FMG105 - Finansiële Bestuur by Akademia

FinansiĂŤle Bestuur

© Kopiereg 2012 Onder redaksie van Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOD (POK), DEd (Unisa). ’n Publikasie van Kraal-Uitgewers. Alle regte voorbehou. Adres: H/v D.F. Malan- & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 E-pos: steyn@kraaluitgewers.co.za Webtuiste: www.kraaluitgewers.co.za Gedruk en gebind deur Aksent Media, tel: 082 445 4513 Eerste druk 2012 ISBN: 978-1-920568-01-6 Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

akademia jou oop, afrikaanse leertuiste

w w w. a k a d e m i a . a c . z a

FMG105 Finansiële Bestuur

INHOUDSOPGAWE INLEIDING................................................................................................................................................................................. 5 VAKLEERUITKOMSTE ...................................................................................................................................................... 6 WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING.......................................................................................................... 7 STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR.............................................................. 9 1.1

Studie-eenheid leeruitkomste .................................................................................... 9

1.2

Verrykende bronne .................................................................................................... 10

1.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................... 10

1.4

Inleiding ....................................................................................................................... 11

1.5

Finansiële bestuur ..................................................................................................... 12

1.5.1

Die komponente van finansiële bestuur ................................................................. 12

1.5.2

Verskil tussen rekeningkunde en finansiële bestuur ............................................ 16

1.5.3

Hoe om finansiële bestuur doeltreffend te maak .................................................. 18

1.5.4

Strategiese finansiële bestuur.................................................................................. 20

1.6

Rolspelers in finansiële bestuur ............................................................................... 21

1.6.1

Raad van Direkteure ................................................................................................. 21

1.6.2

Ouditkomitee............................................................................................................... 23

1.6.3

Bestuur ........................................................................................................................ 24

1.7

Doelwitte van finansiële bestuur .............................................................................. 27

1.7.1

Hoofdoelwitte .............................................................................................................. 27

1.7.2

Spesifieke doelwitte ................................................................................................... 28

1.8

Take van finansiële bestuur(ders) ........................................................................... 30

1.8.1

Algemene take ........................................................................................................... 30

1.8.2

Unieke take ................................................................................................................. 31

1.9

Gebruike van finansiële bestuursinligting .............................................................. 32

1.9.1

Waarvoor word finansiële bestuursinligting gebruik? ........................................... 32

1.9.2

Gebruikers van rekeningkundige inligting .............................................................. 33

1.9.3

Winsgewendheidsverhoudings ................................................................................ 34

1.9.4

Doeltreffendheidsverhoudings ................................................................................. 35

1.9.5

Likiditeitsverhoudings ................................................................................................ 36

1.10

Samevatting ................................................................................................................ 37

1.11

Selfevaluering ............................................................................................................. 37

©akademia (MSW)

Bladsy 1

FMG105 Finansiële Bestuur STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE ......................................................................................................... 39 2.1

Studie-eenheid leeruitkomste .................................................................................. 39

2.2

Verrykende bronne .................................................................................................... 40

2.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................... 40

2.4

Inleiding ....................................................................................................................... 40

2.5

Beginsels onderliggend aan basiese finansiële state .......................................... 41

2.5.1

Algemeen aanvaarde rekeningkundige beginsels ................................................ 42

2.5.2

Die tien rekeningkundige beginsels ........................................................................ 43

2.6

Tipes finansiële state................................................................................................. 46

2.6.1

Inkomstestaat ............................................................................................................. 47

2.6.2

Balansstaat ................................................................................................................. 54

2.6.3

Kontantvloeistaat ....................................................................................................... 65

2.7

Samevatting ................................................................................................................ 68

2.8

Selfevaluering ............................................................................................................. 68

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE ...................................................................................................... 69 3.1

Studie-eenheid leeruitkomste .................................................................................. 69

3.2

Verrykende bronne .................................................................................................... 70

3.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................... 70

3.4

Inleiding ....................................................................................................................... 71

3.5

Beginsels van inkomste ............................................................................................ 73

3.5.1

Bedryfsinkomste......................................................................................................... 73

3.5.2

Ekonomiese inkomste ............................................................................................... 74

3.5.3

Rekeningkundige inkomste ...................................................................................... 75

3.6

Tipes inkomste ........................................................................................................... 76

3.6.1

Verkoop van goedere en dienste ............................................................................ 76

3.6.2

Huurinkomste ............................................................................................................. 77

3.6.3

Beleggingsinkomste .................................................................................................. 78

3.6.4

Tantième ..................................................................................................................... 78

3.7

Inkomste erkenning ................................................................................................... 79

3.7.1

Wanneer word inkomste erken? .............................................................................. 80

3.7.2

Voorbeelde van inkomste erkenning ...................................................................... 80

3.7.3

Kriteria vir inkomste erkenning ................................................................................ 81

3.7.4

Hoe word inkomste erken? ....................................................................................... 82

3.7.5

Metodes van inkomste erkenning............................................................................ 82

3.7.6

Inkomste erkenning en die manipulasie van die inkomstestaat ......................... 84

3.7.7

Uitsonderings: Inkomste nie erken ten tye van die verkoopstransaksie nie ..... 84

©akademia (MSW)

Bladsy 2

FMG105 Finansiële Bestuur 3.7.8

Uitsonderings: Inkomste wat erken word voordat koop/lewering plaasvind ..... 85

3.7.9

Uitsonderings: Voltooiing-van-produksiebasismetode ......................................... 86

3.7.10 Uitsonderings: Inkomste-erken-na-verkopemetode ............................................. 86 3.8

Meting van inkomste ................................................................................................. 87

3.8.1

Aspekte belangrik vir die meting van inkomste ..................................................... 87

3.8.2

Rekeningkundige aanpassings ................................................................................ 88

3.8.3

Wat word gemeet?..................................................................................................... 90

3.9

Nakoming van finansiële beleidsvereistes ............................................................. 92

3.9.1

Voorbeeld van ŉ finansiële beleid ........................................................................... 92

3.9.2

Evalueer die nakoming van die finansiële beleid met betrekking tot inkomste 95

3.10

Samevatting ................................................................................................................ 98

3.11

Selfevaluering ............................................................................................................. 98

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES ...................................................................................................... 99 4.1

Studie-eenheid leeruitkomste .................................................................................. 99

4.2

Verrykende bronne .................................................................................................. 100

4.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................. 100

4.4

Inleiding ..................................................................................................................... 101

4.5

Beginsels van die verskillende tipes uitgawes .................................................... 102

4.5.1

Bedryfsuitgawes ....................................................................................................... 103

4.5.2

Rekeningkundige -/Boekhoudingsuitgawes ......................................................... 105

4.6

Uitgawe-erkenning ................................................................................................... 112

4.6.1

Hantering van die verskillende tipes uitgawes .................................................... 112

4.6.2

Paringsbeginsel ........................................................................................................ 113

4.6.3

Uitgawe-erkenning vir verouderde voorraad ....................................................... 114

4.6.4

Twyfelagtige skulde ................................................................................................. 115

4.6.5

Waarborge ................................................................................................................ 115

4.7

Magtiging van uitgawes .......................................................................................... 115

4.7.1

Vereistes vir die magtigingsprosedures ............................................................... 116

4.7.2

Betalingsmagtiging .................................................................................................. 116

4.7.3

Hoe om die betalingsmagtigingsproses te verbeter ........................................... 118

4.8

Evalueer die nakoming van die finansiële beleid met betrekking tot uitgawes118

4.8.1

Algemene beginsels ................................................................................................ 118

4.8.2

Stappe in die proses ................................................................................................ 119

4.9

Samevatting .............................................................................................................. 121

4.10

Selfevaluering ........................................................................................................... 121

©akademia (MSW)

Bladsy 3

FMG105 Finansiële Bestuur STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING ........................................................................... 123 5.1

Studie-eenheid leeruitkomste ................................................................................ 123

5.2

Verrykende bronne .................................................................................................. 124

5.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................. 124

5.4

Inleiding ..................................................................................................................... 125

5.5

Interne finansiële verslagdoening.......................................................................... 126

5.5.1

Interne verslae – algemene beginsels .................................................................. 127

5.5.2

Interne beheer oor finansiële verslagdoeningproses ......................................... 129

5.6

Eksterne finansiële verslagdoening ...................................................................... 130

5.6.1

Doelwitte van eksterne verslagdoening................................................................ 131

5.6.2

Internasionale Verslagdoeningstandaarde .......................................................... 131

5.6.3

Die IFRS-raamwerk ................................................................................................. 131

5.7

Vertroulike finansiële inligting ................................................................................ 136

5.7.1

Die beskerming van vertroulike inligting ............................................................... 136

5.7.2

Identifisering van risiko’s ......................................................................................... 137

5.7.3

Beveiligingsprogram ................................................................................................ 137

5.8

Verslagdoening oor die basiese finansiële posisie van die onderneming ...... 139

5.8.1

Stappe in die voorbereiding van ŉ finansiële verslag......................................... 139

5.8.2

Bestuur se rol in die voorbereiding van finansiële verslae ................................ 140

5.9

Ontleding van basiese finansiële verslae ............................................................. 142

5.9.1

Komponente van ŉ finansiële verslag .................................................................. 142

5.9.2

Hoe om die verslag te lees en te ontleed ............................................................. 143

5.9.3

Ontleding van die balansstaat................................................................................ 144

5.9.4

Ontleding van die inkomstestaat ........................................................................... 145

5.9.5

Ontleding van die kontantvloeistaat ...................................................................... 147

5.9.6

Die voetnotas ............................................................................................................ 148

5.9.7

Die verwantskap tussen die finansiële state........................................................ 149

5.10

Samevatting .............................................................................................................. 150

5.11

Selfevaluering ........................................................................................................... 150

WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS......................................................................................................... 151 BRONNELYS ......................................................................................................................................................................... 152 SELFEVALUERINGSRIGLYNE ................................................................................................................................... 157

©akademia (MSW)

Bladsy 4

FMG105 Finansiële Bestuur

INLEIDING Finansiële bestuur is die wetenskaplike manipulasie en gebruik van die sake-en finansiële omgewing met die doel om die beste ekonomiese besluite te neem wat moontlik is onder die heersende omstandighede en beskikbaarheid van inligting en skaars hulpbronne. Dit word dan gedoen deur gebruik te maak van ŉ verskeidenheid van statistiese, wiskundige, en ekonomiese metodes. Eenvoudig gestel, finansiële bestuur is die optimale gebruik van finansiële en ander ekonomiese hulpbronne. Belastingaangeleenthede word ook in ag geneem. Alle mense is daagliks op een of ander manier betrokke by finansiële bestuur en besluite, sonder om eers werklik daarvan bewus te wees. So sal ŉ huisvrou alternatiewe maniere soek om meer waarde vir die geld te kry wat sy uitgee. Finansiële bestuur het as ŉ dissipline na vore gekom uit die Ekonomie en het ŉ wetenskap in eie reg geword. Finansiële bestuur het bewys dat dit voordele inhou vir verskeie vlakke van die samelewing. Finansiële bestuur help met die ontwikkeling van finansiële doelwitte wat uiteindelik sal help om ŉ onderneming se doelwitte te bereik. Hierdie finansiële doelwitte kan kort- of langtermyndoelwitte wees. Die dag-tot-dag winsgewende bestuur van ŉ onderneming en die bestuur van die daaglikse huishoudelike finansies is korttermyndoelwitte. ŉ Sakeonderneming se winsgewendheid en lewensvatbaarheid kan beskou word as langtermyndoelwitte. Ander aktiwiteite wat deel uitmaak van finansiële bestuur is kontantbestuur, finansiële risikobestuur, finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde. Daar is ook drie verdere dissiplines in finansiële bestuur, naamlik: finansiële beplanning, finansiële beheer en finansiële besluitneming. Finansiële bestuur maak dit moontlik om die finansiële wêreld te verstaan met behulp van rekeningkundige verslae, finansiële verhoudings en finansiële state. Die toepassing van doeltreffende finansiële bestuur is ook tot voordeel van die ekonomie van ŉ land. Doeltreffende finansiële besluite kan lei tot winsgewendheid, en winsgewendheid sal uiteindelik lei tot groei wat weer meer werksgeleenthede skep. Dit verlig armoede en kan bydra tot die behoud van die omgewing. Ondoeltreffende finansiële bestuur lei tot algehele swak bestuur en besluitneming. In hierdie studiegids word dan aandag gegee aan die beginsels van finansiële bestuur, basiese finansiële state, bestuur van inkomste en uitgawes, asook finansiële verslagdoening.

©akademia (MSW)

Bladsy 5

FMG105 Finansiële Bestuur

VAKLEERUITKOMSTE

Kennis en begrip Na voltooiing van die vak FINANSIËLE BESTUUR sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •

Beginsels van finansiële bestuur

•

Finansiële state

•

Bedryfsinkomste

•

Bedryfsuitgawes

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

Die beginsels van finansiële bestuur te identifiseer en toe te pas.

•

Basiese finansiële state te ontleed.

•

Tussen verskillende tipes bedryfsinkomste te onderskei.

•

Tussen verskillende tipes bedryfsuitgawes te onderskei.

•

ŉ Sakeonderneming se interne en eksterne finansiële verslagdoening te beskryf en toe te pas.

VAKLEERUITKOMSTE

Bladsy 6

FMG105 Finansiële Bestuur

WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help. Werkwoord

Omskrywing

Lys

Lys die name/items wat bymekaar hoort

Identifiseer

Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde

Verduidelik

Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer

Beskryf

Omskryf die konsep of woorde duidelik

Kategoriseer/

Bepaal tot watter klas, groep en afdeling bepaalde

klassifiseer

items/voorwerpe behoort

Analiseer

Om iets te ontleed

Evalueer

Bepaal die waarde van ŉ stelling/stelsel/beleid

Toepas

Pas die teoretiese beginsels toe in ŉ praktiese probleem

Hersien

Evalueer, verbeter en/of wysig ŉ beleid/dokument/stelsel

WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING

Bladsy 7

FMG105 FinansiĂŤle Bestuur

Notas

Bladsy 8

FMG105 Finansiële Bestuur

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

1.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Finansiële bestuur

•

Rolspelers in finansiële bestuur

•

Doelwitte van finansiële bestuur

•

Take van finansiële bestuur/bestuurders

•

Gebruike van finansiële bestuursinligting

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die konsep “finansiële bestuur” te omskryf.

•

te onderskei tussen die rolspelers van finansiële bestuur.

•

die doelstellings van finansiële bestuur te ontleed.

•

te onderskei tussen die take van finansiële bestuurders.

•

die gebruik van finansiële inligting in die sakeonderneming te ondersoek en te beskryf.

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 9

FMG105 Finansiële Bestuur

1.2

Verrykende bronne •

http://beginnersinvest.about.com/cs/a/aa2203a.htm

•

http://coobulldog.wordpress.com/2010/02/22/what-is-the-role-of-the-coo/

•

http://tutor2u.net/business/accounts/main_ratios.htm

•

http://www.communitytechnology.org.uk/vacancies/financial-manager-comm-tech.pdf

•

http://www.decs.sa.gov.au/goldbook/pages/financial/components/?reFlag=1

•

http://www.ehow.com/info_7802536_organizations-financial-statement-informationused.html#ixzz1Kjh3g9bk

•

http://www.internalaudit.bham.ac.uk/resources/reference.shtml

•

http://www.introduction-to-management.24xls.com/en216

•

http://www.nysscpa.org/cpajournal/2004/1104/essentials/p22.htm

1.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Bates

Bates is hulpbronne wat ŉ sakeonderneming besit en gebruik in bedryfsaktiwiteite.

Eksterne

Eksterne verslagdoening beteken dat die onderneming verslag

verslagdoening

doen aan die aandeelhouers en die publiek.

Finansiële bestuur

Finansiële bestuur behels die toepassing van algemene bestuursbeginsels op bepaalde finansiële bedrywighede.

Interne

Interne verslagdoening het ten doel om bestuurders te voorsien

verslagdoening

van inligting om te bepaal of ŉ onderneming die gestelde doelwitte en interne prestasieteikens bereik.

Laste

Laste is die skuld (finansiële verpligtinge) wat die onderneming moet terugbetaal.

Likiditeitsrisiko

Dit is die risiko dat daar nie genoeg kontant op hande is om finansiële verpligtinge na te kom nie.

Rekeningkunde

Rekeningkunde behels die dag-tot-dag bedryf van ŉ rekeningkundige stelsel – dus die gereelde opname van transaksies in die geskikte rekeninge.

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 10

FMG105 Finansiële Bestuur

Strategiese

Strategiese finansiële bestuur behels die identifisering van

finansiële bestuur

moontlike strategieë wat ŉ onderneming se markwaarde sal maksimaliseer.

1.4

Inleiding

Finansiële bestuur behels die toepassing van algemene bestuursbeginsels op bepaalde finansiële bedrywighede. Dit behels beplanning binne ŉ onderneming om ŉ positiewe kontantvloei te verseker en te sorg dat aandeelhouers ŉ opbrengs verdien. Finansiële bestuur sluit ŉ aantal ingewikkelde praktyke en prosesse in, waaronder die bestuur en instandhouding van finansiële aspekte en die identifisering en bestuur van risiko's. Finansiële bestuurders is gewoonlik betrokke by die neem van besluite ten opsigte van finansiering, beleggings, uitbetalings van dividende en die bestuur van bedryfskapitaal. Finansiële bestuurders moet vertroud wees met die konsepte van finansiële bestuur, soos kapitaalbegrotings, bronne van finansiering, verskillende tipes van finansiële state, finansiële boekhouding, finansiële verslagdoening, en die risiko’s wat bestuur moet word. Bestuurs- of korporatiewe finansies se taak is die voorsiening van fondse vir ŉ onderneming se bedrywighede. Die doel is die maksimalisering van die onderneming se waarde en die waarde van die voorraad, terwyl die balans tussen risiko en winsgewendheid gehandhaaf word (aangepas vanuit: http://EzineArticles.com/4505525). Die finansiële bestuursiklus kan grafies soos volg uitgebeeld word:

Beplanning en begrotings

Evaluering en verslagdoening

Finansiële Bestuursiklus

Hulpbronne toeken

Bedryf, monitering en beveiliging

Figuur 1.1 Finansiële Bestuursiklus (Aangepas vanuit http://www.who.int/management/Finmancyclethm.jpg)

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 11

FMG105 Finansiële Bestuur 1.5

Finansiële bestuur

Sakeleiers en bestuurders moet ten minste die basiese vaardighede in finansiële bestuur ontwikkel. Om van ander in die onderneming te verwag om die finansies te bestuur, kan tot probleme lei. Basiese vaardighede in finansiële bestuur begin by kritieke areas soos kontantbestuur en boekhouding. Om die finansiële stand van die onderneming te verstaan, moet bestuurders leer hoe om finansiële state te analiseer. Finansiële analise wys die werklike stand van ŉ onderneming uit en dit maak finansiële bestuur een van die belangrikste praktyke in die bestuur van ŉ onderneming. 1.5.1

Die komponente van finansiële bestuur

Finansiële bestuur is belangrik vir die hele onderneming omdat bestuursbesluite byna altyd finansiële implikasies het. Die volgende is die vyf basiese komponente van finansiële bestuur:

Kontrole Transaksieverwerking Verslagdoening

Bate- en lastebestuur

Beplanning en ontleding

Figuur 1.2: Basiese komponente van finansiële bestuur (Outeur, 2011) 

Beplanning en ontleding

Die doel van beplanning en ontleding is om die gereedskap en finansiële inligting te verskaf wat bestuur help in die neem van besluite om die onderneming se doelwitte te bereik. Beplanning en ontleding is ŉ belangrike proses in die daarstel van die beleidsrigting, doelwitte en waardes van ŉ sakeonderneming, asook vir die doel van besluitneming.

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 12

FMG105 Finansiële Bestuur Die proses bestaan uit ŉ aantal finansiële bestuursaktiwiteite wat gebruik word om die beplanningsproses te steun en die onderneming se prestasie te verbeter. Hierdie aktiwiteite en tegnieke sluit die volgende in: •

Strategiese beplanning

•

Begroting

•

Kosteberekening

•

Ekonomiese en finansiële analise

Bate- en lastebestuur Bates is hulpbronne wat ŉ sakeonderneming besit en gebruik in bedryfsaktiwiteite. Laste is die skuld (finansiële verpligtinge) wat die maatskappy moet terugbetaal. Byvoorbeeld, indien ŉ onderneming beplan om ŉ nuwe vragmotor te koop, moet die bestuur besluit óf om kontant te betaal óf om ŉ lening aan te gaan wat die skuld (of laste) verhoog. Sulke besluite word gebaseer op rentekoerse, op die verwagte inkomste en op die vlak van skuld wat nie vir die onderneming ŉ risiko sal inhou nie. Bate- en lastebestuur verwys dus na die proses waardeur ŉ instelling die balansstaat beheer om voorsiening te maak vir ŉ alternatiewe rentekoers en likiditeitscenario's. Banke en ander finansiële instellings verskaf dienste wat hulle blootstel aan verskillende soorte risiko's soos kredietrisiko, renterisiko, en likiditeitsrisiko. Bate- en lastebestuur is ŉ benadering wat instellings beskerming bied en die risiko verminder tot op ‘n aanvaarbare vlak. Bate- en lastebestuursmodelle stel instellings in staat om risiko te meet en te moniteer. Dit is ook normaal vir ander instellings (banke, finansiële maatskappye, verhuringsmaatskappye, versekeringsmaatskappye, en ander) om te fokus op bate- en lastebestuur wanneer verskillende finansiële risiko's opduik. 

Verslagdoening

Die doel van verslae is om te verseker dat relevante en toepaslike inligting aan bestuur en ander besluitnemers gerapporteer word, wat hulle in staat sal stel om prestasie te evalueer en besluite te neem wat gerig is op die bereiking van die onderneming se strategie en doelwitte. Die ontwikkeling van prestasiemaatreëls is ŉ noodsaaklike basis vir verslagdoening. Beide prestasiemeting en verslagdoening is gemik op die verbetering van die doeltreffendheid en effektiwiteit van die onderneming se bedrywighede. Verslagdoening kan beide ekstern en intern geskied.

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 13

FMG105 Finansiële Bestuur •

Eksterne verslagdoening Eksterne verslagdoening beteken dat die onderneming verslag doen aan die aandeelhouers en die publiek. Eksterne verslae bevat nie sensitiewe inligting nie, tensy dit nodig is om ŉ verslag vir ŉ spesifieke doel te uit te reik. Eksterne verslagdoening verskaf nuttige inligting vir die neem en evaluering van besluite oor die onderneming. Eksterne verslagdoening verskaf ook inligting oor die onderneming se finansiële posisie en finansiering- en beleggingsaktiwiteite, insluitende inligting oor die onderneming se wetlike nakomingsvereistes.

•

Interne verslagdoening Interne verslagdoening het ten doel om bestuurders te voorsien van inligting om te bepaal of ŉ onderneming die gestelde doelwitte en interne prestasieteikens bereik. Interne verslagdoening is ŉ integrale deel van die algehele finansiële bestuur. Dit verskaf inligting aan bestuur vir die beplanning van toekomstige strategie en operasionele optrede om die gebruik van hulpbronne te optimaliseer. Dit meet en evalueer prestasie en verminder ook subjektiwiteit in besluitneming. Oor die algemeen verbeter dit kommunikasie binne ŉ onderneming.



Transaksieprosessering

Die doel van transaksieprosessering is om die doeltreffende bestuur van uitgawes en inkomste te verseker deur die akkurate aantekening van alle transaksies. Bestuurders moet seker maak dat uitgawes effektief en doeltreffend bestuur word. Daarbenewens moet bestuurders uitgawesinligting byhou om die tydige voorsiening van relevante en betroubare bestuursinligting en voorbereiding van eksterne verslae te verseker. Die volgende is ŉ voorbeeld van transaksieprosessering:

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 14

FMG105 Finansiële Bestuur

Proses Fakture, maandelikse rekeninge

Inset

Verslae & opsommings van individuele & ingesamelde transaksies

Transaksie

Uitset

Opgedateerde data vir verwerking

Figuur 1.3 Transaksieprosessering (Aangepas uit: https://static.flatworldknowledge.com/sites/all/files/imagecache/book/27984/fwk-collinsfig15_006.jpg)



Beheer

Die doel van beheer is om redelike versekering te kan gee dat daar aan die operasionele en finansiële doelwitte en die wetgewende vereistes van die onderneming voldoen word. Die beheerraamwerk ondersteun die strategie van die bestuur van die onderneming, wat die visie, missie, doelwitte en gemeenskaplike waardes van die onderneming insluit. Die belangrikste elemente van die beheerraamwerk is die volgende: •

Beheeromgewing: Aksies, beleid, waardes, en bestuurstyle bepaal die toon van die onderneming se dag-tot-dag-aktiwiteite.

•

Risikobestuur: Die identifikasie, analise, evaluering en beheer van risiko’s en die vermyding, minimalisering, of uitskakeling van onaanvaarbare risiko’s.

•

Interne beheermaatreëls: Sistematiese maatreëls deur ŉ onderneming ingestel om die daaglikse werksaamhede op ŉ ordelike en doeltreffende wyse te doen; bates en hulpbronne te beskerm; foute, bedrog en diefstal op te spoor; akkuraatheid en volledigheid van rekeningkundige data te verseker; betroubare en tydige finansiële bestuursinligting te verskaf en die nakoming van beleid en planne te verseker.

•

Monitering en verslagdoening: Monitering behels toesighouding oor die aktiwiteite wat gerig is op die bereiking van doelwitte en prestasieteikens. Verslagdoening gee ŉ

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 15

FMG105 Finansiële Bestuur gesproke of skriftelike verslag van iets wat ŉ persoon waargeneem, gehoor, gedoen, of ondersoek het. (Aangepas uit: http://www.decs.sa.gov.au/goldbook/pages/financial/components/?reFlag=1) Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ beheerraamwerk:

6. Monitering van vordering

1. Doelwitstelling

2. Risiko identifisering & assessering

5. Planne vir remediëring

4. Assessering van kontrole

3. Versagting met beleide, prosedures & kontrole

Figuur 1.4: Beheerraamwerk (Aangepas uit: http://www.create-comply.com/images/main/home.jpg) 1.5.2

Verskil tussen rekeningkunde en finansiële bestuur

Rekeningkunde verwys na spesifieke metodes wat hoofsaaklik die debitering en kreditering van verskillende transaksies behels. Finansiële bestuur handel nie net oor rekeningkunde nie, maar dit sluit selfs ander aspekte soos ekonomie, wiskunde en sakebedrywighede in. Finansiële bestuur kyk ook na die moontlike risiko’s wat ŉ sakeonderneming mag bedreig. Selfs ondernemings met ŉ goedgedefinieerde stelsel en goeie kontantvloei, kan ŉ probleem ontwikkel. Deur die toepassing van behoorlike finansiële bestuur, kan probleme soos die hantering van kontanttekorte voorkom word. Rekeningkunde behels dus die dag-tot-dag bedryf van ŉ rekeningkundige stelsel – dus die opname van gereelde transaksies in die geskikte rekeninge. ŉ Rekeningkundige stelsel definieer die proses van erkenning, evaluering en opname van die finansiële inligting in die onderneming. (Aangepas uit: http://EzineArticles.com/3636174). Die volgende is ŉ voorbeeld van die rekeningkundige siklus in ŉ sakeonderneming:

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 16

FMG105 Finansiële Bestuur

1. Analiseer & joernaliseer transaksies 2. Opsom van rekeninge, oorboek na Algemene Grootboek

7. Sluit Algemene Grootboekrekeninge af

6. Berei FInansiële State voor

Rekeningkundige siklus

5. Aangepaste Proefbalans opstel

3. Stel Proefbalans op

4. Jaareind aanpassingsinskrywings

Figuur 1.5: Rekeningkundige siklus (Aangepas uit http://www.bookkeeping-financial-accountingresources.com/images/accountingcycle.jpg)

Finansiële bestuur behels die toepassing van algemene bestuursbeginsels op bepaalde finansiële bedrywighede en die bestuur van finansiële hulpbronne, insluitend die finansiële verslae, begrotings, risikobestuur en die versekering van ŉ onderneming. Die voorstelling hieronder gee ŉ oorsig oor die finansiële bestuurder se verantwoordelikhede:

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 17

FMG105 Finansiële Bestuur

Bestuur van bedryfskapitaal

Beleggingsbesluite

Kapitaal begrotingsbesluite

Finansieringsbesluite

Dividend uitbetalingsbesluite

Dividendbesluite

Kapitaalstruktuurbesluite

< Figuur 1.5: Finansiële bestuur (Aangepas uit http://www.ibscdc.org/img/why-financial-management.gif) 1.5.3

Hoe om finansiële bestuur doeltreffend te maak

Bestuurders maak soms die fout om te glo dat finansiële bestuur die verantwoordelikheid van die rekeninge afdeling in die onderneming is. Hoewel gebiede soos kontantbestuur, hantering van die betaalstaat, betaling van verskaffers en die invordering van betalings gewoonlik deur die rekeninge afdeling hanteer word, is finansiële bestuur die verantwoordelikheid van alle bestuurders. Bestuurders is dikwels hieroor bekommerd omdat baie meen dat dit moeilik en ingewikkeld is. Die volgende kan aangewend word om finansiële bestuur doeltreffend te maak: •

Aktiewe betrokkenheid by die opstel van ŉ begroting In die meeste sakeondernemings word die begrotingsverantwoordelikheid soveel as moontlik gedelegeer na die onderskeie bestuurders. As gevolg hiervan kry bestuurders ŉ kans om aktief betrokke te wees by sake soos die bepaling van verkoopsvolumes; tydelike vulling van vakatures om verkope te stimuleer; die bepaling van koopvoorkeure ten opsigte van produkte wat ooreenkomstig bepaalde volumes gebruik word en beleggings in nuwe toerusting of fasiliteite.

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 18

FMG105 Finansiële Bestuur •

Duidelike aannames ŉ Begroting is ŉ plan vir die toekoms, gebaseer op die beskikbare bewyse ten tye van die voorbereiding van die begroting. Daar moet aannames gemaak word oor aspekte soos verkopegroei, personeelomset, inflasie, ens. Hierdie aannames moet duidelik in die aanbieding van die begroting vermeld word.

•

Samewerking met die rekenmeester Die rekenmeester wat in ŉ onderneming werksaam is, is in der waarheid die onderneming se persoonlike sake-adviseur. Die rekenmeester het kennis van die finansies van die besigheid en die belangrikste drywers van inkomste en koste. Hierdie kennis is nuttig wanneer dit kom by die hersiening van die onderneming se prestasie regdeur die jaar. Verder kan die rekenmeester resultate modelleer op grond van verskillende aannames en help om ŉ duidelike beeld van die risiko's te kry.

•

Deel die begroting met alle betrokke partye ŉ Bestuurder se sukses hang af van die resultate wat deur alle betrokke partye behaal word. Die bestuurder moet die begroting en die sleutelaannames waarop dit gebaseer is met die betrokke partye deel. As alle werknemers weet wat die finansiële resultate is en wat beoog word, kan dit werknemers motiveer om dié aksies te neem wat die mees positiewe resultate sal gee.

•

Bestuurders moet verantwoordelikheid neem Wanneer dit finansieel swaar gaan met ŉ onderneming, is dit maklik om verskonings te soek en ander daarvoor te blameer. Bestuurders betrokke by die opstel van ŉ begroting, moet daarop gefokus wees om positiewe resultate te behaal, eerder as om verskonings te soek.

•

Moniteer prestasie en neem aksie Daar moet ŉ proses in plek wees om die werklike prestasie teenoor die begroting te kan moniteer. As sakebedrywighede volgens plan verloop, moet aksies geïdentifiseer word wat die onderneming selfs verder kan verbeter. As alles nie volgens plan verloop nie, moet aksies geïdentifiseer word wat daarop sal fokus om die sakebedrywighede weer op dreef te bring.

•

Fokus op die belangrikste detail Wanneer dit kom by finansiële bestuur, kan bestuurders soms verlore raak in detail en nietighede. Bestuurders moet duidelikheid hê oor die inligting waaraan aandag

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 19

FMG105 Finansiële Bestuur geskenk moet word.Voorbeelde van sodanige inligting is inkomste uit verkope of dienste, salariskoste van werknemers en bedryfskoste. (Aangepas uit: http://EzineArticles.com/785315) 1.5.4

Strategiese finansiële bestuur

Strategiese finansiële bestuur behels die identifisering van die moontlike strategieë wat ŉ onderneming se markwaarde sal verhoog. Dit behels die toewysing van skaars kapitale hulpbronne aan die beskikbare mededingende geleenthede. Dit sluit ook die implementering en monitering van die gekose strategieë in, sodat die ooreengekome doelwitte bereik kan word. Die volgende is ŉ grafiese voorstelling van die aktiwiteite betrokke by strategiese finansiële bestuur:

Figuur 1.6: Strategiese finansiële bestuur http://imanifinancial.co.uk/images/sfm_diagram.jpg Belangrike besluite wat binne die bestek van finansiële strategie val, sluit die volgende in: •

Finansieringsbesluite Finansieringsbesluite handel oor die wyse van finansiering in die onderneming, of die mengsel van eie fondse en skuldkapitaal in die onderneming. As dit moontlik is om die totale waarde van die onderneming te verander deur verandering in die kapitaalstruktuur van die onderneming, kan die optimale finansieringsmengsel verkry word. Dit is wanneer die markwaarde van die onderneming geoptimaliseer is.

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 20

FMG105 Finansiële Bestuur •

Beleggingsbesluite Beleggingsbesluite behels die winsgewende aanwending van die onderneming se fondse, veral vir langtermynprojekte (kapitaalprojekte). Omdat die toekomstige voordele wat sulke projekte inhou nie bekend is nie, behels beleggingsbesluite noodwendig risiko. Die projekte moet dus geëvalueer word ten opsigte van verwagte opbrengs en risiko wat die faktore is wat uiteindelik die markwaarde van die onderneming bepaal. Om die markwaarde van die onderneming te maksimaliseer, sal die finansiële bestuurder belangstel in die projekte met ŉ maksimum opbrengs en ŉ minimum risiko. ŉ Begrip van koste van kapitaal, kapitaalstruktuur en portefeuljeteorie is hier ŉ voorvereiste.

•

Dividende besluite Die dividende besluit bepaal die verdeling van inkomste tussen betalings aan aandeelhouers en herbelegging in die maatskappy. Behoue verdienste is een van die belangrikste bronne van fondse vir die finansiering van korporatiewe groei, terwyl dividende neerkom op die kontantvloei wat ophoop vir aandeelhouers. Alhoewel beide groei en dividende wenslik is, is die doelwitte hiervan in konflik met mekaar. ŉ Hoër dividendkoers beteken minder behoue verdienste en gevolglik stadiger groeitempo in toekomstige verdienste en aandelepryse. Die finansiële bestuurder moet ŉ redelike oplossing vir hierdie konflik vind.

(Bron:http://EzineArticles.com/3300828) 1.6

Rolspelers in finansiële bestuur

Daar is drie belangrike spelers in die finansiële bestuur van ŉ maatskappy, naamlik die Raad van Direkteure, die Ouditkomitee en die maatskappy se bestuur wat die Hoof Finansiële Beampte, Hoof van Interne Oudit, die Uitvoerende Hoof en die Hoof Bedryfsbeampte insluit. 1.6.1

Raad van Direkteure

Die primêre verantwoordelikheid van die Raad van Direkteure (“die Raad”) is om die aandeelhouers se bates te beskerm en te verseker dat hulle ŉ goeie opbrengs op hul belegging verkry. In sommige Europese lande is die sentiment anders en direkteure daar voel dit is hulle primêre verantwoordelikheid om, in die eerste plek, die werknemers van ŉ maatskappy te beskerm en dan na die belange van die aandeelhouers om te sien. In hierdie sosiale en politieke klimaat, neem korporatiewe winsgewendheid ŉ laer prioriteit in, indien dit gemeet word teen die behoeftes van werknemers.

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 21

FMG105 Finansiële Bestuur Die Raad van Direkteure is die hoogste beherende gesag binne die bestuurstruktuur van enige openbare maatskappy. Dit is die Raad se verantwoordelikheid om die maatskappy se Hoof Uitvoerende Beampte aan te stel. Ander verantwoordelikhede sluit, onder andere, in die uitbetaling van dividende, goedkeuring van die maatskappy se finansiële state en die maak van aanbevelings oor verkryging/aanskaffing van ander sakeondernemings en samesmeltings. 

Samestelling van die Raad

Die Raad word saamgestel uit individuele mans en vroue ( "direkteure" ) wat gekies word deur die aandeelhouers vir ŉ bepaalde termyn. Talle maatskappye werk op ŉ roterende stelsel sodat net sommige direkteure elke jaar verkiesbaar is. Hierdie beleid maak dit veel moeiliker vir ŉ volledige raadsverandering wat kan plaasvind as gevolg van ŉ vyandige oorname. In die meeste gevalle: •

het direkteure ŉ gevestigde belang in die maatskappy;

•

werk direkteure in die topbestuur van die maatskappy; of

•

is onafhanklik van die maatskappy, maar is bekend vir hul sakevernuf.

Die aantal direkteure kan aansienlik wissel tussen maatskappye. Walt Disney, byvoorbeeld, het sestien direkteure, wat elkeen afsonderlik op dieselfde tyd vir ‘n termyn van een jaar verkies word. Die volgende is ŉ uittreksel uit die jaarverslag van die General Electric maatskappy oor hoe onafhanklikheid van direkteure in daardie maatskappy aangespreek word. Gevallestudie 1.1 Jaarverslag: General Electric

"At the core of corporate governance, of course, is the role of the board in overseeing how management serves the long-term interests of share owners and other stakeholders. An active, informed, independent and involved board is essential for ensuring GE’s integrity, transparency and long-term strength. As a result of the 2002 changes, 11 of GE’s 17 directors are 'independent' under a strict definition, with a goal of two-thirds."

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 22

FMG105 Finansiële Bestuur 

Komitees van die Raad van Direkteure

Die Raad van Direkteure se verantwoordelikhede sluit die samestelling van die oudit- en vergoedingskomitees in. Die ouditkomitee is verantwoordelik om te verseker dat die maatskappy se finansiële state en verslae akkuraat is en gebruik billike en redelike skattings (Aangepas uit: http://beginnersinvest.about.com/cs/a/aa2203a.htm). 1.6.2

Ouditkomitee

Die komitee is verantwoordelik om die Raad van Direkteure te ondersteun in sy toesighoudende verantwoordelikhede met betrekking tot die: •

integriteit van die maatskappy se finansiële state;

•

finansiële verslagdoeningsproses;

•

stelsels van interne rekeningkundige en finansiële kontrole;

•

kwalifikasies, onafhanklikheid en prestasie van die onafhanklike ouditeur;

•

prestasie van die maatskappy se interne ouditafdeling; en

•

die maatskappy se regs- en regulatoriese nakoming.

Die maatskappy se bestuur en die onafhanklike ouditeur is vir die volgende verantwoordelik en nié die komitee nie: •

Beplanning of uitvoer van oudits.

•

Bepaling of die maatskappy se finansiële state en openbaarmakings volledig en akkuraat is.

•

Bepaling of die maatskappy se finansiële state en openbaarmakings in ooreenstemming met algemeen aanvaarde rekeningkundige beginsels en toepaslike reëls en regulasies is.

Ouditkomitees van openbare maatskappye hersien finansiële verslae kwartaalliks en jaarliks. Daarbenewens bespreek lede dikwels komplekse rekeningkundige ramings en aannames wat deur die bestuur gemaak is, asook die implementering van nuwe rekeningkundige beginsels of regulasies. Ouditkomitees het gereelde interaksie met senior finansiële bestuurslede soos die Hoof Finansiële Beampte van die maatskappy en kan kommentaar lewer op die funksies van hierdie bestuurslede. Indien ernstige probleme met rekeningkundige praktyke of personeel geïdentifiseer word, kan ŉ spesiale ondersoek deur die ouditkomitee gelas word. Eksterne ouditeure is ook verplig om aan die komitee verslag te doen oor ŉ verskeidenheid van sake, wat die volgende kan insluit:

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 23

FMG105 Finansiële Bestuur •

Die eksterne ouditeur se mening oor die bestuur se keuse van rekeningkundige beginsels.

•

Rekeningkundige aansuiwerings wat ontstaan uit die oudits.

•

ŉ Meningsverskil of probleme in die samewerking met bestuur.

•

Enige geïdentifiseerde bedrog of onwettige dade.

(Aangepas uit: http://www.nysscpa.org/cpajournal/2004/1104/essentials/p22.htm) 1.6.3

Bestuur

Hedendaagse bestuurders moet oor die algemeen vertroud wees met die globale finansiële funksionering van ŉ onderneming en moet in staat wees om die probleme en besluite wat handel oor die bestuur van die finansiële sakebedrywighede te kan hanteer. Die bestuurder moet betrokke wees by die toekenning van fondse vir finansiële projekte en aktiwiteite, maar minder betrokke by die verkryging van fondse. Die rol van die finansiële bestuurder is spesifiek. Ten einde die funksionering van finansiële operasies te vergemaklik, is die volgende belangrik: Die bestuurder moet: •

oor ŉ wye verskeidenheid van vaardighede beskik;

•

ŉ sterk greep op die aard en omvang van alle finansiële bedrywighede hê;

•

ŉ deeglike begrip hê van hoe die onderneming funksioneer; en

•

moet konsentreer op die likiditeit en winsgewendheid van die onderneming.

Die volgende is voorbeelde van belangrike bestuurders met betrekking tot finansiële bestuur in ŉ onderneming: 

Hoof Finansiële Beampte

Die Hoof Finansiële Beampte (HFB) is ŉ korporatiewe beampte wat primêr verantwoordelik is vir die bestuur van die finansiële risiko van die onderneming. Hierdie beampte is ook verder verantwoordelik vir finansiële beplanning en rekordhouding, sowel as finansiële verslagdoening aan hoër bestuur. Die HFB se werk is kompleks en kan verdeel word in drie belangrike komponente, naamlik: •

Kontroleringspligte Die kontroleringspligte van die HFB behels die aanbieding en verslagdoening van akkurate en tydige historiese finansiële inligting van die onderneming. Elke rolspeler in die onderneming – aandeelhouers, ontleders, krediteure, werknemers en ander lede van die bestuur – maak staat op die akkuraatheid en tydigheid van hierdie

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 24

FMG105 Finansiële Bestuur inligting. Dit is noodsaaklik dat die inligting wat deur die HFB verskaf word, akkuraat is, want talle besluite word daarop gebaseer. •

Tesouriepligte Die HFB is ook verantwoordelik vir die onderneming se huidige finansiële toestand. Hy/sy moet besluit hoe om die onderneming se geld te belê, met inagneming van die risiko en likiditeit. Daarbenewens het die HFB toesig oor die kapitaalstruktuur van die onderneming; die bepaling van die beste kombinasie van skuld, en gelykheid en interne finansiering. Die aanspreek van die probleme rondom die kapitaalstruktuur is een van die belangrikste pligte van ŉ HFB.

•

Ekonomiese strategie en vooruitskatting Nie alleen is die HFB verantwoordelik vir die onderneming se historiese en huidige finansiële omstandighede nie, maar hy/sy is ook verantwoordelik vir die onderneming se finansiële toekoms. ŉ HFB moet in staat wees om die areas te identifiseer wat die doeltreffendste is en moet bepaal hoe die onderneming op hierdie inligting kan kapitaliseer. Byvoorbeeld, die HFB van ŉ motorvervaardiger moet in staat wees om te bepaal watter modelle die beste verkopers is en hoe hierdie inligting die beste gebruik kan word om die onderneming in die toekoms te verbeter. Hierdie aspek van ŉ HFB se pligte sluit ook ekonomiese vooruitskatting en modellering in, met ander woorde, om te voorspel (gegewe verskeie scenario's) wat die beste manier is om die onderneming se sukses in die toekoms te verseker. (Aangepas uit: http://www.investopedia.com/ask/answers/04/042204.asp)



Hoof van Interne Oudit

Interne oudit is ŉ onafhanklike, objektiewe gerusstellings- en adviserende funksie wat ontwerp is om waarde toe te voeg en die onderneming se bedrywighede te verbeter. Dit help die onderneming om sy doelwitte te bereik deur ŉ sistematiese, gedissiplineerde benadering te vestig om risikobestuur, beheer en bestuursprosesse te evalueer en te verbeter. Die Hoof van Interne Oudit moet, via die Ouditkomitee, ŉ mening aan die Raad van Direkteure voorlê oor die toereikendheid en doeltreffendheid van die reëlings vir risikobestuur, beheer en bestuur, doeltreffendheid en effektiwiteit (waarde vir geld) binne die onderneming, en die mate waarin die Raad op hierdie aspekte kan staatmaak. Om die nodige versekering te verskaf, sal Interne Oudit ŉ program van ouditwerk onderneem wat gemagtig is deur die Raad van Direkteure, op advies van die Ouditkomitee.

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 25

FMG105 Finansiële Bestuur Die program omvat die volgende: •

Om die bereiking van organisatoriese doelwitte te moniteer.

•

Om risiko's in die bereiking van die doelwitte te identifiseer, te evalueer en te bestuur.

•

Om die nakoming van beleid, wette en regulasies te verseker.

•

Om die integriteit en betroubaarheid van finansiële en ander inligting wat aan die bestuur en belanghebbendes verskaf word (insluitend dié wat gebruik word in besluitneming) te bepaal.

•

Om vas te stel of beheerstelsels in plek is om die mees ekonomiese, doeltreffende en effektiewe gebruik van hulpbronne te bevorder en bates te beskerm.

(Aangepas uit: http://www.internalaudit.bham.ac.uk/resources/reference.shtml) 

Hoof Uitvoerende Beampte

Die Hoof Uitvoerende Beampte (HUB) is die hoogste uitvoerende posisie in ŉ onderneming wie se hoofverantwoordelikhede die ontwikkeling en implementering van hoëvlak strategieë insluit. Die beampte moet ook korporatiewe besluite neem, die algemene bedrywighede en hulpbronne van die onderneming bestuur, en optree as die skakel van kommunikasie tussen die Raad van Direkteure en die korporatiewe bedrywighede. Die Hoof Uitvoerende Beampte sal dikwels ŉ posisie op die Raad beklee en in sommige gevalle selfs die voorsitter wees. Die rol van die HUB in strategiese bestuur (wat finansiële bestuur insluit), is soos volg: •

Hy/sy moet verstaan dat die strategiese bestuur sy/haar verantwoordelikheid is. Dele van hierdie taak, maar beslis nie almal nie, kan gedelegeer word.

•

Die HUB is verantwoordelik vir die skep van ŉ positiewe klimaat teenoor strategiese bestuur in die onderneming.

•

Die HUB moet seker maak dat die ontwerp van die strategiese proses geskik is vir die unieke eienskappe van die onderneming.

•

Hy/sy moet betrokke raak in die strategiese beplanning.

•

Die HUB moet beplanningsvergaderings met die bestuurders hou en moet verseker dat daar ŉ behoorlike evaluering van die planne en terugvoering plaasvind.

•

Die HUB is daarvoor verantwoordelik om verslag te doen aan die Raad van Direkteure oor die resultate van die strategiese bestuursproses.

•

Die HUB is verantwoordelik vir die neem van finale besluite, maar die besluite is gewoonlik ŉ kulminasie van die idees, inligting en ontledings van ander.

(Aangepas uit: http://www.introduction-to-management.24xls.com/en216)

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 26

FMG105 Finansiële Bestuur 

Hoofbedryfsbeampte

Die rol van die Hoofbedryfsbeampte (HDB) is baie belangrik. Daar word soms aangevoer dat dit die nommer twee posisie in ŉ onderneming is. Die HBD is die sleutel-individu wat verantwoordelik is vir die lewering van resultate op ŉ dag-tot-dag-, en kwartaal-totkwartaalbasis. Die HDB speel ŉ baie belangrike en leidende rol in die uitvoering van die strategieë wat ontwikkel is deur die topbestuurspan. Daar is vyf potensiële rolle vir die HDB, naamlik: •

Om die Hoof Uitvoerende Beampte se strategie te implementeer.

•

Om die leiding te neem met ŉ spesifieke inisiatief.

•

Om as mentor op te tree vir ŉ jong, onervare Hoof Uitvoerende Beampte.

•

Om die sterk- of swakpunte van die Hoof Uitvoerende Beampte aan te vul.

•

Om ŉ vennoot van die Hoof Uitvoerende Beampte te wees.

(Aangepas uit: http://coobulldog.wordpress.com/2010/02/22/what-is-the-role-of-the-coo/) 1.7

Doelwitte van finansiële bestuur

Die doel van finansiële bestuur is rykdom-maksimering eerder as winsmaksimering. Rykdom-maksimering beteken dat die totale waarde van die ondernmeing vermeerder word. In hierdie gedeelte word daar onderskei tussen die hoofdoelwitte en die spesifieke doelwitte van finansiële bestuur. 1.7.1 •

Hoofdoelwitte Bied ondersteuning vir besluitneming Finansiële bestuur bied aan bestuurders die inligting en kennis wat hulle nodig het om operasionele besluite te ondersteun en die finansiële implikasies van besluite te verstaan, voordat die besluite geneem word. Bestuurders kan ook besluite moniteer vir moontlike finansiële implikasies en vir lesse wat daaruit geleer kan word.

•

Maak seker dat tydige, relevante en betroubare finansiële en nie-finansiële inligting beskikbaar is Finansiële bestuur gee aan bestuurders die basiese inligting wat die grondslag vorm vir die verdere verwerking daarvan. Die inligting word gebruik vir bestuursbeheer en wanneer verantwoording gedoen moet word vir bepaalde aksies.

•

Bestuur van risiko's Finansiële bestuur stel ŉ onderneming in staat om risiko’s te identifiseer en te evalueer. Finansiële bestuur is ŉ belangrike komponent van risikobestuur, aangesien

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 27

FMG105 Finansiële Bestuur die volle omvang van die sakerisiko's – operasionele, strategiese, sowel as sosiale, wetlike, politieke en omgewingsrisiko's – bestuur moet word. •

Gebruik hulpbronne doeltreffend, effektief en ekonomies Finansiële bestuur is noodsaaklik om te verseker dat ŉ sakeonderneming genoeg hulpbronne het om met sy sakebedrywighede voort te gaan, en dat hierdie hulpbronne ekonomies, doeltreffend en effektief benut word.

•

Versterk aanspreeklikheid Finansiële bestuur is noodsaaklik vir ŉ onderneming om te demonstreer hoe die finansiële hulpbronne gebruik is en wat daarmee vermag is.

•

Verskaf ŉ ondersteunende omgewing vir beheer Finansiële bestuur dra by tot die bevordering van ŉ organisatoriese klimaat wat die bereiking van finansiële bestuursdoelwitte hoog ag – ŉ klimaat wat die verbintenis van seniorbestuurslede, gedeelde waardes en etiek, kommunikasie en organisatoriese leer insluit.

•

Voldoen aan owerheidsregulasies en -wette Finansiële bestuur is noodsaaklik om te verseker dat ŉ onderneming transaksies uitvoer in ooreenstemming met toepaslike wetgewing, regulasies en uitvoerende bevele; dat bestedingslimiete nie oorskry word nie en dat transaksies gemagtig is.

•

Beskerm die bates Dit bied ook aan die onderneming ŉ stelsel van kontrole oor bates, laste, inkomste en uitgawes. Hierdie kontroles beskerm die onderneming teen bedrog, finansiële nalatigheid, skending van finansiële reëls of beginsels en verliese van bates of openbare geld.

1.7.2

Spesifieke doelwitte

In die meeste ondernemings is die Hoof Finansiële Beampte verantwoordelik vir die roetine finansiële bestuur. Die spesifieke doelwitte is dan soos volg: •

Finansiële beplanning Die belangrikste verantwoordelikheid van die Hoof Finansiële Beampte is om die behoeftes en bronne van finansiering te voorspel en voldoende kontantvoorraad beskikbaar te hê vir die gladde funksionering van die onderneming. Die kontantinvloei en -uitvloei moet ononderbroke en aaneenlopend wees. Vir hierdie doel is finansiële beplanning nodig. Dit sluit in om te bepaal wanneer fondse benodig

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 28

FMG105 Finansiële Bestuur gaan word, die identifisering van bronne vir befondsing en die beleggingspatrone, sodat die maatskappy sy verpligtinge kan nakom en kliëntewaarde in die mark behou. Die finansiële bestuurder moet ook toesien dat daar geen oortollige fondse in die onderneming is wat “niks verdien” nie – dus, nie in winste omgesit word nie. •

Verhoging van fondse benodig Die tweede belangrikste verantwoordelikheid van die finansiële bestuurder is om te bepaal of daar langtermyn- of korttermynbefondsing benodig sal word. Die alternatiewe bronne van fondse moet oorweeg word met inagneming van die volgende: koste verbonde aan die verhoging van die onderneming se laste; die uitwerking daarvan op verskeie belanghebbende partye, soos die aandeelhouers, krediteure, werknemers en die samelewing; beheer en risikobestuur in die finansiering en elastisiteit van die kapitaalstruktuur.

•

Beheer oor die gebruik van fondse Die finansiële bestuurder is ook verantwoordelik vir die behoorlike benutting van fondse. Bates moet effektief gebruik word sodat meer wins verdien kan word; invloei en uitvloei van kontant moet op so ŉ wyse beheer word dat daar voldoen word aan die huidige sowel as toekomstige verpligtinge; onnodige uitgawes moet ingeperk word en die misbruik van fondse mag nie toegelaat word nie.

•

Aanwending van winste Aanwending van winste is een van die belangrikste verantwoordelikhede van die finansiële bestuurder. Hy/sy moet topbestuur adviseer oor hoeveel van die winste in die onderneming as reserwes vir toekomstige uitbreiding gehou moet word; hoeveel wins, indien nodig, gebruik mag word vir die terugbetaling van die skuld, en hoeveel wins aan die aandeelhouers as dividende betaal moet word.

•

Verantwoordelikheid teenoor die eienaars Aandeelhouers is die werklike eienaars van die maatskappy. Finansiële bestuur het ŉ primêre verantwoordelikheid teenoor diegene wat fondse in die onderneming belê het. Die finansiële welstand van die onderneming moet instand gehou word, maar daar moet ook ŉ opbrengs verdien word wat die eienaars voldoende sal beloon vir die risiko wat geneem is.

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 29

FMG105 Finansiële Bestuur •

Wetlike verpligtinge Die finansiële bestuurder is verantwoordelik daarvoor om die onderneming in te lig oor sy wetlike verpligtinge. Goeie finansiële bestuur help om ŉ gesonde wetlike raamwerk te ontwikkel.

(Aangepas uit: http://www.freemba.in/articlesread.php?artcode=291&substcode=18&stcode=10) 1.8

Take van finansiële bestuur(ders)

Byna elke maatskappy, regeringsagentskap en onderneming het een of meer finansiële bestuurders wat die voorbereiding van finansiële verslae doen, oor aktiwiteite toesig hou en kontantbestuurstrategieë implementeer. Rekenaars en persone wat verantwoordelik is vir die data-aantekening, maak finansiële bestuurders se hande los om meer aandag te gee aan die ontwikkeling van strategieë en die uitvoering van die langtermyndoelwitte van hul onderneming. 1.8.1

Algemene take

Die pligte van die finansiële bestuurders wissel na gelang van spesifieke verantwoordelikhede, wat die volgende kan insluit: kontroleur, tesourier of finansiële beampte, kredietbestuurder, kontantbestuurder en die risiko- en versekeringsbestuurder. •

Kontroleurs Kontroleurs bestuur die voorbereiding van die finansiële verslae van die onderneming – die inkomstestate, balansstate en die ontleding van toekomstige inkomste of uitgawes. Hierdie verslae voorsien ŉ beeld van die onderneming se finansiële posisie. Kontroleurs is ook in beheer van die voorbereiding van spesiale verslae, soos vereis deur die regulatoriese owerhede. Dikwels moet kontroleurs toesig hou oor die rekeningkundige, oudit- en begrotingsdepartemente.

•

Tesouriers Tesouriers en finansiële beamptes bestuur die onderneming se finansiële doelstellings, doelwitte en begrotings. Hierdie beamptes hou toesig oor die belegging van fondse en die bestuur van risiko's. Hulle hou ook toesig oor kontantbestuursaktiwiteite, voer kapitaalverhogingstrategieë uit om die onderneming se uitbreiding en handel met samesmeltings en verkrygings te ondersteun.

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 30

FMG105 Finansiële Bestuur •

Kredietbestuurders Kredietbestuurders hou toesig oor die onderneming se uitreiking van krediet. Hierdie bestuurders bepaal kredietgraderingskriteria; bepaal kredietplafonne en moniteer die invordering van agterstallige rekeninge. Bestuurders wat spesialiseer in internasionale krediet, ontwikkel finansiële en rekeningkundige stelsels vir die banktransaksies van multinasionale ondernemings.

•

Risiko- en versekeringsbestuurders Risiko- en versekeringsbestuurders hou toesig oor moontlike risiko's en verliese wat mag ontstaan as gevolg van finansiële transaksies en sakebedrywighede en kan ook die bestuur van die onderneming se versekeringsbegroting insluit.

•

Ander finansiële bestuurders Finansiële instellings, soos kommersiële banke en verband- en finansiële instellings neem bykomende finansiële bestuurders in diens wat verskillende funksies verrig. Hierdie funksies sluit in: toesig oor lenings, trusts, huislenings, beleggings, verkope en elektroniese finansiële dienste. Takbestuurders van finansiële instellings administreer en bestuur al die funksies van ŉ takkantoor, wat insluit: die huur van personeel, die goedkeuring van lenings en kredietlyne, die bevordering van ŉ verhouding met die gemeenskap om sake te lok, en om kliënte te help met rekeningprobleme. Finansiële bestuurders in finansiële instellings moet tred hou met die vinniggroeiende verskeidenheid van finansiële dienste en produkte.

1.8.2

Unieke take

Bykomend tot die algemene pligte hierbo beskryf, voer finansiële bestuurders take uit wat uniek is tot ŉ spesifieke onderneming of bedryf. Byvoorbeeld, finansiële bestuurders in diens van die regering word kundiges van die regering se hulpbronne en begrotingsprosesse, terwyl finansiële bestuurders in gesondheidsorg ingelig moet wees oor kwessies betreffende die finansiering van gesondheidsorg. Daarbenewens moet finansiële bestuurders bewus wees van spesiale belastingwette en regulasies van toepassing op die spesifieke bedryf. Finansiële bestuurders speel ŉ toenemend belangrike rol in samesmeltings en konsolidasies, en in die globale uitbreiding en verwante finansiering. Hierdie gebiede vereis uitgebreide, gespesialiseerde kennis aan die kant van die finansiële bestuurder om risiko's te verminder en wins te maksimaliseer.

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 31

FMG105 Finansiële Bestuur Besoek die volgende webtuiste vir ŉ tipiese werksomskrywing van ŉ finansiële bestuurder: http://www.communitytechnology.org.uk/vacancies/financial-manager-comm-tech.pdf 1.9

Gebruike van finansiële bestuursinligting

Die evaluering van die finansiële prestasie van ŉ onderneming vereis finansiële inligting uit drie bronne: ŉ balansstaat, ŉ inkomstestaat en ŉ kontantvloeistaat. Elkeen van hierdie finansiële opsommings gee belangrike inligting vir die algehele beoordeling van hoe die onderneming vaar. 1.9.1

Waarvoor word finansiële bestuursinligting gebruik?

Die kweek van goeie verhoudings met beleggers en reguleerders is ŉ prioriteit vir die bestuur van ŉ onderneming. ŉ Onderneming se senior bestuurders moet verseker dat die departementshoofde die verslag van die onderneming se finansiële state aan die einde van ŉ spesifieke tydperk, soos ŉ kwartaal of jaar, voorberei. ŉ Sakeonderneming se finansiële state lig die sluier oor sy bedryfsprestasie. Die volgende is belangrike gebruike van finansiële bestuursinligting: •

Korporatiewe solvensie (solvency) Beleggers en die publiek vertrou op die balansstaatinligting om die stappe wat die korporatiewe leierskap neem om solvabiliteit te ondersteun, te verstaan. ŉ Balansstaat toon inligting oor ŉ onderneming se bates, laste en die netto waarde, ook bekend as eie kapitaal. Korporatiewe finansiers gebruik vir beleggingsdoeleindes, die statistieke van ŉ onderneming se ekonomiese status. Byvoorbeeld, die bedryfskapitaal (wat die verskil is tussen die bedryfsbates en bedryfslaste), toon aan sekuriteitebeursdeelnemers of ŉ onderneming genoeg kontant sal hê vir die volgende 12 maande. Hierdie verhouding is gelyk aan korttermynbates, soos kontant en voorrade, minus korttermynskuld.

•

Winsgewendheid Bestuursinisiatiewe, om winsgewendheid te bevorder, het dikwels ten doel om die beperkings op ŉ onderneming se vermoë om inkomste te genereer op te hef. Hierdie inisiatiewe help topbestuur om geleenthede vir groei te identifiseer. Die inkomstestaat dui die korporatiewe inkomste, uitgawes en netto inkomste (of netto verlies) aan.

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 32

FMG105 Finansiële Bestuur •

Likiditeit Wanneer persone gretig is om ŉ sakeonderneming te begin, kan hulle soms nie die versoeking weerstaan om aan beleggers die potensiële wins uit te wys wat die nuwe onderneming kan genereer nie. Dit is omdat ondernemings dikwels aansienlike bedrae moet belê in langtermyn inisiatiewe. ŉ Kontantvloeistaat som die verskillende bronne van befondsing, wat ŉ onderneming kan bekom om finansieel doeltreffend te wees, sistematies op. Hierdie rekeningkundige verslag word ook deur ondernemingshoofde gebruik om die sakebedrywighede doeltreffend uit te voer. In die kontantvloeistaat word daar aan die publiek belangrike elemente soos bedryfs-, beleggings-en finansieringsaktiwiteite uitgewys.

•

Regulatoriese nakoming Reguleerders gaan ŉ onderneming se finansiële state na om seker te maak die onderneming oortree nie die wet nie. Regeringsagentskappe deel stewige boetes uit aan ondernemings wat nie hou by die regulasies nie. Om reguleerders gerus te stel dat daar werk gemaak word van onvoldoende korporatiewe prosesse, mag ŉ onderneming korrektiewe maatreëls instel wat gerig is op die opleiding van werknemers en die monitering van risiko. (Aangepas uit: http://www.ehow.com/info_7802536_organizations-financialstatement-information-used.html#ixzz1Kjh3g9bk)

1.9.2

Gebruikers van rekeningkundige inligting

Die gebruikers van rekeningkundige inligting kan in twee groepe verdeel word, naamlik: interne gebruikers en eksterne gebruikers. 

Interne gebruikers

Die interne gebruikers van rekeningkundige inligting is die bestuurders wat die daaglikse bedryfsaktiwiteite in die onderneming organiseer, bedryf en plan. Hierdie bestuurders gebruik finansiële verslae om sterk- en swakpunte te bepaal. Die persone hierby betrokke sluit gewoonlik die bestuurders van die finansies-, bemarkings-, en menslike hulpbronafdelings in. Die menslike hulpbronbestuurder is verantwoordelik vir die bestuur van die menslike hulpbronne in die onderneming. ŉ Bemarkingsbestuurder wil vrae beantwoord soos: Wat moet die produkprys wees om die onderneming se netto inkomste te maksimeer?

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 33

FMG105 Finansiële Bestuur 

Eksterne gebruikers

Eksterne gebruikers is groepe individue wat buite ondernemings werksaam is, en wat rekeningkundige inligting gebruik om finansiële besluite te neem. ŉ Voorbeeld van ŉ eksterne gebruiker sou wees, ŉ kredietverskaffer wat rekeningkundige inligting gebruik om die risiko's te bepaal wanneer krediet toegestaan moet word. Belastingowerhede, beleggers, en kliënte is ook eksterne gebruikers. Eksterne gebruikers verkry deur middel van die finansiële state beperkte finansiële inligting oor ŉ onderneming. Hierdie verklarings vorm egter die kern van finansiële rekeningkunde en gee die eksterne gebruikers genoegsame inligting oor die finansiële status van die onderneming. Bates, laste, inkomste en uitgawes is van belang vir gebruikers van rekeningkundige inligting. Vir sakedoeleindes word hierdie inligting in vier verskillende finansiële state verskaf, naamlik: die balansstaat, inkomstestaat, behoue verdienste verklaring, en die verklaring van kontantvloei. (Aangepas uit: http://EzineArticles.com/5097895) 1.9.3

Winsgewendheidsverhoudings

Hierdie verhoudings kan vir ons sê of ŉ onderneming ŉ wins maak. Die volgende is die tipiese winsgewendheidsverhoudings: 

Bruto winsmarge

Berekening: [Bruto Wins / Inkomste] x 100 (uitgedruk as ŉ persentasie) Hierdie verhouding vertel iets oor die onderneming se vermoë om produksiekoste deurlopend te beheer of te bestuur; of die marges te bestuur op die koop en verkoop van produkte. Terwyl verkoopswaardes en verkoopsvolumes op en af kan beweeg, is die bruto winsmarge gewoonlik redelik stabiel (in persentasie terme), maar ŉ klein toename (of afname) in die bruto winsmarge kan egter ŉ aansienlike verandering in die totale wins veroorsaak. 

Bedryfswinsmarge

Berekening: [Bedryfswins / Inkomste] x 100 (uitgedruk as ŉ persentasie) Die konstante bruto winsmarge toon iets oor ŉ onderneming se vermoë om die ander bedryfsuitgawes of oorhoofse koste te beheer. STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 34

FMG105 Finansiële Bestuur 

Opbrengs op kapitaal aangewend (OOKA)

Berekening: Netto wins voor belasting, rente en dividende (EBIT) / totale bates (of totale bates minus laste) Daar word soms na OOKA verwys as die "primêre verhouding" – dit vertel wat die opbrengste, wat die bestuur gerealiseer het met behulp van die beskikbare hulpbronne, is. 1.9.4

Doeltreffendheidsverhoudings

Hierdie verhoudings gee ŉ insig in hoe doeltreffend die onderneming is met die aanwending van hulpbronne soos vaste bates en bedryfskapitaal. 

Verkope / Kapitaal aangewend

Berekening: Verkope / Kapitaal aangewend Hierdie verhouding is ŉ maatstaf van totale bates gebruik. Dit beantwoord die vraag: Hoeveel verkope word gegenereer deur die bates wat in die onderneming belê is? 

Verkope of wins / Vaste bates

Berekening: Verkope of wins / Vaste bates

Hierdie verhouding gee inligting oor die vaste bate kapasiteit. ŉ Vermindering van verkope of wins gegenereer mag dui op oortollige kapasiteit of op onderbenutting van toerusting. 

Voorraadomsetsnelheid

Berekening: Koste van verkope / Gemiddelde voorraadwaarde Gemiddelde voorraadwaarde = (Eindvoorraad + Beginvoorraad)/2

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 35

FMG105 Finansiële Bestuur Voorraadomsetsnelheid help om die volgende vraag te beantwoord: Is daar te veel geld in voorraad belê? ŉ Toenemende voorraadomsetsnelheidsyfer, of een wat veel groter is as die gemiddelde, kan dui op swak voorraadbeheer. 

Krediet verskaf / Debiteure dae uitstaande

Berekening: Handelsdebiteure / Verkope x 365 Hierdie verhouding dui aan of daar oormatige krediet aan debiteure toegestaan is. ŉ Hoë syfer (meer as die gemiddelde berekende van die onderneming) mag algemene probleme met skuld invordering of die finansiële posisie van die groot kliënte aandui. 1.9.5

Likiditeitsverhoudings

Likiditeitsverhoudings kan aandui in watter mate ŉ onderneming korttermynverpligtinge kan nakom: 

Bedryfsverhouding

Berekening: Bedryfsbates / Huidige laste Hierdie is ŉ eenvoudige manier om te bepaal of die onderneming sy skuld kan betaal binne een jaar, as gevolg van bates wat in kontant omgesit gaan word binne daardie jaar. ŉ Verhouding van minder as een (bates is minder as die laste) is dikwels ŉ rede tot kommer, veral as dit voortduur vir ŉ onbepaalde tyd. 

Vinnige verhouding

Berekening: (Korttermynbeleggings + handelsdebiteure) / Huidige laste Nie alle bates kan vinnig in kontant omskep word nie. Sommige grondstowwe en ander voorrade moet eers verander word in die finale produk; dan verkoop word en die kontant moet ontvang word vanaf debiteure.

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 36

FMG105 Finansiële Bestuur Die “Vinnige Verhouding” pas dus die “Huidige Verhouding” aan om alle bates wat nie reeds in kontant (of "naby-kontant" ) is nie, buite rekening te laat. Weereens, sou die “Vinnige Verhouding” minder as een wees, kan dit op probleme dui (aangepas uit: http://tutor2u.net/business/accounts/main_ratios.htm). 1.10 Samevatting Die rol van die finansiële bestuurder in die sakeomgewing is besig om te verander as gevolg van tegnologiese vooruitgang. Finansiële bestuurders voer data-analises uit en gebruik dit om aan senior bestuurderslede idees te gee oor hoe om wins te maksimaliseer. Bestuurders werk dikwels in spanne en tree op as adviseurs aan topbestuur. Finansiële bestuurders moet op die hoogte van die nuutste finansiële inligting wees ten einde die doeltreffendheid van die onderneming se sakebedrywighede te verhoog. 1.11 Selfevaluering Aktiwiteit 1 ABC Skoenmaatskappy ondervind tans probleme met die uitvoering van doeltreffende finansiële bestuur. Jy is aangestel as ŉ konsultant om voorstelle te doen ten einde die probleem op te los. Stel ŉ verslag saam waarin jy jou voorstelle uiteensit.

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIËLE BESTUUR

Bladsy 37

FMG105 Finansiﾃｫle Bestuur Notas

STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS VAN FINANSIﾃ記E BESTUUR

Bladsy 38

FMG105 Finansiële Bestuur

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

2.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Beginsels onderliggend aan basiese finansiële state

•

Verskillende tipes finansiële state

•

Finansiële inligting

•

Kwalitatiewe eienskappe van finansiële state

•

Ontleding van basiese finansiële state

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

tussen die verskillende finansiële state te onderskei.

•

te verduidelik watter tipe inligting finansiële state verskaf.

•

die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state te ondersoek en te beskryf.

•

te verduidelik hoe basiese finansiële state ontleed word.

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 39

FMG105 Finansiële Bestuur 2.2

Verrykende bronne •

http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/09Xpg01.html

•

http://www.quickmba.com/accounting/fin/statements/

•

http://www.rurdev.usda.gov/rbs/pub/rr154.pdf

2.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Bates

Bates sluit die onderneming se besittings (hulpbronne) in. Bates is hulpbronne onder beheer van die entiteit wat aangewend word om ekwiteit te vermeerder.

Eienaarsbelang

Daar word soms na eienaarsbelang verwys as die boekwaarde van die onderneming, omdat eienaarsbelang gelyk is aan die gerapporteerde bates, minus die gerapporteerde laste.

Finansiële verslag

ŉ Finansiële verslag is ŉ skriftelike verslag oor die finansiële toestand van ŉ onderneming. Finansiële state sluit die balansstaat, inkomstestaat, staat van veranderinge in netto waarde en die verklaring van kontantvloei in.

Inkomstestaat

Die inkomstestaat toon die winsgewendheid van ŉ onderneming gedurende die tydsinterval wat in die opskrif van die staat genoem word.

Kontantvloeistaat

Die kontantvloeistaat verklaar die kontant en die gebruik daarvan gedurende die tydsinterval wat in die opskrif van die kontantvloeistaat verskyn. Laste is verpligtinge van die onderneming en is bedrae verskuldig

Laste

aan krediteure vir ŉ transaksie in die verlede en het gewoonlik die woord "betaalbaar" in die rekeningtitel. 2.4

Inleiding

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 40

FMG105 Finansiële Bestuur Balansstate word gebruik om insig in ŉ onderneming se bates en laste op ŉ bepaalde tydstip, te voorsien. Inligting oor die maatskappy se aandeelhouersaandele word ook hierin opgeneem. ŉ Onderneming se bates, ekwiteit en laste word ook op die balansstaat getoon. Inkomstestate bied inligting oor die inkomste verdien deur ŉ onderneming in ŉ bepaalde tydperk. Inkomstestate toon ook die onderneming se uitgawes in die bereiking van die inkomste en aandeelhouersverdienste per aandeel. Aan die onderkant van die inkomstestaat word die wins of verlies vir die finansiële jaar getoon. Kontantvloeistate gee ŉ blik op die beweging van kontant in en uit die onderneming. Hierdie finansiële state sluit inligting oor bedryfs-, beleggings- en finansieringsaktiwiteite in. Die kontantvloeistaat kan belangrik wees om vas te stel of ŉ onderneming genoeg kontant het om rekeninge te betaal, uitgawes te kan hanteer en bates te verkry.

(http://martinjquinn.files.wordpress.com/2010/01/accounting-rules-cartoon.jpg) 2.5

Beginsels onderliggend aan basiese finansiële state

Daar is algemene reëls en konsepte wat in die Rekeningkunde geld. Daar word na hierdie algemene reëls verwys as die basiese rekeningkundige beginsels en riglyne wat die grondslag vorm waarop meer uitvoerige en ingewikkelde rekeningkundige reëls gebaseer is.

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 41

FMG105 Finansiële Bestuur 2.5.1

Algemeen aanvaarde rekeningkundige beginsels

(http://img218.imageshack.us/i/77384844.jpg/) Die Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk(AARP) (Engels: Generally Accepted Accounting Principles – GAAP) bestaan uit drie belangrike stelle reëls, naamlik: •

die basiese rekeningkundige beginsels en riglyne,

•

die gedetailleerde reëls en standaarde, en

•

die algemeen aanvaarde praktyke bedryf.

Indien ŉ maatskappy finansiële state aan die publiek beskikbaar stel, is dit nodig om die Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Beginsels te volg in die voorbereiding van daardie state. Indien ŉ maatskappy se aandele in die openbaar verhandel, is die maatskappy ‘n publieke maatskappy en word daar vereis dat die maatskappy se finansiële state geoudit word deur onafhanklike openbare ouditeure. Beide die maatskappy se bestuur en die

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 42

FMG105 Finansiële Bestuur onafhanklike ouditeure moet verslag doen oor die finansiële state en die verwante notas en seker maak dat die finansiële state opgestel is in ooreenstemming met AARP. AARP is veral nuttig omdat dit poog om rekeningkundige definisies, aannames en metodes te standaardiseer en te reguleer. As gevolg van hierdie AARP, kan daar aanvaar word dat daar van jaar tot jaar konsekwentheid sal wees in die metodes wat gebruik word om ŉ onderneming se finansiële state voor te berei. Oor die jare het die Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Beginsels meer kompleks geword omdat finansiële transaksies meer kompleks geword het. 2.5.2

Die tien rekeningkundige beginsels

Die tien belangrikste rekeningkundige beginsels is soos volg: •

Ekonomiese entiteit veronderstelling Die rekenmeester hou alle maatskappytransaksies van ŉ alleeneienaarsaak afsonderlik van die eienaar se persoonlike transaksies. Vir wetlike doeleindes word ŉ alleeneienaarsaak en die eienaar as een entiteit beskou, maar vir rekeningkundige doeleindes word dit as twee afsonderlike entiteite beskou.

•

Monetêre eenheid veronderstelling Ekonomiese aktiwiteit in Suid-Afrika word gemeet in Suid-Afrikaanse Rand en slegs transaksies wat in Suid-Afrikaanse Rand uitgedruk word, word aangeteken.

•

Tydperk veronderstelling Hierdie rekeningkundige beginsel aanvaar dat dit moontlik is om oor die komplekse en voortgesette aktiwiteite van ŉ onderneming in relatief kort, duidelike tydintervalle verslag te doen, byvoorbeeld, die vyf maande geëindig 31 Mei 2010, of die vyf weke geëindig 1 Mei 2010. Hoe korter die tydperkinterval, hoe meer waarskynlik dat die rekenmeester bedrae sal moet skat. Byvoorbeeld, die eiendomsbelastingfaktuur word ontvang op 15 Desember van elke jaar. Op die inkomstestaat vir die jaar gesluit op 31 Desember 2010 is hierdie bedrag bekend, maar vir die inkomstestaat vir die drie maande geëindig 31 Maart 2011, is die bedrag nie bekend nie en ŉ skatting word gebruik. Dit is noodsaaklik dat die tydinterval getoon word in die opskrif van elke inkomstestaat, die staat van aandeelhouers se ekwiteit en die verklaring van kontantvloei. Deur op die finansiële state net die tydperk aan te dui as "Desember 31", is nie genoeg nie. Die leser moet weet of die state betrekking het op die week

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 43

FMG105 Finansiële Bestuur geëindig op 31 Desember 2010, die maand geëindig op 31 Desember 2010, die drie maande geëindig op 31 Desember 2010, of die jaar geëindig op 31 Desember 2010. •

Kostebeginsel Vanuit ŉ rekenmeester se oogpunt verwys die term "koste" na die hoeveelheid bestee of teenprestasie gegee vir ‘n item toe ŉ item oorspronklik verkry is, hetsy of die aankoop die vorige jaar of dertig jaar gelede gebeur het. Om hierdie rede word dit op die finansiële state aangedui as historiese koste. As gevolg van hierdie rekeningkundige beginsel word batebedrae nie opwaarts aangepas vir inflasie nie. Die algemene reël is dat batebedrae nie aangepas word om enige vorm van toename in die waarde te weerspieël nie. Dus, ŉ batebedrag weerspieël nie die bedrag wat ŉ onderneming sal ontvang as die bate teen huidige markwaarde verkoop word nie.

•

Volledige openbaarmakingsbeginsel Inligting wat vir ŉ belegger of gebruiker van die finansiële state belangrik is, moet openbaar gemaak word in die state of in die aantekeninge tot die state. Dit is as gevolg van hierdie basiese rekeningkundige beginsel dat finansiële state van "voetnotas" voorsien word. As ŉ voorbeeld, word daar veronderstel dat ŉ onderneming in ŉ regsgeding is wat vereis dat ŉ aansienlike bedrag geld betaal moet word. Wanneer die finansiële state opgestel word, is dit nie duidelik of die onderneming die hofgeding sal wen of verloor nie. As gevolg van hierdie omstandighede en as gevolg van die volledige openbaarmakingsbeginsel, sal die hofgeding beskryf word in die notas tot die finansiële state. ŉ Onderneming lys ook gewoonlik alle beduidende rekeningkundige beleide as die eerste nota tot die finansiële state.

•

Lopende saakbeginsel Hierdie rekeningkundige beginsel aanvaar dat ŉ onderneming sal voortbestaan om sy doelwitte en verpligtinge na te kom en nie gelikwideer sal word in die afsienbare toekoms nie. Indien die onderneming se finansiële situasie sodanig is dat die rekenmeester van mening is dat die onderneming nie in staat sal wees om voort te gaan nie, sal daar van die rekenmeester verwag word om hierdie evaluering openbaar te maak.

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 44

FMG105 Finansiële Bestuur Die lopende saakbeginsel kan dit vir die onderneming moontlik maak om van sy vooruitbetaalde uitgawes uit te stel tot toekomstige rekeningkundige tydperke. •

Paringsbeginsel Hierdie rekeningkundige beginsel vereis dat ondernemings die opgeloopte rekeningkundige beginsel gebruik. Die paringsbeginsel vereis dat uitgawes met inkomste wat gepaard gaan met mekaar in dieselfde periode, erken word. Byvoorbeeld, daar moet verslag gedoen word oor die koste van verkope-kommissies in die tydperk waarin die verkope plaasgevind het, en nié in die tydperk wanneer die kommissie betaal is nie. Lone van werknemers word gerapporteer as ŉ uitgawe in die week waarin die werknemers gewerk het en nie in die week waarin die werknemers betaal is nie. Indien ŉ onderneming, byvoorbeeld instem om1% van die 2010-inkomste as ŉ bonus op 15 Januarie 2011 aan werkers te gee, moet die onderneming die bonus verklaar as ŉ uitgawe in 2010 en die onbetaalde bedrag op 31 Desember 2010 as ŉ las. Die koste is aangegaan soos die verkope plaasgevind het.

•

Inkomste-erkenningsbeginsel Onder die opgeloopte rekeningkundige beginsel word inkomste erken sodra ŉ produk verkoop is of ŉ diens gelewer is, ongeag wanneer die gelde werklik ontvang is. Kragtens hierdie basiese rekeningkundige beginsel, kan ŉ maatskappy R20,000 verdien en verklaar aan inkomste in die eerste maand wat dit sake bedryf, maar R0 in werklike kontant ontvang in daardie maand. Byvoorbeeld, as ABC Consulting ŉ diens lewer teen ŉ ooreengekome prys van R1 000, moet ABC R1 000 aan inkomste erken sodra die diens gelewer is – maak nie saak of die kliënt die R1 000 onmiddellik betaal of eers oor 30 dae nie.

•

Wesenlikheid Hierdie basiese rekenkundige beginsel of riglyn laat toe dat ŉ rekenmeester ŉ ander rekeningkundige beginsel verontagsaam indien die bedrag onbeduidend is. Professionele oordeel is nodig om te besluit of ŉ bedrag onbeduidend is of nie. ŉ Voorbeeld van ŉ onbeduidende item is die aankoop van ŉ R150-drukker deur ŉ hoogs winsgewende multi-miljoenrand onderneming. Omdat die drukker gebruik sal word vir vyf jaar sal die afparingsbeginsel die koste versprei oor die vyf-jaar periode. Die wesenlikheidsriglyn laat die onderneming toe om die afparingsbeginsel ter syde te stel (over rule) en die volle koste van R150 in ag te neem in die jaar waarin dit aangekoop is. Die motivering is dat niemand dit sal sien as misleidend, as R150 ŉ

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 45

FMG105 Finansiële Bestuur uitgawe in die eerste jaar is, in plaas van R30 per jaar vir die daaropvolgende vyf jaar nie. Die wesenlikheidsbeginsel laat ook toe dat ouditeure bedrae in finansiële state afrond tot die naaste rand, die naaste duisend rand, of tot die naaste miljoen rand afhangende van die grootte van die onderneming. •

Konserwatisme Indien ŉ situasie ontstaan waar daar twee aanvaarbare alternatiewe is vir die aanmelding van ŉ item, sal die rekenmeester, ooreenkomstig die konserwatisme beginsel, die alternatief kies wat sal lei tot ŉ minder netto inkomste en/of minder batebedrag. Die basiese rekeningkundige beginsel van konserwatisme lei rekenmeesters om verliese te verwag of openbaar te maak, maar dit laat nie ŉ soortgelyke aksie toe vir winste nie. So sal byvoorbeeld, moontlike verliese as gevolg van regsake in die finansiële state of in die aantekeninge aangedui word, maar daar sal nie oor potensiële winste verslag gedoen word nie. (Aangepas uit: http://www.accountingcoach.com/online-accountingcourse/09Xpg01.html)

2.6

Tipes finansiële state

Die volgende is tipiese finansiële state in ŉ onderneming:

Inkomstestaat

Balansstaat

Kontantvloeistaat

Aandeelhouersbelang

Figuur 2.1: Verskillende tipes finansiële state (Outeur, 2011)

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 46

FMG105 Finansiële Bestuur 2.6.1

Inkomstestaat

Die inkomstestaat is een van die belangrikste finansiële state wat deur rekenmeesters en sake-eienaars opgestel en gebruik word. Daar word soms ook verwys na die wins-enverlies- staat, staat van bedrywighede, of staat van inkomste. Die inkomstestaat is belangrik omdat dit die winsgewendheid van ŉ onderneming toon gedurende die tydsinterval wat in die opskrif van die staat aangedui word. Die tydperk wat deur die staat gedek word, word deur die onderneming gekies en kan wissel. Byvoorbeeld, die opskrif kan lees: Vir die drie maande geëindig op 31 Desember 2010. (Met ander woorde die tydperk van 1 Oktober tot Desember 31 Mei 2010.) OF Die vier weke geëindig op 27 Desember 2010 (Met ander woorde die tydperk van November 29 tot en met 27 Desember 2010.) OF Die fiskale jaar geëindig op 30 September 2010 (Met ander woorde die tydperk van 1 Oktober 2009 tot en met 30 September 2010.) Die formaat van die inkomstestaat of die wins-en-verlies verklaring sal wissel na gelang van die kompleksiteit van die onderneming se aktiwiteite. Die meeste ondernemings het die volgende elemente in hul inkomstestate:

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 47

FMG105 Finansiële Bestuur

Inkomstestaat

Inkomste en winste

Uitgawes en verliese

Inkomste uit primêre aktiwiteite

Uitgawes uit primêre aktiwiteite

Inkomste uit sekondêre aktiwiteite

Uitgawes uit sekondêre aktiwiteite

Wins uit verkoop van bates

Verliese uit die verkoop van bates

Figuur 2.2: Inkomstestaat (Outeur, 2011) Indien die netto inkomste en winstebedrag, minus die uitgawes en verliese positief is, is daar ŉ netto inkomste. Indien die nettobedrag negatief is, is daar ŉ nettoverlies. 

Inkomste en winste •

Inkomste uit primêre aktiwiteite Daar word ook soms verwys na bedryfsinkomste. Die primêre aktiwiteite van ŉ handelaar is die aankoop van goedere en verkoop van die goedere. Primêre aktiwiteite van ŉ vervaardiger is die vervaardiging van die produkte om te verkoop. Vir kleinhandelaars, vervaardigers, groothandelaars en verspreiders word die inkomste gegenereer uit primêre aktiwiteite aangedui as inkomste-uit-verkope of verkope. Primêre aktiwiteite van ŉ onderneming wat dienste verskaf behels die verkryging van kundigheid en verkoop van die kundigheid aan kliënte. Vir ondernemings wat dienste verskaf, is die inkomste wat uit primêre dienste verdien word, diensinkomste of fooie verdien. Dit is belangrik dat mense nie inkomste met ontvangste verwar nie – inkomste kom voor wanneer dienste of goedere gelewer is en die reg om die vergoeding daarvoor te ontvang verdien word, ontvangste kom voor wanneer kontant ontvang word.

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 48

FMG105 Finansiële Bestuur Byvoorbeeld, as ŉ handelaar aan kliënte 30 dae toestaan om te betaal, kom inkomste voor wanneer die goedere verkoop is en nie wanneer die kontant 30 dae later ontvang word nie. As goedere in Desember verkoop is, word die verkoop aangetoon in die Desember inkomstestaat. Wanneer die handelaar die tjek in Januarie ontvang vir die Desember verkope, het die handelaar ŉ Januarieontvangste en nie ŉ Januarie-inkomste nie. •

Inkomste uit sekondêre aktiwiteite Inkomste uit sekondêre aktiwiteite word dikwels na verwys as nie-operasionele inkomste. Hierdie is die bedrae wat ŉ onderneming verdien buiten die aankoop en verkoop van goedere en dienste. Byvoorbeeld, wanneer ŉ kleinhandelsonderneming rente verdien op sommige van die kontant voorhande, of huurinkomste verdien, of inkomste verdien as gevolg van ŉ aktiwiteit afsonderlik van die koop en verkoop van goedere. Hierdie inkomste word gerapporteer in die inkomstestaat afsonderlik van die primêre aktiwiteite van verkope of diensinkomste. Nie-bedryfsinkomste word op die wins-en-verlies-staat aangetoon gedurende die tydperk wanneer dit verdien is en nie wanneer die kontant gevorder is nie.

•

Winste Winste soos die wins op die verkoop van langtermynbates val buite die primêre aktiwiteite van die meeste ondernemings. ŉ Wins word aangetoon in die inkomstestaat as die netto van twee bedrae, naamlik: Die opbrengs ontvang uit die verkoop van ŉ langtermynbate minus die bedrag wat vir die item betaal is op die onderneming se boeke (boekwaarde). ŉ Wins word genereer wanneer die opbrengs meer is as die boekwaarde.

Voorbeeld 2.1 ŉ Klere-kleinhandelaar besluit om ontslae te raak van die onderneming se bakkie en verkoop dit vir R6 000. Die R6 000 ontvang vir die bakkie sal nie as inkomste uit verkope getoon word nie, omdat die rekening VERKOPE slegs gebruik word vir die verkoop van goedere (klere). Aangesien hierdie handelaar nie bakkies koop en verkoop nie, is die verkoop van die bakkie buite die onderneming se primêre aktiwiteite. Oor die jare is die koste van die

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 49

FMG105 Finansiële Bestuur

bakkie afgeskryf op die onderneming se rekeningkundige rekords en as gevolg daarvan is die geld ontvang vir die bakkie (R6 000) meer as die netto bedrag wat vir die bakkie op die rekeningkundige rekords is (R3 500). Dit beteken dat die onderneming ŉ wins, gelyk aan die bedrag van die verskil, moet toon nl. R2 500. Hierdie wins moenie gerapporteer word as inkomste uit verkope nie, en ook nie as deel van die primêre aktiwiteite van die onderneming nie. In plaas daarvan, sal die wins verskyn in ŉ nota op die inkomstestaat aangedui as "nie-operasionele winste" of "ander inkomste". Daar word verslag gedoen oor die wins in die periode waarin die verkoop plaasgevind het.



Uitgawes en verliese

Uitgawes wat betrokke is by primêre aktiwiteite is koste wat aangegaan word om die normale inkomste te verdien. Ingevolge die opgeloopte rekeningkundige beginsel moet verkope kommissiekoste op die inkomstestaat verskyn in dieselfde tydperk as wat die verbandhoudende verkope gerapporteer is, ongeag van wanneer die kommissie werklik betaal is. Op dieselfde wyse, word die koste van goedere verkoop, wat ooreenstem met die verwante verkope, in die inkomstestaat getoon, ongeag van wanneer die verskaffer van die goedere betaal word. Dit is normaal vir uitgawes om voor te kom, voordat die onderneming daarvoor betaal (bv. lone verdien deur werknemers, werknemerbonusse en vakansiesbonusse en kommissie). Dit kan egter gebeur dat daar uitgawes kan voorkom nadat die onderneming daarvoor betaal het. Byvoorbeeld, ŉ onderneming koop ŉ gebou op 31 Desember 2010 vir R 300,000 (uitgesluit die koste van die grond). Die gebou is veronderstel om ŉ lewensduur van 30 jaar te hê. Die onderneming betaal kontant vir die gebou op 31 Desember 2010, maar sal waardeverminderingskoste van R 10,000 aanteken vir elk van die jare van 2011 tot 2040. Kontantbetalings beteken nie altyd dat ŉ koste aangegaan is nie. ŉ Onderneming kan byvoorbeeld, R 20 000 betaal om ŉ banklening te verminder. Hierdie betaling sal die onderneming se kontant en aanspreeklikheid teenoor die bank verminder, maar dit is nie ŉ uitgawe nie. Inkomste en die uitgawes word elkeen erken in die tydperk op sy korrekte plek op die inkomstestaat, maar nie verreken met mekaar om net die netto te wys nie. Die verkoop van die goedere veroorsaak ŉ koste van goedere verkoop en die verkope kommissiekoste. Ander uitgawes is nie direk gekoppel aan verkope nie en as gevolg daarvan word dit

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 50

FMG105 Finansiële Bestuur gekoppel aan die rekenpligtige tydperk wanneer dit voorgekom het. Voorbeelde sluit vaste koste in, soos kantoorsalarisse en depresiasie. •

Uitgawes van sekondêre aktiwiteite Uitgawes van sekondêre aktiwiteite is bekend as nie-bedryfsuitgawes. Byvoorbeeld rente-uitgawe is ŉ nie-bedryfsuitgawe, want dit behels ŉ finansiële uitgawe van die onderneming en het nie direk te make met die primêre aktiwiteite van koop en verkoop van produkte of dienste nie.

•

Verliese Verliese kan, byvoorbeeld gely word wanneer langtermynbates verkoop word, of verliese as gevolg van ŉ regsgeding. ŉ Verlies word gerapporteer as die netto van twee bedrae, naamlik: Die bedrag wat die item op die onderneming se boeke (boekwaarde) is, minus die opbrengs ontvang uit die verkoop daarvan. ŉ Verlies kom voor wanneer die opbrengs minder as die boekwaarde is.



Eenvoudige inkomstestaat

ŉ Eenvoudige inkomstestaat word algemeen gebruik om die wins en verlies te bereken. Die eenvoudige formaat maak gebruik van slegs een berekening om die netto inkomste te bereken: Netto inkomste = (Omset + Winste) - (Uitgawes + Verliese) ŉ Eenvoudige verkorte inkomstestaat lyk soos volg: Steekproef Products Co Inkomstestaat Vir die vyf maande geëindig 31 Mei 2010 Inkomste & Winste

108.000

MIN: Uitgawes & Verliese

(90.000)

Netto inkomste

18.000

Die opskrif van die inkomstestaat verskaf kritieke inligting. Die naam van die onderneming verskyn bo-aan, gevolg deur die titel "Inkomstestaat". Die derde reël verkaf aan die leser die tydinterval waaroor berig word. Aangesien inkomstestate voorberei kan word vir enige periode van tyd, moet die leser ingelig word oor die presiese tydperk wat gedek word.

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 51

FMG105 Finansiële Bestuur ŉ Inkomstestaat in die eenvoudige formaat lyk soos volg: Steekproef Products Co Inkomstestaat Vir die vyf maande geëindig 31 Mei 2010 Inkomste en Winste Inkomste uit verkope

100 000

Rente inkomste

5 000

Wins op verkoop van bates

3 000

Totale inkomste & winste

108 000

MIN: Uitgawes en verliese Koste van goedere verkoop Kommissie-uitgawes Kantooruitgawes Kantoortoerustinguitgawes Advertensies Rente-uitgawe Verlies van regsgeding Totale uitgawes &verliese Netto inkomste



75 000 5 000 3 500 2 500 2 000 500 1 500 90 000 18 000

Aantekening van buitengewone items

Inkomstestate doen verslag oor byna alle inkomste, uitgawes, winste en verliese. Soms kom daar buitengewone gebeurtenisse saam met die normale bedryfsaktiwiteite voor. Dit is nuttig vir die leser van die inkomstestaat as hierdie unieke items geskei is van die res en in ŉ spesiale afdeling naby die onderkant van die inkomstestaat aangetoon word. Hierdie unieke en skaars inskrywings kan wees: •

Beëindiging van sakebedrywighede Dit het betrekking op die staking van ŉ noemenswaardige deel van ŉ onderneming se sakebedrywighede, soos die verkoop van ŉ hele afdeling van die onderneming.

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 52

FMG105 Finansiële Bestuur Staking van slegs ŉ klein gedeelte van die produklyn kwalifiseer nie as ŉ beëindigde bedrywigheid nie. •

Buitengewone items Buitengewone items sluit gebeure of items, wat ongewoon van aard is en ongereeld plaasvind of onvoorspelbaar is, in. ŉ Verlies wat ontstaan het omdat ŉ oorsese land ŉ Amerikaanse olie-raffinadery in die VSA oorgeneem het, sal ŉ buitengewone item wees. Hieronder is ŉ voorbeeld van ŉ eenvoudige inkomstestaat wat ŉ buitengewone item bevat.

Steekproef Produkte Inkomstestaat Vir die vyf maande geëindig 31 Mei 2010

Inkomste en wins Verkope

100 000

Rente inkomste

5 000

Wins op verkoop van bates

3 000

Totale inkomste en winste

108 000

Uitgawes en verliese Koste van goedere verkoop

75 000

Kommissies uitgawes

5 000

Kantooruitgawes

3 500

Kantoortoerustinguitgawes

2 500

Advertensies

2 000

Rente-uitgawe

500

Verlies van regsgeding

1 500

Totale uitgawes & verliese

90 000

Inkomste voor buitengewone items 18 000 Buitengewone Item – aanwas

7 000

Netto inkomste

25 000

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 53

FMG105 Finansiële Bestuur 

Aantekeninge tot die finansiële state

Die notas (of voetnotas) by die inkomstestaat en die ander finansiële state word as deel van die finansiële state geag. Die notas stel die lesers in kennis van die rekeningkundige beleid, verbintenisse gemaak deur die onderneming, en die potensiële laste en verliese. Die notas bevat inligting wat van belang is om die finansiële state te verstaan en te kan analiseer. 2.6.2

Balansstaat

Die balansstaat is een van die belangrikste finansiële state wat deur rekenmeesters en sake-eienaars gebruik word. Dit staan ook bekend as die staat van ŉ onderneming se finansiële posisie. Die balansstaat beskryf ŉ onderneming se finansiële posisie aan die einde van ŉ bepaalde tydperk. Die balansstaat is ŉ aanduiding van die huidige stand van die onderneming se finansiële posisie op ŉ spesifieke tydstip. Byvoorbeeld, die bedrae in ŉ balansstaat gedateer 31 Desember 2010 weerspieël die transaksies wat tot en met 31 Desember 2010 van daardie jaar aangeteken is. Omdat die balansstaat die leser in kennis stel van ŉ onderneming se finansiële posisie op ŉ bepaalde tydstip, stel dit ŉ skuldeiser in staat om te sien wat ŉ onderneming besit, sowel as wat die skuld aan ander partye beloop. Dit bied ook waardevolle inligting vir ŉ bankier wat wil bepaal of ŉ onderneming kwalifiseer vir verdere krediet of ŉ lening. Ander partye wat ook in die balansstaat sal belangstel sluit die volgende in: •

Huidige beleggers

•

Potensiële beleggers

•

Korporatiewe bestuur

•

Verskaffers

•

Sommige kliënte

•

Mededingers

•

Die regering

•

Vakbonde

ŉ Balansstaat bestaan uit die volgende komponente:

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 54

FMG105 Finansiële Bestuur

Bates

Balansstaat

Laste

Eienaarsbelang

Figuur 2.3: Balansstaat (Outeur, 2011) 

Bates

Bates sluit die onderneming se besittings in. Dit is die hulpbronne van die onderneming wat deur middel van transaksies verkry is en wat toekomstige ekonomiese waarde het wat gemeet en uitgedruk kan word in Randwaarde. Bates sluit ook bates in waarvoor vooruitbetaal is, soos vooruitbetaalde advertensies, vooruitbetaalde versekering, vooruitbetaalde regskoste, en vooruitbetaalde huur. Voorbeelde van baterekeninge wat op ŉ onderneming se balansstaat gerapporteer word, sluit die volgende in: kontant, kleinkas, tydelike beleggings, debiteure, voorraad, vooruitbetaalde versekering, vaste eiendom, geboue, toerusting, kliëntewaarde, ens. Gewoonlik het hierdie baterekeninge debietsaldo's. Kontrabates is baterekeninge met kredietsaldo's. ŉ Kredietbalans in ŉ baterekening is strydig met, of kontra tot ŉ baterekening se gewone debietbalans. Voorbeelde van kontrabaterekeninge sluit in: voorsiening vir twyfelagtige skulde, opgehoopte waardevermindering t.o.v. geboue, opgehoopte waardevermindering t.o.v. toerusting, ens. Die volgende is voorbeelde van bates:

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 55

FMG105 Finansiﾃｫle Bestuur

Figuur 2.4: Voorbeelde van bates (http://www.devserve.co.za/img/Assets.gif)

窶｢

Klassifikasie van bates op die balansstaat Rekenmeesters berei gewoonlik geklassifiseerde balansstate voor. "Geklassifiseerd" beteken dat die balansstaatrekeninge in afsonderlike groepe, kategorieﾃｫ, of klassifikasies aangebied word. Die bateklassifikasies en die volgorde van verskyning op die balansstaat, is soos volg:

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIﾃ記E STATE

Bladsy 56

FMG105 Finansiële Bestuur

Bates

Bedryfsbates

Beleggings

Eiendom en toerusting

Ontasbare bates

Ander bates

Figuur 2.5: Bateklassifikasie (Outeur, 2011) •

Die impak van die kostebeginsel en monetêre-eenheid aanname Die bedrae gemeld in die baterekeninge en op die balansstaat, weerspieël die werklike koste opgeneem ten tye van ŉ transaksie. Byvoorbeeld, ŉ onderneming, ABC, het 40 hektaar grond in 1950 teen ŉ koste van R20 000 gekoop. In 1990 betaal ABC R400 000 vir ŉ aangrensende 40 hektaar stuk grond. Die onderneming se grondrekening sal ŉ balans van R420 000 wys, wat bestaan uit die R20 000 vir die aanvanklike aankoop van die grond, plus R400 000 vir die tweede stuk grond. Hierdie rekeningbalans van R420 000 sal verskyn op die huidige balansstaat selfs al word hierdie grond gewaardeer teen ŉ huidige markwaarde van R3 000 000. Daar is twee riglyne wat die rekenmeester verplig om R420 000 op die balansstaat rapporteer eerder as die huidige markwaarde van R3 000 000: •

Eerstens die kostebeginsel verplig die rekenmeester om die onderneming se bates aan te toon teen oorspronklike historiese koste, en

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 57

FMG105 Finansiële Bestuur •

tweedens, die geldeenheidaanname lei die rekenmeester om te veronderstel dat die Suid-Afrikaanse Rand stabiel is oor ŉ tydperk. Dit word nie geraak deur inflasie of deflasie nie.

Die kostebeginsel en geldeenheidsaanname kan ook beteken dat waardevolle hulpbronne nie aangeteken sal word op die balansstaat nie. ŉ Onderneming se span briljante wetenskaplikes sal nie genoem word as ŉ bate op die onderneming se balansstaat nie, omdat (a) die onderneming nie die span in ŉ transaksie (kostebeginsel) gekoop het nie, en (b) dit onmoontlik vir rekenmeesters is om te weet hoe om die span se waarde in Rand te bepaal (monetêre-eenheid aanname).

Voorbeeld 2.2

Coca-Cola se logo, Nike se logo, en die handelsname van die meeste verbruikersproduktemaatskappye is hierdie ondernemings se waardevolste bates. As die name en logo's intern ontwikkel is, is dit redelik om te aanvaar dat dit nie op die onderneming se balansstaat sal verskyn nie. Indien ŉ onderneming egter ŉ produk se naam en logo van ŉ ander onderneming gekoop het, sal die koste as ŉ bate op die balansstaat van die onderneming wat die aankope gedoen het, verskyn.

Rekeningkundige beginsels en riglyne plaas dus ŉ aantal beperkings op wat die onderneming op sy balansstaat as ŉ bate kan verklaar. •

Die impak van konserwatisme Terwyl die kostebeginsel en geldeenheidaanname verhoed dat algemene bates op die balansstaat teen ŉ bedrag meer as koste aangeteken word, sal konserwatisme meebring dat sommige bates teen minder as kosprys aangeteken word.

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 58

FMG105 Finansiële Bestuur Byvoorbeeld, indien die koste van ŉ onderneming se inventaris R30 000 is, maar die koste van die items het gedaal tot R27 000, vereis die konserwatisme riglyn dat die onderneming die voorraad op die balansstaat rapporteer teen R27 000. Die verskil van R3 000 word onmiddellik aangeteken as ŉ verlies op die onderneming se inkomstestaat. •

Die impak van die paringsbeginsel Die paringsbeginsel sal ook veroorsaak dat sekere bates aangeteken word op die rekeningkundige balansstaat teen minder as kosprys. Byvoorbeeld, as ŉ onderneming debiteure van R50 000 het, maar verwag dat slegs R48 500 ingevorder sal word weens finansiële probleme wat die kliënte ondervind, sal die onderneming ŉ kredietsaldo van R1 500 in die kontrabaterekening aanteken as twyfelagtige rekeninge. Die kombinasie van die batedebiteure met ŉ debietsaldo van R50 000 en die kontrabate vir twyfelagtige skulde met ŉ kredietsaldo, sal beteken dat die balans ŉ netto bedrag van R48 500 is. Die inkomstestaat sal die R1 500 aanpassing toon as slegte skulde.



Laste

Laste is verpligtinge van die onderneming en is bedrae verskuldig aan krediteure vir ŉ transaksie in die verlede en het gewoonlik die woord "betaalbaar" in die rekeningtitel. Saam met die eienaar se aandele, kan laste beskou word as deel van die onderneming se bates. Dit kan ook beskou word as ŉ eis teen die onderneming se bates.

Voorbeeld 2.3 ŉ Onderneming se balansstaat toon bates van R100 000, krediteure van R40 000 en eienaarsbelang van R60 000. Die bron van die onderneming se bates is krediteure vir R40 000 en die eienaars vir R60 000. Die krediteure het ŉ eis teen die onderneming se bates en die eienaar kan eis nadat die “Rekeninge Betaalbaar” betaal is. Laste sluit ook bedrae in wat vooruit ontvang is vir toekomstige dienste. Aangesien die bedrag ontvang nog nie verdien is nie, stel die onderneming aantekening van inkomste uit en teken dit aan as ŉ las onder onverdiende inkomste of kliëntedeposito. Voorbeelde van lasterekeninge op ŉ onderneming se balansstaat sluit in: •

Notas betaalbaar

•

Rekeninge betaalbaar

•

Salarisse betaalbaar

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 59

FMG105 Finansiële Bestuur •

Lone betaalbaar

•

Rente betaalbaar

•

Ander opgeloopte uitgawes betaalbaar

•

Inkomstebelasting betaalbaar

•

Kliëntedeposito

•

Waarborg verantwoordelikheid

•

Regsgedinge betaalbaar

•

Onverdiende inkomste

•

Verbande betaalbaar

Hierdie lasterekeninge sal normaalweg kredietbalanse hê. Kontralaste is lasterekeninge met debietbalanse. ŉ Debietbalans in ŉ lasterekening is strydig of kontra tot ŉ lasterekening se gewone kredietbalans. Voorbeelde van kontraaanspreeklikheidsrekeninge sluit afslag of kredietnotas in. Laste geklassifiseer deur tipe Krediteure & opgeloopte aanspreeklik hede 38%

Ander laste 19%

Uitgestelde inkomste 43%

Figuur 2.6: Laste Aangepas uit http://www.tbs-sct.gc.ca/dpr-rmr/2007-2008/inst/dus/images/Liabilities-eng.jpg •

Formaat van laste op die balansstaat Aanspreeklikheids- en kontra-aanspreeklikheidsrekeninge word gewoonlik (in afsonderlike groepe, kategorieë, of klassifikasies) geklassifiseer op die balansstaat. Die aanspreeklikheidsklassifikasies en volgorde van verskyning op die balansstaat is bedryfslaste en dan langtermynlaste.

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 60

FMG105 Finansiële Bestuur •

Verbintenisse ŉ Onderneming se verpligtinge (soos die ondertekening van ŉ kontrak om toekomstige dienste te verkry of goedere aan te koop) mag wetlik bindend wees, maar word nie beskou as ŉ verpligting op die balansstaat, totdat sekere dienste of goedere ontvang is nie. Verpligtinge (indien betekenisvol) moet bekend gemaak word in die aantekeninge tot die balansstaat.

•

Ekonomiese realiteit teenoor wetlike vorm Die verhuring van ŉ bate kan op die oog af lyk na die verhuring van ŉ bate, maar in werklikheid is dit dalk ŉ bindende ooreenkoms om die bate te koop en om dit te finansier deur middel van maandelikse paaiemente. Rekenmeesters moet verby die ekonomiese realiteit kyk en fokus op die inhoud van die transaksie. Hierdie kontrak kan ŉ ooreenkoms wees om ŉ bate aan te koop, en die rekeningkundige reëls vereis dat die bate en die aanspreeklikheid gerapporteer word in die rekeninge en op die balansstaat.

•

Voorwaardelike aanspreeklikhede Voorbeelde van voorwaardelike laste sluit in: die waarborg van ŉ onderneming se produkte, die waarborg van ŉ ander party se lening, en regsgedinge wat teen ŉ aanhangig gemaak is. Voorwaardelike aanspreeklikhede is moontlike verpligtinge, want hulle is afhanklik van ŉ toekomstige gebeurtenis wat moet plaasvind of nie plaasvind nie. Voorwaardelike aanspreeklikhede kan verander in werklike laste. Voorbeeld 2.4 Aanvaar ŉ onderneming word vir R100 000 deur ŉ voormalige werknemer, wat beweer dat sy dienste onregverdig beëindig is, gedagvaar. Het die onderneming nou ŉ verpligting van R100 000 of nie? Indien die onderneming regverdig was in die beëindiging van die werknemer se dienste en het dokumentasie en getuies om die optrede te ondersteun, kan dit gesien word as ŉ ongegronde regsgeding en mag daar geen las wees nie. Andersyds, indien die onderneming nie regverdig was in die beëindiging van die dienste nie en dit is duidelik dat die onderneming onbehoorlik opgetree het, sal die onderneming waarskynlik ŉ inkomstestaatverlies en ŉ balansstaat-aanspreeklikheid hê.

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 61

FMG105 Finansiële Bestuur •

Huidige laste teen langtermynlaste Indien ŉ onderneming ŉ lening betaalbaar het wat vereis dat daar maandelikse betalings gemaak moet word vir ŉ paar jaar, moet slegs die hoofsom van die lening betaalbaar in die volgende twaalf maande op die balansstaat aangeteken word as ŉ bedryfslas. Die res van die hoofsombedrag moet aangeteken word as ŉ langtermynaanspreeklikheid. Die rente op die lening wat betrekking het op die toekoms, word nie aangeteken op die balansstaat nie, maar slegs die onbetaalde rente tot op die datum van die balansstaat word gerapporteer as ŉ las.



Eienaarsbelang

Eienaarsbelang word saam met laste beskou as deel van die onderneming se bates. Daar word ook soms na eienaarsbelang verwys as die boekwaarde van die onderneming, omdat eienaarsbelang gelyk is aan die gerapporteerde bates minus die gerapporteerde laste. Eienaarsbelang kan ook in die volgende basiese rekeningkundige vergelykings uitgedruk word: Bates = Eienaarsbelang + Laste OF Eienaarsbelang = Bates - Laste Eienaarsbelang is die woorde wat gebruik word op die balansstaat wanneer die onderneming ŉ alleeneienaarsaak is. As die onderneming ŉ maatskappy is, word die woord “aandeelhouersbelang” gebruik. Voorbeelde van aandeelhouers se rekeninge sluit in: •

Gewone aandele

•

Voorkeuraandele

•

Teruggehoue winste

Beide eienaarsbelang- en aandeelhouersbelang-rekeninge sal normaalweg kredietbalanse hê. Kontra-eienaarsbelange rekeninge is ŉ kategorie van eienaarsaandelerekeninge met debietbalanse. ŉ Debietbalans in ŉ eienaar se aandelerekening is strydig – of kontra – tot die eienaar se aandelerekening met ŉ gewone kredietbalans.

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 62

FMG105 Finansiële Bestuur •

Eienaarsbelang en die onderneming se markwaarde Omdat die batebedrae die koste van die bates aantoon op die tydstip van die transaksie, weerspieël dit nie die huidige billike markwaarde van die bates nie. Voorts, omdat die bates nie op die balansstaat aangetoon word teen huidige billike markwaarde nie, is die eienaarsbelang op die balansstaat nie ŉ aanduiding van die billike markwaarde van die onderneming nie.

Voorbeeld 2.5 •

Rekenaars wat twee jaar gelede R100 000 gekos het, kan nou ŉ boekwaarde van R60 000 hê. Die huidige waarde van die rekenaars kan dalk nou net R35 000 wees.

•

ŉ Kantoorgebou wat 15 jaar gelede deur die maatskappy gekoop is teen ŉ aankoopprys van R 400 000, kan nou ŉ boekwaarde van R200 000 hê. Die huidige waarde van die gebou kan egter R900 000 wees.

•

Eienaarsbelang en tydelike rekeninge Inkomste, winste, uitgawes en verliese is inkomstestaatrekeninge. Inkomste en winste veroorsaak dat eienaarsbelang verhoog. Uitgawes en verliese veroorsaak dat eienaarsbelang verminder. Indien ŉ onderneming ŉ diens lewer en bates verhoog, sal eienaarsbelang toeneem wanneer die Diensinkomsterekening oorgedra word na eienaarsbelang, aan die einde van die boekjaar.



Balansstaat voorbeeld

Die meeste balansstate klassifiseer ŉ onderneming se bates en laste in afsonderlike groepe soos bedryfsbates, eiendom, aanleg en toerusting, huidige laste, ens. Hierdie klassifikasies maak die balansstaat meer bruikbaar. Die volgende balansstaat is ŉ voorbeeld van ŉ geklassifiseerde balansstaat:

Voorbeeld 2.6 Balansstaat soos op 31 Desember 2010

BATES Nie-bedryfsbates

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

R 678 000

Bladsy 63

FMG105 Finansiﾃｫle Bestuur

Beleggings

36 000

Eiendom, aanleg & toerusting: Grond & geboue

192 000

Toerusting

201 000

Min: Opgelope waardevermindering

(56 000)

Handelsname

200 000

Klandisiewaarde

105 000

Bedryfsbates

89 000

Handelsvoorraad

34 800

Debiteure (rekeninge ontvangbaar)

40 500

Kontant & kontantekwivalente Tydelike beleggings (korttermyn) Vooruitbetaalde uitgawe (versekering) TOTALE BATES

2 200 10 000 1 500 767 000

EKWITEIT & LASTE Ekwiteit (aandeelhouersbelang)

289 000

Gewone aandele

110 000

Behoue verdienste

179 000

Laste-aanspreeklikhede: Nie-bedryfslaste

417 000

Langtermyn lening

417 000

Bedryfslaste

61 000

Krediteure (rekeninge betaalbaar)

35 900

Opgeloopte uitgawe (salarisse)

8 500

Opgeloopte uitgawe (rente)

2 900

Opgeloopte belasting

6 100

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIﾃ記E STATE

Bladsy 64

FMG105 Finansiële Bestuur

Skuldbriefeffek betaalbaar

5 000

Waarborg aanspreeklikheid

1 100

Onverdiende inkomste

1 500

TOTALE EKWITEIT & LASTE

767 000

Die notas tot die balansstaat is uitgelaat. (Aangepas uit http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/) 2.6.3

Kontantvloeistaat

Die kontantvloeistaat verklaar die kontant en die gebruik daarvan gedurende die tydsinterval wat in die opskrif van die kontantvloeistaat verskyn. Die tydperk wat die staat dek, word gekies deur die onderneming. Byvoorbeeld, die opskrif kan wees "vir die drie maande gesluit op 31 Desember 2010", of vir "die fiskale jaar geëindig 30 September, 2010". Die kontantvloeistaat organiseer en doen verslag oor die kontant gegenereer en gebruik, in die volgende kategorieë: •

Bedryfsaktiwiteite Skakel die bedryfsaktiwiteite om na kontant.

•

Beleggingsaktiwiteite Rapporteer die koop en verkoop van langtermynbeleggings en eiendom, aanleg en toerusting.

•

Finansieringsaktiwiteite Doen verslag oor die uitreiking en terugkoop van die onderneming se eie effekte en aandele en die betaling van dividende, asook die kontantvloei wat gepaard gaan met die verkyging van kontant, d.m.v. lenings, ens.

•

Addisionele inligting Doen verslag oor die uitruil van belangrike items waar daar nie kontant betrokke was nie en doen ook verslag oor die bedrag aan inkomstebelasting en rente betaal.



Wat vertel die kontantvloeistaat?

Omdat die inkomstestaat voorberei is onder die opgeloopte rekeningkundige metode, mag die inkomste wat gerapporteer is nog nie ingevorder wees nie. Net so, kan daar oor uitgawes verslag gedoen word in die inkomstestaat wat dalk nog nie betaal is nie.

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 65

FMG105 Finansiële Bestuur Hier is ŉ paar maniere waarvoor die kontantvloeistaat gebruik kan word: •

Die kontant uit bedryfsaktiwiteite word vergelyk met die onderneming se netto inkomste. As die kontant uit bedryfsaktiwiteite konsekwent hoër is as die netto inkomste, is die onderneming se netto inkomste of verdienste van ŉ "hoë gehalte".

•

Sommigebeleggers is van mening dat kontant “koning” is. Die kontantvloeistaat identifiseer die kontant wat in en uit die maatskappy vloei. Indien ŉ onderneming konsekwent meer kontant genereer as wat dit nodig het, sal die onderneming in staat wees om die dividende te verhoog, aandele terug te koop, skuld te verminder, of ŉ ander onderneming aan te koop.

(Aangepas uit: http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/, http://www.rurdev.usda.gov/rbs/pub/rr154.pdf en http://www.quickmba.com/accounting/fin/statements/)

Gevallestudie 2.1 Bestudeer die volgende balansstaat en beantwoord dan die vrae. Coca-Cola Maatskappy Balansstaat - Januarie 31, 2001 Huidige bates

Des. 31, 2001

Des. 31, 1999

Kontant

R1,819,000,000

R1,611,000,000

Korttermyn beleggings

R73,000,000

R201,000,000

Ontvangstes

R1,757,000,000

R1,798,000,000

Inventarisse

R1,066,000,000

R1,076,000,000

Vooruitbetaalde uitgawes

R1,905,000,000

R1,794,000,000

Totale huidige bates

R6,620,000,000

R6,480,000,000

Langtermynbates

R8,129,000,000

R8,916,000,000

Eiendom en toerusting

R4,168,000,000

R4,267,000,000

Goedertrou

R1,917,000,000

R1,960,000,000

Totale bates

R20,834,000,000

R21,623,000,000

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIËLE STATE

Bladsy 66

FMG105 Finansiﾃｫle Bestuur

Huidige laste Rekeninge betaalbaar

R9,300,000,000

R4,483,000,000

Korttermynskuld

R21,000,000

R5,373,000,000

Totale huidige laste

R9,321,000,000

R9,856,000,000

Langtermynskuld

R835,000,000

R854,000,000

Ander laste

R1,004,000,000

R902,000,000

Uitgestelde langtermynkoste

R358,000,000

R498,000,000

Totale laste

R11,518,000,000

R12,110,000,000

Gewone aandele

R870,000,000

R867,000,000

Teruggehoue inkomste

R21,265,000,000

R20,773,000,000

Tesourie aandele

(R13,293,000,000)

(R13,160,000,000)

Kapitaalsurplus

R3,196,000,000

R2,584,000,000

Ander aandeelhouersbelang

(R2,722,000,000)

(R1,551,000,000)

Totale aandeelhouersbelang

R9,316,000,000

R9,513,000,000

Langtermynlaste

Aandeelhouersbelang

(http://beginnersinvest.about.com/od/analyzingabalancesheet/a/assets-liabilitiesshareholder-equity.htm) 1. Het die totale huidige bates verhoog vanaf 1999 na 2001? 2. Wat was die redes hiervoor? 3. Totale laste het afgeneem vanaf 1999 na 2001. Wat sou jy sﾃｪ is die rede daarvoor? 4. Is die aandeelhouers van Coca Cola beter daaraan toe in 2001 as in 1999? 5. Wat sal jy as redes daarvoor kan aanvoer?

STUDIE-EENHEID 2: FINANSIﾃ記E STATE

Bladsy 67

FMG105 Finansiële Bestuur 2.7

Samevatting

Finansiële state is bronne van inligting oor ondernemings vir ŉ wye verskeidenheid van gebruikers. Diegene wat die inligting in die finansiële state sal wil gebruik, sluit in maatskappybestuurspanne, beleggers, krediteure, die regeringstoesigagentskappe en die belastingowerhede. Gebruikers van finansiële state hoef nie noodwendig kenners op die gebied van die Rekeningkunde te wees om die inligting in basiese finansiële state te gebruik nie. Om die inligting in finansiële state doeltreffend te kan gebruik, is dit nuttig om ŉ paar eenvoudige konsepte te leer ken en om vertroud te raak met ŉ paar van die fundamentele eienskappe van basiese finansiële state.

2.8

Selfevaluering Aktiwiteit 2

1) Onderskei tussen die volgende beginsels waarop basiese rekenkundige state gebaseer is:

•

Lopende saak beginsel

•

Paringsbeginsel

•

Inkomste-erkenningsbeginsel

Bereken die eienaarsbelang uit die volgende gegewens: Bates = R100 000 Laste = R 60 000

3) Veronderstel ŉ maatskappy word gedagvaar vir R1 000 000 deur ŉ voormalige werknemer wat beweer dat sy/haar dienste onregverdig beëindig is. Het die maatskappy nou ŉ R1 000 000 verpligting of nie?

Bladsy 68

FMG105 Finansiële Bestuur

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

3.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Die onderliggende beginsels van inkomste

•

Tipes inkomste

•

Erkenning van inkomste

•

Bepaling van inkomste

•

Nakoming van finansiële beleidsvereistes

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

Te onderskei tussen die tipes inkomste.

•

Te verduidelik wanneer en hoe inkomste erken word.

•

Te ontleed hoe inkomste gemeet/bepaal word.

•

Te bepaal of die onderneming se finansiële beleidsvereistes met betrekking tot inkomste nagekom is.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 69

FMG105 Finansiële Bestuur

3.2

Verrykende bronne •

http://admin.sun.ac.za/finance/finbeleid.htm

•

http://beginnersinvest.about.com/od/gaap/a/aa0605_2.htm

•

http://moneyterms.co.uk/revenue-recognition/

•

http://www.bized.co.uk/learn/business/accounting/busaccounts/notes/pl.htm?page=2

•

http://www.completetax.com/taxguide/text/c60s15d135.asp

•

http://www.entrepreneur.com/money/moneymanagement/managingcashflow/article2 1928.html

•

http://www.freetopessays.com/content/measuring-business-income-why-financialstatements-are-prepared-end-regular-accounting-seaso

•

http://www.investopedia.com/terms/r/revenuerecognition.asp

•

http://www.thetimes100.co.uk/downloads/theory/primary,_secondary_and_tertiary_ac tivity.pdf

3.3

•

http://www.wikicfo.com/wiki/Accounting-Income-Definition.ashx

•

http://www.wikicfo.com/wiki/Economic-Income.ashx

•

http://www.wimpy.co.za/fr-faqs.htm

•

http://www.wisegeek.com/what-is-investment-income.htm Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Bedryfsinkomste

Bedryfsinkomste is inkomste wat ontvang word uit die verkoop van produkte of dienste.

Beleggingsinkomste

Beleggingsinkomste is ŉ tipe finansiële wins wat realiseer uit enige vorm van belegging wat gemaak word deur ŉ individu of onderneming, bv. rente en dividende

Ekonomiese inkomste

Ekonomiese inkomste is ŉ term wat gebruik word om die inkomste bedrag te beskryf wat ŉ entiteit kan bestee tydens ŉ bepaalde tydperk sonder dat sy finansiële posisie aan die einde van die tydperk in wese verander.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 70

FMG105 Finansiële Bestuur

Inkomste erkenning

Inkomste erkenning is ŉ rekeningkundige beginsel wat deel is van die Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP) wat bepaal dat inkomste wat gegenereer word, as werklike inkomste erken word.

Omset

Omset is die totale teenprestasie wat die onderneming verdien het uit die verkoop van goedere en lewering van dienste tydens ŉ gegewe tydperk.

Onverdiende

Onverdiende inkomste is inkomste wat in kontant ontvang word

inkomste

voordat die lewering van goedere / dienste plaasgevind het.

Opgeloopte inkomste

Opgeloopte inkomste is inkomste wat verdien, maar nog nie ontvang of aangeteken is nie. Dit staan ook bekend as onaangetekende inkomste.

Opgeloopte uitgawes

Opgeloopte uitgawes is uitgawes wat aangegaan is, maar nog nie betaal of aangeteken is nie.Voorbeelde is werknemersalarisse en rente op geleende geld.

Rekeningkundige

Rekeningkundige inkomste word gedefinieer as ŉ skatting van

inkomste

prestasie in die bedrywighede van ŉ onderneming.

Tantième

3.4

Inleiding

Bedryfsinkomste is inkomste wat verdien word uit die verkoop van produkte of dienste. Byvoorbeeld, gelde ontvang deur ŉ professionele persoon word beskou as bedryfsinkomste. Huur ontvang deur ŉ persoon in die eiendomsbedryf word gesien as bedryfsinkomste. Betalings wat ontvang word vir eiendom moet teen billike markwaarde in die inkomste ingesluit word. Inkomste, vir belastingdoeleindes, beteken nie net geld nie, maar dit kan ook ander vorme aanneem. Goedere, eiendom of dienste wat ontvang is as teenprestasie, val binne die definisie van inkomste. Ekonomiese inkomste is ŉ term wat gebruik word om die inkomstebedrag te beskryf wat ŉ entiteit kan bestee tydens ŉ bepaalde tydperk, sonder dat sy finansiële posisie aan die einde

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 71

FMG105 Finansiële Bestuur van die tydperk in wese verander. Soms word daarna verwys as surplus. Hierdie tipe inkomste is die inkomste wat oorbly nadat al die basiese finansiële verpligtinge nagekom is en daar fondse bestee kan word sonder gevaar dat die onderneming ‘n verlies sal lei en die finansiële posisie in gedrang sal kom. Beide huishoudings en sakeondernemings genereer ekonomiese inkomste, en kan besluit om hierdie inkomste op verskeie maniere te gebruik. Wanneer die konsep van ekonomiese inkomste by die huishoudelike begroting toegepas word, verwys die term gewoonlik na die bedrag van die inkomste wat oorbly nadat alle noodsaaklikhede gekoop is vir ŉ bepaalde tydperk. Noodsaaklikhede sluit items soos kos, klere en huisvesting; die minimumbetalings op uitstaande lenings en kredietkaartrekeninge; of enige ander permanente verpligting wat gedurende die tydperk ter sprake is, in. Sodra hierdie basiese lewensbehoeftes bevredig is vir die tydperk, kan die huishouding enige oorblywende inkomste na goeddunke gebruik. ŉ Huishouding kan dus kies om enigiets met die ekonomiese inkomste te doen. Sommige mag verkies om ŉ gedeelte van hierdie inkomste te neem en dit in ŉ rentedraende rekening, soos ŉ spaarrekening, te plaas. Ander kan kies om die oorblywende geld te gebruik vir die aankoop van items wat nie noodwendig noodsaaklik is nie en as luukse items vir die huishouding beskou kan word. Sakeondernemings gebruik dieselfde basiese model om te bepaal wat ekonomiese inkomste is en wat nie. Ekonomiese inkomste is enige winste wat oorbly na die betaling van belasting, of alle uitgawes wat verband hou met die bedryf van die onderneming. Hierdie fondse kan gebruik word vir enigiets, van ŉ partytjie vir die werknemers, tot skenkings aan liefdadigheidsorganisasies in die gemeenskap. Ekonomiese inkomste is ook ŉ manier vir ondernemings om rekening te hou met die veranderinge in die waarde van gegewe bates in die mark. In hierdie studie-eenheid word daar dan gekonsentreer op die tipes inkomste in ŉ onderneming; hoe hierdie inkomste erken word; hoe inkomste gemeet word en op die nakoming van die vereistes van finansiële beleid wat spesifiek betrekking het op inkomste.

(http://1.bp.blogspot.com/_8lhLa0PD1LE/Sx6hH5o1A6I/AAAAAAAAAPo/34EcNq7MXzQ/s400/making +money.JPG)

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 72

FMG105 Finansiële Bestuur 3.5

Beginsels van inkomste

Die beginsels van die volgende tipes inkomste word toegelig: •

Bedryfsinkomste

•

Ekonomiese inkomste

•

Rekeningkundige inkomste

3.5.1

Bedryfsinkomste

Bedryfsinkomste is inkomste wat ontvang word uit die verkoop van produkte of dienste.Dit is dus enige inkomste wat as gevolg van sake-aktiwiteite gegenereer word. Bedryfsinkomste is ŉ tipe van verworwe inkomste, en word geklassifiseer as gewone inkomste vir belastingdoeleindes. Die volgende tipes bedryfsaktiwiteite word onderskei:

Sake-aktiwiteite

Primêre Bedryfsaktiwiteite (Produserende aktiwiteite)

Sekondêre Bedryfsaktiwiteite (Vervaardigingsaktiwiteite)

Tersiêre Bedryfsaktiwiteite (Dienste aktiwiteite)

Figuur 3.1: Sake-aktiwiteite (Outeur, 2011) Die onderskeid tussen hierdie drie bedryfsaktiwiteite en hoe inkomste gegenereer word, word aan die hand van die volgende voorbeeld toegelig:

Voorbeeld 3.1 Primêre industrieë gebruik dinge wat alreeds deur die natuur voorsien word, byvoorbeeld, myne haal grondstowwe soos ystererts uit die grond en gebruik dit in die vervaardiging van staal. Ander ontgin weer olie en gebruik dit in die vervaardiging van brandstof, plastiek, ensovoorts. Die vervaardigings- en konstruksie-industrieë maak/vervaardig produkte. Die

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 73

FMG105 Finansiële Bestuur vervaardigingsbedryf sal grondstowwe en onderdele van ander nywerhede gebruik. ŉ Semi-vervaardigde produk is een waarvan slegs ŉ deel gemaak is. Die meeste produkte behels verskeie stadiums van produksie. Voorbeelde van vervaardigde produkte is boeke, meubels, motors, sjokolade en oliebore. Diensindustrieë is veral belangrik in die moderne wêreld. Dienste voeg waarde toe aan mense, maar nie in die vorm van fisiese goedere nie. Voorbeelde van dienste is banke en openbare vervoer. Dienste word soms geklassifiseer as direkte dienste (vir mense), bv. die polisie, haarkapper, ens. en kommersiële dienste (vir sakeondernemings), bv. die onderneming se versekering, posdiens,ens. Hierdie is egter nie ŉ doeltreffende indeling nie, omdat dienste soos banke en die posdiens deur individue en deur sakeondernemings gebruik word. Sommige ondernemings konsentreer op net een tipe aktiwiteit, terwyl ander sal fokus op ŉ verskeidenheid van aktiwiteite. Die melkboer is hoofsaaklik gemoeid met sy primêre aktiwiteit, naamlik die voorsiening van melk aan die melkery, maar hy kan ook by produksie betrokke raak deur, byvoorbeeld die vervaardiging van vars roomys, botter of jogurt. Die boer kan ook deur ŉ afleweringsdiens van sy produkte aan die publiek lewer. (Aangepas uit: http://www.thetimes100.co.uk/downloads/theory/primary,_secondary_and_tertiary_activity. pdf)

3.5.2

Ekonomiese inkomste

Ekonomiese inkomste erken oor die algemeen ongerealiseerde winste (unrealised profits), bykomend tot die erkenning van gerealiseerde wins (realised profits). ŉ Verandering in die markwaarde van ŉ bate, eerder as kontant ontvang, is ŉ goeie voorbeeld van ŉ ekonomiese inkomste. Ekonomiese inkomste of verlies erken alle winste en verliese hetsy dit gerealiseerd of ongerealiseerd is. Dit verskil van rekeningkundige inkomste wat slegs gerealiseerde wins erken – dus winste as gevolg van ŉ werklike saketransaksie. Ekonomiese inkomste het ontstaan uit die behoefte om finansiële rekeningkundige inkomste met ekonomiese inkomste te vergelyk. Ekonomiese inkomste word aan die hand van die volgende voorbeeld toegelig:

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 74

FMG105 Finansiële Bestuur

Voorbeeld 3.2 Realco is ŉ maatskappy wat erwe koop en verkoop. Realco het verlede jaar ŉ erf gekoop vir R100 000. Die volgende jaar merk Realco op dat die erwe nou vir R110 000 verkoop. Wat is Realco se ekonomiese inkomste? Realco het nie die erf verkoop nie. Die ekonomiese inkomste van R10 000 is dus aangeteken – Realco het nog nie ŉ transaksie aangegaan waarin wins van R10 000 gegenereer is nie. Die ekonomiese inkomstekonsep is gegrond op die erkenning van inkomste, ten spyte van die feit dat geen verkope plaasgevind het nie. Indien Realco die eiendom verkoop het, sou ŉ rekeningkundige inkomste gegenereer word, omdat die erf vir R10 000 meer verkoop is waarvoor dit aanvanklik aangekoop is. Die rekeningkundige inkomste en die ekonomiese inkomste berekening is dieselfde. Die verskil is dat Realco R10 000 wen uit die verkoop. Die berekening is soos volg: R110000 (inkomste uit die verkoop) – R100 000 (koste van grond) = R10 000 (wins uit verkope) Benewens die monitering van markwaarde veranderinge, maak ekonomiese inkomste die neem van besluite van bestuursrekeningkundige inkomste, met inagneming van ekonomiese inkomste, moontlik. Sonder ekonomiese inkomste sal ŉ bate slegs ter sprake kom wanneer die bate verkoop of gekoop word. (Aangepas uit: http://www.wikicfo.com/wiki/Economic-Income.ashx)

3.5.3

Rekeningkundige inkomste

Rekeningkundige inkomste word gedefinieer as ŉ skatting van prestasie in die bedrywighede van ŉ onderneming. Hierdie inkomste word beïnvloed deur finansiering en beleggingsbesluite. Rekeningkundige inkomste of verlies erken gerealiseerde winste en verliese, maar nie ongerealiseerde winste en verliese nie. Vir inkomste om te realiseer, moet dit verband hou met werklike saketransaksies – die kontant wat die onderneming het, moet verhoog of verlaag. ŉ Verandering in die markwaarde eerder as kontant ontvang, is nie ŉ rekeningkundige inkomste, dit is ŉ ekonomiese inkomste. Ekonomiese inkomste of verlies erken alle winste en verliese, gerealiseerd of ongerealiseerd.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 75

FMG105 Finansiële Bestuur Wanneer ŉ wins of verlies gerealiseerd is, is dit ŉ rekeningkundige inkomste. Die rekeningkundige waarde van ŉ bate is gewoonlik die historiese waarde van die verkoopstransaksie. Wanneer ŉ wins of verlies ongerealiseerd is, kan dit nie in die algemeen verreken word nie. Dit hang van die plasing van die bate in die balansstaat af. Ondanks die feit dat hierdie wins of verlies verantwoord mag word, is dit ŉ ekonomiese inkomste of verlies omdat dit ongerealiseerd is. Rekeningkunde inkomste kan dus omskryf word as die wyses waarop ondernemings kontant evalueer ná die verkoop van ŉ bate. Die beslissende faktor is of ŉ transaksie plaasgevind het of nie. Die werking van rekeningkundige inkomste word aan die hand van die volgende voorbeeld toegelig: Voorbeeld 3.3 Investco is ŉ maatskappy wat in die aandelemark belê. Investco besit tans ŉ deel van Google se R600 per aandeel. Een week merk Investco op dat die Google-aandele toegeneem het in waarde van R600 tot R650. Investco verkoop die Google-aandele en ontvang R650 per aandeel uit die verkoop van die Google-aandele. Wat sal Investco se rekeningkundige inkomste wees? Investco realiseer ŉ rekeningkundige inkomste. Die Google-aandele is verkoop vir R50 meer as wat dit aanvanklik werd was. Investco realiseer dus ŉ rekeningkundige wins van R50 per aandeel. Die rekeningkundige inkomste berekening is R650 - R600 = R50. Indien Investco nie die Google-aandele verkoop het nie, sou ŉ ekonomiese wins van R50 gerealiseer gewees het. Dit word getoon deur die feit dat Investco nie ŉ transaksie aangegaan het waarin hulle kontant met R50 (ekonomiese inkomste)verhoog het nie. (Aangepas uit: http://www.wikicfo.com/wiki/Accounting-Income-Definition.ashx)

3.6

Tipes inkomste

Die inkomste wat ŉ onderneming genereer sal afhang van die onderneming se aktiwiteite. Die volgende is voorbeelde van tipiese bedryfsinkomste: 3.6.1

Verkoop van goedere en dienste

Omset is die totale bedrag geld wat die onderneming verdien uit die verkoop van goedere en dienste tydens ŉ gegewe tydperk – gewoonlik ses maande of ŉ jaar. Indien ŉ onderneming een produk of diens verkoop, sal die omset bepaal word deur die prys van die produk te STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 76

FMG105 FinansiĂŤle Bestuur vermenigvuldig met die aantal produkte wat verkoop is. In die geval waar die onderneming meer as een produk of diens verkoop, word die inkomste uit elkeen bymekaar getel. Die verkope inkomste in die wins- en verliesrekening beteken nie noodwendig dat die onderneming al die geld ontvang het nie.Dit gebeur wanneer die onderneming nog nie al die gelde ontvang het vir produkte wat verkoop is nie. Die verkope inkomste dui dus wel aan hoeveel produkte of dienste verkoop is, maar nie die bedrag geld wat ontvang is nie.

(http://i.ehow.com/images/a04/ph/4p/job-description-sales-store-cashier-800x800.jpg) 3.6.2

Huurinkomste

Huurinkomste, soos aangedui in die finansiĂŤle state van persone en sakeondernemings, is die inkomste wat verkry word uit die verhuring van eiendom, soos die verhuring van woonhuise, geboue en sakepersele.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 77

FMG105 Finansiële Bestuur

TE HUUR

(http://static.seekingalpha.com/uploads/2010/5/3/saupload_house_for_rent.jpg) 3.6.3

Beleggingsinkomste

Beleggingsinkomste is ŉ tipe finansiële wins wat realiseer uit enige vorm van belegging wat gemaak word deur ŉ individu of onderneming. Ten einde beleggingsinkomste te hê, moet die belegging wel inkomste genereer, meer as die oorspronklike bates wat deur die belegger gebruik is om die bate se waarde te beskerm. Beleggingsinkomste kom voor in die vorm van rente-, dividende betaling of enige ander tipe kapitaalwins wat uit enige vorm van sekuriteit gerealiseer word. 3.6.4

Tantième

Tantième is geld (aandeel in die wins) wat betaal word aan ŉ ontwerper of ŉ deelnemer in die skepping van ŉ bepaalde kunsvorm. Die gelde wat betaal word, is gewoonlik gebaseer op die verkope van elk van die artikels, kunswerke, boeke verkoop, ens. Ten einde tantième te ontvang, moet die werk kopie- of patentereg hê. Byvoorbeeld, ŉ skrywer gaan ŉ kontrak met ŉ uitgewer aan om ŉ boek wat hy geskryf het, te publiseer. In die meeste gevalle ontvang die skrywer ŉ klein bedraggie geld vooruit vir die toekenning van die reg aan die uitgewer om die boek te publiseer. Van daar af ontvang die skrywer tantième, ŉ persentasie van die wins op elke boek wat verkoop word. ŉ Tweede tipe tantième word betaal vir eksklusiewe agentskapsreg – konsessiereg (franchise). Die konsessieregfooi is saamgestel uit twee komponente, naamlik die aanvanklike fooi (aansluitingsfooi) en daarna ŉ volgehoue konsessieregfooi, ook bekend as deurlopende tantième.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 78

FMG105 Finansiële Bestuur Die aansluitingsfooi word aangewend vir die ontwerp, beplanning, opstel van regsdokumentasie, projekbestuur, opleiding, spyskaarte en verskeie ander items. Die deurlopende tantième is ŉ maandelikse persentasie van die agentskap se omset waarmee die eienaar van die franchise deurlopende diens aan die agentskappe verleen. ŉ Voorbeeld van die konsessieregfooie kan op die Vraag- en Antwoordbladsy van die Wimpywebtuiste gevind word: Voorbeeld3.4

HOW MUCH IS THE INITIAL FRANCHISE FEE FOR A STANDARD WIMPY?

The franchisee fee for a Standard WIMPY is R114 300-00 excluding VAT.

HOW MUCH IS THE INITIAL FRANCHISE FEE FOR A SEATLESS WIMPY?

The franchisee fee for a Seatless WIMPY is R55 500-00 excluding VAT.

WHAT IS THE ROYALTY AND ADVERTISING PERCENTAGE CONTRIBUTION OF TURNOVER FOR A WIMPY?

Royalty - 7% of net monthly turnover Advertising - 5% of net monthly turnover

(http://www.wimpy.co.za/fr-faqs.htm)

3.7

Inkomste erkenning

Inkomste erkenning is ŉ rekeningkundige beginsel wat deel is van die algemeen aanvaarde rekeningkundige beginsels (AARP) wat bepaal dat inkomste wat gegenereer word, as werklike inkomste erken word.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 79

FMG105 Finansiële Bestuur Oor die algemeen word inkomste erken slegs wanneer daar ŉ spesifieke kritiese gebeurtenis plaasgevind het en die bedrag van inkomste meetbaar is. Vir die meeste ondernemings, word inkomste as inkomste erken wanneer die onderneming die produk gelewer of die diens verrig het en die reg om betaling daarvoor te ontvang verdien is. Daar is verskeie omstandighede waarin uitsonderings op hierdie reël voorkom. Byvoorbeeld, as ŉ onderneming se produk teen ŉ hoë tempo teruggegee word weens bepaalde redes (bv. ŉ foutiewe produk), moet inkomste uit verkope net erken word nadat die terugnametydperk van produkte verstryk het – die tydperk waartydens foutiewe produkte teruggegee mag word. Maatskappye manipuleer soms inkomste-erkenning om die finansiële syfers beter te laat lyk. Byvoorbeeld, indien XYZ Corporation ŉ slegte jaar in die verkope wil wegsteek, kan dit verkies om inkomste wat nog nie as inkomste gerealiseer het nie, in te sluit, om die omset vir die jaar te verhoog. (Aangepas uit: http://www.investopedia.com/terms/r/revenuerecognition.asp). 3.7.1

Wanneer word inkomste erken?

Inkomste kan voortspruit uit verkope van goedere of lewering van ‘n diens. Wanneer goedere verkoop word en die eienaarskap van die goedere is van die verkoper na die koper oorgedra, moet die inkomste daaruit verdien erken word. In die geval van lewering van ‘n diens word inkomste erken wanneer die diens gelewer word. 3.7.2

Voorbeelde van inkomste erkenning

Inkomste erkenning is maklik vir ondernemings wat goedere verkoop in ŉ enkele selfstandige transaksie. Kliënte betaal of word gefaktureer en word dan debiteure. In beide gevalle word die waarde van die verkope bygevoeg by die onderneming se inkomste. Soos die voorwaardes van betaling meer kompleks raak, so ook die besluite wanneer inkomste erken moet word. Voorbeelde van sulke situasies sluit die volgende in: •

Advertensiemaatskappy: ŉ Advertensiemaatskappy wat advertensieruimte of lugtyd namens kliënte koop.

•

Programmatuurmaatskappy: ŉ Programmatuurmaatskappy wat ŉ lisensie, dienste en ondersteuning in ŉ enkele langtermynkontrak aan ŉ kliënt verkoop.

•

Konstruksiemaatskappy: ŉ Konstruksiemaatskappy wat werk doen aan ŉ groot projek wat ŉ paar jaar sal neem om te voltooi.

•

Kredietmaatskappy: ŉ Maatskappy wat aan die kliënte rentevrye krediet verskaf.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 80

FMG105 Finansiële Bestuur

(http://net.onextrapixel.com/wp-content/uploads/2010/06/advertisement-poster.jpg) 3.7.3

Kriteria vir inkomste erkenning

Die volgende is voorbeelde van kriteria wat gebruik kan word om te bepaal wanneer inkomste erken moet word: •

In die geval van goedere - is eienaarskap oorgedra? Het die ekonomiese voordele en die risiko van eienaarskap oorgegaan na die koper?

•

Is die inkomste van die verkoper se winste meetbaar?

•

Kan die koste van die verskaffing van die goedere of dienste gemeet word?

•

Is dit waarskynlik dat die inkomste ontvang sal word?

•

Is dit moontlik om die datum van voltooiing van ŉ gedeeltelik-voltooide kontrak vir dienste te bepaal?

Toepassing van die kriteria op die voorbeelde uit paragraaf 3.7.2: •

Advertensiemaatskappy: Die maatskappy moet net inkomste erken uit die lewering van eie dienste en nie wanneer dit optree as ŉ koopagent vir kliënte nie. Kommissie ontvang vir hierdie dienste aan kliënte, is deel van die advertensiemaatskappy se inkomste.

•

Programmatuurmaatskappy: Inkomste moet erken word vir die lisensie en elke diens afsonderlik soos wat betaling daarvoor gedoen word. Dit sal waarskynlik afhang van die kontraktuele bepalings waar die kliënt kan besluit om dit toe te laat, goed te keur, te verwerp of te kanselleer.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 81

FMG105 Finansiële Bestuur •

Konstruksiemaatskappy: Inkomste kan gewoonlik erken word soos die voorafooreengekome mylpale in die projek behaal word.

•

Kredietmaatskappy: Inkomste kan erken word wanneer die verkoop plaasvind.

(Aangepas uit: http://moneyterms.co.uk/revenue-recognition/) 3.7.4

Hoe word inkomste erken?

Die Inkomste-erkenningsbeginsel is ŉ hoeksteen van aanwas-rekeningkunde tesame met die aanpasbeginsel. Beide hierdie beginsels bepaal die rekeningkundige tydperk, waarin inkomste en uitgawes erken word. Volgens die beginsel word inkomste erken wanneer dit: •

Gerealiseer of realiseerbaar is.

•

Verdien is (gewoonlik wanneer goedere oorgedra word of dienste gelewer is), maak nie saak wanneer kontant ontvang word nie.

In kontant rekeningkunde word inkomste erken wanneer kontant ontvang word en dit maak nie saak wanneer goedere of dienste verkoop is nie. 3.7.5

Metodes van inkomste erkenning

Die volgende is metodes van inkomste erkenning: 

Inkomste-erkenningsmetode 1: Verkope-basismetode

Dit is die metode wat waarskynlik die maklikste deur beleggers verstaan word. Onder die verkope-basismetode, word inkomste erken ten tyde van die verkoop (kontant of op krediet) van die produk of diens. Dit word gedefinieer as die oomblik toe die goedere of dienste oorgedra is aan die koper. Dit beteken dat inkomste nie erken word nie, selfs al is kontant ontvang, voordat die transaksie voltooi is. Voorbeeld: ŉ Tydskrif-uitgewer wat R120 per jaar ontvang aan ŉ jaarlikse inskrywingsfooi, sal slegs R10 van die inkomste elke maand erken. Die rede is eenvoudig: indien die uitgewer bedrywighede staak, sal ŉ pro rata-gedeelte van die jaarlikse inskrywinsgfooi aan die kliënt terugbetaal moet word, omdat die goedere waarvoor ten volle betaal is, nog nie gelewer is nie. 

Inkomste-erkenningsmetode 2: Persentasie-van-voltooiingsmetode

Maatskappye wat byvoorbeeld, brûe of vliegtuie bou, kan jare neem om die produk aan die kliënt te lewer. In hierdie geval, moet die maatskappy wat verantwoordelik is vir die bou van die produk in staat wees om aan aandeelhouers bewys te lewer dat dit inkomste en wins genereer, selfs al is die projek nog nie klaar nie.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 82

FMG105 Finansiële Bestuur As gevolg hiervan, sal die persentasie-van-voltooiingsmetode vir die inkomste erkenning gebruik word, indien daar aan die volgende twee voorwaardes voldoen word: •

Dat daar ŉ langtermynkontrak bestaan wat regtens afdwingbaar is.

•

Dat dit moontlik is om die persentasie voltooiing van die projek se inkomste en koste te bepaal.



Inkomste-erkenningsmetode 3: Koste-verhaalbaarheidsmetode

Die mees konserwatiewe inkomste-erkenningsmetode van al die metodes, is die kosteverhaalbaarheidsbenadering wat gebruik word wanneer ŉ onderneming nie redelikerwys, die totale koste wat vereis word om ŉ projek te voltooi, kan skat nie. Die gevolg is dat geen wins erken word voordat al die uitgawes wat aangegaan is om die projek te voltooi, verhaal is nie. ŉ Voorbeeld hiervan is die ontwikkeling van interne programmatuur.

Voorbeeld 3.4 ‘n Boukontrakteur bou ‘n kantoorblok vir sy kliënt. Die totale inkomste verdien deur die boukontrakteur gaan ongeveer R1m wees, totale koste wat verband hou gaan ongeveer R600k wees. Die inkomste wat die boukontrakteur gedurende die bouperiode erken, sal gelyk wees aan die werklike koste aangegaan totdat die werk voltooi is, en die restant van die inkomste erken gaan word. 

Inkomste-erkenningsmetode 4: Paaiemente metode

Dit word hoofsaaklik gebruik in sommige eiendomstransaksies waar die verkoop van eiendom wel plaasvind, maar die kontantvordering is onderworpe aan die risiko dat die koper se finansiering nie goedgekeur sal word nie. As gevolg hiervan, word die bruto wins bereken in verhouding tot kontant ontvang. Voorbeeld 3.5 Veronderstel ŉ ontwikkelaar spandeer R500 000 op die verbetering van ŉ woonstel. Die ontwikkelaar verkoop die eiendom vir R750 000, maar die koper betaal in twee paaiemente, naamlik: op 1 Januarie en op 31 Julie. Op die eerste betaaldatum, ontvang die ontwikkelaar ŉ tjek vir die helfte van wat verskuldig is, naamlik R375 000. Die inkomstestaat toon nou vyftig persent van die inkomste en bruto wins verdien aan, omdat vyftig persent van die kontant gevorder is. Dit wil sê:

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 83

FMG105 Finansiële Bestuur

•

Inkomste = R375 000

•

Bruto wins = R125 000 [R750 000 verkoopprys - R500 000 koste = R250 000] x 50% = R125, 000

3.7.6

Inkomste erkenning en die manipulasie van die inkomstestaat

Die bestuur van ŉ onderneming kan met ŉ verandering aan die inkomste-erkenningsmetode die voorkoms van die inkomstestaat drasties verander, wat neerkom op die oor- of onderstatering van inkomste en wins. Dieselfde transaksie, wat die persentasie-vanvoltooiingsmetode vir die inkomste erkenning in plaas van die voltooide-kontrak-metode gebruik, sal lei tot hoër bates, hoër aandeelhouersbelang, laer laste en ŉ laer-skuld-totekwiteit-verhouding. Die inkomstestaat sal meer gelykmatige verdienste oor die periode van ŉ paar jaar toon, ondanks die feit dat die ekonomiese profiel van die onderneming presies dieselfde sal bly. (Aangepas uit: http://beginnersinvest.about.com/od/gaap/a/aa0605_2.htm). 3.7.7

Uitsonderings: Inkomste nie erken ten tye van die verkoopstransaksie nie

Die algemene reël sê dat inkomste uit die verkoop van voorraad erken word op die punt van verkoop, maar daar is verskeie uitsonderings, naamlik: 

Terugkoopooreenkomste

ŉ Terugkoopooreenkoms beteken dat ŉ onderneming ŉ produk verkoop en dan instem om dit terug te koop na ŉ tyd. As die terugkoopprys alle koste van die voorraad plus verwante bergingskoste insluit, bly die inventaris op die verkoper se boeke. 

Teruggawes

Ondernemings wat nie redelikerwys die bedrag van toekomstige teruggawes kan skat nie, moet inkomste erken slegs wanneer die reg om goedere terug te gee verval het. Ondernemings wat die toekomstige teruggawes kan skat en ŉ relatief klein teruggawekoers van goedere het, kan inkomste erken by die punt van verkoop, maar moet beraamde toekomstige teruggawes aftrek.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 84

FMG105 Finansiële Bestuur

(http://4.bp.blogspot.com/damaged-box.jpg) 3.7.8

Uitsonderings: Inkomste wat erken word voordat koop/lewering plaasvind

Hierdie uitsondering handel hoofsaaklik oor langtermynkontrakte soos konstruksies (geboue, stadions, brûe, paaie, ens), die ontwikkeling van vliegtuie, wapens, en ruimteverkenningsbenodigdhede. Sulke kontrakte moet die bouer of ontwikkelaar (die verkoper) toelaat om aan die koper tydens verskillende stadiums van die projek ŉ rekening vir betaling te stuur. Byvoorbeeld, elke 10 kilometer van die pad wat gebou word. 

Persentasie-van-voltooiingsmetode

Hierdie metode spesifiseer dat as (1) die kontrak duidelik die prys en betalingsopsies met die oordrag van eienaarskap spesifiseer; (2) die koper die hele bedrag moet betaal; en (3) die verkoper na verwagting die projek sal voltooi, dan word inkomste, koste, en die bruto wins erken vir elke periode gegrond op die vordering van die konstruksie, dus ooreenkomstig die persentasie van voltooiing. Byvoorbeeld, as 25% van die gebou gedurende die jaar voltooi is, kan die bouer 25% van die verwagte totale wins op die kontrak erken, wanneer hierdie metode gebruik word. Indien daar ŉ verwagte verlies is, moet dit volledig en onmiddellik erken word, as gevolg van die konserwatisme beperking.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 85

FMG105 Finansiële Bestuur

(http://jrf.org/files/images/JRC-building.jpg)



Voltooide kontrakmetode

Die voltooide kontrakmetode moet gebruik word slegs as die persentasie-vanvoltooiingsmetode nie van toepassing is, of die kontrak hoë risiko's bevat. Volgens hierdie metode word inkomste, koste en bruto wins erken slegs nadat die projek afgehandel is. As ŉ onderneming net aan een projek werk, sal die inkomstestaat R0 inkomste en R0 konstruksie-verwante koste aantoon, totdat die finale jaar bereik word. Indien daar ŉ verwagte verlies is, moet dit volledig en onmiddellik erken word, as gevolg van die konserwatisme beperking. 3.7.9

Uitsonderings: Voltooiing-van-produksiebasismetode

Met hierdie metode word inkomste erken selfs as daar geen verkope gemaak is nie. Dit geld vir landbouprodukte en minerale, waar: •

daar reeds ŉ mark is vir hierdie produkte met redelike versekerde pryse;

•

van die eenhede uitruilbaar is; en

•

verkope en verspreiding nie gepaard gaan met hoë koste nie.

3.7.10 Uitsonderings: Inkomste-erken-na-verkopemetode Soms behels die invordering van debiteure ŉ hoë vlak van risiko. As daar ŉ hoë mate van onsekerheid is oor die verhaalbaarheid van debiteure, moet ŉ onderneming die erkenning van inkomste uitstel. Daar is drie metodes wat handel oor hierdie uitsondering:

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 86

FMG105 Finansiële Bestuur 

Verkoopsafbetalingsmetode

Hierdie metode maak die erkenning van inkomste moontlik nadat die transaksie gedoen is in verhouding tot die bruto winspersentasie en kontant ingevorder. Die onverdiende inkomste word uitgestel en dan erken as inkomste wanneer kontant ingevorder is. Byvoorbeeld, as ŉ onderneming 45% gevorder het van die totale prys van die produk, kan dit 45% van die totale wins erken op die produk. 

Kosteverhalingsmetode

Die kostesverhalingsmetode word gebruik wanneer daar ŉ hoë waarskynlikheid van onverhaalbare betalings is. Volgens hierdie metode word geen wins erken totdat kontantverhalings die verkoper se koste van die handelsware verkoop, oorskry nie. Byvoorbeeld, as ŉ onderneming ŉ masjien ter waarde aan R10 000 vir R15 000 verkoop, kan dit begin om die wins te erken wanneer die koper meer as R 10 000 betaal het. 

Depositometode

Die depositometode word gebruik wanneer die onderneming kontant ontvang voordat oordrag van eienaarskap plaasvind het. Inkomste word nie erken nie, omdat die risiko's en voordele van eienaarskap nog nie aan die koper oorgedra is nie. 3.8

Meting van inkomste

Die mees akkurate manier om die resultate van ŉ onderneming te meet, sou wees om dit te meet ten tye van ŉ onderneming se likwidasie (indien so iets plaasvind). Sakeondernemings, regerings, beleggers en verskeie ander gebruikersgroepe kan egter nie onbepaald wag vir sulke inligting nie. Rekenmeesters moet hierdie finansiële inligting van tyd tot tyd kan verskaf. 3.8.1

Aspekte belangrik vir die meting van inkomste

Die volgende is belangrike aspekte vir die meting van inkomste: 

Die tydperkaanname

Die tydperkaanname impliseer eenvoudig dat die ekonomiese aktiwiteite van ŉ onderneming verdeel kan word in bepaalde periodes. Hierdie tydperke kan wissel, maar die mees algemene is maandeliks, kwartaalliks, en jaarliks. 

Inligtingsuiwerheid

Die inligting moet betroubaar en relevant wees. Dit vereis dat inligting konsekwent en vergelykbaar moet wees oor verloop van tyd en ook op ŉ tydige basis voorsien word. Hoe korter die tydperk, hoe moeiliker word dit om die korrekte inkomste vir die tydperk te bepaal. STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 87

FMG105 Finansiële Bestuur Maandelikse resultate is gewoonlik minder betroubaar as kwartaallikse resultate, en kwartaallikse resultate is waarskynlik minder betroubaar as jaarlikse resultate. 

Beleggersvereistes

Beleggers vereis dat inligting vinnig verwerk en versprei word. Hoe vinniger die inligting egter vrygestel word, hoe meer kan dit onderhewig wees aan foute. Hierdie verskynsel bied ŉ interessante voorbeeld van die verhouding tussen relevansie/toepaslikheid en betroubaarheid in die voorbereiding van finansiële inligting. 

Die rekeningkundige tydperk

In die praktyk word finansiële verslagdoening gedoen aan die einde van die rekenpligtige tydperk. Rekeningkundige periodes kan enige lengte van tyd wees. Sakeondernemings gebruik gewoonlik die jaar as die primêre rekeningkundige tydperk. Daar word na die 12maande rekeningkundige tydperk verwys as die fiskale jaar. Maatskappye kan ook verslag doen oor tydperke van minder as ŉ jaar, byvoorbeeld kwartaalliks. Die rekeningkundige tydperke moet egter van gelyke lengte wees om die vergelyking van resultate toe te laat. 3.8.2

Rekeningkundige aanpassings

Die volgende is redes waarom rekeningkundige aanpassings nodig is: •

Die meeste eksterne transaksies word aangeteken wanneer dit voorkom. Die gebruik van ŉ opgeloopte rekeningkundige metode beteken dat talle aanpassings nodig is voor die finansiële state opgestel word, omdat sekere rekeninge nie akkuraat opgestel is nie.

•

Sommige eksterne transaksies kan selfs nie na transaksies lyk nie en word slegs erken aan die einde van die rekenpligtige tydperk. Voorbeelde sluit byvoorbeeld onaangetekende inkomste en kredietaankope in.

•

Sommige ekonomiese aktiwiteite vind nie plaas as gevolg van eksterne transaksies nie. Voorbeelde sluit, bv. waardevermindering en die verstryking van vooruitbetaalde uitgawes in.

•

Dikwels strek ŉ transaksie oor twee of meer rekeningkundige tydperke. Die verwante kontantinvloei of -uitvloei sal nie altyd ooreenstem met die tydperk waarin die inkomste- of uitgawe-items aangeteken word nie. Voorbeeld 3.6 Indien ŉ onderneming transaksies op ŉ kontantbasis aanteken, word slegs kontanttransaksies gedurende die jaar aangeteken.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 88

FMG105 Finansiële Bestuur

Gevolglik, indien die onderneming se werknemers elke twee weke betaling kry en die einde van die rekenpligtige tydperk is in die middel van hierdie twee weke, word geen koste aangeteken vir die laaste week nie. Om die rekeninge op datum te bring vir die voorbereiding van finansiële state, moet beide die loonkoste en die loonaanspreeklikheidrekeninge verhoog word.

•

ŉ Noodsaaklike stap in die rekeningkundige proses is die aanpassing van alle rekenings na ŉ opgeloopte basis en die daaropvolgende oorboeking na die algemene grootboek. Aanpassing van inskrywings is dus nodig om ŉ behoorlike afparing van inkomste en uitgawes te bereik in die bepaling van inkomste vir die huidige tydperk en ŉ akkurate verklaring van die bates en aandele.



Wat word aangepas?

Elke aanpassingsinskrywing beïnvloed beide die ware rekening (bates, laste, of die eienaarsbelang), asook die nominale- of inkomstestaatrekening (inkomste of uitgawes). Die vier basiese tipes aanpassingsinskrywings is: Uitgestelde uitgawes Opgeloopte uitgawes Aanpassingsinskrywings Opgeloopte inkomste Onverdiende inkomste •

Uitgestelde uitgawes Uitgestelde uitgawes, wat voordele inhou vir meer as een periode, word aangepas. Byvoorbeeld, vooruitbetaalde uitgawes, soos vooruitbetaalde versekering of huur, is uitgawes wat vooruit betaal is en as bates erken word voordat dit gebruik of verbruik word. Wanneer hierdie bates gebruik word, moet die uitgawes erken word. Met ander woorde ŉ debiet op ŉ kosterekening en ŉ krediet op ŉ baterekening. Nog ŉ voorbeeld is waardevermindering. Die koste van ŉ langtermynbate word toegeken as ŉ uitgawe vir die duur van sy bruikbare lewe. Aan die einde van elke

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 89

FMG105 Finansiële Bestuur tydperk word waardevermindering as ŉ uitgawe aangeteken deur ŉ aanpassing. Met ander woorde ŉ debiet op ŉ waardevermindering-uitgawerekening en ŉ krediet op ŉ opgehoopte waardeverminderingrekening. •

Opgeloopte uitgawes Opgeloopte uitgawes is uitgawes wat aangegaan is maar nog nie betaal of aangeteken is nie.Voorbeelde is werknemersalarisse en rente op geleende geld. Aan die einde van die rekenpligtige tydperk word die opgeloopte koste aangeteken deur ŉ aanpassingsinskrywing. Met ander woorde ŉ debiet op ŉ kosterekening (met ander woorde salarisrekening) en ŉ krediet op ŉ lasterekening (met ander woorde salarisse betaalbaar).

•

Opgeloopte inkomste Opgeloopte inkomste is inkomste wat verdien, maar nog nie ontvang of aangeteken is nie. Dit staan ook bekend as onaangetekende inkomste. Voorbeelde hiervan sluit in rente-inkomste en huurinkomste. Hierdie tipe inkomste word aangeteken met verloop van tyd, maar die onderneming het dalk nog nie die betaling van die kliënt ontvang nie. ŉ Aanpassingsinskrywing moet gedoen word. Met ander woorde ŉ debiet op ŉ baterekening (rekeninge ontvangbaar) en ŉ krediet op ŉ inkomsterekening (rente-inkomste).

•

Onverdiende inkomste Onverdiende inkomste is inkomste wat in kontant ontvang word voordat die lewering van goedere/dienste plaasgevind het. Voorbeelde is tydskrifledegeld en kliëntedeposito's vir dienste wat nog gelewer moet word. Hierdie inkomste is nog nie verdien nie en dus moet dit opgeteken word as ŉ las. Die volgende aanpassingsinskrywing moet gedoen word: ŉ debiet op ŉ aanspreeklikheidsrekening (onverdiende inkomste) en ŉ krediet op ŉ inkomste-rekening (inkomste).

(Aangepas uit: http://www.freetopessays.com/content/measuring-business-income-whyfinancial-statements-are-prepared-end-regular-accounting-seaso) 3.8.3

Wat word gemeet?

Die inkomstestaat meet alle inkomste teen al die uitgawes vir ŉ gegewe tydperk. Ten einde hierdie meting te illustreer word die voorbeeld van ŉ klerevervaardiger gebruik.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 90

FMG105 Finansiële Bestuur

Voorbeeld 3.7 Die volgende is van die belangrikste komponente in die inkomstestaat van die klerevervaardiger wat gemeet en vergelyk kan word: • Verkope Verkope is die bruto inkomste wat gegenereer word uit die verkoop van klere minus teruggawes (kansellasies) en afslag (verlaging in die pryse). • Koste van goedere verkoop Dit is die direkte koste wat verband hou met die vervaardiging van die klere. Hierdie koste sluit die materiale wat gebruik word, die direkte arbeid, salarisse, vrag- en ander koste wat verband hou met die fabrieksaktiwiteite, byvoorbeeld toerusting, herstelwerk, ens. in • Bruto wins Die bruto wins is die direkte wins wat verband hou met die werklike vervaardiging van die klere. Dit word bereken as verkope minus die koste van goedere verkoop. • Bedryfsuitgawes Dit is die algemene en administratiewe uitgawes wat nodig is om die onderneming te bedryf. Voorbeelde sluit kantoorsalarisse, versekering, advertensies, verkope-kommissies en huur in. • Waardevermindering Waardevermindering word gewoonlik ingesluit in bedryfsuitgawes en/of koste van goedere verkoop. Waardevermindering is ŉ nie-kontant uitgawe, waar die kontant uitvloei wanneer die bate gekoop word, maar die koste word opgeneem oor ŉ tydperk van jare afhangende van die tipe bate. Voorbeelde van wanneer waardevermindering ter sprake sal wees, is by die aankoop van masjinerie of ŉ gebou wat as ŉ fabriek gebruik word. Waardevermindering word gelys by bedryfsuitgawes as die koste wat verband hou met vaste bates, wat gebruik word vir die verkoop van goedere en dienste en algemene of administratiewe doeleindes. Voorbeelde sluit voertuie vir maatskappygebruik, of ŉ kantoorrekenaar en telefoonstelsel in. • Bedryfswins Dit is die wins wat verdien word gedurende die normale verloop van bedrywighede. Dit word bereken deur bedryfsuitgawes van die bruto wins af te trek.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 91

FMG105 Finansiële Bestuur

• Ander inkomste en uitgawes Ander inkomste en uitgawes verteenwoordig daardie items wat nie plaasgevind het tydens die normale verloop van die bedrywighede nie. Byvoorbeeld, ŉ klerevervaardiger sluit nie normaalweg inkomste in wat verkry word uit die verhuring van eiendom of rente op beleggings nie. Hierdie bronne van inkomste word afsonderlik hanteer. Rente-uitgawe vir skuld word ook ingesluit in hierdie kategorie. • Netto wins voor belasting Dit is die bedrag van inkomste verdien deur die onderneming voordat belasting betaal word. • Netto wins na belasting Dit is die uiteindelike verdienste van die onderneming. Dit word bereken deur belasting betaal af te trek van netto wins voor belasting. (Aangepas uit: http://www.entrepreneur.com/money/moneymanagement/managingcashflow/article21928.html)

3.9

Nakoming van finansiële beleidsvereistes

ŉ Finansiële beleid kan gedefinieer word as die beskrywing van ŉ onderneming se keuses rakende skuld/eienaarsbelangverhouding, finansiële struktuur, metode van finansiering van beleggingsprojekte, en verskansing van besluite met die doel om die waarde van die onderneming te maksimaliseer. 3.9.1

Voorbeeld van ŉ finansiële beleid

Die volgende is ŉ voorbeeld van die soorte aspekte wat deur ŉ finansiële beleid gedek word:

Voorbeeld 3.6

Inleiding Die reëls en regulasies soos vervat in die Finansiële Beleid van die Universiteit is van toepassing op alle finansiële aktiwiteite en transaksies binne die Universiteitsomgewing,

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 92

FMG105 Finansiële Bestuur

ongeag die bron van befondsing. Dit is elke persoon se plig om toe te sien dat hy/sy binne hierdie reëls en regulasies handel. Enige persoon wat nie binne die reëls en regulasies handel nie, stel hom/haar bloot aan dissiplinêre optrede. Die primêre doel van die finansiële beleid is om te verseker dat alle finansiële transaksies voldoen aan die Universiteit se vereistes rakende interne beheer, finansiële aanspreeklikheid en die bestuur van finansiële risiko’s, asook die nakoming van alle wetlike en finansiële vereistes soos bepaal deur die Wette van Suid-Afrika, die Ontvanger van Inkomste en enige ander instansies wat fondse aan die Universiteit betaal. Vervolgens word elke beleidsdokument aangebied teen die raamwerk van ŉ beleidnommer, die beleid en ander moontlike reëls van toepassing op die beleid self en ook melding van ŉ primêre kontakafdeling aan die einde van elke beleid. Vir die doeleindes van die skrywe is ŉ afdeling waar nodig, verdeel met die oog op verfyning van kernverantwoordelikhede. ŉ Afdeling soos Studentegelde en Debiteure sal daarom bloot gelys wees as Studentegelde indien die beleid handel oor studentegeldaangeleenthede en nie as Studentegelde en Debiteure nie. Inhoud van die finansiële beleid INHOUDSOPGAWE 1.

Begroting

1.1

Begroting vir kapitaalitems en kapitaalwerke

Finansiële strukture en boekhouding

2.1

Skep van nuwe kostepunte

2.2

Sluit van kostepunte

2.3

Boekhouding van entiteite wat buite die US val

2.4

Interdepartementele transaksies

2.5

Grootboekjoernale

2.6

Inventarisse

2.7

Uitreik van amptelike fakture

2.8

Krediet op debiteurerekening

2.9

Bankrekeninge

2.10

Kredietkaarte

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 93

FMG105 Finansiële Bestuur

2.11

Kleinkasfondse

2.12

Verkryging van goedere en dienste

2.13

Versoeke vir tjek- of elektroniese betaling

2.14

Vereistes waaraan krediteure fakture moet voldoen vir betaling

2.15

Heruitreiking van tjeks wat gestop is

2.16

Kredietkaartfasiliteit vir betalings aan US

2.17

Kassiere en inbetaling van fondse

2.18

Kontantontvangste

2.19

Tjekontvangste en regstreekse inbetalings op die US-bankrekening

2.20

Skenkings en skenkingskwitansies

2.21

Beleggings en rente op fondse

2.22

Hantering van na-aftrede mediese voordele en studiegeldvrystellings binne kostepunte

2.23

Toeslag op bruto derdegeldstroom-inkomste

2.24

Instel en bedryf van interne finansiële heffings

2.25

Hantering van uitgediende of oortollige bates

2.26

Ouditfooie

2.27

Versekeringseise

Statutêre vereiste

3.1

BTW

3.2

Beleid vir buitelandse betalings volgens die regulasies van die Suid-Afrikaanse Reserwebank en die US

3.3

Wysigingswet op wissels rakende die kruising van tjeks

Interne reëls en regulasies

4.1

Internet dienste

4.2

Geskenke

4.3

Interne lenings

4.4

Nota- en lidmaatskapgelde

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 94

FMG105 Finansiële Bestuur

4.5

Onthale

4.6

Telefoonlyne

4.7

Privaat telefoonoproepe en internet gebruik

4.8

Beleid en prosedure met betrekking tot selfone en datakaarte

4.9

Reis en verblyf

4.10

Persoonlike uitgawes

4.11

Aankope van akademiese/posverwante handboeke

4.12

Aanbieding van konferensies en kongresse uitgesluit kort kursusse

Vergoedingsake

5.1

Onafhanklike kontrakteurs en werkloosheidsversekeringswetgewing

Vir die volledige finansiële beleid, besoek die volgende webwerf: http://admin.sun.ac.za/finance/finbeleid.htm

3.9.2

Evalueer die nakoming van die finansiële beleid met betrekking tot inkomste

Evaluering van die nakoming van die finansiële beleid beteken die neem van aksies om te bevestig of ŉ onderneming die reëls en regulasies van toepassing op die finansiële beleid volg. Daar word ook daarna verwys as die toets van die nakoming van die finansiële beleid. Evaluering van die nakoming van die finansiële beleid behels die volgende: 

Nakomingstoetsproses

Hoe weet die bestuur van die onderneming of die vereistes van die finansiële beleid nagevolg word? Deur die nakomingstoets op ŉ gereelde basis uit te voer. Wat word dan getoets? Daar word getoets om te bepaal of die inkomsteprosedures toegepas word soos neergelê, en wat die uitsonderings is. Die implementering van ŉ nakomingsmoniteringsprogram sal dus noodsaaklik wees om die nakoming van die finansiële beleid te meet.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 95

FMG105 Finansiële Bestuur

(http://www.equisys.com/solutions/img/solutions_compliance2.jpg) 

Nakomingstoetsfrekwensie

Hoe dikwels moet die nakomingstoetse uitgevoer word? Elke week? Elke maand? Een keer per kwartaal? Jaarliks? Om hierdie vraag te beantwoord is dit nodig om deur middel van ŉ risiko-assessering te bepaal hoe dikwels ŉ nakomingstoets uitgevoer moet word. ŉ Eenvoudige assessering kan die waarskynlikheid van nie-nakoming en die impak daarvan bepaal. Hoë risiko-areas moet meer gereeld getoets word, ten minste maandeliks; medium risiko-areas, ten minste kwartaalliks; en laer risiko-areas, ten minste jaarliks. 

Nakomingstoetsbenadering

ŉ Metodiese benadering is noodsaaklik. Toetse moet duidelik, bondig en akkuraat voltooi word. Redelike steekproefgroottes moet gebruik word wanneer die nakoming van die finansiële beleid getoets word. 

Nakomingstoetsdokumentasie

Dokumentasie van die toetsresultate en ondersteunende dokumentasie is van kritieke belang vir ŉ goeie moniteringsprogram. Sonder hierdie geskiedenis dra die moniteringsprogram geen gewig nie en kan daar nie bewys word dat nakoming plaasgevind het nie. 

Opvolgaksies

Daar mag dalk opvolgpunte en verdere navrae en vrae voortspruit uit die nakomingstoetse. Dit is goeie praktyk om hierdie opvolgaksies te dokumenteer en dan te koppel aan die ooreenstemmende toetse.

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 96

FMG105 Finansiële Bestuur

Gevallestudie 3.1 Bestudeer die inkomstestaathieronder en beantwoord die vrae wat daarop volg: Inkomstestaat van XYZ Bpk vir die jaar geëindig 31 Desember 2010 R INKOMSTE

R 94 600

Dienste gelewer

94 600

UITGAWES

(63 780)

Salarisse

25 000

Telefoon & internet

6 500

Water & elektrisiteit

16 000

Eiendomstariewe & belasting

1 000

Versekering

7 300

Advertensiekostes

1 000

Brandstof

2 500

Skryfbehoeftes

412

Bankkostes / rente betaal

654

Belasting uitgawe

3 414

NETTO WINS

30 820

(Aangepas uit http://www.accounting-basics-for-students.com/income-statementexample.html) 1) Watter tipe maatskappy is hierdie? Verkoop die maatskappy produkte of lewer dit dienste? 2) Het die maatskappy ŉ netto wins of ŉ netto verlies getoon? 3) Wat is die verskillende bronne van inkomste van hierdie maatskappy?

STUDIE-EENHEID 3: BEDRYFSINKOMSTE

Bladsy 97

FMG105 Finansiële Bestuur 3.10 Samevatting Vir huishoudings en individue is inkomste die som van lone, salarisse, wins, rentebetalings, huurgelde en ander vorme van inkomste ontvang oor ŉ gegewe tydperk. In ondernemings word daar oor die algemeen na inkomste verwys as ŉ netto wins, wat die oorblywende gedeelte van die inkomste is nadat uitgawes afgetrek is. In die veld van die openbare ekonomie word daar na inkomste verwys as die opbou van beide monetêre en nie-monetêre verbruiksvermoë. 3.11 Selfevaluering Aktiwiteit 3 KFC MenloPark

http://4.bp.blogspot.com/KFC+logo.jpg Jy is die eienaar van ŉ Kentucky Fried Chicken-onderneming in Menlopark in Pretoria. Jy verkoop die normale hoenderprodukte op die perseel. Beantwoord die volgende vrae met betrekking tot die inkomste van jou onderneming. 1) Hoe kan die inkomstestaat gebruik word in die meting van inkomste? 2) Watter spesifieke komponente van inkomste word gemeet? Gee praktiese voorbeelde in jou antwoord.

3) Watter vier tipes aanpassingsinskrywings kan teen jaareinde gedoen word?

Bladsy 98

FMG105 Finansiële Bestuur

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

4.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Beginsels van bedryfsuitgawes

•

Verskillende tipes bedryfsuitgawes

•

Erkenning van uitgawes

•

Magtiging van uitgawes

•

Nakoming van beleidsvereistes

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

Tussen die verskillende tipes bedryfsuitgawes te onderskei.

•

Te verduidelik wanneer en hoe uitgawes erken kan word.

•

Die magtigingsproses vir uitgawes te ontleed.

•

Te evalueer of die onderneming se finansiële beleidsvereistes nagekom is met betrekking tot uitgawes.

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 99

FMG105 Finansiële Bestuur

4.2

Verrykende bronne •

http://accounting-financial-tax.com/2009/03/expense-recognition-for-obsoleteinventory/

•

http://basiccollegeaccounting.com/what-is-depreciation-and-why-do-we-need-toprovide-for-depreciation/

•

http://blog.accountingcoach.com/commissions-revenue-expense/

•

http://downloads.bbc.co.uk/foi/classes/policies_procedures/expenses_policy.pdf

•

http://tutor2u.net/business/accounts/assets_fixedassets_depreciation_slexample.asp

•

http://tutor2u.net/business/gcse/finance_business_costs.htm

•

http://web.mit.edu/sapr3/windocs/bppcb01a.htm

•

http://www.analystnotes.com/notes/los_detail.php?id=184

•

http://www.ehow.com/how_5348920_improve-payment-approval-authorizationprocess.html#ixzz1Of2sowE9

4.3

•

http://www.emf-financial.co.uk/business%20costs.gif

•

http://www.sanire.co.za/documents/papers/cat_view/96-papers

•

http://www.scotland.gov.uk/Topics/Government/Finance/spfm/payments#a2

•

http://www.therodshop.com/warranty.htm

•

http://www.whichfranchise.co.za/finance/article.cfm?articleid=27 Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Bedryfsuitgawes

Bedryfsuitgawes is enige aankope wat gedoen word namens die onderneming. Bedryfsuitgawes is belangrik vir die winsbepaling van die onderneming.

Indirekte uitgawes

Indirekte uitgawes is nie die uitgawes wat aangegaan word in die vervaardiging van ŉ spesifieke produk nie (bv. die aankoop van die roumateriaal). Indirekte uitgawes is betaalbaar, ongeag of die produksie van goedere, of die lewering van dienste plaasvind of nie.

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 100

FMG105 Finansiële Bestuur

Paringsbeginsel

Die paringsbeginsel bepaal dat bedryfsprestasie gemeet kan word slegs indien verwante inkomste en uitgawes verantwoord kan word gedurende dieselfde tydperk.

Residuele waarde

Die waarde wat ŉ bate het, nadat die bate se ekonomiese leeftyd verby is.

Slegte skuld

Slegte skuld is ŉ bedrag wat afgeskryf word deur die onderneming as ŉ verlies vir die onderneming en geklassifiseer word as ŉ uitgawe.

Uitgawe

ŉ Uitgawe is ŉ uitvloei van fondse (geld) na ŉ ander persoon of groep om te betaal vir ŉ item of diens.

Vaste uitgawes

Vaste uitgawes bly dieselfde, maak nie saak hoeveel die onderneming produseer nie (bv. erfbelasting)

Veranderlike koste

Veranderlike koste verander in verhouding tot die uitset in produksie deur die onderneming (bv. die aankoop van grondstowwe).

Versekering

Versekering is ŉ produk van ŉ groot finansiële instelling wat aan ŉ persoon, maatskappy of ander entiteit vergoeding of finansiële beskerming bied teen moontlike toekomstige verliese of skade.

Waardevermindering

Waardevermindering is die permanente en voortdurende vermindering in die kwaliteit, omvang of waarde van ŉ bate.

4.4

Inleiding

ŉ Koste of uitgawe vind plaas wanneer ŉ ander persoon, groep persone of sakeonderneming betaal word vir ŉ item of diens wat gelewer is. Vir ŉ huurder is die betaling van die huur ŉ uitgawe of koste. Vir studente of ouers van studente is onderrig en opleiding ŉ koste. Die koop van kos, klere, meubels of ŉ motor word dikwels na verwys as ŉ uitgawe. ŉ Uitgawe is geld wat betaal word, gewoonlik in ruil vir iets van waarde. Indien iets baie kos, is dit duur. Indien dit min kos, is dit goedkoop. In rekeningkunde het koste ŉ spesifieke betekenis. Dit is die uitvloei van kontant of ander waardevolle bates van ŉ persoon of maatskappy na ŉ ander persoon of maatskappy. Hierdie uitvloei van kontant is oor die algemeen ŉ transaksie vir produkte of dienste wat ŉ gelyke of beter huidige of toekomstige waarde het vir die koper as vir die verkoper. ŉ Uitgawe is dus ŉ gebeurtenis waarin ŉ bate gebruik of ŉ las aangegaan word. Ooreenkomstig die rekeningkundige vergelyking, verminder uitgawes die eienaarsbelang.

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 101

FMG105 Finansiële Bestuur Die Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad definieer uitgawes soos volg: “...dalings in die ekonomiese voordele gedurende die rekeningkundige tydperk in die vorm van uitvloei of vermindering van bates of die voorkoms van laste wat lei tot dalings in ekwiteit, uitgesonderd dié met betrekking tot uitkerings aan aandele deelnemers” Bedryfsuitgawes is koste wat aangegaan word namens die onderneming. Bedryfsuitgawes is belangrik vir die winsbepaling in ŉ onderneming. Indien uitgawes te hoog is, is die onderneming waarskynlik besig om ŉ verlies te ly. As uitgawes nie eweredig versprei word oor die jaar nie, of indien al die fakture op dieselfde tyd betaalbaar is, sal dit moeilik wees om die kontantvloei te bestuur. Deur die bedryfsuitgawes op ŉ deurlopende basis te moniteer, kan die onderneming die hoeveelheid kontant wat reeds bestee is, bepaal. Dit sal ook ŉ aanduiding gee van wat in die toekoms bestee moet word. Indien die onderneming nie die bedryfsuitgawes noukeurig moniteer nie, sal dit moeilik wees om te bepaal hoeveel fondse vir toekomstige uitbreiding beskikbaar is. Sonder vooruitbeplanning sal die onderneming waarskynlik ook nie in staat wees om te beplan vir groot uitgawes of om die rekeninge betyds te betaal nie.

Bedryfsuitgawes

Kantoorbedryfskostes

Professionele fooie

Werknemerkostes

Opleiding van personeel

Reis & selfsorg

Diensfooie

Finansiering & waardevermindering

Bemarking

Wins na belasting

Belasting

(Aangepas uit http://www.emf-financial.co.uk/business%20costs.gif) 4.5

Beginsels van die verskillende tipes uitgawes

Die beginsels van die volgende tipes uitgawes word toegelig: •

Bedryfsuitgawe

•

Rekeningkundige uitgawe

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 102

FMG105 Finansiële Bestuur 4.5.1

Bedryfsuitgawes

ŉ Onderneming het verskillende uitgawes, van die aankoop van grondstowwe tot die betaling van die huur of die water en ligte. Deur die klassifisering van hierdie uitgawes, kan ŉ onderneming prestasie ontleed ten einde ingeligte besluite te kan neem. Die volgende is voorbeelde van bedryfsuitgawes:  Vaste uitgawes Vaste uitgawes bly dieselfde maak nie saak hoeveel die onderneming produseer nie. Huur, salarisse, versekering en rente op lenings is voorbeelde van vaste uitgawes.

(http://www.hunting.be/jacht/jachtwetgeving/jachtwetgeving/)  Veranderlike koste Veranderlike koste verander in verhouding tot die uitset geproduseer deur die onderneming. Grondstowwe, lone en energie/brandstof vir masjiene is voorbeelde van veranderlike uitgawes.

(http://1.bp.blogspot.com/Truck.jpg)  Semi-vaste uitgawes Semi-vaste uitgawes is uitgawes wat net verander wanneer daar ŉ groot verandering in die uitset is. Byvoorbeeld, uitgawes wat verband hou met die koop van ŉ nuwe masjien om verhoogde produksie moontlik te maak.

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 103

FMG105 Finansiële Bestuur Telefone en elektrisiteit het ŉ vaste en ŉ veranderlike element, naamlik: ŉ standaard (vaste) telefoonlynhuur en ŉ heffing vir elke oproep of eenheid elektrisiteit wat gebruik word.

ELEKTRISITEIT

(Aangepas uit http://sowrock.com/electricity/electricity3.gif)  Direkte uitgawes Direkte uitgawes is uitgawes wat direk met die produksie van goedere of lewering van ŉ diens geïdentifiseer word, byvoorbeeld grondstowwe.

Grondstowwe

(Aangepas uit: http://www.nationalpaints.com/categoryphotos/CategoryPhoto_713.jpg)  Indirekte uitgawes Indirekte uitgawes is nie die uitgawes wat aangegaan word in die vervaardiging van ŉ spesifieke produk, bv. die aankoop van die roumateriaal, nie. Indirekte uitgawes is

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 104

FMG105 Finansiële Bestuur betaalbaar ongeag of die produksie van goedere of die lewering van dienste plaasvind of nie, byvoorbeeld die huur van ŉ perseel.  Geleentheidskoste ŉ Geleentheidskoste is die finansiële voordeel wat verbeur word wanneer die volgende beste alternatief gebruik word. ŉ Onderneming kan die uitkoms van ŉ besluit meet deur dit te vergelyk met die voordele (waarskynlik gemeet in winste of inkomste) wat dit kon gehad het as dit geneem is. Byvoorbeeld, die geleentheidskoste ten opsigte van die koop van nuwe masjinerie, kan vergelyk word met die voordele van die besteding van fondse op ŉ nuwe advertensieveldtog (aangepas uit: http://tutor2u.net/business/gcse/finance_business_costs.htm). 4.5.2

Rekeningkundige -/Boekhoudingsuitgawes

Hierdie is gewone en noodsaaklike uitgawes wat direk verband hou met die werking van die onderneming, soos regs- en professionele fooie, insluitende die fooie wat deur die ouditeure van die onderneming gehef word.  Advertensies Rekenmeesters teken advertensie-uitgawes aan wanneer die advertensies aan die mark getoon word. ŉ Vooruitbetaling van ŉ toekomstige advertensie sou aangeteken word as ŉ bate, totdat die advertensie aan die mark getoon word. Die rede waarom advertensies egter eerder aangeteken word as ŉ uitgawe en nie as ŉ bate nie, is omdat die meting van die toekomstige waarde van ŉ advertensie baie moeilik is om te bepaal. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ advertensie waarvoor ŉ onderneming sal betaal:

(http://bookslive.co.za/blog/2011/07/01/exclusive-books-se-lekkerleesfees-2011-skopvandag-af-plus-kompetisie-begin-maandag/)

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 105

FMG105 Finansiële Bestuur  Amortisasie Amortisasie is ŉ ondernemingsbeleid wat eenmalige uitgawes as ŉ jaarlikse koste versprei oor ŉ aantal jare. Ondernemings probeer om langtermynkoste te versprei oor die langtermyn deur middel van amortisasie, deels om te verhoed dat daar jaarliks (van die een finansiële tydperk tot die volgende) groot veranderinge in die boeke van die onderneming is.  Slegte skuld ŉ Slegte skuld is ŉ bedrag wat deur die onderneming as ŉ verlies vir die onderneming afgeskryf word en geklassifiseer word as ŉ uitgawe. Die rede is omdat die skuld nie verhaal kan word nie, en alle redelike pogings uitgeput is om die bedrag verskuldig in te vorder. Dit gebeur gewoonlik wanneer die skuldenaar gelikwideer is, of as die koste van verdere optrede in ŉ poging om die skuld te vorder, die skuld self oorskry. Die volgende voorbeeld wys hoe slegte skuld as ŉ uitgawe op die Inkomstestaat getoon word: Voorbeeld 4.1 Inkomstestaat vir die jaar geëindig 31 Desember 2011 R

Netto verkope Verkope Min: Verkope terugsendings en kortings Koste van verkope Bruto wins Ander inkomste Huurinkomste Verkope-, algemene & administratiewe bedryfsuitgawes Salarisse & lone Advertensiekostes Eiendomsbelasting & versekering Waardevermindering & amortisasie uitgawes Slegte skulde

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

xxxxxx

Bladsy 106

FMG105 Finansiële Bestuur

Ander verkoops-, algemene en administratiewe uitgawes Bedryfsinkomste (of verlies) Finansieringsinkomste- of uitgawes Rente inkomste Rente uitgawe Wins voor inkomstebelasting Inkomstebelasting Netto wins na belasting (Outeur, 2011)  Korporatiewe geskenke Hierdie is geskenke (gewoonlik waardevolle items) wat aangebied word aan ŉ persoon deur die verteenwoordiger van ŉ onderneming, as ŉ blyk van waardering of goedertrou. In teenstelling met promosie-items, dra korporatiewe geskenke nie ŉ advertensieboodskap nie, maar word dit gewoonlik verpersoonlik deur die ontvanger se naam daarop aan te bring. Ontasbare korporatiewe geskenke, soos vakansies en reise, maak ŉ beduidende gedeelte van korporatiewe geskenke uit. Die volgende is voorbeelde van tipes korporatiewe geskenke:

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 107

FMG105 Finansiële Bestuur

(http://1.bp.blogspot.com.jpg)  Kommissie betaal Hierdie is volle of gedeeltelike vergoeding vir die werk wat uitgevoer word namens, en betaal word deur, die onderneming. Die onderneming of persoon wat kommissies ontvang, verdien kommissie-inkomste. Die onderneming of party wat kommissies betaal, sal kommissiekoste hê. Onder aanwasrekeningkunde hoef die kommissies nie reeds ontvang te wees om as inkomste gerapporteer te word nie. Indien ŉ onderneming die kommissies verdien het, maar nog nie die geld ontvang het nie, sal dit as inkomste aan kommissies op die inkomstestaat aangetoon word en kommissies ontvangbaar as ŉ bate op die balansstaat aangetoon word. Onder aanwasrekeningkunde word die kommissies nog nie betaal nie, gerapporteer as ŉ koste. Indien ŉ onderneming die kommissiekoste aangegaan het, maar nog nie betaal het nie, sal dit as kommissies betaalbaar op die inkomstestaat aangetoon word en kommissies betaalbaar as ŉ las op die balansstaat. (Aangepas uit: http://blog.accountingcoach.com/commissions-revenue-expense/)

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 108

FMG105 Finansiële Bestuur  Waardevermindering Waardevermindering is die permanente en voortdurende vermindering in die kwaliteit, omvang of waarde van ŉ bate. Waardevermindering handel oor die toekenning van die koste van vaste bates oor die verwagte tydperk van gebruik. Dit is daardie deel van die koste van ŉ bate wat van tyd tot tyd (maandeliks), toegeken word as ŉ koste in die inkomstestaat om teen die inkomste wat die bate voortbring af te speel. Byvoorbeeld, wanneer ŉ onderneming ŉ vaste bate koop, soos masjinerie vir die fabriek, is dit bloot ŉ vooruitbetaling van wat die onderneming as inkomste verwag uit die gebruik van hierdie vaste bates. Oor ŉ periode van tyd, word die vaste bate waardeloos, of kan nie meer inkomste genereer nie. Om voorsiening te maak vir hierdie voortgesette daling in die waarde van die fabriek se masjinerie, moet waardevermindering rekeningkundig toegepas word. Die volgende is ŉ voorbeeld van die rekenkundige hantering van waardevermindering:

Voorbeeld 4.2 ŉ Onderneming koop ŉ nuwe masjien vir R75 000 op 1 Januarie 2003. Daar word geskat dat die masjien ŉ reswaarde van R10 000 en ŉ nuttige ekonomiese lewensduur van vyf jaar sal hê. Die onderneming het ŉ rekeningkundige jaareinde op 31 Desember. Die gebruik van die reguitlyn waardeverminderingsmetode, en dus die berekening (formule) van die jaarlikse depresiasiekoste is soos volg: DPN = (C-R) / N waar: DPN = Jaarlikse reguitlyn depresiasiekoste C = koste van die bate R = residuele waarde van die bate N = nuttige ekonomiese lewensduur van die bate (jaar) Die berekening is dus soos volg: DPN = (R75000 - R10000) / 5 DPN = R13 000 In die rekeninge van die onderneming sal waardevermindering van R13 000 afgeskryf word in die wins-enverlies-rekening vir elk van die vyf jaar van die bate se nuttige ekonomiese lewensduur. In die jaarlikse balansstaat, sal die masjien getoon word teen die oorspronklike koste,

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 109

FMG105 Finansiële Bestuur

minus die totale opgehoopte waardevermindering vir die bate tot op datum. (http://basiccollegeaccounting.com/what-is-depreciation-and-why-do-we-need-to-providefor-depreciation/ http://tutor2u.net/business/accounts/assets_fixedassets_depreciation_slexample.asp)  Onthaalkoste ŉ Suksesvolle onderneming kan nie net vanuit ŉ kantoor bedryf word nie. Die belangrikste vergaderings, kliëntekontakte en bemarkingspogings kan plaasvind by restaurante, op gholfbane, of tydens sportbyeenkomste. Die basiese reël is dat onthaal iets behels wat pret is, soos: sake-etes; bywoning van ŉ sportgeleentheid; bywoning van konserte, film, of die teater; besoek aan ŉ vakansie plek (ŉ ski-gebied of strandoord); of om te jag of vis te vang. Vir belastingdoeleindes moet sodanige uitgawes oor die algemeen gestaaf word deur dokumentêre bewyse om te kwalifiseer as aftrekking teen inkomste.  Konsessieregfooie (franchise fees) Eksklusiewe agentskapskostes kan verdeel word in die aanvangsgelde en deurlopende fooie. Die persoon wat die eksklusiewe agentskapsregte koop, is daarvoor verantwoordelik om die oprigting van die onderneming te finansier, en vir die verskaffing van bedryfskapitaal. Die voorafbetaalde gelde, ook genoem aanvanklike fooi, is in werklikheid ŉ aansluitingsfooi. Dit bied die persoon wat die regte koop toegang tot die netwerk en intellektuele eiendom, sowel as aanvanklike opleiding en hulp in alle fasette van die opstel van die onderneming. Hierdie fooi verskil van industrie tot industrie, en selfs tussen verskillende agentskappe in dieselfde industrie. Die deurlopende fooi betaal hoofsaaklik vir voortgesette ondersteuning aan die nuwe onderneming. Dit word gewoonlik bereken as ŉ persentasie van die onderneming se verkope en is weekliks of maandeliks betaalbaar. Die meeste franchises hef ŉ addisionele fooi wat oor die algemeen beskryf word as ŉ bydrae tot die bemarkingsdienstefonds of advertensiefooi. Die bedoeling is dat dit gebruik word vir produkadvertensies en bemarkingsaktiwiteite. (Aangepas uit: http://www.whichfranchise.co.za/finance/article.cfm?articleid=27) Die volgende is ŉ paar bekende eksklusiewe agentskappe in Suid-Afrika:

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 110

FMG105 Finansiële Bestuur

(http://businesstm.com/wp-content/uploads/2010/01/kfc-300x300.jpg en http://static.ideate.co.za/wp-content/images/steers.jpg)  Versekering Versekering is ŉ produk van ŉ groot finansiële instelling wat aan ŉ persoon, onderneming of ander entiteit vergoeding of finansiële beskerming bied teen moontlike toekomstige verliese of skade. Versekering word gekoop ten einde die moontlike risiko's van die toekoms, wat mag of nie mag plaasvind nie, te verskans. Indien ŉ versekerde risiko wel plaasvind, het die verlies geen invloed op die huidige welstand van die persoon of die onderneming nie. Dus, deur middel van versekering, koop ŉ persoon sekuriteit en beskerming.  Huur en nutsgoedere en dienste Huur is ŉ huurder se gereelde betaling aan ŉ verhuurder vir die gebruik van eiendom of grond. Huurders kan gevra word om huur vooruit te betaal. Vir ŉ vaste termynhuur, mag die verhuurder slegs een maand se huur vooruit vereis. Huurders moet huur betaal ooreenkomstig die huurkontrak. Voornemende huurders kan ook gevra word om ŉ deposito te betaal. Normaalweg betaal die verhuurder of agent alle koste, heffings, premies, pryse en tariewe vir die perseel. Nutsgoedere is die basiese dienste soos elektrisiteit, gas en water. Nutsgoedere word dikwels deur die regering gereguleer. Die volgende is voorbeelde van nutsmaatskappye in Suid-Afrika:

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 111

FMG105 Finansiële Bestuur

(http://www.cane.org.za/wp-content/uploads/2010/05/eskom-logo.jpg en http://www.watertestscam.org.za/images/logos/randwaterboard.jpg)

Praktiese oefening 4.1 Identifiseer ten minste nog 5 ander tipes bedryfsuitgawes wat nie hierbo genoem is nie en doen navorsing daaroor. 4.6

Uitgawe-erkenning

ŉ Uitgawe is ŉ ekonomiese koste wat ŉ onderneming aangaan deur middel van sy bedrywighede om inkomste te verdien. Ten einde winste te maksimaliseer, moet die sakeondernemings poog om kostes te verminder, sonder om ook inkomste te verminder. Omdat uitgawes so ŉ belangrike aanwyser van ŉ onderneming se bedrywighede is, is daar spesifieke rekeningkundige reëls vir koste-erkenning soos hieronder aangedui. 4.6.1

Hantering van die verskillende tipes uitgawes

Kontant kan, by ontvangs van die goedere of dienste, betaal word vir verpligtinge wat aangegaan is. Hierdie uitgawes kan op die volgende twee maniere erken word:



•

Opgeloopte uitgawes: Uitgawes word erken voordat kontant uitbetaal word.

•

Uitgestelde uitgawes: Uitgawes word erken nadat kontant uitbetaal is. Opgeloopte uitgawes

Opgeloopte uitgawes is ŉ las wat gebruik word om toekomstige koste met ŉ onsekere tydsberekening of bedrag te bestuur, byvoorbeeld, wanneer ŉ verskaffer goedere in ŉ bepaalde rekeningkundige tydperk verskaf, maar die betaling daarvoor geskied in ŉ latere tydperk. Periodieke uitgawes, soos kantoorsalarisse of verkoopsuitgawes, word onmiddellik as uitgawes erken (en verreken teen inkomste van die rekenpligtige tydperk), ook wanneer werknemers nie vir die volgende tydperk betaal word nie. 

Uitgestelde uitgawes

ŉ Uitgestelde uitgawe is vooruitbetaalde uitgawes of voorafbetaalde betaalde uitgawes. Byvoorbeeld, wanneer die rekenpligtige tydperke maandeliks is, word ŉ 11/12 gedeelte by

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 112

FMG105 Finansiële Bestuur die jaarliks vooruitbetaalde versekeringskoste bygevoeg, eerder as om die hele bedrag in die maand waarin sodanige koste gehef is, aan te toon. 4.6.2

Paringsbeginsel

Die paringsbeginsel bepaal dat bedryfsprestasie gemeet kan word slegs indien verwante inkomste en uitgawes verantwoord kan word gedurende dieselfde tydperk ("Laat die koste die inkomste volg"). Uitgawes word erken nie wanneer lone betaal word; of wanneer die werk verrig word; of wanneer ŉ produk geproduseer word nie, maar wanneer die werk (diens) of die produk werklik ŉ bydrae tot die inkomste maak. So word koste-erkenning gekoppel aan inkomste-erkenning. Uitgawes aangegaan om inkomste te genereer, moet aan die inkomste gekoppel word in die tydperke wanneer die inkomste erken word. Die konsep “koste-erkenning” is net so kompleks as dié van “inkomste-erkenning”. Vir die koste wat nie direk verwant aan inkomste is nie, moet rekenmeesters ŉ "rasionele en sistematiese" toekenningsbeleid ontwikkel wat ooreenstem met die paringsbeginsel. Die ooreenstemmende beginsel word toegepas op een van die volgende drie maniere: 

Verbind oorsaak en gevolg

Een metode om die paringsbeginsel toe te pas, staan bekend as “verbind oorsaak en gevolg”. Dit impliseer dat daar ŉ duidelike en direkte verband bestaan tussen die koste en die gepaardgaande inkomste. Voorbeelde: •

Koste van goedere verkoop – ŉ winkel kan sekerlik nie die verkope-inkomste genereer sonder om voorraad te verbruik nie.

•

Verkoopspersoneel kommissies: Kommissies word gewoonlik betaal as ŉ persentasie van omset. Kommissiekoste word dus direk aan inkomste gekoppel.



Sistematiese en rasionele toekenning

ŉ Ander metode wat gebruik word om die paringsbeginsel toe te pas, is sistematiese en rasionele toekenning. Baie koste kan nie direk aan spesifieke inkomstetransaksies gekoppel word nie. Dit kan egter gekoppel word aan ŉ aantal jare en toegeken word as ŉ uitgawe vir elk van daardie jare. Voorbeeld: Waardeverminderingsuitgawes: Verkoopstoerusting (soos meubels en baniere) is noodsaaklik om inkomste te genereer. Maar die koppeling van die koste is moeilik. In plaas daarvan word die toerusting se koste stelselmatig toegeken as

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 113

FMG105 Finansiële Bestuur "waardeverminderingsuitgawe” aan die jare waartydens die toerusting help om inkomste te genereer. 

Onmiddellike erkenning

ŉ Verdere metode van erkenning is onmiddellike erkenning. Sommige uitgawes het geen merkbare toekomstige voordeel nie. In hierdie geval word die uitgawes onmiddellik in berekening gebring. Voorbeelde hiervan is : •

Kantoorpersoneel se salarisse

•

Nutsgoedere en dienste

•

Rente

4.6.3

Uitgawe-erkenning vir verouderde voorraad

Die behoorlike koste-erkenningsproses vir die verouderde voorraad, is om die mees waarskynlike afsetwaarde van die verouderde voorraad te bepaal, hierdie waarde dan van die boekwaarde van die verouderde voorraad af te trek, en die verskil eenkant te hou as ŉ reserwe. As die verouderde voorraad dan van die hand gesit word, of die ramings van die afsetwaardes verander, verander die reserwerekening ook om hierdie veranderinge te weerspieël. Voorbeeld 4.3 Die nagaan van die BCD-rekenaarmaatskappy se inventaris, toon dat daar R100 000 se rekenaarhardeskywe is wat nie kan verkoop nie. Daar is egter ŉ mark vir die skywe in Antarktika, maar teen ŉ prys van R20 000. Gevolglik het BCD se rekenmeester ŉ reserwe van R80 000 geskep met die volgende joernaalinskrywing: Debiteer - Koste van goedere verkoop = R 80 000 Krediteer - Reserwe vir verouderde voorraad = R 80 000 Na die finalisering van reëlings met die Antarktika-koper, is die werklike verkoopprys slegs R19 000 en die rekenmeester voltooi die transaksie met die volgende inskrywing om die bykomende R1 000 van die koste te erken: Debiteer - Reserwe vir verouderde voorraad = R 80 000 Debiteer - Koste van goedere verkoop = R1 000 Krediteer - Inventaris = R 81 000 (Aangepas uit: http://accounting-financial-tax.com/2009/03/expense-recognition-forobsolete-inventory/)

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 114

FMG105 Finansiële Bestuur 4.6.4

Twyfelagtige skulde

Debiteure ontstaan uit verkope aan kliënte wat nie onmiddellik kontant betaal nie. Daar is altyd ŉ paar kliënte wat nie skuld kan, of sal betaal nie. Die rekenings word oningevorderde rekeninge genoem. Daarom word rekeninge ontvangbaar gewaardeer en aangeteken teen netto realiseerbare waarde – dus, die netto bedrag wat na verwagting in kontant ontvang sal word en nie noodwendig die bedrag wat regtens ontvangbaar is nie. 

Direkte afskryfmetode

Onder die direkte afskryfmetode word oninvorderbare rekeninge erken as ŉ uitgawe in die tydperk waartydens dit waardeloos word. Geen inskrywing word gemaak totdat ŉ rekening beslis as oninbaar beskou kan word nie. Hierdie metode is maklik en gerieflik om toe te pas. 

Toelae-metode

Voorstanders van die toelae-metode glo dat slegte skuldkoste aangeteken moet word in dieselfde tydperk as wat die kooptransaksie gedoen is. Dit word gedoen om ŉ behoorlike paring van uitgawes en inkomste te verkry en om ŉ behoorlike waarde vir rekeninge ontvangbaar te bepaal. In die praktyk word die raming van slegte skuld, hetsy op die persentasie-van-verkopebasis (inkomstestaatbenadering) of uitstaande-debiteurebasis (balansstaatbenadering) gemaak. 4.6.5

Waarborge

Waarborgkoste is ŉ klassieke voorbeeld van ŉ gebeurlikheidsuitgawe. Hoewel die toekomstige kostebedrag, vervaldatum en die kliënt nie bekend is nie, is ŉ las waarskynlik en moet erken word, asof dit redelik geskat kan word. (Aangepas uit: http://www.analystnotes.com/notes/los_detail.php?id=184). Besoek die volgende webtuiste vir ŉ voorbeeld van ŉ tipiese waarborg waaruit toekomstige uitgawes mag voortspruit: http://www.therodshop.com/warranty.htm 4.7

Magtiging van uitgawes

Sakeondernemings moet verseker dat die gebruik van die hulpbronne behoorlik gemagtig en beheer word. Doeltreffende beheer oor die besteding moet in alle stadiums gehandhaaf word en ondersteun word deur ŉ toepaslike rekeningkundige stelsel.

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 115

FMG105 Finansiële Bestuur

(http://www.abacusconsultancy.co.uk/Artwork/Accountant1.jpg) 4.7.1

Vereistes vir die magtigingsprosedures

Vereistes vir die prosedures vir die magtiging en betaling van fondse, is soos volg: 1) Die magtiging vir betaling moet geskei wees van die proses van die betaling self 2) Daar moet seker gemaak word dat die goedere of dienste wat verkry is, voorsien is

ooreenkomstig die betrokke ooreenkoms voordat betaling geskied 3) Betalingsvoorwaardes moet gekies of onderhandel word om goeie waarde te

voorsien. 4) Fakture moet akkuraat en betyds betaal word. 5) Daar moet ŉ balans tussen voorkomende en opsporende kontroles wees om bedrog

teë werk. 6) Ouditprosedures wat geredelik nagegaan en waarvan verslag gedoen kan word, is

ook ‘n vereiste. 7) Periodieke prosedures om enige lesse geleer tydens ŉ interne ouditondersoek, of

ander relevante ervarings of ontwikkelings, in die praktyk te implementeer. 4.7.2

Betalingsmagtiging

Uitgawes word gewoonlik gemagtig in die operasionele afdeling waar die ooreenkoms aangegaan word. Skeiding van pligte is hier belangrik. Geen enkele persoon moet in staat wees om alle aspekte van die betalingsmagtigingsproses te volvoer nie. Verskillende persone moet verantwoordelik wees vir die bestel van goedere en dienste; die goedkeuring van betalings en vir die verwerking van betalings. Waar dit nie moontlik is nie, as gevolg van beperkte hulpbronne, moet alternatiewe reëlings getref word.

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 116

FMG105 Finansiële Bestuur Die prosedures vir die maak van betalings moet verseker dat: •

waar nodig die uitgawes goedgekeur is en die voorgestelde betaling in ooreenstemming met die goedkeuring is.

•

die betaling ondersteun word deur fakture, goedere ontvangsnotas of ander dokumentasie en (indien toepaslik) gesertifiseer is.

•

die faktuur wiskundig korrek is – in ooreenstemming met die kontrak of ander verbintenis (byvoorbeeld voorwaardes van toekenning), behoorlik verdiskonteer is, ens.

•

waar betaling gemaak word by wyse van paaiemente (bv. interim of gedeeltelike betalings) moet die voorgestelde betaling binne die goedgekeurde totale koste wees.

•

die faktuur nie ŉ duplikaat is, of nog nie voorheen aangebied is vir die betaling nie.

•

die hantering van Belasting op Toegevoegde Waarde (BTW) korrek is.

(Aangepas uit: http://www.scotland.gov.uk/Topics/Government/Finance/spfm/payments#a2) Die volgende verteenwoordig die proses wat normaalweg gevolg word by die uitbetaling van gelde: Die faktuur word na die betrokke individu in die afdeling vir goedkeuring aangestuur Die departement keur die faktuur goed, maak 'n afskrif en gee die oorspronklike aan die rekeninge betaalbaar afdeling Die rekeninge klerk ontvang faktuur wat deur die departement goedgekeur is Die rekeninge klerk bevestig die goedkeuringshandtekening op die faktuur Die faktuur word op die rekeningkundige stelsel gelaai Die toesighouer hersien en keur goed Die faktuur word gestuur vir betaling

Figuur 4.1: Die magtigingsproses (Vertaal uit: http://web.mit.edu/sapr3/windocs/bppcb01a.htm)

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 117

FMG105 Finansiële Bestuur 4.7.3

Hoe om die betalingsmagtigingsproses te verbeter

Die volgende metode kan aangewend word om die betalingsmagtigingsproses te verbeter: •

Maak ŉ vloeidiagram van die huidige betalingsmagtigingsproses. ŉ Vloeidiagram is ŉ visuele voorstelling van ŉ proses wat gebruik maak van sirkels, reghoeke, en vierkante om te wys hoe ŉ proses van begin tot einde vloei.

•

Ken ŉ lengte van tyd aan elke belangrike stap in die proses toe. Kwantifiseer die hoeveelheid tyd wat op elke gebied in die proses van toepassing is.

•

Identifiseer wat eienaarskap vir hierdie gebiede in die proses behels.

•

Doen ŉ leemte-ontleding deur ŉ vergelyking van die huidige betalingsproses (soos aangedui op die vloeidiagram) met die vinniger betalingsproses. Kyk vir herhalende stappe of areas om die proses te verbeter. Probeer om outomatisering (vervanging van arbeid met tegnologie) van sekere funksies toe te pas.

•

Soek geleenthede om te integreer met ander funksies.

•

Gaan voort om die proses in alle besonderhede te ontleed en te verfyn.

(Aangepas uit: http://www.ehow.com/how_5348920_improve-payment-approvalauthorization-process.html#ixzz1Of2sowE9) 4.8

Evalueer die nakoming van die finansiële beleid met betrekking tot uitgawes

Die evaluering van die nakoming van die finansiële beleid met betrekking tot uitgawes bestaan uit die algemene beginsels wat geld en die stappe wat in die proses gevolg moet word. 4.8.1

Algemene beginsels

Die volgende algemene beginsels geld: •

Alle relevante risiko's en vereistes moet sistematies aangespreek word. Die doel is om die vereistes te identifiseer en om alle aspekte van die proses te oorweeg, met in agneming van maatreëls wat reeds bestaan. Daar moet verseker word dat alle aspekte van die aktiwiteite gemoniteer word.

•

Die assessering behoort te fokus op wat eintlik in die werksplek gedurende die aktiwiteit gebeur. Die praktyk kan verskil van wat veronderstel is om te gebeur volgens die geskrewe instruksies, prosedures, ens. Aandag moet ook gegee word aan veranderinge in die werksplek (toerusting, metodes van werk en mense), aangesien hierdie ŉ gereelde oorsaak van probleme is.

•

Alle werknemers en diegene wat dalk geraak word, moet oorweeg word, insluitend interne ouditeurs en eksterne ouditeurs.

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 118

FMG105 Finansiële Bestuur •

Die evalueringsproses moet rekening hou met die bestaande maatreëls en beheer, byvoorbeeld, kodes vir die praktyk, prosedures, spesiale instruksies, en so aan. Dit is veral belangrik dat dit objektief beoordeel word.

•

In die meeste gevalle is dit beter om eers ŉ oorhoofse assessering te doen. ŉ Tweede assessering wat meer gesofistikeerde tegnieke gebruik en meer in besonderhede ingaan, kan dan gedoen word, indien nodig.

(Aangepas uit: http://www.sanire.co.za/documents/papers/cat_view/96-papers) 4.8.2

Stappe in die proses

Die volgende is die stappe in die evalueringsproses: •

Stap 1: Identifiseer die probleme Gaan die proses na en probeer enige probleme identifiseer – dit is soms maklik om probleme mis te kyk. Vra die personeel vir hulle insette veral ten opsigte van probleme wat miskien nie altyd so duidelik sigbaar is nie.

•

Stap 2: Besluit wie en wat dalk geraak word en hoe hulle geraak word? Tydens die evaluering is dit veral belangrik om te bepaal hoe die probleme die onderneming en werknemers raak, aangesien dit sal help om die beste manier te identifiseer om die probleem te bestuur. Dit kan beteken dat daar ŉ lys gemaak moet word van die individuele - sowel as groepsprosesse ten einde moontlike probleme te identifiseer.

•

Stap 3: Evalueer die probleme en besluit oor voorsorgmaatreëls Nadat die probleme geïdentifiseer is, besluit dan wat om te doen. Die beste is om moontlike oplossings te vergelyk met ŉ goeie standaardpraktyk. Daar is baie bronne en hulpmiddels in die verband. Dus, evalueer die prosesse, bepaal of genoegsame kontrolemaatreëls in plek is en hoe die werk georganiseer is. Vergelyk dit dan met goeie praktyk en bepaal of daar iets meer of anders gedoen moet word.

•

Stap 4: Bevindings en implementering Indien die bevindings en moontlike oplossings geïmplementeer word, sal dit ŉ verskil maak aan die onderneming. Die resultate van die assessering moet noukeurig geboekstaaf word – op ŉ eenvoudige manier en met praktiese implementeerbare voorstelle om die probleem aan te spreek. Geen assessering is perfek nie, maar indien dit probleme identifiseer en kan lei tot verbetering in prosesse, kan dit tot voordeel van die onderneming wees.

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 119

FMG105 Finansiële Bestuur ŉ Goeie plan van aksie sluit dikwels ŉ mengsel van die volgende in: o

ŉ Paar maklike verbeterings wat gou kan geskied – dalk as ŉ tydelike oplossing totdat daar meer blywende oplossings geïmplementeer kan word.

Langtermyn oplossings vir daardie probleme wat waarskynlik later ernstige probleme kan veroorsaak.

•

Langtermyn oplossings vir die probleme met die ergste moontlike gevolge.

Reëlings vir die opleiding van werknemers.

Gereelde kontrole om seker te maak dat die beheermaatreëls in plek bly.

Toekenning van duidelike verantwoordelikhede aan alle betrokkenes.

Stap 5: Beoordeling van die assessering en werk, indien nodig Prosesse verander gereeld, byvoorbeeld as daar nuwe toerusting en prosedures kom wat tot nuwe probleme kan lei. Dit is belangrik om op ŉ deurlopende basis die prosesse en veranderings te evalueer en, waar nodig, veranderinge aan te bring. Hierdie aspek word dikwels agterweë gelaat, totdat iets verkeerd geloop het en dit te laat is. (Aangepas uit: http://www.hse.gov.uk/pubns/indg163.pdf) Gevallestudie 4.1

Besoek die volgende webtuise vir ŉ voorbeeld van ŉ uitgawebeleid (Britse Uitsaai Korporasie in London). Lees dit aandagtig deur want dit bevat al die elemente van uitgawes soos hierbo bespreek. (http://downloads.bbc.co.uk/foi/classes/policies_procedures/expenses_policy.pdf) Beantwoord die volgende vrae: 1. Is jy van mening dat hierdie uitgawebeleid hersien moet word of nie? 2. Kan jy aan enige ander uitgawes van personeel dink wat nie deur hierdie beleid gedek word nie? 3. Dink jy dat die goedkeuringsproses vir die uitgawes voldoende is?

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 120

FMG105 Finansiële Bestuur 4.9

Samevatting

Uitgawes neem die vorm van kontantbetalings (soos lone en salarisse, huur, advertensie, ens.), of ŉ vermindering in inkomste (soos slegte skuld) aan. Uitgawes word saamgevat en ingesluit in die inkomstestaat as aftrekkings van die inkomste. Inkomste minus uitgawes bereken die netto wins vir die onderneming vir ŉ gegewe tydperk. Uitgawes word opgeneem in die rekeningkundige stelsel van die onderneming ooreenkomstig die rekeningkundige metode wat die onderneming gekies het. Onder aanwas rekeningkunde sal die uitgawes aangeteken word ooreenkomstig die wetlike voorskrifte in die verband. Aanwas rekeningkunde berus op die paringsbeginsel in rekeningkunde. Die paringsbeginsel poog om akkuraat verslag te doen van die winste vir elke rekeningkundige periode. Dit vereis dat verwante inkomste en uitgawes verantwoord word gedurende dieselfde tydperk.

4.10 Selfevaluering Aktiwiteit 4 Jy is die risikobestuurder van TableTop meubelhandelaar. Jy is bekommerd oor die uitgawe-magtigingsprosedures by Table Top. 1) Gee ŉ beskrywing van die stappe wat jy sal volg om te bepaal of die uitgawe-

magtigingsprosedures gevolg word. 2) Aan watter vereistes moet die magtigingsprosedures en die betaal van fondse

voldoen? 3) TableTop koop ŉ nuwe masjien vir R155 000 op 1 Januarie 2010. Dit word geskat

dat die masjien ŉ reswaarde van R100 000 en ŉ bruikbare ekonomiese lewensduur van vyf jaar sal hê. Die onderneming het ŉ rekeningkundige jaareinde van 31 Desember 2011. Gebruik die reguitlyn waardeverminderingsmetode om die depresiasie te bereken.

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 121

FMG105 Finansiële Bestuur Notas

STUDIE-EENHEID 4: BEDRYFSUITGAWES

Bladsy 122

FMG105 Finansiële Bestuur

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

5.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Interne finansiële verslagdoening

•

Eksterne finansiële verslagdoening

•

Vertroulike finansiële inligting

•

Verslagdoening oor die finansiële posisie van die onderneming

•

Ontleding van basiese finansiële verslae

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

ŉ Sakeonderneming se interne finansiële verslagdoening te beskryf.

•

ŉ Sakeonderneming se eksterne finansiële verslagdoening te beskryf.

•

Finansiële inligting te identifiseer wat nie openbaar gemaak kan word nie.

•

Verslag te kan doen oor die basiese finansiële posisie van die onderneming.

•

Basiese finansiële verslae te ontleed.

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 123

FMG105 Finansiële Bestuur 5.2

Verrykende bronne •

http://bizcovering.com/investing/objectives-of-external-financialreporting/#ixzz1PA37DBi3

•

http://www.aalnc.org/images/pdfs/ChaptLeaders/SampleRecord.pdf

•

http://www.articlesbase.com/accounting-articles/what-is-ifrs-and-why-are-globaleconomics-looking-at-one-accounting-standard-573896.html#ixzz1P9yaygMV

•

http://www.dummies.com/how-to/content/managements-role-in-preparing-financialreports.html#ixzz1PFwmfihV

•

http://www.dummies.com/how-to/content/reading-an-annualreport.html#ixzz1PFeMJMLU

•

http://www.iasplus.com/standard/framewk.htm

•

http://www.nonprofitaccountingbasics.org/internal-reporting-goodmanagement/internal-reports

5.3

•

http://www.sec.gov/investor/pubs/begfinstmtguide.htm

•

http://www.wisegeek.com/what-is-internal-reporting.htm Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Balansstaat

Die balansstaat doen verslag oor wat die onderneming tans besit (bates), die uitstaande skuld (laste) en die wins wat gemaak is en wat betaal sal word aan die aandeelhouers (aandele).

Basiese rekeningkundige

BATES = EIENAARSBELANG + LASTE

vergelyking Finansiële verslag

ŉ Finansiële verslag is ŉ formele rekord van die finansiële aktiwiteite van ŉ onderneming, persoon of ander entiteit.

Finansiële verslagdoening

Finansiële verslagdoening is die kommunikasie van finansiële inligting wat benodig kan word wanneer individue beleggings in die onderneming wil maak; wanneer die onderneming aansoek doen vir krediet, en vir die doel van bestuursbesluitneming.

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 124

FMG105 Finansiële Bestuur

Inkomstestaat

ŉ Inkomstestaat is ŉ verslag wat aantoon hoeveel inkomste ŉ onderneming verdien het oor ŉ spesifieke tydperk.

Internasionale

Die Internasionale Verslagdoeningstandaarde (Engels -

verslagdoeningstandaarde

IFRS) is ŉ stel rekeningkundige standaarde, wat ontwikkel is deur die International Accounting Standards Board (IASB). Hierdie internasionale standaarde is daargestel vir die voorbereiding van openbare maatskappye se finansiële state.

5.4

Inleiding

ŉ Finansiële verslag is ŉ formele rekord van die finansiële aktiwiteite van ŉ onderneming, persoon of ander entiteit. Finansiële verslagdoening is die kommunikasie van finansiële inligting wat benodig kan word wanneer individue beleggings in die onderneming wil maak; wanneer die onderneming aansoek doen vir krediet; en vir die doel van bestuursbesluitneming. Hierdie tipe kommunikasie sluit finansiële state soos inkomstestate, balansstate, ekwiteitsverslae, kontantvloeiverslae en notas tot hierdie state in. Items soos persvrystellings, vergaderingsnotules en ouditeursverslae is ook ingesluit. Finansiële verslae is onderhewig aan verskeie regulasies en standaarde, afhangende van die tipe onderneming. Die verskillende regulasies, standaarde en Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP) dra daartoe by dat finansiële state en verslae gestandaardiseer en van gehalte is. Almal gebruik een of ander tyd finansiële verslae. So ontvang almal kwitansies wanneer aankope gedoen word en almal ontvang rekeninge. Hierdie is beide finansiële verslae wat die status van rekeninge of individuele transaksies kommunikeer. Bestuurders gebruik finansiële verslae om sakebesluite te neem. Byvoorbeeld, wanneer die interne finansiële verslae en voorraadverslae aantoon dat die produkopbrengste te hoog is, kan die bestuurder poog om beter kwaliteitsbeheer toe te pas. Beleggers en potensiële beleggers gebruik algemene finansiële verslae so dikwels dat maatskappye dikwels die verslae in ŉ bundel versprei genaamd "beleggersverslae”, "jaarlikse verslae”, of "aandeelhouersverslae". Beleggers sal hierdie inligting gebruik om te besluit of hulle die maatskappy se aandele sal koop, verkoop, of hou.

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 125

FMG105 Finansiële Bestuur Nog ŉ groep mense wat finansiële verslae gebruik, is krediteure. ŉ Krediteurgebruik finansiële verslae om die risiko te bepaal wanneer ŉ onderneming geld wil leen, of ‘n rekening by die betrokke krediteur wil open.

(http://www.companythumbs.com/reports/S/STAN.L/annual/STAN.L_annual_2007.jpg) 5.5

Interne finansiële verslagdoening

Een van die belangrikste areas van interne verslagdoening is finansiële verslagdoening. Finansiële verslae word gebruik om ŉ onderneming se finansiële welstand te moniteer en ingeligte besluite te kan neem oor die rigting wat die onderneming moet inslaan. ŉ Interne finansiële verslag kan, byvoorbeeld, onthul dat een departement baie geld spandeer sonder om juis inkomste te genereer. Die bestuur kan dan besluit hoe om die situasie te verbeter of selfs die moontlikheid oorweeg om die afdeling te sluit. Die rekeningkundige stelsel van ŉ onderneming word ontwerp om alle transaksies, bedrywighede, aktiwiteite en ander ontwikkelings wat finansiële gevolge het op rekord te plaas. ŉ Rekeningkundige stelsel genereer talle dokumente, vorms en verslae. Selfs ŉ klein onderneming het honderde dokumente, wat nodig is om op hoogte te bly van verkope, uitgawes, bates en laste. Die primêre doel van ŉ rekeningkundige stelsel is dus die versameling van volledige en akkurate data en inligting wat nodig is om noodsaaklike funksies in die onderneming uit te voer. Bykomend tot die fasilitering van dag-tot-dag-bedrywighede, het die rekeningkundige afdeling van ŉ onderneming die verantwoordelikheid om veral twee verskillende interne verslae voor te berei, naamlik gedetailleerde verslae vir bestuursbeheer en meer

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 126

FMG105 Finansiële Bestuur opsommende verslae vir besluitneming. Rekenmeesters het ŉ relatief vrye hand in die ontwerp van beheer- en besluitnemingsverslae vir bestuurders. (Aangepas uit: http://www.wisegeek.com/what-is-internal-reporting.htm). 5.5.1

Interne verslae – algemene beginsels

Die volgende is die algemene beginsels vir goeie interne verslae: 

Akkurate verslae

Akkurate, tydige en leesbare interne verslae, met die nuutste toepaslike finansiële inligting, is noodsaaklik vir goeie bestuur en van kritieke belang om te weet wat die onderneming se finansiële stand is. 

Verslae aan die Raad van Direkteure

Om sinvolle verslae aan die Raad van Direkteure (Trustees) saam te stel, moet daar ten opsigte van inhoud en formaat oor die volgende besluit word: •

Watter verslae beskikbaar gestel moet word?

•

Hoe die verslae daaruit sal sien?

•

Wie watter verslae sal kry?

•

Hoe dikwels die verslae beskikbaar sal wees?

Hierdie verslae behoort die volgende in te sluit: •

Balansstaat

•

Wins-en-verliesverslag

•

Inkomste en uitgaweverslag

•

Begrotingsverslag

Vir die Raad van Direkteure moet hierdie verslae ook een-bladsy opsommings, met notas en aangevul deur spesifieke detail, bevat. Om bruikbaar te wees, moet die verslae so opgestel word dat ŉ raadslid die antwoorde op die volgende vrae uit die verslae sal vind: •

Wat was verlede jaar se totaal vir die verskillende begrotingsposte?

•

Wat is die begroting vir hierdie jaar en watter persentasie van die begroting word verteenwoordig deur die jaar-tot-datumbedrae?

•

Wat is die verwagting vir die einde van die jaar en hoe vergelyk dit met die goedgekeurde begroting?

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 127

FMG105 Finansiële Bestuur •

Wat is die redes vir die belangrike afwykings?

(http://dracutbaseball.com/images/Board-Meeting.gif) 

Verslae aan bestuur

Bestuurders en komiteelede moet meer gedetailleerde verslae ontvang en ook meer dikwels as die algemene raad. Personeel- en komiteevoorsitters moet besluit watter verslae hulle nodig het, hoe dikwels, en watter vlak van detail benodig word. Byvoorbeeld, die finansiële komitee kry gewoonlik meer detail as die algemene raad. 

Formaat van verslae

Die formaat van verslae (vir toeganklikheid en duidelikheid) is ŉ baie belangrike oorweging wat dikwels oor die hoof gesien word. Alle verslae wat gestuur word aan raadslede, finansiële komiteelede, personeelbestuurders of ander belanghebbendes moet aan die volgende vereistes voldoen: •

Die verslag moet die onderneming se naam en die titel van die verslag bevat. Raadslede dien dikwels op meer as een raad. Die insluiting van die onderneming se naam en titel van die verslag dui nie net op gebruikersvriendelikheid nie, maar ook op die onderneming se noukeurigheid ten opsigte van sy verslagdoeningsfunksie.

•

Die verslag moet gedateer word. Die "vanaf"-datum, sowel as die datum waarop die verslag gegenereer is, moet op die verslag verskyn. ŉ Onderskrif kan bygevoeg word om "Gedruk op [Datum]" aan te dui.

•

Kolomopskrifte en beduidende rytotale moet in vetdruk gedruk word vir beklemtoning. Die fokus op belangrike totale help die leser om die inligting te verstaan en om die belangrikste inligting uit te wys.

•

Die verslag moet gekontroleer word om te verseker dat dit gebruikersvriendelik is. Kolomopskrifte en ry-etikette moet oorgedra word indien daar meer as een bladsy in die verslag is.

(Aangepas uit: http://www.nonprofitaccountingbasics.org/internal-reporting-goodmanagement/internal-reports)

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 128

FMG105 Finansiële Bestuur 5.5.2

Interne beheer oor finansiële verslagdoeningproses

ŉ Maatskappy se finansiële prestasie moet by elke raadsvergadering hersien word. Die Raad hersien al die tussentydse en jaarlikse finansiële verslae. Die doeltreffendheid van die proses om risiko's te evalueer en die uitvoering van beheeraktiwiteite moet deurlopend en op verskillende vlakke gemoniteer word. Dit behels die vergelyking van die resultate met begrotings en aanvanklike sakeplanne. Die Raad moet ook die statutêre oudit van die finansiële state en gekonsolideerde finansiële state moniteer en die onafhanklikheid van die statutêre ouditeur of ouditeursfirma evalueer, veral die verskaffing van addisionele dienste aan die maatskappy. Verantwoordelikheid vir die handhawing van ŉ doeltreffende beheeromgewing, die monitering van die risikobestuursisteme en interne beheer van finansiële verslagdoening moet aan die Hoof Uitvoerende Beampte gedelegeer word. Sakeondernemings moet dus alle finansiële verslagdoeningsprosesse en -kontroles, asook die korrektheid van eksterne en interne finansiële verslagdoening noukeurig moniteer. (Aangepas uit: http://www.finnlines.com/company/corporate_governance/internal_control_over_financial_re porting_process). Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ interne inkomstestaat: Inkomstestaat van XYZ Bpk vir die jaar geëindig 31 Desember 2010 R INKOMSTE Dienste gelewer

94 600 94 600

UITGAWES

(63 780)

Salarisse

25 000

Telefoon & internet

6 500

Water & elektrisiteit

16 000

Eiendomstariewe & belasting

1 000

Versekering

7 300

Advertensiekostes

1 000

Brandstof

2 500

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 129

FMG105 Finansiële Bestuur

Skryfbehoeftes

412

Bankkostes / rente betaal

654

Belasting uitgawe

3 414

NETTO WINS

30 820

Tabel 5.1: Inkomstestaat (Aangepas uit http://www.accounting-basics-for-students.com/images/Income_statement1) 5.6

Eksterne finansiële verslagdoening

Die finansiële state van ŉ onderneming, wat die kern van die eksterne finansiële verslae aan die aandeelhouers en leners is, moet in ooreenstemming met die Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk (AARP) wees. Die AARP is gesaghebbende riglyne, reëls en standaarde wat geld vir eksterne finansiële verslagdoening aan die beleggers en skuldeisers van ŉ onderneming. Die hoofdoel vir die ouditering van finansiële state deur ŉ onafhanklike ouditfirma, is om te toets of die state volgens AARP opgestel is. As daar wesenlike afwykings van die basiese finansiële reëls en riglyne is, moet die ouditeur dit noem in die oudit-opinie oor die finansiële state. Eksterne finansiële verslae sluit voetnotas, wat ŉ integrale addendum tot die finansiële state is, in. Voetnotas is nodig omdat die eksterne finansiële verslag gerig word aan buitebeleggers en krediteure van die onderneming wat nie direk betrokke is by die dag-tot-dag sake van die onderneming nie. Bestuurders moet kennis dra van die inligting in voetnotas. Indien bestuurders verkies om sekere voetnotas in te sluit in interne rekeningkundige verslae, moet die voetnotas waarskynlik meer detail bevat as die voetnotas wat in eksterne finansiële verslae ingesluit word. ŉ Eksterne finansiële verslag sluit drie primêre finansiële state in, naamlik: •

ŉ Opsomming van die winsgenererende aktiwiteite van die onderneming vir die bepaalde tydperk (Staat van omvattende inkomste)

•

ŉ Opsomming van die kontantinvloei en -uitvloei vir dieselfde tydperk (Staat van kontantvloeie)

•

ŉ Opsomming van die bates van die onderneming aan die einde van die tydperk wat gebalanseer word deur die eise teen, en die bronne van die bates (Staat van finansiële posisie)

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 130

FMG105 Finansiële Bestuur 5.6.1

Doelwitte van eksterne verslagdoening

Die belangrikste doelstellings van eksterne finansiële verslagdoening is die volgende: •

Om waardevolle inligting aan besluitnemers te bied.

•

Die verskaffing van inligting wat nuttig is in die beoordeling van die tyd, die bedrag en die onsekerheid van die toekomstige kontantvloei.

•

Verskaf inligting oor die onderneming se hulpbronne (bates), eise teen die hulpbronne (laste en eienaarsbelang) en verandering in die hulpbronne.

(Aangepas uit: http://bizcovering.com/investing/objectives-of-external-financialreporting/#ixzz1PA37DBi3) 5.6.2

Internasionale Verslagdoeningstandaarde

Die Internasionale Verslagdoeningstandaarde (International Financial Reporting Standards – IFRS) is ŉ stel rekeningkundige standaarde, wat ontwikkel is deur die International Accounting Standards Board (IASB). Hierdie internasionale standaarde is daargestel vir die voorbereiding van openbare maatskappye se finansiële state. In die afgelope paar jaar het baie veranderinge plaasgevind in die finansiële en rekeningkundige sektore. Talle lande (byna 100) het reeds die IFRS as standaard aangeneem. Die IFRS het veral subjektiwiteit uit finansiële verslagdoening verwyder en bied ŉ konsekwente basis vir die erkenning, meting, aanbieding en openbaarmaking van transaksies en gebeure op die finansiële state. Onlangs is gevalle aangeteken waar maatskappye in Europa die IFRS in hulle finansiële verslagdoening toegepas het en ŉ verlies getoon het, maar wanneer dieselfde maatskappye hul rekeninge volgens die VSAAARP voorberei, toon hulle ŉ wins! Rekenmeesters pas IFRS-beginsels toe op finansiële state vir gebruik deur die bestuur, aandeelhouers, ontleders, kredietverskaffers, die regering, die algemene publiek en ander rolspelers (Aangepas uit: http://www.articlesbase.com/accounting-articles/what-is-ifrs-andwhy-are-global-economics-looking-at-one-accounting-standard573896.html#ixzz1P9yaygMV). 5.6.3

Die IFRS-raamwerk

Die IFRS-raamwerk beskryf die basiese konsepte en beginsels wat onderliggend is aan die voorbereiding en verslagdoening van finansiële state vir eksterne gebruikers.

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 131

FMG105 Finansiële Bestuur

(http://bigfatfinanceblog.com/wp-content/uploads/2009/03/ifrs-logo.jpg) Die onderstaande is ŉ opsomming van die IFRS-raamwerk aangepas uit die volgende webtuiste: http://www.iasplus.com/standard/framewk.htm. Vir meer inligting besoek die webwerf. IFRS Framework  Scope The IFRS Framework addresses: •

the objective of financial reporting

•

the qualitative characteristics of useful financial information

•

the reporting entity

•

the definition, recognition and measurement of the elements from which financial statements are constructed

•

concepts of capital and capital maintenance

 The Objective of general purpose financial reporting The primary users of general purpose financial reporting are present and potential investors, lenders and other creditors, who use that information to make decisions about buying, selling or holding equity or debt instruments and providing or settling loans or other forms of credit. The primary users need information about the resources of the entity not only to assess an entity’s prospects for future net cash inflows, but also how effectively and efficiently management has discharged their responsibilities to use the entity’s existing resources. The IFRS Framework notes that general purpose financial reports cannot provide all the information that users may need to make economic decisions. They will need to consider pertinent information from other sources as well.

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 132

FMG105 Finansiële Bestuur

The IFRS Framework notes that other parties, including prudential and market regulators, may find general purpose financial reports useful. Regulators are not considered a primary user and general purpose financial reports are not primarily directed to regulators or other parties.  Information about a reporting entity’s economic resources, claims, and changes in resources and claims •

Economic resources and claims Information about the nature and amounts of a reporting entity’s economic resources and claims assists users to assess that entity’s financial strengths and weaknesses; to assess liquidity and solvency, and its need and ability to obtain financing. Information about the claims and payment requirements assists users to predict how future cash flows will be distributed among those with a claim on the reporting entity. A reporting entity’s economic resources and claims are reported in the statement of financial position.

•

Changes in economic resources and claims Changes in a reporting entity’s economic resources and claims result from that entity’s performance and from other events or transactions such as issuing debt or equity instruments. Users need to be able to distinguish between both of these changes. Information about a reporting entity’s financial performance during a period, representing changes in economic resources and claims other than those obtained directly from investors and creditors, is useful in assessing the entity’s past and future ability to generate net cash inflows. Such information may also indicate the extent to which general economic events have changed the entity’s ability to generate future cash inflows. The changes in an entity’s economic resources and claims are presented in the statement of comprehensive income.

•

Financial performance reflected by past cash flows Information about a reporting entity’s cash flows during the reporting period also assists users to assess the entity’s ability to generate future net cash inflows. This information indicates how the entity obtains and spends cash, including

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 133

FMG105 Finansiële Bestuur

information about its borrowing and repayment of debt, cash dividends to shareholders, etc. The changes in the entity’s cash flows are presented in the statement of cash flows. •

Changes in economic resources and claims not resulting from financial performance Information about changes in an entity’s economic resources and claims resulting from events and transactions other than financial performance, such as the issue of equity instruments or distributions of cash or other assets to shareholders is necessary to complete the picture of the total change in the entity’s economic resources and claims. The changes in an entity’s economic resources and claims not resulting from financial performance is presented in the statement of changes in equity.

 Qualitative characteristics of useful financial information The qualitative characteristics of useful financial reporting identify the types of information are likely to be most useful to users in making decisions about the reporting entity on the basis of information in its financial report. The qualitative characteristics apply equally to financial information in general purpose financial reports as well as to financial information provided in other ways. Financial information is useful when it is relevant and represents faithfully what it purports to represent. The usefulness of financial information is enhanced if it is comparable, verifiable, timely and understandable. •

Fundamental qualitative characteristics Relevance and faithful representation are the fundamental qualitative characteristics of useful financial information. Relevant financial information is capable of making a difference in the decisions made by users. Financial information is capable of making a difference in decisions if it has predictive value, confirmatory value, or both. The predictive value and confirmatory value of financial information are interrelated. General purpose financial reports represent economic phenomena in words and numbers. To be useful, financial information must not only be relevant, it must also represent faithfully the phenomena it purports to represent.

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 134

FMG105 Finansiële Bestuur

•

Enhancing qualitative characteristics Comparability, verifiability, timeliness and understandability are qualitative characteristics that enhance the usefulness of information that is relevant and faithfully represented. Information about a reporting entity is more useful if it can be compared with similar information about other entities and with similar information about the same entity for another period or another date. Comparability enables users to identify and understand similarities in, and differences among, items. Verifiability helps to assure users that information represents faithfully the economic phenomena it purports to represent. Verifiability means that different knowledgeable and independent observers could reach consensus, although not necessarily complete agreement, that a particular depiction is a faithful representation. Timeliness means that information is available to decision-makers in time to be capable of influencing their decisions. Classifying, characterising and presenting information clearly and concisely make it understandable. While some phenomena are inherently complex and cannot be made easy to understand, to exclude such information would make financial reports incomplete and potentially misleading. Financial reports are prepared for users who have a reasonable knowledge of business and economic activities and who review and analyse the information with diligence.

•

Applying the enhancing qualitative characteristics Enhancing qualitative characteristics should be maximised to the extent necessary. However, enhancing qualitative characteristics (either individually or collectively) render information useful if that information is irrelevant or not represented faithfully.

•

The cost constraint on useful financial reporting Cost is a pervasive constraint on the information that can be provided by general purpose financial reporting. Reporting such information imposes costs and those costs should be justified by the benefits of reporting that information.

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 135

FMG105 Finansiële Bestuur 5.7

Vertroulike finansiële inligting

Alle sakeondernemings beskik oor vertroulike finansiële inligting wat nie aan die publiek openbaar gemaak word nie, byvoorbeeld, inligting oor finansiële hulp of ŉ lening. Verder is dit van toepassing op enige krediet- of bankrekening wat deur die onderneming gebruik mag word.

http://www.geekologie.com/2009/10/22/confidential.jpg 5.7.1

Die beskerming van vertroulike inligting

Die doelwitte van die beskerming van vertroulike inligting is: •

Die beskerming van die veiligheid en vertroulikheid van nie-openbare vertroulike finansiële inligting.

•

Beskerming teen moontlike bedreigings vir die veiligheid van sulke inligting.

•

Beskerming teen ongemagtigde toegang tot of gebruik van sodanige inligting.

Ten einde hierdie doelwitte te bereik, word die volgende vereis: •

Slegs een of meer personeellede om oor die inligtingsbeskermingsplan toesig te hou en dit te koördineer.

•

Die uitvoering van ŉ risiko-assessering om voorsienbare interne en eksterne risiko's, wat kan lei tot ongemagtigde bekendmaking of misbruik van vertroulike inligting, te identifiseer. Implementering van ŉ plan om die risiko te beheer.

•

Kontraktuele vereistes wat gestel moet word aan derdeparty diensverskaffers om die onderneming se vertroulikheid te beskerm.

•

Gereelde evaluering en aanpassing van die inligtingsbeskermingsplan om voortdurende beskerming van vertroulike inligting te verseker.

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 136

FMG105 Finansiële Bestuur 5.7.2

Identifisering van risiko’s

ŉ Onderneming moet deurgaans daarvan bewus wees dat daar beide interne en eksterne risiko's bestaan. Hierdie risiko's sluit in, maar is nie beperk nie tot: •

Ongemagtigde toegang tot stelsels

•

Gebrekkige stelselveiligheid as gevolg van toegang tot die stelsel deur ŉ ongemagtigde persoon

•

Onderskepping van data tydens die oordrag

•

Fisiese misplasing van papierrekords

•

Verlies van data in ŉ ramp

•

Foute in die stelsel ingevoer

•

Korrupsie van data of stelsels

•

Toestaan van ongemagtigde versoeke vir finansiële inligting

5.7.3

Beveiligingsprogram

ŉ Beveiligingsprogram het vier belangrike komponente, naamlik:

Werknemersopleiding en bestuur

Beskikbaarheid van rekords

Beveiligingsprogram

Inligtingstelselsekuriteit

Fisiese veiligheid van rekords Figuur 5.1: Beveiligingsprogram (Outeur, 2011)

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 137

FMG105 Finansiële Bestuur 

Werknemersopleiding

ŉ Agtergrondsondersoek (byvoorbeeld ŉ verwysingsnavraag) moet gedoen word voordat enige potensiële werknemer toegang tot vertroulike inligting bekom. In sommige gevalle kan ŉ kriminele agtergrondsondersoek ook gedoen word. Gedurende werknemersoriëntering moet elke nuwe werknemer, wat toegang het tot vertroulike inligting, behoorlike opleiding ontvang oor die belangrikheid van die vertroulikheid van rekords, finansiële inligting, kredietkaartnommers, kredietkontroles, bankrekeninge, belastingrekords en enige ander vertroulike inligting in die onderneming. Elke nuwe werknemer moet ook opgelei word in die korrekte gebruik van die rekenaarinligting en wagwoorde. Opleiding moet ook werknemers insluit wat verantwoordelik is vir die beheermaatreëls en prosedures, om te verhoed dat hulle onwetend vertroulike inligting aan ongemagtigde individue verskaf. Van tyd tot tyd, moet elke departement opleiding verskaf aan hulle werknemers om hulle te herinner aan die belangrikheid van vertroulike inligting en om te verseker dat die beveiligingsprosedures en kontroles gevolg word.



Inligtingstelselsekuriteit

Toegang tot vertroulike inligting deur middel van die onderneming se rekenaarnetwerk moet beperk word tot daardie werknemers wat ter wille van hulle taak toegang tot sulke inligting moet hê. Elke werknemer met toegang tot vertroulike inligting moet voorsien word van ŉ gebruikersnaam en wagwoord. Alle vertroulike inligtingsdatabasisse moet met wagwoorde beheer word. 

Fisiese veiligheid van papierrekords

Slegs diegene wat toegang tot fisiese papierrekords moet hê in die uitvoering van hulle taak, moet toegang daartoe hê. Die rekords moet gehou word in ŉ geslote kantoor. Gesonde sakepraktyk is om lêers met vertroulike inligting agter geslote deure te hou en slegs aan gemagtigde persone toegang te verleen. 

Beskikbaarheid van rekords

Die onderneming hoef fisiese papierrekords en elektroniese dokumente slegs te hou vir solank as wat hulle aktief gebruik word, of solank as wat die wet of die onderneming se eie beleid bepaal. Papierdokumente wat nie meer nodig is nie, moet opgekerf en vernietig word. Elektroniese dokumente moet verwyder word en die magnetiese media moet gedemagnetiseer word.

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 138

FMG105 Finansiële Bestuur

Besoek die volgende webtuiste vir ŉ voorbeeld van ŉ beleid ten opsigte van die bewaring van dokumentasie in ŉ onderneming: (http://www.aalnc.org/images/pdfs/ChaptLeaders/SampleRecord.pdf 5.8

Verslagdoening oor die basiese finansiële posisie van die onderneming

ŉ Finansiële verslag, of die finansiële state, is ŉ formele rekord van ŉ onderneming se finansiële transaksies. ŉ Sakeonderneming se verdienste en verliese, asook die waarde van sy bates en voorrade word in die verklaring gerapporteer. Die verslag word saamgestel uit verskeie sub-onderwerpe wat die onderneming se finansiële sterk- of swakpunte beskryf. 5.8.1

Stappe in die voorbereiding van ŉ finansiële verslag

Die volgende is ŉ voorbeeld van die stappe wat gevolg kan word in die voorbereiding van ŉ finansiële verslag:  Balansering van die onderneming se finansiële vermoë Begin met die voorbereiding van die finansiële verslag deur die balansering van die onderneming se finansiële vermoë. Die balansstaat in ŉ finansiële verslag gee ŉ oorsig van wat die onderneming tans besit (bates), die bedrag van die skuld (laste) en die wins wat gemaak is en wat betaal sal word aan die aandeelhouers (aandele). Gebruik die maatskappy se voorkeurfinansiële verslagtemplaat om die inligting te organiseer. In hierdie deel van die finansiële verslag, kan die bates aan die linkerkant van die bladsy of aan die bokant van die bladsy geplaas word. Plaas laste en aandeelhouers se aandeel in die maatskappy aan die regterkant of aan die onderkant van die bladsy.  Skep ŉ afdeling met die verklaring van die onderneming se inkomste Die inkomstestaat toon die hoeveelheid geld wat die onderneming verdien en die bedrag geld wat dit verloor het gedurende ŉ jaar. Op die boonste lyn van hierdie staat word die totale verkope of bruto inkomste aangetoon. Die lyne wat volg trek bruto afslag en opbrengs van produkte, bedryfsuitgawes (insluitende salarisse en bemarkingskoste) en die waardevermindering van die items (gereedskap en masjinerie) wat gebruik word in die produksieproses, af. Na die bedryfs- en verkope-aftrekkings, word inkomste uit rente verdien, bygevoeg. Trek dan die inkomstebelasting af. Die oorblywende bedrag is die werklike wins en verlies tydens die spesifieke verdienste tydperk.

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 139

FMG105 Finansiële Bestuur  Bereken aandeelhouers se aandele of verdienste per aandeel (VPA) Hierdie deel van die finansiële verslag is die staat van veranderinge in ekwiteit. Om te bepaal wat die VPA is, verdeel die totale netto inkomste uit die inkomstestaat deur die aantal aandele tans in besit van beleggers.  Voltooi die kontantvloeistate Voltooi die verslag met ŉ berekening van die kontantbedrag wat die onderneming ingebring of bestee het. Hierdie inligting is bekend as kontantvloeistate. Skep hierdie afdeling van die verslag deur ŉ ontleding van die syfers aangedui in die bates, laste, billikheid en inkomstegedeeltes van die verslag. Die kontantvloeistate moet ook ŉ ontleding van alle bedryfs-, beleggings- en finansieringsaktiwiteite insluit. 5.8.2

Bestuur se rol in die voorbereiding van finansiële verslae

Die bestuur, die Hoof Uitvoerende Beampte (HUB) en finansiële beamptes van ŉ onderneming moet seker maak dat die finansiële state en openbaarmakings voldoen aan die Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde. Alle ondernemings (klein en privaat of groot openbare maatskappye) se jaarlikse finansiële verslae bestaan uit: •

Die drie basiese finansiële state: inkomstestaat(ook genoem die Staat van Omvattende Inkomste), balansstaat (ook genoem die Staat van Finansiële Posisie) en kontantvloeistaat (ook genoem die Staat van Kontantvloei).

•

ŉ Staat van veranderings in aandeelhouersbelang (indien nodig).

•

En nog baie meer. Om te besluit wat "meer" beteken, speel die onderneming se uitvoerende hoof en topbestuurders ŉ belangrike rol – ŉ rol wat hulle (en buitebeleggers en -leners) moet verstaan.

Die Hoof Uitvoerende Beampte doen sekere kritiese dinge voordat ŉ finansiële verslag aan die publiek vrygestel kan word, naamlik:  Vergader met die onderneming se Hoof Finansiële Beampte (HFB) en hoofrekenmeester Vergader met die onderneming se finansiële hoof en hoofrekenmeester om seker te maak dat daar in die finansiële verslag aan die nuutste rekeningkundige en finansiële standaarde en vereistes voldoen is. ŉ Onderneming en sy ouditeure kan eenvoudig nie aanvaar dat die rekeningkundige metodes en finansiële verslagdoeningspraktyke, wat vir jare reeds gebruik is, nog steeds korrek en voldoende is nie. Dit is nodig om seker te maak dat die finansiële verslae ten volle STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 140

FMG105 Finansiële Bestuur aan die nuutste rekeningkundige standaarde en finansiële verslagdoeningsvereistes voldoen.  Hersien die openbaarmakings in die finansiële verslag Die hersiening van die openbaarmakings in die verslag behels dat alles gedoen word om te verseker dat die relevante inligting versamel is; die inligting betroubaar en akkuraat is; en dat alle relevante vereistes en regulasies nagekom is. Hierdie stap is veral belangrik vir die openbare korporasies waarvan die effekte (aandele en skuldinstrumente) op die effektebeurs verhandel.  Oorweeg of die finansiële syfers aangepas moet word Die idee is hier om die onderneming se korttermyn solvensieprentjie te verbeter. Die Hoof Uitvoerende Beampte moet aanpassings van die finansiële state goedkeur, ten einde te verseker dat dit die normale omstandighede in die onderneming weerspieël. Die bestuurder moet ŉ balans handhaaf tussen die belange van die maatskappy<?> en die belange van die eienaars (beleggers) en die krediteure van die onderneming. Finansiële verslae het soms ŉ positiewe ondertoon en bestuurders kan kies om negatiewe (slegte) nuus te openbaar sonder om doelbewus misleidende kommentaar te lewer (Aangepas uit: http://www.dummies.com/how-to/content/managements-role-in-preparingfinancial-reports.html#ixzz1PFwmfihV).

Die nuwe Hoof Uitvoerende Beampte van Microsoft, Steve Ballmer en die stigter, Bill Gates (http://www.microsoft.com/presspass/images/press/2006/06-15gates-ballmer_lg.jpg)

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 141

FMG105 Finansiële Bestuur 5.9

Ontleding van basiese finansiële verslae

Jaarlikse verslae word oor die algemeen geskryf vir aandeelhouers en ander beleggers, hoewel dit ook gelees word deur leningsinstansies, banke, potensiële werknemers en studente. Jaarverslae word hoofsaaklik geproduseer deur die openbare maatskappye. Dit is die beste bron van inligting om die finansiële welstand van ŉ maatskappy te bepaal en om vas te stel of daar moontlike probleme of geleenthede bestaan. Die lees van ŉ jaarverslag kan baie moeilik word as jy nie presies weet waarna jy soek en waar om dit te vind nie. Om die lees van jaarverslae te vereenvoudig word die meeste verslae nou gestandaardiseer in ŉ gemeenskaplike model van agt belangrike dele. 5.9.1

Komponente van ŉ finansiële verslag

Die formaat van die verslag is afhanklik van die behoeftes van ŉ maatskappy, die bedryf en enige wetlike openbaarmakingsvereistes. Die meeste jaarverslae bevat gewoonlik die volgende agtdele:  Brief van die voorsitter Die brief van die voorsitter van die direksie is tradisioneel die plek waar die maatskappy se topbestuurspan aandui wat die onderneming die voorafgaande jaar bereik het en die onderneming se doelwitte en strategieë vir die toekoms uit te lê. Dit is ook ŉ geleentheid om verskoning te vra vir die probleme wat gedurende die jaar voorgekom het.  Verkope en bemarking Hierdie afdeling bevat volledige inligting oor die maatskappy se produkte en dienste. Die leser moet uit hierdie inligting kan bepaal watter produkte vir die maatskappy belangrik is en watter afdelings die belangrikste vir die maatskappy se sukses is.  Tienjaar-opsomming van die finansiële resultate Wanneer ŉ maatskappy tien jaar oud is, sluit die jaarverslae dikwels ŉ opsomming in van die finansiële resultate oor die hele tydperk. Dit is die ideale plek om op te let na tendense in groei (of nie-groei) van die inkomste en wins en ander leidende aanwysers van die maatskappy se finansiële sukses.  Bestuursbespreking en ontleding Hier kry die maatskappy se bestuur die geleentheid om ŉ openhartige bespreking van betekenisvolle finansiële neigings binne die maatskappy oor die afgelope paar jaar aan te bied.

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 142

FMG105 Finansiële Bestuur  Finansiële state Finansiële state vorm die kern van die jaarverslag. Dit is hier waar die maatskappy finansiële prestasiedata aangebied word vir almal om te sien. Die state sluit ŉ inkomstestaat, ŉ balansstaat en ŉ kontantvloeistaat in. Lesers moet let op voetnotas by die finansiële state en dit sorgvuldig lees. Daarin is dikwels waardevolle inligting oor ŉ onderneming se struktuur en finansiële status wat nie elders in die verslag gepubliseer word nie. Hier kan, byvoorbeeld, inligting aangebied word oor ŉ herorganisasie in die struktuur van die onderneming, of besonderhede oor slegte skuld wat afgeskryf is.  Filiale, handelsmerke en adresse Hier word gewoonlik ŉ volledige lys van die maatskappykantore/filiale gepubliseer – binnelands en buitelands – met kontakbesonderhede, asook handelsname en produkte.  Lys van direkteure en beamptes Die bestuur van maatskappye bestaan gewoonlik uit direksies en senior sakelui binne en buite die onderneming, wat leiding gee asook ŉ breër siening van markte en sakeomgewings verskaf. Beamptes sluit die Besturende Direkteur, Hoof Uitvoerende Beampte (HUB), Vise-president, die Hoof Finansiële Beampte (HFB), en so meer in.  Aandeleprysgeskiedenis Hierdie afdeling bied ŉ kort geskiedenis van die aandelepryse en dividende wat opwaartse en/of afwaartse tendense oor ŉ periode van tydperk uitwys. 5.9.2

Hoe om die verslag te lees en te ontleed

Die volgende is riglyne vir wanneer die finansiële verslag van ŉ onderneming gelees en ontleed word: •

Terwyl die maatskappy se finansiële state ontleed word, moet daar gekyk word na tendense in winsgewendheid, groei, stabiliteit en dividende.

•

Lees die verslag deeglik deur om te bepaal of die maatskappy gereed is vir skielike groei of op die rand van bankrotskap is. Plekke om sulke inligting op te spoor, sluit die brief van die voorsitter, die verkope- en bemarkingsafdeling se verslag en die bestuursbespreking en ontleding in.

•

Lees die brief van die ouditeur se advies om seker te maak dat die onderneming se finansiële state ŉ akkurate uitbeelding van die maatskappy se finansiële werklikheid is.

•

Lees die voetnotas by die finansiële state. Hierdie voetnotas bevat dikwels inligting oor die maatskappy-aannames wat gebruik word by die samestelling van die state. (Aangepas uit: http://www.dummies.com/how-to/content/reading-an-annualreport.html#ixzz1PFeMJMLU)

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 143

FMG105 Finansiële Bestuur 5.9.3

Ontleding van die balansstaat

ŉ Balansstaat bied ŉ oorsig oor ŉ onderneming se bates, laste en ekwiteit aan die einde van die verslagtydperk. Dit wys nie die in- en uitvloei in die rekeninge gedurende die tydperk nie. ŉ Balansstaat bied wel gedetailleerde inligting oor ŉ onderneming se bates, laste en aandeelhouersbelang. ŉ Onderneming se balansstaat word opgestel ooreenkomstig die basiese rekeningkundige vergelyking. Die formulelyk soos volg en is ŉ opsomming van wat ŉ balansstaat toon: BATES = EIENAARSBELANG + LASTE  Bates ‘n Bate is ‘n hulpbron onder beheer van die onderneming, as gevolg van ‘n gebeurtenis in die verlede, wat sal lei tot invloei van toekomstige ekonomiese voordele. Bates word aangewend tot voordeel van die sakeonderneming, tipies in die produksie van goedere (voorraad) of lewering van dienste. Bates sluit in fisiese eiendom, soos fabrieke, vragmotors, toerusting en voorraad. Dit sluit ook ontasbare besittings wat van waarde is in, soos handelsmerke en patente. Kontant self is ŉ bate. So ook ŉ belegging wat ŉ onderneming maak. Bates word gewoonlik gelys op grond van hoe vinnig dit omgeskakel kan word in kontant. Bedryfsbates is die goed wat die onderneming verwag om binne een jaar om te skakel na kontant. ŉ Voorbeeld is voorraad. Die meeste ondernemings verwag om voorraad binne een jaar vir kontant te verkoop. Nie-huidige bates is goed wat ŉ maatskappy nie verwag om binne ŉ jaar na kontant om te skakel nie, of bates wat langer as een jaar neem om te verkoop. Nie-huidige bates sluit vaste bates in. Vaste bates is die bates wat gebruik word om die onderneming te bedryf, maar dit is nie beskikbaar vir verkoop nie, soos vragmotors, kantoormeubels en ander eiendom.  Laste ‘n Las is ‘n huidige verpligting as gevolg van ‘n gebeurtenis in die verlede wat sal lei tot ‘n toekomstige afname in ekonomiese voordele. Laste is bedrae geld wat die onderneming aan ander skuld. Dit kan alle soorte verpligtinge insluit, soos geld geleen by ŉ bank om ŉ nuwe produk bekend te stel, huur van ŉ gebou, geld verskuldig aan verskaffers vir materiaal, of salarisse verskuldig aan werknemers. Laste is ook verpligtinge om goedere of dienste in die toekoms aan kliënte te lewer.

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 144

FMG105 Finansiële Bestuur Laste word oor die algemeen gelys op grond van hul onderskeie sperdatums. Laste word beskryf as huidige of langtermynlaste. Bedryfslaste is verpligtinge wat die onderneming verwag om binne een jaar af te betaal. Langtermynverpligtinge is verpligtinge met ŉ termyn van meer as een jaar.  Eienaarsbelang Die eienaarsbelang word soms kapitaal genoem. Dit is die geld wat oorbly indien ŉ onderneming sy bates verkoop en al sy laste betaal. Die oorblywende geld behoort aan die aandeelhouers, of die eienaars van die onderneming. Die aandeelhouers se belang is die bedrag wat eienaars belê het in die maatskappy se voorraad, plus of minus die maatskappy se verdienste of verliese sedert die ontstaan. Soms verdeel maatskappye verdienste en dit word dividende genoem. 5.9.4

Ontleding van die inkomstestaat

ŉ Inkomstestaat is ŉ verslag wat aantoon hoeveel inkomste ŉ onderneming oor ŉ spesifieke tydperk (gewoonlik vir ŉ jaar of ŉ gedeelte van ŉ jaar), verdien het. ŉ Inkomstestaat toon ook die koste en uitgawes wat verband hou met die spesifieke inkomste wat verdien is aan. Die heel onderste lynitem van die staat toon gewoonlik die onderneming se netto wins of verliese.

Voorbeeld 5.3: Inkomstestaat (http://i237.photobucket.com/albums/ff263/dharma-putra/IncomeStatementExampleClosingEntry.png)

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 145

FMG105 Finansiële Bestuur  Inkomste Om te verstaan hoe inkomstestate opgestel word, kan ŉ stel trappe as vergelyking gebruik word. Begin aan die bokant met die totale bedrag (bruto inkomste of verkope) van die verkope gedurende die rekeningkundige tydperk. Die volgende lyn toon die onderneming se geld uit verkope wat nie gerealiseer gaan word nie. (Dit kan wees as gevolg van afslag of goedere teruggestuur.) Trek die afslag, ens. af van die bruto inkomste. Dit gee die onderneming se netto verkope. Die volgende lyn, na die netto verkope, toon gewoonlik die koste van die verkope. Die volgende lyn trek die koste van verkope van die nettoverkope af om uit te kom by ŉ subtotaal, die sogenaamde "bruto wins”. Indien daar ander bronne van inkomste is wat nie met verkope verband hou nie, soos bv. huurinkomste of donasies ontvang, sal dit na die koste van verkope gelys word. Die verkope-inkomste en ander inkomste word bymekaar getel om die totale bedryfsinkomste te bereken. Gaan dan een tree op ŉ slag af. By elke trap word ŉ aftrekking gemaak vir ŉ bepaalde koste of ander bedryfsuitgawe wat verband hou met die inkomste verdien. Aan die onderkant van die trap, ná aftrekking van al die uitgawes, word aangetoon wat die maatskappy verdien of verloor het gedurende die rekeningkundige tydperk.  Uitgawes Die volgende afdeling handel oor die bedryfsuitgawes. Dit is die koste wat verwys na die ondersteuning van ŉ onderneming se bedrywighede vir ŉ gegewe tydperk, byvoorbeeld salarisse van die administratiewe personeel en die koste van navorsing oor nuwe produkte. Bemarkingskoste is nog ŉ voorbeeld. Bedryfsuitgawes is anders as "die koste van verkope" wat aan die begin afgetrek word, omdat bedryfsuitgawes nie direk verband hou met die produksie van die produkte of dienste wat verkoop word nie. Waardevermindering word ook van die bruto wins afgetrek. Waardevermindering verwys na die slytasie op sommige bates soos masjinerie, toerusting en meubels, wat oor ŉ langtermyn gebruik word. Ondernemings versprei die koste van dié bates oor die tydperke waarin dit gebruik word. Hierdie proses van die verspreiding van hierdie koste word waardevermindering of amortisasie genoem. Nadat al die bedryfsuitgawes van die bruto wins afgetrek is, is daar die bedryfswins voor rente en belasting. Dit word soms "inkomste uit bedrywighede" genoem. Die onderneming moet voorts rente-inkomste en rente-uitgawe in berekening bring. Renteinkomste is die geld wat ondernemings maak deur kontant in rentedraende spaarrekeninge

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 146

FMG105 Finansiële Bestuur te hou, in geldmarkfondse te belê, ens. Rente-uitgawe is die geld wat ondernemings betaal vir geld wat geleen is. Sommige inkomstestate toon rente-inkomste en rente-uitgawe afsonderlik, terwyl ander die twee getalle kombineer. Die rente-inkomste en -uitgawes word dan bygevoeg of afgetrek van die bedryfswins, om die bedryfswins voor belasting te bereken. Ten slotte, word inkomstebelasting afgetrek om die netto wins of netto verlies te bereken. Netto wins is ook bekend as die netto inkomste of netto verdienste. 5.9.5

Ontleding van die kontantvloeistaat

Voorbeeld 5.4: Kontantvloeistaat (http://i.investopedia.com/inv/articles/site/Cash_Flow_Example.gif) Kontantvloeistate doen verslag oor ŉ onderneming se invloei en uitvloei van kontant. Dit is belangrik omdat ŉ onderneming genoeg kontant in die hand moet hê om uitgawes te dek en die aankoop van bates te betaal. Terwyl ŉ inkomstestaat aantoon of ŉ onderneming ŉ wins gemaak het, kan ŉ kontantvloeistaat aantoon of die onderneming kontant gegenereer het. Die onderste lyn van die kontantvloeistaat toon die netto toename of afname in kontant vir die tydperk. Oor die algemeen is kontantvloeistate verdeel in drie hoofdele, naamlik: •

Bedryfsaktiwiteite

•

Beleggingsaktiwiteite

•

Finansieringsaktiwiteite

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 147

FMG105 Finansiële Bestuur  Bedryfsaktiwiteite Die eerste deel van ŉ kontantvloeistaat is ŉ ontleding van die onderneming se kontantvloei uit netto inkomste of verliese. Vir die meeste ondernemings rekonsilieer hierdie afdeling van die kontantvloeistaat die netto inkomste (soos aangedui op die inkomstestaat) met die werklike kontant wat die onderneming ontvang het. Om dit te doen word netto inkomste aangepas met enige nie-kontantitems, soos waardevermindering uitgawes en vir enige kontant wat gebruik is of toegeken is aan ander afdelings.  Beleggingsaktiwiteite Die tweede deel van ŉ kontantvloeistaat toon die kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite, wat aankope of verkope van langtermynbates, soos eiendom, aanleg en toerusting insluit. Indien ŉ onderneming masjinerie koop, sal dit op die kontantvloeistaat aangedui word, omdat kontant gebruik is. Indien die onderneming besluit om ŉ paar beleggings van ŉ beleggingsportefeulje te verkoop, sal die opbrengs van die verkope getoon word as ŉ kontantinvloei uit beleggingsaktiwiteite, want dit verskaf kontant aan die onderneming.  Finansiering van bedrywighede Die derde deel van ŉ kontantvloeistaat toon die kontantvloei uit al die finansiering van die aktiwiteite. Tipiese bronne van kontantvloei sal wees kontant wat deur die verkoop van aandele en die verbande of lenings van banke gegenereer is. 5.9.6

Die voetnotas

Die voetnotas by die finansiële state bevat nuttige inligting. Hier is ŉ paar van voorbeelde:  Beduidende rekeningkundige beleid en praktyk In die meeste lande vereis die wet dat die rekeningkundige beleid, wat gebruik word vir die uitbeelding van die onderneming se finansiële toestand en resultate, bekend gemaak moet word.  Inkomstebelasting Die voetnotas voorsien gedetailleerde inligting oor die onderneming se huidige en uitgestelde inkomstebelasting.  Pensioenplanne en ander aftreeprogramme Die voetnotas bespreek die onderneming se pensioenplanne en ander aftree- of nadiensvoordeelprogramme. Die notas bevat spesifieke inligting oor die bates en die koste van hierdie programme en dui aan hoeveel die planne oor- of onderbefonds is, indien wel.

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 148

FMG105 Finansiële Bestuur  Aandele-opsies Die notas bevat ook inligting oor die aandele-opsies toegeken aan beamptes en werknemers, insluitend die metode van berekening vir aandele-gebaseerde vergoeding en die effek van die metode op gerapporteerde resultate. 5.9.7

Die verwantskap tussen die finansiële state

Alhoewel elk van die finansiële state ŉ ander aspek aanspreek, moet in gedagte gehou word dat alles verwant is. Die veranderinge in die bates en laste op die balansstaat word ook weerspieël in die inkomste en uitgawes op die inkomstestaat, wat weer weerspieël word in die onderneming se winste of verliese. Kontantvloei verskaf wel meer inligting oor die kontantbates wat op ŉ balansstaat is, maar is nie gelyk aan die netto inkomste op die inkomstestaat nie. Geeneen van die finansiële state vertel die volle verhaal nie, maar gekombineerd bied dit waardevolle inligting vir beleggers. Sonder inligting kan geen belegger sinvolle besluite neem wanneer dit by beleggings kom nie. (Aangepas uit: http://www.sec.gov/investor/pubs/begfinstmtguide.htm)

Gevallestudie 5.1 ABC Handelaars Inkomstestaat vir die jaar geëindig 31 Desember 2010. Verkope

324 000

Min: Koste van verkope

(200 000)

= Bruto wins

124 000

Plus: Ander bedryfsinkomste Huurinkomste Rente-inkomste

14 400 12 000 2 400

= Bruto bedryfsinkomste

138 400

Min: Bedryfsuitgawes

(32 800)

Salarisse en lone Skryfbehoeftes Versekering

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

23 000 800 2 400

Bladsy 149

FMG105 Finansiële Bestuur

Telefoon

500

Advertensiekoste

600

Rente op verband

2 500

Eiendomsbelasting

3 000

= Netto wins vir die jaar

105 600

Bestudeer bogenoemde inkomstestaat en beantwoord dan die volgende vrae: 1) Wat is die doel van hierdie inkomstestaat? 2) Waaruit bestaan “Ander bedryfsinkomste”? 3) Waarom dink jy betaal die onderneming “Rente op verband”? 4) Dink jy dat bogenoemde onderneming uitermate winsgewend is? 5) Gee een rede vir jou antwoord in 4 hierbo.

5.10 Samevatting Niemand kan die belangrikheid van finansiële verslagdoening ontken nie. Belangrike besluite ten opsigte van beleggings, word op finansiële verslagdoening gebaseer. Beleggers wil meer deursigtige inligting oor die finansiële rekords van die maatskappy hê. Trouens, dit is die kwaliteit en die korrektheid van die finansiële verslae, wat beleggers help in sekere beleggingsbesluite. Dit is egter so dat sommige ondernemings finansiële verslae voorberei wat feite verberg. Dit is raadsaam dat beleggers maatskappye vermy wat nie die belangrikheid van deursigtigheid in finansiële verslagdoening verstaan nie. Om in sulke maatskappye te belê, is ŉ risiko.

5.11 Selfevaluering Aktiwiteit 5 Jy is die samesteller van Table Top Uitgewers se finansiële state. Beantwoord die volgende vrae: 1) Noem die stappe wat jy sal volg in die voorbereiding van die finansiële verslag. 2) Identifiseer en beskryf die voetnotas wat jy kan aanbring in die state. 3) Verduidelik hoekom dit belangrik is dat state nie afsonderlik nie, maar eerder as ŉ geheel gelees moet word.

STUDIE-EENHEID 5: FINANSIËLE VERSLAGDOENING

Bladsy 150

FMG105 Finansiële Bestuur

WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS Afrikaans

Engels

Balansstaat

Balance sheet

Basiese rekeningkundige vergelyking

Basic accounting equation

Bates

Assets

Eksterne verslagdoening

External reporting

Finansiële verslag

Financial report

Finansiële verslagdoening

Financial reporting

Inkomste-erkenning

Income recognition

Inkomstestaat

Income statement

Internasionale verslagdoeningstandaarde

International reporting standards

Interne verslagdoening

Internal reporting

Kontantvloeistaat

Cashflow statement

Laste

Liabilities

Omset

Turnover

Rekeningkunde

Accountancy

Slegte skuld

Bad debt

Strategiese finansiële bestuur

Strategic financial management

Bladsy 151

FMG105 Finansiële Bestuur

BRONNELYS •

http://1.bp.blogspot.com.jpg

•

http://1.bp.blogspot.com/_8lhLa0PD1LE/Sx6hH5o1A6I/AAAAAAAAAPo/34EcNq7MX zQ/s400/making+money.JPG

•

http://1.bp.blogspot.com/Truck.jpg

•

http://4.bp.blogspot.com/damaged-box.jpg

•

http://accounting-financial-tax.com/2009/03/expense-recognition-for-obsoleteinventory/

•

http://admin.sun.ac.za/finance/finbeleid.htm

•

http://basiccollegeaccounting.com/what-is-depreciation-and-why-do-we-need-toprovide-for-depreciation/

•

http://beginnersinvest.about.com/cs/a/aa2203a.htm

•

http://beginnersinvest.about.com/od/analyzingabalancesheet/a/assets-liabilitiesshareholder-equity.htm

•

http://beginnersinvest.about.com/od/gaap/a/aa0605_2.htm

•

http://bigfatfinanceblog.com/wp-content/uploads/2009/03/ifrs-logo.jpg

•

http://bizcovering.com/investing/objectives-of-external-financialreporting/#ixzz1PA37DBi3

•

http://blog.accountingcoach.com/commissions-revenue-expense/

•

http://businesstm.com/wp-content/uploads/2010/01/kfc-300x300.jpg

•

http://chessaleeinlondon.files.wordpress.com/2009/01/huisgenootsa.jpg

•

http://coobulldog.wordpress.com/2010/02/22/what-is-the-role-of-the-coo/

•

http://downloads.bbc.co.uk/foi/classes/policies_procedures/expenses_policy.pdf

•

http://EzineArticles.com/3300828

•

http://EzineArticles.com/3636174

•

http://EzineArticles.com/4505525

•

http://EzineArticles.com/5097895

•

http://EzineArticles.com/785315

Bladsy 152

FMG105 Finansiële Bestuur •

http://i.ehow.com/images/a04/ph/4p/job-description-sales-store-cashier-800x800.jpg

•

http://i.investopedia.com/inv/articles/site/Cash_Flow_Example.gif

•

http://i.technet.microsoft.com/dynimg/IC29225.jpg

•

http://i237.photobucket.com/albums/ff263/dharma-putra/IncomeStatementExampleClosingEntry.png

•

http://i237.photobucket.com/albums/ff263/dharma-putra/ProfitBehavior.png

•

http://imanifinancial.co.uk/images/sfm_diagram.jpg

•

http://img218.imageshack.us/i/77384844.jpg/

•

http://jrf.org/files/images/JRC-building.jpg

•

http://moneyterms.co.uk/revenue-recognition/

•

http://net.onextrapixel.com/wp-content/uploads/2010/06/advertisement-poster.jpg

•

http://sowrock.com/electricity/electricity3.gif

•

http://static.ideate.co.za/wp-content/images/steers.jpg

•

http://static.seekingalpha.com/uploads/2010/5/3/saupload_house_for_rent.jpg

•

http://the60sofficialsite.com/images/Lux%20Soap.jpg

•

http://tutor2u.net/business/accounts/assets_fixedassets_depreciation_slexample.asp

•

http://tutor2u.net/business/accounts/main_ratios.htm

•

http://tutor2u.net/business/gcse/finance_business_costs.htm

•

http://web.mit.edu/sapr3/windocs/bppcb01a.htm

•

http://www.aalnc.org/images/pdfs/ChaptLeaders/SampleRecord.pdf

•

http://www.accounting-basics-for-students.com/images/Income_statement1

•

http://www.accounting-basics-for-students.com/income-statement-example.html

•

http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/09Xpg01.html

•

http://www.analystnotes.com/notes/los_detail.php?id=184

•

http://www.articlesbase.com/accounting-articles/what-is-ifrs-and-why-are-globaleconomics-looking-at-one-accounting-standard-573896.html#ixzz1P9yaygMV

•

http://www.bang-marketing.com/images/p_crop2.jpg

•

http://www.bized.co.uk/learn/business/accounting/busaccounts/notes/pl.htm?page=2

Bladsy 153

FMG105 Finansiële Bestuur •

http://www.bookkeeping-financial-accountingresources.com/images/accountingcycle.jpg

•

http://www.cane.org.za/wp-content/uploads/2010/05/eskom-logo.jpg

•

http://www.ci.santa-ana.ca.us/images/0607-cafr_cover.jpg

•

http://www.communitytechnology.org.uk/vacancies/financial-manager-comm-tech.pdf

•

http://www.companythumbs.com/reports/S/STAN.L/annual/STAN.L_annual_2007.jpg

•

http://www.completetax.com/taxguide/text/c60s15d135.asp

•

http://www.create-comply.com/images/main/home.jpg

•

http://www.decs.sa.gov.au/goldbook/pages/financial/components/?reFlag=1

•

http://www.devserve.co.za/img/Assets.gif

•

http://www.dummies.com/how-to/content/managements-role-in-preparing-financialreports.html#ixzz1PFwmfihV

•

http://www.dummies.com/how-to/content/reading-an-annualreport.html#ixzz1PFeMJMLU

•

http://www.ehow.com/how_5348920_improve-payment-approval-authorizationprocess.html#ixzz1Of2sowE9

•

http://www.ehow.com/info_7802536_organizations-financial-statement-informationused.html#ixzz1Kjh3g9bk

•

http://www.emf-financial.co.uk/business%20costs.gif

•

http://www.entrepreneur.com/money/moneymanagement/managingcashflow/article2 1928.html

•

http://www.equisys.com/solutions/img/solutions_compliance2.jpg

•

http://www.freemba.in/articlesread.php?artcode=291&substcode=18&stcode=10

•

http://www.freetopessays.com/content/measuring-business-income-why-financialstatements-are-prepared-end-regular-accounting-seaso

•

http://www.geekologie.com/2009/10/22/confidential.jpg

•

http://www.hse.gov.uk/pubns/indg163.pdf

•

http://www.iasplus.com/standard/framewk.htm

•

http://www.ibscdc.org/img/why-financial-management.gif

Bladsy 154

FMG105 Finansiële Bestuur •

http://www.injac.org/breatheasyville/images/rental.jpg

•

http://www.internalaudit.bham.ac.uk/resources/reference.shtml

•

http://www.introduction-to-management.24xls.com/en216

•

http://www.investopedia.com/ask/answers/04/042204.asp

•

http://www.investopedia.com/terms/r/revenuerecognition.asp

•

http://www.investopedia.com/terms/r/revenuerecognition.asp

•

http://www.nationalpaints.com/categoryphotos/CategoryPhoto_713.jpg

•

http://www.nonprofitaccountingbasics.org/internal-reporting-goodmanagement/internal-reports

•

http://www.nysscpa.org/cpajournal/2004/1104/essentials/p22.htm

•

http://www.principlesofaccounting.com/ART/C4art/classified%20balance%20sheet.P NG

•

http://www.quickmba.com/accounting/fin/statements/

•

http://www.rurdev.usda.gov/rbs/pub/rr154.pdf

•

http://www.sanire.co.za/documents/papers/cat_view/96-papers

•

http://www.scotland.gov.uk/Topics/Government/Finance/spfm/payments#a2

•

http://www.sec.gov/investor/pubs/begfinstmtguide.htm

•

http://www.tbs-sct.gc.ca/dpr-rmr/2007-2008/inst/dus/images/Liabilities-eng.jpg

•

http://www.therodshop.com/warranty.htm

•

http://www.thetimes100.co.uk/downloads/theory/primary,_secondary_and_tertiary_ac tivity.pdf

•

http://www.watertestscam.org.za/images/logos/randwaterboard.jpg

•

http://www.whichfranchise.co.za/finance/article.cfm?articleid=27

•

http://www.who.int/management/Finmancyclethm.jpg

•

http://www.wikicfo.com/wiki/Accounting-Income-Definition.ashx

•

http://www.wikicfo.com/wiki/Economic-Income.ashx

•

http://www.wimpy.co.za/fr-faqs.htm

•

http://www.wisegeek.com/what-is-internal-reporting.htm

Bladsy 155

FMG105 Finansiële Bestuur •

http://www.wisegeek.com/what-is-investment-income.htm,

•

https://static.flatworldknowledge.com/sites/all/files/imagecache/book/27984/fwkcollins-fig15_006.jpgs

Bladsy 156

FMG105 Finansiële Bestuur

SELFEVALUERINGSRIGLYNE Riglyne: Aktiwiteit 1 ABC Skoenmaatskappy ondervind tans probleme met die uitvoering van doeltreffende finansiële bestuur. Jy is aangestel as ŉ konsultant om voorstelle te doen ten einde die probleem op te los. Stel ŉ verslag saam waarin jy jou voorstelle uiteensit. Antwoord: •

•

Samewerking met die rekenmeester Die rekenmeester wat in ŉ onderneming werksaam is, is in der waarheid die onderneming se persoonlike sake-adviseur. Die rekenmeester het kennis van die finansies van die onderneming en die belangrikste drywers van inkomste en koste. Hierdie kennis is nuttig wanneer dit kom by die hersiening van die onderneming se prestasie regdeur die jaar. Verder kan die rekenmeester resultate modelleer op grond van verskillende aannames en help om ŉ duidelike beeld van die risiko's te kry.

•

Bladsy 157

FMG105 Finansiële Bestuur

•

Moniteer prestasie en neem aksie Daar moet ŉ proses in plek wees om werklike prestasie teen die begroting te moniteer. As sakebedrywighede volgens plan verloop, moet aksies geïdentifiseer word wat die onderneming selfs verder kan verbeter. As alles nie volgens plan verloop nie, moet aksies geïdentifiseer word wat daarop sal fokus om die sakebedrywighede weer op dreef te bring.

•

Fokus op die belangrikste detail Wanneer dit kom by finansiële bestuur, kan bestuurders soms verlore raak in detail en nietighede. Bestuurders moet duidelikheid hê oor die inligting waaraan aandag geskenk moet word. Voorbeelde van sodanige inligting is inkomste uit verkope of dienste, salariskoste van werknemers en bedryfskoste. Riglyne: Aktiwiteit 2

1) Onderskei tussen die volgende beginsels waarop basiese rekeningkundige state gebaseer is: •

Lopende saakbeginsel

•

Paringsbeginsel

•

Inkomste-erkenningsbeginsel

Antwoord: •

Lopende saakbeginsel Hierdie rekeningkundige beginsel aanvaar dat ŉ onderneming sal voortbestaan om sy doelwitte en verpligtinge na te kom en nie in die afsienbare toekoms gelikwideer sal word nie. Indien die ondernemings se finansiële situasie sodanig is dat die rekenmeester van mening is dat die onderneming nie in staat sal wees om voort te gaan nie, sal daar van die rekenmeester verwag word om hierdie evaluering openbaar te maak. Die lopende saakbeginsel kan dit vir die onderneming moontlik maak om van sy vooruitbetaalde uitgawes uit te stel tot toekomstige rekeningkundige tydperke.

Bladsy 158

FMG105 Finansiële Bestuur

•

Paringsbeginsel Hierdie rekeningkundige beginsel vereis dat ondernemings die opgeloopte rekeningkundige beginsel gebruik. Die paringsbeginsel vereis dat uitgawes met inkomste afgepaar word. Byvoorbeeld, daar moet verslag gedoen word oor die koste van verkope-kommissies in die tydperk waarin die verkope plaasgevind het en nie in die tydperk wanneer die kommissie betaal is nie. Lone van werknemers word aangeteken as ŉ uitgawe in die week waarin die werknemers gewerk het en nie in die week waarin die werknemers betaal is nie. Indien ŉ maatskappy<onderneming?>, byvoorbeeld instem om1% van die 2010inkomste as ŉ bonus op 15 Januarie 2011 aan werkers te gee, moet die maatskappy die bonus verklaar as ŉ uitgawe in 2010 en die onbetaalde bedrag op 31 Desember 2010 as ŉ las. Die koste is aangegaan soos die verkope plaasgevind het.

•

Inkomste-erkenningsbeginsel Onder die opgeloopte rekeningkundige beginsel word inkomste erken sodra ŉ produk verkoop is of ŉ diens gelewer is, ongeag wanneer die gelde werklik ontvang is. Kragtens hierdie basiese rekeningkundige beginsel, kan ŉ maatskappy R20,000 verdien en verklaar aan inkomste in die eerste maand wat dit sake bedryf, maar R0 in werklike kontant ontvang in daardie maand. Byvoorbeeld, as ABC Consulting ŉ diens lewer teen ŉ ooreengekome prys van R1 000, moet ABC R1 000 aan inkomste erken sodra die diens gelewer is – dit maak nie saak of die kliënt die R1 000 onmiddellik betaal of eers oor 30 dae nie.

Bereken die eienaarsbelang uit die volgende gegewens: Bates = R100 000 Laste = R 60 000

Antwoord: Eienaarsbelang = Bates–Laste = R100 000 – R60 000 = R40 000 3)

Veronderstel ŉ maatskappy word vir R1 000 000 deur ŉ voormalige werknemer, wat beweer dat sy dienste onregverdig beëindig is, gedagvaar . Het die maatskappy nou ŉ R1 000 000 verpligting of nie?

Bladsy 159

FMG105 Finansiële Bestuur

Antwoord: Indien die maatskappy geregverdig was in die beëindiging van die werknemer se dienste en het dokumentasie en getuies om die optrede te ondersteun, kan dit gesien word as ŉ ongegronde regsgeding en mag daar geen las wees nie. Andersyds, indien die maatskappy nie regverdig was in die beëindiging van die dienste nie en dit is duidelik dat die maatskappy onbehoorlik opgetree het, sal die maatskappy waarskynlik ŉ inkomstestaatverlies en ŉ balansstaat-aanspreeklikheid hê. Riglyne: Aktiwiteit 3 KFC MenloPark

http://4.bp.blogspot.com/KFC+logo.jpg Jy is die eienaar van ŉ Kentucky Fried Chicken-onderneming in Menlopark in Pretoria. Jy verkoop die normale hoenderprodukte op die perseel. Beantwoord die volgende vrae met betrekking tot die inkomste van u onderneming. 1) Hoe kan die inkomstestaat gebruik word in die meting van inkomste? Die inkomstestaat meet alle inkomste teen al die uitgawes vir ŉ gegewe tydperk. 2) Watter spesifieke komponente van inkomste word gemeet? Gee praktiese voorbeelde in jou antwoord. 3) Antwoord: •

Verkope Verkope is die bruto inkomste wat gegenereer word uit die verkoop van

Bladsy 160

FMG105 Finansiële Bestuur hoenderprodukte minus teruggawes (kansellasies) en afslag (verlaging in die pryse). •

Koste van goedere verkoop Dit is die direkte koste wat verband hou met die voorbereiding van die hoenderdisse. Hierdie koste sluit die voorraad wat gebruik word, die direkte arbeid, salarisse, vrag- en ander koste wat verband hou met die bedryfsaktiwiteite, byvoorbeeld toerusting, herstelwerk, ens. in.

•

Bruto wins Die bruto wins is die direkte wins wat verband hou met die werklike voorbereiding van die hoenderprodukte. Dit word bereken as verkope minus die koste van die hoenderprodukte verkoop.

•

Bedryfsuitgawes Dit is die algemene en administratiewe uitgawes wat nodig is om die onderneming te bedryf. Voorbeelde sluit in: kantoorsalarisse, versekering, advertensies, verkopekommissies en huur.

•

Waardevermindering Waardevermindering word gewoonlik ingesluit in bedryfsuitgawes en/of koste van goedere verkoop. Waardevermindering is ŉ nie-kontant uitgawe, waar die kontant uitvloei wanneer die bate gekoop word, maar die koste word opgeneem oor ŉ tydperk van jare afhangende van die tipe bate. Voorbeelde van wanneer waardevermindering ter sprake sal wees, is by die aankoop van toerusting of ŉ gebou wat as restaurant gebruik word. Waardevermindering word gelys by bedryfsuitgawes as die koste wat verband hou met vaste bates, wat gebruik word vir die verkoop van goedere en dienste en algemene of administratiewe doeleindes. Voorbeelde sluit in voertuie vir maatskappygebruik of ŉ kantoorrekenaar en telefoonstelsel.

•

Bedryfswins Dit is die wins wat verdien word gedurende die normale loop van bedrywighede. Dit word bereken deur bedryfsuitgawes van die bruto wins af te trek.

•

Ander inkomste en uitgawes Ander inkomste en uitgawes verteenwoordig daardie items wat nie plaasgevind het tydens die normale verloop van die bedrywighede nie. Byvoorbeeld, ŉ Kentucky

Bladsy 161

FMG105 Finansiële Bestuur Fried Chicken-onderneming sluit nie normaalweg inkomste in wat verkry word uit die verhuring van eiendom of rente op beleggings nie. Hierdie bronne van inkomste word afsonderlik hanteer. Rente-uitgawe vir skuld word ook ingesluit in hierdie kategorie. •

Netto wins voor belasting Dit is die bedrag van inkomste verdien deur die onderneming voordat belasting betaal word.

•

Netto wins na belasting Dit is die uiteindelike verdienste van die onderneming. Dit word bereken deur belasting betaal af te trek van netto wins voor belasting.

4) Watter vier tipes aanpassingsinskrywings kan teen jaareinde gedoen word? Uitgestelde uitgawes Opgeloopte uitgawes Aanpassingsinskrywings Opgeloopte inkomste Onverdiende inkomste

Riglyne: Aktiwiteit 4 Jy is die risikobestuurder van TableTop Meubelhandelaar. Jy is bekommerd oor die uitgawe-magtigingsprosedures by Table Top. 1) Gee ŉ beskrywing van die stappe wat jy sal volg om te bepaal of die uitgawe-

magtigingsprosedures gevolg word. Die volgende is die stappe in die evalueringsproses: •

Stap 1: Identifiseer die probleme

Bladsy 162

FMG105 Finansiële Bestuur

Gaan die proses na en probeer enige probleme identifiseer – dit is soms maklik om probleme mis te kyk. Vra die personeel na hulle insette, veral ten opsigte van probleme wat miskien nie altyd so duidelik sigbaar is nie. •

Stap 2: Besluit wie en wat dalk geraak word en hoe hulle geraak word

Tydens die evaluering is dit veral belangrik om te bepaal hoe die probleme die onderneming en werknemers raak, aangesien dit sal help om die beste manier te identifiseer om die probleem te bestuur. Dit kan beteken dat daar ŉ lys gemaak moet word van die individuele sowel as groepsprosesse ten einde moontlike probleme te identifiseer. •

Stap 3: Evalueer die probleme en besluit oor voorsorgmaatreëls

Nadat die probleme geïdentifiseer is, besluit dan wat om te doen. Die beste is om moontlike oplossings te vergelyk met ŉ goeie standaardpraktyk. Daar is baie bronne en hulpmiddels in die verband. Dus, evalueer die prosesse, bepaal of genoegsame kontrolemaatreëls in plek is en hoe die werk georganiseer is. Vergelyk dit dan met goeie praktyk en bepaal of daar iets meer of anders gedoen moet word. •

Stap 4: Bevindings en implementering

Indien die bevindings en moontlike oplossings geïmplementeer word, sal dit ŉ verskil maak aan die onderneming. Die resultate van die assessering moet noukeurig geboekstaaf word – op ŉ eenvoudige manier en met praktiese implementeerbare voorstelle om die probleem aan te spreek. Geen assessering is perfek nie, maar indien dit probleme identifiseer en kan lei tot verbetering in prosesse, kan dit tot voordeel van die onderneming wees. 2) Aan watter vereistes moet die magtigingsprosedures en die betaal van fondse

voldoen? Vereistes van die prosedures vir die magtiging en betaling van fondse, is soos volg: •

Die magtiging vir betaling moet geskei wees van die proses van die betaling self.

•

Daar moet seker gemaak word dat die goedere of dienste wat verkry is, voorsien is in ooreenstemming met die betrokke ooreenkoms voordat betaling geskied.

•

Betalingsvoorwaardes moet gekies of onderhandel word om goeie waarde te voorsien.

Bladsy 163

FMG105 Finansiële Bestuur •

Fakture moet akkuraat en betyds betaal word.

•

Daar moet ŉ balans tussen voorkomende en opsporende kontroles wees om bedrog teë werk.

•

Ouditprosedures wat geredelik nagegaan kan word en waarvan verslag gedoen kan word, is ook ‘n vereiste.

•

Periodieke prosedures om enige lesse geleer tydens ŉ interne ouditondersoek, of ander relevante ervarings of ontwikkelings, in die praktykte implementeer.

3) Table Top koop ŉ nuwe masjien vir R155 000 op 1 Januarie 2010. Dit word geskat dat

die masjien ŉ reswaarde van R100 000 en ŉ bruikbare ekonomiese lewensduur van vyf jaar sal hê. Die onderneming het ŉ rekeningkundige jaareinde van 31 Desember 2011. Gebruik die reguitlyn waardeverminderingsmetode om die depresiasie te bereken. Die gebruik van die reguitlyn waardeverminderingsmetode om die jaarlikse depresiasiekoste te bereken, is soos volg: DPN = (C-R) / N waar: DPN = Jaarlikse reguitlyn depresiasiekoste C = Koste van die bate R = Residuele waarde van die bate N = Nuttige ekonomiese lewensduur van die bate (jare) DPN = (R155 000 - R100 000) 5 DPN = R 9 000 Riglyne: Aktiwiteit 5 Jy is die samesteller van TableTop Uitgewers se finansiële state. Beantwoord die volgende vrae: 1) Noem die stappe wat jy sal volg in die voorbereiding van die finansiële verslag. •

Begin met die voorbereiding van die finansiële verslag deur die balansering van die maatskappy se finansiële vermoë.

•

Skep ŉ verklaring van die maatskappy se inkomste.

•

Bereken aandeelhouers se aandele of verdienste per aandeel (VPA).

•

Voltooi die verslag met ŉ berekening van die kontantbedrag wat die maatskappy ingebring of gespandeer het.

Bladsy 164

FMG105 Finansiële Bestuur

2) Identifiseer en beskryf die voetnotas wat jy kan aanbring in die state. •

Beduidende rekeningkundige beleid en praktyk In die meeste lande vereis die wet dat die rekeningkundige beleid, wat gebruik word vir die uitbeelding van die maatskappy se finansiële toestand en resultate, bekend gemaak moet word.

•

Inkomstebelasting Die voetnotas voorsien gedetailleerde inligting oor die maatskappy se huidige en uitgestelde inkomstebelasting.

•

Pensioenplanne en ander aftreeprogramme Die voetnotas bespreek die maatskappy se pensioenplanne en ander aftree- of nadiensvoordeelprogramme. Die notas bevat spesifieke inligting oor die bates en die koste van hierdie programme en dui aan hoeveel die planne oor- of onderbefonds is, indien wel.

•

Aandele-opsies Die notas bevat ook inligting oor die aandele-opsies toegeken aan beamptes en werknemers, insluitend die metode van berekening vir aandele-gebaseerde vergoeding en die effek van die metode op gerapporteerde resultate.

3) Verduidelik hoekom dit belangrik is dat state nie afsonderlik nie, maar eerder as ŉ geheel gelees moet word. Alhoewel elk van die finansiële state ŉ ander aspek aanspreek, moet in gedagte gehou word dat alles verwant is. Die veranderinge in die bates en laste op die balansstaat word ook weerspieël in die inkomste en uitgawes op die inkomstestaat, wat weer weerspieël word in die maatskappy se winste of verliese. Kontantvloei verskaf wel meer inligting oor die kontantbates wat op ŉ balansstaat is, maar is nie gelyk aan die netto inkomste op die inkomstestaat nie. Geeneen van die finansiële state vertel die volle verhaal nie, maar gekombineerd bied dit waardevolle inligting vir beleggers. Sonder inligting kan geen belegger sinvolle besluite neem wanneer dit by beleggings kom nie. (Aangepas uit: http://www.sec.gov/investor/pubs/begfinstmtguide.htm).

Bladsy 165

inansiële bestuur is die wetenskaplike manipulasie en gebruik van die finansiële en sakeomgewing met die doel om die beste ekonomiese besluite te neem wat moontlik is onder die heersende omstandighede en die beskikbaarheid van inligting en skaars hulpbronne. Dit word gedoen deur verskeie statistiese, wiskundige en ekonomiese metodes. Eenvoudig gestel, finansiële bestuur is die optimale gebruik van finansiële en ander ekonomiese hulpbronne. Belastingaangeleenthede word ook in ag geneem.

Finansiële bestuur het as ’n dissipline na vore gekom uit die ekonomie en het ’n wetenskap in eie reg geword. Finansiële bestuur het bewys dat dit voordele inhou vir verskeie vlakke van die samelewing en help met die ontwikkeling van finansiële doelwitte wat uiteindelik sal help om ’n onderneming se doelwitte te bereik. Hierdie finansiële doelwitte kan kort- of langtermyndoelwitte wees. Die dag-tot-dag winsgewende bestuur van ’n onderneming en die bestuur van die daaglikse huishoudelike finansies is korttermyndoelwitte. ’n Sakeonderneming se winsgewendheid en lewensvatbaarheid is langtermyndoelwitte. Ander aktiwiteite wat deel uitmaak van finansiële bestuur is kontantbestuur, finansiële risikobestuur, finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde. Daar is ook drie verdere dissiplines in finansiële bestuur, naamlik finansiële beplanning, finansiële beheer en finansiële besluitneming. Finansiële bestuur maak dit moontlik om die finansiële wêreld te verstaan met behulp van rekeningkundige verslae, finansiële verhoudings en finansiële state. Die toepassing van doeltreffende finansiële bestuur is ook tot voordeel van die ekonomie van ’n land. Doeltreffende finansiële besluite kan lei tot winsgewendheid en eindelik tot groei en meer werkgeleenthede. In hierdie studiegids word aandag gegee aan die beginsels van finansiële bestuur, basiese finansiële state, bestuur van inkomste en uitgawes, asook finansiële verslagdoening.

akademia jou oop, afrikaanse leertuiste

w w w. a k a d e m i a . a c . z a