Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία / Μάρτιος-Απρίλιος 2024

ΤΕΥΧΟΣ 03 | ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2024 | agrotypos.gr

ΤΙΜΗ 1,50€

ΝΈΈΣ ΤΈΧΝΟΛΟΓΊΈΣ

ΥδροπονικήςΚαλλιέργειας

ΝΈΟΊ ΑΓΡΟΤΈΣ

ΠΡΟΒΛΉΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΈΛΊΑ

ΔΊΑΦΥΛΛΊΚΉ ΛΊΠΑΝΣΉ & ΥΔΡΟΛΊΠΑΝΣΉ

ΚΈΧΡΊ

Προοπτικέςκαλλιέργειας

• Φυλλορρίκτης του σέλινου: Επισημάνσεις για την αντιμετώπισή του

• Η συστηματική καλλιέργεια κερασιάς από τον 16ο αιώνα

• Πευκοκάμπια: Μια ανασκόπηση του προβλήματος στην Ελλάδα

• Φωτοβολταϊκά στο χωράφι

ΜΗΝΙΑΙΟ περιοδικό του ΑγροΤύπου για τον αγρότη!

ΚΑΛΑΜΠ Ο Κ Ί Αντιμετώπιση Spodoptera frugiperda

ΠΡΟΒΑΤΟΤΡΟΦΊΑ Σύγχρονη Διατροφή ΒΑΜΒΑΚΊ Ήκαλλιέργειαστη Θεσσαλία ΝΉΜΑΤΏΔΈΊΣ Βιολογική αντιμετώπιση

• Ανεφάρμοστο το Υπομέτρο 5.2 για πλειοψηφία των κτηνοτρόφων

• Σύγχρονες επενδύσεις στην υδροπονία

• Παραμετρική ασφάλιση : αντιστάθμιση κινδύνων

• Μύθοι & πραγματικότητα στην υδροπονία

ΤΕΧΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ

ISSN 1105-2465, Κωδικός: 013155 Ιδιοκτησία: ΑγροΤύπος ΑΕ

Β. Ηπείρου 31, 151 25 Μαρούσι Τηλ. 210-6142550 & 8064002

Fax 210-6125141

www.agrotypos.gr

E-mail: advert@agrotypos.gr

ΕΚΔΟΤΗΣ - ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΒΑΣΙΚΟΣ ΜΕΤΟΧΟΣ - ΝΟΜΙΜΟΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ Ν.Κ. Γιαννοπολίτης advert@agrotypos.gr

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ - ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ Γ Γιαννοπολίτη georgia@agrotypos.gr

Έ Χυδεριώτου public@agrotypos.gr

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ advert@agrotypos.gr info@agrotypos.gr

Σ. Παϊσιάδης και εξωτερικοί συνεργάτες

ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΑ, ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΣΙΑ - DTP Π Κ. Γιαννοπολίτη

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ, ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Μ. Κατσίκη sales@agrotypos.gr

ΕΚΤΥΠΩΣΗ, ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ

PressiousArvanitidis

Απαγορεύεται κάθε αναδημοσίευση κειμένου ή φωτογραφιών χωρίς τη γραπτή άδεια του Εκδότη. Τα επώνυμα άρθρα εκφράζουν τις απόψεις των συγγραφέων και όχι απαραίτητα

και των υπευθύνων του περιοδικού.

Agriculture

CROP & ANIMAL HUSBANDRY

ISSN 1105-2465, Code: 3155

The Greek Review of Science, Technology and Business in Agriculture

V. Epirou 31, 151 25 Maroussi, Greece

Tel. +302106142550 & +302108064002, Fax. +302106125141

www.agrotypos.com

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ

Γεωτεχνικοί - αγρότες 36€

Δημ. Oργανισμοί, βιβλιοθήκες, επιχειρήσεις 80€

Κύπρος 100€

Τράπεζα Πειραιώς: 6853 126196 509

GR 12 0171 8530 0068 5312 6196 509

Τράπεζα Eurobank: 0284 02 0010 9734

GR 020 260 284 00000 40 200 109 734

Τράπεζα Εθνική: 72500 222 178

GR 800 110 7250 0000 72500 222 178

Πού βρίσκω το περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία;

1. Στα περίπτερα το τελευταίο Σάββατο κάθε μήνα με 1,50€

2. Στη διεύθυνσή μου, κάθε μήνα, με ετήσια συνδρομή 36€

3. Στο agrotypos.shop με ετήσια ηλεκτρονική συνδρομή 14,99€

Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα να χρησιμοποιούνται με ασφαλή τρόπο. Να διαβάζετε

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Τεύχος 03/2024 Μάτριος - Απρίλιος

Πρόγραμμα Νέων Αγροτών το φθινόπωρο με 410 εκ. ευρώ Έρχεται πρόγραμμα Νέων Αγροτών το φθινόπωρο. Αυτό ανέφερε, στις 10 Απριλίου, ο υπουργός ΑΑΤ, Λευτέρης Αυγενάκης, σε παρέμβασή του στο πλαίσιο συζήτησης στο «Delphi Economic Forum 2024». Σε ό,τι αφορά στην ηλικιακή ανανέωση των ασχολουμένων με τον πρωτογενή τομέα, ο υπουργός είπε ότι στόχος της κυβέρνησης είναι έως το τέλος της τετραετίας να διορθώσει αυτή την κατάσταση δίνοντας τη δυνατότητα να επιλέξουν την ένταξή τους στο αγροτικό επάγγελμα 60.000 νέοι αγρότες. Στηρίζοντας την ηλικιακή αναδιάρθρωση του πρωτογενούς τομέα, αναφέρθηκε στο πρόγραμμα Νέων Αγροτών, προϋπολογισμού άνω των 600 εκατ. ευρώ, που είναι σε εξέλιξη, αλλά και στο νέο που θα ανακοινωθεί το φθινόπωρο και θα είναι ύψους 410 εκατ. ευρώ. Υπενθύμισε δε ότι στο τρέχον πρόγραμμα εντάχθηκαν και οι 2.100 επιλαχόντες, με επιπλέον χρηματοδότηση 81 εκατ. ευρώ.

Εκδήλωση της Syngenta για τη φροντίδα της ελιάς Με μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκε στο ξενοδοχείο Elite, στις 5 Απριλίου 2024, στην Καλαμάτα, η παρουσίαση με θέμα: «Το νέο Ευρωπαϊκό και παγκόσμιο περιβάλλον της γεωργίας, η στρατηγική της Syngenta και η ολοκληρωμένη πρόταση μας για την φροντίδα της ελιάς». Περισσότεροι από 70 γεωπόνοι, παρακολούθησαν την εκδήλωση με μεγάλο ενδιαφέρον, η οποία ξεκίνησε με την ομιλία του Προέδρου και Διευθύνοντος Συμβούλου της Syngenta Hellas, κ. Γιώργου Ποντίκα, ο οποίος αναφέρθηκε στο διεθνές περιβάλλον της φυτοπροστασίας και στα νέα δύσκολα μονοπάτια της γεωργίας και της αγροτικής παραγωγής στο Ευρωπαϊκό και Παγκόσμιο περιβάλλον. Κατόπιν, ο Διευθυντής Marketing και Τεχνικού της Syngenta Hellas, κ. Κώστας Οικονομίδης, παρουσίασε τις νέες τάσεις της γεωργίας, με την Syngenta να είναι πρωταγωνιστής με οδηγό την καινοτομία. Οι παρουσιάσεις ολοκληρώθηκαν με τους κ. Γιάννη Αβραμίδη, Marketing Manager Spec και κ. Παναγιώτη Κωστίκα, Biological & FVC Market Development Manager να παρουσιάζουν το πλήρες χαρτοφυλάκιο της Syngenta στην καλλιέργεια της ελιάς, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις σύγχρονες ολοκληρωμένες λύσεις φυτοπροστασίας, τον ρόλο των βιοδιεγερτών και βιοπροστατευτικών προϊόντων, που προσφέρει η Syngenta στους Έλληνες ελαιοπαραγωγούς για την αριστοποίηση της παραγωγής τους. Στην συνέχεια οι ομιλητές δέχθηκαν ερωτήσεις που αφορούσαν το πρόγραμμα που η Syngenta Hellas προτείνει αλλά και το πώς προσεγγίζει την ίδια την καλλιέργεια μέσα από τα προϊόντα της. Η εκδήλωση έκλεισε με δείπνο που παρατέθηκε στις εγκαταστάσεις του ξενοδοχείου, όπου εκεί δόθηκε η ευκαιρία στους γεωπόνους της περιοχής να συζητήσουν εκτενώς όλα τα ζητήματα που τους απασχολούν.

Συνεργασία ΑΣ Οροπεδίου Φολόης με ΓΠΑ

Στις 6 Απριλίου 2024 πραγματοποιήθηκε με επιτυχία ημερίδα στις Μηλιές (Φολόη) στην οποία παρουσιάστηκε η συνεργασία του Συνεταιρισμού με το Εργαστήριο Γεωργίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΓΠΑ). Το ερευνητικό έργο έχει τίτλο «FOLLOWING FOLOI CROPS» και υλοποιείται με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Φολόη με στόχο την ενίσχυση και τη βελτιστοποίηση της γεωργικής παραγωγής. Ο Project Manager του Ιδρύματος Φολόη κ. Ιωάννης Σταματόπουλος μίλησε για τον ρόλο και τη συνεισφορά του Ιδρύματος στην περιοχή και ο Επιστημονικός Υπεύθυνος του έργου Αναπ. Καθηγητής κ. Ηλίας Τραυλός αφού περιέγραψε τους βασικούς άξονες του ερευνητικού έργου τόνισε ότι επιλέχθηκαν διάφορα περισσότερο ή λιγότερο γνωστά είδη με έμφαση σε σημαντικά κτηνοτροφικά φυτά. Ο Υποψήφιος Διδάκτορας του Γεωπονικού κ. Νίκος Αντωνόπουλος παρουσίασε λεπτομέρειες για τη μεθοδολογία και τα αποτελέσματα των πειραμάτων αγρού ενώ ακολούθησε εκτεταμένη συζήτηση και επίσκεψη στις πειραματικές καλλιέργειες. Τις εργασίες της ημερίδας παρακολούθησαν με μεγάλο ενδιαφέρον πολλοί παραγωγοί (γεωργοί και κτηνοτρόφοι), γεωπόνοι και ερευνητές, επιβεβαιώνοντας τις πολλές δυνατότητες που δίνονται μέσα από συνεργασίες πανεπιστημίων με τοπικούς φορείς και συνεταιρισμούς της Περιφέρειας και το σημαντικό αποτύπωμα για την τοπική κοινωνία.

Αναπαύθηκε πλήρης ημερών η Σταυρούλα Κουράκου Ο Σύνδεσμος Ελληνικού Οίνου (ΣΕΟ) αναφέρει ότι με απεριόριστη θλίψη, περισυλλογή αλλά και ευγνωμοσύνη για το τεράστιο και πολυσχιδές έργο της, ο αμπελοοινικός κόσμος πάνδημος, αποχαιρετά την πιο εμβληματική προσωπικότητα της πρόσφατης ιστορίας μας, την Σταυρούλα Κουράκου. Την ώρα αυτή αναλογιζόμαστε, όσοι είχαμε την τύχη να την γνωρίσουμε, να συνεργαστούμε ή και να συναναστραφούμε μαζί της, να μάθουμε για αυτήν από διηγήσεις άλλων ή από το έργο της, το μέγεθος της συνεισφοράς, τις παρακαταθήκες και το παράδειγμα που μας αφήνει και οδηγούμε έτσι τη σκέψη μας να την συνοδεύσει με αγάπη στον τελευταίο της δρόμο, την οδό της αναπαύσεως. Η επιδραστική - ηγετική συμμετοχή της στα δρώμενα του κλάδου για πάνω από μισό αιώνα έχει διαμορφώσει από τα θεμέλια το οικοδόμημα της σύγχρονης οινικής Ελλάδας, ενώ η θητεία της στον OIV και τις επιτροπές της ΕΕ ήταν εξίσου σημαντική. Με σπουδές και σημαντικό ερευνητικό έργο στο γνωστικό της αντικείμενο που ήταν η οινολογία, διακρίθηκε για την ευρύτητα των ενδιαφερόντων της και την επιστημονική της ευρυμάθεια. Εκτός όμως από την πλούσια μόρφωση, διακρίθηκε και για το ήθος και την ακεραιότητα του χαρακτήρα της, την απλότητα και την ευγένειά της. Η τιμή στο όνομα και τη μνήμη της αποτελεί για τον ΣΕΟ ύψιστη υποχρέωση όπως και η ανάδειξη και αξιοποίηση της κληρονομιάς που μας αφήνει.

60 εκ. ευρώ το «ΚΟΜΦΟΥΖΙΟ»

με νέες καλλιέργειες

Το ΥπΑΑΤ ανακοίνωσε την Προδημοσίευση

1ης πρόσκλησης της δράσης 70-1.3.2 «Εφαρμογή της μεθόδου παρεμπόδισης σύζευξης των εντομολογικών εχθρών των καλλιεργειών (ΚΟΜΦΟΥΖΙΟ)» του ΣΣ ΚΑΠ 2023-2027. Ο Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Λευτέρης Αυγενάκης και ο αρμόδιος Υφυπουργός, Διονύσης Σταμενίτης, σε συνεργασία με τον Γενικό Γραμματέα Ενωσιακών Πόρων και Υποδομών, Δημήτρη Παπαγιαννίδη, ανακοινώνουν ότι εκδόθηκε η Προδημοσίευση της 1ης πρόσκλησης της γεωργοπεριβαλλοντικής - κλιματικής δράσης 70-1.3.2 «Εφαρμογή της μεθόδου παρεμπόδισης σύζευξης των εντομολογικών εχθρών των καλλιεργειών (ΚΟΜΦΟΥΖΙΟ)» του Στρατηγικού Σχεδίου Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της Ελλάδας (ΣΣ ΚΑΠ) 2023-2027. Η σχετική πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος προγραμματίζεται να εκδοθεί εντός του πρώτου εξαμήνου του 2024 και ουσιαστικά εγκαινιάζει την ενεργοποίηση των δράσεων για το περιβάλλον και το κλίμα, του Πυλώνα ΙΙ της νέας ΚΑΠ 2023-2027. Ο συνολικός προϋπολογισμός της πρόσκλησης θα είναι της τάξης

νέες εκτάσεις, οι

δράση στο παρελθόν. Στις καλλιέργειες που ήταν ήδη επιλέξιμες στο πλαίσιο του ΠΑΑ (πυρηνόκαρπα, μηλοειδή και αμπέλι), προστίθενται νέες καλλιέργειες (καρυδιά και εσπεριδοειδή) και νέοι εντομολογικοί εχθροί - στόχοι (ψευδόκοκκος αμπέλου και ανθοτρήτης εσπεριδοειδών). Ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης, Λευτέρης Αυγενάκης σε δήλωσή του επισημαίνει ότι «σκοπός της δράσης

Κωνσταντίνος Λεονταράκης από Ηράκλειο νέος πρόεδρος ΟΜΣΕ Ο κ. Κωνσταντίνος Λεονταράκης, από τον Μελισσοκομικό Σύλλογο Ηρακλείου, είναι ο νέος πρόεδρος στην Ομοσπονδία Μελισσοκομικών Συλλόγων Ελλάδος (ΟΜΣΕ). Μετά τις αρχαιρεσίες, της 30ης Μαρτίου 2024, συγκροτήθηκε σε σώμα το νέο Διοικητικό Συμβούλιο της ΟΜΣΕ και κατανεμήθηκαν τα αξιώματα ως ακολούθως:

• Λεονταράκης Κωνσταντίνος - Πρόεδρος

• Νικόπουλος Αθανάσιος - Αντιπρόεδρος

• Παπιώτης Γεώργιος - Γενικός Γραμματέας

• Κυριαζής Κωνσταντίνος - Ταμίας

• Βρασταμνός Γεώργιος - Μέλος

• Γαβριηλίδης Γεώργιος - Μέλος

• Δημητρόπουλος Αναστάσιος - Μέλος

• Κρασσάς Κωνσταντίνος - Μέλος

• Μαριδάκης Γεώργιος - Μέλος

• Σαρούδης Πέτρος - Μέλος

• Τρουλλίδης Θωμάς - Μέλος

Προβλέψεις παραγωγής σιτηρών, αύξηση εξαγωγών Ουκρανίας

Μείωση των εκτάσεων καλλιέργειας στα σιτηρά προβλέπει

για το 2024/2025 το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ (USDA)

λόγω των χαμηλών τιμών. Ειδικά στα χειμερινά σιτηρά προβλέπει ότι η μείωση των εκτάσεων καλλιέργειας θα φτάσει στο 6% σε σχέση με την περσινή περίοδο. Ωστόσο οι καιρικές συνθήκες θα βοηθήσουν και αναμένονται καλές αποδόσεις και αυξημένη παραγωγή. Άνοδος θα υπάρξει και στο διεθνές εμπόριο και τις εξαγωγές (αν και ακόμη θα είναι σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα), ενώ παράλληλα θα αυξηθούν οι ποσότητες σιτηρών για τη χρήση τροφίμων. Αυξημένες σε

σχέση με τις αρχικές προβλέψεις είναι οι εξαγωγές σιταριού και καλαμποκιού της Ουκρανίας. Αυτό σε συνδυασμό με την καλή φετινή ρώσικη παραγωγή (δύο καλλιέργειες) έχει φέρει μεγάλο πλεόνασμα παραγωγής και εξαγωγών σιτηρών της Μαύρης Θάλασσας τις δύο τελευταίες εμπορικές περιόδους. Ήδη μεγάλες χώρες παραγωγής σιτηρών - όπως οι ΗΠΑ - αντιμετωπίζουν πρόβλημα στις εξαγωγές τους. Το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ (USDA) ανακοίνωσε στις αρχές Απριλίου ότι οι εξαγωγές της Ουκρανίας στο σιτάρι αυξήθηκαν για πέμπτο συνεχόμενο μήνα και στο καλαμπόκι για δεύτερο συνεχόμενο μήνα. Οι εκτιμήσεις του USDA αναφέρουν ότι οι ουκρανικές εξαγωγές καλαμποκιού και σιταριού την περίοδο 2023/2024 θα αυξηθούν κατά 35% (10,5 εκατ. τόνους) αν και η ουκρανική παραγωγή πέρσι ήταν αυξημένη κατά 9% (4,4 εκατ. τόνους). Αυτό βασίζεται στην επιστροφή σε κανονικούς ρυθμούς των εξαγωγών (σε προπολεμικά επίπεδα) και στα αυξημένα αποθέματα που υπήρχαν όλο το προηγούμενο διάστημα.

Ισπανία: Απολογισμός περσινής παραγωγής ελιών και ελαιολάδου

Tο Ισπανικό Υπουργείο Γεωργίας, Αλιείας και Τροφίμων (MAPA), ανακοίνωσε τα επίσημα στοιχεία για την παραγωγή ελαιολάδου, πυρηνέλαιου και επιτραπέζιων ελιών, της περιόδου 2023/2024. Σύμφωνα με αυτά η περσινή ισπανική παραγωγή ελαιολάδου ανέρχεται τελικά σε 845.000 τόνους. Οι συνολικές εισαγωγές ελαιολάδου ανήλθαν σε 215.000 τόνους, από τους οποίους οι 115.455 τόνοι προέρχονται από χώρες της ΕΕ και οι 99.545 τόνοι από τρίτες χώρες. Αν προστεθούν τα αρχικά αποθέματα που ήταν στους 248.172 τόνους, τότε η ισπανική παραγωγή ήταν της τάξης των 1.308.172 τόνων ελαιολάδου. Όσον αφορά την ισπανική παραγωγή πυρηνέλαιου, το MAPA εκτιμά ότι το 2023/2024

ανήλθε στους 81.000 τόνους. Οι συνολικές εισαγωγές έφτασαν στους 75.000 τόνους,

από τους οποίους οι 51.000 τόνοι από χώρες της ΕΕ και οι 24.000 από τρίτες χώρες. Τα αρχικά αποθέματα

ήταν στους 57.063 τόνους και έφτασαν σε μια συνολική παραγωγή 213.000 τόνων. Η ισπανική παραγωγή επιτραπέζιων ελιών το 2023/2024

ανήλθε 408.720 τόνοι.

Μαζί με τα αρχικά αποθέματα 323.588 τόνους και τις εισαγωγές 45.000 τόνων έφτασε στους 777.308 τόνους.

Προβλέψεις τουρκικής παραγωγή βαμβακιού, προβλήματα παραγωγών Η τουρκική παραγωγή βαμβακιού το 2024/2025 προβλέπεται να ανέλθει σε περίπου 820.000 μετρικούς τόνους (3,8 εκατομμύρια μπάλες), σύμφωνα με το USDA. Αυτό σημαίνει μια αύξηση της παραγωγής σε ποσοστό 18% σε σχέση με την περσινή. Η έκταση καλλιέργειας με βαμβάκι προβλέπεται να ανέλθει σε 4.850.000 στρέμματα, αυξημένη κατά 10% σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή. Στις περιοχές του ανατολικού Αιγαίου έχουμε στροφή πολλών αγροτών από το σιτάρι στο βαμβάκι. Αυτό γίνεται λόγω των μειωμένων αποδόσεων και τιμών που έχουν στο σιτάρι. Πάντως οι βαμβακοπαραγωγοί της Τουρκίας βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις κρατικές επιδοτήσεις για να αντισταθμίσουν το αυξανόμενο κόστος των εισροών. Όμως οι οργανώσεις των βαμβακοπαραγωγών διαμαρτύρονται επειδή οι ενισχύσεις καταβάλλονται καθυστερημένα έξι μήνες μετά την συγκομιδή. Επίσης τα τελευταία χρόνια οι αγρότες και οι συνεταιριστικές οργανώσεις της χώρας «πιέζουν» τα ερευνητικά κέντρα για να τους προμηθεύσουν σπόρους ανθεκτικούς στην ξηρασία. Επίσης λόγω της σχετικής νομοθεσίας δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν γενετικά μεταλλαγμένους σπόρους βαμβακιού για να αυξήσουν τις αποδόσεις. Πάντως τα ερευνητικά κέντρα σε συνεργασία με τις ιδιωτικές εταιρείες συνεργάζονται για ανάπτυξη νέων ποικιλιών βαμβακιού με λεπτότερες και πιο ισχυρές ίνες.

ΠΡΟΒΛΉΜΑΤΑ ΠΟΥ

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΠΟΥ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΑΣΧΟΛΉΘΕΙ ΜΕ ΤΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΣΤΉ ΧΩΡΑ ΜΑΣ

Τι θα πρέπει να αλλάξει στην 1η πρόκληση Π3-75.1

«Εγκατάσταση Γεωργών Νεαρής Ηλικίας» της νέας ΚΑΠ

Η 26χρονη Ιωάννα Σερακιώτη, κτηνοτρόφος και γεωπόνος ζωικής παραγωγής, από το Νεοχώρι του Μεσολογγίου, μιλάει στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ένας νέος γεωργός και κτηνοτρόφος στη χώρα μας. Επίσης αναφέρει τα προβλήματα που υπάρχουν διαχρονικά στο Πρόγραμμα Νέων Αγροτών και επισημαίνει σημεία που θα έπρεπε να αλλάξουν στην 1η Πρόσκληση στην παρέμβαση Π3-75.1 «Εγκατάσταση Γεωργών Νεαρής Ηλικίας» της νέας ΚΑΠ (2023-2027), την οποία προδημοσίευσε το ΥπΑΑΤ τέλος του 2023.

ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

1. Τι δυσκολίες έχει ένας νέος στη χώρα μας που ξεκινά να ασχοληθεί με το αγροτικό επάγγελμα;

Αρχικά, θα πρέπει να πούμε ότι

για έναν νέο ο οποίος αποφασίζει ότι θέλει να ασχοληθεί με τον αγροτοκτηνοτροφικό τομέα είναι απαγορευτικό να το κάνει αν ξεκινά από το μηδέν.

Αυτό διότι ο τομέας αυτός είναι απαιτητικός από άποψη κεφαλαίου (μηχανολογικός εξοπλισμός, ζωικό κεφάλαιο, σταβλικές εγκαταστάσεις, ιδιόκτητες εκτάσεις γης ή εύρεση γης προς ενοικίαση κλπ.) και αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί κάποιος να ξεκινήσει μη έχοντας κάνει προϋπολογισμό αρκετά χρήματα. Επακόλουθο των παραπάνω είναι και το κόστος παραγωγής το οποίο στις μέρες μας έχει μια τρομερή δυσαναλογία με πολύ αυξημένα έξοδα και χαμηλές τιμές των παραγόμενων προϊόντων. Εκτός των χαμηλών τιμών βέβαια, υπάρχει και το πρόβλημα ότι οι τιμές αυτές δεν είναι ποτέ σταθερές. Αυτό σημαίνει ότι το επάγγελμα αυτό δεν έχει «δικλίδες ασφαλείας» ώστε να ξέρει ο παραγωγός τι πρόκειται να κερδίσει και έτσι να μπορεί να κάνει σωστή διαχείριση εσόδων -εξόδων.

Ακόμη μια δυσκολία με την οποία θα βρεθεί αντιμέτωπος ένας νέος παραγωγός είναι το διοικητικό κομμάτι. Στο οποίο βέβαια συναντούν προβλήματα όλοι οι αγροτοκτηνοτρόφοι.

Ο ΟΠΕΚΕΠΕ ο οποίος καθυστερεί τις πληρωμές λόγω έλλειψης προσωπικού, άρα καθυστέρηση σε ελέγχους που πρέπει να γίνονται και από τους οποίους ελέγχους εξαρτώνται οι πληρωμές. Ο Ε.Φ.Κ.Α. στον οποίο καλείται ο παραγωγός να πληρώνει κάθε μήνα για την ασφάλισή του, μη λαμβάνοντας υπόψη ότι οι αγρότες δεν είναι μισθωτοί για να έχουν αυτή τη δυνατότητα. Σε αυτό το σημείο είναι πολύ σημαντικό να αναφέρουμε και τις πενιχρές συντάξεις με τις οποίες υποχρεούνται να ζήσουν οι συνταξιούχοι αγρότες/κτηνοτρόφοι.

Ο

ΕΛΓΑ στον οποίο είναι υποχρεωμένοι όλοι οι αγρότες και κτηνοτρόφοι να κάνουν δήλωση καλλιέργειας/εκτροφής πληρώνοντας κάθε χρόνο ένα σημαντικό ποσό στον οργανισμό αυτό. Αλλά σε ότι αφορά τις αποζημιώσεις, οι προϋποθέσεις και τα κριτήρια για να λάβει κάποιος παραγωγός χρήματα από την απώλεια ή την ζημιά της παραγωγής του είναι πολύ απαιτητικές έως μη πραγματικές (στα βοοειδή, δεν αποζημιώνονται ζώα ηλικίας μικρότερης των έξι μηνών π.χ. νεογέννητα τα οποία μπορεί να χαθούν κατά τον τοκετό). Τέλος, η έλλειψη τεχνογνωσίας γύρω από το συγκεκριμένο πεδίο και το γεγονός ότι δεν υπάρχουν επιστήμονες που να μπορούν να παρέχουν εξειδικευμένες συμβουλές για κάθε παραγόμενο είδος, δεν βοηθά στη διευκόλυνση και τη βελτίωση της διαχείρισης της καλλιέργειας ή της εκτροφής και συνεπώς και στην αναβάθμιση των παραγόμενων προϊόντων (π.χ. μετεωρολογικοί σταθμοί οι οποίοι μπορούν να λειτουργούν ως οδηγοί λίπανσης και γενικότερα για οποιεσδήποτε καλλιεργητικές φροντίδες).

θέλει

πρόγραμμα Νέων Αγροτών; Το πρώτο και βασικότερο

που θα πρέπει να απαντήσει κάποιος στον εαυτό του είναι το αν θέλει να ασχοληθεί και να ακολουθήσει αυτό το επάγγελμα. Να είναι δηλαδή αποφασισμένος έχοντας λάβει υπόψη όλα τα θετικά αλλά κυρίως τα αρνητικά αυτής της δουλειάς (δεν υπάρχει συγκεκριμένο ωράριο, αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες με πολύωρη έκθεση στη ζέστη ή στο κρύο, όχι σταθερά έσοδα). Εφόσον λοιπόν κάποιος είναι θετικός στα παραπάνω, θα πρέπει στη συνέχεια να είναι πολύ προσεκτικός στο να καλύπτει τις προϋποθέσεις ένταξης μερικές από τις οποίες είναι:

♦ Ηλικία (έως 41 ετών στο τελευταίο πρόγραμμα του 2021)

♦ Μόνιμος τόπος διαμονής (θα πρέπει να είναι ο τόπος όπου είναι η εκμετάλλευση)

♦ Οικογενειακή κατάσταση (εάν ένας εκ των δύο συζύγων είναι κατά κύριο επάγγελμα αγρότης τότε ο άλλος δεν μπορεί)

♦ Απασχόληση (δεν μπορεί να έχει άλλη απασχόληση εκτός της αγροτικής, δεν μπορεί δηλαδή να δουλεύει και κάπου αλλού). Έπειτα, θα πρέπει να είναι σε θέση να τηρήσει τις μακροχρόνιες δεσμεύσεις

που συνοδεύουν το πρόγραμμα.

Μια δέσμευση είναι η διάρκεια του προγράμματος (το πρόγραμμα του 2021 έχει 8 χρόνια δέσμευση και τα 4 πρώτα αφορούν στο να πάρει τη δεύτερη δόση των χρημάτων). Ακόμη μια δέσμευση είναι η αύξηση της εκμετάλλευσης και όχι απλά η διατήρηση στο βαθμό που θα είναι όταν κάποιος ενταχθεί στο πρόγραμμα. Επίσης, είναι σημαντικό ότι δεν μπορεί να αλλάξει ο τόπος διαμονής του νέου αγρότη για όσο διαρκεί το πρόγραμμα. Τέλος, η προετοιμασία και η αξιολόγηση του επιχειρηματικού σχεδίου προκειμένου να επιτευχθεί καλή μοριοδότηση, από την οποία εξαρτάται η έγκριση στο πρόγραμμα. Ανάλογα τον κλάδο παραγωγής (φυτική/ ζωική) θα πρέπει ο υποψήφιος να δηλώσει στην κατοχή του τον κατάλληλο αριθμό στρεμμάτων

ή ζώων αντίστοιχα ώστε να καλύπτεται στην βαθμολογία. Έπειτα, είναι καλό να έχει σκεφτεί από πριν τί έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει από στόχους, δηλαδή αν θα μπορέσει να συμμετέχει ίσως σε κάποια δράση για βιολογική παραγωγή η οποία δίνει επιπλέον βαθμούς στην συνολική βαθμολογία, ή αν θα συμμετέχει σε κάποιο σχέδιο βελτίωσης κάνοντας επενδύσεις κλπ. Τα οποία επίσης προσθέτουν στη τελική βαθμολογία). Συνοψίζοντας, το πρόγραμμα του 2021 αλλά και το επερχόμενο (2024) δεν βοηθά κάποιον ο οποίος θέλει να ακολουθήσει αυτό το επάγγελμα στη πραγματικότητα, καθώς

2. Ποια τα βασικά σημεία που θα πρέπει να προσέξει κάποιος που

να καταθέσει φάκελο για

ερώτημα

3. Υπάρχουν κάποια σημεία της νέας πρόσκλησης που θεωρείς ότι θα έπρεπε να τροποποιηθούν;

Σε αυτό το σημείο, μιλώντας από προσωπική εμπειρία, το πρώτο πράγμα που θεωρώ ότι θα πρέπει να αλλάξει είναι η απαγόρευση συμμετοχής ατόμων οι οποίοι είναι ήδη αγρότες. Λόγω του ότι η περιοδικότητα των προγραμμάτων είναι αραιή αυτό έχει σαν αποτέλεσμα πολλοί αγρότες να μένουν εκτός. Στη δική μου περίπτωση, όπου έκανα ΟΣΔΕ το 2019 για πρώτη φορά, το τελευταίο πρόγραμμα ήταν το 2017 και το επόμενο ήταν το 2021.

Προφανώς ούτε εγώ αλλά ούτε και κανένας ενήλικας άνθρωπος ο οποίος θέλει να ξεκινήσει να δουλεύει δεν μπορεί να περιμένει πότε θα βγει προκήρυξη για πρόγραμμα νέων αγροτών, προκειμένου να επωφεληθεί από τα πλεονεκτήματα που δίνει το πρόγραμμα αυτό και τα οποία σαν απλός αγρότης δεν τα δικαιούσαι (π.χ. άτοκο δάνειο για αγορά γης). Επίσης, θα πρέπει να αναθεωρηθεί το πεδίο που απαγορεύει να συμμετέχει κάποιος επειδή ο ή η σύζυγος είναι κατά κύριο επάγγελμα αγρότης. Είναι κατανοητός ο λόγος για τον οποίο έχει αποφασιστεί αυτό (εικονικές μεταβιβάσεις από τον έναν στον άλλο για δήλωση στο

ΟΣΔΕ και συμμετοχή στο πρόγραμμα) αλλά δεν επιτρέπεται γι’ αυτό το λόγο να επηρεάζονται και αυτοί που θέλουν να το κάνουν επάγγελμά τους στη πραγματικότητα. Εξάλλου, στο πρόγραμμα του 2021 αλλά και σε αυτό που αναμένεται να ανοίξει το 2024, είναι τόσες οι υποχρεώσεις του νέου αγρότη - που θα ενταχθεί στο πρόγραμμα - που δεν καλύπτεται κάποιος απλά με το να μεταβιβάσει ζώα. Ακόμη, θα πρέπει να αλλάξει η σειρά με την οποία γίνεται η διαδικασία. Με τα σημερινά δεδομένα πρώτα γίνεσαι αγρότης και μετά νέος αγρότης. Δηλαδή, πρώτα κάνεις ΟΣΔΕ και μετά καταθέτεις φάκελο για το πρόγραμμα του νέου αγρότη. Αυτό κατά την γνώμη μου είναι λάθος γιατί αν για οποιοδήποτε λόγο δεν εγκριθείς στο πρόγραμμα ή αποφασίσεις την τελευταία στιγμή πως δεν θες να συμμετέχεις έχεις ήδη κάνει δήλωση ΟΣΔΕ, έχεις ήδη πληρώσει γι’ αυτό δηλαδή, έχεις μεταβιβάσει ζώα ή εκτάσεις ή οτιδήποτε στο όνομά σου και δεν μπορείς να το αλλάξεις. Θα ήταν ιδανικό, πρώτα να καταθέτει ο ενδιαφερόμενος το επιχειρηματικό σχέδιο και έπειτα να κάνει δήλωση ΟΣΔΕ. Τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό κατά την γνώμη μου, είναι το ότι η βαθμολογία (στην συνολική του προγράμματος) του παραγόμενου προϊόντος εξαρτάται από το αν το παραγόμενο προϊόν είναι προωθούμενο από την κάθε περιφέρεια. Για παράδειγμα, τα βουβάλια που εκτρέφω εγώ, παρόλο που το παραγόμενο προϊόν δεν απορροφάται εύκολα στην περιοχή μου, ανήκουν στο γένος των βοοειδών και δεν θα αντιμετώπιζα σχετικό πρόβλημα αν αποφάσιζα να συμμετέχω στο πρόγραμμα με αυτά. Αν όμως ο υποψήφιος αποφάσιζε ότι θα ήθελε να κάνει μια μονάδα εκτροφής ορνίθων (κρεοπαραγωγών ή αυγοπαραγωγών) θα αντιμετώπιζε το πρόβλημα αυτό, καθώς η βαθμολογία του θα ήταν μειωμένη λόγω του ότι το προϊόν αυτό δεν είναι προωθούμενο από τη δική μας περιφέρεια και άρα θα είχε λιγότερες πιθανότητες έγκρισης στο πρόγραμμα. Παρόλο που τα κοτόπουλα ή τα αυγά

ΥΠΟΒΟΛΗ ΑΙΤΗΣΕΩΝ ΓΙΑ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ “ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΪΚΑ ΣΤΟ ΧΩΡΑΦΙ”

Πάνω από 675 αιτήσεις είχαμε μόνο την 1η μέρα Ξεκίνησε η υποβολή αιτήσεων, από τις 9 Απριλίου, για το πρόγραμμα του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας: «Φωτοβολταϊκά στο χωράφι», προϋπολογισμού 30 εκατ. ευρώ. Μεγάλο ενδιαφέρον από την πρώτη ημέρα για κατάθεση αιτήσεων.

ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

Η

σχετική προκήρυξη υπογράφηκε από τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, κ. Θόδωρο Σκυλακάκη, την Υφυπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, κα Αλεξάνδρα Σδούκου και από τον Αναπληρωτή Υπουργό Εθνικής Οικονομίας & Οικονομικών, κ. Νίκο Παπαθανάση.

Μέσω του προγράμματος ενισχύεται η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σταθμών ισχύος έως 50 kW από επαγγελματίες αγρότες, από αγρότες ειδικού καθεστώτος και από αγροτικές επιχειρήσεις. Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να έχουν ενεργή αγροτική παροχή και να είναι εγγεγραμμένοι στο Μητρώο Αγροτών και Αγροτικών Εκμεταλλεύσεων κατά το τρέχον έτος, ώστε να γίνουν ενεργειακά αυτόνομοι. Πρακτικά αυτό σημαίνει πως παράγοντας τη δική τους «πράσινη» ενέργεια, θα μειώσουν το ενεργειακό τους κόστος.

Οι ωφελούμενοι θα λάβουν ενίσχυση 30% και έως 350 ευρώ ανά kW, με το ποσό της επιδότησης να μην σωρεύεται στις ενισχύσεις ήσσονος σημασίας που λαμβάνουν οι αγρότες.

Διευκρινίζεται πως για αιτήσεις ισχύος έως 30 kW εφαρμόζεται ο ενεργειακός συμψηφισμός (net metering), ενώ για αιτήσεις από 31 kW έως 50 kW συμψηφίζεται η κατανάλωση, η οποία συμπίπτει την ίδια χρονική στιγμή με την παραγωγή του φωτοβολταϊκού σταθμού, και εφόσον υπάρχει περίσσεια παραγωγή αυτή αποζημιώνεται με μία σταθερή τιμή από τον Διαχειριστή Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και Εγγυήσεων Προέλευσης (ΔΑΠΕΕΠ - ως απλός αυτοπαραγωγός).

Βασική προϋπόθεση για την υποβολή αίτησης στο πρόγραμμα είναι ο ωφελούμενος να μην έχει ξεκινήσει καμία εργασία ή παραγγελία για τον φωτοβολταϊκό σταθμό.

Εφόσον διαθέτει άνω της μιας αγροτικές παροχές ηλεκτρικής ενέργειας

έχει τη δυνατότητα υποβολής αίτησης για την χρηματοδότηση φωτοβολταϊκού σταθμού ισχύος έως 50 kW για κάθε μια εξ’ αυτών.

Αιτήσεις, με σκοπό τη χρηματοδότηση, στο πλαίσιο του προγράμματος, υποβάλλονται έως και τις 15 Μαΐου 2024, μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας, κάνοντας χρήση των κωδικών TAXISNET.

Στο πρόγραμμα η κατάταξη των αιτήσεων θα γίνει με βάση δύο ομάδες προτεραιότητες και έως την κάλυψη του συνολικού προϋπολογισμού:

♦ Α’ ομάδα προτεραιότητας: Φωτοβολταϊκά έως και 10,8 kW

♦ B’ ομάδα προτεραιότητας: Φωτοβολταϊκά πάνω από 10,8 kW και έως 50 kW

Οι αιτήσεις σε κάθε ομάδα θα κατατάσσονται με βάση τη χρονική σειρά υποβολής τους, ενώ στο πρόγραμμα θα υπάρχουν και επιλαχόντες.

Αυξημένο ενδιαφέρον

Μεγάλο ενδιαφέρον έδειξαν οι αγρότες από τις πρώτες ώρες για το πρόγραμμα. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥΠΕΝ, την 1η μέρα οι αιτήσεις ξεπέρασαν τις 675, καλύπτοντας πάνω από 7,28 εκατ. ευρώ από τον συνολικό προϋπολογισμό του προγράμματος (30 εκατ. ευρώ). Μάλιστα, όπως αναφέρουν αρμόδιες πηγές του ΥΠΕΝ, μεγάλο ποσοστό των αιτήσεων προέρχεται από τους αγρότες της Θεσσαλίας, οι οποίοι υπέβαλαν πάνω από 250 αιτήσεις. Σημειώνεται ότι το εν λόγω πρόγραμμα συνιστά μια πρωτοβουλία στα πλαίσια δέσμης μέτρων της κυβέρνησης για την μείωση του ενεργειακού κόστους των αγροτών και την οποία επιμελήθηκε η Υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Αλεξάνδρα Σδούκου, ώστε να τεθεί γρήγορα σε εφαρμογή μετά τις αρχικές εξαγγελίες του Πρωθυπουργού πριν δύο μήνες. n

Η ΠΕΥΚΟΚΑΜΠΙΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Μια ανασκόπηση του προβλήματος που αντιμετωπίζουν

τα πευκοδάση της Ελλάδας

Ανάμεσα στα πλέον γνωστά και αναγνωρίσιμα έντομα των πευκοδασών της Ελλάδας είναι η πευκοκάμπια (πιτυοκάμπη)

Thaumetopoea pityocampa (Lepidoptera, Notodontidae). Αν και η παρουσία της είναι καταγεγραμμένη ήδη από ιστορικές πηγές και ως εκ τούτου έχει μελετηθεί σε βάθος από εκατοντάδες εργασίες, ακόμη και σήμερα έρχονται νέα στοιχεία σε σχέση τόσο με τη βιολογία, την οικολογία αλλά ακόμη και με την ταξινομική κατάταξη της. Φαίνεται λοιπόν ότι τα επόμενα χρόνια θα φέρουν στο φως ακόμη πιο συναρπαστικές λεπτομέρειες για αυτό το δασικό είδος.

Δρ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ν. ΑΒΤΖΗΣ Διευθυντής Ερευνών Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός Δήμητρα

Εισαγωγή

Το είδος Thaumetopoea pityocampa (Lepidoptera, Notodontidae), γνωστό και ως «πευκοκάμπια» ή «πιτυοκάμπη» αναφέρεται σε ιστορικές πηγές από διάφορες περιοχές της Μεσογειακής λεκάνης (Θεόφραστος: 371-287 π.Χ. / Διοσκουρίδης: 40-90 μ.Χ.), καθώς καταγράφηκε από πολύ νωρίς η ενόχληση που προκαλούν τα τριχίδια των προνυμφών, ενώ εκχυλίσματα από τις προνύμφες χρησιμοποιούνταν ακόμη και ως μέσο δηλητηρίασης κατά τους αρχαίους χρόνους (Roques & Battisti 2015).

Όπως και το όνομα της χαρακτηρίζει (πίτυς στα αρχαία ελληνικά σημαίνει πεύκο), το είδος T. pityocampa προσβάλλει κατά κύριο λόγο τα πεύκα (Pinus sp.) και εν συνεχεία και τα διάφορα είδη κέδρου (Cedrus sp.). Λιγότερη επιθυμητή φαίνεται να είναι η ανάπτυξη του σε κουκουναριές (Pinus pinea) κάτι που ενδέχεται να συνδέεται με τη διάμετρο ή ακόμη και με τη χημική σύσταση των βελονών (Schopf & Avtzis 1987). Με την περιοχή φυσικής εξάπλωσης του είδους να καταλαμβάνει αρχικά όλες τις Μεσογειακές χώρες, οι πιο συστηματικές έρευνες με τη χρήση νέων εργαλείων ανέδειξαν την ύπαρξη γεωγραφικών προελεύσεων που εμφανίζουν έντονες διαφοροποιήσεις τόσο στη συμπεριφορά όσο ακόμη και στη μορφολογία, με αποτέλεσμα αυτές σύντομα να περιγράφουν ξεχωριστά και να αποτελέσουν νέα είδη (λ.χ. Thaumetopoeawilkinsoni σε Τουρκία, Κρήτη και Κύπρο) (Kerdelhu� et al. 2009). Είναι μάλιστα τόσο έντονη η διαφοροποίηση του ευρύτερου είδους T. pityocampa που στην πλέον πρόσφατη αναθεώρηση του αναγνωρίζεται ως που οφείλεται

σύμπλεγμα ειδών (species complex) (Basso et al. 2023). Σύμφωνα με αυτές τις μελέτες λοιπόν, στην Ελλάδα δεν απαντώνται περισσότερα είδη από όσα αρχικά πιστεύονταν, με το είδος T. cretensis (�pekdal & Avtzis) να αποτελεί την πλέον πρόσφατη προσθήκη σε αυτό το σύμπλεγμα (Basso et al. 2023). Αν και μεσογειακό είδος όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια μετατόπιση της περιοχής εξάπλωσης του προς το Βορρά, κάτι

περιοχές (Battisti et al. 2005). Έτσι λοιπόν, πρόσφατα εντοπίστηκαν χαρακτηριστικές χειμερινές φωλιές σε περιοχές κεντρικής

Βιολογικός κύκλος Ο βιολογικός κύκλος του εντόμου ξεκινάει περίπου προς τα τέλη του καλοκαιριού (τέλη Ιουλίου και Αύγουστο) όταν και ξεκινάει η περίοδος πτήσης των ενήλικων ατόμων. Τα αρσενικά άτομα εμφανίζονται νωρίτερα από τα θηλυκά και μπορούν να πετάξουν έως και 2 χιλιόμετρα, ενώ τα θηλυκά πετούν από ελάχιστα έως καθόλου. Τα αρσενικά ενήλικα άτομα πετούν προς αναζήτηση των θηλυκών ατόμων για αναπαραγωγή, ακολουθώντας τις φερομόνες που τα θηλυκά άτομα εκλύουν. Μετά τη σύζευξη, τα θηλυκά άτομα αποθέτουν τα ωά σπειροειδώς γύρω από ένα ζευγάρι βελονών συνήθως στην εξωτερική πλευρά της κόμης, ενώ ταυτόχρονα για προστασία τα καλύπτουν με λέπια που βρίσκονται στην κάτω πλευρά της κοιλίας, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό έναν χαρακτηριστικό κύλινδρο ωοθεσίας. Η ανάπτυξη των εμβρύων διαρκεί 30-45 ημέρες, και μετά την εκκόλαψη οι προνύμφες περνούν πέντε στάδια συνολικά, μέχρι να είναι ώριμες για νύμφωση. Η ανάπτυξη τους προχωράει κατά τη διάρκεια του χειμώνα και

χαρακτηριστική είναι η έντονη κοινωνικότητα τους, καθώς από το πρώτο κιόλας προνυμφικό στάδιο δημιουργούν χαρακτηριστικές φωλιές με νήματα. Στα πρώτα στάδια, οι φωλιές δημιουργούνται με αραιά νήματα σε χαμηλό ύψος πάνω στο δέντρο, ενώ όσο προχωράει η ανάπτυξη των προνυμφών, οι φωλιές γίνονται ολοένα και πιο πυκνές καθώς επίσης και εντοπίζονται σε μεγαλύτερο ύψος των δέντρων. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζουν την απρόσκοπτη και όσο το δυνατόν πιο άμεση επαφή με την ηλιακή ακτινοβολία, καθώς έτσι εξασφαλίζεται η διατήρηση της θερμοκρασίας εντός της φωλιάς κατά την περίοδο του χειμώνα όταν και επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος. Μετά το 3ο προνυμφικό στάδιο και ιδιαίτερα στο τέταρτο και πέμπτο στάδιο, οι προνύμφες όταν ενοχληθούν είναι σε θέση να εκτοξεύσουν τριχίδια από ειδικούς θύλακες που βρίσκονται στη ράχη τους. Τα τριχίδια αυτά περιέχουν προκαλούν αλλεργική αντίδραση μόλις έρθουν σε επαφή με το δέρμα καθώς περιέχουν ένα μείγμα αλλεργιογόνων

πρωτεϊνών. Λόγω του μικρού μεγέθους των τριχιδίων (100-250 μm) και του μεγάλου αριθμού τους (περίπου 106 τριχίδια ανά προνύμφη) η διασπορά τους είναι πολύ γρήγορη με αποτέλεσμα το φαινόμενο του “κνησμού” να παρατηρείται για μια σχετικά μεγάλη περίοδο, από Μάρτιο μέχρι και Ιούνιο, ακόμη και όταν παρέλθουν τα προνυμφικά στάδια. Μετά την πάροδο του 5ου προνυμφικού σταδίου και εφόσον η θερμοκρασία του εδάφους είναι υψηλότερη από 10°C, οι ώριμες προνύμφες ενός δέντρου συγκεντρώνονται σε ένα σημείο πάνω στον κορμό και κατέρχονται στο έδαφος, δημιουργώντας τις χαρακτηριστικές λιτανείες. Στις λιτανείες αυτές, οι προνύμφες βρίσκονται σε επαφή η μία με την άλλη με τη βοήθεια των τριχιδίων που φέρουν στην κεφαλική κάψα, αναζητώντας κατάλληλη θέση στο έδαφος για νύμφωση. Τέτοιες θέσεις είναι αυτές όπου το έδαφος είναι σχετικά

3: Έντονη προσβολή ατόμων Πεύκης από το είδος T.pityocampa(αρχή άνοιξης)

θέση, ξεκινούν όλες μαζί να απομακρύνουν το χώμα, μετατοπίζοντας κόκκους εδάφους από τριχίδιο σε τριχίδιο, και από προνύμφη σε προνύμφη. Σταδιακά και με τον τρόπο αυτό, το σύνολο των προνυμφών της λιτανείας εισέρχεται στο έδαφος, σε βάθος περίπου 8 έως 10 εκατοστά, όπου και πραγματοποιείται η νύμφωση. Το ακίνητο στάδιο της νύμφης θα ολοκληρωθεί τελικά περίπου στα τέλη καλοκαιριού, όταν και θα ξεκινήσει και πάλι ένας νέος βιολογικός κύκλος.

Όπως και στα περισσότερα είδη εντόμων, έτσι και σε αυτή την περίπτωση, ο βιολογικός κύκλος και η διάρκεια των σταδίων ανάπτυξης του καθορίζεται εν πολλοίς από τις συνθήκες που επικρατούν στο περιβάλλον. Έτσι λοιπόν, σε χαμηλά υψόμετρα και νότιες εκθέσεις (που είναι κατά κανόνα πιο θερμές) οι διάρκειες των σταδίων ανάπτυξης γίνονται πιο σύντομες και η περίοδος εμφάνισης μετατοπίζεται προς τα πίσω (πιο νωρίς) σε σχέση με μεγαλύτερα υψόμετρα και βόρειες εκθέσεις.

Επιπτώσεις – Καταπολέμηση Όπως γίνεται κατανοητό από τα παραπάνω, οι επιπτώσεις της παρουσίας των ειδών του συμπλέγματος T. pityocampa είναι ποικίλες, καθώς αφορούν την υγεία τόσο των δέντρων όσο και του ίδιου του ανθρώπου. Η εντατική τροφική δραστηριότητα του εντόμου κατά τη διάρκεια του χειμώνα, έχει ως αποτέλεσμα νωρίς την άνοιξη τα πεύκα να εμφανίζουν μια εξαιρετικά καταπονημένη εικόνα (Εικ. 3). Η επαναλαμβανόμενη προσβολή των δέντρων συμβάλλει καθοριστικά στην εξασθένιση της φυσιολογίας τους, καθιστώντας τα πιο ευάλωτα σε προσβολές άλλων ειδών (λ.χ. φλοιοφάγα και ξυλοφάγα έντομα), ενώ τα τριχίδια που περιγράφηκαν προηγουμένως αποτελούν πολύ συχνό πρόβλημα τόσο για τα ζώα, όσο και για τον άνθρωπο ιδίως σε περιαστικά δάση και χώρους πρασίνου εντός των πόλεων.

Ο

τρόπος καταπολέμησης της πευκοκάμπιας εξαρτάται απόλυτα από την περίοδο του έτους αλλά και την έκταση που καλύπτουν τα προσβεβλημένα δέντρα. ♦

♦ Στην αρχή του φθινοπώρου, όταν και εμφανιστούν οι πρώιμες φωλιές του εντόμου σε χαμηλό ύψος από το έδαφος, υπάρχει η δυνατότητα μηχανικής απομάκρυνσης και καταστροφής τους. Αν και εξαιρετικά αποτελεσματική μέθοδος, η εφαρμογή της μπορεί να γίνει μόνο σε μεμονωμένα ή λίγα άτομα Πεύκης (π.χ. αλσύλλια και προαύλιοι χώροι).

♦ Περίπου την ίδια περίοδο (φθινόπωρο) μπορεί να εφαρμοστούν και τα εγκεκριμένα βιολογικά εντομοκτόνα που έχουν ως βάση τον βάκιλο Bacillusthuringiensisvar.kurstaki, λαμβάνοντας πάντα τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας. Όπως είναι κατανοητό, αυτή η προσέγγιση είναι εξαιρετικά αποτελεσματική τόσο για μεμονωμένα άτομα Πεύκης, μικρές συστάδες αλλά ακόμη και για μεγαλύτερες εκτάσεις.

♦ Τέλος, νωρίς την άνοιξη, μπορούν να τοποθετηθούν στα δέντρα ζώνες με εντομολογική κόλλα ή ακόμη και οι

ΘΕΡΜΟΚΉΠΙΑ ΘΡΑΚΉΣ

Με βοήθεια της γεωθερμίας παράγουν υδροπονικά ντομάτες, αγγούρια και μελιτζάνες

Σε μια έκταση 45 εκταρίων, τα Θερμοκήπια Θράκης είναι τα μεγαλύτερα υδροπονικά θερμοκήπια στη Ν.Α. Ευρώπη και τα μοναδικά στον κόσμο που θερμαίνονται αποκλειστικά από γεωθερμική ενέργεια. Στις σύγχρονες εγκαταστάσεις συνολικής έκτασης 260 στρεμμάτων, καλλιεργούνται κηπευτικά, με τη μέθοδο της υδροπονίας και σύμφωνα με τις αρχές της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης.

ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ Εκπρόσωπος Θερμοκήπια Θράκης Α.Ε.

Τ

ο 2013, δύο μεγάλοι Ελληνικοί όμιλοι βιομηχανίας με δυναμική παρουσία στη διεθνή αγορά, ο Όμιλος Πλαστικά Θράκης και η Έλαστρον, αποφάσισαν να συμπράξουν στον τομέα της καινοτομίας, αξιοποιώντας το πλούσιο γεωθερμικό πεδίο της περιοχής γεωθερμίας, στοχεύοντας στην αειφόρο καλλιέργεια, ιδρύοντας τα Θερμοκήπια Θράκης στο Νέο Εράσμιο Ξάνθης.

Καλλιεργείται υδροπονικά ντομάτες αγγούρια και μελιτζάνες. Πόσες φυτεύσεις κάνετε κάθε χρόνο και αν έχετε παραγωγή όλο το έτος; Απάντηση: Από την πρώτη στιγμή επιλέξαμε ένα διαφορετικό μοντέλο καλλιέργειας, όχι αυτό της μονοκαλλιέργειας όπως συνηθίζεται σε αντίστοιχες μονάδες του εξωτερικού (μόνο τομάτες, μόνο αγγούρια). O σχεδιασμός των θερμοκηπίων μας δίνει το πλεονέκτημα παραγωγής διαφορετικών κηπευτικών και εναλλαγής των καλλιεργειών ανά εποχή. Καλλιεργούμε πέντε διαφορετικά είδη ντομάτας, δύο είδη αγγουριών και μελιτζάνες. Οι φυτεύσεις είναι ετήσιες και σταματάμε κάθε χρόνο κατά τη διάρκεια του χειμώνα για τις αλλαγές καλλιέργειας.

Υπάρχουν κάποια προβλήματα φυτοπροστασίας στις καλλιέργειες; Απάντηση: Το θερμοκήπιο είναι σχεδιασμένο για να βοηθάει στην καλλιέργεια κηπευτικών με τις ελάχιστες φυτοπροστατευτικές εφαρμογές, στα πλαίσια των ορθών γεωργικών πρακτικών και της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης, σύμφωνα με ελληνικά και διεθνή πρότυπα, επιτυγχάνοντας έτσι τη δραστική μείωση χρήσης φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων και την πιστοποιημένη ποιότητα των κηπευτικών σε κάθε στάδιο. Έχουμε πάρει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να προστατεύσουμε την καλλιέργεια όπως εντομοστεγή δίχτυα φυτοπροστασίας, ωφέλιμα έντομα και συνεχής παρακολούθηση. Η ομάδα απαρτίζεται από έμπειρους γεωπόνους με μεγάλη

τεχνογνωσία σε όλα τα παραγόμενα κηπευτικά. Αποτέλεσμα είναι η σταθερά υψηλή ποιότητα των προϊόντων μας για όλο το χρονικό διάστημα παραγωγής. Πόσες ποσότητες παράγονται σε ετήσια βάση; Απευθύνεστε στην εγχώρια αγορά ή κάνετε και εξαγωγές; Απάντηση: Η παραγωγή μας είναι δυναμική και προσαρμοζόμαστε στις απαιτήσεις των πελατών και συνεργατών μας. Με δεδομένη την κλιματική αλλαγή, ακόμα και στο εύκρατο μεσογειακό κλίμα της Ελλάδας, οι παραγωγές είναι ευμετάβλητες και άμεσα συναρτώμενες με τις έντονες θερμοκρασιακές διακυμάνσεις που επικρατούν τα τελευταία χρόνια. Παρόλα αυτά, δεσμευόμαστε να καλύπτουμε στο μέγιστο ποσοστό τις ανάγκες των συνεργατών μας. Απευθυνόμαστε κυρίως στην Ελληνική αγορά, έχουμε ξεκινήσει περιορισμένη εξαγωγική δραστηριότητα σε περιόδους που υπάρχει εμπορικό ενδιαφέρον, στήνοντας νέες συνεργασίες ενόψει των επεκτάσεών μας.

Σε πολλά τρόφιμα έχουμε αύξηση των τιμών λόγω πληθωρισμού. Έχετε αυξήσει τις τιμές στα προϊόντα σας; Ο τουρισμός αυξάνει την ζήτηση τους καλοκαιρινούς μήνες, εσείς αυξάνετε την παραγωγή σας; Απάντηση: Τα φρούτα και λαχανικά ακολουθούν τον κανόνα της προσφοράς και ζήτησης. Πολλές συζητήσεις γίνονται αυτή την εποχή για τις τιμές λόγω πληθωρισμού, κάτι που δεν δικαιολογείται στα φρούτα και λαχανικά. Στη δική μας αγορά θα πρέπει να μας απασχολεί ο «κλιματικός πληθωρισμός», δηλαδή οι υψηλές τιμές που προκύπτουν από τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης. Πολύ χαμηλότερες παραγωγές λόγω συνθηκών και υψηλά ενεργειακά κόστη έχουν ως αποτέλεσμα τις ελλείψεις προϊόντων λόγω της μειωμένης παραγωγής, πολύ περισσότερο, καλών-ποιοτικών προϊόντων στο ράφι. Αυτό σε συνδυασμό με τα ρεκόρ που καταγράφει ο Ελληνικός τουρισμός κάθε χρόνο, δημιουργεί επιπλέον πίεση στην επάρκεια των προϊόντων. Από την πλευρά μας, η Θερμοκήπια Θράκης τιμάει τις συνεργασίες της και έχει μία σταθερότητα όλα αυτά τα χρόνια ως προς την τιμολογιακή

Η υδροπονική παραγωγή έχει αυξημένο κόστος ενέργειας. Η αξιοποίηση της γεωθερμίας σας βοήθησε να συνεχίζεται να παράγετε με χαμηλό κόστος; Απάντηση: Πράγματι, η υδροπονική παραγωγή στην Ελλάδα έχει αυξημένο κόστος ενέργειας λόγω της διευρυμένης πλέον περιόδου καλοκαιρίας με πολύ υψηλές θερμοκρασίες που δεν μας αφήνει ανεπηρέαστους. Από την άλλη, παρατηρήθηκε στην Ευρώπη τα τελευταία δύο χρόνια και ειδικά πέρυσι, καλλιεργητές υδροπονίας να ακυρώνουν ή να μεταθέτουν χρονικά της χειμερινές καλλιέργειες λόγω υψηλού κόστους ενέργειας (ηλεκτρική ενέργεια και φυσικό αέριο), εξαιτίας των συνθηκών που διαμορφώθηκαν από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Η γεωθερμία, η Ελληνική ΑΠΕ, μας βοήθησε στο να μπορούμε να διατηρούμε το ετήσιο καλλιεργητικό μας πρόγραμμα χωρίς αλλαγές, με συνέπεια, εξασφαλίζοντας στο μέγιστο δυνατό την τροφοδοσία των πελατών μας με τα προϊόντα μας. n

ΣΥΝΕΧΟΜΕΝΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ

ΣΤΗΝ ΥΔΡΟΠΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ

ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑ ΘΡΑΚΗΣ

Πρότυπο ολιστικής και καινοτόμου επιχειρηματικής πρακτικής με γνώμονα την αειφόρο γεωργία και την πράσινη οικονομία

Ένα διετές πρότυπο επενδυτικό πλάνο απόλυτα συνυφασμένο με τη βιωσιμότητα και την καινοτομία βρίσκεται ήδη από τις αρχές του έτους σε εφαρμογή από την Θερμοκήπια Θράκης Α.Ε., την κοινοπραξία του Ομίλου Πλαστικά Θράκης και της Έλαστρον αξίας €14,5 εκατ., όπου έρχεται να ενισχύσει τις υφιστάμενες υλοποιημένες επενδύσεις της εταιρείας, ύψους €19,8 εκατ. από την έναρξη του σημαντικού αυτού έργου το 2014.

ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Θερμοκηπίων Θράκης

ο εν λόγω πρόγραμμα επενδύσεων προβλέπει σταδιακή επέκταση των συνολικών εγκαταστάσεων των Θερμοκηπίων Θράκης, από τα 195 στρέμματα που λειτουργούν σήμερα, σε 260 στρέμματα έως το τέλος του 2024 και σε 330 στρέμματα έως το 2026. Παράλληλα, αναμένεται αύξηση της παραγωγής κατά 25% μέχρι το 2024 και κατά 22% μετά την ολοκλήρωση της νέας επένδυσης το 2026. Επιπλέον, προβλέπεται η εισαγωγή νέων ειδών και κωδικών προϊόντων στην υφιστάμενη γκάμα της εταιρείας, όπως οι ροζ ντομάτες, η μελιτζάνα και άλλα, καθώς και καινοτόμες συσκευασίες κηπευτικών. Η Θερμοκήπια Θράκης, κορυφαία πηγή αγνών και ποιοτικών λαχανικών στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, διαμορφώνει ένα νέο παράδειγμα αειφορικής γεωργίας αξιοποιώντας με τον πιο βιώσιμο τρόπο το γεωθερμικό πεδίο του Νέου Ερασμίου στη Θράκη, όπου μπορεί και προσφέρει στην αγορά φρέσκα υδροπονικά λαχανικά (εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο τη βέλτιστη απόδοση των φυτών χωρίς τη χρήση χημικών λιπασμάτων) με σχεδόν μηδενικό αποτύπωμα CO2. Η λειτουργικότητα του πεδίου παρακολουθείται μέσω online monitoring

και από την Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ), πιστοποιώντας τις βέλτιστες τεχνικές αξιοποίησης του συγκεκριμένου γεωθερμικού πεδίου.

Με γνώμονα την καινοτομία και τις σύγχρονες βιώσιμες πρακτικές, τα Θερμοκήπια Θράκης πρωτοπορούν στον πρωτογενή τομέα, αξιοποιώντας τους φυσικούς πόρους της ελληνικής γης και εφαρμόζουν μια ολιστική, βιώσιμη στρατηγική προσέγγιση με απόλυτο σεβασμό

προς το περιβάλλον, την τοπική κοινωνία, την εφοδιαστική αλυσίδα και εν γένει τον τελικό καταναλωτή.

Στο πλαίσιο αυτής της ολιστικής δράσης η εταιρεία επενδύει ακόμη σε προηγμένες συσκευασίες, προσφέροντας λύσεις που επικοινωνούν τη διατροφική αξία και τη γεύση των προϊόντων, ενώ παράλληλα παρατείνουν τη διάρκεια ζωής τους μειώνοντας τα απόβλητα. Η επιλογή αυτή εξασφαλίζει όχι μόνο την ευκολία στη μεταφορά και την αποθήκευση, αλλά και την υψηλή διατροφική αξία και τη φρεσκάδα των προϊόντων. Για τη Θερμοκήπια Θράκης η επιστροφή στη φύση είναι ο σίγουρος δρόμος της ανάπτυξης με το περιβάλλον να είναι ο πιο σημαντικός συνεργάτης της. Δικαίως αυτό το εμβληματικό εγχείρημα ενός πράσινου επιχειρηματικού μοντέλου έχει αποσπάσει τον τίτλο του “Green Company of the Year” καθώς και 6 ακόμη σημαντικές διακρίσεις σε επιμέρους τομείς ενώ βρίσκεται σε απόλυτη σύμπνοια με την ευρωπαϊκή στρατηγική «Από το Αγρόκτημα

ΚΛΕΙΣΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

ΥΔΡΟΠΟΝΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Νέες τεχνολογίες για την ανακύκλωση των απορροών

H Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει στρατηγικό στόχο στο Green Deal να μειώσει την κατανάλωση λιπασμάτων κατά 20% και τις απώλειες θρεπτικών συστατικών κατά 50% έως το 2030 (European Green Deal 2019). Η θερμοκηπιακή καλλιέργεια είναι μια εντατική μορφή φυτικής παραγωγής, επομένως, η υπερβολική λίπανση μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική ρύπανση του περιβάλλοντος. Στο παρακάτω άρθρο αναλύεται πως οι νέες τεχνολογίες για την ανακύκλωση των απορροών μπορούν να εξοικονομήσουν σημαντικές ποσότητες πολύτιμου νερού και λιπασμάτων και να συμβάλλουν στην αποφυγή ρύπανσης των υδάτινων πόρων.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΑΒΒΑΣ, ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΓΙΑΝΝΟΘΑΝΑΣΗΣ Εργαστήριο Κηπευτικών Καλλιεργειών, Τμήμα Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

1. Εισαγωγή Η λανθασμένη λίπανση των καλλιεργειών όχι μόνο μειώνει την απόδοση και την ποιότητα της παραγωγής, αλλά οδηγεί επίσης σε άσκοπη σπατάλη λιπασμάτων και ρύπανση του περιβάλλοντος. Ειδικά η υπερβολική λίπανση με αζωτούχα αλλά και φωσφορικά λιπάσματα προκαλεί ρύπανση των υπόγειων υδάτων που χρησιμοποιούνται για παροχή πόσιμου νερού, ευτροφισμό στα επιφανειακά ύδατα, αλλά και εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις πολύ σοβαρές απειλές για το οικοσύστημα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει στρατηγικό στόχο στο Green Deal να μειώσει την κατανάλωση λιπασμάτων κατά 20% και τις απώλειες θρεπτικών συστατικών κατά 50% έως το 2030 (European Green Deal 2019, 2019).

Η θερμοκηπιακή καλλιέργεια είναι μια εντατική μορφή φυτικής παραγωγής. Επομένως, η υπερβολική λίπανση των θερμοκηπιακών καλλιεργειών μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική ρύπανση του περιβάλλοντος. Τα συστήματα υδροπονικής καλλιέργειας (γνωστή και ως εκτός εδάφους καλλιέργεια) αποτελούν την κυρίαρχη τεχνική καλλιέργειας στα σύγχρονα θερμοκήπια. Οι υδροπονικές καλλιέργειες διακρίνονται σε κλειστά ή ανοιχτά συστήματα, ανάλογα με τον τρόπο διαχείρισης του διαλύματος που περισσεύει και απορρέει εκτός του ριζικού περιβάλλοντος (διάλυμα απορροής: Δ.Α.). Πιο συγκεκριμένα, το διάλυμα απορροής στα ανοιχτά υδροπονικά συστήματα (ΑΥΣ) απορρίπτεται στο περιβάλλον, ενώ στα κλειστά υδροπονικά συστήματα (ΚΥΣ) συλλέγεται και ανακυκλώνεται. Τα ανοιχτά συστήματα υδροπονικής καλλιέργειας είναι ευκολότερα στη διαχείριση, καθώς η σύνθεση του

παρεχόμενου θρεπτικού διαλύματος (Θ.Δ.) ελέγχεται πλήρως από τον καλλιεργητή. Ωστόσο, τα ΑΥΣ έχουν επικριθεί ως αναποτελεσματικά από περιβαλλοντική άποψη, επειδή οδηγούν σε σπατάλη λιπασμάτων και νερού και ρύπανση των υδάτινων πόρων από το Δ.Α. που απορρίπτεται στο περιβάλλον. Αντίστοιχο πρόβλημα ρύπανσης των υπόγειων υδάτων υφίσταται και στις καλλιέργειες στο έδαφος, καθώς και σε αυτές υπάρχει κατά κανόνα μία περίσσεια νερού άρδευσης που στραγγίζει κάτω από το ενεργό ριζόστρωμα και τελικά φτάνει στον υδροφόρο ορίζοντα. Για να ελαχιστοποιηθεί η ρύπανση του νερού από την έκπλυση θρεπτικών στοιχείων που προέρχονται από τη λίπανση των θερμοκηπιακών καλλιεργειών και για να καταστεί η παραγωγή θερμοκηπίου πιο βιώσιμη και φιλική προς το περιβάλλον, συνιστάται η καλλιέργεια σε ΚΥΣ. Ωστόσο, η διατροφή των φυτών είναι πιο περίπλοκη στα ΚΥΣ παρά στα ανοιχτά συστήματα, επειδή η σύνθεση του Δ.Α. που ανακυκλώνεται είναι μεταβλητή χρονικά και άγνωστη στους καλλιεργητές. Επιπλέον, στο ΚΥΣ, το Δ.Α. θα πρέπει να υποβάλλεται σε επεξεργασία πριν από την ανακύκλωσή του για την εξόντωση των φυτοπαθογόνων, ώστε να αποτραπεί η εξάπλωση ασθενειών σε ολόκληρη την καλλιέργεια όταν προκύψει μία σημειακή μόλυνση σε ένα ή μία πολύ μικρή ομάδα φυτών. Παρά αυτά τα μειονεκτήματα όμως, υπάρχει μια στροφή προς τα κλειστά υδροπονικά συστήματα, τόσο λόγω των περιβαλλοντικών πλεονεκτημάτων τους όσο και λόγω της σημαντικής μείωσης στη χρήση λιπασμάτων και νερό χωρίς να διακυβεύεται το ύψος της παραγωγής.

καλλιεργειών, στις υδροπονικές καλλιέργειες καρποδοτικών κηπευτικών όπως η τομάτα, η ελεγχόμενη έκθεση σε αλατότητα ενισχύει την ποιότητα των καρπών (Rouphael and Kyriacou, 2018). Έτσι, για την απόκτηση καρπών υψηλής ποιότητας, οι τυπικά συνιστώμενες συγκεντρώσεις EC και θρεπτικών συστατικών στη ζώνη ρίζας των καρποδοτικών κηπευτικών που καλλιεργούνται υδροπονικά είναι υψηλότερες από τις ελάχιστες συγκεντρώσεις που απαιτούνται για τη βέλτιστη διατροφή (Sonneveld and Van Der Burg, 1991). Εάν η συγκέντρωση Na+ στο νερό που χρησιμοποιείται για την παρασκευή NS έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση Na+ σε επίπεδα που δεν είναι άμεσα τοξικά για τα φυτά αλλά προκαλούν καταπόνηση αλατότητας λόγω υπερβολικά υψηλών επιπέδων EC, μια έξυπνη στρατηγική διαχείρισης θρεπτικών συστατικών μπορεί να μετριάσει ή ακόμα και να εξαλείψει τις απώλειες απόδοσης. Αυτή η στρατηγική, η οποία μπορεί να εφαρμοστεί στην καλλιεργητική πρακτική, βασίζεται στη σταδιακή μείωση των επιπέδων των θρεπτικών στοιχείων στο περιβάλλον της ρίζας καθώς το Na+ συσσωρεύεται, αποτρέποντας έτσι την αύξηση της EC στο διάλυμα ριζοστρώματος (ΔΡ), αλλά και στο Δ.Α. (Massa et al., 2010; Sonneveld and Van Der Burg, 1991; Voogt and Van Os, 2012). Η διατήρηση της ισορ2. Υδρολίπανση καλλιεργειών σε κλειστά υδροπονικά συστήματα - σκοπιμότητα καλλιέργειας Το κύριο περιβαλλοντικό πλεονέκτημα των ΚΥΣ είναι η αποφυγή ρύπανσης των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων καθώς οι απώλειες αζώτου και φωσφόρου λόγω απόρριψης Δ.Α. εξαλείφονται ή τουλάχιστον μειώνονται δραστικά. Επιπλέον, η ανακύκλωση του Δ.Α. μειώνει την κατανάλωση νερού άρδευσης και λιπασμάτων κατά τουλάχιστον 20-35% και 40-50%, αντίστοιχα (Savvas et al., 2023). Τα ΚΥΣ είναι υποχρεωτικά σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης, όπως η Ολλανδία, με στόχο την αποτροπή της ρύπανσης των υδάτινων πόρων από τις απορροές που προέρχονται από θερμοκήπια (Voogt and Bar-Yosef, 2019). Ωστόσο, τα ΚΥΣ δεν είναι συνηθισμένα στις χώρες της Νότιας Ευρώπης και σε πολλές άλλες χώρες σε όλο τον κόσμο. Το κύριο εμπόδιο για την υιοθέτηση της ανακύκλωσης του Δ.Α. στις υδροπονικές καλλιέργειες είναι η πιθανή παρουσία νατρίου σε σχετικά υψηλές συγκεντρώσεις στο νερό που χρησιμοποιείται για την παρασκευή θρεπτικού διαλύματος. Όταν αυτό συμβαίνει, παρατηρείται συσσώρευση Na+ στο ανακυκλούμενο Δ.Α. με συνέπεια την έκθεση της καλλιέργειας σε καταπόνηση αλατότητας (Sonneveld and Voogt, 2009; Varlagas et al., 2010; Voogt and Bar-Yosef, 2019). Επιπλέον, οι μη προβλεπόμενες μεταβολές στις συγκεντρώσεις θρεπτικών στοιχείων που συμβαίνουν στο Δ.Α., σε συνδυασμό με την έλλειψη παροχής εξειδικευμένης συμβουλευτικής υποστήριξης των καλλιεργειών, δυσχεραίνουν σημαντικά την διατήρηση των βέλτιστων επιπέδων θρεπτικών στοιχείων στο ριζικό περιβάλλον των καλλιεργειών (Savvas et al., 2023).

Αν και γενικά η υψηλή αλατότητα (ηλεκτρική αγωγιμότητα) στο περιβάλλον της ρίζας μειώνει την παραγωγή όλων των

ροπίας των θρεπτικών συστατικών στο περιβάλλον της ρίζας είναι μια σημαντική

πρόκληση κατά την εφαρμογή αυτής της

στρατηγικής. Αυτό είναι απαραίτητο για την αποτροπή τυχόν αρνητικών επιπτώσεων στην ανάπτυξη και την απόδοση των φυτών λόγω των χαμηλότερων επιπέδων θρεπτικών συστατικών στο ΔΡ. Η προσαρμογή της παροχής θρεπτικών στοιχείων με βάση τον συχνό προσδιορισμό των επιπέδων θρεπτικών συστατικών και Na+ στο ΔΡ (δηλαδή, κάθε δεκαπενθήμερο) μπορεί να εξασφαλίσει τη βέλτιστη διατροφή των καλλιεργειών.

3. Χρήση συστημάτων υποστήριξης αποφάσεων (DSS) για τον έλεγχο της θρέψης των φυτών στα κλειστά υδροπονικά συστήματα Τα τελευταία χρόνια οι γνώσεις μας όσον αφορά τις θρεπτικές ανάγκες των φυτών και την βέλτιστη σύνθεση θρεπτικών διαλυμάτων στις υδροπονικές καλλιέργειες έχει διευρυνθεί σημαντικά. Ωστόσο, η πρακτική εφαρμογή αυτών των τεχνολογιών είναι μία δύσκολη άσκηση για τον παραγωγό για τους παρακάτω λόγους. ♦ Έτοιμες συνταγές γενικής χρήσης για θρεπτικά διαλύματα δεν μπορούν να εφαρμοστούν, καθώς πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ιδιαίτερη χημική σύνθεση του νερού άρδευσης που χρησιμοποιεί κάθε παραγωγός.

♦ Επιπλέον, η σύνθεση των παρεχόμενων θρεπτικών διαλυμάτων πρέπει να αναπροσαρμόζεται συχνά στη διάρκεια της καλλιέργειας, λαμβάνοντας υπόψη την εποχή του έτους, το στάδιο ανάπτυξης του φυτού, τις ιδιαιτερότητες κάθε καλλιέργειας (π.χ. τοπικό κλίμα), και τις χημικές αναλύσεις του διαλύματος απορροής.

♦ Οι αναπροσαρμογές στη σύνθεση των παρεχόμενων θρεπτικών διαλυμάτων πρέπει να βασίζονται σε μία πλήρη ανάλυση της σύνθεσης του διαλύματος απορροής.

♦ Οι υπολογισμοί απαιτούν ειδικές γνώσεις θρέψης των φυτών, χημείας και μαθηματικών.

Εμπορική υδροπονική καλλιέργεια τομάτας.

Η διαχείριση της θρέψης των υδροπονικών καλλιεργειών μέσω του θρεπτικού διαλύματος μπορεί να διευκολυνθεί όταν χρησιμοποιούνται κατάλληλα λογισμικά ως συστήματα υποστήριξης αποφάσεων, γνωστά διεθνώς ως Decision support systems (DSS). Η πρόοδος των τεχνολογιών υπολογιστών και πληροφορικής που συντελέστηκε τα τελευταία χρόνια επέτρεψε την ανάπτυξη αποτελεσματικών DSS για την υποστήριξη της θρέψης των φυτών και της λίπανσης στις κηπευτικές καλλιέργειες. Ένα DSS για την διαχείριση της θρέψης-λίπανσης των φυτών θα πρέπει να βασίζεται κυρίως σε κατάλληλα μοντέλα ισοζυγίου μάζας και αλγόριθμους, τα οποία θα πρέπει να τροφοδοτούνται με αξιόπιστα δεδομένα σχετικά με τις θρεπτικές απαιτήσεις κάθε καλλιεργούμενου είδους. Καινοτόμα DSS που ενσωματώνουν τα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα στην γεωπονία και τις υποστηρικτικές επιστήμες μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στον περιορισμό της έκπλυσης νιτρικών (ΝΟ3-) και της απορροής του

4. NUTRISENSE, ένα καινοτόμο λογισμικό για υδροπονικές καλλιέργειες

4.1. Η γενική ιδέα του

NUTRISENSE

Το NUTRISENSE χρησιμοποιείται ως DSS από τους καλλιεργητές, συμβούλους και άλλους γεωπόνους επαγγελματίες που απασχολούνται με την παραγωγή θερμοκηπιακών καλλιεργειών για τον αυτόματο υπολογισμό μίας τυπικής συνταγής θρεπτικού διαλύματος. Επιπλέον, το NUTRISENSE μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αναπροσαρμογή της τυπικής σύνθεσης του θρεπτικού διαλύματος κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας μετά από χημική ανάλυση δείγματος διαλύματος απορροής (Δ.Α.). Ο πυρήνας του NUTRISENSE είναι μια εκτεταμένη έκδοση του αλγορίθμου που προτάθηκε από τους Savvas και Adamidis [1999]. Ωστόσο, η τρέχουσα έκδοση αυτού του αλγορίθμου ενσωματώνει πολλά πρόσθετα στοιχεία που του προσδίδουν εκτεταμένες δυνατότητες, όπως περιγράφονται πιο αναλυτικά σε τρεις πρόσφατες εργασίες (Savvas et al., 2021, 2023, 2024). Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία που περιλαμβάνονται στην σημερινή μορφή του

φωσφόρου (Ρ) στους υδάτινους πόρους λόγω ακατάλληλων πρακτικών λίπανσης στη γεωργία (Savvas et al., 2023). Τα ειδικά σχεδιασμένα DSS επιτρέπουν την ακριβή προσαρμογή των ποσοτήτων και του χρόνου εφαρμογής των λιπασμάτων σε επίπεδα που ανταποκρίνονται πλήρως στις απαιτήσεις της καλλιέργειας, λαμβάνοντας υπόψη διάφορες μεταβλητές που επηρεάζουν τη θρέψη των φυτών και την ανάπτυξη της καλλιέργειας. Έχοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, το Εργαστήριο Κηπευτικών Καλλιεργειών (ΕΚΚ) του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών έχει αναπτύξει ένα σύστημα υποστήριξης αποφάσεων, το NUTRISENSE, το οποίο είναι προσβάσιμο ως μία διαδικτυακή εφαρμογή με χρήση ενός ατομικού κωδικού. Η ανάπτυξη του NUTRISENSE βασίστηκε τόσο σε πειραματικά δεδομένα του ΕΚΚ προερχόμενα από πολυετή έρευνα, όσο και σε σχετικά δεδομένα από τη διεθνή βιβλιογραφία. Ιδιαίτερα χρήσιμες για την ανάπτυξη του NUTRISENSE ήταν οι ολλανδικές βιβλιογραφικές πηγές, καθώς είναι γενικά αποδεκτό ότι η πλέον προηγμένη χώρα στον κλάδο των υδροπονικών καλλιεργειών είναι η Ολλανδία. Τα δεδομένα από την πολυετή έρευνα και εμπειρία του ΕΚΚ καθώς και από τις διεθνείς βιβλιογραφικές πηγές έχουν ενσωματωθεί σε κατάλληλους αλγορίθμους και μαθηματικά προσομοιώματα. Το NUTRISENSE, το οποίο είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο μέσω του συνδέσμου https://nutrisense.online/, παρουσιάζεται πιο αναλυτικά στην επόμενη ενότητα.

NUTRISENSE και υποστηρίζουν την λειτουργία του είναι μια βάση δεδομένων με τυποποιημένες συνθέσεις Θ.Δ. για διάφορα είδη καλλιεργειών, στάδια ανάπτυξης (π.χ. βλαστικά ή αναπαραγωγικά)

και συστήματα υδροπονικής καλλιέργειας (π.χ. ανοιχτά και κλειστά υδροπονικά συστήματα). Αυτή η βάση περιλαμβάνει ένα πλήρες σύνολο δεδομένων σχετικών με τις θρεπτικές απαιτήσεις των σημαντικότερων καλλιεργειών θερμοκηπίου, προερχόμενο από διάφορες βιβλιογραφικές πηγές (π.χ. de Kreij et al., 1999, Sonneveld, 2002, Sonneveld and Voogt, 2009, Savvas et al., 2013, 2023, Moreira Barradas et al., 2018; Voogt, and Bar-Yosef, 2019). Ένα άλλο τμήμα του NUTRISENSE που είναι

απορροής (Savvas et al., 2013).

Οι διαθέσιμες επιλογές όσον αφορά τον τύπο του Θ.Δ. που υπολογίζεται από το

NUTRISENSE είναι οι εξής:

– Θ.Δ. εκκίνησης (χρησιμοποιείται για τη διαβροχή των υποστρωμάτων ή για την πλήρωση των δεξαμενών σε συστήματα υδατοκαλλιέργειας πριν από τη φύτευση),

– τυπικό Θ.Δ. για ένα ανοικτό υδροπονικό σύστημα,

– τυπικό Θ.Δ. για κλειστό υδροπονικό σύστημα, – αναπροσαρμογή της σύνθεσης του Θ.Δ. σε ανοικτό υδροπονικό σύστημα, – αναπροσαρμογή της σύνθεσης του Θ.Δ. σε κλειστό υδροπονικό σύστημα.

4.2. Υπολογισμός τυπικών συνταγών θρέψης για υδροπονικές καλλιέργειες Για τον υπολογισμό μίας τυπικής συνταγής θρεπτικού διαλύματος, το NUTRISENSE χρησιμοποιεί τυποποιημένες συστάσεις από την βάση δεδομένων του οι οποίες προέρχονται από διάφορες βιβλιογραφικές πηγές, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω. Οι συστάσεις που περιλαμβάνονται στη βάση δεδομένων προσαρμόζονται στα ειδικά χαρακτηριστικά και τις συνθήκες της εν λόγω καλλιέργειας. Πιο συγκεκριμένα, το NUTRISENSE λαμβάνει υπόψη και προσαρμόζει την συνταγή του Θ.Δ. κυρίως στα ακόλουθα χαρακτηριστικά της καλλιέργειας:

♦ Είδος καλλιεργούμενου φυτού,

♦ Εποχή του έτους,

♦ Στάδιο ανάπτυξης του φυτού,

♦ Χημική σύνθεση του νερού που χρησιμοποιείται για την παρασκευή του ΘΔ,

♦ Διαθέσιμα λιπάσματα,

♦ Αριθμός και όγκος των δεξαμενών των πυκνών διαλυμάτων

♦ Ειδικά χαρακτηριστικά του διαθέσιμου εξοπλισμού για τη λίπανση.

Μετά την εισαγωγή αυτών των πληροφοριών στην πύλη του NUTRISENSE, ο χρήστης χρειάζεται μόνο να ζητήσει τον υπολογισμό της νέας συνταγής Θ.Δ. κάνοντας κλικ στο "Υπολογισμός συνταγής Θ.Δ.», οπότε λαμβάνει αμέσως ένα αποτέλεσμα. Τα κύρια μέρη της συνταγής του Θ.Δ. που παρέχει το NUTRISENSE είναι: i) Η EC, το pH και οι συγκεντρώσεις των θρεπτικών στοιχείων στο Θ.Δ., καθώς και οι αμοιβαίες αναλογίες μεταξύ τους σε μοριακή βάση, και ii) οι ακριβείς ποσότητες των λιπασμάτων που πρέπει να προστεθούν και να διαλυθούν σε δεδομένο όγκο νερού για την παρασκευή των πυκνών διαλυμάτων. Οι αμοι-

βαίες αναλογίες στο NS που υπολογίζονται από το NUTRISENSE (σε μοριακή βάση) είναι K:Ca:Mg, N/K και NH4-N/ ολικό-N.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι στα ανοικτά υδροπονικά συστήματα το υπολογιζόμενο Θ.Δ. είναι το τελικό διάλυμα που παρέχεται στην καλλιέργεια, το οποίο συνήθως αναφέρεται ως διάλυμα τροφοδοσίας (Δ.Τ.). Στα ΚΥΣ όμως, το NUTRISENSE υπολογίζει αρχικά το διάλυμα συμπλήρωσης (ΔΣ) και στη συνέχεια, με βάση αυτό και την σύνθεση του διαλύματος απορροής (τυπική ή μετρημένη στο εργαστήριο), υπολογίζει και την σύνθεση του Δ.Τ. Τα παραπάνω βέβαια ισχύουν για ανοιχτά υδροπονικά συστήματα όταν η κεφαλή υδρολίπανσης, για την παρασκευή Δ.Τ. αραιώνει δύο πυκνά διαλύματα λιπασμάτων συν ένα τρίτο με οξύ (το οξύ χρειάζεται για την ρύθμιση του pH). Αν η κεφαλή υδρολίπανσης χρησιμοποιείται σε ΚΥΣ αραιώνοντας δύο πυκνά διαλύματα λιπασμάτων και ένα επιπλέον με οξύ, το NUTRISENSE υπολογίζει όχι μόνο την EC του Δ.Τ., αλλά και την EC του διαλύματος που λαμβάνεται όταν το Δ.Α. αναμιγνύεται με νερό άρδευσης για να ανακυκλωθεί. Επίσης, αν χρησιμοποιείται κεφαλή υδρολίπανσης με πολλές δεξαμενές (ξεχωριστό πυκνό διάλυμα για κάθε λίπασμα), το NUTRISENSE υπολογίζει τη σχετική αναλογία έγχυσης κάθε λιπάσματος, η οποία πρέπει να εισαχθεί στο σύστημα ελέγχου του FS. Στην περίπτωση αυτή το NUTRISENSE μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για τον προσδιορισμό των μαζών λιπάσματος που απαιτούνται για την προετοιμασία κάθε μεμονωμένου πυκνού διαλύματος, συμβάλλοντας έτσι στην ακριβέστερη έγχυση όλων των πυκνών διαλυμάτων στο νερό κατά την προετοιμασία του νέου Θ.Δ.

4.3. Αναπροσαρμογή θρεπτικών διαλυμάτων στη διάρκεια της καλλιέργειας Οι τυποποιημένες συστάσεις που παρατίθενται σε διάφορες βιβλιογραφικές πηγές σχετικά με τη βέλτιστη σύσταση του Θ.Δ. (Δ.Τ. ή Δ.Σ. για τα ΑΥΣ και τα ΚΥΣ, αντίστοιχα) αποτελούν γενικές εκτιμήσεις των πραγματικών θρεπτικών απαιτήσεων ενός καλλιεργούμενου είδους. Ωστόσο, οι ακριβείς θρεπτικές απαιτήσεις μιας συγκεκριμένης καλλιέργειας σπάνια ταυτίζονται απολύτως με τις προτεινόμενες στη βιβλιογραφία, επειδή οι διάφορες καλλιέργειες σε διάφορες περιοχές της γης αναπτύσσονται υπό διαφορετικές συνθήκες. Ακόμα και μικρές αποκλίσεις μεταξύ των τυπικών συστάσεων που υπάρχουν στην βιβλιογραφία και των πραγματικών

απαιτήσεων των φυτών σε θρεπτικά συστατικά είναι προσθετικές με την πάροδο του χρόνου και μπορούν σταδιακά να οδηγήσουν σε σημαντικές ανισορροπίες θρεπτικών συστατικών. Για να αποφευχθεί η εμφάνιση ανισορροπιών θρεπτικών στοιχείων στο διάλυμα ριζοστρώματος (Δ.Ρ.), δηλαδή στο Θ.Δ. που περιβάλει τις ρίζες των φυτών, η σύνθεση του Δ.Τ. στα ΑΥΣ ή του Δ.Σ. στα ΚΥ, πρέπει να αναπροσαρμόζεται συχνά, ώστε να ανταποκρίνεται με μεγαλύτερη ακρίβεια στους πραγματικούς ρυθμούς απορρόφησης των φυτών. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, συλλέγεται συχνά (κατά προτίμηση ανά δεκαπενθήμερο) δείγμα θρεπτικού διαλύματος είτε από τη ζώνη των ριζών (Δ.Ρ.) είτε από την αποστράγγιση (Δ.Α.) και η χημική σύστασή του προσδιορίζεται αναλυτικά σε αξιόπιστο χημικό εργαστήριο. Τα αποτελέσματα της χημικής ανάλυσης εισάγονται αμέσως στο NUTRISENSE, το οποίο στη συνέχεια παρέχει μια αναπροσαρμοσμένη σύνθεση Δ.Τ. (στα ανοιχτά συστήματα) ή Δ.Σ. (στα κλειστά συστήματα). Εάν ο χρήστης επιλέξει "αναπροσαρμογή του θρεπτικού διαλύματος" (τόσο σε ανοιχτά όσο και σε κλειστά υδροπονικά συστήματα), θα πρέπει επίσης να εισαγάγει τη σύνθεση του Θ.Δ. που χρησιμοποιείται επί του παρόντος και την τρέχουσα σύνθεση του Δ.Α, όπως έχει προσδιοριστεί μέσω μιας πρόσφατης χημικής ανάλυσης. Για να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη από την αναπροσαρμο-

γή του Θ.Δ. μέσω του NUTRISENSE, ο χρόνος μεταξύ της συλλογής δείγματος Δ.Α. και της εφαρμογής της αναπροσαρμοσμένης συνταγής του Θ.Δ. πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μικρότερος. Για την αναπροσαρμογή της σύνθεσης του Δ.Σ. που παρέχεται σε ένα ΚΥΣ, το NUTRISENSE χρησιμοποιεί έναν νέο αλγόριθμο βασιζόμενο σε εξισώσεις ισοζυγίου μάζας ο οποίος περιγράφεται αναλυτικά σε μία πρόσφατη σχετική δημοσίευση των Savvas et al. (2023). Επιπλέον, το NUTRISENSE χρησιμοποιεί έναν αλγόριθμο για την αντιστάθμιση της συσσώρευσης Na+, ο οποίος βασίζεται στη σταδιακή μείωση των επιθυμητών συγκεντρώσεων των θρεπτικών συστατικών στο Δ.Ρ. σε ισοδύναμα επίπεδα με την αύξηση του Na+, διατηρώντας παράλληλα τις αμοιβαίες αναλογίες μεταξύ τους καθώς και την EC. Η μείωση των συγκεντρώσεων των θρεπτικών στοιχείων στο Δ.Ρ. για αντιστάθμιση της συσσώρευσης Na+, ώστε να αποφεύγεται η αύξηση της EC και συνεπώς η καταπόνηση αλατό-

τητας, δεν υπερβαίνει κάποια κατώτατα όρια τα οποία είναι ασφαλή για τα φυτά. Αν η συγκέντρωση του Na+ στο νερό με το οποίο παρασκευάζεται το θρεπτικό διάλυμα υπερβαίνει κάποιο όριο (συνήθως από 1,5 έως 3 mM ανάλογα με το φυτικό είδος), η μείωση των συγκεντρώσεων των θρεπτικών στοιχείων στο Δ.Ρ. με στόχο την εξισορρόπηση της συσσώρευσης Na+ αργά ή γρήγορα θα φτάσει στα όριά της. Σε αυτή την περίπτωση, το NUTRISENSE παρέχει συνταγή Θ.Δ. που περιλαμβάνει μερική απόρριψη διαλύματος απορροής, ώστε να μην ανέβει η EC στο Δ.Ρ., οπότε το κλειστό σύστημα μετατρέπεται σε ημίκλειστο για το υπόλοιπο διάστημα της καλλιέργειας. Η αναπροσαρμοσμένη συνταγή του Δ.Τ. στα ΑΥΣ και του Δ.Σ. στα Κ.Υ.Σ. περιλαμβάνει νέες τιμές-στόχους για την EC, το pH και τις συγκεντρώσεις των θρεπτικών στοιχείων. Επιπλέον, η αναπροσαρμοσμένη συνταγή περιλαμβάνει και τις αντίστοιχες μάζες λιπασμάτων που απαιτούνται για την προετοιμασία των

Διάγραμμα 1. Σχηματική αναπαράσταση των υπολογισμών που απαιτούνται για την αναπροσαρμογή της παροχής θρεπτικών στοιχείων σε ένα ΚΥΣ με τη χρήση του DSS NUTRISENSE. Τα δεδομένα εισόδου για το DSS είναι το στάδιο ανάπτυξης των φυτών, η χημική σύνθεση του νερού άρδευσης, η χημική ανάλυση του τρέχοντος και του προηγούμενου ΔΑ και οι κλιματικές συνθήκες. Το αποτέλεσμα του DSS είναι η αναπροσαρμοσμένη σύνθεση του της ΔΣ, συμπεριλαμβανομένης της EC-στόχου για το μείγμα του νερού και ΔΑ, της EC και του pH-στόχου για το ΔΤ, τις ποσότητες λιπασμάτων που απαιτούνται για την προετοιμασία των αντίστοιχων ΠΔ, ή τα ποσοστά έγχυσης κάθε ΠΔ όταν χρησιμοποιούνται πολλαπλά ΠΔ.

πυκνών διαλυμάτων αν υπάρχουν δύο δοχεία πυκνών διαλυμάτων λιπασμάτων

και ένα με οξύ, ή τις αναλογίες έγχυσης των πυκνών διαλυμάτων όταν χρησιμοποιούνται κεφαλές υδρολίπανσης με

πολλαπλά δοχεία πυκνών διαλυμάτων. Μια σχηματική απεικόνιση του αλγορίθμου που χρησιμοποιείται για την αναπροσαρμογή του Δ.Σ. στα ΚΥΣ καθώς και των ροών πληροφοριών και μαζών κατά την λειτουργία του συστήματος παρουσιάζεται στην Διάγραμμα 1

4.4. Χρήση ιοντοεκλεκτικών ηλεκτροδίων με το NUTRISENSE για έξυπνη διαχείριση της λίπανσης Η συνήθης εμπορική πρακτική στα υδροπονικά θερμοκήπια είναι να αποστέλλεται σε ένα χημικό εργαστήριο ένα δείγμα Δ.Α. για χημική ανάλυση, κατά προτίμηση κάθε 15 ημέρες, αλλά σε μεγαλύτερες μονάδες κάθε εβδομάδα, ενώ σε μικρές μονάδες κάθε μήνα ή ακόμη και πιο σπάνια. Με βάση τα αποτελέσματα που λαμβάνονται, αναπροσαρμόζεται η σύνθεση του SS σε ανοικτά συστήματα ή του AS σε ΚΥΣ. Ωστόσο, τα αποτελέσματα της εργαστηριακής ανάλυσης λαμβάνονται συνήθως αρκετές ημέρες μετά τη συλλογή του δείγματος Δ.Α. με συνέπεια να μην είναι πολύ επίκαιρα. Επομένως, η επιτόπια μέτρηση των επιμέρους συγκεντρώσεων θρεπτικών συστατικών στο Δ.Α. θα βελτίωνε κατά πολύ την αποτελεσματικότητα της διαχείρισης των θρεπτικών συστατικών στα ΚΥΣ. Τα ιονοεκλεκτικά ηλεκτρόδια (ISE) μπορούν να εκτιμήσουν τη συγκέντρωση ενός μεμονωμένου ιόντος σε ένα υδατικό διάλυμα πολλών ιόντων, όπως το Δ.Α., επειδή διαθέτουν ιοντοεκλεκτική μεμβράνη που ανταποκρίνεται ειδικά σε ένα ιόν παρουσία άλλων ιόντων σε αυτό (Kim et al., 2013). Επιπλέον, τα ISE έχουν πρακτικά πλεονεκτήματα, όπως η απλή χρήση, το ευρύ φάσμα μέτρησης, καθώς και η γρήγορη και άμεση μέτρηση χωρίς να απαιτείται αραίωση ή προσθήκη αντιδραστηρίων για την ανάπτυξη χρώματος, όπως συμβαίνει με τις χρωματομετρικές και διαθλασιμετρικές μεθόδους προσδιορισμού (Cho et al., 2019; Peρa-Fleitas et al., 2021). Από την άποψη αυτή, αποτελούν ελκυστικά εργαλεία για την εκτίμηση της σύνθεσης του Δ.Α. καθημερινά ή ακόμη και σε πραγματικό χρόνο κάθε φορά που παρασκευάζεται νέο θρεπτικό διάλυμα, σε συνδυασμό με ένα αγωγιμόμετρο ένα πεχάμετρο. Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν αρκετές δημοσιεύσεις που παρουσιάζουν συστήματα ιοντοεκλεκτικών ηλεκτροδίων, φορητά, χειροκίνητα ή αυτοματοποιημένα, για εφαρμογή σε

καλλιέργεια χωρίς χώμα, για τα οποία αναφέρεται ότι έχουν ικανοποιητική ακρίβεια. Ωστόσο, η χρήση των ISE στις υδροπονικές καλλιέργειες βρίσκεται ακόμη σε πειραματικό επίπεδο και η υιοθέτησή τους από εμπορικά θερμοκήπια είναι προς το παρόν σπάνια. Μια σημαντική πτυχή για τη μεγιστοποίηση του αναμενόμενου οφέλους από την χρήση των ISE στα ΚΥΣ είναι η επεξεργασία με κατάλληλο λογισμικό των μετρήσεων που λαμβάνονται. Ένα τέτοιο λογισμικό θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη όχι μόνο το τεχνικό υπόβαθρο των ISE και τα μαθηματικά μοντέλα αλλά και την πολύπλοκη χημεία των θρεπτικών διαλυμάτων, καθώς και τις απαιτήσεις των φυτών σε θρεπτικά στοιχεία. Το NUTRISENSE περιλαμβάνει έναν μοναδικό αλγόριθμο για την υποστήριξη της χρήσης των ISE στα ΚΥΣ με στόχο την ακριβή διατήρηση των επιθυμητών συγκεντρώσεων θρεπτικών στοιχείων στο περιβάλλον της ρίζας. Η συγκεκριμένη εφαρμογή του NUTRISENSE για ΚΥΣ αναπτύχθηκε με βάση δεδομένα από πειράματα με ιοντοεκλεκτικά ηλεκτρόδια που έχει διεξάγει το Εργαστήριο Κηπευτικών Καλλιεργειών του ΓΠΑ τα τελευταία χρόνια.

Το ΕΚΚ συνεχίζει εντατικά την έρευνα με στόχο την βέλτιστη αξιοποίηση των ISE στο πλαίσιο ενός μεγάλου Ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος του HORIZON Europe, του ECONUTRI (https://econutri-project.eu/.

Το ECONUTRI είναι ένα πρόγραμμα ερευνητικής συνεργασίας μεταξύ ΕΕ και Κίνας που αναπτύσσει καινοτόμες τεχνολογίες βασισμένες σε φυσικές διεργασί-

ες και μηχανισμούς με στόχο την βέλτιστη διαχείριση των θρεπτικών στοιχείων στον αγροτικό τομέα. Περιλαμβάνει 30 Εταίρους από 13 χώρες (10 χώρες από ΕΕ, Νορβηγία, ΗΒ, Κίνα), έχει αρχίσει να υλοποιείται την 1η Νοεμβρίου 2022 και θα διαρκέσει μέχρι την 30η Απριλίου 2026. Το Εργαστήριο Κηπευτικών Καλλιεργειών του ΓΠΑ είναι ο εμπνευστής και γενικός συντονιστής της κοινοπραξίας του έργου. Ένας από τους στόχους του ECONUTRI είναι να δοκιμασθεί πειραματικά και να βελτιστοποιηθεί η εξειδικευμένη εφαρμογή του NUTRISENSE για την αυτόματη αναπροσαρμογή των συνταγών θρέψης στα κλειστά υδροπονικά συστήματα με χρήση ιοντοεκλεκτικών ηλεκτροδίων. Τα αποτελέσματα από την μέχρι τώρα εφαρμογή ιοντοεκλεκτικών ηλεκτροδίων με την βοήθεια του λογισμικού NUTRISENSE στα κλειστά υδροπονικά συστήματα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά και θα παρουσιασθούν σύντομα σε ένα επόμενο άρθρο στην Γεωργία-Κτηνοτροφία.

5. Συμπεράσματα Η υιοθέτηση του ΚΥΣ μειώνει τη χρήση νερού άρδευσης κατά 20-35% ανάλογα με το εφαρμοζόμενο πρόγραμμα άρδευσης και το ποσοστό απορροής που προκαλεί. Επιπλέον στα ΚΥΣ η κατανάλωση λιπασμάτων μειώνεται μέχρι και 40-50%, ανάλογα και πάλι με το πρόγραμμα άρδευσης και την εφαρμοζόμενη συνταγή θρέψης, με συνέπεια αφενός να αποφεύγεται η ρύπανση των υδάτινων πόρων και αφετέρου να μειώνεται δραστικά το κόστος λίπανσης. Η χρήση κατάλληλων και εξειδικευμένων

συστημάτων υποστήριξης αποφάσεων (DSS), όπως το NUTRISENSE, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αποτελεσματικά εργαλεία για την εύκολη και ακριβή αναπροσαρμογή του παρεχόμενου θρεπτικού διαλύματος στις υδροπονικές καλλιέργειες. Ένα κατάλληλο DSS για το σκοπό αυτό μπορεί να είναι σύνθετο στο υπόβαθρό του, αλλά πρέπει να είναι απλό και φιλικό στη λειτουργία του, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά όχι μόνο από ειδικούς αλλά και από καλλιεργητές με ελάχιστο υπόβαθρο στη χημεία και τα μαθηματικά. Στα ΚΥΣ, η συσσώρευσης Na+ και Cl- προερχόμενων από το αρδευτικό νερό στο Δ.Ρ. και το Δ.Α. μπορεί να αντισταθμιστεί με αντίστοιχη σταδιακή μείωση των συγκεντρώσεων των μακροθρεπτικών σε αυτά. Έτσι, η EC στο Δ.Ρ. μπορεί να διατηρηθεί εντός ενός αποδεκτού εύρους τιμών που δεν περιορίζουν το δυναμικό απόδοσης της καλλιέργειας παρά την συσσώρευση Na+ και ClΤο NUTRISENSE έδειξε ότι είναι ένα κατάλληλο DSS για τον έλεγχο της θρέψης των φυτών σε εμπορικές καλλιέργειες που καλλιεργούνται σε κλειστά υδροπονικά συστήματα. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι η χρήση ενός DSS όπως το NUTRISENSE σε ΚΥΣ μπορεί να διατηρήσει τα βέλτιστα επίπεδα θρεπτικών στοιχείων στο Δ.Ρ., ελαχιστοποιώντας έτσι ή και εξαλείφοντας την ανάγκη απόρριψης Δ.Α. Κατά συνέπεια, μπορούν να εξοικονομηθούν σημαντικές ποσότητες πολύτιμου νερού και λιπασμάτων, ενώ μπορεί να αποφευχθεί η ρύπανση των υδάτινων πόρων που προκαλεί η απόρριψη του διαλύματος απορροής, χωρίς να διακυβεύεται η απόδοση της καλλιέργειας. Πολύ χρήσιμα για την βελτιστοποίηση της θρέψης των φυτών στα ΚΥΣ είναι τα ιοντοεκλεκτικά ηλεκτρόδια, όταν η εφαρμογή τους ελέγχεται από ένα κατάλληλο λογισμικό, όπως το NUTRISENSE. Στην κατεύθυνση αυτή, το ΕΚΚ του ΓΠΑ διενεργεί εκτεταμένες έρευνες τα τελευταία χρόνια οι οποίες στην παρούσα φάση υποστηρίζονται από το Ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα

ECONUTRI του HORIZON Europe.

Ευχαριστίες

Αυτή η εργασία υποστηρίχθηκε από την

Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του έργου καινοτομίας του Horizon Europe

«ECONUTRI: Καινοτόμες μέθοδοι και τεχνολογίες για την οικολογικά βιώσιμη διαχείριση των θρεπτικών στοιχείων στη γεωργία με στόχο την πρόληψη, τον μετριασμό και την εξάλειψη της ρύπανσης στο έδαφος, το νερό και τον αέρα» (Συμφωνία επιχορήγησης Αριθμός 101081858).

Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη

διεύθυνση: bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 3. n

ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟ – ΥΔΡΟΠΟΝΙΑ

Μύθοι & Πραγματικότητα

Το θερμοκήπιο, είναι μια επιχειρηματική δραστηριότητα, εντάσεως κεφαλαίου και εργασίας που θα πρέπει να βασίζεται στις αρχές της Αειφορίας (Κερδοφορία – Περιβάλλον – Άνθρωπος). Ξεπερνάει τη γεωργική ενασχόληση και αποτελεί Βιοτεχνία ή Βιομηχανία όπου οι εργαλειομηχανές της είναι τα φυτά. Τα φυτά είναι ζωντανοί οργανισμοί, τα χαρακτηριστικά τους καθορίζονται από το γενετικό τους υλικό (DNA) και για να επιβιώσουν ή να παράγουν απαιτούν συγκεκριμένες συνθήκες περιβάλλοντος & ρίζας (Θερμοκρασία, Υγρασία, Φωτεινή Ενέργεια, Διοξείδιο του Άνθρακα στην ατμόσφαιρα, Ανόργανα Θρεπτικά Στοιχεία στην ριζόσφαιρα….).

Η

Υδροπονία ή η Εκτός Εδάφους καλλιέργεια αποτελεί μια μέθοδο καλλιέργειας που εφαρμόζεται κυρίως στα θερμοκήπια αλλά και στο αστικό πράσινο. Το έδαφος αντικαθίσταται από υποστρώματα (ανόργανα ή οργανικά) ή από θρεπτικό διάλυμα για να δημιουργηθεί ένα καλύτερο για τις ρίζες του φυτού περιβάλλον. Συμβάλλει σημαντικά στην αειφόρο ανάπτυξη της επιχείρησης, αυξάνοντας την παραγωγή, βελτιώνοντας την ποιότητα των προϊόντων, εξασφαλίζοντας καλύτερες συνθήκες εργασίας καθώς και αποτελεσματικότερη χρήση εισροών όπως το νερό, τα λιπάσματα, τα φυτοφάρμακα… Αν και εφαρμόζεται για δεκαετίες με πολύ καλά αποτελέσματα και στη χώρα μας, αποτελεί και σήμερα, μια μέθοδο καλλιέργειας με περιρρέουσες εντυπώσεις & συζητήσεις που πολλές φορές υπερβαίνουν την πραγματικότητα – επιστήμη - πρακτική και αγγίζουν την υπερβολή. Μια υπερβολή που εκφράζεται με Μύθους (Μ) και απαντάται με την Πραγματικότητα (Π).

Μ: Η υδροπονία είναι πολύ ακριβή επένδυση. Π: αποτελεί την πιο αποτελεσματική (οικονομική) μετατροπή σε ένα θερ-

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Ν. ΔΡΙΜΤΖΙΑΣ M.Sc. Γεωπόνος ΜΒΑ Διαχειριστής IQ Crops μοκήπιο. Επένδυση είναι το θερμοκήπιο, όχι η υδροπονία. Το οποιαδήποτε επιπλέον κόστος (αν υπάρχει) αποσβένεται από τη μεγαλύτερη παραγωγή (τουλάχιστον 30%) και την καλύτερη ποιότητα προϊόντος (καλύτερη τιμή στην αγορά). Μ: η υδροπονία είναι δύσκολη, δεν ‘συγχωρεί’ λάθη και κατάλληλη μόνο για υψηλής τεχνολογίας (high Tech – τύπου Ολλανδίας) θερμοκήπια. Π: αποτελεί εύκολη διαδικασία και μπορεί να προσαρμοστεί με επιτυχία σε όλους τους τύπους των θερμοκηπίων. Εφαρμόζοντας ένα αξιόπιστο σύστημα άρδευσης & στράγγισης υπερσκελίζει όλες τις δυσκολίες του εδάφους. Μ: Δεν υπάρχει τεχνογνωσία και τεχνική υποστήριξη στην Ελλάδα Π: Στην Ελλάδα, έχουν δημιουργηθεί θύλακες (Ινστιτούτα, Πανεπιστήμια, Εταιρείες) εφαρμοσμένης τεχνογνωσίας & μεθοδολογίας ικανοί να υποστηρίξουν υδροπονικές καλλιέργειες όλων των επιπέδων. Η εταιρεία μας, IQ Crops με 30ετή παρουσία στον Ελληνικό & Διεθνή χώρο, εφαρμόζει και υποστηρίζει πλέον των 15.000 στρεμμάτων υδροπονικών καλλιεργειών στην Ελλάδα, Κύπρο, Βαλκάνια, Τουρκία, Μ. Ανατολή… σε 17 διαφορετικές καλλιέργειες. Επίσης δραστηριοποιείται στο Αστικό πράσινο. Μ: Τα φρέσκα προϊόντα που παράγονται στις υδροπονικές καλλιέργειες είναι ‘τεχνικά’, & υποδεέστερης ποιότητας. Π: από την δεκαετία του 1980, υπάρχουν πολλές μελέτες από Ινστιτούτα και Ιδρύματα σε όλο τον κόσμο που συνηγορούν ότι τα προϊόντα που παράγονται υδροπονικά είναι ποιοτικά ανώτερα από αυτά που παράγονται στο χώμα. Τα ποιοτικά στοιχεία αφορούν τις μεγαλύτερες περιεκτικότητες σε θρεπτικά στοιχεία (βιταμίνες, σάκχαρα…), καλύτερα οργανοληπτικά (γεύση, άρωμα, χρώμα, συνεκτικότητα…) χαρακτηριστικά και σημαντικά μεγαλύτερη διατηρησιμότητα στο ράφι.

Μ: Η υδροπονία είναι επιβαρυντική για το περιβάλλον και απαιτεί μεγάλες ποσότητες σε νερό και λιπάσματα. Π: Αποτελεί την πλέον αποτελεσματική μέθοδο στην διαχείριση του νερού και των λιπασμάτων. Για την παραγωγή ενός κιλού ντομάτας απαιτούνται περίπου 60 λίτρα νερό στις υπαίθριες καλλιέργειες, περίπου 40 λίτρα στις καλλιέργειες θερμοκηπίου στο έδαφος και 15-20 λίτρα στις υδροπονικές καλλιέργειες ανοιχτού συστήματος (χωρίς ανακύκλωση) με δυνατότητα να φτάσει 4-5 λίτρα νερού στα κλειστού τύπου θερμοκήπια. Ανάλογη είναι και η μείωση της χρήσης λιπασμάτων ανά κιλό παραγωγής.

Μ: η υδροπονία δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε περιπτώσεις κακής ποιότητας νερού άρδευσης (αυξημένης αλατότητας) και πρέπει να συνοδεύεται υποχρεωτικά από σύστημα ανακύκλωσης του θρεπτικού διαλύματος. Π: αν και η ποιότητα του νερού άρδευσης είναι σημαντικός παράγοντας επιτυχίας μιας καλλιέργειας, τα υδροπονικά συστήματα σε ανόργανα υποστρώματα δίνουν πολύ καλύτερα αποτελέσματα καθότι δεν δημιουργείται συσσώρευση αλάτων στην ριζόσφαιρα – εύκολο ξέπλυμα. Όσον αφορά την ανακύκλωση της περίσσειας του θρεπτικού διαλύματος, η ανακύκλωση δεν αποτελεί πάντα την πιο αειφόρα μέθοδο (κερδοφορία – περιβάλλον). Η επαναχρησιμοποίηση της περίσσειας του θρεπτικού διαλύματος σε γειτονικές καλλιέργειες πολλές φορές είναι πιο αειφόρα - αποτελεσματική. n

Ο ΦΥΛΛΟΡΡΙΚΤΗΣ ΤΟΥ ΣΕΛΙΝΟΥ

Επισημάνσεις για την αντιμετώπισή του

Ο φυλλορρίκτης του σέλινου (Euleia heraclei) είναι ένα σημαντικό έντομο του σέλινου, του μαϊντανού και άλλων σκιαδανθών καλλιεργειών. Το άρθρο περιγράφει το έντομο, τη βιολογία του και τα συμπτώματα που προκαλεί στην καλλιέργεια, που σε συνδυασμό με το φωτογραφικό υλικό που το συνοδεύει μπορεί να χρησιμεύσει στη διάγνωση της κατάστασης και την αντιμετώπισή της.

ΚΩΝ/ΝΟΣ Β. ΣΙΜΟΓΛΟΥ¹, ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΔΙΤΑΚΗΣ² ³, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΒΤΖΗΣ⁴ ¹ Τμήμα Ποιοτικού και Φυτοϋγειονομικού Ελέγχου, Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής Δράμας ² Τμήμα Γεωπονίας, Σχολή Γεωπονικών Επιστημών, Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο ³ Ινστιτούτο Αγροδιατροφής και Επιστημών Ζωής, Κέντρο Ερευνών Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου ⁴ Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών, Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός Δήμητρα

Τ

ο σέλινο είναι ένα σημαντικό λαχανοκομικό φυτό και συστατικό της μεσογειακής διατροφής (1). Υπάρχουν δύο κυρίως τύποι σέλινου: το ριζοσέλινο (ή σελινόριζα, celeriac) που ανήκει στη βοτανική ποικιλία Apium graveolens var. rapaceum και το φυλλώδες σέλινο (celery) της βοτανικής ποικιλίας A.graveolens var. dulce. Στην Ελλάδα καλλιεργείται κυρίως το ριζοσέλινο (2). Το σέλινο είναι μια πλούσια πηγή αντιοξειδωτικών καροτενοειδών όπως η ζεαξανθίνη, η λουτεΐνη και το β-καροτένιο. Το φυτό είναι επίσης πλούσιο σε πολλές βιταμίνες, όπως φυλλικό οξύ, ριβοφλαβίνη, νιασίνη και βιταμίνη C. Τέλος, το φρέσκο σέλινο είναι μια εξαιρετική πηγή βιταμίνης Κ, πολύ καλή πηγή καλίου, ασβεστίου, μαγγανίου και μαγνησίου (3). Τον περασμένο Νοέμβριο καταγράφηκαν εκτεταμένες προσβολές με εμφάνιση στοών από προνύμφες δίπτερου εντόμου στα φύλλα θερμοκηπιακής καλλιέργειας σέλινου στη Δράμα. Η συχνότητα εμφάνισης συμπτωμάτων προσβολής εκτιμήθηκε σε 3-4 στοές ανά σύνθετο φύλλο, αποτελούμενο από 5 φυλλίδια, δηλαδή η εκδήλωση συμπτωμάτων παρατηρήθηκε σε >80% των φύλλων της καλλιέργειας. Δείγματα μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο του Τμήματος Ποιοτικού και Φυτοϋγειονομικού Ελέγχου της ΔΑΟΚ Δράμας, όπου οι προνύμφες τοποθετήθηκαν σε κλωβούς ανάπτυξης υπό συνθήκες φυσικής φωτοπεριόδου και θερμοκρασίας 25oC. Τα ενήλικα που εξήλθαν εξετάστηκαν με βάση τα μορφολογικά χαρακτηριστικά τους και διαπιστώθηκε ότι επρόκειτο για έναν γνωστό εντομολογικό εχθρό με κοινή ονομασία «φυλλορρίκτης του σέλινου». Στο άρθρο γίνεται η περιγραφή του εντόμου, των συμπτωμάτων που προκαλεί και δίνονται βασικές πληροφορίες παρακολούθησης και αντιμετώπισης.

Εικ. 1: Ενήλικο

θηλυκό άτομο του φυλλορρίκτη του σέλινου (Euleia heraclei).

Εικ. 2: Πτέρυγα του Euleia heraclei

Διακρίνεται η

διαυγής κηλίδα εντός του δισκοειδούς κυττάρου dm.

Συνιστά διαγνωστικό χαρακτηριστικό.

Εικ. 3: Η κεφαλική κάψα του Euleia heraclei

2

Ο

φυλλορρίκτης του σέλινου Πρόκειται για Δίπτερο του είδους Euleia heraclei (L.) που ανήκει στην οικογένεια Tephritidae, η οποία περιλαμβάνει τον δάκο της ελιάς, τη μύγα της Μεσογείου, τη ραγολέτιδα του κερασιού και άλλους εντομολογικούς εχθρούς καλλιεργειών. Εξάπλωση

Μέχρι σήμερα η εξάπλωση του φυλλορρίκτη του σέλινου είναι επιβεβαιωμένη για τη Φινλανδία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία, την Ιρλανδία, την Ιταλία (Σαρδηνία, Σικελία), τη Λιθουανία, τη Μάλτα, τη Μολδαβία, τη Νορβηγία, την Πολωνία, τη Ρωσία, τη Σλοβακία, την Ισπανία, τη Σουηδία, την Ελβετία, τις Κάτω Χώρες, την Ουκρανία, την Κύπρο και την Σερβία. Η μύγα είναι επίσης γνωστή από την Εγγύς Ανατολή: Αραβική χερσόνησο, Αρμενία, Αζερ-

μπαϊτζάν, Καζακστάν, Καυκάσιες Ρωσικές Δημοκρατίες, Αίγυπτος, Γεωργία, Ιράκ, Ιράν, Ισραήλ, Ιορδανία, Λίβανος, Συρία, Τατζικιστάν, Τουρκία (4).

Μορφολογικά χαρακτηριστικά / Περιγραφή Ενήλικο: Μήκος 5 mm, ανοιχτό καστανό έως μαύρο, με πράσινους σύνθετους οφθαλμούς, θώρακας γυαλιστερός, πόδια κίτρινα, πτέρυγες ιριδίζουσες, ευδιάκριτα στικτές (Εικ. 1) (5). Η πτέρυγα έχει μια μεγάλη, απομονωμένη διαυγή κηλίδα στο δισκοειδές κύτταρο dm (Εικ. 2). Ο χρωματισμός του σώματος ποικίλλει – πρώιμη εποχή: ανοιχτό πορτοκαλί ή κοκκινωπό, μεταγενέστερη εποχή: πιο σκούρο καφέ έως μαύρο. Κεφαλή στρογγυλεμένη (Εικ. 3) (6). Ωό: Μήκος 0,5 mm, επίμηκες - ωοειδές, λευκό, με λείο περίβλημα. Προνύμφη: Μήκος έως

7-8 mm, άποδη, ακέφαλη, λευκή, γυαλιστερή, με πρασινωπή απόχρωση, σώμα πλατύτερο στο οπίσθιο και κωνικότερο στο εμπρόσθιο άκρο, με εμφανή σκούρο κεφαλοφαρυγγικό σκελετό, στοματικά άγκιστρα τριγωνικά (Εικ. 4) Νύμφη: Μήκος 5 mm, ωχροκίτρινη, με ελαφρά πρασινωπή απόχρωση, ρυτιδωμένη, ωοειδής και ελαφρώς πεπλατυσμένη (Εικ. 5) (5, 4).

Βιολογικός κύκλος

Το έντομο διαχειμάζει στο στάδιο της νύμφης στο έδαφος, σε βάθος 10 εκατοστών. Τα ενήλικα εμφανίζονται στα τέλη Απριλίου ή στις αρχές Μαΐου και είναι δραστήρια σε θερμοκρασίες >13oC (7). Παρατηρείται πρωτανδρία 2-3 ημερών (4). Η διάρκεια ζωής των ενηλίκων είναι μεγαλύτερη από ένα μήνα και τρέφονται με σακχαρώδεις ουσίες. Το θηλυκό με τη βοήθεια τού ωοθέτη τοποθετεί μεμονωμένα τα ωά του στο παρέγχυμα της κάτω επιφάνειας του φύλλου. Το αναπαραγωγικό δυναμικό του θηλυκού είναι της τάξης των 100-150 ωών (5, 7, 4). Η ωοτοκία διακόπτεται κάτω από τους 9°C (8). Οι προνύμφες εκκολάπτονται μετά από 6-8 ημέρες και ορύσσουν οφιοειδή στοά στο φύλλο (Εικ. 6α). Οι προνύμφες στη συνέχεια τρέφονται μέσα στον ιστό των φύλλων σχηματίζοντας εκτεταμένες κηλίδες στις οποίες συσσωρεύονται μαύρα αποχωρήματα και υγρασία. Η ανάπτυξη των προνυμφών διαρκεί 2 έως 3 εβδομάδες. Όταν αυτή ολοκληρωθεί, εισέρχονται στο έδαφος και νυμφώνονται σε βάθος 4-5 εκατοστών. Τα ενήλικα της 2ης γενεάς εμφανίζονται

Εικ. 4 (4α, 4β, 4γ): Προνύμφη του Euleia heraclei σε στοά που δημιούργησε σε φύλλο σέλινου.

περί τα τέλη Ιουνίου και ακολουθούν άλλες δύο με τρεις πτήσεις ενηλίκων από τις αρχές Αυγούστου μέχρι και τα τέλη Σεπτεμβρίου, οι οποίες και ενδέχεται να συμπίπτουν με τις ανάλογες γενεές (5, 7, 4).

Τα ενήλικα άτομα του E. heraclei έχουν παρατηρηθεί σπάνια στα φυτά-ξενιστές

τους, παρά την αφθονία τους. Αντ' αυτού, οι θέσεις διατροφής και συζεύξεων των ενηλίκων βρίσκονται σε δέντρα κοντά στους ξενιστές τους. Μόνο τα θηλυκά επισκέπτονται το φυτό ξενιστή και επιστρέφουν στο δέντρο - καταφύγιο αμέσως μετά την ωοτοκία. Οι παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτή τη συμπεριφορά δεν έχουν πλήρως αποσαφηνιστεί, αλλά μπορεί να αφορούν στη διαθεσιμότητα τροφής ενηλίκων, όπως μελιτώματα ή αποχωρήματα πτηνών, που είναι απαραίτητα για την επιβίωση και την αναπαραγωγή τους (9).

Σε ευνοϊκές συνθήκες μπορεί να εμφανιστεί μία επιπλέον πτήση των ενηλίκων στα τέλη Οκτωβρίου, με συνέπεια την έναρξη μιας πέμπτης γενεάς η οποία συνήθως διακόπτεται λόγω του επερχόμενου ψύχους (7). Κατά τους μήνες Οκτώβριο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο 2023 οι μέσες θερμοκρασίες που καταγράφηκαν στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας αλλά και ευρύτερα στη Χώρα, ήταν θερμότερες από τις αναμενόμενες για την εποχή (10, 11, 12). Εκτός αυτού, οι συνθήκες στο θερμοκήπιο κατά την ίδια περίοδο επέτρεπαν σαφώς την ολοκλήρωση μιας γενεάς στα τέλη φθινοπώρου 2023.

Εικ. 5: Νύμφες του Euleia heraclei. Δημιουργούνται εξωτερικώς της στοάς και εντός του εδάφους.

Συμπτώματα Το έντομο είναι εχθρός του σέλινου, του μαϊντανού καθώς και διαφόρων καλλωπιστικών ή και άγριων σκιαδιοφόρων φυτών, όπως τα Daucus carota L., Pastinaca sativa L., Heracleum sphondylium L. κ.α. Οι προνύμφες συμπεριφέρονται ως φυλλορρίκτες, καθώς σχηματίζουν στα φύλλα εκτεταμένες, καστανές κηλίδες που στην

πραγματικότητα είναι στοές, οι οποίες επηρεάζουν τόσο την εμφάνιση όσο και την ζωηρότητα των φυτών - ξενιστών (Εικ. 4 και 6). Οι προνύμφες είναι ικανές να μετακινούνται μεταξύ των φύλλων (13). Στο γένος Euleia είναι συνήθης η συμπεριφορά των προνυμφών του δευτέρου και τρίτου σταδίου να εγκαταλείπουν μια παλιά στοά για να εισέλθουν σε ένα άθικτο τμήμα του φύλλου ή ακόμη και σε ένα νέο φύλλο (9). Τα φύλλα που φέρουν κηλίδες κατσαρώνουν, κιτρινίζουν και τελικά γίνονται καφετιά, τα έντονα προσβεβλημένα φυτά αποκτούν την όψη καμένου, η ανάπτυξη των φυτών εμποδίζεται και η ποιότητα της παραγωγής υποβαθμίζεται. Η ζημιά είναι ιδιαίτερα σοβαρή στα νεαρά φυτά σέλινου (5). Ο αντίκτυπος της προσβολής μπορεί να είναι υψηλός στα φυλλώδη σκιαδιοφόρα (σέλινο, μαϊντανός, κορίανδρος), ενώ οι ριζωματώδεις (ριζοσέλινο) ή οι σποροπαραγωγικές καλλιέργειες μπορούν να ανεχθούν υψηλότερα ποσοστά προσβολής.

Αντιμετώπιση

Η παρακολούθηση της πτήσης των ενηλίκων στο θερμοκήπιο μπορεί να γίνει με την παγίδευση. Ο καθηγητής Κατσόγιαννος και οι συνεργάτες του (14, 15) έδειξαν ότι η χρήση παγίδων τύπου McPhail (300 ml διαλύματος με 9% υδρολυμένη πρωτεΐνη + 3% βόρακα) είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στην προσέλκυση και παγίδευση του E. heraclei. Επίσης, για την παρακολούθηση της πτήσης των ενηλίκων έχει προταθεί η τοποθέτηση πέντε κίτρινων κολλητικών παγίδων ανά καλλιέργεια. Η αποτελεσματικότητα των παγίδων είναι μέγιστη όταν τοποθετούνται 10-15 cm πάνω από το φύλλωμα της καλλιέργειας και διαγωνίως σε όλο το χωράφι (8). Εφόσον, κρίνεται ότι η επέμβαση είναι απαραίτητη, αυτή πραγματοποιείται μία εβδομάδα μετά το μέγιστο της πτήσης των ενηλίκων (7), ή μόλις ο αριθμός των ενηλίκων που συλλαμβάνονται φτάσει μερικές δεκάδες σε μια εβδομάδα στις πέντε παγίδες (8). Στη Χώρα μας έγκριση χρήσης στην καλλιέργεια για άλλους εχθρούς έχουν σκευάσματα πυρεθρινοειδών εντομοκτόνων (deltamethrin, cypermethrin,pyrethrins)

και spinosad (Βάση φυτοπροστατευτικών ΥΠΑΑΤ, πρόσβαση 15-03-2024). Τα πυρεθρινοειδή έχουν επιδείξει καλή αποτελεσματικότητα εναντίον του εντόμου, ενώ το spinosad χαμηλή έως μέτρια (8). Δεδομένου ότι οι ουσίες αυτές δεν είναι εκλεκτικές, η χρήση τους θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο περιορισμένη και, συνεπώς, θα πρέπει να βασίζεται σε προηγούμενη παρακολούθηση. Ένα σύστημα παρακολούθησης με βάση κίτρινες κολλητικές παγίδες ή παγίδες τύπου McPhail, οι οποίες τοποθετούνται ακριβώς πάνω από το φύλλωμα και ακολουθούν την ανάπτυξη των φυτών, με τις συλλήψεις να ελέγχονται ανά εβδομαδιαία διαστήματα, αποδεικνύεται απαραίτητη για την ορθολογική διαχείριση του εντόμου.

Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση: bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 3.

Το φωτογραφικό υλικό είναι πρωτότυπο και ανήκει στους συγγραφείς n

Εικ. 6 (6α): Πρωτογενής, οφιοειδής

στοά από νεαρή προνύμφη του Euleia heraclei σε φύλλο σέλινου.

Εικ. (6β, 6γ 6δ): Στοές ανεπτυγμένων

προνυμφών του Euleia heraclei σε

φύλλα σέλινου.

6α

6β

6γ

6δ

ΟΙ ΝΗΜΑΤΩΔΕΙΣ

ΣΟΒΑΡΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

ΣΤΗ ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ

Η βιολογική αντιμετώπισή τους

Οι νηματώδεις αποτελούν σοβαρό πρόβλημα στη δενδροκομία. Μειώνουν την ποσότητα και την ποιότητα της παραγωγής, ενώ προκαλούν σοβαρές απώλειες στο φυτικό κεφάλαιο. Οι κυριότερες καλλιέργειες που επηρεάζονται είναι της ακτινιδιάς και της συκιάς, ωστόσο μπορούν να προκληθούν σοβαρές καταστροφές και στις λοιπές δενδροκομικές καλλιέργειες. Τα περισσότερα είδη φυτοπαρασιτικών νηματωδών ζουν στο έδαφος προσβάλλοντας το ριζικό σύστημα των φυτών.

1.1 Εισαγωγή Οι φυτοπαρασιτικοί νηματώδεις προκαλούσαν και προκαλούν τεράστιες καταστροφές στην παγκόσμια γεωργία με κόστος που ξεπερνάει τα 80 δις δολαρίων (Kiontke και Fitch, 2013). Η συνεχής απομάκρυνση χημικών δραστικών ουσιών από την Ευρωπαϊκή Ένωση προτάσσει όλο και περισσότερο την ανάγκη για εξεύρεση λύσεων βιολογικής αντιμετώπισης φιλικές προς το περιβάλλον και στον χρήστη. Εκατοντάδες έρευνες αναπτύσσουν συνεχώς νέες μεθόδους και προϊόντα που έχουν νηματωδοκτόνο ή προληπτική δράση. Όπως είναι φυσικό η χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού και ανθεκτικών υποκειμένων, όπου υπάρχουν, θεωρούνται οι σημαντικότερες ενέργειες πρόληψης. Σε αυτό το κείμενο αναλύονται και απλουστεύονται

λαγής

στην επιδερμίδας τους ενώ απουσιάζει το κυκλοφορικό σύστημα (Nickle και Dekker, 1991).

Στο πρόσθιο μέρος διακρίνεται το στοματικό άνοιγμα

ΣΑΒΒΑΣ Σ. ΠΑΣΤΟΠΟΥΛΟΣ¹, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α. ΚΑΖΑΝΤΖΗΣ² ¹ Γεωπόνος MSc, Νέος Μυλότοπος Γιαννιτσών ² Γεωπόνος ΤΕ MSc, ΕΛ.Γ.Ο. ΔΗΜΗΤΡΑ, Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων, Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Νάουσας κάποιες από αυτές τις βιολογικές μεθόδους καταπολέμησης. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν εδώ και χρόνια βιολογικά νηματωδοκτόνα με έγκριση από το Υπ.Α.Α.Τ. καθώς και λιπάσματα που περιέχουν ωφέλιμους μικροοργανισμούς ή ουσίες, ενάντια στα παράσιτα αυτά. 1.2 Οι Νηματώδεις Πρόκειται για σκωληκόμορφους ζωικούς οργανισμούς με λεία επιφάνεια που μερικές φορές φέρει αισθητήρια όργανα. Το επιδερμάτιο που περικλείει το σώμα ανανεώνεται με μεγαλύτερο, μέσω της έκδυσης. Η έκδυση

κεφαλή. Εντός της κοιλότητας διακρίνεται το στιλέτο που χρησιμεύει στη διάτρηση των φυτικών ιστών (μόνο στους φυτοπαρασιτικούς). Το μέγεθος τους ποικίλει από 0,25mm έως 1mm. Παρομοίως διαφέρει και το σχήμα μεταξύ των ειδών. Μερικά θηλυκά ενώ είναι σκωληκόμορφα στην αρχή όσο ενηλικιώνονται μεταμορφώνονται σε λεμονοειδές ή αχλαδοειδές ή σφαιρικό σχήμα. Οι νηματώδεις είναι είδη γονοχωριστικά, δηλαδή για την αναπαραγωγή απαιτείται σύζευξη αρσενικού με θηλυκού, σπάνια παρατηρείται και παρθενογενετική αναπαραγωγή (Maggenti A.R., 1981).

1.3 Ο βιολογικός κύκλος Οι φυτοπαρασιτικοί νηματώδεις έχουν κύκλο που περιλαμβάνει το στάδιο του αυγού, τέσσερα προνυμφικά στάδια και το ενήλικο. Ως παράσιτα των φυτών τρέφονται κυρίως από τις ρίζες, ωστόσο μπορούν να προσβάλουν βλαστούς, φύλλα και καρπούς. Η διάρκεια του βιολογικού κύκλου και ο αριθμός των γενεών διαφέρει ανάλογα το είδος και τις καιρικές συνθήκες. Όταν υπάρχουν επιθυμητές συνθήκες όπως στα τροπικά κλίματα, ο βιολογικός κύκλος μπορεί να είναι μικρός και οι γενιές ανά

έτος πολλές. Έτσι, ακόμη και από ένα πολύ αρχικό αριθμό παρασίτων μπορεί να προκύψει τεράστιος αριθμός απογόνων πολύ γρήγορα (Coyne et al., 2014). Οι νηματώδεις μπορούν να επιβιώσουν σε δύσκολες περιβαλλοντικές συνθήκες, όπως ξηρασία ή ψύχος. Διαφορετικά είδη επιβιώνουν σε διαφορετικά στάδια. Για παράδειγμα τα είδη του γένους Heterodera επιβιώνουν καλύτερα ως αυγά εντός κυστών, ενώ τα είδη του γένους Ditylenchus επιβιώνουν καλύτερα ως προνύμφες 4ου σταδίου (Manzoor et al., 2022).

1.4 Τύποι νηματωδών Ο διαχωρισμός των νηματωδών γίνεται ανάλογα με τον τρόπο διατροφής τους. Ειδάλλως, μπορεί να γίνει με τη θέση του φυτού που προσβάλλουν, δηλαδή εναέρια παράσιτα, και υπόγεια παράσιτα ριζών και κονδύλων. Για λόγους συντομίας θα χωρίσουμε τους νηματώδεις στη δενδροκομία σε τρεις ομάδες:

♦ Ενδοπαρασιτικοί νηματώδεις, μετακινούμενοι

♦ Ενδοπαρασιτικοί νηματώδεις, εγκατεστημένοι

♦ Εκτοπαρασιτικοί νηματώδεις

Οι ενδοπαρασιτικοί μετακινούμενοι νηματώδεις περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους εντός των φυτικών ιστών. Με τα στιλέτα τους απομυζούν τους χυμούς των φυτών. Τα κύτταρα καταστρέφονται και δημιουργούνται νεκρωτικές κηλίδες. Οι νεαρές προνύμφες μετακινούνται διαμέσου του εδάφους παρουσία υγρασίας σε νέους ξενιστές (Nickle και Dekker, 1991). Παρόμοια συμπεριφορά έχουν και οι ημι-ενδοπαρασιτικοί νηματώδεις, οι οποίοι περνούν μόνο ένα μέρος της ζωής τους εντός του φυτού. Οι ενδοπαρασιτικοί εγκατεστημένοι νηματώδεις, όντας νεαρές προνύμφες, εισέρχονται στο φυτό και μετακινούνται στο εσωτερικό της ρίζας μέχρις της ηθμαγγειώδεις δεσμίδες. Μετά την εγκατάσταση τους προκαλείται ο σχηματισμός γιγαντιαίων τροφοκυττάρων. Εκεί ολοκληρώνουν την ενηλικίωση τους. Τα θηλυκά άτομα αργότερα, κατά την ωοτοκία, αλλάζουν το σχήμα τους όπως προαναφέραμε και εναποθέτουν τα αυγά σε κύστη στην επιφάνεια των ριζών (Perry και Moens, 2013).

Τέλος, οι εκτοπαρασιτικοί νηματώδεις τρέφονται με μεγάλα στιλέτα από την εξωτερική πλευρά των φυτών. Το πιο γνωστό γένος είναι οι Xiphinema

2.1 Αντιμετώπιση νηματωδών Η αντιμετώπιση των νηματωδών μπορεί να είναι προληπτική ή θεραπευτική. Η

αγορά υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού, η εφαρμογή νηματωδοκτόνων κατά τη φύτευση και η εφαρμογή ωφέλιμων μικροβίων κατά τη φύτευση επίσης, είναι οι ενδεικνυόμενοι τρόποι πρόληψης στη δενδροκομία. Η εφαρμογή χημικών ή βιοδραστικών νηματωδοκτόνων ή βιολογικών μικροβιακών νηματωδοκτόνων ή συνδυασμός αυτών, είναι οι ενδεικνυόμενοι τρόποι καταπολέμησης. Πάντα όλα τα σκευάσματα πρέπει να εφαρμόζονται σύμφωνα με τις οδηγίες που αναγράφονται στην ετικέτα, ανάλογα τις εκάστοτε εγκρίσεις του Υπ.Α.Α.Τ. Παρακάτω θα αναλυθούν οι τρόποι βιολογικής αντιμετώπισης όπως ορίζει η επιστήμη και η σύγχρονη γεωργία. 2.2 Βιολογικά νηματωδοκτόνα Η ανάγκη για την δημιουργία ασφαλέστερων, μη τοξικών σκευασμάτων οδήγησε την έρευνα για την ανάπτυξη νέων στρατηγικών στην αντιμετώπιση των φυτοπαρασιτικών νηματωδών. Μέχρι σήμερα δεκάδες προϊόντα έχουν αναπτυχθεί τα κυριότερα είναι:

♦ Αρπακτικοί νηματώδεις

♦ Παρασιτικοί μύκητες

♦ Αρπακτικά πρωτόζωα

♦ Βακτήρια και προϊόντα βακτηρίων

♦ Εκχυλίσματα φυτών

2.1.1 Αρπακτικοί νηματώδεις Οι αρπακτικοί νηματώδεις ανήκουν σε πολλά γένη με κυριότερα τα Rhabitida, Aphlenchida, Diplogasterida, Dorylaimida, Mononchida κ.α. Τα είδη Mononchida mononchus,Mononchidaantatonchusκαι άλλα του ίδιου γένους, έχουν την ικανότητα να καταπίνουν ολόκληρα τα θύματα τους ή να τα απομυζούν. Ωστόσο, δεν μπορούν να εντοπίζουν τα θηράματα τους και η αποτελεσματικότητα εξαρτάται από την συνύπαρξη στον ίδιο χώρο (Bilgrami et al., 1986; Jairajpuri και Bilgrami, 1990). Τα γένη Aphelenchida και Dorylaimida τρέφονται από τους άλλους νηματώδεις μέσω του στιλέτου που έχουν (Ferris, 1968; Wood, 1973). Υπάρχουν δεκάδες αν όχι εκατοντάδες είδη αρπακτικών νηματωδών, ωστόσο για λόγους συντομίας δεν θα αναφερθούν όλοι. Σύμφωνα με τους Bilgrami και Brey (2005), στο μέλλον θα είναι πρακτική και οικονομική η χρήση τους όπως ήδη χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση εντόμων.

2.1.2 Οι μύκητες στην καταπολέμηση των νηματωδών Οι νηματωδοφάγοι μύκητες ταυτοποιήθηκαν για πρώτη φορά το 1888, ενώ μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί περισσότερα από 650 είδη. Οι μύκητες αυτοί ελέγχουν τους φυτοπαρασιτικούς νηματώδεις αφού πρώτα τους εντοπίσουν από ειδικά χημικά σήματα που εκλύουν οι νηματώδεις (Moosavi και Zare, 2011; Soares et al., 2018). Οι επιστήμονες έχουν διαχωρίσει αυτούς τους μύκητες σε τέσσερις κατηγορίες, ωστόσο κάποια είδη ανήκουν σε παραπάνω από μία κατηγορίες:

1. Μύκητες παραγωγοί τοξινών (270 είδη)

2. Ωοκτόνοι μύκητες (Pochonia sp.)

3. Ενδοπαρασιτικοί μύκητες (120 είδη)

4. Αρπακτικοί μύκητες (380 είδη) (Liu et al., 2009; Soares et al., 2018).

Από τις παραπάνω κατηγορίες οι ωοκτόνοι μύκητες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην διαχείριση των φυτοπαραγωγικών νηματωδών, καθώς έχουν την ικανότητα να παρέχουν πλήθος νηματωδοτοξικών ιδιοτήτων σε ένα μεγάλο εύρος νηματωδών (Kerry B., 2000; Lopez-Lorca et al., 2007). Οι μυκηλιακές κατασκευές εγκαθίστανται τάχιστα και οδηγούν στην θανάτωση των θηλυκών νηματωδών και αυγών, κυρίως στα γένη Meloidogyne, Globodera και Heterodera. Για παράδειγμα ο μύκητας Verticilium chlamydosporium παρασιτεί τους νηματώδεις Heterodela glycines

Globodera, Meloidogyne, Nacobbus και Rotylenchulus sp. Έχουν την ικανότητα να αποικίζουν στη ριζόσφαιρα των φυτών, να παραμένουν σαπροφυτικοί για μεγάλο διάστημα στο έδαφος, απουσία νηματωδών και φυτών και να παρασιτούν τα αυγά των νηματωδών (LopezLlorca et al. 2002; Maciα-Vicente et al., 2009).

Εξαιρετικά αποτελέσματα, πρόληψη και θεραπεία ενάντια στους φυτοπαθογόνους νηματώδεις έδωσε και το στέλεχος Paecilomyces lilacinus. Το είδος αυτό έχει την ικανότητα να προσβάλει αυγά και ενήλικα και να τα καταστρέφει. Ο εμβολιασμός του εδάφους κατά την εγκατάσταση της καλλιέργειας φαίνεται ότι επιφέρει ολοκληρωτικό έλεγχο μέσω της πρόληψης και φυσικά είναι καλύτερος της θεραπείας. (Kiewnick και Sikora, 2004).

Σύμφωνα με τα παραπάνω οι νηματωδοφάγοι μύκητες ίσως είναι από τις πλέον ενδεικνυόμενες λύσεις στην πρόληψη αλλά και θεραπεία των νηματωδών στη δενδροκομία και λαχανοκομία. Συνδυασμός στελεχών μπορεί να αποφέρει έλεγχο και αυγών και ενηλίκων, ενώ μερικά είδη προκαλούν και ενεργοποίηση της επίκτητης άμυνας των φυτών ενάντια σε εχθρούς και παθογόνα. 2.1.3 Τα βακτήρια στην καταπολέμηση των νηματωδών Τα βιολογικά νηματωδοκτόνα (ΒΝ) που προέρχονται από βακτήρια δρουν ενάντια στους νηματώδεις είτε απευθείας ως στελέχη, είτε ως προϊόντα αυτών. Τα ΒΝ ταξινομούνται ως ριζοβακτήρια (Li et al., 2005), συμβιωτικά βακτήρια (Tien et al., 2007), ωοπαρασιτικά βακτήρια (Huang et al., 2005), βακτήρια παραγωγούς CRY πρωτεϊνών (Meadows et al., και Meloidogyne arenaria (Gintis et al., 1983).

Εξαιρετική αποτελεσματικότητα έχουν και οι ενδοπαρασιτικοί μύκητες. Τα σημαντικότερα είδη είναι τα Nemathophthora gynophila, Arthrobotrys robustus, Aspergillus niger, Hirsutella sp., Acrostalagmussp., κ.ά. (Kerry Β., 1982; Zuckerman et al., 1994). Τα είδη του γένους Arhtrobotrys (θεωρούνται και ενδοπαρασιτικά και αρπακτικά) έχουν μελετηθεί διεξοδικά επάνω στην καταπολέμηση του Meloidogyne incognita εξαιτίας της αποτελεσματικότητας τους στην θεραπεία και όχι μόνο στην πρόληψη (Cafer et al., 2023). Οι αρπακτικοί νηματώδεις παγιδεύουν τα θύματα τους μέσω ειδικών μυκηλιακών κατασκευών που ομοιάζουν με δίχτυα. Στην παρουσία νηματωδών οι υφές διογκώνονται και διαπερνούν την επιδερμίδα του του νηματώδη έπειτα ξεκινάει η τροφική τους δραστηριότητα (Lamov�ek et al., 2013). Η χρήση των ειδών του γένους Arthrobotrys έχει αποδειχθεί ότι είναι εξαιρετικά αποτελεσματική στην καταπολέμηση του νηματώδη M. incognita (Cafer et al., 2023; Noweer και AlShalaby, 2014; Soleiman et al., 2021). Σημαντικό ρόλο στον έλεγχο της αναπαραγωγής των φυτοπαρασιτικών νηματωδών παίζουν και οι ωοκτόνοι μύκητες. Ο σημαντικότερος φαίνεται πως είναι ο Pochonia chlamydosporia var. Chlamydosporia (Manzanilla-Lσpez et al., 2013). Ο μύκητας μαζί με άλλους της ίδιας κατηγορίας έχει εξαιρετική δράση εναντίων νηματωδών Heterodera,

1989) και ενδοφυτικά βακτήρια (Surette et al., 2003).

Το πιο διάσημο βακτήριο που χρησιμοποιείται για την καταπολέμηση εντόμων είναι ο Βάκιλλος Θουριγγείας που συγκαταλέγεται στα βακτήρια παραγωγής CRY πρωτεϊνών (Schnepf et al., 2005; Wei et al., 2003). O Zuckerman και συνεργάτες (1993), βρήκε πως μία συγκεκριμένη πρωτεΐνη έχει δράση εναντίων των νηματώδων Meloidogyne incognita, Pratylenchus penetrans και Rotylenchulusreniformis Στην Ελλάδα κυκλοφορούν εγκεκριμένα σκευάσματα του είδους Bacillus firmus τα οποία πετυχαίνουν μείωση του πληθυσμού. Αν και είναι ευρέως γνωστό ότι προσβάλει τα ωά των νηματωδών ωστόσο νεότερες έρευνες έδειξαν ότι δευτερογενείς μεταβολίτες των βακτηρίων αυτών έχουν τοξική επίδραση στις προνύμφες και στα ενήλικα άτομα (Valencia M., 2016).

Ακόμη, έχει αναφερθεί ότι νηματωδοφάγα βακτήρια βρίσκονται στο έδαφος καθώς έχουν απομονωθεί από ενήλικα και αυγά νηματωδών (Kerry B., 2000).

2.1.4 Φυτά και προϊόντα φυτών

Υπάρχουν πολλά είδη φυτών τα οποία έχουν ανταγωνιστικές ιδιότητες εναντίoν

πολλών νηματωδών, ενώ εκχυλίσματα τους έχουν νηματωδοκτόνα χαρακτηριστικά. H καλεντούλα Tagetes erecta, η μουστάρδα Sinapis sp., το Xanthium strumarium, το Daturastramonium, το Ricinuscommunis, κ.ά. έχουν βρεθεί ανταγωνιστικά ενάντια σε διάφορα είδη νηματωδών και είναι πιθανό να μπορούν να παρέχουν εκχυλίσματα που να είναι εφαρμόσιμα στη γεωργία (Gommers FJ, 1973).

Άλλες έρευνες έχουν απομονώσει τις ενώσεις που υπάρχουν ή εκλύονται από τις ρίζες των ανταγωνιστικών προς τους νηματώδεις φυτών. Για παράδειγμα στα είδη Tagetes sp. βρέθηκαν οι ουσίες alpha-tarthenylee, thiophene και Bithenyle (Supratoyo M., 1993). Σε άλλα είδη βρέθηκε isothiocyanate (Goswami και Meshram, 1991).

3.1 Συμπεράσματα

Η επιστήμη παρέχει πλέον λύσεις βιολογικής νηματωδοκτονίας εξίσου αποτελεσματικές όσο οι χημικές εφαρμογές. Η καταπολέμηση των βιολογικών νηματωδών είναι μία δυναμική κατάσταση και δεν περιορίζεται σε μία και μόνο εφαρμογή. Πρέπει να εφαρμόζονται συνδυαστικές μέθοδοι ή εφαρμογές, για μεγαλύτερης διάρκειας αποτελέσματα. Σε πολύ δύσκολες περιπτώσεις τα βιολογικά νηματωδοκτόνα μπορεί να εφαρμοσθούν μετά την χημική εφαρμογή, για μεγαλύτερη διάρκεια. Προφανώς και υπάρχουν και άλλες μέθοδοι και προϊόντα βιολογικής νηματωδοκτονίας ωστόσο είναι αδύνατο να συγκεντρωθούν όλα σε ένα άρθρο. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση: bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 3. n

Μεγάλη αποτελεσματικότητα στην καταπολέμηση των φυτοπαθογώνων νηματωδών έχει το εκχύλισμα από φυτά σκόρδου Alium sativum, και πιο συγκεκριμένα τα πολυσουλφίδια που περιέχονται σε αυτό. Η εφαρμογή προστατεύει προλαμβάνοντας την προσβολή ενώ φαίνεται ότι μειώνει και την υπάρχουσα (Eder et al., 2021; D' Addabbo et al., 2023). Στην Ελλάδα κυκλοφορούν προϊόντα με εκχύλισμα σκόρδου με εξαιρετική δράση ενάντια στους νηματώδεις που απασχολούν την δενδροκομία. Εξίσου ικανοποιητική καταπολέμηση προσφέρουν και τα εκχυλίσματα αιθέριων ελαίων όπως η Θυμόλη και η Γερανιόλη, προϊόντα που επίσης κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά (Nasiou και Giannakou, 2023). Πάντα πρέπει να τηρούνται τα οριζόμενα από την ετικέτα των σκευασμάτων και τις εκάστοτε εγκρίσεις του Υπ.Α.Α.Τ.

ΔΙΑΦΥΛΛΙΚΉ ΛΙΠΑΝΣΉ

ΚΑΙ ΥΔΡΟΛΙΠΑΝΣΉ ΣΤΑ

ΕΛΑΙΟΔΕΝΔΡΑ

Πότε συνιστώνται και τι λιπάσματα χρησιμοποιούνται Για συμπληρωματική χορήγηση θρεπτικών στοιχείων στα ελαιόδενδρα και μάλιστα στο χρόνο που αυτά χρειάζονται μπορεί να γίνει διαφυλλική λίπανση σε ξηρικούς ελαιώνες και υδρολίπανση σε ποτιστικούς. Στο άρθρο δίνονται οι βασικές κατευθύνσεις για το πότε να εφαρμόζονται οι δύο αυτοί τρόποι λίπανσης και τι λιπάσματα να χρησιμοποιούνται σε κάθε περίπτωση.

Δρ. ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΑΚΗΣ Γεωπόνος, Αν. Ερευνητής Ινστιτούτο Εδαφοϋδατικών Πόρων ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ

Διαφυλλική λίπανση στα ελαιόδεντρα

Η διαφυλλική λίπανση στα ελαιόδεντρα, δηλαδή η εφαρμογή υδατοδιαλυτών λιπασμάτων με ψεκασμό του φυλλώματος, έχει νόημα κυρίως σε ξηρικούς ελαιώνες όπου η απορρόφηση των θρεπτικών στοιχείων μέσω των ριζών είναι περιορισμένη. Τα θρεπτικά στοιχεία που χορηγούνται με τη διαφυλλική λίπανση γίνονται άμεσα διαθέσιμα στα δέντρα και γι’ αυτό η εφαρμογή γίνεται ακριβώς στα κρίσιμα στάδια αναγκών των δένδρων, ανάλογα με το στοιχείο. Με βάση τις ανάγκες των δένδρων, που διαπιστώνονται με φυλλοδιαγνωστική, μπορεί να γίνει διαφυλλική λίπανση με άζωτο, κάλιο ή και βόριο. Η περιορισμένη απορρόφηση μέσω των ριζών διαπιστώνεται με φυλλοδιαγνωστική σε δείγμα φύλλων που συλλέγεται το χειμώνα (Νοέμβριος - Δεκέμβριος, 100150 φύλλα, από το μέσο των κλαδίσκων τελευταίας βλάστησης 5-8 μηνών). Έλλειψη αζώτου στα φύλλα υπάρχει όταν η φυλλοδιαγνωστική έχει δείξει περιεκτικότητα μικρότερη από 1,6% επί ξηρού βάρους. Διαφυλλική λίπανση με άζωτο ενδείκνυται στα κρίσιμα στάδια:

α) προ της άνθησης – καρπόδεσης (Απρίλιος-Μάιος), β) από καρπόδεση - σκλήρυνση πυρήνα (Ιούνιος-Ιούλιος) και γ) ελαιοποίησης (Αύγουστος) μόνο σε περίπτωση μεγάλης παραγωγής.

Η διαφυλλική αζωτούχα λίπανση μπορεί να γίνει με διάλυμα 0,3-0,4% ουρίας (460-0), η οποία πρέπει να έχει προσμίξεις διουρίας μικρότερες από 0,25%. Επίσης σε περίπτωση που διαπιστωθεί με τη φυλλοδιαγνωστική έλλειψη καλίου (περιεκτικότητα φύλλων σε κάλιο 0,1-0,3%

ξηρού βάρους), που πολλές φορές οφείλεται σε ξηρασία, μπορεί να γίνει διαφυλλική λίπανση με διάλυμα 3-4% νιτρικού καλίου (13-0-46) μετά την καρπόδεση. Τέλος εάν η φυλλοδιαγνωστική δείξει περιεκτικότητα σε βόριο των φύλλων μικρότερη από 20 ppm, τότε μπορεί να γίνει διαφυλλική λίπανση κατά το στάδιο πριν την άνθιση (Απρίλιος) με διάλυμα 3-4‰ βόρακα (περιεκτικότητα σε βόριο 10-16,5%) ή με υδατοδιαλυτή μορφή λιπάσματος βορίου . Αυτή η λίπανση έχει το μειονέκτημα ότι πρέπει να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο . Υδρολίπανση σε ποτιστικούς ελαιώνες

Η υδρολίπανση, δηλαδή η χορήγηση λιπάσματος μέσω του νερού της άρδευσης (με σταλάκτες ή μικροεκτοξευτήρες) είναι μια καλή μέθοδος για τη συμπληρωματική (επιφανειακή) χορήγηση αζώτου και καλίου, ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κύρια μέθοδος χορήγησης βορίου ή και φωσφόρου όπου χρειάζεται. Εφαρμόζεται συνήθως ως εξής: α) Η αναγκαία λίπανση της ελαιοκαλλιέργειας με το άζωτο μπορεί να χωριστεί στη βασική (Φεβρουάριος-Μάρτιος) με τα 2/3 των αναγκών και στην επιφανειακή (Ιούνιος - Ιούλιος) με το 1/3 των αναγκών. Η επιφανειακή λίπανση μπορεί να δοθεί με υδρολίπανση, χρησιμοποιώντας υδατοδιαλυ- τές μορφές αζώτου (κυρίως ουρία και όχι νιτρική αμμωνία η οποία εκπλύνεται ταχύτατα). Επίσης σε περίπτωση με- γάλης παραγωγής μπορεί να γίνει υδρολίπανση και τον Αύγουστο - Σεπτέμβριο.

β) Η αναγκαία λίπανση της ελαιοκαλλιέργειας με το κάλιο μπορεί να χωριστεί στη βασική (Φεβρουάριος - Μάρτιος) με τα 1/2 των αναγκών (συνήθως οι ανάγκες είναι ίσες με την ποσότητα αζώτου ή διπλάσιες σε περίπτωση μεγάλων αναγκών) και στην υδρολίπανση (μετά την καρπόδεση) με το 1/2 των αναγκών, η οποία μπορεί να δοθεί κατά την άρδευση με υδατοδιαλυτές μορφές καλίου, όπως νιτρικό κάλιο (13-0-46) και συνηθισμένη δόση 300-500 γραμμάρια ανά δένδρο. Μπορεί να γίνει υδρολίπανση με θειικό κάλιο, αλλά η διαλυτοποίησή του κάτω των 20ο C είναι βραδεία.

γ) Η αναγκαία λίπανση της ελαιοκαλλιέργειας με το βόριο μπορεί να γίνει μέσω υδρολίπανσης με υδατοδιαλυτές μορφές βορίου εφόσον γίνονται αρδεύσεις πολύ νωρίς την άνοιξη, για καλύτερη και γρηγορότερη αντίδραση των δέντρων. δ) Τέλος σε περίπτωση υδρολίπανσης με φώσφορο συνιστώνται τα κρυσταλλικά υδατοδιαλυτά φωσφορικό μονοαμμώνιο (12-61-0) και φωσφορικό διαμμώνιο (21-53-0).

Η μέθοδος αυτή λίπανσης απαιτεί ένα επιπλέον κόστος για την εγκατάσταση της υδρολίπανσης (λιπαντήρας, όργανα ελέγχου κ.λπ.) αλλά λόγω της εξοικονόμησης λιπασμάτων και των άλλων πλεονεκτημάτων που έχει μπορεί να είναι σε πολλές περιπτώσεις οικονομικά συμφέρουσα.

Τα πλεονεκτήματα της υδρολίπανσης είναι πολλά και σημαντικά, όπως: ♦ Αξιοποίηση των θρεπτικών στοιχείων της λίπανσης σε μεγάλο βαθμό, που φτάνει το 90%, εάν γίνεται στο ριζόστρωμα

♦ Δυνατότητα χορήγησης λιπασμάτων στα κρίσιμα στάδια της καλλιέργειας για γρηγορότερη αντίδραση των δένδρων

♦ Ομοιομορφία κατανομής και διασποράς του λιπάσματος (90-95%) στον αγρό εφόσον είναι ανάλογα ομοιόμορφη η κατανομή του νερού άρδευσης

♦ Η υψηλότερη παραγωγικότητα και ποιότητα προϊόντων, η οικονομία στην ποσότητα λιπασμάτων και το μικρό κόστος εφαρμογής των λιπασμάτων επιφέρουν σημαντικά καλύτερα

οικονομικά αποτελέσματα

♦ Η τμηματική εφαρμογή των

λιπασμάτων στα ελαφρά εδάφη δίνει καλύτερα αποτελέσματα

♦ Αποφυγή ρύπανσης των υπόγειων υδροφορέων αφού μειώνονται οι απώλειες λόγω έκπλυσης των λιπασμάτων.

Τα μειονεκτήματα της υδρολίπανσης

είναι:

♦ Πιθανές εμφράξεις του δικτύου

άρδευσης (κυρίως στους σταλάκτες

και μικροεκτοξευτήρες) από ιζήματα (ασβεστί- ου, μαγνησίου, σιδήρου, αργιλίου κλπ) ή από άλγη και βακτήρια

♦ Πιθανή ρύπανση του νερού της

πηγής τροφοδοσίας το δικτύου με

λιπάσματα αν δεν τοποθετηθούν

βαλβίδες αντεπιστροφής

♦ Πιθανή διάβρωση μεταλλικών

τμημάτων του αρδευτικού δικτύου

(κυρίως αντλίες και φίλτρα) από

ορισμένους τύπους λιπασμάτων

♦ Δυσκολία εφαρμογής υδρολίπανσης

σε περίπτωση που το αρδευτικό νερό

έχει υψηλή αλατότητα. n

Η ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ

ΚΑΛΛΙΈΡΓΈΙΑ

ΤΗΣ ΚΈΡΑΣΙΑΣ ΣΤΗ ΧΏΡΑ ΜΑΣ

Από τον 16ο αιώνα στην περιοχή της Έδεσσας

Οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα υποδεικνύουν τη συστηματική καλλιέργεια της κερασιάς στην περιοχή της Έδεσσας από τον 16ο αιώνα, καταρρίπτοντας τις έως τώρα αποδεκτές απόψεις. Από τα στοιχεία που παρατίθενται στο παρόν άρθρο, αναδεικνύεται η πιθανή ιστορική εμπλοκή της εμβληματικής για τη χώρα μας ποικιλίας «Τραγανά Εδέσσης». Κ. ΚΑΖΑΝΤΖΗΣ¹, Σ. ΜΑΡΝΑΣΙΔΗΣ², Κ. ΚΑΦΕΤΖΗΣ²

1 ΕΛ.Γ.Ο. «ΔΗΜΗΤΡΑ», Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων, Τμήμα Φυλλοβόλων ΟπωροφόρωνΔένδρων Νάουσας

2 Π.Ε. Πέλλας, Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής Πέλλας, Τμήμα Ποιοτικού και Φυτοϋγειονομικού Ελέγχου

Η

κερασιά εμφανίζεται στη χώρα μας από αρχαιοτάτων χρόνων, γεγονός που συνηγορεί στην καλλιέργεια του είδους σε όλη την επικράτεια, ακόμη και στα νησιά μας (Καζαντζής και Μαρνασίδης, 2013). Οι ιστορικές αναφορές σχετικά με την καλλιέργεια της κερασιάς στην Ελλάδα, αφορούν μάλλον μεμονωμένα δέντρα ή συστάδες. Εύλογα εγείρεται το ερώτημα, πότε ξεκίνησε η συστηματική κερασοκαλλιέργεια στον Ελλαδικό χώρο; Η λογική (και επικρατούσα ως τώρα) απάντηση είναι τα χρόνια μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918), με μία εντοπισμένη χρονική έξαρση φυτεύσεων το 1927, στις περιοχές της Νάουσας και του Ριζαρίου Έδεσσας (Κουκουργιάννης, 2008) με μικτούς οπωρώνες διαφόρων οπωροφόρων. Νεότερα δεδομένα όμως που ήρθαν στην επιφάνεια από το 2010 και μετά, καταδεικνύουν την οργανωμένη κερασοκαλλιέργεια στην περιοχή της Έδεσσας από τους αιώνες που η Ελλάδα βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή!

Στις εισαγωγικές φωτογραφίες παρουσιάζονται κερασεώνας στην περιοχή της Έδεσσας και κερασοπαραγωγοί που μεταφέρουν κεράσια με τα μέσα και τον εξοπλισμό της εποχής, στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, στο χωριό Μαργαρίτα Έδεσσας.

Εικ. 1: Κερασεώνας στην περιοχή Έδεσσας (πρώτες δεκαετίες 20ου αιώνα).

Εικ. 2: Μεταφορά κερασιών σε σεντούκια με άλογα (1934).

Η καλλιέργεια της κερασιάς στην Έδεσσα σήμερα Με έκταση 111.000 στρέμματα και με ποσοστό που υπερβαίνει το 67% της έκτασης που καλλιεργείται σε όλη την Ελλάδα, οι οπωρώνες κερασιάς, κατέχουν σημαντικό μέρος της καλλιεργούμενης γης της Περιφερειακής Ενότητας Πέλλας (Στοιχεία στατιστικών εκτιμήσεων ΔΑΟΚ Π.Ε. Πέλλας, 2023). Οι παραγόμενες ποσότητες κυμαίνονται στους 50.000-60.000 τόνους ενώ μπορούν να φτάσουν και τους 80.000 τόνους, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Το 30-40% της παραγωγής οδηγείται σε εξαγωγή, κυρίως σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δευτερευόντως σε τρίτες χώρες, ένα μέρος οδηγείται νωπό στην εγχώρια αγορά, ενώ σημαντικές ποσότητες οδηγούνται χωρίς ποδίσκο στη βιομηχανία βαθιάς κατάψυξης φρούτων και λαχανικών για παραγωγή εκπυρηνωμένων, κατεψυγμένων κερασιών. Το προϊόν μεταποιείται επίσης ως γλυκό του κουταλιού, κομπόστα, μαρμελάδα, λικέρ και χυμό. Τα κεράσια Έδεσσας αποτελούν εδώ και αιώνες μια μοναδική γαστρονομική απόλαυση. Το φημισμένο «τραγανό» κεράσι Έδεσσας, με πολλές δυνατότητες μεταποίησης και τυποποίησης, με τη μαγεία του λευκού άνθους που πλημμυρίζει κάμπους, βουνά και μπαξέδες, αποτελεί το έναυσμα για την αναγνωρισιμότητα και ανταγωνιστικότητα της περιοχής σε δωδεκάμηνη περίοδο, προσδίδοντας ευκαιρίες οργάνωσης παράλληλων εκδηλώσεων προβολής και προώθησης με άμεσο αποτέλεσμα την αύξηση της επισκεψιμότητας.

Αξιοσημείωτα ιστορικά στοιχεία Η Έδεσσα κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς μεταξύ του 1385 και του 1389 κατόπιν εκτιμήσεων, λόγω έλλειψης ακριβούς αναφοράς ημερομηνίας (Kafadar, 2008; Βογιατζής, 2007; Ζαχαριάδου, 1991). Αυτή η έλλειψη χρονικής ακρίβειας, συμβαίνει σε πολλές περιοχές του Ελλαδικού χώρου επειδή οι κατακτήσεις συχνά γίνονταν από σώματα ανεξάρτητων πολεμιστών και ακολουθούσε αργότερα η ενσωμάτωση των περιοχών στον άμεσο κεντρικό οθωμανικό έλεγχο. Από την οθωμανική περίοδο διασώζονται πολλά φορολογικά κατάστιχα του 16ου και 17ου αιώνα, της επαρχίας Έδεσσας, τα οποία συγκέντρωσε και μελέτησε ο καθηγητής Φωκίων Κοτζαγεώργης του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ. Τα κατάστιχα αυτά συντάσσονταν από την οθωμανική κεντρική εξουσία, για να καταγραφούν οι φόροι που προέκυπταν από τα εισοδήματα των επαρχιών, από τους οποίους φόρους, μισθοδοτούνταν ο επαρχιακός στρατός. Μάλιστα τα κατάστιχα του 16ου αιώνα θεωρούνται πολύ αξιόπιστα, σε σχέση με τα κατάστιχα των τελευταίων αιώνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, λόγω του ότι άρχισε να επέρχεται ο εκφυλισμός της κρατικής οντότητας ή/και λόγω του ότι με το ξέσπασμα των επαναστατικών κινημάτων στην επικράτεια, πολλά στοιχεία θεωρούνταν καλό να αποκρυφθούν. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που πρέπει να αναφερθεί, είναι το ότι οι Οθωμανοί φορολογούσαν την αξιοπρόσεχτη και εμπορική αγροτική παραγωγή (προσωπική επικοινωνία συγγραφέων με καθηγητή Φ. Κοτζαγεώργη), καταρρίπτοντας έτσι την εικασία ότι η κερασιά αποτελούσε καλλιέργεια πολυτελείας για την εποχή, σε επίπεδο μεμονωμένων δέντρων σε κήπους.

Έδεσσα - Λόγγος (1927).

Η καλλιέργεια της κερασιάς στην Έδεσσα κατά τους πρώτους οθωμανικούς αιώνες.

Τα παλαιότερα οθωμανικά κατάστιχα φορολόγησης προϊόντων και υπηρεσιών που είναι γνωστά για την περιοχή της Έδεσσας, είναι του 16ου αιώνα και συγκεκριμένα του έτους 1530 (Πίνακας 1). Για λόγους σύγκρισης και κατανόησης, παρατίθενται επιπλέον και τα αμέσως επόμενα γνωστά χρονολογικά στοιχεία του 1542 (Κοτζαγεώργης, 2014).

Από τα δεδομένα του Πίνακα 1 και για τα έτη 1530 και 1542 μ.Χ., προκύπτουν τα εξής σημαντικά συμπεράσματα από την οθωμανική φορολογία προϊόντων και υπηρεσιών της περιοχής Έδεσσας, με άξονα την καλλιέργεια της κερασιάς:

Φ., 2014. 1: σπέντζα (φόρος χριστιανών βάσει εσόδων και οικογενειακής κατάστασης), 2: δημητριακά, 3: αμπέλια μουσουλμάνων, 4: τριφύλλι, 5: κουκούλια σηροτροφίας, 6: μύλοι (31 τεμάχια), 7: μύλοι (2 τεμάχια), 8: κεραμίδια, 9: κυψέλες, 10: μούστος, 11: τέλος παζαριού, 12: πρόστιμα, 13: πρόσοδος από κήπους, 14: ημιόνοι,

15: φόρος μύλου Δούκα, 16: φόρος κερασεώνων.

♦ Η φορολογία της καλλιέργειας της κερασιάς κατά την εν λόγω εποχή (συνολικά για τα έτη 1530 και 1542), αποτελούσε την έβδομη κυριότερη πρόσοδο για την οθωμανική αρχή, στην περιοχή της Έδεσσας, με σύνολο 1.040 ακτσέδες (ο ακτσές -τουρκ. ak�e- ήταν η νομισματική μονάδα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκείνη την εποχή), πίσω από το φορολογικό τέλος παζαριού (11.050 ακτσέδες), τη γενική φορολογία σπέντζα (7.146 ακτσέδες), το φόρο αμπέλων και μούστου (4.050 ακτσέδες συνολικά για τα στοιχεία του πίνακα 3 και 10), τα πρόστιμα (2.000 ακτσέδες), τους φόρους μύλων (1.980 ακτσέδες συνολικά για τα στοιχεία του πίνακα 6, 7 και 15) και τους φόρους καλλιέργειας δημητριακών (1.588 ακτσέδες).

♦ Η φορολογία της καλλιέργειας της κερασιάς κατά την εν λόγω εποχή (συνολικά για τα έτη 1530 και 1542), αποτελούσε την τρίτη κυριότερη πρόσοδο από καθαρά γεωργικές παραγωγές για την οθωμανική αρχή, στην περιοχή της Έδεσσας, πίσω από το φόρο αμπέλων και μούστου (αμπελοκαλλιέργεια) και το φόρο καλλιέργειας δημητριακών.

♦ Το ποσοστό φορολόγησης της παραγωγής κερασιών για το έτος 1530 (1,97%) ήταν το ένατο σε σειρά σπουδαιότητας φορολογούμενων προϊόντων και υπηρεσιών, το οποίο αυξήθηκε σχεδόν κατά 150% το έτος 1542 (4,91%), καταλαμβάνοντας την έβδομη θέση σε σειρά σπουδαιότητας φορολόγησης. Αυτή η ποσοστιαία αύξηση μπορεί να συνέβη για διάφορους λόγους, περιστασιακούς ή μη, που δεν μπορούν να αιτιολογηθούν επαρκώς από τους συγγραφείς. Αντίστοιχη φυσικά ήταν και η αύξηση των εισπραττόμενων

Σκέψεις – Υποθέσεις –Συμπεράσματα

Από τα ως άνω παρουσιαζόμενα στοιχεία, προκύπτει χωρίς καμία αμφιβολία το συμπέρασμα ότι κατά τον 16ο αιώνα στην περιοχή της Έδεσσας, υπήρχε αξιόλογη παραγωγή κερασιών, η οποία μάλιστα φορολογούνταν επισήμως από την οθωμανική αρχή της εποχής (Κοτζαγεώργης, 2014).

Η τεχνική καλλιέργειας της κερασιάς που επικρατούσε τότε, υποθέτουμε ότι ήταν εκτατική, “δασικού τύπου”, χωρίς πολλές επεμβάσεις κλαδέματος, λίπανσης και φυτοπροστασίας επί των δένδρων, καλλιεργητικές πρακτικές που ίσχυαν σε μεγάλο βαθμό στην περιοχή ακόμη και την δεκαετία του 1980. Όσον αφορά τους καλλιεργούμενους γενότυπους, δύο είναι οι επικρατούσες υποθέσεις. Ή να καλλιεργούνταν και να εκμεταλλεύονταν η αγριοκερασιά (είτε σαν αυτοφυής στην ευρύτερη ορεινή περιοχή της Έδεσσας, είτε σαν επιλεγμένα μεγαλόκαρπα, καλλιεργούμενα, πολλαπλασιαζόμενα σπορόφυτα) ή να είχε ήδη εμφανιστεί η ποικιλία “Τραγανά Εδέσσης”, χάρη στην οποία παραμένουν ονομαστά τα κεράσια Έδεσσας ακόμη και σήμερα. Να σημειωθεί ότι η ποικιλία “Τραγανά Εδέσσης” κατατάσσεται στις αυτόχθονες τοπικές ποικιλίες και αναφέρεται ότι κατάγεται και πρωτοκαλλιεργήθηκε στα ορεινά της Έδεσσας, άγνωστο πότε ακριβώς (Καζαντζής, 2013; Χατζηχαρίσης και Καζαντζής, 2014).

Ευχαριστίες Ευχαριστούμε τον κ. Χρήστο Μπακύρτση για την συμβολή του στην εύρεση και απόκτηση πρόσβασης στα βιβλιογραφικά δεδομένα, όπως επίσης τον καθηγητή Φωκίων Κοτζαγεώργη του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ., για την ανιδιοτελή και πρόθυμη βοήθειά του στις προσωπικές μας επικοινωνίες.

Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 3. n

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΛΑΙΩΝ

ΚΑΙ ΟΡΥΚΤΩΝ

Για την αντιμετώπιση του Spodoptera frugiperda

To S. frugiperda (J.E. Smith) (Lepidoptera: Noctuidae) κατάγεται από τις τροπικές και υποτροπικές περιοχές της Αμερικής. Το έντομο αυτό θεωρείται εξαιρετικά καταστρεπτικό σε πολλές καλλιέργειες, καθώς ο αριθμός των ειδών των φυτών που προσβάλλει ξεπερνά τα 350. Σκοπός αυτού του άρθρου είναι η βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με την ανάπτυξη και αξιολόγηση φυσικής προέλευσης εντομοκτόνων (ελαίων και ορυκτών) και η παρουσίαση της εμπειρίας από τη χρήση τους στην αντιμετώπιση του S. frugiperda.

Σ. ΔΕΡΒΙΣΟΓΛΟΥ, Ζ. ΘΑΝΟΥ, Α. ΤΣΑΓΚΑΡΑΚΗΣ, Δ. ΠΕΡΔΙΚΗΣ Εργαστήριο Γεωργικής Ζωολογίας & Εντομολογίας, Τμήμα Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Διασπορά του εντόμου

To S. frugiperda, χαρακτηρίζεται από την ικανότητά του να μετακινείται σε πολύ μεγάλες αποστάσεις, καθώς ενδεικτικά μπορεί να διανύσει 250 χιλιόμετρα σε μία ημέρα κατά τη μετανάστευσή του (Rose et al. 2012). Αξίζει να σημειωθεί ότι για πρώτη φορά βρέθηκε εκτός της περιοχής καταγωγής του το 2016 και μέχρι σήμερα έχει σημειωθεί σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ασίας (Sharanabasappa et al. 2018, Navasero et al. 2019) και της Αφρικής (Goergen et al. 2016, Early et al. 2018), αλλά και στην Αυστραλία (Maino et al. 2021) (Εικ. 1). Στην Ευρώπη εντοπίστηκε στη Γερμανία το 1999 σε καλλιέργεια γλυκού καλαμποκιού, αλλά ύστερα από εφαρμογή μέτρων αντιμετώπισης κατορθώθηκε η εξάλειψή του (EFSA 2017). Κατόπιν, σημειώθηκε στην Κύπρο τον Ιανουάριο του 2023, όπου εντοπίστηκε σε παγίδες που είχαν τοποθετηθεί για τον σκοπό αυτό σε καλλιέργεια αραβοσίτου (EPPO Global Database, 2023). Στη χώρα μας, η πρώτη καταγραφή του ήταν σε περιοχές της Λακωνίας και της Ανατολικής Αττικής, ενώ ακολούθησε η καταγραφή του σε περιοχές της Εύβοιας, της Κρήτης (Π.Ε. Ηρακλείου και Λασιθίου) και της Λέσβου.

Η παρακολούθηση του εντόμου έδειξε ότι έχει εκτεταμένη διασπορά στις Π.Ε. Ηρακλείου, Λασιθίου και Λέσβου, ενώ μικρότερη διασπορά διαπιστώθηκε στις άλλες Π.Ε. Παρόλο που υπήρξαν συλλήψεις του εντόμου σε όλες τις προαναφερθείσες περιοχές, στους ελέγχους που πραγματοποιήθηκαν σε καλλιέργειες η παρουσία προνυμφών του εντόμου καταγράφηκε μόνο σε 4 αγρούς αραβοσίτου στην Π.Ε. Λασιθίου. Οι υψηλότεροι πληθυσμοί, με βάση τις συλλήψεις

2023).

Λήψη κατάλληλων μέτρων, για την έγκαιρη αντιμετώπισή του Το S. frugiperda είναι ο σημαντικότερος εχθρός του αραβοσίτου σε αρκετές χώρες όπως στη Βραζιλία (Sarmento 2002), Αιθιοπία (Kumela et al. 2018),

Κένυα (De Groote 2020), Κορέα (Lee et al. 2020), Κίνα (Ye et al. 2022) (Εικ. 2), και η απώλεια της παραγωγής που προκαλεί μπορεί να φτάσει το 100% αν δεν ληφθούν εγκαίρως κατάλληλα μέτρα αντιμετώπισής του (Kumar et al. 2022). Επίσης, είναι σημαντικός εχθρός του ρυζιού, του βαμβακιού, του σόργου, και της μηδικής, από τον Νότιο Καναδά μέχρι και την Αργεντινή (Andrews 1988, των παγίδων, παρατηρήθηκαν στις περιοχές της Κρήτης και της Αττικής

Εικ. 1: Προνύμφη του εντόμου Spodopterafrugiperda.

Clark et al. 2007, Juαrez et al. 2012). Έχει προτίμηση και σε άλλα φυτά-ξενιστές όπως πιπεριά, μελιτζάνα, πατάτα και τομάτα καθώς και σε καλλωπιστικά φυτά (π.χ. χρυσάνθεμα, γαρύφαλλα και φυτά του γένους Pelargonium) (CABI 2017, Smith et al. 1997). Ο κύριος τρόπος αντιμετώπισής του είναι η χρήση χημικών εντομοκτόνων (Deshmukh et al. 2020, Han et al. 2023). Ωστόσο, η συχνή χρήση εντομοκτόνων έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη ανθεκτικότητας του εντόμου σε διάφορες ομάδες όπως οργανοφωσφορικά, πυρεθρίνες, σπινοσίνες (Yainna et al. 2021, Fonseca et al. 2012, Mota-Sanchez and Wise, 2021, Van de Berg 2022, Panteleri et al. 2023, Βόντας 2023). Επιπρόσθετα, η συχνή χρήση εντομοκτόνων προκαλεί δυσμενείς επιδράσεις στους παράγοντες βιολογικής αντιμετώπισης (αρπακτικά και παρασιτοειδή) του S. frugiperda, καθώς και σε άλλους οργανισμούς μη-στόχους, μειώνοντας την αποτελεσματικότητα των μέτρων αντιμετώπισής του και προκαλώντας διατάραξη των προγραμμάτων αντιμετώπισης άλλων εντόμων-εχθρών των καλλιεργειών. Η ανάγκη εύρεσης εναλλακτικών μέσων αντιμετώπισής του έχει αποτελέσει προτεραιότητα σε πολλές περιοχές αμέσως μετά την εμφάνισή του, με σκοπό την ανάπτυξη και εφαρμογή προγραμμάτων Ολοκληρωμένης Αντιμετώπισης (N�rio et al. 2010, Niculau et al. 2013). Σε αυτό το πλαίσιο, πολύ σημαντική είναι η χρήση εντομοκτόνων φυσικής προέλευσης, καθώς προσφέρει έναν περισσότερο φιλοπεριβαλλοντικό τρόπο αντιμετώπισης με μειωμένες επιδράσεις στους φυσικούς εχθρούς. Για αυτούς τους λόγους τα εντομοκτό-

να αυτά αποτελούν ένα από τα πρώτα μέσα αντιμετώπισης του S. frugiperda στις περιοχές που εμφανίζεται. Σκοπός αυτού του άρθρου είναι η βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με την ανάπτυξη και αξιολόγηση φυσικής προέλευσης εντομοκτόνων (ελαίων και ορυκτών, με προτεραιότητα σε αυτά που έχουν ήδη έγκριση στη χώρα μας) και η παρουσίαση της εμπειρίας από τη χρήση τους στην αντιμετώπιση του S.frugiperda Μεταξύ των εντομοκτόνων φυτικής προέλευσης, προϊόντα με βάση το azadirachtin έχουν εφαρμοστεί σε διάφορες χώρες για την αντιμετώπιση του S. frugiperda. Με εφαρμογή τους μέσω ριζοποτίσματος (1 φορά/μήνα) παρατηρήθηκε παρεμπόδιση της ανάπτυξης των προνυμφών κατά 91% στην μέγιστη δόση εφαρμογής (20 ppm) σε φυτά αραβοσίτου. Επιπλέον, παρατηρήθηκε σταδιακή μείωση του ρυθμού επιβίωσης των προνυμφών που τρέφονταν με φύλλα αραβοσίτου που είχαν δεχθεί επέμβαση (Acharya et al. 2023). Σε άλλη μελέτη βρέθηκε ότι το ποσοστό θνησιμότητας των προνυμφών του S. frugiperda όταν τράφηκαν με φύλλα αραβοσίτου που είχαν εμποτιστεί σε διάλυμα azadirachtin ήταν 51,7% στη μέγιστη συγκέντρωση (20 mg/L) σε σχέση με τον μάρτυρα (8,3%) (Lin et al. 2021). Σε μελέτη των επιδράσεων του azadirachtin σε φυσικούς εχθρούς που χρησιμοποιούνται σε διάφορες καλλιέργειες βρέθηκε ότι προκάλεσε πολύ χαμηλό ποσοστό θνησιμότητας στις νύμφες των πολυφάγων αρπακτικών εντόμων Μacrolophus pygmaeus (Rambur) και Nesidiocoris tenuis (Reuter) (Hemiptera: Miridae) σε συνθήκες αγρού (1,8% και 4%, αντιστοίχως, 24h μετά την εφαρμογή) (Arn�

Εικ. 2: Προσβολή φύλλων αραβοσίτου από προνύμφες του Spodoptera frugiperda.

and Gabarra 2011). Επίσης, χαμηλό ποσοστό θνησιμότητας έχει παρατηρηθεί στην αξιολόγηση των επιδράσεων του azadirachtin στο παρασιτοειδές αφίδων Aphidius colemani (Viereck) (Hymenoptera: Braconidae) (6,4%, 24h μετά την εφαρμογή) (Stara et al. 2011). Στην αντιμετώπιση διαφόρων εντόμων χρησιμοποιούνται έλαια που προέρχονται από εσπεριδοειδή. Σύμφωνα με τους Villafaρe et al. (2011), τα αιθέρια έλαια από νερατζιά (C. aurantium) και λεμονιά (C. limon), όταν εφαρμόστηκαν σε συγκέντρωση 250 ppm στη διατροφή των προνυμφών του S. frugiperda, προκάλεσαν υψηλό ποσοστό θνησιμότητας (90% και 94%, αντιστοίχως) που συσχετίστηκε με την υψηλή περιεκτικότητά τους σε d-limonene. Μία άλλη φυσικής προέλευσης ουσία που έχει δοκιμαστεί για τον έλεγχο του S. frugiperda είναι η μαλτοδεξτρίνη (maltodextrin). Οι Αgboyi

et al. (2023) έδειξαν ότι ο ψεκασμός νεαρών φυτών αραβοσίτου με μαλτοδεξτρίνη κατά το στάδιο της βλάστησης είχε ως αποτέλεσμα την καταγραφή μικρότερου αριθμού προνυμφών (9,2 άτομα ανά 30 φυτά) σε σχέση με τον μάρτυρα (16,4 άτομα) σε καλλιέργεια αραβοσίτου στην Αφρική. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα της μαλτοδεξτρίνης θα πρέπει να διερευνηθεί περισσότερο, καθώς η δράση της στον αγρό δεν φαίνεται να έχει μεγάλη διάρκεια (Babendreier et al. 2020). Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα δεδομένα, το θείο και τα άλατα λιπαρών οξέων του καλίου δεν έχουν δείξει υψηλή αποτελεσματικότητα για το S. frugiperda, ωστόσο χρειάζονται περισσότερες μελέτες για να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητά τους (Bateman et al. 2018, 2021). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της βιβλιογραφικής μας αναζήτησης δεν υπάρχουν δημοσιευμένα αποτελέσματα για την επίδραση του ελαίου ελαιοκράμβης ή του GSomega/kappa HXTX-Hv1a στον έλεγχο του S.frugiperda

Στην αντιμετώπιση του S. frugiperda

μπορούν επίσης να συμβάλλουν αιθέρια έλαια από διάφορα φυτά (ParedesSαnchez et al. 2021). Tα αιθέρια έλαια είναι μίγματα πτητικών συστατικών χαμηλού μοριακού βάρους (Sell et al. 2006). Συνήθως, η παραλαβή των αιθέριων ελαίων γίνεται μέσω της υδροαπόσταξης (Golmakani et al. 2008). Γενικά, τα αιθέρια έλαια έχουν δείξει υψηλή εντομοτοξική δράση έναντι διαφόρων εντόμων-εχθρών καλλιεργειών όπως του Tuta absoluta (Meyrick) (Lepidoptera: Gelechiidae) όπου τα έλαια του θυμαριού και του λεμονόχορτου προκάλεσαν υψηλά ποσοστά θνησιμότητας (100%) έναντι των προνυμφών του εντόμου και απωθητική δράση (Ngongang et al. 2022). Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις είναι περισσότερο εκλεκτικά προς τους φυσικούς εχθρούς σε σχέση με τα συνθετικά εντομοκτόνα (Santos et al. 2018, Toledo et al. 2019).

Στην περίπτωση του S.frugiperda έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές μελέτες στην περιοχή καταγωγής του αλλά και σε διάφορες περιοχές αμέσως μετά την εμφάνισή του. Οι Cruz et al. (2016) διερεύνησαν την εντομοκτόνο δράση των

Εικ. 3: Αιθέριο έλαιο βασιλικού (Ocimum basilicum ).

αιθερίων ελαίων από τα φυτά Εucalyptus staigeriana, Ocimum gratissimum (είδος βασιλικού) και Foeniculum vulgare (είδος μάραθου) στο S. frugiperda. Από το κάθε έλαιο εφαρμοζόταν 1μL σε κάθε προνύμφη σε έξι διαφορετικές συγκεντρώσεις. Συνολικά, παρατηρήθηκε ότι και τα τρία έλαια έδειξαν υψηλή τοξικότητα έναντι των προνυμφών του εντόμου. Σε επόμενη μελέτη, οι Cruz et al. (2017) έδειξαν ότι τα κύρια συστατικά των ελαίων αυτών προκάλεσαν υψηλή τοξικότητα στις προνύμφες του εντόμου, όπως η trans-ανηθόλη, η κιτρονελλάλη και ακολούθησε η λιναλοόλη. Oι Lima et al. (2020) έδειξαν ότι η θυμόλη με τοπική εφαρμογή ήταν τοξική στις προνύμφες τρίτης ηλικίας του S. frugiperda και ήταν σχετικά εκλεκτική για το ωφέλιμο αρπακτικό έντομο που τρέφεται με τις προνύμφες του S. frugiperda στη Βραζιλία, το Podisus nigrispinus (Dallas) (Hemiptera: Pentatomidae). Επίσης, στην Βραζιλία, οι Sombra et al. (2020) μελέτησαν την επίδραση των αιθερίων ελαίων από πιπεριά (Lippia origanoides, Verbenaceae), σιτρονέλα (Cymbopogon winterianus Poaceae) και λεμονόχορτο (Cymbopogon citratus, Poaceae) στην πρόκληση θνησιμότητας σε ωά, προνύμφες και νύμφες του S. frugiperda Από τα τρία έλαια, αυτό της πιπεριάς

παρουσίασε ταχύτερη δράση και υψηλό ποσοστό θνησιμότητας στα ωά (97,8% μετά από 24h) και στις προνύμφες (60,4% μετά από 6h) στην χαμηλότερη δόση (0,1%). Επιπλέον, μελετήθηκε η εκλεκτικότητα των παραπάνω αιθέριων ελαίων στο ωοπαρασιτοειδές λεπιδοπτέρων Trichogramma pretiosum (Riley) (Hymenoptera: Trichogrammatidae). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, το έλαιο της πιπεριάς μείωσε σημαντικά την εμφάνιση των ενήλικων ατόμων (εμφάνιση μόνο 12% των ενήλικων) στην συγκέντρωση 0,5% σε αντίθεση με τη σιτρονέλα και το λεμονόχορτο (32% και 24% εμφάνιση ενήλικων ατόμων, αντιστοίχως). Στη Βραζιλία, οι Bibiano et al. (2022) μελέτησαν την επίδραση αιθέριων ελαίων ειδών Lamiaceae (Ocimum basilicum, Origanum majorana, O. vulgare, Ηyptis marrubioides, Nepeta cataria και Plectranthus amboinicus) στη θνησιμότητα του S. frugiperda και την εκλεκτικότητά τους στο παρασιτοειδές T. pretiosum. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, τα αιθέρια έλαια P. amboinicus, H. marrubioides, O. basilicum (βασιλικού) (Εικ. 3) και O. majorana (ματζουράνας) (Εικ. 4) ήταν περισσότερο τοξικά έναντι των προνυμφών του S. frugiperda. Ωστόσο μεταξύ των αιθερίων ελαίων του H. marrubioides και του

Εικ. 4: Αιθέριο έλαιο ματζουράνας (Origanum majorana).

O. basilicum, το πρώτο ήταν πιο αποτελεσματικό (LD50=18,49 μg/προνύμφη και LD50=38,21 μg/προνύμφη, αντιστοίχως). Τα δύο έλαια κατηγοριοποιήθηκαν ως ακίνδυνα για το παρασιτοειδές T. pretiosum, σύμφωνα με τα κριτήρια του Διεθνούς Οργανισμού για τη Βιολογική και την Ολοκληρωμένη Αντιμετώπιση (IOBC). Αντίστοιχη μελέτη έχει πραγματοποιηθεί σχετικά με την επίδραση του αιθερίου ελαίου Duguetia lanceolata (Annonaceae) στη θνησιμότητα του S. frugiperda και την εκλεκτικότητά του στο παρασιτοειδές T. pretiosum (Rossetti et al. 2023). Τα κύρια συστατικά του ελαίου (β-καρυοφυλλένιο και καρυοφυλλένιο) προκάλεσαν μειωμένο ποσοστό θνησιμότητας των προνυμφών

του S. frugiperda σε σχέση με το αιθέριο έλαιο (27,3% και 44,1%, αντίστοιχα). Το ποσοστό παρασιτισμού των ωών μετά την επέμβαση με τα αιθέρια έλαια H. marrubioides και O. basilicum ήταν υψηλό (75,9 and 74,2%, αντιστοίχως) και δεν διέφερε από αυτό του μάρτυρα (81,6%). Επομένως, σύμφωνα με τα κριτήρια του IOBC κατατάχθηκαν στα ακίνδυνα.

Ως μέσο αντιμετώπισης του S.frugiperda

έχει δοκιμαστεί και η χρήση χημικά αδρανών υλικών ορυκτής προέλευσης

(Lorini et al. 2001). Ο καολίνης είναι ένα ορυκτό, μια μορφή πυριτικού αλουμινίου (Βostanian and Racette, 2008), που δημιουργεί ένα προστατευτικό επίστρωμα (φίλμ) στις επιφάνειες του φυτού και παρεμποδίζει τη διατροφή και την εναπόθεση ωών του εντόμου-στόχου. Επίσης, τα σωματίδια του ορυκτού, με τα οποία γίνεται κάλυψη του φυτού, προσκολλώνται στο σώμα των εντόμων προκαλώντας διάρρηξη της επιφανειακής κηρώδους στρώσης των λιπιδίων του περιβλήματός τους, η οποία βοηθά στη διατήρηση της υδατικής ισορροπίας. Επομένως, η επαφή των σωματιδίων με το σώμα των εντόμων προκαλεί την αφυδάτωση και τελικά τον θάνατο των εντόμων (Lorini et al. 2001, Aniwanou et al. 2020). Παραδείγματα από ορυκτές σκόνες που χρησιμοποιούνται στην αντιμετώπιση εντόμων είναι ο καολίνης (kaolin), η γη διατόμων (diatomaceous earth), ο μπεντονίτης (bentonite), ο ζεόλιθος (zeolite) κ.ά. Πιο αναλυτικά, ο καολίνης είναι ένα ορυκτό αργίλου, μαλακό, μη πορώδες, συνήθως λευκού χρώματος, το οποίο έχει κυρίως εντομοαπωθητικές ιδιότητες (Peng et al. 2011). Σύμφωνα με την μελέτη των Constanski et al. (2016), η εφαρμογή καολίνη μαζί με το έλαιο Neem σε συγκέντρωση 3% σε φυτά τομάτας, προκάλεσε 80% θνησιμότητα στις νεαρές προνύμφες του εντόμου S. frugiperda, 6 ημέρες μετά την εφαρμογή. Σε παρόμοια μελέτη σε προνύμφες 3ης ηλικίας του S. frugiperda που τρέφονταν με φύλλα αραβοσίτου που είχαν δεχθεί επέμβαση μέσω ψεκασμού με καολίνη, προκλήθηκε 50,37% θνησιμότητα, 3 ημέρες από την εφαρμογή (Montecalvo et al. 2022). Στην περίπτωση της γης διατόμων έχει καταγραφεί ότι, όταν προνύμφες 2ης ηλικίας του S. frugiperda τράφηκαν με φύλλα αραβοσίτου ή τομάτας που είχαν δεχθεί επίπαση σε συγκέντρωση 1,5-2% γης διατόμων, το ποσοστό θνησιμότητας ήταν 46,6%, 6 ημέρες μετά από την εφαρμογή (Constanski et al. 2016). Στην ίδια μελέτη διερευνήθηκε η επίδραση του ορυκτού μπετονίτη, ενός είδους πηλού, μεγάλης απορροφητικότητας που αποτελείται κυρίως από ένα τύπο σμηκτίτη (ορυκτό μείγμα) έναντι των προνυμφών του S. frugiperda τόσο στο εργαστήριο όσο και στο θερμοκήπιο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα που προέκυψαν, το ποσοστό θνησιμότητας των προνυμφών 2ης ηλικίας του S. frugiperda ήταν 93,3%, 6 ημέρες μετά από την εφαρμογή, σε φύλλα αραβοσίτου ή τομάτας που είχαν δεχθεί επέμβαση μέσω επίπασης, ποσότητας 1,5-2 g του ορυκτού. Συμπερασματικά, τα εντομοκτόνα φυσικής προέλευσης μπορούν να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του S. frugiperda, ωστόσο θα πρέπει να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητά τους στις κλιματολογικές και καλλιεργητικές συνθήκες της χώρας μας και επίσης να αξιολογηθούν οι επιδράσεις τους στους φυσικούς εχθρούς που χρησιμοποιούνται ή αποικίζουν τις αντίστοιχες καλλιέργειες. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση: bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 3. 

ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΗ ΚΙΝΔΎΝΩΝ

Μέσω της Παραμετρικής Ασφάλισης

Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται έντονη αλλαγή του κλίματος, αποτελώντας ίσως την κυριότερη απειλή για το περιβάλλον επηρεάζοντας γενικότερα, αλλά αρνητικά την κοινωνία, την οικονομία σε παγκόσμιο επίπεδο. Ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως καύσωνες, ξηρασίες και πλημμύρες, αναμένεται να γίνουν πιο συχνά και πιο έντονα, με τις επιπτώσεις να παρατηρούνται ήδη και να προβλέπεται ότι θα γίνουν ακόμη εντονότερες. Το Σεπτέμβριο του 2023, η Θεσσαλία βίωσε μια εκ των μεγαλύτερων της καταστροφών λόγω των βροχοπτώσεων και των πλημμυρών, που είχαν ως αποτέλεσμα να χαθούν ανθρώπινες ζωές και να υποστούν ζημιές οι υποδομές, περιουσίες και το αγροτικό κεφάλαιο. Θα σταθούμε στον Αγροτικό Κλάδο και θα εξετάσουμε το πως καλύπτεται αλλά και τι «εργαλεία» έχει πλέον στη διάθεση του.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΠΑΝΟΣ Μεσίτης (Αντ)ασφαλίσεων, Hybrid Insurance & Reinsurance Brokers Ltd

Ο

ι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης επηρεάζουν άμεσα (μείωση στρεμματικής απόδοσης, υποβάθμιση ποιότητας κ.α.), άρα μείωση του εισοδήματος τους και έμμεσα αφού ενδέχεται στο μέλλον να ακολουθηθούν διαφορετικά μοντέλα από αυτά που ήδη έχουν την εμπειρία και τη γνώση. Ήδη στη Θεσσαλία υπάρχουν προτάσεις για μετατόπιση σε άλλες καλλιέργειες.

Η ασφάλιση προέρχεται από το κράτος μέσω του ΕΛΓΑ, αλλά και συμπληρωματικών καλύψεων που παρέχονται από ιδιωτικές ασφαλιστικές και συνδέεται η αποζημίωση με βάση το πόρισμα του ΕΛΓΑ. Πλέον, προστίθεται ένα ακόμη «εργαλείο», γνωστό ως «Παραμετρική Ασφάλιση» (Parametric Insurance or Index Based). Έως σήμερα οι Ασφαλισμένοι κατανοούσαν τον τρόπο λειτουργίας ενός «παραδοσιακού» ασφαλιστηρίου. Δηλαδή, ότι πληρώνει ένα ασφάλιστρο για ένα συμφωνημένο κίνδυνο με την υπόσχεση ότι όταν ο κίνδυνος επέλθει και υπάρξει φυσική ζημία, να αποζημιωθεί για την αξία ή για την αντικατάσταση αυτού. Η εξέλιξη της τεχνολογίας είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη και νέων, καινοτόμων λύσεων, όπως η «Παραμετρική Ασφάλιση» (Parametric Insurance or Index Based), που βασίζεται στην απόκλιση από ιστορικά δεδομένα, αποτελώντας ένα πραγματικό εργαλείο αντιστάθμισης από ακραίες καιρικές συνθήκες. Απευθύνεται σε: Μεμονωμένους (μεγάλους) παραγωγούς, Ομάδες παραγωγών, Συνεταιρισμούς, Εταιρείες κ.α. Χαρακτηριστικά:

9 Τα δεδομένα συλλέγονται από μετεωρολογικούς ή δορυφορικούς σταθ-

μούς ή τρίτους φορείς (*)

9 Σχεδιασμός εξατομικευμένου δείκτη μετά από ανάλυση των δεδομένων της δραστηριότητας του πελάτη και των πιθανών οικονομικών επιπτώσεων.

9 On-line παρακολούθηση δεδομένων και άμεση αποζημίωση όταν οι παράμετροι που έχουν τεθεί ικανοποιηθούν. (**)

(*)Πληροφορίες που σχετίζονται με ετήσια παραγωγή, τιμές κ.α. θα προέρχονται μόνο από τρίτο ανεξάρτητο φορέα (κρατικό ή ιδιωτικό) (**)Δεν απαιτείται επίσκεψη και καθορισμός του ύψους της ζημίας από εμπειρογνώμονα, ούτε ακολουθείται η συνήθης διαδικασία διαχείρισης ζημιών. Σταθμίζοντας τις άμεσες άμεσες επιπτώσεις σας, από κλιματικούς κινδύνους Ας δούμε ένα παράδειγμα, όπου η ασφάλιση αυτή θα είχε εφαρμογή στη σημαντικότερη καλλιέργεια στη Θεσσαλία, του βάμβακος: Περίοδος κινδύνου: φάση συγκομιδής

1/9 – 31/10.

Ανάλυση κινδύνου σε pixel : 3 ή 5 χλμ. i) Αθροιστική βροχόπτωση ( ενεργοποιείται από τα 130mm – 300mm):

9 Ύψος βροχής 185mm

9 Ασφαλιζόμενη αξία ανά στρέμμα:

100 ευρώ

9 Αποζημίωση ανά 1mm = 0,59 ευρώ (300-130=170mm, 100/170)

Επομένως, η αποζημίωση ορίζεται ως εξής: 185 mm – 130 mm = (55*0,59) = 32,45

ευρώ ανά στρέμμα

ii) Ημέρες βροχής: 5 (ενεργοποιείται

από τη 3η συνεχόμενη ημέρα)

9 Ύψος βροχής ανά συνεχόμενη ημέρα: κατ’ ελάχιστο1mm

9 Ασφαλιζόμενη αξία ανά στρέμμα: 100 ευρώ

9 Αποζημίωση ανά ημέρα = 20 ευρώ Επομένως: η αποζημίωση ορίζεται ως εξής: 5ημ. - 3 ημ. = (2 * 20) = 40 ευρώ ανά στρέμμα

9 Σε περίπτωση που ικανοποιούνται και οι δυο συνθήκες ο ασφαλισμένος λαμβάνει την υψηλότερη τιμή.

9 Το παραπάνω παράδειγμα, χωρίς την εφαρμογή συμμετοχής ασφαλισμένου. Προφανώς, η Παραμετρική Ασφάλιση δεν είναι η πλήρης λύση του προβλήματος, όμως είναι χρησιμότατο εργαλείο στη διαδικασία διαχείρισης κινδύνων και η πρόταση μας είναι ανεξάρτητα του μεγέθους του νομικού προσώπου, θα πρέπει να μας απασχολεί σε κάθε στάδιο της δραστηριότητας μας. n

ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Mε την εγγύηση της FARMA-CHEM SA

Η FARMA-CHEM SA ξεκίνησε την επιτυχημένη ιστορία της το 1955. Από τότε έως και σήμερα αποτελεί ένα εξαίρετο παράδειγμα επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της βιομηχανίας, κατέχοντας κυρίαρχη θέση στην παραγωγή και εμπορία πιστοποιημένων αγροχημικών προϊόντων. Η άμεση και δυναμική ανταπόκριση της στις μεταβαλλόμενες συνθήκες του γεωργικού τομέα, έχει αποδειχθεί καθοριστική για τη διατήρηση της αφοσίωσης αλλά και της εμπιστοσύνης συνεργατών και παραγωγών. Επιδιώκοντας συνεχώς τη διεύρυνση των υπηρεσιών της, από το 2022 επεκτείνεται δυναμικά και στον τομέα του πολλαπλασιαστικού υλικού, αποδεικνύοντας τη δέσμευσή της για παροχή ολοκληρωμένων λύσεων στους συνεργάτες της.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΑΠΡΟΥΝΗΣ Υπεύθυνος Τμήματος Πολλαπλασιαστικού Υλικού FARMA-CHEM SA

Η

απόφαση για την ανάπτυξη αυτής της νέας δραστηριότητας διαμορφώθηκε από την αυξανόμενη ζήτηση των αγροκαλλιεργητών για γενετικό υλικό που να προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες ανάγκες της αγοράς και τις συνεχείς κλιματικές αλλαγές. Η FARMA-CHEM SA, προσπαθώντας να ανταποκριθεί σε αυτήν την πρόκληση και να συμβάλει στην αύξηση του αγροτικού εισοδήματος, έχει συνάψει εξέχουσες συνεργασίες με γενετιστές, με πρωταρχικό στόχο την ανάπτυξη του δικού της χαρτοφυλακίου πολλαπλασιαστικού υλικού, ενώ ταυτόχρονα συνεργάζεται και με επιφανείς σποροπαραγωγικούς οίκους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Παράλληλα, μια έμπειρη ομάδα γεωπόνων, εξειδικευμένη στον τομέα των σπόρων, διεξάγει συνεχείς αξιολογήσεις ποικιλιών και υβριδίων σε διάφορα φυτικά είδη, με πειραματικούς αγρούς που έχουν στηθεί σε περιοχές-κλειδιά ανά την Ελλάδα, συλλέγοντας σημαντικά δεδομένα για την αξιολόγηση των επιδόσεων και των χαρακτηριστικών των φυτών. Αυτή τη στιγμή, το τμήμα σπόρων της FARMA-CHEM SA, έχει ήδη εισαγάγει στην αγορά νέες ποικιλίες και υβρίδια σε βαμβάκι, ηλίανθο, καλαμπόκι, μηδική και κτηνοτροφικά φυτών. Ένα από τα πρώτα δείγματα γενετικού υλικού προσαρμοσμένου στις ελληνικές συνθήκες, είναι η ποικιλία βαμβακιού ALIDA. Πρόκειται για μια μεσοπρώιμη ποικιλία, ικανή να εκμεταλλευτεί στο μέγιστο τόσο υψηλοπαραγωγικές συνθήκες χωραφιών όσο και να ανταποκριθεί πολύ καλά σε συνθήκες μειωμένης άρδευσης. Αποδεικνύεται αποδοτική σε σύσπορο, αλλά ταυτόχρονα με πολύ καλά ποιοτικά χαρακτηριστικά ίνας. Παράλληλα με το πρόγραμμα γενετικής βελτίωσης σε συγκεκριμένα φυτικά είδη, σε εξέλιξη βρίσκονται και δοκιμές χειμερινών σιτηρών και ψυχανθών καθώς και εαρινών καλλιεργειών διαφόρων οίκων.

Στον δυναμικό κόσμο της γεωργίας, η αναζήτηση της καινοτομίας και της αποτελεσματικότητας είναι αδιάκοπη. Με την ένταξη του πολλαπλασιαστικού υλικού στο προϊοντικό χαρτοφυλάκιο της FARMACHEM SA, η εταιρεία κάνει ακόμη ένα βήμα προς την παροχή ολοκληρωμένων λύσεων προς τους συνεργάτες της. Μέσα από το πλήρες πακέτο υποστήριξης που έχει διαμορφωθεί, οι παραγωγοί έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν τη γνώση, την εμπειρία και τις παροχές της FARMA-CHEM SA, εξασφαλίζοντας τη μέγιστη αποτελεσματικότητα στην καλλιέργειά τους. n

ΤΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΝ ΟΙ ΟΛΛΑΝΔΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Τι απαντά ο Δρ. Μωχάμεντ Νταράουσε για την καλλιέργεια

βάμβακος

Ολοκληρώθηκε, στις 12 Απριλίου, η δημόσια διαβούλευση για το σχέδιο της έκθεσης της Ολλανδικής εταιρείας HVA με αντικείμενο τη βελτίωση της διαχείρισης υδάτων, αγροτικών καλλιεργειών και αντιπλημμυρικής προστασίας στην Περιφέρεια Θεσσαλίας. Οι Ολλανδοί μιλάνε για κίνδυνο ερημοποίησης της Θεσσαλίας. Μεταξύ άλλων προτείνουν την εκτροπή του Αχελώου και την αντικατάσταση της καλλιέργειας βαμβακιού με την καλλιέργεια οπωρώνων και κηπευτικών.. Απάντηση στο σχέδιο των Ολλανδών μας δίνει ένας γνώστης της καλλιέργειας βάμβακος στη χώρα μας ο Δρ. Μωχάμεντ Νταράουσε. Πάντως το ΥπΑΑΤ αναφέρει ότι οι προτάσεις που διατυπώνονται στην έκθεση δεν δεσμεύουν την κυβέρνηση.

ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

ΗHVA International είναι μία μεγάλη ολλανδική εταιρεία με πάνω από 140 χρόνιας ζωής, η οποία και δραστηριοποιείται στον σχεδιασμό υποδομών και στην παροχή λύσεων για την αγροτική παραγωγή. Διαθέτει μακρά ιστορία στην ανάπτυξη έργων γεωργίας, εστιάζοντας κυρίως στην Αφρική και τη Νοτιοανατολική Ασία. Η ελληνική κυβέρνηση μετά από τις καταστροφές που προκάλεσε ο Ντάνιελ, απευθύνθηκε στην ολλανδική κυβέρνηση, που θεωρείται ειδική στη διαχείριση τέτοιων φυσικών καταστροφών. Οι Ολλανδοί συνέστησαν την HVA International. Σύμφωνα με τον Έλληνα διευθύνων σύμβουλο της HVA International, Μιλτιάδη Γκουζούρη, η εταιρεία εστιάζει την προσοχή της στο γεωργικό κομμάτι και τον τομέα προστασίας του από τις πλημμύρες. Το βασικό πρόβλημα που αναφέρουν οι Ολλανδοί είναι ότι η περιοχή της Θεσσαλίας αντιμετωπίζει επί του παρόντος ένα ετήσιο έλλειμμα ύδατος περίπου στα 500 εκατομμύρια m³ και αυτή η ποσότητα αναμένεται να αυξηθεί λόγω της κλιματικής αλλαγής, η οποία προβλέπεται στο άμεσο μέλλον να προκαλέσει αύξηση της θερμοκρασίας και μείωση των βροχοπτώσεων. Κάνουν λόγο για δύσκολες αποφάσεις που πρέπει να παρθούν λόγω του κινδύνου της ερημοποίησης. Στο Master Plan αναφέρεται ξεκάθαρα ότι δεν είναι δυνατόν να συνεχιστεί η παρούσα κατάσταση χωρίς μεταφορά νερού από κάπου.

Πιο λογική και εφικτή λύση, λόγω της ύπαρξης μεγάλου μέρους των αναγκαίων έργων, είναι η μεταφορά νερών από τον Αχελώο.

Συγκεκριμένα αναφέρουν ότι προς αντιμετώπιση της επικείμενης κρίσης θα πρέπει να υλοποιηθούν τα παρακάτω κύρια μέτρα:

♦ Περιορισμός της χρήσης του νερού.

♦ Εύρεση τρόπων για αύξηση των διαθέσιμων ποσοτήτων νερού.

♦ Αναδιοργάνωση του γεωργικού τομέα για την παραγωγή προϊόντων υψηλότερης αξίας.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν η μοναδική βιώσιμη, μακροπρόθεσμη λύση είναι η μεταφορά υδάτων από τον άνω ρου του ποταμού Αχελώου, προκειμένου να ενισχυθεί η προσφορά νερού κατά τουλάχιστον άλλα 300 εκατομμύρια m³ ετησίως.

Προτείνεται ακόμη ως λύση ώστε να διασφαλιστεί το εισόδημα των αγροτών και παράλληλα να προστατευτεί ο υδροφόρος ορίζοντας της περιοχής, να υλοποιηθεί μια σταδιακή, πολυετής και συντονισμένη μετάβαση στις καλλιέργειες, από χαμηλής αξίας και υψηλών απαιτήσεων σε νερό (π.χ. βαμβάκι και καλαμπόκι) σε καλλιέργειες κηπευτικών και φρούτων που απαιτούν (τις περισσότερες φορές) λιγότερο νερό και χώρο, ενώ παράλληλα έχουν υψηλότερη αξία παράγοντας μεγαλύτερο εισόδημα για τους παραγωγούς. Η μετάβαση αυτή προτείνεται να πραγματοποιηθεί σε ένα χρονικό διάστημα όχι περισσότερο από έξι χρόνια, λόγω της αμεσότητας του κινδύνου παντελούς εξάντλησης των αποθεμάτων νερού στην περιοχή και να γίνει μέσω μιας προσεκτικά σχεδιασμένης στρατηγικής για την υλοποίηση της μετάβασης.

Η Θεσσαλία είναι κατάλληλη για την καλλιέργεια διαφόρων λαχανικών και φρούτων, ενώ η μεταποίηση των κηπευτικών προϊόντων, όπως αποδεικνύεται από τη μεταποίηση της ντομάτας, αποδεικνύεται αποτελεσματική στη διαχείριση μεγάλων ποσοτήτων συγκομιδής σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Επί του παρόντος, η Θεσσαλία έχει πολύ μικρότερη παρουσία θερμοκηπίων από την υπόλοιπη Ελλάδα, με μόλις 150 εκτάρια κατανεμημένα σε περιοχές όπως η

Λάρισα, τα Τρίκαλα, η Καρδίτσα και η Μαγνησία. Συγκριτικά, η Ελλάδα διαθέτει περισσότερα από 6.000 εκτάρια υπό καλλιέργεια θερμοκηπίων, γεγονός που αναδεικνύει ότι η Θεσσαλία υστερεί σε αυτόν τον τομέα. Η επέκταση της καλλιέργειας σε θερμοκήπια είναι σημαντική για την παραγωγή εκτός εποχής τόσο για τις εγχώριες όσο και για τις εξαγωγικές αγορές. Ειδικά στην παραγωγή εκτός εποχής, η σύγχρονη τεχνολογία είναι ζωτικής σημασίας για την ελαχιστοποίηση του ενεργειακού κόστους. Η οπωροκηπευτική καλλιέργεια είναι επίσης ένας σημαντικός τομέας που πρέπει να υιοθετηθεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό στη Θεσσαλία για διάφορους λόγους. Πέρα από την απόδοση πολύ περισσότερων προϊόντων υψηλής αξίας, όπως φρούτα και ξηροί καρποί, τα δέντρα χρησιμεύουν ως φυσική ασπίδα κατά της διάβρωσης του εδάφους, βελτιώνουν τη συνολική ποιότητα του τοπίου και συμβάλλουν στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής προσφέροντας σκιά και δροσιά μέσω της εξάτμισης. Πιο συγκεκριμένα, τα δέντρα παρουσιάζουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στις πλημμύρες σε σύγκριση με τις περισσότερες καλλιέργειες. Ενώ πολλές καλλιέργειες δυσκολεύονται να επιβιώσουν σε παρατεταμένες περιόδους πλημμύρας λόγω στέρησης οξυγόνου, τα δέντρα, με τα βαθύτερα ριζωμένα συστήματά τους, μπορούν να έχουν αποτελεσματικότερη πρόσβαση στο οξυγόνο, αυξάνοντας τις πιθανότητές τους να αντέξουν παρατεταμένες συνθήκες πλημμύρας.

Απάντηση Δρ. Νταράουσε Μωχάμεντ - Τέως

Προϊστάμενος του Εθνικού Κέντρου Ταξινόμησης

Βάμβακος

Το πρόβλημα του νερού στη Θεσσαλία είναι γνωστό εδώ και πολλά χρόνια, δεν προέκυψε τώρα με τη μελέτη των Ολλανδών. Ορισμένες επισημάνσεις είναι σωστές σχετικά με ορισμένα μέτρα για τον προσδιορισμό του προβλήματος, που αφορούν τη διαθεσιμότητα του νερού, τη σημαντική πτώση του υδροφόρου ορίζοντα και τους κινδύνους των πλημμυρών. Σχετικά με την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών και τον περιορισμό ή εγκατάλειψη ορισμένων καλλιεργειών, όπως το βαμβάκι και το καλαμπόκι και η αντικατάστασή τους με κηπευτικές καλλιέργειες ή άλλες που απαιτούν λιγότερο νερό που μπορεί να δώσουν καλύτερο εισόδημα στο παραγωγό είναι πολύ σχετικό. Σχετικά με το βαμβάκι, οι Θεσσαλοί και οι βαμβακοπαραγωγοί έχουν θέσει εδώ και χρόνια το πρόβλημα με το νερό, χωρίς η πολιτεία να δώσει την ανάλογη σημασία για να δώσει λύσεις. Από το 2000 ως σήμερα η βαμβακοκαλλιέργεια έχει μειωθεί στη Θεσσαλία στο 47-48%, από 1.740.000 στρέμματα τότε, τα τελευταία χρόνια έχει σταθεροποιηθεί στα 800.000 στρέμματα περίπου. Συγκεκριμένα, στην Καρδίτσα μειώθηκε κατά 61%, στη Λάρισα 38%, στα Τρίκαλα 51% και στη Μαγνησία 28%.

Μειώθηκε για δύο λόγους : ο ένας είναι το υψηλό κόστος παραγωγής και ο δεύτερος η διαθεσιμότητα του νερού που οδήγησε σε αύξηση του κόστους άρδευσης. Οι παραγωγοί έχουν στραφεί σε άλλες καλλιέργειες, όμως χωρίς καμία στρατηγική. Έτσι, ορισμένες από τις αυτές δεν έδωσαν το αναμενόμενο αποτέλεσμα στους παραγωγούς. Η αντικατάσταση της βαμβακοκαλλιέργειας δεν είναι απλή υπόθεση. Πέρα από τις μεγάλες εκτάσεις που δεν μπορούν να καλυφθούν από κηπευτικά, ο παραγωγός έχει επενδύσει μεγάλα κεφάλαια σε γεωργικό εξοπλισμό και υποδομές, έχει ως τώρα μια διασφαλισμένη αγορά, ο παραγωγός γνωρίζει πολύ καλά την καλλιέργεια, είναι μια πλήρως μηχανοποιημένη καλλιέργεια και απαιτεί ελάχιστα εργατικά χέρια (εργάτες) που δεν υπάρχουν, Πέρα από αυτά, στηρίζει πολλές εκκοκκιστικές επιχειρήσεις που έχουν επενδύσει στον τομέα αυτό, έχει μεγάλο κύκλο εργασιών και στηρίζει την εργασία, στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα. Επίσης όλα αυτά τα χρόνια στηρίζει την τοπική και εθνική οικονομία με τις πολλές εισροές από εξαγωγές, ενισχύσεις και ευρωπαϊκά προγράμματα που αγγίζουν τα 1,2 δισεκατομμύρια €.

Συνεπώς, το θέμα έχει να κάνει και με την οικονομία και με την εργασία. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά καθιστούν πολύ δύσκολη την αντικατάστασή της. Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι η διαθεσιμότητα του

νερού και ο περιορισμός της χρήσης του είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα για το παρόν και το μέλλον και θα πρέπει να συζητηθεί. Όμως όχι με τον τρόπο που τέθηκε για τις καλλιέργειες, χωρίς να τεθούν επί τάπητος και πιο σημαντικά θέματα. Θα ήταν πιο γόνιμη η συζήτηση αν είχε στραφεί σε άλλα θέματα που έχουν σχέση με την εξοικονόμηση του νερού όπως: οι μεγάλες απώλειες από τα δίκτυα άρδευσης, το έλλειμμα στα έργα υποδομών για αξιοποίηση του νερού από διάφορες πηγές ακόμη και των βροχών, τα συστήματα άρδευσης, όπως η κατάκλιση, που έχουν μεγάλες απώλειες, η σπατάλη στην άρδευση λόγω της έλλειψης στην ενημέρωση και στην εκπαίδευση των παραγωγών στη σωστή διαχείριση της άρδευσης, η μη υιοθέτηση περιβαλλοντικών συστημάτων στις καλλιέργειες, τα οποία μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στη μείωση της κατανάλωσης του νερού, και τέλος η καθυστέρηση στη υιοθέτηση της νέας τεχνολογίας στη διαχείριση της άρδευσης για μείωση της σπατάλης. Αν κάνουμε όλα αυτά πρώτα, που αφορούν τη σωστή διαχείριση του νερού και τη μείωση της χρήσης του, τα περισσότερα από τα οποία αφορούν τις αδυναμίες της πολιτείας, τότε θα είμαστε σε πιο πλεονεκτική θέση να αποφασίσουμε τί πρέπει να κάνουμε και πώς θα κάνουμε κατανομή των καλλιεργειών, σύμφωνα με τη διαθεσιμότητα του νερού. Έτσι, οι αποφάσεις μας θα είναι πιο ασφαλείς. Το βαμβάκι είναι η πιο ανεκτική καλλιέργεια στην έλλειψη νερού. Κατά την περίοδο της λειψυδρίας στη Θεσσαλία, νομίζω 2007 και 2008, η μόνη καλλιέργεια στο Παλαμά - Καρδίτσας που άντεξε από 12

καλλιέργειες, ήταν το βαμβάκι. Έχει το πλεονέκτημα ότι μπορεί να παράγει μικρή παραγωγή με ελάχιστο νερό ή ξερική καλλιέργεια και συγχρόνως μπορεί να παράγει μεγάλη παραγωγή σε επάρκεια νερού. Η ανάγκη της καλλιέργειας σε νερό δεν είναι αυτή που περιγράφεται από κάποιους, που δεν γνωρίζουν την καλλιέργεια, ούτε έχουν ασχοληθεί ουσιαστικά.

Ορισμένοι μπερδεύουν τις ανάγκες σε άρδευση με τη συνολική κατανάλωση νερού και άλλοι μπερδεύουν την ανάγκη

της καλλιέργειας με τη σπατάλη που γίνεται κατά κόρον στο βαμβάκι. Η σπατάλη είναι μια τακτική που ακολουθείται επιδιώκοντας κάποιος μια μεγάλη παραγωγή, χρησιμοποιώντας πρόσθετα χημικά για

έλεγχο της καλλιέργειας, όπως οι ρυθμιστές ανάπτυξης, αυξάνοντας έτσι τις εισροές και το κόστος παραγωγής, χωρίς αποτέλεσμα. Η μείωση της κατανάλωσης νερού θα πρέπει να γίνεται με χρήση της στάγδην άρδευση (κίνητρα), με υιοθέτηση της νέας τεχνολογίας στην άρδευση, χρήση νέων περιβαλλοντικών συστημάτων, με χρήση στενότερων γραμμών σποράς και με στόχευση πάντα σε μια οικονομική και όχι μέγιστη παραγωγή, διότι στη μέγιστη παραγωγή, πέρα από τη σπατάλη του νερού, το κόστος παραγωγής αυξάνεται γεωμετρικά με αρνητικό οικονομικό αποτέλεσμα. Η Ελλάδα, σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες που παράγουν βαμβάκι, καταλαμβάνει την 5η (πέμπτη) καλύτερη θέση στη συνολική κατανάλωση νερού (εξατμισοδιαπνοή), λόγω κλίματος. Η προστασία του

Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ

ΚΕΧΡΙΟΥ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η Μαρία Μπότη, ως μοναδική παραγωγός βρώσιμου κεχριού, εκπροσώπησε την Ελλάδα στο FAO

Η Διεθνής Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (Food and Agriculture Organization of the United Nations - FAO) διοργάνωσε επίσημη τελετή στην Ρώμη, στις 29 Μαρτίου 2024, τιμώντας τη Διεθνή Χρονιά του Κεχριού που ήταν το 2023 «International Year of Millets 2023». Η Μαρία Μπότη, παραγωγός από την περιοχή της Λάρισας, εκπροσώπησε την Ελλάδα ως η μόνη παραγωγός βρώσιμου κεχριού.

ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

Σ

την εκδήλωση συμμετείχαν επιστήμονες και συνεργάτες του οργανισμού, ερευνητές, γεωπόνοι, βιομηχανίες, εκδοτικοί οίκοι, σεφ και παραγωγοί από όλο τον κόσμο. Η επιτυχημένη εκδήλωση έδωσε τη δυνατότητα για ανταλλαγή συμβουλών για τη καλλιέργεια και συζήτησης των προβλημάτων στις τοπικές και διεθνείς αγορές καθώς και των λύσεων που απαιτούνται για την ενίσχυση τους, από τη παραγωγή μέχρι και τη κατανάλωση.

Παράλληλα, η εκδήλωση λειτούργησε ως η βάση για τη ζύμωση συμπράξεων και συνεργασιών που θα προωθήσουν περαιτέρω το κεχρί στο άμεσο μέλλον μέσω νέων προϊόντων, εμπορικών συμφωνιών και ερευνητικών δραστηριοτήτων. Η εκδήλωση στέφθηκε με κάθε επισημότητα παρουσία του ειδικού συντονιστή του FAO, Dr. Yurdi Yasmi. Η Μαρία Μπότη είναι η μοναδική παραγωγός βρώσιμου κεχριού στη χώρα μας, η οποία εδώ και τρία χρόνια κλείνει συμφωνίες με αλευρομηχανίες για το προϊόν της. Η κα Μπότη, μαζί με μία ομάδα παραγωγών, συμβούλων, και ερευνητών, προσπαθούν με σταθερά και μικρά βήματα να υποστηρίξουν την ιδέα της καλλιέργειας κεχριού στη χώρα μας. Όπως ανέφερε στο Περιοδικό ΓεωργίαΚτηνοτροφία η κ. Μπότη, «την τελευταία δεκαετία μαζί με την οικογένειά μου δραστηριοποιούμαι στον τομέα της καλλιέργειας και εμπορίας κεχριού στη Δεσκάτη της Κεντρικής Ελλάδας. Μάλιστα ετοιμάζουμε να επεκτείνουμε την καλλιέργεια με τη δημιουργία Ομάδας Παραγωγών καλλιέργειας κεχριού στη χώρα.

Η σπορά του κεχριού γίνεται τέλος Απριλίου και το αλώνισμα τον Σεπτέμβριο. Είναι μια θερινή καλλιέργεια και αντέχει στις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού.

Οι αποδόσεις είναι αντίστοιχες με το σιτάρι. Το κεχρί είναι ένα είδος δημητριακού, που

ήταν γνωστό στους αρχαίους Έλληνες, οι οποίοι το καλλιεργούσαν συστηματικά, κυρίως για την παρασκευή ψωμιού. Δεν περιέχει γλουτένη, έτσι μπορεί να αντικαταστήσει το σιτάρι στο διαιτολόγιο ατόμων, τα οποία πάσχουν από κοιλιοκάκη ή άλλης μορφής αλλεργία στο σιτάρι. Στην εποχή της κλιματικής αλλαγής, το κεχρί αλλά και άλλες καλλιέργειες μπορούν να προσδώσουν δυναμική και καινοτομία στην ελληνική γεωργία, υποστηρίζοντας τη γεωργία χαμηλών εισροών και τη δημιουργία νέων προϊόντων, τονώνοντας την ανταγωνιστικότητα». Το πλάνο της ομάδας μας βασίζεται σε τρεις άξονες: i) ενίσχυση και επέκταση της παραγωγής σε νέες περιοχές μέσω της ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης παραγωγών,

ii) συμφωνίες με ελληνικές βιομηχανίες για τη δημιουργία νέων προϊόντων με βάση ή συστατικό το κεχρί, iii) έρευνα και διασύνδεση με διεθνείς φορείς και ερευνητικά κέντρα, μέσω του Δρ. Αλέξανδρου Ταταρίδα (ερευνητή στο Πανεπιστήμιο της Coimbra, Πορτογαλία), με στόχο την υιοθέτηση των πρακτικών και αρχών της αγροοικολογίας στη καλλιέργεια του κεχριού στην Ελλάδα, αλλά και συνολικά τον βιώσιμο μετασχηματισμό των αγροδιατροφικών συστημάτων μέσω της αγροοικολογίας. Απώτερος στόχος της ομάδας είναι η ανάδειξη της σημασίας της καλλιέργειας και την ενσωμάτωσή της στα σχέδια της επερχόμενης Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ)».

Πληροφορίες για

την καλλιέργεια

κεχριού

ΔΡ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΑΤΑΡΙΔΑΣ Γεωπόνος Ph.D. Assistant Researcher, University of Coimbra, Portugal Scientific project manager, Horizon Europe project

Agroecology for weeds-GOOD

Τ

ο κοινό κεχρί (Panicum miliaceum L.) καλλιεργείται στη περιοχή της Κίνας εδώ και περίπου 7.000 χρόνια, ενώ δεν είναι μία άγνωστη καλλιέργεια για τον Ελλαδικό χώρο. Εισήχθη περίπου στο τέλος της τρίτης χιλιετίας π.Χ. ενώ κατά την Ύστερη περίοδο του Χαλκού καλλιεργείτο και συνεισέφερε στη διατροφή των ανθρώπων (για κάποιους και συγκεκριμένες κοινότητες) αποτελώντας μία νέα πηγή πρωτεΐνης, όπως αποκαλύπτουν Ελληνικές αρχαιοβοτανικές έρευνες. Οι χρήσεις του τα αρχαία χρόνια σχετίζονται με τη κατανάλωση από ανθρώπους και ζώα, αλλά και την αξιοποίησή τους στη παρασκευή διατροφικών προϊόντων και αλεύρων. Αξιοσημείωτη είναι και η εύρεση κεχριού σε συνταγή μπύρας που χρονολογείται πέντε χιλιετίες από σήμερα. Το κοινό κεχρί αποτελεί προς ώρας μία καλλιέργεια χωρίς μεγάλη οικονομική σημασία στην Ελλάδα και συνολικά στην Ευρώπη καθώς οι εκτάσεις, η παραγωγή και οι αποδόσεις παραμένουν μικρές. Ωστόσο, αναμένεται ότι η εκμετάλλευσή τους θα αυξηθεί τα επόμενα χρόνια λόγω:

♦ της προσαρμοστικότητάς τους σε περιοχές με ξηρασία, ανθεκτικότητας σε υψηλές θερμοκρασίες, και της αποτελεσματικής χρήσης του διαθέσιμου νερού

♦ της χρήσης των σπόρων για ανθρώπινη κατανάλωση (και όχι μόνο ως ζωοτροφή) μέσω της δημιουργίας πολλών νέων και καινοτόμων προϊόντων

♦ των οφελών που προσδίδουν στο γεωργικό σύστημα καθώς είναι εαρινό σιτηρό μικρού βιολογικού κύκλου, ιδανικό για αμειψισπορές ♦ της έντονης επιστημονικής αξίας που αποκτά, πεδίο το οποίο δικαιολογείται από την ανάδειξη του έτους 2023 ως τη Διεθνή Χρονιά του Κεχριού (International Year of Millets) από τον Διεθνή Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (Food and

Agriculture Organization of the United Nations), αλλά και την ενασχόληση ολοένα και περισσότερων ερευνητών σχετικά με την καλλιέργεια, τη βελτίωση, τα οφέλη, τις χρήσεις, και την κατανάλωση κεχριού

♦ της εμφανούς οικονομικής και εμπορικής αξίας που τα συνοδεύει, με επενδύσεις από μεγάλα κράτη παραγωγούς όπως η Ινδία και η Κίνα.

Βασικά ερωτήματα

Ερ.: Τι είναι το κοινό κεχρί; Είναι ετήσιο, εαρινό σιτηρό με ύψος 30100 εκ., περισσότερο ανθεκτικό στην ξηρασία από άλλες εαρινές καλλιέργειες, με χαμηλές απαιτήσεις σε νερό και θρεπτικά, που μπορεί να αποτελέσει μία βιώσιμη εναλλακτική ή/και προσθήκη στο γεωργικό σας σύστημα. Έχει επιφανειακό (θυσσανώδες) ριζικό σύστημα και αξιοποιεί τα θρεπτικά στοιχεία και το διαθέσιμο νερό στα ανώτερα εδαφικά στρώματα.

Ερ.:Υπάρχουν και άλλα είδη καλλιεργούμενου κεχριού;

Η απάντηση είναι ναι. Ανήκουν όλα στην οικογένεια Poaceae. Από τα σημαντικότερα είναι τα: Eleusine coracana (finger millet), Pennisetum glaucum (pearl millet), Setaria italica (foxtail millet), Sorghumbicolor (great millet, sorghum).

Ερ.: Ποιός είναι ο βιολογικός του κύκλος;

Το κοινό κεχρί έχει μικρό βιολογικό κύκλο (60-90 ημέρες) ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε ποικιλίας. Σε πειράματα αγρού στη Βόρεια Ιταλία, η καλλιέργεια συγκομίστηκε στις 110 ημέρες από τη σπορά.

Ερ. Πού μπορώ να το σπείρω; Μπορεί να σπαρθεί σε χωράφια όπου εφαρμόζεται εαρινή αγρανάπαυση, ως επίσπορη ή/και ως καλλιέργεια που συμμετέχει σε αμειψισπορά με χειμερινά σιτηρά. Είναι επίσης ιδανική ζωοτροφή τη περίοδο του καλοκαιριού ως χορτονομή.

Ερ. Πώς μπορώ να κερδίσω οικονομικά;

Το κοινό κεχρί, αλλά και τα υπόλοιπα είδη που ανήκουν στην ίδια οικογένεια των millets (περίπου 20), μπορούν να προσφέρουν διάφορες πηγές κέρδους ή διαφορετικά ελάττωσης κόστους (π.χ. στη διατροφή των ζώων καθώς αξιοποιείται και ως ζωοτροφή). Συγκεκριμένα οι σπόροι του κοινού κεχριού μπορούν:

1. να διατεθούν για ανθρώπινη κατανάλωση,

2. ως συστατικά στις βιομηχανίες ζυθοποιίας και ζυμαρικών, σε μύλους

για άλευρο και σε άλλες βιομηχανίες τροφίμων, όπως αυτή των μπισκότων,

3. ως ζωοτροφή (πέρα από τη χορτονομή που μπορεί να καταναλωθεί απευθείας από τα ζώα),

4. ως βιοκαύσιμο (τομέας που δεν είναι ανεπτυγμένος όσον αφορά το κεχρί).

Ερ. Υπάρχει οδηγός για τη καλλιέργεια του στη Μεσόγειο;

Η απάντηση είναι όχι. Παρότι το κεχρί καλλιεργείται εδώ και χιλιάδες χρόνια, δεν θεωρείται ότι έχει γίνει επαρκής έρευνα σχετικά με τη μορφολογία, φυσιολογία και βελτίωσή του σε τέτοιο βαθμό που θα επιτρέψει την άμεση εισαγωγή του σε μεγάλες εκτάσεις. Οι διαφορετικές ποικιλίες με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και η απόκριση τους σε αβιοτικούς και βιοτικούς παράγοντες καταπόνησης δημιουργούν ένα πλαίσιο που απαιτεί τη δοκιμή της καλλιέργειας σε διάφορες περιοχές της χώρας και τη διαρκή έρευνα γύρω από το γενετικό υλικό και τις καλλιεργητικές πρακτικές. Είναι προτιμότερο να δοκιμαστεί πρώτα σε μικρές εκτάσεις για να ελέγξουν οι ίδιοι οι παραγωγοί την προσαρμοστικότητα της καλλιέργειας στα χωράφια τους και στις ιδιαίτερες εδαφοκλιματικές συνθήκες της περιοχής τους. Η συνεργασία με ερευνητικούς φορείς της χώρας με εμπειρία και εξειδίκευση στις νέες καλλιέργειες (όπως το Εργαστήριο Γεωργίας του Γεω-

πονικού Πανεπιστημίου Αθηνών) θα μπορούσε να επιταχύνει την εκπαίδευση και τη γνώση γύρω από θέματα που αφορούν τη καλλιέργεια. Παρακάτω παρατίθενται διάφορα στοιχεία από τη διεθνή βιβλιογραφία, σε χώρες όπου το κοινό κεχρί καλλιεργείται τακτικά (όπως η Ινδία, Κίνα, ΗΠΑ) αλλά και χώρες όπως η Ιταλία όπου παράγουν σε μικρότερη κλίμακα.

Σπορά

Εποχή: Απρίλιος-Μάιος (ελάχιστη θερμοκρασία εδάφους περίπου 12 °C) Βάθος σποράς: 1-2 εκ.

Μηχάνημα: Κοινές σπαρτικές χειμερινών σιτηρών

Επιλογή χωραφιού: Μπορεί να καλλιεργηθεί σε εδάφη άγονα και γόνιμα. Το ιδανικό pH είναι 5,5-6,5. Το ιδανικό υψόμετρο αναφέρεται μεταξύ 1,200-3,500 μέτρα (κάτι το οποίο συνδυάζεται και με την αυξημένη συχνότητα βροχοπτώσεων) αλλά χωρίς να είναι περιοριστικό. Οι βέλτιστες θερμοκρασίες κυμαίνονται μεταξύ 20 και 30 °C).

Αποστάσεις σποράς: 10-30 εκ. (συνήθως πυκνά 10-14 εκ.)

Πυκνότητα σποράς: 150-250 φυτά/ m² Ποσότητα σπόρου: 3-3,5 κιλά/στρ. (λίγο περισσότερο σε πιο άγονα εδάφη) Σημαντικά σημεία : Προσοχή:

1. στην επιλογή κατάλληλης ποικιλίας που μπορεί να προσαρμοστεί στις συνθήκες της περιοχής σας, 2. στην προετοιμασία του εδάφους και της σποροκλίνης σε σωστό χρόνο για να μην δοθεί πλεονέκτημα ανάπτυξης στα ζιζάνια,

3. στην εποχή σποράς ώστε να φυτρώσει ομοιόμορφα μετά από βροχοπτώσεις

Λίπανση

Ανάγκες: Οι ανάγκες του κεχριού για

λίπανση παραμένουν ιδιαίτερα χαμηλές

και μπορεί εύκολα να καλλιεργηθεί και χωρίς λίπανση, μειώνοντας έτσι το κόστος παραγωγής. Στη βιβλιογραφία και στο διαδίκτυο υπάρχουν κάποιες οδηγίες, αλλά δεν θα αναφερθούν εδώ. Σημαντικά σημεία: Προσοχή:

1. στην προσθήκη μονάδων αζώτου και στο στάδιο ανάπτυξης που γίνεται η λίπανση καθώς μπορεί να παραταθεί ο βιολογικός κύκλος της καλλιέργειας, να οψιμίσει η φυσιολογική ωρίμανση και να υπάρχουν απώλειες,

2. στη λήψη απόφασης σχετικά με την αναγκαιότητα λίπανσης του κεχριού διότι η βιβλιογραφία δείχνει ότι με την αύξηση της υπάρχει αύξηση των αποδόσεων η οποία δεν είναι όμως πάντα ανάλογη της αύξησης της δόσης του λιπάσματος, κάτι που ελλοχεύει τον κίνδυνο της περιττής, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, εφαρμογής και αχρείαστης αύξησης του κόστους θρέψης και κατ’ επέκταση κόστους παραγωγής, 3. στην μη στοχευμένη λίπανση διότι μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του προϊόντος Παρακολούθηση ανάπτυξης Ο σύντομος βιολογικός κύκλος του κεχριού χωρίζεται σε 3 διακριτά στάδια: τη βλαστητική ανάπτυξη, την αναπαραγωγική φάση, και την ωρίμανση. Το πρώτο στάδιο διαρκεί περίπου 20-30 ημέρες από τη σπορά και αφορά τη περίοδο από το φύτρωμα μέχρι και την έναρξη του σχηματισμού της ταξιανθίας, που είναι φόβη. Το δεύτερο στάδιο διαρκεί και αυτό περίπου 20-30 ημέρες μέχρι την άνθηση του κύριου στελέχους του φυτού. Σε αυτό το στάδιο του καλαμώματος και του ξεσταχυάσματος αυξάνεται η φυλλική επιφάνεια και παρατηρούνται αδέλφια (όχι πολλά). Το τελευταίο στάδιο διαρκεί περίπου 20-

30 ημέρες από την άνθηση μέχρι τη φυσιολογική ωρίμανση, ενώ στους σπόρους συσσωρεύεται ξηρή ουσία. Άρδευση Ανάγκες: Οι βέλτιστες συνθήκες ανάπτυξης επιτυγχάνονται όταν το διαθέσιμο νερό κατά τη διάρκεια του βιολογικού κύκλου κυμαίνεται μεταξύ 200 και 500 mm. Δεν απαιτείται άρδευση παρά μόνο αν υπάρχει παρατεταμένη ξηρασία και υπάρχει εμφανές στρεσάρισμα που μπορεί να οδηγήσει σε αποτυχία της καλλιέργειας. Σημαντικά σημεία: Προσοχή:

1. στην έντονη και παρατεταμένη βροχόπτωση καθώς μπορεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στη παραγωγή Φυτοπροστασία

Εχθροί και ασθένειες: Δεν υπάρχουν επαρκείς αναφορές στη διεθνή βιβλιογραφία σχετικά με εχθρούς και ασθένειες του κοινού κεχριού. Η πλέον αξιόπιστη προέρχεται από τη Νεμπράσκα των ΗΠΑ, αν και θα χρειαστεί να γίνει περαιτέρω αξιολόγηση σε ελληνικές συνθήκες. Η συγκεκριμένη αναφορά (που αποτελεί και οδηγό καλλιέργειας) περιγράφει ως εχθρούς του κεχριού τις ακρίδες, τα ποντίκια, τη πυραλίδα και την αγροτίδα. Εμπειρία από την Ελλάδα δείχνει ότι εχθρός αποτελούν και τα αγριογούρουνα, με τις εκτεταμένες καταστροφές των προηγούμενων καλοκαιριών να μην γλιτώνουν το κεχρί. Από ασθένειες, αναφέρονται ο άνθρακας του κεχριού (Sphacelotheca destruens), εδαφογενή παθογόνα όπως το φουζάριο και το ελμινθοσπόριο, και βακτηριακές προσβολές (π.χ. Pseudomonassyringae).

Ανταγωνισμός με ζιζάνια

Το κεχρί ανταγωνίζεται ικανοποιητικά τα εαρινά ζιζάνια, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία και την εμπειρία από την Ελληνική παραγωγή. Η πυκνή σπορά, η γρήγορη ανάπτυξη και η αποδοτική χρήση του νερού από το κεχρί ευνοούν την ανταγωνιστική του ικανότητα εναντίον των ζιζανίων. Δεν μπορούν να προταθούν χημικά ζιζανιοκτόνα αν δεν δοκιμαστούν σε συνθήκες αγρού πειραματικά. Ωστόσο, πρέπει να αποτελεί στόχο η μείωση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων για την διατήρηση της βιοποικιλότητας, τη μείωση της έκθεσης των παραγωγών (και κατ’ επέκταση των καταναλωτών) σε υπολείμματα φυτοφαρμάκων, και την υιοθέτηση εναλλακτικών μεθόδων διαχείρισης των ζιζανίων που βασίζονται σε οικολογικές αρχές. Για τη διαχείριση ζιζανίων στο κεχρί

Σημαντικά σημεία: Προσοχή:

1. στο να γίνει το ίδιο το κεχρί ζιζάνιο για άλλες εαρινές καλλιέργειες Συγκομιδή

Εποχή συγκομιδής: Στην Ελλάδα συγκομίζεται κατά βάση τον Αύγουστο, περίπου 90 με 110 ημέρες από τη σπορά. Στάδιο φυσιολογικής ωρίμανσης: Λιγότερο από 13% υγρασία. Η ωρίμανση είναι κλιμακούμενη στη φόβη ξεκινώντας από τα πάνω προς τα κάτω. Η συγκομιδή πρέπει να γίνεται όταν τουλάχιστον οι μισοί σπόροι στη φόβη έχουν ωριμάσει (καφέ χρώμα).

Αποδόσεις: Στοιχεία από την Ελλάδα υποδεικνύουν ότι μία μέση απόδοση σε μη αρδευόμενα χωράφια κυμαίνεται μεταξύ 150-250 κιλών το στρέμμα ανάλογα και με τα χαρακτηριστικά της ποικιλίας, τις καλλιεργητικές πρακτικές, τις εδαφοκλιματικές συνθήκες, και τον ανταγωνισμό με τα ζιζάνια. Αναφορές για υψηλότερες αποδόσεις που ξεπερνούν τα 300 κιλά το στρέμμα μπορούν να εντοπιστούν μόνο σε ποτιστικά χωράφια.

Σημαντικά σημεία: Προσοχή:

1. (1) στο στάδιο συγκομιδής γιατί αν είναι υπερώριμοι οι σπόροι, ένας αέρας μπορεί να τους ρίξει.

Η γωνιά του ερευνητή

To Panicum miliaceum (κοινές ονομασίες στα Αγγλικά; proso millet, common millet, broomcorn millet) είναι C4 φυτό. Ο πειραματισμός γύρω από το κεχρί είναι ελλιπής. Λιγοστές αναφορές για τις καλλιεργητικές πρακτικές προέρχονται πρόσφατα από την Ιταλία. Συγκεκριμένα, σε αξιολόγηση της απόκρισης της καλλιέργειας σε αυξανόμενες δόσεις λίπανσης αζώτου και πυκνότητα σποράς, βρέθηκε ότι 10 κιλά αζώτου το στρέμμα δίνουν περίπου 312 κιλά το στρέμμα, αυξημένο κατά 15,5% σε σχέση με τον μάρτυρα, ενώ η αύξηση της πυκνότητας σποράς από 55 σε 222 φυτά το τετραγωνικό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της απόδοσης από 276 σε 321 κιλά το στρέμμα. Σε αυτό το διετές πείραμα το 2018-2019, η καλλιέργεια διαδέχθηκε μαλακό σιτάρι, σπάρθηκε αρχές Μαΐου και συγκομίστη-

κε τέλος Αυγούστου, το έδαφος ήταν

αργιλώδες με pH 7,1 και οργανική ουσία

1,6%, δέχθηκε λίπανση με ουρία 46% μόνο κατά τη σπορά, δεν έγινε άρδευση (η βροχόπτωση αυτό το διάστημα ήταν περίπου 270 mm τον πρώτο χρόνο και περίπου 520 mm τον δεύτερο χρόνο), και η μέση απόδοση σε σπόρο ήταν 285 και 315 κιλά το στρέμμα το πρώτο και δεύτερο χρόνο αντίστοιχα. Μία ακόμα έρευνα από την Ιταλία έδειξε ότι το κεχρί διατηρεί σχετικά σταθερές τις αποδόσεις σε χρονιές με διαφορετικές κλιματικές συνθήκες όπως έντονη βροχόπτωση κατά την άνοιξη, ξηρασία και υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι. Ένα στοιχείο που υποδεικνύει τη σημαντικότητα της έρευνας γύρω από το κοινό κεχρί προέρχεται από μία δημοσίευση στο περιοδικό Nature Communications όπου το κεχρί περιγράφεται ως το καλλιεργούμενο δημητριακό με την πιο αποδοτική χρήση νερού (Water Use Efficiency-WUE).

Αυτό το στοιχείο και συνολικά η βελτίωση του γονιδιώματος του κεχριού μπορεί να αποτελέσει σημαντικό πεδίο έρευνας στο μέλλον και να προσφέρει μία σημαντική λύση για τη διασφάλιση επισιτιστικής ασφάλειας σε περιοχές όπου άλλες καλλιέργειες αποτυγχάνουν λόγω έλλειψης επαρκούς ποσότητας νερού. Προφανώς, οι αποδόσεις του κεχριού μπορεί να μην είναι ελκυστικές για τη πλειοψηφία των παραγωγών στη παρούσα φάση, αλλά αν βελτιωθούν με τη χρήση βιώσιμων, πράσινων και ηθικών τεχνολογιών, τότε θα πολλαπλασιάσουν τη διάθεσή τους στις αγορές και την αξιοποίηση τους σε όλη την αγροδιατροφική αλυσίδα. Ελλείψεις που υπάρχουν στην έρευνα γύρω από το κεχρί παρατίθενται παρακάτω:

1. προγράμματα βελτίωσης,

2. προσαρμοστικότητα σε ποικίλα αγροοικοσυστήματα της Μεσογείου και ιδιαίτερα της Ελλάδας,

3. βέλτιστες πρακτικές φυτοπροστασίας και ιδιαίτερα αξιολόγηση του ανταγωνισμού με εαρινά ζιζάνια,

4. ρόλος τους στη διατροφή των ζώων,

5. διατροφική αξία για τον άνθρωπο και επεξεργασία των προϊόντων κεχριού. Η γωνιά του γεωργικού συμβούλου Μιλώντας για καλλιέργειες (όπως το κεχρί) που μπορούν να αποτελέσουν σημαντικά εργαλεία για τον εκσυγχρονισμό των γεωργικών συστημάτων και την ανθεκτικότητά τους σε ένα περιβάλλον διαρκών αλλαγών, δεν μπορεί να μην γίνει λόγος για την μείζονα σημασία της συμβουλευτικής των παραγωγών. Ένα από τα ζητούμενα της (τωρινής) ΚΑΠ αλλά και της αγοράς αποτελεί διαχρονικά η κατάρτιση των παραγωγών και η στήριξη τους μέσω της συμβουλευτικής με σκοπό

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ

ΠΡΟΒΑΤΟΤΡΟΦΙΑ

Η διατροφή των προβάτων σε δύο γαλακτοπαραγωγικές εκτροφές

με διαφορετική προσέγγιση

Η βέλτιστη διατροφή των μηρυκαστικών είναι ένα θέμα το οποίο βρίσκεται υπό διαρκή διαπραγμάτευση. Θεωρία και πρακτική έρχονται σε σύγκρουση επί δεκαετίες, μα στο τέλος ο αδιαμφισβήτητος νικητής είναι η επίτευξη της επιθυμητής μέγιστης απόδοσης, σε συνδυασμό φυσικά με την υψηλότερη δυνατή ποιότητα του προϊόντος. Δύο σχετικά νέοι κτηνοτρόφοι μίλησαν στο περιοδικό Γεωργία-Κτηνοτροφία για τις εκτροφές τους καθώς και τη διατροφή των ζώων τους. ΖΥΓΟΥΡΆΚΗ ΆΙΚΆΤΕΡΙΝΗ-ΓΛΥΚΕΡΙΆ Γεωπόνος, Ζωοτέχνης /Τεχνολόγος Τροφίμων

Ο

Νίκος Καψάλας προέρχεται από γενιά κτηνοτρόφων, σπούδασε ιχθυολόγος και πριν 25 χρόνια επιφορτίστηκε με τον εκσυγχρονισμό της οικογενειακής εκτροφής, ιδρύοντας τη νέα του εκμετάλλευση στο Νομό Άρτας. Συστήνοντας διαδικασίες μηχανικής άμελξης και βελτιώνοντας την παραγωγή και χορήγηση σιτηρεσίου κατάφερε να φτάσει να εκτρέφει σήμερα 700 πρόβατα Φριζάρτα και Λακόν. Ο Γιώργος Παπαγεωργίου είναι φαρμακοποιός και νέος κτηνοτρόφος στο Νομό Ιωαννίνων. Ξεκίνησε να ασχολείται με την εκτροφή χιώτικών προβάτων πριν από 20 χρόνια αυξάνοντας σταδιακά τόσο τον αριθμό, όσο και την απόδοση των ζώων του. Μέσω της βαθύτερης μελέτης του γενοτύπου, της βιοχημείας των προϊόντων, αλλά και των αναγκών των εκτρεφόμενων προβάτων στοχεύει στην βελτιστοποίηση της παραγωγής του και στην περαιτέρω πρόοδο της μονάδας του.

Μια παραδοσιακή

κτηνοτροφική εκμετάλλευση 3ης γενιάς

Ο Νίκος Καψάλας διατηρεί κτηνοτροφική μονάδα με πρόβατα των φυλών Φριζάρτα και Λακόν (Lacaune) στο Νομό Άρτας τα τελευταία 25 χρόνια. Είναι κτηνοτρόφος τρίτης γενιάς., όπως αναφέρει, «είχε ο πατέρας μου αλλά και ο παππούς μου ζώα, οπότε είχα επαφή με το αντικείμενο, μεγάλωσα σαν να λέμε ανάμεσα στα πρόβατα. Στη συνέχεια σπούδασα ιχθυολόγος στο Μεσολόγγι και επέστρεψα στην Άρτα με σκοπό να εκσυγχρονίσω την εκτροφή προβάτων της οικογένειας μου, με εισαγωγή νέων τεχνολογιών, όπως μηχάνημα ενσίρωσης, σιλό, αλλά και μηχανικά αμελκτήρια, τα οποία συνολικά αναβάθμισαν την εκτροφή και βοήθησαν στη μείωση του κόστους».

Η εκτροφή του κ. Καψάλα ιδρύθηκε με

τη σημερινή της μορφή πριν 25 χρόνια, με αφετηρία 200 ζώα, τα οποία παρέλαβε από τον πατέρα του. Σήμερα έχει φτάσει να αριθμεί συνολικά περίπου 700 πρόβατα των φυλών Φριζάρτα και Λακόν, 400 εκ των οποίων αποτελούν προβατίνες άμελξης. Η μονάδα του κ. Καψάλα έχει γαλακτοπαραγωγική κατεύθυνση, ενώ κατά περιόδους γίνεται και πώληση αμνοεριφίων ή ζώων τα οποία είναι πλέον, εξαιτίας πληθώρας αιτιών, μη παραγωγικά. Όσον αφορά για την εριοπαραγωγή, το μαλλί των προβάτων πωλείται αναγκαστικά πλέον κατά το μεγαλύτερο ποσοστό στην Τουρκία και μάλιστα σε ασύμφορα χαμηλή τιμή, καθώς στη χώρα μας δεν υφίσταται πια κλωστοϋφαντουργική βιομηχανία. Αυτές οι φυλές προβάτων αποτελούν δύο από τις πιο σημαντικές στην ελληνική επικράτεια, αλλά και παγκοσμίως. Η Άρτας ή Φριζάρτα αποτελεί μια σχετικά νέα φυλή προβάτων που δημιουργήθηκε τα τελευταία 50-60 χρόνια, μέσω διασταυρώσεων του εγχώριου πεδινού προβάτου Άρτας με κριούς της φυλής Ανατολικής Φρισλανδίας και λόγω των υψηλών της αποδόσεων κατατάσσεται σε μια από τις πιο περιζήτητες εκτρεφόμενες φυλές σε ολόκληρη τη χώρα. Η φυλή προβάτων Λακόν αντίστοιχα αποτελεί την πιο σημαντική γαλακτοπαραγωγική φυλή προβάτων στη Γαλλία, το γάλα

Μια ταχύτατα εξελισσόμενη νέας γενιάς εκτροφή προβάτων Ο Γεώργιος Παπαγεωργίου ξεκίνησε να ασχολείται με την προβατοτροφία το 2004 και ίδρυσε τη κτηνοτροφική του μονάδα εκτροφής με τη σημερινή της μορφή το 2012 στους Λογγάδες Ιωαννίνων. Ξεκινώντας με 10 μόνο πρόβατα και χωρίς κάποια προηγούμενη επαφή με τον κτηνοτροφικό τομέα, κατάφερε μέσα σε λίγα χρόνια να δημιουργήσει μια εγκατάσταση 250 προβάτων της φυλής Χίου. Καθώς ίδιος ασκεί παράλληλα και το επάγγελμα του φαρμακοποιού, ενώ η σύζυγος του είναι διδάκτωρ στον τομέα της βιοχημείας, κατέχουν και οι δύο επιστημονικές γνώσεις τις οποίες προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν για την περαιτέρω πρόοδο της μονάδας τους.

Η εκτροφή του κ. Παπαγεωργίου γαλακτοπαραγωγικής κατεύθυνσης και έχει εντατικό χαρακτήρα, ενώ ορισμένα αμνοερίφια πωλούνται ως γεννήτορες σε επιλεγμένες μονάδες και τα υπόλοιπα πωλούνται προς κρεατοπαραγωγική κατεύθυνση. Τα ζώα που επέλεξε για την εκτροφή του ανήκουν στη φυλή προβάτων της Χίου, η οποία σύμφωνα με τον κτηνοτρόφο έχει ορισμένα βασικά πλεονεκτήματα. Το πρώτο είναι η τεράστια πολυδυμία της. Το δεύτερο είναι πως γαλακτοπαραγωγικά αποτελεί μια από τις 3 πιο καθαρόαιμες φυσικές φυλές οι οποίες δεν έχουν δεχτεί ανθρώπινη παρέμβαση – οι άλλες δύο είναι η ισραηλινό Αβασι (Awassi) και η γερμανική Ανατολικής Φρισλανδίας. Παράλληλα παρουσιάζει αυξημένη ανθεκτικότητα σε νοσήματα, καθώς ως φυσική φυλή χαρακτηρίζεται από καλύτερο ανοσοποιητικό σύστημα. Όπως μας ενημερώνει ο ίδιος, «σε συνεργασία με άλλες

μονάδες πανελλαδικά, καθώς και με τα ελληνικά πανεπιστήμια έχουμε συμπεράνει πως το χιώτικο πρόβατο καταναλώνει κατά μέσο όρο 24-28% λιγότερη ποσότητα ζωοτροφής ανά λίτρο γάλακτος, σε σύγκριση με άλλες ελληνικές φυλές».

Πολλαπλοί παράγοντες καθορίζουν τη διατροφή των προβάτων Ο κ. Καψάλας αναφέρει στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ότι, το χορηγούμενο σιτηρέσιο προσαρμόζεται ανάλογα με την ένταση της εκτροφής, την εποχή, το παραγωγικό στάδιο του ζώου, καθώς και τις ιδιαιτερότητες κάθε φυλής. Ο συνηθέστερος τρόπος διατροφής των προβάτων μας επισημαίνει, είναι ένας συνδυασμός βόσκησης, χονδροειδών και συμπυκνωμένων ζωοτροφών. Στην περίπτωση της εκτροφής των Φριζάρτα εφαρμόζεται βόσκηση, καθώς είναι άριστα προσαρμοσμένα σε πεδινές περιοχές με υγρό κλίμα και ο κτηνοτρόφος χρησιμοποιεί το πλεονέκτημα αυτό προς όφελος του. «Τα ζώα βόσκουν χλωρή νομή όταν το επιτρέπουν οι συνθήκες, ενώ παράλληλα χορηγείται άχυρο και άλλες χονδροειδείς ζωοτροφές. Στη μονάδα μας καλλιεργούμε τριφύλλι και καλαμπόκι για ιδιοκατανάλωση και μείωση του κόστους διατροφής. Τα ιδιοπαραγόμενα δεν αρκούν όμως πια, οπότε αγοράζουμε συμπληρωματικά από χονδρεμπόρους και παραγωγούς. Παράλληλα παράγουμε μόνοι μας μείγματα συμπυκνωμένων ζωοτροφών τόσο για την γαλακτοπαραγωγή, όσο και για την ξηρά περίοδο. «Τα πρόβατα Λακόν έχουν μεγαλύτερες απαιτήσεις από τα Φριζάρτα ως προς την ποσότητα τροφής που απαιτούν, αλλά ταυτόχρονα έχουν και αυξημένη απόδοση γάλακτος, οπότε το κόστος της επιπλέον τροφής υπερκαλύπτεται από τα έσοδα της γαλακτοπαραγωγής». Στη δική του εκτροφή, ο κ. Παπαγεωργίου αναφέρει στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ότι, εφαρμόζει κλειστό σύστημα σταβλισμού. Για τη διατροφή των χιώτικων προβάτων της εκτροφής του το σιτηρέσιο που επιλέγει αποτελείται από ένα συνδυασμό χονδροειδών ζωοτροφών, κυρίως τριφυλλιού μηδικής και αχύρου κριθαριού ή σιταριού ανάλογα με τη διαθεσιμότητα στην αγορά. Συμπληρωματικά για την κάλυψη των αναγκών των ζώων παρέχεται και συμπύκνωμα φυράματος, σε ποσότητα 700-1250γρ, ανάλογα με τη φάση στην οποία βρίσκονται τα ζώα. «Πραγματοποιούμε ιδιοκαλλιέργεια τριφυλλιού μηδικής, σε δική μας γη και με δικά μας μηχανήματα, η οποία καλύπτει τις ανάγκες της μονάδας κατά ποσοστό περίπου 80%, γεγονός που είναι πολύ σημαντικό για τη μείωση του κόστους της διατροφής. Έχουμε καταλήξει στη σύσταση ενός σταθερού ποιοτικά σιτηρεσίου, το οποίο είναι ίδιο για όλα τα ζώα και το μόνο που διαφοροποιείται είναι η ποσότητα. Δηλαδή, ανάλογα με το στάδιο στο οποίο βρίσκονται τα ζώα μέσα στο έτος – εγκυμοσύνη, γαλακτοπαραγωγική ή ξηρή περίοδος κλπ. – διαφοροποιείται η ποσότητα της τροφής». Όπως μας εξηγεί ο κ. Παπαγεωργίου ο συγκεκριμένος τρόπος διατροφής έχει επιλεχθεί μετά από πολλαπλές μετρήσεις, συνεχή παρακολούθηση της απόδοσης αλλά και της ευζωίας των ζώων, καθώς και συλλογή και μελέτη των αποτελεσμάτων. «Παλαιότερα είχαμε δοκιμάσει και το συμβατικό τρόπο χορήγησης του σιτηρεσίου με διαφοροποίηση της μορφής του μεταξύ των φάσεων των προβάτων και δεν σημειώθηκε κάποια σημαντική βελτίωση, αλλά αντιθέτως παρατηρήθηκε αύξηση της εμφάνισης μεταβολικών νοσημάτων – κέτωσης και οξέωσης – ιδίως στα τελευταία στάδια της εγκυμοσύνης και στα πρώτα στάδια της γαλουχίας, κατά τα οποία το ζώο είναι πιο ευάλωτο. «Το σιτηρέσιο στο οποίο έχουμε καταλήξει τώρα στοχεύει σε συγκεκριμένα θέματα θρέψης του χιώτικου προβάτου, με σκοπό τόσο τη μέγιστο δυνατή παραγωγή γάλακτος, όσο και την άριστη κατάσταση και συνολική ευζωία των εκτρεφόμενων ζώων». Η ανάπτυξη της κτηνοτροφίας επιτυγχάνεται μέσω της τεχνολογικής εξέλιξης

Στην γαλακτοπαραγωγική κατεύθυνση μιας εκτροφής, μετά την απομάκρυνση των νεαρών αρνιών από τις μητέρες προβατίνες ξεκινά η λεγόμενη αμελκτική

προβατοτροφίας

Τι φέρνει λοιπόν το μέλλον στην κτηνοτροφική μονάδα του κ. Καψάλα; Συζητώντας για τα μελλοντικά του σχέδια, ο κ. Καψάλας δηλώνει πως: «Καμία άλλη δουλειά δεν έχει το ρυθμό που έχει η κτηνοτροφία. Είναι μια δουλειά που απαιτεί την παρουσία μας 20 ώρες τη μέρα, 365 ημέρες το χρόνο. Τα ζώα που αρμέγονται έχουν την περισσότερη δουλειά και από μια άποψη γινόμαστε σχεδόν αντικοινωνικοί. Οι εκτροφές δεν έχουν εκσυγχρονιστεί όσο θα έπρεπε, ιδίως στα μηρυκαστικά, δεν υπήρχε βοήθεια από την πολιτεία. Την τελευταία δεκαετία κάπως έχει αρχίσει να αλλάζει αυτό και έγιναν κάποια βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν ακόμα σημαντικές ελλείψεις για να φτάσει ο κτηνοτρόφος σε ένα ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο. Σχέδια για την περαιτέρω ανάπτυξη της επιχείρησης υπάρχουν πάντα στο πλάνο, όμως το θέμα είναι να συντρέξουν οι κατάλληλες συνθήκες για την υλοποίηση τους». Στην περίπτωση του κ. Παπαγεωργίου στα αμέσως επόμενα χρόνια στο επίκεντρο των στόχων του είναι η ουσιαστικότερη γνώση της εκτροφής των προβάτων ,μέσω της επιστήμης της γενετικής βελτίωσης. Ο φιλόδοξος κτηνοτρόφος στοχεύει στη γενετική

γραφή

του γάλακτος, η οποία όπως είναι γνωστό είναι

περίοδος των ζώων, κατά την οποία γίνεται η επιθυμητή παραγωγή γάλακτος, και η οποία διαρκεί έως 7-8 μήνες. Το άρμεγμα διενεργείται με τα χέρια ή με τη βοήθεια αμελκτικών μηχανών. Η απόδοση μιας μηχανής άμελξης, όταν φυσικά τα ζώα είναι προσαρμοσμένα σε αυτήν, μπορεί να φτάσει ακόμα και τα 150 πρόβατα ανά ώρα, αριθμός ο οποίος είναι συχνά έως και διπλάσιος της χειρωνακτικής άμελξης. Παράλληλα, υπό τις σωστές συνθήκες λειτουργίας τόσο του αμελκτηρίου, όσο και της εκτροφής συνολικά, το γάλα που προέρχεται από μηχανές άμελξης θεωρείται άριστης υγειονομικής ποιότητας. Όπως διορατικά προέβλεψε ο κ. Καψάλας, έτσι επαληθεύτηκε και από την εμπειρία του σχεδόν 30 χρόνια αργότερα: η επένδυση σε μηχανικά αμελκτήρια είναι αναπόσπαστο κομμάτι της προόδου της εκτροφής και την αύξηση του αριθμού των παραγωγικών ζώων. Αυτή τη στιγμή η μονάδα του διαθέτει αμελκτική μηχανή 48 θέσεων, στην οποία αρμέγονται 24 ζώα ταυτόχρονα. Όπως τονίζει «όταν αρμέγεις με τα χέρια είναι δυσκολότερο να μεγαλώσεις το κοπάδι. Στη μηχανική άμελξη είναι και πάλι αναγκαία η διαρκής παρουσία του παραγωγού για να επιβλέπει, αλλά δίνει περισσότερες δυνατότητες ανάπτυξης της μονάδας». Οι αμελγόμενες προβατίνες διατηρούν την επιθυμητή απόδοση συνήθως για 5-6 γαλακτικές περιόδους, χωρίς αυτό να είναι πάντα απολύτως σίγουρο, καθώς στην γαλακτοπαραγωγή επιδρούν ποικίλοι παράγοντες. Με την εφαρμογή της εντατικής μορφής εκτροφής η οποία εφαρμόζεται σήμερα, ο κ. Καψάλας προτιμά να αντικαθιστά τα ζώα του κάθε 4 χρόνια. Σήμερα η γαλακτοπαραγωγή της κτηνοτροφικής μονάδας του κυμαίνεται περίπου στους 150 τόνους γάλακτος ανά έτος. Στη μονάδα του κ. Καψάλα διεξάγεται παράλληλα παραδοσιακή γονιμοποίηση, με χρήση ορμονών για την ομαδοποίηση των ζώων. Επιπλέον, γίνονται ελεγχόμενες συζεύξεις με τελικό στόχο την παραλαβή ζώων με καλύτερα παραγωγικά χαρακτηριστικά. «Το πρόβατο Φριζάρτα αν και είναι πλήρως εγκλιματισμένο στην περιοχή της Άρτας, πλέον ως φυλή φτάνει σταδιακά σε ένα τέλμα καθώς δεν υπήρξε προνοητικότητα από την πολιτεία, με αποτέλεσμα να έχει γίνει τα τελευταία χρόνια ανάμειξη με άλλες φυλές προβάτων της περιοχής και να είναι πλέον στενά τα περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης. Το γαλλικό Λακόν από την άλλη πλευρά λόγω της καταγωγής του επιδέχεται διαρκή γενετική βελτίωση», μας εξηγεί ο κ. Καψάλας Για τον κ. Παπαγεωργίου, η γνώση των γενετικών χαρακτηριστικών του κάθε ζώου μεμονωμένα φαίνεται να είναι το σημείο κλειδί στον έλεγχο της αντίστοιχης απόδοσης του. Η μονάδα του έχει πετύχει τα τελευταία χρόνια τις ιδιαίτερα υψηλές αποδόσεις των 340-380 κιλών γάλακτος ανά γαλακτική περίοδο. Όπως μας λέει ο ίδιος, «η άμελξη γίνεται μηχανικά σε μηχάνημα 12 θέσεων, με παράλληλη ηλεκτρονική καταγραφή και γαλακτομέτρηση όλων των ζώων. Τα στοιχεία συλλέγονται σε κεντρική μονάδα υπολογιστή και αξιολογούνται στο τέλος κάθε γαλακτικής περιόδου, με αποτέλεσμα να έχουμε μια συνολική εικόνα για κάθε ζώο όσον αφορά την απόδοση του, τις διακυμάνσεις της γαλακτοπαραγωγής κλπ.». Ταυτόχρονα, μια σημαντική κίνηση, όπως μας πληροφορεί, είναι πως τα ζώα είναι χωρισμένα σε μποξ, έτσι ώστε με την εφαρμογή στοχευμένων συζεύξεων να είναι πάντα γνωστή και απολύτως σίγουρη η πατρότητα – και άρα και τα χαρακτηριστικά των απογόνων – σε κάθε ζώο. «Με γνώση της πατρότητας των εκτρεφόμενων προβάτων και διενεργώντας παράλληλα γενετική ανάλυση γνωρίζουμε ακριβώς το γενότυπο των ζώων μέσα στη μονάδα, ποια έχουν για παράδειγμα τα καλύτερα χαρακτηριστικά ή ποια είναι 2ης κατηγορίας». Προοπτικές εξέλιξης της

ΑΝΕΦΑΡΜΟΣΤΟ ΤΟ

ΥΠΟΜΕΤΡΟ 5.2 ΓΙΑ ΤΗ

ΜΕΓΑΛΗ ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΑ ΤΩΝ

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΩΝ

Τα λάθη του ΥπΑΑΤ που οδήγησαν σε φιάσκο το μέτρο

αποκατάστασης ζημιών

Πρόβλημα αποτελεί η ανασύσταση των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων από τις μεγάλες πυρκαγιές και την θεομηνία Daniel στα ζώα και στις εγκαταστάσεις. Για την αντιμετώπιση των καταστροφών το ΥπΑΑΤ ανακοίνωσε την ενεργοποίηση του Υπομέτρου 5.2 «Επενδύσεις αποκατάστασης των ζημιών που προκαλούνται στο γεωργικό κεφάλαιο (ζωικό και πάγιο) από φυσικά φαινόμενα, δυσμενείς καιρικές συνθήκες και καταστροφικά γεγονότα», με κονδύλι συνολικού ύψους 45 εκατ. ευρώ. Τελικά όμως λάθη στην πρόσκληση το έκαναν ανεφάρμοστο για την πλειοψηφία των πληγέντων κτηνοτρόφων.

ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

Τ

ο 5.2 εφαρμόζεται στις Περιφερειακές Ενότητες Καρδίτσας, Τρικάλων, Λάρισας και Μαγνησίας της Περιφέρειας Θεσσαλίας, την περιοχή του Δήμου Δομοκού της Περιφερειακής Ενότητας Φθιώτιδας, καθώς και στους Δήμους Αλεξανδρούπολης και Σουφλίου της Περιφερειακής Ενότητας Έβρου και η υποβολή των αιτήσεων, που γίνεται ηλεκτρονικά μέσω του Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος Αγροτικής Ανάπτυξης, λήγει στις 30 Απριλίου 2024. Ήταν μια μεγάλη ευκαιρία για τη χώρα μας μετά από μια μεγάλη καταστροφή να ξαναστηθούν οι εκτροφές με νέες σύγχρονες εγκαταστάσεις και να ανασυσταθεί το ζωικό κεφάλαιο με πιο παραγωγικά ζώα. Αρκεί να σας επισημάνουμε ότι σήμερα οι περισσότερες εκτροφές, ειδικά στην αιγοπροβατοτροφία, είναι πρόχειρα καταλύματα και όχι σύγχρονοι στάβλοι. Μετά όμως την ανακοίνωση της πρόσκλησης για τη δωρεάν αντικατάσταση ζωικού κεφαλαίου και ανακατασκευή στάβλων (όπως την διαφήμιζε τόσους μήνες το ΥπΑΑΤ) αντί για χαρά ήρθε μεγάλη αναστάτωση και απογοήτευση στους κτηνοτρόφους.

Το Υπομέτρο 5.2 δεν μπορεί να εφαρμοστεί, είναι ένα κενό γράμμα. Αυτό που θα πρέπει να κάνει άμεσα το ΥπΑΑΤ είναι να τροποποιήσει την πρόσκληση. Το πρόβλημα είναι ότι βιάστηκαν να βγάλουν στον αέρα την πρόσκληση και δεν μελέτησαν τη χρηματοδότηση. Δεν μπορεί ένα «κατεστραμμένος» κτηνοτρόφος να βρει κονδύλια για να κάνει την προπληρωμή του έργου και στην συνέχεια να πάρει τα χρήματα. Η Διαχειριστική Αρχή έκανε μια αντιγραφή των Σχεδίων Βελτίωσης όσον αφορά την επιλεξιμότητα. Όμως δεν μελέτησαν τη χρηματοδότηση. Θα μπορούσαν οι τράπεζες να χρηματοδοτούν το κόστος έναντι της επιδότησης (που είναι 100%). Θα μπορούσαν ακόμη να έδιναν και άτοκα δάνεια μιας και δεν υπάρχει κάποιο επενδυτικό ρίσκο (δεν θα χάσουν τα χρήματα) αφού στην συνέχεια θα πάρουν το σύνολο των χρημάτων. Για να γίνει αυτό όμως θα έπρεπε να υπάρξει συμφωνία του ΥπΑΑΤ με τις τράπεζες - όπως γινόταν με την Κάρτα

το φιάσκο. Δεν υπάρχει ρευστότητα στους κτηνοτρόφους

βου BUNE

Μπαϊρακτάρης, «είναι

ανεφάρμοστο. Μεγάλο πρόβλημα η έλλειψη ρευστότητας των κτηνοτρόφων. Δεν μπορεί να μιλάς για ιδιοχρηματοδότηση σε κατεστραμμένους παραγωγούς. Μας είπαν από το ΥπΑΑΤ να πηγαίνουμε τα τιμολόγια στις τράπεζες αλλά όταν το κάναμε οι υπάλληλοι μας απάντησαν ότι δεν υπάρχει καμιά ενημέρωση και δεν μπορούν να βγάλουν εντολή πληρωμής με δικά τους χρήματα. Το πλαφόν 100.000 ευρώ αφορά στάβλους και ζώα και είναι μικρό το ποσό. Μέσα σε ένα

στάβλο έχουμε μηχανήματα και ηλεκτρικές εγκαταστάσεις. Μόνο ο μηχανολογικός εξοπλισμός σε πολλές περιπτώσεις ξεπερνάει αυτό το πλαφόν. Αυτό που έφερε μεγάλη αγανάκτηση στους κτηνοτρόφους είναι ότι ζητάνε άδεια εγκατάστασης και όχι λειτουργίας. Το ΥπΑΑΤ γνωρίζει καλά ότι η μεγάλη πλειοψηφία των κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων δεν έχει άδεια εγκατάστασης. Είναι σαν να δουλεύει τους κτηνοτρόφους. Αλλά και με την αγορά των ζώων έχουμε προβλήματα. Πολλοί κτηνοτρόφοι με τα χρήματα της αποζημίωσης του ΕΛΓΑ αγόρασαν ζώα από το εξωτερικό. Ωστόσο στο 5.2 δεν προβλέπεται να είναι επιλέξιμη αυτή η αγορά. Θα μπορεί όμως ένας έμπορας να εισάγει τα ζώα και να τα πουλήσει στην συνέχεια στον κτηνοτρόφο. Στην ουσία δεν αναγνωρίζει το κράτος τιμολόγιο αγοράς από χώρες της ΕΕ (είναι νόμιμο κάτι τέτοιο;). Τελικά υπάρχει μεγάλη απογοήτευση στους κτηνοτρόφους και όλοι θέλουν να εγκαταλείψουν το επάγγελμα».

Πρόχειρα καταλύματα δεν έχουν άδειες

Από την πλευρά του ο Γιάννης Μπαρδανίκας, από την Ομοσπονδία Κτηνοτρόφων και Κτηνοτροφικών Συλλόγων Θεσσαλίας, αναφέρει στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ότι «είμαι από την περιοχή του Πλατυκάμπου και υπήρξαν ζημιές στην περιοχή από την θεομηνία.

Πριν αναφερθούμε στο συγκεκριμένο μέτρο να πούμε ότι ο ΕΛΓΑ δεν αποζημιώνει ζώα άνω των 6 ετών αν και είμαστε υποχρεωμένοι οι κτηνοτρόφοι να πληρώνουμε εισφορές. Είναι μια αδικία που εδώ και χρόνια μας λέει ο ΕΛΓΑ ότι θα διορθωθεί αλλά δεν έχει γίνει τίποτα. Για το Υπομέτρο 5.2 το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι θα πρέπει ένας κτηνοτρόφος να πληρώσει από την τσέπη του για να επισκευάσει τις ζημιές του στάβλου του και στην συνέχεια να εισπράξει τα χρήματα. Αλλά κανείς δεν ενδιαφέρεται που θα βρει ο κτηνοτρόφος τα χρήματα. Επίσης ζητούν άδεια εγκατάστασης αν και ξέρουν ότι τουλάχιστον στην αιγοπροβατοτροφία το 80% των στάβλων δεν έχουν οικοδομική άδεια και είναι πρόχειρα καταλύματα. Στην ουσία το πρόγραμμα είναι εκτός τόπου και χρόνου. Συνάδελφοι μας ενημερώνουν πως δεν αποζημιώνεται η αντικατάσταση αλλά η επισκευή. Δηλαδή σε ένα κατεστραμμένο αρμεκτήριο το οποίο δεν επισκευάζεται σου λένε πάρε καινούργιο με δικά σου λεφτά».

Αναστάτωση και απογοήτευση στους κτηνοτρόφους Σε επιστολή που έστειλε η ΕΘΕΑΣ στο ΥπΑΑΤ υποστηρίζει ότι είναι ανεφάρμοστο για την πλειοψηφία των πληγέντων κτηνοτρόφων το Υπομέτρο 5.2 και υπάρχει ανάγκη άμεσων αλλαγών για την εφαρμογή του. Όπως κατέθεσαν στο

ταιρισμοί

Θεσσαλίας και

δημοσίευση της πρόσκλησης του Υπομέτρου 5.2 επήλθε μεγάλη αναστάτωση και απογοήτευση στους κτηνοτρόφους. Με τις πρώτες έρευνες εφαρμογής κατά τη διαδικασία υποβολής των αιτήσεων από τους κτηνοτρόφους, παρατηρήθηκαν μια σειρά από σοβαρά προβλήματα. Στην επιστολή της η ΕΘΕΑΣ αναφέρει τα εξής: ΤΟ ΥΠΟΜΈΤΡΟ 5.2 ΠΑΡΑΒΛΈΠΈΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΓΈΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΟΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΟΙ ΔΈΝ ΈΧΟΥΝ ΚΑΜΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΗ ΈΠΑΡΚΈΙΑ

Θράκης, με

1. Για την κατάθεση της αίτησης είναι απαραίτητη η φορολογική και ασφαλιστική ενημερότητα, ωστόσο πολλοί κτηνοτρόφοι (μετά τις μεγάλες πυρκαγιές και τις σφοδρές πλημμύρες του Σεπτεμβρίου 2023), δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους, καθώς δεν είναι φορολογικά και ασφαλιστικά ενήμεροι.

2. Κτηνοτρόφοι με άδεια πρόχειρου καταλύματος, δεν μπορούν να κάνουν παρεμβάσεις, οι οποίες θα επιδοτηθούν στον στάβλο τους, που έχει υποστεί ζημιές, τη στιγμή που αυτό είναι το μόνο εφικτό για να γίνει άμεσα.

3. Δεν έχει διευκρινιστεί ακόμη, εάν για την αγορά του ζωικού κεφαλαίου είναι απαραίτητη η άδεια λειτουργίας κατά την υποβολή της αίτησης ή θα πρέπει να υπάρχει κατά την υποβολή των αιτημάτων πληρωμής.

4. Δεν έχουν αναρτηθεί όλα τα πορίσματα από τον ΕΛΓΑ και ως εκ τούτου δεν γνωρίζουν τον ακριβή αριθμό ζώων, για τον οποίο αναγνωρίστηκε ζημιά, ώστε να υποβληθεί αίτημα ένταξης στο υπομέτρο 5.2.

5. Το Υπομέτρο 5.2 παραβλέπει το πραγματικό γεγονός ότι οι κτηνοτρόφοι δεν έχουν καμία χρηματοδοτική επάρκεια. Οι όποιες αποζημιώσεις έχουν καταβληθεί, αναλώθηκαν ήδη

για τις προϋπάρχουσες υποχρεώσεις των κτηνοτροφικών μονάδων. Ως εκ τούτου, υπάρχει αδυναμία εξόφλησης των τιμολογίων αγοράς των ζώων για να υποβληθεί αίτημα πληρωμής στο υπομέτρο 5.2. Χωρίς κάλυψη της χρηματοδότησης αγοράς των ζώων, το μέτρο είναι πρακτικά ανενεργό για πολλούς κτηνοτρόφους λόγω απώλειας των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και των περιουσιών τους και αδυνατούν να προπληρώσουν τα ζώα.

6. Δεν υπάρχουν οδηγίες για την ορθή συμπλήρωση της αίτησης στο πληροφορικό σύστημα ΟΠΣΑΑ. Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω προβλήματα, προτείνουμε, όπως τροποποιηθεί άμεσα η διαδικασία στα θέματα που τέθηκαν και κυρίως να προβλεφθεί η δυνατότητα πρόσβασης στη χρηματοδότηση από τις Τράπεζες, με εγγύηση του δημοσίου και χρηματοδότησης με ευνοϊκούς όρους, έως ότου γίνει η εκταμίευση των χρημάτων. Εναλλακτικά, να προβλεφθεί η απευθείας πληρωμή των πωλητών μέσα από δάνειο και η κάλυψη του από την εξόφληση του φακέλου, εφόσον βέβαια αυτό γίνει σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Είναι επίσης αδήριτη ανάγκη να στηριχθούν οι παραγωγοί, καθώς αδυνατούν να βρουν ζωϊκό κεφάλαιο

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΟΙ ΜΈ ΑΔΈΙΑ ΠΡΟΧΈΙΡΟΥ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΟΣ, ΔΈΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΠΑΡΈΜΒΑΣΈΙΣ

πλαίσιο μιας οργανωμένης αναζήτησης για την αποφυγή λανθασμένων επιλογών, που θα λειτουργήσουν σε βάρος των κτηνοτρόφων. Οι αλλαγές κρίνονται απαραίτητες, γιατί με τον τρόπο που προτείνεται η συγκρότηση του φακέλου είναι αδύνατη η υποβολή του στην ταχθείσα προθεσμία, καθώς είναι χρονοβόρα η συλλογή των δικαιολογητικών ιδιαίτερα, όταν πρόκειται για σταβλική εγκατάσταση, επισκευή ή μετεγκατάσταση είναι από τις πιο αργές στη δημόσια διοίκηση για σειρά ετών. Οι κτηνοτρόφοι που επλήγησαν

από τις πυρκαγιές και την πλημμύρα παραμένουν 8 και 9 μήνες μετά χωρίς ζώα και εγκαταστάσεις και συνεπώς έχασαν μια ολόκληρη γαλακτοκομική και κρεατοπαραγωγική περίοδο και είναι χωρίς εισόδημα. Εάν δεν γίνουν αλλαγές στο υπομέτρο 5.2 για να αποκτήσουν ζώα και εγκαταστάσεις άμεσα θα χάσουν και την επόμενη περίοδο πράγμα, που θα τους οδηγήσει σε ολοκληρωτική καταστροφή και εγκατάλειψη.

Χάθηκε μια ευκαιρία να αντικατασταθούν παλιοί στάβλοι

Το Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία απευθύνθηκε απευθύνθηκε και σε εταιρείες που ασχολούνται με την κατασκευή σταβλικών εγκαταστάσεων, οι οποίοι μας ανέφεραν ότι η χώρα μας είχε μια μεγάλη ευκαιρία να μετατρέψει μια καταστροφή σε ευλογία για να εκσυγχρονίσει τις εκτροφές. Η εταιρεία Euroco στην Θεσσαλονίκη ασχολείται με την κατασκευή ξύλινων στάβλων. Ο κ. Χρήστος Γκίνης, από

την Euroco, δήλωσε στον ΑγροΤύπο ότι «είναι ανάγκη να εκσυγχρονιστεί η κτηνοτροφία στην χώρα μας με στόχο να γίνει πιο παραγωγική. Ειδικότερα η αιγοπροβατοτροφία είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο για την ελληνική οικονομία λόγω της παραγωγής φέτας, που είναι ένα βασικό εξαγώγιμο προϊόν. Χρειάζονται σύγχρονες εγκαταστάσεις και αυτές μπορούν να κατασκευαστούν με την βοήθεια του Υπομέτρου 5.2. Έχουμε ήδη σχεδιάσει ένα πρότυπο στάβλο θερμοκηπιακού τύπου για τις ανάγκες του προγράμματος. Αυτό το είδος δεν χρειάζεται οικοδομική άδεια άρα μιλάμε για λιγότερη γραφειοκρατία και μειωμένο κόστος κατασκευής. Ο στάβλος είναι ξύλινος και προκατασκευασμένος. Αυτό σημαίνει εύκολη και γρήγορη τοποθέτηση. Επίσης το ξύλο δεν παθαίνει τίποτα σε όξινο περιβάλλον και έχει σταθερή θερμοκρασία. Αυτό σημαίνει καλύτερες συνθήκες διαβίωσης των ζώων και αύξησης της παραγωγικότητάς τους». Η εταιρεία ΑΦΟΙ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΗ ασχολείται με θερμοκήπια, στάβλοι και μεταλλικές κατασκευές. Ο κ. Κωνσταντίνος Εμμανουηλίδης, διοικητικό στέλεχος της εταιρείας, δηλώνει στον ΑγροΤύπο ότι «είναι μια ευκαιρία να επισκευαστούν οι κατεστραμμένοι στάβλοι στην χώρα μας και να εναρμονιστούν με αυτούς που υπάρχουν στην υπόλοιπη ΕΕ. Εμείς ασχολούμαστε με την κατασκευή θερμοκηπιακού τύπου στάβλων, που έχουν μεγάλο πλεονέκτημα ότι δεν χρειάζονται πολεοδομικές άδειες, δηλαδή λιγότερη γραφειοκρατία και κόστος κατασκευής. Η κατασκευή ξεκινά με την τοποθέτηση θεμελίων και το στήσιμο των δοκών. Πάνω εκεί στήνεται η όλη κατασκευή του στάβλου. Οι διαστάσεις μπορούν να διαμορφωθούν ανάλογα τις ανάγκες του κτηνοτρόφου. Δεν υπάρχει κόστος άδειας μηχανικού και εταιρεία παρέχει έγκριση τύπου της μονάδας. Ο στάβλος μπορεί να έχει παράθυρα αερισμού που θα ανοιγοκλείνουν αυτόματα. Επίσης θα μπορεί να γίνεται αυτόματη διαχείριση του στάβλου από ένα κινητό με την χρήση μια εφαρμογής από απόσταση. Εκτός όμως από το κατασκευαστικό μέρος έχουμε και το ενεργειακό. Με την βοήθεια φωτοβολταικών πάνελ στην σκεπή και μπαταρίας μπορούμε να δίνουμε ενεργειακή αυτονομία του στάβλου σε οποιοδήποτε μέρος και αν βρίσκεται. Στα Σχέδια Βελτίωσης είχαμε πάντα μεγάλο ενδιαφέρον από τους κτηνοτρόφους αλλά αντίθετα βλέπουμε ότι στο Υπομέτρο 5.2 δεν έχουμε καθόλου ενδιαφέρον. Χρήματα υπάρχουν αλλά ίσως θα πρέπει να γίνουν κάποιες αλλαγές στο πρόγραμμα». 