CAC105 - koste Rekeningkunde by Akademia

Koste Rekeningkunde

© Kopiereg 2012 Onder redaksie van Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOD (POK), DEd (Unisa). ’n Publikasie van Kraal-Uitgewers. Alle regte voorbehou. Adres: H/v D.F. Malan- & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 E-pos: steyn@kraaluitgewers.co.za Webtuiste: www.kraaluitgewers.co.za Gedruk en gebind deur Aksent Media, tel: 082 445 4513 Eerste druk 2012 ISBN: 978-1-920568-18-4 Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

akademia jou oop, afrikaanse leertuiste

w w w. a k a d e m i a . a c . z a

CAC105 Koste Rekeningkunde INHOUDSOPGAWE

INLEIDING................................................................................................................................................................................. 5 VAKLEERUITKOMSTE ...................................................................................................................................................... 7 WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING.......................................................................................................... 8 STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE ....................................................... 9 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.5.1 1.5.2 1.6 1.6.1 1.6.2 1.7 1.7.1 1.7.2 1.7.3 1.8 1.8.1 1.8.2 1.9 1.9.1 1.9.2 1.9.3 1.10 1.11

Studie-eenheid leeruitkomste ......................................................................................... 9 Verrykende bronne ....................................................................................................... 10 Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................................... 10 Inleiding......................................................................................................................... 11 Gebruikers van koste-inligting ...................................................................................... 12 Tipes koste rekeningkundige inligting........................................................................... 12 Gebruik van rekeningkundige koste-inligting ................................................................ 17 Die verwantskap tussen Koste Rekeningkunde en Finansiële Rekeningkunde .......... 20 Finansiële Rekeningkunde ........................................................................................... 20 Koste Rekeningkunde................................................................................................... 23 Komponente van vervaardigingskoste ......................................................................... 23 Direkte materiaalkoste .................................................................................................. 24 Direkte arbeidskoste ..................................................................................................... 25 Oorhoofse koste/Bokoste ............................................................................................. 27 Basiese koste rekeningkundige stelsels ....................................................................... 28 Taakkostestelsels ......................................................................................................... 28 Proseskostestelsels ...................................................................................................... 29 Professionele etiek in Koste Rekeningkunde ............................................................... 30 Definisie van etiek ......................................................................................................... 30 Die etiese kode ............................................................................................................. 31 Etiek in professionele Rekeningkunde ......................................................................... 31 Samevatting .................................................................................................................. 32 Selfevaluering ............................................................................................................... 33

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE......................................35 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.5.4 2.5.5 2.5.6 2.6 2.6.1 2.6.2 2.6.3 2.6.4

Studie-eenheid leeruitkomste ....................................................................................... 35 Verrykende bronne ....................................................................................................... 36 Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................................... 36 Inleiding......................................................................................................................... 37 Die rol van koste-analise in bestuursbesluitneming ..................................................... 39 Wat is bestuursbesluitneming? ..................................................................................... 39 Algemene tipes bestuursbesluitneming ........................................................................ 39 Spesifieke maniere van besluitneming vir bestuurders ................................................ 41 Die bestuursbesluitnemingsproses ............................................................................... 42 Die rol van koste-analise in bestuursbesluitneming ..................................................... 44 Stakingsbesluite ............................................................................................................ 52 Verslagdoening ............................................................................................................. 52 Wat is verslagdoening? ................................................................................................ 52 Tipes finansiële verslae ................................................................................................ 54 Die gebruikers van finansiële verslae ........................................................................... 55 Hoe om ŉ kosteverslag te gebruik ................................................................................ 56

©akademia (MSW)

Bladsy 1

CAC105 Koste Rekeningkunde 2.7 2.7.1 2.7.2 2.8 2.8.1 2.8.2 2.9 2.9.1 2.9.2 2.10 2.11

Absorpsiekosteberekening en veranderlike/direkte kosteberekening .......................... 57 Absorpsiekosteberekening ........................................................................................... 57 Veranderlike/direkte kosteberekening .......................................................................... 58 Analise van koste-volume-winsverslagdoening ............................................................ 60 Koste-volume-wins-aannames ..................................................................................... 61 Beperkinge van koste-volume-winsanalise .................................................................. 61 Kontribusiemarge en veiligheidsmarge ........................................................................ 61 Kontribusiemarge.......................................................................................................... 61 Veiligheidsmarge .......................................................................................................... 62 Samevatting .................................................................................................................. 62 Selfevaluering ............................................................................................................... 63

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE............................................................ 65 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.6 3.6.1 3.6.2 3.6.3 3.7 3.7.1 3.7.2 3.7.3 3.7.4 3.8 3.8.1 3.8.2 3.8.3 3.8.4 3.8.5 3.8.6 3.8.7 3.8.8 3.9 3.10

Studie-eenheid leeruitkomste ....................................................................................... 65 Verrykende bronne ....................................................................................................... 66 Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................................... 66 Inleiding......................................................................................................................... 67 Standaardkoste Rekeningkunde .................................................................................. 68 Die doel van Standaardkoste Rekeningkunde ............................................................. 69 Voordele van Standaardkoste Rekeningkunde ............................................................ 70 Beperkinge van Standaardkoste Rekeningkunde ........................................................ 71 Tipes standaardkoste-metodes .................................................................................... 72 Volledige standaardkoste-metode ................................................................................ 72 Gedeeltelike standaardkoste-metodes ......................................................................... 73 Ander gebruike van standaardkoste ............................................................................. 74 Tipes standaarde wat gebruik word in Standaardkoste Rekeningkunde ..................... 76 Die betekenis van Ĺ&#x2030; standaard ..................................................................................... 76 Definisie van standaardkoste........................................................................................ 76 Die opstel van standaarde ............................................................................................ 77 Bepaling van standaardkoste ....................................................................................... 81 Afwykings ...................................................................................................................... 85 Materiaalkoste afwykings.............................................................................................. 86 Direkte arbeid afwykings............................................................................................... 88 Veranderlike oorhoofse koste afwykings ...................................................................... 89 Vaste oorhoofse koste afwykings ................................................................................. 90 Redes vir afwykings ...................................................................................................... 92 Interafhanklikheid tussen die variansie......................................................................... 93 Die betekenis van afwykings ........................................................................................ 93 Verslagdoening van afwykings ..................................................................................... 94 Samevatting .................................................................................................................. 96 Selfevaluering ............................................................................................................... 97

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL............................................. 99 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.5.1 4.5.2 4.6

Studie-eenheid leeruitkomste ....................................................................................... 99 Verrykende bronne ..................................................................................................... 100 Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................................. 100 Inleiding....................................................................................................................... 101 Die proseskoste rekeningkundige stelsel ................................................................... 102 Die kenmerke van die proseskostestelsel .................................................................. 103 Waarvoor proseskosteberekening ontwerp is ............................................................ 104 Kosteberekening deur departemente ......................................................................... 105

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 2

CAC105 Koste Rekeningkunde 4.7 4.7.1 4.7.2 4.7.3 4.8 4.8.1 4.8.2 4.8.3 4.9 4.9.1 4.9.2 4.10 4.10.1 4.10.2 4.10.3 4.10.4 4.11 4.12 4.13 4.14

Produkvloei in die proseskosteberekeningstelsel ....................................................... 105 Sekwensiële produkvloei ............................................................................................ 105 Parallelle produkvloei.................................................................................................. 106 Selektiewe produkvloei ............................................................................................... 106 Prosedures vir materiaal, arbeid en fabriek oorhoofse kostetoevoegings ................. 107 Materiaalkoste ............................................................................................................ 107 Direkte arbeidskoste ................................................................................................... 108 Fabriek oorhoofse koste ............................................................................................. 108 Koste van produksieverslag (CPR) ............................................................................ 110 Afdelings van die koste van produksieverslag............................................................ 111 Tipes koste in die koste van produksieverslag ........................................................... 111 Voorbeeld: Koste van produksieverslae (Cost of production reports – CPR) ............ 112 Die vervaardigingsdepartement (Eerste departement) .............................................. 112 Die toetsdepartement (Tweede departement) ............................................................ 114 Die finale departement (Derde departement) ............................................................. 119 Gekombineerde koste van produksieverslag ............................................................. 121 Gevallestudie: Proseskosteberekening vir bederfde eenhede ................................... 123 Werk-in-proses-voorraad ............................................................................................ 124 Samevatting ................................................................................................................ 124 Selfevaluering ............................................................................................................. 126

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS ........................... 127 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.5.1 5.5.2 5.5.3 5.5.4 5.5.5 5.5.6 5.5.7 5.5.8 5.6 5.6.1 5.6.2 5.6.3 5.6.4 5.6.5 5.6.6 5.7 5.7.1 5.7.2 5.7.3 5.7.4 5.7.5 5.8 5.8.1 5.8.2 5.8.3

Studie-eenheid leeruitkomste ..................................................................................... 127 Verrykende bronne ..................................................................................................... 128 Hoe kan jy jou begrip verbeter? .................................................................................. 128 Inleiding....................................................................................................................... 129 Komponente van Koste Rekeningkunde in ŉ diensorganisasie ................................. 131 Produk......................................................................................................................... 132 Prys ............................................................................................................................. 132 Fisiese bewyse ........................................................................................................... 132 Plek en tyd .................................................................................................................. 132 Promosies ................................................................................................................... 132 Proses ......................................................................................................................... 132 Personeel .................................................................................................................... 133 Kwaliteit....................................................................................................................... 133 Kostetoedeling (cost allocation) in ŉ diensorganisasie .............................................. 134 Hoe om koste van dienste toe te deel/te allokeer ...................................................... 134 Vier metodes van kostetoedeling ............................................................................... 135 Direkte metode (Direct method) ................................................................................. 135 Aftrapmetode (Step-down method) ............................................................................ 136 Dubbeltoedelingsmetode (Double-apportionment method)........................................ 136 Wedersydse metode (Reciprocal method) ................................................................. 137 Begrotingsprosedures vir ŉ diensorganisasie ............................................................ 137 ŉ Begroting in perspektief ........................................................................................... 137 Komponente van ŉ meester-/oorhoofse begroting ..................................................... 139 Hoe om ŉ begroting voor te berei en te beplan .......................................................... 141 ŉ Voorbeeld van ŉ begroting ...................................................................................... 142 Nuttige wenke by die voorbereiding van ŉ begroting ................................................. 143 Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening in ŉ diensonderneming ............................... 145 AGK in diensondernemings ........................................................................................ 145 Finansiële dienste ....................................................................................................... 146 Gesondheidsorg ......................................................................................................... 146

©akademia (MSW)

Bladsy 3

CAC105 Koste Rekeningkunde 5.8.4 5.9 5.9.1 5.9.2 5.9.3 5.9.4 5.10 5.11

Ander diensondernemings .......................................................................................... 148 Voorbereiding van ŉ kostestaat in diensondernemings ............................................. 149 Die basis van voorbereiding ....................................................................................... 149 Belangrikheid van ŉ kostestaat................................................................................... 149 Komponente van totale koste ..................................................................................... 150 Voorbereiding van die kostestaat ............................................................................... 151 Samevatting ................................................................................................................ 153 Selfevaluering ............................................................................................................. 153

WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS........................................................................................................ 155 BRONNELYS ......................................................................................................................................................................... 157 SELFEVALUERINGSRIGLYNE ................................................................................................................................... 162

©akademia (MSW)

Bladsy 4

CAC105 Koste Rekeningkunde INLEIDING Koste Rekeningkunde is ŉ benadering om algehele koste wat met die aksies van sakebedrywighede geassosieer word te evalueer. Oor die algemeen word dit gebaseer op standaard rekeningkundige praktyke en is Koste Rekeningkunde een van die instrumente wat die bestuurders gebruik om te bepaal watter tipe en hoeveel uitgawes betrokke is by die instandhouding van die huidige sakemodel. Terselfdertyd kan die beginsels van Koste Rekeningkunde ook gebruik word om verandering in koste te bepaal wat volg op spesifieke veranderinge wat aan ŉ projek aangebring word. Koste Rekeningkunde kan ook beskryf word as die proses van die versameling, meting, ontleding, interpretering en verslagdoening van inligting oor koste wat nuttig en relevant is vir die interne en eksterne belanghebbendes van ŉ sakeonderneming. Eksterne belanghebbendes is diegene wat ŉ gevestigde finansiële belang in die onderneming het, byvoorbeeld banke (lenings en verbande) en beleggers (beleggings), terwyl interne belanghebbendes die onderneming of onderneming se direkteure, bestuurders, afdelingshoofde, ensovoorts, insluit. Een van die voordele van Koste Rekeningkunde is dat dit data omskep in inligting en kennis van ŉ sakeonderneming se bedrywighede, wat nuttig is om prestasie te meet; kostes te verminder of te beheer; die pryse vir goedere en dienste te bepaal; en om te bepaal of ŉ program of aktiwiteit verander, aangepas of gestaak moet word. Inligting oor die koste van programme en aktiwiteite kan gebruik word as ŉ grondslag om toekomstige kostes te skat in die voorbereiding en hersiening van begrotingsversoeke. Sodra begrotings goedgekeur en uitgevoer word, dien koste-inligting as ŉ bruikbare terugvoer op prestasie. Daarbenewens kan die koste vergelyk word met bekende of veronderstelde voordele om toegevoegde waarde en nie-toegevoegde waarde aktiwiteite te identifiseer. Betroubare inligting oor die koste van die programme en aktiwiteite is belangrik vir die effektiewe bestuur van ŉ sake-entiteit se bedrywighede. Koste Rekeningkunde is veral belangrik vir die assessering van operasionele prestasie. Die doel is om die doeltreffendheid en effektiwiteit van bedrywighede te verbeter, deur aan programbestuurders tydige en relevante koste-gebaseerde prestasie-inligting te verskaf vir deurlopende verbetering in die lewering van uitsette en uitkomste. Moderne Koste Rekeningkunde het ontstaan tydens die industriële rewolusie, waar die kompleksiteit van die bestuur van ŉ onderneming gelei het tot die ontwikkeling van stelsels vir die opname van koste om sake-eienaars en bestuurders te help om besluite te neem.

©akademia (MSW)

Bladsy 5

CAC105 Koste Rekeningkunde Sommige koste is geneig om dieselfde te bly, selfs gedurende besige tye, in teenstelling met veranderlike koste wat styg en daal met die volume van die werk. Met die verloop van tyd, het die belangrikheid van hierdie "vaste koste" meer belangrik geword vir bestuurders. Voorbeelde van vaste koste sluit in die waardevermindering van masjinerie en toerusting, en die koste van departemente soos onderhoud, gereedskap, produksiebeheer, aankope, gehaltebeheer, opberging en hantering, aanleg (plant) toesig en ingenieurswese. In die vroeĂŤ twintigste eeu was hierdie koste van min belang vir die meeste ondernemings. Maar in die twintigste eeu is hierdie koste dikwels meer belangrik as die veranderlike koste van Ĺ&#x2030; produk. In hierdie vak word daar aandag gegee aan die wese van Koste Rekeningkunde, die koste rekeningkundige stelsels, koste-analise en die rol van Koste Rekeningkunde in bestuursbesluitneming.

(Aangepas vanuit: http://ezinearticles.com/?What-is-Cost-Accounting?&id=708992)

(http://maaw.info/images/PureHistoricalCosting.gif)

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 6

CAC105 Koste Rekeningkunde VAKLEERUITKOMSTE

Kennis en begrip Na voltooiing van die vak KOSTE REKENINGKUNDE (CAC105) sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •

die wese van Koste Rekeningkunde;

•

bestuursbesluitneming en koste-analise;

•

standaardkoste Rekeningkunde;

•

Proseskoste rekeningkundige stelsels;

•

Koste Rekeningkunde in ŉ diensorganisasie.

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

standaardkostes te analiseer;

•

basiese rekenkundige reëls toe te pas;

•

aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening te doen;

•

koste verslagdoening toe te pas;

•

die behoefte aan professionele etiek in die uitvoering van kosteberekening te assesseer.

©akademia (MSW)

Bladsy 7

CAC105 Koste Rekeningkunde WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte, sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord

Omskrywing

Wanneer daar van jou

Moet jy die volgende doen:

verwag word om te: Lys

Lys die name/items wat bymekaar hoort.

Identifiseer

Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde.

Verduidelik

Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer.

Beskryf

Omskryf die konsep of woorde duidelik.

Kategoriseer/

Bepaal tot watter klas, groep of afdeling bepaalde

klassifiseer

items/voorwerpe behoort.

Analiseer

Om iets te ontleed.

Evalueer

Bepaal die waarde van ŉ stelling/stelsel/beleid/ens.

Toepas

Pas die teoretiese beginsels toe in ŉ praktiese probleem.

Hersien

Evalueer, verbeter en/of wysig ŉ beleid/dokument/stelsel.

©akademia (MSW)

Bladsy 8

CAC105 Koste Rekeningkunde STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

1.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Die gebruikers van kosteberekening

•

Die verhouding tussen Koste Rekeningkunde en Finansiële Rekeningkunde

•

Die komponente waaruit vervaardigingskoste bestaan

•

Basiese koste rekeningkundige stelsels

•

Etiek in kosteberekening

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die gebruikers van kosteberekeningsdata te identifiseer;

•

die verhouding tussen Koste Rekeningkunde en Finansiële Rekeningkunde te verduidelik;

•

te onderskei tussen die komponente waaruit vervaardigingskoste bestaan;

•

die basiese koste rekeningkundige stelsels te ontleed; en

•

die behoefte aan professionele etiek in die uitvoering van kosteberekening te assesseer.

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 9

CAC105 Koste Rekeningkunde 1.2

Verrykende bronne •

http://ezinearticles.com/?What-is-Cost-Accounting?&id=708992

•

http://hubpages.com/hub/Uses-of-cost-accounting

•

http://www.buzzle.com/articles/basic-accounting-concepts-and-principles.html

•

http://www.ehow.com/list_6546067_types-management-accountinginformation.html#ixzz1HtBLsnu5

•

http://www.investopedia.com/terms/c/cost-accounting.asp

•

http://classof1.com/homework_answers/cost_accounting/ (hierdie is ŉ baie goeie bron vir eenvoudige omskrywings van basiese koste rekeningkundige konsepte)

1.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Direkte arbeid

Direkte arbeid is werkers wat direk betrokke is by die vervaardiging van goedere of lewering van dienste. Dit is die arbeid van werkers wat direk aan die produk wat vervaardig word, werk.

Direkte materiaal

Indien die materiaal wat gebruik is deel van die produk word, is dit bekend as direkte materiaal, dus enige materiaal, verwerk of onverwerk, wat direk aan ŉ spesifieke produk gekoppel kan word. Die materiale is duidelik sigbaar in die finale produk.

Finansiële

Die hoofdoel van die finansiële rekeningkundige is om die

rekeningkundige

ekonomiese inligting wat nodig is vir besluitneming in ŉ onderneming te verskaf.

Koste

Koste Rekeningkunde bepaal die begroting en die werklike koste

Rekeningkunde

van bedrywighede, prosesse, departemente of produkte en die ontleding van afwykings, winsgewendheid of sosiale gebruik van fondse. Koste Rekeningkunde is gemoeid met die verskaffing van inligting aan gebruikers binne die sakeonderneming.

Kosteberekening

Kosteberekening hou verband met die berekening van die koste van materiale en arbeid wat gebruik word om goedere te vervaardig of dienste te lewer.

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 10

CAC105 Koste Rekeningkunde

Oorhoofse koste /

Oorhoofse koste/bokoste verwys na indirekte fabrieksverwante

Bokoste

koste wat aangegaan word wanneer ŉ produk vervaardig word.

Standaardbegrotings Standaardbegrotings spesifiseer Rand-bedrae wat die onderneming vir elke vervaardigingsfunksie toelaat. Veranderlike

Veranderlike begrotings maak voorsiening vir ŉ spesifieke

begrotings

variansiereeks in die vervaardigingsproses.

1.4

Inleiding

Koste Rekeningkunde is ŉ tipe rekeningkundige proses wat poog om ŉ onderneming se koste van produksie te bepaal, deur die beoordeling van die insetkoste van elke stap van die produksie, sowel as vaste koste soos waardevermindering van kapitaaltoerusting. Koste Rekeningkunde sal hierdie kostes individueel meet en aanteken, en dan met uitset/werklike resultate vergelyk om sodoende die bestuur te help om die onderneming se finansiële prestasie te meet. Koste Rekeningkunde word dikwels in ŉ onderneming gebruik om bestuurders en eienaars te help met besluitneming, terwyl Finansiële Rekeningkunde gewoonlik die eksterne beleggingsgemeenskap van inligting voorsien. Finansiële Rekeningkunde is ŉ ander voorstelling van koste en finansiële prestasie van ŉ onderneming se bates en laste. Kosteberekening is egter die handigste instrument wat die bestuur kan aanwend in die begroting en in die daarstelling van kostebeheerprogramme, waardeur die netto marges van die onderneming in die toekoms verbeter kan word. Wanneer dit kom by die meting van hoe oordeelkundig die onderneming se hulpbronne benut word, help kosteberekening om die inligting met betrekking tot die huidige omstandighede te gee. Deur produksiekoste te identifiseer en hierdie koste verder te definieer deur drie of meer opeenvolgende besigheidsiklusse, is dit moontlik om enige tendense wat ŉ styging in produksiekoste sonder enige aansienlike stygings in produksie aandui, op te merk. Hierdie benadering stel die bestuur in staat om redes vir veranderinge te bepaal en stappe te neem om die omstandighede te beheer voordat winste hierdeur geraak word. Produkontwikkeling en bemarkingstrategieë kan ook verbeter word deur die benutting van kosteberekening. Wanneer dit by produkontwikkeling kom, is dit moontlik om te bepaal of ŉ nuwe produk teen ŉ redelike prys vervaardig kan word, met inagneming van die koste van rou materiaal, arbeid en toerusting wat nodig is. Terselfdertyd kan bemarkingsprotokol

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 11

CAC105 Koste Rekeningkunde gebruik maak van die kosteberekening van ŉ projek om te bepaal of die produk genoeg eenhede sal verkoop om die vervaardiging daarvan ŉ lewensvatbare opsie te maak. Kosteberekening word in die onderneming gebruik om die bestuur te help om keuses te maak wat sal bydra tot maksimum winste en dus tot voordeel van die aandeelhouers sal wees. Aangesien die inligting intern gebruik word, kan die inligting op enige logiese wyse aangebied word, solank dit net die bestuur van die onderneming sal ondersteun om die regte en ingeligte besluite te neem. Kosteberekening is nuttig in die maak van sakebesluite. Deur die werklike koste op te weeg teen die verwagte voordeel, kan kosteberekening voorkom dat ŉ produk vrygestel word met geen reële markwaarde nie en daardeur word die aankoop van onnodige goedere en dienste voorkom. Kosteberekening kan gebruik word om ŉ departement binne ŉ onderneming te evalueer, die winsgewendheid van nuwe projekte te bepaal, of om te bepaal of ŉ ouer projek gestaak moet word. Dis belangrik om te onthou dat kosteberekening belangrike inligting verskaf – inligting wat uiteindelik finale besluitneming beïnvloed. (Aangepas vanuit: http://www.referenceforbusiness.com/management/Comp-De/CostAccounting.html#ixzz1Hsy9U7rO en http://www.investopedia.com/terms/c/costaccounting.asp)

(http://healeylibrary.wikispaces.com/file/view/financial.jpg/34615091/financial.jpg) 1.5

Gebruikers van koste-inligting

Alvorens die gebruikers van koste-inligting geïdentifiseer kan word, moet die tipes koste rekeningkundige inligting bepaal word. 1.5.1

Tipes koste rekeningkundige inligting

Kosteberekening is die interne funksie verantwoordelik vir die versameling van en verslagdoening oor finansiële inligting vir interne sakegebruik. Kosteberekening inligting hou meestal verband met die koste van die materiale en arbeid wat gebruik word om goedere te vervaardig of dienste te lewer. Hierdie inligting is noodsaaklik vir ondernemings om die

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 12

CAC105 Koste Rekeningkunde doeltreffendheid van sakebedrywighede te beoordeel en te bepaal hoe groot die winste is wat behaal word, gebaseer op die bates wat gebruik is om produkte te vervaardig. Koste rekeningkundige inligting is gewoonlik eie aan elke onderneming. Die bestuurders gebruik die inligting vir besluitnemingsdoeleindes. Figuur 1.1 toon die tipes koste rekeningkundige inligting aan:

Kostetoedelingsverslae

Tipes koste rekeningkunde inligting

Vooruitskattings

Begrotings

Figuur 1.1: Tipes koste rekeningkundige inligting (Outeur, 2011)

 Kostetoedelingsverslae Kostetoedeling of -toekenning is ŉ primêre funksie van koste rekeningkunde. Kosterekenmeesters berei verslae voor wat aantoon hoeveel kapitaal vir elke tipe ekonomiese hulpbron of inset bestee word en hoe die onderneming hierdie hulpbronkostes aan goedere of dienste sal toeken. Tipiese kostetoedelingsmetodes sluit taakkoste, proseskoste en aktiwiteitsgebaseerde koste in. Bestuurders gebruik hierdie inligting om te verseker dat akkurate kostes aan die vervaardigde goedere of dienste toegeken word en dat die verkoopprys die vervaardigingskoste sal verhaal en ŉ spesifieke winsmarge verseker. Die volgende figuur (Tabel 1.1 hieronder) toon hoe koste toegedeel kan word:

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 13

CAC105 Koste Rekeningkunde  Begrotings Kosterekenmeesters berei dikwels begrotings voor om te bepaal hoeveel geld die onderneming op elke bedryfsfunksie moet spandeer. Bestuurders moet binne die begrotingsbeperkings vir bepaalde uitgawes funksioneer om seker te maak dat die onderneming nie oorbestee nie. Oorhoofse begrotings, standaardbegrotings en veranderlike begrotings is die mees algemene begrotingstipes wat gebruik word in Koste Rekeningkunde. •

Oorhoofse begrotings

Oorhoofse begrotings sluit alle finansiële uitgawes van ŉ onderneming in. Kosterekenmeesters berei begrotings vir die onderskeie departemente voor wat uiteindelik vervat word in die oorhoofse begroting. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ eenvoudige oorhoofse begroting:

Tabel 1.1: Eenvoudige oorhoofse begroting (http://www.starting-a-personal-training-business.com/image-files/budget3.gif) •

Standaardbegrotings

Standaardbegrotings spesifiseer bedrae wat die onderneming aan elke produksiefunksie toestaan. Personeellede vergelyk die werklike produksiegetalle met die

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 14

CAC105 Koste Rekeningkunde standaardbegroting om te bepaal of daar enige gunstige of ongunstige afwykings tydens die produksieproses voorgekom het. Gunstige afwykings beteken gewoonlik dat die onderneming minder geld op produksieprosesse spandeer het, terwyl ongunstige afwykings voorkom wanneer ŉ onderneming meer geld op die produksieprosesse bestee het as wat verwag is.

Tabel 1.2: Werklike produksiegetalle vs. die standaardbegroting (http://www.principlesofaccounting.com/ART/c21art/budgetedsales.PNG) •

Veranderlike begrotings

Veranderlike begrotings maak voorsiening vir ŉ spesifieke variansiereeks in die produksieproses. Veranderlike begrotings verseker dat klein produksie-afwykings, soos onverwagte toename in verbruikersaanvraag of die opbou van bykomende voorraad vir toekomstige verkope, nie as ongunstige afwykings in die onderneming se produksiebegroting gereken word nie.

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 15

CAC105 Koste Rekeningkunde  Vooruitskattings Vooruitskatting is nog ŉ belangrike aspek van kosteberekening. Kosterekenmeesters berei ekonomiese/finansiële vooruitskattings voor om potensiële verkope van goedere of dienste aan verbruikers onder bepaalde marktoestande te bepaal. Tipiese vooruitskattingsverslae kan besluitnemingsmodelle (decision trees), netto huidige waardeberekeninge (net present value calculations) of ander statistiese en wiskundige voorspellingsmodelle insluit. Hierdie inligting kan die bestuur van die onderneming in staat stel om besluite te neem ten opsigte van die verhoging van die produksie-uitset van die huidige produkte of dienste, of om nuwe sakebedrywighede te oorweeg om toekomstige verbruikersvraag te bevredig. (Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/list_6546067_types-management-accountinginformation.html#ixzz1HtBLsnu5) Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ vooruitskatting, waar die verkope wat in die vooruitsig gestel word vir Jaar 1 in ŉ grafiek weergegee word:

Figuur 1.3: Vooruitskatting (http://www.bplans.com/common/gifs/qa/bplans/salesbymonth-chart.gif)

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 16

CAC105 Koste Rekeningkunde

Praktiese oefening 1.1 a. Doen navorsing oor ander moontlike voorbeelde van koste rekeningkundige inligting. b. Lys ten minste drie (3) ander tipes koste rekeningkundige inligting. 1.5.2

Gebruik van rekeningkundige koste-inligting

Daar is verskeie gebruikers van koste rekenkundige inligting in ŉ onderneming. Hieronder volg die hoofgebruike vir kosteberekening, asook die individue in ŉ onderneming wat hoofsaaklik van sodanige inligting gebruik sal maak:  Help met die bepaling van ŉ koste Koste Rekeningkunde help met die bepaling van die koste van elke produk, proses, taak, kontrak en aktiwiteit, deur die gebruik van verskillende metodes van kosteberekening, soos taakkoste en proseskoste. (Word hoofsaaklik gebruik deur produksie-, lyn- en personeelbestuurders.)  Help met die beheer van kostes Dit help met die beheer van materiaalkoste, arbeid en oorhoofse koste / bokoste (overhead costs) deur die gebruik van verskillende tegnieke van beheer, soos standaardkosteberekening en begrotingskontrole. (Word hoofsaaklik gebruik deur finansiële bestuurders en ander finansiële personeel.)  Help met besluitneming Dit help die bestuur op verskillende vlakke en in verskillende afdelings met besluitneming, soos: •

om ŉ komponent te maak of aan te koop;

•

om ŉ bestaande masjien te behou of te vervang;

•

om met bedrywighede voort te gaan of om bedrywighede te staak;

•

om bestellings onder kosprys te aanvaar of nie;

•

om uit te brei of nie; en

•

om te bepaal hoeveel laer die verkoopprys moet wees in tye van ŉ depressie.

(Word hoofsaaklik gebruik deur die bestuurders op verskillende vlakke.)

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 17

CAC105 Koste Rekeningkunde  Help met die bepaling van verkoopspryse Dit help die bestuur om die verkoopspryse van produkte of dienste te bepaal deur middel van gedetailleerde koste-inligting. (Word hoofsaaklik gebruik deur finansiële, verkoops- en bemarkingsbestuurders.)  Help met voorraadbeheer Dit help met voorraadbeheer deur die gebruik van verskillende tegnieke, soos voorraadvlakke, deurlopende voorraadstelsel en deurlopende voorraadtellings en voorraad omsetsnelheid. (Word hoofsaaklik gebruik deur finansiële, aankope, verkoops- en bemarkingsbestuurders.)  Help met kostevermindering Dit help met kostevermindering en om nuwe, verbeterde metodes vir kostevermindering te vind. (Word hoofsaaklik gebruik deur finansiële en aankopebestuurders.)  Help met die bepaling van doeltreffendheid Dit help met die bepaling van die doeltreffendheid van bedrywighede deur die vasstelling van standaarde en afwyking-analise. (Word hoofsaaklik gebruik deur finansiële en senior bestuurders.)  Help met die voorbereiding van begrotings Dit help met die voorbereiding van verskillende begrotings, soos verkoops-, produksie- en aankoopbegroting. (Word hoofsaaklik gebruik deur finansiële, produksie-, aankope, verkoops- en bemarkingsbestuurders.)  Help met die identifisering van nuttelose aktiwiteite Dit help met die identifisering van nuttelose aktiwiteite, sodat die nodige regstellingsaksie geneem kan word. (Word hoofsaaklik gebruik deur finansiële, produksie- en menslike hulpbronbestuurders.)  Help met die identifisering van wesenlike verliese Dit help met die identifisering van wesenlike verliese, soos vermorsing, afval, bederf, ensovoorts, sodat die nodige regstellende stappe geneem kan word. (Word hoofsaaklik gebruik deur finansiële, produksie- en aankopebestuurders.)

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 18

CAC105 Koste Rekeningkunde  Help met die identifisering van ledige tyd (idle time) en arbeidsomset Dit help met die identifisering van ledige tyd en arbeidsomset, sodat die nodige regstellende stappe geneem kan word. (Word hoofsaaklik gebruik deur finansiële en menslike hulpbronbestuurders.)  Help met die identifisering van ledige kapasiteit (idle capacity) Dit help met die identifisering van ledige kapasiteit sodat die nodige regstellende stappe geneem kan word. (Word hoofsaaklik gebruik deur finansiële, produksie- en menslike hulpbronbestuurders.)  Help met die verbetering van produktiwiteit Dit help met die verbetering van die effektiewe aanwending van materiale en die produktiwiteit van arbeid. (Word hoofsaaklik gebruik deur finansiële, produksie- en menslike hulpbronbestuurders.)  Help met kostevergelyking Dit help met kostevergelykings soos: •

vergelyking met standaard syfers – vergelyking van die werklike syfers met standaard / begrote syfers vir dieselfde tydperk;

•

intra-organisasie vergelyking – vergelyking van die werklike syfers van een tydperk met dié van ŉ ander tydperk binne dieselfde onderneming;

•

inter-organisasie vergelyking – vergelyking van die werklike syfers van ŉ onderneming met dié van ŉ ander onderneming in dieselfde industrie; en

•

patroonvergelyking – vergelyking van die werklike syfers van ŉ onderneming met dié van die industrie waaraan die onderneming behoort.

(Word hoofsaaklik gebruik deur finansiële bestuurders en ander finansiële personeel.)  Help met die kontrolering van die akkuraatheid van die finansiële rekeninge Dit help met die kontrolering van die akkuraatheid van die finansiële rekeninge deur rekonsiliasies om die wins soos per die kosterekeninge te versoen met die wins soos per die finansiële rekeninge. (Aangepas vanuit: http://hubpages.com/hub/Uses-of-cost-accounting) Die volgende is ŉ voorbeeld van tipiese koste rekeningkundige inligting:

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 19

CAC105 Koste Rekeningkunde

Voorbeeld 1.1 Koste Variansie-analise As 'n voorbeeld, 'n produksie-maatskappy vervaardig gholfballe. In 'n normale jaar, maak die maatskappy 1,000 balle, en die totale koste van die operasie is R100,000. Daarom is die standaardkoste van 'n gholfbal R100. As die maatskappy aan die einde van die jaar 1,000 gholfballe teen die koste van R100,000 geproduseer het, het hulle presies volgens die standaard presteer, en is geen afwykingsberekening nodig nie. Dit is egter onwaarskynlik, aangesien dinge selde presies uitdraai soos beplan. Indien die maatskappy 1,000 balle vervaardig, maar as gevolg van 'n onbeplande salarisverhoging is die totale koste R105,000, is die werklike koste per bal R105. Die afwyking van R5,000 is heeltemal verklaarbaar deur die R5 negatiewe kostevariansie per bal. (Aangepas uit: http://www.suite101.com/content/basic-cost-accounting-variance-analysisa165381) 1.6 1.6.1

Die verwantskap tussen Koste Rekeningkunde en Finansiële Rekeningkunde Finansiële Rekeningkunde

Die hoofdoel van die Finansiële Rekeningkunde is om die ekonomiese inligting wat nodig is vir besluitneming in ŉ onderneming te verskaf. Finansiële Rekeningkunde volg sekere reëls en riglyne om verslae oor die finansiële stand van ŉ entiteit voor te berei. Hierdie reëls en riglyne staan bekend as Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP). AARP is rekeningkundige standaarde en riglyne vir die opstel van finansiële verslae vir openbare, private en nie-winsgewende organisasies. Die basiese rekeningkundige beginsels/standaarde behels die volgende:  Die sake-entiteit Hierdie beginsel behandel die onderneming as ŉ afsonderlike entiteit van die eienaars. Die finansies van die onderneming word afsonderlik van die eienaars/aandeelhouers/vennote gehou; dit wil sê die persoonlike rekeninge van die eienaars/aandeelhouers/vennote word afsonderlik van die winste en uitgawes van die onderneming gehou.

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 20

CAC105 Koste Rekeningkunde  Koste Hierdie beginsel bepaal dat alle bates, soos geboue en masjinerie, teen die oorspronklike kosprys daarvan opgeteken moet word. Deesdae doen die meeste van die ondernemings egter slegs op die markwaarde verslag.  Eerlikheid Volgens hierdie beginsel moet die ouditeure die finansiële verslae voorberei sodat die werklike finansiële posisie van die onderneming aangetoon word.  Monetêre eenheid Met hierdie beginsel word aanvaar dat transaksies aangeteken word in ŉ enkele geldeenheid en wisselkoers. Dit sal help om die onderneming se rekeninge te vergelyk met dié van die vorige jaar, al sou daar ŉ verandering in die inflasiekoers wees.  Konsekwentheid Volgens hierdie beginsel moet die rekenmeesters dieselfde metodes en funksies gebruik vir die verskillende periodes. Byvoorbeeld, dieselfde koers in persentasie moet vir alle waardevermindering toegepas word. Hierdie beginsel staan ook bekend as die beginsel van reëlmatigheid.  Omsigtigheid Die hoofdoel van hierdie beginsel is om die werklike finansiële posisie van die onderneming aan te dui. Die rekenmeesters moet die inkomsterekeninge, asook die voorsiening vir uitgawes wat in die toekoms mag voorkom, met groot omsigtigheid hanteer en aantoon.  Paringsbeginsel Volgens hierdie beginsel moet al die inkomste en die ooreenstemmende uitgawes in dieselfde finansiële periode getoon word. Die hoofoogmerk is om enige oorstatering van inkomste, op enige gegewe tydstip, te vermy.  Aanwas Hierdie beginsel vereis dat die onderneming inkomste aanteken wanneer dit werklik verdien is.  Kontinuïteit of lopende saak Hierdie beginsel veronderstel dat die funksionering van die onderneming glad sal verloop en dat die sake-entiteit sal voortgaan om te bestaan in die afsienbare toekoms.

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 21

CAC105 Koste Rekeningkunde  Tydperk Hierdie beginsel bepaal ŉ spesifieke interval van die tyd waarvoor die finansiële verslae voorberei word. Dit kan óf die jaar, fiskale jaar of ŉ kort tydperk wees.  Volledige openbaarmaking Hierdie beginsel bepaal dat die volledige openbaarmaking van inligting en geleenthede verseker moet word. Die finansiële verslae moet nie die beleggers mislei nie en moet duidelike besonderhede van die finansiële status van die onderneming gee.  Dubbele aspek Volgens hierdie beginsel het alle finansiële transaksies twee gevolge. Byvoorbeeld: Jy ontvang goedere waarvoor jy ŉ bedrag geld betaal. Die twee gevolge is (1) die betaling van ŉ bedrag geld en (2) die ontvangs van die goedere. Die dubbel-aspek konsep kan soos volg uitgedruk word: Bates = Laste + Eienaarsbelang Bates is in besit van die onderneming en laste is die skuld van die onderneming. Eienaarsbelang is wat die onderneming aan die eienaars skuld. Alle transaksies moet voldoen aan hierdie vergelyking. (Aangepas vanuit http://www.buzzle.com/articles/basic-accounting-concepts-andprinciples.html)

Tabel 1.3: Voorbeelde van die dubbelinskrywingsmetode (http://www.banana.ch/accounting/eng/images/double_entry_01.png)

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 22

CAC105 Koste Rekeningkunde 1.6.2

Koste Rekeningkunde

Koste Rekeningkunde bepaal begrote en werklike kostes van bedrywighede, prosesse, departemente of produkte, asook die ontleding van afwykings, winsgewendheid of sosiale gebruik van fondse. Bestuurders baseer besluitneming op kosteberekening om ŉ onderneming se koste te sny en winsgewendheid te verbeter. As ŉ vorm van bestuursrekeningkunde, hoef kosteberekening nie standaarde soos AARP te volg nie, omdat dit primêr gebruik word deur interne bestuurders, eerder as deur gebruikers buite die onderneming. Koste word gemeet in eenhede van die nominale geldeenheid deur konvensie. Kosteberekening kan beskou word as die omskakeling van die reeks van gebeure in die produksieproses na finansiële waardes. Die koste-elemente is grondstowwe, arbeid, indirekte uitgawes en oorhoofse koste/bokoste. Praktiese oefening 1.2 a. Doen navorsing oor die voor- en nadele van beide tipes Rekeningkunde. b. Lys ten minste drie (3) voordele en drie (3) nadele van elk. 1.7

Komponente van vervaardigingskoste

Vervaardigingskoste is die kumulatiewe totaal van hulpbronne wat direk in die proses van vervaardiging van verskeie goedere en produkte gebruik word. Aangesien die doel van die meeste vervaardigingsondernemings is om wins te maak, deur die verkope van vervaardigde goedere, is dit belangrik dat die onderneming aandag skenk aan die totale vervaardigingskoste. Deur die verskeie koste-elemente, wat vervaardigingskoste opmaak, te monitor, stel dit die onderneming in staat om alle beskikbare hulpbronne tot hul maksimum voordeel te benut en só die hoogste opbrengs op elke eenheid, teen die huidige verkoopsprys, te verdien. Die volgende is die drie komponente van vervaardigingskoste:

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 23

CAC105 Koste Rekeningkunde

Direkte materiaalkoste

Direkte arbeidskoste

Vervaardigingskoste

Oorhoofse koste / bokoste

Figuur 1.6: Komponente van vervaardigingskoste (Outeur, 2011) 1.7.1

Direkte materiaalkoste

Die vervaardiging van produkte of goedere vereis materiaal as die eerste basiese element. Hierdie materiaal kan in een van twee kategorieë val: direkte materiale en indirekte materiale.  Indirekte materiaal Indirekte materiaal is materiaal wat nie spesifiek en uitsluitlik met ŉ spesifieke produk geïdentifiseer word nie, of nie deel vorm van, of nie in die vervaardiging van die finale produk gebruik word nie. Skoonmaakprodukte is ŉ voorbeeld van indirekte materiaalkoste. In die geval van byvoorbeeld spykers, wat in die vervaardiging van ŉ lessenaar gebruik word, blyk dit dat die spykers ŉ direkte materiaalkoste kan wees, omdat dit direk aan die produk toegeken kan word. Dit word egter eerder as ŉ indirekte materiaalkoste behandel, omdat die toekenning van hierdie onbeduidende koste nie koste-effektief sal wees nie.  Direkte materiaal Direkte materiale word gebruik in die verloop van die vervaardigingsproses en word deel van die produk. Die materiale is gewoonlik sigbaar in die finale produk, byvoorbeeld metale in die

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 24

CAC105 Koste Rekeningkunde vervaardiging van waaiers, ketels, motors en vliegtuie; hout in die vervaardiging van meubels; lint en leer in die maak van ŉ hoed; materiaal (lap) in die vervaardiging van klere; klei in die vervaardiging van bakstene; leer in die vervaardiging van skoene; en koring wat gebruik word in die produsering van meel. Direkte materiaal vorm ŉ integrale deel van die finale produk en kan direk geïdentifiseer en ingesluit word in die berekening van die koste van sodanige produk. Direkte materiaal kan soos volg bereken word:

Aankoop van grondstowwe - Aankoopafslag (of terugsendings)

xxxx (xxxx)

+ Vraggelde op die aankoop van grondstowwe

xxxx

+ Vervoer van grondstowwe

xxxx

= Direkte materiaalkoste

xxxx

(http://www.engineeredpartsinc.com/images/manufacturing.jpg) 1.7.2

Direkte arbeidskoste

Direkte arbeid behels werkers wat direk betrokke is by die produksie van goedere of dienste. Direkte arbeidskoste is oordraagbaar na ŉ spesifieke produk, kostesentrum of spesifieke bestelling. Ondernemings onderskat dikwels direkte arbeidskoste. Arbeidskoste behels nie net die salarisse en lone van die werknemers nie, maar ook die invloed van werknemers op die onderneming se versekeringspremies, werknemerbyvoordele, belastingbydraes, ensovoorts.

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 25

CAC105 Koste Rekeningkunde

(http://www.caradvice.com.au/wp-content/uploads/2009/02/bmw_production_plant_067.jpg) Hoe om direkte arbeidskoste te bereken: •

Stap 1: Bereken die totale salarisse en lone wat aan werknemers betaal word. Dit sluit die salarisse van almal in, van die tydelike werkers wat gebruik is, tot die salarisse van die eienaar of president/hoof uitvoerende beampte van die onderneming. Al hierdie salarisse vorm saam deel van die direkte arbeidskoste.

•

Stap 2: Analiseer die koste verbonde aan die werknemers en werknemerspensioenplan. Indien die werkgewer ook ŉ bydrae maak aan die pensioenplan, moet hierdie koste by die pensioenkoste getel word en vorm dit deel van die direkte arbeidskoste.

•

Stap 3: Bereken die koste ten opsigte van gesondheidsversekering per werknemer. Dit kan ook die onderneming se bydrae tot ongeskiktheidsversekering vir werknemers insluit.

•

Stap 4: Bereken die totale koste wat die onderneming ten opsigte van werkloosheidsversekeringspremies moet betaal en voeg dit by die lopende totaal van die vorige stappe.

•

Stap 5: Voeg die belasting wat namens kwalifiserende werknemers aan die SAID oorbetaal word by.

•

Stap 6: Voeg enige bykomende kostes by wat verband hou met die huur van werkers, soos advertensies om poste te vul, ensovoorts.

(Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/how_2364529_calculate-direct-laborcost.html#ixzz1HyWvNZr1)

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 26

CAC105 Koste Rekeningkunde 1.7.3

Oorhoofse koste/Bokoste

Oorhoofse koste/bokoste verwys na indirekte fabrieksverwante koste wat aangegaan word wanneer ŉ produk vervaardig word. Saam met direkte materiaalkoste en direkte arbeidskoste, moet die oorhoofse koste/bokoste vir die vervaardiging van die produk in ag geneem en ingesluit word in die berekening van die koste per eenheid vervaardig, sodat die koste van verkoopte goedere gewaardeer en gerapporteer kan word volgens Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP). Oorhoofse koste/bokoste sluit alle vervaardigingskoste behalwe direkte materiaal en direkte arbeid in, byvoorbeeld elektrisiteit wat gebruik word om die fabriekstoerusting te bedryf en waardevermindering op die fabriekstoerusting en die gebou. Die wyse waarop hierdie kostes aan ŉ produk toegeken word, het ŉ impak op die evaluering van die winsgewendheid van die bepaalde produk. Hierdie kostes kan nie direk na ŉ produk herlei word nie en daarom word kostetoedelingsmetodes gebruik om hierdie kostes aan produkte toe te ken. Hoe om oorhoofse koste/bokoste per eenheid van produksie te bereken: •

Stap 1: Definieer oorhoofse koste/bokoste en uitgawes. Oorhoofse uitgawes sluit rekeningkundige koste, waardevermindering, rente, regskoste, huur, telefoon, belasting en gereedskap in. Dis basies enige koste wat nie verander wanneer die aantal eenhede vervaardig verander nie.

•

Stap 2: Bepaal die gemiddelde uurlikse salaris-/loontarief. Elke werknemer se bydrae moet as direkte of indirekte arbeidskoste geklassifiseer word

•

Stap 3: Beraam die aantal werksdae beskikbaar in ŉ gegewe kalenderjaar. Trek die gemiddelde aantal dae waarop daar nie gewerk word nie (vakansies, naweke, vakansies, siekteverlof, ensovoorts) van 365 dae af.

•

Stap 4: Vermenigvuldig die aantal beskikbare werksdae, soos in stap 3 bereken, met agt (vir ŉ agt-uur-werksdag). Dit gee vir jou ŉ beraming van die totale aantal arbeidsure wat gewerk is.

•

Stap 5: Vermenigvuldig die totale arbeidsure met die gemiddelde arbeidsloon, soos in stap 2 bereken.

•

Stap 6: Voeg al die oorhoofse uitgawes, soos geïdentifiseer in stap 1, by die bedrag in stap 5. Dit is die totale oorhoofse koste/bokoste.

•

Stap 7: Bepaal die gemiddelde aantal eenhede verkoop per maand en vermenigvuldig met twaalf om ŉ jaarlikse syfer te kry.

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 27

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Stap 8: Verdeel totale oorhoofse koste/bokoste deur die gemiddelde aantal eenhede. Dit is die oorhoofse koste/bokoste per eenheid.

(Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/how_5166514_calculate-overhead-cost-perunit.html#ixzz1Hye7oUiD en http://www.accountingcoach.com/online-accountingcourse/36Xpg01.html) Praktiese oefening 1.3 a. Doen verdere navorsing oor ander moontlike tipes oorhoofse koste/bokoste wat nie hierbo genoem is nie. b. Maak ŉ lys van sodanige kostes. 1.8

Basiese koste rekeningkundige stelsels

Daar is twee basiese tipes koste rekeningkundige stelsels. Sakeondernemings kies ŉ metode wat die beste by die vloei van werk in die onderneming pas. Hierdie metodes word gebruik om alle produksiekoste te bereken, naamlik: arbeid, materiaal en oorhoofse koste/bokoste. Elke koste rekeningkundige stelsel versamel en doen verslag oor dieselfde inligting. Die metode wat gebruik word, hang af van die behoeftes van die onderneming. Die twee basiese tipes koste rekeningkundige stelsels is: •

Taakkostestelsels

•

Proseskostestelsels

Die stelsels word vervolgens bespreek: 1.8.1

Taakkostestelsels

ŉ Taakkostestelsel word gebruik wanneer take aansienlik van mekaar verskil omdat dit gespesialiseerd van aard is. Voorbeelde is motorwerktuigkunde, skrynwerkery, verfwerk, drukkerswinkels, rekenaarherstelwerk, ensovoorts. Kosteberekening is gewoonlik redelik eenvoudig in hierdie stelsels. Oorhoofse koste/bokoste word gewoonlik by die bedrag wat deur die kliënt betaal word, gevoeg. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ taakkostestelsel: Voorbeeld 1.2 As jy na ŉ motorhawe gaan vir herstelwerk aan jou motor, sal hulle ŉ werkskaart vir die werk wat gedoen moet word op jou motor invul. Die werkskaart sal die koste vir arbeid en materiaal vir jou herstelwerk aantoon.

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 28

CAC105 Koste Rekeningkunde

Veronderstel jy moet R350-00 per uur vir arbeid betaal. Dit sluit die koste verbonde aan die werktuigkundige se salaris in. Maar dit sluit ook oorhoofse koste in wat gewoonlik nie afsonderlik aangetoon word nie. Die oorhoofse koste sluit koste in vir gereedskap en toerusting, huur, versekering, ensovoorts. Dit is ŉ manier om oorhoofse koste toe te ken, en dit word ingesluit in die bedrag wat kliënte moet betaal. Die motorhawe sal ook ŉ bruto wins insluit op die onderdele wat hulle gebruik om jou motor te herstel. Hierdie bruto wins dek die koste vir die aankoop en instandhouding van die onderdele inventaris, werknemerslone, versekering en bergingskoste. 1.8.2

Proseskostestelsels

Proseskostestelsels word gebruik waar ŉ groot hoeveelheid identiese of soortgelyke produkte in groot hoeveelhede vervaardig word. Voorbeelde hiervan is motorvervaardiging of ŉ groot gemeganiseerde produksiefasiliteit. Daar word gesê dat die koste deur ŉ rekeningkundige stelsel vloei. Dit is omdat koste akkumuleer soos die produk deur die verskillende stadiums van produksie vorder. Hierdie stelsel werk soos volg: •

Voordat produksie begin, is geen koste aangegaan nie. Werkers is gereed om die produk te vervaardig, die voorraad wat benodig word in die produksieproses is in die voorraadbergingskamer en die vervaardigingsaanleg bevat al die hulpbronne wat nodig is om die vervaardigingsaksie uit te voer.

•

Eerstens word die materiaal vanaf die voorraadbergingskamer gehaal na die vervaardigingsaanleg. Die rekeningkundige afdeling dra die koste van die voorraaditems oor na die werk-in-prosesrekening – die produk het nou ŉ waarde.

•

Vervolgens begin die werkers die rou materiaal omskep in ŉ produk. Soos arbeid by die proses gevoeg word, dra die rekeningkundige afdeling die salariskoste oor na die werk-in-prosesrekening, wat die waarde van die produk verhoog.

•

Oorhoofse koste/bokoste word toegeken aan die produk, gebaseer op die kostemetode wat gebruik word. Soos produksie vorder, vermeerder die arbeids-, materiaal- en oorhoofse koste/bokoste.

•

Ten slotte word die totale produk- of werkkoste oorgeplaas na die voltooide produkte.

•

Wanneer die produk verkoop is, word die koste oorgedra na koste van goedere verkoop.

Die volgende is ŉ voorbeeld van ’n proseskostestelsel:

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 29

CAC105 Koste Rekeningkunde

Voorbeeld 1.3 Wilson's Garage het ses motorwerktuigkundiges voltyds in diens, wat elk 2000 ure per jaar werk, dus ŉ totaal van 12000 ure wat teen take gehef word. Wilson's Garage se oorhoofse koste/bokoste is R60 000 per jaar. Wilson ken oorhoofse koste/bokoste aan motorherstelwerk toe, gebaseer op die aantal ure wat aan elke taak spandeer word. Die oorhoofse koste/bokoste per arbeidsuur word soos volg bereken:

R 60.000 12,000 ure = R 5,00 oorhoofse koste per arbeidsuur Wilson's Garage sal dus ŉ afsonderlike R 5,00 per arbeidsuur aan oorhoofse koste/bokoste toeken. Byvoorbeeld: Wilson's Garage werk aan die vragmotor wat aan Johnson se Bakkery behoort. Die werk neem twee ure. Die oorhoofse koste/bokoste per uur gewerk word soos volg bereken: oorhoofse koste per arbeidsuur x taak se totale arbeidsure = oorhoofse koste toegeken aan die taak In hierdie geval sal dit soos volg bereken word: R 5,00 x 2 = R 10,00 Wilson's Garage sal dus ŉ addisionele R10,00 oorhoofse koste vir die herstelwerk faktureer. (http://www.middlecity.com/ch17.shtml) 1.9

Professionele etiek in Koste Rekeningkunde

Etiek in professionele rekeningkundige bedrywighede is van die grootste belang vir enige organisasie. Namate die sake- en finansiële wêreld toenemend internasionale rekeningkundige en ouditstandaarde aanneem, is dit toenemend nodig om te voldoen aan bepaalde etiese kodes, soos voorgeskryf deur internasionale en nasionale rekeningkundige instansies. 1.9.1

Definisie van etiek

Die woord “etiek” is afgelei van die antieke Griekse woord, ethikos, wat “gewoontes” beteken. Dit het ook te doen met ŉ belangrike vertakking van die filosofie wat ŉ studie maak van die waardes en gebruike van ŉ persoon of groep, en dit dek die ontleding en gebruik van begrippe soos “reg en verkeerd”, “goed en kwaad” en “moets en moenies”.

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 30

CAC105 Koste Rekeningkunde 1.9.2

Die etiese kode

ŉ Etiese kode is ŉ formele verklaring van die onderneming se waardes ten opsigte van sekere etiese en sosiale kwessies met betrekking tot die professie en professionele kennis. Dit sluit ook die beginsels en prosedures vir die hantering van bepaalde etiese situasies in. 1.9.3

Etiek in professionele Rekeningkunde

Die algemene etiese standaarde van die samelewing is van toepassing op alle mense, maar veral op mense in professionele beroepe soos die medisyne en verpleging, sowel as regte en boekhouding. Die gemeenskap het gewoonlik hoër verwagtinge van professionele persone, omdat hulle die gehalte van dienste wat deur professionele mense gelewer word, moet kan vertrou. Etiek in die rekeningkundige professie is van groot belang vir diegene wat afhanklik is van die dienste wat deur hierdie professies gelewer word. Belanghebbendes soos hulle kliënte, kredietverskaffers, regerings- of belastingowerhede, werknemers, beleggers, die sake- en finansiële gemeenskap, ensovoorts, sien hulle as bekwame, betroubare en objektiewe persone. Professionele rekenmeesters moet dus nie net goed gekwalifiseer wees nie, maar ook oor ŉ hoë mate van professionele integriteit beskik. As gevolg van hierdie hoë verwagtinge, het professionele persone etiese kodes aangeneem wat ook bekend is as kodes van professionele gedrag. Hierdie etiese kodes doen ŉ beroep op lede om gehalte diens te lewer wat verder strek as bloot die vereistes gestel deur wette en regulasies. Boustene van etiese gedrag in die rekeningkundige professie: Die volgende is die boustene van etiese gedrag:  Integriteit ŉ Professionele rekenmeester moet eerlik en opreg wees in alle professionele en sakeverhoudings.  Objektiwiteit ŉ Professionele rekenmeester moet nie toelaat dat vooroordele, konflik van belange, of onbehoorlike beïnvloeding sakebesluite beïnvloed nie. Handhaaf ŉ onpartydige houding.  Professionele bevoegdheid en behoorlike sorg ŉ Professionele rekenmeester het voortdurend ŉ plig om sy/haar professionele kennis en vaardighede op die vereiste vlak te handhaaf, om te verseker dat ŉ kliënt of werkgewer die bevoegde professionele diens ontvang. ŉ Professionele rekenmeester moet getrou aan en in ooreenstemming met toepaslike tegniese en professionele standaarde optree.

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 31

CAC105 Koste Rekeningkunde  Vertroulikheid ŉ Professionele rekenmeester moet die vertroulikheid van inligting wat in professionele en sakeverhoudings bekom is, respekteer, en mag nie sodanige inligting aan derde partye openbaarmaak sonder behoorlike en spesifieke magtiging nie, tensy daar ŉ wetlike of professionele reg of plig tot openbaarmaking is. Hierdie inligting mag nie vir persoonlike voordeel deur die professionele rekenmeester gebruik word nie.  Professionele gedrag ŉ Professionele rekenmeester moet aan toepaslike wette en regulasies voldoen en moet enige aksie wat die professie in oneer kan bring, vermy. (http://EzineArticles.com/516791) Praktiese oefening 1.4

(http://4.bp.blogspot.com/ethics.jpg) a. Bestudeer bostaande foto. b. Dink u dat die mense se optrede eties is? c. Gee redes vir u antwoord op vraag b hierbo. 1.10 Samevatting Koste Rekeningkunde is ŉ vertakking van Algemene of Finansiële Rekeningkunde en het betrekking op die bepaling van die koste van die produksie of verkoop van elke artikel of van die lewering van ŉ bepaalde diens. Met ander woorde, kosteberekening is ŉ stap verder in die verfyning van Finansiële Rekeningkunde. Hier word die koste van vervaardiging en die verkoop van elke produk of diens, of die lewering van dienste bepaal, nie net ten tyde van die rekenpligtige tydperk nie, maar ook gedurende die tyd wanneer die produk vervaardig of die diens gelewer word.

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 32

CAC105 Koste Rekeningkunde Daar is dus ŉ sistematiese proses vir die bepaling van die eenheidskoste van die produk vervaardig of dienste gelewer. Dit maak voorsiening vir ŉ ontleding van die uitgawes wat die bestuur in staat stel om nie net die totale koste nie, maar ook die komponente daarvan te ontleed. Kortliks, kosteberekening is die proses van die berekening van koste, wat begin met die toekenning en klassifisering van inkomste en uitgawes en eindig met die voorbereiding van periodieke state en verslae.

1.11 Selfevaluering Aktiwiteit 1 Jy is so pas aangestel as die Senior Kosterekenmeester van jou onderneming. Jou opdrag is om ŉ nuwe kosteberekeningstelsel te implementeer. As eerste fase moet jy die Raad van Direkteure oplei. Ter voorbereiding van hierdie opleidingsessie, beantwoord die volgende vrae: a. Wat is die wese van Koste Rekeningkunde? b. Wie is die belanghebbendes van Koste Rekeningkunde? c. Noem en beskryf die drie komponente van kosteberekening. d. Onderskei tussen die drie tipes begrotings. e. Analiseer die waarde van etiese optrede in Koste Rekeningkunde.

STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT KOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 33

CAC105 Koste Rekeningkunde

Notas

Bladsy 34

CAC105 Koste Rekeningkunde STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

2.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Die rol van koste-analise in bestuursbesluitneming

•

Verslagdoening

•

Absorpsie- en veranderlike kosteberekening

•

Koste-volume-winsverslagdoening

•

Kontribusiemarge en die veiligheidsmarge

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die rol van Koste Rekeningkunde in bestuursbesluitneming te ontleed;

•

verslagdoening vir besluitnemingsdoeleindes te beskryf;

•

veranderlike koste en absorpsiekoste te vergelyk;

•

koste-volume-winsverslagdoening te ontleed; en

•

te onderskei tussen die kontribusiemarge en die veiligheidsmarge.

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 35

CAC105 Koste Rekeningkunde 2.2

Verrykende bronne •

http://managementconsultingcourses.com/Lesson05ManagerialDecisionMaking.pdf

•

http://tutor2u.net/business/production/break_even.htm

•

http://www.accountingformanagement.com/assumptions_of_cvp_analysis.htm

•

http://www.accountingformanagement.com/variable_and_absorption_costing.htm

•

http://www.articlesbase.com/leadership-articles/managerial-decision-making1079437.html#ixzz1JxPuTrt9

•

http://www.buzzle.com/articles/types-of-decision-making.html

•

http://www.charleshooper.net/blog/what-is-financial-reporting-and-who-usesfinancial-reports/

2.3

•

http://www.cost-accounting-info.com/cost-of-goods-sold.html

•

http://www.wisegeek.com/what-is-internal-reporting.htm Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Absorpsiekoste

Absorpsiekoste is ŉ kosteberekeningstelsel wat alle koste van produksie hanteer as produkkoste, ongeag of dit veranderlike of vaste koste is.

Besluit

ŉ Besluit is ŉ keuse wat gemaak word uit die beskikbare alternatiewe.

Besluitneming

Besluitneming, daarenteen, is die proses van identifisering van probleme en geleenthede en die kies van ŉ plan van aksie om met ŉ spesifieke probleem of die voordeel van ŉ geleentheid te handel.

Eksterne

Eksterne verslagdoening beteken dat die onderneming verslae

verslagdoening

opstel wat bedoel is vir eksterne sirkulasie, d.w.s. om die aandeelhouers en die publiek van inligting te voorsien.

Interne

Interne verslagdoening behels die versameling van inligting vir

verslagdoening

interne gebruik.

Kontribusiemarge

Die kontribusiemarge is die marginale wins per eenheid verkoop.

Korporatiewe

Korporatiewe finansiële verslagdoening is ŉ reeks aktiwiteite waar

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 36

CAC105 Koste Rekeningkunde finansiële

ondernemings data aanteken om akkurate rekeningkundige verslae

verslagdoening

aan die einde van elke maand en kwartaal te produseer.

Koste-volume-

Koste-volume-winsanalise word gebruik om te bepaal hoe die

winsanalise

veranderinge in koste en volume ŉ onderneming se operasionele inkomste en netto inkomste beïnvloed.

Koste-voordeel-

Koste-voordeel-ontleding is ŉ metode wat besluitnemers van

ontleding

ondernemings of instellings in staat stel om moontlike uitkomste te evalueer, asook om die uitkomste te bereik.

Marginale wins

Marginale wins is die wins wat die verkoop van een bykomende produk of diens teweegbring.

Relevante koste

Relevante koste is koste wat toepaslik is wanneer die bestuur van ŉ onderneming ŉ besluit moet maak.

Vaste koste

Vaste koste is koste wat nie direk verband hou met die volume van die produksie nie.

Veiligheidsmarge

Veiligheidsmarge is die surplus van ŉ onderneming se werklike verkope-inkomste gedeel deur die gelykbreekomset, gewoonlik uitgedruk as ŉ persentasie. Veiligheidsmarge dui aan met hoeveel ŉ onderneming se verkope kan daal voor ŉ verlies gemaak word.

Veranderlike koste

Veranderlike koste is koste wat verander wanneer die produksieuitset verander.

Verslagdoening

Verslagdoening is ŉ gesproke of skriftelike relaas van iets wat ŉ mens waargeneem, gehoor, gedoen of ondersoek het.

2.4

Inleiding

ŉ Besluit is ŉ keuse wat gemaak word uit die beskikbare alternatiewe. Besluitneming, daarenteen, is die proses van identifisering van probleme en geleenthede, asook die kies van ŉ plan van aksie om met ŉ spesifieke probleem of die voordeel van ŉ geleentheid te handel. Bestuurders word meestal in die rol van besluitnemers gesien. Bestuursbesluitneming verskil van persoonlike besluitneming, deurdat daar van bestuurders verwag word om sistematiese, gespesialiseerde aandag aan besluitneming te gee, wat die voortbestaan van ŉ onderneming kan beïnvloed. Bestuursbesluitneming is dus nooit maklik nie. Dit moet dikwels gedoen word te midde van veranderende faktore, soms vae inligting en botsende standpunte. Goeie besluitneming vorm ŉ belangrike deel van goeie bestuur, omdat

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 37

CAC105 Koste Rekeningkunde besluite bepaal hoe die onderneming probleme oplos, hulpbronne bestuur en uiteindelik die doelwitte bereik. Alhoewel heelwat belangrike besluite strategies van aard is, neem bestuurders ook besluite oor ander aspekte van ŉ onderneming, soos hoe die struktuur daar moet uitsien, oor beheerstelsels, hoe om op omgewingsinvloede te reageer en hoe om menslike hulpbronne doeltreffend te bestuur. Planne en strategieë word geformuleer deur middel van besluitneming. Bestuurders kyk uit vir probleme en geleenthede, neem besluite vir die oplos van die probleme en om die geleenthede te benut en moniteer dan die gevolge om te sien of bykomende besluite benodig word. Besluitneming is die manier om probleme te hanteer. ŉ Probleem ontstaan wanneer die werklike toedrag van sake van ŉ verlangde stand van sake verskil. Voorbeelde van probleemsituasies is: •

ŉ afwyking van die verlede;

•

ŉ afwyking van ŉ vooropgestelde plan;

•

ander persone se probleme of besluite;

•

die prestasie van mededingers.

In baie gevalle is ŉ probleem dalk ŉ verskuilde geleentheid. In hierdie studie-eenheid word daar aandag geskenk aan die rol van koste-analise by bestuursbesluitneming, verslagdoening, veranderlike koste en absorpsiekoste, kostevolume-winsverslagdoening, die kontribusiemarge en die veiligheidsmarge.

(http://managementconsultingcourses.com/Lesson05ManagerialDecisionMaking.pdf)

(http://i392.photobucket.com/albums/pp3/tatumwins/GroupDecisionMaking.jpg)

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 38

CAC105 Koste Rekeningkunde 2.5

Die rol van koste-analise in bestuursbesluitneming

2.5.1

Wat is bestuursbesluitneming?

Besluite is belangrike faktore wat die groei van ondernemings bepaal. Goeie besluitnemingsvermoë is die kwaliteit wat goeie bestuurders van slegte bestuurders onderskei. Die bestuurder moet in staat wees om die probleem of uitdaging wat ŉ besluit noodsaak, te definieer. Eerstens is dit nodig om die probleem te verstaan. Dit behels dan ook ŉ goeie insig in hoe die probleem opgelos kan word. Die bestuurder versamel al die relevante feite en syfers rakende die probleem, vanwaar hy dan moontlike alternatiewe oplossings identifiseer. Inligting kan ingesamel word deur middel van navorsing, dinkskrums of eksperimentering. Die bestuurder kies en implementeer die beste alternatief. Soms behels bestuursbesluitneming dalk net ŉ keuse tussen "ja" of "nee". In meer ernstige gevalle is die "ja"- of "nee" -antwoord dalk nie voldoende nie en sal dit nodig wees om die stappe te volg soos hierbo uiteengesit. (Aangepas vanuit: http://www.articlesbase.com/leadership-articles/managerial-decisionmaking-1079437.html#ixzz1JxPuTrt9)

(http://timoelliott.com/blog/WindowsLiveWriter/IntestineBasedDecisionMaking_2C89/gut%20 feel_1.png) 2.5.2

Algemene tipes bestuursbesluitneming

Die volgende is die mees algemene tipe beslissings wat ŉ bestuurder in ŉ onderneming kan neem:

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 39

CAC105 Koste Rekeningkunde  Onomkeerbare beslissings Hierdie beslissings is permanent. Sodra die besluit geneem is, kan dit nie weer ongedaan gemaak word nie. Die gevolge van hierdie besluite kan ŉ langtermynuitwerking hê. Sodanige besluite word geneem wanneer daar geen ander opsies is nie.  Omkeerbare beslissings Omkeerbare beslissings is nie finaal of bindend nie. In der waarheid is dit besluite wat enige tyd verander kan word en nuwe besluite kan geneem word na gelang van die nuwe omstandighede.  Vertraagde beslissings Die implementering van hierdie tipe beslissings word uitgestel totdat die besluitnemer van mening is dat die regte oomblik aangebreek het. Dit kan beteken dat ŉ geleentheid misgeloop word wat tot ŉ verlies kan lei, veral in die geval van ondernemings. Hierdie tipe besluite maak dit egter moontlik om alle inligting wat nodig is in te samel en al die feite te organiseer en te oorweeg.  Vinnige beslissings Hierdie beslissings stel die bestuurder in staat om maksimum voordeel uit die geleentheid te trek. Dit is egter net ŉ goeie besluitnemer wat vinnige en dan ook korrekte besluite kan neem. Om in staat te wees om vinnig die regte besluite te neem, moet die bestuurder ook die langtermyngevolge in ag neem.  Eksperimentele beslissings Eksperimentele beslissings is beslissings waar die finale besluit nie geneem kan word voordat die interim resultate beskikbaar en positief is nie. Hierdie benadering word gevolg wanneer daar sekerheid oor die einddoel is, maar waar die roete om daarby uit te kom, nie duidelik is nie.  Proefondervindelike beslissings Hierdie benadering probeer ŉ sekere wyse van optrede in die vooruitsig stel. As die resultaat positief is, sal dit verder gevolg word. Indien nie, word ŉ nuwe plan van aksie gevolg. Hierdie benadering word gevolg totdat die besluitnemer uiteindelik by ŉ plan van aksie uitkom wat tot sukses lei.  Voorwaardelike beslissings Voorwaardelike beslissings laat ŉ individu toe om ander opsies oop te hou. Die besluitnemer hou by die besluit solank as die omstandighede dieselfde bly. Sodra ŉ mededinger ŉ nuwe

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 40

CAC105 Koste Rekeningkunde rigting inslaan, laat hierdie tipe besluitneming ŉ persoon toe om na ŉ ander plan van aksie oor te gaan. 2.5.3

Spesifieke maniere van besluitneming vir bestuurders

ŉ Bestuurder gee rigting aan personeel. Dit is sy verantwoordelikheid om te verseker dat besluite die regte rigting vir die onderneming aandui. Die tipe besluitnemings waarmee bestuurders gekonfronteer word en wat ook bepaalde style verteenwoordig, is die volgende:  Gesaghebbende besluitneming In gesaghebbende besluitneming is die bestuurder die enigste besluitnemer en die ondergeskiktes moet volg. Die bestuurder het al die inligting en kundigheid wat nodig is om vinnige en korrekte besluite te maak. Dit is belangrik dat bestuurders met hierdie tipe gesag goeie besluitnemers moet wees.  Fasiliterende besluitneming In fasiliterende besluitneming werk beide die bestuurder en ondergeskiktes saam om tot ŉ beslissing te kom. Die ondergeskiktes moet oor die kundigheid beskik, asook toegang tot die inligting hê wat nodig is om besluite te neem. So ŉ benadering kan nuttig wees wanneer die risiko van verkeerde beslissings laag is. Dit is ook ŉ goeie manier om ondergeskiktes se betrokkenheid te bevorder.  Raadplegende besluitneming Soos die naam aandui, word besluite gemaak in oorleg met die ondergeskiktes. Anders as met die fasiliterende besluitnemingstyl, is die bestuurder steeds die een wat die besluitnemingsmag behou. ŉ Goeie bestuurder is geneig om sy ondergeskiktes te raadpleeg as hy/sy van mening is dat ondergeskiktes oor waardevolle kundigheid beskik.  Delegerende besluitneming Hier gee die bestuurder die verantwoordelikheid van besluitneming oor aan een of meer van die ondergeskiktes. Hierdie tipe besluitneming word gewoonlik gebruik deur die bestuurder wat vertroue in die vermoëns van sy ondergeskiktes het. (Aangepas vanuit: http://www.buzzle.com/articles/types-of-decision-making.html)

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 41

CAC105 Koste Rekeningkunde 2.5.4

Die bestuursbesluitnemingsproses

Begin

NEE

Wil ek dit doen?

JA Is daar ŉ moontlikheid vir mislukking?

Moenie dit doen nie

NEE

Sal dit in elk geval ŉ goeie storie wees om te vertel?

Doen dit

Figuur 5.1: Bestuursbesluitnemingsproses (Vertaal uit: http://4.bp.blogspot.com/life-lessons-flowchart.png) Bostaande figuur toon ŉ eenvoudige proses van besluitneming aan. Besluitneming in die sakeomgewing is egter baie meer kompleks. Die volgende is die tipiese stappe wat betrokke is by besluitneming in hierdie omgewing:

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 42

CAC105 Koste Rekeningkunde Definieer die probleem of geleentheid

Ontwikkel alternatiewe

Evalueer die alternatiewe

Neem ŉ besluit

Implementeer die oplossing

Moniteer die oplossing

Figuur 5.2: Stappe in die besluitnemingsproses (Outeur, 2011)  Omskryf die probleem Die eerste stap in ŉ besluitnemingsproses is om die probleem te definieer.  Ontwikkel alternatiewe Die behoefte aan ŉ besluit ontstaan omdat daar verskeie alternatiewe optredes in ŉ bepaalde situasie beskikbaar is. Die volgende stap is dus om die alternatiewe wat in die situasie beskikbaar is, te identifiseer. Die bestuurder moet voldoende navorsing doen om al die relevante feite te bekom.  Evalueer die alternatiewe Hierdie stap kan beskou word as die belangrikste stap in die besluitnemingsproses. Dit is die stadium waar alle alternatiewe ontleed word. Die bestuurder moet dan die voor- en nadele van elke alternatief oorweeg. Dit behoort nou ook moontlik te wees om die alternatiewe wat onmoontlik blyk te wees heeltemal uit te skakel. Gradering van elke alternatief deur die toekenning van ŉ numeriese waarde aan die alternatiewe, kan ook in hierdie siftingsproses help.  Neem die besluit Die evalueringsproses moet die beskikbare alternatiewe deeglik uiteensit, sodat dit eenvoudig behoort te wees om tydens hierdie stap op die mees toepaslike oplossing te besluit.

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 43

CAC105 Koste Rekeningkunde  Implementering van die oplossing Die volgende stap is die implementering van die oplossing. Dit is nie genoeg om net die regte besluit te neem nie. Dit is ŉ baie belangrike stap, omdat almal wat by die implementering van die besluit betrokke gaan wees, die implikasies van die besluit moet verstaan. Die besluit moet suksesvolle resultate lewer.  Moniteer die oplossing Die maak van ŉ beslissing is nie die einde van die besluitnemingsproses nie. Dit is ook belangrik om die implementering van die besluit gereeld te moniteer. Dit is nou nodig om ŉ ogie te hou oor die vordering van die oplossing wat geneem is en ook of dit uiteindelik tot die verwagte resultate lei. (http://www.buzzle.com/articles/6-steps-to-decision-making-process.html) 2.5.5

Die rol van koste-analise in bestuursbesluitneming

(http://www.denaploy-manuals.com/_Images/Denaployv3/SiteManagerCartoon.gif) Die behoefte aan ŉ beslissing in ŉ onderneming ontstaan wanneer ŉ bestuurder met ŉ probleem gekonfronteer word, waarvoor daar alternatiewe optredes of oplossings beskikbaar is. Om op ŉ alternatief te besluit, sal die bestuurder al die relevante inligting versamel en die beste alternatief kies. Nie alle faktore wat ŉ besluit kan beïnvloed, kan in geldwaarde uitgedruk word nie. Die bestuurder kan dus een van die volgende besluite maak: •

ŉ kwalitatiewe besluit, byvoorbeeld die besluit oor watter personeel bevorder moet word na ŉ bestuursposisie; of

•

ŉ kwantitatiewe besluit, wanneer die verskillende faktore en die verhouding tussen die faktore meetbaar is.

 Elemente van ŉ kwantitatiewe besluit ŉ Kwantitatiewe besluit bestaan uit ses dele, naamlik:

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 44

CAC105 Koste Rekeningkunde •

’n Doelwit wat gekwantifiseer kan word Daar word soms na die doelwit verwys as ŉ “keuse maatstaf" of "objektiewe funksie”, byvoorbeeld maksimalisering van wins of minimalisering van die totale koste.

•

Beperkings Talle besluitnemingsdoelwitte het beperkings, byvoorbeeld beperkte grondstowwe, arbeid, ensovoorts. Dit is dus algemeen om ŉ doelwit te hê wat wins sal maksimaliseer, maar ook onderhewig aan beperkinge is.

•

Alternatiewe aksies ŉ Verskeidenheid van alternatiewe aksies kan in oorweging geneem word. Byvoorbeeld, om koste van vervaardiging te verminder, kan die beskikbare alternatiewe die volgende wees:

•

om voort te gaan met huidige vervaardiging;

om die vervaardigingsmetode te verander; en

om van die werk aan ŉ derde party te subkontrakteer.

Vooruitskattings Die vooruitskatting van die bykomende kostes en voordele van elke alternatiewe plan van aksie wat geïmplementeer sou word.

•

Toepassing van besluite Die toepassing van die keuse of objektiewe funksie, byvoorbeeld die berekening van die verwagte wins of bydrae, en die stand van alternatiewe.

•

Voorkeur alternatiewe Die keuse van die voorkeur alternatiewe.

 Relevante koste vir besluitneming Daar word dikwels na die koste wat vir besluitneming gebruik word as "relevante koste" verwys. Relevante koste is koste wat toepaslik is vir die ondersteuning in die maak van spesifieke bestuursbesluite. Die volgende is belangrike aspekte wat die koste van besluitneming kan raak: •

Toekomstig Historiese koste is irrelevant, want huidige besluite kan dit nie verander nie. Historiese koste bly ook konstant vir alle alternatiewe waaruit gekies kan word.

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 45

CAC105 Koste Rekeningkunde Toekomstige koste is egter relevant, want huidige of toekomstige besluite kan dit verander. •

Inkrementeel (Incremental costs) Inkrementele kostes is kostes wat aangegaan of vermy kan word as gevolg van ŉ besluit wat geneem en dan geïmplementeer word.

•

Kontantvloei Uitgawes, soos waardevermindering, is nie kontantvloei nie en is dus nie relevant nie. Net so is die boekwaarde van bestaande toerusting irrelevant, maar die verkoopswaarde is relevant.

•

Gemeenskaplike koste Koste wat dieselfde vir alle alternatiewe is, is irrelevant, byvoorbeeld die huur van die fabriek. Dit maak nie saak watter produk vervaardig word en of die produk wesenlik verander nie, die onderneming sal steeds dieselfde huur betaal.

•

Versonke koste (Sunk costs) Hierdie is ook ŉ ander naam vir historiese koste, wat altyd irrelevant is, byvoorbeeld vaste bates en ontwikkelingskoste wat reeds aangegaan is.

•

Toegewyde koste (Committed costs) Toegewyde koste is toekomstige kontantuitvloei wat in elk geval aangegaan sal word, ongeag die besluit wat nou geneem word, byvoorbeeld kontrakte wat reeds aangegaan is, wat nie verander kan word nie.

(http://www.fao.org/docrep/w4343e/w4343e06.htm) Die onderstaande figuur toon nog tipes kostes aan:

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 46

CAC105 Koste Rekeningkunde

Figuur 5.3: Tipes koste van belang in koste-analise (http://www.med.govt.nz/upload/42400/measuring-compliance-costs-1.gif)  Gelykbreek-analise Gelykbreek-analise is ŉ tegniek wat algemeen deur produksiebestuur en bestuursrekenmeesters gebruik word. Dit word gebaseer op die kategorisering van produksiekoste in: •

veranderlike koste – koste wat verander wanneer die produksie-uitset verander, byvoorbeeld hoe meer van ŉ spesifieke diens gelewer word, hoe hoër kan die veranderlike koste wees; en

•

vaste koste – koste wat nie direk verband hou met die volume van die produksie nie, byvoorbeeld die huur van die fabriek.

Totale veranderlike en vaste koste word vergelyk met verkope inkomste ten einde die vlak van verkope volume, verkoopswaarde of produksie te bepaal – waar die onderneming nie ŉ wins of ŉ verlies (die "gelykbreekpunt") maak nie. Die gelykbreekpunt is die vlak waar die

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 47

CAC105 Koste Rekeningkunde wins op die verkope op nul staan. Op hierdie punt is die verkope gelyk aan die vaste koste plus die veranderlike koste. Die punt waar nóg wins, nóg verlies gemaak word, staan dus bekend as die "gelykbreekpunt". Op die grafiek hieronder is dit die punt waar die twee lyne kruis.

Figuur 5.4: Gelykbreekpunt (http://newsimg.bbc.co.uk/media/images/42313000/jpg/_42313202_graph.jpg) In die diagram hierbo, stel lyn OA die verandering van inkomste op verskillende vlakke van produksie-aktiwiteite (output) voor. OB verteenwoordig die totale vaste koste in die onderneming. As die uitsette toeneem, sal veranderlike koste wat aangegaan word, toeneem, wat beteken dat die totale koste (vaste + veranderlike) ook toeneem. Teen ŉ lae vlak van produksie is die kostes groter as inkomste. By die P is die koste presies gelyk aan die inkomste, en word daar dus nie ’n wins of ’n verlies gemaak nie. Die komponente in die grafiek is soos volg: •

Vaste koste Vaste koste is daardie bedryfskoste wat nie direk verwant is aan die vlak van produksie/uitsette nie. Met ander woorde, selfs al het die onderneming ŉ nul of baie hoë uitset, sal die vlak van die vaste koste dieselfde bly. Oor die lang termyn kan vaste koste verander – miskien as gevolg van belegging in produksiekapasiteit (byvoorbeeld die toevoeging van ŉ nuwe fabriekseenheid of diens) of deur die groei in oorhoofse koste.

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 48

CAC105 Koste Rekeningkunde Voorbeelde van vaste koste:

•

Huur

Waardevermindering

Navorsing en ontwikkeling

Administrasie koste

Veranderlike koste Veranderlike koste is daardie koste wat wissel saam met die vlak van uitset. Hierdie koste hou dus direk verband met die vlak van vervaardiging. Dit verteenwoordig die koste aan uitset-verwante hulpbronne, soos grondstowwe, direkte arbeidskoste, brandstof en arbeidsverwante koste, soos kommissie. ŉ Onderskeid kan gemaak word tussen direkte veranderlike koste en indirekte veranderlike koste: o

Direkte veranderlike koste is dié koste wat direk toeskryfbaar is aan die produksie van ŉ bepaalde produk of diens en dan toegeken word aan ŉ spesifieke kostesentrum. Grondstowwe en lone is voorbeelde hiervan.

Indirekte veranderlike koste is nie direk toeskryfbaar aan produksie nie. Dit sluit waardevermindering, onderhoud en sekere arbeidskoste in.

Die volgende voorbeeld van ŉ opleidingsinstansie toon aan hoe die koste vir die opleidingsinstansie toeneem soos die studentegetalle toeneem.

Figuur 5.5: Koste styg soos die studentegetalle toeneem (http://wikieducator.org/images/thumb/9/9e/Figure_2b_Variable_Costs.png/350pxFigure_2b_Variable_Costs.png)

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 49

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Semi-veranderlike koste Terwyl die onderskeid tussen vaste en veranderlike koste ŉ maklike manier is om bedryfskoste te kategoriseer, is daar sekere kostes wat, hoewel vasgestel, kan verhoog wanneer sekere produksievlakke bereik word. Hierdie kostes hou grootliks verband met die vlakke van kompleksiteit van verskillende ondernemings. Byvoorbeeld, wanneer ŉ onderneming relatief lae vlakke van verkope, en gevolglik ŉ klein personeel het, is dit nie nodig om ŉ aparte menslike hulpbron departement of ŉ ten volle toegeruste finansiële afdeling te hê nie. Soos die onderneming egter groei (ten opsigte van byvoorbeeld toename in verkope, die aantal mense in diens, die aantal en kompleksiteit van transaksies) word meer hulpbronne benodig. As produksie skielik styg, mag ŉ korttermyn-toename in pakhuise en/of vervoer nodig wees. In hierdie geval word daar gesê dat ŉ deel van die koste ŉ veranderlike en ŉ deel vaste koste is. (Aangepas vanuit: http://tutor2u.net/business/production/break_even.htm)

 Koste-voordeel-ontleding Koste-voordeel-ontleding is die metode waarop besluitnemers van ondernemings of instellings die moontlike uitkomste evalueer en behels ook die wyse waarop hierdie uitkomste bereik word. Beslissings kan lei tot verliese as onverwagte uitkomste ontwikkel, of as die verwagte uitkomste onverwagse gevolge het. Die koste-voordeel-ontleding (KVO) maak stelselmatige vergelyking van die waardes van die uitkomste met die waarde van die hulpbronne moontlik. Dit meet die ekonomiese doeltreffendheid van die voorgestelde produk of diens. KVO maak dit moontlik om meer doeltreffende projekte te kies. Wanneer daar verskeie opsies is om te oorweeg, is dit nuttig om die opsies teen ŉ gemeenskaplike doel te evalueer. KVO word algemeen aanvaar onder sakeondernemings en regeringsorganisasies. In omstandighede waar groot bedrae geld op die spel is, is die koste-voordeel-ontleding die voorkeur manier waarop sakelui beleggings motiveer.  Stappe van koste-voordeel-ontleding Die volgende is die stappe in die uitvoer van ŉ koste-voordeel-ontleding:

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 50

CAC105 Koste Rekeningkunde Algemene beskrywing van die projek

Lys van alternatiewe scenario's

Identifiseer voordele en koste

Skeduleer voordele en koste

Vergelyking van alternatiewe

Sensitiwiteitsanalise

Figuur 5.6: Koste-voordeel-ontleding (Outeur, 2011) •

Algemene beskrywing van die projek Die algemene beskrywing van die projek sluit ŉ verduideliking in van hoe en waar elke ontleding van die doelwitte, die aannames, die projek, ensovoorts, gedoen is.

•

Lys van alternatiewe scenario's Om te besluit wat die beste opsie sal wees, moet die KVO van die koste en voordele van elk van die alternatiewe scenario’s oorweeg word.

•

Identifiseer voordele en koste In hierdie gedeelte word die presiese voordele en koste van elk van die alternatiewe scenario's gelys . Die analise verdeel dit in twee tipes, naamlik: dié wat relatief maklik gemeet kan word en dié wat nie so maklik meetbaar is nie.

•

Skeduleer voordele en koste Vir elk van die alternatiewe wat oorweeg word, moet die gebruiker die waarde van elke voordeel en koste vir elke jaar vir die volle lewensiklus van die beslissing identifiseer.

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 51

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Vergelyking van alternatiewe In hierdie gedeelte van die ontleding word die alternatiewe oplossings vergelyk. Die vergelyking word geïllustreer met tabelle en grafieke om besluitneming te vergemaklik.

•

Sensitiwiteitsanalise In hierdie gedeelte van die analise word bepaal hoe sensitief die resultate sal wees op enige veranderinge in die koste en voordele. Hierdie sensitiwiteit het betrekking op koste en voordele wat moeilik is om te omskryf of te definieer. Sensitiwiteitsanalise toets die sensitiwiteit en betroubaarheid van die resultate wat van die koste-voordeel-ontleding verkry is.

(Aangepas vanuit: http://www.newventuretools.net/cba/cba_components.html) 2.5.6

Stakingsbesluite

Wanneer ŉ onderneming ŉ stakingsbesluit moet neem, kan dit die volgende besluite insluit: •

Besluit om ŉ fabriek, departement, produklyn of ander aktiwiteit te sluit of te staak, omdat dit verliese maak, of omdat dit te duur geword het om te bedryf.

•

Indien daar besluit word om ŉ fabriek of afdeling te sluit, is die besluit ŉ permanente of net ’n tydelike besluit. Hierdie tipe besluit behels dikwels langtermyn oorwegings en kapitale besteding en inkomste.

•

ŉ Staking moet lei tot besparings in die onderneming se jaarlikse bedryfskoste vir ŉ aantal jare in die toekoms.

•

Stakings lei gewoonlik tot die verkoop van bates. Sommige bates het dalk min waarde, maar ander (byvoorbeeld eiendom) het dalk ŉ aansienlike verkoopswaarde.

•

Werknemers wat deur die sluiting geraak word, kan óf oortollig verklaar, óf verplaas word, óf selfs die opsie van vroeë aftrede aangebied word. Daar sal enkelbedrae betalings betrokke wees, wat in aanmerking geneem moet word.

(Aangepas vanuit: http://www.fao.org/docrep/w4343e/w4343e06.htm) 2.6 2.6.1

Verslagdoening Wat is verslagdoening?

Verslagdoening is ŉ gesproke of skriftelike relaas van iets wat ŉ mens waargeneem, gehoor, gedoen of ondersoek het.

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 52

CAC105 Koste Rekeningkunde Korporatiewe finansiële verslagdoening is ŉ noodsaaklike aktiwiteit in die moderne ekonomiese landskap. In ŉ sake-omgewing stel kredietverskaffers en beleggers veral belang in die finansiële verslae van ondernemings, om dié wat winsgewend is te kan onderskei. Hierdie verslae kan korporatiewe leierskap ook help om verliese, as gevolg van litigasie waar onakkurate verslagdoening plaasgevind het, te voorkom. Korporatiewe finansiële verslagdoening is ŉ reeks aktiwiteite wat ondernemings in staat stel om bedryfstelsel data op te teken en om akkurate rekeningkundige verslae aan die einde van elke maand en kwartaal te produseer. Boekhouers teken bedryfstelsel data aan deur die debitering en kreditering van finansiële rekeninge. Rekenmeesters stel finansiële state in ooreenstemming met korporatiewe beleid, nywerheidspraktyke en algemene regulatoriese riglyne op. Korporatiewe finansiële verslagdoening is ŉ belangrike funksie, want dit stel ondernemings in staat om akkurate rekeningkundige state aan te bied. Hierdie praktyk help ondernemings om te voldoen aan internasionale finansiële verslagdoeningstandaarde en algemeen aanvaarde rekeningkundige beginsels. (Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/about_7465457_definition-corporate-financialreporting.html#ixzz1K8uxmQfw)

 Interne verslagdoening Interne verslagdoening is ŉ sakepraktyk wat die versameling van inligting vir interne gebruik behels. Ondernemings maak staat op interne verslagdoening vir ŉ verskeidenheid van bestuursbesluite en kan ook ander voordeel trek uit interne verslae. Hierdie verslae word nie openbaar gemaak nie en mag vertroulike inligting van die onderneming insluit. In sommige ondernemings word ŉ spesifieke personeellid belas met interne verslagdoening. Een van die belangrikste areas van interne verslagdoening is finansiële verslagdoening. Finansiële verslae word gebruik om ŉ onderneming se finansiële gesondheid te moniteer en om ingeligte besluite te maak oor die rigting waarin ŉ onderneming sal beweeg. Byvoorbeeld: ŉ interne verslag kan aan die lig bring dat ŉ afdeling groot bedrae spandeer, sonder om inkomste te genereer. Bestuurders kan dan besluit hoe om die kosteverdeling meer doeltreffend te maak, of die staking van daardie afdeling oorweeg. Wanneer ŉ spesifieke werknemer die taak opgelê word om inligting vir die doeleindes van interne verslagdoening in te samel, moet hy/sy vrye toegang tot alle inligting in die onderneming verkry om akkurate en nuttig interne verslae vir die bestuur te kan saamstel. Hierdie werknemer moet ook ŉ vertroulikheidsooreenkoms teken as gevolg van die sensitiewe aard van die materiaal wat hanteer word. (Aangepas vanuit: http://www.wisegeek.com/what-is-internal-reporting.htm)

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 53

CAC105 Koste Rekeningkunde  Eksterne verslagdoening Eksterne verslagdoening beteken dat die onderneming verslae produseer wat bedoel is vir eksterne sirkulasie, dit wil sê om die aandeelhouers en die publiek van inligting te voorsien. Eksterne verslae bevat nie sensitiewe inligting nie, tensy dit nodig is om ŉ bepaalde doel te bereik. Eksterne verslagdoening vind ook soms plaas om ander persone van tyd tot tyd van finansiële inligting te voorsien om besluitneming en beheer te vergemaklik. Onder die interne verslagdoening kan die interne ouditeur die bestuur voorsien van ŉ ontleding van die onderneming se bedryfsaktiwiteite en interne beheermaatreëls. Vir eksterne verslagdoening kan die eksterne ouditeur ŉ ouditmening oor die finansiële state van ŉ kliënt bied. (Aangepas vanuit: http://classof1.com/homework_answers/cost_accounting/external_reporting/) 2.6.2

Tipes finansiële verslae

Finansiële verslae word ontwerp om inligting oor te dra en aan te teken vir praktiese gebruik deur die leser van die verslag. Dit word georganiseer in bepaalde eenhede wat baie spesifieke inligting bevat. Die verskil tussen verslae en korrespondensie is dat verslae gewoonlik ŉ meer diverse gehoor, meer as een doel en meer gedetailleerde inligting het. Die volgende is tipes verslae wat in die praktyk voorkom:  Inligtingsverslae •

Hierdie verslae bied inligting aan.

•

Die leser sien die besonderhede van die gebeure, aktiwiteite of toestande.

•

Geen ontleding van die situasie, geen gevolgtrekking en geen aanbevelings word gemaak nie.

 Analitiese verslae •

Hierdie verslae word geskryf om probleme op te los.

•

Inligting word ontleed.

•

Gevolgtrekkings en aanbevelings word gemaak.

 Oorredingsverslae •

Hierdie is ŉ uitbreiding van analitiese verslae wat daarop fokus om ŉ idee, ŉ diens of ŉ produk te verkoop.

•

Geskrewe voorstelle is die mees algemene tipe oorredingsverslae.

(Aangepas vanuit: http://www.uoit.ca/assets/Section~specific/Departments~And~Staff~/Learner~Support~Centre/docum ents/Types_of_Reports.pdf)

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 54

CAC105 Koste Rekeningkunde 2.6.3

Die gebruikers van finansiële verslae

Die vraag word dikwels gevra: Wie is die gebruikers van finansiële verslae? In die wye betekenis van die woord, gebruik elke persoon die een of ander tyd finansiële verslae. Almal ontvang kwitansies wanneer aankope by winkels gedoen word en almal ontvang rekeninge. In werklikheid is beide soort dokumente finansiële verslae wat die stand van rekeninge of individuele transaksies kommunikeer. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ rekening wat ŉ tipiese finansiële verslag is:

Voorbeeld 5.1: Belastingfaktuur (http://industry.flexiblelearning.net.au/demo_ssa/images/sample_receipt.gif) Bestuurders gebruik finansiële verslae om sakebesluite te maak. Byvoorbeeld, as ŉ bestuurder van ŉ produksie-onderneming op die interne finansiële en voorraadverslae waarneem dat die koste hoog is, kan die bestuurder poog om groter kwaliteitsbeheer in te stel. Beleggers gebruik die inligting in finansiële verslae ook om beslissings te maak of hulle die aandele van ŉ onderneming wil koop, verkoop of behou. Nog ŉ groep mense wat finansiële

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 55

CAC105 Koste Rekeningkunde verslae gebruik, is krediteure. ŉ Skuldeiser gebruik finansiële verslae om eie risiko te bepaal in die uitleen van geld aan ŉ spesifieke onderneming. (Aangepas vanuit: http://www.charleshooper.net/blog/what-is-financial-reporting-and-whouses-financial-reports/) 2.6.4

Hoe om ŉ kosteverslag te gebruik

Die volgende is ŉ voorbeeld van hoe om ŉ kosteverslag vir besluitneming te gebruik: Voorbeeld 5.2 Onderneming Konkordia se finansiële inligting lyk soos volg: 12,000

Verkope Aanvangsvoorraad

10,000

Aankope

2,500

Arbeid

1,200

Diverse koste

2,400

Sluitingsvoorraad

8,000

Koste van goedere/dienste verkoop (KVGV)

8,100 3,900

Netto wins/verlies

DUS: KVGV is aanvangsvoorraad + aankope + arbeid + diverse - sluitingsvoorraad

Voorbeeld 5.3 Die KVGV verslag per produk/diens Direkte Produkte Materiaal Diverse Totale Kontribusie Verkope arbeidsverkoop koste koste KVGV marge koste

Produk #1

100

R8,000

R800

R3,000

R3,800 R7,600

R400

Produk #2

700

R1,500

R150

R750

R1,125 R2,025

-R525

-35%

Produk #3

R2,500

R250

R800

R1,000 R2,050

R450

18%

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 56

CAC105 Koste Rekeningkunde Hoe om die verslag te lees: Die koste is teen standaardkoste getoon (die koste wat die produk behoort te gebruik). Die verslag toon aan dat Produk 2 ŉ negatiewe bydrae het. Dit moet ondersoek word om uit te vind waarom dit so is. Die volgende vrae kan gevra word: •

Is die diverse koste reg toegeken?

•

Is die verkooppryse akkuraat?

•

Was daar verskuilde materiaalkoste?

Indien voldoende antwoorde op die vrae verkry is, kan daar regstellende aksies geneem word. (Aangepas vanuit: http://www.cost-accounting-info.com/cost-of-goods-sold.html) 2.7

Absorpsiekosteberekening en veranderlike/direkte kosteberekening

2.7.1

Absorpsiekosteberekening

Absorpsiekoste is ŉ kosteberekeningsmetode wat alle koste van die produksie behandel as produkkoste, ongeag of dit veranderlike of vaste koste is. Die koste van ŉ eenheid van die produk/diens onder die absorpsiemetode bestaan uit direkte materiale, direkte arbeid en beide die veranderlike en vaste oorhoofse koste. Voorraad “absorbeer” dus alle vervaardigingskoste. Absorpsiekoste ken ŉ gedeelte van vaste vervaardiging oorhoofse koste toe aan elke eenheid van die produk/diens, tesame met die veranderlike vervaardigingskoste. Omdat absorpsiekosteberekening alle koste van die produksie insluit, word daar dikwels na verwys as die volledige kosteberekeningsmetode.  Voordele van absorpsiekosteberekeningsmetode •

Dit erken die belangrikheid van vaste koste in produksie.

•

Hierdie metode word gebruik om finansiële rekeninge en state voor te berei.

•

Wanneer produksie konstant bly, maar die verkope wissel, sal die absorpsiekostemetode minder skommelinge in die netto wins veroorsaak.

 Nadele van absorpsiekosteberekeningsmetode •

Die absorpsiekosteberekeningsmetode is nie so nuttig wanneer die bestuur besluite moet maak, beplanning moet doen en kontrole moet uitoefen nie, want dit weerspieël totale koste, naamlik beide veranderlike en vaste koste.

•

Die koste-volume-winsverhouding word geïgnoreer, want die klem is op die totale koste en die bestuurder moet eie intuïsie gebruik om dié besluit te maak.

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 57

CAC105 Koste Rekeningkunde 2.7.2

Veranderlike/direkte kosteberekening

Volgens die veranderlike kostestelsel word slegs veranderlike vervaardigingskoste aan produkte toegeken. Dit sluit gewoonlik direkte materiale, direkte arbeid en veranderlike gedeelte van die vervaardiging oorhoofse koste in. Veranderlike koste staan ook bekend as direkte koste of marginale koste.  Voordele van veranderlike kosteberekeningsmetode Die veranderlike kosteberekeningsmetode het die volgende voordele: •

Die data wat vir die koste-volume-winsanalise vereis word, kan direk geneem word uit ŉ veranderlike koste-formaat Inkomstestaat. Hierdie inligting is nie beskikbaar op ŉ konvensionele Inkomstestaat wat op absorpsiekosteberekeninge gebaseer is nie.

•

Bestuurders aanvaar dikwels dat eenheid produkkoste ŉ veranderlike koste is. Dit is ŉ probleem onder die absorpsiekosteberekeningsmetode, aangesien eenheid produkkoste ŉ kombinasie van beide vaste en veranderlike koste is. Onder veranderlike koste bevat eenheid produkkoste nie vaste koste nie.

•

Die impak van die vaste koste op winste word beklemtoon onder die veranderlike kostebenaderingsmetode. Die totale bedrag van die vaste koste verskyn uitdruklik op die Inkomstestaat. Onder die absorpsiekosteberekeningsmetode word die vaste koste vermeng met die veranderlike koste en verdwyn dit in die koste van goedere.

•

Veranderlike koste-data maak dit makliker om die winsgewendheid van produkte, kliënte en ander segmente van die onderneming te bepaal. Met die absorpsiekosteberekeningsmetode word winsgewendheid vertroebel deur arbitrêre toekennings van vaste koste.

•

Veranderlike koste ondersteun kostebeheermetodes, soos standaardkoste en buigsame begrotings.

•

Veranderlike koste netto bedryfsinkomste is nader aan netto kontantvloei as absorpsiekoste netto bedryfsinkomste. Dit is veral belangrik vir ondernemings wat kontantvloeiprobleme ondervind.

 Voorbeeld: Om die berekening van die koste van een produk met behulp van beide absorpsie- en veranderlike koste te illustreer, word die volgende voorbeeld gebruik:

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 58

CAC105 Koste Rekeningkunde

Voorbeeld 5.4 ABC onderneming lewer Ĺ&#x2030; enkele produk onder die volgende kostestruktuur Aantal eenhede wat vervaardig word

6000

Veranderlike koste per eenheid: Direkte materiale

Direkte arbeid

Veranderlike produksie oorhoofse koste

Veranderlike verkoops- en administratiewe uitgawes

Vaste koste per jaar: Vaste vervaardiging oorhoofse koste Vaste verkoops- en administratiewe uitgawes

R30,000 R10,000

Voorbeeld 5.4a Produkkoste van een eenheid bereken m.b.v. die absorpsiekosteberekeningsmetode Direkte materiale

Direkte arbeid

Veranderlike produksie oorhoofse koste

R1 -------

Totale veranderlike produksiekoste

Vaste vervaardiging oorhoofse koste (R30,000 / 6,000 eenhede)

R5 -------

Produkkoste per eenheid

R12 =====

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 59

CAC105 Koste Rekeningkunde

Voorbeeld 5.4b Produkkoste van een eenheid bereken m.b.v. die veranderlike kosteberekeningsmetode Direkte materiale

Direkte arbeid

Veranderlike produksie oorhoofse koste

R1 --------

Produkkoste per eenheid

R7 =====

(Die R30 000 vaste vervaardiging oorhoofse koste word gehef teen inkomste as ŉ periode-koste saam met die verkoops- en administratiewe uitgawes). Onder die absorpsiekosteberekeningsmetode is alle vervaardigingskoste, veranderlike en vaste oorhoofse koste ingesluit by die bepaling van die produkkoste per eenheid. Dus, as die onderneming ŉ eenheid van die diens of produk verkoop en absorpsiekoste gebruik word, dan sal R12 (bestaande uit R7 veranderlike koste en R5 vaste koste) afgetrek word op die Inkomstestaat as koste van goedere verkoop. Onder veranderlike kosteberekeningsmetode is alle veranderlike koste van die produksie opgeneem in die produkkoste. Dus, as die onderneming ŉ eenheid van die diens of produk verkoop, sal slegs R7 afgetrek word van die inkomste van dienste/produkte verkoop. (Aangepas vanuit: http://www.accountingformanagement.com/variable_and_absorption_costing.htm) 2.8

Analise van koste-volume-winsverslagdoening

Koste-volume-winsanalise word gebruik om te bepaal hoe die veranderinge in koste en volume ŉ onderneming se operasionele inkomste en netto inkomste beïnvloed. Daar word ook dikwels na verwys as die gelykbreekanalise. Koste-volume-winsanalise is een van die mees kragtige hulpmiddels wat bestuurders tot hul beskikking het. Dit help bestuurders om die onderlinge verhouding tussen koste, volume en wins te verstaan in ŉ onderneming deur te fokus op interaksie tussen die volgende vyf elemente: •

Pryse van produkte/dienste

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 60

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Volume of vlak van die aktiwiteit

•

Per eenheid veranderlike koste

•

Totale vaste koste

•

Produk/diens verskeidenheid wat verkoop is

2.8.1

Koste-volume-wins-aannames

ŉ Aantal aannames is onderliggend aan koste-volume-winsanalise. Hierdie aannames is soos volg: •

Die verkoopsprys is konstant. Die prys van ŉ produk of diens sal nie verander ooreenkomstig volume-veranderings nie.

•

Koste is lineêr en kan akkuraat verdeel word in veranderlike en vaste elemente. Die veranderlike element is ŉ konstante per eenheid, en die vaste element is in totaal konstant oor die betrokke reeks.

•

In ŉ multi-produkonderneming is die verskeidenheid van produkte/dienste wat verkoop word konstant.

•

In vervaardigings- en diensondernemings verander voorrade nie. Die aantal eenhede wat vervaardig word, is gelyk aan die aantal eenhede wat verkoop word.

2.8.2

Beperkinge van koste-volume-winsanalise

Koste-volume-wins is ŉ korttermyn, marginale analise. Dit neem aan dat die eenheid veranderlike koste en eenheid inkomste konstant is, wat geskik is vir klein afwykings van die huidige produksie en verkope, en verskaf ŉ verdeling tussen vaste koste en veranderlike koste, maar in die langtermyn is alle koste veranderlik. Vir ŉ langer termyn analise oor die lewensiklus van ŉ produk/diens is dit verkieslik om die aktiwiteitsgebaseerde kosteberekeningsmetode te gebruik. (Aangepas vanuit: http://www.accountingformanagement.com/assumptions_of_cvp_analysis.htm) 2.9 2.9.1

Kontribusiemarge en veiligheidsmarge Kontribusiemarge

In koste-volume-winsanalise, ŉ vorm van bestuursrekeningkunde, is die kontribusiemarge die marginale wins per eenheid verkoop. Dit is ŉ nuttige verhouding in die uitvoering van verskeie berekeninge. Tipies is hoë kontribusiemarges algemeen in die arbeidsintensiewe

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 61

CAC105 Koste Rekeningkunde dienste sektor, terwyl lae kontribusiemarges algemeen is in die kapitaal-intensiewe industriële sektor. Die kontribusiemarge kan soos volg bereken word: Kontribusiemarge = Inkomste – Veranderlike uitgawes Die kontribusiemarge per eenheid van die produk of diens kan soos volg bereken word:

Kontribusiemarge per eenheid = Inkomste per eenheid – Veranderlike uitgawes per eenheid (Aangepas vanuit: http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/01Xpg02.html) 2.9.2

Veiligheidsmarge

ŉ Veiligheidsmarge is die surplus van ŉ onderneming se werklike verkope inkomste bo die gelykbreekomset, gewoonlik uitgedruk as ŉ persentasie. Dit dui aan met hoeveel die onderneming se verkope kan daal voordat dit ŉ verlies lei. Hoe groter hierdie marge, hoe minder sensitief sal die onderneming wees vir ŉ skielike daling in inkomste. Die veiligheidsmarge word soos volg bereken: (Werklike omset – Gelykbreekomset) / Werklike omset x 100 2.10 Samevatting Besluitneming is sentraal tot die bestuur van ŉ onderneming. Die bestuurder moet besluit oor ŉ plan van aksie om die doelwitte van die besigheid te bereik, veral die doelwitte wat verband hou met die toekenning van hulpbronne om wins te maksimaliseer. Alle ondernemings, hetsy in die private of die openbare sektor, neem besluite wat finansiële implikasies het. Besluite handel gewoonlik oor die hulpbronne, wat die mense, produkte, dienste, of langtermyn- en korttermynbeleggings insluit. Kosteberekening help bestuurders om deur middel van kostebestuur die onderneming doeltreffend te bestuur. Die moderne Koste Rekeningkunde het ontstaan tydens die Industriële Rewolusie, waar die kompleksiteit van die bestuur gelei het tot die ontwikkeling van stelsels vir die aantekening en bestuur van koste om sake-eienaars en bestuurders te help om besluite te neem.

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 62

CAC105 Koste Rekeningkunde 2.11 Selfevaluering Aktiwiteit 2 Gebruik die volgende as ŉ hulpmiddel om die inhoud van hierdie studie-eenheid te bemeester: Kies die korrekte antwoord: 1)

Hierdie term beteken dat al die vervaardigingskoste (direkte en indirekte, vaste en veranderlike koste) bydra tot die vervaardiging van die produk: (a) Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening. (b) Proseskosteberekening. (c) Absorpsiekosteberekening. (d) Direkte kosteberekening.

Die mees beskrywende term vir die tipe kosteberekening wat bekend staan as direkte koste is: (a) uit die sak koste. (b) veranderlike koste. (c) relevante koste. (d) prima koste.

Koste wat hanteer word as produkkoste onder direkte koste is: (a) netto koste. (b) veranderlike produksiekoste alleen. (c) al die veranderlike koste. (d) al die veranderlike en vaste vervaardigingskoste.

Die basiese aannames wat gemaak word in direkte koste met betrekking tot vaste koste, is dat die vaste koste: (a) beheerbare koste is. (b) ŉ produkkoste is. (c) ŉ irrelevante koste is. (d) ŉ tydperkkoste/periode-koste is.

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 63

CAC105 Koste Rekeningkunde Notas

STUDIE-EENHEID 2: BESTUURSBESLUITNEMING EN KOSTE-ANALISE

Bladsy 64

CAC105 Koste Rekeningkunde STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

3.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Standaardkoste Rekeningkunde

•

Tipes standaardkoste-metodes

•

Tipes standaarde wat gebruik word in Standaardkoste Rekeningkunde

•

Afwykings

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die verskillende tipes standaarde te omskryf;

•

standaard koste te analiseer, eenvoudige berekeninge te doen en daaroor verslag te doen;

•

afwykings te bereken;

•

afwykings te analiseer; en

•

verslae oor variansie saam te stel.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 65

CAC105 Koste Rekeningkunde 3.2

Verrykende bronne •

http://classes.bus.oregonstate.edu/spring07/ba422/Management%20Accounting%20Chapter%2010.htm

3.3

•

http://EzineArticles.com/5409133

•

http://simplestudies.com/overhead-costs-in-standard-costing.html/page/7

•

http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Afwyking

ŉ Afwyking kom voor wanneer daar ’n verskil is tussen die werklike koste aangegaan en die verwagte of standaardkoste. ŉ Afwyking kan óf gunstig óf ongunstig wees. ŉ Gunstige afwyking kom voor as die werklike koste aangegaan minder is as die standaardkoste, en omgekeerd vir ŉ ongunstige afwyking.

Kosteberekening

Kosteberekening is ŉ onderafdeling van Rekeningkunde wat gedetailleerde inligting verskaf oor die koste soos dit betrekking het op eenhede vervaardig, hoofsaaklik vir die doeleindes om voorraadkoste vir die finansiële state, beheer en besluitneming te voorsien.

Kostesentrum

ŉ Kostesentrum is dus ŉ verantwoordelikheidsentrum waar die bestuurder vir die koste onder sy beheer verantwoordelik gehou word.

Standaard

Wanneer iets gemeet word, moet daar ŉ parameter of maatstaf of standaard vir die meting wees.

Standaardkoste

Standaardkoste is ŉ voorafbepaalde koste, gebaseer op wat die koste behoort te wees indien dit onder doeltreffende werktoestande aangegaan word.

Standaardkoste-

Standaardkoste-metode is ŉ stelsel wat bestuurders help om koste

metode

te beheer. Dit stel die onderneming in staat om afwykings van begrotings in fyn besonderhede te kan analiseer en daardeur die kostes meer effektief te beheer.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 66

CAC105 Koste Rekeningkunde Verantwoordelikheid- ŉ Verantwoordelikheidsentrum kan gedefinieer word as ŉ afdeling sentrum

in ŉ onderneming waarvoor ŉ bestuurder vir die afdeling se prestasie verantwoordelik gehou word.

3.4

Inleiding

In moderne Koste Rekeningkunde, word die optekening van historiese koste verder geneem, deur die onderneming se vaste koste oor ŉ gegewe tydperk, aan items wat tydens daardie tydperk vervaardig is, toe te ken. Die eindtotaal word dan as die totale koste van produksie opgeteken. Dus word die totale koste van produkte wat nie in hierdie tydperk verkoop is nie in voorraad opgeteken deur middel van ŉ verskeidenheid komplekse rekeningkundige metodes, in ooreenstemming met die beginsels van AARP (Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk). Dit stel die bestuurders ook in staat om vaste kostes te ignoreer en om elke periode se resultate in verhouding tot die standaardkoste te sien. Standaardkoste is ŉ waardevolle kontrole-instrument. Eerder as om die werklike koste vir direkte materiaal, arbeid en oorhoofse koste/bokoste te gebruik, word standaardkoste gebruik om afwykings te identifiseer en wins te beraam. Alhoewel die werklike koste nog steeds betaal word, word standaardkoste gebruik vir voorrade en die koste van goedere verkoop. Die verskil tussen standaardkoste en die werklike koste staan bekend as afwykings. ŉ Standaardkostestelsel stel bestuur in staat om afwykings van begrote kostes te kan identifiseer, analiseer en dus kostes meer effektief te kan beheer. Wanneer standaardkoste gebruik word, is die konsepte ongunstige of gunstige afwyking ter sprake. Hierdie konsepte verwys na die verskil in die werklike koste aangegaan, met betrekking tot beplande of standaardkoste. ŉ Gunstige afwyking kom voor wanneer die werklike koste aangegaan minder is as die standaardkoste. Indien die werklike koste aangegaan meer is as die standaardkoste, is die afwyking ongunstig. ŉ Standaard verskaf inligting op ŉ per-eenheid-basis. Met betrekking tot vervaardiging van produkte deur ondernemings, sou standaardkoste eerstens gesien word as afsonderlike dele of stukke van die voltooide produk. Dit beteken dat die finale standaardkoste die som van die standaardkoste van elk van die individuele dele van die produk sal wees.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 67

CAC105 Koste Rekeningkunde

Voorbeeld 2.1 ŉ Onderneming vervaardig kruiwaens teen ŉ veranderlike koste van R300.00 elk. Die onderneming se vaste koste is R1,000.00 per maand. •

Indien die onderneming 100 kruiwaens vervaardig het in Januarie 2011, dan is die koste per eenheid soos volg: Veranderlike koste per kruiwa

R300

Vaste koste per kruiwa

R 10

(R1,000 / 100 kruiwaens)

Koste per kruiwa •

R310

As die onderneming 50 kruiwaens in Februarie 2011 vervaardig, dan is die koste per eenheid soos volg: Veranderlike koste per kruiwa

R300

Vaste koste per kruiwa

R 20

(R1,000 / 50 kruiwaens)

Koste per kruiwa

R320

(Aangepas vanuit: http://hubpages.com/hub/The-Importance-of-Standard-Costing)

(http://4.bp.blogspot.com/_75DP243KUpE/SOJwJdbefCI/AAAAAAAAAPY/u0n_g7Ue3ZI/s40 0/Costing.jpg) 3.5

Standaardkoste Rekeningkunde

Die hoofdoel van standaardkosteberekening is om aan die organisasie ŉ realistiese beeld van die koste van goedere wat verkoop word, te bied, sowel as om prestasiemeting en kostes effektief te beheer. Standaardkoste bied ŉ kostedoel, wat die bestuur in staat stel om die prestasie en prosesse van die onderneming te evalueer.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 68

CAC105 Koste Rekeningkunde Die volgende is ŉ voorbeeld van die resultate van kosteberekening – ŉ kostestaat waar die prys van die items aangedui word:

Tabel 2.1: Kostestaat (http://www.sewgratefulalways.com/Icons/Cost_Sheet_2-9-08.gif) 3.5.1

Die doel van Standaardkoste Rekeningkunde

Standaardkosteberekening stel die onderneming in staat om: •

standaardkoste te vestig en te handhaaf;

•

die koste-elemente vir die produkkostebepaling te definieer;

•

voorraad en werk-in-proses te waardeer;

•

uitgebreide kostesimulasies uit te voer met behulp van ŉ verskeidenheid van metodes;

•

die winsmarge te bepaal deur gebruik te maak van die verwagte produkkoste;

•

standaardkoste te dateer deur gebruik te maak van die verskillende kostesoorte;

•

voorraad op hande en in-transito-voorraad te herwaardeer;

•

afwykings teen verwagte produksiekoste te dokumenteer; en

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 69

CAC105 Koste Rekeningkunde • 3.5.2

die organisasie se prestasie, op grond van die reeds bekende produkkostes, te meet. Voordele van Standaardkoste Rekeningkunde

Standaardkoste is ŉ bestuursbeheertegniek geskik vir elke aktiwiteit in die onderneming. Dit is nie net nuttig vir koste kontroledoeleindes nie, maar is ook nuttig in produksiebeplanning en beleidsformulering. In die lig van die verskillende doelwitte van hierdie stelsel, word ŉ paar van die voordele van hierdie instrument hieronder gegee:  Doeltreffendheidsmeting Die vergelyking van die werklike koste met die standaardkoste stel die bestuur in staat om die prestasie van verskillende kostesentrums te evalueer. In die afwesigheid van ŉ standaardkostestelsel, word die werklike koste van die een tydperk met dié van ŉ ander tydperk vergelyk om doeltreffendheid te meet. Dit is egter verkeerd om die koste van een tydperk met dié van ŉ ander tydperk te vergelyk, omdat omstandighede van die periodes kan verskil.  Bepaling van variansie Die prestasie-afwykings word bepaal deur die werklike koste met die standaardkoste te vergelyk en stel die bestuur in staat om ondoeltreffendheid te identifiseer. Dit is dan moontlik om vroegtydig korrektiewe maatreëls te implementeer.  Bestuur deur uitsondering Die doelwitte kan vasgestel word vir verskillende individue indien die prestasie gemeet word teen voorafbepaalde standaarde. Die bestuur is slegs bekommerd wanneer die werklike prestasie minder is as die begrote prestasie. Om te bestuur deur uitsondering beteken dat elkeen sy doel moet bereik en die bestuur nie oor alles toesig hoef te hou nie. Elke individu se verantwoordelikhede word voorafbepaal en elkeen probeer om die doelwitte te bereik.  Kostebeheer Elke kostestelsel het ten doel om koste te beheer en te verminder. Die standaarde word voortdurend ontleed en ŉ poging word aangewend om doeltreffendheid te verbeter. Wanneer ŉ afwyking voorkom, word die redes vir die afwyking ondersoek, sodat bestuurders moontlike ondoeltreffendheid kan identifiseer en onmiddellike regstellende stappe kan neem.  Besluitneming Dit verskaf nuttige inligting aan die bestuur, wat hulle in staat stel om belangrike besluite te neem, soos watter stappe geneem moet word om stygende pryse teë te werk. Dit kan ook gebruik word om voorsiening te maak vir aansporingsmaatreëls vir werknemers, ensovoorts.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 70

CAC105 Koste Rekeningkunde  Uitskakeling van ondoeltreffendheid Die vergelyking van werklike kostes teen standaardkoste stel bestuur in staat om moontlike ondoeltreffendhede te identifiseer. Die akkuraatheid van hierdie berekening hang van die akkuraatheid van die standaarde af. Standaarde word vir die vervaardigings-, administratiewe en verkoopskostes opgestel. Daar word reeds van verbeterde metodes vir die opstel van standaarde gebruik gemaak. Al hierdie metodes sal dit moontlik maak om ondoeltreffendheid in verskillende stappe van die vervaardigingsproses uit te skakel. Deur die redes vir afwykings te ondersoek, word die bestuur in staat gestel om regstellende stappe te kan neem om ondoeltreffendheid uit te skakel. Die volgende foto van lugbesoedeling is ŉ voorbeeld van moontlike ondoeltreffendheid in ŉ fabriek se vervaardigingsproses:

(http://icestories.exploratorium.edu/dispatches/wpcontent/uploads/2008/05/pollution_courtesy_nps.jpg) 3.5.3

Beperkinge van Standaardkoste Rekeningkunde

Die beperkinge van Standaardkoste Rekeningkunde is soos volg: •

Dit kan nie gebruik word in organisasies waar nie-gestandaardiseerde produkte vervaardig word nie. In organisasies waar produkte volgens kliënte-spesifikasies vervaardig word, is daar geen herhalende aktiwiteite wat as basis vir die opstelling van standaarde gebruik kan word nie.

•

Die proses om standaarde op te stel is kompleks en vereis ŉ hoë vlak tegniese vaardighede. Dit is dus ŉ duur en tydsame proses.

•

Die besigheidsomstandighede waaronder standaarde vasgestel word, bly nie konstant nie. Standaarde moet dus van tyd tot tyd hersien word om effektief te bly.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 71

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Om die oorsaak en die verantwoordelikheid vir ŉ afwyking te bepaal, hetsy dit by ŉ individu, departement of proses lê, is nie ŉ maklike taak nie.

•

Afwykings word geklassifiseer in beheerbare en onbeheerbare afwykings. Standaardkoste is slegs op beheerbare afwykings van toepassing.

(Aangepas vanuit: http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm en http://EzineArticles.com/5409133) Praktiese oefening 2.1 a. Doen navorsing om nog voordele van Standaardkoste Rekeningkunde te bepaal. b. Doen navorsing om nog beperkinge van Standaardkoste Rekeningkunde te bepaal. 3.6

Tipes standaardkoste-metodes

Daar is twee tipes standaardkoste-metodes, naamlik: •

volledige standaardkoste-metode; en

•

gedeeltelike standaardkoste-metode.

3.6.1

Volledige standaardkoste-metode

Wanneer ŉ volledige standaardkoste-metode gebruik word, word standaardkoste gehef teen die werk-in-proses (WIP). Die verskille tussen die werklike en standaardkoste word gehef teen variansierekeninge: •

Die debiete teen ŉ WIP verteenwoordig die standaardkoste toegelaat vir al die voltooide en gedeeltelik-voltooide eenhede gedurende die tydperk.

•

Die krediete teen die materiaal, betaalstaat en fabrieksoorhoofse rekeninge verteenwoordig die koste van alle werk wat uitgevoer word gedurende die tydperk.

Hierdie metode is volledig, want al die werk wat uitgevoer word gedurende die tydperk is verteenwoordig en word geëvalueer in die prestasietellings, dit wil sê, variansie-analise. Die motorvervaardigingsaanleg hieronder is ŉ voorbeeld van werk-in-proses.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 72

CAC105 Koste Rekeningkunde

(http://ylovephoto.com/fr/wp-content/uploads/2011/03/car_plant.jpg) 3.6.2

Gedeeltelike standaardkoste-metodes

Wanneer ŉ gedeeltelike metode gebruik word, word slegs ŉ gedeelte van die vervaardigingsproses uitgesonder gedurende die evaluasietydperk. Standaardkoste word nie aangeteken voordat die voltooide eenhede nie oorgedra is na voltooide goedere aan die einde van die proses nie. Afwykings word bereken en aangeteken wanneer die oordrag plaasvind. Dit is ŉ gedeeltelike metode, omdat die WIP nie geëvalueer word nie. Vanuit ŉ prestasiemetingsoogpunt, is ŉ volledige standaardkoste-metode beter, omdat: •

dit die afwykings of verskille tussen die werklike koste en standaardkoste op ŉ meer tydige wyse identifiseer; en

•

omdat die afwykings gebaseer is op alle werk wat gedurende die tydperk uitgevoer is en nie net op die werk wat op die voltooide eenhede gedoen is nie.

Nog ŉ gedeeltelike metode is waar die werklike koste oorgaan in voltooide goedere. Hier word standaardkoste gehef teen die koste van goedere verkoop en die afwykings is opgeneem tydens die verkoop van die goedere. Die krediet verteenwoordig die werklike koste van die eenhede verkoop. Een van die redes vir die gebruik van hierdie metode is om te verhoed dat die inventarisrekeninge aangepas word van standaard tot die werklike koste vir eksterne verslagdoeningsdoeleindes.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 73

CAC105 Koste Rekeningkunde Vir interne evaluering en beheerdoeleindes is hierdie metode nie doeltreffend nie, omdat net die werk wat uitgevoer word op die eenhede verkoop, geëvalueer word. Van ŉ prestasieevalueringsperspektief, is dit meer effektief om alle werk te evalueer. 3.6.3

Ander gebruike van standaardkoste

Daar is ander gebruike van standaardkoste, naamlik: •

Terugskryf rekeningkunde, wat berus op die beginsel van die terugskryf van die standaardkoste na die inventarisrekeninge aan die einde van die tydperk. Terugskryf koste-opeenhopingsmetodes kan beskou word as gedeeltelike metodes.

•

ŉ Ander benadering behels die gebruik van standaardkoste as ŉ kontrole-maatreël sonder die opname van die standaardkoste in die rekeninge. In hierdie benadering word variansie-analise uitgevoer om inligting aan die bestuur te voorsien, maar die normale historiese koste word in die algemene grootboek opgeneem.

Die volgende is ŉ voorbeeld van Standaardkoste Rekeningkunde:

Voorbeeld 2.2 ZFN KLERE-ONDERNEMING, STANDAARDKOSTE Die ZFN klere-onderneming in Albuquerque, New Mexico maak denims en chinos. Elke produklyn het sy eie vervaardigerslyn op die fabrieksvloer. Die volgende tabel toon die werklike en begrote inligting vir die jaar. Begroting

Werklike resultate

Eenhede vervaardig Denims

500,000

Chinos

500,000

400,000

Totaal

1,000,000

900,000

4.80

5.00

Direkte koste Denims: Materiaal (denim) Prys per meter Meter per denim Materiaalkoste per denim

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

1.10 5.28

1.00 5.00

Bladsy 74

CAC105 Koste Rekeningkunde

Direkte arbeid Loonkoers

15.00

Ure per denim

Arbeidskoste per denim

14.00

0.50

0.40

7.50

5.60

4.40

4.50

Chinos: Materiaal Prys per meter Meter per denim

Materiaalkoste per chino

1.10

1.20

4.84

5.40

15.00

14.00

Direkte arbeid Loonkoers Ure per denim

Arbeidskoste per chino Oorhoofse koste

0.70

0.75

10.50

3,600,000

3,300,000

Die begrote oorhoofse tarief is R6,00 per direkte arbeidsuur. Op grond van hierdie inligting sal die standaardkostestelsel die finale-goedere-inventarisrekening soos volg debiteer: Denims

Chinos

5.28

4.84

7.50

10.50

6.00 x 0.50 = 3.00

6.00 x 0.70 = 4.20

15.78

19.54

Standaardkoste per eenheid: Materiaal Arbeid Oorhoofse koste Eenhede vervaardig Totaal

500,000 7,890,000

400,000 7,816,000

Neem aan dat 400.000 denims en 350.000 chinos verkoop is. Die inskrywings om die beweging van voorraad vanaf die finale-goedere-inventarisrekening na die

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 75

CAC105 Koste Rekeningkunde koste-van-goedere-verkooprekening oor te plaas, sal die verkoopsvolumes met 15,78 per denim en 19,54 per chino vermeerder. (Aangepas vanuit: http://classes.bus.oregonstate.edu/spring07/ba422/Management%20Accounting%20Chapter%2010.htm) 3.7

Tipes standaarde wat gebruik word in Standaardkoste Rekeningkunde

Standaardkoste is ŉ beheerinstrument. In die beheerproses word standaarde gebruik as parameters vir die meting van die prestasie. Koste-analise en kostebeheer is noodsaaklik vir enige aktiwiteit. Koste sluit materiaal, arbeid en oorhoofse koste in. Soms moet die standaarde hersien word as gevolg van veranderinge in die gebruik van rou materiaal, tegnologie, metode van vervaardiging, ensovoorts. Dit is ŉ voortgesette aktiwiteit vir die optimale benutting van hulpbronne. 3.7.1

Die betekenis van ŉ standaard

Wanneer iemand iets wil meet, moet daar ŉ parameter of maatstaf vir die meting wees. Dit word ŉ standaard genoem. Byvoorbeeld: Indien ŉ persoon gemiddeld R50 per dag spandeer en van daar af aanhou om R50 per dag te spandeer, word dit dan die daaglikse standaardkoste. Die standaardkoste is ŉ koste wat voorafbepaal word vir elke produk of diens onder gegewe omstandighede. Standaardkoste is die bedrag wat ŉ produk of die werking van die proses, vir ŉ bepaalde tyd moet kos volgens die onderneming en dit is gebaseer op sekere veronderstelde voorwaardes van doeltreffendheid, ekonomiese toestande en ander faktore. 3.7.2

Definisie van standaardkoste

Die standaardkoste kan gedefinieer word as die voorafbepaalde koste, gebaseer op ŉ tegniese raming van materiaal, arbeid en oorhoofse koste vir ŉ geselekteerde periode van tyd en vir ’n reeks spesifieke voorgeskrewe werksomstandighede. Met ander woorde, ŉ standaardkoste is ŉ beplande koste vir ŉ eenheid van die produk of diens wat gelewer word. Die stelsel wat standaardkoste gebruik vir die doeleindes van kostebeheer staan bekend as standaardkosteberekening. Dit is ŉ stelsel van kosteberekening wat ontwerp is om te bepaal wat die koste van ŉ produk onder die bestaande voorwaardes is. Die werklike koste kan slegs vasgestel word wanneer vervaardiging onderneem is. Die voorafbepaalde koste word vergelyk met die werklike koste en ŉ variansie tussen die twee stel die bestuur in staat om die nodige korrektiewe stappe te neem.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 76

CAC105 Koste Rekeningkunde 3.7.3

Die opstel van standaarde

Gewoonlik is die daarstel van standaarde gebaseer op die verlede. Die totale standaardkoste sluit direkte materiale, direkte arbeid en oorhoofse koste in. Die standaarde moet op ŉ sistematiese wyse bepaal word, sodat hulle as instrument vir die beheer van koste gebruik kan word. Om standaarde in ŉ onderneming te bepaal, word die volgende in ag geneem:

Direkte materiaal standaarde

Direkte arbeid standaarde

Oorhoofse koste

Figuur 2.1: Die opstel van standaarde (Outeur: 2011)  Stel van standaarde vir direkte materiaal Daar is verskeie basiese beginsels wat in die opstel van standaarde vir direkte materiale in ag geneem behoort te word. Indien die materiaal wat gebruik is ŉ produk word, is dit bekend as ŉ direkte materiaal. Andersyds, as die materiaalkoste nie toegewys kan word aan die vervaardiging van die produk nie, sal dit indirekte materiaal genoem word. Die opstel van standaarde behels twee fasette, naamlik: •

Kwaliteit van materiaal Indien materiaal aangekoop word, moet die gehalte en aantal daarvan bepaal word. Die standaardkwaliteit wat gehandhaaf moet word, moet voorafbepaal word. Die hoeveelheid wat aangekoop moet word, word deur die vervaardigingsafdeling bepaal. Hierdie departement maak gebruik van historiese rekords en ŉ aanpassing vir die veranderende omstandighede by die opstel van standaarde. ŉ Aantal toetslopies mag op verskillende dae en in verskillende situasies onderneem word, en ŉ gemiddeld van hierdie resultate moet gebruik word vir die opstel van die materiaalhoeveelheid-standaarde.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 77

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Die prys van die materiaal Die tweede stap in die bepaling van die direkte materiaalkoste sal ŉ besluit oor die standaardprys wees. Die materiaal se koste sal bepaal word in oorleg met die aankope-departement. Nie alleen die aankoopkoste, maar ook die koste om die materiaal te berg moet in ag geneem word. Die proses vir die aankoop van materiaal, minimum en maksimum vlakke vir verskeie materiale, afslagbeleid en wyse van vervoer is die ander faktore wat ook betrekking het op die materiaalkosprys. Die doel moet wees om kostedoeltreffendheid in die verkryging en berging van materiale te verbeter. Die aard van die standaard wat gebruik word – ideale standaard of verwagte standaard – beïnvloed ook die keuse van die standaardprys.

 Die bepaling van direkte arbeidskoste Wanneer werkers betrokke is by die vervaardiging van ŉ produk of lewering van ŉ diens, moet hulle vir hul arbeid betaal word en dit word lone (wages – werkers wat per uur betaal word x die koste per uur) of salarisse (salaries – werknemers wie se vergoeding per jaar bereken word) genoem. As die arbeid direk betrokke is by die vervaardiging van die produk, is dit bekend as direkte arbeid. As die lone of salarisse wat aan werkers betaal word nie direk toegeskryf kan word aan die vervaardiging van ŉ bepaalde produk nie, is dit bekend as indirekte arbeid. Die tyd wat benodig word vir die vervaardiging van ŉ produk moet bepaal word en die arbeid moet behoorlik waardeer word. Verskillende vlakke van werkers word verskillende lone of salarisse betaal. Die tyd wat deur die verskillende vlakke van werkers spandeer word vir die vervaardiging van ŉ produk, moet ook bestudeer word om te besluit oor direkte arbeidskoste. Die volgende sal ter sprake wees wanneer die standaard vir direkte arbeidskoste bepaal word: •

Die standaard arbeidstyd wat dit neem om die produkte te vervaardig; en

•

die arbeidskoers per uur.

Die volgende kategorieë en vlakke van werkers moet in ag geneem word in die daarstelling van die standaard arbeidstyd in die vervaardiging van bepaalde produkte of die lewering van dienste: •

Geskoolde arbeid

•

Semi-geskoolde arbeid

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 78

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Ongeskoolde arbeid

Vir die daarstel van ŉ standaardtyd vir werkers, word die vorige ondervinding, vorige prestasierekords, proeflopie resultate en werkstudie in ag geneem. Die arbeidskoersstandaard verwys na die verwagte salarisse en loontariewe vir verskillende kategorieë van werknemers wat betaal moet word. Afgeleide loontariewe en die vraag-en-aanbod-beginsel is nie ŉ veilige metode vir die bepaling van standaard arbeidstariewe nie. Die verwagte veranderinge in arbeidstariewe sal ŉ noodsaaklike faktor wees. Wanneer daar met ŉ voornemende werknemer onderhandel word oor ŉ salaris of loon, word hierdie standaard salarisse en loontariewe gebruike. As ŉ bonusskema in werking is, moet dit ook in ag geneem word by die bepaling van die standaard arbeidstarief. Waar ŉ stukwerkstelsel gebruik word, sal die standaardtarief per stuk (werk verrig) vasgestel word. Die doel van die vasstelling van ŉ standaard arbeidstyd en arbeidskoers is om die maksimum doeltreffendheid in die aanwending van arbeid te verseker. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ tydkaart wat gebruik word om ŉ arbeider se werksure te bepaal:

(http://www.btrs.co.uk/images/products/no-8-time-card.jpg)

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 79

CAC105 Koste Rekeningkunde

Praktiese oefening 2.2 a. Doen navorsing oor die bepaling van arbeiderlone. b. Noem die partye wat by sulke onderhandelinge betrokke is.  Die opstel van standaarde vir oorhoofse koste Die doel met die daarstelling van standaarde vir oorhoofse koste is om die totale oorhoofse koste te verminder. Standaard oorhoofse tariewe word bereken deur onderskeidelik oorhoofse uitgawes deur direkte arbeidsure of eenhede wat geproduseer word, te deel. Die standaard oorhoofse koste word bereken deur die vermenigvuldiging van die standaard oorhoofse tarief met die arbeidsure gespandeer of aantal eenhede wat geproduseer word. Die bepaling van die oorhoofse koers behels drie komponente, naamlik: •

Bepaling van die oorhoofse koste;

•

bepaling van die arbeidsure of eenhede vervaardig; en die

•

berekening van die oorhoofse koers.

Die oorhoofse koste word verder geklassifiseer in: •

vaste oorhoofse koste;

•

veranderlike oorhoofse koste; en

•

semi-veranderlike oorhoofse koste.

Die vaste oorhoofse koste bly dieselfde ongeag die vlak van produksie, terwyl veranderlike oorhoofse koste in verhouding staan tot die produksie – die uitgawes verhoog of verlaag met die toename of afname in die produksie. Die koste verbonde aan die gebruik van ŉ gebou as ŉ fabriek, is ŉ voorbeeld van vaste koste.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 80

CAC105 Koste Rekeningkunde

(http://englishrussia.com/images/mig_factory/1.jpg) Semi-veranderlike oorhoofse koste is nie vas of veranderlik nie. Die oorhoofse koste neem toe met die toename in produksie, maar die koers van toename sal minder wees as die koers van toename in die produksie – die sogenaamde economy of scale. Die koste verbonde aan elektrisiteitstoevoer en infrastruktuur is ŉ voorbeeld van semiveranderlike oorhoofse koste, wat toeneem soos produksie toeneem.

(http://www.michael-baker.com/home/images/control.jpg) Die verdeling van oorhoofse koste in vaste, veranderlike en semi-veranderlike kategorieë is nuttig in die bepaling van standaard oorhoofse koste. 3.7.4

Bepaling van standaardkoste

Hoe word die ideale standaarde bepaal?

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 81

CAC105 Koste Rekeningkunde  Bepaling van die kostesentrum ŉ Kostesentrum is ŉ departement of ŉ deel van ŉ departement of ŉ item van toerusting of masjinerie of ŉ individu of ŉ groep individue waarna geld geallokeer word, wat ŉ bepaalde begroting kry en waar die bestuur van die kostesentrum direk verantwoordelik is vir alle koste wat aangegaan word en om binne die toegewysde begroting te bly. ŉ Kostesentrum kan dus beheer word en is nodig vir die bepaling van koste. ŉ Kostesentrum wat bestaan uit ŉ groep individue wat met personeelsake te doen het, word ŉ personeel-kostesentrum genoem en ŉ kostesentrum waar dit oor produkte en toerusting gaan, word ŉ produksie-kostesentrum genoem. As die hele fabriek betrokke is by die vervaardiging van ŉ produk, is die fabriek ŉ kostesentrum. Praktiese oefening 2.3 1. Doen navorsing oor ŉ slaghuis wat die volgende aktiwiteite verrig: •

Verkoop vleis aan die publiek in die slaghuis

•

Verkoop worsbroodjies aan die publiek voor die slaghuis

•

Verskaf voorafverpakte vleis aan ŉ supermark

2. Hoe sal u die kostesentrums in die slaghuis opdeel? 3. Watter kostesentrum vereis die meeste arbeidsinsette? 4. Watter een behoort na u mening die mees winsgewende te wees? 5. Geen redes vir u antwoord in vraag 4 hierbo.  Huidige standaarde ŉ Huidige standaard het betrekking op ŉ standaard wat vir die huidige en vir ŉ bepaalde tyd en onder bepaalde omstandighede toegepas word. Die tydperk is gewoonlik een jaar en daar word aanvaar dat die omstandighede vir die vervaardiging van die produkte onveranderd sal bly. In die geval waar daar ŉ verandering in die prys of vervaardigingsomstandighede is, word die standaarde hersien. Huidige standaarde weerspieël die prestasie wat tydens die huidige tydperk bereik kan word.  Ideale standaard Ideale standaarde verwys na die ideaal: ŉ hoë vlak van doeltreffendheid, gunstige omstandighede; hoë bestuursprestasie; laagste materiaalkoste; minimum afval en vermorsing; minimum arbeidstyd; lae lone en salarisse; en die minimum oorhoofse koste. Al

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 82

CAC105 Koste Rekeningkunde hierdie voorwaardes – beide intern en ekstern – moet geld om die ideale standaard te bereik. Ideale standaarde is vasgestel op die aanname van voorwaardes wat selde bestaan. Hierdie standaarde is nie prakties nie en kan gewoonlik nie bereik word nie. Alhoewel hierdie standaarde nie bereik kan word nie, word daar tog gepoog om dit te bereik. In die praktyk kan die nastreef van ideale (en dikwels onrealistiese) standaarde ŉ nadelige uitwerking op die werknemers hê en kan dit die teendeel tot gevolg hê – werknemers wat nie eers wil probeer nie, omdat die standaarde in elk geval onrealisties is.  Basiese standaarde ŉ Basiese standaard is ŉ standaard wat geformuleer word om oor ŉ onbepaalde tyd benut te word. Die standaard bly van krag en word slegs hersien as daar veranderinge in die spesifikasie van die materiaal of vervaardigingstegnologie plaasvind. Hierdie standaard kan gebruik word as maatstaf vir enige prosesverandering en maak die meting van veranderinge in koste moontlik. Voorbeeld 2.3 As die basiese koste vir materiaal R20 per eenheid is en die huidige prys is R25 per eenheid, sal dit ŉ toename van 25% in die koste van materiaal aantoon. Die veranderinge in die vervaardigingskoste kan gemeet word deur die gebruik van ŉ basiese standaard as grondslag standaard, wat dan dien as ŉ instrument vir kostebeheer. Die afwyking tussen standaardkoste en die werklike koste kan egter nie gebruik word as ŉ maatstaf vir die meet van doeltreffendheid nie.  Normale standaarde ŉ Normale standaard verwys na die standaard wat in die vooruitsig gestel word vir ŉ bepaalde handelsiklus. Dit kan byvoorbeeld gestel word vir die daaropvolgende vyf jaar. Indien ŉ normale siklus van produksie en verkope vir tien jaar gehandhaaf word, word die standaard bereken op die gemiddelde verkope en produksie oor die tydperk. Die standaard wend ŉ poging aan om variansie in die vervaardiging oor ŉ tyd te dek. Die normale-standaarde-konsep is teoreties van aard en kan nie gebruik word om koste te beheer nie.  Organisasie vir standaardkosteberekening Die sukses van standaardkostestelsels sal afhang van die daarstel van behoorlike standaarde. Die taak om standaarde op te stel, moet aan ŉ persoon of ŉ komitee opgedra word.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 83

CAC105 Koste Rekeningkunde In groot ondernemings word daar gewoonlik ŉ komitee aangestel wat verantwoordelik is vir die daarstel van standaarde. Die komitee sluit gewoonlik die produksiebestuurder, aankopebestuurder, verkoopsbestuurder, personeelbestuurder, hoofingenieur en kosterekenmeester in. Die kosterekenmeester dien as ŉ koördineerder van die komitee.  Rekeningkundige stelsel vir die doel van kosteberekening ŉ Klassifikasie van rekeninge is nodig om die vereiste doel te bereik, naamlik funksie, bate of inkomste items. Kodes kan gebruik word. Die volgende is ŉ voorbeeld van hierdie soort rekeninge in die grootboek van ŉ onderneming. Die voorbeeld toon verskillende kostes aan, asook die ooreenstemmende rekeningnommers.

(http://www.bestesoft.com/imgbest/1/0/general_ledger_transactions.jpg)  Hersiening van standaarde Vir doeltreffende gebruik van standaardkosteberekening, moet die standaarde gereeld hersien word ten einde beter beheer toe te pas. Standaarde is onderhewig aan verandering in die vervaardigingsmetodes, omgewing, rou materiaal en tegnologie. Dit mag nodig wees om die standaarde te verander om verandering in die onderneming en omgewing te akkommodeer. Wanneer daar ŉ skielike verandering in ekonomiese omstandighede, tegnologie of vervaardigingsmetodes is, sal die standaardkoste nie meer akkuraat wees nie. Standaarde wat verouderd is, kan nie meer gebruik word as basis vir enige terugvoer of toekomsbeplanning nie. Die doeltreffendheid van ŉ bepaalde departement kan ook nie bepaal word nie.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 84

CAC105 Koste Rekeningkunde Veranderinge in die fisiese produksiekapasiteit van die onderneming, of in materiaalpryse en lone, mag ŉ aanduiding wees dat die standaarde hersien moet word. Om egter voortdurend standaarde te verander kan ŉ duur oefening wees en ook aanleiding tot verwarring gee. Om hierdie rede word wysigings in standaardkoste gewoonlik slegs een maal per jaar gedoen. Tydens snelle prysinflasie is bestuurders soms van mening dat die hoë vlak van inflasie die onderneming dwing om die prys- en loonkoersstandaarde voortdurend te verander. Dit kan egter lei tot ŉ vermindering in die waarde van die standaard as ŉ maatstaf. Andersyds verskaf die aanvaarding van ŉ basiese standaard, wat onveranderd bly, ŉ konstante grondslag vir vergelyking, maar dis geensins bevredigend wanneer daar tegnologiese verandering in die werksprosedures en voorwaardes voorkom nie. (Aangepas vanuit: http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm) 3.8

Afwykings

(http://i.telegraph.co.uk/multimedia/archive/01376/railway-sleeper_1376459i.jpg) Die volgende is ŉ voorbeeld van die berekening van afwykings: ABC Edms. (Bpk.) vervaardig sementdwarslêers vir gebruik by die vervaardiging van treinspore. Veronderstel dat die volgende scenario geld:

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 85

CAC105 Koste Rekeningkunde

Voorbeeld 2.4 Standaardkoste van ŉ dwarslêer

Materiaal – sement (5 kg x R10 per kg)

50.00

Arbeid (4 ure x R5 per uur)

20.00

Veranderlike oorhoofse koste (4 ure x R2 per uur) Vaste oorhoofse koste (4 ure x R6 per uur)

8.00 24.00 102.00

Begrote resultate Produksie

: 1200 eenhede

Verkope

: 1000 eenhede

Verkoopprys

: R150 per eenheid

Werklike resultate Produksie

: 1000 eenhede

Verkope

: 900 eenhede

Materiaal – sement

: 4,850 kg

Materiaalkoste per dwarslêer

: R46.07

Arbeid

: 4,200 ure

Arbeidskoste

: R21,210

Veranderlike oorhoofse koste/bokoste

: R9,450

Vaste oorhoofse koste/bokoste

: R25,000

Verkoopprys

: R140 per eenheid

3.8.1

Materiaalkoste afwykings

 Direkte materiaal totale afwyking Die direkte materiaal totale afwyking is die verskil tussen wat die materiaal in totaal moes kos en wat die materiaal werklik kos. Die direkte materiaal totale afwyking is die verskil tussen die totale werklike materiaalkoste en wat die totale materiaalkoste moes wees om die werklike aantal eenhede wat geproduseer is te vervaardig.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 86

CAC105 Koste Rekeningkunde Dit word soos volg bereken: Rand 1,000 eenhede moes R50 per eenheid gekos het (1,000 eenhede x

: 50,000

R50 per eenheid) Werklike koste (R46.075 per eenheid x 1,000 eenhede)

: 46,075

Gunstige direkte materiaal totale afwyking

: 3,925

Die koste van materiale wat in die vervaardigde produk gebruik word, word deur twee faktore bepaal, naamlik: die prys wat betaal is vir die materiaal en die hoeveelheid materiaal wat gebruik is om die produk te vervaardig. Hierdie twee faktore skep die moontlikheid dat die werklike koste van die standaardkoste kan verskil, omdat die werklike prys van die standaard verskil en/of die werklike hoeveelheid materiaal wat in die vervaardigde produk gebruik is van die standaard hoeveelheid verskil. Dus kan ons twee afwykings bereken, naamlik die materiaal prys- en die materiaal gebruiksafwyking. Die totale direkte materiaal afwyking word dus in twee sub-afwykings verdeel, naamlik: â&#x20AC;˘

Direkte materiaal prysafwyking Dit is die verskil tussen wat die materiaal wat gebruik word, moes kos, en wat die werklike koste was. Dit is die verskil tussen die prys per eenheid materiaal (in diĂŠ geval kilogram) wat volgens die standaard betaal moes word en die prys wat werklik betaal is.

Rand 4,850 kg moes die volgende gekos het (4,850 kg x R10 per kg)

: 48,500

Maar dit het die volgende gekos (R46.075 x 1,000 eenhede)

: 46,075

Gunstige direkte materiaal prysafwyking

: 2,425

Alternatief: Standaard R/kg x werklike hoeveelheid kg gebruik (R10/kg x 4,850 kg)

: 48,500

Werklike R/kg x werklike hoeveelheid kg gebruik (*R9.50/kg x 4,850

:46,075

kg) Gunstige direkte materiaal prysafwyking

: 2,425

*Werklike R/kg = (R46.075 x 1,000 eenhede) / 4,850kg = R9.50/kg

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 87

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Direkte materiaal gebruiksafwyking Dit is die verskil tussen die hoeveelheid materiaal wat volgens die standaarde gebruik moes word vir die aantal vervaardigde eenhede en die hoeveelheid materiaal wat werklik gebruik is, gewaardeer teen die standaardkoste. Vir 1,000 eenhede moes daar gebruik gewees het (x 5 kg)

: 5,000 kg

Maar in werklikheid is die volgende gebruik

: 4,850 kg

Afwyking in kg

: 150 kg

Gewaardeer teen standaardkoste per kg

: R10

Direkte materiaal gebruiksafwyking in Rand

: R1500

Daar is 1,000 eenhede werklik vervaardig. Volgens die standaarde behoort 5 kg gebruik te word om een eenheid te vervaardig. Dus behoort 5,000 kg gebruik te word om 1,000 eenhede te vervaardig (5 kg x 1,000 eenhede). In werklikheid het die onderneming egter slegs 4,850 kg gebruik om 1,000 eenhede te vervaardig (uit inligting voorsien). Hierdie afwyking word teen die standaardprys eerder as die werklike prys gewaardeer. Die standaardprys word gebruik omdat ons slegs die produksiedepartement se doeltreffendheid wil evalueer. As die werklike prys gebruik word, word ŉ pryseffek ook in die afwyking ingereken. Dit is dus belangrik om die standaardprys te gebruik om die effek van die prysverskil op die gebruiksafwykingberekening uit te skakel. <Hier moet hoofopskrif in wees as volg:> 3.8.2

Direkte arbeid afwykings

 Direkte arbeid totale afwyking Die direkte arbeid totale afwyking is die verskil tussen wat die vervaardiging ten opsigte van arbeid moes kos en wat dit wel gekos het. Rand Om 1,000 eenhede te vervaardig moes die volgende t.o.v. arbeid gekos het (1,000 eenhede x R20 per uur)

: 20,000

Maar dit het gekos (volgens gegewe inligting)

: 21,210

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 88

CAC105 Koste Rekeningkunde

Ongunstige direkte arbeid totale afwyking

: 1,210

Die totale direkte arbeid afwyking word in twee sub-afwykings verdeel, naamlik:  Direkte arbeid koersafwyking Dit is die verskil tussen wat die aantal ure wat gewerk is moes kos en die werklike koste. Rand 4,200 ure moes gekos het (4,200 ure x R5 per uur)

: 21,000

Maar dit het gekos

: 21,210

Ongunstige direkte arbeid koersafwyking

: 210

 Die direkte arbeidsdoeltreffendheid afwyking Die direkte arbeidsdoeltreffendheid afwyking is die verskil tussen hoe lank (hoeveel ure) daar gewerk moes word om ŉ aantal eenhede te vervaardig en hoeveel ure wel gewerk is, bereken teen die standaardtarief per uur. 1,000 eenhede moes geneem het (1,000 eenhede x 4 ure)

: 4,000 ure

Maar wat wel gewerk is

: 4,200 ure

Afwyking in ure

: 200 ure

Bereken teen normale tarief per uur

: R5

Ongunstige direkte arbeidsdoeltreffendheid afwyking (200 ure x R5 per

: R1,000

uur)

3.8.3

Veranderlike oorhoofse koste afwykings

 Veranderlike oorhoofse koste totale afwyking Die veranderlike oorhoofse koste totale afwyking is die verskil tussen wat die produksieeenhede moes kos en wat dit werklik gekos het.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 89

CAC105 Koste Rekeningkunde

Rand 1,000 eenhede moes kos (1,000 eenhede x R8 per eenheid)

: 8,000

Maar dit het gekos

: 9,450

Ongunstige veranderlike oorhoofse koste uitgawes afwyking

: 1,450

Die totale veranderlike oorhoofse koste afwyking word in twee sub-afwykings verdeel, naamlik:  Die veranderlike oorhoofse koste uitgawe afwyking Dit is die verskil tussen wat die veranderlike oorhoofse koste uitgawe moes wees en wat dit wel gekos het. Rand 4,200 ure moes die volgende kos (4,200 ure x R2 per uur)

: 8,400

Maar dit het gekos

: 9,450

Ongunstige veranderlike oorhoofse koste uitgawes afwyking

: 1,050

 Die veranderlike oorhoofse koste doeltreffendheid afwyking Dit is dieselfde as die direkte arbeidsdoeltreffendheid afwyking in ure, bereken teen die veranderlike produksiekoste oorhoofse tarief per uur. Arbeidsdoeltreffendheid afwyking in uur

: 200 ure

Gewaardeer teen standaardtarief per uur

: R2

Veranderlike oorhoofse koste doeltreffendheid afwyking

: R400

3.8.4

Vaste oorhoofse koste afwykings

 Vaste oorhoofse koste totale afwyking Dit is die verskil tussen vaste produksie oorhoofse koste aangegaan en ŉ vaste produksie oorhoofse koste geabsorbeer. Rand Oorhoofse koste aangegaan

: 25,000

Oorhoofse koste geabsorbeer (1,000 eenhede x R24 per eenheid)

: 24,000

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 90

CAC105 Koste Rekeningkunde

Ongunstige vaste oorhoofse koste afwyking

: 1,000

Die totale vaste oorhoofse koste afwyking word in twee sub-afwykings verdeel, naamlik:  Vaste oorhoofse koste uitgawe afwyking Dit is die verskil tussen die begrote vaste oorhoofse uitgawes en werklike produksie oorhoofse uitgawes. Rand Begrote vaste oorhoofse koste uitgawes (1,200 x R24 per eenheid)

: 28,800

Werklike vaste oorhoofse koste uitgawes

: 25,000

Gunstige uitgawe afwyking

: 3,800

 Vaste oorhoofse koste volume afwyking Dit is die verskil tussen werklike en begrote vaste oorhoofse koste volume vermenigvuldig met die standaard opnametarief per eenheid. Rand Werklike produksie op standaardkoers (1,000 x R24 per eenheid)

: 24,000

Begrote produksie op standaardkoers (1,200 x R24 per eenheid)

: 28,800

Ongunstige vaste oorhoofse koste volume afwyking

: 4,800

Die vaste oorhoofse koste volume afwyking word verder in twee sub-afwykings verdeel, naamlik:  Vaste oorhoofse koste doeltreffendheid afwyking Dit is die verskil tussen die aantal ure wat die werklike produksie geneem het, en die aantal ure werklik gewerk (gewoonlik die arbeidsdoeltreffendheid verskil), vermenigvuldig met die standaardtarief per uur. Arbeidsdoeltreffendheid afwyking in uur

: 200 ure

Standaardtarief per uur

: R6

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 91

CAC105 Koste Rekeningkunde

Ongunstige vaste oorhoofse koste doeltreffendheid afwyking (200 ure x

: R1,200

R6 per uur)  Vaste oorhoofse koste kapasiteit afwyking Dit is die verskil tussen begrote ure van werk en die werklike ure gewerk, vermenigvuldig met die standaard absorpsiekoers per uur. Begrote ure (1,200 x 4 ure)

: 4,800 ure

Werklike ure

: 4,200 ure

Afwyking in ure

: 600 ure

X standaardtarief per uur

: R6

Ongunstige vaste oorhoofse koste kapasiteit afwyking (600 ure x R6 per uur) 3.8.5

: R3,600

Redes vir afwykings

Die volgende is die redes waarom afwykings, soos hierbo bespreek, mag voorkom:  Materiaalprys •

Daling van prys, as gevolg van onvoorsiene afslag ontvang, groter sorg geneem in die aankoop van die materiaal of verandering in materiaalstandaard.

•

Styging in prys, as gevolg van prysverhogings, roekelose aankoop van materiaal of verandering in materiaalstandaard.

 Materiaalgebruik •

Materiaal wat gebruik word, is van hoër gehalte as die standaard of die materiaal word meer effektief gebruik.

•

Swak gehalte materiaal, oormatige afval, diefstal en strenger gehaltebeheer.

 Arbeidskoers •

Die gebruik van die werknemers teen betaling laer as die standaard.

•

Loonkoersverhoging.

 Staantyd •

Masjinerie wat breek.

•

Nie-beskikbaarheid van materiaal.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 92

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Siekte van werkers.

 Arbeidsdoeltreffendheid •

Die produksie-uitsette is hoër as wat verwag is, as gevolg van gemotiveerde werkers, goed-opgeleide werkers en beter gehalte van die toerusting of materiaal.

•

Produksie-uitsette is laer as die standaard, as gevolg van doelbewuste beperking van arbeid, gebrek aan opleiding en sub-standaard goedere wat gebruik is.

 Oorhoofse uitgawes •

Besparings in oorhoofse uitgawes, meer ekonomiese gebruik van dienste.

•

Toename in die koste van dienste wat gebruik word.

•

Oormatige gebruik van dienste.

•

Verandering in die tipe dienste wat gebruik is.

 Oorhoofse volume •

Produksie groter as die begrote produksie.

•

Produksie minder as die begrote produksie.

3.8.6

Interafhanklikheid tussen die variansie

ŉ Negatiewe variansie kan byvoorbeeld in geheel of gedeeltelik veroorsaak en verklaar word deur ŉ ander (gunstige) variansie. So is daar interafhanklikheid tussen: •

materiaalprys of materiaalgebruik en arbeidsdoeltreffendheid;

•

arbeidskoers en materiaalgebruik; en

•

verkoopsprys en verkope volume.

3.8.7

Die betekenis van afwykings

Die besluit of ŉ afwyking so betekenisvol is dat dit ondersoek moet word, hang van ŉ aantal faktore af, naamlik: •

die tipe standaard wat gebruik word;

•

interafhanklikheid tussen die afwykings;

•

beheerbaarheid van die afwyking; en

•

wesenlikheid van die afwyking.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 93

CAC105 Koste Rekeningkunde 3.8.8

Verslagdoening van afwykings

Na die produksie en variansie joernaalinskrywings vir ŉ rekeningkundige tydperk gemaak is, maak ondernemings ŉ bykomende inskrywing om variansierekeninge te sluit, want dit is slegs tydelike (nominale) rekeninge. Die bestaan van die standaardkoste afwykings impliseer dat die standaardkoste toegeken aan eenhede wat vervaardig is, nie die werklike koste van die eenhede wat vervaardig is, weerspieël nie.  Eksterne verslagdoening Vir eksterne verslagdoeningsdoeleindes kan standaardkoste gebruik word. As die verskil tussen werklike en standaardkoste nie groot is nie (byvoorbeeld minder as 10%), kan ondernemings verslag doen van voorraad op standaardkoste in ooreenstemming met AARP. Maar, as die standaardkoste variansie groot is, moet ondernemings verslag doen oor voorrade en die koste van goedere verkoop teen werklike koste.  Interne verslagdoening Vir die interne verslagdoeningsdoeleindes, moet ondernemings verslag doen van die koste van goedere verkoop op standaardkoste en standaardkoste afwykings verklaar.  Voorbeelde van verslagdoening Die volgende is voorbeelde van die verslagdoening van afwykings: •

Inkomstestaat Simple studies verskaf die volgende voorbeeld van ŉ Inkomstestaat voorberei vir die doeleindes van interne verslagdoening, byvoorbeeld vir bestuur: Voorbeeld 2.5 ABC Pty. (Ltd.) – Inkomstestaat Vir die maand geëindig 31 Oktober 20X0 (http://simplestudies.com/overhead-costs-in-standard-costing.html/page/7) Rand

Verkope

18,000

Koste van goedere verkoop (teen standaardkoste)

10,000

Bruto wins (teen standaardkoste)

8,000

Afwykings

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 94

CAC105 Koste Rekeningkunde

Direkte materiale prysafwyking

(100)

Direkte materiale doeltreffendheid afwyking

300

Direkte arbeid prysafwyking

300

Direkte arbeid doeltreffendheid afwyking

150

Veranderlike oorhoofse uitgawes afwyking

Veranderlike oorhoofse doeltreffendheid afwyking

200

Vaste oorhoofse uitgawes afwyking

(100)

Vaste oorhoofse produksievolume afwyking

300

Totale afwyking (gunstig)

1,100

Bruto wins (werklike) (8,000 + 1,100)

9,100

Verkoops- en administratiewe uitgawes

2,000

Netto inkomste (9,100 – 2,000)

•

R 7,100

Ander verslae Ondernemings gebruik ook afwykings in ander verslae. Die formaat en frekwensie van sulke verslae wissel tussen ondernemings. Die volgende is voorbeelde (2.6 en 2.7) van verslae wat voorberei is vir die produksie- en die aankope-departemente hieronder: Voorbeeld 2.6 ABC Pty. (Ltd.) (vervaardig rokke) Afwykingsverslag – Produksiedepartement Vir die week van Oktober 15, 20X0

Produk

Rok A

Geskatte

Standaard Volume: Allokasie Basis

Volume: Allokasie Basis

450

500

Standaard ProduksieAllokasie volume

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Koers

Afwyking

R150

Verduideliking

Masjinerie het gebreek

Bladsy 95

CAC105 Koste Rekeningkunde

Voorbeeld 2.6 ABC Pty. (Ltd.) (vervaardig rokke) Afwykingsverslag – Produksiedepartement Vir die week van Oktober 15, 20X0

Produk

Rok B

Geskatte

Standaard Volume: Allokasie Basis

Volume: Allokasie Basis

800

700

Standaard ProduksieAllokasie volume Koers

Afwyking

R300

Vaste oorhoofse produksievolume afwyking

Verduideliking

Nuwe bestelling

R150

Voorbeeld 2.7 ABC Pty (Ltd) Afwykingsverslag – Aankope-departement Vir die week van Oktober 15, 20X0 Prys

Materiaal

Hoeveelhei d aangekoop

Standaardpry s

Werklik e Prys

XL001

100

R100

XL002

200

R85

Direkte materiaal prysafwyking 3.9

Afwykin g

Verduideliking

R107

R700

Nuwe verskaffer

R82

R600

Hoeveelheid afslag

R 100

Samevatting

Kosteberekening is ŉ onderafdeling van Rekeningkunde wat gedetailleerde inligting ontwikkel oor die koste soos dit betrekking het op eenhede vervaardig, hoofsaaklik vir die doeleindes van die verskaffing van voorraadkoste vir die finansiële state, beheer en besluitneming van ’n onderneming. Standaardkoste is ŉ kostebeheerstelsel wat bestuur in staat stel om voorraad te waardeer, ondoeltreffendheid in die vervaardigingsproses te identifiseer, te analiseer en stappe te neem om die kostes effektief te beheer, om sodoende die maksimum winsmarge te kan verseker.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 96

CAC105 Koste Rekeningkunde Vervaardigingskoste vloei deur drie basiese verantwoordelikheidsentrums, naamlik: die grondstowwe bergingskamer, die fabriek en die finale goedere bergingskamer. Die rekeninge van toepassing op die drie verantwoordelikheidsentrums is: grondstowwe, werkin-proses voorraad en voltooide goedere. Wanneer goedere verkoop word, word die koste vanaf die voltooide goedere rekening na die koste van goedere verkoop rekening oorgedra.

3.10 Selfevaluering Aktiwiteit 3 Jy is pas aangestel as ŉ konsultant om standaardkosteberekening by die onderneming ABC Edms. (Bpk.) te inisieer. Skryf ŉ verslag aan die Direksie van ABC Edms. (Bpk.) waarin jy die volgende verduidelik: 1)

Waarvoor Standaardkoste Rekeningkunde gebruik kan word in ABC Edms. (Bpk.).

Die tipes standaardkoste-metodes wat beskikbaar is.

ŉ Grafiese voorstelling van die komponente van standaardkoste.

Bepaling van die kostesentrums in ABC Edms. (Bpk.).

Hoe standaardkosteberekening in die rekeningkundige stelsel geïnkorporeer kan word.

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 97

CAC105 Koste Rekeningkunde Notas

STUDIE-EENHEID 3: STANDAARDKOSTE REKENINGKUNDE

Bladsy 98

CAC105 Koste Rekeningkunde STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

4.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

ŉ Basiese proseskoste rekeningkundige stelsel

•

Kosteberekeninge deur departemente

•

Produkvloei-koste rekeningkundige stelsel

•

Prosedures vir materiaal, arbeid en fabriek oorhoofse kostetoevoegings

•

Koste van produksieverslag

•

Gekombineerde koste van produksiestaat verslag

•

Werk-in-proses-voorrade

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

ŉ basiese proseskoste rekeningkundige stelsel te formuleer;

•

basiese rekeningkundige reëls op ŉ proseskostestelsel toe te pas;

•

die doel van werk-in-proses-inventaris te analiseer;

•

koste van produksie opsommings voor te berei; en

•

die proses van eenheidsoordragskoste te formuleer.

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 99

CAC105 Koste Rekeningkunde 4.2

Verrykende bronne •

http://www.accountingformanagement.com/process_costing_system.htm

•

http://www.accountingtools.com/overview-process-costing

•

http://www.cliffsnotes.com/study_guide/Process-Cost-System.topicArticleId21248,articleId-21223.html

•

http://www.ehow.com/facts_6830827_definition-work-processinventory.html#ixzz1Ivxi3piQ

•

http://www.ehow.com/facts_6830827_definition-work-processinventory.html#ixzz1Ivxb5clA

4.3

•

http://www.ehow.com/how_6660050_calculate-transfer-costs.html#ixzz1IvzNAT4t

•

http://www.suite101.com/content/process-costing-a52142#ixzz1IjqBXx1p

•

www.futureaccountant.com/process-costing Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Departementele

ŉ Departementele koste van produksieverslag (Cost of

koste van

Production Report – CPR) toon alle koste betaalbaar aan ŉ

produksieverslag

departement.

Oordragskoste

Oordragskoste word gebruik wanneer ŉ afdeling van ŉ onderneming goedere of dienste bied aan ŉ ander afdeling van dieselfde onderneming.

Proses-

Proseskosteberekening behels die bepaling van gemiddelde

kosteberekening

koste vir ŉ bepaalde tydperk, ten einde departementele en kumulatiewe eenheidskoste te bepaal.

Proseskostestelsel

Proseskostestelsel bereken die gemiddelde koste van al die eenhede om ŉ per eenheidskoste te verkry.

Voorrade

Voorrade is korttermyn bates wat ŉ onderneming beoog om binne ŉ jaar te gebruik in bedryfsaktiwiteite of die vervaardiging van produkte.

Werk-in-proses-

Werk-in-proses-voorrade, ook genoem die werk-in-proses-

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 100

CAC105 Koste Rekeningkunde voorrade

goedere of goedere in die proses, is rou materiaal wat nog in ŉ onderneming se vervaardigingsproses is en nie gereed is vir verkoop nie.

4.4

Inleiding

Kosteberekening is ŉ belangrike proses wat ondernemings gebruik om tred te hou met die besteding van geld in die vervaardigings- en verspreidingsprosesse. Dit is baie belangrik dat ŉ onderneming die toepaslike soort kostestelsel kies vir ŉ spesifieke produktipe en bedryf. Een soort kostestelsel wat in sekere nywerhede gebruik word, is die proseskostestelsel. Proseskosteberekening verskil in sommige opsigte van ander vorme van kosteberekening, maar kom ook in ander opsigte ooreen met ander vorme van kosteberekening. Proseskosteberekening is ŉ tipe van kosteberekeningstelsel wat gebruik word vir eenvormige of homogene produkte. Proseskoste bereken die gemiddelde koste van al die eenhede om ŉ per eenheidskoste te verkry. In teenstelling met werksbestellingskoste, word proseskoste nagespoor met behulp van ŉ werk-in-prosesrekening vir elke departement, eerder as deur die hulpgrootboeke (subsidiary ledgers). Proseskoste is toepaslik wanneer produkte homogeen of identies is. Waar ander vorme van kosteberekening die koste per eenheid vir groepe van gedifferensieerde produkte bepaal, poog proseskosteberekening om die gemiddelde koste van alle eenhede oor ŉ bepaalde tyd te bepaal. Daarom is proseskosteberekening slegs toepaslik wanneer al die eenhede dieselfde is. Proseskostestelsels volg spesifieke prosedures, en hoewel die prosedures ietwat kan verskil van onderneming tot onderneming of industrie tot industrie, word die volgende stappe oor die algemeen gevolg: •

Terwyl ander vorme van kosteberekening begin met ŉ verkoopsbestelling, is ŉ verkoopsbestelling nie nodig vir proseskosteberekening nie, want dit is ŉ deurlopende proses.

•

Die werk-in-prosesrekeninge word per departement verdeel, byvoorbeeld: Goederein-proses – Departement se Naam.

•

Die eerste departement in die proses maak die eerste inskrywing in die werk-inprosesrekening – gewoonlik vir die direkte grondstowwe aangekoop.

•

Soos die produkte beweeg van een afdeling na die volgende afdeling, word inskrywings gemaak in elke werk-in-proses departementele rekening.

•

Direkte arbeidskoste word aangeteken vir elke tydperk.

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 101

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Werklike oorhoofse koste word aangeteken; geen kontra-rekening is nodig nie, want daar is geen oor- of onder- oorhoofse koste as gevolg van die toepassing van werklike koste nie.

•

Indirekte koste is van toepassing op die oorhoofse rekening teen die werklike bedrae.

•

Normale bederf word aangeteken as ŉ koste teen die werk-in-prosesrekening; abnormale bederf word verwyder van die werk-in-prosesrekening en ingeskryf op ŉ afsonderlike rekening sodat dit deur die bestuur aangespreek kan word.

(Aangepas vanuit: http://www.suite101.com/content/process-costing-a52142#ixzz1IjqBXx1p) Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ proses waarvan die koste bepaal kan word:

Figuur 3.1: Prosesse waarvan die koste bepaal kan word (http://www.nordicaluminium.fi/img/linked/en/yritys/pg-alukaavio_x.gif) 4.5

Die proseskoste rekeningkundige stelsel

(Verwys ook weer na Paragraaf 1.8.2 in Studie-eenheid 1)

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 102

CAC105 Koste Rekeningkunde Die proseskoste berekeningsmetode word gebruik by die vervaardiging in homogene nywerhede (verwys na Paragraaf 1.8.2), soos die vervaardiging van chemikalieë, petroleum, tekstiel, staal, rubber, sement, meel, farmaseutiese produkte, skoene, plastiek, suiker en steenkool. Die proseskostestelsel word ook gebruik deur ondernemings wat items vervaardig soos klinknaels, skroewe, boute en klein elektriese onderdele. Nywerhede wat goedere vervaardig soos tikmasjiene, motors, vliegtuie en huishoudelike elektriese toestelle (wasmasjiene, yskaste, broodroosters, strykysters, radio’s, televisies, ensovoorts) gebruik ook die proseskostestelsel. Sekere diensnywerhede soos gas-, water- en hittevoorsiening bereken die koste van die produkte ook deur die gebruik van die proseskostestelsel. Dus, die proseskostestelsel word gebruik wanneer produkte vervaardig word onder toestande van voortdurende verwerking of waar massaproduksie plaasvind. Die proseskosteprosedures staan dikwels bekend as "ononderbroke of massaproduksie koste rekeningkundige prosedures". Die aard van die vervaardigingsproses bepaal die kosteprosedures wat gebruik moet word. Byvoorbeeld, ŉ onderneming wat doelgemaakte masjinerie vervaardig, sal die werkstaakkostemetode gebruik, terwyl ŉ chemiese onderneming die proseskostemetode sal gebruik. In die geval van die masjinerievervaardiger, word ŉ werkstaak-kosteberekening voorberei vir elke bestelling: die opbou van die koste van materiaal, arbeid en die oorhoofse fabriekskoste. In teenstelling daarmee kan die chemiese onderneming nie materiaal, arbeid en die fabriek oorhoofse koste identifiseer nie, aangesien elke bestelling deel is van ŉ deurlopende proses. Die opsomming van die koste vind plaas deur die koste van produksieverslag wat ŉ uiters doeltreffende, ekonomiese en tydbesparende hulpmiddel vir die insameling van groot hoeveelhede data is. 4.5.1

Die kenmerke van die proseskostestelsel

 Algemene kenmerke Die volgende is die algemene kenmerke van die proseskostestelsel: •

ŉ Koste van produksieverslag word gebruik om die totale koste en eenheidskoste te versamel, op te som en te bereken.

•

Produksie-inligting word versamel en gerapporteer deur die verskillende departemente.

•

Koste word gepos in die departementele werk-in-prosesrekeninge.

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 103

CAC105 Koste Rekeningkunde Produksie-in-proses word aan die einde van ŉ tydperk hersaamgestel in terme van

•

voltooide eenhede. Totale koste gehef teen ŉ departement word gedeel deur die totale berekende

•

produksie van die departement, ten einde ŉ eenheidskoste te bepaal vir ŉ spesifieke tydperk. Koste van voltooide eenhede van ŉ departement word oorgedra na die volgende

•

verwerkingsdepartement, ten einde die totale koste van die voltooide produkte gedurende ŉ tydperk te bereken. Terselfdertyd word die koste toegeken aan eenhede wat steeds in die proses is.  Oordragskoste Oordragskoste is ŉ fundamentele konsep in multi-afdeling ondernemings wat ŉ produksielyn het wat van een afdeling na die ander beweeg. Oordragskoste word gebruik wanneer ŉ afdeling van ŉ onderneming goedere of dienste bied aan ŉ ander afdeling van dieselfde onderneming. Dit is ŉ manier om te verhoed dat die afdeling wat die finale "produk" verkoop al die winste neem – waar ander afdelings ook bydraes maak tot die vervaardiging van die produk. Praktiese oefening 3.1 a. Doen navorsing om te bepaal watter ander kenmerke ŉ proseskostestelsel het. b. Probeer ook om ten minste drie voordele van die proseskostestelsel te identifiseer. 4.5.2

Waarvoor proseskosteberekening ontwerp is

Die prosedures van die proseskosteberekening is ontwerp om: •

materiaal, arbeid en die fabriek oorhoofse koste vir elke departement te versamel;

•

ŉ eenheidskoste vir elke departement te bepaal;

•

koste oor te dra van een departement na die volgende en aan die einde na voltooide goedere; en

•

koste toe te ken aan die inventaris van die werk-in-proses (WIP).

Indien akkurate eenheids- en voorraadkoste gevestig wil word deur die proses van kosteprosedures, moet die koste vir ŉ tydperk geïdentifiseer word saam met die hoeveelheid eenhede wat geproduseer word in dieselfde tydperk.

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 104

CAC105 Koste Rekeningkunde 4.6

Kosteberekening deur departemente

Die onderskeie prosesse in die vervaardiging van produkte vind gewoonlik plaas in verskillende afdelings of departemente van ŉ onderneming. Elke departement voer ŉ spesifieke aktiwiteit of proses uit wat bydra tot die voltooiing van die produk. Byvoorbeeld, nadat die vervaardigingsdepartement die aanvangsfase van die produksie voltooi het, word die eenhede oorgeplaas na die toetsafdeling, waarna dit na die laaste departement gaan vir voltooiing. Dit word dan oorgedra na die voltooide goedere bergingskamer. Beide die eenhede en die koste van die produksieproses tot sovêr word oorgedra van die een vervaardigingsdepartement na die volgende. Afsonderlike departementele werk-in-proses-(WIP)-rekeninge word in elke departement vir die materiaal, arbeid en die fabriek oorhoofse koste gebruik om elkeen se deel van die produksieproses aan te teken. Proseskosteberekening behels die bepaling van die gemiddelde koste vir ŉ bepaalde tydperk, ten einde departementele en kumulatiewe eenheidskoste te kry. Die koste van ŉ voltooide eenheid word bepaal deur die totale koste van ŉ tydperk deur die totale eenhede wat vervaardig is gedurende die tydperk te deel. Die bepaling van departementele produksiekoste vir ŉ tydperk sluit steeds die evaluering van eenhede in die proses in. Die verdeling van die koste vir die berekening van die totale koste per eenheid en vir eenhede oorgedra en departementele werk-in-proses-(WIP)inventarisse is ook wenslik vir kostebeheer doeleindes. Departementele totale en eenheidskoste word beskryf in die koste van produksieverslag. Die meeste van die aktiwiteite in die proseskostestelsel behels die versameling van data wat nodig is vir die voorbereiding van hierdie verslae. 4.7

Produkvloei in die proseskosteberekeningstelsel

ŉ Produk kan op verskeie maniere deur ŉ fabriek beweeg. Die drie produkvloei-formate wat verband hou met die proseskosteberekening is sekwensieel, parallel en selektief. 4.7.1

Sekwensiële produkvloei

In ŉ sekwensiële vloei van produkte gaan elke item wat vervaardig word deur dieselfde stel aksies, soos hieronder geïllustreer.

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 105

CAC105 Koste Rekeningkunde

Werk-in-proses vervaardigings-

→

Arbeid

Arbeid Fabriek

goedere

departement →

Arbeid

Fabriek

oorhoofse

koste *

oorhoofse

Voltooide

finale

toetsdepartement

departement Materiaal

Werk-in-proses

→

koste* Figuur 3.2: Sekwensiële produkvloei (Vertaal uit http://www.accountingformanagement.com/product_flow.htm) * Fabriek oorhoofse koste •

Materiaal word in produksie geplaas in die vervaardigingsdepartement. Arbeid en fabriek oorhoofse koste word bygevoeg.

•

Wanneer die werk in die vervaardigingsdepartement klaar is, beweeg dit na die toetsdepartement.

•

Die tweede proses, en enige daaropvolgende prosesse, mag meer materiaal by die gedeeltelik-voltooide insette van die vorige departemente voeg, wat beteken dat nog arbeid en fabriek oorhoofse koste bygevoeg word, soos in die voorbeeld hierbo (Figuur 3.2).

•

Nadat die produk verwerk is deur die finale departement, is dit ŉ voltooide produk en word dit deel van die voltooide produkte voorraad.

4.7.2

Parallelle produkvloei

In ŉ parallelle produkvloei word sekere gedeeltes van die werk gelyktydig gedoen en dan bymekaargebring in ŉ finale proses of prosesse vir voltooiing en die oordrag na voltooide produkte voorraad. As die vloeidiagram in Figuur 3.2 gebruik word, beteken dit dat materiaal in die daaropvolgende prosesse bygevoeg kan word. 4.7.3

Selektiewe produkvloei

In ŉ selektiewe vloei van produkte, beweeg die produk na verskillende afdelings binne die fabriek, afhangende van die verlangde eindproduk. Byvoorbeeld: In ŉ slagpale gaan dele van die vleis van die aanvanklike slagproses in die verwerkingsdepartement direk na die verpakkingsdepartement en dan na die voltooide produkte voorraad. Sommige dele gaan egter eers na die berokingsdepartement, dan na

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 106

CAC105 Koste Rekeningkunde die verpakkingsdepartement en dan eers na die voltooide produkte voorraad. Ander dele gaan na die maalvleisdepartement, dan na die verpakkingsdepartement en laastens na die voltooide produkte voorraad. 4.8

Prosedures vir materiaal, arbeid en fabriek oorhoofse kostetoevoegings

In die proseskosteberekening word materiale, arbeid en die fabriek oorhoofse koste in die gewone rekeninge geakkumuleer met behulp van gewone koste rekeningkundige prosedures. Koste word dan ontleed deur die departemente of prosesse en toegeken aan departemente deur toepaslike joernaalinskrywings. Die detail wat betrokke is in die proseskosteberekening is gewoonlik minder as dié in die werksbestellingskostemetode, waar ophoping van koste, in die geval van groot bestellings, moeilik beheerbaar kan word. 4.8.1

Materiaalkoste

In werksbestellingskostestelsels word materiaalrekwisisies gebruik om koste te hef vir materiale gebruik. As rekwisisies gebruik word in die proseskosteberekening, word die detail aansienlik verminder, omdat die materiaal gehef word teen die departement, eerder as teen die aktiwiteite/take – die aantal departemente wat die materiaal gebruik is gewoonlik minder as die aantal aktiwiteite/take wat ŉ onderneming kan hanteer op ŉ bepaalde tyd. Die koste van materiale wat gebruik word, kan aan die einde van die produksieperiode bepaal word deur middel van voorraadverskil-prosedures, met ander woorde, voeg die aankope by die aanvangsinventaris en trek dan die eindvoorraad daarvan af. Die volgende is ŉ voorbeeld van materiaal wat deur verskillende afdelings gebruik kan word:

(http://beyondlean.files.wordpress.com/2011/03/reinforced-plastic-inventory.jpg)

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 107

CAC105 Koste Rekeningkunde Koste of hoeveelhede kan aan departemente toegedeel word deur verbruiksverslae wat gebaseer is op spesifieke formules. Die formules spesifiseer die tipe en hoeveelheid materiaal wat benodig word vir die verskillende produkte en word toegepas op voltooide produksie, ten einde die materiaal verbruik te bereken. Chemiese en farmaseutiese nywerhede gebruik sodanige prosedures, veral wanneer meer as een produk deur ŉ bepaalde departement vervaardig word. Vir enige van die materiaal kosteberekeningsmetodes wat hierbo bespreek is, sal ŉ tipiese joernaalinskrywing soos volg lyk: Werk-in-proses – Vervaardigingsdepartement

24,500 Dt

Materiaal

24,500 Kt

Die oorsprong van die kostesyfers vir bogenoemde inskrywings, asook die inskrywings vir arbeid en fabriek bokoste/administrasiekoste, is die koste van produksieverslag, waar dit op die koste van produksie verslagdoeningsbladsy bespreek word. 4.8.2

Direkte arbeidskoste

Arbeidskoste word geïdentifiseer deur en gehef teen departemente in die proseskosteberekening. So word gedetailleerde administratiewe werk uitgeskakel. Daaglikse of weeklikse uurstate (time clock cards) word gebruik in plaas van werkuurregisters (job time tickets). Arbeidskoste word toegedeel aan departemente deur ŉ inskrywing wat soos volg daar uitsien: Werk-in-proses – Vervaardigingsdepartement Werk-in-proses – Toetsdepartement Werk-in-proses – Finale departement Salarisse 4.8.3

29,140 Dt 37,310 Dt 32,400 Dt 98,850 Kt

Fabriek oorhoofse koste

Fabriek oorhoofse koste aangegaan in die proseskosteberekening moet in die fabriek oorhoofse hulpgrootboek vir vervaardigings- en diensdepartemente aangeteken word. Hierdie proses is in ooreenstemming met vereistes vir verantwoordelike rekeningkunde en verantwoordelike verslagdoening.

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 108

CAC105 Koste Rekeningkunde Gewoonlik word voorafbepaalde oorhoofse tariewe gebruik vir die heffing van oorhoofse koste teen spesifieke aktiwiteite of produkte. Soms word werklike, eerder as geskatte oorhoofse koste gebruik vir die produkkosteberekening. Hierdie metode is geskik wanneer produksie relatief stabiel bly, omdat fabriek oorhoofse koste dieselfde bly van die een maand na die volgende. Daar moet egter voorafvasgestelde oorhoofse pryse vir die vervaardigingsdepartemente gebruik word, indien: •

produksie nie stabiel is nie; of

•

fabriek oorhoofse koste (veral vaste oorhoofse koste) ŉ beduidende koste is.

Skommelinge in produksie kan daartoe lei dat die werklike fabriek oorhoofse koste van maand tot maand kan verskil. In sulke gevalle moet fabriek oorhoofse koste toegepas word op die produksie met behulp van voorafbepaalde koerse, sodat die eenhede wat vervaardig word behoorlike koste vir die fabriek oorhoofse koste ontvang. As fabriek oorhoofse koste – veral vaste fabriek oorhoofse koste – belangrik is, is dit wenslik om fabriek oorhoofse koste toe te ken op grond van die normale produksie met behulp van voorafbepaalde oorhoofse pryse. Inderdaad word die gebruik van voorafbepaalde koerse aanbeveel om beheer oor die koste en die uitvoering van koste-analises te verbeter. Voordat fabriek oorhoofse koste van departemente gehef word in die onderskeie werk-inprosesrekeninge, moet uitgawes geakkumuleer word in ŉ fabriek oorhoofse kostebeheerrekening. Fabrieksmasjinerie is ook onderhewig aan waardevermindering wat deur departemente gedra moet word en wat deel uitmaak van die fabriek oorhoofse koste.

(http://www.cambus.com.tw/stuff/en/factory1-1.jpg)

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 109

CAC105 Koste Rekeningkunde Soos uitgawes aangegaan word, is die inskrywing soos volg:

Fabriek oorhoofse koste kontrole

xxxxx Dr

Rekeninge betaalbaar

xxxxx Cr.

Opgehoopte waardevermindering –

xxxxx Cr.

masjinerie Voorafbetaalde versekering

xxxxx Cr.

Materiaal

xxxxx Cr.

Salarisse

xxxxx Cr.

Die gebruik van die fabriek oorhoofse koste beheerrekening vereis ŉ aparte filiaal grootboek (subsidiary ledger) vir fabriek oorhoofse koste, met ŉ departementele koste-analise blad waarin al die uitgawes gepos word. Diensafdelings se uitgawes word op dieselfde wyse bygehou en word later versprei na die vervaardigingsdepartemente. Aan die einde van elke tydperk word departementele koste-analise state opgetel. Die somtotale verteenwoordig die fabriek oorhoofse koste vir elke departement en die inskrywing is soos volg: Werk-in-proses (Vervaardigingsdepartement)

28,200 Dt

Werk-in-proses (Toetsdepartemente)

32,800 Dt

Werk-in-proses (Finale departement)

19,800 Dt

Fabriek oorhoofse koste kontrole

80,800 Cr

(Aangepas uit: http://www.accountingformanagement.com/procedure_for_materials_labor_foh_process_cos ting.htm) 4.9

Koste van produksieverslag (CPR)

ŉ Departementele koste van produksieverslag (Cost of Production Report – CPR) toon alle koste betaalbaar aan ŉ departement. Dit is nie net die bron vir die opsommende joernaalinskrywings aan die einde van die maand nie, maar ook die mees geskikte metode vir die aanbieding van die opgehoopte koste gedurende die maand. ŉ Koste van produksieverslag verskaf die volgende inligting: •

Totale koste per eenheid oorgedra vanaf ŉ vorige afdeling.

•

Materiaal, arbeid en fabriek oorhoofse koste bygevoeg deur die departement.

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 110

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Eenheidskoste bygevoeg deur die departement.

•

Totaal en eenheidskoste geakkumuleer aan die einde van die aktiwiteite in die departement.

•

Die koste van die aanvangs- en eindvoorraad van die werk-in-proses-inventaris.

•

Koste oorgedra na ŉ daaropvolgende departement of die finale goedere bergingskamer. (Aangepas uit: http://www.accountingformanagement.com/cost_of_production_report.htm)

4.9.1

Afdelings van die koste van produksieverslag

Die kostedeel van die verslag word in twee dele verdeel, naamlik: •

die deel van die koste waarvoor die departement verantwoordelik is, waaronder departementele en kumulatiewe totale en eenheidskoste; en

•

ŉ ander deel wat die verdeling van die koste beskryf.

ŉ Hoeveelheidskedule wat die totale aantal eenhede waarvoor ŉ departement verantwoordelik is, aantoon, is ook deel van elke departement se koste van produksieverslag. Inligting in hierdie skedule, aangepas vir gelyke produksie, word gebruik om te bepaal wat die eenheidskoste is wat bygevoeg word deur ŉ departement, die koste van die eindwerk in die proses-inventaris en die koste wat oorgedra word uit die departement. 4.9.2

Tipes koste in die koste van produksieverslag

ŉ Koste van produksieverslag bepaal periodieke totale en eenheidskoste. ŉ Verslag wat slegs die totale koste van materiaal, arbeid en fabriek oorhoofse koste bevat en slegs die koste per eenheid vir die tydperk aantoon, is nie doeltreffend vir die beheer van koste nie. Eindtotale alleen beteken nie veel nie, want doeltreffende kostebeheer vereis gedetailleerde data. Daarom word die totale koste afgebreek in koste-elemente deur elke departement verantwoordelik vir die koste wat aangegaan is. Verder is gedetailleerde departementele syfers nodig as gevolg van die verskillende stadiums van voltooiing van die werk-in-prosesinventaris. In die koste van produksieverslag of in die ondersteunende skedules word die volgende aangetoon: •

Elke item materiaal wat gebruik is deur ŉ departement.

•

Elke arbeidsaksie word afsonderlik aangetoon.

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 111

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Fabriek oorhoofse kostekomponente word afsonderlik aangetoon.

•

ŉ Eenheidskoste vir elke item.

Die koste van produksieverslae word egter normaalweg verkort deur net totale materiaal, arbeid en die fabriek oorhoofse koste aan te toon. Eenheidskoste word slegs bereken vir elke koste-element, in plaas van vir elke item. 4.10 Voorbeeld: Koste van produksieverslae (Cost of production reports – CPR) Die volgende voorbeeld is aangepas uit Accounting for Management (http://www.accountingformanagement.com/characteristics_of_process_costing_system.htm). Hierdie is ook ŉ webtuiste met baie waardevolle inligting. BAKKERS KORPORASIE Bakkers Korporasie vervaardig ŉ produk (meel) in drie departemente, naamlik: vervaardigings-, toets- en finale departemente. Die verslae van Bakkers Korporasie word gebruik om die besonderhede betrokke by die voorbereiding van die koste van produksieverslae te illustreer.

4.10.1 Die vervaardigingsdepartement (Eerste departement) Die koste van produksieverslag van die vervaardigingsdepartement – die departement waar die produksie begin – word hieronder getoon. Dit illustreer die gedetailleerde berekeninge benodig om ŉ koste van produksieverslag te voltooi.

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 112

CAC105 Koste Rekeningkunde

Vervaardigingsdepartement (Eerste departement) Koste van produksieverslag Vir die maand Januarie, 20xx Hoeveelheidskedule: Eenhede aan die begin van die proses

50,000 ======

Eenhede oorgedra na die volgende departement

45,000

Eenhede nog in proses

4,000

Eenhede in proses verloor

1,000 -------

50,000 ======

Koste gehef teen die departement:

Totale Koste

Eenheidskoste

Materiaal

24,500

0.50

Arbeid

29,140

0.62

Fabriek oorhoofse koste (Factory Overhead – FOH)

28,200 -------

0.60 -----

R81,840 ======

R1.72 ====

Koste deur die departement toegevoeg:

Totale koste Koste gehef: Oorgedra aan volgende departement (45,000 × R1.72)

R77,400

Werk-in-proses – eindvoorraad: Materiaal (4,000 × R0.50)

R2,000

Arbeid (4,000 × 1/2 × R0.60)

1,240

Fabriek oorhoofse koste (4,000 × 1/2 × R0.60)

1,200 ------

Totale koste gehef

4,440 -----R81,840 =====

Bykomende berekeninge Ekwivalente produksie: Materiale = 45,000 + 4,000 = 49,000 eenhede Arbeid en fabriek oorhoofse koste = 45,000 + 4,000 / 2 = 47,000 eenhede Eenheidskoste: Materiale = R24,500 / 49,000 = R0.50 per eenheid Arbeid = R29,140 / 47,000 = R0.62 per eenheid Fabriek oorhoofse koste = R28,200 / 47,000 = 0.60 per eenheid

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 113

CAC105 Koste Rekeningkunde 4.10.2 Die toetsdepartement (Tweede departement) Die koste van produksieverslag van die toetsdepartement word hieronder getoon. Dit illustreer die gedetailleerde berekeninge benodig om ŉ koste van produksieverslag vir die departement te voltooi. (Aangepas uit: http://www.accountingformanagement.com/cpr_dept2.htm) Toetsdepartement (Tweede departement) Koste van produksieverslag Vir die maand Januarie, 20 Hoeveelheidskedule: Eenhede ontvang vanaf die vorige departement

45,000 ======

Eenhede oorgedra aan volgende departement

40,000

Eenhede nog in proses

3,000

Eenhede verlore in proses

2,000

45,000 ======

Koste gehef teen die departement:

Totale Koste

Eenheidskoste

R77,400

R1.72

Arbeid

29,140

0.91

Fabriek oorhoofse koste (FOH)

28,200 -------

0.80 -----

R81,840

R1.71

Koste vanaf vorige departement: Oorgedra gedurende die maand Koste toegevoeg deur die departement:

Totale koste toegevoeg Aangepas vir verlore eenhede

Totale koste waarvoor verantwoordelik

0.08* -------

-------

R147,510

R3.51

======

Koste gehef soos volg: Oorgedra aan volgende departement (40,000 × R3.51)

R140,400

Werk-in-proses – eindvoorraad: Aangepaste koste vanaf vorige departement [3,000 × (R1.72 + R0.08)] Arbeid (4,000 × 1/2 × R0.60)

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

R5,400 910

Bladsy 114

CAC105 Koste Rekeningkunde

Fabriek oorhoofse koste (4,000 × 1/2 × R0.60)

800 ------

Totale koste gehef

7,110 -----R147,510 ======

Bykomende berekeninge Ekwivalente produksie: Arbeid en fabriek oorhoofse koste = 40,000 + 3,000 / 3 = 41,000 eenhede Eenheidskostes: Arbeid = R37,310 / 41,000 = R0.91 per eenheid Fabriek oorhoofse koste = R32,800 / 41,000 = 0.80 per eenheid *Aanpassing vir verlore eenhede: Metode No.1: R77,400 / 43,000 = R1.80; R1.80 - R1.72 = R0.08 per eenheid Metode No.2: 2,000 eenhede × R1.72 = R3,440; R3,440 / 43,000 = R0.08 per eenheid

 Verduideliking Die vervaardigingsdepartement (eerste departement) het 45,000 eenhede oorgedra aan die toetsdepartement (tweede departement), waar arbeid en fabriek oorhoofse koste toegevoeg is, voordat die eenhede oorgedra is na die finale departement (derde departement). Kostes aangegaan in die toetsdepartement het gelei tot die bykomende departementele, sowel as kumulatiewe eenheidskoste. Die koste van produksieverslag van die toetsdepartement verskil in verskeie opsigte van dié van die vervaardigingsdepartement (eerste departement). Verskeie bykomende berekeninge is gemaak. Die bykomende berekeninge handel oor: •

koste verkry vanaf die vorige departement;

•

ŉ aanpassing in die vorige departement se eenheidskoste, as gevolg van verlore eenhede; en

•

koste verkry vanaf die vorige departement, wat opgeneem word in die koste van die finale werk-in-proses-inventaris.

Die hoeveelheid-skedule van die toetsdepartement toon dat die 45,000 eenhede wat ontvang is vanaf die vervaardigingsdepartement (eerste departement) soos volg gehef is: •

die 40,000 eenhede wat gestuur is aan die finale departement;

•

die 3,000 eenhede nog in proses;

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 115

CAC105 Koste Rekeningkunde •

die 2,000 eenhede wat verlore is.

ŉ Ontleding van die werk-in-proses (WIP) dui aan dat eenhede in proses maar ŉ derde is van die arbeids- en fabriek oorhoofse koste. Eenheidskostes, R0.91 vir arbeid en R0.80 vir fabriek oorhoofse koste, is soos volg bereken: •

Ekwivalente produksie van die toetsdepartement is 41,000 eenhede [40,000 + R1/3 × (3,000)], die arbeid eenheidskoste is R0.91 (R37,310 / 41,000), en die fabriek oorhoofse koste per eenheid is R0.80 (R32,800 / 41,000).

•

Daar is nie materiaal eenheidskoste nie, aangesien daar geen materiaal toegevoeg is nie. Die departementele eenheidskoste is R1.71, wat die som is van die arbeid eenheidskoste van R0.91 en die fabriek oorhoofse koste van R0.80 per eenheid.

Die toetsdepartement is verantwoordelik vir die arbeid en fabriek oorhoofse koste wat gebruik is, sowel as die koste van die eenhede verkry vanaf die vervaardigingsdepartement (eerste departement). Hierdie laaste koste word ingevoeg as ŉ koste gehef aan die departement onder die titel "koste vanaf vorige departement". Die koste wat oorgedra is, was R77,400, voorheen aangetoon in die kosteverslag van die vervaardigingsdepartement (eerste departement), as koste oorgedra uit daardie departement deur die volgende joernaalinskrywing: Werk-in-proses – Toetsdepartement Werk-in-proses – Vervaardigingsdepartement

77,400 Dt 77,400 Kt

Die toetsdepartement se werk-in-prosesrekening word belas met die koste verkry vanaf die vorige departement (77,400), sowel as R70,110 vir departementele arbeid en fabriek oorhoofse koste (FOH), wat ŉ totale koste van R147,510 teweegbring wat teen die departement gehef word. (http://www.accountingformanagement.com/cpr_dept2.htm)  Eenhede verlore in die departement Die vervaardigingsdepartement (eerste departement) se eenheidskoste was R1.72 toe 45,000 eenhede oorgedra is aan die toetsdepartement. Omdat daar 2,000 van die 45,000 eenhede verlore geraak het gedurende prosessering in die toetsdepartement, geld die eenheidskoste van R1.72 nie meer nie en moet daar ŉ aanpassing gemaak word. Die totale koste van die eenhede wat oorgedra is, bly R77,400, maar slegs 43,000 eenhede moet die totale koste absorbeer. Die verlies van die 2,000 eenhede veroorsaak ŉ toename van R0.08 in die eenheidskoste in die toetsdepartement.

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 116

CAC105 Koste Rekeningkunde  Berekening van die tyd vir die verlore eenhede Eenhede kan verlore raak aan die begin, gedurende, of aan die einde van ŉ vervaardigingsproses. Vir praktiese doeleindes word daar gewoonlik aanvaar dat eenhede wat verlore gegaan het, aan die begin of gedurende die proses nooit in die proses opgeneem is nie. Die koste van die verlore eenhede word versprei oor die voltooide eenhede en eenhede nog in die proses. Veronderstel dat daar 2,000 eenhede in die toetsdepartement verlore geraak het, as gevolg van bederf. Dit het aan die lig gekom tydens die finale inspeksie deur die kwaliteitsbeheer departement wat die eenhede afgekeur het. Die koste moet nou slegs gehef word teen 40,000 voltooide eenhede, soos hieronder geïllustreer word: Bakkers Korporasie (vervolg) Toetsdepartement (Tweede departement) Koste van produksieverslag Vir die maand Januarie, 20 Hoeveelheidskedule: Eenhede ontvang vanaf die vorige departement

45,000 ======

Eenhede oorgedra aan volgende departement

40,000

Eenhede nog in proses (1/2 arbeid en FOH)

3,000

Eenhede verlore in proses

2,000

45,000 ======

Koste gehef aan departement:

Totale koste

Eenheidskoste

R77,400 --------

R1.72 -------

Arbeid

37,310

0.87

Fabriek oorhoofse koste (FOH)

32,800 -------

0.76 -----

R70,110

R1.63

-------

R147,510

R3.35

======

Koste vanaf vorige departement: Oorgedra gedurende die maand Koste toegevoeg deur departement:

Totale koste toegevoeg

Totale koste waarvoor verantwoordelik

Koste gehef:

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 117

CAC105 Koste Rekeningkunde

Oorgedra aan volgende departement [(40,000 × R3.51+R0.167)]*

R140,720

Werk-in-proses – eindvoorraad: Aangepaste koste vanaf vorige departement (3,000 × R1.72)

R5,160

Arbeid (3,000 × 1/3 × R0.87)

870

Fabriek oorhoofse koste (3,000 × 1/2 × R0.76)

760 ------

Totale koste gehef

6,790 -----R147,510 ======

Bykomende berekeninge Ekwivalente produksie: Arbeid en fabriek oorhoofse koste = 40,000 + 3,000/3 + 2,000 verlore eenhede = 41,000 eenhede Eenheidskostes: Arbeid = R37,310 / 43,000 = R0.87 per eenheid Fabriek oorhoofse koste = R32,800 / 43,000 = 0.76 per eenheid Verlore eenheidskoste = R3.35 × 2,000 eenhede = R6,700 + 40,000 eenhede R0.1675 per eenheid wat by R3.35 getel word ten einde die oordragkoste R3.5175 te maak *40,000 eenhede R3.5175 = R140,700 Om ŉ desimale verskil te voorkom word die koste oorgedra bereken as: R147,510 R6,790 = R140,720  Normale versus abnormale verlies van eenhede Eenhede kan verlore gaan deur verdamping, inkrimping, sub-standaard opbrengste, bederfde werk, swak vakmanskap of ondoeltreffende toerusting. In sommige gevalle is die bedrywighede van so ŉ aard dat verliese as normaal of onvermydelik beskou word, omdat dit binne die gewone toleransiegrense vir menslike en masjienfoute lê. Die koste van die verlore eenhede verskyn nie as ŉ afsonderlike koste item nie, maar die koste word versprei oor die oorblywende eenhede wat in ŉ goeie toestand is. ŉ Ander situasie ontstaan egter wanneer onverwagte abnormale of vermybare bederf of verliese voorkom onder normale, doeltreffende operasionele toestande. Die koste van sodanige abnormale bederf of verliese word gehef teen die fabriek oorhoofse koste. Die joernaalinskrywing sal soos volg daar uitsien:

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 118

CAC105 Koste Rekeningkunde

Fabriek oorhoofse kostekontrole

6,700 Dt

Werk-in-proses – Toetsdepartement

6,700 Kt

(Verlore eenhede)

Die koste van produksieverslag sou die abnormale bederf of verlies soos volg aantoon: Oorgedra aan volgende departement (40,000 eenhede × R3.35)

R134,020*

Oorgedra aan fabriek oorhoofse koste [40,000 eenhede × R0.1675) of (2,000 verlore eenhede × R3.35 )]

R6,700

* 40.000 eenhede × R3.35 = R134,000. Om desimale teenstrydigheid te vermy, word die koste wat oorgedra word soos volg bereken: R147,510 - R6,790 eindvoorraad - R6,700 = R134,020 4.10.3 Die finale departement (Derde departement) Die koste van produksieverslag van die derde en finale departement word hieronder as voorbeeld bespreek: (Aangepas uit: http://www.accountingformanagement.com/cpr_3rddept.htm) Bakkers Korporasie (vervolg)

(http://lee.org/blog/wp-content/uploads/2010/01/First-Street-Bread-Flour-front.jpg)

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 119

CAC105 Koste Rekeningkunde

Finale departement (Derde departement) Koste van produksieverslag Vir die Maand Januarie, 20 Hoeveelheid-skedule: Eenhede ontvang vanaf die vorige departement

40,000 ======

Eenhede oorgedra aan voltooide goedere bergingskamer

35,000

Eenhede nog in die proses (1/4 arbeid en FOH)

4,000

Eenhede verlore in die proses

1,000

40,000 ======

Koste gehef aan die departement:

Totale koste

Eenheidskoste

R140,400

R3.51

Arbeid

32,400

0.90

Fabriek oorhoofse koste (FOH)

19,800 -------

0.55 -----

R52,500

R1.45

Koste vanaf vorige departement: Oorgedra gedurende die maand Koste toegevoeg deur die departement:

Totale koste toegevoeg Aangepas vir verlore eenhede

Totale koste waarvoor verantwoordelik

0.09* -------

-------

R192,600

R5.05

======

Koste gehef: Oorgedra na voltooide goedere bergingskamer (35,000 × R5.05)

R176,750

Werk-in-proses – eindvoorraad: Aangepaste koste vanaf vorige departement [4,000 × (R3.51 + R0.09)]

R14,400

Arbeid (4,000 × 1/4 × R0.90)

900

Fabriek oorhoofse koste (4,000 × 1/4 × R0.55)

550 ------

Totale koste gehef

15,850 -----R192,600 ======

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 120

CAC105 Koste Rekeningkunde

Bykomende berekeninge Ekwivalente produksie: Arbeids- en fabriek oorhoofse koste = 35,000 + 4,000 / 4 = 36,000 eenhede Eenheidskoste: Arbeid = R32,400 / 36,000 = R0.90 per eenheid Fabriek oorhoofse koste = R19,800 / 36,000 = 0.55 per eenheid *Aanpassing vir verlore eenhede: Metode: R140,400 / 39,000 = R3.60; R3.60 - R3.51 = R0.09 per eenheid Die joernaalinskrywing vir die oordrag van kostes vanaf die toetsdepartement na die finale departement, is soos volg: Werk-in-proses – Finale departement

140,000 Dt

Werk-in-proses – Toetsdepartement

140,000 Kt

Die inskrywing om die voltooide eenhede oor te plaas na die voltooide goedere bergingskamer, is soos volg: Voltooide produkte

176,750 Dt 176,750 Kt

Werk-in-proses – Finale departement 4.10.4 Gekombineerde koste van produksieverslag

Die koste van produksieverslae van die drie departemente word uiteindelik gekombineer in een verslag, as opsomming van die vervaardigingsbedrywighede van die onderneming vir ŉ bepaalde tydperk. Die volgende is ŉ voorbeeld van die gekombineerde koste van produksieverslag: Die Bakkers Korporasie (vervolg) Koste van produksieverslag Al die departemente Vir die Maand Januarie, 20 Hoeveelheidskedule:

Vervaardigingsdepartement (Eerste departement)

Eenhede aan die begin van die proses

Toetsdepartement Finale departement (Tweede departement)

(Derde department)

50,000 ======

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 121

CAC105 Koste Rekeningkunde

Eenhede ontvang vanaf die vorige departement

45,000 ======

Eenhede oorgedra aan volgende departement

45,000

40,000 ======

40,000

Eenhede oorgedra aan voltooide goedere bergingskamer

35,000

Eenhede nog in proses

4,000

3,000

4,000

Eenhede verlore in proses

1,000 -------

2,000 -------

1,000 -------

50,000 ======

45,000 ======

40,000 ======

Koste gehef aan die departement:

Totale Eenheidskoste koste

Totale koste

Eenheidskoste

Totale koste

Eenheidskoste

R77,400

R1.72

R140,400

R3.51

--------

-----

--------

-----

Koste vanaf vorige departement: Oorgedra gedurende die maand Koste toegevoeg deur die departement: Materiaal

R24,500

R0.50

Arbeid

R29,140

R0.62

R37,310

R0.91

R32,400

R0.90

Fabriek oorhoofse koste (FOH)

R28,200 -------

R0.60 ----

R32,800 -----

R0.80 ----

R19,800 -------

R0.55 ----

Totale koste toegevoeg

R81,840

R1.72

R70,110

R1.71

R52,200

R1.45

Aangepas vir verlore eenhede Totale koste waarvoor verantwoordelik

R0.08

R0.09

-------

----

-------

-----

--------

----

R81,840

R1.72

R147,510

R3.51

R192,600

R5.05

======

===

======

===

======

===

Koste gehef soos volg: Oorgedra aan volgende departement

R77,400

R140,400

Oorgedra na voltooide goedere bergingskamer (35,000 × R5.05)

R176,750

Werk-in-proses – eindvoorraad: Aangepaste koste vanaf vorige departement [4,000 × (R3.51 + R0.09)] Materiaal

R5,400

R14,400

R2,000

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 122

CAC105 Koste Rekeningkunde

Arbeid (4,000 × 1/4 × R0.90)

R1,240

R910

R900

Fabriek oorhoofse koste (4,000 × 1/4 × R0.55)

R1,200 ------

R800 ------

R550 ------

R4,440 --------

R7,110 ------

R15,850 --------

R81,840

R147,510

R192,600

======

Totale koste gehef

(Aangepas vanuit: http://www.accountingformanagement.com/characteristics_of_process_costing_system.htm) 4.11 Gevallestudie: Proseskosteberekening vir bederfde eenhede Gevallestudie 3.1 HUIS ONDERNEMING

Die Huis Onderneming vervaardig wasgoedpennetjies in drie afdelings en gebruik proseskosteberekening. Onder normale werksomstandighede het elke afdeling ŉ bederfde koers van 2%. Tog kan bederf so hoog as 5% wees en word gewoonlik ontdek wanneer foutiewe pennetjies die finale kwaliteitskontrole fase betree. Die veertjiemeganisme is gewoonlik die enigste materiaal wat weer gebruik kan word. Die produksie toesighouer laat ŉ werker slegs een of twee keer ŉ week toe om die veertjies vanaf foutiewe pennetjies te verwyder. Die herwonne veertjies word in blikke op die vervaardigingstafels van die eerste afdeling geplaas om weer te gebruik. Geen rekeningkundige inskrywing word gemaak van hierdie herwinning nie. In die verlede het die kontroleerder geen poging aangewend om rekening te hou van hierdie herwinning nie. Verlore eenheidskostes is geabsorbeer deur die eenhede wat oorgedra is uit die seksie, asook deur dié wat nog in die proses is. Maar omdat die foutiewe

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 123

CAC105 Koste Rekeningkunde eenhede aan die toeneem is, is dit nodig om te besin oor ŉ meer doeltreffende manier om dit te hanteer. Bestudeer die bostaande gevallestudie en beantwoord die volgende vraag: Hoe sal jy die kontroleur se probleem oplos? (Aangepas uit: http://www.accountingformanagement.com/process_costing_system_case_study.htm) 4.12 Werk-in-proses-voorraad ŉ Produksie-onderneming se bestuur moet doeltreffende interne beheermaatreëls in die produksieprosesse en voorraadbestuur implementeer, ten einde die akkuraatheid van finansiële data te verseker. Om doeltreffend te wees, moet die bestuur fokus op inventarisbeheer van die voltooide produkte, sowel as die werk-in-proses-goedere. Voorrade is korttermynbates wat ŉ onderneming van voorneme is om te gebruik in die bedryfsaktiwiteite of vervaardigingsprosesse binne die eersvolgende jaar. Voorraad sluit grondstowwe, werk-in-proses-goedere en voltooide produkte in. Ander korttermynbates sluit kontant en rekeninge ontvangbaar in. Werk-in-proses-voorraad, ook genoem die werk-in-proses-goedere of goedere in die proses, is rou materiaal wat nog in ŉ onderneming se produksieprosesse is en nie gereed is om te verkoop nie. Werk-in-proses-voorraad word soos volg bereken: Bedryfstelsel voorraad goedere in die proses + grondstowwe wat gebruik word + direkte arbeidskoste + algemene fabrieksuitgawes – eindvoorraad balans 4.13 Samevatting Proseskosteberekening identifiseer en akkumuleer direkte koste. Dit ken ook indirekte koste toe deur middel van ŉ vervaardigingsproses, wat beteken dat die koste uiteindelik toegeken word aan individuele eenhede van die produk. Hoekom word totale produkkoste dan toegeken aan eenhede van die produk? ŉ Onderneming kan duisende of miljoene eenhede van ŉ bepaalde produk in ŉ gegewe periode van tyd vervaardig. Die volgende verduidelik hoekom dit nodig is om proseskosteberekening te doen:

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 124

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Produkte word in groot hoeveelhede vervaardig, maar produkte word in klein hoeveelhede verkoop – soms een op ŉ slag (byvoorbeeld motors en brode); ŉ dosyn of twee op ŉ slag (byvoorbeeld koekies).

•

Produkkoste moet oorgedra word van vervaardigde produkte na koste van goedere verkoop, sodra verkope plaasvind. Dit vereis korrekte en akkurate boekhouding van die produkkoste per eenheid.

•

Bestuurders moet kostebeheer oor die vervaardigingsproses handhaaf. Proseskoste verskaf terugvoer aan bestuurders oor wat die soortgelyke produkkoste was gedurende die vorige maand.

•

ŉ Klein persentasieverandering in die koste per eenheid kan ŉ wesenlike verandering in die algehele winsgewendheid van die onderneming meebring, byvoorbeeld wanneer daar miljoene van die produk in ŉ maand verkoop word. Bestuurders moet op ŉ daaglikse basis noukeurig let op die eenheidskoste tydens die produksieproses.

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 125

CAC105 Koste Rekeningkunde 4.14 Selfevaluering Aktiwiteit 4 Jy is ŉ dosent aan ŉ hoër onderwys inrigting en doseer die vak Proseskoste rekeningkundige stelsels. Berei antwoorde voor vir die volgende vrae wat jy tydens ŉ besprekingsklas aan jou studente moet verduidelik. 1) Wat is die hoofdoel van proseskosteberekening? 2) Wanneer word werkbestellings- en wanneer proseskosteprosedures toegepas? 3) Dui aan watter kosteberekeningsprosedure (werksbestellingsof proseskosteberekeningsprosedure) gebruik sal word in die vervaardiging van die volgende produkte: a. Petrol b. Sigarette c. Goue stroop d. Akademiese boeke e. Doelgemaakte meubels 4) Wat is die kenmerke van die proseskosteprosedures? 5) Wat is die doel van ŉ koste van produksieverslag?

STUDIE-EENHEID 4: PROSESKOSTE REKENINGKUNDIGE STELSEL

Bladsy 126

CAC105 Koste Rekeningkunde STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

5.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Koste Rekeningkunde in diensondernemings

•

Kostetoedeling (cost allocation) in ŉ diensonderneming

•

Begrotingsprosedures in ŉ diensonderneming

•

Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening in ŉ diensonderneming

•

Voorbereiding van ŉ kostestaat in diensondernemings

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

Koste Rekeningkunde in ŉ diensonderneming te beskryf;

•

begrotingsprosedures vir ŉ diensonderneming te ontleed;

•

aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening in ŉ diensonderneming te omskryf; en

•

eenvoudige kostediensopsommings voor te berei.

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 127

CAC105 Koste Rekeningkunde 5.2

Verrykende bronne •

http://bizcovering.com/business/eight-components-of-integrated-servicemanagement/#ixzz1JCkGJ9YY

•

http://findarticles.com/p/articles/mi_m3257/is_12_52/ai_53450269/pg_6/?tag=content ;col1

•

http://www.acenet.edu/resources/chairs/docs/Krawitz_what_isFMT.pdf

•

http://www.businessplanhut.com/example-bank-charges-expense

•

http://www.ehow.com/about_6173053_service-companydefinition.html#ixzz1JCLZgikI

•

http://www.ehow.com/how_5196712_plan-corporate-budget.html#ixzz1JHj6gz8k

•

http://www.ehow.com/list_7782992_major-components-masterbudget.html#ixzz1JHkfI9p4

• 5.3

http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/budget-example.html Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Begroting

ŉ Begroting is ŉ plan, uitgedruk in Randbedrae, wat ’n onderneming gebruik as riglyn vir die nastreef van sy doelwitte, strategieë en voornemens.

Bykomende begroting

Bykomende begrotings kan materiaal, administratiewe koste, oorhoofse, bemarkings- en kapitaaluitgawes insluit. Die aard van die onderneming sal dit bepaal.

Diens

ŉ Diens is ŉ daad van prestasie wat aangebied word deur een party aan ŉ ander party.

Dienste-produk

ŉ Dienste-produk kan gedefinieer word as al die komponente van die diensprestasie wat waarde vir kliënte toevoeg.

Gehalte van dienste

Gehalte van die dienste is die mate waarin ŉ diens aan die verwagtinge van die kliënt voldoen.

Meester-/Oorhoofse

ŉ Meesterbegroting/oorhoofse begroting word saamgestel uit

begroting

verskeie kleiner begrotings.

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 128

CAC105 Koste Rekeningkunde

Produksiebegroting

ŉ Produksiebegroting is ŉ finansiële plan vir produksie in ŉ onderneming gedurende ŉ tydperk – byvoorbeeld jaarliks of kwartaalliks.

Verkope

Verkope vooruitskattings word gebaseer op ŉ kombinasie van

vooruitskattings

verkoopsyfers en patrone in die verlede, die huidige en toekomstige ekonomiese toestande, die markgedrag en die tydsberekening van kontantinsameling.

5.4

Inleiding

Verbruikers maak daagliks van diensondernemings gebruik. Hoewel sulke ondernemings ontasbare dienste verkoop (nie-materiële ekwivalent van goedere), word kliënte gelok deur gerieflike en aanpasbare diensopsies. Diensondernemings bied dikwels dienste aan kliënte wat ontwerp is om sy/haar herhalende behoeftes aan te spreek. Diensondernemings is dus mensgeoriënteerde organisasies. Ten einde mededingend te wees, moet diensondernemings nie net maniere vind om operasionele doeltreffendheid te verhoog nie, maar ook om mense weer terug te lok. Een van die maniere waarop ondernemings kwaliteitdienste aan die verbruikers kan verskaf, is om gerief aan die verbruiker te verskaf. Om as ŉ diensonderneming te kwalifiseer, moet ŉ sakeonderneming ŉ wettige onderneming wees. ’n Individu kan betrokke raak in diensgeoriënteerde verkope buite die onderneming se perseel, maar dit kwalifiseer nie die persoon as ŉ diensonderneming nie, selfs al sou die persoon hom-/haarself as sodanig aan kliënte voorstel. Alhoewel kerke en ander liefdadigheidsorganisasies dienste tot voordeel van die lede van die gemeenskap verskaf, funksioneer dié soort organisasies nie as diensondernemings nie. Diensondernemings kapitaliseer op die veranderende behoeftes van die verbruikers en daarom bestaan daar verskillende tipes diensondernemings. Restaurante, bankinstellings, ondernemings wat telefoondienste verskaf en selfs openbare weldaadorganisasies kwalifiseer as diensondernemings. Nuwe diensondernemings word voortdurend gestig, in antwoord op die veranderende tendense wat beide die openbare en private sektore van die ekonomie beïnvloed. In teenstelling met produkgeörienteerde ondernemings wat tasbare goedere vervaardig, verskaf diensondernemings ontasbare goedere en dienste. So word verbruikers van munisipale dienste, onder andere elektrisiteit, gas en afvalverwydering, voorsien. Die verbruikers van hierdie dienste sien nooit die elektrisiteitsvloei deur die kabels of die vloei van natuurlike gas waarvoor hulle betaal nie. Hulle sien ook nie hoe die afval van die STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 129

CAC105 Koste Rekeningkunde huishouding deur die stadiums van suiwering by die plaaslike afvalverwerkingsaanleg gaan nie; nogtans betaal die verbruiker vir die diens wat deur hierdie ondernemings gelewer word. Diensondernemings ontwikkel dikwels ŉ uitgebreide verhouding met kliënte. Telefoonondernemings, byvoorbeeld, bied aan hul kliënte die opsie om hul kontrakte aan te pas of uit te brei – ŉ wye verskeidenheid van dienste en funksies soos internet-konnektiwiteit of onbeperkte oproepe word aan verbruikers gebied, waarvoor hulle dan bykomend betaal. In hierdie studie-eenheid word daar aandag geskenk aan Koste Rekeningkunde in ŉ diensorganisasie, die komponente van dienskoste, begrotingsprosedures en aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening. (Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/about_6173053_service-companydefinition.html#ixzz1JCLZgikI) Die volgende is voorbeelde van diensondernemings:

http://www.eskom.co.za

http://www.spur.co.za

http://wimpy.co.za

http://telkom.co.za

http://www.scribemedia.org/wpcontent/uploads/2007/10/waste-managementlogo.jpg

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 130

CAC105 Koste Rekeningkunde

http://nedbank.co.za

5.5

Komponente van Koste Rekeningkunde in ŉ diensorganisasie

Die fisiese aard van die aktiwiteite in die vervaardigingsindustrie, soos mynbou en landbou, maak dit maklik om Koste Rekeningkunde toe te pas. Die aktiwiteite in ŉ diensorganisasie behels ŉ groot diversiteit van ontasbare dienste en aktiwiteite en dis veel moeiliker om koste rekeningkundige beginsels toe te pas. ŉ Diens is ŉ daad van prestasie wat aangebied word deur een party aan ŉ ander party. Alhoewel die proses soms gekoppel kan word aan ŉ fisiese produk, is dit meestal van ontasbare aard. Dit lei normaalweg nie tot eienaarskap van enige van die “produkte” nie, omdat dit ŉ ontasbare produk (diens) is. Ten einde die kosteberekening van dienste te verstaan, moet daar eers gekyk word na die komponente van diensbestuur.

Produk Prys en ander kostes

Fisiese bewys

Plek en tyd

Diensbestuur

Promosie

Proses

Kwaliteit Personeel

Figuur 4.1: Die agt komponente van diensbestuur (Outeur, 2011) STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 131

CAC105 Koste Rekeningkunde 5.5.1

Produk

ŉ Diensproduk kan gedefinieer word as al die komponente van die diensprestasie wat waarde vir kliënte toevoeg. Die produk is nie ŉ tasbare produk nie, maar eerder ŉ voordeel wat die kliënt kry. Die produk (diens), opsig self, is nie altyd voldoende nie en benodig aanvullende dienste. Hierdie kombinasie van die kernproduk (diens) en aanvullende dienste, word die aangevulde produk genoem. 5.5.2

Prys

Die koste vir die produk (diens) is nie die enigste koste wat deur die kliënte aangegaan word in die verkryging van voordele uit die diensproduk nie. Ander koste wat aangegaan word, is byvoorbeeld finansiële uitgawes ten opsigte van tyd, intellektuele en fisieke inspanning. 5.5.3

Fisiese bewyse

Fisiese bewyse is die fisiese eienskappe, soos die herstel van ŉ tand deur ŉ tandarts, van ŉ diens om verbruikers te help om die diens te evalueer. Die ontasbare aard van dienste veroorsaak dat kliënte op die fisiese bewyse moet vertrou om die kwaliteit van die diens te bepaal. 5.5.4

Plek en tyd

Die lewering van diensprodukte aan kliënte behels besluite oor plek en tyd van aflewering, sowel as op die metodes en kanale wat gebruik word. Lewering mag fisiese of elektroniese verspreidingskanale of beide insluit, afhangende van die aard van die diens wat aangebied word. 5.5.5

Promosies

Geen bemarkingsprogram kan slaag sonder ŉ doeltreffende kommunikasieprogram nie. Hierdie komponent speel ŉ belangrike rol in die volgende drie areas, naamlik: •

die verskaffing van die nodige inligting en advies;

•

oorreding van potensiële kliënte ten opsigte van die meriete van ŉ spesifieke produk; en

• 5.5.6

aanmoediging om aksie te neem op spesifieke tye. Proses

Die skep en die lewering van dienste aan kliënte vereis die ontwerp en implementering van ŉ effektiewe proses. ŉ Doeltreffende proses behels ŉ sistematiese werkmetode, met die stappe wat plaasvind in ŉ gedefinieerde reeks aktiwiteite.

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 132

CAC105 Koste Rekeningkunde 5.5.7

Personeel

Dienste is dikwels afhanklik van ŉ direkte, persoonlike interaksie tussen kliënte en die personeel van ŉ onderneming. Die aard van hierdie interaksies sal die kliënt se persepsie van dienskwaliteit sterk beïnvloed. Kliënte evalueer dikwels die gehalte van ŉ onderneming se diens volgens die diens wat die personeel lewer. Suksesvolle ondernemings bestee dus baie aandag aan die werwing, opleiding en motivering van personeel, veral dié wat in direkte kontak met kliënte is. 5.5.8

Kwaliteit

Die gehalte van die diens word bepaal deur die mate waarin die diens aan die verwagtinge van die kliënt voldoen. Kliënte beoordeel dienskwaliteit volgens hul vlak van tevredenheid. Dienskwaliteit word dikwels beïnvloed wanneer die onderneming poog om ŉ hoër produktiwiteit te bereik. (Aangepas vanuit: http://bizcovering.com/business/eight-components-of-integrated-servicemanagement/#ixzz1JCkGJ9YY) Praktiese oefening 4.1 1) Bestudeer die volgende prente (a – c) van diensorganisasies in aksie. 2) Identifiseer die tipe diens wat gelewer word. 3) Skryf neer hoe die agt komponente van diensbestuur op elkeen van toepassing gemaak kan word. a.

(http://1.bp.blogspot.com/.jpg)

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 133

CAC105 Koste Rekeningkunde

(http://trashmenagerie.com/images/TheCrookedClef/garbage%20can.jpg) c.

(http://images.yodibujo.es/_uploads/membres/articles/20081250/ja75k_inside_hospital_r oom.jpg) 5.6

Kostetoedeling (cost allocation) in ŉ diensorganisasie

Deur die toekenning van diensdepartementkoste tot inkomstegenererende departemente, maak kosteberekening dit moontlik om die totale direkte en indirekte bedryfskoste van die inkomstegenererende departemente te bepaal. Hierdie inligting is nuttig vir die berekening en onderhandeling van kontrakpryse en vir interne en eksterne verslagdoening. 5.6.1

Hoe om koste van dienste toe te deel/te allokeer

Die eerste stap in die ontwikkeling van ŉ dienskoste rekeningkundige stelsel is om te bepaal of die koste en inkomste toegedeel word aan die regte departemente. Die tabel van rekeninge behoort huidige bedrywighede te weerspieël. Indien die tabel van rekeninge nie die organigram van die onderneming weerspieël nie, dan moet die rekeningkundige stelsel

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 134

CAC105 Koste Rekeningkunde hersien word. Wanneer die rekeningkundige stelsel huidige bedrywighede weerspieël, kan die totale bedryfskoste van die departemente vasgestel word. Indien ŉ koste direk aan ŉ departement toegeëien kan word, moet die koste teen daardie departement gehef word. In die geval van gemeenskaplike kostes, waar meer as een departement in die koste deel, byvoorbeeld die verf van die hele kantoorgebou aan die buitekant, moet die koste toegedeel word. Dit is baie belangrik om die toepaslike koste-aanwyser te gebruik vir die koste wat toegeken word. Die keuse van ŉ onvanpaste koste-aanwyser sal lei tot foutiewe koste-allokasie, ongeag die metode van toekenning wat gebruik word. Die basis waarop die koste toegedeel word, moet verband hou met die hoeveelheid dienste wat aan ander departemente gelewer word en moet lei tot billike kostetoedelings. 5.6.2

Vier metodes van kostetoedeling

Daar is vier metodes wat gebruik kan word om diensdepartementkoste aan inkomstedepartemente toe te deel, naamlik:

Metodes van kostetoedeling

Direkte metode

Af-trap metode

Dubbel toedelingsmetode

Wedersydse metode

Figuur 4.2: Metodes van kostetoedeling (Outeur, 2011) Die 4 metodes verskil van mekaar in die wyse waarop kostes van een diensdepartement aan ŉ ander diensdepartement toegedeel word en die kompleksiteit van die toedeling. 5.6.3

Direkte metode (Direct method)

Hierdie metode allokeer die totale koste deur ŉ diensdepartment gegenereer, direk na die inkomstegenererende departemente volgens die hoeveelheid dienste wat onderskeidelik in die inkomste-departemente gebruik word. Die direkte metode is die maklikste van die vier metodes om te gebruik, want dit vereis die minste data en die minste berekeninge. Hierdie metode ignoreer enige dienste wat deur een diensdepartment aan ŉ diensdepartement gelewer word en geen kostes word dus van een diensdepartement na ŉ ander toegedeel nie.

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 135

CAC105 Koste Rekeningkunde  Basis van toekenning Die kostebestuurder bereken die persentasie dienste wat ŉ diensdepartment aan al die inkomstegenererende departemente lewer. Gevolglik moet hierdie persentasies saam gelyk wees aan 100%.  Toekenning van koste Die koste word dan op grond van die persentasies aan die inkomstegenererende departemente toegeken Die volgorde waarin koste aan die diensdepartemente toegeken word, het geen invloed op die bedrae wat aan die inkomste-departemente toegeken word nie. Die direkte metode verskaf akkurate kostedata indien diensdepartemente slegs dienste verskaf aan inkomste-departemente. Wanneer ŉ diensdepartement egter ook dienste verskaf aan ander diensdepartemente is hierdie metode nie doeltreffend nie, omdat dit nie ander diensdepartemente in ag neem nie. 5.6.4

Aftrapmetode (Step-down method)

Die aftrapmetode erken sommige van die dienste wat diensdepartemente aan ander diensdepartemente lewer. Die doel van hierdie metode is om alle koste van die diensdepartement toe te deel. Die orde van toekenning aan ander diensdepartemente kan die bedrag beïnvloed wat aan inkomste-departemente toegedeel word. In hierdie metode word die koste van die diensdepartement wat die meeste dienste aan al die ander diens- en inkomstegenererende departemente lewer, eerste toegedeel. Dan word hierdie diensdepartement gesluit en geen verdere koste aan hierdie departement toegedeel nie. Die proses “trap dan af” na die diensdepartement wat die tweede meeste dienste aan al die ander diens- en inkomstegenererende departemente lewer, en dieselfde proses word gevolg. Die aftrapmetode word algemeen gebruik en is ŉ maklike metode om kostes te bereken. Die gedeeltelike erkenning van dienste wat aan ander diensdepartemente gelewer word, kan soms tot ongeldige resultate lei. 5.6.5

Dubbeltoedelingsmetode (Double-apportionment method)

In hierdie metode word die koste van die diensdepartement wat die meeste dienste aan al die ander diens- en inkomstegenererende departemente lewer, eerste toegedeel. In teenstelling met die aftrapmetode bly hierdie departement oop vir daaropvolgende verdelings vanaf ander diensdepartemente. Die dubbeltoedelingsmetode erken die dienste wat tydens die eerste toekenning wat deur die diensdepartement aan al die ander

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 136

CAC105 Koste Rekeningkunde diensdepartemente gemaak is. Na die eerste rondte toekennings van die koste van al die diensdepartemente, kan daar nog steeds koste in die diensdepartement oor wees. ŉ Tweede rondte toedelings word dan gedoen om die oorblywende kostes in die diensdepartemente, na die eerste toekenning, na diens- en inkomstegenererende departemente toe te deel. Die orde waarvolgens departemente gesluit word, kan die bedrae wat aan inkomstedepartemente toegedeel word, beïnvloed. Hierdie metode is meer kompleks as die voriges. 5.6.6

Wedersydse metode (Reciprocal method)

Die wedersydse metode word ook soms die vergelykingsmetode of lineêre-algebraïese metode genoem. Die wedersydse metode maak van gelyktydige vergelykings gebruik om die koste gelyktydig aan al die diens- en inkomstegenererende departemente toe te deel. Die wedersydse metode word algemeen as die teoreties meer doeltreffende toekenningsmetode aanvaar, omdat dit die enigste metode is wat alle dienskoste erken wat ŉ diensdepartement voorsien aan en ontvang van ander diensdepartemente. Hierdie is die mees akkurate, maar ook die ingewikkeldste metode om te gebruik. 5.7

Begrotingsprosedures vir ŉ diensorganisasie

ŉ Begroting is ŉ plan uitgedruk in Randbedrae, wat as ŉ padkaart vir die uitvoering van ŉ onderneming se doelwitte, strategieë en aannames gebruik word. ŉ Onderneming stel ŉ meester-/oorhoofse begroting of winsplan vir die komende jaar op. Die meester-/oorhoofse begroting sluit ŉ geprojekteerde Inkomstestaat en Balansstaat in. Die meester-/oorhoofse begroting bevat ook kleiner begrotings soos ŉ inkomstebegroting, dienstebegroting, begroting vir bemarking, administratiewe begroting en departementele begrotings. Daarbenewens is daar ook ŉ kontantbegroting en ŉ kapitale-uitgawes-begroting. Dit is algemeen dat begrotings voorberei word vir die volgende boekjaar en gedetailleerd saamgestel word op ŉ kwartaallikse of maandelikse basis. Dit is ook tipies dat die jaarlikse begroting nie verander word sodra die werklike jaar begin nie. Doeltreffende bestuurders besef dat ŉ begroting ŉ riglyn is en nie so rigied toegepas moet wees dat dit optrede en verandering verhoed nie. In buitengewone omstandighede kan die jaarlikse begroting hersien word, maar slegs wanneer die sake-omgewing radikaal verander het. 5.7.1

ŉ Begroting in perspektief

Die filosofie agter ŉ begroting kan met die volgende voorbeeld verduidelik word:

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 137

CAC105 Koste Rekeningkunde In ŉ akademiese departement van ŉ universiteit, sal die studente se vraag na akademiese dienste die volgende bepaal: •

Die aantal fakulteite en personeel wat nodig is om akademiese dienste te lewer.

•

Die kursusse wat aangebied word.

•

Die klaskamer- en laboratoriumfasiliteite wat nodig is.

(http://www.capetown.travel/images/uploads/UCTrichiesoft.jpg) ŉ Akademiese departement se begroting kan befondsing vir onbeperkte gebruik, byvoorbeeld onderrig, sowel as vir beperkte gebruik, byvoorbeeld toekennings, kontrakte en studiebeurse, insluit. Hulpbronne verkry vanaf ŉ skenker of ŉ eksterne agentskap is gewoonlik beperk tot die gebruik vir ŉ spesifieke doel. ŉ Akademiese departement skep en bestuur ŉ operasionele begroting, wat die departement se bloudruk vir onderrig, navorsing en openbare diens is. ŉ Departement met spesiale fasiliteits- of toerustingsbehoeftes kan gevra word om hul hulpbronbehoeftes in die bedryfsbegroting van die kampus se kapitale begroting aan te dui. ŉ Kapitale begroting sluit die hulpbronplanne vir die bou of opknap van fasiliteite, die koop van toerusting of die verbetering van die kampus infrastruktuur in. Gedurende die jaar is die begroting ŉ hulpmiddel om die gebruik van hulpbronne te monitor en te beheer. Deur die werklike resultate met die begroting te vergelyk, kan aanpassings gemaak word as dit nodig is. Die begroting dien ook as grondslag vir die volgende jaar se

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 138

CAC105 Koste Rekeningkunde begroting en is ŉ waardevolle hulpmiddel vir die evaluering van die akkuraatheid van beplanningsaannames. 5.7.2

Komponente van ŉ meester-/oorhoofse begroting

ŉ Meester-/oorhoofse begroting word saamgestel uit verskeie kleiner begrotings. Talle ondernemings en ander diensorganisasies, soos munisipaliteite, maak staat op meester/oorhoofse begrotings. Die volgende is die komponente van ŉ meester-/oorhoofse begroting:

Kontant

Uitgawes

Verkope van dienste

Meesterbegroting Produksie

Arbeid

Bykomende begroting

Figuur 4.3: Komponente van ŉ meester-/oorhoofse begroting (Outeur, 2011)

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 139

CAC105 Koste Rekeningkunde  Kontant Op die mees primêre vlak is ŉ meester-/oorhoofse begroting bloot ŉ manier om die geld wat in die onderneming inkom, met die geld wat uitgaan, te balanseer. Die eerste stuk van hierdie legkaart is kontantvloei. By die meeste ondernemings kan kontant uit verskeie bronne, byvoorbeeld verkope, dienste gelewer, beleggingsinkomste, ensovoorts, verkry word.  Uitgawes Kontantvloei word beïnvloed deur kontantuitbetalings in die vorm van uitgawes. Tipiese uitgawes vir ŉ diensonderneming sluit die huur, elektrisiteit, lenings, koste van arbeid, materiaal, administratiewe dienste en bemarking in. ŉ Onderneming kan die beskikbare kontant bepaal deur die kontantbetalings van die kontantontvangste af te trek.  Verkope van dienste Naas die inkomste-en-uitgawes-begroting, is ŉ verkoopsbegroting ’n volgende belangrike komponent van ŉ onderneming se meester-/oorhoofse begroting. ŉ Goed-saamgestelde verkoopsbegroting kan ŉ akkurate beraming van toekomstige inkomste gee, wat nuttig is wanneer besluite oor aankope en produksie geneem moet word. Die verkoopsbegroting verskil van die kontantbegroting, deurdat dit hier gaan oor voorspellings en nie werklike syfers nie. Vooruitskattings van verkope word gebaseer op ŉ kombinasie van die verlede se verkoopsgetalle en -patrone, huidige en voorspelde ekonomiese toestande, die markgedrag en die tydsberekening van kontantinsameling.  Produksie ŉ Produksiebegroting is ŉ plan vir produksie gedurende ŉ tydperk, byvoorbeeld jaarliks of kwartaalliks. ŉ Basiese produksiebegroting sluit die volgende in: die waarde van die huidige voorraad, die aantal eenhede wat die onderneming verwag om te verkoop (op grond van die verkoopsbegroting) en die aantal eenhede wat die onderneming as voorraad wil oordra na die volgende tydperk. As ŉ onderneming ŉ diens, eerder as ŉ produk lewer, kan die begroting gebaseer word op kliënte wat bedien word, in plaas van die eenhede wat vervaardig word. Uiteindelik kan die produksiebegroting gebruik word om arbeids- en materiaalbegrotings te skep.  Arbeid Alle ondernemings benodig arbeid, maar hoeveel benodig word, hang van die produksievlakke, aard van die dienste en kontant beskikbaar vir lone, af. ŉ Eenvoudige vervaardiging-arbeidsbegroting word geskep deur die aantal eenhede wat vervaardig gaan

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 140

CAC105 Koste Rekeningkunde word te vermenigvuldig met die hoeveelheid tyd nodig om een eenheid te maak. Die totale tyd wat benodig word om die eenhede te vervaardig word dan vermenigvuldig met die gemiddelde uurlikse loon om die finale arbeidskoste te bepaal.  Bykomende begrotings Bykomende begrotings kan materiaal, administratiewe koste, oorhoofse, bemarkings- en kapitale bestedingsbegrotings insluit, afhangende van die aard van die onderneming se bedrywighede. Elkeen van hierdie begrotings kan gemaak word vanuit die kleiner begrotings. Oor die algemeen bepaal die kompleksiteit van die onderneming se bedrywighede hoeveel begrotings benodig sal word om die nodige finansiële besluite te neem. (Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/list_7782992_major-components-masterbudget.html#ixzz1JHkfI9p4) 5.7.3

Hoe om ŉ begroting voor te berei en te beplan

Die beplanning van ŉ begroting is belangrik vir die voortgesette sukses van enige onderneming. ŉ Begroting stel bestuurders in staat om hulpbronne doeltreffend te bestuur. Dit is belangrik om die korrekte stappe tydens die voorbereiding van begrotings te volg. Hierdie stappe is soos volg:  Stap een: Voorbereiding van die verkoopsbegroting Die verkoopsbegroting sal saamgestel word met behulp van die vorige jaar se inligting, tesame met verskeie voorspellingsaannames. Die verkoopsbegroting sal gebruik word om inkomste te beplan en is die bousteen van die korporatiewe begroting.  Stap twee: Voorbereiding van die produksiebegroting Die produksiebegroting sal die bestuur in staat stel om te bepaal wat vervaardig moet word en wanneer. Seisoenale kwessies, huidige voorraadvlakke, personeel en ander hulpbronne sal ŉ invloed hê op die produksiebegroting.  Stap drie: Voorbereiding van die aankopebegroting Die produksiebegroting verskaf inligting oor watter dienste gelewer moet word en gee dus ŉ aanduiding van die nodige aankope wat gedoen moet word om hierdie dienste te kan lewer. Huidige voorraadvlakke, koopafslag en seisoenale kwessies het ŉ invloed op die aankopebegroting.

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 141

CAC105 Koste Rekeningkunde  Stap vier: Voorbereiding van die operasionele begroting Hierdie afdeling bestaan uit direkte arbeidskoste en alle koste wat noodsaaklik is om die fasiliteite te bedryf. Bedryfskoste sal hoër wees in hoë produksiemaande en laer in lae produksiemaande in diensondernemings.  Stap vyf: Voorbereiding van die verkoops-, algemene en administratieweuitgawes-begroting Hierdie deel van die begroting neem alles in ag wat nie betrokke is by die vervaardiging van die produk nie. Bemarking, menslike hulpbronne, regsdepartemente en finansiële departemente is voorbeelde van wat ingesluit word in die verkoops-, algemene en administratiewe-uitgawes-gedeelte van die begroting. Deur die verskillende begrotings saam te voeg (soos uiteengesit in die stappe hierbo), word die meester-/oorhoofse korporatiewe begroting geskep. Die bestuur gebruik die begroting om korporatiewe prestasie dwarsdeur die jaar te evalueer. (Aangepas vanuit: http://www.ehow.com/how_5196712_plan-corporatebudget.html#ixzz1JHj6gz8k) 5.7.4

ŉ Voorbeeld van ŉ begroting

Die volgende voorbeeld toon sommige van die gemeenskaplike elemente van ŉ begroting. Voorbeeld 4.1 Onderneming Puik Begroting 1 Januarie tot 31 Desember xxxx Kategorie

Werklik

Begroot

Verskil

Inkomste Netto verkope (dienste gelewer)

385,400

300,000

85,400

Voorraad op 1 Januarie

160,000

Aankope

120,000

90,000

30,000

2,500

2,000

500

282,500

252,000

30,500

Koste van goedere in die lewering van dienste

Vragkoste Totaal

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 142

CAC105 Koste Rekeningkunde

Minus voorraad op 31 Desember

100,000

120,000

(20,000)

Koste van goedere gebruik

182,500

132,000

50,500

Bruto wins

202,900

168,000

34,900

500

700

(200)

203,400

168,700

34,700

68,250

45,000

23,250

5,800

4,500

1,300

23,000

Kantoorvoorraad

2,250

3,000

(750)

Versekering

3,900

Advertensies

8,650

9,000

(350)

Telefoon

2,700

2,300

400

Reiskoste

2,550

2,000

550

Subskripsies

1,100

1,000

100

Rente betaal

2,140

2,500

(360)

Onderhoud

1,250

1,000

250

Lisensies

11,700

10,000

1,700

Totale uitgawes

133,290

107,200

26,090

R70,110

R61,500

R8,610

Rente inkomste Totale inkomste Uitgawes Salarisse (om dienste te lewer) Diverse items Huur

Netto inkomste

Bogenoemde voorbeeld toon aan dat ŉ diensonderneming (byvoorbeeld ŉ loodgieteronderneming) bykans dieselfde kostes het as ŉ vervaardigingsorganisasie. Arbeid is ŉ belangrike komponent, maar daar word ook fisiese produkte benodig om die diens te lewer. Die inkomste bestaan dan uit die diens wat gelewer word. 5.7.5

Nuttige wenke by die voorbereiding van ŉ begroting

Die volgende is nuttige wenke en vrae wat gevra kan word by die voorbereiding van ŉ begroting:

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 143

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Vergelyk Hoe vergelyk die nuwe begroting teen die staat van inkomste en uitgawes vir die vorige jaar?

•

Doelwitte en doelstellings Kan die begroting in die praktyk toegepas word? Is die doelwitte realisties?

•

Inkomste Kan die departement/onderneming inkomste genereer? Is dit behoorlik bereken? Is dit realisties?

•

Kosteberekening Is daar genoeg besonderhede vir kosteberekening? Is die syfers redelik? Is die syfers onder die regte opskrifte? Is iets uitgelaat?

•

Salarisse Is nuwe personeel se salarisse op die regte tyd ingesluit? Is daar begroot vir belasting en ander betalings soos Werkloosheidsversekeringsfonds, ensovoorts?

•

Oorlegpleging Het al die personeel in die onderneming wat verantwoordelik is vir die bestuur van die hulpbronne, die begroting hersien? Verstaan die personeel die inhoud daarvan en weet hulle wat verwag word?

•

Befondsing Is daar oorweeg hoe die begroting befonds word? Is dit realisties? Is die risiko's tot ŉ minimum beperk? Wat is die tydsberekeningsimplikasies?

•

Monitering / Beheer Hoe gaan daar toesig gehou word en hoe gaan die begroting beheer word gedurende die periode? Wat staan die bestuur te doen as daar iets verkeerds gaan?

•

Volhoubaarheid Is die langtermynbestaan van die onderneming oorweeg? Is dit weerspieël in die begroting? Praktiese oefening 4.2

1. Doen verdere navorsing oor ander nuttige wenke by die opstel van begrotings. 2. Lys ten minste vyf sulke wenke.

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 144

CAC105 Koste Rekeningkunde Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening in ŉ diensonderneming

5.8

Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening (AGK) gaan oor die bestuur van koste – die vermindering en beheer van koste. AGK word gewoonlik in die vervaardigingsindustrie gebruik, maar AGK kan ook in diensomgewings gebruik word. Verskillende tipes dienste gebruik verskillende hoeveelhede van hulpbronne in die lewering van die dienste, aangesien alle dienste nie ewe arbeidsintensief is nie. Die vlakke van mededinging en regulering in ŉ diensomgewing beïnvloed die kostestelsel. Meer mededingende markte vereis meer gesofistikeerde stelsels, waarvan AGK ŉ voorbeeld is. Diensondernemings stel al hoe meer belang in akkurate kosteberekening, ten einde langtermyn strategiese besluite, sowel as dag-tot-dag bedryfsbesluite te neem. Akkurate koste is nodig om besluite te kan neem oor produk(dienste)prys, personeel en hulpbrontoewysing. Akkurate koste, saam met die hoeveelheid en patrone van hulpbronverbruik, stel bestuurders in staat om die korrekte prys vir dienste te bepaal. Dit is egter moeilik om AGK in diensonderneming te implementeer, omdat werknemers dikwels op verskeie projekte gedurende ŉ dag kan werk. Dit maak dit moeilik om die hulpbronne wat gebruik word te identifiseer. 5.8.1

AGK in diensondernemings

In die verlede het diensondernemings probleme gehad met koste rekeningkundige stelsels, omdat modellering vir die stelsels gebaseer was op dít wat in die vervaardigingsindustrie gebruik word. Die probleme met hierdie stelsels is dat die vervaardigingsondernemings klem plaas op die waardering van voorraad, wat diensondernemings nie het nie, en gebruik maak van standaardkosteberekenings vir direkte materiaal en arbeid. Direkte materiale en direkte arbeidskoste is nie so belangrik in diensondernemings nie en dit is moeilik om standaardkoste in daardie areas te bereken. Vir diensondernemings is die volgende dan belangrik: •

Watter dienste is winsgewend?

•

Watter dienste moet beklemtoon word?

•

Tendense in die winsgewendheid van dienste oor ŉ periode van tyd.

•

Koste van diens gelewer as ŉ basis vir die bepaling van pryse.

Dit beteken dat kosteberekening in die dienstesektor toekomsgerig moet wees en AGK kan ŉ hulpmiddel wees vir so ŉ ontleding.

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 145

CAC105 Koste Rekeningkunde 5.8.2

Finansiële dienste

Soos die omgewing meer mededingend geraak het, het kosteberekening in die bankwese al hoe belangriker geword. Bankkoste word nie deur die aantal kliënte bepaal nie, maar eerder deur die aantal transaksies wat verwerk word. ŉ Tradisionele volumegebaseerde kosteberekeningstelsel is dus onvanpas in hierdie geval. Banke beweeg meer na ŉ konsep waar ŉ verbruiker slegs vir die diens wat aan hom/haar gelewer word, betaal. Om dit te kan doen, moet banke ŉ akkurate beeld van die koste van dienste hê. Die volgende is voorbeelde van die dienste wat deur ŉ bank gelewer word: •

Algemene bankdienste

•

Die aanvaarding van deposito’s

•

Verskaffing van kontant op aanvraag

•

Boedeldienste

•

Elektroniese bankdienste

•

Buitelandse valutadienste

Die volgende verduidelik hoe banke AGK kan implementeer: •

Verdeel die bank in winssentrums.

•

Stel ŉ lys saam van produkte/dienste wat met elke winssentrum gepaardgaan, asook ŉ lys van produkverwante en nie-produkverwante aktiwiteite.

•

Verdeel die nie-produkverwante aktiwiteite in aktiwiteite met departementspesifieke betekenis en aktiwiteite met ondernemingswye betekenis.

•

Versprei nou die nie-produkverwante aktiwiteite tussen die produkte wat deur daardie departement hanteer word.

5.8.3

Gesondheidsorg

Voorsieners van gesondheidsorg verhoog gewoonlik die pryse van dienste om inkomste en winsgewendheid te verhoog. Ten einde winsgewendheid te verbeter, is voorsieners van gesondheidsorg afhanklik van akkurate koste-inligting. Akkurate koste-inligting oor die volgende is noodsaaklik om dienste effektief te kan bestuur: •

Die koste van dienslewering per gesondheidsorg aktiwiteit/situasie.

•

Akkurate toekenning van administratiewe koste aan dienste gelewer.

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 146

CAC105 Koste Rekeningkunde •

ŉ Vergelyking van die koste en koste-oorsake oor ŉ tydperk en redes vir koste.

•

Inligting met betrekking tot die koste van verskillende aktiwiteite.

Al hierdie inligting is beskikbaar in ŉ AGK-stelsel. ŉ AGK-stelsel hou die volgende voordele vir voorsieners van gesondheidsorg in: •

Die hospitaal verbeter hul totale koste rekeningkundige stelsels.

•

Die stelsel onderskei tussen veranderlike en vaste koste.

•

Die stelsel identifiseer faktore wat die koste veroorsaak, die maniere waarop hierdie faktore beheer kan word, en herdefinieer departemente as wins- of kostesentrums.

•

Die rekeningkundige stelsel ondersteun die herstrukturering van die administratiewe stelsels, wat gewoonlik oor tradisionele funksionele lyne gaan.

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ gesondheidsorgrekening wat die besonderhede gee van die dienste wat aan die pasiënt gelewer is:

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 147

CAC105 Koste Rekeningkunde

Figuur 4.4: Voorbeeld van ŉ gesondheidsorgrekening (http://www.aafp.org/fpm/2004/0300/fpm20040300p31-uf2.gif) 5.8.4

Ander diensondernemings

AGK kan ook toegepas word in diensondernemings buiten dié wat hierbo beskryf is. Dit het toenemend belangrik geword vir ondernemings waarvan die markte steeds meer mededingend word. Aangesien AGK hoofsaaklik oor kostebestuur gaan, stel die gebruik daarvan ondernemings in staat om koste te verminder en te beheer. Sodoende kan die regte besluite rakende prysvasstelling, asook besluite om winsgewendheid te verhoog, geneem word. (Aangepas vanuit: http://maaw.info/ArticleSummaries/ArtSumRuhlHartman98.htm)

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 148

CAC105 Koste Rekeningkunde 5.9

Voorbereiding van ŉ kostestaat in diensondernemings

Die kostestaat is die staat wat die verskillende komponente van die totale koste van ŉ diens aantoon. Dit klassifiseer en ontleed die komponente van die koste van ŉ diens. Vorige tydperke se data word vir vergelykingsdoeleindes in die kostestaat gegee. Dit toon die per eenheidkoste, asook die totale koste aan. Die verkoopsprys word vasgestel met behulp van die kostestaat. 5.9.1

Die basis van voorbereiding

ŉ Kostestaat word op die volgende basis voorberei:  Historiese koste ŉ Historiese kostestaat word voorberei op die basis van die werklike koste aangegaan. ŉ Opsomming van die koste word gemaak nadat die kostes aangegaan is.  Beraamde koste ŉ Beraamde kostestaat word voorberei op die basis van die beraamde koste. ’n Inkomstestaat wat voor die aanvang van produksie voorberei word, word die beraamde kostestaat genoem. Hierdie kostestaat is nuttig in die beraming van die tenderprys vir ŉ aktiwiteit of ŉ kontrak. 5.9.2

Belangrikheid van ŉ kostestaat

Die belangrikheid van ŉ kostestaat is soos volg:  Koste vasstelling Die hoofdoel van die kostestaat is om die koste van ŉ diens vas te stel nadat die betrokke koste reeds aangegaan is. Dit help ook om die werklike koste of beraamde koste van ŉ taak te bepaal.  Verkoopsprys vasstelling Vir die vasstelling van die verkoopsprys van ŉ produk of diens is dit noodsaaklik om die kostestaat voor te berei. Dit help met die vasstelling van die verkoopprys van ŉ produk of diens deurdat dit volledige koste-inligting verskaf.  Help met kostebeheer Ten einde die koste van ŉ diens te beheer, is dit nodig om vir elke produksie-eenheid (diens) ŉ kostestaat voor te berei. Die beraamde kostestaat help met die beheer van materiaalkoste, arbeidskoste en oorhoofse koste/bokoste in elke fase van die diens wat gelewer word.

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 149

CAC105 Koste Rekeningkunde  Fasiliteer bestuursbesluite Die kostestaat help bestuur om belangrike besluite te neem, onder andere of sekere dienste self gedoen of uitgekontrakteer moet word. 5.9.3

Komponente van totale koste

Die komponente van totale koste is soos volg:

Direkte of primêre koste

Fabriek oorhoofse koste

Totale koste

Figuur 4.6: Komponent van totale koste (Outeur, 2011)  Direkte of primêre koste Direkte of primêre koste bestaan uit direkte materiaalkoste, direkte arbeidskoste en direkte uitgawes. Direkte koste verteenwoordig dus die totale koste van materiaal verbruik, produksielone en direkte uitgawes. Dit staan ook bekend as die basiese koste van ŉ produk.

Primêre koste

Direkte materiaalkoste

Direkte arbeidskoste +

Direkte materiaal beteken die koste van materiaal gebruik of wat verbruik word in die lewering van ŉ diens. Dit is nie nodig dat al die materiaal wat gekoop is in ŉ bepaalde tydperk gebruik word in die produksieproses nie. Daar is gewoonlik ŉ voorraad van materiaal by die opening en sluiting van die tydperk. Daarom is dit noodsaaklik dat die koste van die openings- en sluitingsvoorraad van die materiaal aangepas word by die materiaal wat aangekoop word. Die koste word soos volg bereken:

Materiaalverbruik

Materiaal aangekoop

Openingsvoorraad +

van materiaal

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Eindvoorraad van materiaal

Bladsy 150

CAC105 Koste Rekeningkunde  Fabriekskoste/Vervaardigingskoste Bykomend tot die direkte koste is fabriek oorhoofse koste. Fabriek oorhoofse koste bestaan uit die koste van indirekte materiaal, indirekte lone en indirekte uitgawes aangegaan in die lewering van dienste, soos byvoorbeeld die huur van kantoorspasie.

Fabriekskoste

Primêre/Direkte koste

Fabriek oorhoofse koste +

5.9.4

Voorbereiding van die kostestaat

Die verskillende komponente van koste soos hierbo uiteengesit, word aangebied in die vorm van ŉ kostestaat. So ŉ kostestaat bestaan uit direkte koste, arbeidskoste, koste van die lewering van dienste, die koste van dienste verkoop, totale koste, ensovoorts. Die voorbereiding van ŉ kostestaat word met die hulp van die volgende voorbeeld belig: Voorbeeld 4.3a Inligting beskikbaar om kostestaat voor te berei vir die tydperk geëindig op 31 Maart 2006. •

Openingsvoorraad: Grondstowwe/Materiaal

R12,500

•

Aankope van grondstowwe

R136,000

•

Eindvoorraad: Grondstowwe/Materiaal

R8,500

•

Direkte lone

R54,000

•

Direkte uitgawes

R12,000

•

Fabriek oorhoofse koste

100% van die direkte lone

•

Kantoor en administratiewe oorhoofse koste

20% van die fabriekskoste

•

Verkope en verspreidingskoste

R26,000

•

Koste van die aanvangsvoorraad van voltooide goedere

R12,000

•

Koste van die eindvoorraad van voltooide goedere

R15,000

•

Wins op koste van 20%

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 151

CAC105 Koste Rekeningkunde

Voorbeeld 4.3b Kostestaat gebaseer op bogemelde inligting Direkte materiaal: Materiaal verbruik Openingsvoorraad: Grondstowwe/Materiaal Plus: Aankope van grondstowwe Min: Eindvoorraad: Grondstowwe/Materiaal

12,500 136,000 (8,500)

140,000

Direkte lone

54,000

Direkte uitgawes

12,000

Direkte/Primêre koste Fabriek oorhoofse koste: 100% van die direkte lone Fabriekskoste

206,000 54,000 260,000

Kantoor en administratiewe oorhoofse koste 20% van die arbeidskoste (260,000 × 20/100) Totale koste van produksie Plus: Openingsvoorraad van voltooide goedere Koste van goedere beskikbaar vir verkoop Min: Eindvoorraad van voltooide goedere Koste van goedere verkoop Verkope en verspreidingskoste Totale koste = koste van goedere/dienste Wins (20% op kosprys, d.w.s. 335,000 × 20/100) Verkope

52,000 312,000 12,000 324,000 15,000 309,000 26,000 335,000 67,000 402,000

(Aangepas vanuit: http://www.nos.org/srsec320newE/320EL29a.pdf. Hierdie is ŉ baie waardevolle webtuiste met inligting oor die voorbereiding van ŉ kostestaat.)

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 152

CAC105 Koste Rekeningkunde 5.10 Samevatting Dienste-kosteberekening behels die berekening van die operasionele koste wat in alle ondernemings voorkom wat dienste lewer in plaas van goedere vervaardig. Om die prys van elke diens te bereken, is dit nodig om al die uitgawes in verband met die diens te versamel. Dienste-kosteberekening het toenemend belangrik geword vir ondernemings in markte wat voortdurend meer mededingend raak. Dienste-kosteberekening handel oor kostebestuur en stel die onderneming in staat om beheer oor koste uit te oefen en om ander koste-besluite te neem. Sodoende kan winsgewendheid verhoog word. 5.11 Selfevaluering Aktiwiteit 5 Tariefvasstelling vir hospitaaldienste, deur van kosteberekening gebruik te maak Tariefvasstelling is die prys vir dienste gelewer teen ŉ vaste standaardformaat – dus, die waarde, die koste per eenheid van enige diens wat gelewer word. Hospitaaltariewe moet vasgestel word deur ŉ gedetailleerde studie te maak van al die koste daaraan verbonde. Hospitaaltariewe moet finansieel gesond en lewensvatbaar wees en moet gebaseer wees op die koste van die diensverskaffing. Die koste moet direkte en indirekte koste insluit, plus ŉ gepaste voorsiening vir waardevermindering van bates. Tariefvasstelling moet verband hou met die koste van insette soos arbeid, voorrade, ander oorhoofse uitgawes en kapitale koste van die toerusting en infrastruktuur. Kosteberekening word al hoe meer erken as noodsaaklik vir die doeltreffende bestuur van ŉ hospitaal. Dit stel die hospitaaladministrasie in staat om die werklike koste van die bedryf van elke afdeling, departement of diens te bepaal. Dit meet ook die prestasie van die verskillende afdelings van die hospitaal. 1) Daar is sekere bates (van kapitale aard) in ŉ hospitaal nodig om dienste te lewer. Die geboue is een so ŉ tipe bate. Maak ŉ lys van nog, ten minste drie, sulke tipe bates. 2) Afgesien van die bedrag bestee aan die verkryging van kapitale bates in die hospitaal, is daar sekere herhalende bedryfsuitgawes wat noodsaaklik is vir die doeltreffende funksionering van ŉ hospitaal. Die onderhoudskoste is een so ŉ tipe bedryfsuitgawe. Maak ŉ lys van nog, ten minste drie, sulke tipe bedryfsuitgawes. 3) Die tariefstruktuur word ook beïnvloed deur die salarisse en lone wat betaal word aan mediese, paramediese en nie-mediese personeel van die hospitaal. Hoekom is die salarisse en lone so ŉ belangrike kostefaktor?

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 153

CAC105 Koste Rekeningkunde 4) In sommige hospitale word een tarief gehef vir die verskillende tipes akkommodasie wat beskikbaar is vir pasiënte. In ander hospitale is die saaltarief die laagste en die tariewe vir private kamers heelwat hoër. Wat is die kostevoordeel wat hierdie verskillende tariewe vir ŉ pasiënt kan inhou?

STUDIE-EENHEID 5: KOSTE REKENINGKUNDE IN DIENSONDERNEMINGS

Bladsy 154

CAC105 Koste Rekeningkunde WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS Afrikaans

Engels

Absorpsiekoste

Absorption cost

Begroting

Budget

Besluit

Decision

Besluitneming

Decision making

Kontribusiemarge

Contribution margin

Bykomende begroting

Additional budget

Departementele koste van

Departmental cost of production report

produksieverslag Diens

Service

Diensproduk

Product services

Direkte arbeid

Direct labor

Direkte materiale

Direct materials

Eksterne verslagdoening

External reporting

Finansiële rekeningkundige

Financial accountant

Gedeeltelike standaardkoste-metode

Partial standard cost method

Gehalte van dienste

Quality of service

Gunstige afwyking

Positive deviation

Interne verslagdoening

Internal reporting

Korporatiewe finansiële

Corporate financial reporting

verslagdoening Koste Rekeningkunde

Cost accounting

Kostesentrum

Cost center

Kosteberekening

Costing

Koste-volume-winsanalise

Cost-volume-profit analysis

Koste-voordeel ontleding

Cost-benefit analysis

Meesterbegroting/Oorhoofse begroting

Master budget

Bladsy 155

CAC105 Koste Rekeningkunde Oordragskoste

Transfer fees

Oorhoofse koste

Overheads

Produksiebegroting

Production budget

Proseskostestelsel

Process cost system

Proseskosteberekening

Process costing

Relevante koste

Relevant costs

Standaard

Standard

Standaardbegrotings

Standard budgets

Standaardkoste

Standard cost

Vaste koste

Fixed costs

Veiligheidsmarge

Margin of safety

Veranderlike begrotings

Flexible budgets

Veranderlike koste

Variable costs

Verkope vooruitskattings

Sales forecasts

Verslagdoening

Reporting

Volledige standaardkoste-metode

Full standard cost method

Voorrade

Stock / Inventory

Werk-in-proses-inventaris

Work in process inventories

ÂŠakademia (MSW)

Bladsy 156

CAC105 Koste Rekeningkunde BRONNELYS •

http://bizcovering.com/business/eight-components-of-integrated-servicemanagement/#ixzz1JCkGJ9YY

•

http://beyondlean.files.wordpress.com/2011/03/reinforced-plastic-inventory.jpg

•

http://4.bp.blogspot.com/life-lessons-flowchart.png

•

http://www.buzzle.com/articles/6-steps-to-decision-making-process.html

•

http://www.cambus.com.tw/stuff/en/factory1-1.jpg

•

http://www.caradvice.com.au/wpcontent/uploads/2009/02/bmw_production_plant_067.jpg

•

http://classof1.com/homework_answers/cost_accounting/external_reporting/

•

http://www.eskom.co.za

•

http://trashmenagerie.com/images/TheCrookedClef/garbage%20can.jpg

•

http://www.spur.co.za

•

http://wimpy.co.za

•

http://telkom.co.za

•

http://nedbank.co.za

•

http://www.scribemedia.org/wp-content/uploads/2007/10/waste-managementlogo.jpg

•

http://1.bp.blogspot.com/.jpg

•

http://images.yodibujo.es/_uploads/membres/articles/20081250/ja75k_inside_hospita l_room.jpg

•

http://classes.bus.oregonstate.edu/spring07/ba422/Management%20Accounting%20Chapter%2010.htm

•

http://cnx.org/content/m31266/latest/graphics1.png

•

http://www.denaploy-manuals.com/_Images/Denaployv3/SiteManagerCartoon.gif

•

http://englishrussia.com/images/mig_factory/1.jpg

•

http://ezinearticles.com/?What-is-Cost-Accounting?&id=708992

•

http://EzineArticles.com/516791

Bladsy 157

CAC105 Koste Rekeningkunde •

http://EzineArticles.com/5409133

•

http://findarticles.com/p/articles/mi_m3257/is_12_52/ai_53450269/pg_6/?tag=content ;col1

•

http://free.woodworking-plans.org/images/nails-screws.jpg

•

http://healeylibrary.wikispaces.com/file/view/financial.jpg/34615091/financial.jpg

•

http://hubpages.com/hub/The-Importance-of-Standard-Costing

•

http://hubpages.com/hub/Uses-of-cost-accounting

•

http://i.telegraph.co.uk/multimedia/archive/01376/railway-sleeper_1376459i.jpg

•

http://i392.photobucket.com/albums/pp3/tatumwins/GroupDecisionMaking.jpg

•

http://icestories.exploratorium.edu/dispatches/wpcontent/uploads/2008/05/pollution_courtesy_nps.jpg

•

http://img.alibaba.com/img/pb/686/573/206/1216114755134_hz_myalibaba_web7_10 16.jpg

•

http://industry.flexiblelearning.net.au/demo_ssa/images/sample_receipt.gif

•

http://lee.org/blog/wp-content/uploads/2010/01/First-Street-Bread-Flour-front.jpg

•

http://maaw.info/ArticleSummaries/ArtSumRuhlHartman98.htm

•

http://maaw.info/images/PureHistoricalCosting.gif

•

http://managementconsultingcourses.com/Lesson05ManagerialDecisionMaking.pdf

•

http://newsimg.bbc.co.uk/media/images/42313000/jpg/_42313202_graph.jpg

•

http://questtocce.files.wordpress.com/2010/05/variable-budget1.jpg

•

http://simplestudies.com/overhead-costs-in-standard-costing.html/page/7

•

http://timoelliott.com/blog/WindowsLiveWriter/IntestineBasedDecisionMaking_2C89/g ut%20feel_1.png

•

http://tutor2u.net/business/production/break_even.htm

•

http://wikieducator.org/images/thumb/9/9e/Figure_2b_Variable_Costs.png/350pxFigure_2b_Variable_Costs.png

•

http://www.aafp.org/fpm/2004/0300/fpm20040300p31-uf2.gif

•

http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/01Xpg02.html

Bladsy 158

CAC105 Koste Rekeningkunde •

http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/36Xpg01.html

•

http://www.accountingformanagement.com/assumptions_of_cvp_analysis.htm

•

http://www.accountingformanagement.com/product_flow.htm

•

http://www.accountingformanagement.com/cpr_dept2.htm

•

http://www.accountingformanagement.com/cpr_3rddept.htm

•

http://www.accountingformanagement.com/procedure_for_materials_labor_foh_proc ess_costing.htm

•

http://www.accountingformanagement.com/process_costing_system_case_study.htm

•

http://www.accountingformanagement.com/cost_of_production_report.htm

•

http://www.accountingformanagement.com/characteristics_of_process_costing_syste m.htm

•

http://www.accountingformanagement.com/variable_and_absorption_costing.htm

•

http://www.acenet.edu/resources/chairs/docs/Krawitz_what_isFMT.pdf

•

http://www.articlesbase.com/leadership-articles/managerial-decision-making1079437.html#ixzz1JxPuTrt9

•

http://www.banana.ch/accounting/eng/images/double_entry_01.png

•

http://www.bestesoft.com/imgbest/1/0/general_ledger_transactions.jpg

•

http://www.bplans.com/common/gifs/qa/bplans/salesbymonth-chart.gif

•

http://4.bp.blogspot.com/ethics.jpg

•

http://www.btrs.co.uk/images/products/no-8-time-card.jpg

•

http://www.businessplanhut.com/example-bank-charges-expense

•

http://www.buzzle.com/articles/basic-accounting-concepts-and-principles.html

•

http://www.buzzle.com/articles/types-of-decision-making.html

•

http://www.capetown.travel/images/uploads/UCTrichiesoft.jpg

•

http://www.charleshooper.net/blog/what-is-financial-reporting-and-who-usesfinancial-reports/

•

http://www.cost-accounting-info.com/cost-of-goods-sold.html

Bladsy 159

CAC105 Koste Rekeningkunde •

http://www.ehow.com/about_6173053_service-companydefinition.html#ixzz1JCLZgikI

•

http://www.ehow.com/about_7465457_definition-corporate-financialreporting.html#ixzz1K8uxmQfw

•

http://www.ehow.com/how_5166514_calculate-overhead-cost-perunit.html#ixzz1Hye7oUiD

•

http://www.ehow.com/how_2364529_calculate-direct-laborcost.html#ixzz1HyWvNZr1

•

http://www.ehow.com/how_5196712_plan-corporate-budget.html#ixzz1JHj6gz8k

•

http://www.ehow.com/list_6546067_types-management-accountinginformation.html#ixzz1HtBLsnu5

•

http://www.ehow.com/list_7782992_major-components-masterbudget.html#ixzz1JHkfI9p4

•

http://www.engineeredpartsinc.com/images/manufacturing.jpg

•

http://www.fao.org/docrep/w4343e/w4343e06.htm

•

http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm

•

http://www.globusz.com/ebooks/Costing/00000014.htm

•

http://www.investopedia.com/terms/c/cost-accounting.asp

•

http://www.med.govt.nz/upload/42400/measuring-compliance-costs-1.gif

•

http://www.michael-baker.com/home/images/control.jpg

•

http://www.middlecity.com/ch17.shtml

•

http://www.newventuretools.net/cba/cba_components.html

•

http://www.nordicaluminium.fi/img/linked/en/yritys/pg-alukaavio_x.gif

•

http://www.nos.org/srsec320newE/320EL29a.pdf

•

http://www.principlesofaccounting.com/ART/c21art/budgetedsales.PNG

•

http://www.referenceforbusiness.com/management/Comp-De/CostAccounting.html#ixzz1Hsy9U7rO

•

http://www.sewgratefulalways.com/Icons/Cost_Sheet_2-9-08.gif

•

http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/budget-example.html

Bladsy 160

CAC105 Koste Rekeningkunde •

http://www.starting-a-personal-training-business.com/image-files/budget3.gif

•

http://www.suite101.com/content/basic-cost-accounting-variance-analysis-a165381

•

http://www.suite101.com/content/process-costing-a52142#ixzz1IjqBXx1p

•

http://www.trackersuite.net/graphics/process_job_costing.gif

•

http://www.ucm.es/info/gsolfa/imagenes/orellana_Organic_and_Inorganic_Synthesis _Laboratory.jpg

•

http://www.uoit.ca/assets/Section~specific/Departments~And~Staff~/Learner~Suppor t~Centre/documents/Types_of_Reports.pdf

•

http://www.usenix.org/events/nsdi04/tech/full_papers/balazinska/balazinska_html/figu res/cost-graph.jpg

•

http://www.wisegeek.com/what-is-internal-reporting.htm

•

http://ylovephoto.com/fr/wp-content/uploads/2011/03/car_plant.jpg

Bladsy 161

CAC105 Koste Rekeningkunde SELFEVALUERINGSRIGLYNE Riglyne: Aktiwiteit 1 Jy is so pas aangestel as die Senior Kosterekenmeester van jou onderneming. Jou opdrag is om ŉ nuwe kosteberekeningstelsel te implementeer. As ŉ eerste fase moet jy die Raad van Direkteure oplei. Ter voorbereiding van hierdie opleidingsessie, beantwoord die volgende vrae: a. Wat is die wese van Koste Rekeningkunde? Koste Rekeningkunde bepaal begrote en werklike koste van bedrywighede, prosesse, departemente of produkte en die ontleding van afwykings, winsgewendheid of sosiale gebruik van fondse – inligting wat belangrik is in bestuursbesluitneming. b. Wie is die belanghebbendes van Koste Rekeningkunde? Eksterne belanghebbendes is diegene wat ŉ gevestigde finansiële belang in die onderneming het. Byvoorbeeld banke (lenings en verbande) en beleggers (beleggings), terwyl interne belanghebbendes die maatskappy of onderneming se direkteure, bestuurders, afdelingshoofde, ensovoorts, insluit. c. Noem en beskryf die drie komponente van kosteberekening •

Direkte arbeid is werkers wat direk betrokke is by die produksie van goedere of dienste.

•

Direkte materiale word gebruik in die verloop van die vervaardigingsproses en word deel van die produk.

•

Oorhoofse koste/bokoste verwys na indirekte fabriekverwante koste wat aangegaan word wanneer ŉ produk vervaardig word.

d. Onderskei tussen die drie tipes begrotings •

Oorhoofse begrotings: Oorhoofse begrotings sluit alle finansiële uitgawes van ŉ onderneming in. Kosterekenmeesters berei begrotings vir die onderskeie departemente voor, wat uiteindelik vervat word in die oorhoofse begroting.

•

Standaardbegrotings: Standaardbegrotings spesifiseer bedrae wat die onderneming aan elke produksiefunksie toestaan. Personeellede vergelyk die werklike produksiegetalle met die standaardbegroting om te bepaal of daar enige gunstige of ongunstige afwykings tydens die produksieproses voorgekom het.

Bladsy 162

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Veranderlike begrotings: Veranderlike begrotings maak voorsiening vir ŉ spesifieke variansiereeks in die produksieproses. Veranderlike begrotings verseker dat klein produksie-afwykings, soos onverwagte toename in verbruikersaanvraag of die opbou van ekstra voorraad vir toekomstige verkope, nie gereken word as ongunstige afwykings in die onderneming se produksiebegroting nie.

e. Analiseer die waarde van etiese optrede in Koste Rekeningkunde Die algemene etiese standaarde van die samelewing is van toepassing op alle mense, maar veral op mense in beroepe soos die medisyne, regte, verpleging en boekhouding. Die gemeenskap het gewoonlik hoër verwagtinge van professionele persone, omdat hulle die gehalte van dienste gelewer deur professionele mense, moet kan vertrou. Etiek in die rekeningkundige professie is van groot belang vir diegene wat afhanklik is van die dienste wat deur hierdie professies gelewer word. Belanghebbendes soos hul kliënte, kredietverskaffers, regerings- en belastingowerhede, werknemers, beleggers, die sake- en finansiële gemeenskap, ensovoorts, sien hulle as bekwame, betroubare en objektiewe persone. Professionele rekenmeesters moet dus nie net goedgekwalifiseer wees nie, maar ook oor ŉ hoë mate van professionele integriteit beskik. As gevolg van hierdie hoë verwagtinge, het professionele persone etiese kodes aangeneem wat ook bekend is as kodes van professionele gedrag. Hierdie etiese kodes doen ŉ beroep op lede om ŉ gehalte diens te lewer wat verder strek as bloot die vereistes gestel deur wette en regulasies. Riglyne: Aktiwiteit 2 Gebruik die volgende as ŉ hulpmiddel om die inhoud van hierdie studie-eenheid te bemeester: Kies die korrekte antwoord: 1) Hierdie term beteken dat al die vervaardigingskoste (direkte en indirekte, vaste en veranderlike koste) bydra tot die vervaardiging van die produk: (a) Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening (b) Proseskosteberekening (c) Absorpsiekosteberekening

Bladsy 163

CAC105 Koste Rekeningkunde (d) Direkte kosteberekening 2)

Die term wat die mees beskrywende term is vir die tipe kosteberekening wat bekend staan as direkte koste: (a) Uit die sak koste (b) Veranderlike koste (c) Relevante koste (d) Prima koste

Koste wat hanteer word as produkkoste onder direkte koste is: (a) Netto koste (b) Veranderlike produksiekoste alleen (c) Al die veranderlike koste (d) Al die veranderlike en vaste vervaardigingskoste

Jy is pas aangestel as ŉ konsultant om standaardkosteberekening by die onderneming ABC Edms. (Bpk.) te inisieer. Skryf ŉ verslag aan die Direksie van ABC Edms. (Bpk.) waarin jy die volgende verduidelik: 1. Waarvoor Standaardkoste Rekeningkunde gebruik kan word in ABC Edms.

(Bpk.). Standaardkosteberekeninge stel die onderneming in staat om: Standaardkoste te vestig en te handhaaf. •

Die koste-elemente vir die produkkoste bepaling te definieer.

•

Voorraad en werk-in-proses te waardeer.

•

Uitgebreide kostesimulasies met behulp van onbeperkte kostetipes te verrig.

Bladsy 164

CAC105 Koste Rekeningkunde •

Winsmarge te bepaal, deur gebruik te maak van verwagte produkkoste.

•

Standaardkoste op datum te bring, deur gebruik te maak van die verskillende kostesoorte.

•

Voorraad op hande en in transito-voorraad te herwaardeer.

•

Afwykings teen verwagte produksiekoste te dokumenteer.

•

Die organisasie se prestasie, op grond van reeds-bekende produkkostes, te meet.

2. Die tipes standaardkoste-metodes wat beskikbaar is.

Daar is twee tipes standaardkoste-metodes, naamlik: •

Volledige standaardkoste-metode

•

Gedeeltelike standaardkoste-metode

3. ŉ Grafiese voorstelling van die komponente van standaardkoste.

Direkte materiaal standaarde

Direkte arbeid standaarde

Oorhoofse koste

4. Bepaling van die kostesentrums in ABC Edms. (Bpk.).

ŉ Kostesentrum is ŉ departement of ŉ deel van ŉ departement of ŉ item van toerusting of masjinerie of ŉ individu of ŉ groep individue waarna geld geallokeer word, wat ŉ bepaalde begroting kry en waar die bestuur van die kostesentrum direk verantwoordelik is vir alle koste wat aangegaan word en om binne die toegewysde begroting te bly. ŉ Kostesentrum kan dus beheer word en is nodig vir die bepaling van koste. Kostepunte is nodig vir die bepaling van die koste. As die hele fabriek besig is met die vervaardiging van ŉ produk, is die fabriek ŉ kostesentrum. 5. Hoe standaardkosteberekening in die rekeningkundige stelsel geïnkorporeer kan

word. Klassifikasie van rekeninge is nodig om die vereiste doel te bereik; dit is waar funksie, bate

Bladsy 165

CAC105 Koste Rekeningkunde of inkomste items ontmoet. Kodes kan gebruik word. ŉ Standaard is ŉ voorafbepaalde maatstaf vir materiaal, arbeid en oorhoofse koste. Dit kan uitgedruk word in die gehalte en die monetêre metings in die standaardkoste. Riglyne: Aktiwiteit 4 Jy is ŉ dosent aan ŉ hoër onderwys inrigting en jy doseer die vak Proseskoste Rekeningkundige stelsels. Berei antwoorde voor vir die volgende vrae wat jy tydens ŉ besprekingsklas aan jou studente moet verduidelik. 1) Wat is die hoofdoel van proseskosteberekening? Die hoofdoel van proseskosteberekening is om die koste van materiaal, arbeid en oorhoofse koste wat toegeskryf kan word aan die gebruikseenhede in die produksie van goedere en dienste te bepaal, om sodoende die koste van ŉ voltooide produk of diens te bereken. 2) Wanneer word werkbestellings- en wanneer proseskosteprosedures toegepas? Die aard van ŉ onderneming se vervaardigingsbedrywighede bepaal of werksbestellingsof proseskosteprosedures gebruik word. As koste geassosieer kan word met bestellings, word werksbestellingsprosedures gebruik. Wanneer die vervaardigingsaktiwiteite deurlopend plaasvind en nie vir spesifieke bestellings nie, word proseskosteprosedures gebruik. 3) Dui aan watter kosteberekeningsprosedure (werksbestellingsof proseskosteberekeningsprosedure) gebruik sal word in die vervaardiging van die volgende produkte: a. Petrol b. Sigarette c. Goue stroop d. Akademiese boeke e. Doelgemaakte meubels a. Proses b. Proses c. Proses d. Werksbestellingsprosedures e. Werksbestellingsprosedures 4) Wat is die kenmerke van die proseskosteprosedures?

Bladsy 166

CAC105 Koste Rekeningkunde •

ŉ Koste van produksieverslag word gebruik om die totale koste en eenheidskoste te versamel, op te som en te bereken.

•

Produksie-inligting word versamel en gerapporteer deur die verskillende departemente.

•

Koste word gepos na die departementele werk-in-prosesrekeninge.

•

Produksie in die proses word aan die einde van ŉ tydperk hersaamgestel, in terme van voltooide eenhede.

•

Totale koste gehef teen ŉ departement word gedeel deur die totale berekende produksie van die departement, ten einde ŉ eenheidskoste te bepaal vir ŉ spesifieke tydperk.

•

Koste van voltooide eenhede van ŉ departement word oorgedra na die volgende verwerkingsdepartement, ten einde die totale koste van die voltooide produkte gedurende ŉ tydperk te bereken. Terselfdertyd word die koste toegeken aan eenhede wat steeds in die proses is.

5) Wat is die doel van ŉ koste van produksieverslag? ŉ Koste van produksieverslag is ŉ effektiewe weeklikse of maandelikse opsomming van die materiaal, arbeid en fabriek oorhoofse koste wat deur elke departement of kostesentrum verbruik word. Dit bied noodsaaklike inligting vir persone wat verantwoordelik is vir kostebeheer. Riglyne: Aktiwiteit 5 Tariefvasstelling vir hospitaaldienste deur van kosteberekening gebruik te maak Tariefvasstelling is die prys vir dienste gelewer teen ŉ vaste standaardformaat – dus, die waarde, die koste per eenheid van enige diens wat gelewer word. Hospitaaltariewe moet vasgestel word deur ŉ gedetailleerde studie te maak van al die koste daaraan verbonde. Hospitaaltariewe moet finansieel gesond en lewensvatbaar wees en moet gebaseer wees op die koste van die verskaffing van die dienste. Die koste moet direkte en indirekte koste insluit, plus ŉ gepaste voorsiening vir waardevermindering van bates. Tariefvasstelling moet verband hou met die koste van insette soos arbeid, voorrade, ander oorhoofse uitgawes en kapitale koste van die toerusting en infrastruktuur. Kosteberekening word al hoe meer erken as noodsaaklik vir die doeltreffende bestuur van ŉ hospitaal. Dit stel die hospitaaladministrasie in staat om die werklike koste van die bedryf ©akademia (MSW)

Bladsy 167

CAC105 Koste Rekeningkunde van elke afdeling, departement of diens te bepaal. Dit meet ook die prestasie van die verskillende afdelings van die hospitaal. 1. Daar is sekere bates (van kapitale aard) in ŉ hospitaal nodig om dienste te lewer. Die geboue is een so ŉ tipe bate. Maak ŉ lys van nog, ten minste drie, sulke tipe bates. Grond, masjinerie, toerusting, ander bronne en fasiliteite. 2. Afgesien van die bedrag bestee aan die verkryging van kapitale bates in die hospitaal, is daar sekere herhalende bedryfsuitgawes wat noodsaaklik is vir die doeltreffende funksionering van ŉ hospitaal. Die onderhoudskoste is een so ŉ tipe bedryfsuitgawe. Maak ŉ lys van nog, ten minste drie, sulke tipe bedryfsuitgawes. Inspuitings, chemikalieë, skryfbehoeftes en drukwerk, herstelwerk en onderdele, elektrisiteit en brandstofkoste, salarisse en lone. 3. Die tariefstruktuur word ook beïnvloed deur die salarisse en lone wat betaal word aan mediese, paramediese en nie-mediese personeel van die hospitaal. Hoekom is die salarisse en lone so ŉ belangrike kostefaktor? Bekwame werkers is skaars om te bekom. Vir doeltreffende funksionering en bestuur van ŉ hospitaal, is dit ook noodsaaklik om hierdie werkers te behou. 4. In sommige hospitale word een tarief gehef vir die verskillende tipe akkommodasie wat beskikbaar is vir pasiënte. In ander hospitale is die saaltarief die laagste en die tariewe vir private kamers heelwat hoër. Wat is die kostevoordeel wat hierdie verskillende tariewe vir ŉ pasiënt kan inhou? Die voordeel is dat dokters hulle pasiënte voor toelating tot ŉ hospitaal kan inlig oor wat die verskillende dienste en geriewe ongeveer sal kos en dat die pasiënt kan kies watter tarief sy sak sal pas of kan kies tussen privaatheid en laer koste.

Bladsy 168

oste Rekeningkunde is ’n benadering tot die evaluering van die algehele koste wat met die aksies van sakebedrywighede verband hou. In die algemeen word dit op standaard rekeningkundige praktyke gegrond en is Koste Rekeningkunde een van die instrumente wat die bestuurders gebruik om te bepaal watter tipe en hoeveel uitgawes betrokke is by die instandhouding van die huidige sakemodel. Koste Rekeningkunde kan ook beskryf word as die proses van die versameling, meting, ontleding, interpretering en verslagdoening van inligting oor koste wat nuttig en relevant is vir die interne en eksterne belanghebbendes van ’n sakeonderneming. Eksterne belanghebbendes is diegene wat ’n gevestigde finansiële belang in die onderneming het, byvoorbeeld banke (lenings en verbande), beleggers (beleggings), terwyl interne belanghebbendes die onderneming of onderneming se direkteure, bestuurders, afdelingshoofde en so meer insluit. Een van die voordele van Koste Rekeningkunde is dat dit data na inligting en kennis verander wat nuttig is om prestasie te meet; om kostevermindering en die bestuur van koste moontlik te maak; om die pryse vir goedere en dienste te bepaal; en om te bepaal of ’n program of aktiwiteit moet verander of gestaak word. Inligting oor die koste van programme en aktiwiteite kan gebruik word as ’n grondslag om toekomstige kostes te skat in die voorbereiding en hersiening van begrotingsversoeke. Betroubare inligting oor die koste van die programme en aktiwiteite is belangrik vir die doeltreffende bestuur van ’n sake-entiteit se bedrywighede. Koste Rekeningkunde is veral belangrik vir die assessering van operasionele prestasie. Die doel is om die doeltreffendheid van bedrywighede te verbeter. In hierdie studiegids word aandag gegee aan die wese van Koste Rekeningkunde, die koste rekeningkundige stelsels, koste-analise en die rol van Koste Rekeningkunde in bestuursbesluitneming.

akademia jou oop, afrikaanse leertuiste

w w w. a k a d e m i a . a c . z a