FMG206 - Kleinsake Finansiële Bestuur by Akademia

Kleinsake FinansiĂŤle Bestuur

© Kopiereg 2013 Onder redaksie van Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOD (POK), DEd (Unisa). Skrywer: Dr. Henry Mynhardt Onderwysontwerp, bladuitleg & taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Kraal-Uitgewers. Alle regte voorbehou. Adres: H/v D.F. Malan- & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 E-pos: ilze@solidariteit.co.za Webtuiste: www.kraaluitgewers.co.za Gedruk en gebind deur Aksent Media, tel: 082 445 4513 Eerste druk 2013 ISBN: 978-1-920568-26-9 Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

akademia w w w. a k a d e m i a . a c . z a

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Inhoudsopgawe

Inleiding ......................................................................................................... 7 Vakleeruitkomste ........................................................................................... 9 Woordomskrywing vir evaluering................................................................... 10 Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur .......................... 11 1.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ................................................................................ 11 1.2

Verrykende bronne .................................................................................................... 12

1.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter?............................................................................... 12

1.4

Inleiding ....................................................................................................................... 13

1.5

Wat behels kleinsake finansiële bestuur? .............................................................. 14

1.5.1

Finansiële state .......................................................................................................... 14

1.5.2

Bestuur van wins in ŉ kleinsakeonderneming ....................................................... 16

1.5.3

Die kleinsakeonderneming se bates ....................................................................... 17

1.5.4

Beplanning vir die kleinsakeonderneming se finansiële behoeftes ................... 18

1.6

Rolspelers in ŉ kleinsakeonderneming................................................................... 19

1.6.1

Eienaar ........................................................................................................................ 19

1.6.2

Rekenmeester ............................................................................................................ 21

1.6.3

Ouditeur ....................................................................................................................... 23

1.6.4

Die bank ...................................................................................................................... 25

1.6.5

Versekering en risikobestuur as rolspeler .............................................................. 26

1.7

Doelwitte van kleinsake finansiële bestuur ............................................................ 27

1.7.1

Groei in omset/verkope ............................................................................................. 28

1.7.2

Handhawing van winsmarges .................................................................................. 28

1.7.3

Volhoubaarheid .......................................................................................................... 28

1.7.4

Opbrengs op belegging (Return on investment – ROI) ....................................... 29

1.8

Take van die kleinsake finansiële bestuurder ....................................................... 29

1.8.1

Die bestuur van die onderneming ........................................................................... 30

1.8.2

Die bestuur van die finansies ................................................................................... 31

1.8.3

Die bestuur van bedryfskapitaal .............................................................................. 32

1.9

Finansiële inligting in ŉ kleinsakeonderneming..................................................... 33

1.9.1

Interne belanghebbendes ......................................................................................... 34

1.9.2

Eksterne belanghebbendes...................................................................................... 35

1.10

Samevatting ................................................................................................................ 36

1.11

Selfevaluering ............................................................................................................. 38

Inhoudsopgawe

Bladsy 1

Kleinsake FinansiĂŤle Bestuur FMG 206

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming........................ 39 2.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ................................................................................ 39 2.2

Verrykende bronne .................................................................................................... 40

2.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter?............................................................................... 40

2.4

Inleiding ....................................................................................................................... 40

2.5

Finansieringsterminologie......................................................................................... 41

2.6

Vooruitskatting van finansiĂŤle behoeftes................................................................ 47

2.6.1

Proforma inkomstestaat ............................................................................................ 47

2.6.2

Kontantbegroting ........................................................................................................ 48

2.6.3

Proforma balansstaat ................................................................................................ 50

2.7

Bronne van finansiering en befondsing .................................................................. 51

2.7.1

Persoonlike spaargeld of ander fondse .................................................................. 52

2.7.2

Familielede en vriende .............................................................................................. 52

2.7.3

Waagkapitaal (venture capital) ................................................................................ 53

2.7.4

Engelbeleggers (Angel investors) ........................................................................... 54

2.7.5

Banke ........................................................................................................................... 54

2.7.6

Advertensies plaas .................................................................................................... 56

2.7.7

Kredietkaarte .............................................................................................................. 56

2.7.8

Kleinsakebeleggingsmaatskappye .......................................................................... 57

2.7.9

Lewensversekering .................................................................................................... 57

2.7.10 Geldmakelaars ........................................................................................................... 58 2.8

Regeringsbeleid en die finansiering van kleinsakeondernemings in Suid-Afrika58

2.8.1

Doelwitte van die strategie ....................................................................................... 59

2.8.2

Bevordering van KMO's deur die regering ............................................................. 59

2.8.3

Toegang tot lenings en finansiering deur nie-regeringsinisiatiewe .................... 62

2.8.4

Toegang tot lenings en finansiering deur regeringsinisiatiewe ........................... 62

2.8.5

Toegang tot lenings en finansiering deur privaat beleggers/fondsbestuurders 64

2.9

Samevatting ................................................................................................................ 67

2.10

Selfevaluering ............................................................................................................. 68

Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur .................................................. 69 3.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ................................................................................ 69 3.2

Verrykende bronne .................................................................................................... 70

3.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter?............................................................................... 71

3.4

Inleiding ....................................................................................................................... 71

3.5

Krediet vir die eienaar van die kleinsakeonderneming ........................................ 74

Bladsy 2

Inhoudsopgawe

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 3.6

Kredietbestuur ............................................................................................................ 75

3.6.1

Belangrikheid van kredietbestuur op alle vlakke in die onderneming ................ 77

3.6.2

Aktiewe kredietrisikobestuur .................................................................................... 78

3.7

Verskillende vorme van krediet................................................................................ 80

3.7.1

Lenings ........................................................................................................................ 80

3.7.2

Afbetalingsooreenkomste ......................................................................................... 81

3.7.3

Kredietkaarte .............................................................................................................. 81

3.8

Basiese beginsels van kredietverlening en die daarstel van ŉ

kredietverleningsbeleid .......................................................................................................... 81 3.8.1

Kredietinligting ............................................................................................................ 82

3.8.2

Aansoekprosedures................................................................................................... 82

3.8.3

Kredietstandaarde ..................................................................................................... 82

3.8.4

Verifiëringsprosedures .............................................................................................. 83

3.8.5

Invorderingsbeleid ..................................................................................................... 83

3.8.6

Wetlike aspekte .......................................................................................................... 83

3.9

Kredietrisiko ................................................................................................................ 83

3.9.1

Voorbedagte bedrog wat nie maklik waargeneem word nie ............................... 84

3.9.2

Slegte skuld van bestaande kliënte ........................................................................ 85

3.9.3

Bankrotskappe ........................................................................................................... 85

3.9.4

Te veel tyd spandeer op kredietevaluasies ........................................................... 86

3.9.5

Versuim om voordeel uit tegnologie te trek ........................................................... 86

3.10

Kredietbeheer ............................................................................................................. 86

3.11

Regsaksie ................................................................................................................... 89

3.11.1 Die eisbrief .................................................................................................................. 89 3.11.2 Statutêre eisbrief ........................................................................................................ 90 3.11.3 Regsverrigtinge .......................................................................................................... 90 3.11.4 Invordering van fondse ............................................................................................. 91 3.11.5 Ander oorwegings ...................................................................................................... 91 3.12

Die Nasionale Kredietwet en Verbruikerskredietwet ............................................ 92

3.12.1 Die Nasionale Kredietreguleerder ........................................................................... 92 3.12.2 Die Nasionale Kredietregister .................................................................................. 93 3.12.3 Nasionale Verbruikerstribunaal................................................................................ 93 3.12.4 Akkuraatheid van verbruikerskredietinligting ......................................................... 93 3.12.5 Beskerming van vertroulike verbruikersinligting.................................................... 93 3.12.6 Verbruikersregte......................................................................................................... 93 3.12.7 Kredietbemarkingspraktyke ...................................................................................... 94 3.12.8 Voor-ooreenkoms openbaarmaking........................................................................ 94 Inhoudsopgawe

Bladsy 3

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 3.12.9 Roekelose leningspraktyke (reckless lending) ...................................................... 95 3.12.10

Skuldberaders ........................................................................................................ 95

3.13

Samevatting ................................................................................................................ 95

3.14

Selfevaluering ............................................................................................................. 96

Studie-eenheid 4: Finansiële state ................................................................. 97 4.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ................................................................................ 97 4.2

Verrykende bronne .................................................................................................... 98

4.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter ................................................................................. 98

4.4

Inleiding ....................................................................................................................... 99

4.5

Die verwantskap tussen die finansiële state........................................................ 100

4.5.1

Kontantvloeistaat en inkomstestaat ...................................................................... 100

4.5.2

Maand-tot-maand uitgawes .................................................................................... 101

4.5.3

Vergelykende balansstate ...................................................................................... 101

4.5.4

Toekomstige projeksies .......................................................................................... 101

4.6

Die balansstaat......................................................................................................... 102

4.6.1

ŉ Blik op die onderneming se welstand................................................................ 102

4.6.2

Balansstaat-evaluasie met betrekking tot die aanwending van bates ............. 106

4.7

Die inkomstestaat .................................................................................................... 110

4.7.1

Inkomste-analise ...................................................................................................... 111

4.7.2

Uitgawe-analise ........................................................................................................ 111

4.7.3

Winsanalise............................................................................................................... 112

4.7.4

Hoe om ŉ inkomstestaat te ontleed ...................................................................... 114

4.8

Interpretasie van ŉ kontantvloeistaat .................................................................... 120

4.8.1

Afdelings van die kontantvloeistaat ....................................................................... 121

4.8.2

Kontantvloeistaat oorwegings ................................................................................ 122

4.9

Ontleding van jaarverslae ....................................................................................... 123

4.9.1

Formaat van die jaarverslag ................................................................................... 124

4.9.2

Hoe om ŉ jaarverslag te ontleed ........................................................................... 125

4.10

Samevatting .............................................................................................................. 126

4.11

Selfevaluering ........................................................................................................... 127

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal ............................................ 129 5.1 Studie-eenheid leeruitkomstes .............................................................................. 129 5.2

Verrykende bronne .................................................................................................. 130

5.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter?............................................................................. 130

5.4

Inleiding ..................................................................................................................... 131

Bladsy 4

Inhoudsopgawe

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 5.5

Bedryfskapitaalbehoeftes ....................................................................................... 132

5.6

Bronne van bedryfskapitaal .................................................................................... 134

5.7

Tipes bedryfskapitaal .............................................................................................. 137

5.7.1

Bruto bedryfskapitaal............................................................................................... 138

5.7.2

Netto bedryfskapitaal............................................................................................... 138

5.7.3

Positiewe bedryfskapitaal ....................................................................................... 138

5.7.4

Negatiewe bedryfskapitaal ..................................................................................... 138

5.7.5

Zero bedryfskapitaal ................................................................................................ 138

5.8

Bedryfskapitaal ......................................................................................................... 139

5.8.1

Die belangrikheid van bedryfskapitaal .................................................................. 139

5.8.2

Optimale bedryfskapitaal ........................................................................................ 139

5.8.3

Bedryfskapitaalvooruitskattings ............................................................................. 140

5.8.4

Determinante van bedryfskapitaalbehoefte ......................................................... 141

5.8.5

Die bestuur van bedryfskapitaal ............................................................................ 142

5.8.6

Kontantbestuur ......................................................................................................... 144

5.9

Bedryfskapitaalsiklus ............................................................................................... 147

5.9.1

Waarom is dit belangrik? ........................................................................................ 147

5.9.2

Hoe dit in die praktyk werk ..................................................................................... 147

5.10

Bedryfskapitaal omsetverhouding ......................................................................... 149

5.11

Strategieë vir die finansiering van bedryfskapitaal ............................................. 151

5.11.1 Verkoop van rekeninge ontvangbaar (faktorering) ............................................. 151 5.11.2 Krediet by verskaffers ............................................................................................. 151 5.11.3 Aandele uitreiking .................................................................................................... 152 5.11.4 Skulduitreiking .......................................................................................................... 152 5.11.5 Hibriede finansiering ................................................................................................ 153 5.12

Samevatting .............................................................................................................. 153

5.13

Selfevaluering ........................................................................................................... 154

Finansiële vergelykings............................................................................... 155 Woordelys .................................................................................................. 157 Bronnelys .................................................................................................. 159 Selfevalueringsriglyne ................................................................................ 165

Inhoudsopgawe

Bladsy 5

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Studie-eenheid 3: Die bestuursfunksies

Studie-eenheid 2: Die sakeomgewing

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsakebestuur

Kleinsakebestuur SBM206

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Studie-eenheid 5: Strategiese bemarkingsbestuur

Studie-eenheid 4: Internet bemarking en aanlynverkope

Studie-eenheid 3: Bemarkingskanale

Studie-eenheid 2: Handelsmerkvestiging en posisionering

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake bemarkingsbestuur

Kleinsake Bemarkingsbestuur MKT 206

Studie-eenheid 5: Sukses en mislukkings

Studie-eenheid 4: Die nuwe kleinsakeonderneming

Studie-eenheid 3: Oorlewing van sake-idees

Studie-eenheid 2: Die sakegeleentheid

Studie-eenheid 1: Inleiding tot entrepreneurskap

Entrepreneursteorie ENP206

Studie-eenheid 5: Korporatiewe bestuur

Studie-eenheid 4: Belasting

Studie-eenheid 3: Werkgewer/werknemerverhoudings

Studie-eenheid 2: Kontrakte

Studie-eenheid 1: Beginsels van sakewetgewing

Bedryfswetgewing BUL206

Studie-eenheid 5: Opleiding

Studie-eenheid 4: Vergoeding

Studie-eenheid 3: Belangrike aspekte in menslike hulpbronbestuur

Studie-eenheid 2: Personeelvoorsiening vir die kleinsakeonderneming

Studie-eenheid 1: Beginsels van menslike hulpbronbestuur

Menslike Hulpbronbestuur HRM206

Programoorsig

Studie-eenheid 4: Ondernemingsvorme

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Diploma in Kleinsakebestuur en Entrepreneurskap Tweedejaar

Studie-eenheid 5: Kleinsakeondernemings in SuidAfrika

Bladsy 6

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Inleiding Finansiële bestuur kan beskryf word as die proses van die bestuur van finansiële hulpbronne, insluitende rekeningkundige en finansiële verslagdoening, begroting, invordering van rekeninge ontvangbaar, risikobestuur en versekering vir ŉ onderneming. Die finansiële bestuurstelsel vir ŉ kleinsakeonderneming sluit in hoe die eienaar die onderneming finansier, asook hoe die fondse van die onderneming bestuur word. In die daarstel van ŉ finansiële bestuurstelsel moet die eienaar eerstens besluit of hy/sy self die finansies gaan bestuur en of ŉ werknemer aangestel gaan word om dit te doen. Die eienaar kan ook alles self bestuur, maar ŉ rekenmeester aanstel om gespesialiseerde verslagdoening, soos belastingopgawes, voor te berei, of ŉ eksterne rekeningkundige diens gebruik wat finansiële transaksies bestuur en formele verslagdoeningsfunksies hanteer. Rekeningkunde verwys na die daaglikse bedryf van ŉ rekeningkundige stelsel waarin roetine transaksies na die toepaslike rekeninge geallokeer word. ŉ Rekeningkundige stelsel omskryf die proses van identifisering, meting, opname en die kommunikasie van finansiële inligting oor die onderneming. So is die rekeningkunde funksie ŉ onderafdeling van die rekeningkundige stelsel. ŉ Boekhouer voer die inligting in die rekeningkundige stelsel in. ŉ Rekenmeester neem die data en ontleed dit op ŉ manier wat die eienaar in staat stel om nuttige inligting oor die onderneming te bekom. Rekenmeesters kan die eienaar adviseer oor die stelsels wat nodig is vir die spesifieke onderneming en om akkurate verslae voor te berei. Die grondslag van elke rekeningkundige stelsel is ŉ goeie boekhoustelsel. Boekhouding verwys na die wyse waarop die eienaar alle inkomste, uitgawes, bates en laste te boek stel. Die boekhoustelsel voorsien dus die syfers vir die rekeningkundige stelsel. Selfs as die eienaar die rekeningkundige funksies uitkontrakteer, het hy/sy ŉ rekordhoudingstelsel nodig om die dag-tot-dag bedrywighede van die onderneming te bestuur. Die finansiële bestuurstelsel moet ook die hantering van risiko’s hanteer. Enige goeie stelsel moet die risiko's verminder. Dit is die verantwoordelikheid van die eienaar om risikobestuurstrategieë daar te stel en in stand te hou. Versekering is nodig wat die eienaar, die onderneming se eiendom, bedryfstoerusting, kantoortoerusting en werknemers beskerm, asook die verlies aan belangrike werknemers en inkomste. Selfs ŉ onderneming wat goed bestuur word, kan ŉ kontantvloeiprobleem ontwikkel. (Aangepas uit: http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/financialmanagement/) Die volgende figuur toon aan hoe kompleks finansiële bestuur kan wees.

Inleiding

Bladsy 7

Kleinsake FinansiĂŤle Bestuur FMG 206

(Bron: http://www.theflexteam.com/wp-content/uploads/2012/02/fms_bp_big.gif)

Bladsy 8

Inleiding

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Vakleeruitkomste Kennis en begrip Na voltooiing van die vak KLEINSAKE FINANSIËLE BESTUUR sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •

Die beginsels van kleinsake finansële bestuur

•

Die finansiering van die kleinsakeonderneming

•

Krediet en kredietbestuur

•

Finansiële state

•

Bestuur van bedryfskapitaal

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die beginsels van, asook regeringsbeleid vir kleinsake finansiële bestuur toe te pas.

•

die verskillende rolspelers in die kleinsakeonderneming te identifiseer en die take en verantwoordelikhede uiteen te sit.

•

finansieringsbronne vir die kleinsakeonderneming te identifiseer en besluitneming in die verband te motiveer.

•

verskillende vorme van krediet vir die kleinsakeonderneming te identifiseer en die regte tipe finansiering vir die kleinsakeonderneming te motiveer.

•

kredietbestuursbeginsels en -beheer toe te pas.

•

geleenthede en risiko’s vir die kleinsakeonderneming te identifiseer en te bespreek.

•

die belangrikheid van finansiële state te bespreek.

•

bedryfskapitaal, die bedryfskapitaalsiklus, bedryfskapitaal omsetverhouding met voorbeelde te verduidelik.

Vakleeruitkomste

Bladsy 9

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Woordomskrywing vir evaluering In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord

Omskrywing

Wanneer daar van jou

Moet jy die volgende doen:

verwag word om te: Lys

Lys die name/items wat bymekaar hoort.

Identifiseer

Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde.

Verduidelik

Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer.

Beskryf

Omskryf die konsep of woorde duidelik.

Kategoriseer/

Bepaal tot watter klas, groep of afdeling bepaalde

klassifiseer

items/voorwerpe behoort.

Analiseer

Om iets te ontleed.

Evalueer

Bepaal die waarde van ŉ stelling/stelsel/beleid/ens.

Toepas

Pas die teoretiese beginsels toe in ŉ praktiese probleem.

Hersien

Evalueer, verbeter en/of wysig ŉ beleid/dokument/ stelsel/ens.

Bladsy 10

Woordomskrywing vir evaluering

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

1.1

Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •

Kleinsake finansiële bestuur

•

Die rolspelers in kleinsake finansiële bestuur

•

Doelwitte van kleinsake finansiële bestuur

•

Take van kleinsake finansiële bestuur

•

Finansiële inligting in ŉ kleinsakeonderneming

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die kleinsake finansiële bestuur te omskryf.

•

tussen die rolspelers in kleinsake finansiële bestuur te onderskei.

•

die doelwitte van kleinsake finansiële bestuur te ontleed.

•

die take van kleinsake finansiële bestuur te ontleed.

•

die gebruik van finansiële inligting in ŉ kleinsakeonderneming te ontleed.

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Bladsy 11

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 1.2

Verrykende bronne • http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/financial-management/ •

http://www.dummies.com/how-to/content/small-business-financial-managementkit-for-dummie.html

• http://www.small-business-accounting-guide.com/role-accountants.html • http://www.nolo.com/legal-encyclopedia/preparing-business-audit-30057.html • http://sbinformation.about.com/cs/bestpractices/a/aa102002a.htm • http://www.smallbusinessnotes.com/managing-your-business/insurance.html • http://smallbusiness.chron.com/financial-business-objectives-4072.html • http://www.christianet.com/debtelimination/smallbusinessfinancialmanagement.htm • http://www.unit4.com/resources_global/scripts/image_viewer.php?file_id=4673 •

http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/who-are-the-stakeholders-thatuse/y2cary3n6mng/53#

• http://www.smallbizz.info/2008/04/responsibilities-roles-of-small.html • http://www.smesouthafrica.co.za. 1.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Bestuur

Bestuur word algemeen beskou as die belyning en koördinering van verskeie aktiwiteite in ŉ organisasie.

Ekonomiese

Ekonomiese hulpbronne verteenwoordig die grondstowwe en

hulpbronne

voorsieningsketting wat nodig is om goedere te produseer en te versprei in die sakeomgewing.

Kontant op hande

Kontant op hande is die bedrag geld beskikbaar in die verskeie rekeninge van die ondernemings insluitende in die bank en kleinkas.

Rekeninge

Rekeninge betaalbaar is geld wat die onderneming aan ander

betaalbaar

entiteite, soos verskaffers of groothandelaars, skuld.

(krediteure)

Bladsy 12

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Rekeninge

Rekeninge ontvangbaar is die geld wat deur kliënte van die

ontvangbaar

onderneming verskuldig is.

(debiteure) Versekeringspolis

ŉ Versekeringspolis is ŉ bindende kontrak met ŉ versekeraar teen vergoeding (premie) om voorsiening te maak vir bepaalde skade, verlies of skade gely deur die onderneming.

Werknemers

Werknemers is menslike hulpbronne wat betrokke is en wat ŉ onderneming help om sy doelwitte te bereik.

1.4

Inleiding

Om ŉ kleinsakeonderneming te bestuur neem baie tyd en moeite in beslag. Kleinsakeeienaars is verantwoordelik vir die bestuur van alle aspekte van hul ondernemings. Bestuur word algemeen beskou as die belyning en koördinering van verskeie aktiwiteite in die onderneming. Kleinsake-eienaars span hulle bestuursvaardighede in om die doelwitte en doelstellings van die onderneming tot stand te bring. Kleinsakeondernemingsbestuur vereis dat sake-eienaars oor kundigheid en vaardighede beskik om hul ondernemings suksesvol te bestuur. Kleinsake-eienaars is gewoonlik die mees sigbare individu in hulle onderneming. Kleinsakeeienaars is verantwoordelik vir die skep van sakeverhoudinge om hul onderneming se sakebedrywighede te bevorder. Hulle koördineer die sakeaktiwiteite om te verseker dat die onderneming voldoende ekonomiese hulpbronne het. Ekonomiese hulpbronne verteenwoordig die grondstowwe en voorsieningsketting wat nodig is om goedere te produseer en te versprei in die sake-omgewing. Kleinsakeondernemingbestuur vereis dat sake-eienaars verantwoordelikheid neem vir bepaalde funksies in die onderneming. Aankope, menslike hulpbronne, verkope, kliëntediens, bemarking en produkontwikkeling is ŉ paar funksies wat die kleinsake-eienaar self moet bestuur. Groter ondernemings het dikwels departemente of afdelings om die bestuur van die onderskeie funksies te bestuur. Sake-eienaars delegeer dan bestuursverantwoordelikhede aan werknemers en/of lynbestuurders. Sake-eienaars gebruik dikwels bestuurshulpmiddels om hulle te help om hulle onderneming te bestuur. Rekeningkunde, finansiële inligtingsbestuurstelsels en prestasiebestuurstelsels is voorbeelde van sulke bestuurshulpmiddels. Sake-eienaars gebruik rekeningkunde om hul onderneming se finansiële inligting aan te teken en te rapporteer. Finansiële inligting kan

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Bladsy 13

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 sake-eienaars help om produksie-uitset, potensiële verkope en die bedrag van eksterne finansiering wat nodig is vir sakebedrywighede te bepaal. Om behulpsaam te wees met die finansiële bestuur van die onderneming, is dit onontbeerlik dat die onderneming oor ŉ finansiële bestuurstelsel beskik. Dit kan wissel van eenvoudige stelsels tot baie komplekse stelsels.

Bron: http://smallbusinessaccountingsoftwares.net/wpcontent/uploads/mvbthumbs/img_9671_small-business-finance-7-tax-managementaccounts.jpg 1.5

Wat behels kleinsake finansiële bestuur?

Die bestuur van die finansies van die kleinsakeonderneming kan ŉ uitdaging wees en behels vele fasette. Om te oorleef en te floreer moet die eienaar voortdurend kontantvloei beheer en wins genereer. Hy moet dus te alle tye op hoogte wees van die invloei en uitvloei van fondse in die onderneming. 1.5.1

Finansiële state

Die sake-eienaar maak gebruik van verskillende finansiële state om die onderneming finansieel te bestuur. Hierdie state stel hom/haar in staat om sinvolle en tydige besluite te neem. Die state sluit die volgende in:  Wins-en-verliesstaat Hierdie staat is ŉ opsomming van inkomste en uitgawes en doen verslag van die wins of verlies. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ wins-en-verliesstaat:

Verkope

Maand

Jaar tot op datum

R 10 000.00

R 60 000.00

Uitgawes

Bladsy 14

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 - Aankope

3 000.00

R 17 000.00

- Salarisse

2 500.00

R 14 000.00

- Huur

1 000.00

R 6 000.00

- Versekering

200.00

R 1 200.00

- Belasting

600.00

R 2 600.00

- Bemarking

500.00

R 3 000.00

- Waardevermindering

500.00

R 3 000.00

- Rekeningkundige dienste

500.00

R 3 000.00

8 800.00

R 49 800.00

1 200.00

R 10 200.00

Totale uitgawes Wins (ook genoem verdienste of net inkomste)

Figuur 1.1 Wins-en-verliesstaat (Aangepas uit: http://www.myownbusiness.org/images/income.gif  Kontantvloeistaat Die kontantvloeistaat begin deur te rapporteer oor die netto toename of afname in kontant uit die inkomste en uitgawes gedurende die tydperk. Hierdie staat is ook ŉ opsomming van ander bronne van die kontant waaruit die eienaar geput het gedurende die tydperk en verskaf ook inligting oor die beskikbare kontant. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ kontantvloeistaat:

Figuur 1.2 Kontantvloeistaat (Bron: http://i.investopedia.com/inv/articles/site/Cash_Flow_Example.gif) Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Bladsy 15

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Balansstaat Die balansstaat is ŉ opsomming van die bates en laste op die laaste dag van die finansiële tydperk en weerspieël die bronne van die eienaar se belang, naamlik bates minus laste. Die eienaar moet weet hoe om die finansiële state te lees en te interpreteer. Indien hy/sy nie in staat is om finansiële state te lees en te interpreteer nie, kan dit hom/haar verhinder om sinvolle sakebesluite te maak. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ balansstaat:

Figuur 1.3 Balansstaat (Bron: http://www.accounting-basics-for-students.com/images/Balance_sheet1_450.jpg) 1.5.2

Bestuur van wins in ŉ kleinsakeonderneming

Die kleinsakeonderneming word ontwikkel met die doel om ŉ wins te maak. Die bestuur van die wins vereis spesiale vaardighede en bevoegdhede. In die bestuur van wins moet die volgende in gedagte gehou word:  Kontantvloeirekeningkunde Kontantvloeirekeningkunde stel die sake-eienaar in staat om die kontantvloei te beheer deur kredietverkope as inkomste aan te teken voordat kontant ontvang word. Sommige uitgawes

Bladsy 16

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 word aangeteken voordat kontant ontvang is, en sommige transaksies word aangeteken nadat kontant uitbetaal is. Die koste van waardevermindering word nie gesien as ŉ kontantuitleg in die tydperk nie. Wins en kontantvloei moet nooit verwar word nie. Kontantvloeirekeningkunde dui nie die wins vir die tydperk aan nie. Die eienaar moet na die wins-en-verliesverslag kyk vir die wins en na die kontantvloeistaat vir die kontantvloei.  Verkorte wins-en-verliesstaat Kleinsake-eienaars maak gebruik van ŉ verkorte wins-en-verliesstaat vir besluitneming. Die volledige wins-en-verliesstaat is onontbeerlik vir kontrole oor die winsprestasie van die onderneming, maar hierdie winsverslag is dikwels te lywig vir doeltreffende gebruik in besluitneming.  Winsfaktore Oënskynlike klein veranderinge in die winsfaktore kan ŉ groot impak maak op besluitneming in die onderneming, byvoorbeeld ŉ geringe verandering in die winsmarge op verkope, kan ŉ groot impak op die wins in geheel hê. ŉ Verhoging in die verkoopprys of ŉ verhoging in die verkoopsvolume kan ook ŉ groot impak maak op die onderneming se winsgewendheid. 1.5.3

Die kleinsakeonderneming se bates

Die bates van die kleinsakeonderneming bepaal grootliks die finansiële posisie van die onderneming. Die kleinsake-eienaar moet weet hoe om daardie bates te bestuur en om hulle gebruik te maksimaliseer. Die volgende moet in ag geneem word by die bestuur van die bates van ŉ kleinsakeonderneming:

Koste

Belasting Hoeveelheid

Figuur 1.4 Bestuur van die onderneming se bates (Bron: Outeur 2012)

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Bladsy 17

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Hoeveelheid bates Die eienaar moet die hoeveelheid bates bepaal wat die vlak van die jaarlikse omsette sal ondersteun. Die hoeveelheid totale bates bepaal die hoeveelheid kapitaal wat die eienaar bymekaar moet bring. Dit is belangrik om te onthou dat kapitaal ŉ koste het. Hoe meer bates die eienaar het, hoe meer kapitaal word benodig.  Koste van finansiering Die eienaar moenie haastig skuld aangaan om finansiering te bekom sonder behoorlike beplanning nie. Talle klein ondernemings is desperaat vir finansiering. Daar moet egter noukeurig ondersoek na die totale koste van die finansiering gedoen word en ŉ studie oor finansieringsopsies moet gemaak word.  Belasting Sakeondernemings wat wins maak, genereer belasbare inkomste. Kleinsakeondernemings, vennootskappe, beslote korporasies, trusts en maatskappye met beperkte aanspreeklikheid betaal nie inkomstebelasting nie. Hulle is belastingentiteite waarvan hul eienaars die belasbare inkomste van die onderneming op hul individuele belastingopgawes insluit. Kontantdividende betaal aan aandeelhouers uit hul na-belasting wins, word verklaar in die individuele inkomste belastingopbrengste van die aandeelhouers en is dus onderhewig aan ŉ tweede belasting in die hande van die aandeelhouers. 1.5.4

Beplanning vir die kleinsakeonderneming se finansiële behoeftes

Om voor te berei vir die finansiële toekoms van die kleinsakeonderneming, moet die eienaar die volgende insluit by die beplanning:  Begrote wins en verlies Hierdie begrote wins en verlies speel ŉ belangrike rol in die onderneming. Dit verskaf aan die eienaar die beste beramings en vooruitskattings vir verkooppryse, koste en verkoopsvolume vir die komende jaar. Vanuit hierdie inligting kan die eienaar ŉ maatstaf voorberei waarteen prestasie gemeet kan word. Hierdie begroting kan ook verander word, want onvoorsiene gebeure kan dit nodig maak om ŉ aanpassing te maak aan die begrote wins of verlies.  Begrote balansstaat Die eienaar benodig nie noodwendig ŉ gedetailleerde lys van al die bates en laste vir die daaropvolgende jaar nie, maar hy/sy moet beslis vir ŉ jaar vooruit beplan. Beplanning maak dit moontlik om probleme reeds vroeg te identifiseer om sodoende die aktiwiteite so aan te pas dat probleme vermy kan word.

Bladsy 18

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Begrote kontantvloeistaat Die voorbereiding van hierdie begrote finansiële state is ŉ uitstekende manier om ŉ ogie te hou oor die bedryfsaktiwiteite en hoe die eienaar van plan is om die kontantvloei te gebruik. Indien die eienaar van plan is om groot kapitaaluitgawes aan te gaan, is ŉ begrote kontantvloeistaat noodsaaklik vir die maak van strategiese besluite oor hoe die eienaar die kontant vir hierdie uitgawes gaan bekom. (Aangepas uit: http://www.dummies.com/how-to/content/small-business-financialmanagement-kit-for-dummie.html) 1.6

Rolspelers in ŉ kleinsakeonderneming

Die volgende is die belangrikste rolspelers in ŉ kleinsakeonderneming met spesifieke verwysing na die finansiële en verwante velde:

Eienaar

Die bank

Kleinsakeonderneming

Rekenmeester

Ouditeur

Figuur 1.5 Rolspelers in die sakeonderneming (Bron: Outeur 2012) 1.6.1

Eienaar

As ŉ kleinsake-eienaar is hy/sy verantwoordelik vir alle rolle, alle projekte en alle werknemers. Die kleinsake-eienaar is die enigste een wat verantwoordelik is vir die onderneming se voortbestaan. Hieronder word ŉ paar van die verantwoordelikhede en rolle van die kleinsake-eienaar bespreek. Al hierdie rolle het op een of ander wyse ŉ invloed op die finansies van die onderneming:

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Bladsy 19

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Wetstoepasser Alhoewel die klein sake-eienaar soms ŉ prokureur gebruik vir bepaalde aktiwiteite, bv die sluit van kontrakte en ander regsdokumente, moet hy/sy kennis dra van die wette en regulasies wat ŉ impak op die onderneming het, bv die indiensnemingswette en belastingwette. Hy/sy moet dus in staat wees om die relevante wetgewing in die onderneming te kan toepas.  Beplanner In die daarstel en toepassing van die sakeplan en die sakestrategie, vervul die sake-eienaar die rol van beplanner. Beplanning vind deurlopend plaas en ook elke keer as die kleinsakeeienaar nuwe doelwitte stel of bestaande doelwitte verander.  Navorser en ontleder Voordat die kleinsake-eienaar die onderneming begin, moet hy/sy bepaal wat die segment van die mark is waarin daar sake gedoen gaan word; daardie mark verken en ook ontleed. Die kleinsake-eienaar kan ook marknavorsing doen op verskillende tye gedurende die bestaan van die onderneming.  Bemarking, advertensies en verkope Na aanleiding van die bemarkings- of reklameveldtog sal die eienaar verantwoordelik wees vir die skryf van die advertensies, besoeke aan potensiële kliënte en om seker te maak dat die bestaande kliënte tevrede bly.  Administratiesie/ontvangspersoon/sekretaris Selfs al het die kleinsake-eienaar administratiewe hulp, sal hy/sy onvermydelik ŉ paar take moet verrig, soos die maak en ontvang van oproepe en liassering.  Belastinginvorderaar As die kleinsake-eienaar goedere in die kleinhandel verkoop, is hy/sy verantwoordelik vir die invordering van verkoopsbelasting (Belasting op Toegevoegde Waarde). Verder is die eienaar ook verantwoordelik vir die insameling van die betaalstaatbelasting van werknemers (persoonlike belasting). Die eienaar is dan verantwoordelik om die belastings aan die SuidAfrikaanse Inkomstediens (SAID) oor te betaal.  Rekenmeester Selfs al maak die kleinsake-eienaar van die dienste van ŉ rekenmeester gebruik, sal hy/sy steeds moet weet hoe om rekeningkundige data te ontleed. Indien hy/sy nie ŉ rekenmeester gebruik nie, sal die kleinsake-eienaar die finansiële state vir die jaarlikse belastingdoeleindes moet opstel. (Aangepas uit: http://www.smallbizz.info/2008/04/responsibilities-roles-of-small.html) Bladsy 20

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 1.6.2

Rekenmeester

Rekenmeesters kan ŉ verskeidenheid van waardevolle dienste bied aan alle tipes sakeentiteite.

(Bron: http://www.howardonline.com/accountants.jpg)

Die dienste wat hulle kan bied, sluit die volgende in:  Raadgewend om ŉ onderneming te begin of te verander Hier speel rekenmeesters die volgende rol: •

Hulle gee raad oor die tipe onderneming, byvoorbeeld trusts, beslote korporasies of beperkte maatskappye.

•

Hulle help met die opstel van ŉ sakeplan.

•

Hulle bied hulp aan met regs- en belastingsaspekte van die nuwe kleinsakeonderneming se registrasie.

 Kundigheid Rekenmeesters kan rekeningkundige en boekhoudingskundigheid verskaf, byvoorbeeld: •

Die opstel van gerekenariseerde boekhoustelsels, soos kasboek, kleinkasboek, debiteure grootboek, krediteure grootboek en vastebate register.

•

Die voorbereiding van finansiële state soos wins-en-verliesstaat, balansstaat, kontantvloeistaat en verwante notas.

•

Die opstel van geouditeerde rekeninge wat gespesifiseerde finansiële inligting moet bevat en op ŉ bepaalde manier opgestel word.

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Bladsy 21

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Belasting Rekenmeesters kan hulp verleen met belasting, byvoorbeeld: •

Opstel en indien van belastingopgawes (BTW, Lopende Betaalstelsel en inkomstebelasting) vir alleeneienaarsake en vennootskappe.

•

Belastingbeplanning deur die wettige vermindering van die belasting betaalbaar.

 Inligtingstelsels Rekenmeesters kan help om stelsels te vereenvoudig wat die onderneming in staat kan stel om glad en winsgewend te funksioneer, byvoorbeeld: •

Begrotingsbeheer en die monitering van prestasie met die fokus op verkoopsvolumes, koste, kontantvloei en winsmarges.

•

Vooruitskatting van die kontantvloei is veral belangrik. Foute op hierdie gebied kan tot groot nadeel van die toekoms van die onderneming wees. Die rekenmeester kan raad gee oor vooruitskattings en kontantvloei.

•

Kredietbeheer en voorraadbeheer om die bedryfskapitaal doeltreffend aan te wend.

Deel van die vereenvoudiging van stelsels, is die implementering van ondermeer Cloud rekenaarsagteware en Cloud gebaseerde rekeningkundige stelsels. Met die ontwikkeling van ŉ internetgebaseerde stelsel gebruik die meeste rekenmeesters, asook sake-eienaars Cloud sagteware wat deur verskeie bedieners (servers) bedryf word. Nie net kan alle inligting elektronies gerugsteun (back-up) word nie, maar inligting is ook onmiddellik beskikbaar. Alle funksies binne die onderneming (fakture, banksaldo’s, BTWopgawes, boekstawing van verkope, ens.) word verbind deur dié stelsel. Belangrike dokumente is dus onmiddellik beskikbaar aan rekenmeesters vir die opstel van finansiële state. Die sake-eienaar se inligting word elektronies gestoor en is maklik bekombaar vir eie gebruik, asook indien toekomstige navrae sou voortspruit.  Algemene finansiële advies Rekenmeesters kan algemene finansiële raad gee, soos: •

Aanbevelings oor die finansiering van die onderneming deur oortrekkings, lenings, verhuring, huurkoop of waagkapitaal.

•

Rekenmeesters kan instrumenteel wees by die opstel en aanbieding van die onderneming se voorstelle om befondsing te bekom.

Bladsy 22

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Koop en verkoop van die onderneming Rekenmeesters kan ŉ rol speel by ŉ besluit om ŉ onderneming te koop of te verkoop. Dit behels die volgende: •

ŉ Ondersoek na die boeke van ŉ onderneming wat te koop is.

•

Uitvoering van ŉ omsigtigheidsondersoek (due diligence) op sodanige besigheid.

•

Advies oor die markwaarde van die onderneming.

•

Advies oor hoe om die bestaande onderneming te beskerm teen ŉ vyandige oorname.

 Persoonlike finansies Rekenmeesters kan ook help met raad en leiding tov die eienaar se vrae oor sy/haar persoonlike finansies. Dit kan die volgende insluit: •

Belastingbeplanning

•

Advies oor boedelbelasting en die finansiële aspekte van testamente.

•

Advies oor koste-effektiewe huisleningopsies, ens.

(Aangepas uit: http://www.small-business-accounting-guide.com/role-accountants.html) 1.6.3

Ouditeur

(Bron: http://www.giscp.com/wp-content/uploads/2011/03/Auditor.jpg) Die ouditeur speel ŉ belangrike rol in die lewe van ŉ kleinsakeonderneming. Wetgewing verplig maatskappye om ge-ouditeerde finansiële state by die SAID in te dien. Die SAID kan ook ŉ oudit van ŉ onderneming aanvra. Vir hierdie doel moet die volgende dokumente aan die ouditeur beskikbaar gestel word tydens ŉ oudit van die onderneming:  Bankstate, gekanselleerde tjeks en kwitansies Die ouditeur sal die bankrekords vir beide die kleinsake-eienaar, asook die onderneming benodig. As die kleinsake-eienaar uitgawes met kontant betaal het, moet die bewyse

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Bladsy 23

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 daarvoor (handgeskrewe notas, notaboeke, kwitansies, of kleinkasbewyse) aangebied word vir ŉ oudit.  Elektroniese rekords Talle banke stuur nie gekanselleer tjeks terug nie en baie sake-uitgawes word betaal met krediet- of debietkaarte. Bank- en debietkaartrekeningstate word aanvaar as bewyse van betaling, indien die naam, datum, bedrag en die adres van die begunstigde daarop verskyn.  Rekeningkundige rekords Die ouditeur sal vra om alle rekeningkundige rekords te sien, soos ŉ tjekboek en kasregisterstrokies. Dit is egter meer voordelig dat die kleinsake-eienaar meer formele rekords hou. As die data op ŉ rekenaar is, sal die ouditeur ŉ drukstuk van alle transaksies wil sien.  Afspraakboeke en dagboeke Kleinsakeondernemings wat dienste verkoop, hou gewoonlik tred van aktiwiteite en uitgawes met behulp van kalenders, dagboeke en afspraakboeke. ŉ Inskrywing in ŉ dagboek kan help om ŉ uitgawe aan ŉ ouditeur te regverdig so lank as wat dit redelik blyk te wees.  Rekords van sekere toerusting Dit is raadsaam dat die kleinsake-eienaar spesiale rekords hou vir sekere toerusting wat dikwels gebruik word vir beide ondernemings- en persoonlike doeleindes. Selfone, rekenaars wat by die huis gehou word, maar wat gebruik word vir die onderneming en voertuie wat gebruik word vir beide die onderneming en plesier, is voorbeelde hiervan en moet vir ŉ oudit aangebied word.  Voertuigrekords ŉ Voertuig kan gebruik word vir persoonlike doeleindes, sowel as vir die onderneming. In hierdie geval moet gedetailleerde rekords gehou word vir die gedeelte wat vir ondernemingsdoeleindes gebruik is en vir die oudit aangebied word. Hierdie rekords sluit onder andere huurkoopstate van die voertuig in.  Reis- en onthaalrekords Die kleinsake-eienaar moet ŉ skriftelike rekord van die onderneming se reis- of onthaalkoste hou. Hierdie moet vir die oudit beskikbaar gestel word, maar is ook belangrik vir belastingdoeleindes. (Aangepas uit: http://www.nolo.com/legal-encyclopedia/preparing-business-audit30057.html)

Bladsy 24

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Praktiese oefening 1.1 1. Identifiseer ander dokumente (behalwe die hierbo genoem) wat aan die ouditeur voorgelê moet word vir die doeleindes van ŉ oudit.

1.6.4

Die bank

(Bron: http://www.businesscartoons.co.uk/shop/images/uploads/0492bwc.gif) Een van die eerste dinge wat ŉ kleinsakeonderneming moet doen, is om ŉ bankrekening vir die onderneming te open. Omdat die sakewêreld baie uitdagings en risiko’s inhou, probeer nuwe sake-eienaars dikwels om die risiko te verminder deur ŉ onderneming deeltyds te begin. Die gebruik van ŉ persoonlike bankrekening vir die doel om sake te bedryf, is algemeen onder diegene wat sake deeltyds bedryf, byvoorbeeld makelaars en konsultante, terwyl kleinsake-eienaars ook soms hierdie roete volg in ŉ poging om uitgawes te verminder. Onwetend skep hulle daardeur potensiële toekomstige probleme vir die onderneming. Omdat ŉ bankrekening ŉ gestruktureerde diens bied, vereenvoudig ŉ bankrekening rekordhouding. Banke verskil van mekaar ten opsigte van fooie en funksies, maar die koste van ŉ onderneming se rekening is gewoonlik veel minder as die voordele wat dit vir die onderneming inhou, terwyl fooie ook ŉ belastingaftrekbare uitgawe is. Die volgende is redes hoekom dit nie wenslik is om persoonlike en kleinsakebankrekeninge te meng nie: •

Stokperdjie-ondernemings Belastingwetgewing bepaal dat slegs sakeondernemings bedryfsuitgawes vir belastingdoeleindes van die belasbare inkomste mag aftrek. As die onderneming soos ŉ stokperdjie lyk, sal dit moeilik wees om die owerhede te oortuig dat ŉ onderneming bedryf word.

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Bladsy 25

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

Belastingprobleme Wanneer dit by inkomste en uitgawes kom wat die onderneming verklaar, moet persoonlike transaksies geskei word van die onderneming se transaksies. Dit kan groot onkoste en tyd meebring indien hierdie skeiding nie op ŉ deurlopende basis plaasvind nie en dit net eenmaal per jaar gedoen word wanneer die belastingaanslag voltooi moet word.

•

Ouditspoor (audit trail) Hoewel wetgewing nie kleinsakondernemings verplig om afsonderlike bankrekeninge vir persoonlik en vir die onderneming byhou nie, is dit noodsaaklik dat die rekords van die onderneming ŉ akkurate, volledige en ŉ permanente weergawe van inkomste en uitgawes moet wees. Dit verskaf ŉ duidelike ouditspoor.

•

Gebrek aan professionaliteit Indien betalings aan kliënte gedoen word in die eienaar se persoonlike naam, in plaas van in die naam van die onderneming, kan die onderneming gesien word as ŉ deeltydse onderneming. Finansiële transaksies moet te alle tye op ŉ professionele en eties-korrekte manier hanteer word. Dit sal ook sakevertroue by kliënte skep.

(Aangepas uit: http://sbinformation.about.com/cs/bestpractices/a/aa102002a.htm) 1.6.5

Versekering en risikobestuur as rolspeler

(Bron: http://www.bizcover.com.au/wp-content/uploads/2010/12/Insurance.jpg) Omdat kleinsakeondernemings gewoonlik nie oor die dienste van ŉ risikobestuurder beskik nie, speel die versekeringsmaatskappy ŉ belangrike rol in risikobestuur. Versekering Bladsy 26

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 is ŉ noodsaaklike deel van risikobestuur vir enige sakeonderneming. Dit is ŉ manier om die onderneming te beskerm teen onvoorsiene verliese. ŉ Versekeringspolis is ŉ bindende kontrak met ŉ versekeraar teen vergoeding (premie) om voorsiening te maak vir skades of verliese gely deur die onderneming. Net soos geen individu ŉ motor wil besit en bestuur sonder versekering nie, netso wil die sake-eienaar nie ŉ onderneming bedryf sonder versekering nie. As gevolg van die baie soorte ondernemings en gepaardgaande risiko's, is daar ŉ wye verskeidenheid van versekeringstipes vir elke tipe onderneming. Die volgende is voorbeelde: Versekerde item

Tipe versekering

Eiendom

•

Eiendomsversekering

Werknemers

•

Werkloosheidsversekering

•

Werknemersvergoedingsversekering

•

Gesondheidsversekering

•

Ongeskiktheidsversekering

•

Sleutelwerknemersversekering

Kliënte en ander

•

Aanspreeklikheidsversekering

Die onderneming

•

Bedryfsonderbrekingsversekering

•

Sleutelwerknemersversekering

•

Arbeidspraktyk aanspreeklikheidsversekering

Ander tipes versekering wat nodig of uniek kan wees aan ŉ spesifieke onderneming is, byvoorbeeld ŉ outeur of konsultant wat hulself teen plagiaat of nalatigheid beskerm. Vir professionele persone is professionele aanspreeklikheids- of wanpraktykversekering weer belangrik. (Aangepas uit: http://www.smallbusinessnotes.com/managing-your-business/insurance.html) 1.7

Doelwitte van kleinsake finansiële bestuur

Dit is noodsaaklik dat die kleinsake-eienaar duidelike doelwitte vir die nuwe, groeiende onderneming stel. Sinvolle en realistiese finansiële doelwitte is noodsaaklik vir die langtermynsukses van die onderneming.

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Bladsy 27

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Finansiële doelwitte vir die onderneming kan die volgende insluit: Finansiële doelwitte

Groei in omset/verkope

Winsmarges

Volhoubaarheid

Opbrengs op belegging

Figuur 1.6 Finansiële doelwitte (Bron: Outeur 2012) 1.7.1

Groei in omset/verkope

Verhoging van omset is die mees basiese en fundamentele doel van enige onderneming en word behaal deur bemarking en verkope wat lei tot die verhoging van die opbrengs op belegging (return on investment – ROI) van die onderneming. Ondernemings stel gewoonlik omsetdoelwitte in terme van persentasieverhogings. So kan ŉ kleinsake-eienaar byvoorbeeld die verhoging van omset van 20% elke jaar vir die eerste vyf jaar van ŉ nuwe onderneming se bedrywighede ten doel stel. 1.7.2

Handhawing van winsmarges

Winsdoelwitte is meer gesofistikeerd as omsetdoelwitte. Enige geld wat van die omset of verkope oorgebly het nadat alle uitgawes betaal is, word beskou as netto wins. Wins kan op verskeie maniere gebruik word, byvoorbeeld om dit in die onderneming te belê vir uitbreiding. Winsdoelwitte is eerstens van toepassing op omset en dan op uitgawes. Uitgawes kan laag gehou word deur die identifisering van en die bou van verhoudings met betroubare verskaffers en deur sakebedrywighede meer koste-effektief en vaartbelyn te maak. 1.7.3

Volhoubaarheid

Op sekere tye in die ekonomiese siklus is ondernemings hoofsaaklik gefokus op basiese ekonomiese oorlewing. Aflegging van personeel in moeilike ekonomiese toestande is ŉ manier om te poog om die onderneming se voortbestaan te verseker en die huidige inkomste en wins te behou. Ondernemings is gewoonlik bekommerd oor finansiële volhoubaarheid in tye van politieke onrus. Algemene finansiële doelwitte vir oorlewing, kan insluit die insameling van alle uitstaande skuld om dit dan te gebruik vir die afbetaling van skuld.

Bladsy 28

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

(Bron: http://www.worldchanging.com/archives/cradletocradle.jpg) 1.7.4

Opbrengs op belegging (Return on investment – ROI)

Opbrengs op belegging (OOB) is ŉ finansiële verhouding wat toegepas word op kapitale uitgawes. OOB is ter sprake in die volgende scenario's: •

Eerstens is OOB betrokke by die opbrengs van beleggings in vaste eiendom en produktiewe toerusting. Sake-eienaars wil seker maak dat die geboue, masjinerie en ander toerusting wat hulle koop, voldoende inkomste en wins genereer om die aankoopkoste te regverdig.

•

Tweedens is OOB van toepassing op beleggings in aandele, effekte en ander beleggingsinstrumente. Dieselfde beginsel is van toepassing op hierdie beleggings, maar daar is oor die algemeen nie ŉ fisiese, produktiewe bate wat gebruik word om ŉ opbrengs te genereer nie. In plaas daarvan word die OOB vir die beleggingsprodukte bereken deur die dividende, rente en kapitaalwins wat gerealiseer het uit beleggings, te vergelyk met die koste van die belegging en die geleentheidskoste van alternatiewe beleggings.

(Aangepas uit: http://smallbusiness.chron.com/financial-business-objectives-4072.html) 1.8

Take van die kleinsake finansiële bestuurder

Vir die kleinsake-eienaar is finansiële bestuur ŉ belangrike taak vir die groei van ŉ winsgewende onderneming. Hierdie taak behels die implementering van gesonde ekonomiese beginsels en om ŉ wakende oog op kontantvloei te hou om sodoende ŉ gesonde finansiële grondslag vir die onderneming te lê. Gesonde finansiële beleid en prosedures moet deel wees van die kleinsake-eienaar se sakeplan.

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Bladsy 29

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Ten opsigte van kleinsake finansiële bestuur, kan drie duidelike take onderskei word, naamlik:

Bestuur van die onderneming

Bestuur van die finansies

Bestuur van bedryfskapitaal

Figuur 1.7 Bestuurstake van die kleinsake-eienaar (Bron: Outeur 2012) 1.8.1

Die bestuur van die onderneming

ŉ Alleeneienaarsaak het een eienaar, ŉ vennootskap het twee of meer eienaars, en ŉ maatskappy word opgestel met ŉ Raad van Direkteure en reik aandele uit. Om ŉ maatskappy tot stand te bring, behels meer tyd, moeite en koste as een van die ander twee opsies. Die alleeneienaarsaak is die maklikste om tot stand te bring en te bestuur. ŉ Vennootskap het die voordeel van die hulpbronne en kundigheid van twee of meer mense. Dit is belangrik dat die vereistes vir die vennootskap in ŉ ooreenkoms opgeneem word waar die insette en verantwoordelikhede van elke vennoot duidelik uiteengesit word. Ongeag die struktuur, is dit belangrik dat iemand verantwoordelikheid neem vir die finansiële bestuur. Selfs al word hierdie funksie gedelegeer aan ŉ boekhouer of ŉ rekenmeester, moet die eienaar op hoogte bly van die finansies van die onderneming. Die eienaar bly deurentyd verantwoordelik vir die finansiële bestuur van die onderneming.

Bladsy 30

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 1.8.2

Die bestuur van die finansies

Figuur 1.8 Finansiële bestuur – ŉ model (Bron: http://www.unit4.com/resources_global/scripts/image_viewer.php?file_id=4673) Om ŉ suksesvolle sakeonderneming te bedryf, verg deeglike beplanning en bestuur, veral tov die bestuur van die finansies. As die onderneming nie oor die kundigheid of vaardighede beskik om ŉ sinvolle en praktiese finansiële beleid te ontwikkel nie, moet dit aan iemand met die nodige vaardighede toevertrou word. Daar is talle bronne beskikbaar vir enigeen wat meer wil weet oor die bestuur van finansies. Die meeste groot boekwinkels hou ŉ verskeidenheid boeke aan oor feitlik elke aspek van kleinsake finansiële bestuur. Aanlynhulpbronne bied ook praktiese inligting oor finansiële bestuurskwessies. Sommige programmatuur is gratis vir ŉ toetsperiode beskikbaar sodat voornemende kopers dit eers in die onderneming kan toepas en bepaal of dit aan die behoeftes voldoen. Die bestuurspan (selfs al bestaan dit slegs uit een eienaar) moet kennis hê van finansiële aangeleenthede soos begrotings en bedryfskapitaal. Sekere finansiële dokumente moet voorberei en ontleed word. Selfs al sou ŉ rekenmeester of boekhouer hierdie inligting voorberei, moet die eienaar in staat wees om die dokumente te verstaan en te interpreteer. Een van die belangrikste dokumente is die wins-en-verliesstaat wat inkomste en uitgawes oor ŉ periode van tyd aantoon. ŉ Balansstaat toon ŉ netto waarde of netto verlies vir ŉ gegewe tyd aan. Hierdie dokument kan voorberei word op die laaste dag van elke maand om bates en laste aan te toon. Die verskil tussen hierdie 2 items vorm die onderneming se netto batewaarde. Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Bladsy 31

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 1.8.3

Die bestuur van bedryfskapitaal

ŉ Belangrike aspek van ŉ kleinsakeonderneming se finansiële bestuur is die bestuur van bedryfskapitaal. Bedryfskapitaal omvat verskeie komponente wat items insluit soos: •

Kontant op hande

•

Voorraad

•

Rekeninge ontvangbaar (debiteure)

•

Rekeninge betaalbaar (krediteure)

Kontant op hande is die bedrag geld in verskeie rekeninge. Voorraad is die items wat die onderneming verkoop en maak gewoonlik ŉ groot persentasie van ŉ onderneming se bates uit. Rekeninge ontvangbaar is die geld wat aan die onderneming deur sy kliënte verskuldig is. Rekeninge betaalbaar is geld wat die onderneming skuld aan ander entiteite soos verskaffers of groothandelaars. Die bestuur van die onderneming moet bewus wees van die invloed wat bedryfskapitaal op die onderneming het, sodat goeie besluite geneem kan word, byvoorbeeld oor beleggings, aankope, die uitbreiding van krediet en die aangaan van skuld. Nog ŉ aspek van kleinsake finansiële bestuur is die betaling van werknemers en belasting. Dit kan ingewikkeld wees, maar die eienaar moet ten minste ŉ basiese begrip van hierdie funksies hê en weet hoe die onderneming se winsgewendheid hierdeur geraak word. ŉ Alleeneienaar wat ŉ aanlynonderneming vanuit sy huis bedryf, mag in staat wees om sy onderneming se finansies met behulp van ŉ eenvoudige sigblad (spreadsheet) en ŉ sakrekenaar te bestuur, maar hy/sy moet steeds bewus wees van aspekte soos kontantvloei, voorraad en wins/verlies om te verseker dat die inkomste wel groter as die uitgawes is. As drie vroue byvoorbeeld ŉ vennootskap vorm om kinders se speelgoed en boeke in ŉ winkelsentrumkiosk te verkoop, is dit belangrik om te kyk na ŉ vennootskapsooreenkoms en die invloed daarvan op finansiële bestuur. Ten minste een van die vroue moet die kennis en vaardighede hê om toesig te hou oor die onderneming se finansiële bestuur. (Aangepas uit: http://www.christianet.com/debtelimination/smallbusinessfinancialmanagement.htm) Die volgende is ŉ voorstelling van aspekte wat ŉ invloed op die bestuur van bedryfskapitaal kan hê:

Bladsy 32

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Figuur 1.9 Bedryfskapitaal (Bron: http://teamaltman.com/wp-content/uploads/2011/02/Working-Capital-Structure.jpg)

Die bestuur van bedryfskapitaal word in groter besonderhede in Studie-eenheid 5 bespreek. Finansiële inligting in ŉ kleinsakeonderneming

1.9

Finansiële state word gebruik deur al die belanghebbendes van ŉ onderneming, wat uit twee groep bestaan, naamlik: •

Interne gebruikers

•

Eksterne gebruikers

Interne gebruikers is direk betrokke by die dag-tot-dag bedrywighede van die onderneming, terwyl eksterne gebruikers nie is nie. Die volgende is ŉ voorstelling van die posisionering van hierdie belanghebbendes:

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Bladsy 33

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Figuur 1.10 Belanghebbendes in die bestuur van die finansies van die onderneming (Bron: http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/who-are-the-stakeholders-thatuse/y2cary3n6mng/53#) 1.9.1

Interne belanghebbendes

 Werknemers Werknemers is rolspelers wat betrokke is en wat ŉ onderneming help om sy doelwitte te bereik. Finansiële state help werknemers om besluite te neem oor hul langtermynverbintenis tot die onderneming. ŉ Groeiende, winsgewende en finansieel-sterk onderneming lok en behou die werknemers wat waarde kan toevoeg tot die onderneming.  Bestuurders Bestuurders is belanghebbendes wat deur die Raad van Direkteure of die eienaar in diens geneem is. Hulle is verantwoordelik vir die bestuur van die onderneming se hulpbronne ten einde die doelwitte, soos uiteengesit in die strategiese planne van die onderneming, te bereik. ŉ Ontleding van die finansiële state help die bestuurders om ingeligte besluite te neem oor die ekonomiese prestasie van die onderneming en so ŉ plan van aksie saam te stel om geleenthede te ontgin en potensiële bedreigings te verminder.

Bladsy 34

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Raad van Direkteure Die Raad van Direkteure is die rolspelers wat die strategiese rigting en doelwitte vir die onderneming daarstel en dan die bestuurders taak om dit te bereik. Finansiële state laat die Raad van Direkteure toe om die prestasie van die bestuur met betrekking tot die bereiking van die doelwitte te evalueer. 1.9.2

Eksterne belanghebbendes

 Beleggers Beleggers is belanghebbendes wat aandele koop in die geval van ŉ genoteerde maatskappy. Aandele gee ŉ belegger ŉ proporsionele deel van die maatskappy se ekwiteit en winste. Aandele in openbare maatskappye verhandel op die effektebeurse en voorsien beleggers van dividende. Beleggers maak gebruik van finansiële state om die finansiële posisie van ŉ maatskappy te evalueer. Bestaande beleggers gebruik finansiële state om hul beleggings te moniteer en te evalueer. Voornemende ekwiteitsbeleggers gebruik finansiële state om te besluit of hulle in die onderneming wil belê, al dan nie. Investeringsbesluite word ondersteun deur beleggingsontleders wat die finansiële state gebruik om aanbevelings te maak tov die koop/verkoop/behou van die aandele van ŉ maatskappy. Graderingsagentskappe, soos Moody's, maak gebruik van finansiële state om kredietgraderings toe te wys aan maatskappye, wat ook beleggers help met hul beleggingsbesluite.  Leners Leners is belanghebbendes wat fondse verskaf aan die onderneming op ŉ kort- en/of langtermynbasis. Leners is byvoorbeeld finansiële instellings wat korttermyn oortrokke fasiliteite voorsien, termynlenings vir die uitbreiding van planne gee, of verbande vir eiendomsaankope verskaf. Finansiële instellings gebruik finansiële state in die besluit om nuwe bedryfskapitaal aan ŉ maatskappy toe te staan, of skuld uit te brei (soos ŉ langtermynbanklening of skuldbriewe), of om ander belangrike uitgawes te finansier.  Verskaffers en kliënte Verskaffers is belanghebbendes wat produkte en dienste aan die maatskappy op kredietterme lewer, wat die onderneming toelaat om vir die goedere en dienste op ŉ later stadium te betaal, ooreenkomstig ŉ leningsooreenkoms. Verskaffers gebruik finansiële state om die kredietwaardigheid van die onderneming te evalueer. Kliënte is belanghebbendes wat die finansiële krag en uithouvermoë van die onderneming as ŉ betroubare bron evalueer, ten einde kredietrekeninge te kan toestaan.

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Bladsy 35

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Staatsdepartemente en regeringsagentskappe Staatsdepartemente en regeringsagentskappe is belanghebbendes wat die manier waarop ondernemings hul sake bedryf moniteer, insluitende die betaling van belasting wat verskuldig is. Hulle maak gebruik van finansiële state om die akkuraatheid van belasting en ander verpligtinge wat deur ŉ onderneming verklaar is, te kontroleer.  Markdeelnemers Markdeelnemers is belanghebbendes wat meeding vir die besigheid van kliënte in dieselfde mark as die onderneming. Markdeelnemers gebruik finansiële state om hul eie finansiële resultate te beoordeel en om afwykings aan te spreek, of die ontginning van nuwe geleenthede te ondersoek. Voornemende markdeelnemers kan finansiële state gebruik om te bepaal hoe winsgewend dit sal wees om tot ŉ bedryf toe te tree.  Media Die media is belanghebbendes wat inligting oor ondernemings verskaf dmv massakommunikasie. Die media ontleed die finansiële state en lewer kommentaar op die prestasie en posisie van ŉ onderneming met die oog daarop om ŉ inligtingsdiens aan die verbruiker of voornemende kliënt te verskaf.  Vakbonde Vakbonde is belanghebbendes wat die beste belang van die werknemers van ŉ onderneming verteenwoordig. Hulle maak gebruik van finansiële state om vas te stel hoeveel die salarisverhoging is wat ŉ onderneming kan bekostig in ŉ komende loononderhandeling.  Ondersteuners en teenstanders Ander eksterne belanghebbendes sluit mense in wat die aksies en aktiwiteite van ŉ onderneming kan ondersteun of teenstaan. Hulle is politici, drukgroepe, verbruikersforums en omgewingsbewustes. Hulle gebruik die finansiële state van ondernemings as objektiewe bewyse om hul klagtes of aanbevelings te ondersteun. 1.10 Samevatting Finansiële bestuur behels die beplanning vir die toekoms van ŉ persoon of ŉ onderneming om ŉ positiewe kontantvloei te verseker. Dit sluit in die bestuur en instandhouding van finansiële bates. Finansiële bestuur behels ook die proses van identifisering en bestuur van risiko's.

Bladsy 36

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Die primêre fokus van finansiële bestuur is die ontleding van die onderneming se finansiële posisie, eerder as finansiële kwantifisering. ŉ Finansiële bestuurder kyk na die beskikbare data om die prestasie van ondernemings te beoordeel.

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur

Bladsy 37

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 1.11 Selfevaluering Aktiwiteit 1 Jy is die alleeneienaar van jou eie kleinsakeonderneming. Na aanleiding van ŉ ongunstige winsverslag deur jou ouditeur het jy besluit om die onderneming ingrypend te verander. Beantwoord die volgende vrae in die verband: 1. Hoe sal jy te werk gaan om daadwerkilik die wins in jou onderneming te bestuur? 2. Jy oorweeg dit om ŉ voltydse rekenmeester aan te stel. Watter voordele sal dit vir jou onderneming inhou? 3. Jy oorweeg dit om jou persoonlike en kleinsakebankrekeninge te skei. Wat sal die voordele van sodanige stap wees? 4. Jy oorweeg dit om so ver moontlik uitgebreide versekering vir jou onderneming te bekom. Watter tipes aangeleenthede sal jy wil verseker?

Bladsy 38

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

2.1

Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •

Finansieringskonsepte

•

Finansiële behoeftes

•

Bronne van finansiering

•

Befondsing

•

Impak van wetgewing en die eknomiese beleid van die regering

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

finansieringskonsepte te kan definieer.

•

ŉ onderneming se finansiële behoeftes te ontleed.

•

bronne van finansiering te identifiseer en ontleed.

•

kleinsakeondernemings te adviseer hoe om befondsing te bekom.

•

die impak van wetgewing en die regering se ekonomiese beleid op die kleinsakeonderneming te evalueer.

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Bladsy 39

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 2.2

Verrykende bronne •

http://www.smallbusinessowner.co.za/html/finance_and_money.html

•

http://www.businessballs.com/finance.htm

•

http://bizfinance.about.com/od/forecasting/a/fin_forecast.htm

•

http://bizfinance.about.com/od/generalinformation/a/termloans.htm

•

http://powerhomebiz.com/vol8/HowtoRaise2.htm

•

http://www.scorerochester.org/help/funding/sources.php

•

http://www.biosystemssa.co.za/images/csirlogo/image_mini

•

http://www.seda.org.za/AboutSEDA/Pages/WhoweAre.aspx

•

http://www.businesspartners.co.za/page/vision-mission-values

•

http://www.southafrica.info/business/trends/newbusiness/smallbusiness.htm#ixzz1hN uTtXlz

• 2.3

http://freedomthistime.files.wordpress.com/2012/02/loan11.png?w=497&h=362 Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Maak seker dat jy die finansiële terme soos hieronder in paragraaf 2.5 uiteengesit, verstaan. 2.4

Inleiding

Om finansiering vir ŉ nuwe onderneming te bekom, is een van die grootste probleme wat ŉ voornemende sake-eienaar in die gesig staar. ŉ Goeie sakeplan sal ŉ aanduiding kan gee van hoeveel fondse die onderneming nodig sal hê. Die enigste probleem is dat voornemende sake-eienaars geneig is om te optimisties te wees in die vroeë stadium van die onderneming en nie die potensiële slaggate en risiko’s raaksien nie. Daarbenewens is daar byna altyd onvoorspelbare gebeurtenisse wat ŉ groot impak op verkope en koste kan hê. Voorbeelde hiervan is verandering in wetgewing, gevolge van misdaad en nuwe tegnologie. Daar is ook al die versteekte uitgawes wat net ervare entrepreneurs kan raaksien en in staat is om voor voorsiening te maak. Die resultaat is dat baie nuwe ondernemings ŉ tekort aan kontant ondervind. Kleinsakeondernemings begin dikwels met die eienaar se eie fondse, daarom moet die eienaar versigtig wees en verseker dat daar genoeg fondse is totdat die onderneming wins toon.

Bladsy 40

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Daar is waagkapitaalmaatskappye (venture capital firms) wat geld “leen” aan voornemende sake-eienaars in ruil vir ŉ aandeel in die betrokke kleinsakeonderneming. Lenings van banke is ŉ tradisionele manier om finansiering te bekom om ŉ onderneming te begin. Banke het baie verskillende tipes leningsprodukte beskikbaar om by ŉ verskeidenheid van behoeftes aan te pas. Dikwels verwag die bank egter een of ander vorm van sekuriteit in geval die lening nie terugbetaal kan word nie. Die mees algemene vorm van sekuriteit wat die bank vereis, is lewensversekeringspolisse en vaste eiendom. Die sake-eienaar moet klein leningsinstellings vermy omdat hulle meestal hoë rentekoerse hef wat moontlik hoër kan wees as die opbrengs wat die onderneming aanvanklik sal realiseer. Daar is ook lenings van regerings- en nie-regeringsinstansies beskikbaar aan nuwe ondernemings, maar hierdie lenings is gewoonlik onderworpe aan streng kriteria. (Aangepas uit: http://www.smallbusinessowner.co.za/html/finance_and_money.html)

(Bron: http://spotloans.co.uk/wp-content/uploads/2008/01/business_loans_america.jpg) 2.5

Finansieringsterminologie

Die volgende is van die mees algemene terme wat in finansiering gebruik word:  Bates Dit is enigiets wat deur die onderneming besit word en wat monetêre waarde het. Voorbeelde van bates is vaste bates soos geboue, masjinerie, meubels en toerusting en voertuie asook ontasbare bates soos handelsmerke en handelsname en klandisiewaarde (goodwill). Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Bladsy 41

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Bate-omset Bate omset meet die mate van operasionele doeltreffendheid van die onderneming. Dit toon aan wat die inkomste op bates is wat aan die onderneming beskikbaar is. Dit word soos volg bereken: Omset = totale bates – laste  Balansstaat Die balansstaat is ŉ metingsverslag van die prestasie van ŉ onderneming en word saam met die wins-en-verliesrekening en die kontantvloeistaat gelees. Die balansstaat verskaf inligting oor die korttermyn- en langtermynskuld, die skuld tot ekwiteit verhouding, reserwes, voorraad, kapitale bates, kontant op hande, asook die waarde van die aandeelhouers se fondse.  Begroting ŉ Begroting beteken ŉ bedrag geld wat die onderneming beplan om te spandeer op ŉ sekere aktiwiteit tydens ŉ spesifieke finansiële jaar. Om te begroot beteken die berekening en opstel van ŉ begroting.  Kapitaal aangewend Hierdie is die waarde van alle hulpbronne wat beskikbaar is aan die onderneming en bestaan uit kapitaal, winste en reserwes, langtermynlenings en uitgestelde belasting. Kapitaal bestaan uit vaste bates, beleggings en die netto beleggings in bedryfskapitaal. Kapitaal aangewend is met ander woorde die totale langtermynfondse belê in, of geleen aan die onderneming en wat gebruik word deur die onderneming in die uitvoering van sy werksaamhede.  Kontantvloei Kontantvloei is die beweging van kontant in en uit die onderneming as gevolg van die dagtot-dag handelsaktiwiteite asook ander aktiwiteite soos kapitaalbesteding, belasting- en dividende betalings.  Kontantvloeiverklaring Die kontantvloeistaat toon die beweging en die beskikbaarheid van kontant in die onderneming oor ŉ gegewe tydperk. Die kontant moet beskikbaar wees om betalings aan verskaffers, personeel en ander krediteure te doen. Kontant is noodsaaklik vir enige onderneming om te oorleef en die betroubare vooruitskatting en rapportering van die beweging en die beskikbaarheid van kontant is van groot belang. Bladsy 42

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Koste van die skuldverhouding Hierdie term verwys na die rente-uitgawe oor ŉ gegewe tydperk as ŉ persentasie van die gemiddelde uitstaande skuld oor dieselfde tydperk en word soos volg bereken: Die koste van rente ÷ gemiddelde uitstaande skuld  Koste van goedere verkoop Dit beteken die direkte toeskryfbare koste van produkte of dienste verkoop soos materiaal, arbeid en direkte produksiekoste en word soos volg bereken: Verkope – koste van goedere verkoop = bruto wins  Koste van verkope Koste van verkope is die waarde, teen kosprys van die goedere of dienste wat gedurende die betrokke tydperk, gewoonlik die finansiële jaar, verkoop is. Dit word soos volg bereken: Beginvoorraad + voorraad aangekoop – eindvoorraad  Bedryfsbates Bedryfsbates is kontant en enigiets wat na verwagting in kontant omgesit kan word binne twaalf maande van die balansstaatdatum.  Bedryfskapitaalverhouding Hierdie is die verhouding tussen bedryfsbates en laste wat die likiditeit van ŉ onderneming aandui. Die verhouding is ŉ aanduiding van die onderneming se vermoë om korttermynverpligtinge na te kom. Dit staan ook soms bekend as die likiditeitsverhouding of vuurproeftoets (Acid Test).  Bedryfslaste Bedryfslaste is geld wat verskuldig is deur die onderneming aan krediteure, oortrokke bankrekenings of belasting.  Waardevermindering Waardevermindering is die toedeling van koste van ŉ kapitaalitem oor ŉ ooreengekome tydperk wat gebaseer is op die lewensverwagting of veroudering van die spesifieke item. Byvoorbeeld, ŉ afleweringsvoertuig kos R200 000 met ŉ verwagte lewe van vyf jaar. Die koste van die voertuig word afgeskryf oor vyf jaar teen ŉ bedrag van R40 000 per jaar.

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Bladsy 43

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Die gevolg van hierdie jaarlikse toedeling, is dat die onderneming se wins-en-verliesstaat ŉ waardeverminderingskoste van R40 000 per jaar toon, die balansstaat sal die voertuig teen ŉ bate waarde van R160 000 aantoon na die eerste jaar. Die volgende is ŉ grafiese voorstelling van waardevermindering:

Figuur 2.1 Waardevermindering (Bron: http://4.bp.blogspot.com/TLN7Ei_1jgc/TzUB38qof0I/AAAAAAAAKdE/hI84ABCRXlY/s1600/1.jpg)  Dividende Dividende is betalings per aandeel aan ŉ maatskappy se aandeelhouers deur die betrokke maatskappy, gebaseer op die winste van die jaar. Die dividend word deur die direkteure bepaal en by die maatskappy se algemene jaarvergadering goedgekeur. ŉ Maatskappy kan kies om ŉ dividend te betaal of om geen dividend te betaal nie afhangende van wat beskou word in die beste belang van die maatskappy te wees.  Vaste bates Hier is bates wat gehou word vir gebruik deur die onderneming eerder as om dit te verkoop. Voorbeelde hiervan is toebehore, toerusting en geboue.  Vaste koste Vaste koste is ŉ koste wat nie wissel met die verandering in verkope of produksievolumes nie. Voorbeelde hiervan is huurkoste, permanente personeel se salarisse en waardevermindering.

Bladsy 44

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Klandiesiewaarde (goodwill) Klandisiewaarde is ŉ ontasbare bate wat voortspruit met die oorname van een onderneming deur ŉ ander teen ŉ premiewaarde. Die waarde van die onderneming se handelsmerk, kliëntebasis, goeie kliënteverhoudings en werkgewerverhoudings asook geregistreerde patente figurer onder klandisiewaarde.  Bruto wins Bruto wins is die verskil tussen verkope en die koste van goedere of dienste wat verkoop is. Daar word ook dikwels na verwys as die “bruto winsmarge” of “net marge".  Kredietbriewe Wanneer ŉ uitvoerder onderneem om goedere aan ŉ kliënt in ŉ ander land te voorsien, het die uitvoerder nodig om te weet dat daar vir die goedere betaal sal word en daarvoor word die kredietbrief uitgereik. Dit word gewoonlik deur die invoermaatskappy se bank uitgereik om die uitvoerder se kontraktuele verwagtinge en veral finansiële blootstelling te beskerm.  Waarborgbriewe Daar is baie verskillende tipes waarborgbriewe. Hierdie tipe briewe verskaf die nodige beskermingsmaatreëls aan kopers dat verskaffers hul verpligtinge of andersom gestand sal doen. Dit word deur die verskaffer of kliënt se bank uitgereik afhangende van watter party die waarborg benodig. Terwyl ŉ brief van krediet in wese betaling aan die uitvoerder waarborg, beskerm die waarborg ander aspekte van die verskaffer of kliënt se verpligtinge.  Laste Hierdie is die algemene term vir die onderneming se skuld. Laste is langtermynlenings van die tipe wat gebruik word om die onderneming en die korttermyn te finansier sowel as korttermynskuld as gevolg van die onderneming se handelsaktiwiteite.  Likiditeitsverhouding of Vuurproeftoets (Acid test) Die likiditeitsverhouding dui op die onderneming se vermoë om sy korttermynskuld te betaal. Dit geskied deur die meting van die verhouding tussen bedryfsbates en die korttermynskuldwaarde: Likiditeitsverhouding = Bedryfsbates ÷ Bedryfslaste

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Bladsy 45

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Netto huidige waarde Dit is die verskil tussen die huidige waarde van kontantinvloei en die huidige waarde van kontantuitvloei. Netto huidige waarde (NHW) (Net Present Value – NPV) is ŉ belangrike maatstaf in die onderneming se beleggingsbesluite. NHW is ŉ meting van alle toekomstige kontantvloei (inkomste minus koste, ook na verwys as die netto voordele) wat afgelei word van ŉ spesifieke belegging, hetsy in die vorm van ŉ projek of ŉ nuwe produklyn, minus die koste van die aanvanklike belegging. ŉ Voorgestelde projek met ŉ positiewe NHW is voordelig en daar kan voortgegaan word. Indien die NHW negatief is, is dit nutteloos en moet die projek geskrap word. NPV word dus gebruik in die begroting om die winsgewendheid van ŉ belegging of ŉ projek te bepaal.  Prys-verdiensteverhouding Die prys-verdiensteverhouding (Present value – PV) is ŉ belangrike aanwyser oor hoe die beleggerspubliek die gesondheid, werkverrigting, vooruitsigte en beleggingsrisiko van ŉ openbare onderneming wat genoteer is op ŉ aandelebeurs, beskou. Die PV word verkry deur die aandeelprys deur die verdienste per aandeel (wins na belasting en rente, gedeel deur die getal gewone aandele uitgereik) te deel. Aandeelprys ÷ verdienste per aandeel (wins na belasting en rente, gedeel deur die getal gewone aandele uitgereik)  Oorhoofse koste Oorhoofse koste is ŉ koste wat nie toegeskryf kan word aan enige spesifieke deel van die maatskappy se aktiwiteite nie. Die betaling van huur is ŉ voorbeeld van oorhoofse koste.

(Bron: http://img.ehowcdn.com/article-new/ehow/images/a07/tj/aq/there-grace-periodpaying-rent-800x800.jpg) (Aangepas uit: http://www.businessballs.com/finance.htm) Bladsy 46

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 2.6

Vooruitskatting van finansiële behoeftes

Finansiële vooruitskatting is nie maklik nie, want die ekonomiese omgewing is wisselvallig. Kleinsake-eienaars moet die vermoë ontwikkeling om vooruit te kan beplan. Dit is een van die belangrikste vaardighede waaroor hulle moet beskik om sukses in die onderneming te behaal. Dit is belangrik vir die kleinsake-eienaar om te besef dat die wins nie die enigste belangrike veranderlike is nie. ŉ Omvattende finansiële plan vir die toekoms moet dus ontwikkel word vir ŉ kleinsakeonderneming om suksesvol te wees.

(Bron: http://www.businessbuffet.com/images/financial-forecast-image.gif) Ten einde ŉ goeie finansiële vooruitskouing te kan doen, moet die sake-eienaar ŉ omvattende reeks van geprojekteerde finansiële state ontwikkel. Hierdie proforma finansiële state is die kleinsake-eienaar se finansiële plan. Met hierdie finansiële plan kan hy/sy werklike gebeure teen die finansiële plan meet en aanpassings maak. As die sake-onderneming ŉ banklening of ander finansiering moet bekom, word daar gewoonlik proforma finansiële state benodig. Die volgende is proforma state wat saamgestel kan word: 2.6.1

Proforma inkomstestaat

Die proforma inkomstestaat is ŉ projeksie van die hoeveelheid wins wat die onderneming verwag om te verdien oor ŉ gegewe tydperk. In die algemeen kan die kleinsake-eienaar die volgende vier stappe volg om die proforma inkomstestaat te ontwikkel: •

Stel ŉ verkopeprojeksie op

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Bladsy 47

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

Stel ŉ produksieskedule op

•

Bereken die ander uitgawes

•

Bepaal die vooruitgeskatte wins

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ proforma inkomstestaat:

Figuur 2.2 Proforma inkomstestaat (Bron: http://stockmarketbeat.com/blog1/wp-content/uploads/2007/08/sbuxproforma.jpg) Die verkopeprojeksie is die beginpunt en word gebruik om die produksieskedule en koste van goedere verkoop te bepaal. As ŉ diens verkoop word, moet daar ŉ waarde daarop geplaas word wat die waarde vir die koste van goedere verkoop, vervang. Ander uitgawes wat afgetrek word, sluit in algemene en administratiewe uitgawes, belasting, dividende en rente-uitgawes. So word die bruto wins skatting bepaal wat die doel van die proforma inkomstestaat is. 2.6.2

Kontantbegroting

Kontant op hande is wat nodig is om die dag-tot-dag bedrywighede van die onderneming te bedryf. Dus moet kleinsake-eienaars ŉ geprojekteerde kontantbegroting ontwikkel ten einde te verseker dat hulle voldoende kontant in die toekoms sal hê om die onderneming te bedryf. Kontantbegrotings word gewoonlik op ŉ maandelikse basis gedoen. Kontantontvangste word geprojekteer op grond van die verkopeprojeksies van die geprojekteerde inkomstestaat. Kontantuitgawes word soortgelyk geprojekteer. Die verskil tussen hulle is die netto kontantvloei. Die sake-eienaar moet in ag neem dat sy kliënte ook op krediet koop en dit dan die verwagte kontantvloei in gedrang kan bring.

Bladsy 48

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ kontantbegroting:

Figuur 2.3 Kontantbegroting Bron: http://www.fieldstonealliance.org/client/client_images/budget_example.jpg Die kleinsake-eienaar moet op ŉ maandelikse basis vooraf bereken of daar genoeg kontant sal wees om te voldoen aan die onderneming se kontantvereistes vir die maand. Indien daar nie genoeg kontant is nie, sal die eienaar geld moet leen. As daar oortollige kontant is, kan die eienaar bestaande lenings, indien enige, terugbetaal. Op hierdie manier kan die eienaar van die onderneming ŉ goeie beheer hou oor die kontantposisie van die onderneming.

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Bladsy 49

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 2.6.3

Proforma balansstaat

Met die voltooiing van die proforma inkomstestaat en die kontantbegroting, het die kleinsake-eienaar al die inligting wat nodig is om die proforma balansstaat op te stel. Die proforma balansstaat toon die kumulatiewe veranderinge in die onderneming oor die tydperk. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ proforma balansstaat:

Figuur 2.4 Proforma balansstaat (Bron: http://content.edgar-online.com/edgar_conv_img/2007/11/05/0001104659-07079523_G269252MMI010.JPG) Die eienaar benodig die inligting van die vorige jaar se balansstaat om die proforma balanstaat voor te berei. Die bedrag van elke lyn-item op die balansstaat moet verkry word. So kan, byvoorbeeld, sommige van die rekeninge op die balansstaat, soos die langtermynskuld en/of ŉ gemeenskaplike voorraad, onveranderd bly. Indien die onderneming se bates verhoog vanaf die vorige tydperk, dan moet die eienaar van die onderneming kyk na die aanspreeklikheidskant van die balansstaat en bepaal waar die toename is in die laste om die toename in bates te ondersteun. (Aangepas uit: http://bizfinance.about.com/od/forecasting/a/fin_forecast.htm)

Bladsy 50

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 2.7

Bronne van finansiering en befondsing

Die sleutel tot ŉ suksesvolle onderneming is die sake-eienaar se vermoë om toepaslike finansiering te bekom. Verhoging van kapitaal is een van die mees basiese sake-aktiwiteite. Die beginsel is, dit kos geld om meer geld te maak. Kapitaal is moeilik om te bekom, veral as: •

die kleinsake-eienaar nie ŉ goeie sake-idee of sakeplan het nie. Dit kan meebring dat beleggers nie in die onderneming sal belangstel nie.

•

die kleinsake-eienaar ŉ goeie sake-idee het, maar niemand weet daarvan nie. Die probleem is dat die meeste onervare en nuwe kleinsake-eienaars nie weet waar om vir finansiële hulp te gaan soek nie.

Die bedryf van ŉ onderneming hou bepaalde risiko’s in, maar sukses is moontlik indien die onderneming op doelwitbereiking fokus en sy aktiwiteite daarvolgens rig. Om te begin moet die kleinsake-eienaar potensiële beleggers kontak om die inhoud van die sakeplan te bespreek – soveel moontlike potensiële beleggers moet bereik word. Daar is verskeie finansieringsbronne wat deur die kleinsake-eienaar oorweeg kan word. Die figuur hieronder dui ŉ aantal bronne aan: Persoonlike spaargeld Familie en vriende Waagkapitaal Engelbeleggers Banke Advertensies plaas Kredietkaarte Kleinsakebeleggingsmaatskappye Lewensversekeringspolisse Geldmakelaars

Figuur 2.5 Finansieringsbronne (Bron: Outeur 2012) Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Bladsy 51

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 2.7.1

Persoonlike spaargeld of ander fondse

Die eerste bron om vir finansiering te oorweeg, is persoonlike spaargeld. As sulke fondse beskikbaar is, moet dit eerste gebruik word, in plaas van lenings of beleggers in die onderneming. Die kleinsake-eienaar kan ook persoonlike aandele, vaste rentedraende effekte, pensioenplanne en vaste eiendom gebruik om die nodige kapitaal te bekom. Die oorgrote meerderheid kleinsake-eienaars het egter nie voldoende persoonlike spaargeld om ŉ onderneming te finansier nie. Andersyds wil kleinsake-eienaars ook nie hulle spaargeld gebruik nie en daar is bepaalde redes hiervoor. Sommige hou die fondse vir hulle aftrede, of vir ŉ noodgeval, of om te gebruik as kollateraal in die geval van lenings.

(Bron: http://consultantsavings.com/wp-content/uploads/2011/03/Savings-Account.jpg) 2.7.2

Familielede en vriende

Die volgende moontlike bron van finansiering is familie of goeie vriende wat geloof in die kleinsake-eienaar het en wil sien dat hy ŉ sukses van die onderneming maak. Om fondse by vriende of ŉ familielid te leen, word redelik algemeen gedoen, veral wanneer die bedrag wat benodig word nie groot is nie. Familie en vriende vereis gewoonlik minder sekuriteit en is meer ontvanklik vir sake-idees as wat professionele beleggers is. Familie en vriende is ook meer geduldig as die onderneming langer neem as wat verwag is om suksesvol te wees. Soms geskied terugbetaling aan familie en vriende deur middel van winsdeling. Wanneer daar by familie en vriende geld geleen word, is dit noodsaaklik om die ooreenkoms formeel te hou deur die bepalings van die lening op skrif te stel. Dit is belangrik om hierdie familie of vriende as sakevennote te sien.

Bladsy 52

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

(Bron: https://lh5.googleusercontent.com/dn0ZCbBmRTw/TXzZD9al7oI/AAAAAAAAApc/VFpunyz9qGs/whilly+bermudez%252CShoul d+You+Go+Into+Business+With+Family+or+Friends.jpg) 2.7.3

Waagkapitaal (venture capital)

Persone wat waagkapitaal beskikbaar maak, is professionele beleggers wat in beheer is van ŉ groot hoeveelheid kapitaal wat uit ŉ verskeidenheid van bronne saamgestel kan wees. Hierdie professionele beleggers (maatskappye) belê tipies in nuwe en selfs hoë-risiko of spekulatiewe ondernemings wat nie oor ŉ bewese rekord beskik nie, maar wel die potensiaal het vir vinnige groei en hoë opbrengste in ŉ kort periode van tyd. Hierdie maatskappye wil gewoonlik aandele in die onderneming hê in ruil vir hulle belegging. Veral in die internetsakesektor is daar verskeie waagkapitaalondernemings wat al kapitaalwins van 300 tot 500 persent opgelewer het. Hierdie maatskappye is veral geïnteresseerd in die potensiële projekte wat hoë kapitaalvereistes het. Dit is nie ongewoon dat ŉ waagkapitaalmaatskappy soveel as 1,000 ondernemingsvoorstelle per jaar ontvang nie. Daar word egter minder as 10 persent oorweeg en slegs 3 tot 4% goedgekeur vir beleggingsdoeleindes. Die volgende kan moontlik verduidelik hoekom die beleggingspersentasie so laag is:

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Bladsy 53

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

(Bron: http://www.quicksprout.com/images/venturecapital.jpg) 2.7.4

Engelbeleggers (Angel investors)

Engelbeleggers is privaatbeleggers wat belangstel in ŉ hoër opbrengs op hulle kapitaal as wat hulle kan maak deur middel van tradisionele markte soos beleggingsfondse, of die aandele wat op die aandelebeurs verhandel word. Hierdie engele kan onder andere rekenmeesters, prokureurs, dokters of ander individue wees wat na nuwe ondernemings soek om in te belê in ruil vir aandele of gedeeltelike eienaarskap. In vergelyking met waagkapitaalbeleggers is engelbeleggers minder veeleisend en verskaf ook dikwels kundige leiding en mentorskap aan die kleinsakeonderneming. Professionele mense soos dokters en tandartse is daarvoor bekend dat hulle by beroepsbeleggingsgroepe aansluit. Die meeste engelbeleggers en waagkapitaalbeleggers belê gewoonlik nie in tuisondernemings nie. 2.7.5

Banke

Banke kan die goedkoopste roete wees om kapitaal te bekom. Die kleinsake-eienaar benodig egter bates en/of ŉ skoon kredietgeskiedenis om in aanmerking te kom vir banklenings. Verder kan sommige banke vereis dat bestaande ondernemings ook ŉ sekere persentasie van die kapitaalinspuiting belê. Banke kan van nuwe ondernemings tot 50 persent eie kapitaal vereis voordat hulle ŉ belegging sal maak. Die nuwe sake-eienaar moet ook ŉ sakeplan hê met die nodige dokumentasie wat bewys lewer van ŉ geprojekteerde kontantvloei wat hom in staat sal stel om die lening met rente terug te kan betaal. Daar is twee tipes termynlenings beskikbaar, naamlik die korttermynlening en die langtermynlening.  Korttermynlening Korttermynlenings kan gebruik word om bates soos rekenaartoerusting of ander kleinmasjinerie of toerusting, wat ŉ lewe van een tot drie jaar het, te finansier. Terugbetaling Bladsy 54

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 van die korttermynlening word gewoonlik gekoppel aan die lewensverwagting van die toerusting. Korttermynleningsooreenkomste bevat dikwels beperkende voorwaardes. Die betrokke voorwaardes beperk die onderneming met betrekking tot handelsbedrywighede gedurende die benutting van die lening. Dit verseker dat die onderneming die lening sal terugbetaal voordat die betaling van bonusse, dividende en ander opsionele betalings geskied.  Langtermynlenings Banke verskaf selde langtermynfinansiering aan klein ondernemings. Wanneer hulle dit doen, is dit gewoonlik vir die aankoop van vaste eiendom, ŉ groot sakekompleks of duur en groot toerusting. Die bank sal slegs 65% - 80% van die waarde van die bate aan die onderneming leen en die bate dien dan as sekuriteit vir die lening. Faktore wat die termynlenings vir kleinsakeondernemings kan beïnvloed, sluit in: •

Rentekoerse

•

Kredietwaardigheid

•

Versekering

•

Sekuriteit

•

Fooie

(Aangepas uit: http://bizfinance.about.com/od/generalinformation/a/termloans.htm) Die volgende illustreer die beginsel van ŉ lening:

Figuur 2.6 Leningsbeginsel (Bron: http://freedomthistime.files.wordpress.com/2012/02/loan11.png?w=497&h=362)

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Bladsy 55

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 2.7.6

Advertensies plaas

ŉ Eenvoudige, goedkoop en maklike manier om befondsing vir die onderneming te soek, is deur advertensies te plaas in ŉ koerant wat daarin spesialiseer. Dit is raadsaam om vir meer fondse aan te vra as wat benodig word, om ruimte te laat vir onderhandeling. Die advertensie moet ook duidelik die aard van die onderneming, asook die aard van die opbrengs aandui. Dit dien as kriteria om die regte beleggers te lok. Daar is vandag ook verskeie ondernemings wat via die internet en deur middel van hulle webwerwe dienste aanbied om voornemende beleggers en ondernemings wat befondsing benodig, bymekaar te bring. Die volgende is ŉ voorbeeld van so ŉ tipe advertensie:

(Bron: http://i00.i.aliimg.com/photo/v1/383678492/seeking_investment.jpg) 2.7.7

Kredietkaarte

Die voornemende kleinsake-eienaar kan sy kredietkaarte gebruik om kontant te bekom om ŉ onderneming te begin. Navorsing het getoon dat kredietkaarte gebruik word deur byna een derde van alle nuwe kleinsakeondernemings wat tot stand kom in die Verenigde State van Amerika. Die gebruik van kredietkaarte om ŉ onderneming te begin, is egter nie ŉ goeie ekonomiese besluit nie, omdat kredietkaartgeld die duurste geld is wat geleen kan word. Indien die “lening” nie gou terugbetaal word nie, kan die rente op die terugbetaling hoog wees en kan die onderneming ŉ kontantvloeiprobleem kry. Sommige ontleders is van mening dat, indien die onderneming hierdie metode gebruik om fondse beskikbaar te maak, hulle maklik in ŉ lokval kan beland waaruit hulle nie maklik kan ontsnap nie.

Bladsy 56

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

(Bron: http://4.bp.blogspot.com/_hT5a9DSXCmU/TVF7DOoUfJI/AAAAAAAAF_M/gewM_L4bTq4/s 1600/Credit-card-Interest-rates-pic-793434.jpg) 2.7.8

Kleinsakebeleggingsmaatskappye

Kleinsakebeleggingsmaatskappye bestaan met die uitsluitlike doel om geld aan ondernemings te leen indien hulle van mening is dat sodanige ondernemings ŉ goeie kans op sukses het. Soms sal hierdie beleggingsmaatskappye hulp aan die onderneming bied in ruil vir ŉ belang in die onderneming. 2.7.9

Lewensversekering

ŉ Bron van finansiering wat dikwels oor die hoof gesien word, is lenings teen lewensversekeringspolisse. Hierdie lenings is geredelik beskikbaar en kan tot ŉ besparing lei. Die fondse wat geleen word, word dan oor ŉ vasgestelde termyn terugbetaal wat beteken dat die polis weer na verloop van tyd tot die oorspronklike waarde terugkeer. Lewensversekeringsmakelaars is gewoonlik betrokke by die daarstelling van hierdie tipe lenings.

(Bron: http://img.ehowcdn.com/article-new/ehow/images/a00/03/uv/borrow-life-insurance800x800.jpg) Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Bladsy 57

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 2.7.10 Geldmakelaars Hierdie tipe makelaars versprei die kleinsakeonderneming se prospektus aan voornemende beleggers teen ŉ fooi. Hierdie makelaars kan egter nie ŉ lening waarborg nie. Indien die onderneming ŉ lening bekom, hef die makelaars ŉ persentasie van die brutobedrag van die toegestane lening as hulle fooi. (Aangepas uit: http://powerhomebiz.com/vol8/HowtoRaise2.htm en http://www.scorerochester.org/help/funding/sources.php) 2.8

Regeringsbeleid en die finansiering van kleinsakeondernemings in Suid-Afrika

In Suid-Afrika is werkloosheid een van die belangrikste uitdagings vir die regering en die mense van die land. Werkloosheid het verder op die voorgrond getree as gevolg van die feit dat oor die afgelope twee dekades talle werkers afgedank is in die formele ekonomie veral in die mynbousektor. Boonop kom daar elke jaar honderde duisende nuwe werksoekers by, waarvan die oorgrote meerderheid jeugdiges is. Daar word wêreldwyd aanvaar dat die groei en ontwikkeling van klein-, medium- en mikroondernemings (KMO's) ŉ belangrike rol kan speel om werkloosheid te beveg. Die regering se ondersteuning van KMO’s speel hier ŉ belangrike rol. Beleidsrigtings en programme om die ontwikkeling van KMO's te ondersteun, is dus ŉ belangrike deel van die regering se strategie om ŉ beter lewe vir die inwoners van Suid-Afrika te skep. Die Departement van Handel en Nywerheid (DHN) in Suid-Afrika is die leidende departement vir KMO-ontwikkeling. ŉ Strategie is uiteengesit deur die DHN getiteld: "ŉ Nasionale strategie vir die ontwikkeling van kleinsake in Suid-Afrika (Mei 1995)". Gedurende 1996 is die Wet op Nasionale Kleinsake deur die Parlement gepromulgeer wat voorsiening maak vir die implementering van hierdie strategie.

(Bron: http://saitnews.co.za/wp-content/uploads/2011/04/DTI_Logo1.jpg)

Bladsy 58

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 2.8.1

Doelwitte van die strategie

Die Nasionale Kleinsakeontwikkelingstrategie poog om samehorigheid onder kleinsakeondernemings te versterk en die speelveld gelyk te maak tussen groot en kleiner ondernemings. Die doelwitte van die kleinsakeontwikkelingsprogram is: •

om armoede te verlig deur dit moontlik te maak vir arm mense om inkomste te genereer om in hulle basiese behoeftes te voorsien;

•

die vermindering van armoede deur werkskepping;

•

herverdeling van rykdom, inkomste en geleenthede; en

•

ŉ bydrae tot ekonomiese groei te lewer deur innovasie om mededingendheid te verbeter.

2.8.2

Bevordering van KMO's deur die regering

Die bevordering van KMO's is ŉ definitiewe doelwit van die regering. Talle ander staatsdepartemente het ook soortgelyke strategieë in plek gestel, byvoorbeeld die ontwikkeling van KMO's in die toerismesektor, die ontwikkeling van klein en opkomende kontrakteurs deur die Departemente Behuising en Openbare Werke, Land- en Landbou, Kuns en Kultuur, ens. Die bevordering van KMO's is ook ŉ belangrike deel van die verskillende stedelike ontwikkelingsinisiatiewe, byvoorbeeld die stedelike Vernuwingsprogram en die Landelike Ontwikkelingstrategieë. Daar is ŉ aantal ander staat- en semi-staatsinstellings wat ook klein ondernemings ondersteun. Ondersteuning kan verskeie aspekte insluit, naamlik, 1) om standaarde in plek te kry, 2) produkverbetering om nasionaal en internasionaal mededingend te wees en 3) mentorskap en ondersteunende dienste en sluit in: 

Suid-Afrikaanse Buro vir Standaarde (SABS)

Die SABS verleen hulp aan KMO’s deur middel van sy Vermiste Skakelprogram (Missing Link Programme) wat kleinsakeondernemings help om standaarde/spesifikasies gedurende die vervaardingsproses te verstaan en korrek te interpreteer. 

Sentrum vir Wetenskap en Nywerheidsnavorsing (WNNR)

Die WNNR verleen hulp aan KMO’s deur produkte te verbeter, asook hulp in vervaardiging deur middel van hul nasionale Vervaardigingsentrum.

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Bladsy 59

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

(Bron: http://www.biosystemssa.co.za/images/csirlogo/image_mini) Die Vervaardigingstrategie (2001) van die Departement van Handel en Nywerheid het ook ŉ verskeidenheid van sektore geïdentifiseer met die potensiaal om groei van KMO's te bevorder, byvoorbeeld toerisme, landbouverwerking, korporatiewe dienste en kulturele nywerhede. 

Kleinsakeontwikkellingsagentskap (SEDA)

Die Kleinsakeontwikkellingsagentskap (Small Enterprise Development Agency – SEDA) is ŉ agentskap van die Suid-Afrikaanse Departement van Handel en Nywerheid. SEDA is in Desember 2004 gestig deur middel van die Nasionale Kleinsakewysigingswet, Wet 29 van 2004. SEDA se mandaat is die volgende: •

Om die regering se kleinsakestrategie te implementeer;

•

die ontwerp en implementering van ŉ gemeenskaplike nasionale afleweringsnetwerk vir die ontwikkeling van kleinsakeondernemings; en

•

die integrasie van die regering se kleinsakeondersteuningsagentskappe op alle vlakke van die regering.

SEDA se missie is om kleinsakeondernemings reg oor die land te ontwikkel en te ondersteun deur hulle groei en volhoubaarheid te verseker in die koördinering en samewerking met verskeie rolspelers, insluitend internasionale vennote. Die volgende is ŉ uittreksel van SEDA se visie, missie en waardes:

Bladsy 60

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

OUR VISION: To be the centre of excellence for small enterprise development in South Africa OUR MISSION: To develop, support and promote small enterprises to ensure their growth and sustainability in coordination and partnership with other role players. OUR VALUES: Seda’s core values are NICER N = Nurture I = Innovation C = Customer Orientation E = Ethical Behaviour R = Resilience (Bron: http://www.seda.org.za/AboutSEDA/Pages/WhoweAre.aspx)



Toerisme Ondernemingsprogram

Die Toerisme Ondernemingsprogram (TOP) (Tourism Enterprise partnership – TEP) val binne die raamwerk van die regering se Toerisme-aksieplan. Dit is egter deel van ŉ groter en langtermynstrategie om groei in die plaaslike en internasionale toerisme moontlik te maak. Die belangrikste doelwitte van die program is om die groei en uitbreiding van klein en medium ondernemings in die toerisme-ekonomie aan te moedig en te fasiliteer. Dit kan lei tot werkskepping en inkomste-genererende geleenthede. (Aangepas uit: http://www.southafrica.info/business/trends/newbusiness/smallbusiness.htm#ixzz1hNuTtXlz)

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Bladsy 61

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 2.8.3

Toegang tot lenings en finansiering deur nie-regeringsinisiatiewe

Gebrek aan toegang tot finansies is steeds een van die grootste probleme waarmee voornemende sake-eienaars wat hul eie ondernemings wil begin, worstel. Dit is ook die geval waar mense hul ondernemings wil uitbrei om meer winsgewend te wees. Kommersiële banke is dikwels die mees voor die hand liggende bron van finansiering omdat persoonlike asook verbandlenings (vaste eiendom en huurkope) reeds deur kommersiële banke gefinansier word. Die kommersiële banke in Suid-Afrika sluit in: ABSA, Al Baraka Bank (Islamietiese Bank), Eerste Nasionale Bank (FNB); Investec, Mercantile Bank, Nedbank en Standard Bank. 2.8.4

Toegang tot lenings en finansiering deur regeringsinisiatiewe

ŉ Belangrike deel van die Nasionale Kleinsakestrategie is dus om ŉ omgewing te skep vir kleinsakeondernemings om toegang tot finansies te verkry. Alle regeringsinisiatiewe met betrekking tot KMO’s (soos hieronder bespreek) word deur die Departement van Handel en Nywerheid en verwante organisasies gefasiliteer. 

Die ontwikkelingsbank van Suid-Afrika

Die ontwikkelingsbank van Suid-Afrika ŉ bank in staatbesit wat ten doel het om volhoubare ekonomiese ontwikkeling te versnel en die verbetering van kwaliteit lewe deur finansiële, asook nie-finansiële beleggings in die sosiale en ekonomiese sektore te dryf. Water, energie, vervoer (transport), inligting en kommunikasietegnologie is die hooffokusareas. Finansieringsprodukte sluit, onder andere, die volgende in: ekwiteitsbefondsing, swart bemagtigingsfinansiering van ekwiteit, asook privaatbefondsing. Die ontwikkelingsbank bestuur ook die volgende drie fondse: •

Infrastruktuurontwikkelingsprogram vir Suid-Afrika (Infrastructure Investment Programme for South Africa – IIPSA)



•

Die werksfonds (The Jobs Fund)

•

Die Groen Fonds (The Green Fund)

Die Oos-Kaap Ontwikkelingskorporasie (The Eastern Cape Development Corporation – ECDC)

Die ECDC dryf handel in dieselfde teikenarea as die meeste van die Suid-Afrikaanse banke, hoewel die ECDC hulself onderskei deur inisiatiewe met betekenisvolle ontwikkeling te weeg te bring met ŉ spesifieke fokus op die Oos-Kaap ekonomie. Die ECDC sal enige finansiering oorweeg indien die hoofkantoor van die onderneming in die Oos-Kaap is, of indien die grootste impak van die onderneming op die Oos-Kaap

Bladsy 62

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 ekonomie sal wees. Verskeie produkte word aangebied wat wissel van mikrolenings tot langtermynlenings. 

Die Gauteng Enterprise Propeller (GEP)

Die GEP is ŉ provinsiale regeringsinstansie wat in 2005 gestig is onder toesig van die Departement van Ekonomiese Ontwikkeling. Die GEP voorsien beide finansiële asook nie-finansiële ondersteuning, en koördineer aandeelhouers (belanghebbendes) tot voordeel van KMO’s in Gauteng. Die GEP het ten doel om entrepreneurs by te staan ten opsigte van hul bydrae tot die ekonomie deur die skepping van werksgeleenthede. 

Industriële Ontwikkelingskorporasie (Industrial Development Coroporation – IDC)

Die IDC is ŉ nasionale ontwikkelingskorporasie wat aan die regering behoort en wat ten doel het om ekonomiese en industriële ontwikkeling te bevorder. Die IDC finansier ondermeer industriële projekte en bevorder vennootskappe en samewerking tussen alle industrieë in Suid-Afrika. 

Ithala Ontwikkelingsfinansieringskorporasie (Ithala Development Finance Corporation)

Ithala besigheidsfinansiering is tot stand gebring met die doel om opkomende entrepreneurs te help deur die verskaffing van kort-, medium- en langtermynfinansieringsopsies. Ithala fokus hoofsaaklik op landbou, landbouprosessering, dienste, handel, konstruksie, vervaardiging en toerisme met spesifieke geografiese areas wat die beste moontlike impak kan realiseer. Hierdie program is verder spesifiek gerig op die mobilisering van gemeenskappe in Kwa-Zulu Natal deur samewerking te bevorder om sodoende toegang tot finansiering te bekom. Die program sluit ook ŉ vaardigheidsontwikkelingsaspek, asook mentorskap gerig op opkomende entrepreneurs in. 

Die Nasionale Bemagtigingsfonds (The National Empowerment Fund – NEF)

Die NEF is gestig deur die National Empowerment Fund Act No 105 van 1998 (NEF Act) en is ŉ drywer in die bevordering en fasilitering van Swart ekonomiese deelname deur die verskaffing van finansiële, asook nie-finansiële ondersteuning aan Swart bemagtigingsondernemings. NEF het ten doel om ŉ kultuur van besparing en investering onder Swartmense aan te moedig. Onder die opsies beskikbaar is die volgende: •

iMbewu Fonds – befondsing aan Swart entrepreneurs wat nuwe ondernemings wil begin

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Bladsy 63

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

Mnotho Fonds – om toegang tot Swart bemagtigingskapitaal te verkry deur oornames, nuwe besighede, asook uitbreidingskapitaal en toegang tot kapitaalmarkte

•

Landelike en Gemeenskapsontwikkelingsfonds – befondsing om groei en ontwikkeling in landelike gebiede aan te moedig

•

Strategiese Projektefonds (Strategic Projects Fund – SPF) – befondsing vir die deelname van Swartmense aan projekte in hul vroeë stadium en sluit in waagkapitaal in nuwe projekte.



Small Enterprise Finance Agency – SEFA

SEFA is in April 2012 gestig in ŉ samesmelting tussen die South African Apex Fund, Khula Enterprise Finance Ltd., asook kleiner besigheidsaktiwiteite van die Industriële Ontwikkelingskorporasie (Industrial Development Corporation – IDC). SEFA se mandaat is die vestiging, oorlewing en groei van KMO’s in die hoop om armoedeverligting te bewerkstellig en werksgeleenthede te skep. SEFA het tans nege kantore landswyd en finansier KMO’s in alle sektore van die ekonomie. Die finansiering wissel van R50 000 tot R5 miljoen en lenings kan in die vorm van oorbrugging of gestruktureerd wees met vasgestelde terugbetalings oor die termyn. Bron: Aangepas van © Business Parnters Limited and the SME Toolkite South Africa, November 2014 2.8.5

Toegang tot lenings en finansiering deur privaat beleggers/fondsbestuurders

Behalwe die opsies soos hierbo bespreek, is daar ŉ derde alternatief om finansiering te bekom, indien toegang tot finansiering by die kommersiële banke en regeringsinstansies nie realiseer nie, naamlik privaatbeleggers en/of fondsbestuurders. Hoewel heelwat opsies in die mark bestaan word enkele belangrike rolspelers hieronder uitgelig. 

Besigheidsvennote Beperk (Business Partners Limited – BPL)

In 1998 is die Kleinsakeontwikkellingskorporasie (KSOK) omskep in Besigheidsvennote Beperk (BVB). Die organisasie het sy fokus verskuif na klein en medium ondernemings met ŉ gepaardgaande projekbetrokkenheid van ŉ minimum van R500 000 tot ŉ maksimum van R30 miljoen. Die organisasie het R16.5 biljoen belê in klein en medium ondernemings (KMO’s) in die afgelope 35 jaar wat direk tot die skepping van 604 954 werksgeleenthede gelei het. Die volgende is ŉ uittreksel uit die BPL se visie, missie en waardes: Bladsy 64

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Kleinsake FinansiĂŤle Bestuur FMG 206

Vision, Mission & Values Vision Our vision is to live our name, being the premier business partner for small and medium enterprises, facilitating wealth creation, job creation and shared economic development. Mission Our mission is to invest capital, skill and knowledge into viable entrepreneurial enterprises in South Africa, Africa and all markets where we have a presence. Goals Our goal is to be an internationally respected, successful and profitable business partner for SMEs. Values Integrity Honesty, integrity and respect for human dignity are imbued in both our business and personal conduct. Service Excellence We exist for our clients and enjoy serving them. We aim to delight our clients with our products, our innovative solutions and the quality of our service. Economic merit Underpins all our investment decisions, ensuring access to business finance and added value service for all communities we serve. Economic merit also underpins all our operational decisions, ensuring our long-term sustainability to deliver optimum value for clients and shareholders alike.

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Bladsy 65

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Entrepreneurial spirit Our people are both entrepreneurial and passionate about entrepreneurs. We invest where we see opportunity, driven by the conviction that small and medium enterprises are generators of wealth and economic growth and, when viable and successful, create sustainable jobs which give people dignity and contribute towards alleviating the scourge of poverty and inequality which afflicts much of the developing world. Our entrepreneurial approach to doing business enables us to partner with our clients in the success of their business. (Bron: http://www.businesspartners.co.za/page/vision-mission-values)



Grindrod Bank Beperk (Grindrod Bank Limited)

Grindrod Bank is ŉ nasionale instelling met kantore in die hoofmetros regoor Suid-Afrika (Durban, Kaapstad, Johannesburg en Pretoria). Grindrod Bank het ŉ persoonlike benadering tot finansiering deur die vestiging van verhoudings met privaat-, korporatiewe en institusionele beleggers. ŉ Uitvloeisel van hul produkaanbieding is Grindrod Batebestuur (GrAM) wat in 2009 gestig is en wat beleggings tussen R10 miljoen en R30 miljoen kan behartig. 

Grofin

Grofin is ŉ KMO ontwikkelingsfinansierder wat ten doel het om sake-eienaars toegang tot pasmaakte finansieringsprodukte, asook ondernemingsondersteuning te bied om ondernemings te begin en uit te brei. Die duur van die lenings wissel van vier tot ses jaar en Grofin bly gewoonlik betrokke by die belegging vir die volle tydperk. Grofin bied beide skuld- asook ekwiteitsfinansiering, afhangend die behoefte van die entrepreneur. Investering wissel van USD 50 000 to USD1 500 000 en elke aansoek word op meriete hanteer. 

Grovest Waagkapitaal Maatskappy Beperk (Grovest Venture Capital Company (Pty) Ltd)

Grovest is Suid-Afrika se eerste waagkapitaal maatskappy wat geïnkorporeer is onder Seksie 12J van die Inkomstebelastingwetgewing. Die implikasie hiervan is dat beleggers direkte toegang tot die vinnig-groeiende waagkapitaalsektor (venture capital sector) in Suid-Afrika verkry, terwyl 100% van die belegging teen belasbare inkomste aftrekbaar is. Grovest se oogemerk is om ŉ opbrengs op belegging van ongeveer 3-5 keer van die

Bladsy 66

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 aanvanklike belegging te verkry. Belegging begin by R500 000 en strek tot by R10 miljoen. 

Angel Investment Network

Angel Investement Network is ŉ internetgebaseerde netwerk wat engel-investeerders en sake-eienaars wat finansiering verlang bymekaar bring. Investeerders wat in hierdie tipe ondernemings belê, belê dikwels klein bedrae geld in hoë-risiko besighede met die oogmerk om hoë opbrengste te verkry. Opbrengste word gewoonlik binne 5-10 jaar terugverlang. Beleggings strek vanaf R100 000 tot R100 miljoen en met die aansoekproses word die sake-eienaars met 40 000 beleggers verbind. Bron: Aangepas uit: © Business Parnters Limited and the SME Toolkite South Africa, November 2014 2.9

Samevatting

Finansieringsopsies om ŉ kleinsakeonderneming te begin, is beskikbaar. Talle voornemende sake-eienaars is egter nie bewus van hierdie moontlikhede nie of aanvaar befondsing wat nie geskik is vir hulle tipe onderneming nie. Dit kan ondermynend inwerk op die groei van die onderneming en tot talle probleme en selfs mislukking lei. Van owerheidsweë is talle inisiatiewe van stapel gestuur om KMO’s finansieel en andersins te ondersteun om op die been te kom en ŉ sukses te maak. Vir die voornemende sakeman is dit noodsaaklik om hom-/haarself te vergewis van die beskikbare moontlikhede.

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Bladsy 67

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 2.10 Selfevaluering Aktiwiteit 2 Jy is ŉ voornemende kleinsake-eienaar wat graag jou eie loodgietersonderneming wil begin, want jy is ŉ gekwalifiseerde loodgieter. Met verwysing na die finansiering van jou voorgenome onderneming, beantwoord die volgende vrae: 1. Hoekom is dit moeilik vir ŉ kleinsake-eienaar om finansiering te bekom? 2. Iemand het jou die raad gegee om ŉ aantal proforma state saam te stel wat sal help om die nodige finansiering te bekom. Identifiseer hierdie state. 3. Identifiseer en beskryf tien (10) bronne van finansiering wat aan die kleinsake-eienaar beskikbaar is. 4. Bestudeer die volgende figuur en bespreek die proses van die “leen” van fondse.

Bladsy 68

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur

3.1

Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •

Krediet en kredietbestuur

•

Bronne van krediet

•

Vorme van krediet

•

Nationale Kredietwet

•

Wetlike optrede

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

jou begrip van krediet en kredietbestuur te demonstreer.

•

die bronne en die rol van krediet te ontleed.

•

te onderskei tussen die verskillende vorme van krediet.

•

die uitwerking van die Nasionale Kredietwet op verbruikerskrediet te ontleed.

•

die wetlike aksies te verduidelik wat geneem kan word teen wanpresterende debiteure.

Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur Bladsy 69

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 3.2

Verrykende bronne •

http://blog.dnb.com/blog/small-business-marketing/5-keys-to-managing-smallbusiness-credit-risk

•

http://dnbsmallbusiness.com.au/Cash_Flow/Managing_bad_debtors/indexdl_5299.as px

•

http://smallbusiness.dnb.com/company-activities-management/management-bestpractices/6785387-1.html

•

http://www.ajml.com.au/downloads/resourcecentre/references/finance/10%20simple%20rules%20for%20credit%20control.pdf

•

http://www.cfoselections.com/cfos/desk/detail/18/the-credit-granting-process

•

http://www.entrepreneur.com/article/159528

•

http://www.sba.gov/content/managing-your-business-credit

•

http://www.wisegeek.com/what-is-credit.htm

•

http://www.wisegeek.com/what-is-credit-management.htm

•

https://www.citicards.com/cards/wv/html/cm/know-the-rules/all-about-credit/types-ofcredit.html

•

http://www.dbsa.org

•

http://www.ecdc.co.za

•

http://www.gep.co.za

•

http://www.idc.co.za

•

http://www.ithala.co.za

•

http://www.nefcorp.co.za

•

http://www.sefa.org.za

•

http://www.investmentnetwork.co.za

•

http://businessparnter.co.za

•

http://grindrodbank.co.za

•

http:www.//grofin.com

•

http://www.grovest.co.za

Bladsy 70 kredietbestuur

Studie-eenheid 3: Krediet en

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 3.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Eisbrief

ŉ Eisbrief vra dat die skuldenaar die uitstaande rekening voor ŉ bepaalde datum betaal.

Krediet

Krediet kan gesien word as geld wat geleen word om te gebruik om goedere aan te koop.

Kredietbeheer

Kredietbeheer behels die prosedures wat vir die effektiewe beoordeling van kredietwaardigheid gebruik word, eerder as die prosedures wat gebruik word om skuld in te vorder.

Kredietbestuur

Kredietbestuur is die term wat gebruik word om die rekeningkundige funksies te identifiseer wat onder die afdeling “rekeninge ontvangbaar” ingedeel word.

Lenings

Lenings laat die eienaar toe om geld te leen wat met rente terugbetaal moet word

Nasionale

Die Nasionale Kredietwet in Suid-Afrika is ŉ raamwerk vir die

Kredietwet

beheer van elke denkbare krediettransaksie, van mikrolenings tot die aankoop van meubels.

Onversekerde

Onversekerde lenings vereis nie kollateraal nie en word

lenings

gemaak op grond van die eienaar se kredietgradering en vermoë om te betaal.

Statutêre eisbrief

ŉ Statutêre eisbrief detail die regstappe wat geneem sal word indien die skuld nie betaal word nie.

Versekerde lenings

Versekerde lenings word gewaarborg deur kollateraal, wat ŉ item van dieselfde of hoër waarde is as die bedrag van die lening, soos ŉ motor, huis of kontantdeposito.

3.4

Inleiding

Krediet kan gesien word as geld wat geleen word om te gebruik om goedere te koop wat benodig word. Die fondse is dan dadelik beskikbaar vir die aankoop van die goedere, maar word eers terugbetaal op ŉ ooreengekome tyd. Dienste kan ook op krediet aangeskaf word. Selfoongebruik is ŉ voorbeeld, waar die diens gebruik word, maar eers aan die einde van

Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur Bladsy 71

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 elke maand terugbetaal word. Algemene vorme van krediet sluit in verbandlenings of motorfinansiering. ŉ Persoonlike kredietlyn word deur banke verskaf wat fondse beskikbaar stel vir individue wat dit benodig, meestal teen ŉ relatief lae rentekoers en die lener kan kies om die hele kredietlimiet op een slag te gebruik, soos benodig. Kredietkaarte maak krediet deurlopend beskikbaar, maar ŉ minimum terugbetaling word maandeliks verwag. Die persoon wat die krediet gebruik, betaal gewoonlik nie rente solank as wat die volle bedrag uitstaande, voor of op die sperdatum betaal word nie. Kredietkaarte het gewoonlik baie hoë rentekoerse, daarom is gereelde betalings van groot belang. Verbande laat ŉ person toe om ŉ huis te koop en dan die verskuldigde bedrag maandeliks oor ŉ bepaalde tydperk terug te betaal. Daar is verskillende tipe verbande met verskillende terugbetalingsopsies beskikbaar. Terugbetaling is ŉ belangrike deel van krediet. ŉ Goeie kredietgeskiedenis beteken dat die persoon ŉ aanvaarbare kredietterugbetalingsprofiel het. Indien dit nie die geval is nie, sal dit moeilik wees om weer krediet te bekom. Sommige lenings laat die verbruiker toe om die uitstaande bedrag vinniger as die ooreenkoms te betaal, sonder om boetes daarvoor te betaal, terwyl ander dit nie doen nie. ŉ Voornemende lener moet die rentekoers en terugbetalingstydperk deeglik in oorweging neem voordat ŉ lening gemaak word. Verder moet die lener seker wees dat hy/sy in staat sal wees om die lening terug te betaal. Indien daar ŉ risiko is dat hy/sy nie in staat sou wees om gereelde betalings te maak nie, moet die instansie in kennis gestel word en reëlings moet getref word om uitstel te kry vir die betaling. (Aangepas uit: http://www.wisegeek.com/what-is-credit.htm) Die volgende figuur gee ŉ aanduiding van die proses om krediet te bekom.

Bladsy 72 kredietbestuur

Studie-eenheid 3: Krediet en

Kleinsake FinansiĂŤle Bestuur FMG 206

Figuur 3.1 Kredietproses (Bron: http://4.bp.blogspot.com/y2uiqIxaUxU/T2NXXYpdcII/AAAAAAAABfg/343m1mAy1YY/s1600/14b.jpg)

In die kleinsakeonderneming word krediet soos volg ingedeel:

Persoonlike krediet Kleinsake krediet

Sakekrediet

Figuur 3.2 Krediet in die kleinsakeonderneming (Bron: Outeur 2012) Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur Bladsy 73

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Krediet in die kleinsakeonderneming is dus ter sprake in die volgende 2 areas: •

Eerstens is daar persoonlike en/of bedryfskrediet waar die eienaar krediet benodig vir die daaglikse bedryfsaktiwiteite van die onderneming.

•

Tweedens is krediet ter sprake wanneer die onderneming goedere/dienste op krediet aan kliënte verkoop.

3.5

Krediet vir die eienaar van die kleinsakeonderneming

Krediet vir die eienaar van ŉ kleinsakeonderneming kan in twee verdeel word, naamlik: •

Persoonlike krediet

•

Bedryfs/sakekrediet

Dis nie altyd maklik om die twee tipes krediet van mekaar te skei nie en selfs te onderskei nie. Enige onverwagte voorval soos ŉ groot bestelling wat gekanselleer word, of wanbetalings deur kliënte kan ŉ invloed hê op die persoonlike en sakekredietgraderings en kan selfs lei tot ŉ afgradering in die onderneming se kredietgradering. In die oë van banke en ander leners is persoonlike en sakekredietgraderings aan die sakeeienaar gekoppel en hy/sy vir beide verantwoordelik. Dit is dus belangrik om die regte stappe te neem om beide te beskerm. ŉ Lae kredietgradering dui aan dat die kleinsakeeienaar ŉ kredietrisiko is en dit kan die verskaffing van krediet beperk en ook soms lei tot hoër rentekoerse wat gehef word. Krediet kan selfs in sommige gevalle geweier word. Om hierdie rede is dit ewe belangrik om die stand van die onderneming se kredietwaardigheid deurlopend te moniteer en te evalueer as wat dit is om die onderneming se bates te beskerm. Die volgende kan help om te verhoed dat die kleinsake-eienaar ŉ kredietprobleem ontwikkel: 

Sakekredietkaart

Die kleinsake-eienaar moet so gou as wat die onderneming begin sake doen, ŉ sakekredietkaart bekom. Dit is ŉ ideale geleentheid om ŉ goeie kredietrekord te vestig wat kan help om die eienaar ŉ meer aantreklike kandidaat te maak wanneer hy/sy aansoek doen vir ŉ lening. Dit is natuurlik belangrik dat die kredietkaartrekening betyds en gereeld betaal word. 

Moniteer persoonlike en bedryfs/sakekrediet

Die kleinsake-eienaar kan gebruik maak van ŉ kredietmoniteringsdiens of kan self die kredietkaartrekening moniteer om te verseker dat niemand die beskikbare krediet misbruik

Bladsy 74 kredietbestuur

Studie-eenheid 3: Krediet en

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 nie. Kredietkaartstate moet dus gereeld nagaan word. Dit is ook moontlik om dit daagliks aanlyn te moniteer. 

Moenie persoonlike finansies verwaarloos nie

As ŉ onderneming aan een eienaar behoort, kan sy/haar persoonlike finansies ook deur potensiële uitleners ondersoek word. Persoonlike verpligtinge, soos huisverbandbetalings, moet net so noukeurig nagekom word as kredietverpligtinge van die onderneming om ŉ goeie kredietrekord te verseker. 

Moenie ŉ bedryfslening waarborg met ŉ persoonlike waarborg nie

Vermy lenings of kredietskemas wat vir ŉ persoonlike waarborg vra. Wanneer ŉ persoonlike waarborg gemaak word, word dit beskou as ŉ belegging in die onderneming. 

Moenie ŉ persoonlike huis verpand om die onderneming te finansier nie

Geen nuwe onderneming is sukses gewaarborg nie. Die laaste ding wat ŉ nuwe sakeman wil hê, is om die onderneming en sy/haar huis te verloor. 

Verkoop bates om leningsbetalings te maak indien nodig

Die eienaar moenie huiwer om bates te verkoop ten einde skuld te betaal nie. Dit is nie die ideale omstandighede nie, maar ŉ beter keuse, as om kredietwaardigheid te verloor as gevolg van skuld wat nie betaal kan word nie. (Aangepas uit: http://www.entrepreneur.com/article/159528) 3.6

Kredietbestuur

(Bron: http://farm4.static.flickr.com/3077/2805760593_a80f1978c1.jpg) Die volgende is ŉ skematiese voorstelling van sommige elemente van kredietbestuur:

Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur Bladsy 75

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Figuur 3.3 Elemente van kredietbestuur (Bron: http://takcreditmanagement.files.wordpress.com/2010/09/service-balls-logo.jpg) Kredietbestuur is die term wat gebruik word om die rekeningkundige funksies te identifiseer wat onder die afdeling “rekeninge ontvangbaar” ingedeel word. Dit behels ook die uitbreiding van krediet aan ŉ kliënt, monitering van die ontvangs en teboekstelling van betalings, hantering van uitstaande fakture, kredietinsamelingsaksies en die beslegting van geskille oor ŉ kliënt se rekening. Doeltreffende kredietbestuur verseker dat die onderneming finansiële stabiliteit bekom. Die proses van kredietbestuur begin met die beoordeling van die kredietwaardigheid van die kliëntebasis. Dit is veral belangrik indien die onderneming besluit om krediet of wentelkrediet aan sekere kliënte beskikbaar te stel. Behoorlike kredietbestuur vereis die daarstel van spesifieke kriteria waaraan ŉ kliënt moet voldoen voordat hierdie tipe kredietooreenkoms met die kliënt aangegaan word. Verskeie faktore word in ag geneem as deel van die kredietevalueringsproses, soos die insameling van inligting oor die potensiële kliënt se huidige finansiële toestand, insluitend die huidige kredietgradering. Die kliënt se inkomste en uitstaande finansiële verpligtinge sal ook in ag geneem word. Doeltreffende kredietbestuur poog om nie net die onderneming te beskerm teen moontlike verliese nie, maar ook die kliënt. Na die bepaling van ŉ kredietlimiet vir ŉ kliënt, behels kredietbestuur die voorsiening van akkurate fakture en state aan die kliënt. Die kliënt moet die fakture gereeld en betyds Bladsy 76 kredietbestuur

Studie-eenheid 3: Krediet en

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 ontvang sodat hy/sy die state kan nagaan, navrae kan rig, indien enige, en aan die betalingsvoorwaardes kan voldoen. ŉ Doeltreffende kredietbestuurstelsel bevoordeel almal in die onderneming. Indien alle stappe noukeurig gevolg word, kan daar met groter sekerheid aanvaar word dat die fakture wat uitgereik is, betaal sal word teen die vereistes datums. Andersyds kan ŉ kliënt, deur sy/haar hantering van die krediet wat toegestaan is, ŉ goeie verhouding met die onderneming opbou en ook ŉ goeie kredietgeskiedenis opbou. (Aangepas uit: http://www.wisegeek.com/what-is-credit-management.htm) 3.6.1

Belangrikheid van kredietbestuur op alle vlakke in die onderneming

Kleinsake-eienaars is entrepreneurs, maar is oor die algemeen nie kundig met boekhouding en rekeningkunde nie. Nuwe kleinsake-eienaars besef nie altyd dat dit net so belangrik is om die onderneming se krediet aktief te bestuur, as wat dit is om kontantvloei doeltreffend te bestuur nie.

(Bron: http://www.asymmetricinvestmentreturns.com/DanzigerCoverArtSavage.jpg) 

Die fokus is op nuwe kliënte

Die sake-eienaar wil graag glo dat langtermynsakeverhoudings stabiel is en gebou word op ŉ vertrouensverhouding. Die waarheid is egter dat tot 80 persent slegte skuld afkomstig is van sakeverhoudings wat ouer as ŉ jaar is. Kredietrisikobestuur is dus nie ŉ eenmalige proses nie. Die eienaar moet die kredietrisiko vir elke kliënt en verskaffer gereeld evalueer om tendense te bepaal en om moontlike kredietrisiko’s wat probleme voorspel, te kan identifiseer. 

Tegnologie in kredietbestuur

ŉ Handgedrewe (manual) krediethersieningsproses mag dalk vir die sake-eienaar meer betroubaar voel, maar belangrike inligting kan dalk verlore gaan omdat die gebruikswaarde

Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur Bladsy 77

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 van hierdie bronne beperk is. Belangrike inligting kan verlore gaan of bloot oor die hoof gesien word. Dit is vandag meer voordelig om gebruik te maak van ŉ omvattende, geïntegreerde risikobestuurstelsel. Inligting wat uit verskeie bronne verkry kan word, kan maklik en vinnig gekonsolideer en beskikbaar gemaak word. Geld en tyd word bespaar en die bestuur van kredietrisiko kan meer doeltreffend geskied. 

Vertrou ook kollegas

Soms is die beste bondgenote nie in die rekeninge afdeling van die onderneming nie, maar in ander afdelings, soos verkope, kliënte-ondersteuningsdienste of uitvoerende bestuur. Hulle kan die eienaar inlig dat ŉ bepaalde kliënt beoog om sy onderneming af te skaal, of dat ŉ kliënt, wat normaalweg ŉ goeie betaler is, dit skielik moeilik vind om sy/haar rekening te betaal. 

Die erns van bedrog

Die meeste kleinsakeondernemings is gretig om verhoudings te bou met nuwe kliënte, verskaffers en sakevennote. In die proses ignoreer hulle dikwels die gevaartekens, byvoorbeeld dat die sakeverhouding te goed is om waar te wees. Die eienaar moet voortdurend risikobestuur op alle sakeverhoudings toepas en op die uitkyk wees vir enige tekens dat sakekliënte in finansiële moeilik kan wees, of betrokke is by bedrog wat die onderneming nadelig kan beïnvloed. 

Risiko kan verminder, maar nooit uitgeskakel word nie

Daar is net een manier om risiko heeltemal uit te skakel en dit is om die deure van die onderneming te sluit. Die taak van die eienaar is dus nie om te probeer om risiko’s heeltemal uit te skakel nie, maar om doeltreffende risikobeheermaatreëls in plek te stel. Om risiko’s heeltemal te probeer uitskakel, kan soms duurder en meer tydrowend wees as die voordeel wat dit inhou. Met die regte toerusting, tegnologie en prosesse kan risikobestuur egter kostedoeltreffend toegepas word. Daar moet ŉ balans wees tussen die pogings om risiko’s te verminder en die voordele daaraan verbonde. (Aangepas uit: http://blog.dnb.com/blog/small-business-marketing/5-keys-to-managingsmall-business-credit-risk) 3.6.2

Aktiewe kredietrisikobestuur

Die aktiewe bestuur van hul bedryfskrediet kan kleinsakeondernemings in staat stel om ŉ positiewe kontantvloei te verseker. Bladsy 78 kredietbestuur

Studie-eenheid 3: Krediet en

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Figuur 3.4 Kontantvloei (Bron: http://4.bp.blogspot.com/_f0rEw9bJhXE/ShcD97FLbsI/AAAAAAAAAGE/WZnDu8_mcGQ/s4 00/cashflow_positive.gif) 

Finansiering op beter terme

ŉ Goeie kredietrekord kan daartoe bydra dat kleinsakeondernemings finansiering kry wanneer hulle dit nodig het. Onvoldoende of vertraagde finansiering is twee algemene redes vir sakemislukkings. Vir ŉ onderneming met ŉ swak kredietgradering is die rentekoerse wat gehef word, ook heelwat hoër as vir kliënte met ŉ goeie kredietgeskiedenis. 

Voldoende voorraad

Die sake-eienaar moet verseker dat hy/sy altyd die nodige voorraad teen bekostigbare terme verkry en beskikbaar het. Verskaffers evalueer die onderneming en besluit dan hoeveel krediet aan die onderneming toegestaan gaan word. ŉ Goeie kredietgeskiedenis dra daartoe by dat voorraad teen die beste moontlike voorwaardes aangekoop kan word, wat meer kontant vir die onderneming vrystel. 

Neem ingeligte kredietbesluite oor kliënte

Kennis van die kredietwaardigheid van kliënte kan ondernemings in staat stel om beter kredietterme aan kredietwaardige kliënte te gee, terwyl daar vermy word om sake te doen met kliënte wat stadig betaal. Beide hierdie kan lei tot verbeterde kontantvloei in die onderneming. Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur Bladsy 79

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 

Bedrog en identiteitsdiefstal

Die aktiewe bestuur van die onderneming se kredietfasiliteite kan voorkom dat bedrog, diefstal en identiteitsdiefstal plaasvind. Daar word bereken dat 15 – 30% van alle kommersiële kredietverliese as gevolg van bedrog voorkom. Die eienaar moet sy vinger op die pols hou en verseker dat die nodige risikobeheermaatreëls toegepas word om enige vorm van bedrog teë te werk. (Aangepas uit: http://www.sba.gov/content/managing-your-business-credit) 3.7

Verskillende vorme van krediet

Die volgende is verskillende vorme van krediet beskikbaar aan die sake-eienaar: 3.7.1

Lenings

Lenings laat die eienaar toe om geld te leen wat met rente terugbetaal moet word en sluit onder andere die volgende in: 

Gewone lening

Daar kan ŉ lening vir ŉ spesifieke doel aangegaan word, soos die finansiering van toerusting. 

Skuldkonsolidasielening

Die eienaar kan ook ŉ skuldkonsolidasielening aangaan wat saamgestel word uit al die huidige skuld van die onderneming. Die krediteure se rekeninge word dan ten volle vereffen, terwyl die sake-eienaar dan slegs een lening met ŉ laer rentekoers terugbetaal. 

Kredietlimiete

Die eienaar kan ook ŉ kredietlimiet koppel aan die onderneming se tjekrekening wat bykomende fondse beskikbaar stel. Lenings word gewoonlik verdeel in twee tipes: •

Versekerde lenings Versekerde lenings word gewaarborg deur kollateraal wat ŉ item van dieselfde of hoër waarde is as die bedrag van die lening soos ŉ motor, huis of kontantdeposito.

•

Onversekerde lenings Hierdie tipes lenings vereis nie kollateraal nie en word gemaak op grond van die eienaar se kredietgradering en vermoë om te betaal.

Bladsy 80 kredietbestuur

Studie-eenheid 3: Krediet en

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 3.7.2

Afbetalingsooreenkomste

Hierdie tipe lening word terugbetaal met vaste maandelikse paaiemente oor ŉ vasgestelde periode van tyd. Die rentekoste is ingesluit in die maandelikse betalings. Voertuiglenings en huisverbande is voorbeelde van afbetalingsooreenkomste. 3.7.3

Kredietkaarte

Kredietkaarte is miskien die mees algemene soort persoonlike kredit. In teenstelling met afbetalingsooreenkomste laat kredietkaarte transaksies toe tot by die maksimum kredietlimiet. Dit staan ook bekend as die beskikbare kredietlimiet. Elke keer as iets gekoop word, word geld geleen totdat dit terugbetaal word. As die geld terugbetaal word oor ŉ tydperk, hef die kredietkaart rente op die rekening. Elke maand word die berekende bedrag betaal totdat die geleende bedrag terugbetaal is. (Aangepas uit: https://www.citicards.com/cards/wv/html/cm/know-the-rules/all-aboutcredit/types-of-credit.html) 3.8

Basiese beginsels van kredietverlening en die daarstel van ŉ kredietverleningsbeleid

Die volgende is ter sprake wanneer die sake-eienaar ŉ kredietverleningsbeleid vir die onderneming daarstel: Kredietinligting Wetlike aspekte

Aansoekprosedures

Invorderingsbeleid

Kredietstandaarde Verifiëringsprosedures

Figuur 3.5 Kredietverleningsprosedure (Bron: Outeur 2012)

Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur Bladsy 81

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 3.8.1

Kredietinligting

Indien ŉ sake-eienaar oorweeg om krediet aan voornemende kliënte toe te staan, is dit nodig om oorweging aan die volgende te skenk: •

Kan alle voornemende kliënte op krediet aankope doen?

•

Watter kredietterme sal aangebied word?

•

Watter bedrag krediet sal toegelaat word?

•

Watter tipe kredietgeskiedenis sal aanvaar word?

•

Watter koste gaan gehef word indien die kliënt nie die betaling betyds maak nie?

•

Wie sal besluit oor die kredietvlakke van blootstelling?

Oorweging van bogenoemde kwessies, moet lei tot ŉ kredietverleningsbeleid vir die onderneming. Omdat so ŉ beleid bepaalde regskwessies insluit, is dit goeie praktyk om die beleid in samewerking met ŉ regskenner op te stel. Die Nasionel Kredietwet van 2005 word hier as riglyne gebruik. 3.8.2

Aansoekprosedures

Aansoekprosedures moet duidelik uiteengesit word. Kredietburo's kan hier van hulp wees. Hulle kan byvoorbeeld help met die ontwerp van ŉ aansoekvorm wat aan die vereistes van die bepaalde onderneming sal voldoen, sodat alle tersaaklike inligting bekom kan word. Aangesien daar altyd ŉ moontlikheid is dat individue wat vir krediet aansoek doen bedrog kan pleeg in die aansoek, kan ŉ kredietburo se riglyne voorkom dat duur foute gemaak word in die toestaan van krediet aan voornemende kliënte. 3.8.3

Kredietstandaarde

Die onderneming moet bepaal watter minimum kredietstandaarde toegepas gaan word, in ooreenstemming met die Nasionale Kredietwet (2005): 

Minimum inligting

ŉ Voorbeeld van ŉ kredietstandaard is dat die kliënt se kredietaansoek vergesel moet word deur die nuutste finansiële state, asook ŉ inkomstebewys (betaalstrokie) en die bron, asook inligting oor uitstaande skuld.

Bladsy 82 kredietbestuur

Studie-eenheid 3: Krediet en

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 

Skuldverhouding

Verder sal die bepaling van ŉ kliënt se skuldverhouding dit duidelik maak of die eienaar die kliënt krediet kan gee, of sy/haar krediet kan verhoog. 

Kontantvloei

Die aansoeker se kontantvloei moet nagegaan word om seker te maak dat hy/sy oor kontant sal beskik om die skuld te vereffen. Dit kan daartoe lei dat die onderneming ŉ groter maandelikse betaling kan vra, of kan herbesin oor die krediet wat toegestaan is. Dit is beter om ŉ transaksie te laat vaar as om slegte skuld in te vorder. 3.8.4

Verifiëringsprosedures

Daar moet in die beleid voorsiening gemaak word vir verifiëringsprosedures. Kredietburo’s is ook hier van groot hulp. ŉ Kredietburo het alle data oor die betalingsgeskiedenis van kredietkliënte. Goeie en slegte krediet word aan hulle gerapporteer. Die onderneming kan kredietgeskiedenisverslae teen ŉ fooi van die kredietburo verkry. 3.8.5

Invorderingsbeleid

ŉ Invorderingsbeleid moet ook opgestel en in die kredietverleningsbeleid ingesluit word. Die onderneming kan, byvoorbeeld ŉ afskrif van die rekening op gereelde intervalle aan die kliënt besorg. ŉ Reeks oproepe kan na die kliënt gemaak word en opgevolg word met briewe. As die eienaar alles gedoen het wat prakties moontlik is, kan die rekening oorhandig word aan ŉ professionele invorderingsagentskap of ŉ prokureur vir verdere regstappe. 3.8.6

Wetlike aspekte

Dit is noodsaaklik dat alle regsaspekte te alle tye nagekom word. In Suid-Afrika sluit dit die bepalings van die Nasionale Kredietwet (2005) in. Die onderneming se kredietverleningsbeleid moet stiptelik gevolg word vir ŉ nuwe aansoek, maar ook in die geval waar ŉ kliënt vir verdere krediet aansoek doen. Kyk paragraaf 3.10 hieronder vir ŉ volledige uiteensetting van die toepassing van die beleid as deel van die kredietbeheermaatreëls. (Aangepas uit: http://www.cfoselections.com/cfos/desk/detail/18/the-credit-granting-process) 3.9

Kredietrisiko

In die huidige sake-omgewing stel die bestuur van kredietrisiko groot uitdagings aan sakeondernemings. Bankrotskappe neem toe wat die risiko aan groot verliese verder verhoog. Die ekonomiese druk en onstabiele sakepraktyke lei daartoe dat ondernemings en individue langer neem om hulle skulde te vereffen en daar is ŉ groter fokus op die verhoging Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur Bladsy 83

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 van kontantvloei. Kredietdepartemente word gevra om meer met minder te doen sonder om die risiko’s te verhoog. Ongelukkig lei dit tot reaktiewe, eerder as pro-aktiewe optrede. Die volgende is kwessies wat kredietrisiko’s verhoog:

Voorbedagte bedrog

Slegte skuld van bestaande kliënte

Gebruik van tegnologie Verhoogde kredietrisiko

Te veel evaluasies

Bankrotskappe

Figuur 3.6 Verhoogde kredietrisiko (Bron: Outeur 2012) 3.9.1

Voorbedagte bedrog wat nie maklik waargeneem word nie

Bedrog kos sakeondernemings miljarde rande per jaar. Die probleem is dat kredietpersoneel dit nie altyd so maklik raaksien nie, bloot omdat hulle nie weet waarvoor om te soek nie. Die volgende is ŉ paar moontlikhede wat aandag verdien: 

Oordrewe aantal jare in die bedryf

Die kliënt wat aansoek doen vir krediet gee voor dat hy/sy jare al in die bedryf is, maar niemand het nog ooit van hom/haar gehoor nie. 

Spoggerige bedryfsname

Die naam “Wêreldwye Finansiële Hulpverlening” klink goed totdat die maatskappy se verkoopsverteenwoordiger agterkom die betrokke onderneming word vanuit ŉ klein kamertjie by ŉ woonhuis bedryf.

Bladsy 84 kredietbestuur

Studie-eenheid 3: Krediet en

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 

Onverwagse gunstige finansiële state

Die huidige verhouding van die netto waarde is ver bo die gemiddelde van die betrokke onderneming, terwyl die betrokke onderneming ŉ nuwe onderneming is. 

Slegs een handelsverwysings

Dit is belangrik dat die kliënt wat aansoek doen vir krediet oor meer as net een handelsverwysings beskik. 3.9.2

Slegte skuld van bestaande kliënte

Meer as 80% slegte skuld is afkomstig van bestaande rekeninge waar die kliënte al langer as 12 maande met die onderneming sake doen. Die aanvanklike kredietevaluering kan nie gebreke uitwys wat later mag voorkom nie. Omstandighede in die sake-omgewing verander bykans daagliks en om tred te hou moet moontlike veranderinge gemoniteer word. Die volgende kan ŉ aanduiding wees dat daar probleme met kliënterekeninge kan ontstaan: •

Regsgedinge

•

Verandering van of ontkoppelde telefoonnommers

•

Verandering van die sake-adres

•

Nuwe ondernemings onder die vaandel van die bestaande kliënt

•

Verandering in die onderneming se naam

Dit is goeie praktyk om gereelde evaluasies van kliënte uit te voer. Dit moet minstens een maal per jaar gedoen word, maar die kredietrisiko verbonde aan die onderskeie rekeninge moet bepaal hoe dikwels die evaluasie nodig is. 3.9.3

Bankrotskappe

Die meeste bankrotskappe kan voorspel word. Bankrotskap is nie net ŉ traumaties ervaring vir die eienaars en werknemers van die bepaalde onderneming nie, maar ook vir die onderneming wat krediet verskaf het. Inligting oor bankrotskappe en skielike stadige betalings kan gewoonlik ondervang word deur gebruik te maak van kredietgraderings. Kredietgraderings kan help om die risiko te ontbloot in ŉ bepaalde kredietportefeulje. Gradering word grootliks deur ondernemings gebruik om risiko’s te bepaal en om die rekeninge met hoë risiko te identifiseer. Deur kliënte in ŉ rangorde te plaas ooreenkomstig hulle kredietgradering kan meehelp om probleemareas te identifiseer en te prioritiseer in die geval waar besluit moet word oor die Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur Bladsy 85

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 insamelingstegnieke wat gevolg moet word. Meer tyd kan dan spandeer word op marginale rekeninge. 3.9.4

Te veel tyd spandeer op kredietevaluasies

Die uitvoer van intensiewe kredietevaluasies is geen waarborg teen slegte skuldverliese nie. Hoewel daar baie databronne beskikbaar is, is dit nie altyd betroubaar nie. Kredietevaluasies is ook duur in terme van die direkte en indirekte koste. Hoe meer tyd daar spandeer word om ŉ omvattende beeld van die nuwe kliënt te kry, hoe groter is die koste. Dit is belangrik om betroubare eksterne verskaffers van kredietinligting te gebruik wat die inligting deurlopend verifieer en konsolideer. Baie van hierdie verskaffers voeg ook kredietgraderings as ŉ bykomende diens by wat verdere kostes aan tyd en moeite kan bespaar. 3.9.5

Versuim om voordeel uit tegnologie te trek

Doeltreffende kredietbestuur behels die gebruik van outomatisering om kontantvloei te verbeter deurdat reaksietye bespoedig kan word en besluite ook tydig en konsekwent geneem kan word. Outomatisasie kan ook meehelp om die kredietportefeulje beter te bestuur omdat betalingspatrone makliker sigbaar is. Die sake-eienaar moet deurgaans proaktief optree om rekeninge te identifiseer wat aandag verlang en om dan tegnologie (outomatisering) te gebruik met die moniteringsfunksie. (Aangepas uit: http://smallbusiness.dnb.com/company-activities-management/managementbest-practices/6785387-1.html) 3.10 Kredietbeheer Kredietbeheer in ŉ onderneming dien ŉ dubbele doel, naamlik: •

Om ŉ groter omset te verkry deur die uitbreiding van krediet aan kliënte wat as ŉ goeie kredietrisiko geag word, en

•

die vermindering van die risiko van slegte skuld deur die beperking of weiering van krediet aan kliënte wat nie ŉ goeie kredietrisiko is nie.

Die doeltreffendheid van kredietbeheer lê in die prosedures wat vir die beoordeling van kredietwaardigheid gebruik word, eerder as in die prosedures wat gebruik word om skuld te vorder.

Bladsy 86 kredietbestuur

Studie-eenheid 3: Krediet en

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

(Bron: http://www.dalvos.co.za/Portals/10/images/Fotolia_54064_S.jpg) Die volgende is ŉ paar basiese reëls vir kredietbeheer wat deur ondernemings toegepas moet word: 

Win alle moontlike inligting in

ŉ Omvattende kredietaansoekvorm moet gebruik word wat deur alle voornemende kliënte voltooi word wat die onderneming in staat sal stel om alle tersaaklike inligting te bekom, byvoorbeeld alle besonderhede van die aansoeker en watter waarborge nodig is. Let wel dat inligting wat op die kredietaansoekvorm voorkom onderhewig is aan die vereistes van die Nasionale Kredietwet (2005). 

Goedkeuring van krediet

Skriftelike antwoord moet dadelik aan die aansoeker gestuur word, selfs al word die aansoek afgekeur of indien verdere inligting benodig word. ŉ Kredietgoedkeuringsbrief vermeld die bedrag van krediet wat goedgekeur is, kredietterme, borge (insluitend waarborgvorms), boetes/wanbetalingsterme en enige ander terme en voorwaardes wat betrekking het op die kredietgoedkeuring. 

Pos fakture stiptelik

Gereelde en akkurate fakture met volledige produkbeskrywings en verkoopsterme moet aan die kliënte die erns van betalingsterme en voorwaardes uitwys. 

Hou akkurate rekords

Een van die belangrikste fasette van kredietbeheer is om akkurate rekords te hou. Opgedateerde debiteure (maw betalingsgeskiedenis) moet altyd beskikbaar wees. Debiteure wat buite hul goedgekeurde kredietterme beweeg, moet onmiddellik en in alle gevalle opgevolg word.

Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur Bladsy 87

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 

Vermy uitsonderings

Om spesiale reëlings te tref, kan probleme veroorsaak. Geen onderneming is so groot of belangrik dat hulle toegelaat kan word om terme te ignoreer nie. Die onderneming aan wie die gelde verskuldig is, moet respek afdwing deur hul doeltreffende en konsekwente toepassing van kredietooreenkomste wat aangegaan is met die kliënt. Verder moet alle verbale reëlings skriftelik bevestig word. Indien die kliënt ŉ maatskappy is, moet die onderneming seker maak dat persoonlike waarborge vir betaling deur een of meer van die direkteure gegee word. ŉ Kredietplafon (ŉ maksimum bedrag van beskikbare krediet) moet vir elke rekening bepaal word. 

Bestudeer die finansiële pers en tydskrifte

As gevolg van hul besige skedules kan kleinsake-eienaar soms uit voeling raak met veranderinge in die mark of die ekonomie. Finansiële media en tydskrifte is ŉ kosteeffektiewe manier om ŉ gevoel van die mark te verkry, wat betyds waarskuwingseine kan stuur oor die verlening van krediet aan kliënte. 

Kredietopvolgwerk

Wanneer agterstallige rekeninge opgevolg word moet dit regstreeks met die hoogste gesag in die betrokke onderneming gedoen word. Gesprekke met ander personeel oor agterstallige rekeninge is dikwels ŉ vermorsing van tyd. Dit is gewoonlik ook meer effektief om in gesprek te tree met die persoon wie se handtekening op die betaling verskyn. Die stuur van ŉ aanmaning is gewoonlik nie genoeg nie en moet opgevolg word deur ŉ persoonlike besoek, indien nodig. 

Doen beloftes gestand

Daar moenie net gedreig word met regsaksies, tensy die plan is om dit nie uit te voer nie. Leë dreigemente sal waarskynlik beteken dat die onderneming selfs langer sal wag vir betalings in die toekoms. 

Bestudeer tendense

Bepaal die sukses van die onderneming se kredietinvordering deur dit te meet teen aanvaarde standaarde soos gemiddelde dae uitstaande en die omvang van betwiste rekenings. Wees bedag op ander waarskuwingstekens soos veranderinge van die betaler se besonderhede of betalings namens die kliënt deur derde partye. Wanneer dit gebeur, moet navrae onmiddellik gedoen word. 

Kommunikasie

Bladsy 88 kredietbestuur

Studie-eenheid 3: Krediet en

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Kommunikasie is die sleutel tot die voorkoming of die oplossing van die meeste probleme. Al die werknemers behoort goed ingelig te wees van kredietbeheerprosedures. Die vermoë om doeltreffend intern te kommunikeer, sal waarskynlik weerspieël word in die onderneming se vermoë om kredietbeheer toe te pas. Gereelde personeelvergaderings om kredietbeheer te bespreek sal kommunikasie help en verbeter. (Aangepas uit: http://www.ajml.com.au/downloads/resourcecentre/references/finance/10%20simple%20rules%20for%20credit%20control.pdf) 3.11 Regsaksie

(Bron: http://topnews.net.nz/images/Legal-Action.jpg)

As die insameling van skuld onsuksesvol is, is dit dalk nodig om regstappe te oorweeg. Die volgende is riglyne vir die neem van regstappe deur ŉ kleinsake-eienaar: 3.11.1 Die eisbrief Die eerste stap is om ŉ eisbrief te stuur. Hierdie brief het die volgende ten doel: •

Dit waarsku die skuldenaar van die voorneme om geregtelike verrigtinge te begin, indien die betaling nie gemaak word nie.

•

Dit gee die skuldenaar nog ŉ geleentheid om te betaal.

•

Dit bied bewyse van die eis en die poging om die saak op te los, wat in die hof aangebied kan word.

Hierdie brief moet vra dat die skuldenaar die uitstaande rekening betaal voor ŉ bepaalde datum. Dit moet ook besonderhede van die skuld uiteensit (insluitend die terme van die Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur Bladsy 89

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 ooreenkoms, fakture, ens) en aandui dat regstappe geneem sal word, indien betaling nie gedoen word voor die gespesifiseerde datum nie. Dit is raadsaam om die eisbrief per geregistreerde pos te stuur, of te faks sodat ontvangs bevestig kan word. ŉ Eisbrief kan deur die onderneming of deur ŉ prokureur opgestel word. Afskrifte moet gehou word wat as bewyse kan dien in die regsproses. 3.11.2 Statutêre eisbrief As geen reaksie op ŉ eisbrief ontvang word nie, is daar die opsie om ŉ statutêre eisbrief uit te reik. Dit is ŉ formele weergawe van ŉ eisbrief. ŉ Statutêre eisbrief gee meer besonderhede van die regstappe wat geneem sal word, indien die skuld nie betaal word nie. ŉ Statutêre eisbrief kan deur die onderneming of ŉ prokureur opgestel word. 3.11.3 Regsverrigtinge Indien ŉ onderneming alle opsies uitgeput het om die uitstaande gelde in te vorder, is dit raadsaam om regsadvies in te win. Die regsproses kan ingewikkeld wees en dis beter om gebruik te maak van deskundige hulp. 

Staat van die eis

Om geregtelike verrigtinge te begin, moet die eiser ŉ verklaring van die eis indien teen die persoon/maatskappy (verweerder) verantwoordelik vir die skuld. Die staat van die eis gee die volle besonderhede oor die skuld, hoeveel geskuld word, wanneer en hoe die skuld ontstaan het en hoe lank die verweerder het om die geld terug te betaal. Indien die verweerder ŉ onderneming is, moet volle besonderhede van die onderneming in die eis genoem word. 

Die dagvaarding en verdere optrede

Na aanleiding van die indiening van die Staat van die eis, sal ŉ dagvaarding uitgereik word wat aan die verweerder bedien word. ŉ Dagvaarding is ŉ hofdokument wat die verweerder verwittig dat ŉ geregtelike eis deur die eiser ingestel is vir ŉ sekere bedrag geld. By ontvangs van die dagvaarding, kan die verweerder die Staat van die eis ignoreer, ŉ bekentenis maak, of ŉ verweer indien. Indien geen reaksie binne 28 dae ontvang word nie, kan die eiser die hof vra om ŉ beslissing te maak. Dit sal vereis dat die eiser ŉ beëdigde verklaring van die diens (wat verklaar hoe die diens uitgevoer is) en ŉ beëdigde verklaring van skuld (wat die bedrag verskuldig is) indien. Die hof sal dan ŉ beslissing, maak. Indien die verweerder die skuld erken, kan hulle versoek dat hulle die rekening in paaiemente sal afbetaal. Die hof kan hierdie versoek toestaan of verwerp. Indien die hof ŉ Bladsy 90 kredietbestuur

Studie-eenheid 3: Krediet en

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 beslissing maak en die eiser verwerp dit, of indien die hof weier om dit toe te staan, sal ŉ verhoor plaasvind om ŉ uitkoms te bepaal. Indien die verweerder skuld ontken, sal hulle stukke ter verdediging indien. Weens die komplekse aard van formele hofverrigtinge moet die onderneming liefs van ŉ prokureur gebruik maak, indien die saak van skuldinvordering in die hof ŉ draai moet maak. 3.11.4 Invordering van fondse Indien die verweerder suksesvol is in die regsgeding, moet aksie geneem word om die geld te verhaal van die skuldenaar (afdwing van die uitspraak). Om die skuld in te vorder kan die volgende gedoen word: •

Lasbrief van eksekusie word uitgereik (writ of execution) Die balju se kantoor besoek die skuldenaar om die geld te probeer vorder.

•

Lasbrief teen vaste eiendom word uitgereik (writ of land) Hierdie opsie word geneem as die lasbrief vir eksekusie onsuksesvol is.

•

Uitreiking van ŉ besoldigingsbeslagleggingsbevel ŉ Besoldingingsbeslagleggingsbevel word uitgereik ten gunste van die krediteure aan wie die debiteur geld skuld. Die bevel beveel die werkgewer om die gelde direk aan die krediteure oor te betaal.

•

Uitreiking van ŉ ondersoekdagvaarding Hierdie aksie word geneem as daar te min feite bekend is oor die skuldenaar se finansiële posisie. Dit vereis dat die skuldenaar hofverrigtinge bywoon waar hulle finansiële posisie ondersoek word.

•

Doen aansoek om die skuldenaar bankrot te laat verklaar. Hierdie is gewoonlik die laaste uitweg om enige skuld in te vorder.

3.11.5 Ander oorwegings ŉ Regsgeding kan ingewikkeld en duur wees en as gevolg daarvan is dit belangrik dat kleinsakeondernemings hierdie opsie noukeurig oorweeg voordat die voortsetting van ŉ eis deur die howe gedoen word. Die volgende moet in aggeneem word: •

Die grootte van die skuld en of dit die tyd en regskoste wat aangegaan moet word, regverdig.

Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur Bladsy 91

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

ŉ Tweede oorweging is of die skuldenaar bates het wat gebruik kan word om die skuld te delg. As hulle dit nie het nie, is daar min waarde in die voortsetting van die skuldeis deur middel van litigasie.

•

Laastens moet die onderneming goeie advies oor die spesifieke saak inwin anders is daar die gevaar dat tyd en geld vermors kan word sonder dat die nodige resultate verkry word.

(Aangepas uit: http://dnbsmallbusiness.com.au/Cash_Flow/Managing_bad_debtors/indexdl_5299.aspx) 3.12 Die Nasionale Kredietwet en Verbruikerskredietwet Die Nasionale Kredietwet (die Wet) in Suid-Afrika is ŉ raamwerk vir elke soort krediettransaksie, van mikrolenings tot die aankoop van meubels op krediet. Verbruikers, kredietburo's en alle voorsieners van krediet is met ingang 01 Junie 2006 onderhewig aan die Nasionale Kredietwet. Die Wet gee nuwe regte aan die verbruiker en stel maatreëls daar wat dit moontlik maak vir verbruikers om ingeligte besluite te neem voordat hulle op krediet koop. Kredietverskaffers word ook verantwoordelik gehou vir die uitbreiding van krediet aan verbruikers wat dit nie kan bekostig nie – iets wat nog nooit tevore in die Suid-Afrikaanse geskiedenis gebeur het nie. Kredietburo's word ook gereguleer in terme van hoe hulle hul sake bedryf. Die Wet vervang die Woekerwet en die Wet op Kredietooreenkomste. Die volgende webadres bied ŉ goeie opsomming van die Nasionale Kredietwet: http://www.bdo.co.za/documents/The%20National%20Credit%20Act.pdf 3.12.1 Die Nasionale Kredietreguleerder

(Bron: http://www.a4dable.co.za/ncr_logo.jpg) ŉ Nuwe reguleerder, die Nasionale Krediet Reguleerder (NKR) is ook op 1 Junie 2006 in die lewe geroep. Hierdie liggaam moniteer die uitvoering van die Wet, moniteer marktendense Bladsy 92 kredietbestuur

Studie-eenheid 3: Krediet en

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 en adviseer die Minister van Handel en Nywerheid oor aangeleenthede van Nasionale Beleid met betrekking tot die Verbruikerskredietwet. Die NKR is ook verantwoordelik vir die opvoeding van die verbruikers oor hul regte met betrekking tot kredietaangeleenthede. 3.12.2 Die Nasionale Kredietregister Nog ŉ vereiste van die Wet is dat alle kredietverskaffers en kredietburo's by die Nasionale Krediet Reguleerder geregistreer moet wees. ŉ Nasionale databasis van kredietooreenkomste is opgestel en word in stand gehou deur die NKR. Die NKR ontvang die inligting oor kredietooreenkomste vanaf die kredietverskaffers en kredietburo's. Die doel van die Nasionale Kredietwetregister is dat alle persone met uitstaande lenings en ander kredietverpligtinge op die register geplaas word. Voornemende kredietverskaffers sal dan hierdie databasis konsulteer om te bepaal of ŉ persoon dit kan bekostig om meer skuld aan te gaan voordat enige verdere lenings of kredietfasiliteite verskaf word. 3.12.3 Nasionale Verbruikerstribunaal Verdere bepalings van die Wet het op 1 September 2006 in werking getree wat die vestiging van die Nasionale Verbruikerstribunaal moontlik gemaak het. Hierdie liggaam hoor verbruikerklagtes aan oor kredietooreenkomste en kredietverskaffers en bepaal die toepaslike stappe vorentoe. 3.12.4 Akkuraatheid van verbruikerskredietinligting Verbruikers het die reg tot toegang van die inligting wat oor hulle gehou word by kredietburo's en mag dit nagaan. Enige onakkurate inligting vervat in die rekords of op die Nasionale Kredietwetregister kan bevraagteken word. Die onderskeie kredietburo’s en die NKR is verplig om die akkuraatheid van die inligting te ondersoek indien dit bevraagteken word, sonder enige koste vir die verbruiker. Kredietburo's is dus verplig om die akkuraatheid van enige verbruikerskredietinligting te verifieer. 3.12.5 Beskerming van vertroulike verbruikersinligting Vertroulike verbruikersinligting wat gehou word deur die kredietburo's, kredietverskaffers en die Nasionale Kredietwet Reguleerder word beskerm. Die Wet bepaal dat persoonlike inligting slegs gebruik mag word vir ŉ wettige doel en dit mag slegs aan ander bekend gemaak word onderhewig aan ŉ hofbevel of ŉ bevel van die Nasionale Verbruikerstribunaal. 3.12.6 Verbruikersregte Verbruikers het die volgende basiese regte onder die Wet:

Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur Bladsy 93

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

Verbruikers het die reg op beskerming teen onregverdige diskriminasie in die toestaan van krediet.

•

Verbruikers het die reg om ingelig te word oor die redes waarom ŉ aansoek vir krediet geweier is.

•

Verbruikers het die reg om ŉ kredietooreenkoms te ontvang in ŉ eenvoudige en verstaanbare taal.

•

Verbruikers is geregtig op ŉ afskrif van kredietkontrakte insluitende vervangende afskrifte.

3.12.7 Kredietbemarkingspraktyke Die volgende kredietbemarkingspraktyke word onder die Wet verbied: •

Negatiewe bemarking word verbied. Dit is waar ŉ produk of diens op ŉ verbruiker afgedwing word ten spyte van die feit dat die verbruiker aangedui het dat hy/sy nie die produk of diens wil hê nie.

•

ŉ Kredietverskaffer mag nie ŉ verbruiker teister om ŉ kredietooreenkoms aan te gaan nie. ŉ Kredietverskaffer mag nie ŉ kredietooreenkoms met ŉ verbruiker aangaan na cold calling nie.

•

Rentekoerse en ander koste moet uitgespel word in enige advertensie en in ŉ formaat wat deur die Nasionale Krediet Reguleerder vasgestel is. Die bedoeling is om enige vorm van misleidende bemarking te vermy.

3.12.8 Voor-ooreenkoms openbaarmaking In terme van voor-ooreenkoms openbaarmaking, sal die volgende geld: •

Verbruikers moet die kans gegun word om formele, gedetailleerde kwotasiedokumente op enige voorgestelde krediettransaksie te bestudeer. Hierdie kwotasies moet geldig wees vir minstens vyf werksdae.

•

Die formaat vir hierdie kwotasiedokumente word voorgeskryf deur die Nasionale Krediet Reguleerder. Dit moet ook duidelik die rentekoerse en ander koste wat van toepassing sal wees, stipuleer. Die doel van die voor-ooreenkoms openbaarmakings is om verbruikers in staat te stel om sekerheid te hê en ook in staat te wees om rond te kyk vir die beste moontlike ooreenkoms voor ondertekening van enige kredietooreenkoms.

Bladsy 94 kredietbestuur

Studie-eenheid 3: Krediet en

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 3.12.9 Roekelose leningspraktyke (reckless lending) Die Wet het ten doel om roekelose leningspraktyke uit te roei. As dit onwaarskynlik is dat ŉ verbruiker in staat sal wees om al sy skuldverpligtinge na te kom, word so ŉ verbruiker geag as iemand met ŉ groot skuldlas. Geen verdere krediet mag aan so ŉ persoon gegee word nie. Indien krediet verleng word sonder die beoordeling van die verbruiker se vermoë om dit te kan betaal, of indien die verlening van die krediet daartoe lei dat die verbruiker te veel skuld het, sal dit geag word as ŉ roekelose leningspraktyk. Dit kan lei tot die ongeldigverklaring van die ooreenkoms. 3.12.10

Skuldberaders

Verbruikers wat reeds bokant hulle vermoë in die skuld is, kan vir hulp aansoek doen by ŉ skuldberader om hul skuld te herstruktureer. Indien die skuldberader bevind dat die verbruiker bokant hulle vermoë in die skuld is, kan daar by ŉ landdroshof aanbeveel word dat die skuld geherstruktureer word om by die verbruiker se betaalvermoë aan te pas en nie by die vereistes van krediteure nie. (Aangepas uit: http://www.bdo.co.za/documents/The%20National%20Credit%20Act.pdf) 3.13

Samevatting

Kredietverkope verwys na verkopers wat goedere of dienste aan kliënte verkoop en waar finansiering vir die kliënt vanaf ŉ ander instansie, soos ŉ bank verkry word. Krediet is ŉ lening wanneer ŉ lener (bv ŉ bank) die krediet direk aan die kliënt verskaf. Krediet kan geslote of wentelend wees. By geslote krediet word ŉ vaste bedrag vir ŉ bepaalde termyn geleen en die bedrag word in paaiemente met rente terugbetaal. Die mees algemene voorbeeld van wentelkrediet is ŉ kredietkaart. Kredietverlening het normaalweg die volgende eienskappe: •

Krediet word deur ŉ instansie as deel van normale besigheid verskaf.

•

Die lener is ŉ individu, individue, instansie of ŉ onderneming.

•

Die krediet is hoofsaaklik vir persoonlike, familie, of huishoudelike doeleindes, maar kan ook vir sakedoeleindes wees.

Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur Bladsy 95

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 3.14 Selfevaluering Aktiwiteit 3 Jy besit ŉ kleinsakeonderneming wat handeldryf in algemene boerderygoedere. Jy het besluit om die goedere aan jou kliënte op krediet beskikbaar te stel. Beantwoord die volgende vrae in hierdie verband: 1. Die aktiewe bestuur van sakekrediet kan help om jou onderneming van ŉ positiewe kontantvloei te verseker. Noem vier (4) wyses hoe hierdie kontantvloei bewerkstellig kan word. 2. Jy het besluit om slegs versekerde lenings aan jou kliënte beskikbaar te stel. Verduidelik die verskil tussen ŉ versekerde en onversekerde lening. 3. Jy wil graag ŉ kredietbeleid vir jou onderneming opstel. Watter vrae oor krediet en die kliënte sal jy in ag moet neem by die opstel van sodanige beleid? 4. Wat is, na jou mening, die doel van kredietbeheer?

Bladsy 96 kredietbestuur

Studie-eenheid 3: Krediet en

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Studie-eenheid 4: Finansiële state

4.1

Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •

Finansiële state

•

Doel van finansiële state

•

Interpretasie van finansiële state

•

Finansiële verhoudings

•

Ontleding van jaarverslae.

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die doel van elk van die finansiële state te ondersoek en te beskryf.

•

die verhouding tussen die finansiële state te ondersoek en te beskryf.

•

finansiële state te ontleed en te interpreteer.

•

finansiële verhoudings te ontleed en te interpreteer.

•

ŉ kleinsakeonderneming se gepubliseerde jaarverslag te ontleed.

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 97

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 4.2

Verrykende bronne •

http://smallbusiness-accounting.com/small-business-financial-statements.html

•

http://smallbusiness.chron.com/relationships-among-financial-statementsimportant-24475.html

•

http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis7.asp#a xzz24pX3YALi

•

http://www.investopedia.com/articles/04/022504.asp#axzz24pX3YALi

•

http://www.dummies.com/how-to/content/reading-an-annual-report.html

•

http://www.investopedia.com/articles/basics/10/efficiently-read-annual-report.asp

•

http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis10.asp# axzz24pX3YALi

4.3

Hoe kan jy jou begrip verbeter

Jy moet seker maak dat jy die volgende verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Balansstaat

Die balansstaat bevat die bates en laste asook netto ekwiteit van ŉ onderneming vir ŉ spesifieke tydperk.

Bedryfsinkomste

Bruto wins minus verkoops-, algemene en administratiewe uitgawes lewer die onderneming se bedryfsinkomste.

Bruto wins

Bruto wins verteenwoordig meer as net die verskil tussen die netto verkope en die koste van verkope.

Inkomstestaat

Die inkomstestaat bevat die verliese en winste deur die onderneming behaal.

Jaarverslag

ŉ Jaarverslag is ŉ opsomming van hoe ŉ onderneming in die voorafgaande jaar gevaar het en ook om ŉ blik op die toekoms van die onderneming te gee.

Kontantomskakelingsiklus Kontantomskakelingsiklus (KOS) is ŉ belangrike aanwyser van die toereikendheid van ŉ onderneming se bedryfskapitaalposisie. Kontantvloeistaat

Die kontantvloeistaat beskryf die interne en eksterne beweging van geld in die onderneming.

Bladsy 98

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Nie-bedryfsbates

Nie-bedryfsbates word gedefinieer as enigiets wat nie as ŉ bedryfsbate geklassifiseer kan word nie. Dit sluit in items soos vaste bates eiendom, aanleg, asook meubels en toerusting.

Omvattende inkomste

Omvattende inkomste neem ook die effek van aanpassings in buitelandse valuta omrekeningsverskille, minimum pensioen aanspreeklikheid en ongerealiseerde winste/verliese op sekere beleggings in skuld- en ekwiteitsmarkte in ag.

Opbrengs op bates

Opbrengs op bates (OOB) word beskou as ŉ winsgewendheidsverhouding want dit wys hoeveel ŉ onderneming verdien op sy totale bates.

Voorraad 4.4

Voorraad is klaar produkte wat nog nie verkoop is nie.

Inleiding

Soos daar in die eerste jaar (Finansiële Bestuur – FMG 105) aangetoon is, kan ŉ onderneming se finansiële state gedefinieer word as die formele rekord van die finansiële aktiwiteite van ŉ onderneming en het dit ten doel om ŉ opsomming te gee van die finansiële status van ŉ onderneming op beide die kort- en langtermyn. ŉ Onderneming se finansiële state bestaan uit drie hooftipes, naamlik: •

Die balansstaat bevat die bates en laste, asook netto ekwiteit van ŉ onderneming vir ŉ spesifieke tydperk.

•

Die inkomstestaat bevat die verliese gely en winste deur die onderneming behaal.

•

Die kontantvloeistaat beskryf die interne en eksterne beweging van die geld van ŉ kleinsakeonderneming.

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 99

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 (Bron: http://www.noobpreneur.com/wp-content/uploads/2012/03/financial-records.jpg) Finansiële state word gebruik deur beide interne en eksterne entiteite en belanghebbendes wat geassosieer word met die onderneming. Intern gebruik bestuurders en eienaars finansiële state in besluitneming ten opsigte van die huidige en toekomstige bedrywighede van die onderneming. Werknemers van die onderneming gebruik die finansiële state wanneer hulle hul salarisse of bevorderings met hulle bestuurders bespreek. Met betrekking tot die eksterne entiteite of belanghebbendes ontleed voornemende beleggers die finansiële state van ŉ onderneming om te bepaal of dit ŉ veilige beleggingsopsie bied. Banke ontleed die finansiële state wat deur ondernemings voorgelê word wanneer hulle aansoek doen vir kort en langtermynlenings. Belastingowerhede, soos die Suid-Afrikaanse Inkomstediens, gebruik finansiële state om te bepaal of die belasting wat deur ŉ onderneming bekend gemaak is, konsekwent en akkuraat is. In hierdie studie-eenheid gaan daar aandag geskenk word aan die verwantskap tussen die verskillende state en die ontleding van jaarverslae. (Aangepas vanuit: http://smallbusiness-accounting.com/small-business-financialstatements.html) 4.5

Die verwantskap tussen die finansiële state

Ondernemings gebruik drie tipes finansiële state om te bepaal hoe goed hulle finansieel doen, naamlik die kontantvloeistaat, die balansstaat en die inkomstestaat. Elk van hierdie state bied gedetailleerde inligting oor die finansiële stand van die onderneming, wat meer akkuraat is as dit saam gebruik word. Die bestuur van ŉ onderneming ontleed al drie hierdie finansiële state ten einde finansiële beplanning vir die onderneming te doen. Al drie finansiële state vorm dus die grondslag vir finansiële verhoudings wat gebruik word om die onderneming se finansiële situasie te ontleed. 4.5.1

Kontantvloeistaat en inkomstestaat

Kontantvloeistate bevat inligting oor hoe die inkomende fondse versprei en binne ŉ onderneming bestee word. Die inkomstestate toon hoeveel die onderneming verdien het nadat hulpbronkoste afgetrek is. Die wisselwerking tussen hierdie twee dokumente is eenvoudig, as die onderneming meer bestee as wat dit verdien, moet sake-eienaars die inkomstestate ondersoek om te sien of verdienste optimaal is en of dit dalk deur oorbesteding gekniehalter word. Swak produksie kan lei tot ŉ groter afname in inkomste wat weer ŉ invloed het op die gelde wat beskikbaar is vir die onderneming se bedryfsaktiwiteite.

Bladsy 100

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 4.5.2

Maand-tot-maand uitgawes

Deur die maand-tot-maand kontantvloei- en inkomstestate oor ŉ tydperk van ŉ fiskale jaar met mekaar te vergelyk, kan die sake-eienaar bepaal hoe die begroting binne die onderneming verander het. So sal die kontantvloeistate openbaar hoeveel ŉ onderneming gedurende die jaar op noodsaaklike uitgawes (bv. nuwe rekenaars vir die kantoor), maar ook luukse items (bv. opgradering van kantoormeubels) spandeer het. Die verhouding tussen die state is belangrik omdat dit aandui hoe ŉ onderneming die beskikbare fondse bestuur. 4.5.3

Vergelykende balansstate

Vergelykende balansstate toon ŉ onderneming se waarde oor ŉ aantal jare. Die totale waarde word bereken deur die berekening van al die bates en laste om ŉ totale netto waarde te kry. Laste moet afgetrek word vir ŉ totale waarde van die bates wat besit word. Die operasionele koste wat op die kontantvloeistate en inkomstestate geopenbaar word, het ŉ invloed op die totale waarde. Die oorblywende wins uit sakebedrywighede word gekategoriseer as kontantbates. 4.5.4

Toekomstige projeksies

Balansstate, inkomstestate en kontantvloeistate speel almal ŉ rol wanneer ŉ onderneming se finansiële posisie vir die volgende fiskale tydperk projekteer word. ŉ Balansstaat wat ŉ negatiewe netto waarde toon, word deur bestuurders gebruik om doelwitte daar te stel om die netto waarde te verhoog deur die afbetaling van laste of die aankoop van bates. Kontantvloeistate word gebruik om te bepaal waar die begroting gesny moet word ten einde befondsing te reserveer om bates aan te koop. Die inkomstestaat toon hoeveel ŉ onderneming elke maand verdien, wat weer ŉ rol speel in die bestuur van uitgawes en begrotings. (Aangepas vanuit: http://smallbusiness.chron.com/relationships-among-financial-statementsimportant-24475.html) Die volgende is ŉ grafiese voorstelling wat die bogenoemde verwantskap en wisselwerking aantoon:

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 101

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Figuur 4.1 Wisselwerking tussen die verskillende finansiële state (Bron: http://i.investopedia.com/inv/tutorials/site/financialstatements/FinancialStatements_1_2.gif) 4.6

Die balansstaat

Ontleders kyk dikwels die balansstaat mis. Die balansstaat gee egter ŉ duidelike beeld van die finansiële toestand van ŉ onderneming en is ŉ integrale deel van die finansiële state. 4.6.1

ŉ Blik op die onderneming se welstand

Die balansstaat, ook bekend as die staat van finansiële toestand, bied ŉ oorsig oor ŉ onderneming se welstand. Dit vertel hoeveel ŉ onderneming besit (bates) en hoeveel word geskuld (laste). Die verskil tussen die bates en die laste, is die ekwiteit, ook algemeen bekend as "netto bates" of "aandeelhouersbelang". Die balansstaat vertel ontleders baie oor ŉ onderneming se finansiële grondbeginsels, hoeveel skuld die onderneming het, hoeveel dit van kliënte moet insamel, oor hoeveel kontant en ekwivalente bates dit beskik en watter tipe fondse die onderneming gegenereer het oor verloop van tyd.

Bladsy 102

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Bates, laste en ekwiteit is die drie hoofkomponente van die balansstaat. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ tipiese balansstaat:

Figuur 4.2 Tipiese balansstaat Bron: http://www.dfat.gov.au/dept/annual_reports/06_07/_lib/img/fins/balance_sheet.gif Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 103

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Bates Daar is twee tipes bates, naamlik bedryfsbates en nie-bedryfsbates. Bedryfsbates word gebruik, of in kontant omgesit binne ŉ sakesiklus, gewoonlik twaalf maande. Drie baie belangrike bedryfsbate-items word op die balansstaat gevind, naamlik: kontant, voorraad en rekeninge ontvangbaar. •

Bedryfsbates Ontleders is gewoonlik beïndruk met ondernemings wat baie kontant op hul balansstate toon. Kontant bied beskerming in moeilike tye en dit gee ook ondernemings meer opsies vir toekomstige groei. Groeiende kontantreserwes is dikwels ŉ teken van sterk prestasie deur die onderneming. ŉ Kwynende hoeveelheid kontant, kan ŉ teken van probleme wees, maar as baie kontant ŉ permanente kenmerk van die onderneming se balansstaat is, kan ontleders vra waarom die geld nie gebruik word nie. Te veel kontant kan dalk ŉ aanduiding wees dat die bestuur nie beleggingsgeleenthede gehad het nie, of te kortsigtig is om te weet wat om met die geld te doen. Voorraad is klaar produkte wat nog nie verkoop is nie. Ondernemings het dikwels beperkte fondse om in voorraad te belê. Ontleders wil ook kan sien indien die onderneming te veel geld in sy voorraad ingesteek het. Die kontant om rekeninge te betaal en ŉ wins te genereer, word verkry deur die verkoop van goedere. Voorraadomsetsnelheid (koste van goedere verkoop, gedeel deur die gemiddelde voorraad) meet hoe vinnig die onderneming se handelsware deur die bergingsplek na kliënte beweeg. As voorraad vinniger groei as die verkope, is dit byna altyd ŉ teken van verslegtende saketoestande. Debiteure is uitstaande rekeninge. Die ontleding van die spoed waarteen ŉ onderneming insamel wat verskuldig is, kan ook ŉ storie vertel oor die finansiële doeltreffendheid van die onderneming. Indien ŉ onderneming se insamelingstydperk te lank is, kan dit probleme voorspel. Indien die onderneming meer krediet aan kliënte gee ten einde groter verkope aan te teken, kan dit probleme veroorsaak indien die kliënt in finansiële moeilikheid raak. Hoe vinniger ŉ onderneming sy kliënte kry om betalings te maak, hoe gouer is kontant beskikbaar vir salarisse, goedere, toerusting, lenings, dividende en groeigeleenthede.

Bladsy 104

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

Nie-bedryfsbates Nie-bedryfsbates word gedefinieer as enigiets wat nie as ŉ bedryfsbate geklassifiseer kan word nie. Dit sluit in items soos vaste bates, bv. eiendom, aanlegte en toerusting. Tensy die onderneming in finansiële nood is en die likwidasie van bates moet doen, gee ontleders nie veel aandag aan vaste bates nie. Aangesien ondernemings dikwels nie in staat is om hul vaste bates te verkoop binne ŉ redelike tyd nie, word dit op die balansstaat gedra teen kosprys, ongeag van die werklike waarde.

 Laste Daar is bedryfslaste en nie-bedryfslaste. Bedryfslaste is skuldverpligtinge wat die onderneming aan verskaffers verskuldig is en binne ŉ jaar moet betaal. Nie-bedryfslaste verteenwoordig betalings wat die onderneming aan, byvoorbeeld ŉ bank of verbandhouer verskuldig is en wat eers oor ŉ jaar or meer betaal moet word. Wanneer skuldvlakke val, is dit ŉ goeie teken en as ŉ onderneming meer bates as laste het, is dit ŉ goeie toestand van sake. Daarteenoor kan groter laste as bates daarop dui dat die onderneming finansiële probleme het en in gevaar staan om insolvent te raak. Te veel skuld relatief tot kontantvloei is dus ŉ gevaarteken vir enige onderneming. Die vuurproefverhouding kan gebruik word om die onderneming se finansiële toestand te ontleed. Die vuurproefverhouding bepaal of die onderneming genoeg korttermynbates het om die onmiddellike skuldverpligtinge na te kom, sonder om van die voorraad te verkoop. As die verhouding 1 of hoër is, beteken dit dat die onderneming genoeg kontant en likiede bates het om sy korttermyn skuldverpligtinge te dek. Die vuurproefverhouding word soos volg bereken:

Vuurproefverhouding =

Bedryfsbates – Voorraad Huidige laste

As ŉ onderneming die vuurproeftoets slaag, is dit ŉ aanduiding van sy finansiële integriteit.  Ekwiteit Ekwiteit verteenwoordig dit wat die aandeelhouers besit en word ook dikwels aandeelhouersbelang genoem. Dit word soos volg bereken:

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 105

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Ekwiteit = Totale bates – Totale laste

Die twee belangrike ekwiteit-items is kapitaal en behoue verdienste. Kapitaal is die bedrag geld wat aandeelhouers vir hul aandele betaal het, toe die aandele aan die publiek beskikbaar gestel is. Dit verteenwoordig dus die hoeveelheid geld wat die maatskappy ontvang het, toe die aandele verkoop is. Behoue verdienste is die geld wat die onderneming besluit het om te herbelê in die onderneming, eerder as om dit aan aandeelhouers uit te betaal. Ontleders sal kyk hoe die onderneming sy kapitaal gebruik en hoe die onderneming ŉ opbrengs daarmee genereer. Die meeste inligting oor die onderneming se skuld kan op die balansstaat gevind word, hoewel sommige bates en skuldverpligtinge nie daar bekend gemaak word nie. Die rede hiervoor is dat ondernemings dit dikwels moeilik vind om ontasbare bates te meet. Korporatiewe intellektuele eiendom (patente, handelsmerke, kopiereg en sakemetodes) en kliëntewaarde is almal bates in die mark vandag, maar hulle word nie op die onderneming se balansstaat aangetoon nie. Daar kan ook buite-balansstaatskuld wees. Dit is ŉ vorm van finansiering vir groot kapitale uitgawes wat nie op ŉ onderneming se balansstaat verskyn nie. Ondernemings sal dit gebruik om die skuldvlakke laag te hou. 4.6.2

Balansstaat-evaluasie met betrekking tot die aanwending van bates

Om die aanwending van bates in ŉ onderneming te evalueer, word die volgende gebruik: •

Die kontantomskakelingsiklus

•

Die vaste bate omsetsnelheid

•

Die opbrengs op batesverhouding

•

Die impak van ontasbare bates

 Kontantomskakelingsiklus Die kontantomskakelingsiklus (KOS) is ŉ belangrike aanwyser van die toereikendheid van ŉ onderneming se bedryfskapitaalposisie. Daarbenewens is die KOS ewe belangrik vir die meting van ŉ onderneming se vermoë om doeltreffend twee van sy belangrikste bates, naamlik rekeninge ontvangbaar en voorraad te bestuur.

Bladsy 106

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 KOS gee ŉ aanduiding van die tyd wat nodig is om opbrengs uit die verkope in te samel, asook die voorraadomsetsnelheid. Hoe korter hierdie siklus is, hoe beter. Slim bestuurders weet dat dit onproduktief en minder winsgewind is om vinnig-bewegende bedryfskapitaal in bates vas te hou. KOS word soos volg bereken:

KOS = DIU + DVU – DBU Waar: DIU

= Dae Inventaris Uitstaande

DVU

= Dae Verkope Uitstaande

DBU

= Dae Betaalbaar Uitstaande

Daar is geen enkele optimale maatstaf vir die KOS nie. Gewoonlik sal ŉ onderneming se kontantomskakelingsiklus grootliks beïnvloed word deur die aard van die produk of diens wat gebied word en die aard van die industrie waarin die onderneming sake bedryf. Beleggers op soek na gehalte-beleggings kyk veral na hierdie gedeelte van ŉ onderneming se balansstaat. Hulle sal die KOS oor ŉ lang tydperk (byvoorbeeld, vyf tot 10 jaar) bereken en dan vergelyk met dié van mededingers. Konsekwentheid en/of dalings in die siklus is ŉ positiewe teken, maar wisselvallige insamelingstye en/of ŉ toename in voorraad op hande, is oor die algemeen nie positiewe aanwysers nie. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ kontantomskakelingsiklus:

Figuur 4.3 Kontantomskakelingsiklus (Bron: http://www.qfinance.com/contentFiles/40/iyr/46_-3381_50.png) Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 107

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Vaste bate-omsetsnelheid Eiendom, aanleg en toerusting (EAT) is nog een van die belangrike elemente in ŉ onderneming se balansstaat. In werklikheid is dit dikwels die grootste enkele element van ŉ onderneming se totale bates. ŉ Onderneming se belegging in vaste bates is tot ŉ groot mate afhanklik van die tipe sake wat die onderneming bedryf. Sommige ondernemings is meer kapitaalintensief as ander. Natuurlike hulpbron- en vervaardigers van toerusting, vereis ŉ groot hoeveelheid vaste batebeleggings. Rekenaarprogrammatuur vervaardigers het ŉ relatief klein belegging in vaste bates. Hoofstroomvervaardigers het gewoonlik ongeveer 30-40% van hul bates in eiendom, toerusting en aanlegte. Die vaste bate-omsetverhoudings verskil dus tussen verskillende bedrywe. Die vaste bate-omsetsnelheidaanwyser in vergelyking met dié van mededingers, gee aan ontleders ŉ idee hoe doeltreffend die onderneming se bestuur is in die gebruik van hierdie belangrike bate. Die EAT bied ŉ benaderde bepaling van die produktiwiteit van ŉ onderneming se vaste bates in vergelyking met die generering van verkope. Hoe hoër die aantal kere wat die EAT vermenigvuldig, hoe beter. Ontleders is altyd op soek na konsekwentheid of toenemende vaste bate-omsetkoerse op die balansstaat, as aanduiding van positiewe beleggingseienskappe.  Die opbrengs op batesverhouding Opbrengs op bates (OOB)(return on assets – ROA) is ŉ winsgewendheidsverhouding, omdat dit aantoon hoeveel ŉ onderneming op sy totale bates verdien. Dit is die moeite werd om die OOB-verhouding te sien as ŉ aanwyser van die bate se prestasie. Die OOB-verhouding word uitgedruk as ŉ persentasie-opbrengs deur die netto inkomste (die onderste lyn van die staat van inkomste), te vergelyk met die gemiddelde totale bates. ŉ Hoë persentasie opbrengs impliseer bates wat goed bestuur word. Die OOB-verhouding is ŉ vergelykende analise van ŉ onderneming se eie historiese prestasie in vergelyking met dié van ondernemings in ŉ soortgelyke tipe besigheid. Die volgende is ŉ grafiese voorstelling van waar ŉ onderneming se opbrengs op bates vergelyk word met dié van mededingers:

Bladsy 108

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Figuur 4.4 Vergelyking van vaste bates met dié van mededingers (Bron: http://www.fdicoig.gov/reports09/09-017/fig1.gif)  Die impak van ontasbare bates Talle nie-fisiese bates word beskou as ontasbare bates. Dit word hoofsaaklik soos volg gekategoriseer, naamlik: •

Intellektuele eiendom (patente, kopieregte, handelsmerke, handelsname)

•

Uitgestelde koste (gekapitaliseerde uitgawes)

•

Aangekoopte kliëntewaarde (die koste van ŉ belegging vir meer as boekwaarde).

Daar is min eenvormigheid in die aanbieding van ontasbare bates in die balansstaat, of selfs die terminologie wat gebruik word in die voetnotas. Dikwels is ontasbare bates in ander bates verskuil en net in die aantekeninge by die finansiële state openbaar gemaak. Die Rand-waarde wat betrokke is by intellektuele eiendom, is oor die algemeen nie groot nie en in die meeste gevalle regverdig dit nie uitgebreide analitiese toetsing nie. Ontleders word egter aangemoedig om ŉ noukeurige ontleding van die bedrag van aangekoopte kliëntewaarde in ŉ onderneming se balansstaat te maak. Sommige professionele beleggers is meestal ongemaklik met ŉ groot hoeveelheid aangekoopte kliëntewaarde. Konserwatiewe ontleders sal die bedrag van aangekoopte kliëntewaarde aftrek van die aandeelhouersbelang om die onderneming se tasbare netto waarde te bereken. As dit ŉ wesenlike negatiewe impak op die onderneming se aandele posisie het as die aangekoopte kliëntewaarde afgetrek word, sal dit beleggers bekommerd stem. (Aangepas vanuit: http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis7.asp#axzz24pX3 YALi) Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 109

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ ontasbare bate:

(Bron: http://www.grcea.com/wp-content/uploads/2012/03/bmw-logo.jpg) 4.7

Die inkomstestaat

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ tipiese inkomstestaat:

Figuur 4.5 Inkomstestaat (Bron: http://3.bp.blogspot.com/-m2Wg3RGLcM/Tm4xGt1D2fI/AAAAAAAANKI/xWH5bm9XcHg/s1600/income-statement_screenshot.gif)

Bladsy 110

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Die inkomstestaat is die eerste finansiële staat wat ŉ ontleder in ŉ jaarverslag sal ondersoek. Dit bevat die syfers wat meestal ter sprake is wanneer ŉ onderneming sy resultate soos inkomste, verdienste en wesenlike verdienste per aandeel aankondig. Die inkomstestaat toon aan hoeveel geld in die onderneming gegenereer word (inkomste), hoeveel dit spandeer (uitgawes) en die verskil tussen die twee (wins) oor ŉ sekere tydperk. Wanneer die inkomstestaat ontleed word, kan ontleders bepaal hoe winsgewend die onderneming is. Ondernemings met ŉ relatief lae koste tot inkomste, of hoë wins relatief tot inkomste, gee ŉ duidelike aanduiding van die onderneming se finansiële integriteit. 4.7.1

Inkomste-analise

Inkomste is oor die algemeen die eenvoudigste deel van die inkomstestaat. Dikwels is daar net ŉ enkele syfer wat al die geld verteenwoordig wat ŉ onderneming ontvang het gedurende ŉ bepaalde tydperk. Sommige groot ondernemings verdeel die inkomste volgens departmente of sakesegmente in. Die beste manier vir ŉ onderneming om winsgewendheid te verbeter, is deur die verhoging van inkomste. So bvoorbeeld het Starbucks Coffee ŉ aggressiewe langtermyn-groeidoelwit wat die opening van 20000 winkels wêreldwyd insluit. Konsekwente groei in verkope is dus ŉ sterk drywer van Starbucks se winsgewendheid.

(Bron: http://4.bp.blogspot.com/_zqFoq3qej2c/TSTrAmX7jkI/AAAAAAABnAQ/Rc97hCX4Drs/s1600/ Starbucks-Coffee-Logo-Wallpaper.jpg) 4.7.2

Uitgawe-analise

Daar is baie soorte uitgawes in ŉ onderneming wat ontleed kan word, maar die twee tipes kostes wat gewoonlik ontleed word, is die koste van goedere verkoop en die algemene en administratiewe uitgawes. Koste van goedere verkoop, is die koste wat direk betrokke is by die skep van inkomste. Dit verteenwoordig die koste van vervaardiging of die aankoop van

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 111

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 goedere of dienste wat deur die onderneming verkoop word. Byvoorbeeld, Spar supermark betaal ŉ verskaffer R4 vir ŉ koekie seep en verkoop dit aan kliënte vir R5. Wanneer dit verkoop word, is Spar se koste van verkope vir die seep R4. Algemene en administratiewe uitgawes sluit in bemarkingskoste, salarisse, tegnologie uitgawes en ander algemene koste wat verband hou met die bestuur van ŉ onderneming. Algemene en administratiewe uitgawes sluit ook waardevermindering en amortisasie in. Ondernemings moet verder die koste van die vervanging van afgeleefde bates insluit. Sommige korporatiewe uitgawes soos navorsing en ontwikkeling is noodsaaklik vir toekomstige groei. Ten slotte is daar finansiële koste soos belasting en rentebetalings wat in berekening gebring moet word. 4.7.3

Winsanalise

Eenvoudig gestel, is wins gelyk aan totale inkomste minus totale uitgawes. Daar is egter ŉ wins subkategorie wat algemeen gebruik word en wat aan ontleders ŉ aanduiding gee van hoe die onderneming presteer. Bruto wins word bereken as inkomste minus koste van verkope: Wins = Inkomste – Uitgawes

In die voorbeeld van die Spar, sal die bruto wins uit die verkoop van die seep R1 wees, maw R5 (die verkoopprys) minus R4 (koste van goedere verkoop) = R1 bruto wins. Ondernemings met hoë bruto winsmarges sal geld beskikbaar hê om op ander sakebedrywighede, soos navorsing of bemarking, te spandeer. Ontleders is dus op die uitkyk vir afwaartse tendense in die bruto winsmargekoers. Dit kan ŉ aanduiding wees of die onderneming finansiële probleme in die gesig staar. Wanneer die koste van goedere verkoop, vinnig styg, sal die bruto winsmarges waarskynlik verlaag, tensy die onderneming hierdie koste van kliënte verhaal in die vorm van hoër pryse. Bedryfswins is gelyk aan inkomste minus die koste van verkope, algemene en administratiewe uitgawes. Hierdie bedrag verteenwoordig die wins wat ŉ onderneming gegenereer het uit werklike sakebedrywighede, maar dit sluit ook sekere uitgawes en inkomste in wat nie verwant is aan die werklike sakebedrywighede nie. Hoë winsmarges beteken dat die onderneming effektiewe beheer het oor koste, of dat die verkope vinniger as bedryfskoste toeneem. Bedryfswins gee ook aan ontleders ŉ geleentheid om winsmarge vergelykings te maak van ondernemings wat nie die koste van goedere verkoopsyfers (wat nodig is om bruto marge-analise) afsonderlik bereken nie. Bedryfswinsmaatreëls word beskou as ŉ meer betroubare maatstaf van winsgewendheid, omdat dit moeiliker is om te Bladsy 112

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 manipuleer as wat dit is om netto inkomste te manipuleer. Netto inkomste verteenwoordig gewoonlik die onderneming se wins nadat alle uitgawes, insluitende finansiële uitgawes, betaal is. Hierdie bedrag word dikwels die bottom line genoem. Die volgende is ŉ voorstelling van hoe winsmarges oor ŉ periode van tyd kan fluktueer:

Figuur 4.6 Fluktuasie in winsmarges (Bron: http://www.hussmanfunds.com/rsi/valuationforwardearnings2.gif) Wanneer ŉ onderneming ŉ hoë winsmarge het, beteken dit dat dit een of ander mededingende voordeel bo die mededingers geniet. Ondernemings met ŉ hoë netto wins marge het ŉ groter reserwe om hulself te beskerm gedurende moeilike tye. Ondernemings met ŉ lae winsmarges kan misluk in ŉ ekonomiese afplatting. Ondernemings met goeie winsmarges het ŉ mededingende voordeel wat hulle in staat stel om hul markaandeel te verbeter gedurende die moeilike tye. Dit laat hulle dus in ŉ beter posisie wanneer eknomiese oplewing weer plaasvind. Waardevolle insigte oor ŉ onderneming kan verkry word deur die ondersoek van die inkomstestaat. Die verhoging van verkope is ŉ teken van gunstige ekonomiese faktore. Stygende marges dui op toenemende doeltreffendheid en winsgewendheid. Dit is ook ŉ goeie maatstaf om te bepaal of die onderneming kersvas hou moet eweknieë en mededingers in die industrie. Beduidende veranderinge in inkomste, koste van goedere verkoop en administrasiekostes kan ŉ aanduiding gee van die grondbeginsels onderliggend aan ŉ onderneming se winsmargemaatreëls.

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 113

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 4.7.4

Hoe om ŉ inkomstestaat te ontleed

Die inkomstestaat is ŉ opsomming van ŉ onderneming se kwartaallikse en jaarlikse inkomste (verkope) en uitgawes vir ŉ fiskale jaar. Die finale netto syfer, sowel as al die ander syfers in hierdie staat, is van belang vir die ontleder.  Terminologie en formaat Daar is ook verskillende ander name vir inkomstestate, byvoorbeeld "Staat vir die verklaring van inkomste", "Staat van verdienste", "Verklaring van bedrywighede" en "Verklaring van bedryfsresultate”. Baie ontleders gebruik steeds die term “Staat vir wins en verlies” (Statement of Profit and Loss – P&L). Soms word ook terme soos "winste", “verdienste" en "inkomste" gebruik. Daar word twee formate vir die inkomstestaat gebruik in finansiële verslagdoening – die multi-stap en die enkel-stap formaat. Die verskil word hieronder uiteengesit:

Multi-stap formaat

Enkel-stap formaat

Netto verkope

Koste van verkope

Materiaal en produksie

Bruto inkomste*

Bemarking en administratiewe uitgawes

Verkope, algemene en administratiewe uitgawes

Navorsing en ontwikkellingskoste

Bedryfsinkomste*

Ander inkomste en uitgawes

Voor-belaste inkomste

Voor-belaste inkomste*

Belasting

Netto inkomste

Netto inkomste na belasting*

Tabel 4.1 Multi-stap en enkel-stap inkomstestaat (Bron: Outeur 2012) In die multi-stap inkomstestaat word vier maatstawwe van winsgewendheid geopenbaar (met ŉ * hierbo aangedui), naamlik bruto wins, bedryfswins, voor-belaste inkomste en nabelasting wins. In die enkel-stap aanbieding, word die bruto- en bedryfsinkomstesyfers nie vermeld nie, maar hulle kan bereken word uit die data wat verskaf word.

Bladsy 114

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 In die enkel-stap metode is bruto inkomste gelyk aan verkope minus materiale en produksie. Deur die aftrekking van bemarkings- en administratiewe en navorsingskoste van bruto inkomste, word die bedryfsinkomste bereken. Die inkomstestaat erken inkomste wanneer hulle gerealiseer het. Dit wil sê wanneer goedere afgelewer is, dienste gelewer en uitgawes aangegaan is. Met die aanwasbenadering sal die vloei van fondse deur die inkomstestaat nie noodwendig saamval met die werklike ontvangs en uitbetaling van kontant nie.  Inkomstestaatrekeninge (multi-stap formaat) Die volgende rekeninge op ŉ inkomstestaat is vir ontleders van belang: •

Netto verkope (omset) Omset verwys na die waarde van ŉ onderneming se verkope van goedere en dienste gelewer aan sy kliënte. Selfs al kry ŉ onderneming se netto inkomste (bottom line) die meeste aandag van ontleders, begin die onderneming se inkomste of inkomsteproses reeds by die verkope (top line). ŉ Onderneming se winsmarge op bestaande produkte sal met verloop van tyd ŉ maksimum bereik wat moeilik sal wees om te verbeter. Die volgende is ŉ grafiese voorstelling van die omset van ŉ onderneming oor verloop van tyd:

Figuur 4.7 Omset oor ŉ verloop van tyd (Bron: http://www.arikavtextiles.com/images/home/turnover_graph.jpg)

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 115

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

Koste van verkope (koste van goedere of produkte verkoop en die koste van dienste) Vir ŉ vervaardiger is koste van verkope die koste wat aangegaan is vir grondstowwe, arbeid en vervaardigingsoorhoofse koste wat gebruik word in die produksie van sy produkte. Depresiasie is deel van die koste van verkope. Die koste van verkope vir die groot- en kleinhandelaars is in wese die aankoopkoste van goedere wat gebruik word vir herverkoop. Vir diens-verwante ondernemings is die koste van verkope die koste van dienste gelewer of koste van inkomste.

•

Bruto wins (bruto inkomste of bruto winsmarge) ŉ Onderneming se bruto wins verteenwoordig meer as net die verskil tussen die netto verkope en die koste van verkope. Bruto wins sluit ook die onderneming se ander uitgawes in. Hoe groter en meer stabiel ŉ onderneming se bruto winsmarge is, hoe groter die potensiaal vir ŉ positiewe netto inkomsteresultate. Die volgende is ŉ voorbeeld van die bruto winsmarge van verskillende produkte in een onderneming:

Figuur 4.8 Bruto winsmarge (Bron: http://www.gamesetwatch.com/gross-profit-margin-2008.png) •

Verkoops-, algemene en administratiewe uitgawes Hierdie rekening bestaan uit ŉ onderneming se operasionele uitgawes. Finansiële ontleders aanvaar oor die algemeen dat die bestuur beheer oor hierdie uitgawe

Bladsy 116

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 uitoefen. Die tendens van hierdie uitgawes, as ŉ persentasie van verkope, word gewoonlik fyn dopgehou vir tekens, beide positief en negatief, om bestuursdoeltreffendheid te bepaal. •

Bedryfsinkomste Bruto wins minus verkoops-, algemene en administratiewe uitgawes gee die onderneming se bedryfsinkomste. Hierdie syfer verteenwoordig ŉ onderneming se verdienste uit sy normale bedrywighede, voor enige nie-bedryfsinkomste en/of koste soos rente-uitgawe, belasting en spesiale items afgetrek is. Bedryfsinkomste word dikwels deur finansiële ontleders gebruik as die netto inkomste en as ŉ maatstaf van winsgewendheid.

•

Rente-uitgawe Hierdie item weerspieël die koste van ŉ onderneming se lenings. Sommige ondernemings toon ŉ netto bedrag vir rente-uitgawe en rente-inkomste aan.

•

Voor-belaste inkomste Voor-belaste inkomste kan ŉ aanduiding van winsgewendheid wees. Veelvuldige en uiteenlopende tegnieke (die sogenaamde belastingvermydingsmetodes) is beskikbaar aan ondernemings om belasting op inkomste te verminder. Omdat hierdie nie deel is van ŉ onderneming se sakebedrywighede nie, gebruik ontleders voor-belaste inkomste as ŉ meer akkurate meting van korporatiewe winsgewendheid.

•

Inkomstebelasting Omdat inkomstebelasting op hierdie stadium nog nie betaal is nie, dui die inkomstestaat ŉ beraming aan van wat ŉ onderneming kan verwag om aan belasting te betaal.

•

Spesiale items of buitengewone uitgawes ŉ Verskeidenheid van gebeure kan die inkomste beïnvloed. Hierdie kan kostes wees wat aangegaan is vir, byvoorbeeld, herstrukturering, ongewone of nie-herhalende items en beëindigde bedrywighede. Hierdie afskrywings is veronderstel om eenmalige gebeure te wees. Ontleders neem hierdie spesiale items in ag wanneer inter-jaarlikse winsvergelykings gedoen word.

•

Netto inkomste (netto wins of netto verdienste) Dit is die mees algemene aanduiding van ŉ onderneming se winsgewendheid. Indien die uitgawes die inkomste oorskry, sal hierdie rekening se opskrif “netto verlies”

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 117

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 wees. Na die betaling van voorkeur-dividende word netto inkomste deel van ŉ onderneming se aandeleposisie as die teruggehoue verdienste. Bykomende data word ook aangebied vir die netto inkomste op die basis van die uitstaande aandele en die moontlike omskakeling van aandele-opsies, skuldbriewe, ens. •

Omvattende inkomste Die konsep van omvattende inkomste is relatief nuut (1998) en neem die effek van items soos aanpassings in buitelandse valuta-omrekeningsverskille, minimum aanpassings in pensioenaanspreeklikheid en ongerealiseerde winste/verliese op sekere beleggings in skuld- en ekwiteitsmarkte in ag. Ontleders fokus egter hoofsaaklik op die netto inkomste syfer. Die voormelde aanpassingsitems het betrekking op ŉ wisselvallige mark en/of ekonomiese gebeurtenisse wat buite die beheer van ŉ onderneming se bestuur is. Die volgende is ŉ voorbeeld van hoe “omvattende inkomste” in ŉ inkomstestaat aangetoon word:

Figuur 4.9 Omvattende inkomste (Bron: http://www.fletcherbuilding.com/cms/10HY/statement_of_comprehensive_income.jpg)

Bladsy 118

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Interpretasie van ŉ inkomstestaat Bestudeer die volgende inkomstestaat (uitgawes word in hakies aangetoon):

Inkomstestaat vir XYZ FY Maatskappy vir 2008 en 2009 2008

2009

Netto verkope

1,500,000 2,000,000

Koste van verkope

(350,000)

Bruto inkomste

1,150,000 1,625,000

Bedryfsuitgawes

(235,000)

Bedryfsinkomste Ander inkomste (uitgawes)

(375,000)

(260,000)

915,000 1,365,000 40,000

60,000

(15,000)

Rente uitgawe

(50,000)

Netto wins voor belasting

905,000 1,360,000

Buitengewone wins (verlies)

Belasting Netto Inkomste

(300,000)

(475,000)

605,000

885,000

By die ontleding van hierdie inkomstestaat kom die volgende na vore: •

Maatskappy XYZ se verkope het met ongeveer 33% verhoog.

•

Daar was ŉ vermindering van die koste van verkope van 23% na 19% van die verkope.

•

Gevolglik het die bruto inkomste in 2009 aansienlik toegeneem wat ŉ groot pluspunt vir die maatskappy se winsgewendheid is.

•

Algemene bedryfsuitgawes het verhoog met ŉ beskeie R25 000.

•

In 2008 was die maatskappy se bedryfsuitgawes 15,7% van die verkope, terwyl dit in 2009 slegs 13% beloop het.

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 119

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

Dit is gunstig in die lig van die styging in verkope.

•

As ŉ resultaat het die netto inkomste vir die maatskappy toegeneem van R605 000 in 2008 tot R885 000 in 2009.

•

Die positiewe inter-jaarlikse tendense in al die inkomstestaatkomponente, beide inkomste en uitgawes, het van 40% tot 44% verhoog.

•

Die maatskappy se wins (netto inkomste/netto verkope) is baie gunstig.

Wanneer ŉ ontleder die inkomste- en uitgaweskomponente van die inkomstestaat verstaan, kan hy of sy verstaan wat ŉ maatskappy winsgewend maak. In die geval van Maatskappy XYZ was dit ŉ groot toename in verkope, terwyl die kostekant van die onderneming onder beheer is. Dit is ŉ teken van baie doeltreffende bestuur. (Aangepas vanuit: http://www.investopedia.com/articles/04/022504.asp#axzz24pX3YALi) 4.8

Interpretasie van ŉ kontantvloeistaat

Die kontantvloeistaat toon aan hoeveel geld kom in en hoeveel gaan uit die onderneming oor ŉ sekere tydperk. Met die eerste oogopslag, klink dit baie soos die inkomstestaat omdat dit die finansiële prestasie oor ŉ bepaalde tydperk aanteken. Daar is egter ŉ groot verskil tussen die twee state, naamlik die beginsel van aanwasrekeningkunde (accruel accounting) wat gevind word op die inkomstestaat. Dié rekeningkundige beginsel vereis dat ondernemings inkomste en uitgawes aanteken wanneer transaksies plaasvind, nie wanneer kontant in die onderneming invloei nie. Die inkomstestaat sluit dikwels nie-kontant inkomste of uitgawes in wat nie op die kontantvloeistaat voorkom nie. Indien die inkomstestaat netto inkomste van R10 toon, beteken dit nie dat kontant op die balansstaat met R10 sal verhoog nie. Omdat die kontantvloeistaat aantoon hoeveel werklike kontant ŉ onderneming gegenereer het, is die kontantvloeistaat van groot belang om ŉ begrip van die onderneming se finansiële grondbeginsels en finansiële posisie te verkry. Dit toon dat die onderneming in staat is om te betaal vir sy handelsbedrywighede en toekomstige groei. Een van die belangrikste eienskappe waarna gekyk moet word, is die onderneming se vermoë om kontant te genereer. Net omdat ŉ onderneming ŉ wins op die inkomstestaat toon, beteken dit nie dat die onderneming nie later in die moeilikheid kan kom as gevolg van ŉ gebrek aan voldoende kontantvloei nie. ŉ Noukeurige ontleding van die kontantvloeistaat gee ontleders ŉ beter begrip van hoe die onderneming sal vaar.

Bladsy 120

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 4.8.1

Afdelings van die kontantvloeistaat

Ondernemings genereer kontant op verskillende maniere en dit word in die kontantvloeistaat in drie afdelings gereflekteer: •

Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

•

Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite

•

Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite

Die volgende figuur toon die drie afdelings van ŉ kontantvloeistaat aan:

Figuur 4.9 Kontantvloeistaat (Bron: http://www.health-pic.com/EX/09-19-01/cash-flow-statement_screenshot.gif)

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 121

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite Beleggers verkies ondernemings wat ŉ netto positiewe kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite toon. Vinnig-groeiende ondernemings, soos tegnologie-ondernemings, is geneig om ŉ negatiewe kontantvloei in hulle aanvangsjare uit bedryfsaktiwiteite te wys. Om kontantvloei wat uit bedryfsaktiwiteite gegenereer word te bereken, moet beide die kontant wat van kliënte uit verkope verkry word en die kontant wat aan verskaffers betaal word, in ag geneem word.  Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite Hierdie deel van die kontantvloeistaat weerspieël gewoonlik die kontant wat die onderneming op kapitale uitgawes bestee het, soos nuwe toerusting of enige iets anders wat nodig is om die onderneming aan die gang te hou. Dit sluit byvoorbeeld ook verkryging van ander ondernemings en beleggings soos geldmarkfondse in. ŉ Ontleder wil sien dat ŉ onderneming kapitaal herbelê in die onderneming teen minstens die koers van waardevermindering per jaar. As dit nie weer belê word nie, is dit moontlik ŉ aanduiding van ŉ kunsmatig hoë kontantinvloei in die huidige jaar wat nie volhoubaar kan wees nie.  Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite Hierdie deel van die kontantvloeistaat beskryf die vloei van kontant wat verband hou met finansieringsaktiwiteite. Tipiese bronne van kontantinvloei is die verkoop van eie aandele en obligasies of banklenings. As ŉ banklening terugbetaal word, is dit ŉ uitbetaling van kontant, net soos dividende betalings. 4.8.2

Kontantvloeistaat oorwegings

Ontleders hou van ondernemings wat baie vrye kontantvloei (VKV) genereer. Vrye kontantvloei dui op ŉ onderneming se vermoë om sy skuld te betaal, dividende te betaal, voorraad aan te koop en in die groei van die onderneming te belê. Vrye kontantvloei (dus die oortollige kontant wat deur die onderneming gegenereer word) kan aan aandeelhouers uitbetaal word, of belê word in nuwe geleenthede vir groei sonder om die bestaande bedrywighede skade aan te doen. Die mees algemene metode van berekening van vrye kontantvloei is: Vrye kontantvloei = Netto inkomste + amortisasie/depresiasie – verandering in bedryfskapitaal – kapitaaluitgawes

Bladsy 122

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Ontleders wil graag sien dat die onderneming sy verpligtinge kan nakom, sonder om nodig te hê om terug te val op buite-finansiering. ŉ Onderneming se vermoë om vir sy eie bedryfsaktiwiteite te betaal en ook in staat is om in nuwe groeigeleenthede te belê, is ŉ aanloklike beleggingsopsie en ŉ aanduiding van finansiële integriteit. 4.9

Ontleding van jaarverslae

(Bron: http://www.slatergordon.com.au/files/editor_upload/Image/icons/annual%20report%202006_07.JPG)

Hoewel slegs openbare maatskappye wetlik verplig is om jaarverslae uit te reik, kan ander ondernemings ook daarby baat, omdat dit sonder twyfel die beste manier van korporatiewe kommunikasie is. Die doel van die jaarverslag is om ŉ opsomming te gee van presies hoe ŉ onderneming in die voorafgaande jaar gevaar het en ook om ŉ toekomsvisie vir die onderneming te gee. Om ŉ goeie jaarverslag saam te stel is ŉ kuns omdat dit meer behels as bloot die bekendmaking van die finansiële state. Jaarverslae word oor die algemeen opgestel vir aandeelhouers, beleggers en ontleders. Ander belanghebbendes is leners, banke en potensiële werknemers. Jaarverslae word gewoonlik saamgestel deur openbare maatskappye en is vir beleggers en ander belanghebbendes bedoel. In private ondernemings is finansiële jaarverslae gewoonlik vir die eienaar en bestuur bedoel. ŉ Jaarverslag bly die beste bron van inligting vir enige iemand wat belangstel in die finansiële welvaart van ŉ onderneming en wat wil vasstel of ŉ onderneming potensiële probleme het, of beleggingsmoontlikhede bied.

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 123

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Die ontleding van ŉ jaarverslag is geen maklike taak as die ontleder nie presies waarna hy/sy soek en waar om dit te vind nie. Om mee te begin, moet die ontleder die formaat van die jaarverslag verstaan. 4.9.1

Formaat van die jaarverslag

Die formaat van die jaarverslag hang af van die behoeftes van ŉ onderneming, tipe bedryfsaktiwiteite en enige wetlike bekendmakingsvereistes. ŉ Jaarverslag bestaan meestal uit die volgende nege afdelings:  Brief van die voorsitter Die brief van die voorsitter van die raad is die gedeelte waar die onderneming se topbestuurspan die suksesse gedurende die voorafgaande jaar uitlig en die onderneming se doelwitte en strategieë vir die toekoms bekend maak. Dit is ook gewoonlik die plek waar die bestuur verskoning aanbied vir enige probleme wat gedurende die jaar ondervind is.  Verkope en bemarking Hierdie afdeling bevat volledige inligting oor die onderneming se produkte en dienste, asook beskrywings van die belangrikste afdelings en departemente en wat elkeen doen. Deur die ontleding van hierdie afdeling sal die ontleder in staat wees om te bepaal watter produkte vir die onderneming belangrik is en watter afdelings of departemente van kritieke belang is vir die sukses van die onderneming.  Tien jaar opsomming van die finansiële resultate Baie jaarverslae bevat ŉ aanbieding van finansiële resultate oor lang historiese tydperke, bv. tien jaar. Dit is die ideale plek om te kyk vir tendense in groei (of nie-groei) van inkomste en wins en ander beduidende aanwysers van ŉ onderneming se finansiële sukses.  Bespreking en analise Dit is die plek waar die onderneming se bestuur die geleentheid het om ŉ openhartige bespreking van beduidende finansiële tendense binne die onderneming oor die afgelope paar jaar aan te bied.  Brief van die ouditeur Die onderneming se finansiële state, wat ingesluit word, moet vergesel wees van ŉ skrywe van ŉ gekwalifiseerde ouditeur wat die akkuraatheid van die state bevestig. In hierdie gedeelte noem die ouditfirma enige kwalifikasies met betrekking tot die finansiële state.

Bladsy 124

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Finansiële state Finansiële state is die kern van die jaarverslag. Dit is waar ŉ onderneming sy finansiële prestasiedata aanbied vir almal om te sien. As minimumvereiste moet daar ŉ inkomstestaat, ŉ balansstaat en ŉ kontantvloeistaat wees. Ontleders stel veral belang in die voetnotas by die finansiële state. Hier word dikwels waardevolle inligting oor ŉ onderneming se struktuur en finansiële status aangebied wat nie elders in die verslag verskyn nie, byvoorbeeld besonderhede oor slegte skulde wat deur die onderneming afgeskryf is.  Filiale, handelsmerke en adresse Hierdie afdeling bevat ŉ onderneming se binnelandse en buitelandse struktuur, kontakinligting, sowel as handelsname en produklyne.  Lys van direkteure en beamptes Maatskappye het gewoonlik direksies wat bestaan uit senior sakelui binne en buite die onderneming en wat leiding gee deur hulle insette en kennis van markte en die sakeomgewings. Beamptes sluit meestal die voorsitter, hoof uitvoerende beampte, hoof finansiële beampte, ens. in.  Aandeleprysgeskiedenis Hierdie deel gee ŉ kort oorsig van aandelepryse en dividende, insluitende opwaartse en afwaartse tendense oor verloop van tyd. Ingesluit is ook inligting oor ŉ onderneming se aandele simbool (ŉ alpha-numeriese nommer wat bepaalde inligting aan beleggers openbaar) en die aandelebeurs waar dit genoteer is, byvoorbeeld, die Johannesburgse Aandelebeurs. Jaarverslae is een van die beste instrumente waarmee ontleders die prestasie van ondernemings kan evalueer. Die meeste jaarverslae bevat baie nuttige inligting wat ontleed kan word om ŉ gevoel te kry van die finansiële welstand van die onderneming. 4.9.2

Hoe om ŉ jaarverslag te ontleed

Die volgende is belangrik wanneer die jaarverslag ontleed word: •

Hersien die onderneming se finansiële state en let op na tendense in winsgewendheid, groei, stabiliteit en dividend.

•

Lees die verslag deeglik vir wenke oor die finansiële welstand van die onderneming. Kyk veral hier na die brief van die voorsitter, die verkoops- en bemarkingsafdeling

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 125

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 van die jaarverslag en die bespreking en ontleding van die bestuur van die onderneming. •

Lees die brief van die ouditeur om seker te wees dat die finansiële state ŉ akkurate weergawe is van die onderneming se finansiële toestand.

•

Lees die voetnotas by die finansiële state. Hierdie voetnotas bevat dikwels inligting oor die onderneming wat van kritieke belang kan wees om ŉ volledige begrip van die finansiële state te bekom.

(Aangepas vanuit: http://www.dummies.com/how-to/content/reading-an-annual-report.html en http://www.investopedia.com/articles/basics/10/efficiently-read-annual-report.asp) 4.10 Samevatting Alle ondernemings word wetlik verplig om jaarliks en sommige selfs kwartaalliks finansiële state te publiseer. Die ontleding van finansiële state gee ontleders ŉ beter begrip van wat die onderneming doen en dui gewoonlik ŉ paar belangrike gebiede aan waar dit goed presteer. Geouditeerde finansiële state is baie meer geloofwaardigheid as ongeouditeerde state. Die balansstaat bevat inligting oor die bates, laste en ekwiteit. Die inkomstestaat sluit syfers in soos inkomste, uitgawes, inkomste en verdienste per aandeel, ens. Die inkomstestaat neem ook ŉ paar nie-kontant items, soos waardevermindering in ag. Die kontantvloeistaat laat alle nie-kontant items weg en dui aan hoeveel werklike inkomste deur die onderneming gegenereer is. Die kontantvloeistaat word in drie dele verdeel: kontant uit bedryfsaktiwiteite, kontant uit finansieringsaktiwiteite en kontant uit beleggingsaktiwiteite. Die aantekeninge tot die finansiële state bied in-diepte inligting oor sommige van die syfers in die drie finansiële state. (Aangepas vanuit: http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis10.asp#axzz24pX3 YALi)

Bladsy 126

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 4.11 Selfevaluering Aktiwiteit 4 Ontleed die volgende inkomstestaat en beantwoord dan die vrae (uitgawes word in hakies aangetoon):

Inkomstestaat vir Fixit Maatskappy vir 2010 en 2011 2010

2011

Netto verkope

2,800,000 2,000,000

Koste van verkope

(850,000) (675,000)

Bruto inkomste

1,950,000 1,325,000

Bedryfsuitgawes

(235,000) (260,000)

Bedryfsinkomste

1,715,000 1,065,000

Ander inkomste (uitgawes) Buitengewone wins (verlies)

140,000

160,000

(15,000)

Rente-uitgawe

(150,000) (140,000)

Netto wins voor belasting

1,705,000 1,070,000

Belasting

(210,000) (215,000)

Netto inkomste

1,495,000 855,000

1. Met watter % het verkope verhoog/verlaag van 2010 na 2011? 2. Met watter % het die koste van verkope verlaag/verhoog van 2010 na 2011? 3. Het die bruto inkomste verlaag/verhoog van 2010 na 2011? 4. Wat beteken die uitslag, genoem in vraag 3, vir die ontleder? 5. Het die bedryfsuitgawes verlaag/verhoog van 2010 na 2011? 6. Wat was die bedryfsuitgawes as ŉ % van verkope vir 2010 en 2011

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Bladsy 127

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 onderskeidelik? 7. Wat beteken die uitslag genoem in vraag 6 vir die ontleder? 8. Tot watter slotsom sal jy kom oor die finansiële posisie van die maatskappy? Aktiwiteit 5 Bekom die jaarverslag van ten minste twee van die vyf groot handelsbanke in Suid-Afrika. Bepaal of die uitleg van die jaarverslae voldoen aan die algemene uitleg soos hierbo in par 4.9.1 genoem. Noteer enige afwykings.

Bladsy 128

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

5.1

Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •

Elemente van bedryfskapitaal

•

Doel van bedryfskapitaal

•

Bedryfskapitaalsiklus

•

Beheer van bedryfskapitaal

•

Faktore wat ŉ invloed het op bedryfskapitaal

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die elemente van bedryfskapitaal te ontleed.

•

die doel van bedryfskapitaal te evalueer.

•

die bedryfskapitaalsiklus te evalueer.

•

die belangrikheid van beleid om bedryfskapitaal te beheer, aan te toon.

•

die faktore wat ŉ invloed op bedryfskapitaal het, te ondersoek en te beskryf.

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Bladsy 129

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 5.2

Verrykende bronne •

http://education.svtuition.org/2011/08/working-capital-management-notes.html

•

http://tutor2u.net/business/finance/workingcapital_needs.htm

•

http://withfriendship.com/images/i/40010/Factoring-(finance)-wallpaper.png

•

http://www.ehow.com/list_6547751_strategies-financing-workingcapital.html#ixzz1hcTOUuwq

5.3

•

http://www.qfinance.com/cash-flow-management-calculations/working-capital-cycle

•

http://www.smartplanet.info/financial-management/types-of-working-capital.html

•

http://www.universalaccountants.com/images/cash-management1.gif

•

http://www.wisegeek.com/what-are-common-sources-of-working-capital.htm

•

http://www.wisegeek.com/what-is-working-capital.htm Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Bedryfskapitaal

Bedryfskapitaal is ŉ meting van ŉ entiteit se bates, na die aftrekking van alle verpligtinge.

Faktorering

Hier word ŉ uitlener (faktoreringsmaatskappy) genader wat ŉ persentasie van die nominale waarde van die fakture wat ŉ onderneming uitgereik het, ontvang in ruil vir die diens om die skuld te vorder.

Negatiewe

Wanneer die bedryfslaste meer is as die bedryfsbates, staan dit

bedryfskapitaal

bekend as negatiewe bedryfskapitaal.

Optimale

Optimale vlak van bedryfskapitaal is die vlak waar die

bedryfskapitaal

onderneming in staat is om dag-tot-dag uitgawes te dek en ook genoeg kontant op hande te hê.

Verkoops- en

ŉ Bate, wat nie as noodsaaklik beskou word vir die basiese

huurooreenkoms

werking van die onderneming nie, word verkoop aan ŉ derde party, gewoonlik vir kontant. Terselfdertyd bepaal die ooreenkoms dat die onderneming die bate van die nuwe eienaar kan huur.

Vervaardigingsiklus Die vervaardigingsiklus is die proses van die omskakeling van grondstowwe in die finale produk.

Bladsy 130

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 5.4

Inleiding

Bedryfskapitaal is ŉ meting van ŉ entiteit se bates, na die aftrekking van alle verpligtinge/laste. Soms word daarna verwys as operasionele kapitaal en is dit die hoeveelheid likiditeit wat ŉ onderneming of organisasie het vir die bestuur en die uitbou van die onderneming. Oor die algemeen is ondernemings met groter hoeveelhede bedryfskapitaal beter geposisioneer om sukses te behaal. Hulle het die likwiede bates wat nodig is om hul sakebedrywighede uit te brei wanneer nodig. Dit gebeur soms dat ŉ onderneming baie bates het, maar nie genoeg bedryfskapitaal om die onderneming uit te bou en prosesse te verbeter nie. Selfs ŉ winsgewende onderneming kan hierdie probleem hê. Dit kan ook gebeur dat ŉ onderneming oor bates beskik wat nie maklik in kontant omskep kan word nie. Bedryfskapitaal kan uitgedruk word as ŉ positiewe of ŉ negatiewe getal. Wanneer ŉ onderneming meer skuld as bedryfsbates het, beskik dit oor ŉ negatiewe bedryfskapitaal. Wanneer bedryfsbates meer as die skuld is, het so ŉ onderneming ŉ positiewe bedryfskapitaal. Veranderinge in bedryfskapitaal het ook ŉ impak op ŉ onderneming se kontantvloei. Wanneer bedryfskapitaal vermeerder, is die uitwerking op die kontantvloei negatief. Dit word dikwels veroorsaak deur die likwidasie van voorraad of rekeninge wat betaal word deur die onderneming. ŉ Afname in bedryfskapitaal beteken ook minder geld om korttermynskuld te delg. Bedryfskapitaal is van die belangrikste faktore wat bydra tot die sukses van die onderneming. Sonder dit kan ŉ onderneming nie behoorlik funksioneer nie. ŉ Gebrek aan bedryfskapitaal strem ŉ onderneming se vermoë om te groei, maar dit kan ook veroorsaak dat die onderneming te min kontant het om sy korttermynverpligtinge na te kom. ŉ Onderneming met ŉ baie lae bedryfskapitaal loop die risiko om sonder kontant te raak. ŉ Onderneming met te min bedryfskapitaal kan finansiële probleme in die gesig staar en kan selfs tot bankrotskap gedwing word. Van die eerste tekens is as die onderneming krediteure laat betaal of selfs betalings oorslaan. Laat betalings beïnvloed die onderneming se kredietgradering wat dit moeilik kan maak om ŉ lening teen ŉ bekostigbare rentekoers te bekom wanneer nodig. Ondernemings wat op ŉ kontantbasis bedryf word, het vinnige voorraadomsette en kan vinnig kontant genereer. Hulle het dus nie noodwendig baie bedryfskapitaal nodig nie. (Aangepas uit: http://www.wisegeek.com/what-is-working-capital.htm) Die volgende figuur toon aan waar bedryfskapitaal in ŉ onderneming ter sprake is: Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Bladsy 131

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Figuur 5.1 Die invloed van bedryfskapitaal (Bron: http://finntrack.co.uk/images/working_capital_cycle.gif) 5.5

Bedryfskapitaalbehoeftes

Die aard van die onderneming bepaal die bedryfskapitaalbehoefte van die onderneming – die behoefte verskil dus van onderneming na onderneming. Die volgende is voorbeelde van ondernemings met lae bedryfskapitaalbehoeftes: •

Ondernemings met baie kontantverkope en min kredietverkope het minimale handelsdebiteure. Supermarkte is goeie voorbeelde van sulke ondernemings.

(Bron: http://www.cdhenergy.com/supermarkets/supermarket_rear_case_isles.jpg)

Bladsy 132

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

Ondernemings wat handel dryf in voltooide produkte, sal net finale goedere in voorraad hou, in teenstelling met vervaardigingsondernemings wat ook ŉ voorraad grondstowwe en werk-in-proses voorraad in stand moet hou.

•

Ondernemings wat voltooide goedere, veral voedsel, verkoop as gevolg van die bederfbare aard van die produkte. ŉ Voorbeeld hiervan is winkels wat melk verkoop.

(Bron: http://cho-tabetai.com/images/08.10.07_milkplus/picture.jpg) •

Groter onderneminge kan in staat wees om hul bedingingsmag te gebruik om meer gunstige en uitgebreide kredietterme van verskaffers te verkry. Voorbeelde hiervan is die groot kettingwinkelgroepe. In teenstelling hiermee, sal daar van kleiner ondernemings, veral dié wat nuut in die mark is en nie ŉ rekord van kredietwaardigheid het nie, verwag word om hul verskaffers onmiddellik te betaal.

•

Sommige ondernemings kry hulle inkomste op sekere tye van die jaar alhoewel uitgawes aangegaan word deur die loop van die jaar. Hierdie verskynsel staan bekend as die sogenaamde "seisoensgebondenheid van kontantvloei”. Voorbeelde hiervan is reisagente waar verkope verhoog tydens die skoolvakansies en rondom die feestye.

Die vraag na bedryfskapitaal wissel ook gedurende die jaar. Bedryfskapitaal benodig, is gewoonlik nie ŉ konstante syfer deur die jaar nie. Slegs in die mees ongewone omstandighede sal daar ŉ konstante behoefte aan bedryfskapitaalbefondsing wees. Vir die meeste ondernemings sal daar weekliks skommelinge voorkom. Talle ondernemings is betrokke in bedrywe wat onderhewig is aan seisoenale veranderinge in die vraag na produkte, wat beteken dat die verkope, voorrade en debiteure op voorspelbare tye van die jaar op hoër vlakke sal wees, as gedurende ander tye. Die behoefte aan bedryfskapitaal kan in twee dele verdeel word, naamlik: •

ŉ Vaste komponent, en

•

ŉ wisselende komponent.

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Bladsy 133

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Die vaste komponent is die hoeveelheid wat gedefinieer word as die minimum bedryfskapitaalvereistes vir die jaar. Dit word algemeen aanvaar dat die onderneming befonds moet word in die manier wat in die diagram hieronder getoon word:

Figuur 5.2 Bedryfskapitaalbehoeftes (Bron: http://tutor2u.net/business/finance/workingcapital_needs.htm) Die figuur toon die volgende aan: •

Die meer permanente behoeftes (vaste bates en die vaste element van bedryfskapitaal) moet gefinansier word uit permanente bronne (bv. aandele en lenings).

•

Die wisselende behoeftes moet gefinansier word uit korttermynbronne soos ŉ oortrokke bankrekening wat maklik beskikbaar is en op kort kennisgewing aangepas kan word, maar wat deurlopend terugbetaal moet word.

(Aangepas uit: http://tutor2u.net/business/finance/workingcapital_needs.htm) 5.6

Bronne van bedryfskapitaal

Bedryfskapitaalbestuur vereis dat ondernemings verskillende bronne van bedryfskapitaal ondersoek. Dit sal help om te verseker dat die dag-tot-dag bedrywighede van die onderneming kan voortgaan sonder enige ontwrigting. Daar is verskeie bronne van bedryfskapitaal wat groot en klein ondernemings kan gebruik. Verwys ook na studieeenheid 3, paragraaf 3.7. Bladsy 134

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Hierdie bronne is soos volg:

Kredietkaarte Verkope en terughuur

Mikrolenings

Kontantvloei

Bedryfskapitaal

Faktorering

Figuur 5.3 Bronne van bedryfskapitaal (Bron: Outeur 2012) 5.6.1

Kontantvloei

Van al die bronne van bedryfskapitaal is die opbrengs wat gegenereer word deur verkope die mees algemene bron. Fakture vir goedere en dienste verkoop word voorberei en aan kliënte gestuur vir betaling. Hierdie deurlopende kontantvloei voorsien die middele vir die onderneming om voort te gaan met die vervaardiging van produkte wat verbruikersbehoeftes op ŉ deurlopende basis kan bevredig. 5.6.2

Verkoops- en huurooreenkoms

Die volgende figuur is ŉ voorbeeld van hierdie tipe strategie:

Figuur 5.4 Verkoops- en huurooreenkoms (Bron: http://www.socalofficerealestateblog.com/wp-content/newuploads/2009/02/landsaleleaseback.gif)

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Bladsy 135

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Soms is ander bronne van bedryfskapitaal nodig om die inkomste wat deur middel van verkope verkry is, aan te vul. Een benadering staan bekend as ŉ verkoops- en terughuurstrategie. Hier word ŉ bate, wat nie beskou word as noodsaaklik vir die basiese werking van die onderneming, verkoop aan ŉ derde party, gewoonlik vir kontant. Terselfdertyd bepaal die ooreenkoms dat die onderneming die bate van die nuwe eienaar kan huur. Die onderneming kan dus voortgaan om daardie bate te gebruik. Hierdeur verkry die onderneming kontant terwyl dit die gebruik van die bate behou. 5.6.3

Kredietkaarte

(Bron: http://www.hdfcbankbahrain.com/personal/cards/images/hd_cc_corporate.jpg) Die gebruik van korporatiewe kredietkaarte word soms ook beskou as ŉ bron van bedryfskapitaal. Die onderneming maak gebruik van die kredietkaart om tydelike tekorte in die kontantvloei aan te vul. Ondernemings wat gereeld seisoenale verkope en afswaaie in verkope ervaar, neem soms hierdie roete. Met die veronderstelling dat die rentekoers van toepassing op die balans redelik is, beteken hierdie benadering onmiddellike toegang tot kapitaal, sonder dat dit nodig is om ŉ langtermynlening aan te gaan. 5.6.4

Mikrolenings

(Bron: http://www.millionaireacts.com/wp-content/uploads/2011/06/micro-loans-1jpg.jpg)

Bladsy 136

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Sommige ondernemings verkies egter ŉ korttermynlening as ŉ bron van bedryfskapitaal. Dit staan bekend as ŉ mikro-lening. Die bedrag is gewoonlik relatief klein en word binne ŉ paar maande afbetaal. 5.6.5

Faktorering

Figuur 5.5 Faktoreringsproses (Bron: http://withfriendship.com/images/i/40010/Factoring-(finance)-wallpaper.png) Vir ondernemings wat ŉ onmiddellike inkomste op fakture benodig, is faktorering dikwels ŉ goeie opsie. Hier word ŉ uitlener (faktoreringsmaatskappy) genader wat ŉ persentasie van die nominale waarde van die fakture wat ŉ onderneming uitgereik het, ontvang in ruil vir die diens om die skuld te vorder. Die aanvanklike voorskot is ongeveer 80% van die waarde van die fakture. Kliënte doen dan betalings direk na die faktoringsmaatskappy. (Aangepas uit: http://www.wisegeek.com/what-are-common-sources-of-working-capital.htm) 5.7

Tipes bedryfskapitaal

Die volgende tipes bedryfskapitaal kan onderskei word:

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Bladsy 137

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 5.7.1

Bruto bedryfskapitaal

Ten opsigte van bedryfsbates is die belangrikste items voorraad, grondstowwe, werk-inproses, voltooide goedere, onderdele, verbruiksvoorraad, diverse debiteure, rekeninge ontvangbaar, kontant, banksaldo, vooruitbetaalde uitgawes, opgelope inkomste, ens. Bruto bedryfskapitaal word soos volg bereken: Bruto kapitaal = Totale bedryfsbates 5.7.2

Netto bedryfskapitaal

Netto bedryfskapitaal is die bedryfsbates minus die bedryfslaste. Met ander woorde, die waarde van die bruto bedryfskapitaal word verminder deur bedryfslaste soos diverse krediteure, rekeninge betaalbaar, oortrokke bankrekening, inkomste vooruit ontvang, uitstaande skulde, voorsiening vir belasting, ens. Netto bedryskapitaal word soos volg bereken: Netto bedryfskapitaal = Bedryfsbates – Bedryfslaste 5.7.3

Positiewe bedryfskapitaal

Wanneer die huidige bates meer as die bedryfslaste is, staan dit bekend as positiewe bedryfskapitaal. Byvoorbeeld as die bedryfsbates R500 000 en die bedryfslaste R300 000 is, is die positiewe bedryfskapitaal R200 000. 5.7.4

Negatiewe bedryfskapitaal

Wanneer die bedryfslaste meer is as die bedryfsbates, staan dit bekend as negatiewe bedryfskapitaal. Byvoorbeeld as bedryfsbates R500 000 is en die bedryfslaste R650 000, is die bedryfskapitaal negatief, naamlik R150 000. ŉ Negatiewe bedryfskapitaal dui op die gebrek aan likiditeit en solvabiliteit wat ŉ gevaarteken vir die onderneming is. 5.7.5

Zero bedryfskapitaal

Wanneer bedryfsbates gelyk is aan die bedryfslaste is die bedryfskapitaal nul of zero. Byvoorbeeld as die bedryfsbates R500 000 is en die bedryfslaste ook R500 000, dan is die bedryfskapitaal ook nul. (Aangepas uit: http://www.smartplanet.info/financial-management/types-of-workingcapital.html)

Bladsy 138

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 5.8 5.8.1

Bedryfskapitaal Die belangrikheid van bedryfskapitaal

As krediteure betaling van die onderneming eis moet die onderneming se bedryfskapitaal hierdie situasie kan red. Die verkoop van die produkte of dienste is maklik en vinnig, maar ŉ onderneming kan nie vaste bates vinnig verkoop nie. Indien die onderneming voldoende bedryfskapitaal het, kan die onderneming die skuldeisers maklik betaal en so die onderneming se reputasie in die mark red. Positiewe bedryfskapitaal maak dit moontlik om die dag-tot-dag uitgawes soos lone, salarisse, oorhoofse koste en ander bedryfsuitgawes te betaal. Een van die voordele van positiewe bedryfskapitaal is dat die onderneming werk met bepaalde risiko’s aanvaar sonder om onnodige spanning op die onderneming te plaas.

(Bron: http://www.podiatryloan.com/images/pix9.jpg) 5.8.2

Optimale bedryfskapitaal

Die optimale vlak van bedryfskapitaal is die vlak waar die onderneming in staat is om dagtot-dag uitgawes te dek en die onderneming ook genoeg kontant op hande het. Hierdie optimale vlak word bereik deur doeltreffende bedryfskapitaalbeginsels toe te pas. ŉ Lae vlak van bedryfskapitaal is skadelik vir die ontwikkeling van die onderneming. Indien die onderneming nie genoeg kontant het om sy skulde te betaal nie, sal dit die risiko van insolvensie en likiditeit skep en die onderneming gelikwideer word. In die geval waar ŉ onderneming oor te veel bedryfskapitaal beskik, kan dit lei tot wanaanwending van die kontant, in plaas van om ŉ inkomste te verdien nie. Dit kan aanleiding gee tot geleentheidskoste vir die aandeelhouers wat daartoe aanleiding kan gee dat die waarde van die aandele in die aandelemark kan daal.

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Bladsy 139

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Dit is belangrik om ŉ balans te bewerkstellig – dus om ŉ optimale vlak van bedryfskapitaal daar te stel. 5.8.3

Bedryfskapitaalvooruitskattings

Bedryfskapitaalvooruitskatting beteken dat die toekomstige vereistes ten opsigte van bedryfskapitaal vooruitgeskat word.

(Bron: http://www.capitoltaxprep.com/sitebuildercontent/sitebuilderpictures/working_capital_graph.gif)

Die volgende is die belangrikste aspekte wat tydens bedryfskapitaalvooruitskattings beraam word:  Toekomstige bedryfskoste Verhoogde toekomstige bedryfskoste beteken ŉ groter behoefte aan kontant wat deel is van bedryfskapitaal. Die prosedure wat gevolg word vir hierdie beraming behels onder andere die analise van vorige inkomstestate van die onderneming, asook enige moontlike toekomstige behoeftes, uitbreidingsplanne of aankope van ander ondernemings.  Voorspelling van inkomstegroei Deur verkope en ander inkomstetendense te analiseer, kan die groei in inkomste vooruitgeskat word. Hierdie vooruitskatting sal dan ŉ invloed uitoefen op die bestuur van inkomste in die toekoms.  Veranderinge in bedryfskapitaalbehoeftes Deur die historiese veranderinge in bedryfskapitaal te ontleed, kan nuttige inligting vir bedryfskapitaalvooruitskattings verkry word. Omdat bedryfskapitaal die verskil tussen bedryfsbates en bedryfslaste is, kan, byvoorbeeld, twee jaar se veranderinge in

Bladsy 140

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 bedryfskapitaal ontleed word om die moontlike veranderinge in bedryfskapitaal vir die volgende jaar te skat. 5.8.4

Determinante van bedryfskapitaalbehoefte

Die volgende is die determinante wat die omvang van die bedryfskapitaalbehoefte kan bepaal:  Grootte van die onderneming Ondernemings kan klein of groot wees. Om ŉ klein onderneming te begin, is min vaste aanvangskapitaal nodig, maar hoë bedryfskapitaal vir die betaling van dag-tot-dag uitgawes. In ŉ groot onderneming is meer vaste kapitaal as bedryfskapitaal nodig vir byvoorbeeld die aankoop van vaste bates.  Vraag na goedere of dienste Die aard van die vraag beïnvloed ook die bedryfskapitaalbehoefte. As die vraag hoog is, verkoop produkte maklik wat beteken dat ŉ klein hoeveelheid bedryfskapitaal nodig is. Die opbrengs uit verkope kan maklik die tekort aan bedryfskapitaal aanvul. Maar as die vraag minder is, word ŉ groot hoeveelheid bedryfskapitaal benodig om al die vaste kostes te betaal.  Produksiebeleid Produksiebeleid is ook ŉ determinant van die bedryfskapitaalbehoefte. Verskillende ondernemings het verskillende produksiebeleide. Sommige ondernemings staak of verminder die produksievlak in die lae seisoen en mag selfs ŉ aantal werknemers verminder, of minder nuwe grondstowwe aankoop. So word die behoefte aan bedryfskapitaal minder. Sommige ondernemings gaan egter voort met produksie in die lae seisoen wat ŉ groot hoeveelheid bedryfskapitaal sal vereis.  Kredietbeleid Kredietbeleid met betrekking tot die aankoop en verkoop van goedere op ŉ kredietbasis het ook ŉ invloed op die bedryfskapitaalbehoefte. As ondernemings al die goedere op krediet koop en dit op ŉ kontantbasis verkoop, sal die onderneming ŉ lae bedryfskapitaalbehoefte hê. Maar as die onderneming goedere op ŉ kontantbasis aankoop en op ŉ kredietbasis verkoop, sal daar ŉ groot bedryfskapitaalvereiste in die onderneming wees.  Dividende beleid Die dividende beleid bepaal ook die bedryfskapitaalvereiste. Ondernemings betaal dikwels ŉ groot deel van die netto wins aan aandeelhouers uit. As daar egter geen reserwes is nie, moet die bedryfskapitaal aangevul word. Die afwesigheid van so ŉ reserwe raak die Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Bladsy 141

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 onderneming se verpligtinge nadelig. In so ŉ geval kan die bedryfskapitaal aangevul word deur ŉ korttermynlening vir die betaling van bepaalde skuldaanspreeklikheid.  Bedryfskapitaalsiklus Die bedryfskapitaal bestaan uit ŉ aantal stappe wat begin met die kontant aankoop van grondstowwe, die omskepping in ŉ finale produk en die verkoop van die produk. As dit op krediet is, sal debiteure ook deel van die bedryfskapitaal siklus wees en wanneer die geld van debiteure gevorder word, is dit die laaste deel van die bedryfskapitaalsiklus. As debiteure se skuld vinnig gevorder word, is net ŉ klein hoeveelheid bedryfskapitaal nodig. Andersins word meer bedryfskapitaal benodig vir die aankoop van nuwe grondstowwe. Hierdie aspek word meer volledig in paragraaf 5.9 hieronder bespreek.  Vervaardigingsiklus Die vervaardigingsiklus is die proses van omskakeling van grondstowwe in die finale produk. Lang produksiesiklusse veroorsaak dat groot hoeveelhede bedryfskapitaal benodig word.  Sakesiklus Daar is twee belangrike dele in die sakesiklus, naamlik ŉ bloeifase en ŉ resessie. In die bloeifase is bedryfskapitaal nodig vir die ontwikkeling van die onderneming, maar in ŉ resessie is minder bedryfskapitaal nodig.  Prysvlakveranderinge As daar ŉ toenemende tendens is dat produkte se pryse styg, moet bedryfskapitaal verhoog word omdat die onderneming waarskynlik meer gaan betaal vir die aankoop van grondstowwe of ander uitgawes. Inflasie en deflasie is twee belangrike faktore wat die besluit om die vlak van bedryfskapitaal in die onderneming te verhoog, beïnvloed.  Eksterne omgewingsfaktore Eksterne omgewingsfaktore dra beduidend by tot die bepaling van die vlak van bedryfskapitaal benodig in die onderneming. Daar is talle sulke faktore waarvan ekonomiese faktore die belangrikste is. 5.8.5

Die bestuur van bedryfskapitaal

In die bestuur van bedryfskapitaal is die volgende belangrik:  Wat is die behoefte aan bedryfskapitaal? Die bepaling van die behoefte aan bedryfskapitaal is die eerste aspek van bedryfskapitaalbestuur. Byvoorbeeld, nadat produksie bestudeer is, kan die behoefte aan

Bladsy 142

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 bedryfskapitaal bepaal word. Indien die onderneming produkte op groot skaal produseer, sal die onderneming ŉ hoë behoefte aan bedryfskapitaal hê. Die volgende figuur is ŉ voorbeeld van hoe die behoefte aan bedryfskapitaal bereken word:

Figuur 5.6 Berekening van bedryfskapitaalbehoeftes (Bron: http://pebblecreekpartners.com/blog/wp-content/uploads/2009/07/Working-CapitalChart.jpg)  Wat is die optimale vlak van bedryfskapitaal in die onderneming? Die onderneming moet bepaal of dit die optimale vlak van bedryfskapitaal wat in die huidige bates belê is, bereik het? ŉ Hoë bedryfskapitaal verminder die opbrengs op belegging en ŉ lae bedryfskapitaal verhoog die risiko van die onderneming. Dit is dus baie belangrik om die optimale vlak van bedryfskapitaal te bepaal, waar beide die winsgewendheid en risiko mekaar balanseer. Vir die bereiking van die optimale vlak van bedryfskapitaal, moet die faktore wat bedryfskapitaal bepaal en verskillende elemente van die huidige bates bestudeer word. Deur kontant, debiteure en voorraad te bestuur, kan bedryfskapitaal geoptimaliseer word.

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Bladsy 143

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206  Wat is die bedryfskapitaalbeleid? ŉ Beleid is riglyne wat nuttig is om rigting aan ŉ onderneming te gee. Die volgende is twee belangrike beleide in die bestuur van bedryfskapitaal: •

Likiditeitsbeleid Volgens hierdie beleid kan die onderneming die omvang van likiditeit verhoog om die risiko vir die onderneming te verlaag. As die onderneming ŉ groot hoeveelheid kontant en groot banksaldo het, kan die onderneming verpligtinge nakom. Oortollige kontant lewer egter nie ŉ goeie opbrengs nie. Die likiditeitsbeleid moet dus sorg dat die onderneming maksimum opbrengs behaal.

•

Winsgewendheidsbeleid Volgens hierdie beleid sal die onderneming so min as moontlik kontant in die onderneming hou en probeer om die maksimum kontantbedrag te belê. Dit sal verseker dat die wins van die onderneming sal toeneem as gevolg van die verhoging van die belegging. Die risiko van onderneming sal egter verhoog, omdat die likiditeit van die onderneming sal afneem.

5.8.6

Kontantbestuur

 Die betekenis van kontantbestuur Kontant is die mees likiede bate wat ŉ onderneming kan hê. Dit is ook maklik om beheer daaroor te verloor. Kontantbestuur bepaal dat: •

niemand kontant kan neem sonder toestemming nie;

•

daar genoeg kontant is om die onderneming aan die gang te hou; en

•

die beste stelsel vir die insameling en betaling van kontant ingestel word.

Bladsy 144

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Figuur 5.7 Tipiese kontantbestuursmodel (Bron: http://www.universalaccountants.com/images/cash-management1.gif)  Kontantbestuursvereistes Vir die doeltreffende bestuur van kontant is die volgende belangrik: •

Bankrekonsiliasiestaat Elke sakeonderneming het ŉ bankrekening in een of ander formaat. Ondernemings hou ook kasboeke wat met die onderneming se bankstate ooreen moet stem. Vir behoorlike kontantbestuur moet bankrekonsiliasie gedoen word. Dit beteken dat die kasboek met die bankstaat moet ooreenstem. Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ bankrekonsiliasiestaat:

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Bladsy 145

Kleinsake FinansiĂŤle Bestuur FMG 206

Figuur 5.8 Bankrekonsiliasiestaat (Bron: http://www.bookkeeping-financial-accounting-resources.com/images/bankreconciliation-sample.jpg) â&#x20AC;˘

Bestuur van die aanlynkontant Die onderneming mag dalk aanlyn sake doen. Die onderneming se webtuiste moet veilige betaling vir die aankoop van produkte bied. Dit beteken egter dat spesiale aandag gegee moet word om geld aanlyn te bestuur.

Bladsy 146

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

Outomatiese tellermasjien (OTM) oordragte Outomatiese tellermasjienoordragte word ook op bankstate gevind. Spesiale sorg moet geneem word met OTM-oordragte as deel van doeltreffende kontantbestuur. Die onderneming kan OTM-oordrag gebruik vir die betaling van gelde aan werknemers. Dit word egter nie aanbeveel nie.

•

Oordrag van winkel- of departementele kontant As daar ŉ groot aantal winkels in die onderneming is, is die behoorlike oordrag van kontant noodsaaklik. Die gebruik van ŉ enkele bankrekening vir al die winkels is nie goeie praktyk nie. Gebruik verskillende bankrekeninge vir die verskillende winkels. Dit vergemaklik die opspoor van kontant wat oorgedra is.

(Aangepas uit: http://education.svtuition.org/2011/08/working-capital-managementnotes.html) 5.9

Bedryfskapitaalsiklus

Die bedryfskapitaalsiklus meet die hoeveelheid tyd wat verloop tussen die oomblik wanneer die onderneming begin belê in ŉ produk of diens, tot by die oomblik wat die onderneming betaling vir die produk of diens ontvang. Dit beteken nie noodwendig dat dit begin wanneer ŉ produk vervaardig word nie. Besighede belê dikwels geld in produkte wanneer hulle huur mense om goedere te produseer of wanneer hulle grondstowwe koop. 5.9.1

Waarom is dit belangrik?

ŉ Goeie bedryfskapitaalsiklus balanseer inkomende en uitgaande betalings om sodoende bedryfskapitaal te maksimeer. Eenvoudig gestel, beteken dit dat die onderneming moet weet wat nodig is, wat dit kan bekostig om navorsing te doen, te produseer, en om die produk te verkoop. ŉ Kort bedryfskapitaalsiklus dui op ŉ onderneming met ŉ goeie kontantvloei. Byvoorbeeld, ŉ onderneming wat kontrakteurs binne sewe dae betaal, maar 30 dae neem om skuld te vorder, moet 23 dae se bedryfskapitaal befonds. Dit sal dan ook in hierdie geval bekend staan as ŉ “23 dae bedryfskapitaalsiklus”. Daar is egter ondernemings wat betaling vereis voordat die goedere gelewer word, soos Amazon.com. Dit beteken dat hierdie ondernemings ŉ negatiewe bedryfskapitaalsiklus het en meer kapitaal beskikbaar het om die groei van die onderneming te befonds. 5.9.2

Hoe dit in die praktyk werk

Om die bedryfskapitaalsiklus in ŉ onderneming te verstaan, is die volgende belangrik: Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Bladsy 147

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

Daar moet bepaal word waar inkomste ingesamel en betalings gemaak word.

•

Daar moet areas geïdentifiseer word waar die siklus onder druk verkeer.

•

Daar moet bepaal word hoe hierdie areas verminder kan word.

Die bedryfskapitaalsiklus is ŉ diagram, eerder as ŉ wiskundige berekening. Die siklus toon al die kontant in die onderneming, waar dit gebruik word, en hoe dit uit die onderneming uitgaan. Hieronder word ŉ eenvoudige bedryfskapitaalsiklus aangetoon. Die pyle in die diagram toon die beweging van bates deur die onderneming, insluitend kontant en ook ander bates, soos grondstowwe en finale goedere. Elke item verteenwoordig ŉ reservoir van bates, byvoorbeeld kontant in die onderneming word omskep in arbeid. Die bedryfskapitaalsiklus sal onderbreek word as daar nie voorraadbates voortdurend deur die siklus beweeg nie. As dit gebeur, ontstaan ŉ likiditeitskrisis.

Figuur 5.9 Eenvoudige bedryfskapitaalsiklus (Bron: http://www.qfinance.com/cash-flow-management-calculations/working-capital-cycle) Meer komplekse bedryfskapitaalsiklusse kan inkomende bates insluit, soos kontantbetalings, rentebetalings, lenings en aandele. Items wat in die algemeen kontant absorbeer is arbeid, voorraad en betalings aan verskaffers. Die belangrikste veranderlike in die siklus is die tydsverloop tussen elke item in die siklus. Vir sommige ondernemings kan daar ŉ lang vertraging wees tussen die maak van die produk en die ontvangs van kontant uit verkope. Vir ander ondernemings mag dit nodig wees om grondstowwe aan te koop, lank voordat die produk vervaardig kan word. Sodra die sakeman alle inligting tot sy beskikking het, is dit

Bladsy 148

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 moontlik om die totale bedryfskapitaalsiklus te bereken en moontlik te identifiseer waar vertragings in die siklus verminder of uitgeskakel kan word. (Aangepas uit: http://www.qfinance.com/cash-flow-management-calculations/workingcapital-cycle) Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ meer ingewikkelde bedryfskapitaalsiklus waar die onderneming gebruik maak van faktorering om in sy bedryfskapitaalbehoeftes te voorsien:

Figuur 5.10 Meer omvattende bedryfskapitaalsiklus (Bron: http://www.goldinfinancial.com/eng/images/services/golden_diagram.gif) 5.10 Bedryfskapitaal omsetverhouding Hierdie verhouding meet die doeltreffendheid waarmee die bedryfskapitaal deur ŉ onderneming gebruik word. ŉ Hoë verhouding dui op die doeltreffende benutting van bedryfskapitaal en ŉ lae verhouding op die teenoorgestelde. ŉ Baie hoë verhouding kan ook beteken dat daar ŉ gebrek aan voldoende bedryfskapitaal is wat nie ŉ gunstige toestand is nie. Die volgende formule word gebruik om bedryfskapitaal omsetverhouding te bereken:

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Bladsy 149

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Bedryfskapitaal omsetverhouding = Koste van verkope/netto bedryfskapitaal Die twee komponente van die verhouding is die koste van verkope en die netto bedryfskapitaal. As die inligting oor die koste van verkope nie beskikbaar is nie, kan die syfer van verkope gebruik word as die teller. Bestudeer die volgende voorbeeld: Voorbeeld 5.1 Kontant Fakture ontvangbaar

R10 000 R5 000

Diverse debiteure

R25 000

Voorraad

R20 000

Diverse krediteure

R30 000

Koste van verkope

R150 000

Om die bedryfskapitaal omsetverhouding te bereken: Die bedryfskapitaal omsetverhouding = Koste van verkope/netto bedryfskapitaal Huidige bates = R10 000 + R5 000 + R25 000 + R20 000 = R60 000 Huidige laste = R30 000 Netto bedryfskapitaal = Huidige bates – huidige laste = R60 000 – R30 000 = R30 000 Die bedryfskapitaal omsetverhouding is dus: = 150 000/30 000 = 5 keer (Aangepas uit: http://www.accountingformanagement.com/working_capital_turnover_ratio.htm)

Bladsy 150

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 5.11 Strategieë vir die finansiering van bedryfskapitaal Die volgende is ŉ aantal strategieë wat moontlik moeilik is om te gebruik, maar dit bied tog ŉ moontlikheid om bedryfskapitaal te finansier: Verkoop rekeninge ontvangbaar

Hibried efinansiering

Uitreiking van skuldbriewe

Krediet van verskaffers

Uitreiking van aandele

5.11.1 Verkoop van rekeninge ontvangbaar (faktorering) Ondernemings kan voldoen aan bedryfskapitaalbehoeftes deur die verkoop van rekeninge ontvangbaar. Dit is die bedrae verskuldig deur kliënte aan ondernemings. Die onderneming verkoop sodanige rekeninge ontvangbaar teen ŉ afslag. Met ander woorde, die bedrae wat ontvang word van kopers, is laer as rekeninge ontvangbaar se uitstaande waardes. Hierdie tipe van finansiering bied ondernemings onmiddellike kontant en ook vrywaring van die finansiële risiko van kliëntewanbetaling. So kan ŉ onderneming R1 miljoen in rekeninge ontvangbaar in die volgende drie maande vir R950 000 aan ŉ bank verkoop. Die afslag is dus R50 000 maar die onderneming het geen verdere risiko nie. 5.11.2 Krediet by verskaffers Ondernemings kan ook bedryfskapitaalvereistes finansier deur verskaffers vir kredietuitbreidings op bestellings te vra. Verskaffers verskaf dus goedere aan sodanige ondernemings, buite die normale kredietterme. Hierdie tipe finansiering is gebaseer op die transaksiegeskiedenis, die kliënte se belangrikheid vir die verskaffers en kredietbeskikbaarheid in die markte.

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Bladsy 151

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 5.11.3 Aandele uitreiking Ondernemings wat in sekuriteite op die aandelemarkte genoteer is, kan ekwiteitsaandele of aandele aan beleggers uitreik. Hierdie tipe finansiering word deur middel van korporatiewe finansieringsdepartemente en beleggingsbanke gedoen. Ondernemings wat nie op die aandelemarkte genoteer is nie, kan privaataandele verkoop aan institusionele beleggers, soos batebestuurders, verskansingsfondse en pensioenfondse. Die volgende is voorbeeld van ŉ aandelesertifikaat:

(Bron: http://1.bp.blogspot.com/_aUyVg5QiprE/TIJb8J_UiZI/AAAAAAAAABo/yHUyO4EUpAQ/s1600/share_cert.jpg)

5.11.4 Skulduitreiking Skulduitreiking is wanneer maatskappye of regerings geld leen van verbandhouers met die doel om bedryfskapitaal te bekom. Die maatskappy of regering leen die geld (die uitreiking van die skuld) en kom ooreen met die lener (die verbandhouer) om ŉ vasgestelde rentekoers oor ŉ bepaalde tydperk te betaal. Hierdie betaling, wat gewoonlik maandeliks of kwartaalliks is, word soms ŉ koepon genoem. Aan die einde van die tydperk, betaal die lener die uitlener ten volle terug.

Bladsy 152

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Ondernemings kan ook direk van banke leen deur aansoek te doen vir lenings, krediet- of oortrokke fasiliteite. 5.11.5 Hibriede finansiering Korporatiewe finansieringspesialiste kan ook ondernemings help om omskepbare effekte of voorkeuraandele uit te reik. Na hierdie tipe finansiering word verwys as hibriede finansiering en sulke instrumente is bekend as kwasi-skuld omdat hulle beide ekwiteit en skuldfunksies het. Die houers van omskepbare effekte ontvang periodieke rente soortgelyk aan gewone aandeelhouers. Voorkeuraandeelhouers word periodieke dividende betaal en maak wins wanneer aandeelpryse styg. (Aangepas uit: http://www.ehow.com/list_6547751_strategies-financing-workingcapital.html#ixzz1hcTOUuwq) 5.12 Samevatting Bedryfskapitaal is die bedrag geld wat ŉ onderneming in die befondsing van sy dag-tot-dag bedrywighede nodig het. ŉ Onderneming het geld nodig om aandele, krediet en ander huidige bates te finansier waarvan die omvang sal afhang van die vermoë om dit te befonds uit bedryfslaste soos aankope op krediet. Indien ŉ onderneming op krediet koop, is dit nie nodig om soveel bedryfskapitaal te hê nie. In sommige ondernemings, soos kruideniersware winkels, kan bedryfskapitaal selfs negatief wees. ŉ Onderneming wat op krediet koop en kontant verkoop word gedeeltelik deur sy verskaffers befonds. Bedryfskapitaal, veral wanneer dit gedefinieer word as die huidige bates minus bedryfslaste, is nou verwant aan die sleutelvereistes van finansiële stabiliteit, soos die huidige bates verhouding en die vuurproefverhouding.

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Bladsy 153

Kleinsake FinansiĂŤle Bestuur FMG 206 5.13

Selfevaluering

Aktiwiteit 6 Jy is pas aangestel as die finansiĂŤle bestuurder van Dompie Bpk. Een van jou eerste take is om die optimale bedryfskapitaalvlak vir die onderneming te bepaal. Neem die volgende inligting in ag: Kontant Fakture ontvangbaar

R10 000 R5 000

Diverse debiteure

R25 000

Voorraad

R20 000

Diverse krediteure

R30 000

Koste van verkope

R180 000

Beantwoord die volgende vrae in die verband: 1. Wat is die aspekte in die onderneming wat ondersoek moet word om die bedryfskapitaalsiklus te verstaan? 2. Bereken die bruto bedryfskapitaal. 3. Bereken die netto bedryfskapitaal. 4. Bereken die bedryfskapitaal omsetverhouding.

Bladsy 154

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Finansiële vergelykings Vuurproefverhouding Die vuurproefverhouding bepaal of die onderneming genoeg korttermynbates het om die onmiddellike skuldverpligtinge na te kom, sonder om van die voorraad te verkoop. Die vuurproefverhouding word dus soos volg bereken:

Vuurproefverhouding =

Bedryfsbates – Voorraad Huidige laste

Ekwiteit Ekwiteit verteenwoordig dit wat die aandeelhouers besit en word ook dikwels aandeelhouersbelang genoem. Dit word soos volg bereken:

Ekwiteit = Totale bates – Totale laste

Kontantomsetsnelheid KOS gee ŉ aanduiding van die tyd wat nodig is om opbrengs uit die verkope in te samel, asook die voorraadomsetsnelheid. Hoe korter hierdie siklus is, hoe beter. Slim bestuurders weet dat vinnig-bewegende bedryfskapitaal meer winsgewend is as om onproduktiewe bedryfskapitaal in bates vas te hou. KOS word soos volg bereken:

KOS = DIU + DVU – DBU Waar: DIU

= Dae Inventaris Uitstaande

DVU

= Dae Verkope Uitstaande

DBU

= Dae Betaalbaar Uitstaande

Finansiële vergelykings

Bladsy 155

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 Vrye kontantvloei (free cash flow) Die mees algemene metode van berekening van vrye kontantvloei is: Vrye kontantvloei = Netto inkomste + amortisasie/depresiasie – verandering in bedryfskapitaal – kapitaaluitgawes

Bladsy 156

Finansiële vergelykings

Kleinsake FinansiĂŤle Bestuur FMG 206

Woordelys

Afrikaans

Engels

Balansstaat

Balancesheet

Bates

Assets

Bedryfskapitaal

Working capital

Bestuur

Management

Bruto wins

Gross profit

Eisbrief

Letter of demand

Ekonomiese hulpbronne

Economic resources

Faktorering

Factoring

Hefboomwerking

Gearing

Huidige verhouding

Current ration

Inkomstestaat

Income statement

Klandisie waarde

Goodwill

Kontant op hande

Cash on hand

Kontantvloeistaat

Cashflow statement

Krediet

Credit

Kredietbeheer

Credit control

Kredietbestuur

Credit management

Laste

Liabilities

Lenings

Loans

Nasionale Kredietwet

National Credit Act

Negatiewe bedryfskapitaal

Negative working capital

Woordelys

Bladsy 157

Kleinsake FinansiĂŤle Bestuur FMG 206

Netto huidige waarde

Net present value

Onversekerde lenings

Unsecured loans

Oorhoofse koste

Overheads

Optimale bedryfskapitaal

Optimal working capital

Prys/verdienste verhouding

Price earnings ratio

Rekeninge betaalbaar (krediteure)

Accounts payable

Rekeninge ontvangbaar (debiteure)

Accounts receivable

StatutĂŞre eisbrief

Statutory letter of demand

Vaste koste

Fixed cost

Verkoop en huur ooreenkoms

Sale and lease agreement

Versekerde lenings

Secured loans

Versekeringspolis

Insurance policy

Vervaardigingsiklus

Manufactoring cycle

Vuurproefverhouding

Acid test

Waardevermindering

Depreciation

Werknemers

Employees

Bladsy 158

Woordelys

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Bronnelys •

•

http://1.bp.blogspot.com/_aUyVg5QiprE/TIJb8J_UiZI/AAAAAAAAABo/yHUyO4EUpA Q/s1600/share_cert.jpg

•

http://3.bp.blogspot.com/-m2Wg3RGLcM/Tm4xGt1D2fI/AAAAAAAANKI/xWH5bm9XcHg/s1600/incomestatement_screenshot.gif

•

http://4.bp.blogspot.com/_f0rEw9bJhXE/ShcD97FLbsI/AAAAAAAAAGE/WZnDu8_mc GQ/s400/cashflow_positive.gif

•

http://4.bp.blogspot.com/_hT5a9DSXCmU/TVF7DOoUfJI/AAAAAAAAF_M/gewM_L4 bTq4/s1600/Credit-card-Interest-rates-pic-793434.jpg

•

http://4.bp.blogspot.com/_zqFoq3qej2c/TSTrAmX7jkI/AAAAAAABnAQ/Rc97hCX4Drs /s1600/Starbucks-Coffee-Logo-Wallpaper.jpg

•

http://4.bp.blogspot.com/TLN7Ei_1jgc/TzUB38qof0I/AAAAAAAAKdE/hI84ABCRXlY/s1600/1.jpg

•

http://4.bp.blogspot.com/y2uiqIxaUxU/T2NXXYpdcII/AAAAAAAABfg/343m1mAy1YY/s1600/14b.jpg

•

http://all-collections.org/wp-content/uploads/2011/02/baldwin.jpg

•

http://bizfinance.about.com/od/forecasting/a/fin_forecast.htm

•

http://bizfinance.about.com/od/generalinformation/a/termloans.htm

•

http://blog.dnb.com/blog/small-business-marketing/5-keys-to-managing-smallbusiness-credit-risk

•

http://canoprint.com/wp-content/uploads/2011/10/Digital-Print-Offset-ANNUALREPORT-1.jpg

•

http://cho-tabetai.com/images/08.10.07_milkplus/picture.jpg

•

http://consultantsavings.com/wp-content/uploads/2011/03/Savings-Account.jpg

•

http://content.edgar-online.com/edgar_conv_img/2007/11/05/0001104659-07079523_G269252MMI010.JPG

Bronnelys

Bladsy 159

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

http://currentliabilities.org/wp-content/uploads/2011/04/Current-Liabilities300x288.png

•

http://dnbsmallbusiness.com.au/Cash_Flow/Managing_bad_debtors/indexdl_5299.as px

•

http://education.svtuition.org/2011/08/working-capital-management-notes.html

•

http://farm4.static.flickr.com/3077/2805760593_a80f1978c1.jpg

•

http://finntrack.co.uk/images/working_capital_cycle.gif

•

http://freedomthistime.files.wordpress.com/2012/02/loan11.png?w=497&h=362

•

http://i.investopedia.com/inv/articles/site/Cash_Flow_Example.gif

•

http://i.investopedia.com/inv/tutorials/site/financialstatements/FinancialStatements_1 _2.gif

•

http://i00.i.aliimg.com/photo/v1/383678492/seeking_investment.jpg

•

http://img.ehowcdn.com/article-new/ehow/images/a00/03/uv/borrow-life-insurance800x800.jpg

•

http://img.ehowcdn.com/article-new/ehow/images/a07/tj/aq/there-grace-periodpaying-rent-800x800.jpg

•

http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/who-are-the-stakeholders-thatuse/y2cary3n6mng/53#

•

http://pebblecreekpartners.com/blog/wp-content/uploads/2009/07/Working-CapitalChart.jpg

•

http://powerhomebiz.com/vol8/HowtoRaise2.htm

•

http://rocksolidfinance.com/wp-content/uploads/2011/02/cashflow_negative.gif

•

http://saitnews.co.za/wp-content/uploads/2011/04/DTI_Logo1.jpg

•

http://sbinformation.about.com/cs/bestpractices/a/aa102002a.htm

•

http://smallbusiness.chron.com/financial-business-objectives-4072.html

•

http://smallbusiness.chron.com/relationships-among-financial-statements-important24475.html

•

http://smallbusiness.dnb.com/company-activities-management/management-bestpractices/6785387-1.html

Bladsy 160

Bronnelys

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

http://smallbusiness-accounting.com/small-business-financial-statements.html

•

http://smallbusinessaccountingsoftwares.net/wpcontent/uploads/mvbthumbs/img_9671_small-business-finance-7-tax-managementaccounts.jpg

•

http://spotloans.co.uk/wp-content/uploads/2008/01/business_loans_america.jpg

•

http://stockmarketbeat.com/blog1/wp-content/uploads/2007/08/sbuxproforma.jpg

•

http://takcreditmanagement.files.wordpress.com/2010/09/service-balls-logo.jpg

•

http://teamaltman.com/wp-content/uploads/2011/02/Working-Capital-Structure.jpg

•

http://topnews.net.nz/images/Legal-Action.jpg

•

http://tutor2u.net/business/accounts/main_ratios.htm

•

http://tutor2u.net/business/finance/workingcapital_needs.htm

•

http://withfriendship.com/images/i/40010/Factoring-(finance)-wallpaper.png

•

http://www.a4dable.co.za/ncr_logo.jpg

•

http://www.accounting-basics-for-students.com/balance-sheet-example.html

•

http://www.accounting-basics-for-students.com/images/Balance_sheet1_450.jpg

•

http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/04Xpg04.html

•

http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/05Xpg04.html

•

http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/06Xpg02.html

•

http://www.ajml.com.au/downloads/resourcecentre/references/finance/10%20simple%20rules%20for%20credit%20control.pdf

•

http://www.arikavtextiles.com/images/home/turnover_graph.jpg

•

http://www.asymmetricinvestmentreturns.com/DanzigerCoverArtSavage.jpg

•

http://www.biosystemssa.co.za/images/csirlogo/image_mini

•

http://www.bizcover.com.au/wp-content/uploads/2010/12/Insurance.jpg

•

http://www.bookkeeping-financial-accounting-resources.com/images/cash-book.jpg

•

http://www.bookkeeping-financial-accounting-resources.com/images/bankreconciliation-sample.jpg

•

http://www.businessballs.com/finance.htm

Bronnelys

Bladsy 161

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

http://www.businessbuffet.com/images/financial-forecast-image.gif

•

http://www.businesscartoons.co.uk/shop/images/uploads/0492bwc.gif

•

http://www.businesspartners.co.za/page/vision-mission-values

•

http://www.capitoltaxprep.com/sitebuildercontent/sitebuilderpictures/working_capital_ graph.gif

•

http://www.cdhenergy.com/supermarkets/supermarket_rear_case_isles.jpg

•

http://www.cfoselections.com/cfos/desk/detail/18/the-credit-granting-process

•

http://www.christianet.com/debtelimination/smallbusinessfinancialmanagement.htm

•

http://www.cmcrctraining.com/MyImages/Credit%20risk%20diagram.JPG

•

http://www.dalvos.co.za/Portals/10/images/Fotolia_54064_S.jpg

•

http://www.dfat.gov.au/dept/annual_reports/06_07/_lib/img/fins/balance_sheet.gif

•

http://www.dummies.com/how-to/content/reading-an-annual-report.html

•

http://www.dummies.com/how-to/content/small-business-financial-management-kitfor-dummie.html

•

http://www.ehow.com/list_6547751_strategies-financing-workingcapital.html#ixzz1hcTOUuwq

•

http://www.entrepreneur.com/article/159528

•

http://www.fdicoig.gov/reports09/09-017/fig1.gif

•

http://www.fieldstonealliance.org/client/client_images/budget_example.jpg

•

http://www.fletcherbuilding.com/cms/10HY/statement_of_comprehensive_income.jpg

•

http://www.gamesetwatch.com/gross-profit-margin-2008.png

•

http://www.giscp.com/wp-content/uploads/2011/03/Auditor.jpg

•

http://www.goldinfinancial.com/eng/images/services/golden_diagram.gif

•

http://www.grcea.com/wp-content/uploads/2012/03/bmw-logo.jpg

•

http://www.hdfcbankbahrain.com/personal/cards/images/hd_cc_corporate.jpg

•

http://www.howardonline.com/accountants.jpg

•

http://www.hussmanfunds.com/rsi/valuationforwardearnings2.gif

•

http://www.investopedia.com/articles/04/022504.asp#axzz24pX3YALi

Bladsy 162

Bronnelys

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

http://www.investopedia.com/articles/basics/10/efficiently-read-annual-report.asp

•

http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis7.asp#axzz 24pX3YALi

•

http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis10.asp#axz z24pX3YALi

•

http://www.millionaireacts.com/wp-content/uploads/2011/06/micro-loans-1jpg.jpg

•

http://www.myownbusiness.org/images/income.gif

•

http://www.nolo.com/legal-encyclopedia/preparing-business-audit-30057.html

•

http://www.noobpreneur.com/wp-content/uploads/2012/03/financial-records.jpg

•

http://www.noobpreneur.com/wp-content/uploads/2012/03/financial-records.jpg

•

http://www.podiatryloan.com/images/pix9.jpg

•

http://www.qfinance.com/cash-flow-management-calculations/working-capital-cycle

•

http://www.qfinance.com/contentFiles/40/iyr/46_-3381_50.png

•

http://www.quicksprout.com/images/venturecapital.jpg

•

http://www.sba.gov/content/managing-your-business-credit

•

http://www.scorerochester.org/help/funding/sources.php

•

http://www.seda.org.za/AboutSEDA/Pages/WhoweAre.aspx

•

http://www.slatergordon.com.au/files/editor_upload/Image/icons/annual%20report%2 02006_07.JPG

•

http://www.smallbizz.info/2008/04/responsibilities-roles-of-small.html

•

http://www.small-business-accounting-guide.com/book-keeping.html

•

http://www.small-business-accounting-guide.com/role-accountants.html

•

http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/financial-management/

•

http://www.smallbusinessnotes.com/managing-your-business/insurance.html

•

http://www.smallbusinessowner.co.za/html/finance_and_money.html

•

http://www.smartplanet.info/financial-management/types-of-working-capital.html

•

http://www.socalofficerealestateblog.com/wp-content/newuploads/2009/02/landsaleleaseback.gif

Bronnelys

Bladsy 163

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

http://www.southafrica.info/business/trends/newbusiness/smallbusiness.htm#ixzz1hN uTtXlz

•

http://www.theflexteam.com/wp-content/uploads/2012/02/fms_bp_big.gif

•

http://www.unit4.com/resources_global/scripts/image_viewer.php?file_id=4673

•

http://www.universalaccountants.com/images/cash-management1.gif

•

http://www.wisegeek.com/what-are-common-sources-of-working-capital.htm

•

http://www.wisegeek.com/what-is-credit.htm

•

http://www.wisegeek.com/what-is-credit-management.htm

•

http://www.wisegeek.com/what-is-working-capital.htm

•

http://www.worldchanging.com/archives/cradletocradle.jpg

•

https://lh5.googleusercontent.com/dn0ZCbBmRTw/TXzZD9al7oI/AAAAAAAAApc/VFpunyz9qGs/whilly+bermudez%252 CShould+You+Go+Into+Business+With+Family+or+Friends.jpg

•

https://www.citicards.com/cards/wv/html/cm/know-the-rules/all-about-credit/types-ofcredit.html

Bladsy 164

Bronnelys

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

Selfevalueringsriglyne Riglyne: Aktiwiteit 1 Jy is die alleeneienaar van jou eie kleinsakeonderneming. Na aanleiding van ŉ ongunstige winsverslag deur jou ouditeur het jy besluit om die onderneming ingrypend te verander. Beantwoord die volgende vrae in die verband: 1. Hoe sal jy te werk gaan om daadwerkilik die wins in jou onderneming te bestuur? Jy kan die volgende doen: •

Gebruik ŉ stelsel van kontantvloeirekenkunde

•

Maak gebruik van ŉ verkorte wins-en-verliesstaat vir besluitneming.

•

Wees bedag op klein veranderinge in die winsfaktore wat ŉ groot impak op besluitneming in die onderneming kan veroorsaak.

2. Jy oorweeg dit om ŉ voltydse rekenmeester aan te stel. Watter voordele sal dit vir jou onderneming inhou? Rekenmeesters Die dienste wat hulle kan bied, sluit die volgende in:  Raadgewend om ŉ onderneming te begin of te verander Hier speel rekenmeesters die volgende rol: •

Hulle gee raad oor die tipe ondernemings (regsentiteit), byvoorbeeld trusts, beslote korporasies of beperkte maatskappy.

•

Hulle help met die sakeplan.

•

Hulle bied hulp aan met regs- en belastingsaspekte van die nuwe kleinsakeonderneming se registrasie.

 Kundigheid Rekenmeesters kan rekeningkundige en boekhoudingskundigheid verskaf, byvoorbeeld: •

Die opstel van gerekenariseerde boekhoustelsels, soos kasboek, kleinkasboek, debiteure grootboek, krediteure grootboek en vastebate register.

•

Die voorbereiding van finansiële state soos wins-en-verliesstaat, balansstaat,

Selfevalueringsriglyne

Bladsy 165

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 kontantvloeistaat en verwante notas. •

Die opstel van geouditeerde rekeninge wat gespesifiseerde finansiële inligting moet bevat en op ŉ bepaalde manier opgestel word.

 Belasting Rekenmeesters kan hulp verleen met belasting, byvoorbeeld: •

Opstel en indien van belastingopgawes (BTW, Lopende Betaalstelsel en inkomstebelasting) vir alleeneienaarsake en vennootskappe.

•

Belastingbeplanning deur die wettige vermindering van die belasting betaalbaar.

 Inligtingstelsels Rekenmeesters kan help om stelsels te vereenvoudig wat die onderneming in staat kan stel om glad en winsgewend te funksioneer, byvoorbeeld: •

Begrotingsbeheer en die monitering van prestasie met die fokus op verkoopsvolumes, koste, kontantvloei en winsmarges.

•

Kredietbeheer en voorraadbeheer om die bedryfskapitaal doeltreffend aan te wend.

 Algemene finansiële advies Rekenmeesters kan algemene finansiële raad gee, soos: •

Aanbevelings oor die finansiering van die onderneming deur oortrekkings, lenings, verhuring, huurkoop of waagkapitaal.

•

Rekenmeesters kan instrumenteel wees by die opstel en aanbieding van die onderneming se voorstelle om befondsing te bekom.

 Koop en verkoop van die onderneming Rekenmeesters kan ŉ rol speel by ŉ besluit om ŉ onderneming te koop of te verkoop. Dit behels die volgende: •

ŉ Ondersoek na die boeke van ŉ onderneming wat te koop is.

•

Uitvoering van ŉ omsigtigheidsondersoek (due diligence) op sodanige besigheid.

Bladsy 166

Selfevalueringsriglyne

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

Advies oor die markwaarde van die onderneming.

•

Advies oor hoe om die bestaande onderneming te beskerm teen ŉ vyandige oorname.

 Persoonlike finansies Rekenmeesters kan ook help met raad en leiding tov die eienaar se vrae oor sy/haar persoonlike finansies. Dit kan die volgende insluit: •

Belastingbeplanning

•

Advies oor boedelbelasting en die finansiële aspekte van testamente.

•

Advies oor koste-effektiewe huisleningopsies, ens.

3. Jy oorweeg dit om jou persoonlike en kleinsakebankrekeninge te skei. Wat sal die voordele van sodanige stap wees? Die volgende is redes hoekom dit nie wenslik is om persoonlike en kleinsakebankrekeninge te meng nie: •

•

Selfevalueringsriglyne

Bladsy 167

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 •

4. Jy oorweeg dit om so ver moontlik uitgebreide versekering vir jou onderneming te bekom. Watter tipes aangeleenthede sal jy wil verseker? Identifiseer by elke item (vraag 4) watter tipe versekering beskikbaar is. Versekerde item

Tipe versekering

Eiendom

•

Eiendomsversekering

Werknemers

•

Werkloosheidsversekering

•

Werknemersvergoedingsversekering

•

Gesondheidsversekering

•

Ongeskiktheidsversekering

•

Sleutelwerknemersversekering

Kliënte en ander

•

Aanspreeklikheidsversekering

Die onderneming

•

Bedryfsonderbrekingsversekering

•

Sleutelwerknemersversekering

•

Arbeidspraktyk aanspreeklikheidsversekering

Riglyne: Aktiwiteit 2 Jy is ŉ voornemende kleinsake-eienaar wat graag jou eie loodgietersonderneming wil begin, want jy is ŉ gekwalifiseerde loodgieter. Met verwysing na die finansiering van jou voorgenome onderneming, beantwoord die volgende vrae: 1. Hoekom is dit moeilik vir ŉ kleinsake-eienaar om finansiering te bekom? Kapitaal is moeilik om te bekom, veral as: •

Bladsy 168

die kleinsake-eienaar nie ŉ goeie sake-idee of sakeplan het nie. Dit kan

Selfevalueringsriglyne

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 meebring dat beleggers nie in die onderneming sal belangstel nie. •

die kleinsake-eienaar ŉ goeie sake-idee het, maar niemand weet daarvan nie. Die probleem is dat die meeste onervare en nuwe kleinsake-eienaars nie weet waar om vir finansiële hulp te gaan soek nie.

2. Iemand het jou die raad gegee om ŉ aantal proforma state saam te stel wat sal help om die nodige finansiering te bekom. Identifiseer hierdie state. Proforma balansstaat, inkomstestaat en kontantbegroting. 3. Identifiseer en beskryf tien (10) bronne van finansiering wat aan die kleinsakeeienaar beskikbaar is. Die bronne is: •

Eie spaargeld

•

Familie en vriende

•

Waagkapitaal (venture capital)

•

Engelbeleggers (angel investors)

•

Banke

•

Advertensies plaas

•

Kredietkaarte

•

Kleinsakebeleggingsmaatskappye

•

Lewensversekering

•

Geldmakelaars

Selfevalueringsriglyne

Bladsy 169

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

4. Bestudeer die volgende figuur en bespreek die proses van die “leen” van fondse.

Daar is twee stappe naamlik: •

Leen: Leen die geld vir gebruik

•

Teruggee – Gee die geld terug aan die oorspronklike lener na ŉ tydperk.

Riglyne: Aktiwiteit 3 Jy besit ŉ kleinsakeonderneming wat handeldryf in algemene boerderygoedere. Jy het besluit om die goedere aan jou kliënte op krediet beskikbaar te stel. Beantwoord die volgende vrae in hierdie verband: 1. Die aktiewe bestuur van sakekrediet kan help om jou onderneming van ŉ positiewe kontantvloei te verseker. Noem vier (4) wyses hoe hierdie kontantvloei bewerkstellig kan word. •

Meer finansiering op ŉ beter terme.

•

Voldoende voorraad.

•

Neem ingeligte kredietbesluite oor kliënte.

•

Voorkoming van sakeidentiteitsdiefstal.

Bladsy 170

Selfevalueringsriglyne

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

2. Jy het besluit om slegs versekerde lenings aan jou kliënte beskikbaar te stel. Verduidelik die verskil tussen ŉ versekerde en onversekerde lening. •

Versekerde lenings word gewaarborg deur sekuriteit wat ŉ item van dieselfde of hoër waarde is as die bedrag van die lening soos ŉ motor, huis of kontantdeposito.

•

Onversekerde lenings vereis nie sekuriteit nie en word gemaak op grond van die eienaar se kredietgradering en vermoë om te betaal.

3. Jy wil graag ŉ kredietbeleid vir jou onderneming opstel. Watter vrae oor krediet en die kliënte sal jy in ag moet neem by die opstel van sodanige beleid? •

Kan alle voornemende kliënte op krediet aankope doen?

•

Watter kredietterme sal aangebied word?

•

Watter bedrag krediet sal toegelaat word?

•

Watter tipe kredietgeskiedenis sal aanvaar word?

•

Watter koste gaan gehef word indien die kliënt nie die betaling betyds maak nie?

•

Wie sal besluit oor die kredietvlakke van blootstelling?

4. Wat is, na jou mening, die doel van kredietbeheer? •

Om ŉ groter omset te verkry deur die uitbreiding van krediet aan kliënte wat as ŉ goeie kredietrisiko geag word, en

•

die vermindering van die risiko van slegte skuld deur die beperking of weiering van krediet aan kliënte wat nie ŉ goeie kredietrisiko is nie.

Riglyne: Aktiwiteit 4 1. Verlaag met 28.57% 2. Verlaag met 20.59% 3. Verlaag 4. Die winsgewendheid het gedaal wat ŉ negatiewe aanwyser vir die onderneming is. 5. Gestyg 6. 2010 = 8.39%, 2011 = 13.00%

Selfevalueringsriglyne

Bladsy 171

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206 7. Dit is nie ŉ goeie toedrag van sake nie, want verkope het gedaal, maar bedryfsuitgawes het gestyg. 8. Die onderneming het nie goed presteer nie. Uitgawes blyk nie onder beheer te wees nie. Die inkomste het gedaal, terwyl uitgawes gestyg het. Riglyne: Aktiwiteit 5 Bestudeer weer die gedeelte oor jaarverslae in par 4.9. Ontleed die jaarverslae en noteer enige noemenswaardige verskille. Riglyne: Aktiwiteit 6 Jy is pas aangestel as die finansiële bestuurder van Dompie Bpk. Een van jou eerste take is om die optimale bedryfskapitaalvlak vir die onderneming te bepaal. Neem die volgende inligting in ag: Kontant

R10 000

Fakture ontvangbaar

R5 000

Diverse debiteure

R25 000

Voorraad

R20 000

Diverse krediteure

R30 000

Koste van verkope

R180 000

Beantwoord die volgende vrae in die verband: 1. Wat is die aspekte in die onderneming wat ondersoek moet word om die bedryfskapitaalsiklus te verstaan? Om die bedryfskapitaalsiklus in ŉ onderneming te verstaan, is die volgende belangrik: •

Daar moet bepaal word waar inkomste ingesamel en betalings gemaak word.

•

Daar moet areas geïdentifiseer word waar die siklus onder druk verkeer.

•

Daar moet bepaal word hoe hierdie areas verminder kan word.

2. Bereken die bruto bedryfskapitaal. Bruto bedryfskapitaal = Totale bedryfsbates = R10 000 + R5 000 + R25 000 + R20 000

Bladsy 172

Selfevalueringsriglyne

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206

= R60 000 3. Bereken die netto bedryfskapitaal. Netto bedryfskapitaal = Bedryfsbates – Bedryfslaste = R60 000 – R30 000 = R30 000 4. Bereken die bedryfskapitaal omsetverhouding. Bedryfskapitaal omsetverhouding = Koste van verkope/ netto bedryfskapitaal = 180 000 / 30 000 = 6 keer

Selfevalueringsriglyne

Bladsy 173

inansiële bestuur kan beskryf word as die proses van die bestuur van finansiële hulpbronne, insluitende rekeningkundige en finansiële verslagdoening, begroting, invordering van rekeninge ontvangbaar, risikobestuur en versekering vir ’n onderneming. Die finansiële bestuurstelsel vir ’n kleinsakeonderneming sluit in hoe die eienaar die onderneming finansier, asook hoe die fondse bestuur word. In die daarstel van ’n finansiële bestuurstelsel moet die eienaar eerstens besluit of hy of sy self die finansies gaan bestuur en of ’n werknemer aangestel gaan word om dit te doen. Die eienaar kan ook alles self bestuur, maar ’n rekenmeester aanstel om gespesialiseerde verslagdoening, soos belastingopgawes, voor te berei, of ’n eksterne rekeningkundige diens gebruik wat finansiële transaksies bestuur en formele verslagdoeningsfunksies hanteer. Rekeningkunde verwys na die daaglikse bedryf van ’n rekeningkundige stelsel waarin roetine transaksies na die toepaslike rekeninge geallokeer word. ’n Rekeningkundige stelsel omskryf die proses van identifisering, meting, opname en die kommunikasie van finansiële inligting oor die onderneming. So is die rekeningkunde funksie ’n onderafdeling van die rekeningkundige stelsel. ’n Boekhouer voer die inligting in die rekeningkundige stelsel in. ’n Rekenmeester neem die data en ontleed dit op ’n manier wat die eienaar in staat stel om nuttige inligting oor die onderneming te bekom. Rekenmeesters kan die eienaar adviseer oor die stelsels wat nodig is vir die spesifieke onderneming en om akkurate verslae voor te berei. Die grondslag van elke rekeningkundige stelsel is ’n goeie boekhoustelsel. Boekhouding verwys na die wyse waarop die eienaar alle inkomste, uitgawes, bates en laste te boek stel. Die boekhoustelsel voorsien dus die syfers vir die rekeningkundige stelsel. Selfs as die eienaar die rekeningkundige funksies uitkontrakteer, het hy of sy ’n rekordhoudingstelsel nodig om die dag-tot-dag bedrywighede van die onderneming te bestuur. Die finansiële bestuurstelsel moet ook die hantering van risiko’s hanteer. Enige goeie stelsel moet die risiko’s verminder. Dit is die verantwoordelikheid van die eienaar om risikobestuurstrategieë daar te stel en in stand te hou.

akademia w w w. a k a d e m i a . a c . z a