FinansiĂŤle Rekeningkunde
Skrywer: Suzeth Kotze
Finansiële Rekeningkunde Handboek • Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde – ‘n Inleiding. 11de Uitgawe. Lexis Nexis.
E
lke gebruiker van finansiële inligting hoef nie ʼn opgeleide rekenmeester te wees nie. Elkeen wat oor finansiële sake besluite wil neem wat gebaseer is op inligting wat uit die rekeningkundige proses voortvloei, behoort ten minste ʼn oorsigtelike kennis van rekeningkunde te hê. Die doel van hierdie vak is om die student toe te rus met kennis oor die basiese rekeningkundige beginsels wat gebruik kan word om sy of haar persoonlike finansies doeltreffend te bestuur en om ʼn goeie grondslag te skep vir studente wat hul studies verder wil neem in die rekeningkundige veld.
Die tweede afdeling, wat in Studie-eenheid 2 behandel word, behels die aansuiwerings en die afsluiting van die rekeningkundige siklus. Daar word ook geraak aan die implikasies van BTW op ondernemings en die ontwerp van rekeningkundige stelsels.
Hierdie vak bestaan uit vier afdelings, opgedeel in vyf studie-eenhede. In die eerste studie-eenheid word ʼn kort inleidende oorsig van die geskiedenis van die rekeningkunde gegee, asook ʼn oorsig oor die rekeningkundige siklus – die eerste ses stappe word in diepte ondersoek: transaksies wat plaasvind, aantekening op brondokumente, teboekstelling in hulpjoernale, oorboeking na die algemene grootboek en die opstel van die proefbalans.
Die vierde afdeling, wat in Studie-eenheid 4 behandel word, behels die aanbieding van die finansiële state van verskillende entiteite, naamlik niewinsgewende entiteite, vennootskappe, beslote korporasies en maatskappye.
Die derde afdeling, wat in Studie-eenheid 3 behandel word, bespreek die verskillende items van die staat van finansiële posisie in diepte. In hierdie afdeling kyk ons na die volgende items: kontant en kontantekwivalente, handels- en ander debiteure, voorraad, tasbare en ontasbare bates en laste.
Die laaste afdeling, wat Studie-Eenheid 5 is, kyk na die ontleding en vertolking van finansiële state, die opstel van die staat van kontantvloei en vervaardigingsentiteite.
www.akademia.ac.za
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
INHOUDSOPGAWE INLEIDING.......................................................................................................................................................... 8 VAKLEERUITKOMSTE ................................................................................................................................... 9 WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING ............................................................................................ 10
STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT REKENINGKUNDE – BASIESE BEGRIPPE, RAAMWERK EN REKENINGKUNDIGE SIKLUS ............................................................................................................... 11 1.1
Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 11
1.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 12
1.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 12
1.4
Inleiding................................................................................................................................ 13
1.5
Die wêreld van rekeningkunde ......................................................................................... 14
1.6
Die aard van ʼn konseptuele raamwerk ........................................................................... 14
1.7
Die doelwitte van finansiële state .................................................................................... 14
1.8
Toevallingsrekeningkunde en lopende saak-begrip ..................................................... 15
1.9
Die elemente van finansiële state .................................................................................... 15
1.9.1
Bates ................................................................................................................................ 15
1.9.2
Laste ................................................................................................................................. 16
1.9.3
Ekwiteit ............................................................................................................................. 16
1.9.4
Inkomste .......................................................................................................................... 17
1.9.5
Uitgawes .......................................................................................................................... 17
1.10
Die meting van elemente .................................................................................................. 18
1.11
Kwalitatiewe eienskappe van bruikbare finansiële inligting ......................................... 18
1.12
Versterkende kwalitatiewe eienskappe en die oorweging van die kostebeperkings18
1.13
Die verband tussen die elemente .................................................................................... 18
1.13.1 1.14
Die finansiële tydperk .................................................................................................... 19 Die rekeningkundige vergelyking ..................................................................................... 19
Inhoudsopgawe
Bladsy 1
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 1.14.1
Die dualiteitsbegrip......................................................................................................... 19
1.14.2
Die rekening .................................................................................................................... 20
1.15
Die rekeningkundige siklus ............................................................................................... 23
1.16
Transaksies en ander rekeningkundige gebeurtenisse ................................................ 23
1.17
Die kontantontvangstejoernaal (KOJ) en oorboeking daarvan ................................... 25
1.18
Die kontantbetalingsjoernaal (KBJ) en die oorboeking daarvan ................................. 25
1.19
Die kleinkasjoernaal (KKJ) en die oorboeking daarvan ............................................... 26
1.21
Krediteure- en krediteure-afslagjoernaal en oorboeking daarvan .............................. 28
1.22
Die algemene joernaal....................................................................................................... 29
1.23
Balansering van ʼn rekening .............................................................................................. 30
1.23.1
Waar meer as een bedrag aan EEN kant van ʼn rekening voorkom ....................... 30
1.23.2
Waar slegs een inskrywing in die rekening gemaak is ............................................. 30
1.23.3
Waar daar aan beide kante van ʼn rekening bedrae voorkom ................................. 31
1.24
Die proefbalans................................................................................................................... 31
1.25
Samevatting ........................................................................................................................ 32
1.26
Selfevaluering ..................................................................................................................... 32
STUDIE-EENHEID 2: VOLTOOIING VAN REKENINGKUNDIGE SIKLUS, BTW EN REKENINGKUNDIGE STELSELS................................................................................................................. 39 2.1
Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 39
2.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 40
2.3
Inleiding................................................................................................................................ 40
2.4
Vooraansuiweringsproefbalans en aansuiwerings ........................................................ 40
2.4.1
Inkomste ontvangbaar ................................................................................................... 41
2.4.2
Uitgawes betaalbaar ...................................................................................................... 41
2.4.3
Verbruikersvoorraad voorhande .................................................................................. 42
2.5
Afhandeling van die rekeningkundige siklus .................................................................. 46
Inhoudsopgawe
Bladsy 2
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 2.5.1
Winsbepaling................................................................................................................... 46
2.5.2
Aflsuitingsproses ............................................................................................................ 46
2.5.3
Die opstel van die finansiële state vanaf af ʼn na-aansuiweringsproefbalans ....... 50
2.6
Verskil tussen deurlopende en periodieke voorraadstelsel ......................................... 50
2.6.1
Deurlopende voorraadstelsel........................................................................................ 50
2.6.2
Periodieke voorraadstelsel............................................................................................ 51
2.7
BTW en die implikasie daarvan........................................................................................ 52
2.7.1
BTW-berekeninge .......................................................................................................... 52
2.7.2
BTW-aantekeninge ........................................................................................................ 53
2.8
Rekeningkundige stelsels ................................................................................................. 54
2.9
Samevatting ........................................................................................................................ 54
2.10
Selfevaluering ..................................................................................................................... 55
STUDIE-EENHEID 3: BELANGRIKE ITEMS IN DIE STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE ............ 57 3.1
Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 57
3.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 58
3.3
Inleiding................................................................................................................................ 58
3.4
Handels- en ander debiteure ............................................................................................ 58
3.4.1
Erkenning as ʼn bedryfsbate .......................................................................................... 58
3.4.2
Krediettransaksies en -terme........................................................................................ 58
3.4.3
Interne beheermaatreëls ten opsigte van handelsdebiteure ................................... 59
3.4.4
Die openbaarmaking van handelsdebiteure in die finansiële state ........................ 60
3.5
Voorraad .............................................................................................................................. 60
3.5.1
Die belangrikheid en aard van voorraad ..................................................................... 60
3.5.2
Die meting van voorraad ............................................................................................... 61
3.5.3
Openbaarmaking ............................................................................................................ 63
3.5.4
Die belangrikheid van korrekte waardasie van voorraad ......................................... 63
Inhoudsopgawe
Bladsy 3
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 3.5.5 3.6
Raming van voorraadwaarde ....................................................................................... 63 Niebedryfsbates: Tasbare bates ...................................................................................... 64
3.6.1
Klassifikasie van niebedryfsbates ................................................................................ 64
3.6.2
Die aard van eiendom, aanleg en toerusting ............................................................. 64
3.6.3
Die historiese kosprys van eiendom, aanleg en toerusting ..................................... 64
3.6.4
Die hantering van koste wat na die aanvanklike verkryging van bates aangegaan
word
.......................................................................................................................................... 65
3.6.5
Die boekstawing van die aankoop van ʼn niebedryfsbate......................................... 65
3.6.6
Waardevermindering en waardedaling van eiendom, aanleg en toerusting ......... 65
3.6.7
Onterkenning van bates ................................................................................................ 68
3.6.8
Bestuurs- en ander oorwegings met betrekking tot waardevermindering ............. 69
3.6.9
Interne beheer oor niebedryfsbates ............................................................................ 69
3.6.10
Die openbaarmaking van eiendom, aanleg en toerusting in die finansiële state . 69
3.7
Niebedryfsbates: Ontasbare bates .................................................................................. 71
3.7.1
Aangekoopte ontasbare bates ..................................................................................... 71
3.7.2
Intern-gegenereerde ontasbare bates ........................................................................ 72
3.7.3
Verdere meting van ontasbare bates .......................................................................... 72
3.7.4
Openbaarmaking ............................................................................................................ 72
3.8
Niebedryfslaste en bedryfslaste ....................................................................................... 73
3.8.1
Die aard, erkenning en meting van laste .................................................................... 73
3.8.2
Soorte niebedryfslaste ................................................................................................... 73
3.8.3
Soorte bedryfslaste – Handelskrediteure en ander bedryfslaste ............................ 73
3.9
Samevatting ........................................................................................................................ 73
3.10
Selfevaluering ..................................................................................................................... 74
Inhoudsopgawe
Bladsy 4
GAC206 Finansiële Rekeningkunde STUDIE-EENHEID 4: DIE OPSTEL VAN FINANSIËLE STATE VIR VERSKILLENDE ENTITEITE ............................................................................................................................................................................. 77 4.1
Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 77
4.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 78
4.3
Inleiding................................................................................................................................ 78
4.4
Aanbieding van finansiële state ....................................................................................... 78
4.4.1
Die doel en inhoud van finansiële state ...................................................................... 78
4.4.2
Algemene eienskappe ................................................................................................... 79
4.4.3
Struktuur en inhoud ........................................................................................................ 79
4.5
Niewinsgewende entiteite ................................................................................................. 85
4.5.1
Rekeningkundige kenmerke ......................................................................................... 85
4.5.2
Teboekstelling van verskillende bronne van inkomste ............................................. 87
4.5.3
Finansiële verslagdoening deur klubs en verenigings .............................................. 87
4.5.4
Belastingpligtheid van niewinsgewende entiteite ...................................................... 88
4.6
Vennootskappe ................................................................................................................... 88
4.6.1
Boekstawing van die belegging van vennote in permanente vennootskappe ...... 88
4.6.2
Bepaling en verdeling van vennootskapwins – permanente vennootskappe ....... 89
4.6.3
Finansiële state van permanente vennootskappe..................................................... 90
4.6.4
Veranderings in die samestelling van permanente vennootskappe ....................... 90
4.6.5
Likwidasie/ontbinding van permanente vennootskap ............................................... 92
4.7
Beslote korporasies ........................................................................................................... 92
4.8
Maatskappye ....................................................................................................................... 92
4.8.1
Tipes maatskappye ........................................................................................................ 92
4.8.2
Inkorporasies van maatskappye .................................................................................. 92
4.8.3
Aandeelhouers ................................................................................................................ 92
4.8.4
Direkteure ........................................................................................................................ 92
4.8.5
Aandelekapitaal .............................................................................................................. 93
Inhoudsopgawe
Bladsy 5
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 4.8.6
Klasse aandele ............................................................................................................... 93
4.8.7
Uitgifte vir aandele ......................................................................................................... 93
4.8.8
Aflossing van aandele.................................................................................................... 93
4.8.9
Dividende ......................................................................................................................... 93
4.8.10
Behoue verdienste en ander komponente van ekwiteit ........................................... 93
4.8.11
Aanwending van maatskappywinste ........................................................................... 93
4.8.12
Jaarlikse finansiële state ............................................................................................... 93
4.9
Samevatting ........................................................................................................................ 93
4.10
Selfevaluering ..................................................................................................................... 94
STUDIE-EENHEID 5: KONSTANTVLOEISTAAT, DIE ONTLEDING EN VERTOLKING VAN FINANSIËLE STATE EN VERVAARDIGINGSENTITEITE .................................................................. 101 5.1
Studie-eenheid leeruitkomste ......................................................................................... 101
5.2
Voorgeskrewe handboek ................................................................................................ 102
5.3
Inleiding .............................................................................................................................. 102
5.4
State van kontantvloei ..................................................................................................... 102
5.4.1
Die belangrikheid van kontantvloei-inligting ............................................................. 102
5.4.2
State van kontantvloei en Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde
en die doelwitte van state van kontantvloei.............................................................................. 102 5.4.3
Die verhouding tussen state van kontantvloei en die primêre finansiële state ... 103
5.4.4
Klassifikasie van kontanttransaksies ......................................................................... 103
5.4.5
Die opstel van ʼn staat van kontantvloei .................................................................... 103
5.4.6
Ontleding en vertolking van die staat van kontantvloei .......................................... 108
5.5
Ontleding en vertolking van finansiële state................................................................. 109
5.6
Vervaardigingsentiteite .................................................................................................... 109
5.6.1
Vervaardigings- en handelsrekening ......................................................................... 109
5.6.2
Finansiële state............................................................................................................. 110
Inhoudsopgawe
Bladsy 6
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde 5.6.3
Ongerealiseerde winste............................................................................................... 111
5.7
Samevatting ...................................................................................................................... 111
5.8
Selfevaluering ................................................................................................................... 112
BRONNE ......................................................................................................................................................... 114 SELFEVALUERINGSRIGLYNE .................................................................................................................. 115
Inhoudsopgawe
Bladsy 7
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
INLEIDING Elke gebruiker van finansiële inligting hoef nie ʼn opgeleide rekenmeester te wees nie. Elkeen wat oor finansiële sake besluite wil neem wat gebaseer is op inligting wat uit die rekeningkundige proses voortvloei, behoort ten minste ʼn oorsigtelike kennis van rekeningkunde te hê. Die doel van hierdie vak is om die student toe te rus met kennis oor die basiese rekeningkundige beginsels wat gebruik kan word om sy of haar persoonlike finansies doeltreffend te bestuur en om ʼn goeie grondslag te skep vir studente wat hul studies verder wil neem in die rekeningkundige veld. Hierdie vak bestaan uit vier afdelings, opgedeel in vyf studie-eenhede. In die eerste studieeenheid word ʼn kort inleidende oorsig van die geskiedenis van die rekeningkunde gegee, asook ʼn oorsig oor die rekeningkundige siklus – die eerste ses stappe word in diepte ondersoek: transaksies wat plaasvind, aantekening op brondokumente, teboekstelling in hulpjoernale, oorboeking na die algemene grootboek en die opstel van die proefbalans. Die tweede afdeling, wat in Studie-eenheid 2 behandel word, behels die aansuiwerings en die afsluiting van die rekeningkundige siklus. Daar word ook geraak aan die implikasies van BTW op ondernemings en die ontwerp van rekeningkundige stelsels. Die derde afdeling, wat in Studie-eenheid 3 behandel word, bespreek die verskillende items van die staat van finansiële posisie in diepte. In hierdie afdeling kyk ons na die volgende items: kontant en kontantekwivalente, handels- en ander debiteure, voorraad, tasbare en ontasbare bates en laste. Die vierde afdeling, wat in Studie-eenheid 4 behandel word, behels die aanbieding van die finansiële state van verskillende entiteite, naamlik niewinsgewende entiteite, vennootskappe, beslote korporasies en maatskappye. Die laaste afdeling, wat Studie-Eenheid 5 is, kyk na die ontleding en vertolking van finansiële state, die opstel van die staat van kontantvloei en vervaardigingsentiteite. Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf: Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde – ʼn Inleiding. 11de Uitgawe. Kaapstad: Lexis Nexis (Edms.) Bpk. Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys. Alle afdelings sal dus nie noodwendig in die gids bespreek word nie. Dit is egter belangrik om telkens noukeurig op te let na die paragrawe in die handboek wat aangedui word vir studie. Inleiding
Bladsy 8
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.
VAKLEERUITKOMSTE Kennis en begrip Na voltooiing van die vak FINANSIËLE REKENINGKUNDE sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
Inleiding tot Rekeningkunde – basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus
•
Voltooiing van rekeningkudige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels.
•
Belangrike items in die staat van finansiële posisie
•
Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
•
Kontantvloeistaat, die ontleding en vertolking van finansiële state en die finansiële state van ʼn vervaardigingsentiteit
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die wêreld van Rekeningkunde, die konseptuele raamwerk, doelwitte van finansiële state, toevallingsrekeningkunde, die elemente van finansiële state, die finansiële tydperk, rekeningkundige vergelyking en die rekeningkundige siklus te beskryf;
•
tussen verskillende transaksies te onderskei, transaksies in hulpjoernale te ontleed, vanaf hulpjoernale na grootboek oor te boek, die proefbalans op te stel en foute op die proefbalans op te spoor en reg te stel en die rekeningkundige siklus af te handel;
•
inkomste- en uitgawesaansuiwerings te bepaal en te boekstaaf, aansuiwerings aan die hand van IFRS te bespreek, afsluitingsinskrywings te boekstaaf, winste te bepaal, brondokumente, joernale, hulpgrootboek en kontrolerekeninge te ontwerp; die finansiële state van ʼn diensentiteit en handelsentiteit op te stel en rekeningkundige verslae te ontwerp;
•
belangrike items in die staat van finansiële posisie te verduidelik, rekeningkundig te verantwoord en finansiële state ooreenkomstig IFRS op te stel;
Vakleeruitkomste
Bladsy 9
GAC206 Finansiële Rekeningkunde •
te onderskei tussen verskillende entiteite en die jaarlikse finansiële state vir elk van hierdie entiteite op te stel; en om
•
ʼn vervaardigingsentiteit se transaksies te boekstaaf en ‘n eenvoudige stel finansiële state van ʼn vervaardigingsentiteit op te stel.
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die paragraaf oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help. Werkwoord
Omskrywing
Lys
Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer
Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik
Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer
Beskryf
Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde
klassifiseer
items/voorwerpe behoort
Analiseer
Om iets te ontleed
Evalueer
Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens.
Toepas
Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem
Hersien
Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel
Bladsy 10
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT REKENINGKUNDE – BASIESE BEGRIPPE, RAAMWERK EN REKENINGKUNDIGE SIKLUS
1.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Die wêreld van rekeningkunde
•
Die konseptuele raamwerk vir finansiële verslagdoening
•
Rekeningkundige vergelyking
•
Rekeningkunde siklus: Boekhou tot by die proefbalans
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
te verduidelik hoe rekeningkunde ontwikkel het en wat die funksie van rekeningkunde is, die finansiële posisie en die finansiële prestasie van ʼn onderneming en die dualiteitsbegrip te verduidelik en toe te pas;
•
transaksies deur middel van die rekeningkundige vergelyking te boekstaaf en die uitwerking daarvan op die rekeningkundige vergelyking te beskryf;
•
die rekeningkundige siklus te bespreek: o
transaksies in hulpjoernale te ontleed;
o
vanaf hulpjoernale na grootboek oor te boek;
o
proefbalans op te stel; en
o
foute op die proefbalans op te spoor en reg te stel.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 11
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 1.2
Voorgeskrewe handboek
Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde – ʼn Inleiding. 11de Uitgawe. Kaapstad: Lexis Nexis (Edms.) Bpk. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:
1.3
•
Hoofstuk 1, paragrawe 1.1-1.6
•
Hoofstuk 2, paragrawe 2.1-2.11
•
Hoofstuk 3, paragrawe 3.2-3.8
•
Hoofstuk 4, paragrawe 4.1-4.6
•
Hoofstuk 5, paragrawe 5.1-5.7 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Alleeneienaarsaak
Entiteit as ʼn entiteit afsonderlik van die eienaar, dit wil sê net
(eenmansaak)
een eienaar wat die kapitaal bydra en ook geregtig is op al die wins.
Bates
Hulpbronne wat deur die entiteit beheer word as gevolg van gebeurtenisse in die verlede en waaruit die entiteit na verwagting toekomstige ekonomiese voordeel sal ontvang.
Brondokument
Dokument waarin transaksiedata aangeteken word wanneer ʼn transaksie plaasvind.
Ekwiteit
Verskil tussen entiteit se bates en laste.
Entiteitsbeginsel
Bepaal dat die eienaar en die onderneming twee afsonderlike “persone” of “entiteite” is met elkeen ʼn afsonderlike stel finansiële rekords, bates en laste.
Finansiële posisie
In terme van bates, laste en ekwiteit word dit aan die einde van die tydperk in ʼn staat van finansiële posisie bepaal.
Finansiële prestasie
Wins of verlies vir die tydperk en word bepaal in ʼn staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste.
Finansiële tydperk
Tydperk wat verloop vanaf ʼn datum waarop die finansiële toestand gemeet is tot die eersvolgende datum waarop dit weer gemeet word.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 12
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Inkomstes
Toevloei van ekonomiese voordeel gedurende die rekenpligtige tydperk wat ʼn toename in ekwiteit meebring.
Kapitaal
Hulpbronne wat deur die eienaar aan die onderneming bygedra is.
Laste
Huidige verpligtinge van ʼn entiteit wat uit vorige gebeurtenisse ontstaan het en waarvan die vereffening na verwagting tot die uitvloei van hulpbronne uit die entiteit sal lei.
Maatskappye
Vereniging van persone, wat saamwerk met die oog op winsbejag. Dit is ʼn regspersoon, met ander woorde ʼn entiteit afsonderlik van die eienaars.
Onttrekkings
Enige hulpbronne wat die eienaar uit die onderneming ontrek vir eie gebruik.
Oorboeking
Oordrag van inligting in elke joernaalinskrywing na die grootboek.
Proefbalans
Is ʼn twee-kolom (debiet en krediet) lys van saldo’s van al die rekeninge in die algemene grootboek wat op ʼn bepaalde datum ʼn saldo het.
Rekeningkundige
Algemene reëls wat op fundamentele ekonomiese waarhede
beginsels
berus en wat as riglyne vir rekeningkundige praktyk dien.
Transaksie
Besigheidshandeling tussen die entiteit en ʼn ander entiteit of persoon.
Uitgawes
Uitvloei van ekonomiese voordele gedurende die rekenpligtige tydperk wat ʼn afname in ekwiteit meebring.
Vennootskap
Dit is ʼn regsverhouding wat ontstaan as gevolg van ʼn ooreenkoms tussen twee of meer, maar gewoonlik hoogstens 20 persone, waarkragtens elkeen bydra tot ʼn entiteit met die doel om wins te maak en te verdeel.
1.4
Inleiding
Finansiële rekeningkunde behels die aantekening, kommunikasie en vertolking van finansiële-verwante inligting wat deur die gebruikers van finansiële inligting, gebruik word. Die rekeningkundige stelsel bestaan uit die invoer van inligting en data van verskeie transaksies, die aantekening en verwerking van die transaksies, en die gebruik van Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 13
GAC206 Finansiële Rekeningkunde verwerkte inligting om finansiële state voor te berei. Die rekeningkundige vergelyking is verwant aan die verwerkingskomponent van die rekeningkundige siklus. Die eerste stap in die rekeningkundige siklus is dat ʼn transaksie in die entiteit plaasvind. Waar enige transaksie plaasvind, word ʼn brondokument voltooi. Die brondokument word dan in die nodige hulpjoernaal opgesom en oorgeboek na die algemene grootboek, waarna die algemene grootboek gebruik word om die proefbalans op te stel, sodat daar vasgestel kan word of die dubbelinskrywingstelsel korrek toegepas word. 1.5
Die wêreld van rekeningkunde
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 1.1-1.6. Lees hierdie paragrawe deur en maak seker jy verstaan die agtergrond rondom die geskiedenis van rekeningkunde en sal daaroor vrae kan beantwoord. 1.6
Die konseptuele raamwerk vir finansiële verslagdoening
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.1 Om betekenisvolle, betroubare inligting te verskaf wat konsekwent en verstaanbaar is vir alle gebruikers, is dit noodsaaklik dat rekeningkunde binne ʼn algemene aanvaarde raamwerk beoefen word. In die rekenmeestersberoep is daar ʼn stel riglyne vir die meting en openbaarmaking van die resultate van saketransaksies. Die riglyne is belangrik sodat daar gemeenskaplike standaarde vir finansiële verslagdoening gestel word, inligting daarin betroubaar kan wees en state met mekaar vergelyk kan word. Hierdie riglyne staan bekend as Algemeen Aanvaarde Rekeningkunde Praktyk (AARP). Finansiële state en verslae word volgens die Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) opgestel. Hierdie standaarde is internasionaal deur die rekenmeerstersberoep ontwikkel. Die hantering van rekeningkunde in hierdie handboek en gids is op die IFRS gebaseer. 1.6.1
Die doelwitte van finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.2 en 2.3 Die primêre doel van finansiële verslagdoening is om finansiële inligting oor die verslagdoeningsentiteit te lewer wat bruikbaar is vir huidige en toekomstige belanghebbendes in die entiteit. Beleggers, werknemers, vakbonde, staatsliggame, verskaffers en die publiek is almal voorbeelde van belanghebbendes in die finansiële state van ʼn bepaalde entiteit. Die rede waarom finansiële state voorberei word, is om in die behoeftes van die belanghebbendes te voorsien.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 14
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 1.6.2
Toevallingsrekeningkunde en lopende saak-begrip
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.4 en 2.5 Toevallingsrekeningkunde bepaal dat die effek van transaksies getoon word in die periode wat dit plaasvind en nie wanneer fisiese kontant ontvang of betaal word nie. Die lopende saak-beginsel aanvaar dat die onderneming in die afsienbare toekoms ʼn bedryfsbestaan sal voer, en dat besluite versigtig geneem sal word om nie die bedryfsbestaan te bedreig nie. Kyk ook na Voorbeeld 2.1 op bladsy 20 in die handboek. 1.6.3
Die elemente van finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf Par 2.6 Daar is vyf elemente van finansiële state wat geïdentifiseer kan word, naamlik: bates, laste, ekwiteit, inkomste en uitgawes. Elkeen van hierdie elemente word afsonderlik hieronder en ook meer volledig in die handboek bespreek. Die elemente van bates, laste en ekwiteit gee die finansiële posisie van die entiteit en die elemente van inkomste en uitgawes gee die finansiële prestasie van die entiteit weer. Bates Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.6.1 en 2.7.1 Bates is hulpbronne wat deur die entiteit beheer word of aan die entiteit verskuldig is. Hierdie hulpbronne het die vermoë om toekomstige ekonomiese voordele vir die entiteit te genereer en waarde te verhoog. Hierdie voordeel wat uit die bate voortspruit moet deur die entiteit beheer word. Slegs bates wat reeds aangeskaf of reeds verkry is as gevolg van gebeurtenisse in die verlede kan as bates van die entiteit beskou word. Grond en geboue, masjienere en toerusting, voertuie, voorraad, kontant, beleggings en debiteure is voorbeelde van tipes bates wat in ʼn entiteit se staat van finansiële posisie sal verskyn. Indien die bate aan die bogenoemde omskrywing voldoen, moet dit ook aan die volgende twee kriteria voldoen: •
Daar moet ʼn waarskynlikheid wees dat toekomstige ekonomiese voordele vir die entiteit sal voortspruit. As daar geen toekomstige of huidige ekonomiese voordeel vir die onderneming is nie, kan die aanskaf van die bate nie as bate erken word nie, maar eerder as ʼn uitgawe. Voorbeeld: ʼn Entiteit wat aansienlike bedrae aan navorsing bestee, maar onseker is of die navorsingresultate enige toekomstige ekonomiese voordeel vir die entiteit sal inhou, sal die navorsingskoste nie as ʼn bate kan erken nie, maar eerder ʼn uitgawe.
•
ʼn Bate moet ʼn waarde hê wat betroubaar gemeet kan word.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 15
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Laste Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.6.2 en 2.7.2 Laste verwys na die verpligtings wat onstaan het as gevolg van transaksies wat voorheen aangegaan is en wat die entiteit deur die opoffering van ekonomiese hulpbronne moet betaal. Laste het drie kenmerke: •
Daar is reeds ʼn bestaande verpligting teen ʼn ander party. Die verpligting se presiese bedrag en tydstip van vereffening hoef nie bekend te wees om as ʼn las erken te word nie. Indien die presiese bedrag of tydstip nie bekend is nie, word die verpligting as ʼn voorsiening erken.
•
Slegs verpligtinge wat voortspruit uit gebeurtenisse wat reeds plaasgevind het, kan as laste beskou word.
•
Verpligtinge word meestal in kontant vereffen, alhoewel dit nie beperk is tot kontant nie en kan enige prestasie vereis wat tot die aanwending van hulpbronne sal lei.
Indien ʼn las aan bogenoemde kenmerke, asook die volgende kriteria voldoen, kan dit as ʼn las erken word; •
Daar is ʼn waarskynlikheid dat die vereffening van die verpligting tot ʼn uitvloei van ekonomiese voordele sal lei. Wanneer goedere op skuld gekoop word, en die transaksie plaasvind, word laste erken.
•
Die bedrag van vereffening kan betroubaar gemeet word.
Kyk ook na Voorbeeld 2.3 op bladsy 23 in die handboek. Ekwiteit Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.6.3 Dit is die verskil tussen die bates en laste van ʼn entiteit. ʼn Entiteit word uit twee bronne geskep, naamlik: •
Fondse wat die eienaar in die entiteit stort. Dit geskied gewoonlik, maar nie noodwendig nie, in kontant. In ʼn eenmansaak of vennootskap word die ekwiteit wat die eienaar tot die entiteit bydra, inbetaalde kapitaal genoem. In maatskappye word die bydrae wat die eienaarsgroep inbetaal, aandelekapitaal genoem.
•
Wins vir die tydperk wat die entiteit toeval. Oorskot inkomstes, bo uitgawes is wins. Ekwiteit wat uit wins of winste ontstaan word behoue verdienste genoem.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 16
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Inkomste Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.6.4 en 2.7.3. Neem kennis van die erkenning van inkomste en die kriteria waaraan inkomste moet voldoen om erken te word. Maak seker dat jy vrae daaroor kan beantwoord. Inkomste behels die toevloei van ekonomiese voordele gedurende die rekenpligte tydperk wat ʼn toename in ekwiteit meebring deur ʼn toename in bates en/of ʼn afname in laste, uitgesonder bydraes deur eienaar. Voorbeelde van inkomste uit normale bedrywighede sal wees verkope, huurinkomste, lewering van dienste, rente op beleggings, ensovoorts. Winste uit die verkoop van vaste eiendom of fluktuasies in wisselkoerse beantwoord aan die omskrywing van inkomste, maar is items anders as inkomste uit bedrywighede soos reeds bespreek. Dit is nodig om tussen inkomste en winste te onderskei. Die erkenning van inkomste word deur die realisasiebegrip gereël. Inkomste moet verdien wees voordat dit erken kan word. Die inkomste moet betroubaar gemeet kan word. Kyk ook na Voorbeeld 2.4 op bladsy 26 in die handboek. Uitgawes Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.6.5 en 2.7.4. Neem kennis van die erkenning van uitgawes en die kriteria waaraan uitgawes moet voldoen om erken te word. Uitgawes word omskryf as die uitvloei van ekonomiese voordele gedurende die rekenpligtige tydperk wat ʼn afname in ekwiteit meebring deur ʼn afname in bates en/of ʼn toename in laste, uitgesonder uitkerings aan eienaars. Daar moet onderskei word tussen besteding, uitgawes, koste en verliese: •
Besteding: Die onderneming gaan ʼn besteding aan wanneer dit waarde afgee in ruil vir ander waarde. Byvoorbeeld, die entiteit koop ʼn masjien vir R10 000 kontant aan. Die waarde wat verwissel is, is die R10 000 kontant vir die masjien.
•
Bedryfsuitgawe: Besteding het betrekking op waarde wat verbruik is deur die onderneming. Gewoonlik kan die onderneming nie handeldryf sonder om hierdie uitgawes aan te gaan nie. Byvoorbeeld, water en elektrisiteit, telefoon, salarisse, lone en huuruitgawe.
•
Koste: Koste wat die onderneming moet aangaan om die produk te vervaardig.
•
Verliese: Waarde wat verlore gaan. Byvoorbeeld, bate waarvan die waarde daal of as uitgawes meer is as inkomstes.
Voorbeeld 2.5 op bladsy 28 bied goeie voorbeelde van hierdie konsepte. Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 17
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 1.6.4
Die meting van elemente
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.8. Neem kennis van die verskillende metingsgrondslae wat algemeen aanvaar word. 1.6.5
Kwalitatiewe eienskappe van bruikbare finansiële inligting
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.9. Neem kennis van hierdie paragraaf en maak seker dat jy die begrippe onder die knie het. Die primêre doel van rekeningkunde is om inligting oor die finansiële toestand en finansiële resultaat van ʼn entiteit aan sy gebruiker te kommunikeer. Om hierdie doel te bereik moet die finansiële state nuttig wees. Die kwalitatiewe eienskappe is die eienskappe wat die finansiële state nuttig maak vir die gebruiker, naamlik toepaslikheid en getroue weergawe. 1.6.6
Versterkende kwalitatiewe eienskappe en die oorweging van die kostebeperkings
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.10. Bestudeer die versterkende kwalitatiewe eienskappe en maak seker dat jy die begrippe onder die knie het en vrae daaroor sal kan beantwoord. Daar word deurlopend van voorbeelde gebruik gemaak om die eienskappe prakties toe te pas. 1.6.7
Die verband tussen die elemente
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.11. Die finansiële resultate word in ʼn stel van vyf verslae weergegee: •
Staat van finansiële posisie toon die finansiële toestand op ʼn bepaalde tydstip in terme van die bates, laste en ekwiteit van die entiteit.
•
Staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste toon die finansiële prestasie in terme van inkomste en uitgawe en gevolglik die wins of verlies oor ʼn bepaalde tydperk.
•
Staat van verandering in ekwiteit vergelyk die ekwiteit in die begin van die jaar met die ekwiteit aan die einde van die jaar.
•
Staat van kontantvloei toon die invloei en uitvloei van kontant gedurende die finansiële tydperk.
•
Verklaring van die rekeningkundige beleid wat met die opstelling van die state gevolg is en verduidelikende aantekeninge.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 18
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Die finansiële tydperk Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.11.1. Dit is belangrik om hierdie begrip te verstaan. ʼn Finansiële tydperk is die tydperk ten opsigte waarvan die finansiële prestasie bepaal word en aan die einde waarvan die finansiële toestand van die entiteit bepaal word. Die finansiële prestasie word in terme van wins en verlies vir die tydperk oor die tydperk in ʼn staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste bepaal. Die finansiële toestand in terme van bates, laste en ekwiteit word aan die einde van die tydperk in ʼn staat van finansiële posisie bepaal. Die finansiële prestasie en posisie word later in diepte bespreek met die opstel van finansiële state. 1.7
Die rekeningkundige vergelyking
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 3.2. Neem kennis van hierdie inligting en maak seker dat jy die begrippe onder die knie het. 1.7.1
Die dualiteitsbegrip
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 3.3 Die basiese rekeningkundige vergelyking is:
BATES = EKWITEIT + LASTE Die dualiteitsbegrip bepaal dus dat die finansiële posisie twee aspekte het, naamlik: •
die aanwending van fondse op verkryging van bates, wat gelyk is aan
•
die bronne waaruit die fondse beskikbaar gestel is: o
ekwiteit (deur eienaars voorsien)
o
skuld of laste
LW: Baie belangrik om te onthou dat die rekeningkundige vergelyking altyd moet balanseer. Die linkerkant moet altyd gelyk wees aan die regterkant. Voorbeeld 1.1 Die volgende transaksies met betrekking tot Games Galore het gedurende Augustus 2014, voorgekom: 1.
Mnr. Galore, die eienaar van die entiteit, deponeer R10 000 in die bankrekening van die entiteit. Die vergelyking sal soos volg daar uitsien:
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 19
GAC206 Finansiële Rekeningkunde BATES
=
EKWITEIT
R Kontant
+ 10 000
Kapitaal
+
LASTE
R
R
+ 10 000
0
Vra jouself die volgende vraag: Balanseer die vergelyking? Ja, 10 000 = 10 000 2.
ʼn Besigheidsperseel is kontant teen R60 000 aangekoop. Die vergelyking sal soos volg daar uitsien: BATES
Grond en geboue
=
EKWITEIT
+
LASTE
R
R
R
+ 60 000
0
0
- 60 000
Kontant Vra jouself die volgende vraag: Balanseer die vergelyking? Ja, + R60 000 – R60 00 = 0 3.
ʼn Langtermynlening van R100 000 is van ʼn plaaslike finansiële instelling ontvang. Die vergelyking sal soos volg daar uitsien: BATES
= R
Kontant
+ 100 000
EKWITEIT
+
LASTE
R
R Lening
+ 100 000
Vra jouself die volgende vraag: Balanseer die vergelyking? Ja, + R100 000 = +R100 000 Kyk ook na Voorbeeld 3.1 in die handboek op bladsy 56. Werk die voorbeeld noukeurig deur. 1.7.2
Die rekening
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 3.4, 3.6 en 3.7 Elke finansiële transaksie veroorsaak ʼn verandering in een of meer van die elemente van die vergelyking, maar die dubbelinskrywingsbegrip vereis dat die rekeningkundige vergelyking steeds moet balanseer. Dit is onprakties om na elke transaksie ʼn nuwe vergelyking op te stel. Die hulpmiddel wat gebruik word om die uitwerking van transaksies op individuele items aan te teken, is die rekening.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 20
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Om ʼn rekening te debiteer beteken dat die rekening wat geaffekteer is, word aan die linkerkant van die joernaal aangeteken. As ʼn rekening gekrediteer word sal die rekening aan die regterkant aangeteken word. Formaat van ʼn rekening: DT
Naam van die rekening
Datum
Besonderhede Folio
Bedrag
Datum
Besonderhede Folio
KT Bedrag
Om die rekeningkundige vergelyking altyd te laat balanseer en die dubbelinskrywingsbeginsel toe te pas, geld die volgende drie reëls: •
Bates: Vermeerder aan die debietkant en verminder aan die kredietkant.
•
Ekwiteit: Vermeerder aan die kredietkant en verminder aan die debietkant.
•
Laste: Vermeerder aan die kredietkant en verminder aan die debietkant.
WERKWYSE: By elke transaksie word twee rekeninge geraak waarvan een gedebiteer word en die ander een gekrediteer word. Vra jouself die volgende vraag wanneer jy die rekeningkundige vergelyking moet voltooi: (1) Watter twee rekeninge word deur die transaksie geraak? (2) Watter tipe rekeninge is dit? Bates, ekwiteit of laste? (3) Word bates/ekwiteit/laste meer of minder? (4) Watter rekening word gedebiteer en watter rekening gekrediteer? Voorbeeld 1.2 Ontvang R5 600 vir huur van ʼn gedeelte van ons gebou wat as kantore gebruik word. Stappe: (1) Watter twee rekeninge word deur die transaksie geraak? Bank (ons ontvang kontant wat in die bankrekening geplaas word) Huurinkomste (die rede vir die ontvangste vir die geld) (2) Watter tipe rekeninge is dit? Bank: Bate Huurinkomste: Ekwiteit (inkomste) Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 21
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde (3) Word die bates/ekwiteit/laste vermeerder of verminder? Bank: Bate - + (geld ontvang maak jou geld in die bank meer) Huurinkomste: Ekwiteit - + (inkomste vermeerder jou ekwiteit) (4) Word die rekening gedebiteer of gekrediteer? Bank word gedebiteer (bates vermeerder aan die debietkant) Huurinkomste word gekrediteer (ekwiteit vermeerder aan die kredietkant) Rekening
Rekening
gedebiteer
gekrediteer
BANK
HUURINKOMSTE
Bates
Ekwiteit
+ R5 600
+ R5 600
Laste
Voorbeeld 1.3 Koop skryfbehoeftes op skuld aan ten bedrae van R1 000. Stappe: (1) Watter twee rekeninge word deur die transaksie geraak? Krediteurekontrole (geen kontant betaal nie, dit is op krediet gekoop) Skryfbehoeftes (die rede vir die betaling van die geld) (2) Watter tipe rekeninge is dit? Krediteurekontrole: Las Skryfbehoeftes: Ekwiteit (uitgawe) (3) Word die bates/ekwiteit/laste vermeerder of verminder? Krediteurekontrole: Las - + (las vermeerder omdat meer skuld aangegaan word) Skryfbehoeftes: Ekwiteit (uitgawes verminder ekwiteit) (4) Word die rekening gedebiteer of gekrediteer? Krediteurekontrole word gekrediteer (laste vermeerder aan die kredietkant) Skryfbehoeftes word gedebiteer (ekwiteit verminder aan die debietkant) Rekening
Rekening gekrediteer
Bates
Ekwiteit
Laste
- R1 000
+ R1 000
gedebiteer SKRYFBEHOEFTES KREDITEUREKONTROLE
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 22
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Tabel 1.1 Klassifikasie van rekeninge (voltooi self gedurende die jaar) BATES
LASTE
EKWITEIT Direkte ekwiteit
Niebedryfsbate • Grond en geboue
Kapitaal
Niebedryfslaste
Onttrekkings
• Lening: Bank
• Voertuie • Toerusting
Indirekte ekwiteit
Bedryfslaste • Krediteurekontrole
Finansiële bates
• Oortrokke bank • SAID (LBS)
• Vaste deposito: Bank
Inkomstes • Lopende inkomste • Verkope
Bedryfsbate • Handelsvoorraad • Debiteurekontrole • Spaarrekening • Bank
• Huurinkomste • Rente op lopende rekening • Kommissieinkomste
Uitgawes • Koste van verkope • Debiteure-afslag • Telefoon • Skryfbehoeftes • Lone en salarisse • Versekering
• Kleinkas
• Huuruitgawe
• Wisselgeld
• Advertensies • Oninbare skulde • Waardevermindering • Rente op lening • Water en elektrisiteit • Bankkoste
1.8
Die rekeningkundige siklus: Transaksies, brondokumente en joernale
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.1. Neem kennis van die verskillende stappe in die rekeningkundige siklus. 1.8.1
Transaksies en ander rekeningkundige gebeurtenisse
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.2 en 4.3
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 23
GAC206 Finansiële Rekeningkunde •
Wat is ʼn transaksie? Dit verwys na ʼn besigheidshandeling tussen die entiteit en ʼn ander entiteit of persoon.
•
Wat is ʼn brondokument? Dit is ʼn skriftelike bewys wat deur ʼn entiteit voltooi word, wat toon dat ʼn transaksie wel plaasgevind het.
•
Wat is ʼn hulpjoernaal? Waar die transaksies ontleed en opgesom word voordat dit na die grootboek oorgeboek word.
Werk deur die verskillende voorbeelde wat gegee word in Diagram 4.1-4.7 en maak seker dat jy dit deeglik onder die knie het. Tabel 1.2 Brondokumente en hulpjoernale No.
Tipe transaksie
Brondokument
Hulpjoernaal
1.
Kredietaankope
Oorspronklike faktuur
Krediteurejoernaal (KJ)
2.
Kontantaankope
Tjekteenblad
Kontantbetalingsjoernaal (KBJ)
3.
Kleinkasaankope of
Kleinkasbewys
Kleinkasjoernaal (KKJ)
betalings 4.
Kredietverkope
Duplikaatfaktuur
Debiteurejoernaal (DJ)
5.
Kontantverkope
Kasregisterrol (KRR) of
Kontantontvangstejoernaal
Duplikaatkwitansie 6.
7.
Enige kontant
Duplikaatkwitansie of
Kontantontvangstejoernaal
ontvang
bankstaat
(KOJ)
Enige kontant
Tjekteenblad
Kontantbetalingsjoernaal
betalings 8.
Terugsendings van
(KBJ) Duplikaatkredietnota
debiteure 9.
Terugsendings aan
Rente op agterstallige
Debiteure-afslagjoernaal (DAJ)
Duplikaatdebietnota
krediteure 10.
(KOJ)
Krediteure-afslagjoernaal (KAJ)
Joernaalbewys
Algemene joernaal (AJ)
Joernaalbewys
Algemene joernaal (AJ)
debiteure 11.
Rente op agterstallige
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 24
GAC206 Finansiële Rekeningkunde rekening 12.
Enige ander geen
Joernaalbewys
Algemene joernaal (AJ)
kontanttransaksie 1.8.2
Die kontantontvangstejoernaal (KOJ) en oorboeking daarvan
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.4 tot 4.4.3 en 5.2.2. Paragraaf 4.4.2 word later bespreek. Al die geld wat die onderneming ontvang moet eers in die kontantontvangstejoernaal aangeteken word voordat dit na die algemene grootboek oorgeboek word. Die kontantontvangstejoernaal is niks anders as die debietkant van die bankrekening nie. Aan die einde van die maand word die kolomtotale in die KOJ soos volg na die algemene grootboek oorgeboek: Kolom Bank
Oorboeking DEBITEER Bank (geld word ontvang en bates word meer aan die debietkant)
Verkope
KREDITEER Verkope (verkope is ʼn inkomste en ekwiteit vermeerder aan die kredietkant)
Koste van
DEBITEER Koste van Verkope (uitgawes verminder ekwiteit) EN
Verkope
KREDITEER Handelsvoorraad (voorraad word minder, bates verminder aan die kredietkant)
Diverse
KREDITEER al die ander rekeninge op die spesifieke dag waarop dit
rekeninge
plaasgevind het. Dit sal inkomsterekeninge wees wat ekwiteit vermeerder.
Werk Voorbeeld 4.2 in jou handboek noukeurig deur. Maak seker jy verstaan hoe om die transaksies aan te teken in die hulpjoernaal. 1.8.3
Die kontantbetalingsjoernaal (KBJ) en die oorboeking daarvan
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.4.4 en 5.2.2 Al die geld wat die onderneming betaal moet eers in die kontantbetalingsjoernaal aangeteken word voordat dit na die algemene grootboek oorgeboek word. Die KBJ is niks anders as die kredietkant van die bankrekening nie.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 25
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Kolom
Oorboeking
Bank
KREDITEER Bank (bates verminder aan die kredietkant)
Enige ander
DEBITEER Handelsvoorraad (dit is ʼn bate, as jy ʼn bate koop,
kolom
vermeerder jou bates. Bates vermeerder aan die debietkant)
byvoorbeeld Handelsvoorraad Enige ander
DEBITEER Skryfbehoeftes (dit is ʼn uitgawe, en verminder ekwiteit.
kolom
Ekwiteit verminder aan die debietkant)
byvoorbeeld Skryfbehoeftes Diverse
DEBITEER elke rekening apart op die datum wat die transaksie
rekeninge
plaasgevind het. Dit sal uitgawerekeninge wees.
Aan die einde van die maand word die kolomtotale in die KBJ na die algemene grootboek oorgeboek. Werk Voorbeeld 4.3 in jou handboek noukeurig deur. Maak seker jy verstaan hoe om die transaksies aan te teken in die hulpjoernaal. 1.8.4
Die kleinkasjoernaal (KKJ) en die oorboeking daarvan
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.4.6 en 5.2.2 (Paragraaf 4.4.5, die kasboek, hoef nie bestudeer te word nie.) Kleinkasjoernaal word uitsluitlik gebruik om transaksies aan te teken, waar enige item kontant uit die kleinkas aangekoop is. Kolom Kleinkas
Oorboeking KREDITEER Kleinkas (betaal met kontant uit kleinkas uit, dus verminder jou kontant in die kleinkas. Kleinkas is ʼn bate en bates verminder aan die kredietkant.)
Aankoop van bates
DEBITEER die spesifieke baterekening, byvoorbeeld
uit kleinkas
Handelsvoorraad, Toerusting, ens. (die bate word meer)
Betalings van
DEBITEER die spesifieke uitgawerekening, byvoorbeeld
uitgawes uit
Skryfbehoeftes, Lone, ens. (uitgawes verminder ekwiteit)
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 26
GAC206 Finansiële Rekeningkunde kleinkas (KKJ) Wanneer die kleinkasvoorskot herstel word, sal dit aan die debietkant van die kleinkasrekening verskyn aangesien die bate (kleinkas) vermeerder. Herstel van die
DEBITEER Kleinkas (bate word meer, geld word meer in die
kleinkasvoorskot
kleinkas), en KREDITEER Bank (geld word minder in die bank)
(KBJ) Werk telkens deur al die voorbeelde wat in die handboek gegee word. 1.8.5
Debiteure- en debiteure-afslagjoernaal en oorboeking daarvan
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.4.7 en 5.2.2 ʼn Debiteur kan omskryf word as enige persoon of instansie wat aan die entiteit geld skuld. ʼn Debiteur is vir die onderneming ʼn bate aangesien dit geld is wat hulle aan die entiteit skuld. ʼn Kredietverkooptransaksie word soos volg geboekstaaf: Kolom
Oorboeking
Debiteurekontrole
DEBITEER Debiteurekontrole met die VERKOOPSPRYS
(DJ)
(debiteurekontrole is ʼn bate wat vermeerder) en KREDITEER
(Verkoopsprys)
Verkope met die verkoopsrys (inkomste wat ekwiteit vermeerder)
Koste van
DEBITEER Koste van Verkope met die KOSPRYS en KREDITEER
Verkope (DJ)
Handelsvoorraad met die KOSPRYS (Koste van verkope is ʼn
(Kosprys)
uitgawe wat ekwiteit verminder en handelsvoorraad is ʼn bate wat verminder.)
Wanneer ʼn debiteur sy skuld kom betaal, word die transaksie soos volg geboekstaaf: Kolom Bank (KOJ)
Oorboeking DEBITEER Bank (kontant word ontvang en bates word vermeerder in die debietkant)
Debiteurekontrole
KREDITEER Debiteurekontrole (die debiteur se skuld word minder,
(KOJ)
dus word ons bate minder)
Terugsending van goedere deur debiteure word soos volg geboekstaaf:
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 27
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Kolom
Oorboeking
Debiteure-afslag
DEBITEER Debiteure-afslag met die verkoopsprys (dit is ʼn uitgawe
(DAJ)
wat ekwiteit verminder) en KREDITEER Debiteurekontrole met die
(Verkoopsprys)
verkoopsprys (bate verminder as gevolg van debiteur wat ons minder skuld)
Koste van
KREDITEER Koste van Verkope (uitgawe wat gekanselleer moet
Verkope (DAJ)
word) en DEBITEER Handelsvoorraad (bate wat vermeerder want
(Kosprys)
debiteur bring voorraad terug)
Werk telkens deur al die voorbeelde wat in die handboek gegee word. 1.8.6
Krediteure- en krediteure-afslagjoernaal en oorboeking daarvan
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.4.8 en 5.2.2 ʼn Krediteur kan omskryf word as enige persoon of instansie aan wie die entiteit geld skuld. ʼn Krediteur is vir ʼn entiteit ʼn las aangesien dit geld is wat geskuld word. ʼn Kredietaankooptransaksie word soos volg geboekstaaf: Kolom Krediteurekontrole
Oorboeking KREDITEER Krediteurekontrole (die las word meer)
(KJ) Aankoop van
DEBITEER die betrokke bate, byvoorbeeld Handelsvoorraad,
enige bate op
Toerusting, Voertuie, ens. (Bates word meer aan die debietkant)
skuld Aangaan van
DEBITEER die betrokke uitgawe rekening, byvoorbeeld
uitgawe op skuld
Skryfbehoeftes, Brandstof, Herstelwerk, ensovoorts. (uitgawes verminder ekwiteit)
Wanneer ons ʼn krediteur betaal, word die transaksie soos volg geboekstaaf: Kolom
Oorboeking
Bank (KBJ)
KREDITEER Bank (bate word minder)
Krediteurekontrole
DEBITEER Krediteurekontrole (las word minder as gevolg van die
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 28
GAC206 Finansiële Rekeningkunde (KBJ)
skuld wat vereffen word)
Terugsendings van items aan krediteure word soos volg geboekstaaf: Kolom Krediteurekontrole
Oorboeking DEBITEER Krediteurekontrole (las word minder as ons goedere terugstuur)
Terugsending van
KREDITEER die betrokke bate, byvoorbeeld Handelsvoorraad,
bate op skuld
Toerusting, Voertuie, ens. (bate word verminder met terugsending)
gekoop Terugsending van
KREDITEER die betrokke uitgawe, byvoorbeeld Skryfbehoeftes,
uitgawe op skuld
Herstelwerk, Brandstof, ens. (die uitgawe moet gekanselleer word
gekoop
as gevolg van terugsending)
Werk telkens deur al die voorbeelde wat in die handboek gegee word. 1.8.7
Die algemene joernaal
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.4.2 en 5.2.2 Die algemene joernaal is ʼn interne hulpjoernaal waarin hoofsaaklik nie-kontanttransaksies, asook regstellings van enige oorboekingsfoute wat dalk plaasgevind het, aangeteken word. Voorbeeld 1.4 Onttrekking van niekontant-items deur die eienaar. Soms gebeur dit dat die eienaar iets anders as kontant, byvoorbeeld Handelsvoorraad uit die onderneming vir sy eie gebruik neem. Die algemene grootboek sal soos volg lyk: Algemene grootboek van Menli Handelaars vir Februarie 2015 Dag Besonderhede
Fol
Debiet
1
Onttrekkings (verminder ekwiteit)
B
###
Handelsvoorraad
B
Krediet
###
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 29
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 1.9
Die rekeningkundige siklus: Grootboeke en proefbalans
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 5.1-5.2 1.9.1
Balansering van ʼn rekening
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 5.3 Aan die einde van elke maand word alle rekeninge in die algemene grootboek afgesluit ten einde ʼn proefbalans te kan opstel om te toets of die dubbelinskrywingsbeginsel wel toegepas is. In die balansstaatrekeninge-afdeling word die totaal aan die einde van die maand ʼn saldo genoem en in die geval van die nominale rekeninge-afdeling word dit ʼn totaal genoem. Waar meer as een bedrag aan EEN kant van ʼn rekening voorkom Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 5.3 Die bedrae word eenvoudig opgetel en die totaal onderaan geskryf. Voorbeeld 1.5 DT Datum
Lopende inkomste Besonderhede Folio
Bedrag
KT
Datum
Besonderhede Folio
Bedrag
Mei 16
Bank
KOJ
100
21
Bank
KOJ
250 350
Waar slegs een inskrywing in die rekening gemaak is Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 5.3 Die bedrag word net so gelaat aangesien ons dadelik kan sien wat die bedrag is wat in die proefbalans geskryf moet word. Voorbeeld 1.6 DT Datum
Lopende inkomste Besonderhede Folio
Bedrag
KT
Datum
Besonderhede Folio
Mei 16
Bank
KOJ
Bedrag 100
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 30
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Waar daar aan beide kante van ʼn rekening bedrae voorkom Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 5.3 Indien daar bedrae aan beide kante van ʼn rekening voorkom, moet die saldo bepaal word, dit wil sê, “wat oor is in die rekening”. Vra jouself af: “Wat kom tekort om die twee kante dieselfde te maak?” Dit wat “kortkom”, word dan aan die kant geskryf wat die minste is, ten einde die twee kante gelyk aan mekaar te maak. Aan die einde van die maand word die saldo bereken en oorgedra (o/d – kyk hieronder in Voorbeeld 7) na die volgende maand. As die twee kante gelyk is, sê ons die rekening is gebalanseer, en trek ons dubbellyntjies aan albei kante, wat aandui dat die rekening afgesluit is vir die maand. Op die eerste dag van ʼn nuwe maand word die saldo afgebring (a/b – kyk hieronder in Voorbeeld 7), en dit is waarmee daar met die nuwe maand begin word. Voorbeeld 1.7 DT
Handelsvoorraad
Datum
Besonderhede
Fol
Mei 1
Saldo
a/b
300 Mei 16
Koste
Bank
KBJ
200
v Verkope
20
Bedrag
Datum
KT
Mei 31
Besonderhede Fol
saldo
500 Jun 1
Saldo
a/b
Bedrag
KBJ
100
o/d
400 500
400
(Paragraaf 5.5 hoef nie bestudeer te word nie.) 1.9.2
Die proefbalans
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 5.6. ʼn Proefbalans is ʼn tweekolom (debiet en krediet) lys van saldo’s van al die rekeninge in die algemene grootboek wat op ʼn bepaalde datum ʼn saldo het. Indien die proefbalans klop (debietkant = kredietkant), beteken dit nie noodwendig dat daar geen foute in die boeke van die entiteit is nie omdat beginselfoute dalk gemaak is. Indien die proefbalans nie klop nie, moet pogings aangewend word om die fout dadelik opgespoor te word. Werk Voorbeeld 5.10 in die handboek noukeurig deur. Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 31
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 1.10 Samevatting Daar is begin om na die doel van rekeningkunde as kommunikasie tussen entiteit en sy belanghebbendes te kyk. Hierdie kommunikasie gebeur deur die finansiële state. In die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste word die volgende elemente aangetref: •
Inkomstes
•
Uitgawes
In die staat van finansiële posisie word die volgende elemente aangetref: •
Bates
•
Laste
•
Ekwiteit
Om die finansiële state te kan opstel, is die eerste stappe in die rekeningkundige siklus uiteengesit. In hierdie studie-eenheid is daar verwys na transaksies wat op brondokumente aangeteken word, vanwaar dit in hulpjoernale aangeteken word en dan na die grootboek oorgeboek word en van die grootboek na die proefbalans. 1.11 Selfevaluering Dit is belangrik om die handboek se oefeninge wat betrekking het op die onderwerpe wat in hierdie studie-eenheid bespreek is, deur te werk. AKTIWITEIT 1 Die volgende inligting het betrekking op die bedryfsaktiwiteite van Prinses Handelaars. Toon die uitwerking van die volgende transaksies op die rekeningkundige vergelyking. Let wel: Waar van toepassing, is ʼn winsopslag van 35% op kosprys gemaak. 1.
Die eienaar T. Pelser besluit om ʼn onderneming te begin met ʼn kapitaalbydrae van R500 000 wat hy in die bankrekening van die onderneming deponeer.
2.
Die aanvanklike kapitaalbydrae blyk nie voldoende te wees nie, en ʼn verdere R150 000 word by Nedbank teen die onderneming se naam geleen.
3.
ʼn Afleweringsvoertuig word kontant gekoop by BB Motors, R 210 000.
4.
Goedere vir kontant verkoop, R13 230.
5.
Die handelslisensie word per tjek betaal, R1 800.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 32
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 6.
Skryfbehoeftes ter waarde van R2 700 word op krediet aan CC Behoeftes gekoop.
7.
Handelsvoorraad word per tjek by Groot Verskaffers gekoop, R65 000.
8.
Goedere op krediet verkoop aan ʼn debiteur, K. Viljoen. Die kosprys van goedere was R2 800.
9.
Posgeld word uit die kleinkas uit betaal, R10.
10.
Ontvang R500 van ʼn debiteur, K. Viljoen, om ʼn gedeelte van sy skuld te betaal.
11.
Betaal R5 000 per tjek terug op die lening by Nedbank.
12.
ʼn Nuwe kasregister word op krediet by Jakfm gekoop, R2 000
13.
Die bank stuur ʼn bankstaat wat aantoon die diensgeld vir die maand beloop R450.
14.
Betaal lone uit die kleinkas, R100.
15.
Reik ʼn tjek vir R1 800 uit aan Jakfm, ʼn krediteur, ter vereffening van ons skuld van R2 000.
16.
Reik ʼn kwitansie uit aan K. Viljoen, ʼn debiteur, vir R3 000 as afbetaling van haar skuld van R3 280.
17.
Koop handelsware ter waarde van R5 000 by FF Winkels en betaal per tjek. Aangesien ons die goedere koop om weer te verkoop word 5% handelskorting aan ons toegestaan.
18.
Die eienaar neem R40 uit die kleinkas om vir sy dogter se sakrekenaar te koop.
19.
ʼn Tjek van R200 word aan die kleinkassier as kleinkasvoorskot gegee.
20.
Daar is ʼn bedrag van R1 450 ontvang vir dienste gelewer.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 33
GAC206 Finansiële Rekeningkunde AKTIWITEIT 2 Voltooi die volgende transaksies net in die algemene joernaal. Let wel! Volledige joernaalomskrywings moet getoon word. Mei 2015: 5.
Die eienaar, J. Potgieter neem goedere met ʼn kosprys van R250 vir eie gebruik – Joernaalbewys 100.
8.
Belas die rekening van ʼn debiteur G. Alfred wat ons R2 000 skuld met 20% rente vir 3 maande.
12.
G. Botha wat R150 skuld het verdwyn en daar is besluit om sy rekening as oninbaar af te skryf.
16.
Skryfbehoeftes van R100, op skuld aangekoop, is per abuis oorgeboek na die Lonerekening. Stel die fout reg.
17.
ABC Handelaar, ʼn krediteur, het ons agterstallige rekening met R200 belas.
22.
Handelsvoorraad ter waarde van R529 is aan ʼn plaaslike kinderhuis geskenk.
24.
ʼn Bedrag van R300 wat op C. Els se rekening ontvang is, is per abuis oorgeboek na die rekening van E. Els.
27.
Rente vir R430 is op die spaarrekening bygevoeg.
29.
Daar is penne en papier ter waarde van R1 000 by die skou, wat gehou is vir bemarkingsdoeleindes, gebruik.
AKTIWITEIT 3 Op 1 Mei 2008 verskyn die volgende saldo’s en totale onder andere in die algemene grootboek van Kloof Handelaars. Handelsvoorraad R15 600; Debiteurekontrole R6 700; Bank R2 300(kt); Krediteurekontrole R13 560; Verkope R86 500; Debiteure-afslag R4 000; Koste van Verkope R55 000. OPDRAG: Voltooi die volgende grootboekrekeninge volledig: Handelsvoorraad, Debiteurekontrole, Bank, Krediteurekontrole, Verkope, Debiteure-afslag en Koste van Verkope.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 34
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Op 31 Mei 2008 het die volgende kolomtotale in die hulpjoernale voorgekom: Kontantontvangstejoernaal Bank Debiteure bedrae werklik ontvang Korting toegestaan Verkope Koste van verkope Diverse rekening
R ? 12 367 1 234 39 000 ? 28 633
Kontantbetalingsjoernaal Bank Krediteurekontrole
? 14 500
Korting ontvang
2 390
Debiteurekontrole
1 788
Handelsvoorraad
24 378
Skryfbehoeftes
45 890
Diverse rekeninge
35 834
Krediteurejoernaal Krediteurekontrole
14 563
Handelsvoorraad
8 790
Skryfbehoeftes
2 678
Diverse rekeninge
?
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 35
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Debiteurejoernaal Verkope
9 750
Koste van verkope
?
Krediteure-afslagjoernaal Krediteurekontrole
3 590
Handelsvoorraad
1 256
Skryfbehoeftes
1 098
Diverse rekeninge
?
Debiteure-afslagjoernaal Debiteure-afslag
850
Koste van Verkope
460
Kleinkasjoernaal Kleinkas
267
Handelsvoorraad
156
Skryfbehoeftes
34
Posgeld
13
Diverse rekeninge
25 (hierdie is vraggeld namens ʼn debiteur, K. Du Plessis op 31 Mei betaal)
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 36
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Algemene joernaal Debiteurekontrole – debiete
120
Debiteurekontrole – krediete
347
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 37
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde Notas
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 38
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 2: VOLTOOIING VAN REKENINGKUNDIGE SIKLUS, BTW EN REKENINGKUNDIGE STELSELS
2.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Die rekeningkundige siklus: Aansuiwerigs
•
Voltooiing van die rekeningkundige siklus: Afsluitingsproses en finansiële state
•
BTW en implikasies daarvan
•
Rekeningkundige stelsels
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
inkomste- en uitgawesaansuiwerings te bepaal en te boekstaaf;
•
aansuiwerings aan die hand van IFRS te bespreek;
•
afsluitingsinskrywings te boekstaaf;
•
winste te bepaal;
•
finansiële state van ʼn diensentiteit en handelsentiteit op te stel;
•
brondokumente, joernale, hulpgrootboek en kontrolerekeninge te ontwerp; en
•
rekeningkundige verslae te ontwerp.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 39
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 2.2
Voorgeskrewe handboek
Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde – ʼn Inleiding. 11de Uitgawe. Kaapstad: Lexis Nexis (Edms.) Bpk. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: •
Hoofstuk 6, paragrawe 6.1-6.7
•
Hoofstuk 7, paragrawe 7.1-7.4
•
Hoofstuk 8, paragrawe 8.1-8.6
•
Hoofstuk 9, paragrawe 9.1-9.6
2.3
Inleiding
In Studie-eenheid 1 het ons stappe een tot ses in die rekeningkundige siklus bespreek. In hierdie eenheid gaan ons kyk na die noodsaaklikheid van aansuiwerings om die naaansuiweringsproefbalans korrek op te stel. Die afsluitingsproses bevat al die gegewens wat nodig is om die primêre finansiële state voor te berei/op te stel. Belasting op toegevoegde waarde (BTW) is ʼn belangrike bron van inkomste vir die staatsbegroting van Suid-Afrika. Daar word beraam dat ± 27% van die totale inkomste op die begrotings uit BTW verdien word. Dit is dus belagrik om kennis te neem oor die uitwerking van BTW op die teboekstelling van transaksies in die rekeningkundige siklus indien ʼn entiteit vir BTW geregistreer is. 2.4
Die rekeningkundige siklus: Vooraansuiweringsproefbalans en aansuiwerings
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 6.2-6.4 Aansuiwerings of regstellings moet aan die syfers wat in die Vooraansuiweringsproefbalans verskyn, gedoen word ten einde die korrekte netto wins, vir die spesifieke finansiële tydperk, te bereken. Die volgende beginsels geld ten alle tye tydens finansiële verslagdoening: •
Paringsbeginsel: Wanneer wins aan die einde van die finansiële tydperk bereken word, moet die presiese inkomstes en uitgawes wat vir ʼn spesifieke tydperk ontvang of betaal moes word, in berekening gebring word.
•
Omsigtigheidsbeginsel: Bepaal dat bates so getoon moet word dat dit die mees realistiese beeld en waarde van ʼn bate sal weergee.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 40
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 2.4.1
Inkomste ontvangbaar
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 6.3 Indien ʼn inkomste vir die finansiële jaar verdien is, maar nog nie ten volle ontvang is nie, beteken dit dat die bedrag nog ontvangbaar is. ʼn Bedryfsbate, naamlik opgelope inkomste word geskep en word aangeteken in die nota van handels- en ander debiteure in die staat van finansiële posisie. DEBITEER ʼn bedryfsbate, naamlik inkomste ontvangbaar, en KREDITEER die betrokke inkomsterekening met wat te min ontvang is. Kyk ook na Voorbeeld 6.3 in die handboek op bladsy 165. Werk die voorbeeld noukeurig deur. Vooruitontvange inkomste Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.3.1en 6.6. Indien ʼn inkomste wat vir die volgende finansiële jaar verdien is, reeds gedurende die huidige jaar ontvang is, beteken dit die bedrag is vooruit ontvang en die inkomste verminder moet word. ʼn Bedryfslas, naamlik inkomste vooruitontvang word geskep en word aangeteken in die nota van handels- en ander krediteure in die staat van finansiële posisie. DEBITEER die betrokke inkomsterekening en KREDITEER ʼn bedryfslas, naamlik inkomste vooruitontvang. Kyk ook na Voorbeeld 6.2 in die handboek op bladsy 163. Werk die voorbeeld noukeurig deur. Onthou dat dit noodsaaklik is om die aansuiwering in die nuwe finansiële jaar om te swaai, deur slegs die fisiese algemene joernaalinskrywing terug te skryf. 2.4.2
Uitgawes betaalbaar
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4.2. Indien ʼn uitgawe aangegaan is in die huidige finansiële jaar, maar die uitgawes is nog nie betaal nie, beteken dit daardie bedrag is nog betaalbaar. Uitgawes betaalbaar is ʼn bedryfslas en word in die nota van handels- en ander krediteure in die balansstaat getoon. DEBITEER die betrokke uitgawerekening en KREDITEER ʼn bedryfslas, naamlik uitgawes betaalbaar. Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 41
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Kyk ook na Voorbeeld 6.8 in die handboek op bladsy 173. Werk die voorbeeld noukeurig deur. Vooruitbetaalde uitgawes Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4.1 en 6.6. Indien ʼn uitgawe ten opsigte van die volgende finansiële jaar reeds gedurende die huidige finansiële jaar betaal is, beteken dit die uitgawe is vooruitbetaal. Vooruitbetaalde uitgawe is ʼn bedryfsbate en word in die nota van handels- en ander debiteure in die balansstaat getoon. DEBITEER ʼn bedryfsbate, naamlik vooruitbetaalde uitgawe en KREDITEER die betrokke uitgawerekening. Kyk ook na Voorbeeld 6.5 in die handboek op bladsy 168. Werk die voorbeeld noukeurig deur Onthou dat dit noodsaaklik is om die aansuiwering in die nuwe finansiële jaar om te swaai, deur slegs die fisiese algemene joernaalinskrywing terug te skryf. 2.4.3
Verbruikersvoorraad voorhande
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4 Nie alle voorraad word opgebruik gedurende die jaar wat dit aangekoop is nie. Aan die einde van die finansiële jaar word ʼn fisiese voorraadopname gehou om aan te toon hoeveel verbruikersvoorraad oor is. Verbruikersvoorraad is ʼn bedryfsbate en word in die nota van handels- en ander debiteure in die balansstaat getoon. DEBITEER ʼn baterekening, naamlik verbruikersvoorraad en KREDITEER die betrokke uitgawerekening, naamlik skryfbehoeftes of verpakkingsmateriaal met die bedrag van voorraad wat oorgebly het. Kyk ook na Voorbeeld 6.6 in die handboek op bladsy 169. Werk die voorbeeld noukeurig deur. Waardevermindering Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4.1.3. Bates in die balansstaat moet volgens die omsigtigheidsbeginsel teen die mees realistiese bedrag getoon word. Waardevermindering word aan die einde van elke finansiële jaar op niebedryfsbates afgeskryf om die mees realistiese bedrag weer te gee. Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 42
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Daar bestaan twee metodes om waardevermindering te bereken: 1) Kosprys-/vastepaaiement-/reguitlynmetode Gebruik dadelik die kosprys om die waardevermindering te bereken. 2) Boekwaarde-/verminderde saldo-/drawaarde metode Gebruik die drawaarde bedrag (kosprys – opgelope waardevermindering) om die waardevermindering te bereken. DEBITEER ʼn uitgawerekening, naamlik waardevermindering en KREDITEER ʼn negatiewe bate, naamlik opgelope waardevermindering op voertuie/toerusting. LET WEL! Daar is nie waardevermindering op grond en geboue nie. Kyk ook na Voorbeeld 6.7 in die handboek op bladsy 171. Werk die voorbeeld noukeurig deur. Kredietverliese en afskrywing van werklike kredietverliese Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4.3 en 6.4.3.3. Wanneer goedere en dienste op skuld gelewer word, bestaan die moontlikheid dat sommige kliënte nie hulle rekening sal betaal nie. Volgens die omsigtigheidsbeginsel moet debiteure so realisties as moontlik getoon word in die balansstaat. Vir die rede word ʼn uitgawerekening geskep, naamlik kredietverliese. Hierdie uitgawerekening word getoon in die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste en verminder die winste vir die jaar. DEBITEER die uitgawerekening, naamlik kredietverliese en KREDITEER die debiteurekontrolerekening en debiteur se persoonlike rekening. Kyk ook na Voorbeeld 6.15 in die handboek op bladsy 184. Werk die voorbeeld noukeurig deur. Toelaag vir kredietverliese Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4.3.1. •
Die skepping van die toelaag vir kredietverliese Bepaal die bedrag van die moontlike kredietverliese, en boekstaaf dan die aansuiwering in die algemene joernaal. DEBITEER uitgawerekening, naamlik kredietverliese en KREDITEER ʼn negatiewe bate, naamlik toelaag vir kredietverliese.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 43
GAC206 Finansiële Rekeningkunde VOORBEELD 2.1 Debiteurekontrole toon ʼn saldo van R6 060 op 30 November 2015. Skryf ʼn verdere R60 as kredietverliese af. Skep ʼn toelaag vir kredietverliese van 5% van uitstaande debiteure. R6 060 – R60 = R6 000 X 5% = R300 (toelaag vir kredietverlies) Kredietverliese
R300
Toelaag vir kredietverlies
R300
Skepping vir toelaag vir kredietverliese Kyk ook na Voorbeeld 6.12 in die handboek op bladsy 178. Werk die voorbeeld noukeurig deur. •
Vermeerdering van toelaag vir kredietverliese VOORBEELD: Die volgende saldo’s verskyn in die boeke van DP Handelaars: Debiteurekontrole
R8 500
Toelaag vir kredietverliese
R500
Suiwer die toelaag vir kredietverliese aan tot 10% van uitstaande debiteure. R8 500 x 10% = R850 (nuwe toelaagbedrag) Huidige toelaag
(R500)
Vermeerdering van R350 (R850 – R500). Gebruik R350 vir die aansuiwering. DEBITEER die uitgawerekening, naamlik Kredietverliese en KREDITEER die negatiewe bate, naamlik Toelaag vir Kredietverliese met die bedrag waarmee die toelaag vermeerder het. Kredietverliese Toelaag vir kredietverliese
R350 R350
Aansuiwering op toelaag vir kredietverliese Kyk ook na Voorbeeld 6.13 in die handboek op bladsy 179. Werk die voorbeeld noukeurig deur.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 44
GAC206 Finansiële Rekeningkunde •
Vermindering van die toelaag vir kredietverliese VOORBEELD 2.2 Die volgende saldo’s verskyn in die boeke van DP Handelaars: Debiteurekontrole
R4 500
Toelaag vir kredietverliese
R500
Suiwer die toelaag vir kredietverliese aan tot 10% van uitstaande debiteure. R4 500 x 10% = R 450 (nuwe toelaag vir kredietverliese) Huidige toelaag
(R500)
Vermindering van R50 (R500 – R450) DEBITEER die negatiewe bate, naamlik Toelaag vir Kredietverliese en KREDITEER die inkomsterekening, naamlik Kredietverliese LET WEL! Die vermindering van ʼn toelaag beteken die uitgawerekening, naamlik Kredietverliese word verminder met ʼn inkomsterekening van Kredietverliese (die rekeninge kanselleer mekaar uit). Toelaag vir kredietverliese
R50
Kredietverliese
R50
Aansuiwering op toelaag vir kredietverliese Kyk ook na Voorbeeld 6.14 in die handboek op bladsy 181. Werk die voorbeeld noukeurig deur. •
Toelaag vir vereffeningskorting toegestaan Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 6.4.3.4. Soms word afslag gegee aan debiteure indien hulle, hulle rekening betyds vereffen. Hierdie afslag word ʼn vereffeningskorting genoem. Wanneer ʼn toelaag vir vereffeningskorting geskep word, word dit soos volg aangesuiwer: DEBITEER ʼn uitgawerekening, naamlik Vereffeningskorting toegestaan en KREDITEER ʼn negatiewe bate, naamlik Toelaag vir Vereffeningskorting toegestaan.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 45
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 2.5
Afhandeling van die rekeningkundige siklus
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.1 ʼn Na-aansuiweringsproefbalans word opgestel sodra al die aansuiwerings en regstellings in berekening gebring is. Die na-aansuiweringsproefbalans bevat al die gegewens wat nodig is om die primêre finansiële state op te stel. 2.5.1
Winsbepaling
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.1.2 en 7.1.2.2. Bruto wins = Verkope – Koste van Verkope Bruto wins persentasie:
(Verkope – Koste van Verkope)/Koste van Verkope x 100
Om kosprys te bereken:
Verkoopprys x 100/(100+wins)
Om verkoopprys te bereken: Kosprys x (100+wins)/100 Dit is belangrik om te verstaan wat die verskil tussen ʼn diensentiteit en ʼn handelsentiteit is, soos bespreek in die handboek in paragraaf 7.1.2.2. 2.5.2
Aflsuitingsproses
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.1.3. Die volgorde van die jaareindprosedures: 1) Die vooraansuiweringsproefbalans word op gestel soos bespreek in Studieeenheid 1. 2) Aansuiwerings word gedoen aan die einde van die finansiële tydperk. 3) Nadat die aansuiwerings gedoen is, word daar weer ʼn proefbalans opgestel om te verseker dat die oorboeking van alle aansuiwerings korrek gedoen is. Hierdie proefbalans word die na-aansuiweringsproefbalans genoem. 4) Sluitingsoordragte word gedoen om die wins vir daardie spesifieke finansiële jaar te bereken. Dit behels dat alle inkomste en uitgawes in die naaansuiweringsproefbalans afgesluit word teen twee rekeninge, naamlik die Handelsrekening (bereken die bruto wins) en wins-en-verlies-rekening (bereken die netto wins). Gebruik die volgende stappe om die sluitingsoordragte te voltooi: a) Sluit debiteure-afslag af teen verkope (DT Verkope en KT Debiteure-afslag) b) Sluit verkope af na die handelsrekening Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 46
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde (DT Verkope en KT Handelsrekening) c) Sluit koste van verkope af na die handelsrekening (DT Handelsrekening en KT Koste van Verkope) d) Dra die bruto wins oor vanaf die handelsrekening na die wins-en-verlies-rekening (DT Handelsrekening en KT Wins-en-verlies-rekening) e) Sluit alle ander inkomstes af na die wins-en-verlies-rekening (DT Inkomsterekeninge en KT Wins-en-verlies-rekening ) f)
Sluit alle uitgawes af na die wins-en-verlies-rekening (DT Wins-en-verlies-rekening en KT uitgawerekeninge)
g) Dra die netto wins oor vanaf die wins-en-verlies-rekening na kapitaal (DT Wins-en-verlies-rekening en KT Kapitaal) h) Sluit ontrekkings af na kapitaal (DT Kapitaal en KT Ontrekkings) VOORBEELD 2.3 Die volgende uittreksel uit die na-aansuiweringsproefbalans van Botma Winkels op 30 November 2014, die einde van die finansiĂŤle jaar word gegee. Balansstaatrekeninge-afdeling
Debiet
Kapitaal
Krediet 432 785
Onttrekkings
18 085
Vaste deposito: Absa (12%)
55 000
Lening: FNB (15%)
65 500
Nominale rekeninge-afdeling Verkope Koste van verkope Debiteure-afslag Huurinkomste
410 100 298 000 7 800 67 200
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 47
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde Korting ontvang
1 600
Rente op vaste deposito
2 200
Versekering
14 600
Rente op lening
6 550
Oninbare skulde
1 900
Advertensies
3 333
Korting toegestaan
609
Telefoon
10 200
Skryfbehoeftes
3 901
Waardevermindering
8 907
GEVRA: Toon die joernaalinskrywings vir alle sluitingsoordragte.
Algemene Joernaal van Botma Winkels vir November 2014 Dag
Besonderhede
Debiet
Krediet
Stap 1: Sluit debiteure-afslag af na verkope 30
Verkope
7 800
Debiteure-afslag
7 800
Sluitingsoordrag - JB Stap 2: Sluit verkope af na handelsrekening Verkope (410 000 – 7 800)
402 300
Handelsrekening
402 300
Sluitingsoordrag - JB Stap 3: Sluit koste van verkope af na handelsrekening Handelsrekening Koste van verkope
298 000 298 000
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 48
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde Sluitingsoordrag - JB Stap 4: Dra bruto wins oor vanaf die Handelsrekening na die Wins-en-verliesrekening Handelsrekening
104 300
Wins en verlies
104 300
Oordrag van bruto wins - JB Stap 5: Sluit alle ander inkomstes af na die wins-en-verlies-rekening Huurinkomste
67 200
Korting ontvang
1 600
Rente op vaste deposito
2 200
Wins en verlies
71 000
Sluitingsoordrag - JB Stap 6: Sluit alle uitgawes af na die wins-en-verlies-rekening Wins en verlies
50 000
Versekering
14 600
Rente op lening
6 550
Oninbare skulde
1 900
Advertensies
3 333
Korting toegestaan
609
Telefoon
10 200
Skryfbehoeftes
3 901
Waardevermindering
8 907
Sluitingsoordrag - JB Stap 7: Dra die netto wins oor vanaf die wins-en-verlies-rekening na kapitaal Wins en verlies Kapitaal
125 300 125 300
Oordrag van netto wins - JB
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 49
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Stap 8: Sluit onttrekkings af na kapitaal Kapitaal
18 085
Onttrekkings
18 085
Sluitingsoordrag - JB 2.5.3
Die opstel van die finansiële state vanaf af ʼn na-aansuiweringsproefbalans
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.1.4 en 7.1.5. Gaan self deur paragraaf 7.1.5 en maak seker dat jy die werkstaat verstaan. Aan die einde van ʼn finansiële jaar word die finansiële resultate van die ondernemig op ʼn verstaanbare wyse aan die hand van die twee finansiële state, naamlik staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste en die staat van finansiële posisie, weergegee. Dit is belangrik om die formaat van die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste en die staat van finansiële posisie onder die knie te kry. Indien jy die formaat ken sal dit maklik wees om die nodige state op te stel. Die finansiële state word in diepte bespreek in Hoofstuk 16 in die handboek. Soos voorheen bespreek, word daar gewerk met twee tipes entiteite, naamlik diensentiteit en handelsentiteit. Die twee entiteite se staat van wins of verlies en omvattende inkomste se formaat lyk dieselfde met uitsondering van die hoofafdeling. Kyk ook na Voorbeeld 7.7 in die handboek op bladsy 210. Werk die voorbeeld noukeurig deur. 2.5.4
Verskil tussen deurlopende en periodieke voorraadstelsel
Deurlopende voorraadstelsel Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.3.3.1. Indien die deurlopende voorraadstelsel gebruik word, beteken dit dat die voorraadrekords inligting verskaf oor die hoeveelheid en waarde van voorraad wat teen enige tyd gedurende die finansiële jaar voorhande is. Met elke transaksie kan die voorraadhoeveelhede beskikbaar vir verkoop, met werklike hoeveelhede verkoop vergelyk word. Aankoopkoste, soos doeane belasting, moet in aanmerking geneem word sodat die werklike kosprys van goedere bepaal kan word. Voorraad aangekoop word soos volg te boek gestel:
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 50
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Voorraadrekening
R xxx
Bank (kontant)- /Krediteurekontrolerekening (krediet)
R xxx
Aangeteken teen die KOSPRYS VAN GOEDERE Verkope van voorraad word soos volg te boek gestel: Bank(kontant)- /Debiteurekontrolerekening (krediet)
R xx
Verkope
R xx
Aangeteken teen die VERKOOPSPRYS
Koste van verkope
Rx
Voorraadrekening
Rx
Aangeteken teen die KOSPRYS Kyk ook na Voorbeeld 7.10 in die handboek op bladsy 222. Werk die voorbeeld noukeurig deur. Periodieke voorraadstelsel Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.3.3.2. Met die periodieke voorraadstelsel kan die waarde van voorraad voorhande slegs deur die uitvoering van ʼn fisiese voorraadtelling en waardasie van getelde eenhede bepaal word. Voorraad aangekoop word soos volg aangeteken: Aankooprekening
R xxx
Bank- (kontant)/Krediteurekontrole rekening (krediet)
R xxx
Aangeteken teen die KOSPRYS Verkoop van voorraad word soos volg aangeteken: Bank-(kontant)/Debiteurekontrole rekening (krediet) Verkooprekening
R xxx R xxx
Aangeteken teen die VERKOOPSPRYS
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 51
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Koste van verkope kan slegs periodiek bereken word deur: Begin voorraad
volgens fisiese voorraadtelling aan die einde van die vorige finansiële jaar;
+ netto verkope
totale aankoopsyfer, minus enige terugsendings en afslag wat toegestaan is;
+ aankoopskoste
byvoorbeeld doeaneregte en vraggeld op aankope;
– eindvoorraad
volgens fisiese voorraadtelling aan die einde van die huidige finansiële jaar.
Kyk ook na Voorbeeld 7.11 in die handboek op bladsy 225. Werk die voorbeeld noukeurig deur. 2.6
BTW en die implikasie daarvan
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 8.1 en 8.2 Belasting op toegevoegde waarde is ʼn belasting wat deur die staat gehef word op die lewering van goedere en dienste. BTW word in twee groepe verdeel, naamlik BTW-inset en BTW-uitset. BTW-inset (baterekening) is die BTW wat die onderneming aan die verskaffer betaal met die aankoop van goedere en dienste. Hierdie BTW kan teruggeëis word van die SAID indien die onderneming vir BTW geregistreer is. BTW-uitset (lasterekening) is die BTW wat die onderneming hef op die lewering van goedere en dienste aan ander kliënte. Hierdie BTW moet aan die SAID oorbetaal word. Die bedrag van BTW wat dan aan die SAID oorbetaal moet word, kan soos volg bereken word: BTW betaalbaar = BTW-uitset minus BTW-inset. Daar is sekere produkte en dienste wat volgens die wet vrygestel is van BTW, asook goedere en dienste wat nie vrygestel is nie. Dit is belangrik om te onderskei tussen watter produkte is vrygestel en watter produkte nie. Die algemene reël is alle goedere en dienste word teen 14% belas behalwe as dit spesifiek vrygestel is (geen BTW word gehef op die goedere en dienste nie), of nulkoers (goedere word belas, maar teen 0%, byvoorbeeld bruinbrood, groente, melk en brandstof). 2.6.1
BTW-berekeninge
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 8.3. Indien die bedrag sonder BTW bereken moet word: Bedrag met BTW x 100/114 Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 52
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde Indien die bedrag BTW moet insluit: Bedrag sonder BTW x 114/100 Om die BTW-bedrag te kry: Bedrag met BTW x 14/114 2.6.2
BTW-aantekeninge
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 8.4 en 8.5. Die aantekening van BTW sal deur algemene joernaal voorbeelde verduidelik word: VOORBEELD 2.4: TRANSAKSIES: 1) Kontantverkope volgens die kasregisterrol, R280 (kosprys R200), BTW ingesluit. Bank
280
BTW-uitset (280 x 14/114)
34
Verkope (280 x 100/114)
246
Koste van verkope
200
Handelsvoorraad
200
2) Betaal die huur vir die kantoorgebou, R5 000, BTW ingesluit. Huuruitgawe (5 000 x 100/114) BTW-inset (5 000 x 14/114)
4 386 614
Bank
5000
3) Verkoop goedere op krediet, R 3 000 (kosprys R 2500). BTW ingesluit Debiteurekontrole
3 000
BTW-uitset (3 000 x 14/114)
368
Verkope
2 632
4) Koop handelsvoorraad op krediet, R 114, BTW ingesluit. Handelsvoorraad (114 x 100/114)
100
BTW-inset (114 x 14/114)
14
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 53
GAC206 Finansiële Rekeningkunde krediteurekontrole 2.7
114
Rekeningkundige stelsels
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 9.1 tot 9.6. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy dit onder die knie kry. 2.8
Samevatting
Uit die voorgaande studie-eenheid blyk dit dat nadat die transaksies gejoernaliseer en na die algemene grootboek oorgeboek en ʼn vooraansuiweringsproefbalans opgestel is, daar nog ʼn rekeningkundige stap noodsaaklik is voor die finansiële state opgestel kan word: elke algemene grootboekrekening moet ontleed word om te verseker dat inkomste-, uitgawe-; bate-; laste-; en ekwiteitsrekeninge korrek weergegee word. Dit word deur ʼn aansuiweringsjoernaalinskrywings gedoen. Na dié stap word die naaansuiweringsproefbalans opgestel en die aflsuitingsproses in die voltooiing van die rekeningkundige siklus. Die finansiële inligting is dan reg verwerk vir die opstel van die finansiële state.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 54
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 2.9
Selfevaluering
Dit is belangrik om die handboek se oefeninge wat betrekking het op die onderwerpe wat in hierdie studie-eenheid bespreek is, deur te werk. ATIWITEIT 4: Die volgende saldo’s en totale verskyn in die vooraansuiweringsproefbalans van Akademia Winkels op 28 Februarie 2014, die einde van die finansiële jaar. UITTREKSEL UIT VOORAANSUIWERINGSPROEFBALANS Balansstaatrekeninge-afdeling
Debiet
Krediet
Voertuie
B4
423 000
Toerusting
B5
670 000
Opgelope waardevermindering op voertuie
B6
84 570
Opgelope waardevermindering op toerusting
B7
46 300
Vaste deposito: Absa Bank
B8
180 000
Handelsvoorraad
B9
34 670
Debiteurekontrole
B10
7 540
Toelaag vir kredietverliese
B11
567
Lening: Investec Bank
B12
810 000
Verkope
N1
960 000
Koste van verkope
N2
766 000
Verkoopterugsendings
N3
2 500
Huurinkomste
N4
8 190
Rente op vaste deposito
N5
20 000
Versekering
N6
9 295
Rente op lening
N7
68 450
Skryfbehoeftes
N8
13 865
Nominale rekeninge-afdeling
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 55
GAC206 Finansiële Rekeningkunde AANSUIWERINGS 1.
Waardevermindering moet soos volg afgeskryf word: Voertuie: 12% per jaar op die vaste paaiement-metode. Let daarop dat ʼn nuwe afleweringsvoertuig op 1 Augustus 2013 vir R75 000 aangekoop is. Toerusting: 20% per jaar op die boekwaarde. Let daarop dat ʼn nuwe lessenaar op 1 Februarie 2014 by Solly Meubels op skuld aangekoop is vir R3 900. Nog geen inskrywing is vir hierdie transaksie gemaak nie.
2.
Die vaste deposito by Absa Bank is op 1 Maart 2010 gemaak teen ʼn vasgestelde rentekoers van 11% per jaar vir 5 jaar. Elke jaar op 1 Desember word R10 000 uit die deposito onttrek.
3.
ʼn Gedeelte van die gebou word sedert 1 Julie 2008 verhuur. Die huurder het reeds Maart en April se huur vooruitbetaal.
4.
Die versekeringspremie is betaal tot 31 Januarie 2008.
5.
Die lening by Investec bank is aangegaan op 1 September 2013 teen ʼn rentekoers van 17% per jaar. Die rentekoers is egter op 1 November verlaag na 15%.
6.
Op 25 Februarie 2014 is voorraad met ʼn verkoopprys van R725 aan die plaaslike laerskool geskenk. Geen inskrywing ten opsigte van die transaksie is al gemaak nie.
7.
Die bankstaat toon dat die tjek ontvang van ʼn debiteur, B Botha ter vereffening van sy rekening geweier is weens onvoldoende fondse. Die bedrag van die tjek was R900 en sy rekening R960.
8.
Fisiese voorraadopname toon handelsvoorraad voorhande as R31 280 en skryfbehoeftes as R250.
9.
Die toelaag vir kredietverliese moet aangesuiwer word tot 7% van uitstaande debiteure.
GEVRA: Toon die joernaalinskrywings vir al die aansuiwerings. Joernaalomskrywings kan weggelaat word.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 56
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 3: BELANGRIKE ITEMS IN DIE STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE
3.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Kontant en kontantekwivalente
•
Handels- en ander debiteure
•
Voorraad
•
Niebedryfsbates: Tasbare bates
•
Niebedryfsbates: Ontasbare bates
•
Niebedryfslaste en bedryfslaste
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die begrippe “kontant” en “kontantekwivalente”, asook die behandeling van kontant in ʼn rekeningkundige stelsel en in finansiële state te verduidelik;
•
die begrippe “handels- en ander debiteure” te verduidelik en in finansiële state te openbaar;
•
die begrip “voorraad” te verduidelik en in die finansiële state te openbaar;
•
die begrippe “eiendom”, “aanleg” en “toerusting”, asook die behandeling van tasbare bates in ʼn rekeningkundige stelsel en in finansiële state te verduidelik;
•
die begrip “ontasbare bates” te verduidelik en in die finansiële state te openbaar; en
•
niebedryfslaste en bedryfslaste te boek te stel, rekeningkundig te verantwoord en in die finansiële state te openbaar.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 57
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 3.2
Voorgeskrewe handboek
Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde – ʼn Inleiding. 11de Uitgawe. Kaapstad: Lexis Nexis (Edms.) Bpk. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: •
Hoofstuk 11, paragrawe 11.1-11.6
•
Hoofstuk 12, paragrawe 12.1-12.7
•
Hoofstuk 13, paragrawe 13.1-13.11
•
Hoofstuk 14, paragrawe 14.1-14.8
•
Hoofstuk 15, paragrawe 15.1-15.6
3.3
Inleiding
In hierdie studie-eenheid gaan ons die volgende aspekte bespreek: •
Handels- en ander debiteure
•
Voorraad
•
Niebedryfsbates: Tasbare bates
•
Niebedryfsbates: Ontasbare bates
•
Niebedryfslaste en niebedryfsbates
Maak seker dat jy elkeen van hierdie aspekte verstaan en die beginsels kan toepas op ʼn feitestel. 3.4 3.4.1
Handels- en ander debiteure Erkenning as ʼn bedryfsbate
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.2. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy dit onder die knie kry. 3.4.2
Krediettransaksies en -terme
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.3-11.3.1. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy dit onder die knie kry. Kredietkaartverkope en -heffings Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.3.2 Indien ʼn verbruiker per kredietkaart betaal, word die transaksie presies dieselfde hanteer as by kontantverkope. Die transaksie word soos volg geboekstaaf: Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 58
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Hulpjoernaal
Kontantontvangstejoernaal (KOJ)
Brondokument
Kasregisterrol (KRR)/Bankstaat (B/S)
Oorboeking
DEBITEER Bank en KREDITEER Verkope met die verkoopprys. DEBITEER Koste van Verkope, en KREDITEER Handelsvoorraad
Die kredietkaartheffing is ʼn uitgawerekening en word soos volg geboekstaaf: Hulpjoernaal
Kontantbetalingsjoernaal (KBJ)
Brondokument
Bankstaat (B/S)
Oorboeking
DEBITEER Kredietkaartheffing en KREDITEER Bank
Wanneer kredietkaarte gebruik word van ander finansiële instellings (nie banke nie) word daardie instellings soos ʼn debiteur hanteer. Die transaksie word soos volg geboekstaaf: Hulpjoernaal
Debiteurejoernaal (DJ)
Brondokument
Debietnota
Oorboeking
DEBITEER Kredietkaartmaatskappy (byvoorbeeld American Express) en KREDITEER Verkope met die verkoopprys. DEBITEER Koste van Verkope en KREDITEER Handelsvoorraad
As die betrokke kredietkaartmaatskappy die betaling doen, beteken dit die debiteur se skuld moet verminder. Die transaksie word soos volg geboekstaaf: Hulpjoernaal
Kontantontvangstejoernaal (KOJ)
Brondokument
Bankstaat (B/S)
Oorboeking
DEBITEER Bank en Kredietkaartheffing en KREDITEER Kredietkaartmaatskappy (American Express)
3.4.3
Interne beheermaatreëls ten opsigte van handelsdebiteure
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.4. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy dit onder die knie kry.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 59
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 3.4.4
Die openbaarmaking van handelsdebiteure in die finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.5. Handels- en ander debiteure word onder bedryfsbates in die staat van finansiële posisie ingedeel. Aanbieding van finansiële state word volledig in Studie-eenheid 4 bespreek. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid gaan ons slegs die nota/aantekening van handels- en ander debiteure bespreek. Die notas se formaat lyk soos volg: Handels- en ander debiteure Handelsdebiteure Minus: Toelaag vir kredietverliese = netto handelsdebiteure Plus: Vooruitbetaalde uitgawes Plus: Opgelope inkomste Plus: Deposito gegee aan ander instansies = bedrag wat verskyn in die staat van finansiële posisie Al die bostaande bedrae word in die na-aansuiweringsproefbalans gevind. Debiteure met kredietsaldo’s Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.5 Sodra ʼn debiteur ʼn kredietsaldo toon, word dit saam met handelskrediteure gelys, aangesien dit ʼn bedryfslas is. 3.5 3.5.1
Voorraad Die belangrikheid en aard van voorraad
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.1-12.2. Voorraad van ʼn klein- en groothandelaar bestaan uit handelsware. ʼn Vervaardiger het 4 soorte voorraad naamlik: voltooide goedere wat gereed is vir verkoop; halfklaarprodukte in die vervaardigingsproses; grondstowwe en materiale vir vervaardiging van produkte en verbruiksvoorraad wat in die vervaardigingsproses verbruik word.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 60
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 3.5.2
Die meting van voorraad
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3. Die meting van voorraad behels die volgende prosedures: Die fisiese voorraadopname Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.1-12.3.2. Voorraad moet ten minste een keer per jaar getel word – gewoonlik aan die einde van die finansiële jaar. Die waarde van die fisiese voorraad, soos opgeneem, is nie noodwendig die bedrag wat in die staat van finansiële posisie opgeneem moet word nie. Slegs die waarde van die voorraad wat aan die entiteit behoort, moet op die staat van finansiële posisie verskyn. Indien die aankooptransaksie geboekstaaf is, moet die voorraad by eindvoorraad ingesluit word ongeag of dit fisies op die perseel is, of nie. Net so, as die verkooptransaksie geboekstaaf is, moet die betrokke voorraad nie by eindvoorraad ingesluit word nie, ongeag of dit fisies op die perseel is, of nie. Kosprys van voorraad Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.2. Kosprys van vooraad sluit die volgende in: •
Aankoopkoste (DEBITEER Handelsvoorraad en KREDITEER Bank/ Krediteurekontrole)
•
Verwerkingskoste of omskeppingskoste; en
•
ander koste om vooraad na huidige ligging en toestand te bring.
Werk Voorbeeld 12.1 in jou handboek noukeurig deur. Maak seker dat jy die verskillende tipes kostes kan onderskei. Tegnieke vir die meting van koste Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.3. •
Die standaardkostemetode Die standaardkoste word vooraf bepaal en dien as standaard vir die prys waarteen voorraad aangekoop behoort te word. In die standaardkostestelsel word alle aankope teen die standaardprys aangeteken en die verskil tussen die standaardprys en werklike prys word as ʼn afwyking gejoernaliseer.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 61
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Werk Voorbeeld 12.2 in jou handboek noukeurig deur. ʼn Afwyking kan gunstig (krediet/inkomste) of ongunstig (debiet/uitgawe) wees. •
Die kleinhandelmetode ʼn Eenvoudige winsopslag word gebruik om die verkoopprys van items te bepaal. Werk voorbeeld 12.3, 12.4 en 12.5 noukeurig deur.
Kosteformules Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.4. Koste van voorraad kan op drie maniere toegedeel word: •
Geweegde gemiddeldemetode Met die metode bereken jy die gemiddelde kosprys per eenheid. Elke keer wanneer nuwe voorraad aangekoop word, word ʼn nuwe gemiddelde kosprys bereken deur die totale koste van eenhede aangekoop te deel deur die totale eenhede beskikbaar vir verkoop. In Voorbeeld 12.6 kry jy die geweegde gemiddelde eenheidprys soos volg: 100 eenhede/R100 = R1 per eenheidsprys R430 (R330 + R100) koste vir totale aankope/400 (300 + 100) eenhede = R1.075 p/e R670 (R240 + R330 + R100)/600 (200 + 300 + 100) eenhede = R1.1167 p/e
•
Die eerste-in-eerste-uit-metode (EIEU) Die beginsel is ideaal waar groot hoeveelhede produkte wat presies dieselfde is, aangekoop word. Dit werk presies soos wat die naam se: die voorraad wat eerste gekoop is, is die voorraad wat eerste verkoop sal word. Werk deur voorbeeld 12.6(2) noukeurig. Dit is duidelik uit die voorbeeld dat die voorraad wat eerste gekoop is (1/3: 100 eenhede), die voorraad is wat eerste verkoop is.
•
Spesifieke identifikasiemetode Die metode word gebruik vir voorraad met hoë eenheidskoste en waar daar relatief min van die voorraad gehou word.
Konsekwentheid Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.5. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy dit onder die knie kry.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 62
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Netto realiseerbare waarde (NRW) Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.6. Alle bedryfsbates, voorraad ingesluit, moet teen die laagste van kosprys en netto realiseerbare waarde waardeer word. Die afskrywing van voorraad van onder historiese koste na NRW, stem ooreen met die billike waarde begrip. Dit beteken dat as jy onseker is oor die waarde/bedrag wat ingesluit moet word in die staat van finansiële posisie, word die bedrag gebruik wat die mees ongunstige uitwerking het op die entiteit se ekwiteit. Die netto realiseerbare waarde verwys na die beraamde markprys waarteen voorraad verkoop kan word, minus alle koste wat die entiteit aangaan met verkope van voorraad. Werk Voorbeeld 12.7 in die handboek noukeurig deur. 3.5.3
Openbaarmaking
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.4. Die openbaarmaking van voorraad in die finansiële state moet op so ʼn wyse gedoen word dat dit gerieflik is vir die betrokke entiteit. Volgens die IAS 2 Inventories en die Maatskappywet is daar sekere vereistes vir die openbaarmaking van voorraad in die finansiële state waaraan voldoen moet word. Vir doeleindes van hierdie vak is die volgende nota/aantekening belangrik om te ken: Voorraad Handelsvoorraad Plus: verbruikersvoorraad voorhande = totaal van voorraad Werk Voorbeeld 12.9 in die handboek noukeurig deur. 3.5.4
Die belangrikheid van korrekte waardasie van voorraad
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.5. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk Voorbeeld 12.10 in jou handboek noukeurig deur. 3.5.5
Raming van voorraadwaarde
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.6. Daar is twee metodes om die waarde van voorraad te beraam, naamlik kleinhandelmetode (reeds hierbo bespreek) en bruto winsmetode. Met dié metode word die gemiddelde bruto
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 63
GAC206 Finansiële Rekeningkunde winspersentasie van die voorafgaande drie jaar gebruik. Werk Voorbeeld 12.11 in die handboek noukeurig deur. 3.6
Niebedryfsbates: Tasbare bates
3.6.1
Klassifikasie van niebedryfsbates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.1. Niebedryfsbates het drie afdelings: Tasbare bates Die volgende is voorbeelde van tasbare bates: •
Eiendom wat nie normaalweg onderhewig is aan waardevermindering nie, tensy dit onderhewig is aan uitputting soos in die geval van myne is tasbare bates. As die waarde daal en die daling is permanent, sal dit nodig wees om die waarde van die grond af te skryf.
•
Aanleg, masjienerie, toerusting, voertuie en meubels wat met verloop van tyd in waarde verminder.
•
Natuurlike bates wat as gevolg van ontginning mettertyd uitgeput raak en die bate verminder in waarde.
Ontasbare bates Klandisiewaarde, patente, handelsmerke en kopiereg. Dit word later in diepte in hierdie studie-eenheid bespreek. Beleggings en beleggingseiendom Hierdie is niebedryfsbates waarvan die waarde nie noodwendig sal daal nie, maar eerder toeneem. 3.6.2
Die aard van eiendom, aanleg en toerusting
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.2. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy dit onder die knie kry. 3.6.3
Die historiese kosprys van eiendom, aanleg en toerusting
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.3. Normaalweg word hierdie bates teen die historiese kosprys daarvan geboekstaaf. Hierdie kosprys sluit in: die prys wat aanvanklik betaal is om die bate te verkry, alle kostes wat
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 64
GAC206 Finansiële Rekeningkunde aangegaan is om die bates te verkry en in ʼn bruikbare toestand na die plek vir beplande gebruik te bring. Grond Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.3.1 By die aankoop van grond en geboue moet alle koste wat aangegaan word om eiendomsreg te verkry, asook om die bate in ʼn bruikbare toestand te kry, in aanmerking geneem word. Werk Voorbeeld 13.1 in die handboek noukeurig deur. Vervaardigde bates Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.3.2. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy dit onder die knie kry. Werk Voorbeeld 13.2 in die handboek noukeurig deur. 3.6.4
Die hantering van koste wat na die aanvanklike verkryging van bates aangegaan word
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.4 Elke entiteit het sy eie beleid ten opsigte van die onderskeid tussen kapitaaluitgawes en bedryfsuitgawes. Dit is belangrik dat jy kan onderskei tussen bedryfsuitgawes en kapitaaluitgawes. Die algemene reël is: As die uitgawe die nutsduur van die bate verleng, behoort dit gekapitaliseer te word. 3.6.5
Die boekstawing van die aankoop van ʼn niebedryfsbate
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.5. Wanneer ʼn bate aangekoop word, word die baterekening gedebiteer en die manier hoe die bate aangekoop is gekrediteer. 3.6.6
Waardevermindering en waardedaling van eiendom, aanleg en toerusting
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6-13.6.4. Hierdie is ʼn teoretiese afdelings en is selfstudie. Maak asseblief seker dat jy die verskillende begrippe verstaan en kan beskryf. Waardeverminderingsmetodes Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.5. Dit is belangrik om die metode waarop besluit is om waardevermindering te bereken, konsekwent toegepas word.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 65
GAC206 Finansiële Rekeningkunde •
Reguitlynmetode Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.5.1. Met hierdie metode word waardevermindering bereken deur die kosprys deur die totale nutsduur te deel. Werk Voorbeeld 13.3 in die handboek noukeurig deur.
•
Versnelde saldometodes Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.5.2. Hier word tussen twee metodes onderskei: o
Verminderdesaldo-metode Waardevermindering word soos volg bereken: Kosprys minus opgelope waardevermindering (drabedrag) x ʼn vaste persentasie. Werk Voorbeeld 13.4 in die handboek noukeurig deur. Die waardevermindering word soos volg geboekstaaf: Waardevermindering
xxxx
Opgelope waardevermindering op bate
xxxx
Voorsiening vir waardevermindering Elke jaar word waardevermindering afgesluit teen die wins-of-verlies-rekening. Die transaksie sal soos volg geboekstaaf word: Wins-of-verlies-rekening
xxxx
Waardevermindering
xxxx
Sluitingsoordrag o
Som van syfermetode Met hierdie metode moet die waardevermindering bereken word deur die kosprys minus inruilwaarde met ʼn breuk-bedrag te vermenigvuldig. Werk Voorbeeld 13.5 in die handboek noukeurig deur.
o
Produksie-eenheidmetode In hierdie metode word waardevermindering in eenhede uitgedruk en nie jare nie. Werk Voorbeeld 13.6 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 66
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Hersiening van waardeverminderingskoerse Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.6. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk Voorbeeld 13.7 in die handboek noukeurig deur. Waardevermindering op bates gedurende die loop van die finansiële tydperk aangekoop Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.7. Werk Voorbeeld 13.8 in die handboek noukeurig deur. Die hantering van grond en geboue en waardedaling van bates Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.8 en 13.6.9. Daar word gewoonlik geen waardevermindering op grond voorsien nie, behalwe as dit aan uitputting onderhewig is. Aan die einde van elke finansiële jaareinde moet die drawaardes van bates hersien word, om te bepaal of daar einge waardedaling plaas gevind het. Indien waardedaling plaasgevind het, moet die verhaalbare bedrag van die bate bereken word. Verhaalbare bedrag: hoogste bedrag van die bate se billike waarde, minus koste om te verkoop (bedrag wat verkry sal word uit die verkoop van die bate) en die gebruikswaarde (toekomstige kontantvloei wat uit die bate verwag word, verdiskonteer na huidige waarde). Indien die drabedrag van die bate groter is as die verhaalbare bedrag, word waardedalingsverlies erken. Die waardedalingverlies word soos volg geboekstaaf: Waardedalingsverlies (uitgawerekening)
xxxx
Opgelope waardevermindering op bate
xxxx
Waardedalingverlies erken Indien die verhaalbare bedrag verhoog, sal die waardedalingverlies teruggeskryf moet word. Die terugskrywing word soos volg geboekstaaf: Opgelope waardevermindering op bate Terugskrywing van waardedalingverlies
xxxx xxxx
Waardedalingverlies erken Werk Voorbeeld 13.9 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 67
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 3.6.7
Onterkenning van bates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.7. Indien bate ten volle/nie ten volle afgeskryf is/nie Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.7.2. Werk Voorbeeld 13.10 en 13.11 in die handboek noukeurig deur. Verkoop van ʼn bate Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.7.3. Die verkoop van ʼn bate kan teen ʼn wins of verlies gebeur. Indien die verkoopprys meer is as die drabedrag word die bate teen ʼn wins verkoop. As die drabedrag van die bate minder is as die verkoopprys word die bate teen ʼn verlies verkoop. Daar is 4 stappe in die proses om die verkoop van ʼn bate te boekstaaf. Hierdie stappe gaan deur middel van die volgende voorbeeld verduidelik word: VOORBEELD 3.1 Op 1 Januarie 2014 koop Tellmar Handelaars kantoormeubels vir R25 000 aan. ʼn Jaar later verkoop die onderneming die kantoormeubels vir R18 750 in kontant. Die entiteit se finansiële jaar eindig op 31 Desember van elke jaar. Die totale opgelope waardevermindering vir die kantoormeubels vir die jaar beloop R7 500. Stap 1: Haal die oorspronklike kosprys van die bate uit die entiteit se boeke Baterealisasie
25 000
Toerusting
25 000
Neem kosprys na baterealisasie toe Stap 2: Haal die opgelope waardevermindering uit die entiteit se boeke Baterealisasie
7 500
Opgelope waardevermindering
7 500
Neem opgelope waardevermindering na baterealisasie toe Stap 3: Boekstaaf die verkoopprys Bank Baterealisasie
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
18 750 18 750
Bladsy 68
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Ontvang die verkoopprys Stap 4: Bereken die wins/verlies met verkoop van bate Baterealisasie (wins)
1 250
Wins met verkoop van bates
1 250
Oordrag van wins op toerusting verkoop Werk Voorbeeld 13.12 en 13.13 in die handboek noukeurig deur. Inruil van bates Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.7.4 ʼn Verouderde bate kan ook vir ʼn nuwe bate ingeruil word. Die inruilwaarde word van die verkoopprys van die nuwe bate afgetrek en die bedrag wat oorbly is nog verskuldig of moet betaal word. Dieselfde vier stappe soos hierbo bespreek word gevolg. Werk Voorbeeld 13.14 in die handboek noukeurig deur. 3.6.8
Bestuurs- en ander oorwegings met betrekking tot waardevermindering
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.8. Hierdie afdeling is selfstudie. 3.6.9
Interne beheer oor niebedryfsbates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.9. Hierdie afdeling is selfstudie. 3.6.10 Die openbaarmaking van eiendom, aanleg en toerusting in die finansiële state Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.10. Die tasbare bate-nota kan ingewikkeld wees om te doen, maar dit is ʼn belangrike nota. Hierdie nota gaan aan die hand van ʼn voorbeeld verduidelik word. VOORBEELD 3.2 VOORAANSUIWERINGSPROEFBALANS OP 29 FEBRUARIE 2012 Grond en geboue
R565 000
Voertuie
R335 000
Toerusting Opgelope waardevermindering op voertuie Opgelope waardevermindering op toerusting
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
R82 000 R120 000 R19 250
Bladsy 69
GAC206 Finansiële Rekeningkunde AANSUIWERINGS EN ADDISIONELE INLIGTING: 1.
Op 1 September 2012 het die onderneming ʼn voertuig gekoop wat R185 000 gekos het en op 1 Januarie 2013 is toerusting wat R12 000 gekos het aangekoop.
2.
Waardevermindering is soos volg afgeskryf: Voertuie R29 999; toerusting R12 425
3
Tasbare bates
Grond en
Voertuie
Toerusting
Totaal
Geboue i
Drawaarde aan die BEGIN van
565 000
30 000
50 250
645 250
565 000
150 000
69 500
784 500
(120 0000
(19 250)
(139 250)
die jaar ii
Kosprys
iii
Opgelope waardevermindering
iv
Bewegings gedurende die jaar
v
Byvoegings teen kosprys
185 000
12 500
197 500
vi
Waardevermindering
(29 999)
(12 425)
(42 424)
vii
Drawaarde EINDE van die jaar
565 000
185 001
50 325
800 326
viii
Kosprys
565 000
335 000
82 000
982 000
ix
Opgelope waardevermindering
(149 999)
(31 675)
(181 674)
Die kosprys wat gegee word in die vooraansuiweringsproefbalans is vir die EINDE van die huidige finansiële jaar. Vul dit op lyn viii in. Die opgelope waardeverminderingsaldo wat in die vooraansuiweringsproefbalans gegee word, is vir die BEGIN van die huidige finansiële jaar, omdat waardevermindering nog nie in bereken gebring is nie. Onthou waardevermindering is ʼn jaareind aansuiwering. Hierdie bedrae word in hakies geplaas, omdat dit ʼn negatiewe syfer is. Vul dit op iii in. Kyk na die aansuiwerings wat gegee is in verband met tasbare bates. Die eerste aansuiwering gee inligting oor byvoegings teen kosprys gedurende die jaar. Daar is voertuie en toerusting aangekoop. Vul die bedrae op lyn v in. Die tweede aansuiwering gee inligting oor die waardevermindering vir die jaar. Hierdie bedrag kan gegee word of dit moet bereken word. Waardevermindering is ʼn uitgawe en moet in hakies geplaas word. Vul dit op lyn vi in. Nou moet daar terugwaarts gewerk word:
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 70
GAC206 Finansiële Rekeningkunde As voertuie aan die einde van die jaar R335 000 kos en die onderneming het gedurende die jaar R185 000 se voertuie gekoop, wat het die ou voertuie gekos? R335 000 – R185 000 = R150 000. Vul dit op lyn ii in. Doen dieselfde met toerusting. As opgehoopte waardevermindering aan die begin van die jaar R120 000 was en waardevermindering op voertuie vir die jaar R29 999, hoeveel is die opgehoopte waardevermindering aan die einde van die jaar? R120 000 + R29 999 = R149 999. Vul dit op lyn ix in. Doen dieselfde met toerusting. Nou kan ons afsluit deur al die totale van die selle in die tabel op te tel: Kosprys minus opgehoopte waardevermindering = Drawaarde. Gronde en geboue + voertuie + toerusting = totaal. Die totale bedrag drawaarde aan die einde van die jaar (R800 326) is die bedrag wat in die staat van finansiële posisie geskryf word. 3.7
Niebedryfsbates: Ontasbare bates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.1-14.3. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy dit onder die knie kry. 3.7.1
Aangekoopte ontasbare bates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.4. Klandisiewaarde Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.4.1 -14.4.2. ʼn Ontasbare bate word erken as ʼn bate indien dit aan die woordomskrywing van ʼn ontasbare bate voldoen. Ontasbare bates word teen koste erken. Die koste word omskryf as die kontant betaal vir die billike waarde van dit wat in ruil ten tye van verkryging ontvang is. Klandisiewaarde is die verskil tussen die waarde van ʼn entiteit en die som van sy afsonderlike netto bates minus die laste van die entiteit. Werk Voorbeeld 14.1 in die handboek noukeurig deur. Wanneer ʼn entiteit betaal om ʼn ontasbare bate te verkry, beteken dit dat die entiteit verwag om ekonomiese voordeel uit die bate te ontvang. Dit kan dan ook aanvaar word dat die waarde van die ontasbare bate betroubaar gemeet kan word. Werk Voorbeeld 14.2 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 71
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 3.7.2
Intern-gegenereerde ontasbare bates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.5 Intern-gegenereerde klandisiewaarde Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.5.1. Hierdie afdeling is selfstudie. Ander intern-gegenereerde ontasbare bates Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.5.2.1-14.5.2.2 Daar is twee fases van intern-gegenereerde ontasbare bates: •
Navorsingsfase Weens die aard van navorsing kan daar nooit met sekerheid gedurende die navorsing gesê word dat die resultate van die navorsing tot ekonomiese voordele vir die onderneming sal lei nie. Daarom word alle koste wat verband hou met die navorsingsaktiwiteite as uitgawes erken in die staat van wins of verlies en omvattende inkomste. Werk Voorbeeld 14.3 in die handboek noukeurig deur.
•
Ontwikkelingskoste Ontwikkelingskoste en navorsingskoste is verwant. As navorsing suksesvol was dan volg ontwikkelingskoste. Alle koste wat tydens die ontwikkelingsfase aangegaan word, word ontwikkelingskoste genoem. As die ontwikkelingskoste toekomstige tot die invloei van ekonomiese voordele sal lei, mag die koste as ʼn bate erken word. Die IFRS het maatstawwe waaraan voldoen moet word om as ʼn bate te kwalifiseer. Vergewis jouself met die vereistes. Werk Voorbeeld 14.4 in die handboek noukeurig deur.
3.7.3
Verdere meting van ontasbare bates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.6. Hierdie afdeling is selfstudie. 3.7.4
Openbaarmaking
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.7. Die inligting vir die openbaarmaking van ontasbare bates moet geopenbaar word in die staat van finansiële posisie, asook verdere openbaring in die aantekeninge van die finansiële state. Werk die voorbeeld van openbaarmaking in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 72
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 3.8 3.8.1
Niebedryfslaste en bedryfslaste Die aard, erkenning en meting van laste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 15.1-15.3. Hierdie afdeling is selfstudie. 3.8.2
Soorte niebedryfslaste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 15.4. Langtermynlenings en verbande Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 15.4.1. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk Voorbeeld 15.1 in die handboek noukeurig deur. Rente- en kapitaaldelging Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 15.4.2. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk Voorbeeld 15.2, 15.3 en 15.4 in die handboek noukeurig deur. Skuldbriewe Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 15.4. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk Voorbeeld 15.5 in die handboek noukeurig deur. 3.8.3
Soorte bedryfslaste – Handelskrediteure en ander bedryfslaste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 15.5.1-15.5.3. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk die Voorbeeld in die handboek noukeurig deur. Openbaarmaking van bedryfslaste Die nota vir handelskrediteure lyk soos volg: HANDELS- EN ANDER BETAALBARE BEDRAE Handelskrediteure Plus: Opgelope uitgawe Plus: Inkomste vooruitontvang Verdere openbaarmaking in die finansiële state word in Studie-eenheid 4 bespreek. 3.9
Samevatting
Daar is ʼn verskeidenheid van items in die staat van finansiële posisie. Elkeen van hierdie items word in die handboek volledig bespreek en in hierdie studie-eenheid aangevul waar nodig. Kontant en kontantekwivalente is enige wettige ruilmiddel wat onmiddellik vry van
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 73
GAC206 Finansiële Rekeningkunde enige beperkings verhandelbaar is, asook hoogs likiede beleggings wat redelik in ʼn bepaalbare bedrag kontant omskep kan word. Handelsdebiteure, ontvangwissels en voorraad is ʼn bate wat aan die woordomskrywing en erkenningsmaatstawwe van bates moet voldoen. Dit word in die staat van finansiële posisie teen die laagste van kosprys of netto realiseerbare waarde gewaardeer. Hierdie reël is uit die billike-waarde-begrip afgelei en is op alle bedryfsbates van toepassing. Niebedryfsbates word in terme van die kontantbedrag gemeet of die billike waarde van die oorweging gemaak ten einde die bate aan te koop, plus alle bykomende uitgawes wat noodsaaklik mag wees om die bate in ‘n geskikte toestand en plek te plaas sodat dit gereed is vir die gebruik waarvoor dit bestem is. Eiendom, aanleg en toerusting is ʼn niebedryfsbate. ʼn Item moet aan die woordomskrywing van ʼn las voldoen, maar ook aan die erkenningsmaatstawwe daarvan voordat dit as ʼn bedryfslas of ʼn niebedryfslas in die staat van finansiële posisie opgeneem kan word. Langtermynlenings is ʼn niebedryfslas en handelskrediteure is ʼn bedryfslas. 3.10 Selfevaluering Dit is belangrik om die handboek se oefeninge wat betrekking het op die onderwerpe wat in hierdie studie-eenheid bespreek is, deur te werk. AKTIWITEIT 5 Op 1 Julie 2011 koop Don Handelaars toerusting ter waarde van R28 000 aan vanaf Electronics. Die installeringskoste van R1 500 is op 2 Julie 2011 kontant betaal. Geen kontrolerekeninge word gehou nie. Die nuttige lewensduur van toerusting word op 4 jaar beraam met ʼn sloopwaarde van R4 500 aan die einde van die 4 jaar. Die entiteit se finansiële jaar eindig 31 Desember van elke jaar. VAN JOU WORD DIE VOLGENDE VERWAG Indien waardevermindering op toerusting jaarliks teen ʼn konstante bedrag afgeskryf word, toon die relevante inligting in die algemene grootboek van die entiteit vir die jaar geëndig op 31 Desember 2013. AKTIWITEIT 6 Jogi Handelaars leen op 1 Januarie 2011 ʼn bedrag van R100 000 van SALOAN Bank. Rente is betaalbaar teen ʼn koers van 16% per jaar op die uitstaande kapitaalbedrag.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 74
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Terugbetalingsvoorwaardes: 1.
Kapitaal: Die lening is betaalbaar in vyf gelyke jaarlikse paaiemente, beginnende 31 Desember 2012.
2.
Rente word halfjaaliks vooruitbetaal op 30 Junie en 31 Desember.
GEVRA: Teken bostaande inligting in die algemene joernaal van Jogi Handelaars vir die jaar geëindig 28 Januarie 2014 aan. Rond af tot die naaste Rand.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie
Bladsy 75
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde Notas
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiĂŤle posisie
Bladsy 76
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 4: DIE OPSTEL VAN FINANSIËLE STATE VIR VERSKILLENDE ENTITEITE
4.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Aanbieding van finansiële state in ooreenstemming met IFRS
•
Niewinsgewende entiteite
•
Vennootskappe
•
Beslote korporasies
•
Maatskappye
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
finansiële state ooreenkomstig IFRS op te stel;
•
besondere begrippe, veral fondsrekeningkundige prosedures in niewinsgewende entiteite te verduidelik en state vir ʼn niewinsgewende entiteit op te stel;
•
die finansiële state van ʼn vennootskap op te stel; transaksies betreffende die bepaling en toedeling van die wins van ʼn tydelike en permanente vennootskap te verduidelik en die winsbepaling en -toedeling by vennootskappe te doen;
•
die finansiële state van ʼn beslote korporasie op te stel en die belangrikste rekeningkundige bepalings in die wet op beslote korporasies, asook die nuwe maatskappywet van 2008 in die finansiële state te illustreer;
•
te onderskei tussen die verskillende tipe maatskappye; aandeelhouding, dividende en die rol en plek van direkteure te bespreek en jaarlikse finansiële state op te stel.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 77
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 4.2
Voorgeskrewe handboek
Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde – ʼn Inleiding. 11de Uitgawe. Kaapstad: Lexis Nexis (Edms.) Bpk. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: •
Hoofstuk 16, paragrawe 16.1-16.5
•
Hoofstuk 17, paragrawe 17.1-17.6
•
Hoofstuk 18, paragrawe 18.1-18.12
•
Hoofstuk 19, paragrawe 19.1-19.9
•
Hoofstuk 20, paragrawe 20.1-20.15
4.3
Inleiding
Nadat ʼn na-aansuiweringsproefbalans aan die einde van die finansiële jaar opgestel is, kan die finansiële state voorberei word ten einde die finansiële resultaat van die jaar se aktiwiteite en die finansiële toestand van die onderneming op die jaareind-datum te bepaal. Die doel van hierdie studie-eenheid is om die aanbieding van finansiële state in ooreenstemming met die Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) van niewinsgewende entiteite, vennootskappe, beslote korporasies en maatskappye te behandel, asook die opstel van die finansiële state volgens die IFRS. 4.4
Aanbieding van finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.1 Die finale rekeninge (jaareindaansuiwerings) wat in Studie-eenheid 2 opgestel is, het aangedui of die onderneming ʼn wins of verlies gemaak het en is net vir interne gebruik. Hierdie rekeninge is nodig om die dubbelinskrywingsproses te voltooi. 4.4.1
Die doel en inhoud van finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.2 ʼn Stel finansiële state bestaan uit: (a) Staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste; (b) Staat van verandering in ekwiteit; (c) Staat van finansiële posisie; (d) Rekeningkundige beleid en aantekeninge; en (e) Staat van kontantvloei (Studie-eenheid 5) Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 78
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 4.4.2
Algemene eienskappe
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.3 Die volgende algemene eienskappe moet by die aanbieding van finansiële state in gedagte gehou word: Redelike weergawe Redelike weergawe is altyd ʼn kwessie van gesonde oordeel en word bereik wanneer die finansiële state voldoen aan die IFRS. Lopende saak Wanneer besluit word hoe om die waarde van items op die staat van finansiële posisie te bepaal, word daar veronderstel dat die onderneming voortaan sy werksaamhede sal voortsit. Toevallingsbasis van rekeningkunde (paringsbeginsel) Dit impliseer dat transaksies aangeteken word wanneer dit voorkom en nie wanneer kontant ontvang of betaal word nie (reeds bespreek in Studie-eenheid 2). Omsigtigheid ʼn Rekenmeester is konserwatief, versigtig en nougeset wanneer wins bereken word. Hy sal altyd moontlike verliese in berekening bring, selfs al het dit nog nie gebeur nie, maar sal nooit inkomste in berekening bring voordat dit verdien is nie. Gereelde verslagdoening Finansiële state word gewoonlik jaarliks voorberei. Indien daar veranderings is, kan dit wees dat die finansiële tydperk langer of korter mag wees. In sulke omstandighede moet die rede vir die verander en die feit dat dit nie met vorige jare vergelyk kan word nie, in die finansiële state geopenbaar word. Konsekwentheid Dieselfde metode van berekening van bepaalde syfers moet elke jaar gebruik word sodat die resultate vergelykbaar is. 4.4.3
Struktuur en inhoud
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.4. Identifikasie Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.4.1.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 79
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Maak seker dat jy weet watter inligting duidelik aangetoon moet word op elke bladsy van die finansiële sate. Staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.4.3 Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste bevat dieselfde inligting as die handelsrekening (Studie-eenheid 2) en die wins-en-verlies-rekening gesamentlik. Die doel hiervan is om die winsgewendheid van die onderneming, dit wil sê die brutowins, die bedryfswins en die netto wins vir die rekeningkundige periode te toon. Bestudeer die formaat van die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste goed. Die bewoording wat onveranderd bly, is in vetdruk. VOORBEELD 4.1 HENDA HANDELAARS STAAT VAN WINS EN VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTES Nota
R ↓
Verkope Koste van verkope
( ↓
-
)
Bruto wins
→
=
[1]
Ander bedryfsinkomste (tel die onderstaande inkomstes
→
=
[2]
Kommisie-inkomste (toon aansuiwerings tussen hakkies)
↑
+
↓
Huurinkomste (enige ander inkomste behalwe rente-
↑
+
↓
by)
inkomste) Bruto bedryfsinkomste (bruto wins plus ander
[1] + [2]
[3]
bedryfsinkomste) Bedryfsuitgawes (tel alle uitgawes saam en plaas totaal
(=
)
[4]
hier) Oninbare skulde
↑
↓
Waardevermindering
↑
↓
Eiendombelasting
↑
↓
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 80
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Water en elektrisiteit
↑
↓
Versekering, ensovoorts.
↑
↓
↓ [3] – [4]
[5]
Bedryfwins (bruto inkomste minus bedryfsuitgawes) Rente-inkomste [A]
↓
1
Wins voor rente-uitgawe (bedryfswins plus rente) Rente-uitgawe
2
+
[6]
→ [5] + [6]
[7]
(↓
[8]
-
)
→ [7] – [8]
Netto wins vir die jaar (wins voor rente-uitgawe minus rente) Staat van finansiële posisie Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.4.2
Nadat die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomstes opgestel is om die netto vir die jaar te toon, word die staat van finansiële posisie opgestel. Dit is ʼn lys van die ondernemings se bates en laste op ʼn bepaalde datum. Dit beteken dat die syfers net waar is met sluitingstyd op die laaste dag van die finansiële periode. Bestudeer die formaat van die staat van finansiële posisie. VOORBEELD 4.2 HENDA HANDELAARS STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE Nota
R
BATES → =
Nie-bedryfsbates
↑
+
Finansiële bates
↑
+
Ander ontasbare bates
↑
+
→
=
↑
+
Tasbare bates (eiendom, aanleg en toerusting)
3
Bedryfsbates Voorraad
4
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
[1]
[2]
Bladsy 81
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Handels- en ander debiteure
5
↑
+
Kontant en kontantekwivalente
6
↑
+
[1] + [2]
TOTALE BATES
EKWITEIT EN LASTE 7
Ekwiteit
[3]
→
Niebedryfslaste Langtermynlenings
↑
8
Bedryfslas
[4]
→
=
Handels- en ander krediteure
9
↑
+
Korttermynlenings
10
↑
+
Korttermynlening van langtermynlenings
11
↑
+
Oortokke bank
12
↑
+
TOTALE EKWITEIT EN LASTE
[5]
[3] + [4] + [5]
Die staat van finansiële posisie MOET in hierdie volgorde wees: BATES = EKWITEIT + LASTE. Aantekeninge Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.4.5. Die formaat van die verskillende aantekeninge/notas tot die finansiële state is belangrik. Die aantekeninge tot die finansiële state word in twee dele verdeel, naamlik die rekeningkundige beleid en die aanvullende inligting. Werk Voorbeeld 16.6 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 82
GAC206 Finansiële Rekeningkunde VOORBEELD 4.3 HENDA HANDELAARS AANTEKENINGE VIR DIE JAAR GEËINDIG 1.
Rekeningkundige beleid
ʼn Entiteit se rekeningkundige beleid word gewoonlik in die aantekeninge voorsien en behoort ten minste aan te dui watter metingsbasisse in die samestelling van die finansiële state gebruik is. 2.
RENTE-INKOMSTE Rente op lopende rekening
X
Rente op vaste deposito
X
Enige ander rente-inkomste
X XXX
3.
RENTE-UITGAWE Rente op lening
X
Rente op oortrekking
X
Enige ander rente-uitgawe
X XXX
4.
TASBARE BATES
Grond en
Voertuie
Toerusting Totaal
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
Geboue Drawaarde begin van jaar Kosprys Opgelope waardevermindering
(
)
Bewegings Toevoegings teen kosprys Waardevermindering vir die jaar
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 83
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Drawaarde einde van die jaar
XXX
Kosprys Opgelope waardevermindering
5.
(
)
(
)
(
)
VOORRAAD Handelsvoorraad
X
Verbruikersvoorhande
X XX
6.
HANDELS- EN ANDER DEBITEURE Handelsdebiteure
X
Vooruitbetaalde uitgawes
X
Opgelope uitgawes
X XXX
7.
KONTANT EN KONTANTEKWIVALENTE Bank/Lopende rekening
X
Kleinkas
X
Wisselgeld
X XXX
8.
EKWITEIT Saldo begin van die jaar
XX
Plus: Netto wins (kry uit staat van wins en verlies)
X
Plus: Addisionele kapitaal bygedra
X XXXX
Minus: Ontrekkings
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
(
X
)
Bladsy 84
GAC206 Finansiële Rekeningkunde = Saldo einde van die jaar
9.
XXX
HANDELS- EN ANDER KREDITEURE Handelskrediteure
X
Uitgawes betaalbaar
X
Inkomste vooruitontvang
X
Oortrokke bank
X XXXX
4.5
Niewinsgewende entiteite
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 17.1.1 en 17.1.2 Kleiner verenigings, klubs en ondernemings wat bedryf word sonder winsoogmerke vind dit nie belangrik of van enige voordeel om formele finansiële jaarstate op te stel nie. In baie gevalle het hierdie klein ondernemings ook nie enige bates en laste, behalwe ʼn bankrekening nie. Lede verwag egter dat daar ten minste aan die einde van die finansiële jaar aan hulle verslag gelewer sal word oor die kontant wat gedurende die periode ontvang is, asook ook hoe die fondse aangewend is. 4.5.1
Rekeningkundige kenmerke
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.2 Die verskillende finansiële verantwoordingsprosesse in niewinsgewende entiteite: Fondsrekeningkundige begrip Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.2.1 en 17.2.2 Niewinsgewende entiteite kan ʼn skenking ontvang of bronne opsy sit vir ʼn spesifieke doel. ʼn Fonds kan beskryf word as ʼn bedrag geld wat afgesonder word met die doel dat die fonds, of die inkomste wat op die belegging van die fonds verdien is, gebruik mag word om spesifieke aktiwiteit te finansier of om ʼn bepaalde doelwit te bereik. Die fonds mag vir geen ander doel as waarvoor dit voorgeskryf is, gebruik word nie. Die bron waaruit finansiering vir die fonds ontvang is en die wyse waarop die fondse aangewend word, moet in die finansiële state van die onderneming vir die betrokke jaar openbaar word.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 85
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Die entiteit sal altyd oor ʼn algemene of opgelope fonds beskik. Dit is ʼn bron en beskikkingsfonds waardeur alle fondse vloei wat in die algemene bedryf van die entiteit gebruik word. VOORBEELD 4.4 Inkomste van fonds kan gebruik word om algemene klubuitgawes te bestry. Fondse ontvang word volgens die fondsooreenkoms op beleggigngs geplaas. Aan die einde van die finansiële jaar word die inkomste wat daarop verdien en ontvang is teen die lopende bankrekening van die onderneming gedebiteer en teen die fondsrekening gekrediteer. Aangesien ooreengekom is dat die inkomste van die beleggingsfonds vir algemene klubuitgawes aangewend kan word, sal die beleggingsinkomste waarmee die fondsrekening aanvanklik gekrediteer is teen die fondsrekening gedebiteer word, terwyl die inkomste- en uitgawerekening gekrediteer word. Uit die fondsrekening word die bedrag, soos bepaal, dan oorgedra na die inkomste- en uitgawerekening. Werk Voorbeeld 17.3 in die handboek noukeurig deur. VOORBEELD 4.5 Inkomste van fondse kan aangewend word om pryse, beurse of ander toekennings te finansier. Fondse ontvang word volgens die fondsooreenkoms op beleggings geplaas. Aan die einde van die finansiële jaar word die inkomste wat daarop verdien en ontvang is teen die lopende bankrekening van die onderneming gedebiteer en teen die fondsrekening gekrediteer. Prys, beurse of ander toekennings wat goedgekeur is en betaal is sal teen die fondsrekening gedebiteer en teen die lopende bankrekening gekrediteer word. As die beurs ʼn kleiner bedrag is as die inkomste wat verdien is, sal die surplus inkomste ook by die beleggingsfonds geplaas word. Indien die beurs se bedrag groter is as die inkomste wat verdien is, sal die tekort uit normale bedryfsinkomste van die onderneming voorsien word. Die fondsrekening sal gekrediteer en die inkomste- en uitgawerekeninge sal gedebiteer word. Werk Voorbeeld 17.1 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 86
GAC206 Finansiële Rekeningkunde VOORBEELD 4.6 Inkomste van fondse kan aangewend word om die aankoop van bates te finansier. Fondse ontvang word volgens die fondsooreenkoms op beleggings geplaas. Aan die einde van die finansiële jaar word die inkomste wat daarop verdien en ontvang is teen die lopende bankrekening van die onderneming gedebiteer en teen die fondsrekening gekrediteer. In hierdie geval sal die inkomste wat op die fondsbelegging verdien is, gebruik word om ʼn bedryfsuitgawe te bestry. Die toegelate bedrag sal dan uit die fondsrekening na die inkomste- en uitgawerekening oorgedra word. Werk Voorbeeld 17.2 in die handboek noukeurig deur. 4.5.2
Teboekstelling van verskillende bronne van inkomste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.3 Ledegeld Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.3.1 Inkomstes van ʼn onderneming sonder winsoogmerke bestaan hoofsaaklik uit ledegeld wat jaarliks, deur die lede van die klub betaalbaar is. Indien ledegeld nie vanaf lede ontvang kan word nie, kan daar aan die einde van die jaar besluit word om agterstallige ledegeld af te skryf. Aan die einde van die finansiële jaar moet die ledegeld wat betrekking het op die bepaalde boekjaar en deur die lede betaal moes word, bereken word en na die inkomste- en uitgawerekening oorgedra word. Ledegeld wat werklik ontvang is, word in die ontvangste- en betalingsstaat aangeteken. Aan die einde van die finansiële jaar sal ledegeld vooruitontvang as bedryfslaste (handels- en ander krediteure) en ledegeld betaalbaar as bedryfsbates (handels- en ander debiteure) in die staat van finansiële posisie geopenbaar word.
Handelsrekeninge vir winsgewende projekte
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.3.2. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde. 4.5.3
Finansiële verslagdoening deur klubs en verenigings
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.4
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 87
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Die staat van ontvangste en betalings Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.4.1. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde. Werk Voorbeeld 17.4 in die handboek noukeurig deur. Finansiële verslagdoening deur groter klubs en verenigings Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.4.2. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde. Werk Voorbeeld 17.5 in die handboek noukeurig deur. 4.5.4
Belastingpligtheid van niewinsgewende entiteite
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.5. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde. 4.6
Vennootskappe
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 18.1-18.7. Hierdie afdelings is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde. 4.6.1
Boekstawing van die belegging van vennote in permanente vennootskappe
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 18.8.1, 18.8.2 en 18.8.3 Belangrike ekwiteitrekeninge wat spesifiek gebruik word in die boekstawing van vennootskappe: Kapitaalrekeninge: Elke vennoot het sy eie kapitaalrekening in die boeke van die vennootskap. Wanneer die eienaar ʼn bydrae maak tot die vennootskap sal die kapitaalrekening gekrediteer word. Lopenderekening: Elke vennoot het sy eie lopenderekening. Voorbeelde van lopende transaksies wat deel vorm van die vennoot se belegging is die wins of verlies, rente op kapitaal, onttrekkings, rente op onttrekkings en rente op sy lopende rekening. Daar word van ʼn vennoot verwag om met sy toetrede tot die vennootskap ʼn bydrae te maak. Hierdie bydraes kan bestaan uit kontant, bates, kennis of vaardigheid. Daar kan selfs ʼn nuwe vennootskap ontstaan. Werk Voorbeeld 18.1 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 88
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Die vennoot kan ook ʼn lening aan die vennootskap voorsien. Die vennoot sal dan as ʼn krediteur gesien word en die lening vorm nie deel van sy kapitaal in die vennootskap nie. 4.6.2
Bepaling en verdeling van vennootskapwins – permanente vennootskappe
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 18.9.1 en 18.9.2 Vennootskapwins of -verlies kan verdeel word op enige wyse waarop die vennote besluit. Alhoewel wins en kapitaal verbind kan word, is winsdeling nie noodwendig aan die kapitaalbydrae van elke vennoot gebonde nie, aangesien ʼn vennoot waarde tot die onderneming kan toevoeg deur sakevernuf, deskundigheid en tyd. Metodes waarvolgens wins verdeel word: •
Vaste verhoudings in die vennootskapsooreenkoms Werk Voorbeeld 18.2 in die handboek noukeurig deur.
•
Relatiewe kapitaalverhouding van vennote Werk Voorbeeld 18.3, 18.4 en 18.5 in die handboek noukeurig deur.
•
Diensbydraes deur vennote
Salarisse van vennote Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.9.3. Salarisse van vennote word as salarisuitgawes aangedui, met ander woorde voor winsdeling. Daar moet ʼn duidelike onderskeid getref word tussen salarisse en ontrekkings deur vennote. Die begrip “salaris” in ʼn vennootskap is nie noodwendig ʼn maandelikse bedrag nie, maar kan ʼn jaarlikse toekenning ook wees. Onttrekkings het slegs een betekenis, naamlik dit verminder die belange van die vennoot in die vennootskap. Werk Voorbeeld 18.6 en 18.7 in die handboek noukeurig deur. Bonus aan besturende vennoot Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.9.4. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk Voorbeeld 18.8 in die handboek noukeurig deur. Rente op kapitaal Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.9.5. Rente op kapitaal is vergoeding vir vennote wat kapitaal (kontant) in die vennootskap belê het. Hierdie rente word van die wins voor rente op kapitaal afgetrek en dan vind die winsdeling plaas. Let wel, hierdie rente op kapitaal vorm nie deel van bedryfsuitgawes nie. Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 89
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Indien ʼn vennoot geld aan die vennootskap leen, sal die rente op die lening wel as ʼn bedryfsuitgawe beskou word. Werk Voorbeeld 18.9 en 18.10 in die handboek noukeurig deur. Teboekstelling van transaksies met vennote en die verdeling van vennootskapswinste/ -verliese Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.9.6. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde. Werk Voorbeelde 18.11, 18.12 en 18.13 in die handboek noukeurig deur. 4.6.3
Finansiële state van permanente vennootskappe
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.10. Die formaat van die finansiële state vir vennootskappe is dieselfde, soos vroeër in die studieeenheid bespreek. Daar is sleg een nuwe staat wat bykom. Hierdie staat word die staat van netto beleggings van vennote genoem en bevat die besonderhede van die verdeling van wins tussen vennote. 4.6.4
Veranderings in die samestelling van permanente vennootskappe
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.11. Die beëindiging van ʼn vennootskap hou ʼn groot hoeveelheid bestuurs- en rekeningkundige oorwegings in. In hierdie vak verwys ons na die volgende twee aspekte: •
Toelating van ʼn nuwe vennoot, en
•
die uittrede of dood van ʼn vennoot
Toelating van ʼn nuwe vennoot Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.11.1 Met die goedkeuring van bestaande vennote kan ʼn nuwe vennoot die vennootskap op die volgende maniere toetree: •
Direkte koop van ʼn belang Geen bate- of lasterekeninginskrywings is nodig vir die manier van toetrede nie, slegs in die kapitaalrekeninge sal daar aansuiwerings gemaak word. Die vennoot wat sy belang aan die nuwe vennoot verkoop se kapitaalrekening word gedebiteer en die nuwe vennoot se kapitaalrekening word gekrediteer.
Werk Voorbeeld 18.15 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 90
GAC206 Finansiële Rekeningkunde •
Bydraes tot die bates van die vennootskap Indien ʼn nuwe vennoot kontant en/of ander bates in die vennootskap inbring, word die betrokke bate gedebiteer en die nuwe venoot se kapitaalrekening gekrediteer. Gebruik die volgende stappe: a) Bepaal die kapitaal wat teen nuwe vennoot gekrediteer moet word. b) Bepaal totale kapitaal van vennootskap. c) Bepaal of klandisiewaarde betrokke is. d) Bepaal of ou vennote enige kapitaal moet inbring of onttrek. e) Joernaliseer klandisiewaarde-aansuiwering (indien enige). f)
Joernaliseer nuwe vennoot se kapitaal.
g) Joernaliseer ou vennote se kapitaal (indien enige). Werk Voorbeeld 18.6 in die handboek noukeurig deur. •
Die herwaardasie van bates met toetrede Met die toetrede van ʼn nuwe vennoot word ʼn “nuwe” vennootskap gevorm; daarom is dit belangrik dat die bates van die ou vennootskap eers herwaardeer word. Die ou vennote sal dus met die surplus op herwaardasie in hulle ou winsverdelingsverhouding gekrediteer word. Dus begin die nuwe vennootskap met die herwaardeerde bates. Indien die nuwe herwaardeerde bates slegs gebruik was vir ʼn basis vir die toetrede van die nuwe vennoot en nie in die boeke moet verskyn teen herwaardeerde bedrag nie, moet die herwaardasie teruggeskryf word. Werk Voorbeeld 18.17 in die handboek noukeurig deur.
Uittrede of afsterwe van ʼn vennoot Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.11.2 ʼn Vennoot mag, met toestemming van ander vennote, sy belange verkoop aan ʼn ander vennoot met uittrede. Dit kan ʼn persoonlike transaksie wees. Dit kan ook gebeur dat die vennote wat agterbly die uittredende vennoot se belange oorneem. Die herwaardasiesurplus of -tekort word in die winsverdelingsverhouding tussen die ou vennote soos op datum van uittrede verdeel. Werk Voorbeeld 18.18 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 91
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 4.6.5
Likwidasie/ontbinding van permanente vennootskap
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.12. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde. Werk vir Voorbeelde 18.19, 18.20, 18.21, 18.22 en 18.23 in die handboek noukeurig deur. 4.7
Beslote korporasies
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 19.1-19.19. Hierdie afdelings is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde. Werk Voorbeeld 19.1 in die handboek noukeurig deur. 4.8
Maatskappye
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.1 ʼn Maatskappy is ʼn entiteit wat in sy eie reg eiendom kan besit, skuld aangaan en kontrakte aangaan asof dit ʼn persoon is. Dit is belangrik om te verstaan dat die maatskappy onafhanklik van sy lede kan bestaan. 4.8.1
Tipes maatskappye
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.2. Daar is twee tipes maatskappye, naamlik maatskappy met winsoogmerk en maatskappye sonder winsoogmerk. Die doel van maatskappye met winsoogmerk is om finansiële voordeel vir sy aandeelhouers te genereer, terwyl die maatskappy sonder winsoogmerk gewoonlik vir openbare voordeel is. 4.8.2
Inkorporasies van maatskappye
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 20.3.1 en 20.3.2. Hierdie afdelings is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde. 4.8.3
Aandeelhouers
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.4. Hierdie afdeling is selfstudie. 4.8.4
Direkteure
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.5. Hierdie afdeling is selfstudie.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 92
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 4.8.5
Aandelekapitaal
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.6. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde. 4.8.6
Klasse aandele
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.7. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde. 4.8.7
Uitgifte vir aandele
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.8. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk Voorbeelde 20.1, 20.2, 20.3, 20.4 en 20.5 in die handboek noukeurig deur. 4.8.8
Aflossing van aandele
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.9. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk Voorbeeld 20.6 in die handboek noukeurig deur. 4.8.9
Dividende
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.10. Hierdie afdeling is selfstudie vir die student. Werk Voorbeeld 20.7 in die handboek noukeurig deur. 4.8.10 Behoue verdienste en ander komponente van ekwiteit Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.11. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk Voorbeeld 20.8 in die handboek noukeurig deur. 4.8.11 Aanwending van maatskappywinste Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.12. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk Voorbeelde 20.9 en 20.10 in die handboek noukeurig deur. 4.8.12 Jaarlikse finansiële state Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.13. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk Voorbeeld 20.11 in die handboek noukeurig deur. 4.9
Samevatting
In hierdie studie-eenheid is die finansiële state van verskillende entiteite in diepte bespreek. Die opstel van finansiële state moet gedoen word volgens die openbaarmakingsvereistes Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 93
GAC206 Finansiële Rekeningkunde van IAS 1 Presentation of financial statements. In hierdie studie-eenheid is daar gekyk na niewinsgewende entiteite soos klubs, welsynsentiteite, kerke, ensovoorts. Niewinsgewende entiteite lewer ʼn diens aan die gemeenskap sonder die doel om wins te maak. Vennootskappe, beslote korporasie en maatskappye het persone wat saamwerk met die oog op winsbejag. Elke entiteit het sy eie vereistes waaraan voldoen moet word met die opstel van finansiële state. Die volgende finansiële state is bespreek: •
Staat van finansiële posisie
•
Staat van wins of verlies en ander omvattende inkomstes
•
Staat van verandering in ekwiteit
•
Die aantekeninge en notas tot die finansiële state
4.10 Selfevaluering Dit is belangrik om die handboek se oefeninge wat betrekking het op die onderwerpe wat in hierdie studie-eenheid bespreek is, deur te werk. AKTIWITEIT 7 Twee prokureurs, Bob en Marli, praktiseer as vennote. Die volgende inligting is beskikbaar om die boeke op jaareinde te finaliseer. Proefbalans op 31 Desember 2015 Debiet
Krediet
Kapitaal: Bob
30 000
Kapitaal: Marli
35 000
Lopende rekening: Bob Lopende rekening: Marli
3 000 2 500
Onttrekkings: Bob
45 000
Onttrekkings: Marli
38 000
Toerusting
75 000
Opgelope waardevermindering op toerusting Debiteure
15 400 18 200
Krediteure Bank
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
2 600 16 300
Bladsy 94
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Fooie verdien
175 000
Kredietverliese
2 000
Salarisse en lone
30 000
Huur van kantore
18 000
Water en elektrisiteit
6 000
Telefoon
5 800
Diverse uitgawes
4 200 261 000
261 000
Bykomende inligting: 1.
Die vennootskapooreenkoms sluit die volgende bepalings in: •
Vennote is geregtig op rente teen 8% per jaar op kapitaalrekeninge, asook op kredietsaldo’s van lopende rekeninge. Rente word bereken teen 8% per jaar op debietsaldo’s van lopende rekening gehef. Openingsaldo’s word gebruik vir die berekeninge.
• 2.
Oorblywende wins word gelykop tussen vennote verdeel.
Die bedrag van R10 000 van die wins vir die tydperk moet na algemene reserwes oorgedra word.
3.
Waardevermindering moet op toerusting teen 10% per jaar volgens die reguitlynmetode voorsien word.
4.
ʼn Voorsiening vir kredietverliese moet geskep word teen 2% van uitstaande debiteure. GEVRA:
a.
Teken die aansuiwerings en die bepalings van die vennootskapooreenkoms in die algemene joernaal van Bob en Marli aan.
b.
Stel die volgende rekeninge in die algemene grootboek van Bob en Marli vir die jaar geëindig 31 Desember 2015 op: •
Wins-en-verlies-rekening
•
Verdelingsrekening
•
Lopende rekeninge
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 95
GAC206 Finansiële Rekeningkunde AKTIWITEIT 8 Die volgende inligting is geneem uit die boeke van J & W Handelaars. Die saldo’s verskyn in die boeke van J & W Handelaars op die finansiële jaareinde – 28 Februarie 2014. Debiet
Krediet
Kapitaal: Jake (1 Maart 2013)
80 000
Kapitaal: White (1 Maart 2013)
50 000
Lopende rekening: Jake
16 000
Lopende rekening: White
10 000
Onttrekkings: Jake
8 000
Onttrekkings: White
5 000
Algemene reserwe
78 000
Wins vir die tydperk
390 000
Eiendom, aanleg en toerusting
579 000
Bykomende inligting: 1.
Winsverdelingsooreenkoms soos bepaal in die vennootskapooreenkoms: •
Rente op kapitaal teen 4% per jaar.
•
Rente op onttrekkings teen 13% per jaar. Rente word bereken asof die onttrekkings 4 maande voor jaareinde gebeur het.
• 2.
Rente op lopende rekening word bereken teen 8% per jaar (op openingsaldo’s).
Beide vennote ontvang ʼn jaarlikse salaris aan die einde van die finansiële jaar: •
Jake, R19 500
•
White R 54 600
3.
Jake moet ʼn jaarlikse bonus ontvang aan die einde van die finansiële jaar, R11 700.
4.
Die bedrag van R23 400 moet na die algemene reserwefonds oorgedra word.
5.
Winste en verliese word tussen Jake en White in die verhouding 5:3 onderskeidelik, verdeel.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 96
GAC206 Finansiële Rekeningkunde GEVRA: a.
Stel die verdelingsrekening in die algemene grootboek van J & W Handelaars op vir die jaar geëindig 28 Februarie 2014.
b.
Stel die staat van finansiële posisie vir die jaar geëindig 28 Februarie 2014 van J & W Handelaars op. Dit is nie nodig vir die notas nie.
AKTIWITEIT 9 Frank en Steyn, twee prokureurs wat elk hul afsonderlike onderneming het, het besluit om op 1 April 2007 saam te smelt en ʼn beslote korporasie, FraSteyn BK, te vorm. Hul afsonderlike balansstate op 1 April 2007 sluit die volgende items in: Staat van finansiële posisie van Frank
Staat van finansiële posisie van Steyn
Toerusting
21 000 Toerusting
13 000
Opgelope
7 000 Opgelope
3 500
waardevermindering op
waardevermindering op
toerusting
toerusting
Debiteure
45 000 Voertuie
Bank
12 000 Opgelope
8 800
waardevermindering op voertuie Toelaag vir kredietverliese
1 500 Debiteure
61 000
Krediteure
6 000 Krediteure
9 000
Kapitaal
63 500 Kapitaal
?
Oortrokke bank
4 600
Hulle kom ooreen op die volgende reëlings vir die samesmelting: 1.
Al die bates en laste van Frank en Steyn sal teen drabedrae na die beslote korporasie oorgedra word, behalwe vir Steyn se debiteure.’n Bedrag van R1 000 van Steyn se debiteure moet afgeskryf word en ʼn toelaag vir kredietverliese moet teen 3% geskep word.
2.
Geen klandisiewaarde word in ag geneem nie.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 97
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 3.
Frank sal ʼn verdere R5 000 in die vorm van dienste gelewer ten opsigte van die registrasie van die beslote korporasie, bydra.
4.
Elke lid verkry 50% belang in die nuwe onderneming.
GEVRA: a.
Teken die inligting van die samesmelting in die algemene joernaal van FraSteyn Bpk. aan.
b.
Stel die balansstaat van FraSteyn Bpk na die samesmelting op.
AKTIWITEIT 10 Maan Beperk is op 10 Februarie 2014 geïnkorporeer met ʼn gemagtigde kapitaal bestaande uit 100 000 gewone aandele met pariwaarde van R2 elk. Op 15 Februarie 2014 het die stigterslede van die maatskappy 5000 gewone aandele opgeneem en per tjek daarvoor betaal. ʼn Prospektus is uitgereik om 60 000 gewone aandele teen pariwaarde aan die publiek aan te bied. Die sluitingsdatum vir die aansoeke was 15 Maart 2014. Die maksimum aantal aandele is op 20 Maart 2014 toegeken en die oorskot aansoekgelde terugbetaal. GEVRA Teken die aandeeluitgifte-transaksies in die algemene joernaal van Maan Beperk aan en boek na die algemene grootboek oor, vir elk van die volgende gevalle: a.
Aansoeke ontvang vir 55 000 gewone aandele (onder-aanbod)
b.
Aansoeke ontvang vir 80 000 gewone aandele (oor-aanbod)
AKTIWITEIT 11 Die registreerde kapitaal van Son Beperk bestaan uit: •
100 000 Gewone aandelekapitaal
•
25 000 10% Voorkeuraandele van R2 elk
Onmiddellik na registrasie is ʼn prospektus uitgereik om die publiek uit te nooi om vir 80 000 gewone aandele teen R1,20 per aandeel en vir al die 10% voorkeuraandele teen ʼn premie
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 98
GAC206 Finansiële Rekeningkunde van 20% aansoek te doen. Op 28 Februarie 2014, die sluitingsdatum vir aansoeke, is aansoeke vir 95 000 gewone aandele en 20 000 10% voorkeuraandele ontvang. Die maksimum aantal aandele is toegeken en die onsuksesvolle aansoekers is terugbetaal.
GEVRA Teken die bostaande transaksies in die algemene joernaal van Maan Beperk aan.
AKTIWITEIT 12 Op 1 April 2014 koop Mars Beperk masjinerie ter waarde van R60 000 van Metro Handelaars aan. Die aankoopprys word vereffen deur 20 000 gewone aandele in Mars Beperk aan Metro Handelaars uit te reik. GEVRA Joernaliseer die transaksie indien: •
Die aandele se pariwaarde R2 per aandeel is.
•
Die aandele sonder pariwaarde is.
AKTIWITEIT 13 Mooirivier Beperk het op 1 Maart 2010 met ʼn gemagtigde kapitaal van begin sake doen: •
500 000 Gewone aandele sonder pariwaarde
•
150 000 15% aflosbare voorkeuraandele van R1 elk
Op 28 Februarie 2015 het die volgende inligting in die staat van finansiële posisie van Mooirivier Beperk verskyn: Gewone aandele: Verklaarde kapitaal (uitgereik teen R2.50 elk)
R 750 000
15% Aflosbare voorkeuraandelekapitaal
R 100 000
Aandelepremie Behoue verdienste
R 20 000 R 210 000
Herwaardasiereserwe
R40 000
Aandeeluitgiftekoste
R 4 000
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 99
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Die volgende het betrekking op die jaar geëindig 28 Februarie 2014: 1.
Op 31 Augustus 2013 is die eerste voorlopige belastingbetaling gemaak en op 28 Februarie 2015 is die tweede gemaak. Beide betalings is op die belasbare wins van R500 000 vir die vorige finansiële jaar gebaseer.
2.
Die belasbare wins vir die jaar geëindig 28 Februarie 2014, waarop inkomstebelasting voorsien moet word, is R600 000.
3.
Die helfte van die 15% aflosbare voorkeuraandele moet op 1 September 2013 teen pariwaarde afgelos word. Die aflossing is gedeeltelik gefinansier deur die opbrengs van die uitgif van 10 000 gewone aandele teen R3 elk op 20 Augustus 2013 en die res uit winste, wat andersins vir verdeling beskikbaar sou wees.
4.
Die direksie van Mooirivier Beperk het ʼn dividend van 15c per gewone aandeel verklaar aan alle aandeelhouers wat aandele op 15 Februarie 2014 besit het.
5.
Die aandeeluitgiftekoste moet teen die aandelepremierekening afgeskryf word.
6.
Aanvaar ʼn belastingkoers van 30% vir die finansiële jaar. GEVRA
a.
Teken transaksie nr. 3 hierbo in die algemene joernaal van Mooirivier Beperk aan.
b.
Stel die staat van verandering in ekwiteit vir Mooirivier Beperk vir die jaar geëindig op 28 Februarie 2014 op.
c.
Toon die aantekening vir kapitaal van Mooirivier Beperk vir die jaar geëindig 28 Februarie 2014.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
Bladsy 100
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 5: KONSTANTVLOEISTAAT, DIE ONTLEDING EN VERTOLKING VAN FINANSIËLE STATE EN VERVAARDIGINGSENTITEITE
5.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Die staat van kontantvloei
•
Die opstel en ontleding van finansiële state
•
Die opstel van ʼn eenvoudige stel finansiële state vir ʼn vervaardigingentiteit
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
ʼn staat van kontantvloei volgens die direkte en indirekte metode op te stel, te interpreteer en te vertolk en die nodige vergelykingsontleding te bespreek;
•
die tegnieke vir finansiële state ontleding te identifiseer en in gegewe situasies toe te pas; en
•
ʼn vervaardigingsentiteit se transaksies te boekstaaf en ‘n eenvoudige stel finansiële state van ʼn vervaardigingsentiteit op te stel.
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 101
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 5.2
Voorgeskrewe handboek
Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde – ʼn Inleiding. 11de Uitgawe. Kaapstad: Lexis Nexis (Edms.) Bpk. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: •
Hoofstuk 21, paragrawe 21.1- 21.9
•
Hoofstuk 22, paragrawe 22.1-22.10
•
Hoofstuk 23, paragrawe 23.1-23.5
5.3
Inleiding
Het jy al ooit gehoor van die slagspreuk: “kontant is koning”? Daar is baie waarheid in hierdie stelling. ʼn Onderneming kan ʼn wins maak, maar op die rand van bankrotskap wees as gevolg van ʼn likiditeitsprobleem. Ondernemings het kontant nodig en kan nie aanhou funksioneer met beloftes vir betaling van debiteure af nie. Daarom word daar gekyk na die laaste finansiële staat, naamlik die staat van kontantvloei. Die doel van die staat van kontantvloei is om die belangrikheid van kontant in die entiteit te beklemtoon. Ons sluit dan die rekeningkundige proses af met die laaste stap, ontleding en vertolking van finansiële state en kyk ook na die teboekstelling van die finansiële state van vervaardigingsentiteite. 5.4
State van kontantvloei
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Hoofstuk 21. Hierdie hoofstuk is baie belangrik en vir selfstudie. Die inligting in die hoofstuk is ook baie volledig en as jy dit deeglik bestudeer sal jy die toepassings kan maak. 5.4.1
Die belangrikheid van kontantvloei-inligting
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 21.1. Hierdie afdeling is baie belangrik en vir selfstudie. Die handboek is baie volledig. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde. 5.4.2
State van kontantvloei en Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde en die doelwitte van state van kontantvloei
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 21.2 en 21.3. Hierdie afdelings is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde.
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 102
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 5.4.3
Die verhouding tussen state van kontantvloei en die primêre finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 21.4. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde. 5.4.4
Klassifikasie van kontanttransaksies
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 21.5 Die staat van kontantvloei word verdeel in drie areas: •
Bedryfsaktiwiteite, byvoorbeeld Kontantontvangste uit die verkoop van goedere
•
Beleggingsaktiwiteite, byvoorbeeld Verkoop van masjinerie of toerusting
•
Finansieringsaktiwiteite, byvoorbeeld Afbetaling van lening
5.4.5
Die opstel van ʼn staat van kontantvloei
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 21.6 IAS 7 beveel een van twee metodes aan met die opstel van ʼn staat van kontantvloei, naamlik die direkte of indirekte metode. Die grootste verskil tussen die twee metodes kan gesien word in die deel wat oor kontant uit bedrywighede handel, andersins lyk die formaat presies dieselfde. Werk Voorbeeld 21.1 in die handboek noukeurig deur. Die bepaling van kontantvloei deur bedrywighede voortgebring – indirekte metode Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 21.6.1.1. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk Voorbeelde 21.1, 21.2 en 21.3 in die handboek noukeurig deur. Die bepaling van kontantvloei deur bedrywighede voortgebring – direkte metode Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 21.6.1.2.-21.7. By die direkte metode word kontant deur bedrywighede voortgebring as die verskil tussen kontant ontvangstes van kliënte en kontant betaal aan verskaffers en werknemers. Die toepassing van die direkte metode word deur die IAS7 aanbeveel. Die direkte metode word hier verduidelik deur ʼn voorbeeld:
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 103
GAC206 Finansiële Rekeningkunde VOORBEELD 5.1 Die volgende inligting is uit die finansiële state van Mandarin Beperk vir die jaar geëindig 31 Desember 2014 onttrek. Berekening van behoue verdienste vir die jaar geëindig 31 Desember 2014 Verkope
1 404 000
Koste van verkope
(780 000)
Bruto wins
624 000
Ander bedryfsinkomstes
4 500
Bedryfsuitgawes
(328 500)
Bedryfswins
300 000
Dividende ontvang
37 500
Wins voor belasting
337 500
Belasting
(105 000)
Dividende
(60 000)
Behoue verdienste vir die jaar
172 500
Behoue verdienste aan die begin van die jaar
96 300
Behoue verdienste aan die einde van die jaar
268 800
Die staat van finansiële posisie van Mandarin Beperk op 31 Desember 2014 2014
2013
Bates Niebedryfsbates Grond en geboue
357 000
255 000
Aanleg en toerusting
153 000
39 000
Kosprys
217 500
82 500
Opgelope waardevermindering
(64 500)
(43 500)
Belegging
171 000
162 000
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 104
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Bedryfsbates
363 300
259 500
Voorraad
132 300
82 500
Handels- en ander debiteure
220 500
157 500
10 500
19 500
1 044 300
715 500
Kapitaal en reserwes
637 800
375 300
Gewone aandele van R1 elk
307 500
217 500
61 500
61 500
268 800
96 300
315 000
275 700
Bedryfslaste
91 500
64 500
Handels- en ander krediteure
75 000
42 000
SARS
9 000
7 500
Aandeelhouers vir dividende
7 500
15 000
1 044 300
715 500
Kontant en kontantekwivalente (nota 3) Totale bates Ekwiteit en laste
Vervangingsreserwes Behoue verdienste Niebedryfslaste Langtermynlening
Totale ekwiteit en laste Addisionele inligting 1.
2.
Bedryfswins is soos volg bereken: Wins met verkoop van toerusting
R4 500
Rente-uitgawe
R25 500
Waardevermindering
R33 000
Gedurende die jaar is toerusting met ʼn drawaarde van R85 500 (kosprys R97 500) verkoop vir R90 000. Die toerusting is vervang teen ʼn koste van R82 500. Al die ander bates (grond en geboue, R102 000, aanleg en toerusting, R150 000) is aangekoop vir uitbreidingsdoeleindes.
3.
Kontant en kontantekwivalente op 31 Desember 2014 bestaan uit: Kontant in die bank
R6 000
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 105
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Wisselgeld
R1 800
Kleinkas
R2 700
Kontant en kontantekwivalente op 31 Desember 2013 bestaan uit: Kontant in die bank
R15 600
Kleinkas
R3 900
Ons sal nou met behulp van ses stappe illustreer hoe om die staat van kontantvloei op te stel. STAP 1: BATEREALISASIE Aanleg en toerusting verkoop gedurende die jaar: Drawaarde R85 500 (Kosprys R97 500 minus opgelope waardevermindering R12 000) Minus verkoopprys (R90 000) = wins met verkoop van bate R 4 500 (bedrag word gebruik in nota 1) Grond en geboue aangekoop gedurende die jaar: Saldo op 31 Desember 2013: R255 000 Saldo op 31 Desemer 2014:
R357 000
Dus is R102 000 aangekoop gedurende die jaar (kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite) Belegging: Saldo op 31 Desember 2013: R162 000 Saldo op 31 Desember 2014: R171 000 Dus R9 000 is in die belegging inbetaal (kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite) STAP 2: BEREKENING VIR KONTANT ONTVANG VAN KLIËNTE Kontant ontvangstes van kliënte kan soos volg bereken word: Verkope (kontant en krediet)
1 404 000
Plus: enige ander bedryfsinkomste (byvoorbeeld rente-inkomste) Aansuiwering: •
Verandering in debiteure 2013 (toename is negatief en afname is positief):
(63 000)
157 500 minus 2014: 220 500 (minder debiteure het betaal) •
Verandering in opgelope inkomste (toename is negatief en afname positief)
Kontant ontvang van kliënte
1 341 000
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 106
GAC206 Finansiële Rekeningkunde STAP 3: KONTANT BETAAL AAN VERSKAFFERS EN WERKNEMERS Skep ʼn inkomsterekening slegs vir berekeningsdoeleindes. Inkomsterekening Waardevermindering
33 000 Verkope
Rente-uitgawe
25 500 Dividende ontvang
Wins voor belasting Uitgawes** (balanseer)
337 500 Wins met verkoop van bates
1 404 000 37 500 4 500
1 050 000 1 446 000
1 446 000
** Is die balanserende bedrag. Hierdie rekening word geskep om die kontantuitgawes vir die jaar te bereken. Waardevermindering is ʼn niekontant item nie. Kontant betaal aan verskaffers en werknemers moet soos volg bereken word: Uitgawes volgens die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste
(1 050 000)
Aansuiwerings: •
(Afname)/toename in krediteure 2013: 42 000 minus 2014: 75 000
•
Afname/(toename) in handelsvoorraad 2013: 82 500 minus 2014 132 300)
Kontant betaal aan verskaffers en werknemers
33 000 (49 800) (1 066 800)
STAP 4: BEREKEN DIVIDENDE EN BELASTING BETAAL VIR DIE JAAR Aandeelhouers vir dividende BANK** Saldo op 31 Des 2014
67 500 Saldo op 31 Des 2013 7 500 Dividende betaal/uitgawe 75 000
15 000 60 000 75 000
SARS BANK** Saldo op 31 Des 2014
103 500 Saldo op 31 Des 2013 9 000 Belasting betaal/uitgawe 112 500
7 500 105 000 112 500
Die bank** bedrag word in die staat van kontantvloei gebruik!
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 107
GAC206 Finansiële Rekeningkunde STAP 5: BEREI DIE STAAT VAN KONTANTVLOEI VOOR Staat van kontantvloei vir Mandarin Beperk vir die jaar geëindig 31 Desember 2014 Kontantvloei uit bedryfsuitgawes Kontantontvangste van kliënte (stap 2) Kontant betaal aan verskaffers en werknemers
1 341 000 (1 066 800)
Kontant deur bedrywighede voortgebring
274 200
Rente-uitgawe
(25 500)
Beleggingsinkomste
37 500
Dividende betaal (stap 4)
(67 500)
Belasting betaal (stap 4)
(103 500)
Netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite
115 200
Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite
(253 500)
Aankoop van niebedryfsbates (102 000 + 82 500 + 150 000)
(334 500)
Opbrengs met die verkoop van eiendom
90 000
Toename in belegging ( 171 000 – 162 000)
(9 000)
Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite
129 300
Opbrengs uit aandele-uitgifte (307 500 – 217 500)
90 000
Toename in langtermynlening (315 000 – 275 700)
39 300
Toename/(Afname) in kontant en kontantekwivalente
(9 000)
Kontant en kontantekwivalente aan die begin van die jaar (15 600 + 3 900)
19 500
Kontant en kontantekwivalente aan die einde van die jaar
10 500
(6 000 + 1 800 + 2 700) 5.4.6
Ontleding en vertolking van die staat van kontantvloei
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 21.8. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en op praktiese voorbeelde kan toepas.
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 108
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 5.5
Ontleding en vertolking van finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 22.1-22.9. Hierdie afdelings is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en op praktiese voorbeelde kan toepas. Werk Voorbeeld 22.1 en al die ander voorbeelde in die handboek noukeurig deur. 5.6
Vervaardigingsentiteite
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 23.1. ʼn Vervaardigingsentiteit koop grondstowwe, verwerk dit en verkoop die vervaardigde produkte. Die grootste verskil tussen handels- en vervaardigingsentiteite bestaan in hulle metodes van kosteversameling en kostebepaling vir die waardasie van voorraad en die berekening van die koste van goedere verkoop. ʼn Vervaardigingsentiteit het drie soorte voorraadrekeninge: •
Materiaal (grondstowwe)
•
Onvoltooide werk – nog nie voltooide voorraad nie (work in progress)
•
Voltooide goedere gereed vir verkoop
5.6.1
Vervaardigings- en handelsrekening
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 23.1. Die volgende kosteterminologie is belangrik: Primêre koste: Direkte materiaal + direkte arbeid. Hierdie is die hoofkoste van produksie. Omskeppingskoste: Direkte arbeidskoste + vervaardigingsbokoste. Hierdie kostes omskep grondstowwe na klaar vervaardigde produkte. Materiaal bestaan uit direkte of indirekte materiaal. Direkte materiaal is materiaal wat direk in die vervaardigingsproses gebruik word en vorm deel van die primêre koste. Byvoorbeeld, hout is direkte materiaal in die vervaardiging van meubels. Direkte materiaal is die kosprys van materiaal plus afleweringskoste. Indirekte materiaal groepeer onder vervaardigingsbokoste. Hierdie materiaal word gewoonlik in baie klein hoeveelhede in die vervaardigingsproses gebruik. Arbeid bestaan uit direkte of indirekte arbeid. Direkte arbeid behels die arbeidskoste van personeel wat direk by die vervaardigingsproses betrokke is. Indirekte arbeid is lone en salarisse van personeel wat nie direk by die vervaardigingsproses betrokke is nie, byvoorbeeld fabriekskoonmakers, ensovoorts. Nog ʼn belangrikke aspek is dat ʼn toename of afname in eenhede vervaardig nie ʼn impak op indirekte arbeid sal hê nie.
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 109
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde Vervaardigingsbokoste is koste wat met die vervaardigingsproses verband hou, maar nie direk deel is van die koste van die voltooide produk nie. Indirekte materiaal en indirekte arbeid vorm deel van vervaardigingsbokoste. Ander voorbeelde is vervaardigingsgeriewe, versekering, instandhouding, ensovoorts. Dit is belangrik om te weet dat administrasiepersoneel en verkoopsuitgawes nie deel vorm van die vervaardigingsbokoste nie, dit vorm deel van die bemarkings- en administratiewe funksies van die entiteit. 5.6.2
FinansiĂŤle state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 23.3 Die volgende kan as riglyne gebruik word in die boekstawing van vervaardigingskoste: 1) Die aankoop van materiaal Materiaal (bate) word gedebiteer en die manier hoe dit aangekoop is, word gekrediteer, byvoorbeeld Bank (kontant) of Krediteurekontrole (krediet). Dit sluit direkte en indirekte materiaal in. 2) Boekstawing van lone betaalbaar Lone (uitgawe) word gedebiteer en lone betaalbaar (las) word gekrediteer. Dit sluit direkte en indirekte arbeid in. 3) Boekstawing van ander fabrieksbokoste as vervaardigingsbokoste Vervaardigingsbokoste (uitgawe) word gedebiteer en die verskillende bokostes/uitgawes word gekrediteer. Die verskillende uitgawes word byeengebring in die vervaardigingsbokosterekening. 4) Boekstawing van uitreiking van materiaal Werk-in-proses word gedebiteer met die DIREKTE materiaal en vervaardigingsbokoste word gedebiteer met die INDIREKTE materiaal, die materiaalvoorraadrekening word gekrediteer met die totaal van indirekte en direkte materiaal. 5) Boekstawing van toewysing van arbeidskoste Onvoltooide werk word gedebiteer met die DIREKTE arbeid en vervaardigingsbokoste word gedebiteer met die INDIREKTE arbeid, die lonerekening word gekrediteer met beide indirekte en direkte arbeid.
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiĂŤle state en vervaardigingsentiteite Bladsy 110
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 6) Boekstawing van toewysing van vervaardigingsbokoste Onvoltooide werk word gedebiteer en vervaardigingsbokoste word gekrediteer. Dit is die laaste deel van vervaardigingsproses wat oorgedra word na die werk-in-prosesrekening. 7) Boekstawing van voltooide produksie Debiteer voltooide goedere (baterekening) en krediteer werk-in-proses. Sodra die produk voltooi is, moet dit uit die werk-in-proses-rekening gehaal word en oorgedra word na die voltooide goedere rekening. 8) Boekstawing van koste van verkope Debiteer koste van verkope (uitgawe) en krediteer voltooide goedere. Sodra die voltooide goedere verkoop word, word koste van verkope erken. Die saldo wat oorbly in die voltooide goedere rekening verteenwoordig die eindvoorraad van voltooide goedere. Werk Voorbeeld 23.1 in die handboek noukeurig deur. Staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 23.3.2. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en op praktiese voorbeelde kan toepas. Werk Voorbeeld 23.2 in die handboek noukeurig deur. Staat van finansiële posisie Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 23.3.3. en 23.3.4. Hierdie afdelings is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en op praktiese voorbeelde kan toepas. Werk Voorbeeld 23.2 in die handboek noukeurig deur. 5.6.3
Ongerealiseerde winste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 23.4. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en op praktiese voorbeelde kan toepas. Werk Voorbeeld 23.3 in die handboek noukeurig deur. 5.7
Samevatting
In hierdie studie-eenheid is gekyk na die finale staat in die finansiële state. Die staat van kontantvloei bevat nuttige inligting vir interne en eksterne verbruikers van die entiteit wat nie deur die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste wat volgens die toevallingsgrondslag gereflekteer word nie. Ons het die rekeningkundige proses afgesluit
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 111
GAC206 Finansiële Rekeningkunde met die ontleding en vertolking van finansiële state. Dit behels die verdere ondersoek en verwerking van finansiële inligting, asook die bepaling van die oorsake van die toestande wat uit die inligting blyk, sodat beter besluitneming gemaak kan word. Laastens is gekyk na die rekeningkundige proses van ʼn vervaardigingsentiteit en hoe hulle transaksies geboekstaaf word. 5.8
Selfevaluering
Dit is belangrik om die handboek se oefeninge wat betrekking het op die onderwerpe wat in hierdie studie-eenheid bespreek is, deur te werk. AKTIWITEIT 14 Gebruik die onderstaande inligting en beantwoord die vrae tot twee desimale plekke. Metro Handelaars Na-afsluitingsproefbalans op 30 Junie 2014
2013
222 664
203 804
Vaste deposito: Absa Bank (10% p.j)
45 000
45 000
Voorraad
54 070
42 120
Handels- en ander debiteure
34 700
25 328
1 650
6 200
271 430
180 000
Lening: First Bank
60 000
120 000
Handels- en ander krediteure
26 654
22 452
Tasbare bates
Kontant en kontantekwivalente Ekwiteit
Addisionele inligting Koste van verkope:
R600 000
Bedryfsuitgawes:
R158 000
VRAE 1.
Bereken die verkope indien die onderneming ʼn winsopslag van 50% op kosprys gebruik.
2.
Bereken die persentasie bedryfswins op verkope. Daar was geen bedryfsinkomste nie.
3.
Bereken die netto wins vir die jaar. Die rentekoers op die vaste deposito het nie
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 112
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde gedurende die jaar verander nie en die rente op verbandlening het R16 500 beloop. 4.
Bereken die opbrengs op gemiddelde ekwiteit.
5.
Bereken die bedryfsverhouding vir 2014. Is dit bevredigend?
6.
Bereken die vuurproefverhouding vir 2014. Is dit bevredigend?
7.
As onttrekkings R58 570 was, hoeveel ekstra kapitaal het die eienaar gedurende 2014 belĂŞ?
8.
Bereken die solvensieverhouding op 30 Junie 2014.
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiĂŤle state en vervaardigingsentiteite Bladsy 113
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde
BRONNE Roode, M. & Leith, K.B. 2005. Enkele rekeningkundige onderwerpe. Faerie Glen: Die skrywers Van Schalkwyk, W. 2013. Gevorderde Rekeningkunde. Die Wilgers: Lucem Uitgewers Berry, P.R. 2007. About Financial Accounting. Durban: LexisNexis
Bronne
Bladsy 114
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
SELFEVALUERINGSRIGLYNE AKTIWITEIT 1 No
Bron-
Hulp-
Rekening
Rekening
Bates
Ekwiteit
dok
joernaal
gedebiteer
gekrediteer
1.
B/S
KOJ
Bank
2.
DKW
KOJ
Bank
Laste
Kapitaal
+500 000
+500 000
Lening:
+150 000
+150 000
Nedbank 3.
TT
KBJ
Voertuie
Bank
+210 000 –210 000
4.*
5.
KRR
TT
KOJ
KBJ
Bank
Verkope
+13 230
+13230
Koste van
Handels-
– 9 800
– 9 800
Verkope
voorraad
Handels-
Bank
– 1 800
– 1800
lisensie 6.
7.
OKAF
TT
KJ
KBJ
Skryf-
Krediteure-
behoeftes
kontrole
Handels-
Bank
voorraad 8.*
DKVF
DJ
Debiteure-
– 2 700
+2 700
– 65 000 +65 000
Verkope
+3 780
+3 780
Koste van
Handels-
– 2 800
– 2 800
Verkope
voorraad – 10
kontrole
9.
KKB
KKJ
Posgeld
Kleinkas
– 10
10.
DKW
KOJ
Bank
Debiteure-
– 500
kontrole
+500
11.
TT
KBJ
Lening:
Bank
– 5 000
– 5 000
Krediteure-
+2 000
+2 000
Nedbank 12.
OKAF
KJ
Toerusting
kontrole 13.
B/S
KBJ
Selfevalueringsriglyne
Bankkoste
Bank
– 450
– 450
Bladsy 115
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 14.
KKB
KKJ
Lone
Kleinkas
15.
TT
KBJ
Krediteure-
Bank
– 100
– 100
– 1 800
– 1 800
kontrole
16.
17.
DKW
TT
KOJ
KBJ
*
Krediteure-
Korting
kontrole
ontvang
Bank
Debiteure-
– 3 000
kontrole
+3 000
Korting
Debiteure-
– 280
Toegestaan
kontrole
Handels-
Bank
voorraad
+200
– 200
– 280
+4 750 – 4 750
18.
KKB
KKJ
Onttrekkings
Kleinkas
– 40
19.
TT
KBJ
Kleinkas
Bank
+200 – 200
20.
DKW
KOJ
Lopende
Bank
+ 1450
– 40
+1 450
inkomste
* Wanneer verkope plaasvind, of dit op krediet of kontant is, is daar altyd twee inskrywings betrokke. Die eerste inskrywing gaan oor die fisiese geld wat ontvang is, of die debiteur wie se skuld by ons vermeerder. By die eerste inskrywing gebruik jy altyd die VERKOOPSPRYS. Die tweede inskrywing gaan oor die fisiese vermindering van voorraad. By hierdie inskrywing gebruik jy die KOSPRYS. Kosprys word soos volg bereken: Verkoopsprys x 100/(100+wins) Verkoopsprys word soos volg bereken: Kosprys x (100+wins)/100 Handelskorting word nie in ons boeke in berekening nie.
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 116
GAC206 Finansiële Rekeningkunde AKTIWITEIT 2 Algemene Joernaal vir Mei 2015 Dag 5.
Besonderhede
Fol
Onttrekkings
B
Handelsvoorraad
B
Debiet
Krediet 250 250
Eienaar neem handelsvoorraad vir eie gebruik teen kosprys – JB 100 8.
Debiteurekontrole: G. Alfred
B/D
Rente op agterstallige rekeninge van
N
100 100
debiteure (2 000 x 20% x 3/12) Belas G. Alfred se rekening met 20% per jaar vir 3 maande – JB101 12.
Oninbare skulde
N
Debiteurekontrole: G. Botha
B/D
150 150
Skryf G. Botha se rekening as oninbaar af – JB102 16.
Skryfbehoeftes
N
Lone
N
100 100
Foutiewe oorboeking reggestel – JB 103 17.
Rente op agterstallige rekeninge van
N
200
krediteure Krediteurekontrole: ABC Handelaars
B/K
200
Ons rekening belas met R200 rente – JB104 22.
Donasies
N
Handelsvoorraad
B
529 529
Handelsvoorraad teen kosprys geskenk – JB105 24.
Debiteurekontrole: E. Els
B/D
Debiteurekontrole: C. Els
B/D
300 300
Foutiewe oorboeking reggestel – JB106 27.
Spaarrekening
Selfevalueringsriglyne
B
430
Bladsy 117
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Rente op spaarrekening
N
430
Rente op spaarrekening bygevoeg – JB107 29
Advertensies
N
Skryfbehoeftes
N
1 000 1 000
Penne en potlode vir bemarking gebruik – JB108 *B – Balansstaatrekening, N – Nominale rekening, D – Debiteuregrootboek, K – Krediteuregrootboek. AKTIWITEIT 3 Handelsvoorraad Mei 1
Saldo
a/b
15 600 Mei 31
Koste van Verkope
KOJ
26 000
31
Bank
KBJ
24 378
Koste van Verkope
DJ
6 500
Krediteurekontrole
KJ
8 790
Krediteurekontrole
KAJ
1 256
Kleinkas
KKJ
156
Saldo
o/d
15 628
Koste van
DAJ
460
Verkope 49 384 Jun 1
Saldo
a/b
49 384
15 628
Debiteurekontrole Mei 1
Saldo
a/b
6 700 Mei 31
Bank en korting
KOJ
13 610
Debiteure-afslag
DAJ
850
Joernaal krediete
AJ
347
Saldo
o/d
3 576
toegestaan 31
Verkope
DJ
9 750
Kleinkas
KKJ
25
Kleinkas
KKJ
1 788
Joernaal debiete
AJ
120 18 383
Jun 1
Saldo
Selfevalueringsriglyne
a/b
18 383
3576
Bladsy 118
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Bank Mei 31
Totale ontvangste
KOJ
80 000 Mei 1
Saldo
a/b
saldo
o/d
42 300
Totale betalings
KBJ
122 300
2 300 120 000
122 300 Jun 1
Saldo
a/b
42 300
Saldo
a/b
13 560
Diverse
KJ
14 563
Krediteurekontrole Mei 31
Bank en korting
KBJ
14 500 Mei 1
ontvang Diverse
KAJ
3 590
31
rekeninge saldo
aankope o/d
10 033 28 123
28 123 Jun 1
Saldo
a/b
10 033
Totaal
a/b
86 500
Bank
KO
39 000
Verkope Mei 1
J Debiteurekontrole
DJ
9 750
135 250
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 119
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Debiteure-afslag Mei 1 31
Totaal
a/b
4 000
Debiteurekontrole
DAJ
850
4 850
Koste van Verkope Mei 1 31
Totaal
a/b
55 000 Mei31
Handelsvoorraad DAJ
Handelsvoorraad
KOJ
26 000
Totaal
Handelsvoorraad
DJ
460
o/d
87 040
6 500
87 500 Jun 1
Totaal
a/b
87 500
87 040
Hoe om die winspersentasie te bereken: {(Verkope – debiteure-afslag) – Koste van Verkope}/Koste van Verkope x 100 {(86 500 – 4 000) – 55 000} / 55 000 x 100 = 50% Koste van Verkope: R 39 000 x 100/150 = R26 000 Bankberekening vir KOJ: R12 367 + R 39 000 + R28 633 = R 80 000 (moenie korting toegestaan bybereken nie) Bankberekening vir KBJ: (R14 500 + R1 788 + R24 378 + R 45 890 + R35 834) – R 2390 = R120 000 Dit is belangrik om deur die handboek se oefeninge ook te werk.
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 120
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde AKTIWITEIT 4 ALGEMENE JOERNAAL VAN AKADEMIA WINKELS VIR FEBRUARIE 2014 DAG BESONDERHEDE
FOL
DEBIET
KREDIET
28
Waardevermindering
N9
Opgelope waardevermindering op voertuie
B6
47 010
Opgelope waardevermindering op toerusting
B7
124 805
171 815
R348 000 x 12% = R41 760 (ou)
R670 000 x 20% = R124 740
R75 000 x 12% x 7/12 = R5 250 (nuwe)
R3 900 x 20% x 1/12 = R65
Toerusting
B5
Krediteurekontrole: Solly Meubels
B16
Rente ontvangbaar
B17
Rente op vaste deposito
N5
3 900 3 900 625 625
R190 000 x 11% x 9/12 = R15 675 (voor R10 000 onttrek is) 180 000 x 11% x 3/12 = 4 950 (na R10 000 onttrek is) R 15675 + R4 950 = R20 626 (moes dit ontvang), maar het slegs R20 000 ontvang, dus is R625 nog ontvangbaar. Huurinkomste
N4
Huur vooruitontvang
B18
1 170 1 170
R8190 / 14 (12 maande + 2 vooruitontvang) = R585 per maand x2 (vooruitontvang) Versekering
N6
Versekering betaalbaar
B19
845 845
R9 295/11 = R845, een maand wat nog betaal moet word Vooruitbetaalde uitgawes
B20
5 000
Rente op lening
5 000
1 Sept-1 Nov: R810 000 x 2/12 x 17% = R 22 950 1 Nov-28 Feb: R810 000 x 4/12 x 15% = R40 400 Totaal wat ons moes betaal het: R63 450. Ons het R68 450 = R5 000 vooruitbetaal
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 121
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde Donasies/Skenkings
N12
Handelsvoorraad
B9
580 580
Skenkings word altyd gedoen teen kosprys Bereken eers winspersentasie: bruto wins/verkope x 100 [(960 000 – 2 500) – 766 000]/766 000 x 100 = 25% R725 x 100/125 Debiteurekontrole: B. Botha
B10
960
Bank
B21
900
Korting toegestaan
N11
60
Handelsvoorraadtekort
N12
Handelsvoorraad (34 670 – 580 – 31 280)
B9
Verbruikersvoorraad voorhande
B22
Skryfbehoeftes
N8
Kredietverliese
N13
Toelaag vir kredietverliese
B11
2 810 2 810 250 250 28 28
R7 540 + R960 (aansuiwering 7) = R8 500 x 7% = R595 (nuwe toelaag) – R567 (huidige)
AKTIWITEIT 5 Waardevermindering berekening: Kosprys van toerusting: R28 000 (aankoopprys) + R1 500 (installeringskoste) = R29 500 R29 500 – R4 500 (reswaarde) = R25 000 ��25 000 4
= R6 250 waardevermindering per jaar
Tydperk
Berekening
1 Jul-31 Des 2011
R6 250 x 6/12
R3 125
R3 125
1 Jan-31 Des 2012
R25 000/4
R6 250
R9 375
1 Jan-31 Des 2013
R25 000/4
R6 250
R15 625
Selfevalueringsriglyne
Waardevermindering
Opgelope waardevermindering
Bladsy 122
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde ALGEMENE GROOTBOEK Masjinerie Jul
Bank
KBJ
28 000
Bank
KBJ
1 500
1
29 500 Opgelope waardevermindering: Masjinerie 2013
Saldo
a/
9 375
b
Jan 1 Des
Waardevermindering
31
A
6 250
J 15 625
Waardevermindering Des
Opgelope
AJ
31
waardevermindering
6 250
Des
Wins of verlies
AJ
6 250
31
AKTIWITEIT 6 Algemene joernaal van Jogi Handelaars Dat 2013 Mrt 1
Besonderhede Rente-uitgawe
Debiet
Krediet 4 267
Vooruitbetaalde rente
4 267
(80 000 x 16% x 4/12) Jun 30
Rente-uitgawe
6 400
Bank
6 400
(80 000 x 16% x 6/12) Des 31
Rente-uitgawe (60 000 x 16% x 6/12) Langtermynlening
Selfevalueringsriglyne
4 800 20 000
Bladsy 123
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde Bank 2014 Feb 28
Vooruitbetaalde uitgawes/rente
24 800 3 200
Rente-uitgawe
3 200
(60 000 x 16% x 4/12) of (4 800 x 4/6) Wins of verlies
12 267
Rente-uitgawe
12 267
AKTIWITEIT 7 a. ALGEMENE JOERNAAL VAN BOB EN MARLI Dat
Besonderhede
Debiet
Krediet
2015
Rente op kapitaal
Des 31
Lopende rekening: Bob (30 000 x 8%)
2 400
Lopende rekening: Marli (35 000 x 8%)
2 000
4 400
Rente op kapitaal teen 8% Rente op lopende rekening
240
Lopende rekening: Bob ( 3 000 x 8%)
240
Rente op lopende rekening teen 8% Lopende rekening: Marli (2 500 x 8%)
200
Rente op lopende rekening
200
Rente op lopende rekening teen 8% Waardevermindering ( 75 000 x 10%)
7 500
Opgelope waardevermindering op toerusting
7 500
Waardevermindering voorsien teen 10% p.j. Kredietverliese (18 200 x 2%)
364
Toelaag vir kredietverliese
364
Skep toelaag vir kredietverliese Verdelingsrekening
Selfevalueringsriglyne
10 000
Bladsy 124
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde Algemene reserwes
10 000
Oordrag na algemene reserwes
b. ALGEMENE GROOTBOEK VAN BOB EN MARLI Wins-en-verlies-rekening 2015 Kredietverliese (2000 + 364) Des 31
2364
Salarisse en lone
30 000
Huur van kantore
18 000
2015
Fooie verdien
175 000
Des 31
Water en elektrisiteit
6 000
Telefoon
5 800
Diverse uitgawes
4 200
Waardevermindering
7 500
Wins vir die tydperk
101 136 175 000
175 000
Verdelingsrekening 2015 Rente op kapitaal
2 400
Wins en verlies
Des
2 000
Rente op lopende rekening
31
Bob Marli
240
Rente op lopende rekening
10 000
Bob
43 348
Algemene reserwes
43 348
101 136 200
Marli
Lopende rekening Bob (50% x 86 696) Marli (50% x 86 696)
Selfevalueringsriglyne
101 336
101 336
Bladsy 125
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde
Lopende rekening: Bob 45 000
2015 Onttrekkings Des
Saldo
o/d
Jan
Saldo
1
3 988
a/b
3 000
Rente op kapitaal
31
2 400
Rente op lopende rekening
240
Verdelingsrekening
43 348
48 988
48 988 2016 Saldo
a/b
3 988
Jan 1
Lopende rekening: Marli Jan 1
Saldo
a/b
2 500
Rente op lopende rekening
200
Onttrekkings Des
Saldo
31
Rente op kapitaal
Des 31
2 000
Verdelingsrekening
43 348
38 000 o/d
4 648 45 348
45 348 Jan Saldo
a/b
4 648
1 AKTIWITEIT 8 Verdelingsrekening 2014 Rente op kapitaal Feb
Salaris: Jake
5 200 19 500
28
2014 Feb
Wins en verlies
390 000
Rente op onttrekkings
563.34
Rente op lopende rek
480
28 Salaris: White
54 600
Bonus aan vennoot
11 700
Algemene reserwe
23 400
Lopende rekening: Jake
Selfevalueringsriglyne
172 902.09*
Bladsy 126
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Lopende rekening:
103 741.25*
White 391 043.34
391 043.34
Berekeninge: Rente op kapitaal: R3200 (R80 000 x 4%) + R2 000 (R50 000 x 4%) = R5 200 Rente op onttrekkings: R346.67 (R8 000 x 13% x 4/12) + R216.67 (R5 000 x 13% x 4/12) = R563.24 Rente op lopende rekening: Jake R16 000 x 8% = R1 280, White: R10 000 x 8% = R800 R1 280 (positiewe lopende rekening) – R800 (negatiewe lopende rekening) = R480 **( R390 000 + R563.34 + R480) – R5 200 – R19 500 – R54 600 – R11 700 – R23 400 = R276 643.34 dus ontvang: Jake R276 643.34 x 5/8 = R172 902.09 en White R276 643.34 x 3/8 = R103 741.25 b. Staat van finansiële posisie vir J & W Handelaars op 28 Februarie 2014 Notas
R
R
Bates Niebedryfsbates Eiendom, aanleg en toerusting
579 000 579 000
Totale bates
579 000
Ekwiteit en aanspreeklikhede Ekwiteit
579 000
Kapitaal: Jake
80 000
Kapitaal: White
50 000
Lopende rekening: Jake
169 975.42*
Lopende rekening: White
177 624.58*
Algemene reserwe Totale ekwiteit en aanspreeklikede
Selfevalueringsriglyne
101 400 579 000
Bladsy 127
GAC206 Finansiële Rekeningkunde *Lopende rekening: Jake (– 16 000 + 3 200 – 346.67 – 1 280 + 19 500 + 172 902.09 – 8000) *Lopende rekening: White (10 000 + 2 000 – 216.67 + 800 + 54 600 + 11 700 + 103 741.25 – 5 000) AKTIWITEIT 9 a. ALGEMENE JOERNAAL VAN FRASTEYN BPK. Dat
Besonderhede
2015 Toerusting (21 000 – 7 000) Apr
Debiet
Krediet
14 000
Debiteure
45 000
Bank
12 000
1
Toelaag vir kredietverliese
1 500
Krediteure
6 000
Ledebydraes
63 500
Bates en laste bygedra deur Frank Toerusting (13 000 – 3 500)
9 500
Voertuie (35 000 – 8 800)
26 200
Debiteure (61 000 – 1 000)
60 000
Toelaag vir kredietverliese (60 000 x 3%)
1 800
Bank
4 600
Krediteure
9 000
Ledebydraes
80 300
Bates en laste bygedra deur Steyn Stigtingskoste Ledebydraes
5 000 5 000
Bydrae deur Frank in die vorm van dienste gelewer.
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 128
GAC206 Finansiële Rekeningkunde b. FraSteyn Bpk Staat van finansiële posisie op 1 April 2015 Bates Niebedryfsbates
54 700
Eiendom, aanleg en toerusting
49 700
Stigtingskoste
5 000
Bedryfsbates
109 100
Debiteure (105 000 – 3 300)
101 700
Bank
7 400
Totale bates
163 800
Ekwiteit en aanspreeklikhede Ledebelang
148 800
Ledebydraes (63 500 + 80 300)
148 800
Bedryfslaste
15 000
Krediteure
15 000
Totale ekwiteit en laste
163 800
AKTIWITEIT 10 a. ALGEMENE JOERNAAL VAN MAAN BEPERK Datum
Besonderhede
2014
Bank (5 000 x 2)
Feb 15
Debiet
Krediet
10 000
Gewone aandelekapitaal
10 000
Aandele aan stigterslede uitgereik Mrt 15
Bank Aansoek- en toekenningsrekening: gewone
110 000 110 000
Aansoeke ontvang vir 55 000 gewone
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 129
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde Mrt 20
Aansoek- en toekenningsrekening: gewone
110 000
Gewone aandelekapitaal
110 000
Toekenning van 55 000 gewone aandele
ALGEMENE GROOTBOEK VAN MAAN BEPERK Aansoek- en toekenningsrekening Mrt 20
Gewone aandelekapitaal
110 000
Mrt 15
Bank
110 000
110 000
110 000
Gewone aandelekapitaal Feb 15
Bank
10 000
Aansoek- en
110 000
toekenningsrekening 120
b. ALGEMENE JOERNAAL VAN MAAN BEPERK Datum
Besonderhede
2014
Bank
Feb 15
Debiet
Krediet
10 000
Gewone aandelekapitaal
10 000
Aandele aan stigterslede uitgereik Mrt 15
Bank (80 000 x 2)
160 000
Aansoek- en toekenningsrek: gewone
160 000
Aansoeke ontvang vir 80 000 gewone aandele Mrt 20
Aansoek- en toekenningsrekening: gewone
120 000
Gewone aandelekapitaal
120 000
Toekenning van 60 000 gewone aandele Aansoek- en toekeningsrekening: gewone
Selfevalueringsriglyne
40 000
Bladsy 130
GAC206 FinansiĂŤle Rekeningkunde Bank
40 000
Terugbetaling van onsuksesvolle aansoekers
ALGEMENE GROOTBOEK VAN MAAN BEPERK Aansoek- en toekenningsrekening Mrt 20
Gewone aandelekapitaal Bank
120 000 Mrt 15
Bank
160 000
40 000 160 000
160 000
Gewone aandelekapitaal Feb 15
Bank
10 000
Aansoek- en
120 000
toekenningsrekening 130 000
AKTIWITEIT 11 ALGEMENE JOERNAAL VAN SON BEPERK Datum
Besonderhede
2014
Bank
Feb 28
Debiet
Krediet
162 000
Aansoek- en toekenningsrekening: gewone
114 000
(95 000 x R1,20) Aansoek- en toekenningsrekening:
48 000
Voorkeur (20 000 x R2,40) (R2 x 1.20) Aansoeke vir 95 000 gewone aandele en 20 000 aandele ontvang Feb 2
Aansoek- en toekenningsrekening: Gewone
96 000
Gewone aandelekapitaal (80 000 x R1)
80 000
Aandelepremie (80 000 x R0.20)
16 000
Toekenning van 80 000 gewone aandele Aansoek- en toekenningsrekening: Voorkeur
Selfevalueringsriglyne
48 000
Bladsy 131
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 10% Voorkeuraandelekapitaal
40 000
Aandelepremie
8 000
Toekenning van 20 000 voorkeuraandele Aansoek en toekenningsrekening: Gewone
18 000
Bank (15 000 x R1.20)
18 000
Terugbetaling aan onsuksesvolle aansoekers
AKTIWITEIT 12 ALGEMENE JOERNAAL VAN MARS BEPERK Datum
Besonderhede
a.
Masjinerie
2014
Gewone aandelekapitaal (20 000 x R2)
40 000
Aandelepremie
20 000
Apr 1
Debiet
Krediet
60 000
Reik 20 000 aandele uit as betaling vir masjien b.
Masjinerie
Apr 1
Gewone aandele: Verklaarde kapitaal
60 000 60 000
Reik 20 000 aandele uit as betaling vir masjien
AKTIWITEIT 13 a. ALGEMENE JOERNAAL VIR MOOIRIVIER BEPERK Datum
Besonderhede
2015
Bank (10 000 x R3)
Aug 20
Gewone aandele: Verklaarde kapitaal
Debiet
Krediet
30 000 30 000
Uitreiking van 10 000 gewone aandele Sep 1
Behoue verdienste (50 000 – 30 000) Kapitaalaflossingreserwefonds (KARF)
20 000 20 000
Oordrag soos vereis deur maatskappywet
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 132
GAC206 Finansiële Rekeningkunde 15% Aflosbare voorkeuraandelekapitaal
50 000
Bank (R100 000 x 50%)
50 000
Aflossing van aandele b. Mooirivier Beperk Staat van verandering in ekwiteit vir die jaar geëindig 28 Februarie 2016
Saldo
Gewone
15% Voor-
Aandele-
Behoue
Ander
aandele-
keuraandele-
premie
verdienste
reserwes
kapitaal
kapitaal 210 000
40 000
750 000
100 000
20 000
Totaal
1 120 000
01/02/2015 Wins vir die
420 000*
420 000
(57 750)**
(57 750)
tydperk Dividende Aandele
30 000
30 000
uitgereik Aandele
(50 000)
(50 000)
afgelos Oordrag na
(20 000)
20 000
–
KARF Aandeeluitgifte-
(4 000)
(4 000)
koste afgeskryf Saldo
780 000
50 000
16 000
552 250
60 000
1 458 250
28/0/2016 * R600 000 (wins) – R180 000 (R600 000 x 30%) = R420 000 ** R750 000/R2,50 = 300 000 gewone aandele + 10 000 gewone aandele = 310 000 gewone aandele. Dus 310 000 x 15% = R46 500 dividende op gewone aandele. 15% Voorkeuraandele: Die helfte word afgelos op 1 September: 100 000 voorkeuraandele / 2 = 50 000 voorkeuraandele x 6/12 (28 Feb 2015-1 Sep 2015) x 15% = R3 750, asook die 50 000 voorkeuraandele wat oorbly x 15% = R7 500 Totaal dividende = R46 500 + R3 750 + R7 500 = R57 750 Selfevalueringsriglyne
Bladsy 133
GAC206 Finansiële Rekeningkunde MOOIRIVIER BEPERK AANTEKENINGE VIR DIE JAAR GEËINDIG 28 FEBRUARIE 2016 Kapitaal Gemagtigde kapitaal 500 000 Gewone aandele sonder pariwaarde 150 000 15% Aflosbare voorkeuraandele van R1 elk Uitgereikte kapitaal 310 000 Gewone aandele sonder pariwaarde
R780 000
50 000 15% Aflosbare voorkeuraandele van R1 elk
R50 000 R830 000
Aandelepremie (soos in staat van verandering in ekwiteit)
R16 000 R846 000
AKTIWITEIT 14 1.
Verkope = koste van verkope + winsopslag = 100% + 50% = 150% R600 000 x 150/100 = R900 000
2.
Bedryfwins = bruto wins – bedryfsuitgawes R 300 000 (R900 000 – R600 000) – R158 000 = R142 000 Bedryfswins/verkope x 100 R142 000/R900 000 x 100 = 15.78%
3.
Netto wins = bedryfswins + rente-inkomste – rente-uitgawe R142 000 + R4 500 (R45 000 x 10%) – R16 500 = R 130 000
4.
Netto wins/gemiddelde ekwiteit x 100 R130 000/[(R271 430 + R180 000)/2] x 100 = 57.59%
5.
Bedryfsbates : Bedryfslaste (R54 070 + R34 700 + R1 650) : R26 654 3.39 : 1
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 134
GAC206 Finansiële Rekeningkunde Ideale verhouding is 2:1. Dit is bevredigend, alhoewel dit neig om bietjie hoog te wees. 6.
Bedryfsbates – voorraad: Bedryfslaste R90 420 – R54 070: R26 654 R36 350 : R26 654 1.36 : 1 Die ideale verhouding is 1:1. Dit is bevredigend.
7.
Ekwiteit van 2013 + addisionele kapitaal + netto wins – onttrekkings = Ekwiteit 2014 R180 000 + x + R130 000 – R58 570 = R271 430 Dus is addisionele kapitaal R20 000
8.
Totale bates: Totale laste Tasbare bates + beleggings + bedryfsbates : bedryfslaste + niebedryfslaste (R222 664 + R45 000 + R90 420) : (R60 000 + R26 654) R358 084 : R86 654 4.13 : 1
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 135
c Kopiereg 2015 Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa) Skrywer: Suzeth Kotze Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou. Adres: H.v. D.F. Malanrylaan & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 Tel: 0861 222 888 E-pos: diens@akademia.ac.za Webtuiste: www.akademia.ac.za
Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
www.akademia.ac.za