïý ìéÜò åðï÷Þò, ðïõ Ýìåëëå íá äéáäå÷ôåß ç éäÝá ôïõ politically correct íåïöéëåëåõèåñéóìïý. Ïé ôßôëïé ôÝëïõò. Åêåß, üìùò, ðïõ íïìßæïõìå üôé üëá ôåëåéþíïõí, îáíáíïßãåé ãéá ìáò ìßá êáéíïýñãéá ðüñôá. Ìßá êáéíïýñãéá äéÝîïäïò, ãéá ìßá íÝá ðñïïðôéêÞ, Ýíá êáéíïýñãéï üñáìá. Ãéáôß åìåßò Ý÷ïõìå ôï Ìßêç. Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ôï Ãéþñãï ÍôáëÜñá. Ç ê. Ðáðáâáóéëåßïõ èÝëåé íá êÜíåé ìéá áíáêïßíùóç.

Έµµυ Παπαβασιλείου Áðáíôþíôáò óôçí áãùíßá ôçò ê. Èåïäùñßäïõ êáé ôïõ ê. Êáñâïýíç ãéá ôçí áðïõóßá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç áðü ôá âéâëßá ìïõóéêÞò ôùí ó÷ïëåßùí, èá èÝëáìå íá óáò åíçìåñþóïõìå üôé óôï ðëáßóéï ôùí åêäçëþóåùí ðïõ ãßíïíôáé óôçí ÊñÞôç ãéá ôá 80 ÷ñüíéá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ç ÃåíéêÞ Ãñáììáôåßá ÐåñéöÝñåéáò ÊñÞôçò, êáé ç Íïìáñ÷ßá ×áíßùí åôïéìÜæïõí Ýíá äéðëü åêðáéäåõôéêü CD, ðïõ èá ðÜåé åëðßæïõìå ìÝóá óôçí ôñÝ÷ïõóá ó÷ïëéêÞ ÷ñïíéÜ- óå üëá ôá ó÷ïëåßá ôçò ÊñÞôçò ôçò ðñùôïâÜèìéáò êáé ôçò äåõôåñïâÜèìéáò åêðáßäåõóçò. Ðéóôåýïõìå üôé åßíáé ìéá ðïëý óçìáíôéêÞ äñáóôçñéüôçôá áõôÞ. Ìáæß ìå ôï ÓõíÝäñéï, íïìßæïõìå üôé èá âïçèÞóïõí óôï íá ìÜèïõìå êáé íá ãíùñßóïõìå üëåò ôéò ðëåõñÝò ôçò äñÜóçò, ôçò ðñïóùðéêüôçôáò êáé ôïõ Ýñãïõ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ãéáôß, üóï ðåñéóóüôåñï ôï ìáèáßíïõìå, ôüóï ðåñéóóüôåñï ôïí áãáðÜìå.

171

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Óôéãìéüôõðá áðü ôéò åñãáóßåò ôçò äåýôåñçò ìÝñáò ôïõ Óõíåäñßïõ

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Óôéãìéüôõðá áðü ôç ìïõóéêÞ âñáäéÜ óôï Öñïýñéï ÖéñêÜò óôï Åíåôéêü ëéìÜíé ôùí ×áíßùí

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

∆΄ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

"Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò: ï ðïëéôéêüò" 6η ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ Προεδρείο: Άλκης Ρήγος, áíaðëçñùôÞò. êáèçãçôÞò ÐïëéôéêÞò ÅðéóôÞìçò, ÅðéóôçìïíéêÞ ÅðéôñïðÞ, Ðñüåäñïò Χριστόφορος Αργυρόπουλος, ÅðéóôçìïíéêÞ ÅðéôñïðÞ Αντώνης Παπαδεράκης, Ðñüåäñïò ôçò ÁíáðôõîéáêÞò Åôáéñåßáò Í. ×áíßùí

Άλκης Ρήγος: Πρόεδρος 6η Συνεδρίας ÊáëçìÝñá óáò. ÎåêéíÜìå ôçí ðñïôåëåõôáßá åíüôçôá áõôïý ôïõ ôñéÞìåñïõ, äéåèíïýò Óõíåäñßïõ ìå èÝìá ôïí "Ðïëéôéêü Ìßêç ÈåïäùñÜêç". Óôï ôñáðÝæé, áðü áñéóôåñÜ ìïõ, âñßóêåôáé 0 Áíôþíçò ÐáðáäåñÜêçò, Íïìáñ÷éáêüò Óýìâïõëïò êáé Ðñüåäñïò ôçò ÁíáðôõîéáêÞò Åôáéñåßáò ôïõ Íïìïý ×áíßùí, äåîéÜ ìïõ ï ×ñéóôüöïñïò Áñãõñüðïõëïò Ðñüåäñïò ôùí ÅëëÞíùí Ðïéíéêïëüãùí, óýíôñïöïò, ÷ñüíéá ößëïò êáé óôç ìÝóç åßìáé åãþ, ï ¢ëêçò ÑÞãïò, ðáíåðéóôçìéáêüò. ÎåêéíÜìå ìå ôç äéêÞ ìïõ åéóÞãçóç, ðïõ åßíáé: "Ç íåïåëëçíéêÞ ðïëéôéêÞ óêçíÞ êáé ç ðáñïõóßá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ó' áõôÞí".

Άλκης Ρήγος : Η Νεοελληνική Πολιτική Σκηνή και η παρουσία του Μίκη Θεοδωράκη σ΄αυτήν ÁãáðçôÝò ößëåò êáé ößëïé, Íéþèù ôçí áíÜãêç íá óáò åîïìïëïãçèþ üôé, üóï ðëçóßáæå ç þñá ôïýôïõ ôïõ Óõíåäñßïõ, ìå êõñßåõå ìéá Ýíôïíç áìç÷áíßá . Äåí åßíáé äá êáé åýêïëï ðñÜãìá íá ðñïóðáèÞóåéò íá ðñïóåããßóåéò, íá êáôáíïÞóåéò êáé íá ðáñïõóéÜóåéò ôïí ðïëéôéêü ÈåïäùñÜêç, ôç óõììåôï÷Þ ôïõ óôç íåïåëëçíéêÞ ðïëéôéêÞ óêçíÞ, êáèþò êáé ôç äéåõñõìÝíç áíôßëçøÞ ôïõ ãéá ôçí Ýííïéá ôçò ðïëéôéêÞò. Ðþò ìðïñåßò åðéðñüóèåôá íá îå÷ùñßóåéò ôï ìïõóéêü, ôïí ðïéçôÞ, ôïí åõñýôåñá ðïëéôéóìéêü äçìéïõñãü, áðü ôï ðïëéôéêü ðñüóùðï, áðü ôïí äñþíôá âéùìáôéêÜ óõíïëéêü ¢íèñùðï; Ôïí áíôéóôáóéáêü êáé êõíçãçìÝíï Áñéóôåñü áãùíéóôÞ ôïõ ÷èåò, áðü ôïí õðïõñãü åðéêñáôåßáò ôçò Í. Äçìïêñáôßáò; Ôïí êñéôéêü óôï÷áóôÞ êáé ôáõôü÷ñïíá åõáßóèçôï äÝêôç ôùí ëáúêþí äéáèÝóåùí , áðü ôïí ãåìÜôï åñùôéóìü ðïéçôÞ; Ôïí Üãíùóôï óôïõò ðïëëïýò öõìáôéêü êñáôïýìåíï ôçò ÌáêñïíÞóïõ, ðïõ óôïõò áðçõäéóìÝíïõò ðéá âáóáíéóôÝò ôïõ ðïõ ôïí ñùôïýí ðïéïò åßíáé ôåëïóðÜíôùí êáé áñíåßôáé íá õðïãñÜøåé äÞëùóç, áðáíôïýóå " Åßìáé Êñçôéêüò", Ýôóé îåñÜ, áðü ôïí 175

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

êáôáîéùìÝíï, ðáãêüóìéá ôéìþìåíï, ïéêïõìåíéêü äçìéïõñãü ôïõ óÞìåñá; Êáé ìÜëéóôá íá åðé÷åéñÞóåéò íá áíáìåôñçèåßò ìå üëá ôïýôá - êáé ðüóá áêüìç; - óôáðåñéïñéóôéêÜ ðëáßóéá ìéáò åéóÞãçóçò, ìå ôïí ßäéï áðÝíáíôß óïõ, êñéôéêÜ ðáñüíôá; Ðïëý ðåñéóóüôåñï, üôáí ç ðïëýðëåõñç áõôÞ ðñïóùðéêüôçôá Ý÷åé óöñáãßóåé ôéò áíáæçôÞóåéò êáé ôá üíåéñá ôçò íéüôçò óïõ, üðùò êáé ôá üíåéñá êáé ôéò áíáæçôÞóåéò ôïõëÜ÷éóôïí Üëëùí äýï ãåíåþí ôçò ðáôñßäáò óïõ, ìå ìéá áãùíéóôéêÞ óôÜóç, Þèïõò êáé ÷ñÝïõò, ÷ùñßò ðñïçãïýìåíï. ¼ôáí ðáñáìÝíåé æþóá êáé åíåñãÞ êáé óÞìåñá, ìå óåéñÜ äéåèíþí ìá êáé ôïðéêþí ðñùôïâïõëéþí, Ý÷ïíôáò äéáôñÝîåé Þäç 65 óõíáðôÜ ÷ñüíéá ðáñïõóßáò óôçí ðïëéôéêÞ óêçíÞ . Ðáñïõóßáò ðïõ ôçí Ýäåóáí ìå üëåò ôéò åîåëßîåéò - áíþìáëåò , ôñáõìáôéêÝò , ïíåéñéêÜ åîõøùôéêÝò , ôåëìáôùìÝíåò , ôñáãéêÝò , Þñåìåò ,åêöõëéóôéêÝò , äçìéïõñãéêÝò - áõôïý ôïõ ôüðïõ. Ðáñïõóßáò, ðïõ áí äåí èÝëåéò íá áíáðáñÜãåéò êáé åóý ôá êõñßáñ÷á ðñïóùðïêåíôñéêÜ êáé éäåáëéóôéêÜ óôåñåüôõðá - áðüññïéá ôïõ åéäéêïý âÜñïõò ôùí ìéêñïáóôéêþí óôñùìÜôùí óôïí êïéíùíéêü ìáò ó÷çìáôéóìü êáé åíüò çñùïêåíôñéêïý êáé éäåïêñáôéêïý åêðáéäåõôéêïý óõóôÞìáôïò - ãéá ôï ñüëï ôçò ÷áñéóìáôéêÞò ðñïóùðéêüôçôáò, ùò äÞèåí åëåýèåñïõ êáé ðáíôïäýíáìïõ "êáèáñïý" áôüìïõ, ðïõ äñá ðÝñá êáé ðÜíù áðü ôçí êïéíùíéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá, ìÝóá óôçí ïðïßá æåé. ¹ íá áöåèåßò - ãåãïíüò áêüìç ðéï Ýíôïíï ãéá ìÝíá - óôï óõãêéíçóéáêü åðßðåäï ôùí Þ÷ùí êáé óôß÷ùí ôçò ìïõóéêÞò, óôçí áíõðÝñâëçôç ìáãåßá ôùí ôñüðùí åêöïñÜò ôïõ ëüãïõ êáé ôïõ ôñáãïõäéïý, ôçò êßíçóçò åêåßíçò ôùí ôåñÜóôéùí ÷åñéþí, óôï ðüíôéïõì Þ óôï ãÞðåäï, óôéò ÷éëéÜäåò åéêüíåò åêöñáóôéêÞò öùôåéíüôçôáò ôïõ ðñïóþðïõ, óå êáßñéåò óôéãìÝò ôçò éóôïñßáò ôïõ ëáïý óïõ Ïöåßëåéò, ÷ùñßò íá ÷Üóåéò âÝâáéá ôï áíåðáíÜëçðôï ôïõ ðñïóþðïõ, ôéò éäéáßôåñåò áðï÷ñþóåéò êáé ôï Üñùìá ôçò åðï÷Þò, íá ôá åíôÜîåéò üëá ôïýôá óôï ðëáßóéï ìéáò åðéóôçìïíéêÞò ðåéèáñ÷ßáò óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá ôï éóôïñéêü ðñüóùðï, üðùò êáé ç êïéíùíßá óôçí ïðïßá áíÞêåé, äåí ðñï÷ùñïýí óôçí ôý÷ç. Ïé éóôïñéêÝò åîåëßîåéò äåí ðñïóäéïñßæïíôáé ôåëéêÜ áðü ôá ðñïôåñÞìáôá Þ ôá åëáôôþìáôá åêåßíùí ðïõ ôéò äéá÷åéñßæïíôáé, üóï êáé áí ðáßæïõí ñüëï ó' áõôÝò. "Ï Üíèñùðïò - óýìöùíá ìå ìéá áõóôçñÜ åðéóôçìïíéêÞ èÝóç ôïõ ÊÜñë Ìáñî äåí êÜíåé åëåýèåñá ôçí éóôïñßá ôïõ, áëëÜ ðñÜôôåé ìÝóá êáé êÜôù áðü ôéò óõíèÞêåò ðïõ âñßóêåé Þäç ìðñïóôÜ ôïõ". Áõôü óå êáìéÜ ðåñßðôùóç äåí óçìáßíåé íïìïôåëåéáêÞ êáé ðñïêáèïñéóìÝíç âÝâáéá óõìðåñéöïñÜ,. Áí ßó÷õå êÜôé ôÝôïéï, ôüôå ç áíÜëõóç ôùí áôïìéêþí óôÜóåùí êáé ôùí êïéíùíéêü- ðïëéôéêþí åîåëßîåùí èá Þôáí ìéá áðëÞ áëãåâñéêÞ åîßóùóç . Ï Üíèñùðïò, ï êÜèå Üíèñùðïò, åßíáé ðñïöáíþò ãÝííçìá-èñÝììá ôùí óõíèçêþí ðïõ âñßóêåé ìðñïóôÜ ôïõ, äåí ðñïóëáìâÜíåé üìùò áõôÝò ôéò óõíèÞêåò ìå ôïí ßäéï ôñüðï , ãé' áõôü ãßíåôáé ï êáèÝíáò ìáò ôáõôü÷ñïíá óõíôçñçôÞò Þ áíáôñïðÝáò Þ êáé ôá äõü ìáæß, áõôþí ôùí óõíèçêþí, óõëëïãéêü êïéíùíéêü üí , ðïõ æåé ìÝóá óôï ÷ñüíï êáé ôï ÷þñï , ìå éóôïñéêÝò ìíÞìåò , åëðßäåò Þ áðïãïçôåýóåéò, êïéíùíéêÞ êáôáãùãÞ , Ýíôáîç êáé äñÜóç. Ç äéáäñïìÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ùò óõíïëéêÞò ðïëýðëåõñçò êáé ðïëõäéÜóôá176

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ôçò ðñïóùðéêüôçôáò åíåñãïý Áñéóôåñïý ðïëßôç, Ý÷ù ôçí áßóèçóç üôé áðïäåéêíýåé êáé åìðåéñéêÜ ôçí áëÞèåéá áõôÞò ôçò èÝóçò . Ï ßäéïò Üëëùóôå ôï Ý÷åé ðåé : "Áí äåí åß÷á âéþóåé áõôÜ ðïõ âßùóá, äåí èá åß÷á ãñÜøåé áõôÞ ôçí ìïõóéêÞ. Ç ìïõóéêÞ ãéá ìÝíá, ðïôÝ äåí õðÞñîå áõôïóêïðüò, åßíáé êÜôé ôï âéùìáôéêü." ÌÝóá áðü áõôü ôï âéùìáôéêü ôçò äçìéïõñãßáò ôïõ, ôá áíåâÜóìáôá êáé ôá êáôåâÜóìáôÜ ôçò, ôéò åíôÜóåéò êáé ôéò íçíåìßåò ôçò, ìðïñåß íá áíé÷íåýóåé ï åñåõíçôÞò êáé ôéò êïéíùíéêï-ðïëéôéêÝò åîåëßîåéò - åñåèßóìáôá, ðïõ ôçí äçìéïýñãçóáí. Íá äåé ôï äéÜ÷õôï áíôéóôáóéáêü ôçò ìßôï, íá êáôáíïÞóåé áõôü ðïõ Ýøáõóå óôï Ýñãï ôïõ ãéá ôïí ðïëéôéêü Ìßêç ÈåïäùñÜêç Ýíáò ðñüùñá ÷áìÝíïò ößëïò, ï Ðáýëïò Ðåôñßäçò, üôé äçëáäÞ " áðåäåß÷èç õðåñâáôéêüò êáé åíùôéêüò, éäßùò óôéò ìåôáâáôéêÝò ðåñéüäïõò ïìáëÞò ëåéôïõñãßáò ôïõ ðïëéôåýìáôïò . Áíôßèåôá, óôéò óõãêõñßåò êáôÜëõóçò ôùí ëáúêþí åëåõèåñéþí ëåéôïýñãçóå ùò Áíôéóôáóéáêüò, ÊïììïõíéóôÞò, Áñéóôåñüò êé' ÅðáíáóôÜôçò… Óôéò êñßóéìåò öÜóåéò êáôáðßåóçò êáé áõôáñ÷éóìïý âñÝèçêå ðÜíôïôå óôçí ðñþôç ãñáììÞ ôïõ Áãþíá" . ÅëëçíïëÜôñçò ìá ü÷é åëëçíïêåíôñéêüò, ìå ìéá Ýíôïíç ðÜíôá áíèñùðïêåíôñéêÞ êáé ïõìáíéóôéêÞ áíôßëçøç ãéá ôá äñþìåíá, åóùôåñéêÜ êáé äéåèíÞ ôçò åðï÷Þò. ¢íèñùðïò ôùí ïñßùí - óýìöùíá ìå ôïí ÁóôÝñç Êïýôïõëá - êáé ðÜíôá ðïëéôéêÜ áíõðÜêïõïò Ç áíÜëõóç ôïõ ðïëéôéêïý Ìßêç êáé ôçò óçìáíôéêÞò ôïõ,- üðùò êáé êÜèå, åäþ ðïõ ôá ëÝìå, ðïëéôéêïý ðñïóþðïõ - äåí ìðïñåß íá êáôáíïçèåß, ðáñÜ ìüíï áí éäùèåß ìÝóá óôçí ôñï÷éÜ ðïõ äéÝãñáøå ï êïéíùíéêüò ìáò ó÷çìáôéóìüò, áíÜìåóá óå üëåò áõôÝò ôéò áíôéöáôéêüôçôåò . Áò ðñïóðáèÞóïõìå, ëïéðüí,, íá ðñïóåããßóïõìå áäñÜ áõôÞ ôçí ôñï÷éÜ ôá ôåëåõôáßá 65 ÷ñüíéá . Áðü ôçí åëðéäïöüñá áíÜóôáóç ôçò äåêáåôßáò ôïõ '40 êáé ôï Üäïîï ôÝëïò ôçò .Ôï êñÜôïò ôçò åèíéêïöñïóýíçò ðïõ åðÝâáëáí ïé íéêçôÝò ôïõ åìöõëßïõ , ìéáò áóöõêôéêÜ óõíôçñçôéêÞò êé áõôáñ÷éêÞò êáé áíåëåýèåñçò çìéêïéíïâïõëåõôéêÞò ðïëéôéêÞò óêçíÞò. "Êá÷åêôéêÞ Äçìïêñáôßá" ôçí ïíïìáôßæåé ï óõíÜäåëöïò Íéêïëáêüðïõëïò. Ìå Ýíáí áóôéêü ðïëéôéêü êüóìï ðïõ áíôéóôïé÷åß éäåïëïãéêÜ êáé ðïëéôéêÜ óå ìéá ðñïêáðéôáëéóôéêÞ, áãñïôéêÞ, åìðïñïìåóéôéêÞ åðï÷Þ, ðïëéôéêÜ äé÷áóìÝíï, ìá êïéíùíéêÜ áðüëõôá áëëçëÝããõï, ìå ìéá õðåñðñïóôáôåõìÝíç, êñáôéêÞ, âéïìç÷áíéêÞ "ðáñáãùãÞ èåñìïêçðßïõ" êáé Ýíá, ãéá ðåëáôåéáêïýò ëüãïõò, õðåñäéïãêùìÝíï äçìüóéï ôïìÝá, ï ïðïßïò êáëåßôáé íá áíáìåôñçèåß ìå ôéò óõíôåëïýìåíåò ôçí ßäéá åðï÷Þ, åõñýôåñåò åîåëßîåéò óôç äõôéêïåõñùðáúêÞ ðïëéôéêÞ óêçíÞ ìå ôçí ïðïßá êáé óõíäÝåôáé ïñãáíéêÜ, ìÝóù ôçò óõìöùíßáò óýíäåóçò ôïõ 1960 ìå ôçí ÅõñùðáúêÞ ÏéêïíïìéêÞ Êïéíüôçôá. ¸íáí áóôéêü ðïëéôéêü êüóìï áíßêáíï, ü÷é ìüíï íá õðåñâåß ôá åîùóõíôáãìáôéêÜ èåóìéêÜ êÝíôñá óôï óôñáôü êáé óôï Èñüíï êáé ôá åîáñôçóéáêÜ ðëÝãìáôá õðïôáãÞò óôïí óõíôåëåóôÞ Üëëùóôå ôçò åðéêñÜôçóÞò ôïõ óôçí åìöýëéá óýññáîç , áìåñéêáíéêü ðáñÜãïíôá, áëëÜ êáé íá êáôáíïÞóåé ôéò Ýíôïíåò äéåñãáóßåò ôçò äåêáåôßáò ôïõ 60 ðïõ îáíáöÝñíïõí ìåôÜ 20 Ýôç êáé ðÜëé, ôçí êïéíùíßá ôùí ðïëéôþí óôï ðñïóêÞíéï 177

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

êáé Ýôóé ïäçãåßôáé óôïí ôåëåõôáßï åìöõëéáêü óðáóìü ôçò ìåãáëýôåñçò óå äéÜñêåéá äéêôáôïñßáò óôçí éóôïñéêÞ ìáò ðïñåßá, ðïõ êñÜôçóå 7÷ñüíéá 3ìÞíåò êáé 3ìÝñåò . ÌÝ÷ñé ôçí ìåôáðïëßôåõóç, ôçí ðëçñÝóôåñç êáé ïìáëüôåñç ðåñßïäï äçìïêñáôéêÞò áóôéêÞò äéá÷åßñéóçò áðü ôç óýóôáóç ôïõ íåïåëëçíéêïý êñÜôïõò, êáé ôéò íÝåò ìïñöÝò, Üëëçò üìùò ôÜîçò, áíôéöÜóåùí ðïõ ãåííÜ ç ðëÞñçò Ýíôáîç óôçí ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç , ç êáôÜôáîç ôçò ÷þñáò óôéò 25 ðéï áíáðôõãìÝíåò ôïõ êüóìïõ, ç ìåôáôñïðÞ ôïõ êïéíùíéêïý ìáò ó÷çìáôéóìïý áðü åîáãùãÝá åñãáôéêïý äõíáìéêïý óå ÷þñï õðïäï÷Þò åêáôïíôÜäùí ÷éëéÜäùí ïéêïíïìéêþí ìåôáíáóôþí, êÜôù üìùò áðü ôçí çãåìïíßá åíüò õðåñåêìåôáëëåõôéêïý êáé âáèéÜ áëëïôñéùôéêïý íåïöéëåëåõèåñéóìïý, óå ðáãêüóìéá êëßìáêá. Áðü åêåßíç, ëïéðüí, ôçí áíåðáíÜëçðôç þñá ôïõ 1940 "ôçí êáñäéÜ ôïõ åéêïóôïý áéþíá" óýìöùíá ìå ôïí ÄçìÞôñç Ñáõôüðïõëï, ðïõ ìå ôï Üíïéãìá ôùí áóêþí ôïõ ðïëÝìïõ, ôï êáèåóôþò åêôÜêôïõ áíÜãêçò ôçò 4çò Áõãïýóôïõ, âëÝðåé, ìá áñíåßôáé íá óõíåéäçôïðïéÞóåé üëåò ôéò êïéíùíéêÝò êáé ðïëéôéêÝò äéåñãáóßåò ðïõ âßáéá åß÷å ðñïóðáèÞóåé íá áíáêüøåé, íá âñßóêïõí äõíáìéêÞ äéÝîïäï êáé Ýêöñáóç, åíþ ôï ßäéï âõèßæåôáé óå ìéá åðéðñüóèåôç áíôßöáóç ìå ôåñÜóôéåò óõíÝðåéåò óôçí øõ÷ïëïãßá, ôùí - óýìöùíá ìå ôçí Ýêöñáóç ôïõ Ã. ÓåöÝñç - "âñéêïëÜêùí õðïõñãþí ôïõ". Íá âñßóêåôáé äçëáäÞ äéá÷åéñéóôÞò åíüò ðïëÝìïõ ìå ôï ìÝñïò åêåßíùí ðïõ ÷ôõðïýóáí ôï öáóéóìü, åíþ Þèåëå íá åßíáé êáé áõôü öáóéóôéêü. ¼ôáí, ðáñÜ ôéò äéáôáãÝò ôïõ åðéôåëåßïõ ôïõ ãéá Üìåóç óýìðôõîç ôïõ ìåôþðïõ, ï ðüëåìïò ìåôáôñÝðïíôáí áðü óýññáîç äõï óôñáôåõìÜôùí - ãéá ðñþôç öïñÜ óå ðáãêüóìéï ðüëåìï - ó' Ýíá ëáúêü, áðåëåõèåñùôéêü áãþíá, êáèïëéêÞò áíôßóôáóçò óôï öáóéóìü. Ìå ôïõò "åðéêßíäõíïõò áíôéðÜëïõò" ôïõ, áðü ôéò öõëáêÝò êáé ôá îåñïíÞóéá íá æçôïýí íá ðïëåìÞóïõí êáé ôï ëáü óôïõò äñüìïõò íá áíáãêÜæåé - óýìöùíá ìå ôïí ôáîßáñ÷ï ÌÜãåñò, áñ÷çãü ôçò âñåôáíéêÞò áðïóôïëÞò áñãüôåñá óôá áíôáñôïêñáôïýìåíá âïõíÜ, - "ôïí ôáêôéêü óôñáôü íá ðïëåìÞóåé". Ðáéäß äåêáðåíôÜ÷ñïíï ï Ìßêçò, æåé ôïí ðáëìü áõôïý ôïõ ëáúêïý îåóðÜóìáôïò, áöÞíåôáé ó' áõôüí óùìáôéêÜ, ôï óêÜåé áðü ôï óðßôé ôïõ êáé åðé÷åéñåß íá öôÜóåé óôï ìÝôùðï "Åßíáé ðáñÜîåíï êáé õðÝñïãêï íá ôï óõëëïãßæåôáé êáíåßò - ãñÜöåé ï ÓåöÝñçò - ï ëáüò Ýêáíå ìüíïò ôïõ áõôü ðïõ Ýêáíå…Áðü ôï Ýíá ìÝñïò Ýíá Üíèéóìá , ìéá áíþíõìç áíÜóôáóç êáé áðü ôï Üëëï ìÝñïò ï êáñêßíïò ôçò 'ÌðñåôÜíéáò' - åííïåß ôï îåíïäï÷åßï "Ì. Âñåôáíßá"- üðïõ, ìáêñéÜ áðü ôï ìÝôùðï, åß÷å åãêáôáóôáèåß ôï Ãåíéêü Åðéôåëåßï êáé ç ÊõâÝñíçóç ìå ôïõò óêïôåéíïýò äéáäñüìïõò êáé ôéò áðåëðéóìÝíåò ÷åéñïíïìßåò. Áðü áõôüí ôïí ôåëåõôáßï, äåí Ý÷ïõìå áêüìç êáèáñéóôåß êáé äåí èá êáèáñéóôïýìå, ðáñÜ üôáí íéêÞóïõìå". Ôï ðíåýìá áõôü ôçò çôôïðÜèåéáò óÞìåñá ôï ãíùñßæïõìå ðéá êáëÜ, äåí áöïñïýóå ìïíÜ÷á ôï êýêëùìá ôïõ äéêôÜôïñá, ôçí áõëÞ êáé ôï åðéôåëåßï, áëëÜ êáé ôïõò áóôïýò áíôéðÜëïõò ôïõ êáèåóôþôïò. Êáé üôáí Ýñ÷åôáé ç êáôÜññåõóç ôïõ ìåôþðïõ ìÝóá áðü ôçí ðñïäïóßá, ôï äïóéëïãéóìü, ôçí åãêëçìáôéêÞ Ýëëåéøç ðïëåìéêÞò ðñïåôïéìáóßáò ôçò ÊñÞôçò, êáé ôïí åí178

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

äïôéóìü áõôÞò ôçò "áíÜîéáò ôïõ Åëëçíéêïý ëáïý çãåôéêÞò ôÜîçò", üðùò äéáðßóôùíå ðéêñÜ Ýíáò óõíåéäçôüò áóôüò ðáéäáãùãüò ï ÁëÝîáíäñïò Äåëìïýæïò ðïõ, åíþ ï áãþíáò óõíå÷ßæïíôáí áìåßëéêôïò óå ôïýôá ôá ÷þìáôá, óôçí ÁèÞíá üëï ôï öÜóìá ôùí åöçìåñßäùí , üëç ç âåíôÜëéá ôùí áóôþí ðïëéôéêþí çãåôþí, ìéëïýóáí ãéá åéñÞíåõóç, ãéá ôïí ìåãÜëï Öýñåñ, ó÷çìÜôéæáí êõâÝñíçóç Êïõúóëéãê, ç êïéíùíßá ôùí ðïëéôþí - ãéá ðñþôç öïñÜ áðü ôï 1821- ïñèþíåôáé áäéáìåóïëÜâçôá ìÝóù ôçò åñãáôéêÞò ôçò ôÜîçò, óå Ýíá åèíéêü - áðåëåõèåñùôéêü, áíôéöáóéóôéêü áãþíá êáé üñáìá, ìå ôï ïðïßï óõãêéíåß êáé óõíåãåßñåé ôá áãñïôéêÜ óôñþìáôá, óå ìåãÜëï âáèìü êáé ôá ìéêñïáóôéêÜ, Üëëá êáé ôéò ðñïïäåõôéêüôåñåò ìïñöÝò ôçò áóôéêÞò ôÜîçò , ó' Ýíá íÝï óõíáóðéóìü åîïõóßáò, ìÝóù ôïõ ÅÁÌ., óå ìéá íÝá ðñüôáóç êïéíùíéêÞò êáé ðïëéôéêÞò çãåìïíßáò áõôÞò ôçò íÝáò åðï÷Þò. Óôï êáìßíé áõôþí ôùí äéåñãáóéþí åíôÜóóåôáé öëïãåñüò íÝïò ôïõ ôüôå êáé ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, ìüíï ðïõ áõôüò, üðùò êáé áñêåôïß áêüìç - üôáí Ýóâçóå ï âñáóìüò ôïõ áãþíá, üôáí ôï üñáìá öÜíçêå íá ÷Üíåôáé ìÝóá áðü äéåèíåßò êáé åóùôåñéêÝò ïäõíçñÜ áíôéöáôéêÝò äéåñãáóßåò - ôï êñÜôçóå âáèéÜ ìÝóá ôïõ Üóâçóôï êáé åßíáé áõôü ôï áíôéóôáóéáêü, åíùôéêü üñáìá, ðïõ ôïí óõíåãåßñåé ìÝ÷ñé ôá óÞìåñá. Äßíïíôáò ó' áõôü ôï üñáìá üìùò, áðü ôüôå, ìéá äéåõñõìÝíç ðïëéôéóôéêÞ ðñïïðôéêÞ, ìÝóá áðü ôçí ïðïßá êáé ðñïóåããßæåé ôçí üðïéá ðïëéôéêÞ äñÜóç . Êáôáíïþíôáò, äéåéóäõôéêÜ, áðü ôüôå, ôç óçìáóßá ôïõ ðïëéôéóìéêïý ãßãíåóèáé - ü÷é ùò åýêïëïõ ìÝóïõ Äçìïóßùí Ó÷Ýóåùí - áëëÜ ùò ïõóßáò äéáìüñöùóçò ãéá ôá ìåãÜëá êïéíùíéêÜ óôñþìáôá ,êïõëôïýñáò , íïïôñïðßáò , éäåïëïãßáò, äçëáäÞ ðïëéôéêÞò ôáõôüôçôáò ìå âÜèïò óôï ÷ñüíï êáé ü÷é ìéáò ìéêñïáóôéêÞò íïïôñïðßáò õðåñ-ðïëéôéêïðïßçóç ç÷çñþí ëüãùí, ÷ùñßò óõíÝðåéåò êáé óõíÝ÷åéåò óôï ÷ñüíï, ðïõ ïäçãïýí ôåëéêÜ óå ìéá ïõóéáóôéêÜ á-ðïëéôéêïðïßçóç. Áêñéâþò ãé' áõôü êáé äåí óõã÷þñåóå ðïôÝ ôçí áíôéöáôéêüôçôá ôçò óôÜóçò ôïõ ÊÊÅ óôá ÄåêåìâñéáíÜ ðïõ ðïëÝìçóå ùò ëï÷áãüò ôïõ åöåäñéêïý ÅËÁÓ, ãåãïíüò ôï ïðïßï ôïí óçìáôïäïôåß ôüóï âáèéÜ ðïõ íá ãñÜøåé: "ÅÜí õðÞñ÷å åðéôýìâéï åðßãñáììá - êáôÜ ôï áéó÷ýëåéï- ðïõ èá åðéèõìïýóá íá ÷áñá÷ôåß óôïí ôÜöï ìïõ, èá Þôáí: ÐïëÝìçóå ôïí ÄåêÝìâñç". Áðü åäþ êáé ðÝñá ç óôÜóç ôïõ áðÝíáíôé óå ôïýôï ôï êüììá êáé ôçí Ýëëåéøç åóùêïììáôéêÞò äçìïêñáôßáò ó' áõôü -ü÷é üìùò óôá áíèñùðïêåíôñéêÜ êïììïõíéóôéêÜ éäåþäç - èá ðáñáìåßíåé êñéôéêÞ Ýùò áñíçôéêÞ, ðÜíôá áéñåôéêÞ, âáèéÜ áíáèåùñçôéêÞ. "¸ôóé" - üðùò ãñÜöåé ï ßäéïò -"÷ùñßò íá ôï êáôáëÜâù õðåñÜóðéæá ôçí ôéìÞ áõôÞò ôçò ÁËËÇÓ ÁÑÉÓÔÅÑÁÓ, ôçò åêôüò êçäåìïíßáò ôïõ ÊÊÅ…"ðéóôåýïíôáò, üìùò, áêñÜäáíôá "üôé äåí åß÷á ôï äéêáßùìá íá äéáêçñýîù ôçí áíôßèåóÞ ìïõ ðñïò ôïõò çôôçìÝíïõò , äçëáäÞ ôá èýìáôá .¸ôóé, ãéá üóï äéÜóôçìá ïé ìåí Þóáí èýôåò êáé ïé Üëëïé èýìáôá, èá êñáôïýóá ìüíï ãéá ìÝíá ôéò óêÝøåéò ìïõ, ðéóôåýïíôáò ðùò åßíáé ðñïäïóßá íá ôïðïèåôçèåßò, Ýóôù êáé åî áíôéêåéìÝíïõ, ìå ôïõò èýôåò - íéêçôÝò. ÕðÞñîå åîÜëëïõ êé áõôÞ ç áðÝñáíôç óõíáéóèçìáôéêÞ öüñôéóç, ðïõ ìå Ýíùíå ìå üëïõò ôïõò áãùíéóôÝò, êïììïõíéóôÝò, Åáìßôåò, Åðïíßôåò. Ì' áõôïýò …äå èá ìðïñïýóá ðïôÝ íá ÷ùñßóù …Èá Ýðñåðå íá âãïõí áðü ôéò öõëáêÝò, íá ïñèïðïäÞ179

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

óïõí. Èá Ýðñåðå ç çãåóßá ôïõ ÊÊÅ íá ìðåß óôç ÂïõëÞ , íá Ý÷åé ãñáöåßá, áõôïêßíçôá, ìç÷áíéóìïýò, íá ìðåß óôçí ÊõâÝñíçóç, íá ìáò äåßîåé ôï áëáæïíéêü ðñüóùðï ôïõ åîïõóéáóôÞ, ãéá íá ìðïñÝóïõìå íá ðïýìå åðéôÝëïõò áõôü ðïõ óêåöôüìáóôå áðü ôïí ÌÜñôéï ôïõ 1949 êáé ôï åß÷áìå êëåéäáìðáñùìÝíï ìÝóá ìáò, üôé äçëáäÞ áðü ôç óôéãìÞ ðïõ ëåßðåé ôï ïîõãüíï ôçò Äçìïêñáôßáò , óôçí ïõóßá äåí ðñïóðáèåß íá êÜíåé ôßðïôå Üëëï ðáñÜ íá áíáðáñÜãåé êáé ìÜëéóôá óôï üíïìá ôçò ÁñéóôåñÜò êáé ôçò ðñïüäïõ, Ýíáí áêüìá ïëïêëçñùôéóìü, óáöþò ÷åéñüôåñï áðü ôïõò ðñïçãïýìåíïõò, ãéáôß áõôüò åêìåôáëëåýåôáé ôá áãíüôåñá êáé éåñüôåñá áéóèÞìáôá êáé üíåéñá ôùí áíèñþðùí, ãéá íá ïéêïäïìÞóåé ôçí åîïõóßá ôïõ. "Ôá ðñÜãìáôá ãéá ìÝíá Þóáí óáöÞ. Äåí ìðïñåß íá ëÝãåôáé ÁñéóôåñÜ ç ðáñÜôáîç ðïõ äåí óÝâåôáé ôç Äçìïêñáôßá, ïýôå ìÝóá óôï Êüììá ïýôå ìÝóá óôçí Êïéíùíßá. ¼ìùò… ðþò íá âéþóåéò ìéá ôÝôïéá áëÞèåéá, üôáí Ý÷åéò èõóéÜóåé ôá íéÜôá óïõ ó' áõôÞ ôçí éäåïëïãßá ; ÌÞðùò åßíáé åýêïëï íá âãïõí áðü ìÝóá óïõ ïé ÷ßëéåò-äõü öùíÝò ðïõ óå êáëïýí íá õðïôá÷èåßò, íá óõìâéâáóôåßò ; Ðþò íá åãêáôáëåßøåéò ôïõò óõíôñüöïõò óïõ, üóïõò êáé üðïéïõò åðéìÝíïõí íá ìçí âëÝðïõí ; Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ç ïéêïãÝíåéÜ ìïõ Þôáí ç ÅáìéêÞ ÁñéóôåñÜ .¸îù áð' áõôÞí äåí åß÷á ößëïõò. ¸ôóé, óôç äåêáåôßá ôïõ '50, ðñïóðÜèçóá íá áöéåñùèþ óôç ÌïõóéêÞ ïëïêëçñùôéêÜ. Êáé ðñÜãìáôé ìå ôç ìïõóéêÞ îåðÝñáóá ôçí åóùôåñéêÞ êñßóç." Êáé ü÷é ìüíï ôüôå. " ¢ëëùóôå ÷ùñßò ôç ÌïõóéêÞ èá Þìïõí íåêñüò" Áõôü ôï áðüóðáóìá, áíÜìåóá óå ÷éëéÜäåò Üëëá ðáëéüôåñá êáé íåþôåñá, Ý÷ù ôçí áßóèçóç üôé äßíåé ìå ôçí åóùôåñéêÞ ôïõ Ýíôáóç êáé äýíáìç, áäñüôåñá áðü ôçí üðïéá ðïëéôéêÞ áíÜëõóç, ôçí áðÜíôçóç óôçí êáôÜ ôá Üëëá öáéíïìåíéêÜ áíôéöáôéêÞ ðïñåßá ôïõ ðïëéôéêïý Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Êáé Ý÷ù ôï ðñïíüìéï íá áíÞêù óôçí ôåëåõôáßá, åõôõ÷þò ãåíéÜ- åêåßíç ðïõ ïíïìÜóôçêå ãåíéÜ ôïõ Ðïëõôå÷íåßïõ- ðïõ âßùóå óùìáôéêÜ ôçí ôñáãéêüôçôá áõôïý ôïõ áíåâïêáôåâÜóìáôïò äéþîåùí êáé ïíåéñéêþí åîÜñóåùí. Áõôþí ôùí åóùôåñéêþí åñùôçìÜôùí ôçí þñá ðïõ ï óêëçñüò Þ÷ïò ôçò óéäåñÝíéáò ìðÜñáò óôç óéäåñÝíéá ðüñôá ôïõ êåëéïý óå îÝêïâå áðü ôïí Üëëï êüóìï. Ìå ìéá ïõóéáóôéêÞ üìùò äéáöïñÜ áðü ôç ãåíéÜ ôçò Áíôßóôáóçò - ç åîÞãçóç ôçò ïðïßáò èá ìáò Ýâãáæå åêôüò èÝìáôïò - ÷ùñßò êáìéÜ ìåôáöõóéêÞ áðÝíáíôé óôï ÊÊÅ êáé ôá Üëëá êüììáôá ôçò ÁñéóôåñÜò. ÌåôáöõóéêÞ, ðïõ üðùò, êáé óôïõò ðåñéóóüôåñïõò ôçò ãåíéÜò ôïõ Ìßêç, áëëÜ êáé óôïí ßäéï, èá áíáäåé÷èåß áñêåôÝò öïñÝò óôçí ðïëéôéêÞ ôïõ äñÜóç óôç óõíÝ÷åéá. ÓôÜèçêá ðåñéóóüôåñï ó' áõôÞ ôçí ðñþôç ðåñßïäï ôçò ðïëéôéêÞò óõììåôï÷Þò ôïõ Ìßêç - óôçí ïðïßá, áò ìç ôï ëçóìïíïýìå, áíôáìþèçêå äõü ãéá ôñåéò öïñÝò ìå ôï èÜíáôï, óôç ìßá ðåñßðôùóç ìÜëéóôá ï èÜíáôüò ôïõ êáôáãñÜöôçêå ùò ãåãïíüò óôï "ÑéæïóðÜóôç" - ãéáôß, üðùò êáé ï ßäéïò õðïóôçñßæåé,, ÷ùñßò ôçí êáôáíüçóÞ ôçò, åßíáé áäýíáôï íá ðñïóåããßóåéò ôïí ðïëéôéêü ÈåïäùñÜêç ìÝ÷ñé êáé óÞìåñá . Ç ðïñåßá ôïõ áðü äù êáé ðÝñá ãíùóôÞ , ðåñßïäïß ôçò Üëëùóôå, èá áíáëõèïýí áðü ôïõò åðüìåíïõò åéóçãçôÝò áõôÞò ôçò åíüôçôáò : Ðáñáíïìßá, óýëëçøç, åîïñßá óôçí Éêáñßá, ç ôñáõìáôéêÞ åìðåéñßá ôçò Ìáêñüíçóïò, ôá ðñïâëÞìáôá åðéâßùóçò, ç áíá÷þñçóç óôï Ðáñßóé, ç åðéóôñïöÞ… ôç äåêáåôßá ôïõ '60, Ýíôïíç êáé áíåðáíÜëçðôç ìïõóéêÞ äçìéïõñãßá, ÅÄÁ, ÂïõëÞ, ðï180

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ëéôéóìéêÞ Üíïéîç, ç óýíôïìç, ìá ôüóï óçìáíôéêÞ Ýîáñóç ôùí ËáìðñÜêçäùí, Äéêôáôïñßá, íÝá Áíôßóôáóç ,íÝåò äéþîåéò, íÝá óôñáôüðåäá óõãêÝíôñùóçò, áíá÷þñçóç óôï Åîùôåñéêü, ßäñõóç ÐÁÌ , "ÌïõóéêÞ ãéá ôéò ìÜæåò" - ôï âéâëéáñÜêé ôïõ ðïõ óôá 1972, ìåóïýóçò ôçò Äéêôáôïñßáò, êõêëïöïñïýí ïé åêäüóåéò "Ïëêüò"ìå ôéò ðáñôéôïýñåò ôùí ôñáãïõäéþí ôïõ êáé åêåßíç ôçí áíåðáíÜëçðôç åéóáãùãÞ ôïõ, ðïõ Ýãéíå üðëï ìéáò ìá÷üìåíçò áíôé÷ïõíôéêÞò êïõëôïýñáò, üðùò êáé ç æùÞ ôïõ ìåôáðïëßôåõóç, ç éóôïñéêÜ ñåáëéóôéêÞ, ìá ôüóï óêëçñÜ ïäõíçñÞ ãéá ôïõò Áñéóôåñïýò ôçí þñá åêöïñÜò ôçò öñÜóçò ôïõ " ÊáñáìáíëÞò Þ Ôáíêò", íÝåò ðñïóðÜèåéåò åíüôçôáò ôçò áñéóôåñÜò, óõíáõëßåò óôïõ ÊáñáúóêÜêç - á÷ áõôÝò ïé äõï âñáäéÝò ðþò íá ëçóìïíçèïýí -Üìåóç ðïëéôéêÞ êáé ðÜëé äñÜóç , õðïøçöéüôçôá ãéá ôç Äçìáñ÷ßá ôçò ÁèÞíáò, áõôïåîïñßá óôï Ðáñßóé, ÂïõëåõôÞò ôïõ ÊÊÅ óôç  ðåñéöÝñåéá ôïõ ÐåéñáéÜ, äéåèíåßò áíôéðõñçíéêÝò êáé åéñçíéêÝò ðñùôïâïõëßåò, åëëçíïôïõñêéêÞ öéëßá, óõíáõëßá óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç , óõíå÷Þò Ýãíïéá êé áãùíßá ãéá ôçí áéìÜóóïõóá Êýðñï , ÄéåèíÝò ÁíôéìáíéöÝóôï ãéá ôïí Åëåýèåñï ×ñüíï- áõôÞ êáé ìüíï ç ðñùôïâïõëßá ôïõ 1988, ðïõ áãêáëéÜóôçêå áðü ôïí ÖñáíóïõÜ ÌéôôåñÜí êáé ôïí Á. ÐáðáíäñÝïõ, èá Üîéæå ìéá ïëüêëçñç óõæÞôçóç ãéá ôçí áíÜäåéîç ôçò äéåõñõìÝíçò áíôßëçøÞò ôïõ ðåñß ðïëéôéêÞò óôï óýã÷ñïíï õðåñêáôáíáëùôéêü êüóìï, åíþ ç åðéêáéñéêüôçôÜ ôçò, áêñéâþò óÞìåñá ðïõ Ýãéíå íüìïò ôïõ êñÜôïõò ç êáôÜñãçóç ôïõ 8þñïõ, åßíáé óõãêëïíéóôéêÞ " åßìáé åëåýèåñïò", ãñÜöåé, "üôáí ç êïéíùíßá ìïý åðéôñÝðåé íá äçìéïõñãþ êáé íá äéáôçñþ ìÝóá ìïõ ôïí áíáãêáßï, åëÜ÷éóôï óå áíèñùðïìïíÜäåò ÷ñüíï, þóôå íá ìðïñþ íá áðïëáìâÜíù ôá áãáèÜ ôçò æùÞò, ôçò öýóçò, ôïõ áíèñþðéíïõ ðïëéôéóìïý…ÐñÝðåé íá ëõôñùèïýìå áðü ôçí Üññùóôç óõíåßäçóç ôïõ õðåñêáôáíáëùôéóìïý…×ñåéáæüìáóôå ãé' áõôü Ýíá ìïíôÝëï áíèñùðïêåíôñéêÞò ðáéäåßáò. Êáèþò êáé ìéá íÝá ðïëéôéêÞ êïõëôïýñáò". Êáé ç ðïñåßá óõíå÷ßæåôáé: ÌÝôùðï åíÜíôéá óôïõò êéíäýíïõò ôïõ Áõñéáíéóìïý, êñßóç ôïõ '89 , Ýíèåñìç õðïóôÞñéîç ôçò êõâåñíçôéêÞò óõíåñãáóßáò Óõíáóðéóìïý êáé Í. Äçìïêñáôßáò, ðñüëïãïò óôá Áðïìíçìïíåýìáôá ôïõ ÌçôóïôÜêç , áíåîÜñôçôïò âïõëåõôÞò êáé Õðïõñãüò Åðéêñáôåßáò ìå ôçí ÍÝá Äçìïêñáôßá , ðáñáßôçóç , ðñùôïâïõëßá ìáæß ìå ôï ×áôæçäÜêç åíÜíôéá óôç ëáßëáðá ôùí Íáñêùôéêþí , ðñùôïâïõëßá åíÜíôéá óôçí õóôåñßá ãéá ôïõò Áëâáíïýò ïéêïíïìéêïýò ìåôáíÜóôåò - åêåß êÜôù áðü ôï Üãáëìá ôïõ ÌÜñêïõ Ìðüôóáñç óôï Ðåäßï ôïõ ¢ñåùò ,âñåèÞêáìå áíÜìåóá óå ëéãïóôïýò/ åò Üëëïõò /åò êáé ìáæß ïìéëçôÝò- ðáñÝìâáóç óôïí ôñüðï áíôéìåôþðéóçò ôçò ðåñßðôùóçò ÏôóáëÜí áðü ôïõò áíåãêÝöáëïõò "õðåñðáôñéþôåò", áëëÜ êáé ãéá ôïí Üãíùóôï ìéêñü áíáñ÷ïýìåíï ðïõ êñáôéüôáí Üäéêá áðü ôéò äõíÜìåéò êáôáóôïëÞò, åíåñãÞ õðåñÜóðéóç ôçò Ãéïõãêïóëáâßáò áðü ôéò ÍáôïúêÝò åðéèÝóåéò, åðßóêåøç åêåßíç ôçí þñá ôùí âÜñâáñùí âïìâáñäéóìþí óôï ÂåëéãñÜäé, îáíÜ óôïõò äñüìïõò , êáôáäßêç ôùí ðñüóöáôùí Áìåñéêáíéêþí Éìðåñéáëéóôéêþí åðåìâÜóåùí , êáé ôüóá áêüìç ìÝ÷ñé ôçí ðñùôïâïõëßá áõôü ôïí êáéñü ãéá áðáãüñåõóç ôçò Üóêïðçò ïðëï÷ñçóßáò óôï íçóß óáò. Ìðïñåß êáíåßò íá Ý÷åé ôçí üðïéá èÝóç Þ êáé ñéæéêÞ áíôßèåóç ìå ðïëëÜ áðü üëá áõôÜ, áíåîÜñôçôá áí êÜðïéá áð' üëá ôïýôá äéêáéþèçêáí åê ôùí õóôÝñùí éóôïñéêÜ, áí êÜðïéá áãíïÞèçêáí åðéäåéêôéêÜ, üôáí äéáôõðþíïíôáí, Ýìåéíáí áäéêáßùôá ðïëé181

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ôéêÜ, Þ ðñïçãïýíôáí ôùí ðïëéôéêþí åîåëßîåùí, åêåßíï, üìùò, ðïõ äåí ìðïñåß íá áãíïÞóåé åßíáé ç áóßãáóôç áíÜãêç áõôïý ôïõ ðïëßôç , áõôïý ôïõ äéáíïïýìåíïõ ôïõ êüóìïõ, íá åßíáé ðáñþí êáé äñùí áðÝíáíôé óôéò ðñïêëÞóåéò ôùí êáéñþí. Êüíôñá óå ìéá êïéíùíéêÞ êáé ðïëéôéóìéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá ðïõ ãéá ôçí ðåñßïäï ìÝ÷ñé ôçí ìåôáðïëßôåõóç ßó÷õå ç áñ÷Þ " êÜôóå óôá áõãÜ óïõ , äåí èá óþóåéò åóý ôï Ñùìáßéêï"êáé óôïõò ÷ñüíïõò ðïõ æïýìå ìéáò êõñßáñ÷çò, áíïñèïëïãéêÞò âáèéÜ áëëïôñéùôéêÞò ðáëéíüñèùóçò åíüò Üãñéïõ êáðéôáëéóìïý âáñâáñüôçôáò, ç ðñïóõìâïëáéáêÞ áñ÷Þ ôïý "ï óþæùí åáõôüí óùèÞôù", ìéá ðïõ ï Üíèñùðïò åðé÷åéñåß íá îáíáãßíåé ãéá ôïí Üíèñùðï, ëýêïò. Ìéá åðï÷Þ ðïõ åðéèõìåß ôï ðïëý íá ìåßíïõìå Üâïõëïé èåáôÝò êáé ïðùóäÞðïôå êáôáíáëùôÝò ôïõ ôçëåïðôéêïý èåÜìáôïò ôçò æùÞò ìáò. Éäéþôåò - idiot - äçëáäÞ çëßèéïé êáé ü÷é ðïëßôåò ôïõ äÞìïõ. Ìéá ðåñßïäïò ðïõ åðé÷åéñåß, ü÷é áðëÜ ôç óõññßêíùóç ôçò Äçìïêñáôßáò êáé ôùí óõíáñôçìÝíùí ìå áõôÞí åëåõèåñéþí - ìå åîáßñåóç âÝâáéá åêåßíùí ðïõ áöïñïýí ôçí åëåõèåñßá ôçò áãïñÜò - áëëÜ ôç ìåôáôñïðÞ ôçò óå ìéá Üíåõñç, êåíÞ ðåñéå÷ïìÝíïõ, áíÜ ôåôñáåôßá ôåëåôïõñãéêÞ åðéëïãÞ äéá÷åéñéóôÞ . ÁðÝíáíôé ó' áõôÞ ôçí ðñáãìáôéêüôçôá ï ëüãïò ôïõ ÈåïäùñÜêç ïñèþíåôáé ðáñÜäåéãìá ðïëéôéêÞò, åõñýôåñá ðïëéôéóìéêÞò Áíôßóôáóçò, Ýôïéìïò íá ðëçñþóåé êÜèå óôéãìÞ ôï êüóôïò ôçò óôÜóçò ôïõ. ãßíåôáé ëüãïò áíõðÜêïõïò, ãé' áõôü ïõóéáóôéêÜ Áñéóôåñüò, ðÝñá êáé ðÜíù áðü óêïðéìüôçôåò . Êáé áõôü åßíáé èáññþ ôï ýóôåñï ìÜèçìá - ðáñáêáôáèÞêç ôïõ ãéïõ, ôïõ Ãéþñãïõ ÈåïäùñÜêç, áðü ôïí ÃáëáôÜ ×áíßùí, ðñïò üëåò êáé üëïõò ìáò. Êáé ïöåßëïõìå íá ôïí åõ÷áñéóôÞóïõìå ãéá ìéá áêüìç öïñÜ ãé' áõôü. Ãéá ôç óýíôáîç áõôïý ôïõ êåéìÝíïõ ùò ðñïò ôçí ðïñåßá ôïõ Ì. ÈåïäùñÜêç ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí : Ôïõ ßäéïõ : Ïé äñüìïé ôïõ Áñ÷Üããåëïõ, 'ÊÝäñïò', ÁèÞíá 1986 ÁíôéìáíéöÝóôï, 'Ãíþóåéò', ÁèÞíá 1989 ÌïõóéêÞ ãéá ôéò ÌÜæåò , 'Ïëêüò' ÁèÞíá 1972 Ôï ÷ñÝïò 'ÔåôñÜäéá Äçìïêñáôßáò' Ñþìç 1971-1972 ÄçìïêñáôéêÞ êáé ÓõãêåíôñùôéêÞ ÁñéóôåñÜ. 'ÐáðáæÞóçò' ÁèÞíá, 1976 ¢îéïò Åóôß : Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò áöçãåßôáé ôç æùÞ ôïõ óôïí Ã. Ìáëïý÷ï 'ÍÝá Óýíïñá Á.Á. ËéâÜíç', ÁèÞíá 2004 Åðßóçò Ðåôñßäç Ð. : Ï ðïëéôéêüò ÈåïäùñÜêçò ( 1940- 1996), 'ÐñïóêÞíéï' ÁèÞíá 1997 Wagner G : Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ìéá æùÞ ãéá ôçí ÅëëÜäá, 'Äáñäáíüò', ÁèÞíá 2002 ÌðáëùôÞ Î , ÅììáíïõÞë Ì : Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò , 'ÓáââÜëáò', ÁèÞíá 2005 (üðïõ êáé üëç ç ìÝ÷ñé ôïí ÌÜéï ôïõ 2005 âéâëéïãñáößá êáé åñãïãñáößá ôïõ Ì. È) Ãéá ôéò óå åéóáãùãéêÜ áíáöïñÝò ôçò äåêáåôßáò ôïõ '40 âë. ÑÞãïò Á: Ðñïóåããßóåéò ÍåïåëëçíéêÞò ÐïëéôéêÞò , 'ÐáðáæÞóçò', ÁèÞíá 1990

182

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Πρόεδρος Ðáñáêáëþ ôïí ê. Áñãõñüðïõëï íá Ýëèåé óôï âÞìá.

Χριστόφορος Αργυρόπουλος: Ο Πολιτικός Μίκης Θεοδωράκης. Από την άνοιξη στη βαρυχειµωνιά του µυθικού ΄60 Α. Εισαγωγικά Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åéóÝâáëå, ïñìçôéêüò êáé áóõìâßâáóôïò, óôç æùÞ ìáò, óôï êÝíôñï ôçò éóôïñéêÞò óêçíÞò ôçò ×þñáò ìáò êáé ôïõ Êüóìïõ ïëüêëçñïõ, óôçí áñ÷Þ ôçò äåêáåôßáò ôïõ ´60. Óôá ìõèéêÜ ÷ñüíéá ôçò ÅðáíÜóôáóçò ôùí ÍÝùí êáé ôùí Ëïõëïõäéþí, ôùí ÌðÞôëò, ôïõ Ãïýíôóôïê êáé ôïõ ãáëëéêïý ÌÜç, ôïõ Ôóå, ôçò ÍÝáò ÁñéóôåñÜò êáé êõñßùò ôïõ Ìßêç. Ç öÞìç ôïõ åß÷å âåâáßùò ðñïçãçèåß. Ï Ìßêçò åñ÷üôáí öïñôùìÝíïò "ðïëý÷ñùìá ïñÜìáôá", åêåßíá ôïõ ÅÁÌ, ãéá ëáúêÞ êáé áõôïäéåõèõíüìåíç äçìïêñáôßá êáé ðáíáíèñþðéíç ôç ëåõôåñéÜ. Êáé åñ÷üôáí óáí Þñùáò ðåñÞöáíïò ãéá ôéò éäÝåò, ôïõò áãþíåò ôïõ êáé ôá ðÜèç ôïõ. ¼ôáí, üìùò, óõíáíôÞèçêå ìå ìáò, ôç íåïëáßá ôùí ðïëåìéêþí êáé ðñþôùí ìåôáðïëåìéêþí ÷ñüíùí, üôáí áíôÜìùóå ôï ëáü ìáò, ôïí Êüóìï ïëüêëçñï êáé ôçí Éóôïñßá, ôüôå, üôáí ïé ëÝîåéò Üíôå÷áí ôç ìáãåßá ôïõ íïÞìáôüò ôïõò, îÝñáìå áðü ôçí ðñþôç óôéãìÞ, üôé "êáôÝöèáóå Ýíá ðñüóùðï í' áíáôéíÜîåé ôçí ðüëç". Ôçí ðüëç ôçò Þôôáò, ôçò óõíèçêïëüãçóçò, ôçò ìéêñïøõ÷ßáò, ôçò áíôéðáñï÷Þò, ôçò êáêïãïõóôéÜò, ôçò áíÜðçñçò åëåõèåñßáò ìáò êáé ôçò ó÷éæïöñåíéêÞò äçìïêñáôßáò ìáò, ðïõ äéáêÞñõóóå ôçí éóüôçôá êáé ôï áðáñáâßáóôï ôçò óõíåßäçóçò üëùí êáé ðáñÜëëçëá ÷þñéæå åðßóçìá ôïõò ðïëßôåò, óå ðñþôçò êáé äåýôåñçò êáôçãïñßáò, áíÜëïãá ìå ôéò ðïëéôéêÝò ðåðïéèÞóåéò ôïõò. Ï Ìßêçò Þñèå üðùò ðñïöÞôåõå ï ößëïò ôïõ Ìé÷Üëçò Êáôóáñüò, "Ýíáò öëïãåñüò ðñßãêéðáò - ìÜãïò", áõôüò ðïõ "Ýíäïîïò" Ýãñáöå ó' üëá ôá üíåéñÜ ìáò: Eëåõèåñßá. ¸öåñíå ìáæß ôïõ ôï áãùíéóôéêü êáé åðáíáóôáôéêü ðíåýìá ôçò ÊñÞôçò ôïõ. Ç Ýëåõóç ôïõ Ìßêç ìå ôïí ÅðéôÜöéï, ôçí ðåñçöÜíéá ôïõ ëáúêïý ôñáãïõäéïý, ôïí áðüëõôï ÷áñáêôÞñá ôçò ìïõóéêÞò, ç Ýëåõóç ôïõ ÂÜñäïõ ôçò Ñùìéïóýíçò, ôïõ êáèïëéêïý áíèñþðïõ ôçò íåïåëëçíéêÞò ÁíáãÝííçóçò, óõíÝðåóå ìå ôçí ïéêïõìåíéêÞ Ýêñçîç, ôçí ðáãêüóìéá äéáìáñôõñßá, ôçí ðáíáíèñþðéíç áíôßóôáóç óôç ëïãéêÞ ôïõ ìåôáðïëÝìïõ. Óôïí ðáñáëïãéóìü, áêñéâÝóôåñá, ôçò ðõñçíéêÞò áðåéëÞò, ôçò êáôáóôñïöÞò ôçò öýóçò, ôçò áðþëåéáò ôçò øõ÷Þò óôï êáèçìåñéíü áíåëÝçôï êõíÞãé ôçò áãïñÜò, ôçò óêéÜò ôïõ ïëïêëçñùôéóìïý êáé êõñßùò ôçò âáèéÜò êáé ãåíéêÞò áðïãïÞôåõóçò, áðü ôï èñßáìâï ôçò âáñâáñüôçôáò, åðß äåêáåôßåò, óôá óôñáôüðåäá óõãêÝíôñùóçò, óôéò ôåëåôÝò êáøßìáôïò ôùí âéâëßùí, óôéò äéáäéêáóßåò ôçò ìáêáñèéêÞò éåñÞò åîÝôáóçò, óôéò óôçìÝíåò äßêåò, ôéò åîïñßåò êáé åêôåëÝóåéò ôùí ðïëéôéêþí áíôéðÜëùí, óôçí åîáãïñÜ ôçò óõíåßäçóçò ôùí ïñèïëïãéóôþí åðéóôçìüíùí, ðïõ óõíÝâáëáí óôç äçìéïõñãßá ôùí óõíèçêþí áöáíéóìïý ôïõ áíèñþðïõ êáé ôïõ ðïëéôéóìïý ôïõ. Ç ìåãÜëç, ïõóéáóôéêÞ äéáöïñÜ ôçò ðñïóöïñÜò ôïõ Ìßêç, óå ó÷Ýóç ìå áõôÞí ôùí 183

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ðñïöçôþí ôçò áìöéóâÞôçóçò ôçò åðï÷Þò åêåßíçò, âñéóêüôáí óôï ãåãïíüò, üôé áõôüò åß÷å ôï íïõ êáé ôçí øõ÷Þ óôïí ïõñáíü, áëëÜ ôá ðüäéá óôÝñåá óôç ãç. Äåí Þôáí ï áéóèáíôéêüò êáëëéôÝ÷íçò, ðïõ "óõìðÜó÷åé" ñçôïñéêÜ ìå ôïõò êïëáóìÝíïõò ôçò ãçò, áëëÜ ï óýíôñïöïò êáé óõíáãùíéóôÞò ôïõò. Äéáôçñþíôáò, ðÜíôïôå, ôçí ðßóôç ôïõ óôï ðñüôáãìá ôçò åëåõèåñßáò êáé ôçò åõèýíçò. Β. Το µεταπολεµικό περιβάλλον Ôï ôÝëïò ôïõ áíôéöáóéóôéêïý ðïëÝìïõ ôï ÌÜç ôïõ ´45 êáé ôç ÷áñÜ ôçò íßêçò óêßáóå ôï öïíéêü ìáíéôÜñé ôçò ×éñïóßìá. Ç äéáäï÷Þ ôùí ãåãïíüôùí áõôþí óõíéóôïýóå ôï ÷åéñüôåñï ìÜèçìá ðñïò ôïõò ðïëßôåò üëçò ôçò ãçò: ç åîïõóßá - ðïëéôéêÞ, ïéêïíïìéêÞ êáé õðåñåèíéêÞ - åðÝìåíå íá äéáìåóïëáâåß áíÜìåóá óôïí Üíèñùðï êáé óôç æùÞ ôïõ êáé íá ÷ñçóéìïðïéåß êáé ôá äýï ìïíáäéêÜ áõôÜ áãáèÜ êáé áõôáîßåò, óáí ìÝóá ãéá ôéò êõíéêÝò Þ áíïìïëüãçôåò åðéäéþîåéò ôçò. Ôï äéåèíÝò êáé åëëçíéêü status quo óôçí áõãÞ ôïõ 1960 Þôáí áðåëðéóôéêü.

H áíèñùðüôçôá âñéóêüôáí äé÷áóìÝíç, óå óõíèÞêåò øõ÷ñïý ðïëÝìïõ. Ïé äáðÜíåò ãéá ôïõò åîïðëéóìïýò óôåñïýóáí ôïõò ëáïýò áðü ôá áðáñáßôçôá ìÝóá ãéá íá êáëõöèïýí ïé áõîçìÝíåò áíÜãêåò áðü ôéò ôñáãéêÝò êáôáóôñïöÝò ðïõ åðéóþñåõóå ï áãñéüôåñïò ðüëåìïò ôçò Éóôïñßáò, ï ïðïßïò åß÷å åðÝëèåé, ìåôÜ áðü ìéá ãåíéêåõìÝíç ïéêïíïìéêÞ êñßóç. Ç éóïññïðßá ôïõ ôñüìïõ áíÜìåóá óôéò ôüôå äýï õðåñäõíÜìåéò óõíôçñïýóå êëßìá áíáóöÜëåéáò êáé ôá áíèñþðéíá äéêáéþìáôá, ðïõ åß÷áí äéáêçñõ÷èåß ðÜëé ìå ôçí ßäñõóç ôïõ ÏÇÅ êáé ôïõ Óõìâïõëßïõ ôçò Åõñþðçò, Ýìïéáæáí ìáêñéíü üñáìá ìÝóá óôéò óõíèÞêåò áíåëåõèåñßáò êáé åëÝã÷ïõ ôïõ öñïíÞìáôïò ðïõ êõñéáñ÷ïýóáí. Ãéá ôï ìïíá÷éêü Üíèñùðï ôá óýíïñá ôïõ ìåôáðïëåìéêïý êüóìïõ ôåëåßùíáí óôç äéáôÞñçóç ìéáò áóôáèïýò, áíáóöáëïýò êáé ðïéïôéêÜ ðåñéïñéóìÝíçò åðéâßùóçò. Ôï éóôïñéêü ôïðßï Þôáí ãõìíü êáé ç âáñéÜ íÝöùóç Ýêñõâå ôïí ïñßæïíôá. Ïé åëðßäåò ðïõ åß÷å ãåííÞóåé ôï áãùíéóôéêü ðíåýìá ôçò Áíôßóôáóçò óôïí ïëïêëçñùôéóìü, öõëëïññïïýóáí. ¸ìåéíå ìüíï ç áíÜìíçóç ôçò åðáããåëßáò ãéá ôéò ðïëéôåßåò ôïõ ìÝëëïíôïò, "ëïõóìÝíåò óôçí áëÞèåéá êáé óôï áßèñéï ôï öùò". Ç ïõôïðßá åß÷å ÷áèåß. Åß÷áìå ãßíåé ñåáëéóôÝò, ìå ôçí Ýííïéá, üôé åß÷áìå áðïäå÷èåß ôç ìïßñá ìáò. Ãé' áõôü, óôï ãáëëéêü ÌÜç, ôï äçìïöéëÝóôåñï óýíèçìá áíôÝóôñåöå ôçí ïðôéêÞ ôçò ðñþôçò ìåôáðïëåìéêÞò åðï÷Þò: "Äéåêäéêïýìå ôï áäýíáôï. Åßìáóôå ñåáëéóôÝò". Áíôßóôïé÷á ç êïõëôïýñá ôçò åðï÷Þò ôïõ ´50 ëåéôïõñãïýóå óáí ðáñáìõèßá Þ óáí ýðíùóç: Ýíáò âïëéêüò, ñïæ, åðéäåñìéêüò, öñüíéìïò, øåõäï-ñïìáíôéóìüò: "ðÜìå óáí Üëëïôå", üðùò ðáéÜíéæáí ôá ôñáãïýäéá ôïõ óõñìïý. Óôç äåêáåôßá ôïõ ´50, ç ìïíáäéêÞ ðñÜîç áíôßóôáóçò, åß÷å åîáíôëçèåß óôçí áìöéóâÞôçóç ôùí êõñßáñ÷ùí éäåþí êáé ôùí êïéíùíéêþí óôåñåüôõðùí. ÁðÝíáíôé óôéò áðïãïçôåýóåéò, ôéò øõ÷þóåéò ôïõ øõ÷ñïý ðïëÝìïõ êáé ôéò áíôéäçìïêñáôéêÝò ðñáêôéêÝò åíôåýèåí êáé åêåßèåí ôïõ Ôåß÷ïõò, ðïõ ÷þñéæå ôï äéðïëéêü Êüóìï, ôçí åðÝìâáóç óôçí Ïõããáñßá áðü ôï Ýíá ìÝñïò, ðïõ ïëïêëçñþèçêå ìå áõôÞí óôçí ÐñÜãá áñãüôåñá êáé ôïí Ýëåã÷ï ôïõ öñïíÞìáôïò ÷Üñéí ôçò äçìüóéáò ôÜîçò êáé áóöÜëåéáò áðü ôï Üëëï, ç íåïëáßá Üñ÷éóå ü÷é ìüíï íá áìöéóâçôåß, áëëÜ íá 184

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

åðéäéþêåé ìáæéêÜ êáé ïñãáíùìÝíá ôçí áíáôñïðÞ ôïõ ìïíôÝëïõ ôïõ êüóìïõ áõôïý êáé íá åêôßèåôáé óôéò ðñïêëÞóåéò ìéáò êáèïëéêÞò, êïéíùíéêÞò, ðïëéôéêÞò êáé ðïëéôéóìéêÞò, íåùôåñéêüôçôáò. Ç íåïåëëçíéêÞ êïéíùíßá áíáóôÝíáæå óå óõíèÞêåò êáèõóôÝñçóçò, öôþ÷åéáò, êñáôéêÞò êáé ðáñáêñáôéêÞò ôñïìïêñáôßáò áíáêôïñéêÞò êáé âïñåéïáôëáíôéêÞò ðáñáåîïõóßáò. Ç áíÜðôõîç ôçò ×þñáò "åðÝâáëå", ìå ôç ÷áôæçáâáôéêÞ áíôßëçøç ôïõ êõñßáñ÷ïõ êïéíùíéêïðïëéôéêïý ðëÝãìáôïò, ôçí êáôáóôñïöÞ ôïõ öõóéêïý êáé ðïëéôéóôéêïý ðåñéâÜëëïíôïò, ôçò éóôïñéêÞò ìíÞìçò, áëëÜ êáé ôùí äõíáôïôÞôùí ðñïüäïõ ìå óåâáóìü êáé äéáôÞñçóç ôçò ìïíáäéêüôçôáò ôïõ åëëçíéêïý ôüðïõ. Γ. Τα χρόνια του ΄60 ÌÝóá ó' áõôÝò ôéò åóùôåñéêÝò êáé äéåèíåßò óõíèÞêåò ï Ìßêçò Ýëáìøå ðïëý ãñÞãïñá ìåôÜ ôçí êïñõöáßá ìåôåìöõëéáêÞ ðñÜîç ðïëéôéêÞò áíôßóôáóçò ôïõ ëáïý ìáò: óôéò åêëïãÝò ôïõ ´58 Ýíáò óôïõò ôÝóóåñéò Ýëëçíåò ðïëßôåò øÞöéæå ôçí ÅÄÁ, ðáñ' üëåò ôéò äõóêïëßåò êáé ôéò óõíÝðåéåò ôçò åðéëïãÞò ôïõ. Ç øÞöïò áõôÞ áðïôåëïýóå åêäÞëùóç áíôß-äñáóçò óôï èñßáìâï ôïõ äïóéëïãéóìïý, óôçí êáôáäßêç ôçò ÅèíéêÞò Áíôßóôáóçò, óôçí áíÜäõóç ôçò ëïãéêÞò ôçò óôñåâëÞò áíÜðôõîçò êáé ôçò çèéêÞò ôçò áñðá÷ôÞò, óôçí ðåñéöñüíçóç ðñïò ôçí éóôïñéêÞ ìíÞìç, óôïí ðïëéôéóôéêü óêïôáäéóìü, óôçí çôôïðÜèåéá, óôç óõíèçêïëüãçóç Üíåõ üñùí, óôï êáêüó÷çìï "íåïåëëçíéêü üíåéñï" ðïõ ôñïöïäüôçóå ôç ìåôáíáóôåõôéêÞ öõãÞ êáé ôçí éäéïðïßçóç ôùí åëÜ÷éóôùí ðüñùí, ãéá ôçí êáèïëéêÞ áíÜðôõîç êáé ðñüïäï ôçò ×þñáò. Ç ÁñéóôåñÜ ìðïñåß íá áðÝôõ÷å ðïëéôéêÜ íá õðåñáóðéóôåß ôéò êáôáêôÞóåéò ôçò Áíôßóôáóçò, ìðïñåß íá ìçí Üíôåîå ôéò áíïé÷ôÝò ðëçãÝò ôçò, üìùò ôï üñáìá ìéáò ëáúêÞò äçìïêñáôßáò âáóéóìÝíçò óôçí åëåýèåñç óõíáßíåóç êáé ôçí åíüôçôá ôùí åñãáæïìÝíùí êáé óêåðôüìåíùí ðáôñéùôþí äéáôÞñçóå ôçí åëêôéêüôçôá åíüò åã÷åéñÞìáôïò ðïõ îåðåñíïýóå ôçí áäñÜíåéá êáé ôá áöõäáôùìÝíá óôåñåüôõðá ôçò êñáôïýóáò éäåïëïãßáò. Ç øÞöïò ôïõ ´58 Þôáí åíÝñãçìá êáôÜöáóçò óôçí éóôïñéêÞ ôüëìç êáé ðåñéðÝôåéá, ç íïóôáëãßá ôçò íÝáò ïäõóóåéáêÞò áíá÷þñçóçò, ç åðáããåëßá ìéáò ïõôïðßáò ðïõ áîßæåé íá ôçí ïíåéñåõôåßò. ∆. Η οργανική σχέση πολιτικής και πολιτισµού στο έργο και τη δράση του Μίκη. Ï Ìßêçò áðÜíôçóå óôçí åðéèåôéêÞ áõôÞ åðéëïãÞ ìå ôçí ðñüôáóÞ ôïõ ãéá ôçí ÔÝ÷íç óôï êÝíôñï ôïõ ëáïý, ãéá ôç óõììåôï÷Þ üëùí óôçí ðïëéôéóìéêÞ äçìéïõñãßá, ãéá ôçí áíáæÞôçóç ôçò ëáúêÞò åíüôçôáò ìÝóá áðü ôï áßôçìá ãéá ðñüïäï, ðïëéôéóìü, åéñÞíç, ãåíéêÞ åõçìåñßá, áñìïíßá. Ôï ãéãÜíôéï Ýñãï ôïõ, áðü ôüôå ùò óÞìåñá, óõíéóôïýóå éóôïñéêÞ ðñïóöïñÜ ìïíáäéêÞò áîßáò, áëëÜ êáé åããýçóç ôùí ïñáìÜôùí ôïõ. ÌÝóá óôéò óõíèÞêåò ôçò åðï÷Þò ï Ìßêçò åíåñãïðïßçóå ôï äüãìá í' áëëÜîïõìå ôçí ðáôñßäá ìáò êáé ôïí Êüóìï äçìéïõñãþíôáò, ôñáãïõäþíôáò êáé áãùíéæüìåíïé. ÅðÝëåîå ôçí Üìåóç áíÜìåéîç óôá êïéíÜ ìå ôçí åêëïãÞ ôïõ ùò âïõëåõôÞ ôçò ÅÄÁ. ¼ìùò ç ðïëéôéêÞ ïîõäÝñêåéÜ ôïõ áíáãüôáí ó' Ýíá åõñý, áõôüíïìï êáé äçìéïõñãé185

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

êü ìáæéêü êßíçìá ìå ðñïïäåõôéêü ðñïóáíáôïëéóìü. Ç ÄçìïêñáôéêÞ Íåïëáßá ËáìðñÜêç äéáðáéäáãùãïýóå ôç ãåíéÜ ôùí íÝùí ðïõ äéåêäéêïýóáí Ýíá ìÝëëïí ãåíéêÞò åõçìåñßáò, ÷ùñßò ôéò åíï÷Ýò, ôéò áíáóôïëÝò êáé ôéò áäõíáìßåò ôùí "íéêçìÝíùí óôñáôéùôþí". Êñáôïýóáí áðü áõôïýò ôç öëüãá ôïõ áãþíá, ôçí ïéêåéüôçôá ôïõ ïíåßñïõ, ôçí áäéáðñáãìÜôåõôç áãÜðç ãéá ôç æùÞ êáé ôïí Üíèñùðï. Äåí üöåéëáí, üìùò, üðùò åêåßíïé íá åììÝíïõí óôá ëÜèç êáé ôéò óõíÝðåéåò ôïõ ðáñåëèüíôïò. Ç ãåíéÜ ôùí ËáìðñÜêçäùí Þôáí óôñáììÝíç óôï áýñéï, Üêïõãå Þäç ôéò êáìðÜíåò ôïõ ìÝëëïíôïò íá óçìáßíïõí, óåâüôáí ôéò èõóßåò ôùí áãùíéóôþí ôïõ ÷ôåò, áëëÜ Üöçíå ôéò äéêÝò ôçò óçìáßåò íá êõìáôßóïõí óôï âïñéÜ ôïõ íÝïõ îåêéíÞìáôïò ðñïò ôçí åëåõèåñßá. "Ôïýôï ôï ÷þìá åßíáé äéêü ôïõò êáé äéêü ìáò" Ýøáëáí ï Ìßêçò êáé ï Ñßôóïò. Ïé ËáìðñÜêçäåò ôï ðßóôåõáí êáé ðñï÷ùñïýóáí. "´Çñùåò ìÜñôõñåò" ôïõò ïäçãïýóáí. ¼ìùò ï äñüìïò Þôáí äéêüò ôïõò. ¹ôáí äéêÞ ôïõò åõèýíç íá ôïí ôñáâÞîïõí, íá äïêéìÜóïõí êáé íá äïêéìáóôïýí. Ç ãåíéÜ ôïõ Ðïëõôå÷íåßïõ áñãüôåñá åðÝìåíå: "øùìß, ðáéäåßá, åëåõèåñßá". Ç ðáéäåßá, ï ðïëéôéóìüò, ç äçìéïõñãßá, ôïðïèåôÞèçêáí óôï ðéï ðåñßïðôï óçìåßï ôïõ éóôïñéêïý ðñïóêçíßïõ. Ãé' áõôü ï ðïëéôéêüò Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åêöñÜæåé ìå ôá ïñÜìáôá, ôéò ðñïôÜóåéò, ôï Ýñãï êáé ôç äñÜóç ôïõ, ìéá åðáíáóôáôéêÞ ðñïïðôéêÞ óôá ÷ñüíéá ðïõ Üëëáîáí ôïí Êüóìï. Ç âáñõ÷åéìùíéÜ, ðïõ áêïëïýèçóå ôçí Üíïéîç ôùí ðñþôùí ÷ñüíùí ôçò êáèïñéóôéêÞò áõôÞò äåêáåôßáò, ç áëüãéóôç, êáôáóôñïöéêÞ êáé åðáßó÷õíôç äéêôáôïñßá ôùí áðñéëéáíþí, äåí Ýêáìøå, âåâáßùò, ôï ìá÷çôéêü ðíåýìá êáé ôç äçìéïõñãéêÞ Ýöåóç ôïõ Ìßêç. Ôï áíôßèåôï. Ôïí êáôÝóôçóå, ïéêïõìåíéêÜ, ôçí ðéï õøçëÞ Ýêöñáóç ôïõ ðíåýìáôïò ôçò äçìéïõñãéêÞò áíôßóôáóçò óôç âßá, ôçí áíåëåõèåñßá, ôï óêïôáäéóìü. Óå ü,ôé áöïñÜ ôçí åèíéêÞ ðïëéôéêÞ óêçíÞ, ï Ìßêçò áðïôÝëåóå ïõóéþäç ðáñÜãïíôá äéáìüñöùóçò ôïõ ðíåýìáôïò ôçò ìåôáðïëßôåõóçò êáé ôùí êáôáêôÞóåþí ôçò, óôéò ïðïßåò ðåñéëáìâÜíåôáé ôï éó÷ýïí Óýíôáãìá, ï äéåèíÞò ðñïóáíáôïëéóìüò ôçò ×þñáò êáé ç êáôï÷ýñùóç ôïõ êïéíùíéêïý êñÜôïõò. Åßíáé öáíåñü, üôé ï Ìßêçò äåí Ýäñáóå áõôïôåëþò óáí ðíåõìáôéêüò äçìéïõñãüò êáé óáí ðïëéôéêüò. Ïé ðñùôïâïõëßåò ôïõ, üðùò ç äçìéïõñãßá ôçò ÌéêñÞò ÓõìöùíéêÞò Ïñ÷Þóôñáò, ôçò Ä.Í. ËáìðñÜêç, ôïõ ÊéíÞìáôïò ãéá ôçí åéñÞíç êáé ôïí ðïëéôéóìü, ï ìïíáäéêüò êýêëïò óõíáõëéþí, ç Üìåóç ßäñõóç ôïõ ÐÁÌ ìåôÜ ôï ðñáîéêüðçìá, ç éóôïñéêÞ åíåñãçôéêüôçôÜ ôïõ åíáñìïíßæïõí ôï íüçìá ôçò ÔÝ÷íçò êáé ôçí áîßá ôçò ðïëéôéêÞò: êáé ïé äýï ôåßíïõí íá âïçèÞóïõí ôïí Üíèñùðï, íá ôïí êáôáóôÞóïõí áíèåêôéêüôåñï óôéò äïêéìáóßåò êáé äñáóôçñéüôåñï áðÝíáíôé óôéò ðñïêëÞóåéò. Íá ôïõ åîáóöáëßóïõí ôï minimum ôùí ãíùóôéêþí, äåïíôïëïãéêþí êáé áéóèçôéêþí ðñïûðïèÝóåùí ãéá ìéá óôï÷áóôéêüôåñç êáé áîéïðñåðÞ âßùóç ôïõ ðñïóùðéêïý êáé óõëëïãéêïý äñÜìáôïò. Åßíáé, ëïéðüí, åðéðüëáéåò êáé ðñü÷åéñåò ïé åîçãÞóåéò ãéá ôçí áðÞ÷çóç ôïõ ðïëéôéêïý ôïõ ëüãïõ, åî áéôßáò ôïõ ðñÜãìáôé õøçëïý ðíåõìáôéêïý ôïõ êýñïõò: óôï Ìßêç ç ðïëéôéêÞ óêÝøç êáé äñÜóç ôåëåß óå ïñãáíéêÞ ðëïêÞ êáé åðßäñáóç ìå ôï ðíåõìáôéêü ôïõ Ýñãï. ¼ìùò êÜèå ÷þñïò óôï÷áóìïý êáé åíåñãÞìáôïò Ý÷åé ôç äéêÞ ôïõ áîßá êáé áðïäï÷Þ. Ï ðïëéôéêüò ÈåïäùñÜêçò Ý÷åé Þäç áîéïëïãçèåß èåôéêÜ, ü÷é ìü186

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

íï ùò ðíåõìáôéêüò äçìéïõñãüò ìïíáäéêÞò óçìáóßáò, áëëÜ êáé ùò ðïëéôéêüò ðïõ åíåñãåß ðÜíôïôå ìå ðáññçóßá, áßóèçìá åõèýíçò, áíéäéïôÝëåéá êáé ðíåýìá óõíåðïýò õðåñÜóðéóçò ôùí èÝóåþí ôïõ. Ï Ìßêçò "åêðáßäåõóå" ãåíéÝò ïëüêëçñåò ðïëéôþí, ôïõò åîïéêåßùóå ìå ôïí ðïëéôéêü ëüãï êáé ôçí êáëëéôå÷íéêÞ äçìéïõñãßá, ôïõò âïÞèçóå íá ùñéìÜóïõí, íá áéóèáíèïýí åëåýèåñïé êáé õðåýèõíïé, íá ðáñçãïñïýíôáé ìå ôá áñíçôéêÜ, íá ïíåéñåýïíôáé êáé íá äéåêäéêïýí ôá èåôéêÜ óôïé÷åßá ôïõ "êáôÜ ëÞãïí êáé áßóèçóéí æåéí". Ï Ìßêçò áíáôßíáîå ôç ñïõôßíá, ôçí êåíüôçôá, ôçí Ýëëåéøç ðßóôçò, ôçí éäéïôÝëåéá, ôçí Ü÷áñç ìéêñï-æùÞ êáé ìáò ÷Üñéóå ôçí ðïëõöùíßá êáé ôçí ðïëõ÷ñùìßá åíüò äõíáìéêïý ðíåýìáôïò åëåõèåñßáò, áíÜâáóçò, Þèïõò, ðñïóöïñÜò, áëëçëåããýçò. Ôï üñáìá ôïõ Ìßêç, ç áñìïíßá ôùí áíèñþðéíùí ó÷Ýóåùí, êáô' áíáëïãßá ðñïò ôçí óõìðáíôéêÞ ôÜîç, äåí êáèçëþèçêå óôçí ôñÝ÷ïõóá ìéêñïðïëéôéêÞ, óôéò ÷áìçëÝò ðôÞóåéò êáé óôçí ïìöáëïóêïðéêÞ áäñáíÞ áìöéóâÞôçóç. Ï ßäéïò áðïôåëåß ôçí åõôõ÷Þ ðñáãìÜôùóç ôïõ ïñãáíéêïý äéáíïïõìÝíïõ, ôïõ óõíåéäçôÜ äåóìåõìÝíïõ óå áñ÷Ýò êáé áîßåò åëåýèåñïõ äçìéïõñãïý, ðïõ Ý÷åé óõíåßäçóç ôçò ðñïóùðéêÞò êáé óõëëïãéêÞò åõèýíçò ãéá ü,ôé óõíôåëåßôáé óôç ×þñá êáé ôïí Êüóìï, ðïõ ðáñåìâáßíåé óôï éóôïñéêü ãßãíåóèáé, ðïõ ïäçãåß ôçí áëëçëåããýç óå êáèçìåñéíÞ äñáóôéêÞ Üóêçóç. Ðïõ äéåêäéêåß ìéá áíèñùðüôçôá åéñÞíçò, öéëßáò, óõíåñãáóßáò, áëëçëåããýçò êáé óõíåõèýíçò, ç ïðïßá âáóßæåôáé óôçí áõôïíïìßá, ôçí ðïëõöùíßá êáé ôï óåâáóìü ôçò åôåñüôçôáò. Ôï ìåãÜëï óõããñáöéêü Ýñãï ôïõ ìáò åðéôñÝðåé íá åðéêïéíùíÞóïõìå ìå ôéò ëáìðñÝò êáé åöéêôÝò éäÝåò ôïõ ãéá ôïí Êüóìï ôçò åëåõèåñßáò, ôçò äéêáéïóýíçò êáé ôçò áñìïíßáò. Äéüôé ï ðïëéôéêüò Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé ñåáëéóôÞò ìå ôç äéêÞ ôïõ ðñïóÝããéóç: óôï÷åýåé óå åöéêôÝò ëýóåéò êáé Ýôóé ðñïóöÝñåé ü÷é ìéá ìåôáöõóéêÞ ðáñçãïñéÜ, áëëÜ ìéá óõãêåêñéìÝíç Ýîïäï áðü ôçí êñßóç ðïõ ìáóôßæåé ôç ×þñá êáé ôçí ÏéêïõìÝíç. Äéüôé ç âáèéÜ ðåðïßèçóÞ ôïõ åßíáé, üôé äåí Ý÷ïõìå áîéïðïéÞóåé èåôéêÜ ôéò áðåëåõèåñùôéêÝò äõíáôüôçôåò ôçò ðñïüäïõ, áëëÜ Ý÷ïõìå óðåýóåé íá áðïäå÷èïýìå ôéò áðáéôÞóåéò ôçò áãïñÜò êáé ôçò åìðïñåõìáôïðïßçóçò áêüìá êáé ôùí öõóéêþí, êïéíþí áãáèþí, áëëÜ êáé ôçò ßäéáò ôçò ÔÝ÷íçò. Ïé èåìåëéþäåéò ðïëéôéêÝò áñ÷Ýò ðïõ Ý÷åé äéáôõðþóåé ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò óôá ðïéêßëá óõóôçìáôéêÜ Ýñãá, Üñèñá êáé ðáñåìâÜóåéò ôïõ, óõíáéñïýíôáé óôïí áêüëïõèï äåêÜëïãï, ï ïðïßïò áðïôåëåß ôï áêëüíçôï ðéóôåýù ôïõ ìåãÜëïõ áõôïý äçìéïõñãïý, ôçí ðïëýôéìç áîéáêÞ ðáñáêáôáèÞêç ôïõ, ìéá ðñïóùðéêÞ öëïãåñÞ äéáêÞñõîç ôùí "äßêáéùí ôïõ áíèñþðïõ": 1.KÜèå ëáüò äéêáéïýôáé êáé áîéþíåé íá äéáôçñåß ôçí éäéáßôåñç éóôïñéêÞ ðáñÜäïóÞ ôïõ êáé ðïëéôéóìéêÞ öõóéïãíùìßá.

2.Ç áíôßóôáóç óôçí ôõñáííßá êáé ôçí áëüãéóôç âßá ôùí éó÷õñþí áðïôåëåß äéêáßùìá êáé õðï÷ñÝùóç êÜèå áíèñþðïõ.

3.ÊÜèå ðïëéôéêÜ ïñãáíùìÝíç êïéíùíßá âáóßæåôáé óôï óåâáóìü ôçò áîßáò êáé ôçò ìïíáäéêüôçôáò êÜèå áíèñþðïõ êáé ôùí âáóéêþí äéêáéùìÜôùí ôïõ, óôá ïðïßá ðåñéëáìâÜíåôáé ç åëåõèåñßá êáé ç êïéíùíéêÞ äéêáéïóýíç. H äçìïêñáôéêÞ áñ÷Þ åßíáé áðáñáóÜëåõôç âÜóç ôïõ êïéíùíéêïý âßïõ êáé éäéáßôåñåò, áöáíåßò Þ óõãêáëõììÝ187

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

íåò éäßùò, äçìüóéåò õðåñ-åîïõóßåò Þ éäéùôéêÝò êõñéáñ÷Þóåéò, åßíáé áðáñÜäåêôåò.

4.Ïé ó÷Ýóåéò ôùí êñáôþí äéÝðïíôáé áðü åéëéêñéíÝò êáé Ýìðñáêôá åêäçëïýìåíï ðíåýìá åéñçíéêÞò åðßëõóçò ôùí äéáöïñþí ôïõò, öéëßáò êáé áìïéâáßùò åðùöåëïýò óõíåñãáóßáò.

5.Ï ðïëéôéóìüò êáé ç ðñïáãùãÞ ôïõ áðïôåëïýí ôçí áíáãêáßá ðñïôåñáéüôçôá êÜèå êïéíùíßáò, áöïý ìüíï Ýôóé èá ðñáãìáôïðïéçèåß ç ðñüïäïò êáé ç áíÜðôõîç üëùí ôùí ðåñéï÷þí ôçò ãçò êáé üëùí ôùí ëáþí êáé áíèñþðùí.

6.Ç ÔÝ÷íç åßíáé ôï ðñüôõðï ôçò áñìïíßáò, ç ïðïßá äéÝðåé ôçí ðñïóùðéêÞ êáé óõëëïãéêÞ æùÞ üëùí.

7. Ç åîáóöÜëéóç ôùí áíáãêáßùí ìÝóùí ãéá ôç óõíôÞñçóç êÜèå áíèñþðïõ áðïôåëåß ôçí áðáñáßôçôç ðñïûðüèåóç ôçò êïéíÞò åõçìåñßáò.

8.Ç ðáãêïóìéïðïßçóç ìå ôçí Ýííïéá ôçò äéåèíïýò åðéêïéíùíßáò, óõíåõèýíçò êáé óýìðñáîçò ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç ôùí ïéêïõìåíéêþí ðñïâëçìÜôùí, üðùò åßíáé ç ðñïóôáóßá ôïõ öõóéêïý êáé ðïëéôéóôéêïý ðåñéâÜëëïíôïò êáé ç õðÝñâáóç ôùí óõíèçêþí åîáèëßùóçò ôïõ ìåãáëýôåñïõ ìÝñïõò ôçò áíèñþðéíçò ïéêïãÝíåéáò, áðïôåëåß áóöáëÝò ìÝóï ãéá ôçí áñìïíßá ôçò äéáâßùóçò üëùí. Ç ðáãêïóìéïðïßçóç ôçò áãïñÜò, áíôßèåôá, åðéôåßíåé ôïí áíôáãùíéóìü, ôçí áíéóüôçôá êáé ôçí áíåëåõèåñßá.

9.Ôï êáèÞêïí ôçò áëëçëåããýçò áðïôåëåß ôï åëÜ÷éóôï ôùí áðáéôÞóåùí ôïõ áíèñùðéóìïý, ôïõ ïñèïëïãéóìïý êáé ôïõ äçìïêñáôéêïý ðñùôåßïõ êáé 10. Ç áíáãíþñéóç ôïõ äéêáéþìáôïò óôç äéáöïñåôéêüôçôá åíåñãïðïéåß ôï óýóôçìá ðñïóôáóßáò ôçò åëåõèåñßáò êáé ôùí áîéþí ôïõ ðïëéôéóìïý. Ε. Το απελευθερωτικό τραγούδι και η τραγωδία της απελευθέρωσης. Óå üëç ôç äéÜñêåéá ôçò ×ïýíôáò ï Ìßêçò ôçò ÅèíéêÞò Áíôßóôáóçò êáé ôçò ÌáêñïíÞóïõ äåí Ýðáøå íá áãùíßæåôáé. Ùò áíôéóôáóéáêüò çãÝôçò, ùò ðïëéôéêüò êñáôïýìåíïò êáé áðåñãüò ðåßíáò ðñïêåéìÝíïõ íá åîáíáãêÜóåé ôéò êõâåñíÞóåéò âßáò íá ôïí ïäçãÞóïõí óå äçìüóéá äßêç, ùò ðïëéôéêüò åîüñéóôïò êáé Üôõðïò ðñåóâåõôÞò ôïõ ðíåýìáôïò ôçò åëëçíéêÞò äçìïêñáôßáò ó' ïëüêëçñï ôïí Êüóìï. Ï áãþíáò ôïõ Ýëáâå ðáãêüóìéåò äéáóôÜóåéò: ôï ÊÜíôï ×åíåñÜë óçìáôïäïôåß óôï Ýñãï ôïõ ôç ìåôÜâáóç áðü ôçí åëëçíéêüôçôá óôçí ïéêïõìåíéêüôçôá, ÷ùñßò í' áöáíéóôïýí Þ íá ðåñéïñéóôïýí ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò Ýìðíåõóçò êáé ôçò ðñáãìÜôùóçò ôïõò. ¢ëëùóôå ç äéåèíÞò áíáãíþñéóç áðïôåëåß éóôïñéêü êåêôçìÝíï ãéá ôá ìåãÜëá Ýñãá ÔÝ÷íçò. Óôçí áíåðéöýëáêôç áíáãíþñéóç ôïõ Ìßêç ùò êïñõöáßïõ óõíèÝôç ôçò åðï÷Þò ôïõ ãéá ôïí Êüóìï ïëüêëçñï, áíôéóôïé÷ïýí ïé åìðíåõóìÝíåò, áëëÜ ðñïóéôÝò ðïëéôéêÝò ðñïôÜóåéò ôïõ. Ïé ðñïôÜóåéò áõôÝò áöåôçñéÜæïíôáé áðü ôç âåâáéüôçôá, üôé ç ôñáãùäßá ôçò áðåëåõèÝñùóçò óõíå÷ßæåôáé üóï êõñéáñ÷åß ç éäéïôÝëåéá, ç åõôÝëåéá êáé ï åöçóõ÷áóìüò. Êáé ôï áðåëåõèåñùôéêü ôñáãïýäé ôïõ Ìßêç ðáñáìÝíåé åðßêáéñï êáé ÷ñçóôéêü - üðùò êáé ïé ðïëéôéêÝò ðñïôÜóåéò ôïõ. ×Üñç óôï Ìßêç ç ðïëéôéêÞ áðüêôçóå êÜôé áðü ôç ìáãéêÞ éêáíüôçôá ôçò ÔÝ÷íçò íá ìåôá-ðïéåß ôï üíåéñï, íá ïéêïäïìåß ìå õëéêÜ ôïõ ïíåßñïõ.

188

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Τελικό σχόλιο Ôá ìåßæïíá Ýñãá ÔÝ÷íçò, áõôÜ ðïõ åéóÝöåñáí óôçí áíèñùðüôçôá ïé ìåßæïíåò äçìéïõñãïß, äåí åîáíôëïýíôáé óôçí áéóèçôéêÞ áðüëáõóç êáé ôç ÷áñÜ ðïõ ðñïóöÝñåé ç ðñïóÝããéóÞ ôïõò. Åßíáé áðáéôçôéêÜ: åðéâÜëëïõí ìåëÝôç, óôï÷áóìü êáé åðéóôñïöÞ óôéò ðçãÝò ôïõò. Æçôïýí åãñÞãïñóç êáé áãñýðíéá. Ï Ìßêçò äçìéïõñãüò åíüò ìïíáäéêïý óå ðïéüôçôá, üãêï êáé åìâÝëåéá Ýñãïõ, ðïõ óõíå÷þò ðëïõôßæåôáé, áíôéðáëåýåé ó' üëç ôç æùÞ ôïõ ôç ñáèõìßá êáé ôç âïëéêÞ èåþñçóç üóùí óõìâáßíïõí. Ç áãùíßá áõôÞ áðïôõðþíåôáé óôï Ýñãï ôïõ, ðïõ áðïôåëåß êáé óôéò ëõñéêÝò êáé óôéò äñáìáôéêÝò êáé óôéò åðéêÝò üøåéò ôïõ ìéá äéáñêÞ ðñüóêëçóç "íá óçêùèïýìå ëßãï øçëüôåñá". Ç ßäéá Ýíôïíç êáé åðéôáêôéêÞ ìÝñéìíá åêöñÜæåôáé óôï ðëïýóéï êáé ðïëõó÷éäÝò èåùñçôéêü êáé ðïëéôéêü Ýñãï ôïõ, ôéò ðïëéôéêÝò ðáñåìâÜóåéò êáé ôéò èÝóåéò ðïõ äéáôõðþíåé äçìüóéá, êÜèå öïñÜ ðïõ ðñïêáëåßôáé ôï áíèñùðéóôéêü, äçìïêñáôéêü êáé öéëåëåýèåñï ðíåýìá ôïõ, ìå ðáññçóßá, ãåííáéïöñïóýíç êáé ðáñáãíþñéóç ôùí êéíäýíùí, äçëáäÞ ìå "áñåôÞí êáé ôüëìçí". Ç ðïëéôéêÞ äñÜóç êáé ïé ðïëéôéêÝò èÝóåéò ôïõ Ìßêç Ý÷ïõí áíÜãêç óõóôçìáôéêÞò ìåëÝôçò êáé áîéïðïßçóçò, üðùò ôï óõíïëéêü ôïõ Ýñãï. ¸ñãï æùÞò, Ýñãï ðíïÞò, Ýñãï ïñáìáôéêü. Ï ðïëéôéêüò Ìßêçò Ý÷åé ôá óôïé÷åßá ôùí áåß öéëïóïöïýíôùí ãéá ôá áíèñþðéíá: ãíþóç, óôï÷áóìü, ðßóôç, èÝëçóç ãéá äñÜóç, ðíåõìáôéêÞ åôïéìüôçôá, áãÜðç ãéá ôïí Üíèñùðï êáé ôá ðÜèç ôïõ, áëëçëåããýç, Ýìðíåõóç êáé ðñïôñïðÞ ãéá Ýíá íÝï "îåêßíçìá ðñùéíü". Ï Ìßêçò Þñèå íá ìáò ëõôñþóåé áðü ôéò óõíÝðåéåò ôçò Þôôáò, ôçò ìéêñüøõ÷çò èåþñçóçò ôçò æùÞò, ôçò áðÜèåéáò. Í' áíáôéíÜîåé ôçí ðüëç ôçò ìéêñï-ðïëéôéêÞò êáé íá ïéêïäïìÞóåé ôçí ðüëç ôùí éäåþí ôçò áðåëåõèÝñùóçò, ôçò ðïëéôéêÞò ðñÜîçò, ôçò êáëëéôå÷íéêÞò äçìéïõñãßáò ãéá ôï ëáü, ìå ôï ëáü. Ìáò áîßùóå ìéá ôÝôïéá ðüëç. Íá ôçí ïíåéñåõôïýìå êáé íá ôç äéåêäéêÞóïõìå. Ãé' áõôü, ìáæß ìå ôçí ðçãáßá åõãíùìïóýíç ìáò ãéá ôç äçìéïõñãéêÞ ãåííáéïäùñßá ôïõ, ôïõ ïöåßëïõìå ôï äßêáéï Ýðáéíï. Åäþ Ýðñåðå íá ôåëåéþóù. ¼ìùò ÷èåò âãáßíïíôáò áðü ôï ëáìðñü áõôü Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï äéÜâáóá óôïí ôïß÷ï ìéáò áðü ôéò áðÝíáíôé ðïëõêáôïéêßåò ôï óýíèçìá "Êáëýôåñá íá áãùíßæåóáé ìÜôáéá, ðáñÜ íá æåéò ìÜôáéá". Ôï ãêñÜöéôé ëåéôïýñãçóå êáôáëõôéêÜ óôç ìíÞìç ìïõ: ìÞðùò ôï âáèýôåñï íüçìá, ï ðõñÞíáò ôùí éäåþí, ôçò äñÜóçò ôïõ êáé ôïõ ïãêþäïõò êáé ìïíáäéêïý Ýñãïõ ôïõ Ìßêç åßíáé áõôÞ ç Üñíçóç ìéáò åðéâßùóçò ÷ùñßò ðÜèïò, ÷ùñßò áãþíá, ÷ùñßò üíåéñï; Ôï âÝâáéï åßíáé, üôé ï Ìßêçò Þôáí ðÜíôïôå áíõðüôá÷ôïò êáé ïñáìáôéóôÞò. Êáé åßíáé áíáìåíüìåíï ôï êÞñõãìá æùÞò ôïõ íá åßíáé ç áíôßóôáóç óôç ÷áìïæùÞ, ç ïñìçôéêÞ êáé ðáñÜöïñç êáôÜöáóç óôï üñáìá åíüò âßïõ áñìïíéêïý, äßêáéïõ êáé åëåýèåñïõ. Ãéá ôïýôï êáé ãéá üëá üóá ìáò ÷Üñéóå, ðïõ ìáò ùñßìáóáí ðíåõìáôéêÜ, ôïí ôéìïýìå, ôïí åõãíùìïíïýìå, ôïí ÷áéñüìáóôå, ôïí áãáðÜìå.

189

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Πρόεδρος Ç ìíÞìç ôçò âßùóçò ôçò ðåñéüäïõ ôùí ïíåßñùí ôïõ ×ñéóôüöïñïõ Áñãõñüðïõëïõ ìÝóá áðü ôïí ðïëéôéêü Ìßêç ÈåïäùñÜêç, Ýêáíå ôï ëüãï ôïõ íïìéêïý, ðïéçôéêü. Ðáñáêáëþ ôïí ê. Ãéþñãï Âüôóç íá Ýñèåé óôï âÞìá. Äåí èá óáò ðáñïõóéÜóù ôï ôé åßíáé ï Ãéþñãïò Âüôóçò, ôïí îÝñåôå üëïé, èá èõìßóù ìüíï Ýíá ðñÜãìá: ï Ãéþñãïò Âüôóçò åßíáé ìáæß ìå ôïí Ìßêç áðü ôïõò óõíéäñõôÝò ôïõ Ðáôñéùôéêïý Ìåôþðïõ áìÝóùò ìåôÜ ôçí êÞñõîç ôçò äéêôáôïñßáò. Åßíáé ï óçìáíôéêüôåñïò ôßôëïò ðïõ ìðïñþ íá ôï ðù åäþ.

Γιώργος Βότσης: Ο Μίκης και οι πληγές της Αριστεράς "Ï ìüíïò å÷èñüò ôïõ ëáïý åßíáé ç åîïõóßá, åí ôÝëåé êÜèå åîïõóßá- êé áëßìïíï áí Ý÷ïõìå ìüíï ìßá åîïõóßá" Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, "¢îéïò Åóôß" (â' ôüìïò)

¼ëïé ìáò, åßìáé óßãïõñïò, Ý÷ïõìå áêïýóåé, óå êÜðïéåò áðü ôéò ðáñáëëáãÝò ôçò, ôçí öñÜóç: "ÌåãÜëïò äçìéïõñãüò ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, ï ìÝãéóôïò. ÁëëÜ üôáí áíáêáôåýåôáé ìå ôçí ðïëéôéêÞ, ôá êÜíåé èÜëáóóá. Ðñáãìáôéêüò áíåìüìõëïò". Åê ôïõ ðïíçñïý, ëÝù, ôï ðñþôï óêÝëïò ãéá íá ç÷åß ðåéóôéêüôåñá ôï äåýôåñï: ¼ôé ï Ìßêçò åßíáé o êïñõöáßïò äçìéïõñãüò ìáò óôç ìïõóéêÞ äåí ÷ñåéÜæåôáé ôïõ êáèåíüò ìáò ôçí åðéâåâáßùóç. Ç ðñüóöáôç ýøéóôç ôéìçôéêÞ äéÜêñéóç ôçò ÏõíÝóêï åðéêýñùóå áðëþò ìßá ðáãêüóìéá áíáãíþñéóç, ìéáí ïéêïõìåíéêÞ êáôáîßùóç. Ìå ôïí "Êáçìü" ôïõ Ìßêç, ýìíïò óôçí åëåõèåñßá ãéá ôçí Óêáíäéíáâßá, óõíïäåýåôáé óôçí ôåëåõôáßá êáôïéêßá ôïõ ï Ïýëáö ÐÜëìå. Óå åëåãåßá ùäÞ ìåôáôñÝðåé ï Ìßêçò ôï íåêñþóéìï èñÞíï åêáôïììõñßùí ãéá ôïí ÍÜóåñ. Ï ÁñáöÜô êáé ï ÑÜìðéí ðáñáëáìâÜíïõí ôï Íüìðåë ãéá ôçí ÅéñÞíç ìå õðüêñïõóç ôá "Ìáïõô÷Üïõæåí" êáé ôïí ýìíï ôùí Ðáëáéóôéíßùí - ôïõ Ìßêç. Óõãêëïíßæåôáé, áð' Üêñç ó' Üêñç, ç ËáôéíéêÞ ÁìåñéêÞ ìå ôï "ÊÜíôï ×åíåñÜëå" ôïõ Ìßêç, óå ðïßçóç ÐÜìëï Íåñïýäá. Ìå ôïí "Áíôþíç" ôïõ Ìßêç ìðáßíïõí óôçí Êáìðïýë ïé Áöãáíïß áíôÜñôåò. ÊñáõãÞ áíôßóôáóçò ôï ßäéï ôñáãïýäé óôçí Ôå÷åñÜíç, ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç êáé ôï ÊáñÜêáò. Åðáíáóôáôéêüò èïýñéïò ãéá ôïõò ÔïõðáìÜñïò. Ìå ôï "ÆïñìðÜ" ôïõ, îåöáíôþíïõí ó' üëï ôïí êüóìï. Ç èåßá ëåéôïõñãßá, óôï Ëïýíôò ôçò Óïõçäßáò, ôåëåßôáé åðß äýï ÷ñüíéá ìå ôçí "ÊáôÜóôáóç Ðïëéïñêßáò" ôïõ Ìßêç, óå óõãêëïíéóôéêïýò óôïß÷ïõò ôçò Ìáñßíáò, ôçò áëçóìüíçôçò ÑÝíáò ×áôæçäÜêç. Ôñáãïýäéá ôçò åëðßäáò ãéá ôïõò áäýíáìïõò, ôïõò áäéêçìÝíïõò êáé ôïõò êáôáôñåãìÝíïõò, ôñáãïýäéá ôçò áíôßóôáóçò óå êÜèå ôõñáííßá, üðïõ Ãçò, óáëðßóìáôá åîÝãåñóçò åßíáé ôá ôñáãïýäéá ôïõ Ìßêç. ÊÜôé åß÷áí ìÜèåé ãéá ôïí ÊÜëâï áðü ôï ó÷ïëåßï, áëëÜ ôçí ðïßçóç ôïõ ÓåöÝñç êáé ôïõ Åëýôç, ôïõ ÂÜñíáëç, ôïõ Ñßôóïõ êáé ôïõ Óéêåëéáíïý, ïé ðëåßóôïé ôùí ÅëëÞíùí ôçí ðñùôÜêïõóáí ìåëïðïéçìÝíç áðü ôïí Ìßêç. Áð' áõôüí ðñùôüìáèáí üôé ï 190

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Ìáíþëçò ÁíáãùóôÜêçò êáé ï ÔÜóïò Ëåéâáäßôçò, ï Ìé÷. Êáôóáñüò êáé ï ÌÜíïò Åëåõèåñßïõ åßíáé ðïéçôÝò. ÂÜëóáìï ãéá ô' áäÝëöéá ìáò óôçí Êýðñï, áõôü ôï "÷ñõóïðñÜóéíï öýëëï ñéãìÝíï óôï ðÝëáãï", ïé óõíáõëßåò ôïõ Ìßêç óôç Ìåãáëüíçóï êáé ó' ïëüêëçñç ôçò Åõñþðç, åðß ôñßá ÷ñüíéá ìåôÜ ôçí åèíéêÞ ôñáãùäßá ôïõ '74. Êáé ôç äéêÞ ìïõ ôç ãåíéÜ, ôç "ãåíéÜ ôçò öÜðáò", ðïõ äåí áîéþèçêå íá æÞóåé ôçí Ýîáñóç êáé ôï ìåãáëåßï ôçò ÅèíéêÞò Áíôßóôáóçò, áëëÜ ãåýèçêå ðéêñÜ üëï ôï êáôáôñåãìü ôçò Þôôáò, ôç óôýëùóå óôá ðüäéá ôçò ðñùôßóôùò ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò êáé ü÷é ìüíï ìå ôá ôñáãïýäéá ôïõ. ¼óïé, êõñßùò áðü ôïí åõñýôåñï ÷þñï ôçò ÁñéóôåñÜò, ìÝìöïíôáé ôïí Ìßêç óáí "ðïëéôéêÜ áíåìüìõëï", ôïõ êáôáëïãßæïõí üôé áöÝèçêå åðéðïëáßùò íá ôïí ÷ñçóéìïðïéÞóïõí ï Êùí/íïò ÊáñáìáíëÞò, óôïí ôåëåõôáßï ÷ñüíï ôçò äéêôáôïñßáò êáé óôçí ìåôáðïëßôåõóç, ï Áí. ÐáðáíäñÝïõ, ôï 1988, ãéá Üíïéãìá öéëßáò ìå ôçí Ôïõñêßá êáé ï Êùí/íïò ÌçôóïôÜêçò, óôçí ðåñéâüçôç "êÜèáñóç". ÐáñÜ ôéò üðïéåò åíóôÜóåéò êáé äéáöùíßåò ìïõ ôüôå, èåùñþ ôþñá, üôé ï Ìßêçò äéêáéþèçêå éóôïñéêÜ êáé óôéò ôñåéò êñßóéìåò åðéëïãÝò ôïõ: - Ðñþôïò êáé ìüíïò áðü ôïí áíôéóôáóéáêü ÷þñï, ï Ìßêçò, ôïõ ÃåíÜñç ôïõ 1973 õðïóôÞñéîå áíïé÷ôÜ ôç "ëýóç ÊáñáìáíëÞ", ùò ìïíáäéêÞ åíáëëáêôéêÞ ëýóç. Ðñþôç êáé êýñéá åðéëïãÞ ôïõ Þôáí, âÝâáéá, ç óõíÝíùóç üëùí ôùí áíôéóôáóéáêþí äõíÜìåùí õðü ôï Åèíéêü Áíôéóôáóéáêü Óõìâïýëéï, ìå ôçí åëðßäá üôé ìßá ðáëëáúêÞ áíôßóôáóç èá ãêñÝìéæå ôç ÷ïýíôá. Ôï ÅÁÓ äåí óõãêñïôÞèçêå ðïôÝ - ôï óáìðïôÜñéóå ï Áí. ÐáðáíäñÝïõ. Êýñéá åíáó÷üëçóç ôçò ðáñáäïóéáêÞò ÁñéóôåñÜò Þôáí ôüôå ç ðïëõäéÜóðáóç êáé ï åìöýëéïò óðáñáãìüò ôçò. ÐáëëáúêÞ áíôßóôáóç äåí åêäçëþèçêå ðïôÝ, íÝï ÅÁÌ äåí õðÞñîå - üóï êé áí áñãüôåñá, óôéò åðåôåßïõò ôïõ Ðïëõôå÷íåßïõ, ïé ìõñéÜäåò ðëçììýñéæáí ôéò ëåùöüñïõò. ÌÝóá óå êëßìá óýã÷õóçò êáé áâåâáéüôçôáò, óå åîáéñåôéêÜ Ýêñõèìåò ðåñéóôÜóåéò êáé ìå ÷ïõíôéêü óôñáôçãü áñ÷çãü áêüìç ôïõ êñÜôïõò, ï Êùí/íïò ÊáñáìáíëÞò áðïäåß÷èçêå éóôïñéêÜ ï êáôáëëçëüôåñïò ãéá ìßá ïìáëÞ ìåôáðïëßôåõóç. Êáé, áóöáëþò, ï óõíåôüò èåìåëéùôÞò ôçò ìåôá÷ïõíôéêÞò äçìïêñáôßáò ìáò -ìå ôéò êáßñéåò åðéëïãÝò ôïõ : Ïé äéêôÜôïñåò ìÝóá óôç öõëáêÞ, åö üñïõ æùÞò. Ï âáóéëéÜò Ýîù, ìßá ãéá ðÜíôá. Íüìéìï ôï ÊÊÅ. Êáé, ðÜíù áð' üëá, ç ÅëëÜäá óôçí Åõñþðç, óôçí ôüôå ÅÏÊ - Ýíá ðñïóùðéêü ôïõ êáé ìüíï åðßôåõãìá.

- Ôï 1986 ï Ìßêçò, êüíôñá óôçí ðïëéôéêÞ ôçò Ýíôáóçò, ìå ôéò ïëÝèñéåò óõíÝðåéåò, óõãêñïôåß ôçí ÅðéôñïðÞ ÅëëçíïôïõñêéêÞò Öéëßáò ìå ðñïóùðéêüôçôåò áðü ôéò äýï ÷þñåò. ÐïëëÜ ôüôå ôá áíáèÝìáôá, êõñßùò áðü ôï ÐÁÓÏÊ, èåñìüáéìá óôåëÝ÷ç ôïõ ïðïßïõ Ýãñáöáí íá äïèåß ï Ìßêçò ãéá åêôÝëåóç óôï Ãïõäß. ÁëëÜ áìÝóùò ìåôÜ ôç óõíÜíôçóÞ ôïõ ìå ôïí ÏæÜë óôï Íôáâüò, ï Áí. ÐáðáíäñÝïõ êáëåß ðáíçãõñéêÜ ôçí ÅðéôñïðÞ ÅëëçíïôïõñêéêÞò Öéëßáò óôï Êáóôñß êáé óôÝëíåé ôïí Ìßêç ðñïðïìðü ôïõ óôçí ¢ãêõñá. ÄÝêá ÷ñüíéá áñãüôåñá êé ùò óÞìåñá, ðïëëïß óôçí ðïëéôéêÞ çãåóßá, äéåêäéêïýí ôçí ðáôñüôçôá ôçò ðïëéôéêÞò ãéá ðñïóÝããéóç ìå ôç Ôïõñêßá.

- Ôï 1989 ôï óêÜíäáëï ÊïóêùôÜ óõíôáñÜóóåé (êáé) ôïí Ìßêç, ôïí ãáëïõ÷çìÝíï ìå ôï Þèïò ôïõ áãùíéóôÞ ôçò ÁñéóôåñÜò. ÅéóðñÜôôåé ùò ýâñç ôçí åêôåôáìÝíç óÞøç êáé äéáöèïñÜ, ôá öáéíüìåíá êáèåóôùôéêÞò áëáæïíåßáò, ôç ÷õäáéüôçôá ôïõ "áõñéáíé191

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

óìïý". Äåí êëåßíåé ôá ìÜôéá óôá èåôéêÜ ôïõ ÐÁÓÏÊ : ôïí åêäçìïêñáôéóìü, ôçí áíáãíþñéóç ôçò ÅèíéêÞò Áíôßóôáóçò, ôçí åíßó÷õóç ôùí ÷áìçëþí åéóïäçìÜôùí. ÁëëÜ êáé äåí óõã÷ùñåß ðïôÝ óôïí ÷áñéóìáôéêü ìá Üêáðíï, ôïí Üóðïíäï ößëï ôïõ Áí. ÐáðáíäñÝïõ üôé õðïöáëÜããéóå äçìáãùãéêÜ ôéò èÝóåéò ôçò ÁñéóôåñÜò ãéá íá ëåçëáôÞóåé ôçò äõíÜìåéò ôçò. Ìå Üñéóôåò ó÷Ýóåéò ìáæß ôïõ áðü ôï Ðáñßóé ôçò åîïñßáò, ï Êùí/íïò ÌçôóïôÜêçò, åõöõþò, ðñïôåßíåé ôï 1991 óôïí Ìßêç íá ãßíåé õðïõñãüò - ü,ôé äåí ôüëìçóå Þ äåí ôïí Üöçóáí íá êÜíåé ôï 1974 ï Êùí/íïò ÊáñáìáíëÞò óôçí ÊõâÝñíçóç ÅèíéêÞò Åíüôçôáò. Ï Ìßêçò ïñêßæåôáé õðïõñãüò Åðéêñáôåßáò ìå äýï, êõñßùò, óôü÷ïõò : ôçí êÜèáñóç êáé ôçí ôñïìïêñáôßá. Áôý÷çóáí êáé ïé äýï êáé óôá äýï. ¼ëåò áõôÝò ïé êéíÞóåéò óõíåñãáóßáò ôïõ Ìßêç ìå åî ïñéóìïý ðïëéôéêïýò áíôéðÜëïõò, ðïõ ôïí óÝâïíôáé, åßíáé áíïé÷ôÝò êáé êáèáñÝò áðÝíáíôé óôï ëáü, äåí ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ßíôñéãêåò êáé ðáñáóêçíéáêÝò óõíáëëáãÝò êáé áðïóêïðïýí óôçí ðñïþèçóç äéêþí ôïõ, äéáêçñõãìÝíùí èÝóåùí. ¸ìåëëå, áíôéèÝôùò, ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ï åóáåß ÅÁÌßôçò, ðïõ áìåôáíïÞôùò äçëþíåé áêüìç êïììïõíéóôÞò ìÝ÷ñé ðáñåîçãÞóåùò, üôáí åðé÷åéñåß íá äéêáéïëïãÞóåé ôá áäéêáéïëüãçôá, íá Ý÷åé Üêñùò ðñïâëçìáôéêÝò ó÷Ýóåéò, ü÷é ìå ôï ëáü ôçò ÁñéóôåñÜò, ðïõ ôïí ëÜôñåøå êáé ôïí ëáôñåýåé, áëëÜ áêñéâþò ìå ôéò çãåóßåò ôçò êïììïõíéóôéêÞò ÁñéóôåñÜò - êáé óôéò äýï åêöÜíóåéò ôçò, ôç äïãìáôéêÞ êáé ôçí áíáíåùôéêÞ. Ãéá áíïé÷ôÞ ðëçãÞ ìéëÜåé ï ßäéïò. ÐëçãÞ ÷áßíïõóá êáé áéìÜóóïõóá. Èá áíáôñÝîù ðïëëÜ ÷ñüíéá ðñéí, óå äýï âéùìáôéêÜ ðåñéóôáôéêÜ : - Ôçí åðïìÝíç ôùí åêëïãþí ôïõ Ïêôùâñßïõ 1974, âëÝðù ôïí Ìßêç óôï åêëïãéêü êÝíôñï ôçò êáô' åõöçìéóìüí "ÅíùìÝíçò ÁñéóôåñÜò", óôçí ÉððïêñÜôïõò. ÊÜôù÷ñïò, ðåëéäíüò äåß÷íåé íá ôÜ÷åé ÷áìÝíá. Êáèþò áãêáëéáæüìáóôå, øåëëßæåé ôçí ðáñïéìéþäç ðéêñÞ ñÞóç ôïõ ×áñ. Ôñéêïýðç : "Áíè' çìþí ÃïõëéìÞò". Ðáñáäïóéáêü êÜóôñï ôçò ÁñéóôåñÜò, ç äåýôåñç åêëïãéêÞ ðåñéöÝñåéá Ðåéñáéþò, ç ÊïêêéíéÜ, ôï Êåñáôóßíé, ç ðïëõôñáãïõäçóìÝíç Äñáðåôóþíá, äåí åîÝëåîå âïõëåõôÞ ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç: Ôïí ðñþôï ÇãÝôç ôçò Áíôßóôáóçò, ðïõ ôï ìÞíõìÜ ôïõ ðñïò ôïí åëëçíéêü ëáü êáé ôç äçìïêñáôéêÞ ïéêïõìÝíç öëüãéæå ôéò êáñäéÝò, äýï ìüëéò çìÝñåò ìåôÜ ôï ðñáîéêüðçìá. Ôïí óõíéäñõôÞ, ìáæß ìáò, ôïõ "Ðáôñéùôéêïý Ìåôþðïõ", ôçí Ýíáôç ìüëéò çìÝñá ôçò äéêôáôïñßáò, üôáí üëïé ïé Üëëïé ðïëéôéêïß ëïýöáîáí, üóïé äåí åß÷áí óõëëçöèåß ìå ôéò ðéæÜìåò. Ôïí ÇãÝôç ôïõ ñùìáëÝïõ êéíÞìáôïò ôùí ËáìðñÜêçäùí. Ôïí ñáøùäü ôçò Ñùìéïóýíçò…. Ôï ÊÊÅ, ìå óôáõñùìÝíá øçöïäÝëôéá, ìïéñáóìÝíá óðßôé - óðßôé, áíôß ôïõ Ìßêç, áíÝäåéîå âïõëåõôÞ ôïí Äçì. Ãüíôéêá, óôÝëå÷ïò ôüôå ôçò ÊÍÅ. Èá ÷ñåéáóôåß ÷ñüíéá, áêüìç êáé ï áíïé÷ôüìõáëïò ×áñ. ÖëùñÜêçò, íá óõíåéäçôïðïéÞóåé ôï åãêëçìáôéêü ëÜèïò êáé íá åðáíïñèþóåé.

- Áðü ôïõò ðñþôïõò ìÞíåò ôçò äéäáêôïñßáò ôï Üëëï ðåñéóôáôéêü. Ôï äåýôåñï ìÞíá, çãåôéêÜ óôåëÝ÷ç ôçò ÅÄÁ, ðïõ äéÝöõãáí ôçí óýëëçøç êáé ðÝñáóáí óôçí ðáñáíïìßá, ï ÌðñéëëÜêçò, ï Öéëßíçò, ï Äñáêüðïõëïò âñÝèçêáí ìáæß, Ýóôçóáí êáôÜ ôá åéùèüôá ôçí "êáèïäÞãçóç", âñÞêáí êáé ôïí Ìßêç, âñÞêáí Ýôïéìï ôï "Ðáôñéùôéêü ÌÝôùðï"-êáé âåâáßùò ôï êáðÝëùóáí. Óå Üãñéåò óõíèÞêåò ðáñáíïìßåò, üóïé ôï óôåëå÷þíáìå ôüôå, ìå åîßóïõ Üãñéåò áíôéçãåôéêÝò äéáèÝóåéò, áóöõêôéïýóáìå "üñèéïé êáé ìüíïé ìåó' óôç öïâåñÞ åñçìéÜ ôïõ ðëÞèïõò", êáôÜ ôï óôß÷ï ôïõ ÁíáãíùóôÜêç - êáè' 192

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

üôé ïé ÍïìéêÝò êáé ôá Ðïëõôå÷íåßá êáèõóôåñïýóáí áðåëðéóôéêÜ. Áóöõêôéïýóå ðñþôïò - ðñþôïò ï Ìßêçò, áðïìïíùìÝíïò óêüðéìá áðü ìáò êáé ìå ôçí áõôüêëçôç "êáèïäÞãçóç"íá ôïí èÝëåé óå èÝóç êïìðÜñóïõ. Óå ðåñéðåôåéþäåéò óõíèÞêåò âñéóêüìáóôå ìå ôïí Ìßêç óôï ×áúäÜñé óôéò 17 Áõãïýóôïõ. Ãéá Ýíá 24ùñï ðñïãñáììáôßæïõìå ôç ÷åéñáöÝôçóç ôïõ "Ðáôñéùôéêïý Ìåôþðïõ", ôç ìåãÜëç áíáôñïðÞ, ôçí ðéï èåìéôÞ äéÜóðáóç ôçò ÁñéóôåñÜò, ðïõ äåí Ýìåëëå íá óõíôåëåóèåß ðïôÝ. Ç óýóêåøç ôçò áíáôñïðÞò, ìå Ýôïéìá êáé ðñüèõìá üëá ôá ðñáãìáôéêÜ óôåëÝ÷ç ôïõ Ðáôñéùôéêïý Ìåôþðïõ, Þôáí íá ãßíåé óôéò 25 Áõãïýóôïõ. Óôéò 21 ï Ìßêçò óõíåëÞöèç… Óôï "×ñÝïò" ôïõ Ï Ìßêçò êáôáãñÜöåé êáé óôï "¢îéïí åóôß" ðåñéãñÜöåé ðïëëÜ ôñáãéêÜ êáé ôñáãåëáöéêÜ ðåñéóôáôéêÜ. Ãé' áõôÝò ôéò ðëçãÝò, áêñéâþò, ðïõ óôÜæïõí ÷ïëÞ, ðýïí êáé áßìá. Ç çãåóßá ôçò ðáñáäïóéáêÞò ÁñéóôåñÜò äåí èÝëåé çãÝôç ôïí Ìßêç. Êé üôáí áíáäåéêíýåôáé ìå ôï óðáèß ôïõ ðñüåäñïò ôùí ËáìðñÜêçäùí êáé ðñþôïò áñ÷çãüò ôçò Áíôßóôáóçò, ôïí êáèáéñåß. Ðáñáåßíáé øçëüò ï Ìßêçò ãéá ôç ìßæåñç ìåæïýñá ôçò ÁñéóôåñÜò. Ï ÓôÜëéí, ìå ìðüé ìüëéò 1,60, äåí Ýêáíå ìÝëïò ôïõ Ðïëéôéêïý Ãñáöåßïõ, êáíÝíá øçëüôåñï áðü 1,59. Ï Ìßêçò ìéá æùÞ óõìâïëßæåé åíï÷ëçôéêÜ üôé ç ÅëëçíéêÞ ÁñéóôåñÜ, ìüíïí ùò äýíáìç ðáôñéùôéêÞ ìåãáëïõñãåß. Ï Ìßêçò Ý÷åé, ðëÜèåé ïñÜìáôá: Ïõäåßò áîéïðïßçóå ôç ìåãáëüðíïç óýëëçøÞ ôïõ íá åãêáôáóôáèåß óôïõò Äåëöïýò ôï ìüíéìï ðïëéôéóôéêü êÝíôñï ôçò Åõñþðçò Þ ôéò ðñïôÜóåéò ôïõ óôï "ÁíôéìáíéöÝóôï" ôïõ 1987, ãéá ôïí åëåýèåñï ÷ñüíï ôùí åñãáæïìÝíùí- êáõôÜ åðßêáéñåò ôþñá, ìå ôçí ðëÞñç áíáôñïðÞ ôùí åñãáóéáêþí ó÷Ýóåùí áðü ôçí ëáßëáðá ôïõ íåïöéëåëåõèåñéóìïý. Ï Ìßêçò åßíáé åðéêßíäõíá áíåîÜñôçôïò, åëåõèåñüöñùí êé áíõðüôáêôïò. Ðïôáìüò äçìéïõñãßáò äåí ìðáßíåé óå êáëïýðéá. Áõèáéñåôåß êáêüâïõëá üðïéïò, óôïí áðßóôåõôï üãêï ôïõ Ýñãïõ ôïõ, äéá÷ùñßæåé ôéò ðáñôéôïýñåò áðü ôá ðïëéôéêÜ ôïõ êåßìåíá. Ãéá åíéáßï óýíïëï ðñüêåéôáé. ÁëëÜ ï Ìßêçò Ý÷åé Ýíá êïõóïýñé, ðïõ äåí åðéôñÝðåé ðñþôïõò ðïëéôéêïýò ñüëïõò. Óôéò êñßóéìåò óôéãìÝò ðÜíôïôå ïñèüò, ñß÷íåôáé ðñþôïò óôç ìÜ÷ç, ðáßæïíôáò ôç æùÞ ôïõ êïñþíá - ãñÜììáôá, êÜôé ðïõ äåí ìáò Ý÷ïõí óõíçèßóåé ìå åëÜ÷éóôåò åîáéñÝóåéò, ïé ðïëéôéêïß ìáò çãÝôåò. Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ôïí Ãéþñãï Âüôóç ãé' áõôÞ ôçí ðñïóðÜèåéá áíÜëõóçò ôçò ôñáõìáôéêÞò ðñÜãìáôé ó÷Ýóçò, Ýëîçò - áðþèçóçò, ÈåïäùñÜêç - êïììáôéêÞò, êïììïõíéóôéêÞò çãåóßáò. Ìðïñåß êáíåßò íá Ý÷åé ôçí üðïéá èÝóç óõìöùíßáò Þ äéáöùíßáò Þ ñéæéêÞò áíôßèåóçò êáé ìå ôïí ôñüðï ðïõ ôá áíÝëõóå ï Âüôóçò êáé ìå ôïí ôñüðï ðïõ ôá âßùóå ï ÈåïäùñÜêçò. Åêåßíï ðïõ êáíåßò äåí ìðïñåß íá áãíïÞóåé, åßíáé üôé ï ÈåïäùñÜêçò Þôáí 65 óõíáðôÜ ÷ñüíéá ðáñþí óå üëá, óå êáìßá óôéãìÞ äåí Þôáí áðþí. Åßíáé ôï ðáñÜäåéãìá ôïõ åíåñãïý ðïëßôç ãéá ôç äýóêïëç öÜóç ôçò ìåôáðïëéôåõôéêÞò ðïëéôéêÞò æùÞò. Ãé´áõôüí, ôïí åíåñãü ðïëßôç, èá ìáò ìéëÞóåé ôþñá ï Çëßáò Íéêïëáêüðïõëïò óõíÜäåëöïò ÊáèçãçôÞò óôï ÔìÞìá ÐïëéôéêÞò ÅðéóôÞìçò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí.

193

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ηλίας Νικολακόπουλος: Η πολιτική παρουσία και δράση του Μίκη Θεοδωράκη µετά τη Μεταπολίτευση ÅðéóôñÝöïíôáò óôçí ÅëëÜäá, ìåôÜ ôçí êáôÜññåõóç ôçò óôñáôéùôéêÞò äéêôáôïñßáò, ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò äåí Þôáí ðëÝïí, ìüíï ôï êïñõöáßï óýìâïëï ôïõ êüóìïõ ôçò ÁñéóôåñÜò - ï äçìéïõñãüò êáé ï ðïëéôéêüò ðïõ óçìÜäåøå ðïëëáðëÜ, üóï êáíåßò Üëëïò, ôç óýíôïìç Üíïéîç ôçò äåêáåôßáò ôïõ '60, äßíïíôáò öùíÞ ó' Ýíá ðëÞèïò áíèñþðùí ðïõ ôçí åß÷áí óôåñçèåß óôá ðÝôñéíá ìåôåìöõëéïðïëåìéêÜ ÷ñüíéá. Ï ÈåïäùñÜêçò ôçò ìåôáðïëßôåõóçò Þôáí Þäç êÜôé ðïëý åõñýôåñï êáé óõãêÝíôñùíå óôï ðñüóùðü ôïõ äéáöïñåôéêÝò - êáé ïñéóìÝíåò öïñÝò äýóêïëá óõìâáôÝò ôáõôüôçôåò. Ç ôáõôüôçôá ôçò ÁñéóôåñÜò åîáêïëïõèïýóå öõóéêÜ íá áðïôåëåß ôïí ðõñÞíá ôçò ðïëéôéêÞò ôïõ ðáñïõóßáò - ôï óôïé÷åßï áõôü ôïí óõíïäåýåé Üëëùóôå ó' ïëüêëçñç ôç ìÝ÷ñé óÞìåñá æùÞ ôïõ. Äåí åðñüêåéôï üìùò ðëÝïí ãéá ìéá êïììáôéêÜ ðñïóäéïñéóìÝíç ôáõôüôçôá, üðùò êáôÜ ôçí ðñïäéäáêôïñéêÞ ðåñßïäï, üôáí Þôáí âïõëåõôÞò ôçò ÅÄÁ êáé ï ßäéïò ôïõëÜ÷éóôïí áéóèáíüôáí ùò äõíÜìåé ìÝëïò ôïõ ÊÊÅ. Ç áñéóôåñÞ ôáõôüôçôá ôïõ ÈåïäùñÜêç ôçí åðï÷Þ ôçò ìåôáðïëßôåõóçò Þôáí áõôÞ åíüò áéñåôéêïý êáé áíÝíôá÷ôïõ êïììïõíéóôÞ, ï ïðïßïò Þôáí Þäç ãåìÜôïò åñùôçìáôéêÜ êáé áìöéâïëßåò, ü÷é ìüíï ãéá ôá ëÜèç ôïõ ðáñåëèüíôïò áëëÜ êáé ãéá ôç ìåëëïíôéêÞ ðïñåßá áõôïý ôïõ ãéãáíôéáßïõ êéíÞìáôïò. Êáé ï ïðïßïò äéáôçñïýóå üìùò, ôáõôü÷ñïíá, ïëïæþíôáíï ôï üñáìá ôçò åíüôçôáò, üðùò ôçí åß÷å âéþóåé óôï ðáñåëèüí êáé ôçí ïðïßá Ýâëåðå ôþñá íá èñõììáôßæåôáé ìå ôñáõìáôéêü ôñüðï óôçí ÅëëÜäá, áëëÜ êáé ü÷é ìüíïí. Åêôüò áðü ôçí ôáõôüôçôá ôçò ÁñéóôåñÜò ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åß÷å üìùò Þäç ôï 1974 áðïêôÞóåé, ðÜíôá ùò ðïëéôéêÞ ðáñïõóßá, êáé Üëëåò äýï åî' ßóïõ êáèïñéóôéêÝò ôáõôüôçôåò. Ç ðñþôç áöïñïýóå ôïí ðñùôáãùíéóôéêü ôïõ ñüëï, áðü ôçí ðñþôç óôéãìÞ, óôï áíôéäéêôáôïñéêü êßíçìá, ìßá äñÜóç ðïõ ôïí åß÷å áíáãïñåýóåé óå ðáíåèíéêü óýìâïëï. Ï ÈåïäùñÜêçò ôçò ìåôáðïëßôåõóçò äåí áðïôåëïýóå ðëÝïí Ýíá óõãêñïõóéáêü ðñüóùðï, áíôéêåßìåíï ëáôñåßáò ãéá ôïí êüóìï ôçò ÁñéóôåñÜò êáé áðüññéøçò, ùò ðïëéôéêÞ ðáñïõóßá, ãéá ôïí êüóìï ôçò ÄåîéÜò. ÐáñÜ ôéò üðïéåò áíôéññÞóåéò ãéá åðéìÝñïõò æçôÞìáôá ðïõ ìðïñïýóå êáíåßò íá äéáôõðþóåé, üëïé áíáãíþñéæáí óôï ðñüóùðï êáé ôç ìïõóéêÞ ôïõ ÈåïäùñÜêç, Ýíá êïñõöáßï óýìâïëï ôçò Áíôßóôáóçò åíáíôßïí ôçò äéêôáôïñßáò. ÐñïÝêôáóç, åí ìÝñåé, áõôÞò ôçò áíôéäéêôáôïñéêÞò ôáõôüôçôáò Þôáí áñ÷éêÜ êáé ç äéåèíÞò áðÞ÷çóç ôçò ðïëéôéêÞò ðáñïõóßáò ôïõ ÈåïäùñÜêç. Óõìðõêíþíïíôáò êáé óõìâïëßæïíôáò, üðùò êáé ç Ìåëßíá Ìåñêïýñç, ôï ðñüóùðï ìéÜò ÅëëÜäáò ðïõ áãùíßæåôáé åíáíôßïí ôçò âáñâáñüôçôáò, ï ÈåïäùñÜêçò ìåôåîåëß÷èçêå óýíôïìá óå ìßá ïéêïõìåíéêþí äéáóôÜóåùí ðíåõìáôéêÞ ðñïóùðéêüôçôá, ç ïðïßá ðáñåìâáßíåé óôï ðïëéôéêü ãßãíåóèáé, äçëáäÞ óå áõôÞí ôçí Ýííïéá ôïõ ïéêïõìåíéêïý "äéáíïïýìåíïõ" (intelectuel), ðïõ äéáìïñöþèçêå êáé óçìÜäåøå ôïí 20ï 194

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

áéþíá. Áí ç Ìåëßíá ðáñÝìåéíå ìÝ÷ñé ôï ôÝëïò ôçò æùÞò ôçò ôï óýìâïëï ôçò ãíÞóéáò Åëëçíßäáò ìå äéåèíÞ áêôéíïâïëßá, ï ÈåïäùñÜêçò áíôéìåôùðßóôçêå óõ÷íÜ ùò ìßá ïéùíåß õðåñåèíéêÞ, ðíåõìáôéêÞ êáé ðïëéôéêÞ, ðñïóùðéêüôçôá, óýìâïëï ôïõ áãþíá åíáíôßïí ôçò âßáò êáé ôçò êáôáðßåóçò. Ç óýíèåóç ôùí ôñéþí áõôþí äéáóôÜóåùí ôçò ðïëéôéêÞò ðáñïõóßáò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, êáôÜ ôïõò ìÞíåò ðïõ áêïëïýèçóáí ôçí ðôþóç ôçò äéêôáôïñßáò, õðÞñîå áñêåôÜ åðþäõíç. Ùò ðáíåèíéêü áíôéäéêôáôïñéêü óýìâïëï, äåí äßóôáóå íá äéáôõðþóåé äçìüóéá ôï áõôïíüçôï: üôé äçëáäÞ ç ëýóç ÊáñáìáíëÞ áðïôåëïýóå ôç ìüíç åöéêôÞ Ýîïäï áðü ôç äéêôáôïñßá ÷ùñßò áéìáôçñÝò óõãêñïýóåéò. ÂÝâáéá, ï ó÷çìáôéêüò ôñüðïò ìå ôïí ïðïßï äéáôõðþèçêå êáé, êõñßùò, êùäéêïðïéÞèçêå áõôÞ ç áëÞèåéá (ÊáñáìáíëÞò Þ ôáíêò) ðñïêÜëåóå áíáðüöåõêôá áíôéäñÜóåéò êáé ðáñåîçãÞóåéò, éäßùò åí üøåé ôçò óõãêåêñéìÝíçò ðïëéôéêÞò óõãêõñßáò ôùí åêëïãþí ôçò 17çò Íïåìâñßïõ 1974. ¼ìùò ç èÝóç ôïõ ßäéïõ ôïõ ÈåïäùñÜêç óå áõôÞí ôç óõãêõñßá õðÞñîå êáè' üëá óáöÞò. Ùò áíÝíôá÷ôïò, áëëÜ êáé åíùôéêüò áñéóôåñüò, åíåðëÜêç ðñïóùðéêÜ óôç óõãêñüôçóç ôçò ÅíùìÝíçò ÁñéóôåñÜò, áõôïý ôïõ èíçóéãåíïýò ó÷çìáôéóìïý ðïõ óõììåôåß÷å óôéò åêëïãÝò. Ï ßäéïò åðÝëåîå íá åßíáé õðïøÞöéïò óôç ´ Ðåéñáéþò, åêåß üðïõ åß÷å åêëåãåß ðáíçãõñéêÜ ôï 1964 ìå 12.534 óôáõñïýò. ¼ìùò ïé óõíèÞêåò åß÷áí ðëÝïí áëëÜîåé. Ç ÅíùìÝíç ÁñéóôåñÜ, óôçí êáô' åîï÷Þí ëáúêÞ êáé åñãáôéêÞ ðåñéï÷Þ ôçò ðñùôåýïõóáò, ðåñéïñßóôçêå óôï 23,1% ôùí øÞöùí (êåñäßæïíôáò ìüíï ìßá Ýäñá), üôáí ôï ÷áìçëüôåñï ðïóïóôü ôçò ðñïäéêôáôïñéêÞò ÅÄÁ ôç äåêáåôßá ôïõ '60 Þôáí 33,8%. ÁëëÜ êáé ç ìßá áõôÞ âïõëåõôéêÞ Ýäñá äåí Ýìåëëå íá ïäçãÞóåé óôç ÂïõëÞ ôïí Üíèñùðï ðïõ óõìâüëéæå êáé åß÷å áãùíéóôåß ãéá ôçí åíüôçôá ôçò ÁñéóôåñÜò. Áíôßèåôá, áðïôÝëåóå áíôéêåßìåíï óêëçñÞò áíáìÝôñçóçò áíÜìåóá óôéò äýï ìåñßäåò ôïõ äéáóðáóìÝíïõ êïììïõíéóôéêïý êéíÞìáôïò. Ôï ÊÊÅ ðñéìïäüôçóå ôïí Äçì. Ãüíôéêá, ï ïðïßïò êáé åêëÝ÷ôçêå ìå 12.619 óôáõñïýò - ðïõ áíôéðñïóþðåõáí ôï 40% ôùí øçöïöüñùí ôçò Å.Á. Áíôßóôïé÷á üìùò êáé ôï ÊÊÅ åó. åðÝëåîå ìéêñüøõ÷á íá ðñéìïäïôÞóåé ôïí Ê. Öéëßíç, ðïõ óõãêÝíôñùóå 7.862 óôáõñïýò, áöÞíïíôáò Ýôóé ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç óôçí ôñßôç èÝóç ìå 6.345 óôáõñïýò. Áò óçìåéùèåß åðßóçò üôé óôç ´ Ðåéñáéþò áðÝôõ÷å åðßóçò íá åêëåãåß, ãéá 150 ðåñßðïõ øÞöïõò, êáé ç Ìåëßíá Ìåñêïýñç ùò õðïøÞöéá ôïõ ÐÁÓÏÊ. Ôá äýï êáô' åîï÷Þí äéåèíÞ óýìâïëá ôïõ áíôéäéêôáôïñéêïý áãþíá äåí âñÞêáí èÝóç óôç ÂïõëÞ ôçò Ìåôáðïëßôåõóçò. Ç äçìïêñáôßá ðïõ ãåííéüôáí åðñüêåéôï íá åßíáé ìßá áõóôçñþò êïììáôéêÜ äïìçìÝíç äçìïêñáôßá, ðïõ áöÞíåé åëÜ÷éóôï ÷þñï ãéá áíåîÜñôçôåò öùíÝò. Ç ôñáõìáôéêÞ åìðåéñßá ôùí åêëïãþí ôïõ 1974 äåí ïäÞãçóå ôïí ÈåïäùñÜêç óå ðáñáßôçóç ôïõ ôýðïõ "áíè' çìþí ï ÃïõëéìÞò". ÓõíÝ÷éóå íá áãùíßæåôáé ãéá ôçí åíüôçôá ôçò ÁñéóôåñÜò, áíáëáìâÜíïíôáò êáé äéåèíåßò ðñùôïâïõëßåò, üðùò Þôáí 195

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ç ðñüóêëçóç óôçí ÅëëÜäá ôïõ Öñ. ÌéôåñÜí, þóôå ìå ôçí ðáñïõóßá ôïõ íá óõìâÜëåé óôç óõíåñãáóßá ôùí êïììÜôùí ôçò áíôéðïëßôåõóçò. ¼ìùò êáé óôï óçìåßï áõôü ïé åîåëßîåéò Ýðáéñíáí ìßá Üëëç êáôåýèõíóç. Ôï ÐÁÓÏÊ, åíéó÷õìÝíï áðü ôçí åðéôõ÷ßá ôïõ óôéò åêëïãÝò ôïõ 1977, äåí Þôáí äéáôåèåéìÝíï íá áðïäå÷ôåß êáìßá éóüôéìç óõíåñãáóßá. Ï ÈåïäùñÜêçò áðïöÜóéóå ôüôå üôé èá Ýðñåðå íá óõìðáñáôá÷èåß êáé íá åíéó÷ýóåé ôï êüììá ðïõ åß÷å, åê ôùí ðñáãìÜôùí, áíáäåé÷ôåß óå êýñéï åêöñáóôÞ ôïõ êüóìïõ ôçò êïììïõíéóôéêÞò ÁñéóôåñÜò, Þ ôïõëÜ÷éóôïí ôïõ êüóìïõ ðïõ åß÷å áðïìåßíåé óå áõôüí ôïí ÷þñï áðü ôçí åõñýôáôç åáìéêÞ êáé åáìïãåíÞ ðáñÜôáîç. ÄÝ÷ôçêå Ýôóé íá åßíáé õðïøÞöéïò äÞìáñ÷ïò óôçí ÁèÞíá ìå ôçí õðïóôÞñéîç ôïõ ÊÊÅ, ôïí Ïêôþâñéï ôïõ 1978, óõãêåíôñþíïíôá ôï 16,7% ôùí øÞöùí. Ðïóïóôü óáöþò áíþôåñï áðü áõôü ôïõ ÊÊÅ (ðïõ óôéò âïõëåõôéêÝò åêëïãÝò êõìáéíüôáí ðåñß ôï 12%), üìùò áðïëýôùò ôáõôüóçìï ìå ôçí äéåõñõìÝíç äçìïôéêÞ ôïõ åðéññïÞ, üðùò áõôÞ êáôáãñÜöçêå áñãüôåñá ìå ôïí Âáó. Åõöñáéìßäç ôï 1982 êáé ôïí È. ÊáôñéâÜíï ôï 1986. Ç åêëïãéêÞ óõíåñãáóßá ôïõ ÈåïäùñÜêç ìå ôï ÊÊÅ äåí èá ìðïñÝóåé åðïìÝíùò íá ðñïóöÝñåé ìßá ðñüóèåôç äõíáìéêÞ, áöïý ôåëéêÜ ðåñéïñéæüôáí óôï íá åêöñÜæåé ôç ìßá ìüíï äéÜóôáóç áðü ôéò ðïëëáðëÝò ôáõôüôçôåò ôçò ðïëéôéêÞò ôïõ ðáñïõóßáò. Åíôïýôïéò, ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ðáñÝìåéíå óôáèåñüò óå áõôÞ ôç óõíåñãáóßá. Óõãêñüôçóå ôçí êßíçóç ãéá Åíéáßá ÁñéóôåñÜ (ÊÅÁ) öéëïäïîþíôáò íá óõóðåéñþóåé ðñïóùðéêüôçôåò ðïõ åðéèõìïýóáí ôç óõíåñãáóßá ìå ôï ÊÊÅ, ÷ùñßò üìùò êáé íá åíôá÷èïýí ó' áõôü. Ôï 1981 åðáíåêëÝ÷ôçêå âïõëåõôÞò ìå ôï ÊÊÅ óôç ´ Ðåéñáéþò (13.785 óôáõñïß), êáé ôï 1985, ðÜíôá ìå ôï ÊÊÅ, âïõëåõôÞò Åðéêñáôåßáò. Ï êýêëïò áõôüò åß÷å üìùò ðëÝïí êëåßóåé êáé ôï ÌÜéï ôïõ 1986 ðáñáéôÞèçêå áðü âïõëåõôÞò. Åßíáé ßóùò ìßá åéñùíåßá ôçò éóôïñßáò, üôé ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, ðáñáìÝíïíôáò ðÜíôá ðéóôüò óôéò éäÝåò ôçò ÁñéóôåñÜò, áðïóôáóéïðïéåßôáé áðü ôïõò êïììáôéêïýò ôçò öïñåßò, áêñéâþò ôç óôéãìÞ ðïõ óôç ÓïâéåôéêÞ ¸íùóç îåêéíÜ ç ôåëåõôáßá áðÝëðéäá ðñïóðÜèåéá ãéá ìßá ìåôáññýèìéóç ôïõ êïììïõíéóôéêïý óõóôÞìáôïò êáé óôçí ÅëëÜäá, ëßãï áñãüôåñá, ç ôåëåõôáßá, åðßóçò áðïôõ÷çìÝíç, ðñïóðÜèåéá ãéá íá îáíáâñåß ôï êïììïõíéóôéêü êßíçìá ôçí åíüôçôÜ ôïõ. ¸ôóé, ï ðñùôáãùíéóôÞò ôçò ÅíùìÝíçò ÁñéóôåñÜò ôï 1974 äåí èá óõìðñÜîåé ìå ôï Óõíáóðéóìü ôïõ 1989. Óå åðßðåäï ðïëéôéêÞò èá áêïëïõèÞóåé âÝâáéá, áëëÜ ùò ìïíá÷éêÞ ðëÝïí ðñïóùðéêüôçôá, ìßá ðáñÜëëçëç, áí êáé åëáöñþò åôåñï÷ñïíéóìÝíç, ðïñåßá. Åíþ ï Óõíáóðéóìüò èá óõìðñÜîåé óôçí êõâÝñíçóç ÔæáíåôÜêç, ìåôÜ ôéò åêëïãÝò ôïõ Éïõíßïõ 1989 êáé óôç óõíÝ÷åéá èá áñ÷ßóåé íá óõíåñãÜæåôáé ìå ôï ÐÁÓÏÊ, ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò èá áðïöáóßóåé íá åðáíÝëèåé óôç ÂïõëÞ, ùò áíåîÜñôçôïò óõíåñãáæüìåíïò ìå ôç ÍÄ, ôïí ÍïÝìâñéï ôïõ 1989. ¼ìùò êáé áõôÞ ç âïõëåõôéêÞ åìðåéñßá èá Ý÷åé ðåñéïñéóìÝíç äéÜñêåéá. Åðáíåêëåãüìåíïò ôïí Áðñßëéï ôïõ 1990 èá 196

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

áíáëÜâåé, ãéá äõüìéóé ÷ñüíéá, õðïõñãüò ¢íåõ ×áñôïöõëáêßïõ êáé óôç óõíÝ÷åéá Åðéêñáôåßáò ãéá íá ðáñáéôçèåß üìùò êáé ðÜëé ôïí Ïêôþâñéï ôïõ 1992 áðü õðïõñãüò êáé óôç óõíÝ÷åéá ôïí ÌÜñôéï ôïõ 1993 áðü âïõëåõôÞò. Ç áðï÷þñçóç áðü ôçí ôñÝ÷ïõóá åóùôåñéêÞ ðïëéôéêÞ äåí óÞìáéíå, ïýôå êáé ìðïñïýóå íá óçìáßíåé, ãéá ôïí ÈåïäùñÜêç, áðï÷þñçóç êáé áðü ôçí ðïëéôéêÞ óôçí åõñýôåñç êáé ïéêïõìåíéêÞ äéÜóôáóÞ ôçò. ¸ôïéìïò êáé äéáèÝóéìïò íá äþóåé ôï ðáñüí óå äéåèíÝò åðßðåäï ãéá íá óôçñßîåé ôïõò áãþíåò ãéá åèíéêÞ áíåîáñôçóßá, äçìïêñáôßá êáé êïéíùíéêÞ äéêáéïóýíç, âñÝèçêå ðÜíôá óôçí ðñþôç ãñáììÞ ãéá íá êáôáããåßëåé ôéò éìðåñéáëéóôéêÝò åðéèÝóåéò êáé ôç óýã÷ñïíç áõôïêñáôïñéêÞ âáñâáñüôçôá, óôç ÌÝóç ÁíáôïëÞ, ôç ËáôéíéêÞ ÁìåñéêÞ, ôçí ðñþçí Ãéïõãêïóëáâßá ê.á. ¼ìùò ïé êáéñïß óôï ãýñéóìá áðü ôïí 20ï ðñïò ôïí 21ï áéþíá Ý÷ïõí ðëÝïí áëëÜîåé, áðïäõíáìþíïíôáò óå ðïëëÜ óçìåßá êáé ôéò ôñåéò äéáóôÜóåéò ðïõ ðñïóäéïñßæïõí ôçí ðïëéôéêÞ ôáõôüôçôá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Ôï áßôçìá ãéá ôçí åíüôçôá ôçò ÁñéóôåñÜò, ìéáò ÁñéóôåñÜò ìå óýã÷ñïíï êáé åëêôéêü ðñüóùðï, áí êáé ðáñáìÝíåé ðÜíôá åðßêáéñï, óõíáíôÜ ôåñÜóôéåò äõóêïëßåò. Ç áíáöïñÜ óôïí áíôéäéêôáôïñéêü áãþíá, ìåôÜ áðü ôñéÜíôá ÷ñüíéá ïìáëÞò áëëÜ êáé ìåëáã÷ïëéêÞò äçìïêñáôßáò, Ý÷åé âÝâáéá êáôá÷ùñçèåß óôç óõëëïãéêÞ ìíÞìç, áëëÜ äýóêïëá ìðïñåß íá áðïôåëÝóåé ïäçãü ãéá ôï ìÝëëïí. ÔÝëïò, ï ñüëïò ôïõ ïéêïõìåíéêïý äéáíïïýìåíïõ, áõôÞò ôçò óõëëïãéêüôçôáò ðïõ óçìÜäåøå ôéò óõíåéäÞóåéò ôïõ 20ïõ áéþíá, âñßóêåôáé óÞìåñá óå óáöÞ õðï÷þñçóç ìðñïóôÜ óôçí åðÝëáóç ôùí áãïñáßùí éäåþí. Ç ðïëéôéêÞ ðáñïõóßá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ôá ôåëåõôáßá ôñéÜíôá ÷ñüíéá -áíåîÜñôçôá áðü åðéìÝñïõò óõìöùíßåò Þ äéáöùíßåò óõìðõêíþíåé áõôÞí ôçí áãùíéþäç ìÜ÷ç ðïõ äßíïõí ïé éäÝåò ôïõ áíèñùðéóìïý åíáíôßïí ôçò âáñâáñüôçôáò. Πρόεδρος Åõ÷áñéóôïýìå ôïí Çëßá Íéêïëáêüðïõëï. ¸÷åé ìéá ðßêñá ôï ôÝëïò ôïõ. ¸÷ù ôçí áßóèçóç üìùò, üôé êÜôé êáéíïýñéï Ý÷åé áñ÷ßóåé êáé êéíåßôáé êáé ôá ôñßá áéôÞìáôá ðïõ Ýâáëå, åßíáé êáéíïýñéåò ðñïêëÞóåéò êáé áðü ôçí ðåßñá ìïõ óôï ðáíåðéóôÞìéï áí èÝëåôå, âëÝðù üôé õðÜñ÷ïõí Üíèñùðïé ðïõ Ý÷ïõí ôï åñÝèéóìá íá ðñïêëçèïýí áðü áõôü êáé åßíáé ôá ðéï åíäéáöÝñïíôá êáé åíåñãÜ ìõáëÜ ðïõ Ý÷ïõìå óÞìåñá óôéò ðáíåðéóôçìéáêÝò ìáò ó÷ïëÝò. Ç óõíåäñßáóç áõôÞ êëåßíåé åäþ, ðñï÷ùñÜìå óôçí ôåëåõôáßá åíüôçôá ôïõ Óõíåäñßïõ, óôçí ïðïßá èá ìéëÞóåé êáé ï Ìßêçò óôï ôÝëïò. Ðáñáêáëþ ôïí Ðñüåäñï ôçò ÅðéóôçìïíéêÞò ÅðéôñïðÞò, óõíÜäåëöï ÅñáôïóèÝíç ÊáøùìÝíï, íá ðÜñåé ôçí ðñïåäñßá êáé í' áíáëÜâåé ôï ñüëï ôïõ.

197

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Ε΄ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

"Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò: Ï Êñçôéêüò êáé ï Ïéêïõìåíéêüò" 7η ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ Προεδρείο: Ερατοσθένης Καψωµένος, êáèçãçôÞò ÍÝáò ÅëëçíéêÞò Öéëïëïãßáò êáé Èåùñßáò ôçò Ëïãïôå÷íßáò, ÅðéóôçìïíéêÞ ÅðéôñïðÞ, Ðñüåäñïò.

Anne Lhassa, Ðñüåäñïò ôïõ Óõëëüãïõ Ößëùí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç óôï ÂÝëãéï Ηρακλής Γαλανάκης, äçìïóéïãñÜöïò, ÅðéóôçìïíéêÞ ÅðéôñïðÞ

Ερατοσθένης Καψωµένος: Πρόεδρος 7ης Συνεδρίας Êõñßåò êáé êýñéïé ðñï÷ùñïýìå áìÝóùò óôçí ôåëåõôáßá óõíåäñßá ìáò, ðïõ Ý÷åé ôßôëï "Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ï Êñçôéêüò êáé ï Ïéêïõìåíéêüò". Êáëþ áìÝóùò óôï âÞìá ôïí óõíÜäåëöï ÇñáêëÞ ÃáëáíÜêç, ï ïðïßïò èá ðáñïõóéÜóåé ôçí åñãáóßá, ôçí åéóÞãçóç ôïõ Guy Wagner, ï ïðïßïò äåí Þôáí äõíáôü íá åßíáé ìáæß ìáò.

Ηρακλής Γαλανάκης Äåí ãíùñßæù áí õðÜñ÷åé Üëëïò Üíèñùðïò óôçí õöÞëéï, ï ïðïßïò íá Ý÷åé ôüóï ðïëý ðáñáêïëïõèÞóåé, åñåõíÞóåé, ìåëåôÞóåé, óõãêñßíåé, åêôéìÞóåé, èáõìÜóåé, ðéóôÝøåé êáé ðñïâÜëëåé ôï Ýñãï êáé ôç æùÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, êáèþò åðßóçò êáé ôï éóôïñéêü, ðïëéôéêü, êïéíùíéêü, ðïëéôéóìéêü êáé äéåèíÝò ðëáßóéï, ìÝóá óôï ïðïßï äçìéïõñãÞèçêå êáé åîåëß÷èçêå, üóï ï ê. Ãêõ ÂÜãêíåñ. Äåí ãíùñßæù, ïýôå áí êÜðïéïò Üëëïò Üíèñùðïò õðïâëÞèçêå ðïôÝ óå ôüóåò èõóßåò, ìå ôüóç ãåííáéïäùñßá, áëëÜ êáé ðïõ íá íïéþèåé ôáõôü÷ñïíá Ýíá ôÝôïéï åìðëïõôéóìü, ðñïóùðéêÞ ðíåõìáôéêÞ áíáãÝííçóç, ùñßìáíóç êáé ïëïêëÞñùóç ìÝóá áð' áõôÞ ôçí åíáó÷üëçóç ãéá Ýíá Üëëï Ìïõóïõñãü, Þ Üëëï ðíåõìáôéêü äçìéïõñãü, üóï ï ê. Ãêõ ÂÜãêíåñ. Ï Üíèñùðïò ôùí ÃñáììÜôùí êáé ôçò ÔÝ÷íçò åßíáé áðü ôï Ëïõîåìâïýñãï. ×þñá ößëç, üðïõ Ý÷ïõìå êé Üëëïõò ößëïõò, ìéêñÞ óå Ýêôáóç êáé ðëçèõóìü, ôåñÜóôéá óå óõíåéóöïñÜ, ó' áõôü ðïõ ëÝãåôáé óýã÷ñïíï áíèñþðéíï èáýìá, óôçí ÅõñùðáúêÞ Ïéêïäüìçóç. Ï åõáßóèçôïò Üíèñùðïò ðïõ ìÝóá áðü ôçí Ýñåõíá, ôç ìåëÝôç êáé ôç ãíþóç Ýöôáóå óôçí åêôßìçóç, óôçí áíáãíþñéóç êáé óôï èáõìáóìü ôïõ äçìéïõñãïý êáé ôïõ Ýñãïõ ôïõ êáé Ýôáîå óôç æùÞ ôïõ, íá äéáäþóåé êáé íá ìïéñáóôåß ôç äçìéïõñãßá áõôÞ, ìå êÜèå Üíèñùðï, üðïõ Ãçò. Ôïí öéëüëïãï, ôïí äçìïóéïãñÜöï êáé áñ÷éóõíôÜêôç ôïõ ðïëéôéóôéêïý Ýíèåôïõ ôçò TAGEBLATT "Kulturissimo", ìå ôéò åêáôïíôÜäåò ôá äçìïóéåýìáôá ãéá ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç, ôçí åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ êáé ðïßçóç, êáé ôïí åëëçíéêü ãåíéêüôåñá ðïëéôéóìü.

199

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ôïí ðáñáãùãü êáé ðáñïõóéáóôÞ ôùí 170 åâäïìáäéáßùí ñáäéïöùíéêþí åêðïìðþí ãéá ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé ôï éóôïñéêü, êïéíùíéêü, ðïëéôéêü êáé äéåèíÝò ðëáßóéï ìÝóá óôï ïðïßï äçìéïõñãÞèçêå. Ôïí åìðíåõóôÞ, óõíäçìéïõñãü êáé ðñüåäñï ôïõ Åõñùðáúêïý Ïìßëïõ ãéá ôçí ÄéÜäïóç ôùí Ôå÷íþí êáé ôùí ÅðáããåëìÜôùí, ìå áðïêïñýöùìÜ ôïõ ôï êáëïêáéñéíü áíïéêôü ÐáíåðéóôÞìéï ôùí ÃñáììÜôùí, ôùí Ôå÷íþí êáé ôùí ÅðáããåëìÜôùí. Ôïí åðß óåéñÜ åôþí äéåõèõíôÞ ôïõ ÈåÜôñïõ ôïõ Åò-óõñ Áëæåô, üðïõ ï Ìßêçò ìáò, Ý÷åé öéëïîåíçèåß êáé äçìéïõñãÞóåé. Ôïí ðáñáãùãü èåáôñéêþí Ýñãùí áðü ôï åëëçíéêü êáé ðáãêüóìéï êëáóóéêü èÝáôñï. Ôïí åñåõíçôÞ, ôïí ìåëåôçôÞ, ôïí óõããñáöÝá, ðïõ áõôÝò ôéò ìÝñåò ôéìÞèçêå ìå ôï ðñþôï ëïãïôå÷íéêü âñáâåßï ôçò ÷þñáò ôïõ, ãéá ôï âéâëßï ðïõ Ýãñáøå ãéá ôïí Schubert Ôïí ðñüåäñï ôïõ ðñþôïõ äéåèíïýò Óõëëüãïõ - Éäñýìáôïò Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, ãéá ôçí ðñïâïëÞ êáé ôï Ýñãï ôïõ äéÜóçìïõ óõíôïðßôç êáé óõìðáôñéþôç ìáò, ôïõ "ÄÉÅÈÍÏÕÓ ÉÄÑÕÌÁÔÏÓ ÌÉÊÇÓ ÈÅÏÄÙÑÁÊÇÓ"

Ôïí âéïãñÜöï ôïõ Ìßêç "Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò:Ìéá æùÞ ãéá ôçí ÅëëÜäá". Ôïí Üíèñùðï ìå ôçí áßóèçóç ôïõ ÷ñüíïõ, ôçò äéá÷ñïíéêüôçôáò, êáé ôçò éóôïñßáò. Ôï äçìéïõñãü ôçò ðñþôçò éóôïóåëßäáò ðïõ äçìéïõñãÞèçêå ãéá ôç æùÞ êáé ôï Ýñãï åíüò Ìïõóïõñãïý. Ôþñá èá õðÜñ÷ïõí ðïëëÝò, ôüôå Þôáí ç ìüíç êáé ç ðñþôç. Ôçí éóôïóåëßäá áð' üðïõ Ýäåéîå êáé äåß÷íåé óôçí óýã÷ñïíç áíèñùðüôçôá, óå üëç ôçí ÕöÞëéï, áëëÜ êáé ðïõ ôïõ åðÝôñåøå íá äåé ìÝóá áðü ôéò åðéóêÝøåéò áð' üëï ôïí êüóìï, ôçí áðÞ÷çóç ôïõ Ýñãïõ êáé ôçò æùÞò åíüò Áíèñþðïõ, åíüò Åõñùðáßïõ, åíüò ¸ëëçíá, åíüò Êñçôéêïý, ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, áëëÜ êáé ðïõ ìÝóá áðü ôçí ðáñïõóßáóç êáé ôçí áðÞ÷çóç áõôïý ôïõ Ýñãïõ êáé æùÞò, ôç óõìâïëÞ ôçò ÷þñáò ìáò óôï ðáíáíèñþðéíï ðïëéôéóìéêü êáé ðïëéôéóôéêü ãßãíåóèáé, êáé óôç óôÞñéîç ôùí äéá÷ñïíéêþí ðáíáíèñþðéíùí áñ÷þí êáé áîéþí. Ìéá éóôïóåëßäá, ðïõ áõôÝò ôéò ìÝñåò ðÝñáóå ôéò 200.000 åðéóêÝøåéò. Ôïí Ößëï ðïõ ìÝóá êáé áðü ôçí ôñßìçíç Ýêèåóç êáé ôéò åêäçëþóåéò ðïõ äéïñãÜíùóå áðü ôéò áñ÷Ýò ôïõ ÖëåâÜñç Ýùò ôá ôÝëç ôïõ Áðñßëç, óôï Åèíéêü ÊÝíôñï Ëïãïôå÷íßáò ôïõ Ëïõîåìâïýñãïõ êáé óå äéÜöïñåò ðüëåéò ôçò ÷þñáò ôïõ, ãéá íá ôéìÞóåé ôá 80÷ñïíá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, õðåíèýìéóå ðïëýðëåõñá êáé ðïëõôÜëáíôá ôçí ðïñåßá ôçò óýã÷ñïíçò ÅëëÜäáò áðü ôï 1925 Ýùò óÞìåñá, ìÝóá áðü ôç æùÞ êáé ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé ôçí ðñïóöïñÜ ìáò ùò ÷þñá êáé ùò ëáüò, óôçí Åëåõèåñßá ôçò Åõñþðçò, óôçí óôÞñéîç êáé óôçí åäñáßùóç ôùí ðáíáíèñþðéíùí áîéþí êáé áñ÷þí ðïõ åðéôñÝðïõí óôçí Åõñþðç íá êÜíåé ôç äéáöïñÜ áðü ôéò Üëëåò ïñãáíùìÝíåò äéåèíåßò ïíôüôçôåò êáé äõíÜìåéò, ðáñÜ ôéò üðïéåò äõóêïëßåò ðïõ áíôéìåôþðéóå, áíôéìåôùðßæåé êáé èá áíôéìåôùðßæåé, êáé ôéò óõìðëçãÜäåò ôùí ðïëýðëåõñùí êáé ðïëýìïñöùí äéáöïñåôéêïôÞôùí, êáé äéáöïñþí, ìÝóá áðü ôéò ïðïßåò åßíáé õðï÷ñåùìÝíç íá ðåñÜóåé ç ïéêïäüìçóÞ ôçò. Ôïí ÌÝãá, áíåðßóçìï, áëëÜ ôüóï áðïôåëåóìáôéêü, ðïëýðëåõñï ÐñÝóâç ôçò äéÜäïóçò ôïõ ðïëéôéóìïý ìáò êáé ãåíéêüôåñá ôçò ÷þñáò ìáò, ôïí Ößëï Ãêõ ÂÜãíêåñ, ðïõ ç åðßóçìç ÅëëçíéêÞ Ðïëéôåßá äå ôßìçóå áêüìç.

200

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Êáé üìùò ðüóïé åñãÜæïíôáé ãéá ìéá áíÜëïãç óå ðåñéå÷üìåíï, ðïéüôçôá êáé áðïôåëåóìáôéêüôçôá ðñïâïëÞ ôçò óôïí êüóìï, üóï ï Ößëïò ìáò Ãêõ ÂÜãêíåñ. Ãéáôß ðñïâÜëëïíôáò üðùò ðñïáíÝöåñá ôï Ýñãï êáé ôç æùÞ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ðñïâÜëëåéò ôçí ðñïóöïñÜ ìáò ùò ÷þñá, ùò ëáüò, óôï ðáíáíèñþðéíï ðíåõìáôéêü ãßãíåóèáé êáé óôç óôÞñéîç ôùí äéá÷ñïíéêþí áñ÷þí ôçò Åëåõèåñßáò, ôçò Äéêáéïóýíçò, ôçò Áëëçëåããýçò êáé ôçò Áíèñþðéíçò áîéïðñÝðåéáò, êÜèå áíèñþðïõ, ÷ùñßò êáíåíüò åßäïõò äéÜêñéóç, ôçò ÅéñÞíçò. Ãé' áõôü óõã÷áßñù êáé åõ÷áñéóôþ ôç Íïìáñ÷éáêÞ Áõôïäéïßêçóç ×áíßùí, ãéá ôçí åõêáéñßá êáé ôç ÷áñÜ ðïõ ìáò Ýäùóå êáé ôçí ôéìÞ ðïõ ìáò åðéöýëáîå íá æÞóïõìå áõôü ôï éóôïñéêü, ôüóï õøçëÞò ðïéüôçôáò êáé ðåñéå÷ïìÝíïõ ôñéÞìåñï, ðïõ ìå ôüóç Áñ÷ïíôéÜ ïñãÜíùóå. Ãé' áõôü èÝëù íá åõ÷áñéóôÞóù êáé íá óõã÷áñþ ôï ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò êáé ôá Áíþôáôá ÅêðáéäåõôéêÜ Éäñýìáôá ðïõ åäñåýïõí óôçí ÊñÞôç, ãéá ôçí áíáãíþñéóç êáé ôçí ôéìÞ ðïõ èá áðïäþóïõí ôçí åñ÷üìåíç ÄåõôÝñá óôïí ÌåãÜëï ÁñóåíÜëé, óôïí Üíèñùðï ðïõ ìå ôï Ýñãï êáé ôç æùÞ ôïõ ïìüñöõíå êáé åìðëïýôéóå, ôï åßíáé êáé ôç æùÞ ìáò , ùò Üôïìá, ùò êïéíùíßá, ùò ëáüò, ùò Üíèñùðïé. Ãé' áõôü åõ÷áñéóôþ êáé óõã÷áßñù êáé üëïõò ôïõò õðüëïéðïõò öïñåßò ôùí ×áíßùí êáé ôùí Üëëùí íïìþí ôçò ÊñÞôçò, ôïõ Ñåèýìíïõ, ôïõ Çñáêëåßïõ êáé ôïõ Ëáóéèßïõ ãéá ôéò åêäçëþóåéò ðïõ Ý÷ïõí ðñïãñáììáôßóåé êáé Ý÷ïõí Þäç êÜíåé, áëëÜ êáé ðïõ ðñïãñáììáôßæïõí íá êÜíïõí ãéá íá ôéìÞóïõí ôïí ¢íèñùðï ðïõ èåùñåß ôéìÞ ôïõ üôé êáôÜãåôáé áðü ôçí ÊñÞôç êáé ðïõ ìå ôï Ýñãï êáé ôç æùÞ ôïõ ðÜíôá õðåñáóðßóôçêå ôéò áîßåò ðïõ ðÜíôá õðçñåôïýóå ôï íçóß ìáò. Ãé' áõôü êáëþ ôïõò Êñçôéêïýò üðïõ Ãçò êáé êÜèå êÜôïéêï ü÷é ìüíï ôçò ÊñÞôçò, áëëÜ êáé ïëüêëçñçò ôçò ÷þñáò ìáò, íá ãßíåé ìÝëïò ôïõ Óõëëüãïõ Ößëïé ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ðïõ éäñýèçêå. Ãéáôß ôéìþíôáò êáé ðñïâÜëëïíôáò ôç æùÞ êáé ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, äåí ðñïâÜëëåéò êáé äåí ôéìÜò Ýíá Ðñüóùðï. ÔéìÜò êáé ðñïâÜëëåéò Ðáíáíèñþðéíåò Äéá÷ñïíéêÝò Áîßåò, üðùò ôï Ýêáíå ðÜíôá ç ÊñÞôç. ¼ðùò óõíÝâç êáé óôçí Ðëáôåßá 21çò ôïõ ÌÜç óôï ÃáëáôÜ, üðïõ, ðñïò ôéìÞ ôùí êáôïßêùí ôïõ ÃáëáôÜ êáé ôïõ äÞìïõ ÍÝáò Êõäùíßáò - ï ïðïßïò êÜðïôå êáé ãé'áõôü äåí Ý÷ù ôçí ðáñáìéêñÞ áìöéâïëßá, èá ïíïìáóôåß "ÄÞìïò Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò" - äéïñãÜíùóáí ôçí éóôïñéêÞ êáé áîÝ÷áóôç ãéïñôÞ ôùí Ãåíåèëßùí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ðñï÷èÝò ôçí ÐáñáóêåõÞ ôï âñÜäõ, üðùò óõíÝâç êáé óå Üëëá ìÝñç êáé ðëáôåßåò ôçò ÊñÞôçò. Ôï êåßìåíï 80 ðëçñïöïñßåò êáé 80 óêÝøåéò óõíôÜ÷èçêå áðü ôïí Ãêõ ÂÜãêíåñ êáé äçìïóéåýèçêå óå Ýíá åéäéêü áöéÝñùìá ãéá ôá 80÷ñïíá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç áðü ößëïõò ôïõ ðïõ äéáìÝíïõí óôï Ëïõîåìâïýñãï êáé óå Üëëåò ÷þñåò ôçò Åõñþðçò. Ï Ößëïò ìïõ ï Ãêõ, ìïõ æÞôçóå íá óáò ôï äéáâÜóù ó' áõôü ôï óõíÝäñéï, ðïõ ôüóï èá Þèåëå íá óõììåôÝ÷åé, áëëÜ ðïõ ç õãåßá ôïõ äåí ôïõ ôï åðÝôñåøå, ùò ôç äéêÞ ôïõ óõíåéóöïñÜ Èåùñþ ü÷é ìüíï õðï÷ñÝùóç, áëëÜ íïéþèù êáé ÷áñÜ, íá áíôáðïêñßíïìáé, üðùò êáé êÜèå öïñÜ ðïõ ìïõ äßäåôáé ç äõíáôüôçôá íá õðåíèõìßóù óôïõò Ößëïõò ìáò, 201

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

áðü ôá Üëëá ìÝñç ôïõ êüóìïõ, üôé ïé ¸ëëçíåò êáé ìÜëéóôá ïé Êñçôéêïß, ãíùñßæïõí íá áíáãíùñßæïõí, íá ôéìïýí ôç öéëßá êáé ôçí áãÜðç ðïõ ôïõò ðñïóöÝñèçêå. Êé åäþ èá Þèåëá íá ðù ðüóï ëõðïýìáé åðßóçò ðïõ Ýíáò áêüìç áêïýñáóôïò, ìåãÜëïò êáé ðéóôüò ößëïò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, äåí ìðüñåóå íá åßíáé åäþ ãéá ëüãïõò õãåßáò. Ï ìïõóéêïëüãïò áðü ôçí áíèñþðéíç, ôçí ãåííáéüäùñç, ôçí ðïëéôéóìÝíç Óïõçäßá êáé Óêáíäéíáâßá, ï ÉíãêåìÜñ ÑÝíôéí, óôïí ïðïßï óôÝëíù ôéò åõ÷Ýò ìáæß ìå ôçí åõãíùìïóýíç ìïõ, ãéá üóá Ýêáíå êáé óõíå÷ßæåé êÜíåé ãéá ôïí Ìßêç êáé ôçí ÅëëÜäá. ÅðåéäÞ üìùò ç ïñãÜíùóç ôïõ ÷ñüíïõ Ýãéíå ìå ðñþôï ãíþìïíá ôï óåâáóìü óôçí õãåßá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ç áíÜãíùóÞ ôïõ 9óåëéäïõ êåéìÝíïõ ôïõ äåí åßíáé åöéêôÞ. Ïé "80 ðëçñïöïñßåò êáé 80 óêÝøåéò ãéá 80á ãåíÝèëéá", ðïõ åãþ èá Ýëåãá üôé èá ìðïñïýóáìå íá áðïêáëÝóïõìå êáé ùò " ÅðéãñáììáôéêÞ ðáñïõóßáóç ãéá ôï ðùò åßäå, ðùò íïéþèåé êáé ôé îÝñåé ç ÕöÞëéïò ãéá ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç", áîßæïõí ôçò ðñïóï÷Þ óáò. Ðñïôßìçóá íá óáò ðù, Ýóôù êé áäÝîéá, ðïéïò ôï Ýãñáøå, ãéáôß êáé ôé óçìáßíïõí ôÝôïéïé ößëïé ãéá ÷þñåò êáé ëáïýò. ÕðÜñ÷åé óôá êåßìåíá ôïõ Óõíåäñßïõ êáé èá õðÜñ÷åé êáé óôéò éóôïóåëßäåò. Èá óáò äéáâÜóù ìüíï ôçí 1ç êáé ôçí 80ç.

1ç: Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé Êñçôéêüò, ¸ëëçíáò Åõñùðáßïò. Áõôïß ïé ôñåéò ïìüêåíôñïé êýêëïé áðïôåëïýí ôá èåìÝëéá ôçò ýðáñîÞò ôïõ, ôçò äçìéïõñãßáò ôïõ, ôçò åìðëïêÞò êáé ôçò äÝóìåõóÞò ôïõ.

80ç: Ç öéëßá ôïõ ÈåïäùñÜêç åßíáé Ýíá áðü ôá ðïëõôéìüôåñá äþñá ðïõ ìïõ Ý÷åé äþóåé ç æùÞ, êáé ôï ãåãïíüò üôé ìïõ áöéÝñùóå ôçí ôåëåõôáßá ôïõ ðáñôéôïýñá, ôçí ìïõóéêÞ ãéá ôçí "ÌÞäåéá", áðïôåëåß áðôÞ áðüäåéîç áõôÞò ôçò öéëßáò. Ç åõãíùìïóýíç ìïõ åßíáé áðÝñáíôç, üóï êáé ôï âÜèïò áõôÞò ôçò öéëßáò. Ðñéí ôåëåéþóù èá Þèåëá áîéïðïéÞóù ôçí óðÜíéá åõêáéñßá : Ãéá íá åêöñÜóù ôçí åõãíùìïóýíç ìïõ óôçí êõñßá Ìõñôþ ÈåïäùñÜêç, ðïõ ôïí Üíôåîå, ôïí öñüíôéóå , ìáò ôïí ðñïóôÜôåøå êáé ìáò Üíôåîå. Åßíáé ãíùóôü üôé ðßóù áðü ôïõò ÌåãÜëïõò ¢íäñåò âñßóêïíôáé áêüìç ðéï ÌåãÜëåò Ãõíáßêåò. Íá ðù óõããíþìç óôá ðáéäéÜ ôïõ, ðïõ ôüóåò öïñÝò, ôïõò ôïí óôåñÞóáìå êáé íá ôïõò æçôÞóù íá äå÷èïýí ôçí åõãíùìïóýíç ìáò. Íá åõ÷áñéóôÞóù ôçí êõñßá ÑÝíá Ðáñìåíßäïõ, ãéá ôçí áöïóßùóÞ ôçò ãéá ôïí Ìßêç ìáò, ôçí Éþâåéá õðïìïíÞ ôçò, ôçí áíï÷Þ ôçò êáé ôçí åõãåíéêÞ ôçò ðÜíôá äéáèåóéìüôçôá, êáé öõóéêÜ üëåò êáé üëïõò åóÜò ðïõ ìå ôç óõììåôï÷Þ óáò äþóáôå Ýíá ôÝôïéï ýøïò óôï ÓõíÝäñéï ðïõ åßìáé âÝâáéïò üôé èá éêáíïðïßçóå ôéò ðñïóäïêßåò ôùí äéïñãáíùôþí, ôç Íïìáñ÷éáêÞ Áõôïäéïßêçóç ×áíßùí ðïõ êáé ðÜëé åõ÷áñéóôþ êáé ôçí åõãíùìïíþ êáé öõóéêÜ ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ðïõ ôéò üìïñöåò ðïíçñéÝò ôïõ ìïõ åß÷å ìÜèåé ï Ãêõ ÂÜãêíåñ, ãé' áõôü ôþñá êé åãþ ìðïñþ íá ôïõ ðù üôé " ¼óïé ðéóôåýïõí óôéò áîßåò ðïõ õðçñÝôçóåò êáé ìå ôï Ýñãï óïõ êáé ôç æùÞ óïõ æùïãüíçóåò, ïé ¢íèñùðïé, ïé Åõñùðáßïé, ïé ¸ëëçíåò êáé ðñï ðáíôüò ïé Êñçôéêïß óå áãáðïýí êáé óå åõãíùìïíïýí Ìßêç". Êáé êÜôé ôåëåõôáßï, ïé Áëçèéíïß Êñçôéêïß ü,ôé ëÝíå ôï êÜíïõíå. ¼ðùò êé åóý. Ìðïñåß íá áñãïýí, åóý äåí Üñãçóåò ðïôÝ, áëëÜ îÝñïõí íá åßíáé ðáñüíôåò.

202

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Guy Wagner: 80 σκέψεις για τα 80ά γενέθλια του Μίκη 1. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé êñçôéêüò, Ýëëçíáò, åõñùðáßïò. Áõôïß ïé ôñåéò ïìüêåíôñïé êýêëïé áðïôåëïýí ôá èåìÝëéá ôçò ýðáñîÞò ôïõ, ôçò äçìéïõñãßáò ôïõ, ôçò åìðëïêÞò êáé ôçò äÝóìåõóÞò ôïõ.

2. Ï ÈåïäùñÜêçò ðáñáìÝíåé ï ìåãáëýôåñïò ðáñáãíùñéóìÝíïò óõíèÝôçò.

3. Ï ÈåïäùñÜêçò äåí åßíáé ìüíï Ýíáò ìïíáäéêüò óõíèÝôçò, áëëÜ êáé Ýíáò áõèåíôéêüò óõããñáöÝáò êáé Ýíáò ðïéçôÞò ìåãÜëçò åõáéóèçóßáò êáé äçìéïõñãéêÞò äýíáìçò.

4. Ï áñéèìüò ôùí óåëßäùí ðïõ Ý÷åé ãñÜøåé ï ÈåïäùñÜêçò åßíáé ðïëý ìåãáëýôåñïò áðü ôïí áñéèìü ôùí óåëßäùí ôïõ ðéï ðáñáãùãéêïý Ëïõîåìâïýñãéïõ óõããñáöÝá.

5. Ôï ìïõóéêü Ýñãï ôïõ ÈåïäùñÜêç åßíáé áðü ôá ìåãáëýôåñá êáé ôá ðéï ðïéêßëá üëùí ôùí åðï÷þí. Ìüíï ï Telemann êáé ï Ìðá÷ õðÞñîáí ôüóï ðáñáãùãéêïß üóï åêåßíïò.

6. ÐáñÜ ôá ÷ñüíéá ðáñáíïìßáò, êáôáðßåóçò, âáóáíéóìïý, åîïñßáò, ôéò åêáôïíôÜäåò ðåñéïäåßåò ðïõ ôïí Ýêáíáí ðïëëÝò öïñÝò íá ôáîéäÝøåé ó'üëï ôïí êüóìï, ï ÈåïäùñÜêçò ðñáãìáôïðïßçóå ôï ãéãÜíôéï Ýñãï ôïõ: ðÝíôå üðåñåò, ðÝíôå óõìöùíßåò, ôñåéò ìåãÜëåò ðáñôéôïýñåò ëåéôïõñãéêÞò âõæáíôéíÞò ìïõóéêÞò, ìéá äùäåêÜäá ðáñôéôïýñåò ãéá ôï óýã÷ñïíï èÝáôñï, ðåñßðïõ äåêáðÝíôå ðáñôéôïýñåò ãéá ôï áñ÷áßï èÝáôñï, ìéá äåêÜäá Ýñãá ìïõóéêÞò äùìáôßïõ, ïñáôüñéá êáé êáíôÜôåò, ìðáëÝôá êáé óõìöùíéêÜ (êïíóÝñôá, ñáøùäßåò, óõìöùíéêÜ ðïéÞìáôá) êáé ìåôáóõìöùíéêÜ Ýñãá, ðïõ óõìðåñéëáìâÜíïõí ôï åîáéñåôéêü ¢îéïí Åóôß, ðÜíù áðü 40 ìïõóéêÜ Ýñãá ãéá ôïí êéíçìáôïãñÜöï êáé ðÜíù áðü ÷ßëéá Üóìáôá êáé ôñáãïýäéá. Äßêáéá ìðïñåß êáíåßò íá áíáñùôçèåß ðþò êáôÜöåñå íá ðñáãìáôïðïéÞóåé ôÝôïéï Ýñãï, áêüìá êáé áí ãíùñßæïõìå ðüóï ìåèïäéêÜ êáé ðåéèáñ÷çìÝíá åñãÜæåôáé.

7. Ï ÈåïäùñÜêçò åßíáé ï ìåãáëýôåñïò óõíèÝôçò áóìÜôùí ôïõ 20ïõ áéþíá. Åßíáé ï ðñáãìáôéêüò êáé áíôÜîéïò äéÜäï÷ïò ôïõ Franz Schubert. Óáí ôïí Schubert, ï ÈåïäùñÜêçò "åìðíÝåôáé" ôéò ìåëùäßåò, êé åêåßíåò "êïëëïýí" óôéò ëÝîåéò. Ç ìÜëëïí, ðáíôñåýïíôáé ôï íüçìá êáé ôï ðåñéå÷üìåíü ôïõò.

8. Ðïéïò Üëëïò ìðïñåß, üðùò ï ÈåïäùñÜêçò, íá ðåñÜóåé ôüóï åýêïëá áðü ìéá ÷áñïýìåíç ìåëùäßá åíüò êýêëïõ ôñáãïõäéþí, óå Üâõóóï èëßøçò üðùò óôéò óõìöùíßåò ôïõ, ãéá íá åêöñÜóåé ôéò ÷áñÝò êáé ôéò åõôõ÷ßåò, ôéò äõóôõ÷ßåò êáé ôïí ðüíï ôçò æùÞò; Ôçò æùÞò ôïõ, ìéá æùÞò ðïëëþí åíôÜóåùí.

9. Óôá äýóêïëá ÷ñüíéá, ôá Üóìáôá ôïõ ÈåïäùñÜêç ðáñçãïñïýóáí ôïõò óõìðáôñéþôåò ôïõ, õðåñáóðßæïíôáí ôçí áíèñþðéíç áîéïðñÝðåéá êáé åíôüðéæáí ôéò ìïõóéêÝò ôïõò ñßæåò óôçí áñ÷áéüôçôá, ôï Âõæáíôéíü ìÝëïò, ôçí ôïõñêïêñáôßá êáé ôçí ðïéêéëßá ôùí ëáúêþí ôñáãïõäéþí (äçìïôéêÞ ìïõóéêÞ), Ýùò êáé ôç ìïõóéêÞ ôùí ÅëëÞíùí ôçò ÌéêñÜ Áóßáò êáé ôá ñåìðÝôéêá. Ï ÈåïäùñÜêçò ôá ìåëÝôçóå üëá åéò âÜèïò êáé êáôÜöåñå íá ôá âãÜëåé Ýîù áðü ôï ãêÝôï ôïõò.

10. Ôá ôñáãïýäéá ôïõ ÈåïäùñÜêç Ýäùóáí öùíÞ óôïõò ìåãáëýôåñïõò ðïéçôÝò ôïõ 20ïõ áéþíá, óôïõò âñáâåõìÝíïõò ìå Íüìðåë ÓåöÝñç, Íåñïýíôá, Åëýôç, ùò êáé óôïõò Ëüñêá, Ñßôóï, ÁíáãíùóôÜêç, Óéêåëéáíü, ×éêìÝô, Åëåõèåñßïõ, ÃêÜôóïò, 203

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ëåéâáäßôçò , ÊáìðáíÝëëç, ÃéÜííç êáé Ìßêç ÈåïäùñÜêç.

11. Óå êáìßá Üëëç ÷þñá óôïí êüóìï äåí Ý÷ïõí ïé Üíèñùðïé ôüóï Ýíôïíç ó÷Ýóç ìå ôïõò ðïéçôÝò ôïõò üðùò óôçí ÅëëÜäá. Ìüíï ðïõ äåí áðáããÝëëïõí áðëþò ôá ðïéÞìáôÜ ôïõò· ôá ôñáãïõäÜíå, êáé ï ÈåïäùñÜêçò åßíáé åêåßíïò ðïõ ôïõò äßäáîå.

12. Åêôüò áðü ôï áñìüíéï, äåí õðÜñ÷åé üñãáíï ðïõ íá ìçí Ý÷åé ÷ñçóéìïðïéÞóåé ï ÈåïäùñÜêçò: áðü ôï óáíôïýñé, óå êýìáôá Martenot, áðü ôï ìðïõæïýêé, óôï óáîüöùíï. Ôï ðéï üìïñöï üñãáíï ðáñáìÝíåé ùóôüóï ç áíèñþðéíç öùíÞ ãéá ôïí ÈåïäùñÜêç.

13. Ç ìïõóéêÞ ôïõ ÈåïäùñÜêç åßíáé óáí ôåñÜóôéï êýìá, áëëÜ ç äýíáìÞ ôïõ äåí êáôáóôñÝöåé, ìáò áíõøþíåé øçëÜ ÷ùñßò íá ìáò áöÞíåé. Ìáò ìåôáöÝñåé óôéò Üãíùóôåò áêôÝò ôçò ãíþóçò êáé üôáí ôçí áêïýìå, áíáêáëýðôïìå ôïí åáõôü ìáò.

14. ÌÝóá áðü ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôïõ, ï ÈåïäùñÜêçò óõãêåíôñþíåé óôï ðñüóùðü ôïõ ïëüêëçñç ôçí ÅëëÜäá, áðü ôçí ÊñÞôç ôïõ ðáôÝñá ôïõ Ýùò êáé ôç ÌéêñÜ Áóßá ôçò ìçôÝñáò ôïõ, ÷þñá ôçí ïðïßá áíáãêÜóôçêå íá åãêáôáëåßøåé ôá ÷ñüíéá ôçò "ÌåãÜëçò ÊáôáóôñïöÞò" (1923-1924). Ïé ðåñéðëáíÞóåéò áõôïý ôïõ ðáôÝñá, ðïõ Þôáí Ýíáò äçìüóéïò õðÜëëçëïò áöïóéùìÝíïò óôïí ìåãÜëï ÅèíÜñ÷ç, ôïí ÅëåõèÝñéï ÂåíéæÝëï, êáé ðïõ åìðüäéæáí ôï ðáéäß Ìßêç íá âñåé ôéò ñßæåò ôïõ, Ýêáíáí ôïí ÈåïäùñÜêç íá áíáêáëýøåé ôéò áìÝôñçôåò ðïéêéëßåò ôçò ìïõóéêÞò ôçò ÷þñáò ôïõ.

15. ¼ôáí áñ÷ßæåé ï Ìßêçò íá óõíèÝôåé, ç ÅëëÜäá âñßóêåôáé, üðùò èá ôï Ýãñáöå ï ßäéïò, "ó÷åäüí óôï ÷ñüíï ìçäÝí" ôçò ìïõóéêÞò. Ôþñá ç ÅëëÜäá åßíáé ðáãêïóìßùò ãíùóôÞ ãéá ôç ìïõóéêÞ ôçò, êáé áõôü, ôï ÷ñùóôÜåé êõñßùò óôï ÈåïäùñÜêç.

16. Ï ÈåïäùñÜêçò ðÜíôá åîÝëáâå ùò êáèÞêïí êáé ÷ñÝïò ôïõ - Üëëùóôå, ôï êýñéï ôïõ âéâëßï, ôï ïðïßï Ýãñáøå ôá ÷ñüíéá ôçò äéêôáôïñßáò, öÝñåé ôïí ôßôëï Ôï ×ñÝïò - íá äåóìåõôåß êáé íá áõôü-åêðëçñùèåß ùò ðïëßôçò. Ãéá ôïí ÈåïäùñÜêç, ôï íá åßóáé ðïëßôçò óçìáßíåé íá åßóáé õðåýèõíïò ãéá ôïõò Üëëïõò.

17. Ï Ìßêçò èá ìðïñïýóå êÜëëéóôá íá æÞóåé êëåéóìÝíïò óôïí åáõôü ôïõ êáé óôï Ýñãï ôïõ, áëëÜ ï äñüìïò êáé ïé Üëëïé ôïí êáëïýóáí ðÜíôá íá ñé÷ôåß óôçí êáñäéÜ ôçò ìÜ÷çò.

18. Ï ÈåïäùñÜêçò äåí áíÞêåé óå êáìßá ó÷ïëÞ, óå êáíÝíá ðáñåêêëÞóé. Äåí áöÞíåé ôßðïôá íá ôïí äéáôÜóóåé, ïýôå ç ðïëéôéêÞ, ïýôå ç ìïõóéêÞ. Åßíáé åëåýèåñïò.

19. ¸íá áðü ôá ðéï áðïôåëåóìáôéêÜ áìõíôéêÜ êáé ìá÷çôéêÜ ôïõ üðëá åßíáé ôï ÷éïýìïñ ôïõ, áðü ôçí êáëÞ êïõâÝíôá ùò ôçí áðßèáíç êáôåñãáñéÜ, ðïõ ìðïñïýí ùóôüóï íá ìåôáôñáðïýí óå åéñùíåßá êáé óáñêáóìü.

20. Ï ÈåïäùñÜêçò äåí áöÞíåé ôßðïôá êáé êáíÝíá íá ôïõ âÜëïõí êïëÜñï êáé äåí Ý÷åé ðïôÝ õðáêïýóåé óå Üëëïõò êáíüíåò åêôüò áð' áõôïýò ðïõ õðÝâáëëå ï ßäéïò óôïí åáõôü ôïõ, êáíüíåò ðïõ ùóôüóï Þôáí áñêåôÜ äßêáéïé þóôå íá ôïõ áíïßîïõí äñüìïõò.

21. ¸ôóé, ï ÈåïäùñÜêçò, áõôüò ï öõóéêüò áíáñ÷éêüò, Ýãñáøå ôéò äéêÝò ôïõ ðëÜêåò ìå íüìïõò ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôçí öéëïóïöéêÞ êáé ðíåõìáôéêÞ ôïõ áíáæÞôçóç, ìïíáäéêÞ üðùò ï ßäéïò ï ÈåïäùñÜêçò. Áõôü éó÷ýåé ôüóï ãéá ôéò ðïëéôéêÝò ôïõ áñ÷Ýò üóï êáé ãéá ôéò ðñïóùðéêÝò áîßåò ôçò ìïõóéêÞò ôïõ.

204

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

22. Ï ÈåïäùñÜêçò äåí Þôáí áêüìá äåêáåðôÜ ÷ñüíùí üôáí áíÝðôõîå ãéá ðñþôç öïñÜ ôçí êïóìïèåùñßá ôïõ, ðïõ èá ïíüìáæå "ðáãêüóìéá áñìïíßá". Ï Íüìïò èá áðïôåëïýóå Ýíá áðü ôá âáóéêÜ ôïõ öéëïóïöéêÜ ôïõ ïñÜìáôá. Ôïí ïñßæåé ùò åîÞò: "¼ëá ôá ìÝñç ôïõ Ðáí - ôï ÌåãÜëï Óýíïëï - óõíèÝôïõí ìéá ãéãÜíôéá áñìïíßá ðïõ êñõóôáëëþíåôáé, åíþ ãõñßæïõí ãýñù áðü ôï Éåñü ÊÝíôñï ôïõ Êüóìïõ. Ï ¢íèñùðïò ïëïêëçñþíåôáé üôáí ôáõôßæåôáé ì'áõôü ôï ÊÝíôñï. ÁëëÜ äåí åßíáé ôüóï ôï óþìá ôïõ, ðáñáäüîùò, üóï ôï ðíåýìá ôïõ ðïõ ôïõ âÜæåé äõóêïëßåò. Ôï ðíåýìá ôïõ åßíáé Ýíáò "êáôåóôñáììÝíïò êüóìïò". Ãéáôß ç ðíïÞ ôçò áôáîßáò, ôçò óýã÷õóçò êáé ôïõ ÷Üïõò ôïí Ý÷ïõí ðáñáëýóåé, íåêñþóåé. Êáé Ýôóé ôï ðíåýìá ó÷çìáôßæåé óõíÝ÷åéá áêáíüíéóôåò ìïñöÝò, êáìðýëåò, êáé ðïôÝ ßóéåò ãñáììÝò. Êé üìùò áõôü ôï "Éåñü ÊÝíôñï" ìáò êáëåß. Ìáò åëêýåé óáí ôåñÜóôéïò ìáãíÞôçò. ¼ôáí Ý÷ïõìå öôÜóåé óôçí áõôïãíùóßá, íéþèïõìå áõôÞí ôçí áêáôáìÜ÷çôç Ýëîç" 23. Ï ÈåïäùñÜêçò ìïõ åßðå: "Ãéá ìÝíá õðÜñ÷åé Ýíá êÝíôñï, ôï êÝíôñï ôçò äçìéïõñãßáò ìïõ, ôçò æùÞò ìïõ, êáé áõôü ôï êÝíôñï åßíáé ï Íüìïò. Áõôüí ôïí Íüìï åëðßæù íá áíáãíùñßóù üôáí èá áöÞóù ôçí ôåëåõôáßá ìïõ ðíïÞ. Äåí îÝñù… ºóùò óáí ìüñéï íá ãßíù Ýíá ìå ôï êÝíôñï ôïõ óýìðáíôïò, åðåéäÞ ðéóôåýù üôé åßìáóôå öôéáãìÝíïé áðü åêáôïììýñéá ìüñéá. ¼ôáí ðåèáßíïõìå öåýãïõìå, êáé óýìöùíá ìå ìéá èåùñßá, üëá áõôÜ ôá ìüñéá ìðáßíïõí óôïí êïóìéêü ÷þñï".

24. Ãéá ôïí ÈåïäùñÜêç, ç ìïõóéêÞ åßíáé ç ôÝ÷íç ç ðéï êïíôéíÞ ðñïò ôï Íüìï ôçò ðáãêüóìéáò áñìïíßáò.

25. Äåí åêðëçóóüìáóôå ëïéðüí üôé ï ÈåïäùñÜêçò èåùñåß ôï Ýñãï ôïõ óáí óýíïëï. ÊÜèå ðáñôéôïýñá ôïõ áðïôåëåß ìÝñïò áõôïý ôïõ óõíüëïõ. Ãé'áõôü ôá èÝìáôÜ ôïõ ðåñíÜíå óõíÝ÷åéá áðü Ýíá Ýñãï óôï Üëëï: ôá ëáúêÜ ôïõ ôñáãïýäéá åíóùìáôþíïíôáé óôéò óõìöùíéêÝò ôïõ ðáñôéôïýñåò, ïé ìåëùäßåò ôùí êýêëùí åðáíáëáìâÜíïíôáé óôá êéíçìáôïãñáöéêÜ ìïõóéêÜ ôïõ Ýñãá Þ ãßíïíôáé ìÝñç íÝùí óõíèÝóåùí. Áðü ôçí áñ÷Þ ôçò êáñéÝñáò ôïõ óõíèÝôç, áõôÞ ç áñ÷Þ áðïôÝëåóå äïìéêü óôïé÷åßï ôçò äçìéïõñãéêÞò ðïñåßáò ôïõ.

26. Ï ÈåïäùñÜêçò Ýäùóå ï ßäéïò ôçí êáëýôåñç åðåîÞãçóç áõôÞò ôçò áëëçëïóõó÷Ýôéóçò ìåôáîý ôùí Ýñãùí ôïõ, æùãñáößæïíôáò áõôü ðïõ ïíüìáóå ôïí "Ãáëáîßá" ôïõ, êáé ïé ìïõóéêÝò êáé ôá èÝìáôÜ ôïõ ðñÜãìáôé ó÷åôßæïíôáé ìåôáîý ôïõò, äéáìïñöþíïíôáò ìéá ôåñÜóôéá Ýêôáóç áóôåñéóìþí.

27. Óôá äþäåêÜ ôïõ ÷ñüíéá, ï ÈåïäùñÜêçò Ýãñáøå ôéò ðñþôåò ôïõ ìåëùäßåò. ¸îé ÷ñüíéá áñãüôåñá ìðüñåóå íá áñ÷ßóåé ôéò óðïõäÝò ôïõ - ðÜíôá ìå äéáêïðÝò - óôï Ùäåßï Áèçíþí êáé íá áðïêôÞóåé ôçí ãåñÞ èåùñçôéêÞ âÜóç ìéáò ðñáêôéêÞò, ðïõ Þôáí ðñï ðïëëïý ðïëéôéêïðïéçìÝíç.

28. ¼ôáí ï Ìßêçò áó÷ïëÞèçêå óõíåéäçôÜ ìå ôçí "ðïëéôéêÞ", ç ÅëëÜäá Þôáí óôçí êáôï÷Þ ôùí Ãåñìáíþí, Éôáëþí êáé ÂïõëãÜñùí. Ôïí âáóÜíéóáí ãéá ðñþôç öïñÜ óå çëéêßá äåêáåðôÜ åôþí. Ìåôáîý 1942 êáé 1952, ãëßôùóå ôïõëÜ÷éóôïí äÝêá öïñÝò áðü ôï èÜíáôï.

29. ÊáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôçò ïäõíçñÞò ðåñéüäïõ ìåôÜ ôç ëÞîç ôïõ ÄåõôÝñïõ Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ, ï ÈåïäùñÜêçò åß÷å äýï ðáñÜëëçëåò æùÝò: ìéá åóùôåñéêÞ êáé 205

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ìéá åîùôåñéêÞ. ÐáñáìÝíïõìå ùóôüóï ÷ùñßò áðÜíôçóç óå üôé áöïñÜ ôï ðþò ìðüñåóå íá âõèéóôåß ôüóï âáèéÜ óôçí åóùôåñéêÞ êáé äçìéïõñãéêÞ ôïõ æùÞ êáé íá åßíáé ôáõôü÷ñïíá ðñùôáãùíéóôÞò êáé èýìá ôùí åîùôåñéêþí ãåãïíüôùí.

30. Ôçí ðåñßïäï áõôÞ ôï ðÜèïò ôïõ ãéá ôç ìïõóéêÞ êáé ôï åíäéáöÝñïí ôïõ ãéá ôçò äõôéêÝò óõìöùíéêÝò öüñìåò åßíáé ôüóï ìåãÜëï ðïõ ï ÈåïäùñÜêçò êáôáöÝñíåé íá óõíèÝóåé óå óõíèÞêåò ðïõ Üëëïé äåí èá ìðïñïýóáí íá ãåííÞóïõí ïýôå ìßá ìåëùäéêÞ ãñáììÞ. Äåí õðÞñ÷áí ïýôå üñãáíá óôç äéÜèåóÞ ôïõ ãéá íá ìðïñÝóåé íá ðáßîåé áõôÜ ðïõ åß÷å óçìåéþóåé.

31. Óôï áðüãåéï ôïõ Åìöõëßïõ ÐïëÝìïõ ôï 1947-8, ôüôå ðïõ ï ÈåïäùñÜêçò êñõâüôáí óôçí êëåéóôÞ ÁèÞíá, ôïí êõíçãïýóå ç áóôõíïìßá óáí Üãñéï èçñßï. Ç óýëëçøÞ ôïõ ôüôå èá ôïí ïäçãïýóå óßãïõñá óôçí åêôÝëåóç. Ï ÈåïäùñÜêçò üìùò óõíèÝôåé. Áðßóôåõôï, áëëÜ áëçèéíü: ôï "Ôñßï", ôï "ÓåîôÝôï", ôá "ÈÝìáôá", ïé "Êýêëïé" êáé ôá Ýíôåêá "Ðñåëïýäéá ãéá ÐéÜíï" ãåííéïýíôáé ôüôå.

32. Ïé óõíèÞêåò ìÝóá óôéò ïðïßåò ï ÈåïäùñÜêçò äçìéïýñãçóå ôçí "Ðñþôç Óõìöùíßá" åßíáé áðü ôéò ðéï äñáìáôéêÝò ôçò æùÞò ôïõ: öõëáêéóìÝíïò ôüôå óôç Ìáêñüíçóï, ôïí âáóÜíéóáí ôüóï Üãñéá ðïõ ôá óçìÜäéá áõôþí ôùí âáñâáñïôÞôùí åßíáé áêüìá óÞìåñá öáíåñÜ: "ôñßá ðëåõñÜ óðáóìÝíá, åîÜñèñùóç ôïõ ãïíÜôïõ, ðïëëáðëÜ êáôÜãìáôá. Êáé êõñßùò, Ýíáí ðíåýìïíá ìéóïêáôåóôñáììÝíï. ÐáñáâëÝðù ôçí êáôÜóôáóç ôïõ äåîéïý ìïõ ìáôéïý, ôßðïôá óå óýãêñéóç ìå ôá Üëëá…" Ôï ÷åéñüôåñï åßíáé üôé ôïí èÜâïõí æùíôáíü äýï öïñÝò, êáé ðáñüëá áõôÜ, ìÝóá óôï ìõáëü ôïõ ðñáãìáôïðïßçóå áõôü ôï Ýñãï ôï ïðïßï ïñßæåé ï ßäéïò ùò "ôñáãéêü".

33. Ôçí þñá ðïõ îõëïêïðïýóáí Üãñéá ôïí ÈåïäùñÜêç óôç Ìáêñüíçóï, Ýíáò áðü ôïõò óõãêñáôïýìåíïýò ôïõ öþíáîå: "¼÷é óôï êåöÜëé ! Åßíáé ãåìÜôï ìïõóéêÞ!"

34. Ìéá ìÝñá ðïõ ï ÈåïäùñÜêçò îáíáäéÜâáæå ôéò íüôåò ôïõ êýêëïõ ôñáãïõäéþí "¸ñùò êáé ÈÜíáôïò" ðïõ åß÷å ôõðþóåé ìå åêôõðùôÞ, ìïõ õðÝäåéîå ðïëëÜ åêôõðùôéêÜ ëÜèç. ¼ôáí ôïí ñþôçóá áí åß÷å áõôÞ ôçí ðáñôéôïýñá ôüóï êáëÜ ÷áñáãìÝíç óôç ìíÞìç ôïõ þóôå ï ÈåïäùñÜêçò Ýâëåðå áêüìá êáé ôÝôïéïõ åßäïõò ëÜèç, áõôüò áðÜíôçóå: "¼÷é ìüíï áõôÜ. ¼ëá".

35. ¸íá áðü ôá âáóéêÜ èÝìáôá ðïëëþí Ýñãùí ôïõ ÈåïäùñÜêç, êáé ìÜëéóôá ôçò "Suite II" êáé ôïõ "Ôñáãïõäéïý ôïõ Íåêñïý Áäåëöïý", åßíáé ç Ýííïéá ôïõ çñùéêïý èáíÜôïõ - "ôï ðñüâëçìá ôïõ èáíÜôïõ, ôçò èõóßáò ãéá ôïí Üëëïí" - ðïõ õðÞñîå ôï êëçñïäüôçìá ôçò ãåíéÜò ôïõ, "ìéáò ãåíéÜò ðïõ ìåôñÜåé ðåñéóóüôåñïõò íåêñïýò áðü æùíôáíïýò".

36. Ôï 1943 ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ãíþñéóå ôç Ìõñôþ Áëôéíüãëïõ ðïõ Þôáí óõíïìÞëéêÞ ôïõ. Ôá ãåãïíüôá - ç áðåëåõèÝñùóç ôçò ÷þñáò, ç Þôôá ôùí áíôáñôþí áðü ôï âñåôáíéêü óôñáôü êáé ôç äåîéÜ, ï åìöýëéïò ðüëåìïò, ç åîïñßá, ïé âáóáíéóìïß, ôï óôñáôéùôéêü íïóïêïìåßï, ç óôñáôéùôéêÞ èçôåßá, ç öôþ÷éá - åìðïäßæïõí ôï íÝï Üíôñá íá ðáíôñåõôåß åêåßíç ðïõ áãáðÜåé. Èá ìðïñÝóåé íá ôï êÜíåé ìüíï äÝêá ÷ñüíéá áñãüôåñá, ôï 1953.

37. Ç Ìõñôþ åßíáé ôï áðåñéüñéóôï óôÞñéãìá ôïõ Ìßêç. Åßíáé ï êáëýôåñüò ôïõ êñéôÞò êáé ï ïäçãüò ôïõ. Åßíáé åéäéêüò óôçí ñáäéïëïãßá, áëëÜ åãêáôáëåßðåé ìéá ëá206

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ìðñÞ êáñéÝñá ãéá íá áöïóéùèåß áðïêëåéóôéêÜ óôïí óýæõãï êáé ôá äýï ôçò ðáéäéÜ.

38. Ç Ìõñôþ ðñïôßìçóå íá óõíå÷ßóåé ï Ìßêçò ôç óýíèåóç óõìöùíéêÞò ìïõóéêÞò. Äåí ôçò Üñåóå ðïëý ç óôñïöÞ ôïõ Ìßêç ôï 1960 ðñïò ôï "Ýíôå÷íï ëáúêü ôñáãïýäé", üðùò èá ôï ïíüìáæå áñãüôåñá ï óõíèÝôçò. Ôï äÝ÷ôçêå üìùò, ðáñáìÝíïíôáò äßðëá ôïõ, ðéóôÞ, Þñåìç, áëëÜ êáé åõôõ÷éóìÝíç üôáí, åßêïóé ÷ñüíéá áñãüôåñá, ï óýæõãüò ôçò êáôáðéÜóôçêå îáíÜ ìå ôï óõìöùíéêü ôïõ Ýñãï êáé Üñ÷éóå íá óõíèÝôåé üðåñåò.

39. Äýï ëüãïé Ýóðñùîáí ôïí ÈåïäùñÜêç íá ìçí áêïëïõèÞóåé ôç ãñáììÞ ôïõ Ùäåßïõ Áèçíþí êáé ôïõ Ùäåßïõ óôï Ðáñßóé üðïõ Þôáí ìáèçôÞò ôïõ Olivier Messiaen. ¸íáò ëüãïò Þôáí üôé ÷áñáêôÞñéóå áõôÞ ôç ãñáììÞ ùò "ðïëéôéêÞ", "éäåïëïãéêÞ": ôïõ Þôáí áäéáíüçôï íá Ý÷åé ùò áêñïáôÞñéï ìüíï ôçí åëßô. Ï Üëëïò ëüãïò Þôáí üôé ç êáôåýèõíóç ðïõ åß÷áí ðÜñåé ïé ìáèçôÝò ôïõ Messiaen ðñïò ôç ëåãüìåíç avant-garde, ü÷é ìüíï äåí ôïí åíäéÝöåñå, áëëÜ êáé üëï ôïõ ôï "åßíáé" åðáíáóôáôïýóå åíÜíôéá ó' Ýíá ñåýìá ðïõ Þôáí áíôßèåôï ìå ôçí ìïõóéêÞ ôïõ óêÝøç.

40. Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò: "Ãéá ôçí ðáñÜóôáóç ôïõ ìðáëÝôïõ "Áíôéãüíç" ðïõ áíÝâçêå óôï Covent Garden ôï 1959, Ýâáëá ãéá ðñþôç öïñÜ óôç æùÞ ìïõ Ýíá öñÜêï. ÁíÝâçêá óôç óêçíÞ, åßäá ôï êïéíü ìå âñáäéíÞ åíäõìáóßá íá ÷åéñïêñïôåß - üëïé ïé Üíôñåò öïñïýóáí öñÜêï - êáé êáôÜëáâá üôé äåí åß÷á êáìßá ó÷Ýóç ì' áõôïýò ôïõ áíèñþðïõò".

41. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò Ýðñåðå íá åðéóôñÝøåé êáé íá îáíáâñåß ôéò ñßæåò ôïõ. Áõôü Ýãéíå ìå ôïí "ÅðéôÜöéï".

42. ¸íáò ìç ¸ëëçíáò äåí ìðïñåß íá öáíôáóôåß ôé óÞìáéíå ç êõêëïöïñßá ôïõ êýêëïõ ôïõ "Åðéôáößïõ": äýï åêäï÷Ýò ñéæïóðáóôéêÜ áíôßèåôåò ôçò ßäéáò ìïõóéêÞò õðÞñîáí áðïêáëýøåéò ôçò ðïëéôéêÞò, êïéíùíéêÞò êáé ðïëéôéóôéêÞò áðïóôáóéïðïßçóçò ôçò ÅëëÜäáò óôéò áñ÷Ýò ôçò äåêáåôßáò ôïõ '60. Ï ÈåïäùñÜêçò ôçí Ýêáíå óõíåéäçôÞ. Ãéá ôç íåïëáßá, ãéá ôïõò îå÷áóìÝíïõò, ãéá ôïõò êáôáðéåóìÝíïõò ôçò åëëçíéêÞò êïéíùíßáò, ôçò ïðïßáò ïé áñéóôåñÝò ðåðïéèÞóåéò äåí åß÷áí ÷Üóåé ôßðïôá áðü ôçí åéëéêñßíåéá ôïõò, ï "Ðüëåìïò ôùí Åðéôáößùí" Ýãéíå ç âáëâßäá ðïõ ôïõò åðÝôñåøå åí ôÝëåé íá áñèñþóïõí ôá ðñïâëÞìáôÜ ôïõò ìðñïóôÜ ó' Ýíá óýóôçìá äéáêõâÝñíçóçò ðïõ óôçñéæüôáí óôçí êáôáðßåóç êáé ôçí áóôõíïìéêÞ äýíáìç.

43. Ï "ÅðéôÜöéïò" áðïôåëåß, åðßóçò, Ýíá åßäïò áðåëåõèÝñùóçò ãéá ôïí Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Óõíåéäçôïðïéåß üôé Ý÷åé ãéá ðñþôç öïñÜ óõíèÝóåé "åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ", ìéá ìïõóéêÞ áðáëëáãìÝíç áðü ôï ôçò "ðáñùðßäåò" ôçò "åèíéêÞò" ìïõóéêÞò, óýìöùíá ìå ôá äõôéêÜ êñéôÞñéá, êáé ç ïðïßá, ìå ìÝóá ðïõ âáóßæïíôáé óå ìéá ðáñÜäïóç âáèéÜ ñéæùìÝíç óôçí Åëëçíéêüôçôá, ðñïóäßäåé íÝá äéÜóôáóç óå ìéá ðïßçóç ìåãÜëçò åðéêáéñüôçôáò: ï "ÅðéôÜöéïò" ðáñáìÝíåé ðÜíôá ìéá ìïõóéêÞ åðßêáéñç êáé ðáñÜëëçëá Ý÷åé áðïêôÞóåé äéá÷ñïíéêÞ äéÜóôáóç.

44. Ôçí åðï÷Þ ðïõ ï ÈåïäùñÜêçò áñ÷ßæåé íá áíáôñÝðåé ôç ìïõóéêÞ ôçò ÷þñáò ôïõ, äÞëùóå üôé ôï ìåãáëýôåñï ðñüâëçìá ãé' áõôüí Þôáí íá óõíäÝóåé ôá äýï ñåýìáôá ôçò ëáúêÞò ìïõóéêÞò - ôç ëáúêÞ ìïõóéêÞ êáé ôç äçìïôéêÞ ìïõóéêÞ - êáé ïé äýï Þôáí "åêöñÜóåéò ôïõ ëáïý" Üëëùóôå - êáé åßäå ó' áõôÞí ôçí åíüôçôá íá äçìéïõñ207

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ãåßôáé ç âÜóç ìéáò íÝáò åëëçíéêÞò ìïõóéêÞò. ÁõôÞ ç åíÝñãåéá áíáããÝëëåé áõôü ðïõ èá ðñïóäéïñßóåé üëï ôï ìïõóéêü êáé ðïëéôéêü ôïõ Ýñãï: ôçí áíáæÞôçóç ôçò óýìðíïéáò, ôçò åíüôçôáò ôùí áíôéèÝóåùí êáé ôùí áíôéöÜóåùí ìÝóá áðü ìéá åèíéêÞ áíôßëçøç áðÝíáíôé óôïí åóùôåñéêü êáé óôïí åîùôåñéêü å÷èñü.

45. Ôï 1960 ï ÈåïäùñÜêçò äÞëùíå: "Äåí ãñÜöù ôñáãïýäéá ãéá íá äéáóêåäÜæù ôïõò áêñïáôÝò. ÁõôÞ äåí åßíáé ìïõóéêÞ ðïõ óå êÜíåé íá îå÷íÜò. ÌÝóá áð'áõôÞí ðñÝðåé íá êåñäßóïõìå ôç ÷áñÜ ôçò êáëëéÝñãåéáò, ôçò áðáßôçóçò, ôçò åíäõíÜìùóçò. ÐñÝðåé íá õðïêéíåß ôç óêÝøç, ôç èÝëçóç ãéá ìéá ïìïñöüôåñç æùÞ, üðùò ôï åðéóçìáßíïõí ïé óôß÷ïé êáé ç ìïõóéêÞ. Ãé' áõôü ôï ëüãï ðñÝðåé íá ñéæþíåé ìÝóá óôç ìíÞìç ôïõ ëáïý. Ïé Üíèñùðïé, ôï áßìá, ïé íåêñïß ôïõ ðáñåëèüíôïò âñßóêïíôáé åêåß îáíÜ, ü÷é ãéá íá óðåßñïõí ôï ìßóïò, áëëÜ ôçí áãÜðç". 45 ÷ñüíéá áñãüôåñá, ôá ëüãéá áõôÜ ðáñáìÝíïõí ðéï áëçèéíÜ áðü ðïôÝ.

46. Ôá ÷ñüíéá ôçò äåêáåôßáò ôïõ '60, üôáí ç ÅëëÜäá óõíåéäçôïðïéåß ôïí åáõôü ôçò, ç åîïõóßá äïëïöïíåß ôïí éáôñü êáé âïõëåõôÞ Ãñçãüñç ËáìðñÜêç ("Æ"), Ýíáò áíåîÜñôçôïò ôçò áñéóôåñÜò óáí ôïí ÈåïäùñÜêç. Áõôüò óõíå÷ßæåé, êáé éäñýåé ôéò Íåïëáßåò ËáìðñÜêç. Áñãüôåñá ãßíåôáé åðéêåöáëÞò ôçò ìåãáëýôåñçò ðïëéôéêÞò ïñãÜíùóçò ôçò ÷þñáò, ùèïýìåíçò áðü áðåëåõèåñùôéêü êáé ëáúêü ðáôñéùôéêü áßóèçìá. ÐïôÝ ðñéí äåí õðÞñîå óôçí ÅëëÜäá Ýíá ðáñüìïéï êßíçìá, ðïõ íá âÜæåé óôï ßäéï åðßðåäï ôéò êáëëéôå÷íéêÝò, áéóèçôéêÝò áîßåò êáé ôéò õëéêÝò, ðïëéôéêÝò áîßåò.

47. ÈåïäùñÜêçò: "Ðéóôåýáìå üôé ãéá íá êôßóïõìå ìéá êïéíùíßá Ýðñåðå íá êôßóïõìå óå äýï äéáóôÜóåéò, ìéá õëéêÞ äéÜóôáóç êáé ìéá ðíåõìáôéêÞ äéÜóôáóç, êáé ãé' áõôü êÜíáìå åðáíÜóôáóç".

48. Óôü÷ïò ôïõ ÈåïäùñÜêç Þôáí ðÜíôá ç ðíåõìáôéêÞ êáé ðïëéôéêÞ Ýíùóç ôïõ ëáïý, ç êõñéáñ÷ßá ôïõ ëáïý, ç "äçìï-êñáôßá" ç ïðïßá áðïññÝåé áðü ðñáãìáôéêÞ, ßóç äéáíïìÞ åõèõíþí.

49. "Åíùèåßôå!" åßíáé ôï óõìðÝñáóìá ôïõ "Ôñáãïõäéïý ôïõ Íåêñïý Áäåñöïý" êáé ôïõ "Canto Olympico" êáé ôï êýñéï èÝìá óýíèåóçò ðïõ êáèïñßæåé ôçí ðïëéôéêÞ óõììåôï÷Þ ôïõ ÈåïäùñÜêç ôþñá êáé 60 ÷ñüíéá: ç åíüôçôá ôùí ÅëëÞíùí ùò ðñüôåñç ðñïûðüèåóç, ãéá íá ìçí ðñÝðåé íá îáíáæÞóïõí ôïí ðüíï ðïõ óôéãìÜôéóå ôï ðáñåëèüí ôïõò.

50. Ç óõíåéäçôïðïßçóç ôùí ÅëëÞíùí ãéá ôï ðïéïò Þôáí ï ÈåïäùñÜêçò, áõôüò ï óõíèÝôçò, ï ãåëùôïðïéüò, ï ðïëéôéêüò ó÷ïéíïâÜôçò, ìå ôçí åîáéñåôéêÞ äéáýãåéá ðíåýìáôïò, åß÷å ôç äýíáìç åíüò óåéóìïý. Ôçí 21ç Áðñéëßïõ 1967, Üíïéãáí ôá óðëÜ÷íá ìéáò ìáôùìÝíçò ãçò, áð' üðïõ âãÞêáí ôÝñáôá ðïõ Üêïõãáí óôï üíïìá, Ãåþñãéïò Ðáðáäüðïõëïò, Óôõëéáíüò Ðáôôáêüò, Íéêüëáïò ÌáêáñÝæïò êáé ÄçìÞôñéïò Éùáííßäçò. ¹èåëáí ðÜóç èõóßá íá åìðïäßóïõí ôçí êßíçóç ôùí ðñáãìÜôùí. Ìüíï ðïõ åß÷áí Þäç êéíçèåß.

51. Ìå ôçí ìïõóéêÞ êáé ôçí ðïëéôéêÞ ôïõ óõììåôï÷Þ, ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ðßåóå ôçí åëëçíéêÞ áêñïäåîéÜ íá âãÜëåé ôç ìÜóêá ôçò, ìéá áêñïäåîéÜ ðïõ Ýðáéæå ôï ñüëï ìéáò âáóéëéêÞò áõëÞò áðü ôç öýóç ôçò âëáêþäïõò, ìå óôñáôéùôéêïýò áóýãêñéôçò áëáæïíåßáò êáé âéáéüôçôáò, êáé ìå ðïëéôéêïýò åëååéíïýò êáé äéåöèáñìÝ208

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

íïõò. Óõíåðþò, ôï ìßóïò ôùí ðñáîéêïðçìáôéþí áðÝíáíôß ôïõ äåí ìðïñïýóå ðáñÜ íá åßíáé áðüëõôï. Åí ôù ìåôáîý, ïëüêëçñç ç õöÞëéïò åß÷å ôá ìÜôéá ôçò óôñáììÝíá óôçí ÅëëÜäá êáé, áí ãé' áõôü ôï ëüãï äåí ìðïñïýóå ç ÷ïýíôá íá åðé÷åéñÞóåé êáìßá äïëïöïíéêÞ áðüðåéñá åíáíôßïí áõôïý ôïõ áíõðï÷þñçôïõ å÷èñïý, ç áðüðåéñá åíáíôßïí ôçò ôéìÞò êáé ôçò áîéïðñÝðåéáò ôïõ èá Þôáí áêüìá ðéï Üãñéá.

52. Ôçí Þìåñá ôïõ ðñáîéêïðÞìáôïò ôùí óõíôáãìáôáñ÷þí, ï ÈåïäùñÜêçò êÜëåóå ðñþôïò "ôçí êáñäéÜ ôçò êáñäéÜò" ôçò ÁèÞíáò íá áíôéóôáèåß, ìå ôï "åðéóêåðôÞñéï ìïõ", üðùò ìïõ åßðå. ¹ôáí ï ðñþôïò ðïõ Ýãñáøå êáé ìåôÝäùóå, ìÝóù ôùí ðéóôþí ËáìðñÜêçäùí, ðñïêçñýîåéò êáé áãùíéóôéêÜ ôñáãïýäéá.

53. ÐïôÝ ðñéí äåí åß÷å áðáãïñåõôåß üëç ç ìïõóéêÞ åíüò óõíèÝôç óôçí ßäéá ôïõ ôç ÷þñá ìå åíôïëÞ ôïõ óôñáôïý. Ç ìïõóéêÞ ôïõ ÈåïäùñÜêç áðáãïñåýôçêå ôçí 1ç Éïõíßïõ1967. Ï ëüãïò: ìðïñåß íá äéåãåßñåé "ðÜèç êáé áãþíåò åíôüò ôïõ ðëçèõóìïý".

54. ¸ôóé ôá ôñáãïýäéá ôïõ ÈåïäùñÜêç åß÷áí ãßíåé áðü ìüíá ôïõò ðñÜîåéò áíôßóôáóçò. ÊÜèå ôñáãïýäé åíóÜñêùíå Ýíáí å÷èñü ôïõ êáèåóôþôïò.

55. ÐáñáìÝíåé Ýíá ìõóôÞñéï ôï ðþò áðü ôéò 21 Áðñéëßïõ Ýùò ôéò 21 Áõãïýóôïõ ôïõ 1967 ï ÈåïäùñÜêçò êáôÜöåñå íá êñõöôåß, åíþ ôïí ãíþñéæå üëç ç ÅëëÜäá, êáé åíþ ïé óìðßñïé ôùí äéêôáôüñùí ÷ôåíßæáíå üëç ôçí ðüëç êáé ôïí Ýøá÷íáí ðõñåôùäþò.

56. ÌåôÜ ôç óýëëçøç ôïõ ÈåïäùñÜêç, ç ÷ïýíôá Üñ÷éæå íá äéáäßäåé üôé ï ÈåïäùñÜêçò áíáéñïýóå üôé åß÷å ðåé êáé üôé Þôáí Ýôïéìïò íá óõíåñãáóôåß ìáæß ôçò. ¹èåëáí íá êÜíïõí ôéò åðéèõìßåò ôïõò ðñÜîç. "Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá, Þèåëáí íá õðïêýøù. Ïé ìåí ãéá íá ìå äõóöçìßóïõí, íá ìå ñçìÜîïõí çèéêÜ, êáé ïé äå ãéá íá äéêáéïëïãÞóïõí ôçí ßäéá ôïõò ôç óõìðåñéöïñÜ", ìïõ åßðå ï óõíèÝôçò.

57. Åêåßíç ôçí åðï÷Þ, óôï ôÝëïò ôçò äåêáåôßáò ôïõ '60, ç äéåèíÞò áëëçëåããýç äåí åßíáé êïõâÝíôá ôïõ áÝñá: âñåôáíïß óõããñáöåßò üðùò ïé Iris Murdoch, Muriel Spark, Julian Huxley, Doris Lessing, John Mortimer äçìéïõñãïýí ìéá åðéôñïðÞ ãéá ôçí áðåëåõèÝñùóç ôïõ ÈåïäùñÜêç, êáé 21 ìÝëç ôçò Áêáäçìßáò ôùí Ôå÷íþí ôïõ Âåñïëßíïõ óôÝëíïõí áßôçìá-øÞöéóìá óôïí ¸ëëçíá Õðïõñãü Åóùôåñéêþí óôï ïðïßï áíáöÝñïõí üôé "áíçóõ÷ïýí åîáéôßáò ôùí áñíçôéêþí íÝùí ôçò õãåßáò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç óôçí öõëáêÞ" êáé áðáéôïýí ìéá "äéá÷åßñéóç ôçò õðüèåóçò óýìöùíç ìå ôá äçìïêñáôéêÜ Ýèéìá êáé ìå ôçí áêåñáéüôçôá ôïõ áôüìïõ". Áõôü ôï áßôçìá öÝñåé åéäéêÜ ôéò õðïãñáöÝò ôùí Igor Stravinsky, Boris Blacher, Pierre Boulez, Luigi Dallapiccola, Johan Nepomuk David, Paul Dessau, Wolfgang Fortner, Hans Werner Henze, Giselher Klebe, Ernst Krenek, Rolf Liebermann, Ernst Pepping, Bernd Alois Zimmermann.

58. Åîüñéóôïò ìáæß ìå ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôïõ óôï ïñåéíü ÷ùñéü Æáôïýíá ôçò ÐåëïðïííÞóïõ, ï ÈåïäùñÜêçò, ï ïðïßïò èá Ýðñåðå íá öïâÜôáé ôá ÷åéñüôåñá, ðñïâÜëëåé ôçí áíôßóôáóç ðïõ åðéèõìåß. Äçìéïõñãåß ôéò Ýíôåêá "Áñêáäßåò", êýêëïé ìéáò óðÜíéáò Ýíôáóçò. Ç "Áñêáäßá V: Ðíåõìáôéêü ÅìâáôÞñéï" Þôáí ï ëüãïò ðïõ åñùôåýôçêá êåñáõíïâüëá ôç ìïõóéêÞ ôïõ ÈåïäùñÜêç. Ìå ôïí ßäéï ôñüðï, üðïéïò Ý÷åé óôåíÞ ó÷Ýóç ì'áõôüí ôïí Üíôñá êáé ôçí ìïõóéêÞ ôïõ, ìðïñåß íá óáò ðåé ãéá Ýíá óõãêåêñéìÝíï Ýñãï ìå ôï ïðïßï åñùôåýôçêå êåñáõíïâüëá.

209

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

59. ¼ôáí ïé ðáñÜíïìåò öùôïãñáößåò ôïõ ÈåïäùñÜêç óôï óôñáôüðåäï óõãêÝíôñùóçò ôïõ Ùñùðïý, üðïõ åß÷å ìåôáöåñèåß ôÝëïò ôïõ 1969 áðü ôï ÷ùñéü Æáôïýíá, äçìïóéåýïíôáé óôç äýóç, ìéá êñáõãÞ äéáìáñôõñßáò áêïýãåôáé ó'üëï ôïí êüóìï. ÁõôÝò ïé öùôïãñáößåò äåß÷íïõí Ýíáí Üíôñá ðñçóìÝíï áðü ôçí áññþóôéá. ¸íá åðßóçìï êÜëåóìá óôç Óïõçäßá óõëëÝãåé 25.135 õðïãñáöÝò åðéóôçìüíùí êáé êáëëéôå÷íþí. Óôéò ÇÐÁ äçìéïõñãåßôáé ìéá åðéôñïðÞ óôçí ïðïßá óõììåôÝ÷ïõí ïé Leonard Bernstein, Arthur Miller, Edward Albee, Harry Belafonte êáé Arthur Schlesinger jr. Óôç ÓïâéåôéêÞ ¸íùóç (Å.Ó.Ó.Ä.) ôï êÜëåóìá ãéá ôçí äçìéïõñãßá ìéáò äéåèíïýò êáëëéôå÷íéêÞò åðéôñïðÞò áðåëåõèÝñùóçò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç öÝñåé ôçí õðïãñáöÞ ôïõ Shostakovitch.

60. ÅðåéäÞ öïâÞèçêáí ïé óõíôáãìáôÜñ÷åò, ï Jean-Jacques Servan-Schreiber ðÞñå Ýãêñéóç áðü ôïí Ðáðáäüðïõëï íá óôåßëïõí ôïí ÈåïäùñÜêç óå åîïñßá óôï Ðáñßóé óôéò 13 Áðñéëßïõ 1970, áëëÜ ç ÷ïýíôá êñÜôçóå ôç Ìõñôþ êáé ôá ðáéäéÜ óå ïìçñßá ãéá íá åìðïäßóåé ôïí ÈåïäùñÜêç íá ìéëÞóåé. ÁëëÜ äåí ôïí ãíþñéæáí êáëÜ. Ðñéí ôï ôÝëïò ôïõ ìÞíá, ï Ìßêçò Üñ÷éóå ðüëåìï êáôÜ ôùí äéêôáôüñùí.

61. Ç Ìõñôþ, ç Ìáñãáñßôá êáé ï Ãéþñãïò ÈåïäùñÜêçò Ýöõãáí ðáñÜíïìá áðü ôçí ÅëëÜäá ÷Üñç óôïí Jacques Lhardit, ï ïðïßïò åß÷å ðáíôñåõôåß ôçí Josette Robinet áðü ôï Ëïõîåìâïýñãï. Ï Jacques Lhardit óõíÝôáîå ôï Livre Blanc (Ëåõêü Âéâëßï) ãéá ôï Õðïõñãåßï Ðïëéôéóìïý ôïõ Ëïõîåìâïýñãïõ êáé åßíáé ï åìðíåõóôÞò ôçò éäÝáò êáé ôçò äïìÞò ôçò ìïíÞò óôï Neumunster.

62. Ôï ÓÜââáôï 10 Öåâïõáñßïõ 1973 åßíáé ç ðñþôç ìÝñá ðïõ Þñèå ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò óôç ÷þñá ìáò, êáôüðéí ðñïóêëÞóåþò ìïõ, ãéá íá äþóåé óõíáõëßá ðïõ èá ãéíüôáí ôçí åðüìåíç ìÝñá. Ôçí ßäéá ìÝñá êÝñäéóå ç Âßêç ËÝáíäñïò ôï ðñþôï âñáâåßï ôñáãïõäéïý óôï äéáãùíéóìü ôçò Eurovision. Ôçí åðüìåíç ìÝñá ôï ðñùß, üôáí ìéëÞóáìå ãéá ðñþôç öïñÜ, ï ÈåïäùñÜêçò äÞëùóå åõôõ÷éóìÝíïò êáé õðåñÞöáíïò ðïõ ìéá Åëëçíßäá åß÷å êåñäßóåé óôï äéáãùíéóìü. Áñãüôåñá ç ßäéá ôñáãïõäßóôñéá ç÷ïãñÜöçóå êÜôù áðü ôçí åðßâëåøç ôïõ óõíèÝôç Ýíá CD/DVD ôùí ôñáãïõäéþí ôïõ.

63. ÌåôÜ ôçí ðôþóç ôçò äéêôáôïñßáò, ç èñéáìâåõôéêÞ åðéóôñïöÞ ôïõ ÈåïäùñÜêç óôçí ÅëëÜäá óôéò 24 Éïõëßïõ 1974 áêïëïõèåßôáé áðü ìéá ðåñßïäï ðéêñþí áðïãïçôåýóåùí. Ï Ìßêçò Þîåñå üôé ç åðÜíïäïò ôùí óôñáôéùôéêþí óôçí åîïõóßá ðáñÝìåíå ìéá ðñáãìáôéêÞ áðåéëÞ, êáé óõíçãïñïýóå ãéá ìéá éó÷õñÞ êõâÝñíçóç: "Ôïí ÊáñáìáíëÞ Þ ôá ôáíê". Áõôü ôïõ êüóôéóå ôç íßêç óôéò âïõëåõôéêÝò åêëïãÝò ôÝóóåñéò ìÞíåò ìåôÜ ôçí áðïêáôÜóôáóç ôçò äçìïêñáôßáò. ¼ôáí ìåôÜ õðåñáóðßæåôáé ôçí Ýíùóç ôçò áñéóôåñÜò ãýñù áðü ôï êïììïõíéóôéêü êüììá, üôáí ðáßñíåé áðïóôÜóåéò áðü ôï ÐÁÓÏÊ ôïõ ÐáðáíäñÝïõ, üôáí äéá÷ùñßæåôáé ðÜëé áðü ôïõò ïñèüäïîïõò êïììïõíéóôÝò êáé Ýñ÷åôáé ðéï êïíôÜ óôïõò åõñù-óïóéáëéóôÝò, ãéá íá õðåñáóðéóôåß êáé ðÜëé ôçí ïñèïäïîßá áñãüôåñá, óõììåôÝ÷åé ãéá ôá óõìöÝñïíôá ôçò ÷þñáò ôïõ, õðïóôçñßæïíôáò áõôïýò ðïõ áîßæïõí ôçí õðïóôÞñéîÞ ôïõ, áóêþíôáò êñéôéêÞ êáé åîáðïëýïíôáò åðéèÝóåéò ðñïò áõôïýò ðïõ åêìåôáëëåýïíôáé ôï ëáü.

64. Ôçí ðåñßïäï áõôÞ, Ýñ÷åôáé îáíÜ óôï Differdange óôéò 12 Ìáñôßïõ 1978, Ýðåéôá áðü ðñüóêëçóç ôïõ "Ðïëéôéóôéêïý ÊÝíôñïõ" êáé äßíåé ìéá "óõíáõëßá óçìáóßáò êáé 210

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ðïéüôçôáò ðïõ Ýìåéíáí èñõëéêÝò". Ôá óõíáéóèÞìáôá, ï èáõìáóìüò, ï åíèïõóéáóìüò: üëá Þôáí ðáñüíôåò êáé äåí èá ôá îå÷Üóïõìå ðïôÝ". (Cornel Meder, Galerie 22 (2004) No 1). Ôçí åðüìåíç ìÝñá, åðéóêÝðôåôáé ôçí Ýêèåóç ðïõ ôïõ åß÷á áöéåñþóåé óôï Ôå÷íéêü Ëýêåéï Mathias Adam de Petange. ÁõôÞ ç åðßóêåøç Ýìåéíå óôá ÷ñïíéêÜ ôïõ ó÷ïëåßïõ. ¸äùóå ôçí ôåëåõôáßá ôïõ óõíáõëßá óôç ÷þñá êáé óôï Differdgange, óôéò 14 ÌáÀïõ 1995, ðáñïõóßá ôïõ Ðñßãêéðá Guillaume êáé ôçò Ðñéãêßðéóóáò Sybilla.

65. Ôç ìåãáëýôåñç èõóßá ðïõ Ýêáíå ðïôÝ ï ÈåïäùñÜêçò ãéá ôç ÷þñá Þôáí, ìåôÜ áðü ôá Ýêôñïðá êáé ôá óêÜíäáëá ôïõ ÁíäñÝá ÐáðáíäñÝïõ êáé ôçò êõâÝñíçóÞò ôïõ, íá äå÷ôåß ôï 1990 ìéá èÝóç õðïõñãïý óôçí êõâÝñíçóç ôïõ Êùíóôáíôßíïõ ÌçôóïôÜêç. Ãíþñéæå üôé èá ôïí êáôçãïñïýóáí ãéá åýêïëç áëëáãÞ ôùí èÝóåþí ôïõ. Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá üìùò, äåí áðáñíÞèçêå êáìßá áðü ôéò ðåðïéèÞóåéò ôïõ, áðëÜ õðÞñîå óõíåñãÜôçò åíüò óõíáóðéóìïý, êáé áñêåôÜ åíï÷ëçôéêüò ìÜëéóôá ãéá íá íéþóåé áðáëëáãìÝíï ôï õðïõñãåßï ôïõ Ìßêç, üôáí ðáñáéôÞèçêå äýï ÷ñüíéá áñãüôåñá.

66. ¸ôóé, ðïëý óõ÷íÜ ïé èÝóåéò êáé ïé äåóìåýóåéò ôïõ ÈåïäùñÜêç äåí êáôáíïÞèçêáí, Þ ôïõëÜ÷éóôïí äåí êáôáíïÞèçêáí áìÝóùò. ÁëëÜ ôåëéêÜ áðïäåß÷èçêáí óùóôÝò êáé óõíåôÝò. Êáé ï ëüãïò åßíáé üôé ï Ìßêçò äåí åßíáé ðïëéôéêüò, áëëÜ ïñáìáôéóôÞò.

67. Ï ÈåïäùñÜêçò Ý÷åé áíÜãêç ôçí áíôéãíùìßá. ÐñÝðåé íá õðÜñ÷åé ðÜèïò ãýñù ôïõ. Ìüëéò ìõñéóôåß áíôéðáñÜèåóç óôïí áÝñá, áãêéóôñþíåôáé ó' áõôÞ. Ôïõ áñÝóåé íá ðñïêáëåß, ü÷é ãéá ôçí ðñüêëçóç êáèáõôÞ, áëëÜ ãéá íá äéåãåßñåé ôçí óêÝøç, ìéá áíáèåþñçóç, ìéá áëëáãÞ óôÜóçò Þ óõìðåñéöïñÜò ìå áõôÞí ôçí ðñüêëçóç.

68. Ãéá Üëëç ìéá öïñÜ èá ðñÝðåé êáíåßò íá áíáñùôçèåß ðþò, ìÝóá óôçí ðïëéôéêÞ êáôáéãßäá ìåôÜ ôçí äéêôáôïñßá ï ÈåïäùñÜêçò ìðüñåóå íá óõíèÝóåé áêüìá êáé ðåñéóóüôåñï áðü ðñéí: êýêëïõò áóìÜôùí (ôá "ËõñéêÜ", ôïõò "×áéñåôéóìïýò", ï "ÁóÜëåõôïò Ôáîéäéþôçò, "ÑáíôÜñ", "Äéüíõóïò", "Öáßäñá", "ÊáñéùôÜêçò", "Ôá Ðñüóùðá ôïõ ¹ëéïõ", "ÌíÞìç ôçò ÐÝôñáò", "Óáí ¢íåìïò", "Æïýìå óå Üëëç ×þñá", "Ìéá èÜëáóóá ãåìÜôç ÌïõóéêÞ", "Âåáôñßêç ïäüò ìçäÝí", "Áóßêéêï ÐïõëÜêé", "Ëõñéêüôåñá", "Ëõñéêüôáôá"), ôÝóóåñéò óõìöùíßåò, êáíôÜôá êáé ïñáôüñéá ("Canto General", "Canto Olympico", "Ôá ÐÜèç"), ìéá åëëçíéêÞ "Èåßá Ëåéôïõñãßá" êáé Ýíá åëëçíéêü "ÑÝêâéåì", ñáøùäßåò ãéá êéèÜñá êáé âéïëïíôóÝëï, ôï ìðáëÝôï "ÆïñìðÜ" êáé ðÝíôå üðåñåò. Êáé áõôü ìÝóá óå ëéãüôåñï áðü ðÝíôå ÷ñüíéá.

69. ¼ðùò ôï West Side Story ôïõ Leonard Bernstein, o ÆïñìðÜò åßíáé ôáõôü÷ñïíá ï ðáãêüóìéïò èñßáìâïò êáé ôï ìïõóéêü äñÜìá ôïõ ÈåïäùñÜêç. Ôï "óõñôÜêé" Ý÷åé ôáõôéóôåß ôüóï ðïëý ìå ôï üíïìÜ ôïõ ðïõ ìáò êÜíåé íá îå÷íÜìå ôá "õðüëïéðá.". ¸ôóé ï Ìßêçò Ýðñåðå íá ôï åîïñêßóåé üôáí Ýãñáøå ôï ìðáëÝôï ôïõ "ÆïñðÜò ï ¸ëëçíáò" ôï ïðïßï Ýãéíå áíåðáíÜëçðôïò èñßáìâïò áðü ôéò ÁñÝíåò ôçò Âåñüíáò ôï 1988.

70. Ôï Ëïõîåìâïýñãï ðÜíôá èá õðåñçöáíåýåôáé üôé áíÝâáóå ôï 1995 Ýíá áðü ôá óçìáíôéêüôåñá Ýñãá ôïõ ÈåïäùñÜêç, ôçí üðåñÜ "ÇëÝêôñá". Áîßæåé íá ôéìÞóïõìå ôç ìíÞìç êáé íá åõ÷áñéóôÞóïõìå ôïí ôüôå äéåõèõíôÞ ôïõ ÈåÜôñïõ ôïõ Ëïõîåìâïýñãïõ, ê. Jeannot Comes, ðïõ Ýöõãå ðïëý íùñßò áðü ôç æùÞ.

71. ÎÝñïíôáò üôé åêåßíïò ãýñéóå ôçí ðëÜôç óå ïñéóìÝíïõò ìïõóéêïýò êýêëïõò ãéá íá ðñïóöÝñåé ôçí åõöõÀá ôïõ óôïí ôáðåéíùìÝíï ôïõ ëáü, óôïí ïðïßï åßðå: "óïõ 211

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

öÝñíù ðßóù ôçí õðåñçöÜíåéÜ óïõ", ï ÈåïäùñÜêçò ãíùñßæåé ðïëý êáëÜ üëá üóá Ý÷åé êÜíåé ãéá íá ìçí èåùñåß Üäéêï ôï ãåãïíüò üôé áõôïß ïé êýêëïé óõíå÷ßæïõí íá ôïí áãíïïýí. Äéêáßùò ëïéðüí ôïí ôßìçóáí ìå ôï Âñáâåßï CIM-UNESCO ôï 1995, üðùò ôßìçóáí êáé ôïí Olivier Messiaen êáé ôïí ÃéÜííç ÎåíÜêç.

72. Éäñýïíôáò ôçí Åëëçíï-ÔïõñêéêÞ Öéëßá ìå ôïí ößëï ôïõ ôïí Æõëöý Ëéâáíåëß êáé äßäïíôáò ðñþôïò, ùò Ýëëçíáò ìïõóéêüò, óõíáõëßåò óôçí Ôïõñêßá, ï ÈåïäùñÜêçò õðÞñîå ðñùôïðüñïò óôçí óõìöéëßùóç ìåôáîý ôùí "êëçñïíïìéêþí å÷èñþí" ÅëëÜäá êáé Ôïõñêßá. ÓÞìåñá, äåí õðÜñ÷åé êáìßá ðéá áìöéâïëßá üôé ç äÝóìåõóÞ ôïõ, ðïëý ðñéí áðü ôç äÝóìåõóç ôùí ðïëéôéêþí ôùí äýï ÷ùñþí, ôéò Ýâãáëå áðü Ýíáí áäéÝîïäï äéáêïóßùí åôþí. Ï äñüìïò ðïõ Ý÷åé äéáíõèåß, ìðïñåß êáëýôåñá íá åêôéìçèåß ìå ôï ãåãïíüò, üôé óÞìåñá ç ÅëëÜäá åßíáé õðÝñ ôçò Ýíôáîçò ôçò Ôïõñêßáò óôçí ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç.

73. Èá ìðïñïýóáìå ðïôÝ íá öáíôáóôïýìå üôé ÷ùñßò ôéò óõíÝðåéåò áõôÞò ôéò ðñùôïâïõëßáò åéñÞíçò êáé óõìöéëßùóçò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ç Ôïõñêßá èá Ýäéíå ôïõò ðåñéóóüôåñïõò âáèìïýò óôçí ÅëëÜäá óôï äéáãùíéóìü ôñáãïõäéïý ôçò Eurovision ôï 2005; 74. Ôï 2000, ôüôå ðïõ ï ÈåïäùñÜêçò ãéüñôáæå ôá 75 ÷ñüíéá ôïõ, êáôÜöåñå íá ðñáãìáôïðïéÞóåé ôçí ìåãáëýôåñÞ ôïõ åõ÷Þ: üëç ç ÅëëÜäá åíþèçêå ãéá íá ôïí ðñïôåßíïõí ãéá ôï Íüìðåë ÅéñÞíçò. Ï Ìßêçò åßäå ó'áõôÞí ôçí êáèïëéêÞ áðïäï÷Þ ôçò õðïøçöéüôçôÜò ôïõ, ôçí áíáãíþñéóÞ ôïõ "ùò ðïëßôç" áðü ôïõò óõìðáôñéþôåò ôïõ ðïõ, ôåëéêÜ, óõíåéäçôïðïßçóáí üôé åß÷å ðÜíôá äþóåé ôá ðÜíôá ãéá ôç ÷þñá ôïõ.

75. Áêüìá êáé óÞìåñá, åíþ äéêáéïýôáí íá áðïëáìâÜíåé ôçí "óýíôáîÞ" ôïõ, âãáßíåé êáé öùíÜæåé ãéá ôéò çèéêÝò äéåêäéêÞóåéò ðïõ üñéóáí ôç æùÞ ôïõ. Ç áãáíÜêôçóÞ ôïõ áðÝíáíôé óôçí êáôáóôïëÞ ôùí Ðáëáéóôßíéùí áðü ôçí êõâÝñíçóç Sharon êáé ç öñßêç ôïõ áðÝíáíôé óôïí ðüëåìï Bush ôüóï Ýíôïíåò Þôáí üóï ç áãáíÜêôçóç êáé ç öñßêç ðïõ Ýíéùóå, üôáí Þôáí íÝïò áðÝíáíôé óôç ðåßíá ôùí ÅëëÞíùí ôï 19411942 êáé óôéò óöáãÝò ôùí Âñåôáíþí ôï ÄåêÝìâñç ôïõ 1944.

76. Óå ìéá ðáñáôÞñçóÞ ôïõ, ðïõ Ýãéíå éäéùôéêþò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ðáñïõóßáóçò íÝïõ âéâëßïõ ôïõ óôï óðßôé ôïõ ôï ÍïÝìâñç ôïõ 2002, ï ÈåïäùñÜêçò áíÝöåñå üôé äõóôõ÷þò ðñÝðåé íá äéáðéóôþóåé üôé óôá áõëÜêéá ôçò êõâÝñíçóçò ôïõ ÉóñáÞë, ïé "åâñáßïé" (üðùò ôïõò ïíïìÜæïõí ãåíéêþò ïé ¸ëëçíåò) óðñþ÷ôçêáí ðñïò ôéò "ñßæåò ôïõ ÊÁÊÏÕ" ðïõ áðïôåëïýí ôçí éìðåñéáëéóôéêÞ ðïëéôéêÞ ôùí ÇÐÁ. Ìéá åâäïìÜäá áñãüôåñá, ìéá åöçìåñßäá ôçò áêñïäåîéÜò Ýãñáöå üôé ï ÈåïäùñÜêçò åß÷å ðåé üôé ï åâñáúêüò ëáüò Þôáí "Ç ñßæá ôïõ êáêïý", êáé áõôÞ ç ëáíèáóìÝíç ðáñÜèåóç áíáìåôáäüèçêå ôçí ßäéá ìÝñá áðü ôïí éóñáçëéíü ôýðï ùò "ñßæá ÏËÙÍ ÔÙÍ ÊÁÊÙÍ". ÌåôÜ áêïëïýèçóå ìéá á÷áñáêôÞñéóôç êáìðÜíéá äéáóõñìïý ôïõ óõíèÝôç, êáé ìÝóù åíüò Ýîõðíá óõíôçñçìÝíïõ áìáëãÜìáôïò, ï ÈåïäùñÜêçò Ýãéíå áíôéóçìßôçò. Áêüìá êáé ôï State Department åíåðëÜêç. Óôéò 6 Öåâñïõáñßïõ 2005, ï ÈåïäùñÜêçò áðáíôÜåé: "… äåí åßìáé áíôéóçìßôçò. ÁíôéèÝôùò, ìÝóù ôçò ðïëéôéêÞò ìïõ äñÜóçò êáé ôïõ êáëëéôå÷íéêïý ìïõ Ýñãïõ, Ýäåéîá ìå êÜèå åõêáéñßá ôçí õðïóôÞñéîÞ ìïõ êáé ôçí áëëçëåããýç ìïõ ó'ïëïõò ôïõ êáôáðéåóìÝíïõò ëáïýò, ìåôáîý ôùí ïðïßùí êáé ôïí éóñáçëéíü ëáü, áêü212

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ìá êáé óå äýóêïëåò óôéãìÝò. Áõôü ìå ôï ïðïßï äéáöùíþ êáé êáôáããÝëëù äçìüóéá åßíáé ç ðïëéôéêÞ ôïõ Sharon, ôçí ïðïßá èåùñþ áðÜíèñùðç áðÝíáíôé óôïõò Ðáëáéóôßíéïõò, åðéêßíäõíç ãéá ôçí åéñÞíç êáé äõóöçìéóôéêÞ ãéá ôï ÉóñáÞë".

77. Ï ðüíïò ôùí ðáéäéþí ôïõ åßíáé áöüñçôïò. ÁðÝíáíôé óôç äõóôõ÷ßá ôùí áèþùí, äåí ãíùñßæåé êáíÝíá óõìâéâáóìü.

78. Ï ÈåïäùñÜêçò Ýäåéîå ãéá Üëëç ìéá öïñÜ üôé åßíáé ëéãüôåñï ðïëéôéêüò áðü çèéêïëüãïò. ÐÜíù óå ìéá çèéêÞ Ý÷ôéóå ôç ó÷Ýóç ôïõ ìå ôçí ÅëëÜäá êáé ôïí êüóìï. Ç áëçèéíÞ ôïõ ðïëéôéêÞ áîßá âáóßæåôáé ó'áõôÞ ôçí çèéêÞ, âÜóç ôçò ïðïßáò Ý÷åé ìéá äéðëÞ áðáßôçóç: áðü ôçí ìéá, ôçí ôéìéüôçôá êáé ôçí åíôéìüôçôá, áëëÜ åðßóçò êáé ìéá "êÜèáñóç" åêåß ðïõ äåí õðÜñ÷åé ðéá ïýôå ôéìéüôçôá, ïýôå åíôéìüôçôá. Áðü ôçí Üëëç, åéñÞíç ìå ôïí åáõôü ôïõ.

79. Ãéá ôïí ÈåïäùñÜêç äåí Ý÷ïõí óçìáóßá ïé ôéìçôéêÝò åêäçëþóåéò, áëëÜ ç ßäéá ç ôéìÞ.

80. Ç öéëßá ôïõ ÈåïäùñÜêç åßíáé Ýíá áðü ôá ðïëõôéìüôåñá äþñá ðïõ ìïõ Ý÷åé äþóåé ç æùÞ, êáé ôï ãåãïíüò üôé ìïõ áöéÝñùóå ôçí ôåëåõôáßá ôïõ ðáñôéôïýñá, ôçí ìïõóéêÞ ãéá ôç "ÌÞäåéá", áðïôåëåß áðôÞ áðüäåéîç áõôÞò ôçò öéëßáò. Ç åõãíùìïóýíç ìïõ åßíáé ôüóï áðÝñáíôç, üóï êáé ôï âÜèïò áõôÞò ôçò öéëßáò. Πρόεδρος Åõ÷áñéóôþ èåñìÜ ôïí ê. ÇñáêëÞ ÃáëáíÜêç ðïõ ðáñïõóßáóå ôçí åéóÞãçóç ôïõ ê.

Guy Wagner êáé êáëþ óôï âÞìá ôçí êá Arja Saijonmaa ç ïðïßá èá ìáò ìéëÞóåé ìå èÝìá: "Åñìçíåýïíôáò Ýñãá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, Ýñãá ìéáò Üëëçò êïõëôïýñáò". Ç êá Arja Saijonmaa åßíáé ìéá äéáóçìüôçôá óôçí ðáôñßäá ôçò. Åßíáé ç êáô' åîï÷Þí öùíÞ ôïõ ÈåïäùñÜêç óôï åîùôåñéêü, Ý÷åé åñãáóôåß ðÜñá ðïëý ðÜíù óôç ìïõóéêÞ ôïõ ÈåïäùñÜêç, Ý÷åé ãñÜøåé äõï äéáôñéâÝò ó÷åôéêÜ ìå ôçí åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ êáé ôï Ýñãï ôïõ ÈåïäùñÜêç åéäéêÜ, Ý÷åé ìéá ôåñÜóôéá äñáóôçñéüôçôá êáé ùò áêôéâßóôñéá ôùí áíèñùðßíùí äéêáéùìÜôùí óôá ðëáßóéá ôïõ ÏÇÅ. Äåí Ý÷ù äõóôõ÷þò ôï äéêáßùìá íá ðù ðåñéóóüôåñá, ðñïêåéìÝíïõ íá ìçí êïõñÜóïõìå ðñþôá ôï Ìßêç êáé ýóôåñá üëïõò åóÜò. Ðáñáêáëþ, êá Arja Saijonmaa, Ý÷åôå ôïí ëüãï.

Arja Saijonmaa: Ο κόσµος µου µε τον Μίκη: γεφυρώνοντας τους πολιτισµούς Áãáðçôïß ößëïé, áãáðçôÝ Ìßêç, ôï ôñáãïýäé ôï Ýëåãáí ôï "ÐåñéãéÜëé" êáé ï óõíèÝôçò Þôáí ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò. ¸ìáèá üôé ï Üíèñùðïò áõôüò Þôáí öõëáêéóìÝíïò ëüãù ôïõ ôñáãïõäéïý áõôïý êáé üôé ôï ôñáãïýäé áõôü Þôáí áðáãïñåõìÝíï óôçí ÅëëÜäá åêåßíç ôçí åðï÷Þ ôçò äéêôáôïñßáò. Ôï ôñáãïýäé ìéëïýóå ãéá Ýíá ìõóôéêü ðåñéãéÜëé, ãéá ôï ðåñéãéÜëé ðïõ Þôáí ëåõêü óáí ðåñéóôÝñé "äéøïýóáìå ôï ìåóçìÝñé áëëÜ äåí ìðïñïýóáìå íá ðéïýìå ôï íåñü, ôï íåñü Þôáí ãëõöü, ðÜíù óôçí 213

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Üììï ôçí îáíèéÜ ãñÜøáìå ôï üíïìÜ ôçò êáé ôá êýìáôá óâÞóáíå ôï üíïìá". ¸ìáèá áñãüôåñá, üôáí ãíþñéóá ôï Ìßêç, üôé ôï üíïìá áõôü Þôáí "Åëåõèåñßá". Áò ãõñßóïõìå üìùò ðßóù, ôüôå ðïõ ðñùôïÜêïõóá, ðïõ ðñùôïðÞñá óôá ÷Ýñéá ìïõ ìÜëëïí ôï ôñáãïýäé "ÐåñéãéÜëé". ¹ôáí óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ Åëóßíêé, óôï öïéôçôéêü èÝáôñï, ðïõ Þôáí ôï ðñþôï ðåéñáìáôéêü êáé ðïëéôéêü èÝáôñï ôçò Öéëáíäßáò, ôÝëç ôçò äåêáåôßáò ôïõ '60. Äåí Þîåñá ôßðïôá ãéá ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç. Ìåëåôïýóá êëáóéêü ðéÜíï óôçí Áêáäçìßá Sibelius. ¹ìïõí åíåñãü ìÝëïò ôïõ èåÜôñïõ êáé äïýëåõá ôüôå ìÝóá óôï ðíåýìá ôçò åðï÷Þò êáé óéãÜ - óéãÜ ðïëéôéêïðïéÞèçêá. ÊÜíáìå ðñüâá ãéá Ýíá ðïëéôéêü êáìðáñÝ ãéá ôçí ÅëëÜäá. Tï ëÝãáìå "ÊáìðáñÝ ãéá ôç äçìïêñáôßá" êáé üôáí ëÝù "êáìðáñÝ" åííïþ ìå óõæÞôçóç, ìå ðïëéôéêÜ ôñáãïýäéá, ÷ñçóéìïðïéïýóáìå Berthold Brecht, åß÷áìå öéëáíäÝæéêá ðïëéôéêÜ ôñáãïýäéá "ÊáöÝ ÈåÜôñïõ" êáé ðñüãñáììá êáìðáñÝ. ¼ìùò ôï "ÐåñéãéÜëé" Þôáí åíôåëþò äéáöïñåôéêü. Ðïý Þôáí ôï ðïëéôéêü ìÞíõìá ðïõ óôïß÷éóå ôçí åëåõèåñßá óå áõôü ôï óõíèÝôç; Ãéáôß Þôáí öõëáêéóìÝíïò; Äåí õðÞñ÷å ôßðïôá ôï åðéêßíäõíï óå áõôü ôï ôñáãïýäé. ¸íá ëõñéêü áñéóôïýñãçìá Þôáí, ðïõ ôï åß÷å ãñÜøåé ï Ãéþñãïò ÓåöÝñçò, ðïõ åß÷å ôï âñáâåßï Íüìðåë. Ôï ôñáãïýäé ìßëçóå óôçí êáñäéÜ ìïõ, ìßëçóå óå üëåò ìïõ ôéò áéóèÞóåéò. Ìå ôçí áßóèçóç áñìïíßáò, ìå ôçí áéóèçóéáêüôçôÜ ôïõ, Ýíá ôüóï ãõìíü ôñáãïýäé ìå ãåýóç áëáôéïý, Üììïõ, Þëéïõ… ¸íéùèá óáí íá âñéóêüìïõí ìÝóá óå ìéá áôìüóöáéñá áãíüôçôáò êáé áãÜðçò, ìéá ðëÞñçò êÜèáñóç. Ôï ðéï üìïñöï ôñáãïýäé ðïõ åß÷á áêïýóåé óå ïëüêëçñç ôç æùÞ ìïõ. ÈõìÜìáé üôé ôüôå óêÝöôçêá: "áõôü ôïí Üíèñùðï èá Þèåëá êÜðïôå íá ôïí ãíùñßóù, ðñÝðåé íá åßíáé ðïëý îå÷ùñéóôüò ãéá íá ãñÜøåé êÜôé ôüóï üìïñöï êáé íá ìðåé óôç öõëáêÞ ãé' áõôü…". Ôï èõìÜìáé óáí íá Þôáí ÷ôåò. ¹ôáí ôüóï äõíáôü, êáé ôþñá åßíáé ôüóï äõíáôü, ìåôÜ áðü ôüóá ÷ñüíéá, óáí íá ìçí Ý÷åé áëëÜîåé ôßðïôá. ÐñÝðåé íá ôï Þèåëá ôüóï ðïëý íá óõíáíôÞóù áõôü ôïí Üíèñùðï, ðïõ ôï Üêïõóáí ïé Èåïß êáé ôåëéêÜ åìöáíßóôçêå áõôüò ï Üíèñùðïò óôç Öéëáíäßá. Åß÷å êáôáöÝñåé íá îåöýãåé áðü ôç äéêôáôïñßá óôçí ÅëëÜäá êáé åðéóêåðôüôáí äéÜöïñåò åõñùðáúêÝò ÷þñåò äßíïíôáò ïìéëßåò, ðñïóðáèþíôáò íá âñåé õðïóôÞñéîç ãéá ìéá åêóôñáôåßá êáôÜ ôçò äéêôáôïñßáò êáé ìéëïýóå óôïõò öïéôçôÝò, óôïõò ðïëéôéêïýò. ÌÝ÷ñé ôüôå åß÷á ðñï÷ùñÞóåé êé åãþ, åß÷á ãßíåé äéåõèýíôñéá ôïõ öïéôçôéêïý èåÜôñïõ êáé ìÜëéóôá åß÷á ãßíåé óêçíïèÝôçò êáé óêçíïèåôïýóá Ýíá Ýñãï. ¹ôáí ÊõñéáêÞ áðüãåõìá êáé Þñèáí êÜðïéïé óôï ïßêçìá üðïõ åß÷áìå ôï óôïýíôéü ìáò êáé ìïõ åßðáí âéáóôéêÜ üôé âñÞêáí ìéá ìáãíçôïôáéíßá óôï öéëáíäéêü ñáäéüöùíï, ðïõ Üêïõãáí êÜðïéá öùíÞ êÜðïéïõ êïñéôóéïý -ìïõ åßðáí - ðïõ ôñáãïõäïýóå Ìßêç ÈåïäùñÜêç. "ÌÞðùò Þôáí êáìßá áðü ôï èÝáôñï ôï äéêü ìáò;" êáé ôïõò åßðá üôé "ìÜëëïí åãþ èá åßìáé, åãþ èá ôï ôñáãïõäïýóá áõôü óå áõôÞ ôç ñáäéïöùíéêÞ ìáãíçôïöþíçóç ðïõ Ý÷åôå". Ìïõ åßðáí üôé èá åñ÷üôáí ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò óôï Åëóßíêé ôçí åðüìåíç ìÝñá êáé Þôáí êïõñáóìÝíïò êáé Ýøá÷íå êÜðïéïí ðïõ èá ìðïñïýóå íá ôñáãïõäÞóåé ôá ôñáãïýäéá ôïõ. Ôþñá ðïõ åß÷áí ìÜèåé üôé åãþ åß÷á ìáãíçôïöùíÞóåé áõôü ôï ôñáãïýäé ðïõ Üêïõãáí, üôáí Þìïõí ìéêñüôåñç, Þñ214

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

èáí êáé ó÷åäüí ìå âïýôçîáí êáé ìå Ýóðñùîáí óôç óêçíÞ ôï åðüìåíï âñÜäõ. Åãþ áêýñùóá üëåò áõôÝò ôéò ðñüâåò ðïõ óêçíïèåôïýóá, Ýôñåîá óôï ñáäéüöùíï, âñÞêá ôéò ôáéíßåò, Ýìáèá ôï ôñáãïýäé îáíÜ, ìÝôñçóá ôïõò ñõèìïýò, ìÝóá ó' Ýíá 24ùñï, Ýãñáöá ãñáììïýëåò äßðëá óôéò ëÝîåéò. ÊáôÜöåñá üìùò íá ìðù óôç óêçíÞ åêåßíç ôçí åðüìåíç âñáäéÜ, ÄåõôÝñá âñÜäõ Þôáí, ìå ìéá áõôïó÷Ýäéá ïñ÷Þóôñá, åß÷á ãñÜøåé óçìåéùìáôÜêéá ãéá íá îÝñù ðüôå èá ìéëÞóù, ðüôå èá ôñáãïõäÞóù, ðüóïõò ñõèìïýò èá ìåôñÞóù, Ýôñåìå ç øõ÷ïýëá ìïõ. Ôé èá óêåöôüôáí áõôüò ï óõíèÝôçò ãéá åìÝíá; Öáíôáæüìïõí üôé èá èýìùíå, èá ãéíüôáí Ýîáëëïò ãéáôß ìðïñåß íá ôñáãïõäïýóá ôá ôñáãïýäéá ôïõ áëëéþò áðü üôé ôá öáíôáæüôáí. Äåí åß÷á éäÝá ðùò èá Ýðñåðå íá åñìçíåýóåé êáíåßò ôá ôñáãïýäéá áõôÜ. Ôá Üöçóá íá âãïõí áðü ôçí êáñäéÜ ìïõ, ìå ôï äéêü ìïõ ðÜèïò. ¸âáëá üëç ìïõ ôçí åðßãíùóç ôïõ êüóìïõ, üëá ìïõ ôá üíåéñá, ôçí øõ÷Þ ìïõ. Ìðïñåß íá ìçí åß÷á ðïëëÜ ìÝ÷ñé ôüôå, áëëÜ ü,ôé åß÷á âãÞêå. Êáé âãÞêå äõíáôÜ. Ìßëçóá ãéá ôá äÝíôñá ðïõ äåí ëõãßæïõí êÜôù áðü Ýíá ìéêñü ïõñáíü, ãéá ôá ðñüóùðá ðïõ ìüíï óêýâïõí ìðñïóôÜ óôç äéêáéïóýíç, ãéá ôï ôïðßï ðïõ åßíáé óêëçñü óáí ôç óéùðÞ êáé ôçí êáõôÞ ðÝôñá, ãéá ôéò óêéÝò, ãéá ôéò åëéÝò, ãéá ôá áìðÝëéá, ãéá ôï íåñü, ãéá ôï öùò. Ìßëçóá ãéá ðñÜãìáôá, ãéá åéêüíåò ìÝóá áðü ôá ðïéÞìáôá ðïõ Þôáí ðÜñá ðïëý éó÷õñÝò, ãåìÜôåò ðÜèïò, ãåìÜôåò äýíáìç. Ãéá êÜðïéïí áðü ôéò ÓêáíäéíáâéêÝò ÷þñåò óáí êé åìÝíá, Þôáí åîùôéêÜ. Êõðáñßóóéá äåí öõôñþíïõí óôéò ÓêáíäéíáâéêÝò ÷þñåò. Ïé ëÝîåéò åß÷áí ðåñßåñãç ãåýóç öñïýôïõ óôï óôüìá ìïõ, ç ìïõóéêÞ Þôáí äñáìáôéêÞ, ãõìíÞ, áéóèçóéáêÞ, ìå ìÜãåøå ç ïìïñöéÜ ôïõ êüóìïõ áõôïý. Ï êýêëïò ôùí ôñáãïõäéþí Þôáí ç "Ñùìéïóýíç". Ìéëïýóå ãéá ôïí áãþíá åíüò ðåñÞöáíïõ ëáïý êáé ãéá ôá äéêáéþìáôÜ ôïõ êáé ãéá ôçí åëåõèåñßá ôïõ. ¹ôáí ôï êåßìåíï ôïõ ðïéçôÞ ôùí ðïéçôþí, ôïõ ÃéÜííç Ñßôóïõ. Ôïõ åëëçíéêïý åèíéêïý éíäÜëìáôïò, ðïõ ç óõìâïëéêÞ ôïõ ãëþóóá, öôÜíåé âáèéÜ, üóï âáèéÜ ìðïñåß íá öôÜóåé ç áíèñùðüôçôá. Ðëåßóôïé Þñèáí óôï èÝáôñü ìáò. ¹ñèå ï Ìßêçò, Ýêáôóå óôçí ðñþôç óåéñÜ êáé ëßãá ëåðôÜ ðïõ åß÷á áñ÷ßóåé íá ôñáãïõäÜù, óçêþèçêå îáöíéêÜ, áíÝâçêå óôç óêçíÞ, ðçäþíôáò ó÷åäüí ðÜíù óôç óêçíÞ - äåí Þôáí êïõñáóìÝíïò áõôüò ï Üíèñùðïò üðùò ìïõ ôïí åß÷áí ðåñéãñÜøåé - Þñèå óôï ðéÜíï, Ýäéùîå ôïí ðéáíßóôá ôïí êáêïìïßñç, Ýêáôóå ï ßäéïò óôï ðéÜíï êé Üñ÷éóå íá ìå óõíïäåýåé. Êñáôïýóáí ôçí áíáðíïÞ ôïõò üëïé óôï áêñïáôÞñéï. Ôé óôï êáëü ãéíüôáí; "Ôï îÝñåéò áõôü ôï ôñáãïýäé;" ìïõ Ýëåãå "Áõôü ôï îÝñåéò;" "Åêåßíï ôï îÝñåéò;" óôá áããëéêÜ ìïõ ìéëïýóå. Íáé, ìåñéêÜ ôá Þîåñá, ìüíï óôá öéëáíäéêÜ üìùò. "Äåí ðåéñÜæåé", ìïõ Ýëåãå "ôñáãïýäá ìáæß ìïõ". Ôñáãïõäïýóáìå ëïéðüí íôïõÝôï. Åêåßíïò åëëçíéêÜ, åãþ öéëáíäéêÜ. ÐñáãìáôéêÜ äåí ðåßñáæå. Áñ÷ßóáìå íá áõôïó÷åäéÜæïõìå. Ãéíüôáí êÜôé ðáñÜîåíï. Äåí îÝñù ôé. Ç ìáãåßá Þôáí åêåß êáé ôç íéþèáìå. Êáé ç ìïõóéêÞ. ÎáöíéêÜ Üñðáîå ôï ìéêñüöùíï ï Ìßêçò êáé áíÞããåéëå óôï áêñïáôÞñéï "Ç Arja èá ìå áêïëïõèÞóåé óôçí ðáãêüóìéá ôïõñíÝ ìïõ"! ¸ôóé ôï Üêïõóá. Åêåß ôï Üêïõóá ðñþôç öïñÜ. Óôï ìéêñüöùíï, óôç óêçíÞ. ÓéùðÞ óôï áêñïáôÞñéï êáé ìåôÜ ç ìåãÜëç Ýêñçîç. Ôá íÝá êõêëïöüñçóáí. Ôá õðüëïéðá ôá îÝñåôå. Ôïí áêïëïýèç215

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

óá. ÅãêáôÝëåéøá ôéò óðïõäÝò ìïõ, åãêáôÝëåéøá ôï èÝáôñï, åãêáôÝëåéøá ôç Öéëáíäßá, ôçí Áêáäçìßá Sibelius, ôá åãêáôÝëåéøá üëá. Áêïëïýèçóá ôï Ìßêç, ðÞãá óôï Ðáñßóé, åêåß ðïõ æïýóáí ðïëëÝò Üëëåò ðñïóùðéêüôçôåò ôïõ ðíåýìáôïò, åîüñéóôç êáé îåêéíÞóáìå ôçí ðáãêüóìéá ôïõñíÝ. Ï Ìßêçò åß÷å áëëÜîåé ôç æùÞ ìïõ. Ôçí êáôçýèõíå ðñïò ìéá êáéíïýñéá, Üãíùóôç, åíôåëþò áðñïóäüêçôç êáôåýèõíóç. ¹ìïõí ìéá áðü ôïõò ôñåéò óïëßóôåò, ïé Üëëïé äõï Þôáí ¸ëëçíåò êáé Þìïõí ç ìüíç îÝíç óôçí ïìÜäá. Óôçí ïìÜäá áõôÞ äåí õðÞñ÷å ðïôÝ Üëëïò îÝíïò, Þìïõí ç ìüíç "âÜñâáñç". ¸ôóé äåí ëÝôå ãéá ôïõò ìç ¸ëëçíåò; Óõììåôåß÷á óôç æùÞ áõôþí ôùí åîüñéóôùí áíèñþðùí, óôçí êáèçìåñéíÞ ôïõò äéáìÜ÷ç, óôéò ðñáãìáôéêÜ ìåãÜëåò óôéãìÝò ôùí óõíáõëéþí. Ãéá ìéá "âÜñâáñç" ëïéðüí, Þôáí Ýíôïíç ç åìðåéñßá áõôÞ. Ìå ôáñáêïýíçóå. ÐÝñá áðü ôçí åëëçíéêÞ êïõëôïýñá, Þôáí êáéíïýñéï êáé ôï Ðáñßóé ãéá åìÝíá. Ïé ¸ëëçíåò Þôáí åîüñéóôïé. Åêåß óôï Ðáñßóé ïé ðïëéôéóôéêÝò äéáöïñÝò áðïêôïýóáí Ýíá áíèñþðéíï ôüíï. Ç öùíÞ ôïõ Ìßêç Ýãéíå äéåèíÞò, Ýãéíå ç öùíÞ üëùí ôùí äõóôõ÷éóìÝíùí. ¹ôáí ìåãÜëç ç öùíÞ ôïõ Ìßêç åêåßíç ôçí åðï÷Þ. Ìå ôçí êïéíùíéêïðïëéôéêÞ ôïõ äÝóìåõóç êáôÜöåñå íá öôÜíåé ðïëý ðÝñá áðü ôá åèíéêÜ êáé ðïëéôéóôéêÜ óýíïñá. Ç ìïõóéêÞ Ýðáéæå Ýíá ñüëï ìÝóá óôçí ðïëéôéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá. Ôá ïñÜìáôÜ ìïõ, ôá üíåéñá ìéáò íåáñÞò éäåáëßóôñéáò ðïõ Þìïõí, ãñÞãïñá ìðÞêáí óôçí ðïëéôéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá. Áðü ôá üíåéñá âãÞêå ç äñÜóç, ç ðñáãìáôéêüôçôá, ï áãþíáò ãéá ôçí åëåõèåñßá. ¸ôóé îåêßíçóå ç äçìéïõñãßá ãåöõñþí áíÜìåóá óôïõò ðïëéôéóìïýò. ÂãÞêå áðü ìéá áíáãêáéüôçôá. Äåí Þôáí ìéá åëéôßóôéêç ðñïóÝããéóç, äåí Þôáí ìéá ôïõñéóôéêÞ ðñïóÝããéóç. Ïé ðïëéôéóôéêÝò äéáöïñÝò Þôáí êÜôé ôï åíäéáöÝñïí, Þôáí Ýíá ìðüíïõò, Þôáí êÜôé ðáñáðÜíù, äåí Þôáí áõôïóêïðüò, Þôáí êÜôé ðïõ ìáò Ýäéíå êßíçôñá íá ðáëåýïõìå ãéá ôçí åëåõèåñßá êáé ôç äéêáéïóýíç. Áðü üëç ôçí Åõñþðç ðåñÜóáìå êáé óôçí Áõóôñáëßá êáé óôç Íüôéá ÁìåñéêÞ, ï êüóìïò ìßêñõíå, ÷ôåò óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç, áýñéï óôç Óôïê÷üëìç, ãõñíÜìå ïëüêëçñï ôïí êüóìï. ÁíáêÜëõðôá êáé ôïí åëëçíéêü ðïëéôéóìü ìÝóá áðü ôïõò óõíáäÝëöïõò, ìÝóá áðü ôïõò ößëïõò ðïõ óõíáíôïýóá, ¸ëëçíåò êáëëéôÝ÷íåò, äéáíïïýìåíïõò, ðïëéôéêïýò, öïéôçôÝò, áóôÝñåò ôïõ êéíçìáôïãñÜöïõ, åîüñéóôïõò, åß÷áí íá ìïõ ðïõí äñáìáôéêÝò åìðåéñßåò. ¹ôáí óáí íá êïéôïýóá êáôÜìáôá ôï êáêü ðïõ åß÷áí ðåñÜóåé, üëá ôá âÜóáíÜ ôïõò ôá Ýâëåðá óôá ìÜôéá ôïõò. Ôñáãïõäïýóá óôá öéëáíäéêÜ óôçí áñ÷Þ. Åêôüò áðü ôïõò ¸ëëçíåò, êáíåßò Üëëïò äåí êáôáëÜâáéíå ôç äéáöïñÜ êáé ôï Ìßêç äåí ôïí Ýíïéáæå, ìïõ Ýëåãå "ìçí âéÜæåóáé ìå ôá åëëçíéêÜ, áñãÜ - áñãÜ". Ìáò öáéíüôáí áñêåôÜ ðåñßåñãï ðïõ ìðïñïýóáìå íá áíáêáôåýïõìå êáé ôïõò ðïëéôéóìïýò êáé ôéò ãëþóóåò êáôÜ áõôü ôïí ôñüðï êáé áóôåéåõüìáóôáí ðïëý ìå ôï Ìßêç êáé ìå üëá ôá Üëëá ìÝëç ôçò ïìÜäáò. Ìå ðåñíïýóáí ãéá Åëëçíßäá êáé áõôü ìå Ýêáíå õðåñÞöáíç êáé ìå êïëÜêåõå. ÂÝâáéá, êÜôé ìïõ Ýëåéðå ìÝ÷ñé íá ìðïñþ íá íéþóù üôé áîßæù íá ìå ëÝíå Åëëçíßäá. ÂñÞêá êÜôé ìåôáöñÜóåéò ôñáãïõäéþí ôïõ Ìßêç êáé üðïôå Ýâñéóêá ôÝôïéåò ìåôáöñÜóåéò óå ïðïéáäÞðïôå ÷þñá, óå ïðïéáäÞðïôå ãëþóóá ôéò ÷ñçóéìïðïéïýóá.

216

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

¹ôáí ùñáßï íá ÷ñçóéìïðïéþ ôç ìåôáöñáóìÝíç ãëþóóá ãéá íá êáôáëáâáßíïõí ïé Üíèñùðïé ôá ôñáãïýäéá óôç ãëþóóá ôïõò. ÓõíÞèùò üìùò Þôáí êáêÝò áõôÝò ïé ìåôáöñÜóåéò, Þôáí óáí êÜðïéïò íá êáôáëÜâáéíå êÜðïéá åëëçíéêÜ êáé íá Ýâãáæå ãñÞãïñá ìéá ìåôÜöñáóç óôç ãëþóóá ôïõò. Óßãïõñá Þôáí ðïëý êáôþôåñåò ôùí ôñáãïõäéþí, áõôÝò ïé ìåôáöñÜóåéò. ÊÜðïéá óôéãìÞ ìÝóá óôçí ôïõñíÝ Üñ÷éóá íá ôñáãïõäÜù êáé åëëçíéêÜ. ¹ôáí ôüôå ðïõ ðçãáßíáìå óôçí Áõóôñáëßá. ÁðïöÜóéóá íá êÜíù ôï Üëìá êáé íá ìÜèù íá ôñáãïõäÜù åëëçíéêÜ. ÅêáôïíôÜäåò ÷éëéÜäåò ÅëëÞíùí ìåôáíáóôþí óôçí Áõóôñáëßá ðåñßìåíáí äéøáóìÝíïé í' áêïýóïõí ôá ôñáãïýäéá ôïõò óôá åëëçíéêÜ. ÔåñÜóôéá ðñüêëçóç ãéá åìÝíá. ÊïõâÜëáãá ðïëëÜ ëåîéêÜ óôéò áðïóêåõÝò ìïõ, åîÜëëïõ ïé áðïóêåõÝò ìïõ, ðïõ Þôáí ðÜíôïôå õðÝñâáñåò, åß÷áí ãßíåé áíÝêäïôï óôçí ïìÜäá ìáò. Äåí ìå Ýíïéáæå üìùò. ÁëëÜ åêåßíïé äåí êáôáëÜâáéíáí, Üëëáæå ç æùÞ ìïõ. Ç æùÞ ìïõ ìáæß ôïõò åîáñôéüôáí, ü÷é ìüíï áðü ôç ìïõóéêÞ, áëëÜ êáé áðü ôéò ëÝîåéò. Ãéáôß ïé ëÝîåéò åßíáé êïììÜôé áðü ôç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç. Ôáîßäåõá ìå ôéò ëÝîåéò, áðü üëåò ôéò ãëþóóåò, óå üëåò ôéò ÷þñåò ðïõ ðçãáßíáìå. ÕðÜñ÷ïõí üìùò ðñÜãìáôá ðïõ äåí ìðïñåßò íá ôá ìÜèåéò áðü ôá âéâëßá, äåí ìðïñåßò íá ôá ìÜèåéò áðü ôá ëåîéêÜ. Áõôü ôï ãåöýñùìá ðñïò Ýíáí Üëëï ðïëéôéóìü, äåí ìðïñåß íá ðåñéãñáöåß óå êáíÝíá âéâëßï, äåí ôï ìáèáßíåéò ìüíï ìå ôç äéáíüçóç. ÊáôÜëáâá ôåëéêÜ ôïí åëëçíéêü ðïëéôéóìü ìå ôç æùÞ ìïõ, ìå ôïõò ¸ëëçíåò, ôïõò ößëïõò, ôïõò óõíáäÝëöïõò, áðü ôç äïõëåéÜ ìáò ìå ôç ìïõóéêÞ. Óå åêåßíï ôï áåñïðëÜíï 24 þñåò ðôÞóç áðü ôï Ðáñßóé óôï Óýäíåû, Ýöôáóå ç óåéñÜ ìïõ íá âáóáíßóù ôïõò ¸ëëçíåò óõíåñãÜôåò. ¸øá÷íá ôéò ëÝîåéò ãéá ôá ôñáãïýäéá ôïõ Ñßôóïõ, åß÷á ëåîéêü ôçò íÝáò åëëçíéêÞò. Äåí Ýâñéóêá üìùò ôéò ëÝîåéò ôïõ Ñßôóïõ, äåí ôéò åß÷å ôï ëåîéêü. ¸ðñåðå êÜðïéïí íá ñùôÞóù. Êïéìïýíôáí üëïé. Åãþ üìùò Ýðñåðå íá ôéò âñù ôéò ëÝîåéò. ¢ñ÷éóá íá ÷ôõðÜù ôïí þìï ôïõ ÐÝôñïõ ÐáíäÞ, ðïõ Þôáí ï ôñáãïõäéóôÞò ìáæß ìáò. "Óõããíþìç ÐÝôñï, ôé èá ðåé áõôÞ ç ëÝîç; Äåí ôçí Ý÷åé ôï ëåîéêü ìïõ". ÂÝâáéá ôüôå äåí Þìïõí ðéá ç êáéíïýñéá åîùôéêÞ îáíèéÜ ÓêáíäéíáâÞ óôçí ïìÜäá, ôï åß÷áí îå÷Üóåé áõôü, ôÝëïò ï ìÞíáò ôïõ ìÝëéôïò, ìå åß÷áí óõíçèßóåé êáé ìïõ Ýëåãå ï ÐÝôñïò "óå ðáñáêáëþ ìçí ìå îõðíÜò. Êáé âÝâáéá äåí åßíáé óôï ëåîéêü. Ç ãëþóóá ôïõ Ñßôóïõ åßíáé, Ýôóé ðåñéãñÜöåé ï Ñßôóïò ôá çëéïâáóéëÝìáôá ôïõ Áéãáßïõ. ÅîÜëëïõ åßíáé êáé ðïëý üìïñöá ôá çëéïâáóéëÝìáôá ôïõ Áéãáßïõ. Äåí åîçãïýíôáé. Äåí ìðïñþ íá óôá åîçãÞóù, äåí ìåôáöñÜæåôáé áõôü ôï ðñÜãìá". ÄåêÜäåò ëÝîåéò ãéá íá ðåñéãñÜøåé êáíåßò ôá çëéïâáóéëÝìáôá ôïõ Áéãáßïõ êáé ü÷é ìüíï äåêÜäåò, åêáôïíôÜäåò. ¢ñ÷éóá íá ìáæåýù áõôÝò ôéò ëÝîåéò ðïõ äåí ìåôáöñÜæïíôáé. ÌÜæåøá áõôÝò ôéò ëÝîåéò, áõôÝò ôéò Ýííïéåò êé Ýöôéáîá ôï äéêü ìïõ ëåîéêü. ËÝîç - ëÝîç, áðü÷ñùóç - áðü÷ñùóç, ÷ñþìáôá, åíáëëáãÝò ÷ñùìÜôùí, Þôáí ôï êëåéäß ìïõ óôç ãëþóóá ôùí ÅëëÞíùí ðïéçôþí, ðñéí ìÜèù ïôéäÞðïôå ãéá ôçí åëëçíéêÞ ãñáììáôéêÞ âÝâáéá. Áõôü ôïí êáôÜëïãï ôùí ëÝîåùí ðïõ äåí ìåôáöñÜæïíôáé, ôïí ïíüìáóá "Âßâëï", Þôáí ç âßâëïò ìïõ ðïõ èá ìå êáèïäçãïýóå ìÝóá óôç æïýãêëá ðñïò ôïí åëëçíéêü ðïëéôéóìü. ÁõôÞ ôçí ðôÞóç Ðáñßóé - Óýäíåû äåí èá ôçí îå÷Üóù.

217

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Äåí Þîåñá ôé èá ôïí Ýêáíá áõôü ôïí êáôÜëïãï ìå ôéò ëÝîåéò ðïõ äåí ìåôáöñÜæïíôáé, êÜðïôå üìùò êÜðïõ èá ôï ÷ñçóéìïðïéïýóá. Ìïõ åßðå ï Ìßêçò êÜðïôå üôé "ç ìïõóéêÞ ìïõ åßíáé óáí Ýíá üìïñöï ãõìíü êïñßôóé" "une belle fille nude" óôá ãáëëéêÜ. Ç ìïõóéêÞ åßíáé óáí ìéá ìåëùäßá ðïõ Ýñ÷åôáé óáí äþñï èåúêü, èåüóôáëôï. ÊÜèåóáé ó' Ýíá âñÜ÷ï óôçí áêôÞ êáé Ýñ÷åôáé ç ìïõóéêÞ êáé ìåôÜ óçêþíåéò øçëÜ ôï âëÝììá êáé åõ÷áñéóôåßò ôïí Èåü ðïõ ôçí Ýóôåéëå. ¼ëá ôá Üëëá åßíáé áðëþò ìáèçìáôéêÜ. Óýíèåóç. Åõôõ÷þò ï Ìßêçò äéÜëåîå óáí åñãáëåßï ôïõ ôá ôñáãïýäéá, ôç ìïõóéêÞ. Åõôõ÷þò ãéá üëïõò ìáò. Äåí Ý÷ïõí üëïé ôï ÷Üñéóìá áõôü, áõôÞ ôç ìáãéêÞ áßóèçóç ôçò ìåëùäßáò. ×éëéÜäåò áîÝ÷áóôåò ìåëùäßåò ãéá üëïõò åìÜò ðïõ êáêïìÜèáìå, ðïõ Ý÷ïõìå áõôü ôï ðñïíüìéï íá ôñáãïõäÜìå ôá ôñáãïýäéá ôïõ. Åßíáé êÜôé ðïõ ìáò êáèïäçãåß. Ôï Ýíá áîéáãÜðçôï ôñáãïýäé áêïëïõèåß ôï Üëëï. ¸íáò êüóìïò èåüóôáëôïò, Ýíá èåúêü äþñï, áõôÞ ç ìåëùäéêÞ áñìïíßá ðïõ äåí åßíáé üìùò ôï ðáí. ÁõôÝò ïé ìåëùäßåò ìáò ïäçãïýí êÜðïõ. Áõôü ôï üìïñöï ãõìíü êïñßôóé Ý÷åé êÜôé íá ìáò ðåé, èÝëåé íá ôñáãïõäÜ ôá ôñáãïýäéá ìå ëÝîåéò êáé Ýëåãå ðÜëé ï Ìßêçò "Åí áñ÷Þ åßíáé ï Ëüãïò êáé ôï Ýñãï ìïõ áðïôåëåß ìáñôõñßá ãé' áõôü. Ãéá íá åîçãÞóù ôç ìïõóéêÞ ìïõ ðñÝðåé íá ôïíßóù ôï ðïéçôéêü êåßìåíï. Áõôüò åßíáé ï ëüãïò ðïõ ãåííÜåé ôç äïõëåéÜ ìïõ. Áõôü ðïõ èÝëù íá êÜíù åßíáé íá õðçñåôÞóù ôï êåßìåíï, ôçí ðïßçóç, íá õðçñåôÞóù ðéóôÜ ôç óýã÷ñïíç åëëçíéêÞ ðïßçóç". ÔåñÜóôéá ðñüêëçóç. Ðþò íá ãåöõñþóåé êáíåßò ôéò êïõëôïýñåò, ôéò ãëþóóåò; Ï ÈåïäùñÜêçò êáé ï Ñßôóïò Þèåëáí íá ãñÜøïõí ìïõóéêÞ ðïõ äåí èá ìðïñïýóåò íá öáíôáóôåßò ìå Üëëï êåßìåíï Þ ìå Üëëç ìïõóéêÞ. Ïýôå ôï êåßìåíï ÷ùñßò ìïõóéêÞ, ïýôå ôç ìïõóéêÞ ÷ùñßò êåßìåíï. Ç "Ñùìéïóýíç" õëïðïéåß ôéò åðéèõìßåò, ôïõò ðüèïõò, ôïõò óôü÷ïõò ôùí ÅëëÞíùí êáé ôïõ åëëçíéêïý Ýèíïõò. Êáé éäïý ôï ðñüâëçìá: áõôÞ ç éåñÞ óõììá÷ßá áíÜìåóá óôç ìåëùäßá êáé óôá ëüãéá, ðþò èá ìðïñïýóå íá åñìçíåõôåß óå ïðïéáäÞðïôå Üëëç ãëþóóá; ÌåôÜ ôçí ðáãêüóìéá ôïõñíÝ ãýñéóá óôéò Âüñåéåò ÷þñåò ãéáôß Þèåëá óôéò ÓêáíäéíáâéêÝò ÷þñåò íá ðáñïõóéÜóù ôï Ýñãï êáé ôç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç, ìÝ÷ñé ôïí Áñôéêü êýêëï, ìáêñéÜ áðü ôá Ü÷áñá Êüììáôá, ìáêñéÜ áðü ôéò ðïëéôéêÝò åêóôñáôåßåò êáé ôá ðïëéôéêÜ óõíèÞìáôá. ¸ðñåðå ôþñá íá äù ôçí áëÞèåéá êáôÜìáôá. ¸íáò Óêáíäéíáâüò ðïëßôçò, ôé Üëëï ìðïñïýóå íá âñåé ìÝóá óå áõôÜ ôá ôñáãïýäéá åêôüò áðü ôç ìïõóéêÞ; Ðùò èá ìðïñïýóå íá êñáôÞóåé áõôÜ ôá ôñáãïýäéá ìÝóá ó' Ýíá ðïëéôéóìü ðïõ äåí Þôáí åëëçíéêüò, áëëÜ ìéá îÝíç ÷þñá, ìéá îÝíç ãëþóóá. Ðþò ìðïñïýóå êáíåßò íá ìåôáöñÜóåé ôá ëüãéá ôùí ôñáãïõäéþí ôïõ Ìßêç; Óáò åßðá üôé óõíÜíôçóá êáêÝò ìåôáöñÜóåéò, ëÝîåéò ðïõ äåí åß÷áí ó÷Ýóç ìå ôá ðïéÞìáôá, äåí åß÷áí ó÷Ýóç ìå ôç ìïõóéêÞ. ¸ðñåðå íá äïèþ ó' Ýíá êáéíïýñéï áãþíá, íá âñù ôïõò ðïéçôÝò, íá âñù ôçí ðïéçôéêÞ ìïñöÞ ðïõ èá ìðïñïýóå ðñáãìáôéêÜ íá óõíïäÝøåé ôá ôñáãïýäéá ôïõ Ìßêç. Ôï íá âñù ôïõò ðïéçôÝò ðïõ èá åñìÞíåõáí ôá ëüãéá óôá ôñáãïýäéá ôïõ Ìßêç, äåí Þôáí êáèüëïõ åýêïëï. Èá Ýëåãá üôé åßíáé áäýíáôï. Íïìßæù üìùò üôé åßíáé ôï ðéï óçìáíôéêü ôï íá âñåèåß Ýíáò ðïéçôÞò ðïõ èá áðïäþóåé ôçí ðïßçóç. Ìðïñåß Ýíáò ðïéçôÞò íá êÜíåé êáôáðëçêôéêÞ äïõëåéÜ ìå ôç ìåôÜöñá218

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

óç åíüò ðïéÞìáôïò. ¼ìùò óïõ äÝíåé ôá ÷Ýñéá êáé ç ìïõóéêÞ. Ç ìïõóéêÞ äñá äéêôáôïñéêÜ, ãéáôß ðñÝðåé ïé ëÝîåéò íá õðüêåéíôáé óôç ìïõóéêÞ, óôïõò ñõèìïýò. Åßíáé óçìáíôéêü íá åßóáé åîßóïõ êáëüò ðïéçôÞò, üóï êáé ï ðïéçôÞò ôïõ ðñùôïôýðïõ. Íá Ý÷åéò ôçí ßäéá áðïäï÷Þ óôç äéêÞ óïõ ãëþóóá, óôç äéêÞ óïõ êïõëôïýñá, óôç äéêÞ óïõ êïéíùíßá. Íá Ý÷åéò ôçí åîïõóéïäüôçóç íá öôéÜîåéò ôç äéêÞ óïõ ôÝ÷íç áðü ôï õëéêü ðïõ ðÞñåò áðü ôï ðñùôüôõðï. Ãéáôß, ï ðïéçôÞò ðïõ ìåôáöñÜæåé, Ý÷åé áðü ðÜíù ôïõ êáé ôïí áã÷ùìÝíï ôñáãïõäéóôÞ ðïõ èÝëåé ôá ôñáãïýäéá íá ôá ôñáãïõäÞóåé. ¸øáîá ðïëý êáé âñÞêá äõï. Ôïí Penttis Saaritsa óôç Öéëáíäßá, ðïõ åß÷å êåñäßóåé ôï ÄéåèíÝò Âñáâåßï Neruda êáé ôïí Lars Forsell óôç Óïõçäßá ìÝëïò ôçò ÅðéôñïðÞò Íüìðåë. Áõôïß ïé ìåãÜëïé ðïéçôÝò êáôÜöåñáí íá äþóïõí ìéá åñìçíåßá óôá ðåñéóóüôåñá ôñáãïýäéá ôïõ Ìßêç. ÄéÜâáóáí ôéò ðáñôéôïýñåò ôçò ìïõóéêÞò êáé êáôÜöåñáí íá êÜíïõí ôç ìéêñï÷åéñïõñãéêÞ ôïõò, íá âñïõí óõëëáâÞ ôç óõëëáâÞ, áõôü ðïõ Ýðñåðå íá áðïäþóåé ôï ðñùôüôõðï, äßíïíôáò Ýíá íÝï êáëëéôå÷íéêü áðïôÝëåóìá. ÊÜèå öïñÜ ðïõ ðáßñíù Ýíá ôÝôïéï ðïëýôéìï êåßìåíï óôá ÷Ýñéá ìïõ, ôï íéþèù óáí èáýìá. Åßíáé êÜôé ðïõ âïçèÜåé ôï ôñáãïýäé íá ðåôý÷åé ìÝóá óôïí Üëëï ðïëéôéóìü êáé ðñáãìáôéêÜ ìðïñåß íá öôéÜîåé ìéá ãÝöõñá ìåôáîý ðïëéôéóìþí Ýíá ôÝôïéï ôñáãïýäé, ìéá ãÝöõñá áíÜìåóá óå ëáïýò. ¸öôáóå êáé ç ìÝñá ðïõ ðñáãìáôéêÜ ìðüñåóá íá ÷ñçóéìïðïéÞóù ôç âßâëï ìå ôéò ëÝîåéò ðïõ äåí ìåôáöñÜæïíôáé, ðïõ åß÷á öôéÜîåé. ¢ñ÷éóá íá âïçèÜù ôïõò ìåôáöñáóôÝò ðïõ ìåôÝöñáæáí ôç ãëþóóá ôïõ Ñßôóïõ, ôïõ ÊáæáíôæÜêç, ôïõ ÊáìðáíÝëëç, ôïõ ÓåöÝñç, Üëëùí ðïéçôþí. ÐñïóðÜèçóá íá ôïõò äþóù ôç ìõñùäéÜ, ôç ãåýóç ôùí ëÝîåùí ðïõ äåí ìåôáöñÜæïíôáé, ðñïóðÜèçóá íá ôïõò âïçèÞóù íá âñïõí ôçí ÝìðíåõóÞ ôïõò êáé üôáí äåí Ýöôáíáí ïé äéêÝò ìïõ ãíþóåéò Ýøá÷íá ößëïõò ¸ëëçíåò, Þ Óêáíäéíáâïýò ãéá íá ìáò äþóïõí ãëùóóéêÞ âïÞèåéá, ìüíï ìå ôéò ëÝîåéò. Ãéáôß ôåëéêÜ, ìüíï ï ðïéçôÞò ìðïñïýóå íá áðïäþóåé ôá ôñáãïýäéá ôïõ Ìßêç. ÊÜôé ôÝôïéï ôéìÜ, ü÷é ìüíï ôï óõíèÝôç êáé ôïí ðïéçôÞ, áëëÜ êáé ôïí ðïëéôéóìü êáé ôïõò áíèñþðïõò ðïõ èá äå÷ôïýí ôç ìåôÜöñáóç ôùí ôñáãïõäéþí óôç ãëþóóá ôïõò. ×áßñïìáé ãéáôß ìðïñþ íá ðù, üôé ç äïõëåéÜ ìáò ðñáãìáôéêÜ Þôáí åðéôõ÷çìÝíç êáé åß÷å ðïëý êáëÞ áíôáðüêñéóç. ÐïõëÞóáìå åêáôïíôÜäåò ÷éëéÜäåò äßóêïõò, êÜíáìå åêáôïíôÜäåò óõíáõëßåò óå üëåò ôéò ÓêáíäéíáâéêÝò ÷þñåò, óôç Öéëáíäßá, óôç Óïõçäßá, öôÜíïíôáò óôéò áñêôéêÝò áêôÝò ôçò Óïõçäßáò. Ï Ìßêçò Ýãéíå áðüëõôá ãíùóôüò óôéò ÓêáíäéíáâéêÝò ÷þñåò áíåîÜñôçôá áðü ôç ãëþóóá, áíåîÜñôçôá áðü ôç ÷þñá, áðü ôï ðïéïò, áðü ôï ðïõ, ç ìåëùäéêÞ ãñáììÞ ôïõ Ìßêç Üããéîå ôçí êáñäéÜ ôïõ áðëïý áíèñþðïõ. Ìðïñåß ï Schubert íá åßíáé ëßãï åëßô, ï Ìßêçò åßíáé üìùò äçìïöéëÞò, åßíáé áðëüò, Üìåóïò. Ôá ôñáãïýäéá ôïõ Ìßêç Ýãéíáí áíáðüóðáóôï êïììÜôé ôçò íïñâçãéêÞò, ôçò óïõçäéêÞò, ôçò öéëáíäéêÞò ðáñÜäïóçò. Åßíáé óêáíäéíáâéêÜ áõôÜ ôá ôñáãïýäéá ðéá. ¹ôáí éäéáßôåñç ç ôéìÞ ãéá åìÝíá ðïõ ôñáãïýäçóá ôïí "Êáçìü", ðïõ ôï ëÝíå ôñáãïýäé ôçò åëåõèåñßáò óôá óïõçäéêÜ, ãéá ôçí êçäåßá ôïõ ¼ëáö ÐÜëìå ôïõ Ðñùèõðïõñãïý ôçò Óïõçäßáò ðïõ äïëïöïíÞèçêå. Ôï ôñáãïýäé Ý÷åé ìåßíåé óôéò êáñäéÝò üëùí, üëïé ôï èõìïýíôáé. ÌáêÜñé íá åß÷å ãßíåé ç ßäéá äïõëåéÜ êáé óå Üëëåò ÷þñåò êáé óå Üëëåò ãëþóóåò ìå ôç 219

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç óôá áããëéêÜ, óôá ãáëëéêÜ êáé óôá ãåñìáíéêÜ. Ïé Ãåñìáíïß áãáðÜíå ôüóï ðïëý ôïí ÈåïäùñÜêç êáé èá Ýðñåðå íá ÷ùèïýí óôá ëüãéá ôùí ôñáãïõäéþí, íá êáôáëÜâïõí ôï ðåñéå÷üìåíï áð' Üêñç óå Üêñç. Ðïõ åßíáé üëïé áõôïß ïé ìåãÜëïé ðïéçôÝò; Èá Þèåëá íá ìðïñïýóá íá êÜíù ôçí Ýñåõíá, èá Þèåëá íá ìðïñïýóá íá ôïõò âñù, äåí åß÷á üìùò ôï ÷ñüíï ãéáôß üëç ìïõ ôçí åíÝñãåéá êáé ôï ÷ñüíï ôá óðáôÜëçóá ãéá ôç Óêáíäéíáâßá, ãéá ôéò ÓêáíäéíáâéêÝò ÷þñåò. Åßíáé ìéá ðïëý áñãÞ êáé äýóêïëç äïõëåéÜ ôï íá âñåé êáíåßò ôï êåßìåíï ðïõ èá áñìüæåé óôç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç êáé ç ãëþóóá ìïõ äåí åßíáé óïõçäéêÞ, äåí åßíáé ç ìçôñéêÞ ìïõ ãëþóóá, Üñá êáé ãéá åìÝíá Þôáí ôåñÜóôéá ç äïõëåéÜ ãéá íá ìðïñÝóù íá äïõëÝøù ìå ôïí Lars Forsell êáé íá Ý÷ù ìå ôïõò Óïõçäïýò ðïéçôÝò ìéá óõíåñãáóßá êáé åßìáé ðïëý ðåñÞöáíç ðïõ ôá êáôÜöåñá. Áêüìç øÜ÷íù ôïõò ðïéçôÝò ãéá ôç ìïõóéêÞ ôïõ Ìßêç óå ïðïéáäÞðïôå ãëþóóá. Äåí íïìßæù üôé èá ôåëåéþóåé ðïôÝ áõôÞ ç áíáæÞôçóç. Èá Þèåëá ôÝëïò íá ðù êáé ðñïóùðéêÜ ðñïò ôï Ìßêç äõï ëüãéá. Óå âëÝðù óáí êÜðïéïí Ìßêç ðïõ Ý÷åé êáëëéåñãÞóåé ôçí åëëçíéêÞ ôïõ ðñïÝëåõóç, ôçí åëëçíéêÞ ôïõ êïõëôïýñá, ôéò åëëçíéêÝò ôïõ ñßæåò, ôçí ôáõôüôçôÜ ôïõ, ôçí éóôïñßá, ôçí ðáéäåßá ìÝóù ôçò áíþôåñçò åêðáßäåõóçò ôçò êëáóéêÞò ìïõóéêÞò åêðáßäåõóçò, êÜðïéïò üìùò ðïõ ãýñéóå ðßóù óôéò ñßæåò ôïõ, åðÝëåîå óõíåéäçôÜ ôçí åëëçíéêÞ ôïõ êáôáãùãÞ óáí åñãáëåßï ãéá ôç ìïõóéêÞ äçìéïõñãßá. Äåí åßóáé ìüíï ¸ëëçíáò Ìßêç. ×ñçóéìïðïéåßò ôç ñùìéïóýíç óïõ ãéá íá âãåéò ðñïò ôá Ýîù, íá ðåé êÜôé ðïõ áíÞêåé óå üëïõò ìáò. Ãéá åìÝíá îÝñù, üôé ìðïñþ íá ðù, üôé ðïôÝ äåí èá ãßíù Åëëçíßäá åê êáôáãùãÞò, ìðïñþ üìùò íá åñìçíåýóù êÜôé ðïõ ïé ðçãÝò ôïõ, ðïõ ïé ñßæåò ôïõ Ýñ÷ïíôáé áðü ôï åëëçíéêü ÷þìá êáé ðïõ óå åìÝíá èá âñåèåß ç åñìçíåßá ôïõ óáí ç åñìçíåßá ôïõ êáèïëéêïý, ôïõ ðáãêüóìéïõ êáé ïé óõãêéíÞóåéò èá åßíáé ïé ßäéåò ãéá üëá ôá áíèñþðéíá üíôá. Áõôü ôï ãõìíü êïñßôóé ìå ôá ìáãåõôéêÜ ôçò ëüãéá, ôï ôñáãïýäé ôùí óåéñÞíùí, åßíáé áõôü ðïõ ìáò ãïçôåýåé, åßíáé áõôü ðïõ ìáò äßíåé åëðßäá ãéá Ýíá êáëýôåñï ìÝëëïí. Ìáò êÜíåé íá øÜ÷íïõìå ôçí áñìïíßá, ìáò åîáãíßæåé êáé ìáò ìáãåýåé. Ï Ìßêçò åßíáé ðáãêüóìéïò, ïéêïõìåíéêüò. Ç äýíáìç ôïõ Ìßêç åßíáé üôé ìðïñåß íá åßíáé áðëüò êáé ãõìíüò, ÷ùñßò íá öïâÜôáé áõôÞ ôçí áðëüôçôá êáé áõôü åßíáé ìïõóéêÞ åíôéìüôçôá. Ãéá åìÝíá ï Ìßêçò åßíáé ï Schubert ôçò ëáúêÞò ìïõóéêÞò êáé ðïëý ðáñáðÜíù. Äåí åßíáé åëßô. Ï Ìßêçò óõãêéíåß ôéò ìÜæåò. ÁãáðçôÝ Ìßêç, ðáëéÝ ìïõ áéþíéå ößëå, åðçñÝáóåò ôç æùÞ ìïõ, åãþ åßìáé áêüìç óå åêåßíç ôçí ôïõñíÝ, ðïõ äåí Ý÷åé ôåëåéþóåé. ¢ëëáîåò ôç æùÞ ìïõ íùñßò. ÎáöíéêÜ ðñïóðáèïýóá íá ìåëåôÞóù ôçí ðñáãìáôéêüôçôá áðü ôá åðéóôçìïíéêÜ âéâëßá êáé ç ðñáãìáôéêüôçôá ìå óõíåðÞñå. Îåêßíçóá ôçí êáëëéôå÷íéêÞ ìïõ æùÞ óõíäõÜæïíôáò ôéò öéëïäïîßåò åíüò êáëëéôÝ÷íç ìå ðïëéôéêÜ êßíçôñá, ì' Ýíáí áãþíá ãéá ôçí áíèñùðüôçôá, ãéá ôçí åëåõèåñßá ôùí ëáþí. ÁõôÝò ïé äõï ðôõ÷Ýò Ýêôïôå ðåñðáôÜíå ÷Ýñé ÷Ýñé, üðùò êáé óôç äéêÞ óïõ æùÞ, ìáÝóôñï. Áêïëïõèþ ôá âÞìáôÜ óïõ. Åßíáé á÷þñéóôåò áõôÝò ïé äõï ðôõ÷Ýò. Ìïõ Ýñ÷åôáé áðüëõôá öõóéïëïãéêü ôï íá ìÝíù óôïí êüóìï ôçò ìïõóéêÞò êáé ôùí ôñáãïõäéþí óïõ. ÁõôÞ ç äÝóìåõóç ðÜíôïôå áðïôåëïýóå êïéíü ðáñïíïìáóôÞ áíÜìåóÜ ìáò, áêüìç êé üôáí äéáöùíïýóáìå êáé ãéá ðïëéôé220

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

êÝò éäÝåò êáé ãéá ðïëéôéêÝò áðüøåéò, ïé âáóéêÝò ãñáììÝò åßíáé áõôÝò: ìïõóéêÞ, ôÝ÷íç, ðïëéôéóìüò ðïõ Ý÷ïõí ôç äýíáìç í' áëëÜæïõí ôéò æùÝò ôùí áíèñþðùí. ¸÷ïõí ôç äýíáìç í' áëëÜæïõí ôéò æùÝò ôïõò, ðñïò ôï êáëýôåñï. Ôï îÝñù, üôé êáé ï Ìßêçò ôï ßäéï ðéóôåýåé êáé åãþ áõôü ðéóôåýù. Èá Þôáí ðñáãìáôéêÜ Ýãêëçìá êáôÜ ôçò áíèñùðüôçôáò íá ìçí ÷ñçóéìïðïéåß êáíåßò áõôÞ ôç äýíáìç ãéá ôï êáëü ôùí áíèñþðùí êáé ôùí ëáþí êáé ôïõ êüóìïõ. ÎÝñù üôé ï Ìßêçò óõìöùíåß. ×ñüíéá ðïëëÜ ÌáÝóôñï. Πρόεδρος Åõ÷áñéóôþ èåñìÜ ôçí êá Arja Saijonmaa ðïõ ìáò Ýäùóå ôçí åìðåéñßá ôçò ãíùñéìßáò êáé ôçò óõíåñãáóßáò ôçò ìå ôï Ìßêç, ç ïðïßá Üëëáîå ôç æùÞ ôïõò. Êáëþ áìÝóùò ôïí åðüìåíï ïìéëçôÞ ôïí ê. Rashad Abushawar. Ï Rashad Abushawar åßíáé óõããñáöÝáò, Ý÷åé åêäþóåé 6 ìõèéóôïñÞìáôá êáé 8 íïõâÝëåò, åßíáé Ðáëáéóôßíéïò äçìïóéïãñÜöïò, õðçñåôåß 35 ÷ñüíéá ôç äçìïóéïãñáößá. Ôï '83 Ýëáâå ôï âñáâåßï ôçò Äéåèíïýò ÏñãÜíùóçò ÄçìïóéïãñÜöùí ôçò ÐñÜãáò, ãéá ôï ñüëï ôïõ óôç äéÜñêåéá ôçò ìÜ÷çò ôçò Âçñõôïý. Åßíáé ìÝëïò ôçò ÐáëáéóôéíéáêÞò ÅèíïóõíÝëåõóçò áðü ôï 1983.

Rashad Abushawar Η πολιτική ακτινοβολία του Μίκη Θεοδωράκη στο εξωτερικό Äåí èá óáò êïõñÜóù ðïëý, èá ìéëÞóù ãéá ëßãï. Êõñßåò êáé êýñéïé, ï ìåãÜëïò ößëïò, ï óðïõäáßïò ìáò ößëïò Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, ï ðïéçôÞò, ï ìïõóéêüò, áõôüò ï óðïõäáßïò Üíèñùðïò, åßíáé åäþ, ìáæß ìáò. Êáé åßíáé ìåãÜëç ç ÷áñÜ êáé ç ôéìÞ ãéá åìÝíá ôï íá ìðïñþ íá âñßóêïìáé åäþ êáé ìáæß óáò, íá æÞóïõìå áõôü ôï îå÷ùñéóôü ãåãïíüò êáé íá ãéïñôÜæïõìå ôá 80Ü ãåíÝèëéá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ÓÞìåñá Þñèá ãéá íá óáò ìåôáöÝñù ôïõò ÷áéñåôéóìïýò ôùí ìïõóéêþí, ðïéçôþí, óõããñáöÝùí êáé ðïëéôþí ôçò Ðáëáéóôßíçò, ðïõ åßíáé õðåñÞöáíïé, ãéáôß ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò åßíáé ï óõíèÝôçò ôïõ åèíéêïý ôïõò ýìíïõ êáé ðáñÜëëçëá Ýíáò óðïõäáßïò ößëïò ðïõ óôÜèçêå óôï ðëåõñü ôïõò ìå ôç ãåííáéüôçôá êáé ôç äýíáìç ôçò ðñïóùðéêüôçôÜò ôïõ. Ôçò ðñïóùðéêüôçôáò, åíüò Êñçôéêïý, ðïõ ç øõ÷Þ ôïõ åßíáé ãåìÜôç áðü ôï êÜëåóìá ôçò åëåõèåñßáò. ÁãáðÞóáìå ôç ìïõóéêÞ áõôïý ôïõ óðïõäáßïõ ößëïõ ìáò, Üããéîå ôçí øõ÷Þ ìáò, áðü ôçí ðáôñßäá ôïõ ôçí ÅëëÜäá, ôçí ÊñÞôç. ÁõôÞ ç ìïõóéêÞ åßíáé ãåìÜôç ðáíáíèñþðéíá áéóèÞìáôá, åßíáé ãåìÜôç áðü ôçí éóôïñßá êáé ôçí ôÝ÷íç ôïõ Ìßêç, ãåìÜôç áðü ôçí ïäýóóåéÜ ôïõ åíÜíôéá óå ìÜãéóóåò êáé äáßìïíåò, ðïõ ôïí Ýäéùîáí áðü ôç ÷þñá ôïõ, áðü ôçí ÉèÜêç êáé áðü ôçí áãáðçìÝíç ôïõ ãõíáßêá ôçí Ðçíåëüðç. ÁãáðÞóáìå ôç æùÞ áõôïý ôïõ ÏäõóóÝá, ôç ìïõóéêÞ ôïõ êáé ÷ïñÝøáìå óôï ñõèìü ôïõ "ÆïñìðÜ", ôç ìïõóéêÞ áõôÞ ðïõ áðåëåõèÝñùóå ôï óþìá ìáò êáé áöåèÞêáìå óôï ÷ïñü êáé óôç ìÝèç ôçò åëåõèåñßáò.

221

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ÊáôáíïÞóáìå ôçí ðïßçóÞ ôïõ, áêïýóáìå ôá ôñáãïýäéá ôïõ, ðïõ ìéëïýóáí óôçí øõ÷Þ ìáò, áêüìç êé áí äåí êáôáëáâáßíáìå åëëçíéêÜ. Ôç ãëþóóá ôçò ìïõóéêÞò óïõ ðçãáßíåé êáô'åõèåßáí óôçí êáñäéÜ êáé óôçí øõ÷Þ ìáò. Åßíáé ìéá ãëþóóá ðïõ áðëþíåôáé êáé äïíåßôáé áðü ôçí êëçñïíïìéÜ ôçò ÊñÞôçò, ôçò ÅëëÜäáò êáé ôçò ðïëõðïëéôéóìéêüôçôáò ôçò Ìåóïãåßïõ. ÐáñáêïëïõèÞóáìå ôïõò áãþíåò ôïõ åíÜíôéá óôç äéêôáôïñßá ôùí óõíôáãìáôáñ÷þí, ðïõ ðñïóðáèïýóáí íá ìåéþóïõí êáé íá êáôáðéÝóïõí ôçí ÅëëÜäá. Åßäáìå ôï îåóÞêùìá óôïõò äñüìïõò ìå áõôÜ ðïõ åðÝâáëëáí ìå äåéëßá, ôá âáóáíéóôÞñéá ðñïò ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç, áõôÜ ðïõ õðÝöåñå, ãéáôß Ýìåíå ðéóôüò óôá ðéóôåýù ôïõ, áõôÜ ðïõ êéíçôïðïßçóáí ôïí åëëçíéêü ëáü íá áìöéóâçôÞóåé êáé íá äéþîåé ôïõò äéêôÜôïñåò. Åßìáóôå ðåñÞöáíïé ãéáôß óôÝêåôáé óôï ðëåõñü ôùí áãþíùí ôùí êáôáðéåóìÝíùí ëáþí êáé ôùí Ðáëáéóôéíßùí. Ï Ðáëáéóôéíéáêüò ëáüò âéþíåé êáèçìåñéíÜ ôïí ðüíï ëüãù ôùí êáôáêôçôþí. Åßíáé Ýíáò ëáüò ðïõ ðëçñþíåé ãéáôß áãùíßæåôáé ãéá ôçí åëåõèåñßá ôïõ êáé ãéá áíèñþðéíç áîéïðñÝðåéá. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò õðåñáóðßóôçêå ôá äéêáéþìáôá ôùí Íïôéïáöñéêáíþí êáé ç áðåëåõèåñùôéêÞ öùíÞ ôïõ Ìßêç óõíåíþèçêå ìå ôçí áðåëåõèåñùôéêÞ öùíÞ ôïõ Nelson Mandela, áõôïý ôïõ Üëëïõ ìåãÜëïõ ìá÷çôÞ. Áêïýóôçêå ç öùíÞ ôïõ Ìßêç åíÜíôéá óôçí áìåñéêáíéêÞ åðßèåóç óôï ÉñÜê, åíÜíôéá óôá óôñáôåýìáôá ôùí Áìåñéêáíþí ðïõ ðñïóðÜèçóáí íá êëÝøïõí ôïõò åèíéêïýò ðüñïõò ôùí Éñáíéêþí. Åßìáé âÝâáéïò üôé ç ãåííáéïäùñßá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç èåùñåßôáé óýìâïëï üëùí ôùí áðåëåõèåñùôéêþí êéíçìÜôùí ôïõ êüóìïõ. Ç ìïõóéêÞ ôïõ, ç ðïßçóÞ ôïõ, ç óôÜóç ôïõ Ýãéíáí ôá ðïëéôéóìÝíá üðëá åíüò ðïëéôéóìïý ðïõ áíôéóôÝêåôáé óôç ðáãêïóìéïðïßçóç, ç ïðïßá åßíáé áíáìöéóâÞôçôá ìç äåïíôïëïãéêÞ êáé áðÜíèñùðç. Ôï 1982, üôáí ìáò áíÜãêáóáí íá öýãïõìå áðü ôï Ëßâáíï, ìåôÜ ôç ìÜ÷ç ôçò Âçñõôïý, ãéá íá óôáìáôÞóïõìå ôéò äõíÜìåéò ôïõ Sharon, åðÝëåîá íá ìðù óôï ðëïßï ðïõ Ýöåõãå ãéá ôçí ÅëëÜäá. ÁõôÞ ôçí êáôáðëçêôéêÞ ÷þñá! Êáé ó' Ýíá áðü ôá ëéìÜíéá ôçò ÷þñáò áõôÞò ìáò õðïäÝ÷ôçêáí ïé ¸ëëçíåò, ìáò áãêÜëéáóáí, ìáò ðñïóÝöåñáí öáãçôü, ãÝìéóáí ôçí êáñäéÜ ìáò ìå åëðßäá êáé ìáò Ýêáíáí íá ðéóôÝøïõìå üôé äåí åßìáóôå ðéá ìüíïé. Áíôßèåôá, íéþóáìå ìéá óéãïõñéÜ ãéá ôï ìÝëëïí ìáò. Íéþóáìå âÝâáéïé üôé èá åðéóôñÝøïõìå óôçí ðáôñßäá ìáò óáí ôïí ÏäõóóÝá êáé üôé èá ìðïñÝóïõìå íá æÞóïõìå óôçí ðáôñßäá ìáò áíèñþðéíá. ÓÞìåñá óõíáíôéüìáóôå åäþ óôçí ÊñÞôç, íá öÜìå ôï øùìß ðïõ ìáò ðñïóöÝñáôå ôüôå, íá ãéïñôÜóïõìå áõôü ôï ìåãÜëï ôÝêíï áõôÞò ôçò ìåãáëåéþäïõò ðáôñßäáò, íá ìéëÞóïõìå ôç ãëþóóá ôçò êáñäéÜò êáé ôçò øõ÷Þò, ôçò ìïõóéêÞò êáé ôçò ðïßçóçò, êáé íá åõ÷çèïýìå ÷ñüíéá ðïëëÜ óôï ìåãÜëï ìáò ößëï ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé íá ôïõ ðïýìå: "Ó'åõ÷áñéóôïýìå ðïëý, ãéá üëá áõôÜ ðïõ ìáò Ýäùóåò êáé ðïõ èá äþóåéò óôçí áíèñùðüôçôá".

222

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Πρόεδρος Åõ÷áñéóôþ èåñìÜ ôïí ê. Rashad Abushawar, o oðïßïò ìáò ìßëçóå ãéá ôçí ðïëéôéêÞ áêôéíïâïëßá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ìå óïöÞ ïéêïíïìßá ëüãùí êáé åîáéñåôéêÞ åõóôï÷ßá. Ðñéí ëÜâù ôï ëüãï ùò ôåëåõôáßïò ïìéëçôÞò ðñéí áðü ôïí ôéìþìåíï, Þèåëá íá óáò ðáñïõóéÜóù ôçí Êõñßá Anne Lhassa, ìÝëïò ôïõ Ðñïåäñåßïõ ìáò, ç ïðïßá åßíáé Ðñüåäñïò ôïõ "Óõëëüãïõ Ößëùí ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç" óôï ÂÝëãéï, êáé íá ôçí åõ÷áñéóôÞóù èåñìÜ ãéá üóá Ýêáíå êáé êÜíåé ãéá ôçí ÅëëÜäá. Ôçò ïöåßëïìå ÷Üñéôåò, üðùò êáé óå üëïõò ôïõò îÝíïõò ïìéëçôÝò êáé óõíÝäñïõò, ðïõ áíôáðïêñßèçêáí óôçí ðñüóêëçóÞ ìáò, ðïõ âñßóêïíôáé ìáæß ìáò áõôÝò ôéò ìÝñåò êáé ðïõ äåí äüèçêå Üëëç åõêáéñßá íá ôïõò åõ÷áñéóôÞóïìå äçìüóéá. Åßíáé ç óôéãìÞ, ëïéðüí, íá ôïõò åõ÷áñéóôÞóù èåñìÜ åê ìÝñïõò üëùí óáò êáé íá ôïõò äéáâåâáéþóù üôé Ý÷ïõí êåñäßóåé ôçí ðáíôïôéíÞ öéëßá ôùí Êñçôéêþí.

Ερατοσθένης Καψωµένος: Οι αξίες της Κρήτης στο έργο του Μίκη Θεοδωράκη Åßíáé, êáèþò öáßíåôáé, åîáéñåôéêÜ äýóêïëï åã÷åßñçìá íá ìéëÞóåéò ãéá ôï Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ôïí Êñçôéêü. Ðñþôá áð` üëá, ãéáôß ç äçìüóéá åéêüíá ôïõ äåí Ý÷åé óõíäåèåß éäéáßôåñá ìå ôçí êñçôéêÞ ôïõ êáôáãùãÞ. Áíôßèåôá, ç ðñþéìç ÝíôáîÞ ôïõ óôï áñéóôåñü åðáíáóôáôéêü êßíçìá áíÝäåéîå ôï äéåèíéóôéêü ÷áñáêôÞñá ôçò äñÜóçò êáé ôïõ Ýñãïõ ôïõ. ¾óôåñá, ãéáôß ç åêñçêôéêÞ êáé ðïëõäéÜóôáôç äçìéïõñãéêüôçôÜ ôïõ åðÝâáëå ôï Ìßêç ùò ìéá ðñïóùðéêüôçôá ïéêïõìåíéêþí äéáóôÜóåùí. Ôï Ýñãï ôïõ, óôï ðåäßï ôçò ìïõóéêÞò, áëëÜ êáé ôçò ëïãïôå÷íßáò, ôçò ðïëéôéêÞò êáé ôïõ ðïëéôéóìïý ãåíéêüôåñá, Ý÷åé ìéá äéåèíÞ åìâÝëåéá êáé áðÞ÷çóç. Ôá ôñáãïýäéá ôïõ óõíïäåýïõí êáé åìøõ÷þíïõí ôïõò áãþíåò êáé ôá ïñÜìáôá ôùí áíèñþðùí óå äéÜöïñá ìÞêç êáé ðëÜôç ôçò ãçò. ¸ôóé, üðïéïò êáôáðéÜíåôáé íá ìéëÞóåé ãéá ôéò êñçôéêÝò äéáóôÜóåéò áõôïý ôïõ Ýñãïõ êé áõôÞò ôçò ðñïóùðéêüôçôáò, ìïéÜæåé óá íá ðñïóðáèåß íá óöåôåñéóèåß áîßåò ðïõ áíÞêïõí áõôáðüäåéêôá óå üëï ôïí êüóìï. Äåí Ý÷ïõìå ôçí ðñüèåóç - ïýôå ôçí áíÜãêç - íá óöåôåñéóèïýìå ôßðïôá. Ìåëåôïýìå êáé êñßíïìå. ÅîåôÜæïíôáò, ëïéðüí, ìå ôá êñéôÞñéÜ ìéáò èåùñßáò ôïõ ðïëéôéóìïý, ôá óôïé÷åßá áêñéâþò åêåßíá ðïõ óõíéóôïýí ôçí ïéêïõìåíéêüôçôá ôïõ Ýñãïõ ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, åðé÷åéñïýìå óôç óõíÝ÷åéá íá ïñßóïõìå áí êáé óå ðïéï âáèìü áõôÜ óõíäÝïíôáé ìå ôá ðñüôõðá êáé ôéò áîßåò ôçò êñçôéêÞò ðáñÜäïóçò. Áðü ôçí Ýñåõíá ðïõ åðé÷åéñÞóáìå óôá ðïëéôéêÜ ôïõ êåßìåíá, óôá äïêßìéá ðïëéôéóìéêïý ðñïâëçìáôéóìïý, óôç ìïõóéêÞ ôïõ äçìéïõñãßá, óôá ðïéçôéêÜ êáé áöçãçìáôéêÜ ôïõ Ýñãá, ðñïÝêõøáí ìéá óåéñÜ äéáêñéôéêÜ ãíùñßóìáôá ðïõ óõíèÝôïõí Ýíá óõãêñïôçìÝíï êáé åóùôåñéêÜ óõíåðÝò ðïëéôéóìéêü ðñüôõðï. Ôï ðñüôõðï áõôü ïñßæåôáé áðü ôçí áñ÷Þ ôçò åíáñìüíéóçò ôùí áíôéèÝôùí, áñ÷Þ ðïõ óå êïóìïèåùñçôéêü åðßðåäï åêöñÜæåôáé ùò ó÷Ýóç áíáëïãßáò êáé éóïäõíáìßáò áíÜìåóá óôïí ðïëéôéóìü êáé ôç öýóç, óôïí ïñèïëïãéóìü êáé ôï ìõóôéêéóìü, óôçí ðñáãìáôéêüôçôá êáé ôï üíåéñï, óôéò 223

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

æùéêÝò êáé ôéò çèéêÝò áîßåò· åíþ, óå âéïèåùñçôéêü åðßðåäï åêöñÜæåôáé ùò ó÷Ýóç éóïññïðßáò êáé áñìïíßáò áíÜìåóá óôï Üôïìï êáé ôçí êïéíùíßá, óôçí ðñïóùðéêÞ êáé ôç óõëëïãéêÞ åõôõ÷ßá, óôçí áôïìéêÞ åëåõèåñßá êáé ôçí êïéíùíéêÞ åõèýíç. Ìéá éäÝá ðïõ åðáíÝñ÷åôáé ìå ìåãÜëç Ýìöáóç ìÝóá óôá êåßìåíá ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç åßíáé ôï áßôçìá ôçò åíáñìüíéóçò ôïõ áôïìéêïý ìå ôï êïéíùíéêü. Ï ôñüðïò ðïõ ãßíåôáé áíôéëçðôÞ ç ó÷Ýóç áôüìïõ - êïéíùíßáò åßíáé áðïêáëõðôéêÞ ãéá ôïí éäåïëïãéêü ðñïóáíáôïëéóìü åíüò Ýñãïõ· áñêåß íá èõìçèïýìå üôé ç ðñïôåñáéüôçôá ôùí áôïìéêþí áîéþí Ýíáíôé ôùí êïéíùíéêþí ÷áñáêôçñßæåé ôï äõôéêü áóôéêü ðñüôõðï, åíþ ç ðñïôåñáéüôçôá ôùí êïéíùíéêþí áîéþí Ýíáíôé ôùí áôïìéêþí ÷áñáêôçñßæåé ôï êëáóéêü êïììïõíéóôéêü ðñüôõðï. Ç åììïíÞ ôïõ Ìßêç óôçí éóïññïðßá áôïìéêþí êáé êïéíùíéêþí áîéþí áíôéäéáóôÝëëåé ôç èÝóç ôïõ ðñïò ôá äýï êõñßáñ÷á éäåïëïãéêÜ ìïíôÝëá êáé ôç óõíäÝåé ìå ôï íåïåëëçíéêü ðïëéôéóìéêü ðñüôõðï, üðùò áõôü åêöñÜóôçêå óôï ðñáêôéêü åðßðåäï ìå ôçí ïñãÜíùóç ôùí åëëçíéêþí êïéíïôÞôùí ôçò Ôïõñêïêñáôßáò ðÜíù óôéò áñ÷Ýò ìéáò Üìåóçò óõììåôï÷éêÞò äçìïêñáôßáò· êáé óôï èåùñçôéêü åðßðåäï ìå ôï äïêßìéï ôïõ ÏäõóóÝá Åëýôç "Ôá äçìüóéá êáé ôá éäéùôéêÜ", ãéá íá ðåñéïñéóôïýìå ó' Ýíá ìüíï äéÜóçìï ðáñÜäåéãìá1. ÕðÜñ÷åé ìéá ïëüêëçñç ðáñÜäïóç ìÝóá óôç íåïåëëçíéêÞ ëïãïôå÷íßá, ç ïðïßá õðïóôçñßæåé êáé åðáëçèåýåé áõôÞ ôçí áíôßëçøç. ÁëëÜ ôï ðéï åíäéáöÝñïí, ßóùò, åßíáé üôé ôï áßôçìá ôçò åíáñìüíéóçò áôïìéêþí êáé êïéíùíéêþí áîéþí áðïôÝëåóå êïéíü âáóáíéóôéêü âßùìá ãéá ôïõò óõããñáöåßò êáé äéáíïïýìåíïõò ôçò ÁñéóôåñÜò, áðü ôï ÃéÜííç Ñßôóï êáé ôï ÄçìÞôñç ×áôæÞ ùò ôï ÔÜóï Ëåéâáäßôç, ôï Ìáíüëç ÁíáãíùóôÜêç êáé ôïõò ëåãüìåíïõò ðïëéôéêïýò ðïéçôÝò ôçò Ðñþôçò ìåôáðïëåìéêÞò ãåíéÜò. Ìïëïíüôé ç éäåïëïãéêÞ ôïõò Ýíôáîç ôïýò õðáãüñåõå Üëëåò åðéëïãÝò, åêåßíïé áíáæçôïýí åíáãùíßùò íá ëýóïõí ôï ðñüâëçìá ôçò åíáñìüíéóçò áôïìéêþí êáé êïéíùíéêþí êñéôçñßùí, áðïäåß÷íïíôáò Ýôóé åðáíáëçðôéêÜ üôé ôï ðïëéôéóìéêü âßùìá åßíáé éó÷õñüôåñï áðü ôçí êïéíùíéêÞ éäåïëïãßá. Áõôü åßíáé ðïëý åõäéÜêñéôï ìÝóá óôá êåßìåíá ôïõ Ìßêç. ÎåêéíÜ áðü ôï áßôçìá ôçò "êïéíùíéêÞò áñìïíßáò" êáé áíáæçôÜ ôçí åìðñÜãìáôç åöáñìïãÞ ôçò ìÝóù ìéáò êïéíùíéêÞò éäåïëïãßáò. Ìå Üëëá ëüãéá, äéáâÜæåé, åñìçíåýåé êáé áðïäÝ÷åôáé ôï ìáñîéóìü ùò ¸ëëçíáò äéáíïïýìåíïò, ðïõ èá ðåé, ìå ôéò âéïèåùñçôéêÝò ðñïûðïèÝóåéò ôçò åëëçíéêÞò ðíåõìáôéêÞò ðáñÜäïóçò êáé ü÷é áíôßóôñïöá. ÃñÜöåé óôï áõôïâéïãñáöéêü ôïõ ìõèéóôüñçìá Ïé äñüìïé ôïõ Áñ÷Üããåëïõ: "Ï ìáñîéóìüò Þñèå óå ìéá êñßóéìç åðï÷Þ ãéá ìÝíá, ãéáôß Ýðñåðå íá ëýóù, ìÝóá óôç óêÝøç ìïõ, ôç èÝóç ôïõ "Üëëïõ".[…] Óå ðïëý ìåãÜëåò ãñáììÝò, åíóôåñíßóôçêá áõôÞ ôç íÝá ãéá ìÝíá êïéíùíéêÞ èåùñßá, óáí Ýíá üðëï, þóôå ç æçôïýìåíç Áñìïíßá íá åðéôåõ÷èåß óôï êïéíùíéêü åðßðåäï". "Ìå ôçí ðñïóùðéêÞ áðïëýôñùóç êáé ôçí êïéíùíéêÞ áðåëåõèÝñùóç ðßóôåõá üôé ðÜìå ðéï ãñÞãïñá êáé ðéï ïõóéáóôéêÜ ðñïò ôçí êáôÜêôçóç ôçò åíáñìüíéóçò ôùí ìåëþí ìéáò äïóìÝíçò êïéíùíßáò êé åðïìÝíùò ðñïò ôçí êïéíùíéêÞ Áñìïíßá". [Ïé äñüìïé ôïõ Áñ÷Üããåëïõ, ô. 1, 1986: 141-142] Ãéá íá åðéôåõ÷èåß ç êïéíùíéêÞ áñìïíßá áðáéôåßôáé ç áõôüâïõëç, Üñá åëåýèåñç åíåñãïðïßçóç ôùí óõóôáôéêþí ìïíÜäùí ôçò êïéíùíßáò, ôùí áôüìùí, ü÷é êÜðïéïò Üíù224

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

èåí Þ Ýîùèåí êáôáíáãêáóìüò. ×ñåéÜæïíôáé, ëïéðüí, åëåýèåñåò êáé õðåýèõíåò ðñïóùðéêüôçôåò, ðïõ íá Ý÷ïõí ïëïêëçñùèåß ùò Üôïìá, íá Ý÷ïõí õðåñâåß ôï ðñùôïãåíÝò áôïìéóôéêü Ýíóôéêôï êáé íá Ý÷ïõí áíáðôýîåé - óýììåôñá ðñïò ôç óõíåßäçóç ôçò áôïìéêÞò åëåõèåñßáò - ôç óõíåßäçóç ôçò áôïìéêÞò åõèýíçò Ýíáíôé ôïõ óõíüëïõ. ÃñÜöåé ï Ìßêçò ðñïëïãßæïíôáò ôï äßôïìï äïêéìéáêü Ýñãï ôïõ, Ôï ×ñÝïò: "Ôßðïôá äåí åßíáé ðéï áíáãêáßï êáé ðïëýôéìï ðáñÜ ç åëåõèåñßá. Áí äåí Ý÷åéò ôñïöÞ, áí äåí Ý÷åéò ãíþóåéò, áí äåí Ý÷åéò áíÝóåéò, ôüôå õðïöÝñåéò. Áí äåí Ý÷åéò åëåõèåñßá, ôüôå äåí õðÜñ÷åéò. Ãéáôß äåí ìðïñåß íá ëïãáñéÜæåóáé ¢íèñùðïò". ÃñÜöåé áêüìá: "Ôé åßíáé ç åëåõèåñßá; Åëåõèåñßá åßíáé ç Åõèýíç. Åßíáé íá åßóáé õðåýèõíïò. Íá êñáôÜò êÜèå óôéãìÞ, óå êÜèå ðåñßðôùóç, ôï ìåñßäéï ôçò åõèýíçò ðïõ óïõ áíáëïãåß ìÝóá óôïí êáôáìåñéóìü ôçò ïìÜäáò êáé ôçò êïéíüôçôáò. […] Åëåõèåñßá åßíáé ôï ×ñÝïò". [Ôï ×ñÝïò, 1972, ô. Á´: åóùôåñ. åîþöõëëï] Ó` áõôü ôï óýíôïìï ðáñÜèåìá óõìðõêíþíåôáé Ýíá ðëÞñåò êáé åóùôåñéêÜ óõíåðÝò éäåïëïãéêü óýóôçìá. Óôï óýóôçìá áõôü ç åëåõèåñßá åßíáé ï ìüíïò äõíáôüò ôñüðïò ýðáñîçò. ÆùÞ ÷ùñßò åëåõèåñßá åßíáé áäéáíüçôç· éóïäõíáìåß ìå áíõðáñîßá, ìå Ýíá æùíôáíü èÜíáôï. Áõôü óçìáßíåé üôé ç åëåõèåñßá ôïðïèåôåßôáé óôçí êïñõöÞ ôùí áîéþí, ðÜíù êé áðü ôçí ßäéá ôç æùÞ· éåñÜñ÷çóç ðïõ óõíåðÜãåôáé ôç èõóßá ôçò æùÞò ãéá ôçí ðñïÜóðéóç ôçò áôïìéêÞò åëåõèåñßáò. Äåí ðñüêåéôáé åäþ ãéá Ýêöñáóç áôïìéóìïý, ãéáôß ôï áôïìéóôéêü Ýíóôéêôï ïñßæåôáé áðü ôéò áñ÷Ýò ôçò áõôïóõíôÞñçóçò êáé ôçò åðéâïëÞò, áðü ôçí éäéïôÝëåéá ôïõ êÝñäïõò, ðïõ äå óõìâéâÜæïíôáé ìå ôçí áõôüâïõëç èõóßá ôçò áôïìéêÞò æùÞò. Ç èõóßá ôçò æùÞò óõíáñôÜôáé ìå äýï ðáñÜãïíôåò: ìå ôçí ðñïÜóðéóç ôçò áíèñþðéíçò éäéüôçôáò (: "áí äåí Ý÷åéò åëåõèåñßá, äåí ìðïñåß íá ëïãáñéÜæåóáé Üíèñùðïò"), êáé ìå ôçí åõèýíç ôïõ áôüìïõ áðÝíáíôé óôï êïéíùíéêü óýíïëï ("Åëåõèåñßá åßíáé ç åõèýíç"2). Ðñüêåéôáé êáé óôéò äõï ðåñéðôþóåéò ãéá êïéíùíéêÝò áîßåò, áöïý óôç óõíåßäçóç ôïõ áôüìïõ ïé áîßåò áõôÝò éó÷ýïõí êáé ðÝñá áðü ôá üñéá ôçò áôïìéêÞò ôïõ æùÞò. ¿óôå ç áñ÷Þ ôçò åëåõèåñßáò, Ýôóé üðùò ïñßæåôáé ìÝóá óôá êåßìåíá ôïõ ÈåïäùñÜêç, óõíèÝôåé óå ìéá ïñãáíéêÞ åíüôçôá ôçí áôïìéêÞ êáé ôçí êïéíùíéêÞ äéÜóôáóç ôïõ áíèñþðïõ, ôï åãþ êáé ôï åìåßò, ôï Üôïìï êáé ôçí êïéíùíßá. ÁõôÞ åßíáé ç íåïåëëçíéêÞ áíôßëçøç ôïõ Ðñïóþðïõ, ðïõ ðñùôïåìöáíßæåôáé ùò óõëëïãéêü âßùìá óôï ÊëÝöôéêï ôñáãïýäé ôïõ 18ïõ áéþíá, ðïõ ãßíåôáé óýíèçìá óôá ìðáúñÜêéá ôçò ÅðáíÜóôáóçò ôïõ 1821 (: "ËåõôåñéÜ Þ èÜíáôïò"), êáé ðïõ åîáêïëïõèåß íá åðéâéþíåé ùò óÞìåñá ùò ïõóéþäåò óõóôáôéêü ôçò êñçôéêÞò ëáúêÞò êïõëôïýñáò: ¼óï ðïõ íÜ `÷ù ôçí ðíïÞ åôóÜ ðïõ åßìáé èÜ `ìáé. Ìüíï êïììÝíç êåöáëÞ ìðïñåß íá óêýøåé ÷Üìáé. (ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç: ÁíáôïëéêÞ ÊñÞôç) ÊÜëëéï ìéá ìðÜëá óôï öôåñü üíôå óôá íÝöç èÜ `ìáé, ðáñÜ íá óêýöôù ìéá æùÞ êáé íá îáíïßãù ÷Üìáé. (ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç: ÄõôéêÞ ÊñÞôç)

225

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ïé áðüëõôåò ôáõôüôçôåò áðïôåëïýí ãåíéêüôåñï ÷áñáêôçñéóôéêü ôçò êñçôéêÞò ëáúêÞò êïõëôïýñáò, ðïõ Ý÷åé ùò ãíþìïíá ôï ìÝãéóôï ìÝôñï êáé ðñïâÜëëåé ôá ðñüôõðÜ ôçò ùò áðáñÝãêëéôïõò êáíüíåò æùÞò: Áðïý 'íáé íéïò êáé äåí ðáôåß ôï ìÜñìáñï íá ôñßæåé, åßíôá ôç èÝëåé ôç æùÞ íá ôÞíå êïõëáíôñßæåé! Áðïý'íáé íéïò êáé äåí ðåôÜ óáí ôïõ âïñéÜ ôá íÝöç, åßíôá ôç èÝëåé ôç æùÞ óôïí êüóìï íá ôçí Ý÷åé!

ÁõôÞ åßíáé ç öüñìïõëá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýí ïé Êñçôéêïß, ãéá íá éåñáñ÷Þóïõí ôéò áîßåò ôïõò· ìéá öüñìïõëá ðïõ ðñïûðïèÝôåé ìéá êïéíùíßá óßãïõñç ãéá ôï áîéáêü ôçò óýóôçìá êáé ôüóï óõíåêôéêÞ ðïõ íá ìç öïâÜôáé íá èÝôåé õøçëÜ êáé äýóêïëá ðñüôõðá óôá ìÝëç ôçò· ðñüôõðá ðïõ, êáèþò èá äïýìå, ìðïñåß íá îåðåñíïýí ôá áíèñþðéíá ìÝôñá êáé íá áðáéôïýí ôï áäýíáôï. Óôïí ÊáæáíôæÜêç ôï ßäéï âßùìá óõíäÝåôáé ìå ôçí êñçôéêÞ "êïõæïõëÜäá", ôçí éåñÞ ìåãÜëç ôñÝëá ðïõ êÜíåé ôá áäýíáôá äõíáôÜ: "¢ó' ôïõò áõôïýò íá ëÝíå· ðéï êáëü èá êÜíïõìå åìåßò ðïõ èá ðåèÜíïõìå ðáñÜ áõôïß ðïõ èá æÞóïõí· ãéáôß ç ÊñÞôç äå èÝëåé íïéêïêõñáßïõò, èÝëåé êïõæïõëïýò óáí åìÜò. Áõôïß, ïé êïõæïõëïß, áõôïß ôçí êÜíïõí áèÜíáôç" [Í. ÊáæáíôæÜêç, Ï êáðåôÜí Ìé÷Üëçò (Åëåõôåñßá Þ ÈÜíáôïò), ÁèÞíá, Åêäüóåéò ÊáæáíôæÜêç,22ç áíáô., 2003: 535]. ÌÝóá óôç ëáúêÞ ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç, ç êñçôéêÞ "êïõæïõëÜäá" ðáßñíåé äéÜöïñåò ïìüëïãåò åêöñÜóåéò êáé öüñìåò, üðùò ôá êñçôéêÜ áíÝêäïôá ("íÜêëéá"), ïé ôïðéêÝò ðáñáäüóåéò, ïé ðáñïéìßåò, ôá ôñáãïýäéá. ÐáñáèÝôïìå äõï ÷áñáêôçñéóôéêÝò ìáíôéíÜäåò: ¼ñôóá, äéÜëå ôçí ðßóôç íôïõ, êé üðïõ ôï âãÜë' ç âñÜóç· ãÞ ðïõ èá óéÜîåé ìéá äïõëåéÜ ãÞ ðïõ èá 'óéï÷áëÜóåé. Óáí ôç ëïãéÜóåéò ìéá äïõëåéÜ, üñôóá êáé ìç öïâÜóáé· ðáíôüíéáñå ôç íéüôç óïõ êáé ìçí ôÞíå ëõðÜóáé. (ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç: ÄõôéêÞ ÊñÞôç)

ÕðÜñ÷åé óôïõò Äñüìïõò ôïõ Áñ÷Üããåëïõ Ýíá åðåéóüäéï ðïõ áíáöÝñèçêå ôçí ðñþôç ìÝñá ôïõ óõíåäñßïõ ìáò ùò éóôïñéêÞ ìáñôõñßá. Ï ïìþíõìïò ôïõ óõããñáöÝá Þñùáò ôïõ ìõèéóôïñÞìáôïò âñßóêåôáé óôç Ìáêñüíçóï êáé ðéÝæåôáé áðü ôïõò äåóìïöýëáêÝò ôïõ íá õðïãñÜøåé ÄÞëùóç: " - Õðüãñáøå, âñå ðáéäß ìïõ, íá ðáò óôï óðßôé óïõ! Äåí ôïõò âëÝðåéò; áõôïß åßíáé ôÝñáôá, èá óáò óêïôþóïõí!

- Äåí ìðïñþ.

226

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

- Ìá ãéáôß, üëïé õðïãñÜöïõí…

- Åßìáé Êñçôéêüò. " ºäéá êé áðáñÜëëá÷ôç åßíáé êé ç áðÜíôçóç ôïõ Þñùá óôï ÊëÝöôéêï ôñáãïýäé: -¸âãá, Ãéþñãç ì`, ðñïóêýíçóå, óáí ô` Üëëá ðáëéêÜñéá.

- Åãþ åßì` ï Ãéþñãçò ôïõ ÃéáííéÜ, ôïõ ðñþôïõ êáðåôÜíéïõ. Ôï ðþò ôá ñß÷íïõí ô` Üñìáôá, ôï ðþò ôá ðáñáäßíïõí;

Êáé óôéò äõï ðåñéðôþóåéò (êé áò áðÝ÷ïõí äéáêüóéá ÷ñüíéá ç ìéá áðü ôçí Üëëç) ï Þñùáò åßíáé áðüëõôá ôáõôéóìÝíïò ìå Ýíá ðñüôõðï æùÞò, ìå Ýíá êþäéêá áîéþí, ðïõ óõíäÝåôáé ìå ôçí ôïðéêÞ Þ ôçí ïéêïãåíåéáêÞ ôïõ ðáñÜäïóç. Äåí åßíáé æÞôçìá äéáðñáãìÜôåõóçò, ðåéóôéêþí åðé÷åéñçìÜôùí, ñåáëéóôéêÞò åêôßìçóçò. Ï Þñùáò åíóáñêþíåé Ýíá óõëëïãéêü éäåþäåò, èåìåëéùìÝíï óå ìéá ìáêñÜ óåéñÜ çñùéêþí ðñÜîåùí êáé èõóéþí, ðïõ óõíåéäçôÜ Þ áóýíåéäá êáèïñßæïõí ôçí ýðáñîÞ ôïõ. Äåí Ý÷åé Üëëï ôñüðï íá õðÜñîåé. ÈõóéÜæåé ôç æùÞ ôïõ áäßóôá÷ôá, ãéá íá óþóåé ôç öÞìç êáé ôçí õðüëçøÞ ôïõ: " - Åãþ åßì` ï <ôÜäå> îáêïõóôüò…".3 ÌÝóá ó` áõôü ôï Åãþ óõíõðÜñ÷ïõí ç åëåõèåñßá êáé ç áîéïðñÝðåéá ôïõ áôüìïõ, ç áôïìéêÞ åõèýíç áðÝíáíôé óôï óýíïëï -ôçí éóôïñßá -ôçí ðáñÜäïóç -ôïõò æùíôáíïýò êáé ôïõò íåêñïýò, ç áíôßëçøç ãéá ôï ðþò ðñÝðåé íá åßíáé ï Üíèñùðïò, óõã÷ùíåõìÝíá ó` Ýíá Ðñüóùðï, ðïõ äåí Ý÷åé íá êÜìåé ìå ôç æùïýëá êáé ôï óõìöåñïíôÜêé ôïõ êáèåíüò.4 ÕðÜñ÷åé Ýíá êïéíùíéüëåêôï ðïõ âñßóêåôáé êÜèå ìÝñá óôá ÷åßëç ôïõ ëáïý êáé ðïõ öáíåñþíåé ðùò ç áíôßëçøç áõôÞ åîáêïëïõèåß í' áðïôåëåß óõëëïãéêü âßùìá, ïõóéþäåò óõóôáôéêü ôçò ëáúêÞò êïõëôïýñáò: "Ìå ôß ðñüóùðï è' áíôéêñßóù ôçí êïéíùíßá;" Ç íåïåëëçíéêÞ áíôßëçøç ôïõ ðñïóþðïõ Ý÷åé ìéá åðáíáóôáôéêÞ äõíáìéêÞ, ãéáôß äåí õðüêåéôáé óå êáíÝíá åêâéáóìü, óå êáíÝíá êáôáíáãêáóìü áðü ôç âßá ôçò åîïõóßáò. Ìáò ôï ëÝåé îåêÜèáñá ï óõãêáéñéíüò ìáò ëáúêüò ðïéçôÞò Ìáíüëçò ÂÜñäáò áðü ôï ÌåñáìðÝëëï: Ìüíï êïììÝíç êåöáëÞ ìðïñåß íá óêýøåé ÷Üìáé. ÁðáñÜëëá÷ôá üðùò ôü 'ðå ìéóüí áéþíá íùñßôåñá ï ÊáæáíôæÜêçò ìå ôï óôüìá ôïõ êáðåôÜí Ìé÷Üëç, äéåñìçíåýïíôáò ôçí ðáëéÜ åðáíáóôáôéêÞ ðáñÜäïóç ôçò ÊñÞôçò: "Êïßôáîå ãýñá ôïõò óõíôñüöïõò, êÜôù ôçí ÔïõñêéÜ, áðÜíù ôïí áêáôïßêçôï ïõñáíü...Åëåõôåñßá Þ èÜíáôïò! ìïõñìïýñéóå êïõíþíôáò Üãñéá ôçí êåöÜëá ôïõ. Åëåõôåñßá Þ èÜíáôïò, Ý, êáêïìïßñçäåò Kñçôéêïß! Åëåõôåñßá ê á é èÜíáôïò! áõôü ðñÝðåé íá ãñÜøù åãþ óôï ìðáúñÜêé ìïõ· áõôü 'íáé ôï áëçèéíü ìðáúñÜêé ôïõ êÜèå áãùíéóôÞ! Åëåõôåñßá ê á é èÜíáôïò! Åëåõôåñßá ê á é èÜíáôïò!" [Í. ÊáæáíôæÜêç, Ï êáðåôÜí Ìé÷Üëçò (Åëåõôåñßá Þ ÈÜíáôïò), 2003: 533]. Ôï áîéáêü óýóôçìá ðïõ áíé÷íåýóáìå âáóßæåôáé óôçí áðüëõôç ôáýôéóç ôçò ýðáñîçò êáé ôçò æùÞò ôïõ áôüìïõ ìå ïñéóìÝíåò áîßåò, ïé ïðïßåò ãéá ôç ëáúêÞ áíôßëçøç áðïôåëïýí áíáðüóðáóôá óõóôáôéêÜ ôçò éäÝáò ôïõ áíèñþðïõ· ÷ùñßò áõôÜ ç æùÞ 227

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

äåí Ý÷åé íüçìá. Ìå ôçí áíôßëçøç ôïõ ðñïóþðïõ, äçëáäÞ, ìå ôçí áñìïíéêÞ óýíèåóç ôïõ áôïìéêïý ìå ôï óõëëïãéêü, óõíäÝåôáé óôåíÜ ç íåïåëëçíéêÞ áíôßëçøç ãéá ôïí ¹ñùá. Ï ÷áñáêôçñéóôéêüò Þñùáò ôçò ëáúêÞò ìáò ðáñÜäïóçò åßíáé ï ¹ñùáò - ðñüìá÷ïò, ðïõ åßíáé Ýôïéìïò êÜèå óôéãìÞ íá èõóéÜóåé ôç æùÞ ôïõ ãéá íá æÞóïõí ïé Üëëïé, ü÷é íá èõóéÜóåé ôïõò Üëëïõò ãéá íá æÞóåé áõôüò. Ï ëáúêüò ¹ñùáò ïñßæåôáé ðñùôáñ÷éêÜ áðü ôçí áßóèçóç ôçò êïéíùíéêÞò åõèýíçò, ç ïðïßá åêäçëþíåôáé ùò ïñãáíéêü óôïé÷åßï ôçò ðñïóùðéêüôçôÜò ôïõ, óá äåýôåñç öýóç. Ìüëéò åìöáíßæåôáé Ýíáò êßíäõíïò ãéá ôçí áíèñþðéíç êïéíüôçôá, áíôéäñÜ ùóÜí áõôü í` áðïôåëåß ðñïóùðéêÞ ðñïóâïëÞ, ðñüêëçóç óôç ðáëéêáñéÜ ôïõ. Óôï áêñéôéêü èÝìá ë.÷. ðïõ åßíáé ãíùóôü ìå ôïí ôßôëï "ÄñÜêïò êñáôåß íåñü", ôá äÝíôñá îåñáßíïíôáé êáé ôá ðïõëéÜ øïöïýí áðü ôçí Ýëëåéøç ôïõ íåñïý ðïõ ï äñÜêïíôáò êáôáêñáôåß êáé äåí ô` áöÞíåé íá ôñÝîåé êáé íá ðïôßóåé ôá ðëÜóìáôá ôçò öýóçò. Ôüôå ï ¹ñùáò ðáßñíåé áðÜíù ôïõ ôçí åõèýíç ãéá ïëüêëçñï ôï ìõèéêü Óýìðáí, öõôÜ, æþá, ðïõëéÜ, áíèñþðïõò, êáé óðåýäåé íá óêïôþóåé ôï äñÜêïíôá êáé íá áðïäåóìåýóåé ôï íåñü. Áêïýóôå ðþò åêäçëþíåôáé ç óõíåßäçóç ôïõ ¹ñùá-ðñïìÜ÷ïõ ó` Ýíá ñéæßôéêï ôçò ÄõôéêÞò ÊñÞôçò: -ÌÜíá, äåí êÜíù êïëáôóéü, ìÜíá, äåí êÜíù ãéüìá, Ü äå óêïôþóù ôï èåñéü áðïý `äá ïøÝò óôç âñýóç. Êé åßäá ôï, ìÜíá, êé Ýâãáéíå áðü `íáí êáëáìéþíá êé åß÷å ôóé êåöáëÝò äéðëÝò, ôá ìÜèéá äõï æåõãÜñéá êé åóöýñéæå êé åöþíéáæå... (Áíô. ÃéÜííáñçò, ¢óìáôá êñçôéêÜ, 1876: 174.229)

Êáíåßò âáóéëéÜò äåí êÜëåóå ôïí Þñùá ãéá íá ôïõ äþóåé - óýìöùíá ìå ôï êáèéåñùìÝíï ìïíôÝëï ôçò äéåèíïýò áöçãçìáôéêÞò ðáñÜäïóçò- ôçí åíôïëÞ íá áíôéìåôùðßóåé ôïí êßíäõíï. Åßíáé ç ëåâåíôéÜ ôïõ, ôï öéëüôéìï ðïõ äåí ôïí áöÞíïõí íá çóõ÷Üóåé. Áõôü åßíáé ôï äéáêñéôéêü ãíþñéóìá ôïõ ôïðéêïý ¹ñùá. Êåñäßæåé ôçí êïéíùíéêÞ áðïäï÷Þ åõåñãåôþíôáò ôïõò Üëëïõò, ü÷é áóêþíôáò âßá åðÜíù ôïõò. ÁõôÞ ôçí éäÝá ôïõ ¹ñùá-ðñïìÜ÷ïõ ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ôçí åðáíáâåâáéþíåé ðáíçãõñéêÜ, ôüóï ìå ôï Ýñãï ôïõ üóï êáé ìå ôçí áãùíéóôéêÞ ôïõ äñÜóç. ÃñÜöåé óôïõò Äñüìïõò ôïõ Áñ÷Üããåëïõ: "Åí ðÜóåé ðåñéðôþóåé, ç ðïßçóç ìå äßäáóêå üôé ôï ôßìçìá ôçò áãÜðçò åßíáé ôï îýëï êáé ç ìáýñç öõëáêÞ. ¼ìùò ï ðïéçôÞò äåí åßíáé ðñüâáôï ðñüèõìï íá áêïëïõèÞóåé âåëÜæïíôáò áðü åõãíùìïóýíç, ôï óöáãÝá ôïõ. Åßíáé ïäçãüò, ðëáóôïõñãüò, ìá÷çôÞò, ãéáôß ç ìïíáîéÜ ôïõ êáé ç ðÜëç ìå ôïí åáõôü ôïõ ôïí êáèáñßæïõí áðü ôá æéæÜíéá êáé ôïí áíõøþíïõí í` áíôéìåôùðßóåé ìå îåêïýìðùôï ðïõêÜìéóï ôï áãéÜæé ôïõ êüóìïõ". [Ïé äñüìïé ôïõ Áñ÷Üããåëïõ, 1, 1986:145] Ðïëý åýãëùôôç ðÜíù ó` áõôü åßíáé ç óçìåéùôéêÞ ôïõ ôßôëïõ ôïõ ìõèéóôïñÞìáôïò: "Ïé äñüìïé ôïõ Áñ÷Üããåëïõ". Ó` Ýíá ñåáëéóôéêü åðßðåäï áíÜãíùóçò, ï Áñ÷Üããå228

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ëïò Ìé÷áÞë åßíáé ï ðñïóôÜôçò Üããåëïò ôïõ ¹ñùá - áöçãçôÞ, ðïõ åßíáé óõíþíõìïò ìå ôï óõããñáöÝá Ìßêç ÈåïäùñÜêç. ÁöåôÝñïõ, ï ÷áñáêôçñéóìüò "Áõôïâéïãñáößá" êÜôù áðü ôïí ôßôëï óõíõðïäçëþíåé ìéá ôáýôéóç ôïõ ¹ñùá - áöçãçôÞ ìå ôïí Áñ÷Üããåëï, ôáýôéóç ðïõ ðáñáðÝìðåé óå ìéá ðïëý õøçëÞ óõíåßäçóç áðïóôïëÞò: óôï ñüëï ôïõ ¹ñùá - ðñïóôÜôç, ôïõ ¹ñùá - ìðñïóôÜñç, ôïõ ¹ñùá - ðñïìÜ÷ïõ. Áõôü ôï ñüëï êé áõôÞ ôç óõíåßäçóç ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ôçí Ýêáìå ðñÜîç ó` üëç ôïõ ôç æùÞ, ìå ôçí áãùíéóôéêÞ ôïõ äñÜóç óôá ÷ñüíéá ôçò Êáôï÷Þò êáé ôïõ Åìöõëßïõ, ìå ôç èáññáëÝá äçìüóéá êñéôéêÞ ôçò äéåèíïýò ðïëéôéêÞò ôùí ÌåãÜëùí óôá ÷ñüíéá ôçò ðáãêïóìéïðïßçóçò. ¼ôáí üëïé ïé ðïëéôéêïß çãÝôåò ôçò Åõñþðçò åß÷áí êáôáðéåß ôç ãëþóóá ôïõò êáé óõìðåñéöåñüôáí - üðùò ÷ëåõáóôéêÜ ôïõò ÷áñáêôÞñéæå ï ëáüò ìáò - "óáí öéëéðéíÝæåò" ôïõ áìåñéêáíïý ðñïÝäñïõ, ï Ìßêçò áøçöþíôáò ôçí êáôáóêåõáóìÝíç áðü ôá äéåèíÞ Ì.Ì.Å. áíôéôñïìïêñáôéêÞ õóôåñßá, âãÞêå êáé êáôÜããåéëå ÷ùñßò ðåñéóôñïöÝò ôçí åðßèåóç óôç Ãéïõãêïóëáâßá, ôçí åéóâïëÞ óôï ÉñÜê êáé ôï ÁöãáíéóôÜí, ôï ó÷Ýäéï ÁíÜí ãéá ôçí Êýðñï, ôç óçìåñéíÞ åðéâïëÞ çëåêôñïíéêÞò áóôõíüìåõóçò ôùí Åõñùðáßùí ðïëéôþí ðïõ Ýãéíå ìå ôï ðñüó÷çìá ôçò ôñïìïêñáôßáò. ÁõôÝò ïé ðñÜîåéò áíôßóôáóçò, ìå ôéò ïðïßåò ï Ìßêçò ãßíåôáé ðñüìá÷ïò ïëüêëçñçò ôçò áíèñùðüôçôáò, öÝñïõí - ðéï ðïëý áðü êáèåôß Üëëï - ôç óöñáãßäá ôçò åëëçíéêÞò ôïõ ôáõôüôçôáò êáé ôçò êñçôéêÞò ôïõ åíôïðéüôçôáò. Ç ðáèçôéêÞ óôÜóç ôçò êïéíÞò ãíþìçò óå Üëëåò ÷þñåò öáíåñþíåé üôé ç áíôßëçøç ôçò êïéíùíéêÞò åõèýíçò, ôçò êïéíùíéêÞò áëëçëåããýçò, ôçò êïéíùíéêÞò áðïóôïëÞò åßíáé îÝíç ðñïò ôç óçìåñéíÞ ðáãêïóìéïðïéçìÝíç êïéíùíßá ôùí êáôáíáëùôþí - ôçëåèåáôþí. Ç ßäéá óõíåßäçóç áðïóôïëÞò áíáäåéêíýåôáé ÷áñáêôçñéóôéêÜ óôï âéâëßï ôïõ Ìßêç Ìá÷üìåíç êïõëôïýñá (1982), ðïõ Ý÷åé ðïëëáðëü åíäéáöÝñïí, ãéáôß, ìåôáîý Üëëùí, õðïãñáììßæåé ôç óçìáóßá ôïõ ëáúêïý ðïëéôéóìïý êáé ôçí ïéêïõìåíéêüôçôá ôùí áîéþí ôïõ. ÄéáâÜæù: "Ç åëëçíéêÞ èñçóêåßá åßíáé ç Êïõëôïýñá. Ï ëáúêüò ìáò ðïëéôéóìüò äå óçìáßíåé ãéá ôï ëáü ìáò ìüíï ôÝ÷íç, ìïíÜ÷á áéóèçôéêÞ áðüëáõóç. Óçìáßíåé áêüìá: ôçí áãÜðç ôçò åëëçíéêÞò ãëþóóáò, óáí ôçí ðåìðôïõóßá ôçò åëëçíéêÞò êëçñïíïìéÜò. Ôçí åíüôçôá ôïõ ÷áñáêôÞñá êáé ôïõ óõíáéóèÞìáôïò ôçò öõëÞò. Ôçí ðßóôç óôïí Üíèñùðï êáé ôéò ìåãÜëåò áîßåò, ôçí áíèñùðéÜ, ôçí áîéïðñÝðåéá, ôç äéêáéïóýíç, ôçí ôéìÞ, ôç ëåõôåñéÜ. Ôç Ñùìéïóýíç. Äçë. ôçí éäéáßôåñç ñùìáßéêç óôÜóç æùÞò, ôï öéëüôéìï, ôç ëåâåíôéÜ". Êáé óõíå÷ßæåé ï óõããñáöÝáò: "Ïé âáèýôåñåò ñßæåò ôïõ åëëçíéóìïý åßíáé ç åèíéêÞ ìáò êïõëôïýñá. ÁíåâÜæåé ôïõò ðïëõôéìüôåñïõò åèíéêïýò ÷õìïýò ðñïò ôïí êïñìü ôïõ Ýèíïõò. ×Üñç ó` áõôïýò äéáôçñçèÞêáìå, íéêÞóáìå ôïõò íéêçôÝò ìáò. Ïé ñßæåò åßíáé ôüóï âáèéÝò êáé Üôñùôåò, þóôå åßíáé éêáíÝò íá èñÝøïõí, íá óôçñßîïõí êáé íá õøþóïõí Ýíá ãéãÜíôéï äÝíôñï. Äçë. ìáò åîáóöáëßæïõí ìåãÜëåò ðñïïðôéêÝò ãéá ôï ìÝëëïí ôïõ ¸èíïõò. Áðü ôá óõìðåñÜóìáôá áõôÜ ðçãÜæïõí ïé åõèýíåò êáé ôá êáèÞêïíôá ôùí åêðñïóþðùí ôçò åëëçíéêÞò êïõëôïýñáò. Éäéáßôåñá üôáí ï ëáüò êáé ôï Ýèíïò äïêéìÜæïíôáé áðü âáèéÝò éóôïñéêÝò êñßóåéò, ôüôå ï åêðñüóùðïò ôçò êïõëôïýñáò ãßíåôáé ìá÷çôÞò, ãßíåôáé Öå229

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ñáßïò, Óïëùìüò, ÊÜëâïò, ÐáëáìÜò, Óéêåëéáíüò. Ðáëåýåé ìáæß ìå ôï ëáü, ìáæß ìå ôï Ýèíïò óôçí ðñþôç ãñáììÞ. Êáé ôüôå ç êïõëôïýñá ãßíåôáé ìá÷üìåíç". [Ðåñß ôÝ÷íçò, 1976: 38-39] Ðñüêåéôáé ãéá Ýíáí áãþíá ðïëéôéóìéêÞò áíôßóôáóçò. Óôï ðåäßï ôçò ôÝ÷íçò êáé ôïõ ðïëéôéóìïý ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ðñïìá÷åß ìå äýï ôñüðïõò. Ï Ýíáò åßíáé ïé óõíå÷åßò ïñãáíùôéêÝò ðñùôïâïõëßåò, ãéá íá åíéó÷ýóåé ôçí ðïëéôéóôéêÞ æùÞ ôïõ ôüðïõ, íá äçìéïõñãÞóåé êáéíïýñãéåò åóôßåò ðïëéôéóìïý, ðïõ íá ðñïóöÝñïõí "ôÝ÷íç ãéá ôéò ìÜæåò", áéóèçôéêÞ áãùãÞ óôï ëáü. ¸ôóé åðé÷åéñåß íá ãåöõñþóåé ôï ÷Üóìá áíÜìåóá óôçí õøçëÞ ôÝ÷íç êáé óôï åõñý êïéíü. Óôá ðëáßóéá áõôÞò ôçò ðñïóðÜèåéáò, Ýêáìå ëáúêü ôñáãïýäé Ýñãá ìåãÜëùí ðïéçôþí (ìåëïðïßçóç ÊÜëâïõ, Óéêåëéáíïý, ÓåöÝñç, Åëýôç, Ñßôóïõ ê.Ü.), äçìéïýñãçóå íÝá åßäç, üðùò ôçí Ýíôå÷íç ëáúêÞ ìïõóéêÞ, ôï ëáúêü ïñáôüñéï, ôç ìåôáóõìöùíéêÞ ìïõóéêÞ, ôï ôñáãïýäé-ðïôáìü, áëëÜ êáé íÝåò ëåéôïõñãéêÝò ðñáêôéêÝò, ôïõò êýêëïõò ôñáãïõäéþí êáé ôç ëáúêÞ óõíáõëßá - (ìßëçóáí ãéá üëá áõôÜ áíáëõôéêÜ ïé åéäéêïß åéóçãçôÝò) -, åðé÷åéñþíôáò, üðùò ãñÜöåé, "ìéá ïìáäéêÞ áðïãåßùóç áðü ôçí ðåæÞ êáèçìåñéíüôçôá ðñïò ôçí ðåñéï÷Þ ôçò ïíåéñéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò" [Ïé äñüìïé ôïõ Áñ÷Üããåëïõ, 1, 1986: 142]. Ï Üëëïò ðáñÜðëåõñïò ôñüðïò åßíáé üôé ìå ôá íÝá áõôÜ åßäç èåìåëéþíåé ôçí ðñïóùðéêÞ ôïõ ìïõóéêÞ äçìéïõñãßá ðÜíù óôï ÷áñáêôÞñá, ôï ýöïò, ôá ìïôßâá ôçò ëáúêÞò ìïõóéêÞò ðáñÜäïóçò, ôçò ðüëçò (ñåìðÝôéêï ôñáãïýäé) êáé ôçò õðáßèñïõ (äçìïôéêÞ ìïõóéêÞ, éäéáßôåñá ôçò ÊñÞôçò), áíõøþíïíôáò ôçí, ìå ôçí Ýíôå÷íç êáëëéÝñãåéá, óôçí ðåñéùðÞ ôçò ìåãÜëçò ôÝ÷íçò, ÷ùñßò íá áëëïéþíåé ôï ÷áñáêôÞñá ôçò. Óå ðëÞñç óõæõãßá ìå ôçí ðåñßöçìç õðïèÞêç ôïõ Óïëùìïý, ðáßñíåé ùò áöåôçñßá ôç ëáúêÞ ðáñÜäïóç, áëëÜ äåí áñêåßôáé ó' áõôü· õøþíåôáé áðü 'êåß êáôáêüñõöá. Ðåôõ÷áßíåé Ýôóé ìéá "óýæåõîç ôùí áíôéèÝôùí" ôüóï óôï åðßðåäï ôçò öüñìáò (Ýíôå÷íï ëáúêü ôñáãïýäé / óýã÷ñïíá êáé ðáñáäïóéáêÜ üñãáíá) üóï êáé óôï åðßðåäï ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ (ëüãéá åðåîåñãáóßá ðáñáäïóéáêþí ìïõóéêþí èåìÜôùí). Êáé óôï Ýíá êáé óôï Üëëï åðßðåäï Ýñ÷åôáé óå óýãêñïõóç ìå ôçí ðïëéôéêÞ åîïõóßá êáé ìå ôï ðíåõìáôéêü êáôåóôçìÝíï. Ãéáôß, ôüóï ç êáôáîßùóç ôçò ðåñéöñïíçìÝíçò áðü ôçí åðßóçìç êïõëôïýñá - ëáúêÞò ìïõóéêÞò, üóï êáé ç áéóèçôéêÞ êáëëéÝñãåéá ôïõ ëáïý êáé ç óõóðåßñùóÞ ôïõ ãýñù áðü êïéíïýò êþäéêåò êáé áîßåò èåùñïýíôáí, ó' åêåßíç ôçí éóôïñéêÞ óõãêõñßá, ðñÜîåéò áíáôñåðôéêÝò êé åðéêßíäõíåò. Êáé üíôùò, ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò óõíäéáìüñöùóå êáé åîÝöñáóå êáôÜ ôçí ðñþôç ìåôáðïëåìéêÞ ðåñßïäï Ýíá ïëüêëçñï íåïëáéßóôéêï êßíçìá áíôßóôáóçò, ìÝóù ôïõ Ýíôå÷íïõ ëáúêïý ôñáãïõäéïý. Êé Ý÷åé ðëÞñç óõíåßäçóç ôïõ Ýñãïõ ðïõ åðéôåëåß, üôáí ðáñïìïéÜæåé ôïí åáõôü ôïõ ìå ôïí ÐñïìçèÝá, ðïõ ðáñáâáßíåé ôçí åíôïëÞ ôïõ èåïý, ãéá íá åõåñãåôÞóåé ôïõò áíèñþðïõò. Óôá ðëáßóéá áõôïý ôïõ êéíÞìáôïò ôïðïèåôåßôáé ç áîéïðïßçóç ôçò êñçôéêÞò ìïõóéêÞò ðáñÜäïóçò. Óôá äïêßìéÜ ôïõ "Ðåñß ôÝ÷íçò" ï Ìßêçò áíáðôýóóåé ôïõò ðñïâëçìáôéóìïýò ôïõ ãéá ôç óýæåõîç ôçò Ýíôå÷íçò ìïõóéêÞò ìå ôï ëáúêü ôñáãïýäé, ãéá ôç óêïðéìüôçôá ìéáò Ýíôå÷íçò ëáúêÞò ìïõóéêÞò, ãéá ôï ÷áñáêôÞñá, ôïõò óôü÷ïõò êáé ôï ñüëï ôçò ìÝóá óôï åðáíáóôáôéêü êßíçìá. ÃñÜöåé: 230

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

"Óôçí Ðñþôç Óïõßôá, êáôáñ÷Þí, âáóßæïìáé áðïêëåéóôéêÜ êáé ìüíï óôï åëëçíéêü äçìïôéêü ìïôßâï êáé óôïõò åëëçíéêïýò ìïõóéêïýò ôñüðïõò êáé êëßìáêåò. Óôç âÜóç ôïõ Ýñãïõ õðÜñ÷åé ï ñõèìüò, ï áäéÜêïðïò, ï áôåëåßùôïò, ï áêáôÜëõôïò ñõèìüò ôçò ÅëëÜäáò êáé éäéáßôåñá ôçò ÊñÞôçò." [ Ðåñß ÔÝ÷íçò, 1976:82]. Óôïõò Äñüìïõò ôïõ Áñ÷Üããåëïõ ðåñéãñÜöåé ôçí åìðåéñßá ôïõ áðü Ýíá óõñôü ÷áíéþôéêï: "Ï üãêïò ôïõ Þ÷ïõ Þôáí ôüóïò, ðïõ óå ëßãï åß÷á ôçí áßóèçóç ðùò ÷ïñåýåé ç ÊñÞôç. Öþëéáóå ôüôå ìÝóá ìïõ áõôÞ ç ñõèìéêÞ öÜëáããá, ðïõ óõíäõÜóôçêå ìå ôçí áóðñüìáõñç éåñáôéêÞ êßíçóç ôïõ áñóåíéêïý êáé ôïí ðïëý÷ñùìï ðáãáíéóôéêü êõìáôéóìü ôïõ èçëõêïý. Íüôåò êáé Üíèñùðïé Ýãéíáí ìÝóá ìïõ Ýíá.[…] Óáí ïäïíôùôüò óéäçñüäñïìïò ç ìïõóéêÞ óêáñöáëþíåé åðÜíù óôá óõììåôñéêÜ äüíôéá ôçò ÊñÞôçò ó` Ýíá áÝíáï ôáîßäé, ÷ùñßò áñ÷Þ êáé ôÝëïò. Èåùñþ åêåßíåò ôéò þñåò, ôçò ìÝñáò êáé ôçò íý÷ôáò, óôï ÊïëõìðÜñé, ðïëý óçìáíôéêÝò ãéá ìÝíá. Ãéáôß áðÝêôçóá Ýíá íÝï ìïõóéêü èåìÝëéï, ðïõ ðÜíù ôïõ èá Ýêôéæá ôç íÝá ìïõóéêÞ ìïõ". [Ïé äñüìïé ôïõ Áñ÷Üããåëïõ, 4, 1988: 267]. Óýìöùíá, ëïéðüí, ìå ôç ìáñôõñßá ôïõ ßäéïõ ôïõ äçìéïõñãïý, ç êñçôéêÞ ìïõóéêÞ ðáñÜäïóç áðïôÝëåóå Ýíá áðü ôá èåìÝëéá ôïõ Ýñãïõ ôïõ. Óôá üóá åîÝèåóáí áíáëõôéêÜ ðÜíù ó` áõôü ôï èÝìá ïé åéäéêïß êáôÜ ôéò ðñïçãïýìåíåò óõíåäñßåò, èá ðñïóèÝóïìå Ýíá êáé ìüíï åõáíÜãíùóôï ðáñÜäåéãìá. Ôï "óõñôÜêé" ôïõ ÆïñìðÜ áðü ôçí ïìþíõìç êéíçìáôïãñáöéêÞ ôáéíßá Ýêáìå ðáóßãíùóôï êáé äçìïöéëÝò ó` üëï ôïí êüóìï Ýíá ìïõóéêü èÝìá ÷áíéþôéêïõ óõñôïý. Êáé ìáæß ì` áõôü, ôç ÷áñÜ ôçò æùÞò êáé ôçí êáôÜöáóç ôùí öõóéêþí áîéþí ðïõ åìðåñéÝ÷åôáé óôï ìÝëïò ôïõ ÈåïäùñÜêç, üðùò åîÜëëïõ êáé óôï Ýñãï ôïõ ÊáæáíôæÜêç, ðÜíù óôï ïðïßï âáóßæåôáé ç ôáéíßá ôïõ ÊáêïãéÜííç. Ó` Ýíá ðáñÜèåìá áðü ôá äïêßìéÜ ôïõ "Ðåñß ÔÝ÷íçò", ðïõ ìíçìïíÝøáìå ðáñáðÜíù, o ÈåïäùñÜêçò áíáöÝñåôáé óôá ëáúêÜ ìïõóéêÜ óôïé÷åßá ðïõ Ýñ÷ïíôáé íá ìáò óõìöéëéþóïõí ìå ôç æùÞ, ðïõ, êáèþò ãñÜöåé, "åäþ åéäéêÜ Ý÷åé ôï öùò êáé ôï ÷ñþìá ôçò ÊñÞôçò" [1976:83]. Ç áíáöïñÜ áõôÞ ìáò öÝñíåé ó` Ýíá Üëëï èÝìá ðïëéôéóìéêÞò åíôïðéüôçôáò, ðïõ åßíáé ôï âßùìá ôçò óôåíÞò, áñìïíéêÞò ó÷Ýóçò ôïõ áíèñþðïõ ìå ôç öýóç, ôçò áíôéóôïé÷ßáò öõóéêþí êáé ðïëéôéóìéêþí áîéþí. Ç éäÝá üôé ç åëëçíéêÞ öýóç, ôï åëëçíéêü öùò åìðíÝåé ôçí áãÜðç ãéá ôç æùÞ åßíáé Ýíá èåìåëéþäåò ÷áñáêôçñéóôéêü ôçò åëëçíéêÞò ðáñÜäïóçò áðü ôïí êáéñü ôïõ Óïëùìïý. Óýìöùíá ì` áõôÞ ôçí ðáñÜäïóç, ç öýóç åßíáé Ýíáò åãêüóìéïò ðáñÜäåéóïò, ðïõ åîáóöáëßæåé ôçí ïëïêëÞñùóç êáé ôçí åõäáéìïíßá ôùí üíôùí. Åßíáé ï ÷þñïò ôïõ êÜëëïõò êáé ôïõ áãáèïý, ôïõ ìõóôçñßïõ êáé ôïõ èáýìáôïò, ðïõ åìðíÝåé ôï âßùìá ôçò áõôÜñêåéáò êáé ôçò ðëçñüôçôáò. Ï Üíèñùðïò åßíáé áõôïäßêáéá êÜôï÷ïò üëùí ôùí áîéþí, äåí ôïõ ëåßðåé ôßðïôá· Ýíá êïéíü âßùìá, ðïõ éó÷ýåé áíåîÜñôçôá áðü ôéò óõíèÞêåò ôçò ðñáêôéêÞò æùÞò. Ãé` áõôü êáé ï ÷áñáêôçñéóôéêüò Þñùáò áõôÞò ôçò ðáñÜäïóçò åßíáé ï Þñùáò ðïõ õðåñáóðßæåôáé ôéò áîßåò· êáé ôï ÷áñáêôçñéóôéêü ìïíôÝëï äñÜóçò åßíáé ôï áíôéóôáóéáêü, ü÷é ôï åðéèåôéêü. ÁõôÞ ç êïóìïáíôßëçøç åêöñÜæåôáé ìå ðïëëïýò ôñüðïõò ìÝóá óôï Ýñãï ôïõ Ìßêç 231

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ÈåïäùñÜêç. Èá ðåñéïñéóôïýìå óå Ýíá ðáñÜäåéãìá, ðïõ åêöñÜæåé ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôï âßùìá ôçò åíüôçôáò ôïõ áíèñþðïõ (êáé ôïõ ðïëéôéóìïý) ìå ôç öýóç, óôï ìõèéêü åðßðåäï. ÄéáâÜæù Ýíá ìéêñü ðáñÜèåìá áðü ôïõò Äñüìïõò ôïõ Áñ÷Üããåëïõ: "Ôçò ìéëïýóá ãéá ôá Çëýóéá Ðåäßá, ôçí áãáðçìÝíç éóôïñßá ôïõ ðáððïý ìïõ, ìåôáíÜóôç áðü ÷þñá ìõèéêÞ, ôçí ÅëëÜäá. Åêåß õðÞñ÷å Ýíá ìåãÜëï íçóß, ìå ðáíýøçëá âïõíÜ, ç ÊñÞôç, üðïõ æïýóáí ïé ÊÝíôáõñïé· ìéóïß Üíèñùðïé, ìéóïß Üëïãá. Ç ðñïãéáãéÜ ôïõ ðáððïý ìïõ Þôáí êüñç Êåíôáýñïõ. Äçë. äéáóôáýñùóç Êåíôáýñïõ êáé ãõíáßêáò. Ãé` áõôüí ôï ëüãï, üëïé åìåßò ôçò ïéêïãÝíåéáò åß÷áìå ìéá ìéêñÞ ïõñÜ, áêñéâþò ðÜíù áð` ôçí êùëïôñõðßäá. ¼óï ïé ãåíéÝò ðÞãáéíáí ðñïò ôá ðßóù, ôüóï ç ïõñÜ Þôáí ìåãáëýôåñç. Öåñ` åéðåßí, ç ïõñÜ ôïõ ðáððïý ìïõ Þôáí ôüóï ìåãÜëç, ðïõ Þôáí áäýíáôï íá ôçí êñýøåé ìÝóá óôéò âñÜêåò ôïõ. Ç äéêÞ ìïõ, ìéêñüôåñç, ðåñßðïõ åéêïóéðÝíôå åêáôïóôÜ, Ýìðáéíå èáõìÜóéá ìÝóá óôï ðáíôåëüíé ìïõ, Ýôóé ðïõ êáíåßò ùò ôþñá äåí åß÷å õðïøéáóôåß ôï ìõóôéêü ôçò êáôáãùãÞò ìïõ". [Ïé äñüìïé ôïõ Áñ÷Üããåëïõ, 4, 1988:21] Áõôüò ï ìýèïò ôùí áíèñþðùí - Êåíôáýñùí åêöñÜæåé ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçí åíüôçôá ôïõ áíèñþðïõ ìå ôçí Üãñéá öýóç, ôçí ôáýôéóç öõóéêþí êáé ðïëéôéóìéêþí áîéþí. Ôáõôü÷ñïíá, ôáéñéÜæåé ðïëý êáëÜ óôçí ðáñÜäïóç ôùí Êñçôéêþí, üðïõ üëá åßíáé õðåñöõóéêÜ, ðÜíù áðü ôï áíèñþðéíï ìÝôñï, üðùò ôá èÝëåé ôï êñçôéêü ñéæßôéêï ôñáãïýäé: Ôá üñç åäñáóêÝëïõíå, âïõíïý êïñöÝò åðÞäá, ÷áñÜêéá áìáäïëüãáíå êáé ñéæéìéÜ îåêïýíéå. 5

Óôç óõíÝ÷åéá ôçò áöÞãçóçò ôïõ ßäéïõ ìýèïõ (Ïé äñüìïé ôïõ Áñ÷Üããåëïõ, ô. 4, 1988, ó. 29-30), ç ãåíåáëïãßá ôïõ Þñùá-áöçãçôÞ óõíäÝåôáé ìå ôï èáýìá ôçò èåßáò ÅðéöÜíåéáò ìÝóá óôç öýóç, óôïé÷åßï åðßóçò ÷áñáêôçñéóôéêü ôçò ôïðéêÞò ðáñÜäïóçò. Ôçí êñßóéìç óôéãìÞ, ðïõ ðÜåé íá óìßîåé ï ÊÝíôáõñïò ìå ôçí êüñç, Ýíáò áåôüò áñðÜæåé ôïí ÊÝíôáõñï êáé ôïí áðïìáêñýíåé, åíþ ôç èÝóç ôïõ ðáßñíåé ï èåüò Áðüëëùí, ìåôáìïñöùìÝíïò óå ÊÝíôáõñï. ÄéáâÜæù: "ÐñáãìáôéêÜ êáé åíþ ï áåôüò Ý÷ùíå ôá íý÷éá ôïõ óôï êïñìß ôïõ ÊÝíôáõñïõ êáé ôïí óÞêùíå øçëÜ, ï Áðüëëùíáò ìåôáìïñöùìÝíïò óå ÊÝíôáõñï, êñáôïýóå óôçí áãêáëéÜ ôïõ ôçí Áíåìþíç. Ìåßùóå áìÝóùò ôï üñãáíü ôïõ óôçí ðñþôç ôá÷ýôçôá. ¼ìùò ï ìÝãáò Öïßâïò äåí áñêÝóôçêå ó' áõôü. Ôï ðÝïò ôïõ ôþñá ðÞñå ôï èåúêü ó÷Þìá, üðùò ôáéñéÜæåé óôïõò áèÜíáôïõò, êáé êáèþò áãêÜëéáæå óöé÷ôÜ ôçí Áíåìþíç, ôçò øéèõñßæåé: "ÄÝò ìå ôá ìÜôéá óïõ êáé ðÝò ìïõ". Êáé ôüôå áõôÞ, êïéôþíôáò ìõóôéêÜ áíÜìåóá óôá óôÞèç ôçò, ðïõ åß÷áí ãßíåé ìõôåñÜ áðü ôïí ðüèï, åßðå: "ÐÝïò èåïý". Êé áðü ôüôå ðÞñå ôï üíïìá Èåïöáíþ, äçëáäÞ öáíÝñùìá èåïý. Ôüôå ìðÞêå ìÝóá ôçò ï Áðüëëùí êé áõôÞ åß÷å ôçí áßóèçóç üôé Ýìðáéíå ìÝóá ôçò ïëüêëçñç ç ÊñÞôç, ìå ôá âïõíÜ ôçò êáé ìå ôïõò êÜìðïõò ôçò. [...] ÔÝëïò, Ýíéùóå íá ôçí ðëçììõñßæåé ç èÜëáóóá, ôï Êñçôéêü ðÝëáãï óôï ÂïñéÜ êáé ôï Ëé232

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

âõêü óôï Íüôï. Êáé êïéìÞèçêå áðïêáìùìÝíç óôçí áãêáëéÜ ôïõ Áðüëëùíá, ðïõ ôçí áðßèùóå ðñïóå÷ôéêÜ ðÜíù óôç ÷ëüç... ¾óôåñá áðü åííéÜ ìÞíåò, ðïõ ôïõò ðÝñáóå êñõììÝíç óôéò óðçëéÝò êáé óôá äÜóç, ôñþãïíôáò ìüíï êáñðïýò áð' ôá äÝíôñá êáé ðßíïíôáò íåñü áð' ôéò ðçãÝò, ç Áíåìþíç-Èåïöáíþ ãÝííçóå êÜôù áðü ìéá áãñéïðïñôïêáëéÜ ôçí ðñïãéáãéÜ ìïõ, ðïõ ôçò Ýäùóå ôï üíïìá ×ëüç, ãéáôß ôï ðñþôï ôçò óôñþìá Þôáí ôï ðñÜóéíï ÷ïñôÜñé. Êé áðü ôç ×ëüç îåêßíçóå ç ãåíéÜ ìïõ, ðïý '÷åé êáôáãùãÞ áíèñþðïõ êáé Êåíôáýñïõ". Åßíáé åíäéáöÝñïõóá áõôÞ ç äéðëÞ óýíäåóç ôïõ áíèñþðïõ áöåíüò ìå ôçí Üãñéá öýóç, áöåôÝñïõ ìå ôç èåüôçôá Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá äéá÷ñïíéêü óôïé÷åßï ôçò åëëçíéêÞò ìõèïëïãßáò - ôüóï ôçò áñ÷áßáò üóï êáé ôçò íåüôåñçò ëáúêÞò -, ðïõ ôáõôü÷ñïíá ìå ôçí éäÝá ôçò åíüôçôáò ôïõ áíèñþðïõ ìå ôç öýóç, õðïäçëþíåé óôç íåïåëëçíéêÞ ðïëéôéóìéêÞ öÜóç ôçí ðíåõìáôéêÞ õðüóôáóç ôïõ õëéêïý êüóìïõ, Þ, ìå Üëëá ëüãéá, ôçí ôáõôüôçôá õëéêïý êáé ðíåõìáôéêïý êüóìïõ, ôçí éäÝá ôïõ Ðáãêüóìéïõ Ìïíéóìïý. Óôç óêÝøç ôïõ Ìßêç áõôÞ ç éäÝá óõíáñôÜôáé ìå ôçí áñ÷Þ ôçò Ðáãêüóìéáò Áñìïíßáò. "Ðßóôåõá - ãñÜöåé - üôé ç ÔÝ÷íç êõñßùò åßíáé ç ìüíç äýíáìç ðïõ ìðïñåß […] íá ìåôáöÝñåé ôï Íüìï, ðïõ êáèïñßæåé ôçí Áñìïíßá ôïõ Óýìðáíôïò ìÝóá ìáò. ¿óôå íá åíáñìïíéóôåß ç åóùôåñéêÞ ìáò áñìïíßá ìå ôçí Ðáãêüóìéá <áñìïíßá>". [Ïé äñüìïé ôïõ Áñ÷Üããåëïõ, 1, 1986:140-141] Ùóôüóï ôï áßôçìá ôçò Ðáãêüóìéáò Áñìïíßáò óõíõðÜñ÷åé ìÝóá óôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ìå ôçí áíôßëçøç ôïõ ôñáãéêïý, ðïõ åßíáé åðßóçò óôïé÷åßï äéáêñéôéêü ôçò åëëçíéêÞò ðáñÜäïóçò. Ãéá ëüãïõò óõíôïìßáò, èá ðÜñïìå äýï áðü ôéò ðéï ÷áñáêôçñéóôéêÝò ôçò ôïðéêÞò ðáñÜäïóçò åêäï÷Ýò. ¸íá äéáêñéôéêü óôïé÷åßï ôçò êñçôéêÞò ðáñÜäïóçò åßíáé ç åðéäßùîç ôïõ áíÝöéêôïõ: "ÖôÜóå üðïõ äåí ìðïñåßò!", êáôÜ ôç äéáôýðùóç ôïõ Í. ÊáæáíôæÜêç. ÌÝóá óôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç ôï âßùìá áõôü ðáßñíåé ðïéêßëåò ïìüëïãåò åêöñÜóåéò. Ìßá ÷áñáêôçñéóôéêÞ Ýêöñáóç åßíáé ç õðÝñâáóç ôùí áíèñþðéíùí ïñßùí, ç ðñáãìÜôùóç ôïõ áäýíáôïõ, ç åìðåéñßá ôïõ èáýìáôïò: "Åßíáé öõóéêü, ìåôÜ áð' üëá áõôÜ, íá ðéóôåýù üôé ìðïñïýóá íá ðåôþ óáí ôá ðïõëéÜ Þ íá âñßóêïìáé ìÝóá óôï íåñü, üðùò ôá øÜñéá. ÊáíÝíáò äåí Þôáí óå èÝóç íá ìå ðåßóåé ãéá ôï áíôßèåôï. ÌïíÜ÷ïò ìïõ áðïñïýóá, ãéáôß äåí ìðïñïýóá íá ìÝíù óôçí ôñýðá ôïõ âñÜ÷ïõ, ìÝóá óôç èÜëáóóá, üðùò ï ößëïò ìïõ ï êüêêéíïò êÜâïõñáò. ¹ìïõíá õðï÷ñåùìÝíïò íá âãÜæù ôï êåöÜëé ìïõ óôïí áÝñá êÜèå ëßãï êáé ëéãÜêé êáé Ýíéùèá ðñáãìáôéêÜ Üó÷çìá, üôáí ï êÜâïõñáò ìå êïßôáæå, ìå êåßíá ôá óôñïããõëÜ ìáôÜêéá ôïõ, åéñùíéêÜ.[...] ÊÜðïéï áðüãéïìá, êáèüìáóôå ìå ôïí ðáððïý ìïõ ôï ÃéÜííç ðÜíù áðü ôç ìÜíôñá êáé âëÝðáìå ôç èÜëáóóá, üðïõ ïé Üëëïé Ýêáíáí ìðÜíéï. Ôüôå îáöíéêÜ ìïõ Þñèå ç åðéèõìßá íá ðåôÜîù, óáí ðïõëß.[...] ''Ðáððïý, ôïõ ëÝù, Ýëá íá ðåôÜîïõìå ùò ôç èÜëáóóá'' êáé ðñéí åêåßíïò ðñïëÜâåé íá ìå ðéÜóåé, Üíïéîá ôá ÷Ýñéá ìïõ óáí öôåñïýãåò êáé üñìçóá óôï êåíü". [Ïé äñüìïé ôïõ Áñ÷Üããåëïõ, 1, 1986:28].

AíÜëïãç åßíáé ç ðåñßðôùóç üðïõ ï ¹ñùáò-áöçãçôÞò óõíïìéëåß ìå Ýíá ìïõëÜñé ðïõ ôïí ìåôáöÝñåé ðÜíù óôá âïõíÜ ôçò Çðåßñïõ: 233

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

"- ÎÝñåéò ðïéï åßíáé ôï ðñüâëçìÜ óïõ; åðéìÝíåé <ôï ìïõëÜñé>.

- Äåí Ý÷ù êáíÝíá ðñüâëçìá, ôïõ áðáíôþ, íåõñéáóìÝíïò ãéá ôçí áäéáêñéóßá ôïõ.

- ¢êïõ íá äåßò, ìïõ ëÝåé, åãþ äå ìïéÜæù ì' áõôïýò ôïõò êïõôï÷ùñéÜôåò [...] Åãþ åßìáé ìïõëÜñé êáé ôÜ '÷ù ôåôñáêüóéá! ÎÝñåéò ôß óïõ ëåßðåé; - Ôß ìïõ ëåßðåé; - Óïõ ëåßðåé ðïõ åßóáé ï Áñ÷Üããåëïò Ìé÷áÞë êáé äåí Ý÷åéò öôåñÜ! ¸ðéáóå ôï óöõãìü ìïõ. ÐñáãìáôéêÜ ôï ìïõëÜñé ôÜ '÷å ôåôñáêüóéá êáé äåí ìðïñïýóá íá ôï îåãåëÜóù óáí ôïõò Üëëïõò." [Ïé äñüìïé ôïõ Áñ÷Üããåëïõ, 1, 1986:46]. Ç Üëëç åêäï÷Þ áöïñÜ ôçí áíôéöáôéêÞ ó÷Ýóç ôïõ áíèñþðïõ ìå ôï èåü. ¼ðùò åßíáé ãíùóôü, ï ðõñÞíáò ôçò áñ÷áßáò ôñáãùäßáò åßíáé ç áíôßèåóç áíèñþðïõ - èåïý, üðùò åêöñÜæåôáé ÷áñáêôçñéóôéêÜ óôïí áñ÷åôõðéêü ìýèï ôïõ ÐñïìçèÝá, áëëÜ êáé óôá íåïåëëçíéêÜ äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ ÄéãåíÞ (Þ ôïõ áíôñåéùìÝíïõ) êáé ôïõ ×Üñïõ, ðïõ áíôéðñïóùðåýïõí ôç íåïåëëçíéêÞ åêäï÷Þ ôïõ ôñáãéêïý. Ôï èåìåëéþäåò áõôü âßùìá èá ôï óõíáíôÞóïìå åðßóçò óôïí Þñùá - áöçãçôÞ ôïõ áõôïâéïãñáöéêïý ìõèéóôïñÞìáôïò Ïé äñüìïé ôïõ Áñ÷Üããåëïõ: - "Íéþèù âáèéÜ ìïõ Ýíá áãéïýðá - íá ìå ôñþåé êáé íá ìå èåìåëéþíåé! Êé åßì` Ýôïéìïò íá õøþóù ôï ìÝôùðü ìïõ - êáé íá óçêþóù ôá óôÞèç ìïõ - óôá ýøç ôùí Èåþí - êé åßì` Ýôïéìïò íá ðþ: Èåïß, Èåïß, ãåííÞèçêå ï Èåüò óáò. - Íéþèù âáèéÜ ìïõ ôçí õðÝñèåç ðíïÞ ðïõ èá óáò õðïôÜîåé!" [Ïé äñüìïé ôïõ Áñ÷Üããåëïõ, 1, 1986:100] Å, áõôü åßíáé ôï óÞìá êáôáôåèÝí ôçò êñçôéêÞò ðïëéôéóìéêÞò éèáãÝíåéáò. Äå èá ôï óõíáíôÞóåéò ðïõèåíÜ áëëïý. Óôá ðáíåëëÞíéá èÝìáôá "Ôïõ ÄéãåíÞ êáé ôïõ ×Üñïõ" ï Þñùáò áñíåßôáé íá ðáñáäþóåé ôçí øõ÷Þ ôïõ óôï ×Üñï, ôïí ðñïêáëåß, ðáëåýåé ìáæß ôïõ óôá ìáñìáñÝíéá áëþíéá, äéåêäéêþíôáò ôçí åðßãåéá áèáíáóßá. ¹, óôÝëíåé íá ôïõ öÝñïõí ôï áèÜíáôï íåñü, "íá ðéåß íá ìçí ðåèÜíåé". Ìüíï óôçí ÊñÞôç, áð` üóï ãíùñßæïìå, ï Þñùáò óôñÝöåôáé áðåõèåßáò åíÜíôéá óôï èåü êáé ôïõ ñß÷íåé êáôÜìïõôñá ôçí ÜñíçóÞ ôïõ íá õðïôá÷èåß: Êüíôñá èá ðÜù ôïõ èåïý, íá ôüíå ôáñá÷ßóù· Ôç íéüôç ðïõ ìïõ ÷Üñéóå äåí ôç ãéáãÝñíù ðßóù. Ìá ï èåüò åßí' Üäéêïò êé åãþ èá ô' áðïäåßîù: ôç íéüôç ðïõ ìáò Ýäùóå ãéÜíôá ôçí ðáßñíåé ðßóù. (ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç)

Äåí ðñüêåéôáé ãéá Ýêöñáóç áèåúáò. Ïé Êñçôéêïß ðéóôåýïõí óôïõò èåïýò ôùí, áëëÜ äå óêýâïõí ôï êåöÜëé ìðñïóôÜ ôïõò. Ç ôáðåéíïöñïóýíç äåí åßíáé óßãïõñá åëëçíéêÞ áñåôÞ. Ôïõò áíôéêñßæïõí óáí ßóïò ðñïò ßóï, Ýôïéìïé íá êáõãáäßóïõí ìáæß ôïõò, íá ôïõò æçôÞóïõí ôï ëüãï, í' áìöéóâçôÞóïõí ôç äéêáéïêñéóßá ôïõò· áêüìç 234

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ðåñéóóüôåñï, åßíáé Ýôïéìïé íá õðïêáôáóôÞóïõí ôïõò èåïýò óôïí êýñéï ñüëï ôïõò êáé íá ìïéñÜóïõí ôá áãáèÜ óýìöùíá ìå ôçí áíèñþðéíç, ü÷é ôç èåßá äéêáéïóýíç : Ï ÄéãåíÞò øõ÷ïìá÷åß êé ç ãÞò ôüíå ôñïìÜóóåé êé ç ðëÜêá ôïí áíáôñé÷éÜ ðþò èá ôüíå óêåðÜóåé. Ãéáôß áðü êåéÜ ðïõ êïßôåôáé ëüãéá áíôñåéùìÝíïõ ëÝåé: - ÍÜ `÷åí ç ãçò ðáôÞìáôá êé ï ïõñáíüò êåñêÝëéá, íá ðÜèéïõí ôá ðáôÞìáôá, íá `ðéáíá ôá êåñêÝëéá, í` áíÝâáéíá óôïí ïõñáíü, íá äéðëùèþ, íá êÜôóù, íá äþêù óåßóìá ô` ïõñáíïý, íá âãÜëåé ìáýñï íÝöé, íá êÜìåé ÷éüíé êáé íåñü êé áìÜëáãï ÷ñõóÜöé. Ôï ÷éüí' íá ñßîåé óôá âïõíÜ êáé ôï íåñü óôóé êÜìðïõò, ô' áóÞìé êáé ôï ìÜëáìá åéò ôïõ öôù÷ïý ôçí ðüñôá. (ÃéÜííáñçò, 1876: 150.159)

Ì` áõôÜ ëïéðüí ôá ðñüôõðá êáé ì` áõôÝò ôéò áîßåò ôï Ýñãï ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç êÝñäéóå ôçí ðáãêüóìéá áðïäï÷Þ. Ï Ìßêçò Ýãéíå ïéêïõìåíéêüò ìå ôï ìüíï ôñüðï ðïõ ìðïñåß êáíåßò íá ôï ðåôý÷åé: õëïðïéþíôáò óôç æùÞ êáé óôçí ôÝ÷íç ôïõ ìå ôñüðï áõèåíôéêü ôéò áñ÷Ýò êáé ôéò áîßåò ðïõ óõíéóôïýí ôçí ôïðéêÞ êáé åèíéêÞ ôïõ ôáõôüôçôá êáé éäéïóõóôáóßá. ÄéáéóèÜíïìáé ìéá áíôßññçóç íá ðëáíÜôáé óôïí áÝñá. Ï Ìßêçò åßíáé ïéêïõìåíéêüò, ü÷é ìüíï ãéáôß âáóßóôçêå óôçí ôïðéêÞ ðáñÜäïóç, áëëÜ, êõñßùò, ãéáôß ôçí îåðÝñáóå. Èá óõìöùíÞóù. Ï Ìßêçò áêïëïõèåß áëëÜ êáé õðåñâáßíåé êé Ýôóé óõíäéáìïñöþíåé êáé ðëïõôßæåé ôçí ðáñÜäïóç. ÐñïóöÝñåé "ôï èçóáõñü ôïõ äéêïý ôïõ ðíåýìáôïò íôõìÝíïí åèíéêÜ", ãéá íá èõìçèïýìå ðÜëé ôéò óïëùìéêÝò õðïèÞêåò. Êé Ýôóé áðïäåß÷íåôáé äéðëÜ Ýíáò ãíÞóéïò Êñçôéêüò: Óáí åßí` ï ôñÜïò äõíáôüò äåí ôüíå óôÝíåé ç ìÜíôñá. Ï Üíôñáò êÜíåé ôç ãåíéÜ êé ü÷é ç ãåíéÜ ôïí Üíôñá. (ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç: ÄõôéêÞ ÊñÞôç)

Êáèþò åßíáé ç þñá íá êáëÝóïõìå óôï âÞìá ôïí ôéìþìåíï, ôáéñéÜæåé íá ôïí ðñïóöùíÞóåé ìéá áíôÜîéÜ ôïõ äéáóçìüôçôá. Ç äéáóçìüôçôá áõôÞ åßíáé ï Üëëïôå Õðïõñãüò Ðïëéôéóìïý ôçò ÃáëëéêÞò Äçìïêñáôßáò, ï ãíùóôüò öéëÝëëçíáò, Jacques Lang ï ïðïßïò ôïõ óôÝëíåé - ìÝóù åíüò ¸ëëçíá óõíáäÝëöïõ- ôï ÷áéñåôéóìü ôïõ. Êáëþ ôïí ê. Áñ÷éìáíäñßôç íá äéáâÜóåé ôï ÷áéñåôéóìü ôïõ Jacque Lang êáé áìÝóùò ìåôÜ Ýñ÷åôáé ç þñá ðïõ ðåñéìÝíïõìå üëïé, í' áêïýóïõìå ôïí ßäéï ôï Ìßêç.

235

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

1. Ï. Åëýôçò, Åí Ëåõêþ, ÁèÞíá, ºêáñïò, 1993: [341-347]. Ãéá ôç ó÷Ýóç áôüìïõ - êïéíùíßáò âë. áíáëõôéêÜ Å. Ã. ÊáøùìÝíïò, Áíáæçôþíôáò ôï ÷áìÝíï åõñùðáúêü ðïëéôéóìü, A. ÍåïåëëçíéêÞ ðïßçóç êáé ðïëéôéóìéêÞ ðáñÜäïóç, ÁèÞíá, Åêäüóåéò ÐáôÜêç, 2002. Ôïõ ßäéïõ, "TõðïëïãéêÜ êñéôÞñéá ãéá ìéá óçìåéùôéêÞ ôçò åëëçíéêÞò êïõëôïýñáò," ÐñáêôéêÜ 5ïõ ÐáíåëëÞíéïõ Óõíåäñßïõ EëëçíéêÞò ÓçìåéùôéêÞò Eôáéñßáò: ÓçìåéùôéêÞ êáé ðoëéôéóìüò, ô. I., Èåóóáëïíßêç, Eëëçí. Óçìåéùô. Eôáéñåßá / ÐáñáôçñçôÞò, 2001:43-63.

2. Ç åíáëëáêôéêÞ äéáôýðùóç "Åëåõèåñßá åßíáé ôï ×ñÝïò" ðáñïõóéÜæåé åíôõðùóéáêÞ áíáëïãßá ìå ôï ðåñßöçìï Ýñãï ôïõ Óïëùìïý, Åëåýèåñïé ÐïëéïñêçìÝíïé, ãéá ôï ïðïßï ï ðïéçôÞò åß÷å ÷ñçóéìïðïéÞóåé ôïí åíáëëáêôéêü ôßôëï Ôï ×ñÝïò. ¿óôå, ç ôáýôéóç ôçò åëåõèåñßáò ìå ôçí áôïìéêÞ åõèýíç åßíáé óôïé÷åßï ôçò åëëçíéêÞò ðáñÜäïóçò.

3. Ç óçìåñéíÞ åêäï÷Þ ôïõ ßäéïõ êþäéêá åßíáé: " ÎÝñåéò ðïéïò åßì' åãþ; " 4. Ôï ßäéï ðíåýìá åêöñÜæåé, ë.÷., ï ÊáæáíôæÜêçò óôïí ÊáðåôÜí Ìé÷Üëç, üôáí âÜæåé óôï óôüìá ôïõ Ìçôñïðïëßôç ôá áêüëïõèá: "- Ïé Üëëïé Üíèñùðïé ìðïñåß· ü÷é ïé Êñçôéêïß. Åìåßò Ý÷ïõìå Ýíá éäáíéêü, ìéáí ðßóôç áíþôåñç áðü ôï Üôïìï, áíôßèåôç ìå ôï óõöÝñï, üëï äÜêñõá êáé èõóßá. Äå âãÞêáìå åìåßò áêüìá áðü ôïí áóôåñéóìü ôïõ Èåïý" (Í. ÊáæáíôæÜêç, Ï êáðåôÜí Ìé÷Üëçò (Åëåõôåñßá Þ ÈÜíáôïò), ÁèÞíá, Åêäüóåéò ÊáæáíôæÜêç, 22ç áíáôýð., 2003: 453).

5. Ç ðáñÜäïóç áõôÞ, ôçò õðÝñâáóçò ôïõ ìÝôñïõ, åðéâåâáéþíåôáé ìå ôïí ðéï åìöáíôéêü ôñüðï óôï Ýñãï ôïõ Íßêïõ ÊáæáíôæÜêç, ôüóï óôçí Ïäýóóåéá üóï êáé óôá ìõèéóôïñÞìáôÜ ôïõ êáé êáôåîï÷Þí óôïí ÊáðåôÜí Ìé÷Üëç: "Áõôïß 'ôáí Üíôñåò, Ýãñïõîå ï êáðåôÜí Ìé÷Üëçò ìáæþíïíôáò ôá öñýäéá, áõôïß 'ôáí Üíôñåò ïñáäÜôïé, ü÷é åìåßò, ôá ÷áìáíôñÜêéá! ÔÝôïéåò êé ïé ãõíáßêåò ôïõò, êé áêüìá ðéï èåñéÜ..." (Í. ÊáæáíôæÜêç, Ï êáðåôÜí Ìé÷Üëçò (Åëåõôåñßá Þ ÈÜíáôïò), 2003: 16). ¢íôñåò ïñáäÜôïé óçìáßíåé "Üíôñåò ìå ïõñÜ"{éäéùìáô.: ïñÜ} êáé óõíäÝåôáé ìå ôçí éäéüôçôá ôïõ èåñéïý, äçë. ìå ôçí Üãñéá öýóç. Ï ÈåïäùñÜêçò áíôëåß -êáèþò öáßíåôáé- ôá óôïé÷åßá ôïõ ìýèïõ ôùí áíèñþðùí-êåíôáýñùí áðü ôçí ßäéá ôïðéêÞ ðáñÜäïóç áð' üðïõ áíôëåß êáé ï ÊáæáíôæÜêçò.

236

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Xαιρετισµός Jacques Lang To xαιρετισµό διαβάζει ο Γιώργος Αρχιµανδρίτης Ï ê. Jacques Lang ëõðÜôáé ðïëý ðïõ äåí ìðïñåß íá âñßóêåôáé óôçí ÅëëÜäá ãéá ôïõò åïñôáóìïýò ãéá ôá ãåíÝèëéá ôïõ ößëïõ ôïõ, ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, ìïõ åìðéóôåýôçêå üìùò Ýíá ìéêñü êåßìåíï ðïõ Ýãñáøå ðñéí áðü ëßãåò ìÝñåò åéäéêÜ ãéá ôçí ðåñßóôáóç êáé ôï ïðïßï óáò ìåôáöÝñù. Åßíáé ðïëý óýíôïìï.

"Äåí ãíùñßæù óôïí êüóìï Üëëç äýíáìç ðéï éó÷õñÞ áðü ôç äýíáìç ôçò äçìéïõñãßáò, ðïõ åðéóôñáôåýïõí êÜðïéïé óðÜíéïé êáëëéôÝ÷íåò ãéá íá ðñïêáëÝóïõí êáé íá íéêÞóïõí ôï óêïôáäéóìü êáé ôïí ïëïêëçñùôéóìü. ÁõôÞ ç øõ÷éêÞ ðñïäéÜèåóç åßíáé ìéá áíåîÜíôëçôç ðçãÞ Ýìðíåõóçò ãéá ôçí ðïëéôéêÞ äñÜóç. Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ôïõ "åóåßò Ý÷åôå ôá ôáíêò åãþ ôá ôñáãïýäéá ìïõ" áãêáëéÜæåé ôï üíåéñï ðïõ ðïëëïß áðü åìÜò ðñïóðáèïýìå áêáôÜðáõóôá íá ðñáãìáôïðïéÞóïõìå. Ðñüóöáôá áêüìç ìáò Ýíùíå óôç ìÜ÷ç ôïõ ãéá ìéá åíùìÝíç Åõñþðç. Ôï üíåéñï ôçò Åõñþðçò ôùí åðéóôçìþí êáé ôçò ôÝ÷íçò, ôùí ìåãÜëùí êïéíùíéêþí êáôáêôÞóåùí, ôçò äçìïêñáôßáò êáé ôçò åéñÞíçò. Ôï üíåéñï ôçò Åõñþðçò ôùí åñãáóéáêþí äõíÜìåùí êáé ôïõ ðïëéôéóìïý. Ôï üíåéñï ôçò Åõñþðçò ôùí ëáþí. Áõôü ôï üíåéñï ðïõ êõëÜ óôéò öëÝâåò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç êáé ôïõ äßíåé æùÞ, ÷ýèçêå ãéá ôïõò óõíáíèñþðïõò ôïõ óôçí ðáñáíïìßá, óôçí åîïñßá, ôç öõëáêÞ, ôá âáóáíéóôÞñéá êáé åíþèçêå ìå ôï ßäéï ôïõ ôï áßìá. Éêáñßá, Ìáêñüíçóïò, íçóéÜ ìåôáìïñöùìÝíá óå êüëáóç áðü ôç âáñâáñüôçôá, Üêïõóáí ôïí Üíèñùðï áõôü íá êñáõãÜæåé. Êé üìùò áðü ôï âÜèïò ôïõ ðüíïõ ôïõ, ç êñáõãÞ ôïõ õøþèçêå ãéá íá ãñáöôïýí ðÜíù ôçò ïé íüôåò ôùí ìåãáëåéùäþí óõíèÝóåþí ôïõ åíÜíôéá óôï íáæéóìü, åíÜíôéá óôïí êÜèå åßäïõò öáóéóìü, åíÜíôéá óôéò êáôï÷Ýò, óôéò äéêôáôïñßåò, ôïõò óõíôáãìáôÜñ÷åò ðïõ ôïí öõëÜêéóáí êáé ðëÞãùóáí âáñéÜ ìéá áðü ôéò ðéï ðïëýôéìåò êáñäéÝò óôïí êüóìï, ôçí êáñäéÜ ôïõ åëëçíéêïý ëáïý. Ï ìåãÜëïò êáëëéôÝ÷íçò åîáðÝëõóå ôá üðëá ôçò ìåãáëïöõÀáò ôïõ. ÅíÜíôéá óå êÜèå áðÜíèñùðç öñßêç, áíôÝôåéíå ìå áíÞêïõóôï èÜññïò ôç äýíáìç ôçò ôÝ÷íçò ôïõ, ðïõ êÜèå ôçò ðôõ÷Þ ãÝííçóå áñéóôïõñãÞìáôá, ãåìÜôá áãÜðç ãéá ôçí áíèñùðüôçôá ðÝñá áðü êÜèå óõìâéâáóìü. ¼ðùò ôï ôüóï óõãêéíçôéêü Ìáïõô÷Üïõæåí ðïõ áíáöÝñåôáé óôï ïëïêáýôùìá, Ýíá Ýñãï áñéóôïõñãçìáôéêü, ôÝëåéï. Óôçí êáñäéÜ ôïõ ç åëëçíéêÞ êëçñïíïìéÜ Üðåéñç êáé ðïëýôéìç ãéá üëç ôçí áíèñùðüôçôá âñÞêå ôá ðéï üìïñöá óçìÜäéá áíáãíþñéóÞò ôçò. ¼ðùò ðñéí áðü ìåñéêÜ ÷ñüíéá óôç Âüííç ðïõ åß÷á ðÜåé íá ðñïóöùíÞóù Ýíá ëüãï ðñïò ôéìÞí ôïõ, Ýôóé êáé óÞìåñá íéþèù ôçí êáñäéÜ ìïõ íá ðëçììõñßæåé áðü óõãêßíçóç, üôáí óêÝöôïìáé ôç ìÝñá åêåßíç ðïõ Þìáóôáí óôç óõíáõëßá ðïõ äéçýèõ237

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

íå ï Ìßêçò ìåôÜ ôçí ðôþóç ôçò ÷ïýíôáò ìå ôç Ìåëßíá Ìåñêïýñç êáé ôüóïõò Üëëïõò, ðïõ åß÷áí Ýñèåé íá åêöñÜóïõí ôçí åõôõ÷ßá ôïõò ãéá ôçí áðåëåõèÝñùóç ôçò ÅëëÜäáò áðü ôïõò âáóáíéóôÝò ôçò. Ôï öùò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç åß÷å íéêÞóåé ôï óêïôÜäé. Óôï ößëï ôïõ ÖñáíóïõÜ ÌéôåñÜí ðñïóÝöåñå ôïí ýìíï ôïõ ãáëëéêïý óïóéáëéóôéêïý Êüììáôïò. Ôï Ðáñßóé ðïõ ôïí åßäå íá äçìéïõñãåß ôï ìåãáëåéþäåò Canto General ôïí öÝñåé ðÜíôá óôçí êáñäéÜ ôïõ. Óôïí Üíèñùðï áõôüí, ôïí ôüóï ðáèéáóìÝíá áíèñþðéíï, óå áõôüí ôïí êáëëéôÝ÷íç ôùí áìÝôñçôùí ìåëùäéþí, óå áõôüí ôïí áêïýñáóôï áíôéóôáóéáêü ðïõ óõíå÷ßæåé íá áãùíßæåôáé êáé ãéá ôçí åëëçíïôïõñêéêÞ öéëßá, èÝëù íá áöéåñþóù ìå ôï äéêü ìïõ ôñüðï ôç ìåëùäßá ôçò åõãíùìïóýíçò ìïõ. Ôçí ôáðåéíÞ ìåëùäßá ôùí ÷ôýðùí ôçò êáñäéÜò ìïõ" Jacques Lang Πρόεδρος: Káé ôþñá êáëþ óôï âÞìá ôï Mßêç ÈåïäùñÜêç.

238

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Μίκης Θεοδωράκης: Εκ Βαθέων I ÈÝëù êáô' áñ÷Þí íá åêöñÜóù ôç âáèåéÜ ìïõ åõãíùìïóýíç ðñïò ôçí Íïìáñ÷éáêÞ Áõôïäéïßêçóç ×áíßùí êáé ôïí ÍïìÜñ÷ç Ãéþñãï ÊáôóáíåâÜêç êáé üëïõò üóïé åñãÜóèçêáí ãéá íá ðñáãìáôïðïéçèåß áõôü ôï Üøïãï áðü êÜèå Üðïøç ÓõíÝäñéï. Äåí Ý÷ù ëüãéá íá åõ÷áñéóôÞóù Ýíáí-Ýíáí ôïõò ðáñÜãïíôåò êáé ïñãáíùôÝò, ðïõ ìå ôüóç áãÜðç, áöïóßùóç, õðåõèõíüôçôá êáé óïâáñüôçôá Ýöåñáí óå ðÝñáò Ýíá ðñáãìáôéêÜ ôéôÜíéï Ýñãï, ðïõ ôéìÜ ôá ×áíéÜ êáé üëç ôçí ÊñÞôç. Íá åõ÷áñéóôÞóù åðßóçò ôïí ÄÞìï ÍÝáò Êõäùíßáò êáé ôïí ÃáëáôÜ ãéá ôï èáõìÜóéï Êñçôéêü ãëÝíôé ðïõ ìáò ðñüóöåñáí ôüóï ðëïõóéïðÜñï÷á êáé ãåííáéüäùñá êáé ðïõ ìáò Ýöåñáí ôüóï êïíôÜ óôéò ñßæåò ôçò ÊñÞôçò. Íá ÷áéñåôÞóù ôÝëïò ôçí ðáñïõóßá ôüóùí êáé ôüóùí áãáðçôþí ößëùí êáé óçìáíôéêþí áíèñþðùí ðïõ ìïõ Ýêáíáí ôçí ôéìÞ íá áó÷ïëçèïýí ìå ôçí æùÞ êáé ôï Ýñãï ìïõ ìå üëç ôçí óïâáñüôçôá, ôçí áîßá êáé ôçí óïößá ðïõ ôïõò äéáêñßíåé êáé ôïõò îå÷ùñßæåé ùò åðéóôÞìïíåò, êáëëéôÝ÷íåò, ðíåõìáôéêïýò áíèñþðïõò, Üîéïõò êáé õðåýèõíïõò ðïëßôåò. Áõôü ôï ôñéÞìåñï ðïõ Ýæçóá åäþ, áðïôåëåß ïñüóçìï óôç æùÞ ìïõ áëëÜ êáé ìéá åõ÷Üñéóôç Ýêðëçîç ãéá üóá óïâáñÜ êáé ðïëëÝò öïñÝò ðñùôüãíùñá áêïýóôçêáí, ðïõ öùôßæïõí Üãíùóôåò ãéá ôïõò ðïëëïýò ðëåõñÝò ôïõ Ýñãïõ ìïõ. ¸óôù êáé áñãÜ íïéþèù óáí íá Ýãéíå ìéá êÜðïéá áñ÷Þ ðñïò áõôÞ ôçí êáôåýèõíóç, ðñÜãìá ðáñÞãïñï, üôáí õðïëïãßóïõìå üôé Ý÷ù óõìðëçñþóåé ìéóü áéþíá óõíå÷ïýò ðáñïõóßáò, ÷ùñßò åí ôïýôïéò íá Ý÷åé äïèåß Ýùò ôþñá ç åõêáéñßá ãéá ìéá óïâáñÞ êáé åéò âÜèïò áðïôßìçóç ôïõ Ýñãïõ êáé ôùí éäåþí ìïõ åí ãÝíåé. Ôï ãåãïíüò áõôü óõíÝôåéíå þóôå ç øõ÷éêÞ áðïìüíùóç óôçí ïðïßá ùò êáëëéôÝ÷íçò áíáãêÜóôçêá íá æÞóù áðü ôá ðáéäéêÜ ìïõ Þäç ÷ñüíéá, áöïý óõíå÷ßóôçêå ìå ôçí áíáãêáóôéêÞ ìïõ áðïìüíùóç êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôïõ Åìöõëßïõ êáé óôçí äåêáåôßá ðïõ áêïëïýèçóå, óõíå÷ßóôçêå ïõóéáóôéêÜ êáé ìåôÜ ôçí ðôþóç ôçò äéêôáôïñßáò, ãéáôß áíåîÜñôçôá áðü ôçí ðïëõðïßêéëç êáé ðïëõóÞìáíôç ðáñïõóßá ìïõ óôï ðñïóêÞíéï ôçò åèíéêÞò æùÞò, ìå öõëÜêéæå, ìå áðïìüíùíå êáé ðÜëé ç äéáðßóôùóç, üôé óôçí

239

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ïõóßá ðáñÝìåíá Üãíùóôïò. Ç áëÞèåéá åßíáé üôé áð' ôç ìéá ðëåõñÜ ç éäéïóõãêñáóßá ìïõ êáé áðü ôçí Üëëç ïé óõíèÞêåò æùÞò êáé ôá éóôïñéêÜ ãåãïíüôá ìå ïäçãïýóáí óå áôñáðïýò ìïíá÷éêÝò. Êé áõôü ãéáôß ìå åß÷å êáôáêõñéåýóåé áðü ôá ðñþéìá Þäç ÷ñüíéá Ýíáò Üêñáôïò éäåáëéóìüò, ï ïðïßïò óôçí ïõóßá ìå áðïãåßùíå õðïêåéìåíéêÜ áíåîÜñôçôá áðü ôçí üðïéá êáôÜ êáéñïýò äñáóôçñéüôçôá ìïõ. Óå Üëëåò óõíèÞêåò èá Ýðñåðå íá êëåéóôþ óôïí åáõôü ìïõ, íá áäéáöïñÞóù ãéá ôá ãýñù ìïõ êáé íá áöïóéùèþ óôéò óêÝøåéò, ôéò öáíôáóéþóåéò, ôéò ðåðïéèÞóåéò êáé ôïõò ïñáìáôéóìïýò ìïõ. Óôç äéêÞ ìïõ üìùò ðåñßðôùóç óõíÝâçóáí ïñéóìÝíá ðåñßåñãá êáé áíôéöáôéêÜ ðñÜãìáôá, ðïõ êáèüñéóáí ôçí éäéïìïñößá óôçí ðïñåßá ôçò æùÞò ìïõ êáé ðïõ ìðïñåß íá óõíïøéóèïýí óå äýï ëÝîåéò: ×ñÝïò êáé ÌïõóéêÞ. Êáé Þôáí åõôý÷çìá ãéá ìÝíá ôï üôé ôá ÇèéêÜ ìå ôá Êáëëéôå÷íéêÜ óôïé÷åßá ðïõ õðåñßó÷õóáí ìÝóá ìïõ ü÷é ìüíï äåí áíôéðÜëåøáí ôï Ýíá ôï Üëëï áëëÜ ðñïóðÜèçóáí íá óõíåñãáóôïýí, íá åíáñìïíéóôïýí êáé íá áðïôåëÝóïõí ôåëéêÜ ìéá ðåñßåñãç êáé åíôåëþò ðñùôüôõðç Åíüôçôá, ðïõ åßíáé áäýíáôïí íá êáôáôáãåß óôá êïéíþò êáé êïéíùíéêþò ðáñáäåäåãìÝíá. ¸ôóé ôï ìåí ×ñÝïò åðçñÝáæå ôçí ÔÝ÷íç, ç äå ôÝ÷íç åðçñÝáæå ôï ×ñÝïò. Ìå ðïéï ôñüðï êáé óå ðïéï âáèìü; Ç áðÜíôçóç âñßóêåôáé ìÝóá óôçí äéáìüñöùóç ôïõ Ìïõóéêïý ìïõ Ýñãïõ êáèþò êáé ôùí éäåþí ðïõ êáèïäÞãçóáí ôçí êïéíùíéêÞ êáé ðïëéôéêÞ ìïõ óõìðåñéöïñÜ. Êáé óêÝðôïìáé ôþñá, üôé ßóùò áõôÞ ç éäéïìïñößá íá õðÞñîå ôåëéêÜ ôï åìðüäéï ãéá ôçí Ýëëåéøç ôçò ïõóéáóôéêÞò ãíùñéìßáò åéò âÜèïò, ôüóï ôïõ Ýñãïõ ìïõ, üóï êáé ôùí éäåþí ìïõ. ÓõíÞèùò ç ÇèéêÞ åßíáé ôï óôïé÷åßï ðïõ ìáò ïäçãåß ðñïò ôï èñçóêåõôéêü óõíáßóèçìá. ÁíôéèÝôùò åìÝíá ç èñçóêåõôéêÞ ìïõ éäéïóõãêñáóßá -ðïõ êõñéáñ÷åß óôçí åóùôåñéêÞ ìïõ æùÞ- îåêßíçóå ìÜëëïí áðü ôçí ÅðéóôÞìç êáé åéäéêÜ áðü ôçí óõíôñéðôéêÞ åíôýðùóç ðïõ ìïõ ðñïîÝíçóå ç ãíùñéìßá ôïõ ìáêñüêïóìïõ êáé ôïõ ìéêñüêïóìïõ óõíÜìá êáé ðïõ ç ðåìðôïõóßá ôïõò óõíïøßæåôáé óôçí äéáëåêôéêÞ áñ÷Þ: èÝóç -áíôßèåóç - óýíèåóç, ìå ôçí ôåëåéüôçôá ôçò óõíýðáñîçò ôùí èåôéêþí ìå ôá áñíçôéêÜ óôïé÷åßá, üðïõ ç éóüññïðç áíôßèåóÞ ôïõò ãåííÜ ôçí Áñìïíßá. ÅÜí äåé êáíåßò ôá ðñþôá ìåãÜëá Ýñãá ôçò åöçâåßáò ìïõ, èá äéáðéóôþóåé üôé ôï êýñéï èÝìá ðïõ ìå áðáó÷ïëïýóå Þôáí ï èåüò, ùò ôï éäåáôü ÊÝíôñï, áðü üðïõ åêðïñåýåôáé áõôÞ ç èáõìáóôÞ éóïññïðßá ôùí áíôéèÝóåùí ðïõ äçìéïõñãåß ôç æùÞ. ¢ëëùóôå ôï ðñþôï çìéôåëÝò ïñáôüñéï ðïõ óõíÝèåóá óå çëéêßá 16 åôþí, ïíïìÜæåôáé áðëÜ "èåüò". Ôï äåýôåñï ïëïêëçñùìÝíï áõôÞ ôç öïñÜ Ýñãï 1942-45), ç Óõìöùíßá áñ. 1, Ý÷åé óáí âáóéêü ðïéçôéêü ðõñÞíá ôçí ðñïóðÜèåéá íá áíáêáëýøù ôïí èåü. ÁõôÞ ç áíáæÞôçóç ôïõ èåïý óôï Ýñãï áõôü ìå ïäçãåß óå äýï âáóéêïýò ýìíïõò ðïõ êéíïýíôáé ðñïò áíôßèåôåò Êáôåõèýíóåéò. Ôï Óêüôïò äçëáäÞ ôï ×Üïò; Êáé ôï 240

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Öùò äçëáäÞ ôçí åíÝñãåéá (ç êáôÜ ôïí ÁñéóôïôÝëç åíôåëÝ÷åéá), ç ïðïßá ìåôáôñÝðåé ôçí ýëç óå "åßäïò"; Êáé ðïéï åßíáé áõôü ôï "åßäïò"; Óáí áóôñáðÞ öþôéóå ôüôå ôïí íïõ ìïõ üôé áõôü ôï "åßäïò", ðïõ óõíÜìá åßíáé ç áéôßá êáé ôï ôÝëïò ôùí ðñáãìÜôùí, ôï "åßäïò" Üíåõ ýëçò, ôï "åßäïò" ôïõ åí äõíÜìåé üíôïò, ç èåüôçò, ç êáèáñÜ åíÝñãåéá ç ïðïßá áêßíçôç êéíåß ôïí êüóìï, åßíáé ç Áñìïíßá! Ç Áñìïíßá ðïõ äçìéïõñãåß êáé óõã÷ñüíùò åêðïñåýåôáé áðü ôï Óýìðáí. ÄçëáäÞ ç ÓõìðáíôéêÞ Áñìïíßá êáé ôï ÊÝíôñï áõôÞò ï èåüò. Ï Èåüò - Íüìïò. Ï Íüìïò ôçò ÓõìðáíôéêÞò Áñìïíßáò! ÅðïìÝíùò ôá óôïé÷åßá ôçò ÇèéêÞò êáé ôçò ÔÝ÷íçò -ôï ×ñÝïò êáé ç êáëëéôå÷íéêÞ äçìéïõñãßá - Ýìðáéíáí êÜôù áðü ôçí óêåðÞ åíüò êáèáñÜ èñçóêåõôéêïý "ðéóôåýù", ðïõ ôáêôïðïéïýóå ìÝóá ìïõ ôéò ìåôáöõóéêÝò ìïõ áíáæçôÞóåéò êáé áíçóõ÷ßåò. Ãíþñéæá ðëÝïí áðü ðïý Ýñ÷ïìáé êáé ðïý ðÜù, ðïéïò åßìáé, ãéáôß åßìáé êáé ôé ðñÝðåé íá ðñÜîù, þóôå íá óõíôïíéóôþ áðüëõôá êáé ïëïêëçñùôéêÜ ìå ôïõò Íüìïõò ðïõ åêðïñåýïíôáé áðü ôï ÊÝíôñï ôçò ÓõìðáíôéêÞò Áñìïíßáò. ¸ôóé áðü ðïëý íùñßò êáôáêôÞèçêá êáé áöÝèçêá óôç ìáãåßá áõôþí ôùí éäåþí Ý÷ïíôáò ôçí ôý÷ç íá õðçñåôþ ôçí êáô' åîï÷Þí ôÝ÷íç ôçò Áñìïíßáò: ôç ÌïõóéêÞ. ¸êôïôå ôßðïôå äåí äéáôÜñáîå áõôü ôï ìáãéêü ôáîßäé. ÌïíÜ÷á üöåéëá íá êáëëéåñãþ êáé íá êáôåõèýíù ôïí åáõôü ìïõ ðñïò äýï ðáñÜëëçëåò êáôåõèýíóåéò, ôç ÌïõóéêÞ êáé ôéò ÉäÝåò, ãéáôß èá Ýðñåðå íá äçìéïõñãþ êáé ôáõôü÷ñïíá íá âéþíù ìå üëïõò ôïõò ðüñïõò ôïõ óþìáôïò êáé ôçò øõ÷Þò ìïõ, ôç äùñåÜ ôçò æùÞò óå üëåò ôéò ìïñöÝò êáé ôéò äéáêõìÜíóåéò, üóï êé áí èá ìïõ óôïß÷éæå êÜôé ôÝôïéï. Äåí ìå öüâéæå ôï ×Üïò, ãéáôß ãíþñéæá üôé åß÷á ôçí åíôåëÝ÷åéá íá ïäçãïýìáé äéá ôçò ìïõóéêÞò óôçí êáôÜêôçóç ôïõ "åßäïõò", åßôå ìå ôçí ìïñöÞ åíåñãçôéêþí áíôéäñÜóåùí, åßôå êõñßùò ìå ôçí äçìéïõñãßá Ýñãùí ðïõ íá åêöñÜæïõí ôïí ðõñÞíá ôçò Áñìïíßáò. ¸ôóé åîçãåßôáé ôï ãåãïíüò üôé åß÷á ôç äýíáìç íá ãñÜöù ìïõóéêÞ óå óõíèÞêåò áðüëõôïõ ×Üïõò, üðùò ëüãïõ ÷Üñç Þóáí áõôÝò ôùí äéùãìþí, ôçò ðáñÜíïìçò äñáóôçñéüôçôáò, ôçò ÃåíéêÞò ÁóöÜëåéáò, ôùí Öõëáêþí, ôùí Åîïñéþí êáé ôçò ÌáêñïíÞóïõ. ¼÷é, äåí õðÞñîá ôÝñáò, þóôå íá ìçí áéóèÜíïìáé ðïý âñßóêïìáé, íá ìçí Ý÷ù öüâï, íá ìçí ðïíþ êáé íá ìçí ðáíéêïâÜëëïìáé üðùò êÜèå Üíèñùðïò. ¼ìùò õðÞñ÷å ðÜíôïôå Ýíá áðüèåìá åíÝñãåéáò ìÝóá ìïõ, éêáíü íá ìå áíõøþóåé áðü ôçí ôñáãéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá, äçìéïõñãþíôáò êÜôù áðü ïðïéåóäÞðïôå óõíèÞêåò, óáí æùôéêü áíôßäïôï, ìïõóéêÝò éäÝåò ïé ïðïßåò ôåëéêÜ ìå âïçèïýóáí íá áðïóôáóéïðïéçèþ êáé áíåîÜñôçôá áðü ôá óùìáôéêÜ ìïõ ôñáýìáôá íá âñßóêù ôçí áíáãêáßá øõ÷éêÞ ãáëÞíç, íá ðåñíþ ôåëéêÜ ðÜíù áðü ôá ãåãïíüôá êáé êõñßùò ðÜíù áðü ôçí áèëéüôçôá ôùí áíèñþðùí. ÅÜí êáôÜ ôç äéÜñêåéá áõôÞò ôçò åóùôåñéêÞò øõ÷éêÞò êáé ðíåõìáôéêÞò äéáäñïìÞò åðÝëåãá ôï Á Þ ôï  åßäïò ìïõóéêÞò, åßôå ôçí á Þ ôçí â ìïñöÞ äñÜóçò ìÝóá áðü ôéò äõóáíÜãíùóôåò áôñáðïýò ôçò éóôïñßáò, åßíáé âåâáßùò óôïé÷åßá óçìáíôéêÜ, ãéá241

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ôß áõôÜ åßíáé ðïõ äéáìïñöþíïõí ôï Ýñãï êáé ôéò ðñÜîåéò ìáò, üìùò óôçí ðåñßðôùóÞ ìïõ ôá êñéôÞñéá ìå ôá ïðïßá ãåííÞèçêáí êáé ðñáãìáôïðïéÞèçêáí ôá ìåí êáé ôá äå, äåí Þôáí áðïôÝëåóìá êÜðïéùí ãíùóôþí êáé ðáñáäåêôþí áðü ôïõò áíèñþðïõò åîùôåñéêþí êáíüíùí êáé óõìðåñéöïñþí, áëëÜ êõñßùò åóùôåñéêþí áéôßùí, áíáãêþí êáé äéåñãáóéþí, þóôå íá äéáôçñçèåß ç éóïññïðßá áíÜìåóá óôá äýï âáóéêÜ óôïé÷åßá, ôçí ÇèéêÞ êáé ôçí ÔÝ÷íç, ÷ùñßò íá îåöýãù áðü ôá ðëáßóéá ôùí èñçóêåõôéêþí êáíüíùí ôïõ Íüìïõ ôçò ÓõìðáíôéêÞò Áñìïíßáò. ÐñáêôéêÜ, üôáí Ýíáò óõíèÝôçò áðïöáóßæåé íá åíþóåé ôçí ôÝ÷íç ôïõ ìå ôïí ðõñÞíá ôùí éóôïñéêþí ãåãïíüôùí êáé ìÜëéóôá óå åðï÷Ýò çöáéóôåéáêþí åêñÞîåùí, ôï ðñþôï ðñÜãìá, íïìßæù, ðïõ èá ðñÝðåé íá åîåôÜóåé Ýíáò ôñßôïò, ãéáôß Ý÷åé ðñïöáíþò éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí, åßíáé ôï êáôÜ ðüóïí ôï Ýñãï ôïõ åêöñÜæåé áõôÞ ôçí ðñáãìáôéêüôçôá êé áêüìá ìå ðïéï ôñüðï áõôÞ ç ðñáãìáôéêüôçôá ìåôïõóéþíåôáé ìÝóá óôï ìïõóéêü ôïõ Ýñãï. ¼ðùò åßíáé ãíùóôü, êÜèå óõíèÝôçò óå êÜèå åðï÷Þ óõíÝèåôå ýóôåñá áðü ìéá ðáñáããåëßá, åßôå ãéá êÜðïéïí ðñáêôéêü ëüãï. Ë. ÷. íá ðáé÷ôåß óå èÝáôñï, óå ïñ÷Þóôñá, óå üðåñá êëð. ÌÝóá óôéò óõíèÞêåò ôïõ Åìöõëßïõ (1945 êáé ðÝñá) áðü ðïéïí Ýðáéñíá ôÜ÷á ôéò äéêÝò ìïõ ðáñáããåëßåò; Êáé ãéá ðïéïí ëüãï Ýãñáöá áõôÝò ôéò ìïõóéêÝò; Ìå ðïéïí ðñïïñéóìü êáé ðïéïí áðïäÝêôç; Åßíáé öáíåñü üôé âñéóêüìïõí åêôüò ôüðïõ êáé ÷ñüíïõ. ¹ìïõí êõñéïëåêôéêÜ óôï ðïõèåíÜ, óõíÝèåôá ãéá ôï ðïõèåíÜ êáé ôï áêñïáôÞñéï óôï ïðïßï áðåõèõíüìïõí âñéóêüôáí óôï ðïõèåíÜ. Ðþò áëëéþò ëïéðüí ìðïñþ íá ÷áñáêôçñßóù áõôÞ ôçí ðáñÜëïãç ðñïóðÜèåéÜ ìïõ, ðáñÜ óáí ìéá âáèýôáôç èñçóêåõôéêÞ ðñÜîç, þóôå íá ìåßíù ðéóôüò óôïõò äéêïýò ìïõ áãßïõò êáé óôïí äéêü ìïõ èåü; ÓêÝöôïìáé üìùò üôé äåí èá åß÷á ëüãï íá ôá åêèÝóù üëá áõôÜ ìðñïóôÜ óáò, ìéáò êáé áðïôåëïýí åêìõóôçñåýóåéò åê âáèÝùí, ðïõ óå ôåëéêÞ áíÜëõóç áöïñïýí åìÝíá êáé ìüíï, åÜí äåí óõíÝðéðôå áõôÞ ç éóôïñéêÞ èýåëëá, ðïõ êáôÝãñáøá ìå ôçí ìïõóéêÞ ìïõ, íá åßíáé óõã÷ñüíùò ç ðéï äñáìáôéêÞ êáé ãé' áõôü ç ðëÝïí óçìáíôéêÞ óåëßäá ôçò íåüôåñçò åëëçíéêÞò éóôïñßáò. ÁõôÞ ðïõ óçìÜäåøå äéá ðõñüò êáé óéäÞñïõ ôïí åëëçíéêü ëáü, ôïí ìåôÜëëáîå åê âÜèñùí, ôïí áíáäéáìüñöùóå êáé ôïí Ýêáíå êÜðïéïí Üëëïí, ðïõ áí êáé ðÝñáóáí Ýêôïôå ôüóá ÷ñüíéá, áêüìá êáé óÞìåñá äåí ãíùñßæïõìå ãéá ðïéïí ðñáãìáôéêÜ ëüãï õðïâëÞèçêå óôçí äïêéìáóßá ôïõ åìöõëßïõ ðïëÝìïõ. èá ôïëìïýóá íá ðù, üôé ßóùò êáôÜ âÜèïò íá ìçí èÝëïõìå íá ãíùñßóïõìå ôçí áëÞèåéá. Êáé áõôü ôï íïéþèù óáí óõíèÝôçò, üðïõ ðáñ' üëåò ôéò ðñïóðÜèåéÝò ìïõ áíôéëáìâÜíïìáé üôé ôá Ýñãá ìïõ - ìáñôõñßåò áõôÞò ôçò ôñáãéêÞò êáé êïóìïãïíéêÞò åðï÷Þò - óõíáíôïýí ìéá åíóôéêôþäç Üñíçóç ðïõ äåí Ý÷åé áéóèçôéêÜ áëëÜ êõñßùò øõ÷ïëïãéêÜ êáé âéùìáôéêÜ åëáôÞñéá. ¼ðùò åî Üëëïõ èá óõìâåß êáé ìå ôá Ýñãá ìïõ ôçò ðå242

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ñéüäïõ ôçò ×ïýíôáò, åðßóçò óçìáíôéêÞò êáé äñáìáôéêÞò åðï÷Þò ãéá ôïí åëëçíéêü ëáü. ¼ðùò åßðá êáé Üëëïôå, ç åèíéêÞ ìáò ðñáãìáôéêüôçôá åîáêïëïõèåß íá êáèïñßæåôáé áðü êñõììÝíåò áëÞèåéåò êáé éóôïñéêÝò áëëïéþóåéò, ðïõ ìáò áðïðñïóáíáôïëßæïõí êáé äçìéïõñãïýí ìéá íüèá êïéíùíéêÞ êáé ðïëéôéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá ðïõ áðïäõíáìþíåé ôïõò óõíåêôéêïýò äåóìïýò -áõôïýò ðïõ âñßóêïíôáé ðïëý ðéï âáèåéÜ áðü ôçí ñÝïõóá ðñáãìáôéêüôçôá- êáé ðïõ ðëÜèïõí ôïõò Ëáïýò êáé ôá ¸èíç êáé ðïõ ç ãíþóç ôïõò áðïôåëåß âáóéêÞ ðñïûðüèåóç ãéá íá ðÜíå ìðñïóôÜ. Áõôü ôï äéáñêÝò âÜëôùìá ôçò åèíéêÞò æùÞò ïöåßëåôáé, êáôÜ ôç ãíþìç ìïõ, óôï ãåãïíüò üôé áðü ôï ôÝëïò ôïõ Åìöõëßïõ Ýùò óÞìåñá, ÷ôßæïõìå åðÜíù óå Ýíá ØÝìá! Êáé Ýôóé óôçí ïõóßá, åßôå äåí èÝëïõìå, åßôå ìáò åìðïäßæïõí íá ìÜèïõìå ôçí ßäéá ìáò ôçí éóôïñßá. Áõôü áêñéâþò ôï øÝìá èÝëçóá íá áðïêáëýøù ìå ôï Ôñáãïýäé ôïí Íåêñïý Áäåëöïý, ðïõ åíþ ôï áãêÜëéáóå ç áãÜðç óýóóùìïõ ôïõ åëëçíéêïý êïéíïý, áðïêçñý÷èçêå êáé êõíçãÞèçêå áðü ôéò ðïëéôéêÝò çãåóßåò ôçò ÄåîéÜò, ôçò ÁñéóôåñÜò êáé ôïõ ÊÝíôñïõ. Íá ðïéá åßíáé ìå ëßãá ëüãéá ç Üðïøç ìïõ ãéá ôïí Åìöýëéï Ðüëåìï. Åö' üóïí ôï ÅÁÌ åß÷å äõï åêáôïììýñéá ïðáäïýò (óôá 7 åêáôïììýñéá ðïõ Þôáí ôüôå ç ÅëëÜäá) áõôü óçìáßíåé üôé ç óõíôñéðôéêÞ ðëåéïøçößá ôïõ åíåñãïý ðëçèõóìïý õðÞñîå óõìöéëéùìÝíç, óõíåíùìÝíç êáé óõíáäåëöùìÝíç óôïí êïéíü áãþíá êáé ðßóù áðü êïéíÜ ïñÜìáôá. Áõôü öÜíçêå êáé óôçí áðåëåõèÝñùóç ôïõ Ïêôþâñç ôïõ 1944, üðïõ ïé ðáíçãõñéóìïß Þôáí êáèïëéêïß, ÷ùñßò ß÷íïò êïììáôéêþí Þ Üëëùí áíôéèÝóåùí. Áðüäåéîç üôé ïé ÅÁÌßôåò õðïäÝ÷ïíôáí óáí Þñùåò êáé áðåëåõèåñùôÝò ôïõò ÅããëÝæïõò êñáôþíôáò ìáæß ìå ôéò êüêêéíåò óçìáßåò ôéò áããëéêÝò êáé ôéò áìåñéêÜíéêåò, äßðëá-äßðëá. Êé áõôÞ ç åíüôçôá óôç âÜóç ôïõ ëáïý åßíáé ðïõ äéåõêüëõíå óôç äçìéïõñãßá ôçò ÊõâÝñíçóçò ÅèíéêÞò Åíüôçôáò, äåäïìÝíïõ üôé ïé üðïéåò áíôéññÞóåéò õðÞñ÷áí, ðåñéïñßóôçêáí óå ðåñéïñéóìÝíïõò êýêëïõò ðïëéôéêþí óôåëå÷þí. Âåâáßùò ôçí ßäéá óôéãìÞ Üñ÷éóáí ïé ìç÷áíïññáößåò ôïõ Ôóþñôóéë, ðïõ åß÷áí óáí óôü÷ï íá ïäçãÞóïõí ôï ÅÁÌ óôç ãùíßá êáé íá äéáéñÝóïõí ôïí åëëçíéêü ëáü. ¼ëá áõôÜ åßíáé ãíùóôÜ. Åêåßíï üìùò ðïõ èÝëù íá ôïíßóù åßíáé üôé ïé öáíáôéêïß ðïõ, åßôå óáí åðéôéèÝìåíïé, åßôå óáí áìõíüìåíïé îåêßíçóáí ôçí åìöýëéá äéáìÜ÷ç Þôáí üëïé-üëïé ìéá áóÞìáíôç ìåéïøçößá. Êé áõôü, ãéáôß ï ëáüò ðïõ åß÷å âãåé åíùìÝíïò áðü ôï êáìßíé ôïõ ðïëÝìïõ, äåí åß÷å ëüãïõò íá äéáéñåèåß. Ïýôå ïéêïíïìéêïýò, ïýôå êïéíùíéêïýò, ïýôå ðïëéôéêïýò, ïýôå éäåïëïãéêïýò. Åî Üëëïõ ôï ßäéï ôï ÅÁÌ äåí åß÷å ôçí åðï÷Þ åêåßíç äçìéïõñãÞóåé ôçí åíôýðùóç üôé ðñïóâëÝðåé óôçí åðáíáóôáôéêÞ êáôÜêôçóç ôçò åîïõóßáò. Äåí åß÷å êõâåñíçôéêü ðñüãñáììá, ïýôå Üìåóïõò óôü÷ïõò åîïõóßáò êáé ìÜëéóôá óïóéáëéóôéêÞò. Áí åî Üëëïõ óôü÷åõå óôçí åðáíáóôáôéêÞ êáôÜëçøç ôçò åîïõóßáò, åß÷å üëåò ôéò äõíáôüôçôåò êáé üëç ôçí Üíåóç íá ôï êÜíåé, äåäïìÝíïõ, üôé ìåôÜ ôçí áðï÷þñçóç ôùí Ãåñìáíþí, õðÞñ÷å ðáñáôåôáìÝíï êåíü åîïõóßáò, ÷ùñßò íá ãßíåé ç ðáñáìéêñÞ áðüðåéñá áðü ìÝñïõò ôùí ÅÁÌ-ÊÊÅ ðïõ 243

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

êáôåß÷áí ôï ìïíïðþëéï ôçò Ýíïðëçò äýíáìçò óôçí ÁèÞíá êáé ó÷åäüí óå üëç ôç ÷þñá êáé ìðïñïýóå åýêïëá íá êáôáêôÞóåé üëá ôá êÝíôñá ôçò åîïõóßáò êáé íá êÜíåé åðáíáóôáôéêÞ êõâÝñíçóç. èá ðñïóðáèÞóù íá åîçãÞóù, üóï ðéï óýíôïìá ìðïñþ, ôé åííïþ ìå ôï ÌÅÃÁ ØÅÌÁ... Êïìâéêü óçìåßï ôçò íåþôåñçò ìáò éóôïñßáò åßíáé ç Óõìöùíßá ôïõ ËéâÜíïõ (1944). Ðïéá åßíáé ç ôåëéêÞ åéêüíá ðïõ Ý÷åé åðéêñáôÞóåé; ¼ôé Þôáí ìéá ðáãßäá êáëïóôçìÝíç áðü ôïí Ôóþñôóéë ìå õðï÷åßñéü ôïõ ôïí ÐáðáíäñÝïõ êáé èýìá ôï ÅÁÌ. Ôï øÝìá áñ÷ßæåé, êáôÜ ôçí ãíþìç ìïõ, áðü ôçí óôéãìÞ ðïõ ïé ßäéïé ïé ðñùôáãùíéóôÝò ðáñáäÝ÷ôçêáí ôïõò ñüëïõò áõôïýò, ï ìåí ëÝãïíôáò üôé ôï Ýêáíå ãéá íá óþóåé ôçí ÅëëÜäá áðü ôïí êïììïõíéóìü ìå ôçí âïÞèåéá ôùí ¢ããëùí êáé ïé äå ãéáôß ïé åêðñüóùðïé ðïõ Ýóôåéëáí óôïí Ëßâáíï áðïäåß÷èçêáí áíßêáíïé, ðáñáóýñïíôáò ìå ôï ëÜèïò ôïõò óôçí ðáãßäá ïëüêëçñï ôï ÅÁÌ, ðïõ áí êáé -Ýóôù åê ôùí õóôÝñùí- åß÷å áíôéëçöèåß ôï ôé åß÷å ãßíåé, äåí ìðüñåóå íá ôï åðáíïñèþóåé üóï áêüìá õðÞñ÷å êáéñüò. Ìðïñåß üìùò óôçí ðñáãìáôéêüôçôá íá óõíÝâçóáí üëá áõôÜ ôá áðïêñïõóôéêÜ êáé áðßóôåõôá öáéíüìåíá óå ìéá éóôïñéêÞ ìÜëéóôá óôéãìÞ ðïõ ïé ¸ëëçíåò óôï óýíïëï ôïõò æïýóáí ôõëéãìÝíïé ìÝóá óå ìéá ðñùôïöáíÞ ðáôñéùôéêÞ Ýîáñóç ðïõ ôç äõíÜìùíå ç ðñïïðôéêÞ ôçò íßêçò; ÄçëáäÞ èá ðñÝðåé íá áðïêëåßóïõìå êÜèå ß÷íïò áãíïý ðáôñéùôéóìïý óôéò ðñïèÝóåéò áõôþí ðïõ ðÞãáí óôïí Ëßâáíï; Êé áí ï ðáôñéùôéóìüò êáé ìÜëéóôá ï áãíüò, ìðïñåß íá èåùñçèåß ñïìáíôéêÞ ðïëõôÝëåéá, ìÞðùò äåí õðÞñ÷áí ëüãïé ïõóéáóôéêïß éêáíïß íá ïäçãÞóïõí ôéò äýï áíôßðáëåò ðáñáôÜîåéò, ôï ÅÁÌ êáé ôïõò Üëëïõò, óå óõìöùíßá, ìå óêïðü ôçí ìåôáðïëåìéêÞ ôïõò óõíåñãáóßá, ìüíï êáé ìüíï ãéáôß äåí ìðïñïýóáí íá êÜíïõí äéáöïñåôéêÜ; ÌÞðùò ôï ÅÁÌ äåí ãíþñéæå üôé äåí ìðïñïýóå íá êõâåñíÞóåé ìüíï ôïõ óå ìéá ÷þñá ìå êáôåóôñáììÝíç ïéêïíïìßá ðïõ êéíäýíåõå áðü óôéãìÞ óå óôéãìÞ íá ãßíåé èýìá ëéìïý áðü ôçí ðáíôåëÞ Ýëëåéøç ôñïößìùí êáé ìå ìçäáìéíÝò äõíáôüôçôåò ãéá ìéá ôá÷åßá áíÜêáìøç ÷ùñßò âïÞèåéá; Êáé üôé áõôÞ ç âïÞèåéá äåí ìðïñïýóå íá ðñïÝëèåé ðáñÜ ìüíï áðü ôïí äõôéêü êüóìï; ÌÞðùò ïé çãÝôåò ôïõ ÅÁÌ äåí åßäáí üôé ôá óïâéåôéêÜ óôñáôåýìáôá óôáìÜôçóáí óôá âüñåéá óýíïñá ìáò, åíþ ïé ¢ããëïé áðïâéâÜæïíôáí êáé ìÜëéóôá óáí áðåëåõèåñùôÝò óôéò åëëçíéêÝò áêôÝò åðéâåâáéþíïíôáò Ýôóé óôçí ðñÜîç ôçí ýðáñîç óôñáôéùôéêþí æùíþí ôïõëÜ÷éóôïí åðé÷åéñçóéáêÞò åðéññïÞò; ÅðïìÝíùò êáé áí áêüìá ôï Þèåëáí, äåí èá ìðïñïýóáí íá Ý÷ïõí, ïýôå ïéêïíïìéêÞ, áëëÜ ïýôå êáé óôñáôéùôéêÞ óõíäñïìÞ áðü âïññÜ. Ôá ãåãïíüôá Üëëùóôå Ýäåéîáí üôé äåí õðÞñ÷å ç ðáñáìéêñÞ óõìöùíßá áíÜìåóá óôï ÊÊÅ êáé óôïí ÓôÜëéí, ï ïðïßïò åéäéêÜ åêåßíç ôçí ðåñßïäï åß÷å Üëëåò åðåßãïõóåò ðñïôåñáéüôçôåò. ¼ìùò ðÝñá êáé ðÜíù áðü üëá áõôÜ õðÞñ÷å ç ßäéá ç åëëçíéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá ðïõ åß÷å ïäçãÞóåé ôï ÅÁÌ óôçí äéáôýðùóç åíüò ìåôñéïðáèïýò áëëÜ ñåáëéóôéêïý ðñïãñÜììáôïò ðïõ 244

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ôï åîÝöñáæå ðéóôÜ ìßá êáé ìüíï ëÝîç: "Ëáïêñáôßá". ÐñÜãìáôé ç ËáúêÞ Äçìïêñáôßá óáí ðåñéå÷üìåíï äéáêõâÝñíçóçò Þôáí ñáììÝíç êáé êïììÝíç óôá ìÝôñá ôïõ Åëëçíéêïý Ëáïý, ðáßñíïíôáò õð' üøéí ôïõ, ôüóï ôçí ðïëéôéêÞ êáé éäåïëïãéêÞ ôïõ ùñéìüôçôá, üóï êáé ôéò áíôéêåéìåíéêÝò óõíèÞêåò ôçò åëëçíéêÞò êïéíùíßáò, ôéò ïéêïíïìéêÝò äõíáôüôçôåò, êáèþò êáé ôï íÝï äéåèíÝò ðåñéâÜëëïí ðïõ Üñ÷éóå íá äéáìïñöþíåôáé, éäéáßôåñá óôçí ðåñéï÷Þ ìáò. ÕðÞñ÷áí ëïéðüí ëüãïé ñåáëéóôéêïß, ïõóéáóôéêïß êáé ðáôñéùôéêïß, éêáíïß íá ïäçãÞóïõí ôï ÅÁÌ óôçí áíáæÞôçóç óõììá÷éþí ðñïêåéìÝíïõ íá áíôéìåôùðéóèïýí ìå êïéíÞ ðñïóðÜèåéá ôá ôåñÜóôéá ðñïâëÞìáôá ðïõ Üöçíå ðßóù ôïõ ï ðüëåìïò. ÅðïìÝíùò êáôÜ ôçí Üðïøç ìïõ äåí ðÞãáí óôïí Ëßâáíï óáí ðñüâáôá ãéá óöáãÞ, üðùò èÝëïõí íá ôïõò ðáñïõóéÜæïõí êáé üðùò äõóôõ÷þò èÝëïõí åê ôùí õóôÝñùí íá ðáñïõóéÜóïõí êáé ïé ßäéïé ôïí åáõôü ôïõò áëëÜ óå áíáæÞôçóç ìéáò ëýóçò åèíéêÞò, ðáôñéùôéêÞò, äçìïêñáôéêÞò êáé öéëïëáúêÞò. Ðïõ óçìáßíåé üôé áíáãíþñéæáí êáé óôïõò Üëëïõò ôéò éäéüôçôåò ôïõ ðáôñéùôéóìïý, ôçò äçìïêñáôéêüôçôáò êáé ôïõ öéëïëáúêïý. ÄçëáäÞ ôüôå, ãéá ôï ÅÁÌ, äåí Þóáí üëïé áõôïß üñãáíá ôïõ Ôóþñôóéë, å÷èñïß ôïõ ëáïý, ðïõëçìÝíïé óôïõò îÝíïõò êëð. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, ï ÐáðáíäñÝïõ êáé ïé õðüëïéðïé ãíþñéæáí êé áõôïß üôé äåí ìðïñïýóáí íá ìïíïðùëÞóïõí ôçí äéáêõâÝñíçóç ôçò ÷þñáò Ýóôù êáé ìå ôçí ìïíïìåñÞ åíßó÷õóç ôùí ¢ããëùí ÷ùñßò ôç óõíåñãáóßá ìå ôï ÅÁÌ ðïõ óõóðåßñùíå ôçí ìåãÜëç ðëåéïøçößá ôïõ åëëçíéêïý ëáïý. Êé áõôü ïöåéëüôáí âáóéêÜ, óôï üôé åß÷å ðÜñåé ìáæß ôïõ ôïí áíèü ôçò åëëçíéêÞò êïéíùíßáò. ÐñÜãìáôé ïé ðåñéóóüôåñïé ðáñáäïóéáêïß ïðáäïß ôïõ ÊÝíôñïõ Þóáí ôþñá äéáêåêñéìÝíá óôåëÝ÷ç ôïõ ÅÁÌ óå üëá ôá åðßðåäá ôçò ôïðéêÞò êáé ôçò åèíéêÞò êëßìáêáò. Ðþò áëëéþò Üëëùóôå íá åîçãçèåß ôï ãåãïíüò üôé ç äýíáìÞ ôïõ Ýöôáíå ó÷åäüí ôá äýï åêáôïììýñéá ôçí þñá ôçò åèíéêÞò áðåëåõèÝñùóçò; Ãíþñéæå åðßóçò üôé ï ðïëéôéêüò ñéæïóðáóôéóìüò áõôÞò ôçò óõíôñéðôéêÞò ðëåéïøçößáò, üóï êé áí åß÷å åðçñåáóôåß áðü ôá êïììïõíéóôéêÜ éäåþäç êáé êõñßùò ôçí áêôéíïâïëßá ôïõ Êüêêéíïõ Óôñáôïý êáé ôçò ÓïâéåôéêÞò ¸íùóçò, ðáñÝìåíå åí ôïýôïéò óå ðëáßóéá äçìïêñáôéêÜ, ðáôñéùôéêÜ, ìå êýñéåò ðôõ÷Ýò ôçí õðåñÜóðéóç ôçò Åëåõèåñßáò êáé ôçò ÅèíéêÞò Áíåîáñôçóßáò, äçëáäÞ ôá äýï éäáíéêÜ ãéá ôá ïðïßá åß÷å óõóôñáôåõôåß, åß÷å ðáëÝøåé êáé åß÷å ìáôþóåé óõììåôÝ÷ïíôáò óôçí ÅèíéêÞ Áíôßóôáóç êÜôù áðü ôç óçìáßá ôïõ ÅÁÌ. Ãíþñéæáí ëïéðüí êé áõôïß êáé ðáñáäÝ÷ïíôáí ìå ôçí áðüöáóÞ íá ôïõò êáëÝóïõí óôïí Ëßâáíï, üôé ïé çãÝôåò ôïõ ÅÁÌ Þóáí êé áõôïß ðáôñéþôåò, äçìïêñÜôåò, ößëïé ôïõ Ëáïý êáé ü÷é üñãáíá ôïõ ÓôÜëéí, Åáìïâïýëãáñïé, ðñïäüôåò êëð. ÁõôÞ åßíáé êáôÜ ôç ãíþìç ìïõ ç ðñáãìáôéêüôçôá. Áðü êåé êáé ðÝñá áêïëïýèçóáí ôá ãíùóôÜ ãåãïíüôá ðïõ ïäÞãçóáí óôïí ÄåêÝìâñç êé áðü êåé óôçí ðüëùóç êáé óôïí Åìöýëéï. Ôá ãåãïíüôá áðïäåß÷ôçêáí ðéï äõíáôÜ áðü ôïõò ßäéïõò, êáé ôïõò 245

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ìåí êáé ôïõò äå, þóôå íá ôïõò ïäçãÞóïõí óôç óýãêñïõóç, âÜæïíôáò ï Ýíáò ôçí åôéêÝôá ôïõ ðñïäüôç óôï êïýôåëï ôïõ Üëëïõ, ãéá íá áðïóåßóåé ôéò äéêÝò ôïõ åõèýíåò. ¸ôóé, áðü êåé êáé ðÝñá, ôï ÌÅÃÁ ØÅÌÁ ãßíåôáé æùôéêÞ áíÜãêç êáé ãéá ôéò äýï ðáñáôÜîåéò, ãéáôß êáô' áñ÷Þí ì' áõôüí ôïí ôñüðï äéêáéïëïãïýí ôï áäåëöïêôüíï ìßóïò ðïõ êáëëéÝñãçóáí åê ôùí õóôÝñùí êáé ðïõ äåí Þôáí áðüôïêï õðáñêôþí êïéíùíéêþí áíôéèÝóåùí, äåäïìÝíïõ ìÜëéóôá üôé ìåôÜ ôçí áíéêáíüôçôÜ ôïõò íá åëÝãîïõí ôá ãåãïíüôá, þóôå íá áðïöåõ÷èåß ç åìöýëéá óýññáîç, ôï ìïíáäéêü éäåïëüãçìá ìå ôï ïðïßï öáíÜôéóáí ôïõò ïðáäïýò ôïõò áìïéâáßá, äåí åóôéáæüôáí óå åóùôåñéêÝò áëëÜ åîùôåñéêÝò áéôßåò: Ïé ìåí Þóáí üñãáíá ôçò Ìüó÷áò êáé ïé äå ôùí Áããëïáìåñéêáíþí. ¸ôóé Ý÷ïõí äõóôõ÷þò ôá ðñÜãìáôá. Êáé öôÜíïõìå Ýùò ôéò ìÝñåò ìáò, üðïõ âëÝðïõìå üôé åîáêïëïõèïýí íá äéáôåßíïíôáé üôé óôïí Ëßâáíï ïé ìåí ðáãßäåõóáí ôïõò äå êáé ïé äå ðáãéäåýôçêáí áðü ôïõò Üëëïõò. Ðñïôéìïýí äçëáäÞ íá ðáñïõóéÜæïíôáé óôçí éóôïñßá, Üëëïé ùò áíþñéìïé êáé áöåëåßò êáé Üëëïé ùò ðïíçñïß êáé ìç÷áíïññÜöïé, ðáñÜ íá ïìïëïãÞóïõí ïé ðñþôïé, ïé Áñéóôåñïß, üôé ï ÐáðáíäñÝïõ êáé ïé óõí áõôþ, Þôáí êé áõôïß ðáôñéþôåò, ¸ëëçíåò êáé ößëïé ôïõ Ëáïý êáé ü÷é ðñÜêôïñåò ôùí ¢ããëùí ðïõëçìÝíïé óôïõò îÝíïõò êáé å÷èñïýò ôïõ Ëáïý êáé ïé äåýôåñïé, ïé áõôïáðïêáëïýìåíïé åèíéêüöñïíåò, üôé ïé ÅÁÌßôåò êáé êïììïõíéóôÝò Þóáí êé áõôïß ðáôñéþôåò, ¸ëëçíåò êáé ößëïé ôïõ Ëáïý êáé ü÷é ðñÜêôïñåò ôïõ ÓôÜëéí, ôùí Âïõëãáñïóëáýùí, üñãáíá ôùí îÝíùí êáé å÷èñïß ôïõ Ëáïý. ÁõôÞ ëïéðüí ç áíôéóôñïöÞ ôçò ðñáãìáôéêüôçôáò áðïôåëåß ôï ÌÝãá Éóôïñéêü ØÝìá. Êé áõôü ôåëéêÜ Ýãéíå ãéá Ýíáí êáé ìüíï ëüãï: Ãéá íá áðïóåßóïõí ôéò ìåãÜëåò ôïõò åõèýíåò, ãéáôß ïäÞãçóáí ôïí åëëçíéêü ëáü óôç óöáãÞ ôïõ Åìöõëßïõ. Ãé' áõôü ðéóôåýù üôé üðïéïò åîáêïëïõèåß áêüìá êáé óÞìåñá íá õøþíåé äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáììÝò, ôï êÜíåé, ãéáôß áõôÞ ç ðüëùóç, ôïõ ÷ñçóéìåýåé ãéá íá êáëýðôåé ôçí áíéêáíüôçôá äéáôýðùóçò ìéáò êáèáñÜ åëëçíéêÞò ðáôñéùôéêÞò êáé ëáúêÞò ðïëéôéêÞò. Ìéá ôÝôïéá ðïëéôéêÞ ôï ðñþôï ðïõ èá Ýðñåðå íá êÜíåé åßíáé íá áðïêáëýøåé åðß ôÝëïõò ôçí áëÞèåéá óôïí Ëáü ìáò. Ç êÜèå ðáñÜôáîç èá ðñÝðåé íá áíáëÜâåé ôéò åõèýíåò ôçò ãéá ôïí Åìöýëéï ðéÜíïíôáò ôï êïõâÜñé áð' ôçí áñ÷Þ, äçëáäÞ áðü ôïí åíùìÝíï ëáü ðïõ äåí åß÷å êáíÝíá ëüãï íá äéáéñåèåß ôüóï âáèåéÜ êáé ïëïêëçñùôéêÜ, ïýôå ôüôå, ïýôå ìåôÜ êáé ðïëý ðåñéóóüôåñï ïýôå óÞìåñá, ðïõ îçìåñþíåé ãéá ôçí áíèñùðüôçôá ìéá íÝá "Íý÷ôéá Åðï÷Þ" ðïõ èá âÜëåé óå äïêéìáóßá áõôÞ ôç öïñÜ ôçí ßäéá ôçí åèíéêÞ ìáò éäéïìïñößá, ôáõôüôçôá êáé ïíôüôçôá. Ôï ðñþôï ôñáãéêü áðïôÝëåóìá áõôÞò ôçò áíéêáíüôçôáò ôùí ÅëëÞíùí ðïëéôéêþí åêåßíçò ôçò åðï÷Þò Þôáí, üôé åíþ ï ëáüò ìáò ìåôÜ ôï ôÝëïò ôïõ Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ Ýâãáéíå íéêçôÞò êáé ôñïðáéïý÷ïò, Ýôïéìïò íá äéåêäéêÞóåé ôï ìåñßäéï ðïõ ôïõ áíÞêå áðü ôçí óõìâïëÞ ôïõ óôçí êïéíÞ íßêç, ïäçãåßôáé ÷Üñç óôçí ðïíçñßá ôùí îÝíùí êáé ôçí áðåéñßá ôùí çãçôüñùí ôïõ, óå íÝï ðüëåìï áäåëöïêôüíï. ¸ôóé ÷Üíåé 246

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ôïí éóôïñéêü ôïõ âçìáôéóìü êáé ìÝíåé ðßóù, üôáí ïé Üëëïé ëáïß ðñï÷ùñïýí. ¼ìùò êáé ìåôÜ ôï ôÝëïò ôïõ Åìöõëßïõ ï âçìáôéóìüò åßíáé áñãüò êáé ìáò õðïâÜëëåé óå íÝåò êáèõóôåñÞóåéò. ¸ñ÷åôáé ôÝëïò êáé ç ×ïýíôá êáé ïé áðïóôÜóåéò ìáò áðü ôïõò Üëëïõò êáé êõñßùò ôïõò Åõñùðáßïõò, ìáò êáèçëþíïõí óôïí ñüëï ôïõ ïõñáãïý. Åßíáé Üñáãå äßêáéï êÜôé ôÝôïéï áðÝíáíôé óå Ýíá ëáü ðïõ èõóéÜóôçêå ãéá ôéò åëåõèåñßåò üëùí ôùí Üëëùí ðëçí ôçò äéêÞò ôïõ; Êáé äåí üöåéëå óýóóùìïò ï ðïëéôéêüò êüóìïò íá âïçèÞóåé, þóôå íá êáëõöèåß ôïõëÜ÷éóôïí Ýíá ìÝñïò áð' áõôÞ ôçí áäéêßá; Ìå ðïéïí ôñüðï; Ìå ôïí ôñüðï ðïõ îåêßíçóå óôá 1943-44 êÜíïíôáò ôçí ÊõâÝñíçóç ôçò ÅèíéêÞò Åíüôçôáò, ðïõ áí äåí ôçí äéÝëõáí ïé ìç÷áíïññáößåò ôùí îÝíùí, ç óçìåñéíÞ ÅëëÜäá èá Þôáí áóöáëþò äéáöïñåôéêÞ. Óôï ìåôáîý ç ×ïýíôá ìáò âïÞèçóå ÜèåëÜ ôçò íá äïýìå ôï øÝìá ôïõ Åìöõëßïõ, ãéáôß ìðñïóôÜ óôïí êßíäõíï ôçò Äçìïêñáôßáò, ïé ÷èåóéíïß Üóðïíäïé å÷èñïß Ýäùóáí ôá ÷Ýñéá ìÝóá óôïí êïéíü áãþíá ãéá ôçí óùôçñßá êáé ôçí áðïêáôÜóôáóÞ ôçò áðïäåéêíýïíôáò óôçí ðñÜîç ôçí äéêÞ ìïõ áíÜëõóç, ãéá ôï ôé óõíÝâç óôçí ðñáãìáôéêüôçôá êáé ðþò êáé ãéáôß ïäçãçèÞêáìå óôïí Åìöýëéï. ¸æçóá êé åãþ áõôÞ ôç óõìöéëßùóç ìå ôïõò ðñþçí å÷èñïýò ìïõ ìÝóá óôçí ÖõëáêÞ ÁâÝñùö. Êé áõôüò Þôáí Ýíáò áðü ôïõò ëüãïõò ðïõ ìå ïäÞãçóáí íá áðïöáóßóù íá óõíôñßøù óôçí ðñÜîç ôá öôéá÷ôÜ öñÜãìáôá, üôáí Ýäùóá ôï ÷Ýñé óôïí Êùíóôáíôßíï ÊáñáìáíëÞ. Óôç óõíÝ÷åéá ðñüôåéíá íá óõóôáèåß ÊõâÝñíçóç ÅèíéêÞò Åíüôçôáò, ãéáôß Þìïõí âÝâáéïò üôé åêåßíç ôç óôéãìÞ ôçò ðôþóçò ôçò ×ïýíôáò ôï 90% ôùí ÅëëÞíùí óõìöùíïýóáí óå üëïõò ôïõò âáóéêïýò óôü÷ïõò, åèíéêïýò, ðïëéôåéáêïýò, êïéíùíéêïýò, áíáðôõîéáêïýò, ìïñöùôéêïýò êáé ðïëéôéóôéêïýò, ðïõ èá Ýðñåðå íá åß÷å ç ÷þñá ìáò ôïõëÜ÷éóôïí ãéá ìéá äåêáåôßá, Ýùò üôïõ îáíáâñåß ôïí âçìáôéóìü ôçò êáé áí åßíáé äõíáôüí íá ôïí åðéôá÷ýíåé, þóôå íá êåñäßóïõìå ôï ÷áìÝíï Ýäáöïò êáé íá ðÜñïõìå ôçí èÝóç ðïõ ìáò áñìüæåé áíÜìåóá óôïõò ëáïýò ôçò Åõñþðçò. Ìå êáôçãüñçóáí ôüôå üôé äÞèåí åßìáé ñïìáíôéêüò êáé üôé âáóéêÜ ìïõ ëåßðåé ç ðïëéôéêÞ óêÝøç êáé Ýôóé ìðüñåóáí íá ìå ðáñáìåñßóïõí êáé íá äõóöçìßóïõí ôéò éäÝåò êáé ôéò ðñïôÜóåéò ìïõ. Ôï áðïôÝëåóìá üìùò õðÞñîå êáé ðÜëé êáôáóôñïöéêü ãéá ôïí ëáü ìáò, ìéáò êáé ç áíáæùðýñùóç ôùí åìöõëßùí ðáèþí ðïõ üðùò åßðáìå âáóéæüôáí åðÜíù óå Ýíá éóôïñéêü øÝìá, åß÷å óáí áðïôÝëåóìá íá åðéâñáäõíèåß êáé ðÜëé ï âçìáôéóìüò ôïõ êáé Ýôóé íá ïñéóôéêïðïéçèåß ï ñüëïò ôïõ ïõñáãïý ìÝóá óôçí Åõñþðç, áðü ôïí ïðïßï íïìßæù üôé åßíáé ó÷åäüí áäýíáôï íá îåöýãïõìå ðéá. ÄçëáäÞ Ýíá Ýãêëçìá ðïõ îåêßíçóå áðü ôïí ÄåêÝìâñç ôïõ 1944 óõíå÷ßóèçêå Ýùò ôéò ìÝñåò ìáò ðåñíþíôáò áðü äéÜöïñåò öÜóåéò ìå ôï ßäéï ðÜíôá áðïôÝëåóìá: íá åðéâñáäýíåôáé ï âçìáôéóìüò ôçò ðáôñßäáò ìáò åéò âÜñïò ôçò åõçìåñßáò êáé ôçò áíÜðôõîçò ôïõ ëáïý ìáò. Ðéóôåýù üôé áõôÞ ç éäéáéôåñüôçôá ðïõ ìå ÷áñáêôçñßæåé óôçí ìåôá÷ïõíôéêÞ åðï÷Þ, ìå ôï ñüëï ôïõ ìïíá÷éêïý êáâáëÜñç ðïõ áíáëáìâÜíù íá ðáßîù, áäéáöïñþíôáò ãéá ôï ïðïéïäÞðïôå êüóôïò, óõíäÝåôáé Üìåóá ìå ôçí éäéïìïñößá ôçò ëåéôïõñãéêü247

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ôçôÜò ìïõ ùò ðïëßôç, ðïëéôéêïý êáé óõíèÝôç, üðùò óáò ôçí åîÝèåóá ðéï ðñéí. ÌÝóá óå üëç ôçí ðåñßïäï ôçò êáëëéôå÷íéêÞò ìïõ ìïíáîéÜò, õðÞñîå ìßá êáé ìüíï öùôåéíÞ åîáßñåóç: ç äåêáåôßá ôïõ '60, ðïõ ôçí óçìÜäåøáí äýï êéíÞìáôá. Ôçò ¸íôå÷íçò ËáúêÞò ÌïõóéêÞò êáé ôùí ËáìðñÜêçäùí. Ìå ôï ðñþôï åðåäßùîá ôçí áñìïíéêÞ óýæåõîç ôïõ Ëáúêïý ìå ôï ¸íôå÷íï óôïí ôïìÝá ôçò ÔÝ÷íçò êáé ìå ôï äåýôåñï ôçí åíïðïßçóç ôçò ðïëéôéêÞò ìå ôçí ðïëéôéóôéêÞ áëëáãÞ óôïí ôïìÝá ôçò êïéíùíßáò. Êáé ôá äýï óçìåßùóáí åðéôõ÷ßá êáé Üöçóáí âáèåéÜ ß÷íç. Êáé óôá äýï êéíÞìáôá åìðíåýóèçêá áðü ôéò åëëçíéêÝò éóôïñéêÝò ðáñáäüóåéò ðïõ áëëïéþèçêáí áðü ôçí åéóâïëÞ îÝíùí óôïé÷åßùí óôçí ðïëéôéêÞ êáé ôçí êáëëéôå÷íéêÞ æùÞ ôçò ÷þñáò. Êáé ôá äýï Þóáí êéíÞìáôá ìå ãíÞóéá åëëçíéêÜ óôïé÷åßá êáé ÷áñáêôçñéóôéêÜ, ðïõ áðÝâëåðáí óå ìéá óõíïëéêÞ åèíéêÞ áíáãÝííçóç: êïéíùíéêÞ, äçìïêñáôéêÞ, ìïñöùôéêÞ, ðíåõìáôéêÞ êáé ðïëéôéóôéêÞ. Ìå óêïðü ôçí áíýøùóç ôïõ ¸ëëçíá ðïëßôç óå õðåýèõíï óõíäçìéïõñãü êïéíùíéêïý, ðïëéôéêïý êáé ðïëéôéóôéêïý ðïëéôéóìïý ìå ôç óöñáãßäá ôçò åëëçíéêüôçôáò. ¸ðñåðå üìùò, ðñéí ðñï÷ùñÞóïõìå ðñïò ôçí êáôåýèõíóç áõôÞ, íá ëýóïõìå ôï ðñüâëçìá ôçò åíüôçôáò ôïõ åëëçíéêïý ëáïý ðïõ åß÷å èáíÜóéìá ôñáõìáôéóôåß áðü .ôï ÌÝãá åèíéêü Ýãêëçìá ôïõ Åìöõëßïõ ðïëÝìïõ, ãéá ôï ïðïßï ïé ¸ëëçíåò õðåýèõíïé, ü÷é ìüíï äåí ëïãïäüôçóáí, áëëÜ óõíùìüôçóáí üëïé ìáæß, þóôå íá äéáéùíßæåôáé ùò óÞìåñá áõôü ôï ØÝìá, äåäïìÝíïõ üôé åðÜíù ôïõ óôÞñéîáí êáé óôçñßæïõí ôçí ðïëéôéêÞ ôïõò åðéâßùóç, êáôáäéêÜæïíôáò Ýôóé ôïí åëëçíéêü ëáü óå ìéá äéáñêÞ êáé áíïýóéá åìöýëéá áíôéðáëüôçôá, ãéá íá ôïí áðïäõíáìþíïõí êáé íá åðéðëÝïõí áäéáôÜñáêôá êáé êõíéêÜ. Ìå ôï Ôñáãïýäé ôïõ Íåêñïý Áäåëöïý ðñïóðÜèçóá íá áðïêáôáóôÞóù áõôÞ ôçí êáôáóôñïöéêÞ ðáñáìüñöùóç ôçò éóôïñéêÞò áëÞèåéáò ÷ùñßò üìùò íá ðåôý÷ù ôïí óôü÷ï ìïõ, ãéáôß üðùò ôï ðåñßìåíá, óõíÜíôçóá ôçí óõíôïíéóìÝíç åðßèåóç üëùí ôùí ðïëéôéêþí éåñáôåßùí êáé ôùí óõíåíü÷ùí ôïõò, ãéá ôïõò ïðïßïõò ç öôéá÷ôÞ äéáßñåóç ôïõ ëáïý ìáò åßíáé üñïò åðéâßùóçò. ¼ìùò áõôü ðïõ äåí ôï êáôüñèùóá ìå ôï Ôñáãïýäé ôïõ Íåêñïý Áäåëöïý, ôï ðÝôõ÷á ìå ôá Üëëá äýï êéíÞìáôá, ôïõ ¸íôå÷íïõ Ëáúêïý Ôñáãïõäéïý êáé ôùí ËáìðñÜêçäùí, ðïõ êáôÝëçãáí êáé ôá äýï, ôï êáèÝíá ìå ôïí äéêü ôïõò ôñüðï, óôçí åðßôåõîç ôçò ïõóéáóôéêÞò ëáúêÞò åíüôçôáò. ¸ôóé äåí Üñãçóáí íá ãßíïõí êé áõôÜ óôü÷ïò, ùò üôïõ Þñèå ç Äéêôáôïñßá, ãéá íá ôá ÷ôõðÞóåé ìåôùðéêÜ êáé ïëïêëçñùôéêÜ. Ðüóåò öïñÝò äåí Ý÷ù åîçãÞóåé ìÜôáéá äõóôõ÷þò, üôé áðü üëåò ôéò êïéíùíéêÝò-ôáîéêÝò äéáöïñÝò ç ðéï äõíáôÞ, âáèåéÜ êáé äéáñêÞò åßíáé ç ðïëéôéóìéêÞ, ôçí ïðïßá åîáêïëïõèåß íá õðïóôçñßæåé ìå íý÷éá êáé ìå äüíôéá ç ÄéåèíÞò ¢ñ÷ïõóá ÔÜîç, äçëáäÞ ïé ¢ñ÷ïõóåò ÔÜîåéò üëùí ôùí êáðéôáëéóôéêþí ÷ùñþí, óõíåíùìÝíåò êáé ìáæß ôïõò öõóéêÜ êáé ç åëëçíéêÞ, ðïõ ìïíïðùëåß ãéá ôïí åáõôü ôçò êÜèå Ëüãéá êáé ¸íôå÷íç äçìéïõñãßá, áöÞíïíôáò ãéá ôïõò Üëëïõò ôï Ëáúêü ðïõ ôï Ý÷ïõí Þäç áðü êáéñü õðïâáèìßóåé óå åëáöñü, äéáóêåäáóôéêü, åìðïñéêü êáé êõñßùò áðïãõìíùìÝíï áðü êÜèå ðíåõìáôéêü óôïé÷åßï; Óôïí êáëëéôå÷íéêü ôïìÝá ïé éäÝåò ôçò ¸íôå÷íçò ËáúêÞò ÌïõóéêÞò Ýãéíáí óôçí ðñÜ248

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

îç áðïäåêôÝò áðü ôï óýíïëï ôùí ôñáãïõäïðïéþí, ïé ïðïßïé åíóôåñíßóôçêáí ôéò ôñåéò êýñéåò ìïñöÝò êáé ëåéôïõñãéêüôçôÝò ôïõ: ôïí Êýêëï Ôñáãïõäéþí, ôï Ëáúêü Ïñáôüñéï êáé ôçí ËáúêÞ Óõíáõëßá. Êáé Þñèå ç ×ïýíôá, ç ïðïßá üðùò Þôáí ëïãéêü êáé öõóéêü, áðáãüñåõóå óôï ðñüóùðï êáé óôï Ýñãï ìïõ ðáíôåëþò êáé ãéá ìéá åðôáåôßá, ü÷é öõóéêÜ ôüóï ôç ìïõóéêÞ êáé ôçí êáëëéôå÷íßá, üóï ôçí åðáíáóôáôéêüôçôá ðïõ áðÝññåå áð' áõôü ôï åêñçêôéêü ìßãìá ôïõ ëáúêïý ìå ôï Ýíôå÷íï. ÄçëáäÞ ïé ìõùðéêïß åãêÝöáëïé ôùí äéêôáôüñùí äéáðßóôùóáí áõôü ðïõ áêüìá áìöéóâçôåßôáé áðü ïñéóìÝíïõò êáé óÞìåñá áêüìá: äçëáäÞ ôï óôïé÷åßï ôçò áíáôñïðÞò, ðïõ åìðåñéåß÷å ç ðñïóðÜèåéá ãéá ôç äçìéïõñãßá ìéáò íÝáò ÔÝ÷íçò åìðëïõôéóìÝíçò ìå ðïéçôéêÜ áñéóôïõñãÞìáôá êáé ìå ëüãéá ìïõóéêÜ óôïé÷åßá áð' ôç ìéá ìåñéÜ, åíþ áð' ôçí Üëëç ðáñáìÝíåé ãíÞóéá ëáúêÞ, äçëáäÞ áðïäåêôÞ áðü Ýíáí ïëüêëçñï ëáü, áõôü ëïéðüí ôï óôïé÷åßï ôçò áíáôñïðÞò åßíáé ðïõ ôüóï öïâÞèçêáí ç ×ïýíôá êáé ôï åëëçíéêü áíôéäñáóôéêü êáôåóôçìÝíï, ãéáôß ãíþñéæáí üôé óõíÝôåéíå áðïöáóéóôéêÜ óôçí äçìéïõñãßá ôïõ ìáæéêïý - áíáôñåðôéêïý êéíÞìáôïò, éäéáßôåñá óôïí ôïìÝá ôçò íåïëáßáò ìå áé÷ìÞ ôïõ äüñáôïò ôïõò ËáìðñÜêçäåò, þóôå ðáíéêüâëçôïé íá âãÜëïõí óôïõò äñüìïõò ôá ôáíêò. èõìçèåßôå ìüíï åêåßíåò ôéò åêðëçêôéêÝò Ìáñáèþíéåò Ðïñåßåò ÅéñÞíçò ìå ôéò ôñéáêüóéåò êáé ðëÝïí ÷éëéÜäåò íÝïõò êáé íÝåò ðïõ Þôáí öõóéêü íá ðáíéêïâÜëïõí êõñßùò ôï Õðåñáôëáíôéêü ÊÝíôñï Åîïõóßáò êáé ôïõò åäþ óõíåñãÜôåò êáé üñãáíÜ ôïõ. ¼ðùò åðßóçò èá ðñÝðåé íá èõìçèåßôå ìå ðüóç åõèõêñéóßá ìßëçóå áñãüôåñá óôá 1974 ï Áñ÷éåñÝáò ôùí ðñáîéêïðçìÜôùí Êßóéíãêåñ, ìéëþíôáò ãéá ôçí éäéïìïñößá ôïõ åëëçíéêïý ìáæéêïý êéíÞìáôïò: "ÐñÝðåé íá ÷ôõðÞóïõìå ôïí ðïëéôéóìü ôïõò...". Ùóôüóï, ãéá ìÝíá, áõôÞ ç áðáãüñåõóç äåí Þôáí ç ìïíáäéêÞ ôéìùñßá ìïõ áðü ôç ×ïýíôá. Ïé çèéêÝò åðéôáãÝò ðÜíôïôå ðáñïýóåò êáé áêëüíçôåò ìå ïäçãïýí îáíÜ óôá ãíùóôÜ êïëáóôÞñéá, åíþ ç ÔÝ÷íç áãíïþíôáò ôéò íÝåò óõíèÞêåò, ìïõ åðéôÜóóåé ôç óõíÝ÷éóç ôïõ äñüìïõ ðïõ Üíïéîå ôï ¢îéïí Åóôß óáí êïñõöáßï äåßãìá ôçò óõíýðáñîçò ôïõ Ýíôå÷íïõ ìå ôï ëáúêü, ðïõ åäþ áðïêáëþ ìåôáóõìöùíéêü, ëüãù ôçò ýðáñîçò ôïõ óõìöùíéêïý Þ÷ïõ. ÌÝóá óôçí ÁóöÜëåéá êáé óôç ÖõëáêÞ ç ðïßçóç ðïõ ãñÜöù êáé ìåëïðïéþ, åßôå åßíáé äéêÞ ìïõ üðùò óôïí ¹ëéï êáé ×ñüíï, åßôå ôïõ Ãéþñãïõ ÓåöÝñç üðùò ôá ÅðéöÜíéá ÁâÝñùö êáé ôï Ìõèéóôüñçìá, áðåõèýíåôáé óôï êïéíü üðùò ôï äéÝðëáóáí ïé óôß÷ïé ôüóùí êáé ôüóùí äüêéìùí ðïéçôþí êáé ðïõ åêåßíï, ôïõò áãêÜëéáóå êáé ôïõò äÝ÷ôçêå óå Ýñãá ðïõ ôá èåþñçóå äéêÜ ôïõ. ¼ìùò ôï åëëçíéêü êïéíü óéãÜ-óéãÜ óôáìÜôçóå íá ìå áêïëïõèåß, ãéáôß Þìïõí áðáãïñåõìÝíïò êáé ãéáôß üóï ðåñíïýóå ï êáéñüò, ïé íÝåò ãåíéÝò Üñ÷éóáí íá ìå áãíïïýí. Êáé äåí Ýöôáíå áõôü, áëëÜ ç áðüôïìç, ç ïëïêëçñùôéêÞ êáé áíáãêáóôéêÞ åîáöÜíéóÞ ìïõ, Üñ÷éóå íá îáíáöÝñíåé óôï ðñïóêÞíéï ìéá ïëüêëçñç åðï÷Þ óôï åëëçíéêü ôñáãïýäé ðïõ ôçí åß÷áí óêåðÜóåé ïé íÝåò ìïõóéêÝò, ôá íÝá ôñáãïýäéá êáé ïé êáéíïýñéåò áéóèçôéêÝò êáé Üëëåò áíôéëÞøåéò ðïõ åß÷áí êáôáêëýóåé êáé êáôáêôÞóåé ôïí 249

∆ Ι Ε Θ Ν Ε Σ Σ Υ Ν Ε ∆ Ρ Ι Ο ” Μ Ι Κ Η Σ Θ ΕΠΟΡ ∆Α ΩΚ ΡΤ Α Ι ΚΚΑΗ ΣΣ ”Υ Ν Ε ∆ Ρ Ι Ο Υ

ëáü ìáò óôçí äéÜñêåéá ôçò äåêáåôßáò ôïõ '60. Êáé ôüôå óõíÝâç ôï åîÞò ðáñÜäïîï: ôï ìåí åëëçíéêü êïéíü íá ìÝíåé óôÜóéìï êé áêüìá íá ðçãáßíåé üëï êáé ðéï ðßóù, åãþ äå íá ðñï÷ùñþ üëï êáé ðéï ìðñïóôÜ, Ý÷ïíôáò ÷Üóåé ôçí åðáöÞ ìïõ óáí åíåñãüò äçëáäÞ ðáñþí êáëëéôÝ÷íçò ìå ôï åëëçíéêü êïéíü êáé Ý÷ïíôáò áíôéêáôáóôÞóåé óôçí óêÝøç ìïõ õðï÷ñåùôéêÜ ôïí óõãêåêñéìÝíï ëáü ìå Ýíáí Üëëïí éäåáôü êáé éäáíéêü ðïõ êïõâáëïýóá ìÝóá ìïõ êáé ãéá ôïí ïðïßï åß÷á óôåñçèåß ôçí åëåõèåñßá, þóôå íá âïçèÞóù óôçí áðåëåõèÝñùóÞ ôïõ áðü ôçí ôõñáííßá. ¸ôóé ôåëéêÜ ç ìåí ðñïóöïñÜ ôçò æùÞò ìïõ Ýãéíå êáôÜ êÜðïéï ôñüðï êáôáíïçôÞ êáé êáëïäå÷ïýìåíç, åíþ ç ðñïóöïñÜ ôïõ Ýñãïõ ìïõ ðáñÝìåíå Üãíùóôç êáé åðïìÝíùò áêáôáíüçôç áðü ôïõò ðïëëïýò. Ìå ðüóç áãùíßá, áëÞèåéá, ðñïóäïêïýóá ôï ôÝëïò ôçò ×ïýíôáò ãéá íá ðù óôïí ëáü ìáò: Éäïý ôï Ýñãï ðïõ Ýêáíá ãéá óÝíá óå üëç áõôÞ ôçí ðåñßïäï êáé ðïõ ôüóï óå âïÞèçóáí íá êñáôçèåßò üñèéïò. Éäïý ôá íÝá ìïõ Ýñãá ðïõ óõíÝèåóá ãéá óÝíá óôçí ðáñáíïìßá, óôçí ÃåíéêÞ ÁóöÜëåéá, óôéò ÖõëáêÝò ÁâÝñùö, óôçí ÆÜôïõíá êáé óôïí Ùñùðü èÝëïíôáò íá óå ôéìÞóù, áðïäåéêíýïíôáò óõã÷ñüíùò óôïõò îÝíïõò ôï õøçëü ðíåõìáôéêü åðßðåäï ìå ôï ïðïßï ïé ¸ëëçíåò äåóìþôåò áíôéìåôùðßæïõí ôïõò ôõñÜííïõò ôïõò. ¹ëðéæá áêüìá üôé ïé äåêÜäåò óõíÜäåëöïß ìïõ êáé óõíåñãÜôåò ìïõ ðïéçôÝò, ôñáãïõäéóôÝò, ìïõóéêïß, ðíåõìáôéêïß Üíèñùðïé, áõôïß êõñßùò, èá ìïõ óõìðáñáóôåêüôáí ìåôÜ áðü ôüóá ÷ñüíéá áðáãüñåõóçò êáé äéþîåùí. ¼ìùò, ü÷é áðëþò äåí óõíÝâç êÜôé ôÝôïéï, áëëÜ óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò äÝ÷èçêá êé áðü ôçí ðëåõñÜ áõôÞ Ýíôïíåò åðéèÝóåéò êáé ðüëåìï. Ëåò êáé êÜðïéï áüñáôï ÷Ýñé ôïõò óõíôüíéæå üëïõò êáé üëá, þóôå íá ïëïêëçñùèåß ôï áðïôñüðáéï Ýñãï ôçò ×ïýíôáò ðïõ áðïóêïðïýóå íá ìå èÜøåé óáí êáëëéôÝ÷íç, áëëÜ êáé óáí Üíèñùðï êáé óáí ðïëéôéêü. ¸êôïôå áîéþèçêá óáí êáëëéôÝ÷íçò íá æÞóù ðÜñá ðïëëÝò öïñÝò óôéãìÝò áðüëõôçò ôáýôéóçò ìå ôï åëëçíéêü êïéíü, Þôáí üìùò ìéá óõíÜíôçóç êáé ìéá ôáýôéóç ðïõ äåí Ýìïéáæå ìå êåßíç ôùí ðñïäéêôáôïñéêþí ÷ñüíùí. Åíþ ðáñÜëëçëá ìåãÜëï ìÝñïò ôïõ Ýñãïõ ìïõ ðáñÝìåéíå Üãíùóôï. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ ï âáóéêüò êïñìüò ôùí óêÝøåþí ìïõ ãéá ôï ðáñüí êáé ôï ìÝëëïí ôçò åëëçíéêÞò ìïõóéêÞò, ôïõ åëëçíéêïý ëáïý êáé ôïõ åëëçíéêïý Ýèíïõò, êáèþò êáé éóôïñéêÝò óõãêõñßåò éäéáßôåñçò óçìáóßáò ãéá ôïí Ëáü ìáò ìå áíÜãêáóáí ðïëëÝò öïñÝò íá ðáßîù ôïí Ü÷áñï ñüëï ôïõ áíèñþðïõ, ðïõ ôï ×ñÝïò. ôïõ åðéâÜëëåé íá ðáñåìâáßíåé óå êñßóéìåò ãéá üëïõò ðåñéóôÜóåéò, ëÝãïíôáò äõóÜñåóôåò áëÞèåéåò. ¼ìùò äåí ìåôáíéþíù ðïôÝ ðïõ ðÜíôá ðßóôåõá êáé åîáêïëïõèþ áêüìá íá ðéóôåýù óôçí "Üëëç" ÅëëÜäá, óå ìéá ÅëëÜäá äéáöïñåôéêÞ, ãéáôß áêñéâþò åìåßò ðñïóðáèÞóáìå êáé ôåëéêÜ ôçí ðëÜóáìå ìå ôï áßìá ôçò êáñäéÜò ìáò. Óáò åõ÷áñéóôþ.

250

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Πρόεδρος Ôï ëüãï Ý÷åé ï ê. ÍïìÜñ÷çò.

Γιώργος Κατσανεβάκης, Νοµάρχης Χανίων ÏëïêëçñùìÝíï êáé áôåëåßùôï ëïéðüí ôï Ýñãï óïõ Ìßêç üðùò ôÝëåéïé êáé ÷ùñßò ôåëåéùìü ïé äñüìïé ôïõ ãáëáîßá ðïõ Ý÷åéò áíïßîåé ãéá ïëüêëçñç ôçí áíèñùðüôçôá. ÊïéíÞ äéáðßóôùóç, ößëïé êáé ößëåò, ìåôÜ áðü 3 ìÝñåò åßíáé - êáé óõìöùíåß êáé ï Ìßêçò - üôé êáìéÜ åéóÞãçóç äåí âáèìïëïãåßôáé ìå âáèìü ÷áìçëüôåñï áðü Üñéóôá. Êáé êïéíÞ äéáðßóôùóç üëùí ìáò åßíáé üôé öåýãïõìå ìå ìåãÝèõíóç êáé ôïõ ìåãÝèïõò ôçò ãíþóçò ìáò ãéá ôï Ìßêç áëëÜ êáé ôçò Üãíïéáò ìáò ãéáôß ï Ìßêçò åßíáé ðïëý ìåãáëýôåñïò áðü üôé ôïí öáíôáæüìáóôå ôçí ðñþôç ìÝñá ðïõ Þñèáìå üëïé åäþ. Ôï äþñï ìåãÜëï ëïéðüí. Ìßêç, èá ìïõ åðéôñÝøåéò ôï áíôßäùñï, óõìâïëéêü, ìéêñü åßíáé, áëëÜ åßíáé êñçôéêÜ äþñá. Ôï Ýíá åßíáé ìéá êáäÝíá êñçôéêÞ. ¼ëç ç êáäÝíá áõôÞ êáé ïé âñüã÷ïé ôçò óõìâïëßæïõí ôïõò áãþíåò ôçò ÊñÞôçò. Óôï ôÝëïò åßíáé ôá íïìßóìáôá ôçò êñçôéêÞò ðïëéôåßáò, ôçò ÊñÞôçò üìùò ðïõ êáé åóý õðïíïåßò ìå ôéò áîßåò ãéáôß ôçí ðáëéÜ åðï÷Þ ç ÊñÞôç åß÷å 100 ðüëåéò ÷ùñßò ôåß÷ç. Ïé áîßåò ðïõ åß÷å Þôáí ç ìåãÜëç ôçò äýíáìç ãéá íá äçìéïõñãÞóåé ôçí åíüôçôá ðïõ êé åóý õðïíïåßò ìå ôï Ýñãï óïõ óå üëç ôçí áíèñùðüôçôá, ÷ùñßò ðñïêáôáëÞøåéò êáé ÷ùñßò ðñïäéáèÝóåéò áñíçôéêÝò. Êáé ôï Üëëï äþñï Ìßêç èá ìïõ åðéôñÝøåéò, åíþ èá öáíåß óå ðïëëïýò üôé åßíáé êïéíü êáé óõíçèéóìÝíï, åßíáé ï "Åñùôüêñéôïò", áëëÜ ï "Åñùôüêñéôïò" ìåôáöñáóìÝíïò áðü ìéá áðü ôéò 17 ñïõìáíéêÝò ìåôáöñÜóåéò ðïõ õðÞñ÷áí óôç Ñïõìáíßá ôçí ðåñßïäï ôïõ 1700 ðïõ áõôü óõìâïëßæåé üôé óôçí ðåñßïäï åêåßíç õðüäïõëç áêüìá ç ÊñÞôç äçìéïõñãïýóå, üðùò êáé ï Ìßêçò äçìéïõñãïýóå ìÝóá áðü ôç âáñâáñüôçôá, ôçí êáôáðßåóç êáé ôïõò ðåñéïñéóìïýò. Êáé ï åëëçíéóìüò ôüôå ðïõ õðÞñ÷å - êé áõôüò åßíáé ï óõìâïëéóìüò ôïõ "Åñùôüêñéôïõ" - Þôáí ðáëëéêáñüðïõëá áðü üëï ôïí åëëçíéóìü, ôç ãåùãñáöéêÞ ÅëëÜäá, ôçí Êýðñï, ôçí ÊñÞôç, ôç ÍÜîï, ôçí Éùíßá, ôçí çðåéñùôéêÞ ÅëëÜäá êáé ôç Âëá÷ßá êáé üëïé áãùíßóôçêáí ìå ôï êßíçôñï ôçò áíäñåßáò ãéá ôï Ýðáèëï ôçò åéñÞíçò, ôçí Áñåôïýóá. Áõôü óõìâïëßæåé ãéá ìáò ï "Åñùôüêñéôïò". Ìßêç, ðáñáêáëþ äÝîïõ ôá, ãéáôß êáé ôï êëÝïò óïõ åßíáé ïõñáíüìçêåò êáé ôï Ýñãï óïõ åßíáé ïõñáíüìçêåò êé åìåßò åäþ óôçí ÊñÞôç Ìßêç óå áãáðïýìå ãéáôß ðÜíù áð' üëá åßóáé ìåãÜëïò Êñçôéêüò, ðáéäß ôçò ÊñÞôçò.

251

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

7

Óôéãìéüôõðá áðü ôéò åñãáóßåò ôçò ôåëåõôáßáò çìÝñáò ôïõ Óõíåäñßïõ

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

7

1, 2,3,4,5 Óôéãìéüôõðá áðü ôéò óõíåíôåýîåéò ôýðïõ 6,7 ÂñÜâåõóç ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç áðü ôç Ñþóéêç Áíôéðñïóùðåßá óôï ÓôÜäéï ×áíßùí

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Συνέντευξη Τύπου του Μίκη Θεοδωράκη στα Ελληνικά και Ξένα Μέσα Ενηµέρωσης. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΧΑΝΙΩΝ ΚΥΡΙΑΚΗ 31-7-2005 Óôï ðåñéèþñéï ôïõ Äéåèíïýò Óõíåäñßïõ ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ðáñá÷þñçóå óõíÝíôåõîç ôýðïõ óôï Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï ðñïò ôïõò áíôáðïêñéôÝò ôùí Åëëçíéêþí êáé îÝíùí ÌÝóùí ÅíçìÝñùóçò ðïõ ðáñáêïëïõèïýóáí ôï ÓõíÝäñéï. Áêïëïõèïýí ÷áñáêôçñéóôéêÜ áðïóðÜóìáôá. Μίκης Θεοδωράκης :Êáé ìüíï ôï ãåãïíüò üôé áõôÞ ç ôüóç óçìáíôéêÞ óôéãìÞ ôçò æùÞò ìïõ ôá ïãäüíôá ìïõ ÷ñüíéá ôá ãéïñôÜæïõìå åäþ óôçí ðáôñïãïíéêÞ ãç, ôçí ÊñÞôç, ìå ãåìßæåé ìå óõãêßíçóç. ÐÝñáí ôïýôïõ èÝëù íá óáò ðù üôé âñÝèçêá ìðñïóôÜ óå Ýíá Üñôéá ïñãáíùìÝíï óõíÝäñéï, ðïõ äå íïìßæù üôé Ý÷åé ãßíåé îáíÜ óôçí ÅëëÜäá êáé ãé áõôü áîßæåé êÜèå Ýðáéíïò óôïí êýñéï ÊáôóáíåâÜêç, óôïí êýñéï ÁãïñáóôÜêç êáé óå üëç ôçí Íïìáñ÷éáêÞ Áõôïäéïßêçóç. '¢øïãç ïñãÜíùóç, õøçëü åðßðåäï ïìéëéþí ãéá êÜèå êëÜäï ôçò ðïëýìïñöÞò ìïõ äñáóôçñéüôçôáò. Åðßóçò íïìßæù üôé åßíáé åîáéñåôéêÜ ðñùôüôõðï, Ýíáò Üíèñùðïò ôçò çëéêßáò ìïõ íá áêïýåé íá ôïí áíáëýïõí åí æùÞ. Åí ðÜóç ðåñéðôþóåé, åðåéäÞ óõíÞèéóá áðü ìéêñüò íá æù ìÝóá óôïí êüóìï, åðåéäÞ óõíÞèéóá íá æù ìå áãÜðç ãéá ôïí êüóìï, äÝ÷ïìáé, Ýôóé óáí áõôïíüçôï ôç ìåãÜëç ðñïóöïñÜ ôçò áãÜðçò ðïõ ìïõ ãßíåôáé êáé ç ïðïßá üôáí ðñïÝñ÷åôáé áðü ôçí ßäéá ôçí ðáôñßäá ìïõ, Ý÷åé Ýíáí ðïëý âáèýôåñï êáé óðïõäáéüôåñï ÷áñáêôÞñá ãéá ìÝíá. Èá ôåëåéþóù ëÝãïíôÜò óáò üôé óáí ìïõóéêüò áðü åäþ îåêßíçóá. Ôçí ðñþôç ìïõ óõíáõëßá ôçí Ýêáíá ðñéí áðü 55 ÷ñüíéá óôá ×áíéÜ êáé öáßíåôáé Þôáí ôõ÷åñÞ, ãéáôß ôçí áêïëïýèçóáí ÷éëéÜäåò Üëëåò óå üëá ôá ìÝñç ôïõ êüóìïõ. Êé áêüìá íá ðñïóèÝóù üôé, ï êïëïöþíáò, ôï êïñýöùìá, åßíáé íá óå ãéïñôÜæåé ôï ÷ùñéü óïõ. ÎÝñåôå ðüóï äýóêïëï åßíáé ïé ßäéïé ïé ÷ùñéáíïß óïõ íá óå ãéïñôÜæïõí êáé ìÜëéóôá ìå ôïí ôñüðï ðïõ Ýãéíå ðñï÷ôÝò ç ãéïñôÞ óôï ÃáëáôÜ; Ðïõ Þôáí êÜôé ðñáãìáôéêÜ ôï áíåðáíÜëçðôï. ÄåäïìÝíïõ üôé ôá ðåñéèþñéá åßíáé ðÜñá ðïëý óôåíÜ ôåëåéþíù åäþ ôç ìéêñÞ ìïõ åéóáãùãÞ êáé ðåñéìÝíù ôéò åñùôÞóåéò óáò.

Paul Αναστασιάδης, ÓõíôïíéóôÞò ôçò ¸íùóçò Áíôáðïêñéôþí ÎÝíïõ Ôýðïõ Åõ÷áñéóôþ ðïëý ãéá ôçí êáëÞ äéïñãÜíùóç åê ìÝñïõò ôïõ ÎÝíïõ Ôýðïõ. Êýñéå ÈåïäùñÜêç, ðñéí ëßãåò ìÝñåò óå äçëþóåéò óôï óðßôé óáò åßðáôå Üìåóá Þ Ýììåóá üôé ç åõèýíç ãéá ôá èýìáôá ôçò ôñïìïêñáôßáò óôçí Áããëßá Þôáí êõñßùò ôïõ ÐñïÝäñïõ Bush êáé ôïõ Ðñùèõðïõñãïý Tony Blair. Õðïóôçñßæåôå áêüìá áõôÞ ôçí Üðïøç Þ Ý÷åé óõìâåß êÜôé ôéò ôåëåõôáßåò ìÝñåò ðïõ íá Üëëáîå ôçí ÜðïøÞ óáò; Μίκης Θεοδωράκης: ÐñÝðåé íá óáò áðáíôÞóù ëáêùíéêÜ êáé åßíáé ðÜñá ðïëý äýóêïëï. Ãé' áõôü äåí èá ÷ñçóéìïðïéÞóù åôéêÝôåò ïýôå ðñïóäéïñéóìïýò. Èá óáò ðù ôçí âáèéÜ ìïõ áíçóõ÷ßá óáí Ýíáò ðïëßôçò ôçò ÅëëÜäáò êáé Ýíáò ðïëßôçò ôïõ Êüóìïõ. Ìå ìåãÜëç 254

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

áíçóõ÷ßá âëÝðïõìå üôé, áíôß ç áíèñùðüôçôá íá âáäßæåé ðñïò ôçí åéñÞíç, ôçí åõçìåñßá, íá äéïñèþíåé ôá ëÜèç ôùí ðëïõóßùí áðÝíáíôé óôïõò öôù÷ïýò ëáïýò - ôï ìåãáëýôåñï Ýãêëçìá ãßíåôáé óôçí ÁöñéêÞ, ôçí Íüôéá Áóßá êôë. - áíôéèÝôùò ðñï÷ùñïýìå óå ìéá êëéìÜêùóç ðïëåìéêþí êáé Üëëùí ðáñÜëëçëùí áðùëåéþí êáé äñÜóåùí. ÓõíïðôéêÜ óáò ëÝù üôé áõôÞ ôç óôéãìÞ Ý÷ïìå ôñåéò ìåãÜëåò ðëçãÝò. Ç ìßá åßíáé ç ðëçãÞ ôïõ Ðáëáéóôéíéáêïý, ç ïðïßá áñ÷ßæåé íá êáêïöïñìßæåé, ç Üëëç åßíáé ôïõ ÉñÜê, êáé ç ôñßôç åßíáé áõôÞ ôùí åðéèÝóåùí áõôïêôïíßáò, ïé ïðïßåò êëéìáêþíïíôáé êáé áð' üóá äéáâÜæù õðÜñ÷åé öüâïò êáé íá ãåíéêåõèïýí. ¸÷ù ôçí ÜðïøÞ ìïõ ãéá ôï ðïéïò ôï îåêßíçóå áõôü êáé ðïéá åßíáé ç öýóç ôïõ åíüò Þ ôïõ Üëëïõ ðñïâëÞìáôïò, áëëÜ äåí èá ìðù ó´ áõôü. Íïìßæù üìùò üôé ðñÝðåé íá äïýìå ôçí ðñáãìáôéêüôçôá üðùò åßíáé, íá ìçí óôñïõèïêáìçëßæïõìå êáé íá âáöôßæïõìå ôïõò ìåí üôé åßíáé ôñïìïêñÜôåò êáé ôïõò Üëëïõò åëåõèåñùôÝò. Èá áñêåóôþ ìüíï óôá íïýìåñá - äéüôé ïé áíèñþðéíåò æùÝò åßíáé æùÝò êáé äåí ìåôñþ äéáöïñåôéêÜ ìéá æùÞ åíüò ìáýñïõ Þ Ýã÷ñùìïõ áðü ìéá æùÞ áìåñéêÜíïõ, åßíáé ôï ßäéï áêñéâþò. Áðü ôç ìéá ìåñéÜ Ý÷ïõìå ðåñßðïõ äåêÜäåò ÷éëéÜäåò ãõíáéêüðáéäá íåêñÜ óôç Ðáëáéóôßíç êáé óôï ÉñÜê êáé áðü ôçí Üëëç ìåñéÜ, Ý÷ïõìå åêáôïíôÜäåò èýìáôá åðßóçò áèþá. Ç ìðáëÜíôæá íïìßæù ãÝñíåé ìå ôç ìåñéÜ ôùí ðñþôùí. Ðïý èá ðÜåé áõôÞ ç êáôÜóôáóç; Ç ÜðïøÞ ìïõ åßíáé üôé, ðñÝðåé êÜðïôå íá áöÞóïõìå üëïé ôéò õðåêöõãÝò, ãéáôß íïìßæù üôé îåöåýãïìå áðü ôçí áëÞèåéá êáé ïé ìåí êáé ïé äå êáé êõñßùò ç Åõñþðç êáé ç ÁìåñéêÞ, ïé õðåýèõíïé áðü ôç óôéãìÞ ðïõ åßíáé ðéï äõíáôïß. ÐñÝðåé íá ôåëåéþóåé áõôÞ ç õðüèåóç. Ãéá íá ôåëåéþóåé ðñÝðåé íá äïýìå ðÜëé ôá ðñÜãìáôá áðü ôçí áñ÷Þ, áðü ôï ôÝëïò ôïõ ðáãêïóìßïõ ðïëÝìïõ, íá äïýìå äçëáäÞ üôé ç êÜèå ÷þñá ðñÝðåé íá ðåñéïñéóôåß óôá óýíïñÜ ôçò. Ïé äõíáôÝò ÷þñåò Ý÷ïõí ôç äõíáôüôçôá íá åðéêñáôÞóïõí áëëÜ ìå ïéêïíïìéêÜ ìÝóá, ìå ðïëéôéóôéêÜ ìÝóá, ìå áíèñþðéíá ìÝóá, ü÷é üìùò ìå ôïí ðüëåìï. Ãéá Üëëç ìéá öïñÜ íá áðáãïñåõôåß ç ÷ñÞóç âßáò áð' üðïõ êé áí ðñïÝñ÷åôáé. Êáé ãé' áõôü ôï ëüãï èá ðñÝðåé óôá ÇíùìÝíá ¸èíç íá äïèåß ìéá íÝá ðíïÞ êáé íá ëÜâïõí áõôïß ôçí õðåõèõíüôçôá êáé ôç äñÜóç. ¼ëá ôá ðáãêüóìéá ðñïâëÞìáôá ðñÝðåé íá ëýíïíôáé óôïí Ïñãáíéóìü ÇíùìÝíùí Åèíþí êáé ôï Óõìâïýëéï Áóöáëåßáò üðïõ ðñÝðåé ìå ðëåéïøçößá íá ðáßñíïíôáé áõôÝò ïé áðïöÜóåéò. Íá ôåëåéþóåé áõôÞ ç õðüèåóç êáé ðñÝðåé ç Åõñþðç, êõñßùò, íá ðÜñåé ãñÞãïñá áõôÞ ôçí ðñùôïâïõëßá. ÅÜí äåí ãßíåé áõôü íïìßæù üôé ìðáßíïõìå óå ìéá öïâåñÞ ðåñéðÝôåéá, äéüôé ç âßá èá êëéìáêþíåôáé, ïé ìåí èá ôéìùñïýí ôïõò äå êáé åêåßíïé ðïõ èá ðëçñþíïõí äåí åßíáé ïé õðåýèõíïé, èá åßíáé ôá áèþá èýìáôá, äéüôé áõôïß ðïõ óêïôþíïíôáé óôç ÂáãäÜôç, áõôïß ðïõ óêïôþíïíôáé óôç Ðáëáéóôßíç êáé áõôïß ðïõ óêïôþíïíôáé óôï Ëïíäßíï Þ óôç Ìáäñßôç åßíáé áèþïé, åßíáé èýìáôá, äåí öôáßíå óå ôßðïôá. Ðñüêåéôáé, êáôÜ ôç ãíþìç ìïõ, ãéá ôçí ðéï áðáßóéá ìïñöÞ âßáò ðïõ õðÞñîå ðïôÝ. Êáé èá ðñÝðåé íá îÝñïõí, üóïé íïìßæïõí óÞìåñá üôé Ý÷ïõí ôç äýíáìç íá åðéâÜëïõí ôç èÝëçóÞ ôïõò üôé âÜæïõí óå äïêéìáóßá êáé ôá êñÜôç ôïõò êáé ôïõò ðïëßôåò ôïõò áëëÜ êáé Üëëá êñÜôç üðùò åßíáé ôá êñÜôç ôçò Åõñþðçò óÞìåñá. ÁõôÞ åßíáé ç ÜðïøÞ ìïõ.

255

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ισπανικό Πρακτορείο Ειδήσεων: ÅðéôñÝøôå ìïõ, ðñþôá áð' üëá, íá óáò åõ÷áñéóôÞóù ãéá ôïí áãþíá ðïõ Ý÷åôå êÜíåé êáé ãéá ôçí ðáôñßäá ìïõ, åßìáé ×éëéáíÞ, êáé ãéá ôçí áëëçëåããýç üëùí ôùí ëáþí ôïõ êüóìïõ…. ÈÝëù íá óáò ñùôÞóù: Ýíáò Üíèñùðïò óáí åóÜò äåí áðïóýñåôáé. ¢ñá ôé èá êÜíåôå óôá åðüìåíá ÷ñüíéá; Êáé äåýôåñïí, ìéëÞóáôå ãéá ôï ôé ìðïñïýí íá êÜíïõí ïé êõâåñíÞóåéò ãéá íá åßíáé êáëýôåñïò ï êüóìïò. Ôé ìðïñïýí íá êÜíïõí Üíèñùðïé óáí åóÜò êáé ïé ãåíéÝò ðïõ èá Ýñèïõí ìåôÜ áðü óáò êáé óêÝöôïíôáé óáí åóÜò. Μίκης Θεοδωράκης: ¼óï èá Ý÷ù ôçí õãåßá ìïõ êáé óþáò ôÜò öñÝíáò ìïõ èá óõíå÷ßóù íá æù, íá óêÝöôïìáé, íá äñù, íá áíôéäñþ üðùò ðÜíôïôå, óáí åëåýèåñïò Üíèñùðïò. Ïé áðëïß Üíèñùðïé óôçí Åõñþðç, üôáí îåêßíçóå ï ðüëåìïò óôï ÉñÜê, Ýäåéîáí ôç èÝëçóÞ ôïõò. ÅðåéäÞ åßóôå áðü ôçí Éóðáíßá, óôçí Éóðáíßá êáôÝâçêáí åêáôïììýñéá óôç Âáñêåëþíç, óôç Ìáäñßôç åíáíôßïí ôïõ ðïëÝìïõ. Êáé Þäç íïìßæù üôé åßíáé áõôÞ ç áíôßäñáóç ôïõ éóðáíéêïý ëáïý ðïõ õðï÷ñÝùóå ôçí êõâÝñíçóç ôçò Éóðáíßáò íá áðïóýñåé ôá óôñáôåýìáôÜ ôçò áðü ôï ÉñÜê. Óôï Ëïíäßíï êáôÝâçêáí åêáôïììýñéá åðßóçò - ó' üëç ôçí Åõñþðç. Óõìâáßíåé âÝâáéá óôçí åðï÷Þ ìáò íá ðåñéöñïíåßôáé ç ãíþìç ôùí ðïëëþí, ðáñ' üôé âñéóêüìáóôå óå ìéá åðï÷Þ, õðïôßèåôáé, ðïõ ïé Üíèñùðïé Ý÷ïõí óõíåßäçóç ôùí äéêáéùìÜôùí ôïõò êáé ìðïñïýí íá äåßîïõí ôç äéáöùíßá ôïõò ìüíï ì´ Ýíáí ôñüðï: ôç äéáäÞëùóç. ÄåäïìÝíïõ ìÜëéóôá üôé ïé êõâåñíÞóåéò, ìáæß ìå ôçí ðëåéïøçößá ôùí ìáæéêþí ìÝóùí åíçìÝñùóçò áðïôåëïýí Ýíá ìÝñïò ôïõ óõóôÞìáôïò êáèïäÞãçóçò ôçò êïéíÞò ãíþìçò - ôï ëÝù áõôü ðñáãìáôéêÜ ìå ðïëý äéóôáãìü êáé ìå íôñïðÞ, ãéáôß ôï ëÝù êáé ìðñïóôÜ óáò êáé äåí îÝñù áí öôáßôå åóåßò, öõóéêÜ. Ôï ðéï ôñáíôá÷ôü ðáñÜäåéãìá åßíáé íïìßæù áõôü ðïõ ãßíåôáé óôçí ÁìåñéêÞ: Ýãéíå ìéá ìåãÜëç äéáäÞëùóç, ðåñßðïõ 50.000 óôç ÍÝá Õüñêç êáé äåí ôï îÝñåé êáíÝíáò áìåñéêáíüò, äéüôé êáíÝíá êáíÜëé äåí ôï ìåôÝäùóå. ÁõôÞ ç ÷åéñáãþãçóç ôçò êïéíÞò ãíþìçò äåí õðÞñîå ðïôÝ. Ïýôå óôçí áñ÷áßá åðï÷Þ, ïýôå óôï Ìåóáßùíá, ïýôå óôç ìåôáðïëåìéêÞ åðï÷Þ.

…. Ï êüóìïò, äåí Ý÷åé Üëëï ìÝóïí åÜí äå èÝëåé íá ãßíåé êáé áõôüò èýìá, ãéáôß äåí îÝñïõìå ðïý èá ÷ôõðÞóåé áêñéâþò áõôÞ ç "ôõöëÞ âßá". Áí èÝëåôå íá ôçí ðïýìå "ôõöëÞ ôñïìïêñáôßá", íá ôçí ðïýìå ãéá üëïõò. Áí ôçí ðïýìå "ôõöëÞ âßá", íá ôçí ðïýìå ãéá üëïõò. Ãéáôß ðñüêåéôáé ãéá ôñïìïêñáôßá êáé ãéá âßá ðïõ îåêéíÜåé êáé áðü ôç ìßá ìåñéÜ êáé áðü ôçí Üëëç. Äéüôé áõôüò, ï ïðïßïò åßíáé ðïëéôéóìÝíïò, ðïõ Ý÷åé Ýíá áåñïðëÜíï êáé ðåôÜåé óôá 10.000 ðüäéá êáé ì´ Ýíáí ÷Üñôç êáé ÷ùñßò íá âëÝðåé "ôé åßíáé áðü êÜôù" ðáôÜåé ôç óêáíäÜëç (üðùò Ýãéíå óôçí ðñáãìáôéêüôçôá, ðïõ êÜôù Þôáí Ýíáò ãÜìïò Éñáêéíþí êáé óêïôþèçêáí üëïé - åêáôü Üíèñùðïé, ãõíáßêåò, ðáéäéÜ - áðü Ýíáí Üíèñùðï), áõôüò ôé åßíáé; ÔñïìïêñÜôçò åßíáé êé áõôüò. Íá ìçí ðáßæïõìå ìå ôéò ëÝîåéò ïýôå ìå ôéò Ýííïéåò. Åßíáé ìéá âßáéç ðïëéôéêÞ ìå âßáéá áðïôåëÝóìáôá. Öáßíåôáé ëïéðüí üôé ïé Åõñùðáßïé âãÞêáí Ýîù, áëëÜ ìðÞêáí ðÜëé ìÝóá äéüôé äåí áêïýãïíôáé. Ìüíï ï öüâïò üôé, êÜðïôå èá Ýñèåé ôï êáêü êáé óôç ðüñôá ôïõò, èá ôïõò âãÜëåé ðÜëé Ýîù íá ðéÝóïõí ôçí êõâÝñíçóç ôïõò íá ôåëåéþóåé áõôü. Äåí ðÜåé ðéï ðÝñá, áõôü ôï ðñÜãìá. Ç ÁìåñéêÞ íüìéæå, ìå ôçí öïâåñÞ äýíáìç ðïõ Ý÷åé, üôé åðéâÜëëïíôáò ôç âßá êÜðïõ, èá óéãÞóåé 256

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ç áíèñùðüôçôá êáé ïé Üëëïé äåí èá ìðïñïýí íá áíôéäñÜóïõí. ÓÞìåñá õðÜñ÷åé áõôÞ ç áíôßäñáóç ìå ôïõò áíèñþðïõò íá áõôïêôïíïýí. Áýñéï èá Ýñèåé êÜôé Üëëï. Åõôõ÷þò ç éóôïñßá ôïõ áíèñþðïõ äåí óôáìáôÜåé ðïôÝ. Åìåßò åßìåèá åäþ, ìÜñôõñåò ôçò ìåãáëýôåñçò âßáò ðïõ ãíþñéóå ç áíèñùðüôçôá, ìå ôïõò ÷éôëåñéêïýò. ÂÝâáéá, ïé Ãåñìáíïß ìáò Ýëåãáí ôñïìïêñÜôåò, îÝñåôå ãéáôß; Ãéáôß óôç ÓõíèÞêç ôçò Ãåíåýçò åß÷å êáôï÷õñùèåß ôï äéêáßùìá ôïõ áëåîéðôùôéóôÞ íá ìçí ðõñïâïëåßôáé óôïí áÝñá, áëëÜ íá ðÝóåé êÜôù êáé ìåôÜ íá ðõñïâïëåßôáé. ÅðåéäÞ ïé Êñçôéêïß ëïéðüí äåí ðåñßìåíáí áõôüò íá ðåé "óýíôåêíå, ãåéá óïõ óå óêïôþíù Þ ìå óêïôþíåéò" ôïí ðõñïâüëçóáí åðÜíù. Êáé áõôïß êçñý÷èçêáí ôñïìïêñÜôåò êáé êÜçêáí ïëüêëçñá ÷ùñéÜ êáé åêôåëÝóôçêáí ÷éëéÜäåò Üíèñùðïé. Êáé åäþ, óôçí ÊñÞôç, Þñèå ç íý÷ôá èáíÜôïõ. Êáé åßìáé ðåñÞöáíïò óáí Êñçôéêüò êáé óáí ¸ëëçíáò äéüôé åìåßò åßìáóôå áðü ôïõò ëßãïõò ëáïýò ðïõ áíôéóôáèÞêáìå óôï öáóéóìü, óôï íáæéóìü, óôïõò éôáëïýò êáé óôïõò êáôáêôçôÝò. Ôï ðëçñþóáìå áêñéâÜ. Ç ÅëëÜäá óå ðïóïóôü ðëçèõóìïý åß÷å ôéò ìåãáëýôåñåò áðþëåéåò óôïí ðáãêüóìéï ðüëåìï êáé áðü ôïõò Ñþóïõò êáé áðü ôïõò Ðïëùíïýò êáé áðü ôïõò ÃéïõãêïóëÜâïõò. Ç ÊñÞôç, äå, ôéò ìåãáëýôåñåò. Ôï áðïôÝëåóìá ðïéï åßíáé; Ôï áðïôÝëåóìá åßíáé üôé ôåëéêÜ ïé áíèñþðéíåò èõóßåò, ôï áíèñþðéíï áßìá, ç áãÜðç ãéá åëåõèåñßá èñéÜìâåõóáí. Äõóôõ÷þò, åìåßò ðïõ ðÞñáìå ìÝñïò óôïí ðüëåìï äåí ðåñéìÝíáìå ðïôÝ üôé èá îáíáãßíåé Üëëïò ðüëåìïò. ¹ôáí ôÝôïéá ç ìåãÜëç öñßêç ðïõ æÞóáìå ðïõ ëÝãáìå üôé äåí èá õðÜñîåé áíèñþðéíï ìõáëü íá êÜíåé ðéá áõôÞ ôç ôñáãùäßá îáíÜ óôïõò áíèñþðïõò. Êé áð' ôçí Üëëç ìÝñá ðïõ ôåëåßùóå ï ðüëåìïò Üñ÷éóáí óõíå÷þò ðüëåìïé. Åãþ óáí Üíèñùðïò Ý÷ù ðéá áðïãïçôåõôåß ãéá ôïí Üíèñùðï, âÝâáéá öéëïóïöéêÜ. ÁëëÜ óáí ðïëßôçò êáé óáí ðïëéôéêüò èÝëù íá ðéóôåýù üôé ôåëéêÜ èá íéêÞóåé ç áíôé-âßá. Åãþ åßìáé êáôÜ ôçò âßáò. Åßíáé ç âÜóç, ôï èåìÝëéï ãéá íá ìðïñåß áðü åäþ êáé ðÝñá íá ÷ôéóôåß ç äçìïêñáôßá, ç åëåõèåñßá, ç ïéêïíïìéêÞ áíüñèùóç, êôë. Áðü êåé íá îåêéíÞóïõìå. Êáé íá åßóôå âÝâáéïé üôé èá âñåèåß áíôßäñáóç, èá âñåèïýí êõâåñíÞóåéò ïé ïðïßåò èá áëëÜîïõí ãíþìç. Êáé èÝëù íá óáò ðù - ãéáôß äåí èÝëù íá åìöáíßæïìáé ùò áíôéáìåñéêáíüò - üôé èáõìÜæù áðåñéüñéóôá ôïí áìåñéêÜíéêï ëáü. Ãéá üëá. Êé áêüìá üôé ï áìåñéêáíéêüò ëáüò åßíáé ðïõ óôáìÜôçóå ôç óöáãÞ ôïõ ÂéåôíÜì. Èõìüóáóôå. Ôá ðáéäéÜ ìå ôá ëïõëïýäéá âãÞêáí óôïõò äñüìïõò. Êáé, ßóùò êáé ôþñá, Ý÷ù ìéá åëðßäá üôé ðÜëé ï áìåñéêÜíéêïò ëáüò èá êáôáëÜâåé ðïéï åßíáé ôï óõìöÝñïí ôïõ, ôï óõìöÝñïí ôçò åéñÞíçò, ôçò áíèñùðüôçôáò. Èá óþóåé ðÜëé ôçí áíèñùðüôçôá. Äåí Ý÷ïõìå Üëëç åëðßäá, ðáñÜ ôïõò áðëïýò áíèñþðïõò, ôïõò ëáïýò ôçò Åõñþðçò, ôçò Áóßáò, ôçò ÁöñéêÞò êáé êõñßùò êáé ôçò Âüñåéáò ÁìåñéêÞò. Åõ÷áñéóôþ ðïëý. Τουρκικό Πρακτορείο: Êýñéå ÈåïäùñÜêç, Ý÷åôå åñãáóôåß ãéá ôçí Åëëçíï-ÔïõñêéêÞ Öéëßá êáé ÅéñÞíç ôþñá êáé ÷ñüíéá. ÌåôÜ áðü 5 ÷ñüíéá, ôé íïìßæåôå ãéá ôçí ðáñïýóá êáôÜóôáóç; ¸÷åé ïëïêëçñùèåß ç áðïóôïëÞ; Μίκης Θεοδωράκης: ¼ðùò îÝñåôå åãþ åß÷á ôçí ôéìÞ íá êÜíù ôá ðñþôá âÞìáôá ôï 257

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

1986 óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç ìáæß ìå ößëïõò Ôïýñêïõò üðùò ï êýñéïò Ëéâáíåëß êáé ï ÃéáóÝñ ÊåìÜë êáé âÜëáìå ôá èåìÝëéá ãéá ôçí åëëçíï-ôïõñêéêÞ óõíåñãáóßá êáé öéëßá. Áðü ôçí ðëåõñÜ áõôÞ, íïìßæù üôé Ýãéíáí âÞìáôá óïâáñÜ. Êáé áõôÝò ôéò ìÝñåò üëç ç ÅëëÜäá âëÝðåé Ýíá óÞñéáë ôïõñêéêü. Ôï âëÝðù êé åãþ üôáí ìðïñþ êáé íïìßæù üôé áõôü åßíáé ðïëý ðéï äõíáôü áð' ïôéäÞðïôå Üëëï, ãéáôß äåß÷íåé óôïõò Ýëëçíåò ôçí ðñáãìáôéêÞ æùÞ óôç óçìåñéíÞ Ôïõñêßá. Ãéáôß ôï ðñüâëçìá áíÜìåóá óôïõò äýï ëáïýò åßíáé üôé ìáò ÷ùñßæïõíå öáíôÜóìáôá êáé ìýèïé, áëëÜ âÝâáéá êáé ìéá öïâåñÞ ðñáãìáôéêüôçôá ç ïðïßá Ýãéíå ðéá ìõèïëïãßá êáé ãéá ôïõò äýï ëáïýò. Áõôü Þôáí êÜôé ðïõ Ýðñåðå áðü êáéñü íá îåðåñáóôåß. Ãéáôß ç ëïãéêÞ ëÝåé ôï åîÞò: üôé åìåßò æïýìå ãåéôïíéêÜ, ï Ýíáò áðÝíáíôé óôïí Üëëï. Äåí ìðïñïýìå íá ìåôáêïìßóïõìå. Èá åßìáóôå åäþ ãéá áéþíåò áêüìá. Åìåßò èá áðïöáóßóïõìå ìå ôïõò ãåßôïíÝò ìáò ðþò èá æÞóïõìå. Ìå ôï üðëï óôï ÷Ýñé, ìå ôï öüâï, ìå ôï ìßóïò, Þ ìå ôç óõíåñãáóßá, ôçí êáôáíüçóç, ç ïðïßá ïðùóäÞðïôå èá äþóåé áìïéâáßá ïöÝëç; Ôï äõóôý÷çìá ãéá ôçí ðñïóðÜèåéá ðïõ êÜíïõìå åìåßò, ïé áðëïß ðïëßôåò, åßíáé üôé Ýíá áðü ôá êýñéá áéôÞìáôá ôá ïðïßá âÜëáìå áðü ôüôå Þôáí íá óôáìáôÞóïõí áõôïß ïé öïâåñïß åîïðëéóìïß ôïõ åíüò êáé ôïõ Üëëïõ, ðïëåìéêïß åîïðëéóìïß, ðïõ äõíáìéôßæïõí ôçí ïéêïíïìßá ìáò êáé ôçí êïéíùíéêÞ áíÜðôõîç êáé ôùí äýï ëáþí. Åãþ óáí ¸ëëçíáò áéóèÜíïìáé ôçí áäéêßá ðïõ ãßíåôáé óôç ÷þñá ìïõ, üôáí âëÝðù üôé áíÜìåóá óôïõò 15 Åõñùðáßïõò êáé ôþñá óôïõò 25, ç ÷þñá ìïõ åßíáé óôéò ôåëåõôáßåò èÝóåéò áíÜðôõîçò. ×ùñßò ôïõò ðïëåìéêïýò åîïðëéóìïýò ç ÅëëÜäá èá Þôáí óôéò ôñåéò, ôÝóóåñéò ðñþôåò èÝóåéò. ¼ìùò Ýãéíáí óïâáñÜ âÞìáôá êáé áðü ôçí ðëåõñÜ ôùí êõâåñíÞóåùí êáé ôï ðñüâëçìá ðëÝïí íïìßæù ðåñéóóüôåñï åßíáé óôçí Ôïõñêßá ðáñÜ óôçí ÅëëÜäá, äéüôé üðùò öáßíåôáé åêåß õðÜñ÷ïõí äéáöïñåôéêÜ êÝíôñá åîïõóßáò áêüìá, ôá ïðïßá ðïëëÝò öïñÝò äçìéïõñãïýí êáé ìßá ó÷éæïöñåíéêÞ êáôÜóôáóç, üðùò ëüãïõ ÷Üñç, ôç óôéãìÞ ðïõ åßíáé óôçí ¢ãêõñá ï Õðïõñãüò Åîùôåñéêþí ôçò ÅëëÜäáò, ôá ÔïõñêéêÜ áåñïðëÜíá íá öôÜíïõí ðÜíù áðü ôçí ÁèÞíá ó÷åäüí. Åãþ èá ÷áñáêôÞñéæá üëç áõôÞí ôçí äñáóôçñéüôçôá ôçò ôïõñêéêÞò ðïëåìéêÞò áåñïðïñßáò ùò áíüçôç. Äåí Ý÷åé êáíÝíá íüçìá. ÁëëÜ öïâÜìáé üôé ï óôü÷ïò ôçò äåí åßíáé ç ÅëëÜäá, åßíáé ç êõâÝñíçóç ôçò Ôïõñêßáò äéüôé äéáêñßíù üôé ç ôïõñêéêÞ êõâÝñíçóç èÝëåé ðñáãìáôéêÜ íá êÜíåé âÞìáôá ðñïò ôç ìåñéÜ ôçò êáôáíüçóçò êáé ôçò öéëßáò ìå ôçí ÅëëÜäá. Áõôü åßíáé ôï ðñüâëçìá ôï óçìåñéíü. Êáé ôï ïðïßï èá ëýóåé âáóéêÜ ï êüóìïò, ãéáôß åìåßò ïé ¸ëëçíåò üðùò âëÝðåôå, óáí ëáüò áëëÜ êáé óáí ðïëéôéêÜ êüììáôá, åßìåèá üëïé õðÝñ ôçò åëëçíïôïõñêéêÞò öéëßáò. Οµογενειακό Πρακτορείο ειδήσεων : Êýñéå ÈåïäùñÜêç, Ý÷åôå ÷éëéÜäåò óõíáõëßåò óôï åîùôåñéêü êáé óôçí ÅëëÜäá….. Èá óõíå÷ßóåôå íá äßíåôå óõíáõëßåò, íá ãñÜöåôå ìïõóéêÞ, íá óõíå÷ßæåôå ôï Ýñãï óáò üðùò ìÝ÷ñé ôþñá; Μίκης Θεοδωράκης: Íïìßæù ðñÝðåé íá ãõñßóåôå ðñïò ôá ðÜíù êáé íá ñùôÞóåôå ôïí ðáíôïäýíáìï èåü. Ç åñþôçóç åßíáé ìÜëëïí èåïêñáôéêÞ! Èåïý åðéôñÝðïíôïò, ëïéðüí 258

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

êáé üóï ôá ðüäéá ìïõ êáé ôï ìõáëü ìïõ åßíáé êáëÜ, åãþ óõíå÷ßæù. ÖõóéêÜ äåí êÜíù óõíáõëßåò, èÝëåé êáé ìéá öõóéêÞ áíôï÷Þ áõôü ðëÝïí…Íïìßæù üôé ìåôÜ áðü åîÞíôá ïêôþ - åâäïìÞíôá ÷ñüíéá, ðåñßðïõ, óõãêïìéäÞò ìïõóéêïý õëéêïý - åãþ ìÜëëïí êáôáôÜóóïìáé óáí ìéá õðåñäýíáìç ãéáôß Ý÷ù ìåãÜëï ïðëïóôÜóéï (åõôõ÷þò äåí åßíáé ìðüìðåò ïé äéêÝò ìïõ, åßíáé ëïõëïýäéá!) - ôï èÝìá åßíáé áõôü ðïõ åñåõíïýìå åäþ. Åäþ ãßíåôáé ìéá ðñïóðÜèåéá ãéá ôçí êáôáíüçóç êáôáñ÷Þí ôïõ Ýñãïõ ìïõ, äéüôé îÝñåôå üôé ç ðïñåßá ìïõ Þôáí èõåëëþäçò, Þôáí äçìéïõñãéêÞ áëëÜ êáé èõåëëþäçò áð' ôçí Üëëç ìåñéÜ. Êé Üëëùóôå åìÝíá äå ìå åíäéÝöåñå íá åîçãþ, ìå åíäéÝöåñå ôé áðÞ÷çóç åß÷å ôï Ýñãï ìïõ. Ôþñá üìùò åßíáé ìéá åðï÷Þ ðïõ ðñÝðåé íá óôáèïýìå ëßãï, íá äïýìå ôé Ýãéíå, ôé áîßæåé áð' áõôÜ ôá ðñÜãìáôá, íá ôï ìåëåôÞóïõìå êáé áðü êåé êáé ðÝñá åßíáé óôï ÷Ýñé ðëÝïí ôùí åðéãüíùí, ôùí ôñáãïõäéóôþí, ôùí óõíèåôþí, ôùí âéïãñÜöùí ê.ëð. íá óõíå÷ßóïõí. ÁõôÞ Þôáí ç äéêÞ ìïõ ðñïóöïñÜ. Åßìáé óáí Ýíáò ðáððïýò ï ïðïßïò üñãùóå ôï ÷ùñÜöé ôïõ êáé êÜèåôáé êÜôù áðü ôç ìïõñéÜ êáé âëÝðåé ôá åããüíéá ôïõ. Å, áò èåñßóïõí. Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων: ÐñáãìáôéêÜ áõôÞ ç åêäÞëùóç ðïõ äéïñãáíþíåé ç Íïìáñ÷éáêÞ Áõôïäéïßêçóç ìáò äßíåé ôçí åõêáéñßá íá êáôáíïÞóïõìå ðÜñá ðïëëÜ ðñÜãìáôá êáé èÝëù íá ñùôÞóù ôï åîÞò: Áí ðéóôåýåôå üôé ðÝñá áð' áõôÝò ôéò åêäçëþóåéò ãåíéêÜ óôçí ÅëëÜäá õðÜñ÷åé óÞìåñá ìéá ðïëéôéóôéêÞ ëåéøõäñßá Χανιώτικα Νέα : Ç ôåëåõôáßá åñþôçóç åßíáé ç åîÞò. Ìéá êáé âñéóêüìáóôå ó' áõôü ôï ÷þñï ðïõ åßíáé áöéåñùìÝíïò óôïí Ðïëõ÷ñüíç Ðïëõ÷ñïíßäç èÝëù íá èõìçèåßôå ìåñéêÜ ðñÜãìáôá áðü ôï ðáñåëèüí êáé íá ìáò ðåßôå ôé óôÜóç åß÷å ôçñÞóåé ãéá ôïõò áñéóôåñïýò ï Ðïëõ÷ñüíçò Ðïëõ÷ñïíßäçò, ùò Õðïõñãüò Äçìüóéáò ÔÜîçò Μίκης Θεοδωράκης: Èá ìéëÞóù ðñþôá ãéá ôïí Ðïëõ÷ñüíç êáé ìåôÜ ãéá ôçí ðïëéôéóôéêÞ ëåéøõäñßá. Ï Ðïëõ÷ñüíçò Ðïëõ÷ñïíßäçò Þôáí Õðïõñãüò Äçìüóéáò ÔÜîçò ôïõ Ãåùñãßïõ ÐáðáíäñÝïõ. Êáé Þôáíå ç åðï÷Þ ôïõ '64 üðïõ íáé ìåí åß÷áìå áëëáãÞ êõâåñíçôéêÞ, áëëÜ üëïò ï êñáôéêüò ìç÷áíéóìüò êáé éäéáßôåñá ôá óþìáôá áóöáëåßáò, äåí åß÷áí áëëÜîåé íïïôñïðßá. Åãþ, íÝïò ðñüåäñïò ôùí ËáìðñÜêçäùí, óõíáíôïýóá ðÜñá ðïëý ìåãÜëåò äõóêïëßåò, áêüìá äå÷üìïõí óùìáôéêÝò áðåéëÝò áëëÜ êáé êáêïðïéÞóåéò êáé ðÜíôïôå Ýâñéóêá óôï ðëÜé ìïõ ôïí Ðïëõ÷ñüíç Ðïëõ÷ñïíßäç, ï ïðïßïò ðáñåíÝâáéíå. ÁìÝôñçôá åßíáé ôá ó÷åôéêÜ ðåñéóôáôéêÜ. Åäþ èá óáò ðåñéãñÜøù äýï, ãéá íá êáôáëÜâåôå ðïéá Þôáí ç ó÷Ýóç ìïõ ìå ôïí Ðïëõ÷ñüíç...

Ôþñá íá ìéëÞóïõìå ãéá ôçí "ðïëéôéóôéêÞ ëåéøõäñßá". Èá óáò ðù êÜôé, ðïõ åßðá ðñï÷ôÝò ó´ Ýíá ößëï ìïõ äçìïóéïãñÜöï, ðïõ Ý÷åé ðïëý ÷éïýìïñ êáé Þèåëá íá ôïí ðñïêáëÝóù, ãéá íá óðÜóù ðëÜêá ðéï ðïëý. "ÁíÞêåéò, ôïõ åßðá, óå ìéá óõíïìïôáîßá áíèñþðùí, ôïõò ðáñïõóéáóôÝò ôçò ôçëåüñáóçò, ðïõ ôþñá, Ý÷åôå êáâáëÞóåé ôï êáëÜìé, üëïé óáò. ¸÷åôå ãßíåé ìåãÜëïé óôáñ. Ðñþôïé åßóôå åóåßò, ìåôÜ åßíáé ïé ðïäïóöáéñéóôÝò, 259

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ìåôÜ åßíáé ôá ìáíåêÝí êáé ìåôÜ ïé ôñáãïõäéóôÝò ôçò ìüäáò. ÁëëÜ üëïé åóåßò, ëÝù, åßóôå ìéá ìéêñÞ êñïýóôá ãýñù - ãýñù áðü ôï óþìá ôçò ÅëëÜäïò, Ýôóé, ãõáëÜêéá - ãõáëÜêéá ãéá íá êÜíåôå ôïõò éèáãåíåßò íá ôá ÷Üíïõí, üðùò êÜíáíå ïé éåñáðüóôïëïé óôçí ÁöñéêÞ. Êáé ì' Ýíá öýóçìá èá öýãåôå. Ôßðïôá äåí åßóôå! Ôßðïôá! Áðëþò ìïëýíåôå ôç ÷þñá…. ÔÝôïéá ãåëïéïðïßçóç ôïõ áíèñþðïõ, ôÝôïéá êïñïúäßá ôïõ áíèñþðïõ, ôÝôïéá åõôÝëåéá ôïõ áíèñþðïõ, ôüóï êïõôïýò áíèñþðïõò äåí ãíþñéóå ðïôÝ ç áíèñùðüôçôá". ÌåôÜ êÜôé ìå ñþôçóå êáé ôïõ ëÝù "íá ìå ñùôÞóåéò ãéá ôçí Üëëç ÅëëÜäá". "Ðïéá åßíáé ç Üëëç ÅëëÜäá;" "Ç ðñáãìáôéêÞ ÅëëÜäá, ëÝù.…. Ï êüóìïò êñáôÜåé ôéò áîßåò ôïõ, êñáôÜåé ôç ìíÞìç ôïõ, êñáôÜåé ôá ðñïéêéÜ ôïõ, êñáôÜåé ôçí ïìïñöéÜ. ÁõôÞ åßíáé ç ÅëëÜäá. Ç Üëëç ÅëëÜäá åßíáé ç ðéï äõíáôÞ, íá ôï îÝñåôå. Êáé ôï äåß÷íåé óå êÜèå åõêáéñßá. Ôé íïìßæåôå äçëáäÞ, üôé üëïé êÜèïíôáé êáé âëÝðïõí áõôÝò ôéò óá÷ëáìÜñåò, üôé üëïé åßìáóôå Ýôóé ìðïõíôáëÜäåò, üðùò ìáò Ý÷ïõí äåé; Ôßðïôá äåí åßíáé Ýôóé. Ðñï÷ùñåß ç åðéóôÞìç, ðñï÷ùñåß ç ôÝ÷íç, ðñï÷ùñåß ôï ìõáëü. Ç åëëçíéêÞ êïéíùíßá ðñï÷ùñåß, ï ëáüò äåí èá ìåßíåé ì' üëïõò áõôïýò. ÁõôÞ åßíáé ç Üëëç ÅëëÜäá. Åêåß áíÞêù êé åãþ êáé ôá ôñáãïýäéá ìïõ.…. … Äõóôõ÷þò ôï ó÷ïëåßï äåí åßíáé êéâùôüò äéüôé áêñéâþò äåí äßíïìå ôá ëåöôÜ ìáò óôïõò äáóêÜëïõò êáé ôïõò åðéóôÞìïíåò ãéá íá ãßíïõí ðñáãìáôéêïß Ýëëçíåò êáé ðñáãìáôéêïß Üíèñùðïé, ôá äßíïõìå ãéá ôá ðáëéïíôïýöåêá, áõôÞ åßíáé ç õðüèåóç üëç. Êé üðùò êáôáëáâáßíåôå, üëåò ïé êõâåñíÞóåéò ôï ßäéï åßíáé. ¼ëåò ëÝíå üôé èá ìåéùèïýí ïé äáðÜíåò, êáé äåí êÜíïõí ôßðïôá… Äåí êÜíïõí êáìéÜ ðñïóðÜèåéá êáé ìå ôá ëåöôÜ áõôÜ ðëïõôßæïõí ïé ÁìåñéêÜíïé êé åìåßò åäþ ðçãáßíïõìå ìåôáíÜóôåò êáé ïé Ôïýñêïé ìåôáíÜóôåò êáé äåí Ý÷ïõìå ðáéäåßá, äåí Ý÷ïõìå õãåßá, äåí Ý÷ïõìå Ýíá Íïóïêïìåßï…¼ôáí ôÝëåéùóå ï ðüëåìïò ôçò Ãéïõãêïóëáâßáò, åß÷å äçìïóéåõèåß Ýíáò ðßíáêáò. Ôüóïé íåêñïß, ôüóïé ôñáõìáôßåò, ôüóá üðëá ðïýëçóáí, ðñþôç ÷þñá ç ÁìåñéêÞ. Äéóåêáôïììýñéá åõñþ. Äåýôåñç ÷þñá Þôáí ç Áããëßá. Ôñßôç ÷þñá ç Ãáëëßá, ôÝôáñôç ÷þñá ç Ãåñìáíßá. ÁõôÝò ïé ôÝóóåñéò ÷þñåò ðëïýôéóáí êáé ïé Üëëïé êáôáóôñÜöçêáí...

260

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

∆ηµοσιότητα Συνεδρίου Ãéá ôçí äçìïóéüôçôá ôïõ Óõíåäñßïõ äçìéïõñãÞèçêáí: Óýã÷ñïíï ÊÝíôñï Ôýðïõ óôï ïðïßï ïé ïñãáíùôÝò ðáñåß÷áí üëåò ôéò óýã÷ñïíåò ôå÷íéêÝò êáé ïñãáíùôéêÝò äõíáôüôçôåò ðëçñïöüñçóçò, ðáñáêïëïýèçóçò êáé ìåôÜäïóçò óôïõò äçìïóéïãñÜöïõò, ïé ïðïßåò áîéïðïéÞèçêáí óôï Ýðáêñïí. Ôéò åêäçëþóåéò ðáñáêïëïýèçóáí 12 áíôáðïêñéôÝò ôùí ìåãáëýôåñùí äéåèíþí åéäçóåïãñáöéêþí ðñáêôïñåßùí êáé ìÝóùí åíçìÝñùóçò êáé ïé áíôáðïêñßóåéò ôïõò Ýêáíáí ôïí ãýñù ôïõ êüóìïõ. Óôçí ÅëëÜäá ôá ãåãïíüôá êáôáãñÜöçêáí ó´ üëåò ó÷åäüí ôéò åöçìåñßäåò, ôá ðåñéïäéêÜ êáé ôá çëåêôñïíéêÜ ìÝóá ôçò ÷þñáò. ÊáôÜ åêáôïíôÜäåò ìåôñþíôáé ôá äçìïóéåýìáôá. Éäéáßôåñç ðñïâïëÞ Ýãéíå áðü ôá ÊñçôéêÜ ÌÝóá ÅíçìÝñùóçò, ìå æùíôáíÝò ôçëåïðôéêÝò êáé ñáäéïöùíéêÝò ìåôáäüóåéò ðïõ Ýöôáóáí ôéò 30 þñåò êáé ìå åêôåôáìÝíá äçìïóéåýìáôá êáé áöéåñþìáôá óôïí Ôýðï. éó÷õñüò êüìâïò óôï äéáäßêôõï áðü ôïí ïðïßï ãéíüôáí æùíôáíÞ ìåôÜäïóç ôùí åñãáóéþí ôïõ Óõíåäñßïõ êáé ðáñïõóßáóç üëùí ôùí õëéêþí ôïõ óõíåäñßïõ. ¼ëåò ïé ôå÷íéêÝò äõíáôüôçôåò ôïõ êüìâïõ åîáíôëÞèçêáí. Ï server êáôÝãñáöå êáèçìåñéíÜ ôéò ìÝñåò ôïõ Óõíåäñßïõ êáôÜ ìÝóï üñï 8.300 åðéóêÝøåéò, üðùò öáßíåôáé êáé óôïí ó÷åôéêü ðßíáêá.Ôï ÓõíÝäñéï ðáñáêïëïýèçóáí èåáôÝò êáé áðü ôéò 4 ãùíéÝò ôïõ ðëáíÞôç, áðü ôçí Éáðùíßá ùò ôçí Áõóôñáëßá êáé áðü ôçí íüôéï ÁöñéêÞ ùò ôçí ÁñãåíôéíÞ.

Site ôï ïðïßï åßíáé åíåñãü ìÝ÷ñé êáé óÞìåñá (www.mikis-crete.gr). Ôçí ïìÜäá ðïõ ïñãÜíùóå ôï ÊÝíôñï Ôýðïõ êáé ôá Äßêôõá áðïôÝëåóáí ïé: Ματθαίος Φραντζεσκάκης (ÌÝóá ÅíçìÝñùóçò), Στέλιος Μπονάτος (Äßêôõá êáé çëåêôñïíéêÜ óõóôÞìáôá), Ρούλα Οικονοµάκη (ÌåôáöñÜóåéò) êáé Ρούλα Μπουλνταδάκη (ÇëåêôñïíéêÝò êáôá÷ùñÞóåéò). Õðåýèõíïò óõíôïíéóìïý êáé ó÷åäéáóìïý: Γιώργος Αγοραστάκης, ÁíôéíïìÜñ÷çò.

261

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ç áößóá ôçò óõíáõëßáò

262

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Óôéãìéüôõðá áðü ôç ìåãÜëç ëáúêÞ óõíáõëßá óôï Åèíéêü ÓôÜäéï ×áíßùí

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Αναγόρευση του Μίκη Θεοδωράκη σε Επίτιµο ∆ιδάκτορα του Πανεπιστηµίου Κρήτης ∆ευτέρα, 1 Αυγούστου 2005 "Ç Óýãêëçôïò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò ýóôåñá áðü ðñüôáóç ôïõ Ðñýôáíç ÊáèçãçôÞ ÉáôñéêÞò ê. É. ÐáëëÞêáñç êáé ôåêìçñßùóç ôçò ðñüôáóçò áðü ôïí Ðñüåäñï ôïõ ÔìÞìáôïò Öéëïóïöéêþí êáé Êïéíùíéêþí Óðïõäþí ÊáèçãçôÞ Øõ÷ïëïãßáò ê. É. ÊïõãéïõìïõôæÜêç áðïöÜóéóå ïìüöùíá ôçí áíáãüñåõóç ôïõ óõíèÝôç ê. Ìßêç ÈåïäùñÜêç óå Åðßôéìï ÄéäÜêôïñá ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò (ÐñáêôéêÜ 212ç2/31-3-2005) . Ôï ìïõóéêü êáé óõããñáöéêü Ýñãï ôïõ ê. Ì. ÈåïäùñÜêç åßíáé ðïëõäýíáìï, åîáéñåôéêÜ ðñùôüôõðï, ðïéïôéêü, ìåãÜëï óå Ýêôáóç, öáíåñÜ åõáßóèçôï óôá äåéíÜ ôùí áíèñþðùí êáé óôï ðáíáíèñþðéíï üíåéñï ôçò åéñÞíçò. Ôï ìåóôü íïÞìáôïò Ýñãï ôïõ åßíáé, åéäéêÜ ãéá ôïõò íÝïõò, Ýíá ìÜèçìá äçìéïõñãéêüôçôáò, åñåõíçôéêÞò äñáóôçñéüôçôáò, ðáñáãùãéêÞò óýíèåóçò êáé áíýøùóçò. Ç óôÜóç æùÞ ôïõ åßíáé Ýíá ìÜèçìá Þèïõò, óõíÝðåéáò, áíåîÜñôçôçò ðïëéôéêÞò êáé ðïëéôéóôéêÞò óêÝøçò êáé äñÜóçò. Ç óõíáñðáóôéêÞ äñÜóç êáé ôï ôåñÜóôéï Ýñãï ôïõ ê. Ì. ÈåïäùñÜêç åßíáé ìÜèçìá æùÞò ãéá üëïõò. Óôï ðñüóùðü ôïõ óõíèÝôç ê. Ì. ÈåïäùñÜêç ôï ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò ôéìÜ ôïí ðïëõôÜëáíôï äçìéïõñãü óôï ÷þñï ôçò ìïõóéêÞò, ôçò ðïßçóçò êáé ôçò ëïãïôå÷íßáò, ôïí õðåñáóðéóôÞ ôçò ìåôáó÷çìáôéóôéêÞò êáé åíùôéêÞò äýíáìçò ôïõ ðïëéôéóìïý, ôïí ðïëýðáèï áãùíéóôÞ ôçò åëåõèåñßáò êáé ôçò êïéíùíéêÞò äéêáéïóýíçò, ôïí Êñçôéêü, ôïí ¸ëëçíá ôïí Ðïëßôç ôïõ Êüóìïõ." Από την ανακοίνωση της Πρυτανείας του Πανεπιστηµίου Κρήτης

Ç ôåëåôÞ áíáãüñåõóçò Ýãéíå ôçí 1ç Áõãïýóôïõ 2005, þñá 11.30 ð.ì. óôï ÌåãÜëï ÁñóåíÜëé, óôï Åíåôéêü ËéìÜíé ôùí ×áíßùí. ÊáôÜ ôçí ôåëåôÞ êáé ìåôÜ ôçí êåíôñéêÞ ïìéëßá áðü ôïí ê. ÃéÜííç ÊïõãéïõìïõôæÜêç, ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò, åõ÷áñéóôþíôáò ãéá ôçí ìåãÜëç ôéìÞ ðïõ ôïõ Ýãéíå, åêöþíçóå ôï ëüãï ðïõ áêïëïõèåß:

264

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Μίκης Θεοδωράκης: Eκ Βαθέων ΙΙ ¸÷ù ðïëëïýò ëüãïõò íá åßìáé óÞìåñá øõ÷éêÜ öïñôéóìÝíïò. Ðñþôïí ãéáôß âñßóêïìáé óôçí ÊñÞôç. Äåýôåñïí ãéáôß ìüëéò ðÝñáóá ôï áêñùôÞñé ôùí 80 ìïõ ÷ñüíùí êáé Ôñßôïí ãéáôß ìå ôéìÜ ôï ÐáíåðéóôÞìéï ôçò ÊñÞôçò. Áõôïß ïé ôñåéò ëüãïé êÜíïõí äýóêïëç ôçí åðéëïãÞ ôïõ èÝìáôïò ìéáò ôüóï óçìáíôéêÞò áëëÜ êáé óõìâïëéêÞò óõíÜìá ïìéëßáò ìå ôç âáñýíïõóá éäéüôçôá ôïõ Åðßôéìïõ ÊáèçãçôÞ ìéáò ÖéëïóïöéêÞò Ó÷ïëÞò. Ç ëÝîç "áêñùôÞñéï" ìå ðáñáðÝìðåé óôï ôáîßäé. Óôï ôáîßäé ôçò æùÞò ìïõ. Êé üðùò ëÝìå "èáëáóóïäáñìÝíï êáñÜâé", ìðïñþ êé åãþ íá éó÷õñéóôþ ðùò õðÞñîá Ýíáò èáëáóóïäáñìÝíïò Üíèñùðïò, äïêéìáóìÝíïò óôçí èÜëáóóá ôçò æùÞò êáé óôéò ôñéêõìßåò ôçò éóôïñßáò. ¼ìùò ðåñéÝñãùò åäþ óôá ×áíéÜ íïéþèù ðùò âñßóêïìáé óå ëéìÜíé, ãáëÞíéïò êáé áóöáëÞò. Ëåò êáé îáíáâñÝèçêá óôçí áãêáëéÜ ôçò ïéêïãÝíåéÜò ìïõ. Ìç Ý÷ïíôáò æÞóåé óå äéêÞ ìïõ ðáôñßäá, Ýìáèá íá èåùñþ ôçí ðáôñßäá ôïõ ðáôÝñá ìïõ, óáí äéêÞ ìïõ ðáôñßäá. Åäþ åßíáé ç ïéêïãÝíåéÜ ìïõ, åäþ åßíáé ôï äéêü ìïõ ëéìÜíé, åäþ ïé óêéÝò ôùí äéêþí ìïõ îáíáæùíôáíåýïõí êáé åêìçäåíßæïõí çëéêßåò êáé ÷ñüíéá, ìå êÜíïõí Ýöçâï, ìå êÜíïõí ðáéäß êáé íïéþèù êáèþò Ýóôñéøá óáí êáñÜâé ôïí ÊÜâï-Íôüñï, íá áôåíßæù ôç æùÞ ìå êáèáñü ìÜôé, êáèþò ôï íÝï ôáîßäé ðïõ îáíïßãåé ìðñïóôÜ ìïõ ìïý åðéöõëÜóóåé íÝá áéíßãìáôá êáé íÝåò óõãêéíÞóåéò. ¹äç ìðïñþ íá äù "áö' õøçëÜ" ôç æùÞ ìïõ áðü áðüóôáóç, óáí ôñßôïò êáé íá âãÜëù ôá ðñþôá óõìðåñÜóìáôá. ÖÝñ' åéðåßí, åäþ óôï ëéìÜíé ôùí ×áíßùí, äéáäñáìáôßóôçêå ìéá óêçíÞ ðïõ Ýìåëëå íá êáôåõèýíåé ôéò åðéëïãÝò êáé ôéò áðïöÜóåéò ìïõ óå üëç ìïõ ôç æùÞ. Ìüëéò åß÷áí áñ÷ßóåé ïé Âáëêáíéêïß ðüëåìïé, óôá 1912, êáé ôüôå ï ðáôÝñáò ìïõ, 16 ÷ñïíþí êáé ï áäåëöüò ôïõ ï ÐÝôñïò 19 ÷ñïíþí, áðïöÜóéóáí íá öýãïõí êñõöÜ êáé íá êáôáôáãïýí óôïí åëëçíéêü óôñáôü. ÌðÞêáí ëïéðüí ó' Ýíá ðëïßï ðïõ Þôáí áñáãìÝíï óôçí ðñïêõìáßá êáé êñýöôçêáí óôï áìðÜñé ôïõ. Óå ëßãï, ðñïò ìåãÜëç ôïõò Ýêðëçîç, åßäáí îáöíéêÜ áðü ðÜíù ôïõò ôïí ðáôÝñá ôïõò êáé ðßóôåøáí ðùò üëá ãé' áõôïýò åß÷áí ôåëåéþóåé. Åêåßíïò üìùò ðïõ êñáôïýóå óôï Ýíá ÷Ýñé Ýíá ðåëþñéï êáñâÝëé æõìùôü êáé óôç ÷ïýöôá ôïõ Üëëïõ ëßãá ôÜëçñá üðùò ôá Ýëåãáí ôüôå, ôïõò åßðå ìå ôçí âñïíôåñÞ ôïõ öùíÞ: "ÐÜñôå ôïýôï ãéá íá ìçí ðåéíÜóåôå êé áõôÜ ôá ëßãá ëåöôÜ èá óáò ÷ñåéáóôïýí. Êáé êïéôÜîôå íá ìçí íôñïðéÜóåôå ôçí ãåíéÜ óáò". ´ ¸ôóé ãåííÞèçêå ìÝóá ìïõ ç åéêüíá ôïõ ×ñÝïõò ãéá ôçí "ãåíéÜ" ìïõ êáé óõíáêüëïõèá ãéá ôçí Ðáôñßäá ìïõ. ¸ôóé ìå äõï ëüãéá Ýãéíá áõôüò ðïõ Ýãéíá. Êáé ôþñá ó' áõôÞ ôçí ôüóï óõãêéíçôéêÞ êáé óõíÜìá óçìáíôéêÞ êáìðÞ ôçò æùÞò ìïõ, áöïý åõ÷áñéóôÞóù ôïí ê. Ðñýôáíç êáé üëïõò ôïõò êáèçãçôÝò, áöïý ÷áéñåôÞóù íïåñÜ ôïõò öïéôçôÝò êé áöïý åêöñÜóù ôçí åõãíùìïóýíç ìïõ ãéá ôçí öéëïîåíßá ôùí áñ÷þí êáé ôùí êáôïßêùí áõôÞò ôçò ðüëçò, èá ìïõ åðéôñÝøåôå íá îåäéðëþóù ìðñïóôÜ óáò ìåñéêÜ áðïóôÜãìáôá éäåþí êáé óêÝøåùí, ðïõ ìå Ýêáíáí íá åßìáé áõôüò ðïõ åßìáé, ðïõ ïäÞãçóáí ôá âÞìáôÜ ìïõ, êáèïäÞãçóáí ôéò ðñÜîåéò ìïõ êáé åíÝðíåõóáí 265

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ôçí ðïñåßá ìïõ áíÜìåóá óôïõò áíèñþðïõò êáé ìÝóá óôçí ÔÝ÷íç. Áñ÷ßæù ëïéðüí: Ðéóôåýù üôé óôïõò äýóêïëïõò ãéá üëïõò êáéñïýò Ýêáíá ôï ÷ñÝïò ìïõ, ïñèþèçêá ìå üëåò ìïõ ôéò äõíÜìåéò áðÝíáíôé óôçí áäéêßá êáé ôç âßá, õðåñáóðßóôçêá ôïõò áäõíÜôïõò, äåí ðôïÞèçêá ìðñïóôÜ óôïõò éó÷õñïýò. ÕðçñÝôçóá ðéóôÜ ôï êïéíùíéêü éäåþäåò ðïõ åîáñ÷Þò åß÷á äçìéïõñãÞóåé ìÝóá ìïõ êáé ðïõ ìüíï ùò ðñïò ôïõò ãåíéêïýò óôü÷ïõò ôáõôéæüôáí ìå ôçí ÁñéóôåñÜ. Ðßóôåøá ìå üëåò ìïõ ôéò äõíÜìåéò óå Ýíá ìÝëëïí ðéï áíèñþðéíï ãéá ôçí ðáôñßäá ìïõ êáé ôïí êüóìï üëï êáé áãùíßóôçêá ãé' áõôü. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, ôçí ðíåõìáôéêÞ, äåí åðáíáðáýèçêá óå üðïéá äþñá ìïý Ýäùóå ç öýóç, áëëÜ åñãÜóôçêá óêëçñÜ ãéá íá ðñïóöÝñù óôçí ôÝ÷íç ìïõ óôÝñåç ôå÷íéêÞ èùñÜêéóç, þóôå íá áíôÝ÷åé óôéò äïêéìáóßåò ôùí áíèñþðùí êáé ôïõ ÷ñüíïõ. Íïìßæù üôé äçìéïýñãçóá ôåëéêÜ Ýíá Ýñãï ðëïýóéï, óå üëá ôá åßäç ôçò ìïõóéêÞò, êáé åõôý÷çóá ìå ôéò ôñåéò ëõñéêÝò ôñáãùäßåò íá ðëçóéÜóù ôï óôü÷ï ðïõ Ýèåóá ãéá ôïí åáõôü ìïõ áðü ôçí åðï÷Þ ðïõ Ýöçâïò äåí ìðïñïýóá íá ðéóôÝøù óôï âÜèïò üôé ìéá ìÝñá èá ãéíüìïõí éêáíüò íá ôéèáóåýóù ôïõò Þ÷ïõò óýìöùíá ìå ôá üíåéñÜ ìïõ. Ãéá üëá áõôÜ ëïéðüí áéóèÜíïìáé ðëÞñçò. Êáé ìðïñþ íá ðù üôé åßìáé åõôõ÷Þò, ãéáôß áîéþèçêá áêüìá íá ðåñéâÜëëïìáé áðü ôç æåóôáóéÜ ôçò ïéêïãÝíåéÜò ìïõ êáé ôùí ößëùí ìïõ. Íá ãéá ðïéïõò ëüãïõò áõôü ôï ôßðïôá, ðïõ äõóôõ÷þò óôéò ìÝñåò ìáò ãéãáíôþíåôáé, äåí ìðüñåóå êáé äåí ìðïñåß íá ìå áããßîåé. Ç åðï÷Þ ðïõ ïñìþìåíïò áðü ôá éóôïñéêÜ ãåãïíüôá áëëÜ êáé ôç äéêÞ ìïõ ðíåõìáôéêÞ ùñßìáíóç áðïöÜóéóá íá áêïëïõèÞóù Ýíá óõãêåêñéìÝíï éäåïëïãéêü ñåýìá Þôáí öïñôùìÝíç ìå äéáóôáõñïýìåíåò äïîáóßåò, "ðéóôåýù", ðáñáäüóåéò, éäáíéêÜ. ÓðñùãìÝíïò áðü ôïí áôßèáóï ÷áñáêôÞñá ìïõ êáé ôï ïñìçôéêü ôáìðåñáìÝíôï ìïõ, ðÞäçóá ðÜíù óôï ôñÝíï ôçò ÁñéóôåñÜò ðïõ ôüôå Ýôñå÷å ìå éëéããéþäç ôá÷ýôçôá. Èá Ýëåãá üôé ãéá ìáò ôïõò åêáôïíôÜäåò ÷éëéÜäåò Ýöçâïõò ôçò åëëçíéêÞò ÁñéóôåñÜò áðü ôçí åðï÷Þ ôïõ ÄåêÝìâñç ôïõ 1944 êé Ýðåéôá, ç ðïëéôéêÞ êáôÜíôçóå ç ôÝ÷íç ôïõ áíÝöéêôïõ. Ðáëåýáìå, õðïöÝñáìå, èõóéáæüìáóôáí ãéá ôç ìåãÜëç ïõôïðßá. Óôçí áñ÷Þ äåí ôï îÝñáìå. ¼ìùò óéãÜ-óéãÜ üëï êáé ðåñéóóüôåñïé áñ÷ßóáìå íá ôï óõíåéäçôïðïéïýìå. ÏñéóìÝíïé Ýöåõãáí. ¼ìùò ãéá åêåßíïõò ðïõ Ýìåíáí åí ãíþóåé ôïõò üôé äå èá äïõí ðïôÝ ôá üíåéñÜ ôïõò íá ðáßñíïõí óÜñêá êáé ïóôÜ, ç æùÞ ôïõò ãéíüôáí üëï êáé ðéï äýóêïëç. Ãéáôß äåí åßíáé êáèüëïõ åýêïëï íá âëÝðåéò íá èåñßæïõí ïé Üëëïé áõôÜ ðïõ Ýóðåéñåò åóý ìå ôüóï ìü÷èï êáé ôüóåò èõóßåò. ÐñïóðÜèçóá óõíåéäçôÜ, áðü ôï îåêßíçìÜ ìïõ áêüìá, íá óõíäÝóù ôçí ôÝ÷íç ìïõ ìå êåßíåò ôéò éäÝåò, åìðåéñßåò, óõíáéóèÞìáôá ðïõ áíôáíáêëïýóáí ôá ðÜèç ôïõ ëá266

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ïý ìáò. ÐñïóÜñìïóá ôï "åãþ" ìïõ, äçëáäÞ ôéò ðñïóùðéêÝò ìïõ åìðåéñßåò êáé óõíáéóèÞìáôá, óôï ãåíéêü, óôï üëïí, öñïíôßæïíôáò íá ôáõôéóôþ âéùìáôéêÜ, õðáñîéáêÜ, óõíåéäçóéáêÜ êáé øõ÷ïëïãéêÜ ìáæß ôïõ. ¹ôáí ìéá åðéëïãÞ èá ´ëåãá äñáìáôéêÞ êáé ïðùóäÞðïôå ðåñéóóüôåñï åõáßóèçôç, ôñõöåñÞ, ëõñéêÞ êáé ïíåéñïðüëá áðü ôá áéóèçìáôéêÜ äñÜìáôá ôçò Üëëçò ó÷ïëÞò, ôçò áðïëéôéêÞò. Ãéáôß ÐïëéôéêÞ ãéá ìÝíá äåí Þôáí ç Ýíôáîç ôçò ôÝ÷íçò óôï ðïëéôéêü óýóôçìá áëëÜ ç ìå êáëëéôå÷íéêÜ ìÝóá êáôáãñáöÞ ôïõ óõíáéóèçìáôéêïý-øõ÷éêïý ðåñéå÷ïìÝíïõ ðïõ äçìéïõñãïýí ôá éó÷õñÜ éóôïñéêÜ ñåýìáôá, óöñáãßæïíôáò ôç óõëëïãéêÞ øõ÷Þ êáé åðïìÝíùò ôïí êáèÝíá. Ïé åëåãåéáêÝò ìíÞìåò, ôá êïéíÜ ðÜèç, ç ôñáõìáôéóìÝíç ïìïøõ÷ßá, ÷áñÜæïõí ôï üëïí êáé ôïí êáèÝíá ìå ðõñáêôùìÝíï óßäåñï, Ýôóé ðïõ ç ìíÞìç, êáèþò ìðïëéÜæåôáé áðü ôçí ïäýíç, ãßíåôáé óõã÷ñüíùò ãüíéìç, Ýôïéìç íá äå÷ôåß ôçí ðíåõìáôéêÞ áíèïöïñßá… Áõôü åßíáé ôï ðñïôóÝò ôçò ïõóéáóôéêÞò ðïëéôéêïðïßçóçò, ðïõ ðñïåôïéìÜæåé ôçí êïéíùíßá ãéá ôá ìåãÜëá éóôïñéêÜ Üëìáôá. ¼ìùò ôïí ðõñÞíá ôçò æùÞò ìáò óôá óêëçñÜ ÷ñüíéá ôçò äïêéìáóßáò äåí ôïí áðïôåëïýóáí ìüíï ôá åëåãåßá êáé ïé èñÞíïé, áëëÜ êáé ï ëõñéóìüò êáé ç áãÜðç. ÐÜíù ó' áõôü ôï äßðôõ÷ï, ìå ôç âïÞèåéá åîáßóéùí ðïéçôþí, óõíÝ÷éóá ôçí ìïõóéêÞ ìïõ äéåßóäõóç óôá Ýãêáôá ôïõ åëëçíéêïý ëáïý. Åß÷á ðÜíôá ôçí áßóèçóç üôé åßìáé "åîáñôçìÝíïò" áðü ôá äéêÜ ìïõ "ðéóôåýù" ðïõ ìå ïäÞãçóáí óôïí ðõñÞíá ôïõ åìöýëéïõ óðáñáãìïý. ÁõôÞ ç âáèåéÜ ðëçãÞ ìå åß÷å áé÷ìáëùôßóåé ìéá ãéá ðÜíôá. ¼ôáí áíáöÝñïìáé óôç Ìáêñüíçóï, ëÝù ðùò áðü êåé âãÞêá äéáöïñåôéêüò áð' ü,ôé ìðÞêá. Äåí öôáßù åãþ ãé' áõôü. ÐÜíôùò Ýôóé Ýãéíå. Áõôüò åßìáé. Ãé' áõôü õðÞñ÷áí óôéãìÝò ðïõ æÞëåõá åêåßíïõò ðïõ Þôáí åëåýèåñïé íá êÜíïõí ü,ôé ôïõò êáôÝâåé, óå áíôßèåóç ìå ìÝíá ðïõ Þìïõí äåóìåõìÝíïò. Ëåò êáé ïé ÷éëéÜäåò íåêñïß, ïé âáóáíéóìÝíïé, ç "Üëëç" ÅëëÜäá, ôùí åëåãåßùí êáé ôùí èñÞíùí, ìå êñáôïýóå äåìÝíï ðÜíù ôçò. Ìçí ìðïñþíôáò ëïéðüí íá êÜíù ï,ôéäÞðïôå Üëëï, "Ý÷ôéóá" ôïí åáõôü ìïõ, ôç ìïõóéêÞ ìïõ, ôçí ðïëéôéêÞ éäåïëïãßá ìïõ êáé ôéò ðïëéôéêÝò åðéëïãÝò ìïõ ìå âÜóç áõôÝò ôéò "äåóìåýóåéò", áõôÞ ôçí ðßóôç. ¹èåëá äçëáäÞ ìå êÜèå ôñüðï íá ìðïëéÜóù ôïõò áíèñþðïõò êáé åéäéêÜ ôïõò ¸ëëçíåò ì' áõôü ôïí ðõñÞíá (ôá ðÜèç ôïõ ëáïý ìáò), ìå ôç âåâáéüôçôá üôé ôïõò åîáãíßæù, ôïõò ðëïõôßæù, ôïõò åíäõíáìþíù êáé ôÝëïò ôïõò ïäçãþ óôïí äñüìï ôçò "ëýôñùóçò" ìÝóù ôçò ìíÞìçò. Ôçò êÜèáñóçò ìÝóù ôçò ôÝ÷íçò êáé ôçò ðíåõìáôéêÞò áíáãÝííçóçò. ¸ôóé, áí æçôÜôå Ýíá ìïíôÝëï áõôïý ðïõ ìå ôüóç åéñùíåßá áðïêáëïýí "óôñáôåõìÝíï êáëëéôÝ÷íç", áõôüò åßìáé åãþ! Ç ôÝ÷íç åßíáé ôï ðéï ùñáßï ðñÜãìá ðïõ âñÞêá óôïí êüóìï, óôç æùÞ ìïõ. Ç ðñáãìáôéêüôçôá ó' áõôÜ ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ìðïñïýìå íá ðïýìå üôé Þôáí èõåëëþäçò, Þôáí ôñïìåñÜ áíôéöáôéêÞ, åãþ åíôïýôïéò ðñïóðÜèçóá íá êñáôÞóù áõôÞ ôç ìïíáäéêÞ ìïõ ðïñåßá, ç ïðïßá üìùò äåí ìðïñïýóå íá ìåßíåé áíåðçñÝáóôç áðü ôïõò áíÝìïõò ðïõ öõóïýóáí äõôéêÜ áíáôïëéêÜ, âüñåéá íüôéá, øõ÷ñïß, èåñìïß... Êé åãþ ðÜëé óáí Ýíá ðëïßï ðïõ ôáîéäåýåé ìÝóá óå ìåãÜëç èÜëáóóá, Üëëïôå ôáîßäåõá Þñåìá, Üëëïôå ÷áíüìïõí ìÝóá óôá êýìáôá, Üëëïôå âõèéæüìïõí ãéá íá îáíáâãþ óôçí 267

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

åðéöÜíåéá, áõôÞ åßíáé ç ðïñåßá. Êáé ðïôÝ äåí ôçí Üëëáîá. Ãéáôß êáèþò ðñï÷ùñïýóá, ðëïýôéæá óõíå÷þò, êõñßùò ìå ôá åêöñáóôéêÜ ìÝóá ðïõ êáôáêôïýóá, ãéáôß äéÜëåîá Ýíá ëåéôïýñãçìá, ôç ìïõóéêÞ, ðïõ åßíáé Üðéáóôç. Ôï õëéêü ôçò åßíáé Üõëï, åßíáé ï Þ÷ïò, åßíáé ïé Íüìïé ôçò Áñìïíßáò ðïõ åßíáé áðÝñáíôïé êáé ðïõ äåí ìðïñåß Ýíáò Üíèñùðïò íá ôïõò "óõëëÜâåé" áðüëõôá êáé ôåëåéùôéêÜ. ¹ìïõí öïñôéóìÝíïò ìå ìéá íÝá ðïéüôçôá, ëüãù ôçò ðñïúóôïñßáò ìïõ óôç ìïõóéêÞ, áëëÜ êáé ìå ìéá éó÷õñÞ äõíáìéêÞ, ëüãù ôçò ßäéáò ôçò éêáíüôçôÜò ìïõ íá ðëÜèù íÝï ðñïóùðéêü õëéêü óôïí êáéíïýñéï ìïõóéêü óôßâï ôïõ Åëëçíéêïý Ôñáãïõäéïý, ðïõ ç ãíçóéüôçôÜ ôïõ ì' Ýêáíå íá êåñäßóù áìÝóùò ôçí áãÜðç êáé ôçí åìðéóôïóýíç ôïõ ëáïý êáé Ýôóé íá åðéâÜëù ôéò ðñùôÜêïõóôåò ãé' áõôüí ðïéçôéêÝò óõíèÝóåéò, ðïõ áõôïìÜôùò ìåôáìüñöùíáí ôï ïéêåßï ðñïò áõôüí ëáúêü óôïé÷åßï, ìåôáèÝôïíôÜò ôï óôá åðßðåäá ôïõ ëïãßïõ, ðñÜãìá ðïõ öïâüíôáí üóï ôßðïôå Üëëï ïé ïðáäïß ôçò áðïëéôéêÞò ôÝ÷íçò êáé öõóéêÜ, áêüìá ðåñéóóüôåñï, ïé áöáíåßò åîïõóéáóôÝò, ðïõ ôï ìüíï ðïõ äåí Þèåëáí Þôáí íá îõðíÞóïõí ïé ìíÞìåò ôïõ ëáïý, ìå óõíÝðåéá íá öýãåé áðü ðÜíù ôïõ ï öüâïò, ç õðïôáãÞ, ï óõìâéâáóìüò êáé ç áäéáöïñßá êáé íá îáíáãßíåé áõôüò ðïõ Þôáí óôéò êïñõöáßåò éóôïñéêÝò ôïõ óôéãìÝò: éó÷õñüò, áäïýëùôïò, åëåýèåñïò! ÁëëÜ ðñï ðáíôüò éêáíüò íá Ý÷åé ìéá äéêÞ ôïõ ôÝ÷íç, áíôÜîéá ôùí ðïëéôéóôéêþí êáé éóôïñéêþí ôïõ ðáñáäüóåùí. Åß÷á ôçí óõíáßóèçóç üôé Þìïõí Ýíáò óêáðáíÝáò, Ýíáò ðñùôïðüñïò ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß êáéíïýñéá õëéêÜ -óå ó÷Ýóç ìå ôéò ãíþóåéò ôïõ ëáïý ìáò- ìå ôá ïðïßá ðßóôåõá üôé ðçãáßíù ðïëý ðéï âáèåéÜ áðü ôï ëáúêü ôñáãïýäé, ðñïêåéìÝíïõ íá åñìçíåýóù êáé íá áðïôõðþóù ìïõóéêÜ ôï ôñáãéêü-åëåãåéáêü óôïé÷åßï ðïõ êõñéáñ÷ïýóå ìÝóá ìáò êáé ãýñù ìáò. ÈÝëçóá ôï Ýñãï ìïõ íá ôïíßæåé ôçí äéáöïñåôéêüôçôÜ ôïõ ü÷é ìüíï ùò ðñïò ôçí ïõóßá áëëÜ êáé ùò ðñïò ôçí ðñüèåóç êáé öéëïäïîßá íá ãßíåé ï åêöñáóôÞò ôçò ðëçãùìÝíçò ðëåõñÜò ôçò éóôïñßáò, áõôÞò ðïõ ìå ôüóç öñïíôßäá ðñïóðáèïýóáí íá êñýøïõí ïé íéêçôÝò êáé ðïõ ðßóôåõá êáé ðéóôåýù üôé åßíáé êáé ç ðéï ïõóéáóôéêÞ êáé íá åêöñÜæåé áõôü ôï êõñßáñ÷ï êáé æùïãüíï éóôïñéêü ñåýìá áðÝíáíôé óôï ïðïßï ïñèþèçêáí ïé óõíôçñçôéêÝò äõíÜìåéò ðåôõ÷áßíïíôáò ôåëéêÜ íá áíáãÜãïõí óå êõñßáñ÷ç ôÜóç, ìÝóá óôïí ðíåõìáôéêü ÷þñï, ôçí áðïëéôéêÞ, äçëáäÞ áõôÞí ðïõ èåùñåß ôïõò ðíåõìáôéêïýò ôáãïýò õðåñÜíù êáé åêôüò ôïõ êïéíùíéêïý ãßãíåóèáé. Âåâáßùò èá ìðïñïýóå íá ñùôÞóåé êáíåßò ãéáôß óõíåñãÜóôçêá ìå áíèñþðïõò áõôÞò ôçò ôÜóçò. Íïìßæù üìùò üôé áõôü ôï Ýêáíá áðü èÝóç éó÷ýïò, ìå ôçí âåâáéüôçôá üôé ç óõíåñãáóßá ìáæß ìïõ èá ðïëéôéêïðïéïýóå ìÜëëïí ôïõò áðïëéôéêïýò, ðáñÜ èá ìå áðïðïëéôéêïðïéïýóáí åêåßíïé. (Êáé ïé äýï üñïé, ìå ôï ðåñéå÷üìåíï ðïõ Þäç ðñïóÝäùóá. ÄçëáäÞ ðïëéôéêÞ ßóïí Ýêöñáóç ôçò ôñáãéêÞò-åëåãåéáêÞò ðëåõñÜò ôçò éóôïñßáò, áðïëéôéêÞ ßóïí ãñáöéêüôçò, áðïóôáóéïðïßçóç áðü ôá ðñáãìáôéêÜ ðÜèç ôïõ ëáïý ìáò.) ¼ìùò ó' áõôü ìÞðùò äåí âïçèÞèçêá áðü ôïõò ßäéïõò; Ë.÷. ôé åßíáé ôï ¢îéïí Åóôß êáé ðïý êáôáôÜóóåôáé; Âåâáßùò, ÷ùñßò ôç äéêÞ ìïõ óõíåñãáóßá, äåí èá Ýðáéñíå ôïí ÷áñáêôÞñá ðïõ ðÞñå, êáèþò ç ìïõóéêÞ ìïõ ôï åêóöåíäüíéóå óôá Ýãêá268

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ôá ôïõ ëáïý êáé äç ôïõ áãùíéæüìåíïõ. Èá Þôáí ïýôùò Þ Üëëùò Ýíá ðïéçôéêü áñéóôïýñãçìá, ôï ïðïßï üìùò ïé ðïíçñïß êõñßáñ÷ïé êáé ôïðïôçñçôÝò ôçò åèíéêÞò ìáò æùÞò èá ðñïóðáèïýóáí íá ôï åõíïõ÷ßóïõí, áðïóðþíôáò ôï áðü ôçí ñÝïõóá íåïåëëçíéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá. ¸÷ù ôçí óõíáßóèçóç üôé "äþñéóá" óôïí åëëçíéêü ëáü Ýíá ü÷é ìüíï ðïéçôéêü áñéóôïýñãçìá áëëÜ êáé Ýíá åëåãåéáêü-äñáìáôéêü Ýñãï, åíôåëþò äéêü ôïõ, ðïõ üìùò, äß÷ùò ôç äéêÞ ìïõ ðáñÝìâáóç, ï ðïëýò ëáüò, êáé äç ôçò áãùíéæüìåíçò ðëåõñÜò ôïõ, èá ôï åß÷å óßãïõñá ÷Üóåé, êáèþò ïé ôïðïôçñçôÝò ôïõ èá öñüíôéæáí íá ôï áðïìïíþóïõí ìÝóá óôïõò ÷ñõóïýò ðýñãïõò ôçò äÞèåí "ìåãÜëçò ôÝ÷íçò", áõôÞò ðïõ ðñïïñßæåôáé ìüíï ãéá ôïõò ëßãïõò êáé åêëåêôïýò. Ôï Ýíôå÷íï-ëáúêü ôïõ ôñáãïõäéïý ìïõ ãßíåôáé ç âÜóç ãéá íá ðåñÜóù óôï óõìöùíéêü, óôç ìïõóéêÞ ôñáãùäßá, óôç ëõñéêÞ ïëïêëÞñùóç. Ãéá ìÝíá üëåò ïé ôå÷íéêÝò åßíáé íüìéìåò, ÷ñÞóéìåò, ùöÝëéìåò, üôáí õðçñåôïýí ôï âáóéêü ìïõ óôü÷ï. ¼ëåò ïé ìïñöÝò ôùí Þ÷ùí, ïé ðçãÝò ôïõò, ïé óõíäõáóìïß ôïõò, áíáôïëéêïß, äõôéêïß, Ýíôå÷íïé, ëáúêïß, åßíáé êáëïäå÷ïýìåíïé óôï åñãáóôÞñé ðïõ Ý÷åé óêïðü íá íôýóåé ç÷çôéêÜ Ýíá æùíôáíü óþìá, ìå êáñäéÜ, íïõ, öëÝâåò êáé óÜñêåò ðíåõìáôéêÝò. ÏäçãçìÝíïò Ýôóé óå áêñáßåò ðñïóùðéêÝò êáôáêôÞóåéò ôüóï óôï óõìöùíéêü üóï êáé óôï ìåëùäéêü-ôñáãïõäéóôéêü ôïìÝá, áéóèÜíèçêá ôåëéêÜ þñéìïò ãéá íá ðåñÜóù ó' áõôü ðïõ áð' ôçí ðñþôç óôéãìÞ Ýèåóá ùò óôü÷ï ùò óõíèÝôçò êáé ðíåõìáôéêüò äçìéïõñãüò: ôç ëõñéêÞ ôñáãùäßá. Äçìéïõñãþ Ýôóé óôç ìïíáîéÜ ìïõ, åðéôÝëïõò, ôï åíéáßï Ìïõóéêü Óýìðáí, ãéá ôï ïðïßï ðéóôåýù üôé ãåííÞèçêá êáé Ýæçóá. Æù óõíôñïöéÜ ü÷é ìüíï ìå ôï ëüãï áëëÜ êáé ìå ôéò "öïâåñÝò" óêéÝò ôïõ Åõñéðßäç êáé ôïõ ÓïöïêëÞ. Ìå ôïí Áéó÷ýëï äïíÞèçêá ôçí åðï÷Þ ôçò ÏñÝóôåéáò (ÁãáìÝìíùí - ×ïçöüñïé - Åõìåíßäåò), ðïõ ôç èåáôñéêÞ ìïõóéêÞ óõíÝèåóá óôçí ôåëåõôáßá äåêáåôßá. ÁëëÜ êáé Üëëïé áñ÷áßïé èåïß êáé çìßèåïé, êáèþò êáé íåüôåñåò éåñÝò óêéÝò ðïéçôþí êáé çñþùí ìå óõíôñïöåýïõí, êáèþò ñß÷íù öùôåéíÝò áêôßíåò ãéá íá åíþóù ôïõò ìïíá÷éêïýò ðëáíÞôåò, ôïí Ýíá ìå ôïí Üëëï, íá óðåßñù ôçí ïõóßá ôïõ åíüò ðÜíù óôçí åðéöÜíåéá ôïõ Üëëïõ, íá ôïõò ôáêôïðïéþ óå çëéáêÜ óõóôÞìáôá êáé ç÷çôéêïýò ãáëáîßåò. ¸ôóé þóôå óÞìåñá íá ìðïñþ íá äù ôï Ýñãï ìïõ óáí ìéá åíüôçôá íá ôáîéäåýåé óôï ÷ñüíï. Áêñéâþò üðùò ôï åß÷á ïñáìáôéóèåß áðü ôüôå ðïõ ìå êáôÝêôçóå ç ÌïõóéêÞ. Ðþò "ìéëÜ" ç ìïõóéêÞ; Ðþò åêöñÜæåôáé ï óõíèÝôçò ìÝóá áðü ôç ìïõóéêÞ; Äå íïìßæù üôé õðÜñ÷åé ëïãéêÞ-ðåæÞ áðÜíôçóç. ¼ôáí ðñüêåéôáé ãéá ðñáãìáôéêÞ êáëëéôå÷íéêÞ äçìéïõñãßá, ôüôå áíÜãåôáé óôï ìõóôçñéáêü êüóìï ôçò äçìéïõñãßáò, ôçò ãÝíåóçò åíüò íÝïõ êüóìïõ áðü ôï ìçäÝí, áðü ôï ÷Üïò ðïõ åßíáé ç Üãíùóôç óå ìáò åóùôåñéêÞ øõ÷éêÞ êáé ðíåõìáôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ áíèñþðïõ. Ç ìïõóéêÞ áíôáíáêëÜ ðéóôÜ ôç ÓõìðáíôéêÞ Áñìïíßá. ¢ëëùôå ïé âáóéêïß íüìïé ôçò ìïõóéêÞò óýíèåóçò äéäÜóêïíôáé óôï ìÜèçìá ôçò "Áñìïíßáò". Ë.÷. õðÜñ÷ïõí ìïõóéêÜ äéáóôÞìáôá åßôå óõã÷ïñäßåò ðïõ ôéò áðïêáëïýìå óýìöùíåò êáé Üëëåò äéÜöù269

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

íåò. Ãéáôß; Ôé êÜíåé ôç äéáöïñÜ; Ãéáôß ôï Á äéÜóôçìá ìåôáîý äýï Þ÷ùí ôï áêïýìå "óýìöùíï" êáé ôï  "äéÜöùíï"; Îåêéíþíôáò áð' áõôü ôï áðëü ðáñÜäåéãìá ìðïñïýìå íá õðïèÝóïõìå üôé êÜèå Üíèñùðïò êñýâåé óôá âÜèç ôçò øõ÷Þò ôïõ Ýíá óêïôåéíü êáé áêßíçôï ç÷çôéêü åßäùëï ðïõ öùôßæåôáé êáé ðÜëëåôáé åõèýò ùò Ýñèåé óå åðáöÞ ìå Ýíá ãíÞóéï ìïõóéêü Ýñãï. ÁõôÞ ç äéáäéêáóßá ôïí ãåìßæåé ìå øõ÷éêÞ åõöïñßá üðùò áêñéâþò óõìâáßíåé êáé ìå ôï óõíèÝôç, ìå ôç äéáöïñÜ üôé áõôüò ãåííÜ ôïõò ìéêñïýò ç÷çôéêïýò Þëéïõò ðïõ èá öùôßóïõí ôïõò ðëáíÞôåò. Óõ÷íÜ ôï õðåñâáôéêü-õðåñëïãéêü óôïé÷åßï ôçò ðïßçóçò äéáöåýãåé áðü ôï ìÝóï áíáãíþóôç. ¸ôóé, üôáí ç ìïõóéêÞ êáôáöÝñíåé íá ôï óõëëÜâåé êáé íá ôï åêöñÜóåé ìå ôï äéêü ôçò ôñüðï, ôüôå ï áíáãíþóôçò ôï ðñïóëáìâÜíåé áðåõèåßáò ìå ôéò øõ÷éêÝò ôïõ êåñáßåò ÷ùñßò ôç ìåóïëÜâçóç ôçò ëïãéêÞò. ¸ôóé áðü Üëëï äñüìï öôÜíåé óôïí ðõñÞíá ôçò ðïßçóçò. Áí êáé ïé ðïëý÷ñïíåò ìïõóéêÝò óðïõäÝò ìïõ Þôáí óôñáììÝíåò ðñïò ôç ëåãüìåíç "äõôéêÞ ìïõóéêÞ" (ìå êýñéï óõóôáôéêü ôçí ðïëõöùíßá), åíôïýôïéò ôï Ýñãï ìïõ êõñéáñ÷åßôáé êáôÜ ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôïõ áðü ìïíïöùíéêÝò ìåëùäßåò ðïõ ïõóéáóôéêÜ ìå êáèéóôïýí óõíå÷éóôÞ ôçò ðáñÜäïóçò ôïõ íåüôåñïõ åëëçíéêïý ôñáãïõäéïý, ìÜëéóôá óå âáèìü ðïõ ïñéóìÝíïé íá ìå èåùñïýí "ìïõóéêÜ äé÷áóìÝíç" ðñïóùðéêüôçôá. Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ç "ëåéôïõñãßá" ìïõ óôç öÜóç äçìéïõñãßáò óôï ÷þñï ôïõ ôñáãïõäéïý åëÜ÷éóôá áðÝ÷åé áðü ôï íá åðéêñáôåß ðåñéóóüôåñï ôï Ýíóôéêôï ðáñÜ ç ïñãáíùìÝíç ìïõóéêÞ óêÝøç, üðùò äçëáäÞ óôïõò áõèåíôéêïýò ëáúêïýò óõíèÝôåò. Ç äéáöïñÜ Ýãêåéôáé óôçí åðåîåñãáóßá ôïõ ðñùôïãåíïýò õëéêïý. Ôï üôé ç ôå÷íéêÞ ôçò ìïõóéêÞò óýíèåóçò, ç åíáñìüíéóç, ç áíôßóôéîç, ç ðïëõöùíßá, ïé ìåãÜëåò öüñìåò áíáêáëýöèçêáí öõóéêÜ áðü Üëëïõò ëáïýò, äåí óçìáßíåé üôé äåí åêöñÜæïõí ôïí Üíèñùðï ãåíéêÜ, ðÜíù áðü óýíïñá. Êáé ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò äçìéïýñãçóáí ôüóåò êáé ôüóåò ìïñöÝò ôÝ÷íçò êáé êáíåßò Ýùò ôþñá äåí êáôçãüñçóå ôïõò ëáïýò ðïõ ôïõò ìéìÞèçêáí êáé óôç óõíÝ÷åéá, âáóéóìÝíïé ðÜíù óôá åëëçíéêÜ ðñüôõðá, ðñï÷þñçóáí åêöñÜæïíôáò ôéò äéêÝò ôïõò éäéïìïñößåò. Åìåßò, üíôáò åðß ðÝíôå áéþíåò êÜôù áðü ïèùìáíéêÞ êáôï÷Þ, äå óõììåôåß÷áìå óôçí áíáêÜëõøç êáé ôçí ðáñáðÝñá áíÜðôõîç ôçò Ýíôå÷íçò ìïõóéêÞò. Ìåßíáìå óôç ìïíïöùíßá. Áõôü äåí óçìáßíåé üôé èá ðñÝðåé íá óôáìáôÞóïõìå åêåß. Ìðïñåß ç ìåëùäßá -ôï ôñáãïýäé- íá áðïôåëåß ôç âÜóç ôçò åèíéêÞò ìïõóéêÞò ìáò ôñïöÞò, üìùò üðùò üëïé üóïé Ý÷ïõí ìõçèåß óôïõò êüóìïõò ôçò Ýíôå÷íçò ìïõóéêÞò, Ýôóé êáé ï äéêüò ìáò ëáüò Ý÷åé êé áõôüò ìÝóá ôïõ ôçí áíÜãêç íá äåé ôï ðñùôïãåíÝò õëéêü -ôç ìåëùäßá- íá íôýíåôáé ç÷çôéêÜ ìå ôá óôïëßäéá ôçò áñìïíßáò, ôçò ðïëõöùíßáò êáé ôçò åíïñ÷Þóôñùóçò. ¸ôóé, üóïé ðéóôåýïõí üôé Üëëï ôï ëáúêü (ðñùôïãåíÞò ìåëùäßá) êáé Üëëï ôï Ýíôå÷íï êáé êáôçãïñïýí üóïõò ðñïóðáèïýí íá óõíåíþóïõí áõôÜ ôá óôïé÷åßá üôé åßíáé ôÜ÷á "ìïõóéêÜ äé÷áóìÝíåò" ðñïóùðéêüôçôåò, åßíáé áðëþò áìüñöùôïé.

270

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

Ó÷åôéêÜ ìå ôç óõìöùíéêÞ ìïõóéêÞ, ï Ðáñèåíþíáò -êáèþò êáé ïé Üëëïé íáïß- áðïôåëåß ôçí ðñþôç áðïôýðùóç óå ìÜñìáñï ôùí ìåôÝðåéôá ç÷çôéêþí íáþí ôùí ìåãÜëùí óõìöùíéêþí Ýñãùí. Ï ßäéïò ï Ãêáßôå ôïí åß÷å áðïêáëÝóåé "ðáãùìÝíç ìïõóéêÞ"! ÐñÜãìáôé, ßóùò ãéá ðñþôç öïñÜ óôçí éóôïñßá ôïõ áíèñþðïõ áðïôõðþèçêáí ìå ôüóç ôåëåéüôçôá ïé êáíüíåò ôçò ÓõìðáíôéêÞò Áñìïíßáò. ÌåôÜ ôçí áñ÷éôåêôïíéêÞ ôùí ÅëëÞíùí ïé óõìöùíéóôÝò ðëçóéÜæïõí ðåñéóóüôåñï ðñïò áõôü ôï éäåþäåò. ÄçëáäÞ áðïôõðþíïõí ðëçñÝóôåñá áðü êÜèå Üëëç ôÝ÷íç ôï áñìïíéêü éäåþäåò. Áí õðïôåèåß üôé ç áñ÷áßá åëëçíéêÞ ôÝ÷íç õðÞñîå ìéá êïëïóóéáßá äåîáìåíÞ ðíåýìáôïò, ìåôÜ ôçí åéóâïëÞ ôùí Ñùìáßùí êáé ùò ôéò ìÝñåò ìáò, ç ñïÞ áõôïý ôïõ áðïèÝìáôïò ðñïò ôï ìÝëëïí Ýöôáóå Ýùò ôïõò íåïÝëëçíåò Ýóôù êáé ìÝóá áðü ëåðôÝò öëÝâåò, ìÝóá áðü áüñáôá ôñé÷ßäéá. ÕðÞñîå êáôáñ÷Þí ï áãùãüò ôçò åëëçíéêÞò ãëþóóáò, óôç äå ìïõóéêÞ ïé áñ÷áßïé åëëçíéêïß ìïõóéêïß ôñüðïé ðÝñáóáí óôéò êëßìáêåò ôéò âõæáíôéíÞò êáé ôçò äçìïôéêÞò ìïõóéêÞò. Óôïí ôïìÝá ôçò ìïõóéêÞò ïé Êåíôñïåõñùðáßïé ðñï÷þñçóáí ðñïò ôçí åíáñìüíéóç êáé ôçí ðïëõöùíßá, ðïõ åßíáé Üëëïôå ôï ìïíáäéêü áéóèçôéêü ôïõò åðßôåõãìá, äåäïìÝíïõ üôé, üðùò åßäáìå, üëåò ôéò Üëëåò ìïñöÝò ôÝ÷íçò ôéò ðÞñáí áðü ôïõò ¸ëëçíåò. ÏðïéïóäÞðïôå Ý÷åé áóêÞóåé ôïí ðíåõìáôéêü ôïõ êüóìï êáé êõñßùò áõôüò ðïõ áéóèÜíåôáé êáé óêÝöôåôáé ìå áñìïíéêïýò Þ÷ïõò, åõèýò ùò âñåèåß ìðñïóôÜ óå Ýíáí áñ÷áßï íáü êáé ðñïðáíôüò óôïí Ðáñèåíþíá, ç ç÷çôéêÞ ôïõ óêÝøç äåí ìðïñåß íá ãßíåé ôßðïô' Üëëï ðáñÜ óõìöùíéêÞ. Ðïõ óçìáßíåé üôé ç áñ÷éôåêôïíéêÞ ôùí Þ÷ùí ìÜò ïäçãåß óôï "÷ôßóéìï" ç÷çôéêþí íáþí ìå ôÝëåéåò áíáëïãßåò ðïõ áíôáíáêëïýí ôï óõìðáíôéêü íüìï ôçò áñìïíßáò. Ôç ìïõóéêÞ ðïõ Ýãñáøá ôçí êïõâáëïýóá ìÝóá ìïõ. Ôá åîùôåñéêÜ åñåèßóìáôá Þóáí åêåßíá ðïõ åðçñÝáæáí êáôÜ êáéñïýò ôç ìïñöÞ ôçò. ÐÜíôùò åßíáé ãåãïíüò üôé ìå êåñáõíïâüëçóå êõñéïëåêôéêÜ ôï ðñþôï Üêïõóìá ôçò óõìöùíéêÞò ìïõóéêÞò. Ãéáôß Üñáãå; Ôþñá, åê ôùí õóôÝñùí, êáèþò áíáëýù ôïí åáõôü ìïõ êáé ôï Ýñãï ìïõ, êáôáëÞãù óôï óõìðÝñáóìá üôé ç ðñþôç-ðñþôç "èÝóç" ìïõ ãéá ôçí áíÜãêç ôáýôéóçò ìå ôï ÊÝíôñï ôçò ÓõìðáíôéêÞò Áñìïíßáò, ðïõ Ýêôïôå Ýãéíå êáíüíáò æùÞò êáé äçìéïõñãßáò, ìå ïäÞãçóå óôï óõìðÝñáóìá ðùò ïé íüìïé áõôÞò ôçò ÓõìðáíôéêÞò Áñìïíßáò äéáôõðþíïíôáé ìå ôïí õøçëüôåñï ßóùò ôñüðï ìÝóá óôçí áñ÷éôåêôïíéêÞ ôùí Áèçíáßùí ôçò êëáóóéêÞò ðåñéüäïõ (Ðáñèåíþíáò), ðïõ êáôÜ êÜðïéï ôñüðï åßíáé ç ïðôéêÞ äéáôýðùóç ôçò ç÷çôéêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò ôçò óõìöùíéêÞò öüñìáò. ÂÝâáéá, ôï éó÷õñüôåñï ìïõóéêü êýôôáñï ìÝóá ìïõ õðÞñîå ÷ùñßò áìöéâïëßá ôï ôñáãïýäé. Åî ïõ êáé ìåëùäéêüò ÷áñáêôÞñáò ðïõ äåóðüæåé óôï Ýñãï ìïõ. Ç éäåïëïãéêÞ ÝíôáîÞ ìïõ óôçí ÁñéóôåñÜ êáé åéäéêÜ óôéò åëëçíéêÝò óõíèÞêåò ôçò ÅèíéêÞò Áíôßóôáóçò êáé ôïõ Åìöýëéïõ ÐïëÝìïõ Þôáí öõóéêü íá ìå ïäçãÞóåé óôçí åîéäáíßêåõóç ôïõ ëáïý, óå âáèìü ðïõ íá ôïí èåùñÞóù ìÝóá óôç äéáäéêáóßá ôçò äçìéïõñãßáò åîÝ÷ïíôá óõíïìéëçôÞ ìïõ. Áõôü åß÷å áðïôÝëåóìá ôç ìåãÜëç óôñïöÞ ìïõ ðñïò ôï ôñáãïýäé âáóéêÜ (1960 êáé 271

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

ðÝñá) êáé ðñïò ü,ôé óõíåðáãüôáí ç èåùñßá êáé ç ðñÜîç ôçò Ýíôå÷íçò ëáúêÞò ìïõóéêÞò êáé ôçò ôÝ÷íçò ãéá ìÜæåò. ÐÜíù ó' áõôü õðÜñ÷ïõí ðïëëÜ èåùñçôéêÜ íôïêïõìÝíôá. ¼ìùò õðÜñ÷ïõí ôá ãíùóôÜ Ýñãá: Êýêëïé Ôñáãïõäéþí - ËáúêÜ Ïñáôüñéá - ËáúêÞ Ôñáãùäßá - Ôñáãïýäé Ðïôáìüò - ÌåôáóõìöùíéêÞ ÌïõóéêÞ ê.ëð. ÌïíÜ÷á ç ìïõóéêÞ Ý÷åé ôç äýíáìç íá åêöñÜæåé øõ÷éêÝò êáôáóôÜóåéò, óõíáéóèÞìáôá êáé éäÝåò ðïõ áäõíáôåß íá äéáôõðþóåé ï ëüãïò ôïõ ïðïßïõ ôá üñéá ôáõôßæïíôáé ìå ôá üñéá ôïõ åðéóôçôïý. Ôçò ëïãéêÞò. Áò óêåöôïýìå ìüíï üôé ï Üíèñùðïò åßíáé ìüíï êáôÜ Ýíá ôñéÜíôá óáñÜíôá ôïéò åêáôü "ëïãéêüò", åíþ êáôÜ ôï õðüëïéðï åßíáé "õðåñëïãéêüò". Åßíáé Ýíóôéêôï êáé öáíôÜóìáôá öôéáãìÝíá áðü ôá ÷éëéÜäåò åñåèßóìáôá-ðëçãÝò ðïõ äÝ÷ôçêå óôçí øõ÷Þ ôïõ áðü ôüôå ðïõ Þôáí áêüìá Ýìâñõï... êáé ðïõ æïõí áõôïôåëþò ìÝóá ôïõ ÷ùñßò íá ôï îÝñåé êáé ðïõ üìùò Ý÷ïõí êé áõôÜ áíÜãêç áðü ôç äéêÞ ôïõò ôñïöÞ. Íá ëïéðüí ðþò ãåííéïýíôáé ïé ìýèïé êáé ôá ôñáãïýäéá. Èåùñþ ôïí åáõôü ìïõ ¸ëëçíá ùò ðñïò ôçí ðáéäåßá êé áõôü ðéóôåýù üôé ìå Ýöåñå ðïëý êïíôÜ óôçí ïõóßá ìýèùí êáé ðñïóþðùí ðïõ åîáêïëïõèïýí íá ëåéôïõñãïýí ìÝóá ìïõ ùò áñ÷Ýôõðá, äçëáäÞ öÜñïé Ýìðíåõóçò êáé æùÞò. Ç êáèéÝñùóç ôçò ËáúêÞò Óõíáõëßáò óôá 1961 õðÞñîå ðñïúüí åóùôåñéêÞò ùñßìáíóçò, üìùò ôá áßôéá ðïõ ôç ãÝííçóáí Þóáí åîùôåñéêÜ. Êé åäþ éó÷ýåé ôï "ïõäÝí êáêüí áìéãÝò êáëïý". Äéüôé ïé êåñáõíïß ôùí áðáãïñåýóåùí Ýðåóáí ïñìçôéêÜ åðß ôçò ìïõóéêÞò ìïõ, åõèýò ùò åßäå ôï ðñþôï öùò ìå ôïí ÅðéôÜöéï. Ç ÊñáôéêÞ Ñáäéïöùíßá ôçí Ýêïøå ìå êõâåñíçôéêÞ äéáôáãÞ êáé óôç óõíÝ÷åéá ç ÁóöÜëåéá áöáßñåóå ôïõò äßóêïõò ìïõ áðü ôá ôæïõêìðüî áð' üðïõ ôïõò Üêïõãå, óôá êáöåíåßá êõñßùò, ï áðëüò êáé áäÝêáñïò êïóìÜêçò. Ïðüôå, åßðá ìÝóá ìïõ, äå óïõ ìÝíåé Üëëïò äñüìïò áðü ôçí Üìåóç åðáöÞ óïõ ìå ôï ëáü. Êáé üðùò áíÝöåñá Þäç, ç áðüöáóç áõôÞ "Ýäåóå" ìå ôéò âáèýôåñåò óêÝøåéò ìïõ ãéá ôç óçìáóßá áõôïý ðïõ îåêéíïýóá, ìåëïðïéþíôáò (ãéá íá ãßíïõí ëáúêÜ -ðñïóéôÜ óå üëïõò- ôñáãïýäéá) Ýíá Ýíôå÷íï ðïéçôéêü Ýñãï, üðùò Þôáí ï ÅðéôÜöéïò. ¹èåëá íá óìßîïõí ìå ôï ìåãÜëï åëëçíéêü êïéíü ôñßá óôïé÷åßá: Ðñþôïí ç ðïßçóç. Äåýôåñïí ç ìïõóéêÞ ðïõ ðçãÜæåé ìÝóá áðü ôçí ðïßçóç êáé ôñßôïí ïé äçìéïõñãïß (ï ðïéçôÞò êáé ï óõíèÝôçò) ìáæß ìå ôïõò åñìçíåõôÝò. Ðïßçóç - ìïõóéêÞ - äçìéïõñãïß êáé ëáüò åíþðéïò åíùðßù. Êáé ðñïðáíôüò, åêôüò ôùí ôåé÷þí. ÄçëáäÞ åêôüò ôïõ áèçíáúêïý ôñéãþíïõ ÊïëùíÜêé - Ïìüíïéá - Óýíôáãìá. ÓêÝöôçêá áêüìá üôé áõôÞ ç áäéüñáôç êáé áðñïóäéüñéóôç èñçóêåõôéêÞ äéÜèåóç ðïõ ãåííïýóå ìÝóá ìïõ ç óõíÝíùóç ôùí ôå÷íþí, áõôü ôï êáëëéôå÷íéêü-èñçóêåõôéêü óõíáßóèçìá, èá Ýðñåðå íá óõíåíùèåß ìå ôéò ðñïáéþíéåò èñçóêåõôéêÝò ìáò ñßæåò, ðïõ ç ðëÝïí ãïçôåõôéêÞ ãéá ìÝíá õðÞñîå åêåßíç ãéá ôçí ïðïßá ãíùñßæáìå ôá ëéãüôåñá: ôá åëåõóßíéá ìõóôÞñéá.

272

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

¹ìïõí áðü ôçí åöçâéêÞ ìïõ çëéêßá åñùôåõìÝíïò ìå ôç ëÝîç ìýóôçò, ãé' áõôü êáé áíáæÞôçóá áðü ôüôå ôï äéêü ìïõ êáôáöýãéï, ðñïêåéìÝíïõ íá âñù ôçí áðÜíôçóç óôá ðñùôáñ÷éêÜ åñùôÞìáôá. Êáé íïìßæù üôé ôï áíáêÜëõøá óôç âåâáéüôçôá ôçò ýðáñîçò ôïõ ÊÝíôñïõ ôçò ÓõìðáíôéêÞò Áñìïíßáò, ðïõ ìå êáëïýóå íá óõíåíùèþ ìáæß ôïõ, áêïëïõèþíôáò ôçí áñìïíßá ôùí öõóéêþí öáéíïìÝíùí, áðü ôá ïðïßá ôï ðëçóéÝóôåñï õðÞñîå êáé åßíáé ôï ôÝëåéï êáé ïëïêëçñùìÝíï ðíåõìáôéêü Ýñãï, ìå ðõñÞíá ôç ìïõóéêÞ, ðïõ áõôÞ êáèáõôÞ äåí åßíáé ôßðïô' Üëëï ðáñÜ ï ìéêñüêïóìïò ùò ðñïò ôç ÓõìðáíôéêÞ Áñìïíßá, äçëáäÞ ùò ðñïò ôï äéêü ìïõ Èåü. ¸ôóé, üôáí ïé áðáãïñåýóåéò åß÷áí áñ÷ßóåé íá ãßíïíôáé áóöõêôéêÝò, ïðüôå ðñïÝêõðôå áíáãêáßá ç áíáæÞôçóç åîüäïõ, ìáæß ìå ôç óýëëçøç ôçò éäÝáò ôçò ëáúêÞò óõíáõëßáò ãíþñéæá êáé ôïí ôüðï üðïõ èá åôåëåßôï ç ðñþôç óõíáõëßá - èåìÝëéïò ëßèïò ôïõ íÝïõ ðíåõìáôéêïý ïéêïäïìÞìáôïò: Óôçí Åëåõóßíá! ¼ìùò üôáí ôï áíáêïßíùóá óôïõò óõíåñãÜôåò ìïõ, ôá ìÜôéá ôïõò ìåãÜëùóáí áðü ôçí áðïñßá. "Óôçí ôóéìåíôïýðïëç; Êáé ôé èá ðÜìå íá êÜíïõìå åêåß; Ðïéïò èá ìáò áêïýóåé;". "Åêåß ìáò ðåñéìÝíïõí ç ÄÞìçôñá êáé ç Ðåñóåöüíç êáé ïé éåñÝò óêéÝò ôùí ðñïãüíùí ìáò", ôïõò áðáíôïýóá. ÌåôÜ ôçí Åëåõóßíá Ýðñåðå íá ôéìÞóù ôéò äéêÝò ìïõ ðñïãïíéêÝò ñßæåò. ¸ðñåðå êé åãþ íá ðÜñù äýíáìç áð' áõôÝò. ¸ôóé ç äåýôåñç óõíáõëßá Ýãéíå óôï ÇñÜêëåéï ÊñÞôçò. ¸÷ïíôáò ðñÜîåé ôï ÷ñÝïò ìïõ áðÝíáíôé óôéò éåñÝò óêéÝò ôùí ðñïãüíùí, Þìïõí Ýôïéìïò ðéá ãéá ôç ìåãÜëç Ýîïäï. Óå êÜèå óõíáõëßá, ðïßçóç êáé ìïõóéêÞ éóïäýíáìá äçìéïýñãçóáí ìéá êáéíïýñéá áôìüóöáéñá êáëëéôå÷íéêÞò ìõóôáãùãßáò. Ôï êïéíü Ýðéáíå ôï ìÞíõìá. ºóùò íá Ýíéùèå üôé óõììåôåß÷å óôç ãÝíåóç ìéáò íÝáò èñçóêåßáò, üðïõ ï Èåüò Þôáí ç ôÝ÷íç, ïé Üãéïß ôïõ ç ìïõóéêÞ êáé ç ðïßçóç êáé íáüò ôïõ ç Ðáôñßäá-ÅëëÜäá. Êáé ôüôå îáöíéêÜ Üñ÷éóáí íá ìáò ÷ôõðïýí áðü üëåò ôéò ìåñéÝò. Ïé áóôñáðÝò êáé ïé êáôáéãßäåò äå óôáìÜôçóáí íá ðÝöôïõí ðÜíù ó' áõôÞ ôçí ðñïóðÜèåéá. ¸ùò üôïõ Þñèå ç ÷ïýíôá êáé ôá óÜñùóå üëá. ×Üóáìå Ýôóé ìéá áíåðáíÜëçðôç, éóôïñéêÞ, èá 'ëåãá, åõêáéñßá. Ðüôå, áëÞèåéá, Ýíáò ïëüêëçñïò ëáüò åß÷å ôüóç êáé ôÝôïéá øõ÷éêÞ äýíáìç êáé áíÜôáóç, þóôå íá âñßóêåé ðñáãìáôéêÞ åõ÷áñßóôçóç óôçí ðïßçóç êáé ôçí Ýíôå÷íç ëáúêÞ ìïõóéêÞ, ôç âãáëìÝíç ìÝóá áðü ôçí ðïßçóç; ¸íáò ôÝôïéïò ëáüò ìüíï ìðïñåß íá ãßíåé èåìÝëéï ãéá íá ÷ôéóôåß Ýíáò êáèïëéêüò, ðáëëáúêüò ðïëéôéóìüò. ¼ìùò ìÞðùò äåí åßíáé áõôüò ï ôåëéêüò óôü÷ïò ãéá ôï áíþôáôï óôÜäéï ôçò áíèñþðéíçò åõäáéìïíßáò; Íá ãßíåé äçëáäÞ ï ßäéïò ï ëáüò óõíäçìéïõñãüò óôçí ïéêïäüìçóç åíüò íÝïõ ðïëéôéóìïý; Áí ðïôÝ óõìâåß êÜôé ôÝôïéï óôç ÷þñá ìáò, åßìáé âÝâáéïò üôé èá óôçñé÷ôåß ó' áõôïýò ôïõò äýï îå÷ùñéóôïýò êüóìïõò -ôçí ðïßçóç êáé ôç ìïõóéêÞ- ðïõ üìùò êáèþò óõ273

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

íåíþíïíôáé, ãßíïíôáé Ýíá ìÝóá óôç ìåëïðïéçìÝíç ðïßçóç êáé óôç ëõñéêÞ ôñáãùäßá, ôéò äýï êïñõöÝò ôïõ áðüëõôïõ ëõñéóìïý, áõôïý ôïõ ãíÞóéïõ ôÝêíïõ ôçò ÓõìðáíôéêÞò Áñìïíßáò. ¸íôå÷íï ëáúêü ôñáãïýäé áðü ôç ìéá, ëüãéá ìïõóéêÞ áðü ôçí Üëëç. Ôñáãïýäéá, ëáúêÜ ïñáôüñéá, üðåñåò, ìðáëÝôá, óõìöùíéêÞ ìïõóéêÞ... ÔåëéêÜ ç ìïõóéêÞ åßíáé ìßá; Ôé ÷ùñßæåé êáé îå÷ùñßæåé -áí õðÜñ÷åé êÜôé- ôá åßäç; ¼ëá áõôÜ ôá åßäç ôçò ìïõóéêÞò ìïõ ìðïñåß íá óõíïøéóôïýí óå äýï ëÝîåéò: ìåëïðïéçìÝíç ðïßçóç. Áõôü õðÞñîå åîÜëëïõ ç ðåìðôïõóßá ôçò üëçò ìïõ ðñïóðÜèåéáò ðïõ ôåëéêÜ ðåñéÝëáâå ôï óýíïëï ôçò åëëçíéêÞò ðïßçóçò, áðü ôïí Áéó÷ýëï ùò ôïõò óçìåñéíïýò íåüôáôïõò ðïéçôÝò. Ôá åßäç "êýêëïò ôñáãïõäéþí", "ïñáôüñéï", "üðåñá" áðïôåëïýí ôéò öüñìåò ïé ïðïßåò ôåëéêÜ êáèïñßæïõí ôçí áéóèçôéêÞ áñôéüôçôá. Ôç Ó÷ïëÞ. Ôï ðÝñáóìÜ ìïõ áðü ôï Ðáñßóé êáé åìðåéñßåò ìïõ áðü ôï Ëïíäßíï (Áíôéãüíç - Êüâåíô ÃêÜñíôåí) ìå âïÞèçóáí íá äù óùóôÜ ôç èÝóç êáé ôï ñüëï ôçò óõìöùíéêÞò ìïõóéêÞò óôç ÄõôéêÞ Åõñþðç. ¸ôóé Ýöôáóá óôçí ðëÞñç áðïìõèïðïßçóç ôçò ëåãüìåíçò "óýã÷ñïíçò ìïõóéêÞò", ãåãïíüò ðïõ ìïõ åðÝôñåøå íá äù ìå íÝï âëÝììá ôï ñüëï êáé ôç ëåéôïõñãéêüôçôá ôçò ìïõóéêÞò ìÝóá óôç óýã÷ñïíç êïéíùíßá. Óôçí Åõñþðç üëïé ïé óõíèÝôåò åß÷áí áðïäå÷ôåß ùò éäáíéêü óõíïìéëçôÞ ôïõò Ýíá ðåñßåñãï êñÜìá áíèñþðùí ðïõ óå ìÝíá äåí Ýëåãå ôßðïôá. ¼÷é ìüíï ãéáôß ðïëéôéêÜ áíÞêáí óôï áðüóôáãìá ôçò áíôéäñáóôéêüôçôáò áëëÜ êõñßùò ãéáôß áíèñþðéíá, ðíåõìáôéêÜ êáé áéóèçôéêÜ áíôéðñïóþðåõáí ôá Ýó÷áôá íáõÜãéá ôçò ðÜëáé ðïôÝ ìåãáëïáóôéêÞò ôÜîçò. ¼ëá áõôÜ Þôáí ìéá îÝíç õðüèåóç ðïõ äå ìå áöïñïýóå. ¹ôáí ëïéðüí öõóéêü ç ìåãÜëç êáé ïñéóôéêÞ óôñïöÞ ðñïò ôçí ÅëëÜäá êáé ôïí åëëçíéêü Þ÷ï íá óõíôåëåóôåß áêñéâþò ôçí åðï÷Þ ðïõ åß÷á ôç äõíáôüôçôá íá åðéëÝîù (ìéáò êáé ïé ðüñôåò ãéá ôçí åíóùìÜôùóÞ ìïõ óôç ÄõôéêÞ ÉíôåëéãêÝíôóéá Þôáí ïñèÜíïé÷ôåò) áí èá óõíÝ÷éæá óôï äñüìï ìéáò îÝíçò ãéá ìÝíá ðáñÜäïóçò êáé ðñïâëçìáôéêÞò Þ áí èá Ýìðáéíá óôçí ðåñéðÝôåéá ãéá Ýíá ðñïóùðéêü äñüìï ðïõ äå ãíþñéæá áêüìá ôüôå ðïõ ïäçãåß. Ìå ñùôïýí áí èåùñþ üôé ç ìïõóéêÞ ðáéäåßá óôçí ÅëëÜäá ðáñÝ÷åôáé óå éêáíïðïéçôéêü âáèìü êáé áí ü÷é, ôé èá Ýðñåðå íá áëëÜîåé. Óå ó÷Ýóç ìå åêåßíï ðïõ ðñüóöåñå êáé ðñïóöÝñåé óôïí åëëçíéêü ëáü ç ìïõóéêÞ, êáé åéäéêÜ ç åëëçíéêÞ, ç áíôéìåôþðéóÞ ôçò áðü ôçí Ðïëéôåßá óå üëá ôá åðßðåäá åßíáé åîåõôåëéóôéêÞ - ãéá ôçí Ðïëéôåßá öõóéêÜ. ÌÝóá ó' áõôü ôï ðëáßóéï ôïðïèåôþ êáé ôç èÝóç ôçò ìïõóéêÞò ìÝóá óôï ðáéäáãùãéêü ìáò óýóôçìá. Ìüíï Ýíáò å÷èñéêüò åãêÝöáëïò ðïõ öïâÜôáé êáé ìéóåß ôïõò ¸ëëçíåò èá ìåôá÷åéñéæüôáí ì' áõôü ôïí ôñüðï ôï õøçëüôåñï Ýùò ôá ôþñá äçìéïýñãçìá ôçò óõëëïãéêÞò ìíÞìçò êáé ðñïóðÜèåéáò: ôï åëëçíéêü ôñáãïýäé. Áðü öüâï ìÞðùò øçëþóïõí ïé ¸ëëçíåò... Óôçí ùäåéáêÞ ðáéäåßá ãåíéêþò êõñéáñ÷åß ç ìïíüðëåõñç äõôéêüôñïðç äéäáóêáëßá.

274

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

ÖïâÜìáé üôé êáé óôá ðáíåðéóôçìéáêÜ ôìÞìáôá Ìïõóéêïëïãßáò êõñéáñ÷åß ç ßäéá ìïõóéêÞ áíôßëçøç êáé éäåïëïãßá. Ôï êßíçìá ôçò Ýíôå÷íçò ëáúêÞò ìïõóéêÞò êáé ôá üóá åðéôåýãìáôÜ ôïõ äåí áðïôåëåß áíôéêåßìåíï Ýñåõíáò. Ðþò åîçãåßôáé ç óýíäåóç ôïõ êéíÞìáôïò áõôïý ìå ôç íåïåëëçíéêÞ ðïßçóç, ðïõ êáèþò ïìïëïãåßôáé áðü üëåò ôéò ðëåõñÝò äéáäñáìÜôéóå êáôáëõôéêü ñüëï óôç äéáðáéäáãþãçóç ôïõ åëëçíéêïý ëáïý; Óôï êÜôù êÜôù ðïéïò ï ñüëïò ôçò ìïõóéêÞò áí ü÷é áõôüò ðïõ ôçí áíáäåéêíýåé óå øõ÷éêü êáé ðíåõìáôéêü ôñïöïäüôç åíüò ïëüêëçñïõ ëáïý; Êáé áí áõôÝò ïé ðëåõñÝò äåí åíäéáöÝñïõí Ýíá æùíôáíü ðíåõìáôéêü ïñãáíéóìü üðùò åßíáé ôï ÐáíåðéóôÞìéï, ôüôå ôé åßíáé åêåßíï ôï óðïõäáéüôåñï ðïõ ìðïñåß íá ôá áðáó÷ïëÞóåé; Áðü ôá åöçâéêÜ ìïõ ÷ñüíéá õðÞñîá "áñéóôïêñáôéêüò" ìå ôçí Ýííïéá üôé ðßóôåõá üôé ôï ðíåõìáôéêü Ýñãï äåí ìðïñåß íá êáôáíïçèåß ðáñÜ ìüíï áðü ôïõò ðíåõìáôéêÜ áñßóôïõò. ÁõôÞ ç áíôßëçøç óå âïçèÜ þóôå íá äçìéïõñãåßò áðåñßóðáóôïò, åëåýèåñïò, åóý êáé ï åáõôüò óïõ, ìå ìïíáäéêü óôü÷ï ôï áðïôÝëåóìá ôçò äïõëåéÜò óïõ íá åßíáé óôÝñåï ôå÷íéêÜ êáé ðñïðáíôüò íá äéáíïßãåé íÝïõò ïñßæïíôåò óôïí éóôïñéêü âçìáôéóìü ôçò ôÝ÷íçò. Óôçí ðåñßðôùóÞ ìïõ ôï "ëáúêü" óôïé÷åßï ðñïÝêõøå ìå ôç èõåëëþäç åéóâïëÞ óôïí ðåñéöñáãìÝíï ðñïóùðéêü ìïõ ÷þñï ôùí éóôïñéêþí ãåãïíüôùí ôïõ Â' Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ êáé ôïõ Åìöõëßïõ ðïõ áêïëïýèçóå. ¼ìùò ïõóéáóôéêÜ äåí åðçñÝáóå, äåí Üëëáîå Ýùò ôï ôÝëïò ôïõ Åìöõëßïõ ÐïëÝìïõ êáé ëßãï áñãüôåñá ôç âáóéêÞ ìïõ áíôßëçøç ãéá ôç ëåéôïõñãéêüôçôá ôçò ôÝ÷íçò, ðïõ ðáñÝìåéíå ðÜíôïôå "áñéóôïêñáôéêÞ", üðùò åßðáìå. Ç ìåãÜëç, ç ñéæéêÞ áëëáãÞ ìÝóá ìïõ Ýãéíå óôç äåêáåôßá ôïõ '60, üôáí ìå áñ÷Þ ôïí ÅðéôÜöéï ôïõ ÃéÜííç Ñßôóïõ ôï åëëçíéêü êïéíü Ýäåé÷íå óïâáñÜ óôïé÷åßá äåêôéêüôçôáò óå ó÷Ýóç ìå Ýíá õðü äéáìüñöùóç åßäïò ëüãéáò ôÝ÷íçò áíáìïñöùìÝíçò (ãéá ðñþôç öïñÜ) ìå ôç âïÞèåéá ëáúêþí êáëëéôå÷íéêþí óôïé÷åßùí. Äçìéïýñãçóá Ýôóé Ýíá èåùñçôéêü ðëáßóéï: "Êßíçìá ¸íôå÷íçò ËáúêÞò ÌïõóéêÞò", "ÔÝ÷íç Ìáæþí" ê.ëð., ðïõ Ýâãáéíå öõóéïëïãéêÜ ìÝóá áðü ôçí ðñÜîç, äçëáäÞ ôç äçìéïõñãßá Ýñãùí ðÜíù ó' áõôÝò ôéò ðñïäéáãñáöÝò: ¢îéïí Åóôß, Ôï Ôñáãïýäé ôïõ Íåêñïý Áäåëöïý, ÊáôÜóôáóç Ðïëéïñêßáò, ÅðéöÜíéá ÁâÝñùö, Canto General ê.ëð. ¼öåéëá íá óõìöéëéþóù ôïõò óõìðáôñéþôåò ìïõ ìÝóù ôùí Ýñãùí ìïõ ìå ç÷çôéêÝò êáôáóôÜóåéò ðïõ êáôÜ ôç ãíþìç ìïõ âïçèïýí óôçí áíÜäåéîç ôçò ïõóßáò ôïõ Ýñãïõ. âëÝðå ë.÷. ôïí ¢îéïí Åóôß, üðïõ ðëÜé óôá ëáúêÜ üñãáíá ôïðïèåôþ ôïõò óõìöùíéêïýò Þ÷ïõò. Ãé' áõôü ðéóôåýù üôé ãéá íá êñéèåß óùóôÜ ç óõìöùíéêÞ ìïõ ðëåõñÜ èá ðñÝðåé íá áðïêïëëçèåß áðü ôá äõôéêÜ ôåêôáéíüìåíá êáé íá áíáëõèåß ìïíÜ÷á óå ó÷Ýóç ìå ôçí ðñïóðÜèåéÜ ìïõ íá äçìéïõñãÞóù Ýíá ìïõóéêü óýìðáí óôç ÷þñá ìïõ ðïõ íá áðç÷åß ôéò ðïëéôéóìéêÝò ìáò êáôáâïëÝò êáé áíÜãêåò êáé íá áðåõèýíåôáé óôïõò íåïÝëëçíåò âáóéêÜ.

275

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

Ç ðñþôç åðáöÞ ìïõ ìå ôçí ïõóéáóôéêÞ ôÝ÷íç Ýãéíå ìå ôç óýã÷ñïíç ðïßçóç (Äéïíýóéïò Óïëùìüò, ÊùóôÞò ÐáëáìÜò) êáé ìå ôçí áñ÷áßá ôñáãùäßá - âáóéêÜ óå ìåôáöñÜóåéò ÃñõðÜñç. Ìå ôçí êáëðÜæïõóá åöçâéêÞ ìïõ öáíôáóßá åß÷á ôáõôéóôåß ìå ôïõò ôüðïõò (ÈÞâá, ¢ñãïò, Êüñéíèïò), ìå ôá ãåãïíüôá êáé öõóéêÜ ìå ôïõò Þñùåò ôùí ôñáãùäéþí. ¹ôáí ßóùò ç ðëÝïí ãüíéìç öõãÞ áðü ôçí ðñáãìáôéêüôçôá ôçò îÝíçò óôñáôéùôéêÞò êáôï÷Þò êáé üóùí èëéâåñþí óõíÝâáéíáí ãýñù ìïõ. ¼ôáí Üñ÷éóá íá ãñÜöù ðïßçóç êáé íá óõíèÝôù -ðÝñá áðü ôá áðëÜ ôñáãïýäéá- ôï ðñþôï ìïõ Ýñãï ãéá ÷ïñùäßá-ïñ÷Þóôñá åã÷üñäùí-óïëßóô êáé çèïðïéïýò, áõôü Þôáí åí óðÝñìáôé ôñáãùäßá. (Óõìöùíßá áñ. 1, 1943-45). Óôá ðñþôá ÷ñüíéá ôçò åöçâåßáò ìïõ ìå åðçñÝáóå ç Ó÷ïëÞ ôïõ ÃéÜííç Ñßôóïõ... ¼ðùò ôç äßäáîå ìå ôï Ýñãï ôïõ êáé ìå ôï ðáñÜäåéãìÜ ôïõ. ÁõôÞ áêñéâþò ðïõ ìå ôï èñßáìâï ôçò áíôåðáíÜóôáóçò ìåôÜ ôç ÷ïýíôá êáé ùò óÞìåñá ðñïóðáèïýí íá öéìþóïõí êáé íá êáôåäáößóïõí ìå êÜèå ìÝóï, ìå êýñéï üðëï ôç óõíùìïóßá ôçò óéùðÞò, äéÜöïñá êÝíôñá êáé üñãáíá èëéâåñÜ ôùí íÝùí åîïõóéáóôþí, ðïõ ÷ôßæïõí ôç äýíáìÞ ôïõò ðÜíù óôçí áíïé÷ôÞ ðëçãÞ, ðÜíù óôá åñåßðéá ôùí ìýèùí, ðïõ ðÝôõ÷áí íá ãßíïõí Ýóôù êáé ãéá ìéá óôéãìÞ öùôåéíÞ ðñáãìáôéêüôçôá. ÓêÝöôïìáé ôþñá ðùò ôï ðñþôï êïéíü ÷áñáêôçñéóôéêü ìáò ìå ôïí ÃéÜííç Ñßôóï åßíáé áõôÞ áêñéâþò ç "öùôåéíÞ ðñáãìáôéêüôçôá", äçëáäÞ ç ÝíôáîÞ ìáò óôçí ìåãÜëç áðåëåõèåñùôéêÞ êáé áíáãåííçôéêÞ ðñïóðÜèåéá ôïõ Ëáïý ìáò óôá ÷ñüíéá ôçò öùôéÜò, ðïõ ôçí âéþóáìå ìå üëïõò ôïõò ðüñïõò ôçò øõ÷Þò êáé ôïõ êïñìéïý ìáò, ãíùñßæïíôáò êáé ðëÜèïíôáò óõã÷ñüíùò ôïõò ÍÝïõò Åëëçíéêïýò Ìýèïõò. ¸íá äåýôåñï êïéíü ÷áñáêôçñéóôéêü õðÞñîå ç åñãáôéêüôçôá. Ðüóåò öïñÝò ï ðïéçôÞò, óáí íá 'èåëå íá "áðïëïãçèåß" ãéá ôçí ðáñáãùãéêüôçôÜ ôïõ, ìïõ 'ëåãå ãéá ôçí áðßóôåõôç åñãáôéêüôçôá ôïõ Åõñéðßäç, ôïõ ÓïöïêëÞ êáé ôïõ Áéó÷ýëïõ, ðïõ Üöçóáí ðßóù ôïõò êïëïóóéáßá åñãáóßá, ü÷é ìüíï óå ðïéüôçôá áëëÜ êáé óå ðïóüôçôá (Üëëï áí ÷Üèçêáí ôá ðéï ðïëëÜ)... Ç åëëçíïëáôñßá óôïí Ñßôóï äåí Þôáí åãêåöáëéêÞ áëëÜ âéùìáôéêÞ. Ìå ôï ôáëÝíôï êáé ôç óõíå÷Þ Üóêçóç åß÷å ðåôý÷åé íá åíþóåé ìÝóá ôïõ ôïõò ìýèïõò êáé ôá ôñáãéêÜ ðñüóùðá ôïõ ÷ôåò ìå ôïõ óÞìåñá. ¢ëëùóôå ç ó÷Ýóç ôïõ ìå ôï êýñéï õëéêü ôçò åñãáóßáò ôïõ, ôç ãëþóóá, äåß÷íåé üôé ôïí óáãÞíåõå êáé ôïí ÷Üëêåõå ç âåâáéüôçôá üôé óìéëåýåé ôçí ßäéá ãëþóóá, ôçí åëëçíéêÞ, áðü ôïí ¼ìçñï ùò óÞìåñá. Ðþò üìùò ìðïñïýóå íá ãßíåé Üîéüò ôçò; ÄßíïíôÜò ôçò áíôÜîéï ðåñéå÷üìåíï, ðïõ ìüíï Ýíáò ðïéçôÞò, öùíÞ ôïõ ëáïý êáé ôïõ êáéñïý ôïõ, ìðïñïýóå íá ôçò ðñïóöÝñåé. ¸ôóé åîçãåßôáé ï âáèýò êáé åðþäõíïò äåóìüò ôïõ ìå ôï ëáü êáé ôïí êáéñü. Ç óõíÝðåéÜ ôïõ, ç ðßóôç ôïõ êáé ç áðüöáóÞ ôïõ íá æÞóåé -áêüìá êáé ìå êßíäõíï íá êáôáóôñáöåß- üëá ôá ðÜèç ôïõ ëáïý, êáèþò óöÜäáæå ìÝóá óôç äßíç ôùí êáéñþí. ¹èåëå íá ãßíåé áíôÜîéüò ôïõò, ü÷é áðëþò ìå Ýíá ìÝñïò, áëëÜ ìå ôï üëïí ôïõ åáõôïý ôïõ. ¸ðñåðå íá åéóÝëèåé óôçí êÜìéíï ôçò äïêéìáóßáò ïëüêëçñïò, ü÷é ìüíï ìå ôï ðíåýìá áëëÜ êáé ìå ôï óþìá, ü÷é ìüíï ìå ôç öáíôáóßá áëëÜ ìå ôçí åõáéóèçóßá êáé ôïí ðüíï áêüìá êáé ôçò ôåëåõôáßáò öëÝâáò, áêüìá êáé ôïõ ôåëåõôáßïõ áéìÜôé276

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

íïõ áããåßïõ ôïõ óþìáôüò ôïõ. Êáé ãé' áõôü ï Ñßôóïò Ýãéíå Ýñãï êáé óýìâïëï Üîéï íá óôáèåß ðëÜé óôïí áíþíõìï ìÜñôõñá, ôçí øõ÷Þ ôçò ÅëëÜäáò, áõôüí ðïõ ôïí ïäÞãçóå óôç èõóßá ç ðåìðôïõóßá ôçò óõëëïãéêÞò ìáò óõíåßäçóçò, ôá Üãéá ôùí áãßùí ôçò ñùìéïóýíçò. Ç ôáýôéóÞ ìïõ ìå ôïí ðïéçôÞ, ðïõ îåðåñíïýóå ôá óýíïñá ôçò ðïßçóçò êé áðëùíüôáí óå üëï ôï ÷þñï ôçò æùÞò, ôçò åñãáôéêüôçôáò, ôçò äçìéïõñãéêüôçôáò, ôçò éäåïëïãßáò, ôçò óôÜóçò æùÞò, ôçò êïéíÞò ðßóôçò óå ìéá êïéíÞ êëßìáêá áîéþí, óôçí ôáõôüóçìç áíôéìåôþðéóç ôïõ ÷ñÝïõò, ôÝëïò, óôçí êïéíÞ ìáò óôñÜôåõóç óôï óôñáôüðåäï ôçò ÁñéóôåñÜò, ôçò ÅèíéêÞò Áíôßóôáóçò, ôçò åëåõèåñßáò êáé ôçò áöïóßùóçò óôï éäåþäåò ôçò åèíéêÞò áíáãÝííçóçò, üëá áõôÜ äçìéïýñãçóáí ìéá êïéíÞ ôáõôüôçôá, èá Ýëåãá, óôéò äýï åõáéóèçóßåò ìáò. Ãßíáìå óõãêïéíùíïýíôá äï÷åßá, áð' üðïõ ðïßçóç êáé ìïõóéêÞ ðåñíïýóå ç ìéá óôçí Üëëç, þóðïõ íá ðÜñïõí ìéá ôñßôç äéÜóôáóç: ôï ôñáãïýäé. Áðü ôçí Üëëç ìåñéÜ, ï ÏäõóóÝáò Åëýôçò Þñèå íá êáôáãñÜøåé ìå ôïí ðïéçôéêü ëüãï ôïõ ôï áðïêïñýöùìá êáé ôï áðüóôáãìá åíüò ôéôÜíéïõ øõ÷éêïý, ðíåõìáôéêïý êáé çèéêïý áãþíá ìéáò öõëÞò, ðïõ ôçò Ýëá÷å êÜðïôå ï êëÞñïò ôïõ ðñùôïðüñïõ ìÝóá óôçí ðñüóöáôç ðáãêüóìéá åðïðïéßá ôçò áíèñþðéíçò êïéíùíßáò. ÌåôÜ ôçí ðáñáêìÞ öÜíçêå íá á÷íïñïäßæåé ç áõãÞ ìéáò êáéíïýñãéáò åèíéêÞò áíáãÝííçóçò. Ó' áõôü âïÞèçóáí ïé å÷èñïß êáé ïé âÜñâáñïé ãéáôß ï ¸ëëçíáò îõðíÜ üôáí ôá üñéá ôçò íôñïðÞò êáé ôçò âßáò Ý÷ïõí öôÜóåé óôï Ýó÷áôü ôïõò óçìåßï. ÃåííÞèçêå ôüôå ìÝóá óôï êáìßíé ôçò Êáôï÷Þò êáé ôïõ Åìöõëßïõ ìéá "ðïéçôéêÞ" âéùìáôéêÞ ôùí áðëþí áíèñþðùí. ÄçëáäÞ ãÝìéóå ï ôüðïò ìå áíèñþðéíåò ðñÜîåéò, ðïõ ìå ôçí õðÝñâáóç êáé ôïí ïßóôñï ôçò áõôïêáôáóôñïöÞò, äçëáäÞ ôçò èõóßáò Þóáí áõôÝò êáèáõôÝò áíèñþðéíá ðïéÞìáôá. Ãåãïíüò ðïõ ïäÞãçóå ôïí ðïéçôÞ óôçí êáôáãñáöÞ áõôïý ôïõ Ýðïõò ìå íÝá óýìâïëá áíôÜîéá ôçò âéùìÝíçò ðïéçôéêÞò. ¸ôóé ãåííÞèçêå ôï ¢îéïí Åóôß. ×ñåéÜæïíôáé ßóùò âáèéÝò ñßæåò, ðïõ íá åéó÷ùñïýí ùò ôéò åó÷áôéÝò ôçò ïõóßáò ôùí ðñáãìÜôùí, êáé åõáßóèçôåò êåñáßåò, ðïõ íá äïíïýíôáé óôïõò ìõóôéêïýò êñáäáóìïýò ôçò óõëëïãéêÞò åõáéóèçóßáò... ÌíÞìç êáé ðñïïðôéêÞ. Åíüñáóç êáé üñáìá... Ç éäáíéêÞ ìïñöÞ ôïõ éäáíéêïý íåïÝëëçíá åßäå ôïí åáõôü ôçò óôïí "êáèñÝöôç" ôïõ ¢îéïí Åóôß. Êé üôáí ïé ÷áëåðïß êáéñïß ìåôÝâáëáí ôç ìïñöÞ ôïõ íåïÝëëçíá óå êáñéêáôïýñá, Ýìåéíáí ïé óôß÷ïé ôïõ ðïéçôÞ ðïõ ìå èåúêÞ ÷Üñç âñÝèçêå óôï ìïíïðÜôé ôïõ ÷ñüíïõ, ðÜíù óôç äéáêëÜäùóç, íá äåé êáé íá ìéëÞóåé. Ãéá ðÜíôá! Ç ðïìðÞ äåí áêïëïýèçóå ôï äñüìï ðïõ åêåßíïò ÷Üñáîå. Äåí ôñÜâçîå ìðñïóôÜ. Ãëéóôñþíôáò ðÜíù óå ëÜóðåò áðü ìáñìåëÜäá ðïõ êáôçöüñéæáí, ïé íåïÝëëçíåò ÷áßñïíôáí ôï áíÝìåëï, ôï Üêïðï, ôï áíÝîïäï êáé ðñïðÜíôùí ôï áíåýèõíï "ôáîßäé" ôçò ôóïõëÞèñáò ðñïò ôï ôßðïôá. Ãé' áõôü ôï ¢îéïí Åóôß êé üëïò ï êüóìïò ãýñù ôïõ, ðíåõìáôéêüò êáé çèéêüò, ìÝíïõí óÞìåñá ìåôÝùñá. ÓçìÜäéá ðïëéôéóìïý, ðïõ ìüëéò êáôÜöåñå íá áíèïöïñÞóåé óå ìéá âñá÷ýâéá Üíïéîç êáé ðïõ ôþñá æåé óáí üíåéñï óôç óêÝøç ìüíï üóùí áñíÞèçêáí ôïí îåðåóìü. ÔÝëïò ï Äéüíõóïò, ï Üëëïò ïäçãüò ìïõ, ü÷é ìüíï áøÞöçóå áëëÜ êáé áíÝôñåøå ôçí "ôÜîç" ôïõ Ïëýìðïõ. ¹ôáí äçëáäÞ Ýíáò èåüò áíôéåîïõóéáóôÞò, Ýíáò èåüò áíôé-èå277

∆ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ”ΜΙΚΗΣ ΘΕΟ∆ΩΡΑΚΗΣ”

üò, êé áõôü ôáéñéÜæåé áðïëýôùò ìå ôï ÷áñáêôÞñá ìïõ, ðïõ óå êÜèå ðåñßðôùóç ìå êÜíåé íá áðïóôñÝöïìáé êáé íá ðïëåìþ êÜèå åßäïõò êáôåóôçìÝíç åîïõóßá. Êé áõôü ãéáôß ìéóþ ôç âßá, êáé åîïõóßá óçìáßíåé âßá. Ï ¸ëëçíáò åßíáé ôüóï ðïëý áíôéåîïõóéáóôÞò, þóôå ðïëëÝò öïñÝò ìðïñåß íá öôÜóåé óôá üñéá ôçò áíáñ÷ßáò. Ï ëáüò ìïõ áðïóôñÝöåôáé ôïõò éó÷õñïýò êáé åßíáé êá÷ýðïðôïò óå êÜèå ìïñöÞ åîïõóßáò. Óáí óõìðÝñáóìá üëùí áõôþí ãßíåôáé öáíåñü üôé õðÞñîá ãíÞóéï ôÝêíï ìéáò åðï÷Þò óçìáäåìÝíçò ìå ðõñáêôùìÝíï óßäåñï. ¼ëá üóá Ýæçóá ìå ïñèÜíïé÷ôá ôá ìÜôéá ôçò óêÝøçò êáé ôçò øõ÷Þò ìïõ ùñßìáæáí ôïí "Üíèñùðï". Ôéò åõáéóèçóßåò ìïõ, ôïí øõ÷éêü êáé ðíåõìáôéêü ìïõ êüóìï. Äñïìïëïãïýóáí ôçí âéùìáôéêÞ ðïñåßá ìïõ áíÜìåóá óôïõò áíèñþðïõò. ¸âáæáí ôï óôßãìá ôçò èÝóçò ìïõ ðÜíù óôïí ÷Üñôç ôïõ êüóìïõ, êáèþò ïé Üíåìïé êáé ôá êýìáôá ôùí ãåãïíüôùí ìå ðáñáóýñáíå ðÜíù óôïí ìáíéáóìÝíï ùêåáíü ôïõ êáéñïý ìïõ. Ï Üíèñùðïò åßíáé ðçëüò êáé øÞíåôáé ìÝóá óôïí öïýñíï ôçò êáèçìåñéíüôçôáò. Åß÷á ôçí èëéâåñÞ ôý÷ç íá ãíùñßóù èåñìïêñáóßåò, ó÷åäüí áðáãïñåõôéêÝò ãéá ôçí áíôï÷Þ ôïõ "õëéêïý". Áðü ôçí åöçâåßá ðÝñáóá áóôñáðéáßá óôçí ùñéìüôçôá. Êáèþò ôñáãïõäïýóá, ìÝóá ìïõ ç öùíÞ ìïõ Ýìïéáæå üëï êáé ðéï ðïëý ìå êñáõãÞ, ìå èñÞíï, ìå åëåãåßï, ìå äéáìáñôõñßá. Áõôü ôï åßäïò ìïõóéêÞò Ýêöñáóçò Þñèå íá óìßîåé ìå ôéò ñßæåò ôçò ãåíéÜò ìïõ -êáé áðü ôïí êïñìü ôçò ÌéêñáóéÜôéóóáò ìçôÝñáò ìïõ êáé ôïõ Êñçôéêïý ðáôÝñá ìïõ. Áðü ðÜððïõ ðñïò ðÜððïí ôïõò îåñéæþíáíå êáé ôïõò êáßãáíå ïé Ôïýñêïé. ÊáìÝíá óðßôéá, êáìÝíá äÝíôñá, óöáãìÝíïé, êñåìáóìÝíïé ðñüãïíïé êáé ãõíáéêüðáéäá íá ôïõò èñçíïýí. ¢îéï ôÝêíï ôùí äéùãìþí, ìå áíÝäåéîå êáé ìÝíá ç æùÞ. ¸ôóé ç êáôÜäõóÞ ìïõ Ýöôáóå óôá èåìÝëéá ôïõ ðüíïõ ôùí Ñùìéþí -ðïõ Þôáí ïé ãåíéÝò ìïõ. Åßìáé ôþñá ðåñÞöáíïò, ãéáôß ðñïóðÜèçóá íá åêöñÜóù áõôÜ ôá ðåëÜãç ôùí óõíáéóèçìÜôùí, ìÝóá óå Ýñãá ìå äéáóôÜóåéò êáé ðåñéå÷üìåíï áíôÜîéü ôïõò. Ôåëåéþíïíôáò ïöåßëù íá õðïãñáììßóù ôçí åêôßìçóç êáé ôïí èáõìáóìü áëëÜ êáé ôçí õðåñçöÜíåéá ìïõ óáí Êñçôéêüò ãéá ôï ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò. Ðñï ðïëëïý ç áêôéíïâïëßá ôïõ Ý÷åé îåðåñÜóåé ôá óýíïñá ôçò ÷þñáò, ãåãïíüò ìå îå÷ùñéóôÞ åèíéêÞ óçìáóßá: Ôï õøçëü åðéóôçìïíéêü åðßðåäï ôïõ êáèçãçôéêïý äõíáìéêïý óõíäõáóìÝíï ìå Ýíáí ìïíáäéêü æÞëï êáé áöïóßùóç óôçí åðéóôçìïíéêÞ Ýñåõíá Ý÷åé Þäç áðïäþóåé êáñðïýò ðïõ ôéìïýí ôçí ßäéá ôçí åðéóôÞìç êáé âïçèïýí ôïí áãþíá ôïõ áíèñþðïõ ãéá ôçí üëï êáé ðéï âáèåéÜ äéåßóäõóç óôïí Üãíùóôï êüóìï ðïõ ìáò ðåñéâÜëëåé êáé ìáò êáèïñßæåé. Êáé åßíáé ìåãÜëç ìïõ ôéìÞ íá áðïôåëþ åðßôéìï ìÝëïò ìéáò ôüóï õøçëÞò ðíåõìáôéêÞò êïéíüôçôáò ðïõ åðß ðëÝïí Ý÷åé åðéöïñôéóèåß ìå ôçí ìåãÜëç åõèýíç êáé ôï âáñý Ýñãï ôçò äéáìüñöùóçò ôçò íÝáò ãåíéÜò ôùí ÅëëÞíùí åðéóôçìüíùí, äéáíïçôþí êáé ãåíéêÜ ðíåõìáôéêþí áíèñþðùí, áõôþí ðïõ èá êñáôÞóïõí êÜðïôå óôá ÷Ýñéá ôïõò ôï ÌÝëëïí ôçò ÅëëÜäáò. Åßíáé ðÜñá ðïëý üìïñöá êáé óõãêéíçôéêÜ áõôÜ ôá ïðïßá óõìâáßíïõí áõôÞ ôç óôéãìÞ ãéá ìÝíá êáé ãéá ôá ïðïßá äåí âñßóêù ëüãéá íá óáò åõ÷áñéóôÞóù. Ôï ìüíï ðïõ ìðïñþ íá ðù åßíáé, ìáêÜñé íá Ý÷ù ôçí äýíáìç íá öáíþ ùöÝëéìïò, Ýóôù êáé êáô' åëÜ÷éóôïí óôï ùñáßï óáò Ýñãï. Óáò åõ÷áñéóôþ.

278

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟΥ

1

2

3

4

5

6

7

1,2 ÎåíÜãçóç óôçí Ýêèåóç, óôï ÌåãÜëï

ÁñóåíÜëé 3,4,5,6 Óôéãìéüôõðá áðü ôçí ôåëåôÞ áíáãüñåõóçò ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç, óå Åðßôéìï ÄéäÜêôïñá ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò 7 ÁöÞíïíôáò ôçí ÊñÞôç…

ISBN: 960-86576-8-7