Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία / Σεπτέμβριος 2024 by agrotypos

ΜΗΝΙΑΊΟ περ ιοδ ικό

του ΑγροΤύπου για τον

αγρότη! ΤΕΥΧΟΣ 07 | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2024 | agrotypos.gr

ΤΙΜΗ

1,50€

TUTA

ΑΓΡΟΟΙΚΟΛΟΓΙΚΉ ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗ ΖΙΖΑΝΊΩΝ σε σιτάρι και αμπέλι

ΆΡΔΕΥΣΗ ΠΑΡΆΓΟΝΤΑΣ

ΥΒΡΊΔΙΑ ΤΟΜΆΤΑΣ

με ανοχή στο TοBRFV

ΠΟΙΌΤΗΤΑΣ ΕΛΙΆΣ ΚΑΙ ΕΛΑΙΟΛΆΔΟΥ

ΣΥΓΚΟΜΙΔΉ ΕΛΙΆΣ ΜΟΝΌΔΡΟΜΟΣ Η ΕΚΜΗΧΆΝΙΣΗ

PHYTOPHTHORA

Διάγνωση και αντιμετώπιση

ΒΑΜΒΆΚΙ

Πράσινο και Ρόδινο Σκουλήκι

ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΉ

Μαύρος ακανθώδης αλευρώδης

Γεωργία - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Τεύχος 07/2024, Σεπτέμβριος

ΑγροΤύπος

Νέος τρόπος προσέγγισης

• Νέα παρέμβαση για στήριξη ομάδων και οργανώσεων παραγωγών • Η σημασία της φυτοποικιλότητας στη δίαιτα βοσκόντων ζώων • Συνεργασία Υara Ελλάς με κτήμα Κυρ-Γιάννη • Σιτηρά: Οι τάσεις της αγοράς

• Παρόν και μέλλον Ελαιοκομικού Τομέα • Ντομάτα: Προτεινόμενα υβρίδια και προβλήματα φυτοπροστασίας • Αειφόρος πρόταση για την καταπολέμηση παθογόνων εδάφους • Προβλήματα στην κτηνοτροφία από εισαγόμενες ζωονόσους

Η επιστήμη πιο κοντά στην πράξη

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ | BAYER

TUTA PRO PRESS: Η ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗ ΣΤΙΣ ΦΕΡΟΜΌΝΕΣ! Καινοτόμο προϊόν από την Bayer για την καταπολέμηση του εντόμου Tuta absoluta

Το Tuta Pro Press της σειράς βιοπροστατευτικών προϊόντων Vynyty® είναι ένα καινοτόμο προϊόν φυτοπροστασίας από την Bayer για την αποτελεσματική καταπολέμηση του εντόμου Tuta absoluta σε τομάτα, πιπεριά και μελιτζάνα θερμοκηπίου. Η μοναδική του τεχνολογία βασίζεται στη χρήση φερομονών σεξουαλικής σύγχυσης, προσφέροντας μια φιλική προς το περιβάλλον λύση για τους παραγωγούς που επιθυμούν να μειώσουν τη χρήση χημικών εντομοκτόνων. ΤΜΉΜΑ MARKETING Τομέας Επιστήμης Γεωργίας της Bayer Hellas

Σύνθεση και Μορφή του Προϊόντος Το Tuta Pro Press περιέχει δύο δραστικές ουσίες: (E,Z,Z)-3,8,11-tetradecatrien-1yl acetate και (E,Z)-3,8-tetradecadien-1-yl acetate, σε συγκέντρωση 3,1% β/β. Αυτές οι φερομόνες είναι σχεδιασμένες να προσελκύουν τα αρσενικά έντομα, προκαλώντας τους σύγχυση και αποτρέποντας τη σύζευξή τους με τα θηλυκά. Το προϊόν έρχεται στην πρωτοποριακή μορφή τζελ και συσκευάζεται σε αλουμινένια σωληνάρια των 250 γρ., καθιστώντας το εύκολο στη χρήση και ασφαλές για το περιβάλλον. Τεχνολογία και Καινοτομία Η τεχνολογία PRESS που χρησιμοποιείται στο Tuta Pro Press βασίζεται στην καινοτομία της μικροκάψουλας σταδιακής αποδέσμευσης. Οι μικροκάψουλες αυτές είναι φτιαγμένες από 100% βιοδιασπώμενα πολυμερή φυσικής προέλευσης, όπως λάδι και φυσικό κερί, και δεν περιέχουν μικροπλαστικά. Αυτή η μορφή εξασφαλίζει σταθερή και μακρά διάρκεια διάχυση των φερομονών, με αποτέλεσμα τη συνεχή και σταθερή προστασία των καλλιεργειών για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τρόπος Εφαρμογής Η εφαρμογή του Tuta Pro Press είναι απλή και γρήγορη. Το προϊόν τοποθετείται σε έναν διαφανή αεροστεγή κύλινδρο, γνωστό ως VYNYTY® Phero Pump. Βιδώνεται σφιχτά το πώμα και αφού γεμίσει ο κύλινδρος με αέρα μέχρι η ένδειξη της τρόμπας να φτάσει τα 6 bar το ακροφύσιο είναι έτοιμο για χρήση. Η δόση εφαρμογής κυμαίνεται από 100-150 γρ. ανά στρέμμα, με 75 σταγόνες τζελ να τοποθετούνται ομοιόμορφα εντός του θερμοκηπίου, σε ύψος 1,5-2 μέτρων από τη βάση των φυτών.

2 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Πλεονεκτήματα και Οφέλη 9 Περιβαλλοντική Υπευθυνότητα: Το Tuta Pro Press είναι φιλικό προς το περιβάλλον, καθώς δεν περιέχει διαλύτες ή μικροπλαστικά. Είναι βιοδιασπώμενο και δεν αφήνει υπολείμματα στις καλλιέργειες, εξασφαλίζοντας έτσι τη βιωσιμότητα και την κερδοφορία της καλλιέργειας. 9 Αποτελεσματικότητα στην Καταπολέμηση: Η χρήση φερομονών σεξουαλικής σύγχυσης έχει αποδειχθεί ότι μειώνει σημαντικά τον πληθυσμό της Tuta absoluta, περιορίζοντας με φιλικό τρόπο τις ζημιές στις καλλιέργειες. Η παρεμπόδιση της σύζευξης των εντόμων οδηγεί σε μείωση της αναπαραγωγικής τους ικανότητας. 9 Ιδανικό για τη Διαχείριση της Ανθεκτικότητας του εντόμου. 9 Συμβατότητα με Βιολογική Γεωργία και ανταπόκριση στις σύγχρονες απαιτήσεις των αγορών: Το προϊόν είναι κατάλληλο για χρήση στη βιολογική γεωργία, καθιστώντας το ιδανικό για παραγωγούς που επιθυμούν να υιοθετήσουν πιο βιώσιμες πρακτικές. 9 Εύκολη και Ταχεία Εφαρμογή: Η τεχνολογία PRESS επιτρέπει την ταχύτερη εφαρμογή με λιγότερους πόρους σε σύγκριση με άλλες φερομόνες της κατηγορίας του. 9 Ασφάλεια για Χρήστες και Περιβάλλον: Το Tuta Pro Press είναι ασφαλές για τον χρήστη και δεν προκαλεί καμία απολύτως επιβάρυνση στο περιβάλλον. Στρατηγική Εφαρμογής Η πρώτη εφαρμογή του Tuta Pro Press θα πρέπει να γίνεται αμέσως μετά τη μεταφύτευση των σποροφύτων, πριν την πτήση

των ακμαίων της γενιάς που διαχειμάζει. Ο αριθμός των σημείων διάχυσης θα πρέπει να ενισχύεται στα άκρα των σειρών φύτευσης και κοντά στις πόρτες και τα παράθυρα του θερμοκηπίου, για την καλύτερη προστασία των καλλιεργειών Συμπέρασμα Το Tuta Pro Press της σειράς βιοπροστατευτικών προϊόντων Vynyty® αποτελεί μια επαναστατική λύση για την καταπολέμηση της Tuta absoluta, προσφέροντας μια αποτελεσματική και φιλική προς το περιβάλλον μέθοδο διαχείρισης του εντόμου και προστασίας των καλλιεργειών. Με την τεχνολογία της σεξουαλικής σύγχυσης και τη βιοδιασπώμενη σύνθεσή του, το προϊόν συμβάλλει στην προώθηση βιώσιμων γεωργικών πρακτικών, μειώνοντας παράλληλα την ανάγκη για χημικά εντομοκτόνα και προστατεύοντας το περιβάλλον και την υγεία των χρηστών. Είναι ένα προϊόν πρακτικό και εύκολο στην εφαρμογή του, με μεγάλη και σταθερή διάρκεια εξαιτίας της πατενταρισμένης τεχνολογίας μικροκάψουλας σταδιακής αποδέσμευσης, χωρίς επιπτώσεις στο περιβάλλον, με έγκριση για χρήση και στη Βιολογική Γεωργία. Με την εγγύηση της BAYER, εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα και την κερδοφορία της καλλιέργειας με περιβαλλοντική ευθύνη. n

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

46 ΤΕΧΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ISSN 1105-2465, Κωδικός: 013155 Ιδιοκτησία: ΑγροΤύπος ΑΕ Β. Ηπείρου 31, 151 25 Μαρούσι Τηλ. 210-6142550 & 8064002 Fax 210-6125141 www.agrotypos.gr E-mail: advert@agrotypos.gr ΕΚΔΟΤΗΣ - ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΒΑΣΙΚΟΣ ΜΕΤΟΧΟΣ - ΝΟΜΙΜΟΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ Ν.Κ. Γιαννοπολίτης advert@agrotypos.gr ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ - ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ Γ. Γιαννοπολίτη georgia@agrotypos.gr Έ. Χυδεριώτου public@agrotypos.gr ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ advert@agrotypos.gr info@agrotypos.gr Σ. Παϊσιάδης και εξωτερικοί συνεργάτες ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΑ, ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΣΙΑ - DTP Π.Κ. Γιαννοπολίτη ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ, ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Μ. Κατσίκη sales@agrotypos.gr ΕΚΤΥΠΩΣΗ, ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ PressiousArvanitidis Απαγορεύεται κάθε αναδημοσίευση κειμένου ή φωτογραφιών χωρίς τη γραπτή άδεια του Εκδότη. Τα επώνυμα άρθρα εκφράζουν τις απόψεις των συγγραφέων και όχι απαραίτητα και των υπευθύνων του περιοδικού.

Agriculture CROP & ANIMAL HUSBANDRY

ISSN 1105-2465, Code: 3155 The Greek Review of Science, Technology and Business in Agriculture V. Epirou 31, 151 25 Maroussi, Greece Tel. +302106142550 & +302108064002, Fax. +302106125141 www.agrotypos.com ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Γεωτεχνικοί - αγρότες 36€ Δημ. Oργανισμοί, βιβλιοθήκες, επιχειρήσεις 80€ Κύπρος 100€ Τράπεζα Πειραιώς: 6853.126196.509 GR 12.0171.8530.0068.5312.6196.509 Τράπεζα Eurobank: 0284.02 0010 9734 GR 020 260 284 00000 40 200 109 734 Τράπεζα Εθνική: 72500.222.178 GR 800.110.7250.0000.72500 222.178 Πού βρίσκω το περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία; 1. Στα περίπτερα το τελευταίο Σάββατο κάθε μήνα με 1,50€ 2. Στη διεύθυνσή μου, κάθε μήνα, με ετήσια συνδρομή 36€ 3. Στο agrotypos.shop με ετήσια ηλεκτρονική συνδρομή 14,99€ Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα να χρησιμοποιούνται με ασφαλή τρόπο. Να διαβάζετε πάντα την ετικέτα και τις πληροφορίες σχετικά με το προϊόν πριν από τη χρήση του, καθώς και τις προειδοποιητικές φράσεις και σύμβολα.

Τεύχος 07/2024 Σεπτέμβριος ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Η επανάσταση στις φερομόνες 02 ΑγροΠαρατυπίες 04 Μικρά & Ενδιαφέροντα 06 Ερώτημα του μήνα: Το παρόν και το μέλλον του ελαιοκομικού τομέα 10 ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Συνεργασία Υara Ελλάς με κτήμα Κυρ-Γιάννη. Η εφαρμογή της Αναγεννητικής Γεωργίας και τα αποτελέσματά της 14 H νέα παρέμβαση για τη στήριξη ομάδων και οργανώσεων παραγωγών (Χρ. Καρατζάς) 18 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ Αποτελεσματικότητα ψεκασμών κατά Tuta absoluta (Μ. Δελημπαλταδάκης) 22 Zero Tuta: Μια καινοτόμος προσέγγιση για την αντιμετώπιση του φυλλορύκτη της τομάτας (Ε. Ροδιτάκης, Κ. Αλιπράντης, Κ. Σίμογλου, Κ. Μυλωνά, Κ. Κοτζαμπασάκης, Ν. Νικολούδης, Χ. Καρατζάς) 24 Διακυμάνσεις στην αγορά ντομάτας, σοβαρά προβλήματα φυτοπροστασίας 30 Ενισχυμένη γκάμα υβριδίων με ανοχή στο TοBRFV (Β. Πελεκάνης) 31 Προτεινόμενα υβρίδια τομάτας 32 Αξιόπιστη προστασία από σημαντικές ασθένειες εδάφους (Ν. Αριστείδης) 34 ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ Aleuroacanthus spiniferus : Ένας σημαντικός εχθρός για τα εσπεριδοειδή (Μ. Τσόπελας) 36 Ωομύκητες του γένους Phytophthora στην Ελλάδα. Διάγνωση και Αντιμετώπιση (Μ. Τσόπελας) 40 Επίδραση άρδευσης στα ποιοτικά χαρακτηριστικά ελαιολάδου και ελαιοκάρπου. Θα πρέπει να είναι στοχευμένη και ορθολογική (Ν. Κουργιαλάς) 46 Εκμηχάνιση συγκομιδής ελιάς. Μονόδρομος για τη διάθεση ανταγωνιστικών προϊόντων ελιάς (Β. Λιάκος, Α. Παπαχατζής, Β. Παπακωνσταντίνου, Ι. Γράβαλος, Α. Παπαχατζής) 50 ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Πράσινο και Ρόδινο σκουλήκι στο βαμβάκι. Δύο εχθροί με οικονομική σημασία (Μ. Τσόπελας) 54 Βαμβάκι: Οι καιρικές συνθήκες μείωσαν τις αποδόσεις 56 Aνοδικές τάσεις στις διεθνείς αγορές σιτηρών. Αυξάνεται η ζήτηση σιταριού και για ζωοτροφές 58 Προτεινόμενες ποικιλίες σκληρού σιταριού 59 Ευρωπαϊκό Έργο GOOD - Agroecology for Weeds. Αξιολόγηση αγροοικολογικών προσεγγίσεων και στρατηγικών στο πλαίσιο της ολοκληρωμένης διαχείρισης των ζιζανίων (Η. Τραυλός, Ι. Γαζούλης, Ν. Αντωνόπουλος, Α. Ταταρίδας, Φ. Δεληγιάννης, Π. Κανάτας, Σ. Φουντάς, H. Freitas) 60 ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ H σημασία της φυτοποικιλότητας στην επιλογή δίαιτας των βοσκόντων ζώων και στο περιβάλλον (Θ. Παπαχρήστου) 64 Προβλήματα στην κτηνοτροφία με τις εισαγόμενες ζωονόσους 72 Σκάναρε με την ταμπλέτα ή το κινητό σου το qrcode για να επισκεφθείς το ανανεωμένο agrotypos.gr Αγγλική έκδοση: agrotypos.com Φυτοπροστατευτικά: fytofarmaka.net Ηλεκτρονικό κατάστημα: agrotypos.shop

facebook.com/agrotypos

ΑΓΡΟ

Παρατυπίες

Τώρα θυμήθηκαν να κάνουν ελέγχους Επιτέλους οι αρμόδιοι ανακοίνωσαν ότι θα προχωρήσουν σε ελέγχους για να καθορίσουν τα όρια ισχύος φωτοβολταϊκών σταθμών. Βέβαια αυτό γίνεται αφού χάθηκαν επιλέξιμες εκτάσεις αγροτεμαχίων από το σύστημα αγροτικών ενισχύσεων του ΟΠΕΚΕΠΕ. Συγκεκριμένα οι Διαχειριστές (ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε. και ΑΔΜΗΕ Α.Ε.), ανακοίνωσαν ότι θα ξεκινήσουν ελέγχους αναφορικά με τον καθορισμό του μέγιστου ορίου συνολικής ισχύος φωτοβολταϊκών σταθμών σε αγροτική γη εντός του οποίου είναι επιτρεπτή η εγκατάσταση φωτοβολταϊκού σταθμού ≤ 1MW σε αγροτική γη υψηλής παραγωγικότητας ανά Περιφερειακή Ενότητα. Γνωρίζουμε ότι από το 2020 είχε υπογραφεί μνημόνιο μεταξύ Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας και ΟΠΕΚΕΠΕ για τη διασύνδεση των γεωχωρικών βάσεων δεδομένων τους. Δηλαδή θα έβλεπαν αμέσως στη ΡΑΕ τα επιλέξιμα αγροτεμάχια πριν δοθεί άδεια για φωτοβολταϊκά. Αυτή η συμφωνία όμως δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Αποτέλεσμα να έχουμε ένα μπάχαλο με τα φωτοβολταϊκά πάρκα. Για όλα αυτά δεν έχει ευθύνη η ΡΑΕ, η ΔΕΔΔΗΕ και ΑΔΜΗΕ; Ο ΟΠΕΚΕΠΕ δεν ενδιαφέρθηκε να προστατέψει την επιλεξιμότητα των αγροτεμαχίων; Τότε ίσως να φταίει ο κουλουράς στην Ομόνοια. Αυτό πάντως δεν μπορείς να το πεις πράσινη ανάπτυξη.

4 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Πρόστιμα στις παράνομες γεωτρήσεις ζητά ο Άρειος Πάγος Εγκύκλιο για τη λειψυδρία και την πιο ορθολογική διαχείριση των υδάτων για την άρδευση εξέδωσε ο Άρειος Πάγος. Η Εισαγγελέας, Γεωργία Αδειλίνη, κάνει λόγο για αλόγιστη χρήση των υδάτων, στην οποία συμβάλλουν ουσιωδώς τόσο οι παράνομες γεωτρήσεις, όσο και η ανέλεγκτη λήψη ύδατος από τις νόμιμες γεωτρήσεις, χωρίς την τήρηση κάποιου πλαφόν για την ποσότητα που δικαιούνται οι κατά νόμο δικαιούχοι αυτών. Ζητά από τους Εισαγγελείς όλης της χώρας να παρέμβουν δυναμικά και να προχωρούν σε ελέγχους παράνομων γεωτρήσεων εφαρμόζοντας το νόμο και όταν διαπιστώνουν παραβάσεις να ασκούν την ενδεδειγμένη κατά περίπτωση ποινική δίωξη. Το πρόβλημα είναι ότι στη χώρα μας οι περισσότερες γεωτρήσεις δεν έχουν άδειες. Για αυτό δεν φταίνε μόνο οι αγρότες αλλά και το δημόσιο και αυτό θα πρέπει να το λάβουν σοβαρά υπόψιν τους οι Εισαγγελείς. Οι άδειες γεώτρησης εκδίδονται από τη Διεύθυνση Υδάτων της Αποκεντρωμένης Περιφέρειας. Ο φάκελος κατατίθεται στον δήμο και από εκεί μεταβιβάζεται στην Αποκεντρωμένη. Το πρόβλημα είναι ότι οι άδειες βγαίνουν με «ρυθμό χελώνας» λόγω μεγάλης γραφειοκρατίας και ελλείψεων προσωπικού στις αρμόδιες υπηρεσίες. Σε κίνδυνο η αμπελοκαλλιέργεια στην Αττική Σε λιγότερο από μια πενταετία αν συνεχιστεί η ξηρασία και δεν υπάρξουν μέτρα, ο Αττικός αμπελώνας δεν θα υπάρχει. Οι ξηρικοί αμπελώνες (που είναι η μεγάλη πλειοψηφία) είχαν μια μεγάλη μείωση της παραγωγής αλλά και απώλεια του φυτικού κεφαλαίου. Μια κανονική χρονιά οι ξηρικοί έχουν αποδόσεις 650 έως 700 κιλά το στρέμμα, ενώ φέτος κυμάνθηκαν από 130 έως 200 κιλά. Μόνο στη ποικιλία του Σαββατιανού, που καλύπτει περίπου το 80% της παραγωγής της Αττικής, η μείωση ήταν σημαντική και στο 5560%. Στις λευκές ποικιλίες, που τρυγήθηκαν αρχές Αυγούστου, η μείωση της παραγωγής ανήλθε σε ποσοστό 40% σε σχέση με την εσοδεία 2023 (όπου και αυτή ήταν μειωμένη σε σχέση με το 2022). Στις ερυθρές, που τρυγήθηκαν λίγο πριν τον Δεκαπενταύγουστο, η μείωση ήταν ακόμα πιο σημαντική και ανήλθε στο 50% του 2023. Αν συνεχιστούν αυτές οι καιρικές συνθήκες μέλλον στην καλλιέργεια αμπελιού θα έχουν μόνο όσοι έχουν γεωτρήσεις και ενιαίο αμπελώνα (συνεχόμενη έκταση). Επίσης οι τιμές παραγωγού για τα σταφύλια παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα και δεν δίνουν εισόδημα στους παραγωγούς λόγω και της μειωμένης παραγωγής. Οι αμπελουργοί κάνουν λόγο και για εισαγωγές φτηνών σταφυλιών

στη χώρα μας για να καλύψουν τις ανάγκες των οινοποιείων. Και αυτό όπως φαίνεται θα συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια. Αν δεν ληφθούν τώρα άμεσα μέτρα, με στοχευμένες κινήσεις εισοδηματικής στήριξης και με μεσο-μακροπρόθεσμο σχεδιασμό αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης (εμπλουτισμό υδροφόρου ορίζοντα, δίκτυα άρδευσης κ.λ.π ), ο Αττικός αμπελώνας θα είναι μία θλιβερή ανάμνηση. Πνέει τα λοίσθια η μελισσοκομία στον Έβρο Συμπληρώθηκε ένας χρόνος από την μεγαλύτερη πυρκαγιά της Ευρώπης η οποία για 18 μέρες έκαιγε καταστρέφοντας 1.000.000 στρεμμάτων. Μετά από αυτό η μελισσοκομία στον Έβρο αφέθηκε στην τύχη της, χωρίς καμιά βοήθεια. Φωνή διαμαρτυρίας από τον κ. Γιάννη Καλογιαντσίδη, πρόεδρο του Μελισσοκομικού Συλλόγου Κεντρικού Έβρου «Η ΚΥΨΕΛΗ», για την έλλειψη στήριξης στον κλάδο. «Χωρίς ζωτικό χώρο, αφού η φωτιά κατέστρεψε χιλιάδες στρέμματα μελισσοχλωρίδας, με τους μελισσοφάγους επί δύο μήνες να τριγυρνούν πάνω από τις κυψέλες και την μακρά ξηρασία να έχει στεγνώσει τα πάντα, η ενίσχυση με μελισσοτροφές ήταν μονόδρομος για τη διάσωση των μελισσοσμηνών. Αν δεν υπήρχε ο Μελισσοκομικός Σύλλογος να απαλύνει το πρόβλημα σήμερα θα είχαμε ελάχιστους μελισσοκόμους». Μετά από μια τέτοια μεγάλη καταστροφή θα περίμεναν κάποια οικονομική στήριξη οι μελισσοκόμοι αλλά όπως φαίνεται τους ξέχασαν. Η Ελλάδα απέκτησε στρατηγική αλλά για μεγάλους επενδυτές Οι αγρότες άκουσαν τον Πρωθυπουργό στην 88η ΔΕΘ να μιλά για ανάπτυξη της θερμοκηπιακής καλλιέργειας στη χώρα μας. Είναι η πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια που ανακοινώνει μια στρατηγική η Ελλάδα στον αγροτικό τομέα. Το επενδυτικό πρόγραμμα αφορά 600 εκατ. ευρώ και δωρεάν γη αλλά μόνο για επενδύσεις της τάξης των 100 έως 200 στρεμμάτων θερμοκηπίων. Από αυτά τα χρήματα το 50% θα προέρχεται από το ΠΑΑ (δεύτερο πυλώνα), το 35% από τραπεζικό δανεισμό και το 15% από ίδια κεφάλαια. Σε πληγείσες από φυσικές καταστροφές περιοχές (π.χ. Θεσσαλία) αλλά και στο βόρειο Αιγαίο το ποσοστό ενίσχυσης προσαυξάνεται κατά 10% (δηλαδή πάμε στο 60% της επένδυσης). Αυτή η στρατηγική που ανακοίνωσε ο Πρωθυπουργός βοηθά μόνο τις μεγάλες εταιρείες να μπορούν να κάνουν τέτοιες επενδύσεις. Με το πρόγραμμα θα κατασκευαστούν τα περίπου 60.000 στρέμματα νέων θερμοκηπίων. Το μέτρο θα προκηρυχθεί μέχρι το τέλος του 2024. 

Απόψεις σε κρίσιμα θέματα...

09|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 5

ΜΙΚΡΑ & ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ

Μεταβιβάσεις δικαιωμάτων μόνο μέσω πλατφόρμας

Σύμφωνα με εγκύκλιο του ΟΠΕΚΕΠΕ, καταληκτική ημερομηνία υποβολής της αίτησης μεταβίβασης δικαιωμάτων ενίσχυσης για το 2024 ορίζεται η 20η Οκτωβρίου και θα είναι δυνατή αποκλειστικά με την χρήση ηλεκτρονικής διαδικτυακής εφαρμογής (μέσω gov). Η εμπρόθεσμη υποβολή της αίτησης μεταβίβασης για το 2024 απαιτεί τόσο η οριστικοποίηση της αίτησης μεταβίβασης από τον μεταβιβαστή όσο και η αποδοχή της από τον αποδέκτη να γίνουν ως την καταληκτική ημερομηνία υποβολής της αίτησης μεταβίβασης δικαιωμάτων, δηλαδή έως 20/10/2024. Αιτήσεις μεταβίβασης, οι οποίες έχουν καταχωρηθεί στη διαδικτυακή εφαρμογή αλλά δεν έχουν οριστικοποιηθεί από τον μεταβιβαστή ή έχουν οριστικοποιηθεί από τον μεταβιβαστή αλλά δεν έχουν γίνει αποδεκτές από τον αποδέκτη (δηλαδή δεν έχουν υποβληθεί) ως την ως άνω καταληκτική ημερομηνία θεωρούνται ως μη υποβληθείσες στον ΟΠΕΚΕΠΕ για το έτος ενίσχυσης 2024.

Ρεκόρ στις εξαγωγές επιτραπέζιων ελιών

Συνεχόμενα ρεκόρ στις εξαγωγές επιτραπέζιων ελιών έχουμε τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριμένα το 2023 έγιναν εξαγωγές που ξεπέρασαν τα 640 εκατομμύρια ευρώ, ενώ το πρώτο εξάμηνο του 2024 η αξία των εξαγωγών παρουσιάζει αύξηση κατά 24,6% (400 εκατ. ευρώ), συγκριτικά με το αντίστοιχο διάστημα του 2023 (320 εκατ. ευρώ). Η εκτίμηση είναι ότι για το 2024 οι εξαγωγές επιτραπέζιων ελιών θα έχουν την καλύτερη εξαγωγική επίδοση όλων των εποχών. Τα παραπάνω τονίστηκαν στην Ετήσια Τακτική Γενική Συνέλευση των μελών της ΠΕΜΕΤΕ (Πανελλήνια Ένωση Μεταποιητών και Εξαγωγέων Επιτραπέζιας Ελιάς), που έγινε στις 7 Σεπτεμβρίου 2024, στη Λάρισα.

Νέα παράταση για τις άδειες των στάβλων

Παρατείνεται, έως 31 Δεκεμβρίου 2025, η προθεσμία για την υποχρέωση των κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων που λειτουργούν χωρίς άδεια λειτουργίας ή άδεια εγκατάστασης. Αυτό αναφέρει τροπολογία που κατατέθηκε στο πλαίσιο του νομοσχεδίου υπό τον τίτλο «Διαδικασίες ελέγχου, διοικητικά μέτρα και κυρώσεις στον τομέα των γεωργικών προϊόντων και τροφίμων με Προστατευόμενες Ονομασίες Προέλευσης, Προστατευόμενες Γεωγραφικές Ενδείξεις και Εγγυημένων Παραδοσιακών Ιδιότυπων Προϊόντων». Όπως αναφέρει η τροπολογία η παράταση δίνεται προκειμένου να λάβουν έγκριση ίδρυσης και έγκριση λειτουργίας ή να λάβουν έγκριση ίδρυσης και να προβούν σε γνωστοποίηση λειτουργίας, κατά περίπτωση, εγκαίρως οι κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, οι οποίες δεν έχουν ακόμη συγκεντρώσει τα απαραίτητα έγγραφα.

6 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Προβλήματα φυτοπροστασίας στην Τριφυλία

Ο προϊστάμενος της ΔΑΟΚ Τριφυλίας, Αντώνης Παρασκευόπουλος, δηλώνει στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ότι «στην περιοχή μας από το 2019 και μετά έχουμε προβλήματα με τον ιός της καστανής ρυτίδωσης στην καλλιέργεια ντομάτας. Οι παραγωγοί με τον καιρό έμαθαν τις κατάλληλες καλλιεργητικές φροντίδες για να μπορούν να συνεχίσουν την καλλιέργεια και να έχουν καλές αποδόσεις και ποσότητες. Την τρέχουσα καλλιεργητική περίοδο όμως έχουμε την επανεμφάνιση ενός ιού στην περιοχή του κίτρινου καρουλιάσματος των φύλλων στις ντομάτες (TYLCV). Το 2007 είχε κάνει για πρώτη φορά την εμφάνισή του στην περιοχή και είχε δημιουργήσει μεγάλα προβλήματα στην παραγωγή. Το 2024 έχουμε ξανά μεγάλες προσβολές από τον TYLCV που οδηγούν σε ολοκληρωτική καταστροφή της παραγωγής. Ο ιός προκαλεί νανισμό των φυτών και κατσάρωμα των νεαρών φύλλων της κορυφής. Από τους ελέγχους που έκανε η ΔΑΟΚ στην περιοχή είδαμε ότι έχει δημιουργήσει πρόβλημα σε πάνω από 100 στρέμματα θερμοκηπιακής καλλιέργειας στην περιοχή και συνεχίζει να εξαπλώνεται, φέρνοντας τους παραγωγούς σε απόγνωση. Ζητούν από την πολιτεία να τους χορηγηθεί οικονομική ενίσχυση για να μπορέσουν να συνεχίσουν την καλλιέργεια».

Μεγάλη φοροδιαφυγή βρήκε η ΑΑΔΕ σε ελαιοτριβεία

Ένα κύκλωμα υπαρκτών και ανύπαρκτων συναλλαγών, μεταξύ πραγματικών επιχειρήσεων και επιχειρήσεων που αποτελούν άδειο κέλυφος, διερευνά η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) μετά από καταγγελία πολίτη, η οποία καταδείκνυε ως διακινητές εικονικών τιμολογίων ελαιόλαδου έναν επιτηδευματία και ένα φυσικό πρόσωπο - διαχειριστή νομικών προσώπων (κυρίως ελαιοτριβείων). Οι έλεγχοι πραγματοποιούνται με τη χρήση των στοιχείων του myDATA, αρχείων, που κατασχέθηκαν κατά τις εφόδους στις συγκεκριμένες επιχειρήσεις, καθώς και κινήσεων τραπεζικών λογαριασμών τους. Από την έως τώρα έρευνα, έχει διαπιστωθεί ότι, στο κύκλωμα, που δρούσε από το 2022, εμπλέκονται πάνω από 30 επιχειρήσεις, από τις οποίες τουλάχιστον 14 έχουν συσταθεί με σκοπό την έκδοση και τη λήψη εικονικών τιμολογίων. Τα ελαιοτριβεία έκρυβαν έσοδα πάνω από 80 εκατ. ευρώ.

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 7

ΜΙΚΡΑ & ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ

Ελληνικά ΠΟΠ και ΠΓΕ τρόφιμα στην Ταϊλάνδη

Μοναδική διαφήμιση και προβολή για τα ελληνικά τρόφιμα Γεωγραφικών Ενδείξεων (ΠΟΠ και ΠΓΕ) στο επιχειρηματικό και καταναλωτικό κοινό της Ταϊλάνδης. Συγκεκριμένα, θα πραγματοποιηθεί σεμινάριο, με τίτλο: «Geographical Indications Exhibition: Promoting rural development and tourism», που διοργανώνεται από την Υπηρεσία Πνευματικής Ιδιοκτησίας της Ταϊλάνδης, σε συνεργασία με το Γραφείο Διανοητικής Ιδιοκτησίας της ΕΕ (EUIPO), για τα ελληνικά ΠΟΠ και ΠΓΕ προϊόντα, όπως η φέτα, το ελληνικό ελαιόλαδο, το ούζο και η μαστίχα. Η επιτυχία για τη χώρα μας είναι ότι επέλεξαν τα ελληνικά προϊόντα να παρουσιάζονται στους καταναλωτές και εμπόρους της ασιατικής χώρας. Το σεμινάριο, που θα πραγματοποιηθεί από 1 έως 6 Οκτωβρίου 2024, στο Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού της Μπανγκόκ, περιλαμβάνει την προβολή ενός ειδικού βίντεο αφιερωμένου στα ελληνικά προϊόντα ΠΟΠ και ΠΓΕ.

Αποθέματα και τιμές για το ελαιόλαδο στην Ισπανία

Προβλέψεις για μια παγκόσμια παραγωγή ρεκόρ στο ρύζι

Οι προβλέψεις του USDA για την παγκόσμια παραγωγή ρυζιού το 2024/2025 κάνουν λόγο για ένα ρεκόρ της τάξης των 527,3 εκατ. τόνων, αυξημένο κατά 6,7 εκατ. τόνους σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Προβλέπονται καλλιέργειες ρεκόρ για το Μπαγκλαντές, την Καμπότζη, την Ινδία, το Πακιστάν και τη Σρι Λάνκα. Επίσης αύξηση αναμένεται να υπάρξει στην ζήτηση από τις αγορές στην Κίνα και την Ινδία. Τα παγκόσμια τελικά αποθέματα το 2024/2025 προβλέπονται σε 177,2 εκατομμύρια τόνους, μειωμένα σχεδόν κατά 143.000 τόνους σε σχέση με τα περσινά. Είναι το τέταρτο συνεχόμενο έτος που τα αποθέματα παρουσιάζουν μείωση, τονίζει το USDA. Οι προβλέψεις για τις εξαγωγές το 2025 αναφέρουν ότι θα είναι μειωμένες για την Αυστραλία και την Κίνα. Οι τιμές του ρυζιού στις ΗΠΑ τόσο για το μακρόσπερμο όσο και για το μεσαίου κόκκου αλεσμένο ρύζι παραμένουν σταθερές για τον μήνα Σεπτέμβριο.

8 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Η Ισπανική Υπηρεσία Πληροφοριών και Ελέγχου Τροφίμων (AICA) έδωσε στη δημοσιότητα τα στοιχεία της αγοράς του κλάδου του ελαιολάδου που αντιστοιχούν στον μήνα Σεπτέμβριο. Σύμφωνα με αυτά τα ισπανικά αποθέματα υπολογίζονται σε περίπου 271.970 τόνους ελαιολάδου. Οι ποσότητες που διαθέτουν τα ελαιοτριβεία ανέρχονται στους 138.662 τόνους, στα συσκευαστήρια 131.741 τόνους, ενώ τα κοινοτικά αποθέματα (Olivarero Communal Heritage) ανέρχονται σε 1.564 τόνους. Στο μεταξύ στην Ισπανία στα 7,66 ευρώ το κιλό κυμάνθηκε η μέση τιμή παραγωγού για το ελαιόλαδο, κατά τη διάρκεια της εμπορικής περιόδου 2023/2024, σύμφωνα με τα στοιχεία από το Poolred. Ο μέσος όρος των τιμών των τελευταίων έντεκα μηνών έδειξε ότι την υψηλότερη τιμή είχε τον Ιανουάριο που έφτασε στα 8,74 ευρώ το κιλό και την χαμηλότερη τον Ιούλιο που ήταν στα 6,72 ευρώ το κιλό. Όσον αφορά το τέλος της εμπορικής περιόδου τον Σεπτέμβριο, η μέση τιμή παραγωγού στο έξτρα παρθένο ήταν 7,3 ευρώ το κιλό, το παρθένο ελαιόλαδο 6,7 ευρώ και το λαμπάντε 6,6 ευρώ. Η ισπανική αγροτική οργάνωση ASAJA-Jaén αναφέρει ότι με αυτά τα δεδομένα η καμπάνια τιμολόγησης την φετινή περίοδο ήταν πολύ καλή για τους Ισπανούς ελαιοπαραγωγούς.

ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ

Περίληψη της υπ’αριθμόν 1092/2024 του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών

ε την υπ’ αριθμ. 1092/2024 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών (Τμήμα Ειδικού Εμπορικού Δικαίου) έγινε δεκτή αγωγή των α) κ. Θεοδώρου Δ. Πανταζή, β) κ. Αθανασίου Δ. Πανταζή, οι οποίοι είναι δικαιούχοι του υπ΄άριθμ. 1008866 εθνικού διπλώματος ευρεσιτεχνίας του ΟΒΙ με τίτλο «ΧΡΩΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΕΑΣ ΕΛΑΙΟΚΑΡΠΟΥ, ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ», νομίμως δημοσιευμένου και δημοσιοποιημένου, και γ) της Εταιρίας Περιορισμένης Ευθύνης με την επωνυμία «ADELPAN LTD», κατά της ομόρρυθμης εταιρείας με την επωνυμία «ΓΕΩΡΓΑΝΤΩΝΗΣ Ι.- ΧΙΩΤΗΣ Κ.Α. Ο.Ε.» και το διακριτικό τίτλο «ΓΕΩΡΓΑΝΤΩΝΗΣ - ΧΙΩΤΗΣ Ο.Ε.», που εδρεύει στο Δήμο Έλου του Νομού Λακωνίας, διότι η ως άνω ομόρρυθμη εταιρεία κατασκευάζει και διαθέτει στο καταναλωτικό κοινό, χωρίς τη συγκατάθεση των πρώτων, τον χρωματοδιαλογέα ελιάς με την ονομασία «ΑΘΗΝΑΪΣ», που αποτελεί απομίμηση και αντιγραφή του χρωματοδιαλογέα ελιάς «CHROMATICA» των εναγόντων. Η ανωτέρω απόφαση δέχεται ότι ο χρωματοδιαλογέας ελιάς που κατασκευάζει και διαθέτει στο καταναλωτικό κοινό η εναγόμενη με την ονομασία «ΑΘΗΝΑΪΣ» αποτελεί απομίμηση και αντιγραφή του χρωματοδιαλογέα ελιάς των εναγόντων, καθώς εμφανίζει με τον τελευταίο τα ίδια τεχνικά χαρακτηριστικά και για το λόγο αυτό, συντελείται προσβολή του υπ΄αριθμόν 1008866 εθνικού διπλώματος ευρεσιτεχνίας των εναγόντων. Το διατακτικό της απόφασης υποχρεώνει την εναγόμενη εταιρεία με την επωνυμία «ΓΕΩΡΓΑΝΤΩΝΗΣ Ι.- ΧΙΩΤΗΣ Κ.Α. Ο.Ε.» και το διακριτικό τίτλο «ΓΕΩΡΓΑΝΤΩΝΗΣ - ΧΙΩΤΗΣ Ο.Ε.» 1) να άρει την προσβολή του υπ΄αριθμόν 1008866 εθνικού διπλώματος ευρεσιτεχνίας και να παραλείπει την ως άνω προσβολή στο μέλλον, 2) να σταματήσει να εκμεταλλεύεται παραγωγικά, ήτοι να παράγει, κατέχει και διαθέτει στην αγορά τους απομιμητικούς χρωματικούς διαλογείς, κατασκευής της με την ονομασία «ΑΘΗΝΑΪΣ»,

3) να απέχει από την καθ΄οιονδήποτε τρόπο διαφήμιση, συμπεριλαμβανομένης και της διαφήμισης μέσω διαδικτύου των ως άνω απομιμητικών χρωματικών διαλογέων κατασκευής της, 4) να απομακρύνει οριστικά από το εμπόριο τους εν λόγω απομιμητικούς χρωματικούς διαλογείς, καθώς και να προβεί σε καταστροφή κάθε απομιμητικού διαλογέα της με οποιαδήποτε εμπορική ονομασία, ο οποίος θα βρεθεί στα χέρια της ή στα χέρια τρίτου, 5) να επιδείξει στο Δικαστήριο τα βιβλία και τα στοιχεία που εκ του νόμου τηρεί και συγκεκριμένα, τα βιβλία εσόδων – εξόδων, τα τιμολόγια πώλησης και τα δελτία αποστολής μηχανημάτων , που εκδίδει, τα στοιχεία εκείνα που αποδεικνύουν τον αριθμό των απομιμητικών ως προς το σχεδιασμό μηχανημάτων που έχει κατασκευάσει και διαθέσει στην αγορά, αλλά και το απόθεμα των ως άνω προϊόντων, τα οποία διατηρεί προς διάθεση από τη σύσταση της μέχρι και την ημερομηνία διεξαγωγής του ελέγχου, 6) να απειληθεί για την περίπτωση μη συμμόρφωσής της προς τις διατάξεις της απόφασης με χρηματική ποινή δέκα χιλιάδων ευρώ (10.000,00 ευρώ) για κάθε παραβίαση της απόφασης στο μέλλον, 7) να καταβάλει τις δαπάνες για τη δημοσίευση περίληψης της υπ΄αριθμ. 1092/2024 απόφασης σε δύο ημερήσιες εφημερίδες της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης και σε ένα κλαδικό περιοδικό επιλογής των εναγόντων. Η απόφαση επιδικάζει στους ενάγοντες ως αποζημίωση για την περιουσιακή ζημία το ποσό των 112.000,00 ευρώ κατ΄ισομοιρίαν νομιμοτόκως, καθώς και το ποσό των 4.000,00 ευρώ νομιμοτόκως,

ως χρηματική ικανοποίηση της ηθικής βλάβης που υπέστησαν. Η ως άνω απόφαση νόμιμα κηρύχθηκε προσωρινά εκτελεστή για το σύνολο των καταψηφιστικών της διατάξεων , ειδικότερα δε ως προς την διάταξη για την καταβολή αποζημίωσης για τη περιουσιακή ζημία των εναγόντων η απόφαση κηρύχθηκε εν μέρει προσωρινά εκτελεστή για το ποσό των δέκα χιλιάδων ευρώ (10.000 ευρώ) σε έκαστο εκ των τριών εναγόντων. Η Πληρεξούσια Δικηγόρος ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΑΠ.ΜΠΑΚΑΤΣΕΛΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ (Α.Μ. 1740 Δ.Σ.Θ.) ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ (Α.Μ. 80727) ΥΠΟΚ/ΜΑ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ: ΔΑΝΑΪΔΩΝ 4, 54626 ΑΦΜ : 996888140 Δ.Ο.Υ. : Δ ́ΑΘΗΝΩΝ Email : lilalaw2@gmail.com ΤΗΛ. 2310 546479 . n

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 9

ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ | ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ

ΤΟ ΠΑΡΌΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΈΛΛΟΝ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΚΟΜΙΚΟΎ ΤΟΜΈΑ Τι πρέπει να προσέξουν οι παραγωγοί

Σε λίγο ξεκινά η συγκομιδή των πρώιμων ποικιλιών ελαιοκάρπου για τη φετινή παραγωγή ελαιολάδου. Το Περιοδικό Γεωργία Κτηνοτροφία μίλησε με τον κ. Γιώργο Κόκκινο, πρόεδρο στον Αγροτικό Ελαιοπαραγωγικό Συνεταιρισμό (ΑΕΣ) «Νηλέας» για το τι θα πρέπει να προσέξουν οι παραγωγοί κατά την συγκομιδή αλλά και τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ελαιοκομικός κλάδος στη χώρα μας. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

Ομάδα Παραγωγών «Νηλέας» ιδρύθηκε στις αρχές του 2002, με έδρα τη Χώρα Μεσσηνίας, από 55 ελαιοπαραγωγούς της ευρύτερης περιοχής της Δυτικής Μεσσηνίας, με σκοπό την εφαρμογή συστήματος Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παραγωγής. Υπήρξε το πρώτο οργανωμένο σχήμα στην Ελλάδα που συστάθηκε για τον σκοπό αυτό στην καλλιέργεια της ελιάς. Ήταν η πρώτη Ομάδα Παραγωγών πανευρωπαϊκά που συνέδεσε την ελαιοκαλλιέργεια με το περιβάλλον. Από το 2005 ξεκίνησε παράλληλα και την εμπορία του ελαιολάδου που παράγεται από τα μέλη του, ως προϊόν υψηλής περιβαλλοντικής ποιότητας και ποιοτικών προδιαγραφών. Κύρια δραστηριότητα του ΑΕΣ «Νηλέας» είναι η συγκέντρωση, φύλαξη, εμπορία και προώθηση του ελαιολάδου ποικιλίας Κορωνέικη και Μαυρολιά, που παράγουν τα μέλη του. Στο πλαίσιο αυτό συγκεντρώνει και τυποποιεί ελαιόλαδο ΠΟΠ Καλαμάτας, βιολογικό και συμβατικό. Παράλληλα συντονίζει και παρακολουθεί τις καλλιεργητικές παρεμβάσεις των παραγωγών-μελών, σε όλο το φάσμα της παραγωγικής διαδικασίας, παραλαμβάνει το ελαιόλαδο και το αποθηκεύει σε ιδιόκτητες δεξαμενές. Ερ. Το επόμενο διάστημα θα ξεκινήσει η συγκομιδή ελαιοκάρπου, τι θα πρέπει να προσέξουν οι παραγωγοί; Απ: Σε ένα μήνα σχεδόν από σήμερα θα ξεκινήσει η συγκομιδή ελαιοκάρπου στην περιοχή μας με την πρώιμη ποικιλία μαυρολιά και με την ολοκλήρωση αυτής θα ακολουθήσει η συγκομιδή της κορωνέικης, όπως και σε όλη την Ελλά-

10 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

δα, μπαίνοντας στον τελευταίο κύκλο μιας πρωτόγνωρης ελαιοκομικής περιόδου. Οι ελαιοπαραγωγοί θα πρέπει να έχουμε ως άμεση προτεραιότητα την προσαρμογή στις απαιτήσεις της νομοθεσίας για τις προδιαγραφές που πρέπει να τηρεί το ελαιόλαδο που παράγουμε (MOSH & MOHA στα επίπεδα που ορίζει η νομοθεσία όπως και στα υπολείμματα Φυτοπροστατευτικών Προϊόντων-ΦΠΠ). Το πρόβλημα γίνεται εξαιρετικά περίπλοκο και συνάμα δύσκολο λόγω της δομής του ελληνικού ελαιώνα, αλλά αν δεν γίνουν οι απαραίτητες προσαρμογές το ελληνικό ελαιόλαδο κινδυνεύει να μείνει στα αζήτητα. Επιπρόσθετα, εδώ και μια δεκαετία περίπου βιώνουμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ελαιοκαλλιέργεια, που για εμάς τους ελαιοπαραγωγούς μεταφράζονται σε απώλεια εισοδήματος, με αποκορύφωμα το φετινό καλοκαίρι με την

παρατεταμένη ανομβρία και τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Το αξίωμα που ισχύει στη γεωργία είναι ότι «με τον καιρό δεν μπορεί να τα βάλει κανένας…», ένα θέμα όμως που πρέπει να μας απασχολήσει στο άμεσο μέλλον είναι η υιοθέτηση καλλιεργητικών πρακτικών που να μετριάζουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, θέμα τεράστιο αλλά πλέον εξαιρετικά επίκαιρο, όπως επίσης και την πίεση προς την πολιτεία για τη δημιουργία υποδομών, και κυρίως αρδευτικών έργων. Ερ. Υποστηρίζουμε ότι η χώρα μας παράγει ποιοτικά ελαιόλαδα, πείτε μας την άποψή σας για το τι σημαίνει ποιοτικό ελαιόλαδο; Απ: Ήμουν νιος και γέρασα και ακούω το ίδιο … «ότι παράγουμε το καλύτερο ελαιόλαδο στον κόσμο». Η παραπάνω πεποίθηση βέβαια το 1980 και 1990 ίσως είχε κάποια βάση, όχι επειδή εμείς

καταβάλλαμε κάποια προσπάθεια, αλλά διότι το ελληνικό φως και η βιοποικιλότητα έκαναν το θαύμα τους αφενός και αφετέρου τα πράγματα από την πλευρά των άλλων ελαιοπαραγωγικών χωρών ήταν κάπως στάσιμα. Σήμερα, όμως, οι άλλες ελαιοκομικές χώρες έχουν κάνει άλματα και τα πράγματα έχουν γίνει εξαιρετικά σύνθετα. Το ζήτημα της ποιότητας δεν βασίζεται σε δηλώσεις και πεποιθήσεις αλλά σε τεκμήρια, και εκεί δυστυχώς μάλλον υστερούμε. Ποιοτικό ελαιόλαδο είναι αυτό που είναι σύμφωνο με προδιαγραφές, δηλαδή τήρηση των ορίων που θέτει η νομοθεσία ή ακόμα και οι αγορές, σε χημικά και οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, υπολείμματα ΦΠΠ, MOSH & MOΑΗ κτλ. Επιπλέον προδιαγραφές μπορούμε να θέσουμε και εμείς ως παραγωγοί ή ακόμη και οι εταιρείες διακίνησης πχ οξύτητα μικρότερη από 0,3, υψηλό φρουτώδες, ισχυρισμοί υγείας, ή κάποιο άλλο χαρακτηριστικό. Αυτό λοιπόν που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι η ποιότητα αφενός έχει οριστεί και αφετέρου απαιτεί τεκμήρια. Μια ακόμη σημαντική παράμετρος που και εκεί αδυνατούμε λόγω έλλειψης οργάνωσης της παραγωγής - είναι ότι η ποιότητα πρέπει να έχει αναφορά σε έναν σημαντικό όγκο παραγωγής που να ενδιαφέρει την αγορά, σε ποσότητα δηλαδή. Η ποιότητα λοιπόν είναι συνυφασμένη και με την ποσότητα, διότι ποσότητα χωρίς ποιότητα ή το αντίστροφο δεν σημαίνουν κάτι.

Ερ. Έχει περάσει στη χώρα μας η θεωρία ότι οι τιμές στο χωράφι διαμορφώνονται από τις ποσότητες παραγωγής (δηλαδή μειωμένη παραγωγή σημαίνει αυξημένη τιμή) πιστεύετε ότι ισχύει αυτό; Απ: Η άποψή μου, χωρίς να είμαι ειδικός, είναι ότι πάντα ισχύει ο νόμος της προσφοράς και ζήτησης, που και αυτό όμως επηρεάζεται από άλλες παραμέτρους, όπως η νομοθεσία, οι προτιμήσεις των καταναλωτών κτλ. Το παράδειγμα του ελαιολάδου την τελευταία τριετία ίσως είναι το πλέον χαρακτηριστικό. Οι τιμές παραγωγού το 2021 είχαν ισορροπήσει στα 3-3,5 ευρώ με μια συγκεκριμένη παγκόσμια παραγωγή και κατανάλωση. Η μείωση της παραγωγής το 2022 οδήγησε σε αύξηση της τιμής παραγωγού άρα και καταναλωτή, αλλά ταυτόχρονα άρχισε να μειώνεται η κατανάλωση. Η νέα πραγματικότητα το 2024 εν αναμονή της συγκομιδής φέρνει κάποια μείωση των τιμών παραγωγού, σε σχέση με τον Απρίλιο-Μάιο, αλλά με την κατανάλωση να έχει υποχωρήσει έως 40% (σύμφωνα με εκτιμήσεις των Ισπανών). Σε μια ενδεχόμενη σημαντική αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής αυτή θα προσφέρεται σε μειωμένη κατανάλωση, γεγονός που μπορεί να σημαίνει, για ένα διάστημα έως ότου βελτιωθούν οι δείκτες της κατανάλωσης, μειωμένες τιμές παραγωγού.

Ερ. Στην περιοχή της Μεσσηνίας έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό συζήτηση με τους παραγωγούς για τα υπολείμματα υδρογονανθράκων (ΜΟΑΗ) πιστεύετε ότι θα μας δημιουργήσουν προβλήματα στο μέλλον; Απ: Αυτό είναι κάτι περισσότερο από βέβαιο. Ως ΑΕΣ ΝΗΛΕΑΣ έχουμε αντιληφθεί το πρόβλημα από νωρίς για αυτό και στις 3 Ιουνίου 2024 διοργανώσαμε εκπαιδευτικό σεμινάριο με θέμα: «Επιμολύνσεις στο ελαιόλαδο, απειλή για την ποιότητα και το εισόδημα του παραγωγού», με εισηγητές τους κυρίους Αντώνη Παρασκευόπουλο Δ/ντή ΔΑΟΚ Κυπαρισσίας και Νικόλαο Κουτσούκο Πρόεδρο Σχολείου Ελιάς και Ελαιολάδου Καλαμάτας και συνεχίζουμε με συνεχείς ενημερώσεις των παραγωγών. Τα όρια που πρόκειται να ισχύσουν είναι πολύ χαμηλά και απαιτείται πολύ μεγάλη προσοχή στη χρήση προϊόντων και πρακτικών που ευθύνονται για επιμολύνσεις, (π.χ. ορυκτελαίων και καυσίμων κτλ), τόσο στο χωράφι όσο και στη μεταφορά, στο ελαιοτριβείο και στην αποθήκευση. Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα σοβαρό και έχει να κάνει με την ίδια τη δομή του παραδοσιακού ελαιώνα (μικροί, μεμονωμένοι και διάσπαρτοι ελαιώνες, μεγάλοι σε ηλικία παραγωγοί που δύσκολα ενημερώνονται και πιο δύσκολα αλλάζουν συνήθειες). Η τήρηση των προδιαγραφών, που εκτιμώ ότι συνεχώς θα αλλάζουν και θα δυσκολεύουν, θα αποτελεί ένα μεγάλο και σοβαρό πρόβλημα για τον παραδοσιακό ελαιώνα και τους παραγωγούς. Αν δεν διαχειριστούμε το πρόβλημα τότε κάποια στιγμή με λύπη θα διαπιστώσουμε ότι η ποιότητα, δηλαδή η τήρηση προδιαγραφών, θα γίνει το μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα των υπερεντατικών ελαιώνων που συνεχώς επεκτείνονται. Ερ. Ποια πιστεύετε ότι είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα στον κλάδο και ποιες οι προοπτικές της ελαιοκαλλιέργειας στη χώρα μας; Απ: Τα προβλήματα είναι πολλά και συσσωρευμένα. Η θεαματική βελτίωση της τιμής την τελευταία τριετία τα επισκίασε κατά κάποιον τρόπο, εφόσον πρόσφερε μια ανάσα οικονομικής βιωσιμότητας. Για να εκτιμήσουμε τα προβλήματα της ελαιοκαλλιέργειας θα πρέπει να δούμε τη μεγάλη εικόνα, καθώς η ελαιοκαλλιέργεια πλέον έχει ξεφύγει από τη μεσο-

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 11

ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ | ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ

γειακή λεκάνη που γεννήθηκε και επιβίωσε για χιλιάδες χρόνια και επεκτάθηκε σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Η μορφή που παίρνει πλέον, τόσο στη Μεσόγειο όσο και αλλού, είναι βιομηχανική-υπερεντατική με μεγάλη επένδυση κεφαλαίων και την υποστήριξη της επιστήμης (το 2050 οι υπερεντατικοί ελαιώνες θα παράγουν το 77% της παγκόσμιας παραγωγής η οποία θα φτάσει τα 4,4 εκατομμύρια τόνους. Πηγή: olive times 6/12/21). Οι μονάδες αυτές, τεράστιες σε μέγεθος και πλήρως καθετοποιημένες δείχνουν έναν άλλο δρόμο, με προβλήματα βέβαια, όπως η μεγάλη περιβαλλοντική επιβάρυνση, αλλά και πολλά άλλα λυμένα τα οποία ταλανίζουν τον παραδοσιακό ελαιώνα, όπως το μεγάλο κόστος και την εξάρτηση από εργατικό δυναμικό. Ο παραδοσιακός ελαιώνας ενώ έχει δυνατότητες και ισχυρά συγκριτικά πλεονεκτήματα, όπως η περιβαλλοντική και πολιτιστική του διάσταση, δείχνει αδύναμος να τα αξιοποιήσει. Επιπρόσθετα αδυνατεί να βελτιώσει τις αδυναμίες του, αφενός λόγω της ανυπαρξίας ελα-

12 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

ϊκής πολιτικής, και αφετέρου λόγω της ίδιας της δομής του και των διαρθρωτικών προβλημάτων που τον ταλαιπωρούν. Η ελαιοκαλλιέργεια στη χώρα μας έχει παραδοσιακή μορφή στο σύνολό της σχεδόν και σε πολλές περιοχές αποτελεί μονοκαλλιέργεια. Μπορεί να έχει μέλλον και προοπτική, αρκεί να υποστηριχθεί από την πολιτεία και τους ανθρώπους που την ασκούν με μια σύγχρονη λογική για τον πρωτογενή τομέα, στη βάση ενός πολυσυλλεκτικού και πολυλειτουργικού μοντέλου που θα εξασφαλίζει περισσότερες από μια πηγές εισοδήματος, ενισχυμένη αυτάρκεια, καθετοποίηση της διαδικασίας παραγωγής, αξιοποίηση της μεσογειακής διατροφής και ελληνικής γαστρονομίας και δημιουργία brand που θα συνδέεται με τους τόπους παραγωγής, τους ανθρώπους και το τεράστιο πολιτιστικό και περιβαλλοντικό απόθεμα που διαθέτει η χώρα μας. Άριστα εργαλεία επίσης και για την ανάπτυξη του αγροτουρισμού. Παράλληλα ως ΑΕΣ ΝΗΛΕΑΣ έχουμε διαπιστώσει τα οφέλη από ερευνητικά ευρωπαϊκά προγράμματα που συμμετέχουμε και πόσο μπορούν να βοηθήσουν τον παραδοσιακό ελαιώ-

να. Το SUPPORT είναι ένα τετραετές πρόγραμμα κάτω από την ομπρέλα του HORIZON που υποστηρίζει την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση εχθρών και ασθενειών στην ελαιοκαλλιέργεια ως διαδικασία κατανόησης σε όλη την αλυσίδα αξίας. Από τη χώρα μας συμμετέχουμε εμείς στον τομέα της ελαιοκαλλιέργειας και το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο. Το εξαετές πρόγραμμα AgriDataValue κάτω από την ομπρέλα του HORIZON θα οδηγήσει στην εξέλιξη της ευφυούς γεωργίας, της γεωργίας ακριβείας, της αγρο-περιβαλλοντικής παρακολούθησης και θα ενισχύσει τον αγροτικό ψηφιακό μετασχηματισμό σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Στόχος του έργου είναι η δημιουργία μιας υπερπλατφόρμας μετεωρολογικών και άλλων δεδομένων που θα μπορεί να προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής η οποία δείχνει ιδιαίτερα απειλητική για την ελαιοκαλλιέργεια. Η πλατφόρμα θα συνδυάζει τεχνολογίες αιχμής όπως Big Data, Artificial Intelligence Data Spaces τεχνολογίες με τη γεωργική γνώση και τις αγρο-περιβαλλοντικές πολιτικές. Επίσης συμμετέχουμε σε αυτό το έργο στον τομέα της ελαιοκαλλιέργειας, με συντονιστή εταίρο την Synelixis Solutions. n

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 13

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΑΝΑΓΕΝΝΗΤΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΥARA ΕΛΛΑΣ ΜΕ ΚΤΗΜΑ ΚΥΡ-ΓΙΑΝΝΗ

Η εφαρμογή της Αναγεννητικής Γεωργίας και τα αποτελέσματά της Η σύμπλευση των δύο πλευρών απορρέει από τις κοινές αξίες που μοιράζεται το Κτήμα με τη Yara, όπως η συνεργασία, η διάθεση για αναζήτηση, η φιλοδοξία και η υπευθυνότητα. ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΊΡΗΣ Δημοσιογράφος

πτά αποτελέσματα στο πεδίο φέρνει η συνεργασία της Yara Ελλάς με το Κτήμα Κυρ-Γιάννη, όπου στο επίκεντρο βρίσκεται το μοντέλο της Αναγεννητικής Γεωργίας με απώτερο σκοπό την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, τη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος και τη δημιουργία ενός βιώσιμου μέλλοντος για τον πρωτογενή τομέα. Η Yara Ελλάς έχει κλιμακώσει τη συνεργασία της με το Κτήμα Κυρ-Γιάννη στην Ελλάδα, ενώ αντίστοιχες πρωτοβουλίες πραγματοποιούνται και σε άλλες χώρες, εφαρμόζοντας την καινοτομία στο πεδίο. Η σύμπλευση με το Κτήμα Κυρ-Γιάννη απορρέει από τις κοινές αξίες που μοιράζεται με τη Yara, όπως η συνεργασία, η διάθεση για αναζήτηση, η φιλοδοξία και η υπευθυνότητα. Κοινή προσέγγιση των δύο πλευρών αποτελεί επίσης η κουλτούρα που αφορά στον τρόπο παραγωγής με κύριο άξονα την Αναγεννητική Γεωργία. Ταυτόχρονα, εφαρμόζονται καινοτόμες πρακτικές που ξεκινούν από το χωράφι και διασφαλίζουν την παραγωγή υψηλής αξίας κρασιών. Το Αγρονομικό τμήμα της Yara σε συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών που αποτελεί τον επιστημονικό σύμβουλο, προσφέρουν αγρονομική υποστήριξη στο Κτήμα Κυρ-Γιάννη καθώς και όλα τα απαραίτητα ψηφιακά εργαλεία, τα εργαστήρια αναλύσεων και καινοτόμα προϊόντα για να βαδίσει στο δρόμο της Αναγεννητικής Γεωργίας. Τα αποτελέσματα και οι στόχοι της συνεργασίας Ήδη μέσω αυτής της συνεργασίας έχει επιτευχθεί η βελτίωση της υγείας και της αποδοτικότητας του εδάφους αλλά και η αύξηση της παραγωγικότητας. Στα επόμενα βήματα εντός του 2025 συγκαταλέγονται πρωτοβουλίες για τη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα, την περαιτέρω βελτίωση της υγείας και αποδοτικότητας του εδάφους καθώς και την αύξηση της παραγωγής σύμφωνα με ποιοτικές και ποσοτικές παραμέτρους.

14 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Γιάννης Ζαφειρίου, Στέλλιος Μπουτάρης, Διονύσης Σταμενίτης, Marion Martinez, Νίκος Κυριακίδης, Λευτέρης Ρουμελιώτης, Νίκος Μυτιλέκας, Μιχάλης Μπουτάρης.

Στο πλαίσιο παρουσίασης που πραγματοποιήθηκε στις αρχές Σεπτεμβρίου στο Κτήμα Κυρ-Γιάννη στο Γιαννακοχώρι Ημαθίας, έγινε εκτενής αναφορά στη συγκεκριμένη συνεργασία από τον οικοδεσπότη και επικεφαλής του Κτήματος, Στέλιο Μπουτάρη, τη Marion Martinez SVP της Yara για τη Νότια Ευρώπη και τον Γιάννη Ζαφειρίου, εδαφολόγο και ερευνητή του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Σημειώνεται ότι το Κτήμα Κυρ-Γιάννη είναι

το πρώτο ελληνικό οινοποιείο που έγινε δεκτό ως silver member στο International Wineries for Climate Action, λαμβάνοντας τη διεθνούς κύρους πιστοποίηση για τη δέσμευση, ευαισθητοποίηση και δράση του με αντικείμενο το μηδενισμό του ανθρακικού αποτυπώματος. Ένας από τους στόχους του IWCA είναι να μπορέσει το Κτήμα να μειώνει κατά 4% το χρόνο το ανθρακικό του αποτύπωμα.

Το όραμα της Yara για την Αναγεννητική Γεωργία Η Marion Martinez SVP της Yara για τη Νότια Ευρώπη στάθηκε στο όραμα, τη φιλοδοξία και την συνολική προσέγγιση της εταιρείας για την αναγεννητική γεωργία. Η ίδια στη διάρκεια της παρουσίασης συνεχάρη το Κτήμα Κυρ-Γιάννη για την πιστοποίηση που έχει λάβει ως μέλος του International Wineries for Climate Action με αντικείμενο τη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος. «Αποστολή μας είναι να θρέψουμε υπεύθυνα τον παγκόσμιο πληθυσμό και να προστατεύσουμε τον πλανήτη. Όραμα της εταιρείας είναι μία κοινωνία που βασίζεται στη συνεργασία, την εξάλειψη της πείνας και τον σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον», ανέφερε χαρακτηριστικά η κυρία Martinez. «Οι προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η γεωργία είναι πολλές και αυξανόμενες», συμπλήρωσε. «Η πείνα, η διάβρωση των εδαφών, η κλιματική αλλαγή, οι διαταραχές της διατροφικής αλυσίδας, απαιτούν άμεσες δράσεις. Μιλάμε για την Αναγεννητική Γεωργία και πρέπει να δουλέψουμε με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο για να σεβαστούμε το περιβάλλον αλλά για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε και να είμαστε αειφόροι, αφήνοντας κληρονομιά στις επόμενες γενιές που θα συνεχίσουν να καλλιεργούν».

Εικ. 1: Marion Martinez SVP, Yara South Europe. Εικ. 2: Christian Grotnes Halvorsen, Νίκος Κυριακίδης, Διονύσης Σταμενίτης.

Οι πέντε βασικοί πυλώνες στρατηγικής της Yara. Στόχος η ευημερία του παραγωγού

H αναγεννητική γεωργία αποτελεί μία συστηματική προσέγγιση για την υιοθέτηση των βέλτιστων βιώσιμων γεωργικών πρακτικών που επηρεάζουν θετικά τη φύση και το κλίμα και εστιάζεται σε πέντε τομείς: κλίμα, υγεία εδάφους, χρήση πόρων βιοποικιλότητα και ευημερία. Σε ό,τι αφορά το κλίμα, η Yara προσβλέπει στο να μετριάσει τις εκπομπές αερίων στην ατμόσφαιρα και να βελτιώσει την ανθεκτικότητα των φυτών, ενώ ως προς την υγεία του εδάφους να βελτιώσει τη γονιμότητα των εδαφών και τη δομή τους και να περιορίσει τη διάβρωσή τους. Επιδίωξη της Yara είναι να χρησιμοποιήσει αποδοτικά όλους τους αναγκαίους πόρους που χρειάζονται για την ανάπτυξη των φυτών, θέτοντας ως προτεραιότητα ότι η βιοποικιλότητα θα πρέπει να προστατευθεί και να ενισχυθούν τα φυσικά οικοσυστήματα, ενώ βασικότερο μέλημα όλων αποτελεί η διασφάλιση της ευημερίας του παραγωγού.

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 15

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΑΝΑΓΕΝΝΗΤΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ 3

Εικ. 3: Γιάννης Ζαφειρίου, Christian Grotnes Halvorsen, Marion Martinez, Μιχάλης Μπουτάρης, Νίκος Κυριακίδης, Μαρία Ψαρρού, Ελευθέριος Ρουμελιώτης. Εικ. 4: Στέλλιος Μπουτάρης, Marion Martinez, Christian Grotnes Halvorsen.

Λιπάσματα χαμηλού αποτυπώματος άνθρακα κατά τουλάχιστον 60% σε σχέση με την αγορά H Yara παράγει λιπάσματα χαμηλού αποτυπώματος άνθρακα με 60% χαμηλότερες εκπομπές από το μέσο όρο της αγοράς, ενώ μπορεί να φτάσει σε ποσοστό ακόμα και 70% έως 80% καθότι χρησιμοποιεί ανανεώσιμες πηγές που της δίνουν τη συγκεκριμένη δυνατότητα. «Στο χαρτοφυλάκιο εκτός από τα συμβατικά ανόργανα λιπάσματα, διαθέτουμε μία μεγάλη γκάμα προϊόντων όπως τα οργανικά λιπάσματα και τα λιπάσματα με βιοδιεγέρτη για τη βελτίωση των εδαφών, γεγονός που μας βοηθάει να ανταποκριθούμε αποτελεσματικά στις προκλήσεις του μέλλοντος και να θωρακίσουμε τα φυτά από την κλιματική κρίση», σημείωσε η κυρία Martinez. Τόνισε ότι είναι σημαντικό να χρησιμοποιούν οι αγρότες τα ψηφιακά δεδομένα, προκειμένου να είναι σε θέση να λαμβάνουν αποτελεσματικότερες αποφάσεις. «Σε αυτόν τον τομέα έχουμε επενδύσει πολλά τα τελευταία χρόνια, αναπτύσσοντας πολλά ψηφιακά εργαλεία ανάλογα με το προφίλ και την ωριμότητα της κάθε χώρας, προκειμένου να προσφέρουμε λύσεις που στηρίζονται στην ανάλυση δεδομένων». H έρευνα του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Αναφερόμενος στις διαδικασίες αξιολόγησης των καλλιεργητικών πρακτικών, λιπασμάτων και βιοδιεγερτών στην υγεία του εδάφους, σε αμπελώνες του Κτήματος στη Νάουσα και το Αμύνταιο, ο Γιάννης Ζαφειρίου, εδαφολόγος και ερευνητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, αναφέρθηκε στο ερευνητικό πρόγραμμα που εφαρμόζεται στο πεδίο

16 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

υπό την ονομασία «Soil Health». Η ερευνητική ομάδα εργασίας επισκέφθηκε περιοχές που ήδη υπήρχε εγκατεστημένος αμπελώνας και δοκίμασε τέσσερις εφαρμογές, ακολουθώντας τη σύσταση των γεωπόνων της Yara. Η λογική του Γεωπονικού Πανεπιστημίου ήταν να γίνει δοκιμή διαφορετικών εκδοχών υπό την επίβλεψη του ακαδημαϊκού φορέα, ούτως ώστε να υπάρξει ολοκληρωμένη παρακολούθηση. Το ερευνητικό πρόγραμμα βρίσκεται σε εξέλιξη και αφορά τους αμπελώνες του Κτήματος Κυρ-Γιάννη στο Αμύνταιο και το Γιαννακοχώρι. Το Κτήμα Κυρ-Γιάννη Το Κτήμα Κυρ-Γιάννη στο Γιαννακοχώρι Ημαθίας αποκτήθηκε το 1960, όταν ο Γιάννης Μπουτάρης ανέπτυξε εκεί την αμπελοκαλλιέργεια. Το 1990 φυτεύτηκαν τα πρώτα πειραματικά αμπέλια Syrah και Merlot, ενώ ο Στέλλιος Μπουτάρης καλλιέργησε και ορισμένες ποσότητες Cabernet Sauvignon.

To 1997 όταν χώρισαν τους επιχειρηματικούς δρόμους τους τα αδέρφια Κωνσταντίνος και Γιάννης Μπουτάρης, ο δεύτερος ξαναγόρασε το αμπέλι στο Γιαννακοχώρι από την Οινοποιία Μπουτάρη και δημιούργησε ένα μικρό οινοποιείο, το σημερινό Κτήμα Κυρ-Γιάννη. Το 1998 κυκλοφόρησε το διάσημο κρασί «Παράγκα» με την αγορά ενός παλιού οινοποιείου στο Αμύνταιο και το 2000 επέκτεινε την παραγωγή του, έχοντας στη διάθεσή του 100 στρέμματα στη Σαμαρόπετρα στο Αμύνταιο Ταυτόχρονα εισήλθε και στο οινικό τοπίο της Σαντορίνης με τον πρώτο τρύγο να γίνεται από τον Στέλιο Μπουτάρη το 1997, ενώ πρόσφατα απέκτησε το 40% στο Κτήμα Σιγάλα. Το 2023 εισήλθε στα αφρώδη με την ετικέτα Skaperdas Freres. Το μότο του Κτήματος σύμφωνα με τον Στέλλιο Μπουτάρη είναι η βιώσιμη ανάπτυξη, υποστηρίζοντας ότι η αμπελουργία πρέπει να είναι βιώσιμη όχι μόνο ως προς τον «πράσινο» χαρακτήρα της αλλά να έχει και οικονομικό αντίκρισμα για τους αγρότες. n

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 17

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΠ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΠ

H νέα παρέμβαση για τη στήριξη ομάδων και οργανώσεων παραγωγών Στις αρχές Αυγούστου ανακοινώθηκε η αναμενόμενη πρόσκληση για τη σύσταση ομάδων (ΟμΠ) και οργανώσεων παραγωγών (ΟρΠ), γνωστή και ως Παρέμβαση Π3.77.1.1. Πρόκειται για την πρώτη παρέμβαση της νέας ΚΑΠ 2023-27, που ανοίγει την αυλαία των προκηρύξεων στην Αγροτική Ανάπτυξη, γεγονός που αντικατοπτρίζει τη σημασία που έχουν τα συλλογικά σχήματα ώστε να ενισχύσουν τη θέση και τη διαπραγματευτική δύναμη των παραγωγών στην αγροδιατροφική αλυσίδα. ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΡΑΤΖΑΣ MSc Γεωπόνος – Γεωργικός Σύμβουλος AGRENAOS (ckaratzas@agrenaos.gr)

εν είναι η πρώτη φορά που εφαρμόζεται η συγκεκριμένη δράση. Ουσιαστικά αποτελεί τη συνέχεια του μέτρου 9 του ΠΑΑ 2014-20 το οποίο, στην προηγούμενη προγραμματική περίοδο, χρηματοδότησε 168 νέες ΟμΠ και ΟρΠ με συνολικό προϋπολογισμό σχεδόν 33εκ. €. Οι Ο.Π. αυτές συγκέντρωσαν, διακίνησαν και εμπορεύθηκαν προϊόντα η αξία των οποίων υπερέβη τα 110εκ. € ετησίως. Φαινομενικά η αξία αυτή μοιάζει «σταγόνα» μπροστά στα περίπου 10 δις € που εκτιμάται η συνολική αγροτική παραγωγή στη χώρα μας, είναι όμως ένα πρώτο βήμα στήριξης των παραγωγών που επιθυμούν να οργανωθούν ώστε να εμπορεύονται την παραγωγή τους από κοινού. Στόχος του στρατηγικού σχεδίου της νέας ΚΑΠ στόχος είναι η χρηματοδότηση 150 νέων συλλογικών σχημάτων (για χάρη συντομίας θα τα ονομάσουμε Ο.Π.), με συνολικό προϋπολογισμό περίπου 31,2εκ €.

Πριν ξεκινήσουν την προετοιμασία τους οι παραγωγοί που ενδιαφέρονται να συμμετέχουν πρέπει να λάβουν υπόψη τους τρεις βασικούς περιορισμούς:

18 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

1. Υφιστάμενες Ο.Π. που έχουν αναγνωριστεί για πάνω από 5 έτη (δηλαδή πριν το 2019) δεν έχουν δυνατότητα να υποβάλουν αίτηση στη νέα παρέμβαση. Ειδικά, αυτές που μέλη τους συμμετείχαν στο προηγούμενο μέτρο 9 και έλαβαν χρηματοδότηση αποκλείονται από τη συμμετοχή. 2. Νεοσύστατες Ο.Π. που υπέβαλαν αίτηση σε κάποιο από τα τομεακά

προγράμματα της ΚΑΠ, όπως στον τομέα του ελαιολάδου ή των οπωροκηπευτικών, επίσης δεν έχουν δικαίωμα συμμετοχής. 3. Η Ο.Π. πρέπει να ανήκει στις ΜΜΕ, ενώ ορίζονται ελάχιστα όρια στον αριθμό των μελών και στην αξία διακινούμενης παραγωγής που οφείλουν να έχουν στη φάση της υποβολής της αίτησης στήριξης:

Êáôåýèõíóç ÐáñáãùãÞò

Ðåñéï÷Þ

ÅëÜ÷éóôïò áñéèìüò Ìåëþí

ÅëÜ÷éóôç áîßá ÐáñáãùãÞò

ÅëëçíéêÞ åðéêñÜôåéá

100.000 €

Åîáßñåóç ãéá ÏìÜäåò âéïëïãéêÞ ðáñáãùãÞ, Ðáñáãùãþí öõôéêÞò ðáñáãùãÞò íçóéÜ (åêôüò ÊñÞôçòÅýâïéáò) Þ ïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò

50.000 €

ÅëëçíéêÞ åðéêñÜôåéá

100.000 €

Åîáßñåóç ãéá âéïëïãéêÞ ðáñáãùãÞ, íçóéÜ (åêôüò ÊñÞôçòÅýâïéáò) Þ ïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò

50.000 €

ÅëëçíéêÞ åðéêñÜôåéá

300.000 €

Åîáßñåóç ãéá Ïñãáíþóåéò âéïëïãéêÞ ðáñáãùãÞ, Ðáñáãùãþí öõôéêÞò ðáñáãùãÞò íçóéÜ (åêôüò ÊñÞôçòÅýâïéáò) Þ ïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò

150.000 €

ÅëëçíéêÞ åðéêñÜôåéá

300.000 €

Åîáßñåóç ãéá âéïëïãéêÞ ðáñáãùãÞ, íçóéÜ (åêôüò ÊñÞôçòÅýâïéáò) Þ ïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò

150.000 €

ÏìÜäåò Ðáñáãùãþí æùéêÞò ðáñáãùãÞò

Ïñãáíþóåéò Ðáñáãùãþí æùéêÞò ðáñáãùãÞò

Tα παραπάνω ελάχιστα όρια μελών και αξίας παραγωγής έχουν την εξής διαφορά: για τις δε οργανώσεις παραγωγών αφορούν στα μεγέθη που υποβλήθηκαν κατά την αναγνώριση, για τις δε ομάδες παραγωγών στα μεγέθη των δύο τελευταίων ετών πριν την υποβολή αίτησης στήριξης στο μέτρο, όπως προκύπτουν από τις σχετικές βεβαιώσεις ορκωτών λογιστών. Η νέα πρόσκληση συμπίπτει με την αλλαγή του θεσμικού πλαισίου αναγνώρισης των Ο.Π., όπου πλέον καταργείται η ΥΑ 39718235/17 που ίσχυε τα προ-

ηγούμενα χρόνια, και εισάγεται η ΥΑ 2448/229173 (ΦΕΚ 4525Β) εισάγοντας δύο βασικές αλλαγές: 1. Οι Ομάδες παραγωγών για να αναγνωριστούν, πλέον, πρέπει να παρουσιάσουν ελάχιστο κύκλο εργασιών 40.000€ κάθε χρόνο. Η διάταξη αυτή έχει αναδρομική ισχύ, αφού υποχρεώνει όσες ΟμΠ αναγνωρίστηκαν με το προηγούμενο καθεστώς - που δεν τις υποχρέωνε να εμφανίσουν ελάχιστη αξία - να επικαιροποιήσουν την αναγνώρισή τους με τα νέα δεδομένα εντός 1 έτους. 2. Η επικαιροποίηση των στοιχείων των Ο.Π. θα γίνεται στη βάση της αξίας της παραγωγής που εμπορεύεται η Ο.Π. και όχι βάσει της αξίας των τιμολογίων των μελών, που συνεχίζει να είναι η κύρια διαδικασία επικαιροποίησης της αναγνώρισης στις περισσότερες ΔΑΟΚ. Πρόκειται για ένα εύστοχο εξ ορθολογισμό μιας διαδικασίας, εφόσον βασικός στόχος της σύστασης μιας ΟΠ είναι η από κοινού διακίνηση και εμπορία της παραγωγής των μελών της. Η οικονομική στήριξη για τη σύσταση των νέων Ο.Π. χορηγείται σε ετήσια βάση, με τη μορφή ποσού στήριξης (κατ' αποκοπή ενίσχυση) που αποτελεί ποσοστό επί της ετήσιας εμπορεύσιμης αξίας του/των προϊόντος/προϊόντων της Ομάδας Παραγωγών ή Οργάνωσης Παραγωγών, μετά την έκδοση της απόφασης έγκρισης του αιτήματος στήριξης. Οι δόσεις καταβάλλονται μία κάθε έτος και μετά από πρόσκληση από τον αρμόδιο φορέα και την υποβολή σχετικής αίτησης από τον δικαιούχο. Ο υπολογισμός της αξίας παραγωγής για κάθε έτος προκύπτει από την ετήσια αξία της διατεθείσας στο εμπόριο παραγωγής της Ομάδας Παραγωγών ή Οργάνωσης Παραγωγών. Το ποσό στήριξης καταβάλλεται ανά έτος ως ακολούθως: ♦ 10% της αξίας παραγωγής που έχει διατεθεί στο εμπόριο κατά το 1ο έτος μετά την αναγνώριση. ♦ 8% της αξίας παραγωγής που έχει διατεθεί στο εμπόριο κατά το 2ο έτος μετά την αναγνώριση. ♦ 6% της αξίας παραγωγής που έχει διατεθεί στο εμπόριο κατά το 3ο έτος μετά την αναγνώριση. ♦ 4% της αξίας παραγωγής που έχει διατεθεί στο εμπόριο κατά το 4ο έτος μετά την αναγνώριση. ♦ 2% της αξίας παραγωγής που έχει διατεθεί στο εμπόριο κατά το 5ο έτος μετά την αναγνώριση.

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 19

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΠ Το ποσό στήριξης δεν συνδέεται με επιλέξιμες δαπάνες ή κόστη. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι δεν υπάρχει περιορισμός στο είδος των δαπανών, επενδύσεων ή υπηρεσιών που μπορούν να υλοποιήσουν οι Ο.Π., αρκεί αυτές να συνάδουν με το επιχειρηματικό σχέδιο και τους στόχους που έχουν θέσει. Ωστόσο, στην αναλυτική λογιστική καταχώρηση των δαπανών κατά κατηγορία, πρέπει να εμφανίζονται δαπάνες που είναι συναφείς με την υλοποίηση του επιχειρηματικού σχεδίου και τις λειτουργικές δαπάνες. Σημειώνεται ότι η ετήσια στήριξη κάθε δικαιούχου δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 100.000,00 € και δεν μπορεί να διανέμεται στα μέλη της Ομάδας Παραγωγών / Οργάνωσης Παραγωγών. Οι δυνητικοί δικαιούχοι της νέας παρέμβασης υποχρεούνται να υποβάλλουν Επιχειρηματικό Σχέδιο διάρκειας πέντε (5) ετών και να αρχίσουν την υλοποίηση του επιχειρηματικού σχεδίου αμέσως μετά την έκδοση της απόφασης ένταξης. Το επιχειρηματικό σχέδιο να περιλαμβάνει σαφείς και μετρήσιμους στόχους με περιγραφή των ενεργειών για την επίτευξη αυτών. Οι στόχοι του επιχειρηματικού σχεδίου ομαδοποιούνται σε τρεις (3) ομάδες: Οι στόχοι που θα τεθούν με βάση το επιχειρηματικό σχέδιο πρέπει να είναι τουλάχιστον δύο (2) από διαφορετικές ομάδες. Οι ετήσιοι στόχοι δεν είναι δεσμευτικοί, ωστόσο κατά την ολοκλήρωση του επιχειρηματικού σχεδίου πρέπει να έχουν επιτευχθεί οι στόχοι που έχουν τεθεί. Σε επίπεδο μοριοδότηση των αιτήσεων στήριξης προτεραιότητα δίνεται σε Ο.Π. που: 1. Δραστηριοποιούνται στην παραγωγή προϊόντων με σήμανση ή/και σε αναγνωρισμένο διεθνές, ενωσιακό, εθνικό επίπεδο σύστημα ποιότητας (πχ ΠΟΠ/ ΠΓΕ, AGRO, κλπ.). 2. Η Ο.Π. αποτελείται εξ’ ολοκλήρου ή εν μέρει από μέλη γεωργούς νεαρής ηλικίας, γυναίκες ή από μέλη που συμμετέχουν σε γεωργοπεριβαλλοντικές δράσεις/παρεμβάσεις. 3. Δραστηριοποιούνται στον κτηνοτροφικό τομέα. 4. Η έδρα τους είναι σε πυρόπληκτες / πλημμυροπαθείς περιοχές, νησιωτικές ή ορεινές περιοχές. Το επιχειρηματικό σχέδιο στο τέλος συντάσσεται από γεωπόνο, τεχνολόγο γεωπονίας ή γεωργοοικονομολόγο ο οποίος αναλαμβάνει, πέραν της υποχρέωσης εκπόνησης του επιχειρηματικού σχεδίου, και την υποχρέωση τεχνικής στήριξης του υποψηφίου μέχρι την ολοκλήρωση του σχεδίου. Ως καταληκτική ημερομηνία ηλεκτρονικής υποβολής των Αιτήσεων στήριξης στο Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα Κρατικών Ενισχύσεων (ΟΠΣΚΕ) ορίζεται η 31η Οκτωβρίου 2024.

20 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Óôü÷ïé ÏìÜäáò Á: ÄõíáìéêÞ ôçò ÏìÜäáò Ðáñáãùãþí/ÏñãÜíùóçò Ðáñáãùãþí 1. Áýîçóç áñéèìïý ìåëþí

ÅëÜ÷éóôç ôéìÞ: 20%

2. ÅíÝñãåéåò ðñïâïëÞò êáé ðñïþèçóçò

Äçìéïõñãßá éóôïóåëßäáò, åíçìåñùôéêïý õëéêïý êáé óõììåôï÷Þ óå ôïõëÜ÷éóôïí ðÝíôå (5) åêèÝóåéò

3. Óõììåôï÷Þ óå ðáñåìâÜóåéò êáôÜñôéóçò Þ/êáé óõìâïõëþí Þ/êáé óõíåñãáóßáò

ÅëÜ÷éóôç ôéìÞ óôï 30% ôùí ìåëþí

4. ÅöáñìïãÞ íÝùí ðñáêôéêþí / ôå÷íéêþí, ìåèüäùí Þ/ êáé ðñïúüíôùí óôç ãåùñãßáêôçíïôñïößá

ÅëÜ÷éóôç ôéìÞ åöáñìïãÞò óôï 70% ôùí ìåëþí.

5. Óõììåôï÷Þ ìåëþí óå ðáñåìâÜóåéò êáéíïôïìßáò Þ/êáé Ýñåõíáò Þ/êáé ìåôáöïñÜò ôå÷íïãíùóßáò

ÅëÜ÷éóôç ôéìÞ åöáñìïãÞò óõíïëéêÝò äáðÜíåò 10% óå ó÷Ýóç ìå óõíïëéêÞ åíßó÷õóç ôçò ðáñÝìâáóçò

6. Áýîçóç ôçò áîßáò ðáñáãùãÞò åîáãùãéêþí ðñïúüíôùí

ÅëÜ÷éóôç ôéìÞ ùò ìÝóïò üñïò ðåíôáåôßáò 30%

Óôü÷ïé ÏìÜäáò Â: ÏéêïíïìéêÝò åðéäüóåéò 1. Áýîçóç ôïõ üãêïõ ðáñáãùãÞò

ÅëÜ÷éóôç ôéìÞ ùò ìÝóïò üñïò ôçò ðåíôáåôßáò 10%

2. Êáèåôïðïßçóç ôçò ðáñáãùãÞò

ÅëÜ÷éóôç ôéìÞ ùò ìÝóïò üñïò ðåíôáåôßáò 30%

3. Äéáöïñïðïßçóç ôçò ðáñáãùãÞò

ÅëÜ÷éóôç ôéìÞ ùò ìÝóïò üñïò ðåíôáåôßáò 30%

4. Áýîçóç ôçò áîßáò ðáñáãùãÞò

ÅëÜ÷éóôç ôéìÞ ùò ìÝóïò üñïò ôçò ðåíôáåôßáò 10%

5. Áýîçóç ôïõ üãêïõ ðáñáãùãÞò ðïõ äéáôßèåôáé óôï åìðüñéï ìå óõìâïëáéáêÞ ãåùñãßá

ÅëÜ÷éóôç ôéìÞ ùò ìÝóïò üñïò ðåíôáåôßáò 30% ôçò ðáñáãùãÞò

6. ¸ëåã÷ïò êáé äéá÷åßñéóç ôïõ êüóôïõò ðáñáãùãÞò êáé åìðïñßáò, êáèþò êáé ôçò áðïäïôéêüôçôáò ôùí ìÝóùí ðáñáãùãÞò.

ÅëÜ÷éóôç ôéìÞ ùò ìÝóïò üñïò ðåíôáåôßáò áýîçóç åêñïþí 5% Þ ìåßùóç åéóñïþí 10%.

Óôü÷ïé ÏìÜäáò Ã: ÓõìâïëÞ óôçí åðßôåõîç ôùí óôü÷ùí ôçò ÐïëéôéêÞò áðü ôï Áãñüêôçìá óôï ðéÜôï 1. Áýîçóç ôïõ üãêïõ ðáñáãùãÞò ðïõ äéáôßèåôáé óôï åìðüñéï êáé ðëçñïß ôéò áðáéôÞóåéò åíüò óõóôÞìáôïò äéáóöÜëéóçò ðïéüôçôáò

ÅëÜ÷éóôç ôéìÞ ùò ìÝóïò üñïò ôçò ðåíôáåôßáò 10% ôçò ðáñáãùãÞò.

2. ÐåñéâáëëïíôéêÞ äéá÷åßñéóç õðïëåéììÜôùí Þ/êáé áðïâëÞôùí

ÅëÜ÷éóôç ôéìÞ åöáñìïãÞò óõíïëéêÝò äáðÜíåò 10% óå ó÷Ýóç ìå ôç óõíïëéêÞ åðéëÝîéìç åíßó÷õóç

3. Óõììåôï÷Þ óå ìÝôñá/äñÜóåéò/ ðáñåìâÜóåéò ãéá ôçí ðñïóôáóßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò êáé ôïõ êëßìáôïò

Ο AGRENAOS εξειδικεύεται στην εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου που αφορά στη σύσταση και λειτουργία ομάδων και οργανώσεων παραγωγών και έχει μεγάλη εμπειρία στην προετοιμασία, σύνταξη και υποβολή αιτήσεων στήριξης σε

ÅëÜ÷éóôç ôéìÞ åöáñìïãÞò óôï 70% ôùí ìåëþí

παρεμβάσεις Αγροτικής Ανάπτυξης και στη διαχείριση των επιχειρηματικών προγραμμάτων τους. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα μας www.agrenaos.gr και ερωτήματα στο info@agrenaos.gr. n

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 21

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ | SYNGENTA

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΨΕΚΑΣΜΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΣ TUTA ABSOLUTA Πως μπορώ να την αυξήσω και ποια είναι η καλύτερη και ασφαλέστερη επιλογή;

Μετά από μακροχρόνια έρευνα και συνεργασίες με ακαδημαϊκά ιδρύματα έχουμε καταλήξει σε μία πρόταση που στηρίζεται σε εναλλαγή προϊόντων με διαφορετικό τρόπο δράσης ανά ψεκασμό, αυξάνοντας την αποτελεσματικότητα και μειώνοντας συγχρόνως την πιθανότητα ανάπτυξης ανθεκτικότητας. ΜΑΝΩΛΗΣ ΔΕΛΗΜΠΑΛΤΑΔΑΚΗΣ Marketing Manager Κηπευτικών Syngenta Hellas

Διάγραμμα 1

πιο πρόσφατη λύση που προσθέσαμε στο χαρτοφυλάκιο μας, είναι το Adigor EC, μία ολοκληρωμένη λύση αύξησης αποτελεσματικότητας και δράσης στην προστασία των καλλιεργειών από μυκητολογικές και εντομολογικές προσβολές. Ο ρόλος του Adigor EC στην επιτυχία των εφαρμογών στην καταπολέμηση των λεπιδοπτέρων και της Tuta Absoluta Οι παράγοντες που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα ενός ψεκασμού είναι πολλοί και πολλές φορές δεν έχουν να κάνουν με το σκεύασμα φυτοπροστασίας

Aψέκαστος Μάρτυρας

Affirm+ Adigor

«Από μία μελέτη της Syngenta έχουμε υπολογίσει ότι περίπου το 50% της ποιότητας ενός ψεκασμού έχει να κάνει με παράγοντες που δεν σχετίζονται με το φυτοπροστατευτικό σκεύασμα» Ενδεικτικά οι κυριότεροι μπορεί να σχετίζονται: 9 Με τον ψεκασμό (ακροφύσια, είδος ψεκαστικού, ταχύτητα..) 9 Με τις περιβαλλοντικές συνθήκες (ακτινοβολία, βροχή, αέρας..) 9 Με το είδος του φυτού (επιδερμίδα, ανάπτυξη) 9 Με το είδος του εχθρού ή του παθογόνου και άλλα... Για να μειώσουμε την πιθανότητα των αρνητικών συνεπειών κάποιων από των παραπάνω παραγόντων, ενδείκνυται η χρήση σκευασμάτων που βοηθούν την αύξηση της αποτελεσματικότητας των φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων Η χρήση του Adigor EC έχει πολλαπλά οφέλη όταν προστίθεται στο ψεκαστικό διάλυμα αφού :

22 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

9 Αυξάνει την αποτελεσματικότητα 9 Βελτιώνει τη διαβροχή και την κατανομή 9 Αυξάνει την απορρόφηση των προϊόντων που συνδυάζεται 9 Μειώνει την απορροή 9 Παρέχει συνδυασμένη προστασία από Λεπιδόπτερα και μυκητολογικές ασθένειες 9 Εγγυημένη σύνθεση Επιπλέον των παραπάνω δεν παρουσιάζει κανένα πρόβλημα ανάπτυξης ανθεκτικότητας αλλά αντιθέτως προσδίδει αύξηση αποτελεσματικότητας και διάρκεια δράσης.

«Adigor: Μία λύση με πολλαπλά οφέλη!» Μέσα από τον εντατικό πειραματισμό αποδεικνύεται η μεγάλη διαφορά της χρήσης του Adigor EC (Διάγραμμα 1). Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να κατεβάσετε το φυλλάδιο μας: https:// www.syngenta.gr/fylladia/Adigor-EC Adigor ή να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα https://www.syngenta.gr/proionta/ fytoprostasia/diafora/adigor-ec Εξασφάλισε τη βέλτιστη απόδοση και υψηλότερη αποτελεσματικότητά των σκευασμάτων φυτοπροστασίας με την γνώση και τις λύσεις της Syngenta. n

03|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 23

ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ | ZERO TUTA

ZERO TUTA: ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΤΌΜΟΣ ΠΡΟΣΈΓΓΙΣΗ

Αντιμετώπιση του φυλλορύκτη της τομάτας (Tuta absoluta) μέσω του έργου μιας Επιχειρησιακής Ομάδας Ο φυλλορύκτης της τομάτας (Tuta absoluta) είναι ένα μικρολεπιδόπτερο ιθαγενές της Λατινικής Αμερικής (Urbaneja et al., 2013), το οποίο επεκτάθηκε ραγδαία και σε πολλές άλλες χώρες, ενώ στην Ελλάδα πρωτοεμφανίστηκε το 2009 (Roditakis et al., 2010). Θεωρείται ο σημαντικότερος εχθρός της τομάτας, όπου σε έντονες προσβολές καταστρέφει το σύνολο της φυλλικής επιφάνειας των φυτών μέσα σε λίγες ημέρες, προκαλώντας καθολική ξήρανση των φυτών της τομάτας και ολική απώλεια της παραγωγής (Desneux et al., 2010). Ε. ΡΟΔΙΤΆΚΗΣ¹, Κ. ΑΛΙΠΡΆΝΤΗ¹, Κ. ΣΊΜΟΓΛΟΥ¹, Κ. ΜΥΛΩΝΆ¹, Κ. ΚΟΤΖΑΜΠΑΣΆΚΗΣ¹, Κ. ΝΙΚΟΛΟΎΔΗΣ², Χ. ΚΑΡΑΤΖΆΣ³ ¹ Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο, Τμήμα Γεωπονίας, Ηράκλειο Κρήτης ² Αγροτικός Συνεταιρισμός Τυμπακίου, Τυμπάκι Κρήτης ³ AGRENAOS Αγρο-Περιβαλλοντικές Καινοτόμες Υπηρεσίες, Αθήνα

αντιμετώπιση του εντόμου, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη, βασίζεται κυρίως σε προγράμματα χημικής καταπολέμησης, παρότι η αποτελεσματικότητά τους δεν είναι πάντα αποδεκτή (Denseux et al. 2022, Roditakis et al. 2013). Η κυριότερη αιτία αποτυχίας ελέγχου του εχθρού σχετίζεται με την ανάπτυξη ανθεκτικότητας, στις σημαντικότερες ομάδες δραστικών ουσιών που χρησιμοποιούν τα προγράμματα αυτά, ένα φαινόμενο που έχει οδηγήσει σε σημαντική μείωση των επιπέδων αποτελεσματικότητας των εντομοκτόνων (Guedes et al. 2019). Οι παραγωγοί στην προσπάθεια τους να ανταπεξέλθουν στο φαινόμενο μειωμένης αποτελεσματικότητας, συχνά στρέφονται σε ακόμα πιο εντατική χρήση εντομοκτόνων. Οι πρακτικές αυτές επιτείνουν το πρόβλημα της αποτελεσματικότητας των εντομοκτόνων και παράλληλα οι παραγωγοί εγκλωβίζονται σε ένα φαύλο κύκλο φυτοπροστασίας, ενώ ταυτόχρονα αυξάνεται το κόστος παραγωγής και επιβαρύνεται το προϊόν με υπολείμματα (Roditakis et al. 2018). Επιπλέον, παρατηρείται αδυναμία – ακόμα και άρνηση - τήρησης ενός ολοκληρωμένου προγράμματος φυτοπροστασίας, που θα συντάσσεται και θα παρακολουθείται από έναν γεωργικό σύμβουλο με αντίστοιχη αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης και ανάλυση του επιπέδου προσβολών.

24 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Οι στόχοι της Επιχειρησιακής Ομάδας ZERO TUTA

Η Πράσινη Συμφωνία (Green Deal), που περιγράφει το όραμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το μέλλον, και η στρατηγική της για την αγροτική ανάπτυξη (Farm to Fork) έχουν θέσει έναν φιλόδοξο στόχο: τη μείωση χρήσης και του κινδύνου από τη χρήση των χημικών φυτοφαρμάκων κατά 50% έως το 2030, με έμφαση στα περισσότερα επικίνδυνα φυτοφάρμακα. Ο απώτερος στόχος είναι η προστασία της ανθρώπινης υγείας, του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας στον αγροτικό τομέα και η χρήση περισσότερων φιλικών προς το περιβάλλον μέσων. Η Πράσινη Συμφωνία (παρά τις δυσκολίες στην εφαρμογή της) δείχνει εμφατι-

κά τη στροφή της Ευρωπαϊκής Πολιτικής στην ενίσχυση των διατάξεων για την ολοκληρωμένη φυτοπροστασία (IPM) σε συνδυασμό με την προώθηση χρήσης ασφαλών εναλλακτικών τρόπων προστασίας από παράσιτα και ασθένειες.

Η μετάβαση αυτή δεν είναι δυνατόν να γί- Εικ. 1: Τρόποι αντιμετώπισης του T. absoluta στη θερμοκηπιακή καλλιέργεια τομάτας. νει αυτόματα – μόνο η παροχή εξειδικευμένων γεωργικών συμβουλών από κατάλληλα καταρτισμένους γεωτεχνικούς με ♦ Το επίπεδο εκπαίδευσης σχετίζεται καλή γνώση και εμπειρία εφαρμογής των Ανάλυση της υφιστάμενη με την υιοθέτηση προληπτικών μέκατάστασης φυτοπροστασίας εναλλακτικών μπορεί να επιφέρει τέτοιου τρων αντιμετώπισης. μεγέθους αλλαγή, ειδικά αν κάποιος ανα- Στην αρχική φάση του έργου συντάχθηκε ένα δομημένο ερωτηματολόγιο με στόλογιστεί που βρισκόμαστε σήμερα. Το έργο της Επιχειρησιακής Ομάδας χο την καταγραφή α) των πρακτικών πα- Ειδικότερα για την περιοχή του Τυμπακίου : ZERO TUTA: Ολοκληρωμένη αντιμετώ- ρακολούθησης και αντιμετώπισης του Τ. πιση του υπονομευτή της τομάτας «Tuta absoluta, β) τις πεποιθήσεις για την υφι- ♦ Το 62,5% των παραγωγών της περιοχής εφαρμόζει σύστημα Ολοκληabsoluta» σχεδιάστηκε ώστε να δώσει στάμενη κατάσταση φυτοπροστασίας και ρωμένης Διαχείρισης, ενώ το 26,2% πρακτική απάντηση στα παραπάνω ζη- γ) την αποτύπωση τεχνικών γνώσεων που καλλιεργεί με συμβατικά μέσα. τήματα. Το έργο υλοποιείται στην Περι- σχετίζονται με τη φυτοπροστασία στην φέρεια Κρήτης με χρηματοδότηση από καλλιέργεια της θερμοκηπιακής τομάτας, ♦ Οι παραγωγοί συμβουλεύονται τον υπεύθυνο γεωπόνο για τον τρόπο το υπομέτρο 16.1 – 16.2 του ΠΑΑ 2014- αρχικά στην περιοχή του Τυμπακίου, και χρήσης των χημικών σκευασμά2020. Στο πλαίσιο αυτό ολοκληρώθηκε η στη συνέχεια σε ολόκληρη την Ελλάδα. των κατά 76,8%, αλλά υπάρχει ένα πιλοτική εφαρμογή ενός προγράμματος Συνολικά ελήφθησαν 270 απαντήσεις, σημαντικό ποσοστό της τάξεως του Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Εχθρών, εκ των οποίων η ανάλυση έδωσε σημα46% που ενεργεί εμπειρικά. ντικά ευρήματα και αποτύπωσε την πεπου συνδύασε μια σειρά από καινοτόμες ♦ Για την αντιμετώπιση του εντόμου οι παπροσεγγίσεις βασισμένες σε επιστημονι- ποίθηση των παραγωγών ότι: ραγωγοί στηρίζονται στη χρήση υγιούς κά δεδομένα. Στόχος: η εναρμόνιση της φυτωριακού υλικού (78%) και σε εφαρπαραγωγής τομάτας με τη μείωση χρήσης ♦ Η εφαρμογή μεθόδων αντιμετώμογές ψεκασμών με χημικά (62,5%) ή/ πισης με ήπια φυτοπροστατευτικά χημικών εντομοκτόνων, χωρίς να κινδυκαι βιολογικά (55,4%) σκευάσματα. αλλά και τεχνικά μέσα αποδίδουν νεύει η παραγωγή, μέσα από την εφαρχαμηλότερο επίπεδο ζημίας, ♦ Στην περιοχή του Τυμπακίου μόνο το μογή ενός συστήματος εξειδικευμένων 11% έχει τοποθετήσει εντομοστεγή γεωργικών συμβουλών και επιστημονικής ♦ Η εφαρμογή με συμβατικά φυτοδίχτυα, το 20% χρησιμοποιεί ωφέλιπροστατευτικά μέσα καταπολέμησης καθοδήγησης με παράλληλη αξιολόγηση μα έντομα και το 35% έχει δημιουραυξάνει το επίπεδο ζημίας, της συσχέτισης της συμμόρφωσης των γήσει προθάλαμο χώρο. παραγωγών με τα επίπεδα προσβολών. Για την υλοποίηση του προγράμματος 3 φορείς ένωσαν τις δυνάμεις τους: το Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο Αξιολόγηση Τυμπακίου και αξιολογήθηκε η απόκρι(ΕΛΜΕΠΑ) τμήμα Γεωπονίας ως επιστη- αποτελεσματικότητας ση τους σε συμβατικές και εναλλακτικές μονικός εταίρος, ο φορέας παροχής φυτοπροστατευτικών για την μεθόδους εντός ελεγχόμενων εργαστηγεωργικών συμβουλών και συντονιστής επιστημονικά υποστηριζόμενη ριακών συνθηκών. Στόχος ήταν ο προστου έργου Αγρο-Περιβαλλοντικές Και- καθοδήγηση των παραγωγών διορισμός των επιπέδων αποτελεσμανοτόμες Υπηρεσίες ΙΚΕ (AGRENAOS) Για την αξιολόγηση της αποτελεσματικό- τικότητας τους ώστε να υποστηρίξουν και ο Αγροτικός Οπωροκηπευτικός Ελαι- τητας των υφιστάμενων φυτοπροστατευ- τους παραγωγούς στην επιλογή των πιο ουργικός Συνεταιρισμός Τυμπακίου ως τικών σκευασμάτων συλλέχθηκαν τρεις αποδοτικών μέσων καταπολέμησης. Για παραγωγικός εταίρος. άγριοι πληθυσμοί από την περιοχή του την αξιολόγηση της αποτελεσματικότη-

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 25

ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ | ZERO TUTA 2 Εικ. 2: Ποσοστό θνησιμότητας στις δραστικές ουσίες στη συνιστώμενη δόση στους υπό πειραματισμό πληθυσμούς TYMP 23-1, TYMP 23-2 και TYMP 23-3. Διαφορετικά γράμματα υποδεικνύουν σημαντικές στατιστικές διαφορές (Anova, P<0,05).

τας των σκευασμάτων, ακολουθήθηκε το πιστοποιημένο πρωτόκολλο βιοδοκιμών με τη μέθοδο IRAC 022 που χρησιμοποιείται παγκοσμίως (Roditakis et al., 2013). Οι δραστικές ουσίες που αξιολογήθηκαν για την αποτελεσματικότητας τους ανήκουν στις χημικές ομάδες των διαμιδίων, chlorantraniliprole και cyantraniliprole (ομάδα 28 κατά IRAC), των σπινοσινών, spinetoram και spinosad (ομάδα 5 κατά IRAC), των αβερμεκτίνων, emamectin benzoate και abamectin (ομάδα 6 κατά IRAC), μαζί και το φυτικό εκχύλισμα azadirachtin (UN κατά IRAC). Επίσης για ερευνητικούς σκοπούς μελετήθηκε και η οξειδιαζίνη indoxacarb (ομάδα 22Α κατά IRAC) που πλέον έχει καταργηθεί. Οι δραστικές ουσίες επέδειξαν μεγάλες διαφοροποιήσεις στην απόκριση των υπό μελέτη πληθυσμών το οποίο απο3

τυπώθηκε σε στατιστικές σημαντικές διαφορές (ANOVA, p<0,05). Στη συνέχεια οι δραστικές ουσίες κατατάχτηκαν βάσει της αποτελεσματικότητα τους σε χαμηλή, μέτρια και υψηλή. (Εικ. 2). Ιδιαίτερα χαμηλή αποτελεσματικότητα έδωσαν τα διαμίδια με τη δραστική chlorantraniliprole να σημειώνει ποσοστό θνησιμότητας κάτω του 20%, ενώ η ουσία cyantraniliprole σημείωσε θνησιμότητα κάτω από 50%. Μέτριας αποτελεσματικότητας χαρακτηρίστηκαν οι σπινοσίνες spinosad και spinetoram, καθώς επέδειξαν σημαντική παραλλακτικότητα μεταξύ της απόκρισης των πληθυσμών, με τη θνησιμότητα να κυμαίνεται από 20% έως 85%. Αυτό υποδεικνύει τη διαφορά στη διαχείριση φυτοπροστασίας μεταξύ των θερμοκηπίων που συλλέχθηκαν οι πληθυσμοί. Για παράδειγμα ο πληθυσμός ΤΥΜ 23-3 που

επέδειξε την μεγαλύτερη θνησιμότητα συλλέχθηκε από θερμοκήπιο που δεν είχε εφαρμοστεί χημική καταπολέμηση με σπινοσίνες. Επίσης μέτριας αποτελεσματικότητας χαρακτηρίστηκε η δραστική emamectin benzoate όπου επέδειξε θνησιμότητα πάνω από 50% αλλά όχι μεγαλύτερη από 80%. Την υψηλότερη αποτελεσματικότητα έδωσε η αβερμεκτίνη abamectin με εύρος θνησιμότητας από 80% - 93% και η azadirachtin ως η μοναδική που είχε αποτελεσματικότητα 100%. Τρία στελέχη βακίλων που χρησιμοποιούνται ευρέως σήμερα για την καταπολέμηση του εχθρού είναι τα GC-91, EG-2348 και ABTS-351, όπου αξιολογήθηκαν για την αποτελεσματικότητα τους (Εικ. 3). Τα στελέχη βακίλου δεν παρουσίασαν στατιστικά σημαντικές διαφορές (ΑΝΟVΑ, p<0,05). Και τα τρία στελέχη που αξιολογήθηκαν είχαν θνησιμότητα υψηλότερη του 50% αλλά όχι μεγαλύτερη του 80%, γεγονός που τα καθιστά ως σκευάσματα μέτριας αποτελεσματικότητας. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης παρείχαν την επιστημονική βάση για την καθοδήγηση των παραγωγών που συμμετείχαν στις πιλοτικές δράσεις στο πλαίσιο της σύνταξης και παρακολούθησης του προγράμματος φυτοπροστασίας και της εξειδικευμένης γεωργικής συμβουλευτικής. Επιλογή πιλοτικών θερμοκηπίων και υλοποίηση έργου

Για την πιλοτική εφαρμογή της καινοτομίας του έργου επιλέχθηκαν τρία πιλοτικά θερμοκήπια παραγωγών του ΑΣ Τυμπακίου, μέσης έκτασης 2 στρεμμάτων, με οκτωβριανή ποικιλία φύτευσης την ELPIDA. Στην έναρξη της καλλιέργειας έγινε 2 φορές εξαπόλυση του ωφέλιμου αρπακτικού Nesidiocoris tenuis με σκοπό την καλή εγκατάσταση του πριν την έναρξη των φυτοπροστατευτικών επεμβάσεων. Επιπλέον, προτάθηκε η χρήση μαύρης κολλητικής παγίδας περιμετρικά των θερμοκηπίων με σκοπό τη μαζική παγίδευση (Εικ. 4).

26 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Εικ. 4: Τοποθέτηση μαύρης κολλητικής παγίδας για τη μαζική παγίδευση των ακμαίων του εντόμου.

ντες παραγωγούς για τα βήματα που έπρεπε να ακολουθήσουν στο πρόγραμμα φυτοπροστασίας τους. Προσαρμογή προγράμματος φυτοπροστασίας με βάση την ολοκληρωμένη συμβουλευτική και αποτελεσματικότητα επεμβάσεων

Η παρακολούθηση της ανάπτυξης των καλλιεργειών ξεκίνησε από την αρχή της καλλιεργητικής χρονιάς, με εβδομαδιαίες επιτόπιες επισκέψεις (πάνω από 20 συνολικά επισκέψεις), όπου καταγράφονταν: ♦ Ο φυλλορύκτης της τομάτας T. absoluta ♦ Ο αλευρώδης του καπνού Bemisia tabaci ♦ Το ωφέλιμο αρπακτικό N. tenuis. Η καταγραφή των παραπάνω πληθυσμών ξεκίνησε μόλις τα φυτά είχαν αναπτύξει πλήρως 5 φύλλα. Σε κάθε θερμοκήπιο επιλέχθηκαν 20 φυτά σε μεγάλη διασπορά, όπου γινόταν η εβδομαδιαία μέτρηση. Η μεθοδολογία μέτρησης γινόταν ξεκινώντας από την κορυφή με αρίθμηση ένα και τα δεδομένα καταγράφονταν από το 3ο έως το 7ο φύλλο. Η μέτρηση της προσβολής από το έντομο Τ. absoluta υπολογιζόταν σε στοές ανά φύλλο. Παράλληλα με τον βασικό εχθρό Τ. absoluta, καταγραφόταν η πυκνότητα των πληθυσμών του ωφέλιμου αρπακτικού N. tenuis και του εχθρού B. Tabaci, μετρώντας τα ακμαία ανά φύλλο, με

σκοπό την προστασία της καλλιέργειας. Για την παρακολούθηση των πληθυσμών σε κάθε θερμοκήπιο τοποθετήθηκαν φερομονικές παγίδες μαζικής παγίδευσης (Εικ. 5), τόσο εντός όσο και εκτός θερμοκηπίου. Οι φερομόνες αντικαθίστατο κάθε δύο μήνες ώστε να διατηρείται η μέγιστη δυνατή δράση τους. Τέλος, καθ’ όλη τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου, γινόταν καταγραφή του ιστορικού των επεμβάσεων φυτοπροστασίας και των περιβαλλοντικών συνθηκών με ειδικά αυτόματα ψηφιακά θερμόμετρα. Αυτό είχε ως σκοπό την ορθολογική χρήση και των δραστικών ουσιών, ώστε να αποφευχθεί η παρατεταμένη χρήση της ίδιας ομάδας δράσης (ΜοΑ ΙRAC) και συνεπώς η δημιουργία ανθεκτικότητας. Αφού συλλέγονταν όλα τα δεδομένα ακολουθούσε ανάλυση των παραπάνω παραμέτρων από το εργαστήριο Εντομολογίας του ΕΛΜΕΠΑ. Συγκεκριμένα, γινόταν αξιολόγηση των επιμέρους μέτρων αντιμετώπισης, εκτίμηση του κίνδυνου και επικοινωνία με τον υπεύθυνο γεωπόνο του ΑΣ Τυμπακίου. Τέλος, γινόταν επικοινωνία με τους συμμετέχο-

Εικ. 5: α) Παγίδα φερομόνης τύπου Δ και β) κολλητικός πάτος παγίδας φερομόνης για

Η προσαρμογή των καλλιεργητικών πρακτικών με βάση τις κατευθύνσεις του ZERO TUTA ήταν μια χρονοβόρα διαδικασία καθώς υπήρχαν σημαντικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με τις τρέχουσες πρακτικές στα θέματα της φυτοπροστασίας που εφάρμοζαν οι παραγωγοί. Η καλλιεργητική περίοδος χωρίστηκε σε δύο διακριτές περιόδους: η πρώτη φάση (περίοδος προσαρμογής) ξεκίνησε με την έναρξη εφαρμογής του προγράμματος φυτοπροστασίας όπου για περίπου 1,5 μήνα καταγράφηκαν σημαντικές αναντιστοιχίες μεταξύ συστάσεων και γεωργικών πρακτικών. Στη συνέχεια ακολούθησε η δεύτερη φάση (περίοδος συμφωνίας) για περίπου 5 μήνες όπου καταγράφεται γενική αντιστοιχία μεταξύ των συστάσεων και των εφαρμοζόμενων πρακτικών. α) Διαχείριση περιβαλλοντικών εισβολών Η επιτυχία εφαρμογής του σχεδιασμού του έργου επιβεβαιώθηκε από την αποτελεσματική διαχείριση εισβολών του εχθρού από το εξωτερικό περιβάλλον, ένα πολύ συχνό φαινόμενο που παρατηρείται σε περιοχές εντατικής καλλιέργειας θερμοκηπιακής τομάτα. Η ακριβής παρακολούθηση της προσβολής αλλά και της πυκνότητας πτήσεων του πληθυσμού εντός και εκτός του θερμοκηπίου, συντέλεσε στην έγκαιρη διάγνωση του προβλήματος και στην προστασία της καλλιέργειας. Όπως φάνηκε στην περίπτωση του θερμοκηπίου Νο 1 (Εικ. 6) οι περιβαλλοντικές εισβολές που καταγράφηκαν στα τέλη Νοέμβρη-αρχές Δεκέμβρη προκάλεσαν αύξηση των συλλήψεων στο εσωτερικό του θερμοκηπίου και ταυτόχρονη ραγδαία αύξηση του δείκτη ζημιάς (έως και 40 στοές ανά φύλλο). Η μεθοδολογία του προγράμματος ανέτρεψε την ολική καταστροφή της καλλιέργειας, καθώς σύμφωνα με το δείκτη ζημιάς θεωρούνταν βέβαιη. Με τη χρήση των κατάλληλων εντομοκτόνων βάσει της εργαστηριακής αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας, η έξαρση ελέγχθηκε με επιτυχία όπως καταγράφεται από τη μείωση του δείκτη ζημίας στο επόμενο διάστημα. Μια δεύτερη πε-

παρακολούθηση του πληθυσμού.

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 27

ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ | ZERO TUTA 6

Εικ. 6: Γραφική απεικόνιση της προσβολής (μπλε γραμμή) καθώς και παρακολούθηση των ακμαίων ανά εβδομάδα (πορτοκαλί γραμμή) της εσωτερικής παγίδας του θερμοκηπίου Νο 1. Με πράσινη απεικόνιση είναι η περίοδος που χρησιμοποιήθηκαν βιολογικά σκευάσματα, ενώ η κίτρινη απεικόνιση είναι η περίοδος που εφαρμόστηκε η χημική καταπολέμηση. Τα κάθετα βέλη υποδεικνύουν την εφαρμογή ψεκασμών, ενώ ο διαφορετικός χρωματισμός αναφέρεται στις διαφορετικές Ομάδες Δράσεως (Modes of Action): πορτοκαλί: αβερμεκτίνες, πορτοκαλί ανοιχτό: διαμίδια, γκρι: σπινοσίνες, πράσινο σκούρο: βάκιλος, πράσινο ανοιχτό: αζαντιραχτίνη, κίτρινο: έλαιο)

ρίπτωση εισβολών του εχθρού από το περιβάλλον καταγράφηκε τον Φεβρουάριο. Ωστόσο, η εναλλαγή μεθόδων φυτοπροστασίας (από συμβατικά σε βιολογικά και αντίστροφα) την κατάλληλη στιγμή πέτυχε να διατηρήσει χαμηλά επίπεδα ζημίας σε όλη τη διάρκεια της εισβολής. β) Μείωση χρήσης συμβατικών σκευασμάτων Κατά την πρώτη φάση των πιλοτικών εφαρμογών, την ‘περίοδο προσαρμογής’, η χρήση συμβατικών χημικών σκευασμάτων εκτιμήθηκε ότι αντιστοιχούσε στο 70% των συνολικών επεμβάσεων, που αποτυπώνει την υφιστάμενη κατάσταση φυτοπροστασίας στην καλλιέργεια της θερμοκηπιακής τομάτας. Αντίθετα, την ‘περίοδο συμφωνίας’, όπου εφαρμόστηκε η ολοκληρωμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη γεωργική συμβουλευτική, υιοθετήθηκαν οι προτεινόμενες λύσεις της Επιχειρησιακής Ομάδας με αποτέλεσμα η χρήση χημικών σκευασμάτων να μειωθεί στο 30% και να αυξηθεί στο 70% η χρήση βιολογικών ή/και εναλλακτικών μεθόδων φυτοπροστασίας (Εικ. 7). Η ση-

μαντική μεταβολή του ισοζυγίου χρήσης συμβατικών δείχνει ότι υπάρχει δυνατότητα αντιμετώπισης της T. absoluta με ήπια μέσα, αρκεί αυτή να γίνει βάσει μιας επιστημονικά τεκμηριωμένης και πρακτικά εφαρμόσιμης συμβουλευτικής. Κοινοποίηση αποτελεσμάτων και ενέργειες δημοσιότητας

Σχετικά με τις δράσεις δημοσιότητας από την αρχή του έργου δημιουργήθηκε μια ιστοσελίδα που προσφέρει σε κάθε ενδιαφερόμενο επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με τις δράσεις του έργου, τους αντικειμενικούς του σκοπούς, την πρόοδο των εργασιών και τα αποτελέσματά του. Η ιστοσελίδα είναι προσβάσιμη μέσα από τη διεύθυνση www. zerotuta.gr. Επιπλέον, η Ε.Ο. ZERO TUTA συμμετείχε στο 12Ο Πανευρωπαϊκό Εντομολογικό Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης μεταξύ 16-20 Οκτωβρίου 2023 με προφορική παρουσίαση, όπου έγινε η σχετική επίδειξη των δράσεων και στόχων του έργου σε επιστημονικούς και ακαδημαϊκούς φορείς.

Στο πλαίσιο ενημέρωσης των παραγωγών έγινε και σχετική ενημέρωση στην Ιεράπετρα στη διάρκεια της 5ης Αγροτικής Έκθεσης Ιεράπετρας AgroExpo 2023 και στις εγκαταστάσεις του ΑΣ Τυμπακίου στις 19 Ιουνίου, με μεγάλη συμμετοχή παραγωγών και γεωργικών συμβούλων. Συμπεράσματα και επόμενα βήματα

Η αποτελεσματικότητα και η επιτυχία της καινοτομίας του έργου ZERO TUTA έγκειται στην παρατήρηση και στην ανάλυση όλων των παραγόντων που συμβάλλουν στην εξέλιξη της προσβολής του εντόμου και επιτρέπει την ορθολογική επιλογή του χρόνου επέμβασης αλλά και των βέλτιστων μέσων προστασίας της καλλιέργειας. Το ZERO TUTA έδειξε ότι η αντιμετώπιση του εχθρού με βάση επιστημονικά δεδομένα μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη και να αποτελέσει μια στερεή βάση για την εξέλιξη της φυτοπροστασίας στην καλλιέργεια της τομάτας και να οδηγήσει σε μια μετάβαση σε περισσότερο φιλικά προς το περιβάλλον μέσα καταπολέμησης. Επιπλέον, το ZERO TUTA ανέδειξε τον καθοριστικό παράγοντα της συστηματικής συμβουλευτικής υποστήριξης του παραγωγού ως καταλύτη για τις όποιες αλλαγές σε γεωργικές πρακτικές. Αναδεικνύεται λοιπόν, με τον πιο εμφατικό τρόπο, ο καταλυτικός ρόλος του συμβούλου, καθώς η ‘φάση προσαρμογής’ σε νέες πρακτικές είναι μια πολύ δύσκολη αλλά όχι ανέφικτη διαδικασία που, για να υλοποιηθεί στην πράξη, απαιτεί τη δημιουργία μιας σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ συμβούλου και παραγωγού. Το ιεραρχικό μοντέλο που εφαρμόστηκε ανοίγει το δρόμο για την ολοκληρωμένη γεωργική συμβουλευτική και δείχνει τις δυνατότητες που έχει να πετύχει τους στόχους της πράσινης μετάβασης και ταυτόχρονα να εξυπηρετήσει ολιστι-

Εικ. 7: Μέσο ποσοστό % εφαρμογών εντός των πιλοτικών θερμοκηπίων α) την περίοδο προσαρμογής και β) την περίοδο συμφωνίας.

28 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

σημάνσεις από τον παραγωγό καθώς και την εξέλιξη των προσβολών στον επιστημονικό υπεύθυνο. Στη βάση του μοντέλου αυτού ο παραγωγός μπορεί να επικοινωνεί τα προβλήματα που έχει στην καλλιέργειά του και παράλληλα να εφαρμόζει τις υποδείξεις του γεωργικού συμβούλου, όπως οι τελευταίες έχουν εξειδικευτεί από τον επιστημονικό υπεύθυνο. Απώτερος στόχος είναι η τμηματική αλλά συστηματική υιοθέτηση των βασικών αρχών του παραπάνω ιεραρχικού μοντέλου και σε άλλες περιοχές, με ακόμα μεγαλύτερα σχήματα παραγωγών τομάτας και αυτοματοποιημένα συστήματα παρακολούθησης, με σκοπό τη συστηματική, ολοκληρωμένη και επιστημονικά καθοδηγούμενη αντιμετώπιση του συνόλου των εχθρών σε κάθε δεδομένη καλλιέργεια. κά τις ανάγκες των παραγωγών. Στην κορυφή του μοντέλου τοποθετείται ο επιστημονικής υπεύθυνος που διαθέτει την κατάλληλη τεχνογνωσία, κατάρτιση και επιστημονικό εξοπλισμό για την αξιολόγηση και παρακολούθηση των προσβολών σε μια καλλιέργεια και παράλληλα προτείνει καινοτόμες πρακτικές. Στη

μέση βρίσκεται ο γεωργικός σύμβουλος ως ένας αμφίδρομος δίαυλος επικοινωνίας: από τη μία μεταφέρει τα επιστημονικά αποτελέσματα της αξιολόγησης και εκλαϊκεύει το πρόγραμμα φυτοπροστασίας για τον παραγωγό και αντιστρόφως μεταφέρει την αποτελεσματικότητα των επεμβάσεων, τυχόν προβλήματα και επι-

Το έργο υλοποιήθηκε από την Επιχειρησιακή Ομάδα ZERO TUTA (Μ16ΣΥΝ2-00271) και χρηματοδοτήθηκε από το υπομέτρο 16.1-16.2 του ΠΑΑ 2014-20. Περισσότερα για το έργο στην ιστοσελίδα www.zerotuta.gr n

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 29

ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ | ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΗ ΝΤΟΜΑΤΑ

ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΝΤΟΜΑΤΑΣ

Σοβαρά προβλήματα φυτοπροστασίας αντιμετωπίζει η καλλιέργεια Μεγάλες διακυμάνσεις στην τιμή και στην ποσότητα φέτος στη θερμοκηπιακή ντομάτα. Λόγω καιρικών συνθηκών βγήκαν στην αγορά μεγάλες ποσότητες ταυτόχρονα από όλες τις περιοχές της χώρας και τα προβλήματα φυτοπροστασίας να φέρνουν απώλειες παραγωγής.

ε καλή ζήτηση και τιμές ξεκίνησε το 2024 η παραγωγή ντομάτας. Στην συνέχεια όμως την άνοιξη οι καλές κλιματολογικές συνθήκες στη χώρα έφεραν μεγάλες ποσότητες πρώιμης ντομάτας ταυτόχρονα από πολλές περιοχές στην αγορά, με αποτέλεσμα να μένουν πολλές ποσότητες απούλητες στα χωράφια. Μάλιστα στην Κρήτη έφτασαν να κάνουν στην Ένωση Ηρακλείου πιλοτικά από απούλητες ντομάτες παραγωγή ξυδιού αλλά και να διανέμουν πολλές ποσότητες δωρεάν στους καταναλωτές. Από τα μέσα Σεπτεμβρίου που έχουμε κοπές στην Τριφυλία επανήλθε η ισορροπία στην αγορά λόγω των μειωμένων ποσοτήτων.

αποτέλεσμα να μειωθεί η ζήτηση και μεγάλες ποσότητες να μείνουν απούλητες. Εκτός όμως από το κόστος καλλιέργειας σοβαρό πρόβλημα υπάρχει και με την έλλειψη εργατών γης. Οι παραγωγοί καταθέτουν αιτήσεις για μετακλητούς αλλά δεν υπάρχει κανένα χρονοδιάγραμμα για έγκριση των αιτήσεων. Μόνο από τα παράβολα στην περιοχή της Ιεράπετρας εισπράττουν 500.000 ευρώ. Αν δεν γίνει δεκτή η αίτηση δεν επιστρέφονται τα χρήματα και τα χάνουν οι παραγωγοί. Επίσης στο παρελθόν ήμασταν αναγκασμένοι να στέλνουμε τον φάκελο στις πρεσβείες με δικά μας ταχυδρομικά έξοδα. Ευτυχώς εδώ και δύο μήνες την αίτηση για εργάτες την στέλνουμε ηλεκτρονικά. Παρόλα αυτά πολλές αιτήσεις δεν γίνονται δεκτές από τις ελληνικές πρεσβείες. Στην Κρήτη από αρχές Σεπτεμβρίου μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου γίνονται οι φυτεύσεις ντομάτας. Από αρχές Νοεμβρίου θα ξεκινήσουν οι κοπές της νέας παραγωγής».

Υψηλό κόστος και έλλειψη εργατών

Προβλήματα ομοιομορφίας και αυξημένη άρδευση

ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

Ο παραγωγός και πρόεδρος του Ενιαίου Αγροτικού Συλλόγου Ιεράπετρας κ. Ιωάννης Γαϊτάνης, μιλώντας στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία για τη φετινή εμπορική περίοδο ανέφερε ότι «ήταν μια μέτρια χρονιά για τους παραγωγούς ντομάτας. Η καστανή ρυτίδωση αποτελεί μεγάλο πρόβλημα για την καλλιέργεια, ενώ και η τούτα (Tuta absoluta) συνεχίζει να υφίσταται και να δημιουργεί προβλήματα και αύξηση του κόστους φυτοπροστασίας. Η ίωση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί και δημιουργεί απώλεια στην παραγωγή 15 - 20%. Από την άλλη το κόστος καλλιέργειας παραμένει σε υψηλά επίπεδα και κυμαίνεται κατά μέσο όρο στα 10.000 ευρώ το στρέμμα. Μόνο όσοι παραγωγοί δεν έχουν προβλήματα φυτοπροστασίας μπορούν να είναι βιώσιμοι. Οι τιμές παραγωγού φέτος παρουσίασαν μεγάλες διακυμάνσεις. Στην αρχή υπήρξε καλή ροή στην αγορά. Το Πάσχα η αυξημένη ζήτηση βοήθησε να κρατηθούν οι τιμές σε καλά επίπεδα. Στην συνέχεια όμως έπεσαν μεγάλες ποσότητες ντομάτας στην αγορά από όλη τη χώρα, με

30 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Ο κ. Κώστας Κόκκαλης, παραγωγός θερμοκηπιακής ντομάτας από την Τριφυλία, τονίζει ότι «εκτός από τα προβλήματα φυτοπροστασίας είχαμε θέματα με τις υψηλές θερμοκρασίες, αυξάνοντας τις ανάγκες για άρδευση καθότι παρουσιάστηκαν και πρόβλημα μικροκαρπίας. Στην αρχή της εμπορικής περιόδου τον Μάρτιο είχαμε μια καλή ροή και ζήτηση. Από τον Απρίλιο και μετά άλλαξε η εικόνα της αγοράς. Λόγω των υψηλών θερμοκρασιών η καλλιέργεια έγινε πρωιμότερη και έπεσαν μεγάλες ποσότητες ντομάτας. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να έχουμε πίεση στις τιμές λόγω μειωμένης ζήτησης. Την ίδια στιγμή έχουμε αυξημένο κόστος καλλιέργειας. Αρκεί να σας αναφέρω ότι για κάθε νέα φύτευση το φυτό κοστίζει 1 ευρώ και χρειάζονται γύρω στα 2.000 ανά στρέμμα. Από τα μέσα Σεπτεμβρίου ξεκίνησαν οι νέες κοπές και επειδή οι ποσότητες αυτή την περίοδο είναι μειωμένες (η Κρήτη δεν έχει ακόμα παραγωγή) έχουμε καλή ροή και ικανοποιητικές τιμές. Οι τιμές χονδρικής στη λαχαναγορά του Ρέντη για τις ντομάτες κυμαίνονται από 1,20 έως 1,80 ευρώ το κιλό».

ΣΤΟΙΧΕΊΑ ΠΑΡΑΓΩΓΉΣ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΊΟΥ

Η εγχώρια παραγωγή επιτραπέζιας ντομάτας, μετά την πτώση του 2022 (-26%), ανέκαμψε το 2023, ανερχόμενη σε 484.286 τόνους (+12%). Η παραγωγή το 2024 εκτιμάται ότι θα είναι ελαφρώς αυξημένη έναντι του 2023. Ο κ. Γεώργιος Πολυχρονάκης, Ειδικός Σύμβουλος του Συνδέσμου Εξαγωγέων Incofruit - Hellas, αναφέρει ότι με βάση την ανάλυση των στοιχείων εισαγωγών - εξαγωγών, από τις αρχές Ιουλίου που αρχίζει η προσφορά να είναι χαμηλή από τις θερμοκηπιακές μονάδες, φαίνεται η ζήτηση καλύπτεται από εισαγωγές. Η εξαγωγή ντομάτας για τη φετινή εμπορική περίοδο του 2024 και μέχρι 13/9/2024, με βάση προσωρινά στοιχεία αναγγελιών από τις ΔΑΟΚ, ανέρχεται σε 29.673 τόνους, έναντι 31.235 τόνους της αντίστοιχης περιόδου του 2023, παρουσιάζοντας μια μείωση κατά -5,12%. Εντύπωση όμως προκαλούν οι εισαγωγές της χώρας μας, που από την αρχή του 2024 ανέρχονται σε 16.974 τόνους. Οι κυριότερες εισαγωγές γίνονται από Τουρκία (το 50% των ποσοτήτων δηλαδή 8.500 τόνους), ενώ ακολουθούν Σερβία, Πολωνία, Βέλγιο, Ολλανδία και Κόσοβο. Οι εισαγωγές από αρχές έως τα μέσα Σεπτέμβριου ανέρχονται σε 4.000 τόνους, από τους οποίους οι 3.200 τόνοι είναι από Τουρκία. Αυτό που θα πρέπει να επισημάνουμε είναι ότι ο διεθνής ανταγωνισμός, ειδικά από χώρες όπως Μαρόκο και Τουρκία, έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια εις βάρος των παραγωγών μας. Οι τιμές εισόδου και αναφοράς για τις ντομάτες που εισάγονται στην ΕΕ δεν έχουν ενημερωθεί εδώ και πολλά χρόνια από την Κομισιόν, κάτι που δημιουργεί προβλήματα ανταγωνισμού στην ευρωπαϊκή παραγωγή τομάτας. Οι μηχανισμοί διασφάλισης, που προβλέπονται στις συμφωνίες με τρίτες χώρες, δεν εφαρμόστηκαν όταν υπήρξαν περιπτώσεις πολύ χαμηλών τιμών στις εισαγωγές από τρίτες χώρες, όπου έπρεπε να ληφθούν μέτρα προστασίας των κοινοτικών παραγωγών τομάτας». n

SYNGENTA | ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ

ΕΝΙΣΧΥΜΕΝΗ ΓΚΑΜΑ ΥΒΡΙΔΙΩΝ ΜΕ ΑΝΟΧΗ ΣΤΟ TΟBRFV Χωρίς εκπτώσεις σε παραγωγή και ποιότητα

Η Syngenta συνεχίζει εντατικά την έρευνα για τη δημιουργία υβριδίων με ακόμα υψηλότερη ανοχή στον ιό ToBRFV, έχοντας κατά νου ότι οι παραγωγοί τομάτας έχουν ανάγκη υβρίδια που συνδυάζουν ανοχή στο ToBRFV και με τους άλλους ευρέως διαδεδομένος ιούς όπως το TYLCV και το TSWV. Γι’ αυτό άλλωστε από την περασμένη χρονιά εγκαινίασε τo ειδικό σήμα ανθεκτικότητας «ToBRFV Resistant». Το σήμα συμβολίζει την εστίαση της Syngenta στη προώθηση υβριδίων με ανοχή στο ToBRFV, σε συνδυασμο με υψηλό δυναμικό παραγωγής, χωρίς εκπτώσεις στην ποιότητα, ώστε οι παραγωγοί να αισθάνονται μεγαλύτερη ασφάλεια. ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΕΛΕΚΑΝΗΣ Υπεύθυνος Marketing Τμήμα Σπόρων Κηπευτικών Syngenta Hellas

ίωση ToBRFV της Καστανής Ρυτίδωσης των Καρπών της Τομάτας (Tomato Brown Rugose Fruit Virus) έχει πολύ σημαντική επίπτωση στους καλλιεργητές. Στην πραγματικότητα, δύναται να χάσουν έως και το 70% της παραγωγής τους λόγω του συγκεκριμένου ιού, που εξαπλώνεται γρήγορα και εύκολα! Η αντοχή στις ασθένειες από μόνη της δεν αρκεί. Η Syngenta είναι αφοσιωμένη στη διατήρηση υψηλών προδιαγραφών ποιότητας στα νέα ανεκτικά στην ίωση υβρίδια που λανσάρονται στην παγκόσμια αγορά, σε συνδυασμό με υψηλό επίπεδο παραγωγής που εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα των παραγωγών. Κάθε νέα ποικιλία αξιολογείται με αυστηρό πρωτόκολλο στους πειραματικούς αγρούς αλλά και σε πραγματικές συνθήκες παραγωγού. Στόχος της Syngenta είναι στο τέλος της ημέρας, να προσφέρει στους καλλιεργητές υβρίδια που συνδυάζουν ενισχυμένο πακέτο ανοχών, με υψηλό δυναμικό παραγωγής και αναβαθμισμένη ποιότητα καρπών. Η Syngenta, επενδύει κάθε χρόνο πάνω από 80 εκατ. δολάρια στην έρευνα πολλαπλασιαστικού υλικού στον τομέα των σολανωδών με στόχο την προώθηση της έρευνας στην τομάτα και την ταχύτερη εισαγωγή καινοτόμων υβριδίων στην αγορά, με βασική προτεραιότητα της ερευνητικής ομάδας, την επιλογή υβριδίων με ανοχή στο ToBRFV.

Στην κατηγορία των τοματών τύπου σνακ, οι παραγωγοί με υδροπονικές καλλιέργειες μεγάλου κύκλου ή και συμβατικές καλλιέργειες στο χώμα,έχουν να επιλέξουν μεταξύ τεσσάρων νέων υβριδίων, Crystelle, Emyelle, Sicybelle και η Adorelle, εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή στη γεύση και τη μετασυλλεκτική διατηρησιμότητα. Στην κατηγορία τύπου Cluster προτείνονται , η εμπορική ποικιλία Climundo με ανοχή στο TοBRFV για υδροπονική καλλιέργεια μεγάλου κύκλου και το Myrador για συμβατικές καλλιέργειες στο χώμα, με εξαιρετικά αποτελέσματα από την πρώτη εμπορική χρονιά. Στις κατηγορίες μεγαλόκαρπης και μεσόκαρπης τομάτας ήδη 7 εμπορικά υβρίδια Vitellio, Ibeth, Barosor, Waqu, Commodo, Quri και Lansor δίνουν λύση ενάντια στην ίωση ToBRFV στους τοματοπαραγωγούς του κόσμου. Στη χώρα μας η ίωση ToBRFV εντοπίζεται κυρίως σε περιοχές καλλιέργειας τομάτας της Νοτίου Ελλάδας. Όμως η κλιματική αλλαγή και οι ηπιότερες συνθήκες για μεγαλύτερο μέρος της καλλιεργητικής περιόδου επιδεινώνουν την κατάσταση ευνοώντας τη γρηγορότερη εξάπλωσή της. Ειδικά για τη μεγαλόκαρπη τομάτα Ibeth και στην Ελλάδα, τα πρώτα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Έχει πολύ καλή συμπεριφορά στην ανοχή στο ToBRFV, ακόμα και σε περιοχές όπου η πίεση του συγκεκριμένου ιού είναι έντονη. Με επιπλέον ανοχή και στις ιώσεις TYLCV (ίωση του κίτρινου καρουλιάσματος) και TSWV (ίωση του Κηλιδωτού Μαρασμού). Η Ibeth έχει μέσο βάρος πάνω από 250300 gr, άριστη διατηρησιμότητα και ελκυστικό κόκκινο χρώμα. Η σάρκα της είναι συμπαγής χωρίς κενά, κλασική κρεμώδη υφή beef τομάτας και γεμάτη γεύση.

Το φυτό της είναι υγιές και εύρωστο, με καλή κάλυψη φυλλώματος και σταθερό δέσιμο καθόλη τη διάρκεια της καλλιέργειας.Προτείνεται για φυτεύσεις 15 Αυγούστου-Οκτωβρίου και ανοιξιάτικες φυτεύσεις Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου. Η Καινοτομία είναι στο επίκεντρο της Syngenta, και μέσω αυτής δίνουμε προστιθέμενη αξία σε όλους τους συνεργάτες μας Καθώς συνεχίζουμε να προσθέτουμε νέες ποικιλίες στην γκάμα μας, διασφαλίζουμε ότι εξακολουθούν να διατηρούν ψηλά τον πήχη σε ποιότητα και παραγωγή, δήλωσε ο Ruud Kaagman, Syngenta Global Crop Unit Head Tomato. Και δεν λανσάρουμε νέα προϊόντα, με ανοχή απλώς στη νέα ίωση ToBRFV, χωρίς άλλα πλεονεκτήματα για τον παραγωγό, δήλωσε ο Ernesto Hagelsieb, Διευθυντής Χαρτοφυλακίου Τομάτας της Β. Αμερικής. n 07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 31

ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ | ΥΒΡΙΔΙΑ ΤΟΜΑΤΑΣ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΥΒΡΙΔΙΑ ΤΟΜΑΤΑΣ Προτάσεις εταιρειών προς παραγωγούς

Εταιρείες που ειδικεύονται στους σπόρους κηπευτικών επέλεξαν και μας παρουσιάζουν υβρίδια τομάτας, παρακάτω αναφέρονται τα χαρακτηριστικά τους Εταιρεία Syngenta

Εταιρεία Rijz Zwaan

Ausino RZ

Ntama RZ

Cordial

HR: ToMV:0-2/Fol:0/Pf:A-E/Va:0/Vd:0 IR: TYLCV/Ma/Mi/Mj

HR: ToMV:0-2/Fol:0-2/Pf:A-E/Va:0/Vd:0 IR: TSWV/Ma/Mi/Mj

♦ Mini plum υβρίδιο με μέσο βάρος καρπού 12-18 gr ♦ Φυτό με πιο κοντά μεσογονάτια, πολύ παραγωγικό με πολλαπλές ταξιανθίες ♦ Κατάλληλο για καλλιέργεια σε θερμοκήπιο αλλά και υπαίθρια ♦ Πολύ καλή αντοχή στο cracking παρά το μεγαλύτερο μέγεθος των καρπών

♦ Ομοιόμορφο έντονο κόκκινο χρώμα ♦ Πιο υψηλά Brix σε σύγκριση με άλλες μεγαλόκαρπες τομάτες ♦ Πολύ πρώιμη και γρήγορη συγκομιδή ♦ Ιδανική για μεταφυτεύσεις νωρίς την άνοιξη

Τοματίνι τύπου mini plum με δυνατό και υγιές φυτό, με κοντά μεσογονάτια διαστήματα. Υψηλή προσαρμοστικότητα ειδικά στις υψηλές θερμοκρασίες. Εύκολο στην καλλιέργεια με μεγάλο παράθυρο φυτεύσεων, συνεχόμενο δέσιμο και υψηλό δυναμικό παραγωγής. Ομοιόμορφοι καρποί οβάλ σχήματος και μέσο βάρος 10-15 γρ, με λαμπερό, έντονα κόκκινο κόκκινο χρώμα χωρίς πράσινη ράχη! Εξαιρετική γεύση με ισορροπία σακχάρων - οξέων και γλυκιά επίγευση. Συγκομίζεται ολόκληρος σταυρός είτε σαν μεμονωμένοι καρποί. Άριστη μετασυλλεκτική διατηρησιμότητα. Μεγάλο παράθυρο φυτεύσεων, ιδανικό για φθινοπωρινές και ανοιξιάτικες φυτεύσεις θερμοκηπίου και ανοιξιάτικες-καλοκαιρινές υπαίθρου. HR: Ff: A-E, Fol: 0-1, Ss, Va, Vd, ToMV: 0-2 IR: Ma, Mi, Mj, TYLCV

Ausino RZ

Ntama RZ

Despina RZ

Ventema RZ

HR: ToMV:0-2/Fol:0,1/Pf:B,D,H/Va:0/Vd:0 IR: Ma/Mi/Mj

HR: ToMV:0-2/Fol:0,1/Sbl/Va:0/Vd:0 IR: TSWV/TYLCV/Ma/Mi/Mj

♦ Πολύ καλή γεύση καρπού ♦ Πολύχωρη εσωτερικά ♦ Μέσο βάρος καρπού 280-320 gr ♦ Ιδανική και για υπαίθρια καλλιέργεια σε περιοχές με υψόμετρο

♦ Υψηλή παραγωγή με μεγάλη ομοιομορφία στο μέγεθος των καρπών και εξαιρετική διατηρησιμότητα ♦ Πολύ καλό βαθύ κόκκινο χρώμα κατά τη διάρκεια του χειμώνα ♦ Ιδανική για φθινοπωρινή και χειμωνιάτικη παραγωγή ♦ Ανοχή και στις δύο ιώσεις TYLCV & TSWV

Despina RZ

Ventema RZ

32 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Cordial

Syngenta (συνέχεια)

Ibeth

Grumira

Grumira Υβρίδιο beef τομάτας με μοναδικό δυναμικό παραγωγής και εύκολη στην καλλιέργειά της. Εύρωστο φυτό με κοντά μεσογονάτια διαστήματα και συνεχόμενη καρπόδεση. Καρποί ομοιόμορφοι, στρογγυλού σχήματος, υψηλή συνεκτικότητα, χωρίς σκασίματα ακόμα και τους καλοκαιρινούς μήνες. Έντονο κόκκινο, γυαλιστερό χρώμα και υψηλό ειδικό βάρος >250γρ (ζυγίζει περισσότερο απ’ όσο φαίνεται). Εξαιρετική καρπόδεση και πάνω από το σύρμα. Σταθερή αξία στο ράφι λόγω της ομοιομορφίας και της διατηρησιμότητάς της. Για φυτεύσεις από Τέλος Ιουλίου - Σεπτέμβριο και Ιανουάριο – Απρίλιο. HR: Ff: A-E, Fol: 0-1, For, Va, Vd, Ma, Mi, Mj (Νηματώδεις), TMV: 0, ToMV: 0-2

Μεγαλόκαρπη τομάτα, με μέσο βάρος 250-300 gr, άριστη διατηρησιμότητα και ελκυστικό κόκκινο χρώμα. Η σάρκα της είναι συμπαγής χωρίς κενά, έχει κλασική κρεμώδη υφή beef τομάτας και γεμάτη γεύση. Υγιές, εύρωστο φυτό της και σταθερό δέσιμο καθ’ όλη τη διάρκεια της καλλιέργειας. H IΒΕΤΗ έχει πολύ καλή ανοχή στo ToBRFV, ακόμα και σε περιοχές όπου η πίεση του συγκεκριμένου ιού είναι έντονη. Με επιπλέον ανοχή στις ιώσεις TYLCV (ίωση του κίτρινου καρουλιάσματος) και TSWV (ίωση του Κηλιδωτού Μαρασμού), θωρακίζει τους παραγωγούς που την επιλέγουν. Προτείνεται για φυτεύσεις 15 Αυγούστου-Οκτωβρίου και ανοιξιάτικες φυτεύσεις Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου ανάλογα με το μικροκλίμα κάθε περιοχής. HR: Ff: A-E, Fol: 0-1, Va, Vd, TMV: 0, ToMV: 0-2, TSWV IR: Ma, Mi, Mj, TYLCV, ToBRFV

Ibeth

Vitellio

Vitellio Μεγαλόκαρπη τομάτα που συνδυάζει τέλεια γεύση και διατηρησιμότητα με ανοχή στην ίωση της Καστανής Ρυτίδωσης, ToBRFV. Ισορροπημένο, υγιές φυτό με σκουροπράσινο φύλλωμα, μέτρια μεσογονάτια διαστήματα και πολύ υψηλό δυναμικό παραγωγής. Καρποί με ελκυστικό κόκκινο χρώμα και ελαφρώς πεπλατυσμένο σχήμα, μέσου βάρους 260-300 gr, με αντοχή στο κούφιασμα. Προσαρμόζεται σε διάφορους κύκλους καλλιέργειας και προτείνεται για μεταφυτεύσεις από μέσα Αυγούστου έως Οκτώβριο και από τέλος Δεκεμβρίου έως και Μάρτιο, ανάλογα με την περιοχή. HR: Fol: 0-1 (US1-2), Va, Vd, ToMV: 0-2, TSWV IR: ToBRFV, TYLCV n

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 33

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ | FARMA CHEM

Τ34 – ΑΞΙΟΠΙΣΤΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΕΔΑΦΟΥΣ Μια νέα αειφόρος πρόταση για την καταπολέμηση των παθογόνων εδάφους

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία έξαρση σημαντικών εδαφογενών ασθενειών των κηπευτικών και καλλωπιστικών καλλιεργειών, όπως η σκληρωτινίαση, το πύθιο και η φουζαρίωση. Η διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστημάτων λόγω της συσσώρευσης τοξικών ουσιών στο έδαφος καθώς και η απόσυρση αρκετών απολυμαντικών εδάφους, κάνει επιτακτική την εύρεση αξιόπιστων λύσεων ενάντια στα παθογόνα εδάφους, με όσο το δυνατόν μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. ΝΟΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ Technical consultant FARMA CHEM, Γεωπόνος M.Sc.

FARMA CHEM, ακολουθώντας τις ανάγκες της σύγχρονης αλυσίδας τροφίμων για πράσινα προϊόντα, καθώς και μια ολιστική αντιμετώπιση των ασθενειών των καλλιεργειών, λανσάρει στην ελληνική αγορά φυτοπροστασίας το Τ34, ένα προϊόν 15ετούς έρευνας της BIOCONTROL TECHNOLOGIES, μιας spin-off εταιρείας του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης, το οποίο περιέχει σε υψηλή συγκέντρωση το στέλεχος Τ34 του είδους Trichoderma Asperellum (αποξηραμένα σπόρια - κονίδια 1x109 cfu/g, 12% β/β). 1. Είναι φυσικό προϊόν To T34 απομονώθηκε από ένα φυσικό κομπόστ που καταστέλλει το φουζάριο (Fusarium oxysporum). Το κομπόστ αποτελείται από απορρίμματα πόλεων, ιλύς λυμάτων και υγρά απόβλητα. 2. Είναι εγκεκριμένο στη βιολογική γεωργία Αποτελεί κατάλληλη λύση για την προώθηση ορθών περιβαλλοντικών και κοινωνικών πρακτικών. 3. Χωρίς MRL Είναι απαλλαγμένο από υπολείμματα. Δημοσιευμένο σε EU and EPA (USA).

Τριπλή δράση κατά των παθογόνων

Διπλή δράση στα φυτά

Εγκεκριμένες καλλιέργειες Φάσμα Δράσης : Σολανώδη: Τομάτα (Θ), Πιπεριά (Θ), Μελιτζάνα (Θ) Κολοκυνθοειδή: Κολοκυθάκι (Θ), Κολοκύθα (Θ), Αγγούρι (Θ), Πεπόνι (Θ), Καρπούζι (Θ) Φυλλώδη: Μαρούλι (Υ), Λυκοτρίβολο(Υ), Σκαρόλες (πικρίδα) (Υ)/πλατύφυλλα αντίδια (Υ), Κάρδαμο (Υ) & άλλα βλαστάρια & φύτρες (Υ), Γαιοκάρδαμο (Υ), Ρόκα (Υ), Κόκκινο σινάπι (Υ), Καλλιέργειες νεαρών φύλλων (συμπεριλαμβανομένων ειδών κράμβης) (Υ), Σπανάκι (Υ), Ανδράκλα (Υ), Σέσκουλα (Υ)/φύλλα τεύτλων (Υ) αμπελόφυλλα και παρεμφερή είδη, Νεροκάρδαμο (Υ), Ραδίκια witloof (Υ), Φραγκομαϊντανός (Υ), Σχοινόπρασο (Υ), Φύλλα σέλινου (Υ), Μαϊντανός (Υ), Φασκόμηλο (Υ), Δενδρολίβανο (Υ), Θυμάρι (Υ), Βασιλικός (Υ) και βρώσιμα άνθη (Υ), Μέντα η πιπερώδης (Υ), Δάφνη (Υ)/δαφνόφυλλα (Υ), Δρακόντιο (Υ)/Εστραγκόν (Υ). Kαλλωπιστικά: Γαρύφαλλο (Θ). Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα να χρησιμοποιούνται με ασφαλή τρόπο. Να διαβάζετε πάντα την ετικέτα και τις πληροφορίες σχετικά με το προϊόν πριν από τη χρήση, καθώς και τις προειδοποιητικές φράσεις και σύμβολα.

Τεχνική τοποθέτηση

4. Χωρίς κίνδυνο ανθεκτικότητας Κατάταξη FRAC: Group BM (Βιολογικά με πολλαπλό τρόπο δράσης). Μετά την εφαρμογή του σκευάσματος, ο μύκητας Trichoderma asperellum στέλεχος Τ34, δημιουργεί αποικίες στο έδαφος και στη ριζόσφαιρα των φυτών, οι οποίες ανταγωνίζονται τα παθογόνα σε θρεπτικά στοιχεία και χώρο. Επίσης δρα με παρασιτισμό των σκληρωτίων και ενεργοποιεί την συνολική αντίσταση του φυτού. Η εφαρμογή του T34 BIOCONTROL είναι προληπτική, πριν τον αποικισμό των φυτοπαθογόνων μυκήτων στη ριζόσφαιρα των φυτών.

34 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Αριθμός Αδείας Διάθεσης στην Αγορά (ΑΑΔΑ): T34 BIOCONTROL 61060 /16.02.2022 n

03|23 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 35

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ

ALEUROACANTHUS SPINIFERUS Ένας σημαντικός εχθρός για τα εσπεριδοειδή

Το Aleuroacanthus spiniferus αποτελεί επιβλαβή οργανισμό καραντίνας και σημαντικό εχθρό για μεγάλο εύρος ξενιστών, με τον κυριότερο να είναι τα εσπεριδοειδή. Πρωτοεμφανίστηκε στην Ασία ενώ στην Ελλάδα η πρώτη καταγραφή έγινε το 2016. Ανήκει στην οικογένεια των Αλευρωδών και έχει έξι στάδια στον βιολογικό του κύκλο. Ο κυριότερος τρόπος διασποράς μεταξύ των χωρών είναι μέσω του διεθνούς εμπορίου. Πυκνές αποικίες του εντόμου εγκαθίστανται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και εκκρίνουν μελιτώματα τα οποία ευνοούν την ανάπτυξη καπνιάς, η οποία μειώνει τη φωτοσυνθετική ικανότητα των φυτών και η παρουσία του στους καρπούς τους καθιστά μη εμπορεύσιμους. Ο αποτελεσματικότερος τρόπος αντιμετώπισης είναι η βιολογική, με εξαπόλυση υμενόπτερων παρασιτοειδών. 1 ΜΑΡΙΟΣ ΤΣΟΠΕΛΑΣ Γεωπόνος MSc

Το Aleuroacanthus spiniferus, γνωστό και ως «μαύρος ακανθώδης αλευρώδης των εσπεριδοειδών» ανήκει στους ενωσιακούς επιβλαβείς οργανισμούς καραντίνας. Είναι έντομο, ημίπτερο, που ανήκει στην οικογένεια των Αλευρωδών. Κατάγεται από την νοτιοανατολική τροπική Ασία, από την οποία εξαπλώθηκε ραγδαίως στις χώρες του Ινδικού ωκεανού, στην Αφρική και στα νησιά του Ειρηνικού ωκεανού. Πρωτοεμφανίστηκε στην Ευρώπη το 2008, στην Απούλια της Ιταλίας. Στην Ελλάδα, η πρώτη καταγεγραμμένη εμφάνιση είναι το 2016, στην Κέρκυρα, όπου βρέθηκε να προσβάλλει εσπεριδοειδή, αμπέλια και τριανταφυλλιές. Το 2017 εντοπίστηκε στη Θεσπρωτία σε πορτοκαλιές και λεμονιές και το 2019 στην Άρτα επίσης σε εσπεριδοειδή, τριανταφυλλιές και αμπέλια. Παρουσία του εντόμου έχει επίσης καταγραφεί στο νομό Κορινθίας, Αχαΐας, Αιτωλοακαρνανίας, ενώ προσφάτως έχουν γίνει αναφορές για εμφάνιση του εντόμου και στην Π.Ε. Αττικής. Βιολογικός κύκλος Το Aleuroacanthus spiniferus έχει σαν κύριους ξενιστές τα εσπεριδοειδή, το αμπέλι, την αχλαδιά, τον λωτό και άλλα είδη καλλιεργούμενων φυτών (κυδωνιά, ροδιά, αβοκάντο), καθώς και την τριανταφυλλιά ανάμεσα σε άλλα είδη καλλωπιστικών φυτών. Συνολικά, το A. spiniferus έχει σαν ξενιστές δεκάδες είδη φυτών. Το έντομο αυτό έχει έξι στάδια στο βιολογικό του κύκλο: ♦ Αυγό ♦ Προνύμφες 1ου, 2ου και 3ου σταδίου ♦ Νύμφη (puparium) ♦ Ενήλικο

36 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Και τα έξι αυτά στάδια απαντώνται πάνω στα φύλλα των προσβεβλημένων φυτών. Στις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στην Ελλάδα, μπορούμε να βρούμε όλα τα στάδια κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια του έτους. Τα αυγά εναποθέτονται σε σπειροειδές μοτίβο στην κάτω επιφάνεια του φύλλου, σε στιβάδες των 12-22 (Εικ. 1). Τα αυγά εκκολάπτονται σε 4-15 ημέρες, ανάλογα τις κλιματικές συνθήκες. Το πρώτο προνυμφικό στάδιο έχει καφέ-μαύρο χρώμα, με 6 πόδια. Η προνύμφη τρέφεται με τους χυμούς του φύλλου και στη συνέχεια αποβάλλει τα πόδια της, παίρνει οβάλ σχήμα και προσκολλάται στο φύλλο μέσω των στοματικών μορίων της. Συχνά μπορούν να απαντηθούν εκατοντάδες άτομα σε αυτή τη μορφή, στο κάθε φύλλο. Το ενήλικο άτομο εξέρχεται από αυτή την κατασκευή, μετά και το νυμφικό της στάδιο (puparium) (Εικ. 2). Και τα δύο φύλα των ενήλικων ατόμων είναι πτερωτά και τρέφονται με τους χυμούς των φύλλων. Ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες, ο βιολογικός κύ-

Εικ. 1: Αποικία στην κάτω επιφάνεια του φύλλου. Είναι ευδιάκριτα τα αυγά και οι προνυμφικές μορφές. Εικ. 2: Πουπάρια (4ο προνυμφικό στάδιο).

κλος του εντόμου διαρκεί συνολικά 2-4 μήνες, ενώ οι γενεές κυμαίνονται από 4 έως 6 ανά έτος. Οι ιδανικές κλιματικές συνθήκες, είναι μέτριες θερμοκρασίες και υψηλά επίπεδα σχετικής υγρασίας. Τα ενήλικα άτομα του A. spiniferus, αν και πτερωτά, μπορούν να ταξιδέψουν μικρές αποστάσεις και πετούν από το φυτό-ξενιστή σε περίπτωση διαταραχής. Η διασπορά του εντόμου σε μεγάλες αποστάσεις και μεταξύ των χωρών γίνεται με φυτά προς φύτευση.

Μορφολογία 4 ♦ Αυγό: επίμηκες οβάλ έως νεφροειδές σχήμα, μήκος 0,2mm, εναποθέτονται σε χαρακτηριστικό σπειροειδές μοτίβο. Αρχικά έχουν κιτρινωπό χρώμα, ενώ στη συνέχεια σκούρο καφέ προς μαύρο. ♦ Πρώτο προνυμφικό στάδιο: επιμήκης, εξάποδη, με διαστάσεις 0,315mm x 0,153mm. Χρώματος σκούρου καφέ έως μαύρου με δυο μεγάλα και πολλά μικρά ακανθώδη νήματα. ♦ Δεύτερο προνυμφικό στάδιο: άποδη, ωοειδής-κυρτή, με διαστάσεις 0,4mm x 0,3mm. Χρώματος σκούρου καφέ προς μαύρου, με χαρακτηριστικά κιτρινωπά σημάδια, καθώς και διαφοροποιημένα ακανθώδη νήματα. ♦ Τρίτο προνυμφικό στάδιο: σχήμα Εικ. 4: Αποικία μεγάλου πληθυσμού στην κάτω επιφάνεια του φύλλου. περισσότερο ωοειδές, μεγέθους 0,66mm x 0,525mm. Χρώματος 5 μαύρου με ένα στρογγυλό, πρασινωπό σημάδι στην πρόσθια κοιλία. Διακρίνονται επίσης, όπως και στα προηγούμενα προνυμφικά στάδια, ακανθωτά νήματα. ♦ Νυμφικό στάδιο: ονομάζεται και puparium. Ωοειδές, με διαστάσεις για τα θηλυκά 1,08mm x 1,28mm, ενώ για τα αρσενικά 0,75-0,8mm x 0,520,58mm. Έχει πολλά, μακριά αδενικά νήματα στη ραχιαία επιφάνεια. Το έντομο περικλείεται από μια κηρώδη έκκριση. Συχνά απαντώνται σε αυτό το στάδιο οι εκδορές των προνυμφικών μορφών. ♦ Ενήλικο: θηλυκά μήκους 1,331,7mm, αρσενικά μήκους 0,961,33mm. Χρώμα πτερύγων (οι οποίες Εικ. 5: Αποικία μικρού πληθυσμού σε φύλλο πορτοκαλιάς. καλύπτουν το μεγαλύτερο τμήμα του σώματος) μεταλλικό γκρι προς μπλε. Οι οφθαλμοί είναι κοκκινωποί Επιδημιολογία - Συμπτώματα μπορούν να προκαλέσουν φυλλόπτωση, προς καφέ, ενώ οι κεραίες και τα Όπως προαναφέρθηκε, πυκνές αποικίες καθώς και μειωμένη παραγωγή. Το επίπόδια είναι λευκά με ωχρά κιτρινωπά των ανήλικων σταδίων αναπτύσσονται και πεδο αζώτου στα προσβεβλημένα φύλσχέδια. Τέλος, στις πτέρυγες του εγκαθίστανται στην κάτω επιφάνεια των λα είναι μειωμένο, ενώ επηρεάζεται και εντόμου υπάρχουν ανοιχτόχρωμα φύλλων, κυρίως στα κατώτερα τμήματα ο βαθμός έκπτυξης νέων φύλλων. Σε σχέδια τα οποία σχηματίζουν μια των δέντρων (Εικ. 4,5). Τα φύλλα και οι περιπτώσεις εκτεταμένης προσβολής, ζώνη κατά μήκος της κοιλίας (Εικ. 3). καρποί έχουν αρχικά ένα κολλώδες, διά- το φυτό μπορεί να οδηγηθεί και στη νέφανο μελίτωμα, το οποίο στη συνέχεια κα- κρωση λόγω απώλειας χυμών και μειωλύπτεται από καπνιά, έναν πολύ κοινό μύ- μένης φωτοσυνθετικής ικανότητας. 3 κητα που αναπτύσσεται από τις μελιτώδεις Στην τροπική Ασία το A. spiniferus θεωρείται το πιο καταστρεπτικό είδος αλευεκκρίσεις των εντόμων (Εικ. 6,7). Το Aleuroacanthus spiniferus εκκρίνει ρώδη (USDA, 1982 ∙ Kapantaidaki et al., μεγάλες ποσότητες σακχαρώδους μελι- 2019). Στην Αυστραλία το A. spiniferus τώματος, το οποίο καλύπτει τις επιφάνει- θεωρείται ενίοτε σημαντικός εχθρός ες των φύλλων και των καρπών. Πάνω των εσπεριδοειδών, καθώς και για κάστα μελιτώματα αναπτύσσεται καπνιά. Η ποια είδη καλλωπιστικών φυτών (Mifsud καπνιά προκαλεί οικονομική ζημιά όταν et al., 2010 ∙ Gillespie, 2012). Στην Ιναναπτύσσεται πάνω στους καρπούς, κα- δία, θεωρείται σημαντικός εχθρός στις θώς τους καθιστά μη εμπορεύσιμους. τριανταφυλλιές (David & Subramaniam, Εκτεταμένες προσβολές στο φύλλωμα 1976 ∙ Cioffi et al., 2013). Εικ. 3: : Ενήλικα άτομα A. spiniferus.

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 37

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ 6

Εικ. 6: Προσβολή φύλλων λεμονιάς από καπνιά. 7

Εικ. 7: Εκτεταμένη προσβολή από καπνιά.

Διάγνωση Στους οπωρώνες γίνεται χρήση κίτρινων παγίδων με κόλλα, οι οποίες προσελκύουν τα έντομα με το χρώμα τους. Ωστόσο, αφού τα έντομα βρίσκονται πάνω στα φύλλα, η παρατήρηση και δειγματοληψία είναι απλή. Το δείγμα θα πρέπει να περιέχει διάφορα στάδια του βιολογικού κύκλου του εντόμου, ή τις εκδορές του από το ένα στάδιο στο άλλο. Πρέπει να τοποθετηθεί σε πλαστική σακούλα, μαζί με απορροφητικό χαρτί ελαφρώς ποτισμένο με νερό, καθώς και να διατηρηθεί σε δροσερή θερμοκρασία, μέχρι

38 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

τη αποστολή του στο διαγνωστικό εργαστήριο, η οποία θα πρέπει να γίνει το συντομότερο δυνατό (EPPO, 2018). Για την έγκυρη διάγνωση του Aleuroacanthus spiniferus είναι απαραίτητη η μελέτη της εξωτερικής μορφής της νύμφης (puparium) από έναν ειδικό, καθώς διαφέρει ελάχιστα από αυτή του Aleuroacanthus woglumi. Μπορεί επίσης να υπάρξει σύγχυση με άλλα είδη Aleuroacanthus που απαντώνται στα εσπεριδοειδή, όπως το A. Citripedus και το A. Husaini.

Αντιμετώπιση Χημική αντιμετώπιση Τα μέτρα πρόληψης με τη χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού είναι ο σημαντικότερος παράγοντας που μπορεί να συμβάλλει στην αποφυγή διασποράς του εντόμου. Όπως προαναφέρθηκε, τα ακμαία δεν μπορούν να πετάξουν σε μεγάλες αποστάσεις, μπορούν όμως να μεταφερθούν με τη βοήθεια του ανέμου σε γειτονικούς οπωρώνες. Σε περίπτωση εμφάνισης του επιβλαβούς οργανισμού θα πρέπει να ενημερώνονται οι αρμόδιες φυτοϋγειονομικές υπηρεσίες ώστε να καταγραφεί. Όταν κλαδεύονται τα προσβεβλημένα φυτά θα πρέπει να γίνεται καύση των κλάδων και απολύμανση των εργαλείων που χρησιμοποιήθηκαν. Η χημική αντιμετώπιση του A. spiniferus δεν έχει αποδειχθεί αποτελεσματική. Η μέχρι τώρα χρήση των εντομοκτόνων δεν έχει δώσει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Πρέπει εδώ να σημειωθεί πως η περαιτέρω λανθασμένη χρήση εντομοκτόνων είναι ιδιαίτερα βλαβερή, καθώς θα οδηγήσει σε θανάτωση των ωφέλιμων εντόμων που υπάρχουν πάνω στους ξενιστές, το οποίο θα οδηγήσει με τη σειρά του σε έξαρση των πληθυσμών τόσο του A. spiniferus, όσο και τυχόν άλλων αλευρωδών που βρίσκονται πάνω στο φυτό. Βιολογική καταπολέμηση H βιολογική καταπολέμηση έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε πολλές χώρες, με την εξαπόλυση υμενόπτερων παρασιτοειδών. Στις Ιαπωνία, Χαβάη (Clausen, 1978∙ Cioffi et al., 2013), στο Pohnpei της Μικρονησίας (Muniappan et al., 1992) και στο νότιο τμήμα της Αφρικής (van den Berg & Greenland, 1997) έχει γίνει χρήση του Encarsia smithi (Silvestri). Το Encarsia smithi (Silvestri) έχει επίσης χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με το Amitus hesperidum στο Guam της Μικρονησίας. Ο συνδυασμός ήταν αποτελεσματικός στα εσπεριδοειδή, αλλά λιγότερο αποτελεσματικός σε φυτά τριανταφυλλιάς και αμπέλου. Στην Ελλάδα, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων ενέκρινε ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο «Περιορισμός της εξάπλωσης του μαύρου ακανθώδη αλευρώδη», το οποίο από το 2022 υλοποιείται από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο. Μέσω αυτού του προγράμματος έχουν γίνει εξαπολύσεις υμενόπτερων φυσικών εχθρών του A. spiniferus στις περιοχές της Κέρκυρας και της Άρτας, με θετικά αποτελέσματα. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 7. n

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 39

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | PHYTOPHTHORA

ΩΟΜΥΚΗΤΕΣ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ PHYTOPHTHORA ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Διάγνωση και Αντιμετώπιση

Οι ασθένειες που προκαλούνται από τα είδη του γένους Phytophthora είναι παγκοσμίως από τις πιο σημαντικές. Στην Ελλάδα, το παθογόνο προσβάλλει κηπευτικά είδη, οπωροφόρα αλλά και καλλωπιστικά φυτά. Ο πιο συχνός τρόπος διασποράς της ασθένειας είναι μέσω των φυτωρίων. Τα είδη του γένους Phytophthora προσβάλλουν κυρίως το ριζικό σύστημα, προκαλώντας σηψιρριζίες. Στα νεαρά φυτά παρατηρείται κιτρίνισμα των φύλλων και μαρασμός όλου του φυτού, ενώ στα μεγαλύτερα προκαλεί χλώρωση και μειωμένη ανάπτυξη. Η διάγνωση των προσβολών Phytophthora είναι δύσκολη και επιβάλλει εργαστηριακή μελέτη. Για την αντιμετώπιση των ασθενειών, είναι σημαντική τόσο η πρόληψη, με χρήση υγιών φυτών αλλά και προληπτικών ψεκασμών, όσο και η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση μετά την εμφάνιση της ασθένειας. 1

ΜΑΡΙΟΣ ΤΣΟΠΕΛΑΣ Γεωπόνος MSc

ι ασθένειες που προκαλούνται από τα είδη του γένους Phytophthora είναι παγκοσμίως από τις πλέον καταστρεπτικές σε ό,τι αφορά στην αγροτική οικονομία αλλά και στο φυσικό περιβάλλον. Σε πολλές χώρες, αυτές οι ασθένειες προκαλούν απώλεια παραγωγής σε ετήσιες και πολυετείς καλλιέργειες, οπωρώνες, φυσικά και τεχνητά δασικά οικοσυστήματα και σε πολλά καλλωπιστικά φυτά σε πάρκα, χώρους αναψυχής και κήπους. Στην Ελλάδα συγκεκριμένα, παρατηρούνται προσβολές σε ευρύ φάσμα ξενιστών, σε καλλιεργούμενα φυτά, σε οπωρώνες αλλά και σε καλλωπιστικά είδη. Αρκετές μελέτες στην Ευρώπη, στη Βόρεια Αμερική και στην Αυστραλία έχουν δείξει ότι τα φυτώρια είναι τα κύρια σημεία που ξεκινούν οι προσβολές Phytophthora. Τα παθογόνα διασπείρονται εύκολα μέσα στα φυτώρια με μετακίνηση εδαφικών μιγμάτων και σε κάποιες περιπτώσεις με μολυσμένο νερό άρδευσης. Η εντατική χρήση μυκητοκτόνων στα φυτώρια περιορίζει την προσβολή των φυτών και αυτά τα σκευάσματα ελέγχουν την ανάπτυξη της ασθένειας, ωστόσο, δεν είναι σε θέση να εξαλείψουν πλήρως το παθογόνο. Με αυτόν τον τρόπο διακινούνται φαινομενικά υγιή φυτά, ενώ τα παθογόνα παραμένουν στο έδαφος ή στους φυτικούς ιστούς. Στη συνέχεια όταν φυτεύονται σε αγρούς ή πάρκα τα παθογόνα διασπείρονται στο έδαφος δημιουργώντας νέες εστίες προσβολής (Jung et al., 2016).

40 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Εικ 1: Σποριάγγεια του P. nicotianae μέσα στα οποία φαίνονται τα ζωοσπόρια.

Βιολογικός κύκλος: Το μυκήλιο των ωομυκήτων του γένους Phytophthora σε προσβεβλημένους ιστούς ή όταν καλλιεργείται σε θρεπτικά υποστρώματα είναι υαλώδες, κοινοκύτταρο (χωρίς διαφράγματα/septa). Οι πιο συχνές αγενείς καρποφορίες είναι τα σποριάγγεια, τα οποία σε υγρές συνθήκες αναδύονται από το μολυσμένο φυτικό ιστό ή σχηματίζονται σε τεχνητά θρεπτικά υποστρώματα. Τα σποριάγγεια ποικίλουν σε μέγεθος και σχήμα μεταξύ των ειδών και αυτά τα μορφολογικά χαρακτηριστικά χρησιμοποιούνται στη διάκριση των ειδών Phytophthora (Εικ. 1). Τα σποριάγγεια όταν βρεθούν σε επαφή με έναν κατάλληλο ξενιστή μπορούν να

βλαστήσουν απευθείας σχηματίζοντας ένα βλαστικό σωλήνα και να προκαλέσουν απευθείας προσβολή. Ωστόσο, αυτά συνήθως διαφοροποιούνται και σχηματίζουν ζωοσπόρια. Όταν στο έδαφος υπάρχει περίσσεια νερού, τα ζωοσπόρια προσελκύονται από τις ρίζες και τα λεπτά ριζίδια, έρχονται σε επαφή με τον ξενιστή και προκαλούν την μόλυνση. Αυτός είναι και ο πιο συχνός τρόπος μετάδοσης του παθογόνου. Στις αγενείς καρποφορίες ανήκουν και τα χλαμυδοσπόρια, τα οποία σχηματίζονται από τα περισσότερα είδη Phytophthora. Αυτά έχουν σχήμα σφαιρικό ή ωοειδές και το χρώμα τους ποικίλει από υαλώδες έως γκριζο-καστανό (Εικ. 2).

Τα χλαμυδοσπόρια σχηματίζονται στους προσβεβλημένους ιστούς ή στο έδαφος και χρησιμεύουν ως υπνοσπόρια (resting spores) για την επιβίωση του ωομύκητα σε αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες. Όταν υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες, παρουσία υγρασίας και κατάλληλων θερμοκρασιών, τα χλαμυδοσπόρια βλαστάνουν και σχηματίζουν ένα ή περισσότερα σποριάγγεια με τα οποία μπορεί να συνεχιστεί ο αγενής βιολογικός κύκλος του παθογόνου με την προσβολή νέων φυτών. Συμπτώματα Τα είδη του γένους Phytophthora μπορούν να προκαλέσουν πολλές διαφορετικές ασθένειες και συμπτώματα σε ευρύ κύκλο φυτικών ειδών προσβάλλοντας το ριζικό σύστημα αλλά και το υπέργειο τμήμα των φυτών. Ένα σημαντικό πρόβλημα που δημιουργούν τα είδη Phytophthora είναι οι σηψιρριζίες που προκαλούνται σε νεαρά φυτά αλλά και σε μεγάλα δέντρα. Στα νεαρά φυτά παρατηρείται κιτρίνισμα των φύλλων και μαρασμός ολόκληρου του φυτού (Εικ. 3). Σε μεγαλύτερα φυτά είναι εμφανής η υδατική καταπόνηση τους, με συμπτώματα χλώρωσης και μειωμένης ανάπτυξης (Εικ. 4). Πολύ συχνά αυτά τα συμπτώματα εμφανίζονται αρχικά στη μία πλευρά του δέντρου, με χαρακτηριστικά ημιπληγίας και στη συνέχεια επεκτείνονται στο σύνολο της κόμης. Σε κάποιες περιπτώσεις τα δέντρα εμφανίζουν έναν απότομο μαρασμό και ξηραίνονται, με τη μορφή της αποπληξίας. Ο προσβεβλημένος ριζικός ιστός είναι μαλακός, εμποτισμένος με νερό και αποχρωματισμένος σε σκούρο καστανό χρώμα, σε σύγκριση με το λευκό χρώμα των υγιών ριζών. Η προσβολή μπορεί να επεκτείνεται στο λαιμό ή ακόμα και στο κατώτερο τμήμα του κορμού σε μορφή έλκους, που μπορεί να καλύπτει ένα μέρος της περιφέρειας του κορμού και στη συνέχεια να το περιβάλλει ολόκληρο με πλήρη νέκρωση του φυτού (Εικ. 5). Κάποια είδη Phytophthora, όπως το P. ramorum, δημιουργούν έλκη στον κορμό και στους κλάδους χωρίς να προσβάλλουν το ριζικό σύστημα των δένδρων. Τα έλκη στον κορμό χαρακτηρίζονται ως «υγρά», επειδή ο φλοιός εξωτερικά φαίνεται σκοτεινότερος και υδατώδης (σαν να είναι βρεγμένος). Σε δέντρα φιστικιάς, πυρηνόκαρπα και εσπεριδοειδή παρατηρείται συχνά σχίσιμο του φλοιού και εκροή κόμμεος, σύμπτωμα γνωστό ως κομμίωση (gummosis) (Εικ. 6).

Εικ 2: Χλαμυδοσπόρια του P. ramorum. 3

Αρκετά είδη Phytophthora προσβάλλουν το φύλλωμα και τους βλαστούς των φυτών. Για παράδειγμα, το P. infestans στην πατάτα και στη ντομάτα, το P. sojae στη σόγια, το P. nicotianae στον καπνό και το P. ramorum στο φύλλωμα καλλωπιστικών δέντρων και θάμνων. Επίσης, από Phytophthora προσβάλλονται οι καρποί και προκαλείται σήψη σε αρκετά είδη φυτών, όπως κολοκύθια, καρπούζια, πιπεριές, τομάτες, εσπεριδοειδή, αβοκάντο καθώς και κόνδυλοι πατάτας (Erwin & Ribeiro, 1996· Drenth & Sendall, 2001).

Εικ 3: Φυτό δεντρολίβανου με προσβολή από το P. nicotianae στο φυτώριο. Εικ 4: Προσβεβλημένο φυτό αγγελικής (Pittosporum tenuifolium “silver queen”) με συμπτώματα νέκρωσης του φυλλώματος από το P. palmivora.

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 41

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | PHYTOPHTHORA

Διάγνωση προσβολών Η διάγνωση προσβολών Phytophthora είναι αρκετά δύσκολη. Σύμφωνα με τους Erwin & Ribeiro (1996) δεν γίνεται σωστή διάγνωση προσβολών για ένα μεγάλο αριθμό ασθενειών του ριζικού συστήματος που προκαλούνται από διάφορα είδη Phytophthora. Αυτά τα κενά στη γνώση είναι κυρίως αποτέλεσμα της έλλειψης κατανόησης του τρόπου απομόνωσης των παθογόνων του γένους Phytophthora. Οι Drenth & Sendall (2001) αναφέρουν ότι το 90% των σηψιρριζιών σε ξυλώδη φυτά οφείλονται σε προσβολές Phytophthora. Ωστόσο, πολύ συχνά άλλοι παθογόνοι οργανισμοί, όπως Fusarium, Pythium, Rhizoctonia και νηματώδεις θεωρούνται υπεύθυνοι για τις προσβολές, επειδή ιχνηλατούνται ευκολότερα. Η διάγνωση προσβολών Phytophthora απαιτεί εργαστηριακή μελέτη και δεν γίνεται να ταυτοποιηθεί το παθογόνο στον αγρό. Ακολουθείται διαδικασία απομόνωσης του παθογόνου στο εργαστήριο, καλλιέργειας και, εφόσον αυτό είναι δυνατό, μοριακής ταυτοποίησης. Κυριότερα προσβαλλόμενα είδη στην Ελλάδα Τα είδη του γένους Phytophthora προσβάλλουν μεγάλο εύρος ξενιστών στην Ελλάδα. Τόσο σε καλλιεργούμενα κηπευτικά όσο και σε οπωρώνες, παρατηρούνται ετησίως σημαντικές οικονομικές ζημιές. Στα οπωροφόρα, το παθογόνο προκαλεί κυρίως σήψη λαιμού, σχεδόν σε όλα τα είδη, αλλά κυρίως σε ροδακινιές, κερασιές, μηλιές, βερικοκιές, καρυδιές κ.ά. Τα σημαντικότερα είδη Phytophthora που προσβάλλουν οπωροφόρα στην Ελλάδα είναι τα: P. syringae, P. cactorum, P. megasperma, P. citricola και P. nicotianae var. parasitica. Πολύ σημαντικές θεωρούνται οι προσβολές σε πυρηνόκαρπα από τα παθογόνα P. cactorum, P. syringae, P. citricola, P. cryptogea, P. drechsleri, P. nicotianae, P. megasperma και P. citrophthora. Το σημαντικότερο είδος από τα παραπάνω θεωρείται το Phytophthora cactorum. Συγκεκριμένα, οι οικονομικές καταστροφές που έχουν προκληθεί από είδη Phytophthora σε καλλιέργειες ροδακινιάς στην Ημαθία είναι μεγάλες (Thomidis, 2010). Προσβολές Phytophthora έχουν βρεθεί επίσης σε φυτά καστανιάς, προκαλώντας κι εκεί σημαντικά προβλήματα στην παραγωγή (Εικ. 7, Εικ. 7α). Παρόμοια εικόνα παρουσιάζουν και τα κηπευτικά φυτά, όπως το κολοκύθι, το

42 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

καρπούζι, η τομάτα, η πατάτα κ.ά., χωρίς ωστόσο να υπάρχει κάποια πρόσφατη μελέτη που να αναδεικνύει σοβαρό πρόβλημα από προσβολή Phytophthora.

Αντιμετώπιση Αποτελεσματική αντιμετώπιση της ασθένειας είναι δύσκολο να επιτευχθεί με την εφαρμογή ενός και μόνον χειρισμού. Είναι απαραίτητο να εφαρμοστούν μέτρα ολοκληρωμένης διαχείρισης της ασθένειας, με τη χρήση ενός συνόλου πρακτικών που αφορούν στην αντιμετώπιση προσβολών Phytophthora. Η καταπολέμηση αυτών των ασθενειών αφού εδραιωθούν είναι δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Έμφαση πρέπει να δίνεται στην αναγνώριση της πιθανότητας εμφάνισης ασθένειας και στη λήψη προληπτικών μέτρων. Στα προληπτικά μέτρα περιλαμβάνονται η χρήση υγιούς φυτευτικού υλικού, η δημιουργία καλής αποστράγγισης στο έδαφος και η χρήση ανθεκτικών ποικιλιών φυτών εάν υπάρχουν. Επίσης, μπορεί να εφαρμοστεί προληπτική χρήση μυκητοκτόνων για την αποφυγή προσβολών όταν οι περιβαλλοντικές συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξη της ασθένειας. Μετά την εμφάνιση των προσβολών μπορούν να εφαρμοστούν καλλιεργητικές μέθοδοι για την εξάλειψη των παθογόνων με την ταυτόχρονη χρήση χημικών σκευασμάτων. Προληπτικά μέτρα Η λήψη φυτοϋγειονομικών μέτρων στα φυτώρια για την παραγωγή υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού είναι θεμελιώδους σημασίας για την αντιμετώπιση προσβολών Phytophthora. Τα φυτώρια είναι οι χώροι όπου πιο συχνά γίνονται οι αρχικές μολύνσεις των φυτών και τα παθογόνα μπορούν να μεταφερθούν στα δενδροκομεία με μολυσμένα φυτά ή μολυσμένο χώμα μέσα στις γλάστρες. Όταν υπάρχει υποψία προσβολών σε ένα φυτώριο τα μείγματα χώματος πρέπει να απολυμαίνονται. Αυτό μπορεί να γίνει με ατμό ή με τη χρήση χημικών ουσιών. Επίσης, πρέπει να γίνεται απολύμανση στις γλάστρες όταν γίνεται επαναχρησιμοποίηση και υπάρχουν σε αυτές υπολείμματα χώματος. Σε τμήματα του φυτωρίου που θα διαπιστωθούν προσβολές, θα πρέπει τα φυτά να καταστρέφονται και να ακολουθεί απολύμανση του εδάφους. Παράλληλα, θα πρέπει να απομονώνονται τα μολυσμένα τμήματα, με διακοπή της επικοινωνίας με τα καθαρά τμήματα του φυτωρίου (Erwin & Ribeiro, 1996· Ελένα, 1999). Σε φυτώρια που γίνεται χρήση ανακυκλωμένου νερού είναι απαραίτητη η

Εικ 5: Κορομηλιά (Prunus cerasifera) με έλκος στο κατώτερο τμήμα του κορμού.

απολύμανση με υποχλωριώδες νάτριο ή άλλες χημικές ουσίες. Επίσης, σε φυτώρια και σε δενδροκομεία που έχουν σημειωθεί προσβολές Phytophthora είναι απαραίτητη η απολύμανση σκαπτικών και άλλων εργαλείων, για την αποφυγή διασποράς των παθογόνων. Εκτός από υποχλωριώδες νάτριο μπορούν να χρησιμοποιηθούν τεταρτοταγή άλατα

του αμμωνίου και άλλες απολυμαντικές ουσίες. Ωστόσο, για την αποτελεσματική δράση αυτών των ουσιών, θα πρέπει προηγουμένως να έχουν καθαριστεί επιμελώς αυτά τα εργαλεία από χώμα και φυτικά υπολείμματα (Erwin & Ribeiro, 1996· Drenth & Guest, 2004). Οι σπόροι που θα χρησιμοποιηθούν στα φυτώρια μπορούν επίσης να απολυμανθούν με την εμβάπτισή τους σε νερό θερμοκρασίας 50 oC για τουλάχιστον 10 λεπτά. Επίσης, ο πατατόσπορος που χρησιμοποιείται στην καλλιέργεια πατάτας πρέπει να είναι πιστοποιημένος και να έχει ελεγχθεί εργαστηριακά για την πιθανή προσβολή του από Phytophthora ή άλλα παθογόνα. Οι ψεκασμοί με μυκητοκτόνα στα φυτώρια, όπως προανα-

φέρθηκε, δεν είναι αποτελεσματικοί, διότι απλώς μειώνουν τον πληθυσμό του παθογόνου, τα φυτά είναι φαινομενικά υγιή, αλλά όταν μεταφέρονται στο δενδροκομείο δημιουργούν νέες μολύνσεις (Ελένα, 1999). Καλλιεργητικά μέτρα στον αγρό Σε πολλές περιπτώσεις, σε εγκατεστημένα δενδροκομεία εσπεριδοειδών, αβοκάντο και πυρηνοκάρπων το μόλυσμα στο έδαφος δεν μπορεί να εξαλειφθεί. Κατά συνέπεια, ο καλλιεργητής θα πρέπει να δημιουργήσει συνθήκες που θα είναι οι πιο ευνοϊκές για το φυτό και λιγότερο ευνοϊκές για το παθογόνο (Drenth & Guest, 2004).

Εικ 6: Φυτό λεμονιάς με εκτεταμένο έλκος στον κορμό σε γλάστρα φυτωρίου.

Η υπερβολική άρδευση και οι βροχοπτώσεις θεωρούνται οι σημαντικότεροι παράγοντες που συμβάλλουν στη διασπορά των παθογόνων. Όπως προαναφέρθηκε, η παρουσία ελεύθερου νερού στο έδαφος ή στο φύλλωμα και στα φρούτα είναι ο σημαντικότερος περιβαλλοντικός παράγοντας στην ανάπτυξη της ασθένειας. Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχουν προσβολές Phytophthora στα λεπτά ριζίδια χωρίς να παρατηρούνται εμφανείς προσβολές στις μεγάλες ρίζες και η διάγνωση είναι δύσκολη. Σε πολλά είδη φυτών οι άκρες από τις νεοεμφανιζόμενες ρίζες νεκρώνονται, αλλά εάν το ποσοστό αυτών των ριζών που νεκρώνονται είναι αρκετά χαμηλό δεν επηρεάζεται ουσιαστικά η πρόσληψη νερού και θρεπτικών συστατικών και μπορεί να μην εμφανίζονται καθόλου συμπτώματα στην κόμη. Εάν υπάρχει καλή αποστράγγιση του εδάφους και αυτό δεν παραμένει κορεσμένο για μεγάλα χρονικά διαστήματα, νέες ρίζες αναβλαστάνουν και αντικαθιστούν τις νεκρές. Στην πραγματικότητα, ένα φυτό μπορεί συχνά να επιβιώσει, ακόμη και όταν ένα μεγάλο μέρος των λεπτών ριζών έχει προσβληθεί (Erwin & Ribeiro, 1996). Τα δενδροκομεία πρέπει να δημιουργούνται σε εδάφη καλά αποστραγγιζόμενα, κατά προτίμηση σε επικλινή εδάφη που διευκολύνουν την απορροή. Για τη μείωση του δυναμικού μολύσματος στο έδαφος πρέπει να μειώνεται η συχνότητα άρδευσης για να αποφεύγεται ο κορεσμός του εδάφους με νερό (Drenth & Guest, 2004). Τα δενδρύλλια πρέπει να φυτεύονται στο ίδιο βάθος με αυτό που ήταν και στο φυτώριο και στη βάση τους να εφαρμόζεται βορδιγάλειος πολτός. Μπορεί επίσης να εφαρμοστεί επάλειψη του κορμού των δένδρων με βορδιγάλειο πολτό, αργά το φθινόπωρο ή νωρίς την άνοιξη, σε ύψος ενός μέτρου από την επιφάνεια του εδάφους καθώς και στο λαιμό, λίγο κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Επίσης, είναι επιθυμητό να μην έρχεται η βάση του κορμού των δένδρων σε επαφή με το νερό της άρδευσης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη δημιουργία ενός προχώματος γύρω από τον κορμό και το σχηματισμό διπλής λεκάνης άρδευσης (Ελένα, 1999· Παναγόπουλος, 2007). Ανθεκτικές ποικιλίες Ένα σημαντικό μέτρο στην αντιμετώπιση προσβολών Phytophthora είναι η χρήση ανθεκτικών φυτών ή ανθεκτικών υποκειμένων, στα οποία εμβολιάζονται ευπαθείς ποικιλίες. Ως ανθεκτικό υποκείμενο στα εσπεριδοειδή χρησιμοποιείται η νε-

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 43

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | PHYTOPHTHORA

Εικ 7, 7α: Συμπτώματα προσβολής καστανιάς από P. cactorum. 7α

ραντζιά, ενώ στη φιστικιά (Pistacia vera) χρησιμοποιείται η κοκορεβιθιά ή τσικουδιά (Pistacia terebintus) που ανήκει στο ίδιο γένος. Επίσης, υπάρχουν και ανθεκτικά υποκείμενα για αμυγδαλιές και μηλιές, ενώ ένα ανθεκτικό υποκείμενο για την απιδιά είναι η κυδωνιά (Παναγόπουλος, 2007). Επίσης, έχουν αναπτυχθεί ανθεκτικές ποικιλίες σε αρκετά είδη καλλιεργούμενων φυτών όπως πατάτας και σόγιας στα είδη P. infestans και P. Sojae, αντίστοιχα. Χειρισμοί μετά την εμφάνιση της ασθένειας Καλλιεργητικά μέτρα Δέντρα νεκρά ή με έντονη προσβολή Phytophthora πρέπει να εκριζώνονται και να απομακρύνονται μαζί με το σύνολο του ριζικού συστήματος σε χώρο εκτός του δενδροκομείου. Στις θέσεις αυτές, πριν από τη φύτευση νέων δέν-

44 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

δρων είναι απαραίτητη η απολύμανση του εδάφους. Παλαιότερα χρησιμοποιείτο το βρωμιούχο μεθύλιο, το οποίο όμως έχει αποσυρθεί και δεν επιτρέπεται η χρήση του. Ωστόσο, υπάρχουν άλλες χημικές ουσίες με ικανοποιητική δράση, όπως το Dazomet (σε υγρό έδαφος, διασπάται σε methyl isothiocyanate). Επίσης, μπορεί να εφαρμοστεί ηλιοαπολύμανση, με κάλυψη του εδάφους με διάφανο πλαστικό κατά τους θερμούς καλοκαιρινούς μήνες, που έχει ως αποτέλεσμα την παγίδευση της ηλιακής ενέργειας. Κατά την απολύμανση πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να μην προκληθούν ζημιές από τις απολυμαντικές ουσίες στα γειτονικά δένδρα. (Τζάμος et al., 2001· Παναγόπουλος, 2007). Σε προσβεβλημένα δενδροκομεία, επειδή το νερό άρδευσης αποτελεί φορέα μολύσματος Phytophthora, ιδιαίτερα

όταν γίνεται με αυλάκια, συνιστάται η απολύμανση του νερού. Μία μέθοδος απολύμανσης είναι με την τοποθέτηση μέσα στον κεντρικό αγωγό άρδευσης ένα σακίδιο με κρυστάλλους θειικού χαλκού. Απαιτείται μεγάλη προσοχή όμως, διότι πυκνές διαλύσεις χαλκού σε όξινα εδάφη είναι τοξικές στο ριζικό σύστημα των δένδρων. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο το σακίδιο να έχει πυκνή ύφανση και οι κρύσταλλοι να είναι μεγάλοι ώστε να διαλύονται με αργό ρυθμό. Ένα σκεύασμα που χρησιμοποιείται επίσης για την απολύμανση του εδάφους είναι το Cheshunt compound, το οποίο είναι μείγμα από 11 μέρη ανθρακικής αμμωνίας και 2 μέρη θειικού χαλκού και χρησιμοποιείται με ριζοπότισμα (Ελένα, 1999· Παναγόπουλος, 2007). Καλλιεργητικές μέθοδοι για την εξάλειψη των παθογόνων έχουν χρησιμοποιηθεί με επιτυχία κυρίως σε ετήσιες καλλιέργειες.

Η αμειψισπορά είναι μια αποτελεσματική πρακτική εάν η εναλλακτική καλλιέργεια δεν προσβάλλεται από Phytophthora. Σε καλλιέργειες πατάτας οι εναλλακτικές καλλιέργειες είναι η μηδική, ο αραβόσιτος και τα χειμερινά σιτηρά, με διάρκεια 3-4 έτη (Ελένα, 1999). Βιολογική αντιμετώπιση Η βιολογική αντιμετώπιση αξιοποιεί τη δραστηριότητα άλλων μικροοργανισμών που έχουν ανταγωνιστική ή αντιβιοτική δράση στα είδη Phytophthora χωρίς να είναι επιβλαβείς στα φυτά. Αυτή η πρακτική παρέχει μια ελκυστική και φιλική προς το περιβάλλον επιλογή για την αντιμετώπιση ή την καταστολή της ανάπτυξης των ωομυκήτων. Έχουν αναγνωριστεί αρκετά είδη μυκήτων ανταγωνιστών, όπως είδη Trichoderma, Penicillium funiculosum, είδη Gliocladium και Chaetomium globosum καθώς και βακτήρια τα οποία καταστέλλουν την ανάπτυξη του P. cinnamomi και άλλων εδαφογενών ειδών Phytophthora. Βιολογική καταπολέμηση μπορεί να γίνει με την προσθήκη εξωγενών οργανισμών ανταγωνιστών του Phytophthora ή με τη διέγερση της δραστηριότητας υπαρχόντων μικροοργανισμών στο έδαφος με την προσθήκη οργανικής ουσίας (Erwin & Ribeiro, 1996· Drenth & Guest, 2004).

Χρήση μυκητοκτόνων Οι χημικές ουσίες χρησιμοποιούνται για να συμπληρώσουν όλες τις άλλες πρακτικές διαχείρισης. Όπως προαναφέρθηκε, χημικές ουσίες χρησιμοποιούνται για την εξάλειψη των παθογόνων Phytophthora από τα εργαλεία και τον υπόλοιπο εξοπλισμό παραγωγής, το νερό και το έδαφος. Άλλες χημικές ουσίες χρησιμοποιούνται για την προστασία των φυτικών ιστών από μόλυνση ή για την αναστολή της περαιτέρω ανάπτυξης του μύκητα στους φυτικούς ιστούς (Drenth & Guest, 2004). Πολλά μυκητοκτόνα επαφής χρησιμοποιούνται συνήθως για την προστασία των φυτών από τη μόλυνση του φυλλώματος, αλλά και του ριζικού συστήματος από διάφορα είδη Phytophthora. Αυτά τα μυκητοκτόνα αναστέλλουν τη βλάστηση των σπορίων ή/και τη διείσδυση στους φυτικούς ιστούς. Ωστόσο, επειδή αυτά τα μυκητοκτόνα δεν είναι διασυστηματικά είναι αναποτελεσματικά όταν το παθογόνο έχει ήδη εισχωρήσει στους φυτικούς ιστούς. Αυτά χρησιμοποιούνται μόνο ως προστατευτικά σε υγιείς ρίζες και στο φύλλωμα. Τα χαλκούχα σκευάσματα, όπως ο βορδιγάλειος πολτός, έχουν χρησιμοποιηθεί για πολλά χρόνια και παραμένουν ακόμα αποτελεσματικά.

Τα μυκητοκτόνα της ομάδας των φαινυλαμιδίων (phenylamide) είναι διασυστηματικά μυκητοκτόνα. Αυτή η ομάδα περιλαμβάνει το metalaxyl-m (εμπορική ονομασία Ridomil), το οποίο συνήθως εφαρμόζεται με ριζοπότισμα για να είναι αποτελεσματικό. Ωστόσο, έχει ορισμένα μειονεκτήματα ως μυκητοκτόνο, διότι αποικοδομείται εύκολα από μικροοργανισμούς του εδάφους, ως επίσης έχει παρατηρηθεί ανάπτυξη ανθεκτικότητας σε οργανισμούς Phytophthora, ιδιαίτερα στο P. infestans. Περισσότερο αποτελεσματικές είναι οι φωσφονικές ενώσεις fosetyl-Al (σκεύασμα Aliette) και το φωσφονικό κάλιο (potassium phosphonate). Ο μηχανισμός δράσης τους είναι διπλός, εμφανίζουν τοξική δράση κατά των παθογόνων και ταυτόχρονα έμμεση δράση, με την επαγωγή μηχανισμών άμυνας στα φυτά, όπως είναι η παραγωγή πολυφαινολών και φυτοαλεξινών στους φυτικούς ιστούς (Erwin & Ribeiro, 1996· Τζάμος, 2007). Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 7. n

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 45

βαί-

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΛΙΑ

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΡΔΕΥΣΗΣ ΣΤΑ ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΚΑΙ ΕΛΑΙΟΚΑΡΠΟΥ Θα πρέπει να είναι στοχευμένη και ορθολογική

Στη ελληνική βιβλιογραφία υπάρχουν πολλές αναφορές σχετικά με την αποτελεσματική άρδευση της ελιάς και πως αυτή μπορεί να επηρεάσει την ποσότητα της παραγωγής. Παράλληλα όμως η επίδραση της άρδευσης στην ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος (ελαιόκαρπους και ελαιόλαδο) δεν έχει αποτυπωθεί με σαφή και κατανοητό τρόπο για τους παραγωγούς. Το παρόν άρθρο προσπαθεί να καλύψει αυτό το κενό δίδοντας μια ολιστική και με απλό τρόπο παρουσίαση των επιδράσεων του νερού άρδευσης (μη αρδευόμενοι ελαιώνες, ορθολογικά αρδευόμενοι ελαιώνες και υπερβολικά αρδευόμενοι ελαιώνες) στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του παραγόμενου προϊόντος είτε αφορά ελαιοποιήσιμες είτε επιτραπέζιες ελιές. Συνοψίζοντας τα ευρήματα της διεθνούς και ελληνικής βιβλιογραφίας προκύπτει ότι η στοχευμένη και ορθολογική άρδευση της ελιάς πλεονεκτεί και σε όρους ποιότητας παραγόμενου προϊόντος, δίνοντας με αυτό τον τρόπο ένα συγκριτικό πλεονέκτημα στον παραγωγό. Δρ. ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΚΟΥΡΓΙΑΛΑΣ Κύριος Ερευνητής Υπεύθυνος Εργ. Υδατικών Πόρων – Αρδεύσεων & Περιβαλλοντικής Γεωπληροφορικής Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου / ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ

ύμφωνα με τον FAO σε αρδευόμενους ελαιώνες παρουσιάζεται αύξηση του βάρος του καρπού και της περιεκτικότητας σε λάδι σε σχέση με τους μη αρδευόμενους ελαιώνες. Επίσης ο παράγοντας της άρδευσης έχει άμεση επίδραση στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου. Σε αυτό το άρθρο συνοψίζεται η επίδραση των διαφορετικών επιπέδων άρδευσης στις παραμέτρους ποιότητας του ελαιοκάρπου και του ελαιολάδου στις μεσογειακές συνθήκες τόσο για ελαιοποιήσιμες όσο και για επιτραπέζιες ελιές. Συγκεκριμένα αναλύεται η επίδραση του νερού στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου και ελαιοκάρπου για την περίπτωση: α) μη αρδευόμενων ελαιώνων (ξηρικοί ελαιώνες), β) ορθολογικά αρδευόμενων ελαιώνων σύμφωνα με τα διαφορετικά στάδια ανάπτυξης και τις αρδευτικές ανάγκες της καλλιέργειας, αρδευτικές ανάγκες οι οποίες προσδιορίζονται μέσω της εξατμισοδιαπνοής ή/και σύμφωνα με τα βέλτιστα επίπεδα εδαφικής υγρασίας, και γ) υπερβολικά αρδευόμενων ελαιώνων. Αναλυτικότερα, όσο αφορά την επίδραση της άρδευσης στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου (Οξύτητα, Δείκτες: Κ232, Κ270 και ΔΚ, Αριθμός υπεροξειδίων, Ολικές φαινόλες, Οργανοληπτικά χαρακτηριστικά: φρουτώδες, πικρό, πικάντικο) προκύπτουν τα παρακάτω συμπεράσματα:

46 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

♦ Οξύτητα του ελαιολάδου: δεν φαίνεται να επηρεάζεται σημαντικά σε μη αρδευόμενους ελαιώνες ενώ παρουσιάζει την τάση μειωμένων τιμών σε ορθολογικά αρδευομένους ελαιώνες. ♦ Δείκτες Κ232, Κ270 και ΔΚ του ελαιόλαδου: δεν φαίνεται να επηρεάζονται σημαντικά από την άρδευση. Παρόλα αυτά υπάρχει μια τάση για αυξημένες τιμές σε μη αρδευόμενους ελαιώνες, γεγονός που οδηγεί σε μείωση της σταθερότητας των ελαίων σε αυτές τις περιπτώσεις. Σε ορθολογικά αρδευόμενους ελαιώνες υπάρχει η τάση μείωσης των παραπάνω δεικτών χωρίς όμως να επηρεάζονται σημαντικά. ♦ Λόγος ελαϊκού προς λινελαϊκό οξύ: η άρδευση φαίνεται να επηρεάζει θετικά το συγκεκριμένο λόγο, αυξάνοντας την σταθερότητα του ελαιολάδου στην οξείδωση. ♦ Αριθμός υπεροξειδίων: έχει την τάση να παρουσιάζει αυξημένες τιμές σε μη αρδευομένους ελαιώνες ενώ παρουσιάζει την τάξη μειωμένων τιμών σε ορθολογικά αρδευομένους ελαιώνες. Στην περίπτωση υπερβολικής άρδευσης υπάρχει η τάση αυξημένων τιμών. ♦ Ολικές φαινόλες: έχουν την τάση να παρουσιάζουν μειωμένες τιμές σε μη αρδευομένους ελαιώνες και παρουσιάζουν αυξημένες τιμές σε ορθολογικά αρδευομένους ελαιώνες. Στην περίπτωση υπερβολικής άρδευσης υπάρχει η τάση μειωμένων τιμών. ♦ Οργανοληπτικά χαρακτηριστικά (φρουτώδες, πικρό, πικάντικo): υπάρχει η τάση να παρουσιάζουν αυξημένες τιμές σε μη αρδευομένους ελαιώνες και σε ορθολογικά αρδευομένους ελαιώνες, ενώ σε υπερβολικά αρδευόμενους ελαιώνες υπάρχει η τάση μείωσης των τιμών. Παράλληλα έχει διαπιστωθεί ότι η ορθή αρδευτική πρακτική στην ελαιοκαλλιέργεια οδηγεί σε πιο πικρά, σταθερά και έντονα στο χρώμα ελαιόλαδα από εκείνα από τα οποία προέρχονται από αγροτεμάχια που δέχονται υπερβολικές ποσότητες νερού άρδευσης. ♦ Ελαιοπεριεκτικότητα: Σύμφωνα με μελέτες, αυξημένα επίπεδα χλωριούχου νατρίου στο νερό άρδευσης (υψηλή αλατότητα) οδηγούν σε μείωση της περιεκτικότητας σε λάδι στους καρπούς και αύξηση των ολικών φαινολών στα ελαιόλαδα.

Τα παραπάνω συμπεράσματα καθώς και τα επιθυμητά επίπεδα όσον αφορά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου περιγράφονται αναλυτικά στον Πίνακα 1. Όσον αφορά την επίδραση της άρδευσης στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ελαιόκαρπου επιτραπέζιας ελιάς (βάρος καρπού, λόγος σάρκας προς πυρήνα καρπού, σκληρότητα σάρκας, μήκος καρπού, πλάτος καρπού, και καθαρό χρώμα καρπού) προκύπτουν τα παρακάτω συμπεράσματα: ♦ Βάρος καρπού: επηρεάζεται αρνητικά σε μη αρδευόμενους ελαιώνες ενώ παρουσιάζει την τάση αυξημένων τιμών σε ορθολογικά αρδευόμενους ελαιώνες σε σχέση με υπερβολικά αρδευόμενους ελαιώνες. ♦ Λόγος της σάρκας προς πυρήνα καρπού: επηρεάζεται αρνητικά σε μη αρδευόμενους ελαιώνες, ενώ θετικά σε αρδευόμενους. ♦ Σκληρότητα σάρκας: η υπερβολική άρδευση φαίνεται να επηρεάζει

αρνητικά την συγκεκριμένη παράμετρο, αυξάνοντας το κίνδυνο προσβολών από εχθρούς και ασθένειες τόσο πριν την συγκομιδή όσο και μετά από αυτήν. ♦ Μήκος καρπού: έχει την τάση να παρουσιάζει αυξημένες τιμές σε αρδευόμενους ελαιώνες ενώ παρουσιάζει την τάξη μειωμένων τιμών σε μη αρδευόμενους ελαιώνες. ♦ Πλάτος καρπού: έχει την τάση να παρουσιάζει αυξημένες τιμές σε ορθολογικά αρδευόμενους ελαιώνες ενώ παρουσιάζει την τάξη μειωμένων τιμών σε μη αρδευόμενους ελαιώνες. Στην περίπτωση υπερβολικής άρδευσης δεν φαίνεται να επηρεάζεται σημαντικά. ♦ Καθαρό χρώμα καρπού: σε ορθολογικά αρδευόμενους ελαιώνες υπάρχει η τάση για μεγαλύτερη καθαρότητα στο χρώμα του καρπού. Στην περίπτωση υπερβολικής άρδευσης ή σε μη αρδευόμενους ελαιώνες δεν φαίνεται να επηρεάζεται σημαντικά.

Πίνακας 1: Ποιοτικά χαρακτηριστικά ελαιολάδου και πως αυτά επηρεάζονται από τα επίπεδα άρδευσης (: καμία επίδραση, : μειωμένες τιμές, : αυξημένες τιμές). Τα πράσινα κελιά στον παραπάνω πίνακα υποδηλώνουν επίδραση σύμφωνη με τα επιθυμητά επίπεδα, τα κόκκινα κελιά επίδραση αντίθετη με τα επιθυμητά επίπεδα και τα πορτοκαλί κελιά μη σημαντική επίδραση. ÐïéïôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ åëáéïëÜäïõ

Ìç áñäåõüìåíïé åëáéþíåò

ÏñèïëïãéêÜ áñäåõüìåíïé åëáéþíåò

ÕðåñâïëéêÜ áñäåõüìåíïé åëáéþíåò

ÅðéèõìçôÜ åðßðåäá

Ïîýôçôá









Äåßêôåò Ê232, Ê270 êáé ÄÊ





Eëáúêü ïîý ðñïò ëéíåëáúêü ïîý





Áñéèìüò õðåñïîåéäßùí









ÏëéêÝò öáéíüëåò









ÏñãáíïëçðôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ (öñïõôþäåò, ðéêñü, ðéêÜíôéêï)







07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 47

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΛΙΑ

Πίνακας 2: Ποιοτικά χαρακτηριστικά ελαιοκάρπου και πως αυτά επηρεάζονται από τα επίπεδα άρδευσης (: καμία επίδραση,: μειωμένες τιμές, : αυξημένες τιμές). Τα πράσινα κελιά στον παραπάνω πίνακα υποδηλώνουν επίδραση σύμφωνη με τα επιθυμητά επίπεδα, τα κόκκινα κελιά επίδραση αντίθετη με τα επιθυμητά επίπεδα και τα πορτοκαλί κελιά μη σημαντική επίδραση. ÐïéïôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ åëáéüêáñðïõ

Ìç áñäåõüìåíïé åëáéþíåò

ÏñèïëïãéêÜ áñäåõüìåíïé åëáéþíåò

ÕðåñâïëéêÜ áñäåõüìåíïé åëáéþíåò

ÅðéèõìçôÜ åðßðåäá

ÂÜñïò Êáñðïý





ÓÜñêá / ÐõñÞíá





Óêëçñüôçôá óÜñêáò







ÌÞêïò Êáñðïý





ÐëÜôïò Êáñðïý









Êáèáñü ×ñþìá Êáñðïý









48 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Συμπερασματικά, είναι γνωστό ότι η υπερβολική άρδευση, είτε αφορά το σύνολο της αρδευτικής περιόδου είτε μεμονωμένες εφαρμογές (ποτίσματα), είναι καθοριστικός παράγοντας εμφάνισης ασθενειών, αύξησης των ζημιών από τον δάκο, συσσώρευσης αλάτων, απώλειας αζώτου και άλλων θρεπτικών συστατικών καθώς και ανάπτυξης ζιζανίων. Επιπρόσθετα, ποιοτικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου και του ελαιοκάρπου επηρεάζονται αρνητικά από την υπερβολική άρδευση. Άρα όταν η άρδευση της ελιάς γίνεται εμπειρικά χωρίς επιστημονική καθοδήγηση έχει ως αποτέλεσμα αφενός τη σπατάλη των υδατικών πόρων και αφετέρου τον κίνδυνο απώλειας της παραγωγής με όρους ποσότητας και ποιότητας. Τα παραπάνω αποτελέσματα πρόσφατα επαληθεύτηκαν από το Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου / ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ σε ελαιώνες της Κρήτης στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκό έργο Horizon 2020 με τίτλο «Developing Earth Observation (EO)-powered services to promote soil carbon sequestration through regenerative agriculture / Earth Observation & Water efficiency in semi-arid agriculture» (ακρωνύμιο: AgriCapture CO2, διάρκεια έργου 20192023). Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 7. n

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 49

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΛΙΑ

ΕΚΜΗΧΑΝΙΣΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Μονόδρομος για τη διάθεση ανταγωνιστικών προϊόντων ελιάς

Κάθε φθινόπωρο οι ελαιοπαραγωγοί έχουν τα ίδια ερωτήματα σχετικά με το ποιά μέθοδο συγκομιδής να χρησιμοποιήσουν, ποιά είναι λιγότερο χρονοβόρα και κοστοβόρα. Θα πρέπει να τονιστεί ότι το τελικό κέρδος των ελαιοπαραγωγών δεν εξαρτάται μόνο από την τεχνολογία που θα χρησιμοποιήσουν για να συλλέξουν τους καρπούς, αλλα και απο τον χρόνο συλλογής τους, τις καλλιεργητικές φροντίδες και φυσικά τις καιρικές συνθήκες. Στο συγκεκριμένο άρθρο παρουσιάζονται οι τρόποι συγκομιδής της ελιάς μαζί με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους. ΛΙΆΚΟΣ¹ ΒΑΣΊΛΕΙΟΣ, ΠΑΠΑΧΑΤΖΉΣ¹ ΑΧΙΛΛΈΑΣ, ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΥ¹ ΒΑΣΊΛΕΙΟΣ, ΓΡΆΒΑΛΟΣ¹,² ΙΩΆΝΝΗΣ, ΠΑΠΑΧΑΤΖΉΣ³ ΑΛΈΞΑΝΔΡΟΣ ¹ Εργαστήριο Γεωργίας Ακριβείας ² Εργαστήριο Γεωργικής Μηχανικής και Τεχνολογίας ³ Εργαστήριο Δενδροκηπευτικών & Εδαφικών Πόρων Τμήμα Γεωπονίας – Αγροτεχνολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Γαιόπολις, Λάρισα

γεωργία συνεχώς εξελίσσεται, καθοδηγούμενη από τεχνολογικές εξελίξεις που βελτιώνουν την αποτελεσματικότητα και την ποιότητα της παραγωγής. Η ανάγκη να τις ακολουθούμε, μεγαλώνει παράλληλα με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η γεωργία. Σήμερα, για την καλλιέργεια της ελιάς, τη μεγαλύτερη πρόκληση αποτελεί η έλλειψη εργατικού δυναμικού καθώς και τα αυξημένα κόστη αυτού κατα το στάδιο της συγκομιδής των καρπών. Η συγκομιδή της ελιάς για τροφή και λάδι γίνεται εδώ και χιλιάδες χρόνια. Η λήψη αποφάσεων συγκομιδής σχετικά με τη μεθοδολογία, το χρονοδιάγραμμα και άλλα, βασίζεται σε διάφορους παράγοντες. Ο κυριότερος παράγοντας είναι οι ποικιλίες που καλλιεργούνται. Αυτό γιατί κάθε ποικιλία ελιάς έχει μοναδικά χαρακτηριστικά, όπως μέγεθος καρπού (μικρό-, μέσο-, αδρό- καρπές, μέγεθος κουκουτσιού (μίκρο-, μέσο-, μάκρο- πύρηνες) ή αναλογία σάρκας/κουκουτσιού, περιεκτικότητα σε λάδι, προφίλ χρώματος και γεύσης, καθώς και εκτιμήσεις για τον τύπο της συγκομιδής (χειροκίνητη ή μηχανική), τις κλιματικές συνθήκες κ.λπ. Χρήση των παραπάνω χαρακτηριστικών μπορεί να βοηθήσει στη σωστή λήψη αποφάσεων για την συγκομιδή της ελιάς. Παρακάτω παρουσιάζονται τα μηχανήματα συγκομιδής που μπορεί να χρησιμοποιήσει κάποιος παραγωγός στη σημερινή εποχή.

50 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Εικ. 1: Χτένια χεριού. Μερικές φορές θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν σκάλες ή ανυψωτικές πλατφόρμες ή μακριές ξύλινες λαβές για τη συλλογή των καρπών από τα ψηλά σημεία της κόμης των δένδρων.

Τρόποι συγκομιδής της ελιάς ♦ Συλλογή με μηχανήματα από το έδαφος: Χρησιμοποιείται σε καρπούς που έχουν πέσει στο έδαφος. Η ποιότητα του ελαιολάδου όμως ίσως είναι πολύ χαμηλή. ♦ Χρήση χτενιών χεριού: Χρησιμοποιείται κυρίως σε σχετικά μικρούς οικογενειακούς ελαιώνες. Το πλεονέκτημα των χτενιών χεριού είναι ότι δεν προκαλούν μεγάλη ζημιά στους βλαστούς (Εικ. 1). Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην επηρεάζεται αρνητικά η παραγωγή της επόμενης χρονιάς. Το μειονέκτημα της χρήσης των χτενιών είναι ότι απαιτούν πολλά εργατικά χέρια και αυτό αυξάνει το κόστος αλλά και τη χρονική διάρκεια της συγκομιδής.

♦ Συλλογή των καρπών με τα χέρια από το δέντρο: Μερικοί παραγωγοί επιλέγουν να συλλέγουν τις ελιές από τα δέντρα με τα χέρια. Αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται μόνο για τις επιτραπέζιες ελιές. Απαιτεί πολλά εργατικά χέρια και αυτό αυξάνει το κόστος αλλά και τη χρονική διάρκεια της συγκομιδής. ♦ Χρήση ξύλινων ράβδων – Ράβδισμα: Η συγκεκριμένη μέθοδος συλλογής των καρπών θα πρέπει να εγκαταλειφθεί οριστικά γιατί τραυματίζει τα δέντρα, σπάζει πολλούς μικρούς βλαστούς και καθιστά τα δέντρα ευάλωτα σε μυκητολογικές προσβολές και στο βακτήριο της φυματίωσης. Όλα αυτά συμβάλλουν στη μειωμένη βλάστηση των δέντρων αλλά και στο φαινόμενο της παρενιαυτοφορί-

2α

2β

ας (απότομη και απρόσμενη μείωση παραγωγής).

λειτουργήσουν είτε με μπαταρία είτε με κινητήρες εσωτερικής καύσης.

Εικ 2: Διάφορες κεφαλές σε ελαιοραβδιστικά μηχανήματα χειρός.

♦ Ελαιοραβδιστικά μηχανήματα χειρός: Τα μηχανήματα αυτά χρησιμοποιούνται αρκετά τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Αυτό γιατί αυξάνουν την καρποφορία της επόμενης χρονιάς καθώς δεν δημιουργούν μεγάλες ζημιές στους βλαστούς των δέντρων. Υπάρχουν διάφοροι τύποι ελαιοραβδιστικών μηχανημάτων οι οποίοι διακρινονται σε περιστροφικούς, παλμικούς, παλινδρομικούς (Εικ. 2) Στο άκρο των ελαιοραβδιστικών μπορούν να τοποθετηθούν διάφοροι τύποι κεφαλών οι οποίες κεφαλές μπορούν να

♦ Αυτόνομα μηχανοκίνητα ελαιοραβδιστικά μηχανήματα: Τέτοια μηχανήματα είναι βαρέου τύπου (δεν χρησιμοποιούνται με τα χέρια) τοποθετούνται στα υδραυλικά συστήματα των γεωργικών μηχανημάτων (Εικ. 3). Η συλλογή των καρπών πραγματοποιείται πολύ εύκολα αρκεί να υπάρχει ένας χειριστής του μηχανήματος που να έχει εμπειρία στη χρήση του.

από την Ισπανία, χρησιμοποιούνται παρελκόμενα ή αναρτώμενα σε ελκυστήρες μηχανήματα που αποσπουν τον καρπό από το δέντρο με τη διαδικασία της δόνησης.Τα μηχανήματα αυτά απευθύνονται σε όλα τα ελαιόδεντρα παραδοσιακής ή πυκνής φύτευσης. Οι αποστάσεις φύτευσης πρέπει να είναι μεγαλύτερες από 5 x 5 μ για να υπάρχει χώρος να ελιχθεί ο ελκυστήρας μαζί με το δονητικό μηχάνημα. Τα αποτελέσματα είναι βέλτιστα όταν τα δέντρα έχουν διαμορφωθεί με προδιαγραφές που ευνοούν τη χρήση τέτοιων μηχανημάτων (π.χ. υψηλά σταυρώματα και ποδιές). Το μεγαλύτερο όφελος προκύπτει όταν το δονητικό μηχάνημα είναι εξοπλισμένο παράλληλα με σύστημα ανάποδης ομπρέλας που συλλέγει τον καρπό που πέφτει, αποφεύγοντας κατά αυτόν τον τρόπο το άπλωμα διχτυών. Ένα δονητικό μηχάνημα με ομπρέλα (Εικ. 4), μπορεί να συλλέξει έως 500 ελαιόδεντρα σε μία μέρα με μόλις δύο χειριστές (έναν να λειτουργεί τον ελκυστήρα & δονητικό και έναν να παραλαμβάνει τον καρπό).

♦ Δονητικά μηχανήματα: Εδώ και κάποιες δεκαετίες, ξεκινώντας 3

Εικ. 3: Μηχανοκίνητα ελαιοραβδιστικά μηχανήματα. Είναι αξιοσημείωτο ότι ορισμένα από αυτά μπορούν να λειτουργήσουν με τα υδραυλικά των γεωργικών μηχανημάτων.

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 51

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΛΙΑ Εικ. 4: Δονητικό μηχάνημα. Η χρήση της ομπρέλας είναι πολλή σημαντική καθώς συλλέγονται οι καρποί πολύ γρήγορα χωρίς να χτυπηθούν ή να ακουμπήσουν στο έδαφος.

Τα πλεονεκτήματα χρήσης τέτοιων δονητικών μηχανημάτων είναι η μείωση του εργατικού δυναμικού, η μεγάλη ταχύτητα συλλογής, η μείωση του κόστους συλλογής των καρπών και η αποφυγή τραυματισμού των βλαστών το οποίοι θα συμβάλει στο να μην υπάρχει απώλεια καρπών την επόμενη χρονιά. Στις προκλήσεις της χρήσης των δονητικών μηχανημάτων είναι η διαμόρφωση των δέντρων η οποία μερικές φορές δεν είναι σωστή, η συλλογή σε συνθήκες μεγάλης υγρασίας κυρίως μετά από βροχόπτωση είναι δύσκολη. Τέλος η χρήση τέτοιων μηχανημάτων είναι δύσκολη σε δύσβατους ελαιώνες ή σε ελαιώνες με μεγάλης κλίση του εδάφους. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν και

δονητικά μηχανήματα χειρός τα οποία δονούν βλαστούς με μικρή σχετικά διάμετρο (Εικ. 5). Το πλεονέκτημά τους έναντι των ελαιοραβδιστικών είναι ότι δεν προκαλούν τόσο μεγάλη ζημιά στους βλαστούς στο σημείο επαφής. ♦ Αυτοκινούμενα μηχανήματα για υπέρπυκνη φύτευση: Όταν αναφερόμαστε σε Υπέρπυκνη φύτευση (Super High Density – SHD), εννοούμε αποστάσεις φύτευσης 1,35 - 1,5μ πάνω στη γραμμή και 3,5 – 4,0μ ανάμεσα από τις γραμμές. Τα αυτοκινούμενα μηχανήματα που συλλέγουν τους καρπούς της ελιάς από τέτοιες φυτεύσεις, περνάνε πάνω από τη γραμμή των δέντρων και με παλλόμενες ρά-

βδους στο εσωτερικό τους αποσπάνε λόγω αδράνειας τον καρπό, ο οποίος συλλέγεται στους μεγάλους κάδους της μηχανής (Εικ. 6). Η Υπέρπυκνη καλλιέργεια πχ. της ελιάς μετράει ήδη πάνω από 15 χρόνια στην Ελλάδα. Η πρώτη μηχανική συλλογή τέτοιας καλλιέργειας έλαβε χώρα στο κτήμα Τζιάκα στους Νέους Επιβάτες Θεσσαλονίκης το 2007 με μία αυτοκινούμενη μηχανή της Γαλλικής εταιρείας GREGOIRE G 122., ενώ από το 2008 χρησιμοποιήθηκε παρεμφερής συλλεκτική μηχανή στον Κρανώνα της Λάρισας. Οι ιδιοκτήτες έμειναν απόλυτα ευχαριστημένοι και από τότε οι εκτάσεις αυξήθηκαν με γεωμετρική πρόοδο και πολλές νέες περιοχές μπήκαν στον ελαιοκομικό χάρτη της υπέρπυκνης φύτευσης. Σήμερα, υπάρχουν περίπου 17.000 στρέμματα Υπέρπυκνης φύτευσης ελιάς (κατά προσέγγιση) σε Πελοπόννησο, Θράκη, Θεσσαλία, Μακεδονία και Ήπειρο και αρκετές αυτοκινούμενες μηχανές συγκομιδής. Τα πλεονεκτήματα των αυτοκινούμενων μηχανημάτων για υπέρπυκνη φύτευση είναι η μείωση του εργατικού δυναμικού καθώς μόνο δύο άτομα αρκούν – ένας να χειρίζεται το μηχάνημα συλλογής και ένας άλλος να παραλαμβάνει τους καρπούς. Επίσης η μεγάλη ταχύτητα συλλογής είναι ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα καθώς τέτοια μηχανήματα μαζεύουν πέντε στρέμματα την

Εικ. 5: Δονητικό μηχάνημα χειρός. Οι βλαστοί τοποθετούνται σε έναν μεταλλικό γάντζο ο οποίος έχει ειδική επένδυση στο σημείο επαφής του με τους βλαστούς για να μην δημιουργούνται ζημιές στους βλαστούς.

52 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Εικ 6: Μηχανική συγκομιδή ελιάς. Το αυτοκινούμενο όχημα περνά πάνω από την κόμη των δέντρων και με τη βοήθεια χτενιών συλλέγει τους καρπούς χωρίς να τους τραυματίζει.

Íåñü κλήσεις της χρήσης τέτοιων αυτοκινούμενων μηχανημάτων είναι το μεγάλο κόστος απόκτησης μηχανής αλλά δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι μπορούν να συγκομιστούν εκατοντάδες ή και χιλιάδες στρέμματα κάθε χρόνο εάν λάβουμε υπόψη ότι τέτοια μηχανήματα μπορούν να συγκομίσουν βερίκοκα, ροδάκινα, δαμάσκηνα, οινοποιήσιμα σταφύλια, αμύγδαλα και ελιές.

ώρα (με τουλάχιστον 166 δέντρα/στρέμμα), ή πάνω από 800 με 1.000 δέντρα την ώρα, ή 6 με 8 τόνους ελαιόκαρπου ανά ώρα! Επιπλέον το κόστος συλλογής των καρπών ελιάς και του τελικού προϊόντος μειώνεται καθώς σύμφωνα με δημοσιευμένα σε διεθνή Συνέδρια, από τον Καθηγητή Δενδροκομίας, Δρ. Αλέξανδρο Παπαχατζή, το κόστος παραγω-

γής ανά λίτρο ελαιολάδου με το υπέρπυκνο σύστημα, το 2010 ήταν 0,67€, ενώ σήμερα ακόμη και με τις συνεχείς ανατιμήσεις, δεν ξεπερνά το 1,20 με 1,50 €. Αξίζει επιπλέον να επισημάνουμε ότι το υπέρπυκνο σύστημα φύτευσης ελιάς, παράγει κάθε χρόνο, χωρίς να παρενιαυτοφορεί όπως συμβαίνει με τα παραδοσιακά ελαιόδεντρα. Στις προ-

Μέλλον Το Τμήμα Γεωπονίας – Αγροτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας που βρίσκεται στην πανεπιστημιούπολη Γαιόπολις στη Λάρισα προσπαθεί να δημιουργήσει νέες τεχνολογίες, τεχνικές και ρομποτικά συστήματα για την πλήρη αυτοματοποίηση της συγκομιδής των καρπών ελιάς σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. n

ÅíÝñãåéá

ÕäáôÜí

Ðñùôå

ËéðáñÜ

ÄéáéôçôéêÝò

ÏëéêÜ

Âéôáìßíç

Èåéáìßíç

Íéáóßíç

Ðáíôï

Ðõñéäïîßíç

Ñéâïöëáâßíç

Öïëéêü

ÊÜëéï

ÍÜôñéï

ÁóâÝóôéï

ÌáããÜíéï

ÌáãíÞóéï

ÓåëÞíéï

Óßäçñïò

Öþóöïñïò

×áëêüò

ØåõäÜñãõñïò

Πηγή: https:/ *Αναφ

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 53

ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ | ΒΑΜΒΑΚΙ

ΠΡΑΣΙΝΟ ΚΑΙ ΡΟΔΙΝΟ ΣΚΟΥΛΗΚΙ ΣΤΟ ΒΑΜΒΑΚΙ Δύο εχθροί με οικονομική σημασία

Το πράσινο σκουλήκι (Helicoverpa armigera) και το ρόδινο σκουλήκι (Pectinophora gossypiela) αποτελούν δύο εκ των σημαντικότερων εχθρών του βαμβακιού, τόσο για την Ελλάδα όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Το H. armigera είναι το είδος που προκαλεί τις μεγαλύτερες οικονομικές καταστροφές παγκοσμίως. Οι ξενιστές οικονομικής σημασίας του εντόμου είναι δεκάδες. Λόγω της εξαιρετικής ικανότητας διασποράς, καθώς και το μεγάλο εύρος ξενιστών, η καταπολέμησή του είναι δύσκολη. Έχουν αναπτυχθεί προγράμματα ολοκληρωμένης αντιμετώπισής του (IPM), που συμπεριλαμβάνουν χημική καταπολέμηση, βιολογική με την εξαπόλυση φυσικών εχθρών, χρήση ανθεκτικών ποικιλιών κ.α.. Το P. gossypiela είναι για πολλές χώρες ο κυριότερος εχθρός του βαμβακιού. Στην Ελλάδα προκαλεί οικονομικές ζημίες ετησίως, ενώ στη Θεσσαλία θεωρείται εγγενές. Η αντιμετώπισή του γίνεται κυρίως με χρήση εντομοκτόνων και φερομόνων, ενώ και για αυτό το είδος έχουν αναπτυχθεί προγράμματα ολοκληρωμένης. ΜΑΡΙΟΣ ΤΣΟΠΕΛΑΣ Γεωπόνος MSc

ο βαμβάκι αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά εξαγώγιμα προϊόντα της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Υπολογίζεται ότι, από την συνολική παραγωγή βάμβακος στην Ε.Ε., το 80% προέρχεται από την Ελλάδα. Αποτελεί αροτραία καλλιέργεια που χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή ινών. Ο σπόρος που παραμένει μετά τον εκκοκκισμό για την παραγωγή ινών, χρησιμοποιείται επίσης για παραγωγή ελαίων προς ανθρώπινη κατανάλωση, καθώς και σαν ζωοτροφή. Οι εντομολογικοί εχθροί του βαμβακιού στην Ελλάδα είναι ποικίλοι. Το πράσινο σκουλήκι (Helicoverpa armigera) και το ρόδινο σκουλήκι (Pectinophora gossypiela) είναι δύο από τους πιο σημαντικούς, και σε αυτούς θα εστιάσουμε σε αυτό το άρθρο.

381 είδη. Το H. armigera είναι άκρως πολυφάγο, με τους ξενιστές μεγαλύτερης οικονομικής σημασίας να είναι τα ακόλουθα είδη φυτών: βαμβάκι, καπνός, πατάτα, τομάτα, σόγια, σόργο, αραβόσιτος, λινάρι, μηδική, ρεβυθιά, είδη του γένους Phaseolus, άλλα είδη της οικογένειας Leguminosae, είδη Citrus και Prunus, καθώς και δασικά είδη. Το πλησιέστερο συγγενικά είδος της οικογένειας είναι το H. zea, το οποίο μοιάζει στα εξωτερικά χαρακτηριστικά του, καθιστώντας το μη διακριτό από το H. armigera με γυμνό μάτι. Επιπλέον, έχουν καταγραφεί συζεύξεις των δύο ειδών, οι οποίες παράγουν γόνιμα υβρίδια. Για τον παραπάνω λόγο (αλλά και λόγω της γενικής δυσκολίας στην ταυτοποίηση των ειδών της υποοικογένειας Heliothinae, καθώς μοιάζουν μεταξύ τους), για την ταυτοποίηση του Η. armigera χρησιμοποιούνται μοριακοί δείκτες.

100 χλμ.), ενώ με τη βοήθεια του ανέμου η απόσταση μπορεί να φτάσει και τα 2000 χλμ. Το θηλυκό γεννά 3000 αυγά σε διάστημα 10 ημερών έως 3 εβδομάδων. Τα αυγά κάτω από ιδανικές συνθήκες θερμοκρασίας (27-28οC) εκκολάπτονται σε διάστημα 3 ημερών. Τα ενήλικα κάνουν την εμφάνισή τους από τον Μάιο έως τον Ιούνιο, ανάλογα το γεωγραφικό πλάτος, ενώ με ευνοϊκές κλιματικές συνθήκες μπορούν να εμφανιστούν ακόμα και τον Οκτώβριο. Το μεγάλο εύρος ξενιστών τους επιτρέπει να καταφεύγουν σε αυτούς σε ακατάλληλες κλιματικές συνθήκες. Ο βιολογικός κύκλος του εντόμου είναι σύντομος, με όλα τα στάδια να διαρκούν 30 ημέρες, ενώ μπορεί να φτάσει τις 12 γενεές ανά έτος, ανάλογα με το κλίμα και τον ξενιστή. Τα στάδια ανάπτυξης διαρκούν λιγότερο όσο αυξάνεται η θερμοκρασία, με την ιδανική να είναι 32,5οC.

♦ Αυγό: λευκό-κιτρινωπό αρχικά, με το χρώμα του να αλλάζει σε σκούρο καφέ όσο πλησιάζει στην εκκόλαψη. Το σχήμα του θυμίζει καρπό ροδιάς, με διάμετρο 0,4-0,6mm. Τα αυγά εναποθέτονται σε ανθισμένα φυτά, ή φυτά που πρόκειται να μπουν στο στάδιο της ανθοφορίας. ♦ Προνύμφη: Τα πρώτα δύο προνυμφικά στάδια είναι λευκά-κιτρινωπά έως κοκκινωπά-καφέ. Το κεφάλι και τα πόδια έχουν χρώμα σκούρο καφέ. Οι πλήρως ανεπτυγμένες προνύμφες έχουν μήκος 30-40mm, ενώ το κεφάλι τους έχει χρώμα καφέ με διάσπαρτα στίγματα. ♦ Νύμφη: χρώματος ερυθρού καφέ, με μήκος 14-18mm. ♦ Ενήλικο: μήκος πτερύγων 3,5-4mm, μήκος σώματος 14-18mm. Το χρώμα ποικίλλει, με το πιο συνηθισμένο για τα αρσενικά να είναι πρασινωπό γκρι και για

Εικ. 1: Ενήλικο H. armigera.

Πράσινο σκουλήκι (H. armigera)

Το γένος Helicoverpa (Lepidoptera: Noctuidae) αριθμεί αρκετά πολυφάγα είδη που προκαλούν καταστροφές σε σοδειές παγκοσμίως. Το H. armigera είναι το πιο ευρέως διαδεδομένο είδος του γένους, καθώς και αυτό που προκαλεί τις μεγαλύτερες οικονομικές ζημιές. Το ετήσιο κόστος από ζημιές του εντόμου ξεπερνά τα 2 δισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως. Συγκαταλέγεται στην υποοικογένεια Heliothinae, η οποία αριθμεί

54 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Εικ. 2, 3: Επάνω, ενήλικο H. armigera. Κάτω, ενήλικο H. zea.

Το είδος έχει εξαιρετική ικανότητα διασποράς. Κατά τη διάρκεια της ωοτοκίας, τα θηλυκά μπορούν να ταξιδέψουν 5-10 χιλιόμετρα. Μπορούν επίσης να αποδημήσουν σε μεγάλες αποστάσεις (άνω των

Μορφολογία

τα θηλυκά πορτοκαλί-καφέ. Οι εμπρόσθιες πτέρυγες έχουν 7-8 μαύρα στίγματα κατανεμημένα σε διάταξη γραμμής, ενώ οι πίσω πτέρυγες έχουν καφέ περιοχές σε ακανόνιστο σχήμα. Οι κεραίες του ενήλικου καλύπτονται από τριχίδια.

Όπως προαναφέρθηκε, ο ασφαλέστερος τρόπος για την ταυτοποίηση του H. armigera είναι χρήση μοριακών τεχνικών, καθώς και μελέτη των γεννητικών μορίων του ενήλικου.

Η αντιμετώπιση είναι αρκετά δύσκολη. Ο πολυφαγικός χαρακτήρας του εντόμου, καθώς και η ραγδαία ικανότητα εξάπλωσής του, καθιστούν τα εντομοκτόνα φυτοφάρμακα αποτελεσματικά μόνο στον έλεγχο του πληθυσμού και για μικρό χρονικό διάστημα, αυξάνοντας έτσι το κόστος στην παραγωγή, καθώς και στο περιβάλλον. Για αυτό τον λόγο, αλλά και για τον περιορισμό άσκοπης χρήσης εντομοκτόνων, έχουν αναπτυχθεί προγράμματα ολοκληρωμένης αντιμετώπισης επιβλαβών οργανισμών (Integrated Pest Management- IPM) για την καταπολέμηση του H. armigera. Σε αρκετές περιοχές στον πλανήτη έχουν γίνει εξαπολύσεις φυσικών εχθρών του εντόμου που είτε δρουν συνδυαστικά με τους ήδη υπάρχοντες στην περιοχή, ή είναι πιο αποτελεσματικοί. Τα έντομα Trichogramma pretiosum και T. perkinsi έχουν εισαχθεί από τις ΗΠΑ στην Ινδονησία και στη Νότια Αφρική αντίστοιχα. Άλλες επιτυχημένες απόπειρες εξαπόλυσης είναι τα Chelonus blackburni, Eucelatoria bryani και Bracon kirkpatricki στην Ινδία, το Cotesia marginiventris στα νησιά Fiji κ.α.. Αν και καμία από αυτές τις εξαπολύσεις δεν είχε ιδανικό αποτέλεσμα, η εισαγωγή του Cotesia kazak από την Ελλάδα στη Νέα Ζηλανδία, όπου δεν προϋπήρχε κάποιος φυσικός εχθρός του H. armigera, είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα παρασιτισμού. Σε συνδυασμό με τις εισαγωγές φυσικών παρασιτοειδών, γίνονται συνεχείς προσπάθειες για τη δημιουργία αποτελεσματικού σκευάσματος που θα περιέχει το βακτήριο Bacillus thuringiensis καθώς και τον ιό HaNPV (Helicoverpa armigera nuclear polyhedrosis virus) ώστε να δοθεί στο ευρύ κοινό εναλλακτικός, πλέον αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης του εντόμου με αβλαβή προς το περιβάλλον μέσα. Καθώς δεν έχει βρεθεί καλύτερος τρόπος έως σήμερα, η χρήση των εντομοκτόνων συνιστάται για τον έλεγχο του πληθυσμού. Οι περισσότερες εφαρμογές αυτών στοχεύουν στο προνυμφικό στάδιο. Είναι σημαντικό να υπάρξει μελέτη πριν την εφαρμογή, καθώς το εντομοκτόνο είναι αποτελεσματικό μόνο σε νεαρές προνύμφες, όσο έχουν ακόμα μικρό μέγεθος. Σε μελέτες που έχουν γίνει, έχουν βρεθεί ανθεκτικές προνύμφες ακόμη και 4 ημερών (Daly, 1988). Η παρακολούθηση της διασπορικής και μεταναστευτικής συμπεριφοράς του H. armigera μπορεί να προβεί σημαντική για την πρόληψη προσβολών. Ακόμα σημαντι-

Εικ. 4: Νυμφικό στάδιο του H. armigera. Συμπτώματα

Τα συμπτώματα ποικίλουν ανάλογα με τον ξενιστή: Βαμβάκι: Οπές στη βάση του ανθοφόρου οφθαλμού. Ενίοτε οι προνύμφες τρώνε τα φύλλα και τους μίσχους του φυτού. Τομάτα: το έντομο προσβάλλει τους νεαρούς καρπούς, οι οποίοι πέφτουν στο έδαφος. Επίσης, δευτερογενείς οργανισμοί προσβάλλουν το φυτό και οδηγούν στην αποσύνθεσή του. 5

Εικ. 5: Προσβολή προνύμφης H. armigera σε καρπό τομάτας.

Αραβόσιτος: προσβάλλει τους σπάδικες και καταναλώνει τους καρπούς τους. Είναι κοινές οι δευτερογενείς βακτηριάσεις. Διάγνωση

Οι προνύμφες είναι αρκετές φορές ευδιάκριτες καθώς τρέφονται επάνω στο φυτό. Σε ορισμένες περιπτώσεις όμως βρίσκονται μέσα στα άνθη και τους καρπούς. Εάν δεν υπάρχουν οπές εισόδου, είναι απαραίτητη η κοπή και μελέτη των οργάνων του φυτού ώστε να βρεθούν προνύμφες του εντόμου. Για την ταυτοποίηση του εντόμου, την καταμέτρηση του πληθυσμού καθώς και ως μέτρο παρεμποδισμού σύζευξης, χρησιμοποιούνται φερομονικές παγίδες. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος παγίδευσης των προνυμφών είναι οι φερομονικές παγίδες σε σχήμα κουβά (Guerrero et al., 2014). Για την μαζική παγίδευση ενήλικων ατόμων του εντόμου, χρησιμοποιούνται 30-50 παγίδες ανά 10 στρέμματα, οι οποίες συλλέγουν περίπου 9000 έντομα ανά παγίδα σε καλλιέργειες τομάτας (Shah et al., 2017). Οι παγίδες τοποθετούνται σε ύψος 1,5-1,8m από το έδαφος.

Αντιμετώπιση

κότερη είναι η χρήση των μοντέλων που έχουν δημιουργηθεί για το έντομο. Αυτά τα μοντέλα είναι βασισμένα σε μαθηματικά πειράματα που στοχεύουν στην προσομοίωση της φυσικής διαδικασίας. Σαν διαγνωστικό εργαλείο της φυτοπροστασίας, χρησιμοποιούνται για την έγκαιρη και έγκυρη εφαρμογή φυτοϋγειονομικών μέτρων. Στην Αυστραλία, έχει χρησιμοποιηθεί το σύστημα SIRATAC το 1980, ενώ αργότερα έχει γίνει χρήση του σαφώς πιο εξελιγμένου μοντέλου HEAPS. Το μοντέλο πληροφορεί τον χρήστη για το αποτελεσματικότερο εντομοκτόνο και το ιδανικό χρονικό διάστημα εφαρμογής. Ρόδινο σκουλήκι (P. gossypiela)

Το Pectinophora gossypiela (Lepidoptera: Gelechiidae) θεωρείται εχθρός του βαμβακιού σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε αρκετές χώρες στον κόσμο αποτελεί τον πιο σημαντικό εχθρό για τις καλλιέργειες βαμβακιού. Η πρώτη καταγραφή του εντόμου στην Αυστραλία έγινε το 1911, ενώ είχε εξαπλωθεί νωρίτερα σε χώρες όπως η Τανζανία και η Αίγυπτος. Από εκεί μεταφέρθηκε, μέσω του εμπορίου βαμβακόσπορου, στον δυτικό κόσμο. Στην Ελλάδα θεωρείται από τους σημαντικότερους εχθρούς του βαμβακιού, προκαλώντας μεγάλες οικονομικές ζημιές στις καλλιέργειες κάθε χρόνο. Είναι εγγενές σε πολλές περιοχές της Θεσσαλίας, όπου καλλιεργούνται φυτά βάμβακος ως μονοκαλλιέργεια. Το έντομο έχει 3-5 γενιές ανά έτος ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και την καλλιέργεια. Έχει υπολογιστεί ότι επηρεάζει την παραγωγή κατά 15% τον Ιούλιο, 15-45% τον Αύγουστο, 45-75% τον Σεπτέμβριο, 75-90% τον Οκτωβρίου, φτάνοντας το 100% τον Νοέμβριο. Γενικότερα στην Ελλάδα, το ενήλικο άτομο του P. gossypiela εμφανίζεται περίπου από τον Μάιο έως τα τέλη Σεπτεμβρίου. Μορφολογία & Συμπτώματα

Οι προνύμφες του P. gossypiela προσβάλλουν κυρίως τον καρπό του βάμβακος, την κάψα (cotton boll). To ενήλικο γεννά αυγά πάνω στην κάψα κατά την εποχή της ανθοφορίας. Τα αυγά εκκολάπτονται σε 3-5 ημέρες και οι νεαρές προνύμφες εισέρχονται στην κάψα, κάνοντας μια τρύπα στο εξωτερικό της ώστε να περνάει ο αέρας. Τρέφονται από αυτήν έως ότου φτάσουν στο στάδιο της νύμφης. Εξέρχονται από την κάψα από την κορυφή της, και το στάδιο της νύμφωσης λαμβάνει χώρα στο έδαφος. Μετά από περίπου 9 ημέρες φτάνουν στο στάδιο του ενήλικου. Τα ενήλικα είναι νυκτόβια και το θηλυκό γεννάει αυγά μια ή δύο ημέρες μετά την ενηλικίωσή του, φτάνοντας τα 200-400 ωά το καθένα. Κάτω από ιδανικές κλιματικές συνθήκες, ο βιολογικός κύκλος ολοκληρώνεται σε 25-31 ημέρες.

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 55

ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ | ΒΑΜΒΑΚΙ 6

Εικ. 6, 7: Προνύμφες P. gossypiela σε καρπό βαμβακιού. Διάγνωση

Για τη διάγνωση χρησιμοποιούνται φερομονικές παγίδες, οι οποίες αποκαλύπτουν τυχόν προσβολή. Αντιμετώπιση

Στην περιοχή της Θεσσαλίας τα κύρια εργαλεία ελέγχου του P. gossypiela είναι οι φερομονικές παγίδες και η εφαρμογή εντομοκτόνων για τον έλεγχο του πληθυσμού. Στην πράξη έχει αποδειχθεί πως η εφαρμογή εντομοκτόνων για το ρόδινο σκουλήκι στην αρχή της περιόδου εμφάνισής του προκαλεί έξαρση στους πληθυσμούς άλλων οργανισμών που μπορεί να βρίσκονται στον αγρό, όπως η αφίδα του βαμβακιού (Aphis gossypiii) ή ακάρεα. Επιπλέον, λόγω του κινδύνου για δευτε-

ρογενείς εστίες προσβολής, οι αγρότες εφαρμόζουν εντομοκτόνα αρκετά μετά την κορύφωση της δεύτερης γενιάς, στις περισσότερες περιπτώσεις άσκοπα, αυξάνοντας έτσι το χημικό κόστος, καθώς και το κόστος στο περιβάλλον. Εάν ο ψεκασμός είναι απαραίτητος, είναι πιο αποτελεσματικός τις νυχτερινές ώρες, με χαμηλές ταχύτητες του ανέμου. Αυτό συμβαίνει καθώς ο ψεκασμός είναι πιο αποτελεσματικός αν στραφεί προς το τέλειο έντομο, το οποίο δραστηριοποιείται τις νυχτερινές ώρες. Ένας από τους πιο διαδεδομένους παγκοσμίως τρόπους καταπολέμησης, είναι η χρήση συνθετικών φερομονικών ουσιών (gossyplure, virelure). Η χρήση έχει αποδειχθεί αποτελεσματικότερη και οικονομικότερη από τη χρήση εντομοκτόνων σε πολλές χώρες, όπως η Κίνα, η Ακτή Ελεφαντοστού, το Περού και η Ινδία. Ωστόσο, σε άλλες χώρες με διαφορετικό σύμπλεγμα παρασίτων του βαμβακιού, οι φερομόνες δεν έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Για παράδειγμα, στο Πακιστάν, είναι απαραίτητοι οι ψεκασμοί για τα Earias spp. νωρίς στην καλλιεργητική περίοδο, πράγμα που καθιστά τη χρήση φερομονών άσκοπη (Mabbett, 1991). Όσον αφορά τη βιολογική καταπολέμηση, οι μεγαλύτερες προσπάθειες έχουν

σημειωθεί στις ΗΠΑ. Έγινε εξαπόλυση παρασιτοειδών από την Ινδία, από την Ινδονησία και την Βόρεια Αυστραλία, καθώς και από άλλες χώρες, Ωστόσο, το μόνο παρασιτοειδές που κατάφερε να εγκατασταθεί στο ενδιαίτημα των ΗΠΑ είναι το Bracon kirkpatricki. Προσφάτως έχουν γίνει προσπάθειες ενσωμάτωσης νηματωδών προς τον έλεγχο του πληθυσμού του P. gossypiela. Όπως για το H. armigera, έτσι και για το P. gossypiela έχουν αναπτυχθεί συστήματα ολοκληρωμένης αντιμετώπισης (IPM) για τον έλεγχο του πληθυσμού του. Εν προκειμένω, ο συνδυασμός βιολογικής καταπολέμησης αλλά και χρήσης χημικών εντομοκτόνων έχει προβεί αποτελεσματικός. Βάσει του σχεδίου ολοκληρωμένης αντιμετώπισης «Pectinophora gossypiela IPM project» που υλοποιήθηκε στις ΗΠΑ, έχουν γίνει εξαπολύσεις στείρων εντόμων, καταγραφή και έλεγχος του πληθυσμού με φερομονικές παγίδες, δειγματοληψία στις κάψες του βαμβακιού, χρήση φερομόνων για την διαταραχή της αναπαραγωγής, ελάχιστη χρήση χημικών εντομοκτόνων, καθώς και χρήση ανθεκτικών ποικιλιών. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 7. 

ΟΙ ΚΑΙΡΙΚΈΣ

ΣΥΝΘΉΚΕΣ ΜΕΊΩΣΑΝ ΤΙΣ ΑΠΟΔΌΣΕΙΣ Μια δύσκολη χρονιά αναμένεται να είναι η φετινή για την καλλιέργεια βάμβακος. Οι καιρικές συνθήκες επηρέασαν αρνητικά τις αποδόσεις αλλά και η αγορά δεν δείχνει θετικά σημάδια για τις τιμές. Στο περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία μίλησε ο κ. Μωχάμεντ Νταράουσε, πρώην προϊστάμενος του Εθνικού Κέντρου Ποιοτικού Ελέγχου, Ταξινόμησης και Τυποποίησης Βάμβακος και νυν Επιστημονικός Σύμβουλος στον Αγροτικό Συνεταιρισμό Βαμβακοπαραγωγών Ημαθίας. Όπως ανέφερε ο κ. Νταράουσε στον κ. Παϊσιάδη, φέτος προβλέπει ότι θα έχουμε μια μειωμένη παραγωγή βαμβακιού, κατά 20% σε πανελλαδικό επίπεδο και κατά 30% στη Θεσσαλία. Είναι μια δύσκολη χρονιά για την καλλιέργεια μιας και έχουμε προβλήματα με τις αποδόσεις και θέματα με τις τιμές.

56 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Οι παρατεταμένοι καύσωνες φέτος έκαναν ζημιά στα βαμβακόφυτα, καθώς πέφτουν τα καρύδια ή ανοίγουν «καραμέλα», χωρίς βάρος και ελάχιστη ίνα. Επίσης και οι πρόσφατες βροχές του Σεπτεμβρίου ήρθαν την πιο ακατάλληλη στιγμή για την καλλιέργεια και έφεραν αναβλαστήσεις. Ακόμη δεν γνωρίζουμε πόσο θα μειώσουν τις αποδόσεις. Ήδη ξεκίνησε η συγκομιδή στα πρώιμα ξηρικά βαμβακοχώραφα σε Θεσσαλία και Κομοτηνή, που δίνουν αποδόσεις της τάξης των 150 - 200 κιλά το στρέμμα. Εκτιμώ ότι σε χαμηλά επίπεδα θα κυμανθούν και οι αποδόσεις στα αρδευόμενα. Ειδικά για τη Θεσσαλία είναι η τρίτη συνεχόμενη χρονιά που έχουμε προβλήματα στο βαμβάκι και οι παραγωγοί βρίσκονται σε πολύ άσχημη κατάσταση. Εκτός όμως από τις μειωμένες ποσότητες και τις άσχημες ποιότητες αναμένεται να υπάρξουν προβλήματα και στις εξαγωγές βαμβακιού. Στο παρελθόν η κύρια αγορά που κάναμε εξαγωγές ήταν η Τουρκία. Ήδη από πέρυσι μειώθηκαν οι εξαγωγές μας και φέτος αναμένεται να μειωθούν ακόμη περισσότερο. Τα εκκοκκιστήρια της Τουρκίας έχουν στραφεί στη Βραζιλία για προμήθεια βαμβακιού λόγω καλής ποιότητας

και μειωμένου όγκου. Η χώρα της Λατινικής Αμερικής έχει μεγάλα αγροκτήματα και έχει καταφέρει να εξάγει μεγάλες ποσότητες. Η Ελλάδα δεν έχει καμιά στρατηγική για τον κλάδο. Εδώ και χρόνια μίλαγα για την ανάγκη να στραφεί η χώρα μας στον πιστοποιημένο βαμβάκι και την καλή ποιότητα αλλά δεν έχει γίνει τίποτα. Με τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Βαμβακοπαραγωγών Ημαθίας κάνουμε ένα ερευνητικό πρόγραμμα για μια ορθολογική άρδευση. Πρόσφατα έγινε η συγκομιδή και είδαμε ότι στα χωράφια που κάναμε μια λιγότερη άρδευση με τη βοήθεια της νέας τεχνολογίας έδωσαν αποδόσεις 590 κιλά το στρέμμα. Τα υπόλοιπα έδωσαν αποδόσεις στα 565 κιλά το στρέμμα. Είχαμε δηλαδή μια αύξηση των αποδόσεων κατά 25 κιλά. Τα νέα δεδομένα αυτά αποτελούν προϋποθέσεις για τη βιωσιμότητα του προϊόντος για το μέλλον. Όσον αφορά τις διεθνείς τιμές βάμβακος, σύμφωνα με τα δεδομένα που παρέχονται από τον OΠΕΚΕΠΕ, στις 19 Σεπτεμβρίου 2024, η τιμή του εκκοκκισμένου ήταν στα 1,66 ευρώ το κιλό και του σύσπορου ήταν στα 0,55 ευρώ το κιλό. Οι περσινές τιμές σύσπορου που παρέδωσαν οι βαμβακοπαραγωγοί κυ-

μάνθηκαν στα 60 - 62 λεπτά το κιλό. Αν παραμείνουν σε αυτά τα επίπεδα θα είναι η δεύτερη χρονιά που οι βαμβακοπαραγωγοί έχουν χαμηλές τιμές. Ειδική στρεμματική ενίσχυση στο βαμβάκι

Δημοσίευσε ο ΟΠΕΚΕΠΕ την σχετική εγκύκλιο στην οποία καθορίζονται οι λεπτομέρειες για να δοθεί στους δικαιούχους παραγωγούς η ειδική συνδεδεμένη ενίσχυση στο βαμβάκι για την περίοδο 2024/2025. Όπως αναφέρει η ενίσχυση στο βαμβάκι ανέρχεται σε 733,98 ευρώ ανά εκτάριο, εφόσον η επιλέξιμη προς ενίσχυση έκταση δεν ξεπεράσει τα 250.000 εκτάρια. 

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 57

ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ | ΣΙΤΗΡΑ

ΑΝΟΔΙΚΈΣ ΤΆΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΊΣ ΑΓΟΡΈΣ ΣΙΤΗΡΏΝ Αυξάνεται η ζήτηση σιταριού και για ζωοτροφές Μια θετική τάση λόγω ζήτησης στην τιμή του σκληρού σιταριού φαίνεται να υπάρχει αυτή την εποχή στη διεθνή αγορά, ενώ η εγχώρια αγορά είναι σε αναμονή περιμένοντας να δει την πορεία των τιμών. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

άντως η ζήτηση είναι αυξημένη στην αγορά σιτηρών. Σύμφωνα με όσα αναφέρει η Κομισιόν, αναμένεται φέτος ρεκόρ εισαγωγών σκληρού από τις χώρες της Βόρειας Αφρικής (3,8 εκατ. τόνους), ενώ και οι παγκόσμιες συναλλαγές θα φτάσουν σε ρεκόρ 6ετίας (από 2019) στους 9,5 εκατ. τόνους (αύξηση κατά +1,8% σε σχέση με πέρσι)Ο κ. Λάμπρος Κουμπρίδης, πρόεδρος στον Αγροτικό Συνεταιρισμό Δημητριακών Ορεστιάδας «Η ΕΝΩΣΗ», αναφέρει στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ότι «αυτή την εποχή βλέπουμε να υπάρχουν ανοδικές τάσεις στη διεθνή αγορά σκληρού σιταριού. Θυμίζουμε ο διαγωνισμός που είχε γίνει το καλοκαίρι είχε βγει άγονος λόγω μειωμένων τιμών (στο σκληρό κατώτερη 230 ευρώ ο τόνος και ανώτερη στα 265 ευρώ ο τόνος και στο μαλακό κατώτερη 162 ευρώ ο τόνος και ανώτερη στα 175 ευρώ ο τόνος). Πάντως με εξαίρεση την Φότζια που παραμένουν σταθερές οι τιμές, σε Γαλλία και Ισπανία έχουμε ανοδική πορεία των τιμών, ενώ προβλήματα ποιότητας φαίνεται να έχουν στο σκληρό του Καναδά. Για αυτό και δεν βιαζόμαστε να προχωρήσουμε σε διαγωνισμό για πώληση σκληρού σιταριού 35.000 τόνων (+/-10%) και μαλακού 2.500 τόνων (+/-10%). Το πρόβλημα είναι ότι οι έμποροι αγόρασαν φέτος με ανοικτές τιμές μεγάλες ποσότητες στα αλώνια». Τιμή της Φότζια

Όσον αφορά το χρηματιστήριο της Φότζια στην Ιταλία, τις 18 Σεπτεμβρίου 2024, για το σκληρό σιτάρι πρώτης ποιότητας µε ειδικό βάρος 80 kg/hl, υαλώδη 80% και πρωτεΐνη 12%, ανακοίνωσε τιµή στα 310 - 315 ευρώ ο τόνος. Ανοδική τάση στην Τουρκία

Εκτιμήσεις για την φετινή παραγωγή σκληρού σιταριού στην Τουρκία μιλάνε για μια ποσότητα της τάξης περίπου των 4,6 εκατομμύρια τόνων. Κύκλοι της τουρκικής αγοράς αναφέρουν ότι οι τιμές του σκληρού το τελευταίο διάστημα εμφανίζεται

58 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

να έχουν μια ανοδική πορεία. Η τιμή του σκληρού σιταριού την εγχώρια αγορά αυτή την περίοδο κυμαίνεται από 271,26 έως 287,21 ευρώ ο τόνος. Οι τιμές εξαγωγής σκληρού στην Τουρκία, από το λιμάνι της Αλεξανδρέττας (Ισκεντερούν) έχουν τιμή στα 284,55 ευρώ ο τόνος, για σιτάρι που παραδίδεται στα σιλό (όχι FOB). Κάποια καλής ποιότητας σκληρά, με πρωτεΐνη πάνω από 13,5%, πωλούνται στα 308,01 ευρώ ο τόνος (τιμή FOB). Στην Τουρκία παραμένει η απαγόρευση εισαγωγής σιταριού (έως τις 15 Οκτωβρίου 2024), ενώ η τοπική αγορά μιλά ακόμη και για παράταση αυτής της απαγόρευσης, έως τις 31 Δεκεμβρίου 2024. Αυτό φέρνει καλές προοπτικές για τις τιμές στις διεθνείς αγορές. Ερωτηματικά για ποιότητα στον Καναδά

Ο Καναδάς, που παίζει μεγάλο ρόλο στο διεθνές εμπόριο σκληρού, θα φανεί το επόμενο διάστημα αν οι φήμες για ποιοτικά προβλήματα φέτος είναι αληθινές ή όχι. Αν είναι αληθινές τότε αναμένεται να αλλάξει όλη την εικόνα των τιμών στις παγκόσμιες αγορές. Πάντως η Στατιστική Υπηρεσία του Καναδά (STC), στις πρόσφατες εκτιμήσεις που έκανε, αναφέρει ότι η καναδική παραγωγή σκληρού σκληρού φέτος θα ανέλθει σε 6 εκατομμύρια τόνους, αυξημένη σε σχέση με την περσινή κατά 47,3%. Όμως η συγκομιδή καθυστερεί λόγω των άσχημων καιρικών συνθηκών, ενώ σε κάποιες περιο-

χές της επαρχίας Σασκάτσουαν είχαμε και χαλαζοπτώσεις. Αυξημένη ζήτηση λέει το USDA

Αυξημένη ζήτηση είχαμε τον Αύγουστο του 2024 στην παγκόσμια κατανάλωση σιταριού, τόσο για ζωοτροφή όσο και για ανθρώπινη χρήση, όπως ενημερώνει το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ (USDA). Όσον αφορά την ΕΕ λόγω των μειωμένων αποθεμάτων καλαμποκιού αυξάνεται η ζήτηση του σιταριού για χρήση ζωοτροφών. Επίσης μεγάλο πρόβλημα είχαμε στην καλλιέργεια σιταριού της Γαλλίας από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες με αποτέλεσμα να έχει η χώρα μειωμένη παραγωγή. Η αυξημένη ζήτηση σιταριού, προβλέπει το USDA, αναμένεται να έχει σαν αποτέλεσμα τα παγκόσμια τελικά αποθέματα σιταριού να μειωθούν (σε 256,6 εκ. μετρικούς τόνους), το χαμηλότερο όριο των τελευταίων 9 ετών. Μείωση αποθεμάτων σιταριού θα έχουμε στην ΕΕ λόγω της αυξημένης ζήτησης για ζωοτροφές επειδή αναμένεται να υπάρξει μειωμένη παραγωγή καλαμποκιού στις κύριες παραγωγικές χώρες. Τα τελικά αποθέματα για τις μεγάλες χώρες εξαγωγής σιταριού προβλέπεται να είναι μειωμένα κατά 8% σε σχέση με το προηγούμενο έτος και 12% χαμηλότερα σε σχέση με τον μέσο όρο της τελευταίας πενταετίας. 

ΣΙΤΗΡΑ | ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ

Η Alfa seeds προτείνει FUEGO Υψηλές παραγωγές στα φτωχά εδάφη..απογείωση παραγωγής στα γόνιμα χωράφια. Χαρακτηριστικά φυτού Εποχή ξεσταχυάσματος: Μέση - πρώιμη Ύψος: Mέσο - υψηλό Χρώμα αγάνων : Καφέ σκούρο Δυναμικό παραγωγής : Πολύ υψηλό Ποιοτικά χαρακτηριστικά καρπού Ειδικό βάρος : Υψηλό Δείκτης κίτρινου χρώματος : 24-26 Περιεκτικότητα πρωτεΐνης : Μέση - υψηλή Ποιότητα γλουτένης (1-10) : 5 Αντοχή σε ασθένειες : Ανεκτικό (Σκωριάσεις, σεπτόρια ωίδιο, φουζάριο) Αντοχή σε πλάγιασμα : Ανθεκτική Αντοχή στο κρύο - ξηρασία : Ανθεκτική Προτεινόμενη πυκνότητα σποράς : 22-24 kg/στρέμμα IRIDE Ένα διαχρονικό και ξεχωριστό σιτάρι με μεγάλη προσαρμοστικότητα. Χαρακτηριστικά ποικιλίας Γενεαολογία : Altar 84 x Ionio Χαρακτηριστικά φυτού Εποχή ξεσταχυάσματος : Πρώιμη Ύψος : Mέσο - Χαμηλό

Χρώμα αγάνων : Μαύρο Δυναμικό παραγωγής : Πολύ υψηλό Ποιοτικά χαρακτηριστικά καρπού Ειδικό βάρος : Υψηλό Δείκτης κίτρινου χρώματος: (b Minolta) 23-25 Περιεκτικότητα πρωτεΐνης : Μέση Ποιότητα γλουτένης (1-10) : 6 Αντοχή σε ασθένειες : Ανθεκτική (Σκωριάσεις, σεπτόρια ωίδιο, φουζάριο) Αντοχή σε πλάγιασμα : Αρκετά καλή Αντοχή στο κρύο - ξηρασία : Ανθεκτική Προτεινόμενη πυκνότητα σποράς : 2224 kg/στρέμμα LEONARDO Σίγουρες αποδόσεις νωρίς Χαρακτηριστικά φυτού: Εποχή ξεσταχυάσματος: Πρώιμη -Μεσοπρώιμη ποικιλία Ύψος : Mέσο Χρώμα αγάνων : Λευκό Δυναμικό παραγωγής : Υψηλό Ποιοτικά χαρακτηριστικά καρπού Ειδικό βάρος : Υψηλό Δείκτης κίτρινου χρώματος : 23-25 Περιεκτικότητα πρωτεΐνης : Μέση Ποιότητα γλουτένης (1-10) : 6

Αντοχή σε ασθένειες : Εξαιρετική (Σκωριάσεις, σεπτόρια ωίδιο, φουζάριο) Αντοχή σε πλάγιασμα : Εξαιρετική Αντοχή στο κρύο - ξηρασία : Πολύ ανθεκτική Προτεινόμενη πυκνότητα σποράς : 22-24 kg/στρέμμα MERIDIANO Ισχυρό στον παγετό, σταθερό στο χωράφι. Χαρακτηριστικά ποικιλίας Γενεαολογία: Simeto/WB881/Duilio/F21 Χαρακτηριστικά φυτού Εποχή ξεσταχυάσματος: Μέση Ύψος: Mέσο Χρώμα αγάνων: Ανοιχτό καφέ Δυναμικό παραγωγής: Πολύ υψηλό Ποιοτικά χαρακτηριστικά καρπού Ειδικό βάρος: Υψηλό Δείκτης κίτρινου χρώματος: (b Minolta) 24-26 Περιεκτικότητα πρωτεΐνης: Μέση - υψηλή Ποιότητα γλουτένης (1-10): 6 Αντοχή σε ασθένειες: Ανθεκτική (Σκωριάσεις, σεπτόρια ωίδιο, φουζάριο) Αντοχή σε πλάγιασμα: Αρκετά καλή Αντοχή στο κρύο - ξηρασία: Πολύ καλή Προτεινόμενη πυκνότητα σποράς: 22-24 kg/στρέμμα 

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 59

ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ | ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΖΙΖΑΝΙΩΝ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΡΓΟ GOOD AGROECOLOGY FOR WEEDS Αξιολόγηση αγροοικολογικών προσεγγίσεων και στρατηγικών στο πλαίσιο της ολοκληρωμένης διαχείρισης των ζιζανίων Το έργο «GOOD-Agroecology for Weeds» μελετά αγροοικολογικές πρακτικές διαχείρισης ζιζανίων σε 16 «ζωντανά εργαστήρια» (Living Labs) σε 9 χώρες με 15 υπό μελέτη καλλιέργειες. Στην Ελλάδα, τα πρώτα αποτελέσματα πειραμάτων αγρού στο σκληρό σιτάρι και το αμπέλι δείχνουν πως η εγκατάσταση καλλιεργειών κάλυψης αποτελεί μια αποτελεσματική αγροοικολογική πρακτική διαχείρισης ζιζανίων σε ετήσιες και πολυετείς καλλιέργειες σε συνθήκες ολοκληρωμένης και βιολογικής καλλιέργειας. Ωστόσο, βέλτιστα αποτελέσματα επιτυγχάνονται όταν διαφορετικές πρακτικές διαχείρισης των ζιζανίων όπως οι καλλιέργειες κάλυψης, ο μηχανικός έλεγχος, η τεχνική της ψευδοσποράς κ.α. συνδυάζονται στα πλαίσια της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Ζιζανίων (ΟΔΖ) και της αγροοικολογίας. 1

ΤΡΑΥΛΟΣ Η.¹, ΓΑΖΟΥΛΗΣ Ι.¹, ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ Ν.¹, ΤΑΤΑΡΙΔΑΣ Α.², ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ, Φ.¹, ΚΑΝΑΤΑΣ Π.³, ΦΟΥΝΤΑΣ, Σ.¹, FREITAS, H.² ¹ Εργαστήρια Γεωργίας & Γεωργ. Μηχανολογίας, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών ² University of Coimbra, Πορτογαλία ³ Τμήμα Γεωπονίας, Πανεπιστήμιο Πατρών

α ζιζάνια ανήκουν στους σημαντικότερους παράγοντες που περιορίζουν την παραγωγικότητα των καλλιεργειών, την κερδοφορία και τη βιωσιμότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων (Chauhan, 2020). Η επιτυχής διαχείριση των ζιζανίων αποτελεί προτεραιότητα για τους παραγωγούς, οι οποίοι συνήθως καταφεύγουν σε εφαρμογές ζιζανιοκτόνων (Mesnage et al., 2021). Ωστόσο, η αλόγιστη και λανθασμένη χρήση τους έχει σημαντικό αρνητικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο ενώ ταυτόχρονα επιταχύνει την ανάπτυξη πληθυσμών ζιζανίων με ανθεκτικότητα στα ζιζανιοκτόνα (Bamal et al., 2024; Heap, 2024). Κρίνεται λοιπόν αναγκαία η υιοθέτηση εναλλακτικών μη χημικών πρακτικών διαχείρισης ζιζανίων όπως η εγκατάσταση καλλιεργειών κάλυψης, η καλλιεργητική πρακτική της ψευδοσπορά, ο μηχανικός έλεγχος, η αξιοποίηση της ανταγωνιστικής ικανότητας των καλλιεργειών κ.α. που είναι βασισμένες σε αγροοικολογικές προσεγγίσεις για τη δημιουργία τόσο αποτελεσματικών όσο και βιώσιμων συστημάτων Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Ζιζανίων (ΟΔΖ) σε ετήσιες και πολυετείς καλλιέργειες (Travlos et al., 2023). Το έργο «GOOD-Agroecology for Weeds» είναι ένα έργο τετραετούς διάρκειας που χρηματοδοτείται στο πλαίσιο του Horizon Europe για την έρευνα και την καινοτομία για το διάστημα 2023–2027. Το έργο στοχεύει να αναδείξει το ρόλο καινοτόμων αγροοικολογικών πρακτικών διαχείρισης ζιζανίων σε 16 «ζωντανά εργαστήρια» (Living Labs), δημιουρ-

60 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

γώντας ένα Δίκτυο Αγροοικολογικής Διαχείρισης Ζιζανίων (Agroegological Weed Management Network) με σκοπό τη συν-δημιουργία (co-creation) γνώσης, την υποστήριξη της λήψης αποφάσεων από τους παραγωγούς και την ευρύτερη εφαρμογή και αποδοχή των αγροοικολογικών στρατηγικών και προσεγγίσεων. Τα Living Labs (LLs) του έργου GOOD θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως «οικοσυστήματα ανοικτής καινοτομίας» που σε συνεργασία με τους ενδιαφερόμενους φορείς αποσκοπούν στην ανάπτυξη και αξιολόγηση εναλλακτικών, μη χημικών και ψηφιακών πρακτικών διαχείρισης ζιζανίων με τη συνδρομή προσεγγίσεων Γεωργίας Ακριβείας (Precision Agriculture). Πιο συγκεκριμένα, το έργο δίνει έμφαση στη χρήση φυτών κάλυψης (cover crops) και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους έναντι των ζιζανίων

Εικ. 1: Πειραματικός αγρός στην καλλιέργεια του σκληρού σιταριού στην περιοχή του Δομοκού.

μέσω εμβολιασμού με ωφέλιμους μικροοργανισμούς (microbial inoculation) αλλά και στο συνδυασμό των καλλιεργειών κάλυψης με άλλες μεθόδους διαχείρισης των ζιζανίων όπως η ψευδοσπορά (false seedbed), ο μηχανικός έλεγχος ζιζανίων (mechanical weed control), οι εντοπισμένες (site-specific) εφαρμογές ζιζανιοκτόνων με τη βοήθεια αισθητήρων και drones κ.ά. Οι παραπάνω αγροοικολογικές προσεγγίσεις αξιολογούνται σε πειράματα αγρού που πραγματοποιούνται σε συμβατικά και βιολογικά καλλιεργητικά συστήματα. Αναλυτικά, έχουν εγκατασταθεί 16 Living Labs σε 9 χώρες με 15 συνολικά υπό μελέτη καλλιέργειες, τόσο ετήσιες όσο και πολυετείς. Στην

Εικ. 2: Πειραματικός αγρός σε αμπελώνα στην περιοχή της Νεμέας.

Ελλάδα, έχουν εγκατασταθεί από την ομάδα του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΓΠΑ) πειραματικοί αγροί στην περιοχή του Δομοκού στην καλλιέργεια του σκληρού σιταριού (Εικ. 1) και στην περιοχή της Νεμέας στην καλλιέργεια του αμπελιού (Εικ. 2). Ακολουθεί η περιγραφή του πειραματικού σχεδιασμού και τα κύρια αποτελέσματα που προέκυψαν κατά την πρώτη πειραματική περίοδο (2023–2024). Υλικά και μέθοδοι – Πειράματα αγρού στο σκληρό σιτάρι

Στην καλλιέργεια του σκληρού σιταριού, εγκαταστάθηκαν δύο πειράματα αγρού, ένα σε σύστημα συμβατικής και ένα σε σύστημα βιολογικής καλλιέργειας. Στο σύστημα της συμβατικής καλλιέργειας, το πείραμα ήταν διπαραγοντικό και διεξήχθη σύμφωνα με το πειραματικό σχέδιο των Τυχαιοποιημένων Πλήρων Ομάδων (ΤΠΟ) σε τρεις επαναλήψεις ακολουθώντας τη διάταξη των υποδιαιρεμένων τεμαχίων (split-plot arrangement). Τα κυρίαρχα είδη ζιζανίων στην πειραματική περιοχή ήταν η αγριοβρώμη (Avena sterilis L.), το άγριο σινάπι (Sinapis arvensis L.), η βερόνικα (Veronica hederifolia L.) και η μεγαλόκαρπη κολλητσίδα (Gallium aparine L.). Στα κύρια τεμάχια μελετήθηκαν τέσσερις μεταχειρίσεις καλλιεργειών κάλυψης: μάρτυρας 1, Αλεξανδρινό τριφύλλι (Trifolium alexandrinum L.; TRFAL), πολυετής ήρα (Lolium perenne L.; LOLPE) και το μείγμα των δύο ειδών (TRFAL + LOLPE). Στα υποτεμάχια μελετήθηκαν πέντε επεμβάσεις διαχείρισης ζιζανίων: μάρτυρας 2, εφαρμογή εκλεκτικού

ζιζανιοκτόνου στη συνιστώμενη δόση (Ζιζανιοκτόνο X) και σε μειωμένη δόση (Ζιζανιοκτόνο X/2), μηχανικός έλεγχος (ΜΕ) και ψευδοσπορά (Ψ). Η σπορά των καλλιεργειών κάλυψης έγινε στις αρχές φθινοπώρου με ποσότητα σπόρου 300 kg/ha. Η σπορά της καλλιέργειας έγινε μετα το μηχανικό τερματισμό των καλλιεργειών κάλυψης και την ενσωμάτωση των υπολειμμάτων τους στο έδαφος. Το εκλεκτικό ζιζανιοκτόνο που χρησιμοποιήθηκε ήταν το ετοιμόχρηστο μίγμα diflufenican + flufenacet + metribuzin (Herold Trio®, Bayer Hellas Α.Β.Ε.Ε., Αθήνα, Ελλάδα). Η συνιστώμενη δόση εφαρμογής είναι 700 cc/ha έχοντας ως αποτέλεσμα τις ακόλουθες δόσεις εφαρμογής 119,7 g a.i./ha για το diflufenican, 119,7 g a.i./ ha για το flufenacet και 445,7 g a.i./ha για το metribuzin. Ο μηχανικός έλεγχος (ΜΕ) περιλάμβανε σκαλίσματα μεταξύ των γραμμών της καλλιέργειας ενώ στα υποτεμάχια όπου εφαρμόστηκε η καλλιεργητική πρακτικής της ψευδοσποράς (Ψ), η σπορά καθυστέρησε μετά τη προετοιμασία της σποροκλίνης έως ότου να εμφανιστούν τα νεαρά ζιζάνια και να ελεγχθούν με επιφανειακή (5 cm) εδαφοκατεργασία αμέσως πριν τη σπορά. Στο βιολογικό σύστημα καλλιέργειας, τα επίπεδα των κυρίων τεμαχίων ήταν τα ίδια όπως και στο συμβατικό ενώ στα υποτεμάχια μελετήθηκαν τέσσερις μη χημικές πρακτικές διαχείρισης ζιζανίων: μάρτυρας 2, ψευδοσπορά (Ψ), ψευδοσπορά με πελαργονικό οξύ (ΨΠΕΛ) και μηχανικός έλεγχος (ΜΕ). Για τη ψευδοσπορά με πελαργονικό οξύ (ΨΠΕΛ), ακολουθήθηκε η μεθοδολογία που προβλέπει η εφαρμογή της ψευδοσποράς

όπως περιγράφηκε προηγουμένως, με τα ζιζάνια όμως να ελέγχονται με εφαρμογή πελαργονικού οξέος σε δόση 1.088 g a.i. ha−1 (Beloukha® 68 EC, K+N Eυθυμιάδης Α.Ε., Αθήνα, Ελλάδα), ενός φυσικού μη εκλεκτικού ζιζανιοκτόνου εγκεκριμένου για χρήση στη βιολογική γεωργία. Έγιναν δύο εφαρμογές του πελαργονικού οξέος με διάστημα δύο εβδομάδων μεταξύ τους. Για τους δύο πειραματικούς αγρούς, οι μετρήσεις που παρουσιάζονται αφορούν τη ξηρή βιομάζα των καλλιεργειών κάλυψης, των ζιζανίων ανά μονάδα επιφάνειας τόσο πριν τον τερματισμό των καλλιεργειών κάλυψης όσο κατά το μέσο της καλλιεργητικής περιόδου του σκληρού σιταριού καθώς και την τελική απόδοση του σκληρού σιταριού σε καρπό. Τα δεδομένα που αφορούσαν τις καλλιέργειες κάλυψης υποβλήθηκαν σε Ανάλυση Παραλλακτικότητας μιας κατεύθυνσης (one-way ANOVA) ενώ τα δεδομένα που αφορούσαν την κύρια καλλιέργεια υποβλήθηκαν σε Ανάλυση Παραλλακτικότητας διπλής κατεύθυνσης (two-way ANOVA) στην οποία οι επιδράσεις των καλλιεργειών κάλυψης και των επεμβάσεων διαχείρισης ζιζανίων θεωρήθηκαν σταθερές, ενώ οι επιδράσεις των επαναλήψεων (blocks) θεωρήθηκαν τυχαίες. Όλες οι αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν με επίπεδο σημαντικότητας α = 0,05. Οι πολλαπλές συγκρίσεις μεταξύ των μέσων όρων των επιπέδων των πειραματικών παραγόντων αλλά και των αλληλεπιδράσεων τους πραγματοποιήθηκαν με τη μέθοδο της Ελάχιστης Σημαντικής Διαφοράς (ΕΣΔ; Least Significance Difference; LSD) του Fischer. Αποτελέσματα – Πειράματα αγρού στο σκληρό σιτάρι

Το μείγμα των δύο καλλιεργειών κάλυψης παρήγαγε σημαντικά μεγαλύτερη ποσότητα βιομάζα συγκριτικά με τη μονοκαλλιέργεια της πολυετούς ήρας και του Αλεξανδρινού Τριφυλλιού. Μεγαλύτερη ήταν η βιομάζα της πολυετούς ήρας σε σύγκριση με του Αλεξανδρινού Τριφυλλιού. Τα αποτελέσματα αυτά παρατηρήθηκαν τόσο στον συμβατικό πειραματικό αγρό όσο και στον αντίστοιχο βιολογικό (Γράφημα 1α, β). Πριν τον τερματισμό των καλλιεργειών κάλυψης στον συμβατικό αγρό, βιομάζα των ζιζανίων ήταν κατά 62%, 76% και 85% χαμηλότερη στα τεμάχια του μείγματος σε σύγκριση με τα τεμάχια της πολυετούς ήρας, του Αλεξανδρινού Τριφυλλιού και του μάρτυρα, αντίστοι07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 61

ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ | ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΖΙΖΑΝΙΩΝ Γράφημα 1: Βιομάζα καλλιεργειών κάλυψης (g/m²) στους πειραματικούς αγρούς συμβατικής (α) και βιολογικής καλλιέργειας (β). Δίνονται επίσης και οι τιμές της βιομάζας των ζιζανίων (g/m²) πριν τον τερματισμό των καλλιεργειών κάλυψης καλλιέργειας κάλυψης στους πειραματικούς αγρούς συμβατικής (γ) και βιολογικής καλλιέργειας (δ). Τα διαφορετικά αγγλικά γράμματα επισημαίνουν τις στατιστικά σημαντικές διαφορές. Οι κάθετες ράβδοι αναπαριστούν τα τυπικά σφάλματα. p

( )

500,0

0,0

TRFAL a

LOLPE

( )

120,0 100,0 b

80,0 60,0

χα (Γράφημα 1γ). Ανάλογες διαφορές παρατηρήθηκαν στον βιολογικό αγρό (Γράφημα 1δ). Στην κύρια καλλιέργεια του σκληρού σιταριού, οι παράγοντες της καλλιέργειας κάλυψης (ΚΚ) και των επεμβάσεων διαχείρισης ζιζανίων (ΕΔΖ) επηρέασαν σε στατιστικά σημαντικό βαθμό την βιομάζα των ζιζανίων και την απόδοση σε καρπό και στους δύο πειραματικούς αγρούς (p ≤ 0.001). Σημαντική ήταν ωστόσο και η επίδραση της αλληλεπίδρασης μεταξύ των δύο παραγόντων (ΚΚ × ΕΔΖ) στη βιομάζα των ζιζανίων (p ≤ 0.001) και στην απόδοση του σκληρού σιταριού σε καρπό (p ≤ 0.05) τόσο στον συμβατικό (Πίνακας 1) όσο και στο βιολογικό αγρό (Πίνακας 2). Αναφορικά με τις πολλαπλές συγκρίσεις μεταξύ των μέσων όρων των αλληλεπιδράσεων για τη βιομάζα των ζιζανίων, παρατηρήθηκε ότι στο συμβατικό σύστημα καλλιέργειας, οι χαμηλότερες τιμές βιομάζας των ζιζανίων παρατηρήθηκαν στα τεμάχια του μείγματος του Αλεξανδρινού τριφυλλιού με την πολυετή ήρα σε συνδυασμό με την μεταφυτρωτική εφαρμογή του εκλεκτικού ζιζανιοκτόνου στη συνιστώμενη δόση (TRFAL + LOLPE × X). Η υψηλότερη τιμή βιομάζας των ζιζανίων παρατηρήθηκε στα τεμάχια του Αλεξανδρινού τριφυλλιού όπου δεν ακολούθησε κάποια άλλη επέμβαση για την διαχείριση των ζιζανίων (TRFAL × Μάρτυρας 2). Ο συνδυασμός του μείγματος των

62 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

LOLPE

( )

100,0 80,0 b bc

40,0 d

20,0 TRFAL

TRFAL a

60,0

40,0

0,0

120,0

g/m2)

140,0

(kg/ha)

( )

20,0 0,0

καλλιεργειών κάλυψης με την εφαρμογή του ζιζανιοκτόνου στη συνιστώμενη δόση (TRFAL + LOLPE × Ζιζανιοκτόνο X) μείωσε την βιομάζα των ζιζανίων κατά 99% σε σχέση με τον TRFAL × Μάρτυρας 2 (Γράφημα 2α). Επιπλέον, οι συνδυασμοί TRFAL + LOLPE × Ζιζανιοκτόνο X/2, LOLPE × Ζιζανιοκτόνο X/2 και TRFAL + LOLPE × Ψ μείωσαν τη βιομάζα των ζιζανίων πάνω από 95%, σε σύγκριση με τον συνδυασμό TRFAL × Μάρτυρας 2. Ο συνδυασμός του Αλεξανδρινού τριφυλλιού ως καλλιέργεια κάλυψης με την εφαρμογή ζιζανιοκτόνου στη συνιστώμενη δόση (TRFAL × Ζιζανιοκτόνο X) και ο συνδυασμός της πολυετούς ήρας με τη χημική ζιζανιοκτονία (LOLPE × Ζιζανιοκτόνο X), δεν παρουσίασαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. Οι αλληλεπιδράσεις του Αλεξανδρινού τριφυλλιού με την εφαρμογή του ζιζανιοκτόνου σε μειωμένη δόση (TRFAL × Ζιζανιοκτόνο X/2) και με την ψευδοσπορά (TRFAL × Ψ) μείωσαν το βάρος των ζιζανίων πάνω από 95% συγκριτικά με τα τεμάχια όπου δεν εγκαταστάθηκε κάποια καλλιέργεια κάλυψης και δεν ακολούθησε ζιζανιοκτονία (Μάρτυρας 1 × Μάρτυρας 2). Τα τεμάχια όπου, ως καλλιέργεια κάλυψης σπάρθηκε μόνο η πολυετής ήρα χωρίς να εφαρμοστεί κάποια άλλη πρακτική για την διαχείριση των ζιζανίων, είχαν κατά 65 και 87% μεγαλύτερη βιομάζα ζι-

TRFAL

LOLPE

ζανίων σε σχέση με τα τεμάχια όπου την ενσωμάτωση των υπολειμμάτων της πολυετής ήρας ακολούθησε μεταφυτρωτικά της καλλιέργειας μηχανικός έλεγχος ζιζανίων (LOLPE × ΜΕ) και ψευδοσπορά (LOLPE × Ψ), αντίστοιχα. Παρόμοια με το συμβατικό σύστημα καλλιέργειας, στο βιολογικό σύστημα η υψηλότερη τιμή για την βιομάζα των ζιζανίων παρατηρήθηκε στα τεμάχια του Αλεξανδρινού τριφυλλιού όπου τα ζιζάνια δεν ελέγχθηκαν μεταφυτρωτικά τη καλλιέργειας (TRFAL × Μάρτυρας 2). Επίσης πολύ υψηλές τιμές βιομάζας ζιζανίων παρατηρήθηκαν στα τεμάχια, όπου δεν έγινε σπορά καλλιέργειας κάλυψης αλλά ούτε εφαρμόστηκε και κάποια άλλη πρακτική για την αντιμετώπιση των ζιζανίων (Μάρτυρας 1 × Μάρτυρας 2). Μεγάλη ήταν η βιομάζα των ζιζανίων και στα τεμάχια όπου εγκαταστάθηκε η πολυετής ήρα ως καλλιέργεια κάλυψης χωρίς κάποια άλλη εφαρμογή την διαχείριση των ζιζανίων (LOLPE × Μάρτυρας 2). Οι δυο αυτές επεμβάσεις δεν διέφεραν μεταξύ τους (Γράφημα 2β). Το μείγμα Αλεξανδρινού τριφυλλιού με την πολυετή ήρα χωρίς μεταφυτρωτικό έλεγχο ζιζανίων (TRFAL + LOLPE × Μάρτυρας 2) και η επέμβαση που περιελάβανε μόνο τον μηχανικό έλεγχο χωρίς να έχει προηγηθεί καλλιέργεια κάλυψης (Μάρτυρας 1 × ΜΕ) μείωσαν την βιομάζα των ζιζανίων κατά 42 και 48%,

Γράφημα 2: Βιομάζα ζιζανίων (g/m²) στην κύρια καλλιέργεια του σιταριού στους πειραματικούς αγρούς συμβατικής (α) και βιολογικής καλλιέργειας (β). Δίνονται επίσης και οι τιμές της απόδοσης του σκληρού σιταριού σε καρπό (kg/ha) στους πειραματικούς αγρούς συμβατικής (γ) και βιολογικής καλλιέργειας (δ). Τα διαφορετικά αγγλικά γράμματα επισημαίνουν τις στατιστικά σημαντικές διαφορές. Οι κάθετες ράβδοι αναπαριστούν τα τυπικά σφάλματα.

g/m²)

300,0

( ) g/m²)

400,0 350,0

250,0

200,0

150,0

100,0

hijk

50,0

ijkl

f hij

ijkl

0,0

400,0 350,0

( ) b

300,0 250,0 200,0 150,0

100,0

d e

50,0

( ) a

cd fgh

efg

0,0

(kg/ha)

jkl

hijkl

ijkl

h i

500,0 0,0

( )

kg/ha)

a d e

500,0 0,0

d e

bcd

bcd e

bcd

bc e

αντίστοιχα, σε σχέση με τον αμεταχείριστο μάρτυρα (Μάρτυρας 1 × Μάρτυρας 2). Η ψευδοσπορά με εφαρμογή πελαργονικού οξέος χωρίς καλλιέργεια κάλυψης (Μάρτυρας 1 × ΨΠΕΛ) και η ψευδοσπορά με εδαφοκατεργασία χωρίς καλλιέργεια κάλυψης (Μάρτυρας 1 × Ψ) μείωσαν την βιομάζα των ζιζανίων κατά 65% και 67%, αντίστοιχα, σε σχέση με τον συνδυασμό TRFAL × Μάρτυρας 2. Η χαμηλότερη βιομάζα ζιζανίων παρατηρήθηκε στα τεμάχια του μείγματος του Αλεξανδρινού τριφυλλιού και της πολυετής ήρας όπου ακολούθησε ψευδοσπορά (TRFAL + LOLPE × Ψ). Εξίσου αποτελεσματικοί ήταν και οι συνδυασμοί LOLPE × ΨΠΕΛ, LOLPE × ΜΕ και TRFAL + LOLPE × ΨΠΕΛ. Στο συμβατικό αγρό, παρατηρήθηκε πως το μείγμα Αλεξανδρινού τριφυλλιού και της πολυετής ήρας με την εφαρμογή εκλεκτικού ζιζανιοκτόνου στην συνιστώμενη δόση (TRFAL + LOLPE × Ζιζανιοκτόνο Χ) είχε ως αποτέλεσμα την μεγαλύτερη απόδοση της καλλιέργειας σε καρπό (Γράφημα 2γ). Συγκεκριμένα, ο συνδυασμός αυτός αύξησε την απόδοση σε καρπό κατά 65% συγκριτικά με τον συνδυασμό της πολυετούς ήρας και του μάρτυρα (LOLPE × Μάρτυρας 2). Σε σημαντική αύξηση της απόδοσης του σκληρού σιταριού σε καρπό οδήγησε και ο συνδυασμός του μείγματος Αλεξανδρινού τριφυλλιού-πολυετούς ήρας με την εφαρμογή εκλεκτικού ζιζανιοκτόνου σε μειωμένη δόση (TRFAL + LOLPE × Ζιζανιοκτόνο Χ/2) συγκριτικά με τους συνδυασμούς TRFAL + LOLPE × Ψ, TRFAL + LOLPE × ΜΕ, LOLPE × Ζιζανιοκτόνο Χ και TRFAL × Ζιζανιοκτόνο Χ. Ο συνδυασμός της πολυετούς ήρας με την εφαρμογή της ψευδοσποράς (LOLPE × Ψ) δεν διέφερε σημαντικά με τον συνδυασμό πολυετούς ήρας και της εφαρμογής εκλεκτικού ζιζανιοκτόνου σε μειωμένη δόση (LOLPE × Ζιζανιοκτόνο Χ/2). Τέλος, οι μικρότερες αποδόσεις σε καρπό παρατηρήθηκαν για τις επεμβάσεις όπου δεν εγκαταστάθηκε κάποια καλλιέργεια κάλυψης και δεν ακολούθησε κάποια πρακτική για την διαχείριση ζιζανίων (Μάρτυρας 1 × Μάρτυρας 2) καθώς και στα τεμάχια του Αλεξανδρινού τριφυλλιού όπου επίσης τα ζιζάνια δεν ελέγχθηκαν μεταφυτρωτικά (TRFAL × Μάρτυρας 2). Στον πειραματικό αγρό όπου έγινε βιολογική καλλιέργεια, η υψηλότερη απόδοση παρατηρήθηκε για τον συνδυασμό του μείγματος Αλεξανδρινού τριφυλλιού-πολυετούς ήρας και ψευδοσποράς (TRFAL + LOLPE × Ψ). Οι αμέσως επόμενες μεγαλύτερες αποδόσεις αντιστοιχούσαν στο συνδυασμό του μείγματος Αλεξανδρινού τριφυλλιού-πολυετούς ήρας και ψευδοσποράς με πελαργονικό οξύ (TRFAL + 07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 63

ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ | ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΖΙΖΑΝΙΩΝ Γράφημα 3: Βιομάζα καλλιεργειών κάλυψης (kg/ha) στην καλλιέργεια του αμπελιού στους πειραματικούς αγρούς συμβατικής (α) και βιολογικής καλλιέργειας (β). Δίνονται επίσης και οι τιμές της βιομάζας των ζιζανίων (g/m²) στους πειραματικούς αγρούς συμβατικής (γ) και βιολογικής καλλιέργειας (δ). Τα διαφορετικά αγγλικά γράμματα επισημαίνουν τις στατιστικά σημαντικές διαφορές. Οι κάθετες ράβδοι αναπαριστούν τα τυπικά σφάλματα. p

( )

a b

c (kg/ha)

(kg/ha)

0,0

350,0

VICSA a

0,0

AVESA

300,0 250,0

VICSA a

AVESA

( )

350,0 300,0 250,0

200,0

200,0 c

150,0

50,0

100,0

LOLPE × ΨΠΕΛ) και στο συνδυασμό του μείγματος Αλεξανδρινού τριφυλλιού-πολυετούς ήρας και μεταφυτρωτικού μηχανικού ελέγχου των ζιζανίων (TRFAL + LOLPE × ΜΕ). Ο συνδυασμός TRFAL + LOLPE × Ψ αύξησε την απόδοση σε καρπό κατά 17% σε σύγκριση με τον συνδυασμό LOLPE × Ψ (Γράφημα 2δ). Οι μικρότερες αποδόσεις παρατηρή-

Εικ. 3: Μηχανικός τερματισμός καλλιεργειών κάλυψης στην καλλιέργεια του αμπελιού.

64 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

50,0 0,0

VICSA

150,0

100,0

0,0

400,0

( ) g/m²)

g/m²)

( )

AVESA

θηκαν για τον αμεταχείριστο μάρτυρα (Μάρτυρας 1 × Μάρτυρας 2) και τα τεμάχια όπου το Αλεξανδρινό τριφύλλι χρησιμοποιήθηκε ως καλλιέργεια κάλυψης χωρίς όμως τα ζιζάνια να ελεγχθούν μεταφυτρωτικά (TRFAL× Μάρτυρας 2). Υλικά και μέθοδοι – Πειράματα αγρού στο αμπέλι

Στην καλλιέργεια του αμπελιού, εγκαταστάθηκαν επίσης ένας συμβατικός και ένας βιολογικός πειραματικός αγρός. Τα πειράματα έγιναν σύμφωνα με το πειραματικό σχέδιο των Τυχαιοποιημένων Πλήρων Ομάδων (ΤΠΟ) σε τρεις επαναλήψεις. Τα κυρίαρχα ζιζάνια της ευρύτερης περιοχής ήταν το καπνόχορτο (Fumaria officinalis L.), η περικοκλάδα (Convolvulus arvensis L.) και η καλέντουλα (Calendula arvensis (Vaill.) L.). Και στους δύο αγρούς εγκαταστάθηκαν κατά το τέλος φθινοπώρου τρεις καλλιέργειες κάλυψης μεταξύ των γραμμών των πρέμνων: μονοκαλλιέργεια βίκου (Vicia sativa L.; VICSA), μονοκαλλιέργεια βρώμης (Avena sativa L.; AVESA) και το μείγμα τους (VICSA + AVESA). Η ποσότητα σπόρου ήταν 300 kg/ha. Διατηρήθηκαν επίσης ως μάρτυρας πειραματικά τεμάχια όπου δεν εγκαταστάθηκε κάποια καλλιέργεια κάλυψης και δεν ακολούθησε καμία επέμβαση διαχείρισης ζιζανίων. Μετά τον τερματισμό των καλλιεργειών κάλυψης (Εικ. 3), στον συμβατικό αγρό πραγματοποιήθηκαν

VICSA

AVESA

τρεις επιπλέον επεμβάσεις διαχείρισης ζιζανίων: εφαρμογή ζιζανιοκτόνου στη συνιστώμενη δόση (Ζιζανιοκτόνο X) και σε μειωμένη δόση (Ζιζανιοκτόνο X/2) και χορτοκοπή. Το ζιζανιοκτόνο που εφαρμόστηκε ήταν το pyraflufen-ethyl σε δόση 21.2 g a.i./ha. Πρόκειται για μη εκλεκτικό ζιζανιοκτόνο που εφαρμόζεται στις πολυετείς καλλιέργειες στο χώρο μεταξύ των γραμμών των δένδρων/πρέμνων. Στον βιολογικό αγρό πραγματοποιήθηκαν δύο ακόμη επεμβάσεις διαχείρισης ζιζανίων: εδαφοκατεργασία και χορτοκοπή. Επομένως, μαζί με τον μάρτυρα, πραγματοποιήθηκαν συνολικά επτά επεμβάσεις στον συμβατικό αγρό και έξι στον βιολογικό. Σημειώνεται πως στα τεμάχια όπου είχαν εγκατασταθεί και τερματιστεί οι καλλιέργειες κάλυψης, δεν έγινε κάποια επιπλέον ενέργεια για τον έλεγχο των θερινών ζιζανίων καθώς τα υπολείμματα των καλλιεργειών κάλυψης αφέθηκαν στην επιφάνεια του εδάφους προκειμένου να αξιολογηθεί η δυνατότητά τους να περιορίζουν την εμφάνιση και την ανάπτυξη των ζιζανίων στον αγρό. Όλες οι επιπλέον επεμβάσεις διαχείρισης ζιζανίων έγιναν στις αρχές καλοκαιριού. Στους δύο πειραματικούς αγρούς, προσδιορίστηκαν η ξηρή βιομάζα των καλλιεργειών κάλυψης και των ζιζανίων ανά μονάδα επιφάνειας πριν τον τερματισμό των καλλιεργειών κάλυψης. Η βιομάζα των ζιζανίων

Πίνακας 1: Οι επιδράσεις των καλλιεργειών κάλυψης (ΚΚ), των επεμβάσεων διαχείρισης ζιζανίων (ΕΔΖ) και της αλληλεπίδρασής τους (ΚΚ × ΕΔΖ) στη βιομάζα των ζιζανίων και την απόδοση του σκληρού σιταριού σε καρπό στον συμβατικό πειραματικό αγρό. ÐçãÞ ðáñáëëáêôéêüôçôáò

ÂéïìÜæá æéæáíßùí

Âáèìïß åëåõèåñßáò

Áðüäïóç óå êáñðü

F-Ratio

59,02

***

99,27

***

ÅðáíÜëçøç (Å)

ÊáëëéÝñãåéá êÜëõøçò (ÊÊ)

Å χ ÊÊ

ÅðåìâÜóåéò äéá÷åßñéóçò æéæáíßùí (ÅÄÆ)

443,31

***

160,8

***

ÊÊ χ ÅÄÆ

5,96

***

2,07

Å χ ÅÄÆ(ÊÊ)

Óýíïëï

Συζήτηση – Συμπεράσματα

*; p ≤ 0,05 ***; p ≤ 0,001

Πίνακας 2: Οι επιδράσεις των καλλιεργειών κάλυψης (ΚΚ), των επεμβάσεων διαχείρισης ζιζανίων (ΕΔΖ) και της αλληλεπίδρασής τους (ΚΚ × ΕΔΖ) στη βιομάζα των ζιζανίων και την απόδοση του σκληρού σιταριού σε καρπό στον βιολογικό πειραματικό αγρό. ÐçãÞ ðáñáëëáêôéêüôçôáò

Âáèìïß åëåõèåñßáò

ÂéïìÜæá æéæáíßùí

Áðüäïóç óå êáñðü

F-Ratio

124,53

***

31,01

***

ÅðáíÜëçøç (Å)

ÊáëëéÝñãåéá êÜëõøçò (ÊÊ)

Å χ ÊÊ

ÅðåìâÜóåéò äéá÷åßñéóçò æéæáíßùí (ÅÄÆ)

513,69

***

94,21

***

ÊÊ χ ÅÄÆ

15,29

***

2,53

Å χ ÅÄÆ(ÊÊ)

Óýíïëï

“*; p ≤ 0,05” “***; p ≤ 0,001”

προσδιορίστηκε και το φθινόπωρο προς το τέλος της καλλιεργητικής περιόδου. Τα δεδομένα υποβλήθηκαν σε Ανάλυση Παραλλακτικότητας μιας κατεύθυνσης (oneway ANOVA) με επίπεδο σημαντικότητας α = 0,05 και οι πολλαπλές συγκρίσεις μεταξύ των μέσων όρων των επεμβάσεων πραγματοποιήθηκαν με τη μέθοδο της Ελάχιστης Σημαντικής Διαφοράς (ΕΣΔ; Least Significance Difference; LSD) του Fischer. Αποτελέσματα – Πειράματα αγρού στο αμπέλι

Στο αμπέλι, το μείγμα βίκου και βρώμης εμφάνισε την υψηλότερη παραγωγή βιομάζας (> 5.000 kg/ha) και στους δύο πειραματικούς αγρούς ενώ η μονοκαλλιέργεια του βίκου ήταν η λιγότερο παραγωγική καλλιέργεια κάλυψης με την βρώμη να παρουσιάζει ενδιάμεσες τιμές βιομάζας (Γράφημα 1α, β). Στον συμβατικό αγρό, το μείγμα βρώμης και βίκου μείωσε τη βιομάζα των ζιζανίων κατά 61%, 78% και 84% αντίστοιχα, σε σύγκριση με τη μονοκαλλιέργεια βρώμης, τη μονοκαλλιέργεια βίκου και το μάρτυρα (Γράφημα 3γ). Οι παραπάνω

του μάρτυρα και των μονοκαλλιεργειών. Το μείγμα ήταν πιο αποτελεσματικό από την χορτοκοπή ενώ μαζί με την εδαφοκατεργασία ήταν οι πλέον αποτελεσματικές επεμβάσεις διαχείρισης ζιζανίων οδηγώντας σε χαμηλές τιμές βιομάζας (39–52 g/m2) όπως φαίνεται και στο Γράφημα 4β.

διαφορές επαληθεύτηκαν και στον βιολογικό αγρό (Γράφημα 3δ). Στον συμβατικό αγρό, η βιομάζα των ζιζανίων στην κύρια καλλιέργεια του αμπελιού ήταν μέγιστη στα τεμάχια του αμεταχείριστου μάρτυρα και ελάχιστη στα τεμάχια όπου πραγματοποιήθηκε χημική ζιζανιοκτονία στη συνιστώμενη δόση. Η αμέσως μεγαλύτερη τιμή μετά τον μάρτυρα αντιστοιχεί στη μονοκαλλιέργεια βίκου ενώ ελαφρά πιο αποτελεσματική παρουσιάστηκε η μονοκαλλιέργεια βρώμης. Το μείγμα των δύο καλλιεργειών κάλυψης περιόρισε σε στατιστικά σημαντικό βαθμό τη βιομάζα των ζιζανίων συγκριτικά με τις μονοκαλλιέργειες και το μάρτυρα και είχε παρόμοια αποτελεσματικότητα με την εφαρμογή του ζιζανιοκτόνου σε μειωμένη δόση. Η χορτοκοπή περιόρισε μόλις κατά 54% τη βιομάζα των ζιζανίων σε σχέση με το μάρτυρα (Γράφημα 4α). Στο βιολογικό αγρό, παρουσιάστηκαν παρόμοιες διαφορές μεταξύ των καλλιεργειών κάλυψης με το μείγμα βίκου και βρώμης να παρουσιάζει μικρότερη βιομάζα ζιζανίων σε σύγκριση με τα τεμάχια

Τα πρώτα αποτελέσματα των πειραμάτων αγρού στο σκληρό σιτάρι και το αμπέλι που πραγματοποιήθηκαν στα Living Labs του έργου δείχνουν πως οι καλλιέργειες κάλυψης αποτελούν μια καινοτόμα και αποτελεσματική εναλλακτική μέθοδο διαχείρισης ζιζανίων σε ετήσιες και πολυετείς καλλιέργειες τόσο σε συνθήκες ολοκληρωμένης όσο και βιολογικής καλλιέργειας. Μείγματα καλλιεργειών κάλυψης που αποτελούνται από είδη με διαφορετικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν συμπληρωματικότητα στη χρήση των φυσικών πόρων και χαμηλή ανταγωνιστικότητα μεταξύ τους τείνουν να παράγουν περισσότερη βιομάζα ανά μονάδα επιφάνειας (Smith et al., 2020). Έτσι, παρουσιάζονται ιδιαίτερα ανταγωνιστικά απέναντι στα ζιζάνια μειώνοντας τη βιομάζα τους κατά την ενεργή φάση ανάπτυξης της καλλιέργειας κάλυψης ενώ ακόμη και μετά τον τερματισμό, παράγονται μεγαλύτερες ποσότητες φυτικών υπολειμμάτων που περιορίζουν την εμφάνιση και ανάπτυξη των ζιζανίων (Ranaldo et al., 2020). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αποτελεσματικότητα της ψευδοσποράς, μιας καλλιεργητικής πρακτικής που μειώνει μακροπρόθεσμα και το δυναμικό της τράπεζας των σπόρων των ζιζανίων στο έδαφος (Travlos et al., 2020). Ωστόσο, βέλτιστα αποτελέσματα παρατηρούνται όταν διαφορετικές πρακτικές διαχείρισης των ζιζανίων συνδυάζονται στα πλαίσια της ΟΔΖ όπως η εγκατάσταση και διαχείριση των καλλιεργειών κάλυψης, ο μηχανικός έλεγχος, η τεχνική της ψευδοσποράς, η εφαρμογή εκλεκτικών ζιζανιοκτόνων κ.α. Σε κάθε περίπτωση, τα αποτελέσματα των πειραμάτων της πρώτης καλλιεργητικής περιόδου που παρουσιάστηκαν αναδεικνύουν το σημαντικό ρόλο των αγροοικολογικών προσεγγίσεων για την βιώσιμη και επιτυχημένη διαχείριση των ζιζανίων σε διαφορετικά καλλιεργητικά συστήματα (Travlos et al., 2023). Περισσότερες αγροοικολογικές προσεγγίσεις αναμένεται να αξιολογηθούν για τη διαχείριση των ζιζανίων τα επόμενα πειραματικά έτη στα 16 Living Labs του έργου που έχουν εγκατασταθεί σε 9 χώρες με 15 συνολικά καλλιέργειες να βρίσκονται υπό μελέτη. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 7.  07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 65

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ | ΒΟΣΚΉΣΙΜΕΣ ΓΑΙΕΣ

Η ΣΗΜΑΣΊΑ ΤΗΣ ΦΥΤΟΠΟΙΚΙΛΌΤΗΤΑΣ

Στην επιλογή δίαιτας των βοσκόντων ζώων και στο περιβάλλον Η φυτοποικιλότητα των βοσκήσιμων γαιών καθορίζει σε σημαντικό βαθμό την επιλογή δίαιτας των βοσκόντων ζώων και τη θρεπτική αξία της καταναλισκόμενης βοσκήσιμης ύλης. Μια βοσκήσιμη ύλη που συντίθεται από ποικίλα φυτά και βιοχημικά συστατικά (πρωτογενή και δευτερογενή συστατικά) στις ενδεδειγμένες ποσότητες συντελεί σε περισσότερα οφέλη για τα ζώα και το περιβάλλον απ’ ό,τι εκείνη που συντίθεται από λίγα ή ένα φυτό. Το άρθρο αυτό διαπραγματεύεται τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα ζώα κατά τη βόσκηση, τους λόγους που επιλέγουν τη δίαιτα που αυτά τελικά επιλέγουν και τις διαχειριστικές συνέπειες που έχει η κατανόηση της συμπεριφοράς βόσκησης για τα βοσκόμενα οικοσυστήματα, τα ζώα και το περιβάλλον. ΘΩΜΑΣ Γ. ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών, ΕΛΓΟ - Δήμητρα 57006 Βασιλικά, Θεσσαλονίκη

α λιβάδια συνίστανται από μια ποικιλία φυτών, των οποίων η φυτική ύλη είναι εν δυνάμει τροφή των ζώων. Ωστόσο, κάθε φυτό περιέχει μια ξεχωριστή συγκέντρωση υδατανθράκων, πρωτεΐνης, ανόργανων συστατικών και δευτερογενών φυτοχημικών συστατικών. Η δίαιτα των άγριων και αγροτικών φυτοφάγων ζώων, που βόσκουν σε τέτοια διαφοροποιημένα φυτοχημικά τοπία, κατά κανόνα, απαρτίζεται από μια ποικιλία φυτών που κάθε ένα από αυτά συμμετέχει σε μικρότερες ή μεγαλύτερες ποσότητες στην ημερήσια κατανάλωση βοσκήσιμης ύλης. Αυτή η δυνατότητα επιλογής της δίαιτας περιορίζεται όταν τα αγροτικά ζώα βόσκουν σε υποβαθμισμένα λιβάδια ή λειμώνες (ειδικά αν αυτοί είναι μονοκαλλιέργειες) και ακόμη περισσότερο στα ζώα που ταΐζονται αποκλειστικά εντός των κτηνοτροφικών μονάδων. Τα ζώα διαμέσου της επιλογής διαφορετικών φυτών, που διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τα μορφολογικά χαρακτηριστικά ή την περιεκτικότητα θρεπτικών και δευτερογενών συστατικών, μαθαίνουν να επιλέγουν κατά τέτοιο τρόπο τη δίαιτά τους ώστε να ικανοποιούνται οι διατροφικές τους ανάγκες και ταυτόχρονα παρακάμπτουν την τοξικότητα και τις διατροφικές διαταραχές. Τα τελευταία χρόνια, γίνεται προσπάθεια εγκαθίδρυσης ποικιλόμορφων λιβαδιών ή λειμώνων για τη βελτίωση της παραγωγής και της ευζωίας των μηρυκαστικών, με παράλληλη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Ωστόσο, η επιτυχία αυτής της προσπάθειας απαιτεί πολύ καλή γνώση των αλληλεπιδράσεων φυτών – ζώων και κατανόηση της συμπεριφοράς βόσκησης στα διάφορα βι-

66 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

οφυσικά περιβάλλοντα. Αυτό το άρθρο ασχολείται με το πώς και γιατί τα βόσκοντα ζώα επιλέγουν τη δίαιτα που επιλέγουν, τη σημασία της φυτικής/ βιοχημικής ποικιλότητας σε αυτήν τη διαδικασία και τις δυνατότητες εφαρμογής αυτής της γνώσης στη διαχείριση των βοσκόμενων οικοσυστημάτων, στη διατροφή των ζώων και στο περιβάλλον.

Γιατί τα ζώα επιλέγουν μια ποικιλόμορφη δίαιτα;

Τα βιολογικά μέσα με τα οποία επιτυγχάνεται η ποικιλόμορφη δίαιτα από τα ζώα είναι: (α) ο περιορισμός ή η συμπλήρωση θρεπτικών συστατικών και (β) ο περιορισμός αποτοξίνωσης. Ο περιορισμός ή συμπλήρωση θρεπτικών συστατικών βασίζεται στο γεγονός ότι κανένα είδος φυτού δεν μπορεί να παρέχει όλα τα θρεπτικά

συστατικά στην αναλογία που χρειάζονται τα ζώα. Αντίθετα, όταν η ημερήσια δίαιτά τους συνίσταται από μείγμα βοσκήσιμης ύλης πολλών και διαφορετικών φυτών συντελεί σε μια πιο ισορροπημένη πρόσληψη θρεπτικών συστατικών. Ο περιορισμός της αποτοξίνωσης βασίζεται στο γεγονός ότι τα συστήματα αποτοξίνωσης των ζώων δεν είναι σε θέση κατά τον μεταβολισμό να αφομοιώσουν υψηλά επίπεδα δευτερογενών χημικών συστατικών που υπάρχουν σε ένα μόνο είδος φυτού, ενώ αν διαφορετικά δευτερογενή συστατικά διαφορετικών φυτών προσλαμβάνονται ως μείγμα είναι λιγότερο τοξικά επειδή αφενός η συγκέντρωσή τους είναι μικρότερη και αφετέρου η αποτοξίνωσή τους γίνεται από διαφορετικές οδούς.

Εικ. 1: Τα ζώα διαμέσου των αισθήσεων και εμπειριών τους αποκτούν γνώσεις, δεξιότητες και συμπεριφορές βόσκησης. Η γνώση τους ως προς το τι θα βοσκήσουν και τι θα αποφύγουν ολοκληρώνεται διαμέσου των μετά-καταναλωτικών συνεπειών που προκαλούνται από τα βιοχημικά συστατικά των φυτών.

Η παροδική αποστροφή προς τη βοσκήσιμη ύλη των διαφόρων φυτών έχει επίσης προταθεί ως ένας μηχανισμός για την εξισορρόπηση των θρεπτικών συστατικών και την άμβλυνση των τοξικών συνεπειών από φυτοτοξίνες. Ο μηχανισμός της απόκτησης αποστροφής για ένα φυτό (μια τροφή) είναι η συσχέτιση μεταξύ των αισθητηρίων υποδοχέων (που ανταποκρίνονται στη γεύση, την οσμή, την υφή, την οπτική εικόνα μιας τροφής/ενός φυτού) και των σπλαχνικών υποδοχέων (που ανταποκρίνονται σε χημικά και φυσικά ερεθίσματα), τα οποία επιτρέπουν στα φυτοφάγα ζώα να μάθουν, μέσω των συνεπειών μετά την κατανάλωση, τι και πόσο θα βοσκήσουν (Εικ. 1). Η προσωρινή αποστροφή προς τα φυτά αναπτύσσεται όταν το ίδιο φυτό καταναλώνεται πολύ συχνά ή σε υπερβολική ποσότητα, καθώς και όταν η βοσκήσιμη ύλη του είναι διατροφικά ανισόρροπη ή περιορισμένης περιεκτικότητας σε θρεπτικά συστατικά ή αυξημένης περιεκτικότητας σε φυτοτοξίνες. Μέσω αυτού του μηχανισμού, τα ζώα προσπαθούν να εκπληρώσουν τις μεταβολικές τους απαιτήσεις και να επιτύχουν ομοιόσταση. Σημειωτέον, ότι τα ζώα μπορούν να αναπτύξουν προσωρινή αποστροφή ακόμη και για διατροφικά ισορροπημένη τροφή, καθώς επέρχεται κορεσμός, όταν το ίδιο «φαγητό» καταναλώνεται επανειλημμένα ή υπερβολικά. Έχει βρεθεί ότι τα ηδονικά και τα ενθαρρυντικά κίνητρα που σχετίζονται με τη βοσκήσιμη ύλη, μέσω εμπειριών και προσδοκώ-

μενων ανταμοιβών, είναι καθοριστικοί παράγοντες της συμπεριφοράς βόσκησης. Με άλλα λόγια, οι διατροφικές και τοξικολογικές διαταραχές που βιώνουν τα μηρυκαστικά που καταναλώνουν βοσκήσιμη ύλη (τροφή) μη ισορροπημένη ως προς τα θρεπτικά συστατικά ή περιέχουσα δυνητικά τοξικά φυτικά συστατικά προκαλούν παροδική αποστροφή προς τη συγκεκριμένη βοσκήσιμη ύλη. Τέτοιες διαταραχές (π.χ., οξέωση, υπεραμμωνιαιμία, φούσκωμα, τοξικότητα) συμβαίνουν συνήθως όταν τα φυτοφάγα ζώα αντιμετωπίζουν τη βοσκήσιμη ύλη μεμονωμένων φυτών. Όμως, αν στα ζώα προσφέρεται μία ποικιλία φυτών, τότε αυτά έχουν τη δυνατότητα να παρακάμψουν αυτόν τον περιορισμό μέσω της επιλογής της δίαιτας τους. Επίδραση των θρεπτικών και δευτερογενών φυτοχημικών συστατικών και των γεύσεων στη συμπεριφορά βόσκησης και στον περιβαλλοντικό αντίκτυπο

Τα μηρυκαστικά ζώα που βόσκουν στα λιβάδια επιλέγουν τη δίαιτά τους από μια ποικιλία φυτών, που διαφέρουν ως προς τα βιοχημικά τους συστατικά. Η βόσκηση είναι μια σύνθετη εργασία κατά την οποία θα πρέπει η ημερήσια κατανάλωση βοσκήσιμης ύλης να έχει την κατάλληλη αναλογία και περιεκτικότητα θρεπτικών συστατικών ώστε να ικανοποιούνται οι ατομικές ανάγκες των ζώων, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να 07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 67

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ | ΒΟΣΚΉΣΙΜΕΣ ΓΑΙΕΣ

γίνεται εξισορρόπηση της κατανάλωσης των δυνητικά τοξικών (αλλά παράλληλα και φαρμακευτικών) δευτερογενών φυτοχημικών συστατικών. Επιπλέον, κατά τη βόσκηση, τα ζώα εκτίθενται σε μια ποικιλία νέων γεύσεων που επηρεάζουν τη συμπεριφορά βόσκησής τους. Θρεπτικά συστατικά

Στα λιβάδια και τους λειμώνες, όταν υπάρχει μια ποικιλία φυτών παράγεται βοσκήσιμη ύλη που περιέχει ποικίλα βιοχημικά συστατικά και μπορεί να ενισχύσει τα οφέλη για τα ζώα, επειδή βελτιώνονται οι συμπληρωματικές σχέσεις μεταξύ πολλαπλών πόρων βοσκήσιμης ύλης. Έχει αποδειχθεί ότι η διαφοροποιημένη δίαιτα προσφέρει στα μηρυκαστικά ποικιλία βιοχημικών ουσιών (θρεπτικά και δευτερογενή φυτοχημικά συστατικά), τα οποία αλληλο – συμπληρούμενα – επηρεαζόμενα ενισχύουν την αποτελεσματικότητα της αξιοποίησης των θρεπτικών ουσιών σε σχέση με μια δίαιτα που βασίζεται σε μεμονωμένα φυτά μονοκαλλιεργειών. Επίσης, οι συνέργειες μεταξύ των διαφορετικών φυτών/βοσκήσιμων υλών βελτιώνουν τη διατροφή (π.χ., συγκράτηση αζώτου, πεπτικότητα τροφής) και δημιουργούν καλές συνθήκες βόσκησης και διαβίωσης των ζώων (π.χ., μείωση της καταπόνησης που προκαλείται από μεμονωμένες βοσκήσιμες ύλες με μη ισορροπημένα θρεπτικά συστατικά και μονότονες γεύσεις). Τα μηρυκαστικά που βόσκουν μια ποικιλία φυτών καταναλώνουν ένα μείγμα βοσκήσιμης ύλης που συντελεί σε ισορροπημένη δίαιτα και σε μεγαλύτερη κατανάλωση βοσκήσιμης ύλης από ό,τι βοσκήσιμη ύλη που απαρτίζεται από μεμονωμένα είδη. Για παράδειγμα, πρόβατα και αίγες που τρέφονται με βοσκήσι-

68 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

μη ύλη που συνίσταται από ποικίλα φυτά στα λιβάδια εμφανίζουν κατανάλωση ξηρής ουσίας δύο ή περισσότερες φορές μεγαλύτερη από την κατανάλωση ζώων που τρέφονται με μεμονωμένα φυτά παρόμοιας θρεπτικής αξίας. Η κατανάλωση διαφόρων φυτών με διαφορετική χημική σύσταση (π.χ., διαφορετική περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες, ινώδη συστατικά και πρωτεΐνες) και παρουσία δευτερογενών φυτοχημικών συστατικών οδηγεί σε συνειρμικές επιδράσεις, όπως για παράδειγμα, χαμηλότερη αποικοδομησιμότητα των πρωτεϊνών της μεγάλης κοιλίας από εκείνη του μέσου όρου βοσκήσιμης ύλης μοναδικών φυτών. Αυτό ελαχιστοποιεί τον σχηματισμό αμμωνίας (και επομένως τις τοξικές επιδράσεις της και τις απώλειες αζώτου στο περιβάλλον) ενώ αυξάνει την ποσότητα της αφομοιώσιμης πρωτεΐνης που φτάνει στο λεπτό έντερο. Αυτό έχει τεκμηριωθεί από μελέτες που έγιναν με συνδυασμό βοσκήσιμης ύλης ονοβρυχίδας (Onobrychis viciifolia) και δακτυλίδας (Dactylis glomerata) ή ονοβρυχίδας, μηδικής (Medicago sativa) και λωτού (Lotus corniculatus). Επιπλέον, δεδομένου ότι το κάθε άτομο ενός είδους ζώου διαφέρει μορφολογικά και φυσιολογικά από τα υπόλοιπα του κοπαδιού/ αγέλης, η δυνατότητα ελεύθερης επιλογής μεταξύ εναλλακτικών φυτών (τροφών) επιτρέπει την ικανοποίηση των ατομικών διατροφικών αναγκών τους. Δευτερογενή φυτοχημικά συστατικά

Τα ζώα κατά τη βόσκηση στα λιβάδια συνήθως συναντούν φυτά που περιέχουν, εκτός από θρεπτικά και δευτερογενή φυτοχημικά συστατικά που πολλές φορές επηρεάζουν αρνητικά τα ζώα, λειτουργώντας ως φυτοτοξίνες. Τα φυ-

τοφάγα ζώα μπορούν να καταναλώσουν φυτοτοξίνες μέχρι ενός ορίου, το οποίο καθορίζεται από τη δυνατότητα αποτοξίνωσής τους. Αυτή η δυνατότητα εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα θρεπτικών συστατικών, δεδομένου ότι τα θρεπτικά συστατικά (π.χ. πρωτεΐνες και υδατάνθρακες) είναι απαραίτητα για να τροφοδοτήσουν τους μηχανισμούς αποτοξίνωσης. Επιπλέον, επειδή διαφορετικές φυτοτοξίνες μπορούν να μεταβολιστούν μέσω διακριτών μηχανισμών αποτοξίνωσης, η κατανάλωση βοσκήσιμης ύλης που περιέχει μια ποικιλία δευτερογενών φυτοχημικών συστατικών συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη αποτοξίνωση αφού υπάρχουν περισσότερες και διαφορετικές οδοί αποτοξίνωσης. Για παράδειγμα, τα αρνιά καταναλώνουν μεγαλύτερες ποσότητες βοσκήσιμης ύλης όταν έχουν στη διάθεσή τους μια επιλογή μεταξύ φυτών που περιέχουν διαφορετικούς τύπους δευτερογενών φυτοχημικών συστατικών που μεταβολίζονται μέσω διαφορετικών οδών αποτοξίνωσης (οξαλικά, συμπυκνωμένες τανίνες, τερπένια) από ό,τι όταν είναι

διαθέσιμη μόνο μία τροφή με ένα δευτερογενές φυτοχημικό συστατικό. Ομοίως, τα δευτερογενή φυτοχημικά συστατικά μπορούν να συνδεθούν μεταξύ τους σχηματίζοντας σταθερούς μοριακούς δεσμούς στον γαστρεντερικό σωλήνα (π.χ. αλκαλοειδή με συμπυκνωμένες τανίνες ή αλκαλοειδή με σαπωνίνες) που δεν απορροφώνται και στη συνέχεια εκκρίνονται μέσω των περιττωμάτων, δηλαδή, μια διαδικασία που εξουδετερώνει τις αρνητικές επιδράσεις τους μετά την κατανάλωση. Πρόβατα που έβοσκαν βοσκήσιμη ύλη αγρωστωδών με διαφορετικά αλκαλοειδή συνδυασμένη με ψυχανθή που περιείχαν ή συμπυκνωμένες τανίνες ή σαπωνίνες, κατανάλωναν περισσότερη βοσκήσιμη ύλη από ό,τι όταν έβοσκαν μόνο τα αγρωστώδη φυτά. Ομοίως, όταν τα βοοειδή και τα πρόβατα βόσκουν πρώτα μια βοσκήσιμη ύλη με υψηλή περιεκτικότητα σε τανίνες ή σαπωνίνες (δηλ., ψυχανθή φυτά), στη συνέχεια βόσκουν περισσότερο αγρωστώδη φυτά που περιέχουν αλκαλοειδή. Ειδικότερα, στους μεσογειακούς βοσκοτόπους, που τα ξυλώδη φυτά εί-

ναι σημαντικές πηγές βοσκήσιμης ύλης, βρέθηκε ότι τα μικρά μηρυκαστικά αυξάνουν την κατανάλωση βοσκήσιμης ύλης ξυλωδών φυτών που περιέχουν τανίνες όταν αυτά συνδυάζονται με ξυλώδη φυτά που περιέχουν σαπωνίνες, γεγονός που ενισχύει τη συμπληρωματικότητα μεταξύ τανινών και σαπωνινών. Έχει, επίσης, αποδειχθεί ότι τα πρόβατα καταναλώνουν περισσότερη τροφή είτε με συμπυκνωμένες τανίνες είτε με τερπένια, όταν η βασική διατροφή είναι υψηλής θρεπτικής αξίας, τονίζοντας τη σημασία των θρεπτικών συστατικών στην ενίσχυση των ικανοτήτων αποτοξίνωσης των ζώων. Στα σημερινά εντατικά συστήματα ζωικής παραγωγής, η διατροφή βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε φυτικά πρωτογενή συστατικά (κυρίως πρωτεΐνες και υδατάνθρακες). Τα γενετικά βελτιωμένα είδη φυτών που παράγουν βοσκήσιμη ύλη και γενικά οι ζωοτροφές είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε δευτερογενή φυτοχημικά συστατικά, προς αποφυγή πιθανών τοξικών επιπτώσεων. Ωστόσο, τα δευτερογενή φυτοχημικά συστατικά

στην κατάλληλη δόση θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως φάρμακα θεραπεύοντας διάφορες ασθένειες. Επιπλέον, υπάρχουν ενδείξεις ότι τα φυτοφάγα ζώα μαθαίνουν για αυτά τα οφέλη και ενδεχομένως αυτοθεραπεύονται. Για παράδειγμα, έχει αποδειχθεί ότι τα πρόβατα μπορούν να συνδυάσουν διαφορετικά φάρμακα για την αντιμετώπιση ασθενειών και προτιμούν αυτά που προαλείφονται για διαφορετικές αρνητικές φυσιολογικές καταστάσεις όπως η οξέωση, η τοξίκωση από τανίνες ή οξαλικό οξύ. Οι παρασιτικές λοιμώξεις επηρεάζουν την υγεία των μηρυκαστικών, οι οποίες αναγκάζουν τα ζώα σε συμβιβασμούς μεταξύ της διατροφής και του παρασιτισμού κατά τη βόσκηση. Προκειμένου να εξουδετερωθούν οι αρνητικές επιδράσεις του παρασιτισμού, τα φυτοφάγα ζώα έχουν αναπτύξει συμπεριφοριστικούς μηχανισμούς και επιλέγουν κατά τη βόσκηση είδη φυτών με φαρμακευτικές ιδιότητες (δηλ., φυτά που περιέχουν αλκαλοειδή, τερπένια, φαινόλες, κτλ.) σε τέτοιες ποσότητες που ελαχιστοποιούν την πιθανή τοξικότητά τους. Ένας τέτοιος μηχανισμός περιλαμβάνει τη συσχέτιση της γεύσης μιας τροφής με τα θεραπευτικά αποτελέσματα που βιώνουν μετά την κατανάλωσή της (δηλ., προφυλακτική αυτοθεραπεία) ή συνεχής συμπερίληψη στη δίαιτά τους μικρών ημερήσιων ποσοτήτων δευτερογενών φυτοχημικών συστατικών (δηλ., έναν προληπτικό ή προφυλακτικό μηχανισμό έναντι ασθενειών). Μια ποικιλία φαρμακευτικών δευτερογενών φυτοχημικών συστατικών από βοσκήσιμη ύλη διαφορετικών φυτών με διαφορετικούς μηχανισμούς αντιπαρασιτικής δράσης, μπορεί να αυξήσει την αποτελεσματικότητα σε σχέση με μεμονωμένα δευτερογενή φυτοχημικά συστατικά. Επιπλέον, δεδομένου ότι απαιτούνται μεγάλες ποσότητες τέτοιων συστατικών για την επίτευξη σημαντικών αντιπαρασιτικών δόσεων στα μηρυκαστικά, μια ποικιλόμορφη δίαιτα με πολλαπλά δευτερογενή χημικά συστατικά μπορεί να βοηθήσει τα ζώα να καταναλώνουν τις απαραίτητες ποσότητες θρεπτικών συστατικών, ενώ καταναλώνουν ποικίλα αντιπαρασιτικά δευτερογενή φυτοχημικά συστατικά με λιγότερες επιβλαβείς παρενέργειες για το ζώο απ’ ό,τι αν καταναλώνονταν μεμονωμένα. Έτσι, η συμπληρωματικότητα μεταξύ πολλα-

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 69

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ | ΒΟΣΚΉΣΙΜΕΣ ΓΑΙΕΣ 2

πλών βιοδραστικών μορίων έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει τις φαρμακευτικές επιδράσεις έναντι μεμονωμένων χημικών ουσιών. Για παράδειγμα, έξι χημικά συστατικά από το φαρμακευτικό φυτό Petiveria alliacea δεν έδειξαν ακαρεοκτόνο δράση για το κοινό τσιμπούρι βοοειδών (Rhipicephalus microplusticks) όταν δοκιμάστηκαν μεμονωμένα in vitro. Ωστόσο, όταν τα συστατικά συνδυάστηκαν μεταξύ τους, τότε ορισμένοι συνδυασμοί εξ αυτών αύξησαν την ακαρεοκτόνο δράση, προκαλώντας υψηλά ποσοστά θνησιμότητας στα τσιμπούρια. Τέτοιες συμπληρωματικότητες, όμως, δεν παρατηρούνται πάντοτε στα συστήματα ζωικής παραγωγής. Για παράδειγμα, πρόβατα που μολύνθηκαν με τον γαστρεντερικό νηματώδη Haemonchus contortus και βόσκησαν συνδυασμό φυτών που περιείχαν συμπυκνωμένες τανίνες και σαπωνίνες (δευτερογενή φυτικά συστατικά με αντιπαρασιτικές ιδιότητες), εμφάνισαν υψηλότερα επίπεδα μόλυνσης από τα πρόβατα που ταΐστηκαν με τροφή που περιείχε μόνο τανίνες ή σαπωνίνες. Αυτό συνέβη γιατί οι τανίνες και οι σαπωνίνες συνδυαζόμενες δεσμεύονται στον γαστρεντερικό σωλήνα και σχηματίζουν σταθερά σύμπλοκα που μειώνουν τη βιοδραστικότητα των απλών συστατικών. Ως εκ τούτου, η φύση της σχέσης μεταξύ των δευτερογενών συστατικών πρέπει να εξετάζεται κατά περίπτωση, προκειμένου να έχουμε όλες τις πληροφορίες σχετικά με το κατά πόσον ο συνδυασμός δευτερογενών φυτοχημικών συστατικών σε ποικίλες δίαιτες έχει συνεργιστικές, ανταγωνιστικές ή ανεξάρτητες φαρμακευτικές επιπτώσεις.

70 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

Διαφοροποίηση γεύσεων και ευζωία

Τα μηρυκαστικά ζώα εξελίχθηκαν επιλέγοντας μια ποικιλόμορφη δίαιτα αποκτώντας διαφορετικές εμπειρίες γεύσης, στοματικής κιναισθησίας και νευρικών ερεθισμάτων. Έχει επίσης βρεθεί ότι η ποικιλομορφία δίαιτας μειώνει τις οξειδωτικές και φυσιολογικές καταπονήσεις και βελτιώνει τη διατροφική κατάσταση και την καλή διαβίωση των ζώων. Η ποικιλομορφία βοσκήσιμης ύλης παρέχει στα ζώα ποικίλες αισθητηριακές και μετά-καταναλωτικές εμπειρίες που αυξάνουν το κίνητρο για τροφή. Πρόβατα που τρέφονταν με το ίδιο σιτηρέσιο, στο οποίο προστέθηκαν διαφορετικές γεύσεις, κατανάλωναν περισσότερη συνολική ξηρά ουσία και έτειναν να κερδίζουν περισσότερο βάρος από πρόβατα που εκτέθηκαν στο ίδιο σιτηρέσιο, αλλά με μία γεύση. Όσον αφορά τις φυτοτοξίνες ή τα θρεπτικά συστατικά, για τα φυτοφάγα ζώα που βόσκουν μονοκαλλιέργειες φυτών ή ταΐζονται με μονότονα σιτηρέσια επέρχεται κορεσμός στα κιναισθητικά χαρακτηριστικά αυτών των μεμονωμένων τροφών (δηλ., ειδικός αισθητηριακός κορεσμός) λόγω παροδικής αποστροφής για αυτές που προκαλείται από γεύσεις που καταναλώνονται πολύ συχνά ή υπερβολικά, και ο κορεσμός μπορεί να είναι αγχωτικός για τα ζώα. Ωστόσο, εάν υπάρχει μια ποικιλία επιλογών, τα ζώα συνεχίζουν να ανταποκρίνονται σε άλλες αισθητηριακές διαστάσεις. Αυτή η αντίδραση έχει αποδοθεί εν μέρει στις οργανοληπτικές ιδιότητες των τροφών, επειδή ένα ζώο που σταματά να τρώει μια τροφή με συγκεκριμένη γεύση θα καταναλώσει μια άλλη

Εικ. 2: Κατά τη βόσκηση στα ζώα επέρχεται κορεσμός για φυτά που καταναλώνονται πολύ συχνά ή σε υπερβολικές ποσότητες με συνέπεια να στρέφονται σε άλλα φυτά κ.ο.κ. Τελικά, μέσω αυτής της συμπεριφοράς βόσκησης επιλέγουν ποικίλες δίαιτες και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να τους παρέχεται αυτή η ποικιλία φυτών.

τροφή ή την ίδια που, όμως, παρουσιάζεται με διαφορετική γεύση (Εικ. 2). Η διατροφή μέχρι το σημείο κορεσμού μειώνει τις αντιδράσεις των υποθαλαμικών νευρώνων στη θέα και τη γεύση μιας τροφής στην οποία το ζώο έχει κορεστεί, αλλά αφήνει τις αποκρίσεις των ίδιων νευρώνων αμετάβλητους για άλλες τροφές, για τις οποίες δεν έχει επέλθει κορεσμός. Μια ποικιλία γεύσεων συμβάλλει στην ενίσχυση της ευζωίας, επειδή τα φυτοφάγα ζώα που εκτίθενται σε ποικίλες τροφές έχουν λιγότερη πιθανότητα να βιώσουν αγχωτικές καταστάσεις, όπως απογοήτευση λόγω έλλειψης διαθέσιμων εναλλακτικών τροφών που θα τα επιτρέψει να επιλέξουν και σχηματίσουν μια ισορροπημένη δίαιτα ή κορεσμό λόγω επαναλαμβανόμενης ή υπερβολικής στοματικής-αισθητηριακής έκθεσης στις ίδιες μεμονωμένες τροφές. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, βρέθηκε ότι μια ποικιλία τροφών στις οποίες εκτέθηκαν πρόβατα νωρίς στη ζωή τους είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση των επιπέδων κορτιζόλης πλάσματος (μια ορμόνη που εμπλέκεται στις αντιδράσεις καταπόνησης από τα θηλαστικά), τον αριθμό λεμφοκυττάρων και την προκαλούμενη υπερθερμία λόγω καταπόνησης συγκριτικά με ζώα που τρέφονται με μονότονα σιτηρέσια νωρίς στη ζωή τους. Περιβαλλοντικός αντίκτυπος

Η μελλοντική πρόκληση είναι η δημιουργία διαφοροποιημένων λιβαδιών/ λειμώνων που ενισχύουν τη φυτοχημική ποικιλότητα και δίνουν τη δυνατότητα στα ζώα μέσω της επιλογής να σχηματίζουν τη δική τους δίαιτα, ενώ παράλληλα έχουν θετικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Οι συνδυασμοί φυτών που διαφέρουν ως προς τα βιοχημικά συστατικά μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα και αζώτου από τα μηρυκαστικά ζώα, κάτι που προσθέτει αξία σε ζωικά προϊόντα πέραν της διατροφικής τους ποιότητας. Είναι γνωστό, ότι ένα αρνητικό υποπροϊόν των συστημάτων εκτροφής μηρυκαστικών συνεπάγεται αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Σύμφωνα με έκθεση του FAO/OHE, η κτηνοτροφία ευθύνεται για το 12% (επιστημονικές εργασίες αναφέρουν μέχρι και 20%) των εκπο-

μπών αερίων του θερμοκηπίου, με τα βοοειδή να συμβάλλουν 62%, οι χοίροι 14%, τα κοτόπουλα 9%, τα βουβάλια 8% και οι αίγες και τα πρόβατα 7%. Η μεγαλύτερη πηγή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου είναι το εντερικό μεθάνιο (CH4) που παράγεται από τη βοοτροφία, το οποίο αντιπροσωπεύει το 39% του συνόλου του τομέα της κτηνοτροφίας. Το μεθάνιο είναι ένα υποπροϊόν της μικροβιακής ζύμωσης των ζωοτροφών στη μεγάλη κοιλία, η οποία αντιπροσωπεύει μια απώλεια ενέργειας για το ζώο που κυμαίνεται μεταξύ 2 και 12% της ακαθάριστης ενέργειας που καταναλώνεται με το σιτηρέσιο. Βοσκήσιμη ύλη/ ζωοτροφές με υψηλή συγκέντρωση μη ινωδών υδατανθράκων, που ζυμώνονται εύκολα στη μεγάλη κοιλία (π.χ., διαλυτοί υδατάνθρακες και πηκτίνη) και χαμηλή περιεκτικότητα δομικών υδατανθράκων (π.χ. κυτταρίνη και ημικυτταρίνη), ενισχύουν την αποτελεσματικότητα της χρήσης θρεπτικών συστατικών από τα ζώα και συντελεί σε μειωμένες εκπομπές CH4 συγκριτικά με ζωοτροφές χαμηλότερης περιεκτικότητας σε μη ινώδεις υδατάνθρακες. Η παρουσία φυτών υψηλής περιεκτικότητας σε δευτερογενή φυτοχημικά συστατικά, σε διάφορους βοσκότοπους, μειώνει επίσης την παραγωγή CH4 στη μεγάλη κοιλία. Για παράδειγμα, είδη ψυχανθών που περιέχουν φαινολικές ενώσεις (συμπυκνωμένες τανίνες), όπως η ονοβρυ-

χίδα, έχει αποδειχθεί ότι μειώνουν τις εκπομπές μεθανίου. Επίσης, ζώα που βόσκουν συνδυασμούς ψυχανθών (μηδικής, λωτού, ονοβρυχίδας) εκπέμπουν λιγότερο εντερικό μεθάνιο σε σχέση με εκείνα που βόσκουν τα ίδια φυτά μεμονωμένα. Όμοια και για άλλα είδη ψυχανθών, που περιέχουν αιθέρια έλαια (κυρίως τερπένια), έχει αποδειχθεί ότι μειώνουν την παραγωγή μεθανίου. Οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου από συστήματα ζωικής παραγωγής περιλαμβάνουν επίσης την παραγωγή του ισχυρού υποξειδίου του αζώτου (N2O). Τα υψηλά επίπεδα αμμωνίας σε θέσεις με αφθονία ούρων είναι πηγές αυτού του αερίου που παράγεται κατά τη διάρκεια μικροβιακών διεργασιών νιτροποίησης και απονιτροποίησης. Οι στρατηγικές για τη μείωση των προβλημάτων από την περίσσεια αζώτου, διατηρώντας παράλληλα υψηλά επίπεδα παραγωγικότητας, περικλείουν την κατανάλωση βοσκήσιμης ύλης υψηλής περιεκτικότητας σε υδατάνθρακες και βιοδραστικών συστατικών, όπως είναι τα δευτερογενή φυτοχημικά συστατικά, που αυξάνουν την κατακράτηση αζώτου και μειώνουν το ποσοστό των απωλειών αζώτου στα ούρα. Για παράδειγμα, η αποτελεσματικότερη χρήση αζώτου είναι υψηλότερη σε βοσκότοπους με λόλιο (Lolium perenne) υψηλής περιεκτικότητας σε υδατάνθρακες από ό,τι σε βοσκοτόπους με το ίδιο είδος αλλά χαμηλής περιεκτικότητας σε υδα-

τάνθρακες. Οι πολυφαινόλες, όπως οι συμπυκνωμένες τανίνες της ονοβρυχίδας ή του λωτού, συνδέονται με πρωτεΐνες προστατεύοντας την αποικοδόμησή τους στη μεγάλη κοιλία και τελικά το απεκκρινόμενο άζωτο είναι περισσότερο στα κόπρανα απ’ ό,τι στα ούρα. Μια τέτοια μετατόπιση της απέκκρισης αζώτου συνεπάγεται μείωση του ρυθμού απωλειών αζώτου στο περιβάλλον. Ένα άλλο πρόβλημα με τις αυξημένες ποσότητες αζώτου ούρων που εναποτίθενται από την εκτροφή ζώων είναι αυτό του ευτροφισμού των λεκανών απορροής από νιτρικά άλατα, που παράγονται με οξείδωση αμμωνίας και στη συνέχεια καταλήγουν στα υπόγεια ύδατα, ρέματα και λίμνες. Η χρήση σύνθετων μειγμάτων με ποικιλία φυτών σε λειμώνες βρέθηκε ότι συνέβαλε στη σημαντική μείωση της έκπλυσης αζώτου σε καλά στραγγιζόμενα εδάφη συγκριτικά με απλά μείγματα λίγων φυτών. Η συμπερίληψη διαφόρων πλατύφυλλων ποών στα μείγματα βοσκήσιμης ύλης μπορεί να μειώσει την έκπλυση αζώτου, η οποία συνδέεται στενά με μειώσεις της συγκέντρωσης αζώτου των ούρων, η οποία μπορεί να αντικατοπτρίζει είτε μια καλύτερα διατροφικά ισορροπημένη διατροφή είτε δέσμευση πρωτεΐνης από δευτερογενή χημικά συστατικά που μειώνει την ποσότητα της αποικοδομήσιμης πρωτεΐνης της μεγάλης κοιλίας σε σύνθετα μείγματα βοσκήσιμης ύλης. Συμπεράσματα

Τα μηρυκαστικά ζώα, κατά τη βόσκηση, εκδηλώνουν διάφορες συμπεριφορές με σκοπό να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις τους για θρεπτικά συστατικά, να αποφύγουν πιθανές βλάβες από φυτοχημικά συστατικά και να ελαχιστοποιήσουν το ενεργειακό κόστος για αναζήτηση τροφής. Σημαντικό ρόλο στις ακολουθούμενες στρατηγικές βόσκησης από τα ζώα διαδραματίζουν τα χημικά συστατικά των φυτών, τα οποία μετά την κατανάλωσή τους προκαλούν στα ζώα από ήπιες έως έντονες προτιμήσεις ή αποστροφές για τα διάφορα φυτά μιας βοσκήσιμης έκτασης που τα περιέχουν και τελικά τα ζώα βόσκουν μια ποικιλία φυτών για να σχηματίσουν τη δίαιτά τους. Η γνώση αυτή, δηλαδή ότι η ποικιλία φυτών έχει ως αποτέλεσμα τα εναλλασσόμενα μοτίβα βόσκησης, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά την εγκαθίδρυση λειμώνων, τη βελτίωση λιβαδιών και τη διαχείριση των βοσκόμενων οικοσυστημάτων. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 7. 

07|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 71

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ | ΑΙΓΟΠΡΟΒΑΤΑ

ΠΡΟΒΛΉΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΊΑ ΜΕ ΤΙΣ ΕΙΣΑΓΌΜΕΝΕΣ ΖΩΟΝΌΣΟΥΣ Σε υποχώρηση η πανώλη αλλά εξαπλώνεται η ευλογιά

Η συνεργασία κτηνοτρόφων με κτηνίατρους είχε σαν αποτέλεσμα να περιοριστεί η πανώλη σε περιοχές γύρω από εκτροφές που έγιναν αγορές ζώων. Αντίθετα έχουμε εξάπλωση της ευλογιάς στα αιγοπρόβατα σε περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης. ΣΤΑΎΡΟΣ ΠΑΪΣΙΆΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

τελευταία εστία πανώλης αιγοπροβάτων στη χώρα εντοπίστηκε, στις 10 Σεπτεμβρίου, σε κτηνοτροφική μονάδα του νομού Ηλείας. Σύμφωνα με τους κτηνίατρους της περιοχής το περιστατικό καταγράφηκε πολύ κοντά στην κτηνοτροφική μονάδα της ίδιας περιοχής, όπου είχαν ανιχνευτεί οι πρώτες περιπτώσεις της νόσου στις αρχές του περασμένου Αυγούστου. Από την άλλη δύο νέα κρούσματα ευλογιάς των προβάτων είχαμε στην Καβάλα μέσα στον Σεπτέμβριο, όπου και θανατώθηκαν συνολικά 350 αιγοπρόβατα. Παράλληλα συνεχίζεται η εξάπλωση της ευλογιάς στον Έβρο, από όπου ξεκίνησε η ασθένεια στα μέσα Αυγούστου. Ο κ. Κώστας Δουνάκης, πρόεδρος του Συνδέσμου Κτηνοτρόφων Αλεξανδρούπολης, τονίζει ότι «μέχρι τις 20 Σεπτεμβρίου έχουν θανατωθεί περισσότερα από 7.000 ζώα στην Περιφερειακή Ενότητα Έβρου. Έχουμε νέα κρούσματα στο Διδυμότειχο που ήρθαν να προστεθούν στα αρχικά 800 κρούσματα στην περιοχή Ορεστιάδας και στα 5.500 στην περιοχή Φερών (Φέρες, Πέπλο, Αρδάνιο, Τυχερό). Το θετικό πάντως είναι ότι έχει σταματήσει η εξάπλωση στην περιοχή της Αλεξανδρούπολης. Μετά ένα μήνα από την εκδήλωση του πρώτου κρούσματος ευλογιάς τα αποτελέσματα των ελέγχων αναφέρουν συνολικά πάνω από 30 εστίες σε εκτροφές σε όλο τον Έβρο». Από την πλευρά της μέχρι σήμερα η κυβέρνηση δεν έχει κάνει καμιά επίσημη ανακοίνωση για τις αποζημιώσεις που θα πρέπει να καταβληθούν στους κτηνοτρόφους, λόγω της θανάτωσης των ζώων τους, καθώς και για την απώλεια εισοδήματος από τις ζωοτροφές που

72 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 07|24

αναγκάστηκαν να αγοράσουν και από το κλείσιμο των σφαγείων όλης της χώρας μας για μεγάλο χρονικό διάστημα. «Η κτηνοτροφία έχει αφεθεί τελείως στο έλεός της και δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για το τι γίνεται ούτε σε σχέση με τις ζωονόσους ούτε με το μεγάλο κόστος παραγωγής», τονίζει ο αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικής Κτηνοτροφίας (ΣΕΚ) Δημήτρης Μόσχος. «Οι εξαγγελίες του πρωθυπουργού στη ΔΕΘ δεν απαντούν σε καμία πραγματική ανάγκη των κτηνοτρόφων. Έχουμε χιλιάδες απώλειες από τις ζωονόσους πανώλη και ευλογιά που καταστρέφουν το ζωικό κεφάλαιο της χώρας, γι’ αυτό ζητάμε πλήρη και πραγματική αποζημίωση των ζώων που χάθηκαν. Καμία λύση για τους κτηνοτρόφους που δίνουν καθημερινά μάχη για να επιβιώσουν, εν μέσω κρίσεων που απειλούν την ίδια την ύπαρξή τους».

Στο μεταξύ τέλη Αυγούστου έγινε σύσκεψη φορέων γύρω από την κτηνοτροφική παραγωγή στο Συνεδριακό Κέντρο Σίνδου της Θεσσαλονίκης, στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι κτηνοτρόφων, κρεοπωλών, σφαγείων και παραγωγής ζωοτροφών. Αποφασίστηκε η δημιουργία Επιτροπής από όλους τους προαναφερόμενους φορείς, όπως ορίζει ο ευρωπαϊκός κανονισμός, για την αντιμετώπιση των ασθενειών αλλά και για την περαιτέρω συνεργασία με το ΥπΑΑΤ για την ΚΑΠ και την εθνική αγροτική πολιτική. Οι συμμετέχοντες στην σύσκεψη επισήμαναν ότι σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό κανονισμό, το ΥπΑΑΤ θα έπρεπε ήδη να είχε δημιουργήσει την εν λόγω Επιτροπή, ώστε να συναποφασίζει για τα μέτρα, τη στρατηγική αλλά και τις αποζημιώσεις που αφορούν όλο τον κλάδο για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει με τις ζωονόσους. 

ΜΗΝΙΑΊΟ περ ιοδ ικό

του ΑγροΤύπου για τον

αγρότη! ΤΕΥΧΟΣ 07 | ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2024 | agrotypos.gr

ΤΙΜΗ

1,50€

TUTA

ΑΓΡΟΟΙΚΟΛΟΓΙΚΉ ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗ ΖΙΖΑΝΊΩΝ

Γεωργία - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Τεύχος 07/2024, Σεπτέμβριος

ΑγροΤύπος

Νέος τρόπος προσέγγισης

σε σιτάρι και αμπέλι

ΆΡΔΕΥΣΗ ΠΑΡΆΓΟΝΤΑΣ

ΥΒΡΊΔΙΑ ΤΟΜΆΤΑΣ

με ανοχή στο TοBRFV

ΠΟΙΌΤΗΤΑΣ ΕΛΙΆΣ ΚΑΙ ΕΛΑΙΟΛΆΔΟΥ

ΣΥΓΚΟΜΙΔΉ ΕΛΙΆΣ ΜΟΝΌΔΡΟΜΟΣ Η ΕΚΜΗΧΆΝΙΣΗ

PHYTOPHTHORA

Διάγνωση και αντιμετώπιση

ΒΑΜΒΆΚΙ

Πράσινο και Ρόδινο Σκουλήκι

ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΉ

Μαύρος ακανθώδης αλευρώδης

Η επιστήμη πιο κοντά στην πράξη