GFA307 - Finansiële Rekeningkunde III

FINANSIËLE Rekeningkunde III

Meloney Fourie

c Kopiereg 2017 Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa) Skrywer: Meloney Fourie Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Akademia.

Alle regte voorbehou.

Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, Centurion Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 Tel: 0861 222 888 E-pos: diens@akademia.ac.za Webtuiste: www.akademia.ac.za

Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

www.akademia.ac.za

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

INHOUDSOPGAWE

Inleiding ............................................................................................................................... 6 Vakleeruitkomste ................................................................................................................ 8 Woordomskrywing vir evaluering ...................................................................................... 9

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering .................................................................... 11 1.1

Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 11

1.2

Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 11

1.3

Verrykende bronne............................................................................................................. 11

1.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 12

1.5

Inleiding ................................................................................................................................ 14

1.6

Bronne van langtermynfinansiering ................................................................................. 14

1.6.1

Die bedryf van aandele en effektemarkte ................................................................... 14

1.6.2

Bronne van ekwiteitsfinansiering ................................................................................. 15

1.6.3

Die prys van aandele vir ʼn aandelebeursbekendstelling ......................................... 19

1.7

Bronne van langtermynskuldfinansiering........................................................................ 19

1.7.1

Redes om skuldfinansiering te bekom ........................................................................ 19

1.7.2

Bronne van skuldfinansiering ....................................................................................... 19

1.7.3

Faktore wat die keuse van skuldfinansiering beïnvloed ........................................... 19

1.7.4

Termynlenings ................................................................................................................ 20

1.7.5

Belastingverligting vir rente uitgawe betaal van ʼn lening ......................................... 20

1.7.6

Verband ........................................................................................................................... 20

1.7.7

Grootdiskonto-effekte (Deep discount bonds) ........................................................... 20

1.7.8

Nulkoeponverbande ....................................................................................................... 21

1.7.9

Omskepbare verbande .................................................................................................. 21

1.7.10

Die aflossing van ʼn verband ......................................................................................... 22

1.7.11

Uitreik van skuldinstrumente ........................................................................................ 22

1.7.12

Ander bronne van langtermynfinansiering.................................................................. 22

1.8

Koste van kapitaal .............................................................................................................. 23

1.8.1

Verdiskonteerde kontantvloeie ..................................................................................... 23

1.8.2

Die koste van kapitaal.................................................................................................... 27

1.8.3

Die koste van ekwiteit – die dividendgroeimodel....................................................... 28

1.8.4

Die koste van skuld ........................................................................................................ 30

Inhoudsopgawe

Bladsy 1

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

1.8.5

Die geweegde gemiddelde koste van kapitaal (GGKK) ........................................... 34

1.9

Samevatting ........................................................................................................................ 36

1.10

Selfevaluering ..................................................................................................................... 37

1.11

Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 37

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde ........................................................... 39 2.1

Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 39

2.2

Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 39

2.3

Verrykende bronne............................................................................................................. 40

2.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 40

2.5

Inleiding ................................................................................................................................ 44

2.6

Finansiële instrumente ...................................................................................................... 45

2.6.1

Die konseptuele raamwerk ........................................................................................... 45

2.6.2

Finansiële instrumente .................................................................................................. 51

2.6.3

Aanbieding van finansiële instrumente ....................................................................... 53

2.6.4

Erkenning van finansiële instrumente ......................................................................... 55

2.6.5

Meting van finansiële instrumente ............................................................................... 57

2.7

IFRS 16 Huurkontrakte (Lease) ....................................................................................... 66

2.7.1

Die karaktereienskappe van huurkontrakte................................................................ 66

2.7.2

Die verantwoording van huurkontrakte ....................................................................... 67

2.8

Voorsienings, voorwaardelike aanspreeklikhede en voorwaardelike bates .............. 71

2.8.1

IAS 37 Voorsienings, voorwaardelike aanspreeklikheid en voorwaardelike bates .. ........................................................................................................................................... 71

2.8.2

Voorwaardelike aanspreeklikheid ................................................................................ 76

2.8.3

Voorwaardelike bates .................................................................................................... 77

2.8.4

IAS 37 vloeidiagram ....................................................................................................... 78

2.9

Uitgestelde belasting ......................................................................................................... 78

2.9.1

Uitgestelde belasting...................................................................................................... 78

2.9.2

Uitgestelde belastinglas ................................................................................................ 81

2.9.3

Uitgestelde belastingbate .............................................................................................. 83

2.9.4

Meting............................................................................................................................... 85

2.10

Aandeelgebaseerde betalings .......................................................................................... 86

2.10.1

IFRS 2 Aandeelgebaseerde betalings (Share-based payments) ........................... 86

2.10.2

Uitgestelde belastingimplikasies .................................................................................. 90

2.11 2.11.1

Bladsy 2

Inkomste .............................................................................................................................. 90 Die IRSR Konseptuele raamwerk ................................................................................ 90

Inhoudsopgawe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

2.11.2

Definisies ......................................................................................................................... 91

2.11.3

Algemene voorbeelde van wese bo vorm .................................................................. 92

2.11.4

Inkomste-erkenning........................................................................................................ 94

2.11.5

Meting van inkomste ...................................................................................................... 97

2.11.6

IAS 11 Konstruksiekontrakte (Construction contracts) ............................................. 98

2.12

Samevatting ...................................................................................................................... 101

2.13

Selfevaluering ................................................................................................................... 103

2.14

Selfevalueringsriglyne ..................................................................................................... 103

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe ......................................................................... 105 3.1

Studie-eenheid leeruitkomste ......................................................................................... 105

3.2

Voorgeskrewe handboek ................................................................................................ 105

3.3

Verrykende bronne........................................................................................................... 105

3.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter? ..................................................................................... 106

3.5

Inleiding .............................................................................................................................. 108

3.6

Basiese groepe ................................................................................................................. 109

3.6.1

Groepsfinansiële state ................................................................................................. 109

3.6.2

IFRS 10 Gekonsolideerde finansiële state (Consolidated financial statements) 113

3.6.3

Gekonsolideerde staat van finansiële posisie.......................................................... 114

3.6.4

Billike waarde in verkrygingsrekeningkunde ............................................................ 116

3.6.5

Niebeherende belang .................................................................................................. 127

3.6.6

Ander aanpassings aan die staat van finansiële posisie ....................................... 129

3.6.7

Aankoop van ʼn filiaal gedurende die rekeningkundige periode ............................ 133

3.6.8

Gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste ...... 135

3.6.9

Filiaal aangekoop met die hoofdoel om te verkoop ................................................ 138

3.7

Geassosieerdes en gesamentlike ooreenkomste ....................................................... 139

3.7.1

IAS 28 Beleggings in geassosieerde en gesamentlike ooreenkomste ................ 139

3.7.2

IFRS 11 Gesamentlike ooreenkomste (Joint arrangements) ................................ 144

3.7.3 IFRS 12 Openbaarmaking van belange in ander entiteite (Disclosure of interest in other entities) ................................................................................................................................ 147 3.8

Samevatting ...................................................................................................................... 147

3.9

Selfevaluering ................................................................................................................... 148

3.10

Selfevalueringsriglyne ..................................................................................................... 149

Inhoudsopgawe

Bladsy 3

GFA307 FinansiĂŤle Rekeningkunde

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe.......................................................................... 151 4.1

Studie-eenheid leeruitkomste ......................................................................................... 151

4.2

Voorgeskrewe handboek ................................................................................................ 151

4.3

Verrykende bronne........................................................................................................... 152

4.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter? ..................................................................................... 152

4.5

Inleiding .............................................................................................................................. 153

4.6

Veranderinge in groepstrukture...................................................................................... 154

4.6.1

Besigheidsamevoeging verkry in stadiums .............................................................. 154

4.6.2

Verkope waar beheer behoue bly .............................................................................. 156

4.6.3

Verkope waar beheer/beduidende invloed verloor word ........................................ 158

4.6.4

Herorganisasie van besighede ................................................................................... 161

4.7

Indirekte beheer oor filiale............................................................................................... 162

4.7.1

Komplekse groepe ....................................................................................................... 162

4.7.2

Konsolidasie van sub-filiaal ........................................................................................ 163

4.7.3

Direkte belang in sub-filiaal ......................................................................................... 167

4.7.4

Indirekte geassosieerdes ............................................................................................ 168

4.8

Buitelandse filiale ............................................................................................................. 169

4.8.1

Buitelandse geldeenheid omrekening ....................................................................... 169

4.8.2

IAS 21: Individuele maatskappy fase ........................................................................ 171

4.8.3

IAS 21: Gekonsolideerde finansiĂŤle state stadium ................................................. 172

4.9 Gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste en staat van veranderinge in ekwiteit ....................................................................................................... 177 4.9.1 Niebeherende belang en die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste................................................................................................................... 177 4.9.2

Die gekonsolideerde staat van veranderinge in ekwiteit ........................................ 179

4.10

Gekonsolideerde staat van kontantvloei ....................................................................... 181

4.10.1

Kontantvloei................................................................................................................... 181

4.10.2

IAS 7 Staat van kontantvloei: enkel maatskappy .................................................... 181

4.10.3

Gekonsolideerde staat van kontantvloei ................................................................... 187

4.10.4

Buitelandse omskakeling en staat van kontantvloei ............................................... 190

4.11

Samevatting ...................................................................................................................... 191

4.12

Selfevaluering ................................................................................................................... 193

4.13

Selfevalueringsriglyne ..................................................................................................... 193

Bladsy 4

Inhoudsopgawe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge .................... 195 5.1

Studie-eenheid leeruitkomste ......................................................................................... 195

5.2

Voorgeskrewe handboek ................................................................................................ 195

5.3

Verrykende bronne........................................................................................................... 196

5.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter? ..................................................................................... 196

5.5

Inleiding .............................................................................................................................. 199

5.6

Verwante partye ............................................................................................................... 199

5.6.1

IAS 24 Openbaarmaking van verwante partye (Related party disclosure) ......... 199

5.6.2

Vraag .............................................................................................................................. 202

5.7 5.7.1 5.8

Verdienste per aandeel ................................................................................................... 202 IAS 33 Verdienste per aandeel (Earnings per share) ............................................. 202 Etiek in finansiële verslagdoening ................................................................................. 208

5.8.1

Etiese teorie .................................................................................................................. 208

5.8.2

Invloede op etiek .......................................................................................................... 210

5.8.3

Etiek in organisasies .................................................................................................... 210

5.8.4

Beginsels en riglyne vir professionele etiek ............................................................. 211

5.8.5

Probleme in die nakoming van etiese reëls ............................................................. 214

5.9

Ontleding van finansiële prestasie en posisie.............................................................. 215

5.9.1

Bronne van inligting en die rol van regulasies ......................................................... 215

5.9.2

Die breë kategorieë van verhoudings ....................................................................... 216

5.9.3

Winsgewendheid en opbrengs op kapitaal............................................................... 217

5.9.4

Likiditeit, hefboomwerking en bedryfskapitaal ......................................................... 219

5.9.5

Beleggersverhoudings ................................................................................................. 224

5.9.6

Die aard van wins ......................................................................................................... 226

5.9.7

Ander probleme met finansiële verhoudings............................................................ 227

5.10

Samevatting ...................................................................................................................... 229

5.11

Selfevaluering ................................................................................................................... 230

5.12

Selfevalueringsriglyne ..................................................................................................... 231

Woordelys in Afrikaans en Engels................................................................................. 232 Bronnelys ........................................................................................................................ 235

Inhoudsopgawe

Bladsy 5

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

INLEIDING Bronne van langtermynfinansiering sluit skuld, verhuring, risiko-/waagkapitaal en ekwiteitsfinansiering in. Koste van kapitaal bestaan uit koste van skuld en koste van ekwiteit, en die formules vir die berekening van beide moet jy verstaan en kan toepas. Ten einde die geweegde gemiddelde koste van kapitaal (GGKK) te bereken, moet die markwaarde van skuld en ekwiteit, sowel as die koste van skuld en ekwiteit eers bereken word voor die GGKK bereken kan word.

Die volgende rekeningkundige standaarde gaan breedvoerig bespreek word: •

IFRS 9 Finansiële instrumente (Financial Instruments)

•

IFRS 16 Huurkontrakte (Leases)

•

IAS 37 Voorsienings, voorwaardelike aanspreeklikheid en voorwaardelike bates (Provisions, contingent assets and contingent liabilties)

•

IAS 12 Uitgestelde belasting (Deferred Tax)

•

IFRS 2 Aandeelgebaseerde betalings (Share-based payments)

•

IFRS 15 Inkomste uit kontrakte met kliënte (Revenue from contracts with customers)

•

IAS 11 Konstruksiekontrakte (Construction contracts)

•

IFRS 3 Besigheidsamevoegings (Business combinations)

•

IAS 28 Belegging in geassosieerde en gesamentlike ondermenings (Investments in associates and joint ventures)

•

IFRS 11 Gesamentlike ooreenkomste (Joint arrangements)

•

IFRS 12 Openbaarmaking van belange in ander entiteite (Disclosure of interests in other entities)

•

IFRS 13 Billike waarde meting (Fair value measurement)

•

IFRS 10 Gekonsolideerde finansiële state (Consolidated financial statements)

•

IAS 24 Openbaarmaking oor verwante partye (Related party disclosures)

•

IAS 33 Verdienste per aandeel (Earnings per share)

Gekonsolideerde finansiële state beteken dat die finansiële state van ʼn filiaal en die moedermaatskappy word gekombineer en aangebied as een entiteit. Beheer is die deurslaggewende faktor ten einde te bepaal of ʼn belegging ʼn filiaal is. Daar gaan gefokus word op die voorbereiding van die gekonsolideerde finansiële state van komplekse groepe,

Bladsy 6

Inleiding

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

insluitende die gekonsolideerde staat van verandering in ekwiteit en die gekonsolideerde staat van kontantvloei.

Daar is twee benaderings om die etiek in ʼn organisasie te bestuur, naamlik ʼn nakomingsgebaseerde benadering of ʼn integriteitsgebaseerde benadering. Die vyf fundamentele beginsels van professionele etiek is integriteit, objektiwiteit, professionele bevoegdheid en sorg, vertroulikheid en professionele gedrag. Die CIMA-kode het die volgende vyf algemene kategorieë van bedreigings geïdentifiseer wat die voldoening aan fundamentele beginsels aan bande kan lê: Selfbelang, selfoorsig, voorspraak, bekendheid en intimidasie. Die twee algemene kategorieë van voorsorgmaatreëls om die bedreigings ten opsigte van die nakoming van beginsels teen te werk is: 1) voorsorgmaatreëls wat geskep is deur professie, wetgewing en regulasies en, 2) voorsorgmaatreëls in die werksomgewing.

Finansiële verhoudings kan in vyf hoofkategorieë verdeel word, naamlik: Winsgewendheid en opbrengste, korttermynsolvensie en likiditeit, langtermynsolvensie en likiditeit, bedryfseffektiwiteit en beleggersverhoudings.Die algemeenste probleme wat finansiële ontleding beïnvloed is seisoenale fluktuasie en kreatiewe rekeningkunde (window dressing).

Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf: BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text Management Paper F2: Advanced Financial Reporting. 2de Uitgawe. Verenigde Koninkryk: Polestar Wheatons. ISBN: 9781472734136.

Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys.

Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.

Inleiding

Bladsy 7

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

VAKLEERUITKOMSTE Kennis en begrip Na voltooiing van die vak FINANSIËLE REKENINGKUNDE (GFA307) sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •

Bronne van langtermynfinansiering

•

Finansiële verslagdoening en rekeningkundige standaarde

•

Eenvoudige groepe

•

Gevorderde groepe

•

Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die tipes en bronne van langtermynfinansiering te bespreek.

•

die geweegde gemiddelde koste van kapitaal te bereken.

•

gekonsolideerde finansiële state op te stel in ooreenstemming met die toepaslike internasionele rekeningkundige standaarde en op ʼn etiese manier.

•

die impak van komplekse groepscenario’s op die voorbereiding van gekonsolideerde finansiële state te demonstreer.

•

die noodsaaklikheid en aard van openbaarmaking van transaksies tussen verwante partye te bespreek.

•

die openbaarmaking van verdienste per aandeel te produseer.

•

die finansiële prestasie, finansiële posisie en finansiële aanpasbaarheid van ʼn onderneming te evalueer.

•

Bladsy 8

die beperkinge van verhoudingsontleding te bespreek.

Vakleeruitkomste

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord Wanneer daar van jou

Omskrywing Moet jy die volgende doen:

verwag word om te: Lys

Lys die name/items wat bymekaar hoort

Identifiseer

Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde

Verduidelik

Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer

Beskryf

Omskryf die konsep of woorde duidelik

Kategoriseer/

Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde

Klassifiseer

items/voorwerpe behoort

Analiseer

Om iets te ontleed

Evalueer

Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens

Toepas

Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem

Hersien

Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel/ens

Woordomskrywing vir evaluering

Bladsy 9

GFA307 FinansiĂŤle Rekeningkunde

Notas

Bladsy 10

Woordomskrywing vir evaluering

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

STUDIE-EENHEID 1: LANGTERMYNFINANSIERING

1.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Tipes en bronne van langtermynfinansiering

•

Geweegde gemiddelde koste van kapitaal

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die karaktereienskappe van verskillende tipes langtermynskuld- en ekwiteitfinansiering te bespreek;

•

die markte en metodes vir die verkryging van langtermynfinansiering te bespreek;

•

die koste van ekwiteit te bereken deur die dividendwaardasiemodel te gebruik;

•

die nabelasting koste van skuld te bereken; en

•

die geweegde gemiddelde koste van kapitaal te bereken.

1.2

Voorgeskrewe handboek

BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text Management Paper F2: Advanced Financial Reporting. 2de Uitgawe. Verenigde Koninkryk: Polestar Wheatons. ISBN: 9781472734136 Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer: Deel A: Langtermynfinansiering Hoofstuk 1, paragrawe 1.1-4 Hoofstuk 2, paragrawe 1.1-5.3 1.3

Verrykende bronne •

YourArticleLibary, 2016. http://www.yourarticlelibrary.com/accounting/long-termcapital/5-long-term-sources-of-fund-for-a-company-accounting/65349/ (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor bronne van langtermynfinansiering.)

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

Bladsy 11

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Harvard Business Review, 2016. https://hbr.org/2015/04/a-refresher-on-cost-of-

•

capital (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor koste van kapitaal.)

InvestingAnswers, 2016. http://www.investinganswers.com/financial-

•

dictionary/financial-statement-analysis/weighted-average-cost-capital-wacc-2905 (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor geweegde gemiddelde koste van kapitaal.)

1.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Finansiële markte

Finansiële markte is waar individue en organisasies met surplusfonds, fondse aan ander individue en organisasies beskikbaar stel wat finansiering benodig.

Regte uitgif

ʼn Regte uitgif is ʼn aanbod aan huidige aandeelhouers om

(Right issues)

meer aandele te koop, gewoonlik teen ʼn laer prys en in verhouding tot hul huidige aandeelhouding.

Versekering/Waarborg

ʼn Tipe sekuriteit gekoppel aan die waarborg wat die houer van

(Warrants)

die verband die reg gee om aandele in die maatskappy te bekom teen ʼn vaste prys in die toekoms.

Termynlening

ʼn Termynlening is ʼn lening vir ʼn vasgestelde bedrag en spesifieke terugbetalingsperiode, gewoonlik verkry vanaf ʼn bank. ʼn Termynlening kan vir ʼn spesifieke doel bekom word, byvoorbeeld vir die aankoop van ʼn bate. Die volle bedrag is oorbetaalbaar aan die begin van die leningsperiode en terugbetaalbaar op ʼn spesifieke tyd of per vasgestelde paaiemente. Termynlenings het ʼn verskeidenheid terugbetalingskedules.

Verband

ʼn Verband is ʼn vorm van langtermynskuldkapitaal waarop rente gewoonlik halfjaarliks betaal word teen ʼn vaste koers.

Houers van ʼn verband is dus langtermynkrediteure van die maatskappy.

Skuldbriewe

Skuldbriewe is ʼn vorm van verband of leningsnota, die geskrewe erkenning van skuld aangegaan deur die maatskappy. Dit is ʼn tipe skuldinstrument wat nie verseker is

Bladsy 12

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

deur fisiese bates of bykomende sekuriteit nie (Investopedia, 2016).

Grootdiskonto-effekte (Deep-discount bonds)

Dit is leningnotas of verbande uitgereik teen ʼn groot afslagprys op die nominale waarde van die verband/nota, aflosbaar teen pari (of bo pari) wanneer dit uiteindelik verval.

Nulkoeponverband

ʼn Verband uitgereik teen ʼn afslag op die afloswaarde, geen rente word op ʼn nulkoeponverband betaal nie.

Omskepbare verbande

Verbande wat die houer die reg gee om die verband te omskep in ander sekuriteite, gewoonlik aandele, teen ʼn vasgestelde prys/koers en tyd.

Aflossing

Aflossing is die terugbetaling van voorkeuraandele en

(Redeem)

verbande op vervaldatum/termynverloop (maturity).

Huidige waarde

Huidige waarde is die huidige kontantekwivalent, waar die som van ontvangstes of betalings in die toekoms verdiskonteer is teen ʼn spesifieke opbrengskoers na vandag se waarde.

Netto huidige waarde

Dit is die huidige waarde bereken deur alle kontantuitvloeie en -invloeie van ʼn kapitaalbeleggingsprojek te verdiskonteer deur ʼn teiken/doelwit opbrengskoers of koste van kapitaal te kies.

Annuïteit

Die konstante kontantvloei vir ʼn aantal jare.

Ewigdurende annuïteit

Die oneindigende jaarlikse kontantvloei (annuïteit).

Koste van kapitaal

Die koste van kapitaal is die vereiste opbrengskoers wat ondernemings moet betaal ten einde die voorsieners van fondse te bevredig en dit verteenwoordig die risiko om fondse te voorsien. Dit is die koste van fondse gebruik in die finansiering van ʼn besigheid (Investopedia, 2016).

Ex dividende

Ex dividende is ʼn klassifikasie van aandele waar die verklaarde dividende aan die verkoper in plaas van die koper van die aandele behoort (Investopedia, 2016).

Geweegde koste van

Die gemiddelde koste van kapitaal vir alle langtermynbronne

kapitaal

van finansiering. Die geweegde gemiddelde koste van kapitaal is die opbrengs wat die maatskappy vereis op die belegging ten einde die opbrengs soos verlang deur die

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

Bladsy 13

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

aanbieders van finansiering te vergoed. Elke element (byvoorbeeld ekwiteite, verband, banklening) word volgens sy proporsie geweeg in die totale poel van fondse.

1.5

Inleiding

Hoofstuk 1 in die handboek handel oor bronne van langtermynfinansiering. Daar gaan spesifiek gefokus word op langtermynskuld, bronne van ekwiteitsfinansiering (aandele), hoe aandele- en verbandmarkte funksioneer en ook die rol van adviseurs betrokke in die notering van aandele en hul onderskeie verantwoordelikhede.

Ten einde koste van kapitaal te verstaan, is dit eerstens belangrik dat samestelling en verdiskontering verstaan en bereken kan word. Koste van kapitaal bestaan uit koste van skuld en koste van ekwiteit, en beide word verskillend bereken. Laastens gaan daar na die berekening van geweegde gemiddelde koste van kapitaal gekyk word, dus waar die onderneming van ʼn poel van fondse (ʼn kombinasie van skuld en ekwiteit) gebruik maak om ʼn projek te finansier.

1.6

Bronne van langtermynfinansiering

1.6.1

Die bedryf van aandele en effektemarkte

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 5-9 (Hoofstuk 1, paragraaf 1.1-1.6.4)

Finansiële markte

Verwys na paragraaf 1.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van finansiële markte. Verwys na bladsy 5 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van hoe finansiële markte funksioneer. Let ook op na die bespreking van elk van die elemente in die figuur wat daarna volg.

Kapitaalmarkte

Medium- en langtermynfinansiering in die vorm van finansiële instrumente word op kapitaalmarkte mee gehandel. Medium- en langtermynfinansiering word bekom deur aandelekapitaal uit te reik of kapitaallenings te bekom.

Primêre en sekondêre markte

Verwys na die onderstaande figuur vir ʼn opsomming van die verskil tussen primêre en sekondêre markte:

Bladsy 14

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Primêre markte

Sekondêre markte

• Waar nuwe finansiering bekom word.

• Waar bestaande beleggers hul beleggings verkoop.

Figuur 1.1: Die onderskeid tussen primêre en sekondêre markte (Outeur, 2016) Die handboek bied voorbeelde van hoe die primêre en sekondêre markte werk.

Valutamarkte en oor-die-toonbank (OTC) markte

Sekondêre markte kan as valutamarkte en oor-die-toonbank markte handel. Wisseling is waar die koper en verkoper sekuriteite op een ligging koop en verkoop. Voorbeelde van wisseling (valutamarkte) is die London en New York aandelebeurs. Oor-die-toonbank markte is waar kopers en verkopers handel dryf deur direkte onderhandelings en nie deur middel van ʼn wisseling nie. Sekuriteite wat oor die toonbank uitgereik word, kan onderhandelbaar (kan herverkoop word) of nie-onderhandelbaar (kan nie herverkoop word nie) wees.

Kapitaalmarkdeelnemers

Verwys na bladsy 7 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van die verskillende deelnemers in kapitaalmarkte.

Die rol van adviseurs

Verwys na bladsy 8 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van die adviseurs betrokke in ʼn notering en hul onderskeie verantwoordelikhede.

Neem ook kennis van die bespreking van die verskillende rolle op bladsy 8 en 9.

1.6.2

Bronne van ekwiteitsfinansiering

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 9-15 (Hoofstuk 1, paragraaf 2.1-2.7)

Gewone aandele

Gewone aandele word uitgereik aan die eienaars van ʼn maatskappy. Ekwiteitsfinansiering word bekom deur gewone aandele aan beleggers te verkoop. Gewone aandele is die algemeenste tipe aandele waarmee op die JSE gehandel word (JSE, 2013).

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

Bladsy 15

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Gewone aandele gee toegang tot stemreg op algemene vergaderings, die reg op dividende en om te deel in die ekonomiese waarde van die onderneming indien die maatskappy ontbind. Toe die Maatskappywet no. 71 van 2008 uitgereik is, het pariwaarde-aandele weggeval. Daar word nie langer in Suid-Afrika onderskei tussen aandelekapitaal en aandelepremie nie. Gewone aandeelhouers dra egter groot risiko’s en in die geval van ʼn maatskappy se likwidasie sal hul onder aan die hiërargie van krediteure wees. Die bekende gesegde, hoe hoër die risiko, hoe hoër is die opbrengs, is egter ook waar, en dus verwag gewone aandeelhouers die hoogste opbrengs op hul belegging. Die koste van ekwiteit sal dus altyd hoër as die koste van skuld wees.

Voordele en nadele van notering op ʼn aandelebeurs

Die voordele en nadele van notering op ʼn aandelebeurs kan soos volg opgesom word: Voordele

Nadele

Toegang tot groter poel van finansiering.

Aansienlik meer openbare regulasies, verantwoording en noukeurige ondersoek.

Verhoog die bemarkbaarheid van aandele.

Groter sirkel van beleggers met meer veeleisende/streng vereistes.

Verbeter die openbare beeld.

Addisionele koste om aandele uit te reik soos makelaars/agentekommissie en onderskrywing/versekeringskoste.

Oorspronklike eienaars realiseer aandelebesit.

Oorspronklike eienaars verkoop belange om befondsing te bekom vir ander projekte.

Makliker om groei deur aankope na te streef.

Tabel 1.1: Die voor- en nadele van notering op ʼn aandelebeurs (Outeur, 2016)

Metodes om genoteer te word

ʼn Ongenoteerde maatskappy kan op die aandelebeurs genoteer word deur middel van:

Bladsy 16

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aanvanklike openbare aanbiedinge te maak

Plasing (Placing)

Bekendstelling

Figuur 1.2: Metode om genoteer te word (Outeur, 2016) Verwys na bladsy 11 en 12 in die handboek waar hierdie drie metodes in verdere besonderhede bespreek word.

Regte uitgifte

Verwys na paragraaf 1.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van ʼn regte uitgif. ʼn Voorbeeld van ʼn regte uitgif: ʼn Regte uitgif van 1 tot 4 vir R5 beteken die huidige aandeelhouer kan een aandeel ekstra koop, vir elke 4 wat hy reeds besit, teen ʼn prys van R5 per aandeel. Die vernaamste voordele van ʼn regte uitgif kan soos volg opgesom word:

Goedkoper as aanvanklike openbare aanbod

Meer voordelig vir huidige aandeelhouers

Relatiewe stemregte bly onaangeraak indien alle regte opgeneem word

Verminder hefboomwerking

Figuur 1.3: Voordele van regte uitgif (Outeur, 2016)

Besluit op die uitreikprys vir regte uitgifte

Die aanbodprys van die regte uitgif moet laer as die huidige markprys wees, maar steeds hoër as die nominale waarde (volgens die Maatskappywet se vereistes). Die prys moet laag genoeg wees om die opneem daarvan te verseker, maar ook nie te laag dat die verdienste per aandeel (VPA) te veel verwater nie. Die VPA word in meer besonderhede in studieeenheid 5 van hierdie gids bespreek.

Aktiwiteit 1.2 Werk deur die voorbeeld op bladsy 12 en 13 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van ʼn regte uitgif en die effek op VPA. Let wel, hoe laer die regte uitgifprys is, hoe hoër is die verwateringseffek op die VPA. VPA word bereken as verdienste toeskryfbaar aan

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

Bladsy 17

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

gewone aandeelhouers ÷ geweegde gemiddelde gewone aandele uitgereik.

Die markprys van aandele na ʼn regte uitgif: die teoretiese ex-regte prys

•

Lees deur paragraaf 2.6.1 in die handboek, maar teoretiese ex-regte pryse sal slegs op nagraadse vlak getoets word.

Die waarde van regte

•

Die waarde van regte is die teoretiese wins wat ʼn aandeelhouer maak wanneer hy/sy sy/haar regte uitoefen.

Die teoretiese wins of verlies aan aandeelhouers

•

Die moontlike aksies deur aandeelhouers ten opsigte van die regte uitgif kan soos volg wees: 1. Neem die regte uitgif aan/oefen die reg uit.

2. Verwerp die reg en verkoop op die mark.

3. Verwerp ʼn gedeelte van die reg en neem die res op.

4. Doen niks.

Die werklike markprys na ʼn regte uitgif

•

Lees deur paragraaf 2.6.4 in die handboek, maar teoretiese ex-regte pryse sal slegs op nagraadse vlak getoets word.

Die koste van die uitreik van aandele op ʼn aandelebeurs

Die volgende koste kan deur ʼn maatskappy aangegaan word wanneer aandele uitgereik word:

Onderskrywing/ versekeringskoste

Koste om aanvanklik op aandelebeurs te noteer

Fooie van die uitreikingshuis, prokureurs, rekenmeesters en raadgewer oor openbare betrekkinge

Druk- en verspreidingskoste van prospektus

Advertensiekoste in nasionale koerant

Figuur 1.4: Koste van aandele uitreik op aandelebeurs (Outeur, 2016)

Bladsy 18

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

Onderskrywing/Versekeringskoste ʼn Maatskappy wat nuwe sekuriteite gaan uitreik om finansiering te bekom mag besluit om die uitreiking te onderskryf/verseker. Dit verminder die risiko van lae opname van aandeleuitreiking.

1.6.3

Die prys van aandele vir ʼn aandelebeursbekendstelling

Verwys na bladsy 15 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van vrae wat oorweeg moet word voor die uitreikingsprys bepaal word.

1.7

Bronne van langtermynskuldfinansiering

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 16-23 (Hoofstuk 1, paragraaf 3.1-3.3) In GFA206 is bronne van korttermynfinansiering bespreek. Langtermynfinansiering word gebruik vir belangrike/vernaamste beleggings en is gewoonlik duurder en minder buigsaam as korttermynfinansiering. Bronne van langtermynfinansiering sluit skuld, verhuring, risiko/waagkapitaal en ekwiteitsfinansiering in.

1.7.1

Redes om skuldfinansiering te bekom

Daar is verskeie redes waarom ʼn besigheid sal besluit om eerder van skuldfinansiering as ekwiteitsfinansiering gebruik te maak, onder andere: huidige aandeelhouers wil nie addisionele kapitaal bydrae nie, laer koste verbonde aan dié vorm van finansiering, makliker beskikbaar/bekombaar en belastingverligting met die rente-uitgawe betalings.

1.7.2

Bronne van skuldfinansiering

Die verskillende skuldfinansiering beskikbaar moet deur die onderneming oorweeg word.

Mediumtermyn bankfinansiering in die vorm van ʼn banklening is beskikbaar. Indien die onderneming egter op die uitreik van verbande besluit, sal die terme van die verbande oorweeg moet word, naamlik, is dit terugbetaalbaar (aflosbaar) en is daar omskeppingsregte (omskepping na aandele) of versekering/waarborg (warrants) gekoppel aan die verbande?

Verwys na paragraaf 1.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van ʼn versekering/waarborg (warrant).

1.7.3

Faktore wat die keuse van skuldfinansiering beïnvloed

Die volgende faktore beïnvloed die keuse van die tipe skuldfinansiering wat bekom word:

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

Bladsy 19

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Beskikbaarheid

Sekuriteit en verbandooreenkoms

Kredietstand

Vaste of wisselende koers

Bedrag

Terme

Figuur 1.5: Faktore wat die keuse van skuldfinansiering beïnvloed (Outeur, 2016) 1.7.4

Termynlenings

Verwys na paragraaf 1.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van ʼn termynlening. Vir ʼn volledige bespreking, verwys ook na paragraaf 3.4 in die handboek (bladsy 17).

1.7.5

Belastingverligting vir rente uitgawe betaal van ʼn lening

Rente-uitgawe op ʼn skuldinstrument is aftrekbaar vir belasting in Suid-Afrika. Dit dra ook daartoe by dat die koste van skuld altyd goedkoper as die koste van ekwiteit is. Daar is egter ʼn beperking ingebring op die bedrag aftrekbaar op skuldverskuldig aan ʼn nie-inwoner van Suid-Afrika (Artikel 23M) (PWC, 2015).

1.7.6

Verband

Die term “verband” beskryf ʼn verskeidenheid van langtermynskuld soos leningsnotas en skuldbriewe, wat aflosbaar of nie-aflosbaar is. Daar is verskeie vorms van verbande, naamlik wisselende-koers skuldbriewe, nulkoeponverbande en omskepbare verbande.

Konvensionele (conventional) verbande Konvensionele verbande is vastekoers aflosbare verbande. Verwys na paragraaf 1.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van verbande en skuldbriewe.

1.7.7

Grootdiskonto-effekte (Deep discount bonds)

Verwys na paragraaf 1.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van grootdiskonto-effekte.

Bladsy 20

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

1.7.8

Nulkoeponverbande

Verwys na paragraaf 1.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van nulkoeponverbande.

1.7.9

Omskepbare verbande

Verwys na paragraaf 1.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van omskepbare verbande. Omskepbare verbande is vastekoers verbande en gee aan die houer die reg (let wel, nie verpligting nie – dus is dit nie verpligtend dat die verband omskep moet word nie) om die verband in die toekoms te omskep na aandele.

Die omskeppingswaarde en omskeppingspremie Die formules om omskeppingswaarde en omskeppingspremie te bereken is soos volg: Omskeppingswaarde = Omskeppingsverhouding x markprys per aandeel Omskeppingspremie = Huidige markwaarde – huidige omskeppingswaarde (soos in bogenoemde formule bereken)

Aktiwiteit 1.3 Werk deur die voorbeeld op bladsy 20 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van die berekening van omskeppingswaarde en omskeppingspremie, sowel as die interpretasie van die formules.

Let wel, die omskeppingspremie kan uitgedruk word in persentasie, deur die omskeppingpremie te deel deur die omskeppingswaarde. Dié persentasie is ʼn aanduiding van hoeveel die aandeleprys moet verhoog ten einde die omskepping aanloklik te maak.

Die uitreikingsprys en markprys van omskepbare verbande Aktiwiteit 1.4 Werk deur die voorbeeld op bladsy 21 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van die berekening van die huidige waarde van ʼn verband wat ʼn vereiste opbrengskoers van 8% het en waarvan die markprys op omskeppingsdag ʼn sekere bedrag is.

Sekuriteit Verbande kan verseker wees. Sekuriteit kan teen ʼn vasgestelde heffing of wisselende heffing wees. Verwys na die tabel op bladsy 22 in die handboek vir die verskil tussen vasgestelde en wisselende heffings.

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

Bladsy 21

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

1.7.10 Die aflossing van ʼn verband Verwys na paragraaf 1.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van aflossing.

Hoe word die aflossing van langtermynskuld gefinansier?

Beleggers moet na die aflossingsdatum van huidige lenings in die notas tot die staat van finansiële posisie kyk ten einde vas te stel hoeveel addisionele nuwe finansiering benodig word deur die maatskappy. Onbetaalde skuldbriewe kan afgelos word deur ekwiteitsbelange in die maatskappy toe te staan.

1.7.11 Uitreik van skuldinstrumente Banklenings Banklenings is makliker bekombaar en dikwels goedkoper ook, maar die nadeel van banklenings is die beperkende terme en voorwaardes.

Korporatiewe verbande Korporatiewe verbande word meestal op primêre markte uitgereik.

1.7.12 Ander bronne van langtermynfinansiering Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 24 (Hoofstuk 1, paragraaf 4.1-4.4) Alternatiewe bronne van finansiering vir klein- en medium-grootte maatskappye sluit die volgende in:

Besigheid engelfinansiering

Waagkapitaal

Staatstoekennings

Skarebefondsing/ eweknie tot eweknie befondsings

Verhuring

Faktorering van skuld

Figuur 1.6: Alternatiewe bronne van finansiering (Outeur, 2016)

Op bladsy 25 van die handboek word ʼn grafiese oorsig gegee van lantermynfinansiering soos bespreek.

Bladsy 22

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

1.8 1.8.1

Koste van kapitaal Verdiskonteerde kontantvloeie

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 31-36 (Hoofstuk 2, paragraaf 1.1-1.6)

Die tydwaarde van geld

Verdiskonteerde kontantvloeie is ʼn tegniek waar toekomstige kontantvloeie se waarde in vandag se terme bereken/uitgedruk word. Byvoorbeeld, in 2020 kos ʼn brood dalk al R20, maar in vandag se terme (2016) betaal ons slegs R12 vir ʼn Albany bruinbrood. Jy sal onthou hoe jy as kind met R5 se snoepiegeld baie lekkers kon koop, vandag sal R5 by die snoepie dalk vir jou ʼn suigstokkie en ʼn paar stukkies kougom gee. Alles word duurder, as gevolg van die effek van inflasie en die sekerheid van vandag se geldwaarde in vergelyking met die onsekere toekoms. Onthou altyd, die toekomstige waarde is altyd meer as die huidige waarde. Dit is baie belangrik dat jy die konsep van verdiskontering verstaan, want die res van hoofstuk 2 is daarop gebaseer.

Samestelling (Compounding)

Die formule om die toekomstige waarde te bereken is soos volg: ࡲࢂ = ࡼࢂ (૚ + ࢘)࢔ FV = Future value, dus die toekomstige waarde PV = Present value, dus die huidige waarde r = compounded rate of return, dus die saamgestelde rentekoers in % n = number of periods, dus die tyd, aantal periodes Verwys na bladsy 31 onder paragraaf 1.2 vir ʼn eenvoudige voorbeeld van samestelling. Jy kan uit dié voorbeeld sien $10 000 vandag is gelyk aan $13 310 in drie jaar (FV > PV) indien aanvaar word dat die saamgestelde opbrengskoers 10% is.

Verdiskontering

Die verskil tussen samestelling en verdiskontering is samestelling bereken die toekomstige waarde en verdiskontering bereken die huidige waarde. Verwys na paragraaf 1.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van huidige waarde. Die formule om die huidige waarde te bereken is soos volg: ૚

ࡼࢂ = ࡲࢂ (૚ା࢘)࢔

of

ࡼࢂ = ࡲࢂ (૚ + ࢘)ି࢔

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

Bladsy 23

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Dié formule vermenigvuldig dus die toekomstige waarde met die verdiskonteringsfaktor. Die verdiskonteringsfaktor word soos volg bereken: ૚ (૚ା࢘)࢔

of

(૚ + ࢘)ି࢔

Verwys na bladsy 32 onder paragraaf 1.3 vir ʼn eenvoudige voorbeeld van verdiskontering.

Jy kan uit dié voorbeeld sien $11 000 oor een jaar is gelyk aan $10 000 vandag (FV > PV) indien aanvaar word dat die saamgestelde opbrengskoers 10% is.

Aktiwiteit 1.5 Werk deur die voorbeeld op bladsy 32 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld waar twee kontantvloeie belê word in die toekoms en die huidige waarde van die twee kontantvloeie bereken/verdiskonteer moet word. Let asseblief op na die verduideliking van die huidige waarde en wat dit impliseer.

Die verdiskonteringsfaktor

In die bogenoemde voorbeelde het ons die maatskappye se opbrengskoers gebruik as die verdiskonteringsfaktor, met ander woorde “r” = opbrengskoers, die persentasie benodig om huidige of toekomstige waardes te bereken. Die opbrengskoers vereis deur maatskappye sal opgeweeg word teen die koste van die projek, die vereiste opbrengskoers en die beste opsies beskikbaar.

Koste van kapitaal het twee aspekte wat oorweeg moet word en sal in meer besonderhede in paragraaf 1.8.2 in hierdie studie-eenheid bespreek word:

Koste van fondse deur maatskappy gebruik en bekom

Minimum opbrengs op belegging

Figuur 1.7: Twee aspekte van koste van kapitaal (Outeur, 2016)

Netto huidige waarde (NPV)

Verwys na paragraaf 1.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van netto huidige waarde en annuïteite.

Bladsy 24

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

NPV = Huidige waarde van kontantINvloeie – Huidige waarde van kontantUITvloeie

Aktiwiteit 1.6 Werk deur die voorbeeld op bladsy 33 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld waar die NPV van 4 jare se kontantvloeie bereken word. Let wel, jaar nul (dus nou) het ʼn kontantuitvloei van R100 000 gehad. Die R100 000 is in vandag/nou se terme reeds uitgedruk en dus sal die NPV van die R100 000 = R100 000 wees. Onthou om die kontantuitvloeie van die kontantinvloei af te trek.

•

Verdiskonteringstabelle Ten einde die huidige waarde te bereken, is dit nodig om die verdiskonteringsfaktor te bereken. Sien formule vir die berekening van die verdiskonteringsfaktor hierbo bespreek. In plaas van om die verdiskonteringsfaktor te bereken, kan gebruik gemaak word van tabelle wat die faktor reeds bereken het. Verwys na bladsy 505 (Present value table) in die handboek vir hierdie tabel gegee. Dit is egter noodsaaklik dat jy die formule ook ken en verstaan indien die tabelle nie aan jou gegee word nie.

Ten einde die tabel korrek te gebruik en die toepaslike verdiskonteringsfaktor te identifiseer, moet jy na die korrekte persentasietabel kyk, sowel as die periode.

Byvoorbeeld, indien die koste van kapitaal 14% en die periode 1 is, sal die verdiskonteringsfaktor 0.877 wees. Dit is waar die periode 1 en persentasie 14% mekaar kruis op die tabelle. Vermenigvuldig dan bloot dié faktor met die netto kontantvloei om die huidige waarde te bereken.

Aktiwiteit 1.7

Doen Vraag 2.1 op bladsy 34 in die handboek.

Annuïteitstabelle

Indien konstante kontantvloeie per jaar verwag word (dus dieselfde bedrag elke jaar), kan die annuïteitstabel op bladsy 506 (Cumulative present value table) van die handboek gebruik word om die annuïteitsfaktor te verkry (in plaas van om ʼn formule te gebruik om die huidige waarde van toekomstige kontantvloeie te bereken). Ten einde die tabel korrek te gebruik en die toepaslike annuïteitsfaktor te identifiseer, moet jy na die korrekte persentasietabel kyk, sowel as die periode. Byvoorbeeld, indien die vereiste opbrengskoers 11% is en die periode 10 is, sal die annuïteitsfaktor 5.889 wees. Dit is waar die periode 10 en persentasie 11%

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

Bladsy 25

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

mekaar op die tabelle kruis. Vermenigvuldig dan bloot dié faktor met die konstante kontantvloei van een jaar om die huidige waarde te kry.

Aktiwiteit 1.8 Werk deur die voorbeeld op bladsy 35 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van die gebruik van die annuïteitstabel om die huidige waarde van konstante kontantvloei te bereken.

Let wel: Die tabel op bladsy 505 in die handboek (Present value table) word gebruik om die verdiskonteringsfaktor op te spoor indien die kontantvloeie jaar op jaar verskil. Jy sal dus vir elke periode/jaar ʼn ander faktor op die tabel moet gaan opkyk. Die tabel op bladsy 506 in die handboek (Cumulative present value table) word gebruik om die annuïteitsfaktor op te spoor indien die kontantvloeie jaar op jaar konstant is. Jy sal dus net een faktor benodig om die huidige waarde te bereken. Moet asseblief nie die tabelle verwar en die verkeerde tabel gebruik nie.

Ewigdurende (perpetual) jaarlikse kontantvloeie

Verwys na paragraaf 1.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van “ewigdurende annuïteit” (perpetual annuity). Die formule om die huidige waarde van ʼn ewigdurende annuïteit te bereken is soos volg: ࡼࢂ =

ࢉ ࢉ ࢕ࢌ ࢘ = ࢘ ࡼࢂ

PV = kumulatiewe huidige waarde c = konstante kontantvloei r = koste van kapitaal Aktiwiteit 1.9 Werk deur die voorbeeld op bladsy 36 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van die huidige waarde van ʼn ewigdurende annuïteit. Let wel, die konstante kontantvloei in hierdie voorbeeld gebeur eers vanaf jaar 2 en dus, as jy die konstante kontantvloei deur die koste van kapitaal deel ($100 000 / 14%) sal dit die huidige waarde vir jaar 2 gee. Dus moet die antwoord verder verdiskonteer word om na jaar 1 huidige waarde te bring, deur òf die ૚

formule ࡲࢂ (૚ା࢘)࢔ , òf deur die verdiskonteringsfaktor (per tabel op bladsy 505 in die handboek) te gebruik. Verder, indien ʼn projek ʼn positiewe netto huidige waarde oplewer (invloeie is meer as uitvloeie), sal die projek aanvaar en opgeneem word.

Bladsy 26

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

1.8.2

Die koste van kapitaal

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 36-38 (Hoofstuk 2, paragraaf 2.1-2.4.1) Verwys na paragraaf 1.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van koste van kapitaal.

Aspekte van koste van kapitaal

Verwys na figuur 1.7 hierbo vir die twee aspekte van koste van kapitaal.

Die geleentheidskoste van finansiering

Koste van kapitaal is ʼn geleentheidskoste van finansiering, want dit verteenwoordig die minimum vereiste opbrengs vir beleggers.

Die koste van kapitaal en risiko

Die koste van kapitaal het drie elemente, naamlik:

Risikovrye opbrengskoers

Pemie vir besigheidsrisiko

Premie vir finansiële risiko

Koste van kapitaal

Figuur 1.8: Drie elemente van koste van kapitaal (Outeur, 2016) Die relatiewe koste van finansiering

Die koste van skuld is laer as die koste van ekwiteit, want die koste van skuld is minder riskant omdat in die krediteure-hiërargie die terugbetaling van skuldfinansiering voorkeur geniet bo ekwiteit. Rente op skuldfinansiering is ook belastingaftrekbaar.

•

Die krediteure hiërargie Die rangorde van skuldbetalings van krediteure in die geval van likwidasie kan diagrammaties soos volg voorgestel word:

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

Bladsy 27

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

1. Krediteure met ʼn vaste koste

2. Krediteure met ʼn wisselende koste

3. Onversekerde krediteure

4. Voorkeuraandeelhouers

5. Gewone aandeelhouers

Figuur 1.9: Die krediteure-hiërargie (Aangepas uit CIMA, 2016: 38) Uit bogenoemde figuur kan jy sien dat die goedkoopste vorm van finansiering skuld is (veral as dit verseker is, want dit het die laagste risiko) en die duurste vorm van finansiering is ekwiteit (gewone aandele).

1.8.3

Die koste van ekwiteit – die dividendgroeimodel

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 38-41 (Hoofstuk 2, paragraaf 3.1-3.3.2)

Die koste van gewone aandelekapitaal

Verwys na die onderstaande figuur vir ʼn opsomming van bronne van nuwe fondse wat bekom kan word vanaf ekwiteitsaandeelhouers en die koste daaraan verbonde:

Nuwe uitreik van aandele

Opbrengs op belegging moet aantreklilk wees

Behoue verdienste

Geleentheidskoste van verbeurde dividende

Koste van gewone aandelekapitaal

Figuur 1.10 : Bronne van koste van ekwiteit en verwante koste (Outeur, 2016)

Bladsy 28

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Die dividendwaardasiemodel

Die dividendwaardasiemodel ignoreer aandeleuitreikingskoste. Die aanname wat gemaak word, is dat waarde van aandele direk verband hou met die verwagte toekomstige dividende van aandele. Die koste van ekwiteitskapitaal word deur die volgende formule bereken:

࢑ࢋ =

ࢊ ࡼ࢕

ke = koste van ekwiteitskapitaal d = jaarlikse dividend per aandeel Po = die ex dividendaandeleprys Verwys na paragraaf 1.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van ex dividende.

Aktiwiteit 1.10 Werk deur die voorbeeld op bladsy 39 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van die berekening van koste van ekwiteitskapitaal. Die jaarlikse dividend per aandeel (d in die formule) moet eers bereken word deur die wins ná belasting ($20 miljoen) deur die dividend-dekkingsverhouding (4) te deel.

Die dividendgroeimodel

Die formule vir die koste van gewone ekwiteit aandelekapitaal is soos volg: ࢑ࢋ =

ࢊ࢕ (૚ାࢍ) + ࡼ࢕

ࢍ of ࢑ࢋ =

ࢊ૚ ࡼ࢕

+ࢍ

ke = koste van ekwiteitskapitaal do = huidige netto dividend Po = die ex dividendaandeleprys g = verwagte jaarlikse groei in dividendbetalings

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

Bladsy 29

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 1.11 Werk deur die voorbeeld op bladsy 39 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van die berekening van koste van ekwiteitskapitaal waar die dividend jaarliks groei.

Skatting van die groeikoers

•

Verwys na bladsy 40 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die werking van die analise van die groei in dividend.

Gordons se groeibenadering

•

Gordon se groeibenadering is op die volgende formule gegrond: ࢍ = ࢈࢘ g = jaarlikse groeikoers in dividend b = proporsie van wins (profits) wat behoue word r = opbrengskoers op nuwe beleggings 1.8.4

Die koste van skuld

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 41-47 (Hoofstuk 2, paragraaf 4.1-4.7)

Die koste van skuldkapitaal

Die koste van kapitaal vir die lener is die koste van die voortdurende gebruik van die finansiering en die koste om addisionele vaste rentekapitaal te verkry.

Onaflosbare skuldkapitaal

Onaflosbare skuldkapitaal is ʼn ewigdurende annuïteit en kan soos volg bereken word (indien belasting geïgnoreer word): ࢑ࢊ =

࢏ ࡼ࢕

kd = Koste van skuld (cost of debt) i = rentekoers Po = Huidige markprys van skuld Let wel, die koste van skuldkapitaal word uitgedruk in persentasie (%).

Bladsy 30

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 1.12 Werk deur die voorbeelde op bladsy 41-42 in die handboek vir eenvoudige voorbeelde van die berekening van koste van onaflosbare skuldkapitaal deur gebruik te maak van bogenoemde formule. Let veral op na voorbeeld 2 waar die rente halfjaarliks betaal word.

Aflosbare skuldkapitaal

Aflosbare skuldbetaal beteken die skuld word terugbetaal na ʼn aantal periodes. Die koste van aflosbare skuldkapitaal word deur die metode van leer en probeer (trial and error) bereken. Die rentepaaiemente sowel as die toekomstige kapitaalterugbetalings moet verdiskonteer word in die poging (deur gebruik te maak van die annuïteit- en verdiskonteringstabelle op bladsy 505 en 506 van die handboek) om ʼn antwoord van nul te kry. Die huidige markwaarde minus die huidige waarde van die rentebetalings en eenmalige kapitaalterugbetaling moet poog om ʼn antwoord van nul te gee. Die verdiskonteringsfaktor (met ander woorde die persentasie gebruik) sal deur die beste skatting (die metode van leer en probeer) gekies moet word. Onthou, die jaarlikse rentebetaling is ʼn annuïteit en dus sal die annuïteitstabel op bladsy 505 gebruik word om die rentebetalings te verdiskonteer. Die kapitaalterugbetaling is ʼn eenmalige terugbetaling en dus sal die verdiskonteringstabel op bladsy 506 gebruik word.

Aktiwiteit 1.13 Werk deur die voorbeeld op bladsy 42-43 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van koste van aflosbare skuldkapitaal.

Aflosbare skuldkapitaal en belasting

Die rentebetalings op skuldbetaal word in die meeste lande se wetgewing toegelaat as ʼn belastingaftrekking, en dus sal die koste van onaflosbare skuldkapitaal soos volg bereken word: ࢑ࢊ =

࢏ (૚ − ࢀ) ࡼ࢕

i (1 – T) = rente ná belasting Werk deur die voorbeelde op bladsy 43 in die handboek wat hierdie berekening mooi verduidelik.

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

Bladsy 31

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

In die geval van aflosbare skuldkapitaal, is die kapitaalterugbetaling nie toelaatbaar vir belasting nie.

Aktiwiteit 1.14 Werk deur die voorbeeld op bladsy 44-45 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van koste van aflosbare skuldkapitaal.

Die koste van wisselkoers skuld

Indien ʼn onderneming veranderde of wisselkoersskuld het, moet die koste van skuld vervang word met ʼn koste van ʼn vaste rentekoersskuld met soortgelyke terme tot aflossing.

Die koste van banklenings

Die koste van ʼn banklening is die huidige rente gehef op die leen van die fondse. Ten einde die jaarlikse paaiement te bereken, sal die koers en aantal paaiemente gebruik moet word om die korrekte annuïteitsfaktor soos volgens die tabel op bladsy 506 op te soek. Dan word die totale balans van lening deur die faktor gedeel om die paaiement te bereken. ࡼࢇࢇ࢏ࢋ࢓ࢋ࢔࢚ = ࡮ࢇ࢒ࢇ࢔࢙ ࢜ࢇ࢔ ࢒ࢋ࢔࢏࢔ࢍ ÷ ࢇ࢔࢔࢛ï࢚ࢋ࢏࢚࢙ࢌࢇ࢑࢚࢕࢘ Werk deur die voorbeelde op bladsy 45 in die handboek wat hierdie berekening mooi verduidelik en maak seker dat jy die berekeninge sal kan doen.

•

Die verdeling van die paaiement tussen rente en kapitaalterugbetalings Weereens sal die huidige waarde van die paaiement bereken moet word, soos hierbo bespreek: Volgens die voorbeeld op bladsy 45 in die handboek kan jy sien die jaarlikse paaiement beloop R25 707. Dié bedrag moet verdeel word tussen hoeveel van hierdie betaling rente uitmaak, en hoeveel die werklike terugbetaling van die kapitaalbedrag is. Ons maak gebruik van ʼn amortisasietabel om ons met hierdie berekening te help. Die amortisasietabel werk as volg: Jaar 1

Bladsy 32

Openingsbalans Paaiement

Rente

Kapitaal

Sluitingsbalans

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Oorspronklike balans van lening.

Paaiement soos hierbo bereken. Let wel die paaiement sal vir die volle terugbetalingsperiode konstant bly, byvoorbeeld R25 707 in hierdie geval.

Die rentekoers sal aan jou gegee word. Vermenigvuldig die openingsbalans met die rentekoers. Dit is hoeveel van die paaiement dan rente behels. Byvoorbeeld R100 000 (openingsbalans) x 9% (gegee) = R9 000. Dus R9 000 van die R25 707 paaiement beloop rente in jaar 1. Let wel, die rentekomponent sal jaar na jaar verander, omdat die balans van die uitstaande kapitaal verminder. Dus sal die rentekomponent ook verminder jaar op jaar soos wat daar nader aan die aflossingsdatum beweeg word.

In hierbo het ons bereken R9 000 van die R25 707 beloop rente. Dus die balans, R16 707 (R25 707 – R9 000), sal dan kapitaalterugbetalings wees. Let wel, die kapitaalkomponent sal jaar na jaar verander, omdat die balans van die uitstaande kapitaal verminder, so sal die rentekomponent ook verminder jaar op jaar soos wat daar nader aan die aflossing beweeg word, en dus sal die kapitaalkomponent van die paaiement vermeerder.

Die sluitingsbalans word bereken as die openingsbalans ( ) minus die kapitaalkomponent ( ). Let wel, die sluitingsbalans vir jaar 1 word dan die openingsbalans vir jaar 2. Die openingsbalans vir jaar 2 is waarop die rente van jaar 2 bereken moet word. En dan herhaal die stappe weer van vooraf.

Let wel, daar mag dalk ʼn effense afrondingsverskil wees, maar na die einde van die terugbetalingsperiode, moet die sluitingsbalans nul wees, anders weet jy, jy het iewers ʼn fout begaan.

Die koste van omskepbare skuld

Die berekening van omskepbare skuld sal afhang of die omskepping waarskynlik is of nie.

Skuldhouers sal slegs die skuld omskep indien die aandele se waarde groter as die aflossingswaarde van die skuld is. Indien omskepping nie verwag word nie, sal die verband as ʼn aflosbare skuld hanteer en bereken word. Indien die omskepping wel verwag word, sal die omskeppingswaarde eerstens bereken moet word en dan sal die omskeppingswaarde die markwaarde in die interne opbrengskoersmetode verwag en die aflossingsperiode van skuld sal vervang word deur die aantal jare tot omskepping. Die omskeppingswaarde kan soos volg bereken word: ࡭ࢌ࢒࢕࢙​࢙࢏࢔ࢍ࢙࢝ࢇࢇ࢘ࢊࢋ = ࡼ࢕ (૚ + ࢍ)࢔ ࡾ

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

Bladsy 33

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Po = Die huidige ex dividend aandeleprys g = verwagte jaarlikse groei in aandeleprys n = aantal jare tot aflossing R = hoeveelheid aandele by omskepping ontvang Aktiwiteit 1.15 Werk deur die voorbeeld op bladsy 46-47 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van koste van omskepbare skuld. Let op dat die omskeppingswaarde eerstens bereken word en dan die markwaarde vervang in die interne opbrengskoersmetode om die koste van skuld te bereken.

Die koste van voorkeuraandele

Die koste van voorkeuraandele kan soos volg bereken word: ࢑࢖࢘ࢋࢌ = 1.8.5

ࢊ ࡼ࢕

Die geweegde gemiddelde koste van kapitaal (GGKK)

Berekening van ʼn verdiskonteringskoers In vele gevalle is die onderneming genoodsaak om van ʼn poel van hulpbronne gebruik te maak om ʼn projek te finansier. Die korrekte koste van kapitaal om te gebruik is die marginale koste van fondse bekom om die belegging te finansier.

Verwys na paragraaf 1.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van geweegde gemiddelde koste van kapitaal.

Algemene formule vir GGKK Die algemene formule vir GGKK is soos volg: ࡳࡳࡷࡷ = ൤

ࢂࢋ ࢂࢋ ൨ ࢑ࢋ + ൤ ൨ ࢑ (૚ − ࢀ) ࢂࢋ + ࢂࢊ ࢂࢋ + ࢂࢊ ࢊ

ke = koste van ekwiteit kd = koste van skuld Ve = markwaarde van ekwiteit in die onderneming

Bladsy 34

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Vd = markwaarde van skuld in die onderneming T = maatskappybelastingkoers Aktiwiteit 1.16 Werk deur die voorbeeld op bladsy 49 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van geweegde gemiddelde koste van kapitaal. Let op dat jy die markwaarde van skuld en ekwiteit, sowel as die koste van skuld en ekwiteit eers moet bereken voor die GGKK bereken kan word.

Gewigstoekenningsmetodes (Weighting methods) Die twee metodes van gewigstoekenning is soos volg:

Figuur 1.11 Twee metodes van gewigstoekenning (Aangepas uit CIMA, 2016: 50) Die gebruik van koste van kapitaal in die waardebepaling van beleggings Die GGKK reflekteer die langtermynkapitaalstruktuur van die maatskappy en dus die koste van kapitaal. Indien ʼn maatskappy se kapitaalstruktuur mettertyd verander, moet die koste van nuwe kapitaal ongeveer gelyk wees aan die huidige GGKK. Ten einde te besluit of die huidige GGKK of alternatiewe koste van kapitaal gebruik moet word, moet die volgende vrae oorweeg word: Sal die kapitaalstruktuur konstant bly?

Hoe verskil die risikoprofiel van die nuwe projek teen huidige bedrywighede?

Hoe groot is die beleggingsprojek?

Figuur 1.12 Vrae om die keuse tussen die gebruik van GGKK en alternatiewe koste van kapitaal te oorweeg (Outeur, 2016)

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

Bladsy 35

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 1.17 Werk deur die voorbeeld op bladsy 51 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van geweegde gemiddelde koste van kapitaal en marginale koste van kapitaal.

1.9

Samevatting

Hoofstuk 1: Verwys na bladsy 25 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 1.

Hoofstuk 1 in die handboek handel oor bronne van langtermynfinansiering. Bronne van langtermynfinansiering sluit skuld, verhuring, risiko-/waagkapitaal en ekwiteitsfinansiering in.

Langtermynskuld bestaan uit termynlenings en verbande. Die beskikbaarheid, kredietstand, bedrag, terme, vaste of wisselende koers en sekuriteit en verbond/ooreenkoms is faktore wat die keuse van skuldfinansiering beïnvloed.

Primêre markte is waar nuwe finansiering bekom word en sekondêre markte is waar bestaande beleggers hul beleggings verkoop. Adviseurs betrokke in notering sluit onder andere borge, prokureurs, verslagdoenende rekenmeesters en ander adviseurs in en hul elk het afsonderlike verantwoordelikhede. Ekwiteitsfinansiering word bekom deur gewone aandele aan beleggers te verkoop. Metodes om genoteer te word sluit in om aanvanklike openbare aanbiedings te maak, plasing en bekendstelling en daar is verskeie voor- en nadele om aandele te noteer. Verwys na tabel 1.1 in hierdie studie-eenheid vir ʼn opsomming van dié voor- en nadele.

Hoofstuk 2: Verwys na bladsy 52 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 2. Die verskil tussen samestelling en verdiskontering is dat samestelling die toekomstige waarde bereken en verdiskontering bereken die huidige waarde. Daar word gebruik gemaak van formules om huidige en toekomstige waardes te bereken, en die verdiskonterings- en annuïteitstabelle, soos gegee op bladsy 505-506 van die handboek, kan van hulp wees.

Koste van kapitaal bestaan uit koste van skuld en koste van ekwiteit, en die formules vir die berekening van beide moet jy verstaan en kan toepas. Let asseblief daarop of belasting van toepassing is in die vraag en indien wel, sal die rentekoers gebruik in die formule om die koste van skuld te bereken, ná belasting moet wees (i – (1 – T). Koste van banklenings en aflosbare skuld word bereken deur die interne opbrengskoers te bereken. Die koste van ekwiteit word bereken deur die dividend deur die aandeleprys te deel. Ten einde die geweegde gemiddelde koste van kapitaal te bereken moet die markwaarde van skuld en ekwiteit, sowel as die koste van skuld en ekwiteit eers bereken word voor die GGKK bereken kan word.

Bladsy 36

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

1.10 Selfevaluering Voltooi die vrae aan die einde van elk van die hoofstukke soos hieronder aangedui: •

Hoofstuk 1: Quick Quiz op bladsy 26 in die handboek

•

Hoofstuk 2: Quick Quiz op bladsy 53 in die handboek

Die antwoorde op bogenoemde vrae sowel as die vrae van die aktiwiteite is aan die einde van elk van die hoofstukke.

Voltooi die volgende vrae uit die oefenvrae en kry die antwoorde in die vraagbank (Practice Question and Answer Bank) aan die agterkant van die handboek soos hieronder aangedui: •

Vraag 1 op bladsy 511 in die handboek

•

Vraag 2 op bladsy 512 in die handboek

•

Vraag 3 op bladsy 513 in die handboek

Die antwoorde op die vrae is op bladsy 553-556 in die handboek.

Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om ʼn vraag te voltooi. Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

1.11 Selfevalueringsriglyne Die vrae uit die oefeningvrae en antwoorde vraagbank is meer besprekingsvrae. Jy moet eers deur die handboek en die studie-eenheid werk alvorens jy die vrae aandurf.

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

Bladsy 37

GFA307 FinansiĂŤle Rekeningkunde

Notas

Bladsy 38

Studie-eenheid 1: Langtermynfinansiering

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

STUDIE-EENHEID 2: REKENINGKUNDIGE STANDAARDE

2.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: Die volgende rekeningkundige standaarde: •

Finansiële instrumente

•

Huurkontrakte

•

Voorsienings, voorwaardelike aanspreeklikheid en voorwaardelike bates

•

Uitgestelde belasting

•

Aandeelgebaseerde betalings

•

Inkomste

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

Die erkenning en meting ingevolge internasionale rekeningkundige standaarde van finansiële instrumente, huurkontrakte, voorsienings, uitgestelde belasting, aandeelgebaseerde betalings en inkomste te bespreek.

•

Die rekeningkundige inskrywings van die bogenoemde ingevolge internasionale rekeningkundige standaarde te kan produseer.

2.2

Voorgeskrewe handboek

BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text Management Paper F2: Advanced Financial Reporting. 2de Uitgawe. Verenigde Koninkryk: Polestar Wheatons. ISBN: 9781472734136 Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer: Deel B: Rekeningkundige standaarde Hoofstuk 3, paragrawe 1.1-5.5 Hoofstuk 4, paragrawe 1.1-2.3.2

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 39

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Hoofstuk 5, paragrawe 1.1-4 Hoofstuk 6, paragrawe 1.1-4 Hoofstuk 7, paragrawe 1.1-2.2 Hoofstuk 8, paragrawe 1.1-6.13 2.3

Verrykende bronne http://www.iasplus.com/en/standards/ias (Hierdie bron is goed vir ʼn opsomming van

•

die betrokke IFRS en IAS druk net op die IFRS- of IAS-nommer waaroor jy verder wil oplees in die tabel en ʼn opsomming van die betrokke IFRS/IAS sal verskyn.) http://www.ifrs.org/IFRSs/Pages/IFRS.aspx (Hier kan ʼn elektroniese kopie van die

•

volledige IFRS of IAS verkry word. Let wel, jy sal eers moet registreer om toegang te verkry. Kliek op die volgende skakel om te registreer: http://eifrs.ifrs.org/eifrs/Register) 2.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Implisiete rentekoers

Die rentekoers implisiet tot die huurkontrak is die rentekoers wat veroorsaak dat die huidige waarde van die huurbetalings vanuit die perspektief van die verhuurder en die ongewaardborgde reswaarde gelyk is aan die som van die billike waarde van die onderliggende bate, en enige aanvanklike direkte koste van die verhuurder (GAAP Handbook, 2016: 211).

Internasionale

Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFVS)

Finansiële

kan gedefinieer word as riglyne verskaf deur die

Verslagdoening-

Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad

standaarde – IFVS

(International Accounting Standards Board – IASB), wat deur

(International Financial

ondernemings en organisasies gebruik word om finansiële

Reporting Standards –

state op te stel. Dit is ʼn stel rekeningkundige standaarde wat

IFRS)

deur ʼn onafhanklike, niewinsgewende organisasie ontwikkel is en in ongeveer 140 lande erken en toegepas word (Business Dictionary, 2016). Let wel, IFRS sal deurgaans en waar van toepassing gebruik word omdat die Engelse

Bladsy 40

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

akroniem die meer gebruiklike in die praktyk is.

Internasionale

Standaarde vir die voorbereiding en aanbieding van

Rekeningkundige

finansiële state ontwikkel deur die Internasional Accounting

Standaarde – IRS

Standards Committee (IASC). IAS is vir die eerste keer in

(International

1973 ontwikkel en sedert die Internasionale

Accounting Standards –

Rekeningkundige Standaarde Raad (IRSR) (International

IAS)

Accounting Standards Board – IASB) oorgeneem het in 2001 gestaak (Business Dictionary, 2016). Let wel, IAS sal deurgaans en waar van toepassing gebruik word omdat die Engelse akroniem die meer gebruiklike in die praktyk is.

Konseptuele raamwerk

Die konseptuele raamwerk beskryf die doel van algemene finansiële verslagdoening. Dit is ʼn praktiese hulpmiddel wat: a. die IRSR bystaan om standaarde te ontwikkel wat op konsekwente konsepte gebaseer is; b. opstellers bystaan om konsekwent rekeningkundige beleide te ontwikkel wanneer daar geen standaard vir ʼn bepaalde transaksie of gebeurtenis geld nie, of wanneer ʼn standaard ʼn keuse van rekeningkundige beleide toelaat; en c. gebruikers van finansiële state bystaan om standaarde te verstaan en te interpreteer (IFRS, 2016).

Voorsiening

Voorsiening is ʼn las met onsekere tydsberekening of bedrag.

Afgeleide verpligting

Dié verpligting ontstaan uit die onderneming se aksies waar die onderneming deur ʼn vasgestelde patroon van praktyke in die verlede (byvoorbeeld ʼn dertiende tjek), gepubliseerde praktyke (byvoorbeeld in die koerant aangekondig) of ʼn huidige verklaring gemaak (byvoorbeeld ʼn e-pos na al die werknemers gestuur) aangedui het dat hul verantwoordelikheid aanvaar en sodoende ʼn geldige verwagting by die ander party geskep het dat die onderneming hul verantwoordelikheid/verpligting sal nakom.

Beswarende kontrak

Is ʼn kontrak waar die onvermydelike koste om die kontrak na te kom die voordele oorskry.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 41

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Herstrukturering

ʼn Program wat beplan en gekontroleer word deur bestuur en wesenlik die omvang van die besigheid of die manier waarop besigheid uitgevoer word, verander.

Voorwaardelike

ʼn Voorwaardelike aanspreeklikheid is ʼn moontlike verpligting

aanspreeklikheid

wat spruit uit ʼn gebeurtenis in die verlede en sal slegs bevestig word deur die voorkoms of nie van een of meer onsekere toekomstige gebeure wat nie heeltemal binne die onderneming se beheer is nie.

OF ʼn Huidige verpligting wat uit ʼn gebeurtenis in die verlede ontstaan, maar nie erken word nie omdat: •

dit nie waarskynlik is dat ʼn uitvloei van ekonomiese voordele vereis sal word om die verpligting af te los of

•

die bedrag van die voorsiening kan nie betroubaar gemeet word nie.

Voorwaardelike bate

ʼn Voorwaardelike bate is ʼn moontlike bate wat spruit uit ʼn gebeurtenis in die verlede en sal slegs bevestig word deur die voorkoms of nie van een of meer onsekere toekomstige gebeure wat nie heeltemal binne die onderneming se beheer is nie.

Finansiële instrumente

ʼn Kontrak wat beide ʼn finansiële bate vir een entiteit en ʼn finansiële las of ekwiteitsinstrument vir ʼn ander entiteit tot gevolg bring.

Finansiële bates

ʼn Finansiële bate is: •

kontant;

•

ʼn ekwiteitsinstrument van ʼn ander entiteit (byvoorbeeld ʼn belegging in gewone aandele in ʼn ander entiteit);

•

ʼn kontraktuele reg om kontant (byvoorbeeld ʼn debiteure, lening ontvangbaar, rente ontvangbaar) of ʼn ander finansiële bate van ʼn ander entiteit te ontvang (byvoorbeeld ʼn debiteur wat skuld delg deur aandele uit te reik);

Bladsy 42

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

ʼn kontraktuele reg om finansiële bates of laste met ʼn ander entiteit te ruil wat potensieel gunstig is (byvoorbeeld ʼn aankoopopsie);

•

ʼn kontrak wat met die entiteit se eie ekwiteitsinstrumente afgelos word.

Finansiële laste

ʼn Finansiële las is: •

ʼn kontraktuele verpligting om kontant (byvoorbeeld ʼn krediteure, lening betaalbaar) of ʼn ander finansiële bate aan ʼn ander entiteit te lewer;

•

ʼn kontraktuele verpligting om finansiële bates of laste met ʼn ander entiteit te ruil wat potensieel ongunstig is, byvoorbeeld ʼn geskrewe opsie (written option);

•

ʼn kontrak wat met die entiteit se eie ekwiteitsinstrumente afgelos word.

Ekwiteitsinstrumente

ʼn Kontrak wat die residu/oorskotbelang in die bates van ʼn entiteit verteenwoordig nadat alle laste afgetrek is.

Billike waarde

Die bedrag waarteen ʼn bate verkoop kan word of ʼn las oorgedra kan word tussen kundige, goed-ingeligte, gewillige partye in ʼn armlengtetransaksie op die metingsdatum.

Afgeleides

ʼn Finansiële instrument of ʼn ander kontrak wat oor al drie die volgende karaktereienskappe beskik: 1. Die waarde verander in reaksie op die verandering in die onderliggende veranderlike (byvoorbeeld aandeleprys of rentekoers); 2. vereis min of geen aanvanklike belegging nie; en 3. sal afgelos word op ʼn toekomstige datum.

Huurkontrak

ʼn Kontrak is, of bevat, ʼn huurkontrak indien dit toegang gee tot die reg van gebruik van ʼn geïdentifiseerde bate vir ʼn tydperk, in ruil vir vergoeding (IFRS, 2016).

Aandeelgebaseerde

ʼn Transaksie waar die onderneming goedere aankoop of

betalingstransaksies

dienste ontvang en betaling van hierdie goedere of dienste geskied deur hul eie ekwiteitsinstrumente of deur laste te bekom teen bedrae gegrond op die onderneming se aandele of ander ekwiteitsinstrumente.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 43

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Vestigingsperiode

Die tydperk waarin daar aan al die spesifieke vestigingsvoorwaardes van die aandeelgebaseerde betalingsooreenkoms voldoen is.

Toekenningsdatum

Die datum waarop die onderneming en die ander party ooreenstem tot die aandeelgebaseerde betalingsooreenkoms, naamlik die datum waarop beide partye die terme en voorwaardes van die ooreenkoms verstaan.

Konstruksiekontrak

ʼn Konstruksiekontrak is ʼn kontrak wat spesifiek die konstruksie van ʼn bate of ʼn kombinasie van bates wat verband hou met mekaar, onderhandel.

2.5

Inleiding

Studie-eenheid 2 handel oor die erkenning, meting en rekeningkundige verantwoording ingevolge internasionale rekeningkundige standaarde van finansiële instrumente, huurkontrakte, voorsienings, uitgestelde belasting, aandeelgebaseerde betalings en inkomste.

Die beginsels vir die erkenning, meting, aanbieding en openbaarmaking van finansiële instrumente word in drie standaarde, naamlik IAS 32 Finansiële instrumente: aanbieding; IFRS 9 Finansiële instrumente (wat fokus op die erkenning en meting van finansiële instrumente) en IFRS 7 Finansiële instrumente: openbaarmaking, vervat.

IFRS 16 Huurkontrakte is in Januarie 2016 uitgereik en vervang effektief IAS 17 vanaf finansiële periodes beginnende 1 Januarie 2019. Die vernaamste verandering van IAS 17 tot IFRS 16 is dat by aanvanklike erkenning, dit nie nodig is om die huurkontrak te klassifiseer as ʼn bedryfs- of bruikhuurkontrak nie, want beide word dieselfde verantwoord, baie soos die ou bruikhuurkontrak.

IAS 37 is die rekeningkundige standaard wat die rekeningkundige verantwoording van voorsienings, voorwaardelike aanspreeklikhede en voorwaardelike bates voorskryf. IAS 37 verskaf ook leiding oor toekomstige bedryfsverliese, beswarende kontrakte, herstrukturering en buitediensstelkoste.

Uitgestelde belasting is ʼn rekeningkundige aanpassing en word nie deur die belastingwetgewing voorgeskryf nie, maar deur IAS 12, ʼn rekeningkundige standaard.

Uitgestelde belasting is nie ʼn fisiese betaling of ontvangste soos inkomstebelasting betaalbaar aan SAID nie. Tydelike verskille veroorsaak uitgestelde belasting.

Bladsy 44

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aandeelskemas is ʼn algemene vorm van betaling vir werknemers en bestuur en die verantwoording word gegrond op die beginsels in IFRS 2 Aandeelgebaseerde betalings.

Aandeelgebaseerde betalings is waar die onderneming goedere aankoop of dienste ontvang en betaal vir hierdie goedere of dienste deur hul eie ekwiteitsinstrumente of kontant gebaseer op die aandeleprys van entiteit te lewer.

IFRS 15 Inkomste uit kontrakte met kliënte is in Mei 2014 uitgereik en vervang effektief IAS 18 wat inkomste-erkenning, in die verlede voorgeskryf het. IFRS 15 onderskei nie meer tussen die verkoop van goedere, die lewering van dienste en rente, dividende en tantième nie, en dus is die ou erkenningskriteria per kategorie van inkomste nie meer van toepassing nie.

2.6 2.6.1

Finansiële instrumente Die konseptuele raamwerk

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 59-62 (Hoofstuk 3, paragraaf 1.1-1.6)

Die verhouding tot Internasionale Finansiële Verslagsdoeningstandaarde (IFRS)

Die konseptuele raamwerk beskryf die doel van algemene finansiële verslagdoening. Die konseptuele raamwerk is die basis waarop alle IFRS en IAS ontwikkel word en bepaal dus hoe finansiële state voorberei word en watter inligting dit moet bevat. Verwys na paragraaf 2.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywings van IFRS en IAS.

Kwalitatiewe karaktereienskappe

Die kwalitatiewe eienskappe van finansiële state dra by tot die sinvolheid en doeltreffendheid van finansiële state. Hierdie eienskappe kan soos volg grafies voorgestel word:

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 45

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Fundamentele

Versterkende

Relevansie

Vergelykbaarheid

Betroubaarheid

Verifieerbaarheid

Tydigheid

Verstaanbaarheid

Figuur 2.1: Die kwalitatiewe eienskappe van finansiële state (Outeur, 2016) Fundamentele kwalitatiewe karaktereienskappe onderskei nuttige finansiële inligting van onnuttige inligting of inligting wat misleidend kan wees. Versterkende kwalitatiewe karaktereienskappe onderskei meer nuttige inligting van minder nuttige inligting.

Fundamentele kwalitatiewe karaktereienskappe •

Relevansie Relevante inligting maak ʼn verskil in die besluite van die gebruiker indien dit ʼn voorspelbare of bevestigende waarde of beide het. Ten einde te besluit of inligting relevant is, moet na die aard en wesenlikheid van die inligting gekyk word.

•

Betroubaarheid Die finansiële state van ʼn onderneming moet ʼn redelike weergawe van die onderneming se finansiële stand vir ʼn bepaalde finansiële periode wees. Die inligting in die finansiële state mag nie misleidend wees nie, aangesien dit aanleiding kan gee tot verkeerde besluite. Vir inligting om betroubaar te wees, moet dit volledig, neutraal en vry van foute wees. “Wese bo vorm” (substance over form) is nie ʼn aparte kwalitatiewe eienskap nie, maar vir inligting om betroubaar aangebied te word, moet die wese van die transaksie bo die regsvorm aangebied word. Dit beteken, byvoorbeeld, as ʼn huurkontrak aangegaan word waar jy die eienaar van die bate word aan die einde van die huurkontrak, “koop” jy in wese die bate en moet die huurpaaiement nie as ʼn uitgawe verantwoord word nie, maar moet jy liewer die bate in die staat van finansiële posisie verantwoord aan die begin van die huurkontrak en ʼn las vir die bedrag nog verskuldig, skep.

Bladsy 46

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Versterkende kwalitatiewe karaktereienskappe •

Vergelykbaarheid Die finansiële state van ʼn onderneming moet maklik vergelykbaar wees met die finansiële state van ʼn ander onderneming in dieselfde bedryf. Vergelykbaarheid word direk beïnvloed deur konsekwentheid en die openbaarmaking van finansiële inligting van ʼn onderneming. Met ander woorde, indien twee sakeondernemings in dieselfde bedryf gebruik maak van verskillende beginsels en openbaarmakingsbeginsels, kan dit moeilik wees om die finansiële data wat in hierdie state vervat is, te vergelyk.

•

Verifieerbaarheid Betroubare inligting is verifieerbaar en objektief.

•

Tydigheid Finansiële en statistiese inligting moet tydig verskaf word sodat die bestuur van ʼn onderneming daaglikse en korttermynbesluite, gebaseer op dié inligting, kan neem.

•

Verstaanbaarheid Die finansiële state van ʼn onderneming moet vir iemand met ʼn redelike kennis van rekeningkunde verstaanbaar wees. Alhoewel die finansiële state van ʼn onderneming baie ingewikkeld kan wees, moet die gebruikers daarvan tog daartoe in staat wees om inligting wat in hierdie state openbaar word, te verstaan, al beskik hulle slegs oor basiese rekeningkundige kennis. Dit is van toepassing op die formaat/uiteensetting van die state, die terme wat daarin gebruik word, asook die beleid, metodes en aannames wat in die voorbereiding van hierdie state gebruik word.

Elemente van die finansiële state

Die elemente van die finansiële state kan grafies soos volg voorgestel word:

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 47

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Bates

Meet die finansiële posisie in die staat van finansiële posisie

Laste

Ekwiteit Elemente van finansiële state

Inkomste Meet die prestasie in die staat van omvattende inkomste Uitgawes

Figuur 2.2: Die elemente van die finansiële state (Aangepas uit CIMA. 2014: 72) Neem kennis dat die volgende gedeelte nie in die handboek bespreek word nie. Hier word egter belangrike konsepte bespreek waarvan jy moet kennis neem. Hierdie konsepte sluit in: Finansiële posisie

•

o

Bate

o

Las

o

Ekwiteit

o

Inkomste

o

Uitgawe

Finansiële posisie

Bates, laste en ekwiteit meet die finansiële posisie van ʼn onderneming. ʼn Bate word gedefinieer as: •

ʼn hulpbron, beheer deur die onderneming;

•

die gevolg van ʼn gebeurtenis in die verlede; en

•

waaruit waarskynlike toekomstige ekonomiese voordele verwag word, om na die onderneming te vloei.

ʼn Las word gedefinieer as:

Bladsy 48

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

ʼn huidige verpligting van die onderneming;

•

die gevolg wat voorspruit uit gebeure in die verlede; en

•

die delging van die verpligting sal die uitvloei van hulpbronne (wat toekomstige ekonomiese voordele bevat) tot gevolg hê.

Ekwiteit word gedefinieer as: •

die residu-belang in die bates van die onderneming nadat alle laste afgetrek is.

Bates Indien gevra word om die definisie van ʼn bate te bespreek, moet aandag gegee word aan die volgende woorde se betekenisse: •

Beheer: Fisiese vorm of reg van eienaarskap is nie noodsaaklik nie. Byvoorbeeld, ʼn ontasbare bate soos ʼn patent of kopiereg het nie ʼn fisiese vorm nie. ʼn Finansiële huurkontrak gee aan die huurder in wese eienaarskap van die bate.

•

Gebeurtenis in die verlede: Toekomstige gebeurtenisse of voornemens kwalifiseer nie as ʼn bate nie. Die transaksie moes al plaasgevind het, byvoorbeeld, die bate is afgelewer by die koper.

•

Toekomstige ekonomiese voordele: Dra die bate, direk of indirek, by tot kontantvloei? Byvoorbeeld: ʼn Bate word gebruik in die produksie van goedere of dienste (bv. masjiene), die bate verruil vir ʼn ander bate, die bate word gebruik om laste te verhaal of die bate word uitgereik aan eienaars van die entiteit.

Las Indien gevra word om die definisie van ʼn las te bespreek, moet aandag gegee word aan die volgende woorde se betekenisse: •

Huidige verpligting: Wetlike verpligting deur middel van ʼn kontrak (verbaal of skriftelik); of afleibare verpligting deur normale besigheidspraktyk of gewoontes byvoorbeeld, ʼn winkel wat ʼn terugbetalingsbeleid het vir ontevrede kliënte.

•

Gebeurtenis in die verlede: Toekomstige gebeurtenisse of voornemens kwalifiseer nie. Die transaksie moes al plaasgevind het. Jy kan nooit ʼn las skep vir toekomstige verpligtinge nie.

•

Die verhaling sal lei tot ʼn uitvloei van toekomstige ekonomiese voordele.

Byvoorbeeld: Betaling van kontant, verruiling van bates, voorsiening van dienste, vervanging van huidige verpligting met ander verpligtinge.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 49

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Ekwiteit Ekwiteit word gedefinieer as die residu-belang in die bates van die onderneming nadat alle laste afgetrek is. Dus: Bates minus laste = ekwiteit. Daar kan ook na ekwiteit verwys word as netto bates, netto waarde, eienaarsbelang of aandeelhouersbelang. Voorbeelde van ekwiteit sluit in: Aandelekapitaal, behoue inkomste, dividende betaal, ander reserwes.

Inkomste word gedefinieer as: die toename/invloei van ekonomiese voordele gedurende die rekeningkundige

•

periode in die vorm van, •

ʼn toename/invloei van bates, of

•

afname in laste,

•

wat sal lei tot ʼn toename in ekwiteit,

•

behalwe vir bydraes van ekwiteitsaandeelhouers.

Uitgawes word gedefinieer as: ʼn afname in ekonomiese voordele gedurende die rekeningkundige periode in die

•

vorm van,

•

ʼn afname/uitvloei van bates, of

•

toename in laste,

•

wat sal lei tot ʼn afname in ekwiteit,

•

anders as uitreikings aan ekwiteitsaandeelhouers.

Erkenningskriteria

In die handboek (paragraaf 1.4, bladsy 60) word aangedui dat alvorens ʼn element erken kan word, moet dit aan die volgende voldoen: Definisie van ʼn element en Erkenningskriteria: •

Dit is waarskynlik dat toekomstige ekonomiese voordele sal vloei na, of van die onderneming,

•

Bladsy 50

en die koste of waarde van die element kan betroubaar bereken word.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Wese bo vorm

“Wese bo vorm” (substance over form) is nie ʼn aparte kwalitatiewe eienskap nie, maar vir inligting om betroubaar aangebied te word, moet die wese van die transaksie bo die regsvorm aangebied word. Dit beteken, byvoorbeeld, as ʼn huurkontrak aangegaan word waar jy die eienaar van die bate word aan die einde van die huurkontrak, “koop” jy in wese die bate en moet die huurpaaiement nie as ʼn uitgawe verantwoord word nie, maar moet jy liewer die bate in die staat van finansiële posisie verantwoord aan die begin van die huurkontrak en, ʼn las vir die bedrag nog verskuldig, skep.

Ander standaarde

Die konseptuele raamwerk verskaf algemene riglyne vir die wese bo vorm verantwoording en verslagdoening. Die wese bo vorm word deurgaans oorweeg wanneer die volgende rekeningkundige standaarde in die begeleidingsgids bespreek word: •

IFRS 16 Huurkontrakte (Sien paragraaf 2.7 in dié studie-eenheid)

•

IFRS 15 Inkomste uit kontrakte met kliënte (Sien paragraaf 2.11 in dié studieeenheid)

•

IFRS 9 Finansiële instrumente (Sien paragraaf 2.6.2 in dié studie-eenheid)

•

IFRS 10 Gekonsolideerde finansiële state (Sien studie-eenheid 3)

•

IAS 24 Openbaarmaking van verwante partye (Sien studie-eenheid 5)

2.6.2

Finansiële instrumente

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 62-66 (Hoofstuk 3, paragraaf 2.1-2.5) Die handboek verwys na IAS 39 vir Finansiële Instrumente. IFRS 9 is egter in Julie 2014 uitgereik en vervang IAS 39 effektief vir alle finansiële periodes vanaf 1 Januarie 2018 (IFRS, 2016) en dus gaan daar op IFRS 9 in hierdie gids gefokus word. Daar sal melding gemaak word van die handboek, maar jy moet asseblief oplet waar daar van ander opgedateerde verrykende bronne gebruik gemaak aword om die handboek aan te vul.

Agtergrond

Die beginsels vir die erkenning, meting, aanbieding en openbaarmaking van finansiële instrumente word in drie standaarde, naamlik IAS 32 Finansiële instrumente: aanbieding, IFRS 9 Finansiële instrumente (wat fokus op die erkenning en meting van finansiële instrumente) en IFRS 7 Finansiële instrumente: openbaarmaking, vervat.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 51

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Klassifikasie

Finansiële instrumente

Finansiële instrumente val in drie kategorieë, diagrammaties opgesom soos volg:

Finansiële bates

Finansiële laste

Ekwiteitsinstrumente

Figuur 2.3: Drie kategorieë van finansiële instrumente (Aangepas uit CIMA, 2016: 63) Definisies Verwys na paragraaf 2.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van ʼn finansiële instrument, finansiële bates, ekwiteitsinstrumente, billike waarde en afgeleides. Let wel, IAS 32 sluit die volgende items spesifiek uit as ʼn finansiële instrument: fisiese bates (byvoorbeeld voorraad, eiendom aanleg en toerusting, ontasbare bates en beleggingseiendom), vooruitbetaalde bates, laste en bates wat nie kontraktueel in aard is nie en kontraktuele regte/verpligtinge wat nie die oordrag van finansiële bates tot gevolg het nie.

Aktiwiteit 2.1 Doen vraag 3.1 op bladsy 65 in die handboek. Fisiese bates het nie ʼn kontraktuele reg tot toekomstige kontantvloei nie en vooruitbetaalde uitgawes gee ʼn reg tot toekomstige goedere of dienste, nie toekomstige kontantvloei nie, en dus voldoen dit nie aan die definisie van ʼn finansiële bate nie.

Afgeleides Verwys na paragraaf 2.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van afgeleides. Voorbeelde van afgeleides sluit die volgende items in:

Bladsy 52

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Termynkontrakte (future contracts)

Ruilkontrakte

Afgeleides

Termynkontrakte (forward contracts)

Opsies

Figuur 2.4: Voorbeelde van afgeleides (Outeur, 2016) Die volgende tabel is ʼn opsomming van die rekeningkundige verantwoording van ʼn afgeleide: Gunstig – wins

Ongunstig - verlies

Klassifikasie

Finansiële bate

Finansiële las

Joernaalinskrywing

Dt: Finansiële bate (SFP)

Dt: Wins en verlies (W/V)

Kt: Wins en verlies (W/V)

Kt: Finansiële las (SFP)

Tabel: 2.1: Opsomming van die rekeningkundige verantwoording van ʼn afgeleide (Outeur, 2016) Oorsig Dit is belangrik dat jy die definisies van ʼn finansiële bate, finansiële las en ekwiteitsinstrument ken en verstaan ten einde die res van hoofstuk 3 onder die knie te kry.

2.6.3

Aanbieding van finansiële instrumente

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 66-70 (Hoofstuk 3, paragraaf 3.1-3.9)

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 53

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Doel

IAS 32 is die rekeningkundige standaard wat die aanbieding van finansiële instrumente voorskryf.

Omvang

IAS 32 is van toepassing op alle tipes finansiële instrumente, maar sluit spesifieke sekere items uit. Verwys na bladsy 66-67 in die handboek vir ʼn lys van hierdie uitsluitings.

Laste en ekwiteit

Finansiële instrumente moet aangebied word ingevolge hul wese en nie bloot op hul regsvorm nie. Ten einde as ʼn finansiële las geklassifiseer te word moet daar ʼn kontraktuele verpligting wees vir die uitreiker om kontant, of ʼn ander finansiële bate te ruil met die houer onder potensiële ongunstige voorwaardes. Indien daar geen kontraktuele verpligting is nie, sal die item as ʼn ekwiteitsinstrument geklassifiseer word. Dus probeer eers bewys dit is ʼn finansiële las en indien nie, sal dit as ʼn ekwiteitsinstrument geklassifiseer word.

Voorwaardelike aflossingsvoorsienings

Indien ʼn entiteit ʼn finansiële instrument uitreik en die aflossing hang af van onsekere toekomstige gebeure, of die uitkoms is onseker en dus buite die beheer van die uitreiker en houer, sal die aanvanklike klassifikasie as ʼn finansiële las of ekwiteitsinstrument nie so voor die handliggend wees nie. In dié geval moet die instrument as ʼn finansiële las geklassifiseer word.

Aflossingsopsies

Indien ʼn finansiële instrument een party ʼn keuse gee tot die aflossingsvoorwaardes (byvoorbeeld afgelos word deur kontant of aandele uit te reik) sal die instrument as ʼn finansiële bate of las geklassifiseer word, tensy al die keuses ʼn ekwiteitsinstrument tot gevolg het.

Saamgestelde finansiële instrumente

Sekere finansiële instrumente bestaan uit ʼn finansiële las en ekwiteitsinstrumentkomponent. ʼn Voorbeeld van ʼn saamgestelde finansiële instrument is ʼn skuldbrief (omskepbare skuldinstrument) wat met die opsie van die houer in ʼn vaste aantal gewone aandele omskep kan word. Vanuit die onderneming se perspektief bestaan die instrument uit twee komponente, naamlik ʼn finansiële las (ʼn kontraktuele verpligting om kontant of ʼn ander finansiële bate te lewer) en ʼn ekwiteitsinstrument (ʼn koopopsie – call option – om die skuldinstrument in ʼn aantal vaste aandele te omskep). Die instrument moet dus verdeel

Bladsy 54

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

word tussen die finansiële las en ekwiteitskomponent. Die finansiëlelas-gedeelte moet eerste bereken word deur die huidige waarde van die rente en kapitaalbedrag te bereken.

Die ekwiteitskomponent sal dan die residu wees (opbrengs – finansiëlelas-komponent).

Aktiwiteit 2.2 Doen die voorbeeld op bladsy 68-69 in die handboek. Die voorbeeld wys die berekeninge en joernaalinskrywing van ʼn saamgestelde finansiële instrument.

Tesourie-aandele

Indien ʼn onderneming sy eie aandele terugkoop, moet die teruggekoopte aandele direk van ekwiteit afgetrek word en geen wins of verlies met die aankoop, verkoop, uitreik of kansellasie van die aandele mag erken word nie. Alle opbrengste ontvang of betaal moet direk in ekwiteit erken word.

Rente, dividend, verliese en wins

Die hantering van rente, dividende, wins en verliese sal afhang van die klassifikasie van die instrument. Indien die instrument as ʼn finansiële las geklassifiseer is, sal die bogenoemde as inkomste of uitgawes in wins en verlies hanteer word. Uitkerings aan die houers van ekwiteitsinstrumente (met ander woord dividende betaal) sal direk teen ekwiteit gedebiteer (dus afgetrek) word. Transaksieskoste sal ook van ekwiteit afgetrek word.

Hoofpunte

Verwys na bladsy 69-70 in die handboek vir ʼn opsomming van die hoofpunte bespreek in paragraaf 2.6.3 in die gids.

2.6.4

Erkenning van finansiële instrumente

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 70-73 (Hoofstuk 3, paragraaf 4.1-4.3)

Omvang

IFRS 9 vervang IAS 39 en handel met die erkenning, meting, waardedaling en de-erkenning (derecognition) van finansiële instrumente sowel as basies verskansingsrekeningkundige (hedge accounting). Verwys na bladsy 70 in die handboek vir sekere items wat wel uit die omvang van IFRS 9 uitgesluit is, omdat hul, hul eie standaarde het wat erkenning voorskryf.

Aanvanklike erkenning

Daar is geen wesenlike verskil tussen die aanvanklike erkenning van finansiële instrumente volgens IAS 39 en IFRS 9 nie. Dit wil sê daar is nie ʼn verskil tussen IAS 39 en IFRS 9 ten

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 55

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

opsigte van watter datum (wanneer) die instrument vir die eerste keer teboekgestel/verantwoord moet word nie. ʼn Finansiële instrument moet slegs erken word wanneer die onderneming ʼn party in die kontraktuele voorsiening van die instrument word.

Dit beteken dat ʼn afgeleide instrument reeds op die verbintenisdatum erken en verantwoord moet word.

Voorbeeld: aanvanklike erkenning

Jy sal oplet uit die twee voorbeelde in die handboek dat voorbeeld (a) die aankoop van ʼn fisiese bate is en dus nie ʼn finansiële instrument is nie. Dus sal die aanvanklike erkenning van dié bate op fisiese aflewering geskied wanneer risiko en voordele oorgedra word van die verkoper na koper. Voorbeeld (b) is ʼn finansiële instrument en dus sal die finansiële las (het ʼn verpligting om kontant te lewer) op verbintenisdatum geskied.

Aktiwiteit 2.3 Doen vraag 3.2 op bladsy 71 in die handboek. Dit handel oor die aanvanklike erkenningsdatum van ʼn finansiële instrument.

De-erkenning

Die finansiële bate moet de-erken (derecognise) word (dus verwyder word uit die finansiële state) wanneer die kontraktuele reg tot die kontantvloei verval of al die risiko en voordele van eienaarskap na ʼn ander party oorgedra is. Die stappe om ʼn finansiële bate te de-erken is soos volg: Stap : Herwaardeer (Revalue) die finansiële bate na billike waarde op deerkenningsdatum.

Stap : Erken die opbrengs.

Stap : De-erken die finansiële bate.

Aktiwiteit 2.4 Doen vraag 3.3 op bladsy 72 in die handboek. Dit handel oor voorbeelde van wanneer risiko en voordele gehou en oorgedra word.

Aktiwiteit 2.5 Doen die voorbeeld op bladsy 72 in die handboek. Dit handel oor die de-erkenning van ʼn finansiële bate. Let op dat die bate eers herwaardeer word na billike waarde en die

Bladsy 56

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

billikewaarde-aanpassing word in ander omvattende inkomste erken, alvorens die opbrengs en wins of verlies met verkoop verantwoord word. ʼn Finansiële las word de-erken wanneer dit verval, dit wil sê wanneer die kontrak verval of gekanselleer word.

2.6.5

Meting van finansiële instrumente

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 73-81 (Hoofstuk 3, paragraaf 5.1-5.5)

Let wel: IFRS 9 vervang IAS 39 en daar was wesenlike veranderinge wat die meting van finansiële instrumente aan betref. Jy moet dus asseblief let op die verskil tussen die handboek en begeleidingsgids wat die meting van finansiële instrumente betref en asseblief IFRS 9 vereistes volg (en nie die handboek wat op IAS 39 gebaseer is nie).

IFRS 9 verdeel die meting van finansiële bates en laste in die volgende kategorieë:

Finansiële bates

Finansiële laste

Finansiële bates teen geamortiseerde koste

Finansiële laste teen geamortiseerde koste

Finansiële bates teen billike waarde deur

Finansiële laste teen billike waarde deur

wins en verlies

wins en verlies

Finansiële bates teen billike waarde deur

Finansiële laste wat ontstaan uit de-

ander omvattende inkomste

erkenning Finansiële waarborgkontrakte Leningsverbintenisse

Tabel 2.2: Aanvanklike meting van finansiële bates en laste (GAAP Handbook, 2016: 457)

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 57

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Finansiële bates

•

Klassifikasie Soos in tabel 2.2 genoem, word finansiële bates ingevolge IFRS 9 in een van drie kategorieë gemeet, naamlik teen geamortiseerde koste, billike waarde deur wins of verlies of billike waarde deur ander omvattende inkomste.

•

Aanvanklike meting Alle finansiële instrumente (bate en laste) word aanvanklik teen billike waarde gemeet. Die hantering van transaksiekoste verskil egter afhangende van die klassifikasie van die finansiële instrument. Transaksiekoste verwys na daardie koste wat direk verband hou met die aankoop of uitreik van finansiële bates of laste. Die hantering van transaksiekoste kan soos volg opgesom word, afhangende van die klassifikasie van die finansiële bate:

Aanvanklike erkenning

Geamortiseerde koste

Billike waarde deur wins en verlies

Billike waarde + transaksiekoste word gekapitaliseer

Billike waarde Transaksiekoste word as uitgawe verantwoord in wins en verlies

Billike waarde deur ander omvattende inkomste

Billike waarde + transaksiekoste word gekapitaliseer

Figuur 2.5: Hantering van transaksiekoste met aanvanklike erkenning (Outeur, 2016) •

Latere meting Die latere (subsequent) meting van finansiële bates word gedryf deur die klassifikasie reëls in IFRS 9. Daar is ʼn wesenlike verskil in die klassifikasiereëls tussen IAS 39 en IFRS 9. Ingevolge IFRS 9 kan finansiële bates in die volgende klassifikasies verdeel word:

Bladsy 58

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Kategorieë

Klassifikasiereëls

Finansiële bates

Finansiële bates gehou binne ʼn besigheidsmodel met die doel om

gemeet teen

kontraktuele kontantvloeie in te vorder EN die kontraktuele terme

geamortiseerde

van die finansiële bate gee aanleiding tot kontantvloeie op

koste

spesifieke datums van paaiemente van die kapitaalbedrag en renteinkomste op die kapitaalbedrag uitstaande.

Belegging in

Finansiële bates gehou binne ʼn besigheidsmodel met die doel om

skuldinstrumente

beide kontraktuele kontantvloeie in te vorder en die finansiële bates

gemeet teen billike

te verkoop EN die kontraktuele terme van die finansiële bate gee

waarde deur ander

aanleiding tot kontantvloeie op spesifieke datums van paaiemente

omvattende

van die kapitaalbedrag en rente-inkomste op die kapitaalbedrag

inkomste

uitstaande.

Belegging in

Ekwiteitsinstrumente wat nie gehou word vir handeldryf nie en wat

ekwiteitsinstrumente met aanvanklike erkenning onherroeplik gekies het om latere gemeet teen billike

veranderinge in die billike waarde deur ander omvattende inkomste

waarde deur ander

aan te bied.

omvattende inkomste Finansiële bates

ʼn Finansiële bate sal gemeet word teen billike waarde deur wins en

gemeet teen billike

verlies indien:

waarde deur wins en verlies

a) die onderneming met aanvanklike erkenning onherroeplik gekies het om latere veranderinge in die billike waarde deur wins of verlies aan te bied; b) latere meting teen billike waarde deur wins en verlies verpligtend is vir die finansiële bate. c) die finansiële bate nie aan enige van die ander kategorieë behoort nie.

Tabel 2.3: Latere meting van finansiële bates (GAAP Handbook, 2016: 461-462)

Die latere meting van finansiële instrumente ingevolge IFRS 9 sal nou bespreek word en stem nie ooreen met die inhoud van paragraaf 5.1.3 in die handboek (wat steeds op die ou IAS 39 gebaseer is) op bladsy 74-77 nie.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 59

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

Geamortiseerde koste Geamortiseerde koste is die bedrag wat die finansiële bate gemeet word met aanvanklike erkenning (naamlik billike waarde plus transaksiekoste), minus die kapitaalterugbetalings, plus of minus kumulatiewe amortisasie (gemeet teen die effektiewe rentekoersmetode) van die verskil tussen die aanvanklike bedrag en aflossingsbedrag, minus enige afskrywings vir waardedaling. Verwys na bladsy 76 in die handboek vir die verdere woordomskrywing van effektiewe rentekoers. Indien die effektiewe rentekoers nie gegee word nie, kan dit bereken word met behulp van jou finansiële sakrekenaar of huidige waarde formule soos bespreek in Studie-eenheid 1.

Voorbeeld: Die onderneming koop ʼn skuldinstrument op 1 April 2016 teen ʼn billike waarde van R1 814 269. Die skuldinstrument word geklassifiseer as ʼn finansiële bate teen geamortiseerde koste. Die skuldinstrument word afgelos op 31 Maart 2019 teen R2 000 000 (kapitaalbedrag). Die effektiewe rentekoers is 14% en die koeponkoers is 10%.

Alle finansiële bates word aanvanklik erken teen billike waarde: Dt: Finansiële bate (SFP)

R1 814 269

Kt: Bank (SFP)

R1 814 269

Latere meting op jaareinde (31 Maart 2017): Die paaiement ontvang word gebaseer op die koeponkoers en kapitaalbedrag, maar die rente-inkomste word altyd gemeet teen die effektiewe rentekoers en gebaseer op die huidige waarde van die finansiële bate. Die balanserende bedrag van die joernaal is die hermeting van die finansiële bate.

Dt: Bank (SFP) (R2 000 000 x 10%)

R200 000

Kt: Rente-inkomste (W/V) (R1 814 269 x 14%) Dt: Finansiële bate (SFP)

R253 998

R53 998 (balanserende bedrag)

Let wel: Die finansiële bate se balans op 31 Maart 2017 beloop nou R1 868 267 (R1 814 269 + R53 998) en die rente-inkomste vir die jaar geëindig 31 Maart 2018 sal dus op hierdie nuwe balans bereken moet word (dus R1 868 267 x 14%).

Aktiwiteit 2.6 Doen die voorbeeld op bladsy 76-77 in die handboek. Dit handel oor die meting van finansiële bate en finansiële las teen geamortiseerde koste. Jy sal oplet dat, indien die

Bladsy 60

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

skuldinstrument aangekoop is, is dit ʼn finansiële bate en indien die skuldinstrument uitgereik word, is dit ʼn finansiële las. Finansiële bates ontvang paaiement (dus debiet (Dt) bank) en rente-inkomste (dus krediet rente-inkomste) en ʼn finansiële las betaal paaiemente (dus krediet (Kt) bank) en rente-uitgawe (dus debiet rente-uitgawe).

•

Belegging in skuldinstrumente gemeet teen billike waarde deur ander omvattende inkomste ʼn Belegging in ʼn skuldinstrument gemeet teen billike waarde deur ander omvattende inkomste word dieselfde hanteer as ʼn belegging teen geamortiseerde koste (dus die aanvanklike en latere meting se joernaalinskrywings bly dieselfde), behalwe dat ʼn verdere laaste joernaalinskrywing gedoen moet word om die bate teen billike waarde te meet. Dus, volg die volgende stappe om ʼn belegging in ʼn skuldinstrument gemeet teen billike waarde deur ander omvattende inkomste te verantwoord: Stap : Aanvanklike erkenning: Teen billike waarde + transaksiekoste Stap : Erken die paaiement ontvang en rente-inkomste en die balanserende syfer word teen die finansiële bate verantwoord.

Stap : Hermeet die bate na billike waarde op jaareinde en enige billikewaardeaanpassing word in ander omvattende inkomste erken.

Byvoorbeeld: Op 1 Januarie 2016 koop A Beperk 10 000 skuldbriewe (ʼn skuldinstrument) vanaf B Beperk aan teen ʼn koste (wat ook die billike waarde is) van R5 elk.

Transaksiekoste beloop R1 000. Die skuldbriewe dra rente teen 10% (koeponkoers) op die sigwaarde (face value) (dus die R50 000, R5 x 10 000) en is aflosbaar na 5 jaar teen R55 000. Die billike waarde van die skuldbriewe op 31 Desember 2016 beloop R5.25 elk.

Stap : Aanvanklike erkenning: Teen billike waarde + transaksiekoste Dt: Finansiële bate (SFP)

R51 000

Kt: Bank (SFP) (R50 000 + R1 000 transaksiekoste)

R51 000

Stap : Erken die paaiement ontvang en rente-inkomste en balanserende syfer word teen finansiële bate verantwoord.

Die effektiewe rentekoers is nie gegee nie, en sal dus eerstens bereken moet word met behulp van jou finansiële sakrekenaar: (PV = - R51 000, FV = R55 000, ʼn = 5, pmt = R5 000, i =?) Die effektiewe rentekoers beloop 11.06%

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 61

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Dt: Bank (SFP)

R5 000

Kt: Rente-inkomste (R51 000 x 11.06%) Dt: Finansiële bate

R5 641 R641

Die finansiële bate het nou ʼn balans van R51 641 (R50 000 + R1 000 + R641) Let asseblief op dat die rente-inkomste bereken word op R51 000 en nie op R50 000 nie, dus die bedrag ingesluit die gekapitaliseerde transaksiekoste.

Stap : Hermeet die bate na billike waarde op jaareinde en enige billikewaardeaanpassing word in ander omvattende inkomste erken.

Die billike waarde op jaareinde beloop R5.25 per skuldbrief, dus R52 500 (R5.25 x 10 000), die skuldbriewe se balans in die rekord beloop egter nou R51 641 (R50 000 + R1 000 + R641), dus moet die skuldbriewe vermeerder word (gedebiteer, want jy vermeerder ʼn bate aan die debietkant) met R859 (R52 500 – R51 641).

Dt: Finansiële bate (SFP) Kt: Billikewaarde-aanpassing (AOI) •

R859 R859

Belegging in ekwiteitsinstrumente Ekwiteitsinstrumente (aandele) gemeet teen billike waarde sal geen paaiemente en rente-inkomste tot gevolg hê nie, en sal bloot aanvanklik teen billike waarde erken word. Die hantering van transaksiekoste van ekwiteitsinstrumente sal afhang van die klassifikasie. Onthou, indien die ekwiteitsinstrument teen billike waarde deur ander omvattende inkomste gemeet word, sal die transaksiekoste gekapitaliseer word (by die finansiële bate getel word) en indien die ekwiteitsinstrument teen billike waarde deur wins en verlies gemeet word, sal die transaksiekoste as ʼn uitgawe hanteer word in wins en verlies. ʼn Ekwiteitsinstrument wat as ʼn belegging gehou word en nie mee handelgedryf word nie (dus nie op die korttermyn gekoop en verkoop word nie) sal as beleggings in ekwiteitsinstrument teen billike waarde deur ander omvattende inkomste gemeet word.

Die volgende voorbeeld sal die verskil tussen die twee klassifikasiemodelle illustreer:

Voorbeeld: Op 1 Januarie 2016 koop A Beperk 10 000 aandele (ʼn ekwiteitsinstrument) aan vanaf B Beperk teen ʼn koste (wat ook die billike waarde is) van R5 elk. Transaksiekoste beloop R1 000. Die billike waarde van die aandele op 31 Desember 2016 beloop R5.25 elk.

Bladsy 62

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Klassifikasie as billike waarde deur

Klassifikasie as billike waarde deur wins

ander omvattende inkomste

en verlies

Aanvanklike erkenning: 1 Januarie 2016

Aanvanklike erkenning: 1 Januarie 2016

Dt: Finansiële bate (SFP) R51 000

Dt: Finansiële bate (SFP) R50 000

Kt: Bank (SFP)

Dt: Transaksiekoste (W/V) R1 000

R51 000

Kt: Bank (SFP)

R51 000

Latere meting: 31 Desember 2016

Latere meting: 31 Desember 2016

Dt: Finansiële bate (SFP) R1 500

Dt: Finansiële bate (SFP) R2 500

Kt: Mark-tot-mark reserwe (AOI) (R52 500 – R51 000)

R1 500

Kt: Billikewaarde-aanpassing (W/V) R2 500 (R52 500 – R50 000)

Tabel 2.4: Verskil in erkenning tussen ekwiteitsinstrumente (Outeur, 2016)

Aktiwiteit 2.7 Doen die vraag 3.4 op bladsy 78 in die handboek. Dit handel oor die uitreik van ʼn skuldinstrument, dus is dit ʼn finansiële las. Let asseblief daarop dat transaksiekoste afgetrek word van die billike waarde van ʼn finansiële las alvorens die rente-uitgawe bereken word. Vraag 3.5 op bladsy 78 in die handboek kan ook gedoen word, let egter op dat “gehou tot vervaldatum” (a) nie meer die korrekte terminologie is nie, maar ons verwys na die instrument as ʼn “finansiële bate teen geamortiseerde koste”. Weereens sal jy oplet as die instrument aangekoop word, is dit ʼn finansiële bate en as die instrument uitgereik word, ʼn finansiële las.

Waardedaling en nie-invorderbaarheid van finansiële bates

Die waardedalingsvereistes ingevolge IFRS 9 is gebaseer op die verwagte kredietverliesmodel en vervang die berekeninge en erkenningsvereistes van waardedaling van finansiële instrumente in IAS 39. Kredietverliese is van toepassing op finansiële bates, spesifiek skuldinstrumente gemeet teen geamortiseerde koste en billike waarde deur ander omvattende inkomste. Ekwiteitsinstrumente se billikewaarde-aanpassing sal reeds die waardedalingskomponent in ag neem en dus sal dit nooit nodig wees om apart vir ʼn kredietverlies te voorsien nie. Die berekening van die kredietverlies is nie so voor die handliggend nie en sal in hierdie vak aan jou gegee word. Wat jy egter moet weet, is hoe dit verantwoord moet word. Kom ons kyk na ʼn voorbeeld:

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 63

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Voorbeeld: Op 1 Januarie 2016 koop A Beperk ʼn belegging in verbande (ʼn skuldinstrument) aan vanaf B Beperk teen ʼn koste (wat ook die billike waarde is) van R300 000. Geen transaksiekoste is betaal nie. Die verband betaal rente van R40 000 per jaar en is aflosbaar teen ʼn sigwaarde van R250 000 in 3 jaar. Op 1 Januarie 2016 is geen kredietverliese verwag nie, maar op 31 Desember 2016 is bereken dat die verwagte kredietverliese R50 000 beloop. Die billike waarde van die verband was R260 000 op 31 Desember 2016. Die effektiewe rentekoers kan soos volg bereken word: PV = -R300 000, FV = R250 000, n = 3, pmt = R40 000, i = 8.21% Skuldinstrument gemeet teen

Skuldinstrument gemeet teen billike

geamortiseerde koste

waarde deur ander omvattende inkomste

1 Januarie 2016

1 Januarie 2016

Dt: Finansiële bate – Belegging in verband

Dt: Finansiële bate – Belegging in verband

(SFP) R300 000

(SFP) R300 000

Kt: Bank (SFP)

R300 000

Kt: Bank (SFP)

R300 000

31 Desember 2016

31 Desember 2016

Dt: Bank (SFP) R40 000

Dt: Bank (SFP) R40 000

Kt: Rente-inkomste (W/V) (R300 000 x

Kt: Rente-inkomste (W/V) (R300 000 x

8.21%)

8.21%)

R24 630

R24 630

Kt: Finansiële bate – Belegging in verband

Kt: Finansiële bate – Belegging in verband

(SFP)

(SFP)

R15 370

R15 370

Dt: Verwagte kredietverlies (W/V) R50 000

Dt: Verwagte kredietverlies (W/V) R50 000

Kt: Toelaag vir verwagte kredietverliese

Kt: Toelaag vir verwagte kredietverliese

(SFP)

(AOI)

R50 000

R50 000

Dt: Billikewaarde-aanpassing (AOI) R34 630 Kt: : Finansiële bate – Belegging in verband (SFP)

R34 630

[R260 000 – (R300 000 – R15 370)] Drabedrag van die finansiële bate –

Drabedrag van die finansiële bate –

Belegging in verband (SFP) op

Belegging in verband (SFP) op

Bladsy 64

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

31 Desember 2016:

31 Desember 2016: R260 000

R300 000 – R15 370 – R50 000 =

Let wel, wanneer die rente-inkomste vir

R234 630

2017 bereken word, moet dit gebaseer

Gebruik hierdie balans om rente-inkomste

wees op R300 000 – R15 370 = R284 630 en nie die billike waarde van R260 000 nie.

vir 2017 te bereken.

Aktiwiteit 2.8 Doen die voorbeeld op bladsy 79 in die handboek. Dit handel oor die kredietverlies van ʼn finansiële bate gemeet teen geamortiseerde koste.

Finansiële laste

•

Aanvanklike meting Finansiële laste word aanvanklik gemeet teen billike waarde, net soos finansiële bates. Let wel, transaksiekoste word afgetrek van finansiële laste en nie bygetel soos in die geval van finansiële bates nie. Indien die finansiële las egter teen billike waarde deur wins en verlies geklassifiseer word, sal transaksies as ʼn uitgawe verantwoord word ingevolge IFRS 9.

•

Latere meting Soos in tabel 2.2 In die gids genoem, word finansiële laste in vyf kategorieë verdeel vir latere meting. Die twee kategorieë wat jy egter goed moet verstaan, is geamortiseerde koste en billike waarde deur wins en verlies. Dit werk egter presies soos finansiële bates, behalwe dat finansiële laste lei tot paaiemente betaalbaar, dus sal jy die bank krediteer en rente-uitgawe debiteer en die balanserende syfer sal teen die finansiële las verantwoord word.

Berekening van billike waarde Aangesien alle finansiële laste en finansiële bates aanvanklik teen billike waarde gemeet word, is die konsep van billike waarde baie belangrik in IFRS 9. IFRS 13 Billike waardemeting verskaf omvattende riglyne vir die berekening van billike waarde. Verwys na paragraaf 2.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van billike waarde.

Oorsig Alle finansiële bates en laste word aanvanklike gemeet teen billike waarde. Die hantering van transaksiekoste sal afhang van die klassifikasie van die finansiële instrument. Finansiële bates word verdeel in drie kategorieë, naamlik teen geamortiseerde koste, billike waarde

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 65

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

deur ander omvattende inkomste en billike waarde deur wins en verlies en finansiële laste in vyf kategorieë, maar vir GFA306 doeleindes sal slegs geamortiseerde koste en billike waarde deur wins en verlies bestudeer word.

2.7

IFRS 16 Huurkontrakte (Lease)

IFRS 16 is in Januarie 2016 uitgereik en vervang effektief IAS 17 vanaf finansiële periodes beginnende 1 Januarie 2019. IFRS 16 kan egter vroeër geïmplementeer word mits IFRS 15 Inkomste uit kontrakte met kliënte ook alreeds toepas word (Verwys na paragraaf 2.11 in die begeleidingsgids vir die bespreking van IFRS 15). Die handboek verwys steeds na IAS 17 vir Huurkontrakte. Daar gaan op IFRS 16 in hierdie begeleidingsgids gefokus word. Daar sal melding gemaak word van die handboek, maar jy moet asseblief oplet waar daar van ander opgedateerde verrykende bronne gebruik word om die handboek aan te vul. Die handboek handel slegs met huurkontrakte vanuit die oogpunt van die huurder, en dus sal die begeleidingsgids ook slegs IFRS 16 vanuit die huurder se oogpunt bespreek. Net vir interessantheidsdoeleindes, die verantwoording van die verhuurder se huurkontrakte het onverander gebly in die verandering van IAS 17 tot IFRS 16.

2.7.1

Die karaktereienskappe van huurkontrakte

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 89-92 (Hoofstuk 4, paragraaf 1.1-1.4.2)

Die behoefte vir IFRS 16

Ingevolge IAS 17 word huurkontrakte geskei tussen bruikhuur- en bedryfshuurkontrakte.

Indien die huurkontrak as ʼn bedryfshuur geklassifiseer is, is geen bate of las in die staat van finansiële posisie erken nie, slegs die betalings in wins en verlies. Maar sommige huurkontrakte was nie kanseleerbaar nie, en dus is daar ʼn verpligting en bate vir die huurder. Die vernaamste verandering van IAS 17 tot IFRS 16 is dat by aanvanklike erkenning, dit nie nodig is om die huurkontrak te klassifiseer as ʼn bedryfs- of bruikhuurkontrak nie, want beide word dieselfde verantwoord, baie soos die ou bruikhuurkontrakte (IFRSbox, 2016).

Wat is ʼn huurkontrak?

Ingevolge IFRS 16 is daar ʼn nuwe definisie vir ʼn huurkontrak. Verwys na paragraaf 2.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van ʼn huurkontrak. Jy sal oplet dat daar twee baie belangrike vereistes in die nuwe definisie van ʼn huurkontrak voorkom, naamlik dat daar ʼn geïdentifiseerde bate moet wees, en die reg om gebruik van bate te beheer. ʼn Geïdentifiseerde bate is ʼn bate wat eksplisiet (bv. deur middel van ʼn serienommer) of

Bladsy 66

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

implisiet (daar is slegs een van die tipe bates) spesifiek geïdentifiseer is en nie deur ander ʼn bate vervang kan word nie. Die reg om gebruik van ʼn bate te beheer beteken jy verkry al die ekonomiese voordele van die bate en jy het die reg om die gebruik van die bate te bepaal.

(IFRS, 2016). IFRS 16 onderskei nie meer tussen ʼn bedryfs- en bruikhuurkontrak nie en dus is dit nie noodsaaklik dat jy die definisies van dié ken of verstaan nie.

•

Bedryfshuur

IFRS 16 onderskei nie meer tussen ʼn bedryfs- en bruikhuurkontrak nie, en dus kan paragraaf 1.3 in die handboek geïgnoreer word.

•

Bruikhuur

IFRS 16 onderskei nie meer tussen ʼn bedryfs- en bruikhuurkontrak nie, en dus kan paragraaf 1.4 in die handboek geïgnoreer word, sowel as vraag 4.1 op bladsy 91 in die handboek.

2.7.2

Die verantwoording van huurkontrakte

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 92-104 (Hoofstuk 4, paragraaf 2.1-2.3.2) Die verantwoording van bedryfshuurkontrakte

IFRS 16 onderskei nie meer tussen ʼn bedryfs- en bruikhuurkontrak nie, en dus kan paragraaf 2.1 in die handboek geïgnoreer word, sowel as al die voorbeelde.

Die verantwoording van bruikhuurkontrakte

IFRS 16 onderskei nie meer tussen ʼn bedryfs- en bruikhuurkontrak nie, maar alle huurkontrakte wat aan die definisie van ʼn huurkontrak voldoen, se verantwoording is soortgelyk aan dié van ʼn bruikhuur ingevolge IAS 17 (bladsy 95, paragraaf 2.2).

•

Aanvanklike erkenning By die aanvang van die huurkontrak, moet die huurder ʼn reg-om-te-gebruik-bate en ʼn huurlas erken (par. 22). Die aanvanklike joernaalinskrywing sal soos volg wees: Debiet: Reg-om-te-gebruik-bate (SFP) Krediet: Huurlas (SFP)

•

Aanvanklike meting van die reg-om-te-gebruik-bate Aanvanklik, moet die reg-om-te-gebruik-bate teen kosprys verantwoord word (par.23).

Die kosprys van die reg-om-te-gebruik-bate sal die volgende bevat (par.24):

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 67

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

(a) Die aanvanklike meting van die huurlas; (b) enige huurbetalings gemaak teen of voor die aanvangsdatum, minus enige huuraansporings (incentive) ontvang; (c) enige aanvanklike direkte koste aangegaan deur die huurder; en (d) ʼn raming van die koste (verpligting) wat deur die huurder aangegaan gaan word in die aftakeling en verwydering van die onderliggende bate en om die terrein/ligging weer te herstel (soos per IAS 16).

•

Aanvanklike meting van die huurlas Die huurlas moet aanvanklik teen die huidige waarde van die toekomstige betalings verantwoord word. Die huidige waarde moet bereken word deur die implisiete (implicit) rentekoers tot die huurkontrak te gebruik (par 26). Verwys na paragraaf 2.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van ʼn “implicit rentekoers”.

Betalings sluit die volgende in (par.27): (a) Vaste betalings, minus enige huuraansporings ontvang; (b) veranderlike betalings wat afhang van ʼn indeks of koers, aanvanklik gemeet teen die indeks of koers op aanvangsdatum; (c) bedrae wat betaalbaar is onder residu-waarborge; (d) uitoefenprys van ʼn aankoopopsie indien die huurder redelik seker is om die opsie uit te oefen; (e) boetes betaalbaar met die beëindiging van die huurkontrak.

•

Latere meting van die reg-om-te-gebruik-bate Die reg-om-te-gebruik-bate sal gemeet word teen die kostemodel, tensy die billikewaarde-model ingevolge IAS 16/IAS 40 toegepas word (par.29).

Indien die kostemodel toegepas word, sal die reg-om-te-gebruik-bate teen kosprys gemeet word (par.30): (a) Minus opgelope waardevermindering en enige opgelope waardedalingsverlies; en (b) aangepas word vir hermeting van die huurlas.

Waardevermindering en waardedaling word bereken ingevolge IAS 16 en IAS 36.

Indien die eienaarskap oorgedra word aan die huurder aan die einde van die huurtermyn, moet die bate oor die nuttige lewensduur gedepresieer word. Indien

Bladsy 68

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

eienaarskap nie oorgedra word aan die huurder nie, moet die bate oor die korter van die nuttige lewensduur en huurtermyn gedepresieer word (par.31–32).

•

Latere meting van die huurlas Die huurlas sal gemeet word deur: (a) Die drabedrag te vermeerder met die rente op die huurlas; (b) vermindering van die drabedrag om die betalings van die huurlas te reflekteer; (c) hermeting van die drabedrag om enige herwaardering of huuraanpassings te reflekteer (par.37).

Die hermeting van die huurlas moet as ʼn aanpassing aan die reg-om-te-gebruik-bate erken word (par.39).

Die hermeting van die huurlas moet verdiskonteer word deur die hersiene huurbetalings en hersiende (revised) verdiskonteringskoers te gebruik, indien (par.40): (a) daar ʼn verandering in die huurtermyn en hersiende huurpaaiement is, of (b) daar ʼn verandering in die beraming/waardering in die onderliggende bate se opsie om te koop is.

Die huurder sal die huurlas hermeet deur die hersiende huurpaaiement te verdiskonteer, indien (par.42): (a) ʼn verandering in die residu-waarde gewaarborg is, of (b) daar ʼn verandering in die toekomstige huurpaaiemente is as gevolg van ʼn verandering in die indeks of koers wat gebruik is om paaiemente te bereken.

•

Rekeningkundige inskrywings Die volgende voorbeeld sal die rekeningkundige inskrywings van ʼn huurkontrak verduidelik: Op 1 Januarie 2016 het Huurder Bpk. ʼn huurkontrak aangegaan vir 48 maande. Die huurpaaiment beloop R4 140 per maand en die inkrementele rentekoers beloop 8%. ʼn Finale paaiement van R10 000 word vereis aan die einde van die 48 maande en die bate het ʼn nuttige lewensduur van 4 jaar. Berei die joernaalinskrywings voor vir die jaar geëindig 31 Desember 2016.

Huidige waarde van huurlas:

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 69

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

P/Yr = 12, Pmt = R4 140, i = 8%, n = 48, FV = R10 000, PV = R176 852 (onthou, omdat die paaiement in maande is, moet jy jou sakrekenaar stel dat die paaiement per jaar (P/Yr) 12 is).

1 Januarie 2016: Dt: Reg-om-te-gebruik-bate (SFP)

R176 852

Kt: Huurlas (SFP)

R176 852

31 Desember 2016: Die huidige waarde van die huurlas na 12 maande verstreke is: P/Yr = 12, Pmt = R4 140, i = 8%, n = 36, FV = R10 000, PV = R139 987 Dus het die huurlas met R36 865 verminder (R176 852 – R139 987) Dt: Huurlas (SFP)

R36 865

Kt: Bank (SFP) (R4 140 x 12)

R49 680

Dt: Huuruitgawe (W/V) (balanserende syfer)

R12 815

Dt: Waardevermindering (W/V) (R176 852/4)

R44 213

Kt: Opgelope waardevermindering (SFP)

R44 213

Vooruitbetaling en agterstallige betalings

•

Aktiwiteit 2.9 Doen Vraag 4.2 op bladsy 100 in die handboek. Dit handel oor vooruitbetalings van huurpaaiemente.

Verkoop en terughuurtransaksies

Alvorens ʼn verkoop en terughuurtransaksie kan plaasvind, moet daar eers bepaal word, in terme van IFRS 15, of daar ʼn verkoop van ʼn bate was. Dit is ʼn wesenlike verandering in IFRS 16. IAS 17 het primêr daarop gefokus of die huurkontrak ʼn bedryfs- of bruikhuurkontrak is (EY, 2016).

Indien die oordrag van die bate deur die verkoper-huurder aan die vereistes van IFRS 15 (IFRS 15 sal bespreek word in paragraaf 2.11 van die gids), as die verkoop van ʼn bate voldoen (100): (a) sal die verkoper-huurder die reg-om-te-verkoop-bate teen die vorige drabedrag van die bate wat verband hou met die reg-om-te-gebruik-bate meet. Die verkoper-

Bladsy 70

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

huurder sal enige wins of verlies wat verband hou met die oordrag van die regte na die koper-verhuurder erken; en (b) die koper-verhuurder sal die aankoop van die bate verantwoord deur die toepaslike standaarde te gebruik en vir die huurkontrak sal die verhuurder die vereistes ingevolge IFRS 16 (onveranderd van IAS 17) toepas.

Indien die billike waarde van die verkoopsprys van die bate nie gelyk is aan die billike waarde van die bate nie, sal die onderneming die volgende aanpassings maak om te verseker die verkoopsprys word teen billike waarde gemeet (101): (a) Indien die betaling minder as billike waarde is, sal ʼn vooruitbetaling van die huurpaaiment verantwoord word; en (b) indien die betaling meer as billike waarde is, sal addisionele finansiering deur die koper-verhuurder aan die verkoper-huurder verantwoord word.

Indien die oordrag nie aan die verkoop van ʼn bate ingevolge IFRS 15 voldoen nie: (a) Die verkoper-huurder sal aanhou om die oordrag van die bate te erken en die finansiële las sal erken word teen ʼn waarde gelyk aan die oordragontvangste. Die finansiële las sal ingevolge IFRS 9 verantwoord word. (b) Die koper-verhuurder sal nie die oordrag van die bate erken nie en sal die finansiële bate erken teen die waarde van die oordragontvangste. Die finansiële bate sal ingevolge IFRS 9 verantwoord word.

Aktiwiteit 2.10 Doen Vraag 4.3 op bladsy 104 in die handboek. Dit handel oor verkoop- en terughuurtransasksies.

2.8 2.8.1

Voorsienings, voorwaardelike aanspreeklikhede en voorwaardelike bates IAS 37 Voorsienings, voorwaardelike aanspreeklikheid en voorwaardelike bates

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 113-119 (Hoofstuk 5, paragraaf 1.1-1.11)

Die hantering van onsekerhede

Finansiële state moet al die inligting in die finansiële state insluit om die gebruikers van die state in staat te stel om die finansiële posisie van die onderneming te verstaan.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 71

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Voorsienings, voorwaardelike aanspreeklikhede en voorwaardelike bates is onsekerhede en moet konsekwent hanteer word om die finansiële state verstaanbaar en volledig te maak.

Doel

IAS 37 is die Rekeningkundige Standaard wat die rekeningkundige verantwoording van voorsienings, voorwaardelike aanspreeklikhede en voorwaardelike bates voorskryf. Hierdie standaard fokus veral op die erkenningskriteria, metingsbasis en openbaarmakingsvereistes van voorsienings, voorwaardelike aanspreeklikhede en voorwaardelike bates.

Voorsienings

Jy is reeds bekend met toelae (Voorsiening vir kredietverliese/slegte skuld en opgelope waardevermindering). Let wel, IAS 37 (Voorsienings) is nie dieselfde as toelae nie. Verwys na paragraaf 2.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van ʼn “voorsiening”. Let wel, ten einde vir ʼn gebeurtenis om as ʼn voorsiening erken te word, moet dit eerstens aan die definisie van ʼn las voldoen. Verwys na paragraaf 2.6.1 in die gids vir die omskrywing van ʼn las. Die verskil tussen ʼn voorsiening en ʼn las is dat ʼn voorsiening ʼn las is, maar daar is onsekerheid oor die tydsberekening van betaling van verpligting of onsekerheid oor die bedrag verskuldig, waar geen onsekerheid aan ʼn las gekoppel is nie.

Erkenning

IAS 37 vereis dat daar aan al drie die volgende erkenningskriteria voldoen moet word

Erkenningskriteria vir ʼn voorsiening

alvorens ʼn voorsiening erken kan word:

Die onderneming het ʼn huidige verpligting (wetlike of afleibaar) as gevolg van ʼn gebeurtenis in die verlede Dit is waarskynlik dat ʼn uitvloei van ekonomiese voordele vereis sal word om die verpligting af te los ʼn Betroubare raming van die bedrag van die verpligting kan gemaak word

Figuur 2.6: Erkenningskriteria vir ʼn voorsiening (Outeur, 2016)

Bladsy 72

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Die beweging tussen die openingsbalans en sluitingsbalans van ʼn voorsiening word in die staat van wins en verlies (W/V) aangepas. Die joernaalinskrywing om die beweging in die voorsieningsbalans te verantwoord is soos volg: Voorsiening toeneem Dt: Uitgawes (W/V)

Voorsiening afneem

xxx

Dt: Voorsiening (Las – SFP)

Kt: Voorsiening (Las – SFP)

xxx

xxx

Kt: Uitgawes (W/V)

xxx

Tabel 2.5: Die joernaalinskrywing om die beweging in die voorsieningsbalans te verantwoord (Aangepas uit CIMA, 2016: 114)

Onthou, ʼn voorsiening is ʼn las, en ʼn las vermeerder aan die kredietkant.

•

Die betekenis van ʼn verpligting ʼn Verpligting kan wetlik of afleidend wees. Wetlik beteken die verpligting kom tot stand deur ʼn wetlike kontrak of wetgewing. Verwys na paragraaf 2.4 in hierdie studieeenheid vir die woordomskrywing van ʼn “afleidende verpligting”.

Aktiwiteit 2.11

Doen Vraag 5.1 op bladsy 114 in die handboek. Dit handel oor verskillende scenario’s en of ʼn voorsiening geskep kan word vir elk. Maak dus eers seker elke scenario voldoen aan die definisie en erkenningskriteria van ʼn voorsiening.

•

Waarskynlike uitvloei van ekonomiese voordele IAS 37 klassifiseer ʼn waarskynlike gebeurtenis as dit “meer waarskynlik is as nie”, dat die gebeurtenis gaan lei tot ʼn uitvloei van ekonomiese voordele (dus betaling).

“Meer waarskynlik as nie” se waarskynlikheid word gekoppel aan ʼn meer as 50% kans.

Aktiwiteit 2.12

Doen die voorbeeld op bladsy 115 in die handboek. Dit handel oor die waarskynlikheid van uitvloei van ekonomiese voordele.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 73

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Meting van voorsienings Die bedrag van die voorsiening geskep, moet die beste raming wees van die betaling vereis om die huidige verpligting aan die einde van die verslagdoeningsperiode (jaareinde) af te los.

Aktiwiteit 2.13 Doen vraag 5.2 op bladsy 115 in die handboek. Dit handel oor die berekening van die bedrag wat as ʼn voorsiening geskep moet word deur gebruik te maak van die verwagtewaarde benadering. Dié benadering word gebaseer op die persentasie van waarskynlikheid van die gebeurtenis se uitkoms.

Voorsienings: ander kwessies •

Verdiskontering Indien die betaling van die voorsiening eers in die toekoms verwag word, moet die huidige waarde van die voorsiening bereken word deur die toekomstige waarde te verdiskonteer teen ʼn gepaste voorbelaste koers. Verwys na studie-eenheid 1 vir die bespreking van verdiskontering.

•

Toekomstige gebeure Alhoewel ʼn voorsiening nie vir toekomstige gebeurtenisse geskep mag word nie (die definisie sê spesifiek daar moet ʼn huidige verpligting wees), kan waarskynlike toekomstige gebeurtenisse, byvoorbeeld tegnologiese veranderinge en nuwe wetgewing, die bedrag van die voorsiening geskep, beïnvloed.

•

Verwagte verkoop van bates Wins met die verkoop van bates moenie in die berekening van ʼn voorsiening ingesluit word nie.

•

Terugbetaling Indien al, of net ʼn gedeelte van die uitgawes, vir die aflossing van die voorsiening verhaal gaan word van ʼn derde party, mag ʼn verhalings-/terugbetalingsbate slegs geskep word indien die terugbetaling feitlik seker is. Jy moet dus baie seker wees jy gaan die terugbetaling ontvang. Die terugbetaling (bate) word nie verreken (offset) teen die voorsiening (las) nie, maar apart getoon in die staat van finansiële posisie.

Die uitgawe (van die voorsiening) en die inkomste (van die bate) mag wel in die staat van wins en verlies teenmekaar verreken word en as ʼn netto bedrag getoon word.

Bladsy 74

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

Verandering in voorsienings Die voorsiening moet met elke jaareinde aangepas word vir veranderinge in die raming.

•

Gebruik van voorsienings Die voorsiening moet slegs gebruik word vir die spesifieke doel geskep en dus mag ʼn onderneming nie net ʼn algemene voorsieningslas skep wat alle voorsienings dek nie.

•

Toekomstige bedryfsverliese Daar mag onder geen omstandighede ʼn voorsiening vir toekomstige bedryfsverliese geskep word nie. Die definisie van ʼn las in die konseptuele raamwerk sê spesifiek, dat daar ʼn huidige verpligting moet wees.

Beswarende kontrakte Verwys na paragraaf 2.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van ʼn beswarende kontrak. Die voorsiening wat geskep word vir die beswarende kontrak moet die laagste wees van: 1)

die koste om die kontrak na te kom; en

2) die boetes wat gehef sal word as die kontrak nie nagekom word nie.

Aktiwiteit 2.14 Doen vraag 5.3 op bladsy 117 in die handboek. Dit handel oor ʼn beswarende kontrak.

Voorsiening vir herstrukturering Verwys na paragraaf 2.4 in hierdie studie-eenheid vir die omskrywing van “herstrukturering”. ʼn Voorsiening vir herstrukturering kan slegs geskep word indien daar ʼn gedetailleerde formele plan vir die herstrukturering in plek gestel is en ʼn geldige verwagting geskep is by die persone geaffekteer deur die herstrukturering, dat die herstrukturering uitgevoer en deurgevoer gaan word. Verwys na paragraaf 1.8 in die handboek op bladsy 117 vir voorbeelde van gebeure wat onder die definisie van herstrukturering sal val.

•

Die koste wat ingesluit moet word in die herstruktureringsvoorsiening Slegs direkte koste wat uit die herstrukturering voortvloei mag ingesluit word in die voorsiening. Uitgawes soos bemarking, belegging in nuwe stelsels en opleiding en verplasing van personeel, wat met die voortdurende aktiwiteite van die onderneming verband hou, mag nie ingesluit word in die voorsiening nie.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 75

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 2.15 Doen vraag 5.4 op bladsy 118 in die handboek. Dit handel oor herstrukturering Buitediensstelkoste (Decommissioning costs) Wanneer ʼn oliemaatskappy ʼn olieveld koop, het hulle ʼn wetlike verpligting om die omgewing te herstel na die oorspronklike stand, ná die ontginning van die olie. Die verpligting is bekend by die oorspronklike aankoop van die olieveld en dus moet die voorsiening reeds van die begin af, by die aankoop van die olieveld, gemaak word. Die huidige waarde van die toekomstige koste mag egter gekapitaliseer en ingesluit word by die koste van die eiendom, aanleg en toerusting aangekoop.

Aktiwiteit 2.16 Doen vraag 5.5 op bladsy 118 in die handboek. Dit handel oor buitediensstelkoste.

Waarborgvoorsiening Dit is waarskynlik dat waarborgeise kan ontstaan as gevolg van gebeurtenisse in die verlede. Daar is dus ʼn duidelike wetlike verpligting en die voorsiening moet op die beste raming van die hele klas, en nie individuele eise nie, geskep word.

Ander uitgawes en IAS 37 (a) Belangrike herstelwerk: ʼn Voorsiening vir groot opknappingswerk mag nie geskep word nie, want dit is slegs ʼn intensie en daar bestaan geen huidige verpligting nie. (b) Eie versekering: ʼn Onderneming mag nie ʼn voorsiening skep vir eise/gebeure wat moontlik in die toekoms mag ontstaan nie, byvoorbeeld indien ʼn brand sou uitbreek.

Daar is geen huidige verpligting tot die gebeurtenis nie. (c) Besoedeling/beskadiging van die omgewing: Indien die onderneming ʼn beleid het (en dus ʼn afgeleide verpligting skep), of deur wetgewing verplig word om skade aan die omgewing te herstel, mag die onderneming ʼn voorsiening skep vir hierdie uitgawe. Let wel, die voorsiening mag slegs koste insluit van skade tot op hede aangebring en die koste om dit te herstel, en mag nie toekomstige skade en die koste daaraan verbond, skep nie.

2.8.2

Voorwaardelike aanspreeklikheid

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 119-120 (Hoofstuk 5, paragraaf 2.1)

Bladsy 76

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Verwys na paragraaf 2.4 in hierdie studie-eenheid vir die omskrywing van ʼn voorwaardelike aanspreeklikheid. “Waarskynlik” beteken daar is ʼn meer as 50% kans. Indien die verpligting waarskynlik is, is dit nie ʼn voorwaardelike aanspreeklikheid nie, maar ʼn voorsiening wat erken moet word.

Hantering van voorwaardelike aanspreeklikhede ʼn Voorwaardelike aanspreeklikheid word nie erken nie, maar slegs geopenbaar in die finansiële state, tensy die moontlikheid van ʼn uitvloei van ekonomiese voordele baie gering is, dan word geen openbaarmaking vereis nie. Dit beteken dat ʼn voorwaardelike aanspreeklikheid nie ʼn joernaalinskrywing vereis of ʼn bedrag in die finansiële state verteenwoordig nie. Verwys na bladsy 120 in die handboek vir die openbaarmakingsvereistes van ʼn voorwaardelike aanspreeklikheid.

Aktiwiteit 2.17 Doen die voorbeeld op bladsy 120 in die handboek. Dit handel oor ʼn praktiese voorbeeld van ʼn voorwaardelike aanspreeklikheid.

2.8.3

Voorwaardelike bates

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 120-121 (Hoofstuk 5, paragraaf 3.1) Verwys na paragraaf 2.4 in hierdie studie-eenheid vir die omskrywing van ʼn voorwaardelike bate.

Hantering van voorwaardelike bates ʼn Voorwaardelike bate word nie erken nie, maar slegs geopenbaar in die finansiële state. Dit beteken dat ʼn voorwaardelike bate nie ʼn joernaalinskrywing vereis of ʼn bedrag in die finansiële state verteenwoordig nie. Verwys na bladsy 120 in die handboek vir die openbaarmakingsvereistes van ʼn voorwaardelike bate.

Aktiwiteit 2.18 Doen die voorbeeld op bladsy 121 in die handboek. Dit bespreek praktiese voorbeelde van voorwaardelike aanspreeklikheid en voorwaardelike bates.

Aktiwiteit 2.19 Doen vraag 5.6 op bladsy 121 in die handboek. Dit is ʼn meerkeusevraag oor die hantering van ʼn voorwaardelike bate.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 77

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

2.8.4

IAS 37 vloeidiagram

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 121-123 (Hoofstuk 5, paragraaf 4) Verwys na bladsy 122 in die handboek vir ʼn vloeidiagram wat ʼn uitstekende opsomming van IAS 37 is en baie nuttig sal wees om toepassingsvrae in die eksamen te beantwoord.

Aktiwiteit 2.20 Doen vraag 5.7–5.9 op bladsy 122-123 in die handboek. Gebruik die vloeidiagram op bladsy 122 in die handboek om hierdie besprekingsvrae volledig te beantwoord.

2.9

Uitgestelde belasting

2.9.1

Uitgestelde belasting

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 131-134 (Hoofstuk 6, paragraaf 1.1-1.5)

Wat is uitgestelde belasting?

Uitgestelde belasting is ʼn rekeningkundige maatstaaf wat gebruik word om die belastingeffek van transaksies met die rekeningkundige impak te balanseer (match) en dus minder verdraaide (distorted) inligting te lewer. Uitgestelde belasting is dus ʼn rekeningkundige aanpassing en word nie deur die belastingwetgewing voorgeskryf nie, maar deur IAS 12, ʼn rekeningkundige standaard. Uitgestelde belasting is nie ʼn fisiese betaling of ontvangste soos inkomstebelasting betaalbaar aan die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID) nie.

Rekeningkundige hantering kan verskil van die belastingswet, byvoorbeeld vir rekeningkunde sal jy ʼn vaste bate van R100 000 oor 4 jaar depresieer, dus R25 000 per jaar, maar SAID laat ʼn afskrywing op dié bate oor 5 jaar toe, dus R20 000 per jaar. Dus is daar ʼn verskil van R5 000 per jaar, en daar word na dié verskil verwys as ʼn tydelike verskil, want oor 5 jaar sal dieselfde bate 100% afgeskryf wees vir beide rekeningkundige en belastingdoeleindes. Tydelike verskille veroorsaak dus uitgestelde belasting.

Definisies

Verwys na paragraaf 1.2 in die handboek (bladsy 131) vir die woordomskrywing van ʼn uitgestelde belastingbate en uitgestelde belastinglas sowel as belasbare en aftrekbare tydelike verskille en belastingbasis. Die berekening van uitgestelde belasting kan diagrammaties soos volg voorgestel word:

Bladsy 78

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Belastingbasis

Drabedrag

Tydelike verskil

Uitgestelde belasting

%

Figuur 2.7: Berekening van uitgestelde belasting (Outeur, 2016) Belasbare en Aftrekbare tydelike verskille kan soos volg opgesom word:

Belasbare tydelike verskil

• Sal lei tot belasbare bedrae in die belastingberekening • Sal lei tot groter belasting betaalbaar in die toekoms • Verwys na bedrae belasbaar in die toekoms • Lei tot ʼn uitgestelde belastinglas

Aftrekbare tydelike verskil

• Sal lei tot aftrekbare bedrae in die belastingberekening • Sal lei tot kleiner belasting betaalbaar in die toekoms • Verwys na bedrae aftrekbaar in die toekoms • Lei tot ʼn uitgestelde belastingbate

Figuur 2.8: Tydelike verskille (Outeur, 2016)

Verband met die konseptuele raamwerk •

Definisies van bates en laste As gevolg van ʼn gebeurtenis in die verlede is die onderneming geregtig op toekomstige verligting (uitgestelde belastingbate) of het die verpligting om belasting te betaal (uitgestelde belastinglas) en dus word daar aan die definisies van ʼn bate

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 79

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

en las ingevolge die konseptuele raamwerk voldoen. Verwys na paragraaf 2.6.1 in hierdie gids vir die definisies van ʼn bate en las.

•

Die toevallingsgrondslagkonsep Ten einde die balansering (matching) te bevorder moet die belastinggevolg en die item wat die belastinggevolg veroorsaak het, in dieselfde finansiële periode verantwoord word. Indien die belasting in ʼn ander periode as die items erken word, sal ʼn uitgestelde belastinggevolg verantwoord moet word.

Belastingbasis Die belastingbasis vir ʼn bate of las is die bedrag toeskryfbaar aan daardie bate vir belastingdoeleindes. Jy kan maar basies sê dit is die “drabedrag” van die bate of las vir belastingdoeleindes. Die belastingbasis vir ʼn bate en las word verskillend bereken.

•

Bates Die belastingbasis vir ʼn bate is die bedrag wat aftrekbaar is teen belasbare ekonomiese voordele. Met ander woorde, die toekomstige totale aftrekkings vir daardie bate toegelaat vir belastingdoeleindes. Indien die ekonomiese voordele nie belasbaar is nie, sal die belastingbasis gelyk wees aan die drabedrag en geen tydelike verskil voortbring, en dus geen uitgestelde belasting tot gevolg hê nie.

Voorbeeld van die berekening van die belastingbasis vir ʼn bate: ʼn Masjien het ʼn kosprys van R1 miljoen en SAID laat ʼn slytasietoelaag van 33.33% per jaar toe. Die belastingbasis van die masjien sal die toekomstige totale aftrekkings wees. Die slytasie (33.33%) is reeds in die huidige jaar se inkomstebelastingberekening as ʼn aftrekking geëis, dus sal 66.67% oorbly om in die toekoms te kan eis en af te trek, en dus sal die belastingbasis van die masjien aan die einde van jaar 1 = R666 667 (R1 000 000 x 66.67%) wees. Dié bedrag verwys na die toekomstige aftrekkings.

Aktiwiteit 2.21

Doen vraag 6.1 op bladsy 133 in die handboek. Dit handel oor die belastingbasis van bates.

Onthou, daar sal slegs uitgestelde belastinggevolge wees indien die rekeningkundige en belastinghantering van die item verskil.

•

Laste Die belastingbasis vir ʼn las is die drabedrag van die las minus die bedrag wat aftrekbaar is vir belastingdoeleindes in die toekoms.

Bladsy 80

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Voorbeeld van die berekening van die belastingbasis vir ʼn las: Die onderneming het ʼn voorsiening vir waarborgkoste van R1 miljoen geskep. Die bedrag is aftrekbaar vir belasting wanneer dit in die toekoms betaal word. Die belastingbasis vir die las = drabedrag (R1 miljoen) minus bedrag wat aftrekbaar is vir belastingdoeleindes in die toekoms (R1 miljoen is aftrekbaar wanneer betaalbaar in toekoms) = Rnil.

•

Inkomste vooruitontvang Die belastingbasis vir inkomste vooruitontvang is die drabedrag minus die inkomste wat nie belasbaar is in die toekoms nie.

Voorbeeld van die berekening van die belastingbasis vir inkomste vooruitontvang: Huurinkomste van R10 000 is vooruitontvangbaar, maar is belasbaar met ontvangs.

Die belastingbasis van inkomste vooruitontvang = drabedrag (R10 000) minus inkomste wat nie belasbaar in die toekoms is nie (R10 000 – want belasbaar met ontvangs) = Rnil.

Aktiwiteit 2.22

Doen vraag 6.2 op bladsy 133 in die handboek. Dit handel oor die belastingbasis van laste.

Onthou, daar sal slegs uitgestelde belastinggevolge wees indien die rekeningkundige en belastinghantering van die item verskil.

Tydelike verskille Drabedrag minus belastingbasis = tydelike verskil. Verwys na die tabel op bladsy 134 in die handboek vir ʼn opsomming van sommige algemene tydelike verskille. Onthou, indien die drabedrag gelyk is aan die belastingbasis, sal daar geen tydelike verskil wees nie, en dus geen uitgestelde belasting nie.

2.9.2

Uitgestelde belastinglas

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 135-137 (Hoofstuk 6, paragraaf 2.1-2.4)

Belasbare tydelike verskille

ʼn Belasbare tydelike verskil gee aanleiding tot ʼn uitgestelde belastinglas, dus groter belasting betaalbaar in die toekoms. Dit volgende reël is altyd van toepassing vir ʼn belasbare tydelike verskil:

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 81

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Bate

Las

Drabedrag > Belastingbasis = Belasbare

Drabedrag < Belastingbasis = Belasbare

tydelike verskil = Uitgestelde belastinglas

tydelike verskil = Uitgestelde belastinglas

Tabel 2.6: Belasbare tydelike verskille (Outeur, 2016) Rekeningkundige inskrywings Die rekeningkundige inskrywing vir die beweging in uitgestelde belastinglas kan soos volg opgesom word: Toename in uitgestelde belastinglas Dt: Uitgestelde belastinguitgawe (W/V of AOI)

Afname in uitgestelde belastinglas Dt: Uitgestelde belastinglas (SFP) Kt: Uitgestelde belastinguitgawe (W/V of

Kt: Uitgestelde belastinglas (SFP)

AOI)

Tabel 2.7: Rekeningkundige inskrywings (Outeur, 2016) In GFA105 het jy geleer ʼn las vermeerder aan die kredietkant. Die uitgestelde belastinguitgawe word na dieselfde plek as die verbandhoudende inkomste of uitgawe oorgeboek, wat gewoonlik wins of verlies (W/V) is, maar in die geval van ʼn herwaardasie wat na ander omvattende inkomste (AOI) oorgeboek word, sal die uitgestelde belasting volg na AOI. Versnelde (Accelerated) belastingstoelae Indien die belastingtoelaag (kapitaaltoelaag, slytasie) op ʼn bate meer is as die waardevermindering per jaar, sal dit lei tot ʼn versnelde belastingstoelaag. Dit veroorsaak ʼn tydelike verskil en sal lei tot die drabedrag van die bate om groter as die belastingbasis te wees (meer slytasie as waardevermindering) wat sal lei tot ʼn uitgestelde belastinglas.

Aktiwiteit 2.23 Doen die voorbeeld op bladsy 136 in die handboek en dan vraag 6.3 op bladsy 136 in die handboek omdat die voorbeeld en vraag op mekaar volg en oor dieselfde inligting handel.

Bladsy 82

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Herwaardasie van niebedryfsbates Die herwaardasie van niebedryfsbates sal lei tot ʼn verhoging in die drabedrag van die bate, maar geen verandering aan die belastingbasis tot gevolg hê nie, omdat die SAID nie ʼn toelaag op herwaardasie toelaat nie. Dus sal die herwaardasie ʼn tydelike verskil veroorsaak (toename in bate, drabedrag > belastingbasis, dus sal dit ʼn uitgestelde belastinglas tot gevolg hê). Omdat die herwaardasiesurplus ingevolge IAS 16 in ander omvattende inkomste verantwoord word, sal die uitgestelde belasting op die herwaardasie ook in ander omvattende inkomste verantwoord moet word.

Aktiwiteit 2.24 Doen vraag 6.4 op bladsy 137 in die handboek. Dit handel oor die rekeningkundige inskrywings van uitgestelde belasting op grond wat herwaardeer is. Die antwoord bereken egter die uitgestelde belasting deur die tydelike verskil met die inkomstebelastingskoers te vermenigvuldig. Ingevolge IAS 12 moet die belastingkoers wat gebruik word, die wyse waarop die item verhaal word, verteenwoordig. Verwys na figuur 2.9 hieronder in paragraaf 2.9.4 vir ʼn verdere bespreking. Ek stem egter nie saam dat daar slegs met 30% vermenigvuldig word in die antwoord nie. Omdat die grond herwaardeer word, moet die uitgestelde belasting bereken word deur die tydelike verskil met die kapitaalwinsbelastinginsluitingskoers te vermenigvuldig.

2.9.3

Uitgestelde belastingbate

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 137-139 (Hoofstuk 6, paragraaf 3.1-3.4)

Aftrekbare tydelike verskille

ʼn Aftrekbare tydelike verskil gee aanleiding tot ʼn uitgestelde belastingbate, dus minder belasting betaalbaar in die toekoms. Die volgende reël is altyd van toepassing vir ʼn aftrekbare tydelike verskil: Bate

Las

Drabedrag < Belastingbasis = Aftrekbare

Drabedrag > Belastingbasis = Aftrekbare

tydelike verskil = Uitgestelde belastingbate

tydelike verskil = Uitgestelde belastingbate

Tabel 2.8: Aftrekbare tydelike verskille (Outeur, 2016)

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 83

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Rekeningkundige inskrywings

Die rekeningkundige inskrywing vir die beweging in uitgestelde belastingbate kan as volg opgesom word: Toename in uitgestelde belastingbate Dt: Uitgestelde belastingbate (SFP)

Afname in uitgestelde belastingbate Dt: Uitgestelde belastinguitgawe (W/V of

Kt: Uitgestelde belastinguitgawe (W/V of AOI)

AOI) Kt: Uitgestelde belastingbate (SFP)

Tabel 2.9: Rekeningkundige inskrywings (Outeur, 2016) In GFA105 het jy geleer ʼn bate vermeerder aan die debietkant.

Aktiwiteit 2.25 Doen die voorbeeld op bladsy 138 in die handboek wat handel oor aftrekbare tydelike verskille.

Belastingsverliese

Belastingsverliese mag vorentoe gedra word en teen toekomstige belasbare inkomste verreken word. Die belastingverlies is dus ʼn aftrekbare tydelike verskil en sal lei tot ʼn uitgestelde belastingsbate. Let wel, IAS 12 laat slegs die erkenning van ʼn uitgestelde belastingbate op belastingsverliese toe tot die mate wat die onderneming waarskynlike toekomstige voordele het waarteen die belastingverlies verreken kan word.

Aktiwiteit 2.26 Doen vraag 6.5 op bladsy 139 in die handboek wat handel oor belastingsverliese wat ʼn uitgestelde belastingsbate tot gevolg het.

Aandeelopsieskemas

Verwys na paragraaf 2.10 vir die bespreking van aandeelopsieskemas ingevolge IFRS 2.

Aandeelopsieskemas se uitgawes word oor die vestigingsperiode na wins en verlies gedra, maar die belastingaftrekking word slegs toegelaat aan die einde van die vestigingsperiode wanneer die opsie uitgeoefen word. Dus sal daar ʼn aftrekbare tydelike verskil ontstaan tussen die rekeningkundige en belastinghantering, wat teruggeskryf moet word wanneer die opsie uitgeoefen word en die belastingaftrekking geëis word. Verwys na paragraaf 2.10.2 in

Bladsy 84

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

hierdie gids vir verdere bespreking van die uitgestelde belastingeffek van aandeelopsieskemas.

2.9.4

Meting

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 139-141 (Hoofstuk 6, paragraaf 4) Soos in figuur 2.7 genoem word uitgestelde belasting bereken deur die volgende formule toe te pas: Drabedrag – Belastingbasis = Tydelike verskil x belastingkoers = Uitgestelde belasting Die belastingkoers van toepassing sal afhang van die wyse waarop die item verhaal word, met ander woorde hoe sal die bate uit die rekords van die onderneming gehaal word, deur gebruik (deur waardevermindering) of slegs deur verkope.

Teen die inkomstebelastingkoers

Teen die kapitaalwinsbelastinginsluitingskoers

• Verhaal deur gebruik: • Indien die bate geen reswaarde het nie • Bates wat gedepresieer word • Nie geklassifiseer as gehou-vir-verkoop (IFRS 5)

• Verhaal deur verkope: • Bates wat nie gedepresieer word nie, byvoorbeeld grond en belegging in aandele • Geklassifiseer as gehou-vir-verkoop (IFRS 5)

Figuur 2.9: Die belastingskoers van toepassing om uitgestelde belasting te bereken (Outeur, 2016) Basies word vaste bates wat onderhewig is aan depresiasie en die meeste ander items se uitgestelde belasting bereken deur die tydelike verskil met die inkomstebelastingkoers (tans 28% in Suid-Afrika) te vermenigvuldig. Bates wat nie gedepresieer word nie, byvoorbeeld grond, word verhaal deur verkope alleenlik, en dus sal die uitgestelde belasting op hierdie items bereken word deur die tydelike verskil met die kapitaalwinsbelastinginsluitingskoers (tans 22.4% in Suid-Afrika vir maatskappye, SAID, 2016) te vermenigvuldig.

Aktiwiteit 2.27 Doen die voorbeeld op bladsy 140 in die handboek wat handel oor berekening van uitgestelde belasting.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 85

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

2.10 Aandeelgebaseerde betalings 2.10.1 IFRS 2 Aandeelgebaseerde betalings (Share-based payments) Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 149-156 (Hoofstuk 7, paragraaf 1.1-1.7)

Agtergrond

Aandeelskemas is ʼn algemene vorm van betaling vir werknemers en bestuur en die verantwoording word gegrond op die beginsels in IFRS 2 Aandeelgebaseerde betalings.

•

Argumente teen die erkenning van aandeelgebaseerde betalings in die finansiële state Daar is verskeie argumente teen die erkenning van aandeelgebaseerde betalings, maar die IRSR het die argumente oorweeg en verwerp. Lees deur die argumente en neem slegs, as agtergrond, kennis daarvan.

Doel en omvang

IFRS 2 vereis dat die effek van aandeelgebaseerde betalingstransaksies in die staat van wins en verlies en staat van finansiële posisie gereflekteer moet word. Die rekeningkundige hantering hang egter af van die manier hoe die aandeelgebaseerde betaling vereffen gaan word. Daar is drie opsies van vereffening, naamlik:

Ekwiteitsvereffening: Die onderneming ontvang goedere/dienste in ruil vir die ekwiteitsinstrumente van die onderneming

Kontantvereffening: Die onderneming ontvang goedere/dienste in ruil vir kontant wat gebaseer is op die prys/waarde van die ekwiteitsinstrumente van die onderneming

Keuse tussen ekwiteit of kontant (Jy sal nie hieroor geëksamineer word nie)

Figuur 2.10: Opsies beskikbaar vir die vereffening van aandeelgebaseerde betalings (Outeur, 2016)

Bladsy 86

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Definisies

Verwys na paragraaf 2.4 in hierdie studie-eenheid vir die omskrywing van aandeelgebaseerde betalingstransaksies. Verwys na bladsy 150 in die handboek vir verdere woordomskrywings van aandeelgebaseerde betalingsreëlings, ekwiteitsinstrumente, ekwiteitsinstrumente-toekenning, aandeelopsies, billike waarde (ander definisie ingevolge IFRS 13), intrinsieke waarde, metingsdatum, vestiging, vestigingsvoorwaardes.

Erkenning: basiese beginsels

Die entiteit erken goedere en dienste ontvang/aangekoop wanneer die goedere of dienste ontvang is. Dienste aangekoop word erken as ʼn uitgawe en goedere aangekoop, word gewoonlik erken as ʼn bate. Afhangend van die manier van betaling, kan die joernaalinskrywings soos volg opgesom word:

Ekwiteitsvereffening

Kontantvereffening

Dt: Bate (SFP) – Goedere aangekoop

Dt: Bate (SFP) – Goedere aangekoop

Of Dt: Salarisse (W/V) – Dienste ontvang

Of Dt: Salarisse (W/V) – Dienste ontvang

Kt: Ander reserwes (SVE)

Kt: Las (SFP)

Tabel 2.10: Joernaalinskrywings van aanvanklike erkenning van aandeelgebaseerde betalings (Outeur, 2016)

Verwys na paragraaf 2.4 in hierdie studie-eenheid vir die omskrywing van vestigingsperiode.

Let wel, indien die teenparty (gewoonlik werknemer) se werkverrigting nie dadelik is nie, sal die uitgawe gesprei word oor die periodes tot die teenparty geregtig word op die aandeelgebaseerde betalings op die vestingsperiode. Die ekwiteit/las op jaareinde word soos volg bereken: = Verwagte aantal werknemers geregtig op aandeelgebaseerde betaling X aantal ekwiteitsinstrumente per werknemer X billike waarde van elke ekwiteitsinstrument X verhouding (proportion) van die vestigingsperiode wat al verstryk het teen jaareinde.

Let wel, indien dit nie die eerste jaar van die aandeelgebaseerde betaling is nie, sal die bedrag wat as ʼn uitgawe erken word in die staat van wins en verlies, die beweging in die balans verteenwoordig en word soos volg bereken:

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 87

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Openingsbalans – kontant betaal (slegs van toepassing indien kontantvereffeningsgebaseerde betaling is) – Sluitingsbalans = Uitgawe Indien jy dit in ʼn algemene grootboek wil voorstel kan dit soos volg wees: Aandeelgebaseerde betaling

Kontant betaal

xxx

Sluitingsbalans

xxx

Openingsbalans

xxx

Uitgawe (balanserende

xxx

syfer) xxx

xxx

Ekwiteitvereffening-aandeelgebaseerde betalingstransaksies •

Meting Goedere of dienste ontvang van ander partye as werknemers word gemeet teen die billike waarde van die goedere of dienste (direkte metode). Indien die goedere of dienste se billike waarde nie betroubaar beraam kan word nie (gewoonlik is dit die geval met dienste van werknemers ontvang), sal die billike waarde van die ekwiteitsinstrument op toekenningsdatum gebruik word (indirekte metode). Verwys na paragraaf 2.4 in hierdie studie-eenheid vir die omskrywing van toekenningsdatum.

•

Billike waarde van die ekwiteitsinstrument toegestaan Die markprys, indien beskikbaar, van die ekwiteitsinstrument sal gebruik word indien die indirekte metode gebruik word om die aandeelgebaseerde betaling te meet.

•

Transaksies waar dienste ontvang is Indien die ekwiteitsinstrument toegestaan dadelik vestig, moet die dienskoste ten volle erken word op die toekenningsdatum. Indien die ekwiteitsinstrument toegestaan nie dadelik vestig nie, en die teenparty ʼn spesifieke periode van diens moet lewer, moet die diensfooi (uitgawe) erken word oor die periode soos die diens gelewer word. Die billike waarde van die ekwiteitsinstrument moet met toekenningsdatum bepaal word, en word nie weer hermeet nie. Die beste beskikbare raming van die aantal ekwiteitsinstrumente wat gaan vestig, word wel elke jaar hersien.

Bladsy 88

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 2.28 Doen die voorbeeld op bladsy 153 in die handboek wat handel oor die berekening van diensfooie vir drie jaar, indien dit ʼn ekwiteitsvereffening-aandeelgebaseerde betalingstransaksie is. Jy sal oplet die hoeveelheid aandeelopsies wat gaan vestig, word jaarliks hersien, maar die billike waarde van die aandeelopsie bly onveranderd vir die drie jaar op $20. Sodra jy die voorbeeld verstaan, kan jy vraag 7.1 op bladsy 154 in die handboek doen.

Kontantvereffening-aandeelgebaseerde betalingstransaksies

Die uitgawe vir dienste gelewer, sowel as ʼn las vir die verpligting wat betaalbaar is, moet erken word. Indien die billike waarde van die goedere of dienste betroubaar gemeet kan word, kan die direkte metode gebruik word. Indien die billike waarde van die goedere of dienste nie betroubaar gemeet kan word nie, word die indirekte metode gebruik, wat beteken die aandeelgebaseerde betaling word gemeet teen die billike waarde van die ekwiteitsinstrument. Let wel, indien die indirekte metode gebruik word om kontantvereffening-aandeelgebaseerde betalingstransaksies te meet, moet die verpligting by elke verslagdoeningsdatum hermeet word. Voorbeelde van kontantvereffeningaandeelgebaseerde betalingstransaksies sluit aandele-appresiasieregte (SAR) en reg-totaandele-wat-aflosbaar-is in.

Aktiwiteit 2.29 Doen die voorbeeld op bladsy 155 in die handboek wat handel oor berekening van diensfooie en die ooreenstemmende las vir drie jaar, indien dit ʼn kontantvereffeningaandeelgebaseerde betalingstransaksie is. Jy sal oplet dat die verpligting elke jaar teen die nuutste billike waarde van die SAR verantwoord word, en die uitgawe bereken word as die beweging tussen openingsbalans, uitbetaling en sluitingsbalans.

Keuse tussen aflossing in ekwiteit of kontant

Indien die entiteit of ander party ʼn keuse het om te betaal in kontant of deur ekwiteitsinstrumente uit te reik, sal die rekeningkundige hantering daarvan afhang of die onderneming ʼn verpligting om in kontant te betaal aangegaan het. Let wel, hierdie opsie van aandeelgebaseerde betalings val buite die raamwerk van hierdie studie en jy hoef nie verder hieroor te gaan oplees nie.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 89

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

2.10.2 Uitgestelde belastingimplikasies Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 157-139 (Hoofstuk 7, paragraaf 2.1-2.2)

Probleem (issue)

Daar mag ʼn tydsverskil wees tussen die rekeningkundige verantwoording van die uitgawe van die aandeelopsie (erken oor die vestigingsperiode) en wanneer die belastingaftrekking toegelaat word (wanneer die opsie uitgeoefen word). Dit sal lei tot ʼn tydelike verskil wat uitgestelde belasting tot gevolg het.

Meting

Soos reeds in paragraaf 2.9 in hierdie gids bespreek, sal die uitgestelde belasting soos volg bereken word:

Drabedrag van aandeelgebaseerde betalingsuitgawe = Rnil

Minus: Belastingbasis van aandeelgebaseerde betalingsuitgawe

= Aftrekbare tydelike verskil

x % = Uitgestelde belastingbate

Figuur 2.11: Meting van uitgestelde belasting vir aandeelgebaseerde betalingsuitgawe (Outeur, 2016)

Aktiwiteit 2.30 Doen die voorbeeld op bladsy 157 in die handboek wat handel oor berekening van uitgestelde belasting van ʼn aandeelopsie.

2.11 Inkomste 2.11.1 Die IRSR Konseptuele raamwerk Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 163 (Hoofstuk 8, paragraaf 1.1)

Bladsy 90

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Basiese beginsels

Die konseptuele raamwerk dwing “wese bo vorm” af deur die definisies van die vyf elemente van die finansiële state en sodoende word die erkenningsreëls neergelê. Die hoofoorweging is of ʼn nuwe bate of las ontstaan en of ʼn huidige bate of las slegs aangepas word.

2.11.2 Definisies Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 163-165 (Hoofstuk 8, paragraaf 2.1) Verwys na paragraaf 2.6.1 in hierdie gids vir die definisies van ʼn bate en inkomste. Verwys na bladsy 163-164 in die handboek vir verdere woordomskrywings van verkope, rente, tantième en dividende. Let wel, inkomste volgens die staat van wins en verlies, moet slegs die bedrae ontvang vir jou eie rekening en nie inkomste namens ʼn derde party ingevorder, insluit nie, byvoorbeeld BTW ingevorder vir SAID moet uitgesluit word in die staat van wins en verlies. Inkomste sluit verkoop van goedere, lewering van dienste, rente-inkomste, tantième en dividende in. Verwys na bladsy 164 in die handboek vir voorbeelde van tipes inkomste.

Erkenning

Die toevallingsgrondslagbeginsel beteken transaksies word verantwoord wanneer die risiko en vergoeding oordra van die verkoper na die koper – dus wanneer daar aan die definisie en erkenningskriteria van die element voldoen is. ʼn Transaksie word erken wanneer dit gebeur en nie wanneer kontant ontvang of betaal word nie en word verantwoord en gerapporteer in die finansiële state waarna dit verwys. Alvorens ʼn element erken kan word, moet dit voldoen aan die volgende: Definisie van ʼn element, en Erkenningskriteria: •

Dit waarskynlik is dat toekomstige ekonomiese voordele sal vloei na, of van die onderneming, en

•

die koste of waarde van die element betroubaar bereken kan word.

IFRS 15 is in Mei 2014 uitgereik en vervang effektief IAS 18 vanaf finansiële periodes beginnende 1 Januarie 2018 (Deloitte., 2016). Die handboek verwys steeds na IAS 18 vir Inkomste. Daar gaan op IFRS 15 in hierdie gids gefokus word. Daar sal melding gemaak word van die handboek, maar jy moet asseblief oplet waar daar van ander opgedateerde verrykende bronne gebruik word om die handboek aan te vul.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 91

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

2.11.3 Algemene voorbeelde van wese bo vorm Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 166-169 (Hoofstuk 8, paragraaf 3.1-3.3.2)

Besendingsvoorraad

Besendingsvoorraad is voorraad wat namens een entiteit (entiteit A) vir ʼn ander (entiteit B) gehou en verkoop word.

•

Vereiste verantwoording Entiteit A tree slegs as die agent op in die verkoopstransaksie en mag slegs kommissie met die verkoop erken, en entiteit B mag slegs die inkomste met die verkoop van die transaksie erken wanneer entiteit A die voorraad aan ʼn derdeparty verkoop. Entiteit A mag ook nie die voorraad wat hy op jaareinde namens entiteit B hou, insluit as deel van sy eie voorraad nie.

Verkoops- en herkooptransaksies

Indien die entiteit die bate verkoop, maar die opsie het om die bate weer aan te koop, moet daar bepaal word of die transaksie ʼn eenvoudige verkoopstransaksie of ʼn versekerde lening verteenwoording.

•

Opsomming van aanwysers van die verkoop van ʼn bate Verwys na die tabel op bladsy 166-167 in die handboek vir die aanwysers van die verkoop van ʼn bate.

•

Vereiste verantwoording Indien die wese van die verkoops- en herverkooptransaksie ʼn versekerde lening is, moet die verkoper nie die bate de-erken nie, maar aanhou om die bate te erken en die ontvangste vanaf die koper as ʼn lening, waarop rente oploop, verantwoord. Die drabedrag van die bate moet hersien word vir waardedaling en afgeskryf word indien nodig.

Bladsy 92

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 2.31 Doen die voorbeeld op bladsy 167 in die handboek wat handel oor ʼn verkoop en herverkoop transaksie.

Debiteurefaktorering

Debiteurefaktorering is waar die een entiteit hul debiteure aan die ander (faktormaatskappy) verkoop teen ʼn gedeelte van die totale bedrag uitstaande en dus onmiddellike kontant ontvang. Die faktormaatskappy neem die verantwoordelikheid vir die insameling van die debiteure oor. Debiteurefaktorering is ʼn kragtige instrument wat ondernemings kan gebruik om kontantvloei te verbeter.

•

Opsomming van aanwysers van geskikte hantering Verwys na die tabel op bladsy 168 in die handboek vir ʼn opsomming van die aanwysers van geskikte hantering.

•

Vereiste verantwoording Die vereiste verantwoording kan soos volg opgesom word: Verkoper behou geen wesenlike

Verkoper behou wesenlike

voordele en risiko van die skuld en

voordele en risiko van die skuld

het geen verpligting om enige terugbetalings aan faktor te maak nie •

Verwyder die debiteur van staat

•

van finansiële posisie.

•

die staat van finansiële posisie.

Geen las word getoon vir die

•

ontvangste vanaf die faktor.

•

Debiteur word steeds getoon in

ʼn Las word getoon vir die ontvangste vanaf die faktor.

Wins of verlies moet getoon word

•

Rente op die las moet erken

as die verskil tussen drabedrag

word soos dit toeval en ingesluit

van die skuld en ontvangste

word in wins en verlies.

vanaf die faktor.

Tabel 2.11: Vereiste verantwoording van faktorering van debiteure (Outeur, 2016)

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 93

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

2.11.4 Inkomste-erkenning Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 169-175 (Hoofstuk 8, paragraaf 4.1-4.7)

IAS 18 Inkomste

Soos reeds genoem is IFRS 15 in Mei 2014 uitgereik en vervang effektief IAS 18 vanaf finansiële periodes beginnende 1 Januarie 2018. Daar gaan dus op die nuwe inkomsteerkenningstandaard, IFRS 15, in GFA306 gefokus word.

Meting van inkomste

Die vernaamste beginsel van IFRS 15 is dat ʼn entiteit inkomste mag erken vir die oordrag van goedere of dienste aan kliënte teen ʼn bedrag wat die vergoeding, waarop die entiteit verwag om geregtig te wees, weerspieël. Die vernaamste beginsel word in ʼn vyf-stap-model raamwerk uiteengesit: Stap : Identifiseer die kontrak met ʼn kliënt Stap : Identifiseer die prestasieverpligtinge (die goedere of dienste wat gelewer gaan word) in die kontrak Stap : Bepaal die transaksieprys Stap : Allokeer die transaksieprys Stap : Erken inkomste wanneer die entiteit voldoen aan die prestasieverpligting.

Toepassing van hierdie riglyne sal afhang van die feite en omstandighede in ʼn kontrak en sal die uitoefening van oordeel vereis (Deloitte, 2016).

Jy sal dus oplet dat die inkomste-erkenningsmaatreëls in IAS 18 (wat baie soortgelyk aan dié van die konseptuele raamwerk is), nie meer van toepassing is nie.

Eenvoudige voorbeeld van dié vyf stappe: ʼn Entiteit verkoop produk A en produk B per kontrak vir ʼn totaal van R9 000. Die produkte hou nie verband met mekaar nie. Die verkoopsprys word soos volg ingevorder: 50% vooruit en 50% op datum van aflewering van die produkte. Die alleenstaande pryse van produk A en produk B beloop R4 000 en R6 000 onderskeidelik. Beheer van produk A word op ʼn bepaalde tydstip oorgedra en vir produk B oor ʼn tydperk van een jaar.

Stap : ʼn Kontrak bestaan Stap : Daar is twee aparte prestasieverpligtinge, produk A en produk B. Stap : Transaksieprys is R9 000

Bladsy 94

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Stap : Die transaksieprys word geallokeer gebaseer op die alleenstaande pryse: Produk A: R3 600 (R9 000 x [R4 000/R10 000]) Produk B: R5 400 (R9 000 x [R6 000/R10 000]) Stap : Erken inkomste van produk A (R3 600) wanneer beheer oorgedra word (ʼn bepaalde tydstip) en erken inkomste van produk B (R5 400) oor ʼn tydperk van een jaar.

Identifikasie van transaksies

Stap : Identifiseer die kontrak met ʼn kliënt Ingevolge IFRS 15, paragraaf 9, bestaan ʼn kontrak met ʼn kliënt indien aan al vyf die volgende kriteria voldoen is: a) Die kontrak is goedgekeur, hetsy geskrewe of verbaal, of ingevolge ander gebruiklike besigheidspraktyke en is onder verpligting om die prestasieverpligting uit te voer; b) die entiteit kan elke party se regte in verband met die goedere of dienste identifiseer; c) die entiteit kan die betalingsterme identifiseer; d) die kontrak het kommersiële wesenlikheid (dit beteken die risiko, tydsberekening en bedrag van die entiteit se toekomstige kontantvloeie sal verander as gevolg van die kontrak); en e) dit is waarskynlik dat die entiteit die betaling sal invorder waarop hul geregtig is. oorweeg die kliënt se vermoë en intensie om die bedrag verskuldig, te betaal.

Stap : Identifiseer die prestasieverpligtinge (die goedere of dienste wat gelewer gaan word) in die kontrak Die prestasieverpligting is die belofte van die oordrag van goedere en dienste (24). Die prestasieverpligting moet apart verantwoord word indien die goedere en dienste onderskeibaar (distinct) is (22, 27) en goedere en dienste nie interverwant of geïntegreer is nie. Ten einde vir goedere en dienste om onderskeibaar (distinct) te wees, moet daar aan beide die volgende kriteria voldoen word (27): Kriteria 1: Sal die kliënt voordeel trek uit die goedere en dienste?

Kriteria 2: Is die oordrag apart identifiseerbaar?

Stap : Bepaal die transaksieprys Die transaksieprys (47) is die bedrag vergoeding wat die entiteit verwag om geregtig op te wees vir die betrokke goedere/dienste gelewer, uitgesluit bedrae ingesamel namens ʼn derde party (byvoorbeeld ʼn agent) en mag vaste en veranderlike of beide bedrae insluit.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 95

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Stap : Allokeer die transaksieprys Die norm is dat die transaksieprys geallokeer word, gebaseer op die alleenstaande prys van elke prestasieverpligting.

Stap : Erken inkomste wanneer die entiteit voldoen aan die prestasieverpligting Oordrag geskied wanneer die kliënt beheer oor die bate verkry (31-34). Dit wil sê wanneer die kliënt oor die vermoë beskik om die gebruik van die bate te bepaal en die kliënt ontvang die voordele. Aanwysers van beheer sluit in: huidige verpligting om te betaal, aanvaar die bate, verkry wesenlike risiko’s en voordele, fisiese besit van bate, regstitel. Die prestasieverpligting kan op ʼn spesifieke tydstip of oor ʼn periode van tyd aan voldoen word.

Verkoop van goedere

IFRS 15 onderskei nie meer tussen die verkoop van goedere, die lewering van dienste en rente, dividende en tantième nie, en dus kan paragraaf 4.4 in die handboek geïgnoreer word. Die vyf erkenningskriteria vir die verkoop van goedere is nie meer van toepassing nie.

Joernaalinskrywings

Die joernaalinskrywing van kontant teenoor kredietverkope in die handboek is wel korrek en dus kan na bladsy 170-171 in die handboek verwys word vir ʼn opsomming van die joernaalinskrywings.

Aktiwiteit 2.32 Doen die voorbeelde op bladsy 171-172 in die handboek wat handel oor die joernaalinskrywings vir die erkenning van inkomste.

Diensfooie ingesluit in die prys

Indien die verkoopsprys diensfooie insluit, byvoorbeeld die verkoop van ʼn voertuig sluit ʼn 5jaar diensplan in, moet die verkoop van die voertuig en die diensfooi apart bereken en verantwoord word. Stap 5 bepaal dat inkomste erken moet word wanneer die entiteit voldoen aan die prestasieverpligting. Die prestasieverpligting van die diensfooi geskied oor ʼn tydperk heen en dus moet die bedrag ontvang as uitgestelde inkomste (ʼn las) erken word en oor ʼn tydperk heen as inkomste erken word.

Aktiwiteit 2.33 Doen die voorbeeld op bladsy 172 in die handboek wat handel oor diensfooie ingesluit in die verkoopsprys.

Bladsy 96

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Lewering van dienste

IFRS 15 onderskei nie meer tussen die verkoop van goedere, die lewering van dienste en rente, dividende en tantième nie, en dus kan paragraaf 4.7 in die handboek geïgnoreer word. Die vier erkenningskriteria vir die lewering van dienste is nie meer van toepassing nie.

Aktiwiteit 2.34 Die voorbeeld op bladsy 174 in die handboek wat handel oor die lewering van dienste kan steeds deurgewerk word want erkenning van die inkomste ingevolge IFRS 15 is steeds korrek.

Rente, tantième en dividende

IFRS 15 onderskei nie meer tussen die verkoop van goedere, die lewering van dienste en rente, dividende en tantième nie, en dus kan paragraaf 4.8 in die handboek geïgnoreer word. Volgens IFRS 15 is daar nie meer aparte erkenningskriteria vir die erkenning van rente, dividende en tantième nie.

Aktiwiteit 2.35 Die voorbeeld op bladsy 175 in die handboek wat handel oor rente-inkomste kan steeds deurgewerk word, want die erkenning van die inkomste ingevolge IFRS 15 is steeds korrek.

2.11.5 Meting van inkomste Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 176 (Hoofstuk 8, paragraaf 5.1-5.2) Verwys na paragraaf 47 in IFRS 15, Stap : Bepaal die transaksieprys, vir meer besonderhede oor die meting van inkomste.

Uitgestelde vergoeding

Onthou, indien betaling van inkomste uitgestel word, moet die huidige waarde van die verwagte toekomstige kontantvloei as inkomste erken word, op voorwaarde dat aan die vyf stappe voldoen is. Die toekomstige waarde sal dus verdiskonteer moet word na ʼn huidige waarde deur die korrekte rentekoers te gebruik. Verwys na studie-eenheid 1 vir die bespreking van verdiskontering.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 97

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Uitruiling van goedere en dienste

Volgens IAS 18, wanneer goedere en dienste met dieselfde aard en waarde verruil word, moet die transaksie nie as inkomste erken word nie. Indien goedere en dienste wat verskil in aard en bedrag verruil word, sal inkomste teen die billike waarde van goedere of dienste ontvang, erken word.

2.11.6 IAS 11 Konstruksiekontrakte (Construction contracts) Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 177-190 (Hoofstuk 8, paragraaf 6.1-6.13)

Die behoefte aan IAS 11 Konstruksiekontrakte

IAS 11 Konstruksiekontrakte is ʼn ou standaard en is sedert 1993 nie opgedateer nie (Deloitte, 2016). Die rede vir die ontstaan van IAS 11 was om leiding te gee te opsigte van die erkenning en meting van inkomste en uitgawes wat verband hou met groot langtermyn konstruksiekontrakte.

Aktiwiteit 2.36 Doen die voorbeeld op bladsy 177 in die handboek wat handel oor ʼn konstruksiekontrak en die verskil in erkenning van inkomste indien inkomste uitgestel word totdat die kontrak voltooi is (a) en (b) erken word oor ʼn tydperk heen.

Wat is ʼn konstruksiekontrak?

Verwys na paragraaf 2.4 in hierdie studie-eenheid vir die omskrywing van ʼn konstruksiekontrak. Verwys na bladsy 178 in die handboek vir verdere woordomskrywings van vastepryskontrakte en kostepluskontrakte.

Kontrakinkomste

Kontrakinkomste verwys na die bedrag soos in die kontrak gespesifiseer en moet teen die billike waarde van die vergoeding ontvang, gemeet word.

Kontrakkoste

Verwys na paragraaf 6.4, bladsy 178-179 in die handboek vir die lys van kontrakkoste, sowel as koste wat uitgesluit moet word.

Rekeningkundige hantering

Indien die uitkoms van die kontrak betroubaar geraam kan word, moet die inkomste en uitgawes erken word volgens die stadium van voltooiing van die kontrak. Indien ʼn verlies egter op die kontrak verwag word, moet die verlies dadelik erken word.

Bladsy 98

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Vasstelling van die stadium van voltooiing

Die algemeenste metodes om die stadium van voltooiing te bereken, is die: a) Koste tot op datum ÷ totale verwagte koste b) Werk gesertifiseer ÷ kontrakprys c) Fisiese gedeelte van die kontrakwerk voltooi.

Vorige jaar se syfers

Indien die kontrak reeds oor meer as een jaar strek, moet slegs die huidige jaar se wins of verlies in die staat van wins en verlies getoon word (vorige jare se bedrae moet verwyder word) en die koste aangegaan in die huidige jaar moet in die staat van finansiële posisie by al die vorige jare getel word.

Aktiwiteit 2.37 Doen die voorbeeld op bladsy 180-181 in die handboek wat handel oor die berekening van die persentasie van voltooiingsmetode.

Uitkomste van kontrak kan nie betroubaar beraam word nie

Indien die uitkoms van die kontrak nie betroubaar beraam kan word nie, moet inkomste slegs tot die mate wat dit verwag word om verhaalbaar te wees, erken word en uitgawes moet erken word in die periode aangegaan.

Aktiwiteit 2.38 Doen die voorbeeld op bladsy 181-182 in die handboek wat handel oor ʼn konstruksiekontrak waar geen wins en verlies aanvanklik erken word nie.

Erkenning van verwagte verliese

Enige verlies op ʼn kontrak moet erken word sodra dit verwag word. Baie belangrik, indien jy tydens eksamen ʼn vraag oor konstruksiekontrakte kry, is die heel eerste stap om te bereken of ʼn wins of verlies op die kontrak verwag word.

Opsomming van rekeningkundige behandeling • Rekeningkundige inskrywings Verwys na die tabel op bladsy 182 in die handboek vir die opsomming van die rekeningkundige inskrywings vir kontruksiekontrakte.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 99

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

• Staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste Inkomste erken

xxx

Koste van verkope erken

(xxx)

= Erkende wins/(verlies)

xxx/(xxx)

• Staat van finansiële posisie Bruto bedrag verskuldig van/aan kliënte: Koste aangegaan

xxx

Erkende wins minus erkende verlies

xxx xxx

Minus: vorderingsfakturering tot op datum

xxx

= Bedrag erken as bate/(las)

xxx/(xxx)

Bruto bedrag verskuldig van/aan kliënte word as ʼn bedryfsbate of bedryfslas aangebied.

Handelsdebiteure: Vorderingsfakturering tot op datum

xxx

Minus: kontant ontvang tot op datum

(xxx) xxx

Aktiwiteit 2.39 Doen die voorbeeld op bladsy 184-185 in die handboek wat die rekeningkundige hantering van konstruksiekontrakte illustreer.

Aktiwiteit 2.40 Doen vraag 8.1 op bladsy 186 in die handboek wat handel oor konstruksiekontrakte.

Verandering in ramings

Verandering in die raming van konstruksie-inkomste of -uitgawes moet ingevolge IAS 8 Rekeningkundige beleide, verandering in ramings en foute verantwoord word.

Aktiwiteit 2.41 Doen die voorbeeld op bladsy 186-187 in die handboek wat handel oor ʼn verandering in raming van konstruksie-inkomste en -uitgawes.

Bladsy 100

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Openbaarmaking

Verwys na bladsy 187 in die handboek vir die openbaarmakingsvereistes van konstruksiekontrakte ingevolge IAS 11.

Aktiwiteit 2.42 Doen die voorbeeld op bladsy 187 in die handboek wat handel oor bedrae wat geopenbaar moet word en hoe dit bereken word.

IAS 11 voorbeelde

Die bylaag tot IAS 11 verskaf addisionele voorbeelde vir konstruksiekontrakte.

Aktiwiteit 2.43 Doen die voorbeelde op bladsy 187-190 in die handboek wat handel oor die bylaag tot IAS 11.

2.12 Samevatting Hoofstuk 3: Verwys na bladsy 82 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 3. Alle finansiële instrumente (bate en laste) word aanvanklik teen billike waarde gemeet.

Finansiële bates word in drie kategorieë gemeet, naamlik teen geamortiseerde koste, billike waarde deur wins of verlies of billike waarde deur ander omvattende inkomste. Finansiële laste word in vyf kategorieë gemeet, maar slegs twee kategorieë is bestudeer, naamlik geamortiseerde koste en billike waarde deur wins of verlies.

Hoofstuk 4: Verwys na bladsy 105 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 4.

IFRS 16 onderskei nie meer tussen ʼn bedryfs- en bruikhuurkontrak nie. By die aanvang van die huurkontrak, moet die huurder ʼn reg-om-te-gebruik bate en ʼn huurlas erken. Aanvanklik, moet die reg-om-te-gebruik bate teen kosprys verantwoord word. Die huurlas moet aanvanklik teen die huidige waarde van die toekomstige betalings verantwoord word. Die reg-om-te-gebruik bate sal later gemeet word teen die kostemodel, tensy die billikewaardemodel ingevolge IAS 16/IAS 40 toegepas word. Die huurlas word later gemeet deur die drabedrag te vermeerder met die rente op die huurlas; die drabedrag word verminder om die betalings van die huurlas te reflekteer en die drabedrag word hermeet om enige herwaardering of huuraanpassings te reflekteer.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 101

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Hoofstuk 5: Verwys na bladsy 124 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 5. Vir ʼn gebeurtenis om as ʼn voorsiening erken te word, moet dit eerstens aan die definisie van ʼn las voldoen. Die verskil tussen ʼn voorsiening en las is dat ʼn voorsiening ʼn las is, maar daar is onsekerheid oor die tydsberekening van betaling van verpligting of onsekerheid oor die bedrag verskuldig, terwyl daar geen onsekerheid aan ʼn las gekoppel is nie. Voorwaardelike aanspreeklikhede en voorwaardelike bates word nie erken nie, maar slegs geopenbaar in die finansiële state.

Hoofstuk 6: Verwys na bladsy 142 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 6.

Uitgestelde belasting word bereken deur die volgende formule toe te pas: Drabedrag – Belastingbasis = Tydelike verskil x belastingkoers = Uitgestelde belasting. ʼn Belasbare tydelike verskil gee aanleiding tot ʼn uitgestelde belastinglas, dus groter belasting betaalbaar in die toekoms. ʼn Aftrekbare tydelike verskil gee aanleiding tot ʼn uitgestelde belastingbate, dus minder belasting betaalbaar in die toekoms.

Hoofstuk 7: Verwys na bladsy 158 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 7.

Daar is drie tipes aandeelgebaseerde betalings, maar slegs die vereffening in kontant en ekwiteit word bestudeer. Die direkte (gebaseer op billike waarde van goedere/dienste) of indirekte metode (gebaseer op die billike waarde van die ekwiteitsinstrument) kan vir beide opsies toegepas word, maar indien die indirekte metode vir kontantvereffeningsgebaseerde betalings gebruik word, moet die billike waarde van die las jaarliks hermeet word.

Hoofstuk 8: Verwys na bladsy 191 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 8.

Die vernaamste beginsel van IFRS 15 is dat ʼn entiteit inkomste mag erken vir die oordrag van goedere of dienste aan kliënte teen ʼn bedrag wat die vergoeding waarop die entiteit verwag om geregtig te wees, weerspieël. Die vernaamste beginsel word in ʼn vyf-stap-model raamwerk uiteengesit: Stap : Identifiseer die kontrak met ʼn kliënt Stap : Identifiseer die prestasieverpligtinge in die kontrak Stap : Bepaal die transaksieprys Stap : Allokeer die transaksieprys Stap : Erken inkomste wanneer die entiteit voldoen aan die prestasieverpligting.

Bladsy 102

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

2.13 Selfevaluering Voltooi die vrae aan die einde van elk van die hoofstukke soos hieronder aangedui: •

Hoofstuk 3 QuickQuiz op bladsy 83 in die handboek

•

Hoofstuk 5 QuickQuiz op bladsy 125 in die handboek

•

Hoofstuk 6 QuickQuiz op bladsy 143 in die handboek

•

Hoofstuk 7 QuickQuiz op bladsy 159 in die handboek

•

Hoofstuk 8 QuickQuiz op bladsy 192 in die handboek

Die antwoorde op die QuickQuiz sowel as die vrae van die aktiwiteite is aan die einde van elk van die hoofstukke. Dit is nie nodig om die QuickQuiz vir hoofstuk 4 te doen nie, weens die wesenlike verandering in IFRS 16 Huurkontrakte.

Voltooi die volgende vrae uit die Oefeningvrae en antwoordevraagbank (Practice Question and Answer Bank) aan die agterkant van die handboek soos hieronder aangedui: •

Vraag 4-6 op bladsy 515-517 in die handboek wat handel oor finansiële instrumente

•

Vraag 8 op bladsy 518-519 in die handboek wat handel oor IAS 37

•

Vraag 9 op bladsy 519-520 wat handel oor uitgestelde belasting

•

Vraag 10-11 op bladsy 521-522 in die handboek wat handel oor aandeelgebaseerde betalings

•

Vraag 12 op bladsy 522-523 wat handel oor inkomste

Die antwoorde op die vrae uit die Oefeningvrae en antwoordevraagbank is op bladsy 592-597 in die handboek.

Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om ʼn vraag te voltooi. Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

2.14 Selfevalueringsriglyne Die vrae uit die Oefeningvrae en antwoordevraagbank (Practice Question and Answer Bank) is meer besprekingsvrae. Jy moet verseker dat jy eers deur die handboek en dié studieeenheid gewerk het alvorens jy die vrae aandurf.

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

Bladsy 103

GFA307 FinansiĂŤle Rekeningkunde

Notas

Bladsy 104

Studie-eenheid 2: Rekeningkundige standaarde

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

STUDIE-EENHEID 3: EENVOUDIGE GROEPE

3.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •

ʼn Basiese groep met die konsolidasie van filiale

•

Geassosieerdes en gesamentlike ooreenkomste

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

gekonsolideerde finansiële state op te stel.

•

die noodsaaklikheid en aard van openbaarmaking van belange in ander entiteite ingevolge IFRS 12 te bespreek.

•

die gekonsolideerde staat van finansiële posisie en staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste vir ʼn filiaal, geassosieerde en gesamentlike ooreenkomstes voor te berei, ingevolge IFRS, insluitende belange gedurende die finansiële jaar bekom.

3.2

Voorgeskrewe handboek

BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text Management Paper F2: Advanced Financial Reporting. 2de Uitgawe. Verenigde Koninkryk: Polestar Wheatons. ISBN: 9781472734136 Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer: Deel C: Eenvoudige groepe Hoofstuk 9, paragrawe 1.1-9.2 Hoofstuk 10, paragrawe 1.1-3.3 3.3

Verrykende bronne •

Binnekade, C., Koppesschaar, Z. Stegmann, N., Rossouw, J. & Wright, C. Groepstate (Volume 1). 16th ed. Lexis Nexis ISBN: 978 0 409 05720 1. (Hierdie bron gee ʼn breedvoerige verduideliking van groepstate, met baie verduidelikende voorbeelde en addisionele vrae.)

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 105

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

http://www.iasplus.com/en/standards/ias (Hierdie bron is goed vir ʼn opsomming van die betrokke IFRS en IAS – druk net op die IFRS- of IAS-nommer waaroor jy verder wil oplees in die tabel en ʼn opsomming van die betrokke IFRS/IAS sal opkom.)

•

http://www.ifrs.org/IFRSs/Pages/IFRS.aspx (Hier kan ʼn elektroniese kopie van die volledige IFRS of IAS verkry word. Let wel, jy sal eers moet registreer om toegang te verkry. Druk op die volgende skakel om te registreer: http://eifrs.ifrs.org/eifrs/Register)

3.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Beduidende invloed

Dit is die mag om deel te neem in die finansiële en bedryfsbeleidbesluite van die beleggingsinstansie (investee) of ʼn ekonomiese aktiwiteit, maar het nie beheer of gesamentlike beheer oor die beleide nie.

Beheer

ʼn Belegger (investor) beheer ʼn beleggingsinstansie wanneer die belegger blootgestel is aan, of die reg het op veranderlike opbrengste uit sy/haar betrokkenheid met die beleggingsinstansie en oor die vermoë beskik om daardie opbrengste te beïnvloed deur middel van sy/haar mag oor die beleggingsinstansie.

Ekwiteitsmetode

Die belegging in ʼn geassosieerde word aanvanklik teen die kosprys verantwoord en na aanvanklike erkenning word die belegger se gedeelte van die netto bates (met ander woorde, alles sedert verkrygingsreserwes) by die kosprys van die bates gevoeg. Die wins/verlies van die belegger sluit die belegger se gedeelte van die wins of verlies van die beleggingsinstansie in.

Filiaal

ʼn Entiteit wat deur ʼn ander entiteit (bekend as die moedermaatskappy) beheer word.

Geassosieerde

ʼn Entiteit waaroor die belegger beduidende invloed het en wat nie ʼn filiaal of gesamentlike onderneming

Bladsy 106

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

van die belegger is nie.

Gekonsolideerde finansiële

Die finansiële state van ʼn groep, waar die bates,

state (groepstate)

laste, ekwiteit, inkomste, uitgawes en kontantvloei van die moedermaatskappy en sy filiale aangebied word as ’n enkele ekonomiese entiteit.

Gesamentlike beheer

Die kontraktuele ooreenkoms vir die deel van beheer van ʼn ooreenkoms, wat slegs bestaan vir besluite oor die relevante aktiwiteite van die ooreenkoms.

Eenparige instemming van die partye wat die beheer deel word vereis.

Gesamentlike onderneming

ʼn Gesamentlike ooreenkoms waar die partye wat gesamentlike beheer van die ooreenkoms uitoefen, die reg oor die netto bates van die ooreenkoms besit.

Gesamentlike ooreenkoms

ʼn Ooreenkoms waar twee of meer partye gesamentlike beheer uitoefen.

Gesamentlike operasie

ʼn Gesamentlike ooreenkoms waar die partye wat gesamentlike beheer oor die ooreenkoms uitoefen, die reg tot die bates en verpligting tot die laste van die ooreenkoms deel.

Gestaakte bedrywighede

ʼn Komponent van die onderneming wat óf verkoop is, óf geklassifiseer is as gehou-vir-verkoop, en: a) verteenwoordig ʼn wesenlike besigheidslyn of geografiese area van bedrywighede; b) is deel van ʼn enkele gekoördineerde plan om ʼn wesenlike besigheidslyn of geografiese area van bedrywighede te verkoop, of c) is ʼn filiaal bekom uitsluitlik met die doel vir herverkoop.

Groep

Die moedermaatskappy en sy filiale.

Klandisiewaarde

Klandisiewaarde is die verskil tussen die aankoopprys en billike waarde van geïdentifiseerde bates en laste.

Mag

Bestaande regte wat die huidige vermoë verskaf om die relevante aktiwiteite te bepaal.

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 107

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Moedermaatskappy

ʼn Entiteit met meer as een filiaal.

Niebeherende belang

Die ekwiteit in die filiaal wat nie direk of indirek aan die moedermaatskappy toeskryfbaar is nie.

Pro forma-joernale

Pro forma-joernale word opgestel om die effek van

(konsolidasie-inskrywing)

die interne transaksie tussen die moedermaatskappy en die filiaal uit te skakel. Pro forma-joernale word nie in die individuele algemene grootboeke van enige van die entiteite erken nie. Dit is slegs joernale wat met die konsolidasie as deel van die werkspapiere voorberei word (Groepstate, Volume 1, bladsy 73).

Verkoopsgroep

ʼn Groep bates wat in ʼn enkele transaksie van die hand gesit word deur verkope, en die laste direk met die bates geassosieer, oorgedra word in die transaksie.

Voorwaardelike teenprestasie

Die verkryger mag instem om bykomende ekwiteitsbelange, kontant of ander bates na die vorige eienaars van die verkrygde oor te dra, indien gespesifiseerde gebeure in die toekoms plaasvind of as aan sekere voorwaardes voldoen word, byvoorbeeld indien sekere winsmarges bereik word (Groepstate, Volume 1, bladsy 47).

3.5

Inleiding

Gekonsolideerde finansiële state beteken die finansiële state van die filiaal en moedermaatskappy word gekombineer en aangebied as een entiteit. Beheer is die deurslaggewende faktor ten einde te bepaal of ʼn belegging ʼn filiaal is. Intragroeptransaksies moet uitgekanselleer word. Jy kan aanvaar, dat indien die moedermaatskappy meer as 50% van die aandele in die entiteit besit, moet daardie entiteit as ʼn filiaal verantwoord word. Die basiese prosedures vir die opstel van groepstate is soos volg: Die uitskakeling van gemeenskaplike items, en Die konsolidasie of kombinering van die oorblywende niegemeenskaplike items, lyn-vir-lyn deur die ooreenstemmende bates, laste, ekwiteit, inkomste en uitgawes bymekaar te tel. Beduidende invloed is die deurslaggewende faktor ten einde vas te stel of die belegging as ʼn belegging in ʼn geassosieerde verantwoord moet word. Gewoonlik het jy beduidende invloed oor ʼn entiteit indien jy meer as 20% van die aandele besit. Ooreenkomstig IFRS 11 kan ʼn belegging in ʼn gesamentlike ooreenkoms as ʼn

Bladsy 108

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

gesamentlike operasie of gesamentlike onderneming geklassifiseer word. Die klassifikasie hang van die regte en verpligtinge van die partye tot die ooreenkoms af.

3.6

Basiese groepe

3.6.1

Groepsfinansiële state

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 199-204 (Hoofstuk 9, paragraaf 1.1-1.7) Hoekom groepsfinansiële state?

Daar is verskeie redes hoekom ondernemings as ʼn groep funksioneer; die klandisiewaarde gekoppel aan ʼn filiaal se naam, vir belasting- of wetlike doeleindes, om net ʼn paar te noem.

Die Maatskappywet no. 71 van 2008 vereis dat ʼn maatskappy aan die vereiste rekeningkundige standaarde moet voldoen, so ten einde vir ʼn groep maatskappye om ten volle aan IFRS te voldoen, moet gekonsolideerde finansiële state opgestel word, dit is ʼn vereiste ooreenkomstig IAS 27 Consolidated and separate financial statements (Gekonsolideerde en individuele finansiële state). ʼn Groep maatskappye word na verwys as die moedermaatskappy en sy filiale.

Rekeningkundige standaarde

Die volgende rekeningkundige standaarde word in hoofstuk 9 en 10 in die handboek behandel: •

IFRS 3 Besigheidsamevoegings (Business combinations)

•

IFRS 10 Gekonsolideerde finansiële state (Consolidated financial statements)

•

IAS 28 Belegging in geassosieerde en gesamentlike ondernemings (Investments in associates and joint ventures)

•

IFRS 11 Gesamentlike ooreenkomste (Joint arrangements)

•

IFRS 12 Openbaarmaking van belange in ander entiteite (Disclosure of interests in other entities)

•

IFRS 13 Billike waarde meting (Fair value measurement) Definisies

Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van beheer, mag, filiaal, moedermaatskappy, groep, geassosieerde, beduidende invloed, gesamentlike ooreenkoms, gesamentlike beheer en gesamentlike onderneming.

Ons kan die verskillende tipes beleggings en die vereiste rekeningkundige hantering soos volg opsom:

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 109

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Belegging

Kriteria

Vereiste hantering in groepstate

Filiaal

Beheer

Volle konsolidasie

Geassosieerde

Beduidende invloed

Ekwiteitsverantwoording

Gesamentlike onderneming

Gesamentlike beheer met

Ekwiteitsverantwoording

reg tot netto bates Gesamentlike operasie

Gesamentlike beheer met

Lyn-vir-lyn

die reg tot individuele bates en verpligtinge van individuele laste Belegging wat nie een van

Bates gehou vir akkreditasie

Soos vir ʼn enkele

bogenoemde is nie

van welvaart

onderneming ooreenkomstig IFRS 9 (verwys na paragraaf 2.6 in Studieeenheid 2 bespreek)

Tabel 3.1 : Opsomming van verskillende beleggings (Aangepas uit CIMA, 2015: 200)

Belegging in filiale

Beheer is die deurslaggewende faktor ten einde vas te stel of die belegging ʼn filiaal is.

Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van beheer. Gewoonlik beheer ʼn entiteit ʼn ander entiteit indien hy die meerderheid aandele besit. Daar is wel omstandighede waar die entiteit (moedermaatskappy) steeds beheer uitoefen al besit die entiteit ʼn minderheidsaandeelhouding. Die drie vereistes waaroor die belegger moet beskik ten einde beheer uit te oefen, kan soos volg opgesom word:

Bladsy 110

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Mag oor die beleggingnemer

Die blootstelling aan of reg tot veranderlike opbrengste van die betrokkenheid in die beleggingnemer

Die vermoë om hul mag oor die beleggingnemer uit te oefen ten einde die bedrag van die belegger se opbrengste te beïnvloed

Figuur 3.1: Die drie elemente van beheer (Outeur, 2016) •

Mag Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van mag. Verwys na paragraaf 1.4.1 in die handboek op bladsy 200 vir voorbeelde van relevante aktiwiteite wat deur die belegger bepaal kan word.

•

Opbrengs ʼn Belegger moet blootstelling hê aan, of reg hê op, ʼn veranderlike opbrengs as gevolg van die betrokkenheid met die beleggingsinstansie ten einde laasgenoemde te kan beheer. Verwys na paragraaf 1.4.2 in die handboek op bladsy 201 vir voorbeelde van verskillende tipes opbrengste.

•

Skakel tussen mag en opbrengs ʼn Moedermaatskappy moenie slegs mag hê oor die beleggingsinstansie en blootstelling aan, of reg op die veranderlike opbrengs uit betrokkenheid met die beleggingsinstansie hê nie, die moedermaatskappy moet ook oor die vermoë beskik om die mag oor die beleggingsinstansie aan te wend om die opbrengs, as gevolg van die betrokkenheid met die beleggingsinstansie, te gebruik.

Baie belangrik!! Indien jy nie meer inligting het nie, kan jy vir die doel van hierdie kursus (GFA306) aanvaar dat, indien die moedermaatskappy meer as 50% van die aandele in die entiteit besit, daardie entiteit ʼn filiaal is.

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 111

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Potensiële stemregte

•

ʼn Onderneming mag aandeelwaarborge (share warrants), aandeleopsies of ander soortgelyke instrumente besit wat omskepbaar is in gewone aandele in ʼn ander entiteit. Indien die instrumente omskep word, kan dit stemreg oor die finansiële en bedryfsbeleide van die ander tot gevolg hê. Die bestaan en invloed van hierdie potensiële stemregte moet oorweeg word wanneer vasgestel word of ʼn entiteit beheer uitoefen oor ʼn ander entiteit.

Gestruktureerde entiteite

•

IFRS 12 definieer ʼn gestruktureerde entiteit as ʼn entiteit wat so ontwerp is dat stemen soortgelyke regte nie die dominerende faktor is wanneer besluit word wie die onderneming beheer nie. Indien die definisie van beheer ooreenkomstig IFRS 10 aan voldoen is, kan gestruktureerde entiteite gekonsolideer word.

Rekeningkundige hantering van ʼn filiaal in die groepstate

•

Die finansiële state van die filiaal en moedermaatskappy word gekombineer en aangebied as een entiteit. Ons sal die proses om gekonsolideerde finansiële state voor te berei in die res van dié studie-eenheid bestudeer.

Belegging in geassosieerdes

Beduidende invloed is die deurslaggewende faktor ten einde vas te stel of die belegging as ʼn belegging in ʼn geassosieerde verantwoord moet word. Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van geassosieerdes en beduidende invloed. Gewoonlik het jy beduidende invloed oor ʼn entiteit indien meer as 20% van die aandele besit word.

Verwys na paragraaf 1.5 op bladsy 202 in die handboek vir voorbeelde van beduidende invloed.

•

Die rekeningkundige hantering in groepsfinansiële state ʼn Belegging in ʼn geassosieerde word verantwoord in die gekonsolideerde finansiële state deur die ekwiteitsmetode toe te pas. Verwys na hoofstuk 10 in die handboek vir die verduideliking van dié metode sowel as paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van ekwiteitsmetode.

Verantwoording van belegging in ʼn gesamentlike ooreenkoms

Ooreenkomstig IFRS 11 kan ʼn belegging in ʼn gesamentlike ooreenkoms as ʼn gesamentlik operasie of gesamentlike onderneming geklassifiseer word. Verwys na paragraaf 3.7.2 in dié studie-eenheid vir die verduideliking en onderskeiding van ʼn gesamentlike ooreenkoms.

Bladsy 112

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Die rekeningkundige hantering in groepsfinansiële state

•

ʼn Belegging in ʼn gesamentlike onderneming word verantwoord deur die ekwiteitsmetode toe te pas (presies soos ʼn geassosieerde). ʼn Belegging in ʼn gesamentlike operasie word op ʼn lyn-vir-lynbasis verantwoord. Verwys na paragraaf 3.7.2 in dié studie-eenheid vir die verduideliking van beide metodes.

Verantwoording van filiale, geassosieerdes en gesamentlike ondernemings in die individuele rekords van die moedermaatskappy

In die moedermaatskappy se individuele rekords word die belegging in die filiaal, belegging in die geassosieerde en gesamentlike ondernemings as ʼn finansiële bate getoon in die niebedryfsbatesafdeling van die staat van finansiële posisie. Die belegging kan teen kosprys of billike waarde deur ander omvattende inkomste verantwoord word, soos ooreenkomstig IFRS 9 vereistes. Verwys na paragraaf 2.6.2 in Studie-eenheid 2 vir die bespreking van IFRS 9.

Aktiwiteit 3.1 Werk deur die voorbeeld op bladsy 203-204 in die handboek vir ʼn voorbeeld van ʼn besprekingsvraag oor of ʼn maatskappy gekonsolideer moet word, al dan nie.

3.6.2

IFRS 10 Gekonsolideerde finansiële state (Consolidated financial statements)

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 204-206 (Hoofstuk 9, paragraaf 2.1-2.7)

Definisies

Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van gekonsolideerde finansiële state. Alle filiale, plaaslike en buitelandse filiale, moet gekonsolideer word. Dus, die eerste stap in die konsolidasieproses is om alle filiale te identifiseer. Ten einde as ʼn filiaal geklassifiseer te word, moet die moedermaatskappy beheer uitoefen oor die filiaal. Verwys terug na paragraaf 3.4 vir die definisie van beheer sowel as die drie elemente van beheer.

Vrystelling van die voorbereiding van groepsfinansiële state

Verwys na paragraaf 2.2 in die handboek op bladsy 205 vir vereistes wat nagekom moet word alvorens gekonsolideerde finansiële state vir groepmaatskappy nie opgestel hoef te word nie. Let wel, daar moet aan al vier vereistes voldoen word alvorens die groep vir vrystelling vir die voorbereiding van finansiële state sal kwalifiseer.

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 113

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Die uitsluiting van ʼn filiaal van konsolidasie

Alle filiale, plaaslike en buitelandse filiale, moet gekonsolideer word, behalwe indien die filiaal as gehou-vir-verkoop, ingevolge IFRS 5 geklassifiseer is. Dié filiaal sal nie op ʼn lyn-virlynbasis gekonsolideer word nie, maar steeds ingesluit word in die gekonsolideerde finansiële state as ʼn bedryfsbate.

Verskillende verslagsdoeningsdatums

In die meeste gevalle sal alle maatskappye in die groepsfinansiële state voorberei vir dieselfde verslagsdoeningsdatum, met ander woorde, jaareinde. Indien daar wel ʼn verskil in verslagsdoeningsdatums is, is ʼn maksimum verskil van drie maande aanvaarbaar of anders sal die filiaal aanpassings moet maak om die effek van wesenlike transaksies en gebeure tussen die moedermaatskappy en filiaal se jaareinde te reflekteer.

Eenvormige rekeningkundige beleide Al die maatskappye in die groep moet eenvormige rekeningekundige standaarde toepas, byvoorbeeld indien die moedermaatskappy alle beleggingseiendom op die billikewaardemodel verantwoord, moet alle filiale in die groepe dieselfde rekeningkundige beleid toepas, of aanpassings maak alvorens die gekonsolideerde finansiële state voorberei word.

Datum van insluiting/uitsluiting Alle filiale word ingesluit wanneer die belegger beheer oor die beleggingsinstansie verkry en uitgesluit vanaf die datum waarop die belegger beheer verloor oor die beleggingsinstansie.

Hoofpunte Maak seker dat jy die definisies ken en kan toepas, asook die uitsluitingsvereistes en openbaarmakingsvereistes ingevolge IFRS 10.

3.6.3

Gekonsolideerde staat van finansiële posisie

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 206-210 (Hoofstuk 9, paragraaf 3.1-3.2)

Basiese prosedures

Die basiese prosedures vir die opstel van groepstate is soos volg: Die uitskakeling van gemeenskaplike items, en die konsolidasie of kombinering van die oorblywende niegemeenskaplike items, lyn-virlyn, deur die ooreenstemmende bates, laste, ekwiteit, inkomste en uitgawes bymekaar te tel.

Items wat aanpassings tot gevolg sal hê, mag die volgende insluit:

Bladsy 114

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Billikewaarde-aanpassings Die belegging in die filiaal in die moedermaatskappy se staat van finansiële posisie en die moedermaatskappy se gedeelte van die ekwiteit van die filiaal se staat van finansiële posisie.

Intragroeptransaksies

Intragroepbalanse Eiendom, aanleg en toerusting wat oorgedra is van een maatskappy na ʼn ander.

Aktiwiteit 3.2 Werk deur die voorbeeld op bladsy 207-208 in die handboek vir ʼn voorbeeld van basiese konsolidasie van die staat van finansiële posisie sowel as konsolidasie met intragroeptransaksies.

Jy kan in die bogenoemde voorbeelde sien dat in die groepstate, die belegging in die filiaal in die moedermaatskappy se rekords uitgekanselleer word met die ekwiteit in die filiaal se rekords. Die rede hoekom ons dit doen, is omdat die belegging in die moedermaatskappy se rekords (die bate) bloot ʼn eis teen die netto bates van die filiaal soos verteenwoordig deur die ekwiteit van die filiaal is (onthou netto bates = bates minus laste = ekwiteit). Dit is die keersy of spieëlbeelde van dieselfde en dit moet in die nuwe verslagdoeningsentiteit, naamlik die groep, uitgeskakel word.

Alle ander bates en laste word op ʼn lyn-vir-lynbasis bymekaar getel, byvoorbeeld die voorraad van die moedermaatskappy van R16 000 + voorraad van die filiaal van R12 000 word bymekaar getel en in die groepstate sal voorraad R28 000 (R16 000 + R12 000) bedra.

Die formule wat jy kan gebruik is: 100% (dit beteken alles) van die moedermaatskappy se bates en laste + 100% (dit beteken alles) van die filiaal se bates en laste word op ʼn lyn-vir-lynbasis bymekaar getel. Let wel, al besit die moedermaatskappy nie 100% van die aandele in die filiaal nie, word steeds 100% van die bates en laste bymekaar getel, want konsolidasie gaan oor beheer en die moedermaatskappy beheer 100% van die bates en laste.

Let wel: Aandelekapitaal in die groepstate sal altyd slegs die aandelekapitaal van die moedermaatskappy wees.

Intragroeptransaksies, byvoorbeeld indien die moedermaatskappy ʼn lening ontvangbaar van die filiaal het en die filiaal weer in sy rekord ʼn lening betaalbaar aan die filiaal het, moet ook op konsolidasie uitgekanselleer word. Let ook op in die bogenoemde voorbeeld dat die

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 115

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

negatiewe bankbalans (bankoortrekking) van die filiaal nie verreken mag word teen die positiewe bankbalans van die moedermaatskappy nie.

Komplikasies met die kansellering

Items mag in die finansiële state van beide die moedermaatskappy en filiaal verskyn, maar wat gebeur as die intragroepbalanse nie ooreenstem nie? Indien die belegging in die filiaal in die moedermaatskappy se rekords teen meer of minder as pariwaarde verskyn, sal dit aanleiding gee tot klandisiewaarde (verwys na 3.6.4 in dié studie-eenheid vir die bespreking van klandisiewaarde). Indien die moedermaatskappy nie 100% van die aandele in die filiaal bekom het nie, sal dit lei tot niebeherende belang (verwys na paragraaf 3.6.5 in dié studieeenheid). Ongekanselleerde balanse op intragroeprekeninge word as goedere in transito (bedryfsbate) in die groepstate getoon. Ongekanselleerde leningsvoorraad word as ʼn niebedryfslas in die groepstate getoon.

Aktiwiteit 3.3 Werk deur vraag 9.1 op bladsy 209-210 in die handboek wat handel oor die voorbereiding van ʼn gekonsolideerde staat van finansiële posisie. Jy sal oplet dat die lopende rekening tussen die moedermaatskappy en filiaal sowel as die leningsrekening nie ooreenstem nie en dus nie uitkanselleer nie. In die addisionele inligting word daar egter genoem dat die verskil in die lopende rekening van R6 000 is as gevolg van goedere in transito wat die filiaal nog nie verantwoord het nie. Dus sal die filiaal ʼn joernaalinskrywing in sy eie rekords moet verantwoord ten einde die intragroepbalans te balanseer om sodoende uit te kanselleer op konsolidasie.

3.6.4

Billike waarde in verkrygingsrekeningkunde

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 210-225 (Hoofstuk 9, paragraaf 4.1-4.8)

Billike waarde

Soos hierbo genoem, is een van die komplikasies met uitkansellering indien daar billikewaarde-aanpassings is of was.

•

Wat is billike waarde?

Verwys na paragraaf 2.4 in studie-eenheid 2 vir die woordomskrywing van billike waarde.

Bladsy 116

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

Hoekom is billike waarde belangrik?

Billike waarde speel ʼn kritieke rol in die berekening van klandisiewaarde. Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van klandisiewaarde.

Klandisiewaarde ontstaan indien die moedermaatskappy meer as die billike waarde betaal vir die bates verkry en die laste oorgeneem van die belegging in die filiaal.

Redes vir die oorskotbetaling is as gevolg van faktore soos die beleggingsinstansie se goeie kliëntebasis, sy markaandeel of bloot om te verseker dat ʼn beherende belang in die entiteit verkry word.

Berekeninge van billikewaarde-aanpassings

Klandisiewaarde kan nie direk gemeet word nie en IFRS 3 bepaal daarom dat dit as die reswaarde (verskil tussen die koopprys en billike waarde van die netto bates) gemeet word.

Dus moet jy verseker dat die bates en laste verkry teen billike waarde gemeet is op verkrygingsdatum. Dit mag gebeur dat die filiaal reeds hierdie billikewaarde-aanpassings in sy eie rekords gemaak het, en in dié geval kan die waardes van die bates en laste direk vanuit die filiaal se rekords gebruik word. Dit kan egter gebeur dat die filiaal nie die billikewaarde-aanpassings aangebring het nie, en dus sal konsolidasieaanpassings (pro forma-joernale) eerstens gemaak moet word alvorens klandisiewaarde bereken kan word.

Baie belangrik, indien jy ʼn afskryfbare bate (bate onderhewig aan waardevermindering) herwaardeer op konsolidasie, moet jy onthou dat die waardevermindering van dié bate ook op konsolidasie aangepas moet word. Moenie vergeet nie!

Voorbeeld: Billikewaarde-aanpassings Kom ons kyk nou na ʼn voorbeeld van billikewaarde-aanpassings met konsolidasie. Die billike waarde van niebedryfsbates van die filiaal is onderstateer met R23 000 en dus sal die konsolidasie-inskrywing soos volg wees: Dt: Niebedryfsbates (SFP) (Filiaal)

R23 000

Kt: Herwaardasiesurplus (AOI)

R23 000

Die niebedryfsbates se verhoging sal lei tot addisionele R3 000 waardevermindering (aanname: bedrag is aan jou gegee) op konsolidasie en word soos volg verantwoord: Dt: Waardevermindering (W/V) (Filiaal) Kt: Opgelope waardevermindering (SFP) (Filiaal)

R3 000 R3 000

Dus sal die balans van die niebedryfsbates met R20 000 (R23 000 – R3 000 opgelope waardevermindering) meer op konsolidasievlak toon en behoue verdienste met R3 000

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 117

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

minder (want waardevermindering is ʼn uitgawe en verminder wins en behoue verdienste) getoon word.

Aktiwiteit 3.4 Werk deur vraag 9.2 op bladsy 212 in die handboek wat handel oor bates wat op konsolidasievlak afwaarts herwaardeer (depresieer) word en later verkoop word. Die wins vir die filiaal en die groep sal verskil as gevolg van die netto batewaarde (nbw) (net asset value) wat verskil vanuit die oogpunt van die filiaal en groep.

IFRS 3 (Hersien) en IFRS 13 Die bates en laste van die filiaal moet teen billike waarde gemeet word op verkrygingsdatum, behalwe in baie beperkte gevalle.

•

Voorbeeld van billike waarde en besigheidsamevoegings Vir niebedryfsbates word die billike waarde gebaseer op die beste gebruik van die bate bepaal deur die markdeelnemers.

Aktiwiteit 3.5

Werk deur die voorbeelde op bladsy 213-214 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die bepaling van billike waarde van grond en navorsings- en ontwikkelingskostes.

•

Herstrukturering en toekomstige verliese Die verkryger moenie ʼn las vir toekomstige verliese wat voortspruit uit die besigheidsamevoeging erken nie. ʼn Plan om ʼn filiaal te herstruktureer na verkryging is nie ʼn huidige verpligting nie en voldoen nie aan die definisie van ʼn voorwaardelike aanspreeklikheid nie, en dus mag geen las as gevolg van die herstruktureringsplan erken word nie.

•

Ontasbare bates ʼn Ontasbare bate is ʼn identifiseerbare, niemonetêre bate sonder fisiese substansie.

Vir ʼn ontasbare bate om identifiseerbaar te wees, moet dit skeibaar wees (dit beteken dit moet apart van die onderneming verkoop of verhuur kan word) of, dit was in ʼn aparte koopkontrak aangekoop. Dus, alvorens die filiaal in sy eie rekords die ontasbare bate kan erken, moet dit aan die definisie en erkenningskriteria voldoen.

Met konsolidasie mag ʼn ontasbare bate (wat bloot net aan die definisie van ʼn ontasbare bate voldoen en nie aan die erkenningskriteria ook voldoen nie) erken word. In die individuele rekords van die filiaal is die ontasbare bate nie erken nie

Bladsy 118

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

omdat daar nie aan een van die erkenningskriteria voldoen is nie, of omdat die ontasbare bate intern gegeneer is (intern-gegenereerde ontasbare bates word per IAS 38 verbied om erken te word as ʼn bate) (Groepstate, Volume 1, bladsy 45).

•

Voorwaardelike aanspreeklikheid Verwys na paragraaf 2.8.2 in studie-eenheid 2 vir die bespreking van voorwaardelike aanspreeklikhede. ʼn Voorwaardelik aanspreeklikheid word nie in die eie rekords van die filiaal erken nie, maar slegs geopenbaar. Op konsolidasie mag ʼn voorwaardelike las erken word (met ander woorde ʼn randbedrag in die konsolidasiestate gesit word) indien daar ʼn huidige verpligting is, selfs al is die uitvloei van ekonomiese voordele nie waarskynlik nie. Dus word ʼn voorwaardelike aanspreeklikheid op konsolidasie soos ʼn voorsiening erken.

•

Ander uitsonderings tot die erkennings- of metingsbeginsels Verwys na paragraaf 4.4.5 in die handboek op bladsy 215 vir ʼn lys van uitsonderings waar die erkennings en metingsbeginsels ingevolge hul eie rekeningkundige standaard toegepas moet word.

Klandisieswaarde wat ontstaan met die aankoop IFRS 3 Besigheidsamevoegings skryf die rekeningkundige hantering van aangekoopte klandisiewaarde voor. Klandisiewaarde word bereken as die verskil tussen die aankoopprys en billike waarde van geïdentifiseerde bates en laste. Klandisiewaarde is ʼn niebedryfsbate en word gekapitaliseer met konsolidasie en jaarliks hersien vir waardedaling. Dus word die klandisiewaardebate teen kosprys minus opgelope waardedaling getoon in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie. Let wel, klandisiewaarde word nie geamortiseer nie. Die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem op verkrygingsdatum kan op een van twee maniere bereken word, naamlik as die bates minus laste van die filiaal of die ekwiteit van die filiaal. Onthou Netto bates = Bates minus laste, of Netto bates = Ekwiteit.

Aktiwiteit 3.6 Werk deur vraag 9.3 op bladsy 215-216 in die handboek wat handel oor die berekening van klandisiewaarde. Die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem op verkrygingsdatum moet eers bereken word.

•

Rekeningkunde Klandisiewaarde word slegs een keer, met die verkryging van die filiaal, bereken en word nie jaarliks hermeet nie, tensy daar waardedaling van toepassing is. Die

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 119

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

antwoord kan positief of negatief wees. Positiewe klandisiewaarde is ʼn ontasbare bate en word as ʼn niebedryfsbate aangebied in die staat van finansiële posisie.

Klandisiewaarde word nie geamortiseer nie, maar wel jaarliks vir waardedaling getoets. Negatiewe klandisiewaarde word ʼn wins uit ʼn winskoopaankoop genoem en word in wins en verlies erken (nie in die staat van finansiële posisie nie), en word bygetel by die gekonsolideerde ekwiteit (spesifiek behoue inkomste) by verkryging. Die berekening van klandisiewaarde kan ʼn positiewe of negatiewe antwoord gee, soos opgesom in die onderstaande figuur.

Klandisiewaarde

Positiewe klandisiewaarde

Negatiewe klandisiewaarde

Koopprys is meer as die billike waarde van geïdentifiseerde bates en laste

Koopprys is minder as die billike waarde van geïdentifiseerde bates en laste

Niebedryfsbate in klandisiewaarde (SFP)

Word gekrediteer na die staat van wins en verlies (gesien as ander inkomste)

Toets jaarliks vir waardedaling.

Word nie geamortiseer nie

Figuur 3.2: Opsomming van positiewe en negatiewe klandisiewaarde (Outeur, 2016) •

Wins uit ʼn winskoopaankoop Verwys na die paragraaf hierbo vir die bespreking van wins uit ʼn winskoopaankoop.

•

Klandisiewaarde en voorverkrygingswins Enige behoue verdienste wat die filiaal in sy rekords toon voor die dag waarop die moedermaatskappy sy beherende belang verkry, behoort nie aan die moedermaatskappy nie, en moet dus met konsolidasie uitgekanselleer word saam met die aandelekapitaal van die filiaal. Die pro forma-joernaalinskrywing om die aandelekapitaal en behoue verdienste van die filiaal en die belegging in die filiaal in die moedermaatskappy se rekord uit te skakel, is soos volg:

Bladsy 120

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Dt: Aandelekapitaal van filiaal

Rxxx

Dt: Voorverkrygingsbehoueverdienste van die filiaal

Rxxx

Kt: Belegging in die filiaal volgens die moedermaatskappy se rekords

Rxxx

Indien die joernaal nie balanseer nie, sal die balanserende debiet-klandisiewaarde of die balanserende kredietwins uit ʼn winskoopaankoop wees.

Dt: Klandisiewaarde (SFP) (balanserende syfer)

Rxxx

of Kt: Wins uit winskoopaankoop (W/V) (balanserende syfer)

Rxxx

Slegs behoue inkomste (met ander woorde wins of verliese) en ander reserwes wat sedert verkryging deur die filiaal gegenereer word, word gekonsolideer en dus saam met die behoue inkomste van die moedermaatskappy getel.

Let wel, die formule om bates en laste te konsolideer is soos volg: 100% (dit beteken alles) van die moedermaatskappy se bates en laste + 100% (dit beteken alles) van die filiaal se bates en laste word op ʼn lyn-vir-lynbasis bymekaar getel.

Selfs al besit die moedermaatskappy nie 100% van die aandele in die filiaal nie, word steeds 100% van die bates en laste bymekaar getel. Let wel, al is die filiaal gedurende die finansiële jaar verkry, word 100% (en nie slegs ʼn gedeelte gelykmatig bereken) van die bates en laste gekonsolideer.

•

Pro forma-berekeninge Die formule om klandisiewaarde te bereken vir ʼn volfiliaal (filiaal wat 100% deur die moedermaatskappy besit word) is soos volg:

Teenprestasie oorgedra op verkrygingsdatum (dit is die koste van die

xxx

belegging volgens die moedermaatskappy se rekord) Minus: Netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem op

(xxx)

verkrygingsdatum: Aandelekapitaal van filiaal

xxx

Behoue verdienste van filiaal met verkryging

xxx

Ander reserwes met verkryging (byvoorbeeld herwaardasiesurplus)

xxx xxx/(xxx)

Minus: Waardedaling van klandisiewaarde = Klandisiewaarde/(wins uit winskoopaankoop)

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

xxx/(xxx)

Bladsy 121

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 3.7 Werk deur voorbeeld op bladsy 218 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van die berekening van klandisiewaarde indien daar voorverkrygingswins is.

•

Billikewaarde-aanpassings Alvorens klandisiewaarde bereken word, moet alle bates en laste eers teen billike waarde gemeet word, indien nie reeds teen billike waarde getoon nie. Die billikewaarde-aanpassing word ingesluit in die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem op verkrygingsdatum.

Aktiwiteit 3.8

Werk deur voorbeeld op bladsy 218-219 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van klandisiewaarde indien daar ʼn billikewaarde-aanpassing met verkryging is.

Vorme van betaling Die moedermaatskappy kan verskillende vorme van betaling aanwend wanneer aandele in die filiaal verkry word, byvoorbeeld die moedermaatskappy kan betaal met kontant of aandele. Die betaling kan voorwaardelik wees, uitgestel wees of aandele kan uitgereik word.

Die betaling moet altyd teen billike waarde wees.

•

Voorwaardelike teenprestasie Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van voorwaardelike teenprestasie. Die billike waarde op verkrygingsdatum van die voorwaardelike teenprestasie moet by die ander teenprestasie (betaling) ingesluit word wat oorgedra word deur die verkryger in die besigheidsamevoeging, alvorens klandisiewaarde bereken word.

•

Uitgestelde betaling Die teenprestasie gaan eers in die toekoms betaal word, dus moet die toekomstige betaling verdiskonteer word na die huidige waarde deur die koste van kapitaal (%) te gebruik. Verwys na Studie-eenheid 1 vir die verduideliking en formules om toekomstige waardes na huidige waardes te verdiskonteer.

Aktiwiteit 3.9

Werk deur voorbeeld op bladsy 219-220 in die handboek vir ʼn voorbeeld van voorwaardelike teenprestasie en uitgestelde betaling.

Bladsy 122

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aanpassing na die aanvanklike verantwoording Soms kan die billike waarde van die teenprestasie oorgedra op verkrygingsdatum, of die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem op verkrygingsdatum eers later met sekerheid gemeet/bereken word en dus moet voorwaardelike bedrae gebruik word en aanpassings binne 12 maande van die verkrygingsdatum moet terugwerkende erken word.

Enige verder aanpassings na die aanvanklike erkenning moet as ʼn IAS 8 Rekeningkundige beleide, verandering in ramings en foute (Accounting policies, changes in accounting estimates en errors) erken word.

•

Waardedaling van klandisiewaarde Klandisiewaarde wat deur konsolidasie bekom is, word jaarliks of meer dikwels (indien gebeure of veranderings in omstandighede ʼn aanduiding verleen dat die bate verswak het) vir waardedaling getoets in ooreenstemming met die vereistes van IAS 36 Waardedaling van bates. Die waardedalingsverlies word bereken as die verskil tussen die drabedrag van die bate en die verhaalbare bedrag. Die verhaalbare bedrag is die hoogste van die billike waarde minus verkoopskoste en waarde in gebruik. (Vir GFA306 doeleindes sal die verhaalbare bedrag aan jou gegee word en sal dit nie nodig wees om eers die billike waarde minus verkoopskoste en waarde in gebruik, te bereken nie). Indien klandisiewaarde afgeskryf is, mag die waardedaling van die klandisiewaarde nooit teruggeskryf word nie. Dit verhoed dat intern-gegenereerde klandisiewaarde erken word, soos verbied deur IAS 38 (Groepstate, Volume 1, bladsy 351).

Die joernaalinskrywings vir die verantwoording van waardedaling van klandisiewaarde sal afhang van die metode wat niebeherende belang (NBB) met verkryging gemeet word en kan soos volg opgesom word: NBB gemeet teen billike waarde

NBB gemeet teen proporsionele gedeelte van die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem

Dt: Groepsbehoue verdienste (SVE)

xxx

Dt: Groepsbehoue verdienste (SVE) xxx

Dt: Niebeherende belang (SFP) xxx

Kt: Klandisiewaarde (SFP)

Kt: Klandisiewaarde (SFP)

xxx

xxx

Indien die niebeherende belang teen billike waarde gemeet word, moet ʼn gedeelte van die waardedalingsverlies (gebaseer op die %-belang wat die niebeherende besit)

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 123

GFA307 FinansiĂŤle Rekeningkunde

ook toegeskryf word aan die niebeherende belang. Let wel, dit is slegs die geval as niebeherende belang teen billike waarde gemeet word. Die waardedalingsverlies sal dan behoue inkomste en die NBB verminder.

Indien die NBB gemeet word teen die proporsionele gedeelte van die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem, moet slegs die moedermaatskappy se gedeelte (x%) van waardedalingsverlies erken word. Die klandisiewaarde sluit slegs die gedeelte wat aan die moedermaatskappy behoort in. Die verhaalbare bedrag sluit klandisiewaarde vir beide die moedermaatskappy en NBB in. Dus moet die drabedrag van die filiaal herstateer word om die NBB wat nie erken is nie se gedeelte van klandisiewaarde in te sluit alvorens waardedalingsverlies bereken word (Groepstate, Volume 1, bladsy 352).

Byvoorbeeld: P Bpk. besit 80% van die belange in S Bpk. en het R140 000 betaal vir sy belang op 1 Januarie 2016. Die billike waarde van die totale identifiseerbare bates is R150 000. Die billike waarde van NBB met verkryging het R40 000 beloop. Die verhaalbare bedrag op 31 Desember 2016 beloop R162 500.

Klandisiewaarde met verkryging kan soos volg bereken word: NBB gemeet teen billike

NBB gemeet teen die teen-

waarde

proporsionele gedeelte van die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem

Teenprestasie oorgedra op

R140 000

R140 000

Plus: NBB teen billike waarde

R40 000

R30 000 (R150 000 x 20%)

Minus: Netto identifiseerbare

(R150 000)

(R150 000)

R30 000

R20 000

verkrygingsdatum

bates verkry en laste oorgeneem op verkrygingsdatum = Klandisiewaarde

Bladsy 124

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Waardedaling van klandisiewaarde: NBB gemeet teen billike

NBB gemeet teen die teen

waarde

proporsionele gedeelte van die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem

Drabedrag (kosprys +

R180 000 (R150 000 +

R175 000 (R150 000 +

R30 000)

R20 000 + R5 000*)

klandisiewaarde)

(R162 500) Minus: Verhaalbare bedrag

(R162 500)

= Waardedalingsverlies

= R12 500

=R17 500

*Indien NBB met verkryging teen die proporsionele gedeelte van die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem, sluit klandisiewaarde slegs die gedeelte wat aan P Bpk. behoort, dus slegs 80% in die voorbeeld. Die verhaalbare bedrag van R162 500 sluit klandisiewaarde vir beide die moedermaatskappy en NBB in.

Dus moet die drabedrag van die filiaal herstateer word om die NBB wat nie erken is nie se gedeelte van klandisieaarde in te sluit en word soos volg bereken: R20 000/80% = R25 000; R25 000 – R20 000 = R5 000.

Joernaalinskrywing: NBB gemeet teen billike waarde

NBB gemeet teen proporsionele gedeelte van die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem

Dt: Groepsbehoue verdienste (SVE)

Dt: Groepsbehoue verdienste (SVE)

R14 000 Dt: Niebeherende belang (SFP)

R3 500

(17 500 x 20%) Kt: Klandisiewaarde (SFP)

R10 000 Kt: Klandisiewaarde (SFP)

R10 000

(R12 500 x 80%) R17 500

Aktiwiteit 3.10 Werk deur voorbeeld op bladsy 221 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van die waardedaling van klandisiewaarde.

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 125

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

Omgekeerde aankope Omgekeerde aankope verwys na ʼn geval waar, byvoorbeeld maatskappy A eienaarskap in maatskappy B gekom, maar maatskappy A betaal vir die belegging in maatskappy B deur hul eie aandele aan maatskappy B te gee, en in so ʼn mate dat maatskappy B nou beheer uitoefen oor maatskappy A. Wetlik word maatskappy A geag die moedermaatskappy te wees, maar ingevolge IFRS 3 moet maatskappy B as die moedermaatskappy gesien word, want hy beheer maatskappy A deur die aantal aandele wat hy in maatskappy A besit.

Die berekening van gekonsolideerde behoue verdienste Alle wins verdien of verlies gely voor verkryging word by die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem met verkrygingsdatum bygevoeg alvorens klandisiewaarde bereken word.

Wins/verlies sedert verkryging word gekonsolideer, en by behoue verdienste in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie bygetel. Dus bestaan die gekonsolideerde behoue verdienste uit: 100% van die moedermaatskappy se behoue verdienste + x% van slegs die filiaal, geassosieerde of gesamentlike onderneming se sedert verkrygingswins/verlies. X% = aantal belang wat die moedermaatskappy in die filiaal, geassosieerde of gesamentlike onderneming besit, byvoorbeeld 80%. So hoe verdeel jy die wins/verlies vir die jaar tussen voor en sedert verkryging? Jy kan aanvaar (behalwe indien die vraag vir jou anders sê) dat wins/verlies gelykmatig deur die jaar verdien word.

Byvoorbeeld: Indien die filiaal se totale wins vir die 2016 jaar R120 000 beloop, sy jaareinde 31 Desember is en jy bekom die filiaal op 1 September 2016, kan die voor en sedert verkrygingswins soos volg bereken word: Voor verkryging: 1 Januarie 2016 tot 31 Augustus 2016: R120 000 x 8/12 = R80 000. Sedert verkryging: 1 September 2016 tot 31 Desember 2016: R120 000 x 4/12 = R40 000. Die R80 000 word by openingsbehoue verdienste getel alvorens klandisiewaarde bereken word en die R40 000 word in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie saam met die behoue verdienste van die moedermaatskappy getel.

Aktiwiteit 3.11 Werk deur voorbeeld op bladsy 222-225 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van gekonsolideerde behoue verdienste en die voorbereiding van die gekonsolideerde staat van finansiële posisie.

Bladsy 126

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

3.6.5

Niebeherende belang

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 225-232 (Hoofstuk 9, paragraaf 5.1-5.5)

Beginsels van die gekonsolideerde staat van finansiële posisie

Wanneer die moedermaatskappy nie die hele (100%) uitgereikte aandelekapitaal van die filiaal verkry nie, staan die eienaars buiten die moedermaatskappy as niebeherende belange (NBB) bekend. Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van niebeherende belang. Niebeherende belang word in die ekwiteitsafdeling van die staat van finansiële posisie getoon, net bo niebedryfslaste. Let wel, al besit die moedermaatskappy nie 100% van die aandele in die filiaal word nie, word 100% van alle bates, laste, inkomste en uitgawes steeds gekonsolideer, maar slegs x% van die reserwes (behoue verdienste en ander reserwes soos herwaardasiereserwes) en geen aandelekapitaal van die filiaal nie.

Die rekeningkundige verantwoording in die groepsfinansiële state Die gekonsolideerde finansiële state moet die mate wat die netto bates van die filiale deur ander partye besit word, toon. Niebeherende belang kan aanvanklik met verkryging gemeet word teen: Die billike waarde op die verkrygingsdatum (met ander woorde gemeet teen die aktiewe markprys van die aandele wat deur die niebeherende aandeelhouers gehou word), óf hulle proporsionele gedeelte (x%) van die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem van die filiaal. Indien dié metode gekies word, word slegs die klandisiewaarde wat die verkryger toekom, erken.

Let wel, daar sal in die toets/eksamen vir jou gesê word watter metode gebruik moet word om die niebeherende belang te meet.

Die formule om klandisiewaarde vir ʼn gedeeltelike belang in ʼn filiaal te bereken is soos volg: Teenprestasie oorgedra op verkrygingsdatum (dit is die koste van die

xxx

belegging volgens die moedermaatskappy se rekord) Plus: Niebeherende belang met verkryging Minus: Netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem met

xxx (xxx)

verkrygingsdatum: Aandelekapitaal van filiaal

xxx

Behoue verdienste van filiaal met verkryging

xxx

Ander reserwes met verkryging

xxx

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 127

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

= Klandisiewaarde/(wins uit winskoopaankoop) voor waardedaling

xxx/(xxx)

Minus: Waardedaling van klandisiewaarde (indien van toepassing)

(xxx)

= Klandisiewaarde/(wins uit winskoopaankoop)

xxx/(xxx)

Die toeskrywing van verliese Ingevolge IFRS 10 kan NBB as ʼn negatiewe balans getoon word, aangesien dit deel van die ekwiteit van die groep uitmaak.

Aktiwiteit 3.12 Werk deur voorbeeld op bladsy 227 in die handboek vir ʼn illustrasie van die verskil in die berekening van klandisiewaarde indien die NBB volgens hul proporsionele gedeelte (x%) van die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem van die filiaal gemeet word (b) teenoor billike waarde (a).

Die berekening van die waarde van niebeherende belang

Soos reeds genoem, word NBB as ʼn aparte lynitem in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie getoon onder ekwiteit, voor niebedryfslaste.

•

Niebeherende belang se pro forma-werkings Niebeherende belang wat in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie op verslagsdoeningsdatum (jaareinde) getoon word bestaan uit: Die NNB bereken met verkryging, plus NBB se aandeel sedert verkrygingsbehoue-inkomste en ander reserwes, minus NBB se gedeelte van waardedalingsverliese (maar slegs indien die NBB teen billike waarde met verkryging gemeet word).

•

Behoue verdienste Soos reeds genoem word gekonsolideerde behoue verdienste soos volg bereken: 100% van moedermaatskappy se behoue verdienste + x% van slegs die filiaal en geassosieerde of gesamentlike onderneming se sedert verkrygingswins/verlies.

Die ander x% van die behoue verdienste vorm deel van die sluitingsbalans van NBB. Aktiwiteit 3.13

Werk deur voorbeeld op bladsy 228-231 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die voorbereiding van die gekonsolideerde staat van finansiële posisie indien NBB ter sprake is.

Bladsy 128

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Waardedaling van klandisiewaarde

Waardedalingsverliese word in die gekonsolideerde staat van omvattende inkomste as ʼn uitgawe verantwoord. Die joernaalinskrywing vir die verantwoording van waardedaling van klandisiewaarde sal afhang van hoe die NBB met verkryging gemeet word (verwys na paragraaf 3.6.5 in dié studie-eenheid) en kan soos volg opgesom word: NBB gemeet teen proporsionele gedeelte

NBB gemeet teen billike waarde

van die netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem Dt: Groepsbehoue verdienste (SVE)

Dt: Groepsbehoue verdienste (SVE)

Kt: Klandisiewaarde (SFP)

Dt: Niebeherende belang (SFP) Kt: Klandisiewaarde (SFP)

3.6.6

Ander aanpassings aan die staat van finansiële posisie

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 232-239 (Hoofstuk 9, paragraaf 6.1-6.3) Basiese prosedures

Items wat aanpassings tot gevolg sal hê, mag die volgende insluit: Billikewaarde-aanpassings Die belegging in die filiaal in die moedermaatskappy se staat van finansiële posisie en die moedermaatskappy se gedeelte van die ekwiteit van die filiaal se staat van finansiële posisie.

Intragroeptransaksies

Intragroepbalanse Eiendom, aanleg en toerusting wat oorgedra is van een maatskappy na ʼn ander.

Punt en is reeds bespreek. Ons gaan nou na punt , en kyk.

Intragroeptransaksies

•

Ongerealiseerde wins Alle intragroepdebiteure/-krediteure/-lenings moet met konsolidasie uitgeskakel word.

Onthou, groepstate se doel is om finansiële state op te stel van twee of meer maatskappye asof hul een entiteit is. Dus moet die groepstate slegs wins verdien deur die verkoop aan ʼn buitestaander buite die groep, toon. Dit gebeur egter dat die

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 129

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

moedermaatskappy en filiaal transaksies met mekaar aangaan, byvoorbeeld die moedermaatskappy verkoop voorraad aan die filiaal teen ʼn wins. Die moedermaatskappy maak ʼn wins sodra dit goedere aan die filiaal verkoop, maar die filiaal toon eers wins sodra die voorraad aangekoop vanaf moedermaatskappy aan ʼn buitestaander verkoop word. Alle voorraad wat nie deur die filiaal teen jaareinde verkoop is nie, sal ingesluit wees in sy sluitingsvoorraad wat gekonsolideer word. Die voorraad in die filiaal se rekords sal egter nie dieselfde kosprys (kosprys vir filiaal = verkoopsprys van moedermaatskappy, wat wins insluit) hê as wat dit vir die groep (groep se kosprys = kosprys vir moedermaatskappy) het nie. Voorraad op konsolidasie moet gemeet word teen die laagste van kosprys en netto realiseerbare waarde vir die groep.

Jy sal dus ʼn konsolidasie-aanpassing (pro forma-joernaal) moet maak ten einde die ongerealiseerde wins uit te skakel. Ongerealiseerde wins verwys na wins ingesluit in die koopprys (want die verkoper sluit ʼn winsmarge op die kosprys in die verkoopsprys in) van sluitingsvoorraad of vaste bates wat deur die koper op jaareinde steeds besit word, en dus nog nie gerealiseer het deur gebruik of verkoop aan ʼn party buite die groep nie. Die pro forma-joernaalinskrywing om die ongerealiseerde wins uit te skakel, is soos volg: Dt: Behoue verdienste (verkoper)

Rxxx

Kt: Voorraad (koper)

Rxxx

Dié bedrag in die pro forma-joernaal moet die ongerealiseerde wins wees.

Indien die wins op kosprys gemaak word, sal ongerealiseerde wins soos volg bereken word: Sluitingvoorraad x (winsmarge / 100 + winsmarge) Indien die wins op verkoopsprys gemaak word, sal die ongerealiseerde wins soos volg bereken word: Sluitingsvoorraad x (winsmarge / 100) Verduidelikende voorbeeld van die berekening van ongerealiseerde intragroepwins: H Bpk. het voorraad ten bedrae van R100 000 (kosprys vir H Bpk.) voorhande wat van S Bpk. (waarin H Bpk. ʼn 100%-belang het) aangekoop. S Bpk. maak ʼn wins van 25% op kosprys van die goedere wat aan H Bpk. verkoop word.

Ongerealiseerde intragroepwins word soos volg bereken: R100 000 x 25/125 = R20 000.

Aktiwiteit 3.14 Werk deur vraag 9.4 op bladsy 234 in die handboek wat handel oor die opstel van ʼn

Bladsy 130

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

gekonsolideerde staat van finansiële posisie, en die hantering van intragroepverkope en balanse sowel as ʼn waardedaling van klandisiewaarde.

•

Niebeherende belang en ongerealiseerde wins Indien die moedermaatskappy nie 100% in die filiaal besit nie, en die filiaal verkoop aan die moedermaatskappy, moet die ongerealiseerde wins verdeel word tussen die niebeherende belang en die filiaal. Die pro forma-joernaalinskrywing om die uitskakeling van die ongerealiseerde wins te verantwoord is as volg: Dt: Behoue verdienste (verkoper) (SVE)

Rxxx

Dt: Niebeherende belang (SFP)

Rxxx

Kt: Voorraad (koper) (SFP)

Rxxx

Behoue verdienste en niebeherende belang in die groepstate moet dus verminder met bogenoemde bedrae. Let wel, niebeherende belang word slegs beïnvloed deur intragroeptransaksies indien die filiaal aan die moedermaatskappy verkoop.

Indien die moedermaatskappy aan die filiaal verkoop, word NBB nie beïnvloed nie.

Let wel, sluitingsvoorraad getoon in die groepstate, moet getoon word teen die koste vir die groep, dit sal die kosprys wees vir die aanvanklike koper. Byvoorbeeld indien S Bpk. aan H Bpk. goedere verkoop, moet die voorraad op konsolidasie teen die kosprys van S Bpk. getoon word, met ander woorde die kosprys van die aanvanklike koper.

Aktiwiteit 3.15 Werk deur voorbeelde op bladsy 235-237 in die handboek vir voorbeelde van intragroepverkope tussen die filiaal (S) en die moedermaatskappy (P). Jy sal oplet dat die voorraad van die koper met konsolidasie verminder word met die ongerealiseerde wins en dat die behoue verdienste en NBB se gedeelte van die behoue verdienste eers verdeel word nadat die R4 000 ongerealiseerde wins uitgehaal is. Die tweede voorbeeld op bladsy 236, waar P aan S verkoop, sal jy oplet dat die intragroepverkope nie NBB beïnvloed nie.

Niebeherende belang word slegs beïnvloed deur intragroeptransaksies indien die filiaal aan die moedermaatskappy verkoop.

Intragroepverkope en niebedryfsbates

Soos reeds bespreek in dié studie-eenheid, moet enige ongerealiseerde wins/verlies uitgeskakel word uit die intragroepverkope van niebedryfsbates. Intragroepwins op voorraad en niebedryfsbates wat nie aan waardevermindering onderworpe is nie, word slegs

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 131

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

gerealiseer wanneer die bates aan ʼn entiteit buite die groep verkoop word. Fisiese oordrag is egter nie in die geval van niebedryfsbates wat aan waardevermindering onderworpe is, nodig nie. Ongerealiseerde wins op afskryfbare niebedryfsbates word deur die proses van waardevermindering, of deur verkoop aan ʼn entiteit buite die groep (derde party) gerealiseer, waar waardevermindering die verstreke gedeelte van toekomstige ekonomiese voordele vervat in die niebedryfsbate verteenwoordig. Met ander woorde, soos die bate gedepresieer word, kan die ongerealiseerde wins erken word.

Die volgende pro forma-konsolidasiejoernaalinskrywings moet gedoen word om die ongerealiseerde wins uit te skakel: Dt: Ander inkomste (W/V) (verkoper)

Rxxx

Kt: Niebedryfsbate (SFP) (koper)

Rxxx

Die volgende pro forma-konsolidasiejoernaalinskrywings moet gedoen word as erkenning van die gedeelte van die ongerealiseerde intragroepwins wat deur die waardeverminderingsproses gedurende die jaar gerealiseer het: Dt: Opgelope waardevermindering (SFP) (koper)

Rxxx

Kt: Waardevermindering (W/V) (verkoper)

Rxxx

Deur waardevermindering, wat ʼn uitgawe is te krediteer, maak jy wins meer, en dus realiseer jy die ongerealiseerde wins. Slegs ʼn gedeelte van die ongerealiseerde wins realiseer, in dieselfde verhouding wat jy die bate depresieer. Byvoorbeeld: P Bpk. besit 80% van S Bpk. Op 2 Januarie 2016 het P Bpk. toerusting wat oorspronklik R10 000 gekos het, teen R15 000 aan S Bpk. verkoop. S Bpk. erken waardevermindering op hierdie toerusting teen ʼn koers van 20% per jaar op die reguitlyn-grondslag. Die pro formakonsolidasiejoernaalinskrywings is soos volg: Dt: Ander inkomste (W/V) (P)

R5 000

Kt: Toerusting (SFP) (S)

R5 000

Uitskakeling van ongerealiseerde intragroepwins: R15 000 – R10 000 = R5 000 Dt: Opgelope waardevermindering (W/V) (S)

R1 000

Kt: Waardevermindering (W/V) (P)

R1 000

Erkenning van gedeelte van ongerealiseerde intragroepwins (R5 000 x 20%) Onthou, indien die moedermaatskappy die verkoper is, affekteer dit nie NBB nie.

Bladsy 132

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Ter opsomming, die bogenoemde joernale kan gekombineer word. Die pro formajoernaalinskrywings om die ongerealiseerde wins uit te skakel en waardevermindering te verminder is soos volg: Moedermaatskappy (H) verkoop aan die filiaal (S)

Filiaal verkoop aan die moedermaatskappy

Dt: Behoue verdienste (SVE) (H) (verkoper)

Rxxx

Dt: Behoue verdienste (SVE) (S) (verkoper)

Rxxx

Kt: Niebedryfsbates (SFP) (S) (koper)

Rxxx

Dt: Niebeherende belang (SFP) (SFP)

Rxxx

Kt: Niebedryfsbates (SFP) (H) (koper)

Rxxx

Tabel 3.2 : Joernaalinskrywing vir intragroepverkope van niebedryfsbates (Aangepas uit CIMA, 2015: 237) Aktiwiteit 3.16 Werk deur voorbeeld op bladsy 237-238 in die handboek vir ʼn voorbeeld van intragroepverkope van niebedryfsbates tussen die moedermaatskappy (verkoper) en die filiaal (koper).

•

Niebeherende belang en intragroepverkope van niebedryfsbates Soos in tabel 3.2 hierbo genoem, indien die filiaal aan die moedermaatskappy verkoop, beïnvloed die ongerealiseerde wins die wins van niebeherende belang ook.

Aktiwiteit 3.17

Werk deur voorbeeld op bladsy 238-239 in die handboek vir ʼn voorbeeld van intragroepverkope van niebedryfsbates tussen die filiaal (verkoper) en die moedermaatskappy (koper). Jy sal oplet dat die ongerealiseerde wins bestaan uit die verskil tussen die verkoopsprys (R12 500) en koopprys (R10 000) van R2 500, minus die effek van vermindering van waardevermindering op die oorskot bedrag van R2 500, gedeel deur die oorblywende lewensduur van die bate.

3.6.7

Aankoop van ʼn filiaal gedurende die rekeningkundige periode

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 239-241 (Hoofstuk 9, paragraaf 7.1)

Die rekeningkundige probleem

Indien ʼn filiaal gedurende die finansiële jaar aangekoop word, moet daar ʼn onderskeid getref word tussen die wins/verlies verdien voor verkryging en sedert verkryging.

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 133

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Alle wins/verlies verdien voor verkryging word by die netto identifiseerbare bates verkry, en laste oorgeneem met verkrygingsdatum, bygevoeg alvorens klandisiewaarde bereken word en word dus uitgekanselleer met verkryging en nie gekonsolideer nie.

Wins/verlies sedert verkryging word gekonsolideer en by behoue verdienste in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie bygetel. Dus bestaan die gekonsolideerde behoue verdienste uit: 100% van moedermaatskappy se behoue verdienste + x% van slegs die filiaal se sedert verkrygingswins/verlies. So hoe verdeel jy die wins/verlies vir die jaar tussen voor en sedert verkryging? Jy kan aanvaar (behalwe indien die vraag vir jou anders sê) dat wins/verlies gelykmatig deur die jaar verdien word.

Let wel, al is die filiaal gedurende die finansiële jaar verkry, word 100% (en nie slegs ʼn gedeelte gelykmatig bereken nie) van die bates en laste gekonsolideer. Die formule om bates en laste te konsolideer, ongeag wanneer die filiaal bekom is, bly 100% (dit beteken alles) van die moedermaatskappy se bates en laste + 100% (dit beteken alles) van die filiaal se bates en laste.

Indien die filiaal gedurende die finansiële jaar aangekoop word (en nie op die eerste dag van die finansiële jaar nie), moet slegs die gedeelte van die sedert verkrygingsinkomste en uitgawes in die gekonsolideerde staat van omvattende inkomste ingesluit word. Dit is dus nodig dat die staat van omvattende inkomste van die filiaal (net filiaal, nie die moedermaatskappy ook nie) verdeel word tussen voor en na verkrygingsinkomstes en uitgawes deur die aantal maande voor en na verkryging met die bedrae te vermenigvuldig.

Jy kan aanvaar dat alle inkomste en uitgawes (tensy anders genoem in die vraag) gelykmatig gedurende die finansiële jaar verdien is.

Die formule om inkomste en uitgawes te konsolideer: 100% van die inkomste en uitgawes van die moedermaatskappy + 100% van die inkomste en uitgawes van die filiaal sedert verkryging, op ʼn lyn-vir-lynbasis. Byvoorbeeld: Indien P Bpk., S Bpk. op 1 April 2016 bekom en die finansiële jaareinde is 31 Desember 2016, sal slegs die inkomste en uitgawes vanaf 1 April 2016 tot 31 Desember 2016 in die gekonsolideerde staat van omvattende inkomste ingesluit word. Jy sal dus die staat van omvattende inkomste van S Bpk. moet verdeel tussen voor verkryging, deur alle inkomste en uitgawes met 3/12 (1 Januarie 2016 – 31 Maart 2016) te vermenigvuldig; en sedert verkryging, deur alle inkomste en uitgawes met 9/12 (1 April 2016 – 31 Desember 2016) te vermenigvuldig. Maak asseblief seker oor die aantal maande voor en na verkryging (tel op jou vingers indien nodig) sodat jy nie ʼn onnodige fout hier begaan nie.

Bladsy 134

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 3.18 Werk deur vraag 9.5 op bladsy 239-240 in die handboek wat handel oor die voorbereiding van ʼn gekonsolideerde staat van finansiële posisie, maar die filiaal is eers op 1 April 20x5 bekom, dus gedurende die finansiële jaar.

Aktiwiteit 3.19 Werk deur voorbeeld op bladsy 240-241 in die handboek vir ʼn voorbeeld waar die filiaal met verkryging ʼn behoue verlies (debietbalans) het in plaas van ʼn behoue wins. Onthou, alle sedert verkrygingswins word gekonsolideer, dus die beweging tussen die balans met verkryging en die balans op jaareinde. In dié voorbeeld kan die behoue verdienste wat gekonsolideer mag word, soos volg bereken word: Balans van behoue verdienste met verkryging

(R35 000) dt

Balans van behoue verdienste op jaareinde

R10 000 kt

Beweging in behoue verdienste van filiaal wat gekonsolideer

R45 000

mag word

3.6.8

(R35 000 + R10 000)

Gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 241-244 (Hoofstuk 9, paragraaf 8.1-8.2)

Gekonsolideerde staat van wins en verlies •

Konsolidasieprosedures Die formule om inkomste en uitgawes te konsolideer is dieselfde as vir bates en laste: 100% van die inkomste en uitgawes van die moedermaatskappy + 100% van die inkomste en uitgawes van die filiaal sedert verkryging, op ʼn lyn-virlynbasis. Dit is egter noodsaaklik om aan te toon watter deel van die totale wins/(verlies) vir die jaar aan die niebeherende belang (indien dit nie ʼn volfiliaal is nie) behoort. Dus moet die volgende rekonsiliasie altyd aan die einde van die gekonsolideerde staat van wins en verlies en omvattende inkomste getoon word: Totale wins vir die jaar (100%)

Rxxx

Toeskryfbaar aan: Eienaars van die moedermaatskappy (moedermaatskappy se %)

Rxxx

Niebeherende belang (NBB se %)

Rxxx Rxxx

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 135

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Stappe om dié rekonsiliasie van wins en verlies voor te berei: Stap : Bereken die totale gekonsolideerde wins vir die jaar deur die inkomste en uitgawes op ʼn lyn-vir-lynbasis bymekaar te tel. Let wel, alle intragroeptransaksies moet in ag geneem word.

Stap : Bereken die wins wat aan die NBB behoort deur die wins van slegs die filiaal (volgens die staat van omvattende inkomste van die filiaal) te vermenigvuldig met die %-belang van die NBB. Stap : Die wins toeskryfbaar aan die eienaars van die moedermaatskappy is: Stap se antwoord, minus Stap se antwoord (die balanserende syfer).

Aktiwiteit 3.20 Werk deur die voorbeeld op bladsy 242 in die handboek vir ʼn eenvoudige voorbeeld van die voorbereiding van die gekonsolideerde staat van omvattende inkomste.

•

Intragroeptransaksies Indien die een maatskappy in die groep aan die ander maatskappy goedere verkoop, gaan ʼn identiese bedrag die verkoper se verkope laat toeneem (dt: debiteure/bank, kt: verkope) en die koper se koste van verkope (dt: koste van verkope, kt: voorraad) laat toeneem. Maar uit ʼn groepsoogpunt het verkope nie plaasgevind nie (want jy kan nie aan jouself verkoop nie), en dus moet die verkope en koste van verkope uitgekanselleer word. Die pro forma-joernaalinskrywing om die intragroepverkope te kanselleer is soos volg: Dt: Verkope (W/V) (verkoper)

Rxxx

Kt: Koste van verkope (W/V) (koper)

Rxxx

Die ongerealiseerde wins uit die intragroeptransaksie moet ook uitgekanselleer word.

Die pro forma-joernaalinskrywing om die ongerealiseerde wins uit te skakel, indien die transaksie in die huidige jaar plaasgevind het, is soos volg: Dt: Koste van verkope (W/V) (verkoper) Kt: Voorraad (SFP) (koper)

Rxxx Rxxx

Ongerealiseerde wins uit die intragroeptransaksie word op die sluitingsvoorraad van die koper bereken. Indien die wins op kosprys gemaak word, sal ongerealiseerde wins soos volg bereken word: Sluitingvoorraad x (winsmarge / 100+ winsmarge).

Bladsy 136

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Indien die wins op verkoopsprys gemaak word, sal die ongerealiseerde wins soos volg bereken word: Sluitingsvoorraad x (winsmarge / 100).

Let wel: Indien die filiaal aan die moedermaatskappy verkoop, moet die ongerealiseerde wins eers uitgekanselleer word alvorens die wins toeskryfbaar aan niebeherende belang bereken kan word.

Aktiwiteit 3.21 Werk deur voorbeeld op bladsy 243 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die effek van intragroepverkope op die gekonsolideerde staat van wins en verlies.

•

Intragroepdividende Dividende deur die filiaal betaal aan die moedermaatskappy moet met konsolidasie uitgeskakel word. Die pro forma-joernaalinskrywing om die dividende op konsolidasie uit te kanselleer is soos volg: Dt: Dividend ontvang (W/V) (moedermaatskappy) – moedermaatskappy se gedeelte

Rxxx

Dt: Niebeherende belang (SFP) – NBB se gedeelte

Rxxx

Kt: Dividende betaal (SVE) (filiaal)

•

Rxxx

Opsomming Verwys na die tabel in paragraaf 8.1.4 op bladsy 243 in die handboek vir ʼn goeie opsomming van die belangrike hoofpunte oor die konsolidasie van die staat van wins en verlies.

Die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste Die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste bestaan uit twee gedeeltes, naamlik die wins-en-verlies gedeelte en ander-omvattende-inkomste gedeelte. Die vernaamste inskrywing in ander omvattende inkomste is die herwaardasie van eiendom, aanleg en toerusting.

Aktiwiteit 3.22 Werk deur voorbeeld op bladsy 244 in die handboek vir ʼn voorbeeld van ʼn gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste.

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 137

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

3.6.9

Filiaal aangekoop met die hoofdoel om te verkoop

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 244-246 (Hoofstuk 9, paragraaf 9.1-9.2) Ingevolge IFRS 5 Niebedryfsbates gehou-vir-verkoop en beëindigde bedrywighede (Non-current assets held for sale and discontinued operations), kan ʼn filiaal verkry word met die uitsluitlike doel om dit weer te verkoop en kan dus moontlik as ʼn verkoopsgroep gehouvir-verkoop in die staat van finansiële posisie en gestaakte bedrywighede in die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste geklassifiseer word indien daar aan die gehou-vir-verkoop kriteria voldoen is.

Kriteria vir filiale gehou-vir-verkoop Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van gestaakte bedrywighede en ʼn verkoopsgroep. ʼn Niebedryfsbate of van-die-hand-sit-groep (disposal group) word geklassifiseer as gehou-vir-verkoop indien die waarde van die bate verhaal gaan word deur die bate te verkoop, eerder as deur voortdurende gebruik. ’n Niebedryfsbate kan slegs geklassifiseer word as gehou-vir-verkoop indien aan al die volgende kriteria voldoen is: Die bate moet beskikbaar wees vir onmiddellike verkoop in die huidige toestand.

Die verkoop moet hoogs waarskynlik wees.

Vir die verkoop om hoogs waarskynlik te wees, moet aan al die volgende kriteria voldoen word: a) Die bestuur moet aan ʼn plan gebonde wees om die bate te verkoop. b) Daar moet ʼn aktiewe plan wees om ʼn koper op te spoor. c) Die bate moet vir verkoop bemark word teen ʼn redelike prys in verhouding tot die huidige billike waarde. d) Die verkoopstransaksie moet na verwagting binne 1 jaar van datum van klassifikasie afgehandel wees. e) Dit is onwaarskynlik dat wesenlike veranderinge aan die plan gemaak sal word of dat die plan onttrek sal word.

Indien die verkoopstransaksie nie binne 1 jaar plaasvind nie, as gevolg van gebeure buite die onderneming se beheer, maar die onderneming is steeds vasbeslote om die bate te verkoop, kan die bate steeds as ʼn gehou-vir-verkoop bate geklassifiseer word.

Bladsy 138

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

Staat van finansiële posisie ʼn Niebedryfsbate of van-die-hand-sit-groep wat as gehou-vir-verkoop geklassifiseer is, moet gemeet word teen die minste van die drabedrag en billike waarde, minus koste om te verkoop (netto realiseerbare waarde).

Staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste Verwys na bladsy 246 in die handboek vir addisionele openbaarmakingsvereistes ingevolge IFRS 5 in die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste.

3.7

Geassosieerdes en gesamentlike ooreenkomste

3.7.1

IAS 28 Beleggings in geassosieerde en gesamentlike ooreenkomste

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 257-265 (Hoofstuk 10, paragraaf 1.1-1.12)

Definisies

Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van geassosieerde, beduidende invloed, gesamentlike beheer en ekwiteitsmetode. Verwys na paragraaf 3.6.1 in dié studie-eenheid vir die inleiding tot beleggings in geassosieerde en gesamentlike ooreenkomste. Verwys na bladsy 257 in die handboek vir die lys van vereistes waaraan voldoen moet word alvorens ʼn belegger vrygestel is van die ekwiteitsmetode.

Afsonderlike finansiële state van die belegger Die belegging in die geassosieerde moet teen kosprys of ingevolge IFRS 9 (opgedateer van IAS 39) in die individuele state van die belegger verantwoord word.

Toepassing van die ekwiteitsmetode: gekonsolideerde state

Baie van die prosedures gevolg met die toepassing van die ekwiteitsmetode is dieselfde as volle konsolidasie van ʼn filiaal, byvoorbeeld die billikewaarde-aanpassings en die uitskakeling van intragroep ongerealiseerde wins.

•

Gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste Die moedermaatskappy verantwoord slegs hul gedeelte (%-belang in die geassosieerde) van die sedert verkrygingswins ná belasting van die geassosieerde vir die jaar in die gekonsolideerde staat van omvattende inkomste in ʼn lyn, net voor belastinguitgawe, in die staat van omvattende inkomste genaamd: Groep se aandeel in die geassosieerde se wins. Dus word inkomste en uitgawes nie lyn-vir-lyn by dié van die moedermaatskappy getel nie. In die geval van ’n filiaal word 100% van die wins gekonsolideer (selfs al besit die moedermaatskappy nie al

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 139

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

die aandele (100%) nie), maar met ʼn geassosieerde word slegs x% van die wins ingesluit.

•

Gekonsolideerde staat van finansiële posisie Die moedermaatskappy verantwoord slegs hul gedeelte (%-belang in die geassosieerde) van die sedert verkrygingswins ná belasting van die geassosieerde tesame met die aanvanklike kosprys betaal vir die geassosieerde in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie in ʼn lyn, net onder niebedryfsbates in die staat van finansiële posisie genaamd: Belegging in geassosieerde. Dus word bates en laste nie lyn-vir-lyn by dié van die moedermaatskappy getel nie. In die geval van ’n filiaal word 100% van die bates en laste gekonsolideer deur dit op ʼn lyn-vir-lynbasis by dié van die moedermaatskappy te tel (selfs al besit die moedermaatskappy nie al die aandele (100%) nie).

Aktiwiteit 3.23

Werk deur voorbeeld op bladsy 259 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die verantwoording van ʼn belegging in ʼn geassosieerde in die individuele rekords van die belegger en in die gekonsolideerde finansiële state.

Gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste Pro forma gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende

•

inkomste Verwys na bladsy 259-260 in die handboek vir ʼn voorgestelde formaat van die uitleg van die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste. Jy sal oplet dat die groep se aandeel in die geassosieerde se wins net voor die win-voor-belasting bedrag verskyn. Die groep se aandeel in die geassosieerde se ander omvattende inkomste word ook getoon onder “ander omvattende inkomste”.

Gekonsolideerde staat van finansiële posisie

Die belegging in ʼn geassosieerde word as ʼn niebedryfsbate getoon in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie. Die belegging in die geassosieerde word soos volg bereken: Kosprys

Rxxx

Plus: Sedert verkrygingsreserwes

Rxxx

Minus: waardedaling in belegging in geassosieerde (indien van toepassing) = Belegging in geassosieerde

Bladsy 140

(Rxxx) Rxxx

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Ander rekeningkundige oorwegings

In die meeste gevalle sal alle maatskappye in die groep, finansiële state voorberei vir dieselfde verslagdoeningsdatum (jaareinde). Indien daar wel ʼn verskil in verslagdoeningsdatum is, word ʼn maksimum verskil van drie maande aanvaar of anders sal die filiaal/geassosieerde of gesamentlike ooreenkoms aanpassings moet maak om die effek van wesenlike transaksies en gebeure tussen die moedermaatskappy en filiaal/geassosieerde of gesamentlike ooreenkoms se jaareinde te reflekteer. Al die maatskappye in die groep moet eenvormige rekeningkundige standaarde toepas. Indien die geassosieerde kumulatiewe voorkeuraandele het wat deur ʼn buiteparty besit word, moet die groep se aandeel in die geassosieerde se wins bereken word nadat die voorkeurdividend aangepas is, ongeag of die dividend verklaar is of nie.

Terugwaartse (upstream) en voorwaartse (downstream) transaksies

Terugwaartse transaksies is wanneer die geassosieerde aan die belegger bates verkoop, dus is die geassosieerde die verkoper. Voorwaartse is waar die belegger aan die geassosieerde verkoop, dus is die geassosieerde die koper. Intragroeptransaksies tussen die moedermaatskappy en ʼn geassosieerde word presies dieselfde hanteer as tussen die moedermaatskappy en die filiaal (verwys na paragraaf 3.6.6 in dié studie-eenheid), behalwe vir die volgende: •

Slegs die moedermaatskappy se gedeelte (x%) van die ongerealiseerde wins word geëlimineer (nie soos met die filiaal waar 100% geëlimineer word nie, selfs al word 100% nie deur die moedermaatskappy besit nie).

•

Waar die geassosieerde die koper is, en sy voorraad dus verminder (gekrediteer) moet word met die ongerealiseerde wins, vervang jy die woord “voorraad” met belegging in geassosieerde.

•

Waar die geassosieerde die verkoper is, en sy koste van verkope debiteer moet word deur die uitskakeling van die ongerealiseerde wins, vervang jy die woord “koste van verkope” met groep se aandeel in die geassosieerde se wins.

Aktiwiteit 3.24 Werk deur voorbeeld op bladsy 261 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die voorwaartse intragroepverkope. Let asseblief op dat die voorraad van A nie beïnvloed word nie, maar slegs die enigste lynitem wat in die gekonsolideerde finansiële state getoon word, naamlik die belegging in geassosieerde.

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 141

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Geassosieerde verliese

Sodra die belegger se aandeel in die verliese in die geassosieerde groter is as die belang in die geassosieerde, moet die belegger nie meer die geassosieerde verantwoord nie, maar teen Rnil in die groepstate toon. Met ander woorde, jy kan nie ʼn negatiewe belang in ʼn geassosieerdes in jou gekonsolideerde staat van finansiële posisie toon nie. Sodra die geassosieerde weer begin wins maak, moet die vorige verliese wat nie erken is nie, eers verreken word teen die wins alvorens weer ʼn wins getoon kan word.

Waardedalingsverliese IFRS 9 het ʼn lys wat aandui wanneer finansiële bates se waarde gedaal het, saamgestel.

Waardedalingsverliese word verantwoord ingevolge IAS 36. Onthou, die waardedalingsverlies van die geassosieerde moet afgetrek word van die groep se aandeel in die geassosieerde se wins.

Niebeherende belang/geassosieerde gehou deur ʼn filiaal Indien die belang in die geassosieerde besit word deur ʼn filiaal wat nie 100% besit word deur die moedermaatskappy nie, sal NBB ʼn rol speel. Kom ons kyk na ʼn voorbeeld: P Bpk. besit 60% in S Bpk. en S Bpk. besit weer 25% in A Bpk. A Bpk. is dus indirek ʼn geassosieerde van P Bpk. Diagrammaties kan die groepstruktuur soos volg voorgestel word: P Bpk. 60% S Bpk. 25% A Bpk. Vyf-en-twintig persent (25%) van die wins vir die jaar van A Bpk. word in die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste ingesluit. Onthou egter, die verdeling van totale wins tussen die moedermaatskappy en NBB word verlang deur IAS 1 (soos bespreek in paragraaf 3.6.8 in dié studie-eenheid). Die deel van die wins (deel van die 25%) van A Bpk. wat aan die groep behoort, is dus soos volg: 60% x 25% = 15% en die deel van die wins (die deel van die 25%) van A Bpk. wat aan NBB behoort is soos volg: 40% x 25% = 10%. Dus word die 25% wins wat in die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste ingesluit word soos volg verdeel: 15% aan die moedermaatskappy en 10% aan NBB (15% + 10% = 25%).

Die relevante bedrae wat ingesluit word in die gekonsolideerde finansiële state is soos volg:

Bladsy 142

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste Wins voor belasting

100% P + 100% S

Groep se aandeel in die geassosieerde se wins

25% A

Belastinguitgawe

100% P + 100% S

Toeskryfbaar aan: Eienaars van die moedermaatskappy

100% P + 60% S + 15% A

Niebeherende belang

40% S + 10% A

Tabel 3.3: Opsomming van die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste indien ʼn geassosieerde gehou word deur ʼn filiaal en die impak op NBB

(Aangepas uit CIMA, 2015: 262) Die gekonsolideerde staat van finansiële posisie Belegging in geassosieerde

Kosprys + 25% van sedert verkrygingsreserwes – waardedaling.

Behoue verdienste

100% P + 60% van S se sedert verkrygingsreserwes + 15% van A se sedert verkrygingsreserwes

Niebeherende belang

NBB met verkryging + 40% van S se sedert verkrygingsreserwes + 10% van A se sedert verkrygingsreserwes

Tabel 3.4: Opsomming van die gekonsolideerde staat van finansiële posisie indien ʼn geassosieerde gehou word deur ʼn filiaal en die impak op NBB

(Aangepas uit CIMA, 2015: 262)

Omvattende vraag Aktiwiteit 3.25

Werk deur vraag 10.1 op bladsy 263-264 in die handboek wat handel oor die opstel van die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste en gekonsolideerde staat van finansiële posisie. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoord kyk voordat jy die vraag heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om die vraag te voltooi.

Hierdie oefening is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 143

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Opsomming van inskrywings

Verwys na die tabel in paragraaf 1.12 op bladsy 264 in die handboek vir ʼn goeie opsomming van die hoofpunte van die konsolidasie van ʼn geassosieerde.

3.7.2

IFRS 11 Gesamentlike ooreenkomste (Joint arrangements)

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 265-269 (Hoofstuk 10, paragraaf 2.1-2.3) Ingevolge IFRS 11 kan ʼn belegging in ʼn gesamentlike ooreenkoms as ʼn gesamentlike operasie of gesamentlike onderneming geklassifiseer word. Die klassifikasie hang van die regte en verpligtinge van die partye tot die ooreenkoms af.

Definisies Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van ʼn gesamentlike ooreenkoms, gesamentlike beheer, gesamentlike operasie en gesamentlike onderneming.

Vorme van gesamentlike ooreenkomste

Die klassifikasie van ʼn gesamentlike ooreenkoms as ʼn gesamentlike operasie of gesamentlike onderneming kan soos volg opgesom word:

Struktuur van 'n gesamentlike ooreenkoms

Nie gestruktureer as 'n aparte entiteit nie

Gesamentlike operasie

Gestruktureer as 'n aparte entiteit

Gesamentlike onderneming

Figuur 3.3: Die struktuur van ʼn gesamentlike ooreenkoms (Aangepas uit CIMA, 2015: 262)

Bladsy 144

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

Kontraktuele ooreenkoms Die bestaan van ʼn kontraktuele ooreenkoms onderskei ʼn gesamentlike ooreenkoms van ʼn belegging in ʼn geassosieerde. Indien daar geen kontraktuele ooreenkoms is nie, bestaan ʼn gesamentlike ooreenkoms nie. ʼn Kontraktuele ooreenkoms is gewoonlik op skrif en kan ʼn kontrak tussen partye, notules van bespreking tussen partye of inlywing van artikels of munisipale regulasies (by-laws) wees. Die bepalings (terms) van die kontraktuele ooreenkoms is uiters belangrik ten einde vas te stel of ʼn gesamentlike onderneming of gesamentlike operasie geskep is. Verwys na bladsy 267 in die handboek vir ʼn tabel wat belangrike aspekte onderskei tussen ʼn gesamentlike onderneming en gesamentlike operasie.

Aktiwiteit 3.26

Werk deur vraag 10.2 op bladsy 268 in die handboek wat handel oor ʼn praktiese voorbeeld van die klassifikasie van ʼn gesamentlike ooreenkoms.

Rekeningkundige hantering •

Verantwoording van gesamentlike operasie IFRS 11 vereis dat ʼn gesamentlike operasie op ʼn lyn-vir-lynbasis die belegger se gedeelte (x%) van die gesamentlike beheerde bates, laste, inkomste en uitgawes ooreenkomstig die kontraktuele ooreenkoms gespesifiseer insluit. Dit geld vir beide die individuele en gekonsolideerde finansiële state van die gesamentlike belegger.

Dus word die gesamentlike operasie nie soos ʼn filiaal gekonsolideer waar 100% van al die bates, laste, inkomste en uitgawes op ʼn lyn-vir-lynbasis gekonsolideer word nie, maar nou slegs x% van die bates, laste, inkomste en uitgawes. Byvoorbeeld: P Bk. besit 40% van die aandele in J Bpk. en P Bpk. oefen gesamentlike beheer oor die finansiële en bedryfsbeleidbesluite van J Bpk. uit in terme van ʼn gesamentlike ooreenkoms. J Bpk. word as ʼn gesamentlike operasie geklassifiseer. Die eiendom, aanleg en toerusting van P Bpk. en J Bpk. beloop onderskeidelik:

Eiendom, aanleg en toerusting

P Bpk.

J Bpk.

R750 000

R300 000

In die gekonsolideerde staat van finansiële posisie sal eiendom, aanleg en toerusting soos volg wees:

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 145

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

P Bpk. Groep Eiendom, aanleg en toerusting [R750 000 + (R300 000 x 40%)]

R870 000

Aktiwiteit 3.27 Werk deur vraag 10.3 op bladsy 268 in die handboek wat handel oor praktiese voorbeelde van gesamentlike operasies.

•

Gesamentlike onderneming IFRS 11 en IAS 28 vereis gesamentlike ondernemings om verantwoord te word deur die ekwiteitsmetode toe te pas.

•

Die toepassing van IAS 28 (2011) op gesamentlike ondernemings Die moedermaatskappy verantwoord slegs hul gedeelte (%-belang in die gesamentlike onderneming) van die sedert verkrygingswins ná belasting van die gesamentlike onderneming tesame met die aanvanklike kosprys betaal vir die gesamentlike onderneming in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie in ʼn lyn in die staat van finansiële posisie, net onder niebedryfsbates, genaamd: Belegging in gesamentlike onderneming. Die moedermaatskappy verantwoord slegs hul gedeelte (%-belang in die gesamentlike onderneming) van die sedert verkrygingswins ná belasting en ander omvattende inkomste van die gesamentlike onderneming vir die jaar in die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste in ʼn lyn in die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste, net voor belastinguitgawe, genaamd: Groep se aandeel in die gesamentlike onderneming se wins. Die gebruik van die ekwiteitsmetode moet gestaak word vanaf die datum waarop die gesamentlike belegger nie meer gesamentlike beheer of beduidende invloed oor die gesamentlike beleggingsinstansie het nie.

•

Transaksies tussen ʼn gesamentlike ondernemer en gesamentlike onderneming o

Terugwaartse transaksies Die gesamentlike onderneming verkoop aan die belegger bates, dus is die gesamentlike onderneming die verkoper. Slegs die groep se gedeelte van die ongerealiseerde wins word geëlimineer.

Bladsy 146

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

o

Voorwaartse transaksies Die belegger verkoop aan die gesamentlike onderneming, dus is die gesamentlike onderneming die koper. Slegs die groep se gedeelte van die ongerealiseerde wins word geëlimineer, tensy daar ʼn verlies was en die transaksie wys op ʼn afname in die netto realiseerbare waarde of waardedaling van die bate. In dié geval sal die volle verlies deur die belegger erken word.

3.7.3

IFRS 12 Openbaarmaking van belange in ander entiteite (Disclosure of interest in other entities)

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 270 (Hoofstuk 10, paragraaf 3.1-3.3) IFRS 12 handel oor die openbaarmakingsvereistes van elke tipe belegging.

Openbaarmaking van filiale

Verwys na bladsy 270 in die handboek vir spesifieke openbaarmakingsvereistes vir filiale soos uiteengesit in IFRS 12.

Openbaarmaking van geassosieerdes en gesamentlike ooreenkomste

Verwys na bladsy 270 in die handboek vir spesifieke openbaarmakingsvereistes vir geassosieerdes en gesamentlike ooreenkomste soos uiteengesit in IFRS 12.

Openbaarmaking van ongekonsolideerde gestruktureerde entiteite

Verwys na bladsy 270 in die handboek vir spesifieke openbaarmakingsvereistes vir ongekonsolideerde gestruktureerde entiteite soos uiteengesit in IFRS 12.

3.8

Samevatting

Hoofstuk 9: Verwys na bladsy 247 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 9.

Die formule om bates, laste, inkomste en uitgawes van groepmaatskappye te konsolideer is: 100% van die moedermaatskappy se bates, laste, inkomste en uitgawes + 100% van die filiaal se bates, laste, inkomstes en uitgawes wat op ʼn lyn-vir-lynbasis bymekaar getel word, selfs al besit die moedermaatskappy nie 100% van die belang in die filiaal nie.

Aandelekapitaal in die groepstate bestaan slegs uit die aandelekapitaal van die moedermaatskappy. Indien die filiaal gedurende die finansiële jaar aangekoop word, moet slegs die sedert verkrygingsinkomste en uitgawes gekonsolideer word. Ongerealiseerde

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 147

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

wins/verlies moet tydens konsolidasie met die hulp van pro formakonsolidasiejoernaalinskrywings geëlimineer word.

Hoofstuk 10: Verwys na bladsy 271 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 10. ʼn Geassosieerde is ʼn entiteit waaroor die belegger beduidende invloed het. Die moedermaatskappy moet slegs hul gedeelte van die sedert verkrygingswins ná belasting van die geassosieerde in die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste insluit en die kosprys plus sedert verkrygingsreserwes as belegging in geassosieerde in gekonsolideerde staat van finansiële posisie insluit.

Intragroeptransaksies met geassosieerdes word slegs die moedermaatskappy se %-belang geëlimineer deur middel van die pro forma-joernale. Ingevolge IFRS 11 kan ʼn belegging in ʼn gesamentlike ooreenkoms as ʼn gesamentlik operasie of gesamentlike onderneming geklassifiseer word. Die klassifikasie hang van die regte en verpligtinge van die partye tot die ooreenkoms af. IFRS 11 vereis dat ʼn gesamentlike operasie op ʼn lyn-vir-lynbasis die belegger se gedeelte van die gesamentlike beheerde bates, laste, inkomste en uitgawes volgens die kontraktuele ooreenkoms gespesifiseer, insluit. Dit geld vir beide die individuele en gekonsolideerde finansiële state van die gesamentlike belegger. IFRS 11 en IAS 28 vereis gesamentlike ondernemings om verantwoord te word deur die ekwiteitsmetode toe te pas.

3.9

Selfevaluering

Voltooi die vrae aan die einde van elk van die hoofstukke soos hieronder aangedui: •

Hoofstuk 9: Quick Quiz op bladsy 248 in die handboek

•

Hoofstuk 10:Quick Quiz op bladsy 272 in die handboek

Die antwoorde op die bogenoemde vrae, sowel as die vrae van die aktiwiteite, is aan die einde van elk van die hoofstukke.

Voltooi die volgende vrae uit die oefeningvrae en antwoorde vraagbank (Practice Question and Answer Bank) aan die agterkant van die handboek soos hieronder aangedui: •

Vraag 13-17 op bladsy 523-527 in die handboek wat handel oor gekonsolideerde state.

•

Vraag 18-20 op bladsy 528-531 in die handboek wat handel oor gekonsolideerde state.

Die antwoorde op die bogenoemde vrae uit die oefeningvrae en antwoorde vraagbank is op bladsy 562-572 in die handboek.

Bladsy 148

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om ʼn vraag te voltooi. Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

3.10 Selfevalueringsriglyne Die vrae uit die oefening vrae-en-antwoorde vraagbank is meer besprekingsvrae. Jy moet eers deur die handboek en die studie-eenheid werk alvorens jy die vrae aanpak. Dié studieeenheid is baie prakties van aard en jy kan praktiese konsolidasievrae verwag.

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

Bladsy 149

GFA307 FinansiĂŤle Rekeningkunde

Notas

Bladsy 150

Studie-eenheid 3: Eenvoudige groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

STUDIE-EENHEID 4: GEVORDERDE GROEPE 4.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •

Die voorbereiding van die gekonsolideerde finansiële state van komplekse groepe

•

Die voorbereiding van die gekonsolideerde staat van verandering in ekwiteit

•

Die voorbereiding van die gekonsolideerde staat van kontantvloei

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

Die impak op groepsfinansiële state te verstaan en te verantwoord indien addisionele aandeelhouding verkry of verkoop word.

•

Die impak van buitelandse filiale op groepsfinansiële state te verstaan en te verantwoord.

•

Die impak op groepsfinansiële state te verstaan en te verantwoord indien indirekte beheer in ʼn filiaal bekom word.

4.2

•

Die gekonsolideerde staat van veranderinge in ekwiteit voor te berei.

•

Die gekonsolideerde staat van kontantvloei voor te berei.

Voorgeskrewe handboek

BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text Management Paper F2: Advanced Financial Reporting. 2de Uitgawe. Verenigde Koninkryk: Polestar Wheatons. ISBN: 9781472734136 Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer: Afdeling D: Gevorderde groepe Hoofstuk 11, paragrawe 1.1-4.3 Hoofstuk 12, paragrawe 1.1-4.1 Hoofstuk 13, paragrawe 1.1-3.11 Hoofstuk 14, paragrawe 1.1-2.2.1

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 151

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Hoofstuk 15, paragrawe 1.1-4.2 4.3

Verrykende bronne Binnekade, C., Koppesschaar, Z., Stegmann, N., Rossouw, J. & Wright, C.

•

Groepstate (volume 1). 16de uitgawe. Lexis Nexis ISBN: 978 0 409 05720 1.

(Hierdie bron is goed vir ʼn breedvoerige bespreking van groepstate, met baie verduidelikende voorbeelde en addisionele vrae.)

Binnekade, C., Koppesschaar, Z., Stegmann, N., Rossouw, J. & Wright, C.

•

Groepstate (volume 2). 16de uitgawe. Lexis Nexis ISBN: 978 0 409 05721 8.

(Hierdie bron is goed vir ʼn breedvoerige bespreking van groepstate, met baie verduidelikende voorbeelde en addisionele vrae.) http://www.iasplus.com/en/standards/ias (Hierdie bron is goed vir ʼn opsomming van

•

die betrokke IFRS en IAS – druk net op die IFRS- of IAS-nommer waaroor jy verder wil oplees in die tabel en ʼn opsomming van die betrokke IFRS/IAS sal opkom.) http://www.ifrs.org/IFRSs/Pages/IFRS.aspx (Hier kan ʼn elektroniese kopie van die

•

volledige IFRS of IAS verkry word. Let wel, jy sal eers moet registreer om toegang te verkry. Druk op die volgende skakel om te registreer: http://eifrs.ifrs.org/eifrs/Register) 4.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Aanbiedingsgeldeenheid Die geldeenheid waarin die finansiële state aangebied en openbaar word.

Buitelandse

ʼn Filiaal, geassosieerde, gesamentlike ooreenkoms of tak

bedrywighede

van ʼn verslagdoenende entiteit en die aktiwiteite van dié onderneming word in ʼn land of geldeenheid anders as die verslagdoenende entiteit uitgevoer.

Funksionele

Die geldeenheid waarin die onderneming sy primêre

geldeenheid

ekonomiese aktiwiteite beoefen.

Kontant

Kontant verwys na kontant op hande (fisiese note en munte op hande of in ʼn bankrekening), sowel as aanvraagdeposito’s (demand deposits).

Kontantekwivalente

Bladsy 152

Korttermyn, baie likiede beleggings wat enige tyd in kontant

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

omskep kan word; het ʼn korttermynverloop van minder as drie maande vanaf verkryging.

Lokokoers (spot rate)

Die wisselkoers vir onmiddellike verhandeling.

Monetêre items

ʼn Bate wat die reg het om 'n vaste of bepaalbare bedrag in kontant te ontvang, byvoorbeeld kontant, bankdeposito's en rekeninge ontvangbaar, wat in 'n vaste of bepaalbare bedrag kontant omskep kan word.

Netto belegging in

Die bedrag van die verslagdoenende entiteit se belang in die

buitelandse

netto bates van die bedrywighede.

bedrywighede Niemonetêre items

ʼn Bate wat nie die reg het om 'n vaste of bepaalbare bedrag in kontant te ontvang nie. Hierdie funksie onderskei niemonetêre bates van monetêre bates soos kontant, bankdeposito's en rekeninge ontvangbaar, wat in 'n vaste of bepaalbare bedrag kontant omskep kan word. Voorbeelde van niemonetêre bates is ontasbare bates, klandisiewaarde, voorraad, eiendom, aanleg en toerusting (Investopedia, 2015).

Sluitingskoers 4.5

Die loko-wisselkoers op jaareinde.

Inleiding

Verandering in groepstrukture kan wees waar belange in ʼn belegging aangekoop of verkoop word en beheer steeds behou word of waar aankope in ʼn gedeelte van ʼn belegging tot beheer sal lei, of die verkope van ʼn gedeelte van ʼn belegging daartoe sal lei dat beheer verloor word. Die groepstruktuur van die moedermaatskappy kan vele filiale, geassosieerdes en gesamentlike ooreenkomste insluit, wat direk of indirek beheer word. ʼn Moedermaatskappy beheer ʼn belegging direk indien hy direk aandele in daardie belegging besit. ʼn Moedermaatskappy beheer ʼn belegging indirek indien ʼn filiaal wat die moedermaatskappy aandele in ʼn ander onderneming besit. Omdat die moedermaatskappy die filiaal beheer, beheer hy indirek die ander belegging ook, en sodoende moet daardie belegging óók ingesluit word in die gekonsolideerde finansiële state.

Daar is twee tipes buitelandse valutatransaksies, naamlik omsetting (conversion) en omrekening (translation). Daar gaan gekyk word na buitelandse geldeenheid omrekening, en hoe dit benader word in die individuele maatskappye sowel as op groepsvlak met konsolidasie.

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 153

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste bestaan uit twee gedeeltes, naamlik die wins-en-verlies gedeelte en ander-omvattende-inkomste gedeelte. Ingevolge IAS 1 kan dié staat as een of twee state voorberei word, maar vir GFA306 doeleindes gaan ons slegs fokus op die een staat formaat. Die staat van veranderinge in ekwiteit is ʼn rekonsiliasie van die openings- en sluitingsbalanse van items van ekwiteit.

Die staat van kontantvloei bestaan uit drie hoofkategorieë, naamlik kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite, kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite en kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite. IAS 7 Staat van kontantvloei onderskei tussen twee metodes om die staat van kontantvloei voor te berei, die direkte en indirekte metode.

4.6

Veranderinge in groepstrukture

4.6.1

Besigheidsamevoeging verkry in stadiums

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 283-287 (Hoofstuk 11, paragraaf 1.1-1.4)

Tipes stapsgewyse verkrygings

Daar is drie moontlike scenario’s van stapsgewyse verkrygings, naamlik: 1. ʼn Gewone belegging sonder enige beduidende invloed (verantwoord ingevolge IFRS 9) word ʼn filiaal waar meer as 50%-belang besit word.

2. ʼn Geassosieerde word ʼn filiaal waar meer as 50%-belang besit word.

3. ʼn Reeds beheerde belang (filiaal) se aandeelhouding vermeerder, byvoorbeeld van 60% na 80%.

Let wel, in GFA306 sal scenario 2, waar ʼn geassosieerde ʼn filiaal word, nie in toetse en eksamens geëvalueer word nie. Dit is egter wel moontlik dat ʼn filiaal wat ʼn geassosieerde word wanneer belange verkoop word, in GFA306 geëvalueer kan word. Verwys na paragraaf 4.6.3 in dié studie-eenheid vir die bespreking van ʼn filiaal wat ʼn geassosieerde word deur gedeeltelike verkope van die belang in die filiaal.

Algemene beginsel: die oorsteek van rekeningkunde grense

IFRS 3 omskryf ʼn besigheidsamevoeging indien beheer verkry word, met ander woorde, meer as 50%-belang verkry word, en word na verwys as die oorsteek van rekeningkunde grense. Verwys na bladsy 284 in die handboek vir ʼn diagrammatiese uitbeelding van die oorskryding van die rekeningkunde grens.

Bladsy 154

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Indien die 50%-grens nie oorsteek word nie, byvoorbeeld waar ʼn moedermaatskappy se belang in die filiaal van 60% na 80% vermeerder, word dit hanteer as ʼn transaksie tussen eienaars. Verwys na paragraaf 1.4 in die handboek op bladsy 285 vir so ʼn geval.

Indien die 50%-grens oorsteek word, byvoorbeeld ʼn gewone 10%-belegging word ʼn filiaal, sal dit aanleiding gee tot twee gebeure, naamlik: 1. Die vorige aandeel moet na billike waarde hermeet word en in wins of verlies erken word.

2. Klandisiewaarde word op die hele aandeelhouding bereken, soos bespreek in die volgende punt.

Verwys na paragraaf 1.3 in die handboek op bladsy 284 vir so ʼn geval.

Belegging word ʼn filiaal: die berekening van klandisiewaarde

Die hermeting van die bestaande vorige aandeel na billike waarde word ingesluit in die berekening van klandisiewaarde: Teenprestasie oorgedra op verkrygingsdatum

xxx

Plus: Niebeherende belang met verkryging

xxx

Plus: Billike waarde van vorige bestaande aandele

xxx

Minus: Netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem met

(xxx)

verkrygingsdatum = Klandisiewaarde/(wins uit winskoopaankoop) •

xxx/(xxx)

Analogie: die inruil van ʼn klein motor vir ʼn groter een Die billike waarde van die vorige bestaande aandele tesame met die teenprestasie oorgedra, word geag die kosprys van die nuwe samevoeging te wees.

Aktiwiteit 4.1

Doen Vraag 11.1 op bladsy 285 in die handboek wat handel oor stapsgewyse aankope.

Let wel, klandisiewaarde word slegs in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie ingesluit vanaf die datum waarop beheer uitoefen word. Dit is dus onnodig om klandisiewaarde van die aankoop van die 10%-belang te bereken. Jy sal ook oplet dat die billike waarde van die 10%-belegging op die datum waarop die verdere 60% aangekoop is, ingesluit word in die berekening van klandisiewaarde.

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 155

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Toename in die beherende belang van voorheen-bekomde belang: aanpassings aan die moedermaatskappy se ekwiteit.

Indien die rekeningkundige grens nie oorsteek word nie (daar is bloot ʼn toename in die belang in die filiaal van byvoorbeeld 60% na 80%), sal dit gesien word as ʼn transaksie tussen die eienaars, met ander woorde, ʼn transaksie tussen die moedermaatskappy en niebeherende belang. Daar sal twee aanpassing in die ekwiteit in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie gemaak word, naamlik: Bereken die afname in NBB en klandisiewaarde* se waarde op datum van oorname soos volg: NBB met verkryging plus NBB se gedeelte van sedert verkrygingsreserwes. Die afname in NBB is die NBB se waarde op datum van oorname x (persentasie verloor/vorige persentasie besit). *Let wel, daar sal slegs ʼn aanpassing aan die klandisiewaarde van die NBB wees indien NBB teen billike waarde (en nie die proporsionele aandeel van die netto bates nie) gemeet word. ʼn Aanpassing aan die moedermaatskappy se ekwiteit en word soos volg bereken: Billike waarde betaal vir addisionele belang

(xxx)

Afname in NBB (soos bereken in )

xxx

= Aanpassing aan die ekwiteit van die moedermaatskappy

xxx

Die joernaalinskrywing om die addisionele belang aangekoop, te verantwoord is soos volg: Dt: Gekonsolideerde reserwes (SVE)

xxx

Dt: Niebeherende belang (SVE)

xxx

Kt: Bank (SFP) (teenprestasie betaal)

xxx Aktiwiteit 4.2

Werk deur die voorbeeld op bladsy 286-287 in die handboek vir ʼn voorbeeld van aanpassing aan NBB en die gekonsolideerde reserwes indien die moedermaatskappy se aandeelhouding van 60% na 70% verhoog. Aanname: aanvaar die aandelekapitaal van Miel geloop 800 R1 aandele.

4.6.2

Verkope waar beheer behoue bly

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 287-290 (Hoofstuk 11, paragraaf 2.1-2.4.4)

Bladsy 156

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Tipes verkope •

Verkope waar beheer verlore gaan Daar is drie moontlike scenario’s waar beheer verloor word, naamlik: 1. Volle verkope, byvoorbeeld 80% na 0%.

2. ʼn Filiaal word ʼn geassosieerde, byvoorbeeld 80% na 30%.

3. ʼn Filiaal word ʼn gewone belegging sonder enige beduidende invloed, byvoorbeeld 80% na 10%.

•

Verkope waar beheer behoue bly Dit is waar die filiaal steeds ʼn filiaal bly, byvoorbeeld van 80%- na 60%aandeelhouding verminder. Verkope waar beheer verlore gaan vs. verkope waar beheer behoue bly, word verskillend bereken en sal in die onderstaande opskrifte bespreek word.

Algemene beginsel: die oorsteek van ʼn rekeningkunde grens

Verwys na bladsy 288 in die handboek vir ʼn diagrammatiese uitbeelding van die oorskryding van die rekeningkunde grens. Indien die 50%-grens nie oorsteek word nie, byvoorbeeld waar ʼn moedermaatskappy se belang in die filiaal van 80% na 60% verminder, word dit hanteer as ʼn transaksie tussen eienaars. Verwys na paragraaf 2.4 in die handboek op bladsy 289 vir so ʼn geval.

Indien die 50%-grens oorsteek word, byvoorbeeld ʼn filiaal verander in ʼn gewone 10%belegging, moet die oorblywende aandeel na billike waarde hermeet word en in wins of verlies erken word. Verwys na paragraaf 3 in die handboek op bladsy 290 vir so ʼn geval

Effektiewe datum van verkope

Die effektiewe datum van verkope is wanneer beheer oorgedra word.

Verkope waar beheer behoue bly Indien die grens nie gekruis word nie, daar is bloot ʼn afname die belang in die filiaal van byvoorbeeld 80% na 60%, sal dit gesien word as ʼn transaksie tussen die moedermaatskappy en niebeherende belang.

•

Staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste Die filiaal moet ten volle gekonsolideer word vir die volle periode. NBB in die staat van wins en verlies moet gebaseer wees op die persentasie voor en na verkryging, met ander woorde vermenigvuldig met die aantal maande voor en na verkryging (tydgeallokeer), en daar sal geen wins of verlies met verkope erken word nie.

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 157

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

Staat van finansiële posisie Daar sal twee aanpassings in die ekwiteit in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie gemaak word, naamlik: ʼn Toename in NBB en ʼn aanpassing aan die moedermaatskappy se ekwiteit.

Daar sal geen aanpassing aan klandisiewaarde, soos bereken met aanvanklike beheer, wees nie.

•

Aanpassings aan die moedermaatskappy se ekwiteit Die aanpassing aan die moedermaatskappy se ekwiteit word as volg bereken:

•

Billike waarde betaal vir addisionele belang

xxx

Minus: Toename in NBB

(xxx)

= Aanpassing aan die ekwiteit van die moedermaatskappy

xxx

Wins in die moedermaatskappy se individuele finansiële state Die verskil tussen die billike waarde van die teenprestasie ontvang (die verkoopsprys) minus die drabedrag van die belegging verkoop, sal lei tot ʼn wins of verlies met verkope in die individuele finansiële state van die moedermaatskappy, wat belasbaar is. Let wel, indien beheer behoue bly, word geen wins of verlies met die verkoop van die belang in die gekonsolideerde finansiële state verantwoord nie.

4.6.3

Verkope waar beheer/beduidende invloed verloor word

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 290-295 (Hoofstuk 11, paragraaf 3.1-3.3)

Beheer verloor: Die berekening van die groepswins met verkope

Die groepswins of -verlies met die verkope word soos volg bereken: Billike waarde van teenprestasie ontvang

xxx

Plus: Billike waarde van belegging behou

xxx

Minus: aandeel in gekonsolideerde drabedrag op datum waarop beheer

(xxx)

verloor is Netto bates

Bladsy 158

xxx

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Klandisiewaarde Minus: Niebeherende belang = Groepswins of –verlies

xxx (xxx) xxx

Indien dié wins of verlies wesenlik is, moet dit afsonderlik geopenbaar word ingevolge IAS 1.

Let wel, daar is ʼn verskil in die berekening van die groepwins of -verlies en die wins of verlies wat in die individuele finansiële state van die moedermaatskappy erken en bereken word. Moenie die twee verwar nie.

•

Analogie: inruil van ʼn groter motor vir ʼn kleiner een Die billike waarde van die aandele behou tesame met die teenprestasie oorgedra, word geag die verkoopsprys te wees.

Beheer verloor: die berekening van die wins in die moedermaatskappy se

individuele state Die wins of verlies in die moedermaatskappy se individuele state word dieselfde bereken as wanneer beheer behoue bly. Verwys na paragraaf 2.4.4 in die handboek op bladsy 290.

Verkope waar beheer verlore is: die rekeningkundige hantering •

Waar belang ten volle verkoop word Gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste: Konsolideer inkomste en uitgawes en NBB tot datum van verkope en toon die wins of verlies met verkope aan. Onthou, die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste dui die effek van die hele jaar aan, en vir ʼn gedeelte van die jaar was die belegging steeds ʼn filiaal en moet daardie gedeelte steeds ingesluit wees in die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste.

Gekonsolideerde staat van finansiële posisie: Geen konsolidasie van bates en laste en geen NBB word op jaareinde getoon nie.

Onthou, die gekonsolideerde staat van finansiële posisie dui die groep se posisie soos op jaareinde, daardie spesifieke dag, aan en op jaareinde is daar geen beheer meer nie, dus geen konsolidasie.

•

Waar belang gedeeltelik verkoop word o

Filiaal word ʼn geassosieerde Gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste:

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 159

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Konsolideer inkomste en uitgawes en NBB tot datum van verkope en toon die wins of verlies met verkope aan. Ekwiteitverantwoord die geassosieerde daarna deur slegs die moedermaatskappy se gedeelte van die sedert verkrygingwins of verlies (pro-rata erken sedert verkope) in te sluit.

Gekonsolideerde staat van finansiële posisie: Die belegging word verantwoord teen die billike waarde op verkoopsdatum, en die filiaal wat verander in ʼn geassosieerde word ekwiteitsverantwoord deur die billike waarde as die nuwe koste te gebruik. o

Filiaal word ʼn gewone belegging Gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste: Konsolideer inkomste en uitgawes en NBB tot datum van verkope en toon die wins of verlies met verkope aan. Verantwoord belegging ingevolge IFRS 9 sedert verkope deur billikewaarde-aanpassings en dividendinkomste te erken.

Gekonsolideerde staat van finansiële posisie: Die behoue belegging word aanvanklik teen billike waarde op datum van verkope erken en daarna ingevolge IFRS 9 verantwoord.

Aktiwiteit 4.3

Werk deur die voorbeeld op bladsy 292-294 in die handboek vir ʼn voorbeeld waar ʼn volfiliaal (100%-belang) gedeeltelik verkoop word. Die oplossing wys eers hoe die transaksie verantwoord word indien die belegging steeds ʼn filiaal bly (100% na 60%) en daarna indien die filiaal na ʼn geassosieerde verander (100% na 40%). ʼn Paar belangrike punte om uit die voorbeeld waar die filiaal steeds ʼn filiaal bly te onthou, is: o

Die moedermaatskappy koop die filiaal met sy inlywing, dus is daar geen behoue verdienste wat met verkryging geëlimineer hoef te word nie.

o

Die netto bate waarde van die filiaal word bereken as die verskil tussen die bates (R500’) en laste (R100’).

o

Die toename in die groep se behoue verdienste as gevolg van die verkope van 40%belang word direk in ekwiteit verantwoord en beïnvloed nie die huidige jaar se wins en verlies nie.

o

Die ander bates van die moedermaatskappy (Chalk) bestaan uit die R1 000’ gegee +

Bladsy 160

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

R280’ kontant ontvang met die verkope van die 40%-belange = R1 280’ o

Jy sal oplet dat die belegging in die filiaal nie getoon word in die gekonsolideerde finansiële state nie, dit word uitgekanselleer teen die ekwiteit met verkryging van die filiaal.

o

Die aandelekapitaal in die gekonsolideerde finansiële state bestaan slegs uit die aandelekapitaal van die moedermaatskappy.

o

Behoue verdienste in die gekonsolideerde finansiële state bestaan uit 100% van die moedermaatskappy se behoue verdienste, uitgesluit die wins met die verkoop van die 40% van R216’ + filiaal se behoue verdienste + R120’ aanpassing aan die ekwiteit van die filiaal.

ʼn Paar belangrike punte om uit die voorbeeld waar die filiaal ʼn geassosieerde word te onthou is: o

Die 50%-grens word oorsteek en dus moet ʼn wins of verlies met verkope op groepsvlak bereken word.

o

Die belegging in geassosieerde word teen die billike waarde van die oorblywende 40%-belang verantwoord in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie.

o

Die ander bates en laste op konsolidasie sal slegs bestaan uit die moedermaatskappy se bates en laste. Onthou, ʼn geassosieerde word ekwiteitsverantwoord en nie lyn-virlyn soos ʼn filiaal nie.

o

Die gekonsolideerde behoue verdienste bestaan uit die moedermaatskappy en belegging se behoue verdienste + groepswins (moenie die wins met die verkope wat die moedermaatskappy in sy eie finansiële state erken in die gekonsolideerde behoue verdienste ook insluit nie).

Aktiwiteit 4.4 Doen Vraag 11.2 op bladsy 294 in die handboek wat handel oor die verkope van ʼn filiaal.

Daar word 4 verskillende antwoorde van jou verlang gebaseer op die verskillende scenario’s in (a) tot (d) genoem. Maak egter seker jy verstaan eers die voorbeeld op bladsy 292-294 in die handboek alvorens jy hierdie vraag aandurf. Dit is ʼn moeilike vraag en jy moet jouself genoeg tyd toelaat om die vraag te beantwoord.

4.6.4

Herorganisasie van besighede

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 295-298 (Hoofstuk 11, paragraaf 4.1-4.4)

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 161

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Verwys na bladsy 295 in die handboek vir redes hoekom ʼn groep sal herorganiseer. Interne herorganisasie sal nie die gekonsolideerde finansiële state beïnvloed nie. Verwys na bladsy 296-297 in die handboek vir verskillende transaksies van herorganisasie wat slegs 100%filiale insluit.

4.7 4.7.1

Indirekte beheer oor filiale Komplekse groepe

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 311-313 (Hoofstuk 12, paragraaf 1.1-1.4)

Tipes komplekse groepe

Verwys na bladsy 311 in die handboek vir die tipes komplekse groepe, naamlik ʼn moedermaatskappy wat vele filiale besit, waar daar sub-filiale is of waar die moedermaatskappy ook aandele in die subfiliaal besit (D-vormige groep). In hoofstuk 12 in die handboek gaan na elke van dié gevalle gekyk word.

ʼn Moedermaatskappy wat vele filiale besit

Die berekeninge en pro forma-joernale bly dieselfde ongeag of die moedermaatskappy een of vele filiale besit. Jy herhaal net die berekeninge en elimineringsjoernale vir elk van die filiale. Slegs een lynitem vir klandisiewaarde, niebeherende belang en behoue verdienste verskyn in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie.

Sub-filiale

Indien die moedermaatskappy “P” beheer uitoefen oor filiaal “S” en filiaal “S” weer beheer uitoefen oor filiaal “SS”, beheer “P” indirek ook vir “SS”, ongeag of “P” effektief meer as 50% van die belang in “SS” besit. Voorbeeld: P 80% S 60% SS P besit 48% (80% x 60%) van die belang in SS en dus sal slegs 48% van SS se behoue verdienste gekonsolideer word en 52% (100% - 48%) sal aan NBB geallokeer word. Maar SS sal steeds 100% gekonsolideer word want P beheer SS indirek deur S te beheer, met ander woorde, 100% van alle bates, laste, inkomstes en uitgawes van SS sal saam met P en S se bates, laste, inkomstes en uitgawes getel word op groepsvlak.

Bladsy 162

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 4.5 Doen Vraag 12.1 op bladsy 312 in die handboek wat handel oor die berekening van effektiewe beheer. Vermenigvuldig bloot 75% x 60%.

Datum van effektiewe beheer Dit is baie belangrik dat jy sal oplet na die verkrygingsdatums. SS sal slegs in die groepstate ingesluit word vanaf die vroegste van die volgende datums: (a) Die datum waarop P beheer oor S verkry, indien S reeds vroeër beheer oor SS verkry het, of (b) Indien S eers later vir SS bekom, eers van die latere datum.

Byvoorbeeld: a) P

b) P 1 Januarie 2016

1 Januarie 2015

S

S 1 Januarie 2015

1 Januarie 2016

SS

SS

SS sal eers vanaf 1 Januarie 2016 ingesluit

SS sal eers vanaf 1 Januarie 2016 ingesluit

word in die groepstate van P, want eers

word in die groepstate van P, want dit is die

vanaf daardie datum beheer P vir S, en dus

datum waarop S vir SS gekoop het en dus

indirek vir SS.

die vroegste wat SS deel van die groep kan vorm.

4.7.2

Konsolidasie van sub-filiaal

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 313-325 (Hoofstuk 12, paragraaf 2.1-2.3)

Gekonsolideerde staat van finansiële posisie

Die basiese konsolidasiemetode in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie is: Bates en laste: 100% P + 100% S + 100% SS Aandelekapitaal: Slegs 100% P Behoue verdienste (en ander ekwiteitreserwes): 100% P + x% S + x% SS (x% = effektiewe beheer persentasie, nie noodwendig 100% nie.)

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 163

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Niebeherende belang: NBB se aandeel van SS se netto bates met verkryging + NBB se aandeel in SS se sedert verkrygingsreserwes + NBB se aandeel in S se netto bates met verkryging + NBB se belang in sedert verkrygingsreserwes van S en SS – NBB se belang in klandisiewaarde van SS. Byvoorbeeld: Inligting gegee:

S (80%-besit deur P)

SS (60%-besit deur S)

Netto bates met verkryging

R140 000

R150 000

Kosprys vir belang

R120 000

R110 000

R120 000 + R28 000

R110 000 + 60 000 (NBB

(NBB 140 000 x 20%) –

150 000 x 40%) – R150

R140 000 = R8 000

000 = R20 000

R130 000

R65 000

NBB in S =20%

NBB in SS = 40%

R140 000 x 20% = R28

R150 000 x 40% = R60

000

000

R130 000 x 20% = R26

R65 000 x 40% = R26 000

Klandisiewaarde

Sedert verkrygingsreserwes Niebeherende belang op jaareinde:

Netto bates met verkryging

Plus: Sedert verkrygingsreserwes: S Plus: Sedert

000 R39 000 (65 000 x 60%)

verkrygingsreserwes: SS

x 20% = R7 800

Minus: Klandisiewaarde: SS

R20 000 x 20% = (R4 000)

Totaal: R143 800

R57 800

R86 000

Die hantering van klandisiewaarde hang egter af van die datum van verkryging van die filiaal en subfiliaal. Indien die filiaal verkry word voor die subfiliaal sal klandisiewaarde soos volg bereken word: Klandisiewaarde: 100% S + y% van SS Let wel, die y% van SS verwys na die persentasie van aandeelhouding wat P in S (nie SS) het. Byvoorbeeld as P 80% in S en S 60% in SS besit, word 80% van die klandisiewaarde

Bladsy 164

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

van SS ingesluit in die gekonsolideerde finansiële state. Dit is slegs die geval indien S vir SS aankoop nadat P vir S aangekoop het. Verwys na die voorbeeld op bladsy 314 in die handboek vir so ʼn geval.

Indien die subfiliaal verkry word voor die filiaal sal klandisiewaarde soos volg bereken word: Die klandisiewaarde van S en SS moet beide bereken word op die laaste datum van verkryging, in hierdie geval die datum waarop P vir S koop. Dus moet die behoue verdienste van SS gebruik word soos op die datum waarop P vir S bekom. Die klandisiewaarde van SS word dan afgetrek van die netto bate waarde van S alvorens die klandisiewaarde van S bereken word. Die klandisiewaarde van SS met verkryging word effektief geëlimineer en slegs die klandisiewaarde van S word getoon op die gekonsolideerde staat van finansiële posisie.

Kom ons kyk na ʼn voorbeeld: P betaal R220 000 vir 80%-belang in S op 1 Januarie 2016, toe die behoue verdienste van S R60 000 en SS R210 000 onderskeidelik beloop. Aandelekapitaal van S en SS beloop R110 000 en R140 000 onderskeidelik. S betaal R225 000 vir 60%-belang in SS op 1 Januarie 2015 toe die behoue verdienste van SS R80 000 beloop. NBB word gemeet teen hul proporsionele belang in die netto bates van die filiaal met verkryging.

Klandisiewaarde van SS: Teenprestasie oorgedra op verkrygingsdatum

225 000

Plus: Niebeherende belang met verkryging (350 000 x 40%)

140 000

Minus: Netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem met

(350 000)

verkrygingsdatum – 1 Januarie 2016 (R140 000 + R210 000) = Klandisiewaarde

15 000

Klandisiewaarde van S: Teenprestasie oorgedra op verkrygingsdatum

220 000

Plus: Niebeherende belang met verkryging (155 000 x 20%)

31 000

Minus: Netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem met

(155 000)

verkrygingsdatum – 1 Januarie 2016 (R110 000 + R60 000 – 15 000) = Klandisiewaarde

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

96 000

Bladsy 165

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Klandisiewaarde wat na die gesig (voorblad) (face) van die gekonsolideerde staat van finansiële posisie oorgedra word is R96 000.

Alternatiewelik, in plaas daarvan om die klandisiewaarde van SS van S se netto bates af te trek, kan S se klandisiewaarde soos volg bereken word: Teenprestasie oorgedra op verkrygingsdatum

220 000

Plus: Niebeherende belang met verkryging (170 000 x 20%)

34 000

Minus: Netto identifiseerbare bates verkry en laste oorgeneem met

(170 000)

verkrygingsdatum – 1 Januarie 2016 (R110 000 + R60 000) = Klandisiewaarde

84 000

Klandisiewaarde wat na die gesig van die gekonsolideerde staat van finansiële posisie oorgedra word is R84 000 + R12 000 (80% van R15 000) = R96 000. Ons kom dus terug by die formule: 100% S + y% van SS en die y% van SS verwys na die persentasie van aandeelhouding wat P in S (nie SS) het.

Aktiwiteit 4.6 Werk deur die voorbeeld op bladsy 314-316 in die handboek vir ʼn voorbeeld van voorbereiding van die gekonsolideerde staat van finansiële posisie indien die filiaal S aangekoop is alvorens die subfiliaal SS aangekoop is. Let veral op die berekening van klandisiewaarde en niebeherende belang want dit is die moeilikste. Dit is baie belangrik dat jy altyd die groepstruktuur moet skets. Dit is die eerste stap wanneer ʼn konsolidasievraag aangedurf word. Beantwoord die vraag net stapsgewys en maak seker jy verdien die maklike punte deur die bates en laste 100% te konsolideer. Wys altyd al jou berekeninge!

Datum van verkryging

Verwys na die opskrif “datum van effektiewe beheer” soos hierbo reeds bespreek.

Aktiwiteit 4.7 Werk deur die voorbeelde op bladsy 316-320 in die handboek. Die eerste voorbeeld op bladsy 316 is waar S vir SS bekom voor P vir S bekom. Let veral op hoe klandisiewaarde in dié geval hanteer word. Die tweede voorbeeld is waar P vir S bekom voor S vir SS bekom, maar NBB word teen billike waarde gemeet. Ek stem egter nie saam met die behoue verdienste van R40 000 wat in berekening 2 (klandisiewaarde berekening) op bladsy 317 in die handboek gebruik word vir S nie. Dit is die behoue verdienste van S

Bladsy 166

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

soos op 1 Januarie 20x4. Die behoue verdienste van S op 1 Januarie 20x5 moet gebruik word want dit is die datum waarop P vir S bekom. Dus, maak die aanname dat die behoue verdienste van S op 1 Januarie 20x5 steeds R40 000 beloop.

Aktiwiteit 4.8 Doen Vraag 12.2 op bladsy 321 in die handboek wat handel oor die optel van ʼn gekonsolideerde staat van finansiële posisie. Dit is ʼn goeie vraag want dit sluit intragroepverkope ook in.

Gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste

Honderd persent (100%) van inkomstes, uitgawes en ander omvattende inkomste van ʼn filiaal word op ʼn lyn-vir-lynbasis by dié van die moedermaatskappy getel. Dit is egter noodsaaklik om te wys watter deel van die wins/(verlies) vir die jaar en totale omvattende wins/(verlies) vir die jaar aan die niebeherende belang (indien dit nie ʼn volfiliaal is nie) behoort. Dit is die persentasie effektiewe beheer deur die NBB-besit vermenigvuldig met die wins/(verlies) van die filiaal vir die jaar. Let wel, slegs die filiale se wins word verdeel tussen die moedermaatskappy en NBB, en nie die moedermaatskappy se wins ook nie. Verwys na paragraaf 3.6.8 in Studie-eenheid 3 waar hierdie konsep verduidelik is.

Aktiwiteit 4.9 Werk deur die voorbeeld op bladsy 322-323 in die handboek vir ʼn voorbeeld van voorbereiding van die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste. Let veral op dat die intragroepdividende wat aan die moedermaatskappy deur die filiale verklaar is, uitgekanselleer word in die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste.

Verwys na bladsy 324 in die handboek vir die stapsgewyse benadering om alle vrae volledig te beantwoord.

4.7.3

Direkte belang in sub-filiaal

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 324-325 (Hoofstuk 12, paragraaf 3) Die moedermaatskappy kan ook direk aandele in die sub-filiaal besit. Dit is belangrik dat jy die persentasie effektiewe beheer van die moedermaatskappy in die sub-filiaal korrek bereken, ten einde te verseker jou berekening van NBB en behoue verdienste is korrek.

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 167

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Byvoorbeeld: P 75% S

20%

60% SS Die persentasie effektiewe beheer in SS is: Indirek: 75% x 60% = 45% Direk: 20% Totaal = 65% ∴ NBB = 35% (100% - 65%) 4.7.4

Indirekte geassosieerdes

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 325-326 (Hoofstuk 12, paragraaf 4.1) ʼn Groep kan ʼn indirekte geassosieerde besit, soos volg geïllustreer: P 80% S 30% A P beheer 30% van die aandele in A, en dus word A as ʼn geassosieerde op groepsvlak verantwoord en 30% van die wins/(verlies) vir die jaar van A word in die gekonsolideerde finansiële state ingesluit. P besit egter net 24% (30% x 80%) van die aandele in A en dus word net 24% van die behoue verdienste van A op groepsvlak ingesluit. S se NBB besit 6% (20% x 30%) van die aandele in A en moet NBB dus op konsolidasie bestaan uit 20% in S + 6% in A. Hantering in die gekonsolideerde finansiële state

Bladsy 168

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Verwys na bladsy 326 in die handboek vir ʼn uitstekende opsomming van wat ingesluit moet word in die gekonsolideerde finansiële state indien ʼn filiaal indirek besit word.

4.8 4.8.1

Buitelandse filiale Buitelandse geldeenheid omrekening

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 335-337 (Hoofstuk 13, paragraaf 1.1-1.3) Dit mag gebeur dat ʼn moedermaatskappy ʼn belegging in ʼn filiaal besit wat in ʼn ander land gebaseer is en dus in ʼn ander geldeenheid handel dryf. Die buitelandse filiaal se finansiële state moet egter omgereken word na dieselfde geldeenheid as die moedermaatskappy alvorens dit ingesluit kan word in die gekonsolideerde finansiële state. Daar is twee tipes buitelandse valutatransaksies, naamlik omsetting (conversion) en omrekening (translation).

Omsettings (conversion) wins en verliese

Omsetting is die proses van verruiling van een buitelandse geldeenheid vir ʼn ander. Hoe skakel ek ʼn buitelandse geldeenheid om na die Suid-Afrikaanse Rand? Die waarde van die buitelandse geldeenheid sal altyd aan jou gegee word. Dit kan op een van twee maniere aan jou verskaf word, naamlik die Rand word uitgereik in die buitelandse geldeenheid ($1 = R8) of die buitelandse geldeenheid word uitgedruk in die Rand (R1 = $0.125 (1 ÷ 8)).

Voorbeeld 1.1 $10 000 = R? Die wisselkoers is: $1 = R8. Om die buitelandse geldeenheid ($) om te skakel na Rand moet jy die buitelandse bedrag vermenigvuldig, ∴ $10 000 x R8 = R80 000.

Of indien die wisselkoers aan jou verskaf word as R1 = $0.125, moet jy die buitelandse bedrag deel, ∴ $10 000 ÷ $0.125 = R80 000 Onthou! Wanneer die “1” by die buitelandse geldeenheid is moet jy vermenigvuldig, byvoorbeeld, as die wisselkoers soos volg aan jou gegee word: $1 = R8. Die “1” is by die $ (die buitelandse geldeenheid), dus, om die bedrag om te skakel na die plaaslike geldeenheid moet jy vermenigvuldig.

Indien die “1” by die plaaslike geldeenheid is moet jy deel, byvoorbeeld, as die wisselkoers soos volg aan jou gegee word: R1 = $0.125. Die “1” is by die R (die plaaslike geldeenheid), dus om die bedrag om te skakel na Rand moet jy deel.

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 169

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Dit is baie belangrik dat jy die volgende ook moet verstaan: 1. Die buitelandse debiteur of krediteur moet altyd te boek gestel word teen die koers van toepassing op die transaksiedatum (ʼn buitelandse debiteur of krediteur moet te boek gestel word omdat die aankope of verkope op krediet plaasgevind het en betaling nie dadelik geskied nie). Onthou ʼn debiteur word gedebiteer en ʼn krediteur word gekrediteer.

2. Bank moet altyd te boek gestel word teen die koers van toepassing op die betalingsdatum. Onthou as jy betaal moet jy die bank krediteer en as jy ontvang moet jy bank debiteer.

3. Omdat die wisselkoers op die transaksiedatum en betalingsdatum heel moontlik nie dieselfde gaan wees nie, gaan jou joernaal nie balanseer op betalingsdatum nie. Die wisselkoers gaan of gunstig of ongunstig draai. Dit sal lei tot ʼn wins of verlies met omsetting. Indien die koers vir jou gunstig draai (byvoorbeeld as jy die krediteur minder moet betaal as waarvoor jy die krediteur aanvanklik te boek gestel het), sal dit lei tot ʼn wins met omsetting. Indien die koers vir jou ongunstig draai (byvoorbeeld as jy meer moet betaal as waarvoor jy aanvanklik die krediteur te boek gestel het), sal dit lei tot ʼn verlies met omsetting. Die maklike manier om te onthou of dit ʼn wins of verlies met omsetting moet wees is: Indien die balanserende inskrywing ʼn debiet moet wees sal dit ʼn verlies wees (altyd), en indien die balanserende inskrywing ʼn krediet moet wees, sal dit ʼn wins wees (altyd).

Die joernaalinskrywings vir die aankoop en verkoop van buitelandse goedere/dienste kan soos volg opgesom word:

Aankoop vanaf die buiteland

Verkoop aan die buiteland

Transaksiedatum:

Transaksiedatum:

Dt: Goedere of dienste

Dt: Buitelandse debiteur

Kt: Buitelandse krediteur

Kt: Goedere of dienste

Teboekstelling van aankope van goedere en

Teboekstelling van verkope van goedere en

dienste.

dienste.

Die wisselkoers van toepassing op die

Die wisselkoers van toepassing op die

transaksiedatum moet vir die omsetting

transaksiedatum moet vir die omsetting

gebruik word.

gebruik word.

Bladsy 170

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Betalingsdatum:

Betalingsdatum:

Dt. Buitelandse krediteur (dieselfde bedrag

Dt: Bank (die koers op betalingsdatum)

as bedrag waarteen krediteur op transaksiedatum te boek gestel is)

Kt: Buitelandse debiteur (dieselfde bedrag as bedrag waarteen debiteur op transaksie

Kt: Bank (die koers op betalingsdatum)

datum te boek gestel is)

Dt/Kt: Wins of verlies met omsetting

Dt/Kt: Wins of verlies met omsetting

(balanserende syfer)

(balanserende syfer)

Teboekstelling van betaling gemaak.

Teboekstelling van betaling ontvang.

Tabel 4.1: Opsomming van buitelandse valutajoernale (Outeur, 2016)

Omrekening (Translation)

Omrekening word aan die einde van die rekeningkundige periode vereis indien die onderneming steeds bates of laste in die staat van finansiële posisie besit wat teen ʼn buitelandse geldeenheid verkry is.

Gekonsolideerde finansiële state

Items in die staat van finansiële posisie word op jaareinde hermeet na die sluitingswisselkoers (verwys na paragraaf 4.4 in dié studie-eenheid vir ʼn omskrywing van sluitingswisselkoers). Items in die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste word gewoonlik teen die gemiddelde wisselkoers vir die jaar verantwoord.

Byvoorbeeld, indien rente-uitgawe op ʼn buitelandse lening verantwoord moet word, sal die gemiddelde wisselkoers gebruik word. Gemiddelde wisselkoers word soos volg bereken: (Openingswisselkoers vir die jaar + Sluitingswisselkoers vir die jaar) ÷ 2. Die wisselkoersverskille word in ander omvattende inkomste verantwoord ingevolge IAS 1 en IAS 21.

4.8.2

IAS 21: Individuele maatskappy fase

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 337-339 (Hoofstuk 13, paragraaf 2.1-2.5) Definisies Verwys na paragraaf 4.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywings van funksionele geldeenheid, aanbiedingsgeldeenheid, sluitingskoers, kontantprys/lokokoers (spot exchange rate) en monetêre items. Verwys na bladsy 337 in die handboek vir verdere woordomskrywings van buitelandse geldeenheid, wisselkoers en wisselkoersverskille.

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 171

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Die vasstelling van die funksionele geldeenheid

Die volgende faktore moet in ag geneem word om die funksionele geldeenheid van ʼn onderneming vas te stel:

Wisselkoers wat verkoopspryse beÏnvloed

Die wisselkoers van die land se mededingende magte en regulasies

Die wisselkoers wat arbeid, materiaal en ander koste beÏnvloed

Die wisselkoers waarin finansiering bekom word

Die wisselkoers waarin ontvangste van bedryfsaktiwiteite behou word

Figuur 4.1: Faktore om in ag te neem om die funksionele geldeenheid van ʼn onderneming te bepaal

(Outeur, 2016)

Buitelandse valutatransaksies: aanvanklike erkenning

Op die transaksiedatum moet die lokokoers (spot exchange rate) gebruik word om die transaksie om te skakel.

Verslagdoening vir daaropvolgende jaareinde

Niemonetêre items (verwys na paragraaf 4.4 in dié studie-eenheid vir ʼn omskrywing en voorbeelde van niemonetêre items) wat teen historiese koste gedra word, word aanvanklik op transaksiedatum verantwoord teen die lokokoers en word nie later op jaareinde weer hermeet nie. Monetêre items (byvoorbeeld debiteure, krediteure en lenings) word op jaareinde na die sluitingswisselkoers hermeet.

Erkenning van wisselkoersverskille

Wins of verlies met die omskakeling van buitelandse valuta word verantwoord in die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste.

Aktiwiteit 4.10 Doen Vraag 13.1 op bladsy 339 in die handboek wat handel oor joernaalinskrywings van buitelandse valutatransaksies.

4.8.3

IAS 21: Gekonsolideerde finansiële state stadium

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 340-353 (Hoofstuk 13, paragraaf 3.1-3.11)

Bladsy 172

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Definisies

Verwys na paragraaf 4.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywings van buitelandse bedrywighede en netto belegging in buitelandse bedrywighede. Die aanbiedingsgeldeenheid gebruik in die gekonsolideerde finansiële state is die funksionele geldeenheid van die moedermaatskappy. Ten einde die funksionele geldeenheid van die buitelandse bedrywighede vas te stel, moet die faktore soos genoem in figuur 4.1 saam met die volgende oorweeg word:

Is die aktiwiteite van buitelandse bedrywighede 'n uitbreiding van die moedermaatskappy of onafhanklik?

Transaksies met die moedermaatskappy tot 'n groot of kleiner mate deel van die buitelandse bedrywighede se aktiwiteite

BeÏnvloed die kontantvloei direk die kontantvloei van die moedermaatskappy?

Kontantvloei wesenlik tot dienste en normale verwagte skuld

Figuur 4.2: Faktore om in ag te neem om die funksionele geldeenheid van ʼn buitelandse onderneming te bepaal (Outeur, 2016) Ter opsomming, ten einde die funksionele geldeenheid van die buitelandse bedrywighede te bepaal, moet die verhouding tussen die buitelandse bedrywighede en die moedermaatskappy oorweeg word: Uitbreiding van die

•Dieselfde funksionele geldeenheid

moedermaatskappy Semi-onafhanklik

•Verskillende funksionele geldeenhede

Figuur 4.3: Die verhouding tussen die buitelandse bedrywighede en die moedermaatskappy bepaal die funksionele geldeenheid van die buitelandse bedrywighede (Outeur, 2016)

•

Dieselfde funksionele geldeenheid as die verslagdoeningsentiteit Enige verandering in die geldeenheid beïnvloed direk die kontantvloei van die verslagdoenende entiteit en die individuele monetêre items en dus is dit nie nodig om die filiaal se finansiële state eers om te reken nie.

•

Verskillende funksionele geldeenhede as die verslagdoeningsentiteit Enige verandering in die geldeenheid beïnvloed nie direk die kontantvloei van die verslagdoenende entiteit of buitelandse bedryf nie. Dit is dus nodig om die filiaal se

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 173

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

finansiële state eers om te reken na die moedermaatskappy se funksionele geldeenheid.

Rekeningkundige hantering: verskil in funksionele en verslagsdoeningsgeldeenheid

Items in die staat van finansiële posisie word op jaareinde hermeet na die sluitingswisselkoers. Items in die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste word teen die gemiddelde wisselkoers vir die jaar verantwoord. Enige wisselkoersverskille wat ontstaan as gevolg van die moedermaatskappy se netto belegging word in ander omvattende inkomste (AOI) erken tot met die verkope van die belegging, waar die wins of verlies met omrekening in AOI na wins en verlies geherklassifiseer word. Klandisiewaarde en billikewaarde-aanpassings word hermeet na die sluitingswisselkoers.

Praktiese benadering in die eksamen Verwys na die onderstaande figuur as ʼn opsomming van die koers wat gebruik moet word ten einde finansiële state om te reken na die funksionele geldeenheid van die moedermaatskappy: Bates en laste: Sluitingswisselkoers

Inkomste en uitgawes: Gemiddelde wisselkoers

Omrekening

Aandelekapitaal en voorverkrygingsreserwes: Koers op aankoopsdatum

Naverkrygingsreserwes: Balanserende syfer

Figuur 4.4: Opsomming van korrekte koers om buitelandse finansiële state om te reken (Outeur, 2016) Aktiwiteit 4.11 Werk deur die voorbeeld op bladsy 342 in die handboek vir ʼn eenvoudige staat van finansiële posisie waar Euro’s in Dollars omgereken moet word. Jy sal oplet dat die bate en las (die lening) teen die sluitingskoers op jaareinde getoon word en die aandelekapitaal en reserwes die balanserende syfer is om die staat van finansiële posisie te balanseer (Bates = Ekwiteit + Laste).

Bladsy 174

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

ʼn Paar praktiese punte

Aandelekapitaal en voorverkrygingsreserwes moet teen historiese kosprys omgereken word en die balanserende syfer (om die staat van finansiële posisie te balanseer, Bates = Ekwiteit + Laste) sal dus die naverkrygingsreserwes wees. Verwys na bladsy 350 in die handboek, berekening 2, vir ʼn voorbeeld van wat met balanserende syfer bedoel word. Die opgelope wisselkoersverskille kan ingesluit word in behoue verdienste en dit is nie nodig om apart te toon nie.

Opsomming van metode Verwys na bladsy 343 in die handboek vir ʼn uitstekende opsomming van die stappe wat gevolg kan word om ʼn buitelandse filiaal in te sluit in die gekonsolideerde finansiële state van die moedermaatskappy.

Aktiwiteit 4.12 Doen Vraag 13.2 op bladsy 344 in die handboek wat handel oor die samestelling van die gekonsolideerde finansiële state van ʼn moedermaatskappy (Darius) en sy buitelandse filiaal (Xerxes).

Die ontleding van wisselkoersverskille Die rekonsiliasie van wisselkoersverskille sal nie van jou vereis word in GFA306 nie.

Niebeherende belang

Verwys na bladsy 347 in die handboek vir ʼn paar belangrike punte wat jy moet onthou wanneer NBB bereken word. NBB wat in die gekonsolideerde staat van finansiële posisie (SFP) getoon word, word soos volg bereken: NBB met verkryging

Soos bereken in klandisiewaardeberekening (omgeskakel teen koers op aankoopdatums)

+ NBB se aandeel in naverkrygingsreserwes

X% x naverkrygingsreserwes (balanserende syfer in die SFP omrekening)

– NBB se aandeel in waardedalingsverliese (slegs indien NBB teen billike waarde met verkryging bereken word)

X% x waardedalingsverlies omgereken teen gemiddelde koers vir die jaar

– NBB se aandeel in wisselkoersverskille op klandisiewaardeb

X% x wisselkoersverskille op klandisiewaarde (bereken as die balanserende syfer in klandisiewaardeberekening)

Tabel 4.2: Die berekening van niebeherende belang (Outeur, 2016)

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 175

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Verwys na bladsy 351 in die handboek, berekening 6, wat deel uitmaak van die voorbeeld op bladsy 348 om hierdie berekening beter te verstaan.

Klandisiewaarde en billikewaarde-aanpassings Klandisiewaarde en billikewaarde-aanpassings word hermeet na die sluitingswisselkoers op jaareinde. Klandisiewaarde moet in die filiaal en moedermaatskappy se geldeenheid bereken word, dit is noodsaaklik vir die berekening van wisselkoersverskille. Indien daar ʼn waardedaling van klandisiewaarde is, moet die waardedaling teen die gemiddelde koers vir die jaar omreken word (want waardedaling is ʼn uitgawe). Verwys na bladsy 351 in die handboek, berekening 4, wat deel uitmaak van die voorbeeld op bladsy 348, om hierdie berekening beter te verstaan.

Aktiwiteit 4.13 Werk deur die voorbeeld op bladsy 348-352 in die handboek vir ʼn goeie voorbeeld van die samestelling van die gekonsolideerde finansiële state van ʼn moedermaatskappy (Bennie) en sy buitelandse filiaal (Jennie). Die wisselkoers word soos volg aan jou gegee: $1 = x Jen. Dus moet jy deel (÷) om die filiaal se finansiële state om te reken na $. Jy moet onthou om die groep se aandeel in die waardedalingsverlies van klandisiewaarde en die groep se aandeel in die wisselkoersverskille met die hermeting van klandisiewaarde op jaareinde, ook na die groep se behoue verdienste te allokeer. Onthou, wisselkoersverskille van die huidige jaar word in ander omvattende inkomste getoon en hoef slegs bereken te word indien die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste verlang word.

Onthou om dividende betaal deur die filiaal af te trek van die huidige jaar se wins van die filiaal alvorens die wisselkoersverskille vir die jaar bereken word.

Verdere aangeleenthede oor buitelandse operasies •

Konsolidasieproses Wisselkoersverskille wat ontstaan uit lang- en korttermyn monetêre items kan nie teen ander intragroepbalanse verreken word nie. Indien die buitelandse bedryf ʼn ander verslagdoeningsdatum as die moedermaatskappy het, moet die nodige aanpassings vir wesenlike verskille in die koerse gemaak word.

•

Hiperinflasie ekonomie Indien die buitelandse bedryf handel dryf in ʼn hiperinflasie ekonomie (ʼn ekonomie waar die pryse so drasties styg dat die konsep van inflasie betekenisloos is.

Investopedia, 2016) moet die nodige aanpassings ingevolge IAS 29 Financial

Bladsy 176

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

reporting in hyperinflationary economies (Finansiële verslagdoening in hiperinflasionêre ekonomieë) gemaak word.

•

Verkoop van ʼn buitelandse entiteit Die wisselkoers wins of verlies erken in ander omvattende inkomste word geherklassifiseer na wins en verlies met die verkoop van ʼn buitelandse entiteit.

•

In die moedermaatskappy se finansiële state In die moedermaatskappy se individuele rekords word wisselkoersverskille op monetêre items in wins en verlies erken. Ter opsomming, wisselkoersverskille met die omrekening van ʼn buitelandse entiteit word in ander omvattende inkomste erken en wisselkoersverskille in die moedermaatskappy se individuele rekords op monetêre items in wins en verlies erken.

Verandering in die funksionele geldeenheid Veranderinge in die funksionele geldeenheid moet vooruitwerkend vanaf datum van verandering toegepas word.

Belastingeffek van wisselkoersverskille IAS 12 Belastings moet toegepas word op die wins en verlies met wisselkoersverskille en omrekeningsverskille. Omrekeningsreëls word uiteengesit in verskeie artikels van die Inkomstebelastingswet, onder andere artikel 6quat, 9A, 9D(6), 9G en 25D (SARS, 2016). Dit sal nie van jou verlang word om ingewikkelde belastingberekeninge uit te voer as deel van GFA306 nie.

4.9

Gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste en staat van veranderinge in ekwiteit

4.9.1

Niebeherende belang en die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 363-371 (Hoofstuk 14, paragraaf 1.1-1.4) Ander omvattende inkomste

Items wat ingesluit word in ander omvattende inkomste sluit in: o

Verruilingsverskille deur die omskakeling van buitelandse ondernemings (kan herklassifiseer word na wins en verlies) – Sien hoofstuk 13 in die handboek.

o

Wins en verlies uit finansiële bates, verantwoord deur ander omvattende inkomste (kan herklassifiseer word na wins en verlies) – Sien hoofstuk 3 in die handboek.

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 177

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

o

Wins en verlies uit herwaardasie van eiendom, aanleg en toerusting (mag nie herklassifiseer word na wins en verlies nie) – Verwys na GFA206 vir hersiening van dié onderwerp.

o

Hermeting van omskrewe voordeelplanne (mag nie herklassifiseer word na wins en verlies nie) – Sien hoofstuk 3 in die handboek.

o

Deel van ander omvattende inkomste toeskryfbaar aan die geassosieerde (mag nie herklassifiseer word na wins en verlies nie) – Sien hoofstuk 10 in die handboek.

o

Inkomstebelastinguitgawe vir komponente van ander omvattende inkomste – Sien hoofstuk 8 in die handboek.

Die voorbereiding van die staat van wins en verlies en ander omvattende

inkomste Soos reeds genoem word 100% van die moedermaatskappy en filiaal se inkomste, uitgawes en ander omvattende inkomste op ʼn lyn-vir-lynbasis bymekaar getel om die maatskappye te konsolideer, dit geld as bewys dat die moedermaatskappy die filiaal beheer. Dit is egter nodig om eienaarskap ook aan te wys en daarom word ʼn rekonsiliasie van die wins en verlies en totale omvattende inkomste aan die einde van die staat van omvattende inkomste gedoen om wins toeskryfbaar aan die moedermaatskappy en niebeherende belang te verdeel. Verwys na paragraaf 3.6.8 in studie-eenheid 3 vir die bespreking.

Aktiwiteit 4.14 Werk deur die voorbeeld op bladsy 365 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die voorbereiding van ʼn gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste met die verdeling van wins tussen die moedermaatskappy en NBB. •

Niebeherende belang en intragroepverkope Verwys na paragraaf 3.6.8 in Studie-eenheid 3 vir die bespreking van intragroepverkope.

Aktiwiteit 4.15

Werk deur die voorbeeld op bladsy 366-367 in die handboek vir ʼn voorbeeld van intragroepverkope en die effek op die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste sowel as NBB. Dit is ʼn baie goeie eksamentegniek om die aanpassings en berekeninge op die gesig van die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste te toon soos op bladsy 366 gedoen is.

Bladsy 178

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 4.16 Doen Vraag 14.1 op bladsy 367-368 in die handboek wat handel oor die opstel van die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste met intragroepverkope.

•

Gedurende die jaar aankope Verwys na paragraaf 3.6.7 in Studie-eenheid 3 vir die bespreking van die aankoop van ʼn filiaal gedurende die jaar.

•

Intragroep dividende Verwys na paragraaf 3.6.8 in Studie-eenheid 3 vir die bespreking van intragroepdividende.

Aktiwiteit 4.17

Doen Vraag 14.2 op bladsy 369 in die handboek wat handel oor ʼn moedermaatskappy wat die filiaal gedurende die huidige finansiële jaar aangekoop het. Intragroeptransaksies is ook van toepassing.

Belastingeffek van komponente van ander omvattende inkomste Dit sal nie van jou verlang word om ingewikkelde belastingberekeninge uit te voer in GFA306 nie.

Opsomming Verwys na bladsy 370 in die handboek vir ʼn uitstekende opsomming van aspekte wat die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste beïnvloed.

4.9.2

Die gekonsolideerde staat van veranderinge in ekwiteit

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 371-375 (Hoofstuk 14, paragraaf 2.1-2.2.1)

Die doel van die gekonsolideerde staat van veranderinge in ekwiteit

Die staat van veranderinge in ekwiteit is ʼn rekonsiliasie van die openings- en sluitingsbalanse van items van ekwiteit. Dus verwys die staat van veranderinge in ekwiteit na die toename of afname in die netto bates van die onderneming van een finansiële periode na ʼn ander.

Gekonsolideerde staat van veranderinge in ekwiteit IAS 1 vereis dat die veranderinge in ekwiteit geskei moet word tussen:

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 179

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

eienaarsveranderinge in ekwiteit, en

•

nie-eienaarsveranderinge in ekwiteit.

Vir GFA306 doeleindes sal daar van jou verwag word om die gekonsolideerde staat van veranderinge in ekwiteit op te stel wat uit die volgende kolomme bestaan: Ekwiteit toeskryfbaar aan die eienaars van die moedermaatskappy

Niebeherende belang

R

R

Totaal

R

Openingsaldo soos op xxx

xxx

xxx

xxx

Aandele uitgereik

xxx

-

xxx

Totale omvattende inkomste

xxx

xxx

xxx

(xxx)

(xxx)

(xxx)

Aanpassings aan ekwiteit

xxx/(xxx)

xxx/(xxx)

xxx/(xxx)

Sluitingsaldo soos op xxx

xxx

xxx

xxx

Dividende

Verwys na bladsy 372 in die handboek vir ʼn uitstekende opsomming van die stappe wat gevolg kan word om die gekonsolideerde staat van veranderinge in ekwiteit op te stel.

Studente sukkel gewoonlik die meeste met dié finansiële staat. Onthou die staat van veranderinge in ekwiteit handel met die aandelekapitaal (wat altyd slegs die moedermaatskappy s’n is), behoue verdienste en NBB. Die balans soos getoon op die gesig van die gekonsolideerde staat van finansiële posisie moet ooreenstem met die sluitingsaldo ooreenkomstig die gekonsolideerde staat van veranderinge in ekwiteit. Onthou behoue verdienste word verdeel tussen wat aan die moedermaatskappy en NBB behoort, en dus word nie 100% ingesluit by die moedermaatskappy se behoue verdienste nie, maar slegs die persentasie besit van belang (nie beheer nie). Onthou ook asseblief dat dividende uit behoue verdienste betaal word en dus verminder dit die behoue verdienste en moet dus afgetrek word (in hakies getoon word) van behoue verdienste.

Aktiwiteit 4.18 Werk deur die voorbeeld op bladsy 373-374 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die opstel van die gekonsolideerde staat van veranderinge in ekwiteit indien die gekonsolideerde staat van finansiële posisie aan jou gegee word. Die voorbeeld is baie eenvoudig en dit sal nie so aan jou gegee word in toetse of die eksamen nie. Let egter op dat die balans

Bladsy 180

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

ooreenkomstig die gesig van die gekonsolideerde staat van finansiële posisie ooreenstem met die sluitingsaldo volgens die gekonsolideerde staat van veranderinge in ekwiteit.

•

Nodige berekeninge Indien die gekonsolideerde staat van finansiële posisie en staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste nie aan jou gegee word nie (wat moontlik die geval sal wees), moet daar verskeie berekeninge gedoen word, alvorens die gekonsolideerde staat van veranderinge in ekwiteit opgestel kan word. Onthou om intragroeptransaksies eerstens uit te kanselleer (want dit beïnvloed die wins en verlies en dus behoue verdienste) en die totale omvattende wins vir die jaar te verdeel tussen die moedermaatskappy en NBB soos jy sal doen indien die gekonsolideerde staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste verlang was. Behoue verdienste en NBB se sluitingsaldo word presies dieselfde bereken asof jy die gekonsolideerde staat van finansiële posisie opstel.

Aktiwiteit 4.19

Doen Vraag 14.3 op bladsy 375 in die handboek wat handel oor opstel van die gekonsolideerde staat van veranderinge in ekwiteit. Hierdie vraag is meer op standaard en jy kan soortgelyke vrae in die opdragte, toetse en eksamen verwag.

4.10 Gekonsolideerde staat van kontantvloei 4.10.1 Kontantvloei Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 385-386 (Hoofstuk 15, paragraaf 1.1)

Voordele van kontantvloeirekeningkunde

Die staat van kontantvloei verskaf inligting oor die likiditeit (die vermoë van ʼn onderneming om sy korttermynverpligtinge te betaal soos dit betaalbaar word) en solvabiliteit (die vermoë van ʼn onderneming om sy langtermynverpligtinge na te kom) van die onderneming. Verwys na bladsy 385 in die handboek vir die belangrikste voordele van die gebruik van kontantvloeirekeningkunde.

4.10.2 IAS 7 Staat van kontantvloei: enkel maatskappy Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 386-393 (Hoofstuk 15, paragraaf 2.1-2.11)

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 181

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Omvang

ʼn Volledige stel finansiële state sluit die staat van kontantvloei in en is dus verpligtend as deel van die finansiële state vir alle ondernemings.

Voordele van kontantvloei-inligting

Saam met die res van die finansiële state, verskaf die staat van kontantvloei inligting oor die likiditeit (die vermoë van ʼn onderneming om sy korttermynverpligtinge te betaal soos dit betaalbaar word) en solvabiliteit (die vermoë van ʼn onderneming om sy langtermynverpligtinge na te kom) van die onderneming. Dit bevorder vergelykbaarheid.

Definisies

Verwys na paragraaf 4.4 in hierdie studie-eenheid vir die woordomskrywing van kontant en kontantekwivalente. Die staat van kontantvloei bestaan uit drie hoofkategorieë, soos opgesom in die onderstaande figuur:

Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

• Bestaan hoofsaaklik uit die inkomste-genererende aktiwiteite van die onderneming, soos kontant ontvang met verkope en lewering van dienste en kontant betaal aan verskaffers vir die aankope van goedere en dienste.

Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite

• Verwys na die kontantaankope en kontantverkope van langtermynbates.

Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite

• Bestaan uit kontantvloei van, of aan die eienaars en uitleners, bv. kontantbydraes deur 'n eienaar en kontantbetalings van langtermynlaste.

Figuur 4.5: Drie hoofkategorieë van die staat van kontantvloei (Outeur, 2016)

Kontant en kontantekwivalente

Kontantekwivalente het ʼn korttermynverloop van minder as drie maande vanaf verkryging.

Lenings word geklassifiseer as finansieringsaktiwiteite.

Bladsy 182

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aanbieding van die staat van kontantvloei

Die staat van kontantvloei bestaan uit drie hoofkategorieë, naamlik kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite, kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite en kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite.

•

Bedryfsaktiwiteite Bedryfsaktiwiteite bestaan hoofsaaklik uit die inkomste-genererende aktiwiteite van die onderneming, naamlik die transaksies wat in ag geneem word om wins of verlies vir die periode te bereken. Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite dui aan of die onderneming voldoende kontant genereer om lenings terug te betaal, om die bedrywighede van die onderneming voort te sit, dividende te betaal en nuwe beleggings te maak, sonder om van eksterne finansiering gebruik te maak.

Voorbeelde van kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite sluit in: o

Kontant ontvang met die verkope van goedere en lewering van dienste.

o

Kontant ontvang uit kommissie en ander inkomste, bv. rente-inkomste en dividendinkomste.

•

o

Kontant betaal aan verskaffers van goedere en dienste.

o

Kontant betaal aan werknemers.

o

Kontant betaal aan, of ontvang van, die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID).

Beleggingsaktiwiteite Beleggingsaktiwiteite verwys na die aankope en verkope van langtermynbates.

Voorbeelde van kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite sluit in: o

Kontant betaal met die aankoop van eiendom, aanleg of toerusting, ontasbare bates en ander langtermynbates.

o

Kontant ontvang met die verkoop van eiendom, aanleg of toerusting, ontasbare bates en ander langtermynbates.

o

Kontant betaal met die aankoop van aandele of skuldbriewe van ʼn ander onderneming.

o

Kontant ontvang met die verkoop van aandele of skuldbriewe van ʼn ander onderneming.

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 183

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

Finansieringsaktiwiteite Finansieringsaktiwiteite hou verband met die twee vorme van finansiering in ʼn onderneming, naamlik ekwiteit en lenings.

Voorbeelde van kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite sluit in: o

Kontant ontvang met die toename van ekwiteit, deur die uitreiking van aandele.

o

Kontantuitreikings aan eienaars deur dividende betaal (let wel, vir hierdie kursus, GFA306, word uitreikings geklassifiseer as bedryfsaktiwiteite).

o

Kontant ontvang van langtermynfinansiering.

o

Kontantterugbetalings van skuld.

Verslagdoening oor kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

IAS 7 Staat van kontantvloei onderskei tussen twee metodes om die staat van kontantvloei voor te berei, die direkte en indirekte metode.

•

Die direkte metode Die volgende formaat moet toegepas word om netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite volgens die direkte metode te bereken: Kontant ontvang vanaf kliënte Minus: Kontant betaal aan verskaffers en werknemers = Kontant gegenereer uit bedrywighede Plus: Rente-inkomste, dividendinkomste Minus: Rente-uitgawe, dividende betaal en belastinguitgawe = Netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

•

Die indirekte metode Die volgende formaat moet toegepas word om netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite volgens die indirekte metode te bereken: Wins voor belasting ± Niekontant items (bv. waardevermindering, wins of verlies met verkoop van vaste bates let wel, niekontant uitgawes moet teruggetel word en niekontant inkomste moet afgetrek word)

Bladsy 184

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

± Niebedryfsitems (rente-inkomste, dividendinkomste, rente-uitgawe en belastinguitgawe ingesluit in wins voor belasting let wel, die uitgawes moet teruggetel word en inkomste afgetrek word) = Bedryfskontantvloei voor bedryfskapitaalbewegings ± Bedryfskapitaalbewegings = Kontant gegenereer uit bedrywighede ± Kontanteffek van niebedryfsitems, dividende en belasting (tel rente-inkomste ontvang en dividendinkomste ontvang terug en trek rente betaal, dividende betaal en belasting betaal af. Let wel, die kontantvloei-effek moet afgetrek of teruggetel word, nie die bedrae volgens die staat van omvattende inkomste nie) = Netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

Bedryfskapitaalbewegings verwys na die beweging in rekeninge ontvangbaar, rekeninge betaalbaar en voorraad. Ten einde die beweging te bereken, vergelyk die openingsbalans (m.a.w. die sluitingsbalans van die vorige jaar) met die huidige jaar se sluitingsbalans. o

Vir rekeninge ontvangbaar en voorraad (bates): Indien die balans jaar op jaar toegeneem het, beteken dit ontvangstes (bank) was minder as kredietverkope en meer voorraad is aangekoop en moet die beweging dus afgetrek word, want dit het ʼn negatiewe effek op die bank en andersom.

o

Vir rekeninge betaalbaar (las): Indien die balans jaar op jaar toegeneem het, beteken dit jy het meer op skuld aangekoop as wat jy betaal het en moet die beweging bygetel word, want dit het ʼn positiewe effek op die bank en andersom.

•

Indirekte vs. direkte Die direkte metode word in praktyk verkies, want dit verskaf inligting wat nie elders beskikbaar is in die finansiële state nie. Vir GFA306 doeleindes moet jy beide metodes kan toepas. Let wel, slegs die kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite word verskillend bereken en geopenbaar in dié twee metodes. Dit word aanbeveel dat jy T-rekeninge gebruik om kontant betaal en ontvang te bereken. Dit is gewoonlik die balanserende syfer in die T-rekening wat geopenbaar word in die staat van kontantvloei.

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 185

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Rente en dividende

Rente/Dividende betaal = Bedryfs- of finansieringsaktiwiteit Rente/Dividende ontvang = Bedryfs- of beleggingsaktiwiteit Al dié bogenoemde spesifieke items sal in hierdie kursus, GFA306, as bedryfsaktiwiteite geklassifiseer word.

Rente, dividende en belasting ontvang, of betaal, kan ook in ʼn T-rekeningformaat bereken word as die balanserende syfer in die onderskeie T-rekeninge:

Rente ontvangbaar of dividende ontvangbaar Openingsbalans

volgens

Xxx

Bank

SFP Rente-inkomste/

volgens

Dividendinkomste

SOI

Balanserende

xxx

syfer Xxx

Sluitingsbalans

volgens SFP

Xxx

xxx

xxx

Rente betaalbaar of dividende betaalbaar Bank

Balanserende

xxx

Openingsbalans

volgens SFP

xxx

SFP

syfer Sluitingsbalans

volgens

xxx

Rente uitgawe/

volgens SOI xxx

Dividende betaal

volgens SVE

xxx

xxx

Inkomstebelasting

Kontant betaal of ontvang (let wel, nie die uitgawe volgens die staat van omvattende inkomste nie) word ingesluit in bedryfsaktiwiteite.

Belasting betaalbaar Bank

Balanserende

xxx

Openingsbalans

volgens SFP

xxx xxx

Bladsy 186

xxx

SFP

syfer Sluitingsbalans

volgens

Belastinguitgawe

volgens SOI xxx xxx

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Die balanserende syfer in die T-rekening moet die kontant ontvang van, of betaal aan SAID wees en sal na die staat van kontantvloei oorgedra word.

Komponente van kontant en kontantekwivalente

Komponente van kontant en kontantekwivalente moet geopenbaar word en ʼn rekonsiliasie van die bedrae in die staat van kontantvloei met die ekwivalente items in die staat van finansiële posisie moet aangebied word.

Ander openbaarmaking

Bedrae kontant en kontantekwivalente gehou deur die onderneming, nie beskikbaar vir gebruik in die groep nie, saam met kommentaar van bestuur, moet geopenbaar word.

Pro forma staat van kontantvloei

Verwys na bladsy 391 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die formaat van die staat van kontantvloei. Jy moet hierdie formaat uit jou kop ken.

Prosedures stapsgewys Verwys na bladsy 392 in die handboek vir ʼn stapsgewyse metode wat in die voorbereiding van die staat van kontantvloei gevolg kan word.

Aktiwiteit 4.20 Doen Vraag 15.1 op bladsy 392-393 in die handboek wat handel oor die voorbereiding van die staat van kontantvloei deur die indirekte metode te gebruik. Jy sal oplet dat al die berekeninge in T-formaat gedoen word.

4.10.3 Gekonsolideerde staat van kontantvloei Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 393-399 (Hoofstuk 15, paragraaf 3.1-3.5) ʼn Gekonsolideerde staat van kontantvloei moet slegs kontantvloei van eksterne partye toon.

Die formaat en beginsels vir die opstel van ʼn gekonsolideerde staat van kontantvloei is dieselfde as vir ʼn individuele maatskappy, soos in paragraaf 4.10.1 en 4.10.2 bespreek, met die uitsondering van die volgende addisionele kwessies: a) Kontant betaal aan niebeherende belang b) Kontant ontvang van geassosieerde c) Betaling met die verkryging van ʼn filiaal d) Ontvangste met die verkoop van ʼn filiaal

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 187

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Niebeherende belang

Dividende betaal aan die niebeherende belang moet apart ingesluit word onder kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite en kan soos volg bereken word: Niebeherende belang Dividende

Balanserende

betaal aan

syfer

xxx

Openingsbalans

volgens

xxx

SFP

NBB Sluitingsbalans

volgens SFP

xxx

Wins vir die jaar

volgens SOI xxx

toeskryfbaar aan NBB xxx

xxx

Die balanserende syfer in die T-rekening moet die dividende betaal aan die niebeherende belang wees en sal na die gekonsolideerde staat van kontantvloei oorgedra word.

Aktiwiteit 4.21 Werk deur die voorbeeld op bladsy 394-395 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van dividende betaal aan NBB.

Geassosieerdes en gesamentlike ooreenkomste

Dividende betaal aan ʼn geassosieerde/gesamentlike onderneming verantwoord ingevolge die ekwiteitsmetode moet apart ingesluit word onder kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite en kan soos volg bereken word: Geassosieerde* Openingsbalans

volgens

xxx

SFP

Wisselkoersverlies met

volgens

omrekening van

AOI

xxx

buitelandse geassosieerde* Groep se aandeel in

volgens

die geassosieerde* se

W/V

xxx

Dividende ontvang

Balan-

vanaf geassosieerde*

serende

wins Groep se aandeel in

Bladsy 188

xxx

syfer volgens

xxx

Sluitingsbalans

volgens

xxx

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

die geassosieerde* se

AOI

SFP

ander omvattende inkomste xxx

xxx

*of gesamentlike onderneming Die balanserende syfer in die T-rekening moet die dividende ontvang vanaf die geassosieerde wees en sal na die gekonsolideerde staat van kontantvloei oorgedra word.

Aktiwiteit 4.22 Werk deur die voorbeeld op bladsy 395-396 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van dividende ontvang vanaf ʼn geassosieerde.

Aankope en verkope van filiale en ander besigheidseenhede

Die aankope of verkope van filiale en ander besigheidseenhede moet apart ingesluit word onder kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite en het die volgende effek op die groep se kontantvloei: Aankoop van ʼn filiaal

Verkoop van ʼn filiaal

Afname in die groep se kontantvloei tot die

Toename in die groep se kontantvloei tot

mate wat die aankope kontant betaal is.

die mate wat die verkope in kontant ontvang is.

Toename in die groep se kontantvloei

Afname in die groep se kontantvloei omdat

omrede die nuwe filiaal se kontant by dié

die filiaal se kontant vanaf verkoopsdatum

van die groep sin gekonsolideer word vanaf

nie meer gekonsolideer word nie.

verkrygingsdatum.

Tabel 4.3: Die effek van aankope en verkope van filiaal op die groep se kontantvloei (Outeur, 2016)

Bruikhuurtransaksies

IFRS 16 is in Januarie 2016 uitgereik en vervang effektief IAS 17. Ingevolge die nuwe IFRS 16 word daar nie langer onderskeid gemaak tussen ʼn bruikhuurtransaskie en bedryfshuurtransaksie nie, verwys na paragraaf 2.7 in Studie-eenheid 2 vir verdere besonderhede. Die effek van ʼn huurkontrak (volgens IFRS 16) op die staat van kontantvloei is:

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 189

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

o

Die huuruitgawe (effektief die rente-uitgawe op die huurlas) word onder bedryfsaktiwiteite getoon, en

o

die verandering in die huurlas (die kapitaalkomponent terugbetaal) word onder finansieringsaktiwiteite getoon.

Opsomming (Recap)

Die doel van die staat van kontantvloei is om die effek van kontantbewegings te toon. Dus moet jy die kontantinvloeie en -uitvloeie identifiseer.

Aktiwiteit 4.23 Doen Vraag 15.2 op bladsy 397-399 in die handboek wat handel oor die voorbereiding van die gekonsolideerde staat van kontantvloei deur die indirekte metode te gebruik. Onthou, die indirekte metode begin met wins voor belasting en niekontant uitgawes moet teruggetel word en niekontant inkomste afgetrek word. Dit is ʼn moeilike vraag en jy moet jouself genoeg tyd toelaat om die vraag te voltooi. Indien verkies, kan die berekeninge in T-formaat gedoen word. Dit is egter baie belangrik dat jy al jou berekeninge toon, want dit is waar die meeste van die punte toegeken sal word. Fokus veral op die berekeninge van dividende ontvang van geassosieerdes, dividende betaal aan NBB en die aankoop van die filiaal. Onthou kontantinvloeie word altyd bygetel en kontantuitvloeie afgetrek in die staat van kontantvloei.

4.10.4 Buitelandse omskakeling en staat van kontantvloei Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 399-403 (Hoofstuk 15, paragraaf 4.1-4.2)

Individuele maatskappye

Wisselkoersverskille gee nie aanleiding tot die vloei van kontant nie en daarom affekteer dit nie die staat van kontantvloei nie. Wisselkoersverskille is dus ʼn niekontant-item.

Groep maatskappye

Die grootste probleem met buitelandse wisselkoersverskille kom in by die hantering van kontantvloeie van ʼn oorsese filiaal. Die praktiese benadering tot hierdie probleem is om die volgende drie stappe toe te pas: Stap : Berei die staat van kontantvloei vir die filiaal voor.

Stap : Skakel die staat van kontantvloei om na die moedermaatskappy se geldeenheid deur die gemiddelde koers te gebruik.

Bladsy 190

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Stap : Konsolideer die filiaal en moedermaatskappy se staat van kontantvloeie. Onthou om eers intragroepitems uit te kanselleer.

Aktiwiteit 4.24 Werk deur die voorbeeld op bladsy 400-403 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die voorbereiding van die gekonsolideerde staat van kontantvloei met ʼn buitelandse filiaal. Let wel, die opstel van ʼn gekonsolideerde staat van kontantvloei met filiale wat in dieselfde geldeenheid as die moedermaatskappy is, is reeds baie uitdagend en die kans dat ʼn buitelande filiaal ingesluit sal word in die gekonsolideerde staat van kontantvloei is onwaarskynlik, so jy kan hierdie voorbeeld as verrykend beskou.

4.11 Samevatting Hoofstuk 11: Verwys na bladsy 299 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 11.

Die aankope of verkope van ʼn gedeelte van ʼn belegging in ʼn filiaal waar beheer behou word, word gesien as ʼn transaksie tussen die moedermaatskappy en niebeherende belang (die eienaars) en geen wins of verlies met die verkoop van die transaksie sal op groepsvlak erken word nie. Daar sal wel ʼn aanpassing aan niebeherende belang en die moedermaatskappy se ekwiteit op konsolidasie gemaak moet word. Indien die addisionele aankope van aandele daartoe sal lei dat beheer bekom word, word dit in werklikheid gesien dat die moedermaatskappy sy vorige belegging verkoop en ʼn filiaal aankoop het. Die vorige niebeherende belegging moet teen billike waarde gemeet word en klandisiewaarde moet op die volle aandeelhouding bereken word. Indien ʼn gedeelte van die beherende belegging verkoop word en beheer verloor word, moet die wins en verlies steeds tot op datum van verkoop gekonsolideer word, die oorblywende belegging moet teen billike waarde erken en gemeet word (ekwiteitsmetode) ingevolge IFRS 9.

Hoofstuk 12: Verwys na bladsy 327 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 12.

Bates, laste, inkomstes, uitgawes en ander omvattende inkomste van ʼn filiaal en subfiliaal word op ʼn lyn-vir-lynbasis 100% by dié van die moedermaatskappy getel in die gekonsolideerde finansiële state. Die insluiting van behoue verdienste en niebeherende belang in die gekonsolideerde finansiële state moet gebaseer wees op die effektiewe beheer van die algehele moedermaatskappy. Klem moet ook gelê word op die berekening van klandisiewaarde indien ʼn subfiliaal besit word en die datum van verkryging van die subfiliaal speel ʼn belangrike rol. Indien die moedermaatskappy direk en indirek aandele in die

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 191

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

subfiliaal besit word NBB soos volg bereken: direkte aandeel in die filiaal + direkte aandele in die subfiliaal + indirekte aandele in die subfiliaal.

Hoofstuk 13: Verwys na bladsy 354 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 13: Items in die staat van finansiële posisie word op jaareinde hermeet na die sluitingswisselkoers. Items in die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste word teen die gemiddelde wisselkoers vir die jaar verantwoord. Enige wisselkoersverskille wat ontstaan as gevolg van die moedermaatskappy se netto belegging word in ander omvattende inkomste (AOI) erken tot met die verkope van die belegging, waar die wins of verlies met omrekening in AOI na wins en verlies herklassifiseer word. Klandisiewaarde en billikewaarde-aanpassings word hermeet na die sluitingswisselkoers.

Hoofstuk 14: Verwys na bladsy 376 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 14.

Die formule om inkomste en uitgawes te konsolideer is: 100% van die inkomste en uitgawes van die moedermaatskappy + 100% van die inkomste en uitgawes van die filiaal sedert verkryging, op ʼn lyn-vir-lynbasis. Dit is egter noodsaaklik om te toon watter deel van die totale wins/(verlies) vir die jaar aan die niebeherende belang (indien dit nie ʼn volfiliaal is nie) behoort. IAS 1 vereis dat die veranderinge in ekwiteit geskei moet word tussen eienaarsveranderinge in ekwiteit en nie-eienaarsveranderinge in ekwiteit. Behoue verdienste word verdeel tussen wat aan die moedermaatskappy en NBB behoort, en dus word nie 100% van die behoue verdienste by die moedermaatskappy ingesluit nie, maar slegs die persentasie belang besit (nie beheer nie). Dividende verminder behoue verdienste en moet dus afgetrek word van behoue verdienste in die staat van veranderinge in ekwiteit.

Hoofstuk 15: Verwys na bladsy 404 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 15: Die staat van kontantvloei bestaan uit drie hoofkategorieë, naamlik kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite (bestaan hoofsaaklik uit die inkomste-genererende aktiwiteite van die onderneming), kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite (verwys na die kontantaankope en kontantverkope van langtermynbates) en kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite (verwys na die beweging in ekwiteit en langtermynlaste). ʼn Gekonsolideerde staat van kontantvloei moet slegs kontantvloei van eksterne party toon. Die formaat en beginsels vir die opstel van ʼn gekonsolideerde staat van kontantvloei is dieselfde as vir ʼn individuele maatskappy, met die uitsondering van die volgende addisionele kwessies: kontant betaal aan niebeherende

Bladsy 192

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

belang, kontant ontvang van geassosieerde, betaling met die verkryging van ʼn filiaal en ontvangste met die verkoop van ʼn filiaal.

4.12 Selfevaluering Voltooi die vrae aan die einde van elk van die hoofstukke soos hieronder aangedui: •

Hoofstuk 11: QuickQuiz op bladsy 300 in die handboek

•

Hoofstuk 12: QuickQuiz op bladsy 328 in die handboek

•

Hoofstuk 13: QuickQuiz op bladsy 355 in die handboek

•

Hoofstuk 14: QuickQuiz op bladsy 377 in die handboek

•

Hoofstuk 15: QuickQuiz op bladsy 405 in die handboek

Die antwoorde op bogenoemde vrae sowel as die vrae van die aktiwiteite is aan die einde van elk van die hoofstukke.

Voltooi die volgende vrae uit die Oefeningvrae en antwoorde vraagbank (Practice Question and Answer Bank) aan die agterkant van die handboek soos hieronder aangedui: •

Vraag 21-31 op bladsy 532-545 in die handboek

Die antwoorde op die vrae uit die Oefeningvrae en antwoorde vraagbank is op bladsy 572589 in die handboek.

Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om ʼn vraag te voltooi. Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

4.13 Selfevalueringsriglyne Die vrae uit die Oefeningvrae en antwoorde vraagbank is meer besprekings- en berekeningsvrae. Jy moet verseker dat jy eers deur die handboek en die studie-eenheid gewerk het alvorens jy die vrae aandurf.

Studie-eenheid 4: Gevorderde groepe

Bladsy 193

GFA307 FinansiĂŤle Rekeningkunde

Notas

Bladsy 194

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

STUDIE-EENHEID 5: OPENBAARMAKING, ETIEK EN VERTOLKING VAN REKENINGE

5.1

Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •

Verwante partye

•

Verdienste per aandeel

•

Etiek in finansiële verslagdoening

•

Ontleding van finansiële prestasie en posisie

Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •

die noodsaaklikheid en aard van openbaarmaking van transaksies tussen verwante partye te bespreek.

•

die openbaarmaking van verdienste per aandeel te produseer.

•

die etiese seleksie en aanvaarding van relevante rekeningkundige beleide en ramings te bespreek.

•

die finansiële prestasie, finansiële posisie en finansiële aanpasbaarheid van onderneming te evalueer.

•

5.2

die beperkinge van verhoudingsontleding te bespreek.

Voorgeskrewe handboek

BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text Management Paper F2: Advanced Financial Reporting. 2de Uitgawe. Verenigde Koninkryk: Polestar Wheatons. ISBN: 9781472734136 Afdeling E: Openbaarmaking en etiek Hoofstuk 16, paragrawe 1.1-2 Hoofstuk 17, paragrawe 1.1-1.9 Hoofstuk 18, paragrawe 1.1-.5.4

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 195

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Afdeling F: Interpretasie van rekeninge Hoofstuk 19, paragrawe 1.1-7.5.2 5.3

Verrykende bronne •

http://www.iasplus.com/en/standards/ias (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor IAS 24, Related party disclosure en IAS 33 Earnings per share – druk net op die IFSR of IAS-nommer waaroor jy verder wil oplees in die tabel en ʼn opsomming van die betrokke IFRS/IAS sal opkom.)

•

http://www.ifrs.org/IFRSs/Pages/IFRS.aspx (Hier kan ʼn elektroniese kopie van die volledige IFRS of IAS verkry word. Let wel, jy sal eers moet registreer om toegang te verkry. Druk op die volgende skakel om te registreer: http://eifrs.ifrs.org/eifrs/Register)

•

SmallBusinessDevelopmentCorporation, 2015. http://www.smallbusiness.wa.gov.au/business-topics/money-tax-and-legal/moneymatters/understand-your-accounts/understanding-balance-sheets/components-of-abalance-sheet/working-capital/ [Besoek: 26 Oktober 2015] (Hierdie bron is goed vir verdere verduideliking van die bedryfskapitaalsiklus.)

5.4

Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord

Omskrywing

Anti-verwatering

ʼn Toename in die verdienste per aandeel of ʼn afname in die verlies per aandeel as gevolg van aannames dat omskepbare instrumente omskep word, opsies en waarborge uitgeoefen word of gewone aandele uitgereik word sodra daar aan sekere voorwaardes voldoen is.

Bedryfskapitaal

Bedryfskapitaal is die kapitaal beskikbaar om die dag-tot-dag bedrywighede van die onderneming uit te voer, gewoonlik bereken as die oorskot bedryfsbates na bedryfslaste afgetrek is.

Bedryfstelselsegment

ʼn Bedryfstelselsegment is ʼn komponent van ʼn onderneming: a) wat deelneem/betrokke is by besigheidsaktiwiteite waarvan hul inkomste verdien en uitgawes aangaan; b) waarvan die bedryfsresultate gereeld hersien word, om

Bladsy 196

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

besluite oor hulpbronne wat aan die segment geallokeer moet word te neem, sowel as die prestasie van die segment te evalueer; en c) wat finansiële inligting beskikbaar het. (CIMA, 2015: 108) Etiek

Dit is ʼn stel morele beginsels/waardes om optrede te begelei.

Geoktrooieerde

CIMA is die wêreld se grootste professionele liggaam van

Instituut van

bestuursrekenmeesters. Hul missie is om mense en

Bestuursrekenmeesters ondernemings te help om suksesvol te wees in die openbare (Chartered Institute of

en privaatsektor. CIMA het meer as 227 000 lede en studente

Management

in 179 lande (CIMA, 2016).

Accountants – CIMA ) Gewone aandele

ʼn Ekwiteitsinstrument wat ondergeskik is aan alle ander klasse van ekwiteitsinstrumente.

Kontantsiklus

Kontantsiklus (ook na verwys as die bedryfskapitaalsiklus) is die tydperk (siklus) vandat kontant uitgegee word in die produksieproses tot kontant ontvang word vanaf die koper (CIMA, 2015: 414).

Likiditeit

Die vermoë van ʼn onderneming om sy korttermynverpligtinge te betaal soos dit betaalbaar word. Die kontant wat ʼn maatskappy vinnig in die hande kan kry om hul skuld en ander onvoorsiene kontantbetalings te kan dek.

Opsies, waarborge en

Finansiële instrumente wat die houer die reg gee om gewone

hul ekwivalente

aandele te koop.

Potensiële gewone

ʼn Finansiële instrument of ander kontrak wat die houer

aandele

daarvan moontlik geregtig maak op gewone aandele.

Verwante party

ʼn Verwante party is ʼn persoon of onderneming wat verwant is aan die onderneming wat die finansiële state voorberei. a) ʼn Persoon of nabye lid van die persoon se familie is verwant aan die verslagsdoeningonderneming indien die persoon: i)

beheer of gesamentlike beheer het oor die verslagsdoeningsonderneming;

ii) beduidende invloed oor die

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 197

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

verslagsdoeningsonderneming besit of iii) is ʼn lid van die sleutelbestuur van die verslagsdoeningsonderneming of van die moedermaatskappy van die verslagsdoeningsonderneming. b) Die onderneming is verwant aan die verslagsdoeningsonderneming indien enige van die volgende voorwaardes van toepassing is: i)

die onderneming en die verslagsdoeningsonderneming is lede van dieselfde groep;

ii) een onderneming is ʼn geassosieerde of gesamentlike onderneming van die ander onderneming; iii) beide ondernemings is gesamentlike ondernemings van dieselfde groep; iv) een onderneming is ʼn gesamentlike onderneming van ʼn derde onderneming en die ander onderneming is ʼn geassosieerde van die derde onderneming; v) die onderneming het ʼn nadiens omskrewe voordeelplan vir die voordele van die werknemers van beide die verslagsdoeningsonderneming en die ander onderneming verwant tot die verslagdoeningsonderneming; vi) die onderneming word beheer of gedeeltelik beheer deur ʼn persoon geïdentifiseer in (a); vii) die persoon geïdentifiseer in (a)(i) het beduidende invloed oor die onderneming of is ʼn lid van sleutelbestuur van die onderneming (of die moedermaatskappy).

Bladsy 198

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Verwatering

ʼn Afname in die verdienste per aandeel of ʼn toename in die verlies per aandeel as gevolg van aannames dat omskepbare instrumente omskep word, opsies en waarborge uitgeoefen word of gewone aandele uitgereik word sodra daar aan sekere voorwaardes voldoen is.

5.5

Inleiding

Die hoofdoelwit van IAS 24 is om te verseker dat ʼn onderneming se finansiële state voldoende openbaarmaking bevat ten opsigte van transaksies tussen verwante partye, wat ʼn moontlike invloed kan hê op die onderneming se finansiële stand.

Verdienste per aandeel word gebruik om die prestasies van maatskappye te meet en te vergelyk en is ʼn belangrike prestasiemaatstaaf vir beleggers. IAS 33 is saamgestel om die vergelykbaarheid van die prestasie met ander maatskappye sowel as jaar op jaar vir dieselfde maatskappy te verbeter.

Daar is twee benaderings om die etiek in ʼn organisasie te bestuur, naamlik ʼn inskiklikheidsgebaseerde benadering of ʼn integriteitsgebaseerde benadering. CIMA se etiese riglyne is gebaseer op ʼn konseptuele raamwerk benadering en kan gesien word as ʼn raamwerk eerder as ʼn stel reëls. Die CIMA-kode het vyf algemene kategorieë van bedreigings ter voldoening aan fundamentele beginsels sowel as twee algemene kategorieë van voorsorgmaatreëls geïdentifiseer om die bedreigings ten opsigte van die nakoming van beginsels teen te werk.

Daar is twee tipes finansiële ontleding, naamlik intertemporale (intertemporal) ontleding en deursnee-ontleding. Finansiële verhoudings kan in vyf hoofkategorieë verdeel word, naamlik: winsgewendheid en opbrengste, korttermynsolvensie en likiditeit, langtermynsolvensie en likiditeit, bedryfseffektiwiteit en beleggersverhoudings. Die algemeenste probleme wat finansiële ontleding affekteer is seisoenale fluktuasie en kreatiewe rekeningkunde (window dressing).

5.6 5.6.1

Verwante partye IAS 24 Openbaarmaking van verwante partye (Related party disclosure)

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 413-416 (Hoofstuk 16, paragraaf 1.1-1.7) IAS 24 is hoofsaaklik ʼn openbaarmakingstandaard en fokus op die verbetering van die kwaliteit inligting in gepubliseerde rekeninge en versterk hul rentmeesterskaprol.

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 199

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Doel

Die hoofdoelwit van IAS 24 is om te verseker dat ʼn onderneming se finansiële state voldoende openbaarmaking bevat ten opsigte van transaksies tussen verwante partye, wat ʼn moontlike invloed kan hê op die onderneming se finansiële stand.

Omvang Die standaard vereis openbaarmaking van verwante partye transaksies in die individuele finansiële state van die moedermaatskappy, belegger of onderneming (venturer) sowel as in die gekonsolideerde finansiële state. Intragroeptransaksies en balanse moet in die voorbereiding van gekonsolideerde finansiële state geëlimineer word.

Definisies

Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van verwante partye. Verwante partye is individue of ʼn groep ondernemings wat op een of ander wyse aan mekaar verbind is. ʼn Verwante party kan ʼn familielid, ʼn aandeelhouer of ʼn sakeonderneming wees. Verwys na paragraaf 3.4 in studie-eenheid 3 vir die woordomskrywing van beheer, beduidende invloed en gesamentlike beheer. Verwys na bladsy 418 in die handboek vir verdere woordomskrywings van verwantepartye-transaksies, sleutelbestuurpersoneel en naby lede van familie van individue.

Die belangrikste punte om te onthou wanneer moontlike verwantepartye-verhoudings oorweeg word, is dat aandag aan die wese van die verhouding en nie bloot die regsvorm gegee moet word nie. IAS 24 lys die volgende gevalle wat nie noodwendig verwante partye is nie:

Bladsy 200

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Twee entiteite wat dieselfde direkteur of sleutelbestuur in gemeen het

Twee ondernemings (ventureres) bloot omdat hul gesamentlike beheer oor 'n gesamentlike onderneming deel

Twee ander liggame, bloot as gevolg van hul rol in normale besigheidsonderhandelings

'n Enkele kliënt, verskaffer, konsessiehouer (franchisor), verspreider of algemene agent waarmee die onderneming 'n wesenlike hoeveelheid besigheid doen

Figuur 5.1: Partye wat ingevolge IAS 24 nie noodwendig verwante partye is nie (Outeur, 2016)

Vrystelling vir staatsinstellings

Inligting wat baie kos om te bekom en tot minder waarde vir die gebruikers is, hoef nie geopenbaar te word nie.

Openbaarmaking Verwys na bladsy 419 in die handboek vir ʼn lys van voorbeelde van transakies wat geopenbaar moet word indien met verwante partye aangegaan is. Verhoudings tussen die moedermaatskappy en filiale moet geopenbaar word, ongeag of transaksies plaasgevind het tussen die verwante partye. Die entiteit moet die naam van die moedermaatskappy en primêre (ultimate) beherende party openbaar. Sleutelbestuurspersoneel se vergoeding in totaal, in verskeie kategorieë, moet ook geopenbaar word.

Opsomming

IAS 24 is hoofsaaklik gemoeid met die openbaarmaking van verwantepartye-transaksies.

Die definisies (sien paragraaf 1.3 in hoofstuk 16 in die handboek) van die verhoudings wat nie noodwendig verwante party is nie en van openbaarmaking is baie belangrik.

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 201

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 5.1 Doen Vraag 16.1 op bladsy 420 in die handboek wat handel oor verwante partye wat geïdentifiseer moet word.

5.6.2

Vraag

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 420 (Hoofstuk 16, paragraaf 2) Aktiwiteit 5.2 Doen Vraag 16.2 op bladsy 420 in die handboek wat langer besprekingsvrae vir verwante partye bevat.

5.7

Verdienste per aandeel

5.7.1

IAS 33 Verdienste per aandeel (Earnings per share)

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 427-435 (Hoofstuk 17, paragraaf 1.1-1.8) Definisies

Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van gewone aandele, potensiële gewone aandele, opsies, waarborge (warrants) en hul ekwivalente, verwatering (dilution) en anti-verwatering.

•

Gewone aandele Gewone aandele deel eers in die netto wins vir die tydperk ná alle ander tipes aandele (byvoorbeeld voorkeuraandele).

•

Potensiële gewone aandele Voorbeelde van finansiële instrumente en kontrakte wat potensiële gewone aandele is, sluit in: a) Skuld- of ekwiteitsinstrumente, insluitende voorkeuraandele wat omskep kan word in gewone aandele b) Aandele waarborge en opsies c) Aandele wat uitgereik kan word nadat daar aan sekere voorwaardes, ooreenkomstig kontraktuele ooreenkoms, voldoen is.

Bladsy 202

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Omvang

Slegs maatskappye wie se aandele genoteer is en dus openbaar verhandel word, moet verdienste per aandeel (voortaan VPA) aanbied en slegs vir gekonsolideerde uitslae, indien die moedermaatskappy se uitslae ook aangebied word. Indien ʼn maatskappy steeds verkies om VPA aan te bied in hul finansiële state (selfs as hul nie ʼn openbare maatskappy is nie) moet dit in ooreenstemming met IAS 33 wees.

Basiese VPA Basiese VPA moet op wins of verlies toeskryfbaar aan gewone ekwiteitshouers van die moedermaatskappy en wins en verlies uit voortdurende bedrywighede bereken word. Die formule om basiese VPA te bereken is soos volg: Basies VPA = Netto wins/(verlies) toeskryfbaar aan gewone aandeelhouers Geweegde gemiddelde hoeveelheid aantal aandele uitstaande gedurende die periode

•

Verdienste Wins of verlies toeskryfbaar aan gewone ekwiteitshouers beteken die wins of verlies toeskryfbaar aan voorkeuraandelehouers (dus die voorkeurdividend) mag nie ingesluit wees in die wins of verlies nie, en dus moet die voorkeurdividend eers afgetrek word van die wins of verlies alvorens die VPA bereken word. Slegs die wins (of verlies) toeskryfbaar aan die moedermaatskappy, dus nadat NBB afgetrek is, word gebruik in die berekening.

•

Per aandeel Die aantal aandele uitstaande* vir die jaar beteken dat die aantal aandele met die aantal maande vanaf uitreiking tot jaareinde vermenigvuldig moet word.

Byvoorbeeld: 10 miljoen aandele is uitgereik op 1 Januarie 2016. Op 30 September 2016 is ʼn addisionele 5 miljoen aandele uitgereik. Aanvaar die jaareinde is 31 Desember 2016.

Die geweegde gemiddelde aantal aandele uitstaande vir 2016 beloop: 10 miljoen x 12/12 =10 miljoen + 5 miljoen x 3/12 = 1 250 000 = 11 250 000 aandele *Nota: uitstaande verwys na die aantal maande vanaf uitreiking tot die einde van die finansiële periode.

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 203

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Die effek op basiese VPA indien die kapitaalstruktuur verander •

Nuwe aandele uitgereik/aandele terugkoop Indien nuwe aandele uitgereik word, of aandele teruggekoop word, maar teen die volle markwaarde van die aandele, sal die vorige jaar syfers nie geaffekteer word nie (dus is dit nie nodig om vorige jaar se VPA te herbereken en herstateer nie). Let wel, indien aandele uitgereik of teruggekoop word sonder enige vergoeding, sal die vorige jaar se syfers (vorige jaar se VPA) wel aangepas moet word. Daar is vier gevalle waar aandele sonder enige vergoeding uitgereik word, naamlik:

Kapitalisasie-uitgif

Bonus uitreik

Aandele

Bonus element

verdeling

van regte uitgif

Figuur 5.2: Gevalle waar aandele sonder enige vergoeding uitgereik word (Outeur, 2016) Aktiwiteit 5.3 Werk deur die voorbeeld op bladsy 429 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van VPA indien nuwe aandele uitgereik word gedurende die jaar teen markprys (die aantal aandele moet dus geweeg word).

•

Kapitalisasie-uitgifte/bonusuitgifte ʼn Kapitalisasie-uitgifte en bonusuitgifte werk dieselfde; die aantal aandele vermeerder sonder ʼn toename in die hulpbronne (dus wins of verlies verander nie).

Die reël in dié geval is dat die aanname gemaak moet word dat die kapitalisasieuitgifte of bonusuitgifte aan die begin van die jaar plaasgevind het (dus vir 12/12 maande geweeg word, ongeag die datum van uitreik) en vorige jaar se syfers terugwerkend aangepas moet word.

Aktiwiteit 5.4

Werk deur die voorbeeld op bladsy 429-430 in die handboek vir ʼn voorbeeld van bonusuitgifte. Let veral op hoe die vorige jaar VPA (20x7) aangepas word. Ongeag die feit dat die bonusuitgifte eers op 1 Junie 20x8 plaasgevind het, sal jy sien dat die aantal aandele nie geweeg word nie, want met bonusuitgifte/kapitalisasie-uitgifte en aandeleverdeling is die aanname dat die bonusuitgifte/kapitalisasie-uitgifte of aandeleverdeling aan die begin van die jaar plaasgevind het.

Bladsy 204

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

Regte-uitgifte (rights issue) Regte-uitgifte is wanneer aandele onder die markprys uitgereik word. In hierdie geval sal vergoeding wel ontvang word en dus sal die aantal aandele geweeg moet word, maar daar sal ʼn bonuselement/faktor betrokke wees wat teen geen vergoeding ontvang is nie. Die bonusfaktor word as volg bereken (jy moet in staat wees om die bonusfaktor te bereken): Billike waarde per aandeel dadelik voor die uitreik van regte-uitgifte Teoretiese ex-regte billikewaarde-prys per aandeel

Die teoretiese ex-regte billikewaarde-prys per aandeel word soos volg bereken: Billike waarde van uitstaande aandele + bedrag ontvang van regte-uitgifte Aantal aandele uitstaande voor regte-uitgifte + Aantal aandele uitgereik met regte-uitgifte

Onthou, jy vermenigvuldig die bonusfaktor slegs met die gedeelte van die aandele vóór die regte-uitgifte en vorige jaar se syfers moet aangepas word.

Kom ons kyk na ʼn voorbeeld: ʼn Maatskappy het 10 miljoen uitgereikte aandele op 1 Januarie 2016. Op 30 Junie 2016 het die maatskappy ʼn regte-uitgifte van 1 aandeel vir elke 5 aandele gehou teen R0.40 per aandeel. Die markprys van een gewone aandeel reg voor die regte-uitgifte op 30 Junie 2016 het R1.60 beloop. Bereken die VPA indien die wins toeskryfbaar aan gewone aandeelhouers vir die jaar R10 000 000 beloop het.

Stap : Bereken die teoretiese ex-regte billikewaarde-prys per aandeel: Billike waarde van uitstaande aandele + bedrag ontvang van regte-uitgifte Aantal aandele uitstaande voor regte-uitgifte + Aantal aandele uitgereik met regte-uitgifte

(10 000 000 x R1.60) + (2 000 000 x R0.40) 10 000 000 + 2 000 000 = 16 000 000 + 800 000 12 000 000 = 1.40 Stap : Bereken die bonusfaktor: Billike waarde per aandeel dadelik voor die uitreik van regte-uitgif Teoretiese ex-regte billikewaarde-prys per aandeel

= R1.60 R1.40 = 1.142857143 Stap : Bereken die geweegde gemiddelde aantal aandele uitstaande:

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 205

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Stap 3.1: Vermenigvuldig die faktor met die aantal aandele vóór die uitreik: 10 000 000 x 1.142857143 x 6/12 = 5 714 286 Stap 3.2: Sedert 30 Junie 2016 is die aantal uitgereikte aandele nou 12 000 000, maar moet geweeg word vir die gedeelte van die jaar uitstaande: 12 000 000 (10 000 000 + 2 000 000) x 6/12 = 6 000 000 = 11 714 286 (5 714 286 + 6 000 000) Stap : Bereken die VPA: R10 000 000 11 714 286 = R0.85 per aandeel Aktiwiteit 5.5 Doen Vraag 17.1-17.3 op bladsy 431 in die handboek wat handel oor die berekening van basiese VPA. Vraag 17.1 is ʼn teoreties vraag, vraag 17.2 is ʼn eenvoudige regte-uitgifte vraag. Fokus veral op vraag 17.3 wat ʼn kombinasievraag is waar aandele eers teen markprys uitgereik word alvorens die regte-uitgifte en bonusuitgifte geskied.

Verwaterde VPA (VVPA) ʼn Maatskappy mag dalk nie tans sekuriteite besit wat hul aanspraak gee op ʼn deel van die ekwiteitsverdienste nie, maar wel moontlik in die toekoms. Ons verwys na hierdie sekuriteite as potensiële gewone aandele (verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van potensiële gewone aandele). Die toekomstige aantal aandele mag dus vermeerder, dus die deler in die formule vermeerder en dit sal veroorsaak dat die VPA verwater, met ander woorde verminder.

•

Verdienste om die verwaterde VPA te bereken Die verdienste soos gebruik in die basiese VPA-berekening moet aangepas word vir die na-belastingeffek, naamlik: a) Dividende van verwaterde potensiële gewone aandele wat afgetrek is van die basiese verdienste. Dus moet die voorkeuraandele dividende wat afgetrek is van basiese verdienste per aandeel (om slegs die wins toeskryfbaar aan gewone aandeelhouers te bereken) teruggetel word. b) Rente erken op die verwaterde potensiële gewone aandele. Byvoorbeeld indien ʼn omskepbare lening in aandele omskep word, sal op die rente-uitgawe gespaar

Bladsy 206

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

word en wins sal dus vermeerder. Let wel, die na-belaste-effek van die besparing moet by die basiese verdienste getel word. c) Enige ander veranderinge aan inkomstes en uitgawes wat sal ontstaan uit die omskepping van potensiële gewone aandele.

•

Aantal aandele om verwaterde VPA te bereken Die aantal aandele gebruik om verwaterde VPA te bereken, is die geweegde gemiddelde aantal gewone aandele soos gebruik in die basiese VPA-berekening, aangepas vir die effek van alle verwaterde potensiële gewone aandele vanaf die begin van die huidige periode, of geweeg vir tyd, indien later gedurende die finansiële jaar uitgereik is.

Aktiwiteit 5.6

Werk deur die voorbeeld op bladsy 432-433 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van verwaterde verdienste per aandeel. Jy kan sien die VPA het afgeneem van R1.05 na R0.81, dus het die potensiële gewone aandele die basiese VPA verwater (verminder).

•

Die hantering van opsies Opsies het ʼn verwaterde effek indien die uitreikprys laer as die markprys van die aandele is. Elke transaksie word gesien as bestaande uit twee komponente: a) Die aandele wat teen markprys uitgereik is en geen effek op verwaterde VPA het nie, en b) die aandele wat vir geen vergoeding uitgereik is nie. Dus sal dit geen effek op die verdienste hê nie, maar die aantal aandele sal vermeerder.

Die toename in die aantal aandele word soos volg bereken: Aantal aandele in opsie = A Aantal aandele indien opsie teen markprys uitgereik is [(aantal aandele in opsie x opsieprys) ÷ markprys] = B Die verskil tussen A en B = aantal aandele uitgereik teen geen vergoeding en moet by geweegde gemiddelde aantal aandele getel word.

Aktiwiteit 5.7

Doen Vraag 17.4 op bladsy 434 in die handboek wat handel oor die berekening van

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 207

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

verwaterde verdienste per aandeel met opsies wat uitgereik word laer as die markprys.

Aanbieding Basiese en verwaterde VPA moet op (onderaan) die gesig van die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste aangebied word vir: a) die totale wins of verlies van die maatskappy; b) bedrywighede waarmee voorgegaan word en c) bedrywighede wat beëindig word.

Openbaarmaking ʼn Nota tot die finansiële state moet die volgende openbaar: a) Die teller (numerator), die verdienste, in die berekening van VPA met ʼn rekonsiliasie van die wins of verlies toeskryfbaar aan die moedermaatskappy tot die bedrag gebruik in die berekening van basiese en verwaterde VPA. b) Die noemer (denominator), die aantal aandele, gebruik in die berekening van basiese en verwaterde VPA saam met ʼn rekonsiliasie; c) Instrumente wat potensiële verwaterde effek het, maar nie gebruik is in die berekening nie, want dit is anti-verwatering.

Alternatiewe VPA-bedrae ʼn Maatskappy mag alternatiewe VPA aanbied indien verkies, maar IAS 33 lê sekere reëls neer in so ʼn geval. Verwys na paragraaf 1.8 op bladsy 435 vir meer besonderhede.

Die beduidendheid van verdienste per aandeel VPA word gebruik in die prys/verdienste-verhouding (bespreek in paragraaf 5.9.5 in dié studie-eenheid) en kan ʼn beduidende effek op die maatskappy se aandeleprys hê. VPA is dus ʼn belangrike maatstaf vir beleggers.

5.8 5.8.1

Etiek in finansiële verslagdoening Etiese teorie

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 443-444 (Hoofstuk 18, paragraaf 1.1-1.4)

Bladsy 208

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Verander etiek oor tyd en plek heen?

Een oogpunt is dat etiek mettertyd en van plek tot plek ontwikkel het en word na verwys as etiese relativisme. ʼn Teenoorgestelde oogpunt is dat etiek onveranderd oor tyd en van plek tot plek gebly het en dat sekere etiese reëls onveranderd is en word na verwys as etiese absolutisme.

Moet jy die gevolge van jou aksies oorweeg wanneer etiese besluit geneem word?

Een oogpunt is dat die samelewing die beste sal funksioneer as almal sekere etiese reëls volg en gehoorsaam, ongeag die uitkoms. Dié oogpunt is bekend as die deontologiese etiek. Die teenoorgestelde oogpunt is dat aksies nie van die dade geskei kan word nie en dus kan etiese besluite nie geneem word sonder om die gevolge daarvan te oorweeg nie.

Dié oogpunt is bekend as die teleologiese etiek.

Watter dinkproses oorweeg mense wanneer etiese besluite geneem word?

Daar is drie moontlike redes hoekom jy eties moet optree, naamlik:

Jy moet eties optree want...

dit is altyd die regte ding om te doen, ongeag die

anders gaan jy gestraf word

jou landswette vereis dit

persoonlike gevolge en koste

Figuur 5.3: Drie opsies hoekom jy eties moet optree (Outeur, 2016)

Aktiwiteit 5.8 Doen Vraag 18.1 op bladsy 443-444 in die handboek wat handel oor etiese kwessies in vier verskillende gevalle.

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 209

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Die rol van etiese teorie Etiek handel oor wat reg en verkeerd is en hoe optrede beoordeel moet word as reg of verkeerd. Dit is oor hoe ons ons lewens moet lei en spesifiek hoe ons teenoor ander moet optree.

5.8.2

Invloede op etiek

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 444-445 (Hoofstuk 18, paragraaf 2.1) Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van etiek.

Etiese probleme wat bestuur in die gesig staar Bestuurders het die verantwoordelikheid om te verseker dat die publiek en hul werknemers beskerm word teen gevare in die area van produkte en produksie. Daar is ook die etiese bekommernis van maatskappye wat betalings aan staats- of munisipaliteitsamptenare maak wat die mag het om die betaler se bedrywighede te help of te verhinder. Besigheidsetiek is ook van toepassing op mededingende optrede.

5.8.3

Etiek in organisasies

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 445--447 (Hoofstuk 18, paragraaf 3.1-3.1.2) Etiek in organisasies hou verband met sosiale verantwoordelikhede en besigheidspraktyk.

Organisasies het ʼn wye verskeidenheid etiese stelsels, naamlik:

Persoonlike etiek

Professionele etiek

Organisasie kultuur

Stelsels in die organisasie

Figuur 5.4: Etiese stelsels in organisasies (Outeur, 2016) Twee benaderings om etiek te bestuur Lynne Paine het gesê daar is twee benaderings om die etiek in ʼn organisasie te bestuur, naamlik ʼn nakomingsgebaseerde (compliance based) benadering of ʼn integriteitsgebaseerde benadering. ʼn Nakomingsgebaseerde benadering beklemtoon ooreenstemming met die wet. ʼn Integriteitsgebaseerde benadering inkorporeer etiek in die organisasie se waardes en kultuur:

Bladsy 210

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

Nakomingsgebaseerde benadering ʼn Nakomingsgebaseerde benadering is hoofsaaklik ontwerp om te verseker dat die maatskappy binne die wet optree en oortredings voorkom, opspoor en straf.

•

Integriteitsgebaseerde benadering Die integriteitsgebaseerde benadering kombineer die wet met ʼn beklemtoning op die bestuur se verantwoordelikheid.

Verwys na die tabel op bladsy 447 in die handboek vir ʼn opsomming van die hoofverskille tussen dié twee benaderings.

5.8.4

Beginsels en riglyne vir professionele etiek

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 447-451 (Hoofstuk 18, paragraaf 4.1-4.6)

Die opnbare belang Die International Federation of Accountants’ (IFAC) Code of Ethics for Professional Accountants sê die hoofrede vir etiese riglyne is om openbare belang te beskerm. Die openbare belang verwys na die gemeenskaplike welstand van die gemeenskap van mense en instansies wat deur professionele rekenmeesters gedien word. Die hoofrede hoekom rekenmeesters ʼn etiese kodes benodig is omdat ander mense op hulle en hul kundigheid staatmaak.

CIMA se fundamentele beginsels Die vyf fundamentele beginsels van professionele etiek volgens CIMA is:

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 211

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Professionele gedrag

Integriteit

Vertroulikheid

Objektiwiteit

Professionele bevoegdheid en sorg

Figuur 5.5: Die vyf fundamentele beginsels van professionele etiek (Outeur, 2016) Verwys na bladsy 448 in die handboek vir die omskrywing van elk van die beginsels. ʼn Raamwerk eerder as ʼn reëlgebaseerde stelsel CIMA se etiese riglyne is gebaseer op ʼn konseptuele-raamwerkbenadering en kan gesien word as ʼn raamwerk eerder as ʼn stel reëls. Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van CIMA. Verwys na die tabel op bladsy 449 in die handboek vir die voordele van ʼn etiese raamwerk bo dié van ʼn reëlgebaseerde stelsel.

Etiese raamwerk CIMA se kode van etiek verskaf aan professionele rekenmeesters die volgende raamwerk om etiese kwessie te hanteer:

Bladsy 212

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Stap 1: Evalueer die bedreiging

Stap 2: Pas professionele oordeel toe om gepaste voorsorgmaatreëls te implementeer

Stap 3: Indien geen voorsorgmaatreël die bedreiging kan elimineer of verminder nie, wys die spesifieke professionele diens van die hand of staak onmiddellik verdere dienste.

Figuur 5.6: CIMA se raamwerk om etiese kwessies te hanteer (Outeur, 2016) Bedreigings Die CIMA-kode het die volgende algemene kategorieë van bedreigings ter voldoening aan fundamentele beginsels geïdentifiseer:

Selfbelang

Selfondersoek

Voorspraak

Bekendheid

Intimidasie

Figuur 5.7: Algemene kategorieë van bedreigings (Outeur, 2016) Verwys na bladsy 449-450 in die handboek vir ʼn beskrywing en voorbeelde van dié bedreigings.

Voorsorgmaatreëls Daar is twee algemene kategorieë van voorsorgmaatreëls geïdentifiseer om die bedreigings ten opsigte van die nakoming van beginsels teen te werk:

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 213

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Voorsorgmaatreëls geskep deur professie, wetgewing en regulasies

Voorsorgmaatreëls in die werksomgewing

Figuur 5.8: Twee kategorieë van voorsorgmaatreëls (Outeur, 2016) Verwys na bladsy 451 in die handboek vir verdere besonderhede oor dié twee kategorieë voorsorgmaatreëls.

5.8.5

Probleme in die nakoming van etiese reëls

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 452-454 (Hoofstuk 18, paragraaf 5.1-5.4) Etiek in finansiële verslagdoening Dit word duidelik in die CIMA-kode gestel dat lede nie geassosieer moet word met verslae, opgawes (returns), kommunikasie en ander inligting indien hul glo die inligting is wesenlik vals of misleidend nie, bevat stellings of inligting wat roekeloos saamgestel is en inligting wat weggelaat of onduidelik en misleidend kan wees.

Professionele bevoegdheid en sorg Die CIMA-kode vereis van professionele rekenmeesters om professionele kennis en vaardighede te handhaaf ten einde te verseker dat kliënte en werkgewers bekwame professionele dienste ontvang en toegewyd sal optree in ooreenstemming met die tegniese en professionele standaarde van toepassing. Verwys na bladsy 452 in die handboek vir omstandighede wat kan lei tot ʼn bedreiging van professionele bevoegdheid en sorg, sowel as voorsorgmaatreëls wat oorweeg kan word.

Objektiwiteit en integriteit Objektiwiteit en integriteit kan bedreig word deur finansiële belang of ʼn lokmiddel/motief om onetiese gedrag aan te spoor. Verwys na die tabel op bladsy 453-454 in die handboek vir besonderhede oor hierdie bedreigings, die omstandighede wat sal lei tot die bedreigings sowel as die voorsorgmaatreëls wat in plek gestel kan word om dit te bekamp.

Bladsy 214

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Praktiese beduidendheid Finansiële bestuurders moet versigtig wees om druk van niefinansiële kollegas te weerstaan om prestasie en posisie van verslae onetiese te verbeter en moet die nodige hulp en bystand bekom en ten alle tye bewus wees van hul professionele plig.

5.9

Ontleding van finansiële prestasie en posisie

5.9.1

Bronne van inligting en die rol van regulasies

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 463-465 (Hoofstuk 19, paragraaf 1.1-1.5) Gebruikersgroep Verskeie gebruikers stel belang in die prestasie en finansiële posisie van ʼn maatskappy, naamlik: Ekwiteitsbeleggers

Uitleners

Ander krediteure Primêre en ander gebruikers Gebruikers

Kliënte Bestuur Werknemers

Staat

Figuur 5.9: Die gebruikers van finansiële state (Outeur, 2016) Finansiële ontleding Die gebrek aan gedetailleerde inligting beskikbaar vir buitestaanders is ʼn groot nadeel vir finansiële ontleding.

•

Intertemporale ontleding/Tendensanalise Intertemporale ontleding verwys daarna dat dieselfde besigheid oor tyd heen vergelyk word deur jaar op jaar syfers te vergelyk. Dus, tendensanalise van finansiële state is die vergelyking tussen die finansiële data van verskeie jare.

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 215

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Verwys na bladsy 463 in die handboek vir sommige van die probleme wat hierdie tipe ontleding insluit.

•

Deursnee-ontleding (Cross-sectional analyses) Deursnee-ontleding is waar vergelykings met ander maatskappye gemaak word.

Verwys na bladsy 464 in die handboek vir sommige van die probleme wat hierdie tipe ontleding insluit.

Sosiale en politieke oorwegings Omgewingskwessies en die handhawing van volhoubare omgewingsverantwoordelike beeld word al hoe belangriker vir ʼn maatskappy se reputasie. Politieke oorwegings kan ook verrykend wees.

Multinasionale maatskappye Multinasionale maatskappye moet aan wetgewing in verskeie lande voldoen en verskillende verslagdoeningsvereistes maak konsolidasie ook moeilik.

Die effektiewe markhipotese en aandelebeurse Aandelemarkte in die mees gesofistikeerde ekonomieë, soos die Verenigde Koningryk, word gesien as effektiewe kapitaalmarkte. Verwys na paragraaf 1.5 in die handboek op bladsy 464-465 vir verdere besonderhede oor effektiewe markhipotese en aandelebeurse.

5.9.2

Die breë kategorieë van verhoudings

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 465-468 (Hoofstuk 19, paragraaf 2.1) Finansiële verhoudings kan in vyf hoofkategorieë verdeel word, naamlik: winsgewendheid en opbrengste, korttermynsolvensie en likiditeit, langtermynsolvensie en likiditeit, bedryfseffektiwiteit en beleggersverhoudings. Alleenstaande verhoudingsontleding is nie voldoende om die maatskappy se rekeninge te interpreteer nie en ander inligting wat byvoorbeeld ook in ag geneem moet word, sluit in: die inhoud van kommentaar wat saam met die finansiële state gepubliseer word, die aard en ouderdom van die maatskappy se bates, huidige en toekomstige ontwikkelinge in die maatskappy se plaaslike en oorsese markte, buitengewone items apart geopenbaar in die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste en ander opmerklike verskynsels in die rekenmeestersverslae.

Aktiwiteit 5.9 Sien die voorbeeld van die finansiële state van Furlong Co op bladsy 467-468 in die

Bladsy 216

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

handboek wat die basis (bedrae) sal vorm waarop die verhoudings verder in dié hoofstuk gebaseer sal wees.

5.9.3

Winsgewendheid en opbrengs op kapitaal

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 468-473 (Hoofstuk 19, paragraaf 3.1-3.4) Wins voor belasting word algemeen gesien as ʼn beter bedrag om te gebruik vir ontleding as wins ná belasting omdat ongewone belastingheffings wat van jaar tot jaar kan verskil die onderliggende wins kan affekteer. ʼn Ander winsbedrag wat bereken moet word, is wins voor rente en belasting en word soos volg bereken: Wins voor belasting

Rxxx

Minus: winsdeel toeskryfbaar aan geassosieerde

(Rxxx)

Plus: Rente-uitgawe per W/V

Rxxx

= Wins voor rente en belasting

Rxxx

Opbrengs op kapitaal aangewend (Return on capital employment – ROCE) Dit is onmoontlik om die wins of groei in wins te ontleed en te analiseer sonder om die fondse wat aangewend is (die kapitaal) om hierdie wins te genereer, te verbind. Die opbrengs op kapitaal aangewend (ROCE) is dus die belangrikste winsgewendheidsverhouding word as ʼn persentasie van kapitaal aangewend, uitdruk. Die formule word uitgedruk as ʼn persentasie. Die formule wat gebruik word om die ROCE te bereken, is soos volg: Opbrengs op kapitaal aangewend =

Wins voor rente en belasting x 100% Kapitaal aangewend*

*Kapitaal aangewend = Ekwiteit (aandelekapitaal + reserwes) + rentedraende lenings – niebedryfsbates wat nie deel uitmaak van die bedryfswins (soos finansiële bates en belegging in geassosieerdes) nie.

Die ROCE aangewend kan jaar op jaar vergelyk word, vergelyk word met die ROCE van ander maatskappye en met die huidige markleenkoers. Verwys na die bespreking op bladsy 470 in die handboek vir die interpretasie van die ROCE van Furlong Co. Dit is belangrik dat jy in ʼn werkopdrag en eksamen in staat sal wees om nie net die verhoudings te bereken nie, maar te ontleed ook, want die ontleding (bespreking) is waar die meeste punte toegeken sal word.

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 217

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Opbrengs op ekwiteit (Return on equity – ROE) Opbrengs op ekwiteit meet die persentasie van wins ná belasting en voorkeurdividende wat beskikbaar is vir uitreiking aan gewone aandeelhouers. Hierdie verhouding word gebruik om die beleggers se opbrengste te meet en te ontleed. Die formule word uitgedruk as ʼn persentasie. Die formule wat gebruik word om die opbrengs op ekwiteit te bereken, is soos volg: Opbrengs op ekwiteit =

Wins ná belasting – Voorkeurdividende x 100% Gemiddelde gewone ekwiteit

Die ontleding van winsgewendheid en die opbrengs in meer besonderhede: die sekondêre verhoudings Daar is twee faktore wat bydra dat ROCE hoog of laag is, naamlik die bedryfswinsmarge en bate-omsetsnelheid.

•

Bedryfswinsmarge Die formule wat gebruik word om die bedryfswinsmarge te bereken, is soos volg: Bedryfswinsmarge = Wins voor rente en belasting Verkope Die formule word uitgedruk as ʼn persentasie.

•

Bate-omsetsnelheid Die formule wat gebruik word om die bate-omsetsnelheid te bereken, is soos volg: Bate-omsetsnelheid = .

Verkope .

Kapitaal aangewend Dié verhouding dui aan hoe effektief bates gebruik word om verkope te genereer. Die formule word uitgedruk as x-aantal kere.

Die verhouding tussen die bedryfswinsmarge en bate-omsetsnelheid gesamentlik verduidelik die ROCE en kan wiskundig soos volg bereken word: Bedryfswinsmarge x Bate-omsetsnelheid = ROCE Verwys na die bespreking op bladsy 471 in die handboek vir die interpretasie van die ROCE van Furlong Co. Die formule wat gebruik word om die totale bate-omsetsnelheid te bereken, is soos volg: Totale-bate-omsetsnelheid = __Verkope_ Totale bates Niebedryfsbates-omsetsnelheid = ___Verkope___ Niebedryfsbates

Bladsy 218

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Onthou, totale bates en niebedryfsbates moet die belegging in geassosieerdes uitsluit. ʼn Waarskuwing oor kommentaar op bedryfswinsmarge en bate-omsetsnelheid Daar bestaan ʼn kompromis tussen die bedryfswinsmarge en bate-omsetsnelheid en daar kan nie na die een gekyk word sonder die ander nie. Verwys na bladsy 471-472 in die handboek vir ʼn verdere verduideliking van die kompromis tussen dié twee verhoudings.

Bruto winsmarge, bedryfswinsmarge, netto winsmarge en winsontleding Die formule wat gebruik word om die bogenoemde drie formules te bereken, is soos volg: Bruto winsverhouding =

Bedryfswinsmarge =

Bruto wins x 100% Verkope

Wins voor rente en belasting x 100% Verkope

Netto winsverhouding =

Wins ná belasting x 100% Verkope

Die formules word uitgedruk as ʼn persentasie. Die bruto winspersentasie dui op die onderneming se vermoë om bruto wins te verdien uit verkope. Dit dui op die effektiwiteit van bestuur om koste van voorraad en verkope te beheer.

Die netto winsverhouding dui op die verhouding tussen die netto wins ná belasting en die verkope van ʼn onderneming. Hierdie verhouding word uitgedruk as ʼn persentasie en word veral gebruik deur die bestuur om die winsgewendheid van ʼn onderneming te bereken. Die formules word uitgedruk as ʼn persentasie.

Verwys na die bespreking op bladsy 472-473 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die interpretasie van dié formules 5.9.4

Likiditeit, hefboomwerking en bedryfskapitaal

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 473-482 (Hoofstuk 19, paragraaf 4.1-4.11) Langtermynsolventheid: hefboomwerking en rentedekkingverhoudings Die skuldverhouding kyk na hoeveel skuld ʼn maatskappy het in verhouding tot sy grootte.

Indien ʼn maatskappy baie skuld het, sal banke en ander potensiële uitleners nie verdere fondse wil voorskiet nie. Indien ʼn maatskappy ʼn gemiddelde wins voor rente en belasting verdien en baie op skuld staatmaak, sal daar min wins oor wees vir die aandeelhouers nadat rente betaal is. Daar is twee verhoudings waarop gefokus moet word, naamlik hefboomwerking en rentedekking.

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 219

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Hefboomwerking Die hefboomverhouding verwys na die langtermynkapitaalstruktuur van ʼn onderneming.

Bates word gefinansier deur langtermynkapitaal van die maatskappy, naamlik die ekwiteit of langtermynskuld van die maatskappy. Daar is geen beperking op wat die hefboomwerking moet wees nie. Daar is twee formules om die hefboomwerking te bereken en enige een van die twee kan gebruik word. Die formule word uitgedruk as ʼn persentasie. Die formule wat gebruik word om die hefboomwerking te bereken, is soos volg: Hefboomwerking =

___ Langtermyn skuld_____ x 100% Langtermyn skuld + Ekwiteit

Of Hefboomwerking =

Langtermyn skuld Ekwiteit

x 100%

Die impak van hoë en lae hefboomwerking Hefboomwerking kwantifiseer die graad van risiko om ekwiteitsaandele in ʼn maatskappy te hou. Hoe hoër die hefboomwerking van ʼn maatskappy, hoe groter is die risiko dat min (indien enige) wins beskikbaar sal wees om uit te reik in die vorm van dividende aan gewone aandeelhouers. Verwys na die voorbeeld op bladsy 474-475 in die handboek vir ʼn verduideliking van die vergelyking van hefboomwerking en die vergelyking tussen maatskappye.

Rentedekking Die rentedekkingsverhouding meet die onderneming se vermoë om sy rente-uitgawes te kan betaal. Hoe hoër die verhouding, hoe beter vir beleggers, want dit dui op ʼn kleiner risiko dat rentepaaiemente nie betaal sal word nie. Ideaal gesproke moet die rentedekking ten minste een (1) wees. Die formule word uitgedruk as x-aantal kere. Die formule wat gebruik word om die rentedekking te bereken, is soos volg: Rentedekking =

Wins voor belasting en rente-uitgawe Rente-uitgawe

Verwys na die voorbeeld op bladsy 476 in die handboek vir die berekening van die rentedekkingaverhouding en die vergelyking tussen maatskappye.

Aktiwiteit 5.10 Doen Vraag 19.1 op bladsy 476 in die handboek wat handel oor die berekening van die rentedekking vir maatskappy Furlong. Die finansiële state van Furlong is op bladsy 467-468 in die handboek gegee.

Bladsy 220

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Gemiddelde koste van lenings Die gemiddelde koste van lenings dui die gemiddelde rentekoers wat ʼn onderneming op sy skuldfinansiering betaal aan. Dit dui ook die onderneming se waarneembare graad van risiko aan. Indien die gemiddelde koste van die lening hoër as die industrienorm is, sal uitleners die onderneming sien as hoë risiko in vergelyking met ander ondernemings. Die formule wat gebruik word om die gemiddelde koste van lenings te bereken, is soos volg: Gemiddelde koste van lenings =

Rente-uitgawe Lenings

Korttermynsolventheid en likiditeit Korttermynlikiditeitsverhoudings meet die korttermynsolvensie of finansiële posisie van die onderneming. Die likiditeitsverhoudings word gebruik om vas te stel of ʼn onderneming daartoe in staat is om sy huidige verpligtinge na te kom. Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die woordomskrywing van likiditeit. Likiede bates is bedryfsbates wat vinnig in kontant omskep kan word, insluitende kontant self.

Die kontantsiklus Verwys na paragraaf 5.4 in dié studie-eenheid vir die omskrywing van kontantsiklus (ook verwys na as die bedryfskapitaalsiklus, bedryfsiklus of handelsiklus). Die kontantsiklus kan diagrammaties soos volg uitgebeeld word:

Debiteure

Kontant

Bedryfskapitaalsiklus

Voorraad

Krediteure

Figuur 5.10: Diagrammatiese uitbeelding van die bedryfskapitaalsiklus (Outeur, 2016) Die hoofpunte van die kontantsiklus is soos volg: a) Kontantuitvloei kan vertraag word deur kredietaankope. Kontantinvloei kan vertraag word deur debiteure wat stadig betaal. b) Die tyd tussen aankope en verkope affekteer ook kontantvloeie.

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 221

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

c) Deur voorraad en debiteure te hou, dra by tot vertraagde kontantontvangste. d) Deur krediteure te hê, kan gesien word as ʼn rede waarom kontantbetalings vertraag is.

Bedryfskapitaalsiklus is die tydperk (siklus) vanaf kontant uitgegee word in die produksieproses tot kontant ontvang word vanaf die koper. Ten einde die bedryfskapitaalsiklus te bereken, moet die voorraadhouperiode, debiteure- en krediteureomsetsnelheid bereken word. Die bedryfskapitaalsiklus word soos volg bereken: Voorraaddae: Totale sluitingsvoorraad x 365 Koste van verkope Plus Debiteure dae: Sluitingsdebiteure x 365 Verkope Minus Krediteure dae:

Sluitingskrediteure x 365 Aankope

Likiditeitsverhoudings: Bedryfskapitaalverhouding en vuurproefverhouding Die bedryfskapitaalverhouding word bereken om vas te stel hoe likied ʼn onderneming is, met ander woorde, is die onderneming daartoe in staat om sy korttermynverpligtinge na te kom? ʼn Verhouding groter as een word verwag. Dit beteken vir elke R1 las wat daar bestaan, moet daar meer bates beskikbaar wees om die verpligting na te kom. Hoe kleiner hierdie verhouding is (byvoorbeeld, 0.5 : 1), hoe groter is die risiko dat die sakeonderneming nie die skuldverpligtinge sal kan nakom nie. Die formule word uitgedruk as x : 1. Die formule wat gebruik word om die bedryfskapitaalverhouding te bereken, is soos volg: Bedryfskapitaalverhouding = Bedryfsbates Bedryfslaste Die vuurproefverhouding word gebruik om vas te stel of ʼn onderneming daartoe in staat is om sy korttermynverpligtinge na te kom. Hierdie verhouding neem slegs die gedeelte van die bedryfsbates in ag wat onmiddellik in kontant omskep kan word, voorraad uitgesluit. Die vuurproefverhouding gee ʼn aanduiding van hoeveel daar van ʼn onderneming se bedryfslaste (korttermynskulde) vereffen kan word deur van die bedryfsbates op baie kort kennisgewing te verkoop. Die formule word uitgedruk as x :1. Die volgende formule word gebruik om die vuurproefverhouding te bereken: Vuurproefverhouding =

Likiede bates* Bedryfslaste

(*Likiede bates = Bedryfsbates – voorraad – vooruitbetaalde uitgawes)

Bladsy 222

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Die norm vir die vuurproefverhouding is 1 : 1. Weereens, hoe kleiner hierdie verhouding is, hoe groter is die risiko dat die sakeonderneming nie die korttermynverpligtinge sal kan nakom nie. Verwys na die bespreking op bladsy 478 in die handboek vir ʼn verduideliking van die vergelyking van die likiditeitsverhouding en die vergelyking tussen maatskappye.

Effektiwiteitsverhoudings: beheer oor debiteure en voorraad Debiteure-omsetsnelheid dui op die snelheid waarmee die debiteure van ʼn onderneming ingevorder word. Die formule word uitgedruk in dae. Die formule wat gebruik word om die debiteure-omsetsnelheid te bereken, is soos volg: Debiteure-omsetsnelheid = Handelsdebiteure x 365 dae Verkope Aktiwiteit 5.11 Werk deur die voorbeeld op bladsy 479 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die debiteureomsetsnelheid van drie verskillende maatskappye.

Voorraaddae Elke onderneming moet ʼn sekere vlak van voorraad handhaaf om te kan handeldryf. Die hoeveelheid voorraadvlakke wat gehandhaaf word, moenie te hoog of te laag wees nie. Die voorraadomsetsnelheidsverhouding meet die spoed waarmee ʼn onderneming sy voorraad omskakel in verkope. Hoë voorraadvlakke mag ʼn aanduiding wees van die effektiwiteit van die bestuur van ʼn onderneming, aangesien groot hoeveelhede voorraad vinniger omgeskakel word in verkope, terwyl laer voorraadvlakke weer mag dui op oneffektiewe bestuur, aangesien dit langer neem vir die onderneming om voorraad om te skakel in verkope. Hou egter in gedagte dat lae voorraadvlakke nie noodwendig beteken dat die bestuur van ʼn onderneming oneffektief is nie; daar is ander aspekte wat ook ʼn rol kan speel. ʼn Hoë voorraadomsetsnelheid word geassosieer met hoë verkope, terwyl ʼn lae voorraadomsetsnelheid weer geassosieer word met laer verkope. Die voorraaddae berekeninge meet die aantal dae in ʼn jaar wat dit sal neem om die gemiddelde voorraad te verkoop. Met ander woorde, dit meet ook die gemiddelde ouderdom van voorraad. Die formule word uitgedruk in dae. Die volgende formule word gebruik om die voorraaddae van ʼn onderneming te bereken: Voorraaddae =

____Voorraad____ x 365 dae Koste van verkope

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 223

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Aktiwiteit 5.12 Werk deur die voorbeeld op bladsy 480 in die handboek vir ʼn voorbeeld van die berekening van voorraaddae.

Krediteure dae Die betalingsperiode vir krediteure verteenwoordig die aantal dae wat dit die onderneming neem om sy krediteure te betaal. Die formule word uitgedruk in dae. Die formule wat gebruik word om die betalingsperiode vir krediteure te bereken, is soos volg: Gemiddelde betalingsperiode vir krediteure = Handelskrediteure x 365 dae Aankope Aktiwiteit 5.13 Doen Vraag 19.2-19.3 op bladsy 481 in die handboek. Vraag 19.2 handel oor die berekening van die likiditeits- en bedryfskapitaalverhoudings. Let veral op die bespreking van die verhoudings. Vraag 19.3 handel oor die bedryfskapitaalsiklus.

5.9.5

Beleggersverhoudings

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 482-486 (Hoofstuk 19, paragraaf 5.1-5.5) Verdienste per aandeel Verdienste per aandeel (VPA) meet die wins ná belasting en voorkeurdividende wat beskikbaar is vir uitreiking aan gewone aandeelhouers. Die verhouding word uitgedruk in rand of sent. Die formule wat gebruik word om die verdienste per aandeel te bereken, is soos volg: Verdienste per aandeel =

___Netto wins toeskryfbaar aan gewone aandeelhouers____ Geweegde gemiddelde hoeveelheid aantal aandele uitstaande gedurende die periode

Verwys terug na paragraaf 5.7 in dié studie-eenheid vir die bespreking van VPA. Dividend per aandeel en dividenddekking Die dividend-per-aandeel (DPA) berekening meet die dividende toeskryfbaar/toedeelbaar (attributable) aan elke gewone aandeelhouer. Die verhouding word uitgedruk in rand of sent.

Die formule wat gebruik word om die dividend per aandeel te bereken, is soos volg: Dividend per aandeel =

Bladsy 224

________Gewone dividend_________ Hoeveelheid gewone aandele uitgereik

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Die formule wat gebruik word om die dividenddekking te bereken, is soos volg: Dividenddekking =

Verdienste per aandeel Dividend per aandeel

Die dividenddekking dui die gedeelte van die wins van die jaar wat beskikbaar is vir verspreiding aan aandeelhouers wat betaal (of verklaar) is en watter gedeelte van die wins behoue gaan bly in die besigheid vir toekomstige groei.

Prys-verdienste verhouding (P/E ratio) Dié verhouding vergelyk die markprys per aandeel met die verdienste per aandeel. Die formule wat gebruik word om die prys-verdienste-verhouding te bereken is soos volg: Prys-verdienste-verhouding = Gemiddelde markprys per aandeel aan die einde van die jaar Verdienste per aandeel Winsretensieverhouding Die formule wat gebruik word om die winsretensieverhouding te bereken is soos volg: Winsretenesieverhouding = __Wins na dividende_ x 100% Wins voor dividende Dié verhouding dui die gedeelte van die wins wat herbelê word in die onderneming aan vir toekomstige groei. Die mate van winsretensie wat gunstig/verkies word, sal afhang van die mate van toekomstige welvaart wat die aandeelhouers verkies. Die formule word uitgedruk in persentasie.

Dividendopbrengs Die dividendopbrengs meet die opbrengs in kontant deur middel van dividende wat beleggers kan verwag as opbrengs op hul beleggings. Die formule word uitgedruk as ʼn persentasie. Die formule wat gebruik word om die dividendopbrengs te bereken is soos volg: Dividendopbrengs =

Dividend per aandeel x 100% Huidige markprys per aandeel aan die einde van die jaar (ex-div)

Die dividend per aandeel is gebaseer op die vorige jaar se syfers en ex-div beteken die aandeleprys sluit nie die reg tot die mees onlangse dividend in nie.

Aktiwiteit 5.14 Doen Vraag 19.4-19.6 op bladsy 483-487 in die handboek. Vraag 19.4 is ʼn kortvraag oor die dividendopbrengs. Vraag 19.5 en Vraag 19.6 is goeie vrae wat handel oor die skryf

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 225

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

van verslae oor verhoudingsontleding. Jy kan soortgelyke vrae in die eksamen en opdragte verwag.

5.9.6

Die aard van wins

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 487 (Hoofstuk 19, paragraaf 6.1-6.4)

IAS 20 Rekeningkundige verantwoording van staatstoekennings en openbaarmaking van staatshulp (Accounting for government grants) ʼn Staatstoekenning is inkomste, maar ten einde aan die paringsbeginsel te voldoen, mag die inkomste nie alles op een slag dadelik erken word nie, maar moet oor ’n tydperk gedoen word. Die uitgawes wat verband hou met die toekenning (daar is altyd ʼn voorwaarde aan die toekenning verbonde wat tot uitgawes vir die onderneming sal lei) moet gepaar word met die inkomste. Dus erken jy die inkomste stelselmatig oor die tydperk soos die uitgawes aangegaan is deur: a) die koste van die niebedryfsbate te verminder en dus verminder waardevermindering en wins vermeerder oor die tydperk wat die bate afgeskryf word, of b) die staatstoekenning word as uitgestelde inkomste (las) erken en oor die tydperk wat die verwante bate afgeskryf word as inkomste erken.

IAS 2 Voorraad (Inventories) IAS 2 fokus veral op die waardering van voorraad (die waarde van voorraad) en die afskryf van voorraad na netto realiseerbare waarde. Die waarde van voorraad het ʼn groot impak op die wins van ʼn onderneming, want voorraad beïnvloed die staat van omvattende inkomsteitem, naamlik koste van verkope. Voorraadwaardasie kan baie subjektief wees en daarom is daar ʼn wye verskeidenheid metodes in die praktyk om voorraad te waardeer.

IAS 16 Eiendom, aanleg en toerusting (Property, plant and equipment) Waardervermindering is die geleidelike afname in die waarde van ʼn vaste bate oor sy lewensduur deur ʼn uitgawe te skep. Die waardeverminderingsmetode moet die patroon van die verwagte gebruik van toekomstige ekonomiese voordele weerspieël. Die volgende waardeverminderingsmetodes kan gebruik word: 1) Reguitlynmetode: (Kosprys – reswaarde) ÷ nuttige lewensduur 2) Verminderde-waarde-metode: Drabedrag x % 3) Eenhede van produksiemetode: (Kosprys – reswaarde) x (uitset vir die periode ÷ totale verwagte uitset).

Bladsy 226

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Die nuttige lewensduur en reswaarde van elke item van eiendom, aanleg en toerusting is gebaseer op beramings en kan lei tot die manipulasie van wins.

IAS 38 Ontasbare bates (Intangible assets) Intern-gegenereerde ontasbare bates kan in twee fases verdeel word, naamlik die navorsingsfase en die ontwikkelingsfase. Navorsingskoste kan nie as ʼn ontasbare bate erken word nie en moet in die staat van wins en verlies as ʼn uitgawe verantwoord word.

Ontwikkelingskoste kan slegs as ʼn bate in die staat van finansiële posisie erken word indien daar aan ses erkenningskriteria voldoen is. Alhoewel die erkenningskriteria streng is, is daar tog die moontlikheid van manipulasie.

5.9.7

Ander probleme met finansiële verhoudings

Bestudeer handboek: CIMA, 2015: 488-492 (Hoofstuk 19, paragraaf 7.1-7.5.2) Seisoenale fluktuasies Verskeie ondernemings funksioneer in ʼn industrie waar handel seisoenaal gebaseer is, byvoorbeeld die produsering van roomys. ʼn Groot probleem ontstaan indien ondernemings, geaffekteer deur seisoenale fluktuasies, hul rekeningkundige datum verander.

Kreatiewe rekeningkunde Al volg ʼn maatskappy IFRS, is daar steeds ruimte om die rekeningkundige beleid te manipuleer tot hul voordeel sodat die finansiële state in die beste moontlike lig aangebied word. Die tydsberekening van die transaksies, winsgelykmaking, verdraaiing van jaareindbedrae, die klassifikasies van items, buitebalansstaat finansiering (off-balancesheeting financing) en inkomste-erkenningsbeleide is alles voorbeelde van waar daar ruimte is vir manipulasie.

Ander nuttige inligting Nuttige inligting kan van ander bronne verkry word, naamlik finansiële en niefinansiële bronne. Finansiële bronne sluit in die staat van kontantvloei, notas tot die finansiële state, begrote bedrae en vooruitskattings, bestuursverslae, industriegemiddelde, bedrae van mededingers, bedrae oor ʼn langer tydperk. Niefinansiële bronne sluit in bestuurskommentaar, markaandeel, sleutelbestuursinligting, verkopemengsel, produkreeks, prysingsinligting, toestand van die bestelboek (state of order book) en langtermynplanne van bestuur.

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 227

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Beperkings op verhoudingsontledings

Beperkings op verhoudingsontledings sluit in:

Inligtingsprobleme

Vergelykingsprobleme: Oor verskillende lande

Beperkings op verhoudingsontleding

Vergelykingsprobleme: Oor verskillende industrieë

Vergelykingsprobleme: Tendensanalise

Vergelykingsprobleme: Oor verskillende maatskappye

Figuur 5.11: Beperkings op verhoudingsontleding (Outeur, 2016) Verwys na bladsy 489-491 in die handboek vir die bespreking van die beperkings.

Segmentontleding IFRS 8 is ʼn openbaarmakingsvereistestandaard en is slegs van toepassing op genoteerde maatskappye. Segmentverslagdoening is noodsaaklik ten einde ʼn beter begrip van vorige prestasie, risiko en opbrengs te verkry om ingeligte besluite te kan neem. Verwys na paragraaf 5.4 in dié Studie-eenheid vir die woordomskrywing van ʼn bedryfstelselsegment. ʼn Onderneming moet aparte inligting oor elke bedryfstelselsegment rapporteer wat: 1) aan die definisie van ʼn bedryfstelselsegment voldoen, en 2) een van die volgende drumpels oorskry: o

Die segment se inkomste is 10% of meer van totale inkomste

o

Die segment se wins of verlies is 10% of meer van alle segmente se wins of verliese

o

Die segment se bates is 10% of meer van totale bates.

Ten minste 75% van totale eksterne inkomste moet deur bedryfstelselsegmente gerapporteer word.

Bladsy 228

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

Voordele van segmentontleding Die voordele van segmentontleding sluit in dat dit die vergelyking tussen twee ondernemings verbeter en dit verskaf aan die beleggers addisionele inligting om die finansiële prestasie van ʼn onderneming betekenisvol te ontleed en te verstaan.

•

Beperkings op segmentontleding Die beperkings op segmentontleding sluit in: a) Identifikasie van segmente b) Gebrek aan segmentopenbaarmaking c) Waardering van segmentinligting Verwys na bladsy 491-492 in die handboek vir die bespreking van dié beperkings.

5.10 Samevatting Hoofstuk 16: Verwys na bladsy 421 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 16.

IAS 24 is hoofsaaklik gemoeid met die openbaarmaking van verwantepartye-transaksies.

Die definisies (sien paragraaf 1.3 in hoofstuk 16 in die handboek), die verhoudings wat nie noodwendig verwante party is nie en openbaarmaking is baie belangrik.

Hoofstuk 17: Verwys na bladsy 436 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 17.

Basiese verdienste per aandeel word bereken deur die netto wins/(verlies) toeskryfbaar aan gewone aandeelhouers deur die totale geweegde gemiddelde hoeveelheid aantal aandele uitstaande gedurende die periode te deel. Verwaterde verdienste per aandeel word bereken deur die netto wins toeskryfbaar aan gewone aandeelhouers en die geweegde gemiddelde hoeveelheid aantal aandele uitstaande gedurende die periode aan te pas vir potensiële verwaterde aandele soos omskepbare skuld en opsies. Verdienste per aandeel is ʼn belangrike prestasiemaatstaf vir beleggers.

Hoofstuk 18: Verwys na bladsy 455 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 18.

Daar is twee benaderings om die etiek in ʼn organisasie te bestuur, naamlik ʼn nakomingsgebaseerde benadering of ʼn integriteitsgebaseerde benadering. Die vyf fundamentele beginsels van professionele etiek is integriteit, objektiwiteit, professionele bevoegdheid en sorg, vertroulikheid en professionele gedrag. Die CIMA-kode het die volgende vyf algemene kategorieë van bedreigings ten einde aan fundamentele beginsels te

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 229

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

voldoen, geïdentifiseer: Selfbelang, selfoorsig, voorspraak, bekendheid en intimidasie. Die twee algemene kategorieë van voorsorgmaatreëls om die bedreigings ten opsigte van die nakoming van beginsels teen te werk is: 1) voorsorgmaatreëls wat geskep is deur professie, wetgewing en regulasies en, 2) voorsorgmaatreëls in die werksomgewing. Dit word duidelik in die CIMA-kode gestel dat lede nie geassosieer moet word met finansiële verslagdoening waar die inligting wesenlik vals of misleidend is nie, stellings of inligting bevat wat roekeloos saamgestel is en inligting wat weggelaat of onduidelik is en misleidend kan wees.

Hoofstuk 19: Verwys na bladsy 493 in die handboek vir ʼn diagrammatiese opsomming van Hoofstuk 19.

Daar is twee tipes finansiële ontledings, naamlik intertemporale ontleding en deursneeontleding. Finansiële verhoudings kan in vyf hoofkategorieë verdeel word, naamlik: 1) Winsgewendheid en opbrengste en sluit die opbrengs op kapitaal aangewend en opbrengs op ekwiteit sowel as bedryfswinsmarge en bate-omsetsnelheid, bruto winsmarge, bedryfswinsmarge en netto winsmarge verhoudings in.

2) Korttermynsolvensie en likiditeit: Bedryfskapitaal en vuurproefverhouding 3) Langtermynsolvensie en likiditeit: Hefboomwerking en rentedekking 4) Bedryfseffektiwiteit: Debiteure-, krediteure- en voorraaddae 5) Beleggersverhoudings: VPA, DPA, dividenddekking, prys/verdiensteverhouding, winsretenesieverhouding en dividendopbrengs.

Die algemeenste probleme wat finansiële ontleding affekteer is seisoenale fluktuasie en kreatiewe rekeningkunde (window dressing). Daar is ʼn gebrek aan tydige en voldoende gedetailleerde inligting. Beperkings op verhoudingsontleding sluit inligtingsprobleme en vergelykingsprobleme oor verskillende maatskappye, industrieë en lande in.

5.11 Selfevaluering Voltooi die vrae aan die einde van elk van die hoofstukke soos hieronder aangedui: •

Hoofstuk 16: QuickQuiz op bladsy 423 in die handboek

•

Hoofstuk 17: QuickQuiz op bladsy 437 in die handboek

•

Hoofstuk 18: QuickQuiz op bladsy 456 in die handboek

•

Hoofstuk 19: QuickQuiz op bladsy 494 in die handboek

Die antwoorde op bogenoemde vrae sowel as die vrae van die aktiwiteite is aan die einde van elk van die hoofstukke.

Bladsy 230

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

Voltooi die volgende vrae uit die Oefeningvrae en antwoorde vraagbank (Practice Question and Answer Bank) aan die agterkant van die handboek soos hieronder aangedui: •

Vraag 32-37 op bladsy 545-552 in die handboek

Die antwoorde op die vrae uit die Oefeningvrae en antwoorde vraagbank is op bladsy 589-594 in die handboek.

Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om ʼn vraag te voltooi. Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

5.12 Selfevalueringsriglyne Die vrae uit die OTQ-vraagbank is meestal teoretiese kortvrae. Die vrae uit die Oefening vrae en antwoorde vraagbank is meer besprekingsvrae. Jy moet seker maak dat jy eers deur die handboek en die studie-eenhede gewerk het alvorens jy die vrae aandurf.

Studie-eenheid 5: Openbaarmaking, etiek en vertolking van rekeninge

Bladsy 231

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS Belangrike vakterminologie word hier in Engels weergegee: Afrikaans

Engels

Afgeleide

Derivative

Bedryfskapitaal

Working capital

Bedryfskapitaalverhouding

Current ratio

Belegger

Investor

Beleggingsinstansie

Investee

Buitediensstelkoste

Decommisioning costs

Buitelandse geldeenheid/valuta

Foreign currency

Deursnee ontleding

Cross-sectional analysis

Effektemarkte

Bond markets

Ewigdurende annuïteit

Perpetual annuity

Filiaal

Subsidiary

Geassosieerde

Associate

Gesamentlike onderneming

Joint venture

Gesamentlike ooreenkoms

Joint arragement

Gesamentlike operasie

Joint operation

Geskrewe opsie

Written option

Gestaakte bedrywighede

Discontinued operations

Hefboomverhouding

Gearing/leverage ratio

Hefboomwerking/verhouding

Gearing

Implisiete rentekoers

Implicit interest rate

Inkomste

Income

Internasional rekeningkundige standaarde –

International Accounting Standards – IAS

IRS Internasionale Finansiële

International Financial Reporting Standards

Verslagdoeningstandaarde – IFVS

– IFRS

Bladsy 232

Woordelys in Afrikaans en Engels

GFA307 FinansiĂŤle Rekeningkunde

Interne opbrengskoers

Internal rate of return (IRR)

Moedermaatskappy

Parent

Nakomingsgebaseerde benadering

Compliance based approach

Omrekening

Translation

Omsetting

Conversion

Opbrengs op ekwiteit

Return on equity (ROE)

Opbrengs op kapitaal aangewend

Return on capital employed (ROCE)

Opbrengskoers

Rate of return

Opsies

Options

Professionele bevoegdheid en sorg

Professional competence en due care

Residue waarde

Residual value

Ruiltransaksies

Swaps

Samestelling

Compounding

Skuldbriewe

Debentures

Termynkontrakte

Futures contracts

Termynlening

Term loan

Tesourie-aandele

Treasury shares

Toekenningsdatum

Grant date

Valutamarkte

Exchange market

Van-die-hand-sit-groep

Disposal group

Verband

Bond

Verhoudingsontleding

Ratio analysis

Verkope/Inkomste

Revenue

Versekering/Waarborg

Warrants

Verwatering

Dilution

Vestiging

Vest

Vuurproefverhouding

Quick ratio/Acid test ratio

Waarborge

Warrants

Woordelys in Afrikaans en Engels

Bladsy 233

GFA307 FinansiĂŤle Rekeningkunde

Wins uit Ĺ&#x2030; winskoopaankoop

Gain from a bargain purchase

Wisselkoers

Floating exchange rate

Wisselkoersverskille (Valutaverskille)

Exchange differences

Bladsy 234

Woordelys in Afrikaans en Engels

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

BRONNELYS •

JSE, 2013. https://www.jse.co.za/trade/equity-market/equities/shares/ordinary-shares [Besoek: 7 Oktober 2016]

•

InvestingAnswers, 2016. http://www.investinganswers.com/financialdictionary/financial-statement-analysis/weighted-average-cost-capital-wacc-2905 [Besoek: 15 Oktober 2016]

•

YourArticleLibary, 2016. http://www.yourarticlelibrary.com/accounting/long-termcapital/5-long-term-sources-of-fund-for-a-company-accounting/65349/ [Besoek: 15 Oktober 2016]

•

Investopedia, 2016. http://www.investopedia.com/terms/d/debenture.asp [Besoek: 16 Oktober 2016]

•

Investopedia, 2016. http://www.investopedia.com/terms/c/costofcapital.asp [Besoek 12 Oktober 2016]

•

Harvard Business Review, 2016. https://hbr.org/2015/04/a-refresher-on-cost-ofcapital [Besoek 12 Oktober 2016]

•

Investopedia, 2016. http://www.investopedia.com/terms/e/ex-dividend.asp [Besoek 12 Oktober 2016]

•

PWC, 2015. https://www.pwc.com/us/en/taxservices/publications/insights/assets/pwc-south-africa-introduces-interest-deductionlimits-debts-owed.pdf [Besoek: 16 Oktober 2016]

•

GAAP Handbook 2016 Volume 1 by W Badenhorst, D Pretorius, PH Ferreira (LexisNexis) ISBN: 9780409121032 (eBook ISBN: 9780409121261)

•

Businessdictonary. 2016. http://www.businessdictionary.com/definition/InternationalFinancial-Reporting-Standards-IFRS.html [Besoek: 15 November 2016].

•

Businessdictonary. 2016. http://www.businessdictionary.com/definition/InternationalAccounting-Standards-IAS.html [Besoek: 15 November 2016].

•

IFRS, 2016. http://www.ifrs.org/Current-Projects/IASB-Projects/ConceptualFramework/Pages/Conceptual-Framework-Summary.aspx [Besoek: 11 November 2016].

•

BusinessDictionary.com. 2016. http://www.businessdictionary.com/definition/materiality.html [Besoek: 11 November 2016].

Bronnelys

Bladsy 235

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

IFRS, 2016. http://www.ifrs.org/current-projects/iasb-projects/financial-instruments-areplacement-of-ias-39-financial-instruments-recognitio/Pages/Financial-InstrumentsReplacement-of-IAS-39.aspx [Besoek: 3 November 2016].

•

http://www.iasplus.com/en-us/standards/international/ifrs-en-us/ifrs9 [Besoek: 7 November 2016].

•

EY, 2016. http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/Applying_IFRS:_Impairment_of_financial _instruments_under_IFRS_9/%24FILE/Apply-FI-Dec2014.pdf [Besoek: 8 November 2016].

•

IFRS, 2016. http://www.ifrs.org/Current-Projects/IASBProjects/Leases/Documents/IFRS_16_project-summary.pdf [Besoek: 8 November 2016].

•

IFRSbox, 2016. http://www.ifrsbox.com/ifrs-16-ias-17-leases/ [Besoek: 8 November 2016].

•

SARS, 2016. http://www.sars.gov.za/Tax-Rates/Income-Tax/Pages/Capital-GainsTax-(CGT).aspx [Besoek: 9 November 2016].

•

IFRS, 2016. http://www.ifrs.org/Current-Projects/IASB-Projects/leasesimplementation/Documents/IFRS16-Definition-Webcast.pdf [Besoek: 10 November 2016].

•

EY, 2016. http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/ey-leases-a-summary-of-ifrs16-and-its-effects-may-2016/%24FILE/ey-leases-a-summary-of-ifrs-16-and-itseffects-may-2016.pdf [Besoek: 10 November 2016].

•

Deloitte.,2016. http://www.iasplus.com/en/standards/ifrs/ifrs15 [Besoek: 14 November 2016].

•

Deloitte.,2016. http://www.iasplus.com/en/standards/ias/ias11 [Besoek: 15 November 2016].

•

Binnekade, C., Koppesschaar, Z., Stegmann, N., Rossouw, J. & Wright, C. Groepstate (volume 1). 16th ed. Lexis Nexis ISBN: 978 0 409 05720 1.

•

Deloitte., 2016. http://www.iasplus.com/en/standards/ias [Besoek: 2 Desember 2016].

•

IFRS, 2016. http://www.ifrs.org/IFRSs/Pages/IFRS.aspx [Besoek: 2 Desember 2016].

Bladsy 236

Bronnelys

GFA307 Finansiële Rekeningkunde

•

PWC, 2016. https://www.pwc.co.za/en/assets/pdf/companies-act-issue-2.pdf [Besoek: 2 Desember 2016].

•

Binnekade, C., Koppesschaar, Z., Stegmann, N., Rossouw, J. & Wright, C. Groepstate (volume 1). 16th ed. Lexis Nexis ISBN: ISBN 978 0 409 05720 1.

•

Binnekade, C., Koppesschaar, Z., Stegmann, N., Rossouw, J. & Wright, C. Groepstate (volume 2). 16th ed. Lexis Nexis ISBN: ISBN 978 0 409 05721 8.

•

Deloitte., 2016. http://www.iasplus.com/en/standards/ias [Besoek: 18 Desember 2016].

•

IFRS, 2016. http://www.ifrs.org/IFRSs/Pages/IFRS.aspx [Besoek: 18 Desember 2016].

•

eIFRS, 2016. http://eifrs.ifrs.org/eifrs/Register [Besoek: 18 Desember 2016].

•

CIMA. 2015. http://www.cimaglobal.com/About-us/ [Besoek: 27 Desember 2016].

•

BPP Learning Media. 2014. CIMA Study Text Operational Paper F1: Financial Reporting and Taxation. 1st ed. United Kingdom: Polestar Wheatons. ISBN: 9781472714435, bladsy 108 en bladsy 414

•

http://www.iasplus.com/en/standards/ias [Besoek: 27 Desember 2015].

•

http://www.ifrs.org/IFRSs/Pages/IFRS.aspx [Besoek: 27 Desember 2015].

•

SmallBusinessDevelopmentCorporation, 2015. http://www.smallbusiness.wa.gov.au/business-topics/money-tax-and-legal/moneymatters/understand-your-accounts/understanding-balance-sheets/components-of-abalance-sheet/working-capital/ [Besoek: 27 Desember 2015].

Bronnelys

Bladsy 237

FINANSIËLE Rekeningkunde III Handboek • BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text Management Paper F2: Advanced Financial Reporting.

2de Uitgawe. Verenigde Koninkryk: Polestar Wheatons. ISBN: 9781472734136.

B

ronne van langtermynfinansiering sluit skuld, verhuring, risiko-/waagkapitaal en ekwiteitsfinansiering in. Koste van kapitaal bestaan uit koste van skuld en koste van ekwiteit, en die formules vir die berekening van beide moet jy verstaan en kan toepas. Ten einde die geweegde gemiddelde koste van kapitaal (GGKK) te bereken, moet die markwaarde van skuld en ekwiteit, sowel as die koste van skuld en ekwiteit eers bereken word voor die GGKK bereken kan word.

Verskeie rekeningkundige standaarde word bespreek.

Gekonsolideerde finansiële state beteken dat die finansiële state van ʼn filiaal en die moedermaatskappy word gekombineer en aangebied as een entiteit. Beheer is die deurslaggewende faktor ten einde te bepaal of ʼn belegging ʼn filiaal is. Daar gaan gefokus word op die voorbereiding van die gekonsolideerde finansiële state van komplekse groepe, insluitende die gekonsolideerde staat van verandering in ekwiteit en die gekonsolideerde staat van kontantvloei.

Daar is twee benaderings om die etiek in ʼn organisasie te

bestuur, naamlik ʼn nakomingsgebaseerde benadering of ʼn integriteitsgebaseerde benadering. Die vyf fundamentele beginsels van professionele etiek is integriteit, objektiwiteit, professionele bevoegdheid en sorg, vertroulikheid en professionele gedrag.

Die CIMA-kode het die volgende vyf algemene kategorieë van bedreigings geïdentifiseer wat die voldoening aan fundamentele beginsels aan bande kan lê: Selfbelang, selfoorsig, voorspraak, bekendheid en intimidasie. Die twee algemene kategorieë van voorsorgmaatreëls om die bedreigings ten opsigte van die nakoming van beginsels teen te werk is: 1) voorsorgmaatreëls wat geskep is deur professie, wetgewing en regulasies en, 2) voorsorgmaatreëls in die werkomgewing.

Finansiële verhoudings kan in vyf hoofkategorieë verdeel word, naamlik winsgewendheid en opbrengste, korttermynsolvensie en likiditeit, langtermynsolvensie en likiditeit, bedryfseffektiwiteit en beleggersverhoudings. Die algemeenste probleme wat finansiële ontleding beïnvloed is seisoenale fluktuasie en kreatiewe rekeningkunde (window dressing).

www.akademia.ac.za