Ekonomie
Edward Blight
c Kopiereg 2017 Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa) Skrywer: Edward Blight Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou. Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, Centurion Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 Tel: 0861 222 888 E-pos: diens@akademia.ac.za Webtuiste: www.akademia.ac.za
Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
www.akademia.ac.za
GAE105 Ekonomie
INHOUDSOPGAWE
Inleiding ............................................................................................................................... 4 Vakleeruitkomste ................................................................................................................ 6 Woordomskrywing vir evaluering ...................................................................................... 8
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie ......................................................................... 9 1.1
Studie-eenheid leeruitkomste.................................................................................. 9
1.2
Voorgeskrewe handboek ........................................................................................ 9
1.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 10
1.4
Inleiding ................................................................................................................ 11
1.5
Inleiding tot ekonomie ........................................................................................... 11
1.5.1
Beginsel EEN: Mense word gekonfronteer met verruilings (trade-offs) .............. 12
1.5.2
Beginsel TWEE: Die koste van iets is wat jy opgee om dit te bekom ................. 12
1.5.3
Beginsel DRIE: Rasionele mense leef en dink op die grens .............................. 12
1.5.4
Beginsel VIER: Mense reageer op aansporings ................................................ 12
1.5.5
Beginsel VYF: Handeldryf sit almal in ʼn beter posisie ........................................ 13
1.5.6
Beginsel SES: Markte is ʼn goeie manier om ekonomiese aktiwiteite te organiseer .......................................................................................................................... 13
1.5.7
Beginsel SEWE: Regerings verbeter soms die uitkomste van die mark ............. 13
1.5.8 Beginsel AGT: Lewenstandaarde in ʼn ekonomie word bepaal deur die samelewing se vermoë om goedere en dienste te produseer .......................................... 13 1.5.9
Beginsel NEGE: Pryse styg as die regering te veel geld druk ............................ 14
1.5.10
Beginsel TIEN: Die Phillipskromme ................................................................... 14
1.6
Doelgerigte aksie teenoor ondeurdagte gedrag (mindless behaviour) ................... 14
1.6.1
Sosiale wetenskap teenoor natuurlike wetenskap ............................................. 15
1.7
Ekonomiese konsepte word geïmpliseer deur aksie.............................................. 16
1.7.1
Slegs individue oefen aksies uit......................................................................... 16
1.7.2
Individue het voorkeure ..................................................................................... 16
1.7.3
Voorkeure is subjektief ...................................................................................... 16
1.7.4
Voorkeure word in volgorde gerangskik en nie gemeet deur getalle te gebruik nie .......................................................................................................................... 17
1.8
Ander ekonomiese beginsels ................................................................................ 18
1.8.1
Die rol van aannames........................................................................................ 18
1.8.2
Die verskil tussen mikro- en makro-ekonomie ................................................... 19
Inhoudsopgawe
Bladsy 1
GAE105 Ekonomie 1.8.3
Verskil tussen normatiewe en positiewe analise ................................................ 19
1.8.4
Die produksiemoontlikheidskromme .................................................................. 20
1.9
Samevatting .......................................................................................................... 20
1.10
Selfevaluering ....................................................................................................... 21
Studie-eenheid 2: Handel en geld ................................................................................... 23 2.1
Studie-eenheid leeruitkomste................................................................................ 23
2.2
Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 24
2.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 24
2.4
Inleiding ................................................................................................................ 25
2.5
Robinson Crusoe Ekonomie ................................................................................. 25
2.5.1
Crusoe bepaal watter hulpbronne hy het ........................................................... 25
2.5.2
Verbruikersgoedere teenoor produsentegoedere en produksiefaktore .............. 26
2.5.3
Inkomste, spaar, en investering ......................................................................... 26
2.6
Die instelling van eiendomsreg (private property) ................................................. 27
2.7
Direkte handel en handelspryse ............................................................................ 29
2.7.1
Pryse ................................................................................................................. 29
2.7.2
Hoe word pryse bepaal in direkte handel? ......................................................... 29
2.8
Indirekte handel en geld ........................................................................................ 30
2.8.1
Die voordele van geld en waar geld vandaan kom ............................................ 31
2.9
Samevatting .......................................................................................................... 31
2.10
Selfevaluering ....................................................................................................... 32
Studie-eenheid 3: Arbeidsverdeling en die teorie van die sakeonderneming ............. 33 3.1
Studie-eenheid leeruitkomste................................................................................ 33
3.2
Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 33
3.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 34
3.4
Inleiding ................................................................................................................ 35
3.5
Arbeidsverdeling en spesialisasie ......................................................................... 35
3.6
Die koste van produksie ........................................................................................ 36
3.6.1
Wat is koste? ..................................................................................................... 36
3.6.2
Produksie en koste ............................................................................................ 37
3.6.3
Die verskillende maatstawwe van koste ............................................................ 37
3.7
Koste in die kort- en langtermyn............................................................................ 40
3.8
Samevatting .......................................................................................................... 40
3.9
Selfevaluering ....................................................................................................... 41
Inhoudsopgawe
Bladsy 2
GAE105 Ekonomie Studie-eenheid 4: Vraag en aanbod ................................................................................ 43 4.1
Studie-eenheid leeruitkomste................................................................................ 43
4.2
Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 43
4.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 44
4.4
Inleiding ................................................................................................................ 44
4.5
Markkragte van vraag en aanbod.......................................................................... 45
4.5.1
Markte en mededinging ..................................................................................... 45
4.5.2
Vraag ................................................................................................................ 45
4.5.3
Aanbod .............................................................................................................. 47
4.6
Die ewewigspunt ................................................................................................... 48
4.6.1
Drie stappe om veranderinge in die ewewigspunt te analiseer .......................... 49
4.7
Beheer oor pryse .................................................................................................. 49
4.7.1
Prysplafon (price ceilings) en vloerpryse (price floors) ....................................... 50
4.8
Elastisiteit en sy toepassings ................................................................................ 50
4.8.1
Elastisiteit van vraag ......................................................................................... 50
4.8.2
Elastisiteit van aanbod....................................................................................... 52
4.9
Samevatting .......................................................................................................... 53
4.10
Selfevaluering ....................................................................................................... 53
Woordelys in Afrikaans en Engels................................................................................... 54 Selfevalueringsriglyne ...................................................................................................... 57
Inhoudsopgawe
Bladsy 3
GAE105 Ekonomie
INLEIDING Mense het nog altyd saamgewerk om die hulpbronne wat tot hul beskikking is ten volle te bestuur en te benut. Verder het die mens stelsels ontwikkel, soos die vryemark, om te sorg dat die hulpbronne versprei kan word reg deur die samelewing. Hierdie proses van samewerking en verspreiding het deur die eeue meer ontwikkel en gekompliseerd geword. Vandag is die onderliggende beginsels van ouds steeds van toepassing in die komplekse ekonomiese stelsels wat ons geskep het. Die beginsels dien steeds as die grondslag waarop die ontwikkeling en verspreiding van hulpbronne in die moderne wêreld plaasvind. Dit is dus belangrik om die beginsels te verstaan om die kompleksiteit te ondersoek en te verstaan hoekom sekere prosesse plaasvind. Ekonomie is die studie van die onderliggende beginsels wat die samelewing dryf en vir studente van die Ekonomie is dit belangrik om hierdie onderliggende faktore, beginsels en prosesse te verstaan wat altyd in die ekonomie teenwoordig is. Die vak kyk eerstens na hoe die individu met die ekonomie in wisselwerking tree en identifiseer watter faktore hom/ haar tot besluitneming neem. Vervolgens word die rol en funksies van gesamentlike besluitneming van alle individue in die mark ondersoek. Daar word gefokus op die ekonomie as ʼn geheel waar die makro-ekonomie onder die loep geneem word. In hierdie gedeelte word daar verduidelik hoe verskeie faktore soos die regering, die private sektor, geld en verskillende ander faktore die ekonomie affekteer. Geen moderne ekonomie is geheel en al geslote nie en dus word daar ook gekyk na wat die effek van internasionale handel op die plaaslike ekonomie is. Die begeleidingsgids word in drie dele beskikbaar gestel: Deel I: Studie-eenheid 1:
Inleiding tot Ekonomie
Studie-eenheid 2:
Handel en geld
Studie-eenheid 3:
Arbeidsverdeling en die teorie van die sakeonderneming
Studie-eenheid 4:
Vraag en aanbod
Deel II: Studie-eenheid 5:
Nasionale rekeninge en aanwysers
Studie-eenheid 6:
Inflasie en die regering
Studie-eenheid 7:
Makro-ekonomiese modelle
Bladsy 4
Inleiding
GAE105 Ekonomie Deel III: Studie-eenheid 8:
Monetêre ekonomie
Studie-eenheid 9:
Konjektuursiklus en die Hayekian Driehoek
Studie-eenheid 10:
Internasionale handel
Vir hierdie vak is die volgende handboeke voorgeskryf:
•
Mankiw, N. G. & Taylor, M. P. 2014. Economics. Suid-Afrikaanse Uitgawe, 1ste Uitgawe. Hampshire: Cengage Learning.
•
Murphy, R. P. 2010. Lessons for the Young Economist. Auburn, Alabama: Ludwig von Mises Institute. https://mises.org/library/lessons-young-economist-teachers-manual
Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboeke begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys. Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboeke, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.
Inleiding
Bladsy 5
GAE105 Ekonomie
VAKLEERUITKOMSTE
Kennis en begrip Na voltooiing van die vak EKONOMIE 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
Onderliggende beginsels wat die moderne ekonomie dryf
•
Handel en geld
•
Arbeidsverdeling en die teorie van die sakeonderneming
•
Vraag en aanbod
•
Nasionale rekeninge en markaanwysings
•
Inflasie en die rol van die regering
•
Makro ekonomiese model
•
Monetêre ekonomie
•
Konjektuursiklus en die Hayekian Driehoek
•
Internasionale handel
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die basiese onderliggende beginsels wat die moderne ekonomie dryf te verduidelik.
•
die verskillende tipes handel te analiseer en die beperkinge van die tipe handel te identifiseer.
•
die teorie van die onderneming, sowel as die belangrikheid van die proses van spesialisasie te bespreek.
•
die effek wat die individu op die ekonomie het te analiseer.
•
verskeie markte en die verskuiwings in die markte te analiseer.
•
die prosesse hoe en redes hoekom markte ontwikkel en verander te analiseer.
•
die verskillende faktore wat die ekonomie affekteer te identifiseer en te analiseer.
•
die verskillende komponente van nasionale rekeninge en markaanwysers te bereken.
Bladsy 6
Vakleeruitkomste
GAE105 Ekonomie
•
die oorsprong van inflasie in die ekonomie en wat die rol van die regering in die samelewing is te verduidelik.
•
makro-ekonomiese modelle wat gebruik word om die ekonomie te verduidelik te bespreek.
•
basiese ekonomiese modelle te kritiseer.
•
die basiese prosesse en samestelling van die moderne finansiële/monetêre stelsel te verduidelik, sowel as die impak wat die stelsels op die ekonomie het te identifiseer.
•
die konjektuursiklus deur middel van die Hayekian driehoek te ontleed.
•
die prosesse en redes hoekom internasionale handel plaasvind te verduidelik, sowel as hoe die proses van internasionale handel die plaaslike ekonomie affekteer te beskryf.
Vakleeruitkomste
Bladsy 7
GAE105 Ekonomie
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help. Werkwoord Wanneer daar van jou
Omskrywing Moet jy die volgende doen:
verwag word om te: Lys
Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer
Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik
Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer
Beskryf
Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde
klassifiseer
items/voorwerpe behoort
Analiseer
Om iets te ontleed
Evalueer
Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens
Toepas
Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem
Hersien
Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel/ens
Illustreer
Grafiese illustrasie van ekonomiese konsepte
Bladsy 8
Woordomskrywing vir evaluering
GAE105 Ekonomie
STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT EKONOMIE
1.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Basiese ekonomie
•
Doelgerigte aksie teenoor ondeurdagte gedrag (mindless behaviour)
•
Ekonomiese konsepte
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om:
1.2
•
die term “ekonomie” te definieer.
•
die konsep “ekonomie as ʼn wetenskap” te verduidelik.
•
te verduidelik wat die beperkinge van Ekonomie as ʼn wetenskap is.
•
tussen die natuurlike en sosiale wetenskappe te onderskei.
•
die konsep “deduksie van aksiomas” te definieer.
•
“skaarsheid” te definieer.
•
ʼn produksie-moontlikheidskromme grafies voor te stel.
•
“doelgerigte aksie” te definieer.
•
tussen Keynesiaanse en Oostenrykse ekonomie te onderskei.
•
die belangrikheid van individuele voorkeure te verduidelik.
•
te verduidelik hoe belangrik marginale nut in die ekonomie is.
•
te verduidelik hoe belangrik subjektiewe voorkeur in mense se aksies is.
Voorgeskrewe handboek •
Mankiw, N. G. & Taylor, M. P. 2014. Economics. Suid-Afrikaanse Uitgawe, 1ste Uitgawe. Hampshire: Cengage Learning.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie
Bladsy 9
GAE105 Ekonomie Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Deel 1: Inleiding Hoofstuk 1 •
Murphy, R. P. 2010. Lessons for the Young Economist. Auburn, Alabama: Ludwig von Mises Institute. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Deel I: Grondbeginsels Les 1, 2 en 3
NEEM KENNIS: Die kursus het twee handboeke waaruit daar baie spesifieke bladsye is wat bestudeer moet word. Fokus slegs op die bladsye wat voorgeskryf word in hierdie begeleidingsgids. 1.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Altwee die handboeke het ʼn lys van vakterminologie. Dit is belangrik dat jy gereeld na die twee lyste verwys sodat jy ʼn goeie begrip ontwikkel oor die verskillende terme wat gebruik word in die vak. Hieronder is van die belangrikste begrippe. Sleutelwoord
Omskrywing
Bruto Binnelandse
Kan gevind word in Mankiw & Taylor (2014: 10).
Produk (BBP) (Gross domestic product = GDP) Ekonomiese groei
Kan gevind word in Mankiw & Taylor (2014: 10).
Geleentheidskoste
Kan gevind word in Mankiw & Taylor (2014: 5).
(opportunity costs) Inflasie
Kan gevind word in Mankiw & Taylor (2014: 13).
Keynesiaanse
ʼn Ekonomiese denkwyse wat deur John Maynard Keynes
ekonomie
ontwikkel is. Hierdie denkwyse glo in staatsinmenging in die ekonomie. Kan gevind word in Murphy (2010: 28).
Bladsy 10
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie
GAE105 Ekonomie
Lewenstandaarde
Kan gevind word in Mankiw & Taylor (2014: 11).
Marginale
Kan gevind word in Mankiw & Taylor (2014: 5).
veranderinge Normatiewe analise
Kan gevind word in Mankiw & Taylor (2014: 30).
Oostenrykse
ʼn Ekonomiese denkwyse wat hoofsaaklik deur Ludwig von Mises
Ekonomie
ontwikkel is. Hierdie denkwyse glo dat daar min of geen staatsinmenging in die ekonomie moet wees nie. Kan gevind word in Murphy (2010: 28).
Positiewe analise
Kan gevind word in Mankiw & Taylor (2014: 30).
Skaarsheid
Kan gevind word in Mankiw & Taylor (2014: 2).
(scarcity) Verruilings
Omdat ʼn mens nie net alles kan kry wat jy wil hê nie, moet jy kies tussen een of die ander produk/diens/of aktiwiteit en dan bereid wees om een te verruil vir ʼn ander.
Vrye mark
Kan gevind word in Mankiw & Taylor (2014: 8).
(markekonomie)
1.4
Inleiding
Die studie-eenheid word in drie gedeeltes verdeel. Die eerste is ʼn inleiding tot ekonomie, tweedens is dit die rol van die individu in die ekonomie, laastens word daar na enkele ander konsepte in die ekonomie gekyk. Die inleiding tot die ekonomie verwys na tien basiese konsepte wat dien as grondslag tot ekonomie. Jy sal regdeur die vak, Ekonomie, met hierdie konsepte te doen kry. Die tweede konsep het te make met die individu en hoe die individu die fokuspunt in die ekonomie is. Die derde komponent is ʼn weerspieëling van die twee komponente en word in ʼn grafiese formaat aangebied. 1.5
Inleiding tot ekonomie
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 2-18) As vertrekpunt tot die ekonomie begin ons met tien beginsels wat altyd in ag geneem moet word wanneer die ekonomie ter sprake is. Hierdie tien beginsels gaan hoofsaaklik oor hoe mense besluite neem en dan reageer in die ekonomie.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie
Bladsy 11
GAE105 Ekonomie 1.5.1
Beginsel EEN: Mense word gekonfronteer met verruilings (trade-offs)
Die eerste beginsel verwys na die probleem wat elke persoon in die ekonomie het en dit is die probleem van verruilings. Verruilings is die idee dat almal moet keuses maak as gevolg van skaarsheid. Daar is eenvoudig nie genoeg hulpbronne beskikbaar dat almal kan kry wat hulle wil hê nie. Hulpbronne verwys nie altyd net na fisiese produkte nie, maar kan ook na meer abstrakte konsepte soos “tyd” verwys. Elke persoon het ʼn beperkte hoeveelheid tyd en dus moet ons keuses maak oor hoe ons ons tyd gaan gebruik. Byvoorbeeld, as jy moet kies tussen studeer en televisie kyk en jy besluit om te studeer, dan offer jy die tyd op wat jy kon gebruik het om televisie te kyk. Jy moes hierdie opoffering gemaak het weens die feit dat jy ʼn skaarsheid het aan tyd. 1.5.2
Beginsel TWEE: Die koste van iets is wat jy opgee om dit te bekom
In die bostaande voorbeeld moes daar ʼn keuse gemaak word tussen televisie kyk en studeer. Die keuse het gelei tot ʼn opoffering van een aktiwiteit teenoor ʼn ander, dit word ʼn geleentheidskoste genoem. ʼn Geleentheidskoste is die koste van die produk/aktiwiteit wat ʼn mens opgee vir die ander. Kom ons kyk weer na die voorbeeld van die keuse tussen televisiekyk en studeer en ons neem aan jy het gekies om te studeer. Die geleentheidskoste van die besluit is die televisietyd wat jy moet opoffer. Hierdie vind plaas in die ekonomie wanneer mense besluite neem oor wat hulle gaan koop, of hulle iets gaan koop, ens. Byvoorbeeld, jy kan kies om ʼn gedeelte van jou salaris te spaar of om dit te spandeer. As jy kies om dit te spandeer dan is die geleentheidskoste dat jy nie spaar nie. 1.5.3
Beginsel DRIE: Rasionele mense leef en dink op die grens
Hierdie beginsel verwys na die idee dat mense besluite neem wat nie gebaseer is op absolute waarhede (absolutes) nie, maar dat hulle liewers klein inkrementele verbeteringe of veranderinge wil hê. Een van die maniere hoe ʼn mens marginale verandering kan voorstel, is deur middel van ʼn grafiek. In Figuur 2.2 (Mankiw & Taylor, 2014: 27) sal die skuif van punt A tot C ʼn voorbeeld wees van ʼn marginale verandering. Verwys na die handboek vir addisionele voorbeelde van marginale veranderinge. 1.5.4
Beginsel VIER: Mense reageer op aansporings
Die beginsel verwys na die idee dat mense besluite baseer op wat hulle uit ʼn interaksie kan kry. Byvoorbeeld, jy begin nie werk sonder om te weet dat jy vergoeding kan verwag nie.
Bladsy 12
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie
GAE105 Ekonomie Terselfdertyd gaan jy begin studeer omdat jy verwag dat dit jou gaan verbeter en moontlik tot bevordering kan lei. 1.5.5
Beginsel VYF: Handeldryf sit almal in ʼn beter posisie
As ons dink aan handeldryf word daar gewoonlik gedink aan handel tussen lande of handel tussen kleinhandelaars en hul kliënte. Handel kan verder vereenvoudig word deur aan handel te dink tussen individue wat met mekaar handel dryf om produkte en goedere te bekom wat hul in ʼn beter posisie sal plaas as waarin hulle was. 1.5.6
Beginsel SES: Markte is ʼn goeie manier om ekonomiese aktiwiteite te organiseer
In die vorige eeu was verskeie ekonome oortuig dat die beste manier om hulpbronne en ekonomiese aktiwiteit te organiseer is deur ʼn sentrale markstelsel. Die beheerde ekonomie van Rusland is gereeld as ʼn voorbeeld gebruik om te toon dat die vryemark nie ideaal is nie. Hoewel, na die val van die sentrale markstelsel in Rusland het ekonome begin besef dat die vryemark wel die beste stelsel is. Lees deur beginsel SES sowel as deur Adam Smith and the Invisible Hand vir ʼn meer volledige verduideliking van die vryemarkstelsel. 1.5.7
Beginsel SEWE: Regerings verbeter soms die uitkomste van die mark
Die argument in hierdie geval is dat die mark soms misluk, daarom word die regering betrek om te verseker dat die mark korrek funksioneer. Hierdie argument “regverdig” staatsinmenging in die ekonomie.
Teenstrydigheid in die Ekonomie: Die Ekonomie is nie ʼn akademiese veld waarin daar slegs een korrekte antwoord vir sekere sake is nie. Daar is gereeld meningsverskille tussen ekonome oor verskeie aspekte in die ekonomie. Inmenging deur die staat is een van die aspekte waaroor ekonome gereeld verskil. Sommige ekonome voel dat die mark gereguleer moet word, terwyl ander voel dat die regering gladnie met die ekonomie moet inmeng nie.
1.5.8
Beginsel AGT: Lewenstandaarde in ʼn ekonomie word bepaal deur die samelewing se vermoë om goedere en dienste te produseer
Die beginsel verwys na die idee dat die enigste manier waarop ʼn samelewing die lewenstandaarde van mense kan verhoog is deur meer produktief te wees. Dit verwys na
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie
Bladsy 13
GAE105 Ekonomie die stelling dat daar nie iets bestaan soos ʼn free lunch nie. Een van die kenmerke van die mees ontwikkelde lande ter wêreld is dat hierdie lande se ekonomieë aansienlik meer produktief is en dus meer kan produseer as ontwikkelende lande. Ons gebruik die Bruto Binnelands Produk (BBP) om te bepaal/meet hoe produktief ʼn land is. 1.5.9
Beginsel NEGE: Pryse styg as die regering te veel geld druk
Inflasie is die proses waar die algemene prysvlak van goedere en dienste styg. Een van die redes hoekom pryse gereeld styg is omdat die Reserwebank te veel geld druk. Dit lei tot ʼn verswakking in die koopkrag van geld relatief tot die produkte self. Hierdie was die geval in Zimbabwe toe die regering die Reserwebank gedwing het om meer geld te druk, in die hoop dat dit hul mense ryker sal maak. Die teenoorgestelde het egter gebeur en die koopkrag van die geld het aansienlik en vinnig gedaal. 1.5.10 Beginsel TIEN: Die Phillipskromme Die kromme verwys na die verhouding tussen inflasie en werkloosheid. Die beginsel agter die kromme is dat die samelewing moet kies tussen hoë inflasie en lae werkloosheid of die teenoorgestelde. Teenstrydige sienings aangaande die Phillipskromme Die teorie het al baie kritiek ontvang soos navorsing gereeld gepubliseer word wat teenstrydig is met die beginsels ondersteun in die Phillipskromme. Van die kritiek kan in die onderstaande artikel gevind word: https://mises.org/library/phillips-curve 1.6
Doelgerigte aksie teenoor ondeurdagte gedrag (mindless behaviour)
Handboek: Murphy 2010: 31-47 In hierdie gedeelte word daar verder verduidelik watter tipe aksies die ekonomie affekteer. ʼn Onderskeiding word getref tussen ondeurdagte en doelgerigte aksie waarin dit verduidelik word dat besluite geneem word deur middel doelgerigte aksie. Dit is hierdie aksie wat lei na doelgerigte besluite wat mense maak oor hul eie lewens wat uiteindelik lei na ekonomiese besluite, wat dan die ekonomie verander.
Bladsy 14
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie
GAE105 Ekonomie 1.6.1
Sosiale wetenskap teenoor natuurlike wetenskap
Handboek: Murphy 2010: 13-23 Ekonomie word gesien as ʼn sosiale wetenskap en nie as ʼn natuurlike wetenskap nie. Jy moet die onderskeiding tussen die twee tipes wetenskappe verstaan, want dit gee ons riglyne van wat ekonomie as ʼn dissipline kan doen. Hierdie riglyn maak dit makliker om die beperking van die dissipline te identifiseer. Verder help dit om konteks te gee aan die doel van ekonomie. Die doel van ekonomie is nie om natuurlike stelsels te toets soos wat ʼn wetenskaplike die ruimte toets nie. Die ekonoom se doel is om mense beter te verstaan en om hul besluite te analiseer binne die raamwerk van die ekonomie. Dus word ekonomie as ʼn sosiale wetenskap gesien. Mettertyd het die Ekonomie as ʼn vakgebied meer gesofistikeerd geword en begin om modelle en teorieë te ontwikkel oor mense en hul interaksies met ander in die ekonomie. Verskeie teenstrydighede het in die verskillende teorieë ontwikkel oor hoe die ekonomie werk en wat beter is vir ekonomiese groei. Die teorieë het so teenstrydig geword dat ekonome hulself in verskillende groeperings geplaas het en denkskole gevorm het. Daar is ʼn merkwaardige verskil in die denkwyse van die verskillende denkskole en hoe hulle die ekonomie benader. Een voorbeeld van hoe uiteenlopend die skole is, is die teenstrydigheid tussen die Keynesiaanse en die Oostenrykse skole. Die Keynesiaanse skool glo dat dit die rol van die staat is om in te meng en die vryemark te verbeter. Die Oostenrykers glo weer dat dit nie die staat se rol is om die probleme in die mark op te los nie, maar om nie in te meng nie sodat die mark die probleem self kan oplos. Een van die maniere om na die bostaande probleem te kyk is deur middel van deduktiewe beredenering. Deduktiewe beredenering word gebruik om ʼn definitiewe feit te skep wat mens kan gebruik vir verdere analise. Beginsels EEN tot VIER hierbo is voorbeelde van sulke teoremas (propositions). Hierdie beginsels kan nie verkeerd bewys word nie. Sodra ʼn nuwe teorema ontwikkel word, kan ʼn mens aanbeweeg na meer komplekse idees. Beginsels VYF tot TIEN is voorbeelde van meer komplekse idees.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie
Bladsy 15
GAE105 Ekonomie 1.7
Ekonomiese konsepte word geïmpliseer deur aksie
Handboek: Murphy 2010: 31-41 Die volgende gedeelte het te make met hoe die individu besluite en aksies neem in die ekonomie. Besluite en aksies word geneem gebaseer op voorkeure. Dus gaan dit hier hoofsaaklik oor voorkeure. 1.7.1
Slegs individue oefen aksies uit
Handboek: Murphy: 32-36 Vanaf bladsy 32 tot 34 is daar ʼn lang verduideliking oor wat bedoel word met die idee dat besluite slegs gemaak kan word deur doelgerigte aksie en is voldoende vir die doel van hierdie kursus. Wat meer belangrik is om te weet, met verwysing na die bostaande opskrif, is dat slegs mense aksies uitoefen. Dit beteken nie dat ʼn instelling soos die regering nie besluite kan neem nie. Al wat dit wel beteken, is dat mense in die regering besluite neem. ʼn Voorbeeld hiervan kan in jou gesin gesien word. Toe jy klein was, is daar besluite geneem deur jou ouers waarmee jy nie noodwendig saamgestem het nie. Dit beteken nie dat die hele gesin die besluit geneem het nie. Die hele gesin gaan egter wel by die besluit hou. Vir ʼn verdere verduideliking van die konsep, verwys gerus na die inligtingblok op bladsy 35 getiteld Only Individuals Act. 1.7.2
Individue het voorkeure
Handboek: Murphy: 36-37 Aksies word gebaseer op voorkeure. Voorkeure verwys na die goedere en dienste wat die individu verkies bo ander goedere of dienste. ʼn Voorbeeld hiervan is dat een persoon ʼn iPhone bo ʼn Samsung verkies of hulle verkies Burger King bo McDonald’s. Hierdie is ʼn kritieke komponent van die ekonomie, want dit is die dryfkrag agter die besluite wat mense van dag tot dag maak. 1.7.3
Voorkeure is subjektief
Wat bedoel ons met die stelling dat voorkeure subjektief is? Dit beteken dat voorkeure verskil van persoon tot persoon. Met ander woorde, dit verwys na die feit dat mense se smake en voorkeure verskil. Dit is nie die rol van die ekonoom om te besluit wie se smaak of voorkeure die beste is nie, maar liewer om die verskil te ontleed en te bepaal wat die effek van die verskille op die ekonomie is.
Bladsy 16
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie
GAE105 Ekonomie
Let wel: Ekonomie is nie ʼn vak waarin daar morele besluite geneem mag word of mense se aksies reg of verkeerd is op grond van hul smaak nie. Dit beteken nie dat ekonome glo in etiese relativisme nie. Dit val egter nie in die omvang van die Ekonomie om te besluit of mense se aksies goed of sleg is nie. 1.7.4
Voorkeure word in volgorde gerangskik en nie gemeet deur getalle te gebruik nie
Handboek: Murphy: 39-42 Wanneer mense aan voorkeure dink, dink hulle aan hoeveel hulle een produk bo ʼn ander produk verkies. As ʼn voorbeeld, dink aan jou voorkeur om jou vrye tyd te gebruik. Vir argumentsonthalwe dink aan drie aktiwiteite waarvan jy hou. Orden die aktiwiteite in die volgorde van die aktiwiteit waarvan jy die meeste hou tot die aktiwiteit waarvan jy die minste hou. Die proses word die rangskikking van voorkeure genoem. Jy het waarskynlik nie ʼn waarde aan elkeen van die aktiwiteite gegee deur, byvoorbeeld, te sê dat jy die een aktiwiteit 20% meer geniet as ʼn ander nie, of dat jy X-hoeveelheid eenhede meer geluk uit die een aktiwiteit kry as ʼn ander nie. Ons kan die konsep verder deur middel van ʼn voorbeeld verduidelik. Gestel Andrè het drie aktiwiteite wat hy geniet om in sy vrye tyd te doen. Die aktiwiteite is visvang, boeklees en skilder. Op ʼn openbare vakansiedag besluit hy dat hy een van die aktiwiteite gaan doen. Hy gaan sy besluit maak gebaseer op watter een van die aktiwiteite hy die meeste van hou. Kom ons veronderstel dat sy mees gunsteling aktiwiteit boeklees is, dan skilder en dan visvang. Die volgende stap gaan wees om dit te orden en dan die besluit te neem dat hy die dag gaan deurbring deur te lees. Wat hy nie gedoen het nie is om ʼn arbitrêre waarde aan die aktiwiteite te heg nie. Hy het nie besluit dat boeklees hom 20% meer gelukkig gaan maak as skilder nie, of dat hy X-aantal eenhede waarde uit die aktiwiteit gaan kry nie. Sy besluit was gebaseer op watter aktiwiteit hom meer geluk sal bring. Met ander woorde, die besluit is gebaseer op dit wat hom die meeste nut gee. Die idee is dat mense besluite maak gebaseer op dit wat hul die meeste nut gee.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie
Bladsy 17
GAE105 Ekonomie
Let wel: Daar is wel ekonome wat glo dat nut gekwantifiseer kan word. Hulle bepaal hierdie nut deur arbitrêre waardes aan mense se nut te koppel wat hulle utils noem. ʼn Util is ʼn eenheid van utility of nut. As gevolg van die probleme om ʼn werklike waarde aan die produk te koppel, bly dit ʼn abstrakte konsep. Verwys na die gedeelte in Murphy (2010: 41) getiteld, An Alternative View, vir alternatiewe idees aangaande nut. 1.8
Ander ekonomiese beginsels
Daar is ʼn paar ander losstaande beginsels wat jy moet verstaan sodat jy die ekonomie makliker sal verstaan in enige toekomstige studie. Die eerste een is die rol van aannames in die ekonomie, die verskil tussen mikro- en makro-ekonomie, die verskil tussen normatiewe en positiewe analise en die produksiemoontlikheidskromme. 1.8.1
Die rol van aannames
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 21) onder The Role of Assumptions. In die alledaagse lewe moet jy besluite maak wat gebaseer is op aannames. Besluite word gemaak op aannames, want anders sou die wêreld te gekompliseerd wees en jy sou niks gedoen kry nie. ʼn Voorbeeld van so ʼn alledaagse aanname is wanneer jy besluit om te ry as jy by ʼn verkeerslig staan en besluit om te ry as die lig groen word. Daar word ʼn aanname gemaak dat die lig rooi is vir die ander motors en dat hulle nie gaan ry nie omdat die lig vir hulle rooi is. Dus is jy redelik seker dat jy jouself nie in gevaar gaan stel as jy besluit om te ry nie. Ongelukkig is alle aannames nie altyd korrek nie en soos in die voorbeeld, is jy nie verseker dat die ander motor nie sal begin ry nie. Om hierdie rede moet ʼn mens altyd ʼn aanname met ʼn knippie sout neem en bewus wees dat die aanname kan verander of verkeerd wees. In die ekonomie word aannames vir dieselfde rede gebruik. Die ekonomie is ʼn hoogskomplekse konsep en ons het nie altyd die vermoë om elke ding wat die ekonomie kan verander in ag te neem nie. Dus moet ons aannames maak sodat ons besluite kan neem. Ons is dus redelik seker dat die aannames wat ons maak korrek is en dus dat ons bevindinge ook korrek gaan wees. Soos in die voorbeeld is ons nie altyd seker dat die aanname altyd korrek is nie en ons kan verkeerde besluite maak wat gebaseer is op aannames wat nie korrek is nie.
Bladsy 18
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie
GAE105 Ekonomie 1.8.2
Die verskil tussen mikro- en makro-ekonomie
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 29) onder Microeconomics and Macroeconomics. In die vakgebied van die Ekonomie onderskei ons tussen mikro-ekonomie en makroekonomie. Om die verskil te verstaan tussen die twee moet ons teruggaan na die betekenis van elkeen. Wenk: As jy ooit vasbrand om ʼn konsep in die Ekonomie te verstaan, gaan kyk weer na die betekenis van die onderskeie terme. “Mikro” beteken “klein”, dus gaan mikro-ekonomie oor die kleiner komponente van die ekonomie, met ander woorde mikro-ekonomie verwys na die individue, huishoudings, sakeondernemings en markte in die ekonomie. Dit is die studie van hoe hierdie komponente besluite neem en reageer. “Makro” beteken “groot”, dus gaan makro-ekonomie oor die ekonomie as ʼn geheel, met ander woorde, makro-ekonomie verwys na die ekonomie as ʼn geheel en hoe die onderskeie komponente van die makro-ekonomie, soos rentekoerse en inflasie, die ekonomie beïnvloed. Dit is belangrik om te verstaan dat ʼn mens nie die een sonder die ander kan hê nie. Soos wat die handboek uitwys, bestaan die ekonomie uit miljoene besluite wat almal wat in die ekonomie betrokke is maak. 1.8.3
Verskil tussen normatiewe en positiewe analise
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 30) onder Positive versus Normative Analysis. Daar is ʼn groot verskil tussen dit wat is en dit wat behoort te wees. Hierin lê die verskil tussen positiewe en normatiewe analise. Positiewe analise is ʼn stelling oor hoe die wêreld is, byvoorbeeld, die lug is blou, of ʼn stoel het vier pote, terwyl normatiewe analise verwys na hoe die wêreld behoort te wees, byvoorbeeld, die motors behoort vinniger op die snelweg te ry, of jy behoort ʼn beter selfoon te koop. Hieronder volg nog ʼn paar ekonomiese voorbeelde van die twee tipes analise en hul verskille: Positiewe analise
Normatiewe analise
Die amptelike werkloosheidsyfer is 27%.
Die amptelike werkloosheidsyfer is te hoog.
Die inflasiekoers is 6.1%.
Die inflasiekoers is te hoog.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie
Bladsy 19
GAE105 Ekonomie 1.8.4
Die produksiemoontlikheidskromme
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 27-29) Die ekonomie is vol abstrakte konsepte en dit is soms makliker om iets grafies te demonstreer. Die eerste grafiek waaraan jy blootstelling gaan kry in die vak is dié van die produksiemoontlikheidskromme. Van die tien beginsels kan gedemonstreer word deur middel van die kromme. Die doel van die kromme is om al die moontlike kombinasies van uitsette wat die ekonomie kan lewer te demonstreer. Vir geriefsonthalwe maak ons die aanname dat daar in die ekonomie slegs twee produkte gemaak kan word. Ons maak hierdie aanname om te bepaal hoe die ekonomie sal reageer, sodat gevolgtrekkings makliker gemaak kan word. Verder demonstreer die kromme hoe ander ekonomiese konsepte soos skaarsheid en keuse in die ekonomie werk. In Figuur 2.2 (Mankiw & Taylor, 2014: 27) maak ons dus die aanname dat daar slegs twee produkte in die ekonomie geproduseer word, naamlik rekenaars en motors. Op die kombinasiepunt A kan daar 2000 eenhede rekenaars en 700 eenhede motors geproduseer word. Omdat daar skaarsheid is, kan die ekonomie nie meer as hierdie kombinasie produseer nie. As daar besluit word dat daar meer rekenaars geproduseer moet word, dan skuif die ekonomie na kombinasie C waar daar nou 2200 eenhede rekenaars gemaak word, maar slegs 600 eenhede motors gemaak kan word. Kombinasie
Motors
Rekenaars
A
700 eenhede
2000 eenhede
C
600 eenhede
2200 eenhede
Die ander twee punte wat in ag geneem moet word, is B en D. B verwys na ʼn posisie waarin die ekonomie nie op sy ideale vlak produseer nie en dus is daar ʼn vermorsing van hulpbronne, terwyl punt D verwys na ʼn vlak van produksie wat nie bereikbaar is nie. Figuur 2.3 (Mankiw & Taylor, 2014: 29) verwys na ʼn verbetering in tegnologie in die rekenaarindustrie wat sal lei tot ʼn verhoging in produksie. 1.9
Samevatting
Die studie-eenheid se doel was om die grondslag te lê vir sommige van die basiese konsepte van ekonomie. Dit word saamgevat in die tien beginsels van ekonomie. Een van die belangrikste konsepte is die konsep van skaarsheid waarmee alle mense te doen kry.
Bladsy 20
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie
GAE105 Ekonomie Weens hierdie skaarsheid moet mense ekonomiese besluite neem wat die res van die ekonomie affekteer. Verder is daar verduidelik hoe jy die ekonomie moet beskou. Dit moet gesien word in die lig van die individu en nie net die totale ekonomie nie. Daar is verduidelik hoe mense se voorkeure bepaal word en wat “nut” behels. Laastens, is daar verwys na die produksiemoontlikheidskromme en sy funksie. 1.10 Selfevaluering 1) ʼn Onderneming besluit dat hulle hul winste van die jaar wil belê. Hulle het twee moontlike opsies. Die eerste opsie is in ʼn nuwe onderneming en die tweede opsie is in die vergroting van een van die afdelings in hul bestaande besigheid. Die derde opsie is om die wins in ʼn finansiële instrument te belê. As hulle opsie twee kies, wat sal hul geleentheidskoste wees? 2) Willem wen R100 000 in die Lotto plus. Willem moet nou besluit of hy al sy geld nou gaan spandeer en of hy dit gaan spaar teen ʼn 5%-rentekoers vir ʼn jaar. Wat is Willem se geleentheidskoste indien hy besluit om alles nou te spandeer? 3) Watter van die volgende lande het volgens ekonomiese beginsels ʼn beter lewenstandaard? Lande
BBP (biljoen $)
Suid-Afrika
323,809
Amerika
2049,5
Somalia
5.95
4) Watter aanname word gemaak in die produksiemoontlikheidskromme? Hoekom word hierdie aanname gemaak? 5) Verwys na Figuur 2.2 in Mankiw & Taylor, bladsy 27. Bepaal wat die geleentheidskoste is van ʼn verskuiwing van punt C na punt A. 6) Verwys na Figuur 2.2 in Mankiw & Taylor, bladsy 27. Wat moet gebeur in die ekonomie om by punt D te kom? 7) Verwys na Figuur 2.2 in Mankiw & Taylor, bladsy 27. Wat is die beste punt, punt A of punt C?
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie
Bladsy 21
GAE105 Ekonomie Notes
Bladsy 22
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie
GAE105 Ekonomie
STUDIE-EENHEID 2: HANDEL EN GELD
2.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
ʼn Begrip ontwikkel oor hoe mense ekonomiseer
•
Die belangrikheid van reëls in die samelewing
•
Direkte handel en hoe pryse bepaal word
•
Indirekte handel en die ontstaan van geld
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die idee van ekonomisering op feitestelle toe te pas.
•
die verskillende tipe goedere te klassifiseer.
•
die faktore van produksie te verduidelik.
•
te verduidelik hoe verwagtinge mense se besluite kan beïnvloed en op feitestelle toe te pas.
•
te verduidelik hoe belangrik reëls in die samelewing is en op feitestelle toe te pas.
•
te verduidelik hoe belangrik private eiendom in die samelewing is.
•
die drie verskillende klassifiserings van ekonomieë te beskryf en op feitestelle toe te pas.
•
tussen direkte en indirekte handel te differensieer.
•
te verduidelik hoe pryse in handel vorm.
•
die idee van ʼn ewewigsposisie te verduidelik en grafies voor te stel.
•
die beperkinge en voordele van indirekte handel en die ontstaan van geld uiteen te sit en op feitestelle toe te pas.
Studie-eenheid 2: Handel en geld
Bladsy 23
GAE105 Ekonomie 2.2
Voorgeskrewe handboek •
Murphy, R. P. 2010. Lessons for the Young Economist. Auburn, Alabama: Ludwig von Mises Institute. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Deel I: Grondbeginsels Les 4 Deel II: Kapitalisme: Die markekonomie Les 5, 6 en 7
2.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Direkte handel
Die omskrywing kan gevind word in Murphy (2010: 97).
Ekonomiseer
Die omskrywing kan gevind word in Murphy (2010: 66).
(economise) Ewewigsposisie
Die omskrywing kan gevind word in Murphy (2010: 97).
Gemengde
Die omskrywing kan gevind word in Murphy (2010: 77).
ekonomie Inkomste
Die omskrywing kan gevind word in Murphy (2010: 66).
Instellings
Die omskrywing kan gevind word in Murphy (2010: 77).
(institutions) Investering
Die omskrywing kan gevind word in Murphy (2010: 67).
Kapitalisme
Die omskrywing kan gevind word in Murphy (2010: 77).
Private eiendom
Die omskrywing kan gevind word in Murphy (2010: 77).
Produksiefaktore
Die hulpbronne wat gebruik word om goedere en dienste te produseer.
Produsentegoedere
Die omskrywing kan gevind word in Murphy (2010: 66).
Ruilmiddel
Die omskrywing kan gevind word in Murphy (2010: 107).
Sosialisme
Die omskrywing kan gevind word in Murphy (2010: 77).
Bladsy 24
Studie-eenheid 2: Handel en geld
GAE105 Ekonomie
Spaar
Die omskrywing kan gevind word in Murphy (2010: 67).
Spontane orde
Die omskrywing kan gevind word in Murphy (2010: 107).
Verbruikersgoedere
Die omskrywing kan gevind word in Murphy (2010: 66).
2.4
Inleiding
Hierdie eenheid word in vier gedeeltes verdeel. Eerstens word daar gekyk na hoe die individu produktief verkeer en hoe hy/sy skaars hulpbronne gebruik. Tweedens word die belangrikheid van private eiendom uitgewys. Dit dien as die grondslag vir die ontwikkeling van handel. Die laaste twee aspekte gaan oor hoe handel plaasvind. Eerstens word gekyk hoe direkte handel plaasvind en tweedens hoe indirekte handel plaasvind. Handel ontstaan by die mees basiese dinge wat mense in die ekonomie doen en ontwikkel uiteindelik tot verskillende tipes handel. 2.5
Robinson Crusoe Ekonomie
Handboek: Murphy, 2010: 49-68 Dis belangrik om te verstaan hoe die ekonomie, en die mense in die ekonomie te werk gaan. Dit word verduidelik aan die hand van die verhaal van Robinson Crusoe wat op ʼn eiland gestrand het. Crusoe begin met niks op die eiland nie en moet begin produktief wees om te oorleef. Terwyl jy die hoofstuk bestudeer, dink aan soortgelyke voorbeelde in die ekonomie. 2.5.1
Crusoe bepaal watter hulpbronne hy het
Handboek: Murphy, 2010: 50-59, onder die opskrif Crusoe Creates Goods With His Mind Power en Consumer Goods versus Producer Goods. Die eerste ding wat Crusoe moes doen was om te bepaal watter hulpbronne hy het. Hier moet hy ʼn onderskeid tref tussen watter hulpbronne skaars is en wat hy in oorvloed het. Nadat hy die onderskeid getref het, kan hy begin om die skaars hulpbronne spaarsamig te gebruik (besuinig) en te ekonomiseer. Dieselfde proses vind in die moderne ekonomie plaas. Mense onderskei voortdurend tussen wat skaars is en wat hulle in oorvloed het. Byvoorbeeld, dis nie nodig om op lug of suurstof te besuinig nie omdat ons die hulpbron in oorvloed het, maar ons werk spaarsamig met brandstof want die hulpbron is skaars.
Studie-eenheid 2: Handel en geld
Bladsy 25
GAE105 Ekonomie 2.5.2
Verbruikersgoedere teenoor produsentegoedere en produksiefaktore
Handboek: Murphy, 2010: 50-54, onder die opskrif Consumer Goods versus Producer Goods. Hier moet jy ʼn onderskeid kan tref tussen verbruikersgoedere en produsentegoedere. Die grootste verskil is hoe dit gebruik word. •
Verbruikersgoedere is dit wat jy direk gebruik soos klere, motors en rekenaars.
•
Produsentegoedere (producer goods) dui op ʼn indirekte manier van gebruik. Hierdie tipe goedere word gebruik om verbruikersgoedere te produseer, byvoorbeeld die masjiene wat die motors vervaardig.
Om enige produk te vervaardig moet verskeie faktore bymekaar gebring word. Hierdie vier faktore word produksiefaktore genoem en bestaan uit die volgende: Faktor
Omskrywing
Land (natuurlike
Hierdie verwys na enige natuurlike hulpbron wat in die
hulpbronne)
produksieproses gebruik word.
Arbeid
Enige arbeid wat deur mense in die produksieproses verskaf word.
Kapitale goedere
Enige goedere wat in die produksieproses gebruik word.
Entrepreneurskap
Die persoon wat al drie die ander faktore bymekaar bring om die produksieproses te begin.
Crusoe moes die verskillende produksiefaktore kombineer om te kan oorleef. Dieselfde proses vind in die moderne ekonomie plaas. Die entrepreneur gebruik kombinasies van die verskillende produksiefaktore om uiteindelik verbruikersgoedere te genereer wat hy of sy dan kan verkoop. 2.5.3
Inkomste, spaar, en investering
Handboek: Murphy, 2010: 55-59 Ons gaan nou kyk na inkomste, spaar en investering. Die individu moet altyd ʼn keuse maak ten opsigte van die drie komponente om hulself te verbeter. In Crusoe se wêreld is daar nie geld nie en dus verwys inkomste na die goedere en dienste wat hy het en wat hy kon verbruik. In die moderne ekonomie verwys inkomste na die hoeveelheid geld wat mense ontvang vir hul arbeid.
Bladsy 26
Studie-eenheid 2: Handel en geld
GAE105 Ekonomie As Crusoe minder van sy inkomste verbruik as wat hy ontvang, dan spaar hy. Dieselfde gebeur in die moderne ekonomie, waar jy geld spaar as jy minder van jou inkomste verbruik as wat jy ontvang. Die effek daarvan is dat jy ekstra geld oor het indien jy dit op ʼn latere stadium sou benodig. In hierdie opsig word die rol wat tyd speel vir die individu belangrik. Jy kan besluit om al jou inkomste te verbruik of jy kan minder van jou inkomste oor tyd heen verbruik en so spaar. Die derde opsie is dié van investering wat slegs kan plaasvind indien die individu gespaar het. Investering is dus die proses waar spaargeld gebruik word om meer inkomste in die toekoms te genereer. Let wel: In ekonomie is daar ʼn verskil tussen spaar en investering. Spaar verwys slegs na die proses waar jy geld/hulpbronne opgaar terwyl investering verwys na die proses waar jy geld/hulpbronne belê om ʼn beter opbrengs in die toekoms te verkry. Verwys na Murphy (2010: 55-57) vir ʼn voorbeeld van die verskil tussen spaar en investering. 2.6
Die instelling van eiendomsreg (private property)
Handboek: Murphy, 2010: 71-74 Die hoofstuk handel oor een van die belangrikste elemente van kapitalisme, naamlik eiendomsreg. Drie aspekte is hier ter sprake: 1) ʼn Samelewing moet reëls hê, 2) kapitalisme: dit behels private eiendom en 3) markekonomie en vryehandel. Tot dusver het ons hoofsaaklik na die individu verwys, nou kyk ons hoe verskeie individue in die samelewing te werk gaan. Samelewings het reëls nodig oor hoe eiendomsreg bestuur gaan word om sodoende te sorg dat daar harmonie in die samelewing is. Om te verhoed dat reëls verslap, benodig ons instellings wat die reëls van die samelewing afdwing en verseker dat mense nie mekaar se reg op private eiendom ondermyn nie. Hierdie instellings strek van die staat tot die regstelsel wat betrokke raak as mense nie mekaar se eiendomsreg respekteer nie. Samelewings verskil oor die aard van eiendomsreg. Ons klassifiseer hieronder hoe samelewings die eiendomsreg in drie breë kategorieë bestuur:
Studie-eenheid 2: Handel en geld
Bladsy 27
GAE105 Ekonomie
Kapitalisme
Private eiendom
Voorbeelde
Die besit van private
Daar is geen voorbeelde
eiendom word deur die
van ʼn staat wat suiwer
individu bepaal. Private
kapitalisme toepas nie.
eiendom word gerespekteer en daar is min of geen staatsinmenging. Gemengde ekonomie
Private eiendom word tot ʼn
Die meeste lande het ʼn
groot mate gerespekteer.
gemengde ekonomie.
Daar is wel ʼn mate van staatsinmenging. Sosialisme
Private eiendom word
Daar is nie ʼn moderne land
gladnie gerespekteer nie.
wat suiwer sosialisme
Die staat meng voortdurend in die mark in.
beoefen nie. Die voormalige Unie van Sosialistiese Sowjetrepublieke (USSR) het sosialisme toegepas.
In die kapitalistiese en gemengde benaderings tot ekonomiese strukture word daar ook verwys na die private- teenoor die openbare sektor van ʼn land. Die privatesektor verwys na die ondernemings en strukture van die ekonomie wat deur individue en ondernemings beheer word. Die openbare sektor verwys na al die ondernemings en strukture van die ekonomie waarin die regering betrokke is. In ʼn tipiese gemengde ekonomie is daar ʼn vermenging van die privatesektor en die openbare sektor. Let wel: Suid-Afrika word gesien as ʼn gemengde ekonomie met ʼn kombinasie van privatesektor en openbare sektor. Die ekonomie is hoofsaaklik gebaseer op die privatesektor, maar daar is ʼn redelike groot openbare sektor met ongeveer 131 instellings wat deur die staat besit word. Van die meer bekende openbare sektor ondernemings is EVKOM (Elektrisiteitsvoorsieningskommissie) (Electricity Supply Commission – ESCOM), DENEL, Landbank, PetroSA, Suid-Afrikaanse Lugdiens (SAL), Transnet en die Suid-Afrikaanse Poswese.
Bladsy 28
Studie-eenheid 2: Handel en geld
GAE105 Ekonomie 2.7
Direkte handel en handelspryse
Handboek: Murphy, 2010: 81-97 Die hoofstuk verduidelik hoe direkte asook indirekte handel in ʼn mark werk. Dit is eerstens belangrik om te verstaan hoe ʼn mark tot stand kom. ʼn Mark ontstaan sodra daar twee of meer mense is wat goedere of dienste benodig en dan handeldryf om dit te bekom. Daar is twee tipes handeldryf, namens direkte en indirekte handel. In sy eenvoudigste vorm verwys direkte handel na twee of meer mense wat goedere of dienste uitruil waar hulle direkte gebruik van die produkte sal hê, terwyl indirekte handel verwys na handel waar ʼn produk vir geld geruil word. 2.7.1
Pryse
Handboek: Murphy, 2010: 83-84 Pryse word bepaal deur die verhouding (ratio) tussen twee produkte. Byvoorbeeld, as die koste van ʼn tafel R1000 is, dan beteken dit dat een eenheid van die tafel dieselfde is as 1000 eenhede van Rande. Die ratio is dus 1/1000. As daar nie geld betrokke is nie en dit is direkte handel, dan sou ʼn mens een produk(te) verruil vir ʼn ander produk of produkte, byvoorbeeld, as 10 hoenders gelyk aan 1 tafel is, is die ratio tussen die twee produkte 1/10. 2.7.2
Hoe word pryse in direkte handel bepaal?
Handboek: Murphy, 2010: 84-95 Soos reeds bespreek, weet ons dat pryse bepaal word deur die verhouding (ratio) tussen twee produkte. Die doel van handel vir individue is om beter af te wees as wat hulle voorheen was. In die voorbeeld op bladsy 84 word drie kinders genoem wat elkeen verskeie opsies het oor hoe hulle met mekaar kan handeldryf. Die tabel op bladsy 86, verwys spesifiek na Alice se voorkeure wat gerangskik is volgens die kombinasie waarvan sy die meeste hou tot die kombinasie waarvan sy die minste hou. Die volgende is Alice en Billy se voorkeure: •
Hulle verkies Snickers bo Milky Ways
•
Hulle verkies meer lekkergoed bo minder lekkergoed
•
Hulle verkies ʼn verskeidenheid lekkergoed
Om mee te begin het hulle egter nie dieselfde kombinasie lekkergoed nie:
Studie-eenheid 2: Handel en geld
Bladsy 29
GAE105 Ekonomie
Snickers (S)
Milky Ways (M)
Beginpunte op die voorkeurrang
Alica
4
0
16de
Billy
0
4
18de
Verwys na bladsy 88 en lees van die handel wat plaasgevind het. Onthou dat die doel van handel vir albei individue is om beter af te wees aan die einde van die transaksie. Die ander belangrike aanname wat gemaak word, is dat die ratio waarop die goedere verhandel 1:1 sal wees. Die eerste stap vir elkeen van die kinders is om te bepaal waarin hulle kan handel om die beste af te wees. Albei se ideale posisie sal wees om by die 1ste rang te kom. Maar weens skaarsheid, as gevolg van beperking van hulpbronne, is dit nie moontlik nie. Daar moet dus verruilings plaasvind om by die beste moontlike rang te kom. In hierdie geval is die beste posisie vir die kinders om die volgende verruilings te maak en dan handel te dryf: Snickers (S)
Milky Ways (M)
Voorkeurrang
Alica
2
2
11de
Billy
2
2
11de
Enige rang bo die 11de rang is nie moontlik (weens skaarsheid) vir enige van die kinders nie. Verder sal enige ander kombinasie nie ideaal wees nie want dit is nie die beste kombinasie vir enigeen van die twee kinders nie. Die beste kombinasie is die ewewigsposisie – die omruilingspunt waar handel in die mark kan plaasvind. ʼn Verdere voorbeeld vanaf bladsy 92-95 verwys na dieselfde mark wanneer daar drie mense is wat betrokke raak. Dit is nie noodsaaklik vir jou om die hele proses te verstaan nie, maar let wel op hoe kompleks direkte handel word wanneer daar meer as twee mense betrokke is wat verskillende voorkeure het. 2.8
Indirekte handel en geld
Handboek: Murphy, 2010: 99-110 Soos wat daar in die begin van die eenheid gesê is, is indirekte handel waar geld gebruik word as deel van die ruiltransaksie. Die meeste handel wat plaasvind in die moderne era is gebaseer op indirekte handel. Die gedeelte gaan dus oor hoe handel met geld werk.
Bladsy 30
Studie-eenheid 2: Handel en geld
GAE105 Ekonomie Soos jy gesien het in die voorbeeld, is direkte handel moontlik as daar twee mense betrokke is. Die proses word aansienlik meer kompleks wanneer daar meer mense betrokke raak en as een persoon iets (goed) het wat ander nie wil hê nie. Verwys na bladsy 101-103 om te sien hoe moeilik handel word wanneer daar verskeie mense betrokke raak in die proses. 2.8.1
Die voordele van geld en waar geld vandaan kom
Handboek: Murphy, 2010: 99-110 Omdat direkte handel die proses vertraag, is geld geskep en direkte handel het geleidelik na indirekte handel verander. Die vraag oor waar geld vandaan kom, kan nie maklik beantwoord word nie; dit is moontlik dat geld spontaan ontwikkel is deur verskillende individue en op verskillende plekke. Spontane orde Ekonome soos Friedrich Hayek noem hierdie tipe ontwikkeling spontane orde. Spontane orde verwys na iets wat baie kompleks is wat natuurlik ontstaan sonder die nut vir ʼn sentrale liggaam soos die staat wat dit skep of reguleer. Geld dien dus as ʼn ruilmiddel in ʼn transaksie. Daar is ʼn paar voorvereistes voor iets gebruik kan word as geld:
2.9
•
Geld moet maklik wees om te vervoer
•
Geld moet deelbaar wees
•
Geld moet durabiliteit hê
•
Geld moet ʼn gemaklike markwaarde hê Samevatting
In hierdie studie-eenheid is verduidelik hoe mense besuinig om die meeste uit hul skaars hulpbronne te verkry. Verder is daar verduidelik hoe mense spaar en investeer om hulself in ʼn beter posisie te kry. Vervolgens is die belangrikheid van private eiendomsreg bespreek. Private eiendomsreg vorm die grondslag van handel. Daar is verwys na hoe die verskillende samelewings hulself groepeer in kapitalisme, gemengde ekonomieë of sosialisme. Daarna is die maniere hoe mense handeldryf onder die loep geneem. Die eerste tipe handel is direkte handel. Direkte handel is wanneer twee goedere geruil word. Waarde in hierdie opsig is gebaseer op ʼn ratio tussen twee goed. Die tipe handel word aansienlik moeiliker wanneer daar meer as twee mense is en as mense nie dieselfde voorkeure het nie.
Studie-eenheid 2: Handel en geld
Bladsy 31
GAE105 Ekonomie Laastens is verduidelik dat die probleme rondom direkte handel gelei het tot die ontwikkeling van geld, wat dien as ruilhandel, en na indirekte handel. 2.10 Selfevaluering 1)
Bepaal watter van die volgende as hulpbronne gesien kan word: •
Tyd
•
Goud
•
Hout
•
Water
2)
Bepaal watter tipe hulpbronne word bespaar.
3)
Lys die vier produksiefaktore en gee ʼn voorbeeld van elkeen in die moderne ekonomie.
4)
Onderskei tussen investering en spaar.
5)
Onderskei tussen direkte en indirekte handel.
6)
Goud en silwer is in die verlede as geld gebruik. Vind twee alternatiewe vorms van geld wat in die verlede gebruik is en bepaal hoekom dit as geld gebruik kon word.
7)
Bitcoin is ʼn moderne weergawe van geld wat gebruik kan word as ʼn alternatief vir die geld wat deur sentrale banke uitgereik word. Bepaal of dit werklik gebruik kan word as geld.
Bladsy 32
Studie-eenheid 2: Handel en geld
GAE105 Ekonomie
STUDIE-EENHEID 3: ARBEIDSVERDELING EN DIE TEORIE VAN DIE SAKEONDERNEMING
3.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Die rol van spesialisasie in die ekonomie
•
Die teorie van die sakeonderneming
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
te verduidelik wat met arbeidsverdeling bedoel word.
•
te verduidelik hoe spesialisasie lei na hoër vlakke van produktiwiteit.
•
die belangrikheid van kompetisie te verduidelik.
•
geleentheidskoste vir die firma te verduidelik.
•
die produksiefunksie te bespreek.
•
die verskillende tipes koste wat ʼn sakeonderneming kry te identifiseer.
•
die verskil tussen korttermyn- en langtermynfaktorinsette (factor inputs) te verduidelik.
3.2
Voorgeskrewe handboek •
Mankiw, N. G. & Taylor, M. P. 2014. Economics. Suid-Afrikaanse Uitgawe, 1ste Uitgawe. Hampshire: Cengage Learning. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Deel 5 Hoofstuk 13
•
Murphy, R. P. 2010. Lessons for the Young Economist. Auburn, Alabama: Ludwig von Mises Institute.
Studie-eenheid 3: Arbeidsverdeling en die teorie van die sakeonderneming
Bladsy 33
GAE105 Ekonomie Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Deel II: Hoofstuk 8 (gedeeltes soos aangedui in die bespreking hieronder) 3.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Afnemende
Die omskrywing kan in Mankiw & Taylor (2014: 248) gevind
marginale produk
word.
Arbeidsverdeling
Die omskrywing kan in Murphy (2010: 122) gevind word.
Gemiddelde totale koste
Gemiddelde totale koste van alle eenhede wat geproduseer
Gemiddelde vaste koste
Gemiddelde vaste koste van alle eenhede wat geproduseer
Gemiddelde veranderlike koste
Gemiddelde veranderlike koste van alle eenhede wat
Marginale koste
Die toename in totale koste wat ontstaan van een addisionele
word.
word.
geproduseer word.
eenheid wat geproduseer word. Produksiefunksie
Die omskrywing kan in Mankiw & Taylor (2014: 248) gevind word.
Skaalbesparing
Die omskrywing kan in Murphy (2010: 122) gevind word. Die effek waar daar ʼn toename in produksie is wat groter is as die inset in die produksieproses self.
Skaalnadele
Die omskrywing kan in Mankiw & Taylor (2014: 258) gevind word.
Skaalopbrengs
Die omskrywing kan in Mankiw & Taylor (2014: 258) gevind word.
Spesialisering
Die omskrywing kan in Murphy (2010: 122) gevind word.
Totale inkomste
Is die totale waarde van die sakeonderneming se verkope en dit is gelyk aan die prys wat vermenigvuldig word met die
Bladsy 34
Studie-eenheid 3: Arbeidsverdeling en die teorie van die sakeonderneming
GAE105 Ekonomie hoeveelheid wat verkoop word. Totale koste
Die markwaarde of die insette wat ʼn sakeonderneming in die produksieproses gebruik.
Vaste koste
Koste wat nie deur die hoeveelheid uitsette bepaal word nie.
Veranderlike koste
Koste wat deur die hoeveelheid uitsette bepaal word.
Veranderlike uitsette
Die hoeveelheid uitsette wat gegenereer word in die produksieproses. Die omskrywing kan in Mankiw & Taylor (2014: 245) gevind
Wins
word. 3.4
Inleiding
Hierdie studie-eenheid handel oor arbeidsverdeling en die teorie van die sakeonderneming. Die eerste gedeelte handel oor die belangrikheid van arbeidsverdeling vir die samelewing. Die tweede gedeelte gaan oor die verskillende tipes koste wat sakeondernemings het en die berekeninge met betrekking tot koste. Die laaste gedeelte handel oor hoe koste van die langtermyn na die korttermyn verander. 3.5
Arbeidsverdeling en spesialisasie
Handboek: Murphy, 2010: 113-117 Behalwe vir die feit dat geld die proses van handel makliker gemaak het, het dit ook daartoe bygedra dat arbeidsverdeling kan plaasvind. Arbeidsverdeling is die proses waarin spesialisering van take en werk plaasvind. As ʼn voorbeeld dink aan die produksieproses om ʼn potlood te vervaardig. Op die oog af kan jy jouself nie indink dat dit moeilik is om ʼn potlood te vervaardig nie, maar as jy begin dink aan al die verskillende komponente wat in die produksieproses van ʼn potlood ingaan, dan begin ʼn mens waardeer hoeveel mense betrokke is om dit doeltreffend te vervaardig. “I, Pencil” Kyk die video “I, Pencil” om te verstaan hoekom spesialisasie en arbeidsverdeling belangrik is in die samelewing. https://www.youtube.com/watch?v=IYO3tOqDISE
Studie-eenheid 3: Arbeidsverdeling en die teorie van die sakeonderneming
Bladsy 35
GAE105 Ekonomie As gevolg van spesialisasie is daar ʼn drastiese toename in produktiwiteit wat nie andersins sou kon gebeur het as net een persoon die hele proses moes uitvoer nie. Een van die redes hoekom spesialisering ons meer produktief maak, is omdat dit lei tot skaalbesparing. Skaalbesparing verwys na die effek waar daar ʼn toename is in produksie wat groter is as die insette in die produksieproses. Een van die faktore wat kan lei na skaalbesparing is spesialisasie. Die redes hoekom spesialisasie produktiwiteit verbeter kan gevind word in Murphy (2010: 115-117). Verdere redes word ook verskaf in Mankiw & Taylor (2014: 258). 3.6
Die koste van produksie
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 244-264) Hierdie gedeelte van die studie-eenheid handel oor hoe die sakeonderneming koste en produksie in ag moet neem. Die hoofstuk in Mankiw & Taylor (2014: 244-264) deel met die volgende vier aspekte: •
Wat is koste? Hierdie gedeelte bespreek in breë trekke koste in die produksieproses.
•
Produksie en koste: Hoe werk die produksieproses?
•
Die verskillende maatstawwe van koste: Die verskillende tipe koste wat ʼn onderneming aangaan word geïdentifiseer.
•
Koste in die kort- en langtermyn: ʼn Verduideliking van die verskil tussen die korttermyn- en langtermynproduksieproses en hoe dit koste beïnvloed.
3.6.1 Wat is koste? Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 245-247) Daar is verskillende tipes koste wat ʼn onderneming het wat in ag geneem moet word. Wanneer daar gepraat word van koste is die standaard praktyk om Engelse afkortings te gebruik. Dit is belangrik om die verskillende afkortings wat gebruik word te onderskei en te onthou (verwys ook na die Afrikaans-Engelse woordelys aan die einde van die gids). Die eerste berekening wat gevind kan word in Mankiw & Taylor (2014: 245) dien as die grondslag waarop alle besighede funksioneer. Neem kennis van die formule wat aangebied word. In die ekonomie word geleentheidskoste in ag geneem wanneer ons dink aan koste. In die ekonomie is daar twee addisionele koste, naamlik eksplisiete en implisiete koste. Eksplisiete koste verwys na die koste waar ʼn onderneming geld moet betaal om koste te dek, byvoorbeeld daar moet vir die aankope van ʼn nuwe rekenaar betaal word.
Bladsy 36
Studie-eenheid 3: Arbeidsverdeling en die teorie van die sakeonderneming
GAE105 Ekonomie Implisiete koste verwys na die koste wat die onderneming aangaan sonder om direk daarvoor te betaal. In hierdie geval is iets anders (ʼn geleentheid) opgeoffer, byvoorbeeld as ʼn entrepreneur besluit om sy of haar eie onderneming te begin, is die implisiete koste dat hy/sy nie ʼn salaris verdien as ʼn werknemer by ʼn ander onderneming nie. Altwee die tipes koste verwys na ʼn geleentheidskoste wat die onderneming het. Die verskil tussen ʼn ekonoom en ʼn rekenmeesters is dat in ekonomie word die eksplisiete koste sowel as die implisiete koste ingereken. Dus is die ekonomiese wins altyd minder as normale wins. Verwys na Figuur 3.1 in Mankiw & Taylor (2014: 247) vir ʼn diagrammatiese voorstelling van die verskil. 3.6.2 Produksie en koste Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 247-250) Die volgende stap is om die verhouding tussen produksie en insette te verstaan. Die verhouding word die produksiefunksie genoem. Eerstens is dit belangrik om te verstaan dat daar nie ʼn direkte lineêre verhouding tussen insette en produksie is nie. Met ander woorde as daar meer insette is gaan daar nie dieselfde uitsette wees nie. Dit word verduidelik deur middel van afnemende marginale produkte. Verwys na Figuur 13.2(a) in Mankiw & Taylor (2014: 249) om te sien hoe hierdie produksiefunksie werk. Ons begin met 0 werkers. Op punt nul is daar geen uitset van pizzas nie. Sodra daar een werker bygevoeg word, is daar ʼn uitset van 50 pizzas. Wanneer ʼn tweede werker bygevoeg word verbeter die uitset na 90 pizzas toe. Elke keer as daar ʼn addisionele werker bykom, word die addisionele uitset minder. Dus verminder die marginale produk (of addisionele produk) as gevolg van afnemende marginale produkte. Dit kan gesien word in Tabel 13.1 in Mankiw & Taylor (2014: 248) in die produksieskedule. Die effek van die afname in produksie is dat die totale koste toeneem soos uitgebeeld in Mankiw & Taylor (2014: 249) in tabel 3.1(b). 3.6.3 Die verskillende maatstawwe van koste Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 247-250) Voor jy hierdie gedeelte aanpak, is dit belangrik om van die volgende kennis te neem: •
Daar word nie van jou verwag om die grafieke in figure 13.3, 13.4, en 13.5 te teken nie. Dit is wel belangrik om die grafieke te verstaan om jou begrip van die konsepte wat verduidelik word te verbeter.
•
Die doel van die maatstawwe is dat jy sal verstaan hoe die sakeonderneming koste bestuur. Dus moet jy elkeen van die koste kan identifiseer en bereken.
Studie-eenheid 3: Arbeidsverdeling en die teorie van die sakeonderneming
Bladsy 37
GAE105 Ekonomie •
In ekonomie verwys die “ ∆ “ na ʼn verandering.
Die onderste tabel is ʼn samevatting van die verskillende maatstawwe van koste. Verder moet jy Mankiw & Taylor (2014: 253-257) bestudeer sodat jy verstaan hoe die koste se kromme bepaal word. Werk deur die gevallestudie getiteld Understanding Averages and Marginal Value op bladsy 255 om die konsepte van die gemiddelde koste en marginale koste te verstaan.
Bladsy 38
Studie-eenheid 3: Arbeidsverdeling en die teorie van die sakeonderneming
Gemiddelde vaste koste van alle eenhede wat geproduseer word.
Gemiddelde veranderlike koste van alle eenhede wat geproduseer word
Q
TC
FC
VC
ATC
MC
Total Cost
Fixed Cost
Variable Cost
Average Fixed AFC Cost
AVC
Quantity
Average Variable Cost
Average Total Cost
Marginal Cost
Veranderlike uitsette
Totale koste
Vaste koste
Veranderlike koste
Gemiddelde vaste koste
Gemiddelde veranderlike koste
Gemiddelde totale koste
Marginale koste
Studie-eenheid 3: Arbeidsverdeling en die teorie van die sakeonderneming
Die toename in totale koste wat ontstaan van een addisionele eenheid wat geproduseer word.
Gemiddelde totale koste van alle eenhede wat geproduseer word.
Koste wat bepaal word deur die hoeveelheid uitsette.
Koste wat nie bepaal word deur die hoeveelheid uitsette nie.
Die totale insette of die insette wat ʼn onderneming in die produksieproses gebruik.
Die hoeveelheid uitsette wat gegenereer word in die produksieproses.
Afkorting Beskrywing
Engels
GAE105 Ekonomie
-
= ܥܯ
= ܥܶܣ
-
-
ܥܶܣ ܳ ∆ܶܥ ∆ܳ
Bladsy 39
-
ܸܥ ܳ = ܥܸܣ
Die gemiddelde vaste koste sal altyd daal want die vaste koste bly konstant maar die hoeveelheid wat geproduseer word styg.
ܥܨ ܳ
= ܥܨܣ
-
Vaste koste is op die korttermyn ʼn konstante waarde.
Weens afnemende marginale produksie sal die totale koste vinniger toeneem.
ܶ ܥܨ = ܥ+ ܸܥ
-
-
Addisionele inligting
-
Formule
GAE105 Ekonomie
3.7
Koste in die kort- en langtermyn
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 257-259) Die laaste gedeelte van die studie-eenheid behels ʼn bespreking oor koste in die kort- en langtermyn, sowel as ʼn oorsig oor skaalbesparing, skaalopbrengs en skaalnadele. In paragraaf 3.6.3 hierbo is die berekening van die gemiddelde en marginale koste verduidelik. Die volgende stap is om te bepaal wat met vaste koste en veranderlike koste in die kort- en langtermyn sal gebeur. Om die ontleding te doen is dit nodig om die verskil in die koste in die produksieproses tussen die kort- en langtermyn te verstaan. Ons gaan dit verduidelik aan die hand van koste in ʼn produksiemaatskappy (die proses vind wel plaas in alle ondernemings). In die korttermyn kan daar slegs addisionele arbeid in die produksieproses bygevoeg word. Geen ander van die produksiefaktore kan bygevoeg word om produksie te verhoog nie. Die rede is dat dit tyd neem om, byvoorbeeld, addisionele eenhede soos ʼn nuwe fabriek aan te skaf en kan nie so vinnig gebeur soos om addisionele arbeid in die produksieproses by te voeg nie. Dus lyk die gemiddelde totale kostekromme in die korttermyn (in Figuur 13.6, Mankiw & Taylor, 2014: 258) altyd dieselfde. Koste daal omdat meer arbeid meer produktief is, maar te veel arbeid, daarenteen, maak produksie oneffektief soos wat afnemende marginale produksie plaasvind. Die onderneming het dus slegs een opsie oop as hulle koste verlaag en dit is om meer fabrieke aan te skaf. Omdat hierdie tipe kapitale uitleg ʼn tydsame proses is, gebeur dit slegs in die langtermyn. Die effek van die tipe uitleg is dat koste konstant bly soos wat produksie toeneem (met verwysing na die rooi kromme in Figuur 13.6 wat die langtermyn totale kostekromme is). Verdere langtermyn kapitale uitleg het egter nie dieselfde effek nie. Hier daal die produktiwiteit in die langtermyn weer en die effek is dat koste weereens toeneem. Belangrike konsepte ten opsigte van langtermynkoste om van kennis te neem is:
3.8
•
skaalbesparing (economies of scale),
•
skaalopbrengs (returns to scale) en
•
skaalnadele (diseconomies of scale). Samevatting
Die studie-eenheid het veral na drie aspekte gekyk: 1) arbeidsverdeling en spesialisering, 2) die koste van produksie en 3) korttermyn- en langtermynkoste. Daar is aangedui hoe belangrik dit is dat arbeidsverdeling en spesialisering plaasvind in die ekonomie om te sorg dat ingewikkelde produksieprosesse kan plaasvind. By koste van produksie is daar verwys
Bladsy 40
Studie-eenheid 3: Arbeidsverdeling en die teorie van die sakeonderneming
GAE105 Ekonomie na die verskillende koste en hoe om koste te bereken. Laastens is daar verwys na die effek van korttermyn- en langtermynkoste en dat skaalbesparings ʼn belangrike invloed uitoefen op die produksieproses in die langtermynkostestrukture. 3.9
Selfevaluering 1) Bepaal wat gebeur met produktiwiteit indien daar arbeidsverdeling in die ekonomie is. 2) Tref ʼn onderskeid tussen ekonome en rekenmeesters in terme van die bepaling van wins. Wat is die effek van die verskil op wins? 3) Vul die ontbrekende data in. Verwerk jou antwoorde na twee desimale plekke:
Quantity (Q)
Total Cost (TC)
Fixed Cost (FC)
Variable Cost (VC)
Average Fixed Cost (AFC)
Average Variable Cost (AVC)
Average Total Cost (ATC)
Marginal Cost (MC)
Veranderlike inset
Totale koste
Vaste koste
Veranderlike koste
Gemiddelde vaste koste
Gemiddelde veranderlike koste
Gemiddelde totale koste
Marginale koste
40
40
0
-
-
0
-
-
1
2
40
2
2
2
82
20
41
80
3
142
13,34
47,34
60
4
182
10
45,5
40
5
262
8
44,4
52,4
6
322
6,67
47
53,67
7
402
5,72
51,72
57,43
8
502
5
57,75
62,75
100
9
622
582
64,67
69,12
120
10
762
722
72,2
76,2
140
11
922
882
80,19
83,82
160
12
1102
1062
88,5
91,84
180
13
1302
1262
3,08
100,16
200
14
1522
1482
2,86
108,72
220
15
1762
1722
2,67
117,47
240
Bladsy 41
GAE105 Ekonomie Notes
Bladsy 42
GAE105 Ekonomie
STUDIE-EENHEID 4: VRAAG EN AANBOD
4.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Die teorie van vraag
•
Die teorie van aanbod
•
Die teorie van ewewig
•
Verskuiwings in die mark
•
Die teorie betreffende elastisiteit
•
Kontrole op pryse
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om:
4.2
•
ʼn grafiese verwerking van vraag- en aanbodkromme te skep.
•
ʼn vraag- en aanbodskedule te bereken.
•
die ewewigspunt verstaan en kan verduidelik.
•
nuwe ewewigspunte te identifiseer nadat verskuiwings plaasgevind het.
•
die effekte van verskuiwings in die mark te identifiseer.
•
die verskillende elastisiteite van produkte te identifiseer.
•
die effek van komplimentêre en substituutgoedere te verwerk.
Voorgeskrewe handboek •
Mankiw, N. G. & Taylor, M. P. 2014. Economics. Suid-Afrikaanse Uitgawe, 1ste Uitgawe. Hampshire: Cengage Learning. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Deel 2: Hoofstuk 4, 5 en 6
Studie-eenheid 4: Vraag en Aanbod
Bladsy 43
GAE105 Ekonomie 4.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Aanbod
Aanbod verwys na die totale aantal maatskappye in die mark wat gewillig is om die produk te vervaardig en te verkoop teen ʼn bepaalde prys.
Aanbodeskedule
Verwys na Mankiw & Taylor (2014: 74).
Aanbodkromme
Verwys na Mankiw & Taylor (2014: 74).
Elastisiteit
Verwys na hoeveel verandering sal plaasvind wanneer die prys van ʼn produk verander.
Inkomste elastisiteit
Verwys na Mankiw & Taylor (2014: 100).
Komplimentêre
Verwys na Mankiw & Taylor (2014: 71).
goedere Normale goedere
Verwys na Mankiw & Taylor (2014: 71).
Prysplafon
Verwys na Mankiw & Taylor (2014: 113).
Subsidie
Verwys na Mankiw & Taylor (2014: 113).
Substitute goedere
Verwys na Mankiw & Taylor (2014: 71).
Vloerprys
Verwys na Mankiw & Taylor (2014: 113).
Vraag
Verwys na die totale aantal mense in die mark wat dit kan bekostig en gewillig is om die produk te koop.
Vraagskedule
Verwys na Mankiw & Taylor (2014: 69).
Vraagkromme
Verwys na Mankiw & Taylor (2014: 69).
Wet van aanbod
↑ ݈ܲ݁݁ݒ݁ܪ ↑ = ݏݕݎℎ݁݅݀
Wet van vraag
↑ ݈ܲ݁݁ݒ݁ܪ ↓ = ݏݕݎℎ݁݅݀
4.4
Inleiding
In hierdie studie-eenheid word hoofsaaklik drie aspekte aangespreek, naamlik vraag en aanbod, die ewewigspunt en elastisiteit van vraag en aanbod. Die verskillende krommes waarmee ʼn mark grafies voorgestel kan word, hoe komplimentêre en substituutgoedere werk en die teorie met betrekking tot die ewewigspunt word breedvoerig in die begeleidingsgids en die handboek bespreek. Vraag en aanbod en die invloed van die
Bladsy 44
Studie-eenheid 4: Vraag en Aanbod
GAE105 Ekonomie regering op die ekonomie en markte word ondersoek. Hier word daar spesifiek verwys na die newe-effekte van ʼn prysplafon en vloerpryse. Elastisiteit van produkte en hoe die aanvraag van produkte verander wanneer pryse verander word ook onder die loep geneem. 4.5
Markkragte van vraag en aanbod
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 66-78) 4.5.1
Markte en mededinging
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 67-68) Markte kan verskillende vorms aanneem. Markte kan hoogs georganiseerd en mededingend wees, maar ook minder georganiseerd en tog steeds mededingend. Kopers bepaal die vraag vir die produk en verkopers bepaal die aanbod van die produk. Volmaakte mededinging in die mark toon twee eienskappe: die goedere wat verkoop word, is almal dieselfde en die kopers en verkopers is volop sodat geen koper of verkoper die markprys kan beïnvloed nie. Hierdie perfekte toestand heers nie noodwendig altyd in die mark nie. Daar is, byvoorbeeld, sprake van ʼn monopolie en oligopolie. ʼn Kapitalistiese stelsel waar daar mededinging is tussen kopers en verkopers dui op ʼn vryemarkstelsel. Die vraag- en aanbodkromme word gebruik om die vryemarkstelsel te verduidelik. 4.5.2
Vraag
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 68-74) Vraag verwys na die totale aantal individue in die mark wat gewillig is om die produk te koop en wat dit kan bekostig. Die verhouding tussen bekostigbaarheid (prys) van die produk en die hoeveelheid produkte wat gekoop word, kan gesien word in Figuur 4.1 (Mankiw & Taylor, 2014: 69) en Figuur 4.2 (Mankiw & Taylor, 2014: 70). Die argument hier is dat hoe duurder ʼn produk is, hoe minder mense sal gewillig wees om die produk te koop. Dit word die Wet van vraag genoem en is altyd die geval. Dus is daar ʼn negatiewe verhouding tussen prys en die hoeveelheid produkte wat gekoop word en dit word grafies voorgestel deur die vraagkromme, of deur middel van ʼn vraagskedule. Verskuiwing van die vraagkromme Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 70-74) Dit is belangrik om na die verskuiwing van die vraagkromme te kyk en te onderskei tussen ʼn verskuiwing (gevind in Figuur 4.4 (a)) en ʼn beweging op die kromme (gevind in Figuur 4.4 (b)):
Studie-eenheid 4: Vraag en Aanbod
Bladsy 45
GAE105 Ekonomie •
ʼn Verskuiwing verwys na die kromme self wat verskuif (na links of regs). Die reël is dat enige eksterne faktore kan bydra tot die verskuiwing van ʼn kromme. Verwys na bladsy 71-72 vir die verskillende faktore wat die vraagkromme kan beïnvloed. Bestudeer die verskil tussen normale goedere en minderwaardige goedere.
•
ʼn Beweging op die kromme verwys na ʼn nuwe punt wat op die kromme ontstaan sonder dat die kromme skuif. Interne faktore, soos die verandering van die prys van ʼn produk, veroorsaak hierdie beweging, byvoorbeeld as die maatskappy hul produk se prys verlaag sal daar ʼn toename wees in hul eie verkope en ʼn beweging op die kromme.
Enige verskuiwing van die vraagkromme na links dui op ʼn daling in die vraag na die produk. Enige verskuiwing na regs dui op ʼn toename in die vraag na die produk. Dit kan gesien word in Figuur 4.3 op bladsy 71. Bestudeer die verskillende eksterne faktore wat in die handboek gegee word om te bepaal waarheen die vraagkromme sal skuif. Komplimentêre en substituutgoedere Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 71) Een van die eksterne faktore waaraan aandag gegee behoort te word, is dié van komplimentêre en substituutgoedere. Maak seker dat jy hierdie verstaan en kan onderskei tussen die twee tipes goedere: Komplimentêre goedere Verduideliking
Toename in verkope van produk A lei na ʼn toename in verkope van produk B.
Voorbeeld
Toename in die verkope van rekenaars lei na ʼn toename in verkope van rekenaarmuise.
Verwantskap
Positiewe verwantskap tussen die twee produkte. Substituutgoedere
Verduideliking
ʼn Toename in verkope van produk A lei na ʼn afname in verkope van produk B.
Voorbeeld
ʼn Toename in die verkoop van koffie lei na ʼn afname in die verkoop van tee.
Verwantskap
Bladsy 46
Negatiewe verwantskap tussen die twee goedere.
Studie-eenheid 4: Vraag en Aanbod
GAE105 Ekonomie 4.5.3
Aanbod
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 74-78) Aanbod verwys na die totale aantal maatskappye in die mark wat gewillig is om die produk teen ʼn bepaalde prys te vervaardig. Die verhouding tussen bekostigbaarheid (prys) van die produk en die hoeveelheid van die produk wat verkoop is, is die teenoorgestelde van vraag, en word die Wet van aanbod genoem. Aanbod se verhouding is positief – hoe hoër die prys, hoe beter is dit vir die vervaardiger en dus sal daar meer produksie wees teen ʼn hoër prys. Hierdie verband kan gesien word in Figuur 4.5 (Mankiw & Taylor, 2014: 75) en Figuur 4.6 (Mankiw & Taylor, 2014: 76). Die positiewe verhouding tussen prys en die hoeveelheid produkte wat verkoop word, word grafies voorgestel deur die aanbodkromme, of deur middel van die aanbodskedule. Verskuiwing van die aanbodkromme Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 75-78) ʼn Verskuiwing van die aanbodkromme volg dieselfde reëls as dié van die vraagkromme, maar dit het slegs ʼn klein verandering op die grafiek. ʼn Toename in die aanbodkromme (verskuiwing na regs) verwys na ʼn toename in die kapasiteit van die mark om goedere te lewer. Neem dit in ag wanneer jy die eksterne faktore wat ʼn toename/afname in aanbod veroorsaak bestudeer. Eksterne faktore wat aanbodkromme verskuif (verwys na Tabel 4.2 op bladsy 78): •
Insetkoste
•
Tegnologie
•
Verwagtinge
•
Hoeveelheid verkopers in die mark
•
Natuurlike/maatskaplike faktore
Let wel: Dit is belangrik om te verstaan dat die vraag- en aanbodkromme slegs links of regs kan verskuif. Die prys (P op die vertikale as) lei na ʼn verandering in die hoeveelheid (Q op die horisontale as). Dit is dus verkeerd om grafieke te teken waarin daar of pyltjies is wat ʼn verskuiwing van die kromme aantoon. Verwys na Figure 4.3 (bladsy 71) en 4.7 (bladsy77) vir die korrekte notering van die kromme se pyltjies.
Studie-eenheid 4: Vraag en Aanbod
Bladsy 47
GAE105 Ekonomie 4.6
Die ewewigspunt
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 78-81) Grafiese voorstellings van die aanbod- en vraagkromme word gebruik om die vryemark te verduidelik. Grafiese voorstellings het dus ʼn baie spesifieke doel, naamlik om die leser in te lig oor die ekonomie. Indien die vraag- en aanbodkromme saamgevoeg word, kan ʼn volledige prentjie gekry word van hoe die mark funksioneer – dit word dan duidelik hoe die verskillende groepe (kopers en verkopers) funksioneer om by die regte prys en hoeveelheid uit te kom waarmee almal gemaklik is en waar transaksies kan plaasvind. Hierdie punt word die ewewigspunt of ekwilibrium genoem en is die plek waar daar ʼn kruisiging van die vraag- en aanbodkromme is. Verwys na Figuur 4.8 (bladsy 79). Op hierdie punt word produkte geproduseer en verkoop en die mark word “skoongevee” (the market clears). ʼn Ander manier om daarna te kyk is in terme van ʼn balans. Op die ewewigspunt is die mark in balans en alles funksioneer soos wat dit behoort te funksioneer. Die probleem is dat die mark nie altyd toegelaat word om in ewewig te funksioneer nie. Verskeie faktore (wat later in die studie-eenheid bespreek sal word) kan lei tot ʼn oneffektiewe mark wat nie in balans is nie. In so ʼn geval beland die prys van produkte òf bo, òf onder die ewewigspunt. Wanneer pryse bo die ewewigspunt staan, is daar ʼn surplus, dus te veel produkte word geproduseer. Dit gebeur wanneer goedere/produkte ʼn goeie prys haal en dan produseer die vervaardigers meer. Die probleem is egter dat die prysvlak te duur vir die kopers is wat nie die produk kan bekostig nie en dan minder van die produkte koop – daar ontstaan dus ʼn oorskot of surplus van produkte wat nie gekoop word nie. Verwys na Figuur 4.9 (a) (Mankiw & Taylor, 2014: 80) om die grafiese voorstelling van ʼn surplus te sien. Wanneer pryse onder die ewewigspunt beland het dit ʼn teenoorgestelde effek op die mark. In hierdie geval ontstaan ʼn tekort in die mark. ʼn Tekort is wanneer te min produksie/vervaardiging plaasvind omdat vervaardigers voel dat produkte te goedkoop is en dus produseer hulle minder goedere as wat die mark nodig het. Kopers, aan die anderkant, wil meer van die produk hê omdat dit goedkoper is. Elkeen van die twee punte verwys na ʼn posisie waarin die mark onewewigtig (disequilibrium) is. Die mark funksioneer nie soos wat dit behoort te funksioneer nie. Verwys na die FYItekskassie (Prices as Signals) (Mankiw & Taylor, 2014: 80) vir ʼn verdere bespreking van die ewewigspunt en ook hoe mense op surplusse en tekorte reageer (bladsy 78 tot 79).
Bladsy 48
Studie-eenheid 4: Vraag en Aanbod
GAE105 Ekonomie 4.6.1
Drie stappe om veranderinge in die ewewigspunt te analiseer
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 81-86) Wanneer jy wil bepaal hoe die grafiek gaan lyk nadat eksterne faktore verskuiwings veroorsaak het, word die volgende drie stappe gevolg: 1) Bepaal of die gebeurtenis die vraag- of aanbodkromme gaan verskuif (dit mag dalk altwee skuif). 2) Besluit in watter rigting dit gaan skuif (dit is belangrik om te verstaan hoekom ʼn kromme in ʼn bepaalde rigting verskuif). 3) Gebruik die grafiek om te bepaal waar die nuwe ewewigspunt sal wees. Verwys terug na die verskil tussen verskuiwings en bewegings op die kromme. Wanneer daar ʼn verskuiwing is op die een kromme, dan lei dit inherent na ʼn beweging van die ewewigspunt op die ander kromme, met ander woorde die ewewigspunt verander op die kromme self. Bestudeer die handboek, bladsy 81-86, wat oor beweging op die kromme gaan en neem veral kennis van Tabel 4.4 op bladsy 86. 4.7
Beheer oor pryse
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 112-118) (Bestudeer slegs die gedeeltes wat aangedui word hieronder.) Die vryemark het die vermoë om homself te reguleer. Pryse word bepaal deur die relatiewe skaarsheid wat bestaan tussen produkte. Dus wanneer pryse hoog is, beteken dit dat die mark (alle individue wat in die proses betrokke is) saam besluit het dat die produk skaars is. ʼn Voorbeeld is sout. In die moderne era is sout ʼn maklik-bekombare produk wat daartoe lei dat die produk goedkoop is, maar in antieke tye was sout baie skaars, so skaars en waardevol dat dit in sommige plekke as ʼn geldeenheid gebruik is. Die vryemark kan grootliks op sy eie funksioneer deurdat pryse bepaal word deur middel van die relatiewe skaarsheid van produkte. Daar is wel gevalle waar die regering inmeng met die natuurlike vloei van die mark. Dit gebeur wanneer die regering nie gelukkig is met die prys van ʼn produk nie en dit probeer reguleer. Inderwaarheid word die mark se vermoë om die skaarsheid van die produk te bepaal geïgnoreer. Wanneer sulke inmenging met markfaktore plaasvind word die prys weg van die natuurlike ewewigspunt af gedwing. Die effek hiervan is dat die prys en hoeveelheid wat geproduseer word òf te hoog, òf te laag is en ʼn disfunksionele mark ontstaan.
Studie-eenheid 4: Vraag en Aanbod
Bladsy 49
GAE105 Ekonomie Een van die maniere hoe die regering dit regkry om die mark te versteur is, byvoorbeeld deur middel van subsidies. ʼn Subsidie is wanneer die staat vir die produsent addisionele geld gee sodat hulle meer van ʼn produk kan produseer. Die effek van ʼn subsidie is dat die mark uit sy natuurlike ewewigspunt gedruk word. Ander tipe meganismes wat die regering gebruik is dié van prysplafonne en vloerpryse. 4.7.1
Prysplafon (price ceilings) en vloerpryse (price floors)
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 113-118) In die geval van ʼn prysplafon word daar ʼn maksimumprys op die produk geplaas deur middel van regulasie. Daar is twee moontlikhede wat hier kan plaasvind. As die prys bo die ekwilibrium is (Figuur 6.1 (a)) dan is daar geen effek op die mark nie en die mark kan sy eie prys bepaal. Solank die prys nie verby die kunsmatige prysplafon gaan nie, is die mark nog funksioneel. ʼn Prysplafon word ʼn probleem wanneer die prys laer is as die ewewigspunt. In hierdie geval dwing die prysplafon die prys laer as die ewewigspunt (verwys na Figuur 6.1 (b)). Die effek van die prysplafon is dat ʼn tekort in die mark ontstaan want die produseerder kan nie teen so ʼn lae prys die verlangde hoeveelheid produkte vervaardig nie. Enige produkte wat vervaardig word, word onmiddellik gekoop as gevolg van ʼn tekort (aangedui deur ʼn tekortkromme). ʼn Vloerprys is wanneer die regering besluit dat daar ʼn minimumprys in die mark geskep moet word. Die effek is dat, wanneer die prys bo die ewewigspunt is veroorsaak dit ʼn surplus in die mark (verwys na Figuur 6.2 (b)).
Verwys na die voorbeeld van roomys in die handboek. Verder is die gevallestudie (Rent Control in the Short Run and Long Run, op bladsy 115) ook ʼn voorbeeld van die probleme wat kan ontstaan as die regering in die mark inmeng. Probleme rondom huur is ʼn groter probleem in die Verenigde State van Amerika as in Suid-Afrika. (Figuur 6.2 is nie van belang vir die doeleindes van die kursus nie.) 4.8
Elastisiteit en sy toepassings
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 91-105) 4.8.1
Elastisiteit van vraag
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 91-101)
Bladsy 50
Studie-eenheid 4: Vraag en Aanbod
GAE105 Ekonomie Elastisiteit verwys na hoeveel verandering sal plaasvind wanneer die prys van ʼn produk verander. Ons weet reeds dat hoe hoër ʼn prys van ʼn produk is, hoe minder mense sal die produk koop. Die wet van vraag is altyd dieselfde, maar dit beteken nie dat die verandering van ʼn prys dieselfde effek sal hê op die hoeveelheid verkope nie. Daar is verskeie faktore wat die elastisiteit van vraag in die ekonomie beïnvloed en hierdie kan gevind word op bladsy 92 tot 93. Verder is daar twee metodes om die elastisiteit van ʼn produk te bereken. Die eerste is die standaard berekening. Die formule vir die berekening van elastisiteit is op bladsy 93 (Computing the Price Elasticity of Demand). = ݃ܽܽݎݒ ݊ܽݒ ݐ݅݁ݐ݅ݐݏ݈ܽ݁ ݏݕݎ
% ∆ ݅݊ ݀݅݁ ℎ݈݁݁ݒ݁ℎ݁݅݀ % ∆ ݅݊ ݏݕݎ
Daar is drie tipes elastisiteite, ʼn produk is elasties, onelasties of eenheidselasties. ʼn Grafiese voorstelling van die verskillende elastisiteite is in Figuur 5.1 (a)-(e) op bladsy 96 en hieronder in ʼn tabel opgesom:
Onelasties
Koëffisiënt
Beskrywing
Minder as 1
ʼn Groot toename in prys sal lei na ʼn klein verandering in
(Inelastic)
vraag. Eenheidselasties
Gelyk aan 1
ʼn Toename in prys sal lei na dieselfde verandering in
(Unit elastic)
vraag. Elasties
Meer as 1
(Elastic)
ʼn Klein toename in prys sal lei na ʼn groot verandering in vraag.
(Vir normale elastisiteit is dit nie ʼn fout as jy ʼn negatiewe teken kry wanneer jy die berekening doen nie. Die negatiewe teken ontstaan omdat die vraagkromme ʼn negatiewe helling het.) Een van die probleme met die berekening van elastisiteit is dat die koëffisiënt verander afhangende van watter waardes op die kromme gebruik word. Dus is daar ʼn tweede metode ontwikkel om elastisiteit te bereken. Die metode word genoem die middelpuntmetode (Marshall-metode). ʼn Beskrywing hiervan kan gevind word onder die opskrif: The Midpoint method: A better way to calculate percentage changes and elasticities (Mankiw & Taylor,
Studie-eenheid 4: Vraag en Aanbod
Bladsy 51
GAE105 Ekonomie 2014: 94). Die effek van die metode is dat dit die middelpunt identifiseer en ʼn konstante elastisiteit bereken. Verdere grafiese verduidelikings kan gevind word in Figuur 5.5, bladsy 99. Die gedeelte, Total Expenditure, Total Revenue and the Price Elasticity of Demand (bladsy 95), hoef nie bestudeer te word nie. 4.8.2
Elastisiteit van aanbod
Handboek: Mankiw & Taylor (2014: 101-105) Een ander belangrike elastisiteit is dié van inkomste-elastisiteit. Inkomste-elastisiteit meet wat gebeur met produkte indien die verbruikers se inkomste verander. Hierdie tipe elastisiteit is baie belangrik wanneer ʼn mens vooruitskattings doen oor toekomstige verbruikspatrone. In pryselastisiteit is die rigting (of tekens: + en -) nie van toepassing nie omdat dit bepaal word in absolute terme. Die is nie die geval met inkomste-elastisiteit nie. In hierdie geval word die rigting (of tekens: + en -) gebruik om die produk te klassifiseer. Hierdie klassifikasies werk soos volg: Wanneer inkomste toeneem lei dit tot ʼn afname in die verbruik van minderwaardige goedere en die rigting van die koëffisiënt is negatief (-). ʼn Voorbeeld van minderwaardige goedere is paraffienlampe. Sodra mense se inkomste styg, vervang hulle hul beligting met elektrisiteit wat duurder is. Die teenoorgestelde vind plaas met normale goedere. Wanneer inkomste toeneem is daar ʼn toename van verbruik van normale goedere en die rigting van die koëffisiënt is positief (+). ʼn Voorbeeld van hierdie beginsel is die gebruik van selfone. By normale goedere is daar ʼn verdere differensiasie tussen luukshede en noodsaaklikhede. In hierdie geval moet die grootte (magnitude) van die koëffisiënt in ag neem: •
Wanneer die koëffisiënt positief en groter is as 1, is dit ʼn luuksheid, dus is die relatiewe verandering in verkope groter as die relatiewe verandering in inkomste – sodra mense meer geld verdien, sal hulle meer van hierdie produk koop. ʼn Voorbeeld van luukshede is televisies en juwele.
•
Wanneer die koëffisiënt positief en kleiner is as 1 is dit ʼn noodsaaklike, dus is die relatiewe verandering in verkope kleiner as die relatiewe verandering in inkomste – as mense se inkomste styg, dan gaan hulle nie meer van hierdie produk koop nie. ʼn Voorbeeld van hierdie tipe goedere is brood – ʼn welvarende persoon koop proporsioneel minder brood as iemand wat nie welaf is nie.
Bladsy 52
Studie-eenheid 4: Vraag en Aanbod
GAE105 Ekonomie 4.9
Samevatting
Die studie-eenheid het verduidelik hoe die vryemark homself reguleer deur middel van handel. Dit is grafies verduidelik met behulp van die vraag- en aanbodkromme. Daar is verwys na die teenoorgestelde behoeftes van vraag en aanbod en hoe dit met mekaar integreer om ʼn ewewigspunt te kry. Daar is klem op die belangrikheid van die ewewigspunt gelê en dat die mark homself kan reguleer op die punt waar die kopers en verkopers ooreenstem op die prys van die produk. Vervolgens is die beheer van die vryemark deur die regering bespreek. Wanneer die regering inmeng met die vryemark, beweeg die mark weg van die ekwilibrium af. Die effek hiervan kan gesien word in die tekort- of oorskotkromme. Laastens is daar verduidelik hoe die mark reageer wanneer die pryse van produkte verander. Dit is verduidelik dat daar sekere produkte is wat makliker reageer op prysveranderinge. Die verskillende berekeninge om elastisiteit te bepaal en die numeriese waardes van produkte wat elasties en onelasties is, is bespreek. 4.10 Selfevaluering 1) Waarna verwys ʼn mededingende mark? (1) 2) Identifiseer die verwantskap tussen P en Q in die vraag- en aanbodkromme. (4) 3) Identifiseer wat met P en Q sal gebeur wanneer daar ʼn toename in die populasie is. (2) 4) Teken ʼn vraag- en aanbodkromme waar daar ʼn toename in tegnologie is. (5) 5) Voltooi die onderstaande tabel: Produk
Elastisiteit
Elasties/ onelasties
Inkomsteelastisiteit
1. Brandstof
0.45
0.87
2. Vliegkaartjies
1.56
1.90
3. Mieliemeel
0.24
0.36
4. Coke
1.02
1.33
5. Hemde
0.55
0.45
Studie-eenheid 4: Vraag en Aanbod
Luuksheid / noodsaaklike / minderwaardig
Bladsy 53
GAE105 Ekonomie
WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS Afrikaans
Engels
Aanbod
Supply
Afnemende marginale produk
Diminishing marginal product
Arbeidsverdeling
Division of Labour
Besuinig/ekonomiseer
Economise
Bruto Binnelands Produk (BBP)
Gross Domestic Product (GDP)
Ekonomiese groei
Economic growth
Elastisiteit
Elasticity
Ewewigposisie
Equilibrium position
Geleentheidskoste
Opportunity cost
Gemengde ekonomie
Mixed economy
Gemiddelde vaste koste
Average fixed cost
Gemiddelde veranderlike koste
Average variable cost
Inflasie
Inflation
Inkomste
Income
Inkomste elastisiteit
Income elasticity
Investering
Investing
Kapitalisme
Capitalism
Keynesiaanse ekonomie
Keynesian economics
Komplimentêre goedere
Complimentary goods
Lewenstandaarde
Standard of living
Marginale veranderinge
Marginal changes
Minderwaardige goedere
Inferior Goods
Normale goedere
Normal Goods
Normatiewe analise
Normative analysis
Oostenrykse ekonomie
Austrian economics
Bladsy 54
Woordelys in Afrikaans en Engels
GAE105 Ekonomie
Positiewe analise
Positive analysis
Private eiendom
Private property
Produksiefunksie
Production function
Produsentegoedere
Producer goods
Wins
Profit
Prysplafon
Price ceiling
Ruilmiddel
Medium of exchange
Skaalbesparing
Economies of scale
Skaalnadele
Diseconomies of scale
Skaalopbrengs
Returns to scale
Skaarsheid
Scarcity
Sosialisme
Socialism
Spaar
Savings
Spesialisering
Specialisation
Spontane orde
Spontaneous order
Subsidie
Subsidy
Substitute goedere
Substitute goods
Totale inkomste
Total revenue
Totale koste
Total cost
Vaste koste
Fixed cost
Veranderlike koste
Variable cost
Veranderlike koste
Variable cost
Verbruikersgoedere
Consumer goods
Verruilings
Trade-offs
Vloerpryse
Price floors
Vraag
Demand
Vraagkromme
Demand curve
Vraagskedule
Demand schedule
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 55
GAE105 Ekonomie
Vryemark
Free market
Wet van aanbod
Law of supply
Wet van vraag
Law of demand
Bladsy 56
Woordelys in Afrikaans en Engels
GAE105 Ekonomie
SELFEVALUERINGSRIGLYNE Studie-eenheid 1: 1) Die geleentheidskoste is die volgende beste opsie wat opgeoffer word. Dus word opsie drie nie in ag geneem nie. 2) Die 5% is die enigste komponent wat in ag geneem moet word, nie die oorspronklike bedrag nie. 3) Die grootste BBP is die produktiefste land. 4) Verwys na die hoeveelheid produkte wat in ʼn teoretiese ekonomie gemaak word. 5) In hierdie geval het die geleentheidskoste ʼn waarde in terme van rekenaars. Gee dus ʼn werklike waarde. 6) Punt D verwys na ekonomiese groei in altwee die sektore. Tegnologiese verbetering sal nie genoeg wees in hierdie geval nie. 7) Omdat altwee die punte op die kromme is, kan ons nie bepaal watter een die beste is nie. Studie-eenheid 2: 1) Gebruik jou kennis met betrekking tot hulpbronne om hierdie vraag te beantwoord. Gaan terug na die definisie van ʼn hulpbron is riglyn. 2) Dit wat skaars is, word besuinig. 3) Verwys na die gids vir die korrekte antwoord. 4) Die verskil hier word bepaal deur die funksie van investering en spare. Om die vraag te beantwoord moet jy elkeen se funksie gee en dan die verskil identifiseer. 5) Daar is een groot verskil tussen die twee tipes handel en dit het te doen met watter tipe goedere mee gehandel word. 6) Verwys na die voorvereistes van geld nadat jy op die internet ʼn alternatief gevind het. 7) Verwys na die voorvereistes van geld. Doen dan navorsing oor hoe Bitcoin werk en wat dit behels. Studie-eenheid 3: 1) Produktiwiteit verbeter weens ʼn toename in spesialisasie wat kan lei tot skaalbesparing. 2) Die grootste verskil is dat ekonome geleentheidskoste identifiseer terwyl rekenmeesters slegs eksplisiete koste in ag neem. Die effek is dat die ekonoom minder wins toon want daar is geleentheidskoste wat in ag geneem word. 3) In die voltooiing van die tabel, onthou berekeninge moet afgerond word tot twee desimale na die punt.
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 57
GAE105 Ekonomie
Quantity (Q)
Total Cost (TC)
Fixed Cost (FC)
Variable Cost (VC)
Average Fixed Cost (AFC)
Average Variable Cost (AVC)
Average Total Cost (ATC)
Marginal Cost (MC)
Veranderlike inset
Totale koste
Vaste koste
Veranderlike koste
Gemiddelde vaste koste
Gemiddelde veranderlike koste
Gemiddelde totale koste
Marginale koste
0
40
40
0
-
-
-
-
1
42
40
2
40
2
42
2
2
122
40
82
20
41
61
80
3
182
40
142
13,34
47,34
60,67
60
4
222
40
182
10
45,5
55,5
40
5
262
40
222
8
44,4
52,4
40
6
322
40
282
6,67
47
53,67
60
7
402
40
362
5,72
51,72
57,43
80
8
502
40
462
5
57,75
62,75
100
9
622
40
582
4,45
64,67
69,12
120
10
762
40
722
4
72,2
76,2
140
11
922
40
882
3,64
80,19
83,82
160
12
1102
40
1062
3,34
88,5
91,84
180
13
1302
40
1262
3,08
97,08
100,16
200
14
1522
40
1482
2,86
105,86
108,72
220
15
1762
40
1722
2,67
114,8
117,47
240
Studie-eenheid 4: 1) ʼn Vryemark wat homself kan reguleer deur middel van mededinging. 2)
Die vraagkromme se verwantskap is dat wanneer die prys toeneem, sal daar ʼn daling wees in die hoeveelheid kopers van die produk: ↑
↓
Die aanbodkromme se verwantskap is dat wanneer die prys toeneem, sal daar ʼn toename wees in die hoeveelheid produkte: 3)
Dit is goeie praktyk om die effek rofweg op ʼn vraag- en aanbodkromme te teken. In hierdie geval is daar ʼn toename in die aantal individue wat die produk kan koop. Dus is daar ʼn toename in vraag. Die effek sal soos volg wees:
Bladsy 58
Selfevalueringsriglyne
GAE105 Ekonomie Dus gaan P en Q ; nuwe ewewigspunt 4)
ʼn Verbetering van tegnologie sal lei na ʼn verbetering in die industrie. Dus sal die insetkoste in die industrie daal en daar sal ʼn toename wees in die hoeveelheid produkte wat geproduseer word. Die aanbodkromme sal na regs beweeg en die prys van die produkte sal daal:
5)
Maak seker dat jy na die waardes van die produk kyk en nie net na die produk self nie. (In ʼn toets of eksamen kan die vraag gevra word sonder dat die werklike produk geïdentifiseer word.) Produk
Elastisiteit
Elasties/ onelasties
Inkomsteelastisiteit
Luuksheid / noodsaaklike / minderwaardig
1. Brandstof
0.45
onelasties
0.87
Noodsaaklike
2. Vliegkaartjies
1.56
elasties
1.90
Luuksheid
3. Mieliemeel
0.24
onelasties
0.36
Noodsaaklike
4. Coke
1.02
elasties
1.33
Luuksheid
5. Hemde
0.55
onelasties
0.45
Noodsaaklike
Selfevalueringsriglyne
Bladsy 59
Ekonomie Handboeke • Murphy, R.P. 2010. Lessons for the Young Economist. Ludwig von Mises Institute. Auburn, Alabama. • Mankiw, N.G. & Taylor, M.P. 2013. Economics: South African Edition. 1st Ed. Cengage Learning.
M
ense het nog altyd saamgewerk om die hulpbronne wat tot hul beskikking is ten volle te bestuur en te benut. Verder het die mens stelsels ontwikkel, soos die vryemark, om te sorg dat die hulpbronne versprei kan word reg deur die samelewing. Hierdie proses van samewerking en verspreiding het deur die eeue meer ontwikkel en gekompliseerd geword.
Daar word gefokus op die ekonomie as ʼn geheel waar die makro-ekonomie onder die loep geneem word. In hierdie gedeelte word daar verduidelik hoe verskeie faktore soos die regering, die private sektor, geld en verskillende ander faktore die ekonomie affekteer. Geen moderne ekonomie is geheel en al geslote nie en dus word daar ook gekyk na wat die effek van internasionale handel op die plaaslike ekonomie is.
Vandag is die onderliggende beginsels van ouds steeds van toepassing in die komplekse ekonomiese stelsels wat ons geskep het. Die beginsels dien steeds as die grondslag waarop die ontwikkeling en verspreiding van hulpbronne in die moderne wêreld plaasvind. Dit is dus belangrik om die beginsels te verstaan om die kompleksiteit te ondersoek en te verstaan hoekom sekere prosesse plaasvind.
Die begeleidingsgids word in drie dele beskikbaar gestel: Deel I: Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ekonomie Studie-eenheid 2: Handel en geld Studie-eenheid 3: Arbeidsverdeling en die teorie van die sakeonderneming Studie-eenheid 4: Vraag en aanbod
Ekonomie is die studie van die onderliggende beginsels wat die samelewing dryf en vir studente van die Ekonomie is dit belangrik om hierdie onderliggende faktore, beginsels en prosesse te verstaan wat altyd in die ekonomie teenwoordig is.
Deel II: Studie-eenheid 5: Studie-eenheid 6: Studie-eenheid 7:
Die vak kyk eerstens na hoe die individu met die ekonomie in wisselwerking tree en identifiseer watter faktore hom/ haar tot besluitneming neem. Vervolgens word die rol en funksies van gesamentlike besluitneming van alle individue in die mark ondersoek.
Deel III: Studie-eenheid 8: Monetêre ekonomie Studie-eenheid 9: Konjektuursiklus en die Hayekian Driehoek Studie-eenheid 10: Internasionale handel
www.akademia.ac.za
Nasionale rekeninge en aanwysers Inflasie en die regering Makro-ekonomiese modelle