Trys tapybos pamokos by Meno parkas

TRZY LEKCJE MALARSTWA Paweł Łubowski

TRYS TAPYBOS PAMOKOS Jonas Gasiūnas

MAALIMISE KOLM ÕPPETUNDI Kaido Ole

Project: THREE LESSONS OF PAINTING: PAWEŁ ŁUBOWSKI (PL), JONAS GASIŪNAS (LT), KAIDO OLE (EE) Curators: Krzysztof Stanisławski (Warsaw, Poland) Arvydas Žalpys (Kaunas, Lithuania) Organisers: Kampania Artystyczna (Warsaw, Poland) Gallery “Meno parkas“ (Kaunas, Lithuania) Exhibition spaces: Gallery “Szyperska“ (Poznan, Poland, November, 2011) Kauno dailės galerija (Kaunas, Lithuania, March, 2012) Tartu Kunstimuuseum (Tartu, Estonia, September, 2012)

2012

Krzysztof Stanisławski

KaKaDu, TRZY LEKCJE MALARSTWA: Jonas Gasiūnas, Paweł Łubowski, Kaido Ole „Trzy lekcje malarstwa” to „projekt rozkwitający”, realizujący w pewnym sensie koncepcję poety Awangardy Krakowskiej Tadeusza Peipera, który pisał „(dzieło) rozwijałoby się jak żywy organizm; jak pąk rozkwitałby przed nami. Już pierwszy ustęp zawierałby w sobie wszystko, co nastąpi; dalsze byłoby stopniowym rozwijaniem pąkowej zawartości pierwszego; w ostatnim ustępie mielibyśmy przed sobą kwiat już pełny, rozłożysty”. Projekt przedstawia szeroki wybór prac wybitnych malarzy z trzech krajów Europy wschodniej, który systematycznie jest poszerzany o nowe obiekty, nie tylko obrazy, co więcej, powstają też dzieła specjalnie namalowane z myślą o nim. Tym samym pełni funkcję nie tylko prezentacyjną, ale i inspirującą artystów, którzy coraz pełniej angażują się w dialog z kuratorem i pomiędzy sobą. To już nie tylko wystawa, lecz debata, rozwijająca się powoli, lecz systematycznie, obrastająca skojarzeniami i nowymi planami interpretacyjnymi, jak „rozkwitający” poemat. Pierwsza edycja, choć właściwsze byłoby określenie: pierwsza część lub uwertura, miała miejsce w listopadzie 2011 r. w alternatywnej Galerii Szyperska, obejmując 7-częściową serię obrazów Ole pt. „Kaido poszukuje właściwego miejsca”, umieszczoną w najstarszej części galerii z ceglanymi ścianami, oraz dużoformatowy tryptyk Gasiūnasa, nawiązujący w pewnym zakresie, jak przyznał artysta, do katastrofy smoleńskiej polskiego samolotu prezydenckiego z 2010 r., a także pięć innych ogromnych płócien tego autora, zawieszonych w dwóch innych salach. Trzeci artysta, Paweł Łubowski, zaprezentował instalację malarską pt. „Bitwa pod Grunwaldem” oraz serię starszych obrazów z cyklu „Posągi” i „Porcelanowe figurki”, jak również multimedialne kolaże, pokazywane na zawieszonych na ścianie miniaturowych monitorach. Pokaz podkreślał różnorodność stylu każdego z artystów, ale jednocześnie ich świadome, oryginalne i no-

woczesne podejście do malarstwa jako medium, jako języka i filozofii wypowiedzi artystycznej. Możemy wręcz mówić o trzech rozdziałach eseju o samodefiniowaniu się malarstwa współczesnego na etapie wyczerpania fali „powrotu malarstwa”, jakie można było zaobserwować w Europie i na świecie po 2005 r. Twórczość tych trzech artystów oczywiście podtrzymuje ów „powrót”, choć jednocześnie jest formą jego krytyki. Zwykle tak się dzieje, że nowe tendencje czy nurty, a „powrót” był takim zjawiskiem, mają cechy pospolitego ruszenia czy mody, sprawiającej, że obok indywidualności i dzieł wybitnych, pojawiają się – i jest ich najwięcej – dzieła wtórne i łatwe tzn. naśladujące lepsze wzorce. Jednym słowem – modne. „Trzy lekcje” nie są pokazem ani modnego, ani łatwego malarstwa, chociaż grupują prace niezwykle atrakcyjne wizualnie, które mogą się podobać zarówno szerokiej publiczności, jak i bardziej wyrafinowanym odbiorcom. To dzieła intrygujące, zastanawiające, umożliwiające szerokie interpretacje, uruchamiające liczne asocjacje, czasem dowcipne lub ironiczne, zarazem bardzo szczere i wykalkulowane. Dla podkreślenia tego charakteru wystawy dodałem przy drugim jej wydaniu w salach prestiżowej kowieńskiej Galerii Obrazów Muzeum Narodowego im. M. K. Ciurlionisa (w marcu 2012) podtytuł „Nowe malarstwo konceptualne”. Na wystawie w Kownie, jak na „projekt rozkwitający” przystało, znalazło się blisko połowę więcej prac, zaprezentowany został również zestaw wczesnych filmów eksperymentalnych Łubowskiego i video art Ole. Estoński artysta dołączył cykl obrazów pt. „Kaido myśli”, Polak rozszerzył wybór „Posągów”, pokazywanych także jako projekcje video, zaś Litwin zaprezentował zupełnie nowe, zachwycające obrazy, namalowane specjalnie na ten pokaz. Czy kurator może nie być szczęśliwy, gdy projekt „rozkwita” i stymuluje artystów? 5

Pokaz w Galerii Obrazów wykazał w pełni ogromny potencjał każdego z artystów osobno, ale również siłę oddziaływania zestawionych prac całej trójki, które można by uznać za przemawiający trójgłosem manifest nowego malarstwa. Czy jednak konceptualnego? Na pewno nie tylko. Wystawa kowieńska wykazała, że określenie „konceptualne” jest zbyt jednowymiarowe i niewystarczające dla opisu tego malarstwa. Najmocniej protestował przeciwko takiemu zawężeniu Gasiūnas, podsuwając termin „kontekstualizm”, a w dyskusji z Łubowskim dodałem jeszcze jeden: dekonstruktywizm. Każde z tych pojęć, obecnych od dziesięcioleci w dyskursie krytyków i teoretyków sztuki oraz filozofów, odnosi się do jednej z cech malarstwa tych trzech twórców, nie wyczerpując jednak znaczenia ich przekazu, a tylko podkreślając ten lub inny aspekt. Każdy z ich obrazów, zawartych w projekcie „Trzy lekcje” jest po części i w różnym natężeniu przejawem konceptualizmu, kontekstualizmu lub dekonstruktywizmu, jednak nie znaczy to, że te pojęcia-klucze wyczerpują możliwości interpretacyjne tych dzieł. Sprawiają tylko, że możemy wejść na kolejny poziom interpretacyjny, otwierają nowe furtki i drogi. Nie miejsce w krótkim tekście na szersze rozwijanie tak rozbudowanych teorii, trzeba jednak wtrącić kilka słów, by uzasadnić użycie wymienionych trzech pojęć. Pierwsze K, jak konceptualizm, nie odnosi się bezpośrednio do definicji tego pojęcia czy kierunku, lecz zostało użyte raczej w sensie potocznym, dla zaznaczenia faktu czy postawy malarza, który nie porusza się jedynie w obrębie medium, pogłębiając tzw. zagadnienia malarskie, ćwicząc i cyzelując formę, kładąc nacisk na walory czysto malarskie, jak np. harmonia kompozycji i zestawień barwnych, zaś temat dzieła uznając za drugorzędny. Dla artysty konceptualnego medium nie jest ważne, tzw. zagadnienia malarskie mają drugorzędne znaczenie – najważniejszy jest przekaz i jego treść. Porzucając walory estetyczne, konceptualny malarz (gatunek bardzo rzadko występujący w czystej postaci) skupia się na semantyce i ontologii. Drugie K, czyli kontekstualizm, jest zespołem poglądów uznawanym przez niektórych teoretyków za przeciwstawny konceptualizmowi. Przede wszystkim odmienne są aksjomaty obu koncepcji: w konceptualizmie 6

„Sztukę określa idea sztuki”, zaś w kontekstualizmie określa ją „kontekst pragmatyczny”, co sprawia, że w konceptualizmie „wypowiedź artystyczna pełni funkcję semantyczną taką, jak: oznaczanie, konotowanie, denotowanie i inne. (A według drugiej teorii – przyp. KS) (…) wypowiedź artystyczna pełni funkcję pragmatyczną taką, jak: wyrażanie, komunikowanie, uznawanie, rozumienie i inne”. W konsekwencji „zarówno sztuka konceptualna, jak sztuka kontekstualna są czymś więcej niż jeszcze jednym -izmem. Są badaniem prowadzonym przez artystów, dla których działalność artystyczna nie ogranicza się wyłącznie do produkcji dzieł według pewnych reguł, ale rozciąga się na poszukiwanie funkcji, znaczenia, celowości wypowiedzi artystycznej, na rozważanie jej wewnątrz dziedziny określonej ogólnie terminem „sztuka” oraz jej relacji z całokształtem życia społecznego. Jednakże proponowane przez obie teorie poglądy są krańcowo odmienne. Sztuka konceptualna, dążąc do stworzenia całkowicie autonomicznego systemu „językowego”, dającego się wyjaśnić samym sobą odizolowuje sztukę od innych struktur składających się na określoną formację społeczno-kulturową. Natomiast sztuka kontekstualna, odmawiając sztuce i tak względnej autonomii, wtapia ją w różne struktury społeczne w konsekwencji nie uwzględnia dialektyki zmian, jakie zachodzą w jej ewolucji historycznej”. A D? Teoria Jacquesa Derridy dodaje jeszcze nowe pole dyskusji: „(dekonstrukcjonista – przyp. KS) na poziomie znaczenia pozornie poszukuje sensu w danym tekście (kultury), wyodrębniając z jego struktury pojedynczy element i poddając go analizie, jak gdyby stanowił odrębną całość. (…) Dekonstrukcjonizm pasożytuje na danym elemencie z danego tekstu (kultury). (…) Strategia, jaką obrał Derrida, nazywana jest strategią „mądrego pasożyta”, tj. kwestionując, nie podważa jednocześnie autorytetu kwestionowanego systemu. Żeby dojść do źródła trzeba rozstać się z pytaniem o „arche”, o „pierwotną zasadę”. Nie ma źródła, nie ma pierwotnych zasad i nie ma sensu stawiać pytania o nie. Jest to program rewolucji tekstualnej. Wynika z niego, że wystarczy dokonać takiego zabiegu, czyli zrezygnować z poszukiwania prawdy, zrelatywizować wszelkie dotychczasowe kategorie, „przenicować” każdą metodę uznaną i w ten sposób (…) zmienić cały panujący system. (…) Prawdy nie ma, jest ona jedynie iluzją a czyta-

nie tekstu (kultury) to jego ciągłe przestrukturyzowywanie i przekształcanie”. Stosując największe uproszczenie: do konceptualizmu najbliżej, jak się wydaje, Kaido Ole, konstruującemu zamknięte systemy powtarzalnych form, do kontekstualizmu Jonasowi Gasiūnasowi, dla którego zawsze ważne są odniesienia kulturowe i społeczne, zaś cechy dekonstruktywizmu nietrudno odnaleźć w twórczości Pawła Łubowskiego – „mądrze pasożytującej” na tradycji malarstwa europejskiego. Powiedzmy, że to tylko próba zaznaczenia charakterystycznych akcentów i to na początek. We wrześniu 2012 „Trzy lekcje” zostaną zaprezentowane w Muzeum Sztuki w Tartu – w jeszcze większym wymiarze w porównaniu z pokazami w Poznaniu i Kownie.

Kaido przedstawi nowy zestaw obrazów, także Jonas zaprezentuje jeszcze nowsze płótna, a Paweł pokaże efekty swojego osobistego „powrotu do malarstwa”. W Tartu projekt „rozkwitnie” jeszcze bardziej, rozwinięciu być może ulegnie również jego tytuł. I to jeszcze nie koniec. Planowany jest powrót wystawy do Polski oraz – być może – pokazy na Zachodzie Europy. „Projekty rozkwitające” w pewnym sensie żyją własnym, wewnętrznym życiem i rzadko można je w pełni kontrolować. Jedno jest pewne: te trzy wybitne indywidualności zasługują na uwagę jak najszerszej publiczności europejskiej i analizy krytyczne, które do trzech liter z tytułu niniejszego tekstu dodadzą swoje i pewnie też nie wyczerpią tematu. Warszawa, czerwiec 2012

Exhibition in gallery ”Szyperska” (Poznan, Poland, 2011)

Krzysztof Stanisławski

KKD. TRYS TAPYBOS PAMOKOS

Jonas Gasiūnas, Pawel Łubowski, Kaido Ole „Trys tapybos pamokos“ – tai „besiskleidžiantis projektas“, tam tikra prasme įkūnijantis „Krokuvos avangardo“ grupei priklausiusio poeto Tadeuszo Peiperio koncepciją. Jis rašė: „(Kūrinys) vystytųsi kaip gyvas organizmas; kaip pumpuras skleistųsi prieš mus. Pirmoje dalyje jau būtų viskas, kas įvyks vėliau; toliau eitų laipsniškas pumpurinio turinio skleidimasis; paskutinėje dalyje jau išvystume žiedą – pilną ir kuplų.“ „Trys tapybos pamokos“ pristato platų trijų žinomų Rytų Europos tapytojų kūrybos spektrą. Projektas nuolat pildomas naujais objektais – ne tik paveikslais, bet ir darbais, specialiai kuriamais mąstant apie šį projektą. Taigi jis atlieka ne tik pristatomąją funkciją, bet ir inspiruoja menininkus, kurie vis dažniau ieško dialogo su kuratoriais ir su kolegomis. Tai jau ne tik paroda, bet ir diskusija, besiplėtojanti lėtai, tačiau sistemingai, apauganti asociacijomis ir naujomis interpretacijomis kaip „besiskleidžianti“ poema. Exhibition in Kaunas Picture Gallery (Kaunas, Lithuania, 2012)

Pirma projekto paroda, nors tikslesnis apibūdinimas būtų – pirma dalis arba uvertiūra, įvyko 2011 m. lapkritį alternatyvioje „Szyperska“ galerijoje, kuri priklauso Lenkijos dailininkų sąjungos Poznanės skyriui. Lenkijoje Dailininkų sąjunga nėra remiama valstybės, taigi veikia kaip susivienijimas, kuris, kad išgyventų, ieško dotacijų, stipendijų konkretiems projektams įgyvendinti. Todėl mano vartojama sąvoka „alternatyvi galerija“ yra visiškai motyvuota. Joje rengiamos nepriklausomų, jaunų menininkų, dažnai užsienio meistrų parodos, tokių kaip, pavyzdžiui, legendinės Vienos akcionistų grupės nario Heinzo Cibulkos. Galerija nevengia rizikingų, drąsių ir novatoriškų žingsnių. Tad nieko stebėtino, kad jos kuratoriaus nereikėjo ilgai įkalbinėti imtis projekto „Trys tapybos pamokos“. „Szyperska“ galerijoje rodytas Kaido Ole’s septynių paveikslų ciklas „Kaido ieško tinkamos vietos“, eksponuo-

tas seniausioje galerijos erdvėje su mūro sienomis, ir didelio formato Jono Gasiūno triptikas, kuris, kaip prisipažino autorius, buvo iš dalies įkvėptas Lenkijos prezidento lėktuvo katastrofos prie Smolensko 2010 metais, o kitos penkios didžiulės šio autoriaus drobės demonstruotos kitose dviejose salėse. Trečias menininkas, Pawełas Łubowskis, pristatė tapybinę instaliaciją „Žalgirio mūšis“ ir kelis paveikslus iš anksčiau sukurtų ciklų „Statulos“ ir „Porcelianinės figūrėlės“ bei įvairius multimedinius koliažus, rodytus ant sienų pakabintuose miniatiūriniuose monitoriuose. Ir žiūrovai, ir meno kritikai pabrėžė kiekvieno autoriaus stiliaus skirtumus, tačiau kartu pažymėjo jų sąmoningą, originalų ir novatorišką požiūrį į tapybą kaip į mediją, kaip į filosofinės minties bei meninės raiškos būdą. Taigi galime kalbėti apie tris esė skyrius, kuriuose svarstoma apie savimonę šiuolaikinėje tapyboje, išgyvenančioje „tapybos sugrįžimo“, kuris Europoje prasidėjo po 2005-ųjų, pabaigą. Šių trijų menininkų kūryba iš tiesų pripažįsta šį „sugrįžimą“, nors taip pat yra savotiška jo kritika. Paprastai naujos tendencijos ar judėjimai, o „sugrįžimas“ buvo vienas iš jų, turi mobilizacijai ir madai būdingų bruožų. Tai lemia, kad greta individualių bei talentingų kūrinių visada atsiranda (ir jų visada yra diduma) antrarūšių ir lengvų, t. y. mėgdžiojančių geriausius pavyzdžius, kitaip tariant, madingų darbų. Projektas „Trys tapybos pamokos“ nėra nei madingos, nei lengvos tapybos demonstravimas, nors pristato nepaprastai vizualiai patrauklius kūrinius, kurie gali patikti ir plačiajai publikai, ir labiau išprususiems vertintojams. Tai intriguojantys, verčiantys susimąstyti ir įvairiai interpretuotini kūriniai, žadinantys daugybę asociacijų – kartais šmaikščių ir ironiškų, kartu labai nuoširdžių ir apgalvotų. Siekdamas pabrėžti tokį projekto pobūdį ir 2012 m. kovą rengdamas antrą jo „leidimą“ prestižinėse Nacionalinio M. K. Čiurlionio dailės muziejaus Kauno paveikslų galerijos salėse, pridūriau paantraštę – „Nauja konceptuali tapyba“. Parodoje Kaune, kaip dera „besiskleidžiančiam projektui“, eksponuota gerokai daugiau kūrinių (beveik dvigubai daugiau), taip pat rodytas eksperimentinių Łubowskio filmų rinkinys ir Kaido Ole’s videokūriniai. Estų menininkas savo ekspoziciją papildė paveikslų ciklu „Kaido mąsto“, lenkas ciklą „Statulos“ praplėtė videovaizdais, o lietuvis rodė visiškai naujus, stulbinančius paveikslus, nutapytus specialiai šiai parodai.

Argi kuratorius negali būti laimingas, kai jo projektas „skleidžiasi“ ir skatina menininkus kurti? Projektas Kauno paveikslų galerijoje atskleidė didžiulį kiekvieno autoriaus kūrybos potencialą ir kartu visų trijų menininkų jėgą. Bendrą jų ekspoziciją galima traktuoti kaip tribalsį naujosios tapybos manifestą. Bet ar konceptualios tapybos? Aišku, kad ne tik. Kauniškė paroda parodė, kad apibrėžimas „konceptuali“ yra pernelyg vienpusis ir nepakankamas, norint apibūdinti eksponuotos tapybos pobūdį. Labiausiai tokiam sąvokos susiaurinimui priešinosi Jonas Gasiūnas, siūlydamas vartoti terminą „kontekstualizmas“, o aš, diskutuodamas su Łubowskiu, pridūriau dar vieną – „dekonstruktyvizmas“. Kiekviena šių sąvokų atskirai, meno kritikų, teoretikų ir filosofų diskurse vartojama ne vieną dešimtmetį, minėtų trijų autorių kūryboje tėra vienas iš jų kuriamo meno bruožų ir neišsemia jų esmės, bet tik pabrėžia vieną ar kitą aspektą. Kiekvienas jų kūrinys, įtrauktas į projektą „Trys tapybos pamokos“, iš dalies turi konceptualizmo, kontekstualizmo ar dekonstruktyvizmo apraiškų. Vis dėlto tai nereiškia, kad tos sąvokos-raktažodžiai išsemia interpretacijų galimybes. Jos tik sudaro prielaidas žengti į naują interpretacijų lygį – atveria naujus kelius ir vartus. Trumpame tekste nėra galimybių išplėtoti šios teorijos, tačiau būtina nors trumpai paaiškinti ir pagrįsti tų trijų sąvokų vartojimą. Pirmoji K, t. y. konceptualizmas, neturi tiesioginių sąsajų su šios sąvokos, kuri nusako meno srovę, apibrėžimu. Veikiau ji vartojama kasdienine prasme, siekiant pabrėžti faktą ar tapytojo nuostatą – jis naudojasi ne tik medijomis, gilindamas vadinamąsias tapybines problemas, kurdamas ir tobulindamas formą, akcentuodamas grynai tapybines vertes, pavyzdžiui, kompozicijos harmoniją ir spalvų derinius, bet kūrinio temai skiria antraeilį vaidmenį. Konceptualiems kūrėjams medijos nėra svarbios, o tapybinė problematika yra antrinė – svarbiausia atskleisti esmę. Atmesdamas estetines vertybes, konceptualaus meno kūrėjas (labai retai išsaugomas žanro grynumas) susitelkia ties semantika ir ontologija. Antra K, arba kontekstualizmas, yra pažiūrų visuma, kai kurių kritikų laikoma priešinga konceptualizmui. Pirmiausia skiriasi abiejų aksiomos: konceptualizme „meną apibrėžia meno idėja“, o kontekstualizme ji apibrėžiama kaip „pragmatinis kontekstas“, tai lemia, jog 9

kontekstualizme „menininko raiška atlieka semantinę funkciją, kaip reikšmė, konotacija, denotacija etc. (...) (o pagal kitą teoriją, – K. S.) menininko saviraiška atlieka pragmatinę funkciją, kaip komunikavimas, pažinimas, supratimas etc.“ Taigi „tiek konceptualusis, tiek kontekstualusis menas yra kai kas daugiau nei tik dar vienas -izmas. Tai bandymas, atliekamas menininkų, kuriems meninė veikla neapsiriboja tuo, kad jie kuria darbus, laikydamiesi tam tikrų taisyklių, bet ir ieško funkcijos, reikšmės, meninės raiškos tikslo, iš vidaus tyrinėja sritį, visų vadinamą vienu terminu „menas“, ir jos santykį su visuomeniniu gyvenimu. Tačiau abiejų teorijų siūlomi požiūriai yra kardinaliai priešingi. Konceptualusis menas, siekdamas sukurti visiškai autonominę, pačią save paaiškinančią „kalbos“ sistemą, izoliuoja meną nuo kitų struktūrų, sudarančių visuomeninę-kultūrinę sanklodą. Tuo tarpu kontekstualusis menas, atimdamas iš meno ir taip sąlyginę autonomiją, įstato jį į visuomenines struktūras, nekreipdamas dėmesio į pokyčių, kurie vyksta jo istorinėje evoliucijoje, dialektiką“. O D? Jacques’o Derrida teorija atveria naują erdvę diskusijai: „(Dekonstrukcionistas – K. S.) reikšminiu lygmeniu

tariamai ieško prasmės tam tikrame tekste (kultūros), paimdamas iš jo struktūros pavienius elementus ir analizuodamas juos, tarsi jie sudarytų atskirą visumą. (...) Dekonstrukcionizmas parazituoja tam tikrus elementus iš tam tikro teksto (kultūros). (...) Strategija, kurią pasirinko Derrida, vadinama „išmintingo parazito“ strategija, t. y. kvestionuojant nesumenkinamas kvestionuojamos sistemos autoritetas. Siekiant surasti šaltinį, būtina atsisakyti klausimų apie „arche“, arba „pirminę priežastį“. Nėra šaltinio, nėra pirminės priežasties ir nėra prasmės kelti klausimo apie tai. Tokia tekstualinės revoliucijos programa. Iš to išplaukia, kad pakanka atsisakyti tiesos paieškų, reliatyvizuoti visas ankstesnes kategorijas. (...) Tiesos nėra, ji tėra iliuzija, o teksto (kultūros) skaitymas – tai nuolatinis jo restruktūrizavimas ir pertvarkymas.“ Visiškai supaprastinus: arčiausiai konceptualizmo, atrodo, yra Kaido Ole, konstruojantis uždaras besikartojančių formų sistemas, arčiausiai kontekstualizmo – Jonas Gasiūnas, kuriam visada svarbus santykis su kultūra ir visuomene, o dekonstruktyvizmo bruožų nesunku atrasti Paweło Łubowskio kūryboje, kuri „išmintingai parazituoja“ europinės tapybos tradiciją. Sakykime, kad tai tik bandymas sužymėti būdingus akcentus. Varšuva, 2012 m. balandis

Exhibition in Kaunas Picture Gallery (Kaunas, Lithuania, 2012)

Krzysztof Stanisławski

KaKaDu, MAALIMISE KOLM ÕPPETUNDI: JONAS GASIŪNAS, PAWEŁ ŁUBOWSKI, KAIDO OLE “Maalimise kolm õppetundi” on “õide puhkev projekt”, mis viib teatud mõttes ellu Krakowi Avangardi luuletaja Tadeusz Peiperi kontseptsiooni, kes kirjutas: “(teos) peaks arenema nagu elus organism; justkui puhkeks meie ees õiepung. Juba esimene lõik sisaldaks endas kõike järgnevat; edasine oleks esimese punga sisu järkjärguline arenemine; viimases faasis oleks meie ees juba täies õies lill, avanenud pung.” Projekt pakub meile ulatuslikku valikut kolme Ida-Euroopa väljapaistva maalikunstniku töödest, mida süstemaatiliselt täiendatakse uute objektidega, mitte ainult maalidega; lisaks sünnivad ka teosed, mis on loodud spetsiaalselt just seda projekti silmas pidades. Sel kombel ei ole projektil üksnes esitlev funktsioon, vaid see ka inspireerib kunstnikke, kes järjest enam on angažeeritud dialoogi kuraatoriga ja ka omavahel. See ei ole enam näitus, vaid ka väitlus, mis areneb aegamööda, aga süstemaatiliselt; see on läbi põimunud allusioonide ja uute tõlgendusplaanidega, samamoodi nagu “õitsev” poeem. Esimene väljaanne, ehkki õigem oleks määratlus esimene osa või uvertüür, leidis aset 2011. aasta novembris Poznani alternatiivses Szyperska Galeriis, hõlmates Kaido Ole seitsmeosalist maaliseeriat pealkirjaga “Kaido otsib õiget kohta”, mis paiknes galerii vanimas, telliskiviseintega osas, Jonas Gasiūnase suuremõõtmelist triptühhoni, mis kunstniku sõnul seostus teatud hetkel Smolenski lennukatastroofiga 2010. aastal, kus kukkus alla Poola presidendi lennuk, ning samuti Gasiūnase viis suuremõõtmelist lõuendit, mis olid välja pandud kahes teises saalis. Kolmas kunstnik, Paweł Łubowski, eksponeeris maaliinstallatsiooni “Grünwaldi lahing” ning tsüklitest “Kujud” ja “Portselankujukesed” pärit vanemaid pilte, lisaks nägi seinale riputatud miniatuursetest monitoridest tema multimeedialikke kollaaže. Näitus rõhutas iga kunstniku stiili erinevust, samal ajal ka nende teadlikku, isikupärast ja moodsat lähenemist maalikunstile kui meediumile, kunstilise väljenduse

keelele ja filosoofiale. Seetõttu võime rääkida tänapäevase maalikunsti ennastmääratleva essee kolmest peatükist etapil, kui oli end juba ammendanud “maalikunsti juurde tagasipöördumise” laine, mida võis täheldada Euroopas ja maailmas pärast 2005. aastat. Nende kolme kunstniku looming muidugi toetab seda “tagasipöördumist”, ehkki samal ajal on ka selle kriitikaks. Tavaliselt on nii, et uued voolud või tendentsid ( ja “tagasipöördumine” oli just selline nähtus) meenutavad üldisemaid liikumisi või moesuundi, mistõttu väljapaistvate isiksuste ja teoste kõrvale tekib – ja neid on enamus – keskpäraseid loojaid ja teisejärgulisi lihtsaid teoseid, mis jäljendavad tippe. Ühesõnaga, tegemist on moenähtusega. “Maalimise kolm õppetundi” ei ole ei moodsa ega lihtsa maalikunsti näitus, ehkki see koondab visuaalselt erakordselt atraktiivseid teoseid, mis võivad meeldida nii laiale publikule kui ka rafineerituma maitsega vaatajale. Need teosed on intrigeerivad, mõtlemapanevad, võimaldavad mitmetahulist tõlgendamist, lükkavad liikuma rohkesti assotsiatsioone, vahel on humoorikad või iroonilised, samas väga ausad ja kalkuleeritud. Näituse selle aspekti rõhutamiseks andsin teistkordsele ekspositsioonile M. K. Čiurlionise nimelise Rahvusmuuseumi Maaligaleriis alapealkirja “Uus kontseptuaalne maalikunst”. Näitusel Kaunases, nagu “õide puhkevale projektile” kohane, oli peaaegu poole võrra enam töid, seal näidati ka Paweł Łubowski varaseid eksperimentaalfilme ja Kaido Ole videokunsti. Eesti kunstnik lisas tsükli “Kaido mõtleb”, poolakas laiendas “Kujude” valikut, mida näidati ka videoprojektsioonina, leedulane aga esitles täiesti uusi võrratuid maale, mis olid valminud spetsiaalselt selle näituse jaoks. Kuidas saab kuraator mitte õnnelik olla, kui projekt “puhkeb õide” ja stimuleerib kunstnikke? Kaunase Maaligalerii näitus avas täielikult määratu potentsiaali, nii iga kunstniku puhul eraldi, kuid lisaks 11

näitas ka kogu kolmiku teoste jõulist koosmõju, mida võib pidada uue maalikunsti kolmehäälseks manifestiks. Aga kas siiski kontseptuaalse maalikunsti? Kindlasti mitte ainult. Kaunase näitus tõendas, et määratlus “kontseptuaalne” on liiga ühemõõtmeline ja sellest ei piisa nende kolme kunstniku teoste kirjeldamiseks. Kõige enam protesteeris sellise raamidesse surumise vastu Jonas Gasiūnas, pakkudes välja mõiste “kontekstualism”, ja diskussioonis Paweł Łubowskiga lisasin veel ühe termini – dekonstruktsionism. Kõik need kolm mõistet, mis on olnud aastakümneid kunstikriitikute ja -teoreetikute diskursuses, käivad nende kolme maalikunstiku loomingu mingi tahu kohta, aga ei ammenda nende sõnumi tähendust, üksnes rõhutavad üht või teist aspekti. Kõik projektis “Maalimise kolm õppetundi” eksponeeritud teosed on osaliselt ja eri määral kontseptualismi, kontekstualismi või dekonstruktsionismi ilminguks, mis ei tähenda seda, et need mõisted-võtmed ammendavad nimetatud teoste interpretatsioonivõimalused. Need üksnes teevad võimalikuks meie astumise järgmisele interpretatsioonitasandile, avavad uusi uksi ja näitavad uusi teid. Exhibition in Kaunas Picture Gallery (Kaunas, Lithuania, 2012)

Käesolev lühike tekst ei võimalda nii ulatuslike teooriate lahtiseletamist, ent siiski peab mõne sõnaga põhjendama nimetatud kolme mõiste kasutamist. Esimene K, kontseptualism, ei käi otseselt selle mõiste või suuna definitsiooni kohta, seda on kasutatud pigem üleüldises tähenduses, maalikunstniku seisukoha rõhutamiseks, mis ei liigu meediumi territooriumil, kus süvenetakse maalikunsti saladustesse, lihvitakse ja täiustakse vormi, rõhutakse puhtalt maalikunstile omaseid väärtusi, nagu näiteks värviansamblite kompositsiooniharmooniat, pidades nii teose teemat teisejärguliseks. Kontseptuaalse kunstniku jaoks ei ole meedium tähtis, maalikunsti spetsiifilised probleemid on teisejärgulise tähendusega – kõige tähtsam on sõnum ja selle sisu. Hüljates esteetilised väärtused, keskendub kontseptuaalne maalikunstnik (selle liigi tõupuhtad isendid on väga haruldased) semantikale ja ontoloogiale. Teine K, kontekstualism, koondab seisukohti, mida mõned teoreetikud peavad kontseptualismi vastandiks. Eelkõige on erinevad kummagi kontseptsiooni aksioomid: kontseptualismis “Kunsti määratleb kunsti idee” , aga kontekstualismis määratleb seda “pragmaatiline kontekst”, mille tõttu kontseptualismis “kunstiline sõnum on

semantilise funktsiooniga: märgistamine, konnotatsioon, denotatsioon ja muu. (Aga teise teooria järgi – K.S. märkus) /---/ täidab kunstiline sõnum pragmaatilist funktsiooni: väljendamine, kommunikatsioon, kinnitamine, mõistmine jms”.

vormide suletud süsteeme, kontekstualismile omakorda Jonas Gasiūnas, kelle jaoks on tähtsad kultuurilised ja sotsiaalsed seosed, ning dekonstruktsionismi elemente on lihtne leida Euroopa maalikunsti traditsioonil “targalt parasiteeriva” Paweł Łubowski loomingust.

Lõpptulemusena “nii kontseptuaalne kui kontekstuaalne kunst on millekski enamaks kui veel üheks ismiks. See kujutab kunstnike uurimistööd, kelle jaoks kunstiline tegevus ei piirdu üksnes teoste loomisega teatud reeglite järgi, vaid hõlmab ka kunstilise sõnumi funktsiooni, tähenduse ja eesmärgi otsimist, see tähendab “kunstina” määratletud valdkonna ning selle suhete ühiskonnaelu kui tervikuga vaatlemist seestpoolt. Ent kummagi teooria seisukohad on äärmuslikult vastandlikud. Kontseptuaalne kunst, püüeldes täielikult iseseisva “keelesüsteemi” loomise poole, mida saab seletada iseendaga, isoleerib kunsti teistest struktuuridest, mis koosnevad ühiskondlik-kultuurilistest formatsioonidest. Seevastu kontekstuaalne kunst, öeldes lahti kunsti niigi suhtelisest iseseisvusest, paigutab selle erinevatesse ühiskondlikesse struktuuridesse, mille tulemusena ei võta arvesse muutuste dialektikat, mis leiavad aset selle ajaloolises evolutsioonis.”

Ütleme, et see on üksnes põgus katse visandada nende kolme looja mingeid iseloomulikke jooni.

Aga D? Jacques Derrida teooria lisab uusi võimalusi diskussiooniks: “(dekonstruktsionist – K.S.) otsib tähenduse tasandil näiliselt mõtet antud (kultuuri)tekstis, eraldades selle struktuurist üksiku elemendi ja allutades selle analüüsile, nagu see moodustaks eraldi terviku. /---/ Dekonstruktsionism parasiteerib antud (kultuuri)teksti antud elemendil. /---/ Seda strateegiat, nagu paljastas Derrida, on nimetatud “targa parasiidi” strateegiaks, see tähendab midagi kahtluse alla pannes ei kõigutata samal ajal kahtluse alla pandud süsteemi autoriteeti. Allikani jõudmiseks tuleb hüljata küsimus “arhetüüpidest”, “ürgprintsiibist”. Ei ole allikat, ei ole ürgprintsiipe, ja pole mõtet püstitada küsimusi selle kohta. See on tekstuaalse revolutsiooni programm. Sellest järeldub, et piisab sellise protseduuri läbiviimisest ehk siis loobuda tõe otsimisest, muuta kõik seniaegsed kategooriad suhteliseks, “ümber pöörata” iga tunnustatud meetod ja sel kombel /---/ muuta kogu valitsevat süsteemi. /---/ Tõde ei ole, see on üksnes illusioon, ning (kultuuri)teksti lugemine on selle pidev ümberstruktureerimine ja ümbervormimine.”

2012. aasta septembris on “Maalimise kolm õppetundi” Tartu Kunstimuuseumis – Poznani ja Kaunase näitustega võrreldes veel suuremas formaadis. Kaido Ole näitab uusi lõuendeid, samuti ka Jonas Gasiūnas, Paweł Łubowski esitleb oma isikliku “maalikunsti juurde tagasipöördumise” tagajärgi. Tartus “puhkeb projekt õide” veelgi enam, ka selle nimi võib saada laiema tähenduse. Ja see pole veel kõik. Kavas on näituse tagasipöördumine Poolasse ja – võib-olla – selle eksponeerimine Lääne-Euroopas. “Õide puhkev projekt” elab teatud mõttes oma sisemist elu ja harva on võimalik seda täielikult kontrollida. Üks on selge: need kolm kunstnikuisiksust on ära teeninud nii laiema Euroopa kunstipubliku huvi kui kriitilised analüüsid, mis antud teksti kolmele tähele lisavad midagi omalt poolt ning kindlasti ei ammenda veel teemat. Varssavi, juuni 2012

Exhibition in Kaunas Picture Gallery (Kaunas, Lithuania, 2012)

Lihtsustavalt võib öelda, et kontseptualismile näib olevat kõige lähemal Kaido Ole, kes konstrueerib korduvate 13

Krzysztof Stanisławski

THREE LESSONS IN PAINTING:

Jonas Gasiūnas, Pawel Łubowski, Kaido Ole “Three Lessons in Painting” is an “expanding” project, which, in a sense, embodies the concept of the poet Tadeusz Peiper of the Kraków Avant-garde group. The project presents a spectrum of works from three wellestablished Eastern European painters Kaido Ole, Jonas Gasiūnas and Pawel Łubowski. New objects are continuously added to the project, so besides performing the function of presenting the work of the artists, it also inspires them, as the artists increasing seek dialogue with the curators and peers. The first exhibition of the project took place in November 2011 at the alternative “Szyperska” Gallery in Poznań. Both viewers and art critics pointed out the individual style of each of the artists, yet also noted

Exhibition in Kaunas Picture Gallery (Kaunas, Lithuania, 2012)

their awareness and innovative approach to painting as a medium of artistic expression and philosophical thought. Thus we can talk of three sections of an essay dealing with self-consciousness in contemporary painting, while facing the end of the “return of painting” which only started in Europe in 2005. The artwork of the three artists in fact celebrates this “return”, yet simultaneously they seem to be critical of it. In March 2012, while putting together a second “edition” of the project in the prestigious rooms of the Picture Gallery of the National M. K. Čiurlionis Museum, I added a subtitle of “New Conceptual Painting”. The exhibition in Kaunas, as one would expect with the expanding project showed almost twice as many works, including

a collection of Łubowski’s experimental films and Kaido Ole’s video works. Their joint appearance could be interpreted as a three-voice manifesto of painting. But was it only conceptual painting? Sure enough it was not. The Kaunas exhibition made it clear that the definition “conceptual” is too one-sided and insufficient, should one aspire to define the nature of the art on display. Such a narrow concept was mostly resisted by Gasiūnas, who suggested that we use the term “contextualism”, while personally I, in discussion with Łubowski, added another concept of “deconstructivism”.

level of interpretation, offering new avenues. Kaido Ole, constructing self-enclosed systems of repetitive forms, seems to be closest to conceptualism, Jonas Gasiūnas, who is always focused on the relationship with culture and society, tends towards contextualism, while the properties of deconstructivism are quite manifest in the art of Pawel Łubowski, who wisely parasites on the tradition of European painting. Let us say it is only an attempt at identify some characteristic highlights.

Independently, all three concepts have been in circulation in the discourse of art critics, theoreticians, and philosophers for over a decade, each of them applies and emphasizes only one aspect in the art of the three artists and fails to encapsulate their essence. Each of their works, included into the project “Three Lessons in Painting”, manifests some features of conceptualism, contextualism or deconstructivism. Again, this is not to say that these key-concepts exhaust all interpretation possibilities. They only create conditions to enter a new Exhibition in Kaunas Picture Gallery (Kaunas, Lithuania, 2012)

(PL) PAWEŁ ŁUBOWSKI (ur. 1955 r. w Poznaniu, absolwent poznańskiej Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych, przemianowanej na Akademię Sztuk Pięknych, a ostatnio Uniwersytet Artystyczny) rozpoczynał karierę od „fajerwerków”: nagród w najpoważniejszych konkursach malarskich w Polsce, by wymienić choćby Grand Prix w konkursie im. Jana Spychalskiego oraz Grand Prix Międzynarodowego Triennale Portretu Współczesnego i Nagrodę im. Jacka Malczewskiego, później zaś stypendium Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz Communautée Francaise w Belgii. Odbył też staż w l’Academie Royale des Beaux Arts w Brukseli, w pracowni malarstwa André Ruelle’a. Równolegle z malarstwem sztalugowym, zajmuje się instalacją, fotografią, filmem eksperymentalnym oraz krytyką artystyczną. Swoje prace prezentował na 28 wystawach indywidualnych oraz brał udział w wielu wystawach zbiorowych w kraju i za granicą. Autor m. in. malarskich cykli „Posągi” i „Kamienne fotografie”. Współzałożyciel Stowarzyszenia Twórczego Fördergemeinschaft „Arteon” eV z siedzibą w Kassel i Stowarzyszenia „Artes” w Poznaniu. Od 1999 r. był redaktorem naczelnym „ARTeonu” - magazynu o sztuce, aktualnie jest redaktorem naczelnym kwartalnika „Artluk” i dyrektorem Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu” w Toruniu.

Jego malarstwo budzi respekt jako przykład perfekcyjnego warsztatu, przywodzącego na myśl dzieła dawnych mistrzów, a jednocześnie intryguje pomysłowością w zastosowaniu strategii dekonstruktywistycznych z domieszką humoru czy ironii.

(LT) PAWEŁAS ŁUBOWSKIS gimė 1955 m. Poznanėje, studijavo Poznanės valstybinėje dailės mokykloje, kuri vėliau buvo pervadinta į Dailės akademiją, o dabar – į Meno universitetą. 1979 m. gavo šios aukštosios mokyklos diplomą (baigė prof. Jerzio Schmidto studiją), buvo Kultūros ir meno ministerijos bei Belgijos Communautée Francaise stipendiatas, stažavosi Briuselio l’Academie Royale des Beaux Arts (André Ruelle’io studijoje). Kuria molbertinę tapybą, instaliacijas, fotografijas, filmus, taip pat yra meno kritikas. Surengė 28 personalines parodas, dalyvavo daugelyje grupinių parodų Lenkijoje ir užsienyje. Sukūrė įsimintinus tapybos darbų ciklus „Statulos“ ir „Akmeninės fotografijos“. Łubowskis yra daugelio reikšmingiausių Lenkijos tapybos konkursų laureatas. Jis apdovanotas Jano Spychalskio konkurso ir Tarptautinės šiuolaikinio portreto trienalės Didžiuoju prizu. Menininko kūrinių yra valstybinių muziejų rinkiniuose (pvz., Ščecino valstybiniame muziejuje, Radomo srities muziejuje). Dailininkas yra vienas iš kūrybinių susivienijimų Fördergemein schaft „Arteon“ eV, įsikūrusio Kaselyje, ir

Artes Poznanėje steigėjų. Nuo 1999 m. buvo meno leidinio ARTeon vyriausiuoju redaktoriumi, o šiuo metu ketvirtinio leidinio Artluk vyriausiasis redaktorius bei Šiuolaikinio meno centro „Znaki czasu“ Torunėje direktorius.

(EE) PAWEŁ ŁUBOWSKI (sünd. 1955 Poznanis, lõpetas Poznani Kõrgema Kunstikooli, mis hiljem nimetati ümber Kunstiakadeemiaks ning kannab nüüdseks Kunstiülikooli nime) alustas karjääri “ilutulestikuga” – auhindadega Poola mainekatelt maalivõistlustelt: Jan Spychalski nimelise konkursi Grand Prix’, Rahvusvahelise Portreetriennaali Grand Prix’ ja Jacek Malczewski preemia; hiljem sai ta Poola Kultuuri- ja Kunstiministeeriumi stipendiumi ning Belgia Communautée Francaise’i stipendiumi. Ta stažeeris Brüsseli Kuninglikus Kunstiakadeemias, André Ruelle’i ateljees. Paralleelselt molbertimaaliga tegeleb Łubowski installatsiooni, fotograafia, ekperimentaalse filmikunsti ja kunstikriitikaga. Oma töid on ta eksponeerinud 28 personaalnäitusel ja võtnud osa paljudest ülevaatenäitustest nii kodu- kui välismaal. Muu hulgas loonud maalitsüklid “Kujud” ja “Kivifotod”. Ta on kaasasutajaks Loomeühendusele Fördergemeinschaft “Arteon” eV asukohaga Kasselis ja Poznani ühendusele “Artes”. 1999. aastast oli kunstiajakirja “ARTeon” peatoimetaja, praegu on ta korra kvartalis

ilmuva “Artluki” peatoimetaja ja Toruni Kaasaegse Kunsti Keskuse “Znaki Czasu” direktor. Tema maalikunst äratab respekti kui näide perfektsionismist, mis toob meelde ammuste meistrite teosed, aga samas intrigeerib leidlikkusega dekonstruktsionistlike strateegiate rakendamisel koos paraja annuse huumori või irooniaga.

(EN) PAWEL ŁUBOWSKI was born in 1955 in Poznań, studied at the Poznań State Art School and graduated, in 1979, from Professor Jerzy Schmidt’s studio. He won a grant from the Polish Ministry of Culture and Art and the Belgian Communautée Francais and was on internship at the Brussels l’Academie Royale des Beaux Arts (André Ruelle’s studio). He produces easel paintings, installation, photography, film and is an art critic. He has given 28 solo exhibitions and took part in numerous group shows in Poland and abroad. He has created the convincing painting series Statutes and Stone Photographs. Łubowski is the winner of most of the key Polish painting competitions. He is awarded the Grand Prix of the Jan Spychalski Competition and the International Triennial of Contemporary Portrait. He is a cofounder of the creative alliances Fördergemeinschaft „Arteon“ e.V., based in Kassel, and “Artes” in Poznań. Since 1999 he was editor-in-chief of the art publication “ARTeon” and is currently editor-in-chief of the quarterly “Artluk” and director of the Contemporary Art Centre “Znaki czasu” in Toruń.

1. Paweł Łubowski, Krasnale / Gnomes. 1982-1987

2. Paweł Łubowski, Posągi / Statues. 2003

3. Paweł Łubowski, Posągi / Statues. 2003

4-6. Paweł Łubowski, Bitwa pod Grunwaldem wg Matejki / The Battle of Grunwald after Jan Matejko. 2005

(PL) JONAS GASIŪNAS (ur. 1954 r. w regionie ałtajskim, gdzie zostali zesłani z Wilna jego rodzice, absolwent Państwowego Instytutu Sztuki, dziś Akademii Sztuk Pięknych w Wilnie, gdzie aktualnie pracuje jako kierownik Wydziału Malarstwa) jest jednym z najwybitniejszych i najoryginalniejszych malarzy litewskich. W trakcie długiej, bo blisko 25-letniej kariery, pełnej sukcesów i systematycznie rosnącego prestiżu w skali krajowej i międzynarodowej, nie utracił świeżości i aktualności, wciąż poszukujący, skromny i uwielbiany przez młodych. W moim przekonaniu artysta o tak dużym ładunku ekspresji, indywidualizmu i uniwersalności, że trudno znaleźć zbyt wielu dorównujących mu malarzy nie tylko na Litwie, ale i w całej środkowo-wschodniej Europie. Gasiūnas debiutował w połowie lat 80. jako neoekspresjonista, autor wielkoformatowych płócien, prezentowanych na wystawach wraz z rzeźbami i instalacjami jego autorstwa. Obrazy z lat 90. są przykładem dialogu młodego malarza z tradycją ekspresjonizmu litewskiego, której przecież dane było bezpośrednie zetknięcie z twórczością artystów „Die Brűcke”, tworzących tu „Künstlerkolonie Nidden“ w latach międzywojennych, ale i neoekresjonizmu niemieckiego lat 60. i 80. z kręgu Baselitza, A. R. Pencka, Lűpertza. Pomimo niemałych osiągnięć w dziedzinie instalacji, Jonas pozostawał i pozostaje przede wszystkim malarzem i w tej dziedzinie rozwija się najbardziej dynamicznie. Zwłaszcza po 1998 r., gdy rozpoczął pracę przy użyciu sadzy z płomienia świecy, za pomocą której wykonuje zadziwiające, wielkoformatowe rysunki na płótnie, uzupełniane następnie farbami akrylowymi. Malowidło zyskuje kilka planów i tym samym przestrzenność, trudną do osiągnięcia innymi, czysto malarskimi, środkami. Ta specyficzna technika stanowi połączenie ma-

larstwa, rysunku i pisma. Stanowi też silne nawiązanie do graffiti. To prawda, że obrazy Gasiūnasa robią wrażenie dzieł mistycznych, ezoterycznych, podkreśla to nie tylko ich ulotna, nietrwałą, zdawałoby się, forma, nierzadko niesamowita tematyka oraz poetyckie, wieloznaczne tytuły.

(LT) JONAS GASIŪNAS – tai vienas iškiliausių ir originaliausių lietuvių tapytojų. Nepaisant ilgos, beveik 25 metus trunkančios kūrybinės karjeros, kurią ženklina sėkmė ir augantis prestižas šalyje ir užsienyje, jis yra nuolat ieškantis, aktualus, bet drauge kuklus menininkas, mėgstamas ir gerbiamas jaunimo. Menininkas, turintis tokį didelį ekspresijos užtaisą, neabejotiną individualumą ir universalumą, mano įsitikinimu, neturi sau lygių ne tik Lietuvoje, bet ir visoje Vidurio bei Rytų Europoje. Gasiūnas debiutavo XX a. devintojo dešimtmečio viduryje kaip neoekspresionistas, didelių drobių, kurias parodose eksponavo greta savo skulptūrinių darbų ir instaliacijų, autorius. Dešimtojo dešimtmečio Gasiūno paveikslai yra jauno tapytojo dialogo su lietuviškojo ekspresionizmo tradicija pavyzdys. Tradicija, kuri betarpiškai siejasi su tarpukario grupės „Die Brücke“, kūrusios Nidos kolonijoje, ir septintojo–devintojo dešimtmečių vokiškojo neoekspresionizmo apraiškomis, G. Baselitzo, A. R. Pencko, M. Lüpertzo kūryba. Nors Jonas daug pasiekė instaliacijos srityje, jis visų pirma buvo ir yra tapytojas. Šioje srityje jis reiškiasi dinamiškiausiai. Ypač po 1998 metų, kai tapyboje pradėjo naudoti suodžius ir žvakės liepsną. Šiomis priemonėmis didelio formato drobėse jis kuria įspūdingus piešinius, vėliau užtapomus akrilu. Šitaip jo paveiksluose atsiranda keli planai ir erdvė, kurią sunku sukurti kitomis, grynai tapybinėmis priemonėmis. Ši specifinė technika jungia tapybą, piešinį bei raštą

ir priartėja prie graffiti. Akivaizdu, kad Gasiūno paveikslai persmelkti misticizmo, ezoterikos, regis, ne tik pabrėžia efemerišką, netvarią formą, bet neretai yra neįprastos tematikos ir turi poetiškus, daugiaprasmius pavadinimus.

(EE) JONAS GASIŪNAS (sünd. 1954 Altais, kuhu olid Vilniusest küüditatud tema vanemad, õppis Vilniuse Riiklikus Kunstiinstituudis, nüüdse nimega Vilniuse Kunstiakadeemias, kus ta on praegu maali õppetooli juhataja) on üks Leedu väljapaistvamaid ja isikupärasemaid maalikunstnikke. Oma pika, peaaegu 25-aastase loometöö jooksul, mis on täis kordaminekuid ning järjepidevalt kasvavat prestiiži nii kodu- kui välismaal, ei ole ta kaotanud värskust ja aktuaalsust, ikka on ta otsinguline, tagasihoidlik, noorte poolt jumaldatud. Minu arvates on Gasiūnas nii väljenduslik, isikupärane ja universaalne kunstnik, et on raske leida temaga võrdväärseid maalikunstnikke mitte üksnes Leedus, vaid ka kogu Kesk- ja Ida-Euroopas. Gasiūnas debüteeris 1980. aastate keskel uusekspressionistina, suuremõõtmeliste lõuendite loojana, mida eksponeeriti koos tema skulptuuride ja installatsioonidega. 1990. aastate maalid kujutavad noore maalikunstniku dialoogi Leedu ekspressionismi traditsiooniga, mis puutus otseselt kokku “Die Brücke” kunstnike loominguga, kes rajasid sõdadevahelisel ajal siin “Künstlerkolonie Nidden”, aga ka Georg Baselitzi, A. R. Pencki ja Markus Lüpertzi 1960. ja 1980. aastate saksa uusekspressionismiga. Vaatamata märkimisväärsetele saavutustele installatsioonikunstis, on Jonas Gasiūnas jäänud ja jääb eelkõige maalikunstnikuks ning just selles žanris areneb ta kõige dünaamilisemalt. Eriti pärast 1998. aastat, kui ta hakkas kasutama küünlaleegi tahma, mille abil loob imetlusväärseid suureformaadilisi

joonistusi lõuendil, mida täiendab siis akrüülvärvidega. Maal saab nii mitu plaani ja sellega ka ruumilisuse, mis on raskesti saavutatav teiste, puhtalt maalikunstile omaste vahenditega. See eriline tehnika kujutab maalimise, joonistamise ja kirjakunsti ühendamist. Sellel on tihedad seosed ka grafitiga. Gasiūnase esoteerilised pildid mõjuvad müstiliselt, seda rõhutab mitte ainult nende näiliselt lenduv ja püsimatu vorm, vaid tihti ka erakordne temaatika ja maalide luulelised mitmetähenduslikud pealkirjad.

(EN) JONAS GASIŪNAS made his debut in the mid 1980s as a neo-expressionist, the author of huge canvases, exhibited alongside his sculptural pieces and installations. His paintings of the 1990s illustrate a dialogue of a young painter with the Lithuanian Expressionist tradition. This tradition is immediately connected with the interwar group “Die Brücke“, who worked in Nida colony, and the manifestations of the 1960s–1980s German neo-Expressionism. Though Gasiūnas has achieved a lot in the field of installation, he has been and remains above all a painter. In 1998 he resorts in his painting soot marks and candle flame. With this means he creates impressive drawings on large canvases, which he afterwards fills in with acrylic paint. It is his technique of creating several planes and achieving the effect of space in his canvases, which is difficult to do by other, purely painterly means. This peculiar technique merges painting, drawing and writing and approaches graffiti. Gasiūnas’ paintings are steeped in a mystical and esoteric atmosphere, not only they emphasize the ephemeral and transient form, but quite often pursue some unusual theme and carry poetic, poly-semantic titles.

1. Jonas Gasiūnas. 1990 – Lietuva / 1990 – Lithuania. 2012

2. Jonas Gasi큰nas. Vaikas / The Child. 2012

3. Jonas Gasi큰nas. Velyk킬 rytas / Easter Morning. 2012

4. Jonas Gasi큰nas. Piev킬 gaisrininkas ilsisi / Fireman of Meadows is Resting. 2012

5. Jonas Gasi큰nas. Kosmonauto galva / Head of the Astronaut. 2012

6. Jonas Gasiūnas. Atvykę į žemę jie naikindavo plastmasinius langus / When They Arrived to Earth, They Used to Destroy Plastic Windows. 2012

7. Jonas Gasiūnas. Švariai išdažęs langus, rusų matrosas sušaudys sifilitikus / After Painting Windows Neatly, a Russian Sailor Will Shoot Syphilitics. 2012

(PL) KAIDO OLE (ur. 1963 r. w Tallinie, absolwent Wydziałów: najpierw Projektowania, później Malarstwa Uniwersytetu Sztuki w Tallinie, w okresie od 1982 do 1991, z 2-letnią przerwą na służbę w Armii Czerwonej, przez 15 lat profesor macierzystej uczelni, do 2010 r. dziekan Wydziału Malarstwa). Wystawia regularnie od 1993 r. Jest laureatem wielu prestiżowych nagród, m. in. nagrody Wileńskiego Triennale Malarstwa (1996), Nagrody Kristjana Rauda (1998), estońskiej nagrody państwowej w dziadzinie sztuki (dwukrotnie: 1999, 2004), nagrody 13. Biennale Grafiki w Tallinie (2004). W 2003 r. reprezentował Estonię na Międzynarodowym Biennale Sztuki w Wenecji (razem z Marko Maetammem). Uprawia malarstwo, instalację, fotografię i video art. Jest obecnie jednym z najważniejszych i najoryginalniejszych artystów estońskich, znanych dość dobrze w obiegu międzynarodowym. Jego obrazy zwykle tworzą całe cykle. Dotyczy to również równolegle tworzonych prac fotograficznych. Zarówno obrazy, jak i fotogramy prezentowane są najczęściej w formie instalacji, co oznacza, że powstają z myślą o konkretnych przestrzeniach wystawienniczych, nawiązując do ich układu i charakteru. Nie jest przywiązanej do jednej poetyki czy stylu, z równą swobodą tworzy dzieła hiperrealistyczne lub w formie komiksu, jak rozbudowane kompozycje abstrakcyjne. Najciekawsze wydają się zresztą cykle, w których w obrębie jednego obrazu mieszał obie konwencje: hiperrealistyczną i abstrakcyjną (np. „Bez tytułu CXXXIV” i „CXXXV”, 1999). Rozpoczynał jako autor bardzo estetycznych, kolorystycznych abstrakcji, wykorzystujących różne podłoża malarskie, najczęściej surowej sklejki. Powstały również serie obrazów olejnych namalowanych na używanych deskach, zbitych razem w kwadratowe płaszczyzny 136 x 136 oraz 36

x 36 cm. Ok. 1997 na jego obrazach zaczyna pojawiać się uproszczona postać z głową w kształcie kuli, która jak alter ego i jednocześnie cicerone oprowadza widza przez kolejne etapy malarskich poszukiwań Kaido (artysta często chowa się za wymyślonymi postaciami, jedną z nich był John Smith, nominalny autor wspólnych projektów Kaido i Marko Maetamma z lat 200306). Stosując ten chwyt, bliższy technice literackiej, niż malarskiej, malarz ukrywał się jako autor, choć niezbyt długo, gdyż już od 1999 r. zaczyna sam pojawiać się na swoich obrazach, początkowo obok „jajogłowego” narratora, a w ostatnich seriach coraz częściej jako główny bohater (np. „Kaido myśli” lub „Kaido poszukuje właściwego miejsca”, oba cykle z 2010).

(LT) KAIDO OLE gimė 1963 m. Taline, yra Talino meno universiteto Tapybos ir Projektavimo katedrų absolventas (1982–1992). Parodose dalyvauja nuo 1993 m., yra daugelio prestižinių parodų laureatas (pvz., Vilniaus tapybos trienalės, 1996), pelnė Kristjano Raudo (1998) ir Estijos valstybinę premijas (1999 ir 2004), pagrindinį 13-osios Talino grafikos trienalės apdovanojimą (2004). 2003 m. dailininkas atstovavo Estijai Venecijos šiuolaikinio meno bienalėje (kartu su Marko Mäetammu). Menininkas kuria tapybos darbus, instaliacijas, fotografijas, videomeną. Šiuo metu jis yra vienas iš labiausiai pasaulyje žinomų ir originaliausių Estijos menininkų. Ole dažniausiai kuria ciklais. Tai būdinga ir jo fotografinei kūrybai. Tapybos darbai ir fotografijos dažniausiai eksponuojamos kaip instaliacijos. Tai byloja, kad autorius mąsto apie konkrečias eksponavimo erdves, apie jų formos ir pobūdžio sąsajas. Menininkas nėra prisirišęs prie vieno stiliaus ar poetikos – vienodai laisvai kuria hiperrealistinius darbus, komiksus ir abstrakčias kompozicijas.

(EE) KAIDO OLE (sünd. 1962 Tallinnas, õppis 1982–1992 Tallinna Kunstiakadeemias maali ja disaini, õpingud katkesid kaheks aastaks seoses teenistusega Nõukogude armees, aastatel 1993–2010 töötas Kunstiakadeemia õppejõuna, aastatel 2003–2010 oli ka maali õppetooli juhataja). Regulaarselt esinenud näitustel alates 1993. aastast, paljude mainekate auhindade laureaat, teiste hulgas Leedu Kunstnike Liidu preemia Vilniuse maalitriennaalilt (1996), Kristjan Raua preemia (1998), Eesti Kultuurkapitali aastapreemia (1999 ja 2004), Tallinna Linna preemia Tallinna XIII Rahvusvahelisel Graafikatriennaalil (koos Marko Mäetammega, 2004). 2003. aastal esindas koos Marko Mäetammega Eestit Veneetsia Biennaalil.

136 x 136 või 36 x 36 cm. Alates 1997. aastast hakkab tema piltidele ilmuma lihtsustatud tegelane kuulitaolise peaga, mis on tema alter ego ja samas ka giid, kes juhib vaatajat läbi Kaido Ole otsingute etappide maalikunstis (kunstnik on peitnud end tihti väljamõeldud tegelaskujude taha, üks nendest oli John Smith, Kaido Ole ja Marko Mäetamme ühisprojektide väljamõeldud autor aastail 2003–2006 ). Kasutades seda võtet, mis on lähemal kirjandusele kui maalikunstile, varjas maalikunstnik end autorina, ehkki mitte eriti kaua, sest juba alates 1999. aastast hakkas ta ilmuma oma piltidele, esialgu “munapäise” jutustajana, aga viimastel maalitsüklitel aina sagedamini peategelasena (näiteks “Kaido mõtleb” või “Kaido otsib õiget kohta”, mõlemad tsüklid 2010).

Viljeleb maalikunsti, installatsioone, fotograafiat ja videokunsti. Kaido Ole on üks tähtsamaid ja isikupärasemaid Eesti nüüdiskunstnikke, üsna tuntud ka rahvusvaheliselt. Tema teosed moodustavad tavaliselt tsükleid. See puudutab ka paralleelselt loodud fotoseeriaid. Nii pildid kui fotogrammid on eksponeeritud tavaliselt installatsioonidena, mis tähendab, et need sünnivad mõttega konkreetsetele näituseruumidele, kasutavad ära nende interjööri ja eripära. Kaido Ole ei ole seotud ühegi poeetika ega stiiliga, samaväärse vabadusega loob nii hüperrealistlikke ja koomikslikke teoseid kui ka abstraktseid kompositsioone. Kõige huvitavamad tunduvad aga tsüklid, milles ta ühe pildi raames on seganud kokku mõlemad konventsioonid: hüperrealistliku ja abstraktse (näiteks “Nimeta CXXXIV” ja “Nimeta CXXXV”, 1999). Alustas väga esteetiliste koloristlike abstraktsete maalidega, kasutas erinevaid maalialuseid, kõige sagedamini vineeri. Sündisid ka õlimaaliseeriad, mis olid maalitud kasutatud laudadele, mis olid kokku löödud pindadeks

(EN) KAIDO OLE was born in 1963 in Tallinn and graduated from the Painting and Design Departments of Tallinn University of Art (1982 – 1992). He exhibits since 1993 and is the laureate of many prestigious exhibitions (e.g. Vilnius Painting Triennial, 1996). He was awarded the Prize of Kristjan Raud (1998) and the Estonian State Prize (1999 and 2004), the Grand Prix of the 13th Tallinn Print Triennial (2004). In 2003, the artist represented Estonia at Venice Contemporary Art Biennial (with Marko Mäetamm). He creates paintings, installation, photography and video. He is currently one of the best internationally acclaimed and original Estonian artists. Ole mostly creates in cycles. It is also typical of his photography work. His paintings and photographs are usually exhibited in an installation format. The artist is not attached to a particular style or poetics: he is equally fluent in hyperrealism, cartoons and abstract compositions.

1. Kaido Ole. Kaido otsib 천iget kohta / Kaido Is Looking for the Right Place. 2010

2. Kaido Ole. Vaikelu v채rdja ja geomeetriliste p천hivormidega / Still Life with Freak and Basic Geometric Forms. 2012

3. Kaido Ole. Vaikelu v채rdja ja plekist lillega / Still Life with Freak and a Tin Flower. 2012

4. Kaido Ole. Mulllitav vaikelu / Bubbling Still Life. 2011

5. Kaido Ole. Vaikelu igikestvast harmooniast ja rahust / Still Life About Everlasting Harmony and Peace. 2011

6. Kaido Ole. Vaikelu omakasvatatud lilledega / Still Life with Self-planted Flowers. 2011

7. Kaido Ole. Lihtne ja ilus vaikelu omaloodud esemetest / Simple and Nice Still Life with Self- created Objects. 2011

8. Kaido Ole. Vaikelu pĂśĂśrleva sitaratta ja juhtmepilvega / Still Life with Spinning Shit-wheel and Wire-cloud. 2011

Three lessons of painting is another result of the mutual creative work between independent curator Krzysztof Stanislawski (Warsaw) and the gallery „Meno parkas“ (Kaunas). Looking through the prism of several years of cooperation between the curator and the gallery, we can definitely state that „Three lessons of painting“ is an example of a project with professionally matured creative conception, its execution, and a high artistic level in contemporary art scene. I think that the success of this project was already initially encoded in three substantial matters: experience and professionalism of curators, experience of the gallery „Meno parkas“ in international activities, as well as professionalism of the artists participating in the project. The essential value of this project – Pawell Lubowski (Poland), Kaido Ole (Estonia) and Jonas Gasiūnas (Lithuania) – artists whose contemporary creative work

is well known and appreciated not only in each of the author’s homeland, but also in a wide world of contemporary art. Even without mentioning the achievements and appreciation of the creative works of those artists, even when at first sight it may seem that their creative works could hardly be combined in one project, with their perception of contemporary art, and use of their personal language of speculation and conveyance of contemporary art, they forcefully and solidly consolidate the project without leaving any doubts. I hope that the project which was started in 2011 will manage to get new forms and will successfully be presented in more than one exhibition space. Great prerequisite for that is the creative force of the artists participating in the project, professionalism of curators, as well as activity of the gallery „Meno parkas“. Arvydas Žalpys, One of the curators of the project Director of the gallery „Meno parkas” Kaunas, 2012

Arvydas Žalpys, Jonas Gasiūnas, Kaido Ole, Paweł Łubowski, Krzysztof Stanisławski (during opening in Kaunas, 2012)

List of artworks: Paweł Łubowski 1. Gnomes Oil on canvas, 1982-87 2. Statues Film projections of painted pictures, 2003 3. Statues Film projections of painted pictures, 2003 4-6. The Battle of Grunwald After Jan Matejko, an interactive painting installation, 2005 Kaido Ole 1. Kaido is looking for the right place IV Oil on canvas, 190x240, 2010 2. Freak With Basic Geometric Forms Oil and acrylic on canvas, 270x 390, 2012 3. Freak With Tin Flower Oil and acrylic on canvas, 270x390, 2012 4. Bubbling Still Life 220x190, oil and on canvas, 2011 5. Still Life about Everlasting Harmony and Peace 200x240, oil and acrylic on canvas, 2011 6. Still Life with Self-planted Flowers 220x190, oil and acrylic on canvas, 2011 7. Simple and Nice Still Life with Self-created Objects 150x145, oil and acrylic on canvas, 2011 8. Still Life with Spinning Shit-wheel and Wire-cloud 280x200, oil, acrylic and alkyde paint with wire on canvas, 2011 Jonas Gasiūnas 1. 1990 – Lithuania Canvas, acrylic, drawing with burning candle, 300x145, 2012 2. The Child Canvas, acrylic, drawing with burning candle, 265x239, 2012 3. Easter Morning Canvas, acrylic, drawing with burning candle, 194x194, 2012 3. Fireman of Meadows is Resting Canvas, acrylic, drawing with burning candle, 163,5x311, 2012 4. Head of the Astronaut Canvas, acrylic, drawing with burning candle, 229x239, 2012 5. When They Arrived to Earth, They Used to Destroy Plastic Windows (tryptic) Canvas, acrylic, drawing with burning candle, 300x290 (each), 2012 6. After Painting Windows Neatly, a Russian Sailor Will Shoot Syphilitics Canvas, acrylic, drawing with burning candle, 275x285, 2012 49

Project: THREE LESSONS OF PAINTING: PAWEŁ ŁUBOWSKI (PL), JONAS GASIŪNAS (LT), KAIDO OLE (EE) Curators: Krzysztof Stanisławski (Warsaw, Poland) Arvydas Žalpys (Kaunas, Lithuania) Organisers: Kampania Artystyczna (Warsaw, Poland) Gallery „Meno parkas” (Kaunas, Lithuania) Exhibition spaces: Gallery „Szyperska“ (Poznan, Poland, November, 2011) Kaunas Picture Gallery (Kaunas, Lithuania, March, 2012) Tartu Art Museum (Tartu, Estonia, September, 2012)

© Texts: Krzysztof Stanisławski Arvydas Žalpys © Vertimas / Translation: Hendrik Lindepuu Rimvydas Strielkūnas Giedrė Žalpytė © Photographers: Gintaras Česonis Kaido Ole Giedrė Legotaitė Paweł Łubowski Airida Rekštytė Arvydas Žalpys Photos from personal archives © Design by: Gallery „Meno parkas“ Airida Rekštytė Printed: UAB „Spaudos praktika“ Publisher:

Rotušės a. 27, Kaunas LT 44279. galerija@menoparkas.lt www.menoparkas.lt www.facebook.com/galerija.meno.parkas Media sponsors:

Sponsors: