FinansiĂŤle en Beleggingsbeplanning
Anel Bodill
c Kopiereg 2017 Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa) Skrywer: Anel Bodill Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou. Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, Centurion Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 Tel: 0861 222 888 E-pos: diens@akademia.ac.za Webtuiste: www.akademia.ac.za
Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
www.akademia.ac.za
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
INHOUDSOPGAWE
Inleiding ............................................................................................................................... 5 Vakleeruitkomste ................................................................................................................ 6 Woordomskrywing vir evaluering ...................................................................................... 7
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning .............................. 9 1.1
Leeruitkomste ......................................................................................................... 9
1.2
Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 10
1.3
Verrykende bronne ............................................................................................... 10
1.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 11
1.5
Inleiding ................................................................................................................ 15
1.6
Finansiële beplanningsbeginsels en -praktyke ...................................................... 16
1.6.1
Die aard van finansiële produkte en dienste ...................................................... 16
1.6.2
Bevoegdhede en vaardighede van ʼn finansiële beplanner ................................ 18
1.6.3
Die finansiële beplanner en die kliënt ................................................................ 20
1.6.4
Die finansiële beplanningsproses ...................................................................... 21
1.6.5
Dis suksesvolle bestuur van ʼn finansiële onderneming...................................... 23
1.7
Persoonlike finansiële bestuur .............................................................................. 23
1.7.1
Versameling en interpretering van inligting oor huidige finansiële situasie ......... 23
1.7.2
Die opstel van ʼn begroting ................................................................................. 24
1.7.3
Basiese finansiële verhoudings ......................................................................... 25
1.7.4
Skuldbestuur ..................................................................................................... 26
1.7.5
Die koste van krediet ......................................................................................... 29
1.7.6
Terugbetaling van skuld vs die belegging van surplus fondse ........................... 29
1.8
Tydwaarde van geld.............................................................................................. 29
1.8.1
Bereken die toekomstige waarde (FV) van ʼn enkel-lompsom-belegging............ 32
1.8.2
Huidige waarde ................................................................................................. 35
1.8.4
Amortisasie en die berekening van paaiemente op ʼn lening .............................. 39
1.8.5
Die huidige waarde en toekomstige waarde van ʼn eskalerende annuïteit .......... 40
1.8.6
Effektiewe opbrengskoers ................................................................................. 41
1.8.7
Interne opbrengskoers (IRR) en netto huidige waarde (NPV) ............................ 41
1.8.8
Voorbeelde ........................................................................................................ 42
1.9
Samevatting .......................................................................................................... 43
1.10
Selfevaluering ....................................................................................................... 43
Inhoudsopgawe
Bladsy 1
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 1.11
Selfevalueringsriglyne ........................................................................................... 46
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses ........................................................................ 49 2.1
Leeruitkomste ....................................................................................................... 49
2.2
Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 50
2.3
Verrykende bronne ............................................................................................... 50
2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 51
2.5
Inleiding ................................................................................................................ 53
2.6
Oorsig van die beleggingsproses .......................................................................... 55
2.6.1
Verduidelik die term “belegging” ........................................................................ 55
2.6.2
Die bepaling van die risiko en opbrengs van ʼn belegging .................................. 57
2.6.3
Determinante van die vereiste opbrengskoers ................................................... 60
2.6.4
Die verhouding tussen risiko en opbrengs ......................................................... 63
2.7
Die bate-allokasie besluit ...................................................................................... 64
2.7.1
Die individuele belegger se lewensiklus ............................................................ 64
2.7.2
Die portefeuljebestuursproses ........................................................................... 66
2.7.3
Die behoefte aan ʼn beleidsdokument ................................................................ 67
2.7.4
Insette tot die beleidsdokument ......................................................................... 68
2.7.5
Samestelling van ʼn beleidsdokument ................................................................ 71
2.7.6
Die belangrikheid van bate-allokasie ................................................................. 71
2.8
Sekuriteitsmarkte .................................................................................................. 72
2.8.1
Wat is ʼn mark? .................................................................................................. 72
2.8.2
Primêre kapitale markte..................................................................................... 73
2.8.3
Sekondêre kapitale markte ................................................................................ 74
2.8.4
Alternatiewe tipes bevele beskikbaar aan beleggers ......................................... 75
2.9
Sekuriteitsmarkindekse ......................................................................................... 76
2.9.1
Die gebruike van sekuriteitsmarkindekse........................................................... 76
2.9.2
Belangrike faktore in die samestelling van sekuriteitsmarkindekse .................... 78
2.9.3
Aandelemarkindekse ......................................................................................... 79
2.9.4
Markindekse vir effekte...................................................................................... 80
2.9.5
Kombinasie van aandeel- en effekte-indekse .................................................... 81
2.9.6
Vergelyking van indekse oor ʼn tydperk .............................................................. 81
2.10
Samevatting .......................................................................................................... 81
2.11
Selfevaluering ....................................................................................................... 82
2.12
Selfevalueringsriglyne ........................................................................................... 82
Bladsy 2
Inhoudsopgawe
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Studie-eenheid 3: Bateklasse ........................................................................................... 85 3.1
Leeruitkomste ....................................................................................................... 85
3.2
Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 85
3.3
Verrykende bronne ............................................................................................... 86
3.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 86
3.5
Inleiding ................................................................................................................ 88
3.6
Die geldmark......................................................................................................... 90
3.6.1
Deelnemers in die geldmark .............................................................................. 90
3.6.2
Geldmarkinstrumente ........................................................................................ 91
3.6.3
Bereken geldmarkopbrengste............................................................................ 95
3.7
Die effektemark ..................................................................................................... 95
3.7.1
Die kapitale mark............................................................................................... 96
3.7.2
Rolspelers in die kapitale mark .......................................................................... 96
3.7.3
Tipes effekte...................................................................................................... 97
3.7.4
Risiko’s geassosieer met effekte ....................................................................... 97
3.7.5
Kenmerke van effekte........................................................................................ 98
3.7.6
Effektepryse en opbrengste ............................................................................... 98
3.8
Effektepryskwotasies .......................................................................................... 102
3.9
Sekuritering......................................................................................................... 102
3.10
Eiendomsmark .................................................................................................... 102
3.10.1
Faktore wat die eiendomsmark beïnvloed ....................................................... 102
3.10.2
Opbrengs van eiendom ................................................................................... 102
3.10.3
Direkte eiendomsbeleggings ........................................................................... 103
3.10.4
Beleggingsopbrengste op eiendom ................................................................. 106
3.11
Aandelemark....................................................................................................... 107
3.11.1
Wat is ʼn aandeel? ........................................................................................... 107
3.11.2
Die klassifikasie van aandele........................................................................... 107
3.11.3
Die JSE Beperk ............................................................................................... 108
3.11.4
Waardasie van aandele ................................................................................... 109
3.11.5
Hoe om die aandeelpryse wat in koerante gepubliseer word te verstaan ........ 112
3.11.6
Hoe om in aandele wat op die JSE genoteer word te belê ............................... 113
3.12
Afgeleide instrumente en alternatiewe beleggings .............................................. 113
3.12.1
Afgeleide instrument ........................................................................................ 113
3.12.2
Alternatiewe beleggings .................................................................................. 118
3.12.3
Verskansingsfondse (hedge funds) ................................................................. 118
3.13
Samevatting ........................................................................................................ 119
Inhoudsopgawe
Bladsy 3
GFP105 FinansiĂŤle en Beleggingsbeplanning 3.14
Selfevaluering ..................................................................................................... 121
3.15
Selfevalueringsriglyne ......................................................................................... 123
Woordelys in Afrikaans en Engels................................................................................. 125 Bronnelys ........................................................................................................................ 127
Bladsy 4
Inhoudsopgawe
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
INLEIDING Finansiële en Beleggingsbeplanning behels die toepassing van die basiese beginsels en praktyke wat in die Finansiële beplanning en Beleggingsbestuur studievelde gebruik word. Die doelwit is om studente in staat te stel om meer gevorderde finansiële beplanning en beleggingsbestuurstegnieke en teorieë toe te pas en te kombineer. In Studie-eenheid 1 word die beginsels en praktyke van finansiële beplanning in die algemeen bespreek. Dit sluit die vaardighede en kennis waaroor ʼn finansiële beplanner behoort te beskik in, asook die aspekte om ʼn goeie kliëntverhouding te bewerkstellig. Die finansiële beplanningsproses word ook in detail bespreek. Verder word daar gekyk na persoonlike finansiële bestuur met die fokus op begrotings, finansiële verhoudings, skuldbestuur en tydwaarde van geld. In Studie-eenheid 2 word gekyk na die beleggingsproses. Die definisie en doel van ʼn belegging word bespreek en konsepte soos risiko en opbrengs word onder die loep geneem. Die belangrikheid van die bate-allokasiebesluit word in detail behandel deur te kyk na die belegger se lewensiklus, die portefeuljebestuursproses en die rol van die beleidsdokument. Die doel en funksie van sekuriteitsmarkte en sekuriteitsmarkindekse word ook bespreek. Studie-eenheid 3 ondersoek die verskillende bateklasse. Dit sluit die geldmark, effektemark, aandelemark, eiendomsmark en alternatiewe beleggingsmarkte in. Vir hierdie vak word die volgende handboeke voorgeskryf: Reilly, F.K. & Brown, K.C. 2012. Analysis of Investments & Management of Portfolios (10de Uitgawe). Canada: Cengage Learning. Botha, M., Rossini, L., Geach, W., Goodall, B., du Preez, L. & Rabenowitz, P. 2016. The South African Financial Planning Handbook 2016. Durban: LexisNexis.
Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboeke begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys. Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.
Inleiding
Bladsy 5
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
VAKLEERUITKOMSTE Kennis en begrip Na voltooiing van die vak FINANSIËLE EN BELEGGINSBEPLANNING sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
•
Die beleggingsproses
•
Die verskillende bateklasse
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die beginsels en praktyke van finansiële beplanning te bespreek;
•
finansiële bestuur in die algemeen te bespreek;
•
tydwaarde-van-geld-konsepte toe te pas, te bereken en te interpreteer;
•
die beleggingsproses te verduidelik;
•
die bate-allokasie-besluit te bespreek;
•
die organisering en funksionering van sekuriteitsmarkte te bespreek;
•
sekuriteitsmarkindekse te bespreek; en
•
te onderskei tussen verskillende bateklasse.
Bladsy 6
Vakleeruitkomste
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help.
Werkwoord Wanneer daar van jou verwag word om te:
Omskrywing Moet jy die volgende doen:
Lys
Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer
Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik
Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer
Beskryf
Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde
klassifiseer
items/voorwerpe behoort
Analiseer
Om iets te ontleed
Evalueer
Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens
Toepas
Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem
Hersien
Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel/ens
Bereken
Bepaal die waarde van ʼn wiskundige probleem
Interpreteer
Maak ʼn gevolgtrekking oor die impak van ʼn teoretiese of praktiese beginsel
Berei voor
Stel ʼn plan op
Woordomskrywing vir evaluering
Bladsy 7
GFP105 FinansiĂŤle en Beleggingsbeplanning Notas
Bladsy 8
Woordomskrywing vir evaluering
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
STUDIE-EENHEID 1: BEGINSELS EN PRAKTYKE VAN FINANSIËLE BEPLANNING 1.1
Leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Finansiële beplanning in die algemeen
•
Bevoegdhede en vaardighede van ʼn finansiële beplanner
•
Die finansiële beplanner en die kliënt
•
Die finansiële beplanningsproses
•
Persoonlike finansiële bestuur in die algemeen
•
Persoonlike finansiële posisie
•
Finansiële verhoudings
•
Skuldbestuur
•
Tydwaarde van geld
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
finansiële beplanning in die algemeen te bespreek;
•
die bevoegdhede en vaardighede van ʼn finansiële beplanner te bespreek;
•
die aspekte wat belangrik is vir ʼn goeie verhouding tussen ʼn finansiële beplanner en kliënt te identifiseer;
•
die finansiële beplanningsproses in detail te bespreek;
•
persoonlike finansiële beplanning in die algemeen te bespreek;
•
persoonlike finansiële posisie te bepaal deur inligting te versamel en inligting te interpreteer;
•
basiese finansiële verhoudings te gebruik om die finansiële posisie van ʼn kliënt te analiseer;
•
skuldbestuur vir kliënte te doen; en
•
tydwaarde-van-geld-probleme op te los en te interpreteer.
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 9
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 1.2
Voorgeskrewe handboek
Botha, M., Rossini, L., Geach, W., Goodall, B., du Preez, L. & Rabenowitz, P. 2016. The South African Financial Planning Handbook 2016. Durban: LexisNexis. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Afdeling 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning Hoofstuk 1, paragrawe 1.1-1.6 Hoofstuk 7, paragrawe 7.1-7.6 Hoofstuk 8, paragrawe 8.1-8.10 Financial Services Board 2015. Financial Advisory and Intermediary Services Act. Beskikbaar by https://www.fsb.co.za/feedback/Documents/Financial%20Advisory%20and%20Intermediary %20Services%20(FAIS)%20Act.pdf [Besoek 6 September 2015]. Dit is belangrik om die voorskrifte met betrekking tot die finansiële beplanner se verantwoordelikheid teenoor die kliënt in die Wet op Finansiële Advies- en Tussengangersdienste (FAIS) te bestudeer. Dit word hoofsaaklik in Hoofstuk 4, onder Gedragskodes, bespreek. Financial Planning Institute. Code of ethics and professional responsibility. Beskikbaar by https://www.fpi.co.za/Portals/25/docs/Membership/Code_of_Ethics_web.pdf [Besoek 6 September 2015]. 1.3
Verrykende bronne
Die volgende webtuistes word aanbeveel as verrykende bronne: •
Financial Services Board 2015. Retail distribution review. Beskikbaar by https://www.fsb.co.za/feedback/Documents/FSB%20Retail%20Distribution%20Revie w%202014.pdf [Besoek 6 September 2015].
•
RSG 2013. Beheer jou kredietbesteding voor jy in die moeilikheid kom (15 Oktober 2013). Beskikbaar by http://www.rsg.co.za/potgooi.asp [Besoek 15 Januarie 2015].
•
RSG 2013. Skuldamnestie en jou kredietrekord (19 November 2013). Beskikbaar by http://www.rsg.co.za/potgooi.asp [Besoek 15 Januarie 2015].
•
RSG 2014. Die lesse van Warren Buffet (25 Maart 2014). Beskikbaar by http://www.rsg.co.za/potgooi.asp [Besoek 15 Januarie 2015].
Bladsy 10
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 1.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende begrippe verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Annuïteit
ʼn Reeks gelyke opeenvolgende kontantvloeie oor spesifieke intervalle vir ʼn gegewe periode.
Annuïteit betaalbaar
ʼn Annuïteit waar die eerste paaiement dadelik betaalbaar is.
Bates
Enige iets wat wetlik deur ʼn kliënt besit word.
Begroting
Die proses om te bepaal hoeveel geld jy verdien het en hoeveel geld jy spandeer het.
Behandel kliënte regverdig
Fokus op die mate waartoe gereguleerde finansiële
(treating customers fairly –
instellings regverdige uitkomste vir kliënte bied en
TCF)
behels ook ʼn meer proaktiewe en ingrypende benadering deur wetgewers waar dit markmislukkings aangaan.
Beleggingsbate
Bate wat aangeskaf is met die doel om ʼn opbrengs te lewer.
Deurlopende professionele
Ontwikkeling en opleidingsvereistes wat verseker dat
ontwikkeling (continuous
die finansiële beplanner se wetlike en tegniese kennis
professional development)
relevant en op datum is.
Diensverskaffingsooreenkoms
Getekende kontraktuele verpligting tussen twee partye wat doelwitte met betrekking tot die ooreenkoms spesifiseer en die risiko met betrekking tot die langtermynverhouding tussen partye bestuur.
Effektiewe koers
Die koers wat rente op rente in ag neem.
Enkelvoudige rente
Rente word slegs een keer aan die einde van die beleggingsperiode bereken.
Eskalerende annuïteit
Wanneer ʼn annuïteit jaarliks met ʼn vaste persentasie verhoog.
Etiese kode
Verskaf ʼn riglyn met betrekking tot die minimum standaard vir professionele gedrag.
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 11
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
ʼn Spesiale vorm van ʼn annuïteit waar die annuïteit ʼn
Ewigdurende annuïteit
onbepaalde lewensduur het. Onafhanklike openbare figuur wat klagtes in verband
FAIS ombud
met finansiële advies en tussengangerdienste ondersoek en beslissings maak met betrekking tot die dispuut. ʼn Gekwalifiseerde professionele persoon wat kliënte
Finansiële beplanner
help om hul langtermyndoelwitte te bereik deur hul finansiële posisie te ontleed en ʼn plan in plek te stel om hul doelwitte te bereik. Die proses waartydens kliënte poog om hul
Finansiële beplanning
lewensdoelwitte te identifiseer en te bereik deur hul finansies behoorlik te bestuur. Die wetgewing wat ten doel het om opbrengste van
Finansiële Intelligensiewet
onwettige aktiwiteite te help identifiseer en om
FICA
geldwassery en die finansiering van terroriste te beveg. FPI (Financial Planning
Die onafhanklike professionele liggaam vir finansiële
Institute of Southern Africa)
beplanners in Suid-Afrika.
FPSB (Financial Planning
ʼn Niewinsgewende assosiasie wat professionele
Standards Board)
wêreldwye finansiële beplanningstandaarde bevorder sodat die globale gemeenskap daardeur bevoordeel kan word. ʼn Lewenstyl bate wat ʼn spesifieke funksie in ʼn
Fundamentele bate
huishouding verrig, bv. voertuig. Geskikte en gepaste vereistes
Die minimum wetlike vereistes met betrekking tot
(fit and proper requirements)
kwalifikasies en ondervinding wat ʼn persoon moet hê om as finansiële beplanner in die finansiële dienstesektor te praktiseer.
Gewone annuïteit
ʼn Annuïteit waar die eerste paaiement aan die einde van die periode betaalbaar is.
Huidige waarde
Die huidige of verdiskonteerde waarde van toekomstige
(present value – PV)
kontantvloei.
Bladsy 12
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Hulpfondse
Fondse wat afsonderlik gehou word en dadelik beskikbaar is in ʼn noodgeval.
Inkomste
Geld wat verdien is oor ʼn gegewe periode.
Interne opbrengskoers
Die koers wat die netto huidige waarde van ʼn projek se
(internal rate of return –IRR)
kontantvloei gelyk aan nul stel.
Kleinhandel distribusie-oorsig
Die oorsig poog om ʼn vertrouensverhouding tussen die
(retail distribution review –
kleinhandel finansiële dienstesektor en die kleinhandel
RDR)
kliënte te skep. Dit het ook ten doel om kliënte te verseker dat produkverskaffers en adviseurs hulle regverdig sal behandel.
Kliënt
ʼn Persoon waarmee die finansiële beplanner ʼn formele beplanner-kliënt-verhouding het.
Konflik van belange
Enige situasie waarin die finansiële diensteverskaffer of verteenwoordiger ʼn werklike of potensiële belang het en wat die verskaffing van ʼn finansiële diens aan ʼn kliënt mag beïnvloed.
Krediet
Die moontlikheid om op vertroue te koop en te leen.
Laste
Enige vorm van skuld.
Likiditeit
Vermoë om korttermynskuldverpligtinge na te kom deur bates aan te wend of te verkoop.
Likiede bate
Bate wat vinnig in kontant omgesit kan word, bv. geld in ʼn spaarrekening.
Nasionale Kliëntetribunaal
Aanhoor van klagtes met betrekking tot die Nasionale
(National Consumer Tribunal –
Kredietwet.
NCT) Nasionale Kredietreguleerder
Administratiewe reguleerder wat te doen het met navorsing en beleidsontwikkeling, registrasie van industriedeelnemers en die ondersoek van ernstige klagtes.
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 13
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Nasionale Kredietwet
Die wet wat voorsiening maak vir die regulering en
(National Credit Act – NCA)
kontrolering van alle krediettransaksies.
Netto huidige waarde
Huidige waarde van toekomstige kontantvloei.
NPV (net present value) Die koers oor ʼn spesifieke periode, bv. een jaar of een
Nominale koers
maand – geen rente op rente word in ag geneem nie. Wanneer ʼn persoon nie in staat is om
Oorverskuldig
kredietverpligtinge volgens die ooreenkoms na te kom nie. Persoonlike finansiële bestuur
Die versameling van kliëntinligting; onder meer persoonlike finansiële state, kontantvloei, skuld, bates, laste, opvoedings- en noodgevalfondse.
Professionele liggaam
Gewoonlik ʼn niewinsgewende organisasie wat daarna streef om die belange van ʼn spesifieke professie te bevorder.
Reële opbrengskoers
Opbrengskoers wat realiseer nadat inflasie in berekening gebring is.
Repokoers
Die koers waarteen Suid-Afrikaanse banke geld leen.
Resulterende koers
Die koers wat gebruik moet word wanneer die huidige waarde van ʼn eskalerende annuïteit bereken word.
Roerende eiendom
Korttermynbeleggings, bv. kontant.
Saamgestelde rente
Die proses waar rente op rente verdien word.
Skuld
Iets wat teruggegee moet word, veral kontant.
Solventheid
Vermoë om langtermynskuldverpligtinge na te kom indien die onderneming sluit en al die bates verkoop word om die skuld te dek.
Toekomstige waarde
Die bedrag waartoe ʼn paaiement of reeks paaiemente
(future value – FV)
sal groei tot op ʼn toekomstige datum.
Uitgawes
Geld wat spandeer is oor ʼn gegewe periode.
Bladsy 14
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Vaste eiendom
Langtermynbeleggings, bv. grond en geboue
Verdiskontering
Om die huidige waarde van ʼn toekomstige bedrag te bepaal.
Volle openbaarmaking (full
Die proses waar alle relevante inligting aan die kliënt
disclosure)
bekend gemaak word.
Wet op Finansiële Advies- en
Die wetgewing wat die lewering van finansiële advies-
Tussengangerdienste – FAIS
en tussengangerdienste reguleer.
Wetgewing (Financial Advisory and Intermediary Services Act) 1.5
Inleiding
Die finansiële beplanningsindustrie het ʼn gedaanteverwisseling ondergaan gedurende die afgelope paar jaar. Die ontwikkeling van nuwe wetgewing staan sentraal tot die evolusie. Die Finansiële Advies- en Tussengangerdienste Wet 37 van 2002 was die eerste stap in die proses om die kliënt se belange eerste te stel en teen alle koste te beskerm. Dit is ʼn baie belangrike fokusverskuiwing aangesien die industrie vir lank ʼn reputasie van wanvoorstelling, produk- en kommissiegedrewe verkope gehad het. Tans is die Behandel Kliënte Regverdig (TCF) en Kleinhandel Distribusie-oorsig (RDR) in die kollig en behoort dit vir altyd die manier waarop finansiële beplanners sake doen te verander. Dit sal ook die kliënte in staat stel om die korrekte besluite te neem wat in ooreenstemming is met hul behoeftes. Finansiële beplanning is ʼn baie belangrike funksie, nie net vir die individu wie se finansiële posisie daardeur geraak word nie, maar ook vir die algehele ekonomiese welvaart van ʼn land. Dit help om die belangrikheid van spaar te beklemtoon en sodoende die hoeveelheid staatsafhanklikes te verminder. ʼn Hoër besparingskoers sal ook ʼn land help om ʼn finansiële krisis beter te hanteer. Dit is dus duidelik dat die rol van die finansiële beplanner van kardinale belang is. Vertroue staan sentraal tot ʼn goeie verhouding tussen finansiële beplanner en die kliënt en daarom is dit nodig dat finansiële beplanners oor die nodige kennis en vaardighede beskik om vertroue in te boesem om sodoende hul taak suksesvol te kan uitvoer. Die finansiële beplanningsproses is die hoeksteen tot die effektiewe uitvoering van enige finansiële plan. Dit bestaan uit ses stappe en verseker tot ʼn groot mate dat finansiële beplanners voldoen aan die vereistes van die wet.
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 15
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Voordat ʼn mens persoonlike finansiële bestuur effektief kan toepas is dit belangrik om al die nodige inligting wat verband hou met die kliënt se finansiële situasie in te samel. Dit sluit in die identifisering van alle bates en laste en die berekening van totale inkomstes en uitgawes om sodoende die kontantvloei van die kliënt te bepaal. Die belangrikheid van ʼn begroting kan nie genoeg beklemtoon word nie en dit is die eerste stap tot effektiewe persoonlike finansiële bestuur. Basiese finansiële verhoudings kan gebruik word om die finansiële posisie van ʼn kliënt verder te analiseer. Skuldvlakke in Suid-Afrika is kommerwekkend hoog met huishoudings wat gemiddeld slegs 21c uit elke rand beskikbaar het om aan lewenskostes te spandeer (Fin24, 2015). As gevolg hiervan het skuldbestuur ʼn uiters belangrike funksie in die finansiële beplanningsproses geword. Daar is ʼn groot aantal individue wat eenvoudig net nie in staat is om hul skuld af te betaal nie. Die finansiële beplanner kan hierdie mense help deur van skuldbestuurstrategieë gebruik te maak om te verhoed dat die kliënt al hul bates verloor in die proses om die skuld af te betaal. Wanneer kliënte skuld aangaan is dit ook belangrik om die verskillende kredietopsies te verstaan. Warren Buffet beskou saamgestelde rente as die 8ste wonder van die wêreld (RSG, 2014) Dit is hoekom mense wat finansieel geletterd is weet dat lewensdoelwitte bereik moet word deur geld wat gespaar word en nie deur geld wat geleen word nie. Geld wat onder die matras gespaar word verloor waarde as gevolg van die inflasie-effek maar geld wat in ʼn geldmarkbelegging by ʼn finansiële instelling belê word verdien rente op rente. Tydwaarde van geld word gebruik om die huidige en toekomstige waardes van beleggings te bepaal. Dit help kliënte om hul paaiemente op kort- en langtermynskuld te bereken en speel ʼn baie belangrike rol in beleggingsbeplanning, aftreebeplanning, ens. Tydwaarde-van-geldberekeninge word gereeld in verskillende finansiële vakgebiede gebruik en kennis daarvan is van kardinale belang. 1.6
Finansiële beplanningsbeginsels en -praktyke
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 1.1-1.6 1.6.1
Die aard van finansiële produkte en dienste
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 1.1 Dit is belangrik om die aard en uniekheid van finansiële produkte en dienste te verstaan. Die handboek lys ʼn hele paar faktore wat finansiële produkte en dienste uniek maak (paragraaf 1.1.1). Daar word min finansiële opvoeding op skoolvlak gedoen en daarom is die finansiële markte vir baie mense ʼn abstrakte konsep. Hierdie tekort aan kennis dra daartoe Bladsy 16
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning by dat individue nie genoeg selfvertroue het om finansiële en beleggingsbesluite te kan neem nie. Inligting rakende finansiële produkte wat van kardinale belang is vir individue wanneer hulle besluite moet neem, is nie maklik bekombaar nie en moeilik om te verstaan. As gevolg hiervan kan finansiële beplanners maklik die kliënt ʼn rat voor die oë draai. Die totale koste en eindwaarde van ʼn produk oor ʼn spesifieke tydperk is ook moeilik berekenbaar en die produk kan nie getoets word voordat dit gekoop word nie. Daar is geen waarborge wanneer dit kom by die koop en verkoop van finansiële produkte nie. Ten spyte van wetgewing wat die koop en verkoop van finansiële produkte reguleer, is daar steeds ʼn toenemende aantal kliënte wat produkte koop wat nie geskik is vir hulle spesifieke behoeftes nie. Opvoeding met betrekking tot die verskillende finansiële produkte en dienste is noodsaaklik om die kliënte te help om die korrekte besluite te neem. Die Wet op Finansiële Advies- en Tussengangerdienste (FAIS) poog om die lewering van finansiële advies- en tussengangerdienste aan kliënte te reguleer. Dit het ook ten doel om verbruikers te beskerm. Bogenoemde is belangrik sodat die industrie as ʼn professionele dienstebedryf gesien word. Die Wet bestaan uit die volgende hoofstukke: Hoofstuk 1: Administrasie van die Wet Hoofstuk 2: Magtiging van verskaffers van finansiële dienste Hoofstuk 3: Verteenwoordigers van gemagtigde verskaffers van finansiële dienste Hoofstuk 4: Gedragskodes Hoofstuk 5: Pligte van gemagtigde verskaffers van finansiële dienste Hoofstuk 6: Afdwinging Hoofstuk 7: Diverse aspekte Dit is belangrik om die voorskrifte met betrekking tot die finansiële beplanner se verantwoordelikheid teenoor die kliënt in die Wet op Finansiële Advies- en Tussengangerdienste (FAIS) te bestudeer. Die definisie van finansiële beplanning (paragraaf 1.1.2) dui daarop dat dit gefokus is om die doelwitte van individue te identifiseer en te bereik. Dit kan gedoen word deur die implementering van ʼn finansiële plan wat uniek is vir elke kliënt. So ʼn finansiële plan sal die kliënt se unieke persoonlike faktore en die kliënt se lewenstyl en doelwitte in ag neem oor die toepaslike tydsraamwerk. Die handboek verwys na verskeie redes hoekom kliënte aangemoedig behoort te word om die hulp van ʼn finansiële beplanner in te roep. Sommige individue glo steeds dat die aktiwiteit oorbodig is (paragraaf 1.1.4). In die verlede was finansiële beplanning se fokus op die verkoop van produkte. Dit het verander met die fokus wat nou op advies val. Die redes waarom kliënte egter nie die hulp van ʼn finansiële beplanner wil inroep nie, strek verder as die konsep van verkoop vs. advies. Dit is dus die
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 17
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning finansiële beplanner se plig om die doel en belangrikheid van hul funksie aan kliënte te verduidelik (paragraaf 1.1.5). 1.6.2
Bevoegdhede en vaardighede van ʼn finansiële beplanner
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 1.2 Finansiële beplanners werk met die finansiële bates van kliënte en dit is dus baie belangrik dat hul oor die nodige bevoegdhede en vaardighede beskik wat sal verseker dat hulle die taak met absolute professionaliteit sal kan uitvoer. Vertroue staan sentraal tot ʼn suksesvolle verhouding tussen die finansiële beplanner en die kliënt. Dit is belangrik om die kernbeginsels van verhouding-bou te verstaan en te kan toepas. Die rol van professionele liggame is ook belangrik. Maak seker dat jy die relevante beginsels in die FPI-Kode van Etiek en Professionele Verantwoordelikheid ken en kan toepas. Die webtuiste waar jy die etiese kode kan vind word onder paragraaf 1.2 in die begeleidingsgids gelys Die bevoegdhede en vaardighede waaroor die finansiële beplanner moet beskik kan soos volg voorgestel word: Bevoegdhede
Vaardighede
Kommunikasievaardighede
V E R T R O U E
Wetlike en tegniese bevoegdhede
Voorleggingsvaardighede
Navorsingsvaardighede
Verslagdoeningsvaardighede
Vermoë om verhoudings met ander professionele persone te bou
Figuur 1.1: Bevoegdhede en vaardighede (Outeur, 2015) Dit is belangrik dat jy die volgende verstaan: •
Die kernbeginsels van verhoudingsbou (paragraaf 1.2.2). Vertroue staan sentraal tot ʼn goeie verhouding tussen die kliënt en die finansiële beplanner. Die finansiële
Bladsy 18
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning beplanner moet dus die bevoegdheid hê om optimale, etiese advies aan die kliënt te verskaf. Beginsel 2 en 7 van die FPI-Kode van Etiek en Professionele Verantwoordelikheid (sien die volgende webtuiste: https://www.fpi.co.za/Portals/25/docs/Membership/Code_of_Ethics_web.pdf) •
Die beginsels van effektiewe kommunikasie en hoe dit by die Etiese Kode van die FAIS Wet inskakel (paragraaf 1.2.3). Die finansiële beplanner moet oor die vermoë beskik om moeilike konsepte te vereenvoudig en dit dan aan die kliënt oor te dra. Hiermee saam moet die finansiële beplanner ook al die nodige inligting van die kliënt kan bekom.
•
Die belangrikheid van goeie voorleggingsvaardighede (paragraaf 1.2.4). Wanneer jy ʼn voorlegging doen is dit baie belangrik om die doel van die voorlegging te kommunikeer. Selfvertroue is ook baie belangrik. Maak dus seker dat jy oor al die nodige kennis en navorsing beskik wanneer jy ʼn voorlegging doen. Vrae aan die einde van ʼn voorlegging is ʼn aanduiding dat jy mense se belangstelling geprikkel het.
•
Die belangrikheid van navorsing en die navorsingsproses (paragraaf 1.2.5). Dit is belangrik dat die finansiële beplanner oor die vermoë beskik om navorsing te kan doen, nie net sodat hy/sy sekere kliëntenavrae met outoriteit kan beantwoord nie, maar ook sodat die finansiële beplanner tred kan hou met dit wat in die ekonomie en finansiële markte aangaan. Die finansiële bepanner kan kwalitatiewe of kwantitatiewe navorsingsmetodes gebruik. Kwantitatiewe navorsing behels die stel van ʼn hipotese en statistiese oplossing van ʼn probleem. Kwalitatiewe navorsing aan die ander kant, is die proses waar inligting bymekaar gemaak word wat nie noodwendig in syfers uitgedruk word nie. Wanneer jy navorsing doen moet die doel van die navorsing eerstens baie duidelik aangedui word. Tweedens moet jy al die inligting wat reeds oor die spesifieke onderwerp handel bymekaar maak en kan opsom. Derdens moet die inligting wat bymekaar gemaak is, geanaliseer word. Onthou altyd dat die finansiële omgewing nie in isolasie staan nie, maar deur die eksterne omgewing beïnvloed word deur byvoorbeeld die ekonomiese omgewing, politieke omgewing, regulatoriese omgewing, die verbruiker, ens. Die interne omgewing het te make met dit wat in die onderneming gebeur. Die eksterne en interne omgewing beïnvloed mekaar.
•
Die belangrikheid van verslagdoening (paragraaf 1.2.6). Neem altyd in ag wie die verslag gaan lees. Die professionaliteit van die verslag is van kritieke belang. Sluit die verslag af met die navorsingsbevindinge.
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 19
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning •
Die belangrikheid van verhoudings met ander professionele persone (paragraaf 1.2.7). Aangesien die finansiële beplanningsveld ʼn wye veld is, is dit nie altyd moontlik vir die finansiële beplanner om optimale advies onder alle omstandighede te verskaf nie. Die finansiële beplanner moet dus ʼn netwerk van goeie finansiële beplanners in verskillende spesialisvelde ken sodat hy/sy die kliënt kan verwys na iemand wat optimale advies kan verskaf.
1.6.3
Die finansiële beplanner en die kliënt
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 1.3 Dit is belangrik dat daar ʼn kontrak tussen die finansiële beplanner en die kliënt opgestel moet word wat stipuleer presies wat verwag word in die verhouding. Soos in enige ander verhouding is goeie kommunikasie ook van kritieke belang. Daar is sekere riglyne soos uiteengesit in die FAIS-Wet en die FPI-Kode van Etiek en Professionele Verantwoordelikheid waarvan die finansiële beplanner bewus moet wees. Dit beklemtoon die volgende: •
Die kliënt se belange moet altyd eerste gestel word (paragraaf 1.3.1): Dit beteken dat die finansiële beplanner sy/haar eie belange na die kantlyn moet skuif en die heel beste vir die kliënt moet doen.
•
Neem verantwoordelikheid vir die lewering van dienste (paragraaf 1.3.2): Stel ʼn kontrak op wat stipuleer presies wat van die verskillende partye in die verhouding verwag word.
•
Vermy konflik van belange (paragraaf 1.3.3): Konflik van belange ontstaan wanneer ʼn persoonlike belang van die finansiële beplanner kompeteer met die beste belang van die kliënt.
•
Vertroulikheid (paragraaf 1.3.4): Die inligting wat tussen die finansiële beplanner en die kliënt uitgeruil word, is vertroulik en mag onder geen omstandighede aan ʼn derdeparty openbaar gemaak word nie behalwe indien ʼn hofuitspraak jou verplig.
•
Klagtesprosedure (paragraaf 1.3.5): Die manier waarop klagtes hanteer word bou ook vertroue en dit is dus uiters belangrik om dit so vinnig as moontlik met die nodige respek af te handel.
Maak asseblief seker dat jy weet wat die FAIS-Wet en die FPI-Kode van Etiek en Professionele Verantwoordelikheid oor die bogenoemde aspekte sê.
Bladsy 20
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 1.6.4
Die finansiële beplanningsproses
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 1.4 Die finansiële beplanningsproses bestaan uit ses verskillende stappe en dit is baie belangrik dat jy die stappe verstaan en kan toepas. Die tabel op bl.18 in die handboek is ʼn goeie opsomming van die finansiële beplanningsproses. Stap 1: Daarstelling en definiëring van ʼn professionele verhouding Onthou altyd dat die verhouding met die kliënt ʼn professionele verhouding is. Indien ʼn verhouding te informeel raak, kan dit later tot probleme lei. Dié stap bestaan hoofsaaklik uit die volgende: •
Lig die kliënt in oor finansiële beplanning en die voordele wat jy as finansiële beplanner kan bied.
•
Bepaal of jy die behoeftes van die kliënt kan bevredig.
•
Definieer die omvang van die verhouding. Dit is basies ʼn skriftelike kontrak tussen die finansiële beplanner en die kliënt.
Stap 2: Versameling van data en inligting Volledige inligting met betrekking tot al die verskillende finansiële aspekte van die kliënt is noodsaaklik vir die opstel van ʼn volledige en optimale finansiële plan. Die finansiële beplanner is dus tot ʼn mate afhanklik van die kliënt om al die inligting beskikbaar te stel. Die versameling van data en inligting behels die volgende: •
Identifiseer die kliënt se persoonlike en finansiële doelwitte, behoeftes en prioriteite
•
Versamel kwantitatiewe inligting en dokumente
•
Versamel kwalitatiewe inligting
Stap 3: Analisering en evaluering van finansiële status In hierdie stap moet die data en inligting wat van die kliënt ingewin is, ontleed word sodat jy die kliënt se finansiële posisie kan verstaan. Daarna moet die inligting vergelyk word met die kliënt se doelwitte, behoeftes en prioriteite sodat jy kan bepaal of die gestipuleerde doelwitte bereik kan word. Die volgende finansiële beplanningskomponente moet ontleed word: •
Persoonlike finansiële bestuur: Bepaal of die kliënt binne sy/haar finansiële vermoë leef en of hy/sy huidige skuldooreenkomste kan nakom. Bepaal ook of die kliënt ʼn noodfonds het en of hy/sy van enige kontantbestuurstrategieë gebruik maak.
•
Beleggingsbeplanning: Stel ʼn beleggingstrategie vir die kliënt op.
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 21
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning •
Risikobestuur: Maak seker die kliënt het die nodige versekering in die geval van dood, gestremdheid en/of gevreesde siektes. Korttermynversekeringsbehoeftes moet ook ondersoek word. Laastens moet gesondheidsorgvoordele oorweeg word.
•
Belastingbeplanning: Dit is belangrik dat die finansiële beplanner bewus is van die belastingwetgewing ten einde die kliënt hieroor te adviseer.
•
Aftreebeplanning: Help die kliënt om vir finansiële onafhanklikheid tydens aftrede te beplan. Dit bestaan uit drie stappe: beplanning voor aftrede, beplanning met aftrede en beplanning na aftrede.
•
Boedelbeplanning: Dit behels die berekening van boedelbelasting en ander belastings betaalbaar, die berekening van likiditeit, boedelbeplanning en testamentbeplanning.
•
Besigheids- en finansiële beplanning: Slegs van toepassing indien die kliënt sy/haar eie onderneming het.
•
Analisering van bestaande produkte: Bepaal of die huidige produkte van die kliënt voldoende is om die doelwitte van die kliënt te bereik.
Stap 4: Ontwikkeling en voorlegging van finansiële beplanningsvoorstelle en alternatiewe Die volgende 3 stappe moet gevolg word: •
Identifiseer en evalueer finansiële beplanningstrategieë.
•
Ontwikkel finansiële beplanningsvoorstelle en aanbevelings.
•
Lê die voorstelle aan die kliënt voor.
Indien die kliënt nie die voorstelle wil aanvaar of implementeer nie, is dit nodig dat die finansiële beplanner die gevolge daarvan aan die kliënt verduidelik. Stap 5: Implementering van die finansiële beplanningsaanbevelings Sodra die finansiële aanbevelings aanvaar is, is dit nodig dat die finansiële beplanner en die kliënt ooreenkom oor wie se verantwoordelikheid die verskillende aspekte is. Finansiële beplanners moet seker maak hulle verstaan die produkte wat hul vir die kliënt aanbeveel. Stap 6: Monitering van finansiële beplanningsaanbevelings Die finansiële plan is ʼn dinamiese en aanhoudende proses wat gereeld hersien behoort te word. Dit moedig ook ʼn langtermynverhouding met die kliënt aan.
Bladsy 22
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 1.6.5
Die suksesvolle bestuur van ʼn finansiële onderneming
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 1.5 en 1.6 Maak seker dat jy die basiese sakebeginsels wat toegepas moet word om ʼn suksesvolle finansiële beplanningspraktyk te bestuur onder die knie het. 1.7
Persoonlike finansiële bestuur
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 7.1-7.6 1.7.1
Versameling en interpretering van inligting oor huidige finansiële situasie
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 7.2 Voordat ʼn finansiële beplanner enige finansiële beplanning vir ʼn kliënt kan doen moet hy/sy toegang hê tot ʼn lys van die kliënt se verskillende bates en laste. Dit is belangrik om die impak van verskillende tipes bates op die finansiële plan te verstaan. Die totale bates en laste word dan gebruik om die kliënt se netto-waarde te bepaal. Die finansiële beplanner het ook nodig om te weet wat die totale inkomste en uitgawes van die kliënt is om sodoende die kliënt se kontantvloei te bepaal. Jy moet die belangrikheid daarvan as deel van die finansiële beplanningsproses verstaan. Die volgende is belangrik: Staat van bates en laste (paragraaf 7.2.1) Bates •
Likiede bates
•
Fundamentele bates
•
Beleggingsbates
Maak seker dat jy kan onderskei tussen die bogenoemde bates. Laste •
Langtermynlaste (langtermynlenings en huislenings)
•
Korttermynlaste (oortrokke fasiliteit, kredietkaart, ens.)
Maak seker dat jy die verskil ken. Kontantvloeistate (paragraaf 7.2.2) Die kontantvloeistaat is belangrik vir die volgende redes:
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 23
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning •
Help die finansiële beplanner om te bepaal of daar surplusfondse beskikbaar is vir belegging.
•
Fasiliteer die finansiële beplanningsproses.
•
Verskaf die geleentheid om spandering te hersien en te bepaal waar dit ingeperk kan word.
• 1.7.2
Fasiliteer die begrotingsproses. Die opstel van ʼn begroting
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 7.3 In hierdie paragraaf is dit belangrik om kennis te neem dat elke individu ʼn begroting behoort te hê (paragraaf 7.3.1). Die faktore wat die suksesvolle opstel en implementering van ʼn begroting bepaal is die volgende: •
Deelname: Almal wat deel is van die huishouding behoort insette te lewer.
•
Outoriteit en verantwoordelikheid: Almal in die huishouding is verantwoordelik vir die begroting en werk saam om ʼn doelwit te bereik.
•
Rekordhouding en administrasie: ʼn Goeie liasseerstelsel moet gebruik word sodat alle nodige rekords behou word.
•
Kommunikasie: Almal in die huishouding se doelwitte moet gekommunikeer word en daar moet saam besluit word of dit realisties is.
•
Realistiese verwagtinge: ʼn Begroting moet realisties wees.
•
Beplanning en tydsraamwerk: Beplanning moet realisties binne ʼn regverdige tydsraamwerk gedoen word.
•
Buigbaarheid: Omstandighede verander gereeld en dan behoort die begroting hersien te word.
•
Menslike gedrag: Die verskillende gesinslede se verwagtinge moet bestuur word omdat almal dink hulle behoeftes is die belangrikste.
•
Voer dit enduit: Volg gereeld op en maak seker die proses is nog op dreef.
Daar sal van jou verwag word om ʼn begroting te kan opstel. Kyk hier veral na die riglyne voorsien in paragraaf 7.3.2. Stap 1: Voorbereiding om die aanvanklike begroting op te stel Stap 2: Bereken die inkomste van al die verskillende bronne
Bladsy 24
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Stap 3: Bereken die uitgawes Stap 4: Vergelyk inkomste en uitgawes Stap 5: Stel ʼn twee-jaarlikse hersieningsproses op Kyk na die voorbeeld op bladsy 171 van Botha et al. ʼn Hulpfonds is geld wat onmiddellik beskikbaar is aan ʼn huishouding in die geval van ʼn krisis. Die doel en belangrikheid van ʼn hulpfonds moet ook verduidelik kan word (paragraaf 7.3.3). 1.7.3
Basiese finansiële verhoudings
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 7.4 Gebruik die volgende finansiële verhoudings om die finansiële gesondheid van ʼn gesin of individu oor ʼn gegewe periode te evalueer. Dit is belangrik dat jy die formules ken, die verhoudings kan bereken en die resultaat kan interpreteer.
Skuld afbetalingsverhouding
Solventheidsverhouding Finansiële gesondheid van ʼn kliënt
Besparingskoers
Likiditeitsverhouding
Figuur 1.2: Analise van finansiële posisie (Outeur, 2015)
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 25
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Die volgende formules is belangrik:
Solvensieverhouding
Likiditeitsverhouding
Besparingskoers
Skuldafbetalingsverhouding
ࡺࢋ࢚࢚ ࢝ࢇࢇ࢘ࢊࢋ ࢞ ࢀ࢚ࢇࢋ ࢈ࢇ࢚ࢋ࢙
ࡸࢋࢊࢋ ࢈ࢇ࢚ࢋ࢙ ࢞ ࡴ࢛ࢊࢍࢋ ࢙࢛ࢊ
ࢋ࢙ࢇ࢘ࢍ ࢞ ࢀ࢚ࢇࢋ ࢙࢚ࢋ
ࡶࢇࢇ࢙࢘ࢋ ࢙࢛ࢊ࢜ࢋ࢘ࢍ࢚ࢍࢋ/ ࢞ ࡶࢇࢇ࢙࢘ࢋ ࢈࢛࢚࢘ − ࢙࢚ࢋ/
Tabel 1.1: Formules vir die analise van finansiële posisie (Outeur, 2015) 1.7.4
Skuldbestuur
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 7.5 Die Nasionale Kredietwet het in Junie 2007 in werking getree en dit poog om kliënte wat van krediettransaksies gebruik maak te beskerm. Neem kennis van die verskil tussen skuld en krediet. Dit is nie nodig om die volledige Kredietwet te ken nie. Maak net seker dat jy verstaan waaroor dit gaan wanneer daar in die handboek na die Kredietwet verwys word. Finansiële beplanners speel ʼn baie belangrike rol om individue, wat hul in ʼn posisie bevind waar hulle nie skuld kan afbetaal nie, bewus te maak van verskillende skuldbestuurstrategieë. Daar is verskeie skuldbestuurstrategieë. Dit sluit in: •
Begin die skuld met die hoogste rentekoers eerste af te betaal. Sodra die skuld gedelg is, gebruik die geld om skuld met laer rentekoerse af te betaal totdat jy geen skuld meer het nie.
•
Indien moontlik, verskuif skuld met ʼn hoë rentekoers na skuld met ʼn laer rentekoers.
•
Konsolideer klein lenings in een groter lening.
•
Soms is dit nodig om beleggings te likwideer om skuld af te betaal.
•
Verkoop bates wat nie noodsaaklik is nie en gebruik die opbrengs om skuld af te betaal.
•
Indien moontlik betaal elke addisionele sent wat jy verdien om jou skuld af te betaal.
•
Vernietig kredietkaarte en gebruik debietkaarte.
Bladsy 26
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning •
Verlaag uitgawes en verhoog inkomste.
Kommunikasie tussen die kliënt en die persoon of entiteit vir wie hy/sy geld skuld is uiters belangrik. Dit help dat onderhandeling tussen die partye kan plaasvind oor rentekoerse en afbetalingsperiodes. Indien die kliënt diep in die skuld is, kan hy/sy aansoek doen by ʼn bank vir ʼn lening om bestaande skuld af te betaal. Dit is nie die beste oplossing nie, maar koop ten minste ʼn bietjie ekstra tyd om die skulde af te betaal. Indien ʼn kliënt gladnie sy/haar skuld kan afbetaal nie, moet hy/sy verwys word na ʼn skuldkonsultant. Die Kredietwet maak voorsiening vir die proses en poog om probleme so goedkoop en so gou moontlik op te los. Op hierdie wyse word kliënte ook aangemoedig om skuld af te betaal sonder dat baie geld aan regskostes vir likwidasie bestee word. Indien die kliënt gladnie oor die vermoë beskik om die skuld af te betaal nie, dan word hy/sy insolvent verklaar. Sien asseblief die gedeelte oor die Insolvensiewet onder paragraaf 7.5. Die krediteur het ʼn paar opsies beskikbaar wanneer ʼn kliënt hom nie kan terugbetaal nie: •
Hy/sy kan ʼn dagvaarding uitreik.
•
Skuld kan terugbetaal word deur die opbrengs te gebruik wat verkry is uit die verkoop van ʼn bate.
•
Hy kan aanspraak maak op die debiteur se salaris.
•
Hy kan gebruik maak van die Insolvensiewet
Die debiteur se langtermynversekeringspolisse word beskerm teen krediteure in sekere omstandighede. Die debiteur se pensioenfonds is ook beskerm teen likwidasie en krediteure. Daar is verskeie redes waarom individue te veel krediet het en die finansiële beplanner kan ʼn belangrike rol speel om kliënte te help om hul krediet effektief te bestuur. Dit is belangrik dat jy die verskillende strategieë ken en kan toepas. Tabel 1.1 is ʼn opsomming van die verskillende tipes krediet.
1.
Tipe krediet
Beskrywing
Verskafferrekeninge/
Baie verskaffers van goedere of dienste bied
bykomende krediet
rekeningfasiliteite aan kliënte. Hul lewer die produk of diens en stuur dan ʼn rekening na die kliënt aan die einde van die maand.
2.
Winkelkrediet
Winkels wat dit moontlik maak vir kliënte om aansoek te doen vir ʼn kredietfasiliteit en dan goedere op krediet te koop. Daar is ʼn kredietbeperking gekoppel aan elke rekening.
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 27
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
3.
Winkel-lenings
Sommige van die groot kettingwinkels verskaf mediumtermynlenings aan kliënte.
4.
Ongemagtigde krediet
Indien krediet wat ʼn rukkie gelede uitgeneem is terugbetaal moet word, maar die paaiemente is laat of uitstaande.
5.
Kredietkaart
Banke en groot finansiële instellings bied ʼn kredietkaartfasiliteit aan kliënte. Daar is ʼn kredietlimiet gekoppel aan elke fasiliteit en terugbetalings moet maandeliks geskied.
6.
Oortrokke fasiliteit
Dit is ʼn ooreenkoms met die bank waar ʼn kliënt ʼn oortrekking op sy tjekrekening mag maak tot op ʼn vasgestelde bedrag.
7.
Persoonlike lening
ʼn Bank of finansiële instelling verskaf krediet aan ʼn individu. Die rekening is apart van enige ander rekening wat deur die kliënt gehou word.
8.
Wentelkrediet
ʼn Bank of finansiële instelling verskaf krediet aan ʼn individu op voorwaarde dat die kliënt se maandelikse salaris in ʼn tjekrekening by die bank inbetaal word en dat die tjekrekening nooit oortrokke mag wees nie. Die kredietfasiliteit kan tussen drie tot vyf keer die kliënt se bruto maandelikse salaris wees. Wanneer terugbetalings die balans tot ʼn bedrag van onder 75% van die limiet verminder, kan kliënte weer tot die maksimum limiet leen.
9.
Versekeringspolisse
Versekeringspolisse word gebruik as sekuriteit om geld teen te leen.
10.
Mediumtermyn-
Finansiering van ʼn spesifieke item soos ʼn motorvoertuig.
finansiering 11.
Langtermyn-
Word meestal gebruik om die koop van ʼn huis te finansier
finansiering
maar dit kan ook gebruik word vir die aankoop van ʼn sakeonderneming. Tabel 1.1: Tipes krediet (Outeur, 2015)
Bladsy 28
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 1.7.5
Die koste van krediet
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 7.5.2 Die koste van krediet is in die vorm van rente wat in ʼn nominale of effektiewe koers uitgedruk kan word. 1.7.6
Terugbetaling van skuld vs. die belegging van surplusfondse
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 7.5.3 Wanneer ʼn individu oor surplusfondse beskik kan hy/sy die surplusfondse op een van twee maniere aanwend. Eerstens, die individu kan sy/haar skuld afbetaal of, tweedens, die individu kan ʼn addisionele belegging maak. Die volgende aspekte moet in gedagte gehou word voordat ʼn individu so ʼn besluit neem:
1.8
•
Minimum belegging
•
Opbrengs
•
Belasting
•
Beleggingskoste
•
Risiko
•
Likiditeit
•
Bestuur Tydwaarde van geld
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 8.1-8.10 Tydwaarde van geld is ʼn fundamentele beginsel in die finansiële beplanningsveld. Dit word gebruik in aftreebeplanning, beleggingsbeplanning, opvoedingsbeplanning asook in die proses waartydens aandele, effekte en eiendom gewaardeer word. Dit is dus duidelik dat die finansiële beplanner tydwaarde-van-geld-konsepte moet verstaan asook kan toepas. Die basiese beginsel van tydwaarde van geld is dat ʼn Rand wat vandag gespaar word meer werd sal wees in die toekoms. Die rede hiervoor is dat jy rente verdien op ʼn belegging en dus verdien jou Rand reeds van die eerste dag af rente. Dit is ook belangrik om te verstaan dat elke Rand wat vandag gebruik word om ʼn betaling te maak meer vandag werd is as wat hy in die toekoms sal wees. Die rede hiervoor is dat inflasie veroorsaak dat die koopkrag van jou geld daagliks verminder.
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 29
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Jy kan van ʼn standaardformaat gebruik maak om jou te help om verskillende tipes tydwaarde-van-geld-probleme op te los. Stap 1: Lees die probleem Stap 2: Stel die probleem voor op ʼn tydlyn Stap 3: Dui die probleem wat opgelos moet word aan Stap 4: Los die probleem op Tydwaarde-van-geld-probleme kan op verskillende maniere opgelos word. Jy kan dit numeries met ʼn gewone sakrekenaar oplos. Dit kan gedoen word deur van tydwaarde-vangeld-tabelle gebruik te maak. Jy kan ʼn rekenaarsigblad gebruik om jou te help of jy kan ʼn finansiële sakrekenaar gebruik om die probleem op te los. In hierdie vak maak ons gebruik van die HP 10bII finansiële sakrekenaar. Finansiële vergelykings is vooraf op die sakrekenaar geprogrammeer.
Figuur 1.3: HP10bII (Outeur, 2015) Die vyf knoppies wat met rooi omkring is, word meestal gebruik om tydwaarde-van-geldprobleme op te los. Hierdie knoppies staan vir die volgende: N = Hoeveelheid periodes (nie noodwendig gelykstaande aan die hoeveelheid jare nie) I/YR = Rente per jaar (NB: stel die paaiemente per jaar P/YR) PV = Huidige waarde (gebruik ʼn +/– teken afhangende of geld in- of uitvloei)
Bladsy 30
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning PMT = Paaiemente (word slegs gebruik as daar ʼn kontantvloei betrokke is. Dit kan ʼn konstante kontantvloei wees of ʼn kontantvloei wat verander van die een periode na die ander) FV = Toekomstige waarde (gebruik ʼn +/– teken afhangende of geld in- of uitvloei) ʼn Tydlyn kom handig te pas indien jy die probleem wil konseptualiseer. Hieronder is ʼn voorbeeld van ʼn tydlyn. 0
1
2
3
4
5
6
Figuur 1.4: Tydlyn (Outeur, 2015)
Voorbeeld 1.1 Jy belê ʼn bedrag van R10 000. Aan die einde van jaar 1, 2 en 3 ontvang jy R5 000. Bereken die rentekoers waarteen jou geld belê is. Stap 1: Lees die probleem Stap 2: Stel die probleem op ʼn tydlyn voor 0
1
2
3
-R10 000
+R5 000
+R5 000
+R5 000
Stap 3: Dui die probleem wat opgelos moet word aan P/YR = 1 PV = -R10 000 N=3 PMT = +R 5 000 I/YR = ? Stap 4: Los die probleem op I/YR = 23.38%
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 31
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Let wel: Neem asseblief kennis dat geld wat uitvloei ʼn negatiewe (-) waarde het en geld wat invloei ʼn positiewe (+) waarde het. 1.8.1
Bereken die toekomstige waarde (FV) van ʼn enkel-lompsom-belegging
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 8.2 Die toekomstige waarde bepaal wat die waarde van ʼn belegging sal wees indien dit teen ʼn gegewe rentekoers oor ʼn spesifieke tyd belê word. Wanneer ons die toekomstige waarde van ʼn belegging probeer bereken, dan het ons te doen met die samestelling van paaiemente. 0
1
2
3
-R10 000
+R3 000
+R2 000
+R5 000
Toekomstige waarde (FV)
Figuur 1.5: Samestelling (Outeur, 2015) In paragraaf 8.2 word die konsep geïllustreer deur eers van basiese wiskundige metodes gebruik te maak om die FV te bereken. Daarna word die sakrekenaar ingespan om die antwoord te bepaal. Dit is belangrik om te sien dat beide die metodes dieselfde antwoord gee.
Voorbeeld 1.2 Hoeveel sal R100 oor 1 jaar werd wees as dit teen 5% belê word? Stap 1: Lees die probleem Stap 2: Stel die probleem voor op ʼn tydlyn 0
1
-R100
?
Bladsy 32
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Stap 3: Dui die probleem wat opgelos moet word aan P/YR = 1 PV = -R100 N=1 I/YR = 5% FV =? Stap 4: Los die probleem op FV = R105 Onthou, ʼn Rand vandag is meer werd as ʼn Rand in die toekoms a.g.v. inflasie, maar as dit nou belê word, dan word daar rente verdien en sal dit aan die einde van die beleggingsperiode meer as R1 werd wees. Alhoewel die handboek nie ʼn breedvoerige bespreking oor enkelvoudige en saamgestelde rente het nie, is dit belangrik om te kan onderskei tussen enkelvoudige en saamgestelde rente. Hierdie gedeelte is dus addisioneel tot die handboek. Enkelvoudige rente is waar rente slegs eenkeer, aan die einde van die beleggingsperiode bereken word. Die beleggingsperiode mag een dag, een maand of 10 jaar wees. Jaar
Rente berekening
Rente
Balans
1
R 1 000 x 0,1
R100
R1 100
2
R 1 000 x 0,1
R100
R1 200
3
R 1 000 x 0,1
R100
R1 300
4
R 1 000 x 0,1
R100
R1 400
5
R 1 000 x 0,1
R100
R1 500
Tabel 1.2: Enkelvoudige rente (Outeur, 2015) In die tabel hierbo kan gesien word dat rente slegs op die kapitale bedrag bereken word.
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 33
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Enkelvoudige rente
Grafiek 1.1: Enkelvoudige rente (Outeur, 2015) Wanneer enkelvoudige rente verdien word vermeerder die kapitale bedrag lineêr soos hierbo aangedui. Saamgestelde rente is die proses waar rente op rente verdien word. Die aanname is dat die rente wat gedurende die vorige periode verdien is belê word sodat rente daarop verdien kan word in die volgende periode. Die samestellingsperiode kan wissel van daagliks, maandeliks, kwartaalliks, halfjaarliks of jaarliks. Dit is belangrik om die sakrekenaar te stel om die P/YR funksie te gebruik. Jaar
Rente berekening
Rente
Balans
1
R 1 000 x 0,1
R100
R1 100
2
R 1 100 x 0,1
R110
R1 210
3
R 1 210 x 0,1
R121
R1 331
4
R 1 331 x 0,1
R133.10
R1 464.10
5
R 1 464.10 x 0,1
R146.41
R1 610.51
Tabel 1.3: Saamgestelde rente (Outeur, 2015)
Bladsy 34
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 2800 2600 2400 2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 1
2
3
4
5
Enkelvoudige rente
6
7
8
9
10
11
Saamgestelde rente
Grafiek 1.2: Saamgestelde vs. enkelvoudige rente (Outeur, 2015) Soos in die grafiese voorstelling hierbo gesien kan word, groei die belegging nou nie meer teen lineêre koers nie maar teen ʼn versnellende koers. Dit is die resultaat van saamgestelde rente. Die berekening van toekomstige waarde waar rente meer as een keer per jaar saamgestel is, word later bespreek. Herhaaldelike paaiemente of annuïteite word in paragraaf 1.8.3 van hierdie begeleidingsgids bespreek. 1.8.2
Huidige waarde
Alhoewel die handboek berekeninge van huidige waarde as bestaande kennis aanvaar, is dit tog belangrik om net deur die belangrike aspekte te gaan. Dus word hierdie gedeelte nie eksplisiet in die handboek bespreek nie. Die huidige waarde bepaal wat die waarde van toekomstige kontantvloei/e vandag sal wees indien dit teen ʼn spesifieke rentekoers belê word. Wanneer ons die huidige waarde van ʼn belegging probeer bereken dan het ons te doen met die verdiskontering van paaiemente.
0
1
2
3
+R2 000
+R2 000
+R2 000
Huidige waarde (PV) Figuur 1.6: Verdiskontering (Outeur, 2015) Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 35
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Voorbeeld 1.3 ʼn Bedrag van R200 moet oor drie jaar aan jou betaal word. Wat is dit vandag werd indien inflasie 5% is? Stap 1: Lees die probleem Stap 2: Stel die probleem voor op ʼn tydlyn 0
1
2
?
3
+R2003
Stap 3: Dui die probleem wat opgelos moet word aan P/YR = 1 FV = +R200 N=3 I/YR = 5% PV = ? Stap 4: Los die probleem op PV = R172.77 Die keuse tussen die huidige waarde vandag (R172.77) en die toekomstige waarde van R200 teen ʼn inflasiekoers van 5% moet vir jou onbeduidend wees. Die rentekoers en tydsperiode kan op dieselfde manier as die toekomstige waarde en huidige waarde bepaal word deur slegs I/YR en N op te los. Voorbeeld 1.4 Susan het R1 500 wat sy oor ʼn periode van 8 jaar wil belê. Hoeveel rente moet sy verdien vir haar geld om tot ʼn bedrag van R2 300 te groei? Stap 1: Lees die probleem Stap 2: Stel die probleem voor op ʼn tydlyn
Bladsy 36
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
0
8
-R1500
+R2 300
Stap 3: Dui die probleem wat opgelos moet word aan P/YR = 1 FV = +R2300 N=8 PV = -R1500 I/YR = ? Stap 4: Los die probleem op I/YR = 5.49 Voorbeeld 1.5 Gerhard wil R2 200 in ʼn beleggingsrekening deponeer wat 9% jaarliks saamgestelde rente verdien. Hoe lank moet hy sy geld in die rekening hou voordat dit tot ʼn bedrag van R3 689.62 groei? Stap 1: Lees die probleem Stap 2: Stel die probleem voor op ʼn tydlyn 0
-R2 200
+R3 689.62
Stap 3: Dui die probleem wat opgelos moet word aan P/YR = 1 FV = +R3 689.62 I/YR = 9% PV = R2 200 N=?
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 37
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Stap 4: Los die probleem op N = 6 jaar Maak telkens gebruik van die inligting wat jy het en los die onbekende op. Onthou om ʼn positiewe teken te gee aan geld wat invloei en ʼn negatiewe teken aan geld wat uitvloei. Dus, indien die huidige waarde positief is, dan moet die toekomstige waarde negatief wees. Die huidige waarde en toekomstige waarde moet altyd teenoorgestelde tekens hê. 1.8.3
Herhalende paaiemente (annuïteite)
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 8.3 ʼn Annuïteit is ʼn reeks van gelyke paaiemente wat op vaste intervalle oor ʼn spesifieke periode betaal word. Daar is twee tipes annuïteit – ʼn gewone annuïteit en ʼn annuïteit betaalbaar. Die verskil is dat ʼn gewone annuïteit se kontantvloei aan die einde van die periode ontvang of betaal word en ʼn annuïteit betaalbaar se kontantvloei word aan die begin van die periode ontvang of betaal. Maak seker dat die sakrekenaar op BGN of beginfunksie gestel is wanneer die berekening vir ʼn annuïteit betaalbaar gedoen word. Die voorbeelde onder paragraaf 8.3 in die handboek is almal baie basiese annuïteitsberekeninge wat jy behoort te kan doen.
Figuur 1.7: HP10bII (Outeur, 2015)
Bladsy 38
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning ʼn Ewigdurende annuïteit is ʼn spesiale tipe annuïteit waar die annuïteit ʼn onbepaalde lewensduur het. So ʼn probleem kan slegs opgelos word met ʼn formule: Huidige waarde = Paaiement/Rentekoers Voorbeeld 1.6 Indien ʼn paaiement van R200 betaalbaar is, wat sal die ewigdurende annuïteit vandag werd wees as die geld teen ʼn rentekoers van 5% belê word? PV = R200/5% = R 4 000 1.8.4
Amortisasie en die berekening van paaiemente op ʼn lening
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 8.4 Finansiële beplanners gebruik gereeld amortisasie wanneer hulle die paaiement op ʼn lening bereken. Dit is belangrik om te weet dat die paaiement uit ʼn kapitale komponent en ʼn rentekomponent bestaan en dat die rentekomponent verminder soos wat die kapitale bedrag afbetaal word. Verwys asseblief na die voorbeeld in die handboek en maak seker dat jy die verskillende stappe kan volg om amortisasie te bereken. Die 4 stappe is: Stap 1: Bereken die paaiement betaalbaar deur eenvoudig PMT op te los. Stap 2: Spesifiseer die hoeveelheid paaiemente of die spesifieke paaiement in die reeks van paaiemente wat betaalbaar is en bepaal die kapitale bedrag en rentekomponent op daardie spesifieke tydstip. Stap 3: Nou kan die amortisasieknoppie gedruk word om die amortisasieberekening te doen. Stap 4: Die rente en kapitale komponent van die paaiement kan nou verkry word. Die sakrekenaar kan ook die balans van die hoeveelheid skuld wat nog uitstaande is vir ons bereken.
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 39
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Figuur 1.8: HP10bII (Outeur, 2015) Die amortisasierekening dui aan dat die paaiement van ʼn lening in die begin van die leningsterugbetalingsperiode uit ʼn baie groot gedeelte rente bestaan en slegs ʼn klein gedeelte gebruik word om die kapitaal af te betaal. Soos wat die individu dan die kapitaal begin afbetaal raak die rentekomponent kleiner en die kapitale terugbetalingshoeveelheid meer totdat die balans vir die uitstaande lening nul is. 1.8.5
Die huidige waarde en toekomstige waarde van ʼn eskalerende annuïteit
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 8.5 en 8.6 Indien ʼn annuïteit met ʼn konstante persentasie eskaleer of groei, moet die resulterende koers gebruik word om die huidige waarde of toekomstige waarde te bereken. Die resulterende koers word bereken deur die rentekoers en die eskaleringskoers te gebruik. Dit is belangrik om die verskil tussen die rentekoers en eskaleringskoers te verstaan. Jy moet ook die resulterende koers kan bereken en kan gebruik in ʼn tydwaarde-van-geld-probleem. Kyk asseblief na die voorbeelde in die handboek. Die formule vir die resulterende koers is soos volg: Bladsy 40
1+݅ − 1൨ ݔ100 1+݁
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 1.8.6
Effektiewe opbrengskoers
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 8.7 Die nominale koerse is die gekwoteerde koers op ʼn jaarlikse basis. ʼn Effektiewe koers is ʼn belegging se jaarlikse koers indien rente meer as een keer per jaar saamgestel word. Die nominale koers kan omgeskakel word in ʼn effektiewe koers, en omgekeerd, deur gebruik te maak van die finansiële sakrekenaar. Maak seker dat jy verstaan waarvoor hierdie gebruik word en dat jy die toepassings kan doen.
Figuur 1.9: HP10bII (Outeur, 2015) 1.8.7
Interne opbrengskoers (IRR) en netto huidige waarde (NPV)
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 8.8 en 8.9 ʼn Belegging lewer nie altyd konstante paaiemente op soos in die geval met annuïteite nie. Wanneer wisselvallige paaiemente voorkom moet daar van ʼn kontantvloeiskedule gebruik gemaak word om die interne opbrengskoers en die netto huidige waarde van ʼn belegging te bepaal. Hoe hoër die interne opbrengskoers, hoe beter. IRR en NPV word meestal gebruik om die winsgewendheid van ʼn projek te bepaal. Werk deur die voorbeelde gegee en maak seker dat jy die toepassings verstaan.
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 41
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Figuur 1.10: HP10bII (Outeur, 2015) 1.8.8
Voorbeelde
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 8.10 Maak seker dat jy die voorbeelde in die handboek verstaan en kan doen: Vraag 1: Bereken die toekomstige waarde, paaiement en huidige waardeberekening Vraag 2: Bereken die toekomstige waarde van ʼn gewone annuïteit Vraag 3: Bereken die huidige waarde van ʼn annuïteit betaalbaar Vraag 4: Doen ʼn amortisasieberekening Vraag 5: Bereken die toekomstige waarde van ʼn vaste deposito en kollektiewe belegging Vraag 6: Bereken die rentekoers van ʼn annuïteit betaalbaar Vraag 7: Bereken wat die tydsperiode van ʼn belegging moet wees om ʼn sekere toekomstige bedrag te kan verdien. Neem asseblief kennis dat jy met enkelvoudige rente werk. Vraag 8: Bereken wat die rentekoers van ʼn belegging moet wees om ʼn sekere toekomstige bedrag te kan verdien indien die rente maandeliks saamgestel word.
Bladsy 42
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Vraag 9: Bereken die paaiement en die huidige waarde van ʼn belegging Vraag 10: Bereken rentepaaiemente Vraag 11: Maak gebruik van toekomstige en huidige waardeberekeninge Vraag 12: Gebruik ʼn resulterende koers om die waarde van ʼn eskalerende annuïteit te bereken Vraag 13: Doen ʼn amortisasieberekening Bestudeer en werk deur die voorbeelde voordat jy na die oplossings kyk wat gegee word. 1.9
Samevatting
Verskeie basiese finansiële beplanningsaspekte is in die eerste studie-eenheid uitgelig. Die eerste belangrike konsep is die beginsels en praktyke van finansiële beplanning. Hier is gefokus op die unieke eienskappe van finansiële produkte en dienste. Die rol van die finansiële beplanner asook die vaardighede waaroor hy/sy moet beskik is bespreek. Die belangrikheid van vertroue tussen die finansiële beplanner en die kliënt is uitgelig en die 6-stap finansiële beplanningsproses is in detail behandel. Dit is baie belangrik dat jy die stappe kan opnoem, bespreek en toepas. Tweedens, is persoonlike finansiële bestuur bespreek. Versameling van inligting, die opstel van ʼn begroting en basiese finansiële verhoudings is gedek. Die grootste gedeelte van hierdie afdeling bestaan uit skuldbestuur waaronder skuldbestuurstrategieë asook die verskillende tipes krediet val. Jy moet ook in staat wees om te bepaal of dit in die beste belang van die kliënt sal wees om surplusfondse te gebruik om skuld af te betaal en of dit belê behoort te word. Laastens, is gekyk na tydwaarde van geld. Dit is ʼn baie belangrike konsep en word in verskeie vakgebiede gebruik. Jy moet die huidige waarde en toekomstige waarde van annuïteite, eskalerende annuïteite of beleggings met ongelyke kontantvloei kan bereken. Verder moet jy ook ʼn amortisasieskedule kan opstel. Die verskil tussen nominale en effektiewe koerse is ook belangrik. In die volgende studie-eenheid word die beleggingsproses behandel. 1.10 Selfevaluering Ontmoet die Smit-gesin. Mnr. Jaco Smit is 42 jaar oud en verdien R30 000 ʼn maand deur mediese toerusting te verkoop. Hy kan ook ʼn maksimum van 25% van sy jaarlikse salaris as bonus verdien afhangende van die hoeveelheid toerusting wat hy verkoop. Sy vrou, mev. Karin Smit, is 39 jaar oud en sy verdien R18 000 ʼn maand as ʼn skoolonderwyseres.
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 43
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Hulle het twee dogters, Elmien en Annemarie, 10 en 7 jaar oud onderskeidelik. Jaco het ook ʼn seun, Robert, 15 jaar oud, uit sy vorige huwelik. Aktiwiteit 1 Mev. Karin Smit wil baie graag die professionele advies van ʼn finansiële beplanner inwin om hul as gesin te help met die opstel van ʼn volledige finansiële plan. Haar man Jaco is gladnie te vinde vir die idee nie. Verskaf moontlike redes waarom Jaco nie die waarde van ʼn professioneel-opgestelde finansiële plan kan insien nie? Aktiwiteit 2 Jaco staan op sy punt en vra vir Karin om vir hom sinvolle redes te gee oor hoekom dit nodig is om ʼn finansiële beplanner te betaal om hulle met die persoonlike finansies te help. Volgens hom is dit ʼn onnodige ekstra uitgawe. Help Karin om die voordeel van ʼn professionele finansiële plan aan haar man te verduidelik. Aktiwiteit 3 Jaco dui aan dat hy 15 jaar gelede ʼn slegte ondervinding met ʼn makelaar gehad het wat aan hom lewensversekering verkoop het. Verduidelik aan Jaco hoe die industrie oor die laaste 10 jaar verander het. Aktiwiteit 4 Karin het die nommer van mnr. Jonkers, ʼn finansiële beplanner, by haar vriendin gekry. In ʼn gesprek met hom dui hy aan dat hy ʼn plasingsfooi by een van die groot beleggingsmaatskappye ontvang indien hy sy kliënte se geld in een van hul beleggingsprodukte belê. Hy verseker Karin egter dat hy te alle tye onafhanklike beleggingsadvies aan haar sal verskaf. Dui aan of Karin bekommerd hieroor behoort te wees deur te verwys na konflik van belange. Aktiwiteit 5 Jaco stem in om van ʼn finansiële beplanner gebruik te maak maar dring daarop aan dat die persoon ʼn CFP® moet wees as gevolg van die vertrouensaspek. Hoekom sal Jaco ʼn CFP® meer vertrou as ʼn makelaar met geen formele kwalifikasies nie? Aktiwiteit 6 Jaco is baie gretig om so gou as moontlik sy spaargeld in ʼn aandeelportefeulje te belê met die hulp van sy nuut-aangestelde finansiële beplanner. Die finansiële beplanner wys daarop dat daar ʼn proses is wat gevolg moet word voordat ʼn mens jou spaargeld sommer net wild
Bladsy 44
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning en wakker behoort te belê. Verduidelik die proses aan Jaco en dui aan hoekom dit tot sy voordeel sal wees. Aktiwiteit 7 In die eerste vergadering met die nuwe finansiële beplanner dui Jaco en Karin aan dat hulle nie die doel van ʼn begroting kan insien nie, aangesien hulle reeds hul uitgawes tot ʼn minimum beperk het en nie net sommer links en regs geld spandeer nie. Verduidelik aan Jaco en Karin hoekom hul baat sal vind by ʼn begroting. Aktiwiteit 8 Jaco en Karin dui aan dat hulle gesamentlik die volgende maandelikse uitgawes het. Afbetaling van huislening:
R10 000
Motorpaaiement:
R10 000
Skoolfonds:
R10 000
Water en elektrisiteit:
R 2 500
Kos en skoonmaakmiddels:
R 6 000
Brandstof- en tolgeld:
R 2 500
Telefoon:
R 2 000
Medies:
R 3 000
Klere:
R 2 000
Onthaalkoste:
R 3 000
As gevolg van die slegte ekonomie kon Jaco slegs ʼn 5% bonus verdien. Gegewe die inligting, bereken of Jaco en Karin se begroting ʼn wins of ʼn verlies aan die einde van die maand toon. Aktiwiteit 9 Verduidelik aan Jaco en Karin wat hul te doen staan na gelang van die begrotingsresultaat soos bereken in Aktiwiteit 8. Aktiwiteit 10 Karin wil weet of hulle skuld op ʼn beter en meer bekostigbare manier bestuur kan word. Verduidelik aan Karin die verskillende skuldbestuurstrategieë.
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 45
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Aktiwiteit 11 Karin is lief daarvoor om klere by kettingwinkels te koop wat krediet verskaf. Die rede is dat sy die klere oor ʼn sesmaandelikse periode kan afbetaal eerder as om ʼn groot som geld op een slag uit te gee. Verduidelik aan Karin waarom hierdie winkels se klere duurder sal wees as die klere by winkels wat nie ʼn kredietopsie het nie. Aktiwiteit 12 Jaco is vasberade dat hy aan die einde van die jaar ʼn baie beter bonus sal verdien aangesien hy reeds sy verkoopsteikens vroeg in die jaar bereik het. Hy wil nou al navorsing doen oor die moontlike beleggingsopsies wat hy kan oorweeg. Die finansiële beplanner wys Jaco daarop dat hy uitstaande skuld het en dit nie die beste manier is om met sy bonus te werk te gaan nie. Verduidelik wat Jaco eers moet oorweeg alvorens hy besluit om sy surpluskontant in ʼn beleggingsproduk te belê. Gebruik ʼn voorbeeld en gee redes vir jou antwoord. Verwys na die handboek (op bl. 206) vir tydwaarde-van-geld-voorbeelde. 1.11 Selfevalueringsriglyne Die meeste van die aktiwiteite is teoretiese vrae en die antwoord behoort sonder moeite in die handboek gevind te kan word. Aktiwiteit 1: Riglyne Om hierdie vraag te beantwoord, verwys na Hoofstuk 1, paragraaf 1.1.4 Aktiwiteit 2: Riglyne Om hierdie vraag te beantwoord, verwys na Hoofstuk 1, paragraaf 1.1.3 Aktiwiteit 3: Riglyne Om hierdie vraag te beantwoord, verwys na Hoofstuk 1, paragraaf 1.1 Verwys in jou antwoord na regulasies en die spesifieke beginsels in die relevante etiese kodes. Aktiwiteit 4: Riglyne Om hierdie vraag te beantwoord, verwys na Hoofstuk 1, paragraaf 1.3.3 Verwys in jou antwoord na regulasies en die spesifieke beginsels in die relevante etiese kodes.
Bladsy 46
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Aktiwiteit 5: Riglyne Om hierdie vraag te beantwoord, verwys na Hoofstuk 1, paragraaf 1.3 Aktiwiteit 6: Riglyne Om hierdie vraag te beantwoord, verwys na Hoofstuk 1, paragraaf 1.4 Aktiwiteit 7: Riglyne Om hierdie vraag te beantwoord, verwys na Hoofstuk 7, paragraaf 7.3.1 Aktiwiteit 8: Riglyne Om hierdie vraag te beantwoord, verwys na Hoofstuk 7, paragraaf 7.3.2 Maak sekere aannames, bv. dat uitgawes konstant bly oor die een jaar begrotingsperiode. Neem ook aan dat Jaco sy bonus kan gebruik om verliese te dek. Aktiwiteit 9: Riglyne Om hierdie vraag te beantwoord, verwys na Hoofstuk 7, paragraaf 7.3.2 Aktiwiteit 10: Riglyne Om hierdie vraag te beantwoord, verwys na Hoofstuk 7, paragraaf 7.5 Aktiwiteit 11: Riglyne Om hierdie vraag te beantwoord, verwys na Hoofstuk 7, paragraaf 7.5.1 Aktiwiteit 12: Riglyne Om hierdie vraag te beantwoord, verwys na Hoofstuk 7, paragraaf 7.5.3 Maak jou eie aannames met betrekking tot beleggingsopbrengs en belasting en gebruik ʼn voorbeeld om die keuse tussen die afbetaling van skuld en die belegging van surplusfondse te verduidelik.
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiële beplanning
Bladsy 47
GFP105 FinansiĂŤle en Beleggingsbeplanning Notas
Bladsy 48
Studie-eenheid 1: Beginsels en praktyke van finansiĂŤle beplanning
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
STUDIE-EENHEID 2: DIE BELEGGINGSPROSES
2.1
Leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Belegging as konsep
•
Beleggingsopbrengs en beleggingsrisiko
•
Vereiste opbrengskoersdeterminante
•
Die verhouding tussen risiko en opbrengs
•
Die individuele belegger se lewensiklus
•
Die beleggingsbestuursproses
•
Die beleidsdokument
•
Die komponente van ʼn beleidsdokument
•
Die belangrikheid van bate-allokasie
•
Die doel en funksie van ʼn mark
•
Sekuriteitsmarkindekse
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die konsep van ʼn belegging te verduidelik;
•
beleggingsopbrengs en -risiko te bereken;
•
vereiste opbrengskoersdeterminante te identifiseer;
•
die verhouding tussen risiko en opbrengs te bespreek;
•
die individuele belegger se lewensiklus te verduidelik;
•
die beleggingsbestuursproses te bespreek;
•
die behoefte aan ʼn beleidsdokument te bespreek;
•
die komponente van ʼn beleidsdokument te bespreek;
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 49
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
•
die belangrikheid van bate-allokasie te verduidelik;
•
die doel en funksie van ʼn mark te bespreek; en
•
sekuriteitsmarkindekse te bespreek.
2.2
Voorgeskrewe handboek
Reilly, F.K. & Brown, K.C. 2012. Analysis of Investments & Management of Portfolios (10de Uitgawe). Canada: Cengage Learning. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Hoofstuk 1, paragrawe 1.1-1.4 en Aanhangsel vir Hoofstuk 1 (bladsy 983) Hoofstuk 2, paragrawe 2.1-2.6 en Aanhangsel vir Hoofstuk 2 (bladsy 987) Hoofstuk 4, paragrawe 4.1-4.3 en 4.5 Hoofstuk 5, paragrawe 5.1-5.6 2.3
Verrykende bronne
Daar is ʼn lys van voorgestelde leeswerk in die handboek waarna die studente kan verwys. Die volgende bronne kan verdere insig verskaf. •
Johannesburg Stock Exchange. 2015. Debt market. Beskikbaar by https://www.jse.co.za/trade/debt-market [Besoek 15 Oktober 2015].
•
Johannesburg Stock Exchange. 2015. Equity market. Beskikbaar by https://www.jse.co.za/trade/equity-market [Besoek 15 Oktober 2015]
•
Johannesburg Stock Exchange. 2015. Equities. Beskikbaar by https://www.jse.co.za/trade/equity-market/equities [Besoek 15 Oktober 2015].
•
Johannesburg Stock Exchange. 2015. Bonds. Beskikbaar by https://www.jse.co.za/trade/debt-market/bonds [Besoek 15 Oktober 2015].
•
RSG. 2014. Watter effek het inflasie op jou belegging? (15 Januarie 2014). Beskikbaar by http://www.rsg.co.za/potgooi.asp [Besoek 15 Januarie 2015].
•
RSG 2013. Hoe bou jy ʼn beleggingsportefeulje? (27 Augustus 2013). Beskikbaar by http://www.rsg.co.za/potgooi.asp [Besoek 15 Januarie 2015].
Bladsy 50
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Annualiseer
Om die opbrengskoers uit te druk as ʼn jaarlikse koers.
Belegging
Die huidige aanbied van Rande vir ʼn gegewe periode in ruil vir toekomstige betaling/s wat die belegger sal vergoed vir 1) die tyd wat hy/sy die geld afstaan, 2) die verwagte inflasiekoers en 3) onsekerheid met betrekking tot toekomstige betalings.
Beleggingsdoelwit
Wat die belegger wil bereik uitgedruk in beide risiko en opbrengs.
Beleggingsrisiko
Die volatiliteit in beleggingsopbrengste gemeet deur variansie of standaardafwyking.
Beleggingstrategie
Die besluit deur ʼn portefeuljebestuurder oor hoe hy/sy die portefeulje gaan bestuur om die doelwitte van die kliënt te bereik.
Beleidsdokument
ʼn Dokument waarin die belegger sy beleggingsdoelwitte en -beperkinge, asook risikovoorkeure spesifiseer.
Bemarkbaarheid
Hoe vinnig ʼn bate verkoop kan word.
Geometriese
Die nde mag van die produk van die jaarlikse hou-periode-
gemiddeld
opbrengs vir n jare minus 1.
Historiese
Die opbrengskoers wat in die verlede verdien is.
opbrengskoers Hou-periode
Hoe lank die sekuriteit besit word.
Hou-periode-koers
Die totale opbrengs van ʼn belegging oor ʼn gegewe tydperk
(holding period rate)
uitgedruk as ʼn persentasie.
Hou-periode-opbrengs
Die totale opbrengs van ʼn belegging wat alle bronne van
(holding period return)
inkomste insluit oor ʼn gegewe periode van tyd.
Inkomstegroei
Wanneer die belegger primêr belangstel in rente-inkomste op sy/haar beleggings.
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 51
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Instandhoudingsmarge
Die vereiste gedeelte wat ʼn belegger se ekwiteitswaarde tot die totale markwaarde van ʼn aandeel moet wees. Indien die ekwiteitswaarde daal tot ʼn vlak onder die instandhoudingsmarge dan sal die belegger ʼn margeroep (margin call) ontvang.
Kapitale beskerming
ʼn Strategie wat verseker dat die belegger nie koopkrag op sy/haar kapitale belegging verloor nie.
Maatstafportefeulje
ʼn Vergelykbare indeks of portefeulje wat gebruik kan word om die portefeuljebestuurder se prestasie te meet.
Margeroep
Die versoek van die belegger se makelaar om addisionele
(margin call)
kapitaal vir ʼn sekuriteit wat op marge gekoop is te maak indien die belegger se ekwiteitswaarde daal tot ʼn vlak onder die instandhoudingsmarge.
Margevereiste
Die persentasiekoste wat ʼn koper betaal in kontant vir ʼn sekuriteit en waar die balans by ʼn handelaar geleen word. Dit veroorsaak ʼn hefboom-effek wat die risiko van die transaksie verhoog.
Nominale risiko-vrye
Die reële risiko-vrye koers aangepas vir inflasie en
koers
veranderinge in kapitale markte.
Nominal risk-free rate (NRFR) Primêre mark
Die mark waarin nuwe uitgifte verkoop word.
Pryskontinuïteit
ʼn Eienskap van ʼn likiede mark waar daar klein prysveranderinge van een transaksie tot ʼn volgende is as gevolg van die diepte van die mark.
Reële risiko-vrye koers
Die basiese rentekoers wat nie vir inflasie of onsekerheid
Real risk-free rate
aangepas is nie; dit is die koers wat suiwer tydwaarde van geld
(RRFR)
verteenwoordig.
Rekeningkundige
Die som van die jaarlikse hou-periode-opbrengs wat gedeel
gemiddeld
word deur die hoeveelheid jare van die belegging.
Risikopremie
Die hoeveelheid wat die vereiste opbrengskoers groter is as nominale risiko-vrye koers wat dien as vergoeding vir die
Bladsy 52
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning onsekerheid van die belegging. Sekondêre mark
Die mark waarin uitstaande sekuriteite gekoop en verkoop word deur beleggers anders as die uitreiker.
Sekuriteitsmarklyn
Die lyn wat die kombinasie van risiko en opbrengs van alternatiewe beleggings reflekteer.
Standaardafwyking
ʼn Maatstaf van variasie gelyk aan die vierkantswortel van variansie.
Suiwer tydwaarde van
Gelyk aan die reële risiko-vrye koers
geld Totale opbrengs
ʼn Opbrengsdoelwit waar die belegger die portefeuljewaarde wil verhoog deur beide kapitale groei en inkomste groei.
Variansie
ʼn Maatstaf van variansie wat gelyk is aan die som van die vierkantswortel van opbrengsafwykings van die gemiddeld gedeel deur die totale hoeveelheid opbrengste.
= ܲ [ܴ − ܴ(ܧ )]ଶ ୀଵ
Vereiste
Die opbrengs wat beleggers vergoed vir die tyd, die verwagte
opbrengskoers
inflasiekoers en onsekerheid van opbrengste.
Verwagte
Die opbrengs wat ʼn sekuriteit veronderstel is om te lewer,
opbrengskoers
gebaseer op die mark se opbrengskoers gedurende die beleggingsperiode en die sekuriteit se verhouding met die mark.
2.5
Inleiding
Hierdie oorsig van die beleggingsproses handel oor basiese beleggingsbestuursbegrippe en konsepte wat noodsaaklik is vir verdere studie in die veld. Eerstens, is dit belangrik dat jy moet verstaan wat presies bedoel word wanneer daar gepraat word van ʼn belegging. Verdere belangrike begrippe om te verstaan is “opbrengs” en “risiko” wat mens van ʼn belegging kan verwag. Om te bepaal of ʼn belegging vir jou voordelig is, is dit belangrik om die verwagte en historiese opbrengskoerse van ʼn individuele bate en ʼn portefeulje van bates te kan bereken.
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 53
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Opbrengs en risiko loop hand aan hand en dus is dit noodsaaklik om ook die risiko vir beide individuele beleggings en beleggings wat deel vorm van ʼn portefeulje te kan bereken. Sodra jy ʼn begrip het van “opbrengs” en “risiko” sal daar gekyk word na die vereiste opbrengskoers. Dit is die minimum opbrengskoers wat ʼn mens sal verwag van ʼn belegging om dit die moeite werd te maak. Die komponente wat gebruik word om die vereiste opbrengskoers te bereken word bespreek en daar word ook gekyk na die faktore wat hierdie komponente beïnvloed. Die risikopremie vorm ook deel van die bespreking en daar word onderskei tussen fundamentele en sistematiese risiko. Aangesien die meeste beleggers ʼn beleggingsportefeulje besit, is dit noodsaaklik om te kyk na die opbrengs en risiko wat ʼn belegger van ʼn beleggingsportefeulje kan verwag. Dit is ook belangrik om te verstaan onder watter omstandighede hierdie verwagtings sal verander. Na ʼn oorsig van die beleggingsproses word daar gekyk na die bate-allokasie-besluit. In hierdie gedeelte word die praktiese implikasies van risikobestuur vanaf ʼn bate-allokasieperspektief oorweeg. Bate-allokasie het te make met die verdeling van beleggingsfondse tussen verskillende ekonomieë en bateklasse. ʼn Spesifieke bateklas bestaan uit sekuriteite wat dieselfde karaktereienskappe, risiko- en opbrengseienskappe het. ʼn Bateklas soos effekte sluit breedweg alle effekte in, maar kan dan weer in kleiner bateklasse verdeel word, soos owerheidseffekte, korporatiewe effekte, ens. Normaalweg verdien bates wat ʼn hoë risiko dra die hoogste opbrengs, maar daar is geen waarborge vir beleggingsukses nie. Sukses word aansienlik verhoog wanneer ʼn gedissiplineerde benadering tot belegging gevolg word. Die bate-allokasie-besluit is ʼn komponent in ʼn gestruktureerde vier-stap portefeuljebestuursproses. Die eerste stap is die samestelling van die beleggingsbeleidsdokument. Die beleidsdokument omskryf die belegger se doelwitte, beperkinge en beleggingsriglyne. Beleggers sluit individuele beleggers, trustees van pensioenfondse en versekeringsmaatskappye in. Alle beleggers behoort ʼn beleidsdokument saam te stel voordat hulle langtermynbeleggingsbesluite neem. Die belangrikheid van die bate-allokasie-besluit sal aangedui word deur te kyk na historiese data. Die noodsaaklikheid van beleggersopvoeding sal ook onder die loep geneem word, veral in die konteks waar ʼn werkgewer pensioenvoordele aan hul werknemers bied. Laastens sal daar na verskillende bate-allokasie-strategieë gekyk word. TV- en radionuus rapporteer soggens en saans die beleggingsprestasie van verskillende lande se sekuriteitsmarkte. Beleggers is gretig om koerante se perspektief oor wat met finansiële markte gebeur op te raap. Baie min mense verstaan egter presies hoe wêreldmarkte funksioneer. In hierdie hoofstuk word sekuriteitsmarkte en die
Bladsy 54
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning karaktereienskappe van ʼn goeie mark bespreek. Daar word gekyk na primêre en sekondêre markte met die grootste fokus op sekondêre markte. Laastens word onlangse veranderinge in die finansiële markte bespreek. Hierdie veranderinge het ʼn groot impak op watter beleggings beskikbaar is en hoe om hulle te koop en te verkoop en teen watter koste ʼn mens dit kan doen. Almal wil altyd weet hoe spesifieke indekse op die mark presteer. Soortgelyk aan markte is daar slegs ʼn klein hoeveelheid mense wat werklik indekse verstaan. Die meeste beleggers het ʼn portefeulje van aandele en effekte. Dit is soms moeilik en tydrowend om al die spesifieke aandele en effekte in hul portefeulje individueel te monitor. Deur te kyk na algehele markindekse kan die belegger ʼn goeie idee kry van hoe hulle portefeulje presteer het. Indien die algehele mark ʼn positiewe opbrengs vir die dag toon is die kans goed dat hul portefeulje se waarde ook sal vermeerder en as die mark daal sal die portefeulje heel moontlik ook waarde verloor. Dit is belangrik dat beleggers markindekse verstaan sodat hulle weet watter tipe indeks die beste vir hul beleggingsportefeulje is. In hierdie gedeelte sal maniere bespreek word waarop beleggers markindekse gebruik. Die karaktereienskappe van verskillende markindekse sal ook oorweeg word. Markindekse vir effekte word ook behandel. Laastens word daar gekyk na die korrelasie tussen verskillende markindekse. 2.6
Oorsig van die beleggingsproses
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 1.1-1.4 2.6.1
Verduidelik die term “belegging”
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 1.1 Ons het in Studie-eenheid 1 gesien dat individue ʼn begroting opstel wanneer hulle persoonlike finansiële bestuur toepas (paragraaf 1.7.2 in hierdie gids). Ons het ook gesien dat die inkomste baie selde presies dieselfde as die uitgawes is. Soms het individue ʼn surplus op hul begroting en soms het hul ʼn verlies. In die vorige studie-eenheid het ons gekyk na wat staan ʼn individu te doen wanneer hul ʼn verlies het en van kredietbestuurstrategieë gebruik moet maak om die verlies te verminder of te elimineer (paragraaf 1.7.4 in hierdie gids). In hierdie studie-eenheid fokus ons nou op wat die individu met surplusfondse kan doen. Wanneer ʼn individu surplusfondse beskikbaar het aan die einde van die maand kan hy/sy besluit om die geld in die kluis te bêre tot wanneer hulle dit nodig het. Die geld word egter
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 55
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning nie minder of meer nie. Dit bly presies dieselfde bedrag. Beleggers wil graag hê dat hul geld oor ʼn tydperk moet vermeerder. Die ander opsie wat hulle het, is om die onmiddellike besit van die geld op te gee met die hoop om meer geld op ʼn toekomstige datum te verkry; of anders gestel, ʼn opbrengs op hul geld te verdien. Dit sluit aan by die tydwaarde-van-geld-konsep (paragraaf 1.8 in hierdie gids) wat ons in Studie-eenheid 1 behandel het. Die belegger verruil dus die onmiddellike toegang tot geld vir toegang tot ʼn groter som geld in die toekoms. Die belegger word vergoed in die vorm van ʼn rentekoers, vir die feit dat hy/sy onmiddellike toegang tot die geld opgee. Die finansiële instelling waar die geld gedeponeer word, betaal die rente aan die individu. Indien ʼn individu geld sou leen sal hy/sy moet betaal vir die toegang tot die fondse wat hy/sy nie op daardie oomblik beskikbaar het nie. Die koste is ook gekoppel aan ʼn rentekoers en die individu betaal rente aan die finansiële instelling by wie hy/sy die geld leen. Die rentekoers wat van toepassing is, word bepaal deur die vraag en aanbod van geld in die finansiële markte. Dit word ook die suiwer rentekoers of suiwer tydwaarde van geld genoem en is die rentekoers wat van toepassing is indien daar geen prysverhogings in ʼn ekonomie plaasgevind het nie. Wanneer pryse van goedere en dienste in ʼn ekonomie verhoog, word dit inflasie genoem en dus sal die belegger ʼn hoër rentekoers verwag om te kompenseer vir die hoër inflasie of pryse. So ʼn rentekoers word die nominale rentekoers genoem. Laastens, indien daar enige risiko gekoppel word aan die kapitale bedrag wat na ʼn bepaalde tydperk betaal moet word, sal daar ʼn risikopremie by die nominale koers gevoeg word. Beleggers hoop dus om ʼn opbrengs op hul belegging te verdien (paragraaf 1.1.1 in die voorgeskrewe handboek). Die opbrengs moet hul vir die volgende aspekte vergoed: •
Tydperk wat die geld belê word (suiwer tydwaarde van geld)
•
Die verwagte inflasiekoers gedurende die tydperk
•
Risiko (onsekerheid met betrekking tot die kapitale bedrag wat aan einde van die tydperk betaal behoort te word)
Dit is dus die opbrengs wat hul vereis van hul belegging om dit die moeite werd te maak en staan bekend as die vereiste opbrengskoers.
Bladsy 56
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Benodig kontant
Surplus kontant -
-
Individue Effektetrusts Aftreefondse Beleggingsbestuurders Banke Besighede Owerheid
Individue Banke Besighede Owerheid
Finansiële markte
ONTVANG RENTE
BETAAL RENTE
Figuur 2.1: Vloei van geld (Outeur, 2015) 2.6.2
Die bepaling van die risiko en opbrengs van ʼn belegging
Aangesien beleggers geld belê met die doel om ʼn opbrengs te verdien is dit belangrik om die verwagte en historiese opbrengskoers/e van ʼn belegging te kan bepaal. Daarmee saam is dit ook belangrik om die onsekerheid of risiko wat gepaard gaan met die verwagte en historiese opbrengskoers te kan bereken. Dit sal jou help om ʼn keuse tussen verskillende beleggings te maak. Die berekening van historiese opbrengs en risiko is belangrik vir twee redes. Eerstens word dit in verskeie publikasies en beleggingsvoorleggings gebruik en dit is dus belangrik vir jou om te weet hoe om dit bereken word. Tweedens word die historiese opbrengs en risiko gebruik om die toekomstige opbrengs en risiko te bepaal. Beleggings is oor die algemeen uniek. Elkeen groei teen sy eie tempo en hou verskillende voordele in vir die belegger (Paragraaf 1.2.1 in die voorgeskrewe handboek). Sommige beleggings verdien rente en ander verdien dividende. Daar is ook dié wat aantreklike kapitale groei aan die beleggers bied. Dit is dus nodig dat beleggers verskillende beleggings met verskillende karaktereienskappe kan vergelyk om seker te maak dat hulle die optimale belegging vir hulle portefeulje kies. Hulle kan dit doen deur die historiese opbrengskoerse van verskillende beleggings te bereken en te vergelyk. Die opbrengskoers kan bepaal word deur te kyk na wat die waarde van jou belegging aan die begin van die hou-periode was en dit te vergelyk met die waarde van die belegging aan die einde van die hou-periode. Sodoende bereken jy die hou-periode-opbrengs. Verwys asseblief na Formule 1.1 in die handboek (bladsy 5).
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 57
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Let asseblief daarop dat die hou-periode-opbrengs nooit negatief kan wees nie. ʼn Syfer groter as een dui daarop dat die belegging se waarde vermeerder het en ʼn syfer kleiner as een dui daarop dat die belegging waarde verloor het. Indien die hou-periode-opbrengs een is, dui dit aan dat die belegging se waarde dieselfde gebly het oor die beleggingsperiode. Kyk na die voorbeeld onderaan bladsy 5 van die handboek. Die hou-periode-opbrengs vir die belegging is 1.10. Dit dui aan dat die belegging 0.1 keer meer werd is as wat dit in die begin van die periode was. Alhoewel die berekening die belegger help om te bepaal of die spesifieke belegging in waarde toegeneem of afgeneem het, is dit steeds moeilik vir die belegger om vergelykings met ander beleggings te tref. Die rede hiervoor is dat verskillende beleggings oor verskillende tydsperiodes gemaak word. Dit is dus nodig om die hou-periode-opbrengs in ʼn persentasievorm oor ʼn jaarlikse periode uit te druk. Sien asseblief Formules 1.2 en 1.3 in die handboek (bladsy 6-7). Dit is belangrik dat jy die voorbeelde in die handboek verstaan en kan bereken. Om jou te help kan jy die volgende stappe volg: Stap 1: Bereken die hou-periode-opbrengs van die belegging (Formule 1.1). Stap 2: Skakel die hou-periode-opbrengs oor na ʼn jaarlikse koers (annualiseer die houperiode-opbrengs na ʼn jaarlikse beleggingskoers) (Formule 1.3). Stap 3: Skakel die jaarlikse hou-periode-opbrengs om na ʼn persentasie (Formule 1.2). Neem asseblief kennis dat wanneer jy met ʼn hou-periode-opbrengs van korter as een jaar werk en jy die syfer na ʼn jaarlikse koers wil omskakel daar ʼn aanname gemaak word dat die belegging dieselfde vlak van prestasie sal voortsit in die gedeelte van die jaar wat oorbly. Dit is egter onmoontlik om te weet wat die belegging se prestasie sal wees in die gedeelte van die jaar wat oorbly en dus hou beleggers nie daarvan om hou-periode-opbrengste van korter as een jaar te annualiseer nie. Onthou ook dat die vermeerdering in waarde van ʼn belegging toegeskryf kan word in die groei in dividende en/of rente en/of kapitale groei. Die eindwaarde sluit dus die totale groei van die belegging in. ʼn Individuele belegging se prestasie bly nie jaar na jaar konstant nie en beleggingsprestasie kan oor ʼn gegewe tydperk wissel as gevolg van markprestasie. Dit is dus nodig om ʼn gemiddelde opbrengskoers van die belegging te bereken indien jy wil bepaal hoe die belegging oor ʼn aantal jare presteer het (paragraaf 1.2.2 in die handboek). Een van twee metodes kan gebruik word om die gemiddelde opbrengskoers te bereken:
Bladsy 58
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning •
Rekeningkundige gemiddeld: Dit is eenvoudig die som van die verskillende jare se opbrengskoerse wat gedeel word deur die aantal jare van toepassing.
•
Geometriese gemiddeld: Dit is die produk van die jaarlikse opbrengskoerse minus een tot die mag van die aantal jare van toepassing.
Sien Formules 1.4 en 1.5 en die voorbeeld wat daarna volg in die handboek (bladsy 7-8). Indien jaarlikse opbrengskoerse
Rekeningkundige gemiddeld = Geometriese
dieselfde is oor ʼn gegewe tydperk
gemiddeld
Indien jaarlikse opbrengskoerse
Rekeningkundige gemiddeld > Geometriese
wissel van jaar na jaar (hoë
gemiddeld
volatiliteit) Tabel 2.1: Rekeningkundige gemiddeld vs. geometriese gemiddeld (Outeur, 2015) Die geometriese gemiddeld word verkies wanneer die langtermyn gemiddelde opbrengskoers van ʼn belegging bepaal word aangesien die rekeningkundige gemiddeld altyd opwaartse voorkeur sal ondervind gedurende onstabiele opbrengsperiodes. Verwys na Exhibit 1.1 in die handboek (bladsy 9) om te kyk hoe die opbrengskoers van ʼn portefeulje van bates bereken word. Eerstens word die individuele bates se opbrengskoers bereken. Daarna word die opbrengskoers vermenigvuldig met die persentasie gewig wat elk van die individuele bates in die portefeulje verteenwoordig. Neem asseblief kennis dat die gewig bepaal word deur die beginwaardes van die bates te gebruik. Die onderskeie bates se opbrengskoerse word dan bymekaar getel om die portefeulje se opbrengskoers te bepaal. Indien jy nie belangstel om te sien hoe elk van die bates in die portefeulje bygedra het tot algehele portefeuljeprestasie nie, kan jy slegs die eind-markwaarde van die portefeulje deel deur die begin-markwaarde en so jou opbrengskoers bepaal. Om die verwagte opbrengskoers van ʼn belegging te bepaal is dit nodig om al die verskillende waarskynlikhede van opbrengskoerse wat oor ʼn periode verdien word in ag te neem. Dit word gedoen deur die waarskynlikheid van die opbrengs te vermenigvuldig met die moontlike opbrengskoers (Formule 1.6, bladsy 10 in die handboek). Sommige beleggings het ʼn groot hoeveelheid waarskynlike opbrengskoerse waar ander beleggings minder waarskynlike opbrengskoerse het. Vergelyk Exhibit 1.3 en 1.4 in die handboek (bladsy 11 en 12). Hoe meer waarskynlike opbrengskoerse ʼn belegging het hoe meer onseker is die uitkoms en dus hoe meer riskant is die belegging. Die meeste beleggers wil
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 59
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning risiko so ver as moontlik vermy en sal altyd die laagste hoeveelheid risiko vir ʼn gegewe vlak van opbrengs verkies. Dit is nodig om die verspreiding of die risiko van opbrengs te kwantifiseer deur van statistiese tegnieke soos variansie en standaardafwyking gebruik te maak. Sien asseblief Formule 1.7 (bladsy 12) vir die berekening van variansie. Hoe groter die verspreiding van verwagte opbrengs is, hoe groter die variansie, dus hoe groter die risiko. Standaardafwyking is die vierkantswortel van variansie en druk die risiko uit as ʼn persentasie. Sien asseblief Formule 1.8 (bladsy 13) vir die berekening van standaardafwyking. Dit is belangrik om te weet dat, indien die toestand waaronder beleggingsopbrengste verdien word, verskil of nie dieselfde is nie, dit nodig sal wees om ʼn relatiewe risikomaatstaf soos die koëffisiënt van variansie te gebruik. Die risikomaatstaf druk die risiko per eenheid van verwagte opbrengs uit en sal dit moontlik maak om die risiko van verskillende beleggings te vergelyk. Sien asseblief Formule 1.9 (bladsy 13) vir die berekening van die koëffisiënt van variansie. Maak ook seker dat jy die voorbeeld in die handboek verstaan en ʼn soortgelyke probleem kan oplos. Die risiko van historiese opbrengste kan ook bereken word deur gebruik te maak van variansie en standaardafwyking. Sien asseblief Formule 1.10 (bladsy 14) in die handboek. 2.6.3
Determinante van die vereiste opbrengskoers
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 1.3 Soos in paragraaf 2.6.1 hierbo verduidelik, benodig alle beleggers minstens ʼn sekere vereiste opbrengskoers om hulle te vergoed vir die volgende: •
Die tydperk waarvoor geld belê word: Die koers wat die koste meet word die reële risiko-vrye koers genoem.
•
Inflasiekoers: Die koers wat die koste meet, is die nominale risiko-vrye koers. Dit is basies die reële risiko-vrye koers aangepas vir inflasie en veranderinge in kapitale markte.
•
Risikopremie: Die onsekerheid of risiko wat gepaard gaan met die belegging.
Verskillende bates lewer verskillende opbrengskoerse. Dit kan gesien word in Exhibit 1.5 (bladsy 15 in die handboek) waar die koers van owerheidskuld vergelyk word met korporatiewe skuld. Owerheidskuld word gesien as ʼn lae-risiko belegging omdat die kans dat die owerheid nie hul finansiële verpligte sal kan nakom nie, die laagste in ʼn spesifieke ekonomie is. Die rede hiervoor is dat die owerheid die land se bates en belastingbetalers as ondersteuning het en belastings kan hef om hul skuld te delg. Die hoeveelheid risiko wat met
Bladsy 60
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning owerheidskuld gepaard gaan, hang natuurlik ook af van die land waarna daar gekyk word. Korporatiewe skuld, aan die ander kant, is meer riskant omdat ʼn besigheid nie dieselfde finansiële steun het as wat die owerheid het nie. Die maatskappy se risikoprofiel en finansiële stabiliteit bepaal dan ook die risiko en hoe hoër die risiko hoe hoër die opbrengs. Markte beïnvloed ook bates op verskillende maniere en die verspreiding (spread) in opbrengskoerse tussen bates verander ook voortdurend. Dit is dus belangrik om te verstaan wat presies ʼn bate se opbrengskoers bepaal en hoe die risiko wat van toepassing is op die spesifieke bates die opbrengs beïnvloed. Die vereiste opbrengskoers is dus ʼn baie belangrike koers wat bereken behoort te word om seker te maak dat ʼn belegging die moeite werd is. Daarom word tyd aan elk van die komponente gegee om te sien wat die faktore is wat hulle beïnvloed. Die reële risiko-vrye koers Die reële risiko-vrye koers is die basiese rentekoers indien daar geen inflasie of onsekerheid oor toekomstige kontantvloei is nie (paragraaf 1.3.1 in die handboek). Indien tyd die enigste opoffering is wat die belegger maak, dan is dit die rentekoers wat hy/sy sal verdien. Daar is twee faktore wat hierdie koers beïnvloed. •
Die waarde wat individue heg aan die uitstel van die gebruik van geld. Dit is ʼn subjektiewe faktor en kan baie stadig oor ʼn tydperk verander.
•
Die groeimoontlikhede van ʼn ekonomie. Indien die reële groeikoers van ʼn ekonomie hoog is, dan sal beleggers ook ʼn hoër reële risiko-vrye koers wil hê.
Die nominale risiko-vrye koers Die nominale risiko-vrye koers is die reële risiko-vrye koers plus faktore wat die nominale risiko-vrye koers beïnvloed. Anders as die reële risiko-vrye koers kan die faktore wat die nominale koers beïnvloed veroorsaak dat die nominale risiko-vrye koers aansienlik wissel tussen periodes. Die twee faktore wat die koers beïnvloed. •
Die toestand in die kapitale markte. Die koste van geld in ʼn ekonomie word bepaal deur vraag en aanbod. Monetêre en/of fiskale beleidsverandering mag tydelik die vraag en aanbod van geld beïnvloed, maar oor die langtermyn sal koerse weer in ooreenstemming kom met die langtermyngroeikoers van die ekonomie.
•
Die inflasiekoers sal die nominale risiko-vrye koers beïnvloed. Hoe hoër die inflasie in ʼn ekonomie, hoe hoër sal die nominale risiko-vrye koers wees. Beleggers verwag dat hul beleggings teen dieselfde koers moet groei as wat pryse van
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 61
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning goedere en dienste verhoog. Maak seker dat jy Formule 1.11 en 1.12 in die handboek (bladsy 17) verstaan en kan gebruik om ʼn probleem op te los. Tot dusver het ons na faktore gekyk wat alle bates op dieselfde manier beïnvloed. Die risikopremie van ʼn belegging, andersyds, hang van die spesifieke belegging af. Beleggers vereis ʼn hoër opbrengs indien hul verwag dat daar onsekerhede met betrekking tot die verwagte opbrengskoers van ʼn spesifieke belegging is. Die grootste bronne van onsekerheid sluit die volgende in: •
Besigheidsrisiko – te make met die aard van die onderneming
•
Finansiële risiko – te make met die manier waarop die onderneming hul beleggings finansier
•
Likiditeitsrisiko – te make met die onsekerheid wat in die sekondêre mark vir ʼn belegging bestaan
•
Wisselkoersrisiko – te make met die koers waarteen jy valuta kan koop en verkoop
•
Landsrisiko – te make met die politieke risiko van ʼn land
Maak seker dat jy die bogenoemde risiko’s verstaan en kan verduidelik. Navorsing dui aan dat beleggers ʼn eksterne markmaatstaf vir risiko moet gebruik. Wanneer ʼn aantal aannames gemaak word, het hulle bevind dat alle rasionele, winsgedrewe beleggers ʼn volledige gediversifiseerde markportefeulje van riskante bates wil besit. Hulle sal geld uitleen en geld leen om by ʼn risikovlak uit te kom wat in ooreenstemming is met hul risikovoorkeure. Onder hierdie omstandighede dui hul aan dat die relevante risikomaatstaf vir ʼn individuele bate aangedui word deur die mate waartoe die individuele bate die markportefeulje volg. Dit word sistematiese risiko genoem. Hiermee saam het individuele bates spesifieke risiko’s wat onafhanklik is van die markportefeulje. Dit word onsistematiese risiko genoem en word as gering geag omdat dit in ʼn volledig gediversifiseerde portefeulje nie ʼn rol behoort te speel nie. Dus, die risikopremie van ʼn individuele bate is ʼn funksie van die bate se sistematiese risiko met die markportefeulje van riskante bates. Die maatstaf word “beta” genoem. ʼn Aantal studies toon dat daar ʼn verband is tussen sistematiese risiko en fundamentele risiko soos besigheidsrisiko, finansiële risiko, likiditeitsrisiko, ens. Verwys na die verduideliking onder paragraaf 1.3.5 in die handboek.
Bladsy 62
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 2.6.4
Die verhouding tussen risiko en opbrengs
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 1.4 Hoe hoër die risiko van ʼn belegging, hoe hoër sal die opbrengs wees wat ʼn belegger van so ʼn belegging vereis. Verwys na Exhibit 1.7 (bladsy 21) in die handboek om te sien dat die verwantskap tussen risiko en opbrengs lineêr van aard is. Die lyn word die sekuriteitsmarklyn (security market line – SML) genoem. Beleggers wat risiko-sku is, sal laerisiko beleggings maak waar beleggers wat meer riskant is hoë-risiko beleggings sal maak wat op die sekuriteitsmarklyn lê. Die sekuriteitsmarklyn sal onder die volgende omstandighede verander: •
Verandering in die risiko van ʼn belegging: Indien ʼn belegging se risiko verander, vind daar ʼn verskuiwing op die SML plaas. Die SML verander nie, dit is slegs die posisie van die bate wat op die SML verander. Verwys na Exhibit 1.8 (bladsy 22 in die handboek).
•
Verandering in die helling van die sekuriteitsmarklyn: Dit dui op die verandering van die belegger se houding teenoor risiko. Die helling dui die opbrengs per eenheid risiko aan. Wanneer die opbrengs per eenheid van risiko verander, sal die helling van die SML verander. Dus wanneer die belegger ʼn hoër of laer koers wil hê vir dieselfde hoeveelheid risiko, sal die helling van die SML verander. Verwys na Exhibit 1.10 (bladsy 24 in die handboek).
•
Veranderinge in die kapitale markomstandighede en verwagte inflasie: Dit verwys na die verandering in die reële groeikoers van ʼn ekonomie, die verandering in monetêre of fiskale beleid en/of die verandering in verwagte inflasiekoers. Verwys na Exhibit 1.11 (bladsy 25 in die handboek).
Hieronder is ʼn opsomming van die formules wat belangrik is vir hierdie gedeelte van die werk: Formule
Hou-periode opbrengs
Jaarlikse hou-periode opbrengs Jaarlikse opbrengskoers (HPY)
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
=
݈ܾ݃݊݅݃݃݁݁ ݊ܽݒ ݁݀ݎܽܽݓ݀݊݅ܧ ݈ܾ݃݊݅݃݃݁݁ ݊ܽݒ ݁݀ݎܽܽݓ݊݅݃݁ܤ = ܴܲܪଵ/
= (ܴܲܪଵ/ ) − 1
Bladsy 63
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning = ܻܲܪ/݊
Rekeningkundige gemiddeld Geometriese gemiddeld
=[(ܻܲܪଵ ) x ( ܻܲܪଶ ) x . . . . . (ܻܲܪ )]ଵ/ − 1
= (ܹ݈ܽܽ݇݅݊ݕ݇ݏݎℎ݁݅݀ )ݏ݃݊݁ݎܾ ݈݁݇݅ݐ݊ܯ( ݔ )ݏ݃݊݁ݎܾ ݊ܽݒ
Verwagte opbrengs
ୀଵ
= ܲ [ܴ − ܴ(ܧ )]ଶ
Variansie (σ2)
ୀଵ
Standaardafwyking
= ඩ ܲ [ܴ − ܴ(ܧ )]ଶ ୀଵ
=
Koëffisiënt van variansie (CV)
ߪ )ܴ(ܧ
= [(1+ RRFR) x (1+ Verwagte inflasiekoers)] -1
Nominale risiko-vrye koers (NRFR)
(RRFR)
= ቂ
Risikopremie
= E(Rm) – NRFR
Reële risiko-vrye koers
(ଵାே ௦ି௩௬ ௦) ቃ− (ଵା ூ௦௦)
1
Tabel 2.2: Risiko- en opbrengsformules (Outeur, 2015) 2.7
Die bate-allokasie besluit
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 2.1 2.7.1
Die individuele belegger se lewensiklus
Elke individu se finansiële plan is uniek en daarom moet hul beleggingsportefeulje so gestruktureer word dat dit in ooreenstemming is met hul ouderdom, finansiële status, toekomstige planne, risikoprofiel en behoeftes. Voordat ʼn volledige beleggingsplan saamgestel word moet daar seker gemaak word dat elke belegger genoeg inkomste het om hul uitgawes te dek en dat hul beskerm is indien die onverwagte gebeur. Hulle moet dus eerstens genoegsame versekering hê.
Bladsy 64
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning •
Lewensversekering is noodsaaklik aangesien dit beskerming bied aan die polishouer se eggenoot en afhanklikes in die geval van dood. Die geld kan gebruik word vir mediese en begrafniskoste. Dit kan ook ʼn baie belangrike rol speel in die verskaffing van kontantvloei vir gesinslede sodat hulle dieselfde lewenstandaard kan handhaaf na die dood van die persoon.
•
Daar is ook ander versekering soos mediese versekering wat help om mediese onkoste te dra.
•
Ongeskiktheidsversekering verseker dat ʼn individu steeds ʼn maandelikse inkomste kry indien hy/sy as gevolg van ʼn besering nie kan werk nie.
•
Motorversekering en huishoudelike versekering verskaf beskerming teen motorongelukke en skade aan motors of huise.
Dit is ook baie belangrik dat individue genoegsame kontantreserwes sal hê in die geval van ʼn onverwagte gebeurtenis. Dit kan help dat beleggers nie op ʼn ongeleë tyd hul langtermynbeleggings moet likwideer nie. Daar word aanbeveel dat kontantreserwes gelyk behoort te wees aan ses maal jou maandelikse lewenskostes. Jou versekeringsbehoeftes en hoeveelheid kontantreserwes verander natuurlik soos wat jy ouer word en behoort op ʼn gereelde basis aangepas te word. Nadat ʼn individu se verskeringsbehoeftes en kontantreserwe behoeftes aangespreek is, kan die persoon begin om sy/haar spaargeld slim te belê. Elke individu gaan deur ʼn lewensiklus en die tipe beleggings sal afhang van waar die individu hom/haarself bevind. Daar is verskillende lewensiklusfases soos aangedui in Exhibit 2.1. Die fases word kortliks hier bespreek: •
Akkumulasie fase: Die fase is in die begin en middel van jou loopbaan. Individue se netto-waarde is redelik klein maar hulle is bereid om hoë risiko beleggings te maak as gevolg van ʼn langtermyntydshorison. Dit is belangrik om in hierdie fase van ʼn mens se lewe te besef dat die geld wat jy in hierdie fase belê die meeste werd sal wees by aftrede as gevolg van rentesamestelling.
•
Konsolidasie fase: Dit is wanneer ʼn persoon verby die halfpadmerk van sy/haar loopbaan is. Gedurende hierdie fase begin jou inkomste jou uitgawes oorskry en stel jy belang in kapitale groei teen ʼn medium risikovlak.
•
Spandering en skenkingsfase: Die fase na aftrede waar individue begin om hul aftreegeld te spandeer. Dit is wel belangrik om aan te dui dat by aftrede sommige mense nog vir 20 of 30 jaar kan leef. Dit is dus belangrik om ʼn gedeelte van die
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 65
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning aftreefonds in ʼn meer riskante portefeulje te belê sodat genoegsame opbrengs verdien kan word om ʼn individu vir ʼn verdere 20 tot 30 jaar te dra. Daar kan ook gekyk word na tradisionele annuïteite waar die versekeringsmaatskappy ʼn vaste inkomste verseker. Individue het verskeie finansiële doelwitte gedurende hulle lewens (paragraaf 2.1.3 in die handboek). Dit kan breedweg in die volgende drie kategorieë verdeel word: •
Nabye toekoms, hoë prioriteitsdoelwitte: Aangesien die tydshorison korttermyn is en die doelwitte meestal ʼn emosionele betekenis vir die belegger het, moet daar gebruik gemaak word van minder riskante beleggings om die doelwitte te bereik.
•
Langtermyn, hoë prioriteitsdoelwitte: Aangesien die tydshorison van die doelwitte langtermyn is, kan meer riskante beleggings gebruik word om die doelwitte te bereik.
•
Laer prioriteitsdoelwitte: Die doelwitte behoort duidelik aangespreek te word in die individu se beleidsdokument.
2.7.2
Die portefeuljebestuursproses
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 2.2 Exhibit 2.3 verduidelik die portefeuljebestuursproses in ʼn neutedop. Dit is belangrik om die verskillende stappe in die portefeuljebestuursproses te verstaan. Eerstens, is die beleidsdokument soos die belegger se padkaart. Die belegger se risiko, beleggingsdoelwitte en beperkinge word hier duidelik uiteengesit en dit word primêr gebruik wanneer beleggingsbesluite geneem word. Tweedens, is dit die portefeuljebestuurder se plig om die huidige ekonomiese klimaat te ondersoek en sekere voorspellings vir die toekoms te maak. Op hierdie stadium kan die belegger se beleggingstrategie saamgestel word. Derdens, word die beleggingstrategie geïmplementeer en laastens word die proses aanhoudend gemonitor. Monitering sluit die bywerk of hersien van die beleidsdokument en strategie in asook die evaluasieproses van portefeuljeprestasie. Dit is ʼn aanhoudende proses aangesien die individu se doelwitte en risikoverdraagsaamheid gedurig kan verander. Verder is die ekonomiese omstandighede in ʼn land nooit staties nie en sal die beleidsdokument aangepas moet word indien die ekonomiese vooruitsigte verander. Bestudeer Exhibit 2.3 (bladsy 35) vir ʼn oorsig oor die portefeuljebestuursproses.
Bladsy 66
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 2.7.3
Die behoefte aan ʼn beleidsdokument
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 2.3 Die beleidsdokument is van kardinale belang in die portefeuljebestuursproses. Dit waarborg nie beleggingsukses nie, maar is noodsaaklik vir die volgende redes: •
Dit help om die belegger se doelwitte te verstaan en te artikuleer: Die opstel van ʼn beleidsdokument dwing die belegger om in meer detail na sy/haar beleggingsdoelwitte te kyk en nie slegs ʼn oorhoofse, onpraktiese en onbereikbare doel te hê nie. Dit dwing hulle ook om meer te leer van die finansiële markte aangesien hul beleggingskonsepte soos die verhouding tussen risiko en opbrengs moet verstaan. Indien die belegger nie moeite doen met die proses om sy/haar beleggingsdoelwitte en risiko’s asook beperkinge te identifiseer nie, sal die portefeuljebestuurder nie in staat wees om ʼn optimale strategie vir die individu saam te stel nie.
•
Dit dien as maatstaf waarteen die portefeuljebestuurder se prestasie gemeet behoort te word. Ons het gesê dat die beleidsdokument die padkaart is wat gebruik word om die belegger se doelwitte te bereik. Dus word die beleidsdokument primêr gebruik wanneer die portefeuljebestuurder se beleggingsprestasie gemeet of geëvalueer word. Indien die beleidsdokument spesifiseer dat lae-risiko beleggings ingespan moet word om die belegger se doelwitte te bereik dan moet die prestasie van die beleggingsbestuurder teen ʼn relevante lae-risiko maatstaf gemeet word. Die portefeuljebestuurder se beleggingsbesluite moet altyd in ooreenstemming wees met die voorskrifte soos uiteengesit in die beleidsdokument.
•
Ander voordele van ʼn beleidsdokument sluit in die verskaffing van aanvaarbare riglyne aan die beleggingsbestuurder. Riglyne help dat die belegger en beleggingsbestuurder dieselfde uitgangspunt het oor watter aksies geneem moet word en dat die beleggings aanvaarbaar vir die belegger is. Verder help dit ook om die belegger se geld met gemak van die een portefeuljebestuurder na ʼn volgende te verskuif aangesien die volledige beleggingsplan uiteengesit is in die beleidsdokument.
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 67
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 2.7.4
Insette tot die beleidsdokument
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 2.4 Beleggingsdoelwitte Dit is baie belangrik om te weet dat opbrengs en risiko nie in isolasie gesien kan word nie. Voordat die belegger besluite neem aangaande sy/haar opbrengs is dit belangrik om ʼn volledige risiko-analise te doen. Soms kan die belegger se opbrengsdoelwitte onrealisties wees, gegewe die risiko wat hy/sy bereid is om te aanvaar. Risiko-toleransie word deur verskeie faktore beïnvloed soos die hoeveelheid versekering en kontantreserwes wat ʼn individu het. Verder bepaal ouderdom, gesinsverantwoordelikhede en netto-waarde van ʼn belegger ook die hoeveelheid risiko wat ʼn individu kan neem. Verwys na Exhibit 2.4 om meer te leer oor hoe jy jou eie risiko-toleransie kan bepaal. ʼn Individu se opbrengsdoelwitte kan uitgedruk word op ʼn absolute basis of op ʼn relatiewe basis. Indien dit uitgedruk word op absolute basis, bv. 5% per jaar dan beteken dit die portefeulje moet minstens 5% per jaar lewer. Indien dit op ʼn relatiewe basis uitgedruk word, bv. JSE Alle Aandele Indeks + 2% per jaar, dan word die opbrengs gemeet relatief tot ʼn ander opbrengs, in die geval die JSE Alle Aandele Indeks. Die opbrengsdoelwitte kan ook as ʼn algemene doelwit uitgedruk word. Die tabel hieronder verwys na verskillende algemene doelwitte. Algemene doelwit
Verduideliking
Kapitale beskerming
Die belegger is daarop gefokus dat die belegging geen kapitale waarde verloor nie en minstens teen inflasie groei. Kapitale beskerming is gewoonlik belangrik vir korttermyn beleggings waar ʼn lae-risiko strategie gevolg word.
Kapitale groei
Die belegger wil hê dat kapitaal met ʼn persentasie hoër as dié van inflasie groei. Dit word meestal bewerkstellig deur kapitale wins. Sulke doelwitte word gewoonlik gestel vir ʼn belegging waar geld oor ʼn langtermyn belê word en waar die belegger ʼn hoër vlak van risiko kan aanvaar.
Inkomste groei
Die belegger stel in inkomste groei eerder as kapitale groei belang. So ʼn strategie word gewoonlik gevolg wanneer ʼn belegger sy/haar inkomste oor ʼn spesifieke periode moet aanvul. ʼn Lae-risiko strategie moet gevolg word om die doelwit te bereik.
Bladsy 68
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Totale opbrengs
Die belegger wil sy/haar belegging groei deur van beide kapitale wins en inkomste groeistrategieë gebruik te maak. Die risiko van die belegging is medium. Tabel 1.3: Beleggingsdoelwitte (Outeur, 2015)
Exhibit 2.5 (bladsy 40 in die handboek) verwys na verskillende bate-allokasie strategieë wat gevolg kan word as ʼn funksie van die belegger se beleggingstermyn en risiko-toleransie. Dit is belangrik om die konsep te verstaan. Verwys ook na die bespreking van die beleggingsdoelwitte van ʼn 25 jarige en 65 jarige individu. Dit behoort jou te help om die praktiese implikasie van beleggingsdoelwitte en risiko te verstaan. Beleggingsbeperkings Daar is ook beleggingsbeperkings wat die beleggingsplan beïnvloed. Die tabel hieronder is ʼn opsomming van die beleggingsbeperkings wat daar is. Beperking 1. Likiditeitsbehoeftes
Verduideliking Die beleggingsplan moet die likiditeitsbehoeftes van die belegger in ag neem. Die belegger moet dus sy/haar korttermynkontantverpligtinge kan nakom. Dit kan gedoen word deur genoegsame kontantbeleggings in sy/haar portefeulje te hê of deur vinnig bates om te skakel in kontant teen ʼn prys wat naby aan die regverdige markprys is.
2. Tydshorison
Die tydshorison beïnvloed die hoeveelheid risiko wat beleggers kan neem. Indien beleggers ʼn langtermyntydshorison het, het hulle nie onmiddellike likiditeitsbehoeftes nie aangesien hulle die geld eers op ʼn latere stadium benodig. Hulle kan dan ook ʼn hoër risiko aanvaar aangesien die stygings en dalings in die mark oor die korttermyn nie vir hulle van baie belang is nie. Hulle is meer bekommerd oor die langtermyngroei van bates. Indien die belegger ʼn korttermyntydshorison het, is likiditeitsbehoeftes baie maal van kardinale belang. Minder risiko kan geneem word aangesien korttermyn afnames in die mark kan
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 69
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning veroorsaak dat die belegger dalk op ʼn ongeleë tyd ʼn bate moet verkoop en dan ʼn verlies ly. 3. Belastingkonsepte
Belastingkoerse op inkomste, dividende, rente, kapitale wins, ens. verskil van land tot land. In die handboek word Amerikaanse belastingkoerse bespreek en dit is goed om daarvan kennis te neem. Dit is egter nie nodig om die Amerikaanse belastingkoerse te ken nie. Belangrike konsepte in die gedeelte wat verstaan moet word, is die verskil tussen die marginale en gemiddelde beleggingskoers. Neem ook kennis van hoe om na-belaste inkomste te bereken en hoe om die opbrengs van ʼn belasbare belegging te vergelyk met die opbrengs van ʼn nie-belasbare belegging deur die gelykstaande belasbare koers se bereken.
4. Wetlike en regulatoriese faktore
Verskillende lande het verskillende wetlike en regulatoriese faktore wat van toepassing is op die beleggings wat in die spesifieke land gemaak word. In Suid-Afrika word die beleggingsproses en finansiële markte ook streng gereguleer. Die Wet op Pensioenfondse reguleer alle aftreefondse en plaas sekere limiete op beleggings wat gemaak kan word. Dit sluit aftree-annuïteite in. Waar geld in ʼn trust belê word, het die trustees ʼn fidusiêre verantwoordelikheid en dit beperk die tipe beleggings wat gemaak kan word. Beleggers moet ook sekere binne-verhandeling beperkinge respekteer.
5. Unieke behoeftes en voorkeure
Sommige beleggers se geloofsoortuigings verbied sekere beleggings. Ander sosiaal-verantwoordelike beleggers mag beleggings in tabak-, alkohol-, pornografiese maatskappye vermy. Elke belegger is verantwoordelik om hul eie unieke behoeftes te kommunikeer sodat dit in die beleidsdokument ingesluit kan word. Tabel 1.4: Beleggingsbeperkings (Outeur, 2015)
Bladsy 70
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 2.7.5
Samestelling van ʼn beleidsdokument
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 2.5 Die beleidsdokument is die belegger se verantwoordelikheid maar ʼn beleggingsadviseur mag hom/haar daarmee help. Daar is ʼn paar foute wat beleggers gereeld maak en die handboek bespreek foute met betrekking tot die Amerikaanse mark. Sommige van die foute is ook van toepassing op die Suid-Afrikaanse mark. Beleggers verhandel aandele heeltemal te gereeld, beleggers verkoop ʼn goed-presterende aandeel te vinnig en beleggers hou vas aan swak-presterende aandele heeltemal te lank. Verder maak beleggers nie genoeg gebruik van die kennis en vaardighede van finansiële beplanners nie en laastens spaar individue heeltemal te min. 2.7.6
Die belangrikheid van bate-allokasie
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 2.6 Die bate-allokasie-besluit bepaal hoe die belegger se fondse tussen verskillende bateklasse verdeel word gedurende die beleggingsproses. Bate-allokasie is nie ʼn spesifieke persentasie nie, maar word uitgedruk as ʼn persentasie tussen twee punte, bv. 20%-40%. Dit gee die beleggingsbestuurder ruimte om die allokasie in ʼn spesifieke bateklas te verminder of te vermeerder afhangende van sy/haar oortuigings van toekomstige bateklasprestasie. Dit is ʼn baie belangrike besluit aangesien navorsing oor die jare aangedui het dat die bate-allokasiebesluit gemiddeld 40 persent van die variasie in opbrengs oor alle fondse verduidelik. Vir ʼn enkele fonds verduidelik bate-allokasie 90 persent van die variasie in die fonds se opbrengs oor ʼn periode en ʼn bietjie meer as 100 persent van die gemiddelde fondsopbrengs. Belasting en inflasie is twee baie belangrike aspekte wat in gedagte gehou moet word wanneer die opbrengs van ʼn belegging bereken word (paragraaf 2.6.1 in die handboek). ʼn Dubbel-syfer opbrengs voor belasting en inflasie kan vinnig gehalveer word nadat belasting en inflasie in berekening gebring word. Dus is dit baie belangrik om na die na-belaste en reële opbrengskoers van ʼn belegging te kyk. Exhibit 2.8 dui aan hoe aandele, effekte en owerheidseffekte presteer het voor en na belasting en inflasie oor die periode 1986-2010. Dit kan duidelik gesien word dat aandele die beste presterende bateklas oor die langtermyn is en ʼn allokasie na aandele uiters belangrik is om koopkrag te behou. Natuurlik is dit belangrik om nie net na opbrengs in isolasie te kyk nie, maar om dit in konteks saam met risiko te oorweeg. Exhibit 2.9 dui die risiko van verskillende bateklasse aan deur gebruik te maak van standaardafwyking. Die hoër opbrengs in aandele loop hand aan hand met hoër risiko. Dit veroorsaak dat minder riskante bateklasse soms beter as
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 71
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning aandele kan presteer aangesien aandele se prestasie baie meer onstabiel is. In hierdie tye is dit noodsaaklik dat die beleidsdokument gevolg word om seker te maak dat daar nie van die doelgerigte plan afgewyk word nie. Die eindresultaat sal goeie langtermynopbrengste lewer. Wanneer risiko gemeet word uit die oogpunt van die waarskynlikheid om nie die beleggingsdoelwitte te bereik nie, dan begin geldmarkbeleggings baie riskant lyk. 2.8
Sekuriteitsmarkte
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 4.1 2.8.1
Wat is ʼn mark?
ʼn Mark bring kopers en verkopers bymekaar uit sodat goedere en dienste tussen hulle uitgeruil kan word. Die eienskappe van ʼn mark sluit die volgende in: •
ʼn Mark hoef nie ʼn fisiese plek te wees nie.
•
Die mark besit nie noodwendig die goedere en dienste wat daar gekoop en verkoop word nie maar fasiliteer slegs die ruilingsproses.
•
Enige produk of diens kan op ʼn mark verhandel word. Beide die koper en verkoper baat by die bestaan van ʼn mark.
Die eienskappe van ʼn goeie mark kan soos volg opgesom word: •
ʼn Mark moet akkurate inligting rakende historiese transaksies en huidige koop- en verkoopopdragte betyds kan verskaf.
•
ʼn Mark moet likiditeit verskaf. ʼn Bate se vermoë om vinnig verkoop te word, word ook soms beskryf as bemarkbaarheid. Dit is egter nie genoeg om likiditeit te verskaf nie. Die bate moet ook teen ʼn regverdige markprys verkoop kan word. ʼn Komponent van likiditeit is pryskontinuïteit. Pryskontinuïteit is wanneer ʼn bate se prys nie aansienlik wissel van een periode na die volgende nie, behalwe in die geval waar nuwe belangrike inligting rakende die bate beskikbaar gestel word. Verder is diepte ook nodig om likiditeit te verskaf. Diepte beteken dat daar ʼn hele aantal kopers en verkopers is wat die mark betree wanneer daar ʼn verandering in vraag en aanbod tot stand kom. Drastiese prysverskille word op hierdie manier voorkom.
•
Lae transaksiekoste lei tot ʼn effektiewe mark.
•
Die pryse van bates verander vinnig indien nuwe inligting die mark betree. ʼn Mark is dus effektief wanneer die heersende prys ʼn goeie weerspieëling is van die werklike waarde van die bate.
Bladsy 72
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Die manier waarop aandele geprys word in die Amerikaanse mark het in 2001 verander na desimale prysing. Dit is gedoen sodat beleggers pryse makliker kan verstaan en vergelyk, en sodat die VSA meer kompeterend op ʼn globale basis kan wees aangesien die prysing in ooreenstemming met die res van die wêreld is. 2.8.2
Primêre kapitale markte
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 4.2 Die gedeelte in die handboek is ook baie spesifiek geskryf vir die Amerikaanse mark. Dit is belangrik dat jy verstaan wat bedoel word wanneer daar gepraat word van primêre kapitale markte. Jy moet ook weet wat is die verskillende effekte en aandele-uitgifte wat die owerheid of ondernemings kan uitreik. Eenvoudig gestel is ʼn effek iets wat deur die owerheid of ondernemings uitgereik word waar die koper van die effekte ʼn som geld aan die verkoper van die effekte leen vir ʼn gegewe tydperk in ruil vir rentebetalings (koeponbetalings) wat elke 6 maande gemaak word oor die lewensduur van die effekte. Die owerheid of besighede reik effekte uit sodat hul sekere kapitale ontwikkeling of uitbreiding kan finansier. ʼn Primêre mark is die mark waar nuwe uitgifte van effekte, voorkeuraandele en gewone aandele uitgereik word deur die owerheid of ondernemings. Daar is verskeie tipes effekte wat uitgereik kan word: Hulle word hieronder verduidelik. Owerheidseffekte: Soos die naam sê is dit effekte wat deur die owerheid uitgereik word. Hierdie tipe effekte het gewoonlik die laagste risiko in ʼn spesifieke ekonomie aangesien dit die owerheid se verantwoordelikheid is om die skuld terug te betaal. Die owerheid het die land se bates en belastingbetalers om te help indien daar enige probleme is met terugbetaling. Munisipale effekte: Die effekte word uitgereik deur munisipaliteite om hul kapitale spandering te finansier indien nodig. Die effekte kan op een van drie maniere uitgereik word, nl. kompeterende aanbiedinge, onderhandelings en private plasings. Die risiko van hierdie effekte is hoër as owerheidseffekte, maar dit is steeds laag aangesien munisipaliteite ʼn semi-owerheidsinstelling is en deur die owerheid ondersteun word. Korporatiewe effekte: Dit is die effekte wat deur groot korporatiewe ondernemings uitgereik word om hul kapitale spandering of ontwikkeling te finansier. Dit word byna altyd deur onderhandelingsmetodes saam met ʼn beleggingsbank uitgereik. Die tipe effekte is meer riskant as owerheids- of munisipale effekte aangesien dit slegs
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 73
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning ondersteun word deur die onderneming se bates. Die risiko van korporatiewe effekte verskil van mekaar aangesien elke onderneming se finansiële posisie uniek is. ʼn Aandeel verteenwoordig eienaarskap in ʼn besigheid. Groot ondernemings reik aandele uit om geld in te samel sodat hulle hul kapitale spandering kan finansier. Korporatiewe aandeeluitgifte: Nuwe aandeeluitgifte word in twee groepe verdeel, nl. seisoenale aandeeluitgifte en aanvanklike publieke uitgifte. Maak seker dat jy die verskil tussen die twee uitgifte verstaan. Private plasings: Dit is waar primêre plasings privaat verkoop word aan ʼn klein groep beleggers. 2.8.3
Sekondêre kapitale markte
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 4.3 ʼn Sekondêre mark word geskep wanneer sekuriteite wat reeds uitgereik is herverkoop word. Die opbrengs van die bates gaan nie na die owerheid, munisipaliteit of onderneming wat die sekuriteit uitgereik het nie, maar eerder na die huidige eienaar van die sekuriteit. Die sekondêre mark is baie belangrik vir die volgende redes (paragraaf 4.3.1 in die handboek): •
Dit verskaf likiditeit in die finansiële markte. Likiditeit is nodig sodat beleggers sekuriteite wat in die primêre mark aangekoop is weer redelik maklik in die sekondêre mark kan herverkoop. Indien ʼn sekuriteit nie likied is nie sal die belegger ʼn baie hoër opbrengs in die primêre mark vereis om hom/haar vir die likiditeitsrisiko te vergoed.
•
Die heersende markpryse van sekuriteite word in die sekondêre mark bepaal.
•
Nuwe uitgifte van uitgereikte aandele in die primêre mark se pryse word bepaal in die sekondêre mark.
•
Die sekondêre mark affekteer ook markeffektiwiteit en prysvolatiliteit.
Daar is ʼn aktiewe sekondêre mark vir owerheids-, munisipale en korporatiewe effekte. Buiten hierdie is daar ook ʼn mark vir finansiële verkoopskontrakte (futures) op hierdie effekte. Daar is ook ʼn aktiewe sekondêre mark vir aandele. Daar bestaan twee basiese verhandelingsisteme wat ʼn aandelemark kan gebruik, naamlik:
Bladsy 74
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning •
Suiwer veilingmark of ʼn bevel-gedrewe mark: Kopers en verkopers dien hul pryse in by ʼn sentrale plek waar dit deur ʼn makelaar in ooreenstemming gebring of opgepaar word. Aandele word dan verkoop aan die belegger met die hoogste aanbodprys en gekoop van die verkoper met die laagste vra-prys.
•
Handelaarsmark of kwotasie-gedrewe mark: Makelaars kompeteer teen mekaar namens die belegger wanneer die belegger sy/haar aandeel wil koop of verkoop.
Verskillende aandelemarkte verskil nie net met betrekking tot verhandelingstelsels nie, maar kan ook verskil uit die oogpunt van wanneer en hoe aandele verhandel word. Die verskillende maniere is: •
Roep-mark: Alle aanbod-en-vra pryse word bymekaar gemaak op ʼn spesifieke tydstip en die prys van ʼn aandeel word dan bepaal waar die hoeveelheid waarop aangedring word so na as moontlik dieselfde moet wees as die hoeveelheid wat gelewer word.
•
Deurlopende mark: Verhandeling vind enige tyd plaas terwyl die mark oop is en aandeelpryse word op ʼn veiling of deur handelaars bepaal.
2.8.4
Alternatiewe tipes bevele beskikbaar aan beleggers
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 4.5 Die verskillende bevele kan soos volg opgesom word: Bevel
Verduideliking
Markbevele
Bevel om ʼn aandeel teen die beste prys te koop of te verkoop.
Limietbevele
Bevel om ʼn aandeel teen ʼn spesifieke prys te koop.
Spesiale bevele
1. Stop-verlies-bevel: Verkoop ʼn aandeel as dit ʼn sekere prysvlak bereik. 2. Stop-koop-bevel: Koop ʼn aandeel voordat dit ʼn sekere prysvlak bereik.
Margetransaksies
Wanneer ʼn belegger ʼn gedeelte van die koopprys van ʼn aandeel by ʼn handelaar leen. Dit veroorsaak ʼn hefboom-effek wat tot gevolg het dat die belegger se ekwiteit as ʼn gedeelte van markwaarde verhoog indien die prys van die aandeel verhoog. Die teenoorgestelde is ook waar. Verwys na die voorbeeld in die
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 75
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning handboek (bladsy 106-107). Hoe laer die margevereiste, hoe groter gedeelte van die prys kan geleen word wat ook ʼn groter wins of verlies tot gevolg het wanneer aandelepryse styg of daal. By ʼn margetransaksie is daar ook ʼn instandhoudingsmarge wat bepaal dat wanneer die ekwiteit relatief tot die markwaarde onder ʼn seker vlak daal, die belegger ʼn margeroep sal ontvang om te sê dat hy/sy ekwiteit moet aanvul tot by die instandhoudingsmargevlak. Sien voorbeeld in die handboek. Kort-verkope
Wanneer ʼn belegger ʼn aandeel verkoop wat hy nie besit nie, met die intensie om dit later terug te koop teen ʼn laer koers. So ʼn tipe transaksie word aangegaan indien die belegger oortuig is dat die prys van ʼn aandeel gaan daal. Die kort-verkoper is ook onderhewig aan margevereistes. Sien die voorbeeld in die handboek (bladsy 108). Tabel 3.1: Verskillende bevele beskikbaar aan makelaars (Outeur, 2015)
Spesialiste wat lidmaatskap op die aandelebeurs het doen aansoek om alle transaksie rondom sekere aandele te behartig. Hulle word markskeppers genoem. Hulle tree op as makelaars en as handelaars. Neem slegs kennis van paragraaf 4.5.7 in die handboek. Oor die afgelope paar jaar was daar ʼn aantal aandelebeurse wat saamgesmelt het. Die rede waarom aandelebeurse saamsmelt kan soos volg verduidelik word: •
Markte wil ʼn een-stop-beleggingsplatform skep vir veral institusionele beleggers
•
Dit skep skaalekonomie wanneer dit gaan oor hoë tegnologiese verhandelings.
2.9
Sekuriteitsmarkindekse
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 5.1 – 5.6 2.9.1
Die gebruike van sekuriteitsmarkindekse
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 5.1 Die gebruike van sekuriteitsmarkindekse is soos volg:
Bladsy 76
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning •
Beleggers gebruik sekuriteitsmarkindekse as ʼn maatstaf. Portefeuljebestuurders probeer altyd waarde vir hul kliënte toevoeg. Hulle word dus betaal om van hul eie intellektuele kapitaal gebruik te maak en navorsing te doen alvorens hul sekere beleggingsbesluite neem. Om hul fooie te regverdig sal hulle dus altyd daarna strewe om beter te presteer as ʼn markindeks wat vergelykbaar is met hul beleggingsportefeulje. Die markindeks word dus gebruik as ʼn maatstaf waarteen die beleggingsbestuurder se prestasie gemeet word. Indien die beleggingsbestuurder nie oor die vermoë beskik om ten minste beter as die aangewese markindeks te presteer nie sal ʼn passiewe belegging dalk van groter waarde vir die belegger wees.
•
Passiewe beleggers gebruik indeksportefeuljes en beurs-verhandelde-fondse om die samestelling en prestasie van die sekuriteitsmarkindeks na te boots. Dit staan bekend as passiewe beleggingsbestuur aangesien die portefeulje nie van sy/haar eie intellektuele kapitaal gebruik maak om beleggingsbesluite te neem nie, maar slegs die prestasie van ʼn spesifieke markindeks te mimiek. Die koste van so ʼn beleggingsproduk is laer aangesien daar nie aktiewe besluite deur ʼn beleggingsbestuurder geneem hoef te word nie.
•
Navorsers gebruik indekse om te bepaal watter faktore algehele markprestasie beïnvloed en vergelyk die risiko-aangepaste prestasie van alternatiewe bates soos aandele relatief tot effekte en/of eiendom. Relatiewe prestasie binne ʼn spesifieke bateklas kan ook geanaliseer word, bv. grootkapitalisasie-aandele (large-cap stocks) relatief tot kleinkapitalisasie-aandele (small-cap stocks).
•
Tegniese analiste maak gebruik van sekuriteitsmarkindekse om tendense in die mark te identifiseer. Hulle glo dat historiese prestasie ʼn indikasie van toekomstige prestasie is. Hul koop en verkoop dus aandele in ooreenstemming met hul verwagtinge van toekomstige markprestasie. Dit is gebaseer op historiese tendense.
•
Portefeuljeteorie dui aan dat sistematiese risiko die risiko van ʼn individuele riskante bate is. Dit word bepaal deur die verhouding van die opbrengskoers van ʼn individuele riskante bate te vergelyk met die opbrengs van die markportefeulje wat uit ʼn aantal riskante bates bestaan. Die algehele markindeks word gebruik as ʼn goeie voorbeeld van die markportefeulje van riskante bates.
Die Johannesburgse Aandelemark (Johannesburg Stock Exchange – JSE) verdeel genoteerde maatskappye in verskillende sub-sektore. Die prestasie van aandele word daagliks in die koerant aangedui onder die verskillende sub-sektore. Die sub-sektore is: •
Olie en gas
•
Chemikalieë
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 77
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning •
Basiese hulpbronne
•
Industriële goedere en dienste
•
Bouwerk en -materiaal
•
Voertuie en onderdele
•
Spyseniering
•
Reis en ontspanning
•
Persoonlike en huishoudelike goedere
•
Gesondheidsorg
•
Kleinhandel
•
Media
•
Telekommunikasie
•
Utiliteite
•
Banke
•
Versekering
•
Finansiële dienste
2.9.2
Belangrike faktore in die samestelling van sekuriteitsmarkindekse
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 5.2 Indekse poog om die beweging van ʼn groep sekuriteite te reflekteer. Daar is drie faktore wat belangrik is wanneer so ʼn indeks saamgestel word: Die steekproef Die steekproef moet ʼn goeie verteenwoordiging wees van die populasie en moet op die korrekte ewekansige of nie-ewekansige manier saamgestel word. Die gewig van komponente in die steekproef Indekse kan op vier verskillende maniere saamgestel word, nl. prys-geweegde-indeks, markwaarde-geweegde-indeks, ongeweegde indeks en ʼn fundamenteel-geweegde-indeks. Die verskillende metodes word in die volgende gedeelte bespreek. Berekeningsmetode Die gemiddeld van die verskillende komponente in die indeks kan deur die rekeningkundige of geometriese gemiddelde metodes bereken word.
Bladsy 78
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 2.9.3
Aandelemarkindekse
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 5.3 Daar is ʼn hele aantal aandelemarkindekse wat op verskillende maniere saamgestel is. Die tabel hieronder som die verskillende metodes op: Prys-geweegde-indeks
Dit is die rekeningkundige gemiddeld van die huidige pryse van aandele wat deel vorm van die indeks. Verwys na Exhibit 5.1 (bladsy 118 in die handboek) vir ʼn voorbeeld.
Waarde-geweegde-indeks
Word bepaal deur die huidige markwaarde van aandele te vermenigvuldig met die hoeveelheid uitstaande aandele (vry-vloeiende aandele). Die indekswaarde begin, bv. by 100 en na elke periode (dag, week of maand, ens.) word ʼn nuwe waarde bepaal. Die nuwe waarde word dan met die vorige periode se waarde vergelyk om te bepaal hoe die indeks gegroei het. Die prysverandering van ʼn groot-waarde-aandeel in die indeks het ʼn groter effek op die indeks as die prysverandering van ʼn klein-waarde-aandeel. Neem dus kennis van wanneer veranderinge in die indeks grootliks toegeskryf kan word aan die beweging in ʼn groot-waarde-aandeel. Verwys na die voorbeelde Exhibit 5.3, 5.4, 5.5 in die handboek (bladsy 119 tot 121 in die handboek).
Ongeweegde indeks
Alle aandele dra dieselfde gewig onafhanklik van hul waarde of prys. Verwys na die voorbeeld Exhibit 5.6 in die handboek (bladsy 121).
Fundamenteel-geweegde-
Kritiek op die waarde-geweegde-indekse het gelei tot
indeks
fundamenteel-geweegde-indekse. Die probleem met waarde-geweegde-indekse is dat oorgewaardeerde maatskappye ʼn groter gewig in die indeks sal dra en ondergewaardeerde maatskappye ʼn kleiner gewig in die indeks sal dra. Ander fundamentele maatstawwe is
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 79
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning gebruik om die maatskappye se ekonomiese voetspoor te bepaal. Sulke faktore sluit in verkope, kontantvloei, boekwaarde en dividende. Elke aandeel se waarde in die indeks word dan bepaal deur die gewig van die individuele fundamentele faktore as ʼn persentasie van die totale fundamentele faktore in die steekproef uit te druk. Styl-geweegde-indekse
Akademiese navorsing dui aan dat kleinkapitalisasieaandele oor die langtermyn beter presteer as die grootkapitalisasie-aandele. Daar was dus ʼn behoefte om grootkapitalisasie-, mediumkapitalisasie- en kleinkapitalisasie-indekse te skep om prestasie te meet. Die volgende stap was om indekse vir verskillende tipes aandele te skep, bv. groei-aandeel-indekse en waardeaandeel-indekse. Neem kennis van die ses grootstylkategorieë in paragraaf 5.3.5 in die handboek (bladsy 123). ʼn Onlangse nuwe stylindeks wat geskep is, is vir Sosiale Verantwoordelike Beleggings (socially responsible investment – SRI)
Globale-markindekse
Dit is soms moeilik om verskillende aandele-indekse te vergelyk aangesien hulle op verskillende maniere saamgestel is. Globale markindekse is geskep om die vergelyking te vergemaklik. Neem kennis van die drie belangrikste globale indekse onder paragraaf 5.3.6 in die handboek (bladsy 124).
2.9.4
Markindekse vir effekte
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 5.4 Kennis met betrekking tot markindekse vir effekte is belangrik aangesien daar ʼn groot hoeveelheid groei in effektemarkbeleggings is wat veroorsaak dat daar ʼn behoefte is aan relevante nuwe indekse wat as maatstaf kan dien vir die nuwe effekteportefeuljes. Groei in effekte-indeksfondse word ook ondervind omdat portefeuljebestuurders dit moeilik vind om beter as die algemene effektemark te presteer. Dit is ook moeiliker om ʼn effektemarkindeks saam te stel as wat dit is om ʼn aandelemarkindeks saam te stel vir die volgende redes: Bladsy 80
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning •
Die spektrum van effekte is baie groter as vir aandele.
•
Die spektrum van effekte verander gedurig.
•
Prysvolatiliteit vir individuele effekte en effekteportefeuljes verander gedurig.
•
Dit is moeiliker om die pryse van effekte te bepaal.
Neem asseblief kennis van paragraaf 5.4.1-5.4.3 in die handboek. 2.9.5
Kombinasie van aandeel- en effekte-indekse
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 5.5 Aangesien beleggers hul portefeuljes kan diversifiseer en in verskillende bateklasse soos aandele en effekte kan belê is daar ʼn behoefte om ʼn indeks saam te stel wat beide uit aandele en effekte bestaan. Daar is twee sulke indekse beskikbaar. •
Merrill Lynch-Wilshire kapitaalmarkindeks
•
Brinson Partner Globale sekuriteitsmarkindeks
2.9.6
Vergelyking van indekse oor ʼn tydperk
Bestudeer die handboek: Reilly & Brown, 2012. Paragraaf 5.6 Verwys na Exhibit 5.13 om te sien wat die korrelasie tussen verskillende aandeel- en effekte-indekse oor ʼn tydperk is. Sommige van die korrelasies is baie laag wat aandui dat dit voordelig is om ʼn globale perspektief tot belegging te volg en op hierdie manier jou portefeulje te diversifiseer. 2.10 Samevatting Ons het die beleggingsproses in detail behandel deur eerstens te kyk na die definisie van ʼn belegging. Verder het ons ook gesien dat risiko die dryfveer vir opbrengs is. Dus moet die primêre fokus op die bestuur van risiko wees, eerder as op die bestuur van opbrengs. Die faktore wat die vereiste opbrengskoers bepaal is bespreek en daar is na sistematiese risiko gekyk. Faktore wat veroorsaak dat ʼn bate se vereiste opbrengskoers verander is ook bespreek. Ons het ook gekyk na die bate-allokasieproses. Die beleidsdokument sal bepaal wat die optimale bate-allokasie vir ʼn belegger behoort te wees. Navorsing toon dat 90 persent van die variansie in ʼn fonds se opbrengs verduidelik kan word deur die bate-allokasiebesluit. Bate-allokasie is dus ʼn baie belangrike beleggingsfunksie.
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 81
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning In hierdie eenheid het ons ook gekyk na die karaktereienskappe van ʼn goeie mark. Ons het ook die definisie, doel en funksie van die primêre en sekondêre mark bestudeer. Onlangse veranderinge in wêreldmarkte is ook onder die loep geneem. Sekuriteitsmarkindekse word vir verskeie redes gebruik en die samestelling van indekse kan op verskillende maniere gedoen word. Ons het die verskillende karaktereienskappe van sekuriteitsmarkindekse ondersoek en spesifiek op sekuriteitsmarkindekse vir effekte gefokus. 2.11 Selfevaluering Doen die selfevalueringsvrae en probleme aan die einde van Hoofstuk 1, 2, 4, 5 in die handboek. Maak seker dat jy dit verstaan en sal kan toepas op ʼn feitestel. Kyk na die riglyne hieronder voordat jy die vrae en probleme aanpak. 2.12 Selfevalueringsriglyne Sommige van die vrae is teoreties van aard en die antwoorde behoort sonder moeite in die handboek gevind te kan word. Sommige van die probleme kan opgelos word deur direk die formule wat in die handboek gegee word te gebruik. Oorsig van die beleggingsproses (Hoofstuk 1) Die volgende vrae en probleme het betrekking op die beleggingsproses: VRAE Vraag 2, 3: Neem die belegger se lewensiklus in ag wanneer jy hierdie vrae beantwoord Vraag 4: Hou die groei in inkomste in gedagte vir verskillende professies. Vraag 5: Let op na die opbrengs waarna hul verwys: yield vs annual rate of return Vraag 10: Wat dink jy sal met die risiko gebeur indien die skuld-tot-ekwiteit-verhouding verhoog en hoe sal dit die vereiste opbrengskoers beïnvloed? Vraag 11: Onthou die SML is ʼn aanduiding van die hoeveelheid opbrengs-per-eenheidrisiko. Vraag 13: Hoe sal die verandering die reële risiko-vrye koers beïnvloed? Vraag 14: Wat gebeur met die risiko in die voorbeeld en hoe sal dit die opbrengs-pereenheid-risiko beïnvloed?
Bladsy 82
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning PROBLEME Probleem 1- 7 en 9-12: Maak gebruik van die formules in Tabel 2.2 in die begeleidingsgids om die antwoorde te bereken. Probleem 8: Kyk na die verspreiding van opbrengste tussen die 2 aandele. Die bate-allokasiebesluit (Hoofstuk 2) Die volgende vrae en probleme het betrekking op die bate-allokasiebesluit: VRAE Vraag 1: Neem in ag waar ʼn jong persoon in sy/haar beleggingslewensiklus is. Vraag 2: Indien jou buurvrou haar aftreefonds in die effektemark en geldmark belê, sal haar geld ten minste teen inflasie groei sodat sy nie koopkrag verloor nie? Vraag 6: Neem die twee individue se tydshorison in ag. Vraag 9: Ons weet die volgende van mnr. Franklin: •
Ongetroud
•
Kinderloos
•
70 jaar oud
•
In goeie gesondheid
•
Besit ʼn groot hoeveelheid likiede bates wat hy in sy boedel wil bemaak aan ʼn belasting-vrye mediese navorsingsmaatskappy aan wie hy ook ʼn groot som geld skenk.
•
Hy het kennis oor beleggings maar nie genoeg sodat hy sy eie portefeulje wil bestuur nie
•
Nie dringende of behoefte aan ʼn groot inkomste nie
•
Likiditeit is nie ʼn groot behoefte nie
a) Met die bostaande inligting in gedagte, stel die beleidsdokument op en verwys na mnr. Franklin se doelwitte en beperkinge. b) Gebruik jou diskresie en die inligting in a) hierbo om die langtermynbateallokasiestrategie op te stel. PROBLEME Probleem 1: Hoeveel reserwe fondse is nodig vir ʼn individu? Wanneer jy na die versekeringsbehoeftes van ʼn individu kyk, neem sy hoeveelheid afhanklikes in ag.
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
Bladsy 83
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Probleem 2 en 3: Alhoewel hierdie VSA belastingkoerse is, word dieselfde beginsel ook hier in Suid-Afrika toegepas. In Suid-Afrika het ons net nie twee verskillende belastingtabelle vir individue en egpare nie. Probleem 4 en 5: IRA staan vir “Individual Retirement Annuity”. Maak van tydwaarde van geld gebruik om a) te antwoord. Neem aan dat jaarlikse saamgestelde rente verdien word. Probleem 6: Wat sal met jou belegging se koopkrag gebeur wanneer daar 3% inflasie is? Bepaal die waarde van die belegging nadat die inflasie-effek in berekening gebring is. Sekuriteitsmarkte (Hoofstuk 4) Die volgende vrae en probleme het betrekking op sekuriteitsmarkte: VRAE Vraag 2: Dink aan hoe jy alternatiewe bates soos kunswerke sal bemark en verkoop. Vraag 6: Jy kan ʼn IPO op JSE as voorbeeld gebruik. Jy hoef nie Vraag 8 en 9 te doen nie. PROBLEME Probleem 1-7: Al die probleme is margeberekeninge. Verwys na paragraaf 4.5.4 en 4.5.5 om jou te help om die berekeninge te doen. Sekuriteitsmarkindekse (Hoofstuk 5) Die volgende vrae en probleme het betrekking op sekuriteitsmarkindekse: VRAE Vraag 5: Maak gebruik van ʼn voorbeeld om jou antwoord te verduidelik. Vraag 9: Verwys na die diversifikasie-voordeel tussen verskillende lande. Vraag 10: Verwys na kleinkapitalisasie- en grootkapitalisasie-aandele. Vraag 11 en 12: Verwys na die prestasie van effekte vs. die prestasie van aandele. Vraag 15: Vergelyk die karaktereienskappe van hoë-opbrengs effekte en dié van aandele en verduidelik dan hoekom die korrelasie tussen die effekte en ekwiteite hoër sal wees. Vraag 16: Dink aan watter indekse die beste weerspieëling van die VSA-mark is. PROBLEEM Probleem 3: Jy kan dit doen vir die JSE Alle Aandele-indeks en vir die JSE Top 40-indeks.
Bladsy 84
Studie-eenheid 2: Die beleggingsproses
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
STUDIE-EENHEID 3: BATEKLASSE
3.1
Leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Geldmark in Suid-Afrika
•
Effektemark in Suid-Afrika
•
Eiendomsmark in Suid-Afrika
•
Aandelemark in Suid-Afrika
•
Afgeleide instrumente en alternatiewe beleggings
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om:
3.2
•
die geldmark in Suid-Afrika te bespreek en te analiseer;
•
die effektemark in Suid-Afrika te bespreek en te analiseer;
•
die eiendomsmark in Suid-Afrika te bespreek en te analiseer;
•
die aandelemark in Suid-Afrika te bespreek en te analiseer; en
•
afgeleide instrumente en alternatiewe beleggings te bespreek. Voorgeskrewe handboek
Botha, M., Rossini, L., Geach, W., Goodall, B., du Preez, L. & Rabenowitz, P. 2016. The South African Financial Planning Handbook 2016. Durban: LexisNexis. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Afdeling 3: Beleggingsbeplanning Hoofstuk 16, paragrawe 16.1-16.5 Hoofstuk 17, paragrawe 17.1-17.9 Hoofstuk 18, paragrawe 18.1-18.5 Hoofstuk 19, paragrawe 19.1-19.8 Hoofstuk 20, paragrawe 20.1-20.3
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 85
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 3.3
Verrykende bronne Landbou.com. 2015. Verskans teen duurder diesel en wen. Beskikbaar by
•
http://landbou.com/nuus/verskans-teen-duurder-diesel-en-wen [Besoek 20 November 2015]. Landbou.com. 2015. Wat is die doel van verskansing? Beskikbaar by:
•
http://landbou.com/bedrywe/wat-is-die-doel-van-verskansing [Besoek 20 November 2015]. 3.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Aanvanklike marge
Die deposito wat neergesit moet word voordat die belegger met termynkontrakte kan handel dryf.
Arbitrager
Iemand wat gelyktydig dieselfde bate in twee verskillende markte koop met die doel om wins te maak uit die prysverskille in die verskillende markte.
Amerikaanse opsie
ʼn Amerikaanse opsie kan enige tyd voordat die opsie verstryk verhandel word.
Beleggingstermyn
Die tydsperiode wat die koper die spesifieke instrument besit.
Delta
Die maatstaf van hoe ʼn opsie se prys sal verander wanneer die onderliggende bate se prys verander.
Diskonto-
Geen rente word betaal op diskonto-instrumente nie. Die prys of
instrument of
huidige waarde word bepaal deur die toekomstige waarde, wat
afslaginstrument
die belegger aan die einde van die beleggingstermyn ontvang, te verdiskonteer teen ʼn diskontokoers. Die instrument word dus op afslag verhandel.
Diskonto-koers
Die koers waarteen effekte se toekomstige kontantvloei verdiskonteer word.
Europese opsie
ʼn Europese opsie kan slegs verhandel word op die dag waarop die opsie verstryk.
Fundamentele
Die proses om te bepaal of ʼn aandeel oor- of onder-gewaardeer
analise
is deur die intrinsieke waarde te bepaal.
Bladsy 86
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Handhawingsmarge
Die minimum margedeposito wat ten alle tye beskikbaar moet wees wanneer daar met termynkontrakte handel gedryf word.
Intrinsieke waarde
Die waarde van ʼn bate gegewe dat die karaktereienskappe van die bate ten volle verstaan word en ingesluit word in die bepaling van die prys.
Koeponkoers
Die koers wat gebruik word om die koeponbetalings op effekte te bepaal.
Korttermyn-
ʼn Belegging wat gemaak word vir ʼn periode korter as
belegging
12 maande.
Marge
Deposito wat betaal moet word voordat ʼn termynkontrak uitgeneem kan word.
Onderliggende bate
Die bate waarop ʼn afgeleide instrument soos ʼn termynkontrak en opsie se prys gebaseer is.
Opsie vervaldatum
Die datum waarop die opsie verstryk.
Pariwaarde
Die oorspronklike waarde van die skuld onderliggend aan ʼn effek wat aan die einde van die effekte se leeftydperk terugbetaal moet word.
Premium
Die prys wat vir ʼn opsie betaal word.
Prima rentekoers
Die koers word vasgestel deur die Monetêre Beleidskomitee. Dit is die koers waarteen die banke geld aan hul beste kliënte uitleen.
Rentedraende
ʼn Finansiële instrument wat ʼn vaste hoeveelheid rente op ʼn
instrument
gereelde basis aan die koper van die instrument betaal. Die kapitale waarde word ook aan die einde van die beleggingsperiode betaal.
Sigwaarde
Die bedrag wat die belegger sal ontvang aan die einde van die beleggingstermyn.
Skuldbriewe
Vaste rentedraende instrument (nie ʼn aandeel nie) wat deur ʼn besigheid uitgereik word. Die besigheid beloof om die belegger ʼn vaste hoeveelheid rente te betaal oor die lewensduur van die lening en om die kapitale bedrag aan die einde van die beleggingsperiode terug te betaal.
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 87
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Spekuleerder
Iemand wat handel dryf met verskansingsinstrumente met die doel om winste te maak.
Teenparty
Die party aan die ander kant van die transaksie wanneer daar in afgeleide instrumente belê word.
Trefprys
Die prys waarteen die reg van die opsie uitgeoefen kan word.
Variasie marge
Die addisionele margevereiste wat betaal moet word omdat die margedeposito onder ʼn spesifieke instandhoudingsmargevlak gedaal het.
Verrekeningshuis
Verantwoordelik vir die ontvang van margedeposito’s wat gemaak word vir termynkontrakte.
Verskanser
Iemand wat groot blootstelling in die geldmark het en wat die risiko wil verminder deur ʼn teenoorgestelde posisie in die termynkontrakmark te neem.
Volatiliteit
Die mate waartoe ʼn bate se prys fluktueer. Dit is ʼn aanduiding van risiko.
3.5
Inleiding
Die geldmark is die mark vir die leen en uitlening van finansiële instrumente oor die korttermyn. Korttermyn verwys na ʼn periode korter as een jaar. Die leners in die mark sluit die owerheid en ander finansiële instellings in wat fondse oor die korttermyn benodig. Beleggers in die mark is tipies effektetrusts, pensioenfondse, beleggingsbestuurders, institusionele beleggers en besighede wat surplus korttermynfondse beskikbaar het en wat dit graag wil belê om ʼn opbrengs te verdien. Die geldmark verwys gewoonlik na die groothandelsmark wat met groot beleggingshoeveelhede van meer as R1 miljoen handel. Die geldmark bestaan uit ʼn primêre en sekondêre mark. Die primêre mark is die mark waar ʼn geldmarkinstrument vir die eerste keer uitgereik word terwyl die sekondêre mark verwys na die mark waar die reeds uitgereikte geldmarkinstrumente verhandel word. Geldmarkinstrumente is dus verhandelbaar en die eienaar van die instrument het ʼn dokument om dit te bewys indien hy/sy die instrument wil verkoop. Geldmarkinstrumente word gekategoriseer as “diskonto-/afslag-” of “rentedraende” instrumente. Geen rente word betaal op diskonto-instrumente nie. Die prys of huidige waarde word bepaal deur die toekomstige waarde, wat die belegger aan die einde van die beleggingstermyn ontvang, te verdiskonteer teen ʼn diskontokoers. Die instrument word dus op afslag verhandel. Rentedraende geldmarkinstrumente, aan die ander kant, verdien rente oor die
Bladsy 88
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning beleggingsperiode wat maandeliks of aan die einde van die beleggingsperiode uitbetaal word. Sulke instrumente verskaf dus gereelde kontantvloei tesame met die aanvanklike beleggingsbedrag aan die einde van die beleggingstermyn. Daar is ʼn hele aantal verskillende geldmarkinstrumente wat later in detail bespreek sal word. ʼn Effek staan ook bekend as ʼn vaste-inkomste-sekuriteit en bied die belegger ʼn aantal konstante rentebetalings gedurende die beleggingsperiode, tesame met die kapitale bedrag wat aan die einde van die beleggingsperiode uitbetaal word. Die effektemark is vir die mediumtermyn en die beleggingsperiodes wissel van twee tot twintig jaar. Die mark waarin effekte verhandel, staan bekend as die kapitale mark. Net soos die geldmark bestaan die kapitale mark ook uit ʼn primêre en sekondêre mark. Die verskillende rolspelers en deelnemers in die effektemark sal bespreek word. Die verskillende tipes effekte word ook behandel saam met die risiko’s wat gepaard gaan met ʼn belegging in die effektemark. Daar word gekyk na die verskillende kenmerke van effekte, naamlik die kapitale waarde, markwaarde, koeponkoers en beleggingstermyn. Die manier waarop die pryse van effekte daagliks in die koerante gepubliseer word, word verduidelik en laastens word daar na die konsep van sekuritering verwys. Belegging in die eiendomsmark is gewild aangesien dit ekonomiese waarde het en relatief skaars is. Eiendom het ook unieke karaktereienskappe wat dit van finansiële beleggings onderskei. Eerstens, is daar nie twee eiendomme wat presies dieselfde is uit die oogpunt van uitleg en ligging nie. Dus is elke eiendom uniek. Tweedens, is dit nie maklik om ʼn reeds bestaande eiendom te omskep of te verskuif sodat dit ʼn ander doel kan dien nie, aangesien die uitleg en ligging meestal baie spesifiek tot die oorspronklike doel is. Derdens, is eiendom nie likied nie en, laastens is dit ʼn tasbare belegging. Dit beteken dat eiendom nie vinnig gekoop en verkoop kan word nie. In hierdie gedeelte van die gids gaan ons kyk na die faktore wat die waarde van eiendom affekteer. Daarna sal ons in diepte kyk na waaruit die opbrengs op eiendom bestaan. Die beginsels van eiendomswaardasie word ook kortliks bespreek. Die verskillende direkte eiendomsbeleggingsopsies word bespreek en, laastens word daar gekyk na die beleggingsopbrengste wat eiendom kan lewer. Die aandelemark gaan oor eienaarskap. Wanneer ʼn individu ʼn aandeel van ʼn besigheid besit, verteenwoordig dit gedeeltelike eienaarskap wat die aandeelhouer stemreg in die besigheid gee en geregtig maak op die ontvang van dividende wanneer dit verklaar word. Maatskappye reik aandele uit om fondse in te samel en gee ʼn gedeelte van die beheer van die maatskappy op in ruil vir die fondse. Aandele word in verskillende groepe geklassifiseer en oor die JSE Beperk verhandel. Die verskillende groepe aandele word in die handboek gedefinieer. Die doel en funksies en klassifikasiestelsel van die JSE word bespreek. Daar word ook gekyk na die instansies en deelnemers van die aandelemark. Waardasie van
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 89
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning aandele is ʼn baie belangrike funksie van fundamentele beleggingsbestuur en die verskillende metodes word onder die loep geneem. Laastens word daar gekyk na hoe aandelepryse in koerante gepubliseer word en die verskillende opsies met betrekking tot hoe ʼn individu te werk moet gaan om in die aandelemark te belê, word bespreek. Afgeleide instrumente kry hul waarde van ʼn onderliggende bate maar die eienaar van die afgeleide instrument besit nie die onderliggende bate nie. Hulle het wel die reg om op ʼn toekomstige datum die instrument te verhandel. In die eenheid kyk ons na termynkontrakte, vooruitkontrakte, opsies en langtermynopsies. Daarna sal ons alternatiewe beleggings, soos nie-genoteerde aandele, kommoditeite en versamelstukke bestudeer. Laastens word daar gekyk na verskansingsfondse as ʼn belegging. 3.6
Die geldmark
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 16.1 – 16.5 3.6.1
Deelnemers in die geldmark
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 16.2 Die volgende instansies is almal deelnemers in die geldmark: •
Suid-Afrikaanse Reserwe Bank
•
Korporasie vir Publieke Deposito’s
•
Publieke Beleggingskorporasie
•
Industriële Ontwikkelingskorporasie
•
Landbank
Die Suid-Afrikaanse Reserwe Bank (SARB) is verantwoordelik om die monetêre beleid van die land te bestuur. Hulle doen dit deur gebruik te maak van ʼn inflasie-geteikende raamwerk waar hulle die prima uitleenkoers van die land sal aanpas indien inflasie buite die gespesifiseerde inflasievlakke beweeg. Die inflasie teiken wat tans gebruik word, is tussen 3% en 6%. Die monetêre beleid het dus ʼn impak op die geldmark aangesien geldmarkinstrumente se opbrengste gekoppel is aan die uitleenkoers van die land. Die Korporasie van Publieke Deposito’s is ʼn filiaal van SARB wat deposito’s aanvaar van verskeie bronne. Hulle dien ook as die uitlener van die laaste opsie. Die meeste van hulle fondse word belê in geldmarkinstrumente van die openbare sektor. Die Publieke Beleggingskorporasie (PIC) ontvang langtermyndeposito’s van die publieke sektor vir langtermynbeleggings. Hulle bestuur geld vir die owerheid wat owerheidswerknemers se pensioen- en voorsorgfondse insluit. Bladsy 90
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Die Industriële Ontwikkelingskorporasie verskaf finansiering vir industriële projekte en toerisme-ontwikkeling. Die Landbank leen geld uit aan boere en landbou-organisasies. 3.6.2
Geldmarkinstrumente
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 16.3 Die volgende is geldmarkinstrumente: •
Skatkiswissel (SW) (Treasury Bill – TB)
•
Daggelddeposito (call deposit)
•
Kennisdeposito
•
Bankaksep (BA)
•
Promesse (promissory notes – PN)
•
Verhandelbare sertifikaat van deposito (NCD)
Hierdie geldmarkinstrumente word vervolgens meer toegelig: Skatkiswissel Definisie
Ten volle beskerm en gewaarborgde korttermynleningsertifikaat wat deur die owerheid deur middel van SARB uitgereik word.
Uitreiker
Owerheid
Doel
•
Om die owerheid se begrotingstekorte te finansier
•
Help met monetêre beleidsdoelwitte
•
91 dae
•
182 dae
Beleggingstermyn
Klassifikasie
Diskonto- of afslaginstrumente
Risiko
Owerheidskuld word gesien as likied en daarom is dit lae risiko.
Ander eienskappe
•
Is ʼn aanduiding van wat in die geldmarkomgewing aangaan en word gebruik as maatstaf-koers wanneer die rentekoers op ander geldmarkinstrumente bereken word.
•
Uitsluitlik vir die groothandelsmark. Tabel 3.1: Skatkiswissel (Outeur, 2015)
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 91
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Daggelddeposito Definisie
Kontantdeposito wat enige tyd opgevra kan word.
Uitreiker
Bank
Doel
Om korttermynfinansieringsdoelwitte te bereik.
Beleggingstermyn
Kan enige tyd opgevra word
Klassifikasie
Rentedraende instrument
Risiko
Meer riskant as owerheidsinstrument aangesien die instrument deur die bank uitgereik word, maar die risiko is steeds laag.
Ander eienskappe
•
Rentekoers verhoog soos die beleggingsbedrag verhoog.
•
Rentekoers is onderhewig aan daaglikse fluktuasies.
•
Individue kan ook in hierdie geldmarkinstrument belê. Tabel 3.2: Daggelddeposito (Outeur, 2015) Kennisdeposito
Definisie
Kennis moet gegee word voordat kontant beskikbaar gestel word.
Uitreiker
Bank
Doel
Om korttermynfinansieringsdoelwitte te bereik.
Beleggingstermyn
Normaalweg 32-dae
Klassifikasie
Rentedraende instrument
Risiko
Meer riskant as owerheidsinstrument aangesien die instrument deur die bank uitgereik word, maar die risiko is steeds laag.
Ander eienskappe
•
Rentekoers normaalweg hoër as daggelddeposito aangesien geld vir ʼn langer termyn belê word.
•
Individue kan ook in hierdie geldmarkinstrument belê. Tabel 3.3: Kennisdeposito (Outeur, 2015)
Bladsy 92
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Bankaksep (BA) Definisie
ʼn Leningsertifikaat wat uitgereik word deur die lener. Terugbetaling van die volle sigwaarde van die instrument word gewaarborg deur die bank wat hul stempel op die dokument sit as bewyse daarvan.
Uitreiker
Maatskappy met bankaanvaarding
Doel
Oorspronklik was ʼn BA ontwikkel om die koop, vervaardiging en vervoer van goedere te finansier. Dit het gehelp om die tegniese probleme met betrekking tot die fisiese afstand tussen die koper en die verkoper te oorkom en om sekerheid te verskaf dat die lening wel terugbetaal sal word.
Beleggingstermyn
•
30 dae
•
90 dae
•
120 dae
Klassifikasie
Diskonto- of afslaginstrument
Risiko
Meer riskant as owerheidsinstrument aangesien die instrument deur die bank gewaarborg word, maar minder riskant as geldmarkinstrumente wat deur besighede uitgereik word.
Ander eienskappe
•
Baie bemarkbaar
•
Uitsluitlik vir die groothandelsmark Tabel 3.4: Bankaksep (BA) (Outeur, 2015) Promesse
Definisie
ʼn Onvoorwaardelike belofte op skrif wat deur een persoon aan ʼn ander gemaak word en waarin daar belowe word om ʼn som geld terug te betaal op aanvraag of op ʼn spesifieke toekomstige datum. In eenvoudige terme is dit ʼn brief wat sê: “ek skuld jou”.
Uitreiker
Maatskappy
Doel
Om tydelike oorbruggingsfinansiering te verskaf.
Beleggingstermyn
Korter as een jaar.
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 93
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Klassifikasie
Diskonto- of afslaginstrument
Risiko
Meer riskant as owerheidsinstrumente en BA’s aangesien die terugbetalingsbedrag nie deur die bank gewaarborg word nie.
Ander eienskappe
Uitsluitlik vir die groothandelsmark Tabel 3.5: Promesse (Outeur, 2015)
Verhandelbare depositosertifikaat (VDS) (Negotiable certificates of deposit – NCD) Definisie
ʼn Verhandelbare deposito wat deur die bank vir ʼn spesifieke tydsperiode en teen ʼn vaste rentekoers uitgereik word. Anders as ʼn vaste deposito kan dit voor die einde van die termyn verkoop word. Die eienaar van die VDS aan die einde van die termyn ontvang die finale betaling.
Uitreiker
Bank
Doel
Verskaf ʼn hoër rentekoers as ʼn skatkiswissel en is daarom gewild onder beleggers.
Beleggingstermyn
•
3 maande
•
6 maande
•
9 maande
•
12 maande
Klassifikasie
Rentedraende instrument
Risiko
Meer riskant as ʼn owerheidsinstrument aangesien dit deur die bank uitgereik word en omdat die wanbetalingsrisiko van die bank hoër is as dié van die owerheid.
Ander eienskappe
•
Likiede instrument
•
Uitsluitlik vir die groothandelsmark
Tabel 3.6: Verhandelbare depositosertifikaat (Outeur, 2015)
Bladsy 94
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 3.6.3
Bereken geldmarkopbrengste
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 16.4 Soos reeds bespreek, kan geldmarkinstrumente geklassifiseer word as diskonto/afslaginstrumente of rentedraende instrumente. Diskonto-instrumente verkoop teen ʼn afslag relatief tot hul sigwaarde. Daar word geen rentebetalings gemaak gedurende die beleggingsperiode nie, maar slegs ʼn enkele betaling aan die einde van die beleggingsperiode. Die opbrengskoers is altyd groter as die diskontokoers aangesien die diskontokoers ʼn persentasie van die aflossingsbedrag is, terwyl die opbrengskoers ʼn persentasie van die aankoopwaarde is. Geldmarkkoerse word meestal in nominale terme uitgedruk. Onthou dus altyd om alle koerse om te skakel na effektiewe jaarlikse opbrengskoerse wanneer jy die opbrengste van verskillende geldmarkinstrumente wil vergelyk. Gebruik die volgende formule om die afslag te bepaal: =
ܵ݅݃ݏݎ݁݇ݐ݊݇ݏ݅݀ ݔ ݁݀݅ݎ݁ݏ݈ܾ݃݊݅݃݃݁݁ ݊ܽݒ ݁݀݊݅݁ ݐݐ ݁ܽܦ ݔ ݁݀ݎܽܽݓ 365
Sodra jy die afslag bepaal het, kan jy nou die nominale jaarlikse koers soos volg bereken: =
݈݃ܽݏ݂ܣ 365 ݔ ݁݀݅ݎ݁ݏ݈ܾ݃݊݅݃݃݁݁ ݊ܽݒ ݁݀݊݅݁ ݐݐ ݁ܽܦ ݏݕݎ݇݊ܽܣ
Hierna kan jy die effektiewe jaarlikse opbrengs met jou finansiële sakrekenaar bereken. Verwys na die voorbeeld bo-aan bladsy 408 in die handboek. Die opbrengskoers vir ʼn rentedraende instrument kan ook bereken word deur jou finansiële sakrekenaar te gebruik. Verwys na die tydwaarde van geld in paragraaf 1.8 in Studieeenheid 1. Kyk ook na die voorbeeld in die handboek op bladsy 408. 3.7
Die effektemark
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 17.1 Die effektemark is die mark waarin daar geld geleen en uitgeleen word oor die medium- en langtermyn deurdat die owerheid, semi-owerheid en besighede effekte uitreik met ʼn beleggingstermyn tussen 2 en 20 jaar. ʼn Effek is ʼn kontrak tussen 2 partye waar die belegger die kapitale waarde van die effekte aan die uitreiker leen vir ʼn sekere tydperk. Die uitreiker betaal gewoonlik die belegger ʼn vaste rentekoers elke ses maande oor die beleggingstermyn van die effekte. Die rentekoers
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 95
GFP105 FinansiÍle en Beleggingsbeplanning staan bekend as ʼn koepon. Koeponkoerse verskil tussen verskillende effekte as gevolg van die risiko dat die aanvanklike kapitale bedrag nie terugbetaal kan word nie. Riskante effekte bied hoÍr koeponkoerse as minder riskante effekte. Effekte verskil ook uit die oogpunt van beleggingstermyn. Die uitreiker van die effekte betaal die kapitale bedrag terug aan die einde van die beleggingstermyn. 3.7.1
Die kapitale mark
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 17.2.1 Die kapitale mark bestaan uit die effektemark en die aandelemark. In hierdie gedeelte van die werk fokus ons op die effektemark. Die aandelemark sal later bespreek word. Die private sektor reik effekte uit om langtermynprojekte te finansier. Die sentrale owerheid soos die Suid-Afrikaanse Reserwe Bank reik effekte uit om die owerheid se uitgawes te finansier. Die risiko van owerheidseffekte is laer as enige ander uitreiker aangesien die risiko dat hulle nie die oorspronklike leningsbedrag kan terugbetaal nie die laagste is. Munisipaliteite en openbare korporasies soos ESKOM en Rand Water reik effekte uit om langtermynuitbreidingsprojekte te finansier. 3.7.2
Rolspelers in die kapitale mark
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 17.2.2
Rolspelers
Banke
Versekeringsmaatskappye
Sekuriteitsmarkte
Figuur 3.1: Rolspelers in die kapitale mark (Outeur, 2015)
Bladsy 96
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 3.7.3
Tipes effekte
Die verskillende tipe effekte is: •
Koeponeffekte: Dit is ʼn effek in sy eenvoudigste vorm.
•
Zero-koepon-effekte: Dit is afslageffekte wat nie elke ses maande rente betaal nie. Die tipe effekte word verkoop teen ʼn prys minder as pariwaarde. Sulke effekte word dikwels uitgereik deur ʼn lener wat fondse benodig vir ʼn projek wat nie kontantvloei sal verskaf voordat die projek voltooi is nie. Sulke tipe effekte word slegs uitgereik op aanvraag en word selde verhandel.
•
Inflasie-gekoppelde effekte: Die kapitale waarde van die effekte word aangepas om tred te hou met verbruikersprysindeks (VPI) (consumer price index – CPI) Koeponbetalings word bereken gebaseer op die kapitale bedrag en hou tred met inflasie. Die belegger word dus beskerm teen die inflasie-effek sonder om ʼn meer riskante belegging in die aandelemark te maak. Die rentekoerse op inflasiegekoppelde effekte is minder as op basiese effekte en dit is weer voordelig vir die uitreiker. Verwys na die tabel (bladsy 411 in die handboek) wat inflasie-gekoppelde effekte en foefie-vrye effekte vergelyk.
3.7.4
Risiko’s geassosieer met effekte
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 17.4 Dit is belangrik dat jy die volgende risiko’s wat geassosieer word met die effektemark verstaan en kan toepas op ʼn feitestel:
Rentekoersrisiko
Kredietrisiko
Likiditeitsrisiko Opbrengskromme risiko
Risiko’s
Politieke risiko
Opvra-risiko Inflasie
Herbeleggingsrisiko Volatiliteitsrisiko
Figuur 3.2: Effektemarkrisiko’s (Outeur, 2015)
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 97
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 3.7.5
Kenmerke van effekte
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 17.5
Kapitale waarde
Die bedrag betaalbaar aan die eienaar van die effekte aan die einde van die beleggingstermyn en is nie dieselfde as die markwaarde van die effekte nie.
Markwaarde
Die markwaarde is ook die huidige waarde van die effekte. Verwys na paragraaf 1.8.2 in Studie-eenheid 1 in hierdie gids, waar ons gesien het dat die huidige waarde van ʼn belegging die verdiskontering van alle toekomstige kontantvloei (koeponbetalings en kapitale bedrag aan die einde van die beleggingstermyn) is. Die verdiskonteringskoers wat gebruik word, is die huidige markkoers. Neem asseblief kennis van die volgende: Markkoers > Koeponkoers → effek verhandel teen ʼn afslag Markkoers < Koeponkoers → effek verhandel teen ʼn premium Markkoers = Koeponkoers → effek verhandel teen pariwaarde
Koeponkoers
Die vaste rentekoers wat die belegger verdien oor die leeftyd van die effekte wat bereken word deur die rentekoers te vermenigvuldig met die kapitale waarde van die effekte. Die koepon word gewoonlik halfjaarliks (elke ses maande) betaal. Sien die voorbeeld in die handboek, in paragraaf 17.5.3.
Beleggingstermyn Die tydsperiode waaroor die koeponbetalings gemaak word en die kapitale waarde terugbetaal word. Dit beïnvloed die prys van die effekte. Tabel 3.7: Kenmerke van effekte (Outeur, 2015) 3.7.6
Effektepryse en opbrengste
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 17.6 Effekte is verhandelbare instrumente en kan dus verkoop word deur die eienaar van die effekte. Die prys van die effekte sal dus verander oor die beleggingsperiode soos wat inflasie en rentekoerse verander. Bladsy 98
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Voordat ʼn effek in die sekondêre mark verkoop kan word moet die waarde op daardie gegewe tydstip bepaal word. Dit word gedoen deur die toekomstige kontantvloei wat deur die effekte in die toekoms gegenereer sal word, terug te verdiskonteer teen die heersende markkoers. Die kontantvloei is dus die halfjaarlikse koeponbetalings en die kapitale betaling aan die einde van die beleggingsperiode. Voorbeeld 3.1 ʼn Effek het ʼn een jaar beleggingsperiode en betaal ʼn 10% koeponkoers (dus R10 per jaar en R5 elke 6 maande). Die kapitale bedrag word ook terugbetaal aan die einde van die beleggingstermyn. Neem kennis dat ʼn een-jaar-effek slegs gebruik word om die konsep te verduidelik. In praktyk is effekte se beleggingstermyn enige iets tussen 2 en 20 jaar. Die belegger wat die effekte koop ontvang dus die volgende kontantvloei: •
Die 5% koepon oor 6 maande (R5)
•
Die 5% koepon oor 12 maande (R5)
•
Die oorspronklike belegging van R100 aan die einde van die beleggingstermyn (oor 12 maande)
Wat sal jy bereid wees om te betaal vir die belegging vandag indien die markrentekoers 10% is? Verwys na tydwaarde van geld in die Studie-eenheid 1, paragraaf 1.8, om jou geheue te verfris. P/YR = 2 FV = -R100 N=2 PMT = 5 I = 10% PV = ? Antwoord: PV = R100 Onthou: ʼn Effek betaal ʼn vaste koeponkoers wat nie verander oor die beleggingstermyn nie, terwyl die markkoers wel deurlopend verander.
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 99
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Voorbeeld 3.2 Indien die markrentekoers verhoog na 12%, wat sal ʼn belegger bereid wees om te betaal vir die effekte? P/YR = 2 FV = -R100 N=2 PMT = 5 I = 12% PV = ? Antwoord: PV = R98.16 Voorbeeld 3.3 Indien die markrentekoers verlaag na 8%, wat sal ʼn belegger bereid wees om te betaal vir die effekte? P/YR = 2 FV = -R100 N=2 PMT = 5 I = 8% PV = ? Antwoord: PV = R101.88 In die voorbeeld hierbo kan dit gesien word dat die huidige waarde of prys van ʼn effek sal daal as die markrentekoers styg en dat die prys van die effekte sal styg as die markrentekoers daal. Dit illustreer dus dat ʼn effek se prys ʼn inverse verhouding het met die markrentekoers. Markkoers > Koeponkoers → effek verhandel teen ʼn afslag (bv. R98.16 < R100) Markkoers < Koeponkoers → effek verhandel teen ʼn premium (bv. R101.88 > R100) Markkoers = Koeponkoers → effek verhandel teen pariwaarde (bv. R100 = R100) Die opbrengs van ʼn effek word bereken van drie verskillende bronne van opbrengste wat ʼn belegger ontvang wanneer hy/sy in effekte belê.
Bladsy 100
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning •
Koeponbetaling
•
Inkomste wat gegenereer word wanneer die koepon herbelê word
•
Kapitale winste of verliese
Die verskillende tipes opbrengste is: • • •
Die nominale opbrengs: Dit is die koeponkoers wat betaal word vir ʼn spesifieke effek Huidige opbrengs = Jaarlikse koepon ÷ Markprys
Opbrengs oor die beleggingstermyn: Dit is die geannualiseerde opbrengskoers wat ʼn belegger kan verwag om te verdien op ʼn effek indien die belegger die effekte tot aan die einde van die beleggingsperiode hou en die koeponbetaling herbelê – dit hang van faktore soos beleggingstermyn en koeponbetalings af.
Die opbrengskromme is die kromme wat gevorm word indien die opbrengste van effekte met verskillende beleggingstermyne op ʼn grafiek voorgestel word. Daar is drie teorieë wanneer dit gaan oor die opbrengskromme. Maak seker dat jy die teorieë ken en verstaan. Daar is vier algemene vorms wat die opbrengskromme kan aanneem: •
Normale opwaartse opbrengskromme (rising yield curve)
•
Inverse of dalende opbrengskromme (declining yield curve)
•
Plat opbrengskromme (flat yield curve)
•
Kromgetrekte opbrengskromme (humped yield curve)
Kyk na die grafieke in die handboek, bladsy 416. Nog twee baie belangrike konsepte betreffende effekte is die duur (duration) en konveksiteit. Die duur (duration) van ʼn effek meet die rentekoers-sensitiwiteit van ʼn effek se markprys deur die koepon en beleggingstermyn van die effekte in ag te neem. Die duur en wisselvalligheid van ʼn effek verhoog soos die beleggingstermyn verhoog. Konveksietyd meet die sensitiwiteit van effektepryse relatief tot verandering in die rentekoers. Effekte volatiliteit =
௦௧௦ ௩ௗ ௬௦
ௗ ௨ௗ ௧௦
Kyk na die voorbeeld op bladsy 418 in die handboek.
Studie-eenheid 3: Bateklasse
݂
∆ / ∆
Bladsy 101
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 3.8
Effektepryskwotasies
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 17.7 Dit is belangrik dat jy verstaan hoe effektepryse in koerante gepubliseer word. Effekte word nie in rand en sent gekwoteer nie, maar uit die oogpunt van opbrengs. Onthou altyd dat die prys van ʼn effek ʼn inverse verhouding het met die opbrengskoers. 3.9
Sekuritering
Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 17.8 Sekuritering is die proses om nie-likiede finansiële bates, gewoonlik huislenings en debiteure in verhandelbare sekuriteite te verander. Dit word gebruik deur besighede wat lae-risiko, langtermynbeleggings wil maak met opbrengste wat beter is as owerheidsekuriteite. Sekuritering was die rede vir die sub-prima krisis van 2007 en 2008. 3.10 Eiendomsmark Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 18.1 – 18.5 3.10.1 Faktore wat die eiendomsmark beïnvloed Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 18.2 Die volgende faktore beïnvloed die prys van eiendom: •
Enige verandering in die politieke, sosiale en ekonomiese omgewing van ʼn land
•
Rentekoerse
•
Die prysvlak van eiendom
•
Die kostes wat gepaard gaan met die koop en verkoop van eiendom (oordragskostes, ens.)
3.10.2 Opbrengs van eiendom Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 18.3 Eiendom as ʼn belegging bied vir beleggers ʼn gereelde inkomstestroom in die vorm van huurinkomste en potensiële kapitale groei indien die eiendom vir ʼn hoër prys verkoop word as waarvoor dit aangekoop is. Die eiendomsmark was oor die afgelope paar jaar baie kompeterend wanneer dit vergelyk word met aandele en effekte.
Bladsy 102
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning ʼn Belegging in eiendom se waarde word beïnvloed deur die kapitalisasiekoers en/of die huurinkomste wat die eiendom genereer. Dit kan bewys word deur te kyk na die volgende formule: Gekapitaliseerde waarde = huurinkomste x kapitalisasiekoers Die heersende rentekoers in die ekonomie beïnvloed die markkoers. Indien rentekoerse styg sal die waarde van eiendom daal en wanneer rentekoerse daal, sal die waarde van eiendom styg. Die volgende is belangrike beginsels van eiendomswaardering: •
Kapitalisasiekoers = (Verwagte Jaar 1 Netto bedryfsinkomste) ÷ Koopprys x 100
•
Jaar 1 se netto bedryfsinkomste is die aanvanklike opbrengs
•
Indien eiendom onder markwaarde verhuur word dan sal die aanvanklike opbrengs kleiner as die kapitalisasiekoers wees.
•
Kapitalisasiekoers is ʼn goeie maatstaf om eiendom met ander eiendomme te vergelyk.
•
Pryse van bestaande geboue wat uitverhuur word teen ʼn lae kapitalisasiekoers daal wanneer die markkapitalisasiekoers verhoog.
•
Kapitalisasiekoerse vir dieselfde tipe geboue word gepubliseer en kan as maatstaf gebruik word.
3.10.3 Direkte eiendomsbeleggings Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 18.4 Die volgende is direkte eiendomsbeleggings: Voltitel eiendom se beleggingswaarde kan deur die volgende aspekte beïnvloed word: •
Die prys van die eiendom relatief tot soortgelyke eiendomme te koop in die omgewing
•
Gerespekteerde omgewing
•
Moontlike ontwikkeling in die omgewing
•
Toestand waarin die eiendom is
•
Misdaadsyfer in die omgewing
Gegewe die prys van eiendom is die finansiering van ʼn eiendom die enigste manier hoe beleggers eiendom kan koop. Dit is egter belangrik om in gedagte te hou dat as die
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 103
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning rentekoers styg, sal die maandelikse paaiement wat terugbetaal moet word op die eiendom ook styg. Verder is dit ook belangrik dat beleggers die terugbetalingsbedrag moet verhoog indien moontlik, om sodoende die terugbetalingsperiode te verkort en te bespaar op rentebetalings. Die voordele om die terugbetalingsperiode te verkort is soos volg: •
Dit is ʼn baie goeie beleggingsopsie
•
Dit is ʼn lae-risiko belegging
•
Dit is ʼn koste-effektiewe beleggingstrategie omdat daar geen kostes betrokke is by die verhoging in afbetalingsbedrag van ʼn lening nie.
•
Daar is geen belastingimplikasies wanneer ʼn belegger besluit om sy leningspaaiement te verhoog nie.
Die koste met betrekking tot die koop van ʼn eiendom is: •
Oordragskostes of BTW
•
Aktevervaardigingskoste
•
Finansieringskostes
•
Bankassesseringskoste
•
Aanvanklike koste vir die finansiering
•
Fooie vir die registrasie van eienaarskap
Wanneer die eiendom op die eienaar se naam is, kan addisionele kostes soos eiendomsagentkostes vir die opsporing van huurder en bestuur van die eiendom ook van toepassing wees. Deeltitel (sectional title) is wanneer ʼn individu ʼn geregistreerde eienaar is van ʼn eiendom en/of stuk grond. Die kompleks word bestuur deur ʼn aparte regpersoon (body corporate) waarvan die eienaar ʼn lid is. Tyddeel (timeshare) word meestal gebruik vir vakansie-akkommodasie waar die eienaarskap in die eiendom verdeel word in 52 weke. Beleggers koop dan aandele waar een aandeel 1/52 van die eiendom verteenwoordig. Die ontwikkeling van aftree-oorde word deur die owerheid gereguleer deurdat die ontwikkelaar die hele kompleks moet voltooi en waarborge daarvan lewer voordat enige kontant van die koper van die eiendom ontvang word. Daar is belastingvoordele indien die ontwikkeling aan sekere minimum vereistes voldoen. Aandeelblokskemas (share block schemes) behels die okkupasie van ʼn spesifieke gedeelte van ʼn gebou wat deur ʼn besigheid besit word en waarin die belegger aandele het. Bladsy 104
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Eiendomsindikasie (property sindications) behels die proses waar individuele beleggers hul geld saamvoeg om ʼn kommersiële of industriële eiendom deur ʼn maatskappy te koop. Potensiële beleggers koop ʼn eenheid in die sindikasie van die bestuursmaatskappy. So ʼn eenheid bestaan uit ʼn aandeel en ʼn leningsgedeelte. Beleggers in eiendomsindikasie-beleggings word beskou as ʼn riskante belegging en ʼn belegger moet sy/haar huiswerk deeglik doen voordat hy/sy in soiets belê. Terugverhuring (lease-backs) is wanneer ʼn besigheid een van hul eiendomme aan ʼn belegger verkoop en weer terugverhuur van die belegger op ʼn langtermynbasis. Deelnemingsverband (participation mortgage bonds) is waar ʼn bank of finansiële instansie geld van ʼn aantal verskillende beleggers insamel en as een bedrag uitleen aan ʼn lener. ʼn Belegger in so ʼn skema word deur die Wet op Kollektiewe Beleggingskemas 45 van 2002 beskerm. Genoteerde eiendomsvoertuie (listed property vehicles) is wanneer beleggers aandele in eiendomsbesighede koop wat op die aandelemark verhandel. Kollektiewe beleggingskemas in eiendom (property collective investment schemes – PUTS) belê in genoteerde eiendomsmaatskappye, kollektiewe beleggingskemas in eiendom en eiendomsleningsaandele (property loan stock – PLS). Dit is dus ʼn portefeulje van eiendomsbeleggings wat ʼn gediversifiseerde portefeulje aan beleggers verskaf. Kenmerke van PUTS 1.
Belegger kry toegang tot ʼn gediversifiseerde eiendomsportefeulje vir ʼn relatiewe klein beleggingsbedrag.
2.
Aandele word oor die JSE gekoop en verkoop en verhoog dus die likiditeit van die belegging.
3.
Die skema word bestuur deur professionele en kundige individue.
4.
Eienaars van eenhede word beskerm deur regulatoriese vereistes.
5.
PUTS mag lenings aangaan tot 30% van die waarde van die bates onder bestuur, maar dit is onderhewig aan die trustakte.
6.
Die inkomste van PUTS is minder onstabiel as aandele. Tabel 3.8: Kenmerke van PUTS (Outeur, 2015)
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 105
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Dit is belangrik om die verskil tussen PUTS en Kollektiewe Beleggingskemas te verstaan. PUTS word verhandel oor die JSE waar Kollektiewe Beleggingskemas eenhede verkoop waarin individue kan belê. Beleggers in eiendomsleningsaandele (PLS) kan in aandele of skuldbriewe van die maatskappy belê en deel in die inkomstestroom van die portefeulje. Die belangrikste verskille tussen PLS en PUTS is soos volg: PLS
PUTS
Trustees hoef nie ʼn finansiële instelling te
Trustees moet ʼn finansiële instelling
wees nie.
wees.
Inkomste kan terug gehou word
Moet inkomste uitbetaal.
Hefboomwerking van tot 100% word
Hefboomwerking van 30% word
toegelaat, maar meestal word 30% nie
toegelaat.
oorskry nie. Tabel 3.9: PLS vs. PUTS (Outeur, 2015) Genoteerde eiendomsmaatskappye kan in twee verskillende tipes verdeel word. Eerstens, die maatskappye wat eiendom koop of ontwikkel sodat langtermynrenteinkomste verdien kan word. Tweedens, die maatskappye wat eiendom koop met die doel om dit later te verkoop teen ʼn wins. Eiendomsindeksfondse volg die eiendomsektor op die JSE. Eiendomsbeleggingstrusts (Real estate investment trusts – REITS) word strenger gereguleer as standaard eiendomsbestuursmaatskappye. Beleggers verdien renteinkomste asook kapitale groei. Daar is sekere vereistes waaraan maatskappye moet voldoen, voordat hul as ʼn REITS geklassifiseer kan word. 3.10.4 Beleggingsopbrengste op eiendom Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 18.5 Alle eiendomme en eiendombeleggings is uniek en daarom is dit nie korrek om te veralgemeen wanneer dit kom by die opbrengste wat op verskillende beleggings verdien kan word nie. Die ekonomiese klimaat waarin eiendomsbeleggings gemaak word, bepaal tot ʼn groot mate die opbrengs wat op die belegging verdien kan word. Die opbrengste op eiendomsbeleggings vergelyk goed met ander bateklasse en moet dus beslis oorweeg word wanneer die belegger ʼn gediversifiseerde beleggingsportefeulje wil saamstel. Bladsy 106
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 3.11 Aandelemark Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 19.1 – 19.8 3.11.1 Wat is ʼn aandeel? Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 19.2 Wanneer ʼn individu ʼn aandeel van ʼn besigheid besit, verteenwoordig dit gedeeltelike eienaarskap. Hierdie eienaarskap maak die belegger geregtig op die volgende: •
Kontantdividende indien verklaar.
•
Voordele wat spruit uit die belê van verdienste.
•
Reg om die jaarlikse algemene vergadering by te woon, vrae te vra en ʼn stem uit te oefen.
•
Reg om die raad van direkteure te kies.
•
Deel in enige opbrengste indien die besigheid ontbind.
3.11.2 Die klassifikasie van aandele Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 19.3
Skuldbrief
Gewone aandele
Gewone voorkeuraandele
Akkumulerende voorkeuraandele
Nie-akkumulerende deelnemende voorkeuraandele
Uitgestelde aandele Klassifikasie van aandele
Winsdeel voorkeuraandele
Omskepbare voorkeuraandele
Onaflosbare voorkeuraandele
Aflosbare voorkeuraandele
Nie-aflosbare voorkeuraandele
Figuur 3.3: Klassifikasie van aandele (Outeur, 2015)
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 107
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 3.11.3 Die JSE Beperk Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 19.4 Die JSE het in 1887 tot stand gekom gedurende die oprigting van die eerste mynboumaatskappye om hulle te help om fondse in te samel vir die groot kapitale uitleg wat nodig was vir die ontwikkeling van die myne. Die JSE is tans die 19de grootste beurs in die wêreld, gebaseer op markkapitalisasie en die grootste in Afrika (JSE, 2015). Die JSE se doel is steeds vandag om besighede te help om fondse bymekaar te maak vir ontwikkelingsprojekte. Die aandelebeurs verseker dat fondse na produktiewe projekte geallokeer word deur ʼn platform te verskaf vir die koop en verkoop van genoteerde aandele. Dit maak dit ook moontlik vir beleggers om aandele wat reeds genoteer is te koop en te verkoop, dus ʼn sekondêre mark te skep. Slegs geregistreerde aandelemakelaars of hul verteenwoordigers mag aandele op die JSE koop en verkoop en hul doen dit gewoonlik teen ʼn fooi. Die verskillende beurse is soos volg: Sekuriteit
Verhandelingsbeurs
Aandele
JSE Beperk
Effekte
BESA
Termynkontrakte en opsies
SAFEX
Ongenoteerde aandele
Private ooreenkomste Tabel 3.10: Beurse (Outeur, 2015)
Die JSE Klassifikasiestelsel het in 2006 verander na ʼn gestandaardiseerde globale klassifikasiestelsel. Dit help internasionale beleggers om die beweging van verskillende aandelemarkte te volg deur gebruik te maak van bekende sektore. Die indekse op die JSE staan nou bekend as die FTSE/JSE Africa Index reeks en dit word in die volgende segmente opgedeel: •
Hooflyn-indeks
•
Verhandelbare indekse
•
Alle-aandele-ekonomiese-groep-indekse
•
Alle-aandele-sektor-indekse
•
Alle-aandele-sub-sektor-indekse
Bladsy 108
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning •
Sekondêre mark
•
Spesialis-indekse
Die kerndeelnemers in die aandelemark is: •
Groot finansiële instellings
•
Makelaars
•
Owerheid
Die verskillende kategorieë van beleggers is: •
Handelaars en spekuleerders
•
Beleggers
•
Inflasiebestrydingsbeleggers
3.11.4 Waardasie van aandele Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 19.5 Aandeelpryse wissel voortdurend as gevolg van ʼn verskeidenheid redes. Die belangrikste hiervan is: Vraag en aanbod is die ekonomiese beginsel wat bepaal dat die prys van ʼn aandeel verhoog indien die vraag na die aandeel verhoog en die prys van ʼn aandeel daal indien die aanbod van die aandeel verhoog. Die besigheidsiklus het ʼn effek op die vraag en aanbod van aandele. Goeie ekonomiese omstandighede is voordelig vir aandeelpryse en slegte ekonomiese omstandighede het die teenoorgestelde uitwerking. Sielkundige faktore soos optimisme, negatiwiteit of angs as gevolg van nuus of gerugte kan ʼn groot impak op aandelepryse hê. Beleggers wat ʼn fundamentele benadering tot beleggingswaardasie volg, wil graag bepaal watter aandele die meeste waarde vir hulle sal bied as ʼn belegging. Hulle doen dit deur gebruik te maak van waardasiemodelle wat die intrinsieke waarde van ʼn aandeel bereken. Die belegger vergelyk dan die intrinsieke waarde met die huidige markprys van ʼn aandeel om te bepaal of hy oorwaardeer, onderwaardeer of reg gewaardeer is. Aandeelwaardasiemodelle word in drie verskillende kategorieë verdeel. Verdiskonteerde kontantvloeitegnieke: Bepaal die waarde van ʼn aandeel deur al die toekomstige kontantvloei wat die belegger sal verdien terug te verdiskonteer tot ʼn huidige waarde.
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 109
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning •
Dividend-verdiskonteringsmodel: Bepaal die waarde van ʼn aandeel deur al die toekomstige dividend-uitbetalings terug te verdiskonteer na ʼn huidige waarde. ஶ
ࡴ࢛ࢊࢍࢋ ࢝ࢇࢇ࢘ࢊࢋ ࢜ࢇ ࢇࢇࢊࢋࢋ = ࢚ୀ
ࡰ࢚ ( + )࢚
Die formule word selde gebruik om die waarde van ʼn aandeel te bepaal. •
Gordon groeimodel: ʼn Ander naam vir die model is die konstante-groei-model. Die model neem aan dat dividende wat betaal word teen ʼn konstante koers sal groei. ࡴ࢛ࢊࢍࢋ ࢝ࢇࢇ࢘ࢊࢋ ࢜ࢇ ࢇࢇࢊࢋࢋ =
ࡰࡼࡿ −ࢍ
Voorbeeld 3.3 Topdek het onlangs ʼn dividend van R1.80 betaal. ʼn Analis het onlangs die finansiële state en historiese dividendbeleid van die besigheid bestudeer en verwag dat die besigheid se dividendkoers deurlopend sal groei teen 3.5%. Die vereiste opbrengskoers is 10%. •
Twee-stap dividend-verdiskonteringsmodel: Dit is die eenvoudigste multi-stap dividend-verdiskonteringsmodel. Die model neem aan dat die besigheid in die beginstadium vir ʼn kort rukkie teen ʼn hoë groeikoers sal groei, waarna die groei sal afplat tot ʼn laer konstante groeikoers wat konstant sal voortduur. Sien die figuur hieronder. Dividend-groei (g)
14%
Tyd
4%
Stap 1
Stap 2 5 Jaar
Figuur 3.4: Klassifikasie van aandele (Outeur, 2015)
Bladsy 110
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Die formule wat gebruik word, is die volgende:
ஶ
ࡴ࢛ࢊࢍࢋ ࢝ࢇࢇ࢘ࢊࢋ ࢜ࢇ ࢇࢇࢊࢋࢋ = ࡼ =
࢚ୀ
ࡰࡼࡿ࢚ ࡼ + ( + )࢚ ( + )
ࡰࡼࡿ −ࢍ
Voorbeeld 3.4 See Eiland Skeppings betaal tans ʼn dividend van R1. ʼn Analis verwag dat die dividend sal groei teen 10% vir die volgende 3 jaar. Dit sal gevolg word deur ʼn konstante groeikoers van 4% wat konstant sal voortduur. Die vereiste opbrengskoers is 12%. Bereken die huidige waarde van die aandeel. Die formule soos hierbo aangebied moet gebruik word. •
Geen-groei-model Die formule om dit te bereken is soos volg: ࢃࢇࢇ࢘ࢊࢋ ࢜ࢇ ࢇࢇࢊࢋࢋ =
•
ࡱ
Waardasie van voorkeuraandele
Die formule om dit te bereken is soos volg: ࢃࢇࢇ࢘ࢊࢋ ࢜ࢇ ࢇࢇࢊࢋࢋ =
ࡰ
Relatiewe waardasiemodelle: Die metode is ʼn eenvoudige manier om die intrinsieke waarde van ʼn aandeel te bepaal. Dit is ook maklik om te kommunikeer en baie mense is bekend met die verhoudings. Relatiewe waardasie evalueer die prys van ʼn aandeel in verhouding tot wat dit kan koop, bv. verdienste, bates of ʼn ander maatstaf van waarde. Aandeelprysverhoudings is nie van veel nut in isolasie nie. Dit moet relatief tot ʼn ander aandeel of indeks beskou word. •
Dividend opbrengs Die formule om dit te bereken is soos volg:
•
ࡰ࢜ࢊࢋࢊ ࢋ࢘ ࢇࢇࢊࢋࢋ ࢜࢘ ࢊࢋ ࢇࢇ࢙࢚ࢋ ࢌࢇ࢙ëࢋ ࢇࢇ࢘ ࢞ ࢇࢊࢋࢋ࢙࢘࢟
Prys-/Verdienste-verhouding: Een van die doelwitte van beleggers is om in die winste van die besigheid waarin hul belê het te deel. Hoe meer winste die besigheid
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 111
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning maak, hoe meer geld sal die belegger verdien op sy/haar belegging. Die P/Vverhouding dui aan hoe lank dit sal neem om die winste te genereer om die geld wat die belegger belê het terug te kry as winste. Die formule om dit te bereken is soos volg:
ࡼ࢙࢘࢟ ࢋ࢘ ࢇࢇࢊࢋࢋ ࢞ ࡴࢌ࢟ ࢜ࢋ࢘ࢊࢋ࢙࢚ࢋ ࢋ࢘ ࢇࢇࢊࢋࢋ Voorbeeld 3.5
Die prys van ʼn aandeel is R100 en die verdienste per aandeel is R20. Wat is die P/V-verhouding van die besigheid? Die formule soos hierbo aangebied moet gebruik word.
•
Verdienste opbrengs Die formule om dit te bereken is soos volg: ࢂࢋ࢘ࢊࢋ࢙࢚ࢋ ࢋ࢘ ࢇࢇࢊࢋࢋ ࢞ ࢇࢊࢋࢋ࢙࢘࢟
•
Verdienste per aandeel Die formule om dit te bereken is soos volg: ࢀ࢚ࢇࢋ ࢜ࢋ࢘ࢊࢋ࢙࢚ࢋ ࢇࢊࢋࢋ ࢛࢚࢙࢚ࢇࢇࢊࢋ
3.11.5 Hoe om die aandeelpryse wat in koerante gepubliseer word te verstaan Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 19.6 Die daaglikse koerant verskaf aan beleggers detail met betrekking tot verskillende aandeelpryse aan die einde van elke dag, asook ander relevante inligting soos daaglikse prysbewegings, markkapitalisasie van die verskillende genoteerde besighede, dividendopbrengste, prysverdienste-verhoudings, ens. Verwys na die koerantuittreksel in die handboek (bladsy 444 in die handboek) en maak seker jy verstaan wat deur elke kolom verteenwoordig word.
Bladsy 112
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 3.11.6 Hoe om in aandele wat op die JSE genoteer word te belê Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 19.7 Die verskillende maniere hoe ʼn belegger blootstelling op die aandelemark kan kry, is soos volg: •
Direkte aandeleportefeulje: Belê deur ʼn aandeelmakelaar of beleggingskonsultant.
•
Internetportefeulje: Maak ʼn elektroniese rekening oop by ʼn aandeelmakelaar of bank.
•
Bestuurde-aandeleportefeulje: Belê in ʼn aandeelportefeulje wat bestuur word deur ʼn aandeelmakelaar, bank, trust of portefeuljebestuurder.
•
Beurs-verhandelde fondse: Belê in ʼn beurs-verhandelde fonds wat die prestasie van indekse probeer volg of naboots. Die fondse verhandel op die beurs en word geprys soos ʼn aandeel.
3.12 Afgeleide instrumente en alternatiewe beleggings Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 20.1 – 20.3 3.12.1 Afgeleide instrument Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 20.1 Termynkontrakte (futures) (Paragraaf 2.1.1) ʼn Termynkontrak is ʼn ooreenkoms om ʼn sekere hoeveelheid en kwaliteit van ʼn onderliggende bate te koop of te verkoop op ʼn spesifieke datum in die toekoms teen ʼn prys wat vandag bepaal word. Termynkontrakte word op ʼn beurs verhandel en in Suid-Afrika word dit SAFEX genoem. Die beurs bepaal die terme en voorwaardes van kontrakte en dus is kontrakte gestandaardiseer. In enige transaksie is daar ʼn koper en die verkoper. Die koper onderneem om die onderliggende bate op ʼn latere datum te koop teen ʼn prys wat vasgestel is in die begin van die kontrak. Die verkoper onderneem om die bate te verkoop op ʼn latere datum teen die prys wat in die begin van die kontrak vasgestel is. Aan die einde van die kontrak sal die koper ontvangs neem van die onderliggende bate, of die transaksie word in kontant afgehandel. Voorbeeld: Susan beplan om oor 90 dae ʼn portefeulje van aandele te koop. Sy is egter bekommerd dat die prys van aandele in die algemeen gaan styg en wil haarself teen die Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 113
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning risiko verskans. Sy besluit om ʼn 90-dag termynkontrak op die JSE-Alle-Aandele-Indeks te koop. Die prys wat sy oor 90 dae vir die aandele moet betaal word dus vandag bepaal en indien die prys styg, sal dit haar nie affekteer nie. Daar is verskillende deelnemers in die termynkontrakmark. Iemand wat ʼn gegewe risiko wil verskans kan gebruik maak van termynkontrakte om dit te doen (soos in die voorbeeld hierbo). So ʼn persoon word ʼn verskanser genoem. Spekuleerders dryf ook aktief handel in termynkontrakte en hulle primêre doelwit is om winste te maak. ʼn Arbitrager is iemand wat gelyktydig dieselfde bate koop en verkoop in verskillende markte met die doel om ʼn wins te maak uit die prysverskille wat tussen markte bestaan. Termynkontrakte verskil van mekaar as gevolg van die onderliggende bate waarop die termynkontrak se prys gebaseer word. Dit kan ʼn Krugerrand wees, ʼn aandele-indeks of ʼn bederfbare bate soos graan. Die onderliggende bate is belangrik want dit bepaal hoe die lewering van die bate aan die einde van die kontrak sal plaasvind. Indien die onderliggende bate ʼn aandeel-indeks is, is dit onmoontlik dat die fisiese aandele aan die einde van die kontrak gelewer sal word. Die ooreenkoms sal eerder in harde kontant afgehandel word. Indien die onderliggende bate graan is, kan die fisiese graan aan die einde van die kontrak afgelewer word. Die eerste termynkontrakte wat in Suid-Afrika verhandel is, is finansiële termynkontrakte. Die verhandeling van termynkontrakte in die landbousektor het eers onlangs posgevat. Enige iemand wat met ʼn termynkontrak handel dryf, moet ʼn kontant-marge by die verrekeningshuis deponeer. Hierdie marge word die aanvanklike marge genoem. Die prys van die onderliggende bate verander gedurig en dus kan die wins en verlies op ʼn daaglikse basis bereken word (die proses word genoem “teen-markwaarde-gewaardeer” – marked to market). Dit beïnvloed die aanvanklike margedepositobedrag. Wanneer die aanvanklike margebedrag onder ʼn sekere vlak daal, moet die belegger ʼn addisionele som geld (variasiemarge) deponeer sodat die saldo gelyk kan wees aan die vereiste handhawingsmarge. Die proses beskerm die belegger teen verliese aangesien daar altyd ʼn sekere hoeveelheid margebedrag beskikbaar is om die kontrak te sluit. Dit is belangrik dat jy die verskil tussen ʼn termynkontrak en ʼn vooruitkontrak verstaan. Sien die tabel hieronder. Vooruitkontrak
Termynkontrak
Private kontrakte
Word verhandel oor die beurs (SAFEX)
Unieke verpersoonlike kontrakte
Gestandaardiseerde kontrakte
Bladsy 114
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Kredietrisiko
Gewaarborg deur verrekeningshuis
Geen margedeposito word benodig nie
Margedeposito word vereis
Word nie gereguleer nie
Word gereguleer
Tabel 3.11: Vooruitkontrakte vs. termynkontrakte (Outeur, 2015) Ons gaan vervolgens opsies as afgeleide instrumente onder die loep neem. Dit is egter belangrik om eers die grootste en belangrikste verskille tussen termynkontrakte en opsies kortliks hier bespreek. Termynkontrakte het oop risiko aangesien die kontrak tussen die twee partye nagekom moet word. Indien die prys van die onderliggende bate in die teenoorgestelde rigting beweeg as wat die belegger verwag het, kan verliese baie groot wees. Met opsies betaal die belegger ʼn premium vir die kontrak en hoef die belegger nie die kontrak na te kom nie. Indien die prys van die onderliggende bates dus in die teenoorgestelde rigting beweeg as wat die belegger verwag het, kan die belegger van die transaksie wegloop en slegs sy/haar premium verloor. Daar is dus beperkte verliese. Die prys van termynkontrakte word deur die volgende elemente bepaal: •
Lokoprys (spot price)
•
Finansieringskoste
•
Kontantvloei
Wanneer termynkontrakte gekoop word moet die belegger die volgende oorweeg: •
Wat presies wil die belegger verskans?
•
Watter tydsperiode is van toepassing?
Beleggers kan die pryse van termynkontrakte in die daaglikse koerant dophou. Sien die verduideliking in die handboek onder paragraaf 20.1.1.8. Verwys ook na die margevoorbeelde onder paragraaf 20.1.1.9 (bladsy 452 in die handboek). Maak seker dat jy dit verstaan en kan toepas. Opsies ʼn Opsie is ʼn kontrak wat vir jou die reg, maar nie die verpligting nie, gee om ʼn spesifieke bate te koop of te verkoop teen ʼn spesifieke prys binne ʼn spesifieke periode. Let daarop dat die eienaar van die opsie nie die kontrak hoef uit te oefen indien dit nie vir hom/haar voordelig sal wees om dit te doen nie. Dit is in teenstelling met ʼn termynkontrak waar die kontrak uitgeoefen moet word.
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 115
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Voorbeeld: Indien ʼn belegger ʼn spesifieke aandeel oor drie maande wil koop, maar bang is dat die prys van die aandeel gaan styg, kan hy/sy ʼn koopopsie (call option) koop. Die prys van die opsie word die premium genoem. Dit gee die belegger dan die reg, maar nie die verpligting nie, om die aandeel oor drie maande teen ʼn prys te koop wat aan die begin van die opsiekontrak vasgestel is. Indien die prys van die aandeel verhoog het, het die opsiehouer die reg om dit teen ʼn laer prys te koop soos vasgestel aan die begin van die opsiekontrak. Indien die prys van die aandeel gedaal het, kan die houer van die opsie wegloop van die transaksie en nie die opsie uitoefen nie, want dit sal vir hom/haar beter wees om die aandeel in die mark te koop teen die laer prys. Al wat die belegger dan verloor is die opsiepremie wat hy/sy aan die begin van die kontrak betaal het. Die terminologie van opsiekontrakte kan ʼn mens maklik deurmekaar maak, so dit is belangrik dat jy dit goed verstaan. Daar is altyd twee partye tot die verhandeling van opsiekontrakte. Die party wat die reg het om ʼn bate te koop of te verkoop, is die koper van die opsie en die party wat die reg gee is die opsieverkoper. Daar is twee tipes opsies. ʼn Koopopsie (call option) en ʼn verkoopopsie (put option). Die koopopsie gee vir jou die reg om die onderliggende bate te koop en die verkoopopsie (put option) gee vir jou die reg om die onderliggende bate te verkoop. Weereens, die reg om te koop of te verkoop word gehou deur die opsiekoper of die opsiehouer. Die reg word gegee deur die opsieskrywer. Die opsiekoper betaal die verkoper ʼn opsiepremie aan die begin van die kontrak om die reg te bekom. Wanneer ʼn belegger ʼn koopopsie koop, sê ʼn mens ook die koper het ʼn lang verkoopopsie (long put). Wanneer ʼn belegger ʼn koopopsie verkoop, sê ʼn mens die koper het ʼn kort verkoopopsie (short put). Wanneer ʼn belegger ʼn verkoopopsie koop, sê ʼn mens die koper het ʼn lang verkoopopsie en wanneer ʼn belegger ʼn verkoopopsie verkoop, sê ʼn mens die belegger het ʼn kort verkoopopsie. Die opsieprys word ook gebaseer op ʼn onderliggende bate. Die opsietermyn is ook nie ewigdurend nie, maar verval op ʼn spesifieke datum. Dit is belangrik om die verskil tussen ʼn Amerikaanse opsie en Europese opsie te verstaan. Die trefprys is die prys waarteen die opsie uitgeoefen kan word en dit word aan die begin van die kontrak bepaal. Die opsiekoper betaal ʼn prys vir die opsie en dit word die opsiepremie genoem. Die pryse van opsies wissel gedurig en dit is belangrik om te kan bepaal of die opsie enige waarde inhou vir die belegger op ʼn gegewe tydstip. Maak seker dat jy die volgende verstaan:
Bladsy 116
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
By-die-geld opsie (at-the-
Koopopsie (Call option)
Verkoopopsie (Put option)
Loko = tref (strike)
Loko = tref
Loko > tref
Loko < tref
Loko < tref
Loko > tref
money option) In-die-geld opsie (in-themoney option) Uit-die-geld opsie (outthe-money option) Tabel 3.12: Koopopsie vs. verkoopopsie (Outeur, 2015) Die opsie-afbetalingstrukture word geïllustreer onder paragraaf 20.1.2.4. Dit is belangrik dat jy die strukture verstaan en dat jy hulle grafies kan voorstel. Maak seker dat jy die voordele en nadele van opsies verstaan en kan toepas. Verwys na paragraaf 20.1.2.6 op bladsy 455 in die handboek. Die figure illustreer hoe die waarde van ʼn koopopsie en verkoopopsie verander indien die waarde van die onderliggende bate verander. Delta is die maatstaf wat meet hoe die opsieprys sal verander indien die onderliggende bate se prys verhoog of verlaag. Die waardasie van opsies is baie kompleks en ʼn verduideliking daarvan is buite die raamwerk van die vak. Maak seker dat jy weet onder watter omstandighede ʼn belegger ʼn verkoop-/koopopsie sal gebruik as deel van sy/haar beleggingstrategie deur te verwys na paragraaf 20.1.2.7 op bladsy 456 in die handboek. Voorbeeld 3.6 •
Onder watter omstandighede sal jy ʼn koopopsie koop?
•
Onder watter omstandighede sal jy ʼn koopopsie verkoop?
•
Onder watter omstandighede sal jy ʼn verkoopopsie koop?
•
Onder watter omstandighede sal jy ʼn verkoopopsie verkoop?
In Suid-Afrika verhandel Amerikaansestyl-opsies op SAFEX. Verwys na die unieke aspekte met betrekking tot die verhandeling van opsies op SAFEX onder paragraaf 20.1.2.8.
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 117
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Langtermynopsies Hierdie tipe opsies is medium- tot langtermynopsies wat uitgereik word deur ʼn onafhanklike derdeparty en word vir dieselfde redes gekoop as koop- en verkoopopsies. 3.12.2 Alternatiewe beleggings Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 20.2 Alternatiewe beleggings bied diversifikasievoordele aan die belegger aangesien hulle nie sterk gekorreleer is met ander bateklasse soos aandele en effekte nie. Dit beteken dat wanneer aandele en effekte se opbrengskoerse daal dan mag alternatiewe beleggings se opbrengskoerse styg. Dus verskaf alternatiewe beleggings waarde in ʼn portefeulje gedurende tye wanneer die tradisionele bateklasse waarde verloor. Sulke tipe beleggings bied egter sekere uitdagings aan die belegger. Dit is gewoonlik nie baie likiede beleggings nie en daarom moet ʼn deeglike omsigtigheidsproses uitgevoer word voordat jy belê. As gevolg hiervan het ʼn mens ook meer gespesialiseerde kennis nodig om die instrumente volkome te kan verstaan. Dit is ook moeilik om altyd alternatiewe beleggings se prestasie te meet omdat dit moeilik is om gereelde pryse in die hande te kry. Verskillende alternatiewe beleggings is: •
Ongenoteerde aandele
•
Kommoditeite
•
o
Goud
o
Goud-skuldbriewe
Versamelstukke
3.12.3 Verskansingsfondse (hedge funds) Bestudeer die handboek: Botha et al., 2016: Paragraaf 20.3 ʼn Verskansingsfonds is ʼn beleggingstruktuur vir die bestuur van private en ongeregistreerde beleggingsfondse. Die volgende is verskansingsfondsstrategieë: •
Risiko-arbitrage strategieë
•
Vasterente arbitrage
•
Noodsekuriteite
Bladsy 118
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning •
Aandele verskansingstrategieë
•
Slegs kort verskansingsfondse
•
Gebeurtenis-gedrewe fondse
•
Samesmeltingsrisiko arbitrage
•
Omskakelingsarbitrage
Wetgewing vir verskansingsfondse is nog nie gefinaliseer nie. Voorgestelde wetgewing dui aan dat verskansingsfondse onder die effektetrust wetgewing gereguleer sal word. Wetgewing vir Pensioenfondse (Regulasie 28) dui aan dat pensioenfondse nie meer as 10% blootstelling aan verskansingsfondse mag hê nie. Ander voorgestelde wetgewing sluit in: •
Daar word voorsien dat daar twee tipes verskansingsfondse sal wees. Die Kleinhandel Belegger Verskansingsfonds (Retail Investor Hedge Fund – RIHF) en die Gekwalifiseerde Belegger Verskansingsfonds (Qualified Investor Hedge Fund – QIHF).
•
Hefboomwerking word gereeld gebruik deur verskansingsinstrumente om hulle opbrengste te verhoog. In Suid-Afrika mag dit ook gebruik word, maar dit word streng deur die owerheid gereguleer en gemoniteer. Die hefboomwerkingsvereistes vir RIHF en QIHF is verskillend.
•
Wetgewing beperk ook die teenpartyrisiko deur die blootstelling aan een teenparty te beperk behalwe as die teenparty ʼn bank is.
•
Gereelde waardasies van verskansingsfonds moet ook gedoen word volgens die wet.
•
Die openbaarmaking van sekere inligting word vereis.
•
Likiditeitsvlakke moet genoegsaam wees.
•
Die aandele in die fonds moet in ooreenstemming wees met die fonds se mandaat.
•
Belasting op verskansingsfondse sal soortgelyk aan effektetrusts wees.
3.13 Samevatting Die geldmark verskaf lae-risiko beleggings vir laer opbrengste wanneer dit vergelyk word met ander bateklasse. Die groot aanvanklike beleggingsbedrag wat nodig is om ʼn deelnemer in die geldmark te wees maak dit moeilik vir individuele beleggers om
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 119
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning instrumente te koop en te verkoop. Beleggers kan wel in geldmark effektetrustfondse, daggelddeposito en kennisgewingsdeposito’s belê. Die effektemark bied vir beleggers ʼn alternatief tot die aandelemark. Die belastingimplikasies vir effekte veroorsaak dat dit ʼn laer opbrengs lewer as aandele, maar voordat belasting in berekening gebring word, lewer effekte ʼn hoër opbrengs as aandele. Effekte is ook minder onstabiel as aandele oor die medium- tot langtermyn. Eiendom verskil van ander finansiële bateklasse omdat dit ʼn tasbare belegging is en elke eiendom uniek is. Die eiendomsmark het oor die laaste paar jaar kompeterende opbrengste gelewer wanneer dit met effekte en aandele vergelyk word. Daar is verskillende voertuie wat beleggers kan gebruik om in die eiendomsmark te belê. Aandele is die bateklas wat die beste presteer oor die langtermyn. Dit is nie slegs hier in Suid-Afrika die geval nie, maar dit is ʼn wêreldwye fenomeen. Daar is egter tye wanneer ander bateklasse wel beter as aandele sal presteer, maar dit is gewoonlik oor korter beleggingsperiodes. Die aandelemark is riskant. Dit beteken dat opbrengste baie onstabiel is. Beleggers moet weet dat hulle groot verliese kan lei, maar terselfdertyd is groot winste ook moontlik. Die verhandeling in termynkontrakte kan baie riskant wees. Margedeposito’s kan verloor word waarna addisionele marge gedeponeer moet word. Die risiko is dus oop maar terselfdertyd kan hierdie riskante instrumente wel gebruik word om risiko te verminder. Opsies verskil van termynkontrakte deurdat dit die houer van die opsiekontrak die reg, maar nie die verpligting nie, gee om die opsie uit te oefen. Skuldbriewe is soortgelyk aan opsies maar word deur ʼn onafhanklike derdeparty uitgereik. Alternatiewe beleggings bied goeie diversifikasiewaarde aan ʼn portefeulje aangesien dit nie sterk korreleer met tradisionele bateklasse nie. Verskansingsfondse word tradisioneel as riskante beleggings beskou. Die rede hiervoor is omdat hulle van hefboomwerking gebruik maak wat opbrengste verhoog indien die regte beleggingsbesluite geneem word, maar ook opbrengste aansienlik kan verlaag indien die verkeerde besluite geneem word. Verskansingsfondse kan so gestruktureer word dat hulle risiko-neutraal is. Dit is dus baie belangrik dat beleggers behoorlike navorsing doen alvorens hulle in dié tipe beleggings belê om seker te maak hulle verstaan hoe die bestuurder sy/haar opbrengste verdien.
Bladsy 120
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 3.14 Selfevaluering Aktiwiteit 1 Voltooi die tabel hieronder. 90-dae BA
3 maande NCD
TB
Tipe instrument (Diskonto- of rentedraend) Uitreiker Termyn (maande) Opbrengskoers relatief tot mekaar Risiko relatief tot mekaar Gee redes vir jou antwoorde. Aktiwiteit 2
Johann koop ʼn skatkiswissel met ʼn sigwaarde van R100 000 en betaal R97 000 vir sy belegging. Die beleggingstermyn is vir 279 dae. Bereken die: •
Afslagbedrag
•
Nominale jaarlikse opbrengskoers Aktiwiteit 3
Voltooi die tabel hieronder: Uitreiker
Kontantvloei
Risiko relatief tot mekaar
Owerheidseffekte
Korporatiewe effekte Zero-koeponeffekte
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 121
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
Aktiwiteit 4 ʼn Belegger wil sy geld in effekte belê wat ʼn pariwaarde van R100 000 het. Die effekte betaal ʼn twee-jaarlikse koeponkoers van 8% en het ʼn leeftydperk van 10 jaar. Wat is die huidige waarde van die effekte as die rentekoers 6% is? Aktiwiteit 5 Wat sal met die huidige waarde van die effekte in Aktiwiteit 4 gebeur, indien die Reserwebank besluit om rentekoerse met 2% te verhoog? Aktiwiteit 6 Bereken die waarde van eiendom indien die huurinkomste van ʼn eiendom R150 000 per maand en die kapitalisasiekoers 12% is. Aktiwiteit 7 NMN vervaardig ʼn reeks videokassetopnemers. Die maatskappy het deur ʼn baie moeilike tyd gegaan, maar betaal steeds volgende jaar ʼn dividend van R4. Daar word egter verwag dat die dividende met 3% per jaar in die toekoms sal verlaag. Indien die verdiskonteringskoers vir die maatskappy 9% is, wat sal die huidige waarde van NMN se aandele wees? Aktiwiteit 8 Oorweeg die termynkontrak waar die huidige prys R82 is. Die aanvanklike margevereiste is R5 en die instandhoudingsmargevereiste is R2. Jy koop 20 kontrakte en voldoen aan margeroep, maar onttrek geen addisionele marge nie. Voltooi die tabel hieronder: Dag
0
Begin-
Fondse
Termyn-
saldo
gedeponeer kontrakprys verandering
0
82
1
84
2
78
3
73
4
79
5
82
6
84
Bladsy 122
Prys-
-
Wins/Verlies
Eindsaldo
-
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning 3.15 Selfevalueringsriglyne Aktiwiteit 1 Verduidelik die opbrengskoers en risiko relatief tot mekaar, bv. dat die een meer riskant is as die ander maar ook hoër opbrengs lewer.
Tipe instrument
90-dae BA
3 maande NCD
TB
Diskonto-instrument
Rentedraende
Diskonto-instrument
instrument
(Diskonto- of rente draend) Uitreiker
Maatskappy met
Bank
Owerheid
90 dae
32 dae
91 dae of 182 dae
Hoër as TB maar laer
Hoogste
Laagste
Hoogste
Laagste
bankaanvaarding Termyn (maande) Opbrengskoers relatief tot mekaar Risiko relatief tot
as NCD Hoër as TB maar laer
mekaar
as NCD Aktiwiteit 2
Maak gebruik van die formule in die handboek op bladsy 408 om die antwoord te bereken. Aktiwiteit 3 Verduidelik die risiko relatief tot die ander effekte in die tabel. Uitreiker
Kontantvloei
Risiko relatief tot mekaar
Owerheidseffekte
Owerheid
Koepon- en kapitale
Laagste
bedrag aan die einde van die effek se termyn Korporatiewe effekte
Besighede
Koepon- en kapitale
Hoogste
bedrag aan die einde van die effek se termyn
Studie-eenheid 3: Bateklasse
Bladsy 123
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Zero-koepon-effekte
Banke
Geen koepon, slegs
Hoër as
kapitale bedrag aan
owerheidseffekte
die einde van die
maar laer as
effek se termyn
korporatiewe effekte
Aktiwiteit 4 Verwys na die voorbeeld in die handboek op bladsy 414 en volg dieselfde stappe om die huidige waarde te bepaal. Aktiwiteit 5 Jy hoef nie ʼn berekening te doen om te weet wat met die huidige waarde sal gebeur nie. Jy kan die antwoord verskaf en dan die berekening doen om jou antwoord te staaf. Verwys na paragraaf 17.6 op bladsy 413. Aktiwiteit 6 Verwys na bladsy 422 in die handboek vir die formule. Aktiwiteit 7 Let asseblief op dat die R4 dividend vir die periode D1 is. Negatiewe groei is moontlik. Aktiwiteit 8
Dag
Beginsaldo
Fondse
Termynkontrak-
Prys-
gedeponeer
prys
verandering
Wins/Verlies
Eindsaldo
0
0
100
82
-
-
100
1
100
0
84
2
40
140
2
140
0
78
-6
-120
20
3
20
80
73
-5
-100
0
4
0
100
79
6
120
220
5
220
0
82
3
60
280
6
280
0
84
2
40
320
Bladsy 124
Studie-eenheid 3: Bateklasse
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning
WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS Belangrike vakterminologie word hier in Engels weergegee: Afrikaans
Engels
Aandele
Shares
Aanvanklike publieke uitgifte
Initial public offering (IPO)
Bankaksep
Banker’s acceptance
Bate-allokasie
Asset allocation
Behandel kliënt regverdig
Treating customer fairly (TCF)
Beurs
Exchange
Beurs-verhandelde fonds
Exchange traded funds
Daggelddeposito
Call deposit
Die Landbank
The Land and Agriculture Bank
Effekte
Bond
Eiendomleningsaandele
Property Loan Stock (PLS)
Eiendomskollektiewe beleggingskemas
Property collective investment schemes (PUTS)
Eiendomsbeleggingstrust
Real estate investment trusts (REITS)
Geskikte en gepaste vereistes
Fit and proper requirements
Hou-periode opbrengs
Holding period return (HPR)
Huidige waarde
Present Value (PV)
Industriële Ontwikkelingskorporasie
Industrial Development Corporation
Instandhoudingsmarge
Maintenance margin
Interne opbrengskoers
Internal rate of return (IRR)
Kennisgewingsdeposito
Notice deposit
Kleinhandel-distribusie-oorsig
Retail distribution review (RDR)
Koepon
Coupon
Korporasie vir Publieke Deposito’s
Corporation for Public Deposits
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 125
GFP105 Finansiële en Beleggingsbeplanning Langtermyn opsies
Warrant
Lokoprys
Spot price
Maatstaf
Benchmark
Marge
Margin
Margeroep
Margin call
Nominale risiko-vrye koers
Nominal risk-free rate (NRFR)
Promesse
Promissory notes
Opbrengskoers
Rate of return
Publieke Beleggingskorporasie
Public Investment Corporation
Reële risiko-vrye koers
Real risk-free rate (RRFR)
Sprei
Spread
Suid-Afrikaanse Reserwe Bank
South African Reserve Bank
Termynkontrak
Futures contract
Skatkiswissel (SW)
Treasury Bill (TB)
Toekomstige waarde
Future value (FV)
Verhandelbare sertifikaat van deposito
Negotiable certificate of deposit
Volle openbaarmaking
Full disclosure
Waarskynlikheid
Probability
Wet op Finansiële Advies- en
Financial Advisory and Intermediary Services
Tussengangerdienste
Act (FAIS)
Wet op die Finansiële Intelligensiesentrum
Financial Intelligence Centre Act (FICA)
Bladsy 126
Woordelys in Afrikaans en Engels
GFP105 FinansiĂŤle en Beleggingsbeplanning
BRONNELYS Financial Services Board. 2015. Retail distribution review. Beskikbaar by https://www.fsb.co.za/feedback/Documents/FSB%20Retail%20Distribution%20Review%2 02014.pdf [Besoek 6 September 2015]. Johannesburg Stock Exchange (JSE). 2015.Beskikbaar by https://www.jse.co.za/about/history-company-overview [Besoek 19 November 2015]. JSE. 2015. Beskikbaar by https://www.jse.co.za/trade/debt-market [Besoek 15 Oktobe 2015]. JSE. 2015. Beskikbaar by https://www.jse.co.za/trade/debt-market/bonds [Besoek 15 Oktober 2015]. JSE. 2015. Beskikbaar by https://www.jse.co.za/trade/equity-market [Besoek 15 Oktober 2015]. JSE. 2015. Beskikbaar by https://www.jse.co.za/trade/equity-market/equities [Besoek 15 Oktober 2015]. Landbou.com. 2015. Wat is die doel van verskansing? Beskikbaar by http://landbou.com/bedrywe/wat-is-die-doel-van-verskansing/ [Besoek 20 November 2015]. Landbou.com. 2015. Verskans teen duurder diesel en wen. Beskikbaar by http://landbou.com/nuus/verskans-teen-duurder-diesel-en-wen/ [Besoek 20 November 2015]. RSG 2013. Beheer jou kredietbesteding voor jy in die moeilikheid kom (15 Oktober 2013). Beskikbaar by http://www.rsg.co.za/potgooi.asp [Besoek 15 Januarie 2015]. RSG 2013. Hoe bou jy Ĺ&#x2030; beleggingsportefeulje? (27 Augustus 2013). Beskikbaar by http://www.rsg.co.za/potgooi.asp [Besoek 15 Januarie 2015]. RSG 2013. Skuldamnestie en jou kredietrekord (19 November 2013). Beskikbaar by http://www.rsg.co.za/potgooi.asp [Besoek 15 Januarie 2015]. RSG 2014. Die lesse van Warren Buffet (25 Maart 2014). Beskikbaar by http://www.rsg.co.za/potgooi.asp [Besoek 15 Januarie 2015]. RSG. 2014. Watter effek het inflasie op jou belegging? (15 Januarie 2014). Beskikbaar by http://www.rsg.co.za/potgooi.asp [Besoek 15 Januarie 2015]. Fin24. 2015. SA debt measures backfire. Beskikbaar by http://www.fin24.com/Debt/News/SA-debt-measures-backfire-20150524 [Besoek 6 September 2015].
Bronnelys
Bladsy 127
Finansiële en Beleggingsbeplanning Handboeke • Reilly, F.K. & Brown, K.C. 2012. Analysis of Investments & Management of Portfolios. 10de Uitgawe. Canada: Cengage Learning. • Botha, M., Rossini, L., Geach, W., Goodall, B., du Preez, L. & Rabenowitz, P. 2016. The South African Financial Planning Handbook 2016. Durban: LexisNexis.
F
inansiële en Beleggingsbeplanning behels die toepassing van die basiese beginsels en praktyke wat in die Finansiële beplanning- en Beleggingsbestuurstudievelde gebruik word. Die doelwit is om studente in staat te stel om meer gevorderde finansiële beplannings- en beleggingsbestuurstegnieke en -teorieë toe te pas en te kombineer. In Studie-eenheid 1 word die beginsels en praktyke van finansiële beplanning in die algemeen bespreek. Dit sluit die vaardighede en kennis waaroor ʼn finansiële beplanner behoort te beskik in, asook die aspekte om ʼn goeie kliëntverhouding te bewerkstellig. Die finansiële beplanningsproses word ook in detail bespreek. Verder word daar gekyk na persoonlike finansiële bestuur met die fokus op begrotings, finansiële verhoudings, skuldbestuur en tydwaarde van geld.
In Studie-eenheid 2 word gekyk na die beleggingsproses. Die definisie en doel van ʼn belegging word bespreek en konsepte soos risiko en opbrengs word onder die loep geneem. Die belangrikheid van die bate-allokasiebesluit word in detail behandel deur te kyk na die belegger se lewensiklus, die portefeuljebestuursproses en die rol van die beleidsdokument. Die doel en funksie van sekuriteitsmarkte en sekuriteitsmarkindekse word ook bespreek. Studie-eenheid 3 ondersoek die verskillende bateklasse. Dit sluit die geldmark, effektemark, aandelemark, eiendomsmark en alternatiewe beleggingsmarkte in. Studie-eenhede sal telkens aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboeke begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig, om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys.
www.akademia.ac.za