Bol& Teelt
Magazine voor klanten van Agrifirm-GMN
Vergroening en innovatie “Het is belangrijk dat rassen robuust zijn” Ron van Lierop
De tulpengalmijt blijven beheersen
Voorwoord
Generaties Dat de bollenteelt bij Nederland hoort, wordt prachtig duidelijk in het klantverhaal van Van Lierop uit Anna Paulowna. Het bedrijf gaat over van generatie op generatie en weet zich steeds verder te ontwikkelen. Toch wordt ook in dit verhaal duidelijk dat het verleden achter ons ligt en dat we de vele uitdagingen die er nu zijn, aan moeten gaan. Samenwerken is daarin belangrijk. Ook daarin is dit bedrijf een voorbeeld. Lees het vooral. Nieuwe generaties kan men op verschillende manieren definiëren. Zo kunt u in deze Bol&Teelt lezen over de nieuwe generatie prikbakken die we samen met onze Duitse partner Bekuplast ontwikkelden. Een prachtig nieuw product waar we oprecht trots op zijn. Ook weer in dit nummer komt u het woord duurzaam geregeld tegen. En dat het niet alleen bij woorden blijft maar dat we onze verhalen omzetten in daden, ook dat wordt duidelijk. Op tal van manieren willen we met de beschikbare middelen en technologie de bollenteelt klaarstomen voor de toekomt. En over stomen gesproken. Dat wordt nu al letterlijk gedaan met de bestrijding van knolcyperus. Ook hierover een kort maar krachtig verhaal. Het mag duidelijk zijn. Ook deze Bol&Teelt is met passie voor ons vak gemaakt. Lees daarom vooral verder. En vergeet vooral pagina 18 niet. Want het allerbelangrijkste in ons vak is dat we elkaar blijven ontmoeten en met elkaar van gedachten wisselen over ons mooie vak. Zoals we dat al vele generaties doen. Dennis Meijaard Directeur Business Unit Bloembollen
Inhoud
12
Tulip Tray De nieuwe generatie prikbakken
8
Vergroening en innovatie als nieuwe pijlers voor de toekomst
16
De tulpengalmijt blijven beheersen
06 Samen in de coöperatie Young Agrifirm
14 T echniek en toekomst Robots en mechanisatie
07 F abrikant aan het woord Samen stappen maken in duurzaam telen
15 P roduct, veiligheid en innovatie
10 T eelt in beeld Fritillaria: een teelt met veel handwerk
18 E en team van specialisten Onze adviseurs komen op de bedrijven en weten wat er speelt
11 P roduct, veiligheid en innovatie
19 Ontmoeten
Colofon: Bol&Teelt is een uitgave van Agrifirm-GMN Redactie Frank van den Hoek en Eline Klaver, Agrifirm-GMN Tekstbijdragen Dennis Meijaard, William van Lierop, Ron van Lierop, Arjan van Lierop, Marco Jonkman, Arjo van den Berg, Marcel van Doorne, Thea van Beers, Aron Mooij, Bram Mulder, Jan Willem van der Meer, Jan Warmerdam, Susanne Berbee, Gerbrant Schilder, Rosanna Pater, Abel Schuitema, John Vriend, Daan Hachmang, Jan Willem van der Klugt, Jeroen Groot en Henk Ritter Interviews en tekstredactie Douwe Soepboer, DoorDouwe.com Ontwerp en opmaak Robert Luttikholt, Reach Brand Storytellers Fotografie Zilte C fotografie, Eline Klaver, Istockphoto Drukwerk Damen Drukkers.
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
4
Een (h)echt familiebedrijf W. Van Lierop & Zn.
3
Klant aan het woord W. van Lierop & Zn. bloembollenkwekerij en -handel
Een (h)echt familiebedrijf
Wim van Lierop begon in 1949 zijn bloembollenbedrijf in het Noordelijk Zandgebied aan de Grasweg in Anna Paulowna. De W. in de bedrijfsnaam herinnert hier nog altijd aan. Vijf zoons en vijf dochters kreeg het gezin. En toch wel bijzonder: alle vijf zoons zetten samen het bedrijf voort. De volgende generatie is inmiddels ingestroomd. Vier neven Peter, Ron, William en Arjan bouwen verder aan het bedrijf. We spreken met Ron en William over het familiebedrijf en over de uitdagingen waarvoor de sector staat. En ook adviseur Marco Jonkman schuift nog aan.
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
Focus op tulpen en groei Samen werken en taken verdelen
4
Hoe het is om binnen de familie op een goede manier samen te werken, daarover zijn Ron en William duidelijk: “In de vorige generatie had elk van de vijf partners eigen interesses en verantwoordelijkheden. Dat maakt het makkelijker om goed samen te werken. En dat zie je in onze generatie terug. Ook wij hebben allemaal onze eigen aandachtsvelden zoals teelt, spoelerij, handel, landwerk, gewasbescherming en personeel. Tegelijkertijd overleggen we met elkaar over alle relevante zaken. Dat is belangrijk, zo krijg je geen eilandjes. Wat zeker ook meetelt is de manier waarop we met elkaar om willen gaan. Gelijkwaardig en tolerant en elk met een eigen inbreng. En wat ook in ons voordeel heeft gewerkt, was de geleidelijke overgang van de voorgaande
naar de huidige generatie. Dat zorgde voor continuïteit en stabiliteit.”
Verder groeien?
Het bedrijf heeft met name vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw een stormachtige groei doorgemaakt. “Tegenwoordig zijn er veel onzekerheden, vertellen William en Ron. “Er is veel rumoer in ons vakgebied. Dat maakt dat je nog zorgvuldiger naar de toekomst moet kijken. Bovendien is onze bedrijfsvoering qua arbeidspieken nu goed in balans. Het gebeurt nauwelijks dat een cel langer dan een maand leeg staat. Natuurlijk is het altijd mogelijk om verder te groeien. Maar we zien het nu als belangrijkste prioriteit om vooral de teeltuitdagingen van vandaag, goed te controleren. Echt een belangrijk knelpunt is de onkruidbestrijding. Met name in de lelieteelt dreigen we de
W. van Lierop & Zn. bloembollenkwekerij en -handel Van oudsher staat het bedrijf bekend om het rijke assortiment. Van 5 ha in 1949 is het bedrijf in 2023 gestaag gegroeid naar circa 285 ha bollen, waarvan 25 ha in het Limburgse Ysselsteyn. Op de eigen grond, grotendeels rond het bedrijf, wordt jaarlijks tussen de 30 tot 40 ha ingezaaid met een groenbemester (Japanse haver). De keuze voor diverse bolgewassen (naast tulp en lelie onder andere krokus, narcis, allium en diverse bijzondere bolgewassen) zorgt niet alleen voor een rijk assortiment, maar ook voor een verantwoorde vruchtwisseling.
controle af en toe te verliezen.” Adviseur Marco Jonkman die is aangeschoven bij het gesprek voegt daaraan toe: “Vooral in het voorjaar en de zomer neemt de onkruiddruk toe en omdat we nauwelijks nog correctiemiddelen hebben, zien we daar de problemen toenemen. Daarom doen we in ons Expertisecentrum Bloembollenteelt hiernaar veel onderzoek.”
Van mooi naar makkelijk
Met een uitgebreid assortiment is Van Lierop een aantrekkelijke leverancier voor met name exporteurs. “Dat blijft belangrijk”, bevestigen de twee neven. “Maar we kijken tegenwoordig wel breder. Het is belangrijk dat rassen robuust zijn. Beter bestand tegen ziekten en plagen, maar ook tegen meer extreem weer. Dat hebben we ook afgelopen voorjaar gezien. Dat begon nat en koud en werd gevolgd
door schraal, extreem droog en bij vlagen heet weer. We moeten daarbinnen de juiste soorten vinden. Je zou kunnen zeggen: van mooi naar makkelijk, maar zo eenvoudig ligt het natuurlijk niet. We willen de markt ook blijven verrassen met mooie producten. Wat daarbij kan helpen, zijn groene middelen. Ook daarmee doen we ervaring op, geholpen door adviseurs en specialisten van Agrifirm-GMN.”
GMN Crop en registratie
Een van de belangrijkste uitdagingen op dit moment is wellicht de optimale inzet van beschikbare middelen vertellen Ron en William. “Het is de afgelopen jaren veel ingewikkelder geworden. Wij zijn daarom heel blij dat we zijn overgestapt naar GMN Crop. Dit registratiesysteem is speciaal voor de bollenteelt ontwikkeld. Het is voor ons onmisbaar. Niet alleen
voor de registratie, maar vooral ook om inzicht te houden op wat wel kan en met welke middelen. Ook van de CROP EYE app maken we samen met de adviseurs veelvuldig gebruik. Het is ideaal om elkaar te informeren over zaken die je in het veld ziet. Het past daarmee ook perfect in de manier waarop we onderling willen samenwerken. Wat we vooral waarderen aan GMN Crop is dat het rekening houdt en inspeelt op ‘onze’ praktijk. De lijnen zijn superkort en het systeem wordt steeds verder verbeterd. Zo is het gebruiksgemak de laatste jaren enorm verbeterd. En wat ook mooi is, is dat we vanuit het systeem, bijvoorbeeld in combinatie met de weerpalen, straks nog beter kunnen sturen op bespuitingen. Maar daarbij zal je uiteindelijk, samen met de adviseur, wel altijd zelf het laatste woord willen hebben.”
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
v.l.n.r. De drie neven William, Ron en Arjan. Peter van Lierop staat niet op beeld.
5
Samen in de coöperatie Young Agrifirm
“Daar moet je bij zijn” Als (jonge) ondernemer staan je veel uitdagingen te wachten op het gebied van onder andere klimaat, energie en water. Daarom is het belangrijk om ontwikkelingen nauwlettend te volgen en ervaringen te delen. Niet alleen in de eigen regio, maar ook daarbuiten; en niet alleen in het eigen vakgebied, maar juist ook in andere sectoren.
B Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
Binnen Agrifirm is er veel aandacht voor jonge ondernemers. Zo is er een jongerenraad met daarin ruim dertig jongeren afkomstig uit alle sectoren waaronder ook de bloembollenteelt. De jongerenraad heeft als klankbord regelmatig contact met directie en bestuur. Maar Agrifirm wil jongeren meer bieden. Daarom is in 2022 Young Agrifirm opgericht. Een organisatie waar iedere ondernemende agrarische jongere (van 16 tot 36 jaar) zich kosteloos bij kan aansluiten.
6
buiten je eigen vakgebied, dit aanpakken. Het is een platform dat vaktechnische trainingen aanbiedt; en ondersteunt bij het verbeteren van ondernemersvaardigheden. Young Agrifirm is pas opgericht. Dat betekent dat de organisatie nog volop in ontwikkeling is. Maar in de korte tijd van het bestaan zijn al meerdere bijeenkomsten georganiseerd. Verder zijn er als lid voordelen te behalen bij bijvoorbeeld trainingen.
Waarom Young Agrifirm?
Agrifirm Jongerendag 18 januari 2024
stikstof, water en gewasbescherming. Als jongere krijg je binnen het Young Agrifirm dus meer inzicht in hoe anderen, ook
dag wordt met boeiende sprekers over actuele onderwerpen. En een dag waar je volop collega’s kunt ontmoeten.
Young Agrifirm is vooral bedoeld om jongeren uit diverse sectoren met elkaar te verbinden. Want door het contact met andere sectoren kunnen inzichten letterlijk worden verbreed. Veel uitdagingen zijn immers branchebreed. Denk bijvoorbeeld aan vraagstukken op het terrein van
Jaarlijks hoogtepunt is de Agrifirm Jongerendag. Vorig jaar nog georganiseerd samen met Young CRV, maar de komende editie wordt verder verbreed in de vorm van samenwerking met meerdere coöperaties. Momenteel wordt volop gewerkt aan het programma. Zeker is dat het een
Gratis lidmaatschap
Wil jij betrokken zijn en blijven bij belangrijke ontwikkelingen in de bloembollensector maar ook daarbuiten? Wil je van anderen leren hoe zij de zaken aanpakken en ben je tussen de 16 en 36 jaar? Meld je dan aan als lid van Young Agrifirm. Het Lidmaatschap is gratis en je profiteert van diverse voordelen.
Dit artikel is geschreven op basis van een gesprek met Rosanna Pater, voormalig voorzitter en nu bestuurslid van het Jongerenraad. Rosanna zet zich in om samen met collega-ondernemers de agrarische sector te versterken.
Fabrikant aan het woord
Samen stappen maken in duurzaam telen
Van chemie naar groen of beide? “De komende jaren gaat er veel veranderen in het middelenpakket”, vertelt Marcel. “Er zullen middelen verdwijnen, maar er komen zeker ook kansen.” Marcel ziet veel oplossingen in de combinaties van chemie met groene middelen. “Het is mede aan ons om die ontwikkelingen in gang te zetten en op zoek te gaan naar passende oplossingen voor de kweker.”
Tonifit verhoogt de weerbaarheid Een van de middelen die UPL onlangs introduceerde, is biostimulant Tonivit. Een middel op basis van hoogwaardig zeewierfiltraat dat zorgt voor een betere beginontwikkeling en daarmee ook voor stimulatie van een betere opname van voedingstoffen. Marcel hierover: “Ik schets het wel eens zo. Iedere bol heeft een rugzak met voedingsstoffen. Na opkomst is deze rugzak vrijwel leeg en moet de plant zichzelf voeden. Juist op dat moment geeft Tonivit extra ondersteuning waardoor de jonge plant beter doorgroeit. En daarmee beter presteert, ook als de groeiomstandigheden, bijvoorbeeld door kou of schraal weer, tegenzitten. De plant is kortom weerbaarder en beter bestand tegen ziektes en plagen.
Tegen vuur in lelie “Er zijn verschillende nieuwe middelen op komst. Onder andere een groen middel op basis van een innovatieve en natuurlijke zwavel formulering”, vervolgt Marcel. “Wij zien veel mogelijkheden met dit middel tegen vuur in lelie. Het is nu twee jaar getest op het ROL (Stichting Regionaal Onderzoek Lelieteelt in Noorden Oost Nederland) en proefveld Breezand. Zeker afgelopen seizoen, toen de vuurdruk in lelies ontzettend hoog was, zagen we de meerwaarde.” Verwacht wordt dat dit middel komend jaar een (KUG)toelating krijgt.
Toekomst UPL wil de komende jaren blijven inzetten op de ontwikkeling van groene middelen. “Maar,” vervolgt Marcel van Doorne, “we zijn ons bewust dat we verder moeten kijken. De oplossingen voor de toekomst reiken verder dan alleen gewasbeschermingsproducten. Niet voor niets staat in onze visie dat we een icoon willen zijn voor technologie en innovatie. Dat kunnen we niet alleen. Samenwerken met partners, bijvoorbeeld op het terrein van technologie en ict is daarin belangrijk. Agrifirm-GMN is binnen dat geheel een belangrijke samenwerkingspartner. De opgaves voor de toekomst zijn groot, maar samen kunnen we die aan, daarvan ben ik overtuigd.”
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
De bloembollensector is relatief klein. Maar het economisch belang is groot. Willen we dat behouden, dan moeten we blijven samenwerken. Agrifirm-GMN zoekt die samenwerking. Een belangrijke partner is fabrikant UPL. We spreken Marcel van Doorne, Technical Crop Manager (akkerbouw en bloembollenteelt).
7
Op pad met
Op pad met Bram Mulder
Vergroening en innovatie als nieuwe pijlers voor de toekomst
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
Het is druk in de broeierij van Mooij Tulips. De gloednieuwe plantrobot draait op volle toeren en ook in de plukhal wordt door het personeel hard gewerkt. Machines en automatisering zorgen dat het proces soepel verloopt. “Innovatie is kenmerkend voor dit bedrijf ”, vertelt Bram Mulder. Als teeltspecialist komt hij al een aantal jaar over de vloer en denkt samen met eigenaar Aron Mooij mee over de uitdagingen binnen de sector. Vandaag is het tijd om naar de bolbehandeling te kijken.
8
B
Bram is geen onbekende in het vak. Hij is opgegroeid in de bollensector en nu vier jaar werkzaam bij Agrifirm-GMN als teeltadviseur. “Al in mijn tijd als stagiair kwam ik bij Aron Mooij over de vloer. Aron deed toen al, in samenwerking met GMN, proeven met groene middelen.” De verschillende onderzoeken hadden wisselend succes. Aron: “De resultaten uit het eerste jaar waren veelbelovend, maar die goede resultaten bleven in het vervolg helaas
uit. Het broeien zonder chemie blijkt in de praktijk toch nog wel erg lastig. Er zijn zo veel essentiële factoren die beslissend zijn voor het slagen van de teelt. Chemie biedt wat dat betreft een stukje zekerheid.”
Vergroening Het onderzoek dat bij Aron is uitgevoerd, heeft Agrifirm-GMN voortgezet bij B&L Tulips in Ursem. “Daar zijn we verder gegaan met het testen van groene mid-
delen”, vervolgt Bram. “Ook in deze proef was de inzet van groene middelen zonder ondersteuning van chemie onvoldoende bedrijfszeker. Toch werd een mooi aanknopingspunt gevonden. Biostimulant Agriculture Plus gaf goede resultaten in de bolbehandeling. Naar aanleiding van dit resultaat zijn we bij Aron, in de praktijk, meer ervaring op gaan doen. Het is een mooie toevoeging op weg naar vergroening van de bolbehandeling.”
Chili en PolderPride
Mooij Tulips is een tulpenbroeierij in Limmen en broeit van september tot medio mei tulpen. In het najaar wordt gestart met bollen vanuit het zuidelijk halfrond (Chili). Om die reden gaat adviseur Ton Buter daar vanuit Agrifirm-GMN regelmatig naartoe. Vanaf januari wordt dit vervolgd met Hollandse bloembollen. De broei vindt plaats op potgrond. Kwaliteit staat hoog in het vaandel. Reden dat Mooij Tulips is aangesloten bij PolderPride.
Verduurzaming en innovatie zijn aan de orde van de dag bij Mooij Tulips. “De uitdagingen in de sector vragen om een nieuwe manier van werken”, vertelt Aron. “Er gaat een moment komen dat we middelen en methoden die we nu gebruiken, niet meer kunnen inzetten. Als ondernemer moet je daarom je ogen openhouden voor nieuwe mogelijkheden.” Mechanisatie en automatisering zijn belangrijk bij Mooij Tulips. “Onlangs hebben we een opplantrobot van Havatec aangeschaft. Met als resultaat dat er nu geen acht mensen, maar slechts één persoon aan de band staat”, vertelt Aron. “Met het oog op arbeidsbesparing is dat natuurlijk fijn. Een ander voordeel is dat medewerkers nauwelijks nog in contact komen met gewasbeschermingsmiddelen.” Nieuw is
Als ondernemer moet je daarom je ogen openhouden voor nieuwe mogelijkheden.
ook de ontvochtiger waarmee de temperatuur en luchtvochtigheid in de kas worden geregeld. “Op warme dagen kan ik de kas hiermee koelen, zodat de kwaliteit van de tulp top blijft. Tevens zorgt deze machine in de wintermaanden voor reductie van het gasverbruik.”
Knowhow in bolontsmetting
mannen zich klaar om het plan van aanpak voor de bolontsmetting door te spreken. Een moment waar teeltspecialist Ton Buter bij aansluit. Bram daarover: “Want we opereren als team. Hier in Limmen gaan we daarom regelmatig samen langs om de verschillende processen en maatregelen tegen het licht te houden.”
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
Innovatie
Na een ronde door de broeierij, maken de
9
Teelt in beeld
Fritillaria: een teelt met veel handwerk
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
Fritillaria. Met kenmerkende lange steel en klokvormige bloemen, ook wel bekend onder de naam keizerskroon, is het een teelt die in het voorjaar tussen de andere voorjaarsbloeiers direct opvalt. Het is een unieke plant die door een gering aantal kwekers wordt geteeld. Agrifirm-GMN adviseur Jan Warmerdam is er nauw bij betrokken.
10
De teelt van frittillaria heeft zo zijn bijzonderheden en kenmerken. “Het unieke aan de bol is het ontbreken van huid”, vertelt Jan. “Dit maakt het materiaal veel kwetsbaarder voor vallen en stoten waarna fusarium om zich heen kan grijpen. Ondanks dat er in de bollenteelt steeds meer wordt geautomatiseerd, blijft handwerk in verband met de kwetsbaarheid meer nodig dan in andere teelten. Zo worden de bollen voor de bewaring bijvoorbeeld stuk voor stuk met de punt omhoog in gaasbakken gelegd. Nauwkeurigheid is een absolute vereiste. Een secuur en tijdrovend werk dus.”
Onderzoek
“Iedere teelt heeft zijn eigen uitdagingen, zo ook de teelt van fritillaria”, legt Jan uit. “Fusarium zorgt voor veel uitval. Er zijn de afgelopen jaren meerdere middelen weggevallen die in deze teelt veel werden gebruikt, denk bijvoorbeeld aan Mirage® Elan. Gelukkig doet Agrifirm-GMN binnen het Exper-
tisecentrum Bloembollenteelt ook onderzoek in een kleine teelt zoals fritillaria. Er lopen nu zowel onderzoeken op het Expertisecentrum Bloembollenteelt als in de praktijk tijdens de bolbehandeling. Met de nieuwe inzichten hieruit verwachten we telers weer verder te helpen.”
Meer informatie?
Heeft u teeltspecifieke vragen over de teelt van fritillaria en/of het lopende onderzoek? Neem dan contact op met uw adviseur.
Product, veiligheid en innovatie
Lelie export proeven Nieuwe middelen vallen op Een belangrijk aspect bij de export van lelies is de bewaring van leverbare bollen. Een goede ontmetting van deze bollen maakt later planten mogelijk zonder kwaliteitsverlies. Daarom doet Agrifirm-GMN al jaren proeven op het gebied van leverbare lelie ontsmetting. Ook dit jaar werden op meerdere soorten lelies, verschillende productsamenstellingen getest. Eind september bezochten lelie-exporteurs en inpakhuizen de locaties Breezand en Voorhout om de uitkomsten van de leliebewaringsproeven te beoordelen. Wat dit jaar opviel waren de resultaten met een reeks nieuwe middelen, zowel chemisch als groen. De opgedane inzichten worden meegenomen in toepassingen in de bolbehandeling en binnen het vervolgonderzoek. Daarnaast wordt ook volop ingezet op onderzoek naar vervangers van boldompelingsmiddelen als Captan en Mirage® Elan, fungiciden die belangrijk waren voor de beheersing van diverse schimmelziekten. Ook deze proeven dragen bij aan de adviezen voor het komende seizoen. Heeft u vragen? Uw adviseur is op de hoogte van de jongste ontwikkelingen.
Om de teelt van bloembollen te verduurzamen moet ook de vollegrond, waarin de bollen ná de opkweek groeien, schoon zijn. Zeker nu er door het verdwijnen van middelen (zoals Vydate) geen vangnet meer beschikbaar is, is een integrale aanpak essentieel. Complicerende factor daarbij is dat de grond vaak wordt gehuurd. Daarbij zijn aaltjes sector overschrijdend een grote uitdaging. Genoeg reden om het project PPS Bollen@Bodem & Aaltjes* in het leven te roepen.
In het project wordt gewerkt aan een methodiek om de grond duurzaam te verbeteren, zodat vooral aaltjes geen kans meer hebben. Daarvoor wordt het bodemkwaliteitsplan (BKP) doorontwikkeld om te gebruiken in de bollensector. Het innovatieve van deze aanpak is dat er een strategie ontwikkeld wordt voor percelen in eigen beheer maar ook voor die van de huurpercelen. Wilt u meer weten over dit project? Lees het artikel met alle inzichten tot nu toe op: www.agrifirmgmn.nl/pps-bodem-aaltjes.
*In dit project participeren diverse partijen: WUR, Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen, KAVB (stichting bloembollenonderzoek), Anthos, Vertify, CNB, Agrifirm, CAV Agrotheek, BO Akkerbouw, Bloembollenacademie, Greenport Noord-Holland Noord en Duin- & Bollenstreek.
Telersdashboard live Begin oktober is het telersdashboard toegevoegd aan Mijn Agrifirm. Dit dashboard biedt ruimte aan digitale tools en helpt u als teler om inzicht te krijgen in uw bedrijfsvoering. Op dit moment kunt u kijken naar uw milieubelastingspunten over het huidige en voorgaande jaar. De milieubelastingspunten van uw bedrijf zijn berekend op basis van de geleverde Agrifirm producten. De komende tijd wordt het dashboard verder aangevuld met waardevolle input voor u als teler. Op deze manier kunnen we samen sturen op rendement en ecologische doelen. Meer weten over het telersdashboard? Neem dan een kijkje op www.agrifirmgmn.nl/ telersdashboard of scan de qr-code.
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
PPS Bollen@Bodem & Aaltjes
11
Product- en assortiment
Tulip Tray De nieuwe generatie prikbakken
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
Afgelopen jaar hebben we uitgebreid geschreven over hoe we met de juiste prikbak de broei van tulpen verder kunnen en willen optimaliseren. Zo maakte tulpenbroeier Mopabloem de keus voor een op maat gemaakte prikbak waarmee ze op hetzelfde oppervlak de productie met maar liefst 15 procent wisten te verhogen. Een succesverhaal dat veel reacties opleverde. Voor de redactie van Bol&Teelt reden om onze leverancier van prikbakken, Bekuplast in het Duitse Ringe (net over de grens bij Coevorden), te bezoeken. We spreken daar Abel Schuitema van Bekuplast en AgrifirmGMN adviseur John Vriend. Zij vertellen over de voordelen die de nieuwe generatie Tulip Tray bakken voor de broeier opleveren.
12
D
De samenwerking met Bekuplast gaat enige tijd terug, als Agrifirm op zoek is naar een leverancier die een prikbak kan leveren met een aantal variabelen. John daarover: “Elke broeier hanteert min of meer hetzelfde systeem. Maar per bedrijf zien we wel degelijk verschillen. Het maakte ons duidelijk dat we daarop moesten inspelen. In Bekuplast troffen we een partner die echt wil meedenken
- en belangrijk - ook mee wil investeren in de ontwikkeling. Uiteindelijk heeft dit geleid tot een prikbak waarbij een aantal variaties mogelijk is, zonder onnodige meerkosten. Zo kan je nu kiezen voor een losse maar ook voor een meegespoten (geïntegreerde) plug. Ook een belangrijk voordeel is het nieuwe ontwerp van overloopgaten waardoor tijdens transport geen lekkage optreedt en verder kunnen
we naast een standaard hoogte nu ook een hogere variant leveren.”
Bekuplast: bekend met de agrosector
Bekuplast is in enkele decennia uitgegroeid tot een wereldspeler in kunststof producten voor diverse segmenten. Zo komen de AH-kratjes uit de Bekuplastfabriek, maar ook het fust van Europool.
“In Bekuplast troffen we een partner die echt wil meedenken - en belangrijk - ook mee wil investeren in de ontwikkeling. Uiteindelijk heeft dit geleid tot een prikbak waarbij een aantal variaties mogelijk is, zonder onnodige meerkosten.” John Vriend, Agrifirm-GMN adviseur
Duurzame prikbakken
Kunststof materialen hebben een lange levensduur. In die betekenis is het een duurzaam product. Maar wat die duurzaamheid tegenwoordig in de praktijk betekent, daarover kan Abel uitgebreid vertellen. “De markt stelt almaar hogere eisen aan het recyclen van materiaal. Dit betekent dat steeds meer producten worden gemaakt van gerecyclede kunststof. Feitelijk komt het erop neer dat vrijwel alle
producten bestaan uit een combinatie van nieuw en gerecycled materiaal. Het gemiddeld aandeel gerecycled materiaal ligt momenteel bij ons al op veertig procent. En dat aandeel willen we waar mogelijk verder verhogen.” Maar hoeverre is dit in de bollenteelt relevant? John: “De prikbak is een belangrijk productiemiddel bij de broei van tulpen. Ook afnemers van bloemen kijken kritisch naar onze ‘footprint’. Aandacht voor de prikbak hoort daarbij. Die moet toekomstbestendig zijn. Dat betekent in de eerste plaats dat je een prikbak wilt verkopen die later, na afschrijving, opnieuw gebruikt kan worden. In de tweede plaats wil je ook nu de broeier de mogelijkheid bieden om zijn ‘oude’ prikbakken te recyclen. Aan beide voorwaarden voldoen we. Als een broeier zijn prikbakken wil vervangen, beoordeelt Bekuplast de kwaliteit van het materiaal en stelt de waarde vast.” Abel Schuitema: “Wij kijken hoe we dit restproduct opnieuw kunnen inzetten. Dat kan in de nieuwe prikbak zijn, maar ook in een ander kunststof product dat we produceren.” John vult aan: “Maar altijd in overleg met de broeier. Vindt deze een koper voor zijn partij, dan is dat natuurlijk oké.”
Prikbak met meer rendement
De ene prikbak is de andere niet. Abel daarover: “Bij inname zien wij grote verschillen in de kwaliteit van kunststoffen. Zeker is dat wij met onze producten aan de hoogste standaarden voldoen.” John
daarover: “Dat is natuurlijk een belangrijke reden waarom wij kiezen om samen te werken met Bekuplast. Minstens zo belangrijk is dat we samen met Bekuplast in staat zijn om voor elke broeier de meest optimale prikbak te produceren. Echt maatwerk dus en tegelijk concurrerend op prijs. Dit levert een hoger rendement op. Niet alleen in de jaren dat de prikbak wordt gebruikt maar ook op het moment dat de prikbak na recycling aan een nieuw leven toe is. Daar ben ik van overtuigd.”
Meer informatie
U overweegt om nieuwe prikbakken aan te schaffen? U wilt daarin maatwerk? Of u wilt meer weten over de voordelen die onze nieuwe Tulip Tray prikbakken opleveren? Scan dan hier de QR-code voor meer informatie of ga naar www.agrifirmgmn.nl/tulip-tray
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
Bijzonder detail is dat het bedrijf ooit is gestart met kratjes voor de lelieteelt. De verbinding met de agrosector is er altijd geweest en daarmee ook de vaak specifieke eisen en wensen. Abel Schuitema daarover: “Wij zijn gewend aan hoge klanteisen. Complexe vragen ombuigen naar passende en praktische oplossingen, ik zie dat altijd als een uitdaging. Het voordeel van dit traject was, dat Agrifirm-GMN al tot in detail had nagedacht over de nieuw te ontwikkelen prikbak.” John sluit hierop aan. “De dagelijkse praktijk levert belangrijke inzichten op. Waar is bijvoorbeeld winst te behalen in hygiëne, productiecapaciteit en een duurzame bedrijfsvoering? Maar ook de bedrijfsspecifieke voorkeuren wilden we meenemen. Al die elementen hebben we meegebracht naar de tekentafel.” Abel Schuitema: “De duidelijkheid van Agrifirm-GMN maakte het voor ons makkelijker om deze nieuwe, ik noem het maar variabele prikbak, te ontwikkelen.”
13
Techniek en toekomst
Robots en mechanisatie In de strijd tegen onkruiden
Met de verschraling van het middelenpakket wordt de beheersing van onkruiden er niet makkelijker op. Alle reden om ook niet-chemische, mogelijkheden en middelen te onderzoeken en te testen. In dit artikel lichten we kort drie veelbelovende innovaties toe.
Ecorobotix (smart spraying)
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
Een goede onkruidbeheersing vereist precisie en dat is wat Ecorobotix biedt. De machine combineert Artificial Intelligence (AI) met cameratechniek. De Ecorobotix zorgt op efficiënte wijze en met minimale emissie voor een onkruidvrij perceel. Bovendien
14
is er door de selectieve bespuiting minimale groeiremming van het gewas. In de akkerbouw zijn diverse praktijkproeven uitgevoerd met goede resultaten. Agrifirm-GMN blijft de ontwikkelingen volgen.
Pixelfarming Robotics
Dit betreft een zelfrijdende robot die kan worden uitgerust met verschillende apparatuur, variërend van schoffels tot lasers. Dit betekent dat het onkruid met deze robot op verschillende manieren kan worden aangepakt. De zoektocht is om per teelt vast te stellen welke methode het meest effectief is.
Oliver mechanische onkruidbeheersing
In de laatste editie van Bol&Teelt was er aandacht voor: de nieuwe lijn mechanische machines van Oliver, geïntroduceerd door importeur van landbouwmachines W.N Kramer. De geavanceerde technologie is gebaseerd op aanpasbare rotors, die op verschillende manieren kunnen worden ingesteld, afhankelijk van de stand van het gewas. Hierdoor kan zowel de onkruidbeheersing in het pad als tussen de rijen (rondom de planten) worden geoptimaliseerd. Voor nog meer flexibiliteit is er ook een variant beschikbaar met schijven. Er kan al gestart worden in een jong plantstadium. Ideaal omdat dan ook de onkruiden dicht bij het gewas makkelijker zijn te bestrijden. Oliver machines zijn inzetbaar in een brede range teelten. Meer weten over deze innovatie? Neem dan een kijkje op www.agrifirmgmn.nl/nieuwe-techniekonkruidbeheersing
Product, veiligheid en innovatie
Agurotech:
expert in precisieberegening Hoe zorg je als teler voor optimale afstemming van de waterbehoefte? Nieuwe (data) technologie biedt daarin steeds meer mogelijkheden. Zo ontwikkelt en produceert Agurotech eigen hardware- en softwareoplossingen, zoals sensortechnologie, weerstations en applicaties. Dankzij de geavanceerde software krijgen telers realtime inzicht in de bodemgesteldheid en lokale weersomstandigheden; dit aangevuld met door AI-ondersteunde voorspellingen. Hierdoor wordt het mogelijk om het irrigatie/beregeningsproces continu te optimaliseren.
Stoommachine bestrijdt knolcyperus Knolcyperus zorgt voor veel schade. Eén knolletje kan razendsnel tien tot twaalf keer uitlopen en honderden bovengrondse planten aanmaken. En voor besmette percelen geldt voor onbepaalde tijd een teeltverbod. Preventie is de beste maatregel tegen knolcyperus. Tot zover niets nieuws. Maar wat als er een eerste plantje wordt gevonden? Welke maatregelen
proeven om knolcyperus pleksgewijs met dit apparaat te behandelen. Water wordt verwarmd tot 230 graden waarna stoom door middel van pennen tot circa 35 cm diep in de bodem wordt ingebracht. De knolcyperus wordt als het ware gekookt en zo vernietigd. Naast proeven bij kwekers is ook een deel van de KAVB-proeftuin in
zijn er dan mogelijk? Wellicht kan de door Daan Hachmang ontwikkelde stoommachine soelaas bieden. Momenteel lopen er meerdere
Noordwijkerhout behandeld. De resultaten zijn veelbelovend. Maar over de uiteindelijke effectiviteit zal pas komend jaar meer duidelijk zijn.
Agrifirm-GMN teeltadviseur Arjo van den Berg over het controleren van de vochtbalans “De afgelopen maanden hebben we veel getest met de sensor van Agurotech die het vocht op 15 en 30 cm diep registreert. Met de verzamelde data krijgen telers meer inzicht in het beschikbare bodemvocht gehalte. De eerste resultaten zijn veelbelovend. We blijven de ontwikkelingen volgen.” Kijk voor meer informatie op https://nl.agurotech.com/
Regelgeving jaar uitgesteld
Het verplicht gebruik van het Closed Transfer System (CTS) wordt een jaar uitgesteld naar 1 januari 2025. Zo heeft de
kan hiermee zonder morsen worden geleegd. Het risico op emissie wordt hierdoor flink gereduceerd en ook het bloot-
Tweede Kamer op 10 oktober 2023 besloten. Jan-Willem van der Klugt, Technical Support Manager Bloembollen bij ADAMA, over dit besluit.
stellingsriscio voor de toepasser wordt flink, tot wel 95%, teruggedrongen. Ondanks het uitstel moeten telers rekening houden met een korte infasering. Want de wettelijke verplichting maakt dat álle veldspuiten per 1 januari 2026 van een CTS-connector moeten zijn voorzien. Houd hier dus rekening mee tijdens uw eerstvolgende veldspuitkeuring.”
“Easyconnect is een CTS dat door 5 fabrikanten is ontwikkeld en inmiddels door 13 partijen wordt ondersteund. Een verpakking met vloeibaar gewasbeschermingsmiddel
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
Closed Transfer System
15
Onderzoek & innovatie
Een uitdaging van formaat
De tulpengalmijt blijven beheersen
De tulpengalmijt wordt door bollentelers nauwelijks als een probleem ervaren. Dat komt omdat dit met het oog onzichtbare beestje, uitstekend wordt bestreden met de systemische acariciden Movento® en Batavia®. Beide middelen zijn na 2025 niet meer beschikbaar. En dat geldt ook voor het middel Apollo®. De verwachting is dat hierdoor schade door de tulpengalmijt enorm kan toenemen. Reden om actie te ondernemen. Gerbrant Schilder (teeltspecialist Agrifirm-GMN) en Susanne Berbee (Expertisecentrum Bloembollenteelt) doen dat.
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
De tulpengalmijt is microscopisch klein en niet met het blote oog waarneembaar. Het is hierdoor een plaag die pas later in het bewaarseizoen zichtbaar wordt, als er al schade is. Tussen 1970 en 1990 is veel onderzoek gedaan naar middelen en methoden om de plaag te beheersen. Met de komst en inzet van sterke systemische middelen is dit later op een laag pitje komen te staan. Nu deze krachtige middelen worden verboden, is er opnieuw noodzaak om alternatieve vormen van bestrijding te onderzoeken.
Schade door tulpengalmijt
De tulpengalmijt kan zich in de bewaring razendsnel vermeerderen. Bekend is dat bij een temperatuur van 25 ºC, een volledige cyclus (volwassenne, ei, nimf en volwassenne) in slechts 10 dagen wordt Thijs Wester
16
doorlopen. In theorie kan 1 exemplaar voor miljarden nakomelingen zorgen. Na het planten in het najaar sterft ca. 99% in de bodem. Maar de overlevende galmijten komen mee met de oogst; en bij hogere temperaturen in de bewaring, neemt de populatie snel toe. Aangetaste bollen zijn te herkennen aan een gele of paarsachtige verkleuring. In een partij met een hoge aantasting leidt dit tot zichtbare schade in de vorm van tulpen die niet opkomen (zwanenhalzen), gedraaide en gekrulde bladeren, maar ook strepen en vervormingen in de bloei. Schade die
ding met toegelaten middelen is effectief. Hoe anders is dat in de biologische bollenteelt. Als gevolg van de tulpengalmijt moet het plantgoed vaak al binnen enkele jaren worden ververst met ‘schoon’ uitgangsmateriaal vanuit de gangbare teelt. Nu middelen verdwijnen zou dit ook voor de gangbare teelt kunnen gelden. Gerbrant Schilder daarover: “Toen drie jaar geleden duidelijk werd dat de belangrijke middelen gaan verdwijnen, hebben we vrijwel direct besloten om alternatieven te onderzoeken. Vooral afgelopen jaar hebben we flink vorderingen gemaakt.”
voor zowel broeier als vermeerderaar kan oplopen tot wel 80% opbrengstderving.
Tulpen en knoflook
Biologische teelt en galmijt
De tulpengalmijt wordt nu nog nauwelijks gezien als een teeltprobleem. De bestrij-
Knelpunt in het onderzoek is dat er in tulpen maar eenmaal per jaar proeven gedaan kunnen worden. Dat zou eigenlijk vaker en sneller moeten.
Meer onderzoek naar alternatieven tulpengalmijt
Het onderzoek door Agrifirm-GMN (uitgevoerd door het Experticecentrum Bloembollenteelt) richt zich vooral op de inzet van nieuwe middelen. Gerbrant: “Daarin zijn wij gespecialiseerd. Tegelijkertijd zijn ook diverse andere partijen actief met onderzoek. Er wordt veel verwacht van ruimtebehandelingen met bijvoorbeeld stikstof en heetstook. Maar hieraan kleven ook nadelen. Het vraagt vaak om flinke aanpassingen, bijvoorbeeld in de vorm van gasdichte cellen. Ook de productie van stikstof vraagt om aanzienlijke investeringen en veiligheidsmaatregelen. En we weten ook nog onvoldoende van het effect van deze methodes op de kwaliteit van de bol. We doen daarom ook onderzoek om te beoordelen of herhaalde stikstof behandelingen veilig zijn voor de tulp en niet leiden tot bijvoorbeeld meer versplintering. Een goede coördina-
Van spuiten naar dompelen Movento en Batavia worden volvelds gespoten. In de huidige onderzoeken wordt vooral gebruik gemaakt van contactmiddelen die door middel van dompelen (na de oogst en/of het pellen) worden toegepast. Telers willen juist af van nat maken van de bol in verband met zuur. Daarom wordt ook gekeken naar mogelijkheden om te nevelen of te schuimen. Het geeft aan hoe complex het onderzoek is.
tie van de verschillende onderzoeken is belangrijk om van elkaar te leren en ook om overlap in onderzoek te voorkomen. De KAVB neemt die rol op zich.”
Expertisecentrum heeft voortrekkersrol
Wat betreft het middelenonderzoek heeft het Expertisecentrum Bloembollenteelt van Agrifirm-GMN een voortrekkersrol, daarbij ondersteund door fabrikanten van potentieel succesvolle middelen. Susanne Berbee is verantwoordelijk voor de uitvoering van de tulpengalmijtproef. Ze vertelt: “Twee besmette partijen zijn na de oogst behandeld met de verschillende middelen. Vanaf behandeling is het belangrijk om superhygiënisch te werken
en de bollen moeten strikt gescheiden worden bewaard om kruisbesmetting te voorkomen. Daarom is gekozen voor een constructie met netzakken. Want de galmijt mag natuurlijk niet van het ene naar het andere object ‘overlopen’. Zelfs aan de touwtjes waar de objecten aan hangen, is gedacht. Die zijn behandeld met vaseline zodat verplaatsing van het ene naar het andere object ook langs die weg onmogelijk is. De bollen hangen in een cel waar geen luchtbeweging is. Uiteindelijk beoordelen we zowel de bollen als de gewasstand in de kas en op het land. Komend voorjaar verwachten we meer te weten over de effectiviteit van de toegepaste middelen.”
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
Gerbrant: “Omdat we bekend waren met onderzoeken van de UvA naar galmijt op knoflook, hebben we ook zelf een galmijt populatie ontwikkeld. Het mooie van die onderzoeken is dat je in vitro (in een lab omgeving) veel meer cycli per jaar kunt onderzoeken. Dat hebben we afgelopen jaar gedaan met een groot aantal verschillende middelen. Daaruit kwam een tiental met een werking naar voren, zowel groen als chemisch. Die middelen hebben we afgelopen zomer toegepast in de proeven in tulp.”
17
Agrifirm-GMN
Eén team met vak- en gewasspecialisten Advies en teeltbegeleiding is in de eerste plaats mensenwerk. Onze adviseurs komen op de bedrijven en weten wat er speelt. Ze informeren u over actuele ontwikkelingen op het gebied van toelatingen, meststoffen, wetgeving en andere topics die in de sector spelen. Ook beschikken zij over de meest recente onderzoeksresultaten van het Expertisecentrum Bloembollenteelt. Daarbij kiest elke adviseur voor eigen specialisaties op het terrein van teelten, gewasbescherming, bemesting of biostimulanten. Maak hieronder kennis met twee van onze adviseurs:
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
Jeroen Groot Raakvlakken tussen de teelten
18
Je kunt zeggen dat ik al vroeg besmet ben geraakt met het agrarische vak”, vertelt Jeroen. “Ik ben opgegroeid op een vollegrondsgroente- en bollenteeltbedrijf in Heerhugowaard en altijd in de sector blijven werken. In 2008 begon ik bij GMN met vanaf het begin diverse klanten in de akkerbouw, vollegrondsgroenten, pioenrozen- en bloembollenteelt. Na het samengaan met Agrifirm is een deel van mijn akkerbouwklanten overgedragen aan collega’s.” Jeroen is nauw betrokken bij de pioenenrozenteelt en doet in samenwerking met het Expertisecentrum Bloembollenteelt veel onderzoek. “Ondanks de diversiteit aan klanten die ik adviseer, zie ik wel degelijk overeenkomsten. Ik zie regelmatig raakvlakken en dat biedt kansen om van elkaar te leren. Dat maakt mijn werk leuk en ook heel afwisselend.”
Henk Ritter Weet wat er speelt in de regio Ruim 38 jaar geleden begon Henk Ritter als medewerker buitendienst bij Mertens. Door de jaren heen heeft hij ervaring opgedaan in diverse sectoren variërend van vollegrondsgroenten, akkerbouw, fruitteelt en natuurlijk bloembollen. “Bijna 25 jaar geleden zijn Mertens en Van der Meer (voorloper van GMN) samengegaan. Die unieke samenwerking werkt tot op de dag van vandaag en is natuurlijk nu verder uitgekristalliseerd binnen Agrifirm-GMN.” Henk adviseert bloembollentelers in zuidoost Nederland. “Ik ben altijd in de regio aanwezig, zie wat er speelt en kan daar direct op inspelen. Dat waarderen klanten.”
Teeltadviseurs Agrifirm-GMN is de specialist in de bloembollenteelt met een groot aantal teeltadviseurs en (gewas)specialisten. Op de website www.agrifirmgmn.nl maakt u kennis met hen.
Ontmoeten
Informatiebijeenkomst pioen donderdag 23 november
Opnieuw slaan Agrifirm-GMN en CNB de handen ineen met een informatiebijeenkomst pioen. Dit keer op donderdag 23 november bij CNB in Bovenkarspel. Tijdens de informatiebijeenkomst (middag) wordt u bijgepraat over de laatste actualiteiten op het gebied van gewasbescherming. Van proeven onkruidbeheersing en phytophthora worden diverse onderzoeksresultaten gepresenteerd. Naast een plenair programma zijn er ook dit jaar diverse informatiestands aanwezig. Aanmelden? Aanmelden voor deze bijeenkomst is verplicht. Op www. agrifirmgmn.nl/informatiebijeenkomst-pioen vindt u meer informatie en kunt u zich aanmelden.
Expertisedag lelie donderdag 4 januari
Regio Relatiedagen 2024 Voor het derde jaar op een rij organiseert AgrifirmGMN de Regio Relatiedagen in de verschillende bloembollenteelt regio’s door heel Nederland. Tijdens deze bijeenkomsten kijken we samen met klanten en relaties naar de meest relevante ontwikkelingen in
tonen we de meest in het oog springende resultaten van die proeven; ook die van het aaltjes onderzoek in Drenthe. Verder zijn fabrikanten die onderzoek in de lelieteelt doen, uitgenodigd om hun inzichten met telers te delen.
Uitnodiging volgt
Meer informatie en de uitnodiging volgen later. Maar noteer nu alvast de datum, 4 januari, in uw agenda.
de sector. Aandacht zal er weer zijn voor innovaties vanuit mechanisatie en technologie. Maar ook wat ons te wachten staat in de ontwikkeling van het middelenpakket. We besteden dit jaar extra aandacht aan de resultaten uit het onderzoek, want we zullen steeds sneller moeten schakelen naar de groene producten. In januari ontvangt u een uitnodiging voor de bijeenkomsten die voornamelijk in februari zullen plaatsvinden. In de volgende regio’s worden de bijeenkomsten gehouden: Regio Duin- en Bollenstreek, Regio Kennemerland, Regio Noordoostpolder, Regio Noordelijk Zandgebied, Regio West-Friesland-West en Regio Noord-Oost Nederland.
Spuitlicentie
Naast een interessant programma, is dit een uitgelezen gelegenheid om een punt voor de spuitlicentie te behalen.
Bol&Teelt | Agrifirm-GMN
In de lelieteelt is opnieuw veel onderzoek gedaan, onder andere naar de inzet van biostimulanten. Ook de kookproef is opnieuw in diverse cultivars uitgevoerd. Dit onderzoek heeft veel nieuwe inzichten opgeleverd over het beheersen van virus, aaltjes (in Drenthe), onkruid en woekerziek. Tijdens de Open Dag ROL en de Expertisedag Breezand, eerder dit jaar, heeft u al kennis kunnen nemen van de proeven. Tijdens deze Expertisedag lelie
19
19 6 5 30
4
18
3 8
7
9
2
17 13
20
28
16
32
31
16
1
Vestiging in beeld Voorhout Agrifirm-GMN staat voor een landelijk netwerk van adviseurs, servicepunten, onderzoekslocaties en praktijkonderzoekslocaties. Op het servicepunt in Voorhout staan Wouter Zuiderduin en Rob Vermeulen klaar om u als klant te helpen bij uw bestelde orders. Op het proefveld ernaast liggen jaarlijks, in samenwerking met het Expertisecentrum Bloembollen, diverse proeven in verschillende teelten. Zo brengt Agrifirm-GMN deskundig advies en service in de praktijk en naar de regio.
26
21 Hoofdkantoor Agrifirm
01 Apeldoorn
Praktijk onderzoeklocaties
Onderzoeklocaties
02 Andijk 03 Anna Paulowna 04 Schagerbrug 05 Breezand 06 Julianadorp 07 Lutjebroek 11 Heemskerk 13 Venhuizen
Servicepunt Agrifirm
03 Anna Paulowna 05 Breezand (2) 08 Slootdorp 09 Wijster 16 Voorhout 17 Zwaagdijk 18 Vledder 30 ‘t Zand 31 Brucht 32 Beilen
19 Den Burg - Texel 20 Emmeloord 21 Margraten
Servicepunt AgrifirmGMN
05 Breezand 06 Julianadorp 16 Voorhout 17 Zwaagdijk 26 Horst 28 Limmen