GFA105 - Finansiële Rekeningkunde I

ans fbal p ro e

joernale

balansering FinansiĂŤle Rekeningkunde I kontantvloei rekordhouding finansiĂŤle state Skrywer: Meloney Fourie

c Kopiereg 2015 Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa) Skrywer: Meloney Fourie Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Akademia.

Alle regte voorbehou.

Adres: H.v. D.F. Malanrylaan & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 Tel: 0861 222 888 E-pos: diens@akademia.ac.za Webtuiste: www.akademia.ac.za

Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

www.akademia.ac.za

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

INHOUDSOPGAWE INLEIDING ............................................................................................................................ 7 VAKLEERUITKOMSTE....................................................................................................... 10 WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING ...................................................................... 11

STUDIE-EENHEID 1: ʼn KONSEPTUELE OORSIG............................................................ 13 1.1

Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 13

1.2

Voorgeskrewe handboek ................................................................................................... 13

1.3

Verrykende bronne ............................................................................................................. 14

1.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?........................................................................................ 14

1.5

Inleiding ................................................................................................................................ 15

1.6

Die noodsaaklikheid van finansiële rekeningkunde....................................................... 17

1.6.1

Waarom is finansiële rekeningkunde noodsaaklik? ............................................... 17

1.6.2

Die rekeningkundige inligtingstelsel ......................................................................... 17

1.7

Finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde ................................................. 18

1.7.1

Verskil tussen finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde ................. 18

1.7.2

Die gebruikers van finansiële inligting en hul inligtingsbehoeftes ....................... 19

1.8

Die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state ........................................... 20

1.9

Die toevallingsgrondslagbeginsel versus kontantbasisgrondslag ............................... 22

1.9.1

Kontantbasisgrondslag ............................................................................................... 22

1.9.2

Toevallingsgrondslagbeginsel ................................................................................... 23

1.9.3

Uitgawes en inkomstes vooruitbetaal ...................................................................... 23

1.9.4

Die entiteitskonsep-aanname .................................................................................... 24

1.9.5

Die basis vir die voorbereiding van finansiële state ............................................... 24

1.9.6

Die doelwit van finansiële state................................................................................. 24

1.9.7

Komponente van finansiële state ............................................................................. 24

1.9.8

Algemene kenmerke/eienskappe van IAS 1 ........................................................... 25

1.10 Die elemente van die finansiële state .............................................................................. 27 1.10.1

Bate ............................................................................................................................... 28

1.10.2

Las ................................................................................................................................. 28

1.10.3

Ekwiteit.......................................................................................................................... 28

1.10.4

Inkomste ....................................................................................................................... 29

Inhoudsopgawe

Bladsy 1

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 1.10.5

Uitgawes ....................................................................................................................... 29

1.10.6

Erkenningskriteria ....................................................................................................... 30

1.10.7

Ander belangrike definisies ....................................................................................... 30

1.10.8

Alternatiewe metodes om bates te waardeer en die impak op winsmeting en die staat van finansiële posisie ........................................................................................ 31

1.11 Die rekeningkundige vergelyking ..................................................................................... 32 1.11.1

Die effek van transaksies op die rekeningkundige vergelyking ........................... 32

1.11.2

Die rekeningkundige vergelyking vir die analisering van transaksies en voorbereiding van die finansiële state ..................................................................... 32

1.11.3

Die konseptuele bewys van wins .............................................................................. 33

1.12 Samevatting ......................................................................................................................... 34 1.13 Selfevaluering ...................................................................................................................... 35

STUDIE-EENHEID 2: DIE REKENINGKUNDIGE PROSES ............................................... 37 2.1

Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 37

2.2

Voorgeskrewe handboek ................................................................................................... 37

2.3

Verrykende bronne ............................................................................................................. 38

2.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?........................................................................................ 38

2.5

Inleiding ................................................................................................................................ 39

2.6

Die dubbelinskrywingsmetode in rekeningkunde, algemene joernale en algemene grootboek ............................................................................................................................. 40

2.6.1

Die dubbelinskrywingsmetode in rekeningkunde ................................................... 40

2.6.2

Algemene joernale ...................................................................................................... 41

2.6.3

Algemene grootboek................................................................................................... 42

2.7

Die balansering van rekeninge, voorbereiding van proefbalans en voorbereiding van finansiële state vanaf ʼn proefbalans ................................................................................ 43

2.7.1

Die proefbalans ........................................................................................................... 43

2.7.2

Voorbereiding van finansiële state ........................................................................... 44

2.7.3

Die finansiële state...................................................................................................... 46

2.8

Prosessering van interne transaksie-aanpassings en afsluiting van rekeninge ....... 50

2.8.1

Interne transaksie-aanpassings ................................................................................ 50

2.8.2

Klassifikasie van die aanpassings ............................................................................ 50

2.8.3

Alternatiewe metode om voouruitontvange inkomste en betalings te verantwoord ................................................................................................................. 54

Inhoudsopgawe

Bladsy 2

GFA105 FinansiĂŤle Rekeningkunde 2.9

Aankope en verkoopstransaksies .................................................................................... 58

2.9.1

Die periodieke en deurlopende (perpetual) voorraadstelsel ................................ 58

2.9.2

Aankope........................................................................................................................ 58

2.9.3

Verkope en koste van verkope ................................................................................. 59

2.9.4

Die periodieke voorraadstelsel .................................................................................. 62

2.10 Ontledingsjoernale .............................................................................................................. 63 2.10.1

Aanvullende/Bykomende grootboeke ...................................................................... 63

2.10.2

Verkoopsjoernaal ........................................................................................................ 63

2.10.3

Aankopejoernaal ......................................................................................................... 64

2.10.4

Kontantontvangstejoernaal ........................................................................................ 65

2.10.5

Kontantbetalingsjoernaal ........................................................................................... 65

2.10.6

Verkope-terugstuur-joernaal (Sales returns journal) ............................................. 66

2.10.7

Aankope-teruggestuur-joernaal (Purchase returns journal) ................................. 66

2.10.8

Kleinkasjoernaal .......................................................................................................... 67

2.11 Belasting op toegevoegde waarde ................................................................................... 67 2.11.1

Hoe bereken ek BTW? ............................................................................................... 68

2.11.2

Inset- en uitsetbelasting ............................................................................................. 68

2.11.3

Verrekening van BTW ................................................................................................ 69

2.11.4

Belastingopgawe ......................................................................................................... 70

2.12 Samevatting ......................................................................................................................... 70 2.13 Selfevaluering ...................................................................................................................... 71

STUDIE-EENHEID 3: DIE VOORBEREIDING VAN REKENINGE VIR ʼn ONDERNEMING 73 3.1

Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 73

3.2

Voorgeskrewe handboek ................................................................................................... 73

3.3

Verrykende bronne ............................................................................................................. 74

3.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?........................................................................................ 74

3.5

Inleiding ................................................................................................................................ 76

3.6

Eiendom, aanleg en toerusting ......................................................................................... 77

3.6.1

Erkenning van eiendom, aanleg en toerusting ....................................................... 77

3.6.2

Meting op erkenningsdatum ...................................................................................... 77

3.6.3

Waardevermindering .................................................................................................. 78

3.6.4

Hersiening van nuttige lewensduur en reswaarde ................................................. 79

Inhoudsopgawe

Bladsy 3

GFA105 FinansiĂŤle Rekeningkunde 3.6.5

Verkoop van vaste bates ........................................................................................... 79

3.6.6

Meting na erkenning ................................................................................................... 80

3.6.7

Vaste bate register ...................................................................................................... 81

3.6.8

Verskil tussen tasbare en ontasbare bates ............................................................. 81

3.7

Voorraad............................................................................................................................... 82

3.7.1

Erkenning en meting van voorraad .......................................................................... 82

3.7.2

Verhouding tussen koste, bruto wins en verkoopsprys ......................................... 82

3.7.3

Koste van verkope ...................................................................................................... 82

3.7.4

Koste formules ............................................................................................................. 85

3.7.5

Netto realiseerbare waarde ....................................................................................... 85

3.7.6

Voorraadfoute .............................................................................................................. 86

3.7.7

Beraming van voorraad .............................................................................................. 87

3.8

Rekeninge ontvangbaar ..................................................................................................... 87

3.8.1

Rekeninge ontvangbaar ............................................................................................. 87

3.8.2

Slegte skuld.................................................................................................................. 87

3.8.3

Slegte skuld ingevorder.............................................................................................. 89

3.9

Kontant en bank .................................................................................................................. 89

3.9.1

Interne beheer van kontant ........................................................................................ 89

3.9.2

Rekords van die onderneming en bank ................................................................... 90

3.9.3

Bankrekonsiliasies ...................................................................................................... 90

3.9.4

Die imprest stelsel vir kleinkas .................................................................................. 93

3.10 Bedryfs- en niebedryfslaste ............................................................................................... 93 3.10.1

Definisie van las .......................................................................................................... 94

3.10.2

Klassifikasie van laste ................................................................................................ 94

3.10.3

Niebedryfslaste ............................................................................................................ 94

3.10.4

Bedryfslaste ................................................................................................................. 94

3.10.5

Die uitreiking en aflossing van aandele en skuldbriewe ....................................... 95

3.11 Samevatting ......................................................................................................................... 98 3.12 Selfevaluering ...................................................................................................................... 99

STUDIE-EENHEID 4: DIVERSE ASPEKTE VAN REKENINGKUNDE ............................. 101 4.1

Studie-eenheid leeruitkomste ......................................................................................... 101

4.2

Voorgeskrewe handboek ................................................................................................. 101

Inhoudsopgawe

Bladsy 4

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 4.3

Verrykende bronne ........................................................................................................... 102

4.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?...................................................................................... 102

4.5

Inleiding .............................................................................................................................. 103

4.6

Rekeningkundige kodes en hul gebruike ...................................................................... 104

4.6.1

Die doel van rekeningkundige kodes ..................................................................... 104

4.6.2

Illustreer die gebruik van ʼn eenvoudige kode sisteem ........................................ 104

4.7

Staat van kontantvloei ...................................................................................................... 105

4.7.1

Die belangrikheid van kontantvloei-inligting .......................................................... 105

4.7.2

Die betekenis van kontantvloei ............................................................................... 105

4.7.3

Die klassifikasie van kontantvloei ........................................................................... 105

4.7.4

Die voorbereiding van die staat van kontantvloei ................................................ 108

4.8

Ontleding van finansiële state ......................................................................................... 114

4.8.1

Die doel van die ontleding van finansiële state .................................................... 114

4.8.2

Eksterne invloede ...................................................................................................... 114

4.8.3

Ontleding van finansiële state ................................................................................. 114

4.8.4

Verhoudingsontleding (Ratio analysis) .................................................................. 115

4.9

Die voorbereiding van rekeningkundige state vanaf onvolledige rekords................ 121

4.9.1

Omstandighede wat lei tot onvolledige rekords.................................................... 121

4.9.2

Die voorbereiding van finansiële state vanaf onvolledige rekords .................... 122

4.9.3

Praktiese toepassing ................................................................................................ 122

4.10 Samevatting ....................................................................................................................... 124 4.11 Selfevaluering .................................................................................................................... 125

STUDIE-EENHEID 5: KONTROLES IN ʼn REKENINGKUNDIGE SISTEEM..................... 127 5.1

Studie-eenheid leeruitkomste ......................................................................................... 127

5.2

Voorgeskrewe handboek ................................................................................................. 127

5.3

Verrykende bronne ........................................................................................................... 127

5.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?...................................................................................... 128

5.5

Inleiding .............................................................................................................................. 132

5.6

Eksterne kontroles in die onderneming ......................................................................... 133

5.6.1

Die vereistes vir ʼn eksterne oudit en die basiese ouditprosedures wat gevolg moet word ................................................................................................................... 133

5.6.2

Billike aanbieding ...................................................................................................... 137

Inhoudsopgawe

Bladsy 5

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 5.6.3 5.7

Die verskil tussen ʼn eksterne en interne oudit...................................................... 137

Interne kontroles ............................................................................................................... 138

5.7.1

Die doel en basiese prosedures van interne oudit............................................... 138

5.7.2

Die doel van finansiële kontroles ............................................................................ 138

5.7.3

Die doel van ʼn oudit en ʼn ouditspoor ..................................................................... 139

5.8

Die regstelling van rekeningkundige foute .................................................................... 140

5.8.1

Die aard van rekeningkundige foute ...................................................................... 140

5.8.2

Joernaalinskrywings om rekeningkundige foute reg te stel ................................ 141

5.9

Bedrog ................................................................................................................................ 141

5.9.1

Tipes bedrog .............................................................................................................. 141

5.9.2

Metodes om bedrog op te spoor ............................................................................. 142

5.9.3

Metodes om bedrog te voorkom ............................................................................. 143

5.10 Die regulerende en wetlike raamwerk van finansiële rekeningkunde ...................... 143 5.10.1

Die impak van wetgewing op gepubliseerde rekeningkundige inligting ........... 144

5.10.2

Die rol van rekeningkundige standaarde in die voorbereiding van finansiële state............................................................................................................................. 144

5.10.3

Beginsels en reëls-gebaseerde benadering om rekeningkundige standaarde te formuleer .................................................................................................................... 151

5.11 Samevatting ....................................................................................................................... 151 5.12 Selfevaluering .................................................................................................................... 152

WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS .................................................................... 153 BRONNE .......................................................................................................................... 156

Inhoudsopgawe

Bladsy 6

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

INLEIDING Finansiële rekeningkunde behels die rekordhouding van ʼn onderneming se finansiële transaksies, deur gebruik te maak van gestandaardiseerde riglyne, naamlik Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde. Die doelwit van die finansiële state is om inligting te verskaf oor die finansiële posisie, prestasie (winste en verliese) en veranderinge in die finansiële posisie van die onderneming wat nuttig is vir ʼn wye verskeidenheid van ekonomiese besluitnemers.

In Studie-eenheid 1 word die noodsaaklikheid van finansiële rekeningkunde, die verskil tussen finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde en die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state bespreek. Die toevallingsgrondslagbeginsel versus die kontantbasisgrondslag kry aandag, asook die verskillende komponente van finansiële state.

Studie-eenheid 2 gee aandag aan die dubbelinskrywingsmetode in rekeningkunde, die balansering van rekeninge, voorbereiding van die proefbalans en voorbereiding van finansiële state, prosessering van interne transaksie-aanpassings en afsluiting van rekeninge. Aankope en verkoopstransaksies word behandel, asook die ontledingsjoernale en belasting op toegevoegde waarde. Die inligting wat in die finansiële state van ʼn onderneming voorkom, is belangrik in dié opsig dat dit gebruik word om gevolgtrekkings te maak ten opsigte van die finansiële prestasie en vordering van ʼn onderneming.

Studie-eenheid 3 word kyk na die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming. Eiendom, aanleg en toerusting, voorraad, rekeninge ontvangbaar, kontant en die bank, bedryfs- en niebedryfslaste word onder die loep geneem.

In Studie-eenheid 4 word diverse aspekte van rekeningkunde ondersoek. Hierdie aspekte sluit in: rekeningkundige kodes en hul gebruik, die staat van kontantvloei. Ontleding van finansiële state, die voorbereiding van rekeningkundige state vanaf onvolledige rekords.

Studie-eenheid 5 kyk na kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem. Eksterne en interne kontroles word ondersoek, asook die regstelling van rekeningkundige foute, bedrog, die regulerende en wetlike raamwerk van finansiële rekeningkunde.

Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf: Kolitz D.L., Quinn A.B. & McAllister G.A. 2009. A concepts-based introduction to financial accounting. 4th ed. Cape Town: Juta.

Inleiding

Bladsy 7

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys.

Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer. Afdeling 5 (hoofstuk 17-20) in die handboek sowel as hoofstuk 23 in afdeling 6 van die handboek hoef nie bestudeer te word nie.

Finansiële rekeningkunde behels die rekordhouding van ʼn onderneming se finansiële transaksies, deur gebruik te maak van gestandaardiseerde riglyne, naamlik Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde. Die doelwit van die finansiële state is om inligting te verskaf oor die finansiële posisie, prestasie (winste en verliese) en veranderinge in die finansiële posisie van die onderneming wat nuttig is vir ʼn wye verskeidenheid van ekonomiese besluitnemers.

Die basiese finansiële state van ʼn onderneming sluit in: •

Staat van omvattende inkomste

•

Staat van finansiële posisie

•

Staat van kontantvloei

•

Staat van verandering in ekwiteit

•

Notas tot die finansiële state

Daar is vyf hoofelemente in die finansiële state, naamlik: •

Bates

•

Laste

•

Ekwiteit

•

Inkomste

•

Uitgawes

Ons kan ʼn rekeningkundige vergelyking skryf om die finansiële posisie van ʼn onderneming te meet. Die rekeningkundige vergelyking bestaan uit drie hoof komponente, naamlik bates minus laste, is gelyk aan ekwiteit. Ekwiteit sluit inkomstes en uitgawes in.

Saketransaksies word eerstens te boek gestel in die algemene joernaal of ontledingsjoernaal, deur middel van joernaalinskrywings. Daarna word hierdie joernaalinskrywing gepos na die afsonderlike rekeninge in die algemene grootboek wat deur die betrokke transaksie beïnvloed word. Ons maak gebruik van T-rekeninge om die uitwerking van ʼn transaksie te illustreer. Die T-rekening word gebalanseer en afgesluit aan die einde van die periode om sodoende die sluitingsbalans te bereken wat oorgedra word na

Inleiding

Bladsy 8

GFA105 Finansiële Rekeningkunde die proefbalans en dan verskyn in die finansiële state. Alvorens die finansiële state voorberei kan word vanaf die proefbalans, moet aanpassings gemaak word vir interne transaksies.

Die staat van kontantvloei bestaan uit drie hoofkategorieë, naamlik kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite, kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite en kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite.

Die inligting wat in die finansiële state van ʼn onderneming voorkom, is belangrik in die opsig dat dit gebruik word om gevolgtrekkings te maak ten opsigte van die finansiële prestasie en vordering van ʼn onderneming.

Die doel van ʼn eksterne oudit van die finansiële state is om die ouditeure in staat te stel om ʼn opinie uit te spreek of oor die finansiële state in alle wesenlike opsigte, in ooreenstemming met die toepaslike finansiële verslagsdoeningstandaarde voorberei is.

Die doel van ʼn interne oudit is om bestuur en die ouditkomitee (indien van toepassing) redelike versekering te gee oor die betroubaarheid van die onderneming se finansiële verslagdoening, die effektiwiteit van bedrywighede en nakoming van wette en regulasies.

Bedrog en foute sowel as die verontagsaming van wette en regulasies is ongelukkig ʼn realiteit in die sakewêreld vandag. Rekeningkundige foute sluit beginselfoute, weglating van inligting tydens openbaarmaking, weglating van bedrae/transaksies in die finansiële state en foute begaan tydens die verantwoording van transaksies in. Let wel, daar is ʼn verskil tussen ʼn fout en bedrog. Foute word per ongeluk gemaak, nie met die intensie om te bedrieg nie.

Inleiding

Bladsy 9

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

VAKLEERUITKOMSTE Kennis en begrip Na voltooiing van die vak FINANSIËLE REKENINGKUNDE 1 (GFA105) sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •

‘n Konseptuele oorsig oor Rekeningkunde

•

Die rekeningkundige proses

•

Die voorbereiding van rekeninge vir ‘n onderneming

•

Diverse aspekte van rekeningkunde

•

Kontroles in ‘n rekeningkundige sisteem

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die konsep van finansiële rekeningkunde te verduidelik;

•

die regulerende en wetlike raamwerk vir finansiële rekeningkunde te verduidelik;

•

algemene grootboeke, rekeninge en ontledingsjoernale voor te berei;

•

die doel van rekeningkundige kodes te verduidelik en ʼn eenvoudige voorbeeld te illustreer;

•

die finansiële state van ‘n onderneming op te stel;

•

finansiële state te ontleed en te vertolk;

•

die doel van eksterne kontroles te verduidelik;

•

interne kontroles kan verduidelik;

•

te demonstreer hoe rekeningkundige foute reggestel word;

•

die aard van bedrog te verduidelik.

Vakleeruitkomste

Bladsy 10

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die paragraaf oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord

Omskrywing

Wanneer daar van jou

Moet jy die volgende doen:

verwag word om te: Lys

Lys die name/items wat bymekaar hoort

Identifiseer

Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde

Verduidelik

Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer

Beskryf

Omskryf die konsep of woorde duidelik

Kategoriseer/

Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde

Klassifiseer

items/voorwerpe behoort

Analiseer

Om iets te ontleed

Evalueer

Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens

Toepas

Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem

Hersien

Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel/ens

Woordomskrywing vir evaluering

Bladsy 11

GFA105 FinansiĂŤle Rekeningkunde Notas

Woordomskrywing vir evaluering

Bladsy 12

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

STUDIE-EENHEID 1: ʼn KONSEPTUELE OORSIG

1.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •

Die noodsaaklikheid van finansiële rekeningkunde

•

Finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde en gebruikers van finansiële inligting en hul inligtingsbehoeftes

•

Die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state

•

Die toevallingsgrondslag beginsels versus kontantbasisgrondslag

•

Die elemente van die finansiële state

•

Die rekeningkundige vergelyking

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die noodsaaklikheid van finansiële rekeningkunde te verduidelik.

•

te onderskei tussen finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde en die gebruikers van finansiële inligting en hul inligtingsbehoeftes te identifiseer.

•

te onderskei tussen die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state.

•

die verskil tussen die toevallingsgrondslag en kontantbasisgrondslag kan verduidelik.

1.2

•

die elemente van die finansiële state kan definieer en verduidelik.

•

transaksies kan analiseer met behulp van die rekeningkundige vergelyking.

Voorgeskrewe handboek

Kolitz D.L., Quinn A.B. & McAllister G.A. 2009. A concepts-based introduction to financial accounting. 4th ed. Cape Town: Juta.

Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer: Afdeling 1 Hoofstuk 1, paragrawe 1.1, 1.3 (Paragraaf 1.2 en 1.5 hoef nie bestudeer te word nie.

Paragraaf 1.4 word in Studie-eenheid 5 behandel.)

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 13

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Hoofstuk 2, paragrawe 2.1-2.6 Hoofstuk 3, paragrawe 3.1-3.7 LW! Tensy anders aangedui, is dit belangrik om die hoofstukke hierbo te bestudeer. Alle gedeeltes sal nie noodwendig in hierdie gids bespreek word nie, slegs die gedeeltes waar bykomende begeleiding nodig is, sal uitgelig word.

1.3

Verrykende bronne

Deloitte, 2014. http://www.iasplus.com/standard/ias01.htm [Besoek 29 Augustus 2014].

(Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor IAS 1, Presentation of Financial Statements) 1.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Bestuursrekening-

Bestuursrekeningkunde kan gedefinieer word as die voorbereiding

kunde

van bestuursverslae en rekeninge wat akkurate en tydige finansiële en statistiese inligting bevat wat deur die bestuur van’n onderneming benodig word om daaglikse en korttermynbesluite te neem (BusinessDictionary, 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/managementaccounting.html).

Finansiële posisie

Die finansiële posisie van ʼn onderneming dui op die verhouding tussen die onderneming se bates, laste en ekwiteit (eienaarsbelang) vir ʼn spesifieke finansiële periode (Deloitte, 2014. http://www.iasplus.com/standard/ias01.htm).

Finansiële

Finansiële rekeningkunde kan gedefinieer word as die wyse waarop

rekeningkunde

finansiële inligting bymekaar gemaak en opgesom word, om sodoende die finansiële state van ʼn sakeonderneming op te stel.

Finansiële state

Finansiële state kan gedefinieer word as ʼn opsomming ten opsigte van die wyse waarop die kapitaal van ʼn onderneming aangewend is, asook die finansiële stand van ʼn sakeonderneming vir ʼn gegewe finansiële periode. Die basiese finansiële state van ʼn onderneming sluit in: •

Staat van omvattende inkomste

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 14

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

•

Staat van finansiële posisie

•

Staat van kontantvloei

•

Staat van verandering in ekwiteit

•

Notas tot die finansiële state

Internasionale

Internasionale Finansiële Verslagsdoeningstandaarde (IFRS) kan

Finansiële

gedefinieer word as riglyne verskaf deur die Internasionale

Verslagsdoening-

Rekeningkundige Standaarde Raad (International Accounting

standaarde

Standards Board – IASB), wat deur ondernemings en organisasies

(International

gebruik word om finansiële state op te stel. Dit is ʼn stel

Financial Reporting Standards – IFRS)

rekeningkundige standaarde wat deur ’n onafhanklike, niewinsgewende organisasie ontwikkel is en in ongeveer 100 lande erken en toegepas word.

(BusinessDictionary, 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/InternationalFinancial-Reporting-Standards-IFRS.html)

Kontantbasis-

Volgens die kontantbasisgrondslagbeginsel word inkomste erken

grondslag

wanneer die kontant ontvang word, ongeag wanneer en hoe die dienste of goedere gelewer is. Slegs die staat van kontantvloei word op die kontantbasis voorberei.

Toevallings-

Die toevallingsgrondslagbeginsel beteken transaksies word

grondslagbeginsel

verantwoord wanneer die risiko en vergoeding oordra van die verkoper na die koper. Dus wanneer die definisie en erkenningskriteria van die element aan voldoen is. ʼn Transaksie word erken wanneer dit gebeur en nie wanneer kontant ontvang of betaal word nie en word verantwoord en gerapporteer in die finansiële state waarna dit verwys.

Vooruitbetaalde

Vooruitbetaalde uitgawes is bates wat in uitgawes verander sodra

uitgawes

dit verval of opgebruik word (Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/definition-prepaid-expense).

1.5

Inleiding

Finansiële rekeningkunde behels die rekordhouding van ʼn onderneming se finansiële transaksies, deur gebruik te maak van gestandaardiseerde riglyne. Die beginsels wat toegepas moet word in die opstel van finansiële state is die Internasionale Finansiële

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 15

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Verslagdoeningstandaarde. Die doelwit van die finansiële state is om inligting te verskaf oor die finansiële posisie, prestasie (winste en verliese) en veranderinge in die finansiële posisie van die onderneming wat nuttig is vir ʼn wye verskeidenheid van ekonomiese besluitnemers.

Die kwalitatiewe eienskappe van finansiële state dra by tot die sinvolheid en dus die doeltreffendheid van finansiële state.

Die basiese finansiële state van ʼn onderneming sluit in: •

Staat van omvattende inkomste

•

Staat van finansiële posisie

•

Staat van kontantvloei

•

Staat van verandering in ekwiteit

•

Notas tot die finansiële state

Finansiële rekeningkunde voorsien jaarverslae wat hoofsaaklik gebruik word deur eksterne belanghebbende partye, terwyl bestuursrekeningkunde op ʼn weeklikse of maandelikse basis verslae genereer, wat gebruik word deur die interne departemente van die onderneming.

Die finansiële prestasie van ʼn onderneming kan op twee metodes aangebied word, naamlik die kontantbasisgrondslag of die toevallingsgrondslag. Volgens die kontantbasisgrondslag word transaksies ingesluit in die finansiële state wanneer kontant vloei. Volgens die toevallingsgrondslag word transaksies te boek gestel wanneer die transaksie plaasgevind het, en nie wanneer die kontant ontvang of betaal word nie.

Daar is vyf hoofelemente in die finansiële state, naamlik: •

Bates

•

Laste

•

Ekwiteit

•

Inkomste

•

Uitgawes

Dit is belangrik om die definisies en erkenningskriteria vir dié vyf elemente te verstaan omdat dit die vertrekpunt van die rekeningkunde is. Bates kan op twee verskillende basisse of modelle gemeet word, naamlik die kostemodel of die herwaardasiemodel.

Ons kan ʼn vergelyking skryf om die finansiële posisie van ʼn onderneming te meet, naamlik die rekeningkundige vergelyking. Die rekeningkundige vergelyking bestaan uit drie hoof komponente, naamlik bates minus laste, is gelyk aan ekwiteit. Ekwiteit sluit inkomstes en uitgawes in.

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 16

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 1.6

Die noodsaaklikheid van finansiële rekeningkunde

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 1, paragraaf 1.1 en 1.3 (bl. 4 en 9) 1.6.1

Waarom is finansiële rekeningkunde noodsaaklik?

Finansiële rekeningkunde behels die rekordhouding van ʼn onderneming se finansiële transaksies, deur gebruik te maak van gestandaardiseerde riglyne. Die transaksies word te boek gestel, opgesom en geopenbaar in finansiële state.

Finansiële rekeningkunde verskaf inligting oor verskillende tipes ondernemings aan ʼn verskeidenheid gebruikers vir die besluitnemingsproses. Primêre gebruikers is geïnteresseerd is finansiële verslaggewing omdat dit inligting verskaf wat nuttig is in besluitneming. Primêre gebruikers stel belang in die ondernemings se vermoë om netto kontantinvloei te genereer en die bestuur se vermoë om beleggings te beskerm en te vermeerder/versterk. Die bestuur is verantwoordelik om finansiële inligting voor te berei, en stel ook belang in die finansiële inligting van die onderneming.

Paragraaf 1.2 in die handboek hoef nie bestudeer te word nie.

1.6.2

Die rekeningkundige inligtingstelsel

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 1, paragraaf 1.3.1 (bl. 9-10) Rekeningkunde is ʼn inligtingsisteem wat data selekteer en prosesseer en in inligting omskep wat in die onderneming gebruik kan word. Die proses is soos volg:

Data word geselekteer

•Analiseer transaksies vir die ekonomiese impak op die rekeningkundige vergelyking Data word geproseseer

•Joernaliseer •Dra oor na grootboek •Berei 'n opsomming voor in die vorm van 'n proefbalans

Inligting word geproduseer

•Pas rekeninge aan •Berei 'n na-aanpassingsproefbalans voor •Berei die finansiële state voor •Sluit rekeninge af

Figuur 1.1: Die rekeningkundige inligtingsisteem (Outeur, 2014)

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 17

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Die konseptuele raamwerk bepaal dat die doelwit van finansiële state is om inligting te verskaf oor die finansiële posisie, prestasie en veranderinge in die finansiële posisie van die onderneming wat nuttig is vir ʼn wye verskeidenheid van ekonomiese besluitnemers.

Inligting oor die finansiële posisie van die onderneming kan hoofsaaklik verkry word in die staat van finansiële posisie. Inligting oor die prestasie van die onderneming kan hoofsaaklik verkry word in die staat van omvattende inkomste. Inligting oor die kontantvloei van die onderneming kan hoofsaaklik verkry word in die staat van kontantvloei.

Die staat van finansiële posisie lewer verslag oor die finansiële posisie (bates, laste en reserwes) van ʼn onderneming op ʼn gegewe tydstip. Die staat van omvattende inkomste lewer verslag oor die prestasie (inkomste en uitgawes, dus winste) van ʼn entiteit oor ʼn gegewe tydperk.

Voorbeeld 1.2 Die finansiële jaar van ABC Beperk is van 1 Januarie 2014 tot 31 Desember 2014.

Die staat van finansiële posisie sal wees soos op 31 Desember 2014.

Die staat van omvattende inkomste sal wees vir die jaar geëindig 31 Desember 2014 (dus, alle inkomste en uitgawes vir die 12 maande vanaf 1 Januarie 2014 tot 31 Desember 2014).

1.7 1.7.1

Finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde Verskil tussen finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 1, paragraaf 1.1 (bl. 4-5) Finansiële rekeningkunde verskaf nuttige inligting oor die entiteit aan primêre en ander gebruikers. Bestuursrekeningkunde verskaf nuttige inligting oor die implementering van hulpbronne en die ondersoek en benutting van geleenthede vir die bestuur.

Die verskil tussen finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde word in die onderstaande tabel geïllustreer (Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/questions-and-answers/what-is-the-difference-betweenfinancial-and-managerial-acco.html): Finansiële rekeningkunde Verslag word gelewer aan eksterne

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bestuursrekeningkunde Verslae word opgestel vir die gebruik deur

Bladsy 18

GFA105 Finansiële Rekeningkunde belanghebbende partye, byvoorbeeld die

interne partye, soos die bestuur van ʼn

eienaars van die onderneming, krediteure,

sakeonderneming vir die uitvoer van

belastingowerhede en aandeelhouers.

basiese pligte soos beplanning, leiding en motivering, beheer, ens.

Klem word gelê op die opsomming van

Klem word gelê op die tipe inligting wat

finansiële transaksies in die verlede. Die

besluite vir die toekoms kan beïnvloed.

finansiële inligting moet dus akkuraat en

Bestuursrekeningkunde verslae sluit baie

gebaseer wees op feite in die verlede.

vooruitskattings in.

Die objektiwiteit en verifieerbaarheid van

Die relevantheid van finansiële inligting vir

finansiële inligting word beklemtoon.

besluitnemingsdoeleindes word in die verslae beklemtoon.

Finansiële rekeningkunde lewer verslag

Bestuursrekeningkunde lewer verslag oor

oor die winsgewendheid van die

die probleme in die onderneming en hoe

onderneming.

dit reggestel kan word.

Finansiële verslae word uitgereik na afloop

Bestuursverslae word baie meer gereeld

van ʼn finansiële jaar, jaarliks of half-

uitgereik, byvoorbeeld maandeliks en nie

jaarliks.

slegs jaarliks of half-jaarliks nie.

Die akkuraatheid van finansiële inligting

Die tydigheid van finansiële data in die

word in die finansiële state vereis.

verslae word vereis.

Slegs opsommende finansiële inligting

Gedetailleerde verslae ten opsigte van elke

word ten opsigte van die sakeonderneming

departement in die onderneming word

voorberei – daar word nie in te veel

voorberei. Hierdie verslae kan handel oor

besonderhede ingegaan nie.

produkte, dienslewering, kliënte, ens.

Die beginsels van IFRS moet gevolg word

Die beginsels van IFRS hoef nie gevolg te

met die opstel van finansiële state.

word met die opstel van die verslae nie.

Tabel 1.1: Verskil tussen finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde 1.7.2

Die gebruikers van finansiële inligting en hul inligtingsbehoeftes

Bestudeer handboek: Hoofstuk 1, paragraaf 1.3.2 (bl. 11-12)

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 19

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Die gebruikers van finansiële state, kan soos volg opgesom word:

Ekwiteit beleggers

Uitleners Primêre en ander gebruikers Gebruikers

Ander krediteure Bestuur Ander gebruikers

Figuur 1.2: Die gebruikers van finansiële state (Outeur, 2014) 1.8

Die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 1, paragraaf 1.3.3 (bl. 12-15) Die kwalitatiewe eienskappe van finansiële state dra by tot die sinvolheid en doeltreffendheid van finansiële state. Die finansiële state van ʼn onderneming word hoofsaaklik gebruik om die finansiële stand van die onderneming aan te dui. Finansiële state en verslae moet voldoen aan spesifieke kwalitatiewe eienskappe, wat in die IFRS standaarde omskryf word. Hierdie eienskappe sluit in: Relevantheid Die finansiële state van ʼn onderneming word hoofsaaklik deur die gebruikers daarvan aangewend om ekonomiese besluite te neem. As gevolg hiervan moet die inligting wat in die finansiële state vervat is, relevant wees tot die besluite wat deur die gebruikers daarvan geneem moet word.

Betroubaarheid Die finansiële state van ʼn onderneming moet ʼn redelike weergawe wees van die onderneming se finansiële stand vir ʼn bepaalde finansiële periode. Die inligting in die finansiële state mag nie misleidend wees nie, aangesien dit kan aanleiding gee tot verkeerde besluite.

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 20

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Vergelykbaarheid Die finansiële state van ʼn onderneming moet maklik vergelykbaar wees met die finansiële state van ʼn ander onderneming in dieselfde bedryf. Vergelykbaarheid word direk beïnvloed deur konsekwentheid en die openbaarmaking van finansiële inligting van ʼn onderneming.

Met ander woorde, indien twee sakeondernemings in dieselfde bedryf gebruik maak van verskillende beginsels en openbaarmakingsbeginsels, kan dit moeilik wees om die finansiële data wat in hierdie state vervat is, te vergelyk.

Verstaanbaarheid Die finansiële state van ʼn onderneming moet verstaanbaar wees vir iemand met ʼn redelike kennis van rekeningkunde. Alhoewel die finansiële state van ʼn onderneming baie ingewikkeld kan wees, moet die gebruikers daarvan tog daartoe in staat wees om inligting wat in hierdie state openbaar word, te verstaan, al beskik hulle slegs oor basiese rekeningkundige kennis. Dit is van toepassing op die formaat/uiteensetting van die state, die terme wat daarin gebruik word, asook die beleid, metodes en aannames wat gebruik word in die voorbereiding van hierdie state.

Verifieerbaarheid Betroubare inligting is verifieerbaar en objektief.

Tydigheid Finansiële en statistiese inligting moet tydig verskaf word sodat die bestuur van ʼn onderneming daaglikse en korttermynbesluite kan neem, gebaseer op dié inligting.

Hierdie eienskappe kan soos volg grafies voorgestel word: Fundamentele

Versterkende

Relevantheid

Vergelykbaarheid

Betroubaarheid

Verstaanbaarheid

Verifiseerbaarheid

Tydigheid

Figuur 1.3: Die kwalitatiewe eienskappe van finansiële state (Outeur, 2014)

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 21

GFA105 Finansiële Rekeningkunde In Studie-eenheid 5 sal rekeningkundige standaarde behandel word (paragraaf 1.4 in die handboek).

Hoofstuk 1, paragraaf 1.5 van die handboek hoef nie bestudeer te word nie.

1.9

Die toevallingsgrondslagbeginsel versus kontantbasisgrondslag

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 2, paragraaf 2.1.2-2.5 (bl. 22-49) (Paragraaf 2.1.1 hoef nie bestudeer te word nie.)

1.9.1

Kontantbasisgrondslag

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 2, paragraaf 2.1.2 (bl. 22-26) Die kontantbasisgrondslag meet die winste/prestasie vir die periode deur die kontantuitvloei en kontantinvloei van mekaar af te trek en die netto kontantvloei te bereken.

LW!! Die kontantbasisgrondslag beteken transaksies word ingesluit in die finansiële state wanneer kontant vloei. Slegs die staat van kontantvloei word op die kontantbasis voorberei.

Voorbeeld 1.2 ABC Beperk verkoop goedere op skuld aan DEF Beperk op 2 Januarie 2014. DEF Beperk betaal sy skuld op 31 Januarie 2014.

Volgens die kontantbasisgrondslag sal die verkope eers op 31 Januarie 2014 te boek gestel word, met ander woorde, inkomste word eers verantwoord as die debiteur die skuld betaal.

Volgens die toevallingsgrondslagbeginsel sal die verkope reeds op 2 Januarie 2014 te boek gestel word – sodra die risiko en vergoeding oordra van die verkoper na die koper.

Let wel, ons gebruik die toevallingsgrondslagbeginsel wanneer ons die staat van omvattende inkomste, staat van finansiële posisie en staat van veranderinge in ekwiteit voorberei. In Studie-eenheid 4 gaan ons die staat van kontantvloei bestudeer.

Onthou!

Kyk weer na die voorbeeld op bl. 23 in die handboek nadat die staat van kontantvloei in Studie-eenheid 4 bespreek is.

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 22

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 1.9.2

Toevallingsgrondslagbeginsel

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 2, paragraaf 2.3.1 (bl. 4-5) Die toevalligsgrondslagbeginsel beteken transaksies word verantwoord wanneer die risiko en vergoeding oordra van die verkoper na die koper – wanneer daar aan die definisie en erkenningskriteria van die element voldoen is. Die definisies van elemente word in paragraaf 1.10 van hierdie begeleidingsgids bespreek en die erkenningskriteria in paragraaf 1.10.6 van hierdie gids bespreek. ʼn Transaksie word erken wanneer dit gebeur en nie wanneer kontant ontvang of betaal word nie en word verantwoord en gerapporteer in die finansiële state waarna dit verwys.

Volgens die toevallingsgrondslagbeginsel moet: •

inkomste verantwoord word wanneer dit verdien word (en nie noodwendig wanneer die betaling ontvang word nie, byvoorbeeld kredietverkope kan verantwoord word voor betaling ontvang is).

•

uitgawes moet verantwoord word wanneer dit gebruik word (byvoorbeeld as goedere aangekoop word op krediet, moet dit verantwoord word, selfs al is die betaling aan die krediteur nog nie gemaak nie).

Aktiwiteit 1.1

Werk deur Hoofstuk 2, paragrawe 2.5 en 2.6 van die handboek (bl. 48-50) om die verskil tussen die toevallingsgrondslagbeginsel en kontantbasisgrondslag te verstaan.

1.9.3

Uitgawes en inkomstes vooruitbetaal

Uitgawes of inkomstes kan moontlik vooruitbetaal en ontvang word, byvoorbeeld huuruitgawe kan vir twaalf maande vooruitbetaal word of ʼn diensleweringskontrak kan vooruitontvang word, alhoewel die onderneming nog nie al die werk verrig het nie.

NB!! Ons moet net die uitgawes wat gebruik is gedurende die finansiële periode erken in die staat van wins en verlies en mag ook net inkomste wat verdien is erken in die staat van omvattende inkomste.

Onthou: Vooruitontvange inkomste

= LAS

Inkomste nog nie ontvang nie/agteruitontvang/opgelope inkomste

= BATE

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 23

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Uitgawes vooruitbetaal

= BATE

Uitgawes agteruitbetaal/nog nie betaal nie/opgelope uitgawes

= LAS

1.9.4

Die entiteitskonsep-aanname

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 2, paragraaf 2.2.1 (bl. 26) Die ekonomiese entiteitskonsep-aanname behels dat die finansiële rekords wat in stand gehou word vir elke onderneming afsonderlik van mekaar gehou moet word. Die finansiële rekords van ʼn onderneming en sy direkteure of lede, moet dus afsonderlik van die onderneming se rekords gehou word, met ander woorde die finansiële state van ʼn onderneming mag nie die bates van sy direkteure insluit nie. Die motorvoertuie van die direkteure mag, byvoorbeeld, nie in die finansiële state van die onderneming as deel van die bates getoon word nie. Die finansiële data van die onderneming en die finansiële data van die lede/direkteure moet dus afsonderlik gehou word.

1.9.5

Die basis vir die voorbereiding van finansiële state

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 2, paragraaf 2.2.2 (bl. 27) Die Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad (IASB) het ʼn Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) uitgereik, naamlik IAS 1 (International Accounting Standards 1), Presentation of Financial Statements. IAS 1 skryf die basis voor vir die aanbieding van finansiële state om te verseker dit is vergelykbaar met beide die onderneming se vorige jare se finansiële state sowel as die finansiële state van ander ondernemings. IFRS sal in verdere besonderhede in Studie-eenheid 5 bespreek word.

1.9.6

Die doelwit van finansiële state

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 2, paragraaf 2.2.3 (bl. 27) Die doelwit van die finansiële state is om inligting te verskaf oor die finansiële posisie, prestasie (winste en verliese) en veranderinge in die finansiële posisie van die onderneming wat nuttig is vir ʼn wye verskeidenheid van ekonomiese besluitnemers. Die doel van finansiële rekeningkunde is nie om verslag te doen oor die waarde van ʼn onderneming nie.

1.9.7

Komponente van finansiële state

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 2, paragraaf 2.2.4 (bl. 27-28)

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 24

GFA105 Finansiële Rekeningkunde ʼn Volledige stel finansiële state bestaan uit die volgende 5 komponente: Staat van finansiële posisie Bevat inligting oor die onderneming se bates, laste en ekwiteit.

Die staat van finansiële posisie word ook na verwys as die balansstaat, want die totale bates en die totale laste en ekwiteit moet balanseer.

Staat van omvattende inkomste Bevat inligting oor die onderneming se inkomstes en uitgawes.

Die staat van omvattende inkomste kan in twee aparte state voorberei word (staat van wins en verlies en staat van omvattende inkomste) of in een staat (staat van omvattende inkomste – verwys paragraaf 1.10.8 vir ʼn voorbeeld).

Staat van veranderinge in ekwiteit Verwys na veranderinge/beweging in die onderneming se waarde (winste).

Staat van kontantvloei Bevat inligting oor die onderneming se kontantvloei.

Notas tot die finansiële state Bevat die belangrikste rekeningkundige beleide van die entiteit, sowel as ander verduidelikende notas.

1.9.8

Algemene kenmerke/eienskappe van IAS 1

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 2, paragrawe 2.3.2-2.3.7 (bl. 40-41) Die algemene kenmerke van IAS 1 sluit in: •

Toevallingsgrondslagbeginsel (verwys na paragraaf 1.9.2 in hierdie gids)

•

Billike aanbieding

•

Ooreenstemming van aanbieding

•

Lopendesaakbeginsel (going concern)

•

Vergelykende inligting

•

Wesenlikheid en aggregasie (aggregation – eindtotaal, samevoeging)

•

Verrekening

•

Gereeldheid van verslaggewing

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 25

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Billike aanbieding Billike aanbieding verwys na die betroubare aanbieding van die uitwerking van transaksies ooreenkomstig die definisie en erkenningskriteria van elemente. Vir finansiële inligting om bruikbaar te wees, moet die inligting relevant en betroubaar wees en op ʼn konsekwente (ooreenstemmende) wyse voorberei word.

Relevante inligting help die belanghebbende partye om die onderneming se vorige prestasies te verstaan; gee ʼn aanduiding van die onderneming se huidige finansiële stand, asook wat die toekomstige verwagtinge van die onderneming is, sodat daar ingeligte besluite geneem kan word. Betroubare inligting kan geverifieer word, en is objektief.

Lopendesaakbeginsel Die finansiële state van ʼn onderneming word opgestel met die veronderstelling dat die onderneming steeds in die afsienbare toekoms sal bly voortbestaan.

Hierdie beginsel gee aanleiding tot die klassifikasie van bates en laste as korttermyn- en langtermynbates/laste. Langtermynbates word, byvoorbeeld, na verwagting vir langer as een jaar gehou voordat dit verkoop word, terwyl langtermynlaste nie verskuldig is binne die volgende jaar nie. Die verpligting hoef dus nie binne een jaar afbetaal te word nie. Die finansiering van ʼn motor of ʼn huis kan geklassifiseer word as ʼn langtermynverpligting.

Konsekwentheid van aanbieding en vergelykende inligting Een van die kwalitatiewe karaktereienskappe van die konseptuele raamwerk is dat finansiële state vergelykbaar moet wees. Konsekwente inligting word verkry deur die toepassing van dieselfde beginsels en standaarde in die teboekstelling van finansiële data elke jaar.

Waardevolle vergelykings kan gedoen word tussen verskillende periodes, asook tussen verskillende ondernemings in dieselfde bedryf.

Wesenlikheid Die wesenlikheidsbeginsel dui daarop dat die vereistes van enige rekeningkundige beginsel geïgnoreer kan word, indien die openbaarmaking van die betrokke inligting nie ʼn wesenlike uitwerking sal hê op die besluitneming van die gebruikers van hierdie inligting nie. ʼn Paar duisend rand is moontlik nie wesenlik vir ʼn groot genoteerde onderneming nie, maar vir ʼn klein familiesakeonderneming sal dieselfde bedrag wel wesenlik wees. Dit is die rede waarom wesenlikheidsyfers vooraf vasgestel moet word, wanneer daar ʼn oudit op ʼn onderneming gedoen word. Volgens hierdie wesenlikheidsyfer word vasgestel watter uitgawes in die staat van omvattende inkomste geoudit moet word. Dit is dus noodsaaklik dat inligting wat wesenlik is vir ʼn onderneming, nie weggelaat word uit die finansiële state

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 26

GFA105 Finansiële Rekeningkunde nie, aangesien dit daartoe kan lei dat die gebruikers van hierdie state oningeligte besluite mag neem.

Verrekening Inkomstes, uitgawes, bates en laste word apart in die finansiële state getoon en nie verreken nie. Dus mag inkomstes nie van uitgawes afgetrek word nie en slegs die wins in die staat van wins en verlies gewys word – inkomste en uitgawes word dus beide apart aangetoon.

Dieselfde geld vir bates en laste.

Gereeldheid van verslaggewing IAS 1 vereis dat finansiële state minstes jaarliks opgestel moet word.

1.10 Die elemente van die finansiële state Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 2, paragraaf 2.2.5 (bl. 28-36) Die elemente van die finansiële state kan grafies soos volg voorgestel word:

Bates

Inkomste

Ekwiteit

Uitgawes

Laste

Figuur 1.4: Die elemente van die finansiële state (Outeur, 2014) LW. Die volgende vergelykings is belangrik: Bates minus laste = ekwiteit

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 27

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Inkomstes – Uitgawes = Wins/Verlies gaan na ekwiteit 1.10.1 Bate ʼn Bate word gedefinieer as: •

ʼn Hulpbron beheer deur die onderneming,

•

as gevolg van ʼn gebeurtenis in die verlede,

•

waaruit waarskynlike toekomstige ekonomiese voordele verwag word om te vloei na die onderneming.

Voorbeelde van bates: kontant, voorraad, motorvoertuie, kantoortoerusting, grond en geboue, rekeninge ontvangbaar (debiteure), vooruitbetaalde uitgawes, beleggings, opgelope inkomste.

1.10.2 Las ʼn Las word gedefinieer as: •

Huidige verpligting van die onderneming,

•

wat voorspruit uit gebeure in die verlede.

•

Die delging van die verpligting sal die uitvloei van hulpbronne (wat toekomstige ekonomiese voordele bevat) tot gevolg hê.

Met ander woorde, ʼn las is doodeenvoudig die verpligting (skuld) van die onderneming.

Voorbeelde van laste: oortrokke bank, rekeninge betaalbaar, vooruitontvange inkomste, lenings.

1.10.3 Ekwiteit Ekwiteit word gedefinieer as: •

die residu belang in die bates van die onderneming nadat alle die laste afgetrek is.

Dus, bates minus laste = ekwiteit Daar kan ook na ekwiteit verwys word as netto bates, netto waarde, eienaarsbelang of aandeelhouersbelang.

Voorbeelde van ekwiteit: aandelekapitaal, behoue inkomste, dividende betaal, ander reserwes.

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 28

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 1.10.4 Inkomste Inkomste word gedefinieer as: •

die toename/invloei van ekonomiese voordele gedurende die rekeningkundige periode in die vorm van

•

ʼn toename/invloei van bates, of

•

afname in laste,

•

wat sal lei tot ʼn toename in ekwiteit,

•

behalwe vir bydraes van ekwiteitaandeelhouers

Dus sal inkomste jou ekwiteit vermeerder.

Let wel, die definisie van inkomste sluit beide inkomste (uit jou hoofbesigheid, in Engels verwys as revenue) sowel as ander inkomste in (byvoorbeeld verkoop van eiendom, aanleg en toerusting, in Engels verwys as income).

Wat is bydrae van ekwiteitsaandeelhouers?

As die eienaars van die onderneming (die aandeelhouers) ʼn bydrae maak tot die onderneming, is dit nie inkomste nie, maar word die bydrae direk in ekwiteit verantwoord, dus gaan dit nie na die staat van omvattende inkomste toe nie, maar wel na die staat van verandering in ekwiteit en uiteindelik na die staat van finansiële posisie.

1.10.5 Uitgawes Uitgawes word gedefinieer as: •

ʼn afname in ekonomiese voordele gedurende die rekeningkundige periode in die vorm van

•

ʼn afname/uitvloei van bates, of

•

toename in laste,

•

wat sal lei tot ʼn afname in ekwiteit,

•

anders as uitreikings aan ekwiteitaandeelhouers

Uitgawes is die kostes wat verband hou met die inkomstes op die staat van omvattende inkomste. Byvoorbeeld, koste van verkope is die uitgawe wat veroorsaak word deur verkope.

Die uitgawes in die staat van omvattende inkomste hou verband met die tydsperiode in die opskrif van die staat van omvattende inkomste, met ander woorde vir die bepaalde periode is dit die uitgawes wat aangegaan is. Uitgawes is dus die kostes wat deur ʼn sakeonderneming aangegaan word in die proses om inkomste te genereer – uitgawes verminder jou ekwiteit. Uitgawes sluit verliese, sowel as ander uitgawes in wat aangegaan is in die normale verloop van die onderneming se sakebedrywighede.

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 29

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Voorbeelde van uitgawes: huuruitgawes, salarisse en lone, advertensiekostes, waardervermindering, water en elektrisiteitsuitgawes.

1.10.6 Erkenningskriteria Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 6, paragraaf 6.5 (bl. 142-145) Alvorens ʼn element erken kan word, moet dit voldoen aan die volgende: •

Definisie van ʼn element

•

Erkenningskriteria

Erkenningskriteria vir bates en laste •

Dit is waarskynlik dat toekomstige ekonomiese voordele sal vloei na of van die onderneming,

•

en die koste of waarde van die element kan betroubaar bereken word.

Erkenningskriteria vir inkomste of uitgawes •

Die koste of waarde van die element kan betroubaar bereken word.

1.10.7 Ander belangrike definisies Wins en verlies •

Totale inkomste minus uitgawes, uitgesluit komponente van ander omvattende inkomste. Inkomstes en uitgawes verdien deur die verloop van gewone sakeaktiwiteite.

Ander omvattende inkomste •

Items van inkomste en uitgawes wat nie in wins en verlies verantwoord word nie.

Items van ander omvattende inkomste sluit, byvoorbeeld, in: •

Wins en verlies uit herwaardasie van eiendom, aanleg en toerusting.

•

Wins en verlies uit finansiële bates, verantwoord deur ander omvattende inkomste.

•

Hermeting (remeasurement) van omskrewe voordeelplanne.

•

Verruilingsverskille deur die omskakeling van buitelandse ondernemings.

•

Kontantvloeiskanse.

Let wel: Bogenoemde, behalwe die herwaardasie van eiendom, aanleg en toerusting, is nie deel van die kurrikulum vir Finansiële Rekeningkunde I nie, en hoef dus nie verder bestudeer te word nie.

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 30

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Totale omvattende inkomste •

Winste en verliese, plus ander omvattende inkomste.

1.10.8 Alternatiewe metodes om bates te waardeer en die impak op winsmeting en die staat van finansiële posisie Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 2, paragraaf 2.2.5 (bl. 34-35) In Studie-eenheid 3 gaan bates in meer besonderhede bespreek word. Daar moet egter daarop gelet word dat vaste bates op twee verskillende basisse of modelle gemeet kan word, naamlik die kostemodel of die herwaardasiemodel. Die onderneming sal op ʼn model besluit en dit konsekwent toepas op dié kategorie vaste bate, byvoorbeeld, alle geboue sal teen die herwaardasiemodel gemeet word, terwyl voertuie teen die kostemodel gemeet word. Die model geselekteer, sal in die rekeningkundige beleid in die notas tot die finansiële state uiteen gesit word.

Die metingsmodelle kan grafies soos volg uiteengesit word:

Meting van bates

Kostemodel

Herwaardasiemodel

Figuur 1.5: Metingsmodelle vir vaste bates (Outeur, 2014) Verwys na Studie-eenheid 3.6.6 vir die bespreking van bogeneomde twee metingsmodelle.

Staat van veranderinge in ekwiteit Verwys na die toename of afname in die netto bates van die onderneming van een finansiële periode na ʼn ander. Basies is die staat van veranderinge in ekwiteit ʼn rekonsiliasie van die openings- en sluitingsbalanse van items van ekwiteit.

IAS 1 vereis dat die veranderinge in ekwiteit geskei moet word tussen: •

eienaarsveranderinge in ekwiteit, en

•

nie-eienaarsveranderinge in ekwiteit (nie vir Finansiële Rekeningkunde I doeleindes nie.)

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 31

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 1.11 Die rekeningkundige vergelyking Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 3, paragraaf 3.2 (bl. 56-57) ʼn Onderneming word gefinansieer deur twee primêre bronne, naamlik: 1. Die eienaars 2. Lenings Bydraes deur eienaars staan bekend as eienaarsekwiteit of eienaarsbelang en is dus EKWITEIT. Geleende fondse (lenings) is ʼn LAS. Die bates van ‘n onderneming word dus gefinansier deur laste en ekwiteit. Ons kan ʼn vergelyking skryf om die finansiële posisie van ʼn onderneming te meet: Die rekeningkundige vergelyking: Bates = Laste + Ekwiteit 1.11.1 Die effek van transaksies op die rekeningkundige vergelyking Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 3, paragraaf 3.3 (bl. 57-62) Soos reeds genoem, is Bates = Laste + Ekwiteit.

As die bedrae links van die is-gelyk-aan-teken toeneem, sal die bedrae regs van die isgelyk-aan-teken ook moet toeneem, anders gaan die rekeningkundige vergelyking nie balanseer nie.

1.11.2 Die rekeningkundige vergelyking vir die analisering van transaksies en voorbereiding van die finansiële state Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 3, paragraaf 3.4 (bl. 63-65) Rekeningkunde is ʼn inligtingsisteem wat data selekteer en prosesseer om inligting vir die onderneming te produseer. Die rekeningkundige vergelyking kan gebruik word om inligting te prosesseer. Om dit te kan doen, word die rekeningkundige vergelyking opgebreek in verskillende klassifikasies, wat bekend staan as rekeninge.

Voorbeelde van rekeninge van bates: kontant, rekeninge ontvangbaar (debiteure), voorraad, motorvoertuie, rekenaars, kantoortoerusting, gebruiksvoorrade (in Engels verwys ons na supplies).

Voorbeelde van rekeninge van laste: Rekeninge betaalbaar (krediteure), lenings.

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 32

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Die staat van finansiële posisie kan voorberei word vanaf ʼn opsomming van die rekeningkundige vergelyking. Die totaal van elke kolom word bereken en oorgedra na die staat van finansiële posisie.

Byvoorbeeld: Bates Kontant

+ Rekeninge ontvangbaar

+ Motorvoertuie

=

Laste

=

Rekeninge betaalbaar

+ Ekwiteit + Lenings

+ Aandelekapitaal

Ekwiteit kan deur vier verskillende transaksies beïnvloed word: 1. Kapitaalbydrae deur eienaar dit verhoog ekwiteit 2. Inkomste dit verhoog ekwiteit 3. Uitgawes dit verlaag ekwiteit 4. Onttrekkings/uitreikings van fondse na eienaar dit verlaag ekwiteit Ter opsomming: Ekwiteit = Kapitaalbydraes

+

Inkomste

–

Uitgawes

–

Uitreikings/Onttrekkings

Aktiwiteit 1.2 Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 3, paragraaf 3.5 (bl. 65-77) van die handboek en beantwoord die vrae bo-aan bl. 67 voordat jy na die oplossing kyk. Die oplossing word wel gegee, maar maak seker dat jy dit verstaan en sal kan beantwoord.

1.11.3 Die konseptuele bewys van wins Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 3, paragraaf 3.6 (bl. 77-80) Die sluitingsekwiteit word soos volg bereken: Openingsekwiteit Plus: Kapitale bydrae Minus: Uitreikings Plus: Inkomste Minus: Uitgawes = Sluitingsekwiteit

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 33

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Inkomste minus uitgawes = wins/verlies vir die jaar. Die beweging tussen openings- en sluitingsekwiteit is as gevolg van kapitale bydrae, uitreikings, inkomste en uitgawes.

Dus, kan ons konseptueel wins bewys deur die volgende berekening: Sluitingsekwiteit Minus: Openingsekwiteits = Beweging in ekwiteit Minus: Kapitale bydrae Plus: Uitreikings = Wins/verlies vir die periode

Aktiwiteit 1.3 Bestudeer die voorbeeld op bl. 78-80 en beantwoord die vrae.

1.12 Samevatting Die doelwit van die finansiële state is om inligting te verskaf oor die finansiële posisie, prestasie en veranderinge in die finansiële posisie van die onderneming wat nuttig is vir ʼn wye verskeidenheid van ekonomiese besluitnemers. Die basiese finansiële state van ʼn onderneming sluit ʼn staat van omvattende inkomste, staat van finansiële posisie, staat van kontantvloei, staat van verandering in ekwiteit en notas tot die finansiële state in.

Finansiële rekeningkunde word gebruik om verslae (state) voor te berei wat gebruik word deur die eksterne gebruikers van hierdie inligting, terwyl bestuursrekeningkunde gebruik word om verslae voor te berei vir die interne gebruikers, soos die bestuur van ʼn onderneming.

Vir die finansiële state van ʼn onderneming om kredietwaardig te wees en maklik verstaanbaar en vergelykbaar te wees met die state van ander ondernemings in dieselfde bedryf; asook aan die inligtingvereistes van die gebruikers van die state te voldoen, is daar ʼn stel reëls en regulasies wat gevolg moet word. Hierdie reëls en regulasies staan bekend as die Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS).

Die rekeningkundige vergelyking bestaan uit drie hoof komponente, naamlik: bates minus laste, is gelyk aan ekwiteit. Ekwiteit sluit inkomstes en uitgawes in.

Finansiële rekeningkunde vereis dat die finansiële state van ʼn onderneming opgestel moet word op die toevallingsgrondslag, wat beteken dat transaksies te boek gestel moet word

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 34

GFA105 Finansiële Rekeningkunde wanneer die transaksie plaasgevind het, en nie wanneer die kontant ontvang of betaal word nie (kontantbasisgrondslag).

1.13 Selfevaluering 1) Eksamenvoorbeelde Werk eers deur Hoofstuk 3, paragrawe 3.5 en 3.6 in die handboek, sowel as paragraaf 1.11.2 in hierdie gids en doen dan die eksamenvoorbeelde aan die einde van Hoofstuk 2 (bl. 50-51) en Hoofstuk 3 (bl. 80-81) in die handboek. Die antwoorde op hierdie vrae is aan die einde van elk van die hoofstukke. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om ʼn vraag te voltooi.

Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

Die formaat van die staat van omvattende inkomste word in paragraaf 1.10.8 van hierdie gids bespreek. Verwys ook na bl. 35 in die handboek vir ʼn voorbeeld van ʼn staat van omvattende inkomste.

2) Opsomming van konsepte en toepassing Kyk veral na die Summary of concepts and application, aan die einde van Hoofstuk 1 (bl.

18), Hoofstuk 2 (bl. 52) en Hoofstuk 3 (bl. 81-82) van die handboek. Hierdie gedeeltes bevat ʼn opsomming van die belangrikste aspekte wat in die hoofstukke bespreek is.

Hierdie oorsig sal jou help om die kern van die hoofstukke te verstaan en is goeie voorbereiding vir die eksamen. Indien daar iets is wat steeds onduidelik is, hersien weer die gedeelte in die handboek.

Belangrik: Moenie met Studie-eenheid 2 begin voordat jy Studie-eenheid 1 ten volle verstaan nie.

Indien daar enige begrippe is wat vir jou onduidelik is, kontak jou dosent om te verseker dat jy die nodige grondslag bekom om die res van die handboek te kan baasraak.

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 35

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Notas

Studie-eenheid 1: ʼn Konseptuele oorsig

Bladsy 36

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

STUDIE-EENHEID 2: DIE REKENINGKUNDIGE PROSES 2.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •

Die dubbelinskrywingsmetode in rekeningkunde, algemene joernale en algemene grootboek

•

Die balansering van rekeninge, voorbereiding van proefbalans en voorbereiding van finansiële state vanaf ʼn proefbalans

•

Prosessering van interne transaksieaanpassings en afsluiting van rekeninge

•

Die teboekstelling van aankope en verkoopstransaksies

•

Die voorbereiding van ontledingsjoernale

•

Belasting op toegevoegde waarde

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die dubbelinskrywingsmetode toe te pas en algemene joernale en algemene grootboek voor te berei.

•

die balansering van rekeninge toe te pas, ʼn proefbalans voor te berei en finansiële state vanaf ʼn proefbalans voor te berei.

•

die prosessering van interne transaksieaanpassings en afsluiting van rekeninge toe te pas.

2.2

•

die teboekstelling van aankope en verkoopstransaksies toe te pas.

•

ontledingsjoernale voor te berei.

•

belasting op toegevoegde waarde te bereken en te verantwoord.

Voorgeskrewe handboek

Kolitz D.L., Quinn A.B. & McAllister G.A. 2009. A concepts-based introduction to financial accounting. 4th ed. Cape Town: Juta.

Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer: Afdeling 2 Hoofstuk 4, paragrawe 4.1-4.6

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 37

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Hoofstuk 5, paragrawe 5.1-5.5 Hoofstuk 6, paragrawe 6.1-6.9 Hoofstuk 7, paragrawe 7.1-7.5 Afdeling 3 Hoofstuk 8, paragrawe 8.1-8.7 Hoofstuk 9, paragrawe 9.1-9.6 Hoofstuk 10, paragrawe 10.1-10.5 2.3

Verrykende bronne

SARS, 2014. http://www.sars.gov.za/TaxTypes/VAT/Pages/default.aspx [Besoek: 9 September 2014] (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor belasting op toegevoegde waarde.)

2.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Dubbel-

In die toepassing van die dubbelinskrywingsmetode word een

inskrywings

rekening gedebiteer, terwyl die ander rekening gekrediteer word, met ander woorde die dubbelinskrywingsmetode affekteer ten minste twee rekeninge – die een been van die transaksie word as debietinskrywing (links) te boek gestel, en die ander been as kredietinskrywing (regs).

Vooruitontvange

Wanneer kontant vooruitontvang word vir dienste of goedere wat nog

inkomste

in die toekoms gelewer moet word.

Opgelope

Opgelope inkomste is bedrae wat reeds in die huidige jaar verdien is,

inkomste

maar nog geen kontant is daarvoor ontvang nie.

Opgelope

Opgelope uitgawes is bedrae wat nog vir uitgawes met betrekking tot

uitgawes

die huidige finansiële jaar betaalbaar is.

Waarde-

Waardervermindering is die geleidelike afname in die

vermindering

waarde/kosprys van ʼn vaste bate oor sy lewensduur deur ʼn uitgawe te skep. (Accountingtools, 2014. http://www.accountingtools.com/display/Search?searchQuery=what+i

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 38

GFA105 Finansiële Rekeningkunde s+depreciation&moduleId=19288171&moduleFilter=&categoryFilter= &startAt=0) Opgelope

Opgelope waardervermindering is die totale bedrag van

Waarde-

waardervermindering wat as ʼn uitgawe verantwoord is sedert die

vermindering

vaste bate aangekoop en beskikbaar was vir gebruik. Opgelope waardervermindering is ʼn bate met ʼn negatiewe (krediet-) balans, ook verwys na as kontrabate rekening. Dit beteken dit word in die staat van finansiële posisie afgetrek van die bruto bedrag van vaste bates. (Accountingtools, 2014. http://www.accountingtools.com/questions-and-answers/what-isaccumulated-depreciation.html)

Belasting op

BTW is ʼn indirekte belasting gehef in die verskaffings van goedere en

toegevoegde

dienste. BTW word teen ʼn standaardkoers van 14% en ʼn nulkoers

waarde (BTW)

(0%) gehef. BTW word gehef op elke stap in die verskaffing van goedere en dienste.

2.5

Inleiding

ʼn Saketransaksie word te boek gestel in verskeie rekeninge deur gebruik te maak van die dubbelinskrywingsmetode. In die toepassing van die dubbelinskrywingsmetode word een rekening gedebiteer, terwyl die ander rekening gekrediteer word. Saketransaksies word eerstens te boek gestel in die algemene joernaal of ontledingsjoernaal, deur middel van joernaalinskrywings. Die ontledingsjoernale verminder die hoeveelheid joernale wat na die algemene joernaal geprosesseer word.

Nadat die joernaalinskrywing gedoen is, word hierdie joernaalinskrywing gepos na die afsonderlike rekeninge in die algemene grootboek wat deur die betrokke transaksie beïnvloed word. Ons maak gebruik van T-rekeninge om die uitwerking van ʼn transaksie te illustreer. Die T-vormige rekening het ʼn debiet (linkerkant) en ʼn krediet (regterkant).

Die T-rekening word gebalanseer en afgesluit aan die einde van die periode om sodoende die sluitingsbalans te bereken wat oorgedra word na die proefbalans en dan verskyn in die finansiële state.

Alvorens die finansiële state voorberei kan word vanaf die proefbalans, moet aanpassings gemaak word vir interne transaksies. Alle eksterne transaksies sal deur die normale rekeningkundige stelsel oorgedra word.

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 39

GFA105 Finansiële Rekeningkunde In die staat van finansiële posisie word daar onderskeid getref tussen die bedryfsbates en bedryfslaste van die onderneming, die niebedryfsbates en niebedryfslaste, asook die ekwiteit. Gewoonlik word bedryfsbates en laste verwag om te realiseer, of verkoop of verbruik te word in die normale bedryfsiklus van die onderneming.

Aankope en verkope moet verantwoord word teen billike waarde. Handelsafslag, kontantafslag en verrekeningsafslag moet korrek verantwoord word. ʼn Onderneming kan ʼn periodieke of deurlopende voorraadstelsel gebruik.

Belasting op toegevoegde waarde (BTW) is ʼn indirekte belasting gehef in die verskaffing van goedere en dienste. BTW word in Suid-Afrika teen ʼn standaardkoers van 14% gehef. BTW word gehef op elke stap in die verskaffing van goedere en dienste.

2.6

Die dubbelinskrywingsmetode in rekeningkunde, algemene joernale en algemene grootboek

2.6.1

Die dubbelinskrywingsmetode in rekeningkunde

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 4, paragraaf 4.2 (bl. 86-90) Saketransaksies word te boek gestel in verskeie rekeninge deur gebruik te maak van die dubbelinskrywingsmetode. Die dubbelinskrywingsmetode affekteer ten minste twee rekeninge – die een been van die transaksie word as debietinskrywing te boek gestel, en die ander been as kredietinskrywing: Debiet = Links; Krediet = Regs.

Die onderstaande is ʼn kort opsomming van wanneer ʼn rekening gedebiteer of gekrediteer moet word. Dit is baie belangrik dat jy die onderstaande moet verstaan en onthou, want dit vorm die basis van die prosessering van transaksies. Op bl. 89 in die handboek word die begrippe verder toegelig. + = Vermeerder – = Verminder

Naam van rekening Links

Regs

Debiet

Krediet

Dt

Kt

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 40

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Bates

=

Laste

+

Ekwiteit

Dt

Kt

Dt

Kt

Dt

Kt

+

–

–

+

–

+

Uitgawes

Inkomste

Dt

Kt

Dt

Kt

+

–

–

+

Onttrekkings

Eienaarsbelang

Dt

Kt

Dt

Kt

+

–

–

+

Figuur 2.1: Beginsels van die dubbelinskrywingsmetode (Aangepas uit Kolitz et al. 2009: 88) Aktiwiteit 2.1 Werk deur Voorbeeld 4.3 op bl. 90-91 en werk ook deur die oplossing (bl. 91-98) om seker te maak dat jy dit verstaan.

2.6.2

Algemene joernale

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 4, paragraaf 4.4 (bl. 98-102) Die doel van algemene joernale Saketransaksies wat ʼn effek het op die finansiële posisie van ʼn maatskappy word eerstens te boek gestel in die algemene joernaal, deur middel van joernaalinskrywings. Die algemene joernaal is deel van die rekeningkundige rekordhoudingstelsel. Wanneer ʼn transaksie plaasvind, moet dit verantwoord word in die algemene joernaal of ontledingsjoernaal. Ons gaan ontledingsjoernale verder toelig in paragraaf 2.10 in dié studie-eenheid.

Die volgende dubbelinskrywingbeginsels moet gevolg word vir elke transaksie: •

Twee of meer rekeninge word altyd beïnvloed.

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 41

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

•

Die debiete moet altyd gelyk wees aan die krediete, met ander woorde, jou joernaal moet altyd balanseer.

•

Die rekeningkundige vergelyking moet balanseer, naamlik, Bates = Laste + Ekwiteit

Formaat van algemene joernale Aktiwiteit 2.2 Gebruik die inligting van Voorbeeld 4.3 op bl. 90-91, en berei die algemene joernaal voor van Smart Concepts. Jy sal die voorbeeld vind op bl. 99 en 100 in die handboek.

2.6.3

Algemene grootboek

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 4, paragraaf 4.5 (bl. 103-108) Nadat die joernaalinskrywing gedoen is, word hierdie joernaalinskrywing oorgedra na die afsonderlike rekeninge in die algemene grootboek wat deur die betrokke transaksie beïnvloed word. Die algemene grootboek is ʼn versameling van rekeninge van ʼn onderneming. Ons gaan ook na ander grootboeke later in dié studie-eenheid kyk.

Die formaat van ʼn algemene grootboek Ons maak gebruik van T-rekeninge om die uitwerking van ʼn transaksie te illustreer.

Die T-vormige rekening het ʼn debiet (linkerkant) en ʼn krediet (regterkant).

Rekeningnaam Debiet

Krediet

Aktiwiteit 2.3 Bestudeer die toepassing van die beginsel op bl. 103-109 en probeer om dan self die inligting van Voorbeeld 4.3 op bl. 90-91 toe te pas deur die algemene grootboek van Smart Concepts voor te berei.

Openingsbalanse Bates, laste en ekwiteitsrekeninge (let wel, nie inkomste of uitgawesrekeninge nie) se sluitingsbalans van die vorige finansiële periode word altyd oorgedra na die volgende

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 42

GFA105 Finansiële Rekeningkunde finansiële periode as ʼn openingsbalans. ʼn Onderneming sal nie ʼn openingsbalans hê in die eerste maand na inlywing nie.

Let ook daarop dat inkomstes en uitgawes nooit ʼn openingsbalans het nie. Die rede is omdat dit nie deel vorm van die staat van finansiële posisie nie, maar van die staat van omvattende inkomste. Inkomstes en uitgawes word afgesluit na die behoue inkomste rekening (ekwiteit) in die staat van finansiële posisie (ons sal later in dié studie-eenheid na die afsluiting van rekeninge kyk).

Openingsbalanse sal vir jou gegee word in die eksamen en jy moet dit net aan die korrekte kant van die T-rekening gaan invul alvorens jy enige transaksies verder oordra na die grootboek.

2.7

Die balansering van rekeninge, voorbereiding van proefbalans en voorbereiding van finansiële state vanaf ʼn proefbalans

2.7.1

Die proefbalans

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 4, paragraaf 4.6.1 en 4.6.2 (bl. 108-109) Die balansering van rekeninge Stappe in die voorbereiding van die algemene grootboek: Stap : Vul alle openingsbalanse in.

Stap : Dra alle transaksies na die korrekte grootboekrekeninge. Onthou vir elke transaksie word ten minste twee grootboekrekeninge geraak!

Stap : Balanseer die debiet- en kredietkant van die T-rekening. Dit word gedoen deur ʼn sluitingsbalans in te sluit wat sal veroorsaak dat die debiet- en kredietkant nou balanseer.

Stap : Dra die sluitingsbalans oor na die begin van die volgende maand.

Die twee goue reëls van rekeningkunde: Vir elke debiet is daar ʼn krediet!

Debiete en krediete moet ALTYD balanseer!!

Verwys na die opsomming in paragraaf 4.6.1 in die hanboek op bladsy 109 vir normale balanse van rekeninge:

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 43

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Voorbereiding van die proefbalans Die laaste stap in die prosessering van data (sien figuur 1.1 in Studie-eenheid 1 van hierdie gids) is om die proefbalans voor te berei. Die proefbalans is ʼn lys van al die rekeninge met die balans van elke rekening. Die balans van die rekening word in die debiet- of kredietkolom ingevul. Die totaal van die debietkant van die lys en kredietkant van die lys moet balanseer, anders het jy iewers ʼn fout gemaak in die joernale of grootboekrekening. As die proefbalans nie balanseer nie, sal jou staat van finansiële posisie nooit balanseer nie.

Aktiwiteit 2.4 Gebruik die inligting van Voorbeeld 4.3 op bl. 90-91, en berei die proefbalans voor van Smart Concepts.

2.7.2

Voorbereiding van finansiële state

Inhoud van die finansiële state Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 6, paragraaf 6.2 (bl. 137) Eksamenwenk: •

Moenie jou antwoord afrond tot duisende of miljoene nie, tensy dit spesifiek vereis word.

•

Aanbiedingswisselskoers in die module sal altyd in Suid-Afrikaanse Rand wees, aangedui as “R”.

•

Die naam van die onderneming en verslagdoeningsdatum en die periode gedek deur die finansiële state sal altyd in die vraag duidelik aangedui word.

Die klassifikasie van bates en laste Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 6, paragraaf 6.3 (bl. 137-139) Bates en laste word geklassifiseer in twee verskillende groepe, naamlik: 1. bedryfsbates en laste en 2.

niebedryfsbates en laste.

Volgens IAS 1 sal ʼn onderneming ʼn bate klassifiseer as ʼn bedryfsbate as: •

daar verwag word dat die bate sal realiseer, of verkoop of verbruik word, in die normale bedryfsiklus van die onderneming.

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 44

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

•

dit gehou word vir die primêre doel om mee te handel.

•

die verwagting is dat die bate binne twaalf maande gerealiseer sal word.

•

dit kontant of kontantekwivalente is.

Alle ander bates sal geklassifiseer word as niebedryfsbates.

Voorbeelde van bedryfsbates: voorraad, rekeninge ontvangbaar, bank en kontant, vooruitbetaalde uitgawes, opgelope inkomste.

Voorbeelde van niebedryfsbates: land, geboue, motorvoertuie, aanleg en toerusting, meubels, rekenaartoerusting.

Volgens IAS 1 sal ʼn onderneming ʼn las klassifiseer as ʼn bedryfslas as: •

die onderneming verwag om die las te betaal in die normale bedryfsiklus.

•

Dit gehou word vir die primêre doel om mee te handel.

•

Daar verwag word dat die las binne twaalf maande na die verslagdoeningstydperk gerealiseer sal word.

•

Die onderneming nie ʼn onvoorwaardelike reg het om betaling uit te stel vir meer as twaalf maande na die verslagdoeningstydperk nie.

Alle ander laste sal geklassifiseer word as niebedryfslaste. Voorbeelde van bedryfslaste: rekeninge betaalbaar, opgelope uitgawes, onverdiende inkomste/vooruitontvange inkomste.

Voorbeelde van niebedryfslaste: lenings en verbandlening.

Voor-aansuiweringsproefbalans en na-aansuiweringsproefbalans Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 6, paragraaf 6.4 (bl. 139-142) ʼn Voor-aansuiweringsproefbalans neem slegs eksterne transaksies in ag. Die naaansuiweringsproefbalans neem interne transaksies ook in ag. Verwys na paragraaf 2.8.1 in hierdie gids vir ‘n bespreking van die verskil tussen interne en eksterne transaksies. Die voor-aansuiweringsproefbalans moet eers aangepas word vir dié interne transaksies, alvorens die finansiële state opgestel word.

Aktiwiteit 2.5 Werk deur die voor-aansuiweringsproefbalans en na-aansuiweringsproefbalans van Smart Concepts soos uiteengesit op bl. 141-142 en maak seker dat jy dit onder die knie het voordat jy aangaan.

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 45

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Erkenning van elemente in die finansiële state Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 6, paragraaf 6.5 (bl. 142-145) Verwys ook na Studie-eenheid 1, paragraaf 1.10 vir ʼn kort bespreking van die elemente van die finansiële state.

2.7.3

Die finansiële state

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 6, paragraaf 6.6 (bl. 145-151) Soos in Studie-eenheid 1, paragraaf 1.9.7 genoem, bestaan ʼn volledige stel finansiële state uit die volgende 5 komponente: Staat van finansiële posisie Staat van omvattende inkomste Staat van veranderinge in ekwiteit Staat van kontantvloei Notas tot die finansiële state Die staat van kontantvloei sal in Studie-eenheid 4 bespreek word.

Notas tot die finansiële state sal in Studie-eenheid 3 bespreek word.

Hieronder is voorbeelde van die verskillende state.

Die staat van veranderinge in ekwiteit Voorbeeld van staat van veranderinge in ekwiteit ENTITEIT NAAM STAAT VAN VERANDERINGE IN EKWITEIT VIR DIE JAAR GEËINDIG XXX Aandelekapitaal

Herwaardasies

Totaal

R

R

R

Ekwiteit soos op XXX

Xxx

xxx

xxx

Bydraes deur aandeelhouers

Xxx

xxx

Uitreikings aan aandeelhouers

(xxx)

(xxx)

Totale omvattende inkomste

Xxx

xxx

xxx

Ekwiteit soos op XXX

Xxx

xxx

xxx

Die staat van omvattende inkomste Die staat van omvattende inkomste kan in twee aparte state voorberei word, naamlik die staat van wins en verlies en staat van omvattende inkomste of in een staat, naamlik die staat

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 46

GFA105 Finansiële Rekeningkunde van omvattende inkomste. Ons gaan deurgaans in die begeleidingsgids die een-staatformaat gebruik.

Voorbeeld van staat van omvattende inkomste ENTITEITSNAAM STAAT VAN OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEEÏNDIG XXX R Verkope Minus: Koste van verkope

xxx (xxx)

= Bruto wins

xxx

Plus ander inkomste

xxx

Rente-inkomste

xxx

Diensleweringsinkomste

xxx

Wins met die verkoop van vaste bates

xxx

Minus: Ander uitgawes

(xxx)

Advertensie-uitgawes

(xxx)

Huuruitgawes

(xxx)

Waardevermindering

(xxx)

Salarisse

(xxx)

Telefoon

(xxx)

Water en ligte

(xxx)

Minus: Finansieringskoste

(xxx)

Rente-uitgawes

(xxx)

Wins/(Verlies) voor belasting Minus: Belastinguitgawe

xxx (xxx)

Wins/(Verlies) na belasting

xxx

Ander omvattende inkomste

xxx

Herwaardasie van eiendom, aanleg en toerusting

xxx

Totale omvattende inkomste

xxx

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 47

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Die staat van finansiële posisie Voorbeeld van die staat van finansiële posisie.

ENTITEITSNAAM STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE SOOS OP XXX R BATES Niebedryfsbates

xxx

Eiendom, aanleg en toerusting

xxx

Ontasbare bates

xxx

Finansiële bates

xxx

Bedryfsbates

xxx

Voorraad

xxx

Rekeninge ontvangbaar

xxx

Huurdeposito

xxx

Skryfbehoeftevoorraad

xxx

Vooruitbetaalde uitgawes

xxx

Kontant en kontantekwivalente

xxx

TOTALE BATES

xxx

EKWITEIT EN LASTE EKWITEIT

xxx

Kapitaal

xxx

Behoue inkomste

xxx

Ander reserwes

xxx

LASTE Niebedryfslaste

xxx

Langtermynlening

xxx

Bedryfslaste

xxx

Korttermynlening

xxx

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 48

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Rekeninge betaalbaar

xxx

Vooruitontvange inkomste

xxx

Opgelope uitgawes

xxx

TOTALE LASTE

xxx

TOTALE EKWITEIT EN LASTE

xxx

Die toepassing van algemene kenmerke van die finansiële state Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 6, paragraaf 6.7 (bl. 152-153) Verwys na Studie-eenheid 1, paragraaf 1.8 vir ʼn bespreking van die algemene kenmerke van die finansiële state.

LW! Eksamenwenke ʼn Algemene vraag wat jy kan verwag in die eksamen of toetse sal wees om ʼn staat van finansiële posisie, staat van veranderinge in ekwiteit of staat van omvattende inkomste voor te berei. Die vraag kan soos volg benader word: •

Doen slegs wat van jou verlang word. Dus, as ʼn staat van finansiële posisie gevra word, is dit nie nodig om die staat van omvattende inkomste en staat van veranderinge in ekwiteit ook voor te berei nie.

•

ʼn Voor-aansuiweringsproefbalans sal meestal vir jou gegee word, tesame met bykomende inligting wat nog verantwoord moet word, of toon wat die rekenmeester verkeerd gedoen het.

•

Stap : Berei die geraamte (formaat) van die staat van finansiële posisie, die staat van omvattende inkomste of staat van veranderinge in ekwiteit voor. Sien paragraaf 2.7.3 vir die formaat. Die formaat moet jy van buite leer. Let op hoe die formaat uiteengesit word, bv., niebedryfsbates kom altyd voor bedryfsbates, en voorraad kom altyd eerste onder bedryfsbates, en kontant laaste (van minder likiede bates tot die mees likiede bates).

•

Stap : Vul al die bedrae in ooreenkomstig die proefbalans op die staat van finansiële posisie, die staat van omvattende inkomste of staat van veranderinge in ekwiteit, onder die berekeninge kolom. Dit moet in hakies getoon word op die staat, maar nie in die totaalkolom nie. Dit is maklike punte om te verdien! Moenie hier foute

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 49

GFA105 Finansiële Rekeningkunde maak nie!

•

Stap : Lees die bykomende inligting en maak die veranderinge direk op die staat van finansiële posisie, die staat van omvattende inkomste of staat van veranderinge in ekwiteit. Daar is selde tyd om eers ʼn joernaalinskrywing en ʼn grootboek voor te berei en dan eers die proefbalans aan te pas. Punte word toegeken vir jou berekeninge, wys dus jou berekeninge.

Stap : Nadat alle bykomende inligting aangepas is, kan die totale bereken word. Dit moet altyd heel laaste gedoen word.

2.8 2.8.1

Prosessering van interne transaksie-aanpassings en afsluiting van rekeninge Interne transaksie-aanpassings

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 5, paragraaf 5.1 (bl. 114-115) Die verskil tussen interne en eksterne transaksies is die volgende:

•Interne aanpassings gemaak aan die Interne transaksies

finansiële posisie van 'n entiteit ten einde te voldoen aan die toevallingsgrondslagbeginsel.

Eksterne transaksies

•Ekonomiese gebeure wat plaasvind tussen die entiteit en ander sake-entiteite of persone.

Figuur 2.2: Verskil tussen interne en eksterne transaksies (Outeur, 2014) Alle eksterne transaksies sal deur die normale rekeningkundige stelsel oorgedra word, hoewel interne transaksies nog nie geprosesseer sal wees nie.

Interne transaksies sluit, onder andere, aanpassings vir vooruitontvange inkomste, opgelope inkomste of uitgawes, vooruitbetaalde uitgawes, waardevermindering en gebruik van skryfbehoeftevoorraad in.

2.8.2

Klassifikasie van die aanpassings

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 5, paragraaf 5.2 (bl. 115-121)

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 50

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Vooruitontvange inkomste Wanneer kontant vooruitontvang word vir dienste of goedere wat nog in die toekoms gelewer moet word, moet ʼn las geskep word vir die “onverdiende of vooruitontvange inkomste”, want die onderneming het nog ʼn verpligting om die goedere en dienste te lewer in die toekoms. Inkomste mag nie dadelik erken word nie. Teen die einde van die periode sal ʼn aanpassingsjoernaal gemaak moet word vir die inkomste wat wel erken mag word ten opsigte van die goedere of dienste wat gelewer is.

Die volgende joernaalinskrywing sal gemaak word op die dag wat die kontant ontvang word: Dt: Bank

Rxxx

Kt: Vooruitontvange inkomste (Las)

Rxxx

Teen die einde van die periode sal die volgende joernaalinskrywing gemaak word vir die inkomste wat wel erken mag word ten opsigte van die goedere of dienste wat gelewer is: Dt: Vooruitontvange inkomste (Las) Rxxx Kt: Inkomste

Rxxx

Aktiwiteit 2.6 Werk deur Transaksie 14 en 24 van Smart Concepts soos uiteengesit op bl. 116-117 van die handboek.

Opgelope inkomste Opgelope inkomste is bedrae wat reeds in die huidige jaar verdien is, maar nog geen kontant is daarvoor ontvang nie. Inkomste moet erken word wanneer dit verdien is, ongeag of die betaling reeds ontvang is.

Indien inkomste nog nie te boek gestel is teen die einde van die periode nie, omdat die betaling nog nie ontvang is nie, moet die volgende joernaalinskrywing gemaak word: Dt: Debiteur (Bate) Kt: Inkomste

Rxxx Rxxx

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 51

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 2.7 Werk deur Transaksie 25 van Smart Concepts soos uiteengesit op bl. 117-118 in die handboek maak seker jy verstaan hoe om dit te doen.

Vooruitbetaalde uitgawes Indien ʼn uitgawe vooruitbetaal word, moet die uitgawe nie direk in die staat van wins en verlies erken word nie, maar ʼn bate moet geskep word vir die toekomstige ekonomiese voordele wat na die entiteit gaan vloei.

Die volgende joernaalinskrywing sal gemaak word op die dag wat die uitgawe betaal word: Dt: Vooruitbetaalde uitgawe (Bate)

Rxxx

Kt: Bank

Rxxx

Teen die einde van die periode sal die volgende joernaalinskrywing gemaak word vir die uitgawe wat wel erken mag word ten opsigte van die goedere of dienste wat ontvang is: Dt: Uitgawe

Rxxx

Kt: Vooruitbetaalde uitgawe (Bate)

Rxxx

Aktiwiteit 2.8 Werk deur transaksie 3 en 26 van Smart Concepts soos uiteengesit op bl. 118 in die handboek.

Opgelope uitgawes Opgelope uitgawes is bedrae wat nog vir uitgawes met betrekking tot die huidige finansiële jaar betaalbaar is. Uitgawes moet erken word wanneer dit aangegaan is, ongeag of die betaling reeds gemaak is.

Indien ʼn uitgawe nog nie te boek gestel is teen die einde van die periode nie, omdat die betaling nog nie gemaak is nie, moet die volgende joernaalinskrywing gemaak word: Dt: Uitgawe

Rxxx

Kt: Opgelope uitgawe (Las)

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Rxxx

Bladsy 52

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 2.9 Werk deur transaksie 27 van Smart Concepts soos uiteengesit op bl. 119 in die handboek.

Onthou: Vooruitontvange inkomste

= LAS

Opgelope inkomste

= BATE

Uitgawes vooruit betaal

= BATE

Opgelope uitgawes

= LAS

Bedryfsbates gebruik Kantoorvoorraad of skryfbehoeftevoorraad is ʼn bedryfsbate. Sien paragraaf 2.7.3 vir verdere voorbeelde van bedryfsbates. Wanneer kantoorvoorraad of skryfbehoeftevoorraad aangekoop word, moet die volgende joernaalinskrywing gemaak word: Dt: Kantoorvoorraad/Skryfbehoeftevoorraadbate

Rxxx

Kt: Bank

Rxxx

Teen die einde van die periode moet ʼn aanpassingsjoernaal gemaak word vir die kantoorvoorraad of skryfbehoeftevoorraad gebruik gedurende die periode: Dt: Kantoorvoorraad/Skryfbehoeftevoorraaduitgawe Kt: Kantoorvoorraad/Skryfbehoeftevoorraadbate

Rxxx Rxxx

Aktiwiteit 2.10 Werk deur Transaksie 6 en 28 van Smart Concepts soos uiteengesit op bl. 120-121 in die handboek.

Niebedryfsbates gebruik Soos niebedryfsbates gebruik word, verminder die waarde daarvan, dink byvoorbeeld aan ʼn nuwe motor versus ʼn tweedehandse motor. Sien paragraaf 2.7.3 vir verduideliking van

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 53

GFA105 Finansiële Rekeningkunde niebedryfsbates. Die waarde van vaste bates word gedepresieer (minder gemaak) deur waardevermindering (depresiasie) af te skryf teen ʼn vasgestelde koers, of oor sy verwagte lewensduur. Waardervermindering is die geleidelike afname in die waarde/kosprys van ʼn vaste bate oor sy lewensduur deur ʼn uitgawe te skep. Die depresiasiekoerse wat gebruik word, word vooraf vasgestel.

Wanneer die niebedryfsbate aangekoop word, moet die volgende joernaalinskrywing gemaak word: Dt: Niebedryfsbate byvoorbeeld voertuig

Rxxx

Kt: Bank/Krediteur

Rxxx

Let wel: Bank sal gekrediteer word as jy die bate kontant koop. Indien jy die bate op skuld koop en afbetaal sal jy ʼn krediteur (las) moet krediteer.

Teen die einde van die periode sal die volgende aanpassingsjoernaalinskrywing gemaak moet word om die waarde van die bate te verminder omdat dit gebruik is: Dt: Waardevermindering – uitgawe

Rxxx

Kt: Opgelope waardevermindering – negatiewe bate

Rxxx

Waardevermindering sal in verdere besonderhede bespreek word in Studie-eenheid 3.

Aktiwiteit 2:11 Werk deur Transaksie 5 en 29 van Smart Concepts soos uiteengesit op bl. 121 in die handboek.

2.8.3

Alternatiewe metode om voouruitontvange inkomste en betalings te verantwoord

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 5, paragraaf 5.4 (bl. 128-130) Vooruitontvange inkomste – alternatiewe metode In paragraaf 2.8.2 hierbo is aangedui dat vooruitontvange inkomste dadelik as ʼn las erken moet word wanneer betaling ontvang word, en teen die einde van die periode sal ʼn aanpassingsjoernaalinskrywing gemaak word vir die inkomste wat wel erken mag word ten opsigte van die goedere of dienste wat gelewer is.

As alternatief, kan inkomste ten volle en direk erken word in die staat van wins en verlies op die dag wat betaling ontvang is, en teen die einde van die periode sal ʼn

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 54

GFA105 Finansiële Rekeningkunde aanpassingsjoernaalinskrywing gemaak word om inkomste wat oorstateer is (te veel erken is) te herroep deur ʼn las te skep.

Dus, die volgende joernaalinskrywings kan as alternatief gemaak word: Die joernaalinskrywing sal gemaak word op die dag wat die kontant ontvang word: Dt: Bank

Rxxx

Kt: Inkomste

Rxxx (volle bedrag ontvang)

Teen die einde van die periode sal die volgende joernaalinskrywing gemaak word om inkomste wat oorstateer is, te herroep deur ʼn las te skep: Dt: Inkomste

Rxxx

Kt: Vooruitontvange inkomste (Las)

Rxxx

Deur inkomste nou te debiteer, verminder jy die inkomste. Let wel, die bedrag vir die bogenoemde joernaalinskrywing sal die verskil wees tussen die volle bedrag ontvang en as inkomste erken en die inkomste wat erken mag word.

Aktiwiteit 2.12 Werk deur transaksie 14 en 24 van Smart Concepts soos uiteengesit op bl. 129. Gebruik die alternatiewe metode.

Eksamenwenk: In die eksamen moet jy baie mooi lees wat die onderneming gedoen het.

As hulle nog geen inskrywings gemaak het nie, moet die eerste metode soos in paragraaf 2.8.2 gevolg word, of as hulle verkeerdelik die inkomste reeds erken het in die staat van wins en verlies, moet die alternatiewe metode soos in paragraaf 2.8.3 gevolg word.

Vooruitbetaalde uitgawes – alternatiewe metode In paragraaf 2.8.2 hierbo, is aangedui dat vooruitbetaalde uitgawes dadelik as ʼn bate erken moet word wanneer betaling gemaak word, en teen die einde van die periode sal ʼn aanpassingsjoernaalinskrywing gemaak word vir die uitgawes wat wel erken mag word ten opsigte van die goedere of dienste ontvang.

As alternatief, kan die uitgawe ten volle en direk erken word in die staat van wins en verlies op die dag wat betaling gemaak is, en teen die einde van die periode sal ʼn

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 55

GFA105 Finansiële Rekeningkunde aanpassingsjoernaalinskrywing gemaak word om uitgawes wat oorstateer is (te veel erken is) te herroep deur ʼn bate te skep.

Die volgende joernaalinskrywing sal gemaak word op die dag wat die kontant betaal word: Dt: Uitgawe

Rxxx (volle bedrag betaal)

Kt: Bank

Rxxx

Teen die einde van die periode sal die volgende joernaalinskrywing gemaak word om uitgawes wat oorstateer is te herroep deur ʼn bate te skep: Dt: Vooruitbetaalde uitgawe (Bate)

Rxxx

Kt: Uitgawe

Rxxx

Deur uitgawes nou te krediteer, verminder jy die uitgawes. Let wel, die bedrag vir die bogenoemde joernaalinskrywing sal die verskil wees tussen die volle bedrag betaal en die uitgawes wat erken mag word.

Aktiwiteit 2.13 Werk deur Transaksie 3 en 26 van Smart Concepts soos uiteengesit op bl. 130 in die handboek. Gebruik die alternatiewe metode.

Eksamenwenk: In die eksamen moet jy baie mooi lees wat die onderneming gedoen het. Indien hulle nog geen inskrywings gemaak het nie, moet die eerste metode soos in paragraaf 2.8.2 hierbo, gevolg word. Indien hulle verkeerdelik al die uitgawes reeds erken het in die staat van wins en verlies, moet die alternatiewe metode soos in paragraaf 2.8.3 gevolg word.

2.8.4 Sluitingsjoernale Hoekom is sluitingsjoernale nodig?

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 7, paragraaf 7.1 (bl. 164) Sluitingsjoernale behels die oordra van inkomste en uitgawebalanse aan die einde van die periode, sowel as onttrekkings deur eienaars en uitreikings aan eienaars na die kapitaalrekening, sodat die sluitingsbalans van die kapitaalrekening die korrekte bedrag van eienaarsbelang in die onderneming verteenwoordig.

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 56

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Die prosessering van sluitingsjoernale sal tot gevolg hê dat inkomste, uitgawes en onttrekkingsrekening se balanse Rnul is, alvorens rekeninge afgesluit word en dus nie ʼn openingsbalans in die volgende periode sal hê nie.

Prosedure om rekeninge af te sluit Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 7, paragraaf 7.2 (bl. 165-171) Die volgende is belangrik: Tydelike/Nominale rekeninge = Inkomste, uitgawes en onttrekkingsrekeninge Permanente rekeninge = Bates, laste en ekwiteitsrekeninge Die stappe om rekeninge af te sluit, is soos volg: Stap Sluit inkomsterekening af: Dt: Inkomsterekening

xxx

Kt: Wins-en-verlies-rekening

xxx

Stap Sluit koste van verkope rekening af: Dt: Wins-en-verlies-rekening

xxx

Kt: Koste van verkope

xxx

Stap Sluit ander inkomste en ander uitgawesrekeninge af: Dt: Wins-en-verlies-rekening

xxx

Kt: Ander uitgawes Dt: Ander inkomsterekening

xxx xxx

Kt: Wins-en-verlies-rekening

xxx

Stap Sluit die wins-en-verlies-rekening af na die kapitaalrekening: Dt/Kt: Wins-en-verlies-rekening

xxx

Kt/Dt: Kapitaalrekening

xxx

Stap Sluit die onttrekkingsrekening af: Dt: Kapitaalrekening Kt: Onttrekkingsrekening

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

xxx xxx

Bladsy 57

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 2.14 Werk deur die Voorbeeld 7.3 op bl. 171-177 sonder om na die oplossing te kyk: Berei die sluitingsjoernale voor van Smart Concepts. Vergelyk jou antwoord met hulle oplossing.

2.9

Aankope en verkoopstransaksies

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 8, paragraaf 8.1-8.4 (bl. 188-208) Paragraaf 8.1 en 8.2 kan vir agtergrondinligting gelees word.

2.9.1

Die periodieke en deurlopende (perpetual) voorraadstelsel

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 8, paragraaf 8.3 (bl. 189-190) Die teboekstelling van transaksies van ʼn kleinhandelaar kan gedoen word deur middel van verskillende stelsels, naamlik: Deurlopende voorraadstelsel

Periodieke voorraadstelsel

Die deurlopende voorraadstelsel is ʼn

Die periodieke voorraadstelsel is ʼn

voorraadstelsel waar die koste van items

voorraadstelsel waar voorraad nie na elke

verkoop of gekoop vir elke transaksie te

transaksie verander word nie.

boek gestel word en ʼn opgedateerde

Voorraadopnames aan die einde van die

rekord van voorraad word te alle tye

periode word gedoen en voorraadvlakke

bygehou. Dit is die gewenste stelsel.

word dan aangepas.

Tabel 2.1: Verskil tussen die deurlopende en periodieke voorraadstelsel (Bron: Outeur, 2014) In paragrawe 2.9.2 en 2.9.3 hieronder word die periodieke voorraadstelsel bespreek en in paragraaf 2.9.4 gaan die deurlopende voorraadstelsel in meer besonderhede bespreek word.

2.9.2

Aankope

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 8, paragraaf 8.4.1 (bl. 192-196)

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 58

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Kredietaankope ʼn Kleinhandelaar se aankope is meestal op krediet. Die verskaffer/verkoper mag ʼn verrekeningsafslag toestaan om die koper aan te spoor om sy rekening gouer te vereffen.

Verrekeningsaflag is afslag wat toegestaan word aan die koper as sy rekening voor ʼn voorgeskrewe tydstip vereffen is. Die bedrag betaalbaar aan verkoper/verskaffer sluit potensiële rente in, wat slegs erken sal word as die betaling nie in die voorgeskrewe tydperk val nie.

Aktiwiteit 2.15 Werk deur die voorbeelde i.v.m. verrekeningsafslag (Transaksie 1 en 2) op bl. 192-194.

Kontantaankope en kontantafslag Aankope word gemeet netto van kontantafslag, dus word kontantafslag dadelik afgetrek van die aankope bedrag alvorens dit verantwoord word as ‘n toename in voorraad. Dink, byvoorbeeld as jy op ʼn uitverkoping inkopies doen, jy betaal die afslagprys alleenlik, en dus moet jy die afslagprys as die aankoopprys in jou rekords te boek stel.

Aktiwiteit 2.16 Werk deur die die voorbeelde i.v.m. kontantafslag (Transaksie 4) op bl. 195.

Handelsafslag IAS 2 Voorraad, vereis dat voorraadaankope gemeet moet word netto van handelsafslag, dus word handelsafslag dadelik afgetrek van die aankope bedrag alvorens dit verantwoord word as ‘n toename in voorraad. Handelsafslag word dus dieselfde as kontantafslag verantwoord. Handelsafslag word gewoonlik toegestaan as groot hoeveelhede aangekoop word.

Aktiwiteit 2.17 Werk deur die voorbeelde ivm handelsafslag (Transaksie 5) op bl. 195.

2.9.3

Verkope en koste van verkope

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 8, paragraaf 8.4.2 (bl. 196-201)

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 59

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Kredietverkope en verrekeningsafslag Die koste van verkope vir ʼn kleinhandelaar word verantwoord in die staat van omvattende inkomste as ʼn handelsuitgawe, nie ʼn bedryfsuitgawes nie. Koste van verkope word dus afgetrek van verkope om die bruto wins te bereken op die verkope.

Onthou dat daar twee inskrywings moet wees as ʼn kleinhandelaar goedere verkoop en die deurlopende voorraadstelsel gebruik, naamlik: 1. verkope en 2. koste van verkope.

Aktiwiteit 2.18 Werk deur die voorbeelde (Transaksie 6) op bl. 197-198.

Wat gebeur as verrekeningsafslag toegestaan word?

Aktiwiteit 2.19 Werk deur die voorbeelde i.v.m. verrekeningsafslag (Transaksie 7 en 8a en 8b) op bl. 198199.

Kontantverkope en kontantafslag Verkope word gemeet netto van kontantafslag, dus word kontantafslag dadelik afgetrek van die verkope bedrag alvorens dit verantwoord word as inkomste. Jy moet dus die afslagprys as die verkoopprys in jou rekords te boek stel.

Eksamenwenk: Onthou: As jy die verkoopsjoernaal doen, moenie van die koste van verkope vergeet nie!

Aktiwiteit 2.20 Werk deur die voorbeelde i.v.m. kontantafslag (Transaksie 9) op bl. 200.

Handelsafslag IAS 18 Inkomste, vereis dat inkomste gemeet moet word netto van handelsafslag, dus word handelsafslag dadelik afgetrek van die verkope bedrag alvorens dit verantwoord word as inkomste. Handelsafslag word dus dieselfde as kontantafslag verantwoord. Handelsafslag word gewoonlik toegestaan as groot hoeveelhede verkoop word.

Aktiwiteit 2.21 In die handboek bestudeer en probeer om telkens self die volgende voorbeelde te doen:

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 60

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

1) Handelsafslag op bl. 201.

2) Joernaalinskrywings op bl. 202.

3) Grootboekinskrywings op bl. 203.

4) Staat van omvattende inkomste op bl. 205-206.

5) Sluitingsjoernaalinskrywings op bl. 206-208.

Maak seker dat jy hierdie verstaan en vrae daaroor sal kan beantwoord.

Hoe bereken ek koste van verkope?

Indien koste van verkope nie vir jou gegee word nie, kan dit soos volg bereken word: 1) Persentasie van verkope Byvoorbeeld: ABC Beperk verkoop voorraad teen ʼn 25% winsopslag. Verkope beloop R100 000 vir die jaar.

Bereken koste van verkope soos volg: Verkope x 100 / (100 + wins%) R100 000 x 100/125 = R80 000 Of 25% van R100 000 = R20 000 dit is die wins, dus moet koste van verkope = R80 000 wees, want verkope minus koste van verkope = wins 2) Formule Openingsvoorraad Plus: Aankope Minus: Sluitingsvoorraad = Koste van verkope

Voorbeeld 2.1 Die volgende inligting word aan jou gegee:

1 Jan 2014

31 Des 2014

Voorraad per proefbalans

R240 000

R280 000

Aankope vir die jaar = R130 000 ∴ Koste van verkope = R240 000 + R130 000 – R280 000 = R90 000

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 61

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 2.9.4

Die periodieke voorraadstelsel

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 8, paragraaf 8.5 (bl. 208-216) Die erkennings- en metingsbeginsels soos in die deurlopende stelsel verander nie vir die periodieke stelsel nie. Die staat van omvattende inkomste se aanbieding bly ook onveranderd, ongeag of die periodieke of deurlopende voorraadstelsel gebruik word. Al wat verskil in die periodieke voorraadstelsel is die aankopejoernaal van voorraad en hoe koste van verkope verantwoord word. ʼn Aankoperekening word gebruik om die koste van alle aankope te verantwoord en koste van verkope word nie na elke verkooptransaksie verantwoord nie. Die aankoperekening is nie ʼn bate of uitgawe nie, dit is slegs ʼn tydelike rekening waarin alle aankope verantwoord word.

Die volgende joernaalinskrywing is van toepassing as goedere aangekoop word ooreenkomstig die periodieke voorraadstelsel: Dt: Aankoperekening (Tydelike rekening) Kt: Bank/Krediteure Dus word voorraad nie gedebiteer wanneer goedere aangekoop word nie. Bykomende kostes aangegaan met die aankope, byvoorbeeld vragkoste, aksynsbelasting en voervoerkoste word egter nie in die aankoperekening verantwoord nie, maar in ʼn aparte uitgawerekening.

Aan die einde van die periode word die goedere aangekoop, wat steeds op hande is, deel van sluitingsvoorraad, ʼn bate in die staat van finansiële posisie, en die goedere verkoop, word deel van koste van verkope in die staat van omvattende inkomste.

Op die tydstip wat goedere verkoop word, word slegs die verkope verantwoord, naamlik: Dt: Bank/Rekeninge ontvangbaar Kt: Verkope

Koste van verkope word nie terselfdertyd verantwoord nie, maar alleenlik aan die einde van die periode bereken en verantwoord. Die sluitingsvoorraad word bereken deur middel van ʼn voorraadopname, aangesien die rekeningkundige rekords vir voorraad nie op datum is nie.

Die aankope T-rekening moet gebalanseer en afgesluit word en die volle balans moet na die debietkant van die koste-van-verkope-rekening aan die einde van die periode oorgedra

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 62

GFA105 Finansiële Rekeningkunde word, ten einde te verseker die rekening het ʼn Rnul balans aan die einde van die periode, aangesien die aankoperekening slegs ʼn tydelike rekening is.

Die volgende joernaalinskrywing word geprosesseer aan die einde van die periode ten einde te verseker die aankoperekening het ʼn Rnul balans: Dt: Koste van verkope Kt: Aankoperekening Bestudeer Diagram 8.1, bl. 216 in die handboek vir ʼn opsomming van die verskille in joernaalinskrywings tussen die periodieke en deurlopende voorraadstelsel.

2.10 Ontledingsjoernale Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 9, paragraaf 9.1 (bl. 224) Die volgende ontledingsjoernale gaan bespreek word: •

Verkoopsjoernaal

Vir kredietverkope

•

Aankopejoernaal

Vir kredietaankope

•

Kontantontvangstejoernaal

Vir alle kontant ontvang

•

Kontantbetalingsjoernaal

Vir alle betalings uit bankrekening/tjek

•

Aankope-terugstuur-joernaal Vir goedere teruggestuur aan krediteure

•

Verkope-terugstuur-joernaal Vir goedere teruggestuur deur kliënte

•

Kleinkasjoernaal

Vir alle betalings uit die kleinkas

2.10.1 Aanvullende/Bykomende grootboeke Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 9, paragraaf 9.2 (bl. 225) Die algemene grootboek vir rekeninge ontvangbaar en rekeninge betaalbaar verskaf die totale bedrag ontvangbaar vanaf debiteure of betaalbaar aan krediteure. Aparte aanvullende grootboeke, wat nie deel vorm van die algemene grootboek nie, word ook gehou vir elke individuele debiteur en krediteur om sodoende dié se rekening te kan rekonsilieer met die rekening state.

2.10.2 Verkoopsjoernaal Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 9, paragraaf 9.3.1 (bl. 225-230) Slegs kredietverkope word in die verkoopsjoernaal aangeteken. Kontantverkope word in die kontantontvangstejoernaal aangeteken, wat in paragraaf 2.10.4 hieronder bespreek word.

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 63

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Die volgende drie stappe moet gevolg word: Stap Verantwoord elke individuele kredietverkoopstransaksie in die verkoopsjoernaal.

Stap Dra die totaal van die faktuur na die debietkant van die spesifieke debiteur se aanvullende grootboek oor.

Stap Aan die einde van die maand moet die totale van die kredietverkope en debiteure na die algemene grootboek oorgedra word.

Aktiwiteit 22 Werk deur die die voorbeeld van Bright Life op bl. 228-230.

2.10.3 Aankopejoernaal Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 9, paragraaf 9.3.2 (bl. 230-235) Slegs kredietaankope word in die aankopejoernaal aangeteken. Kontantaankope word in die kontantbetalingsjoernaal aangeteken, wat in paragraaf 2.10.5 hieronder bespreek word.

Aankope is nie alleenlik vir voorraad nie, maar ook wanneer, byvoorbeeld eiendom, aanleg en toerusting op krediet aangekoop word.

Die volgende drie stappe moet gevolg word: Stap Verantwoord elke individuele kredietaankooptransaksie in die aankopejoernaal. Die bedrae per die faktuur moet korrek geallokeer word tussen: •

aankope van voorraad

•

aankope van skryfbehoeftes

•

aankope van ander diverse goedere, byvoorbeeld toerusting

Stap Dra die totaal van die faktuur na die kredietkant van die spesifieke krediteur se aanvullende grootboek oor. (Jy het aangekoop op skuld, dus vermeerder jou krediteure/laste, en dus moet dit gekrediteer word.)

Stap Aan die einde van die maand moet die totale van die kredietaankope en krediteure na die algemene grootboek oorgedra word.

Aktiwiteit 23 Werk deur die voorbeeld van Bright Life op bl. 232-233.

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 64

GFA105 FinansiĂŤle Rekeningkunde 2.10.4 Kontantontvangstejoernaal Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 9, paragraaf 9.3.3 (bl. 235-240) Die kontantontvangstejoernaal sluit die volgende transaksies in: kontantverkope, ontvangste van debiteure en diverse ontvangste, byvoorbeeld kontant ontvang met verkoop van eiendom, aanleg en toerusting, rente ontvang van die bank en kontant ontvang vanaf aandeelhouers.

Die volgende drie stappe moet gevolg word: Stap Verantwoord elke individuele kontantontvangstetransaksie in die kontantontvangstejoernaal. Die bedrae soos op die faktuur moet korrek geallokeer word tussen kontantverkope en koste van verkope, ontvangste van debiteure en diverse ontvangste.

Stap Dra die totaal van die faktuur na die kredietkant van die spesifieke debiteur se aanvullende grootboek oor. (Onthou die debiteur betaal nou, so sy rekening word minder en moet dus gekrediteer word.)

Stap Aan die einde van die maand moet die totale na die algemene grootboek oorgedra word.

Die kontantontvangstejoernaal vir die periodieke en deurlopende voorraadstelsel lyk effens anders, met die deurlopende voorraadstelsel wat ʼn kolom vir koste van verkope ook aandui.

Die periodieke voorraadstelsel het nie diĂŠ kolom nie.

Aktiwiteit 24 Werk deur die voorbeeld van Bright Life op bl. 237-238.

2.10.5 Kontantbetalingsjoernaal Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 9, paragraaf 9.3.4 (bl. 240-245) Die kontantbetalingsjoernaal sluit die volgende transaksies in: kontantaankope, betalings aan krediteure, betaling van salarisse en lone en ander diverse betalings.

Die volgende drie stappe moet gevolg word: Stap Verantwoord elke individuele kontantbetalingstransaksie in die kontantbetalingsjoernaal. Die bedrae soos op die tjek of bankstaat moet korrek geallokeer word tussen kontantaankope, betalings aan krediteure, salarisse en lone, diverse betalings.

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 65

GFA105 FinansiĂŤle Rekeningkunde Stap Dra die totaal betaal na die debietkant van die spesifieke krediteur se aanvullende grootboek oor. (Onthou die krediteur word nou betaal, so sy rekening word minder en moet dus gedebiteer word.)

Stap Aan die einde van die maand moet die totale na die algemene grootboek oorgedra word.

Aktiwiteit 25 Werk deur die voorbeeld van Bright Life op bl. 242-245.

2.10.6 Verkope-terugstuur-joernaal (Sales returns journal) Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 9, paragraaf 9.4.1 (bl. 246) Verkope word teruggestuur en toelatings/verminderings toegestaan as gevolg van, byvoorbeeld handelsafslag wat nie verantwoord was nie, of oorprysing van goedere. ʼn Kredietnota is die brondokument wat uitgereik word as bewys van die goedkeuring van die krediet toegestaan.

Die formaat van die verkope-teruggestuur-joernaal is baie dieselfde as die verkoopsjoernaal, met die uitsondering dat die debiteure en algemene grootboekinskrywing aan die kredietkant oorgedra word, want dit moet die debiteur se rekening verminder.

Die joernaalinskrywing vir verkope teruggestuur is soos volg: Dt: Verkope

Rxxx

Kt: Rekeninge ontvangbaar Dt: Voorraad

Rxxx Rxxx

Kt: Koste van verkope

Rxxx

2.10.7 Aankope-teruggestuur-joernaal (Purchase returns journal) Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 9, paragraaf 9.4.2 (bl. 246-247) Goedere teruggestuur na die krediteur, toelatings/verminderings toegestaan deur krediteur vir die oorprysing van goedere en handelsafslag nie ontvang nie, word in die aankopeterugstuur-joernaal verantwoord.

Die formaat van die aankope-teruggestuur-joernaal is baie dieselfde as die aankoopsjoernaal, met die uitsondering dat die krediteure en algemene grootboekinskrywing aan die debietkant oorgedra word, want dit moet die krediteur se rekening verminder.

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 66

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Die joernaalinskrywing vir verkope teruggestuur is soos volg: Dt: Rekeninge betaalbaar Kt: Voorraad

Rxxx Rxxx

2.10.8 Kleinkasjoernaal Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 9, paragraaf 9.4.3 (bl. 247) Die kleinkasjoernaal word gebruik vir alle betalings wat uit die kleinkas gemaak word. Dit is gewoonlik klein bedrae en sluit, byvoorbeeld in die aankope van melk, tee en koffie vir die werknemers van die maatskappy. Die formaat van die kleinkasjoernaal is identies aan die kontantbetalingsjoernaal nie, met die uitsondering van die vervanging van die woord “Bank” met “Kleinkas”.

Gerekenenaardiseerde rekeningkundige stelsels (paragraaf 9.5, bl. 247-248) hoef nie bestudeer te word nie.

2.11 Belasting op toegevoegde waarde Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 10, paragraaf 10.1 (bl. 252) BTW is ʼn indirekte belasting gehef in die verskaffing van goedere en dienste. BTW word teen ʼn standaardkoers van 14% en ʼn nulkoers (0%) gehef. BTW word gehef op elke stap in die verskaffing van goedere en dienste.

Enige onderneming wat in ʼn twaalf maande periode ʼn omset van meer as R1 000 000 het, moet by die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID) geregistreer word vir BTW. Enige onderneming met ʼn omset kleiner as R1 000 000, maar groter as R50 000, kan ook aansoek doen vir registrasie. Alle ondernemings wat goedere en dienste lewer, moet BTW hef.

BTW word gelewer op die meeste goedere en dienste, met die uitsondering van vrygestelde lewerings.‘n Vrygestelde lewering is ʼn transaksie waarop BTW nie teen die standaardkoers of nulkoers gehef word nie en wat nie deel vorm van die belasting berekening nie.

Nulkoerslewering: Goedere en dienste waarop BTW teen ʼn nulkoers (0%) gehef word. Let wel, BTW word gehef, maar net teen ʼn nulkoers. Voorbeelde van nulkoerslewering: Uitvoere, sekere kossoorte soos bruinbrood, eiers, mieliemeel, groente, ens.

BTW word gelewer op die meeste goedere en dienste, met die uitsondering van vrygestelde lewerings. Voorbeelde van vrygestelde lewerings: Lewering van finansiële dienste, lewering

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 67

GFA105 Finansiële Rekeningkunde van goedere en dienste deur welsynsorganisasies, vervoer van reisbetalende passasiers per bus, huurmotor en trein, opvoedkundige dienste, verhuring van huisvesting vir gebruik as private woning.

2.11.1 Hoe bereken ek BTW? Bedrag sluit BTW in Om die BTW in die bedrag te bereken: Bedrag (ingesluit BTW) x 14/114 Om die bedrag sonder BTW te bereken: Bedrag (ingesluit BTW) x 100/114 Bedrag sluit BTW uit Om die BTW te bereken: Bedrag (uitgesluit BTW) x 14/100 of Bedrag (uitgesluit BTW) x 14% Om die bedrag ingesluit BTW te bereken: Bedrag (uitgesluit BTW) + BTW Let wel: Wanneer ons aankope en verkope te boek stel in die staat van wins en verlies, moet die bedrag UITGESLUIT BTW wees. Debiteure en krediteure in die staat van finansiële posisie sluit egter weer BTW in.

Eksamenwenk: Maak seker of jy in ʼn vraag die BTW mag ignoreer.

2.11.2 Inset- en uitsetbelasting Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 10, paragraaf 10.2 (bl. 253-254) Insetbelasting ʼn Onderneming betaal belasting op alle goedere wat dit aankoop en dienste wat dit van die ander ondernemings ontvang. Dit word insetbelasting benoem. Dus is insetbelasting, belasting wat jy betaal op aankope/uitgawes. Die onderneming mag die insetbelasting dan weer terugeis van SAID, mits die onderneming geregistreer is vir BTW. BTW mag nie in die volgende gevalle as insetbelasting geëis word nie:

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 68

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

•

Onthaal

•

Motorvoertuie

•

Ledegelde aan klubs

•

Uitgawes ten opsigte van vrygestelde lewerings

Uitsetbelasting Wanneer die onderneming op sy beurt die goedere en dienste aan die volgende onderneming of verbruiker verkoop, hef dit weer belasting. Dit word uitsetbelasting genoem.

Uitsetbelasting is belasting wat jy ontvang vanaf kliënt tesame met jou verkoopprys en is geld wat jy namens SAID ontvang en dan aan SAID oorbetaal.

BTW op aankope = INSETBelasting BTW op verkope = UITSETBelasting BTW word teen ʼn standaardkoers van 14% en ʼn nulkoers (0%) gehef.

2.11.3 Verrekening van BTW Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 10, paragraaf 10.3 (bl. 254-257)

Die volgende joernaalinskrywing sal van toepassing wees as goedere of dienste aangekoop word wat BTW insluit: Dt: Voorraad – Bedrag uitgesluit BTW

Rxxx

Dt: BTW-uitset

Rxxx

Kt: Bank/Rekeninge betaalbaar – Bedrag ingesluit BTW

Rxxx

Die volgende joernaalinskrywing sal van toepassing wees as goedere of dienste verkoop word wat BTW insluit: Dt: Rekeninge ontvangbaar – Bedrag ingesluit BTW

Rxxx

Kt: BTW-inset

Rxxx

Krediet: Verkope – Bedrag uitgesluit BTW

Rxxx

Aktiwiteit 26 Werk deur Voorbeeld 10.3 van Sharp Moves soos uiteengesit op bl. 254-257.

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 69

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 2.11.4 Belastingopgawe Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 10, paragraaf 10.4 (bl. 258) ʼn Onderneming kan die insetbelasting bereken en dit van die uitsetbelasting aftrek. Die verskil tussen die twee bedrae is die BTW wat aan die SAID betaal word. Wanneer die insetbelasting die uitsetbelasting oorskry, word ʼn terugbetaling deur die SAID gedoen. ʼn BTW-ondernemer moet BTW-opgawes indien en BTW-betalings maak (of eis vir ʼn terugbetaling) volgens die belastingperiode geallokeer aan die ondernemer. BTW-opgawes moet gewoonlik op of voor die 25ste dag na die belastingperiode gemaak word. Rente en boetes kan op laat betalings gehef word. ʼn Opgawevorm om BTW te verreken word die BTW 201 genoem (SARS, 2014.http://www.sars.gov.za/TaxTypes/VAT/Pages/default.aspx).

2.12 Samevatting In die toepassing van die dubbelinskrywingsmetode word een rekening gedebiteer, terwyl die ander rekening gekrediteer word, met ander woorde die dubbelinskrywingsmetode beïnvloed minstens twee rekeninge. Wanneer ʼn transaksie plaasvind, moet dit verantwoord word in algemene joernaal of ontledingsjoernaal. Daarna word hierdie joernaalinskrywings oorgedra na die algemene grootboek.

Die twee goue reëls van rekeningkunde: Vir elke debiet is daar ʼn krediet!

Debiete en krediete moet ALTYD balanseer!!

Alle eksterne transaksies sal deur die normale rekeningkundige stelsel oorgedra word, alhoewel interne transaksies nog nie geprosesseer sal wees nie. Interne transaksies sluit, onder andere in aanpassings vir vooruitontvange inkomste (las), opgelope inkomste (bate), opgelope uitgawes (las), vooruitbetaalde uitgawes (bate), waardevermindering (uitgawe) en gebruik van skryfbehoeftevoorraad (uitgawe).

Bates en laste word geklassifiseer in twee verskillende groepe, naamlik: 1) Bedryfsbates en laste en 2) niebedryfsbates en laste.

Sluitingsjoernale behels die oordra van inkomste- en uitgawesbalanse aan die einde van die periode, sowel as onttrekkings deur eienaars en uitreikings aan eienaars, na die

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 70

GFA105 Finansiële Rekeningkunde kapitaalrekening, sodat die sluitingsbalans van die kapitaalrekening die korrekte bedrag van eienaarsbelang in die onderneming verteenwoordig.

BTW word gehef op elke stap in die verskaffing van goedere en dienste. BTW word teen ʼn standaardkoers van 14% in Suid-Afrika gehef.

Die paragrawe Summary of concepts and applications aan die einde van Hoofstuk 5-10 respektiewelik verskaf ʼn baie goeie opsomming van die aspekte wat in hierdie hoofstukke behandel is.

2.13 Selfevaluering 1) Hersien weer Werk eers weer deur die volgende paragrawe voor jy die eksamenvoorbeelde in Hoofstuk 5 doen: a) Paragraaf 6.4 (bladsye 139-142): Vooraanpassingsproefbalans en naaanpassingsproefbalans (paragraaf 2.7.3 in dié studie-eenheid) b) Paragrawe 5.2.3-5.2.4 (bladsye 118-119): Opgelope uitgawes en vooruitbetaalde uitgawes (paragraaf 2.8.2 in dié studie-eenheid) 2) Eksamenvoorbeelde Voltooi die eksamenvoorbeelde aan die einde van die volgende hoofstukke: a) Hoofstuk 5, paragraaf 5.5 (bladsye 131-132) b) Hoofstuk 6, paragraaf 6.9 (bladsye 158-160) c) Hoofstuk 7, paragraaf 7.5 (bladsye 180-183) d) Hoofstuk 8, paragraaf 8.7 (bladsye 216-220) e) Hoofstuk 9, paragraaf 9.6 (bladsye 248-249) f)

Hoofstuk 10, paragraaf 10.5 (bl. 259)

Die antwoorde op hierdie vrae is aan die einde van elk van die hoofstukke. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om ʼn vraag te voltooi. Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

3) Opsomming van konsepte en toepassing Kyk veral na die Summary of concepts and application, aan die einde van Hoofstuk 5 (bl. 132), Hoofstuk 6 (bl. 160) en Hoofstuk 7 (bl 183) Hoofstuk 8 (bl. 221), Hoofstuk 9 (bl. 249), Hoofstuk 10 (bl. 259), van die handboek. Hierdie gedeeltes bevat ʼn opsomming van die belangrikste aspekte wat in die hoofstukke bespreek is. Hierdie oorsig sal jou help om die kern van die hoofstukke te verstaan en is goeie voorbereiding vir die

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 71

GFA105 Finansiële Rekeningkunde eksamen. Indien daar iets is wat steeds onduidelik is, hersien weer die gedeeltes in die handboek.

4) Belangrik!

Maak seker dat jy die volgende aspekte deeglik verstaan sodat jy vrae daaroor sal kan beantwoord: a) Die formaat van die staat van finansiële posisie, staat van omvattende inkomste en staat van veranderinge in ekwiteit (paragraaf 6.6, bladsye 145-151 in die handboek) (paragraaf 2.7.3 in dié studie-eenheid). b) Die klassifikasies van bates en laste (paragraaf 6.3, bladsye 137-139 in die handbook) (paragraaf 2.7.3 in dié studie-eenheid). c) Die doelwit van finansiële state (paragraaf 2.2.2, bl. 27 in die handbook) d) Indien die verkoopsbedrag nie gegee word nie, kan dit soos volg bereken word: Sluitingsbalans van debiteure minus die openingsbalans van debiteure plus kontant ontvang vanaf debiteure = Verkope vir die jaar. e) Onthou slegs kredietverkope word oorgedra na die verkoopsjoernaal (eksamenvoorbeeld 9.6.2, bl. 248 in die handboek). f)

Onthou BTW-uitset gehef op verkope (debiteure) – BTW-inset betaal op aankope (krediteure) = BTW wat betaalbaar is aan/(teruggeëis van) SAID (eksamenvoorbeeld 10.5, bl. 259).

g) Moenie met Studie-eenheid 3 begin voordat jy Studie-eenheid 1 en 2 ten volle verstaan nie. Indien daar enige begrippe is wat vir jou onduidelik is, kontak jou dosent om te verseker dat jy die nodige grondslag bekom om die res van die handboek te kan baasraak.

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses

Bladsy 72

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

STUDIE-EENHEID 3: DIE VOORBEREIDING VAN REKENINGE VIR ʼn ONDERNEMING 3.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •

Eiendom, aanleg en toerusting

•

Voorraad

•

Rekeninge ontvangbaar

•

Kontant en bank

•

Bedryfs- en niebedryfslaste

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die erkenning en meting (aanvanklik en later) van vaste bates toe te pas, waardevermindering en waardedaling te bereken, verkoop van vaste bates te verantwoord, ʼn vastebate-register voor te berei en te onderskei tussen tasbare en ontasbare bates.

•

die erkenning en meting (aanvanklik en later) van voorraad toe te pas en voorraadrekeninge voor te berei.

•

rekeninge ontvangbaar en slegte skuld en toelae vir slegteskuld-rekeninge voor te berei.

•

bank- en kontantrekeninge en bankrekonsiliasie voor te berei, sowel as die kleinkasstaat.

•

te onderskei tussen bedryfs- en niebedryfslaste en verskaffersrekonsiliasies voor te berei, sowel as die uitreiking en aflossing van aandele en skuldbriewe te verantwoord.

3.2

Voorgeskrewe handboek

Kolitz D.L., Quinn A.B. & McAllister G.A. 2009. A concepts-based introduction to financial accounting. 4th ed. Cape Town: Juta.

Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer:

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 73

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Afdeling 4 Hoofstuk 11, paragrawe 11.1-11.7 Hoofstuk 12, paragrawe 12.1-12.8 Hoofstuk 13, paragrawe 13.1-13.4 Hoofstuk 14, paragrawe 14.1-14.4 Hoofstuk 15, paragrawe 15.1-15.5 3.3

Verrykende bronne •

http://www.wikihow.com/Prepare-an-Asset-Register [Besoek: 22 September 2014] (Hierdie bron is goed om praktiese stappe te sien hoe om ʼn vastebate-register voor te berei).

•

http://www.wikihow.com/Prepare-a-Bank-Reconciliation [Besoek: 22 September 2014] (Hierdie bron is goed om praktiese stappe te sien hoe om ʼn bankrekonsiliasie voor te berei).

3.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Billike waarde

Die bedrag waarteen ʼn bate verruil kan word tussen kundige, goed-ingeligte, gewillige partye in ʼn armlengtetransaksie.

Billike waarde minus

Die bedrag waarteen ʼn bate verruil kan word tussen kundige,

verkoopskoste

goed-ingeligte, gewillige partye in ʼn armlengtetransaksie minus verkoopskoste.

Finansiële bate

Kontant, ekwiteitsinstrument van ʼn ander onderneming, kontraktuele reg om kontant, of ʼn ander finansiële bate van ʼn ander onderneming te ontvang, of ʼn kontrak wat vereffen word in die onderneming se eie ekwiteitsinstrumente (Von Well, et al.

2014:398).

Finansiële

ʼn Kontrak wat ʼn finansiële bate vir een onderneming en ʼn

instrument

finansiële las vir ʼn ander onderneming tot gevolg het.

Finansiële las

‘n Kontraktuele verpligting om kontant of ‘n ander finansiële bate te lewer aan ‘n ander onderneming, ‘n kontraktuele reg om

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 74

GFA105 Finansiële Rekeningkunde finansiële bates of laste te verruil met ‘n ander onderneming wat potensieël ongunstig is vir die onderneming of ‘n kontrak wat vereffen word in die onderneming se eie ekwiteitsinstrumente.

(Von Well, et al. 2014: 398) Nie-monetêre bate

ʼn Bate wat nie die reg het om 'n vaste of bepaalbare bedrag in kontant te ontvang nie. Hierdie funksie onderskei nie-monetêre bates van monetêre bates soos kontant, bankdeposito's en rekeninge ontvangbaar, wat omskep kan word in 'n vaste of bepaalbare bedrag kontant. Voorbeelde van nie-monetêre bates is ontasbare bates, klandisiewaarde, voorraad, eiendom, aanleg en toerusting (Investopedia, 2014).

Nuttige lewensduur

Die periode wat verwag word dat ʼn bate beskikbaar sal wees vir gebruik deur die onderneming of die hoeveelheid produksieeenhede wat verwag word om deur die item geproduseer te word.

Reswaarde

Die verwagte bedrag wat verkry sal word as die bate verkoop word (netto van verkoopskoste), indien die bate reeds die ouderdom en toestand bereik het soos verwag teen die einde van sy nuttige lewensduur.

Skuldbriewe

'n Skuldbrief is 'n verband uitgereik met geen sekuriteit.

Beleggers maak staat op die algemene kredietwaardigheid en reputasie van die onderneming wat die skuldbrief uitreik. Indien die uitreiker van 'n skuldbrief versuim om betalings te maak, sal beleggers in die skuldbriewe op dieselfde vlak van algemene krediteure geplaas word om fondse in te vorder. Skuldbriewe word normaalweg slegs uitgereik deur die grootste en kredietwaardigste van skulduitreikers, wie se vermoë om terug te betaal onbetwyfeld is. Hierdie uitreikers gebruik skuldbriewe ten einde hul bates te bewaar vir gebruik as sekuriteit vir meer senior vorms van skuld. Dit mag dalk nie eers nodig wees om bates as sekuriteit aan te bied nie, as beleggers bereid is om voldoende lae rentekoerse vir enige skuldbriewe uitgereik, te betaal. Beide maatskappye en regerings maak gebruik van skuldbriewe (Accountingtools, 2014).

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 75

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Waarde in gebruik

Huidige waarde van verwagte kontantvloei deur die aanhou gebruik van die bates en die verkoop aan die einde van die nuttige lewensduur.

3.5

Inleiding

Eiendom, aanleg en toerusting is tasbare bates wat gehou word in die onderneming vir die gebruik in produksie van goedere of dienste, vir uitverhuur of vir administrasiedoeleindes en wat verwag word om gebruik te word vir meer as een tydsperiode. Eiendom, aanleg en toerusting word aanvanklik gemeet teen kosprys. Die gebruik van ʼn item van eiendom, aanleg en toerusting verteenwoordig ʼn verbruik van die voordele inherent aan ʼn bate. Dit is ʼn uitgawe, naamlik waardevermindering. Na erkenning kan vaste bates op twee verskillende modelle gemeet word, naamlik die kostemodel of die herwaardasiemodel. IAS 16 en IAS 36 verhoed dat bates nie oorgestateer word nie.

Voorraad word verantwoord in die staat van finansiële posisie (bate) en staat van omvattende inkomste (koste van verkope). IAS 2 definieer voorraad as ʼn bate wat gehou word vir verkoop in die gewone verloop van besigheid of materiale en ander goedere wat gebruik word in die besigheidsproses. Daar is drie verskillende kosteformules wat voorraadbeweging meet, naamlik: spesifieke-identifikasie, eerste-in-eerste-uit (EIEU) en geweegde-gemiddeld-metode. Voorraad moet gemeet word teen die laagte van kosprys en netto realiseerbare waarde.

Rekeninge ontvangbaar is ʼn bate, sowel as ʼn finansiële bate. ʼn Raming moet gemaak word aan die einde van elke finansiële periode oor die bedrag wat waarskynlik nie ontvang gaan word vanaf kliënte nie. Dié raming word na verwys as ʼn toelaag vir slegte skuld.

Bankrekonsiliasies is nodig omdat daar ʼn tydsverskil is tussen die datum van ontvangste en betalingstransaksies deur die onderneming te boek gestel en die datum verantwoord deur die bank. Verdere verskille ontstaan ook a.g.v. bankgeïnisieerde inskrywings en foute. Die doel van ʼn bankrekonsiliasie is om die verskille in die balans volgens die bankstaat en algemene grootboek te verduidelik. ʼn Las word gedefinieer as ʼn huidige verpligting van die onderneming wat voorstpruit uit gebeure in die verlede en die delging van die verpligting sal lei tot die uitvloei van hulpbronne wat toekomstige ekonomiese voordele bevat. Sekere laste val ook binne die definisie van ʼn finansiële las.

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 76

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 3.6 3.6.1

Eiendom, aanleg en toerusting Erkenning van eiendom, aanleg en toerusting

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 11, paragraaf 11.1 (bl. 264-265) Eiendom, aanleg en toerusting verteenwoordig gereeld ʼn groot deel van die totale bates van ʼn onderneming en daarom is dit wesenlik in die aanbieding in die staat van finansiële posisie. IAS 16 is die rekeningkundide standaard waarvolgens eiendom, aanleg en toerusting hanteer word. Eiendom, aanleg en toerusting is tasbare bates wat gehou word in die onderneming vir die gebruik in produksie van goedere of dienste, vir uitverhuur of vir administrasiedoeleindes en wat verwag word om gebruik te word vir meer as een periode (dus ʼn niebedryfsbate). Die koste van eiendom, aanleg en toerusting sluit alle aanvanklike kostes in om die item te koop, sowel as latere kostes om die item te vervang, by te voeg of vir ʼn diens. Koste van dag-tot-dag-dienste word erken as ʼn uitgawe (byvoorbeeld herstelwerk en onderhoud).

3.6.2

Meting op erkenningsdatum

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 11, paragraaf 11.2 (bl. 265-271) Eiendom, aanleg en toerusting word aanvanklik gemeet teen kosprys. Kosprys sluit invoerbelasting, nie-terugeisbare belasting en ander kostes in wat direk verband hou om die bate in die plek en toestand te kry waar dit benodig sal word vir die werk daarvoor bedoel.

Handelsafslag moet afgetrek word van die kosprys. Verwys na paragraaf 11.2.1 in die handboek vir voorbeelde van kostes wat direk verband hou met die bate. Verwys veral ook na Diagram 11.1 (bl. 266) in die handboek vir ʼn opsomming van die elemente van eiendom, aanleg en toerusting.

Die erkenning van kostes (wat gekapitaliseer word na die bate) stop sodra die item in die plek en toestand is waarvoor die bestuur dit bedoel het. Aanvanklike bedryfsverliese is altyd ʼn uitgawe.

Aktiwiteit 3.1 Werk deur Voorbeeld 1 en 2 op bl. 266-267 in die handboek.

Die koste van ʼn item van eiendom, aanleg en toerusting is die kontantprys ekwivalent op die erkenningsdatum. Dit beteken, as betaling uitgestel word verby normale kredietterme, is die verskil tussen die totale bedrag betaalbaar aan die verkoper en die kontantprys ekwivalent (wat die koopprys sal wees indien die volle bedrag dadelik kontant betaal word, in plaas van

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 77

GFA105 Finansiële Rekeningkunde afbetaal word), rente-uitgawe. Die rente-uitgawe moet erken word oor die termyn van krediet.

Aktiwiteit 3.2 Werk deur die voorbeeld in paragraaf 11.2.2 in die handboek (bl. 268-271).

3.6.3

Waardevermindering

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 11, paragraaf 11.3 (bl. 271-279) Waardervermindering is die geleidelike afname in die waarde van ʼn vaste bate oor sy lewensduur deur ʼn uitgawe te skep.

Depresieerbare bedrag, depresiasieperiode, nuttige lewensduur en drabedrag Die periode wat verwag word dat ʼn bate beskikbaar sal wees vir gebruik deur die onderneming of die hoeveelheid produksie-eenhede wat verwag word om deur die item geproduseer te word.

BELANGRIK! Die depresieerbare bedrag van ʼn bate = Kosprys van ʼn bate minus die reswaarde.

Die drabedrag van ʼn bate = Kosprys minus opgelope waardevermindering en waardedaling.

Metodes van waardervermindering Die waarderverminderingsmetode moet die patroon wat toekomstige ekonomiese voordele verwag word om verbruik te word, weerspieël. Die volgende metodes kan gebruik word: 1) Reguitlynmetode: (Kosprys – reswaarde) ÷ nuttige lewensduur 2) Verminderde-waarde-metode: Drabedrag x % 3) Eenhede van produksiemetode: (Kosprys – reswaarde) x (uitset vir die periode ÷ totale verwagte uitset) Vergelyking van metodes van waardevermindering Verwys na paragraaf 11.3.3, Diagram 11.3 (bl. 276 in die handboek) vir ‘n vergelyking tussen die drie waardeverminderingsmetodes. Jy sal oplet dat elke metode ʼn ander bedrag bereken. Jy moet dus in die eksamen/toets seker maak dat jy weet watter metode die onderneming gekies het.

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 78

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Rekeningkundige inskrywings Teen die einde van die periode sal die volgende joernaalinskrywing gemaak moet word om die waarde van die bate te verminder omdat dit gebruik is: Dt: Waardevermindering – uitgawe

Rxxx

Kt: Opgelope waardevermindering – negatiewe bate

Rxxx

Waardervermindering van komponente Elke deel van ʼn item van eiendom, aanleg en toerusting wat wesenlik is tot die totale koste van dié item, moet afsonderlik gedepresieer word. Byvoorbeeld, die dop van die vliegtuig, enjin en binnekant word geïdentifiseer as wesenlike afsonderlike dele. As die afsonderlike dele dieselfde nuttige lewensduur en waardeverminderingsmetodes het, kan dit saam gegroepeer en bereken word. Die oorblywende nie-wesenlike dele word ook saam gegroepeer en depresieer.

Grond en geboue is afsonderlike bates, selfs al word dit gelyktydig aangekoop. Grond word gewoonlik nie depresieer nie. Geboue word wel gedepresieer.

Aktiwiteit 3.3 Werk deur die voorbeeld in paragraaf 11.3.5 op bl. 279 in die handboek.

3.6.4

Hersiening van nuttige lewensduur en reswaarde

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 11, paragraaf 11.4 (bl. 279-280) Die nuttige lewensduur en reswaarde van elke item van eiendom, aanleg en toerusting moet jaarliks hersien word, en indien dit wesenlik anders as die oorspronklike raming is, moet die waardervermindering vir die huidige en toekomstige periodes hersien word.

Hersiene waardervermindering = (Drabedrag – reswaarde) ÷ oorblywende nuttige lewensduur Aktiwiteit 3.4 Werk deur die voorbeeld in paragraaf 11.4 op bl. 280 in die handboek.

3.6.5

Verkoop van vaste bates

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 11, paragraaf 11.5 (bl. 281-283)

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 79

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Die kosprys en opgelope waardervermindering moet uitgeskakel word met die verkoop van vaste bates. Dit staan dan bekend as onterkenning (derecognition). Wins of verlies met die verkoop word soos volg bereken: Verkoopsprys minus drabedrag van bate. As die verkoopsprys groter is as die drabedrag: Wins met verkoop van vate bates, en anders om.

Die volgende joernaalinskrywing sal gemaak word met die onterkenning van die bate: Dt: Bank/Debiteure (Verkoopsprys)

Rxxx

Kt: Eiendom, aanleg en toerusting

Rxxx

Dt: Opgelope Waardevermindering – Negatiewe bate

Rxxx

Dt/(Kt): Verlies/(Wins) met die verkoop van vaste bate

Rxxx /Rxxx

Aktiwiteit 3.5 Werk deur die voorbeelde in paragraaf 11.5 op bl. 281-283 in die handboek.

3.6.6

Meting na erkenning

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 11, paragraaf 11.6 (bl. 283-288) Eiendom, aanleg en toerusting word aanvanklik gemeet teen kosprys. Na aanvanklike erkenning kan vaste bates op twee verskillende modelle gemeet kan word, naamlik die kostemodel of die herwaardasiemodel. Die onderneming sal op ʼn model besluit en dit konsekwent toepas op elke tipe vaste bate, byvoorbeeld alle geboue sal teen die herwaardasiemodel gemeet word, terwyl voertuie teen die kostemodel gemeet word. Die model geselekteer sal in die rekeningkundige beleid in die notas tot die finansiële state uiteen gesit word. (Verwys weer na paragraaf 1.10.8, Figuur 1.5 in Studie-eenheid 1 van hierdie gids).

Kostemodel Eiendom, aanleg en toerusting word gedra teen kosprys minus opgelope waardervermindering en opgelope waardededalingsverlies (dus teen die drabedrag).

Herwaardasiemodel Eiendom, aanleg en toerusting word gedra teen die herwaardeerde bedrag (die billike waarde) minus latere opgelope waardevermindering. Billike waarde is gewoonlik die markwaarde van die bate. Met herwaardasie moet alle vorige opgelope waardevermindering uitgeskakel word teen die bruto bedrag van die bate of proporsioneel herstateer word. Die

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 80

GFA105 Finansiële Rekeningkunde herwaardasietoename word direk in ekwiteit verantwoord as ʼn herwaardasiesurplus en aangebied in die staat van omvattende inkomste in ander omvattende inkomste.

Aktiwiteit 3.6 Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 11, paragraaf 11.6.2 op bl. 284-285.

Waardedaling van bates IAS 36, genaamd “Waardedaling van bates”, verhoed dat bates nie oorstateer word nie. Die volgende berekenings is belangrik: •

Waardedalingsverlies = Drabedrag minus verhaalbare bedrag.

•

Verhaalbare bedrag = Grootste tussen die waarde in gebruik en billike waarde minus koste om te verkoop. (Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van waarde in gebruik en billike waarde minus koste om te verkoop.)

Aktiwiteit 3.7

Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 11, paragraaf 11.6.3, bl. 287-288.

3.6.7

Vaste bate register

Die vaste bate register is 'n lys van die vaste bates wat besit word deur 'n onderneming. Dit bevat besonderhede oor elke vaste bate se waarde en fisiese ligging. Die register toon die waarde van die bates, die datum van verkryging en ander besonderhede wat nodig is vir belastingdoeleindes en om waardevermindering te bereken (InvestorWords, 2014).

3.6.8

Verskil tussen tasbare en ontasbare bates

Die Oxford woordeboek beskryf ontasbaar as iets wat nie aan gevat kan word nie.

Voorbeelde van items wat ontasbaar is: navorsing en ontwikkelingskoste, progammatuur, patente, handelsmerke, kopieregte, lisensies (aangepas uit Service, 2014: 393). IAS 38 omskryf ʼn ontasbare bate as ʼn identifiseerbare, niemonetêre bate sonder ʼn fisiese substansie (substance). Voorbeelde van tasbare bates is: Eiendom, aanleg en toerusting, voorraad, kontant.

Die erkenning en meting van tasbare en ontasbare bates is dieselfde, naamlik bates word aanvanklik gemeet teen kosprys en later teen die kostemodel of herwaardasiemodel. ʼn Bate kan eers erken word as dit waarskynlik is dat toekomstige ekonomiese voordele sal vloei na, of van die onderneming en die koste of waarde van die element kan betroubaar bereken word.

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 81

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 3.7

Voorraad

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 12, paragraaf 12.1-12.7 (bl. 300-328)

3.7.1

Erkenning en meting van voorraad

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 12, paragraaf 12.1 (bl. 300-301) Voorraad verteenwoordig gewoonlik ʼn groot deel van die totale bates van ʼn onderneming, veral in ʼn handelsware-entiteit. Voorraad word gewoonlik binne een jaar, of gedurende ʼn bedryfsiklus verkoop en word daarom geklassifiseer as ʼn bedryfsbate. IAS 2 is die rekeningkundige standaard wat bepaal hoe voorraad hanteer moet word. Voorraad word verantwoord in die staat van finansiële posisie (bate) en staat van omvattende inkomste (koste van verkope).

IAS 2 definieer voorraad as ʼn bate wat gehou word vir verkoop in die gewone verloop van die besigheid (koste van verkope) of materiale en ander goedere wat gebruik word in die besigheidsproses (bedryfs- en finansieringsuitgawe).

Bestudeer ook Diagram 12.1 op bl. 300 in die handboek.

3.7.2

Verhouding tussen koste, bruto wins en verkoopsprys

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 12, paragraaf 12.2 (bl. 302-303) Verwys ook weer na paragraaf 2.9.3 in Studie-eenheid 2 van hierdie gids vir ‘n bespreking van die onderwerp.

3.7.3

Koste van verkope

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 12, paragraaf 12.3 (bl. 303-315) Koste van verkope sluit aankoopskoste, plus ander kostes aangegaan, om die voorraad in die plek en toestand te bring waar dit moet wees. Verwys na Diagram 12.3 in die handboek vir ʼn uitleg van koste van verkope. Vervoerkoste kan inwaarts of uitwaarts wees. Inwaartse vervoerkoste is koste om goedere na die onderneming te vervoer, dit kan gekapitaliseer word (deel van koste van voorraad, bate). Uitwaartse vervoerkoste is koste om goedere van die onderneming na die koper te vervoer, dit mag nie gekapitaliseer word nie (uitgawe).

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 82

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Goedere in transito Goedere in transito, is voorraad wat nog nie fisies afgelewer is by die onderneming nie.

Indien eienaarskap wel oorgedra is van die verkoper na die koper (wanneer die risiko’s en vergoeding van die verkoper na die koper oorgedra is) moet dit verantwoord word in die koper se rekords, al is die voorraad nog nie fisies ontvang nie. Dit is dus nodig om na die aankoopsooreenkoms te kyk om te bepaal of risiko’s en vergoeding oorgedra is. Kontrakte wat internasionale vervoer vereis, bevat dikwels handelsterme wat die tyd en plek van lewering, betaling, wanneer die risiko van verlies verskuif vanaf die verkoper na die koper en wat die koste van die vrag en versekering is. Die algemeenste terme is: •

Vry aan boord (VAB) Die term het sy oorsprong in die lewering van goedere van verkoper na koper d.m.v. verskeping/lug. Vry aan boord bepaal dat die koper verantwoordelik is vir vervoerkoste. Die koper neem wetlike verantwoordelikheid vir die goedere sodra dit aan boord gelaai word en kan dus op dié stadium die voorraad verantwoord in hul rekords (fisiese lewering is nie nodig nie).

•

Vry op spoor (VOS) Die koper neem wetlike verantwoordelikheid vir die goedere sodra dit die bestemmingstasie bereik. Koste van vervoer van verkope tot by bestemmingstasie word deur die verkoper gedra, koste vanaf die bestemmingstasie tot by die koper, word deur koper gedra.

Hieronder is ‘n opsomminhg van die joernale om goedere in transito te verantwoord: Periodieke

Deurlopende

voorraadstelsel

voorraadstelsel

Indien eienaarskap

Dt: Goedere in transito

Dt: Goedere in transito

oorgedra is aan die koper,

(Bate)

(Bate)

Kt: Rekeninge betaalbaar

Kt: Rekeninge betaalbaar

Indien eienaarskap

Dt: Goedere in transito

Dt: Goedere in transito

oorgedra is aan die koper,

(Bate)

(Bate)

Kt: Aankope/Koste van

Kt: Voorraad

maar nog nie verantwoord is in die rekords van die koper nie

en reeds verantwoord is in die rekords van die

verkope

koper Tabel 3.1: Opsomming van joernale om goedere in transito te verantwoord (Bron: Aangepas uit Kolitz et al. 2009: 306)

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 83

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 3.8 Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 12, paragraaf 12.3.1 op bl. 306-308.

Goedere in besending (consignment) Goedere in besending is goedere wat afgelewer is deur die eienaar van die goedere aan die ontvanger, wat dit namens die eienaar (versender) verkoop. Hierdie goedere word nie verkoop aan die ontvanger nie en die risiko’s en vergoeding bly by die eienaar (versender) totdat die goedere aan ʼn derde party verkoop word. Dus moet goedere in besending ingesluit word in die versender se staat van finansiële posisie totdat dit verkoop is aan ʼn derde party.

Aktiwiteit 3.9 Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 12, paragraaf 12.3.2 op bl. 309.

Voorraadtekort Die opsporing en voorkoming van voorraadtekorte is een van bestuur se hoof verantwoordelikhede. Ongeag watter voorraadstelsel gebruik word, fisiese voorraad moet in gereelde intervalle getel word. ʼn Opsomming van voorraadtekorte in beide voorraadstelsels word in Tabel 3.2 hieronder uiteengesit: Periodieke voorraadstelsel

Deurlopende voorraadstelsel

Moeiliker om voorraadtekorte te bepaal

Die koste van voorraad volgens die fisiese

aangesien koste van verkope nie daagliks

voorraadtelling word vergelyk met die

aangepas word nie en dus geen

balans in die algemene grootboek,

voorraadwaarde beskikbaar is om die

aangesien koste van items verkoop, of

fisiese telling mee te vergelyk nie. Vergelyk

gekoop vir elke transaksie te boek gestel

dus verwagte bruto wins persentasie met

word en ʼn opgedateerde rekord van

werklike bruto wins persentasie (Bruto wins

voorraad te alle tye gehou word.

persentasie = Bruto wins ÷ Verkope).

Koste van voorraadtekorte ingesluit in

Voorraadtekorte word soos volg

koste van verkope, dus sal

gejoernaliseer:

sluitingsvoorraad verminder.

Dt: Koste van verkope

Rxxx

Kt: Voorraad

Rxxx

Tabel 3.2: Opsomming – voorraadtekorte in beide voorraadstelsels (Aangepas uit Kolitz et al. 2009: 312)

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 84

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Verwys weer na Studie-eenheid 2, paragraaf 2.9.1, vir ‘n bespreking oor die verskil tussen die periodieke en deurlopende voorraadstelsel.

Aktiwiteit 3.10 Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 12, paragraaf 12.3.3 op bl. 310-315.

3.7.4

Koste formules

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 12, paragraaf 12.4 (bl. 315-319) Voorraadbeweging sluit aankope en daaropvolgende verkope in, sowel as moontlike omskepping van een tipe voorraad (grondstowwe) na ʼn ander (werk-in-proses of klaarprodukte) in. Daar is drie verskillende koste formules wat hierdie beweging meet, naamlik: spesifieke-identifikasie-metode, eerste-in-eerste-uit-metode en geweegdegemiddelde-metode.

Spesifieke-identifikasie-metode Items wat nie soortgelyk en vervangbaar is nie, moet gemeet word d.m.v. die spesifiekeidentifikasie-metode. Geen aannames oor die koste wat geallokeer word na koste van verkope en sluitingsvoorraad word gemaak nie. Dié metode sal slegs uitvoerbaar en prakties wees indien lae voorraadgetalle gehou word en items uniek is.

Eerste-in-eerste-uit-metode (EIEU) Dié metode werk op die aanname dat items wat eerste aangekoop is (die oudste items), eerste verkoop word. Koste van verkope is dus koste van eerste/vroegste aankope en sluitingsvoorraad bestaan uit items laaste aangekoop.

Geweegde-gemiddeld-metode Ons bereken ʼn gemiddeld vir die koste per item: (Koste van openingsvoorraad + Aankope gedurende die jaar) ÷ Totale hoeveelheid eenhede beskikbaar vir verkoop.

Aktiwiteit 3.11 Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 12, paragraaf 12.4.3 op bl. 317-319.

3.7.5

Netto realiseerbare waarde

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 12, paragraaf 12.5 (bl. 320-325)

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 85

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Voorraad moet gemeet word teen die laagste van kosprys en netto realiseerbare waarde.

Netto realiseerbare waarde = Verwagte verkoopsprys minus koste om goedere klaar te maak minus verkoopskostes.

Afskryf van voorraad Indien netto realiseerbare waarde kleiner is as die kosprys van voorraad, moet voorraad afgeskryf word. ʼn Opsomming van joernaalinskrywings vir die afskryf van voorraadtekorte in beide stelsels, word in Tabel 3.3 hieronder uiteengesit: Periodieke voorraadstelsel

Deurlopende voorraadstelsel

Koste van voorraadtekorte ingesluit in

Voorraadtekorte word soos volg

koste van verkope sal sluitingvoorraad

gejoernaliseer:

verminder.

Dt: Koste van verkope

Rxxx

Kt: Voorraad

Rxxx

Tabel 3.3: Joernaalinskrywings vir die afskryf van voorraad (Aangepas uit Kolitz et al. 2009: 322) Aktiwiteit 3.12 Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 12, paragraaf 12.5.1 op bl. 322-325.

3.7.6

Voorraadfoute

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 12, paragraaf 12.6 (bl. 326) Ten einde die effek van voorraadfoute te verstaan, is dit belangrik dat die verhouding tussen sluitingsvoorraad en koste van verkope en die impak op bruto wins verstaan word. ʼn Opsomming hiervan word in Tabel 3.4 hieronder uiteengesit: Periodieke voorraadstelsel

Deurlopende voorraadstelsel

Koste van verkope = Openingsvoorraad +

Sluitingsvoorraad = Openingsvoorraad +

aankope – sluitingvoorraad.

aankope – koste van verkope.

Sluitingsvoorraad oorstateer = koste van

Koste van verkope onderstateer =

verkope onderstateer en bruto wins dus

sluitingsvoorraad oorstateer.

oorstateer.

Koste van verkope oorstateer =

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 86

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Sluitingsvoorraad onderstateer = koste van

sluitingsvoorraad onderstateer.

verkope oorstateer en bruto wins dus onderstateer.

Tabel 3.4: Voorraadfoute (Bron: Outeur, 2014) 3.7.7

Beraming van voorraad

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 12, paragraaf 12.7 (bl. 326-328) ʼn Onderneming wat nie die deurlopende voorraadstelsel gebruik nie, mag van tyd tot tyd ʼn beraming maak van die waarde van sluitingsvoorraad. Die waarde word bereken deur die verhouding tussen koste, bruto wins en verkoopsprys toe te pas. Verwys na Diagram 12.8 (bl. 327 in die handboek) vir ʼn opsomming van die berekening.

Aktiwiteit 3.13 Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 12, paragraaf 12.7 op bl. 327-328.

3.8

Rekeninge ontvangbaar

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 13, paragraaf 13.1 (bl. 334-345) 3.8.1

Rekeninge ontvangbaar

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 13, paragraaf 13.1 (bl. 334-335) Die verkope van goedere op krediet is ʼn integrale deel van baie ondernemings en vele ondernemings het ʼn aantal groot kliënte wat op krediet aankoop. In Studie-eenheid 1 is bespreek dat die toevallingsgrondslag vereis dat verkope erken moet word wanneer die goedere verkoop word en nie wanneer kontant ontvang word nie. Rekeninge ontvangbaar is ʼn bate, sowel as ʼn finansiële instrument – ʼn finansiële bate, aangesien dit ʼn kontraktuele reg om kontant, of ʼn ander finansiële bate van ʼn ander onderneming te ontvang, insluit.

3.8.2

Slegte skuld

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 13, paragraaf 13.2 (bl. 335-341) Wanneer ʼn onderneming goedere op krediet verkoop, neem hulle ʼn risiko dat sommige kliënte nie die bedrag uitstaande gaan betaal nie.

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 87

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Voorsiening/toelating (allowance) vir slegte skuld ʼn Beraming moet gemaak word aan die einde van elke finansiële periode oor die bedrag wat waarskynlik nie ontvang gaan word vanaf kliënte nie. Die beraming word na verwys as voorsiening vir slegte skuld. Rekeninge ontvangbaar word nie direk gekrediteer nie, aangesien dit nog nie seker is dat geld ingevorder gaan word nie. Die bedrag van die beraming word dus gekrediteer na die toelating vir slegte skuld rekening. Die toelating vir slegte skuld rekening verminder die drabedrag van rekeninge ontvangbaar. Dié rekening is dus ʼn negatiewe bate.

Die volgende joernaalinskrywing sal gemaak word om ʼn toelating vir slegte skuld te skep: Dt: Slegte skuld uitgawe

Rxxx

Kt: Toelating vir slegte skuld (negatiewe bate)

Rxxx

Aktiwiteit 3.14 Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 13, paragraaf 13.2.1 op bl. 337.

Afskryf van slegte skuld Indien die kliënt versuim om die uitstaande bedrag te betaal, sal dit lei tot ʼn afname in toekomstige ekonomiese voordele, en dus moet rekeninge ontvangbaar verminder word.

Die volgende joernaalinskrywing sal gemaak word om slegte skuld af te skryf: Dt: Slegte skuld uitgawe

Rxxx

Kt: Rekeninge ontvangbaar

Rxxx

Indien ʼn toelating vir slegte skuld reeds geskep is vir dié spesifieke kliënt, moet die volgende joernaalinskrywing gemaak word: Dt: Toelating vir slegte skuld (negatiewe bate) Kt: Rekeninge ontvangbaar

Rxxx Rxxx

Aanpassings aan toelatings vir slegte skuld Aan die einde van elke finansiële periode moet die toelating vir slegte skuld herbereken en aangepas word. Die volgende joernaalinskrywing sal van toepassing wees:

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 88

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Toename in toelating vir slegte skuld

Afname in toelating vir slegte skuld

Dt: Slegte skuld uitgawe

Dt: Toelating vir slegte skuld

Rxxx

Kt: Toelating vir slegte skuld

Rxxx

Rxxx

Kt: Slegte skuld uitgawe Rxxx

Tabel 3:5: Joernaalinskrywings vir die toename en afname in slegte skuld (Bron: Outeur, 2014) Aktiwiteit 3.15 Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 13, paragraaf 13.2.3 op bl. 339-341.

3.8.3

Slegte skuld ingevorder

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 13, paragraaf 13.3 (bl. 341-342)

Die volgende joernaalinskrywing sal gemaak word om slegte skuld ingevorder te verantwoord: Dt: Bank

Rxxx

Kt: Slegte skulde ingevorder (inkomste)

Rxxx

Slegte skulde ingevorder is ʼn inkomste, en sal as deel van ander inkomste (nie verkope) geopenbaar word in die staat van omvattende inkomste nie. Slegte skulde ingevorder moet nie teen slegte skulde uitgawe verreken word nie.

3.9

Kontant en bank

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 14, paragraaf 14.1-14.4 (bl. 348-365)

3.9.1

Interne beheer van kontant

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 14, paragraaf 14.1 (bl. 348)

Hierdie paragraaf kan slegs vir agtergronddoeleindes deurgelees word.

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 89

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 3.9.2

Rekords van die onderneming en bank

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 14, paragraaf 14.2 (bl. 348-349) Dit is belangrik dat jy die verhouding tussen die verslagdoeningsonderneming se rekords en die bank verstaan: Onderneming

Bank

Toename in bankbalans

Debietinskrywing

Kredietinskrywing

Afname in bankbalans

Kredietinskrywing

Debietinskrywing

Tabel 3:6 : Verhouding tussen die onderneming en die bank (Bron: Outeur, 2014) Verwys na Diagram 14.1 (bl. 349 in die handboek) vir ʼn opsommings van die tipe transaksies wat gedebiteer en krediteer word. ʼn Gunstige bankbalans het ʼn debietsaldo in die onderneming se rekords en ʼn oortrokke bankbalans het ʼn kredietsaldo in die onderneming se rekords.

3.9.3

Bankrekonsiliasies

Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 14, paragraaf 14.3 (bl. 350-363) Bankrekonsiliasies is nodig omdat daar ʼn tydsverskil is tussen die datum van ontvangste en betalingstransaksies deur die onderneming te boek gestel en die datum verantwoord deur die bank. Verdere verskille ontstaan ook a.g.v. bankgeïnisieerde inskrywings (byvoorbeeld rente-inkomste en bankkoste) en foute.

Die doel van ʼn bankrekonsiliasie Die doel van ʼn bankrekonsiliasie is nie om die bankbalans van die onderneming se rekords te laat ooreenstem met dié van die bank nie, maar eerder om die verskille in die balans te verduidelik.

Prosedure om ʼn bankrekonsiliasie voor te berei Stap : Vergelyk elke deposito ontvang per die kontantontvangstejoernaal (KOJ) se bank kolom met die ontvangstes per die kredietkant van die bankstaat. Indien die bedrag per die KOJ en bankstaat nie 100% korrek ooreenstem nie, omkring die bedrag. Dit dui op ʼn fout begaan deur die onderneming of die bank. Omkring ook alle bedrae wat nie uitgekanselleer is nadat die KOJ en bankstaat vergelyk is nie.

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 90

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Stap : Vergelyk elke tjek/EFT betaling in die kontantbetalingsjoernaal (KBJ) se bankkolom met die debietkant van die bankstaat. Indien die bedrag per die KBJ en bankstaat nie 100% korrek ooreenstem nie, omkring die bedrag. Dit dui op ʼn fout begaan deur die onderneming of die bank. Omkring ook alle bedrae wat nie uitkanselleer nadat die KOJ en bankstaat vergelyk is nie.

Stap : Identifiseer alle bankgeïnisieerde inskrywings op die bankstaat wat nog nie verantwoord is in die onderneming se KOJ of KBJ nie. Verwys na tabel 3.7 hieronder se linkerkantse kolom vir voorbeelde van bankgeïnisieerde transaksies. Verantwoord die bankgeïnisieerde transaksies geïdentifiseer per die bankstaat in die rekords van die onderneming. Let wel, indien die bankgeïnisieerde transaksies in die bankstaat aan die debietkant verskyn, is dit ʼn uitgawe en moet bank gekrediteer (verminder) word. Indien die bankgeïnisieerde transaksies in die bankstaat aan die kredietkant verskyn, is dit ʼn inkomste en moet bank gedebiteer (vermeerder) word. Die joernaalinskrywings om bankgeïnisieerde transaksies te verantwoord is soos volg: Bankgeïnisieerde transaksie:

Inskrywing in joernaal

Ooreenkomstig die bankstaat Debiet

Krediet Bank

Byvoorbeeld bankkoste, rente-uitgawe, debietorder wat nie in KBJ verskyn nie

Krediet

Byvoorbeeld Dt: Bankkoste/Versekering Kt: Bank Debiet Bank

Byvoorbeeld elektroniese ontvangste of rente-inkomste wat nie in KOJ verskyn nie

Byvoorbeeld Dt: Debiteur/Rente-inkomste Kt: Bank

Tabel 3.7: Joernaalinskrywings om bankgeïnisieerde transaksies te verantwoord (Bron: Outeur, 2014) Stap : Stel enige foute reg gemaak deur die onderneming, soos geïdentifiseer in stap en sowel as gegee in die addisionele inligting tot die vraag d.m.v. ʼn joernaalinskrywing.

•

Joernaliseer dié foute geïdentifiseer in die KOJ of KBJ indien dié joernale nie reeds afgesluit is nie.

•

Indien die KOJ of KBJ reeds afgesluit is, joernaliseer die foute geïdentifiseer in die algemene grootboek.

Verskille tussen die KOJ, KBJ en bankstaat geïdentifiseer moet soos volg hanteer word:

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 91

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Verskil

Regstelling

•

Bankgeïnisieerde transaksies

Pas die onderneming se rekords aan, vóór

•

Foute gemaak deur die onderneming

bankrekonsiliasie voorberei word.

•

Tjeks nog nie aangebied nie

Lys in die bankrekonsiliasie.

•

Deposito’s nog nie verantwoord nie

•

Foute gemaak deur die bank Tabel 3.8: Opsomming van hoe verskille hanteer word (Aangepas uit Kolitz et al. 2009: 351)

Stap : Berei die bankrekonsiliasie voor. Ons doelwit is om te verduidelik hoekom die balans per die bankrekening in die algemene grootboek nie ooreenstem met die balans van die bankstaat nie.

Begin met die balans van die bankrekening in die algemene grootboek. Let wel, dit is die nuwe bankbalans nadat stap en se joernale verantwoord is.

Stap : Inspekteer die huidige maand se bankstaat en ondersoek of uitstaande tjeks (getoon as ʼn debiet in die bankstaat) en uitstaande deposito’s (getoon as ʼn krediet op die bankstaat) van die vorige maand se bankrekonsiliasie wel nou in die bankstaat verskyn.

Indien wel verskyn, kan dit uitgekanselleer word en hoef nie weer op die huidige maand se bankrekonsiliasie te verskyn nie. Indien die vorige maand se uitstaande deposito’s en tjeks steeds nie op die huidige maand se bankstaat verskyn nie, is dit steeds uitstaande en moet dit weer in die huidige maand se bankrekonsiliasie getoon word as uitstaande.

Stap : Minus alle uitstaande deposito’s dit is bedrae wat in die KOJ verskyn, maar nie in die bankstaat nie (soos geïdentifiseer en omkring in Stap ).

Stap : Plus alle uitstaande tjeks dit is die bedrae wat in die KBJ verskyn, maar nie in die bankstaat nie (soos geïdentifiseer en omkring in Stap ).

Stap : Stel alle foute gemaak deur die bank reg deur te plus of te minus direk op die bankrekonsiliasie, afhangende of die bankbalans oorstateer of onderstateer is en of balans in ʼn debiet of krediet is.

Stap : Die totaal van stap tot moet gelyk wees aan die totaal van die bankstaat, soos verkry van die huidige maand se bankstaat gegee. Sodoende het jy die balans van die bankrekening gerekonsilieer met die totaal van die bankstaat.

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 92

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 3.16 Werk deur die voorbeelde in Hoofstuk 14, paragraaf 14.3.2 op bl. 352-363.

3.9.4

Die imprest stelsel vir kleinkas

Die imprest stelsel is ʼn rekeningkundige stelsel waar kleingeld uit die kleinkas betaal en later weer aangevul word. Kleinkas is klein bedrae kontant wat op die sakeperseel gehou word vir onvoorsiene klein uitgawes. Kleinkas is ʼn bedryfsbate. Die imprest stelsel werk soos volg: ʼn Vaste bedrag kontant word geallokeer aan die kleinkas en word apart verantwoord in die algemene grootboek.

Alle kontantuitreikings vanuit die kleinkas moet gedokumenteer word op ʼn kwitansie.

Gereelde rekonsiliasies moet gedoen word tussen die bedrag in die algemene grootboek en die fisiese kontant soos in die kleinkas.

Die joernaalinskrywing vir uitreikings vanuit die kleinkas: Dt: Uitgawe

Rxxx

Kt: Kleinkas

Rxxx

Die kleinkas word gereeld aangevul vanuit die besigheidsbankrekening om te verseker die kleinkas se sluitingsbalans keer terug na die oorspronklike vaste bedrag geallokeer.

Die joernaalinskrywing vir die aanvulling van die los kontantbedrag in die kleinkas: Dt: Kleinkas Kt: Bank

Rxxx Rxxx

Byvoorbeeld: Indien die kleinkas ʼn vaste bedrag van R1 000 aan die begin van die maand het en R900 kontant is gedurende die maand uit die kleinkas spandeer, sal R900 weer teruggesit word in die kleinkas teen die einde van die maand om die vaste bedrag los kontant weer terug te bring na R1 000 – dit word genoem die imprest stelsel vir kleinkas.

(Accountingtools, 2014.)

3.10 Bedryfs- en niebedryfslaste Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 15, paragraaf 15.1-15.4 (bl. 368-378)

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 93

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 3.10.1 Definisie van las Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 15, paragraaf 15.1 (bl. 368-369) Verwys na Studie-eenheid 1, paragraaf 1.10.2 in hierdie gids vir die definisie van ʼn las.

Sekere laste val ook binne die definisie van ʼn finansiële instrument, naamlik ʼn finansiële las, aangesien daar ʼn kontraktuele verpligting is om kontant of ʼn ander finansiële bate aan ʼn ander onderneming te lewer.

3.10.2 Klassifikasie van laste Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 15, paragraaf 15.2 (bl. 369-370) Verwys ook weer na Studie-eenheid 2, paragraaf 2.7.2 vir die klassifikasie van bates en laste en ʼn algemene bespreking van bedryfs- en niebedryfslaste.

3.10.3 Niebedryfslaste Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 15, paragraaf 15.3 (bl. 370-374) Die volgende is belangrik aspekte rakende niebedryfslaste: Koste van finansiering Koste van finansiering word na verwys as rente-uitgawe. Die nominale rentekoers is die rente op die nominale of gesigwaarde van die finansiële instrument. Die effektiewe rentekoers is die rentekoers wat gebruik word in ʼn huidige waardeberekening om toekomstige waarde te verdiskonteer na die huidige waarde.

Die terme van terugbetaling Indien die lening oor meer as twaalf maande terugbetaal word, word dit geklassifiseer as ʼn niebedryfslas. Elke paaiement bestaan uit ʼn rente- en kapitaalkomponent en met elke paaiement verander die rentekomponent.

Sekuriteit Dit is die sessie/oordrag van regte, of die verpand van ʼn bate ten gunste van die uitlener.

3.10.4 Bedryfslaste Bestudeer handboek: Kolitz et al. 2009, Hoofstuk 15, paragraaf 15.4 (bl. 374-378)

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 94

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Verwys ook weer na Studie-eenheid 2, paragraaf 2.7.2 in hierdie gids vir die klassifikasie van bates en laste vir ‘n bespreking van bedryfs- en niebedryfslaste.

Verskaffers se gerekonsilieerde state Elke maand stuur verskaffers ʼn staat aan sy kliënte, wat die maand se transaksies en balans verskuldig aandui. Die staat moet eers nagegaan word alvorens betaling gemaak word.

Indien daar verskille is, moet ʼn gerekonsilieerde staat opgestel word.

Die rekonsilieringsprosedures Stappe om ʼn gerekonsilieerde staat op te stel: Stap : Identifiseer alle foute en weglatings in die rekords van verslagdoeningsonderneming en maak joernaalaanpassings waar nodig.

Stap : Identifiseer alle foute en weglatings op die verskaffers se staat. Kommunikeer verskille aan die verskaffer op ʼn betalingsadvies.

Aktiwiteit 3.17 Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 15, paragraaf 15.4.2 op bl. 375-378.

3.10.5 Die uitreiking en aflossing van aandele en skuldbriewe Indien aandele en skuldbriewe aangekoop word, is dit ʼn finansiële bate. As aandele en skuldbriewe uitgereik word, is dit ʼn finansiële las.

Alle finansiële instrumente word aanvanklik gemeet teen billike waarde. Finansiële laste kan later gemeet word teen geamortiseerde koste of billike waarde deur wins en verlies (billike waarde deur wins of verlies beteken jy verantwoord die billike waarde aanpassing in die staat van wins en verlies en nie die staat van omvattende inkomste nie). Die klassifikasie van finansiële laste word in die tabel hieronder uiteengesit: Finansiële laste gemeet teen

Finansiële laste gemeet teen billike

geamortiseerde koste

waarde deur wins of verlies

Laste word nie gehou vir handel nie.

Laste gehou vir handel.

Nie aangewys (designated) om gemeet te

Aangewys (designated) om gemeet te

word teen billike waarde deur wins en

word teen billike waarde deur wins en

verlies.

verlies.

Tabel 3.9: Klassifikasie van finansiële laste (Bron: Outeur, 2014)

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 95

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Transaksiekoste word gekapitaliseer as die finansiële instrument teen geamortiseerde koste gemeet word en as ʼn uitgawe verantwoord indien die finansiële instrument teen billike waarde deur wins en verlies gemeet word (Von Well et al. 2014: 403) .

Die volgende joernaalinskrywings word gemaak op aanvanklike erkenning van finansiële laste: Skuldbriewe gemeet teen geamortiseerde

Skuldbriewe gemeet teen billike waarde

koste

deur wins en verlies

Transaksiekoste gekapitaliseer

Transaksiekoste is ʼn uitgawe

Dt: Bank

Dt: Bank

Rxxx

Kt: Skuldbriewe – Finansiële las

Rxxx

Rxxx

Kt: Skuldbriewe – Finansiële las

Rxxx

Uitreik van skuldbriewe

Uitreik van skuldbriewe

Dt: Skuldbriewe – Finansiële las Rxxx

Dt: Transaksiekoste – uitgawe Rxxx

Kt: Bank

Kt: Bank

Rxxx

Rxxx

Transaksiekoste op uitreik van skuldbriewe

Transaksiekoste op uitreik van skuldbriewe

gekapitaliseer

is ʼn uitgawe

Tabel 3.10 : Joernale vir die aanvanklike erkenning van ‘n finansiële las (Bron: Outeur, 2014)

Voorbeeld 3.1 Finansiële las gemeet teen geamortiseerde koste A Beperk reik 400 000 skuldbriewe met ‘n kosprys van R6 per skuldbrief uit op 1 Januarie 2014 teen ʼn afslag van R1 per skuldbrief. Rente is betaalbaar jaarliks agteruit bereken teen ʼn koeponkoers van 10%. Die skuldbriewe kan afgelos word na vier jaar teen R7.10 per skuldbrief. Die effektiewe rentekoers is 17.884%.

1 Januarie 2014: Dt: Bank [400 000 x (R6-R1)]

R2 000 000

Kt: Skuldbriewe – Finansiële las

R2 000 000

Uitreik van skuldbriewe

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 96

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

31 Desember 2014 Dt: Rente-uitgawe (R2 000 000 x 17.884%)

R357 680*

Kt: Bank (400 000 x R6 x 10%)

R240 000

Kt: Skuldbrief – Finansiële las (balanserende syfer)

R117 680

Erkenning van rente-uitgawe vir die jaar en hermeting van finansiële las op jaareinde 31 Desember 2015 Dt: Rente-uitgawe [(R2 000 000 +R357 680* – R240 000)x 17.884%] R378 726 Kt: Bank (400 000 x R6 x 10%)

R240 000

Kt: Skuldbrief – Finansiële las (balanserende syfer)

R138 725

Erkenning van rente-uitgawe vir die jaar en hermeting van finansiële las op jaareinde Let wel: Rente-uitgawe word altyd teen die effektiewe rentekoers en bank teen die koeponkoers gemeet.

Voorbeeld 3.2 Finansiële las gemeet teen billike waarde deur wins en verlies A Beperk reik 100 000 rente vrye skuldbriewe met ‘n kosprys van R2 per skuldbrief uit op 1 Januarie 2014. Op 31 Desember 2014 is die billike waarde van die skuldbriewe R300 000.

Transaksiekoste beloop R1 000. A Beperk kies om die skuldbriewe te meet teen billike waarde deur wins en verlies.

1 Januarie 2014 Dt: Bank (100 000 x R2)

R200 000

Kt: Skuldbriewe – Finansiële las

R200 000

Uitreik van skuldbriewe Dt: Transaksiekoste – uitgawe

R1 000

Kt: Bank

R1 000

Transaksiekoste op uitreik van skuldbriewe is ʼn uitgawe 31 Desember 2014 Dt: Billike waarde aanpassing (W/V) (R300 000–R200 000) R100 000 Kt: Skuldbriewe – Finansiële las

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

R100 000

Bladsy 97

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Hermeting van die finansiële las teen billike waarde op jaareinde

3.11 Samevatting Eiendom, aanleg en toerusting word aanvanklik gemeet teen kosprys. Kosprys sluit invoerbelasting, nie-terugeisbare belasting en ander kostes in wat direk verband hou om die bate in die plek en toestand te kry wat nodig is vir die doel waarvoor die bestuur dit wil gebruik. Die gebruik van ʼn item van eiendom, aanleg en toerusting verteenwoordig ʼn verbruik van die voordele inherent aan ʼn bate. Dit is ʼn uitgawe, naamlik waardevermindering. Die nuttige lewensduur en reswaarde van elke item van eiendom, aanleg en toerusting moet jaarliks hersien word, en indien dit wesenlik anders as oorspronklike raming is, moet die waardervermindering vir die huidige en toekomstige periodes hersien word. Na erkenning kan vaste bates m.b.v. twee verskillende modelle gemeet word, naamlik die kostemodel of die herwaardasiemodel. IAS 16 en IAS 36, genaamd “Waardedaling van bates”, verhoed dat bates nie oorstateer word nie.

Waardedalingsverlies = Drabedrag minus verhaalbare bedrag.

IAS 2 definieer voorraad as ʼn bate wat gehou word vir verkoop in die gewone verloop van besigheid of materiale en ander goedere wat gebruik word in die besigheidsproses. Koste van verkope sluit aankoopskoste plus ander kostes aangegaan om die voorraad in die plek en toestand te bring waar dit gebruik gaan word. Daar is drie verskillende kosteformules wat voorraadbeweging meet, naamlik: spesifieke-identifikasie-metode, EIEU en geweegdegemiddeld-metode. Voorraad moet gemeet word teen die laagste van kosprys en netto realiseerbare waarde.

Rekeninge ontvangbaar is ʼn bate, sowel as ʼn finansiële instrument – ʼn finansiële bate, aangesien dit ʼn kontraktuele reg om kontant of ʼn ander finansiële bate van ʼn ander onderneming te ontvang, insluit. ʼn Beraming moet gemaak word aan die einde van elke finansiële periode oor die bedrag wat waarskynlik nie ontvang gaan word vanaf kliënte nie.

Die beraming word na verwys as ʼn toelating vir slegte skuld.

Die doel van ʼn bankrekonsiliasie is om die verskille in die balans in die bankstaat en algemene grootboek te verduidelik.

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 98

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 3.12 Selfevaluering Voltooi die eksamenvoorbeelde aan die einde van die hoofstukke soos hieronder aangedui: 1) Eiendom, aanleg en toerusting Doen die eksamenvoorbeelde in Hoofstuk 11, paragraaf 11.7 (bladsye 288-295) Hersien weer paragraaf 3.6.5 in hierdie studie-eenheid (Verkoop van vaste bates).

Onthou: Installasie en vervoerkostes is kostes wat direk verband hou met die aankoop van vaste bates en moet dus ook gekapitaliseer word.

Baie belangrik: Waardevermindering moet tydsverloop in ag neem. Dus as ʼn bate gedurende die finansiële jaar aangekoop of verkoop is, moet waardervermindering slegs vir ʼn gedeelte van die jaar bereken word.

Wanneer jy Eksamenvoorbeeld 11.7.1 (bl. 288 in die handboek) aanpak, onthou dat grond nie gedepresieer word nie. Dus moet die kosprys van geboue alleen bereken word vóór jy waardevermindering bereken. Dag-tot-dag-herstelwerk en onderhoud, byvoorbeeld 40 000 km diens, is ʼn uitgawe. Nuwe bande vir die motor kan wel gekapitaliseer word (bate – nie uitgawe nie).

Voordat jy Eksamenvoorbeeld 11.7.2 (bl. 291 in die handboek) aanpak, werk eers weer deur parargraaf 3.6.6 in hierdie studie-eenheid (Meting na erkenning). Let op die waardevolle inligting wat aangebied word met die staat van finansiële posisie – alle berekeninge word duidelik aangedui.

2) Voorraad Doen die eksamenvoorbeeld in Hoofstuk 12, paragraaf 12.8 (bl. 328-330) Indien kontantverkope nie verantwoord was nie, en geld gesteel is, kan die korrekte inskrywing nie ʼn debiet na die bank wees nie, aangesien kontant nie ontvang is nie. ’n Uitgawerekening moet dan gedebiteer word. Verkope kan wel gekrediteer word, aangesien dit ʼn wettige verkoopstransaksie was, alhoewel geld nie ontvang is nie. Werk eers weer deur paragraaf 3.7.3 in hierdie studie-eenheid (Voorraadtekort), voordat jy deel (b) van die vraag aandurf. Onthou inwaartse vervoerkoste is deel van koste van voorraad (kapitaliseer) en uitwaartse vervoerkoste is ʼn uitgawe.

3) Rekeninge ontvangbaar Doen die eksamenvoorbeeld in Hoofstuk 13, paragraaf 13.4 (bl. 342-344) Verkope sal die balanserende syfer wees as die T-rekening van rekeninge ontvangbaar opgetrek word. Die balans wat jy sien in die staat van finansiële posisie vir rekeninge ontvangbaar is nadat toelating vir slegte skuld afgetrek is, dus moet jy dit terugtel om die

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 99

GFA105 Finansiële Rekeningkunde korrekte openings- en sluitingsbalanse vir rekeninge ontvangbaar te bereken.

4) Kontant en bank Doen die eksamenvoorbeeld in Hoofstuk 14, paragraaf 14.4 (bl. 363-365) Werk eers weer deur paragraaf 3.9.3 in hierdie studie-eenheid (Prosedure om ʼn bankrekonsiliasie voor te berei) voordat jy die vraag aandurf. Onthou ʼn debietbalans volgens die bankstaat beteken die bankrekening volgens die algemene grootboek het ʼn krediet/oortrokke balans. As die bank foutiewelik ʼn bedrag gedebiteer het, beteken dit hulle het die bedrag afgetrek van die balans, en dus moet dit teruggetel word om die fout reg te stel. Onthou ook foute gemaak deur die bank word getoon op die bankrekonsiliasie. Foute gemaak deur die onderneming, word reggestel in die grootboek voordat die bankrekonsiliasie voorberei word. In dié vraag word die balans van die bankrekening nie gegee nie, en moet die balans van die bankstaat gebruik word en teruggewerk word na die balans van die bankrekening deur al die gerekonsilieerde items sowel as items wat in bankstaat, maar nie KOB of KBJ, te verantwoord.

5) Bedryfs- en niebedryfsbates Doen die eksamenvoorbeeld in Hoofstuk 15, paragraaf 15.5 (bl. 379-380) Werk eers weer deur paragraaf 3.10.4 in hierdie studie-eenheid (Prosedure om ʼn verskaffersrekonsiliasie voor te berei), alvorens die vraag aangedurf word.

6) Summary of concepts and application Kyk veral na die Summary of concepts and application, aan die einde van Hoofstuk 11 (bl. 296-297), Hoofstuk 12 (bl. 330-331), Hoofstuk 13 (bl. 344-345), Hoofstuk 14 (bl.

365), Hoofstuk 15 (bl. 381) van die handboek. Hierdie gedeeltes bevat ʼn opsomming van die belangrikste aspekte wat in die hoofstukke bespreek is. Hierdie oorsig sal jou help om die kern van die hoofstukke te verstaan en is goeie voorbereiding vir die eksamen.

Indien daar iets is wat steeds onduidelik is, hersien weer die gedeelte in die handboek.

Belangrik: Moenie met Studie-eenheid 4 begin voordat jy Studie-eenheid 1 tot 3 ten volle verstaan nie.

Indien daar enige begrippe is wat vir jou onduidelik is, kontak jou dosent om te verseker dat jy die nodige grondslag bekom om die res van die handboek te kan baasraak.

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming

Bladsy 100

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

STUDIE-EENHEID 4: DIVERSE ASPEKTE VAN REKENINGKUNDE 4.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •

Rekeningkundige kodes en hul gebruike

•

Staat van kontantvloei

•

Ontleding van finansiële state

•

Die voorbereiding van rekeningkundige state vanaf onvolledige rekords

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die doel van rekeningkundige kodes te verduidelik en ʼn eenvoudige voorbeeld te illustreer.

4.2

•

die staat van kontantvloei voor te berei.

•

finansiële state te ontleed en te vertolk.

•

rekeningkundige state voor te berei vanaf onvolledige rekords.

Voorgeskrewe handboek

Kolitz D.L., Quinn A.B. & McAllister G.A. 2009. A concepts-based introduction to financial accounting. 4th ed. Cape Town: Juta.

Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer: Afdeling 6 Hoofstuk 21, paragrawe 21.1-21.5 Hoofstuk 22, paragrawe 22.1-22.5 Hoofstuk 24, paragrawe 24.1-24.3

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 101

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 4.3

Verrykende bronne

International Financial Reporting Standards. 2013. A Guide through IFRS: IFRS Foundation: London. International Accounting Standard (IAS) 7 (2013:645) (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor IAS 7, Statements of cash flows) 4.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Bedryfseffektiwiteit

Meet bestuur se vermoë om verkope te genereer en kostes te beheer (Businessdictonairy, 2014).

Bedryfsuitgawes

Verwys na uitgawes wat nie direk verband hou met die produksie van goedere en dienste nie. Ook na verwys as verkoops-, algemene en administratiewe uitgawes. Die uitgawes wat geklassifiseer word onder bedryfsuitgawes, sluit alle kostes in wat verband hou met die daaglikse bedrywighede in die onderneming, byvoorbeeld depresiasie, skryfbehoeftes, versekering, telefoon, huuruitgawe, onthaal, ens.

(Accountingtools, 2014)

Finansiële

Finansiële verhoudings beteken om een syfer uit te druk ten

verhoudings

opsigte van ʼn ander, met ander woorde dit dui op die verhouding tussen verskeie syfers wat voorkom in die finansiële state (Accountingtools, 2014).

Kapitaalstruktuur

Die kapitaalstruktuur van ʼn onderneming verwys na hoe die onderneming sy bedrywighede en groei finansier deur gebruik te maak van verskillende bronne van finansiering (Investopedia, 2014).

Kontant ekwivalente

Korttermyn, baie likiede, beleggings wat enige tyd in kontant omskep kan word. Het ʼn korttermyntermynverloop van minder as drie maande vanaf verkryging.

Likiditeit

Die vermoë van ʼn onderneming om sy korttermynverpligtinge te betaal soos dit betaalbaar word (Accountingtools, 2014).

Nie-kontant items

Items in die staat van omvattende inkomste wat nie ʼn

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 102

GFA105 Finansiële Rekeningkunde kontantvloei effek het nie. Voorbeelde: waardervermindering, waardedaling, amortisasie, wins of verlies met verkoop van vaste bates, afskryf van slegte skuld.

Solvensie

Die vermoë van ʼn onderneming om sy langtermynverpligtinge na te kom (Investopedia, 2014).

Vaste bates

ʼn Vate bate is ʼn bate item wat ʼn nuttige lewensduur van langer as een finansiële periode het en wat die onderneming se minimum kapitalisasie limiet oorskry. Die bate word nie aangekoop moet die doel vir dadelik herverkoop nie, maar eerder vir produksie en gebruik in die onderneming. Vaste bates word ook na verwys as eiendom, aanleg en toerusting (Accountingtools, 2014).

Voorkeurdividende

ʼn Dividend wat oploop en betaal word gebaseer op die voorkeuraandele van ʼn onderneming. Indien die onderneming nie die dividend kan betaal nie, kry dié dividend voorkeur bo die eise van gewone aandeelhouers (Investopedia, 2014).

4.5

Inleiding

Dit is algemene gebruik in rekeningkundige sisteme om kodes te gebruik wat na verskaffers, kliënte, rekeninge en werknemers verwys. Kodes word gebruik omdat dit kort (bondig), presies en noukeurig is. Kodes help ook met die prosessering van transaksies.

Inligting oor die kontantvloei van ʼn onderneming verskaf besonderhede oor hoe die onderneming kontant genereer en gebruik. ʼn Onderneming benodig kontant vir hul dag-totdag-bedrywighede, om verpligtinge te betaal en uitkere na beleggers te maak. Die staat van kontantvloei bestaan uit drie hoofkategorieë, naamlik kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite, kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite en kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite. IAS 7 onderskei tussen twee metodes om die staat van kontantvloei voor te berei, die direkte en indirekte metode, eersgenoemde is die aanbevole metode in praktyk.

Die inligting wat in die finansiële state van ʼn onderneming voorkom, is belangrik in die opsig dat dit gebruik word om gevolgtrekkings te maak ten opsigte van die finansiële prestasie en vordering van ʼn onderneming. Finansiële verhoudings kan in drie hoofkategorieë verdeel word,naamlik korttermynlikiditeit, kapitaalstruktuur en langtermynsolvensie en bedryfseffektiwiteit en winsgewendheid. Verskeie verhoudings kan bereken en bespreek word ten einde meer inligting oor die bogenoemde drie hoofkategorieë te bekom. Verskeie

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 103

GFA105 Finansiële Rekeningkunde markmaatstawwe word ook bereken om die waarde van die belegging teen die koste van die belegging op te weeg.

Daar is verskeie redes hoekom die rekeningkundige rekords van ʼn onderneming onvolledig kan wees. Ten einde onvolledige finansiële state te voltooi, moet al die kennis wat jy deurentyd in die vorige vier studie-eenhede ingewin het, toegepas word.

4.6 4.6.1

Rekeningkundige kodes en hul gebruike Die doel van rekeningkundige kodes

Dit is algemene gebruik in rekeningkundige sisteme om kodes te gebruik wat na verskaffers, kliënte, rekeninge en werknemers verwys. Kodes word gebruik want dit is kort (bondig), presies en noukeurig, byvoorbeeld in plaas daarvan om na ʼn voorraaditem te verwys as “50 cm, hoë resolusie LED monitor”, kan ʼn kode aan die voorraaditem gegee word, byvoorbeeld 50HRL. Die kode is makliker en vinniger om te skryf en tik. Die kode kan ook meer presies wees deur na die verskillende make/vervaardigers van die LED monitors te verwys, byvoorbeeld as dit ʼn LG monitor is, kan na die item verwys word as 50HRLLG. Kodes help ook met die prosessering van transaksies. As alle inkomsterekeninge, byvoorbeeld met ʼn kode 1xxxx begin en uitgawes met kode 2xxx, alle bates met kode 3xxx en alle laste met kode 4xxxx, sal dit help met die opstel van finansiële state. Die rekenaar “verstaan”, byvoorbeeld nie dat waardevermindering ʼn uitgawe is nie, maar omdat die rekening met ʼn kode 2xxxx begin, sal hy dit reg groepeer as ʼn uitgawe (OpenTuition.com. 2014. http://opentuition.com/fia/ma1/coding-systems/).

4.6.2

Illustreer die gebruik van ʼn eenvoudige kode sisteem

Kodes moet eenvoudig, verstaanbaar, kort, presies en noukeurig wees. Dit moet ook moontlik wees om ʼn kode uit te brei. Daar is verskillende metodes van kodering, maar die mees algemene vorm van kodering is hiërargiese kodes.

Byvoorbeeld: 1xxxx = inkomstes 2xxxx = uitgawes 3xxxx = bates 4xxxx = laste Die kode kan verder uitgebrei word, byvoorbeeld die kode van masjiene se kosterekening kan soos volg wees:

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 104

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

3

1

1

2

1xxxx = inkomstes

1 = niebedryfsbate

1 = kosprys

1 = eiendom

2xxxx = uitgawes

2 = bedryfsbate

2 = opgelope

2 = masjiene

3xxxx = bates

waardevermindering

4xxxx = laste

3 = kantoortoerusting 4 = motorvoertuie

(OpenTuition.com. 2014. http://opentuition.com/fia/ma1/coding-systems/) 4.7 4.7.1

Staat van kontantvloei Die belangrikheid van kontantvloei-inligting

Bestudeer handboek: Kolitz, et al. 2009, Hoofstuk 21, paragraaf 21.1 (bl. 534) Inligting oor die kontantvloei van ʼn onderneming verskaf besonderhede oor hoe die onderneming kontant genereer en gebruik. ʼn Onderneming benodig kontant vir hul dag-totdag-bedrywighede, om verpligtinge te betaal en uitkere na beleggers te maak.

Openbaarmaking van beide die kontantbasisgrondslag-inligting (in die staat van kontantvloei) en toevallingsgrondslag-inligting (in die staat van finansiële posisie, staat van omvattende inkomste en staat van veranderinge in ekwiteit) verskaf aan die gebruikers van die finansiële state ʼn geheel prentjie van die onderneming.

4.7.2

Die betekenis van kontantvloei

Bestudeer handboek: Kolitz, et al. 2009, Hoofstuk 21, paragraaf 21.2 (bl. 534) Die staat van kontantvloei word in IAS 7 van IFRS bespreek. Kontantvloei word in IAS 7 gedefinieer as die invloei en uitvloei van kontant en kontantekwivalente. Kontant verwys na kontant op hande (fisiese note en munte op hande of in ʼn bankrekening), sowel as aanvraagdeposito’s (demand deposits).

4.7.3

Die klassifikasie van kontantvloei

Bestudeer handboek: Kolitz, et al. 2009, Hoofstuk 21, paragraaf 21.3 (bl. 535-537) Die staat van kontantvloei bestaan uit drie hoofkategorieë, soos opgesom in die onderstaande figuur:

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 105

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

• Bestaan hoofsaaklik uit die inkomste-genereerende Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

aktiwiteite van die onderneming, soos kontant ontvang met verkope en lewering van dienste en kontant betaal aan verskaffers vir die aankope van goedere en dienste.

Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite

Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite

• Verwys na die kontantaankope en kontantverkope van langtermynbates.

• Bestaan uit kontantvloei van, of aan die eienaars en uitleners, byvoorbeeld kontantbydraes deur 'n eienaar en kontantbetalings van langtermynlaste.

Figuur 4.1: Drie hoofkategorieë van die staat van kontantvloei (Outeur, 2014) Bedryfsaktiwiteite Bedryfsaktiwiteite bestaan hoofsaaklik uit die inkomste-genererende aktiwiteite van die onderneming, naamlik die transaksies wat in ag geneem word om wins of verlies vir die periode te bereken. Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite dui aan of die onderneming voldoende kontant genereer om lenings terug te betaal, om die bedrywighede van die onderneming voort te sit, dividend te betaal en nuwe beleggings te maak, sonder om van eksterne finansiering gebruik te maak.

Voorbeelde van kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite sluit in: •

Kontant ontvang met die verkope van goedere en lewering van dienste.

•

Kontant ontvang uit kommissie en ander inkomste, byvoorbeeld Rente-inkomste en dividend-inkomste.

•

Kontant betaal aan verskaffers van goedere en dienste.

•

Kontant betaal aan werknemers.

•

Kontant betaal aan, of ontvang van die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID).

Beleggingsaktiwiteite Beleggingsaktiwiteite verwys na die aankope en verkope van langtermynbates.

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 106

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Voorbeelde van kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite sluit in: •

Kontant betaal met die aankoop van eiendom, aanleg of toerusting, ontasbare bates en ander langtermynbates.

•

Kontant ontvang met die verkoop van eiendom, aanleg of toerusting, ontasbare bates en ander langtermynbates.

•

Kontant betaal met die aankoop van aandele of skuldbriewe van ʼn ander onderneming.

•

Kontant ontvang met die verkoop van aandele of skuldbriewe van ʼn ander onderneming.

Gewoonlik word onderskei tussen die toename van eiendom, aanleg of toerusting wat verband hou met die onderhoud van bates en die toename van eiendom, aanleg of toerusting wat verband hou met die uitbreiding van bedrywighede.

Finansieringsaktiwiteite Finansieringsaktiwiteit hou verband met die twee vorme van finansiering in ʼn onderneming, naamlik ekwiteit en lenings.

Voorbeelde van kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite sluit in: •

Kontant ontvang met die toename van ekwiteit, deur die uitreiking van aandele.

•

Kontantuitreikings aan eienaars, deur dividende betaal (let wel, vir hierdie kursus, GFA105, word uitreikings geklassifiseer as bedryfsaktiwiteite).

•

Kontant ontvang van langtermynfinansiering.

•

Kontantterugbetalings van skuld.

Die klassifikasie van spesifieke items •

Wins of verlies met die verkoop van eiendom, aanleg en toerusting Kontant ontvang (let wel, die opbrengs, nie die wins nie) word ingesluit in beleggingsaktiwiteite.

•

Rente en dividende o

Rente/Dividende betaal = Bedryfs- of finansieringsaktiwiteite

o

Rente/Dividende ontvang = Bedryfs- of beleggingsaktiwiteite

Al dié bogenoemde spesifieke items sal in hierdie kursus, GFA105, as bedryfsaktiwiteite geklassifiseer word.

•

Belasting Kontant betaal of ontvang (let wel, nie die uitgawe volgens die staat van omvattende inkomste nie), word ingesluit in bedryfsaktiwiteite.

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 107

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 4.7.4

Die voorbereiding van die staat van kontantvloei

Bestudeer handboek: Kolitz, et al., 2009, hoofstuk 21, paragraaf 21.4 (bladsy 537-556) Die volgende inligting is nodig om die staat van kontantvloei op te stel: •

Die huidige en vorige jaar se staat van finansiële posisie

•

Die huidige jaar se staat van omvattende inkomste

•

Die huidige staat van verandering in ekwiteit

•

Enige addisionele inligting

Dit is belangrik dat jy die formaat van die staat van kontantvloei baie goed ken. IAS 7 onderskei tussen twee metodes om die staat van kontantvloei voor te berei, die direkte en indirekte metode. Beide metodes word bespreek in die handboek en die begeleidingsgids, hoewel die direkte metode, die aanbevole metode in die praktyk is. Let wel, slegs die kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite word verskillend bereken en geopenbaar in die twee metodes. Dit word aanbeveel dat jy T-rekeninge gebruik om kontant betaal en ontvang te bereken. Dit is gewoonlik die balanserende syfer in die T-rekening wat geopenbaar word in die staat van kontantvloei.

Voorbereiding van die kontantvloei-uit-bedryfsaktiwiteite-afdeling •

Direkte metode Die volgende formaat moet toegepas word om netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite te bereken volgens die direkte metode: Kontant ontvang vanaf kliënte (Nota ) Minus: Kontant betaal aan verskaffers en werknemers (Nota ) = Kontant gegenereer uit bedrywighede Plus of minus: Kontanteffek van niekontant items, dividende en belasting (Nota ) = Netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite Nota : Kontant ontvang vanaf kliënte word soos volg bereken: Rekeninge ontvangbaar openingsbalans + Verkope – Rekeninge ontvangbaar sluitingsbalans.

Die berekening kan ook in ʼn T-rekening formaat gedoen word:

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 108

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Rekeninge ontvangbaar Openingsbalans

per SFP

Bank

xxx

Balanserende

xxx

syfer Verkope

per SOI

xxx

Sluitingsbalans

per SFP

xxx

xxx

xxx

Die balanserende syfer in die T-rekening moet die kontant ontvang vanaf kliënte wees, en sal na die staat van kontantvloei oorgedra word.

Let wel: SFP = Staat van finansiële posisie SOI = Staat van omvattende inkomste SVE = Staat van veranderinge in ekwiteit Nota : Kontant betaal aan verskaffers en werknemers word in vier stappe bereken, naamlik: Stap 1: Bereken aankope (indien nie gegee word nie). Aankope word soos volg bereken: Koste van verkope – Openingsvoorraad + Sluitingsvoorraad.

Aankope kan ook in ʼn T-rekening formaat bereken word as die balanserende syfer in die voorraad T-rekening: Voorraad Openings-

per SFP

xxx

Koste van verkope

Per SOI

xxx

Balanserende

xxx

Sluitingsbalans

per SFP

xxx

balans Aankope

syfer xxx

xxx

Stap 2: Kontant betaal aan verskaffers word soos volg bereken: Rekeninge betaalbaar openingsbalans + Aankope (bereken in Stap 1) – Rekeninge betaalbaar sluitingsbalans.

Kontant betaal aan verskaffers kan ook in ʼn T-rekening formaat bereken word as die balanserende syfer in die rekeninge betaalbaar T-rekening:

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 109

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Rekeninge betaalbaar Bank

Balanserende

xxx

Openingsbalans

per SFP

xxx

xxx

Aankope

Soos bereken

xxx

syfer Sluitingsbalans

per SFP

in Stap 1 xxx

xxx

Die balanserende syfer in die T-rekening moet die kontant betaal aan verskaffers wees, en word in Stap 4 by die kontant betaal aan werknemers en ander bedryfsuitgawes getel en die totaal word oorgedra as een bedrag na die staat van kontantvloei.

Stap 3: Bereken kontant betaal aan werknemers en ander bedryfsuitgawes soos volg: Laste se openingsbalans + uitgawe volgens die staat van omvattende inkomste – las se sluitingsbalans, OF Bate se sluitingsbalans + uitgawe volgens die staat van omvattende inkomste – bate se openingsbalans.

Stap 4: Tel Stap 2 (kontant betaal aan verskaffers) en Stap 3 (kontant betaal aan werknemers en ander bedryfsuitgawes) bymekaar en dra die totaal oor na die staat van kontantvloei.

Nota : Kontanteffek van niekontant items, dividende en belasting: Rente, dividende en belasting ontvang, of betaal, kan ook in ʼn T-rekening formaat bereken word as die balanserende syfer in die onderskeie T-rekeninge: Rente ontvangbaar of dividende ontvangbaar Openingsbalans

per SFP

xxx

Bank

Balanserende

xxx

syfer Rente-inkomste/

per SOI

xxx

Sluitingsbalans

per SFP

xxx

Dividendinkomste xxx

xxx

Rente betaalbaar of dividende betaalbaar Bank

Balanserende

xxx

Openingsbalans

per SFP

xxx

xxx

Rente uitgawe/

per SOI

xxx

Dividende betaal

per SVE

syfer Sluitingsbalans

per SFP

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 110

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

xxx

xxx

Belasting betaalbaar Bank

Balanserende

xxx

Openingsbalans

per SFP

xxx

xxx

Belasting uitgawe

per SOI

xxx

syfer Sluitingsbalans

per SFP

xxx

xxx

Die balanserende syfer in die T-rekening moet die kontant ontvang van of betaal aan SAID wees, en sal na die staat van kontantvloei oorgedra word.

•

Indirekte metode Die volgende formaat moet toegepas word om netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite te bereken volgens die indirekte metode: Wins voor belasting ± Niekontant items (byvoorbeeld waardervermindering, wins of verlies met verkoop van vaste bates let wel, niekontantuitgawes moet teruggetel word en niekontant inkomste afgetrek word) ± Niebedryfsitems (rente-inkomste, dividendinkomste, rente-uitgawe en belastinguitgawe ingesluit in wins voor belasting let wel, die uitgawes moet teruggetel word en inkomste afgetrek word) = Bedryfskontantvloei voor bedryfskapitaalbewegings ± Bedryfskapitaalbewegings (Nota ) = Kontant gegenereer uit bedrywighede ± Kontanteffek van niebedryfsitems, dividende en belasting (tel rente-inkomste ontvang en dividendinkomste ontvang terug en trek rente betaal, dividende betaal en belasting betaal af. Let wel, die kontantvloei-effek moet afgetrek of teruggetel word, nie die bedrae soos per die staat van omvattende inkomste nie) = Netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite Nota : Bedryfskapitaalbewegings Bedryfskapitaalbewegings verwys na die beweging in rekeninge ontvangbaar, rekeninge betaalbaar en voorraad. Ten einde die beweging te bereken, vergelyk die

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 111

GFA105 Finansiële Rekeningkunde openingsbalans (m.a.w. die sluitingsbalans van die vorige jaar) met die huidige jaar se sluitingsbalans. o

Vir rekeninge ontvangbaar en voorraad (bates): Indien die balans jaar op jaar toegeneem het, beteken dit ontvangstes (bank) was minder as kredietverkope en meer voorraad is aangekoop, en moet die beweging dus afgetrek word, want dit het ʼn negatiewe effek op die bank en andersom.

o

Vir rekeninge betaalbaar (las): Indien die balans jaar op jaar toegeneem het, beteken dit jy het meer aangekoop op skuld as wat jy betaal het, en moet die beweging bygetel word, want dit het ʼn positiewe effek op die bank en andersom.

Verwys na Diagram 21.9 in Hoofstuk 21 (bl. 550) in die handboek vir ʼn opsomming van bedryfskapitaalbewegings en hul uitwerking op wins voor belasting.

Voorbereiding van die kontantvloei uit die beleggingsaktiwiteite-afdeling Eiendom, aanleg en toerusting Openingsbalans

per SFP

xxx

Herwaardasie

per SOI

xxx

Aankope

Balanserende

xxx

Verkope

Gegee

xxx

Sluitingsbalans

per SFP

xxx

syfer xxx

xxx

Let wel: Indien jy gebruik maak van die T-rekening om aankope te bereken, moenie die kosprys en drabedrag van vaste bates in een T-rekening meng nie. Indien die openingsbalans en sluitingsbalans die drabedrag is, moet die verkope ook teen drabedrag gekrediteer word in bogenoemde T-rekening. Onthou om uit te kyk vir ʼn herwaardasiesurplus in ander omvattende inkomste in die staat van omvattende inkomste.

Indien vaste bates verkoop is gedurende die finansiële jaar, moet die opbrengs met die verkoop van die vaste bates, en nie die wins of verlies uit die verkoopstransaksie nie, gewys word as ‘n kontanttoename in die kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite-afdeling.

Opbrengs met die verkoop van vaste bates: Opbrengs met die verkoop van vaste bates word soos volg bereken:

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 112

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Kosprys van bate – Opgelope waardevermindering + Wins met die verkoop van vaste bates OF Kosprys van bate – Opgelope waardevermindering – Verlies met die verkoop van vaste bates Voorbereiding van die kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite-afdeling Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite verwys na kontant ontvang van, of betaal aan die eienaars en uitleners, dus moet gefokus word op die ekwiteit en niebedryfslaste-afdeling in die staat van finansiële posisie. Vergelyk die openingsbalans (m.a.w. die sluitingsbalans van die vorige jaar) met die huidige jaar se sluitingsbalans. ʼn Toename in die balans verwys na kontant ontvangste en moet bygetel word, ʼn afname in die balans verwys na kontantbetalings en moet afgetrek word.

Netto toename of afname in kontant en kontantekwivalente Die laaste deel van die staat van kontantvloei is die netto toename of afname in kontant en kontantekwivalente. Die netto toename of afname in kontant en kontantekwivalente word soos volg getoon: Netto toename / (afname) in kontant en kontantekwivalente

xxx

Bankbalans aan die begin van die jaar

xxx

Bankbalans aan die einde van die jaar

xxx

Die netto toename of afname in kontant en kontantekwivalente verwys na die beweging tussen die openingsbalans (die sluitingsbalans van die vorige jaar) en sluitingsbalans van bank volgens die staat van finansiële posisie. Indien die bankbalans toegeneem het jaar op jaar, is dit ʼn netto toename in kontant en kontantekwivalente en indien die bankbalans afgeneem het jaar op jaar, is dit ‘n netto afname in kontant en kontantekwivalente . Let wel, die totaal van kontantvloei uit bedryfs-, beleggings- en finansieringsaktiwiteite moet ook balanseer na (gelyk wees aan) die netto toename of afname in kontant en kontantekwivalente.

Dus: Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

xxx

Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite

xxx

Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite

xxx

= Netto toename / (afname) in kontant en kontantekwivalente

xxx

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 113

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 4.1 Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 21, paragraaf 21.4 op bl. 538-556 4.8 4.8.1

Ontleding van finansiële state Die doel van die ontleding van finansiële state

Bestudeer handboek: Kolitz, et al. 2009, Hoofstuk 22, paragraaf 22.1 (byvoorbeeld 564) Finansiële state word voorberei en opgestel hoofsaaklik om te voldoen aan inligtingsbehoeftes van die gebruikers van hierdie state. Dit is ʼn integrale deel van die besluitnemingsproses binne, sowel as buite die onderneming. Die inligting wat in die finansiële state van ʼn onderneming voorkom, is belangrik omdat dit gebruik word om gevolgtrekkings te maak ten opsigte van die finansiële prestasie en vordering van ʼn onderneming.

4.8.2

Eksterne invloede

Bestudeer handboek: Kolitz, et al. 2009, Hoofstuk 22, paragraaf 22.2 (bl. 564) Wanneer die finansiële state ontleed word, moet eksterne invloede soos die ekonomiese resessie, verandering in die industrie en die vraag na ʼn spesifieke produk, in ag geneem word.

4.8.3

Ontleding van finansiële state

Bestudeer handboek: Kolitz, et al. 2009, Hoofstuk 22, paragraaf 22.3 (bl. 565) Finansiële verhoudings kan in drie hoofkategorieë verdeel word, naamlik: korttermynlikiditeit, kapitaalstruktuur en langtermynsolvensie en bedryfseffektiwiteit en winsgewendheid.

Afhangende van die tipe gebruiker se behoefte, sal gefokus word op een van die bogenoemde hoofkategorieë.

Gebruiker

Inligtingbehoefte

Rede

Potensiële finansierders en

Korttermynlikiditeit

Sal korttermynskuld

verskaffers Potensiële beleggers

vereffen kan word Langtermynsolvensie

Opbrengs op belegging, groei in waarde van

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 114

GFA105 Finansiële Rekeningkunde belegging Bestuur en beleggers

Bedryfseffektiwiteit en

Om die prestasie van

winsgewendheid

onderneming te meet

Tabel 4.2: Tipe beleggers en hul inligtingsbehoeftes (Bron: Outeur, 2014) Gewone grootte finansiële state Gewone grootte finansiële state verwys na finansiële state wat voorberei en uitgedruk word as ʼn persentasie, in plaas van werklike bedrae, byvoorbeeld in die staat van omvattende inkomste sal verkope uitgedruk word as 100% en alle ander items sal gewys word as ʼn persentasie van verkope. In die staat van finansiële posisie sal totale bates gelyk wees aan 100% en ekwiteit en laste saam ook gelyk wees aan 100% en alle individuele bates, laste en ekwiteit sal bydra om die totaal van 100% te kry. Gewone grootte finansiële state dui die verhouding tussen verskeie komponente in die finansiële state eenvoudig aan en is handig om verskillende ondernemings met mekaar te vergelyk, of om ʼn tendens-analise van dieselfde onderneming oor die verloop van tyd waar te neem. Verwys na Hoofstuk 22, paragraaf 22.3.1 (bl. 565 in die handboek) vir ʼn voorbeeld van gewone grootte finansiële state uitgedruk as ʼn persentasie.

Vergelykende finansiële state Vergelykende finansiële state verwys na die vergelyking tussen die finansiële inligting van twee of meer jare. Die verskille tussen die opeenvolgende jare kan uitgedruk word as ʼn persentasie. Die formule om die persentasiebeweging te bereken is soos volg: [(Huidige jaar bedrag – Vorige jaar bedrag) ÷ Vorige jaar bedrag] x 100 ÷ 1 4.8.4

Verhoudingsontleding (Ratio analysis)

Bestudeer handboek: Kolitz, et al. 2009, Hoofstuk 22, paragraaf 22.4 (bl. 571-586) Finansiële verhoudings is ʼn doeltreffende metode wat gebruik word om finansiële state te ontleed.

Let wel: Indien die formule verwys na gemiddeld, byvoorbeeld gemiddelde voorraad in die voorraadomsetsnelheid-verhouding, word gemiddeld soos volg bereken: (Openingsbalans + Sluitingsbalans) ÷ 2

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 115

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Sommige verhoudings word uitgedruk as ʼn persentasie, ander in rand of sent, of dae of aantal kere. Indien ʼn persentasie bereken word moet die formule gemaal word met (100 ÷ 1).

Korttermynlikiditeit Korttermynlikiditeitsverhoudings meet die korttermynsolvensie of finansiële posisie van die onderneming. Die likiditeitsverhoudings word gebruik om vas te stel of ʼn onderneming daartoe in staat is om sy huidige verpligtinge na te kom. Die volgende likiditeitsverhoudings word algemeen gebruik: •

Bedryfskapitaalverhouding Die bedryfskapitaalverhouding word bereken om vas te stel hoe likied ʼn onderneming is, met ander woorde is die onderneming daartoe in staat om sy korttermynverpligtinge na te kom. Die formule wat gebruik word om die bedryfskapitaalverhouding te bereken, is soos volg: Bedryfskapitaalverhouding = Bedryfsbates ÷ Bedryfslaste

•

Vuurproefverhouding Die vuurproefverhouding word gebruik om vas te stel of ʼn onderneming daartoe in staat is om sy korttermynverpligtinge na te kom. Hierdie verhouding neem slegs die gedeelte van bedryfsbates in ag neem wat onmiddellik in kontant omskep kan word, voorraad uitgesluit. Die vuurproefverhouding gee ʼn aanduiding van hoeveel daar van ʼn onderneming se bedryfslaste (korttermynskulde) vereffen kan word deur van die bedryfsbates op baie kort kennisgewing te verkoop. Die volgende formule word gebruik om die vuurproefverhouding te bereken: Vuurproefverhouding = Likiede bates* ÷ Bedryfslaste (*Likiede bates = Bedryfsbates – voorraad – vooruitbetaalde uitgawes)

•

Voorraadomsetsnelheidsverhouding Elke onderneming moet ʼn sekere vlak van voorraad handhaaf om te kan handeldryf.

Die hoeveelheid voorraadvlakke wat gehandhaaf word, moenie te hoog of te laag wees nie. Die voorraadomsetsnelheidsverhouding meet die spoed waarmee ʼn onderneming sy voorraad omskakel in verkope. Hoë voorraadvlakke mag ʼn aanduiding wees van die effektiwiteit van die bestuur van ʼn onderneming, aangesien groot hoeveelhede voorraad vinniger omgeskakel word in verkope, terwyl laer voorraadvlakke weer mag dui op oneffektiewe bestuur, aangesien dit langer neem vir die onderneming om voorraad om te skakel in verkope. Hou egter in gedagte dat lae

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 116

GFA105 Finansiële Rekeningkunde voorraadvlakke nie noodwendig beteken dat die bestuur van ʼn onderneming oneffektief is nie; daar is ander aspekte wat ook ʼn rol kan speel. ʼn Hoë voorraadomsetsnelheid word geassosieer met hoë verkope, terwyl ʼn lae voorraadomsetsnelheid weer geassosieer word met laer verkope. Die volgende formule word gebruik om die voorraadomsetsnelheid van ʼn onderneming te bereken: Voorraadomsetsnelheid = Koste van verkope ÷ Gemiddelde voorraad •

Voorraadhouperiode Dié berekeninge meet die aantal dae in ʼn jaar wat dit sal neem om die gemiddelde voorraad te verkoop. Met ander woorde, dit meet ook die gemiddelde ouderdom van voorraad. Die formule word uitgedruk in dae. Die volgende formule word gebruik om die voorraadhouperiode van ʼn onderneming te bereken: Voorraadhouperiode = 365 ÷ Voorraadomsetsnelheid

•

Debiteure-omsetsnelheid Debiteure-omsetsnelheid dui op die snelheid waarmee die debiteure van ʼn onderneming ingevorder word. Die formule wat gebruik word om die debiteureomsetsnelheid te bereken, is soos volg: Debiteure-omsetsnelheid = Netto kredietverkope ÷ Gemiddelde debiteure

•

Gemiddelde invorderingstermyn vir debiteure Die gemiddelde invorderingstermyn verteenwoordig die gemiddelde aantal dae wat ʼn onderneming moet wag voordat die debiteure omgeskakel word in kontant. Die formule word uitgedruk in dae. Die formule wat gebruik word om die gemiddelde invorderingstermyn te bereken, is soos volg: Gemiddelde invorderingstermyn = 365 ÷ Debiteure-omsetsnelheid

•

Krediteure-omsetsnelheid Die krediteure-omsetsnelheidsformule dui aan die hoeveelheid kere wat die onderneming sy krediteure gemiddeld in ʼn jaar betaal. Die formule wat gebruik word om die krediteure-omsetsnelheid te bereken, is soos volg: Krediteure-omsetsnelheid = Kredietaankope ÷ Gemiddelde handelskrediteure

•

Gemiddelde betalingsperiode vir krediteure Die gemiddelde betalingsperiode vir krediteure verteenwoordig die gemiddelde aantal dae wat dit die onderneming neem om sy krediteure te betaal. Die formule

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 117

GFA105 Finansiële Rekeningkunde word uitgedruk in dae. Die formule wat gebruik word om die gemiddelde betalingsperiode vir krediteure te bereken, is soos volg: Gemiddelde betalingsperiode vir krediteure = 365 ÷ krediteure-omsetsnelheid Kapitaalstruktuur en langtermynsolvensie Die mate van skuld in verhouding tot ekwiteit in ʼn onderneming moet vergelyk word. As die omset van bates groter is as die koste van skuld, is dit voordelig om gebruik te maak van skuld as finansiering. Daar moet egter ʼn balans wees tussen die risiko van skuld as finansiering eerder as ekwiteit. Indien die onderneming nie skuld kan terugbetaal nie, loop dit die risiko om gelikwideer te word. Die term hefboomverhouding verwys na die kapitaalstruktuur van ʼn onderneming.

•

Skuld en ekwiteitsverhoudings Die langtermynsolvensie- of hefboomverhoudings word gebruik om vas te stel of ʼn onderneming daartoe in staat sal wees om sy verpligtinge ten opsigte van rentes en ander langtermynverpligtinge na te kom. Die volgende langtermynsolvensie- of hefboomverhoudings word algemeen gebruik: Skuldverhouding = Totale laste ÷ Totale bates Ekwiteitsverhouding = Totale ekwiteit ÷ Totale bates Skuld-tot-ekwiteitsverhouding = Totale skuld ÷ Totale ekwiteit

•

Rentedekking Die rentedekking-verhouding meet die onderneming se vermoë om sy rente-uitgawes te kan betaal. Hoe hoër die verhouding, hoe beter vir beleggers, want dit dui op ʼn kleiner risiko dat rentepaaiemente nie betaal sal word nie. Die formule wat gebruik word om die rente dekking te bereken, is soos volg: Rentedekking = Wins voor belasting en rente-uitgawe ÷ Rente-uitgawe

Bedryfseffektiwiteit en winsgewendheidsverhoudings Winsgewendheidsverhoudings meet die resultate van sakebedrywighede binne die onderneming, asook die algehele effektiwiteit en doeltreffendheid van die onderneming. Die volgende winsgewendheidsverhoudings word algemeen gebruik: •

Prysverhoging (mark-up) persentasie Dié verhouding vergelyk die bruto wins (verkope – koste van verkope) met die koste van goedere. Die formule word uitgedruk as ʼn persentasie. Die formule wat gebruik word om die prysverhogingspersentasie te bereken, is soos volg:

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 118

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Prysverhogingspersentasie = (Bruto wins ÷ Koste van verkope) x 100 ÷ 1 •

Bruto-wins-persentasie-verhouding Die bruto wins persentasie dui die onderneming se vermoë om bruto wins te verdien uit verkope. Dit dui op die effektiwiteit van bestuur om koste van voorraad en verkope te beheer. Die formule word uitgedruk as ’n persentasie. Die formule wat gebruik word om die bruto-wins-verhouding te bereken, is soos volg: Bruto-wins-verhouding = (Bruto wins ÷ Netto verkope) x 100 ÷ 1

•

Netto-wins-verhouding Die netto-wins-verhouding dui op die verhouding tussen die netto wins ná belasting en die verkope van ʼn onderneming. Hierdie verhouding word uitgedruk as ʼn persentasie, en word veral gebruik deur die bestuur om die winsgewendheid van ʼn onderneming te bereken. Die formule word uitgedruk as ʼn persentasie. Die formule wat gebruik word om die netto-wins-verhouding te bereken, is soos volg: Netto-wins-verhouding = (Wins na belasting ÷ Netto Verkope) x 100 ÷ 1

•

Totale-bate-omsetsnelheid Dié verhouding dui aan hoe effektief bates gebruik word om verkope te genereer. Die formule wat gebruik word om die totale-bate-omsetsnelheid te bereken, is soos volg: Totale-bate-omsetsnelheid = Verkope ÷ Gemiddelde-totale-bates

•

Die opbrengs-op-totale-bates-verhouding (Opbrengs op belegging) Die opbrengs op totale bates dui die verhouding tussen wins na belasting en die hulpbronne geïnvesteer in die onderneming aan. Let wel, die wins na belasting word aangepas vir die na-belasting effek van rente-uitgawe, ten einde die opbrengs op beleggings, uitgesluit die metode van finansiering, te bereken. Die formule word uitgedruk as ʼn persentasie. Die formule wat gebruik word om die opbrengs op totale bates te bereken, is soos volg: Opbrengs op belegging = [Wins na belasting + Rente-uitgawe x (1 – belastingskoers) ÷ Gemiddelde totale bates] x 100 ÷1

•

Opbrengs op ekwiteit Opbrengs op ekwiteit meet die persentasie van wins na belasting en voorkeurdividende wat beskikbaar is vir uitreiking aan gewone aandeelhouers.

Hierdie verhouding word gebruik om die beleggers se opbrengste te meet en te

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 119

GFA105 Finansiële Rekeningkunde ontleed. Die formule word uitgedruk as ʼn persentasie. Die formule wat gebruik word om die opbrengs op ekwiteit te bereken, is soos volg: Opbrengs op ekwiteit = Wins na belasting – Voorkeurdividende ÷ Gemiddelde gewone ekwiteit x 100 ÷ 1 •

Verdienste per aandeel Verdienste per aandeel meet die wins na belasting en voorkeurdividende wat beskikbaar is vir uitreiking aan gewone aandeelhouers. Die verhouding word uitgedruk in rand of sent. Die formule wat gebruik word om die verdienste per aandeel te bereken, is soos volg: Verdienste per aandeel = Wins na belasting – Voorkeurdividende ÷ Hoeveelheid gewone aandele uitgereik

•

Dividende per aandeel Die dividend per aandeel berekening meet die dividende toeskryfbaar/toedeelbaar (attributable) aan elke gewone aandeelhouer. Die verhouding word uitgedruk in rand of sent. Die formule wat gebruik word om die dividend per aandeel te bereken, is soos volg: Dividend per aandeel = Gewone dividend ÷ Hoeveelheid gewone aandele uitgereik

Markmaatstawwe (Market measures) Geeneen van die bogenoemde bedryfseffektiwiteits- en winsgewendheidsverhoudings neem die bedrag wat beleggers betaal vir die aandele in ag nie. Wanneer beleggingsbesluite gemaak word, is dit belangrik om die koste van die belegging met die waarde van die belegging te vergelyk. Indien die aandele genoteer is, kan die prestasie teen die mark gemeet word. Soos die markprys van ʼn aandeel wissel, sal die verhouding ook wissel. Die onderstaande verhoudings word dikwels in die finansiële koerante gerapporteer: •

Verdienste opbrengs Die verdienste-opbrengs-verhouding meet die verdienste van die onderneming in verhouding tot die markwaarde. Die formule wat gebruik word om die verdienste opbrengs te bereken is soos volg: Verdienste opbrengs = Verdienste per aandeel ÷ Gemiddelde markprys per aandeel x 100 ÷ 1

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 120

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Prys-verdienste-verhouding

•

Dié verhouding vergelyk die markprys per aandeel met die verdienste per aandeel.

Die prys-verdienste-verhouding is die omgekeerde van die verdienste-opbrengsverhouding. Die formule wat gebruik word om die prys-verdienste-verhouding te bereken is soos volg: Prys-verdienste-verhouding = Gemiddelde markprys per aandeel aan die einde van die jaar ÷ Verdienste per aandeel Dividend opbrengs

•

Die dividend opbrengs meet die opbrengs in kontant deur middel van dividende wat beleggers kan verwag as opbrengs op hul beleggings. Die formule word uitgedruk as ʼn persentasie. Die formule wat gebruik word om die dividend opbrengs te bereken is soos volg: Dividend opbrengs = (Dividend per aandeel ÷ Huidige markprys per aandeel aan die einde van die jaar) x 100 ÷1 Aktiwiteit 4.2 Gebruik die finansiële inligting van DiGold Ltd. soos gegee in Hoofstuk 22, paragraaf 22.3 (bl. 566-568 in die handboek) en bereken al die bogenoemde verhoudings. ʼn Opsomming van die antwoorde word aan die einde van Hoofstuk 22, paragraaf 22.4.4 gegee (bl. 585586).

4.9 4.9.1

Die voorbereiding van rekeningkundige state vanaf onvolledige rekords Omstandighede wat lei tot onvolledige rekords

Bestudeer handboek: Kolitz, et al. 2009, Hoofstuk 24, paragraaf 24.1 (bl. 612-613) Daar kan verskeie redes wees hoekom die rekeningkundige rekords van ʼn onderneming onvolledig is. Verwys na paragraaf 24.1 in die handboek vir voorbeelde van omstandighede wat lei tot onvolledige rekords. Die Maatskappywet 71 van 2008, artikel 30, vereis dat alle maatskappye jaarliks finansiële state moet voorberei. Alhoewel ʼn alleeneienaarsaak of vennootskap nie wetlik verplig word om volledige rekeningkundige rekords te hou nie, is dit tog noodsaaklik om voldoende rekord te hou van bedrywighede om vas te stel of winste gemaak word, sodat die nodige inligting aan SAID deurgegee kan word en om winsdeling te bereken.

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 121

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Geen nuwe konsepte word verder in dié hoofstuk behandel nie, en elke moontlike vraag in die toets of eksamen kan anders lyk. Jy moet eenvoudig net al die kennis wat jy deurentyd in die vorige vier studie-eenhede ingewin het, toepas om ‘n probleem op te los.

4.9.2

Die voorbereiding van finansiële state vanaf onvolledige rekords

Bestudeer handboek: Kolitz, et al. 2009, Hoofstuk 24, paragraaf 24.2 (bl. 613) Afhangende van die omstandighede sal elke proses vir die voorbereiding van finansiële state vanaf onvolledige rekords anders wees, alhoewel die volgende basiese beginsels deurentyd toegepas moet word: •

Berei die staat van finansiële posisie vir vorige finansiële periode voor, indien nie gegee is nie.

•

Rekonstrueer belangrike hoofareas van prestasie, naamlik kontant- en kredietverkope, kontant- en kredietaankope, ander inkomstes en uitgawes.

•

Identifiseer enige kapitaalbydrae vanaf eienaars of uitreikings aan eienaars.

•

Maak enige verdere aanpassing soos nodig.

•

Berei die huidige jaar se finansiële state voor.

4.9.3

Praktiese toepassing

Bestudeer handboek: Kolitz, et al. 2009, Hoofstuk 24, paragraaf 24.3 (bl. 613-623) Die voorbeeld in Hoofstuk 24, paragraaf 24.3 is baie omvattend en moet in besonderhede deurgewerk word. T-rekeninge is baie handig om uitstaande inligting te bereken. Merk al die inligting duidelik af soos dit ingevul word, sodat jy dit nie dubbel verantwoord nie.

Verkope word bereken as die balanserende syfer in die rekeninge ontvangbaar T-rekening.

Let wel, kontant ontvang vanaf debiteure moet eers bereken word. Dus moet ʼn kontantontvangstejoernaal voorberei word. Verwys na paragraaf 2.10.4 in Studie-eenheid 2 (in hierdie gids) waar die kontantontvangstejoernaal bespreek is. Indien ʼn debiteur insolvent verklaar word, moet die bedrag afgeskryf word as slegte skuld. Verwys na paragraaf 3.8.2 in Studie-eenheid 3 (in hierdie gids), waar toelae vir slegte skuld en afskryf van slegte skuld bespreek is. Beautiful Beasts se rekening is al vir vyf maande agterstallig. ʼn Toelaag vir slegte skuld moet geskep word (skuld word nie direk afgeskryf nie).

Aankope word bereken as die balanserende syfer in die rekeninge betaalbaar T-rekening.

Let wel, kontant betaal aan krediteure moet eers bereken word. Dus moet ʼn kontantbetalingsjoernaal voorberei word. Verwys na paragraaf 2.10.5 in Studie-eenheid 2 (in

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 122

GFA105 Finansiële Rekeningkunde hierdie gids) waar die kontantontvangstejoernaal bespreek is. Die sluitingsbalans volgens die krediteurerekonsiliasie verg ook sekere aanpassings weens foute gemaak/weglatings deur die krediteure. Verwys na paragraaf 3.10.4 in Studie-eenheid 3 (in hierdie gids) waar verskaffersrekonsiliasie bespreek is.

Ingesluit in aankope is geskenke weggegee, wat nie verantwoord was nie. Ten einde die bedrag van die geskenke te bereken, moet koste van verkope eerstens bereken word.

Indien jy verkope bereken het, kan jy koste van verkope bereken deur die bruto wins persentasie toe te pas. Let wel, voorraad moet gemeet word teen die laagste van kosprys of netto realiseerbare waarde en ʼn aanpassing moet nog gemaak word vir die afskrywing van ʼn netto realiseerbare waarde. Verwys na paragraaf 3.7.5 in Studie-eenheid 3 (in hierdie gids) vir die bespreking van netto realiseerbare waarde.

Waardevermindering van vaste bates word op verskillende metodes bereken in die vraag. Jy moet baie noukeurig lees watter metode gekies word. Onthou die verminderde-waardemetode word gebaseer op die drabedrag (kosprys – opgelope waardervermindering) en nie kosprys, soos in die reguitlynmetode nie. Verwys na paragraaf 3.6.3 in Studie-eenheid 3 (in hierdie gids) vir die bespreking van verskillende metodes van waardevermindering. Onthou, indien die bate deur die jaar aangekoop is, moet die waardevermindering verminder word met die aantal maande wat die bate besit is.

Verwys na paragraaf 2.8.2 in Studie-eenheid 2 (in hierdie gids) vir die bespreking van vooruitbetaalde uitgawes en opgelope uitgawes.

Die bedrag vir kontant getoon volgens die staat van finansiële posisie moet die bedrag volgens die grootboek wees, en nie die bedrag volgens die bankstaat nie. Ten einde die bedrag volgens die grootboek te bereken, moet ʼn bankrekonsiliasie voorberei word. Verwys na paragraaf 3.9.3 in Studie-eenheid 3 (in hierdie gids) vir die stapsgewys-bespreking van die voorbereiding van ʼn bankrekonsiliasie.

Die herwaardasie van vaste bates word getoon in ander omvattende inkomste, soos bespreek in paragraaf 1.10.8 in Studie-eenheid 1 (in hierdie gids) en paragraaf 3.6.6 in Studie-eenheid 3 (in hierdie gids).

Die bedrag vir vaste bates getoon op die staat van finansiële posisie is die drabedrag, nie die kosprys nie. Verwys na paragraaf 3.7.3 in Studie-eenheid 3 vir die bespreking van goedere in transito.

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 123

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 4.10 Samevatting Kodes moet eenvoudig, verstaanbaar, kort, presies en noukeurig wees. Dit moet ook moontlik wees om ʼn kode uit te brei. Daar is verskillende metodes van kodering, maar die mees algemene vorm van kodering is hiërargiese kodes.

Die staat van kontantvloei bestaan uit drie hoofkategorieë, naamlik kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite (bestaan hoofsaaklik uit die inkomste-genererende-aktiwiteite van die onderneming), kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite (verwys na die kontantaankope en kontantverkope van langtermynbates) en kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite (verwys na die beweging in ekwiteit en langtermynlaste). Die direkte metode van aanbieding van die staat van kontantvloei word meer algemeen gebruik. Rente/dividende ontvang en rente/dividende betaal sal vir hierdie kursus (GFA105) as bedryfsaktiwiteite geklassifiseer word. Verskeie berekeninge van kontant ontvang/betaal kan ook in ʼn T-rekeningformaat gedoen word.

Die ontleding en vertolking van finansiële state stel die bestuur van ʼn maatskappy in staat om die winsgewendheid, doeltreffendheid en effektiwiteit van die onderneming te bepaal en daarvolgens belangrike besluite te neem. Finansiële verhoudings word in drie hoofkategorieë verdeel, naamlik korttermynlikiditeit, kapitaalstruktuur en langtermynsolvensie en bedryfseffektiwiteit en winsgewendheid. Verskeie markmaatstawwe word ook bereken om die waarde van die belegging teen die koste van die belegging op te weeg.

Afhangende van die omstandighede sal die voorbereiding van finansiële state vanaf onvolledige rekords anders wees, alhoewel die volgende basiese beginsels deurentyd toegepas moet word, naamlik 1) berei staat van finansiële posisie vir vorige finansiële periode voor, indien nie gegee is nie, 2) rekonstrueer belangrike hoofareas van prestasie, naamlik kontant- en kredietverkope, kontant- en kredietaankope, ander inkomstes en uitgawes, 3) identifiseer enige kapitaalbydrae vanaf eienaars of uitreikings aan eienaars, 4) maak enige verdere aanpassing soos nodig en laastens 5) berei die huidige jaar se finansiële state voor.

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 124

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 4.11 Selfevaluering 1) Eksamenvoorbeelde Voltooi die eksamenvoorbeelde aan die einde van die volgende hoofstukke: a) Hoofstuk 21, paragraaf 21.5 (bl. 557-560) b) Hoofstuk 22, paragraaf 22.5 (bl. 586-590) Die antwoorde op hierdie vrae is aan die einde van elk van die hoofstukke. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om ʼn vraag te voltooi. Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

2) Opsomming van konsepte en toepassing Kyk veral na die Summary of concepts and application, aan die einde van Hoofstuk 21 (bl. 561), Hoofstuk 22 (bl. 590) en Hoofstuk 24 (bl. 624), van die handboek. Hierdie gedeeltes bevat ʼn opsomming van die belangrikste aspekte wat in die hoofstukke bespreek is. Hierdie oorsig sal jou help om die kern van die hoofstukke te verstaan en is goeie voorbereiding vir die eksamen. Indien daar iets is wat steeds onduidelik is, hersien weer die gedeeltes in die handboek.

3) Belangrik!

Maak seker dat jy die volgende aspekte deeglik verstaan sodat jy vrae daaroor sal kan beantwoord: •

Staat van kontantvloei Let asseblief daarop dat die proefbalans in duisende (R’000) weergegee is en die addisionele inligting is nie, die volle bedrag is uitgeskryf. Dit kan verwarring veroorsaak. In die vraag word verkope nie gegee nie, maar wel bruto wins en die bruto wins persentasie. Jy kan dus terugwerk om verkope te bereken wat ingesluit moet word in die berekening vir kontant ontvang van debiteure. Verwys na Studieeenheid 3, paragraaf 3.7.2 (in hierdie gids) vir die verhouding tussen bruto wins, verkope en koste van verkope.

Kontant betaal aan verskaffers en werknemers word bereken in vier stappe. Verwys na paragraaf 4.7.4 in dié studie-eenheid. Indien uitgawes niekontantvloei-items insluit, moet dit eers uitgehaal word, byvoorbeeld verlies met die verkoop van vaste bates en waardevermindering. Jy kan aanneem die waardevermindering van R2 400 is ingesluit in die administratiewe uitgawes van R24 200. Indien renteinkomste/uitgawe, dividende inkomste/uitgawe en belastinguitgawe ʼn staat van finansiële posisie balans het, is die maklikste manier om die bedrag kontant

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 125

GFA105 Finansiële Rekeningkunde betaal/ontvang te bereken, deur ʼn T-rekening op te trek.

Opbrengs met die verkoop van vaste bates word soos volg bereken: Kosprys van bate – opgelope waardevermindering – verlies met die verkoop van eiendom, aanleg en toerusting. Opgelope waardevermindering van bate verkoop is die balanserende syfer as die opgelope waardevermindering T-rekening opgetrek word.

Opbrengs met langtermynlening en terugbetaling van langtermynlening moet afsonderlik getoon word op die staat van kontantvloei.

•

Ontleding van finansiële state Alle korttermyn-likiditeitsverhoudingsformules moet geleer word alvorens die vraag aangedurf word. Onthou die bedryfskapitaalverhouding sluit alle bedryfsbates in, alhoewel die vuurproefverhouding voorraad en vooruitbetaalde uitgawes uitsluit.

Indien die gemiddelde debiteure/krediteure nie gegee word nie, gebruik slegs die huidige jaar se bedrae in jou berekening van gemiddelde betalings/ invorderingstermyn. Gemiddeld word soos volg bereken: (Openingsbalans + Sluitingsbalans) ÷ 2. Die vraag vereis spesifiek dat ʼn verslag voorberei word. Onthou dus om die antwoord met die formaat van ʼn verslag te begin, aangesien daar gewoonlik punte toegeken sal word vir die formaat. Let veral op die antwoord van deel b en c. Dit vereis bietjie meer dinkwerk en om buite die normale raamwerk te dink en moet dus meer geoefen word.

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde

Bladsy 126

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

STUDIE-EENHEID 5: KONTROLES IN ʼn REKENINGKUNDIGE SISTEEM

5.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •

Die doel van eksterne kontroles in ʼn onderneming

•

Interne kontroles

•

Regstelling van rekeningkundige foute

•

Bedrog

•

Die regulerende en wetlike raamwerk van finansiële rekeningkunde

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om:

5.2

•

die doel van eksterne kontroles te verduidelik.

•

interne kontroles te verduidelik.

•

te demonstreer hoe rekeningkundige foute reggestel word.

•

die aard van bedrog te verduidelik.

•

die regulerende en wetlike raamwerk van finansiële rekeningkunde te verduidelik.

Voorgeskrewe handboek

Die studie-eenheid leeruitkomste in Studie-eenheid 5 word nie in die voorgeskrewe handboek gedek nie. Daar word van aanvullende bronne gebruik gemaak om hierdie studieeenheid leeruitkomste te bereik.

Die leeruitkomste word dus voldoende in hierdie studie-eenheid bespreek en dit is nie nodig om verdere bronne te raadpleeg vir eksamendoeleindes nie, maar dit word wel aanbeveel dat die verrykende bronne as bykomende materiaal gelees word.

5.3

Verrykende bronne •

Marx B., Van der Watt A. & Bourne P. 2011. Dynamic Auditing A Student Edition.

10th ed: LexisNexis. (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor eksterne en interne oudits en metodes om bedrog op te spoor en te voorkom.) Let wel, die

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 127

GFA105 Finansiële Rekeningkunde bladsynommers van elke hoofstuk in dié handboek begin by bladsy 1. Dus as daar byvoorbeeld verwys word na “Marx et al. 2011: 2-10”, beteken dit hoofstuk 2, bladsy 10.

•

South African Institute of Professional Accountants, 2014. http://www.saipa.co.za/sites/saipa.co.za/files/How%20to%20calculate%20the%20PI S.pdf [Besoek: 24 Oktober 2014] (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor die berekening van ’n onderneming se openbare belange telling en die impak van die telling op verslagdoening en die tipe oudit).

•

Deloitte, 2014. http://www.iasplus.com/en/standards [Besoek: 24 Oktober 2014] (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor Internasionale Finansiële Verslagsdoeningstandaarde en Internasionale Rekeningkundige Standaarde).

•

The Institute of Internal Auditors South Africa, 2014. http://www.iiasa.org.za/?page=About_IA [Besoek: 24 Oktober 2014] (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor die verskil tussen eksterne en interne ouditeure).

•

Maatskappywet 71 van 2008. http://www.business-rescue.co.za/pdf/MaatskappywetNr.-71-van-2008.pdf [Besoek: 24 Oktober 2014] (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor die publieke belange telling aanstelling van ouditeure, ondernemings wat verplig word om geoudit te worden definisies van verskillende tipe ondernemings).

5.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Openbare belange

Die Maatskappywet vereis dat elke maatskappy en beslote

telling (Public interest

korporasie, sy openbare belange telling aan die einde van elke

score)

finansiële jaar moet bereken. Die openbare belange telling sal onder andere die tipe finansiële verslagdoeningstandaarde (IFRS, IFRS for SME’s of SA GAAP) wat toegelaat word vir die voorbereiding van 'n onderneming se finansiële state bepaal, of die finansiële state onderworpe aan ʼn oudit of onafhanklike hersiening sal wees, en wie die oudit of onafhanklike hersiening kan verrig (Auditing SA. Summer 2011/2012).

Internasionale

Professionele standaarde wat handel oor die onafhanklike

Ouditstandaarde

ouditeur se verantwoordelikhede in die uitvoering van 'n oudit

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 128

GFA105 Finansiële Rekeningkunde (International

van die finansiële state. ISA bevat doelwitte, vereistes en ander

Standards on

verduidelikende materiaal. Die ouditeur moet 'n begrip van die

Auditing – ISA)

hele teks van 'n ISA hê, insluitend die toepassing daarvan ten einde sy ouditdoelwitte te verstaan en die vereistes volgens die standaarde behoorlik na te kom (Financial Stability Board 2014).

Wesenlikheid

Volgens ISA 320 is inligting wesenlik indien die weglating of wanvoorstelling van die inligting die besluite van die ekonomiese besluitnemers kan beïnvloed (ISA 320).

Wesenlikheid hang af van die grootte van die item of fout.

Wesenlikheid is die maatstaf van die beraamde effek wat die teenwoordigheid of afwesigheid van 'n item op die akkuraatheid of geldigheid van finansiële state kan hê. Wesenlikheid hang af van die inherente aard, impakswaarde (invloed), gebruikswaarde, en die omstandighede (konteks) waarin dit voorkom (BusinessDictonary.com 2014).

Interne oudit

ʼn Bestuursfunksie waar die werknemers van die onderneming die aktiwiteite en sisteme van die onderneming op ʼn voortdurende basis hersien/moniteer om te verseker die onderneming funksioneer effektief en bestuursdoelwitte word bereik (Marx et al. 2011: 15-21).

Eksterne oudit

Die uitdruk van ʼn mening deur ʼn onafhanklike persoon met die nodige kwalifikasies op werk van persone verantwoordelik vir die hou van finansiële rekords en voorbereiding van finansiële state.

Internasionale

'n Stel ouer rekeningkundige standaarde wat aandui hoe

Rekeningkundige

spesifieke tipes transaksies en ander gebeure in die finansiële

Standaarde

state verantwoord moet word. Sedert 2001 is nuwe standaarde,

(International

bekend as die Internasionale Finansiële

Accounting

Verslagdoeningstandaarde (IFRS) uitgereik deur die

Standards – IAS)

Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad (IASB). Daar is egter IAS wat steeds in gebruik is (Investopedia, 2014).

Bedrog

Kriminele misleiding/wanvoorstelling; die gebruik van valse voorstelling om 'n onregverdige voordeel te verkry, 'n oneerlike skelmstreek. Diefstal deur misleiding (LinkedIn Corporation, 2014).

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 129

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Ouditspoor

Dit is ʼn papierdokument of 'n elektroniese spoor wat stap vir stap ʼn gedokumenteerde geskiedenis van 'n transaksie weerspieël. ʼn Ouditspoor stel die ondersoeker (meestal ʼn ouditeur) in staat om die finansiële data van die algemene grootboek terug na die brondokument (faktuur, strokie, bewys, ens.) te verwys. Die teenwoordigheid van 'n betroubare en eenvoudige ouditspoor, is 'n aanduiding van goeie interne beheermaatreëls in ʼn onderneming (BusinessDictionary.com, 2014).

King-verslag

Die King-verslag oor korporatiewe bestuur is ʼn baanbrekerkode oor korporatiewe bestuur in Suid-Afrika uitgereik deur die King Komitee. Drie verslae is uitgereik in 1994 (King I), 2002 (King II), en 2009 (King III). Voldoening aan die King-verslae is 'n vereiste vir maatskappye wat op die Johannesburgse Aandelebeurs genoteer is. Die King-verslag oor korporatiewe bestuur is bekend as "die mees doeltreffende opsomming van die beste internasionale praktyke in korporatiewe bestuur". (SAICA, 2013).

Openbare

’n Maatskappy met winsoogmerk wat nie ’n maatskappy in

maatskappy

staatsbesit, ’n privaatmaatskappy of ’n maatskappy met persoonlike aanspreeklikheid is nie (Marx et al. 2011: 2-8).

Maatskappy in

’n Onderneming wat ingevolge die Maatskappywet as ’n

staatsbesit

maatskappy geregistreer is, en óf (a) binne die betekenis van ‘‘regeringsbesigheidsonderneming’’ val ingevolge die Wet op Openbare Finansiële Bestuur; of (b) deur ’n munisipaliteit besit word (Marx et al. 2011: 2-7).

Privaat maatskappy

’n Maatskappy met winsoogmerk wat (a) nie ’n maatskappy in staatsbesit of ’n maatskappy met persoonlike aanspreeklikheid is nie; en (b) in sy Akte van Oprigting (aa) die aanbied van sy sekuriteite aan die publiek verbied; en (bb) die oordraagbaarheid van sy sekuriteite beperk (Marx et al. 2011: 2-8).

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 130

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Maatskappy met

’n Maatskappy wie se Akte van Oprigting meld dat dit voldoen

persoonlike

aan die maatstawwe vir ’n privaatmaatskappy en sy Akte van

aanspreeklikheid

Oprigting verklaar dat dit ’n maatskappy met persoonlike aanspreeklikheid is (Marx et al. 2011: 2-8).

Maatskappy sonder

’n Maatskappy wat geïnkorporeer is vir ’n openbare voordeel of ʼn

winsoogmerk

doelstelling met betrekking tot een of meer kulturele of maatskaplike aktiwiteite, of gemeenskaplike of groepsbelange; al sy bates en inkomste, hoe ook al verkry, aanwend om sy verklaarde doelstellings te bevorder, soos in sy Akte van Oprigting uiteengesit; en waarvan die inkomste en eiendom nie aan sy inkorporeerders, lede, direkteure, ampsdraers of persone wat aan enigeen van hulle verwant is, uitkeerbaar is nie, buiten as redelike vergoeding vir goedere of dienste gelewer (Marx et al. 2011: 2-7).

Maatskappy met winsoogmerk

’n Maatskappy met winsoogmerk is (a) ’n maatskappy in staatsbesit; of (b) ’n privaat maatskappy; of (c) ’n maatskappy met persoonlike aanspreeklikheid; of (d) ’n openbare maatskappy. (Marx et al. 2011: 2-8).

Beheermaatreëltoetse

Ouditprosedures uitgevoer deur die ouditeur om die bedryfsdoeltreffendheid van beheermaatreëls in die voorkoming van, of die opsporing en regstelling van wesenlike wanvoorstelling op die stellingsvlak te evalueer (Marx et al. 2011: 12-7 ).

Substantiewe

Ouditprosedures uitgevoer deur die ouditeur om wesenlike

prosedures

wanvoorstelling of bedrog op die stellingsvlak in die finansiële state op te spoor (Marx et al. 2011: 13-3).

Verwante party

Volgens die Internasionale Finansiële Verslagsdoeningstandaarde, IAS 24 Openbaarmaking van verwante partye, is 'n party verwant aan ʼn onderneming in enige van die volgende gevalle: •

ʼn Geassosieerde maatskappy: Die onderneming oefen

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 131

GFA105 Finansiële Rekeningkunde beduidende invloed uit oor die geassosieerde maatskappy (dit beteken die onderneming kan deelneem aan die bedryfs- en finansieringsbeleide van die geassosieerde maatskappy).

•

ʼn Nabye familielid van sleutelbestuur (key management) : 'n Nabye familielid is 'n individu se huishoudelike maat (domestic partner) en kinders, kinders van die maat, en afhanklikes van die individu en individu se huishoudelike maat.

•

Individuele beheer: Die party word beheer of beduidend beïnvloed deur 'n lid van die sleutelbestuur of deur 'n persoon wat die entiteit beheer.

•

Gesamentlike onderneming: Die party is 'n gesamentlike onderneming (word gesamentlike beheer).

•

Sleutelbestuur: Die party is 'n lid van die onderneming of sy houermaatskappy (maatskappy wat onderneming beheer) se sleutelbestuur (AccountingTools, 2014).

5.5

Inleiding

Die Maatskappywet 71 van 2008, soos gewysig (hierna "die Maatskappywet”) vereis dat alle openbare maatskappye en maatskappye in staatsbesit geoudit moet word. Indien die ondermening se openbare belange telling meer as 350 is, moet die onderneming ook geoudit word.

Die doel van ʼn eksterne oudit van die finansiële state, is om die ouditeure in staat te stel om ʼn opinie uit te spreek of die finansiële state voorberei is in alle wesenlike opsigte, in ooreenstemming met die toepaslike finansiële verslagsdoeningstandaarde. Ten einde dié doel te bereik, word ʼn reeks van prosedures en aktiwiteite uitgevoer om bewyse te kry wat die ouditeur se opinie staaf, hierna word verwys as die ouditproses. Die ISA verskaf die standaarde vir die ouditeur om sy doelwitte te vervul.

Die doel van ʼn interne oudit is om bestuur en die ouditkomitee (indien van toepassing) redelike versekering te gee oor die betroubaarheid van die onderneming se finansiële verslagdoening, die effektiwiteit van bedrywighede en nakoming van wette en regulasies.

Bedrog en foute sowel as die verontagsaming van wette en regulasies is ongelukkig vandag ʼn realiteit in die sakewêreld. Rekeningkundige foute sluit beginselfoute, weglating van inligting tydens openbaarmaking, weglating van bedrae/transaksies in die finansiële state en

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 132

GFA105 Finansiële Rekeningkunde foute begaan tydens die verantwoording van transaksies in. Let wel, daar is ʼn verskil tussen ʼn fout en bedrog. Foute word per ongeluk gemaak, nie met die intensie om te bedrieg nie.

Wanneer ʼn onderneming sy finansiële state opstel vir ʼn gegewe finansiële jaar, is daar sekere reëls en beginsels waaraan voldoen moet word. Hierdie reëls en beginsels staan bekend as Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS). Die hoofdoelwit van die Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde is om ʼn globale raamwerk aan ondernemings te verskaf vir die voorbereiding en openbaarmaking van finansiële state.

5.6

Eksterne kontroles in die onderneming

5.6.1

Die vereistes vir ʼn eksterne oudit en die basiese ouditprosedures wat gevolg moet word

Die vereistes vir ʼn eksterne oudit Die Maatskappywet wat op 1 Mei 2011 in werking getree het, in besonder artikel 30, vereis dat alle maatskappye jaarlikse finansiële state moet opstel binne ses maande na jaareinde.

Die jaarlikse finansiële state moet: •

geoudit word as dit ʼn openbare maatskappy of ʼn maatskappy in staatsbesit is

•

in die geval van enige ander maatskappy: o

kan dit vrywillig geoudit word.

o

moet dit geoudit word as dit deur die minister per regulasie vereis word.

o

kan dit onafhanklik nagegaan word (review) word. (Marx et al. 2011: 2-14).

Buiten ʼn openbare maatskappy en ʼn maatskappy in staatsbesit, moet die volgende ondernemings ook geoudit word: •

enige wins- of niewinsgewende onderneming (maatskappy of koöperasie) wat bates hou in die gewone verloop van die besigheid, in ʼn fidusiêre kapasiteit vir persone wat nie verwand is aan die onderneming nie, waarvan die totale waarde van die bates enige tyd gedurende die finansiële jaar meer as R5 miljoen is;

•

sekere niewinsgewende ondernemings ingelyf deur die staat of ʼn staatsliggaam (organ of state)

•

enige ander onderneming waarvan die openbare belangetelling in die finansiële jaar, soos gereken deur Regulasie 26 (2): o

meer is as 350, of

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 133

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

o

ten minste 100, maar minder as 350 is, en hul jaarlikse finansiële state word intern saamgestel (Marx et al. 2011: 2-61-62).

Vrystelling van ʼn oudit of oorsig/hersiening/inspeksie (review) Artikel 30 (2A) van die Maatskappywet bepaal dat indien elke aandeelhouer van die onderneming (maatskappy of koöperasie) ook ʼn direkteur is van die onderneming, kan die onderneming vrygestel word van ‘n oudit of die nagaan van die finansiële state (review), behalwe indien dit aan die openbare belangetelling vereistes vir ʼn oudit voldoen, wat dan vereis dat die onderneming oudit moet word. (Marx et al. 2011: 2-62) Berekening van die openbare belange telling Die openbare belange telling moet aan die einde van elke finansiële jaar bereken word, as die som van: •

die gemiddelde aantal werknemers in diens vir die finansiële jaar, elke werknemer is gelyk aan een punt (byvoorbeeld as die gemiddelde aantal werkernemers in diens vir die jaar 30 was, dan kry die ondernemig 30 punte.),

•

een punt vir elke R1 miljoen derde party lening uitstaande aan die einde van die finansiële jaar,

•

een punt vir elke R1 miljoen omset gedurende die finansiële jaar,

•

een punt vir elke aandeelhouer wat ʼn direkte of indirekte belang in die onderneming het by jaareinde (Marx et al. 2011: 2-60).

Die bogenoemde kan soos volg geïllustreer word:

Vir elke R1m omset

werknemer gemiddeld

1 punt

Vir elke R1m derde party lening verskuldig

Vir elke aandeelhouer

Figuur 5.1: Die vereistes vir die openbare belange telling (Aangepas uit Marx et al. 2011: 2-60)

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 134

GFA105 Finansiële Rekeningkunde Die aanstelling van ouditeure (Artikel 90 van die Maatskappywet) By inlywing van die maatskappy en elke jaar by die jaarlikse algemene vergadering, moet ʼn openbare maatskappy en maatskappy in staatsbesit ʼn ouditeur aanstel. Die ouditeur se aanstellings sal geldig wees tot die volgende jaarlikse algemene vergadering (Marx et al.

2011: 2-36) Stadiums van die ouditproses Die doel van ʼn oudit van die finansiële state is om die ouditeure in staat te stel om ʼn opinie uit te spreek of die finansiële state voorberei is in alle wesenlike opsigte en in ooreenstemming met die toepaslike finansiële verslagsdoeningstandaarde. Ten einde dié doel te bereik, word ʼn reeks prosedures en aktiwiteite uitgevoer om bewyse te kry wat die ouditeur se opinie staaf, daarna word verwys as die ouditproses. Die ISA verskaf die standaarde vir die ouditeur om sy doelwitte te vervul.

Die stadiums van die ouditproses word in Tabel 5.1 hieronder uiteengesit, asook die ISA wat die ouditeur in die proses moet lei: Die aanstellingsaktiwiteite •

Voer ʼn kliënt-ondersoek uit (kliënt-evaluasie)

•

Oorweeg die kennis en vaardigheidsvereistes van

ISA 210, 220, 300, ISQC 1

die oudit •

Stel die aanstellingsvoorwaardes vas

Beplanning van die oudit op oorhoofse finansiële

ISA 200, 300, 315, 320, 330

staatsvlak en die formulering van die oorhoofse ouditstrategie •

Verkry kennis van die entiteit en sy omgewing

•

Verkry ʼn begrip van die entiteit se rekeningkundige inligting en interne kontrolestelsel

•

Identifiseer en beoordeel die risiko van wesenlike wanvoorstelling op oorhoofse finansiële staatsvlak

•

Bereken wesenlikheid

•

Identifiseer wesenlike rekeninge wat geoudit moet word op stellingvlak

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 135

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

•

Formuleer ʼn oorhoofse ouditstrategie

Gedetailleerde beplanning op stellingsvlak vir elke

ISA 200, 300, 315, 330

individuele klas van transaksie, rekeningbalans en openbaarmaking •

Vir individuele wesenlike rekeninge: o

Identifiseer risiko’s van wesenlike wanvoorstelling op stellingsvlak

o

Identifiseer kern/hoof (key) kontroles op stellingsvlak wat hierdie risiko’s hanteer

o

Stel ʼn gedetailleerde ouditstrategie vas vir individuele rekeninge

•

Vir niebeduidende/niewesenlike rekeninge: o

Verifieer deur substantiewe analitiese oorsig

Gedetailleerde toetse: Inwin van ouditbewyse Beheermaatreëltoetse

ISA 265, 315, 330, 500, 530

Substantiewe prosedures

ISA 500, 501, 505, 510, 520, 530, 540, 550, 580, 600, 610, 620, IAPSs 1005, 1010, 1012, 1013, SAAPS 4, 1100

Evaluering, gevolgtrekking en verslagdoening Algehele oorsig van finansiële inligting en

ISA 330, 560, 570, SAAPS 4, 1100

evaluasie/beoordeling van ouditbewyse

ISA 700, 705

Kom tot ʼn gevolgtrekking en formuleer ʼn ouditopinie

ISA 700, 705, 706, 710, 720, 800, ISRE 2400, ISRSs

Verslagdoening

4400, 4410, SAAPS 2, 3 Tabel 5.1: Stadiums van ʼn ouditproses (Aangepas uit Marx et al. 2011: 5-3)

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 136

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 5.6.2

Billike aanbieding

IAS 1, paragraaf 15, vereis dat die finansiële state die finansiële posisie, finansiële prestasie en kontantvloei van ʼn onderneming billik aanbied. Billike aanbieding verwys na die betroubare aanbieding van die uitwerking van transaksies volgens die definisie en erkenningskriteria van die elemente soos uiteengesit in die konseptuele raamwerk. Die toepassing van IFRS, met bykomende openbaarmaking waar nodig, is beslis om billike aanbieding van finansiële state te bereik (Deloitte. 2014). Billike aanbieding is ook in studieeenheid 1, paragraaf 1.9.8, bespreek.

5.6.3

Die verskil tussen ʼn eksterne en interne oudit

Die verskil tussen ʼn eksterne en interne oudit word in Tabel 5.2 hieronder weergegee: Interne oudit

Eksterne oudit

Rapporteer aan bestuur sowel as die

Rapporteer aan die aandeelhouers van die

ouditkomitee.

onderneming.

Funksioneer onafhanklik van die

Onafhanklike, eksterne ouditeure verrig die

onderneming, maar is steeds deel van die

funksie.

onderneming.

Uitgevoer deur werknemers van die

Uitgevoer deur ʼn professionele

onderneming.

rekeningkundige/ouditfirma.

Verkry mandate van bestuur/ouditkomitee.

Verkry mandate van wetgewing.

Fokus op die hele onderneming,

Fokus op die oudit van finansiële en

insluitende stelsels, beleide en prosedures.

rekeningkundige balanse en/of stelsels in die onderneming.

Maak aanbevelings om die oorhoofse

Maak aanbeveling om die finansiële

interne beheeromgewing te verbeter.

beheeromgewing te verbeter.

Tabel 5.2: Verskil tussen ʼn eksterne en interne oudit (Aangepas uit Marx et al. 2011: 15-22)

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 137

GFA105 Finansiële Rekeningkunde 5.7

Interne kontroles

5.7.1

Die doel en basiese prosedures van interne oudit

Die doel van ʼn interne oudit is om die bestuur en die ouditkomitee (indien van toepassing) redelike versekering te gee oor die betroubaarheid van die onderneming se finansiële verslagdoening, die effektiwiteit van bedrywighede en nakoming van wette en regulasies.

Interne oudit sluit die volgende funksies in: •

Implementering, kontrolering en hersiening van die funksionering van interne kontroles

•

Ondersoek en hersiening van finansiële en operasionele inligting

•

Kontrolering of daar aa wette en regulasies voldoen is

•

Risikobestuur

•

Assessering van bestuurspraktyke

•

Spesiale ondersoeke soos vereis deur bestuur, byvoorbeeld forensiese ondersoeke, uitvoerbaarheidsondersoeke/haalbaarheidsondersoeke (feasibility studies), nakoming van beleide, omgewingsoudits (Marx et al. 2011: 15-22).

Die King-Verslag sluit, onder andere, ook beginsels vir interne oudit in. Die beginsels sluit in: •

Die raad van direkteure moet verseker dat daar ʼn effektiewe risiko-gebaseerde interne ouditfunksie in die onderneming is.

•

Die interne oudit moet ʼn risiko-gebaseerde benadering volg

•

Die interne oudit moet ʼn geskrewe assessering van die effektiwiteit van die onderneming se interne kontroles en risikobestuur insluit.

•

Die ouditkomitee is verantwoordelik om die interne ouditfunksie te oorsien.

•

Die interne oudit moet strategies geposisioneer wees om hul doelwitte te bereik.

(Marx et al. 2011: 4-23)

5.7.2

Die doel van finansiële kontroles

Die doel van finansiële kontroles is om te verseker dat alle transaksies wat uitgevoer en te boek gestel word, tydig, akkuraat en doeltreffend is.

Die doelwitte van finansiële kontroles word in Tabel 5.3 hieronder uiteengesit: Geldigheid

Alle transaksies verantwoord is geldig (het regtig gebeur) en word

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 138

GFA105 Finansiële Rekeningkunde ondersteun deur voldoende dokumentasie en bewyse.

Magtiging

Alle transaksies is gemagtig deur die gewone en spesifieke bestuursbeleide.

Volledigheid

Alle geldige transaksies is verantwoord en geen transaksies is uitgelaat nie.

Akkuraatheid

Alle transaksies is verantwoord teen die regte hoeveelheid en prys en is rekeningkundig korrek.

Teboekstelling

Alle transaksies is korrek verantwoord.

Klassifikasie

Alle transaksies is korrek geklassifiseer.

Afsnyding

Alle transaksies is tydig verantwoord in die finansiële periode waarna dit verwys en waarmee dit verband hou.

Tabel 5.3: Doelwitte van finansiële kontroles (Aangepas uit Marx et al. 2011: 12-9)

5.7.3

Die doel van ʼn oudit en ʼn ouditspoor

Die doel van ʼn oudit is om redelike gerusstelling/versekering te kry dat die finansiële state vry is van wesenlike wanvoorstellig as gevolg van bedrog of foute. Dit stel die ouditeure in staat om ʼn opinie uit te spreek dat die finansiële state, in alle wesenlike opsigte, voldoen en opgestel is volgens die verslagsdoeningstandaarde. Let wel, ʼn oudit is ʼn gerusstellingsaanstelling. ʼn Gerusstellingsaanstelling beteken dat die praktisyn ʼn opinie uitspreek wat die mate van vertroue van die gebruikers van die finansiële state oor die finansiële state versterk.

Die volgende is ter sprake by die oudit van finansiële state (naamlik die gerusstellingaanstelling): •

Die onderwerp is die finansiële state

•

Die vereistes wat nagekom moet word, is ISA

•

Die gebruikers is die aandeelhouers

•

Die verantwoordelike party vir die finansiële state bly steeds die bestuur van die onderneming

•

Die ouditmening is ʼn positiewe vorm van uitspraak, wat redelike (hoë), maar nie absolute gerusstelling verseker nie (Marx et al. 2011: 1-3).

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 139

GFA105 Finansiële Rekeningkunde ʼn Ouditspoor stel die ondersoeker (meestal die ouditeur) in staat om die finansiële data van die algemene grootboek terug na die brondokument (faktuur, strokie, bewys, ens.) te verwys. Die teenwoordigheid van 'n betroubare en eenvoudige ouditspoor, is 'n aanduiding van goeie interne beheermaatreëls binne ʼn onderneming (BusinessDictionary 2014).

5.8

Die regstelling van rekeningkundige foute

5.8.1

Die aard van rekeningkundige foute

Rekeningkundige foute sluit beginselfoute, weglating van inligting tydens openbaarmaking, weglating van bedrae/transaksies in die finansiële state en foute begaan tydens die verantwoording van transaksies in. Let wel, daar is ʼn verskil tussen ʼn fout en bedrog. Foute word per ongeluk gemaak, nie met die intensie om te bedrieg nie.

Weglatingsfoute Dié foute word begaan deur nie transaksies te verantwoord nie, hetsy in die ontledingsjoernale of in die grootboek. So 'n weglating kan óf volledige of gedeeltelike wees.

•

Volledige weglatings: Versuim om 'n transaksie in die joernaal aan te teken, byvoorbeeld goedere verkoop aan Johannes vir R10,000 is nie in die verkoopsjoernaal aangeteken nie. Die volledige weglating van ʼn transaksie kan plaasvind as gevolg van verskeie redes, onder andere as die verkoopsfaktuur misplaas of verloor is.

•

Gedeeltelike weglating: Versuim om 'n transaksie volledig aan te teken (transaksie is slegs gedeeltelik aangeteken), byvoorbeeld goedere verkoop op krediet aan Johannes vir R10,000, aangeteken in die verkoopsjoernaal, maar daar is versuim om dit te pos na Johannes se debiteurerekening.

Inskrywingsfout (Errors of commission ) Verwys na foute begaan tydens die verantwoording van 'n transaksie. Inskrywingsfoute kan in die hulpboeke (ontledingsjoernale) of in die grootboek gebeur. Foute sluit die volgende in: verkeerde bedrae verantwoord, joernalisering na die verkeerde kant van die rekening (debietinskrywing na die kredietkant gejoernaliseer en andersom), verkeerde totale bereken en verantwoord, foutiewelike balansering van rekeninge en verkeerde balanse oorgedra vanaf die vorige periode, byvoorbeeld goedere is aangekoop vir R10 000, maar verantwoord as R1 000 in die grootboek.

Duplisering van transaksie Dié foute ontstaan as gevolg van die dubbele verantwoording van ʼn transaksie en versending van die joernaal of hulpboeke na die grootboek, byvoorbeeld indien goedere op

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 140

GFA105 Finansiële Rekeningkunde krediet verkoop aan Johannes verkeerdelik twee of meer keer in die verkoopsjoernaal aangeteken is of verkeerdelik twee of meer keer gepos is na Johannes se debiteurerekening.

Beginselfoute Verwys na foute begaan indien die beginsels/reëls van IFRS nie gevolg word nie, as gevolg van gebrek aan kennis van die IFRS-vereistes. Beginselfoute kan, byvoorbeeld voorkom as inkomste-erkenning per IAS 18 nie korrek toegepas word nie, of uitgawes wat gekapitaliseer moet word, as ʼn uitgawe verantwoord is, of anders om, of die verkeerde waardasie van bates, om net ʼn paar te noem (Accounting-Management 2014).

IAS 8: Rekeningkundige beleid, veranderinge in rekeningkundige beramings en foute bepaal die wyse waarop daar rekeningkundig verslag gedoen moet word van wins, deur riglyne te gee vir die hantering en openbaarmaking van foute gemaak.

5.8.2

Joernaalinskrywings om rekeningkundige foute reg te stel

Dit is baie belangrik dat jy verstaan wat die fout is wat begaan is, alvorens jy dit kan regstel.

Inspekteer die foutiewe joernaalinskrywing wat gemaak is. Vra jouself dan af wat die korrekte joernaalinskrywing moes wees, dan eers kan jy die aanpassing maak om by die korrekte inskrywing te kom. Daar is twee maniere om foute reg te stel. Jy kan die verkeerde joernaalinskrywing heeltemal uitkanselleer/terugskryf en dan die korrekte joernaalinskrywing maak, of jy kan net ’n netto joernaalinskrywing maak om by die korrekte joernaalinskrywing te kom. Aanpassings van rekeningkundige foute is vir elke besondere geval anders en daar is dus nie ʼn reël of joernaal wat altyd van toepassing sal wees nie. Jy moet sekermaak jy verstaan elke unieke geval, alvorens jy ʼn aanpassing kan maak.

5.9

Bedrog

Bedrog en foute sowel as nieverontagsaming van wette en regulasies is ongelukkig ʼn realiteit in die sakewêreld vandag. Daar is ʼn verskil tussen bedrog en foute. Indien die wanvoorstelling met voorbedagte rade gedoen is, verwys dit na bedrog. Let wel: Dit is nie die rol van die ouditeur om bedrog of belastingontduiking op te spoor nie. Indien iets opgespoor word wat op bedrog dui, moet dit aan die bestuur gerapporteer word.

5.9.1

Tipes bedrog

Voorbeelde van verskillende tipes bedrog wat gepleeg kan word, sluit onder andere in: •

Die wanbeheer van bates: diefstal of wanbesteding van die onderneming se bates.

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 141

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

•

Korrupsie: ʼn Bedrieër gebruik sy invloed verkeerdelik in ʼn saketransaksie ten einde voordele vir homself of ʼn ander te verkry.

•

Bedrieglike finansiële state: Vervalste, verdraaide/verkeerde finansiële state deur middel van fiktiewe verkope (oorstatering van verkope deur moontlike toekomstige transaksies alreeds te verantwoord), onbehoorlike koste-erkenning (onderstatering van uitgawes deur, byvoorbeeld sekere uitgawes eerder te kapitaliseer as ʼn uitgawe te erken), verkeerde bate waardasie (oorstatering van bates deur byvoorbeeld bates te oorwaardeer of waardeverminderings te onderstateer), versteekte laste en onvoldoende openbaarmaking van, byvoorbeeld transaksies met verwante partye (verwys na paragraaf 5.4 in dié Studie-eenheid vir die omskrywing van verwante partye).

•

Diefstal: Diefstal van kontant, voorraad, ander bates, skep van vals verskaffersrekeninge, valse/spook werknemer op betaallys (LinkedIn Corporation 2014).

Nog ʼn vorm van bedrog, verwys na as die “koekieblik-rekeningkundige-praktyk”, is waar inkomstes onderstateer word in een rekeningkundige periode en die reserwes gehou word vir toekomstige periodes om die slegte prestasie en die wisselvalligheid van die bedrywighede te verbloem (Curtin University 2014).

5.9.2

Metodes om bedrog op te spoor

Die ouditeur kan die volgende ouditprosedures uitvoer om bedrog op te spoor: •

Beplan en voer die oudit uit met ʼn houding van professionele skeptisisme.

•

Verkry ʼn algemene begrip van die onderneming se regsraamwerk en die voldoening daaraan deur middel van bespreking met die bestuur.

•

Voer prosedures uit om die nienakoming op te spoor, byvoorbeeld navrae aan bestuur en ondersoek van korrespondensie van lisensies en regulerende liggame/vereniging.

•

Voer ouditprosedures uit om ouditbewyse te bekom oor die nakoming van wette en regulasies wat ʼn effek op bedrae en openbaarmaking in die finansiële state kan hê.

•

Verkry geskrewe bevestiging van bestuur wat bevestig dat alle nienakoming van wette en regulasies aan die ouditeure geopenbaar is (Marx et al. 2011: 6-16).

•

Ondersoek spesiale doel ondernemings (special purpose vehicles/entities) geskep deur die onderneming vir moontlike verskuilde laste en oorstatering van inkomste (byvoorbeeld Enron-skandaal in 2001).

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 142

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

•

Vertikale- en horisontale-finansiële-state-ontleding is ʼn eenvoudige manier om moontlike bedrog te identifiseer. Onverklaarde variasies kan ʼn rooi vlag aandui vir moontlike bedrog en vereis verdere ontleding.

•

Vergelykende verhoudingsontledings (verwys na Studie-eenheid 4 vir bespreking) kan ook gebruik word om teenstrydighede uit te lig (Curtin University 2014).

5.9.3

Metodes om bedrog te voorkom

Die volgende basiese interne beheermaatreëls is 'n goeie beginpunt vir die voorkoming van bedrog en korrupsie in die werksomgewing: •

Verdeling van pligte, verhoed een persoon om die hele transaksie alleen uit te voer en te verantwoord.

•

Duidelik gevestigde lyne van gedelegeerde gesag en verantwoordelikheid.

•

Verpligte vergunning/vereffening van agterstallige opgehoopte verlof, veral vir diegene in sleutelposisies in die onderneming.

•

Rotasie van werksverpligtinge (waar moontlik), veral vir diegene in sleutelposisies in die onderneming.

•

Bewusmaking, opvoeding en opleiding van personeel om te verseker dat alle personeel bewus is van die tekens van moontlike bedrog of korrupte gedrag.

•

Voldoende beskermende beheermaatreëls vir die bewaring van bates, prosesse en data.

•

Die bewaring van dokumentasie ooreenstemmend met bestuursbeleid.

•

Skep 'n werksomgewing waar personeel gemaklik voel om kommer uit te spreek en vrae te vrae.

•

Deurlopende bestuurstoesig, verifieer dat die kontrole doeltreffend werk deur die uitvoer van rekonsiliasies, bevestigings, uitsonderingverslae te ondersoek (Curtin University 2014).

5.10 Die regulerende en wetlike raamwerk van finansiële rekeningkunde Wanneer ʼn onderneming verslag doen oor sy finansiële stand deur gebruik te maak van finansiële state, is daar sekere standaarde en riglyne wat gevolg moet word. Hierdie riglyne staan bekend as Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (International Financial Reporting Standards – IFRS). Indien die finansiële state van ʼn onderneming nie aan IFRS voldoen nie, kan die finansiële inligting wat in hierdie state vervat is, nie as

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 143

GFA105 Finansiële Rekeningkunde geloofwaardig beskou word nie, en sal ʼn betrokke onderneming, byvoorbeeld sukkel om finansiering te bekom.

Die doelwit van IFRS is om ʼn globale raamwerk te verskaf aan ondernemings, ten opsigte van die wyse waarop ʼn onderneming se finansiële data te boek gestel en openbaar word.

IFRS is veral voordelig in die geval van groot ondernemings wat filiale in ander lande het.

Deur gebruik te maak van een stel globale rekeningkundige standaarde, word die rekeningkundige prosedures in die onderneming vergemaklik – slegs een “verslagdoeningstaal” word dan gebruik en die toepassing van die standaarde is dieselfde.

Die Internasionale Rekeningkundige Standaarde (International Accounting Standards – IAS) is die voorloper van die IFRS en hoewel ʼn stel ouer standaarde as die IFRS, is dit in ʼn groot mate dieselfde as die IFRS. Die IFRS wat die huidige stel rekeningkundige verslagdoeningstandaarde is, weerspieël die veranderinge wat plaasgevind het in die rekeningkundige en sakepraktyke van die afgelope twee dekades. Sommige van die IAS (maar nie almal nie) is deur die IFRS vervang, omdat dit verouderd is. Daar is egter IASstandaarde wat steeds in gebruik is. Alle standaarde sal egter in die toekoms as IFRS bekend staan, en waar daar teenstrydighede is tussen IAS en IFRS, sal die bepalings van die IFRS gevolg word – die verouderde IAS sal dus met die nuwe IFRS vervang word.

(SearchSecurity.co.UK 2014).

5.10.1 Die impak van wetgewing op gepubliseerde rekeningkundige inligting Artikel 29 van die Maatskappywet vereis dat die finansiële state van ʼn maatskappy moet voldoen aan rekeningkundige standaarde (Marx et al. 2011: 2-13).

5.10.2 Die rol van rekeningkundige standaarde in die voorbereiding van finansiële state Wanneer ʼn onderneming sy finansiële state opstel vir ʼn gegewe finansiële jaar, is daar sekere reëls en beginsels waaraan voldoen moet word, ten opsigte van die metode wat gebruik word om bates en laste te bereken en te erken in die staat van finansiële posisie.

Daar is ook bepaalde riglyne ten opsigte van wanneer ʼn inkomste of ʼn uitgawe in die staat van omvattende inkomste van ʼn onderneming erken behoort te word. Hierdie reëls en beginsels word na verwys as IFRS. Die hoofdoelwit van IFRS is om ʼn globale raamwerk aan openbare ondernemings te verskaf vir die voorbereiding en openbaarmaking van finansiële state. IFRS verskaf algemene riglyne ten opsigte van die voorbereiding van finansiële state en nie soseer riglyne wat gerig is op spesifieke industrieë nie. Die voordele is voor die hand liggend – die rekeningkundige prosedures is dan gestandaardiseer wat verslagdoening makliker maak. Dit stel die beleggers en ouditeure van die onderneming ook in staat om ʼn

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 144

GFA105 Finansiële Rekeningkunde meer omvattende oorsig oor die finansiële stand van die onderneming te verkry en stel beleggers, ondernemings en owerhede in staat om IFRS-gebaseerde finansiële state met mekaar te vergelyk (BusinessDictionary.com 2014).

Tans is daar meer as ʼn 100 lande wat openbare ondernemings verplig om IFRS in die daarstel van finansiële state en verslae te implementeer – Suid-Afrika is een van die lande (AICPA IFRS Resources 2014).

Die toepassing van IFRS Die toepassing van IFRS behels dat ondernemings aan verskeie standaarde en interpretasies van die Internasionale Rekeningkundige Standaarde moet voldoen. Die onderstaande Tabel 5.4 gee ʼn uiteensetting van die IFRS en die IAS wat in Suid-Afrika geïmplementeer en toegepas word.

IFRS

Wat behels die standaard?

IFRS 1 – Toepassing van

Die eerste maal wat ʼn onderneming verslag doen

Internasionale Finansiële

ooreenkomstig die IFRS, is daar bepaalde prosedures

Verslagdoeningstandaarde

wat toegepas moet word.

vir die eerste maal IFRS 2 –

IFRS 2 dek alle aandeelgebaseerde

Aandelegebaseerde

betalingstransaksies, byvoorbeeld transaksies waarin

betalings

aandele of ander ekwiteitsinstrumente aan werknemers toegeken word. Dit het ook betrekking op transaksies met partye buite die onderneming, waar die onderneming goedere en dienste ontvang in ruil vir die ekwiteitsinstrumente.

IFRS 3 – Samesmelting van

IFRS 3 beskryf die samesmelting van ondernemings as

ondernemings

ʼn gebeurtenis wat daartoe lei dat die aankoper beheer oor een of meer sakeondernemings verkry. IFRS 3 beskryf hoe hierdie gebeurtenis in die finansiële state te boek gestel moet word.

IFRS 4 –

IFRS 4 is van toepassing op alle versekeringskontrakte

Versekeringskontrakte

in die sakeonderneming. IFRS 4 verskaf riglyne oor hoe hierdie finansiële data in die finansiële state te boek gestel en geopenbaar word.

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 145

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

IFRS 5 – Niebedryfsbates

IFRS 5 is van toepassing op niebedryfsbates wat

wat uitgehou word vir

uitgehou word vir verkoopsdoeleindes, asook wanneer

verkoopsdoeleindes en die

sakebedrywighede beëindig word. Die rede hiervoor is

beëindiging van

dat die beëindiging van sakebedrywighede soms tot die

sakebedrywighede

vervreemding/verkoop van ʼn bate lei.

IFRS 6 – Eksplorasie vir en

IFRS 6 stel riglyne vir die teboekstelling van inkomstes

evaluering van minerale

en uitgawes wat verband hou met die eksplorasie en

hulpbronne

evaluering van minerale hulpbronne.

IFRS 7 en 9 – Finansiële

Daar is drie standaarde wat die

instrumente

verslagdoeningsvereistes van finansiële instrumente neerlê, naamlik IAS 32, IAS 39 en IFRS 7 en 9. IFRS 7 en 9 handel oor die openbaarmaking van finansiële instrumente, terwyl IAS 32 die klassifisering van finansiële instrumente uiteensit en IAS 39 fokus op die rekeningkundige hantering van finansiële instrumente.

Finansiële instrumente is dokumente met ʼn monetêre waarde, byvoorbeeld kontant en kontantekwivalente (bank) en sekuriteite, soos verbandlenings en voorraad wat geruil kan word vir geld.

IFRS 8 – Bedryfsegmente

IFRS 8 handel oor die segmentering van finansiële resultate, aangesien dit nie moontlik is om die prestasie van belangrike bedryfsegmente afsonderlik te ontleed, as dit in sy geheel in die finansiële state getoon word nie.

IFRS 10 en 11 –

IFRS 10 en 11 vestig beginsels wat toegepas moet

Gekonsolideerde finansiële

word vir die aanbieding en voorbereiding van

state

gekonsolideerde finansiële state, waar ’n onderneming beheer uitoefen oor een of meer ondernemings.

IFRS 12 – Openbaarmaking

IFRS 12 vereis van sakeondernemings om

van belange in ander

genoegsame inligting te openbaar, wat die gebruikers

entiteite

van die finansiële state in staat sal stel om die volgende te evalueer: •

Die aard en omvang van risiko’s waaraan die

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 146

GFA105 Finansiële Rekeningkunde onderneming blootgestel is, as gevolg van die onderneming se belang in ’n ander entiteit/e.

•

Die uitwerking wat hierdie belange het op die onderneming se finansiële posisie, finansiële prestasie en kontantvloei.

IFRS 13 – Billike waardemeting

IFRS 13: •

Definieer billike waarde.

•

Gee ʼn raamwerk wat gebruik moet word vir die meting van billike waarde.

•

Vereis openbaarmaking ten opsigte van die meting van billike waarde.

IFRS 14 – Gereguleerde

IFRS 14 vereis dat regulerende uitgestelde rekeninge

uitgestelde rekening

balanse en bewegings in die balans moet afsonderlik in

balanse

die staat van finansiële posisie en staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste geopenbaar word. Spesifieke openbaarmaking word ook vereis.

IFRS 15 – Inkomste uit

IFRS 15 is ʼn nuwe standaard wat handel oor die

kontrakte met kliënte

rekeningkundige verantwoording van inkomste uit kontrakte in die finansiële state van ʼn onderneming, asook meer relevante openbaarmaking. IFRS 15 is in Mei 2014 uitgereik en is van toepassing op alle verslagsdoeningstydperke op of na 1 Januarie 2017.

IAS

Wat behels die standaard?

IAS 1 – Aanbieding van

IAS 1 verskaf die vereistes waaraan die finansiële state

finansiële state

van ʼn onderneming moet voldoen – die struktuur, inhoud en algemene vereistes.

IAS 2 – Voorraad

IAS 2 verskaf riglyne hoe om die voorraad van ʼn onderneming te boek te stel, byvoorbeeld, hoe om die kosprys van voorraad te bepaal.

IAS 7 – Kontantvloeistate

Die kontantvloeistaat van ʼn onderneming word ooreenkomstig die bepalings van Standaard IAS 7

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 147

GFA105 Finansiële Rekeningkunde aangebied.

IAS 8 – Rekeningkundige

IAS 8 bepaal die wyse waarop daar rekeningkundig

beleid, veranderinge in

verslag gedoen moet word van wins, deur riglyne te gee

rekeningkundige beramings

vir rekeningkundige beleid, verandering in

en foute

rekeningkundige beramings en hantering van foute gemaak.

IAS 10 – Gebeure na die

IAS 10 verskaf riglyne vir die teboekstelling van

verslagdoeningstydperk

wesenlike gebeure wat plaasvind ná die verslagdoeningstydperk en die korrekte rekeningkundige hantering daarvan.

IAS 11 –

IAS 11 verskaf riglyne ten opsigte van die

Konstruksiekontrakte

rekeningkundige hantering van die inkomstes en uitgawes wat verband hou met konstruksiekontrakte.

IAS 12 – Inkomstebelasting

IAS 12 verskaf riglyne ten opsigte van die rekeningkundige hantering van inkomstebelasting in die finansiële state van ʼn onderneming.

IAS 16 – Eiendom, aanleg

IAS 16 verskaf riglyne vir die rekeningkundige hantering

en toerusting

van eiendom, aanleg en toerusting in die finansiële state van ʼn onderneming.

IAS 17 – Verhuring

IAS 17 handel oor die rekeningkundige verantwoording van verhurings in die finansiële state van beide die huurder en verhuurder.

IAS 18 – Inkomste

IAS 18 handel oor die rekeningkundige verantwoording van inkomste in die finansiële state van ʼn onderneming, asook wanneer die inkomste erken moet word.

IAS 19 –

IAS 19 verdeel werknemersvoordele in afsonderlike

Werknemersvoordele

kategorieë met afsonderlike rekeningkundige verslagdoeningsvereistes vir elke kategorie.

IAS 20 – Staatstoekennings

IAS 20 poog om riglyne te bied oor hoe toekennings

en staatshulp

van die staat te boek gestel moet word en hoe en wanneer daaroor verslag gedoen moet word.

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 148

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

IAS 21 – Die uitwerking van

Die verandering in die waarde van geldeenhede het

veranderinge in

bepaalde rekeningkundige implikasies. Hierdie

wisselkoerse

implikasies, asook die rekeningkundige verslagdoening hiervan, word deur IAS 21 behandel.

IAS 23 – Leningskoste

IAS 23 handel oor die rekeningkundige verslagdoening van leningskoste – wanneer en hoe om die leningskoste in die finansiële state te verantwoord en te boek te stel.

IAS 24 – Openbaarmaking

Die hoofdoelwit van IAS 24 is om te verseker dat ʼn

deur verwante partye

onderneming se finansiële state voldoende openbaarmaking bevat ten opsigte van transaksies tussen verwante partye, wat ʼn moontlike invloed kan hê op die onderneming se finansiële stand. (Verwante partye is individue of ʼn groep ondernemings wat op een of ander wyse aan mekaar verbind is. ʼn Verwante party kan ʼn familielid, ʼn aandeelhouer of ʼn sakeonderneming wees.)

IAS 26 – Aftreevoordele

IAS 26 handel oor die rekeningkundige verantwoording en teboekstelling van aftreevoordele in die finansiële state van groepsaftreefondse.

IAS 27 – Gekonsolideerde

IAS 27 handel oor die openbaarmakingsvereistes ten

en afsonderlike finansiële

opsigte van gekonsolideerde finansiële state, en ook

state

oor die opstel en aanbieding van hierdie finansiële state.

IAS 28 – Beleggings in

IAS 28 bevat voorskrifte oor hoe om die

geassosieerdes

ekwiteitsmetode by geassosieerdes toe te pas in die finansiële state. ʼn Geassosieerde is ʼn onderneming waarin beleggers ʼn wesenlike invloed het in die bedrywighede en besluitnemingsprosedures van daardie onderneming, maar nie volle of gesamentlike beheer uitoefen nie.

Vervang deur IAS 28 (2011) en IFRS 12, effektief 1 Januarie 2013.

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 149

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

IAS 29 – Finansiële

IAS 29 handel oor die openbaarmakingsvereistes in die

verslagdoening in super

finansiële verslagdoening in super inflasionêre

inflasionêre ekonomieë

ekonomieë.

IAS 31 – Belange in

IAS 31 handel oor beleggings waar die belegger

gesamentlike ondernemings

gesamentlike beheer kan uitoefen.

Vervang deur IFRS 11 en IFRS 12, effektief 1 Januarie 2013.

IAS 32 – Finansiële

IAS 32 handel oor die openbaarmaking en voorlegging

instrumente

van finansiële instrumente in die finansiële state.

openbaarmaking en voorlegging IAS 33 – Verdienste per

IAS 33 handel oor die openbaarmaking en

aandeel

rekeningkundige hantering van verdienste per aandeel in die finansiële state van ʼn onderneming.

IAS 34 – Tussentydse

IAS 34 is van toepassing op alle ondernemings wat

finansiële verslagdoening

volgens wet verplig word om tussentydse finansiële verslae te publiseer of wat dit vrywillig publiseer.

IAS 36 – Waardedaling van

IAS 36 stel prosedures in plek wat verseker dat ʼn

bates

onderneming nie sy bate bo of onder die verhaalbare bedrag openbaar nie.

IAS 37 – Voorsienings,

IAS 37 handel oor die rekeningkundige erkenning en

voorwaardelike

openbaarmaking van voorsienings, voorwaardelike

aanspreeklikhede en

aanspreeklikhede en voorwaardelike bates.

voorwaardelike bates IAS 38 – Ontasbare bates

IAS 38 handel oor die rekeningkundige erkenning en openbaarmaking van ontasbare (intangible) bates in die finansiële state.

IAS 39 – Finansiële

IAS 39 handel oor die erkenning en meting van

instrumente: Erkenning en

finansiële instrumente in die finansiële state van ʼn

meting

onderneming.

Vervang deur IFRS 9, effektief 1 Januarie 2018 waar

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 150

GFA105 Finansiële Rekeningkunde van toepassing.

IAS 40 –

IAS 40 handel oor die teboekstelling en

Beleggingseiendom

openbaarmaking van beleggingseiendom in die finansiële state van ʼn onderneming.

IAS 41 – Landbou-

IAS 41 handel oor rekeningkundige standaarde ten

aktiwiteite

opsigte van landbou-aktiwiteite en die teboekstelling en openbaarmaking daarvan.

Tabel 5.4: IFRS wat in Suid-Afrika toegepas word (Aangepas uit Deloitte 2014)

5.10.3 Beginsels en reëls-gebaseerde benadering om rekeningkundige standaarde te formuleer IFRS is deur ʼn onafhanklike, niewinsgewende organisasie ontwikkel. Hierdie organisasie staan bekend as die Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad (International Accounting Standards Board – IASB). Elke land het ʼn Rekeningkundige Standaarde Raad (Accounting Standards Board – ASB) wat rigting en leiding verskaf, om te verseker dat die IFRS korrek geïmplementeer en toegepas word wanneer die finansiële state van ondernemings opgetrek word. Die IASB is verantwoordelik vir die daarstel van die IFRS Die ASB in Suid-Afrika werk saam met die IASB, asook saam met soortgelyke rade van ander lande om te verseker dat standaarde ontwikkel en geïmplementeer word wat van toepassing is op elke land. Die ASB in Suid-Afrika is dus verantwoordelik vir die ontwikkeling en instandhouding van finansiële verslagdoeningstandaarde van toepassing op die openbare sektor in Suid-Afrika (SAICA 2011; IFRS 2014).

5.11 Samevatting Die Maatskappywet lê die vereistes vas vir alle ondernemings wat onderhewig is aan ʼn eksterne oudit. Die vernaamste verskil tussen ʼn eksterne en interne oudit is deur wie die oudit uitgevoer word en aan wie gerapporteer word.

Die doel van finansiële kontroles is om te verseker dat alle transaksies wat uitgevoer en te boek gestel word tydig, akkuraat en doeltreffend is. Die doel van ʼn oudit is om redelike gerusstelling te kry dat die finansiële state vry is van wesenlike wanvoorstellig as gevolg van bedrog of foute. Die teenwoordigheid van 'n betroubare en eenvoudige ouditspoor, is 'n aanduiding van goeie interne beheermaatreëls binne ʼn onderneming.

Rekeningkundige foute sluit in beginselfoute, weglating van inligting in die openbaarmaking, weglating van bedrae en foute begaan tydens die verantwoording van transaksies. Die Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 151

GFA105 Finansiële Rekeningkunde kriterium om te bepaal of daar bedrog plaasgevind het en of dit foute is, is of die wanvoorstelling met intensie gepleeg is.

Finansiële state moet ooreenkomstig sekere reëls en beginsels opgestel word, bekend as Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde. Die Maatskappywet vereis ook dat die finansiële state van ʼn maatskappy moet voldoen aan rekeningkundige standaarde.

5.12 Selfevaluering Studie-eenheid 5 handel oor die kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem. Die meeste van die studie-eenheid leeruitkomste is teoreties en teoretiese vrae kan verwag word. Praktiese gevallestudies van onlangse gevalle van bedrog of foute in die media kan egter aan jou gegee word en daar kan van jou verwag word om ʼn opinie te gee of aanbevelings te maak.

Maak seker jy verstaan die verskil tussen bedrog en foute en volg die media oor onlangse bedrogsake. Maak seker jy weet hoe om bedrog te identifiseer en te voorkom.

Jy moet ook in staat wees om foutiewe rekeningkundige inskrywings reg te stel. Dit is van uiterse belang dat jy eers die fout wat begaan is, verstaan, alvorens jy ʼn aanbeveling en korrekte joernaalinskrywing kan maak.

Studie-eenheid 5: Kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem

Bladsy 152

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS Afrikaans

Engels

Algemene grootboek

General ledger

Algemene joernaal

General journal

Bedryfsbates

Current assets

Beheermaatreëltoetse

Test of controls

Behoue inkomste

Retained earnings

Belasting op toegevoegde waarde (BTW)

Value-added-tax (VAT)

Bestuursrekeningkunde

Management Accounting

Betalingsadvies

Remittance advice

Deurlopende voorraadstelsel

Perpetual inventory system

Eerste-in-eerste-uit (EIEU)

First-in-first-out (FIFO)

Finansiële rekeningkunde

Financial accounting

Geldigheid

Validity

Handelsafslag

Trade discount

Hefboomverhouding

Gearing ratio

Herwaardasiemodel

Revaluation model

Internasionale Oudit Standaarde

International Standards on Auditing (ISA)

Internasionale Ouditpraktyk Standaarde

International Auditing Practice Statements (IAPSs)

Internasionale Rekeningkundige Standaarde

International Accounting Standards (IAS)

Internasionale Rekeningkundige Standaarde

International Accounting Standards Board

Raad

(IASB)

Internasionale Standaarde oor

International Standards on Review

Oorsigaanstellings

Engagements (ISRE)

Internasionale Standaarde vir Verwante

International Standards on Related Services

Dienste

(ISRSs)

Kleinkas

Petty cash

Woordelys in Afrikaans en Engels

Bladsy 153

GFA105 FinansiĂŤle Rekeningkunde

Kontantbasisgrondslag

Cash basis of accounting

Kostemodel

Cost model

Lopendesaakbeginsel

Going concern principle

Maatskappy in staatsbesit

State-owned company

Niebedryfsbates

Non-current assets

Opbrengs op belegging

Return on investment (ROI)

Opbrengs op ekwiteit

Return on equity (ROE)

Openbare belange telling

Public interest score (PIS)

Openbare maatskappy

Public company

Opgelope inkomste

Accrued income

Opgelope uitgawes

Accrued expenses

Opgelope waardevermindering

Accumulated depreciation

Periodieke voorraadstelsel

Periodic inventory system

Proefbalans

Trial balance

Rekeningkundige Standaarde Raad

Accounting Standards Board (ASB)

Rekeningkundige vergelyking

Accounting equation

Skuldbriewe

Debentures

Staat van finansiĂŤle posisie

Statement of financial position

Staat van kontantvloei

Statement of cash flows

Staat van omvattende inkomste

Statement of comprehensive income

Staat van veranderinge in ekwiteit

Statement of changes in equity

Suid-Afrikaanse Ouditpraktyk Standaarde

South African Auditing Practice Statements (SAAPSs)

Toevallingsgrondslag

Accrual basis

Tydig

Timeliness

Verrekeningsafslag

Settlement discount

Vooruitbetaalde uitgawes

Pre-paid expense

Vooruitontvange inkomste

Income received in advance or unearned

Woordelys in Afrikaans en Engels

Bladsy 154

GFA105 FinansiĂŤle Rekeningkunde revenue Vry aan boord (VAB)

Free on board (FOB)

Vry op spoor (VOS)

Free on rail (FOR)

Waardevermindering

Depreciation

Wesenlikheid

Materiality

Woordelys in Afrikaans en Engels

Bladsy 155

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

BRONNE •

Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/definition-prepaid-expense [Besoek 29 Augustus 2014].

•

Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/definition-loss [Besoek 29 Augustus 2014].

•

Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/definition-fixed-asset [Besoek: 19 Oktober 2014]

•

Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/display/Search?moduleId=19288171&searchQuery= financial+analysis [Besoek: 19 Oktober 2014]

•

Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/liquidity-definition [Besoek: 19 Oktober 2014]

•

Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/questions-andanswers/what-is-the-difference-between-financial-and-managerial-acco.html [Besoek 29 Augustus 2014].

•

Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/questions-andanswers/what-is-the-difference-between-financial-and-managerial-acco.html [Besoek 29 Augustus 2014].

•

Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/questions-andanswers/what-are-examples-of-operating-expenses.html [Besoek: 19 Oktober 2014]

•

Accounting-Management. 2014. http://accountlearning.blogspot.com/2010/07/typesof-accounting-errors-based-on.html [Besoek: 24 Oktober 2014].

•

Accountingtools, 2014. http://www.accountingtools.com/dictionary-debenture [Besoek 22 September 2014]

•

Accountingtools, 2014. http://www.accountingtools.com/display/Search?searchQuery=what+is+depreciation &moduleId=19288171&moduleFilter=&categoryFilter=&startAt=0 [Besoek 9 September 2014].

•

Accountingtools, 2014. http://www.accountingtools.com/questions-andanswers/what-are-goods-in-transit.html [Besoek: 17 September 2014].

•

Accountingtools, 2014. http://www.accountingtools.com/questions-andanswers/what-is-the-imprest-system.html [Besoek: 20 September 2014].

•

Accountingtools, 2014. http://www.accountingtools.com/questions-andanswers/what-is-accumulated-depreciation.html [Besoek 9 September 2014].

Bronne

Bladsy 156

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

•

AccountingTools. 2014. http://www.accountingtools.com/dictionary-related-party [Besoek: 28 Oktober 2014].

•

AICPA IFRS Resources. 2014. http://www.ifrs.com/ifrs_faqs.html#q3 [Besoek: 24 Oktober 2014].

•

Auditing SA. Summer 2011/2012. http://www.saiga.co.za/index_htm_files/9%20Shev.pdf [Besoek: 24 Oktober 2014].

•

BusinessDictionary. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/management-accounting.html [Besoek 29 Augustus 2014].

•

BusinessDictionary. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/InternationalFinancial-Reporting-Standards-IFRS.html [Besoek 29 Augustus 2014].

•

BusinessDictionary. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/profit.html [Besoek 29 Augustus 2014].

•

BusinessDictionary. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/management-accounting.html [Besoek 29 Augustus 2014].

•

BusinessDictionary. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/InternationalFinancial-Reporting-Standards-IFRS.html [Besoek 29 Augustus 2014].

•

BusinessDictionary. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/profit.html [Besoek 29 Augustus 2014].

•

BusinessDictionary. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/operatingefficiency.html [Besoek: 19 Oktober 2014]

•

BusinessDictionary.com. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/audittrail.html#ixzz3GxQOp9q3 [Besoek: 23 Oktober 2014].

•

BusinessDictionary.com. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/International-Financial-ReportingStandards-%20IFRS.html [Besoek: 25 Oktober 2014].

•

BusinessDictonary.com. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/materiality.html [Besoek: 23 Oktober 2014].

•

Curtin University. 2014. http://about.curtin.edu.au/stop-fraud-corruption.cfm [Besoek: 25 Oktober 2014].

•

Deloitte 2014. http://www.iasplus.com/en/standards [Besoek: 24 Oktober 2014].

•

Deloitte. 2014. http://www.iasplus.com/en/standards/ias/ias1 [Besoek 21 Oktober 2014].

Bronne

Bladsy 157

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

•

Deloitte. 2014. http://www.iasplus.com/en/standards/standards#internationalaccounting-standards [Besoek: 24 Oktober 2014].

•

Deloitte. 2014. http://www.iasplus.com/standard/ias01.htm [Besoek 29 Augustus 2014].

•

Financial Stability Board. 2014. http://www.financialstabilityboard.org/cos/cos_021001b.htm [Besoek: 23 Oktober 2014].

•

IFRS. 2014. http://www.ifrs.org/How-we-develop-standards/Pages/How-we-developstandards.aspx [Besoek: 24 Oktober 2014].

•

International Financial Reporting Standards. 2013. A Guide through IFRS: IFRS Foundation: London. International Accounting Standard (IAS) 7 (2013:645)

•

Investopedia, 2014. http://www.investopedia.com/terms/n/nonmonetary-assets.asp [Besoek 22 September 2014]

•

Investopedia. 2014. http://www.investopedia.com/terms/c/capitalstructure.asp [Besoek: 19 Oktober 2014]

•

Investopedia. 2014. http://www.investopedia.com/terms/i/ias.asp [Besoek: 23 Oktober 2014].

•

Investopedia. 2014. http://www.investopedia.com/terms/p/preferreddividend.asp [Besoek: 19 Oktober 2014]

•

Investopedia. 2014. http://www.investopedia.com/terms/s/solvency.asp [Besoek: 19 Oktober 2014]

•

InvestorWords, 2014. http://www.investorwords.com/15404/fixed_asset_register.html [Besoek: 17 September 2014].

•

LinkedIn Corporation. 2014. http://www.slideshare.net/VidaB/chapter-1-the-nature-offraud [Besoek: 23 Oktober 2014].

•

Maatskappywet 71 van 2008, artikel 30. http://www.businessrescue.co.za/pdf/Maatskappywet-Nr.-71-van-2008.pdf [Besoek: 24 Oktober 2014].

•

Marx B., Van der Watt A. & Bourne P. 2011. Dynamic auditing a student edition. 10th ed. LexisNexis.

•

OpenTuition.com. 2014. http://opentuition.com/fia/ma1/coding-systems/ [Besoek: 8 Oktober 2014].

•

SAICA. 2013. https://www.saica.co.za/Technical/LegalandGovernance/King/tabid/2938/language/e n-ZA/Default.aspx [Besoek: 25 Oktober 2014].

Bronne

Bladsy 158

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

•

SAICA. 2013. https://www.saica.co.za/TechnicalInformation/PublicSector/AccountingStandardsBoa rd/tabid/606/language/en-ZA/Default.aspx [Besoek: 25 Oktober 2015].

•

SARS, 2014. http://www.sars.gov.za/TaxTypes/VAT/Pages/default.aspx [Besoek 9 September 2014].

•

SearchSecurity.co.UK. 2014. http://searchsecurity.techtarget.co.uk/definition/IFRSInternational-Financial-Reporting-Standards [Besoek: 25 Oktober 2014].

•

Service, CL. 2014. Gripping GAAP Your guide to International Financial Reporting Standards.

•

South African Institute of Professional Accountants. 2014. http://www.saipa.co.za/sites/saipa.co.za/files/How%20to%20calculate%20the%20PI S.pdf [Besoek: 24 Oktober 2014].

•

The Institute of Internal Auditors South Africa. 2014. http://www.iiasa.org.za/?page=About_IA [Besoek: 24 Oktober 2014].

•

Von Well, R., Pretorius, D., Ferreira, PH., 2014. GAAP Handbook Financial Accounting and Reporting Practise.

Bronne

Bladsy 159

Finansiële Rekeningkunde I Handboek • Kolitz D.L., Quinn A.B. & McAllister G.A. 2009. A concepts-based introduction to financial accounting. 4th edition. Cape Town: Juta.

F

inansiële rekeningkunde behels die rekordhouding van ʼn onderneming se finansiële transaksies, deur gebruik te maak van gestandaardiseerde riglyne, naamlik Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde. Die doelwit van die finansiële state is om inligting te verskaf oor die finansiële posisie, prestasie (winste en verliese) en veranderinge in die finansiële posisie van die onderneming wat nuttig is vir ʼn wye verskeidenheid van ekonomiese besluitnemers.

In Studie-eenheid 1 word die noodsaaklikheid van finansiële rekeningkunde, die verskil tussen finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde en die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state bespreek. Die toevallingsgrondslagbeginsel versus die kontantbasisgrondslag kry aandag, asook die verskillende komponente van finansiële state.

Studie-eenheid 2 gee aandag aan die dubbelinskrywingsmetode in rekeningkunde, die balansering van rekeninge, voorbereiding van die proefbalans en voorbereiding van finansiële state, prosessering van interne transaksie-aanpassings en afsluiting van rekeninge. Aankope en verkoopstran-

saksies word behandel, asook die ontledingsjoernale en belasting op toegevoegde waarde. Die inligting wat in die finansiële state van ʼn onderneming voorkom, is belangrik in dié opsig dat dit gebruik word om gevolgtrekkings te maak ten opsigte van die finansiële prestasie en vordering van ʼn onderneming.

Studie-eenheid 3 word kyk na die voorbereiding van rekeninge vir ʼn onderneming. Eiendom, aanleg en toerusting, voorraad, rekeninge ontvangbaar, kontant en die bank, bedryfs- en niebedryfslaste word onder die loep geneem.

In Studie-eenheid 4 word diverse aspekte van rekeningkunde ondersoek. Hierdie aspekte sluit in: rekeningkundige kodes en hul gebruik, die staat van kontantvloei. Ontleding van finansiële state, die voorbereiding van rekeningkundige state vanaf onvolledige rekords.

Studie-eenheid 5 kyk na kontroles in ʼn rekeningkundige sisteem. Eksterne en interne kontroles word ondersoek, asook die regstelling van rekeningkundige foute, bedrog, die regulerende en wetlike raamwerk van finansiële rekeningkunde.

www.akademia.ac.za