Joost Fontein, The Politics of the Dead: Living Heritage, Bones and Commemoration in ZimbabĂ«e Dua ta shoh sistemin e dĂ«bimit tĂ« periudhĂ«s 1949-1955 pĂ«rmes lenteve tĂ« trashĂ«gimisĂ« dhe pĂ«rkujtimit si pĂ«rgjigje ndaj kĂ«rkesave tĂ« tĂ« vdekurve. Pse trashĂ«gimi, dhe pse pĂ«rgjigje ndaj kĂ«rkesave tĂ« tĂ« vdekurve? E fillojmĂ« nga trashĂ«gimia: KĂ«shilli NdĂ«rkombĂ«tar i Monumenteve dhe Siteve (ICOMOS) e pĂ«rkufizon trashĂ«giminĂ« kulturore si "shprehje tĂ« mĂ«nyrave tĂ« tĂ« jetuarit tĂ« zhvilluar nga njĂ« komunitet dhe tĂ« pĂ«rcjellĂ« brez pas brezi, duke pĂ«rfshirĂ« doket, praktikat, vendet, objektet, shprehjet dhe vlerat artistikeâ (ICOMOS, 2002). Kur e konsiderojmĂ« trashĂ«giminĂ« kulturore si "mĂ«nyrĂ« tĂ« tĂ« jetuarit tĂ« zhvilluar nga njĂ« komunitet dhe tĂ« trashĂ«guar nga brezi nĂ« brez", atĂ«herĂ« shohim qĂ« njĂ« gjysmĂ« shekulli terrori shtetĂ«ror nĂ« ShqipĂ«ri krijoi nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« njĂ« kulturĂ« â kulturĂ«n e spiunimit, burgosjes, torturĂ«s, ekzekutimit, punĂ«s sĂ« detyruar, i udhĂ«hequr nga fantazitĂ« paranojake egomaniake tĂ« Enver HoxhĂ«s, tĂ« forcuara edhe nga rrethi i tij i brendshĂ«m. Tâia nisim qĂ« kĂ«tu: traumat specifike qĂ« pĂ«rjetuan njerĂ«zit nĂ«n komunizĂ«m ishin secila pjesĂ« e njĂ« cohe kulturore mĂ« tĂ« madhe, çdo thurje e sĂ« cilĂ«s ishte e punuar me terror shtetĂ«ror. NjerĂ«z tĂ« dĂ«rguar nĂ« gulagĂ«, familjet qĂ« jetonin nĂ«n shtypjen e biografisĂ« sĂ« keqe, ata tĂ« shpronĂ«suar, torturuar dhe ekzekutuar â tĂ« gjithĂ« janĂ« viktima tĂ« dukshme tĂ« terrorit shtetĂ«ror. Por kjo dhunĂ« specifike mund tĂ« ndodhĂ« vetĂ«m nĂ« sajĂ« tĂ« shtypjes brutale, tĂ« mosmarrĂ«veshjeve dhe vrasjes sĂ« dhunshme tĂ« opozitĂ«s sĂ« mundshme, tĂ« kryer nga arkitektĂ«t e terrorit shtetĂ«ror dhe agjentĂ«t e shtetit. Nga ana e saj, kjo shtypje brutale e terrorizoi pjesĂ«n tjetĂ«r tĂ« popullatĂ«s duke u bĂ«rĂ« ose mbĂ«shtetĂ«se bashkĂ«punuese me regjimin, ose tĂ« bindur pasive, me shpresĂ«n pĂ«r tĂ« mbrojtur veten...
Mnemozina e topikĂ«ve tĂ« trishtĂ« letrarĂ« Agron Tufa Kujtesa si organ psikologjik i pĂ«rjetimit tĂ« kohĂ«s mbetet e vetmja ndĂ«rmjetĂ«se qĂ« na garanton unitetin e thelbit tĂ« qenies, tĂ« projektuar nĂ« njĂ« shkallĂ« vetĂ«njohjeje individuale dhe kolektive. E them nĂ« njĂ« shkallĂ« vetĂ«njohjeje, sepse kujtesa, siç e thamĂ«, Ă«shtĂ« organ psikologjik dhe se vetĂ« psikologjia njerĂ«zore, individuale qoftĂ« ajo apo shoqĂ«rore, gjendet nĂ« kushtet e njĂ« trysnie tĂ« pĂ«rhershme qĂ« e relativizon, e deformon, e transformon apo e çorodit krejtĂ«sisht psikikĂ«n njerĂ«zore, po tĂ« merren parasysh dramat individuale dhe kolektive. Psikologjia Ă«shtĂ« e varur nga psikika, pasi kjo e dyta Ă«shtĂ« tregues i shĂ«ndetit tĂ« sĂ« parĂ«s. Rrjedhimisht edhe kujtesa, duke qenĂ« organ psikologjik i pĂ«rjetimit tĂ« kohĂ«s dhe shprehje vetidentifikuese e totalitetit organik tĂ« qenies nĂ« kohĂ«, relativizohet, shformohet, manipulohet dhe na prezanton marrtas, nĂ« pajtim me thelbin e deformuar tĂ« vetes sonĂ«. Kujtesa e manipuluar Ă«shtĂ« njĂ« togfjalĂ«sh qĂ« shpreh reflektimin kritik, tĂ« ndĂ«rgjegjshĂ«m e oponencial nga pikĂ«pamja e dikujt qĂ« zotĂ«ron njĂ« pĂ«rvojĂ« krahasimore nĂ« lidhje me origjinĂ«n e njohjes dhe gjendjeve stadiale tĂ« trajektores sĂ« kujtesĂ«s, prej nga zĂ« fill tjetĂ«rsimi dhe manipulimi i saj. Ky proces nuk ka gjĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t me idiomĂ«n e pĂ«rvojave individuale "mĂ« tradhton kujtesa", pasi si akt ndĂ«rgjegjĂ«simi, kjo shpreh riaftĂ«simin dhe ripĂ«rftimin e po asaj kujtese vetidentifikuese, pĂ«r tâu pozicionuar mandej, nĂ« masĂ«n e vetĂ«dijĂ«simit, pĂ«r njĂ« pĂ«rballje raportesh me tĂ«.
92
