Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία / Δεκέμβριος 2024 by agrotypos

ΜΗΝΙΑΊΟ περ ιοδ ικό

του ΑγροΤύπου για τον

αγρότη! ΤΕΥΧΟΣ 10 | ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2024 | agrotypos.gr

ΤΙΜΗ

1,50€

ΡΟΔΑΚΙΝΑ

Τι τελικά προκαλεί την παραμόρφωση;

ΣΥΓΚΑΛΛΙΈΡΓΕΙΕΣ σιτηρών και ψυχανθών

ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΕΛΤΊΟ ΑΠΟΣΤΟΛΉΣ

ΕΛΑΙΌΛΑΔΟ

ΣΥΝΈΔΡΙΟ ΦΙΣΤΙΚΙΟΎ

Όλοι σε στάση αναμονής

ΗΛΙΑΚΈΣ ΑΝΤΛΊΕΣ

Όλα για την καλλιέργεια

λύση στο πρόβλημα αυτονομίας

ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΉ

ΑΣΘΈΝΕΙΕΣ

χειμερινών σιτηρών

και κλιματική αλλαγή

Τεύχος 10/2024, Δεκέμβριος

ΑγροΤύπος

ΕΛΙΑ ΜΑΡΩΝΕΙΑΣ ΑΛΛΑΓΈΣ ΣΤΗ ΦΟΡΟΛΟΓΊΑ

Γεωργία - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

• Συνδεδεμένη και τιμή παραγωγού στο αιγοπρόβειο γάλα • Παρουσίαση πέντε ποικιλιών κερασιάς • Διεθνές Συμπόσιο Yale για το ελαιόλαδο

Μ.Ε.Τ. 240007

• Οι άδειες φύτευσης οινοποιήσιμων ποικιλιών 2024 • Ηθική μελισσοκομία στα βουνά της Ηπείρου • Παρασκευή τυριών σε υψηλή θερμοκρασία

Η επιστήμη πιο κοντά στην πράξη

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

46 ΤΕΧΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ISSN 1105-2465, Κωδικός: 013155 Ιδιοκτησία: ΑγροΤύπος ΑΕ Β. Ηπείρου 31, 151 25 Μαρούσι Τηλ. 210-6142550 & 8064002 Fax 210-6125141 www.agrotypos.gr E-mail: advert@agrotypos.gr ΕΚΔΟΤΗΣ - ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΒΑΣΙΚΟΣ ΜΕΤΟΧΟΣ - ΝΟΜΙΜΟΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ Ν.Κ. Γιαννοπολίτης advert@agrotypos.gr ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ - ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ Γ. Γιαννοπολίτη georgia@agrotypos.gr Έ. Χυδεριώτου public@agrotypos.gr ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ advert@agrotypos.gr info@agrotypos.gr Σ. Παϊσιάδης Π. Κ. Γιαννοπολίτη και εξωτερικοί συνεργάτες

2025 ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ!

Τεύχος 10/2024 Δεκέμβριος

ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΑγροΠαρατυπίες 04 Τα ερευνητικά έργα Valias και Feedactiv (Σ.Παπαδάκη) 05 Μικρά & Ενδιαφέροντα 06 Ερώτημα του μήνα: Τι αλλάζει από το νέο έτος στα έξοδα των αγροτών. Τι ισχύει με τη μείωση φορολογίας αγροτών και το ψηφιακό δελτίο αποστολής 10

ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΑ, ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΣΙΑ - DTP Π.Κ. Γιαννοπολίτη

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Ηλιακές αντλίες: «Ήλιος, Νερό, Ζωή». Με μηδενικό κόστος λειτουργίας (Λ. Γεωργόπουλος)

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ, ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Μ. Κατσίκη sales@agrotypos.gr

ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ Οι άδειες φύτευσης οινοποιήσιμων ποικιλιών του 2024

ΕΚΤΥΠΩΣΗ, ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ PressiousArvanitidis

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ Παραμόρφωση καρπών ροδακινιάς: Μία στενή σχέση με την παρουσία ακάρεων της οικογένειας Eriophyidae σε οφθαλμούς (Β. Μαλιόγκα, Χρ. Ορφανίδου, Ν. Βασιλείου, Μ. Γεωργούση, Λ. Λώτος, Ν. Κατής, Δ. Κωβαίος, Γ. Φλώρος, Αν. Κοκκάρη, Ε. Κοπρίτη, Ν. Κουλούσης) 22 Ελαιόλαδο: Στάση αναμονής από παραγωγούς και τυποποιητές 28 Η ποικιλία ελιάς “Μαρώνειας”: Μια ανθεκτική ελιά της Θράκης, διπλής χρήσης για ελαιόλαδο και βρώσιμη χρήση (Ι. Γανόπουλος, Γ. Κωστελένος) 32 6ο Διεθνές Συμπόσιο του Yale για το ελαιόλαδο: Ο ρόλος του στην παγκόσμια υγεία (Μ. Τσόπελας) 36 Εσπεριδοειδή και κλιματική αλλαγή: Τρόποι αντιμετώπισης των αρνητικών επιπτώσεων (Β. Ζιώγας) 40 Σε χαμηλά επίπεδα οι τιμές παραγωγού στα λεμόνια 44 Η καλλιέργεια του κελυφωτού φιστικιού στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα (Γ. Χονδρόπουλος) 46 Παρουσίαση πέντε ποικιλιών κερασιάς.Περιγραφή χαρακτηριστικών και αξιολόγηση (Κ. Καζαντζής, Γ. Παντελίδης) 50

Απαγορεύεται κάθε αναδημοσίευση κειμένου ή φωτογραφιών χωρίς τη γραπτή άδεια του Εκδότη. Τα επώνυμα άρθρα εκφράζουν τις απόψεις των συγγραφέων και όχι απαραίτητα και των υπευθύνων του περιοδικού.

Agriculture CROP & ANIMAL HUSBANDRY

ISSN 1105-2465, Code: 3155 The Greek Review of Science, Technology and Business in Agriculture V. Epirou 31, 151 25 Maroussi, Greece Tel. +302106142550 & +302108064002, Fax. +302106125141 www.agrotypos.com ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Γεωτεχνικοί - αγρότες 36€ Δημ. Oργανισμοί, βιβλιοθήκες, επιχειρήσεις 80€ Κύπρος 100€ Τράπεζα Πειραιώς: 6853.126196.509 GR 12.0171.8530.0068.5312.6196.509 Τράπεζα Eurobank: 0284.02 0010 9734 GR 020 260 284 00000 40 200 109 734 Τράπεζα Εθνική: 72500.222.178 GR 800.110.7250.0000.72500 222.178 Πού βρίσκω το περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία; 1. Στα περίπτερα το τελευταίο Σάββατο κάθε μήνα με 1,50€ 2. Στη διεύθυνσή μου, κάθε μήνα, με ετήσια συνδρομή 36€ 3. Στο agrotypos.shop με ετήσια ηλεκτρονική συνδρομή 14,99€ Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα να χρησιμοποιούνται με ασφαλή τρόπο. Να διαβάζετε πάντα την ετικέτα και τις πληροφορίες σχετικά με το προϊόν πριν από τη χρήση του, καθώς και τις προειδοποιητικές φράσεις και σύμβολα.

ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Ασθένειες χειμερινών σιτηρών: Συμπτώματα, διάγνωση και αντιμετώπιση (Μ. Τσόπελας) Συγκαλλιέργειες, τα οφέλη και οι επιδράσεις τους στα ζιζάνια. Ο ρόλος σιτηρών και ψυχανθών (Η. Τραυλός, Δ. Πετράκη, Μ. Κοκκίνη, Ι. Γαζούλης, Ν. Αντωνόπουλος, Π. Κανατάς, Μ. Δανάσκος) ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ Nomad Honey: Το Μονοπάτι της Ηθικής Μελισσοκομίας Στα 64,8 εκ. ευρώ ανέρχεται ο ετήσιος προϋπολογισμός για την συνδεδεμένη. Σε πτώση η τιμή παραγωγού στο αιγοπρόβειο γάλα Παρασκευή τυριών με θέρμανση του προς τυροκόμηση γάλακτος σε υψηλή θερμοκρασία (Ε. Παππά) Σκάναρε με την ταμπλέτα ή το κινητό σου το qrcode για να επισκεφθείς το ανανεωμένο agrotypos.gr Αγγλική έκδοση: agrotypos.com Φυτοπροστατευτικά: fytofarmaka.net Ηλεκτρονικό κατάστημα: agrotypos.shop

facebook.com/agrotypos

58 62 66 69 70

ΑΓΡΟ

Παρατυπίες

Αποφάσεις για ξηρασία μετά το τέλος συγκομιδής Περίεργα πράγματα συμβαίνουν φέτος στην αγορά ελαιολάδου. Από τον Μάιο άρχισαν οι προβλέψεις για τη φετινή παραγωγή χωρίς να λαμβάνουμε υπόψιν μας τις υψηλές θερμοκρασίες και την ξηρασία. Όλοι μιλούσαν για αυξημένη παραγωγή σε Ελλάδα και Ισπανία. Αποτέλεσμα ακόμη και το ΥπΑΑΤ να μην έχει αντιληφθεί το πρόβλημα της απώλειας εισοδήματος των ελαιοπαραγωγών. Τελευταία - και μετά από τις συνεχείς διαμαρτυρίες ελαιοπαραγωγών αλλά και κυβερνητικών βουλευτών - ο υφυπουργός ΑΑΤ, Διονύσιος Σταμενίτης, παραδέχτηκε το πρόβλημα και είπε ότι μελετάνε ενισχύσεις μέσω ΚΟΕ ή αποζημίωση λόγω ξηρασίας μέσω εργαλείων από την ΕΕ. Αλλά αυτά θα γίνουν το 2025, μετά τη λήξη της συγκομιδής δεν γίνεται να έχουμε σαφή εικόνα της φετινής παραγωγής Για τις τιμές αυτό που δεν καταλαβαίνω είναι αφού η Ελλάδα πουλάει στην Ιταλία γιατί όλοι μιλάνε για ισπανική παραγωγή και τιμές. Στην Ιταλία οι τιμές παραμένουν σε υψηλά επίπεδα (μέση τιμή Νοεμβρίου για έξτρα παρθένο 8,6 ευρώ το κιλό, σύμφωνα με στοιχεία της Κομισιόν).

4 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Πρόβλημα στην προστασία της ΠΟΠ φέτας Στην υπόλοιπη Ευρώπη έχουμε τσουνάμι αγροτικών κινητοποιήσεων κατά της εμπορικής συμφωνίας ΕΕ με τα κράτη της Mercosur (Λατινική Αμερική) που φέρνει τις εισαγωγές αγροτικών προϊόντων χωρίς δασμούς. Στην Ελλάδα ακόμη δεν έχουμε αντιληφθεί το μέγεθος του προβλήματος. Πάντως άρχισαν να ακούγονται κάποιες φωνές για τα προβλήματα που αναμένεται να φέρει μετά την επικύρωσή της από το συμβούλιο και το ευρωκοινοβούλιο. Οι κτηνοτρόφοι μιλάνε για προβλήματα με την ΠΟΠ φέτα. Ο Σύνδεσμος Ελληνικής Κτηνοτροφίας (ΣΕΚ) εκφράζει την έντονη ανησυχία και αγανάκτησή του για την συμφωνία. Όπως τονίζει η συμφωνία με την Mercosur επιτρέπει στις χώρες της Λατινικής Αμερικής να παράγουν και να διακινούν φέτα για επτά χρόνια, χωρίς να υπόκεινται στις προστατευόμενες προδιαγραφές του ΠΟΠ. Αυτό αποτελεί οικονομική και πολιτιστική καταστροφή. Με αυτή τη ρύθμιση, ανοίγεται ο δρόμος για την εμπορευματοποίηση ενός προϊόντος - σύμβολο της Ελλάδας, υπονομεύοντας τη φήμη του, αλλά και χτυπώντας καίρια τη βιωσιμότητα των κτηνοτρόφων μας. Δεν πληρώθηκαν όλοι προκαταβολή βιολογικών Προβλήματα υπήρξαν με την πληρωμή της προκαταβολής του 2024 για τους δικαιούχους του Μέτρου 11 «Βιολογική Γεωργία - Κτηνοτροφία». Οι συγκεκριμένοι αγρότες αν και έχουν ενεργή Σύμβαση με Σύμβουλο - Γεωπόνο, έως τις 31/12/2024, απορρίφθηκε το αίτημά τους για την πληρωμή. Το ΓΕΩΤΕΕ, σε επιστολή του προς τον ΟΠΕΚΕΠΕ, ζητά την επίλυση των προβλημάτων με τις πληρωμές και υπογραμμίζει ότι η παραπάνω ενέργεια έχει δημιουργήσει, άδικα και αδικαιολόγητα, μεγάλη αναστάτωση στον αγροτικό κόσμο, καθόσον αφορά σε μεγάλο αριθμό δικαιούχων παραγωγών, που είναι ενταγμένοι στο πρόγραμμα για πολλά έτη, οι οποίοι καλύπτουν αδιαλείπτως το σύνολο των απαιτήσεων του Μέτρου και αναμένουν τη συγκεκριμένη πληρωμή για να καλύψουν πολλές από τις υποχρεώσεις τους. Αιχμές Παπαγιαννίδη προς τον ΟΠΕΚΕΠΕ Ο κόσμος το έχει βούκινο και εμείς κρυφό καμάρι. Ακόμη και ο Γενικός Γραμματέας Ενωσιακών Πόρων του ΥπΑΑΤ, Δημήτρης Παπαγιαννίδης, παραδέχτηκε ότι υπάρχει πρόβλημα λειτουργίας του ΟΠΕΚΕΠΕ. Μιλώντας στην 4η Συνεδρίαση της Επιτροπής Παρακολούθησης του Στρατηγικού Σχεδίου Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΣΣ ΚΑΠ) 2023-2027 χτύπησε τον κώδωνα του κινδύνου όσον αφορά την απορρόφηση των κονδυλίων του LEADER, εάν ο ΟΠΕΚΕΠΕ συνεχίσει με αυτούς τους αργούς ρυθμούς. «Δεν είμαστε περήφανοι όσον αφορά την απορρόφηση του LEADER που είναι μό-

λις στο 50%. Θα πρέπει να καταβληθεί μεγάλη προσπάθεια και εδώ θέλουμε και την συνδρομή του ΟΠΕΚΕΠΕ. Εδώ υπάρχει μια δυσλειτουργία υπάρχουν πολλές παρτίδες, πάνω από 25 εκ. ευρώ που είναι υπό εκκαθάριση. Πρέπει να επιταχυνθεί αυτή η διαδικασία», τόνισε ο κ. Παπαγιαννίδης και πρόσθεσε απευθυνόμενος στον εκπρόσωπο του ΟΠΕΚΕΠΕ ότι «αν συνεχίσετε με αυτούς τους ρυθμούς δεν θα μπορέσουμε να απορροφήσουμε όλους τους πόρους. Οι καθυστερήσεις τόσο πολλών παρτίδων δεν μου φαίνονται λογικές». Συνεδρίασε για πρώτη φορά η επιτροπή του ΑKIS Μια από τις υποχρεώσεις της Ελλάδας, όσον αφορά την εφαρμογή της ΚΑΠ, είναι η συγκρότηση και η εφαρμογή ενός συμβουλευτικού και εκπαιδευτικού συστήματος γνώσης και καινοτομίας, με το όνομα AKIS (Agricultural Knowledge and Innovation Systems). Τo AKIS ανήκει στα «συστήµατα γεωργικής γνώσης και καινοτοµίας». Αποτελούν έναν καινούργιο θεσμό στην ΚΑΠ 2023-2027, τον οποίο η Ελλάδα είναι υποχρεωµένη να συστήσει για να ενημερώνεται και να λύνει τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο αγροτικός κλάδος. Η χώρα μας για πολλά χρόνια αδιαφορεί για τη συγκρότηση ενός οργάνου για την παροχή συμβουλών στον αγροτικό κλάδο. Μάλιστα η Κομισιόν είχε κατατάξει την Ελλάδα στην τελευταία θέση της ΕΕ όσον αφορά την όλη διαδικασία εφαρμογής του προγράμματος. Πρόσφατα, με τη συμμετοχή του συνόλου των μελών της και με την παρουσία του ΥφΑΑΤ, κ. Διονύση Σταμενίτη, πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνεδρίαση της Εθνικής Επιτροπής του Συστήματος Μεταφοράς Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας ΑKIS (Agricultural Knowledge and Innovation System). Ήταν μια πανηγυρική συνεδρίαση αλλά και αρκετά καθυστερημένη. Ξεκίνησαν αγροτικές κινητοποιήσεις από Καρδίτσα Ξεκίνησαν από την Καρδίτσα φέτος οι αγροτικές κινητοποιήσεις. Το επόμενο διάστημα και κυρίως από τα μέσα Ιανουαρίου θα έχουμε έξοδο των τρακτέρ και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Βασικά αιτήματα των αγροτών είναι η αναπλήρωση του χαμένου εισοδήματος, η καταβολή της συνδεδεμένης ενίσχυσης παρά το γεγονός ότι δεν έπιασαν το πλαφόν, οι κατώτατες εγγυημένες τιμές που να καλύπτουν το κόστος παραγωγής και να αφήνουν εισόδημα στους αγρότες. Όπως δήλωσε ο Κώστας Τζέλλας, πρόεδρος της Ενωτικής Ομοσπονδίας Αγροτικών Συλλόγων Νομού Καρδίτσας, «μόνο με τον αγώνα και τις διεκδικήσεις μας, με τα τρακτέρ μας στους δρόμους καταφέραμε να αποσπάσουμε κατακτήσεις. Άλλος δρόμος δεν υπάρχει από το να απαντήσουμε οργανωμένα στην επίθεση των κυβερνήσεων που μας φέρνουν στα όρια της επιβίωσης». 

VALIAS & FEEDACTIV | ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΆ ΈΡΓΑ VALIAS ΚΑΙ FEEDACTIV

Iχθυοτροφές: Η καρδιά της υδατοκαλλιέργειας και το στοίχημα της βιωσιμότητας Οι ιχθυοτροφές παίζουν σημαντικό ρόλο για την ανάπτυξη των ψαριών στις υδατοκαλλιέργειες, ωστόσο, η χρήση τους συνδέεται με περιβαλλοντικές και οικονομικές προκλήσεις. Η εύρεση βιώσιμων και περιβαλλοντικά φιλικών πρώτων υλών υψηλής θρεπτικής αξίας, χαμηλού κόστους και περιβαλλοντικού αποτυπώματος είναι επιτακτική. Δρ. ΣΟΦΙΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ Υπεύθυνη Επικοινωνίας των έργων VALIAS και FEEDACTIV

ο κόστος των ιχθυοτροφών επηρεάζει την οικονομική σταθερότητα των υδατοκαλλιεργειών. Ως λύση προτείνεται η χρήση ανεκμετάλλευτων πρώτων υλών όπως τα εισβολικά ξενικά θαλάσσια είδη και παραπροϊόντα του αγροδιατροφικού κλάδου, τα οποία μπορούν να ενισχύσουν το ανοσοποιητικό σύστημα των ψαριών, συμβάλλοντας στη μείωση της χρήσης αντιβιοτικών. Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, τα ευρωπαϊκά προγράμματα VALIAS και FEEDACTIV καινοτομούν στοχεύοντας στη βιωσιμότητα και στη βελτίωση των ιχθυοτροφών. Αμφότερα τα προγράμματα χρηματοδοτούνται από το Horizon Europe στο πλαίσιο της συμφωνίας επιχορήγησης Marie Skłodowska-Curie και έχουν διάρκεια τέσσερα χρόνια.

Οφέλη και Προοπτικές Τα προγράμματα VALIAS και FEEDACTIV συμβάλλουν από κοινού στη δημιουργία ενός πιο βιώσιμου μοντέλου υδατοκαλλιέργειας. Με την αξιοποίηση εναλλακτικών υλικών, όπως τα εισβολικά ξενικά είδη και την ενίσχυση της υγείας των ψαριών, επιτυγχάνεται μεί-

VALIAS From invaders to profit – New ways of exploitation for marine invasive species will lead to a decrease in their population Το πρόγραμμα VALIAS επικεντρώνεται στην ανάπτυξη εναλλακτικών πρώτων υλών για την παρασκευή ιχθυοτροφών. Στόχος του είναι να μειωθεί η εξάρτηση από τα ιχθυάλευρα και τα ιχθυέλαια, αντικαθιστώντας τα με βιωσιμότερες λύσεις. Η καινοτόμος προσέγγιση του προγράμματος είναι η αξιοποίηση των εισβολικών ξενικών ειδών (Asparagopsis armata, Lagocephalus sceleratus, Diadema setosum, κ.ά), τα οποία απειλούν το θαλάσσιο οικοσύστημα και στις ευρωπαϊκές παράκτιες κοινότητες. Τα εισβολικά ξενικά είδη μειώνουν τον αριθμό των ενδημικών ειδών και την τοπική βιοποικιλότητα, διαταράσσοντας την ισορροπία των οικοσυστημάτων. Η στοχευμένη εκμετάλλευση αυτών των ειδών για την παραγωγή ιχθυοτροφών μπορεί να συμβάλλει στον έλεγχο του πληθυσμού τους, περιορίζοντας τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα, προσφέροντας μια εναλλακτική πηγή πρωτεΐνης και θρεπτικών συστατικών για την υδατοκαλλιέργεια. Το VALIAS, συνεπώς, προάγει τη βιωσιμότητα και τη θρεπτική αξία, υπό το πρίσμα της κυκλικής οικονομίας.

FEEDACTIV Boost the immune system of farmed fish Το FEEDACTIV επικεντρώνεται στην ανάπτυξη καινοτόμων συμπληρωμάτων διατροφής που περιέχουν φυσικές βιοδραστικές ενώσεις (φυτοβιοτικά) με αντιοξειδωτική και αντιμικροβιακή δράση, συμβάλλοντας στην ευζωία των ιχθύων. Στόχος είναι η ενίσχυση του ανοσοποιητικού, η μείωση των ασθενειών καθώς και ο περιορισμός των αντιβιοτικών. Παράλληλα, η χρήση τους μπορεί να βελτιώσει το ποσοστό αφομοίωσης των τροφών, μειώνοντας τα απόβλητα και την επιβάρυνση του υδάτινου περιβάλλοντος. Τέλος, το πρόγραμμα ανταποκρίνεται και στη ζήτηση των καταναλωτών για τρόφιμα χωρίς χημικά ικανοποιώντας παράλληλα τις αυξανόμενες απαιτήσεις της υδατοκαλλιέργειας για καινοτόμες ιχθυοτροφές.

ωση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης, ενώ παράλληλα ενισχύεται η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής υδατοκαλλιέργειας. Τα αποτελέσματα των προγραμμάτων αυτών αναμένεται να έχουν μακροπρόθεσμο αντίκτυπο, προωθώντας τη βιωσιμότητα σε παγκόσμιο επίπεδο και ενισχύοντας την εμπιστοσύνη

των καταναλωτών στα προϊόντα υδατοκαλλιέργειας. Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να επισκεφθείτε τις επίσημες ιστοσελίδες των έργων VALIAS και FEEDACTIV αντίστοιχα: https://valias.eu/ https://feedactiv.eu/ n 10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 5

ΜΙΚΡΑ & ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ

Αλλάζει ο Κανονισμός για de minimis στον γεωργικό τομέα

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε την τροποποίηση του Κανονισμού για τις ενισχύσεις ήσσονος σημασίας de minimis για τον γεωργικό τομέα. Η τροποποίηση φέρνει αύξηση του ανώτατου ορίου για τις ενισχύσεις ήσσονος σημασίας ανά επιχείρηση σε διάστημα τριών ετών, από 25.000 ευρώ σε 50.000 ευρώ. Τα εθνικά ανώτατα όρια αυξάνονται από 1,5% σε 2% της εθνικής γεωργικής παραγωγής. Επίσης έχουμε κατάργηση του «τομεακού ανώτατου ορίου» που εμπόδιζε τα κράτη μέλη να χορηγούν ενισχύσεις ήσσονος σημασίας που υπερβαίνουν το 50% του εθνικού ανώτατου ορίου στον ίδιο τομέα προϊόντων. Ακόμη γίνεται καθιέρωση υποχρεωτικού κεντρικού μητρώου ενισχύσεων ήσσονος σημασίας σε εθνικό ή ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο αναθεωρημένος Κανονισμός θα εφαρμόζεται έως τις 31 Δεκεμβρίου 2032.

Συρρίκνωση καλλιέργειας ρυζιού θα φέρει η Mercosur

Η Εθνική Διεπαγγελματική Οργάνωση Ελληνικού Ρυζιού (ΕΔΟΡΕΛ) εκφράζει την έντονη ανησυχία και την κατηγορηματική αντίθεσή της απέναντι στη συμφωνία της ΕΕ με τις χώρες Mercosur. Όπως αναφέρει σε επιστολή του προς το ΥπΑΑΤ, ο πρόεδρος της ΕΔΟΡΕΛ, Ιωάννης Αρναουτέλης, η συμφωνία αυτή θέτει σε σοβαρό κίνδυνο τόσο τον τομέα της παραγωγής ρυζιού, όσο και τον τομέα της μεταποίησης στη χώρα μας, απειλώντας άμεσα τη βιωσιμότητα του κλάδου μας. Το ρύζι είναι μια στρατηγική καλλιέργεια για την Ελλάδα, με σημαντική παραγωγική βάση, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Χαλάστρα, το Δέλτα του Αξιού και άλλες περιοχές της Ελλάδας. Η μαζική εισαγωγή ρυζιού από τις χώρες Mercosur θα οδηγήσει στη συρρίκνωση της καλλιέργειας, με ανυπολόγιστες συνέπειες για την αγροτική οικονομία και την κοινωνική συνοχή στις τοπικές κοινότητες.

132 εκ. ευρώ για προώθηση ποιοτικών τροφίμων δίνει η ΕΕ

Η Επιτροπή ανακοίνωσε ότι θα διαθέσει 132 εκ. ευρώ, το 2025, για τη συγχρηματοδότηση δραστηριοτήτων προώθησης βιώσιμων και υψηλής ποιότητας γεωργικών προϊόντων διατροφής της ΕΕ στην ευρωπαϊκή αγορά και παγκοσμίως. Τα ποσά που διατίθενται για τα προγράμματα που θα επιλεγούν κατανέμονται μεταξύ προώθησης σε τρίτες χώρες και στην εσωτερική αγορά της ΕΕ, με 63,4 εκατ. ευρώ και 58,6 εκατ. ευρώ αντίστοιχα. Το πρόγραμμα για τρίτες χώρες αφορά κύριες αγορές-στόχους προώθησης με υψηλό αναπτυξιακό δυναμικό. Αυτές περιλαμβάνουν την Κίνα, την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα, τη Σιγκαπούρη και τη Βόρεια Αμερική. Οι εκστρατείες που στοχεύουν στην εσωτερική αγορά θα περιλαμβάνουν μέτρα ενημέρωσης και προώθησης που εστιάζονται στα συστήματα ποιότητας της ΕΕ, ιδίως στις γεωγραφικές ενδείξεις, Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ), Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη (ΠΓΕ) και Εγγυημένα Παραδοσιακά Ιδιότυπα Προϊόντα (ΕΠΙΠ).

6 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Κονδύλι 61,6 εκ. ευρώ για τη μελισσοκομία μέσα από την ΚΑΠ

• Αυτό ανέφερε ο Υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Χρήστος Κέλλας, κατά την ομιλία που έκανε στο 15ο Συνέδριο Ελληνικού Μελιού και Προϊόντων Μέλισσας. «Μέσα από την πλήρη ψηφιοποίηση του κλάδου, με το Εθνικό Ηλεκτρονικό Μελισσοκομικό Μητρώο και την ψηφιακή πλατφόρμα «Κυψέλη e-honey», ενισχύουμε την ιχνηλασιμότητα των προϊόντων και την εμπιστοσύνη των καταναλωτών», σημείωσε. Ο Υφυπουργός τόνισε επίσης τις προσπάθειες για την προστασία των μελισσοκόμων από φυσικές καταστροφές, με στοχευμένα μέτρα στήριξης και αυξημένες ενισχύσεις για την αντικατάσταση κυψελών και τον εξοπλισμό μετακινήσεων. Ειδικότερα, ο Χρήστος Κέλλας ανέφερε: • Για την τεχνική βοήθεια και την εκπαίδευση των μελισσοκόμων έχουν εγκριθεί 8,8 εκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων έχουν ήδη δαπανηθεί πάνω από 700 χιλιάδες ευρώ το 2024 για τη λειτουργία των Κέντρων Μελισσοκομίας. • Για την αντιμετώπιση ασθενειών των μελισσών, όπως το μικρό σκαθάρι της κυψέλης, έχουν διατεθεί 500 χιλιάδες ευρώ, με τη δαπάνη του 2024 να φτάνει ήδη τις 65 χιλιάδες ευρώ. • Για τη στήριξη της νομαδικής μελισσοκομίας και τον εξοπλισμό μετακίνησης των κυψελών, προβλέπονται συνολικά 46,6 εκατομμύρια ευρώ. Η ενίσχυση ανά κυψέλη το 2024 είναι 5 ευρώ, ενώ για τους πληγέντες από φυσικές καταστροφές αυξάνεται στα 7,5 ευρώ ανά κυψέλη. • Επίσης για την αντικατάσταση κυψελών η ενίσχυση είναι 17 ευρώ ανά κυψέλη, ενώ για τους πληγέντες από φυσικές καταστροφές αυξάνεται στα 24 ευρώ ανά κυψέλη και την προμήθεια κινητών βάσεων η ενίσχυση είναι 6 ευρώ ανά βάση.

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 7

ΜΙΚΡΑ & ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ

Ενίσχυση de minimis στους οστρακοκαλλιεργητές

Στην ημερίδα με θέμα «Προοπτικές Ανάπτυξης της Οστρακοκαλλιέργειας στη Βόρεια Ελλάδα», την οποία διοργάνωσε η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Μακεδονίας-Θράκης στα Μάλγαρα, απηύθυνε χαιρετισμό ο Υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Χρήστος Κέλλας. Ο υφυπουργός υπογράμμισε τη σημασία της οστρακοκαλλιέργειας για την εθνική και τοπική οικονομία και αναφέρθηκε στις προκλήσεις και τις προοπτικές του κλάδου. Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων έχει ήδη συγκροτήσει Ομάδα Εργασίας για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, η οποία εξετάζει τη χρήση ανθεκτικών ειδών και την εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων διαχείρισης, η οποία συνεδρίασε ήδη και έχει αποφασίσει τη χορήγηση de minimis στους οστρακοκαλλιεργητές.

Κ&Ν ΕΥΘΥΜΙΑΔΗΣ και BRANDT ιδρύουν νέα εταιρεία λιπασμάτων

Η πρώτη βιβλιοθήκη οίνου στη χώρα

Τα θεμέλια της λειτουργίας της πρώτης οινικής βιβλιοθήκης της χώρας έβαλε η σύμπραξη της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Βέροιας (Δ.Κ.Β.Β.) και του Ιδρύματος Μπουτάρη. Το σχετικό μνημόνιο συνεργασίας, που υπογράφηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2024, δίνει πνοή στο όραμα του Γιάννη Μπουτάρη για τη δημιουργία της ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΟΙΝΟΥ ΝΑΟΥΣΑΣ (Β.Ο.Ν.) που προβλέπεται να ανοίξει τις πόρτες της την άνοιξη του 2025. Θα αναπτυχθεί έτσι ένας ζωντανός οργανισμός πληροφορίας, φυσικός και ψηφιακός, με διττή αποστολή: τη διαφύλαξη και βιωματική ανάδειξη της πλούσιας ιστορίας και πολιτιστικής κληρονομιάς του ελληνικού κρασιού, καθώς και τη βιώσιμη ανάπτυξη και «θωράκιση» της αμπέλου και του οίνου απέναντι στην πρόκληση της κλιματικής αλλαγής. Πρόκειται για μια πρωτοποριακή δράση που θα αναδείξει τα οφέλη της ευαγούς συνεργασίας μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, αποτελώντας πρότυπο για την Κεντρική Μακεδονία, αλλά και για παρόμοιες δράσεις στο σύνολο της χώρας.

8 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Κ&Ν ΕΥΘΥΜΙΑΔΗΣ ΜΑΒΕΕ και πολυεθνική BRANDT ιδρύουν νέα εταιρεία λιπασμάτων. Η εταιρεία Κ&Ν Ευθυμιάδης ΜΑΒΕΕ, ηγέτιδα εταιρεία αγροτικών εφοδίων και υπηρεσιών στην Ελλάδα, αποφάσισε να εισέλθει δυναμικά στον κλάδο των λιπασμάτων και βιοδιεγερτών μέσω της ίδρυσης κοινοπραξίας με την εταιρία BRANDT, μιας αμερικάνικης πολυεθνικής εταιρίας εξειδικευμένης στα υψηλής αξίας προϊόντα θρέψης. Με την κίνηση αυτή, βασική επιδίωξη της K&N Ευθυμιάδης είναι η προσφορά ποιοτικών και τεχνολογικώς προηγμένων προϊόντων θρέψης και η πληρέστερη κάλυψη των αναγκών των παραγωγών σε προϊόντα και υπηρεσίες. Από την άλλη, ο αμερικάνικος οίκος BRANDT, έχοντας μια ιστορία 70 ετών αφιερωμένη στην καινοτομία στη γεωργία, μέσω της κοινοπραξίας αυτής αποκτά άμεση πρόσβαση στο ελληνικό λιανικό δίκτυο διανομής αγροτικών εφοδίων.

Προτάσεις για το μέλλον του αμπελοοινικού τομέα της ΕΕ

Η Ομάδα για την Πολιτική Οίνου της ΕΕ, εξέδωσε σειρά συστάσεων με στόχο τη διασφάλιση της καταλληλότητας του αμπελοοινικού τομέα. Οι συστάσεις αυτές εγκρίθηκαν από τις 27 χώρες της ΕΕ και κοινοποιήθηκαν με εκπροσώπους βασικών οργανώσεων ενδιαφερόμενων μερών κατά την τελική συνεδρίαση της ομάδας. Οι προτάσεις προέκυψαν μετά από καταγραφή των απόψεων των εννέα σημαντικότερων ευρωπαϊκών οργανώσεων, που δραστηριοποιούνται στον αμπελοοινικό τομέα της ΕΕ, καθώς και από τις αρμόδιες εθνικές αρχές στα κράτη μέλη. Η Ομάδα καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αξιολογήσει πώς και πότε αυτές οι προτάσεις μπορούν να ενσωματωθούν στο πλαίσιο της πολιτικής της ΕΕ για τον οίνο, υπογραμμίζοντας την ανάγκη υποστήριξης των οινοπαραγωγών. Οι τρεις άξονες προτεραιότητας που αποφασίστηκαν αφορούν στη διαχείριση του παραγωγικού δυναμικού της ΕΕ για την προσαρμογή στις νέες συνθήκες μειωμένης ζήτησης οίνου, στην ενδυνάμωση της ανθεκτικότητας του αμπελοοινικού κλάδου σε μια συνεχώς μεταβαλλόμενη αγορά και στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, καθώς και στην προσαρμογή και αξιοποίηση των ευκαιριών στις αγορές. Πρέπει να υπάρξει διαχείριση της υπερπροσφοράς οίνου με μια στρατηγική προσέγγιση σε εθνικό επίπεδο, με μέτρα ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας, της βιωσιμότητας και της ανθεκτικότητας. Αυτά τα εργαλεία περιλαμβάνουν στοχευμένα προγράμματα εκρίζωσης για ορισμένες περιοχές ή ποικιλίες, μια προσωρινή τροποποίηση του δυναμικού παραγωγής μέσω ενός πιο ευέλικτου συστήματος διαχείρισης στις άδειες φύτευσης και αναφύτευσης αμπέλου ή ακόμη και μηχανισμούς για διευκόλυνση των αποδόσεων σταφυλιών.

Οι τιμές πορτοκαλιών στα κράτη μέλη της ΕΕ

Tα στοιχεία με την πορεία των τιμών στα πορτοκάλια δημοσιοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Όπως αναφέρει τον Οκτώβριο του 2024, η μέση τιμή παραγωγού στα πορτοκάλια, σε επίπεδο ΕΕ, διαμορφώθηκε στα 98 λεπτά το κιλά, σημειώνοντας μια αύξηση σε σχέση με τον Οκτώβριο που ήταν στα 85 λεπτά αλλά σημαντική πτώση, κατά 26,26%, σε σύγκριση με τον Οκτώβριο του 2023. Η Ελλάδα τον Οκτώβριο του 2024 είχε μέση τιμή πορτοκαλιού στα 74 λεπτά το κιλό, έχοντας μια μεγάλη πτώση, κατά 40%, σε σχέση με την τιμή που είχε τον Οκτώβριο του 2023, που ήταν στα 1,20 ευρώ το κιλό. Επίσης η τιμή αυτή είναι μειωμένη, κατά 11,10%, σε σχέση με τον μέσο όρο της τελευταίας 5ετίας. Τον Νοέμβριο η πτώση της τιμής συνεχίστηκε στη χώρα μας και έφτασε στα 61 λεπτά το κιλό. Η Ισπανία, ένας από τους κορυφαίους παραγωγούς εσπεριδοειδών στην ΕΕ, τον Οκτώβριο του 2024 κατέγραψε τιμές πορτοκαλιού στα 88 λεπτά το κιλό. Αυτό αντιπροσωπεύει μια πτώση τιμή, κατά 7,38%, σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο, ωστόσο οι τιμές παραμένουν 29,62% πάνω από τον μέσο όρο της 5ετίας. Από την πλευρά της η Πορτογαλία, τον Οκτώβριο του 2024, είχε μια μέση τιμή στα πορτοκάλια στα 83 ευρώ το κιλό, εμφανίζοντας μια μικρή αύξηση, κατά 0,92%, σε σχέση με τον Σεπτέμβριο. Οι τιμές αυτές είναι κατά 36,01% υψηλότερες σε σχέση με τον μέσο όρο της πενταετίας, υποδηλώνοντας μια σχετικά σταθερή απόδοση της αγοράς σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ. Αξίζει να αναφέρουμε ότι η Ιταλία εμφανίζει μια σταθερότητα στις τιμές, από τα 1,43 ευρώ το κιλό που ήταν τον Οκτώβριο του 2023, φτάνει στα 1,14 ευρώ το κιλό τον Ιούνιο του 2024. Για το υπόλοιπο διάστημα δεν ανέφερε συγκεκριμένα στοιχεία στην ΕΕ για τις τιμές του πορτοκαλιού.

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 9

ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ | ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ

ΤΙ ΑΛΛΑΖΕΙ ΑΠΟ ΤΟ ΝΕΟ ΕΤΟΣ ΣΤΑ ΕΞΟΔΑ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ

Τι ισχύει με τη μείωση φορολογίας αγροτών και το ψηφιακό δελτίο αποστολής Το περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφίας απευθύνθηκε στην κα Κυράτσα Πετρούλα, οικονομολόγο και φοροτεχνικό, από τη Λάρισα, η οποία μας ανέφερε ότι ισχύει με τη μείωση της φορολογίας αγροτών, καθώς και όλες τις νεότερες εξελίξεις για τα ηλεκτρονικά δελτία αποστολής και τα έξοδα των αγροτών από το 2025. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

Ερ.: Από 1/1/2025 τα μόνα έξοδα αγροτών που θα γίνονται δεκτά, θα είναι αυτά που έχουν ανεβεί στα ηλεκτρονικά βιβλία. Τι θα πρέπει να προσέξουν οι αγρότες; Απ: Από την 01/01/2025 παύουν να υφίστανται τα επιτρεπτά όρια αποκλίσεων στην περίπτωση δεδομένων εσόδων και εξόδων ανά φορολογική περίοδο δήλωσης ΦΠΑ σε σχέση με τα αντίστοιχα δεδομένα που έχουν διαβιβαστεί στην ψηφιακή πλατφόρμα myDATA. Αυτό με απλά λόγια σημαίνει ότι οποιοδήποτε έξοδο δεν περνάει μέσα από το κύκλωμα των my data με τη μορφή τιμολογίου και όχι απλής απόδειξης δεν αναγνωρίζεται ως έξοδο. Συνεπώς όλοι οι αγρότες θα πρέπει να συμμορφωθούν με τα νέα δεδομένα και να ζητούν πλέον μόνο τιμολόγια για οποιοδήποτε έξοδο που πραγματοποιούν για την επιχείρησή τους. Υπάρχει ένας προβληματισμός μου που αφορά αγροτικό ρεύμα της γεώτρησης σε χωράφι που νοικιάζει αγρότη (μιλάμε για ποσά της τάξης των 10.000 ευρώ). Για να δεχτεί η ΑΑΔΕ τον λογαριασμό του ηλεκτρικού ρεύματος σαν έξοδο θα πρέπει να είναι στο όνομα του αγρότη ενοικιαστή. Αν ο λογαριασμός είναι σε κάποιο άλλο όνομα δεν θα μπορεί να καταγραφεί στα έξοδα του αγρότη. Αυτό θα δημιουργήσει προβλήματα γιατί δεν

10 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

είναι εύκολο να γίνει αλλαγή ονόματος σε αγροτικό τιμολόγιο ρεύματος. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι είναι πολύ δύσκολο να αλλάξει το όνομά του το ρολόι του ηλεκτρικού ρεύματος. Ερ.: Τα μέλη των συνεταιρισμών έχουν έκπτωση φόρου στη φορολογία εισοδήματος. Εφαρμόζεται το συγκεκριμένο μέτρο; Απ: Έχουμε δύο περιπτώσεις μείωσης φόρου η πρώτη σε ποσοστό 50% και η δεύτερη σε ποσοστό 30%. Να επισημάνουμε ότι μείωση του φόρου δεν παρέχεται για το εισόδημα από αγροτική επιχειρηματική δραστηριότητα που προκύπτει από τη διαχείριση ανανε-

ώσιμων πηγών ενέργειας έως 500 KW. Επίσης υπολογίζεται στο φορολογικό έτος εντός του οποίου εκδίδεται το παραστατικό ή τα παραστατικά πωλήσεων των προϊόντων. Δικαιούχοι του κινήτρου της απαλλαγής κατά ποσοστό 50% επί του φόρου εισοδήματος από την άσκηση αγροτικής επιχειρηματικής δραστηριότητας είναι φυσικά πρόσωπα, επαγγελματίες (κατά κύριο επάγγελμα) αγρότες, εγγεγραμμένοι στο Μητρώο Αγροτών και Αγροτικών Εκμεταλλεύσεων (Μ.Α.Α.Ε.) του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων κατά την 31/12 του έτους για το οποίο χορηγείται η απαλλαγή.

Η απαλλαγή χορηγείται σε αγρότες: (α) είτε είναι μέλη συνεταιρισμών, εγγεγραμμένων στο Εθνικό Μητρώο Αγροτικών Συνεταιρισμών και του πουλάνε το 75% τουλάχιστον των προϊόντων παραγωγής τους. (β) είτε πωλούν στο πλαίσιο της συμβολαιακής γεωργίας σε επιχειρήσεις το 75% τουλάχιστον της συνολικής αγροτικής παραγωγής τους. Για την εφαρμογή της παρούσας περίπτωσης απαιτείται η σύναψη τουλάχιστον μιας σύμβασης συμβολαιακής γεωργίας ανά προϊόν ή παρεμφερή προϊόντα. Η πώληση προϊόντων μέσω συμβολαιακής γεωργίας στο επόμενο της παραγωγής τους έτος δεν εμποδίζει την εφαρμογή του ευεργετήματος. Αντίστοιχα δικαιούχοι του κινήτρου της απαλλαγής κατά 30% επί του φόρου εισοδήματος από την άσκηση αγροτικής επιχειρηματικής δραστηριότητας θα πρέπει:

Τα προϊόντα που μπορούν να περιλαμβάνονται στο συγκεκριμένο μέτρο ενδεικτικά είναι: ♦ Φρούτα, ♦ Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα, ♦ Σιτηρά/δημητριακά, ♦ Λαχανικά συμπεριλαμβανομένων των βολβών (πατάτες, κρεμμύδια κ.λπ.) και των μανιταριών, ♦ Οι καρποί, ♦ Λάδια και φυτικά λίπη, ♦ Μέλι και γλυκαντικές ουσίες, ♦ Κρέας και πουλερικά, συμπεριλαμβανομένων των λοιπών προϊόντων σφαγείων και των αυγών των πτηνών, ♦ Τσάι, μπαχαρικά και βότανα, ♦ Προϊόντα δασοκομίας και υλοτομίας, ♦ Όσπρια, ♦ Bαμβάκι.

(α) είτε είναι μέλη συνεταιρισμών, εγγεγραμμένων στο Εθνικό Μητρώο Αγροτικών Συνεταιρισμών και του πουλάνε το 40% τουλάχιστον των προϊόντων παραγωγής τους. (β) είτε πωλούν στο πλαίσιο της συμβολαιακής γεωργίας σε επιχειρήσεις το 40% τουλάχιστον της συνολικής αγροτικής παραγωγής τους. Και σε αυτή την περίπτωση η πώληση προϊόντων μέσω συμβολαιακής γεωργίας στο επόμενο της παραγωγής τους έτος δεν εμποδίζει την εφαρμογή του ευεργετήματος. Ένα βασικό που θα πρέπει να ξέρουν οι αγρότες είναι ότι το κίνητρο του συγκεκριμένου μέτρου παρέχεται για μέχρι 9 φορολογικά έτη, αρχής γενομένης από το επόμενο έτος εντός του οποίου συνάπτεται η σύμβαση συμβολαιακής γεωργίας. Επίσης το συνολικό φορολογικό όφελος από την εφαρμογή του μέτρου, για όλα τα έτη εφαρμογής του, δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 125.000 ευρώ.

Επιχειρήσεις κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων που υπογράφουν συμβόλαια γάλακτος και οι οποίες εκτός από το ζωικό κεφάλαιο καλλιεργούν και μηδική, δημητριακά, σιτηρά και καλαμπόκι, για ιδιοχρησιμοποίηση αυτών ως ζωοτροφών, δεν υποχρεούνται για τα προϊόντα αυτά να έχουν σύναψη συμβάσεις συμβολαιακής γεωργίας για την εφαρμογή του μέτρου.

Ερ.: Τι συμβαίνει με τα ψηφιακά παραστατικά διακίνησης και πως θα γίνεται η σχετική διαδικασία; Απ: Εδώ θα πρέπει η ΑΑΔΕ να απαντήσει για την διαδικασία που θα πρέπει να ακολουθήσει ο αγρότης που κάνει συγκομιδή στο χωράφι. Έχουν κάποιους μήνες περιθώριο να συσκεφτούν και να δώσουν εξηγήσεις για τις λεπτομέρειες

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 11

ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ | ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ

Α’ Φάση (Βασικές Λειτουργίες έκδοσης και διαβίβασης δελτίων αποστολής στο myDATA) ♦ Επιχειρήσεις της πρώτης περιόδου: Προαιρετικά μέχρι 31/3/2025, υποχρεωτικά από 1/4/2025: Έως και τις 31/3/2025 καθορίζεται η προαιρετική διαβίβαση στην ψηφιακή πλατφόρμα myDATA, των δεδομένων της ψηφιακής παρακολούθησης διακίνησης αγαθών για την Α’ Φάση, για τις υπόχρεες επιχειρήσεις της πρώτης περιόδου (τζίρος πάνω από 200.000 €, καθώς και επιχειρήσεις που διακινούν φάρμακα και ιατρικά αναλώσιμα, ενεργειακά προϊόντα, οικοδομικά υλικά, ελαιόκαρπο και ελαιόλαδο). Για τις επιχειρήσεις αυτές, η Α’ Φάση γίνεται υποχρεωτική από 1/4/2025.

Α B

της εφαρμογής του μέτρου για τα αγροτικά δελτία αποστολής. Η δική μου πρόταση είναι να υπάρχει ένα έντυπο παραστατικό διακίνησης που να ανεβαίνει σκαναρισμένο στην πλατφόρμα. Το έντυπο να αφορά τη διαδρομή από το χωράφι μέχρι την πρώτη ζύγιση του φορτίου. Με την παραλαβή από τον έμπορο ή απο τον συνεταιρισμό να γίνεται με ψηφιακό παραστατικό που θα αναφέρει και το βάρος. Πάντως στην κοινή απόφαση του Υφυπουργού Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Χρίστου Δήμα, και του Διοικητή της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων, Γιώργου Πιτσιλή, οι προθεσμίες έναρξης της ψηφιακής παρακολούθησης διαμορφώνονται πλέον ως εξής:

♦ Επιχειρήσεις της δεύτερης περιόδου: Προαιρετικά μέχρι 30/9/2025, υποχρεωτικά από 1/10/2025: Έως και τις 30/9/2025 καθορίζεται η προαιρετική διαβίβαση στην ψηφιακή πλατφόρμα myDATA των δεδομένων της ψηφιακής παρακολούθησης διακίνησης αγαθών για την Α’ φάση, για τις υπόχρεες επιχειρήσεις της δεύτερης περιόδου (υπόλοιπες επιχειρήσεις, που δεν εντάσσονται στην πρώτη περίοδο εφαρμογής). Για τις επιχειρήσεις αυτές, η Α‘ Φάση γίνεται υποχρεωτική από 1/10/2025.

Β’ Φάση (Ψηφιακή παρακολούθηση διακίνησης, μεταφορτώσεων και παράδοσης αγαθών) ♦ Από 1/5/2025 έως και 30/9/2025 καθορίζεται η προαιρετική διαβίβαση στην ψηφιακή πλατφόρμα myDATA των δεδομένων της ψηφιακής παρακολούθησης διακίνησης αγαθών για τη Β’ φάση, για το σύνολο των υπόχρεων επιχειρήσεων. ♦ Από 1/10/2025 και εφεξής διαβιβάζονται υποχρεωτικά στην ψηφιακή πλατφόρμα myDATA τα δεδομένα της ψηφιακής παρακολούθησης διακίνησης αγαθών για το σύνολο των υπόχρεων επιχειρήσεων και τίθενται σε ισχύ οι εξαιρέσεις έκδοσης ψηφιακών παραστατικών διακίνησης.

Επίσης, όπως αναφέρει η ΑΑΔΕ το αμέσως επόμενο διάστημα, αναμένεται η αυστηροποίηση του πλέγματος κυρώσεων για την διακίνηση αγαθών χωρίς την έκδοση των κατάλληλων παραστατικών, με δεκαπλασιασμό των σχετικών προστίμων. Συγκεκριμένα τα πρόστιμα πρόκειται να ανέλθουν σε:

12 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

– Πέντε χιλιάδες (5.000) ευρώ για υπόχρεους τήρησης απλογραφικού λογιστικού συστήματος – Δέκα χιλιάδες (10.000) ευρώ για υπόχρεους τήρησης διπλογραφικού συστήματος. n

ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ | ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Αίτημα ΣΠΕΛ για υπαγωγή όλων των λιπασμάτων σε ΦΠΑ 6% Την υπαγωγή όλων των λιπασμάτων σε χαμηλό συντελεστή ΦΠΑ 6% ζητάει ο Σύνδεσμος Παραγωγών και Εμπόρων Λιπασμάτων (ΣΠΕΛ). Όπως τονίζει μετά από πρωτοβουλίες και συνεχείς παρεμβάσεις του ΣΠΕΛ και άλλων φορέων, η Κυβέρνηση προχώρησε το 2022 στην ένταξη των λιπασμάτων στον υπερμειωμένο συντελεστή ΦΠΑ του 6%. Σύμφωνα με το Νόμο 4616/2022 ορίζεται η κατηγορία Λιπάσματα (Δασμολογική Κλάση: 3101, 3102, 3103, 3104 και 3105) στην κατηγορία του συντελεστή ΦΠΑ του 6%, με την εξαίρεση όμως προϊόντων που παραμένουν στον υψηλό συντελεστή ΦΠΑ 24% εξαιτίας της διαφορετικής δασμολογικής κλάσης. Πρόκειται για προϊόντα, ανόργανες ενώσεις και άλλα προϊόντα θρέψης, όπως τα φυτοχώματα, εδαφοβελτιωτικά και τύρφες, τα οποία χρησιμοποιούνται κατά κόρον στη γεωργία και χαρακτηρίζονται

προϊόντα λίπανσης όχι μόνο από την αγορά, αλλά και από την Εθνική και Ευρωπαϊκή Νομοθεσία. Παρόλο, που ο όγκος αυτών των προϊόντων είναι αναλογικά μικρός (εκτίμηση 28.000 τόνοι), αποτελούν σημαντικό εργαλείο των αγροτών και αυξάνουν την αξία των παραγόμενων αγροτικών προϊόντων, ενώ χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα σε θερμοκηπιακές καλλιέργειες, τομέας, τον οποίο η Κυβέρνηση ιεραρχεί στις στρατηγικές προτεραιότητές της στον αγροδιατροφικό τομέα. Πρόσφατα πληροφορηθήκαμε για τη συνάντηση του Πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, κατά την επίσκεψή του σε φυτώρια στο Καπανδρίτι, ότι «έγινε ανταλλαγή απόψεων για μέτρα που θα μπορούσαν να διευκολύνουν περαιτέρω τον αγροτικό τομέα, όπως η μετάπτωση σε χαμηλότερο συντελεστή ΦΠΑ ορισμένων λιπασμάτων, πέραν αυτών που έχουν ήδη υπαχθεί στον υπερμειωμένο συντελεστή ΦΠΑ του 6%». Πράγματι, η συμπερίληψη στον υπερμειωμένο συντελεστή ΦΠΑ, του 6%, όλων ανεξαιρέτως των λιπασμάτων θα αυξήσει τις επιλογές του Έλληνα αγρότη, θα τον ενδυναμώσει απέναντι στον έντονο ανταγωνισμό που αντιμετωπίζει από άλ-

λες κοινοτικές και μη χώρες που χρησιμοποιούν αντίστοιχα προϊόντα λίπανσης με χαμηλό ΦΠΑ και θα συμβάλλει στη βελτίωση της παραγωγικότητας του πρωτογενούς τομέα. Με αυτό το σκεπτικό, παρακαλούμε τους Υπουργούς Οικονομικών κ. Χατζηδάκη Κ. και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων κ. Τσιάρα Κ. να εξετάσουν το αίτημα του Συνδέσμου μας και να προχωρήσουν άμεσα στη συμπερίληψη όλων των προϊόντων λίπανσης στον υπερμειωμένο συντελεστή ΦΠΑ 6%, ενισχύοντας έτσι την ανταγωνιστικότητα του πρωτογενούς τομέα». n

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 13

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΗΛΙΑΚΕΣ ΑΝΤΛΙΕΣ

ΗΛΙΑΚΕΣ ΑΝΤΛΙΕΣ “ΗΛΙΟΣ, ΝΕΡΟ, ΖΩΗ “ Με μηδενικό κόστος λειτουργίας!

Η ηλιακή άντληση νερού είναι η πλέον καινοτόμα και ευέλικτη λύση που είναι διαθέσιμη σήμερα στους αγρότες αλλά και στους κτηνοτρόφους για την κάλυψη των αναγκών τους σε νερό. Οι ηλιακές αντλίες, εφόσον μελετηθούν και διαστασιολογηθούν κατάλληλα, είναι δυνατό να αντλήσουν νερό οποιασδήποτε ποσότητας και από οποιαδήποτε πηγή (γεώτρηση, λίμνη, ρέμα, πηγάδι κ.λπ.) Έτσι, οι ηλιακές αντλίες μειώνουν ή και εκμηδενίζουν το κόστος άντλησης αφού, η λειτουργία τους δεν απαιτεί καύσιμα ή μπαταρίες, είναι αθόρυβες, καθαρές και φιλικές προς το περιβάλλον ενώ ταυτόχρονα συνεισφέρουν σημαντικά στη βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων. ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ Διπλ. Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, MSc CEO Enfos Solar, Επίσημος αντιπρόσωπος Bernt Lorentz Gmbh στην Ελλάδα

ο νερό είναι ο πιο σημαντικός πόρος στον πλανήτη. Είναι αναμφισβήτητο ότι, όλο και περισσότερες κοινότητες / χώρες αντιμετ ω π ί ζ ο υ ν υδατικό στρες. Η κλιματική αλλαγή που σήμερα βιώνουμε επιτείνει δραματικά την ανάγκη προσεκτικής διαχείρισης των υδάτινων πόρων με ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση του ενεργειακού αποτυπώματος από τη διαχείρισή τους. Η παραπάνω απαίτηση οδηγεί στην ανάγκη χρήσης καινοτόμων τεχνολογιών βασισμένων σε χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε συνδυασμό με την ανάπτυξη ανάλογων τεχνολογιών ορθολογικής διαχείρισης και ελέγχου.

14 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Το νερό ως οικονομικός και περιβαλλοντικός παράγοντας αειφορίας στον αγροκτηνοτροφικό τομέα Σχεδόν το 70% του ΄γλυκού’ νερού χρησιμοποιείται για άρδευση καλλιεργειών κάθε είδους. Φυσικά η άρδευση, τις περισσότερες φορές, απαιτεί τη χρήση σημαντικών ποσοτήτων ενέργειας για την άντληση - μεταφορά του νερού. Τα ακρι-

βή στοιχεία της ενέργειας που καταναλώνεται για τον σκοπό αυτό είναι πολύ δύσκολο να συλλεχθούν όμως, υπάρχει σχετική συναίνεση ότι το 10-25% του συνόλου της ηλεκτρικής ενέργειας που χρησιμοποιείται στον κόσμο καταναλώνεται από ηλεκτρικές αντλίες. Φυσικά, λειτουργούν και πολλές αντλίες άρδευσης που χρησιμοποιούν υγρά καύσιμα αλλά, για αυτές δεν υπάρχουν στοιχεία.

Είναι προφανές ότι, ♦ Η λειτουργία κάθε είδους συμβατικών αντλιών άρδευσης, ηλεκτροκίνητες ή άλλες, επιδρούν αρνητικά στο περιβάλλον λόγω των σημαντικών ποσοτήτων ενέργειας που απαιτεί η χρήση τους και έτσι επιταχύνεται η κλιματική αλλαγή που με την σειρά της επιδρά δυσμενώς στην αειφορία των υδάτινων πόρων. ♦ Η χρήση των συμβατικών αντλιών αυξάνει σημαντικά το κόστος παραγωγής των αγροτικών προϊόντων, περιορίζοντας το αγροτικό εισόδημα, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις, καθιστά οικονομικά μη βιώσιμη την παραγωγή συγκεκριμένων αγροτικών προϊόντων σε συγκεκριμένες περιοχές. ♦ Σε πολλές περιπτώσεις η πρόσβαση στους υδάτινους πόρους είναι πολύ δύσκολη ή και αδύνατη αφού δεν είναι εφικτή η εγκατάσταση συμβατικής αντλίας είτε λόγο εδαφικής μορφολογίας είτε λόγο του πολύ μεγάλου κόστους εγκατάστασης (π.χ. κατασκευή ηλεκτρικού δικτύου σε δύσβατες και απομακρυσμένες περιοχές) ♦ Οι συμβατικές αντλίες (ηλεκτρικές ή με κινητήρα εσωτερικής καύσης) αντλούν συνεχώς με τον ίδιο όγκο νερού ανά ώρα (m3/h) και συνήθως επιλέγονται υπερδιαστασιολόγημένες έτσι ώστε, σε λίγη ώρα να ποτίζουν την καλλιέργεια και ο χρήστης να αποδεσμεύεται από την ανάγκη παρουσίας του στο αγρόκτημα ιδιαίτερα, όταν χρησιμοποιούνται αντλίες με κινητήρα εσωτερικής καύσης. Προκειμένου δε να υπάρξει η ‘βεβαιότητα’ ότι η καλλιέργεια ποτίστηκε ‘επαρκώς’ ο όγκος του νερού άρδευσης που τελικά χρησιμοποιείται είναι πολλαπλάσιος του αναγκαίου. Έτσι, συνήθως, το νερό που απορροφάται από το έδαφος και συμβάλει στην άρδευση των φυτών είναι μόνο τμήμα του αποδιδόμενου από την αντλία ενώ το υπόλοιπο καταλήγει σε αποστραγγιστικά κανάλι και από εκεί στην θάλασσα. Επίσης, στην περίπτωση άντλησης από γεώτρηση, ο μεγάλος όγκος αντλούμενου νερού ανά ώρα κατεβάζει σημαντικά την στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα ενώ πολλές φορές συμπαρασύρει και άμμο προκαλώντας πρόβλημα στην λειτουργία των συστημάτων διανομής του νερού και επιπλέον κόπο και χρήματα για τον χρήστη. Έτσι, σε περιοχές κοντά στην θάλασσα επιτείνεται το φαινόμενο της υφαλμήρωσης των καλλιεργήσιμων εκτάσεων το οποίο συν τον χρόνο οδηγεί στην αχρήστευσή τους

Εικ 1: Απλοποιημένο σύστημα ηλιακής αντλίας.

Συστήματα ηλιακής άντλησης και διανομής νερού για την άρδευση καλλιεργειών Η εφαρμογή τεχνολογιών άρδευσης καλλιεργειών, με χρήση της ηλιακής ενέργειας, είναι μια λογική καινοτόμα προσέγγιση αφού βελτιώνει τόσο, την πρόσβαση στο νερό όσο, και την ορθολογική του διαχείριση , ενώ ταυτόχρονα είναι οικονομική και φιλική προς το περιβάλλον. Υπάρχει επίσης μια φυσική συνέργεια μεταξύ της ανάγκης για νερό και της ποσότητας της διαθέσιμης ηλιοφάνειας αφού στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ανάγκες άρδευσης ταυτίζονται χρονικά με την διαθεσιμότητα μέγιστης ηλιοφάνειας. Δηλαδή, όσο περισσότερος ήλιος υπάρχει, τόσο περισσότερο το νερό που χρειάζονται οι άνθρωποι, τα ζώα και τα φυτά. Απλά λοιπόν, όσο περισσότερος ήλιος τόσο περισσότερο νερό θα παρέχει μια ηλιακή αντλία. Αρχή λειτουργίας των ηλιακών αντλιών Οι ηλιακές αντλίες λειτουργούν με ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από φωτοβολταϊκά (ΦΒ) πάνελ. Γενικά, οι αυτές αντλίες αποτελούνται από: μια συστοιχία ηλιακών πάνελ, έναν ελεγκτή (controller), μία αντλία νερού (επιφανείας ή υποβρύχια) συνεχούς ή εναλλασσόμενου ρεύματος, διακόπτες και ηλεκτρική καλωδίωση. To αντλούμενο νερό είτε παρέχεται απευθείας στο σύστημα άρδευσης στην επιθυμητή πίεση είτε, αποθηκεύεται σε δεξαμενή για ετεροχρονισμένη χρήση. Στην Εικ. 1 παρουσιάζεται σχηματικά ένα απλοποιημένο σύστημα ηλιακής αντλίας.

Τα κύρια μέρη ενός συστήματος ηλιακής άντλησης Το σύστημα ηλιακής άντλησης, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, αποτελείται από τρία κύρια μέρη - ένα ή περισσότερα ΦΒ πάνελ, έναν ελεγκτή (controller) και μια αντλία. ΦΒ πάνελ Ο αριθμός των απαιτούμενων ΦΒ πάνελ, δηλαδή η φωτοβολταϊκή εγκατεστημένη ισχύς εξαρτάται άμεσα από την ηλεκτρική ισχύ της αντλίας το οποίο καθορίζεται από την ποσότητα νερού και την πίεση κατάθλιψης που απαιτείται αλλά και τη διαθέσιμη ηλιακή ακτινοβολία. Τα ΦΒ πάνελ και η εγκατάστασή τους αποτελούσαν πριν περίπου 15 χρόνια το σημαντικότερο μέρος του συνολικού κόστος του συστήματος που αναλογούσε στο 80% , καθιστώντας τα συστήματα ηλιακών αντλιών ακριβά και περιορίζοντας την χρήση τους μόνο σε μικρές κλίμακας εφαρμογές ή/και όπου οτιδήποτε άλλο ήταν αδύνατο. Σήμερα όμως, η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας των ΦΒ πάνελ και η εκτόξευση της παγκόσμιας ζήτησης οδήγησε στην μεγάλη μείωση του κόστους τους (περίπου -70%). Έτσι σήμερα, η αναλογία τους όσον αφορά το συνολικό κόστος ενός συστήματος ηλιακής άντλησης περιορίζεται στο 20%. Λαμβάνοντας υπόψη ότι, το κόστος όλων των άλλων απαιτούμενων εξαρτημάτων (αντλία, ελεγκτής κ.λ.π.) δεν μεταβλήθηκε σημαντικά, καταλαβαίνουμε πως το τελικό κόστος των ηλιακών αντλιών μειώθηκε δραστικά μειώνοντας αντίστοιχα τον χρόνο απόσβεσης!

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 15

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΗΛΙΑΚΕΣ ΑΝΤΛΙΕΣ

Ελεγκτής (controller) Ο σκοπός του ελεγκτή είναι πολλαπλός. 1. Προσαρμόζει’ την ισχύ που παρέχεται στην η αντλία με την ισχύ εισόδου που είναι διαθέσιμη από τα ΦΒ πάνελ. Με απλά λόγια πολύς ήλιος πολύ νερό και το αντίστροφο. 2. Παρέχει όλες τις απαραίτητες προστασίες που απαιτούνται για την ασφαλή και απρόσκοπτη λειτουργία της αντλίας (υπερένταση, υπόταση, υπέρταση, κ.λ.π) ενώ ταυτόχρονα παρέχει στην αντλία άριστη ποιότητα ηλεκτρικής ισχύος. Αυτό αυξάνει τη διάρκεια ζωής της αντλίας, μειώνοντας έτσι την ανάγκη συντήρησης. 3. Σε αυτόν συνδέονται διάφοροι αισθητήρες, που είναι πολλές φορές απαραίτητοι για την ασφαλή λειτουργία, παρακολούθηση και έλεγχο του συστήματος όπως, αισθητήρες στάθμης, αισθητήρες πίεσης κατάθλιψης, ροής, ηλιακής ακτινοβολίας κ.λ.π. Μέσω των αισθητήρων ο ελεγκτής υποστηρίζει και άλλες βοηθητικές λειτουργίες που περιλαμβάνουν την αυτόματη απενεργοποίηση του συστήματος όταν η στάθμη της πηγής νερού είναι χαμηλή ή όταν η δεξαμενή αποθήκευσης είναι γεμάτη, τη ρύθμιση της πίεσης κατάθλιψης στην επιθυμητή τιμή κ.α. 4. Ο ελεγκτής παρέχει επίσης την δυνατότητα τοπικής παρακολούθησης και ρύθμισης του συστήματος με την σύνδεση σε αυτόν (με Bluetooth) ενός κινητού τηλεφώνου το οποίο ‘τρέχει’ κατάλληλη εφαρμογή που διατίθεται δωρεάν από την κατασκευάστρια εταιρία. Μέσω της εφαρμογής είναι δυνατό να δούμε το ιστορικό λειτουργίας του συστήματος να προγραμματίσουμε την λειτουργία του, να διαγνώσουμε τυχόν βλάβες κ.λ.π. Με την προσθήκη ενός επιπλέον εξαρτήματος παροχής κινητών δεδομένων (GSM modem) είναι δυνατή και απομακρυσμένη παρακολούθηση και διαχείριση του συστήματος μέσω μιας διαδικτυακής πύλης που προσφέρεται ως υπηρεσία νέφους (cloud) από τον κατασκευαστή. Εκτός από τους ‘αμιγώς ηλιακούς’ ελεγκτές υπάρχουν και οι υβριδικοί ελεγκτές που έχουν την δυνατότητα ‘ανάμειξης’ ισχύος που παρέχεται από ΦΒ πάνελ και μιας εναλλακτικής πηγής ισχύος όπως π.χ. το δίκτυο παροχής ρεύματος ή μιας γεννήτριας (υβριδική λειτουργία) (Εικ. 2).

16 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Εικ 2: Υβριδικό σύστημα ηλιακής αντλίας.

Κατά την υβριδική λειτουργία, στη διάρκεια της ημέρας η παρεχόμενη από τον ήλιο ενέργεια ‘συνδυάζεται’ μέσω του υβριδικού ελεγκτή με αυτήν που παρέχεται από το δίκτυο ηλεκτρισμού (δίκτυο ΔΕΔΔΗΕ ή γεννήτρια). Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται τη μέγιστη εξοικονόμηση και μάλιστα αυτόματα, με τη λογική ότι πρώτα ‘ξοδεύεται’ την ενέργεια που παρέχεται από τον ήλιο και, αν απαιτείται, ‘συμπληρώνετε’ το υπόλοιπο από το δίκτυο παροχής ενέργειας. Έτσι είναι δυνατό, σε ένα υφιστάμενο σύστημα άρδευσης με ηλεκτρική αντλία να εγκατασταθεί κατάλληλος αριθμός ΦΒ πάνελ σε συνδυασμό με ένα υβριδικό ελεγκτή και έτσι να επιτευχθεί δραστική μείωση του κόστους του ηλεκτρικού ρεύματος. Τις περισσότερες φορές μάλιστα, δεν απαιτείται η αντικατάσταση της υφιστάμενης αντλίας. Αντλία Τα είδη των αντλιών που μπορούν να λειτουργήσουν σε ένα ηλιακό σύστημα είναι αυτά που είναι σε όλους γνωστά δηλαδή, φυγοκεντρικές μονοβάθμιες ή πολυβάθμιες, υποβρύχιες ή επιφανείας αλλά και ελικοειδούς ρότορα. Ο τύπος της αντλίας επιλέγεται ανάλογα με τις απαιτήσεις της εκάστοτε εφαρμογής σε παροχή και πίεση. Όσον αφορά του ηλεκτρικούς κινητήρες των ηλιακών αντλιών αυτοί μπορεί να τροφοδοτούνται με εναλλασσόμενο (AC) ή συνεχές ρεύμα (DC). Οι κινητήρες συνεχούς ρεύματος χρησιμοποιούνται για μικρές έως μεσαίες εφαρμογές

ισχύος (έως περίπου 4 kW) και είναι κατάλληλοι για εφαρμογές όπως σιντριβάνια κήπου, πόσιμο νερό για ζώα ή μικρά έργα άρδευσης. Δεδομένου ότι τα συστήματα συνεχούς ρεύματος τείνουν να έχουν συνολικά υψηλότερα επίπεδα απόδοσης από αντλίες AC παρόμοιου μεγέθους, το κόστος μειώνεται, καθώς μπορούν να χρησιμοποιηθεί μικρότερης ισχύος ΦΒ εγκατάσταση. Φυσικά, οι αντλίες συνεχούς και εναλλασσόμενου ρεύματος λειτουργούν με διαφορετικού είδους ελεγκτές. Μάλιστα κάποιοι ελεγκτές εναλλασσόμενού ρεύματος μπορεί να λειτουργήσουν και υβριδικά ενώ το υποστηριζόμενο εύρος ισχύος τους εκτείνεται από 4 έως 150 kW. Οι ηλιακές αντλίες αυτής της ισχύος χρησιμοποιούνται σε μεσαία και μεγάλα συστήματα άρδευσης. Φυσικά η φωτοβολταϊκή εγκατάσταση αλλά και ο ελεγκτής θα είναι ανάλογης ισχύος. Μελέτη και διαστασιολόγηση του συστήματος ηλιακής άντλησης - άρδευσης Ένα σύστημα ηλιακής άντλησης - άρδευσης απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό και μελέτη από ειδικούς μηχανικούς. Μόνο τότε μπορεί να διασφαλιστεί ότι, το σύστημα πράγματι θα καλύπτει απόλυτα τις ανάγκες για τις οποίες σχεδιάστηκε στο μικρότερο δυνατό κόστος κτήσης με την μέγιστη διάρκεια ζωής. Για τον σκοπό αυτό, οι κορυφαίοι κατασκευαστές ηλιακών αντλιών έχουν αναπτύξει και παρέχουν στους συνεργάτες τους, ειδικό ιδιόκτητο λογισμικό με το

οποίο είναι δυνατό να προσομοιωθεί η λειτουργία της ηλιακής αντλίας στην γεωγραφική θέση εγκατάστασης και έτσι, να προβλεφθεί με εξαιρετική ακρίβεια, η ωριαία, ημερησία αλλά η μηνιαία παροχή νερού, στις απαιτούμενες συνθήκες άρδευσης, για όλο το ημερολογιακό έτος. Η υλοποίηση ενός συστήματος ηλιακής άρδευσης περιλαμβάνει τα παρακάτω ‘βήματα’: 1. Τη φάση του σχεδιασμού κατά την οποία είναι απαραίτητο να διερευνηθούν διεξοδικά οι απαιτήσεις άρδευσης. 2. Τον ακριβή υπολογισμό των παραμέτρων και τη διαστασιολόγηση για να διασφαλιστεί ότι η αντλία ανταποκρίνεται αποτελεσματικά στις ανάγκες. 3. Την ενσωμάτωση διαφόρων αισθητήρων και συσκευών παρακολούθησης για μια βιώσιμη και αποτελεσματική διαχείριση, για τη βελτίωση της απόδοσης αλλά και τη «μακροζωία» της αντλίας. Σχεδιασμός του συστήματος Για τον σωστό σχεδιασμό του συστήματος είναι απαραίτητες οι παρακάτω πληροφορίες οι οποίες συλλέγονται με την συνεργασία του ιδιοκτήτη του έργου και είναι οι παρακάτω: ♦ Τη γεωγραφική θέση έργου ♦ Τη χρήση για την οποία προορίζεται η αντλία (ύδρευση, άρδευση) ♦ Την ποσότητα νερού που χρειάζεται αλλά και το μανομετρικό λειτουργίας του συστήματος άρδευσης. ♦ Τον προσδιορισμό της πηγής από την οποία θα αντλήσουμε το νερό (ποτάμι, λίμνη, γεώτρηση) ♦ Τις πληροφορίες για το υδραυλικό δίκτυο (μήκος, διάμετρος σωλήνων, μπεκ, σταλάκτες, ελεύθερη ροή κ.λπ.)

Εικ 3: Ελεγκτές, τύποι ηλιακών αντλιών και παρελκόμενα.

Φορητή ηλιακή αντλία Εκτός των παραπάνω ηλιακών συστημάτων άρδευσης μικρή έως και μεγάλης κλίμακας υπάρχει σήμερα διαθέσιμη στην αγορά η φορητή ηλιακή αντλία. Η αντλία αυτή είναι ελικοειδούς ρότορα και είναι σχεδιασμένη ώστε η εγκατάσταση και η χρήση της να είναι δυνατή από οποιονδήποτε χρήστη. Επίσης, είναι δυνατή η σύνδεση ενός κινητού τηλεφώνου μέσω Blue Tooth για τον πλήρη έλεγχό της. Η απαιτούμενη ΦΒ ισχύ είναι μόνο 200Wp και μπορεί να αντλήσει νερό από βάθος έως και 30m. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά της την καθιστούν ιδιαίτερα χρήσιμη για πολύ μικρής κλίμακας εφαρμογές. Παράδειγμα έργου άρδευσης στον κάμπο του Νέστου, Δήμου Νέστου, Ν. Καβάλας Το έργο αφορούσε στην άρδευση 15 στρεμμάτων με 918 δέντρα ακτινιδιάς στον κάμπο του Νέστου. Έως τώρα, το πότισμα της καλλιέργειας γίνονταν με χρήση επιφανειακής αντλίας που κινούνταν με κινητήρα diesel εσωτερικής καύσης. Το νερό αντλούνταν από γεώτρηση με στάθμη ηρεμίας τα ~4m.Σύμφωνα με την έως τώρα εμπειρία του αγρότη, για την επαρκή άρδευση της παραπάνω καλλιέργειας υπολογίστηκε ότι, απαιτούνται 150m3 την ημέρα σε πίεση 3,5bar, ώστε να λειτουργεί σωστά το ήδη εγκατεστημένο σύστημα άρδευσης με μπεκ, κατά του μήνες που απαιτείται η άρδευση της καλλιέργειας.

Εικ 4: Άποψη ΦΒ εγκατάστασης από ψηλά. Εικ 5: Άποψη ΦΒ εγκατάστασης από το έδαφος.

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 17

ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ | ΗΛΙΑΚΕΣ ΑΝΤΛΙΕΣ

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, το έργο μελετήθηκε με το κατάλληλο λογισμικό προσομοίωσης COMPASS της Γερμανικής εταιρίας LORENTZ Gmbh. Έτσι, επιλέχθηκε η κατάλληλη αντλία, ο κατάλληλος ελεγκτής από την μεγάλη γκάμα της LORENTZ Gmbh καθώς και 7

η αναγκαία ΦΒ ισχύς. Τον Ιούνιο του 2024 εγκαταστάθηκε αντλία μεγίστης ισχύος 8.3kw και ένα φ/β σύστημα 7.9kw, αποτελούμενο από 14 πάνελ (565W) συνολικής επιφάνειας 42τμ. Οι ανάγκες του πελάτη υπολογίστηκαν σε 150m3 ανά ημέρα σε πίεση 3,5bar, τα οποία καλύπτονται πλήρως κατά τους μήνες ζήτησης, όπως φαίνεται στα παρακάτω γραφήματα. Το σύστημα λειτούργησε με εξαιρετικά αποτελέσματα για όλη της περίοδο άρδευσης απαλλάσσοντας τον ιδιοκτήτη

Συμπεράσματα

Εικ 7: Θέση και τρόπος εγκατάστασης του ελεγκτή (controller).

18 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

♦ Τα ηλιακά συστήματα άντλησης νερού της LORENTZ σχεδιάζονται και μελετιούνται με κατάλληλο λογισμικό που έχει αναπτυχθεί από την ίδια την εταιρία για τον σκοπό αυτό. ♦ Ο ακριβής σχεδιασμός οδηγεί στη βεβαιότητα κάλυψης των αναγκών του χρήστη και στη μείωση του κόστους του συστήματος ηλιακής άντλησης. ♦ Η δυνατότητα ελέγχου και προγραμματισμού της λειτουργίας τους καθώς και η αποθήκευση του ιστορικού, μέσω ειδικής δωρεάν εφαρμογής από οποιοδήποτε κινητό τηλέφωνο, παρέχει μέγιστη ευελιξία στον χρήστη. Με την ίδια εφαρμογή γίνεται άμεσα και αυτόματα η διάγνωση οποιουδήποτε λειτουργικού προβλήματος, μειώνοντας τον χρόνο αποκατάστασης της λειτουργίας.

Εικ 6: Υπολογισμένος όγκος νερού ανά ώρα και ημέρα για κάθε ημερολογιακό μήνα.

από το ετήσιο λειτουργικό κόστος άρδευσης. Επίσης, σημαντική ήταν και η εξοικονόμηση χρόνου ενασχόλησης λόγω της καθημερινής μετακίνησης του ίδιου, έχοντας ορίσει το πρόγραμμα ποτίσματος από το… κινητό του! Τέλος, το σύστημα σχεδιάστηκε ώστε να μπορεί να καλύψει τυχόν μελλοντική αύξηση αναγκών της καλλιέργειας σε νερό, με προσθήκη μόνο επιπλέον ΦΒ πάνελ χωρίς να απαιτηθεί καμία αλλαγή στο υπόλοιπο σύστημα.

♦ Το αρχικό κόστος της επένδυσης είναι ιδιαίτερα χαμηλό σε σύγκριση με αυτό της εγκατάστασης μιας απλής ηλεκτρικής αντλίας, αν λάβουμε υπόψη το κόστος της κατασκευής δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας στο χωράφι. ♦ Το μηδενικό κόστος λειτουργίας οδηγεί σε ταχύτατη απόσβεση του κόστους εγκατάστασης (απόσβεση σε λιγότερο από 4 χρόνια!), διάστημα το οποίο μπορεί να μειωθεί με ένταξη του συστήματος σε μελλοντικά σχέδια βελτίωσης. ♦ Η δυνατότητα συνεχούς αυτόνομης λειτουργίας χωρίς την ανάγκη παρουσίας ανθρώπου κατά τη διάρκεια του ποτίσματος μειώνει το εργατικό κόστος και δίνει ελεύθερο χρόνο στον χρήστη. ♦ Τα συστήματα ηλιακής άντλησης είναι ο πιο αξιόπιστος, φθηνός και βιώσιμος τρόπος για την πρόσβαση και την αξιοποίηση των υδάτινων πόρων. n

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 19

ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ | ΑΔΕΙΕΣ ΦΥΤΕΥΣΗΣ

ΟΙ ΑΔΕΙΕΣ ΦΥΤΕΥΣΗΣ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΙΜΩΝ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΤΟΥ 2024 Πως κατανεμήθηκαν τα 6.453,6 στρέμματα στις 9 Περιφερειακές Ομάδες

Ανακοινώθηκαν από το ΥπΑΑΤ και εστάλθηκαν στις Βρυξέλλες οι αποφάσεις για τις άδειες φύτευσης οινοποιήσιμων ποικιλιών αμπέλου για το 2024. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

διαθέσιμη έκταση για χορήγηση αδειών νέας φύτευσης αντιστοιχεί στο 1% του συνόλου των αμπελουργικών εκτάσεων της χώρας σύμφωνα με την απογραφή που αναφέρεται στις φυτεμένες εκτάσεις την 31η Ιουλίου του προηγούμενου έτους (2023) και ανακοινώνονται στην ετήσια απογραφή της χώρας. Δηλαδή δόθηκαν συνολικά 6.453,6 στρέμματα για χορήγηση αδειών νέας φύτευσης αμπέλου για το έτος 2024. Οι παραγωγοί αναμένεται να ξεκινήσουν τις νέες φυτεύσεις από τον ερχόμενο Απρίλιο και μέσα σε μια τριετία θα πρέπει να τις έχουν ολοκληρώσει. Οι άδειες φύτευσης δόθηκαν σε εννέα ομάδας περιφερειών, σύμφωνα με τα κριτήρια προτεραιότητας που έχουν επιλεγεί για την κάθε μία από αυτές.

Κατανομή ανά ομάδα περιφερειών

Η κατανομή των νέων αδειών νέας φύτευσης στις 9 περιφέρειες/ομάδας περιφερειών είναι ως εξής: • Ανατολική Μακεδονία-Θράκη 1.001 στρέμματα σε μια υφιστάμενη έκταση αμπελώνα 23.710,9 στρεμμάτων (2023) ποσοστό 4,22% • Κεντρική Μακεδονία 626,1 στρέμματα σε μια υφιστάμενη έκταση αμπελώνα 48.709,9 στρεμμάτων (2023) ποσοστό 1,29% • Δυτική Μακεδονία 1.103,7 στρέμματα σε μια υφιστάμενη έκταση αμπελώνα 27.905,3 στρεμμάτων (2023) ποσοστό 3,96% • Θεσσαλία 375,2 στρέμματα σε μια υφιστάμενη έκταση αμπελώνα 42.377,3 στρεμμάτων (2023) ποσοστό 0,89%

20 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

• Αττική 86,5 στρέμματα σε μια υφιστάμενη έκταση αμπελώνα 62.275,7 στρεμμάτων (2023) ποσοστό 0,14% • Στερεά Ελλάδα 219,1 στρέμματα σε μια υφιστάμενη έκταση αμπελώνα 70.650,5 στρεμμάτων (2023) ποσοστό 0,31% • Δυτική Ελλάδα 609 στρέμματα σε μια υφιστάμενη έκταση αμπελώνα 89.707,9 στρεμμάτων (2023) ποσοστό 0,68% • Πελοπόννησος 192,46 στρέμματα σε μια υφιστάμενη έκταση αμπελώνα 101.416,3 στρεμμάτων (2023) ποσοστό 1,90% • Κρήτη – Νοτίου Αιγαίου – Βορείου Αιγαίου – Ιονίων Νήσων – Ηπείρου 508,4 στρέμματα σε μια υφιστάμενη έκταση αμπελώνα 179.525,6 στρεμμάτων (2023) ποσοστό 0,28%.

Κριτήρια κατάταξης

Όπως υποστηρίζει το ΥπΑΑΤ επειδή κατά τη χορήγηση των αδειών νέας φύτευσης αμπέλου στη βαθμολογική κατάταξη υπήρξαν ισοβαθμούντες, ενώ υπήρξε εξάντληση των διαθέσιμων εκτάσεων προς αδειοδότηση, η τελική κατάταξη, όπως προβλέπεται, έγινε ως εξής: Α) Για όλες τις Περιφέρειες εκτός της Περιφέρειας Πελοποννήσου και της ομάδας Περιφερειών Κρήτης – Νοτίου Αιγαίου – Βορείου Αιγαίου – Ιονίων Νήσων – Ηπείρου Αιτούντες των οποίων η αμπελουργική εκμετάλλευση με οινοποιήσιμες ποικιλίες αμπέλου ήταν μεγαλύτερη των 20 στρεμμάτων έως και 50 στρέμματα κατατάχθηκαν κατά φθίνουσα σειρά μεγέθους εκμετάλλευσης. Β) Για την Περιφέρεια Κρήτης – Νοτίου Αιγαίου – Βορείου Αιγαίου – Ιονίων Νήσων – Ηπείρου Οι αιτούντες των οποίων η αμπελουργική εκμετάλλευση με οινοποιήσιμες ποικιλίες αμπέλου ήταν ίση ή μεγαλύτερη των 3 στρεμμάτων έως και 10 στρεμμάτων κατατάχθηκαν κατά φθίνουσα σειρά μεγέθους εκμετάλλευσης. Γ) Για την Περιφέρεια Πελοποννήσου Δεν υπήρξαν αμπελουργικές εκμεταλλεύσεις μεταξύ των 20 έως και 50 στρεμμάτων, οπότε για τους ισοβαθμούντες η κατανομή έγινε σε όσους είχαν εκμεταλλεύσεις μεταξύ των 5 έως και 20 στρέμματα.

Μετά από αυτά τα αποτελέσματα διαμορφώθηκαν ως εξής: Για την περιφέρεια Αν. Μακεδονίας - Θράκης, χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς, των οποίων τα αγροτεμάχια συγκέντρωσαν βαθμολογία μέχρι 3,1 για όλη την αποδεκτή τους έκταση. Στη συνέχεια λόγω ισοβαθμίας (βαθμολογία 3), οι αιτούντες κατατάχθηκαν κατά φθίνουσα σειρά αμπελουργικής εκμετάλλευσης από 20 έως και 50 στρέμματα. Χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς που έχουν αμπελουργική εκμετάλλευση από 48,4 έως 30 στρέμματα.

Για την περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς των οποίων τα αγροτεμάχια συγκέντρωσαν βαθμολογία μέχρι 3,1 για όλη την αποδεκτή τους έκταση. Στη συνέχεια λόγω ισοβαθμίας (βαθμολογία 3), οι αιτούντες κατατάχθηκαν κατά φθίνουσα σειρά αμπελουργικής εκμετάλλευσης από 20 έως και 50 στρέμματα. Χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς που έχουν αμπελουργική εκμετάλλευση από 42,3 έως 27,7 στρέμματα. Για την περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς των οποίων τα αγροτεμάχια συγκέντρωσαν βαθμολογία μέχρι 4,6 για όλη την αποδεκτή τους έκταση. Στη συνέχεια λόγω ισοβαθμίας (βαθμολογία 4,5), οι αιτούντες κατατάχθηκαν κατά φθίνουσα σειρά αμπελουργικής εκμετάλλευσης από 20 έως και 50 στρέμματα. Χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς που έχουν αμπελουργική εκμετάλλευση από 47,4 έως 25,4 στρέμματα. Για την περιφέρεια Θεσσαλίας χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς των οποίων τα αγροτεμάχια συγκέντρωσαν βαθμολογία μέχρι 3,1 για όλη την αποδεκτή τους έκταση. Στη συνέχεια λόγω ισοβαθμίας (βαθμολογία 3), οι αιτούντες κατατάχθηκαν κατά φθίνουσα σειρά αμπελουργικής εκμετάλλευσης από 20 έως και 50 στρέμματα. Χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς που έχουν αμπελουργική εκμετάλλευση από 46,1 έως 32 στρέμματα. Για την περιφέρεια Αττικής χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς των οποίων τα αγροτεμάχια συγκέντρωσαν βαθμολογία μέχρι 3,6 για όλη την αποδεκτή τους έκταση. Στη συνέχεια λόγω ισοβαθμίας (βαθμολογία 3), οι αιτούντες κατατάχθηκαν κατά φθίνουσα σειρά αμπελουργικής εκμετάλλευσης από 20 έως και 50 στρέμματα. Χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς που έχουν αμπελουργική εκμετάλλευση από 46,6 έως 46 στρέμματα.

Για την περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς των οποίων τα αγροτεμάχια συγκέντρωσαν βαθμολογία μέχρι 3 για όλη την αποδεκτή τους έκταση. Για την περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς των οποίων τα αγροτεμάχια συγκέντρωσαν βαθμολογία μέχρι 3,1 για όλη την αποδεκτή τους έκταση. Στη συνέχεια λόγω ισοβαθμίας (βαθμολογία 3), οι αιτούντες κατατάχθηκαν κατά φθίνουσα σειρά αμπελουργικής εκμετάλλευσης από 20 έως και 50 στρέμματα. Χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς που έχουν αμπελουργική εκμετάλλευση από 49,4 έως 46,1 στρέμματα. Για την περιφέρεια Πελοποννήσου χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς των οποίων τα αγροτεμάχια συγκέντρωσαν βαθμολογία μέχρι 4,0 για όλη την αποδεκτή τους έκταση. Στη συνέχεια λόγω ισοβαθμίας (βαθμολογία 3,6), οι αιτούντες κατατάχθηκαν κατά φθίνουσα σειρά αμπελουργικής εκμετάλλευσης από 5 έως και 20 στρέμματα, για το λόγο ότι στην κατηγορία αμπελουργικής εκμετάλλευσης από 20 έως και 50 στρέμματα δεν υπήρχαν επιλέξιμοι παραγωγοί. Χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς που έχουν αμπελουργική εκμετάλλευση από 19,5 έως 12,1 στρέμματα. Για την ομάδα περιφερειών Κρήτης – Νοτίου Αιγαίου – Βορείου Αιγαίου – Ιονίων Νήσων – Ηπείρου χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς των οποίων τα αγροτεμάχια συγκέντρωσαν βαθμολογία μέχρι 3,1 για όλη την αποδεκτή τους έκταση. Στη συνέχεια λόγω ισοβαθμίας (βαθμολογία 3), οι αιτούντες κατατάχθηκαν κατά φθίνουσα σειρά αμπελουργικής εκμετάλλευσης από 3 έως και 10 στρέμματα. Χορηγούνται άδειες νέων φυτεύσεων στους επιλέξιμους παραγωγούς που έχουν αμπελουργική εκμετάλλευση από 9,6 έως 5,1 στρέμματα. n

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 21

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΡΟΔΑΚΙΝΙΑ

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΡΠΩΝ ΡΟΔΑΚΙΝΙΑΣ

Μία στενή σχέση με την παρουσία ακάρεων της Οικογένειας Eriophyidae σε οφθαλμούς Η παρούσα εργασία προέκυψε από τη συνεργασία μεταξύ των ερευνητικών ομάδων των Εργαστηρίων Εντομολογίας και Φυτοπαθολογίας, του Τμήματος Γεωπονίας, του ΑΠΘ, για τη διερεύνηση του αιτίου της παραμόρφωσης των καρπών ροδακινιάς. Πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες δειγματοληψίες σε διάφορες περιοχές του νομού Πέλλας και ακολούθησε μοριακός έλεγχος για την παρουσία ιών/ιοειδών ή φυτοπλασμάτων. Τα αποτελέσματα δεν δείχνουν συσχέτιση της παρουσίας αυτών των παθογόνων με την παραμόρφωση των καρπών. Αντίθετα, υπάρχει μία σχεδόν απόλυτη συσχέτιση μεταξύ της παρουσίας ακάρεων της Οικογένειας Eriophyidae και της παρουσίας παραμορφωμένων καρπών. Συγκεκριμένα, μελετήσαμε την παρουσία ακάρεων της Οικογένειας Eriophyidae, σε 18 οπωρώνες ροδακινιάς, με συμπτώματα παραμόρφωσης καρπών και σε 18 οπωρώνες χωρίς παραμόρφωση καρπών, σε περιοχές των χωριών Πλαγιαρίου, Λάκκας και Δροσερού Γιαννιτσών. Τα αποτελέσματά μας, δείχνουν μία υψηλή συσχέτιση μεταξύ της παρουσίας ακάρεων Eriophyidae εντός των καταβολών των οφθαλμών και της παραμόρφωσης των καρπών. Σε οπωρώνες με παραμορφωμένους καρπούς, υπήρχαν χωρίς εξαίρεση ακάρεα εντός των οφθαλμών, ενώ αντίθετα σε οπωρώνες με υγιείς καρπούς δεν υπήρχαν ακάρεα. Συζητείται ο πιθανός ρόλος των ακάρεων στην εκδήλωση των συμπτωμάτων και προτείνεται η δοκιμή μέτρων για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Β. Ι. ΜΑΛΙΌΓΚΑ¹, Χ. ΟΡΦΑΝΊΔΟΥ¹, Ν. ΒΑΣΙΛΕΊΟΥ¹, Μ. ΓΕΩΡΓΟΎΣΗ¹, Λ. ΛΏΤΟΣ¹, Ν. Ι. ΚΑΤΉΣ¹ (Ομάδα Φυτοπαθολογίας)

1α

Δ. ΚΩΒΑΊΟΣ², Γ. ΦΛΏΡΟΣ², Α. ΚΟΚΚΆΡΗ², Ε. ΚΟΠΡΊΤΗ², Ν. ΚΟΥΛΟΎΣΗΣ² (Ομάδα Εντομολογίας) ¹ Εργαστήριο Φυτοπαθολογίας, Τμήμα Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, (vmaliogk@agro.auth.gr) ² Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Ζωολογίας και Παρασιτολογίας, Τμήμα Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (koveos@agro.auth.gr)

παραμόρφωση των καρπών (Εικ. 1 α,β), αποτελεί μία μεγάλη απειλή της παραγωγής ροδάκινων στην περιοχή της Πέλλας και μέχρι σήμερα δεν έχει προσδιοριστεί η ακριβής αιτιολογία της. Το πρόβλημα παρατηρήθηκε για πρώτη φορά σε δύο οπωρώνες στην περιοχή «Αμπελιές» Γιαννιτσών το 2021 και από τότε επεκτάθηκε σε πολλούς οπωρώνες της ευρύτερης περιοχής Πέλλας. Σήμερα αποτελεί ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα στην καλλιέργεια της ροδακινιάς στην ευρύτερη περιοχή του Νομού Πέλλας, καθιστώντας τους καρπούς, λόγω της παραμόρφωσης, μη εμπορεύσιμους και μειώνοντας σημαντικά το εισόδημα των παραγωγών. Διερεύνηση της συσχέτισης ιών/ιοειδών με την παραμόρφωση των καρπών Για τη διερεύνηση του αιτίου πραγματοποιήθηκαν στις αρχές Ιουνίου 2024 από το Εργαστήριο Φυτοπαθολογίας ΑΠΘ εκτεταμένες δειγματοληψίες από δέντρα οπωρώνων ροδακινιάς με συμπτώματα παραμόρφωσης των καρπών καθώς και από φαινομενικά υγιή (από

22 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Εικ. 1α: Καρποί ροδακινιάς με συμπτώματα παραμόρφωσης.

Εικ. 1β: Καρποί ροδακινιάς με συμπτώματα παραμόρφωσης.

1β

Πέλλα και Ημαθία). Περισσότερα από 230 δείγματα (καρποί και φύλλα) που προέρχονταν από 27 οπωρώνες υποβλήθηκαν σε μοριακό έλεγχο ώστε να διερευνηθεί η σχέση της παρουσίας ιών, ιοειδών ή φυτοπλασμάτων με την ασθένεια της παραμόρφωσης των καρπών της ροδακινιάς. Ο έλεγχος πραγματοποιήθηκε με εξειδικευμένες δοκιμές RT-PCR ή real-time RT-PCR (Pappi et al., 2020) καθώς και με την εφαρμογή της τεχνολογίας αλληλούχησης υψηλής απόδοσης (High Throughput Sequencing-HTS), που προσδιορίζει το σύνολο των ιών που υπάρχουν σε κάθε δείγμα και συνεπώς δίνει τη δυνατότητα ταυτοποίησης και νέων ιών (Maliogka et al., 2018; Orfanidou et al., 2021; RuizGarcia et al., 2019). Η πλειοψηφία των δειγμάτων προέρχονταν από τις ποικιλίες Άνδρος, Κατερίνα και Evert, ενώ συλλέχθηκαν και δείγματα από τις ποικιλίες Scarlet, Α37, Gloria, Mirel, Ferlot, Poblet και Ρωμαίο. Τα δείγματα που συλλέχθηκαν προέρχονταν από οπωρώνες ηλικίας 2 έως 26 ετών, και στην πλειονότητά τους εμφάνισαν για πρώτη φορά συμπτώματα παραμόρφωσης καρπών τα δύο προηγούμενα έτη (2022/2023), σε μικρό ποσοστό. Το 2024 το πρόβλημα εντάθηκε καθώς στην πλειονότητα των οπωρώνων η ένταση και το ποσοστό εμφάνισης των συμπτωμάτων ήταν υψηλό. Τα αποτελέσματα έδειξαν υψηλή συχνότητα παρουσίας των ιών PPV, PNRSV και του ιοειδούς PLMVd τόσο σε δέντρα με συμπτώματα παραμόρφωσης όσο και σε δέντρα φαινομενικά υγιή. Αρκετά υψηλή ήταν επίσης η συχνότητα παρουσίας του CGRMV. Το φυτόπλασμα Candidatus

Phytoplasma prunorum δεν ανιχνεύτηκε σε κανένα από τα δείγματα, ενώ o ACLSV εντοπίστηκε σε μικρή συχνότητα σε ροδάκινα με έντονη ή ήπια παραμόρφωση. Επιπλέον, με την τεχνολογία HTS ανιχνεύθηκαν και άλλοι ιοί (NSPaV, PBNSPaV, APCLSV, PaLV κ.α), οι οποίοι ωστόσο εντοπίστηκαν σε μικρό αριθμό δέντρων. Συνεπώς δεν φαίνεται να σχετίζονται με τις παραμορφώσεις. Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, κανένας από τους ιούς που εντοπίστηκαν έως τώρα στα υπό μελέτη δέντρα δεν φαίνεται να συσχετίζεται άμεσα με την εμφάνιση των συμπτωμάτων παραμόρφωσης των καρπών ροδακινιάς. Ιδιαίτερα οι PPV και PNRSV εντοπίστηκαν στον μεγαλύτερο αριθμό των δέντρων με παραμορφωμένους καρπούς. Ωστόσο εμφάνισαν εξίσου μεγάλη συχνότητα παρουσίας σε δέντρα που έφεραν καρπούς χωρίς συμπτώματα (τουλάχιστον κατά τη χρονική στιγμή της δειγματοληψίας). Επιπλέον κυρίως ο PPV και λιγότερο ο PNRSV δεν εντοπίστηκαν σε ορισμένα δέντρα με συμπτώματα παραμόρφωσης καρπών. Όσον αφορά το ιοειδές PLMVd βρέθηκε σε εξίσου μεγάλη συχνότητα τόσο στα δέντρα με παραμορφωμένους καρπούς καθώς και σε δέντρα με καρπούς χωρίς συμπτώματα. Επιπλέον, το ιοειδές δεν εντοπίστηκε σε ορισμένα δέντρα με συμπτώματα παραμόρφωσης καρπών. Βάσει των αποτελεσμάτων της HTS ανάλυσης και των διαθέσιμων έως τώρα αλληλουχιών γίνονται συγκριτικές γενετικές αναλύσεις προκειμένου να προσδιοριστεί εάν υπάρχει κάποια συσχέτιση των γενοτύπων του ιοειδούς με τη συμπτωματολογική εικόνα των δέντρων.

Για τον λόγο αυτό διερευνήθηκε από το Εργαστήριο Εντομολογίας του ΑΠΘ η πιθανή συσχέτιση αρθροπόδων με την παραμόρφωση των καρπών. Παρουσία ακάρεων της Οικογένειας Eriophyidae σε οπωρώνες με παραμορφωμένους καρπούς Τον Σεπτέμβριο του 2024, στάλθηκαν στο Εργαστήριο Εντομολογίας (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) από την περιοχή Νέου Μυλότοπου Γιαννιτσών, κλάδοι ροδακινιάς, που συλλέχθηκαν από οπωρώνες με παραμορφωμένους καρπούς. Εξετάσαμε τους κλάδους αυτούς και βρήκαμε άτομα ακάρεων της Οικογένειας Eriophyidae εντός των οφθαλμών, στις καταβολές βλαστών και ανθέων. Με βάση τα ευρήματα αυτά, στη διάρκεια του Σεπτεμβρίου 2024, συλλέχθηκαν κλάδοι ροδακινιάς από 18 οπωρώνες με παραμορφωμένους καρπούς (προσβεβλημένοι οπωρώνες) και 18 οπωρώνες χωρίς παραμορφωμένους καρπούς (απρόσβλητοι οπωρώνες) στις περιοχές των χωριών Πλαγιαρίου, Λάκκας και Δροσερού Γιαννιτσών και εξετάσθηκαν οι καταβολές των οφθαλμών και τα φύλλα για την παρουσία ακάρεων της Οικογένειας Eriophyidae. Τα δέντρα από τα οποία έγιναν οι δειγματοληψίες ήταν των ποικιλιών Andross, Catherina, Everts, Fercluse (Συμπύρηνες ποικιλίες) και Sweet Scarlet, Morsiani 90 (νεκταρινιά), Ufo 4, και Sweet Dream (επιτραπέζιες ποικιλίες). Η ηλικία των δέντρων ήταν από 6 έως 9 έτη. Σε κάθε οπωρώνα, επιλέγονταν τυχαία 10 δέντρα και από κάθε δέντρο συλλέγονταν 4 βλαστοί μήκους περίπου 20 cm. Συνολικά, από κάθε οπωρώνα εξετάστηκαν 40 κλάδοι και 160 οφθαλμοί (4 οφθαλμοί σε κάθε κλάδο), για την παρουσία ακάρεων. Συνολικά στην έρευνά μας, εξετάστηκαν 1440 κλάδοι και 5760 οφθαλμοί. Στο εργαστήριο, κάτω από το στερεοσκόπιο και με μεγάλη μεγέθυνση (Χ 30), εξετάζονταν οι οφθαλμοί καθώς και φύλλα για τη διαπίστωση της παρουσίας

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 23

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΡΟΔΑΚΙΝΙΑ

Τα αποτελέσματα (Διάγραμμα 1) δείχνουν ότι σε όλους τους οπωρώνες όπου παρατηρήθηκε το πρόβλημα της παραμόρφωσης των καρπών το καλοκαίρι, υπήρχαν (χωρίς εξαίρεση) ακάρεα της οικογένειας Eriophyidae στις καταβολές εντός των οφθαλμών. Αντίθετα, κατά κανόνα δεν βρέθηκαν ακάρεα σε οφθαλμούς κλάδων που συλλέχθηκαν από οπωρώνες ροδακινιάς στους οποίους δεν υπήρχε παραμόρφωση καρπών. Εξαίρεση αποτέλεσαν δύο οπωρώνες, στους οποίους κατά δήλωση των παραγωγών δεν υπήρξαν συμπτώματα, αλλά βρέθηκε ένα μικρό ποσοστό κλάδων με παρουσία ακάρεων στους οφθαλμούς. Πιθανώς στους δύο αυτούς οπωρώνες να υπήρξε πολύ μικρός πληθυσμών ακάρεων και η παρουσία παραμορφωμένων καρπών να ήταν πολύ μικρή έως μηδενική και να μην έγινε αντιληπτή. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι οι κλάδοι εξετάστηκαν την περίοδο του Σεπτεμβρίου, αρκετές εβδομάδες και μήνες, μετά τη συλλογή των καρπών. Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 2, στους διαφορετικούς οπωρώνες με παραμορφωμένους καρπούς, ο μέσος αριθμός ακάρεων ανά κλάδο κυμαινόταν από 10,3 έως 53,0, κάτι που πιθανώς να αντικατοπτρίζει το μέγεθος της προηγηθείσας προσβολής (παραμορφωμένων καρπών). Αντίθετα, στους οπωρώνες χωρίς παραμορφωμένους καρπούς, δεν υπήρχαν ακάρεα στους οφθαλμούς, εκτός από δύο οπωρώνες όπου ο μέσος αριθμός ακάρεων ήταν πολύ μικρός (1,7 και 2,5 αντίστοιχα). Στην επιφάνεια των φύλλων ροδακινιάς και στους 36 οπωρώνες δεν βρέθηκαν ακάρεα Eriophyidae. Παλαιότερη ερευνά μας στην περιοχή Ημαθίας, είχε δείξει την παρουσία ενός είδους της Οικογένειας Eriophyidae, του Aculus fockeui (Nalepa and Trouessart), το οποίο βρίσκεται, τόσο στους οφθαλμούς, όσο και στα φύλλα, χωρίς όμως να προκαλεί παραμορφώσεις καρπών (Σαββοπούλου-Σουλτάνη και Κωβαίος, 1994). Επιπλέον, εξετάσθηκαν κλάδοι ροδακινιάς από οπωρώνες του Νομού Ημα-

24 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

100 100 90 90 80 80 70 70 60 60 50 50 40 40 30 30 20 20 10 10 0 0

1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 6 6 7 7 8 8 9 9 10 10 11 11 12 12 13 13 14 14 15 15 16 16 17 17 18 18 Αριθμός Οπωρώνα Αριθμός Οπωρώνα

Οπωρώνες Οπωρώνες με με παραμορφωμένους παραμορφωμένους καρπούς καρπούς Ποσοστό(%) (%)κλάδων κλάδωνμε μεπαρουσία παρουσία Ποσοστό ακάρεωνστους στουςοφθαλμούς οφθαλμούς ακάρεων

ακάρεων. Συγκεκριμένα, οι οφθαλμοί ανοίγονταν προσεκτικά με τη βοήθεια κατάλληλης λεπτής λαβίδας και καταμετρούνταν ο αριθμός των ακάρεων στις καταβολές.

Ποσοστό(%) (%)κλάδων κλάδωνμε μεπαρουσία παρουσία Ποσοστό ακάρεωνστους στουςοφθαλμούς οφθαλμούς ακάρεων

Οπωρώνες Οπωρώνες χωρίς χωρίς παραμορφωμένους παραμορφωμένους καρπούς καρπούς

100 100 90 90 80 80 70 70 60 60 50 50 40 40 30 30 20 20 10 10 0 0

1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 6 6 7 7 8 8 9 9 10 10 11 11 12 12 13 13 14 14 15 15 16 16 17 17 18 18 Αριθμός Οπωρώνα Αριθμός Οπωρώνα

Διάγραμμα 1: Ποσοστό % (±τυπικό σφάλμα) κλάδων ροδακινιάς με παρουσία ακάρεων της Οικογένειας Eriophyidae στους οφθαλμούς τους. Οι κλάδοι συλλέχθηκαν τον Σεπτέμβριο 2024, από 18 οπωρώνες ροδακινιάς με παραμόρφωση καρπών και από 18 οπωρώνες χωρίς παραμόρφωση καρπών, στις περιοχές των χωριών Πλαγιαρίου, Λάκκας και Δροσερού Γιαννιτσών. Ποικιλίες: Andross, Catherina, Everts, Fercluse (Συμπύρηνες ποικιλίες) και Sweet Scarlet, Morsiani 90 (νεκταρινιά), Ufo 4, Sweet Dream (Επιτραπέζιες ποικιλίες). Ηλικία δέντρων: 6 έως 9 ετών.

θίας, όπου προς το παρόν δεν υπάρχει πρόβλημα παραμόρφωσης καρπών. Στους οφθαλμούς όλων αυτών των κλάδων που προέρχονταν από οπωρώνες χωρίς παραμορφωμένους καρπούς, δεν βρέθηκαν ακάρεα Eriophyidae. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η παραμόρφωση των καρπών είναι άμεσα

σχετιζόμενη με την παρουσία ακάρεων της οικογένειας Eriophyidae στους οφθαλμούς των κλάδων ροδακινιάς. Τα ακάρεα αυτά δεν υπάρχουν στους οφθαλμούς κλάδων που συλλέχθηκαν από οπωρώνες ροδακινιάς χωρίς παραμόρφωση καρπών.

Οπωρώνες χωρίς παραμορφωμένους καρπούς 100

Οπωρώνες χωρίς παραμορφωμένους καρπούς

Μέσος αριθμός ακάρεων Μέσος αριθμός ακάρεων

90 100 80 90 70 80 60 70 50 60 40 50 30 40 20 30 10 20 0 10 0

2α

1 1

2 2

3 3

100

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

4 5 6 7 με 8 παραμορφωμένους 9 10 11 12 13 14 15καρπούς 16 17 18 Οπωρώνες

Οπωρώνες με παραμορφωμένους καρπούς

Μέσος αριθμός ακάρεων Μέσος αριθμός ακάρεων

90 100 80 90 70 80 60 70 50 60 40 50 30 40 20 30 10 20 0 10 0

1 1

2 2

3 3

4 4

5 5

6 6

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

7Αριθμός 8 9 10οπωρώνα 11 12 13 14 15 16 17 18

Αριθμός οπωρώνα Διάγραμμα 2: Μέσος αριθμός (±τυπικό σφάλμα) ακάρεων της Οικογένειας Eriophyidae σε οφθαλμούς κλάδων ροδακινιάς. Οι κλάδοι συλλέχθηκαν τον Σεπτέμβριο 2024, από 18 οπωρώνες ροδακινιάς με παραμόρφωση καρπών και από 18 οπωρώνες χωρίς παραμόρφωση καρπών. Άλλα στοιχεία, όπως φαίνονται στη λεζάντα του Διαγράμματος 1.

Τα ακάρεα της Οικογένειας Eriophyidae και ο πιθανός ρόλος τους στην παραμόρφωση των καρπών Τα ακάρεα της οικογένειας Eriophyidae δεν είναι ορατά με γυμνό οφθαλμό (το μήκος του σώματός τους κυμαίνεται από 150 έως 250 εκατοστά του χιλιοστόμε-

2β

τρου) και προκαλούν με την τροφική τους δραστηριότητα παραμορφώσεις και μεταχρωματισμούς φυτικών μερών (Κωβαίος 2010, Jeppson et al., 1975). Το άκαρι που μελετήσαμε φαίνεται να ζει αποκλειστικά ή κυρίως εντός των οφθαλμών (Εικ. 2) και με την τροφική του δραστηριότητα πιθανώς προκαλεί την παραμόρφωση των

Εικ. 2: Ακάρεα της Οικογένειας Eriophyidae στις καταβολές οφθαλμών ροδακινιάς, από δέντρα με παραμορφωμένους καρπούς, στην περιοχή Πέλλας α. Μεγέθυνση (Χ 30) ; β. Μεγέθυνση (Χ50) (Φωτογραφίες Δ. Κωβαίος και Γ. Φλώρος).

καρπών την επόμενη χρονιά. Σύμφωνα με τα δικά μας στοιχεία πρόκειται για είδος του γένους Eriophyes. Ορισμένα είδη του γένους αυτού, όπως το Eriophyes insidiosus Keifer and Wilson ζουν αποκλειστικά εντός των καταβολών των οφθαλμών. Είναι δραστήρια σε όλη τη διάρκεια του έτους, αλλά

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 25

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΡΟΔΑΚΙΝΙΑ

τον χειμώνα η δραστηριότητά τους είναι περιορισμένη. Το περιβάλλον εντός των οφθαλμών, προσφέρει στα άτομα των ακάρεων ιδανικές συνθήκες προστασίας από την αφυδάτωση και το ηλιακό φως. Επίσης, το ακάρεα αυτά χρειάζονται για την ανάπτυξη και αναπαραγωγή τους, αποκλειστικά μη διαφοροποιημένους φυτικούς ιστούς, που βρίσκονται εντός των οφθαλμών (Gispert et al., 1997; Wilson et al., 1955). Η διασπορά των ακάρεων αυτών γίνεται κυρίως με τον άνεμο. Συγκεκριμένα, όταν ένας οφθαλμός ξηραίνεται, τα άτομα μετακινούνται στην επιφάνεια και διασπείρονται σε νέους οφθαλμούς (Gispert et al., 1998). Σύμφωνα με τους Oldfield et al. 1995, το E. insidiosus σε οπωρώνες ροδακινιάς στο Μεξικό βρίσκεται εντός των οφθαλμών και προκαλεί παραμόρφωση των καρπών και βραχυγονάτωση, δηλαδή μικρή απόσταση μεταξύ των οφθαλμών. Συμπτώματα βραχυγονάτωσης παρατηρήσαμε και εμείς σε πολλούς κλάδους (Εικ. 3). Είναι πιθανό η προκαλούμενη παραμόρφωση των καρπών, να οφείλεται στην τροφική δραστηριότητα του ακάρεως εντός των οφθαλμών και εκδηλώνεται την επόμενη χρονιά, μετά την έκπτυξη των προσβεβλημένων οφθαλμών και τη δημιουργία των καρπών. Η άποψη αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι στην επιφάνεια όλων των παραμορφωμένων καρπών, αλλά και των φύλλων, που εξετάσαμε, δεν βρέθηκαν άτομα του ακάρεως, κάτι που δείχνει ότι η ζημία οφείλεται στη δραστηριότητα των ακάρεων στις καταβολές εντός των οφθαλμών. Είναι γνωστό ότι τα ακάρεα της οικογένειας Eriophyidae, στο γναθόσωμά τους

26 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Εικ. 3: Κλάδοι ροδακινιάς με συμπτώματα βραχυγονάτωσης (επάνω) που συλλέχθηκαν από προσβεβλημένα δέντρα και χωρίς συμπτώματα βραχυγονάτωσης (κάτω) από μη προσβεβλημένα δέντρα (Φωτογραφία Δ. Κωβαίος και Γ. Φλώρος).

φέρουν δύο στιλέτα που αποτελούν εκφορητικούς αγωγούς των σιελογόνων αδένων. Τα ακάρεα, με τις σιελογόνες εκκρίσεις τους κατά την τροφική δραστηριότητα, μπορεί να προκαλούν μεταξύ άλλων νέκρωση φυτικών κυττάρων και παραμορφώσεις φυτικών μερών (Κωβαίος 2010 και αναφορές που δίνει). Το άκαρι E. insidiosus αναφέρεται στη διεθνή βιβλιογραφία ως ο κύριος φορέας του ιού του μωσαϊκού της ροδακινιάς (Peach mosaic virus, PcMV) (Wilson et al., 1955; Oldfield et al., 1995; Gispert et al., 1997; Gispert et al., 1998). Ωστόσο, από τις μοριακές αναλύσεις των δειγμάτων που συλλέχθηκαν από το Εργαστήριο Φυτοπαθολογίας δεν ανιχνεύτηκε ο PcMV ή κάποιος άλλος ιός που θα μπορούσε να μεταδίδεται με το άκαρι. Περαιτέρω αναλύσεις είναι υπό εξέλιξη. Επίσης, αναμένεται η επιβεβαίωση του είδους του ακάρεως.

Συμπεράσματα Με βάση τα ευρήματά μας, δεν προκύπτει συσχέτιση της παρουσίας ιών/ιοειδών με την παραμόρφωση των καρπών της ροδακινιάς. Ωστόσο, συνεχίζεται η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων για την παρουσία νέων στελεχών ιών/ιοειδών που πιθανώς συμβάλλουν στην εκδήλωση των συμπτωμάτων. Η έρευνά μας έδειξε μεγάλη συσχέτιση μεταξύ της παρουσίας ακάρεων της Οικογένειας Eriophyidae στους οφθαλμούς και της ανάπτυξης την επόμενη χρονιά παραμορφωμένων καρπών. Για τον λόγο αυτό, προτείνουμε να γίνουν άμεσα δοκιμές αντιμετώπισης των ακάρεων ώστε να επιβεβαιωθεί ο ρόλος τους. Ειδικότερα, προτείνουμε να γίνουν ορισμένες πιλοτικές εφαρμογές σε διαφορετικούς χρόνους, με ουσίες που έχουν εξειδικευμένη ακαρεοκτόνο δράση, με σκοπό την καταπολέμηση των ακάρεων εντός των οφθαλμών πριν την έκπτυξη της νέας βλάστησης. Η αποτελεσματικότητα θα πρέπει να αξιολογηθεί με κατάλληλες δειγματοληψίες και εξέταση δειγμάτων πριν και μετά τις επεμβάσεις. Με τον τρόπο αυτό θα επιβεβαιωθεί ο πιθανός ρόλος των ακάρεων στην εμφάνιση των παραμορφωμένων καρπών.

Ευχαριστίες Η ομάδα Εντομολογίας, εκφράζει θερμές ευχαριστίες, στους αγρότες και καλλιεργητές ροδακινιάς κκ Δημήτριο Σαραμάντο και Δημήτριο Κοπρίτη, που βοήθησαν την Ευαγγελία Κοπρίτη, στη συλλογή των δειγμάτων και στην υπόδειξη των 36 οπωρώνων, στις περιοχές των χωριών Πλαγιαρίου, Λάκκας και Δροσερού Γιαννιτσών. Επίσης, ευχαριστούμε τον γεωπόνο Σάββα Παστόπουλο από τον Νέο Μυλότοπο Γιαννιτσών και τον γεωπόνο Γιάννη Χατζηεφραιμίδη από την Αλεξάνδρεια Ημαθίας, για την αποστολή βλαστών ροδακινιάς στο Εργαστήριο Εντομολογίας προς επιβεβαίωση της παρουσίας ακάρεων. Η ομάδα Φυτοπαθολογίας, ευχαριστεί τον κ. Κώστα Αποστόλου, Πρόεδρο της Ένωσης κονσερβοποιών, μεταποιητών αγροτικών προϊόντων Ελλάδος (Ε.Κ.Ε) καθώς και την ΕΚΕ, για την χρηματοδότηση της έρευνας για πιθανή συσχέτιση της παραμόρφωσης των καρπών ροδακινιάς με ιούς ή ιοειδή. Επίσης, ευχαριστούμε τους γεωπόνους Σάββα Παστόπουλο, Αλέξανδρο Αδαμαντίδη και Τραϊανό Τερζή για τη βοήθειά τους στις δειγματοληψίες φυτικού υλικού. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 10. n

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 27

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ

ΣΤΑΣΗ ΑΝΑΜΟΝΗΣ ΑΠΟ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥΣ ΚΑΙ ΤΥΠΟΠΟΙΗΤΕΣ

Τι αναφέρουν παράγοντες της αγοράς για τη διαμόρφωση τιμών το 24 -25 Βελτιωμένη είναι φέτος τόσο η σοδειά όσο και η ποιότητα στο έξτρα παρθένο ελαιόλαδο. Ταυτόχρονα όλες οι παραγωγικές χώρες που ρυθμίζουν τις τιμές όπως η Ισπανία, η Τυνησία και η Τουρκία έχουν βελτιωμένη τιμή και αναμένεται να βγάλουν προϊόν στην αγορά σε χαμηλότερες τιμές. ΓΙΏΡΓΟΣ ΛΑΜΠΊΡΗΣ Δημοσιογράφος

τάση αναμονής τηρούν αμφίπλευρα τόσο οι παραγωγοί έξτρα παρθένου ελαιολάδου όσο και οι τυποποιητές κατά τη φετινή ελαιουργική περίοδο, οι μεν αναμένοντας ότι θα καταφέρουν να πουλήσουν σε καλύτερη τιμή τις ποσότητες που παράγουν και οι δε αναμένοντας ότι θα αγοράσουν χαμηλότερα. Αυτό επισημαίνει μεταξύ άλλων η Νίκη Γιαβρόγλου, διευθύνουσα σύμβουλος της εταιρείας, Ελληνικά Εκλεκτά Έλαια. «Αυτή τη στιγμή υπάρχει μειωμένη κίνηση στην ελληνική αγορά καθότι όλοι περιμένουν τις καλύτερες τιμές. Τόσο οι παραγωγοί που προσδοκούν κάτι καλύτερο, κάτι που εκτιμώ ότι δεν θα συμβεί δυστυχώς καθότι σταδιακά θα αρχίσουν να αυξάνονται τα αποθέματα, γεγονός που θα φέρει περαιτέρω μείωση των τιμών στο έξτρα παρθένο ελαιόλαδο. Πεποίθησή μου είναι μάλιστα ότι από το 2025 οι τιμές θα κινηθούν ακόμη χαμηλότερα σε σχέση με τα σημερινά επίπεδα. Το ίδιο ισχύει και για την Ισπανία, η οποία αποτελεί ρυθμιστή για την παγκόσμια αγορά ελαιολάδου καθώς θα παρατηρηθεί και εκεί μείωση των τιμών, κάτι που κατ’ επέκταση θα φέρει εξορθολογισμό και τον τιμών στο ράφι», επισημαίνει η κυρία Γιαβρόγλου. Η ίδια αναφέρει ότι οι κύριοι παράγοντες που πιέζουν την τιμή προς τα κάτω είναι η αυξημένη σοδειά που εκτιμάται φέτος ότι θα έχει η ελληνική αγορά, ενώ προσθέτει ότι και από πλευράς ποιότητας, θα είναι βελτιωμένη στο έξτρα παρθένο ελαιόλαδο. «Μπορεί η παραγωγή να μην κινηθεί στα προσδοκώμενα υψηλά επίπεδα σε ποσότητα, ωστόσο οι άλλες

28 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

παραγωγικές χώρες εμφανίζουν αύξηση, κινούμενες στα φυσιολογικά επίπεδα της παγκόσμιας παραγωγής. Όλες οι εταιρείες τυποποίησης διατηρούν περιορισμένα αποθέματα και δεν αγοράζουν μεγάλες ποσότητες, διότι η συσσώρευση αποθεμάτων θα μπορούσε πιθανότατα να σημάνει και απώλεια χρημάτων, έχοντας αγοράσει σε υψηλότερη τιμή, η οποία στη συνέχεια ενδέχεται να μει-

ωθεί. Το βέβαιο είναι ότι οι εταιρείες τυποποίησης αυτή τη στιγμή δεν κερδίζουν, διότι στην αρχή της σεζόν όλοι χρειάστηκε να αγοράσουμε ελαιόλαδο στα 6 και στα 6,40 ευρώ, ενώ σήμερα η τιμή είναι στα 5,50 ευρώ. Έτσι, κάποιος που αγόρασε στα 6,50 ευρώ, χάνει 1.000 ευρώ ανά τόνο αυτή τη στιγμή. Πιστεύω ότι η τιμή θα κινηθεί και χαμηλότερα από τα 5,50 ευρώ. Σε ό,τι αφορά τους παραγωγούς

Μεταξύ αυτών είναι:

τίθεται θέμα ως προς την κάλυψη των εξόδων τους σε περίπτωση που η τιμή κινηθεί κάτω από τα 5 ευρώ το λίτρο». «Αυτή τη στιγμή οι τιμές κυμαίνονται κοντά στα 5,50 ευρώ κατά μέσο όρο ανάλογα με την ποιότητα, ενώ υπάρχουν και περιοχές όπως η Λακωνία όπου πωλούν στα 6 με 6,10 ευρώ το λίτρο, όπου οι παραγωγοί δεν διαθέτουν το προϊόν τους εάν δεν πιάσουν αυτή την τιμή. Οι Ιταλοί αγοράζουν ποσότητες από τη Λακωνία, ωστόσο έχουν και το περιθώριο να πουλήσουν στη συνέχεια ακριβότερα σε σχέση με τους Έλληνες τυποποιητές», προσθέτει η Νίκη Γιαβρόγλου. «Τα πάντα ως προς τη διαμόρφωση των τιμών θα κριθούν στις αρχές του 2025. Καθοριστικό ρόλο θα έχει τότε και η Ισπανία, της οποίας η σοδειά έρχεται λίγο αργότερα από αυτήν της Ελλάδας. Σε αυτή την περίπτωση θα βγουν μεγαλύτερες ποσότητες ελαιολάδου στην αγορά και θα αρχίσει να πιέζεται η τιμή», αναφέρει η επικεφαλής της Ελληνικά Εκλεκτά Έλαια. Επισημαίνεται ότι φέτος η σοδειά καθυστέρησε λόγω των βροχοπτώσεων στη διάρκεια των πρώτων ημερών του Δεκεμβρίου, γεγονός που μετέθεσε τη συλλογή του ελαιοκάρπου, γεγονός που καθυστέρησε τις όποιες εξελίξεις αλλά και τη διάθεση μεγαλύτερων ποσοτήτων έξτρα παρθένου ελαιολάδου στην αγορά.

Σε υψηλά επίπεδα ξεκίνησαν οι τιμές τη φετινή χρονιά Από την πλευρά του ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, CEO και ιδρυτής της Παπαδόπουλος Olive Oil Mill αναφέρει ότι η φετινή χρονιά ξεκίνησε δυναμικά με τις τιμές του ελαιολάδου σε υψηλά επίπεδα. «Τα πρώτα αγουρέλαια έφτασαν να πωλούνται στα 10,2 ευρώ το κιλό, ενισχύοντας τις προσδοκίες των παραγωγών. Ωστόσο, πριν ακόμη αρχίσει η παραγωγική περίοδος, σημειώθηκε απότομη πτώση, με την τιμή να πέφτει από τα 7,5 ευρώ στα 5-5,5 ευρώ μέσα σε μία μόλις εβδομάδα. Αυτή η πτώση δεν συνδέεται με πραγματικούς παράγοντες προσφοράς και ζήτησης, καθώς δεν υπήρξε ούτε αύξηση της προσφοράς ούτε μείωση της ζήτησης. Αντίθετα, φαίνεται πως πρόκειται για αποτέλεσμα μεθοδευμένων ενεργειών παραπληροφόρησης και πίεσης της αγοράς, με στόχο τη διαμόρφωση χαμηλότερων τιμών προς όφελος συγκεκριμένων συμφερόντων». Ως προς τους παράγοντες που καθορίζουν την εξέλιξη των τιμών ο κύριος Παπαδόπουλος στέκεται στο γεγονός ότι η διαμόρφωση των τιμών φέτος επηρεάζεται σημαντικά από εξωγενείς παράγοντες, που δεν σχετίζονται με την ποιότητα ή τη διαθεσιμότητα του προϊόντος.

♦ Παραπληροφόρηση στην αγορά: Στόχος ήταν να δημιουργηθεί η πεποίθηση ότι οι τιμές θα σημειώσουν πτώση, αποθαρρύνοντας τις πρώιμες αγορές. ♦ Στάση των μεγάλων αγοραστών: Οι τυποποιητές και τα σούπερ μάρκετ ανέβαλαν τις αγορές τους, περιμένοντας χαμηλότερες τιμές. ♦ Στρατηγική των Ιταλών εισαγωγέων: Επιλέγουν φθηνότερο ισπανικό ελαιόλαδο, αν και χαμηλότερης ποιότητας, για τη δημιουργία μιγμάτων. Αυτό δημιουργεί πίεση στις τιμές του ελληνικού ελαιόλαδου, παρότι η ποιότητά του είναι αδιαμφισβήτητη. «Αυτοί οι παράγοντες, σε συνδυασμό με την αυξημένη αβεβαιότητα, διαμορφώνουν ένα δυσμενές περιβάλλον για τους Έλληνες παραγωγούς», συμπληρώνει.

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 29

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ

«Ανησυχίες για έλλειψη προϊόντος το 2025 και προσδοκίες για άνοδο τιμών» Σε ερώτημά μας για την εξέλιξη της φετινής σοδειάς ο Κ. Παπαδόπουλος απαντά ότι εάν οι τιμές του ελληνικού ελαιολάδου πέσουν κάτω από τα 5 ευρώ, είναι πολύ πιθανό να δούμε αύξηση της κατανάλωσης, η οποία θα γίνει αισθητή γύρω στον Μάρτιο-Απρίλιο. «Αυτή η αυξημένη ζήτηση, σε συνδυασμό με τη μειωμένη ανθοφορία και καρπόδεση που αναμένεται σε όλη τη Μεσόγειο λόγω της μεγάλης παραγωγής φέτος, μπορεί να δημιουργήσει ανησυχίες για έλλειψη προϊόντος. Αυτό θα οδηγήσει σε προσδοκίες για άνοδο τιμών, ενώ όσοι έχουν αποθέματα θα διστάσουν να τα πουλήσουν, περιμένοντας καλύτερες τιμές. Σε αυτό το σενάριο, υπάρχει κίνδυνος να επαναληφθούν οι έντονες αυξομειώσεις που είδαμε την περσινή χρονιά».

30 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Το σταθερό και βιώσιμο σενάριο που θα φέρει ισορροπία στην εφοδιαστική αλυσίδα Προσθέτει ωστόσο ότι υφίσταται και ένα πιο σταθερό και βιώσιμο σενάριο: «αν οι τιμές σταθεροποιηθούν γύρω στα 6 ευρώ, λίγο πάνω ή λίγο κάτω, αυτό θα προσφέρει ισορροπία σε όλους τους κρίκους της αλυσίδας. Αυτή η τιμή είναι κοινώς αποδεκτή, καθώς διασφαλίζει κερδοφορία για τους παραγωγούς, τους ελαιοτριβείς και τους εμπόρους, ενώ παραμένει ανταγωνιστική για τον καταναλωτή. Μια τέτοια σταθερότητα είναι απαραίτητη για την υγεία της αγοράς και για να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη στο προϊόν». Σύμφωνα με τον κ. Παπαδόπουλο το αντίθετο σενάριο, ήτοι η αστάθεια στις τιμές, δημιουργεί προβλήματα σε όλη την αλυσίδα, με το μεγαλύτερο βάρος να πέφτει στους παραγωγούς και τα ελαιοτριβεία, που είναι οι πιο ευάλωτοι κρίκοι. «Επομένως, η σταθεροποίηση σε λογικά επίπεδα είναι κρίσιμη για τη βιωσιμότητα του κλάδου και την προετοιμασία για την επόμενη χρονιά», σημειώνει. Για το ίδιο θέμα απευθυνθήκαμε και

στον διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας τυποποίησης ελαιολάδου, Nutria Α.Ε, Γιάννη Ζαβάκο. «Οι τιμές παραγωγού κυμαίνονται αυτή τη στιγμή μεταξύ 5 και 5,5 ευρώ στο έξτρα παρθένο. Σε αυτό το σημείο φαίνεται να σταθεροποιείται η αγορά, ωστόσο είναι αρκετά νωρίς για να γίνει οποιαδήποτε εκτίμηση. Εκτιμώ ότι δύσκολα θα δούμε υψηλότερες τιμές από αυτές, όσο θα εισέρχονται μεγαλύτερες ποσότητες προϊόντος στην αγορά. Πιθανώς να υπάρξει μία περαιτέρω διόρθωση προς τα κάτω, χωρίς ωστόσο να αναμένουμε να συμβεί κάτι δραματικό. Ωστόσο από τις αρχές του 2025 δεν αποκλείεται οι τιμές να κινηθούν ακόμα και κάτω από τα 5 ευρώ το λίτρο. Το δικό τους ρόλο σε αυτό θα διαδραματίσουν οι τελικές ποσότητες που θα παραχθούν καθώς και η ένταση της ζήτησης. Εάν καλυφθούν οι μεγάλοι τυποποιητές της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Ισπανίας και δεν βγουν στην αγορά να προσφέρουν, ίσως να υπάρξει ταχύτερη υποχώρηση των τιμών. Εάν η ζήτηση παραμείνει σε υψηλά επίπεδα, ίσως να μην υπάρξει σημαντική υποχώρηση». Η πορεία των παραγωγικών χωρών και η θέση της Τυνησίας στο χάρτη «Την ίδια στιγμή όλες οι παραγωγικές χώρες παρουσιάζουν καλή σοδειά φέτος όπως η Τουρκία, η Ισπανία, η Τυνησία – πλην της Ιταλίας – και υπάρχει διόρθωση των τιμών. Οι Ισπανοί έχουν χαμηλότερη τιμή σε σχέση με την Ελλάδα κάτι που είναι σύνηθες, ενώ χαμηλότερες είναι και οι τιμές στην Τυνησία. Ένας ακόμα παράγοντας είναι οι τιμές που θα δώσουν οι Τυνήσιοι σε Ιταλούς και Ισπανούς, καθώς φαίνεται ότι έχουν πολύ καλή παραγωγή, γεγονός που επίσης πρόκειται να επηρεάσει την αγορά», εξηγεί ο Γιάννης Ζαβάκος. Αναφορικά με την φετινή σοδειά στην Ελλάδα, η εκτίμηση είναι για παραγωγή περί τους 200.000 τόνους, σύμφωνα με τον ίδιο, έναντι ποσοτήτων που κινήθηκαν κάτω από τους 150.000 τόνους την περσινή παραγωγική περίοδο. «Αυτό που βλέπω είναι ότι κάθε εβδομάδα που θα περνάει η τιμή θα κινείται χαμηλότερα. Πάντως τα αποθέματα που διατηρούμε ως τυποποιητές είναι μειωμένα για να αποφύγουμε να έχουμε ζημία διατηρώντας μεγαλύτερες ποσότητες που αγοράσαμε σε υψηλότερη τιμή. Ωστόσο, όσο περνάει ο καιρός και εξαντλούνται τα αποθέματα που έχουμε για την εξυπηρέτηση των σούπερ μάρκετ, οι τιμές θα αρχίσουν να πέφτουν στο ράφι». n

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 31

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΛΙΑ

Η ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΕΛΙΑΣ “ΜΑΡΩΝΕΙΑΣ”

Μια ανθεκτική ελιά της Θράκης, διπλής χρήσης για ελαιόλαδο και βρώσιμη χρήση Στο συγκεκριμένο άρθρο γίνεται μια ιστορική αναφορά στην ποικιλία της ελιάς “Μαρώνειας” και μια σύγκριση φυτικού υλικού που προέρχεται από την περιοχή της Μαρώνειας της Ροδόπης και την περιοχή της Μάκρης του Έβρου. ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΑΝΟΠΟΥΛΟΣ¹, ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΩΣΤΕΛΕΝΟΣ² ¹ Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων, ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, Θέρμη Θεσσαλονίκης ² Φυτώρια Ελιάς Κωστελένος, Πόρος-Τροιζηνίας

ποικιλία ελιάς ‘Μαρώνειας’ είναι εγγεγραμμένη στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών (ΦΕΚ Αριθμ. 329584, Τεύχος Δεύτερο, 19/9/1996) και αποτελεί μια ιδιαίτερα ανθεκτική ποικιλία που έχει προσαρμοστεί πλήρως στις απαιτητικές κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής της Θράκης. Εθνικός διατηρητής της ποικιλίας είναι το Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροφικών Φυτών & Αμπέλου του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ. Οι ποικιλίες, ‘Μαρώνειας’ και “Ασπρολιά Αλεξανδρούπολης”, είναι οι δύο μόνες γνωστές τοπικές ποικιλίες ελιάς της Δυτικής Θράκης. Από αυτές η μεν “Ασπρολιά Αλεξανδρούπολης” έχει περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση και σε πολύ περιορισμένο αριθμό δένδρων αποκλειστικά στο νομό Έβρου, η δε ‘Μαρώνειας’ είχε και έχει πολύ μεγαλύτερο εύρος εξάπλωσης και καλλιέργειας από τις ανατολικές παράλιες περιοχές του νομού Έβρου και το νησί της Σαμοθράκης μέχρι και τη Μαρώνεια και τις δυτικές παράλιες περιοχές του Νομού Ροδόπης. Έμμεση αναφορά στην ποικιλία ‘Μαρώνειας’, χωρίς όμως να την κατονομάζει, κάνει ο Τούρκος περιηγητής Εβλιά Τσελεμπή τον 17ο αιώνα ο οποίος περιγράφοντας την ευρύτερη περιοχή της Μάκρης αναφέρει: Το κλίμα της είναι τόσο εύκρατο που ευνοεί την καλλιέργειας και αυτής ακόμα της ελιάς. Παρόλο που, ως γνωστό, σε όλη την περιφέρεια από την Ισταμπόλ και δώθε ο ψυχρός χειμώνας δεν αφήνει το λιόδενδρο να καρπίσει, ειδικά στη Μάκρη, όλες οι πλαγιές των τριγυρινών βουνών είναι περίφημοι ελαιώνες και αμπελώνες. Στη σύγχρονη βιβλιογραφία της ελιάς αναφορά στην ποικιλία “‘Μαρώνειας” κάνουν: Α) Ο Νίκος Λύχνος το 1948 στο βιβλίο «Το δένδρον της ελαίας και η καλλιέργειά του» στον Α’ τόμο, σελίδα 180,

32 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Φύλλα της ποικιλίας ‘Μαρώνειας’ από φυτικό υλικό που προέρχεται από την περιοχή της Μαρώνειας και την περιοχή της Μάκρης.

όπου αναφέρει ως ποικιλίες ελιάς της Θράκης τις: α) “Στρογγυλοληά” στις περιοχές Μαρώνειας και Προσκυνητών Ροδόπης, β) “Μακρυνή”, “Στρογγυλοληά”, “Βολιώτικη” και “Θρουμποληά” στην περιοχή της Μάκρης Έβρου και γ) “Στρογγυλολιά”, “Αδραμυττινή” και “Μακροληά” στο νησί της Σαμοθράκης. Ο Ν. Λύχνος στο βιβλίο του δεν κάνει καμία περιγραφή της ποικιλίας. Β) Ο χημικός Μανόλης Αλυγιζάκης το 1982 στο βιβλίο «Επεξεργασία και κονσερβοποίηση της επιτραπέζιας ελιάς» σελίδα 77 με την ονομασία “Αλεξανδρούπολης” και περιοχή καλλιέργειας το νομό Έβρου και ειδικότερα την Αλεξανδρούπολη, τη Μάκρη και τη Σαμοθράκη. Ο Μ. Αλυγιζάκης είναι ο πρώτος που περιγράφει την ποικιλία.

Γ) Οι Γιώργος Κωστελένος και Βλασάκη Ευαγγελία το 2003 στο άρθρο «Γηγενείς ποικιλίες ελιά της Βόρειας Ελλάδας» που δημοσιεύτηκε στην Ελαιοπαραγωγή 2003, με την ονομασία “Μαρώνειας” κάνοντας σύντομη περιγραφή της ποικιλίας και παραθέτοντας φωτογραφίες καρπών, πυρήνων και φύλλων. Δ) Ο Ιωάννης Θεριός το 2005 στο βιβλίο «Ελαιοκομία» στις σελίδες 335 & 336 με την ονομασία “Μαρώνειας (Μάκρης)” παραθέτοντας φωτογραφία καρπών και φύλλων της ποικιλίας με τη σημαντική παρατήρηση «Η ποικιλία αυτή προτείνεται για διάδοση». Ε) Ο Γιώργος Κωστελένος το 2011 στο βιβλίο «Στοιχεία Ελαιοκομίας. Ιστορία, περιγραφή και γεωγραφική κατανομή των ποικιλιών ελιάς στην Ελλάδα»

Καρποί και πυρήνες της ποικιλίας ‘Μαρώνειας’ από φυτικό υλικό που προέρχεται από την περιοχή της Μαρώνειας και την περιοχή της Μάκρης.

στις σελίδες 254 & 255 με την ονομασία “Μαρώνειας” και συνώνυμα τις ονομασίες “Μάκρης” και “Μακρηλιά” κάνοντας σύντομη περιγραφή της ποικιλίας και παραθέτοντας φωτογραφίες καρπού, πυρήνων, φύλλων και ταξιανθίας. Από την συγκριτική μελέτη στην ίδια περιοχή και κάτω από τις ίδιες συνθήκες καλλιέργειας αυτόριζων δένδρων ελιάς της ποικιλίας “Μαρώνειας” προερχόμενων από φυτικό υλικό των περιοχών Μάκρης Έβρου, Μαρώνειας Ροδόπης και το νησί της Σαμοθράκης, δεν προέκυψαν μεταξύ τους διαφορές. Όσον αφορά τη συνεκτικότητα της σάρκας των καρπών, οι όποιες διαφορές αναφέρονται πιθανόν να οφείλονται στις διαφορετικές εδαφοκλιματικές συνθήκες μεταξύ των περιοχών Μαρώνειας και Μάκρης. Υπόψη ότι αντίστοιχες διαφορές στη συνεκτικότητα της σάρκας των καρπών συχνά αναφέρονται και στις ποικιλίες Αμφίσσης - Βολιώτικη και Καλαμών. Η ελαιοκομία στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη έχει μακρά ιστορία, με την ποικιλία "Μαρώνεια" να αποτελεί κεντρικό σημείο αναφοράς. Ωστόσο, η χρήση δύο διαφορετικών ονομάτων για την ίδια ποικιλία έχει προκαλέσει σύγχυση, τόσο στους παραγωγούς όσο και στους καταναλωτές. Η επιστημονική τεκμηρίωση, μέσα από τη συνδυαστική προσέγγιση γενετικής και φαινοτυπικής ανάλυσης, αποδεικνύει ότι πρόκειται για μία ενιαία ποικιλία με κοινά χαρακτηριστικά, ανεξάρτητα από την ονομασία (Bazakos et al. 2023). Γενετική ταυτότητα Η πλήρης αλληλούχιση του γονιδιώματος της ποικιλίας, που πραγματοποιήθηκε από τον ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, τον εθνικό

διατηρητή της, επιβεβαιώνει τη μοναδική γενετική ταυτότητα της ποικιλίας. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε εκτενής μελέτη της ενδοποικιλιακής παραλλακτικότητας με τη χρήση μοριακών δεικτών SSR (Simple Sequence Repeats) σε δείγματα δέντρων και από τις δύο περιοχές, Μαρώνεια και Μάκρη. Τα αποτελέσματα δείχνουν: ♦ Υψηλή γενετική ομοιότητα μεταξύ των δέντρων και των δύο περιοχών. ♦ Περιορισμένη, αλλά υπαρκτή ενδοποικιλιακή παραλλακτικότητα, που συνδέεται με την φυσική αναπαραγωγή ή την τοπική προσαρμογή στις συνθήκες κάθε περιοχής. ♦ Απουσία γενετικών διαφοροποιήσεων που να δικαιολογούν τη διάκριση της ποικιλίας σε δύο διαφορετικές ποικιλίες. Φαινοτυπική ανάλυση Η φαινοτυπική ανάλυση συμπληρώνει τα γενετικά δεδομένα, ενισχύοντας τη θέση για την ενιαία ταυτότητα της ποικιλίας. Εικόνες φύλλων και καρπών που συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας αποδεικνύουν την ομοιομορφία στα κύρια χαρακτηριστικά. ♦ Φύλλα: Παρόμοιο μέγεθος, σχήμα και χρώμα, ενδεικτικά της κοινής γενετικής βάσης. ♦ Καρποί: Σταθερές τιμές ως προς το μέγεθος, τη μορφή, την περιεκτικότητα σε έλαιο και τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά. Η στατιστική επεξεργασία των φαινοτυπικών δεδομένων ενισχύει τη γενετική απόδειξη, καθώς δεν εντοπίζονται σημαντικές διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις δύο περιοχές. Εφαρμογές και Προοπτικές Η τεκμηρίωση της ενιαίας ταυτότητας της ποικιλίας ‘Μαρώνειας’ έχει πολλαπλά οφέλη:

1. Οι παραγωγοί μπορούν να εφαρμόσουν κοινές καλλιεργητικές πρακτικές, βελτιώνοντας την απόδοση και την ποιότητα της παραγωγής. 2. Η ενιαία αναγνώριση συμβάλλει στην προστασία και την προώθηση της ποικιλίας σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. 3. Η μελέτη της ενδοποικιλιακής παραλλακτικότητας παρέχει πολύτιμα δεδομένα για τη διατήρηση της γενετικής βάσης της ποικιλίας. 4. Η επιβεβαίωση της ταυτότητας ενισχύει τη σύνδεση της ποικιλίας με την ιστορική και πολιτιστική παράδοση της περιοχής. Πρόταση για το μέλλον Η ποικιλία ‘Μαρώνειας’ δεν είναι μόνο μια τοπική ποικιλία, αλλά αποτελεί έναν ζωντανό φορέα της φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Η ταυτότητά της αναγνωρίζεται μέσα από σύγχρονες βιοαναλυτικές και γενετικές μελέτες, αποδεικνύοντας ότι πρόκειται για μια ενιαία και μοναδική ποικιλία. Προκειμένου να αναδειχθεί το πλήρες δυναμικό της ποικιλίας, προτείνεται η δημιουργία οριοθετημένων ζωνών καλλιέργειας στις περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, όπου οι κλιματικές και εδαφολογικές συνθήκες ευνοούν τη βέλτιστη ανάπτυξή της. Αυτή η στρατηγική θα μπορούσε να περιλαμβάνει: ♦ Καθορισμό γεωγραφικών ζωνών, όπου η ποικιλία θα καλλιεργείται σύμφωνα με πιστοποιημένες γεωργικές πρακτικές. ♦ Διαχείριση γενετικών πόρων, ώστε να διατηρηθεί η καθαρότητα και η μοναδικότητα της ποικιλίας. ♦ Ενίσχυση της τοπικής οικονομίας μέσω της προώθησης προϊόντων με Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ) ή Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη (ΠΓΕ). Επιπλέον, η υιοθέτηση βιώσιμων μεθόδων καλλιέργειας και η ενσωμάτωση της ποικιλίας σε προγράμματα αγροτουρισμού μπορούν να υποστηρίξουν τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής, συνδέοντας την αγροτική παραγωγή με την τουριστική δραστηριότητα. Μια τέτοια προσέγγιση εξασφαλίζει την ανάδειξη της ποικιλίας ‘Μαρώνειας’ ως εμβληματικό στοιχείο των δύο περιοχών, προωθώντας παράλληλα την περιβαλλοντική και κοινωνικοοικονομική βιωσιμότητα. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 10. n 10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 33

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΛΙΑ

Τάση για νέες φυτεύσεις της συγκεκριμένης ποικιλίας στην περιοχή της Μαρώνειας Το Περιοδικό Γεωργία Κτηνοτροφία επικοινώνησε με παραγωγούς από την περιοχή της Μαρώνειας που καλλιεργούν την συγκεκριμένη ποικιλία ελιάς και μας ανέφεραν τις απόψεις τους.

Παναγιώτης Νικούδης Eλαιοπαραγωγός και αντιπρόεδρος του Αγροτικού Ελαιοκομικού Συνεταιρισμού Μαρώνειας Η ποικιλία ελιάς «Μαρώνεια» είναι μια τοπική ποικιλία μεσόκαρπη, διπλής χρήσης που παράγει έξτρα παρθένο ελαιόλαδο. Είναι πολύ ανθεκτική στο ψύχος. Τα μεγάλα μεγέθη της ελιάς οι ελαιοπαραγωγοί τα πουλάνε για επιτραπέζια χρήση και τα μεσαία και μικρά μεγέθη πάνε για ελαιοποίηση. Η φύτευση είναι με τον παραδοσιακό τρόπο με τις αποστάσεις μεταξύ δέντρων να είναι στα 6 επί 7 μέτρα. Η συγκομιδή στην συγκεκριμένη ποικιλία ξεκινά από τις 20 Οκτωβρίου και ολοκληρώνεται γύρω στα τέλη Νοεμβρίου. Οι ελιές είναι ανθεκτικές και η συγκομιδή γίνεται με ελαιοραβδιστικά. Μπορεί όμως να γίνει και μηχανική συγκομιδή (δονητές κ.α.) κάτι που βοηθάει τους παραγωγούς επειδή υπάρχει μεγάλη έλλειψη εργατικών χεριών. Τις βρώσιμες ελιές οι παραγωγοί τις πουλάνε πράσινες και μαύρες (όπως συμβαίνει με την Κονσερβολιά). Πωλούνται ανά τεμαχισμό όπως και οι υπόλοιπες επιτραπέζιες ελιές. Η μέση τιμή παραγωγού για τα μεγάλα μεγέθη είναι στα 2,80 έως 3 ευρώ το

34 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

κιλό. Πάντως οι περισσότεροι ελαιοπαραγωγοί φέτος πούλησαν στα 3 ευρώ το κιλό. Η περιεκτικότητα σε λάδι κυμαίνεται γύρω στο 25%, τα 100 κιλά ελαιοκάρπου παράγουν γύρω στα 25 κιλά ελαιολάδου. Το ελαιόλαδο είναι καλής ποιότητας

και έχει μια ιδιαίτερη γεύση. Τα ελαιοτριβεία της περιοχής αγοράζουν από τους παραγωγούς στην τιμή των 7 έως 8 ευρώ το κιλό. Καταναλώνεται κυρίως στην εγχώρια αγορά. Οι ελαιώνες είναι κυρίως αρδευόμενοι στην περιοχή. Φέτος αν και υπήρξε μεγάλη ξηρασία (είχαμε κάτι

βροχές τέλη Νοεμβρίου μετά από 5 μήνες ανομβρίας) είχαμε πολλές ποσότητες στα δέντρα αλλά μικρά μεγέθη ελαιόκαρπου. Πάντως με τις κατάλληλες καλλιεργητικές φροντίδες η συγκεκριμένη ποικιλία μπορεί να δίνει κάθε χρόνο καλή παραγωγή. Από τη δεκαετία του 90 η ποικιλία «Μαρώνεια» είναι καταγεγραμμένη στο ΥπΑΑΤ. Φέτος αποφάσισε να επικαιροποιήσει τη λίστα με τις ποικιλίες που καλλιεργούνται στην χώρα μας και ασχολήθηκε με αυτήν ξανά. Το ελαιόλαδο από την συγκεκριμένη ποικιλία έχει πάντα υψηλή ποιότητα και τιμή. Στην περιοχή μας έχουμε αροτραίες καλλιέργειες, όπως βαμβάκι και σιτηρά. Τα τελευταία χρόνια όμως υπάρχει μεγάλη δυσαρέσκεια για τις τιμές παραγωγού και πολλοί στρέφονται στην ελαιοκαλλιέργεια. Υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για νέες φυτεύσεις ελαιόδεντρων στην περιοχή μας.

Κομνηνός Πέτρου Eλαιοπαραγωγός και Πρόεδρος Κοινότητας Μαρώνειας

Σιδέρης Δολαπτσόγλου Παραγωγός από το Ίμερο της Μαρώνειας

Στην περιοχή μας οι ελαιώνες είναι στην μεγάλη πλειοψηφία τους αρδευόμενοι. Η ποικιλία «Μαρώνεια» δίνει καρπό μεσαίου μεγέθους. Είναι μια ανθεκτική ελιά που είναι εύκολη στην συγκομιδή γιατί μπορεί να γίνει με μηχανικά μέσα, σε αντίθεση με την πράσινη ελιά Χαλκιδικής που γίνεται χειρωνακτικά. Επίσης έχει υψηλό ποσοστό ελαιοποίησης αλλά και πιάνει καλή τιμή όταν πωλείται για βρώσιμη χρήση. Στην περιοχή καλλιεργείται με το παραδοσιακό σύστημα φύτευσης. Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε μια στροφή των παραγωγών από τις αροτραίες καλλιέργειες στην ελαιοκαλλιέργεια. Ένα νέο ελαιόδεντρο αυτής της ποικιλίας μπορεί να δώσει παραγωγή μετά τα 5 - 6 χρόνια.

Στην περιοχή καλλιεργούμε κεράσια και ελιές αλλά επειδή τα τελευταία χρόνια έχουμε ζημιές στην παραγωγή κερασιών όλο και περισσότερο στρεφόμαστε στην ελαιοκαλλιέργεια. Η ποικιλία «Μαρώνεια» είναι μια ανθεκτική ποικιλία στις καιρικές συνθήκες της περιοχής. Δίνει πολύ καλής ποιότητας ελαιόλαδο, το οποίο οι παραγωγοί το πουλάνε στους εμπόρους με μια μέση τιμή στα 8 ευρώ το κιλό, ενώ στους καταναλωτές τα ελαιοτριβεία το πουλάνε στα 12 ευρώ το κιλό. Αυτή την εποχή ολοκληρώνουμε την συγκομιδή της ελιάς και μαζί κάνουμε μέρος του κλαδέματος. Το βασικό κλάδεμα το κάνουμε από Φεβρουάριο έως Μάρτιο. Στην περιοχή μας υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για νέες φυτεύσεις ελαιόδεντρων αυτής της ποικιλίας, κυριολεκτικά δεν προλαβαίνουν να πουλάνε ελιές τα φυτώρια. n

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 35

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | 6Ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟY

6Ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΤΟΥ YALE ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ Ο ρόλος του ελαιολάδου στην παγκόσμια υγεία

Την Κυριακή 1 Δεκεμβρίου, έως την Τετάρτη 4 Δεκεμβρίου 2024, έλαβε χώρα το 6ο Διεθνές Συμπόσιο του Yale για το ελαιόλαδο και την υγεία. Το φετινό συμπόσιο είχε ως προορισμό το Ηράκλειο της Κρήτης. Σε αυτό, είχα την χαρά να παρευρεθώ εκ μέρους του ΑγροΤύπου και του περιοδικού Γεωργία-Κτηνοτροφία. Οι παρουσιάσεις του συνεδριακού μέρους ήταν δεκάδες και από ανθρώπους από όλο τον κόσμο. Ακολουθούν μερικές εκ των ομιλιών, ανεπτυγμένες στα σημαντικότερα σημεία τους. ΜΑΡΙΟΣ ΤΣΟΠΕΛΑΣ Γεωπόνος ΓΠΑ

ρχικά να αναφέρω πως, ως συμπόσιο κι όχι συνέδριο, υπήρχαν εξωτερικές δραστηριότητες, δοκιμές γευσιγνωσίας ποικιλιών κρασιού και ελαιολάδου και αρκετά γεύματα, με βάση πάντα την παραδοσιακή Κρητική κουζίνα. Οι παρουσιάσεις, όπως προανέφερα, ήταν πολλές. Αναπτύχθηκαν καινοτόμες ιδέες από καταξιωμένους επιστήμονες και επαγγελματίες. Η Κυριακή, η πρώτη ημέρα του συμποσίου, ξεκίνησε με εναρκτήρια ομιλία από τον δήμαρχο του Ηρακλείου, Αλέξη Καλοκαιρινό, και από εκπρόσωπο της Περιφέρειας Κρήτης. Μας καλωσόρισαν θερμά και μας ευχαρίστησαν για την παρουσία μας. Εν συνεχεία, στο βάθρο ανέβηκε ο Βασίλης Βασιλείου, μέλος της οργανωτικής επιτροπής και καθηγητής στο Yale School of Public Health, αλλά και ο επίτιμος πρόεδρος του University of South Carolina, Χαράλαμπος Παστίδης. Οι ομιλητικές ικανότητες του κ. Παστίδη μας έκαναν να τον παρακολουθήσουμε με ευλάβεια, καθώς ανέλυε το ζήτημα της παγκοσμιοποίησης του ελαιολάδου και το τι χρειάζεται να γίνει ώστε αυτό να επιτευχθεί. Σημείο-κλειδί της παρουσίασης, είναι η αλλαγή της νοοτροπίας που έχουμε για το ελαιόλαδο σαν “premium” προϊόν, καθώς θα έπρεπε τα οφέλη του στην υγεία να τα απολαμβάνουν όλοι. Τις επόμενες ημέρες οι ομιλίες χωρίστηκαν σε ομάδες (panels), ανάλογα με τη θεματική που έθιγαν. Υπήρχαν ομιλίες για το ρόλο του ελαιολάδου στην παγκόσμια υγεία, για το πως η ελαιοκαλλιέργεια μπορεί με σύγχρονες μεθόδους να αναστρέψει εν μέρει την κλιματική αλλαγή, για τεχνικές μάρκετινγκ γύρω από το ελαιόλαδο σαν προϊόν και για πολλά ακόμη θέματα. Αριστερά προς τα δεξιά: Dr. Giovanni Leonardi, Dr. James Hebert, Dr. Camille Huse, Dr. Artemis Morris, Δρ. Χαράλαμπος Παστίδης, Δρ. Βασίλης Βασιλείου, Δρ. Τάσος Κυριακίδης.

36 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Ξεκινάω από την σημαντικότερη κατ’ εμέ παρουσίαση του τετραημέρου. Ο Δρ. Βασίλης Βασιλείου εξέφρασε με επιστημονικά τεκμηριωμένο τρόπο τη σύνδεση του ελαιολάδου με την υγεία. Για χρόνια όλοι ακούμε πως το ελαιόλαδο «κάνει καλό». Μεγαλώσαμε χρησιμοποιώντας το όχι μόνο στη μαγειρική αλλά και σε σπιτικά γιατροσόφια, τύπου εμποτισμένο βαμβάκι με ελαιόλαδο στα αυτιά, χρήση του στα μαλλιά για ενδυνάμωση της τρίχας και πολλά ακόμη. Τι όμως ισχύει στην πραγματικότητα; Τι μπορεί να τεκμηριωθεί επιστημονικά το 2024, και ποιες έρευνες λαμβάνουν ακόμη χώρα για τα οφέλη του ελαιολάδου στην υγεία; Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. Τα κύρια συστατικά του ελαιολάδου που έχουν μελετηθεί για τα οφέλη τους, είναι τα μονοακόρεστα λιπαρά (ελαϊκό οξύ) και οι πολυφαινόλες (αντιοξειδωτική δράση). Τα μονοακόρεστα λιπαρά δρουν αποδεδειγμένα κατά της LDL-χοληστερόλης, μειώνοντας την. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα μειωμένη πιθανότητα καρδιοπάθειας. Εκτός αυτού, το ελαϊκό οξύ (μονοακόρεστο Ω-9 λιπαρό οξύ) ανεβάζει τα επίπεδα της HDL-χοληστερόλης. Έχει επίσης συνδεθεί με τη μείωση της καρδιαγγειακής πίεσης και την μείωση του κινδύνου εμφάνισης διαβήτη. Η αντιοξειδωτική και αντιφλεγμονώδης

δράση του ελαιολάδου είναι επίσης σημαντική. Τα αντιοξειδωτικά προστατεύουν τους νευρώνες και βελτιώνουν την εγκεφαλοαγγειακή λειτουργία. Μέσω αυτού του δεδομένου, το ελαιόλαδο έχει συσχετιστεί με δράση κατά της νόσου Alzheimer, Parkinson και με την πρόληψη εγκεφαλικών επεισοδίων. Πέραν των εξαιρετικά ωφέλιμων προς την υγεία δεδομένων που αναφέρθηκαν, το ελαιόλαδο έχει κι αποδεδειγμένα οφέλη στην υγεία του γαστρεντερικού συστήματος. Δρα κατά των φλεγμονών του εντέρου, αυξάνει την ποικιλομορφία του μικροβιώματος του εντέρου και προστατεύει από γαστρεντερικές παθήσεις (κολίτιδες, καρκίνος του παχέος εντέρου). Το ελαιόλαδο έχει μελετηθεί και για την αντικαρκινική του δράση. Έχουν υπάρξει στοιχεία για τη δράση του κατά των καρκίνων του μαστού, του παχέος εντέρου και του προστάτη. Αυτό συμβαίνει με τη δράση των πολυφαινολών κατά των καρκινικών κυττάρων. Τέλος, υπάρχουν στοιχεία που συνδέουν το ελαιόλαδο με δράση κατά αυτοάνοσων παθήσεων, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα και ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος. Η παρουσίαση του κ. Βασιλείου κλείνει υπογραμμίζοντας την ανάγκη για πε-

ραιτέρω στοιχεία περί της πολυποίκιλης δράσης του ελαιολάδου κατά των εξαιρετικά σημαντικών παθήσεων που αναφέρθηκαν. Θα πρέπει να διεξαχθούν μελέτες για τα μακροχρόνια οφέλη και πειράματα σε παθόντες και μη, ώστε η επιστήμη να καταλήξει σε απτά στοιχεία. Ωστόσο, τα οφέλη του ελαιολάδου στην υγεία είναι αδιαμφισβήτητα και τα επόμενα χρόνια δεν είναι απίθανο να αντικαταστήσει φάρμακα τα οποία είναι και ακριβά, αλλά και βλαβερά για τον οργανισμό σε πολλούς τομείς. Ο Δρ. Θωμάς Μπαρτζάνας παρουσίασε το έργο του για την αξιολόγηση κυκλικών μοντέλων βιωσιμότητας για τα απόβλητα του ελαιολάδου. Κάθε χρόνο, στην Ευρώπη και την Αφρική παράγονται περισσότεροι από 2,5 εκατομμύρια τόνοι ελαιολάδου. Η παραγωγή του ελαιολάδου, είναι διαδικασία αρκετά ακριβή και με μεγάλος κόστος στο περιβάλλον. Αυτό το κόστος προέρχεται κυρίως από το στάδιο της καλλιέργειας και το στάδιο της ελαιοποίησης. Η χρήση εντομοκτόνων και μυκητοκτόνων, οι τεράστιες ποσότητες νερού άρδευσης, τα υπολείμματα του ελαιοτριβείου και η κατανάλωση ενέργειας είναι οι κύριοι παράγοντες. Τα απόβλητα της ελαιοκαλλιέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ανέρχονται σε 9,6 εκατομμύρια τόνους από

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 37

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | 6Ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟY

Χαράλαμπος Παστίδης, Ομότιμος Καθηγητής και τ. πρόεδρος στο University of North Carolina.

Δρ. Χρυσούλα Τάσσου, διευθύντρια ερευνών και αναπληρώτρια διευθύντρια και πρόεδρος του ΙΤΑΠ του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.

το ελαιοτριβείο και 11.8 εκατομμύρια τόνους από το κλάδεμα των δέντρων. Αυτό, σε συνδυασμό με την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού (οπότε κι αύξηση αναγκών παραγωγής), αλλά και τη μείωση των διαθέσιμων εκτάσεων προς καλλιέργεια (λόγω της κλιματικής αλλαγής), καθιστούν απόλυτη την ανάγκη για αλλαγή στρατηγικής. Πρέπει να υιοθετηθεί μια ολιστική προσέγγιση στην καλλιέργεια της ελιάς και την παραγωγή ελαιολάδου. Η τεχνολογία υπάρχει ώστε αυτό να επιτευχθεί. Μπορούν να μελετηθούν και να εφαρμοστούν μοντέλα με τη χρήση σύγχρονων αισθητήρων και βάσεων δεδομένων, ώστε οι χειρισμοί στην καλλιέργεια να είναι αποδοτικότεροι και με μειωμένο κόστος σε ενέργεια, νερό και μειωμένη ανάγκη χρήσης φυτοπροστατευτικών προϊόντων βλαβερών προς το περιβάλλον. Ο κ. Μπαρτζάνας αναφέρθηκε επίσης και στον τομέα της ζωϊκής παραγωγής. Ένας τρόπος ελαχιστοποίησης των αποβλήτων του ελαιοτριβείου, είναι η χρήση τους ως ζωοτροφές. Υπάρχουν μελέτες που αποδεικνύουν πως, η ύπαρξη υποπροϊόντων της ελαιοποίησης στις ζωοτροφές είναι ευεργετική στην υγεία των ζώων και αυ-

38 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Rosa Vano, ελαιοπαραγωγός, συνιδιοκτήτρια του Castillo de Canena.

ξάνει τα διατροφικά οφέλη του γάλακτος και του κρέατος που παράγονται από αυτά. Το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας που προτείνεται στην παρουσίασή του, είναι ωφέλιμο για το περιβάλλον, για τους ανθρώπους και τα ζώα. Αυτού του είδους οι μελέτες δείχνουν τη σημασία της δημιουργίας τέτοιων κυκλικών μοντέλων στον αγροτικό τομέα. Μια παρουσίαση με έντονο ενδιαφέρον, που εφαρμόζει στην πράξη όσα είπε ο κ. Μπαρτζάνας, ήταν του Αντώνη Τιρπιντίρη, για το έργο του στην αναδιαμόρφωση του ενδιαιτήματος στην δυτική Λέσβο. Με πολλή δουλειά και τη χρήση καινοτόμων τεχνολογιών, κατάφερε να μετατρέψει ένα μεγάλο, άγονο κομμάτι του νησιού, σε σύγχρονη καλλιέργεια. Επίσης, πέρα από τα οπωροφόρα και τον ελαιώνα, έχει επιστρέψει στην έκταση αυτή, η φυσική χλωρίδα και πανίδα του νησιού. Είχα τη χαρά να συνομιλήσω τόσο μαζί του όσο και με τη σύζυγό του, Φωτεινή Τιρπιντίρη, ιδρύτρια του συλλόγου «Ελαίας Νήσος Λέσβος». Μέσω αυτού, έχουν διοργανώσει αρκετά συνέδρια, με μεγάλη επιτυχία. Το panel στο οποίο μίλησε ο κ. Τιρπιντίρης είχε πολύ ενδιαφέρουσες παρουσιάσεις. Η θεματική του panel είχε να κάνει με τον ελαιώνα ως μοντέλο της αειφόρου ανάπτυξης και πρακτικές για την παραγωγή καλύτερης ποιότητας ελαιολάδου. Οργανωτές του panel ήταν οι Αθανάσιος Μολασιώτης και Βασίλης Μουσελίμης, ενώ ομιλητές ο Antonio Jose Manzaneda Avila, Ο Βασίλειος Γκισάκης, ο Βασίλης Μουσελίμης, ο Βασίλης Φρατζολάς και ο Αντώνης Τιρπιντίρης. Συγκεκριμένα, μας μίλησαν για αγροτικές τεχνικές για την καλύτερη υγεία του χώματος του ελαιώνα, για την αύξηση της βιοποικιλότητας και πως αυτή επηρεάζει θετικά την καλλιέργεια, και για την αλλαγή στρατηγικής στην χρήση φυτοπροστατευτικών φαρμάκων.

Αντωνία Τριχοπούλου, Ομότιμη Καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει χαρακτηριστεί ως "η μητέρα της μεσογειακής διατροφής".

Ο ίδιος ο κ. Τιρπιντίρης μίλησε επίσης για την ανακύκλωση του νερού στον ελαιώνα του, τη μηδενική χρήση χημικών φυτοφαρμάκων πέρα από βιολογικά, για την κομποστοποίηση που κάνουν, η οποία έχει και φυτοπροστατευτικά οφέλη, αλλά και για πολλά όργανα τελευταίας τεχνολογίας που χρησιμοποιεί η καλλιέργειά του. Η καταπολέμηση στους ελαιώνες θα πρέπει να είναι ως επί το πλείστον βιολογική, με τη χρήση συστημάτων ολοκληρωμένης διαχείρισης παρασίτων (Integrated Pest Management – IPM). Ο Βασίλης Φρατζολάς αναφέρθηκε συγκεκριμένα στους παλλαϊκούς τρόπους που οι παραγωγοί καταπολεμούν το Δάκο στην Ελλάδα, ενώ υπάρχουν μοντέλα IPM που αποδίδουν καλύτερα και έχουν σαφώς μικρότερο κόστος στην καλλιέργεια αλλά και στο περιβάλλον γενικότερα. Ένα panel με αρκετό ενδιαφέρον, ήταν αυτό για την καλλιέργεια της ελιάς σήμερα, τους κινδύνους που ελλοχεύει η κλιματική αλλαγή και πως αυτοί μπορούν να αντιμετωπιστούν. Οργανωτές του panel ήταν ο Άρης Κεφαλογιάννης και η Rosa Vano. Ομιλητές, η Εριφύλη Γούναρη (μέσω παρουσίασης που έστειλε σε μορφή βίντεο), ο Halis Komili και η Rosa Vano. Τα ζητήματα που τέθηκαν, έθιξαν δύο διαφορετικά προβλήματα των σύγχρονων ελαιοπαραγωγών, αλλά και γενικότερα επιχειρηματιών του χώρου. Πρώτον, ανέλυσαν τις βέλτιστες πρακτικές για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Αναφέρθηκαν στην γεωργία ακριβείας, δηλαδή στη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών και μηχανημάτων. Στο προηγούμενο τεύχος του περιοδικού Γεωργία-Κτηνοτροφία, αναφερθήκαμε στα οφέλη των τελευταίων τεχνολογιών στον πρωτογενή τομέα. Τα αποτελέσματα είναι καθ’ όλα καλύτερα. Το κόστος των χρησιμοποιούμενων σκευασμάτων και πρωτογενών υλικών

μειώνεται, υπάρχει σπορά, λίπανση και θρέψη ακριβείας, το κόστος των εργατικών χεριών μειώνεται και η χειρωνακτική εργασία γίνεται σαφώς πιο εύκολη. Αναφέρθηκαν επίσης στην ορθολογικότερη χρήση του νερού άρδευσης, μέσω σύγχρονων συστημάτων και μοντέλων που έχουν δημιουργηθεί για το πότισμα των καλλιεργειών. Άλλα χρήσιμα μέτρα περιλαμβάνουν την εξαπόλυση ωφέλιμων εντόμων στον αγρό, σαν πρακτική βιολογικής καταπολέμησης, αλλά και τη χρήση ανθεκτικών στις υψηλές θερμοκρασίες ποικιλιών. Η δεύτερη θεματική του panel αφορούσε στην ανάγκη για αλλαγή ρότας στο μάρκετινγκ του ελαιολάδου. Η παρουσίαση της Εριφύλης ήταν αρκετά ενδιαφέρουσα. Μίλησε για το πως το ελαιόλαδο μπορεί να ενταχθεί περισσότερο στη ζωή της Gen Z, ώστε το προϊόν αυτό να περάσει και στην επόμενη γενιά. Πέραν αυτής, οι παραγωγοί μας μίλησαν για την αλλαγή της στρατηγικής τους και για τη δημιουργία καινοτόμων προϊόντων (π.χ. το προϊόν Olibites και την απήχησή του στην Αμερική). Επόμενο panel προς ανάπτυξη, είναι αυτό για τη χρήση σύγχρονων μεθόδων για την διασφάλιση της ποιότητας και της ακεραιότητας του εξαιρετικά παρθένου ελαιολάδου. Οργανωτές οι David Thompson και Στέλιος Αρχοντάκης, ομι-

λητές η Μαρία Χαλαμπαλάκη, ο Juan de Dios Alche, η Ingrid Huber και ο Δαυίδ Ψωμιάδης. Μας μίλησαν για την αξία του έξτρα παρθένου ελαιολάδου και τις βαθιές του ρίζες στις μεσογειακές χώρες, αλλά και για το γεγονός πως αποτελεί ένα από τα 10 πιο απατηλά προϊόντα στην παγκόσμια αγορά τροφίμων. Οι απάτες γύρω από το εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο σχετίζονται με προσμίξεις με φθηνότερα, χαμηλότερης ποιότητας έλαια, με λανθασμένες διεργασίες παραγωγής και με ψευδείς ονομασίες προέλευσης. Πέραν της εξαπάτησης του αγοραστικού κοινού, το γεγονός αυτό υποβαθμίζει το προϊόν και βλάπτει τη φήμη των έννομων παραγωγών. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη, η γνώση της ύπαρξης νοθείας απ’ το αγοραστικό κοινό, έχει επηρεάσει την προθυμία τους να αγοράσουν εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο. Στις παρουσιάσεις, είδαμε τρόπους με τους οποίους η μεταβολομική και άλλες, μοριακές μέθοδοι μπορούν να ανιχνεύσουν τα νοθευμένα ελαιόλαδα, καθώς και προτάσεις για κανονισμούς και ποινές που θα πρέπει να επιβληθούν στους παραβάτες. Τελευταία θεματική ομάδα παρουσιάσεων στην οποία θέλω να σταθώ, αυτή για την επιτραπέζια ελιά. Οργανωτές η Αντωνία Τριχοπούλου και η Αναστασία

Τσαγκαράκου. Η κ. Τριχοπούλου είναι παγκοσμίως γνωστή για το έργο της στην προαγωγή της μεσογειακής διατροφής. Ομιλητές, ο Γεώργιος Μπόσκου, η Χρυσούλα Τάσσου και ο Francesco Visioli. Η επιτραπέζια ελιά είναι προϊόν που καταναλώνεται κυρίως στις μεσογειακές χώρες και αποτελεί στοιχειώδες συστατικό της μεσογειακής διατροφής. Η ελιά, μετά την συλλογή της, πρέπει να υποστεί διαδικασία ωρίμανσης, ώστε να χάσει την πικρή της γεύση. Η πικράδα αυτή ευθύνεται σε φαινολικές ενώσεις. Μέσω των διαδικασιών ωρίμανσης, η ελιά αποκτά υψηλά αντιοξειδωτικά χαρακτηριστικά, αλλά μετατρέπεται και σε προϊόν το οποίο είναι πιθανό να περιέχει προβιοτικά. Στη διαδικασία αυτή επίσης, αποκτούν τον δικό τους οργανοληπτικό χαρακτήρα, ο οποίος διαφέρει ανάλογα με την ποικιλία και τη διαδικασία ζύμωσης που ακολουθείται. Όπως και στο ελαιόλαδο, έτσι και οι ελιές έχουν χαρακτηριστικά πρόληψης ή και αντιμετώπισης σημαντικών παθήσεων. Η Δρ. Χρυσούλα Τάσσου μίλησε για το μικροβίωμα των επιτραπέζιων ελιών, το οποίο αποκτούν μέσω της ζύμωσης, και για το πως αυτή η διαδικασία μπορεί να τις καθιστά εναλλακτικά προϊόντα πρόσληψης προβιοτικών, απαραίτητων για την ομαλή λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού. n

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 39

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ

ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

Τρόποι αντιμετώπισης των αρνητικών επιπτώσεων Η κλιματική κρίση είναι γεγονός, και επηρεάζει την παραγωγικότητα και επιβίωση των δενδρωδών καλλιεργειών, συμπεριλαμβανομένου και των εσπεριδοειδών. Όλο και πιο συχνά παρατηρούνται φαινόμενα έντονων αβιοτικών καταπονήσεων τα οποία απειλούν τη βιωσιμότητα οπωρώνων και την αποδοτικότητά τους. Η τεχνολογία επιτρέπει την εφαρμογή καινοτόμων λύσεων που μετριάζουν τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Δρ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΖΙΩΓΑΣ Ερευνητής Β΄ Δενδροκομία Εσπεριδοειδών ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ/ Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου e-mail: ziogas@elgo.gr

Εισαγωγή - Καταγωγή Η κλιματική αλλαγή ορίζεται ως η μακροπρόθεσμη εναλλαγή των κλιματικών προτύπων και επιπέδων θερμοκρασίας της Γης, λόγω ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Είναι ένας κρίσιμος παράγοντας που επηρεάζει σημαντικά την παραγωγικότητα των καλλιεργειών τροποποιώντας διάφορες περιβαλλοντικές συνθήκες που ρυθμίζουν την αύξηση και την ανάπτυξη των φυτών. Αυτές οι αλλαγές περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα φαινομένων, όπως ακραίες θερμοκρασίες, καύσωνες, παγετός, ξηρασία, πλημμύρες και αυξημένα επίπεδα ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Τα εσπεριδοειδή είναι μια από τις σημαντικότερες δενδρώδεις καλλιέργειες στον κόσμο και οι καρποί τους είναι απαραίτητα για τη διατροφή του ανθρώπου λόγω της θρεπτικής τους αξίας (βιταμίνης C και υψηλή περιεκτικότητα φυτικών ινών). Η εσπεριδοκαλλιέργεια υφίσταται σε περισσότερες από 100 χώρες σε όλο τον κόσμο και αποδίδει σε διάφορες κλιματολογικές συνθήκες. Λόγω της κλιματικής αλλαγής, εκτιμάται ότι αρκετοί κλιματικοί παράγοντες πρόκειται να τροποποιηθούν και ο τύπος και η σοβαρότητά τους θα ποικίλλουν μεταξύ των ζωνών καλλιέργειας των εσπεριδοειδών. Προβλέπεται ότι στις μεσογειακές κλιματικές περιοχές θα σημειωθεί αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του αέρα μεταξύ 2,2 - 5,1°C, συνοδευόμενη από αύξηση της συχνότητας των περιόδων ξηρασίας των οποίων η ημερήσια θερμοκρασία θα ανέλθει πάνω από 30°C. Επίσης, εκτιμάται ότι ο κύκλος του νερού θα διαταραχθεί προκαλώντας μια μείωση κατά 4% των βροχοπτώσεων στην περιοχή της Μεσογείου. Επιπλέον, λόγω της υπερ-

40 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

βολής άρδευσης, εκτιμάται ότι θα υπάρξουν φαινόμενα διείσδυσης αλμυρού νερού στα υδροφόρα στρώματα που χρησιμοποιούνται για άρδευση στις παράκτιες περιοχές. Τα εσπεριδοειδή διαθέτουν εντός του έτους, τρεις ή τέσσερις κύκλους ανάπτυξης που εξαρτώνται πλήρως από το περιβάλλον και τη διαθεσιμότητα νερού. Πλήθος φυσιολογικών διεργασιών και μεταβολικοί οδοί επηρεάζονται από την τις κλιματικές συνθήκες. Είναι γνωστό ότι στις περισσότερες καλλιέργειες εσπεριδοειδών, η βλαστική ανάπτυξη ξεκινά με την επίδραση των 13°C και σταματά όταν η θερμοκρασία αυξάνεται πάνω από το όριο των 35°C. Η κλιματική αλλαγή, ειδικά μέσω των δια-

κυμάνσεων της θερμοκρασίας, δύναται να επηρεάσει τη φωτοσύνθεση των φύλλων, τη στοματική αγωγιμότητα, την ανάπτυξη των λουλουδιών και το δέσιμο των καρπών, την παραγωγή σακχάρων στα φρούτα και το μεταχρωματισμό του φλοιού, αλλά και να οδηγήσει και στην αποκοπή των καρπών. Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή επιδεινώνει τις υπάρχουσες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι καλλιέργειες εσπεριδοειδών. Κατά συνέπεια, για την αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης, τα δέντρα θα πρέπει να προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες για να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους και να διατηρήσουν τις φυσιολογικές τους διεργασίες.

Τεχνολογικά επιτεύγματα και στρατηγικές που μετριάζουν τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής Η κλιματική κρίση ασκεί αρνητική επίδραση στην παραγωγικότητα και επιβίωση της εσπεριδοκαλλιέργειας. Γνωρίζοντας πώς τα εσπεριδοειδή ανταποκρίνονται στις προκλήσεις της κλιματικής κρίσης και τα τεχνολογικά επιτεύγματα που είναι πλέον διαθέσιμα, οι παραγωγοί δύναται να υιοθετήσουν στρατηγικές και πρακτικές που συμβάλλουν στη ανθεκτικότητα της εσπεριδοκαλλιέργειας απέναντι στην κλιματική κρίση. Η κλιματική κρίση επηρεάζει άμεσα τις περιβαλλοντικές συνθήκες κάτω από τις οποίες καλλιεργούνται τα εσπεριδοειδή, με αποτέλεσμα να υφίστανται σημαντικές φυσιολογικές αλλαγές που σχετίζονται με την αύξηση, την ανάπτυξη, την καρποφορία και τα ποσοστά επιβίωσής τους. Η καταγραφή αυτών των φυσιολογικών και βιοχημικών αλλαγών συνήθως περιλαμβάνει μετρήσεις σε συγκεκριμένη τοποθεσία, ανάλυση ιστών και καταγραφές του μικροκλίματος. Ωστόσο, οι μετρήσεις πεδίου εξαρτώνται από την ακρίβεια, τη βαθμονόμηση και τη λειτουργική κατάσταση του εξοπλισμού που χρησιμοποιείται, καθώς και από τη γνώση του χρήστη για την ανάλυση και την ερμηνεία των δεδομένων, καθιστώντας τα χρονοβόρα και απαιτητικά. Ως εκ τούτου, οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις επιτρέπουν τη συνεχή παρακολούθηση, σε πραγματικό χρόνο, των φυσιολογικών ιδιοτήτων, συμβάλλοντας στην αξιολόγηση των αρνητικών επιπτώ-

σεων της κλιματικής κρίσης στη διαχείριση των οπωρώνων εσπεριδοειδών. Η τεχνολογία τηλεπισκόπησης, η οποία παρέχει συνεχή σύνολα δεδομένων σε ηλεκτρονικές εφαρμογές, διευκολύνει αυτήν την παρακολούθηση. Η ανίχνευση της ύπαρξης αβιοτικών καταπονήσεων μέσω της χρήσης εικόνων υψηλής ανάλυσης και της λήψης δεδομένων από ασύρματα δίκτυα αισθητήρων μέσω της τεχνολογία Internet of Things (IoT) (τα οποία συσχετίζονται και με αγρομετεωρολογικές ενδείξεις) δύναται να διευκολύνει τη λήψη αποφάσεων για τη διαχείριση του τρίπτυχου δέντρο – έδαφος – κλίμα με σκοπό την επιβίωση και εγκλιματισμό των φυτών σε συνθήκες αβιοτικών καταπονήσεων. Τα τελευταία χρόνια, έχει σημειωθεί ταχεία ανάπτυξη και τεχνολογική πρόοδος στο τομέα των μη επανδρωμένων εναέριων οχημάτων (UAV) εξοπλισμένων με πολυφασματικές κάμερες, οι οποίες δύναται να σαρώσουν, να καταγράψουν, να ερευνήσουν και να εξάγουν χωρικά και χρονικά δεδομένα που σχετίζονται με δείκτες βλαστικότητας ή ύπαρξης αβιοτικών καταπονήσεων. Ερευνητικές προσπάθειες προτείνουν αξιόπιστες και γρήγορες ημιαυτόματες μεθόδους για την επεξεργασία πολυφασματικών εικόνων από UAV για τη δημιουργία χαρτών στους οποίους αποτυπώνεται η ευρωστία των δέντρων και δείκτες ύπαρξης αβιοτικών καταπονήσεων. Ο δείκτης βλάστησης κανονικοποιημένης διαφοράς (NDVI) προσδιορίστηκε ως ένας από τους καταλληλότερους δείκτες για τον προσδιορισμό περιοχών με χαμηλή

βλαστική ευρωστία και ύπαρξης αβιοτικής καταπόνησης. Ο δείκτης επιτρέπει την άμεση παροχή πληροφορίας για την βλαστική ευρωστία, υποβοηθώντας συστήματα λήψης αποφάσεων για τον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων των αβιοτικών καταπονήσεων επί των καλλιεργειών. Μία από τις πιο σημαντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι η λειψυδρία, ιδιαίτερα σε ξηρές και ημίξηρες περιοχές του κόσμου. Υπολογίζεται ότι η ανάγκη για άρδευση θα αυξηθεί περισσότερο από 50% στις αναπτυσσόμενες περιοχές και κατά 16% στις ανεπτυγμένες, προκαλώντας σημαντική πίεση στην ανάγκη κάλυψης αυτών των αναγκών σε νερό. Οι αναφορές δείχνουν ότι η υδατική καταπόνηση δύναται να προκαλέσει μείωση από 13% έως 94% στην επιτυχία εγκατάστασης μιας νέας φύτευσης. Λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη σε νερό καλής ποιότητας για αρδευτικούς σκοπούς και για την αγροτική παραγωγή, θα πρέπει να εφαρμοστούν κατάλληλες καλλιεργητικές στρατηγικές που θα διασφαλίζουν τη διαθεσιμότητά του. Πρόσφατα δεδομένα υποδηλώνουν ότι η προσθήκη υπεραπορροφητικών πολυμερών, όπως η υδρογέλη, στο έδαφος δύναται να συμβάλει στην αύξηση της περιεκτικότητας σε νερό του εδάφους και να ελαχιστοποιήσει την αρνητική επίδραση της ξηρασίας σε άνυδρες περιοχές. Η υδρογέλη είναι πολυμερές που φέρει υδρόφιλες ομάδες με μεγάλη ικανότητα συγκράτησης νερού, χωρίς να διαλύονται σε αυτό. Όταν διογκώνεται, η δομή του παραμένει σταθερή και δύναται να συγκρατήσει τα μόρια του νερού κάτω από δυσμενείς

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 41

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ

περιβαλλοντικές καταστάσεις. Χάρης την νάνοτεχνολογία, οι πολυσακχαρίτες χρησιμοποιούνται πλέον για την παρασκευή υδρογέλης, όπως η χιτοζάνη, η κυτταρίνη και το άμυλο. Ιδιαίτερα μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι υδρογέλες με βάση τη χιτοζάνη θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως μέσα βραδείας απελευθέρωσης ρυθμιστών ανάπτυξης φυτών, ζιζανιοκτόνων, φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων. Καθώς το έδαφος στεγνώνει, το νερό που αποθηκεύεται στην υδρογέλη απελευθερώνεται στις ρίζες των φυτών. Η υδρογέλη δύναται να θεωρηθεί και ως βελτιωτικό του εδάφους που διατηρεί τα μόρια του νερού και τα θρεπτικά συστατικά, αναδιανέμοντάς τα στη ζώνη των ριζών του φυτού όταν τα επίπεδα υγρασίας του εδάφους είναι χαμηλά. Έχει επίσης αναφερθεί ότι η υδρογέλη μειώνει την απορροή των λιπασμάτων (NPK) σε βαθύτερα στρώματα και η χρήση της είναι εξαιρετικά αποτελεσματική ως βελτιωτικό εδάφους στη γεωργία, ειδικά σε περιοχές με αμμώδη ή ελαφριά εδάφη. Έχει υπολογιστεί ότι η εφαρμογή σύνθετων υλικών υδρογέλης δύναται να διευκολύνει τις στρατηγικές μετριασμού της ξηρασίας, να μειώσει τη χρήση του νερού άρδευσης κατά σχεδόν 50%, να βελτιώσει το πορώδες του εδάφους και την ικανότητα συγκράτησης νερού και να ενισχύσει τη βιωσιμότητα των φυτών και την οξυγόνωση των ριζών. Μελέτες αναφέρουν ότι η προσθήκη 100 g υδρογέλης ανά δέντρο (σε λεμονιές 4 ετών)

42 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

αύξησε την ικανότητα συγκράτησης νερού στο έδαφος κατά 6%, με αποτέλεσμα αυξημένη απόδοση καρπού, μεγαλύτερη περίοδο κορεσμού νερού, ενισχυμένη μικροβιακή δραστηριότητα και μειωμένη πτώση φρούτων που σχετίζεται με την ύπαρξη υδατικής καταπόνησης. Παρόμοιο πείραμα σε μανταρίνια φανέρωσε ότι η υδρογέλη διατηρούσε το νερό και τα θρεπτικά συστατικά έως και 15 ημέρες στην ριζόσφαιρα, βελτιώνοντας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των καρπών και την ικανότητα συγκράτησης του νερού στο έδαφος. Μέσω εκτεταμένης έρευνας που διεξήχθη τα τελευταία χρόνια, διαπιστώθηκε ότι οι βιοδιεγέρτες, όταν χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με κοινώς χρησιμοποιούμενα λιπάσματα, χρησιμεύουν ως πολύτιμο εργαλείο για τον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε διάφορες ποικιλίες εσπεριδοειδών. Η διαφυλλική εφαρμογή βιοδιεγερτικών, σε σχετικά χαμηλές συγκεντρώσεις, ασκεί θετική επίδραση σε διάφορους φυσιολογικούς και βιοχημικούς μηχανισμούς στα δέντρα, όπως της επαγωγής της άνθησης, την ανάπτυξη των βλαστών, την αύξηση της απόδοση σε καρπό, την βελτίωση διαθεσιμότητας θρεπτικών στοιχείων και της παράταση της μετασυλλεκτικής ζωής των καρπών. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι κλιματικές συνθήκες (όπως η σχετική υγρασία, το φως του ήλιου και η θερμότητα) και οι καλλιεργητικοί παράγοντες (όπως η ηλικία του δέντρου και το στάδιο ανάπτυξης του δέντρου) δύναται να επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα των εφαρμοζόμενων βιοδιεγερτικών,

και θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την εφαρμογή τους σε συνθήκες ανοιχτού πεδίου. Η χρήση βιοδιεγερτικών σε εσπεριδοειδή, είναι μια σχετικά νέα γεωργική πρακτική και υπάρχουν περιορισμένα επιστημονικά δεδομένα σχετικά με την θετική επίδρασή τους κατά την επίδραση αβιοτικών καταπονήσεων. Η διαφυλλική εφαρμογή βιοδιεγέρτη από εκχυλίσματα φυκιών φανέρωσε θετική απόκριση στον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων λόγω ξηρασίας στα πορτοκάλια. Τα ψεκασμένα φυτά εμφάνισαν βελτιωμένα μορφολογικά χαρακτηριστικά και υψηλότερη βλαστική ανάπτυξη. Επιπλέον, η χρήση βιοδιεγερτικών που βασίζονται στην χορήγηση ωφέλιμων μικροοργανισμών εδάφους, βελτίωσαν την ανάπτυξη των φυτών μέσω της δέσμευσης αζώτου, την παραγωγή αυξητικών ορμονών, της αυξημένης διαλυτότητας φωσφορικών αλάτων, της παραγωγής σιδεροφόρων, της παραγωγής υδρολυτικών ενζύμων, οι οποίες συλλογικά ή μεμονωμένα ευνοούν την αποτελεσματικότητα της χρήσης θρεπτικών συστατικών (Nutrient Use Efficiency). Οι βιοδιεγέρτες που βασίζονται στη χορήγηση μυκήτων, βακτηρίων και μυκόριζων ασκούν ευεργετική επίδραση στην αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων αβιοτικών καταπονήσεων. Επίσης ο ψεκασμός με πυριτικά σκευάσματα σε μανταρίνια (κλημεντίνη) είχε σημαντική επίδραση στην βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών των καρπών (χρώμα, συγκέντρωση ασκορβικού οξέος) και επέκτεινε τον χρόνο παραμονής των καρπών στο ράφι.

Η εφαρμογή διχτυών σκίασης σε οπωρώνες έχει αναγνωριστεί ως κατάλληλη γεωργική τεχνική για τον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Η χρήση τους μειώνει τη θερμοκρασία του αέρα στην κόμη του δέντρου και την υπερβολική έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία. Η σκίαση των δέντρων έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στρατηγική για τη διάχυση του ηλιακού φωτός στην άνω περιοχή της φυλλόσφαιρας. Τα δίκτυα σκίασης μειώνουν την ακτινοβολία που προσπίπτει και ευνοούν την ανάπτυξη ενός ιδανικού μικροκλίματος για την ανάπτυξη των δέντρων. Επιπλέον, έχει προταθεί ότι η σκίαση των δέντρων αυξάνει την καθαρή φωτοσύνθεση στα δέντρα, η οποία επηρεάζει άμεσα την απόδοση των καρπών και την ανάπτυξη των δέντρων. Μελέτες αναφέρουν ότι το δίχτυ σκίασης προτάθηκε ως μια αποτελεσματική μέθοδος για τη βελτίωση των υδατικών σχέσεων των δέντρων, υποδηλώνοντας ότι αυτή η τεχνική καλλιέργειας μπορεί να υιοθετηθεί για εσπεριδοειδή σε περιοχές με περιορισμένη διαθεσιμότητα νερού. Η μείωση των υφιστάμενων καταπονήσεων (θερμική και ακτινοβολίας) εί-

ναι μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη βελτίωση της υγείας των φύλλων η οποία δύναται να πραγματοποιηθεί με τη δημιουργία μεμβρανών μικροσωματιδίων επί του φυλλώματος. Καταστάσεις που ευνοούν την μείωση της θερμοκρασίας στην επιφάνεια τους επιτρέπουν τη βέλτιστη λειτουργία τους που προάγει την εξατμισοδιαπνοή, την ανταλλαγή αερίων και την ολική ανάπτυξη των φύλλων. Μια αποτελεσματική προσέγγιση είναι η μείωση της θερμοκρασίας των φύλλων και της απώλειας νερού μέσω της εφαρμογής μεμβράνης σωματιδίων καολίνη ή πυριτίου. Ο καολίνης ή το πυρίτιο είναι φυσικά προϊόντα που ψεκάζονται επί του φυλλώματος για να μειώσουν τη θερμική καταπόνηση και τα ηλιακά εγκαύματα στα φύλλα και τους καρπούς. Αντανακλούν μέρος του ηλιακού φωτός, το οποίο βοηθά στην μείωση της θερμοκρασίας των φύλλων και στον περιορισμό της φωτοαναστολής. Αυτό επιτρέπει στα φύλλα να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά την ενέργεια φωτός, ακόμη και όταν έχουν χαμηλή διαθεσιμότητα νερού σε συνθήκες ξηρασίας. Όταν τα φύλλα δεν υπερθερμαίνονται, δύναται να διαχειριστούν με τον πλέον βέλτιστο τρόπο την ηλιακή ενέργεια για

τη φωτοσύνθεση. Συμπερασματικά, η αντιμετώπιση των προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της εσπεριδοκαλλιέργειας απαιτεί καινοτόμες στρατηγικές και τεχνολογίες αιχμής. Τεχνολογικά προηγμένα εργαλεία (UAV, IoT) και πρακτικές καλλιέργειας, όπως η χρήση υδρογέλης, το δίχτυ σκιάς, η χρήση μεμβρανών σωματιδίων, αποτελούν υποσχόμενες προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση των αβιοτικών προκλήσεων. Η μελλοντική έρευνα θα πρέπει να επικεντρωθεί στη βελτίωση και τη βελτιστοποίηση αυτών των τεχνολογιών για μέγιστη απόδοση και πρακτικότητα. Η εμπλοκή νέων προσεγγίσεων όπως της γενετικής μηχανικής και της γεωργίας ακριβείας θα μπορούσε να ενισχύσει την ανθεκτικότητα των εσπεριδοειδών στις περιβαλλοντικές προκλήσεις. Μια ολιστική προσέγγιση που ενσωματώνει πολλαπλές στρατηγικές και εργαλεία θα προσφέρει πολλαπλά οφέλη στην εσπεριδοκαλλιέργεια. Η διάδοση της γνώσης και η συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων στην έρευνα και ανάπτυξη είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχή υιοθέτηση καινοτόμων λύσεων. n

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 43

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΛΕΜΟΝΙΑ

ΣΕ ΧΑΜΗΛΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΟΙ ΤΙΜΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥ ΣΤΑ ΛΕΜΟΝΙΑ

Μειωμένο το εμπορικό ενδιαφέρον λόγω εισαγωγών από τρίτες χώρες Αν και είχαμε ένα καλό ξεκίνημα φέτος στα λεμόνια, όταν άρχισαν να αυξάνουν οι κοπές και οι εισαγωγές άρχισε η «πτώση» στις τιμές παραγωγού. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον ΑγροΤύπο

ι προβλέψεις για φέτος κάνουν λόγο για μειωμένη παραγωγή λόγω ξηρασίας και υψηλών θερμοκρασιών του περασμένου καλοκαιριού, ενώ υπάρχουν και κάποια προβλήματα μικροκαρπίας. Ωστόσο οι βροχές που είχαμε Νοέμβριο και Δεκέμβριο βοήθησαν σε μεγάλο βαθμό την καλλιέργεια. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Συνδέσμου Εξαγωγέων Incofruit - Hellas, οι εξαγωγές λεμονιών, από την αρχή της φετινής εμπορικής περιόδου μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου, κυμάνθηκαν στους 1.615 τόνους, παρουσιάζοντας μια μικρή αύξηση της τάξης του 13,5%, σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή, που ήταν στους 1.425 τόνους. Παρά όμως την αύξηση των εξαγωγών οι τιμές παραγωγού, αν και είχαν ένα καλό ξεκίνημα, αυτή την περίοδο κυμαίνονται σε χαμηλά επίπεδα και η εμπορική ζήτηση είναι υποτονική. Ο κ. Κώστας Δεληγιάννης, παραγωγός από την περιοχή Αιγιαλείας, δήλωσε στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία, «οι κοπές έχουν φρενάρει τον Δεκέμβριο λόγω των βροχοπτώσεων, όμως βοήθησαν τα λεμόνια γιατί αυξάνουν τα μεγέθη και γεμίζουν χυμό που το θέλει η αγορά. Πάντως καθυστερεί η συγκομιδή και λόγω της έλλειψης των εργατών γης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις να γίνεται η συγκομιδή χωρίς διαλογή, κάτι που δεν συμφέρει τον παραγωγό γιατί δεν έχει κιλά. Φέτος στα πρώιμα λεμόνια οι τιμές παραγωγού ξεκίνησαν από καλά επίπεδα, από 85 έως και 90 λεπτά. Όταν αυξήθη-

44 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

καν οι ποσότητες και ξεκίνησαν οι εισαγωγές είχαμε μια απότομη πτώση στις τιμές. Στα μέσα Δεκεμβρίου οι τιμές παραγωγού κυμαίνονται για τα συμβατικά στα 35 έως 40 λεπτά το κιλό και στα βιολογικά από 52 έως 55 λεπτά. Ο Νοέμβριος ήταν ο τελευταίος μήνας για την ποικιλία Ιντερντονάτο και τον Δεκέμβριο κάνουμε κοπές μόνο στα Μαγληνά». Από την πλευρά του ο κ. Δημήτρης Μπούρμπουλας, πρόεδρος στον Αγροτικό Συνεταιρισμό Ξυλοκάστρου και καλλιεργητής λεμονιών, αναφέρει στο Περιοδικό τα εξής: «η εμπορική ζήτηση για το λεμόνι είναι υποτονική. Αυτή την περίοδο και λόγω των εορτών θα έπρεπε να είχαμε αυξημένη ζήτηση αλλά όπως φαίνεται γίνονται εισαγωγές που

καλύπτουν την αγορά. Οι τιμές παραγωγού στα μέσα Δεκεμβρίου ήταν σε χαμηλά επίπεδα, από 40 έως 45 λεπτά το κιλό. Το θέμα των τιμών εξαρτάται πάντως τα τελευταία χρόνια με την πορεία των εισαγωγών. Πάντως η φετινή παραγωγή είναι μειωμένη λόγω υψηλών θερμοκρασιών και προβλημάτων φυτοπροστασίας. Οι πρόσφατες βροχοπτώσεις βοήθησαν τα λεμόνια να πάρουν όγκο και ποιοτικά χαρακτηριστικά. Από Νοέμβριο ολοκληρώθηκε η συγκομιδή για τα Ιντερντονάτο και ακολουθούν τα Μαγληνό και το Καρυστινά». Ο κ. Βασίλης Καρέλης, παραγωγός από το Αίγιο και αντιπρόεδρος της ΠΕΣ (Παναιγιάλειος Ένωση Συνεταιρισμών),

αναφέρει στο Περιοδικό Γεωργία - Κτηνοτροφία ότι «οι παραγωγοί δεν είναι καθόλου ικανοποιημένοι από τις χαμηλές τιμές στα λεμόνια. Μιλάμε ότι έχουν πέσει στα 35 έως 40 λεπτά το κιλό στα συμβατικά και στα 45 έως 50 λεπτά στα βιολογικά. Από την άλλη οι τιμές στη λιανική αγορά είναι από 1,70 έως 2,10 ευρώ το κιλό. Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει ενδιαφέρον από την αγορά για τα λεμόνια, παρά την περίοδο των εορτών των Χριστουγέννων. Οι συνεταιρισμοί ζητούν από το ΥπΑΑΤ να κάνει ελέγχους στα σύνορα για τα λεμόνια που εισάγονται από τις τρίτες χώρες και κυρίως από την Τουρκία, όπως κάνει και η γειτονική μας Βουλγαρία. Από την πλευρά του το ΥπΑΑΤ λέει ότι δεν έχει άτομα για να κάνει ελέγχους. Οι βροχοπτώσεις βοήθησαν την καλλιέργεια και έδωσαν μεγέθη στα λεμόνια. Από την άλλη οι παραγωγοί θα πρέπει να κάνουν ψεκασμούς με χαλκούχα για να μην έχουν προβλήματα από τις υγρασίες». Εισαγωγές λεμονιών και τιμές στην ΕΕ Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιοποίησε η Κομισιόν, τον Δεκέμβριο του

2025, οι συνολικές εισαγωγές λεμονιών στην ΕΕ για την περσινή εμπορική περίοδο (Οκτώβριο 2023 - Σεπτέμβριο 2024) ανήλθαν στους 356.300 τόνους, λίγο κάτω από τον μέσο όρο 5ετίας που είναι 410.000 τόνοι. Για τη φετινή περίοδο (Οκτώβριος 2024 - Νοέμβριος 2024) στην ΕΕ είχαμε εισαγωγές συνολικά 38.708 τόνων (28.306 τόνους τον Οκτώβριο και 10.402 τόνους τον Νοέμβριο). Η Τουρκία αποτελεί την κύρια χώρα προμηθευτή λεμονιών της ΕΕ κατά τη φετινή περίοδο, με συνολικά 26.623 τόνους (Οκτώβριο 17.273 και Νοέμβριο 9.350 τόνους). Πρέπει να επισημάνουμε ότι λόγω των αυξημένων ελέγχων υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών προϊόντων που κάνει η Βουλγαρία στα τουρκικά λεμόνια, οι μεγάλες ποσότητες περνάνε από τα ελληνικά σύνορα. Μετά την Τουρκία έρχεται η Νότια Αφρική με συνολικές εξαγωγές 9.151 τόνους (8.980 τον Οκτώβριο και 171 τόνους τον Νοέμβριο). Η πρόσφατη εμπορική συμφωνία της ΕΕ με τα κράτη της Mercosur για εισαγωγές χωρίς δασμούς, αναμένεται τα επόμενα χρόνια να οδηγήσουν σε αύξηση των εισαγωγών λεμονιών από Αργε-

ντινή και Ουρουγουάη. Όσον αφορά τις τιμές λεμονιών στις χώρες της ΕΕ, τα στοιχεία της Κομισιόν δείχνουν ότι οι χαμηλότερες είναι στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα η μέση τιμή στη χώρα μας τον Οκτώβριο ήταν στα 97 λεπτά το κιλό, όταν στην Ιταλία ήταν στα 1,46 ευρώ και στην Ισπανία στα 1,32 ευρώ το κιλό. Τον μήνα Νοέμβριο η μέση τιμή στην Ελλάδα ήταν στα 78 λεπτά το κιλό, όταν στην Ιταλία ήταν στα 1,39 ευρώ και στην Ισπανία στα 1,21 ευρώ το κιλό. n

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 45

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΦΙΣΤΙΚΙΆ

Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΚΕΛΥΦΩΤΟΥ ΦΙΣΤΙΚΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ Χαρακτηριστικά γνωρίσματα

Για την καλλιέργεια του κελυφωτού φιστικιού στη χώρα μας αναφέρεται το συγκεκριμένο άρθρο του Περιοδικού Γεωργία - Κτηνοτροφία. Επίσης καταγράφει στοιχεία από την καλλιέργεια στο εξωτερικό, τα οποία παρουσιάστηκαν στο 1ο Διεθνές Συνέδριο για το κελυφωτό φιστίκι στη Λαμία. ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΟΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ Γεωπόνος Φιστικοπαραγωγός - Αγροσύμβουλος

1ο Διεθνές Συνέδριο κελυφωτου φιστικιού στην Ελλάδα Με μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκε το 1ο Διεθνές Συνέδριο για το κελυφωτό φιστίκι στην πόλη της Λαμίας το διήμερο 16 & 17 Νοέμβρη σε ένα κατάμεστο Δημοτικό θέατρο της πόλης. Το ενδιαφέρον ήταν μεγάλο τόσο από το επιστημονικό προσωπικό της χώρας, όσο και από πολλούς καλλιεργητές. Καλύφθηκαν όλα τα θέματα τόσο στην καλλιέργεια, όσο και στον εμπορικό τομέα. Δεκαπέντε συνολικά ομιλητές σε όλο το διήμερο, με τους δέκα εξ αυτών καλεσμένους από 4 χώρες που έχουν ένα σοβαρό εκτόπισμα στην καλλιέργεια αυτή (ΗΠΑ, Ιράν, Τουρκία, Ισπανία) και 5 ομιλητές από την πατρίδα μας. Οι 7 ομιλητές ήταν αποκλειστικά από την Καλιφόρνια, εκ των οποίων οι 5 ήταν καθηγητές στο πανεπιστήμιο DAVIS, ενώ από τους άλλους δύο, ο ένας ήταν πρώην πρόεδρος της οργάνωσης Αμερικανών φιστικοπαραγωγών κι ο άλλος πρώην διευθυντής του Ερευνητικού Συμβουλίου για την φιστικιά στην Καλιφόρνια. Μερικά από τα σημαντικότερα συμπεράσματα του συνεδρίου είναι και τα εξής : Η καλλιεργούμενη έκταση φιστικιών σήμερα στις Η.Π.Α. συνολικά με παραγωγικά δένδρα (άνω των 7 ετών), είναι 1,85 εκατομμύρια στρέμματα ενώ τα μικρά (μη παραγωγικά, κάτω των 7 ετών), είναι 524,4 χιλιάδες στρέμματα με απογραφή του 2023. Φυτεύονται κάθε χρόνο περίπου 100-120 χιλιάδες στρέμματα με νέα δενδρύλλια. Το 2031 αναμένεται να είναι φυτεμένα 3,86 εκατομμύρια στρέμματα με παραγωγικά δένδρα. Η πυκνότητα φύτευσης ποικίλει από 3345 δένδρα/στρέμμα με ποσοστό αρσε-

46 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

O υπογράφων το άρθρο και δημιουργός του συνεδρίου.

νικών 4%. Η μεγαλύτερη έκταση όλων αυτών σε ποσοστό 90% βρίσκεται στην Καλιφόρνια και τα υπόλοιπα σε Νέο Μεξικό και Αριζόνα. Το φιστίκι αποτελεί για τις ΗΠΑ την 4η σε οικονομικά δεδομένα καλλιέργεια, ενώ ο μέσος όρος των αγροκτημάτων στην Καλιφόρνια έχουν έκταση 1.400 στρέμματα. Η δε οργάνωση των φιστι-

κο-καλλιεργητών στις ΗΠΑ, ονομάζεται : «Αμερικανοί Καλλιεργητές Φιστικιού» και αποτελείται από 900 περίπου μέλη με κύκλο εργασιών 18 εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Σημειωτέον ότι η οργάνωση αυτή δεν ασχολείται καθόλου με την εμπορία του προϊόντος, αλλά με την διαφήμιση και προώθησή του σε όλο τον κόσμο. Να αναφέρουμε ενδεικτικά μόνον ότι η συνολική

παραγωγή φιστικιού στις ΗΠΑ, για το 2023 έφτασε στο ύψος ρεκόρ των 680 χιλιάδων τόνων, εκ των οποίων το 79% εξήχθη σε όλο τον κόσμο, ενώ μονάχα το 21% καταναλώθηκε εντός των ΗΠΑ. Ένα από τα μεγαλύτερα όπλα των καλλιεργητών των ΗΠΑ, το οποίο έδωσε τεράστια ώθηση στην ανάπτυξη της καλλιέργειας φιστικιού, ήταν η σοβαρή και επιμελημένη ενασχόληση της αφρόκρεμας της γεωτεχνικής επιστήμης, μέσα από την χρηματοδότηση όμως του Ερευνητικού Συμβουλίου Φιστικιού της Καλιφόρνιας, το οποίο χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τους καλλιεργητές φιστικιού. Με αυτό τον τρόπο χρηματοδοτήθηκε η έρευνα και δόθηκε λύση πάνω στα όποια προβλήματα ταλάνιζαν την καλλιέργεια της Καλιφόρνιας, όπως ήταν η Βοτρυοσφαίρεια, οι αφλατοξίνες, κάποια έντομα όπως ο Νavel Orange Worm (NOW), προβλήματα θρέψης - λίπανσης, φυσιολογίας του φυτού (ώρες ψύχους - ληθάργου) κ.α. Έτσι βρέθηκαν την δεκαετία του 1990 και πάντα μέσα από την γενετική βελτίωση, κάποια υποκείμενα (PGI, PGII, UCB1), με ζωηρή ανάπτυξη, με ανθεκτικότητα στην Βερτισιλλίωση, (έναν παθογόνο μύκητα ο οποίος ξηραίνει το δένδρο της φιστικιάς και μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ουσιαστική θεραπεία), καλή συμβατότητα υποκειμένου-εμβολίου, αντοχή στο ψύχος, και στην αλατότητα. Επίσης με τον τρόπο αυτό έγινε η ανεύρεση θηλυκών ποικιλιών με μικρή διακύμανση παρενιαυτοφορίας, δηλαδή πέτυχαν κάτι που σε εμάς μοιάζει αδιανόητο : κατάφεραν να εξαλείψουν σχεδόν την ανά δύο έτη παραγωγή της φιστικιάς και να την κάνουν να παράγει σχεδόν κάθε

χρόνο. Ποικιλίες όπως η Golden Hills, το δένδρο της οποίας καρποφορεί κάθε χρόνο, παράγοντας ακόμη και την κακή (off) χρονιά, το 90% της παραγωγής της καλής (on) χρονιάς, ενώ η Kerman η οποία έχει φυτευτεί από το 1960, έχει διακύμανση παρενιαυτοφορίας στο 7075%. Σε όλα αυτά συνέδραμε το πανεπιστήμιο DAVIS στην Καλιφόρνια, με το εξέχον επιστημονικό προσωπικό του, στις τάξεις του οποίου (είμαστε τυχεροί σαν Ελλάδα), να βρίσκονται και δύο Έλληνες καθηγητές, που είχαμε μάλιστα την τιμή να τους φιλοξενήσουμε και στο συνέδριο μας. Επίσης η πυκνότητα των δένδρων / στρέμμα είναι πολύ μεγαλύτερη, δεδομένου ότι οι ποικιλίες αυτές είναι περισσότερο ορθόκλαδες, επομένως καταλαμβάνουν λιγότερο χώρο, άρα μπορούν να φυτευτούν και σε μεγαλύτερη πυκνότητα, με αποτέλεσμα να έχουν και μεγαλύτερη απόδοση/στρέμμα. Με δεδομένο λοιπόν την τέλεια εκμηχάνιση όλων των εργασιών στον αγρό (λόγω των τεράστιων εκτάσεων/ιδιοκτήτη) και κατά συνέπεια την εξάλειψη των εργατικών χεριών, καθίσταται λογικό με τον τρόπο αυτό, πώς οι καλλιεργητές της Καλιφόρνιας έχουν μεγαλύτερη παραγωγικότητα/στρέμμα, λιγότερα έξοδα/στρέμμα, (μηδενισμό εργατικών χεριών), επομένως μικρότερο κόστος παραγωγής και επομένως μπορούν να πετυχαίνουν ανταγωνιστικότερες τιμές, από όλους τους άλλους παραγωγούς ανά την υφήλιο. Έτσι λοιπόν κατορθώνουν να πουλάνε φιστίκια σε όλο τον κόσμο ακόμα και στην μακρινή Ινδία και Κίνα σε καλύτερες τιμές από το Ιράν, (δεν συζητάμε κάν για τον Έλληνα πα-

Παπακωνσταντίνου Α., Χονδρόπουλος Ι., B. Lampinen, R. Matoian, B. Klein.

ραγωγό), το οποίο είναι δίπλα στις χώρες αυτές. Γιατί έχουν επενδύσει πολλά χρήματα (οι ίδιοι οι παραγωγοί), στην επιστημονική έρευνα και μελέτη όλων των παραμέτρων (τρόπος φύτευσης, τρόπος κλαδέματος, τρόπος λίπανσης και άρδευσης, υποκείμενα, ποικιλίες αρσενικές και θηλυκές, τρόπος ψεκασμού, αντιμετώπιση εχθρών και ασθενειών, τρόπος συγκομιδής, τρόπος μεταποίησης), ώστε όλα να γίνονται με τον τελειότερο τρόπο, δίνοντας τους το μέγιστο κέρδος/κιλό προϊόντος. Η καλλιέργεια της φιστικιάς στην Ισπανία ξεκίνησε από το 2005 κι έχει φτάσει πλέον να καλύπτει μια έκταση 780 χιλιάδων στρεμμάτων εκ των οποίων μόνον τα 100 χιλιάδες στρέμματα είναι παραγωγικά δένδρα (άνω των 7 ετών), είναι όλα πολύ μικρής ηλικίας ακόμα, ενώ υπάρχει ανοδική τάση φύτευσης κάθε χρόνο. Τα τελευταία 8 χρόνια έχει 8πλασιαστεί η φυτευθείσα έκταση. Το 2023 μονάχα φυτεύτηκαν 120 χιλιάδες στρέμματα. Βέβαια η παραγωγή τους ακόμα είναι μικρή : το 2023 έφτασε στους 7.500 τόνους (χρονιά μεγάλης παραγωγής), ενώ το 2024 (χρονιά χαμηλής παραγωγής) έφτασε τους 3.800 τόνους. Το 90% της παραγωγής τους εξάγεται

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 47

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΦΙΣΤΙΚΙΆ

Από αριστερά προς τα δεξιά οι : Χονδρόπουλος Γ., Hussein Hokmabadi - (Ιράν), Μιχαηλίδης Θέμης (UC DAVIS), Παπακωνσταντίνου Ανδρέας.

H Ελληνίδα καθηγήτρια Δρακακάκη Γεωργία στο πανεπιστήμιο DAVIS της Καλιφόρνιας (εκ Κρήτης).

48 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

με τιμές από 4,0 έως 6,5 ευρώ/κγ. σε Ιταλία, Γαλλία και Γερμανία. Η αναμενόμενη παραγωγή της χώρας σε λίγα χρόνια θα είναι περί τους 140-180 χιλιάδες τόνους φιστικιού ετησίως. Πράγμα που σημαίνει ότι θα καλύψει ολόκληρη την κατανάλωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα εξάγει και σε τρίτες χώρες. Βέβαια η αρδευόμενη επιφάνεια της χώρας με φιστίκια είναι το 30% της συνολικής καλλιέργειας φιστικιού, επομένως η πλειοψηφία είναι ξηρικές καλλιέργειες, που αντικατέστησαν φυτείες ελιάς, ως περισσότερο αποδοτική. Η Τουρκία καλλιεργεί μια τεράστια έκταση περί τα 4,2 εκατομμύρια στρέμματα με φιστικιές και παράγει περίπου 130-250 χιλιάδες τόνους ξηρού φιστικιού/χρόνο, αναλόγως την χρονιά παραγωγής. Η καλλιέργεια γίνεται κατά το μεγαλύτερο μέρος πάνω σε ξηρικά, πετρώδη και άγονα εδάφη, με σχετικά πρωτόγονες συνθήκες. Για αυτό τον λόγο και οι μικρές αποδόσεις. Το Ιράν καλλιεργεί μια έκταση 4,5 εκατομμύρια στρέμματα με φιστικιές και παράγει κατά μέσο όρο περίπου 200-230 χιλιάδες τόνους ξηρό φιστίκι ετησίως. Και οι λόγοι αυτής της μικρής παραγωγικότητας είναι : η μεγάλη έλλειψη νερού άρδευσης, το αρδευτικό νερό μεγάλης αλατότητας, ο μεγάλος πολυκερματισμός των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, όπως και τα ακατάλληλα εδάφη φύτευσης.

Η καλλιέργεια της φιστικιάς στην Ελλάδα Το ελληνικό φιστίκι καλλιεργείται σε μια έκταση 70-80 χιλιάδων στρεμμάτων στην Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα (Αίγινα, Αττική, Φθιώτιδα, Θεσσαλία, Μαγνησία, Χαλκιδική). Καλλιεργείται στην πλειοψηφία του σε γόνιμα εδάφη, με αυξημένο ποσοστό ασβεστίου (αλκαλικά εδάφη), όπως άλλωστε το επιθυμεί και το ίδιο το φυτό και με βαθμό οξύτητας εδάφους (pH) από 6,5 έως 7,8. Οι ποικιλίες που καλλιεργούνται στην χώρα μας είναι σήμερα δύο. Η πρώτη ποικιλία, η λεγόμενη και «Αιγίνης» γιατί πρωτο-εγκαταστάθηκε στον Ελλαδικό χώρο στην Αίγινα από τον Νίκο Πέρογλου το 1890, λέγεται αλλιώς και «Νυχάτη», (λόγω της απόληξης του σχήματος του κελύφους σε μορφή νυχιού), καλλιεργείται σε ποσοστό 80-90% των ελληνικών εκτάσεων με φιστίκι. Μπαίνει σε παραγωγή μετά το 7ο έτος καλλιέργειας και έχει σαν κύριο γνώρισμα, σε υπέρτατο βαθμό το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας, δηλαδή εναλλαγή μικρής παραγωγής το ένα έτος (off χρονιά), όπου η παραγωγή του δέντρου μπορεί να φτάσει από μηδέν έως 5 κγ./δέντρο και την καλή χρονιά της μεγάλης παραγωγής, (on χρονιά), όπου η παραγωγή μπορεί να φτάσει έως και 30 κιλά ξηρού φιστικιού/δέντρο σε ενήλικα δέντρα άνω των 25 ετών. Αυτό λοιπόν το φαινόμενο της συγκεκριμένης ποικιλίας αποτελεί σήμερα κι ένα πολύ μεγάλο «αγκάθι» της ελληνικής φιστικο-καλλιέργειας για δύο λόγους : 1. Την off χρονιά, η καλλιέργεια δεν βγάζει ούτε τα έξοδά της, λόγω της ελάχιστης παραγωγής, με αποτέλεσμα να πρέπει να υπάρχει οικονομικό υπόβαθρο από την προηγούμενη (on) χρονιά, για την επιβίωση της εκμετάλλευσης και 2. Την μια χρονιά υπάρχει αρκετή παραγωγή στην χώρα, και μπορεί να γίνει και εξαγωγή εκτός συνόρων, ενώ την επόμενη χρονιά η παραγωγή σε όλη τη χώρα καλύπτει μετά βίας τις εγχώριες απαιτήσεις, με κύρια συνέπεια να μην μπορεί με τον τρόπο αυτό, να σταθεροποιηθεί και η στήριξη σε ένα μόνιμο εμπορικό εξαγωγικό πελατολόγιο. Το αποτέλεσμα είναι να μην λαμβάνεται σοβαρά η χώρα ως εξαγωγική στην διεθνή σκηνή στο συγκεκριμένο προϊόν (κύριος ανασταλτικός παράγοντας).

Η πυκνότητα φύτευσης αυτής της ποικιλίας ενδείκνυται σε αποστάσεις 7x7 μέτρα στα γόνιμα και αρδευόμενα εδάφη, δηλαδή 20 δένδρα/στρέμμα, λόγω της μεγάλης τάσης του δέντρου να πλαγιοκλαδίζει, οπότε ανοίγει πολύ στα πλάγια και απαιτεί πολύ χώρο. Σε λιγότερο εύφορα εδάφη και χωρίς άρδευση, θα μπορούσε να φυτευτεί και πυκνότερα 6,5x6,5 μέτρα, ακόμα και 6x6. Φυσικά η πυκνότητα των αρσενικών στο στρέμμα στην Ελλάδα δεν έχει καμία σχέση με της Καλιφόρνιας. Εδώ πρέπει να είναι 8-10% και αυτό εξηγείται εύκολα, καθώς όσο μεγαλύτερες είναι οι εκτάσεις καλλιέργειας, τόσο δύναται να μικραίνει το ποσοστό των αρσενικών/στρέμμα. Η νεότερη ποικιλία που υπάρχει και ξεκίνησε να καλλιεργείται δειλά-δειλά στην χώρα μας από το 1990, είναι η ποικιλία «Ποντίκης», (πήρε το όνομά της από τον καθηγητή δενδροκομίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Κωνσταντίνο Ποντίκη, ο οποίος την ανακάλυψε πειραματιζόμενος). Στην ποικιλία αυτή δεν είναι τόσο έντονο το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας, υπολογίζεται περίπου στο 30-40% της (on) χρονιάς, η παραγωγή της (off) χρονιάς. Επίσης παρουσιάζει μεγαλύτερο ποσοστό ανοικτών φιστικιών (85-98%), σε σύγκριση με την «Νυχάτη», στην οποία το ποσοστό αυτό φτάνει κατά κανόνα στο 75%, χωρίς να αποκλείεται να δούμε μεμονωμένες περιπτώσεις και μέχρι 90%. Η ποικιλία «Ποντίκης» έχει πιο στρογγυλό, πιο γλυκό και πιο πράσινο καρπό(ψίχα), από την «Νυχάτη». Το κέλυφος όμως στην «Ποντίκης» δεν διαχωρίζεται με τα χέρια τόσο εύκολα, ώστε να ανοίξει και να αφαιρεθεί η ψίχα, όσο

στην «Νυχάτη». Στοιχείο που θεωρείται ως έντονο μειονέκτημα, όταν το προϊόν πρόκειται να καταναλωθεί ως σνακ (συνοδευτικό ποτού). Επίσης επειδή το περίβλημα της ψίχας (μέσα από το κέλυφος), στην ποικιλία «Ποντίκης», είναι έντονα κόκκινο, κατά την αναπόφευκτη διαδικασία εμβάπτισης στο νερό (για την απομάκρυνση των κλούβιων φιστικιών), βάφει-λεκιάζει το κέλυφος, με κόκκινη απόχρωση. Κάτι που επίσης παρατηρείται κατά την διαδικασία ψησίματος του καρπού για την διάθεσή του στην κατανάλωση ως σνακ. Στοιχείο που επίσης θεωρείται ως έντονο μειονέκτημα. Επίσης η ποικιλία «Ποντίκης» είναι σύμφωνα με τις τελευταίες ενδείξεις, μάλλον πιο απαιτητική σε ώρες ψύχους, από την «Νυχάτη», με αποτέλεσμα να παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια κάποια προβλήματα μειωμένης παραγωγικότητας/έτος. Επίσης είναι πολύ πιο ορθόκλαδη, έναντι της «Νυχάτης», επομένως μπορεί να φυτευτεί σε πολύ μεγαλύτερη πυκνότητα, ακόμα και 5x5 μέτρα, δηλαδή πυκνότητα φύτευσης 40 δένδρα/στρέμμα. Το υποκείμενο που παραδοσιακά χρησιμοποιείται σε ποσοστό 90% από τους φυτωριούχους της χώρας μας είναι η τσικουδιά (Pistachia terebinthus), μέτρια ανθεκτική στην Φυτόφθορα και περισσότερο στο ασβέστιο, αλλά καθόλου ανθεκτική στην Βερτισιλλίωση, η οποία ταλαιπωρεί πλέον τις νέες φυτείες, λόγω των προηγούμενων καλλιεργειών (βαμβάκι, τομάτα, ελιά), όπου ενδημούσε αυτός ο μύκητας (Verticillium Dahliae). Τα τελευταία 5-6 χρόνια μαθεύτηκε επιτέλους και στην Ελλάδα το υποκείμενο

UCB1, (μετά από 30 χρόνια αποκλειστικής εφαρμογής στις ΗΠΑ και 15 χρόνια στην Ισπανία), αρχίζει και προτείνεται από μερικούς φυτωριούχους ως εναλλακτική πρόταση, κάτω βέβαια κι από την πίεση της ζήτησης των πελατών τους για αυτό το υποκείμενο, δεδομένου ότι κοστίζει περισσότερο από την απλή τσικουδιά, αφού πρέπει να εισαχθεί ο σπόρος από την Καλιφόρνια, ή ακόμα καλύτερα, από φέτος θα εισάγεται από την Ισπανία, αφού εκεί πλέον αγοράστηκαν τα εμπορικά δικαιώματα του συγκεκριμένου υποκειμένου για όλη την Ευρώπη. Καμία χώρα εκ των προαναφερομένων δεν είναι τόσο φτωχή σε ποικιλίες, όσο η χώρα μας. Στο Ιράν υπάρχουν συνεχή προγράμματα γενετικής βελτίωσης των ποιοτικών χαρακτηριστικών των 5-6 ποικιλιών, ώστε να βρεθούν καλύτερα υποκείμενα ανθεκτικότερα στην αλατότητα και στα εδαφικά παθογόνα (Βερτισιλλίωση, φυτόφθορα), και ποικιλίες θηλυκές με μικρότερες απαιτήσεις σε ώρες ψύχους, καθώς πλέον τώρα λόγω των ολοένα και περισσότερο ήπιων χειμώνων, ήδη το Ιράν αντιμετωπίζει εντονότερα το πρόβλημα της μειωμένης παραγωγής, λόγω ελλειπτικών ωρών ψύχους, ειδικά στις νοτιότερες περιοχές της χώρας. Αυτός άλλωστε είναι κι ο λόγος που και στη χώρα μας φέτος, η Αίγινα είχε σχεδόν μηδενική παραγωγή. Το ζήτημα δηλαδή της αλλαγής των καιρικών συνθηκών λόγω κλιματικής αλλαγής είναι πλέον στην πόρτα μας και τα επόμενα χρόνια θα μας απασχολήσει έντονα έως δραματικά. Έχουμε λοιπόν ένα λαμπρό παράδειγμα να μιμηθούμε, αν επιθυμούμε την σοβαρή εξέλιξή μας, και είναι αυτό της Καλιφόρνιας. Το γνωρίσαμε από κοντά πλέον πρόσφατα, (στο συνέδριο), είδαμε ότι λειτουργεί ως ένα τέλειο πρότυπο που θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε, ως χώρα, ώστε να κάνουμε την καλλιέργειά μας αποδοτικότερη κι εμείς. Έστω και κατ’ελάχιστο, αν παίρναμε λίγο από τον τρόπο λειτουργίας τους, θα ωφελούμασταν αφάνταστα. Δεν εννοώ φυσικά να αλλάξουμε τις ποικιλίες μας με εκείνες της Καλιφόρνιας. Εννοώ να συνεργαστούμε ως Έλληνες φιστικο-παραγωγοί ώστε να αυτοχρηματοδοτήσουμε μια σοβαρή επιστημονική έρευνα, μέσω της οποίας θα βρούμε ποικιλίες εγκλιματισμένες στα δικά μας δεδομένα, με πολύ μικρότερη παρενιαυτοφορία, ώστε να παράγουμε και την off χρονιά μεγαλύτερη παραγωγή, αυξάνοντας κατά πολύ το εισόδημα των παραγωγών μας, και παράλληλα και την δυνατότητα παρεμβάσεων στη διεθνή αγορά κάθε χρόνο. n

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 49

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΚΕΡΑΣΙΑ

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΕΝΤΕ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΚΕΡΑΣΙΑΣ Περιγραφή χαρακτηριστικών και αξιολόγηση

Στο παρόν κείμενο περιγράφονται και αξιολογούνται τα χαρακτηριστικά που εμφάνισαν και η προσαρμοστικότητα στις εδαφοκλιματικές συνθήκες της χώρας μας πέντε ποικιλιών κερασιάς, όπως φάνηκαν στις συλλογές αξιολόγησης του Τμήματος Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Νάουσας του Ι.Γ.Β.&Φ.Π. Μεταξύ αυτών, οι δύο (Nimba και Red Pacific) είναι από τα best seller της διακίνησης και φύτευσης δενδρυλλίων στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΗΣ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΙΔΗΣ ΕΛ.Γ.Ο. “ΔΗΜΗΤΡΑ” - Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων, Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Νάουσας

50 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Royal Lee

Royal Lynn

Red Paciﬁc

Nimba

B. Burlat B. Burlat

Kosara

14/4

13/4

11/4

12/4

14/4

13/4

9/4

8/4

7/4

6/4

5/4

10/4

12/4

11/4

10/4

9/4

8/4

7/4

4/4

6/4

3/4

5/4

2/4

4/4

3/4

1/4 31/3 2/4 1/4

31/3 30/3

30/3 29/3

29/3 28/3

28/3 27/3

26/3 25/3 27/3 26/3

24/3 23/3 25/3 24/3

12/3 12/3 13/3 13/3 14/3 14/3 15/3 15/3 16/3 16/3 17/3 17/3 18/3 18/3 19/3 19/3 20/3 20/3 21/3 21/3 22/3 23/3 22/3

10/3 10/3 11/3 11/3

Kosara

Γράφημα 2 Περίοδος ωρίμανσης των περιγραφόμενων ποικιλιών, σε σύγκριση με την B. Burlat. (Μέσοι Όροι παραγωγικής πενταετίας). B. Burlat B. Burlat

Nimba Nimba

Red Paciﬁc Red Paciﬁc

Royal Lee Royal Lee

Kosara Kosara

26/5

25/5 26/5

24/5 25/5

23/5 24/5

22/5 23/5

21/5 22/5

20/5 21/5

20/5

19/5

18/5

17/5

18/5

17/5

16/5 16/5

15/5 15/5

14/5 14/5

13/5 13/5

12/5 12/5

11/5 11/5

10/5 10/5

Royal Lynn Royal Lynn

9/5 9/5

αρουσιάζονται πέντε ποικιλίες κερασιάς, οι τέσσερις προέλευσης Η.Π.Α. και η μία (Kosara) βουλγαρικής προέλευσης. Περιγράφονται τα χαρακτηριστικά των ποικιλιών και η προσαρμοστικότητά τους στις εδαφοκλιματικές συνθήκες της χώρας μας, όπως εμφανίστηκαν στις συλλογές αξιολόγησης του Τμήματος Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Νάουσας του Ι.Γ.Β.&Φ.Π., σε σύγκριση με την κλασική ποικιλία / δείκτη Bigarreau Burlat. Η περιγραφή των χαρακτηριστικών στηρίζεται στις λίστες που έχει συντάξει η UPOV, το IPGRI, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Γενετικού Υλικού Πυρηνοκάρπων και το Ινστιτούτο Ελέγχου Ποικιλιών της χώρας μας, για να μπορεί να αξιοποιηθεί και από αυτούς τους φορείς, πλην της επιστημονικής κοινότητας και των παραγωγών κερασιάς. Μεθοδολογία / κλιματικά δεδομένα Οι περιγραφόμενες ποικιλίες εγκαταστάθηκαν στις πειραματικές συλλογές αξιολόγησης των ποικιλιών του Τμήματος Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων (του Ινστιτούτου Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων) στο Κεντρικό Αγρόκτημα Ναούσης το 2015. Οι ποικιλίες κερασιάς Nimba και Red Pacific είναι εμβολιασμένες σε υποκείμενο Gisela 6, η ποικιλία Royal Lynn είναι εμβολιασμένη σε Maxma 14, η ποικιλία Royal Lee είναι εμβολιασμένη σε CAB 6-P και τέλος, η ποικιλία Kosara είναι εμβολιασμένη σε σπορόφυτο αγριοκερασιάς. Όλες οι παραπάνω φυτεύτηκαν σε δύο επαναλήψεις, από δύο δένδρα στην κάθε επανάληψη. Οι αποστάσεις φύτευσης των δένδρων ήταν 6 x 6 m και η διαμόρφωση της κόμης αυτών, σε ανοιχτό ελεύθερο κύπελλο. Από τα μετεωρολογικά στοιχεία της τελευταίας δεκαετίας (2015-2024) που κρατά το Τ.Φ.Ο.Δ.Ν., προκύπτουν τα παρακάτω συνοπτικά δεδομένα για το κλίμα του Κεντρικού Αγροκτήματος (Πίνακας 1).

Γράφημα 1: Περίοδος άνθησης των περιγραφόμενων ποικιλιών σε σύγκριση με την B. Burlat. (Μέσοι Όροι παραγωγικής πενταετίας).

26/5

25/5

24/5

23/5

22/5

21/5

20/5

19/5

18/5

17/5

16/5

15/5

14/5

13/5

12/5

11/5

10/5

9/5

Nimba

Red Paciﬁc

Royal Lee

Γράφημα 3 Περίοδος φυλλόπτωσης των περιγραφόμενων ποικιλιών, σε σύγκριση με την B. Burlat. (Μέσοι Όροι παραγωγικής πενταετίας).

Kosara

Royal Lynn

26/5

25/5

24/5

23/5

22/5

21/5

20/5

19/5

18/5

17/5

16/5

15/5

14/5

13/5

12/5

11/5

10/5

9/5

Red Paciﬁc

Kosara

Nimba

Red Paciﬁc

Kosara

B. Burlat Nimba

Royal Lynn B. Burlat

Royal Lynn Royal Lee

8/11 9/11 10/11 11/11 12/11 13/11 14/11 15/11 16/11 17/11 18/11 19/11 20/11 21/11 22/11 23/11 24/11 25/11 26/11 27/11 28/11 29/11 30/11 1/12 2/12 3/12 4/12 5/12 6/12 7/12 8/12 9/12 10/12 11/12 12/12 13/12 14/12 15/12 16/12 17/12 18/12 19/12 20/12 21/12 22/12 23/12 24/12

Royal Lee

Γράφημα 4 Παραγωγικότητα σε kg/cm2 του εμβαδού της τομής του κορμού των περιγραφόμενων ποικιλιών, σε σύγκριση με την B. Burlat. (Μέσοι Όροι παραγωγικής πενταετίας).

Πίνακας 1 ÕØÏÌÅÔÑÏ

145 m

ÃÅÙÃÑÁÖÉÊÏ ÐËÁÔÏÓ

40ï 62’

ÃÅÙÃÑÁÖÉÊÏ ÌÇÊÏÓ

22ï 11’

Nimba

ÌÅÓÇ ÅÔÇÓÉÁ ÂÑÏ×ÏÐÔÙÓÇ

684,3 mm

Nimba

ÌÅÓÇ ÅÔÇÓÉÁ ÈÅÑÌÏÊÑÁÓÉÁ ÁÅÑÏÓ

16,6oC

Red Paciﬁc

Red Kosara Paciﬁc

B. Burlat

Kosara Royal Lynn

0,19

0,18

0,17

0,16

0,15

0,14

0,13

0,12

0,11

0,10

0,09

0,08

0,07

0,06

0,05

0,04

0,03

0,02

Royal Lynn

ÉÏÕËÉÏÓ

ØÕ×ÑÏÔÅÑÏÓ ÌÇÍÁÓ

ÉÁÍÏÕÁÑÉÏÓ

ÌÅÓÇ ÌÅÃÉÓÔÇ ÈÅÑÌÏÊÑÁÓÉÁ ÁÅÑÏÓ ÈÅÑÌÏÔÅÑÏÕ ÌÇÍÁ

33,0oC

ÌÅÓÇ ÅËÁ×ÉÓÔÇ ÈÅÑÌÏÊÑÁÓÉÁ ÁÅÑÏÓ ØÕ×ÑÏÔÅÑÏÕ ÌÇÍÁ

1,3oC

ÅÔÇÓÉÏ ÈÅÑÌÏÌÅÔÑÉÊÏ ÅÕÑÏÓ

31,7oC

ÁÐÏËÕÔÏÓ ÌÅÃÉÓÔÇ ÈÅÑÌÏÊÑÁÓÉÁ

41,0oC (ÉÏÕÍÉÏÓ 2017)

ÁÐÏËÕÔÏÓ ÅËÁ×ÉÓÔÇ ÈÅÑÌÏÊÑÁÓÉÁ

-12,0oC (ÉÁÍÏÕÁÑÉÏÓ 2017)

ÂÉÏÊËÉÌÁÔÉÊÏÓ ÏÑÏÖÏÓ

ÕÐÏÛÃÑÏÓ ÌÅ ÌÅÔÑÉÁ ØÕ×ÑÏÕÓ ×ÅÉÌÙÍÅÓ

0,19

0,18

0,17

0,14

0,13

0,12

0,11

0,10

0,09

0,08

0,07

0,06

0,05

0,04

0,03

0,02

0,01

0,00

0,16

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 51

0,15

0,01

0,00

B. Burlat Royal Lee

ÈÅÑÌÏÔÅÑÏÓ ÌÇÍÁÓ

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΚΕΡΑΣΙΑ Αλφαβητική περιγραφή και αξιολόγηση ποικιλιών KOSARA Συνώνυμα: Kossara. Γενικά: Κόκκινη, τραγανή ποικιλία, μεσοπρώιμης εποχής ωρίμανσης, με πολύ μεγάλο μέγεθος καρπού. Καταγωγή και εξάπλωση: Δημιουργήθηκε στη Βουλγαρία, αποτέλεσμα in vitro προγράμματος γενετικής βελτίωσης ποικιλιών, του Fruit Growing Research Institute / Institute of Agriculture της Φιλιππούπολης. Είναι προϊόν εργαστηριακής διασταύρωσης των ποικιλιών Ranna Cherna x B. Burlat. Το Τ.Φ.Ο.Δ.Ν. την έφερε από την Ιταλία (γι’ αυτό και διατηρούμε επιφύλαξη αν πρόκειται ακριβώς για την Kosara) και την εγκατέστησε στις συλλογές του αξιολόγησης το 2015, εμβολιασμένη σε υποκείμενο σπορόφυτο αγριοκερασιάς. Δεν έχει διαδοθεί στη χώρα μας. Δένδρο: Μεγάλου μεγέθους, ημιορθόκλαδο, με πυκνή κόμη. Η ετήσια βλάστηση του δένδρου είναι πολύ ζωηρή. Οι αποδόσεις του είναι πολύ μεγάλες (0,17 kg/cm2 τομής κορμού). Φύλλο: Ωοειδές, μεγάλου μεγέθους, με οδόντωση διπλά πριονωτή. Η φυλλόπτωση το φθινόπωρο είναι μέσης εποχής, ξεκινά μετά από το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Νοεμβρίου και αποπερατώνεται στα μέσα Δεκεμβρίου. Καρποφόρα όργανα: Καρποφορεί σε μπουκέτα του Μαΐου (σπερ). Άνθος: Τα άνθη φέρουν πέταλα κυκλικά, έλοβα, μεγάλου μεγέθους. Η άνθηση είναι μεσοόψιμης εποχής, ανθίζει πέντε ημέρες αργότερα από την B. Burlat. Η ποικιλία είναι αυτοασυμβίβαστη και χρειάζεται σταυροεπικονίαση. Τα ποσοστά καρπόδεσης, από σχετικά πειράματα του Τ.Φ.Ο.Δ.Ν., είναι κανονικά και ανέρχονται στο 37,8% των ανθέων κατά μέσο όρο, στη συλλογή αξιολόγησης που εγκαταστάθηκε.

Καρπός: Νεφροειδής, χρώματος επιδερμίδας μαονιού, πάρα πολύ μεγάλου μεγέθους (10,7 g). Η σάρκα του είναι τραγανή, κόκκινου χρώματος, με γλυκιά γεύση και πολύ καλή γευστικότητα. Η περιεκτικότητα σε χυμό είναι μέτρια και το χρώμα αυτού κόκκινο. Ο ποδίσκος του καρπού είναι κοντός (3,8 cm) και δεν παρουσιάζει βράκτια φύλλα. Ωριμάζει στα μέσα του Μαΐου, έξι ημέρες αργότερα από την B. Burlat. Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται ότι είναι υπερπρώιμη ποικιλία που ωριμάζει αρκετές ημέρες πριν από την B. Burlat (εξ’ ου και οι επιφυλάξεις μας για το αν πρόκειται για τη γνήσια Kosara). Παρουσιάζει ευαισθησία στο σχίσιμο από παρατηρήσεις αγρού, γεγονός που αποτυπώθηκε και στα τεστ Christensen που υποβλήθηκε επί του εργαστηρίου (δείκτης Christensen: 56,8). Το σχίσιμο εμφανίζεται συνήθως στα πλευρά του καρπού. Παρουσιάζει σχετική ανθεκτικότητα στη Μονίλια (το 2023 που ήταν μια πολύ δύσκολη χρονιά, είχε περιορισμένες ζημιές στους καρπούς). Γενικώς δεν εμφανίζει δίδυμους καρπούς. Μία χρονιά μόνο εκ των μελετώμενων, το 2019, παρουσίασε λίγους δίδυμους καρπούς.

Πυρήνας: Ωοειδούς σχήματος, μικρού μεγέθους (0,38 g). Το άκρο του είναι πιεσμένο και η ραφή σχηματίζει απλή τρόπιδα. Η σύμφυσή του με τη σάρκα είναι ισχυρή. Επικονιαστές: Δεν έχουν γίνει σχετικά πειράματα στο Τ.Φ.Ο.Δ.Ν. Από παρατηρήσεις φαίνεται να επικονιάζεται καλά από τις Early Korvic και Big Lory και κατά χρονιές από τις B. Burlat, Nimba, Red Pacific, Frisco και Rocket. Στη βιβλιογραφία αναφέρονται ως καλοί επικονιαστές η B. Burlat και η Nalina. Η διεθνής βιβλιογραφία την κατατάσσει στο γκρουπ επικονίασης XLIII, με S2S9 ομάδα αλληλόμορφων γονιδίων, που καθιστά την Kosara ασυμβίβαστη με την Primulat. Συμπεράσματα: Δεν μπορούμε να εκφράσουμε άποψη διάδοσης ή όχι στη χώρα μας λόγω παρεκκλίσεων των χαρακτηριστικών της από τη διεθνή βιβλιογραφία και τις παρατηρήσεις μας. Εκτός και αν οι διαφορές της έκφανσης των χαρακτηριστικών της είναι τόσο χτυπητές στην Ελλάδα σε σύγκριση με τις χώρες του εξωτερικού. Η βιβλιογραφία την αναφέρει ως μια υπερπρώιμη αλλά μέσου μεγέθους καρπού ποικιλία και στις παρατηρήσεις μας φαίνεται να είναι μια αξιόλογη, μεσοπρώιμη, μεγαλόκαρπη ποικιλία.

NIMBA Συνώνυμα: SMS 290. Γενικά: Κόκκινη, τραγανή ποικιλία, πρώιμης εποχής ωρίμανσης, με πολύ μεγάλο μέγεθος καρπού. Καταγωγή και εξάπλωση: Δημιουργήθηκε στις Η.Π.Α. (Καλιφόρνια) από το SMS Unlimited LLC. Δεν έχει γίνει γνωστή η γενετική της καταγωγή. Κατοχυρώθηκε το 2013 με δικαιοπάροχο στην Ευρώπη την COT International. Το Τ.Φ.Ο.Δ.Ν. την εγκατέστησε στις συλλογές του αξιολόγησης το 2015, εμβολιασμένη σε υποκείμενο Gisela 6. Έχει ήδη εγκατασταθεί σε πολλές φυτείες στην

52 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Ελλάδα και τείνει να γίνει η κυρίαρχη πρώιμη ποικιλία στη χώρα μας. Δένδρο: Μεγάλου μεγέθους, ημιορθόκλαδο, με πυκνή κόμη. Η ετήσια βλάστηση του δένδρου είναι ζωηρή. Οι αποδόσεις του είναι πολύ μεγάλες (0,18 kg/cm2 τομής κορμού). Φύλλο: Ελλειπτικού σχήματος, πολύ μεγάλου μεγέθους, με οδόντωση διπλά πριονωτή. Η φυλλόπτωση το φθινόπωρο είναι μέσης εποχής, ξεκινά μετά από το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Νοεμβρίου και αποπερατώνεται στα μέσα Δεκεμβρίου. Καρποφόρα όργανα: Καρποφορεί σε μπουκέτα του Μαΐου (σπερ). Άνθος: Τα άνθη φέρουν πέταλα καρδιόσχημα, μεγάλου μεγέθους. Η άνθηση είναι πρώιμης εποχής, ανθίζει μαζί με την B. Burlat. Η ποικιλία είναι αυτοασυμβίβαστη και χρειάζεται σταυροεπικονίαση. Τα ποσοστά καρπόδεσης, από σχετικά πειράματα του Τ.Φ.Ο.Δ.Ν., είναι κανονικά και ανέρχονται στο 36,6% των ανθέων κατά μέσο όρο, στη συλλογή αξιολόγησης που εγκαταστάθηκε. Καρπός: Νεφροειδής, χρώματος επιδερμίδας μαονιού, πάρα πολύ μεγάλου

μεγέθους (11,5 g), με ομοιομορφία φορτίου. Η σάρκα του είναι τραγανή, κόκκινου χρώματος, με γλυκιά γεύση και καλή γευστικότητα. Η περιεκτικότητα σε χυμό είναι ενδιάμεση και το χρώμα αυτού κόκκινο. Ο ποδίσκος του καρπού είναι κοντός (3,8 cm) και δεν παρουσιάζει βράκτια φύλλα. Ωριμάζει στο δεύτερο δεκαήμερο του Μαΐου, μαζί ή μία ημέρα αργότερα από την B. Burlat. Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονταν ότι ωριμάζει πέντε ημέρες πριν από την B. Burlat αλλά με την πάροδο του χρόνου η εποχή αναθεωρήθηκε όπως παρατηρήθηκε και στις συλλογές του Τ.Φ.Ο.Δ.Ν. (μαζί δηλαδή με την B. Burlat). Παρουσιάζει ευαισθησία στο σχίσιμο από παρατηρήσεις αγρού, γεγονός που αποτυπώθηκε και στα τεστ Christensen που υποβλήθηκε επί του εργαστηρίου (δείκτης Christensen: 60,4). Το σχίσιμο εμφανίζεται συνήθως στα πλευρά του καρπού. Παρουσιάζει μεγάλη ευαισθησία στη Μονίλια ειδικά όταν προηγείται σχίσιμο του καρπού από βροχοπτώσεις. Δεν εμφανίζει δίδυμους καρπούς.

Πυρήνας: Ωοειδούς σχήματος, μετρίου μεγέθους (0,43 g). Το άκρο του είναι πιεσμένο και η ραφή σχηματίζει διπλή τρόπιδα. Η σύμφυσή του με τη σάρκα είναι ενδιάμεση. Επικονιαστές: Δεν έχουν γίνει σχετικά πειράματα στο Τ.Φ.Ο.Δ.Ν. Κύριος προτεινόμενος επικονιαστής της, με τον οποίο έχει διαδοθεί ευρέως ως καλλιεργητικό ζευγάρι, είναι η Red Pacific. Από παρατηρήσεις φαίνεται να επικονιάζεται και από άλλες πρωιμανθείς ποικιλίες, όπως η B. Burlat. Στη βιβλιογραφία αναφέρονται ως καλοί επικονιαστές οι Samba, Satin, Tamara, Sweetheart, B. Burlat, Aida, κ.ά. Η διεθνής βιβλιογραφία την κατατάσσει στο γκρουπ επικονίασης IV, με S2S3 ομάδα αλληλόμορφων γονιδίων, που καθιστά τη Nimba ασυμβίβαστη με τις ποικιλίες Big Lory, Sue, Vega, Vogue και Victor. Συμπεράσματα: Πρόκειται περί πρώιμης, πολύ παραγωγικής και μεγαλόκαρπης ποικιλίας. Έχει ήδη διαδοθεί στη χώρα μας ως καλλιεργητικό ζευγάρι με τη Red Pacific και ενδείκνυται η περεταίρω διάδοσή της στις πρώιμες περιοχές, ως μια αξιόπιστη και σταθερά μεγαλόκαρπη ποικιλία.

RED PACIFIC Συνώνυμα: Pacific Red, SMS 291. Γενικά: Κόκκινη, αυτογόνιμη, τραγανή ποικιλία, μεσοπρώιμης εποχής ωρίμανσης, με πολύ μεγάλο μέγεθος καρπού. Καταγωγή και εξάπλωση: Δημιουργήθηκε στις Η.Π.Α. (Καλιφόρνια) από το SMS Unlimited LLC. Δεν έχει γίνει γνωστή η γενετική της καταγωγή. Κατοχυρώθηκε το 2015 με δικαιοπάροχο στην Ευρώπη την COT International. Το Τ.Φ.Ο.Δ.Ν. την εγκατέστησε στις συλλογές του αξιολόγησης το 2015, εμβολιασμένη σε υποκείμενο Gisela 6. Έχει ήδη εγκατασταθεί σε πολλές φυτείες στην Ελλάδα, ιδιαίτερα ως κύριος επικονιαστής της ραγδαία διαδιδόμενης Nimba. Δένδρο: Μεγάλου μεγέθους, πλαγιόκλαδο, με πυκνή κόμη. Η είσοδός του στην παραγωγική διαδικασία γίνεται γρήγορα και εντυπωσιακότερα από τη Nimba. Η ετήσια βλάστηση του δένδρου είναι ζωηρή. Οι αποδόσεις του είναι πολύ μεγάλες (0,17 kg/cm2 τομής κορμού). Φύλλο: Ελλειπτικού σχήματος, μεγάλου μεγέθους, με οδόντωση τριπλά πριονωτή. Η φυλλόπτωση το φθινόπωρο είναι μεσοπρώιμη, ξεκινά από το πρώτο δεκαή-

μερο του Νοεμβρίου και αποπερατώνεται στις αρχές Δεκεμβρίου. Καρποφόρα όργανα: Καρποφορεί σε μπουκέτα του Μαΐου (σπερ). Άνθος: Τα άνθη φέρουν πέταλα κυκλικά, έλοβα, μεγάλου μεγέθους. Η άνθηση είναι πρώιμης εποχής, ανθίζει μαζί με την B. Burlat. Η ποικιλία είναι αυτογόνιμη και δεν χρειάζεται σταυροεπικονίαση. Τα ποσοστά καρπόδεσης, από σχετικά πειράματα του Τ.Φ.Ο.Δ.Ν., είναι μεγάλα και ανέρχονται στο 41,4% των ανθέων κατά μέσο όρο, στη συλλογή αξιολόγησης που εγκαταστάθηκε.

Έχει S4’S9 ομάδα αλληλόμορφων γονιδίων και ανήκει στο γκρουπ επικονίασης SC, στο γκρουπ δηλαδή των αυτογόνιμων ποικιλιών, που είναι ταυτόχρονα και καθολικοί δότες. Είναι δηλαδή πολύ καλός επικονιαστής όλων των ποικιλιών που συνανθίζουν μαζί της. Καρπός: Επιμήκης νεφροειδής, χρώματος επιδερμίδας μαονιού, πολύ μεγάλου μεγέθους (9,5 g). Η σάρκα του είναι τραγανή, σκούρου κόκκινου χρώματος, με γλυκιά γεύση και πολύ καλή γευστικότητα. Η περιεκτικότητα σε χυμό είναι ενδιάμεση προς υψηλή και το χρώμα αυτού κόκκινο.

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 53

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΚΕΡΑΣΙΑ

Ο ποδίσκος του καρπού είναι κοντός (3,5 cm) και δεν παρουσιάζει βράκτια φύλλα. Ωριμάζει στα μέσα του Μαΐου, τέσσερις έως πέντε ημέρες αργότερα από την B. Burlat. Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται ότι ωριμάζει πέντε έως έξι ημέρες μετά από την B. Burlat. Ο καρπός μπορεί να παραμείνει σε άριστη κατάσταση αναρτημένος επί του δένδρου για μερικές ημέρες και μετά το πέρας της ωρίμανσης. Παρουσιάζει ευαισθησία στο σχίσιμο από παρατηρήσεις αγρού, ενώ στα τεστ

Christensen που υποβλήθηκε επί του εργαστηρίου φαίνεται ότι είναι εξαιρετικά ευαίσθητη (δείκτης Christensen: 91,2). Το σχίσιμο εμφανίζεται συνήθως στη βάση του καρπού. Γενικώς δεν εμφανίζει δίδυμους καρπούς. Μία χρονιά μόνο εκ των μελετώμενων, το 2023, παρουσίασε ελάχιστους δίδυμους καρπούς. Πυρήνας: Ωοειδούς σχήματος, μεγάλου μεγέθους (0,52 g). Το άκρο του είναι πιεσμένο και η ραφή σχηματίζει

διπλή τρόπιδα. Η σύμφυσή του με τη σάρκα είναι ενδιάμεση. Συμπεράσματα: Πρόκειται περί αυτογόνιμης, παραγωγικής και μεγαλόκαρπης ποικιλίας, που διαδόθηκε αρκετά στη χώρα μας ως κύριος επικονιαστής της Nimba. Ενδείκνυται η διάδοσή της, ιδιαίτερα ως πετυχημένο καλλιεργητικό ζευγάρι με τη Nimba. Μπορεί όμως να σταθεί και μόνη της καλλιεργητικά, αν καλύπτονται οι κατάλληλες καλλιεργητικές και εμπορικές σκοπιμότητες.

ROYAL LEE Συνώνυμα: Regal Lee. Γενικά: Κόκκινη, τραγανή ποικιλία, μεσοπρώιμης εποχής ωρίμανσης, με μέτριο μέγεθος καρπού. Καταγωγή και εξάπλωση: Δημιουργήθηκε στις Η.Π.Α. από τη Zaiger's Genetics (Floyd Zaiger), μέλος μιας σειράς ποικιλιών (Royal) με περιορισμένες ανάγκες σε χειμερινό ψύχος. Δεν έχει γίνει γνωστή η γενετική της καταγωγή. Δικαιοπάροχός της στην Ευρώπη είναι η International Plant Selection. Το Τ.Φ.Ο.Δ.Ν. την εγκατέστησε στις συλλογές του αξιολόγησης το 2015, εμβολιασμένη σε υποκείμενο CAB 6-P. Έχει εγκατασταθεί σε περιορισμένο αριθμό φυτειών στην Ελλάδα. Δένδρο: Πολύ μεγάλου μεγέθους, ορθόκλαδο, με πυκνή κόμη. Η ετήσια βλάστηση του δένδρου είναι πολύ ζωηρή. Η έναρξη της βλαστικής περιόδου του δένδρου είναι πολύ πρώιμη, στις αρχές Μαρτίου, αφού καλύπτεται επαρκώς από ανάγκες σε ψύχος πολύ νωρίς το Χειμώνα. Οι αποδόσεις του είναι πολύ μικρές (0,06 kg/cm2 τομής κορμού). Φύλλο: Ωοειδούς σχήματος, μεγάλου μεγέθους, με οδόντωση τριπλά πριονωτή. Η φυλλόπτωση το Φθινόπωρο είναι όψιμη, ξεκινά την τελευταία εβδομάδα του Νοεμβρίου και αποπερατώνεται στα τέλη Δεκεμβρίου. Καρποφόρα όργανα: Καρποφορεί σε μπουκέτα του Μαΐου (σπερ). Άνθος: Τα άνθη φέρουν πέταλα καρδιόσχημα, μετρίου μεγέθους. Η άνθηση είναι υπερπρώιμης εποχής, ανθίζει τον Μάρτιο, 15 ημέρες νωρίτερα από την B. Burlat. Όταν αποπερατώνεται η άνθησή της υπάρχει ένα κενό λίγων ημερών πριν αρχίσουν να ανθίζουν

οι πρωιμανθείς ποικιλίες κερασιάς των συλλογών του Τ.Φ.Ο.Δ.Ν. Η ποικιλία είναι αυτοασυμβίβαστη και χρειάζεται σταυροεπικονίαση. Τα ποσοστά καρπόδεσης, από σχετικά πειράματα του Τ.Φ.Ο.Δ.Ν., είναι πολύ χαμηλά και ανέρχονται στο 13,3% των ανθέων κατά μέσο όρο, στη συλλογή αξιολόγησης που εγκαταστάθηκε. Καρπός: Νεφροειδής, χρώματος επιδερμίδας μαονιού, μετρίου μεγέθους (7,0 g). Η σάρκα του είναι τραγανή, κόκκινου χρώματος, με γλυκιά γεύση και μέτρια γευστικότητα. Η περιεκτικότητα σε χυμό είναι χαμηλή και το χρώμα αυτού ροζ. Ο ποδίσκος του καρπού είναι πολύ κοντός (2,6 cm) και δεν παρουσιάζει ή παρουσιάζει πολύ λίγα βράκτια φύλλα. Ωριμάζει στα μέσα του Μαΐου, πέντε ημέρες αργότερα από την B. Burlat. Παρουσιάζει ευαισθησία στο σχίσιμο από παρατηρήσεις αγρού, γεγονός που αποτυπώθηκε και στα τεστ Christensen που υποβλήθηκε επί του εργαστηρίου (δείκτης Christensen: 61,2). Το σχίσιμο εμφανίζεται συνήθως στη βάση του καρπού. Δεν εμφανίζει δίδυμους καρπούς. Πυρήνας: Ωοειδούς σχήματος, μετρίου

μεγέθους (0,40 g). Το άκρο του είναι πιεσμένο και η ραφή σχηματίζει διπλή τρόπιδα. Η σύμφυσή του με τη σάρκα είναι ισχυρή. Επικονιαστές: Royal Lynn, Royal Tioga. Η διεθνής βιβλιογραφία την κατατάσσει στο γκρουπ επικονίασης II, με S1S3 ομάδα αλληλόμορφων γονιδίων. Δεν έχει ουσία να αναφέρουμε με ποιες ποικιλίες είναι ασυμβίβαστη, αφού συνανθίζει στις συλλογές του Τ.Φ.Ο.Δ.Ν. μόνο με άλλες ποικιλίες της σειράς Royal. Συμπεράσματα: Πρόκειται περί μιας ποικιλίας με χαμηλές απαιτήσεις σε χειμερινό ψύχος, πολύ πρωιμανθή, αυτόστειρη, που αν δεν επικονιαστεί με μία από τις πολύ λίγες ποικιλίες της ίδιας σειράς που συνανθίζει, υπάρχει σοβαρό πρόβλημα παραγωγικότητας. Ανεξάρτητα από αυτό, πρόκειται για μια χαμηλών δυνατοτήτων ποικιλία, που το υπερπρώιμο της άνθησης δεν έχει αντίστοιχη απεικόνιση πρωίμισης και στην ωρίμανση του καρπού. Αντιθέτως, κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή από εαρινούς παγετούς, στην κρίσιμη περίοδο της άνθησης. Δεν ενδείκνυται η διάδοσή της, ούτε ακόμη και στις προβληματικές περιοχές της χώρας από πλευράς χειμερινού ψύχους (π.χ. Κρήτη).

54 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

ROYAL LYNN Γενικά: Κόκκινη, τραγανή ποικιλία, μεσοπρώιμης εποχής ωρίμανσης, με ικανοποιητικό μέγεθος καρπού. Καταγωγή και εξάπλωση: Δημιουργήθηκε στις Η.Π.Α. από τη Zaiger's Genetics (Floyd Zaiger), μέλος μιας σειράς ποικιλιών (Royal) με περιορισμένες ανάγκες σε χειμερινό ψύχος. Είναι προϊόν διασταύρωσης των ποικιλιών 91LA460 x Royal Lee. Κατοχυρώθηκε το 2007 με δικαιοπάροχο στην Ευρώπη την International Plant Selection. Το Τ.Φ.Ο.Δ.Ν. την εγκατέστησε στις συλλογές του αξιολόγησης το 2015, εμβολιασμένη σε υποκείμενο Maxma 14. Έχει εγκατασταθεί σε περιορισμένο αριθμό φυτειών στην Ελλάδα. Δένδρο: Μεγάλου μεγέθους, ορθόκλαδο, με πυκνή κόμη. Η ετήσια βλάστηση του δένδρου είναι πολύ ζωηρή. Η έναρξη της βλαστικής περιόδου του δένδρου είναι πολύ πρώιμη, στις αρχές Μαρτίου, αφού καλύπτεται επαρκώς από ανάγκες σε ψύχος πολύ νωρίς το Χειμώνα. Οι αποδόσεις του είναι μικρές (0,09 kg/ cm2 τομής κορμού). Φύλλο: Ωοειδούς σχήματος, πολύ μεγάλου μεγέθους, με οδόντωση διπλά πριονωτή. Η φυλλόπτωση το φθινόπωρο είναι όψιμη, ξεκινά την τελευταία εβδομάδα του Νοεμβρίου και αποπερατώνεται στο τελευταίο δεκαήμερο του Δεκεμβρίου. Καρποφόρα όργανα: Καρποφορεί σε μπουκέτα του Μαΐου (σπερ). Άνθος: Τα άνθη φέρουν πέταλα καρδιόσχημα, μετρίου μεγέθους. Η άνθηση είναι υπερπρώιμης εποχής, ανθίζει τον Μάρτιο, 14 ημέρες νωρίτερα από την B. Burlat. Όταν αποπερατώνεται η άνθησή της υπάρχει ένα κενό λίγων ημερών πριν αρχίσουν να ανθίζουν οι πρωιμανθείς ποικιλίες κερασιάς των συλλογών του Τ.Φ.Ο.Δ.Ν. Η ποικιλία είναι αυτοασυμβίβαστη και χρειάζεται σταυροεπικονίαση. Τα ποσοστά καρπόδεσης, από σχετικά πειράματα του Τ.Φ.Ο.Δ.Ν., είναι πολύ χαμηλά και ανέρχονται στο 10,3% των ανθέων κατά μέσο όρο, στη συλλογή αξιολόγησης που εγκαταστάθηκε. Καρπός: Νεφροειδής, χρώματος επιδερμίδας μαονιού, μεγάλου μεγέθους (7,8 g). Η σάρκα του είναι τραγανή, σκούρου κόκκινου χρώματος, με γλυκιά γεύση και πολύ καλή γευστικότητα. Η περιεκτι-

κότητα σε χυμό είναι μέτρια και το χρώμα αυτού κόκκινο. Ο ποδίσκος του καρπού είναι πολύ κοντός (3,0 cm) και δεν παρουσιάζει βράκτια φύλλα. Ωριμάζει στα μέσα του Μαΐου, επτά ημέρες αργότερα από την B. Burlat. Παρουσιάζει ευαισθησία στο σχίσιμο από παρατηρήσεις αγρού, ενώ στα τεστ Christensen που υποβλήθηκε επί του εργαστηρίου φαίνεται ότι είναι εξαιρετικά ευαίσθητη (δείκτης Christensen: 88,4). Το σχίσιμο εμφανίζεται συνήθως στα πλευρά του καρπού. Δεν εμφανίζει δίδυμους καρπούς. Πυρήνας: Ωοειδούς σχήματος, μικρού μεγέθους (0,38 g). Το άκρο του είναι πιεσμένο και η ραφή σχηματίζει διπλή τρόπιδα. Η σύμφυσή του με τη σάρκα είναι ενδιάμεση. Επικονιαστές: Royal Lee, Royal Tioga. Η διεθνής βιβλιογραφία την κατατάσσει στο γκρουπ επικονίασης IX, με S1S4 ομάδα αλληλόμορφων γονιδίων. Δεν έχει ουσία να αναφέρουμε με ποιες ποικιλίες είναι ασυμβίβαστη, αφού συνανθίζει στις συλλογές του Τ.Φ.Ο.Δ.Ν. μόνο με άλλες ποικιλίες της σειράς Royal. Συμπεράσματα: Πρόκειται περί μιας ελαφρώς βελτιωμένης έκδοσης της Royal Lee. Είναι ποικιλία με χαμηλές απαιτήσεις σε χειμερινό ψύχος, πολύ πρωιμανθής, αυτόστειρη, που αν δεν επικονιαστεί με μία από τις πολύ λίγες ποικιλίες της ίδιας σειράς που συνανθίζει, υπάρχει σοβαρό πρόβλημα πα-

ραγωγικότητας. Ανεξάρτητα από αυτό, πρόκειται για μια χαμηλών δυνατοτήτων ποικιλία, που το υπερπρώιμο της άνθησης δεν έχει αντίστοιχη απεικόνιση πρωίμησης και στην ωρίμανση του καρπού. Αντιθέτως, κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή από εαρινούς παγετούς, στην κρίσιμη περίοδο της άνθησης. Δεν ενδείκνυται η διάδοσή της, ούτε ακόμη και στις προβληματικές περιοχές της χώρας από πλευράς χειμερινού ψύχους (π.χ. Κρήτη). n

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 55

ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ | ΚΕΡΑΣΙΑ 4. Συγκριτικοί πίνακες αριθμητικών στοιχείων περιγραφόμενων ποικιλιών ÓõãêñéôéêÜ óôïé÷åßá

Kosara

Nimba

Red Pacific

êáíïíéêüò

ÄÝíäñï Ôýðïò Æùçñüôçôá âëÜóôçóçò

ðïëý æùçñü

æùçñü

Ó÷Þìá

çìéïñèüêëáäï

ðëáãéüêëáäï

0,17

0,18

0,17

Ðáñáãùãéêüôçôá (kg/cm2 ôïìÞò êïñìïý) Êáñðïöüñá üñãáíá Ôýðïò

óðåñ

óå üëï ôï ìÞêïò

Ðõêíüôçôá

ìåãÜëç

Áñéèìüò áíèïöüñùí ïöèáëìþí / óðåñ

2 ìå 3

4 ìå 5

3 ìå 4

ÊáôáíïìÞ óôïõò âëáóôïýò

Öýëëï Ó÷Þìá åëÜóìáôïò

ùïåéäÝò

åëëåéðôéêü

ÌÝãåèïò åëÜóìáôïò

ìåãÜëï

ðïëý ìåãÜëï

ìåãÜëï

ÌÝóï ìÞêïò åëÜóìáôïò (cm)

14,8

16,3

14,8

ÌÝóï ðëÜôïò åëÜóìáôïò (cm)

6,48

8,03

6,87

Áíáëïãßá ìÞêïõò åëÜóìáôïò / ðëÜôïò

1 / 0,44

1 / 0,49

1 / 0,46

ÌÝóï ìÞêïò ìßó÷ïõ (cm)

3,72

3,48

3,8

ÌÝóï ðÜ÷ïò ìßó÷ïõ (cm) Áíáëïãßá ìÞêïò ìßó÷ïõ / ìÞêïò åëÜóìáôïò ÓõíÞèçò áñéèìüò íåêôÜñéùí áäÝíùí

0,19

0,18

0,16

1 / 3,97

1 / 4,68

1 / 3,89

¢íèïò Áñéèìüò áíèÝùí / áíèïöüñï ïöèáëìü

2 ìå 3

Ó÷Þìá ðåôÜëùí

êõêëéêü, Ýëïâï

êáñäéüó÷çìï

êõêëéêü, Ýëïâï

¾ðåñïò óå ó÷Ýóç ìå óôÞìïíåò

ìéêñüôåñïò Þ ßóïò

ßóïò Þ ìéêñüôåñïò

íåöñïåéäÞò

åðéìÞêçò íåöñïåéäÞò

ÌÝóï ìÞêïò êáñðïý (mm)

25,1

25,7

26,5

ÌÝóï ðëÜôïò êáñðïý (mm)

28,35

29,2

25,9

Êáñðüò Ó÷Þìá êáñðïý

ÌÝóï ðÜ÷ïò êáñðïý (mm) ÌÝãåèïò êáñðïý

22,5

23,25

22,4

ðÜñá ðïëý ìåãÜëï

ÌÝóï âÜñïò êáñðïý (g)

10,7

11,5

9,5

×ñþìá åðéäåñìßäáò

ìáüíé

Ôñáãáíüôçôá óÜñêáò

ôñáãáíÞ

18,7

14,8

15,9

ÓÜê÷áñá ÏîÝá (óå ìçëéêü ïîý)

11,3

13,3

Áíáëïãßá ïîÝùí / óáê÷Üñùí

1 / 1,55

1 / 1,3

1 / 1,2

ÌÝóï ìÞêïò ðïäßóêïõ (cm)

3,8

3,5

Ó÷Þìá ðõñÞíá

ùïåéäÝò

ÌÝóï ìÞêïò ðõñÞíá (mm)

10,85

10,9

11,2

ÌÝóï ðëÜôïò ðõñÞíá (mm)

8,7

9,3

ÐõñÞíáò

ÌÝóï ðÜ÷ïò ðõñÞíá (mm)

7,2

8,2

8,1

ÌÝãåèïò ðõñÞíá

ìéêñü

ìÝôñéï

ìåãÜëï

ÌÝóï âÜñïò ðõñÞíá (g)

0,38

0,43

0,52

Ó÷Ýóç âÜñïõò ðõñÞíá / êáñðïý

1 / 28,2

1 / 26,7

1 / 18,3

Ó÷Ýóç ìåãÝèïõò ðõñÞíá / êáñðïý

1 / 23,6

1 / 21,0

1 / 18,2

56 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

ÓõãêñéôéêÜ óôïé÷åßá

Royal Lee

Royal Lynn

Ôýðïò

êáíïíéêüò

Æùçñüôçôá âëÜóôçóçò

ðïëý æùçñü

Ó÷Þìá

ïñèüêëáäï

0,06

0,09

ÄÝíäñï

Ðáñáãùãéêüôçôá (kg/cm2 ôïìÞò êïñìïý) Êáñðïöüñá üñãáíá Ôýðïò

óðåñ

ÊáôáíïìÞ óôïõò âëáóôïýò

óôç âÜóç

óå üëï ôï ìÞêïò

Ðõêíüôçôá

ìåãÜëç

ìÝôñéá

Áñéèìüò áíèïöüñùí ïöèáëìþí / óðåñ

4 ìå 5

Öýëëï Ó÷Þìá åëÜóìáôïò

ùïåéäÝò

ÌÝãåèïò åëÜóìáôïò

ìåãÜëï

ðïëý ìåãÜëï

ÌÝóï ìÞêïò åëÜóìáôïò (cm)

15,05

14,8

ÌÝóï ðëÜôïò åëÜóìáôïò (cm)

6,57

7,55

Áíáëïãßá ìÞêïõò åëÜóìáôïò / ðëÜôïò

1 / 0,44

1 / 0,51

ÌÝóï ìÞêïò ìßó÷ïõ (cm)

3,32

3,18

ÌÝóï ðÜ÷ïò ìßó÷ïõ (cm) Áíáëïãßá ìÞêïò ìßó÷ïõ / ìÞêïò åëÜóìáôïò ÓõíÞèçò áñéèìüò íåêôÜñéùí áäÝíùí

0,18

0,17

1 / 4,53

1 / 4,65

¢íèïò Áñéèìüò áíèÝùí / áíèïöüñï ïöèáëìü Ó÷Þìá ðåôÜëùí ¾ðåñïò óå ó÷Ýóç ìå óôÞìïíåò

2 ìå 4

êáñäéüó÷çìï

ßóïò Þ ìéêñüôåñïò

íåöñïåéäÞò

Êáñðüò Ó÷Þìá êáñðïý ÌÝóï ìÞêïò êáñðïý (mm)

21,4

ÌÝóï ðëÜôïò êáñðïý (mm)

23,5

25,1

ÌÝóï ðÜ÷ïò êáñðïý (mm)

23,3

20,15

ÌÝãåèïò êáñðïý

ìÝôñéï

ìåãÜëï

ÌÝóï âÜñïò êáñðïý (g)

7,8

×ñþìá åðéäåñìßäáò

ìáüíé

Ôñáãáíüôçôá óÜñêáò

ôñáãáíÞ

17,9

ÓÜê÷áñá ÏîÝá (óå ìçëéêü ïîý)

9,4

Áíáëïãßá ïîÝùí / óáê÷Üñùí

1 / 2,0

1 / 1,6

ÌÝóï ìÞêïò ðïäßóêïõ (cm)

2,6

ùïåéäÝò

ÌÝóï ìÞêïò ðõñÞíá (mm)

9,8

10,1

ÌÝóï ðëÜôïò ðõñÞíá (mm)

8,8

ÐõñÞíáò Ó÷Þìá ðõñÞíá

ÌÝóï ðÜ÷ïò ðõñÞíá (mm) ÌÝãåèïò ðõñÞíá ÌÝóï âÜñïò ðõñÞíá (g)

7,8

6,8

ìÝôñéï

ìéêñü

0,4

0,38

Ó÷Ýóç âÜñïõò ðõñÞíá / êáñðïý

1 / 17,5

1 / 20,5

Ó÷Ýóç ìåãÝèïõò ðõñÞíá / êáñðïý

1 / 17,4

1 / 19,2

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 57

ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ | ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΣΙΤΗΡΑ

ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΩΝ ΣΙΤΗΡΩΝ Συμπτώματα, διάγνωση και αντιμετώπιση

Τα χειμερινά σιτηρά περιλαμβάνουν το σιτάρι (σκληρό και μαλακό), το κριθάρι, τη βρώμη, τη σίκαλη και το τριτικάλε, υβρίδιο σιταριού και σίκαλης. Πρόκειται για καλλιέργειες μεγάλης οικονομικής σημασίας τόσο για τη χώρα μας όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Στο άρθρο αυτό θα εστιάσουμε στους κύριους μυκητολογικούς εχθρούς των χειμερινών σιτηρών, καθώς και στους τρόπους αντιμετώπισής τους. ΠΊΝΑΚΑΣ 1 ΜΑΡΙΟΣ ΤΣΟΠΕΛΑΣ Γεωπόνος MSc

την Ελλάδα, το μεγαλύτερο μέρος των καλλιεργειών χειμερινών σιτηρών καταλαμβάνει το σκληρό σιτάρι, ενώ αρκετά μικρότερες είναι οι εκτάσεις για το μαλακό σιτάρι, τη βρώμη, τη σίκαλη και το τριτικάλε. Οι ασθένειες μαλακού και σκληρού σιταριού είναι κοινές, καθώς επίσης και για κάποια είδη χειμερινών σιτηρών. Σε άλλες περιπτώσεις πάλι, οι φυλές των μυκήτων που προσβάλλουν τα σιτηρά έχουν διαφοροποιηθεί, ενώ υπάρχουν και διαφορετικά γένη και είδη παθογόνων που προκαλούν διαφορετικά συμπτώματα, αλλά κατηγοριοποιούνται κάτω από την ίδια ή παρεμφερή ονομασία ασθένειας, λόγω της οικογένειας ή της τάξης στην οποία ανήκουν. Στην περίπτωση των σκωριάσεων, είναι απαραίτητη η κατάταξη τους βάσει των συμπτωμάτων που προκαλούν, ενώ το ωίδιο έχει διαφοροποιηθεί αρκετά ώστε διαφορετικές φυλές να προσβάλουν το κάθε σιτηρό. Σκωριάσεις

Πρόκειται για μια εκ των σημαντικότερων ασθενειών των σιτηρών. Προκαλούνται από βασιδιομύκητες του γένους Puccinia. Υπάρχουν ποικίλα είδη σκωριάσεων που προσβάλλουν τα χειμερινά σιτηρά, με το κάθε είδος να προκαλεί διαφορετικά συμπτώματα. Χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: σκωριάσεις στελεχών (ή μαύρες), σκωριάσεις των φύλλων (ή καστανές) και γραμμωτές σκωριάσεις (ή κίτρινες). Τα συμπτώματα των σκωριάσεων των στελεχών, είναι αρχικά καστανοκόκκινες και στη συνέχεια μαύρες φλύκταινες, στα στελέχη, τα στάχυα, τους κολεούς και τα φύλλα των φυτών. Οι σκωριάσεις των φύλλων σχηματίζουν μικρές καστανοκόκκινες φλύκταινες στα φύλλα και τους κολεούς, ενώ οι γραμμωτές σκωριάσεις εμφανίζονται ως κίτρινες φλύκταινες σε ραβδοειδή διάταξη. Ακολουθεί συνοπτικός πίνακας των ειδών που προκαλούν τις προαναφερθέντες ασθένειες, στο κάθε σιτηρό (Πίνακας 1):

58 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

ÓÉÔÇÑÏ ÓéôÜñé

ÊñéèÜñé

Óßêáëç

Âñþìç

Triticale

ÊÏÉÍÇ ÏÍÏÌÁÓÉÁ

ËÁÔÉÍÉÊÇ ÏÍÏÌÁÓÉÁ

Ìáýñç óêùñßáóç

Puccinia graminis tritici

ÊáóôáíÞ óêùñßáóç

P. triticana

Êßôñéíç óêùñßáóç

P. striiformis

Ìáýñç óêùñßáóç

P. graminis tritici

ÊáóôáíÞ óêùñßáóç

P. coronata, P. hordei

Êßôñéíç óêùñßáóç

P. striiformis

Ìáýñç óêùñßáóç

P. graminis secalis

ÊáóôáíÞ óêùñßáóç

P. recondita

Êßôñéíç óêùñßáóç

P. striiformis

Ìáýñç óêùñßáóç

P. graminis avenae

ÊáóôáíÞ óêùñßáóç

P. coronata

Ìáýñç óêùñßáóç

P. graminis tritici

ÊáóôáíÞ óêùñßáóç

P. recondita

Η μαύρη σκωρίαση του σιταριού αποτελεί διεθνώς την πιο καταστρεπτική του ασθένεια. Η παραγωγή μπορεί να καταστραφεί έως και 70%. Οι πρώτες αναφορές της ασθένειας, έγιναν στην Ιταλία τον 18ο αιώνα. Στην Αμερική, η ασθένεια είχε δύο κύκλους επιδημίας, το 1904 και 1916. Εξαιτίας αυτών, το παθογόνο ερευνήθηκε και βρέθηκε πως έχει διαφορετικές φυλές, με διαφορετική ικανότητα προσβολής των ποικιλιών του σιταριού, λόγω διαφορετικών συνδυασμών γονιδίων ανθεκτικότητας των φυτών. Οι σκωριάσεις ολοκληρώνουν το βιολογικό τους κύκλο σε δύο διαφορετικούς, εναλλασσόμενους ξενιστές. Ο δεύτερος ξενιστής της σκωρίασης του στελέχους του σιταριού είναι η βερβερίδα (Berberis vulgaris). Στα φυτά της βερβερίδας αναπτύσσεται το τέλειο στάδιο του μύκητα και σε αυτά επίσης διαχειμάζει. Την άνοιξη δημιουργούνται τα νέα μολύσματα και ο κύκλος συνεχίζεται. Οι έντονες προσβολές προκαλούν μειωμένη παραγωγή, υποβάθμιση του προϊόντος και μειωμένη αντοχή σε δευτερογενείς προσβολές. Οι μολύνσεις

ευνοούνται από την ύπαρξη υψηλής σχετικής υγρασίας, ενώ έχουν μεγάλο εύρος θερμοκρασιών ανάπτυξης. Αντιμετώπιση

Για την αντιμετώπιση των σκωριάσεων, συνιστάται πρωτίστως η καλλιέργεια ανθεκτικών ποικιλιών. Πέραν αυτού, συνιστάται η καταστροφή των εναλλακτικών ξενιστών στους οποίους ολοκληρώνουν το βιολογικό τους κύκλο, η προγραμματισμένη σπορά ανάλογα την περιοχή, ώστε να αποφεύγεται η ύπαρξη ευπαθών σταδίων βλάστησης των σιτηρών σε ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης της ασθένειας και, τέλος, ο ψεκασμός του φυλλώματος με εγκεκριμένα μυκητοκτόνα. Σε αρκετές περιοχές των ΗΠΑ προέβησαν σε μαζικές εκριζώσεις φυτών βερβερίδας που είχαν φυτευτεί ως καλλωπιστικοί θάμνοι. Υπολογίζεται πως, από το 1918 έως το 1980, στις ΗΠΑ εκριζώθηκαν πάνω από 500 εκατομμύρια θάμνοι βερβερίδας, στις πολιτείες με μεγάλη παραγωγή σιταριού. Παράλληλα, αναπτύχθηκαν προγράμματα αντιμετώπισης μέσω της γενετικής βελτίωσης, τα οποία

Εικ. 1: Κίτρινη σκωρίαση του σιταριού (Puccinia striiformis). Εικ. 2: Καστανή σκωρίαση του σιταριού (Puccinia triticana). Εικ. 3: Μαύρη σκωρίαση σε Σίκαλη (Puccinia graminis secalis). 2

οδήγησαν στην ανάπτυξη ανθεκτικών ποικιλιών και το πρόβλημα μειώθηκε αισθητά. Άξια αναφοράς είναι η φυλή του μύκητα Puccinia graminis tritici Race Ug99, η οποία ονομάστηκε έτσι καθώς βρέθηκε για πρώτη φορά στην Ουγκάντα το 1999. Πρόκειται για την μόνη γνωστή φυλή που εμφανίζει μολυσματικότητα απέναντι στο ανθεκτικό γονίδιο Sr31, το οποίο ενσωματώνεται στη μεγάλη πλειοψηφία των καλλιεργούμενων ποικιλιών σιταριού. Η φυλή αυτή του παθογόνου, φέρει επίσης γονίδια μολυσματικότητας απέναντι στα περισσότερα ανθεκτικά γονίδια που έχουν ενσωματωθεί στις ποικιλίες σιταριού. Σε έρευνα που δημοσιεύθηκε για την φυλή Ug99, πιστεύεται πως το 80-90% των καλλιεργούμενων ποικιλιών σίτου παγκοσμίων είναι ευπαθή σε αυτήν. Η φυλή εμφανίστηκε σε άλλες 13 χώρες αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Εξετάζονται γονίδια ανθεκτικότητας στη φυλή, ώστε να ενσωματωθούν στις καλλιεργούμενες ποικιλίες σίτου.

Ωίδιο

Μια από τις πιο διαδεδομένες ασθένειες των χειμερινών σιτηρών παγκοσμίως. Οφείλεται σε ασκομύκητες του γένους Erysiphe: ♦ Σιτάρι: Erysiphe graminis f. sp. tritici ♦ Κριθάρι: Erysiphe graminis f. sp. hordei ♦ Βρώμη: Erysiphe graminis f. sp. avenae Η προσβολή ξεκινάει σχηματίζοντας λευκές κηλίδες, οι οποίες στη συνέχεια ενώνονται και καλύπτουν με λευκές έως γκριζωπές εξανθήσεις, τα φύλλα, τα στελέχη και, σε περίπτωση εκτεταμένης προσβολής, τα στάχυα και τα λέπυρα των σιτηρών. Αρχικά ο μύκητας παράγει αγενή σπόρια (κονίδια) με τα οποία δημιουργεί τις προσβολές, ενώ διαχειμάζει με τη μορφή κλειστοθηκίων στο έδαφος. Η ασθένεια μειώνει τη φωτοσυνθετική ικανότητα των φυτών, μειώνει την παραγωγή και υποβαθμίζει την ποιότητα του προϊόντος. Η μείωση της παραγωγής μπορεί να φτάσει και το 30%. Η ανάπτυ-

ξη του παθογόνου ευνοείται από ήπιες κλιματικές συνθήκες το χειμώνα και από δροσερή άνοιξη και καλοκαίρι. Η υγρασία επίσης ευνοεί την ανάπτυξη της ασθένειας, ενώ ο άνεμος μεταφέρει το μόλυσμα του μύκητα (κονίδια) δημιουργώντας νέες προσβολές. Αντιμετώπιση

Όπως προαναφέρθηκε, οι φυλές του μύκητα (forma specialis) είναι διαφορετικές κι έτσι για παράδειγμα μια προσβολή από ωίδιο σε κριθάρι δεν μπορεί να μεταφερθεί σε σιτάρι. Ωστόσο, οι ποικιλίες χειμερινών σιτηρών δεν θα πρέπει να καλλιεργούνται στον ίδιο χώρο με τα εαρινά σιτηρά. Σε γενικές γραμμές, το σιτάρι δεν είναι τόσο ευπαθές στο ωίδιο όσο το κριθάρι. Οι απώλειες στην παραγωγή μπορεί να είναι σοβαρές εάν η ασθένεια δεν είναι ελεγχόμενη. Υπάρχει σειρά από μέτρα που προτείνονται για την αντιμετώπιση του ωιδίου. Αυτά περιλαμβάνουν την αμειψισπορά, την καταστροφή των υπολειμμάτων των καλλιεργειών και τη χρήση ανθεκτικών ποικιλιών. Εάν η μόλυνση είναι εκτεταμένη,

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 59

ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ | ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΣΙΤΗΡΑ μια ή και περισσότερες εφαρμογές μυκητοκτόνων είναι απαραίτητες. Οι ψεκασμοί δεν θα πρέπει να λαμβάνουν χώρα μετά το στάδιο της πλήρης ανάδυσης του στάχεως. Εάν το ωίδιο υπάρχει μαζί με άλλες ασθένειες, είναι κοινή πρακτική η εφαρμογή μυκητοκτόνων κατά του συμπλέγματος των ασθενειών.

Εικ. 4: Ωίδιο σε σιτάρι (Erysiphe graminis f. sp. tritici). Κηλιδώσεις

Είναι από τις συχνότερες ασθένειες των σιτηρών. Προκαλούνται από αρκετά διαφορετικά παθογόνα, τόσο από μύκητες όσο από βακτήρια και ιούς. Ακολούθως αναφέρονται τα συχνότερα παθογόνα που προκαλούν κηλιδώσεις στον ελλαδικό χώρο: ♦ Κίτρινη κηλίδωση των φύλλων του σιταριού: Pyrenophora triticirepentis. Ο μύκητας διαχειμάζει στα υπολείμματα της καλλιέργειας σε μορφή ψευδοθηκίων και οι αρχικές μολύνσεις λαμβάνουν χώρα την άνοιξη μέσω των ασκοσπορίων που παράγονται σε αυτά. Αρχικά τα συμπτώματα εμφανίζονται στα φύλλα ως ανοιχτόχρωμες καφέ κηλίδες με κίτρινο χρώμα στο όριό τους. Στη συνέχεια, τα κονίδια προκαλούν δευτερογενείς μολύνσεις, οι οποίες εμφανίζονται ως καφέ νεκρωτικές κηλίδες. Στο τελικό στάδιο της ασθένειας τα φύλλα μαραίνονται στις άκρες τους. 5

♦ Ραβδωτή κηλίδωση του κριθαριού: Pyrenophora graminea. Πρόκεται για την σοβαρότερη μυκητολογική ασθένεια του κριθαριού που μεταδίδεται μέσω του σπόρου. Τα μολυσμένα φυτά εμφανίζουν αρχικά κίτρινες και στη συνέχεια καφέ μακριές λωρίδες στα φύλλα. Στη συνέχεια τα φύλλα νεκρώνονται στα σημεία της προσβολής ή και ολικώς. Επηρεάζεται η παραγωγή αλλά και η ποιότητα του παραχθέντος προϊόντος. ♦ Δικτυωτή κηλίδωση του κριθαριού: Pyrenophora teres. Πρόκειται για αρκετά σημαντική ασθένεια. Ο μύκητας είτε βρίσκεται ήδη στους σπόρους του κριθαριού προς σπορά, ή διαχειμάζει στα υπολείμματα της καλλιέργειας με τη μορφή ασκοσπορίων και την άνοιξη προκαλεί μολύνσεις. Οι μολύνσεις εμφανίζονται ως καφέ νεκρωτικές κηλίδες, οι οποίες στη συνέχεια παίρνουν κίτρινο χρώμα με δικτυωτό σχήμα στα νεαρά φυτά και με μορφή λωρίδων στα μεγαλύτερα. Οι κονιδιοφόροι που παράγονται πάνω στα σημεία των προσβολών μεταφέρονται με τον αέρα και προκαλούν δευτερογενείς μολύνσεις. ♦ Φουζαρίωση του σιταριού: Gibberella zeae (Fusarium culmorum). Οι μολύνσεις από το

μύκητα ευνοούνται από υψηλά επίπεδα σχετικής υγρασίας, μετά την έκπτυξη των στάχεων. Η προσβολή στους στάχεις εμφανίζεται ως μεγάλες, ελαιώδεις κηλίδες. Στη συνέχεια οι στάχεις νεκρώνονται (σύμπτωμα των άσπρων κεφαλών). Οι μολυσμένοι στάχεις παράγουν μολυσμένους σπόρους. Η μάρανση των στάχεων οδηγεί σε μειωμένη παραγωγή και υποβάθμιση του προϊόντος. Επίσης, επειδή ο μύκητας υπάρχει και στους παραχθέντες σπόρους, εάν αυτοί δεν αποθηκευτούν σωστά, ο μύκητας μπορεί να παράξει μυκοτοξίνες, καθιστώντας έτσι το προϊόν βλαβερό προς κατανάλωση για τους ανθρώπους και τα ζώα. ♦ Σεπτορίαση του σιταριού: Mycosphaerella graminicola (συν. Septoria tritici). Η ασθένεια δεν μεταφέρεται με τους σπόρους, αλλά με αερομεταφερόμενα ασκοσπόρια, που απελευθερώνονται από ψευδοθήκια που υπήρχαν στα στελέχη από την προηγούμενη χρονιά. Το παθογόνο δημιουργεί καφέ-κίτρινες κηλίδες στα φύλλα, με σκούρα στίγματα (πυκνίδια). Τα μολυσμένα φύλλα νεκρώνονται μερικώς, στα σημεία της προσβολής, ή και ολικώς. Μετά την εγκατάσταση της, η ασθένεια μεταφέρεται από φυτό σε φυτό μέσω των πυκνιδίων σε σταγόνες της βροχής και προκαλεί δευτερογενείς μολύνσεις. Αντιμετώπιση

Για την αντιμετώπιση των κηλιδώσεων, συνιστάται η χρήση ανθεκτικών ποικιλιών και η χρήση μυκητοκτόνων φυτοφαρμάκων, που σε πολλές περιπτώσεις καλύπτουν όλο το φάσμα των παθογόνων που προκαλούν κηλιδώσεις. Εικ. 5: Σεπτορίαση σε φύλλα σιταριού (Mycosphaerella graminicola). Εικ. 6: Δικτυωτή κηλίδωση σε κριθάρι (Pyrenophora teres).

60 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Εικ. 7 & 8: Γυμνός άνθρακας του κριθαριού (Ustilago nuda). Συμπτώματα στους στάχεις και στις ωοθήκες. Εικ. 9 & 10: Καλυμμένος άνθρακας του κριθαριού (Ustilago hordei). Συμπτώματα στις ωοθήκες και στους στάχεις. 10

Άνθρακες

Από τις πιο κοινές ασθένειες στις περιοχές που καλλιεργούνται χειμερινά σιτηρά είναι οι άνθρακες. Προκαλούνται από βασιδιομύκητες της τάξης Ustilaginales: ♦ Ustilago tritici: γυμνός άνθρακας του σιταριού. Προσβάλλει το σιτάρι, τη σίκαλη και τη βρώμη. Η ασθένεια μεταφέρεται με τον σπόρο. Ο μύκητας διαπερνά το ενδοσπέρμιο και μολύνει τον σπόρο, ο οποίος φυτρώνει και δίνει προσβεβλημένα φυτά. Τα συμπτώματα στα στάχυα είναι εμφανή κατά το στάδιο του ξεσταχυάσματος. Μετά την εγκατάσταση της ασθένειας, ο μύκητας σχηματίζει τελεισπόρια στις ωοθήκες του φυτού. Σε αυτό το στάδιο, ο μύκητας μπορεί να μεταφερθεί μέσω του αέρα σε γειτονικά υγιή στάχυα και να τα μολύνει. ♦ Tilletia tritici: δαυλίτης του σιταριού. Προσβάλλει τα σπορόφυτα μέσω βασιδιοσπορίων, τα οποία σχηματίζονται με τη βλάστηση των τελειοσπορίων που υπάρχουν σε σωρούς στο εξωτερικό των σπόρων των σιτηρών. Η ασθένεια μπορεί επίσης να είναι και εδαφογενής, καθώς ο μύκητας διαχειμάζει με τη μορφή τελειοσπορίων στο έδαφος. Όπως και στον γυμνό άνθρακα, τα τελειοσπόρια σχηματίζονται στις ωοθήκες του φυτού. Οι προσβολές από δαυλίτη ενίοτε φέρουν έντονη δυσοσμία που θυμίζει μυρωδιά ψαριού. ♦ Ustilago nuda: γυμνός άνθρακας του κριθαριού. Το παθογόνο μεταφέρεται μέσω μολυσμένων σπόρων. Όπως και στο U. tritici, ο μύκητας

Αντιμετώπιση

διαπερνά το ενδοσπέρμιο κατά τον σχηματισμό του σπόρου. Τα φυτά που φυτρώνουν είναι μολυσμένα, ενώ τα συμπτώματα είναι αντίστοιχα με αυτά του U. tritici στο σιτάρι. ♦ Ustilago hordei: καλυμμένος άνθρακας του κριθαριού. Μολύνει τα σπορόφυτα μέσω σορών από σπόρια στο εξωτερικών των σπόρων σιτηρών, ή από μόλυσμα στο έδαφος. Οι ωοθήκες στους στάχεις του κριθαριού γεμίζουν με τα σπόρια του μύκητα.

Η μόλυνση από το T. tritici και το U. hordei μπορεί να αποτραπεί κατά το στάδιο ανοίγματος των σπόρων με χρήση μυκητοκτόνων επαφής. Στην περίπτωση του U. Tritici και του U. nuda, οι σπόροι είναι ήδη εσωτερικά μολυσμένοι κατά τη συγκομιδή. Απαιτείται χρήση διασυστηματικού μυκητοκτόνου για να αποτρέψει την περαιτέρω ανάπτυξη του μύκητα στο φυτό μετά τη βλάστηση των σπόρων. Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να χρησιμοποιείται σπόρος απαλλαγμένος από ασθένειες. Η αντιμετώπιση είναι αρκετά αποτελεσματική κατά αυτών των ασθενειών και κατά συνέπεια δεν απαντώνται πλέον συχνά στην Ευρώπη. Ωστόσο, εάν ο σπόρος σπαρθεί ακατέργαστος, χωρίς τον απαραίτητο έλεγχο και εφαρμογή μυκητοκτόνου, η επανεμφάνιση της ασθένειας καραδοκεί. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 10. 

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 61

ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ | ΣΥΓΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ

ΣΥΓΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ, ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΣΤΑ ΖΙΖΑΝΙΑ Ο ρόλος σιτηρών και ψυχανθών

Τα χειμερινά σιτηρά περιλαμβάνουν το σιτάρι (σκληρό και μαλακό), το κριθάρι, τη βρώμη, τη σίκαλη και το τριτικάλε, Η συγκαλλιέργεια δεν αποτελεί ένα καινούριο καλλιεργητικό σύστημα αν και με το πέρασμα του χρόνου περιορίστηκε σημαντικά εξαιτίας της εντατικοποίησης της γεωργίας. Εντούτοις, η ανάγκη για φιλικές προς το περιβάλλον προσεγγίσεις και τα πολλά πλεονεκτήματα της μεθόδου, την φέρνουν ξανά στο προσκήνιο παρά τους όποιους περιορισμούς. 1

ΠΕΤΡΑΚΗ Δ.¹ , ΚΟΚΚΙΝΗ Μ.¹, ΓΑΖΟΥΛΗΣ Ι.², ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ Ν.¹, ΚΑΝΑΤΑΣ Π.², ΔΑΝΑΣΚΟΣ Μ.¹ ΤΡΑΥΛΟΣ Η.¹ ¹ Εργαστήριο Γεωργίας, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών ² Τμήμα Γεωπονίας, Πανεπιστήμιο Πατρών

ε τον όρο συγκαλλιέργεια εννοείται η συνύπαρξη δύο ή περισσότερων καλλιεργειών για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα στον ίδιο αγρό με στόχο την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των φυσικών πόρων από τα συγκαλλιεργούμενα είδη (Brooker et al., 2015). H συγκαλλιέργεια είναι ένα καλλιεργητικό σύστημα ή μια στρατηγική που αυξάνει τη στρεμματική απόδοση των καλλιεργειών συμβάλλοντας παράλληλα στην αύξηση της βιοποικιλότητας εντός της καλλιεργούμενης έκτασης καθώς και στην βελτίωση της γονιμότητας και των φυσικών ιδιοτήτων του εδάφους (Glaze-Corcoran et al., 2020; Tillman, 2020). Όπως συμβαίνει και στην εναλλαγή των καλλιεργειών (αμειψισπορά), έτσι και στην συγκαλλιέργεια όταν αυξάνεται ο αριθμός των καλλιεργούμενων ειδών στον ίδιο αγρό αυξάνεται το εύρος των φυσικών πόρων που αξιοποιείται από τις καλλιέργειες ως αποτέλεσμα των διαφορετικών αναγκών και του διαφορετικού ριζικού συστήματος (Pakerman et al., 2019; Toker et al., 2024). Ως αποτέλεσμα, περιορίζεται η διαθεσιμότητα των φυσικών πόρων για τα ζιζάνια με συνέπεια να μειώνεται η ανταγωνιστικότητά τους προς τα καλλιεργούμενα φυτά (Lowry et al., 2018). Επίσης, η αύξηση της κάλυψης ανά μονάδα επιφάνειας, όπως προβλέπεται κατά την συγκαλλιέργεια δύο ή περισσότερων ειδών, περιορίζει σημαντικά τον διαθέσιμο χώρο όπου μπορούν να εμφανιστούν νέα ζιζάνια στον αγρό (Sharma et al., 2021). Επιπρόσθετα, το μειωμένο ρίσκο καταστροφών από έντομα και ασθένειες και η καλύτερη διαχείρισή τους, η βελτίωση

62 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Εικ. 1: Μικτή συγκαλλιέργεια μπιζελιού και κριθαριού.

της ποιότητας της παραγόμενης βιομάζας (όταν προορίζεται για κτηνοτροφική χρήση) και η αποτελεσματικότερη χρήση νερού περιλαμβάνονται στα σημαντικά πλεονεκτήματα της καλλιεργητικής αυτής πρακτικής (Horwith, 1985) Σημειώνεται πως υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερις κατηγορίες συστημάτων συγκαλλιέργειας που είναι: η μικτή συγκαλλιέργεια (mixed intercropping), η συγκαλλιέργεια σε λωρίδες (strip intercropping), η γραμμική συγκαλλιέργεια (row intercropping) όπου τουλάχιστον μια ή όλες οι καλλιέργειες σπέρνονται σε γραμμές εναλλάξ και η ασύγχρονη συγκαλλιέργεια (relay intercropping) όπου τα συγκαλλιεργούμενα είδη δεν σπέρνονται ταυτόχρονα αλλά συνυπάρχουν για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα στον αγρό (Glaze– Corcoran et al., 2020; Τραυλός και Κανάτας, 2022). Επίσης, τα τελευταία

χρόνια προτείνεται και ο όρος «εναλλασσόμενη συγκαλλιέργεια» (alternate or transposition intercropping) για να περιγράψει συγκαλλιέργειες οι οποίες εφαρμόζονται κάθε χρόνο με την κάθε καλλιέργεια να παίρνει την θέση της άλλης στον αγρό αξιοποιώντας και τις ευεργετικές επιδράσεις της αμειψισποράς (Chi et al., 2023). H μικτή συγκαλλιέργεια εφαρμόζεται κυρίως σε λειμώνια είδη και άλλα χορτοδοτικά φυτά όπως κτηνοτροφικά ψυχανθή και σιτηρά όπως η βρώμη και το κριθάρι (Εικ. 1) ενώ η συγκαλλιέργεια σε λωρίδες αφορά κυρίως φυτά μεγάλης καλλιέργειας όπως σιτηρά και ψυχανθή (είτε χειμερινά είτε ανοιξιάτικα). Η γραμμική συγκαλλιέργεια εφαρμόζεται περισσότερο σε κηπευτικές καλλιέργειες και αν εφαρμοστεί σε φυτά μεγάλης καλλιέργειας αυτό συνήθως γίνεται σε μικρές εκτάσεις. Η ασύγχρονη συγκαλλιέργεια (όπως και

Εικ. 2: Ασύγχρονη συγκαλλιέργεια αλεξανδρινού τριφυλιού με τριτικάλε (relay intercropping).

η εναλλασσόμενη συγκαλλιέργεια), αν και δεν είναι συνηθισμένη, αφορά κυρίως φυτά μεγάλης καλλιέργειας όπως σιτηρά, ψυχανθή και καλλιέργειες όπως το βαμβάκι και έχει αρκετό ενδιαφέρον. Στην Εικ. 2 δίνεται ένα τέτοιο παράδειγμα ασύγχρονης συγκαλλιέργειας (relay intercropping) με σπορά αλεξανδρινού τριφυλιού ανάμεσα στις γραμμές του τριτικάλε. Στο σχετικό πείραμα που έγινε στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το τριφύλι παρέμεινε στο χωράφι και μετά τη συγκομιδή του σιτηρού και σταδιακά κάλυψε όλη την επιφάνεια του αγρού μην επιτρέποντας την ανάπτυξη των ζιζανίων. Ακόλουθα, το τριφύλι είτε συγκομίζεται είτε παραμένει ως καλλιέργεια κάλυψης (cover crop) έως και την επόμενη άνοιξη, οπότε και κόβεται για να μπει η επόμενη ανοιξιάτικη καλλιέργεια. Αναφορικά με τις περιπτώσεις όπου η συγκαλλιέργεια χρησιμοποιήθηκε για διαχείριση ζιζανίων σε φυτά μεγάλης καλλιέργειας, η συγκαλλιέργεια σε λωρίδες μεταξύ σίκαλης και βίκου περιόρισε την εμφάνιση ζιζανίων όπως η στελλάρια και η ανθεμίδα (Lowry et al., 2019). Tα αποτελέσματα της πρόσφατης έρευνας των Kraska et al. (2020) έδειξαν επίσης ότι η συγκαλλιέργεια φακής και βρώμης (του είδους Avena nuda) μείωσε την συνολική πυκνότητα και βιομάζα των ζιζανίων κατά 22 και 30%, αντίστοιχα συγκριτικά με την περίπτωση που η φακή εγκαταστάθηκε στον αγρό ως μονοκαλλιέργεια. Επιπρόσθετα, τα αποτελέσματα διετούς πειραματισμού έδειξαν πως η μικτή συγκαλλιέργεια φακής-κριθαριού (με αναλογία σπόρου 3:1) μείωσε τη βιομάζα ζιζανίων όπως η μεγαλόκαρπη κολλητσίδα και η αλεπονουρά αλλά και τη συνολική βιομάζα των ζιζανίων κατά

40-73% (Wang et al., 2012). Αντίστοιχες μειώσεις της βιομάζας των ζιζανίων (34-38%) αναφέρθηκαν και με τη γραμμική συγκαλλιέργεια του ρεβιθιού με το σιτάρι (Banik et al., 2006). Παρόμοιες ήταν οι παρατηρήσεις των Corre-Hellou et al. (2011) που διαπίστωσαν πως η συγκαλλιέργεια μπιζελιού με κριθάρι περιόρισε την ανάπτυξη των ζιζανίων μειώνοντας της συνολική τους βιομάζα έως και 72% σε μια σειρά πειραμάτων αγρού που επαναλήφθηκαν σε ποικίλες συνθήκες. Ανάλογα αποτελέσματα έχουν παρατηρηθεί και για τη συγκαλλίεργεια ψυχανθών όπως το φασόλι με είδη όπως η καμελίνα (Camelina sativa) που ανήκουν στην οικογένεια των σταυρανθών (Brassicaceae). Συγκεκριμένα, έχει βρεθεί πως η μικτή συγκαλλιέργεια μεταξύ των δύο αυτών ειδών μείωσε την παρουσία ζιζανίων όπως το αναρριχώμενο πολύγωνο και ο ζωχός έως και 45% (Saucke & Ackermann, 2006). Υπάρχουν λοιπόν αρκετά δεδομένα που επιβεβαιώνουν τις ωφέλιμες επιδράσεις της συγκαλλιέργειας στη διαχείριση ζιζανίων εξαιτίας της κάλυψης του εδάφους, του ανταγωνισμού και των πιθανών αλληλοπαθητικών επιδράσεων (Εικ. 3). Αντίστοιχα δεδομένα προκύπτουν και για ανοιξιάτικες καλλιέργειες. Συγκεκριμένα, οι Stoltz et al. (2014) παρατήρησαν ότι η γραμμική συγκαλλιέργεια του αραβόσιτου ενσίρωσης με καλλιέργεια κουκιών είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της συνολικής βιομάζας των ζιζανίων κατά 51% συγκριτικά με το σύστημα της μονοκαλλιέργειας. Έχει ακόμη βρεθεί ότι η συγκαλλιέργεια του αραβόσιτου με τη βίγνα μείωσε τη βιομάζα των ζιζανίων από 39 έως 45% (Jamshidi et al., 2013). Στην συγκεκριμένη μελέτη εφαρμόστηκε το σύστημα της μικτής συγκαλλιέργειας και η σύσταση της ζιζανιοχλωρίδας περιλάμβανε ανταγωνιστικά είδη όπως η μουχρίτσα, η πράσινη σετάρια, η λουβουδιά, το τραχύ και το πλαγιαστό βλήτο (Amaranthus retroflexus και A. blitoides, αντίστοιχα). Η συγκαλλιέργεια της βίγνας με ένα είδος κεχριού (Cenchrus americanus) έχει επίσης προταθεί ως αποτελεσματική μέθοδος διαχείρισης ζιζανίων σε ξηροθερμικές συνθήκες (Mathukia et al., 2015). Επιπλέον, υπάρχουν πρόσφατα πειραματικά δεδομένα που δείχνουν πως η συγκαλλιέργεια μεταξύ γλυκού σόργου (Sorghum bicolor) και λαθουριού οδηγεί σε μειωμένες πυκνότητες ζιζανίων και υψηλότερες αποδόσεις σε βιομάζα για το γλυκό σόργο (Rad et al., 2020). Ακόμη, η συγκαλλιέργεια αραβόσιτου και γλυκού σόργου σε λωρίδες έχει βρεθεί πως περιορίζει

σημαντικά την εμφάνιση δυσεξόντωτων πολυετών ζιζανίων όπως η πορφυρή κύπερη χωρίς να πραγματοποιηθεί εφαρμογή ζιζανιοκτόνου (Mahmood et al., 2013). Για το ίδιο είδος ζιζανίου αναφέρονται ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα και στο βαμβάκι. Συγκεκριμένα, η συγκαλλιέργεια του βαμβακιού σε λωρίδες με σόγια, σουσάμι ή γλυκό σόργο μείωσε τη πυκνότητα και τη βιομάζα της πορφυρής κύπερης από 71 έως 97% χωρίς να χρειαστεί εφαρμογή ζιζανιοκτόνων (Iqbal et al., 2007). Ανάλογα αποτελέσματα προκύπτουν και από την συγκαλλιέργεια σόγιας με κεχρί σε εναλλασσόμενες λωρίδες (Milenkovic et al., 2019). Αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκαλλιέργεια συμβάλλει στον έλεγχο των ζιζανίων σε νέες καινοτόμες ενεργειακές καλλιέργειες όπου οι διαθέσιμες επιλογές χημικής ζιζανιοκτονίας είναι περιορισμένες. Αυτό υποστηρίζεται και για πολυετείς ενεργειακές καλλιέργειες όπως ο μίσχανθος (Miscanthus × Giganteus) όπου τα ζιζάνια είναι από τους σημαντικότερους περιοριστικούς παράγοντες που απειλούν την επιτυχή εγκατάσταση της καλλιέργειας στον αγρό (Gazoulis et al., 2021). Στον μίσχανθο, η συγκαλλιέργεια κατά τη χρονιά εγκατάστασης με τον αραβόσιτο μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά ωφέλιμη καθώς μειώνει τον ανταγωνισμό από τα ζιζάνια και οδηγεί σε υψηλές αποδόσεις σε βιομάζα ανά μονάδα επιφάνειας από την πρώτη κιόλας καλλιεργητική περίοδο (Von Cossel et al., 2019). Εκτός από τις σημαντικές επιδράσεις της συγκαλλιέργειας στον έλεγχο των ζιζανίων, στην καλύτερη αξιοποίηση των εδαφικών πόρων, στην αύξηση της διαθεσιμότητας θρεπτικών στοιχείων (όπως το άζωτο και ο φώσφορος) και συνεπώς στις αυξημένες αποδόσεις, υπάρχουν και διάφορα άλλα πλεονεκτήματα που πηγάζουν από την αυξημένη βιοποικιλότητα και την λειτουργική συμπληρωματικότητα των καλλιεργειών και σχετίζονται με την ανθεκτικότητα στην κλιματική μεταβολή και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, την προσέλκυση επικονιαστών και τη βελτίωση της υγείας του εδάφους (Ghaffar et al., 2022; Janati et al., 2023). Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι είδη φυτών που βρίσκονται σε συγκαλλιέργεια έχουν την ικανότητα υπερέκφρασης ορισμένων γονιδίων που τους δίνουν τη δυνατότητα να ανταποκρίνονται καλύτερα σε καταπονήσεις όπως η ξηρασία ή η έλλειψη θρεπτικών στοιχείων (Mazzafera et al., 2021). Ιδιαίτερα δε για τα Μεσογειακά αγροοικοσυστήματα, η συγκαλλιέργεια αγρωστωδών με ψυ-

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 63

ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ | ΣΥΓΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ

Εικ. 3: Συγκαλλιέργεια λόλιου με τριφύλι (αριστερά) και βρώμης με σινάπι (δεξιά)

χανθή συστήνεται ως μία αειφορική και ευεργετική πρακτική για την οικονομία νερού και αζώτου, με τα αποτελέσματα να ποικίλουν ανάλογα κυρίως με τα είδη των φυτών που συγκαλλιεργούνται στις εκάστοτε εδαφοκλιματικές συνθήκες (Saia et al., 2016). Εντούτοις, θα πρέπει να σημειωθεί ότι για πολλά χρόνια η συγκαλλιέργεια δεν θεωρείται ιδανική πρακτική σε περιπτώσεις εκμηχανισμένων και εντατικοποιημένων συστημάτων καλλιέργειας (Feike et al., 2012). Πράγματι, δυσκολίες που έχουν να κάνουν με την σπορά σε γραμμές, τον συγχρονισμό της ωρίμανσης και την ταυτόχρονη συγκομιδή και των δύο φυτών για καρπό είναι αρκετά κοινές. Επιπλέον, η συμβατότητα των φυτικών ειδών και ποικιλιών που συγκαλλιεργούνται δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη αλλά να αξιολογείται σε μικρή κλίμακα. Η βελτίωση για τη δημιουργία ποικιλιών με επιθυμητά αγρονομικά χαρακτηριστικά (πχ μειωμένο τίναγμα σπόρων, συγχρονισμένη και συγκεντρωμένη ωρίμανση καρπών), οι σύγχρονες τεχνολογίες (πχ εξειδικευμένος εξοπλισμός για ασύγχρονη συγκαλλιέργεια και αποτελεσματική συγκομιδή) και η εκτεταμένη έρευνα πάνω σε συστήματα όπως η συγκαλλιέργεια σε λωρίδες μπορούν να συνεισφέρουν καθοριστι-

64 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

κά στην βελτιστοποίηση της σημαντικής αυτής καλλιεργητικής πρακτικής. Η μέθοδος της συγκαλλιέργειας θα τύχει ευρύτερης αποδοχής μόνο όταν γίνει πιο αποτελεσματική ως προς την χρήση των πόρων, πιο παραγωγική και όταν αξιολογηθούν και ποσοτικοποιηθούν οι διάφορες υπηρεσίες οικοσυστήματος (ecosystem services) που προσφέρει (Brooker et al., 2014). Συνοψίζοντας, η κλιματική αλλαγή και η αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων προκαλούν σημαντικές απώλειες στη γεωργία, καθώς μειώνουν την παραγωγικότητα των καλλιεργειών και αυξάνουν την ευαισθησία τους σε ασθένειες, ζιζάνια και εντομολογικούς εχθρούς. Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάγκη για ανθεκτικά και βιώσιμα γεωργικά συστήματα γίνεται όλο και πιο επιτακτική. Η βιοποικιλότητα των αγροοικοσυστημάτων, μέσω της ενσωμάτωσης πολλαπλών ειδών, προσφέρει μια φυσική άμυνα έναντι των κλιματικών πιέσεων, αυξάνοντας την ανθεκτικότητα των καλλιεργειών και βελτιώνοντας την οικολογική ισορροπία. Η συγκαλλιέργεια αποτελεί μια αποτελεσματική μέθοδο αύξησης της βιοποικιλότητας, καθώς επιτρέπει σε δύο ή περισσότερα φυτικά είδη να αναπτυχθούν ταυτόχρονα στον ίδιο αγρό κατά τη διάρκεια της ίδιας καλλιεργητικής περι-

όδου. Αυτή η πρακτική δεν προσφέρει μόνο αγρονομικά και οικολογικά πλεονεκτήματα (όπως όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω), αλλά και οικονομικά, δεδομένου ότι οι παραγωγοί μπορούν να εκμεταλλευτούν καλύτερα τους διαθέσιμους πόρους, όπως το νερό, τα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους και την ηλιακή ακτινοβολία, μειώνοντας παράλληλα τις εισροές, όπως τα λιπάσματα και τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Το ερευνητικό έργο ONE GREEN (https:// www.onegreen.gr/) που χρηματοδοτείται στο πλαίσιο της δράσης του ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. «Χρηματοδότηση της Βασικής Έρευνας (Οριζόντια υποστήριξη όλων των Επιστημών)» του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» όπως και το ευρωπαϊκό έργο (Horizon Europe) VALERECO (https://valereco.eu/) που υλοποιούνται με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπό τον συντονισμό του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και του Αν. Καθηγητή κ. Ηλία Τραυλού φιλοδοξούν να μελετήσουν και να αξιολογήσουν τέτοιες αειφορικές καλλιεργητικές πρακτικές και αγροοικολογικές προσεγγίσεις. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 10. 

ΤΟ ΕΡΓΟ ONE GREEN | ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ

ΤΟ ΕΡΓΟ ONE GREEN

Αγροοικολογικές προσεγγίσεις στη διαχείριση καλλιεργειών και ζιζανίων Από τη θεωρία στην πράξη ή πώς οι αγροοικολογικές προσεγγίσεις στη διαχείριση καλλιεργειών και ζιζανίων μπορούν να εφαρμοστούν και να συνδυαστούν προς όφελος της αειφορίας των αγροοικοσυστημάτων: Τα Living Labs του έργου ONE GREEN είναι κατανεμημένα σε όλη τη χώρα και αφορούν σημαντικές καλλιέργειες όπως το σιτάρι (Λάρισα), το αμπέλι (Κορινθία), την ελιά (Ηλεία), το ρύζι (Αιτωλοακαρνανία), τα κτηνοτροφικά φυτά (Ιωάννινα) τα κηπευτικά και τα ψυχανθή (Βοιωτία). ΗΛΙΑΣ ΤΡΑΥΛΟΣ Αναπ. Καθηγητής Γεωργίας & Ζιζανιολογίας Γ.Π.Α

Εικ. 1: Ψευδοσπορά σε καλλιέργεια σιταριού στο Living Lab της Θεσσαλίας. Εικ. 2: Μίγμα καλλιεργειών κάλυψης (βρώμη + βίκος) σε ελαιώνα στο Living Lab της Ηλείας. Εικ. 3: Από την ημερίδα και τα workshops των Living Labs του έργου ONE GREEN στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

αγκοσμίως, τα γεωργικά συστήματα έχουν καταστεί ιδιαίτερα ευάλωτα κυρίως λόγω της κλιματικής αλλαγής που έχει μετατρέψει πρώην γόνιμα εδάφη και υγιή περιβάλλοντα σε άγονες εκτάσεις, καθώς και σε διάφορες διαταραχές σε όλη την αλυσίδα αξίας της αγροδιατροφής, οι οποίες είναι αποτέλεσμα της αύξησης των τιμών της ενέργειας και των πρώτων υλών. Τις τελευταίες δεκαετίες, ο κόσμος μας έχει έρθει αντιμέτωπος με μια δραματική αύξηση των φυτών εισβολείς, την αστάθεια της αγοράς, την απώλεια υπηρεσιών οικοσυστήματος και βιοποικιλότητας, την υποβάθμιση των οικοτόπων, προβλήματα ανθρώπινης υγείας ως παρενέργεια λανθασμένων γεωργικών πρακτικών και των νέων προτύπων κατανάλωσης τροφίμων, καθώς και ασθενειών των ζώων. Ο ελληνικός και ο ευρωπαϊκός γεωργικός τομέας έχουν ακόμη την υποχρέωση να κινηθούν προς την κατεύθυνση της Πράσινης Συμφωνίας (Green Deal) της ΕΕ, να αντιληφθούν την ανάγκη υιοθέτησης βιώσιμων εναλλακτικών πλαισίων διαχείρισης καλλιεργειών, ζιζανίων και άλλων επιβλαβών οργανισμών συμβάλλοντας παράλληλα στην αύξηση της παραγωγικότητας των αγροοικοσυστημάτων και σε ένα ευρύ μετασχηματισμό του ελληνικού αγροδιατροφικού τομέα. Το έργο ONE GREEN είναι ένα έργο διάρκειας 24 μηνών που χρηματοδοτείται στο πλαίσιο της δράσης του ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. «Χρηματοδότηση της Βασικής Έρευνας (Οριζόντια υποστήριξη όλων των Επιστημών)» του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης – NextGenerationEU. Το έργο στοχεύει να δημιουργήσει ένα Ελληνικό Αγροοικολογικό Δίκτυο (Greek Agroecological Network) με 6 Living Labs, με στόχο τη συν-δημιουργία (co-creation) γνώσης, τη βελτίωση της λήψης αποφάσεων (decision making) από τους αγρότες και την αποδοχή των αγροοικολογικών προϊόντων από τους τελικούς χρήστες, καθώς και την τροφική ασφάλεια. Τα Living Labs του έργου ONE GREEN είναι οικοσυστήματα ανοικτής καινοτομίας που σε συνεργασία με τους ενδιαφερόμενους φορείς αποσκοπούν στην ανάπτυξη

και αξιολόγηση αγροοικολογικών πρακτικών, συστημάτων και πρωτοκόλλων, για να αποδείξουν, σε πραγματικές συνθήκες εκμετάλλευσης, πώς η υιοθέτηση αυτών των στρατηγικών μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την υγεία του ανθρώπου και των ζώων, να μειώσει τη χρήση χημικών φυτπροστατευτικών προϊόντων, να ενισχύσει τη βιωσιμότητα, την παραγωγικότητα και την ανθεκτικότητα των καλλιεργητικών συστημάτων. Τα Living Labs του έργου ONE GREEN είναι κατανεμημένα σε όλη τη χώρα και αφορούν σημαντικές καλλιέργειες όπως το σιτάρι (Λάρισα), το αμπέλι (Κορινθία), την ελιά (Ηλεία), το ρύζι (Αιτωλοακαρνανία), τα κτηνοτροφικά φυτά (Ιωάννινα) τα κηπευτικά και τα ψυχανθή (Βοιωτία). Πιο συγκεκριμένα, ορισμένες από τις αγροοικολογικές πρακτικές που αξιολογούνται σε πειράματα αγρού είναι η ψευδοσπορά (false/stale seedbed) στην καλλιέργεια του σιταριού (Εικ. 1), η χρήση καλλιεργειών κάλυψης (cover crops) σε καλλιέργεια ελιάς είτε ως μονοκαλλιέργειες είτε ως μείγματα (Εικ. 2), η στελεχοκοπή και η επίστρωση, η συγκαλλιέργεια κ.ά. Ακόμη στα πλαίσια του έργου αναπτύσσεται ένα εύχρηστο Σύστημα Υποστήριξης Αποφάσεων (Decision Support System),

το οποίο στοχεύει στο να βοηθήσει τους παραγωγούς στη λήψη αποφάσεων για τη διαχείριση των καλλιεργειών και των ζιζανίων με τη χρήση αγροοικολογικών στρατηγικών (μεμονωμένων ή σε συνδυασμό). Το Σύστημα Υποστήριξης Αποφάσεων θα είναι σύντομα διαθέσιμο δωρεάν σε όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς μέσω της ιστοσελίδας του έργου (https://www. onegreen.gr/). Στις 22 Οκτωβρίου 2024, το έργο ONE GREEN διοργάνωσε ημερίδα στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών με θέμα τις «Αγροοικολογικές προσεγγίσεις στη διαχείριση καλλιεργειών και ζιζανίων» και workshops για τα Living Labs του έργου. Στην εκδήλωση συμμετείχαν περισσότεροι από 50 ειδικοί, ερευνητές, γεωπόνοι, παραγωγοί, καταναλωτές και ενδιαφερόμενοι φορείς για να συζητήσουν καινοτόμες και βιώσιμες αγροοικολογικές πρακτικές (Εικ. 3). Επιστημονικός Υπεύθυνος του έργου είναι ο Αναπ. Καθηγητής Γεωργίας & Ζιζανιολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΓΠΑ) κ. Ηλίας Τραυλός ενώ εκτός από το ΓΠΑ, στο έργο συμμετέχει ως εταίρος και το Πανεπιστήμιο Πατρών. Μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το έργο στην ιστοσελίδα (https://www. onegreen.gr/) και στο λογαριασμό του έργου στο LinkedIn (https://gr.linkedin.com/ company/one-green-project). 

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 65

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ | ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ

NOMAD HONEY

Το Μονοπάτι της Ηθικής Μελισσοκομίας Στα βουνά της Ηπείρου, η Ελένη και ο Βασίλης συνδυάζουν επιστήμη, πάθος και σεβασμό για τη μέλισσα, παράγοντας μέλι σε αρμονία με τη φύση. ΔΗΜΗΤΡΑ Δ. Δημοσιογράφος

καρδιά της φιλοσοφίας των μελισσοκόμων και ιδρυτών της Nomad Honey είναι η συμβίωση με το θαυμαστό έντομο της μέλισσας και η ελαχιστοποίηση της όχλησης του κύκλου ζωή της. H Ελένη Πλαχούρα και ο Βασίλης Ρίτας εδώ και 9 χρόνια παράγουν μέλι στην ορεινή Ήπειρο γύρω από το φαράγγι του Βίκου με κύριο μέλημα το σεβασμό του άγριου ζώου. Διαθέτοντας 250 μελίσσια και παράγοντας περίπου 5 τόνους μέλι κατ’ έτος η Nomad Honey έχει κατακτήσει αναγνωρισιμότητα και παρουσία σε μια σειρά από εκλεκτά σημεία πώλησης ανά την Ελλάδα. Το ζευγάρι συνειδητά τρυγά από το περίσσευμα της παραγωγής και κάνει μόνο ένα τρύγο κατ’ έτος από κάθε κοπάδι για να αφήνει στη μέλισσα αρκετό μέλι ώστε να επιβιώνει όλο το χρόνο. Αποτέλεσμα της επιλογής αυτής καθώς και του γεγονότος ότι τα μελίσσια βρίσκονται σε μεγάλα υψόμετρα από 1000 έως και πλέον των 1400 μέτρων είναι η δραματικά μικρότερη παραγωγή. Όμως σε αντιστάθμιση του περιορισμένου κέρδους το ζευγάρι δηλώνει κερδισμένο μακροπρόθεσμα αντλώντας ικανοποίηση από το γεγονός ότι λειτουργεί σε αρμονία με τη φύση. Παράλληλα η Ελένη εργάζεται μες από το Περιφερειακό Συμβούλιο Έρευνας και Καινοτομίας Ηπείρου για να προωθήσει το επισήμανσης ωφέλιμων συστατικών όπως τα αντιοξειδωτικά σε μια σειρά τροφίμων και στο μέλι κάτι που μπορεί να δημιουργήσει υπεραξία για τα Ελληνικά προϊόντα. Ένας μόνο τρύγος κατ’ έτος

Για να μην διαταράξουν τον κύκλο της ζωής του μελισσιού το ζευγάρι παίρνει μόνο έναν τρύγο από κάθε μελίσσι κατ’ έτος ώστε το έντομο να καταναλώνει το μεγαλύτερο ποσοστό του μελιού που παράγει για να επιβιώσει και να είναι υγιές. ‘Η μέλισσα παράγει μέλι για να τραφεί όχι για να το τρυγήσει ο άνθρωπος οπότε εμείς πρέπει να πάρουμε από το περίσσευμα. Έτσι αφήνουμε σχεδόν όλο το

66 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Ελένη Πλαχούρα και Βασίλης Ρίτας.

κούμαρο που είναι φθινοπωρινή νομή και ίσως πάρουμε πάρα πολύ μικρές ποσότητες για να καταναλώσει το περισσότερο η μέλισσα το χειμώνα. Ενώ και το ανοιξιάτικο ρείκι το αφήνουμε αποκλειστικά στο κοπάδι’, θα πει η Ελένη. Για να αυξήσουν την ασφάλεια και να βοηθήσουν το μελίσσι να επιβιώσει το χειμώνα οι νεαροί μελισσοκόμοι χρησιμοποιούν μεθόδους αποθήκευσης του μελιού που παράγει το ζώο ‘ορισμένες φορές το φθινόπωρο

παίρνουμε κάποια πλαίσια μαζί με το μέλι από κούμαρο και το αποθηκεύουμε για να μειώσουμε το χώρο που πρέπει να ζεστάνει το μελίσσι για να συντηρηθεί μες τους κρύους χειμερινούς μήνες’, εξηγεί ο Βασίλης. Βέβαια όπως θα πει ο ίδιος το γεγονός συλλέγουν μόνο μια φορά το χρόνο προσθέτει στο κόστος παραγωγής ‘διότι κάθε νομή που δεν τρυγείται μπορεί να κοστίσει έως και 15.000-20.000 ευρώ’.

Ακολουθούν τον κανόνα της φύσης Μπορεί η φιλοσοφία του ζευγαριού να είναι κοντά στην ηθική παραγωγή που σέβεται το ζώο και το περιβάλλον ωστόσο δεν αποκλείουν και τη χρήση ζυμαριού όταν η μέλισσα ξεμένει από τροφή και κινδυνεύει να χαθεί ‘Δεν είναι κακό κάποιος να ταΐσει με ζάχαρη το χειμώνα, να βάλει ένα ζυμάρι πάνω από την κυψέλη του για να υπάρχει ασφάλεια στο μελίσσι. Αυτή η παρέμβαση δεν επηρεάζει τη δραστηριότητα του ζώου το καλοκαίρι. Αντίθετα η ζάχαρη που δίνεται αφού ξεκινά η μέλισσα να παράγει μέλι που έχει στόχο να αυξήσει την ποσότητα του προϊόντος έχει αρνητικές επιπτώσεις και διαταράσσει τη φυσική ισορροπία’, θα πει ο

Βασίλης. Ο λόγος που η υπερπροσφορά τροφής δρα αρνητικά στην φυσική επιλογή είναι ότι επιτρέπει τη διαιώνιση των αδύναμων μελισσιών. Αντίθετα μες από τη συνεχή επιθεώρηση το ζευγάρι επιλέγει να πολλαπλασιάζονται μόνο τα ικανά μελίσσια ‘Στην πράξη βλέπουμε ποια μελίσσια φθίνουν και ποια μελίσσια έφεραν μέλι, έφεραν γύρη, ήταν υγιή, έχουν συμπαγείς και ωραίους γόνους’, θα πει η Ελένη. Στην περίπτωση των αδύναμων μελισσιών επεμβαίνουν εφαρμόζοντας μεθόδους συνένωσης του πληθυσμού με τις οποίες χωρίζεται το κοπάδι και τοποθετείται σε κυψέλη με άλλη βασίλισσα για να αξιοποιηθεί ο πληθυσμός των εργατριών.

Μελισσοκομία υψηλού υψομέτρου

Με τα περισσότερα από τα 250 μελίσσια τους να βρίσκονται σε περιοχές άνω των 1000 μέτρων και ορισμένα ζώνη των 1400 μέτρων η Ελένη και ο Βασίλης συγκαταλέγονται στην ομάδα των μελισσοκόμων υψηλών υψομέτρων που έχει ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Στη ζώνη αυτή παράγεται λιγότερο μέλι αλλά τα άνθη έχουν καλύτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά ‘Σύμφωνα με μελέτες του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων το νέκταρ των λουλουδιών διαφέρει ανάλογα με το υψόμετρο. Όσο αυξάνει η απόσταση από τη θάλασσα καθώς δημιουργούνται συνθήκες υποξίας τα φυτά διαθέτουν περισσότερες πολυφαινόλες και άλλα αντιοξειδωτικά συστατικά παρότι σε μέγεθος μπορεί να είναι μικρότερα από ότι στις πεδινές περιοχές’, εξηγεί η Ελένη. Οι συνθήκες κρύου και αντίξοων καιρικών συνθηκών που επικρατούν στα βουνά βέβαια μειώνουν τη δραστηριότητα και την παραγωγή μελιού από τα έντομα ‘Οι ώρες πτήσης της μέλισσας στα 1000 μέτρα είναι έως και οι μισές σε σχέση με την πεδιάδα και ως αποτέλεσμα μειώνεται και η παραγωγή μελιού’, αναφέρει η ίδια. Ωστόσο οι ίδιες συνθήκες επειδή οδηγούν τη βασίλισσα να σταματά να γεννά κατά τους δύο πιο κρύους μήνες είναι αυτές που καθιστούν το μελίσσι πιο υγιές ‘ Όταν σταματά να παράγει η βασίλισσα γόνο σταματά και η διάδοση των ασθενειών του γόνου που αποτελούν τις πιο σοβαρές πιέσεις στην υγεία του εντόμου’, θα πει η Ελένη και συμπληρώ-

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 67

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ | ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ

νει ‘έτσι η θεραπεία με οξαλικό οξύ είναι καλύτερη και αντιμετωπίζεται με μεγαλύτερη επιτυχία η βαρόα’. Βέβαια όπως διευκρινίζει μπορεί και σε χαμηλότερα υψόμετρα, ανάλογα με τους χειρισμούς να εφαρμόζεται αποτελεσματική θεραπεία αρκεί να επιτρέπεται στη βασίλισσα να ξεκουράζεται ‘όταν όμως μετακινούμε τα μελίσσια από τα πεδινά στα ορεινά για να τρυγούν όλες τις εποχές είναι σαν να ξεγελάμε τη μέλισσα και να την ωθούμε να λειτουργεί σε συνθήκες διαρκούς άνοιξης’. Η μεταποίηση φέρνει υπεραξία

Η σειρά των μελιών που φέρει το brand Νomad Honey περιλαμβάνει μέλι έλατου, βελανιδιάς, άγριων λουλουδιών καθώς και μέλι από κούμαρο και γαλάζιο αγκάθι και έχει αποσπάσει πολλαπλά βραβεία Great Taste Awards. Εκτός από το μέλι ήδη από το 2018 το ζευγάρι παράγει ενεργειακά τζελ που παρέχουν υψηλής ποιότητας υδατάνθρακα και προορίζονται για κατανάλωση από αθλητές αλλά και για το απλό κοινό ‘ Έχοντας μια γνώση πάνω στην αθλητική διατροφή έκανα έρευνα για τα σκευάσματα και είδα ότι τα προϊόντα της αγοράς προσπαθούσαν στη δομή τους να μιμηθούν

68 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

το μέλι. Και έτσι ήρθε η ιδέα να φτιάξουμε το πρώτο ενεργειακό τζελ με βάση το μέλι και γύρη η οποία περιέχει σημαντική ποσότητα αμινοξέων’, θα πει η Ελένη. Σήμερα η γκάμα έχει εμπλουτιστεί και συνολικά περιλαμβάνει 6 ενεργειακά τζελ με διαφορετική δράση και σύσταση ενώ πρόκειται στο αμέσως επόμενο διάστημα να τοποθετηθούν στην αγορά και βιολογικές ενεργειακές μπάρες. Η μεταποίηση σύμφωνα με την ίδια έχει μεγάλη προοπτική διότι με μικρότερη ποσότητα μελιού μπορεί να παραχθεί μεγαλύτερη ποσότητα προϊόντων. Όσον αφορά στη γεωγραφική κατανομή των πωλήσεων περίπου το 80% της παραγωγής διατίθεται στην εγχώρια αγορά με το υπόλοιπο να κατευθύνεται στη Γερμανία και την Αμερική. Όραμα αναβάθμισης της αξίας του Ελληνικού μελιού

Ένα μεγάλο ζητούμενο για το Ελληνικό μέλι συνολικά σύμφωνα με την Ελένη είναι η δημιουργία θεσμικού πλαισίου για την πιστοποίηση του μελιού σε ωφέλιμες ουσίες κατά το παράδειγμα του Manuka της Ν. Ζηλανδίας. ‘ Έχουμε κάνει πολλές αναλύσεις του μελιού που παράγουμε σε συνεργασία με Πανεπιστημιακούς φορείς όπως το Αριστοτέλειο και το Πανε-

πιστήμιο Θεσσαλίας. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι περιέχει μεγάλη συγκέντρωση αντιμικροβιακών ουσιών που μάλιστα είναι και διπλάσιες από τα επίπεδα κάποιων Manuka κάτι που μπορεί να ισχύει και για άλλα Ελληνικά μέλια’, σημειώνει η Ελένη η οποία είναι και τακτικό μέλος του Περιφερειακού Συμβουλίου Έρευνας και Καινοτομίας της Περιφέρειας Ηπείρου. Αυτό που χρειάζεται να γίνει κατά την ίδια είναι να προσδιοριστεί καταρχάς η ουσία και ο δείκτης που την εκφράζει σε συνέχεια η μονάδα μέτρησης, ο τρόπος ανάλυσης και τελικά και ο τρόπος επισήμανσης στη συσκευασία του μελιού και να δημιουργηθείτε ο θεσμικό πλαίσιο για τη διαδικασία αυτή από το ΥΠΑΑΤ ‘Η Νέα Ζηλανδία έχει θεσπίσει ως δείκτη αντιμικροβιακής δράσης τη μεθυλογλυοξάλη (MGO) που μετράται σε χιλιοστόγραμμα ανά χιλιόγραμμο και μπορεί να κυμαίνεται από 100+ έως 1500+ mg/kg μεθυλογλυξάλη. Θα μπορούσε να υιοθετηθεί ο ίδιος δείκτης γιατί προσφέρει κάποια πλεονεκτήματα να υπάρχει ως σημείο αναφοράς και μέτρο σύγκρισης το Manuka. Αλλά μπορεί να μας εξυπηρετούσε να υιοθετήσουμε άλλο δείκτη και άλλη μονάδα μέτρησης’, καταλήγει η ίδια. 

ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΊΑ | ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

ΣΤΑ 64,8 ΕΚ. ΕΥΡΏ ΑΝΈΡΧΕΤΑΙ Ο ΕΤΉΣΙΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΌΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΝΔΕΔΕΜΈΝΗ Σε πτώση η τιμή παραγωγού στο αιγοπρόβειο γάλα

Σε πτώση η τιμή στο αιγοπρόβειο γάλα παρά τη μείωση του ζωικού κεφαλαίου που έχει η χώρα μας τους τελευταίους μήνες από θεομηνίες και ζωονόσους. Στο μεταξύ ανακοινώθηκε η απόφαση για την ετήσια ενίσχυση στο αιγοπρόβειο. ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΪΣΙΑΔΗΣ Δημοσιογράφος στον Αγροτύπο

ημοσιεύθηκε τροποποιητική απόφαση στη Διαύγεια που αφορά τη χορήγησης της συνδεδεμένης στήριξης στον τομέα πρόβειου και αίγειου κρέατος. Όπως αναφέρει «ο συνολικός προϋπολογισμός για την ενίσχυση των κτηνοτρόφων στο πλαίσιο συνδεδεμένης εισοδηματικής στήριξης στον τομέα πρόβειου και αίγειου κρέατος της παρούσας απόφασης και για τα έτη από το 2023 έως το 2027 ανέρχεται σε 324.312.360 ευρώ. Αυτό σημαίνει ότι ο ετήσιος προϋπολογισμός ανέρχεται σε 64.862.472 ευρώ, σύμφωνα με το εγκεκριμένο ΣΣ ΚΑΠ 2023-2027». Το ακριβές ύψος της ενίσχυσης για κάθε έτος καθορίζεται με απόφαση του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, μετά τον καθορισμό των τελικών επιλέξιμων ζώων κατόπιν γνωμοδότησης αρμόδιας τριμελούς επιτροπής και εισήγηση της Διεύθυνσης Συστημάτων Εκτροφής Ζώων (ΔΣΕΖ). Για τον σκοπό αυτό ο ΟΠΕΚΕΠΕ θα πρέπει να γνωστοποιεί εγκαίρως στην ΔΣΕΖ τον συνολικό αριθμό των επιλέξιμων ζώων και των δικαιούχων παραγωγών ανά μέτρο και ανά έτος ενίσχυσης μετά την ολοκλήρωση όλων των προβλεπόμενων ελέγχων. Πτώση σε σχέση με πέρυσι οι τιμές παραγωγού στο γάλα

Στο μεταξύ σε πτώση βρίσκεται η τιμή στο αιγοπρόβειο γάλα παρά τη μείωση του ζωικού κεφαλαίου που έχει η χώρα μας τους τελευταίους μήνες από τις θεομηνίες και τις ζωονόσους. Αρκεί να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥπΑΑΤ, οι τελευταίοι δεκατέσσερις μήνες έχουν χαθεί πάνω από 160.000 αιγοπρόβατα. Εξ αυτών τα περίπου 90.000 στη θεομηνία του «Ντάνιελ», τα 40.000 από την πανώλη και άνω των

30.000 προβάτων από την ευλογιά των αιγοπροβάτων. Πάντως οριστικοποιήθηκαν οι συμφωνίες των συνεταιρισμών της επαρχίας Ελασσόνας με τους τυροκόμους και τις μεταποιητικές μονάδες για τη χρονιά 2024/2025, προκαλώντας ανάμεικτα συναισθήματα στους κτηνοτρόφους. Η υψηλότερη τιμή, που δόθηκε, προέρχεται από το τυροκομείο Νούσιας, ο οποίος παρέλαβε 6.000 συν 1.500 τόνους από τις «Φάρμες Λιβαδίου» στην τιμή των 1,56 ευρώ/κιλό. Επίσης ο συνεταιρισμός «Βοσκός» του Λιβαδίου για μικρή ποσότητα, 500 τόνους, στα 1,50 ευρώ. Από την άλλη με τιμή παραγωγού από 1,42 έως 1,44 ευρώ το κιλό και ειδικό πριμ συγκέντρωσης 4 λεπτά το κιλό, που πιστώνεται στο συνεταιρισμό, έκλεισε όλο το αιγοπρόβειο γάλα της επόμενης χρονιάς, η Ομάδα Παραγωγών – Συνεταιρισμός Γάλα Ελάςς με εννέα επιχειρήσεις του κλάδου της τυροκομίας.

Από την Λάρισα ο κ. Νίκος Παλάσκας, μέλος της Ομοσπονδίας Κτηνοτροφικών Συλλόγων και Κτηνοτρόφων Περιφέρειας Θεσσαλίας και Γραμματέας της ΠΕΚ, δήλωσε στον ΑγροΤύπο ότι «οι βιομηχανίες γάλακτος έχουν μειώσει τις τιμές παραγωγού στο πρόβειο γάλα κατά 8 - 10 λεπτά σε σχέση με πέρυσι. Αν και τα ζώα μειώνονται άρα μειώνεται και η προσφορά βλέπουμε να πέφτουν οι τιμές παραγωγού. Από την άλλη στη λιανική στα ράφια βλέπουμε να μένουν στα ίδια επίπεδα οι τιμές. Αυτή την περίοδο στη Θεσσαλία η μέση τιμή για τις μεγάλες ποσότητες στο αιγοπρόβειο είναι στα 1,48 λεπτά το κιλό. Από την άλλη οι κτηνοτρόφοι δεν έχουν ζωοτροφές να ταΐσουν τα ζώα τους, αφού όλο το προηγούμενο διάστημα λόγω της καραντίνας τα έχουν συνεχώς μέσα στους στάβλους. Λένε από το ΥπΑΑΤ για πληρωμή ενίσχυσης για αγορά ζωοτροφών αλλά δεν βρίσκουν τα χρήματα». 

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 69

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ | ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΑ

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΥΡΙΩΝ

Με θέρμανση του προς τυροκόμηση γάλακτος σε υψηλή θερμοκρασία Η μέθοδος παρασκευής ενός σκληρού τυριού με θέρμανση του προς τυροκόμηση, πρόβειου ή μίγματος αιγοπρόβειου γάλακτος σε υψηλή θερμοκρασία και η μελέτη της ταυτότητάς του περιγράφονται στο παρόν άρθρο. Ένα τέτοιο τυρί λόγω της κατακράτησης πρωτεϊνών ορού στη μάζα του, οι οποίες έχουν μεγάλη βιολογική αξία, μπορεί να απευθυνθεί σε ομάδες καταναλωτών με συγκεκριμένες διατροφικές ανάγκες ή να αποτελέσει μια διαφορετική διέξοδο χρήσης του αίγειου γάλακτος σε περιόδους μεγάλης παραγωγής του. Ήδη παράγεται σε ορεινή κοινότητα του N. Ιωαννίνων και είναι πολύ αποδεκτό τοπικά αλλά θα μπορούσε να γίνει και ευρέως πιο γνωστό. 1 ΕΛΕΝΗ Χ. ΠΑΠΠΑ ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, Ινστιτούτο Τεχνολογίας Αγροτικών Προϊόντων- Τμήμα Γάλακτος

α τυριά που παράγονται από πρόβειο ή γίδινο γάλα έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, υψηλή θρεπτική αξία, προτιμώνται πολύ από τους καταναλωτές και πολλές φορές συνδέονται με τον τόπο παραγωγής τους. Χώρες που παράγουν τυριά από πρόβειο ή γίδινο γάλα είναι η Ελλάδα, η Ιταλία, η Γαλλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία. Συγκεκριμένα το έτος 2021 η Ελλάδα παρήγαγε 155.897 τόνους πρόβειων, 36.886 τόνους γίδινων και 23.782 τόνους αγελαδινών τυριών (FAOSTAT, 2021). Το γίδινο γάλα κυρίως χρησιμοποιείται για την παρασκευή του ΠΟΠ τυριού Φέτα αφού με βάση τη νομοθεσία μπορεί να αναμιχθεί με το πρόβειο έως ποσοστού 30%. Το γίδινο γάλα μπορεί, επίσης, να αναμιχθεί με το πρόβειο ή το αγελαδινό για την παρασκευή άλλων Ελληνικών τυριών. Επιπλέον μια μικρή ποσότητά του χρησιμοποιείται για την παρασκευή τυριών από αμιγώς γίδινο γάλα ή γίδινης γιαούρτης. Είναι γνωστό ότι το γάλα έχει δύο κατηγορίες πρωτεϊνών, τις καζεΐνες και τις πρωτεΐνες του ορού. Οι καζεΐνες αποτελούν το 80% περίπου και είναι αδιάλυτες σε pΗ 4.6 (ισοηλεκτρικό σημείο) στους 20oC, ενώ οι πρωτεΐνες του ορού αποτελούν το 20% περίπου και είναι διαλυτές. Κατά τη διαδικασία παραγωγής ενός τυριού, το γάλα συνήθως παστεριώνεται (π.χ. 63oC, 30 min) και από τα κύρια συστατικά του το λίπος και η καζεΐνη μεταφέρονται στο πήγμα ενώ οι πρωτεΐνες του ορού απομακρύνονται στο τυρόγαλα. Όταν ένα γάλα θερμαίνεται σε θερμοκρασία υψηλότερη της παστερίωσης τότε οι πρωτεΐνες του ορού που είναι ευαίσθητες στη θέρμανση, μετουσιώνονται δηλαδή αλλάζει η δομή τους και συνδέονται με τις καζεΐνες.

70 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

Έτσι ένα μεγάλο μέρος τους δεν φεύγει στο τυρόγαλα αλλά παραμένει στο τυρί. Γενικά, τα τυριά που προκύπτουν από το γάλα αυτό έχει αναφερθεί ότι έχουν μεγαλύτερο ποσοστό υγρασίας οπότε και απόδοσης, λόγω των πρωτεϊνών του ορού που παραμένουν στο τυρόπηγμα. Μπορεί όμως να παρουσιαστούν και τεχνολογικά προβλήματα κατά την παρασκευή τους όπως π.χ. μεγάλος χρόνος πήξης και χαλαρό (ασθενές) πήγμα επηρεάζοντας τη σύσταση, υφή-δομή και οσμή γεύση τους (Singh & Waungana, 2001; Guinee 2021). Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικοί οι τεχνολογικοί χειρισμοί που θα γίνουν κατά την παρασκευή του. Σε ορεινή κοινότητα του νομού Ιωαννίνων, στα σύνορα με την Αλβανία (Δολό Πωγωνίου) παρασκευάζεται με επιτυχία τυρί από γάλα που θερμαίνεται σε υψηλή θερμοκρασία από κτηνοτρόφους - τυροκόμους σε οικοτεχνική μορφή, για ιδιοπαραγωγή. Το ερευνητικό έργο με τίτλο «Παρασκευή τυριού με θέρ-

μανση του προς τυροκόμηση γάλακτος σε υψηλή θερμοκρασία» που χρηματοδοτείται από την Περιφέρεια Ηπείρου έχει ως στόχο τη μελέτη της μεθόδου παρασκευής του και των μεταβολών των διαφόρων βιοχημικών χαρακτηριστικών κατά την ωρίμαση και συντήρησή του. Πιο συγκεκριμένα το τυρί αυτό έχει υποκίτρινο χρώμα, συνεκτική υφή δομή με ελάχιστες οπές και πολύ ευχάριστη οσμή και γεύση (Εικ. 1). Το σχήμα του είναι κυλινδρικό και ζυγίζει περίπου 600-700 γραμμάρια. Η παρασκευή των τυριών για τις ανάγκες του ερευνητικού έργου ακολουθούσαν τη ροή των τυροκομήσεων για το συγκεκριμένο τυρί που γινόταν στο τυροκομείο. Χρησιμοποιήθηκε πρόβειο γάλα ή μίγμα αιγοπρόβειου γάλακτος 50:50. Το πρόβειο γάλα προερχόταν από το ποίμνιο του κτηνοτρόφου-τυροκόμου στον οποίο πραγματοποιήθηκαν οι τυροκομήσεις και ήταν της φυλής Μπούτσικο ενώ οι αίγες ήταν της αυτόχθονη φυλής Capra Prisca.

Τα στάδια τυροκόμησης του τυριού είναι: 1. Διήθηση του προς τυροκόμηση γάλακτος 2. Θέρμανση του προς τυροκόμηση γάλακτος στους 90oC και παραμονή του για 15 min 3. Προσθήκη θερμόφιλης οξυγαλακτικής καλλιέργειας στους 45oC (0.25% και παραμονή της για 10 min) 4. Προσθήκη πυτιάς (Εικ. 2) στους 38oC (και χλωριούχου ασβεστίου) 5. Ολοκλήρωση της πήξης σε περίπου 45 min

6. Διαίρεση του πήγματος (Εικ. 3), αναθέρμανσή του υπό ανάδευση και εξαγωγή του στα καλούπια (Εικ. 4) 7. Αρχική πίεση 1:1 του πήγματος για 20 min και μετά πίεση 2:1 για άλλα 20 min 8. Αναστροφή του πήγματος στα καλούπια και παραμονή χωρίς πίεση μέσα στα καλούπια σε θερμοκρασία περιβάλλοντος 9. Εξαγωγή των τυριών από τα καλούπια την επόμενη ημέρα (δηλαδή μετά από 24 h) και εμβάπτισή τους σε άλμη 22% για 6h. Στη συνέχεια τα μισά τυριά το-

ποθετήθηκαν σε ωριμαντήριο θερμοκρασίας 16-18oC και σχ. υγρασίας 85-87% στο Δολό Πωγωνίου (Εικ. 5) και τα άλλα μισά μεταφέρθηκαν στο ωριμαντήριο του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Αγροτικών Προϊόντων –Τμήματος Γάλακτος στα Ιωάννινα (Εικ. 6) σε όμοιες συνθήκες θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας 10.Μετά από 30 ημέρες περίπου όλα τα τυριά συσκευάστηκαν υπό κενό και αποθηκεύτηκαν στο ψυγείο (2-3oC).

Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά των τυριών στις 90 ημέρες ωρίμασης και συντήρησής τους. Η νομοθεσία αναφέρει ότι ένα τυρί χαρακτηρίζεται σκληρό όταν έχει υγρασία ως 38% και μπορεί να διατεθεί στην κατανάλωση μετά από ωρίμαση τριών μηνών. Μιας και τα ώριμα τυριά της παρούσας μελέτης είχαν υγρασία μικρότερη του 38% χαρακτηρίζονται ως σκληρά. Επιπλέον, ο κώδικας τροφίμων και ποτών αναφέρει ότι τα σκληρά τυριά που έχουν μέγιστη υγρασία 35% και ελάχιστο λίπος στην ξηρά ουσία 47% θεωρούνται εξαιρετικής ποιότητας ενώ αυτά με 38% και 40% αντίστοιχα ποσοστά είναι πρώτης ποιότητας. Τα ώριμα τυριά της παρούσας μελέτης πληρούν τις προδιαγραφές

10|24 Γεωργία – Κτηνοτροφία | 71

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ | ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΑ 5

αυτές οπότε ανήκουν στις παραπάνω κατηγορίες ποιότητας. Γενικά δεν παρουσιάστηκαν ιδιαίτερες διαφορές στα τυριά που ωρίμασαν στο Δολό Πωγωνίου ή στα ωριμαντήρια του Τμήματος Γάλακτος, στα Ιωάννινα. Τα αιγοπρόβεια τυριά ήταν πιο εύθρυπτα και είχαν χαμηλότερη απόδοση όπως ήταν αναμενόμενο σε σχέση με τα πρόβεια. Όλα τα τυριά έλαβαν πολύ υψηλή βαθμολογία

κατά τον οργανοληπτικό έλεγχο. Μπορούν να καταναλωθούν ως έχουν ή ελαφρώς ροδισμένα στο τηγάνι. Τα συμπεράσματα της παρούσας μελέτης δείχνουν ότι με την συγκεκριμένη τεχνολογία μπορεί να παρασκευαστεί ένα σκληρό τυρί πολύ καλής ποιότητας από πρόβειο ή μίγμα αιγοπρόβειου (50:50) γάλακτος το οποίο θερμάνθηκε σε υψηλή θερμοκρασία. Μια τέτοια μέθοδος

Πίνακας 1: Φυσικοχημικά χαρακτηριστικά τυριών που παρασκευάστηκαν από πρόβειο ή αιγοπρόβειο γάλα που θερμάνθηκε σε υψηλή θερμοκρασία και ωρίμασαν στα Ιωάννινα ή στο Δολό Πωγωνίου στις 90 ημέρες ωρίμασης και συντήρησης τους. Ðñüâåéï ôõñß ðïõ ùñßìáóå óôá ÉùÜííéíá

Ðñüâåéï ôõñß ðïõ ùñßìáóå óôï Äïëü

Áéãïðñüâåéï ôõñß ðïõ ùñßìáóå óôá ÉùÜííéíá

Áéãïðñüâåéï ôõñß ðïõ ùñßìáóå óôï Äïëü

ðñùôåÀíåò %

24.47±0.35

24.50±0.64

24.59±0.04

25.48±0.60

ëßðïò %

33.26±0.90

34.86±1.37

35.33±0.16

36.93±0.87

õãñáóßá %

36.51±0.03

34.34±1.61

34.52±0.42

30.24±1.38

ëßðïò óôçí îçñÜ ïõóßá %

51.03±0.97

51.45±1.02

53.96±0.59

52.95±0.52

ÐáñÜìåôñïò

áëÜôé %

2.49±0.27

2.68±0.18

3.12±0.09

3.42±0.16

áðüäïóç %

16.59±0.96

15.65±0.98

12.97±0.12

12.45±0.36

Μέσοι όροι τριών επαναλήψεων ± τυπικό σφάλμα Η απόδοση % εκφράστηκε σε κιλά τυρί ανά 100 κιλά γάλα.

72 | Γεωργία – Κτηνοτροφία 10|24

παρασκευής τυριού θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε περιόδους μεγάλης παραγωγής γίδινου γάλακτος δίνοντας μια άλλη διέξοδο στη χρήση του. Είναι γνωστό ότι πρωτεΐνες του ορού έχουν μεγάλη βιολογική αξία μιας και περιέχουν αξιόλογο ποσοστό απαραίτητων αμινοξέων (Kandarakis 1986) οπότε το τυρί της παρούσας μελέτης θα μπορούσε να απευθυνθεί σε ομάδες καταναλωτών με συγκεκριμένες διατροφικές ανάγκες π.χ. αθλητές. Δεδομένου ότι δεν παρουσιάστηκαν τεχνολογικά προβλήματα κατά την τυροκόμηση του τυριού και μιας και έλαβε υψηλή βαθμολογία κατά τον οργανοληπτικό έλεγχο, θα μπορούσε ίσως να παρασκευαστεί σε ημι-βιομηχανική ή βιομηχανική κλίμακα. Το τυρί αυτό είναι γνωστό ήδη σε τοπικό επίπεδο όμως θα μπορούσε να λάβει και μεγαλύτερη φήμη. Η πλήρης μελέτη ως προς τον τρόπο παραγωγής αλλά και τα βιοχημικά χαρακτηριστικά του, θα του προσφέρει προστιθέμενη αξία. Έτσι μπορεί να αυξηθούν οι πωλήσεις του και κατά συνέπεια το εισόδημα των κτηνοτρόφων των ορεινών περιοχών που το παράγουν. Η κατάλληλη προβολή του τυριού αυτού θα μπορούσε να συνδυαστεί και με αγροτουριστικές δράσεις της ευρύτερης περιοχής. Η σχετική βιβλιογραφία βρίσκεται στη διεύθυνση : bibliography.agrotypos.gr, έτος 2024, τεύχος 10. 

ΜΗΝΙΑΊΟ περ ιοδ ικό

του ΑγροΤύπου για τον

αγρότη! ΤΕΥΧΟΣ 10 | ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2024 | agrotypos.gr

ΤΙΜΗ

1,50€

ΡΟΔΑΚΙΝΑ

Τι τελικά προκαλεί την παραμόρφωση;

ΣΥΓΚΑΛΛΙΈΡΓΕΙΕΣ σιτηρών και ψυχανθών

ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΕΛΤΊΟ ΑΠΟΣΤΟΛΉΣ

ΕΛΑΙΌΛΑΔΟ

ΣΥΝΈΔΡΙΟ ΦΙΣΤΙΚΙΟΎ

Όλοι σε στάση αναμονής

ΗΛΙΑΚΈΣ ΑΝΤΛΊΕΣ

Όλα για την καλλιέργεια

λύση στο πρόβλημα αυτονομίας

ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΉ

ΑΣΘΈΝΕΙΕΣ

χειμερινών σιτηρών

και κλιματική αλλαγή

Γεωργία - ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Τεύχος 10/2024, Δεκέμβριος

ΑγροΤύπος

ΕΛΙΑ ΜΑΡΩΝΕΙΑΣ ΑΛΛΑΓΈΣ ΣΤΗ ΦΟΡΟΛΟΓΊΑ

Μ.Ε.Τ. 240007

Η επιστήμη πιο κοντά στην πράξη