Internasionale Bestuur
Skrywers: Monique Visser & Sunel Combrinck
c Kopiereg 2017 Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa) Skrywers: Monique Visser & Sunel Combrinck Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou. Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, Centurion Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 Tel: 0861 222 888 E-pos: diens@akademia.ac.za Webtuiste: www.akademia.ac.za
Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
www.akademia.ac.za
GIM307 Internasionale Bestuur
INHOUDSOPGAWE
Inleiding ............................................................................................................................... 6 Vakleeruitkomste ................................................................................................................ 8 Woordomskrywing vir evaluering .................................................................................... 10 Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede .................................................. 11 1.1
Studie-eenheid leeruitkomste................................................................................ 11
1.2
Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 12
1.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 12
1.4
Inleiding ................................................................................................................ 13
1.5
Globalisering ......................................................................................................... 14
1.5.1
Definisie van globalisering ................................................................................. 14
1.5.2
Die ontstaan van globale instellings................................................................... 15
1.5.3
Internasionale Nuwe ondernemings (Globaal-gebore ondernemings) ............... 16
1.5.4
Evolusie en rol van multinasionale maatskappye in globalisering ...................... 16
1.5.5
Motivering vir ondernemings om globaal uit te brei ............................................ 19
1.6
Politieke stelsels ................................................................................................... 20
1.6.1
Nasionale verskille in politieke stelsels .............................................................. 20
1.6.1.1
Politieke stelsels ............................................................................................ 20
1.6.1.2
Ekonomiese stelsels ...................................................................................... 21
1.6.1.3
Regstelsels .................................................................................................... 22
1.6.2
Politieke ekonomieĂŤ en ekonomiese ontwikkeling ............................................. 25
1.6.2.1
Die aard van ekonomiese transformasie ........................................................ 25
1.6.2.2
Ekonomiese en politieke risiko ....................................................................... 26
1.6.3 1.7
Die politieke ekonomie van internasionale handel ............................................. 26 Verskille in kulture ................................................................................................. 27
1.7.1
Definisie van kultuur .......................................................................................... 27
1.7.2
Vlakke van kultuur ............................................................................................. 28
Inhoudsopgawe
Bladsy 1
GIM307 Internasionale Bestuur 1.7.3
Sosiale struktuur................................................................................................ 28
1.7.4
Godsdiens en etiese stelsels ............................................................................. 30
1.7.5
Taal ................................................................................................................... 32
1.7.6
Opvoeding ......................................................................................................... 32
1.7.7
Kultuur en die werksomgewing .......................................................................... 33
1.7.8
Implikasies van kultuur vir internasionale ondernemings ................................... 33
1.8
Samevatting .......................................................................................................... 34
1.9
Selfevaluering ....................................................................................................... 36
1.10
Selfevalueringsriglyne ........................................................................................... 37
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings .......................................................... 41 2.1
Studie-eenheid leeruitkomste................................................................................ 41
2.2
Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 42
2.3
Verrykende bronne ............................................................................................... 42
2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 42
2.5
Inleiding ................................................................................................................ 43
2.6
Internasionale handelsteorieë ............................................................................... 44
2.6.1 2.7
Verskillende handelsteorieë............................................................................... 44 Buitelandse direkte belegging in die wêreldekonomie ........................................... 46
2.7.1
BDB in die wêreldekonomie............................................................................... 47
2.7.2
Teorieë van BDB ............................................................................................... 47
2.7.3
Voordele en koste van BDB............................................................................... 49
2.7.4
Regeringsbeleidsinstrumente en BDB ............................................................... 50
2.8
Streeksekonomiese integrasie .............................................................................. 51
2.8.1
Vlakke van ekonomiese integrasie .................................................................... 51
2.8.2
Die argument vir streeksintegrasie .................................................................... 52
2.8.3
Argument teen streeksintegrasie ....................................................................... 53
2.8.4
Streeksekonomiese integrasie in Europa........................................................... 53
Bladsy 2
Inhoudsopgawe
GIM307 Internasionale Bestuur 2.8.5
Streeksekonomiese integrasie in Amerika ......................................................... 55
2.8.6
Streeksekonomiese integrasie in ander lande ................................................... 59
2.9
Samevatting .......................................................................................................... 60
2.10
Selfevaluering ....................................................................................................... 61
2.11
Selfevalueringsriglyne ........................................................................................... 61
Studie-eenheid 3: Globale monetĂŞre stelsel .................................................................. 65 3.1
Studie-eenheid leeruitkomste................................................................................ 65
3.2
Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 65
3.3
Verrykende bronne ............................................................................................... 66
3.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 66
3.5
Inleiding ................................................................................................................ 67
3.6
Buitelandse valutamarkte ...................................................................................... 67
3.6.1
Ekonomiese teorieĂŤ van wisselkoersbepaling ................................................... 68
3.6.2
Wisselkoers-vooruitskatting ............................................................................... 71
3.6.3
Geldeenheid-omsetbaarheid ............................................................................. 72
3.6.4
Implikasies vir bestuurders ................................................................................ 72
3.7
Internasionale monetĂŞre stelsels........................................................................... 73
3.7.1
Wisselkoersregime in praktyk ............................................................................ 75
3.7.2
Krisisbestuur by die IMF .................................................................................... 75
3.8
Internasionale kapitaalmarkte ............................................................................... 76
3.8.1
Voordele van die globale kapitaalmark .............................................................. 76
3.8.2
Euro-valutamark ................................................................................................ 80
3.8.3
Globale effektemark .......................................................................................... 81
3.8.4
Globale aandelemark ........................................................................................ 82
3.8.5
Buitelandse valutarisiko en die koste van kapitaal ............................................. 82
3.9
Samevatting .......................................................................................................... 83
3.10
Selfevaluering ....................................................................................................... 83
Inhoudsopgawe
Bladsy 3
GIM307 Internasionale Bestuur 3.11
Selfevalueringsriglyne ........................................................................................... 84
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid ................ 87 4.1
Studie-eenheid leeruitkomste................................................................................ 87
4.2
Voorgeskrewe handboek ...................................................................................... 88
4.3
Verrykende bronne ............................................................................................... 88
4.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................ 88
4.5
Inleiding ................................................................................................................ 90
4.6
Die strategie van internasionale besighede ........................................................... 90
4.6.1
Strategiese oriĂŤntasie en posisionering van onderneming ................................. 90
4.6.2
Werksaamhede en die waardeketting................................................................ 93
4.6.3
Globale uitbreiding ............................................................................................ 95
4.6.4
Internasionale strategieĂŤ ................................................................................... 97
4.7
Die organisering van internasionale besighede ..................................................... 99
4.7.1
Organisatoriese argitektuur ............................................................................... 99
4.7.2
Organisatoriese kultuur ................................................................................... 100
4.7.3
Sintese: Strategie en struktuur ........................................................................ 101
4.8
Marktoetrede en strategiese alliansies ............................................................ 101
4.8.1
Basiese toetrede-besluite ................................................................................ 102
4.8.2
Verskillende toetrede-metodes ........................................................................ 103
4.8.3
Keuse van ʼn toetrede-metode ......................................................................... 107
4.9
Samevatting ........................................................................................................ 109
4.10
Selfevaluering ..................................................................................................... 110
4.11
Selfevalueringsriglyne ......................................................................................... 111
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies ................................................ 113 5.1
Studie-eenheid leeruitkomste.............................................................................. 113
5.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................... 114
5.3
Verrykende bronne ............................................................................................. 114
Bladsy 4
Inhoudsopgawe
GIM307 Internasionale Bestuur 5.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? .......................................................................... 115
5.5
Inleiding .............................................................................................................. 115
5.6
Globale produksie, uitkontraktering en logistieke ................................................ 116
5.6.1
Globale vervaardiging...................................................................................... 116
5.6.2
Produseringsligging ......................................................................................... 118
5.6.3
Maak-of-koopbesluite ...................................................................................... 120
5.6.4
Bestuur van ʼn globale aanbodketting .............................................................. 122
5.7
Globale bemarking en navorsing en ontwikkeling ............................................... 123
5.7.1
Die globalisering van bemarking ...................................................................... 123
5.7.2
Produkte .......................................................................................................... 124
5.7.3
BemarkingstrategieĂŤ ....................................................................................... 125
5.7.4
Die bepaling van die bemarkingsmengsel ....................................................... 126
5.7.5
Nuwe-produkontwikkeling ................................................................................ 126
5.8
Globale menslike hulpbronne .............................................................................. 126
5.8.1
Strategie .......................................................................................................... 127
5.8.2
Personeelbestuur ............................................................................................ 127
5.8.3
Internasionale arbeidsverhoudinge .................................................................. 128
5.9
Rekeningkunde en finansies in internasionale besigheid .................................... 128
5.9.1
FinansiĂŤle besluite ........................................................................................... 131
5.9.2
Globale kapitaalbestuur ................................................................................... 132
5.10
Samevatting ........................................................................................................ 135
5.11
Selfevaluering ..................................................................................................... 136
5.12
Selfevalueringsriglyne ......................................................................................... 138
Woordelys in Afrikaans en Engels................................................................................. 139 Bronnelys ........................................................................................................................ 145
Inhoudsopgawe
Bladsy 5
GIM307 Internasionale Bestuur
INLEIDING Die afgelope drie dekades het ʼn fundamentele skuif plaasgevind vanaf relatief selfonderhoudende ondernemings na interafhanklike, geïntegreerde globale ondernemings. Dit verklaar die naam van hierdie module, naamlik “Internasionale bestuur”. Studie-eenheid 1 fokus op die globale bestuursomgewing. Die eerste tema wat bespreek word, is die globalisering van die sakeomgewing. Hierop volg besprekings oor die ekonomiese en regstelsels, asook aspekte van die politieke en ekonomiese omgewing. Die eenheid sluit af met die internasionale kulturele omgewing. Die evolusie van globalisering speel ʼn belangrike rol in al die genoemde omgewings. Studie-eenheid 2 fokus op die tegnologiese, handels- en beleggingsomgewings. Die eerste tema bied ʼn deurgrondige bespreking van die tegnologiese omgewing, gevolg deur ʼn uiteensetting van die verskillende internasionale handelsteorieë. Die volgende belangrike tema is politieke ideologieë en die eenheid sluit af met ekonomiese integrasie, asook streeksekonomiese integrasie in Europa, Amerika en in ander lande. Studie-eenheid 3 bespreek die globale monetêre stelsel. Die eerste tema voorsien ʼn oorsig van hoe buitelandse valutamarkte en wisselkoerse werk. Die volgende tema verskaf ʼn uitgebreide prentjie van die ontstaan van die internasionale monetêre stelsel en hoe dit in die praktyk toegepas word. Die laaste tema wat bespreek word in die eenheid is internasionale kapitaalmarkte. Studie-eenheid 4 fokus op globale strategieë, strukture en buitelandse marktoetrede. Daar word drie temas in die eenheid bespreek. Eerstens word daar gefokus op ondernemingstrategieë gevolg deur ondernemingstrukture en dan buitelandse marktoetrede. Studie-eenheid 5 fokus op die globale aanbodketting en finansiële bestuur. Die eerste tema bespreek die globale aanbodketting, terwyl die tweede tema globale finansiële en internasionale investering verduidelik. Die derde tema sluit die eenheid af met ʼn bespreking van die rol van Afrika in die globale bestuursomgewing asook Afrika se toekomstige ontwikkelingsvooruitsigte. Die volgende handboek is voorgeskryf: Hill, C.W.L. 2014. International business: Competing in a global marketplace. 10de uitgawe. Verenigde Koningkryk: McGraw-Hill Education. Die gedeeltes met betrekking op die inhoud van die studie-eenhede word telkens aangedui. Die gids begelei jou deur die handboek en probeer moeiliker gedeeltes toelig, aanvul waar nodig en wys die belangrike gedeeltes uit.
Bladsy 6
Inleiding
GIM307 Internasionale Bestuur Vir eksamendoeleindes moet jy die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook hierdie begeleidingsgids, bestudeer.
Inleiding
Bladsy 7
GIM307 Internasionale Bestuur
VAKLEERUITKOMSTE Kennis en begrip Na voltooiing van die vak INTERNASIONALE BESTUUR sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
Globalisering en globale besigheid
•
Globale handel en belegging
•
Globale monetêre stelsels
•
Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
•
Internasionale bestuursfunksies
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die globalisering van die sakeomgewing te verduidelik;
•
ekonomiese en regstelsels te bespreek;
•
die politieke ekonomieë te bespreek;
•
die internasionale kulturele omgewing te bespreek;
•
te onderskei tussen die verskillende internasionale handelsteorieë;
•
Buitelandse Direkte Beleggings (BDB) ten volle te implementeer;
•
ekonomiese integrasie te bespreek;
•
buitelandse handelsmarkte te identifiseer;
•
verskeie internasionale monetêre stelsels te bespreek;
•
om tussen verskeie internasionale kapitaalmarkte te onderskei;
•
te onderskei tussen verskillende sakestrategieë;
•
te onderskei tussen verskillende sakestrukture;
•
buitelandse marktoetrede te bespreel;
•
die aanbodketting te bespreek;
•
die werksaamhede van internasionale bemarking te verduidelik;
•
te verduidelik hoe om nuwe personeel aan te stel en op internasionale vlak te
Bladsy 8
Vakleeruitkomste
GIM307 Internasionale Bestuur
bestuur; •
om finansiële en beleggingsbestuur te verduidelik; en
•
Afrika en die globale bestuursomgewing te verstaan en te bespreek.
Vakleeruitkomste
Bladsy 9
GIM307 Internasionale Bestuur
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte, word van jou verwag om take te verrig. Dis belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help. Werkwoord Wanneer daar van jou
Omskrywing Moet jy die volgende doen:
verwag word om te: Lys
Lys die name/items wat bymekaar hoort.
Identifiseer
Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde.
Verduidelik
Ondersoek en oorweeg die moontlikhede en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer.
Beskryf
Omskryf die konsep of woorde duidelik.
Kategoriseer/
Bepaal tot watter klas, groep of afdeling bepaalde
klassifiseer
items/voorwerpe behoort.
Analiseer
Ontleed iets.
Evalueer
Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid ensovoorts.
Toepas
Pas die teoretiese beginsels toe in praktyk.
Hersien
Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel ensovoorts.
Bladsy 10
Woordomskrywing vir evaluering
GIM307 Internasionale Bestuur
STUDIE-EENHEID 1: GLOBALISERING EN GLOBALE BESIGHEDE
1.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
globalisering van politieke ekonomieë
•
verskille in kulture
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
globalisering te definieer en globale instellings te identifiseer.
•
die dryfkrag agter globalisering te bespreek.
•
die konsep “internasionaal-gebore ondernemings” te verduidelik.
•
die evolusie en rol van multinasionale maatskappye in die konteks van die globaliseringsproses te verduidelik.
•
die motivering vir ondernemings wat in en na die buiteland uitbrei, te verdedig.
•
te onderskei tussen politieke stelsels, ekonomiese stelsels en regstelsels.
•
ekonomiese, regsrisiko en politieke risiko te evalueer.
•
kultuur te definieer en die verskillende determinante en vlakke van kultuur te identifiseer en daarvolgens sakepraktyke aan te pas.
•
kultuur in die konteks van sosiale struktuur, asook gemeenskap en nasiestaat, te bespreek.
•
te verduidelik hoe godsdiens en etiese stelsels kultuur en kulturele waardes beïnvloed, asook die ekonomiese implikasies van elkeen.
•
taal en opvoeding as determinante van kultuur te bespreek.
•
die rede hoekom die werkomgewingskultuur belangrik vir internasionale sake is, te bespreek.
•
die implikasies van kultuur vir internasionale ondernemings te lys.
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
Bladsy 11
GIM307 Internasionale Bestuur 1.2
Voorgeskrewe handboek
Hill, C.W.L. 2014. International Business: Competing in a global marketplace. 10de uitgawe. Verenigde Koninkryk: McGraw-Hill Education. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende hoofstukke bestudeer: Deel I Hoofstuk 1, bladsye 4-9, 18-31 Deel II Hoofstuk 2, bladsye 37-55 Hoofstuk 3, bladsye 62-63, 76-84 Hoofstuk 4, bladsye 90-112 Deel III Hoofstuk 7, bladsy 197-208 1.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Maak seker dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Deregulering
Dit sluit in die verwydering van regsbeperkinge vir die vryspeel van markte, die vestiging van privaat ondernemings en die wyse waarop privaat ondernemings bedryf word.
Eiendomsreg
Verwys na die wetlike reg wat ʼn persoon oor die gebruik van ʼn hulpbron het, en oor die inkomste verkry deur die gebruik van die hulpbron.
Ekonomiese risiko
Ekonomiese risiko word gedefinieer as die waarskynlikheid dat ekonomiese wanbestuur drastiese veranderings in ʼn land se sakeomgewing kan veroorsaak, wat winste en ander doelwitte van bepaalde ondernemings kan affekteer.
Etiese stelsels
Verwys na die stel van morele beginsels of waardes waarvolgens gedrag gevorm en gereguleer word.
Globalisering
Verwys na die migrasie tot ʼn meer geïntegreerde en interafhanklike wêreldekonomie.
Bladsy 12
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
GIM307 Internasionale Bestuur
Globalisering van
Verwys na die saamsmelt van histories duidelik verskillende
markte
nasionale markte tot een groot globale markarena.
Globalisering van
Verwys na die lewering van goedere en dienste van verskillende
produksie
lande, om voordeel te trek uit die nasionale verskille tussen koste en kwaliteit van die produksiefaktore.
Godsdiens
In die handboek (bladsy 99) word godsdiens beskryf as ʼn stelsel van gemeenskaplike geloofsoortuiginge en rituele wat te make het met die realm van die bonatuurlike en gewyde.
Kruis-kulturele
Dit dui op hoe kulturele veranderings in verskillende lande die
geletterdheid
wyse waarop ondernemings praktiseer, affekteer.
Kultuur
ʼn Stelsel van gedeelde waardes en norme deur ʼn groep mense wat dan, gesamentlik, ʼn lewenswyse vorm.
Multinasionale
Enige onderneming wat in twee of meer lande
maatskappy (MNM)
produseringsaktiwiteite het.
Norme
Sosiale reëls wat mense se optrede teenoor mekaar reguleer.
Politieke risiko
Politieke risiko word gedefinieer as die waarskynlikheid dat politieke magte drastiese veranderings in ʼn land se sakeomgewing kan veroorsaak, wat winste en ander doelwitte van sakeondernemings kan affekteer.
Privatisering
Dis die oordrag van eienaarskap van staatseiendom na privaat individue, gewoonlik deur die verkoop van staatsbates op ʼn veiling.
Regstelsel
Die regstelsel van ʼn land verwys na reëls of wette wat gedrag reguleer, asook die prosesse wat deur die wet toegepas, en deur die regstelling van klagtes, verkry word.
Waardes
Opsommende idees oor wat ʼn groep glo vir hulle reg, verkeerd en wenslik is.
1.4
Inleiding
In hierdie studie-eenheid word daar gefokus op globalisering, politieke ekonomieë en verskillende kulture. Volgens Hill (2014: 4) verteenwoordig die term “globalisering” die globale verandering te opsigte van tegnologie, kulture en ekonomiese aktiwiteite. Een tipe industrie strek oor verskillende lande en een produk word nie meer slegs in een land
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
Bladsy 13
GIM307 Internasionale Bestuur geproduseer nie. Alhoewel globalisering nie meer ʼn nuwe verskynsel is nie, ontstaan daar geredelik probleme wat aangespreek moet word. Om hierdie kwessies en probleme te reguleer en te beheer, het verskillende organisasies die afgelope eeu na vore getree. Behalwe vir organisasies wat lande reguleer in terme van globalisering, het sakeondernemings fisies ook internasionale markte betree. Hieruit is die terme multinasionale maatskappy en internasionalisering ontwikkel. Ongelukkig het globalisering en internasionalisering verdere probleme uitgewys. Die internasionale eksterne omgewing het begin om ʼn rol te speel in sakeondernemings se daaglikse bestaan. In hierdie studie-eenheid word daar gefokus op meer as slegs globalisering. Drie eksterne faktore gaan aandag geniet, naamlik die politieke ekonomie, regstelsels en die invloed wat dit moontlik op internasionale besighede kan uitoefen, asook verkillende kulture en hoe elke sakeonderneming beïnvloed word deur aspekte soos geloof, gebruike en sake-etiket. 1.5
Globalisering
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 1, bladsye 4-5. Lees die openingsgevallestudie op bladsye 4-5 in jou voorgeskrewe handboek: Colombiaanse koffie – die aanpassing tot ʼn steeds veranderende globale mark. Ons beweeg na ʼn wêreld waar grense tot buitelandse handel en belegging besig is om te vervaag, waargeneemde afstande wat verklein as gevolg van vordering in vervoer- en telekommunikasietegnologieë, kulture wat begin om wêreldwyd dieselfde te lyk, en nasionale ekonomieë wat besig is om saam te smelt tot ʼn onafhanklike, geïntegreerde globale ekonomiese stelsel. Dié transformerende proses staan bekend as globalisering. Die proses lei tot verskeie geleenthede, naamlik die verhoging van firmas se winste deur produkte wêreldwyd te verkoop, of die vermindering van produksiekoste, as gevolg van die produsering van produkte in ander lande. Dit lei ook tot tendense, soos geleenthede vir ondernemings, internasionale mededinging en tot meer vryhandel. Gevolglik die bespreking van globalisering hiernaas. 1.5.1
Definisie van globalisering
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 1, bladsye 5-8. Globalisering verwys na die migrasie tot ʼn meer geïntegreerde en interafhanklike wêreldekonomie. Dit het verskillende fasette, naamlik die globalisering van markte, sowel as van produksie.
Bladsy 14
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
GIM307 Internasionale Bestuur Die globalisering van markte verwys na die saamsmelt van histories duidelik verskillende nasionale markte tot een groot globale mark. Dit het algaande makliker geword om goedere oor die grense van ons eie land te verkoop. Smake en voorkeure van verskillende verbruikers in verskillende lande word toenemend dieselfde, en gevolglik die ontstaan van globale markte. Voorbeeld 1.1 Burger King, American Express-kaarte en Samsung-selfone is voorbeelde van hierdie tendens. Nog ʼn faset is die globalisering van produksie. Die verwys na die lewering van goedere en dienste van verskillende lande, om voordeel te trek uit die nasionale verskille tussen die onderskeie kostes en kwaliteit van die produksiefaktore, naamlik arbeid, energie, land en kapitaal. Ondernemings wat hierdie opsies uitoefen, benut die voordeel, oor die potensiaal om die totale kostestruktuur te kan verlaag, of verbetering in produkkwaliteit. Dit stel ondernemings tot groter effektiwiteit en winsgewendheid in staat. Voorbeeld 1.2 ʼn Motorvoertuig word in Suid-Afrika inmekaargesit, maar die nodige onderdele vir die voltooiing daarvan, kom vanaf ander lande. Soos genoem, is dit soms goedkoper om sulke onderdele vanaf ʼn ander land te verkry, met soms selfs ook van beter gehalte. 1.5.2
Die ontstaan van globale instellings
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 1, bladsye 8-10. Soos wat markte oor nasionale grense migreer het, het ʼn behoefte ontstaan vir die nodige instellings om die globale mark te help bestuur, te reguleer en te polisieer. Dis ook van belang om die multinasionale ooreenkomste te bevorder wat globale sakestelsels bestuur. Die instellings is: •
General Agreement on Tariffs and Trade (GATT)
•
Wêreldhandelsorganisasie (WHO)
•
Internasionale Monetêre Fonds (IMF)
•
Wêreldbank
•
Verenigde Nasies (VN)
•
G20
Die gelyste instellings word elkeen volledig in jou voorgeskrewe handboek bespreek. Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
Bladsy 15
GIM307 Internasionale Bestuur 1.5.3
Internasionale Nuwe ondernemings (Globaal-gebore ondernemings)
Nadat die gedrag van Multinasionale Maatskappye (MNM’e) eerste in die 1940’s raakgesien is, het dit geblyk dat die meeste MNM’e groot maatskappy was. Vandat tegnologie verder ontwikkel het, het kleiner sakeondernemings die geleentheid begin kry om internasionaal mee te ding (Oviatt & McDougall, 1994: 45). In die teorie ontwikkel deur Oviatt en McDougall (1994) het dit verder geblyk dat hierdie kleiner sakeondernemings dadelik die internasionale mark kan betree weens die toename in tegnologie en weens die aard van hul sakebedrywighede, is hierdie ondernemings Internasionale Nuwe Ondernemigs (INO) genoem. Volgens die oorspronklike artikel wat Oviatt en McDougall (1994: 49) gepubliseer het, word INO’s gedefinieer as sakeondernemings wat van stigtingstyd af mededingende voordeel probeer genereer vanuit hulpbronne en verkope in verskeie lande. Om as ʼn INO geklassifiseer te kan word, hang nie af van die sakeonderneming se grootte nie, maar wel die ouderdom. Alhoewel hierdie INO’s internasionaal meeding, is eienaarskap van internasionale bates en dus buitelandse direkte beleggings (BDB) nie ʼn vereiste nie. Voorbeeld 1.3 Voorbeelde van internasionaal-gebore ondernemings sluit in Skype, Logitech, Google en Fedex. Lees gerus meer oor die ontstaan van hierdie ondernemings: •
https://new.edu/resources/from-entrepreneurship-to-born-global-firms
•
http://www.amdlawgroup.com/the-secret-of-the-born-global-law-firm/
•
http://miamiherald.typepad.com/the-starting-gate/2012/12/more-and-morecompanies-born-to-be-global.html
1.5.4
Evolusie en rol van multinasionale maatskappye in globalisering
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 1, bladsye 18-19. ʼn Multinasionale maatskappy is enige onderneming wat produksieaktiwiteite in twee of meer lande het. Sedert die 1960’s was daar twee tendense in die demografie van multinasionale maatskappye, naamlik nie-Amerikaanse multinasionale maatskappye en die opkoms van mini-multinasionale maatskappye. Nie-Amerikaanse multinasionale maatskappye In die vroeë sestigs van die vorige eeu is globale sakewerksaamhede deur groot Amerikaanse korporasies gedomineer. Teen die nuwe millennium het dit aansienlik
Bladsy 16
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
GIM307 Internasionale Bestuur verander. Figuur 1.3 in jou voorgeskrewe handboek illustreer die afname in die dominansie van Amerikaanse ondernemings tussen 1973 en 2010. Opkoms van mini-multinasionale maatskappye Nog ʼn tendens in die internasionale ondernemingsprofiel is die groei van mediumgrootte tot klein multinasionale maatskappye, ook bekend as mini-multinasionale maatskappye. Lees die gevallestudie op bladsy 21 van jou handboek oor hoe die Chinese maatskappy Hisense tot ʼn opkomende multinasionale maatskappy ontwikkel het. Met bogenoemde in gedagte, moet die evolusie van multinasionale maatskappye ook in ag geneem word. Hoe word ʼn plaaslike onderneming tot ʼn multinasionale maatskappy getransformeer? Hough en Neuland (2007: 14-16) gebruik ʼn teorie, ontwikkel deur Phatak in 1998. Die evolusie van ʼn plaaslike onderneming tot ʼn multinasionale maatskappy word in sewe fases verdeel. • Fase 1: Internasionale navrae Die eerste stap in hierdie proses gebeur wanneer ʼn onderneming navraag oor een van sy produkte ontvang, direk van ʼn buitelandse sakepersoon of van ʼn onafhanklike plaaslike in- en uitvoeronderneming. Die onderneming besluit dan of hy op die navraag gaan reageer of nie. Wanneer die onderneming besluit om positief op die navraag te reageer en sy produk word daarna goed in die buiteland verkoop, kan dit tot verdere verkope in die buitelandse mark lei. Die onderneming kan dan gebruik maak van ʼn plaaslike uitvoertussenganger, ʼn uitvoerhandelaar, ʼn uitvoerkommissie-instansie, of van ʼn plaaslike koper (waar laasgenoemde woonagtig is in die uitvoerder se tuismark en alle soorte privaat- of owerheidskopers in die buiteland verteenwoordig) (Hough & Neuland, 2007: 14). • Fase 2: Uitvoerbestuurder Met die toename in die onderneming se uitvoere, kan die onderneming se bestuurders besluit om ʼn uitvoerbestuurder aan te stel, om self van buitelandse navrae beheer te neem en daardeur die middelman uit te skakel. Die uitvoerbestuurder en sy span doen dan self navorsing van potensiële buitelandse markte vir die onderneming se goedere en dienste (Hough & Neuland, 2007: 14). • Fase 3: Uitvoerafdeling en direkte buitelandse verkope Met aanhoudende toename in verkope, mag die uitvoerbestuurder en sy span dit moeilik vind om bestellings te kan lewer. Die onderneming stig dan sy eie uitvoerafdeling (op dieselfde vlak as die verkoopsafdeling in die onderneming) en
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
Bladsy 17
GIM307 Internasionale Bestuur maak nie meer gebruik van die plaaslike uitvoertussenganger nie, maar verkoop dan direk aan kopers in buitelandse markte (Hough & Neuland, 2007: 14). • Fase 4: Buitelandse takke en filiale Verdere verkope van die onderneming se produk in die buiteland kan dan lei tot die stigting van buitelandse takke wat die verkope en promosiewerk daar kan hanteer. Die buitelandse verkoopstakbestuurder is dan direk verantwoordelik vir die plaaslike tak. Die buitelandse tak verkoop gevolglik direk aan tussenganger- en ander buitelandse markte. ʼn Buitelandse verkoopstak ontwikkel dan mettertyd in ʼn verkoopsfiliaal wat in die buiteland geïnkorporeer en gevestig is, met groter onafhanklikheid as wat hul voorheen gehad het as slegs ʼn verkoopstak (Hough & Neuland, 2007: 14). • Fase 5: Buitelandse montering Buitelandse montering is wanneer ʼn produk vervaardig of inmekaargesit word in ʼn ander land en ontstaan vir drie redes, naamlik goedkoper verskepingskostes, laer tariewe en goedkoper arbeid. Die onderneming kan monteringsbedrywe in verskeie buitelandse markte vestig, indien dit winsgewender is om die los onderdele van die produk, eerder as die voltooide produk, uit of in te voer. Tariewe en vervoerkoste is soms baie goedkoper op afsonderlike onderdele van die produk as op ʼn voltooide produk (Hough & Neuland, 2007: 14-15). Voorbeeld 1.4 Die onderdele van ʼn motorvoertuig kan makliker in ʼn houer verpak en verskeep word, as die motor in geheel. • Fase 6: Buitelandse vervaardiging Die volgende stap in die proses is die vestiging van vervaardigingsbedrywe in die buiteland. Teen hierdie tyd het die onderneming ʼn goed ontwikkelde uitvoerprogram, ondersteun deur buitelandse marknavorsing, bevordering en verspreidingsprogramme, wat spesifiek aangepas is volgens elke land se behoeftes en navorsing wat gerig is op die identifisering van nuwe buitelandse markte. Ondernemings ervaar moontlik nou probleme om totale verkoopsvolume en winsgewendheid te verhoog in die mark waaraan hul reeds hul goedere voorsien. Of hulle vind dit moeilik om tot sekere markte toe te tree deur middel van uitvoere. Die rede kan wees dat plaaslike owerhede hoë kwotas plaas en tariewe hef op die invoer van bepaalde produkte, of invoer van produkte weier wat reeds in daardie land vervaardig word. In so ʼn geval kan die
Bladsy 18
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
GIM307 Internasionale Bestuur onderneming besluit om self die produk in die buiteland te vervaardig vir makliker toegang tot die buitelandse mark. Drie metodes kan gebruik word: o Kontrakvervaardiging o Lisensiëring o Direkte belegging in vervaardigingsfasiliteite Enige van die drie bogenoemde metodes kan gebruik word om tot ʼn buitelandse mark toe te tree, afhangende van die onderneming se spesifieke omstandighede (Hough & Neuland, 2007: 15). • Fase 7: Integrering van buitelandse filiale Soos die moedermaatskappy besluit om buitelandse filiale te integreer tot een multinasionale maatskappy, kan hul gevolglik aansienlike onafhanklikheid verloor, omdat strategiese besluite deur die topbestuur van die moedermaatskappy se hoofkantoor gemaak moet word. Die strategiese besluite word dan gemaak ná ʼn noukeurige analise van die globale implikasies, byvoorbeeld, in watter land moet die volgende vervaardigingseenheid wees, waar is die regte markte en hoe kan daar in hul behoeftes voorsien word, by watter bronne kan kapitaal geleen word, waar moet navorsings- en ontwikkelingslaboratoriums opgerig word, uit watter lande moet werknemers aangestel word en so meer. Sodra die onderneming hierdie tipe vrae moet begin hanteer, het hulle tot ʼn volwaardige multinasionale maatskappy ontwikkel (Hough & Neuland, 2007: 16). Hoewel bostaande sewe fases die evolusie van ʼn multinasionale maatskappy in breë trekke bespreek, is dit belangrik om in gedagte te hou dat nie alle ondernemings deur hierdie fases beweeg om hul onderneming as ʼn multinasionale maatskappy te verklaar nie (Hough & Neuland, 2007: 14-16). 1.5.5
Motivering vir ondernemings om globaal uit te brei
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 1, bladsye 22-29. Verskeie opinies en menings heers rondom die uitbreiding van ondernemings in die buiteland. Is die beweging na ʼn meer geïntegreerde en interafhanklike globale ekonomie ʼn goeie idee? Verskeie ekonome, politici en sakeleiers argumenteer dat die verdwynende grense van internasionale handel en belegging die twee drywers is vir globale ekonomiese voorspoed. Verhoogde internasionale handel en buitelandse beleggings lei tot verlaagde pryse van goedere en dienste. Globalisering stimuleer ook ekonomiese groei, verhoog die
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
Bladsy 19
GIM307 Internasionale Bestuur inkomste van verbruikers en help met werkskepping in alle lande wat deelneem aan globale handel. Daar is ook kritiek teenoor globale handel en uitbreiding van ondernemings in die buiteland. Jou voorgeskrewe handboek bespreek elkeen van laasgenoemde volledig, maak seker dat jy dit verstaan. Verskillende punte van kritiek: •
Teen-globaliseringsbetogings (bladsye 22-24)
•
Globalisering, werksgeleenthede en inkomste (bladsye 24-26)
•
Globalisering, arbeidsbeleid en die omgewing (bladsye 26-27)
•
Globalisering en nasionale soewereiniteit (bladsye 27-28)
•
Globalisering en die wêreld se arm volke (bladsye 28-29)
Die volgende tema wat bespreek word, is die tegnologiese omgewing. Naas globalisering, moet in gedagte gehou word dat tegnologie ʼn groot rolspeler is, bydraend tot globalisering en die globale ondernemingsomgewing. 1.6
Politieke stelsels
1.6.1
Nasionale verskille in politieke stelsels
In die volgende afdeling word daar spesifiek klem gelê op drie hoof soorte politieke stelsels wat nasionale verskille in ekonomieë bewerkstellig, naamlik: •
Politieke stelsels
•
Ekonomiese stelsels
•
Regstelsels
1.6.1.1
Politieke stelsels
Lees die openingsgevallestudie op bladsye 37-38 in jou voorgeskrewe handboek: Ethiopië: ʼn Land van geleenthede.
Kollektivisme en individualism
Volgens Hill (2014: 39) neem kollektivisme die groter groep in ag in plaas van die individu. Alhoewel hierdie beginsel jare gelede nagevolg is, word dit hoofsaaklik vandag deur die sosialistiese benadering gevolg. Die onderstaande is slegs ʼn riglyn en ʼn meer breedvoerende verduideliking kan gevind word in jou handboek.
Bladsy 20
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
GIM307 Internasionale Bestuur
•
Sosialisme Sosialisme argumenteer dt die totale bevolking gelyk moet wees in terme van inkomste. Verder moet die hoof hulpbronne deur staatsorganisasies besit en gereguleer word.
•
Individualisme Individualisme verskil van sosialisme deurdat dit fokus op die individu, dus dat individue die vryheid besit om self doelwitte te ontwikkel en na te streef. Demokrasie en totalitarisme
Verdere konsepte wat bestudeer moet word onder die konsep van politieke stelsels, staan bekend as demokrasie en totalitarisme. •
Demokrasie Alhoewel demokrasie nie vandag in sy suiwerste vorm toegepas word nie, word die stelsel steeds op destydse beginsels toegepas. Teenswoordigende demokrasie verduidelik dat burgers iemand kies om hulle te lei. Indien hierdie persoon nie meer voldoen aan sy take nie, kan die landsburgers doodeenvoudig iemand anders verkies.
•
Totalitarisme In totalitarisme het landsburgers geen regte of vryheid nie omdat die staat totale reg van besluitneming het.
1.6.1.2
Ekonomiese stelsels
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 2, bladsye 43-45. In lande waar individuele doelwitte voorkeur bo gesamentlike doelwitte geniet, word meer markgebaseerde ekonomiese stelsels gevind. In lande waar gesamentlike doelwitte voorkeur kry, het die staat dalk beheer geneem oor baie ondernemings, want markte in hierdie lande is meer beperk as vry. Daarom word drie tipes ekonomiese stelsels geïdentifiseer, naamlik ʼn markekonomie, bevelsekonomie en ʼn gemengde ekonomie. Elkeen van die tipes word hieronder slegs kortliks bespreek, jou voorgeskrewe handboek bespreek elkeen volledig. Markekonomie In ʼn markekonomie word alle produksieaktiwiteite privaat, in plaas van deur die owerheid, besit. Die goedere en dienste wat ʼn land produseer, word nie deur iemand spesifiek beplan
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
Bladsy 21
GIM307 Internasionale Bestuur nie. Produksie word deur die interaksie van vraag en aanbod bepaal en deurgestuur aan die produseerders deur die prysstelsel. Bevelsekonomie In ʼn bevelsekonomie beplan die owerheid die goedere en dienste wat die land produseer, die hoeveelheid wat geproduseer word en die prys waarteen dit verkoop word. Die doel van die bevelsekonomie is om hulpbronne te allokeer tot voordeel van die gemeenskap. Gemengde ekonomie Die gemengde ekonomie lê tussen die mark- en bevelsekonomie. In ʼn gemengde ekonomie word sekere sektore van die ekonomie oorgelaat aan privaat eienaarskap en vryemarkmeganismes, terwyl ander sektore owerheidseienaarskap en -beplanning het. Aktiwiteit 1.1 Doen navorsing en bepaal van watter tipe ekonomiese stelsel Suid-Afrika gebruik maak. 1.6.1.3
Regstelsels
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 2, bladsye 46-47. Die regstelsel van ʼn land verwys na die reëls of wette wat gedrag reguleer, asook die prosesse waarop die wet toegepas word, en waardeur oplossings vir griewe verkry word. Die regstelsel van ʼn land is baie belangrik vir internasionale ondernemings. ʼn Land se wette reguleer die sakepraktyk, definieer die wyse waarop ʼn saketransaksie toegepas word, en lê die regte en verantwoordelikhede neer van diegene wat betrokke is by ʼn saketransaksie. In hierdie afdeling word die verskillende plaaslike regstelsels eers beskou, asook dié van die buiteland. Daarna volg die verskille in kontraktereg en laastens, word die implikasies van internasionale reg op internasionale beleggingstrategieë bespreek. Daar is drie hoof tipes regstelsels, naamlik gemenereg, siviele reg en teokratiese reg. Elkeen word hieronder slegs kortliks gedefinieer, jou voorgeskrewe handboek bespreek elkeen van die regstelsels volledig. Verskillende plaaslike en internasionale regstelsels • Gemenereg Gemenereg is op tradisie, presedent en gebruike gebaseer. Tradisie verwys na die land se regsgeskiedenis, presedent verwys na die sake wat voorheen in die howe hanteer is en gebruike is die manier waarop die reg toegepas word in sekere situasies.
Bladsy 22
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
GIM307 Internasionale Bestuur • Siviele reg Siviele reg is gebaseer op ʼn spesifieke stel wette wat georganiseer word volgens/in kodes. Wanneer die regshowe siviele reg interpreteer, doen hul dit met behulp van die kodes. • Teokratiese reg Die teokratiese regstelsel is wanneer die reg op godsdienstige leringe gebaseer is. Die Islamitiese regstelsel (ook bekend as Sjaria-wette) is die teokratiese regstelsel wat die meeste in die moderne wêreld gepraktiseer word. Verskille in kontraktereg Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 2, bladsye 47-48. Die verskille tussen siviele en gemeneregstelsels kan geïllustreer word deur die kontraktereg in oënskou te neem. ʼn Kontrak is die dokument wat die voorwaardes spesifiseer waaronder handel plaasvind, asook die regte en verantwoordelikhede van die betrokke partye. Kontraktereg is die deel van die reg wat seker maak dat die kontrak reg toegepas en uitgevoer word. Kontrakte wat opgestel word onder gemenereg, is baie volledig en voorwaardes word duidelik neergelê. Siviele regskontrakte is soms baie minder spesifiek en korter, omdat die meeste van die kwessies reeds in die siviele kode voorkom. Wanneer kontrakdispute in internasionale handel voorkom, is daar altyd die probleem om te bepaal watter land se reg om toe te pas. Om hierdie tipe dispute op te los, het verskeie lande (ingeslote die VSA) die United Nations Convention on Contracts for the International Sales of Goods (CIGS) bekragtig en onderteken. Die CIGS vestig ʼn eenvormige stel reëls wat sekere aspekte van die opstel en uitvoer van alledaagse kommersiële kontrakte tussen kopers en verkopers, wat hul ondernemings in verskillende lande het, beheer. Ander belangrike wetgewing wat ook in ag geneem moet word, is eiendomsreg en korrupsie. Eiendomsreg en korrupsie Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 2, bladsye 48-50. Die term “eiendom” verwys na ʼn hulpbron waarvoor ʼn individu of besigheid ʼn regstitel het, dus, ʼn hulpbron wat hulle besit. Hulpbronne sluit in land, geboue, toerusting, kapitaal, mineraalregte, besighede en intellektuele eiendom (idees wat beskerm word deur patente, kopiereg en handelsmerke, staan ook bekend as outeursreg). Eiendomsreg verwys na die
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
Bladsy 23
GIM307 Internasionale Bestuur wetlike reg wat ʼn persoon oor die gebruik van die hulpbron het, en oor die inkomste wat verkry word deur gebruik te maak van die hulpbron. Alle lande verskil in ʼn mate in hoe hulle eiedomsreg toepas. Daar is twee maniere waarop eiendomsreg oortree kan word: • Privaat optrede • Openbare optrede en korrupsie Laasgenoemde het tot die totstandkoming van die Foreign Corrup Practice Act gelei. Elkeen word slegs hierbo gelys, maar word volledig in jou handboek bespreek. Interessante feite word aangebied wat uiteindelik gelei het tot die totstandkoming van verskillende soorte wetgewing. Figuur 2.1 (bladsy 49) bied ʼn insiggewende beeld van die vlak van korrupsie in verskillende lande. Beskerming van intellektuele eiendom Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 2, bladsye 51-53. Intellektuele eiendom verwys na eiendom wat die produk is van intellektuele aktiwiteit, byvoorbeeld, ʼn rekenaarprogram, draaiboeke en die chemiese formule van nuwe medisyne. Patente, kopiereg en handelsmerke lei ook tot eienaarskapregte en vorm deel van intellektuele eiendom. Maak seker jy verstaan die verskil tussen die drie konsepte. Die beskerming van intellektuele eiendom verskil ook van land tot land. Alhoewel baie lande die intellektuele eiendomsreg streng probeer toepas, gebeur dit nie altyd nie. Dit is die geval in baie van die 185 lande wat lede is van die Wêreld-Intellektuele Eiendomsorganisasie (World Intellectual Property Organisation). Al die lande het egter getekende internasionale ooreenkomste wat saamgestel is om intellektuele eiendom te beskerm. Een van die ooreenkomste is die Paris Convention for the Protection of Industrial Property. Produkveiligheid en produkaanspreeklikheid Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 2, bladsye 53-54. Wetgewing op produkveiligheid stel sekere veiligheidstandaarde waaraan ʼn produk moet voldoen. Produkaanspreeklikheid hou ʼn onderneming en sy werkers aanspreeklik wanneer ʼn produk besering, dood of skade veroorsaak. Implikasies van internasionale reg op internasionale beleggingstrategieë Hough en Neuland (2007: 108-109) identifiseer bepaalde implikasies van internasionale reg op internasionale beleggingstrategieë. Ondernemings hanteer politieke en regskwessies op verskillende vlakke, soos die onderneming meer internasionaal betrokke word. Indien ʼn
Bladsy 24
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
GIM307 Internasionale Bestuur onderneming besluit om uitvoere as sy metode van marktoetrede tot ʼn land te gebruik, is die bestuur van die onderneming nie so bekommerd oor die politieke proses of oor die regskwessies nie, soos in die geval van direkte buitelandse belegging nie. Dit is ook belangrik om te onthou dat wetgewing MNM’e se toekomstige besluitneming rakende marktoetrede en markstrategieë positief of negatief kan beïnvloed. Indien die regeringsbeleid die invoer van sekere goedere verbied, sal dit beter wees vir ʼn MNM om ʼn volfiliaal in ʼn bepaalde land te vestig. Indien wetgewing vereis dat ʼn sekere persentasie van ʼn MNM aan ʼn plaaslike inwoner behoort, sal die MNM bereid moet wees om in ʼn gesamentlike onderneming met ʼn landsburger te tree. Indien daardie MNM nie in hierdie toetrede betrokke wil raak nie, sal alternatiewe oplossings oorweeg moet word. 1.6.2
Politieke ekonomieë en ekonomiese ontwikkeling
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 3, bladsy 62. Lees die openingsgevallestudie op bladsye 61-62 in jou voorgeskrewe handboek: Kuba en ekonomiese liberalisering. Die tema se fokus is om te verduidelik hoe verskille in politieke ekonomie die vlakke van ekonomiese ontwikkeling van ʼn land beïnvloed, en hoeveel aantrekking die land inhou om sake in te wil doen. 1.6.2.1
Die aard van ekonomiese transformasie
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 3, bladsye 76-79. Die oorskuif na ʼn markgebaseerde ekonomiese stelsel sluit dikwels die volgende stappe in: deregulering, privatisering en die skep van ʼn regstelsel. Elkeen word hieronder slegs kortliks bespreek, maar jy moet dié gedeelte in jou voorgeskrewe handboek deeglik deurwerk. Deregulering Deregulering sluit die verwydering van regsbeperkinge in vir die vryspeel van markte, die vestiging van privaat ondernemings en die wyse waarop privaat ondernemings bedryf word. Privatisering Privatisering is die oordrag van eienaarskap van staatseiendom aan privaat individue, gewoonlik deur die verkoop van staatsbates op ʼn veiling. Regstelsels ʼn Goedfunksionerende markekonomie vereis wette wat privaat eiendomsregte beskerm en verskaf ʼn meganisme om ʼn kontrak te bekragtig. Sonder ʼn regstelsel word die aansporing
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
Bladsy 25
GIM307 Internasionale Bestuur om in ekonomiese aktiwiteit betrokke te raak, verminder deur privaat en openbare entiteite, asook georganiseerde misdaad, wat die winste van privaatsektor-entrepreneurs onteien. 1.6.2.2
Ekonomiese en politieke risiko
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 3, bladsy 82. Politieke risiko word gedefinieer as die waarskynlikheid dat politieke magte drastiese veranderinge in ʼn land se sakeomgewing kan veroorsaak, wat die wins en ander doelwitte van die sakeonderneming kan affekteer. Ekonomiese risiko word weer gedefinieer as die waarskynlikheid dat ekonomiese wanbestuur drastiese veranderinge in ʼn land se sakeomgewing kan veroorsaak, wat die wins en ander doelwitte van ʼn bepaalde onderneming kan affekteer. Jou voorgeskrewe handboek bespreek elkeen van bogenoemde definisies deurgrondig. 1.6.3
Die politieke ekonomie van internasionale handel
Die volgende aspekte is ter sprake:
Instrumente van ʼn handelsbeleid
Volgens Hill (2014: 197) word daar ses instrumente van ʼn handelsbeleid geïdentifiseer, naamlik tariewe, subsidies, invoerkwotas en vrywillige uitvoerbeperkings, plaaslike inhoudsvereistes, administratiewe beleide en antistortingsbeleide.
Die saak vir regeringsinmenging
Die regverdiging van regeringsinmenging word aan die hand van twee argumente gevoer, naamlik die politieke argumente vir inmenging en die ekonomiese argumente vir inmenging. Volgens Hill (2014: 203) is daar ʼn verskeidenheid redes waarom regerings wel tydens handel moet inmeng. Hierdie redes sluit die volgende in: •
Die beskerming van werksgeleenthede en industrieë
•
Nasionale sekuriteit
•
Vergelding
•
Verbruikersbeskerming
•
Die bevordering van buitelandse beleidsdoelstellings
•
Die beskerming van menseregte
Tweedens word die ekonomiese argument vir inmenging gevoer en dit sluit slegs twee aspekte in, naamlik: •
Bladsy 26
Die baba-industrie-argument
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
GIM307 Internasionale Bestuur
• 1.7
Die strategiese handelsbeleidargument. Verskille in kulture
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 4, bladsye 90-91. Lees die openingsgevallestudie op bladsye 89-90 in jou voorgeskrewe handboek: Carrefour se stryd in China. Daar is verskeie temas in die gedeelte. Die eerste belangrike aspek is dat die sakesukses in verskeie lande van kruiskulturele geletterdheid afhanklik is. Kruiskulturele geletterdheid is ʼn begrip vir hoe kulturele veranderinge oor verskillende lande die wyse waarop ondernemings praktiseer, affekteer. In hedendaagse tye van globale kommunikasie, vinnige vervoer, wêreldwye markte, globale handelsmerke en die era van die wêreld as globale dorp, is dit maklik om te vergeet hoe verskillend kulture werklik is. Onder die skans van die moderne era, lê daar tog diep kulturele verskille. 1.7.1
Definisie van kultuur
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 4, bladsye 91-93. Kultuur is ʼn stelsel van gedeelde waardes en norme deur ʼn groep mense wat dan gesamentlik ʼn lewenswyse vorm. Waardes en norme Waardes vorm die grondslag van kultuur. Waardes is die opsommende idees oor wat ʼn groep glo vir hulle reg, verkeerd en wenslik is, en dit vorm die konteks waarin ʼn gemeenskap se norme gevestig en geregverdig word. Dit sluit die gemeenskap se houdings in oor konsepte rakende individuele vryheid, demokrasie, waarheid ensovoorts. Norme is die sosiale reëls wat mense se optrede teenoor mekaar reguleer. Kultuur, gemeenskap en die nasiestaat Gemeenskap word gedefinieer as ʼn versameling mense en groepe wat ʼn stel waardes en norme deel en saamgebind word deur ʼn algemene kultuur. Daar is nie ʼn sterk ooreenkoms tussen ʼn gemeenskap en ʼn nasiestaat nie. ʼn Nasiestaat is politieke skeppings wat uit een kultuur of verskeie kulture, bestaan. Frankryk reflekteer die politieke toonbeeld van die Franse kultuur, terwyl Kanada hierteenoor uit die Anglo-kultuur, die Franssprekende kultuur (Quebecois) en die inheemse Amerikaanse kultuur bestaan.
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
Bladsy 27
GIM307 Internasionale Bestuur Determinante van kultuur Die waardes en norme van kultuur ontstaan nie sommer net iewers en bereik dan vanself wasdom nie; dit ontwikkel oor tyd heen, onder invloed van verskeie determinante. Hierdie faktore word grafies in jou voorgeskrewe handboek in Figuur 4.1 geïllustreer. Die determinante sluit in sosiale struktuur, godsdiens, politieke filosofie, ekonomiese filosofie, opvoeding en taal. Die politieke en ekonomiese filosofie word in Studie-eenheid 3 bespreek, maar die res van hierdie faktore word hieronder kortliks bespreek. 1.7.2
Vlakke van kultuur
Volgens Hough en Neuland (2007: 90) word die vlakke van kultuur verdeel in nasionale kultuur, sakekultuur en ondernemings- en beroepskultuur. Nasionale kultuur Nasionale kultuur is die dominante kultuur binne die grense van ʼn land en word verteenwoordig deur die meerderheid van die bevolking, of deur die grootste politieke groep wat oor die grootste politieke of ekonomies mag in die land beskik (Hough & Neuland, 2007: 90-91). Sakekultuur Sakekultuur sluit in die waardes, norme, houdings, oortuigings en etiket wat in alle areas van sakebedrywe met ʼn spesifieke kultuur ontstaan (Hough & Neuland, 2007: 91). Ondernemings- en beroepskultuur Volgens Hough en Neuland (2007: 91) se definisie van Cullen (2002), word ondernemingskultuur gedefinieer as die waardes, norme en oortuigings wat die onderneming aangaan, asook wat gedeel en onderhou word deur lede van die onderneming. Beroepskultuur word gedefinieer as die waardes, norme, oortuigings en verwagte gedrag van mense in dieselfde beroepsgroepering, ongeag die onderneming waarvoor hulle werk (Hough & Neuland, 2007: 92). 1.7.3
Sosiale struktuur
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 4, bladsye 94-99. ʼn Gemeenskap se sosiale struktuur verwys na sy basiese sosiale organisasie. Sosiale struktuur verwys na verskillende aspekte, maar twee belangrike dimensies in die verduideliking van verskille tussen kulture is, eerstens, die individue en groepe, en
Bladsy 28
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
GIM307 Internasionale Bestuur tweedens, sosiale gelaagdheid. Elkeen van die twee dimensies word kortliks bespreek. Jou voorgeskrewe handboek bespreek elkeen van die dimensies volledig. Individue en groepe • Individu: Individue is betrokke by hul families, werksgroepe, sosiale of ontspanningsgroepe ensovoorts. • Groep: Samewerking tussen twee/meer persone met gedeelde identiteit, op ʼn gestruktureerde manier, geskoei op ʼn basis van verwagtinge rakende elkeen se gedrag. Sosiale gelaagdheid Alle gemeenskappe is hiërargies gelaagd volgens sosiale kategorieë – sosiale strata dus, of is sosiaal meerlagig. Daar word onderskeid getref tussen strata volgens karaktereienskappe soos familie, agtergrond, beroep en inkomste. Individue word in sekere strata gebore en word so deel van die sosiale kategorie waartoe hulle ouers behoort. • Sosiale mobiliteit Die term verwys na die mate waartoe ʼn persoon uit bepaalde strata waarin hulle gebore is, kan uitbeweeg. Sosiale mobiliteit, of beweeglikheid, verskil van gemeenskap tot gemeenskap op die volgende twee maniere: o Kastestelsel: ʼn Geslote stelsel van meerlagigheid waarin die sosiale posisie bepaal word deur die familie waarin die persoon gebore word. Verandering in die sosiale posisie is gewoonlik nie moontlik gedurende die persoon se leeftyd nie. o Klassestelsel: Mobiliteit is binne hierdie stelsel moontlik. Dis ʼn vorm van oop gelaagdheid waarbinne ʼn persoon van geboorte af hom- of haarself kan verbeter of verander deur eie prestasies of blote geluk. • Betekenisvolheid Vanuit ʼn onderneming se perspektief, is die gelaagdheid van ʼn gemeenskap van belang as dit die bedrywe van die onderneming affekteer. In Amerika is die impak van klassestelsels redelik beperk, as gevolg van die hoë vlak van sosiale mobiliteit en die klem op individualisme. In Japan beskou die meeste van die bevolking hulself as middelklas. In Brittanje het die gebrek aan klassemobiliteit, en die verskille in klasse, tot klassebewustheid gelei. Laasgenoemde verwys na wanneer mense hulself op grond van ʼn klasse-agtergrond takseer, en hulle verhoudings met lede van ander klasse daarop skoei en daarvolgens handhaaf.
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
Bladsy 29
GIM307 Internasionale Bestuur 1.7.4
Godsdiens en etiese stelsels
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 4, bladsye 99-107. Godsdiens verwys na stelsel van gemeenskaplike geloofsoortuiginge en rituele wat te make het met die realm van die bonatuurlike en gewyde. Etiese stelsels verwys weer na die morele beginsels of waardes waarvolgens gedrag gevorm en gereguleer word. Vir die doel van hierdie bespreking word slegs Christelike geloof, Islamitiese geloof, Hindoeïsme, Boeddhisme en Confucianisme beskou. Elke tipe godsdiens, asook elkeen se ekonomiese implikasies, word hier slegs kortliks bespreek, maar is volledig in jou voorgeskrewe handboek. Christelike geloof Christelike geloof word wêreldwyd die meeste beoefen. ʼn Godsdienstige verdeling in die 11de eeu n.C. het tot die bestaan van twee hoof Christelike instellings gelei, naamlik die Rooms-Katolieke kerk en die Ortodokse kerk. In die 16de eeu n.C. het hervorming tot die Protestantisme gelei. Christelike geloof, soos Judaïsme, glo in ʼn monoteïstiese geloof – glo in een God met die Bybel as geskrewe gesagsriglyn. Ekonomiese implikasies van Christelike geloof: Protestantse werksetiek Verskeie sosioloë het tot die gevolgtrekking gekom dat Protestantisme die meeste ekonomiese implikasies het. Max Weber het ʼn verband getrek tussen Protestantse werksetiek en die “gees van kapitalisme”; kortom, Weber het geglo die Protestantse werksetiek het tot kapitalisme gelei. Islamitiese geloof Islamitiese geloof is die tweede grootste godsdiens wat die wêreldsbevolking beïnvloed. Net soos Christelike geloof, is dit ook monoteïsties. Die kernbeginsel is dat daar een ware almagtige God (Allah) is, met die Koran as geskrewe gesagsriglyn. • Islamitiese fundamentalisme Gedurende die laaste dertig jaar groei die sosiale beweging “Islamitiese fundamentalisme”. In die Weste word dit in die media geassosieer met militante, terroriste en gewelddadige opstande. Tog beaam die groot meerderheid Moslems dat die Islamitiese geloof vrede, regverdigheid en verdraagsaamheid leer, en nié geweld en onverdraagsaamheid verkondig nie.
Bladsy 30
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
GIM307 Internasionale Bestuur • Ekonomiese implikasies van Islamitiese geloof Die Koran bevestig uitdruklike ekonomiese beginsels, waarvan baie provryeonderneming gerig is. Die beskerming van die reg op privaat eiendom word ook in Islamitiese geloof ingesluit, hoewel dit verklaar dat alle eiendom ten gunste van Allah (God) is, waar laasgenoemde alles geskep het en gevolglik alles besit. Hindoeïsme In teenstelling met Christelike en Islamitiese geloof, is die stigting van Hindoeïsme nie aan ʼn spesifieke persoon gebonde nie, en het ook nie ʼn geskrewe gesagsriglyn soos die Bybel en Koran nie. Hindoes glo dat ʼn morele krag in die samelewing die aanvaarding van sekere verantwoordelikhede, of dharma, vereis. • Ekonomiese implikasies van Hindoeïsme Volgens Max Weber beklemtoon tradisionele Hindoewaardes dat individue nie geoordeel moet word aan hul materialistiese prestasies nie, maar aan hulle spirituele prestasies. Hindoeïsme moedig nie die tipe entrepreneursaktiwiteite vir welvaartstrewe aan nie. Boeddhisme Volgens Boeddhisme ontstaan lyding in mense se begeertes vir plesier. Beëindiging van lyding word verkry deur ʼn pad van transformasie te volg. • Ekonomiese implikasies van Boeddhisme Welvaartskepping is nie in Boeddhisme te vinde nie, dus sien ons nie in Boeddhisme die selde historiese beklemtoning van entrepreneursaktiwiteite, soos beklemtoon deur Weber, nie. Confucianisme Confucianisme, ook bekend as Ruïsme, (gegrond op leringe van die Chinese filosoof en wysgeer Confucius, 551-479 v.C.) verkondig die belang van die bereiking van persoonlike verlossing deur die regte handeling/optrede. Hoë morele en etiese gedrag, lojaliteit aan ander, staan sentraal in Confucianisme. • Ekonomiese implikasies van Confucianisme Sommige geleerdes hou by hul teorie dat Confucianisme wel ekonomiese implikasies het, vergelykbaar met Weber se siening omtrent die Protestante. Die geleerdes se verhandelings postuleer dat die invloed wat Confucianisme-etiek op die kultuur van
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
Bladsy 31
GIM307 Internasionale Bestuur China, Japan, Suid-Korea en Taiwan het, die kosteverlaging van sakedoen met/in daardie lande, bydra om ekonomiese sukses te verduidelik. Soos genoem, word elk van die bogenoemde tipes godsdiens, en ook hul ekonomiese implikasies, hier slegs kortliks bespreek, met die volledige bespreking en voorbeelde in jou voorgeskrewe handboek. 1.7.5
Taal
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 4, bladsye 107-109. Een opmerklike manier waarop lande van mekaar verskil, is deur hul gebruikstaal en hiermee word verwys na gesproke, sowel as onuitgesproke, taal. Taal is duidelik een van die bepalende karaktereienskappe van ʼn kultuur. Gesproke taal Taal word nie net beskou as die wyse waarop ons met mekaar kommunikeer nie, maar ook as die manier waarop ons na die wêreld kyk. Aangesien taal bydra tot laasgenoemde, help taal, soos genoem, ook om kultuur te definieer. Lande met meer as een kultuur, handhaaf meestal ook meer as een taal. Afdeling 1.9.3. toon Chinees as die moedertaal van die grootste groep mense, gevolg deur Engels en Hindoe. Maar tale wat wêreldwyd die meeste gepraat word, is Engels, Frans, Spaans en Chinees. Onuitgesproke taal Onuitgesproke taal verwys na nie-verbale kommunikasie. Ons kan met mekaar kommunikeer deur ʼn aantal nie-verbale aanwysings of merkers. Die lig van jou wenkbroue kan dui op ʼn teken van herkenning in die meeste lande, terwyl ʼn glimlag normaalweg ʼn teken van geluk of vriendelikheid is. ʼn Verdere aspek van nie-verbale kommunikasie, is persoonlike spasie; maak, byvoorbeeld, seker jy staan ʼn gemaklike afstand vanaf die persoon met wie jy praat. 1.7.6
Opvoeding
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 4, bladsy 109. Formele opvoeding speel ʼn groot rol in die samelewing. Dit is die medium waardeur individue taal-, konseptuele en wiskundige vaardighede aanleer, en is onmisbaar in die moderne samelewing. Formele opvoeding is ook ʼn aanvulling tot ʼn familie of gesin se rol in die bewusmaking en internalisering van waardes en norme by die jonger geslag.
Bladsy 32
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
GIM307 Internasionale Bestuur Van ʼn internasionale sakeperspektief beskou, is dit dié een belangrike aspek van opvoeding, naamlik die rol as determinant van nasionale mededingende voordeel. Voorbeeld: Die aantal geskoolde en opgeleide werkers is ʼn sterk aanduiding van ekonomiese sukses in ʼn land. 1.7.7
Kultuur en die werksomgewing
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 4, bladsye 110-112. ʼn Belangrike aspek van internasionale ondernemings met sakebedrywe in verskillende lande is hoe gemeenskapskultuur die waardes in die werksomgewing affekteer. Bestuursprosesse en -praktyke moet somtyds verskillend aangepas en uitgevoer word, volgens kulturele en spesifieke werkverwante waardes. Gert Hofstede het ʼn studie gedoen oor hoe kultuur betrekking het op waardes in die werksomgewing. Hy som kultuur in vier dimensies op, naamlik magsafstand, individualisme versus kollektivisme, vermyding van onsekerheid en kwessies rakende die verskillende geslagte (manlik en vroulik). Elkeen word kortliks bespreek: •
Magsafstand fokus op hoe ʼn gemeenskap die feit van menslike ongelykheid in fisieke en intellektuele vermoëns, hanteer.
•
Individualisme versus kollektivisme fokus op die verhoudings tussen individue en hulle metgeselle.
•
Verdraagbaarheid van onsekerheid meet die omvang waartoe verskillende kulture hul lede sosialiseer in die aanvaarding van meervoudige situasies, en die verdraagbaarheid van onsekerheid.
•
Manlikheid versus vroulikheid beskou die verhouding tussen geslagte en werksrolle.
Tabel 4.1 in jou voorgeskrewe handboek toon werksverwante waardes van 20 lande. Hofstede se bevindinge bied ʼn interessante prentjie van hoe kulture wel van mekaar verskil. Sy bevindinge het in ʼn later stadium nog ʼn dimensie ingesluit, naamlik die dinamika van Confucianisme. Laasgenoemde dimensie bespreek ingesteldhede teenoor tyd, volhoubaarheid, hiërargiestruktuur van status, beskerming van jou openbare profiel, respek vir tradisie, asook die beantwoording van geskenke en gunste. Die teks maan egter dat daar wel kritiek op Hofstede se navorsing bestaan; jou voorgeskrewe handboek verduidelik laasgenoemde volledig. 1.7.8
Implikasies van kultuur vir internasionale ondernemings
Salacuse (2005) verwys na die volgende tien maniere oor hoe kultuur internasionale onderhandelinge kan beïnvloed. Vir die doeleindes ter sprake, kan die term
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
Bladsy 33
GIM307 Internasionale Bestuur “onderhandeling” met “ondernemings of sakebedrywe” vervang word. Elkeen word slegs kortliks genoem: •
Onderhandelingsdoel: Kontrak of verhouding?
•
Onderhandelingshouding: Wen-verloor of wen-wen?
•
Persoonlike styl: Informeel of formeel?
•
Kommunikasie: Direk of indirek?
•
Sensitiwiteit tot tyd: Hoog of laag?
•
Emosionaliteit: Hoog of laag?
•
Vorm van ooreenkoms: Algemeen of spesifiek?
•
Samestelling van die ooreenkoms: Van onder na bo of van bo na onder?
•
Span-organisasie: Een leier of groepskonsensus?
•
Neem van risiko’s: Hoog of laag? Aktiwiteit 1.2
Besoek die webwerf waar bostaande inligting verkry is en vul die gelyste vrae se antwoorde in jou notas aan. http://iveybusinessjournal.com/publication/the-top-ten-ways-that-culture-can-affectinternational-negotiations/ 1.8
Samevatting
Die eerste belangrike tema wat bespreek word, is die globalisering van die sakeomgewing. Globalisering verwys na die migrasie tot ʼn meer geïntegreerde en interafhanklike wêreldekonomie en die invloed daarvan op internasionale reg en die internasionale kulturele omgewing. Daar word ook in die eenheid onderskeid getref tussen die globalisering van markte en produksie. Die drywers van globalisering bestaan uit die afnemende handels- en beleggingsversperrings en die rol van tegnologiese verandering. Die General Agreement on Tariffs and Trade (GATT), Wêreldhandelsorganisasie (WHO), Internasionale Monetêre Fonds (IMF), Wêreldbank, Verenigde Nasies (VN) en die G20 is globale instellings, en het ontstaan as gevolg van die dramatiese pas van globalisering. Internasionaal-gebore ondernemings en multinasionale maatskappye loop hand aan hand. Internasionaal-gebore ondernemings beskryf ʼn onderneming wat by internasionale ondernemings inskakel van hul bestaansoomblik af, en ʼn globale perspektief aanneem, terwyl multinasionale maatskappye enige ondernemings aandui wat produksieaktiwiteite in twee of meer lande het. Multinasionale maatskappye bestaan uit nie-Amerikaanse multinasionale maatskappye en die opkoms van mini-multinasionale maatskappye. Onder laasgenoemde onderwerp word
Bladsy 34
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
GIM307 Internasionale Bestuur die evolusie van ʼn plaaslike onderneming tot ʼn multinasionale maatskappy ook in sewe fases bespreek. Laastens word die motivering vir ʼn onderneming om in die buiteland uit te brei en te belê, bespreek. Die tweede tema fokus op politieke stelsels wat verdeel word in polieke stelsels, ekonomiese stelsels en regstelsels. In ʼn markekonomie is alle produksieaktiwiteite in privaat besit, in plaas van in owerheidsbesit. In ʼn bevelsekonomie beplan die owerheid watter goedere en dienste die land produseer, hoeveelhede wat geproduseer word en die prys waarteen dit verkoop word. In ʼn gemengde ekonomie word sekere sektore van die ekonomie oorgelaat aan privaat eienaarskap en vryemarkmeganismes, terwyl ander sektore belangrike owerheidseienaarskap en -beplanning het. Die internasionale regsomgewing bestaan uit drie tipes regstelsels, naamlik gemenereg, siviele reg en teokratiese reg. Die verskille tussen siviele en gemeneregstelsels kan geïllustreer word deur die benadering van elke kontrakreg. Kontrakte is dokumente wat voorwaardes waaronder uitruiling plaasvind, spesifiseer, asook die regte en verantwoordelikhede van die betrokke partye. Kontrakreg is die regskomponent wat verseker dat kontrakte korrek nagekom en toegepas word. Die implikasies van internasionale reg op internasionale beleggingstrategieë sluit, byvoorbeeld, die onsekerheid van beleggers van ʼn onderneming in, omdat dit moeilik is om in sekere omgewings beleggers te oortuig dat hul fondse effektief gebruik kan word om opbrengste op hul beleggings te verseker. Die eenheid sluit af met die internasionale kulturele omgewing. Kultuur is ʼn stelsel van gedeelde waardes en norme deur ʼn groep mense wat ʼn gesamentlike lewenswyse vorm. Waardes en norme, asook kultuur, gemeenskap en die nasiestaat, is bespreek. Die determinante van kultuur bestaan uit die sosiale struktuur, godsdiens, politieke en ekonomiese filosofie, opvoeding en taal. Die kultuurvlakke bestaan uit nasionale, sake-, ondernemings- en beroepskultuur. Gert Hofstede se studie van kultuur in die werksomgewing het die volgende dimensies tot gevolg gehad, naamlik magsafstand, individualisme versus kollektivisme, vermyding van onsekerheid, manlikheid versus vroulikheid en die dinamika van Confucianisme. Die eenheid sluit af met die implikasies wat kultuur op internasionale ondernemings het. Die deurlopende tema in Studie-eenheid 1 is die belangrike rol van ʼn globale bestuursomgewing in internasionale bestuur.
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
Bladsy 35
GIM307 Internasionale Bestuur 1.9
Selfevaluering
Die onderstaande aktiwiteite kom uit jou voorgeskrewe handboek en sal jou help om die studie-eenheid te hersien. Daar is addisionele hersieningsvrae aan die einde van Hoofstukke 1, 2, 3 en 4. Vraag 1 Vizio en die mark vir platskermtelevisies Werk deur bogenoemde gevallestudie op bladsy 8 in jou voorgeskrewe handboek en beantwoord die volgende vrae: a) Hoekom migreer die vervaardiging van platskermtelevisies na verskillende liggings wêreldwyd? b) Wie trek voordeel uit die globalisering van die platskerm-beeldindustrie? Wie verloor? c) Wat sal gebeur as die Amerikaanse regering besluit dat platskermtelevisies wat in Amerika verkoop word, ook in Amerika vervaardig moet word? Sal dit goed of sleg wees? d) Wat vertel die voorbeeld van Vizio ons oor die toekoms van vervaardiging in ʼn toenemend geïntegreerde globale ekonomie? Vraag 2 Jou voorgeskrewe handboek bespreek drie tipes regstelsels. Bespreek elkeen van hierdie stelsels apart, asook hoe die wet toegepas word en in watter lande elke tipe regstelsel beoefen word. Vraag 3 Jy word verwys na Aktiwiteit 1.2 in jou begeleidingsgids. Jy moes reeds, ter voorbereiding vir Afdeling 1.9.8 in jou begeleidingsgids, die webwerf besoek het en jou notas aangevul het. Besoek die webwerf http://iveybusinessjournal.com/publication/the-top-ten-ways-thatculture-can-affect-international-negotiations/ en beantwoord die volgende vraag: Wat is die implikasies om sake te doen met internasionale ondernemings waar verskillende tipes kultuur of godsdiens geld?
Bladsy 36
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
GIM307 Internasionale Bestuur 1.10 Selfevalueringsriglyne Vraag 1 Vizio en die mark vir platskermtelevisies Elke vraag word hier slegs kortliks beantwoord. Jy moet die antwoord self gaan aanvul met die toepaslike teorie uit jou voorgeskrewe handboek. a) Hoekom migreer die vervaardiging van platskermtelevisies na verskillende liggings wĂŞreldwyd? Antwoord Dis goedkoper om dit op sekere plekke te vervaardig as op ander plekke. b) Wie trek voordeel uit die globalisering van die platskerm-beeldindustrie? Wie verloor? Antwoord Amerikaanse verbruikers trek voordeel uit goedkoop televisies, maar die lande vanwaar die televisieonderdele verkry word, maak nie groot wins op die onderdele nie. c) Wat sal gebeur as die Amerikaanse regering besluit dat platskermtelevisies wat in Amerika verkoop word, ook in Amerika vervaardig moet word? Sal dit goed of sleg wees? Antwoord Dit kan goed ĂŠn sleg wees. Sleg vir Amerika: Daar moet ekstra geld, tyd en middele aangewend word om die televisieonderdele te maak en die toestel inmekaar te sit, teenoor die vorige situasie waar die onderdele slegs van ander lande verkry en in Meksiko inmekaargesit kon word, as gevolg van die goedkoop arbeid in laasgenoemde land. Dit bring mee dat Amerikaanse kopers duurder vir die televisie sal betaal. Goed en sleg vir die ander lande: Goed, omdat die lande wat die onderdele en arbeid vir die televisies gelewer het, nou daarop sal kan fokus om televisies vir hul eie land te kan vervaardig en self hul eie goeie winste te kan genereer. OF Sleg, want dalk was die onderdelevervaardiging die land se enigste bron van inkomste (onderdele en arbeid) en hulle sal gevolglik geen wins meer kan genereer nie.
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
Bladsy 37
GIM307 Internasionale Bestuur d) Wat wys die voorbeeld van Vizio ons oor die toekoms van vervaardiging in ʼn toenemend geïntegreerde globale ekonomie? Antwoord Dis belangrik dat lande wat produkte vervaardig op datum bly met hul eie tegnologieë om tred te hou met die pas van vervaardiging. Dit raak makliker vir lande om hulle vervaardigingsektore te verskuif na ʼn ander land waar arbeid en onderdele goedkoper is. Maak daarom seker dat jou onderneming ʼn besliste mededingende voordeel bied. Vraag 2 Die regstelsels word kortliks hieronder gedefinieer; vollediger inligting is in jou voorgeskrewe handboek. Hierdie vraag toets jou vermoë om ʼn lang vraag te kan beantwoord. Antwoord Gemenereg Gemenereg is gebaseer op tradisie, presedent en gebruike. Tradisie verwys na die land se regsgeskiedenis, presedent na sake wat voorheen in die howe voorgekom het, en gebruike verwys na die wyse waarop die reg in sekere situasies toegepas is. Siviele reg Siviele reg is gebaseer op ʼn spesifieke stel wette wat in kodes georganiseer word. Wanneer die regshowe siviele reg interpreteer, doen hulle dit aan die hand van kodes. Teokratiese reg Die teokratiese regstelsel verwys na wanneer die reg op godsdienstige leringe gebaseer is. Islamitiese reg is die mees gepraktiseerde teokratiese regstelsel in die moderne wêreld. Vraag 3 Die antwoord word hier slegs gelys. Jy moet die res van die vraag kan voltooi met inligting verkry vanaf die webwerf. Die vraag toets jou navorsings- en toepassingsvermoëns. Antwoord •
Onderhandelingsdoel: Kontrak of verhouding?
•
Onderhandelingshouding: Wen-verloor of wen-wen?
•
Persoonlike styl: Informeel of formeel?
•
Kommunikasie: Direk of indirek?
•
Sensitiwiteit tot tyd: Hoog of laag?
•
Emosionaliteit: Hoog of laag?
Bladsy 38
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
GIM307 Internasionale Bestuur
•
Tipe ooreenkoms: Algemeen of spesifiek?
•
Samestelling van ooreenkoms: Van onder na bo of van bo na onder?
•
Span-organisasie: Een leier of groepskonsensus?
•
Neem van risiko’s: Hoog of laag?
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
Bladsy 39
GIM307 Internasionale Bestuur Notas
Bladsy 40
Studie-eenheid 1: Globalisering en globale besighede
GIM307 Internasionale Bestuur
STUDIE-EENHEID 2: GLOBALE HANDEL EN BELEGGINGS
2.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
internasionale handelsteorieë
•
buitelandse direkte beleggings
•
streeksekonomiese integrasie
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
ʼn oorsig oor handelsteorieë te gee.
•
verskillende handelsteorieë volledig te bespreek: o
Merkantilisme
o
Absolute voordeel
o
Vergelykende voordeel
o
Heckscher-Ohlin-teorie
o
Produklewensiklus-teorie
o
Nuwe handelsteorie
o
Nasionale mededingende voordeel, naamlik Porter se diamant
•
buitelandse beleggings in die wêreldekonomie te bespreek.
•
teorieë van buitelandse beleggings te ondersoek en te verduidelik aan die hand van die volgende:
•
o
Waarom is buitelandse beleggings belangrik?
o
Die patroon van buitelandse beleggings
o
Die eklektiese paradigma
voordele en koste van buitelandse beleggings te identifiseer: o
Tuislandvoordele
o
Tuislandkoste
o
Internasionale handelsteorieë en buitelandse beleggings.
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
Bladsy 41
GIM307 Internasionale Bestuur
regeringsbeleide en buitelandse beleggings te bespreek ten opsigte van:
•
2.2
o
Tuislandbeleide
o
Gasheerlandbeleide
o
Internasionale institute en die liberalisering van buitelandse beleggings
•
die dinamika en vlakke van ekonomiese integrasie te bespreek.
•
die argument vir en teen streeksintegrasie te bespreek.
•
streeksekonomiese integrasie in die volgende gebiede te bespreek: o
Europa
o
Amerika
o
Ander lande
Voorgeskrewe handboek
Hill, C.W.L. 2014. International Business: Competing in a global marketplace. 10de uitgawe. Verenigde Koninkryk: McGraw-Hill Education. Vir hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Deel III Hoofstuk 6, bladsye 159-183 Hoofstuk 8, bladsye 224-234 en 238-245 Hoofstuk 9, bladsye 255-280 2.3
Verrykende bronne
Meer inligting kan gevind word in ʼn verskeidenheid verslae op die volgende organisasies se webtuistes: •
UNCTAD
•
Wêreld bank
•
IMF
2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Maak seker dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Vryhandel
Verwys na ʼn regering wat nie probeer om sy inwoners te reguleer met kwotas en (aksyns- of doeane-) belastings op bepaalde
Bladsy 42
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
GIM307 Internasionale Bestuur
aankope van ander lande nie, of op dit wat hulle produseer en verkoop in ander lande nie. Streeksekonomiese
Dit word gesien as die ooreenkoms tussen lande binne ʼn
integrasie
geografiese streek om tarief- en nie-tariefbeperkinge vir die vry vloei van goedere, dienste en produksiefaktore tussen elke land te verminder en verwyder.
Vryhandelsgebied
In ʼn vryhandelsgebied word alle versperrings tot die handel van goedere en dienste tussen lidlande verwyder.
Doeane-unie
Die doeane-unie elimineer handelsversperrings tussen lidlande en volg ʼn algemene eksterne handelsbeleid.
Algemene mark
ʼn Algemene mark handhaaf geen handelsversperrings tussen lidlande nie, sluit ʼn algemene eksterne handelsbeleid in en laat toe dat produksiefaktore vrylik tussen lidlande kan beweeg.
Ekonomiese unie
Die ekonomiese unie sluit ʼn vry vloei van produksiefaktore tussen lidlande in en handhaaf ʼn algemene eksterne handelsbeleid, maar vereis ook ʼn algemene geldeenheid, harmonisering van lede se belastingkoerse, sowel as ʼn algemene monetêre en fiskale beleid.
Politieke unie
Dit is ʼn unie waarbinne ʼn sentrale politieke bestel die ekonomiese, sosiale en buitelandse beleide van lidlande koördineer.
2.5
Inleiding
Studie-eenheid 2 fokus spesifiek op sekere elemente wat in ag geneem moet word tydens internasionale bestuur. Alhoewel tegnologie ʼn belangrike aspek in enige sakeonderneming se alledaagse bestaan is, word die tegnologiese omgewing nie breedvoerig in hierdie vak gedek nie. Daar is wel ander vakke wat hierdie aspek volledig hanteer. Neem dus in ag dat tegnologie wel ook ʼn rol speel in internasionale bestuur. Internasionale handelsteorieë is die tema van die studie-eenheid se tweede gedeelte. ʼn Breë oorsig oor dié internasionale handelsteorieë word behandel, gevolg deur ʼn bespreking van nóg teorieë, naamlik merkantilisme, absolute voordeel, vergelykende voordeel, Heckscher-Ohlin-teorie, produklewensiklus-teorie, die nuwe handelsteorie en die nasionale mededingende voordeel, naamlik Porter se diamant. Die tema word opgevolg deur
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
Bladsy 43
GIM307 Internasionale Bestuur verskillende politieke ideologieë, naamlik die radikale siening, die vryemarksiening en ook pragmatiese nasionalisme. Die laaste tema vir die eenheid is dié van ekonomiese integrasie. Eerstens word streeksekonomiese integrasie gedefinieer, gevolg deur die dinamika en vlakke van ekonomiese integrasie, naamlik die vryhandelsgebied, doeane-unie, algemene mark, ekonomiese, sowel as politieke unie. Hierop word die twee belangrikste rolspelers in streeksekonomiese integrasie bespreek, naamlik Amerika en Europa, en gevolg deur streeksekonomiese integrasie in ander lande, onder meer in Afrika. Al bogenoemde temas vorm ʼn belangrike eenheid in die tegnologiese, beleggings- en handelsomgewing en vul mekaar direk aan. 2.6
Internasionale handelsteorieë
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 6, bladsy 160. Lees die openingsgevallestudie op bladsy 159 in jou voorgeskrewe handboek: Trans Pacific Partnership (TPP): Die moeder van alle vryhandelsooreenkomste? Die tema gee ʼn oorsig oor ʼn aantal teorieë wat die voordele vir ʼn land se betrokkenheid by internasionale handel uiteensit. Patrone van internasionale handel in die wêreldekonomie word ook beskou. 2.6.1
Verskillende handelsteorieë
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 6, Bladsye 162-183. Die verskillende teorieë word in jou voorgeskrewe handboek volledig bespreek en hier slegs kortliks aangeraak.
Merkantilisme: Hill (2014: 162-163) verduidelik merkantlisme as die teorie wat aanbeveel dat ʼn land ʼn groter hoeveelheid produkte uitvoer as wat ingevoer word. Sodoende sal lande ʼn handelsurplus i.p.v. tekort handhaaf. Die gevolge wat so ʼn beleid tot gevolg kan hê, is verhoogde nasionale welvaart, prestige en mag. ʼn Land wat grootliks hierdie beleid volg, is Sjina.
Absolute voordeel: ʼn Land het absolute voordeel in die produksie van ʼn produk wanneer dit meer effektief as in ʼn ander land geproduseer word. Volgens Smith (aangehaal in Hill 2014: 163-166) moet lande spesialiseer in die produksie van goedere waarin hulle ʼn absolute voordeel het, en dán die goedere verruil vir goedere in ander lande geproduseer.
Bladsy 44
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
GIM307 Internasionale Bestuur
Vergelykende voordeel: Volgens Ricardo se teorie van spesialisasie (aangehaal in Hill, 2014: 166-174) moet ʼn land wat uiters effektief is in die vervaardiging van goedere waarin hulle ʼn absolute voordeel het, daarin spesialiseer om die goedere te vervaardig, al sal hulle ook in ander goedere ʼn absolute voordeel hê, maar nie so effektief in die vervaardiging daarvan is nie. Hulle moet dan liewer die goedere wat hul minder effektief vervaardig, invoer al sal dit beteken dat hulle goedere van ander lande aankoop wat hulle self ook effektief kan vervaardig. Die volgende aspekte word slegs gelys, maar moet volledig bespreek kan word:
•
Voordeel van handel (bladsy 167 in die handboek)
•
Kwalifikasies en aannames (bladsy 168 in die handboek)
•
Uitbrei van Ricardian-model (bladsy 169 in die handboek)
Heckscher-Ohlin teorie: Die teorie van Eli Heckscher en Bertil Ohlin het ʼn ander verduideliking van vergelykende voordeel. Hulle voer aan dat vergelykende voordeel ontstaan as gevolg van die verskille in nasionale faktorskenkings (factor endowments), oftewel, die mate waartoe ʼn land met hulpbronne soos grond, arbeid en kapitaal bedeel is (Hill, 2014: 174-175). Die Leontief-paradoks (en ʼn uitvloeisel van die Hecksher-Ohlin teorie) het ontstaan uit die teorie van Leontief wat geredeneer het dat, aangesien Amerika ʼn redelike oorvloed van kapitaal het in vergelyking met ander lande, sal Amerika ʼn uitvoerder wees van kapitaalintensiewe goedere en dan arbeidsintensiewe goedere invoer. Maar sy studie het egter getoon dat Amerika se uitvoere minder kapitaal-intensief was as die Amerikaanse invoere. Omdat die resultaat ʼn afwyking was van die voorspellings van die teorie, is dit as die Leontief-paradoks bekend (Hill, 2014:174-175).
Die produklewensiklus-teorie: Hill (2014:175-176) verduidelik dat Raymond Vernon in die middel-60’s van die vorige eeu agtergekom het dat Amerikaanse vervaardigers ʼn patroon volg wanneer hulle begin om internasionale markte te ondersoek. Aanvanklik sal hierdie Amerikaanse vervaardigers produkte in Amerika, naby aan die mark vervaardig, en soos wat die plaaslike mark groei en plaaslik uitbrei, sal hierdie maatskappye na ander markte in die buiteland begin soek. So sal uitvoere na ander lande begin. Alhoewel uitvoere aanvanklik in die minderheid is, sal uitvoere na buitelandse markte voortgaan en uiteindelik groei. Hierdie markte kan mettertyd so groei dat dit lewensvatbaar sal word vir die maatskappy om ʼn produksiefasiliteit in hierdie buitelandse mark te open. Sodra hierdie fabriek oop is, word voordele soos eienaarskapsvoordele of plekvoordele (goedkoop arbeid of alleeneienaarskap van
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
Bladsy 45
GIM307 Internasionale Bestuur gewasse) ervaar. Wanneer dit gebeur mag dit moontlik goedkoper wees om uit te voer vanuit die gasheerland na die tuisland as om in die tuisland self te produseer of vervaardig.
Nuwe handelsteorie: Die teorie het in die 1970’s ontstaan toe ʼn aantal ekonome uitgewys het dat die vermoë van maatskappye om skaalbesparings te bereik, ʼn belangrike impak op internasionale handel het (Hill, 2014: 178-180). Skaalbesparings verwys na eenheidskostevermindering geassosieer met ʼn grootskaalse uitset. Die volgende word hier slegs gelys, maar moet volledig bespreek kan word: • Verhoog produkverskeidenheid en verlaag koste (bladsy 178) • Skaalbesparings, baanbrekersvoordele en handelspatroon (bladsy 179) • Implikasies van nuwe handelsteorie (bladsy 179)
Nasionale mededingende voordeel: Michael Porter se werk was aangespoor deur die oortuiging dat bestaande teorieë van internasionale handel slegs ʼn deel van die storie vertel. Hy wou verduidelik hoekom ʼn land internasionale sukses in ʼn spesifieke industrie behaal (Hill, 2014: 180-183). Hy identifiseer vier eienskappe waaroor ʼn land kan beskik wat kan lei tot mededingende voordeel, al dan nie. Die volgende bevorder die ontstaan van mededingende voordeel: •
Faktorskenkings (bladsy 182)
•
Vraagtoestande (bladsy 182)
•
Verwante en ondersteunende industrieë (bladsy 182)
•
Maatskappystrategieë, struktuur en wedywering (bladsy 183)
Bestudeer hierdie volledig in die handboek. 2.7
Buitelandse direkte belegging in die wêreldekonomie
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 8, bladsy 224-234 en 238-245. Volgens Hill (2014: 224) vind buitelandse direkte beleggings (BDB) plaas sodra ʼn sakeonderneming direkte beleggings in ʼn buitelandse fasiliteit investeer vir die produsering of bemarking van ʼn produk. In die volgende hoofstuk gaan ons spesifiek fokus op hoe BDB in ʼn wêreldekonomie werk, watter teorieë geformuleer is aangaande BDB en wat die voordele en koste van BDB is.
Bladsy 46
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
GIM307 Internasionale Bestuur 2.7.1
BDB in die wêreldekonomie
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 8, bladsy 224-229
Tendense in BDB
Oor die laaste dertig jaar het BDB aansienlik regoor die wêreld gegroei. Daar is twee redes wat hiertoe bygedra het, naamlik: 1. Om moontlike handelsversperrings te vermy 2. ʼn Verandering in ekonomiese en politieke stelsels
Rigting van BDB
In die verlede was die hooffokus van BDB op ontwikkelde lande, maar deur die afgelope jare (en soos ontwikkeling gevorder het) het die fokus verskuif. Vandag vind BDB plaas regoor die wêreld en dien as ʼn waardevolle bron van inkomste vir baie lande wêreldwyd.
Die bron van BDB
Hoewel die VSA destyds die grootste bron van BDB was, het die dinamika met verloop van tyd begin verander. Tans is daar ʼn aantal lande wat die grootste BDB bron wêreldwyd is, en syfers rakende BDB verander jaarliks.
Die vorm van BDB: Greenfield Investments en verkrygings
Daar is ʼn verskeidenheid van maniere waarvolgens BDB kan plaasvind, byvoorbeeld Greenfeild Investments, verkrygings of gesamentlike sakeondernemings. Die keuse in marktoetrede hang van die MNM se strategie en beleid af en besluite word daarvolgens geneem. 2.7.2
Teorieë van BDB
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 8, bladsy 229-234 Daar kan ʼn verskeidenheid teorieë geïdentifiseer word wat as basis dien vir BDB. In die volgende afdeling word elkeen slegs kortliks genoem. Elkeen word meer breedvoerig in jou voorgeskrewe handboek verduidelik.
Waarom BDB?
Wanneer daar gekyk word na verskillende marktoetredes (sien studie-eenheid 4), blyk dit dat uitvoere en lisensiëring aansienlik minder risiko’s vir MNM’e inhou as BDB. Die rede daaragter is omdat ʼn MNM nie soveel bates en kapitaal in ʼn mark moet bestee wanneer die MNM deelneem aan uitvoere en lisensiëring nie. Vir ons om te verstaan waarom BDB so belangrik is, gaan ons die beperkinge van uitvoere en lisensiëring eers bestudeer.
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
Bladsy 47
GIM307 Internasionale Bestuur
•
Beperkinge van uitvoere Uitvoere word soms baie duur weens bygevoegde vervoerkostes. Indien hierdie plaasvind, word die vervaardigde produkte se waarde soms so duur in ʼn buitelandse land, dat dit nie meer lewensvatbaar is om daardie produk in die buitelandse mark te verkoop nie. Die probleem ontstaan wanneer daar ʼn groot, gevestigde mark vir ʼn MNM se produk is. In gevalle soos hierdie werk dit soms vir die MNM goedkoper uit om liewers in ʼn ander land te vestig as om verder uit te voer.
•
Beperkinge van lisensiëring Volgens die internasionaliseringsteorie het lisensiëring drie verskillende beperkinge, naamlik: o
Die moontlike verlies van alleeneienaarskap teenoor gespesialiseerde tegnologie.
o
Daar is beperkte beheer ten opsigte van sekere belangrike besluitnemingsareas.
o
Indien die MNM se sterkpunte elders as die produk lê, kan dit moontlik verhoed dat die lisensienemer nie die produk so goed kan bestuur soos die oorspronklike lisensiehouer nie.
•
Voordele van BDB Dus, nadat die beperkinge van beide uitvoere en lisensiëring in ag geneem is, blyk dit dat die volgende twee voordele van BDB in ag geneem moet word:
o
Wanneer vervoerkostes uitvoerkostes te veel verhoog.
o
Wanneer die MNM meer beheer teenoor sakebedrywighede wil handhaaf.
Die patroon van BDB
Strategiese gedrag lei daartoe dat die vloei van BDB in en uit ʼn land direk gekoppel is aan die strategiese mededinging tussen verskillende MNM’e in ʼn bepaalde mark. Die oligopolistiese teorie, oorspronklik geformuleer deur F.T. Knickerbocker, veronderstel dat ondernemings in ʼn oligopolistiese mark deur ander ondernemings se reaksies beïnvloed word. Dit beteken dat indien die een MNM onttrek van ʼn groot internasionale mark, behoort die kleiner MNM’e te volg. Indien een MNM pryse verlaag, behoort die ander MNM’e dieselfde te doen.
Bladsy 48
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
GIM307 Internasionale Bestuur
Die eklektiese paradigma (OLI-paradigm)
Die laaste teorie wat handel oor BDB, fokus op ʼn eklektiese paradigma, ook bekend as die OLI-paradigm. Die oorspronklike skepper van die teorie, John Dunning, het tot die besef gekom dat plek-spesifieke voordele van groot belang is om die rasionaal en rigting van BDB te verklaar. Hierdie voordele is: •
Eienaarskapvoordeel: ʼn MNM kan byvoorbeeld eienaarskapvoordeel geniet indien die MNM fisies eienaarskap van ʼn bepaalde hulpbron of faktor soos tegnologie in ʼn sekere land kan verkry. Hierdie eienaarskap sal dan tot gevolg hê dat die MNM se produkte teen ʼn laer prys vervaardig kan word.
•
Plekvoordeel: Plekvoordeel, wat ook die fokus van die teorie is (let daarop dat hierdie voordeel nie die fokus van die totale teorie is nie), stel dat sekere lande of streke meer voordele inhou as ander. Byvoorbeeld, indien ʼn MNM ʼn produk vervaardig wat baie arbeidsintensief is, sal dit beter wees om ʼn vervaardigingsfiliaal in Sjina of Mexiko oop te maak waar arbeidskoste laag is.
•
Internaliseringsvoordeel: Internalisering werk met die veronderstelling dat ʼn MNM voordeel daaruit kan trek om sekere prosesse in die MNM oor grense heen dieselfde te maak (dus te internaliseer).
2.7.3
Voordele en koste van BDB
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 8, bladsy 238-243. Wanneer MNM’e dit oorweeg om in ʼn sekere land te belê, is dit van die grootste belang dat alle voordele en koste teenoor bestaande risiko’s gemeet word. Tydens so ʼn ondersoek behoort MNM’e na die volgende belangrike punte te kyk:
Gasheerland voordele
Die volgende voordele moet in ag geneem word:
•
Hulpbron-oordrag gevolge
•
Werknemer gevolge
•
Betalingsbalans gevolge
•
Gevolge op mededinging en ekonomiese groei
Gasheerland koste •
Ongunstige gevolge van mededinging
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
Bladsy 49
GIM307 Internasionale Bestuur
•
Ongunstige gevolge van die betalingsbalans
•
Nasionale soewereiniteit en outonomie
Tuisland voordele
Drie bronne van voordele kan identifiseer word, naamlik: •
Inwaartse BDB kan dien as ʼn voordeel vir ʼn land se handelsbalans. Verdere voordele kan ervaar word op die handelsbalans indien die vraag na ʼn land se uitvoere van intermediêre produkte, komplimentêre produkte, ens. vermeeder.
•
Ander lande wat ook deel is van ʼn MNM se vervaardigingsproses kan moontlik voordeel daaruit trek indien uitwaartse BDB (beleggings na buite) vermeerder. Die rede hiervoor is dat wanneer beleggings na ʼn ander land verhoog, behoort die vraag na daardie produkte ook mettertyd te verhoog. Omdat vraag verhoog sal produksie verhoog en sodoende sal werkskepping ook meer word.
•
Ervaring in ander lande kan opgedoen word en terug gestort word in die kundigheid van die tuisland.
Tuisland koste
Alhoewel voordele in tuislande vir BDB gevind kan word, is dit belangrik om hierdie voordele te meet teen koste. ʼn Land se handelsbalans kan moontlik in die volgende opsigte daaronder ly: •
BDB moet oorspronklik gefinansier word. Hierdie kapitaal vloei dus aanvanklik uit die tuisland en kan so ʼn invloed op die tuisland se handelsbalans hê.
•
Die lopende rekening van die land kan moontlik negatief beïnvloed word indien die doel van die BDB lae arbeidskostes is.
•
Indien die BDB dien as substituut vir huidige direkte uitvoere kan die handelsbalans moontlik negatief beïnvloed word.
2.7.4
Regeringsbeleidsinstrumente en BDB
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 8, bladsy 243-245. Tuisland beleide •
Aanmoediging van uitwaartse BDB
•
Beperking van uitwaartse BDB
Bladsy 50
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
GIM307 Internasionale Bestuur Gasheerland beleide •
Aanmoediging van inwaartse BDB
•
Beperking van inwaartse BDB
2.8
Streeksekonomiese integrasie
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 9, Bladsye 255-257. Lees die openingsgevallestudie op bladsye 255-256 in jou voorgeskrewe handboek: VSAMeksiko handelsbetrekkinge na 20 jaar van NAFTA: Is daar ʼn donker kant aan vryhandel? Hierdie afdeling ondersoek die argument vir streeksekonomiese integrasie deur die vestiging van handelsblokke soos die Europese Unie (EU) en Noord-Amerikaanse vryhandelsooreenkoms. Streeksekonomiese integrasie word beskou as ʼn ooreenkoms tussen lande binne ʼn bepaalde geografiese streek om tarief- en nie-tariefbeperkinge vir die vryvloei van goedere, dienste en produksiefaktore tussen elke land, te verminder en te verwyder. Met hierdie inligting as agtergrond, ondersoek die ekonomiese en politieke debat rondom streeksekonomiese integrasie. Daar word spesifiek gekyk na die ekonomiese en politieke voordeel en koste van integrasie, vordering van wêreldwye streeksintegrasie word ondersoek en die belangrike implikasies van streeksekonomiese integrasie vir die praktyk van internasionale sake word beskou. 2.8.1
Vlakke van ekonomiese integrasie
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 9, Bladsye 257-259. Verskeie vlakke van ekonomiese integrasie is teoreties moontlik: Van die minste tot mees geïntegreerde, naamlik ʼn vryhandelsgebied, ʼn doeane-unie, ʼn algemene mark, ʼn ekonomiese unie en laastens, ʼn volledige politieke unie. Sien ook Figuur 9.1 in die handboek. •
In ʼn vryhandelsgebied word alle handelsversperrings van goedere en dienste tussen lidlande opgehef. ʼn Voorbeeld van ʼn volgehoue vryhandelsgebied is die Europese vryhandelsvereniging.
•
Die doeane-unie elimineer handelsversperrings tussen lidlande en handhaaf ʼn algemene eksterne handelsbeleid.
•
ʼn Algemene mark het geen handelsversperrings tussen lidlande nie; dit sluit ʼn algemene eksterne handelsbeleid in en laat toe dat produksiefaktore vrylik tussen lidlande kan beweeg.
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
Bladsy 51
GIM307 Internasionale Bestuur
•
Soos die algemene mark, sluit die ekonomiese unie ʼn vry vloei van produksiefaktore tussen lidlande in, asook die handhawing van ʼn algemene eksterne handelsbeleid. Voorts vereis dit ʼn algemene geldeenheid, harmonisering van lede se belastingkoerse, ʼn algemene monetêre, sowel as fiskale beleid.
•
Die verskuiwing na ʼn ekonomiese unie bring die kwessie van hoe om die koördineringsburokrasie verantwoordelik aan die inwoners van lidlande te maak, na vore. Die antwoord lê in ʼn politieke unie wat deur ʼn sentrale politieke stelsel die ekonomiese, sosiale en buitelandse beleid van lidlande koördineer.
Elkeen van bogenoemde vlakke word slegs kortliks bespreek. Die voorgeskrewe handboek gee ʼn volledige bespreking van elkeen. 2.8.2
Die argument vir streeksintegrasie
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 9, Bladsye 259-261. Die idee rondom streeksintegrasie is ekonomies, sowel as polities van aard en word nie deur alle groepe in die verskillende lande geredelik aanvaar nie; dit verklaar hoekom sommige lande onwillig of huiwerig is om streeksekonomiese integrasie te probeer. Hierdie gedeelte ondersoek die ekonomiese en politieke argumente vir, en téén, integrasie. Ekonomiese argument vir integrasie Die ekonomiese debat vir integrasie is eenvoudig. Daar is reeds ondersoek hoe die ekonomiese teorie van internasionale handel voorspel hoe vryhandel meebring dat lande sal spesialiseer in die produksie van goedere en dienste wat hulle mees effektief kan produseer. Die resultaat is groter wêreldproduksie, wat moontlik sal wees met handelsbeperkings. Uit wat reeds in die eenheid geleer is, kan streeksintegrasie gesien word as die poging om addisionele winste te verkry van die vryhandel en belegging tussen lande, buiten dié beskikbaar onder globale ooreenkomste soos die WHO. Dis makliker om ʼn vryhandels- en beleggingsregime te vestig tussen ʼn beperkte aantal van die aangrensende lande buite die wêreldgemeenskap. Koördinering en beleidsharmonisering-probleme is grootliks ʼn funksie van die aantal lande wat ʼn ooreenkoms nastreef. Hoe groter die getal lande betrokke, hoe meer perspektiewe moet versoen word, en hoe moeiliker is dit om ʼn ooreenkoms te bereik. Dus, pogings tot streeksekonomiese integrasie word gemotiveer deur ʼn begeerte om winste van vryhandel en belegging te ontgin. Politieke argument vir integrasie Die politieke debat vír streeksekonomiese integrasie het grootliks opgedoem in verskeie pogings om vryhandelsgebiede, doeane-unies ensomeer te vestig. Die verbintenis van
Bladsy 52
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
GIM307 Internasionale Bestuur aangrensende ekonomieë, en om hulle toenemend interafhanklik te maak van mekaar, skep intensiewe vir politieke samewerking tussen aangrensende state en die potensiaal om geweld te verminder. Bykomend, deur die groepering van hul ekonomieë, kan lande hul politieke gravitasie in die wêreld bevorder. 2.8.3
Argument teen streeksintegrasie
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 9, Bladsye 260-261. Die afgelope paar jaar tot nou, was daar die debat ten gunste van die streeksvryhandelsooreenkoms, maar ekonome is bekommerd dat die voordele vir streeksekonomiese integrasie oorbeklemtoon word, terwyl die kostes soms geïgnoreer word. Hulle wys daarop dat die voordele van streeksintegrasie bepaal word deur die omvang van handelskepping, in teenstelling met handelswegkering . Handelskepping vind plaas wanneer hoëkoste plaaslike produseerders vervang word deur laekoste produseerders binne die vryhandelsgebied. Dit kom ook voor wanneer hoëkoste eksterne produseerders vervang word deur laekoste eksterne produseerders binne die vryhandelsgebied. Handelswegkering vind plaas wanneer laekoste eksterne verskaffers vervang word deur hoëkoste verskaffers in die vryhandelsgebied. ʼn Streeksvryhandelsooreenkoms sal die wêreld slegs bevoordeel as die totaal van handel wat geskep word, die totaal wat dit wegkeer, oorskry. Die ekonomiese en politieke debatte vir integrasie, sowel as dié teen integrasie, word volledig in jou voorgeskrewe handboek bespreek. Maak seker dat jy albei beskouings van streeksintegrasie ken en verstaan. 2.8.4
Streeksekonomiese integrasie in Europa
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 9, Bladsye 261-271. In Europa is daar twee handelsblokke, naamlik die Europese Unie (EU) en die Europese vryhandelsvereniging (EFTA). Die Europese Unie is die belangrikste een, nie net in lidmaatskapsgetalle nie (die EU het 27 lidlande teenoor die EFTA se 4), maar ook betreffende sy ontluikende ekonomiese en politieke supermag, vergelykbaar met dié van Amerika. Gevolglik fokus dié gedeelte slegs op die EU. Evolusie van die EU Die EU is die produk van twee politieke faktore; eerstens, die verwoesting van Wes-Europa tydens twee wêreldoorloë en die begeerte vir volhoubare vrede en, tweedens, die Europese nasies se strewe om hulleself midde in die wêreld se politieke en ekonomiese arena te handhaaf. Bykomend was baie Europeërs bewus van die potensiële ekonomiese voordele van nabye ekonomiese integrasie van al die betrokke lande. Die res van die evolusie van die
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
Bladsy 53
GIM307 Internasionale Bestuur EU word volledig in jou voorgeskrewe handboek bespreek. Kaart 9.1 in jou handboek dui die lidstate van die EU aan, soos in 2012. Politieke struktuur van die EU Die ekonomiese beleide van die EU word geformuleer en geïmplementeer deur ʼn komplekse en steeds ontwikkelende politieke struktuur. Die vier instellings in die struktuur bestaan uit die Europese kommissie, die raad van die EU, die Europese parlement en die hof van justisie. Europese kommissie Die kommissie is verantwoordelik vir die opstel van die EU-wetgewing, die implementering daarvan en die nakoming van EU-wette deur lidstate. Raad van die EU Die raad verteenwoordig die belange van die lidstate en is die onomwonde beheeroutoriteit binne die EU. Wetgewing van die kommissie word slegs EU-wet wanneer hierdie raad daartoe toestem. Europese parlement Daar is 754 lede behorende tot die parlement sedert 2012 en hulle word direk deur die bevolking in die lidstate verkies. Die parlement is hoofsaaklik ʼn raadgewende, eerder as ʼn wetgewende, liggaam en voer debat oor wetgewing soos voorgestel deur die kommissie of oor sake wat deur die raad aangestuur is. Hof van justisie Die hof, bestaande uit ʼn regter van elke land, is die hoogste appèlhof vir EU-regskwessies. Die regters moet as onafhanklike amptenare optree, eerder as verteenwoordigers van nasionale belange. Enkel-Europese wet Die wet het sy ontstaan gehad uit frustrasie onder lede van die gemeenskap omdat daar nie gedoen is wat belowe is nie. Teen die 1980’s was dit duidelik dat die Europese kommissie nie sy doelwitte nagekom het om versperrings te verwyder vir die vry vloei van handel nie, of om belegging tussen lidlande en die wye reeks tegniese en regstandaarde vir sakedoen, te harmoniseer nie. Doelwitte van die wet, asook die impak daarvan, word volledig in jou voorgeskrewe handboek bespreek.
Bladsy 54
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
GIM307 Internasionale Bestuur Vestiging van die euro In Februarie 1992 het lede die Maastricht-verdrag onderteken wat hul verplig het om ʼn algemene geldeenheid teen 1 Januarie 1999 aan te neem. Die euro word tans deur 17 van die 27 EU-lidstate gebruik; hierdie 17 state is deel van die eurosone. Deur die aanneem van die euro het die EU die tweede mees wydverhandelbare geldeenheid in die wêreld geskep, naas die Amerikaanse dollar. Voordele van die euro Europeërs het besluit om ʼn enkele geldeenheid in die EU te vestig vir die volgende redes: •
Hulle glo dat sake-instellings en individue aansienlik bespaar deur net van een geldeenheid gebruik te maak.
•
Die gebruik van een algemene geldeenheid vergemaklik prysvergelyking in Europa.
•
As gevolg van laer pryse moes Europese produsente maniere vind om produksiekoste te verlaag en om hulle winsmarges te handhaaf.
•
Die bekendstelling van die algemene geldeenheid het tot die ontwikkeling van die hoogs likiede pan-Europese kapitaalmark gelei.
•
Die ontwikkeling van die pan-Europese euro-gedomineerde kapitaalmark verhoog die reeks oop beleggingsopsies vir individue, sowel as instellings.
Dit is ook belangrik dat jy in jou voorgeskrewe handboek nalees oor die koste van die euro, sowel as die euro-ervaring. Uitbreiding van die EU Die EU moes die afgelope paar jaar die groot probleem van hul groterwording hanteer. Die uitbreiding van die EU na Oos-Europa kon begin realiseer vanaf die ineenstorting van kommunisme teen die einde van die 1980’s. Teen die einde van die 1990’s het 13 lande reeds aansoek gedoen om ook deel te word van die EU. Om vir EU-lidmaatskap te kwalifiseer, moet die aansoekers hulle staatsbates privatiseer, hulle markte dereguleer, industrieë herstruktureer en ook hulle inflasie beheer. Die komplekse EU-wette moet voorts in hulle stelsels geïnkorporeer word, stabiele demokratiese owerhede gevestig word en menseregte gerespekteer word. Hoewel die streeksekonomiese integrasie in Europa hierbo slegs kortliks bespreek word, is daar ʼn deurgrondige bespreking in jou voorgeskrewe handboek. 2.8.5
Streeksekonomiese integrasie in Amerika
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 9, Bladsye 272-277.
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
Bladsy 55
GIM307 Internasionale Bestuur Geen ander poging tot streeksekonomiese integrasie vertoon beter as die sukses van die EU nie, maar die mees suksesvolle integrasie in Noord-Amerika is dié van die NoordAmerikaanse vryhandelsooreenkoms (NAFTA). Daar is ook ander handelsblokke in Amerika, sien Kaart 9.2. Nog twee ooreenkomste van belang, is dié van Mercosur en die Andean-gemeenskap. Die Noord-Amerikaanse vryhandelsooreenkoms (NAFTA) Amerikaanse en Kanadese owerhede het in 1988 op ʼn vryhandelsooreenkoms besluit wat op 1 Januarie 1989 in werking gestel is. Die doel van die ooreenkoms was om alle bilaterale en tariefshandel tussen Amerika en Kanada teen 1998 te elimineer. Die proses is in 1991 verder gevoer met gesprekke tussen Amerika, Kanada en Meksiko om ʼn NoordAmerikaanse vryhandelsooreenkoms vir die drie lande te vestig. Die gesprekke is in Augustus 1992 voltrek met ʼn beginselsooreenkoms en die volgende jaar is die ooreenkoms deur al drie lande se owerhede bekragtig en op 1 Januarie 1994 as wet uitgevaardig. NAFTA se inhoud sluit in: •
Afskaffing van tariewe teen 2004 op 99% van goedere verhandel tussen Meksiko, Kanada en Amerika.
•
Verwydering teen 2000 van die meerderheid versperrings op oorgrensverkeer van dienste wat, byvoorbeeld, finansiële instellings onbeperkte toegang tot die Meksikaanse mark toelaat.
•
Beskerming van intellektuele eiendomsreg.
•
Verwydering van die meerderheid beperkings op direkte buitelandse belegging tussen die drie lande, hoewel spesiale behandeling (beskerming) aan die Meksikaanse energie- en spoorwegindustrieë verleen word.
•
Toepassing van nasionale omgewingstandaarde, mits dié standaarde wetenskaplik gefundeer is.
•
Ontstaan van twee kommissies met mag om boetes te hef en handelsvoorregte te verwyder wanneer omgewingstandaarde of wetgewing rakende gesondheid, veiligheid, minimum lone of kinderarbeid geïgnoreer word.
Debat vir NAFTA NAFTA-voorstanders voer aan dat die vryhandelsgebied beskou moet word as ʼn geleentheid om ʼn groter en meer doeltreffende produktiewe basis vir die hele streek te skep.
Bladsy 56
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
GIM307 Internasionale Bestuur Debat teen NAFTA NAFTA-teenstanders glo dat die bekragtiging van NAFTA ʼn massa-werksuitvloei vanuit Amerika en Kanada na Meksiko sal aktiveer, omdat werkgewers die laer Meksikaanse lone en hulle minder streng omgewings- en arbeidswette sal wil benut. Resultaat van NAFTA Studies toon in die algemeen dat die algehele NAFTA-impak klein, dog beduidend positief was. Vanaf 1993 tot 2005 het handel tussen NAFTA-lede met 250% toegeneem. Kanada en Meksiko figureer nou tussen die top drie Amerikaanse handelsvennote. Laasgenoemde bevestig dat die ekonomieë van die drie NAFTA-lande meer geïntegreerd geword het. Een van die belangrikste impakte van NAFTA was nie ekonomies nie, maar polities. Baie waarnemers gee NAFTA die krediet vir hulle hulp om die agtergrond vir toenemende politieke stabiliteit in Meksiko te skep. Uitbreiding Een van die probleme van NAFTA is hulle uitbreiding of gebiedstoename. ʼn Aantal ander Latyns-Amerikaanse lande het aangedui dat hulle ook by NAFTA sal aansluit. Hieroor neem die regerings van Kanada, sowel as Amerika, ʼn wag-en-kyk-houding in met die meeste van laasgenoemde lande. NAFTA is hier slegs kortliks bespreek; jou handboek bespreek bogenoemde vollediger en gee ook voorbeelde. Die Andean-gemeenskap Bolivië, Chili, Ecuador, Colombië en Peru het in 1969 die Andean-ooreenkoms onderteken. Die Andean-gemeenskap was grootliks op die EU-model gebaseer, maar was baie minder suksesvol om sy gestelde doelwitte te bereik. Integrasiestappe, wat in 1969 begin het, het ingesluit ʼn interne tariefverminderingsprogram, ʼn algemene eksterne tarief, ʼn vervoer- en algemene industriële beleid, asook ʼn spesiale konsessie vir die kleinste lede, naamlik Bolivië en Ecuador. Gedurende die 1980’s was die Andean-ooreenkoms minder suksesvol, maar het vanaf die laat 1980’s begin verbeter. Na jare van ekonomiese afname het die regerings van Latyns-Amerika begin om ʼn vryemark-ekonomiese beleid aan te neem. Jou voorgeskrewe handboek bespreek die verloop van die Andean-ooreekoms vollediger. In Desember 2005 het hulle wel ʼn ooreenkoms met Mercosur onderteken om weer te begin onderhandel vir die skep van ʼn vryhandelsgebied tussen die twee handelsblokke. Laat in 2006 het Venezuela egter aan die Andean-gemeenskap onttrek as deel van ʼn poging om by Mercosur aan te sluit.
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
Bladsy 57
GIM307 Internasionale Bestuur Mercosur Mercosur het in 1988 as ʼn vryhandelsooreenkoms tussen Brasilië en Argentinië ontstaan. Die skamele vermindering in tariewe en kwotas as ʼn uitvloeisel van die ooreenkoms het bygedra tot ʼn 80%-toename tussen die twee lande in die laat 1980’s. Hierdie sukses het gelei tot ʼn gebiedsuitbreiding in Maart 1990 met die insluiting van Paraguay en Uruguay by Mercosur. In 2006 het Venezuela ook deel van die ooreenkoms geword. Debatte vir en teen Mercosur, sowel as hulle struikelblokke en vordering, word volledig in jou voorgeskrewe handboek bespreek. Sentraal-Amerikaanse algemene mark & Sentraal-Amerikaanse vryhandelsooreenkoms CAFTA & CARICOM Twee ander handelsooreenkomste in Amerika het nie veel vordering gemaak nie. In die vroeë 1960’s het Costa Rica, El Salvador, Guatemala, Honduras en Nicaragua geprobeer om die Sentraal-Amerikaanse algemene mark te vestig. Dit het in 1969 ineengestort tydens die uitbreek van ʼn oorlog tussen Honduras en El Salvador, as gevolg van wedstrydoproerigheid tussen die twee lande se sokkerspanne. Sedertdien het die lidlande geprobeer om die ooreenkoms weer te hernu. Die voorgestelde algemene mark het in 2003 ʼn hupstoot gekry toe Amerika aandui dat hulle dalk sou toetree tot die bilaterale vryhandelsonderhandelinge met die groep. Laasgenoemde staan as die SentraalAmerikaanse vryhandelsooreenkoms (CAFTA) bekend. Die doelwit was om handelversperrings vir die meeste goedere en dienste tussen Amerika en dié ses lande te verminder. ʼn Doeane-unie moes in 1991 tussen die Engelssprekende Karibiese lande , onder die beskerming van die Karibiese gemeenskap, geskep word. Dit is in 1973 geskep en word na verwys as CARICOM. Maar dit het aanhoudend misluk om te vorder tot suksesvolle ekonomiese integrasie. ʼn Formele verbintenis met ekonomiese en monetêre unies is in 1984 deur CARICOM se lidlande gesluit, maar sedertdien is steeds min vordering gemaak. In Oktober 1991 het die CARICOM-regering misluk om vir ʼn derde opeenvolgende keer ʼn sperdatum te haal om ʼn algemene eksterne tarief te vestig. Ten spyte hiervan, het CARICOM tot 15 lede uitgebrei teen 2005. Vroeg in 2006 het ses CARICOM-lande die Karibiese enkelmark en ekonomie (CSME) gestig. Dis op die EU-enkelmark gebaseer; die doel van CSME is om handelsversperrings te verlaag en makro-ekonomiese en monetêre beleide tussen lidlande te harmoniseer. Vryhandelsgebied van Amerika (FTAA) In Desember 1984 is ʼn vryhandelsgebied van Amerika (FTAA) tydens ʼn hemisfeerwye beraad van Amerika voorgestel. Dit het meer as drie jaar geduur vir die gesprekvoering om te begin. Teen 1998 het 34 hoofde van nasies na Santiago, Chili, vir die tweede beraad
Bladsy 58
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
GIM307 Internasionale Bestuur gereis, waar besluit is om die FTAA teen 1 Januarie 2005 te vestig. Dit het egter nie gebeur nie en gevolglik is die FTAA steeds ʼn onvoltooide werk. Jou voorgeskrewe handboek bespreek die FTAA-vordering meer volledig. Soos genoem, moet jy deur jou voorgeskrewe handboek werk om te verseker jy verstaan die verskeie handelsblokke. Die volgende gedeelte behandel streeksekonomiese integrasie in ander lande. 2.8.6
Streeksekonomiese integrasie in ander lande
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 9, Bladsye 277-280. Verskeie pogings tot streeksekonomiese integrasie in Asië en Afrika is al probeer. In hierdie gedeelte beskou ons die Vereniging van Suidoos-Asiatiese lande, Asië-Pasifiese ekonomiese samewerking (APEC) en ook die streeks-handelsblokke in Afrika. Vereniging van Suidoos-Asiatiese lande (ASEAN) Die ASEAN, gestig in 1967, sluit ʼn aantal lande in wat nuut aangesluit het (jou handboek verstrek die lande). Die lande skep ʼn streeksgroepering van 500 miljoen mense met ʼn gekombineerde BBP van $740 biljoen, sien Kaart 9.3. Die basiese doelwitte van die ASEAN is om meer vryhandel tussen lidlande aan te moedig en samewerking in hul industriële beleide te bereik; tot op hede is die vordering egter beperk. Asië-Pasifiese ekonomiese samewerking (APEC) Ná ʼn voorstel van Australië is die APEC in 1990 gestig en bestaan dit tans uit 21 lidlande, met inbegrip van groot markte soos Amerika, Japan en China, sien Kaart 9.4. Die lande is gesamentlik verantwoordelik vir omtrent 55% van die wêreld se bruto nasionale produk (BNP), 49% van wêreldhandel, asook baie groei in die wêreldekonomieë. Die doel van die APEC is multilaterale samewerking in die toesig oor die ekonomiese groei van die Pasifiese lande, asook die groeiende onafhanklikheid binne die streek. Streekshandelsblokke in Afrika Afrika-lande eksperimenteer al meer as 50 jaar met streekshandelsblokke; daar is nege handelsblokke op die Afrika-kontinent. Baie lande is lede van meer as een groep. Hoewel die aantal handelsgroepe indrukwekkend is, is die vordering tot die vestiging van ʼn betekenisvolle handelsblok maar traag. Die mees onlangse poging om die vryhandelsbeweging in Afrika aan te spoor, is die Oos-Afrika-gemeenskap (EAC) met Kenia, Uganda en Tanzanië, onder meer, as lidlande. Laasgenoemde drie lande het hulleself daartoe verbind om die handelsblok weer, 24 jaar nadat dit misluk het, bekend te stel. Dié drie lande, met 80 miljoen inwoners, het ten doel om ʼn doeane-unie, streekshof,
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
Bladsy 59
GIM307 Internasionale Bestuur wetgewende liggaam en, mettertyd, ʼn politieke federasie te skep. Die program sluit in samewerking met immigrasie-, pad- en telekommunikasienetwerke, beleggings- en kapitaalmarkte. Dit is belangrik dat jy die relevante gedeelte in jou voorgeskrewe handboek deeglik bestudeer en seker maak dat jy al die aspekte van die streeksekonomiese integrasie in Afrika verstaan. 2.9
Samevatting
Internasionale handelsteorieë was die eerste tema in hierdie studie-eenheid. ʼn Breë oorsig oor die teorieë word gevolg deur besprekings van merkantilisme, absolute voordeel, vergelykende voordeel, die Heckscher-Ohlin-teorie, produklewensiklus-teorie, die nuwe handelsteorie en die nasionale mededingende voordeel, naamlik Porter se diamant. Elke teorie beskik oor eie fundamentele aspekte en in sommige gevalle oorvleuel van die teorieë mekaar. Die politieke ideologieë uit verskillende oogpunte, naamlik die radikale siening, die vryemarksiening en pragmatiese nasionalisme word bespreek en gevolg deur ʼn bespreking van die verskuiwing van ideologieë. Daarna is daar gefokus op BDB, hoe dit in die wêreldekonomie werk en watter teorieë betrekking het op BDB. Hill (2014:238-247) het uitgelig dat daar ʼn aantal voordele, beperkinge en koste in tuis- en gasheerlande kan voorkom tydens die proses van BDB. Die laaste tema handel oor ekonomiese integrasie. Eerstens word streeksekonomiese integrasie gedefinieer as die ooreenkoms tussen lande in ʼn geografiese gebied om tarief- en nie-tariefbeperkings vir die vryvloei van goedere, dienste en produksiefaktore tussen die lande te verminder en te verwyder. Die vryhandelsgebied, doeane-unie, algemene mark, ekonomiese en politieke unies bepaal die dinamika en vlakke van ekonomiese integrasie. Amerika en Europa is belangrike rolspelers in streeksekonomiese integrasie, met Europa bekend vir sy handelsblok, die Europese Unie (EU) en die Europese vryhandelsvereniging (EFTA). Die EU staan as kern tot die streeksekonomiese integrasie. In Amerika is die grootste handelsblok die Noord-Amerikaanse vryhandelsooreenkoms (NAFTA), gevolg deur die Andean-gemeenskap, Mercosur, die Sentraal-Amerikaanse algemene mark, die Sentraal-Amerikaanse vryhandelsooreenkoms (CAFTA), CARICOM en die vryhandelsgebied van Amerika (FTAA). Streeksekonomiese integrasie in Afrika-lande eksperimenteer reeds 50 jaar met streekshandelsblokke. Daar is nege handelsblokke op die Afrika-kontinent met die mees onlangse poging om die vryhandelsbeweging in Afrika aan te spoor, die Oos-Afrika-gemeenskap (EAC).
Bladsy 60
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
GIM307 Internasionale Bestuur 2.10 Selfevaluering Sommige van die onderstaande aktiwiteite is aan jou voorgeskrewe handboek ontleen en sal jou help om die studie-eenheid te hersien. Daar is nog hersieningsvrae aan die einde van Hoofstukke 6,8 en 9. Vraag 4 Merkantilisme word as ʼn bankrotteorie met geen plek in die moderne wêreld nie, beskou. Bespreek. Vraag 5 Die vryemarksiening debatteer dat internasionale produksie tussen lande versprei moet word volgens die teorie van vergelykende voordeel. Bespreek die politieke ideologie vanuit die vergelykende voordeel-perspektief. Vraag 6 NAFTA het verskeie belangrike netto voordele vir Kanadese, Meksikaanse en Amerikaanse ekonomieë meegewerk. Bespreek. 2.11 Selfevalueringsriglyne Vraag 4 Onderstaande antwoord vorm deel van die bespreking; daar word van jou verwag om hierop uit te brei en jou aangepaste antwoord met die korrekte teorie te staaf. Antwoord Merkantilisme het in die 16de eeu in Engeland ontstaan. Die hoof uitgangspunt was dat goud en silwer die staatmakers van nasionale welvaart en essensieel tot sterk handel was. In daardie era was goud en silwer die handelsgeldeenheid tussen lande. Die hoof beginsel van merkantilisme was dat dit in beste landsbelang was om ʼn handelssurplus te handhaaf en om meer uit, as in, te voer. Merkantilisme ondersteun regeringsintervensie om daardeur ʼn surplus in die handelsbalans te kan bereik. Die teorie sien geen rede vir groot handelsvolumes nie en stel eerder beleide voor om uitvoere te maksimaliseer en invoere te verminder. Gevolglik word invoere deur tariewe en kwotas beperk, terwyl uitvoere gesubsidieer word. ʼn Tekortkoming by merkantilisme is dat dit handel as ʼn nul-som-speletjie beskou, met ander woorde, die wins van een land, word die verlies van ʼn ander land.
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
Bladsy 61
GIM307 Internasionale Bestuur Vraag 5 Onderstaande antwoord vorm deel van die bespreking, daar word van jou verwag om hierop uit te brei en jou aangepaste antwoord met die korrekte teorie te staaf. Maak ook gebruik van addisionele navorsing en bronne. Antwoord Die intellektuele saak vir hierdie siening word versterk deur internalisering; brei meer uit oor direkte buitelandse belegging. Die vryemarksiening argumenteer dat internasionale produksie tussen lande versprei moet word volgens die teorie van vergelykende voordeel. Lande moet spesialiseer in die produksie van goedere en dienste wat hulle meer effektief as ander kan produseer. Binne hierdie raamwerk is die multinasionale maatskappy ʼn instrument vir die verspreiding van goedere en dienste tot die mees effektiewe ligging in die wêreld. Op dié wyse verhoog die multinasionale maatskappye se direkte buitelandse beleggings die totale doeltreffendheid van die wêreldekonomie. Volgens Ricardo se teorie van vergelykende voordeel is dit sinvol dat ʼn land spesialiseer in die produsering van goedere waarin hulle ʼn absolute voordeel het, en hierteenoor, die goedere wat hulle minder effektief produseer, weer van ʼn ander land af sal invoer, selfs al beteken dit dat hulle goedere van ander lande inkoop wat laasgenoemde weer meer effektief kan produseer. Vraag 6 Onderstaande antwoord vorm deel van die bespreking. Werk deeglik deur jou handboek om die voordele te kan bespreek. Gee ook jou mening oor die handelsblok en of dit effektief is. Antwoord Amerikaanse en Kanadese owerhede het in 1988 ʼn vryhandelsooreenkoms gesluit wat op 1 Januarie 1989 in werking gestel is. Die doel van die ooreenkoms was om alle tarief- en bilaterale handel tussen Amerika en Kanada teen 1998 te elimineer. In 1991 volg samesprekings hieroor tussen Amerika, Kanada en Meksiko om ʼn Noord-Amerikaanse vryhandelsooreenkoms vir die drie lande te sluit. Die gesprekke loop in Augustus 1992 ten einde met ʼn ooreenkoms in beginsel. Die volgende jaar is die ooreenkoms deur al drie lande se owerhede bekragtig en as wetgewing op 1 Januarie 1994 aanvaar. Inhoud van NAFTA sluit in: •
Afskaffing van tariewe op 99% van goedere verhandel tussen Meksiko, Kanada en Amerika teen 2004.
Bladsy 62
Studie-eenheid 2: Globale handel en beleggings
GIM307 Internasionale Bestuur
•
Verwydering van die meeste versperrings op oorgrens vloei van dienste teen 2000, wat finansiële instellings, byvoorbeeld, onbeperkte toegang tot die Meksikaanse mark verleen.
•
Beskerming van intellektuele eiendomsreg.
•
Verwydering van die meeste beperkings op direkte buitelandse beleggings tussen die drie lande, hoewel spesiale behandeling (beskerming) aan die Meksikaanse energie- en spoorwegindustrieë verleen sou word.
•
Toepassing van nasionale omgewingstandaarde, op voorwaarde dat sulke standaarde wetenskaplik gefundeer is.
•
Ontstaan van twee kommissies met die outoriteit om boetes te hef en handelsvoorregte op te skort wanneer omgewingstandaarde of wetgewing rakende gesondheid en veiligheid, minimum lone of kinderarbeid, geïgnoreer word.
Bladsy 63
GIM307 Internasionale Bestuur Notas
Bladsy 64
GIM307 Internasionale Bestuur
STUDIE-EENHEID 3: GLOBALE MONETÊRE STELSEL
3.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
Buitelandse valutamarkte
•
Internasionale monetêre stelsels
•
Internasionale kapitaalmarkte
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die verskillende teorieë oor hoe valuta se wisselkoerse bepaal word, asook hul relatiewe meriete, te verduidelik.
•
die rol van die Wêreldbank en die IMF in die internasionale monetêre stelsel te verduidelik.
•
die debat oor die rol van die IMF in die bestuur van finansiële krisisse te evalueer.
•
die implikasies van die globale monetêre stelsel vir valutabestuur en sakestrategie te evalueer.
•
die voordele van die globale kapitaalmark te beskryf.
•
te identifiseer hoekom die globale kapitaalmark so vinnig groei.
•
risiko’s geassosieer met die globalisering van kapitaalmarkte te identifiseer.
•
voordele en risiko’s geassosieer met die Euro-valutamark, die globale effektemark en die globale aandelemark, te vergelyk.
• 3.2
te verduidelik hoe buitelandse valutarisiko’s die koste van kapitaal affekteer. Voorgeskrewe handboek
Hill, C.W.L. 2014. International Business: Competing in a global marketplace. 10de uitgawe. Verenigde Koninkryk: McGraw-Hill Education. Bestudeer die volgende afdelings vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid:
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
Bladsy 65
GIM307 Internasionale Bestuur Deel IV Hoofstuk 10, bladsye 295-297; 302-316. Hoofstuk 11, bladsye 323-328; 336-338; 340-343. Hoofstuk 12, bladsye 351-367. 3.3
Verrykende bronne
Nie van toepassing. 3.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Maak seker jy verstaan die volgende terme: Sleutelwoord
Omskrywing
Bankkrisis
Dit verwys na die vertrouensverlies in ʼn bankstelsel wat daartoe lei dat individue en maatskappye hulle geld vinnig uit daardie bank onttrek.
Buitelandse effekte
Dit word buite die leners se land verkoop en gedenomineer in die geldeenheid van die land waarin dit uitgereik word.
Buitelandse
Dis ʼn situasie waartydens ʼn land nie sy buitelandse
skuldkrisis
skuldverantwoordelikhede kan nakom nie, hetsy privaatsektor- of owerheidskuld.
Buitelandse
Dis die mark vir die omsetting van die geldeenheid van een land
valutamark
na die geldeenheid van ʼn ander land.
Buitelandse
Dis die nadelige gevolge van onvoorspelbare veranderings in
valutarisiko
wisselkoerse.
Euro-effekte
Dit word gewoonlik deur ʼn internasionale sindikaat van banke onderskryf en in ánder lande geplaas as dié waarin die geldeenheid se effekte gedenomineer is.
Euro-valuta
Euro-valuta is enige geldeenheid wat buite die grense van jou eie land gebank word.
Geldeenheidkrisis
Dit vind plaas wanneer daar ʼn spekulatiewe aanval is op die ruilwaarde van ʼn geldeenheid. Laasgenoemde lei tot ʼn skerp afname in die waarde van die geldeenheid, of dit forseer maghebbendes om groot volumes van hul internasionale
Bladsy 66
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
GIM307 Internasionale Bestuur
valutareserwes uit te gee en daarná hul rentekoerse te verhoog om die heersende wisselkoers te beskerm. Internasionale
Dit verwys na institusionele reëls wat wisselkoerse beheer en rig.
monetêre stelsel Wisselkoers
Dis die koers waarteen een geldeenheid in ʼn ander geldeenheid omgesit word.
3.5
Inleiding
Die drie hoof temas wat in die studie-eenheid bespreek word, is buitelandse valutamarkte, internasionale monetêre stelsels en laastens, internasionale kapitaalmarkte. Die eerste tema, buitelandse valutamarkte, bespreek die funksies van buitelandse valutamarkte, gevolg deur ʼn ontleding van die aard van die buitelandse valutamark en die ekonomiese teorieë waarvolgens wisselkoerse bepaal word. Wisselkoers-vooruitskatting en hoe valuta-omsetting gebeur, sluit die eerste tema af. Die internasionale monetêre stelsel gee agtergrond oor hoe die stelsel ontstaan het. Die eerste afdeling wat bespreek word, is die ontstaan van die goudstandaard, gevolg deur die vestiging van die Bretton Woods-stelsel. Die ineenstorting van die vaste wisselkoersstelsel is van belang en word behandel. Die swewende wisselkoersregime word belig, gevolg deur ʼn bespreking oor die debat vír swewende, sowel as vir vaste wisselkoerse. Wisselkoerse in die praktyk en die IMF-krisisbestuur vorm die laaste twee afdelings onder die voorlaaste tema. Die laaste tema in die studie-eenheid hanteer internasionale kapitaalmarkte. Eerstens word die voordele van die kapitaalmark bespreek, gevolg deur ʼn verduideliking van die Euro-valutamark. Hierop volg die globale effekte- en aandelemark. Die tema sluit af met ʼn bespreking van buitelandse valutarisiko’s. Al drie temas is onderling indirek verbind en speel ʼn belangrike rol in internasionale bestuur en ondernemings. 3.6
Buitelandse valutamarkte
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 10, bladsye 296-297. Lees die openingsgevallestudie op bladsye 295-296 in jou voorgeskrewe handboek: Word wêreldvalutamarkte gemanipuleer? Funksionele en goedgereguleerde markte is belangrik vir die gladde verloop van die globale ekonomie en om daaglikse aktiwiteite van ondernemings en owerhede te verseker. Wanneer ʼn transaksie in een van die markte uitgevoer word, verwag mense dat die pryse wat hulle ontvang, bepaal word deur die vrye assosiasie van kopers en verkopers in ʼn mark met die onderskeie aanbiedinge en teenaanbiedinge wat gemaak word.
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
Bladsy 67
GIM307 Internasionale Bestuur Die tema het drie hoof doelwitte: 1. Verduidelik die funksionering van buitelandse valutamarkte. 2. Bestudeer die bepalende magte van wisselkoerse en bespreek die graad waartoe dit moontlik is om toekomstige wisselkoersbewegings te voorspel. 3. Bepaal implikasies van wisselkoersbewegings op internasionale besighede. Die buitelandse valutamark is waar een land se geldeenheid na ʼn ander land se geldeenheid omgesit word. ʼn Wisselkoers is die koers waarteen een geldeenheid in ʼn ander geldeenheid omgesit word. 3.6.1
Ekonomiese teorieë van wisselkoersbepaling
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 10, Bladsye 302-310. Wisselkoerse word bepaal deur die vraag en aanbod van een geldeenheid tot die relatiewe vraag en aanbod van ʼn ander. Verskeie stellings rakende die vraag en aanbod word in jou voorgeskrewe handboek verduidelik. Dis belangrik dat jy verstaan hoe wisselkoerse bepaal word. Die magte wat wisselkoerse bepaal, is kompleks en geen teoretiese konsensus bestaan nie, selfs nie eens by akademici of ekonome wat daagliks met die verskynsel werk nie. Daar is drie faktore wat ʼn belangrik impak het op die toekomstige wisselkoersbewegings in ʼn land se geldeenheid, naamlik die land se prysinflasie, die rentekoers en die marksielkunde. Pryse en wisselkoerse Om te verstaan hoe pryse verband hou met wisselkoersbewegings, moet die ekonomiese proposisie, bekend as die wet van een prys, bespreek word. Hierop word die koopkragpariteit bespreek, wat veranderings in die wisselkoers tussen twee lande se geldeenhede, met veranderings in die lande se prysvlakke, saambind. •
Die wet van een prys Die wet van een prys voer aan dat in kompeterende markte sonder vervoerkoste en handelsversperrings, identiese produkte in verskillende lande vir dieselfde prys verkoop moet word, as wanneer hulle prys in terme van dieselfde geldeenheid, bepaal word. Jou voorgeskrewe handboek bied voorbeelde om bogenoemde te verduidelik.
•
Koopkragpariteit As die wet van een prys waar was vir alle goedere en dienste, sal die koopkragpariteit-wisselkoers gevind word vir alle individuele stelpryse. Deur die
Bladsy 68
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
GIM307 Internasionale Bestuur pryse van identiese goedere en dienste in verskillende lande te vergelyk, sal dit moontlik wees om die “korrekte” of koopkragpariteit-wisselkoers te bepaal. Laasgenoemde behoort in plek te wees wanneer markte doeltreffend funksioneer. ʼn Doeltreffende mark beskik oor geen struikelblokke nie, byvoorbeeld, handelsversperrings, rakende die vryvloei van goedere en dienste. Die volgende koopkragpariteit-teorie (uitgedruk in letters) is belangrik: EA/B = PA/PB EA/B = lande se wisselkoers PA = Prys van ʼn mandjie goedere in land A PB = Prys van ʼn mandjie goedere in land B Jou handboek bied ʼn vollediger prentjie van hoe koopkragpariteit werk, asook voorbeelde. Een van die voorbeelde is die Big Mac-indeks. •
Geldaanbod en prysinflasie In beginsel voorspel die koopkragpariteit dat verandering in relatiewe pryse sal lei tot ʼn verandering in wisselkoerse. In ʼn land waar prysinflasie onbeheerbaar is, is dit te wagte dat die land se geldeenheid sal depresieer teen die lande waarvan inflasiekoerse laer is. As ʼn land se toekomstige inflasiekoers voorspel kan word, kan daar bepaal word hoe die waarde van die geldeenheid relatief tot ʼn ander geldeenheid, kan verander. Die groeikoers van ʼn land se geldaanbod bepaal die toekomstige inflasiekoers. In teorie kan inligting oor groei in die geldaanbod dus gebruik word om wisselkoersfluktuasies te voorspel. Die verbintenis tussen geldaanbod en prysinflasie word volledig in jou voorgeskrewe handboek bespreek met Bolivië as ʼn voorbeeld.
•
Empiriese toetse van koopkragpariteit-teorie Koopkragpariteit voorspel dat wisselkoerse bepaal word deur relatiewe pryse en dat die verandering in relatiewe pryse ʼn verandering in wisselkoerse sal veroorsaak. ʼn Land waarin prysinflasie onbeheerbaar is, moet verwag dat sy geldeenheid gaan depresieer teen die land waar laer inflasiekoerse heers. Die stelling klink aanneemlik, maar word dit toegepas? Daar is verskeie goeie voorbeelde van die konneksie tussen ʼn land se prysinflasie en wisselkoersposisie (Bolivië is ʼn goeie voorbeeld). Daar is egter ook gemengde resultate van die koopkragpariteit-teorie. Dit word bespreek in jou geskrewe handboek met voorbeelde soos Microsoft Office.
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
Bladsy 69
GIM307 Internasionale Bestuur Rente- en wisselkoerse Ekonomiese teorie dui aan dat rentekoerse verwagtinge oor toekomstige inflasiekoerse reflekteer. In lande met die verwagting van hoë inflasie, sal die rentekoerse ook hoog wees, want investeerders wil vergoeding ontvang vir die afname in die waarde van hul geld. Hierdie verhouding is deur die ekonoom Irvin Fisher geformaliseer, vandaar die Fisher-effek. i=r+I i = land se nominale rentekoers r = som van verwagte koers van rentekoers I = verwagte inflasiekoers oor periode waarin fondse uitgeleen word Soos voorspel deur die Fisher-effek, ontstaan ʼn sterk verhouding tussen inflasie- en rentekoerse. Ons weet reeds, deur middel van die koopkragpariteit-teorie, dat daar ʼn skakel is tussen inflasie- en rentekoerse en, omdat rentekoerse verwagtinge oor inflasie reflekteer, dui dit aan dat daar ook ʼn skakel tussen rente- en wisselkoerse is. Die skakel word die internasionale Fisher-effek genoem (IFE). Die internasionale Fisher-effek voer aan dat vir enige twee lande, die lokowisselkoerse in gelyke totaal moet verander, maar in die teenoorgestelde rigting as die verskil tussen die nominale rentekoerse tussen twee lande. ܵଵ − ܵଶ × 100 = ݅ − ݅ ܵଶ iA = nominale rentekoers in een land iB = nominale rentekoers in ʼn ander land S1 = lokowisselkoers aan begin van die periode S2 = lokowisselkoers aan einde van die periode Jou voorgeskrewe handboek bespreek die Fisher-effek en die internasionale Fisher-effek volledig met voorbeelde van hoe dit met rente- en wisselkoerse verband hou. Beleggingsielkunde en lawaaiwa-effekte Empiriese bewyse voer aan dat nié een van die koopkragpariteit óf internasionale Fishereffek die korttermynbewegings in wisselkoerse goed verklaar nie. Een rede is die impak van beleggingsielkunde op korttermyn-wisselkoersbewegings. Daar is bewyse dat verskeie psigologiese faktore ʼn belangrike rol speel in die bepaling van markhandelaars se verwagtinge oor toekomstige wisselkoerse. Voorts het verwagtinge boonop ʼn neiging om selfvervulde profesieë te word. Die teks in jou voorgeskrewe handboek verduidelik hoe die lawaaiwa-effek werk en hoe George Soros tot so ʼn lawaaiwa-effek in 1992 bygedra het.
Bladsy 70
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
GIM307 Internasionale Bestuur Volgens ʼn aantal studies speel beleggingsielkunde en lawaaiwa-effekte ʼn groot rol in die bepaling van korttermyn-wisselkoersbewegings. Maar die effekte is moeilik om te voorspel. Beleggingsielkunde kan beïnvloed word deur politieke faktore en deur mikro-ekonomiese gebeure soos beleggingsbesluite van individuele ondernemings. Baie van hierdie besluite staan weer in verbintenis met makro-ekonomiese grondbeginsels, soos relatiewe inflasiekoerse. Lawaaiwa-effekte word ook maklik deur eiesinnige gedrag van politici veroorsaak. 3.6.2
Wisselkoers-vooruitskatting
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 10, Bladsye 310-312. ʼn Onderneming se behoefte om toekomstige wisselkoersvariasies te voorspel, verhoog die vraag of dit die moeite loon om in wisselkoersvoorspelling te belê om besluitneming daarop te grond. Twee denkrigtings se standpunte oor hierdie saak kom gereeld na vore, by name, die doeltreffende mark-, sowel as die ondoeltreffende mark-denkrigting. Doeltreffende mark-denkrigting Hierdie groep debatteer dat vooruit-wisselkoerse die beste werk om lokowisselkoerse te voorspel en dat belegging in voorspellingsdienste daarom ʼn mors van geld is. Ondoeltreffende mark-denkrigting Dit is die groep se uitgangspunt dat ondernemings hulle buitelandse valutamarkberaming kan verbeter deur in voorspellingsdienste te belê. Bogenoemde word volledig in jou voorgeskrewe handboek bespreek. Benaderings tot voorspelling Die aanname dat die ondoeltreffende mark-denkrigting korrek is, naamlik dat die buitelandse valutamarkberaming van toekomstige lokokoerse kan verbeter, stel die vraag tot op watter basis die voorspellings voorberei moet word. Hier is nogmaals twee denkrigtings, naamlik die fundamentele en tegniese analise. •
Fundamentele analise Fundamentele analise gebruik veranderlikes ontleen aan ekonomiese teorieë om gesofistikeerde ekonometriese modelle vir die voorspelling van wisselkoersbewegings op te stel. Die veranderlikes sluit in, byvoorbeeld, die relatiewe geldaanbod-groeikoerse, inflasie-, asook rentekoerse. Die veranderlikes kan ook verwant wees aan betalingsbalans-posisies.
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
Bladsy 71
GIM307 Internasionale Bestuur
•
Tegniese analise Tegniese analise gebruik prys- en volumedata om tendense uit die verlede, wat volgens verwagting in die toekoms sal herhaal, te bepaal. Die benadering neem nie ekonomiese grondbeginsels in ag nie.
Bogenoemde analises word elkeen meer volledig in jou voorgeskrewe handboek bespreek. 3.6.3
Geldeenheid-omsetbaarheid
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 10, Bladsye 312-313. Tot en met hierdie besprekingspunt is aanvaar dat valuta van die meeste lande in ander lande s’n omgesit kan word. Weens owerheidsbeperkings is ʼn aantal lande se valuta egter nie vrylik omsetbaar in ander geldeenhede nie. •
Vrylik-omsetbaar: Wanneer ʼn landsregering toelaat dat inwoners, sowel as nieinwoners, onbeperkte buitelandse valuta kan aankoop.
•
Ekstern-omsetbaar: Wanneer slegs nie-inwoners geld in buitelandse valuta, sonder enige beperkings, kan omsit.
•
Nie-omsetbaar: Wanneer geen inwoners óf nie-inwoners toegelaat word om buitelandse valuta om te sit nie.
3.6.4
Implikasies vir bestuurders
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 10, Bladsye 313-316. Hierdie hoofstuk fokus op die implikasies vir die sakeomgewing. Daar is risiko’s verbonde aan internasionale saketransaksies, veral met verwysing na veranderings in ʼn wisselkoers. Buitelandse valutarisiko kom aan bod en word verdeel in transaksieblootstelling, vertalingsblootstelling en ekonomiese blootstelling. Transaksieblootstelling Dis die omvang waartoe inkomste van individuele transaksies geaffekteer word deur fluktuasie in buitelandse valutawaardes. Vertalingsblootstelling Dit verwys na implikasies van valutawisselkoers-veranderings op die rapportering van ʼn onderneming se finansiële state. Ekonomiese blootstelling Dis die omvang waartoe ʼn onderneming se toekomstige internasionale verdienste geaffekteer mag word deur verandering in wisselkoerse.
Bladsy 72
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
GIM307 Internasionale Bestuur Vermindering van vertalings- en transaksieblootstelling Verskillende soorte taktiek kan ondernemings teen transaksie- en vertalingsblootstelling beskerm. Dit sluit, onder meer, vooruit aankope in of om gebruik te maak van valutaruiltransaksies. Vermindering van ekonomiese blootstelling Om ʼn firma se ekonomiese blootstelling te verminder, vereis strategiese keuses, ook hoe die onderneming se produktiewe bates wêreldwyd versprei word. Die stappe vir die bestuur van buitelandse valutarisiko ʼn Onderneming moet die meganismes ontwikkel om te verseker dat dit ʼn gepaste mengsel van strategieë en metodes ontwikkel vir die minimalisering van buitelandse valutablootstelling. Daar is vyf aspekte wat hier uitstaan: 1. Gesentraliseerde beheer van blootstelling is nodig om hulpbronne doeltreffend te beskerm en te verseker dat elke sub-eenheid die korrekte mengsel van metodes en strategieë aanneem. 2. Ondernemings moet onderskei tussen die vertolking van transaksie en ekonomiese blootstelling. 3. Die behoefte om toekomstige wisselkoersbewegings te voorspel kan nie oorbeklemtoon word nie, maar dis steeds ʼn riskante besigheid. 4. Ondernemings moet goeie rapporteringstelsels vestig sodat die sentrale finansiële funksie gereeld die onderneming se blootstellingsposisies kan monitor. 5. Laastens, op die basis van die inligting wat die onderneming ontvang van wisselkoersvoorspellings en gereelde rapporteringstelsels, moet die onderneming maandelikse buitelandse valutablootstellingsverslae verskaf. Elkeen van die bogenoemde word volledige in jou handboek bespreek met gepaste en praktiese voorbeelde. Die volgende gedeelte wat bespreek word is internasionale monetêre stelsels. 3.7
Internasionale monetêre stelsels
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 11, bladsye 324-325. Lees die openingsgevallestudie op bladsy 323 in jou voorgeskrewe handboek: Ysland se ekonomiese herstel. Hierdie tema ondersoek die internasionale monetêre stelsel en sy rol in die bepaling van wisselkoerse. Die internasionale monetêre stelsel verwys na die institusionele reëls wat
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
Bladsy 73
GIM307 Internasionale Bestuur wisselkoerse beheer. Die vorige tema het reeds die bepaling van wisselkoerse, prysinflasie en rentekoerse bespreek. Wanneer buitelandse valutamarkte die relatiewe waarde van ʼn geldeenheid bepaal, word gesê dat die land aan ʼn swewende wisselkoers-regime voldoen. Vier van die wêreld se grootste handelsvaluta is die Amerikaanse dollar, die Europese Unieeuro, die Japannese jen en die Britse pond. Die wisselkoerse word dus deur markmagte bepaal wat daagliks teen mekaar fluktueer, indien nie per minuut nie. Baie van die wêreld se ontwikkelende nasies pen hul geldeenhede hoofsaaklik aan die dollar of euro vas. ʼn Vasgepende wisselkoers beteken dat die waarde van die geldeenheid vas is relatief tot ʼn verwysingsgeldeenheid, soos die Amerikaanse dollar, en dat die wisselkoers tussen die geldeenheid en die ander geldeenheid, deur die verwysingswisselkoers bepaal word. Sommige lande word steeds deur ʼn vaste wisselkoers bedryf, waar die waardes van ʼn stel van geldeenhede vas is teenoor mekaar teen ʼn ooreengekome wisselkoers. Baie van die lidlande van die Europese Unie word deur vaste wisselkoerse bedryf, binne die konteks van die Europese monetêre stelsel (EMS). Die tema verduidelik verder hoe die internasionale monetêre stelsel werk en wys ook op die implikasies daarvan op internasionale sakebedrywighede. Rol van die IMF Die doel van die Bretton Woods-ooreenkoms, waarvan die IMF deel is, was om herhaling van die chaos te vermy deur ʼn kombinasie van: •
Dissipline (bladsy 327)
•
Buigbaarheid (bladsye 327-328)
Maak seker dat jy bogenoemde duidelik verstaan. Rol van die Wêreldbank Toe die Bretton Woods-deelnemers die Wêreldbank gestig het, was die behoefte om oorlogverskeurde ekonomieë van Europa te hervestig, hulle eerste prioriteit. Die bank se oorspronklike missie was om die bou van die Europese ekonomie te help finansier. Die Wêreldbank is ook oorskadu deur die rol van die Marshall-plan, waarvolgens Amerika geld aan Europese nasies geleen het. Die bank het gevolglik sy fokus verskuif na ontwikkeling en het begin om geld aan derdewêreldnasies te leen. Die bank leen geld uit deur twee skemas: •
IBRD-skema
•
Internasionale ontwikkelingsassosiasie (IDA)
Elk van die twee skemas word in jou voorgeskrewe handboek bespreek.
Bladsy 74
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
GIM307 Internasionale Bestuur 3.7.1
Wisselkoersregime in praktyk
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 11, Bladsye 336-338. Owerhede wêreldwyd streef na ʼn aantal verskillende wisselkoersbeleide. Een daarvan is “vry swewing” waar die wisselkoers bepaal word deur markmagte van ʼn vasgepende stelsel; laasgenoemde beskik oor sekere aspekte wat ooreenstem met dié van die Bretton Woods se vaste wisselkoerse. Hierdie gedeelte fokus meer op die meganismes en implikasies van wisselkoersregimes wat staatmaak op die vaspen van ʼn geldeenheid of ʼn teikensone. Vasgepende wisselkoerse Dit verwys na wanneer ʼn land die waarde van sy geldeenheid aan ʼn groot geldeenheid vaspen, sodat die land se eie geldeenheid ook groei. Geldeenheid-raad ʼn Geldeenheid-raad is daartoe verbind om sy plaaslike geldeenheid, op aanvraag, in ʼn ander geldeenheid, teen ʼn vaste wisselkoers, om te sit. Bogenoemde word volledig in jou voorgeskrewe handboek bespreek. 3.7.2
Krisisbestuur by die IMF
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 11, Bladsye 338-343. Waarnemers het aanvanklik geglo dat die ineenstorting van die Bretton Woods-stelsel in1973 die rol van die IMF binne die internasionale monetêre stelsel sou verminder. Die IMF se oorspronklike funksie was om geld te verskaf waarvan lidlande kon leen oor die kort termyn om hul betalingsbalansposisie en wisselkoers te kon behou. Sommige het geglo dat die vraag vir korttermynlenings redelik sou verminder onder ʼn swewende wisselkoersregime. ʼn Handelstekort sou waarskynlik tot ʼn afname in ʼn land se wisselkoers lei, wat meehelp om invoere te verminder en uitvoere te vermeerder. Ten spyte van laasgenoemde het die aktiwiteite van die IMF steeds oor die laaste 30 jaar uitgebrei. Teen 2012 het die IMF 188 lidlande gehad waarvan 52 in ʼn mate volgens die IMF-program gefunksioneer het. Die IMF se aktiwiteite het uitgebrei as gevolg van periodieke finansiële krisisse wat ekonomieë voortdurend bly tref het in die ná-Bretton Woods-era. Die IMF het deurlopend bly geld leen aan nasies met finansiële krisisse, en vereis dan dat die owerhede sekere makroekonomiese beleide toepas. Kritici van die IMF vrees dat die beleide nie altyd so voordelig is as dié waarop die IMF mag gehoop het nie en dat die beleide die situasie in sommige gevalle vererger. Die volgende temas bespreek sommige uitdagings wat die IMG al oor die laaste drie dekades moes hanteer en hersien die debat oor die rol van die IMF.
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
Bladsy 75
GIM307 Internasionale Bestuur Evaluering van die IMF se beleidsvoorskrifte Teen 2012 het die IMF lenings aan 52 lande wat gesukkel het met ekonomiese en/of geldeenheidkrisisse, uitgereik. Al die IMF-leningspakkette vereis dieselfde voorwaardes. Tot onlangs het die IMF op ʼn kombinasie van streng makro-ekonomiese beleide aangedring, insluitende die inperk van openbare besteding, hoër rentekoerse en streng monetêre beleid. Die voorwaardes het ook druk uitgeoefen vir, onder meer, die deregulering van sektore wat voorheen plaaslike en buitelandse kompetisie beperk het, privatisering van staatsbates en ook beter finansiële verslaggewing van die banksektor. Die beleide is ontwerp om oorverhitte ekonomieë af te koel deur inflasie in te kort en owerheidsbesteding en skuld te verminder. Die daarstel van beleidsvoorskrifte het hewige kritiek van baie waarnemers ontlok en die IMF het derhalwe self begin om hul benaderings aan te pas. Hier volg van die kritiek teen die IMF: •
Onvanpaste beleide (bladsy 341)
•
Morele gevaar (bladsye 341-342)
•
Gebrek aan verantwoordelikheid (bladsy 342)
•
Waarnemings (bladsye 342-343)
Elkeen van bogenoemde word hier slegs genoem. Jou voorgeskrewe handboek bespreek die punte van kririek afsonderlik en volledig. Maak seker jy verstaan elke punt van kritiek teen die IMF. 3.8
Internasionale kapitaalmarkte
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 12, bladsy 352. Lees die openingsgevallestudie op bladsye 351-352 in jou voorgeskrewe handboek: Beperkings op kapitaalvloei-groei, maar is alle kapitaalvloei dieselfde? Die openingsgevallestudie illustreer presies hoe groot, en ook hoe belangrik, kapitaalmarkte geword het oor die laaste vier dekades. Danksy deregulasie het finansiële markte meer geliberaliseer, wat ʼn toename in globalisering en oorgrens-kapitaalvloei veroorsaak het. Kapitaalmarkte wat doeltreffend bestuur word, is belangrik vir die ordelike funksionering van die globale ekonomie. Die tema bestudeer die globale kapitaalmark in geheel. 3.8.1
Voordele van die globale kapitaalmark
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 12, Bladsye 352-362.
Bladsy 76
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
GIM307 Internasionale Bestuur Hoewel die gedeelte die globale kapitaalmark beskou, bespreek dit eers die funksies van ʼn generiese kapitaalmark. Daarna word die beperkings van die plaaslike kapitaalmark beskou, waarop die voordele van globale kapitaalmarkte bespreek word. Funksies van ʼn generiese kapitaalmark Kapitaalmarkte is die ontmoetingspunt vir potensiële geldbeleggers en –leners; sien Figuur 12.1 in jou voorgeskrewe handboek. Beleggers sluit in korporasies met surplus kontant, individue en finansiële instellings buite die bankwese, terwyl leners individue, ondernemings en owerhede insluit. Die werklike geldmakers lê in die ruimte tussen die twee wêrelde. Dit is die finansiële dienste-ondernemings wat beleggers en leners aan mekaar voorstel, direk of indirek, soos kommersiële en beleggingsbanke. Die kommersiële bank verrig ʼn indirekte konneksiefunksie. Hulle ontvang kontantdeposito’s van ondernemings en individue en betaal hulle teen ʼn spesifieke rentekoers terug. Hierteenoor leen hulle dan geld aan leners teen ʼn hoër rentekoers en maak gevolglik wins uit die verskil tussen die rentekoerse. Beleggingsbanke vervul ʼn direkte konneksiefunksie. Hulle trek of lewer beleggers en leners en eis dan kommissie vir hierdie funksie wat hulle vervul het. Twee tipes kapitaalmarklenings aan korporasies kom voor, naamlik ʼn ekwiteitelening en ʼn skuldlening. ʼn Ekwiteitelening word aangegaan wanneer ʼn korporasie aandele aan beleggers verkoop. Die geld wat die korporasie dan ontvang vir hulle aandele, kan dan gebruik word vir ander belange van die korporasie. ʼn Skuldlening vereis dat die korporasie ʼn voorafbepaalde gedeelte van hul lening teen gereelde tussenposes terugbetaal, ongeag die hoeveelheid wins wat hulle verdien. Voordele van die globale kapitaalmark ʼn Globale kapitaalmark bevoordeel leners, sowel as beleggers. Dit bevoordeel leners deur die aanbod van fondse wat beskikbaar is, te verhoog deur die koste van kapitaal te verlaag. En dit bevoordeel beleggers deur ʼn wyer reeks van beleggingsgeleenthede aan te bied, dit maak toelating vir die bou van portefeuljes uit internasionale beleggings, en deur risiko’s te diversifieer. •
Lenersperspektief: Laer koste van kapitaal In ʼn plaaslike kapitaalmark is die beleggers slegs tot die inwoners van ʼn land beperk. Dit plaas ʼn perk op die aanbod van beskikbare fondse aan leners en beperk dus die likiditeit van die mark. ʼn Globale kapitaalmark, met ʼn baie groter poel van beleggers, bied ʼn groter aanbod van fondse aan leners. Een van die grootste nadele van beperkte likiditeit van ʼn plaaslike kapitaalmark is dat die koste van kapitaal neig om hoër te wees as in die globale kapitaalmark. Die koste
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
Bladsy 77
GIM307 Internasionale Bestuur van kapitaal is die prys om geld te leen, wat die opbrengskoers is wat leners aan beleggers moet betaal. Dit is die rentekoers op skuldlenings, die dividendopbrengs en verwagte kapitaalopbrengs op ekwiteitelenings. In ʼn plaaslike mark behels die beperkte aantal beleggers dat die leners meer moet betaal om beleggers te oorreed om hul die geld te laat leen. Die grootte van die aantal beleggers in ʼn internasionale mark behels dat leners minder sal betaal. Hierdie argument word in Figuur 12.2 geïllustreer, asook in jou voorgeskrewe handboek op bladsy 354. Probleme van beperkte likiditeit is nie beperk tot slegs ontwikkelende nasies wat neig tot kleiner plaaslike kapitaalmarkte nie. In onlangse jare het selfs groot ondernemings in van die wêreld se mees gevorder industriële lande, ook begin om internasionale kapitaalmarkte te soek vir groter likiditeit en laer koste van kapitaal. •
Beleggersperspektief: Portefeulje-diversifikasie Deur die globale kapitaalmark te gebruik, het beleggers ʼn wyer reeks van beleggingsgeleenthede as wat hulle in ʼn plaaslike mark sou hê. Die mees opmerklike toeval van die keuse is dat die beleggers kan diversifieer in hul internasionale portefeuljes, wat hierdeur hul risiko verminder. Dit is meer as wat hulle in ʼn plaaslike kapitaalmark kan doen. Die argument en hoe dit werk, word verduidelik in terme van aandeelbedrywe, hoewel dieselfde argument vir effektebedrywe ook geld. Voorbeeld 3.1
ʼn Belegger oorweeg om aandele te koop in ʼn nuwe onderneming wat nog geensins enige fisiese produk vervaardig het nie. Die aandeelprys is baie wispelturig en aandele word deur beleggers in groot maat aangekoop as gevolg van positiewe nuusdekking oor die maatskappy. Hierdie soort belegging hou hoë risiko in. Ja, die onderneming kán suksesvol wees, maar sukses is nog geensins bewys of gewaarborg nie. Beleggers kan hulleself teen sulke risiko’s beskerm deur ook ander aandele te koop van ondernemings in dieselfde industrie. Deur ʼn verskeidenheid van aandele in ʼn gediversifiseerde portefeulje aan te hou, is die verliese wat kan plaasvind wanneer sommige aandeelpryse val, minder as die totaal van winste van die ander aandele wat wel suksesvol presteer. Figuur 12.2 illustreer die risikovermindering deur portefeulje-diversifikasie te toon in ʼn slegsplaaslike diversifikasie (a) en ook binne plaaslike, sowel as internasionale diversifikasieverband (b). Maak seker dat jy verstaan hoe sistematiese risiko aandele beïnvloed en presies hoe dit werk.
Bladsy 78
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
GIM307 Internasionale Bestuur Die risikoverminderingseffekte van internasionale portefeulje-diversifikasie sou groter wees as dit nie was vir wispelturige wisselkoerse wat geassosieer word met huidige swewende wisselkoersregimes nie. Die wisselkoers stel ʼn addisionele element van risiko in die belegging van buitelandse bates bekend. Die onsekerheid veroorsaak deur wispelturige wisselkoerse kan ook as ʼn beperking dien op die vinnige groei van die internasionale kapitaalmark. Groei van die globale kapitaalmark Volgens data van die Bank van Internasionale Settlements is die kapitaalmark besig om vinnig te groei. Jou voorgeskrewe handboek verstrek getalle wat die stelling staaf. Daar is egter ook faktore wat toegelaat het dat die internasionale kapitaalmark sedert die 1980’s uitgebrei het, byvoorbeeld, inligtingstegnologie en deregulering. •
Inligtingstegnologie Finansiële dienste is ʼn inligtingsintensiewe industrie en gebruik groot volumes inligting oor markte, risiko’s, wisselkoerse, rentekoerse, kredietwaardigheid ensomeer. Hulle gebruik hierdie tipe inligting om besluite te neem oor waar om te belê, hoeveel om te vra vir leners, hoeveel rente om die depositohouers te laat betaal ensovoorts. As gevolg van die inligtingsintensiteit is die finansiële dienstesektor meer as enige ander industrie deur vooruitgang in inligtingstegnologie bevoordeel sedert die 1970’s. Lees meer hieroor in jou voorgeskrewe handboek.
•
Deregulering Uit al die ander industrieë, is dit die finansiële dienstesektor wat die strengste in baie lande gereguleer word. Tradisioneel verhoed owerhede wêreldwyd dat ander lande se finansiële dienste hul kapitaalmarkte betree. In sommige gevalle verhoed hulle ook die oorsese uitbreiding van hul plaaslike kapitaalmarkte. In sommige lande beperk die wet ook die plaaslike finansiële dienstebedryf. Lees meer hieroor in jou voorgeskrewe handboek.
Globale kapitaalmarkrisiko’s Sommige ontleders is daaroor besorg dat individuele nasies meer kwesbaar is vir spekulatiewe kapitaalvloei as gevolg van deregulering en verminderde beheer oor oorgrenskapitaalvloei. Uit hulle oogpunt bewerk dit ʼn minder stabiele effek op nasionale ekonomieë. Martin Felstein (Harvard-ekonoom) voer aan dat die meeste van die kapitaal wat internasionaal beweeg, slegs tydelike opbrengste behaal en kapitaal in en uit ʼn land skuif, na gelang voorwaardes verander. Hy verwys na korttermynkapitaal as warm geld en/of
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
Bladsy 79
GIM307 Internasionale Bestuur geduldsgeld (patient money) wat langtermyn-oorgrenskapitaalvloei sal ondersteun. Lees meer oor sy terminologie in jou voorgeskrewe handboek. Met die potensiële probleme veroorsaak deur die kwantiteit en kwaliteit van inligting, het baie beleggers steeds nie die wêreld van oorgrensbeleggings betree nie en dié wat graag wil, verander vinnig van besluit as gevolg van die beperkte (en soms onakkurate) inligting. Maar sou die internasionale kapitaalmark aanhou groei, gaan finansiële tussengangers waarskynlik toenemend kwaliteit inligting bied oor buitelandse beleggingsgeleenthede. Beter inligting sal die sofistikasie van beleggingsbesluite verhoog en die frekwensie en grootte van spekulatiewe kapitaalvloei verminder. 3.8.2
Euro-valutamark
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 12, Bladsye 362-364. Euro-valuta verwys na enige geldeenheid wat gebank word buite die grense van enige land. Euro-dollars, verantwoordelik vir omtrent tweederdes van alle Euro-valuta, is dollars wat buite Amerika gebank word. Ander belangrike Euro-valuta is die Euro-jen, Euro-pond en die Euro-euro. Daarom is die term “Euro-valuta” eintlik ʼn wanbenaming, omdat Euro-valuta enige plek in die wêreld geskep kan word. Die “Euro”-voorvoegsel verwys na die Europese ontstaan van die mark. Die Euro-valutamark is ʼn belangrike en relatief laekoste bron van fondse vir die internasionale mark. Ontstaan en groei van die mark Die Euro-valutamark het in die mid-1950’s ontstaan as gevolg van heelwat redes. Lande het baie van hul dollars in Europa, en spesifiek in Londen, gedeponeer. Lees meer oor die ontstaan van Euro-valuta in jou voorgeskrewe handboek op bladsy 362. Hoewel daar verskeie politieke gebeure was wat bygedra het tot die groei van die Euro-geldeenheid (of Euro-valuta), was dit alleen nie verantwoordelik vir die groei nie. Die mark het ook gegroei omdat dit werklike finansiële voordele aangebied het – aanvanklik aan diegene wat dollars wou deponeer of leen, en later ook aan diegene wat ander geldeenhede wou deponeer of leen. Voordele van Euro-valuta Die hoof faktor wat Euro-valuta so aantreklik maak vir leners en voornemende deponeerders, is die gebrek aan owerheidsregulasie. Dit laat banke toe om hoër rentekoerse aan Euro-valutadeposito’s te bied, as op deposito’s in hulle plaaslike geldeenheid. Dit maak Euro-valutadeposito’s aantreklik vir enigeen wat geld het om te deponeer. Die gebrek aan owerheidsregulasie laat banke ook toe om leners ʼn laer
Bladsy 80
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
GIM307 Internasionale Bestuur rentekoers te bied vir Euro-valutalenings, as in hulle plaaslike geldeenheid, wat gevolglik Euro-valutalenings aantreklik maak vir diegene wat geld wil leen. Met ander woorde, die verspreiding van die Euro-valutadeposito-koers en die Euro-valutaleningskoers is minder as dié van hulle plaaslike deposito- en leningskoerse. Figuur 12.4 demonstreer laasgenoemde. Daar is duidelik ʼn sterk motivering vir lande om die Euro-valutamark te gebruik. Lande kan ʼn hoër rentekoers op deposito’s kry en minder vir lenings betaal. Gegewe die laaste stelling, is dit verrassend dat die mark nie nóg vinniger groei as wat dit reeds doen nie. Hoekom sal enigeen geld in sy eie geldeenheid deponeer as hy/sy beter opbrengste in die Eurovalutamark kan verdien? Jou voorgeskrewe handboek het ʼn volledige bespreking met voorbeelde van hoe bogenoemde werk. Nadele van Euro-valutamark Daar is twee nadele aan die Euro-valutamark. Ten eerste, wanneer ʼn deponeerder ʼn gereguleerde bankstelsel gebruik, weet hy/sy dat die waarskynlikheid om ʼn deposito te verloor as gevolg van ʼn bankmislukking, moontlik is. Tweedens, die leen van internasionale fondse kan ʼn onderneming aan buitelandse valutarisiko’s blootstel. Nadele is slegs in breë trekke hierbo genoem. Jy moet die gedeelte in jou voorgeskrewe handboek bestudeer en seker maak dat jy die twee nadele verstaan. 3.8.3
Globale effektemark
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 12, Bladsye 364-365. Die globale effektemark het vinnig gegroei gedurende die 1980’s en 1990’s en steeds aanhou groei tot in die millennium. Effekte is ʼn belangrike bron van finansiering vir baie ondernemings. Die mees algemene tipe is vastekoersverband-effekte. Die investeerder wat die vastekoers-effekte aankoop, kry ʼn vaste stel kontantafbetalings. Totdat die effekte volgroeid of volwasse is, verdien die investeerder jaarliks ʼn rentebetaling, en wanneer die effekte volwasse is, kry hy die nominale waarde van die effekte weer terug. Daar is twee soorte internasionale effekte, naamlik buitelandse en Euro-effekte. Buitelandse effekte word buite die lener se land verkoop en in die geldeenheid van die land waarin dit uitgereik word, gedenomineer. Euro-effekte word gewoonlik onderskryf deur ʼn internasionale sindikaat van banke, anders as die lande in wie se geldeenheid die effekte gedenomineer is. Lees verder in jou voorgeskrewe handboek oor bogenoemde.
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
Bladsy 81
GIM307 Internasionale Bestuur Voordele van Euro-effektemark Drie kenmerke van die Euro-effektemark maak dit ʼn aantreklike alternatief vir die meeste groot plaaslike effektemarkte: •
Regulatoriese inmenging (bladsy 365)
•
Bekendmakingsvereistes (bladsy 365)
•
Gunstige belastingstatus (bladsy 365)
3.8.4
Globale aandelemark
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 12, Bladsye 365-366. Historiese substansiële regulatoriese besprekings het nasionale aandelemarkte van mekaar geskei. Dit was nie net moeilik om kapitaal uit ʼn land te neem en te belê nie, maar ondernemings het ook gereeld ʼn gebrek gehad aan die vermoë om hulle aandele te lys op die aandeelmarkte buite hulle eie lande. Die regulatoriese beperkings het dit moeilik gemaak vir ander ondernemings om opmerklike aandelekapitaal van ander lande aan te trek. Die beperkings het vinnig tussen die 1980’s en 1990’s weggeval. Die globale aandelemark maak dit moontlik vir ondernemings om kapitaal van buitelandse beleggers te verkry deur hulle aandele op verskillende aandelebeurse te lys en om fondse te verkry deur aandele of skuld wêreldwyd uit te reik. Jou voorgeskrewe handboek bespreek die globale aandelemark meer volledig. Aktiwiteit 3.1 Lys die wêreld se vyf grootste aandelebeurse. 3.8.5
Buitelandse valutarisiko en die koste van kapitaal
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 12, Bladsy 367. Ondernemings kan wel fondse teen laer koste in die globale kapitaalmark leen as in hulle eie lande, maar buitelandse valutarisiko maak dit moeiliker binne ʼn swewende wisselkoersstelsel. Nadelige fluktuasies in buitelandse valutamarkte kan die koste van buitelandse valutalenings verhoog (soos in Asië). Onvoorspelbare beweging in wisselkoerse kan risiko’s veroorsaak in buitelandse valutalenings. Wanneer ondernemings fondse leen van die globale kapitaalmark, moet hulle die voordeel van ʼn laer rentekoers oorweeg teenoor die risiko van ʼn toename in werklike koste van kapitaal as gevolg van negatiewe wisselkoersbewegings. Hoewel die gebruik van vooruit-wisselkoersmarkte laer buitelandse valutarisiko met korttermynlenings kan meebring, verwyder dit nie die risiko nie. Belangrik is ook dat vooruit-valutamarkte nie voldoende dekking vir langtermynlenings bied nie. Bladsy 82
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
GIM307 Internasionale Bestuur 3.9
Samevatting
Die drie hoof temas in Studie-eenheid 3 is buitelandse valutamarkte, internasionale monetêre stelsels en internasionale kapitaalmarkte. Die tema van buitelandse valutamarkte behandel eerstens die funksies van buitelandse valutamarkte. Die ekonomiese teorie van die bepalingswisselkoerse word daaropvolgend bespreek; dit bestaan uit pryse en wisselkoerse (wet van een prys, die koopkragpariteit-teorie, geldaanbod en prysinflasie), rentekoerse en wisselkoerse en beleggingsielkunde en lawaaiwa-effekte. Wisselkoersvooruitskatting belig twee mark-denkrigtings, naamlik die doeltreffende markdenkrigting en die ondoeltreffende mark-denkrigting. Die fundamentele en tegniese analise van benaderings vir vooruitskatting word ook bespreek. Die laaste afdeling, valutaomsetbaarheid, bespreek drie tipes omsetting, naamlik vrylik-omsetbaar, ekstern-omsetbaar en nie-omsetbaar. Die tweede tema, die internasionale monetêre stelsel, gee ʼn breë agtergrond van die rol van die IMF en Wêreldbank en hoe elkeen in die geheel pas. Dit word gevolg deur ʼn verduideliking van hoe krisisbestuur deur die IMF funksioneer en die soorte krisisse wat daar kan opduik. Laastens word die IMF se beleidsvoorskrifte geëvalueer. Die laaste tema in die studie-eenheid bespreek internasionale kapitaalmarkte. Eerstens word die voordele van die kapitaalmark bespreek. Onder die tema word gekyk na die funksies van die kapitaalmark, hoekom die globale kapitaalmark so aantreklik is (vanuit beleggings- en lenersperspektief), die groei van die kapitaalmark (inligtingstegnologie en deregulasie) en die risiko’s verbonde aan globale kapitaalmarkte. Die volgende afdeling is die Euro-valutamark. Die ontstaan en groei van die mark, asook die voordele en nadele daarvan word bespreek. Die globale effektemark, asook die voordele van die euroeffektemark word bespreek, gevolg deur ʼn bespreking van die globale aandelemark. Die tema sluit af met ʼn bespreking van die risiko’s verbonde aan buitelandse valuta. Soos genoem, speel elk van die drie temas ʼn rol in internasionale bestuur en internasionale ondernemings. Ná voltooiing van die studie-eenheid behoort jy presies te verstaan waar die eenheid in internasionale bestuur pas. 3.10 Selfevaluering Vraag 7 Twee lande, Groot Brittanje en Amerika produseer albei een produk: sjokolade. Gestel die prys per sjokolade is $2.80 in Amerika en £3.70 Groot Brittanje. Beantwoord die volgende vrae:
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
Bladsy 83
GIM307 Internasionale Bestuur 1. Volgens die PPP teorie, wat sal die dollar/pond spot wisselkoers wees. 2. Gestel daar word verwag dat die prys van sjokolade opgaan na $3.10 in Amerika en na £4.65 in Groot Brittanje. Wat sal die een jaar vorentoe dollar/pond wisselkoers wees? 3. Gegewe jou antwoorde by vraag 1 en 2, en gestel die huidige rentekoers in Amerika is 15 persent, wat sal die huidige rentekoers in Brittanje wees. Vraag 8 Tref ʼn vergelyking tussen die IMF en die Wêreldbank. Vraag 9 Waarom is die globale kapitaalmark so belangrik vir die globale monetêre stelsel?
3.11 Selfevalueringsriglyne Vraag 7 Twee lande, Groot Brittanje en Amerika produseer albei een produk: sjokolade. Gestel die prys per sjokolade is $2.80 in Amerika en £3.70 in Groot-Brittanje. Beantwoord die volgende vrae: 1. Volgens die PPP teorie, wat sal die dollar/pond spot wisselkoers wees. Antwoord: E$/£ = P$/P£ E$/£ = 2.80/3.70 E$/£ = 0.76 So £1 = $0.76 OF $1 = £1.32 2. Gestel daar word verwag dat die prys van sjokolade opgaan na $3.10 in Amerika en na £4.65 in Groot Brittanje. Wat sal die een jaar vorentoe dollar/pond wisselkoers wees? Antwoord: E$/£ = P$/P£ E$/£ = 3.10/4.65 E$/£ = 0.67 So £1 = $0.67 OF $1 = £1.5 3. Gegewe jou antwoorde by vraag 1 en 2, en gestel die huidige rentekoers in Amerika is 15 persent, wat sal die huidige rentekoers in Brittanje wees.
Bladsy 84
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
GIM307 Internasionale Bestuur Antwoord: Maak gebruik van die internasionale Fisher effek: ܵଵ − ܵଶ × 100 = ݅ − ݅ ܵଶ 0.76 − 0.67 × 100 = 15 − ݅ 0.67 0.13 × 100 = 15 − ݅ 13 = 15 − ݅ 13 − 15 = − ݅ −2 = − ݅ ݅ = 2 Vraag 8 Tref ʼn vergelyking tussen die IMF en die Wêreldbank. Rol van die IMF Die doel van die Bretton Woods-ooreenkoms, waarvan die IMF deel is, was om herhaling van die chaos te vermy deur ʼn kombinasie van: •
Dissipline (bladsy 327)
•
Buigbaarheid (bladsye 327-328)
Rol van die Wêreldbank Toe die Bretton Woods-deelnemers die Wêreldbank gestig het, was die behoefte om oorlogverskeurde ekonomieë van Europa te hervestig, hulle eerste prioriteit. Die bank se oorspronklike missie was om die bou van die Europese ekonomie te help finansier. Die Wêreldbank is ook oorskadu deur die rol van die Marshall-plan, waarvolgens Amerika geld aan Europese nasies geleen het. Die bank het gevolglik sy fokus verskuif na ontwikkeling en het begin om geld aan derdewêreldnasies te leen. Die bank leen geld uit deur twee skemas: •
IBRD-skema
•
Internasionale ontwikkelingsassosiasie (IDA)
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
Bladsy 85
GIM307 Internasionale Bestuur Vraag 9 Waarom is die globale kapitaalmark so belangrik vir die globale monetêre stelsel? Die globale kapitaalmark bied groter geleenthede vir ondernemings en individue om ʼn ware gediversifiseerde portefeulje van internasionale belegging in finansiële bates te bou, wat ook risiko verminder..
Bladsy 86
Studie-eenheid 3: Globale monetêre stelsel
GIM307 Internasionale Bestuur
STUDIE-EENHEID 4: DIE STRATEGIE EN STRUKTUUR VAN INTERNASIONALE BESIGHEID
4.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
Ondernemingstrategieë
•
Ondernemingstrukture
•
Buitelandse marktoetrede
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
strategiese oriëntasie en posisionering van ondernemings te bespreek.
•
die konsep van werksaamhede en die waardeketting te bespreek.
•
globale uitbreiding te bespreek.
•
verskillende internasionale strategieë te bespreek.
•
te verduidelik wat met organisatoriese argitektuur bedoel word.
•
verskillende ondernemingstrukture te bespreek.
•
beheerstelsels en aansporings van ondernemingstrukture te bespreek.
•
prosesse, organisatoriese kultuur en die kombinasie van strategie en argitektuur te bespreek.
•
die konsep van globale mededingendheid, asook globale mededingende voordeel te beskryf.
•
die basiese toetrede-besluite te bespreek.
•
verskillende toetrede-metodes te verduidelik.
•
die keuse van toetrede-metodes te bespreek.
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
Bladsy 87
GIM307 Internasionale Bestuur 4.2
Voorgeskrewe handboek
Hill, C.W.L. 2014. International Business: Competing in a global marketplace. 10de uitgawe. Verenigde Koninkryk: McGraw-Hill Education. Bestudeer die volgende afdelings vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid: Deel V Hoofstuk 13, bladsye 380-393 en 397-402 Hoofstuk 14, bladsye 410-412; 431-438 Hoofstuk 15, bladsye 447-469 4.3
Verrykende bronne
Nie van toepassing 4.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Maak seker jy verstaan die volgende terme: Sleutelwoord
Omskrywing
Strategie
Dade/aksies van bestuurders om doelwitte van die onderneming te bereik.
Winsgewendheid
Koers van opbrengs wat die onderneming op sy belêde kapitaal maak.
Winsgroei
Die persentasie toename in netto wins oor ʼn gegewe tydperk.
Kernvaardighede
Dié vaardighede binne die onderneming waarmee mededingers nie maklik kan vergelyk of dit kan naboots nie.
Globaal
Fokus om winsgewendheid en winsgroei te verhoog deur
gestandaardiseerde
voordeel uit kosteverminderings, as gevolg van skaalbesparings,
strategie
leer-effekte en liggingsekonomieë.
Liggingstrategie
Fokus om winsgewendheid te verhoog deur firma se goedere en dienste aan te pas, vir beste passing tussen smake en voorkeure in verskillende nasionale markte.
Transnasionale
Doelwit is gelyktydige laekostebereiking in liggingsekonomieë,
strategie
skaalbesparings en leer-effekte; gedifferensieerde produkaanbiedinge oor geografiese markte wat plaaslike verskille
Bladsy 88
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
GIM307 Internasionale Bestuur
akkommodeer; bevordering van multirigtingvloei in vaardighede tussen verskillende filiale in onderneming se globale bedryfsnetwerk. Internasionale
Stel eers produkte aan plaaslike mark bekend en verkoop daarna
strategie
internasionaal met slegs minimale plaaslike aanpassings.
Organisatoriese
Die geheel van ʼn onderneming se organisasie, vanaf formele
argitektuur
organisatoriese struktuur, beheerstelsels en aansporings, prosesse, organisatoriese kultuur tot mense/werknemers.
Beheerstelsels
Maatstawwe waarvolgens prestasie van subeenhede gemeet en bestuur beoordeel word vir hoe hulle die subeenhede bestuur.
Aansporings
Meganismes in gebruik om gepaste bestuursgedrag te beloon.
Prosesse
Wyses en metodes waarvolgens besluite geneem en werk binne die onderneming verrig word.
Organisatoriese
Gedeelde norme en waardestelsel onder werknemers van die
kultuur
onderneming.
Mense
Verwys nie slegs na onderneming se werknemers nie, maar ook die strategie om individue volgens toepaslike vaardighede, waardes en oriëntasie te werf, te betaal en te behou.
Vertikale
Verwys na die ligging van besluitnemingsverantwoordelikheid
differensiasie
binne ʼn struktuur.
Horisontale
Verwys na die strukturele verspreiding en uiteensetting van die
differensiasie
onderneming in subeenhede.
Integrasiemeganismes Meganismes vir die koördinering van subeenhede. Kennisnetwerk
Netwerk wat inligting oordra in ʼn onderneming deur middel van informele kontakte tussen die bestuurders en uitgebreide inligtingstelsels.
Persoonlike beheer
Beheer deur persoonlike kontak met ondergeskiktes.
Burokratiese beheer
Beheer deur ʼn stelsel van reëls en prosedures wat die aksies van subeenhede lei.
Uitsetbeheer
Die stel van doelwitte vir subeenhede en om die doelwitte uit te druk in terme van relatiewe doelwit-presteringsmaatstawwe, soos
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
Bladsy 89
GIM307 Internasionale Bestuur
winsgewendheid, produktiwiteit, groei, markaandeel en kwaliteit. Kulturele beheer
Ontstaan wanneer werknemers inkoop in die norme en waardestelsel van die onderneming.
4.5
Inleiding
Die eenheid kyk na die strategieë en strukture van internasionale sake met die eerste tema se fokus op ondernemingstrategieë. Strategiese oriëntasie en posisionering van die onderneming word bespreek, gevolg deur bedrywighede in die waardeketting. Die tema belig ook globale uitbreiding, wat in die laaste tema van die eenheid verder bespreek word. Laastens word die verskillende tipes internasionale strategieë in die tweede tema bespreek. Laasgenoemde fokus op ondernemingstrukture. Eerstens word verduidelik wat organisatoriese argitektuur is, hoe dit inpas en lei tot verskillende tipes ondernemingstrukture, beheerstelsels en aansporings, prosesse en organisatoriese kultuur. Die tema sluit af met die sintese tussen strategie en struktuur. Die laaste tema staan stil by buitelandse marktoetrede. Mededingendheid en globale mededingende voordeel word eerstens bespreek, vir begrip oor die belang daarvan by basiese toetrede-besluite, basiese toetrede-metodes en ook die keuse van metodes. Die eenheid fasiliteer jou basiese begrip oor hoe strategieë en strukture tot voordeel is vir ʼn onderneming wat in die buitelandse mark wil sake bedryf. 4.6
Die strategie van internasionale besighede
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 13, bladsy 380. Lees die openingsgevallestudie op bladsye 379 -380 in jou voorgeskrewe handboek: Ford se globale strategie. Die primêre fokus in die module tot dusver was op aspekte van die groter omgewing waarbinne internasionale ondernemings kompeteer. Hierdie groter omgewing sluit in die verskillende politieke, ekonomiese en kulturele instansies van lande, die internasionale handels- en beleggingsraamwerk, sowel as die internasionale monetêre stelsel. Die fokus beweeg nou vanaf die omgewing na die onderneming self en meer spesifiek na die optrede wat bestuurders kan uitoefen om meer effektief as ʼn internasionale onderneming te kompeteer. Die tema bespreek hoe die onderneming winsgewendheid kan verhoog deur sy werksaamhede na buitelandse markte uit te brei. 4.6.1
Strategiese oriëntasie en posisionering van onderneming
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 13, Bladsye 380-383.
Bladsy 90
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
GIM307 Internasionale Bestuur Voordat aanwendbare strategieë van bestuurders in multinasionale ondernemings ter sprake kom, is die basiese beginsels van ʼn strategie eerstens onder die loep. ʼn Onderneming se strategie word gedefinieer as die optrede of handeling van bestuurders om doelwitte van die onderneming te bereik. Vir die meeste ondernemings bly die belangrikste doelwit om die waarde van die onderneming te maksimaliseer vir sy eienaars en aandeelhouers. Om die waarde van die onderneming te maksimaliseer, moet bestuurders strategieë nastreef wat die winsgewendheid van die onderneming en die winsgroeikoers verhoog; sien Figuur 13.1. Winsgewendheid kan op heelwat maniere gemeet word; konsekwentheidshalwe word dit gedefinieer as die onderneming se opbrengskoers verdien op sy belêde kapitaal (ROIC). Laasgenoemde word bereken deur die onderneming se netto wins te deel deur die totale belêde kapitaal. Winsgroei word gemeet deur die persentasie toename in netto wins oor ʼn tydperk. Hoër winsgewendheid en ʼn hoër winsgroeikoers sal die waarde van die onderneming verhoog en verdere opbrengste bewerkstellig vir eienaars en aandeelhouers. Bestuurders kan die winsgewendheid verhoog deur kosteverlagende strategieë te volg, of deur strategieë wat waarde tot produkte voeg, wat daardeur weer die onderneming in staat stel om pryse te verhoog. Bestuurders kan ook die koers waarteen winste groei mettertyd verhoog deur strategieë te implementeer wat meer produkte in bestaande markte verkoop, of deur tot nuwe markte toe te tree. Waardeskepping Die roete om winsgewendheid in ʼn onderneming te verhoog, is deur meer waarde te skep. Die totale waarde wat ʼn onderneming skep, word gemeet deur die verskil tussen produksiekoste en die produkwaarde vir kliënte. Hoe meer waarde die kliënte aan ʼn onderneming se produkte koppel, hoe hoër word die prys wat die onderneming vir sy produkte kan hef. Maar die prys wat die onderneming vir goedere en dienste vra, is tipies minder as die premie wat kliënte op goedere en dienste plaas. Die rede is dat kliënte die waarde vasvang in die vorm van verbruikersurplus. Kliënte kan dit doen omdat die onderneming met ander ondernemings kompeteer vir die kliënt se ondersteuning en sakevertroue. Daarom vra die onderneming ʼn laer prys as wat ʼn monopolieverskaffer sou kon vra. Dis gewoonlik ook onmoontlik om die mark in so ʼn mate te segmenteer dat die onderneming aan elke kliënt ʼn prys kan vra, gegrond op individuele assessering van produkwaarde, met verwysing na die kliënt se reserveringsprys. Hierom kan die prys wat gevra word, neig om laer te wees as die waarde of premie wat deur kliënte op die produk geplaas word. Figuur 13.2 illustreer die konsep: V = waarde van produk tot ʼn gemiddelde kliënt
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
Bladsy 91
GIM307 Internasionale Bestuur P = gemiddelde prys wat onderneming van kliënt vir produk kan vra, binne die mededingende druk en onderneming se vermoë om mark te segmenteer C = gemiddelde eenheidskoste van produksie van produk (C bestaan uit alle relevante koste, ingeslote onderneming se koste van kapitaal). P-C = onderneming se wins per eenheid verkoop (p) V-P = verbruikersurplus per eenheid V-C = waarde geskep deur eenheid Die onderneming maak wins wanneer P groter is as C, en wins groter is, indien C laer is relatief tot P. Die verskil tussen V en P is gedeeltelik bepaal deur die intensiteit van mededingende druk in mark; hoe laer die intensiteit van mededingende druk, hoe hoër is die prys relatief tot V. Die onderneming se waardeskepping word gemeet in die verskil tussen V en C (V-C). ʼn Onderneming skep waarde deur insette om te skakel wat C kos, in ʼn produk waarop kliënte waarde plaas van V. ʼn Onderneming kan meer waarde skep (V-C) deur produksiekoste (C) te verlaag, of deur die produk aantrekliker te maak met, byvoorbeeld, beter ontwerp, stilering, funksionaliteit ensovoorts. Dit bring mee dat kliënte groter waarde op die produk plaas (V verhoog) en gewilliger sal wees om ʼn hoër prys te betaal (P verhoog). Die bespreking lei dat ʼn onderneming hoër winste verdien wanneer meer waarde vir sy kliënte teen ʼn laer koste geskep word. Daar word na ʼn strategie as laekoste-strategie verwys wanneer daar ʼn verlaging in produksiekoste is. ʼn Strategie waarin daar gefokus word op die verhoging in aantreklikheid van ʼn produk word ʼn differensiasie-strategie genoem. Michael Porter se betoog rondom die twee strategieë word verder in jou voorgeskrewe handboek bespreek. Strategiese posisionering Porter noem dat dit belangrik vir ʼn onderneming is om duidelik te wees oor hul keuse van strategiese beklemtoning, met betrekking tot waardeskepping en lae koste, en om sy interne werksaamhede in te stel om strategiese beklemtoning te ondersteun. Figuur 13.3 illustreer hierdie uitgangspunt. Die konvekse kurwe in Figuur 13.3 stel die doeltreffendheidsgrens voor. Die grens dui al die verskillende posisies aan wat die onderneming kan aanneem om waarde tot die produk toe te voeg (V) binne laer koste (C), deur aan te neem dat die onderneming se interne werksaamhede reg ingestel is om ʼn bepaalde posisie te ondersteun. Die doeltreffendheidsgrens se konvekse vorm is die gevolg van verminderde of afnemende opbrengs. Laasgenoemde verwys na wanneer ʼn onderneming reeds opmerklike waarde toegevoeg het tot sy huidige produkte, en wanneer hy dan nog ʼn klein bietjie waarde wil Bladsy 92
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
GIM307 Internasionale Bestuur verhoog, sal dit beduidende addisionele koste vereis. Die konvekse vorm stel ook voor dat wanneer ʼn onderneming reeds ʼn laekoste-struktuur het, dit die waarde van sy produkaanbod moet opgee om addisionele kostevermindering te verkry. Die res van Figuur 13.3 word verder in jou voorgeskrewe handboek bespreek. Die drie kernbeginsels van ʼn basiese strategie-denkraamwerk om winsgewendheid van die onderneming te maksimaliseer: • Kies ʼn posisie op die doeltreffendheidsgrens wat lewensvatbaar is in die sin dat daar genoeg vraag is om die keuse te ondersteun. • Stel interne werksaamhede in soos vervaardiging, bemarking, logistiek, inligtingstelsels, menslike hulpbronne ensovoorts, om die strategiese posisie te ondersteun. • Maak seker dat die onderneming die regte sakestruktuur gereed het om die strategie te kan uitvoer. Die strategie, aktiwiteite en organisasie van die onderneming moet konsekwent met mekaar verloop as dit mededingende voordeel en beter winsgewendheid wil bereik. Die werksaamhede reflekteer die verskillende waardeskeppingsaksies wat ʼn onderneming onderneem en word hiernaas bespreek. 4.6.2
Werksaamhede en die waardeketting
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 13, Bladsye 383-386. Die werksaamhede van ʼn onderneming kan gesien word as ʼn waardeketting saamgestel uit ʼn reeks kenmerkende waardeskeppingsaksies, ingeslote produksie, bemarking en verkope, materiaalbestuur, navorsing en ontwikkeling, menslike hulpbronne, inligtingstelsels en die onderneming se infrastruktuur. As waardeskeppingsaktiwiteite word daar onderskeid getref tussen primêre en ondersteunende aktiwiteite; sien Figuur 13.4. As die onderneming sy strategie doeltreffend wil implementeer, en homself wil posisioneer op die doeltreffendheidsgrens (soos in Figuur 13.3), moet die onderneming die werksaamhede effektief bestuur en wel so, dat dit konsekwent bly met sy strategie. Primêre werksaamhede Primêre werksaamhede verwys na die ontwerp, maak en aflewering van die produk, die bemarking, ondersteuning en náverkopediens. Figuur 13.4 toon hoe die primêre werksaamhede in die volgende vier funksies verdeel word:
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
Bladsy 93
GIM307 Internasionale Bestuur 1. Navorsing en ontwikkeling Navorsing en ontwikkeling is betrokke met die ontwerp van produkte en produksieprosesse. 2. Produksie Produksie verwys na die maak of lewering van goedere en dienste. Vir fisiese produkte beteken produksie basies die vervaardiging van die produkte. Maar vir dienste gelewer, soos in banke, vind produksie plaas wanneer die diens aan die kliënt gelewer word. 3. Bemarking en verkope Die funksies van ʼn onderneming help om waarde te skep op verskeie maniere. In bemarking behels dit, byvoorbeeld, handelsmerkposisionering en advertensies. In verkope gaan dit oor waardeskepping, deur kliëntebehoeftes te ondersoek, en dit weer terug te kommunikeer deur middel van die navorsing en ontwikkelingsfunksie van die onderneming. 4. Kliëntediens Kliëntediens behels die beskikbare náverkopediens en -ondersteuning. Die funksie skep ʼn persepsie van beter waarde vir kliënte, deur hulle probleme op te los en hulle te ondersteun ná die aankoop van hulle produk. Ondersteuningswerksaamhede Die ondersteuningswerksaamhede van die waardeketting bied insette wat toelaat dat primêre aktiwiteite kan plaasvind. Die vier ondersteuningswerksaamhede is: 1. Inligtingstelsels Die stelsels verwys na elektroniese stelsels vir die bestuur van voorraad, opvolg van verkope, produkbeprysing, produkverkope, kliëntediensnavrae ensovoorts. 2. Logistiek Die logistieke funksie beheer die oordrag van fisiese materiale deur die waardeskeppingsproses, deur produksie, en die beweeg van die voltooide produkte na die verspreidingsplekke. 3. Menslike hulpbronne Menslikehulpbron-funksie kan bydra om meer waarde te skep op heelwat maniere. Dit verseker dat die onderneming die regte kombinasie van geskoolde werkers het om die genoemde waardeskeppingswerksaamhede effektief te verrig.
Bladsy 94
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
GIM307 Internasionale Bestuur 4. Ondernemingsinfrastruktuur Die funksie sorg vir die konteks waarbinne al die ander waardeskeppingswerksaamhede plaasvind. Die infrastruktuur sluit in die ondernemingstruktuur, beheerstelsels en die kultuur van die onderneming. Die primêre en ondersteuningswerksaamhede word volledig en met toepaslike voorbeelde in jou voorgeskrewe handboek bespreek. Aktiwiteit 4.1 Lys voorbeelde van elkeen van die funksies onder die primêre werksaamhede en die ondersteuningswerksaamhede. 4.6.3
Globale uitbreiding
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 13, Bladsye 386-393. Globale uitbreiding laat ondernemings toe om hul winsgewendheid en winskoers te verhoog op maniere wat nie vir plaaslike ondernemings haalbaar is nie. Ondernemings met internasionale werksaamhede kan: 1. Die mark vir hulle plaaslike produkaanbiedinge uitbrei deur die produkte in internasionale markte te verkoop. 2. Liggingsekonomieë laat realiseer deur die verspreiding van individuele waardeskeppingswerksaamhede na liggings op enige plek ter wêreld waar dit meer doeltreffend en effektief uitgevoer kan word. 3. Groter skaalbesparings realiseer uit die ondervinding om ʼn uitgebreide globale mark vanaf ʼn sentrale ligging te bedien, en daardeur die koste van waardeskepping te verminder. 4. ʼn Groter opbrengs verdien deur waardevolle verworwe vaardighede deur die buitelandse werksaamhede, te benut, en in ander entiteite binne die firma se globale bedryfsnetwerke terug te ploeg. Desnieteenstaande word ʼn onderneming se vermoë om winsgewendheid en winsgroei te verhoog deur dié strategieë te volg, beperk deur die noodsaak om produkaanbiedinge, bemarkings- en sakestrategieë tot die verskillende nasionale voorwaardes aan te pas. Onderstaande word slegs kortliks in die gids bespreek, maar vollediger in jou voorgeskrewe handboek behandel:
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
Bladsy 95
GIM307 Internasionale Bestuur Markuitbreiding: Aanwending van produkte en vaardighede ʼn Onderneming kan sy groeikoers verhoog deur goedere en dienste wat plaaslik ontwikkel word, internasionaal te verkoop. Meeste multinasionale ondernemings het begin deur daardie roete te volg. Voorbeeld 4.1 Starbucks-koffie is ʼn voorbeeld van ʼn maatskappy wat in Amerika begin het en na die res van die wêreld uitgebrei het. Die sukses van baie multinasionale ondernemings wat op hierdie manier uitbrei, is nie net op goedere en dienste wat hulle aan die buiteland verkoop, gebaseer nie, maar ook op die kernvaardighede onderliggend aan die ontwikkeling, produksie en bemarking daarvan. Kernvaardighede verwys na die vaardighede binne die onderneming wat mededingers nie maklik kan vergelyk of naboots nie. Liggingsekonomieë Vir ondernemings wat probeer oorleef in ʼn mededingende globale mark, lê die voordeel daarin om elke waardeskeppingswerksaamheid fisies te vestig op die spesifieke plek waar die ekonomiese, politieke en kulturele voorwaardes, ingeslote relatiewe faktorkoste, die gunstigste is vir die uitvoer van die spesifieke werksaamheid. Ondernemings wat sulke strategieë volg, realiseer waarna verwys word as liggingsekonomieë. Samevattend, ontstaan hierdie ekonomieë as gevolg van die uitvoer van waardeskeppingswerksaamhede na die mees optimale ligging vir daardie spesifieke aktiwiteite, ongeag waar in die wêreld. Bestudeer ook die volgende aspekte in jou voorgeskrewe handboek: •
Skep van ʼn globale netwerk Dit verwys na die skep van ʼn globale netwerk van waardeskeppingswerksaamhede, met verskillende vlakke van die waardeketting, versprei regoor gebiede rondom die wêreld, waar die waarnemende waarde gemaksimaliseer is of die koste van waardeskepping geminimaliseer word.
•
Sommige tekortkominge Wanneer vervoerkoste en handelsversperrings ter sprake kom, kompliseer dit die prentjie. Daar skuil ook verdere moontlike beperkings in die belangrikheid van die assessering van politieke en ekonomiese risiko’s wanneer liggingsbesluite geneem word.
Bladsy 96
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
GIM307 Internasionale Bestuur Ervaringseffekte ʼn Ervaringskurwe verwys na die waargeneemde sistematiese vermindering in produksiekoste wat oor die produklewensduur plaasvind. Figuur 13.5 se ervaringskurwe illustreer die verhouding tussen eenheidsproduksiekoste en kumulatiewe uitsette. Dit word deur twee aspekte verduidelik, naamlik leer-effekte en skaalbesparings. •
Leer-effekte Leer-effekte verwys na die kostebesparing as gevolg van leer deur te “doen”.
•
Skaalbesparings Skaalbesparings verwys na ʼn vermindering in eenheidskoste as die resultaat om ʼn groot volume van ʼn produk te produseer.
•
Strategiese betekenis Die strategiese betekenis van die ervaringskurwe is duidelik. Deur af te beweeg met die ervaringskurwe laat dit ʼn onderneming toe om die koste om waarde te skep, te verlaag en winsgewendheid te verhoog. Die onderneming wat vinniger afbeweeg met die ervaringskurwe het ʼn kostevoordeel bo sy mededingers. Onderneming A in Figuur 13.5 het duidelik ʼn groter kostevoordeel omdat Onderneming A verder af in die ervaringskurwe voorkom.
Benutting van filiaalvaardighede Van belang vir kernvaardighede is, soos ook vroeër bespreek, die idee dat waardevolle vaardighede eerstens plaaslik beoefen en uitgevoer word en daarná aan buitelandse werksaamhede oorgedra word. Maar vir meer volwasse multinasionale besighede wat reeds ʼn gevestigde netwerk van filiaalwerksaamhede in buitelandse markte het, kan die ontwikkeling van waardevolle vaardighede ook slegs in buitelandse filiale plaasvind. 4.6.4
Internasionale strategieë
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 13, Bladsye 397-402. Druk om plaaslike toeganklikheid toon dat dit nie moontlik is vir ʼn onderneming om sy volle potensiaal van skaalbesparings, leer-effekte en liggingsekonomieë te realiseer nie. Dis nie altyd moontlik om die globale mark van ʼn enkel, laekosteligging te bedien nie, of om globaal gestandaardiseerde produkte te produseer, en wêreldwyd te bemark om die kostevermindering geassosieer met leer-effekte, te verkry nie. Die behoefte om die produkaanbiedinge aan te pas tot die plaaslike voorwaardes kan teen die implementering van so ʼn tipe strategie inwerk. Hoe affekteer die verskille in die druk om kostebeperkings,
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
Bladsy 97
GIM307 Internasionale Bestuur teenoor dié vir plaaslike toeganklikheid, die onderneming se strategiekeuse? Ondernemings kan tussen vier hoof strategiese posisies kies wanneer hulle internasionaal wil kompeteer, naamlik die globaal gestandaardiseerde strategie, die liggingstrategie, ʼn transnasionale strategie en ʼn internasionale strategie. Figuur 13.7 illustreer die voorwaardes waaronder elkeen van die strategieë meer toepaslik en uitvoerbaar is. Globaal gestandaardiseerde strategie Ondernemings wat ʼn globaal gestandaardiseerde strategie volg, fokus daarop om winsgewendheid en winsgroei te verhoog, deur voordeel te trek uit kosteverminderings as gevolg van skaalbesparings, leer-effekte en liggingsekonomieë. Hulle strategiese doel is om ʼn laekostestrategie op ʼn globale skaal te volg. Liggingstrategie ʼn Liggingstrategie fokus daarop om winsgewendheid te verhoog deur die firma se goedere en dienste aan te pas, sodat hulle ʼn goeie passing of vermenging tussen smake en voorkeure in verskillende nasionale markte kan bied. Transnasionale strategie Ondernemings wat ʼn transnasionale strategie volg, probeer om gelyktydig lae koste deur liggingsekonomieë, skaalbesparings en leer-effekte te bereik. Hulle differensieer hulle produkaanbiedinge regoor geografiese markte om plaaslike verskille in ag te neem. Hulle bevorder ook ʼn multirigtingvloei van vaardighede tussen verskillende filiale in die onderneming se globale netwerk van werksaamhede. Internasionale strategie Ondernemings wat ʼn internasionale strategie volg, neem produkte wat eers vir die plaaslike mark geproduseer is en verkoop dit daarná internasionaal, met slegs minimale plaaslike aanpassings. Evolusie van strategie Die Achilleshiel van internasionale strategie is dat mededingers onvermydelik mettertyd na vore kom en, as bestuurders dan nie voortdurend proaktiewe maatreëls volg om die onderneming se kostestruktuur in te perk nie, sal die maatskappy vinnig omring word deur doeltreffende globale mededingers. Dit mag dalk moontlik wees dat ʼn internasionale strategie nie lewensvatbaar is op die duur nie, en, om te oorleef, moet ondernemings na ʼn globaal gestandaardiseerde strategie beweeg of ʼn transnasionale strategie uitvoer, voordat die mededingers dit doen. Figuur 13.8 dui veranderings in strategieë wat mettertyd voorkom, aan.
Bladsy 98
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
GIM307 Internasionale Bestuur Elkeen van bogenoemde is hier slegs kortliks bespreek. Werk volledig deur hierdie gedeelte in jou voorgeskrewe handboek. 4.7
Die organisering van internasionale besighede
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 14, bladsye 410-411. Lees die openingsgevallestudie op bladsye 409-410 in jou voorgeskrewe handboek: Herorganisering deur EADS. Die tema kyk na die identifisering van die organisatoriese argitektuur wat internasionale ondernemings gebruik om hul globale werksaamhede te bestuur en te dirigeer. Organisatoriese argitektuur word gedefinieer as die geheel van ʼn onderneming se organisasie, ingeslote formele organisatoriese struktuur, beheerstelsels en aansporings, prosesse, organisatoriese kultuur en mense. Die kernargument in die tema is dat hoër ondernemingswinsgewendheid aan die volgende drie voorwaardes moet voldoen: 1. Die verskillende elemente van ʼn onderneming se organisatoriese argitektuur moet intern konsekwent wees. 2. Die organisatoriese argitektuur moet by die onderneming se strategie pas. 3. Die onderneming se strategie en argitektuur moenie net konsekwent aan mekaar wees nie, maar ook sinvol binne die geldige mededingende voorwaardes in die onderneming se markte. Strategie, argitektuur en ʼn mededingende omgewing moet konsekwent wees. 4.7.1
Organisatoriese argitektuur
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 14, Bladsye 411-412. Die definisie van organisatoriese argitektuur is reeds gegee in par 4.7. Figuur 14.1 in jou voorgeskrewe handboek illustreer die elemente. By organisatoriese strukture word na drie sake verwys: 1. Onderneming se subeenhede word formeel verdeel in ʼn produkafdeling, nasionale werksaamhede en funksies. 2. Ligging van besluitnemingsverantwoordelikhede in die struktuur. 3. Gevestigde geïntegreerde meganismes om werksaamhede van subeenhede te koördineer, ingeslote kruisfunksionele spanne en/of streekskomitees. Beheerstelsels is maatstawwe om die prestasie van subeenhede en hulle bestuurders te meet en te beoordeel. Hierteenoor is aansporings die meganismes om gepaste
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
Bladsy 99
GIM307 Internasionale Bestuur bestuursgedrag te beloon. Prosesse is die wyse waarvolgens besluite geneem en werk binne die onderneming verrig word. Organisatoriese kultuur verwys na die norme en waardestelsel wat deur die werknemers van die onderneming onderling gedeel word. Laastens is daar die mense; hier word daar nie net verwys na die werknemers van die onderneming nie, maar ook die strategie om hulle te werf, te betaal en te behou, sowel as die spesifieke tipe individue volgens hulle vaardighede, waardes en oriëntasies. Soos geïllustreer deur die pyltjies in Figuur 14.1, is die verskeie komponente van die organisatoriese argitektuur nie onafhanklik van mekaar nie. As die onderneming sy winsgewendheid wil maksimaliseer, moet hy daarop fokus dat interne konsekwentheid tussen die verskeie komponente van die organisatoriese argitektuur bereik en behou word. 4.7.2
Organisatoriese kultuur
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 14, Bladsye 431-435. Studie-eenheid 1 pas die konsep van kultuur op nasiestate toe. Kultuur, hierteenoor, is ʼn konstruk toegeken aan gemeenskap, met inbegrip van ondernemings. Dus kan daar gepraat word van ʼn organisatoriese kultuur en subkultuur, maar die basiese definisie van kultuur bly dieselfde. Dit verwys na ʼn stelsel van waardes en norme wat deur mense gedeel word. Waardes is abstrakte idees van dit wat ʼn groep glo oor wat goed, reg en nastreefbaar is. Norme is die sosiale reëls en riglyne wat die gepaste gedrag in sekere situasies voorskryf. Waardes en norme vind uitdrukking in gedragspatrone of -style in ʼn onderneming waar nuwe werknemers outomaties aangemoedig word om die praktyke van die huidige werknemers te volg. Neem in ag dat ʼn onderneming se kultuur nie staties is nie, maar neig om relatief stadig te evolueer. Daarstel en behoud van organisatoriese kultuur ʼn Onderneming se kultuur ontstaan uit verskeie bronne. Eerstens het stigters en leiers ʼn groot impak op ʼn onderneming se kultuur en hulle bring gewoonlik hulle eie waardes betreffende kultuur saam. Nog ʼn belangrik invloed op kultuur is die breër sosiale kultuur van die land waarin die onderneming geleë is. Die derde invloed op ondernemingskultuur is die geskiedenis van die onderneming wat mettertyd help om die waardes van die onderneming te vorm. Organisatoriese kultuur en prestasie op internasionale sakevlak In ʼn sterkgevestigde kultuur deel feitlik al die bestuurders dieselfde stel waardes en norme wat dan ʼn duidelike impak het op hoe werk uitgevoer word. Die behoefte vir ʼn eensoortige algemene organisatoriese kultuur oor ʼn multinasionale globale netwerk van filiale, verskil heel waarskynlik van die strategie van die onderneming. Gedeelde norme en waardes kan
Bladsy 100
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
GIM307 Internasionale Bestuur koördinasie en samewerking tussen individue van verskillende subeenhede fasiliteer. ʼn Sterk algemene kultuur kan tot doelwitkongruensie lei en die probleme beklemtoon wat as gevolg van interafhanklikheid, prestasiedubbelsinnigheid en konflik tussen bestuurders van verskillende filiale, voorkom. Werk deeglik deur die organisatoriese kultuurafdeling in jou voorgeskrewe handboek. Maak seker jy het ʼn sterk oorsigtelike begrip van die geheelbeeld. 4.7.3
Sintese: Strategie en struktuur
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 14, Bladsye 435-438. Daar is reeds in die eerste tema van die eenheid vier basiese strategieë bespreek wat multinasionale ondernemings kan volg. Verskeie aspekte van organisatoriese argitektuur is belig en die verhouding tussen die dimensie en strategieë is ook bespreek. Hierop volg die sintese van voorafgenoemde. Tabel 14.2 in jou voorgeskrewe handboek gee ʼn breë riglyn van die sintese van strategie, struktuur en beheerstelsels. Werk aandagtig deur die tabel. •
Liggingstrategie: Ondernemings wat hierdie strategie volg, fokus op plaaslike vatbaarheid.
•
Internasionale strategie: Ondernemings met hierdie strategie probeer om waarde te skep deur kernvaardighede van plaaslike na buitelandse filiale oor te dra.
•
Globaal gestandaardiseerde strategie: Hierdie ondernemings fokus op die realisering van liggings- en ervaringskurwe-ekonomieë.
•
Transnasionale strategie: Hierdie ondernemings fokus op die gesamentlike bereiking van liggings- en ervaringskurwe-ekonomieë, plaaslike vatbaarheid, sowel as globale leer.
Elkeen van bogenoemde is hier slegs kortliks bespreek; jou voorgeskrewe handboek bespreek elke strategie volledig. Die laaste tema in die eenheid kyk na buitelandse marktoetrede en hoe dit by internasionale ondernemings inpas. 4.8
Marktoetrede en strategiese alliansies
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 15, Bladsy 448. Lees die openingsgevallestudie op bladsye 447-488 in jou voorgeskrewe handboek: Sulky Burel in Rusland. Die tema behandel drie onderwerpe, naamlik mededingendheid, basiese toetreemetodes, verskillende toetredemetodes en die keuse van ʼn toetredemetode. Enige onderneming wat
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
Bladsy 101
GIM307 Internasionale Bestuur graag na die buiteland wil uitbrei, sukkel om te besluit oor toetrede tot markte, naamlik watter markte, wanneer en hoe. Daar is verskeie toetredemetodes, soos uitvoere, gebruiksklaarprojekte, lisensiëring, franchises, gesamentlike ondernemings en volfiliale. Na die bespreking van die verskillende soorte toetreemetodes, word die keuse van ʼn toetredemetode bespreek, gegrond op die beste potensiële gewaarborgde sukses vir die onderneming. Die keuse tot watter markte om toe te tree, word bepaal deur ʼn evaluasie van relatiewe langtermyngroei en winspotensiaal. Eerstens word mededingendheid, en die rol daarvan in die algehele prentjie, belig. 4.8.1
Basiese toetrede-besluite
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 15, Bladsye 448-453. ʼn Onderneming wat buitelandse uitbreiding oorweeg, moet oor drie sake besluit, naamlik tot watter markte om toe te tree, hoe om daardie markte te betree en op watter skaal so ʼn toetrede moet wees. Watter buitelandse markte? Nie al die lande in die wêreld het die winspotensiaal vir ʼn onderneming wat na of in die buiteland wil uitbrei nie. Die besluit moet geneem word deur ʼn evaluasie te doen van ʼn land se langtermyn-winspotensiaal. Die potensiaal is ʼn funksie van verskeie faktore wat reeds in vorige studie-eenhede bespreek is. Ons het in Studie-eenheid 1 gekyk na die ekonomiese en politieke faktore wat die potensiële aantreklikheid van buitelandse markte beïnvloed. Die aantreklikheid van ʼn land as ʼn potensiële mark vir internasionale besigheid hang af van die balans tussen voordele, koste en risiko’s geassosieer met sakedoen in daardie spesifieke land. In Studie-eenheid 1 het ons ook gesien dat langtermyn ekonomiese voordele van sakedoen in ʼn land ʼn funksie is van faktore soos die markgrootte (demografies), huidige verbruikerswelvaart (koopkrag) in die mark en die toekomstige verbruikerswelvaart, wat afhang van ekonomiese groeikoerse. Daar moet ook besin word oor die politieke stabiliteit van ontwikkelde, sowel as ontwikkelende, lande en die waarde wat ʼn internasionale besigheid in ʼn buitelandse mark kan skep. Tydsberekening vir toetrede Sodra ʼn aantreklike mark geïdentifiseer is, is dit belangrik om die beste tyd vir toetrede te bepaal. Toetrede is redelik vroeg wanneer ʼn internasionale onderneming tot ʼn buitelandse mark toetree voordat ander ondernemings dit doen; hierteenoor is dit laat wanneer ander internasionale ondernemings hulleself reeds in daardie mark gevestig het. Die voordele geassosieer met die vroeë toetrede van ʼn mark staan as baanbrekersvoordele bekend. Die drie voordele is:
Bladsy 102
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
GIM307 Internasionale Bestuur 1. Die vermoë om vooruit te kan bepaal wie die mededingers is, en markaanvraag te behou deur ʼn sterk handelsmerk te bou. 2. Die vermoë om ʼn verkoopsvolume in die spesifieke land te bou en dan die ervaringskurwe af te dwing voor kompeteerders kan, wat dan die vroeër toetreders ʼn kostevoordeel bo die latere toetreders gee. 3. Die vermoë van vroeër toetreders om oorskakelingskoste te skep wat verbruikers tot hulle produkte en dienste verbind. Daar is ook verskeie nadele (bekend as baanbrekersnadele) te assosieer met die toetrede tot ʼn buitelandse mark. Dit kan lei tot baanbrekerskostes (kostes wat ʼn vroeër toetreder moet dra, maar ʼn latere toetreder kan vermy). Jou voorgeskrewe handboek verduidelik hoe die kostes werk en watter nadele dit vir die vroeë, sowel as die latere toetreder, inhou. Skaal van toetrede en strategiese verbintenis Nog ʼn kwessie wat ʼn internasionale onderneming moet oorweeg wanneer hy marktoetrede oorweeg, is die skaal van toetrede. Om tot ʼn grootskaalse mark toe te tree, vereis die samewerking van belangrike hulpbronne. Boonop vereis die toetrede tot ʼn grootskaalse mark, spoedige toetrede. Nie alle ondernemings beskik oor die nodige hulpbronne om dit te kan doen nie; selfs groot ondernemings begin toetrede op ʼn klein skaal, sodat hulle eers met die mark kan familiariseer. Die gevolge om vinnig tot ʼn mark toe te tree, word met die waarde van strategiese verbintenisse geassosieer. Strategiese verbintenisse behou langtermyn-impak en is moeilik om óm te keer of te negeer. Spoedige grootskaalse marktoetrede kan ook betekenisvolle invloed op die aard van die kompetisie in die mark uitoefen. Jou voorgeskrewe handboek verduidelik verder, mét voorbeelde, die werking van bogenoemde. 4.8.2
Verskillende toetrede-metodes
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 15, Bladsye 453-460. Sodra ʼn onderneming besluit om tot ʼn mark toe te tree, moet daar besluit word watter toetrede-metodes gebruik sal word. Elke toetrede-metode hou voor- en nadele in wat bestuurders aandagtig behoort te bestudeer voordat daar op ʼn metode besluit word. Uitvoere Baie ondernemings het hul globale uitbreiding eers as uitvoerders begin en dan later na ʼn ander metode oorgeskakel om die buitelandse mark te bedien.
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
Bladsy 103
GIM307 Internasionale Bestuur • Voordele o Dit vermy die gereelde substansiële koste om vervaardigingswerksaamhede in gasheerlande te vestig. o Uitvoere kan die onderneming help om die ervaringskurwe en liggingsekonomieë te bereik. • Nadele o Uitvoere vanaf die onderneming se plaaslike basis kan ʼn probleem raak wanneer laekostevervaardiging van produkte in die buiteland gedoen kan word. o Hoë vervoerkoste kan uitvoere onekonomies maak, veral vir die grootmaatprodukte. o Tariefbeperking kan uitvoere onekonomies maak. o Onderneming moet bemarking, verkope en dienste in elke land waar hulle sake doen, delegeer. Gebruiksklaarprojekte Ondernemings wat in die ontwerp, konstruksie en begin van gebruiksklaarprojekte spesialiseer, is algemeen in sommige industrieë. In ʼn gebruiksklaarprojek hanteer die kontrakteur elke aspek van die projek vir die buitelandse kliënt, ingeslote die opleiding en bestuur van die personeel. • Voordele o Die projekte fasiliteer groot ekonomiese opbrengste uit ʼn bestaande bate. o Die strategie is handig wanneer direkte buitelandse belegging deur gasheerowerheidsregulasies beperk word. o Die strategie hou ʼn kleiner risiko as konvensionele direkte buitelandse belegging in. • Nadele o Ondernemings wat hierdie tipe projekte kies, sal geen langtermynbelang in die buiteland hê nie. Dit kan ʼn nadeel wees as die gasheerland uiteindelik bewys dat hulle ʼn groot mark vir die uitset van prosesse is, wat uitgevoer kan word. o Die onderneming wat tot die projek toetree saam met ʼn buitelandse onderneming, kan onwetend ʼn mededinger daardeur skep. o As die onderneming se tegnologiese prosesse ʼn bron van mededingende voordeel is, kan die verkoop van die onderneming se tegnologie ook sy mededingende voordeel aan potensiële en/of werklike mededingers verkoop.
Bladsy 104
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
GIM307 Internasionale Bestuur Lisensiëring ʼn Lisensiëringsooreenkoms is een waardeur ʼn lisensieverlener die regte tot ontasbare eiendom aan ʼn ander entiteit (die lisensiehouer) verleen, vir ʼn spesifieke tydperk, en in ruil daarvoor betaal die lisensiehouer ʼn fooi aan die lisensieverlener. • Voordele o Die onderneming hoef nie die ontwikkelingskostes en risiko’s te dra wat met die aanvang van ʼn buitelandse mark geassosieer word nie. o ʼn Lisensie is aantreklik wanneer ʼn onderneming nie homself aan substansiële finansiële hulpbronne wil verbind in ʼn onbekende of politiek onstabiele buitelandse mark nie. o Lisensiëring word gereeld ingespan wanneer ʼn onderneming wil deelneem aan die buitelandse mark, maar deur beperkings van belegging gerem word. o Lisensiëring word gereeld gebruik wanneer ʼn onderneming sekere ontasbare eiendom besit wat oor saketoepassings beskik, maar nie self die toepassings wil ontwikkel of benut nie. • Nadele o Die onderneming het nie streng beheer oor die vervaardiging, bemarking en benodigde strategie om die ervaringskurwe en liggingsekonomieë te realiseer nie. o Deelname in die globale mark kan van ʼn onderneming vereis om strategiese skuiwe oor lande te koördineer, deur gebruik te maak van winste verdien in een land, om mededingersaksies in ʼn ander teë te werk. o Risiko’s word soms met lisensiëringstegnologie in buitelandse markte geassosieer. Konsessies Konsessies is basies ʼn gespesialiseerde vorm van lisensiëring waarin die konsessiehouer nie net die ontasbare eiendom (gewoonlik die handelsmerk) aan die konsessienemer verkoop nie, maar ook van die konsessienemer verwag om reëls streng na te volg oor hoe sake bedryf moet word. •
Voordele o
Ondernemings word baie van die kostes en risiko’s gespaar deur hul buitelandse toetrede, as wanneer sake slegs op hul ei e bedryf sou word. Die konsessienemer is vir die kostes en risiko’s verantwoordelik.
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
Bladsy 105
GIM307 Internasionale Bestuur Nadele
•
o
ʼn Konsessie kan die onderneming se vermoë beperk om winste vanuit een land te neem om ʼn aparte mededingersaksie in ʼn ander land te gaan ondersteun.
o
Kwaliteitbeheer op die konsessie-produk is streng.
Gesamentlike ondernemings ʼn Gesamentlike onderneming behels die vestiging van ʼn onderneming wat gedeeltelik deur twee of meer onafhanklike ondernemings besit word. • Voordele o Die onderneming trek voordeel uit ʼn plaaslike vennoot se kennis van die gasheerland se mededingende vereistes, kultuur, taal, politieke stelsels en sake. o Wanneer die ontwikkelingskostes en/of -risiko’s om in ʼn buitelandse mark gevestig te raak, hoog is, kan die kostes en/of risiko’s met die plaaslike vennoot gedeel word. o In baie lande is gesamentlike ondernemings die enigste lewensvatbare opsie as gevolg van politieke oorwegings. • Nadele o Die onderneming gee beheer van tegnologie aan sy vennoot oor. o Dit gee nie die onderneming die nodige streng beheer oor filiale om die ervaringskurwe of ligging te realiseer nie. Dit gee ook nie die onderneming die streng beheer oor buitelandse filiale wat nodig is om gekoördineerde mededingersaksies teë te werk nie. o Gedeelde eienaarskap-ooreenkomste kan lei tot konflik en gevegte tussen die belêde ondernemings oor beheer, wanneer hulle doelwitte verander of as daar verskillende oogpunte ontwikkel oor toekomstige of heersende strategie. Volfiliale By volfiliale besit die onderneming 100% van die aandele en hulle tree tot die mark toe op twee maniere. Hulle kan ʼn nuwe bedryf in ʼn ander land begin of hulle kan ʼn gevestigde onderneming in die gasheerland bekom en daardie onderneming inspan om hulle produkte te bemark.
Bladsy 106
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
GIM307 Internasionale Bestuur • Voordele o Wanneer die onderneming se mededingende voordeel op tegnologiese bevoegdheid gebaseer is, is volfiliale die voorkeurtoetrede, omdat dit die risiko van beheer oor die bevoegdhede verminder. o Volfiliale gee ʼn onderneming volle beheer oor werksaamhede in verskillende lande. o Volfiliale word vereis wanneer ʼn onderneming liggings- en ervaringskurweekonomieë wil realiseer. o Vestiging van volfiliale gee die onderneming 100% aandeel in winste verdien in die buitelandse mark. • Nadele o Vanuit ʼn kapitaalbeleggingstandpunt is dit een van die duurder metodes om die buitelandse mark te betree. o Risiko’s geassosieer met die leer van sakebedryf in die nuwe kultuur is minder wanneer die onderneming ʼn gevestigde gasheerlandonderneming bekom. o Addisionele probleme mag ontstaan deur twee uiteenlopende korporatiewe kulture saam te voeg. 4.8.3
Keuse van ʼn toetrede-metode
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 15, Bladsye 460-462. Alle voor- en nadele van die toetree-metodes is in Tabel 15.1 in jou voorgeskrewe handboek opgesom. Die tabel fasiliteer goeie besluitname vir die onderneming rakende toetredemetodes. Ten spyte daarvan dat die onderneming kompromieë sal moet aangaan, is daar ook veralgemenings oor die optimale keuse van ʼn toetrede-metode. Kernbevoegdhede en toetrede-metode Ons het gesien dat ondernemings na die buiteland uitbrei om groter opbrengste te verdien uit hul kernbevoegdhede, en dan die vaardighede en produkte wat bekom is uit hierdie bevoegdhede, na buitelandse markte oordra waar inheemse mededingers ʼn gebrek het aan juis daardie vaardighede. Die optimale toetrede-metodes vir die ondernemings hang in ʼn mate van die aard van die kernvaardighede af. Onderskeid word getref tussen die ondernemings waarvan hulle tegnologiese bedryfskennis hulle kernbevoegdhede is, teenoor die ondernemings waarvan hulle bedryfskennis eerder in hulle bestuursvaardighede opgesluit lê.
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
Bladsy 107
GIM307 Internasionale Bestuur • Tegnologiese bedryfskennis (bladsy 461) • Bestuursbedryfskennis (bladsy 461) Elkeen van bogenoemde word in jou voorgeskrewe handboek met voorbeelde bespreek. Voorbeeld 4.2 Tegnlogiese bedryfskennis-maatskappye: Apple, Samsung Bestuursbedryfskennis-maatskappye: Apple, Samsung
Aktiwiteit 4.2 Apple, sowel as Samsung, is tegnologiese en bestuursbedryfskennis-maatskappye. Verduidelik hoekom hulle deel van albei tipes bedryfskennis-maatskappye is. Druk om kosteverlaging en toetrede-metode Hoe groter die druk om kosteverlagings, hoe groter die waarskynlikheid dat ʼn onderneming die kombinasie van uitvoere en volfiliale sal wil volg. Deur te vervaardig in die liggings waar faktorvoorwaardes optimaal is en dan sy ware na die res van die wêreld uit te voer, kan ʼn onderneming die substansiële liggings- en ervaringskurwe-ekonomieë realiseer. Die onderneming sal dan die vervaardigde produk wil uitvoer aan bemarkingsfiliale gebaseer in verskeie lande. Die filiale sal tipies volfiliale wees en verantwoordelik wees om toesig te hou oor die verspreiding in hul onderskeie lande. Die opstel van bemarkingsvolfiliale is verkieslik vir gesamentlike ondernemingsooreenkomste en die gebruikmaak van bemarkingsagente, omdat die onderneming streng beheer gee, soos vereis word, om ʼn globaal verspreide waardeketting te koördineer. Dit gee ook die onderneming die vermoë om die winste wat gegenereer is in een mark, te gebruik om sy mededingende posisie in ʼn ander mark te verbeter. Met ander woorde, ondernemings wat ʼn globaal gestandaardiseerde of transnasionale strategie volg, neig daartoe om volfiliale te stig.
Greenfield investments of verkrygings?
ʼn Volfiliaal kan bekom word deur middel van Greenfield investments of deur middel van verkrygings. Beide hierdie vorme hou voor- en nadele vir MNM’e in, onder meer, ʼn groter mate van beheer en moontlik hoër risiko’s. Ten spyte hiervan blyk dit dat MNM’e bereid is om hierdie risiko’s aan te durf sodat daar meer beheer oor sake uitgeoefen kan word. Die verskil tussen hierdie twee strategieë word in Hill (2014: 462) soos volg aangedui: ʼn Greenfield Investment vind plaas wanneer ʼn MNM nuwe fasiliteite van nuuts af in ʼn nuwe land vestig, d.m.v. die aankoop van grond, die optrek van planne en die opbou van ʼn filiaal. Bladsy 108
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
GIM307 Internasionale Bestuur ʼn Verkryging gebeur gewoonlik wanneer een MNM ʼn ander MNM of saekonderneming in die ander land oorkoop. Alhoewel suksesvol kan ʼn aantal probleme tot mislukking lei. Hierdie mislukkings word in verdere besonderhede in jou handboek verduidelik.
Strategiese alliansies
Strategiese alliansies staan bekend as ʼn ooreenkoms tussen twee of meer mededingers. Hierdie ooreenkoms is ʼn tipe samewerkingsooreenkoms. Daar is ʼn aantal voor- en nadele ten opsigte van hierdie ooreenkoms, soos toegang tot gelisensieerde tegnologie. Die belangrikste aspek rakende strategiese alliansies, is die mate waartoe en manier hoe hierdie alliansies bestuur moet word (Hill, 2014: 465-469). 4.9
Samevatting
Die studie-eenheid fokus op strategieë, strukture en buitelandse marktoetrede. Die eerste tema van die eenheid is ondernemingstrategieë. Eerstens word strategiese oriëntasie en posisionering bespreek, asook strategie, winsgewendheid, winsgroei, waardeskepping en strategiese posisionering. Bedrywe in die waardeketting bestaan uit primêre en ondersteuningsaktiwiteite. Primêre aktiwiteite bestaan uit navorsing en ontwikkeling, produksie, bemarking, verkope en kliëntediens. Ondersteuningsaktiwiteite bestaan uit inligtingstelsels, logistiek, menslike hulpbronne en ondernemingsinfrastruktuur. Onder globale uitbreiding word die liggings- en ervaringsekonomieë, tesame met kernvaardighede, bespreek. Daar is vier tipes internasionale strategieë, naamlik globaal gestandaardiseerde strategie, liggingstrategie, transnasionale strategie en laastens, die internasionale strategie. Die tweede tema in die eenheid fokus op die ondernemingstrukture. Eerstens is daar organisatoriese argitektuur wat bestaan uit strukture, prosesse, mense, beheer, aansporings en kultuur. Ondernemingstruktuur bestaan uit vertikale differensiasie, horisontale differensiasie en integrasiemeganismes; elkeen van laasgenoemde word volledig bespreek. Vertikale differensiasie omvat sentralisasie en desentralisasie, terwyl horisontale differensiasie uit die struktuur van plaaslike ondernemings, die internasionale afdeling, wêreldwye liggingstruktuur, wêreldwye produkafdelingstruktuur en die globale matriksbestuur bestaan. Onder integrasiemeganismes word gekyk na strategie en koördinasie in die internasionale onderneming, struikelblokke vir koördinasie en formele en informele integrasiemeganismes. Beheerstelsels bestaan uit persoonlike, burokratiese, uitset- en kulturele beheer. Dit word gevolg deur ʼn bespreking van aansporings, gevolg deur ʼn verduideliking oor waar dit by internasionale ondernemings inpas. Dit bestaan uit prestasie-dubbelsinnigheid, strategie, interafhanklikheid en dubbelsinnigheid en, die
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
Bladsy 109
GIM307 Internasionale Bestuur implikasies vir beheer en aansporings. Dit word gevolg deur ʼn deurgrondige bespreking van prosesse en organisatoriese kultuur. Laastens word daar gekyk na die tipes internasionale strategieë wat bespreek word in die eerste tema en hoe dit deel vorm van die sintese van strategie en struktuur. Die laaste tema in Studie-eenheid 4 behandel buitelandse marktoetrede. Eerstens word die mededingendheid en globale mededingende voordeel bespreek, en hoe dit vir basiese toetrede tot die internasionale mark van belang is. Daar word gekyk na basiese toetredebesluite, tot watter markte om toe tree, die tydstip en tydsberekening betreffende toetrede, asook die skaal van toetrede en strategiese verbintenis. Die verskillende tipes toetredemetodes bestaan uit uitvoere, gebruiksklaarprojekte, lisensiëring, franchising, gesamentlike ondernemings en volfiliale. Laastens word daar gekyk na die keuse vir die regte toetredemetode. Kernvaardighede-toetrede-metodes word eerstens hier bespreek, tesame met tegnologiese en bestuursbedryfskennis. Dit word gevolg deur ʼn bespreking van kosteverlaging en toetrede. Die eenheid begelei jou tot beter begrip oor die rol van strategie, strukture en basiese toetrede-besluite in die internasionale sakebedryf. Die laaste studie-eenheid fokus op die globale aanbodketting en finansiële bestuur in die internasionale sakebedryf. 4.10 Selfevaluering Sommige van die onderstaande aktiwiteite kom uit jou voorgeskrewe handboek en sal jou help om die studie-eenheid te hersien. Daar is addisionele hersieningsvrae aan die einde van Hoofstukke 13,14 en 15. Vraag 10 Wat beskou jy as die hoof ondernemingsprobleme geassosieer met die implementering van ʼn transnasionale strategie? Vraag 11 Hoe verskil die transnasionale strategie van die liggingstrategie in terme van struktuur en beheerstelsels? Vraag 12 ABC-maatskappy wil graag tot die buitelandse mark toetree. Die enigste vereiste is dat hulle 100% van hulle maatskappy-aandele wil behou. Watter toetrede-metode stel jy voor? Watter voor- en nadele is aan hierdie tipe toetrede verbonde?
Bladsy 110
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
GIM307 Internasionale Bestuur 4.11 Selfevalueringsriglyne Vraag 10 Antwoord Die strategie is een van die moeilikstes om te implementeer omdat dit botsende eise stel aan die onderneming. Differensiasie van die produk om aan plaaslike eise in verskillende geografiese markte te voldoen, verhoog kostes, wat weer die doel van kosteverminderings teëwerk. Verandering aan ʼn onderneming se strategiese raamwerk om ʼn onderneming te bou, wat in staat is om ʼn transnasionale strategie te ondersteun, is kompleks. Sommige sal sê dis té kompleks, omdat die implementeringsprobleme rondom die vestiging van ʼn lewensvatbare ondernemingstruktuur en beheerstelsels om die strategie te bestuur, enorm is. Vraag 11 Antwoord Struktuur & beheerstelsels
Liggingstrategie
Transnasionale strategie
Vertikale differensiasie
Gedesentraliseer
Gemeng: Gesentraliseer en gedesentraliseer
Horisontale differensiasie
Wêreldwye liggingstruktuur
Informele matriks
Behoefte vir samewerking
Laag
Baie hoog
Integrasiemeganismes
Geen
Baie meganismes
Presteringsdubbelsinnigheid
Laag
Baie hoog
Behoefte tot kulturele beheer
Laag
Baie hoog
Vraag 12 Antwoord Toetrede-tipe: Volfiliaal In volfiliale besit die onderneming 100% van die aandele. Hulle tree tot die mark toe op twee maniere. Hulle kan ʼn nuwe bedryf in ʼn ander land begin, of kan ʼn gevestigde onderneming in die gasheerland bekom en dan daardie onderneming gebruik om sy produkte te bemark. Voordele • Beskerming van tegnologie.
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
Bladsy 111
GIM307 Internasionale Bestuur • Vermoë om in globale strategiese koördinasie betrokke te raak. • Vermoë om liggings- en ervaringsekonomieë te realiseer. Nadele • Hoë kostes en risiko’s.
Bladsy 112
Studie-eenheid 4: Die strategie en struktuur van internasionale besigheid
GIM307 Internasionale Bestuur
STUDIE-EENHEID 5: INTERNASIONALE BESIGHEIDSFUNKSIES
5.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
Globale produksie, uitkontraktering en logistieke
•
Globale bemarking en navorsing en ontwikkeling
•
Globale menslike hulpbronne
•
Rekeningkunde en finansies in internasionale besigheid
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die dinamika van globale vervaardiging en belang van produseringsligging, te bespreek.
•
implikasies van maak-of-koopbesluite, ingeslote die rol van verskaffersnetwerke in die globale aanbodketting te bespreek.
•
die dinamika rondom die globale aanbodkettingbestuur te bespreek.
•
bemarking in ʼn globale mark te implementeer.
•
produkte vir dinamiese internasionale markte te ontwikkel.
•
bemarkingstrategieë op internasionale vlak te ontwikkel en te implementeer.
•
nuwe-produkontwikkeling op ʼn internasionale vlak te bestuur.
•
menslike hulpbronbestuurstrategieë op internasionale vlak te implementeer.
•
personneel van ʼn mnm te bestuur en te bevorder.
•
internasionale arbeidsverhoudinge te verstaan, asook die impak daarvan te verduidelik.
•
finansiële bestuur in die dinamika van internasionale bestuur te verduidelik.
•
die kapitaalbegrotingsproses te definieer en illustreer.
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
Bladsy 113
GIM307 Internasionale Bestuur
5.2
•
tussen moeder- en geprojekteerde kontantvloei te onderskei.
•
risiko’s en risiko-aanpassings rondom die kapitaalbegrotingsproses te bespreek.
•
die dinamika van internasionale finansieringsbesluite te bespreek en te verduidelik.
•
die doel van globale kapitaalbestuur te bespreek. Voorgeskrewe handboek
Hill, C.W.L. 2014. International Business: Competing in a global marketplace. 10de uitgawe. Verenigde Koninkryk: McGraw-Hill Education. Bestudeer die volgende afdelings vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid: Deel VI Hoofstuk 17, bladsy 512-531. Hoofstuk 18, Bladsy 538-539; 541-562 Hoofstuk 19, Bladsy 570-589 Hoofstuk 20, bladsye 605-617. 5.3
Verrykende bronne
IT News Africa. 2015. Technology will drive growth in Africa over the next five years. Beskikbaar by: http://www.itnewsafrica.com/2015/01/technology-will-drive-growth-in-africaover-the-next-five-years/ [Besoek: 22 Oktober 2015]. Luiz, J.M. 2009. Journal of international development. “Institutions and economic performance: Implications for African development”. 21(1): 58-57. The World Bank. 2013. New assessment of African government policies and institutions finds uneven performance, governance remains a challenge. Beskikbaar by: http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2013/06/26/new-assessment-of-africangovernment-policies-and-institutions-finds-uneven-performance-governance-remains-achallenge [Besoek: 22 Oktober 2015]. The World Bank. 2014. African countries show mixed results in quality of government performance. Beskikbaar by: http://www.worldbank.org/en/region/afr/publication/cpia-africaassessing-africas-policies-and-institutions [Besoek: 22 Oktober 2015].
Bladsy 114
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
GIM307 Internasionale Bestuur 5.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Maak seker jy verstaan die volgende terme: Sleutelwoord
Omskrywing
Belastingkrediet
Toelating dat ʼn entiteit minder belasting aan die plaaslike regering betaal, in ag genome die totale belasting betaalbaar aan ʼn buitelandse regering.
Belastingooreenkoms ʼn Ooreenkoms tussen twee lande wat spesifiseer watter inkomste-items belas word deur die owerhede van die land waarin daardie inkomste verdien is. Kapitaalbestuur
Kapitaalbestuursbesluite probeer om die onderneming se globale kontant hulpbronne – werkende kapitaal – so doeltreffend moontlik te bestuur.
Logistiek
Dis die aktiwiteit wat die oordrag van fisiese materiale deur die waardeketting beheer, vanaf aankope, deur produksie tot by verspreiding.
Produksie
Werksaamhede betrokke by die skep of maak van ʼn produk.
Uitstelbeginsel
Spesifiseer dat die moedermaatskappye nie belas word op hulle buitelandse inkomstebronne, voordat hulle nie hulle dividend/e ontvang het nie.
5.5
Inleiding
Die laaste studie-eenheid fokus op die internasionale besigheidsfunksies van ʼn MNM. Die studie-eenheid begin met die produsering/vervaardiging van die produk deur op die globale produksie, uitkontraktering en logistieke funksie van ʼn MNM te fokus. Daarna word daar gefokus op internasionale bemarking met ʼn klem op strategie en internasionale bemarking en produkontwikkeling. Nadat daar bepaal is hoe produkte geproduseer/vervaardig word en aan die mark bekend gestel word, word daar meer breedvoerig na die dinamika van internasionale menslike hulpbronbestuur gekyk. Hier word daar gefokus op strategie, personeelbestuur en internasionale arbeidsverhoudinge. Laastens word die werkinge van internasionale rekeningkunde en finansies ondersoek, waarby kapitale begrotings, die bestuur van geld op ʼn internasionale vlak, asook die betrokke risiko’s in ag geneem word.
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
Bladsy 115
GIM307 Internasionale Bestuur 5.6
Globale produksie, uitkontraktering en logistieke
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 17, bladsy 512. Lees die openingsgevallestudie op bladsy 511 ʼn jou voorgeskrewe handboek: Airbus herbesin hoe hulle verskaffers bestuur word. Met die instel en opheffing van handelsversperrings en die ontwikkeling van globale markte, moet ondernemings toenemend heelwat interafhanklike aspekte konfronteer. 1. Waar in die wêreld is die beste produseringsligging vir werksaamhede? 2. Wat moet die langtermyn strategiese rol van buitelandse produseringspersele wees? 3. Moet die onderneming sy eie buitelandse produksiewerksaamhede besit of moet hulle dit aan onafhanklike verskaffers uitkontrakteer? 4. Hoe moet ʼn globaalverspreide aanbodketting bestuur word? 5. Moet die onderneming die globale logistiek self bestuur, of daardie soort bestuur uitkontrakteer na ʼn onderneming wat daarin spesialiseer? Hierdie tema bespreek globale vervaardiging, produseringsligging, maak-of-koopbesluite en die bestuur van die globale aanbodketting. 5.6.1
Globale vervaardiging
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 17, Bladsye 512-514. Studie-eenheid 4 het die konsep van die waardeketting bekendgestel en waardeskeppingswerksaamhede bespreek (sien Afdeling 4.6.2). In hierdie gedeelte kyk ons spesifiek na twee van die werksaamhede, naamlik produksie en logistiek, ook hoe laasgenoemde internasionaal verrig mag word om: •
die koste van waardeskepping te verlaag.
•
waarde toe te voeg deur beter voorsiening in kliëntebehoeftes.
Die toevoeging van inligtingstegnologie tot bogenoemde kom ook onder die soeklig, veral met die groot rol wat die internet deesdae speel. Produksie word gedefinieer as die werksaamhede betrokke by die skepping van ʼn produk. Hierteenoor is logistiek die werksaamheid wat die oordrag van fisiese materiale deur die waardeketting beheer, vanaf aankope, deur produksie, tot en met die verspreiding van die produkte. Die produksie- en logistieke funksies van ʼn internasionale onderneming het ʼn aantal belangrike strategiese doelwitte: •
Kosteverlaging.
Bladsy 116
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
GIM307 Internasionale Bestuur
•
Verhoogde produkkwaliteit deur foutiewe produkte van aanbodketting en uit vervaardigingsproses te verwyder. Voorbeeld 5.1
Verskeie internasionale ondernemings vervaardig hulle produkte in lande soos China en Indië bloot omdat arbeidskoste daar laag is. Internasionale ondernemings benut ook uitkontraktering vir sulke kostebesparings. Die doelwitte van die kosteverlaging en toenemende beter kwaliteit is nie onafhanklik van mekaar nie. Figuur 17.1 illustreer hoe ʼn onderneming wat sy kwaliteit verbeter, ook die koste van waardeskepping daardeur verminder. Verbeterde kwaliteit verminder koste deur: •
Produktiwiteitsverhoging, omdat tyd nie verlore gaan aan die vervaardiging van swak kwaliteit produkte wat nie sal verkoop nie. En laasgenoemde lei tot ʼn direkte verlaging in eenheidskoste.
•
Verlaging van verwerkings- en skrootkoste geassosieer met foutiewe produkte.
•
Verlaging van waarborgkoste en -tyd geassosieer met die regmaak van foutiewe produkte.
Die resultaat is om waardeskeppingskoste te verlaag deur beide produksie- en náverkopedienskoste te verlaag. Die hoof maatstaf wat die meeste bestuurders gebruik om die betroubaarheid van hul produkaanbieding te verhoog, is die Six Sigma-metodologie vir kwaliteitverbetering. Die metodologie stam direk af van die totale kwaliteitbestuursfilosofie en is gebaseer op empiriese statistiese metodes wat streef om foute te verminder, produktiwiteit te verbeter, asook afval en koste te verminder regdeur die onderneming. Six Sigmaprogramme is reeds deur verskeie groot ondernemings soos Motorola en General Electric aangeneem. Aktiwiteit 5.1 Doen internetnavorsing en bepaal watter groot ondernemings het reeds die Six Sigmaprogram in hulle onderneming geïnkorporeer. Die groei van internasionale standaarde het ook meer aandag begin fokus op die belang van produkkwaliteit. Binne hierdie kontaks ontstaan die ISO 9000 wat ondernemings help fokus om die kwaliteit van produkte en prosesse te verbeter. Bykomend tot kosteverlaging en kwaliteitverbetering, is daar twee uitsonderlike belangrike doelwitte in internasionale sake: Produksie en logistieke funksies moet die vraag vir plaaslike reaksie kan akkommodeer.
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
Bladsy 117
GIM307 Internasionale Bestuur Produksie en logistiek moet vinnig kan reageer op veranderings in kliëntaanvraag. In die volgende gedeelte kyk ons na produseringsligging sodat ondernemings ingeligte besluite kan neem. 5.6.2
Produseringsligging
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 17, Bladsye 514-521. ʼn Belangrike besluit wat ondernemings in hedendaagse tye moet neem is waar om hulle produseringswerksaamhede te baseer, om koste maksimaal te verminder en produkkwaliteit te verbeter. Ondernemings wat internasionale produksie oorweeg, moet die volgende drie faktore oorweeg, naamlik land-, tegnologiese en produksiefaktore. Land-faktore Ons het in die eerste studie-eenheid na land-spesifieke faktore gekyk soos die politieke ekonomie en kultuur en relatiewe faktore wat van land tot land verskil. Die meeste van die land-faktore is ook in Studie-eenheid 1, 2 en 4 bespreek. Hersien die gedeeltes op bladsye 515 en 516 in jou voorgeskrewe handboek. Tegnologiese faktore Die tipe tegnologie wat ʼn onderneming gebruik om spesifieke vervaardigingswerksaamhede te verrig, kan deurslaggewend wees in liggingsbesluite. Drie karaktereienskappe van vervaardigingstegnologie is bepalend in hierdie besluite, naamlik vaste koste, minimum doeltreffendheidskaal en buigbare vervaardiging en grootskaalse aanpassings. • Vaste koste In sommige gevalle kan die vaste opstelkoste van ʼn produksieaanleg so hoog wees dat ʼn onderneming die wêreldmark moet bedien vanaf een enkele óf vanaf enkele plekke. Hierteenoor kan ʼn relatiewe lae vlak van vaste koste dit ekonomies haalbaar maak om ʼn bepaalde werksaamheid gelyktydig op verskeie liggings te laat verrig. • Minimum doeltreffendheid-uitsetskaal Die konsep van skaalbesparings voorsien dat wanneer ʼn aanleg se uitsette uitbrei, eenheidskoste sal verminder. Die redes hiervoor sluit in groter en slimmer benutting van die belangrikste toerusting en meer koste-effektiewe aanwending van produktiwiteit, aanvullend tot werknemer-spesialisering in die aanleg. Bo ʼn sekere vlak van uitsette is daar egter min addisionele skaalbesparings haalbaar, gevolglik neem die eenheidskostekurwe af, met uitsette, totdat ʼn bepaalde uitsetvlak bereik is, tot op ʼn punt waar verdere toename in uitsette net in kleiner eenheidskosteverminderings sal
Bladsy 118
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
GIM307 Internasionale Bestuur realiseer. Die uitsetvlak waarteen die meeste aanlegvlak-skaalbesparings uitgeput word, word die minimum doeltreffendheid-uitsetskaal genoem. Die is die uitsetskaal waarteen ʼn aanleg bedryf moet word om al sy hoof aanlegvlak-skaalbesparings te bereik; sien Figuur 17.2. Daar is ook verskeie implikasies van die skaal wat bestudeer moet word. Bestudeer die gedeelte in jou voorgeskrewe handboek. • Buigbare vervaardiging en grootskaalse aanpassings Sentraal tot skaalbesparings is die idee dat die beste manier om hoër doeltreffendheid, asook lae eenheidskoste, te bereik, is deur die grootskaalse produksie van ʼn gestandaardiseerde produk. Die siening van produksiedoeltreffendheid is reeds deur die toename in buigbare vervaardigingstegnologieë bevraagteken. Die term word buigbare vervaardigingstegnologieë genoem en dek ʼn reeks vervaardigingstegnologieë wat ontwerp is om: 1. Opsteltyd vir komplekse toerusting te verminder. 2. Die benutting van individuele masjiene te verhoog deur beter skedules. 3. Kwaliteitbeheer op alle fases van die vervaardigingsprosesse te verhoog. Die res van die gedeelte in jou voorgeskrewe handboek gee ʼn vollediger prentjie, asook gepaste voorbeelde om bogenoemde te illustreer. Vergewis jou deeglik van hierdie gedeelte. Produksiefaktore Twee produkkenmerke affekteer liggingsbesluite. Die eerste is die produk se waarde-totgewigsratio volgens sy invloed op vervoerkoste. Die tweede produkkenmerk is die wyse waarop die produk in universele behoeftes voorsien, naamlik daardie behoeftes wat wêreldwyd dieselfde is en/of voorkom. Lokalisering van produseringsfasiliteite Daar is twee basiese strategieë vir die lokalisering van produseringsfasiliteite. Jy kan sulke fasiliteite in sentrale liggings konsentreer en die wêreldmark van daar af bedien, of jy kan desentraliseer, deur van die fasiliteite in verskeie streeks- en nasionale liggings naby aan bepaalde wêreldmarkte te posisioneer. Die gepaste strategiese keuses word deur die verskeie land-spesifieke, tegnologiese en produkfaktore, wat reeds bespreek is, bepaal; sien opsomming in Tabel 17.1. Om produsering gelokaliseerd te konsentreer, is gepas wanneer: •
Landsverskille in faktorkoste, politieke ekonomie en kultuur ʼn groot impak het op die vervaardigingskoste in verskeie lande.
•
Handelsversperrings laag is.
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
Bladsy 119
GIM307 Internasionale Bestuur
•
Buitefaktore as uitvloeisel van die konsentrasie van ondernemings, sekere liggings bevoordeel.
•
Daar verwag word dat belangrike wisselkoerse stabiel sal bly.
•
Produseringstegnologie hoë vaste koste en minimum skaaldoeltreffendheid het, relatief tot globale aanvraag, of as buigbare vervaardigingstegnologie bestaan.
•
Produkte se waarde-tot-gewigsratio hoog is.
•
Produkte in universele behoeftes voorsien.
Desentralisering van produsering, hierteenoor, is gepas wanneer: •
Verskille tussen lande in faktorkoste, politieke ekonomie en kultuur, nie ʼn groot impak het op die vervaardigingskoste in verskeie lande nie.
•
Handelsversperrings hoog is.
•
Liggingseksternaliteite nie belangrik is nie.
•
Onbestendige wisselkoerse verwag word.
•
Produseringstegnologie lae vaste koste en lae minimum skaaldoeltreffendheid het en buigbare vervaardigingstegnologie nie beskikbaar is nie.
•
Produkte se waarde-tot-gewigsratio laag is.
•
Produkte nie in universele behoeftes voorsien nie.
In praktyk is liggingsbesluite selde duidelik. Verskuilde koste van buitelandse liggings Daar kan heelwat verskuilde kostes wees wanneer produsering in buitelandse liggings moet plaasvind. Hierdie gedeelte word deurgrondig in jou voorgeskrewe handboek, met gepaste voorbeelde, bespreek. In die volgende gedeelte kom die maak-of-koopbesluite wat geneem moet word wanneer ondernemings die internasionale mark wil betree, onder die soeklig. 5.6.3
Maak-of-koopbesluite
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 17, Bladsye 524-529. Internasionale ondernemings kom gereeld te staan voor maak-of-koopbesluite. Dit verwys na die keuse of hulle, byvoorbeeld, wel ʼn bepaalde waardeskeppingsaktiwiteit self moet verrig, teenoor of dit aan ʼn ander entiteit uitgekontrakteer moet word. Histories hou die
Bladsy 120
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
GIM307 Internasionale Bestuur meeste uitkontrakteringsbesluite verband met die vervaardiging van fisiese produkte. Maar, gedurende die afgelope paar jaar het uitkontrakteringsbesluite wyer uitgekring as die vervaardiging van fisiese produkte, sodat ook die produksie van diensaktiwiteite benut kon word. Uitkontrakteringsbesluite hou baie probleme in vir volskaalse plaaslike ondernemings, en nóg meer vir internasionale ondernemings. Besluite in internasionale liggings word gekompliseer deur die onbestendigheid van lande se ekonomieë, wisselkoersfluktuasies, veranderings in relatiewe faktorkoste ensovoorts. In hierdie gedeelte word ondersoek ingestel na die argumente ten gunste van in-huis-produksie (maak), of ten gunste van aankope (koop). Daar word ook gekyk na die verrekening van die twee besluite en strategiese verbintenisse met verskaffers. Voordele van maak Die argument ten gunste van in-huis-maak van alle produkte, of ʼn gedeelte daarvan, oftewel vertikale integrasie, is vyfvoudig. In-huis-produksie word geassosieer met: • Laer koste (bladsy 525) • Fasilitering van gespesialiseerde beleggings (bladsye 525-526) • Beskerming van eiendomsreg op produktegnologie (bladsy 526) • Die opbou van dinamiese vermoëns (bladsye 526-527) • Verbeterde skedulering (bladsy 527) Elkeen van bogenoemde word hier slegs kortliks gelys; jou voorgeskrewe handboek bespreek elkeen volledig. Voordele van koop Die koop van onderdele, of ʼn volledige produk, vanaf onafhanklike verskaffers gee aan die onderneming groter buigbaarheid, wat bydra om die onderneming se kostestruktuur af te dwing, asook om bestellings van internasionale kliënte te kan ondervang. Die voordele: • Strategiese buigbaarheid (bladsye 527-528) • Laer koste (bladsy 528) • Verrekenings (bladsye 528-529) Elkeen van bogenoemde word hier slegs kortliks gelys; jou voorgeskrewe handboek bespreek elkeen volledig.
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
Bladsy 121
GIM307 Internasionale Bestuur Verrekenings Maak-of-koopbesluite lei ongetwyfeld tot verrekenings, die opweeg van voor- en nadele. Wanneer die voorwaardes vir of argumente ten gunste van maakbesluite ontbreek, sal die risiko van strategiese onbuigbaarheid en organisatoriese probleme voorstel dat dit beter sal wees om sommige of alle produksie aan onafhanklike verskaffers uit te kontrakteer. Omdat die kwessies van strategiese buigsaamheid en organisatoriese beheer self groter is vir internasionale ondernemings as vir plaaslike ondernemings, moet die internasionale onderneming spesifiek versigtig wees vir vertikale integrasie in onderdelevervaardiging. Bykomend kan sommige uitkontraktering, in die vorm van verrekenings, help dat ʼn onderneming groter toekomstige bestellings kry. Strategiese verbintenisse met verskaffers Verskeie internasionale ondernemings het al probeer om voordeel te trek uit vertikale integrasie, sonder die geassosieerde organisatoriese probleme, deur strategiese verbintenisse met belangrike verskaffers te sluit. Strategiese verbintenisse bou vertroue tussen die onderneming en sy verskaffers. Vertroue word gebou wanneer ʼn onderneming ʼn geloofwaardige verbintenis sluit en aanhou om by die verskaffer op billike terme te koop. Nie alle verbintenisse is goed nie. Soos by formele vertikale integrasie, kan ʼn onderneming wat langtermyn verbintenisse aangaan, sy strategiese buigbaarheid beperk deur die verbintenisse wat die ondermening met ander vennote aangaan. 5.6.4
Bestuur van ʼn globale aanbodketting
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 17, Bladsye 530-531. Logistiek sluit in alle aktiwiteite wat nodig is om materiale vanaf verskaffers tot by die vervaardigingsfasiliteite te kry, deur die vervaardigingsproses, na die verspreidingstelsel tot by die eindverbruiker. Die logistieke funksie bestuur die globale aanbodketting in die internasionale onderneming. Twee doelwitte van logistiek is om die onderneming se globale aanbodketting te bestuur teen die laagste moontlike koste, op ʼn manier wat optimaal in kliëntbehoeftes voorsien, en sodoende waardeskeppingskoste verlaag en die onderneming help om ʼn mededingende voordeel deur uitstekende kliëntediens te skep. Die potensiaal om koste te verminder deur meer doeltreffende logistiek, is groot. Vir die tipiese vervaardigingsonderneming beloop materiaalkostes 50-70 % van die wins, afhangende van die industrie. Slegs ʼn klein kostevermindering kan ʼn aansienlike impak op die onderneming se winsgewendheid meewerk.
Bladsy 122
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
GIM307 Internasionale Bestuur Rol van netbetydsvoorraad Die basiese filosofie agter die netbetyds-voorraadstelsel is om te ekonomiseer op voorraadhoukostes, deur te reël dat materiaal by die vervaardigingsaanleg aankom, net betyds om die produksieproses in te gaan, en nié vooraf nie. Die groot kostebesparing hier kom van die bespoediging van voorraadsomsette. Tesame met kostevoordele kan die stelsel ook help om die onderneming se produkkwaliteit te verbeter. Rol van inligtingstegnologie en die internet Aanlyninligtingstelsels speel ʼn baie belangrike rol in moderne materialebestuur. Deur elke fase of onderdeel wêreldwyd in ʼn monteeraanleg te (kan) volg, fasiliteer inligtingstegnologie dat die onderneming sy produksieskedulering optimaliseer tot op die presiese oomblik van komponente se verwagte aankoms. Deur presies te bepaal waar ʼn komponent in die aanbodketting is, fasiliteer inligting waardeur die onderneming sy produksie kan versnel na voorkeur, deur sleutelkomponente van die normale aanbodketting te onttrek en na die vervaardigingsaanleg te skuif. Die rol van die netbetyds-voorraadstelsel en inligtingstegnologie word hier slegs kortliks verduidelik; jou voorgeskrewe handboek bespreek dit volledig. 5.7
Globale bemarking en navorsing en ontwikkeling
5.7.1
Die globalisering van bemarking
Bestudeer die gevallestudie in die handboek op bladsy 537 (Hill, 2014: 537-538) In die volgende gedeelte word daar gefokus op bemarking en navorsing en ontwikkeling. Hierdie funksie dra by tot die vermindering van koste en toevoeging van waarde tot verbruikers se ervaring met MNM se produkte. Wanneer daar op internasionale markte gefokus word, is dit van uiterste belang dat sakeondernemings klem lê op verbruikers se behoeftes terwyl kostevermindering in ag geneem word.
Die globalisering van markte en handelsmerke
Die volgende gedeelte is beskikbaar op bladsy 539 in die voorgeskrewe handboek. Weens tegnologie het globalisering oor die laaste eeu toegeneem. Vanuit hierdie globalisering het verbruikers begin om ʼn “globale kultuur” te ontwikkel deurdat verskillende kulture se smake eenders begin word het. Alhoewel hierdie tendens al hoe meer die botoon vier, is daar steeds elemente, soos kulture en nasionale verskille, wat hierdie “globale kultuur” sal beperk.
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
Bladsy 123
GIM307 Internasionale Bestuur Verbruikers mag dalk almal van ʼn bepaalde konsessie se kos hou, maar in sekere lande is sekere produkte soos spek (bacon) nie aanvaarbaar nie. Dit is dus van die uiterste belang dat MNM’e genoegsame navorsing oor internasionale markte doen voordat ʼn bepaalde produk in daardie mark bekend gestel word. 5.7.2
Produkte
Bestudeer bladsye 541-543 in die handboek. Produkeienskappe kan verdeel word in drie verskillende eienskappe wat ʼn produk in ʼn internasionale mark sal beïnvloed. Dit is van groot belang dat hierdie eienskappe ooreenstem met die internasionale mark wat die MNM probeer bedien. Indien nie, sal die MNM se produkte aansienlik minder verkoop as die alternatief. In die volgende gedeelte word elke eienskap kortliks bespreek. Hill (2014: 542) verduidelik hierdie elemente breedvoerig.
Kulturele verskille
Soos bespreek in studie-eenheid 1, hoofstuk 4 is daar verskillende elemente rakende elke kultuur wat ʼn MNM se besluitneming gaan beïnvloed. Kulturele gebruike, voorkeure in geloof en opleiding en opvoeding speel ʼn belangrike rol in die mate waartoe ʼn bemarkingstrategie toegepas gaan word. ʼn Restaurant kan byvoorbeeld nie varkvleis in ʼn Joodse of Moslemland aanbied nie. Indien hierdie restaurant wel besluit om varkvleis te bedien sal daar baie kliënte wees wat besluit om liefs elders te gaan eet.
Ekonomiese ontwikkeling
Die tendens in lande wat minder ontwikkel is, is ʼn groeiende behoefte aan basiese goedere. Hoe meer ontwikkeld ʼn land word, hoe groter gaan die vraag word na meer gesofistikeerde produkte soos duurder motors en luukse tegnologiese toestelle. Dit is dus belangrik dat MNM’e moet sekermaak dat die nodige infrastruktuur in plek gestel word vir die vervaardiging van produkte waarvoor daar ʼn behoefte is.
Produk- en tegniese standaarde
Tegniese en produkstandaarde in een land gaan moontlik verskil van tegniese en produkstandaarde in ʼn ander land, byvoorbeeld, sekere muurproppe kan slegs in sekere lande werk. Om hierdie rede sal sekere produkte slegs in sekere lande produseer kan word, omdat hierdie produk slegs in daardie lande kan funksioneer.
Bladsy 124
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
GIM307 Internasionale Bestuur 5.7.3
Bemarkingstrategieë
In die volgende afdeling (sien blady 543-558 in die voorgeskrewe handboek) gaan daar spesifiek gefokus word op drie strategieë naamlik; •
Verspreidingstrategie
•
Kommunikasiestrategie
•
Prysstrategie
Verspreidingstrategie Wanneer MNM’e op verspreidingskanale moet besluit, is dit van groot belang dat elke land waarin handel gedryf word, individueel in ag geneem word. Elke land gaan verskil in terme van ʼn verskeidenheid faktore soos: •
waar die kleinhandelkonsentrasie voorkom;
•
hoeveel tussengangers vereis word (kanaallengte);
•
hoe eksklusief die verspreidingskanaal werklik is;
•
watter kwaliteit die verspreidingskanaal handhaaf; en
•
hoe om ʼn verspreidingstrategie te kies.
Kommunikasiestrategie MNM’e het ʼn verskeidenheid van kommunikasiekanale tot hulle beskikking om sekere eienskappe van produkte aan potensiële verbruikers te kommunikeer. Hierdie aspekte is reeds in GBM105 asook GMM206 bestudeer. Dit sluit die volgende in: direkte verkope, verkoopspromosies, direkte bemarking en advertensies. Alhoewel MNM’e al die bogenoemde bemarkingsmetodes tot hulle beskikking het, is daar ook ʼn verskeidenheid hindernisse tot internasionale kommunikasie. Hierdie hindernisse sluit die volgende in: •
Kulturele hindernisse
•
Die bron en invloed van oorsprong (source effects)
•
Druk- teenoor trekstrategieë
•
Globale advertensie
Prysstrategie Die prys van ʼn produk kan bepaal of ʼn verbruiker ʼn produk aankoop of liefs vermy. Daar is wel drie verskillende opsies beskikbaar vir MNM’e wat in ag geneem moet word tydens prysbesluitneming naamlik:
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
Bladsy 125
GIM307 Internasionale Bestuur
•
prysdiskriminasie (waartydens MNM’e bewustelik verskillende pryse vir dieselfde produkte in verskillende lande vra);
•
strategiese pryse; en
•
regulatoriese invloede in pryse
5.7.4
Die bepaling van die bemarkingsmengsel
Bestudeer bladsye 556-558 in die voorgeskrewe handboek. Soos reeds bespreek moet verskillende bemarkingstrategieë volgens verskillende kulture, tradisies, gelowe, gebruike en wetgewing aangepas word in verskillende lande. So ook moet die bemarkingsmengsel aangepas word vir elke individuele land. In GMM206 en GBM105 is die bemarkingsmengsel breedvoerig bestudeer. Hersien hierdie onderwerp voordat jy bemarkingsmengsel op internasionale vlak bestudeer. (Raadpleeg dus die bogenoemde vakke se inligting rakende die bemarkingsmengsel voor die volgende kontaksessie.) Sekere elemente van die bemarkingsmengsel sal eenvoudig nie optimaal benut kan word in ontwikkelende lande nie, omdat die infrastruktuur nog nie plek gestel is nie. In ontwikkelde lande sal goedkoper eenvoudiger bemarkingsmeganisme dalk nie aandag trek nie. ʼn Voorbeeld hiervan is dat ʼn motorvervaardiger nie ʼn model in ʼn baaikostuum sal kan gebruik om ʼn motor te adverteer in ʼn Moslemland nie, want dit sal as onvanpas geag word. 5.7.5
Nuwe-produkontwikkeling
Bestudeer bladsy 558-562 in die voorgeskrewe handboek. Die ontwikkeling van nuwe produkte kan verseker dat ʼn MNM voor al sy mededingers in ʼn bepaalde mark bly. Hierdie ontwikkeling loop hand-aan-hand met die ontwikkeling van nuwe tegnologie. Indien hierdie tegnologie optimaal benut word en MNM’e se denkwyse kan innoverend toegepas word, kan MNM’e steeds die markvoorloper wees. Dit is belangrik om te onthou dat daar verskillende elemente is wat die ontwikkeling van nuweprodukontwikkeling kan beïnvloed. Hierdie elemente sluit in: •
die ligging van navorsing en ontwikkeling;
•
die integrasie van navorsing en ontwikkeling, bemarking en produksie;
•
kruis-funksionele spanne; en
•
die bou van globale navorsings- en ontwikkelingsvermoë.
5.8
Globale menslike hulpbronne
Bestudeer die gevallestudie op bladsy 569-568 in die handboek.
Bladsy 126
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
GIM307 Internasionale Bestuur In menslike hulpbronbestuur moet MNM’e die nodige strategieë in plek stel om te verseker dat personeel optimaal bestuur word. In hierdie afdeling word daar na drie basiese elemente gekyk wat in ag geneem word tydens internasionale menslike hulpbronbestuur: •
strategie;
•
personeelbestuur; en
•
internasionale arbeidsverhoudinge.
5.8.1
Strategie
Die volgende gedeelte kom voor op bladsy 571 in die voorgeskrewe handboek. Van die strategieë wat deur ʼn MNM nagestreef moet word, is die aanstelling van die regte personeel by die regte afdeling op die regte tydstip. Die rede hiervoor is dat ʼn MNM wat bekend wil wees vir die beste produkte en dienste teenoor sy mededingers, moet verseker dat die regte personeel in die regte posisies aangestel word. Figuur 19.1 in die handboek op bladsy 571 gee ʼn voorstelling van die rol van menslike hulpbronne in die vorming van organisasiestrukture. 5.8.2
Personeelbestuur
Bestudeer blady 572-587 in die voorgeskrewe handboek. Hieronder is ʼn oorsig oor die verskillende aspekte wat bydra tot die optimale bestuur van personeel in die buiteland. In hierdie gedeelte gaan ons stilstaan by die volgende elemente: Aanstellingsbeleide Wanneer ʼn MNM personeellede aanstel moet daar verseker word dat die kandidaat die vereiste take kan verrig. Verder is dit ook belangrik dat die kandidaat die MNM se kultuur sal aanvaar en uitleef. Daar bestaan bepaalde benaderings in die tipe aanstelingsbeleide wat kan bydra tot die effektiewe aanstelling van personeel, naamlik: •
Die etnosentriese benadering
•
Die polisentrise benadering
•
Die geosentriese benadering
Wanneer internasionale menslike hulpbronbestuur in ag geneem word, word daar gereeld verwys na expatriates, dus buitelandse werkers. Personeel word as expats geag wanneer ʼn MNM besluit om ʼn werker uit hul tuisland te verplaas na ʼn internasionale filiaal. Dit is belangrik dat expats optimaal bestuur word en bestuurders weet hoe om op te tree in sekere situasies wat hulle in die gesig kan staar. Daar bestaan ʼn aantal faktore waarvan bestuurders van expats moet kennis neem:
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
Bladsy 127
GIM307 Internasionale Bestuur
•
Expatriate mislukkingskoers
•
Expatriate keuse
Die volgende aspek van belang is die opleidings- en ontwikkelingsbestuur van personeel in ʼn MNM. Dit is uiters belangrik dat personeel in die regte areas opgelei word. Hierdie areas sluit kulturele, taal- en praktiese opleiding in en elk het ten doel dat personeel beter arbeiders kan word. Expats moet ook weer opleiding kry wanneer hulle weer hulle tuismark betree. Werknemers is wel nie die enigste groep personeel wat opleiding benodig nie. Bestuurders moet ook voortdurend verder opgelei word. Dit is dus belangrik dat MNM’e strategiese planne in plek moet stel vir die opleiding en ontwikkeling van personeel. Die twee laaste aspekte om in ag te neem in die bestuur van personeel op internasionale vlak is prestasiemetings en vergoeding. MNM’e kan prestasiemeting gebruik om te bepaal hoe doeltreffend werknemers werk verrig. In die handboek word probleme bespreek rakende die gebruik van prestasiemetings (bladsy 583). Daar is ook sekere riglyne waarvolgens hierdie prestasiemetings toegepas word, maar vir die doeleindes van hierdie module gaan ons dit nie in diepte bestudeer nie. Dit is belangrik dat MNM’e in ag neem dat verskillende lande, verskillende vlakke van vergoeding vir sekere poste vereis. Wanneer expats se salarisse bepaal word, word dit meestal op ʼn balanstaatmetode gehandhaaf. Dit vereis dat expats dieselfde lewenstandaard moet kan handhaaf in ʼn buitelandse land as in sy land van oorsprong. 5.8.3
Internasionale arbeidsverhoudinge
Bestudeer bladsye 587-588 in die voorgeskrewe handboek. Wanneer ʼn MNM sake bedryf in ʼn buitelandse land, is dit van kardinale belang dat daar goeie verhoudinge in die arbeidsmag gebou word. Hierdie sluit aspekte soos vakbonde in. MNM’e moet dus ook goeie kennis dra van die betrokke land se arbeidswetgewing. Daar is veral twee aspekte hier van belang: die bekommernisse van georganiseerde arbeid en die strategie in die verband en die benaderings tot arbeidsverhoudinge. 5.9
Rekeningkunde en finansies in internasionale besigheid
Lees eers die openingsgevallestudie op bladsye 597-598 ʼn jou voorgeskrewe handboek: Belastingstrategie by Google. Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 20, bladsy 605. ʼn Finansiële bestuurder in ʼn internasionale onderneming moet probeer om die verskeie voordele, kostes en risiko’s wat normaalweg vanaf ʼn belegging tot by ʼn gegewe ligging
Bladsy 128
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
GIM307 Internasionale Bestuur beweeg of vloei, te kwantifiseer. By die besluit om te belê in werksaamhede in ʼn gegewe land, word die ekonomiese, politieke, kulturele en strategiese veranderlikes opgeweeg (soos bespreek in Studie-eenhede 1 en 2). Aktiwiteit 5.2 Benut verskillende bronne vir definisies van finansiële bestuur en beleggingsbestuur in praktyk. Deur bogenoemde vul jy jou kennis met jou eie bronne aan wat die twee definisies vir jou makliker verstaanbaar maak. Die kapitaalbegrotingsproses, moeder- en geprojekteerde kontantvloei en kapitaalbegrotingsrisiko’s word volgende bespreek. Kapitaalbegrotingsproses Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Bladsye 605-606. Kapitaalbegroting is die tegniek wat finansiële bestuurders gebruik om te probeer om voordele, kostes en risiko’s van en aan beleggings te kwantifiseer. Dit stel topbestuurders in staat om op ʼn redelike objektiewe manier verskillende beleggingsalternatiewe binne en oor verskillende lande te vergelyk, sodat hulle ingeligte besluite kan neem oor waar hulle ondernemings hulle skaars finansiële hulpbronne kan belê. Kapitaalbegroting vir ʼn buitelandse projek gebruik dieselfde teoretiese raamwerk as dié van ʼn plaaslike kapitaalbegroting: Die onderneming moet eers die kontantvloei bepaal wat met die projek geassosieer word oor ʼn redelike tydperk. In die meeste gevalle sal die kontantvloei aanvanklik negatief wees, omdat die onderneming groot beleggings in sy produksiefasiliteite maak. Na ʼn tydsverloop sal die kontantvloei egter positief word, soos beleggingskoste afneem en winste begin groei. Sodra die kontantvloei bepaal is, moet dit gediskonteer word om die heersende nettowaarde te bepaal deur ʼn gepaste gediskonteerde koers te gebruik. Die mees algemene gediskonteerde koers is óf die onderneming se koste van kapitaal óf die vereiste opbrengskoers. As die huidige nettowaarde van die gediskonteerde koers groter is as nul, kan die onderneming met die projek voortgaan. Alhoewel die proses redelik maklik klink, is kapitaalbegroting in praktyk ʼn baie ingewikkelde proses en ook vol gebreke. Van die faktore wat die proses meer ingewikkeld maak vir internasionale ondernemings: • Daar moet onderskeid wees tussen kontantvloei tot die projek en kontantvloei tot die moedermaatskappy.
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
Bladsy 129
GIM307 Internasionale Bestuur • Politieke en ekonomiese risiko, ingeslote buitelandse valutarisiko, kan drasties die waarde van die buitelandse belegging beïnvloed. • Die konneksie tussen kontantvloei tot die moedermaatskappy en die finansieringsbron moet herken word. Die volgende deel fokus op moedermaatskappy-, sowel as geprojekteerde, kontantvloei, gevolg deur kapitaalbegrotingsrisiko’s. Moedermaatskappy- en geprojekteerde kontantvloei Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 20, Bladsy 606. ʼn Teoretiese argument ontstaan vir die ontleding van enige buitelandse projek uit die moedermaatskappy se oogpunt, omdat kontantvloei tot die projek nie noodwendig dieselfde is as die kontantvloei tot eersgenoemde nie. Die projek kan dalk, vir ʼn aantal redes, nie al sy kontantvloei tot die moedermaatskappy remitteer nie. Die kontantvloei kan geblok wees teen repatriasie deur die gasheerlandregering, hulle kan belas word teen ʼn ongunstige koers, of die gasheerregering kan vereis dat ʼn sekere persentasie van die kontantvloei gegenereer uit die projek, in die gasheerland self belê moet word. Hoewel die beperkings nie die huidige nettowaarde van die projek self affekteer nie, affekteer dit wel die huidige nettowaarde van die projek by die moedermaatskappy, omdat hulle die kontantvloei beperk wat terugverwys kan word aan hulle van die projek. Wanneer ʼn buitelandse beleggingsgeleentheid geëvalueer word, moet die moedermaatskappy eerder belangstel in die kontantvloei wat hy gaan ontvang, as dit wat die projek gaan genereer, want dit is die basis vir dividende aan aandeelhouers, beleggings elders in die wêreld, terugbetaling van wêreldwye korporatiewe skuld ensovoorts. Aandeelhouers sal nie geblokte verdienste sien as ʼn bydrae tot die waarde van die onderneming nie, en krediteure sal dit nie bytel wanneer die moedermaatskappy se vermoë om skuld te diens, bereken word nie. Maar die probleem van geblokte verdienste is nie meer so ernstig soos vantevore nie, as gevolg van die wêreldwye neiging tot ʼn groter aanvaarding van vryemarkekonomieë (Studie-eenheid 1). Aanpassing vir politieke en ekonomiese risiko’s Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 20, Bladsye 606-608. Ons het reeds die politieke en ekonomiese risiko’s in die eerste studie-eenheid bespreek. Daar word ook van jou verwag om die relevante gedeelte in jou voorgeskrewe handboek te bestudeer. Kapitaalbegrotingsrisiko’s Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 20, Bladsy 608.
Bladsy 130
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
GIM307 Internasionale Bestuur By die ontleding van ʼn buitelandse beleggingsgeleentheid, kan die addisionele risiko wat ʼn onderneming se ligging kan meebring, op twee maniere opgelos word. Die eerste metode is om alle risiko’s as ʼn enkel probleem te hanteer, deur die gediskonteerde koers te verhoog wat toepasbaar is op alle buitelandse projekte in lande waar politieke en ekonomiese risiko’s as te hoog waargeneem word. Hoe hoër die gediskonteerde koers, hoe hoër moet die geprojekteerde netto kontantvloei wees vir ʼn belegging om ʼn positiewe huidige nettowaarde te hê. Die tweede metode wat redelik wyd toegepas word, is om die gediskonteerde koers aan te pas om die ligging se gewaagdheid te reflekteer. Die kritici teen laasgenoemde metode argumenteer dat kontantvloei te hoog gepenaliseer word, maar nie gediskonteerde kontantvloei genoeg penaliseer nie. Lees die gedeelte in jou voorgeskrewe handboek vir ʼn verdere verduideliking van laasgenoemde. 5.9.1
Finansiële besluite
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 20, Bladsy 609. Wanneer enige finansieringsopsies oorweeg moet word, moet ʼn internasionale onderneming eers oorweeg hóé die buitelandse belegging gefinansier gaan word. As eksterne finansiering benodig word, moet die onderneming besluit of hulle hulle fondse van die globale kapitaalmark gaan verkry, of by bronne in die gasheerland gaan leen. As die onderneming eksterne finansiering vir ʼn projek soek, sal hulle eerder geld wil leen by die beskikbare laekoste kapitaalbronne. Soos bespreek in Studie-eenheid 3, maak al hoe meer ondernemings gebruik van die globale kapitaalmark om finansiering vir hul beleggings te kry. Ten spyte van die tendens vir deregulasie van finansiële dienste, kan die gasheerland se regeringsbeperkings in sommige gevalle daardie opsie uitskakel. Die regerings van sommige lande vereis, of verkies, buitelandse multinasionale ondernemings om projekte te finansier in hulle lande, deur plaaslike skuld te finansier of plaaslike ekwiteitsverkope. In lande waar likiditeit beperk is, word die koste van kapitaal verhoog om die projekte te finansier. Dus, in kapitaalbegrotingsbesluite, moet die gediskonteerde koers aangepas word om laasgenoemde te reflekteer. Bykomend tot die impak van gasheer-regeringsbeleide op kapitaalkoste en finansieringsbesluite, kan die onderneming oorweeg om plaaslike skuldfinansiering te gebruik vir beleggings in lande waar die plaaslike geldeenheid na verwagting sal depresieer op die buitelandse valutamark. Die totaal van die plaaslike geldeenheid wat benodig word om rentebetalings te maak en volledige afbetalingsopsies op plaaslike skuldverantwoordelikhede, word nie geaffekteer wanneer ʼn land se geldeenheid depresieer nie.
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
Bladsy 131
GIM307 Internasionale Bestuur Hoewel die aanvangskoste van kapitaal groter mag wees as plaaslik lenings, is dit beter om plaaslik geld te leen, as daar verwag word dat die plaaslike geldeenheid op die buitelandse valutamark gaan depresieer. 5.9.2
Globale kapitaalbestuur
Bestudeer die handboek: Hill, 2014: Hoofstuk 20, Bladsye 609-617. Kapitaalbestuursbesluite strewe daarna om die onderneming se globale kontanthulpbronne – sy werkende kapitaal – so doeltreffend moontlik te bestuur. Dit sluit in die minimalisering van kontantbalanse en die korporatiewe belastingslas, sowel as die vermindering van transaksiekoste. Minimalisering van kontantbalanse Daar word verwag dat elke onderneming kontantbalanse het vir die betaal van hul rekeninge, en vir versekering teen onverwagse negatiewe variasies van sy geprojekteerde kontantvloei. Die mees kritieke kwessie vir internasionale ondernemings is of elke buitelandse filiaal sy eie kontantvloei moet hê, of dat kontantbalanse by ʼn gesentraliseerde bewaarnemer gehou moet word. Ondernemings verkies om kontantbalanse by ʼn gesentraliseerde bewaarnemer te hou vir drie redes: • Deur kontantreserwes sentraal te poel, kan die onderneming groter bedrae deponeer. • As die gesentraliseerde bewaarnemer in ʼn groot finansiële kern (soos London, New York, Tokyo) voorkom, sal laasgenoemde instelling toegang hê tot inligting oor goeie korttermyn-beleggingsgeleenthede waaroor die tipiese buitelandse filiaal nie sal beskik nie. • Deur kontantreserwes te poel, kan die onderneming die totale grootte van die kontantpoel wat hulle in hoogs likiede rekeninge moet hou, verminder. Dit stel die onderneming in staat om groter bedrae van kontantreserwes oor die lang termyn te belê. Voorbeeld 5.2 ʼn Amerikaanse onderneming het drie buitelandse filiale, een in Korea, een in China en een in Japan. Elke filiaal onderhou ʼn kontantbalans wat ʼn bedrag vir sy daaglikse behoeftes insluit, plus ʼn addisionele bedrag vir onverwagse kontantaanvrae. Die Amerikaanse onderneming se beleid is dat die totale vereiste kontantbalans gelyk moet wees aan die drie standaardafwykings van die verwagte daaglikse behoeftebedrag. Die drie standaardafwykings se verwagtinge reflekteer die firma se bepaling dat in praktyk,
Bladsy 132
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
GIM307 Internasionale Bestuur
daar ʼn 99.87%-waarskynlikheid gaan wees dat die filiaal die nodige kontant sal hê om die daaglikse, sowel as die onverwagte kontantaanvrae, te kan hanteer. Daar word aangeneem dat kontantbehoeftes in elke land versprei en onafhanklik van mekaar hanteer word. Jou voorgeskrewe handboek gee ʼn berekeningsvoorbeeld van bogenoemde. Maak seker dat jy weet hoe die berekening werk. Vermindering van transaksiekoste Transaksiekoste is die koste van ʼn ruiltransaksie. Elke keer as ʼn onderneming kontant van een geldeenheid in ʼn ander geldeenheid omsit, beloop dit ʼn transaksiekoste – die kommissiefooi wat hulle aan buitelandse valutahandelaars wat die transaksie uitvoer, betaal. Die meeste banke eis ook ʼn oordragfooi vir die oordrag van die geld vanaf een plek na ʼn ander, dus ʼn ander tipe transaksiekoste. Die kommissie- en oordragfooie wat voorkom as gevolg van intra-ondernemingtransaksies is beduidend; volgens die Verenigde Nasies, behels dit 40% van internasionale handelstransaksies tussen verskillende nasionale filiale of transnasionale korporasies. Die volume van sulke transaksies neig om baie hoog te wees in ʼn onderneming wat oor ʼn globaalverspreide netwerk van interafhanklike waardeskeppingswerksaamhede beskik. Multilaterale saamvoeging laat toe dat ʼn multinasionale onderneming sy transaksiekoste verlaag, wanneer baie transaksies tussen sy filiale plaasvind, deur die aantal transakies te verminder. ʼn Multilaterale saamvoeging is egter ʼn uitbreiding van ʼn bilaterale saamvoeging. Laasgenoemde is, byvoorbeeld, wanneer ʼn Franse filiaal ʼn Meksikaanse filiaal $6 miljoen skuld en die Meksikaanse filiaal die Franse filiaal terselfdertyd $4 miljoen skuld. ʼn Bilaterale skikking word dan gemaak met ʼn enkel betaling van $2 miljoen vanaf die Franse filiaal aan die Meksikaanse filiaal, en die oorblywende skuld word dan gekanselleer. Multilaterale saamvoeging word uitgebrei tot die transaksies tussen veelvoudige filiale binne ʼn internasionale onderneming. Jou voorgeskrewe handboek behandel ʼn berekeningsvoorbeeld van bogenoemde. Maak seker dat jy weet hoe die berekening werk. Figure 20.2, 20.3 en 20.4 toon grafiese voorstellings van die voorbeeld (bladsye 611-612). Bestuur van belastinglas Verskillende lande huldig verskillende belastingregimes. Baie lande volg die wêreldwye beginsel dat hulle die reg het om inkomste te belas wat buite landsgrense verdien word, deur binnelandse instellings. Dubbelbelasting kom voor wanneer die inkomste van ʼn buitelandse filiaal belas word in sowel die gasheerlandregering, as deur die
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
Bladsy 133
GIM307 Internasionale Bestuur moedermaatskappy se plaaslike regering. Maar dubbelbelasting word versag deur belastingkrediete, belastingsooreenkomste en die uitstelbeginsel. • ʼn Belastingkrediet laat toe dat ʼn entiteit ʼn vermindering van belasting aan die plaaslike regering betaal gemeet aan die totale belasting aan die buitelandse regering betaal(-baar). • ʼn Belastingsooreenkoms tussen twee lande spesifiseer watter items van inkomste belas gaan word deur owerhede van die land waarin die inkomste verdien is. • ʼn Uitstelbeginsel spesifiseer dat moedermaatskappye nie belas word op hulle buitelandse inkomstebron alvorens hulle nie die dividend/e ontvang het nie. Sommige ondernemings maak ook gebruik van belastingstoevlugoorde soos die Bahamas of Bermuda om hulle belastingverantwoordelikheid te verminder (lees weer die gevallestudie aan die begin van Hoofstuk 20 in jou voorgeskrewe handboek – Belastingstrategie by Google). ʼn Belastingstoevlugoord is ʼn land wat baie lae, of geen inkomstebelasting nie, hef. Internasionale ondernemings vermy of stel inkomstebelasting uit deur volfiliale of nieoperasionele filiale in die belastingstoevlugoord te vestig. Die filiaal in die belastingstoevlugsoord besit die algemene aandele van die operasionele buitelandse filiale. Dit laat toe dat alle fondsoordragte vanaf die buitelandse operasionele filiale na die moedermaatskappy gestuur word deur die filiaal in die belastingstoevlugoord. Die belasting gehef op die buitelandse inkomstebron deur ʼn onderneming se plaaslike owerheid, wat normaalweg betaal word wanneer ʼn dividend verklaar is deur ʼn buitelandse filiaal, kan uitgestel word onder die uitstelbeginsel, totdat die filiaal in die belastingstoevlugsoord die dividend/e aan die moedermaatskappy betaal. Die dividendbetaling kan onbepaald uitgestel word as buitelandse werksaamhede aanhou groei en nuwe interne finansiering benodig word van die filiaal in die belastingstoevlugsoord. Jou voorgeskrewe handboek bespreek en lys voorbeelde van belastingstoevlugsoorde. Oorgrens-kapitaaloordrag Om die onderneming se kontanthulpbronne doeltreffend te benut en die onderneming se globale belastingsverantwoordelikhede te verminder, vereis dat die onderneming fondse kan oordra van een ligging, wêreldwyd na ʼn ander. Internasionale ondernemings gebruik ʼn aantal tegnieke om likiede fondse oorgrens oor te dra. Dit sluit in dividendoorbetalings, rentebetalings en -fooie, oordragpryse en voordoen-lenings. Sommige ondernemings gebruik meer as een tegniek om oorgrens-fondsoordrag te doen; dit word ontbondeling genoem. Laasgenoemde fasiliteer ʼn deursnit van die beskikbare tegnieke om likiede fondse vanaf die buitelandse filiaal aan die moedermaatskappy oor te dra, en laat toe dat ʼn
Bladsy 134
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
GIM307 Internasionale Bestuur internasionale onderneming fondse van sy buitelandse filiale verkry, sonder om die gasheerland sensitief te raak deur die groot dividendonttrekkings. • Dividendoorbetalings Betaling van dividende is die mees algemene metode waardeur ondernemings fondse vanaf buitelandse filiale na die moedermaatskappy oordra. • Rentebetalings en -fooie Rentebetalings en -fooie verteenwoordig vergoeding betaalbaar aan eienaars van tegnologie, patente of handelsmerke, vir die gebruik van daardie spesifieke tegnologie, of die vervaardiging-, koop- of verkoopsreg van produkte met daardie patent of onder daardie handelsmerk. • Oordragpryse Enige internasionale onderneming voltrek gewoonlik ʼn groot aantal oordragte van goedere en dienste tussen die moedermaatskappy en buitelandse filiale en ook tussen buitelandse filiale. Winste word ook gemaak uit oordragpryse; daar word ook verskeie probleme met die beleid geassosieer. • Voordoen-lenings (Fronting loans) ʼn Voordoen-lening is ʼn lening tussen ʼn moedermaatskappy en ʼn filiaal, wat deur ʼn finansiële tussenganger, gewoonlik ʼn groot internasionale bank, gekanaliseer word. Elkeen van bogenoemde is hier slegs kortliks bespreek; jou voorgeskrewe handboek bespreek elkeen volledig met gepaste voorbeelde. Die laaste tema in die eenheid fokus spesifiek op die vordering en prestering van die Afrikakontinent in die globale bestuursomgewing. Dit sluit af met Afrika se groei- en tegnologiese prestering en ontwikkelingsvooruitsigte. 5.10 Samevatting Die studie-eenheid fokus op die globale aanbodketting en finansiële bestuur. In die eenheid word drie temas bespreek, naamlik die globale aanbodkettingbestuur, globale finansiële en internasionale beleggingsbestuur, sowel as Afrika en die globale bestuursomgewing. Elk van die temas vorm ʼn belangrike komponent van die module “Internasionale bestuur”. In die eerste tema, die globale aanbodketting, word eerstens gefokus op globale vervaardiging. In hierdie gedeelte word twee van die werksaamhede van vervaardiging beskou, naamlik produksie en logistiek. Die twee aspekte wat na vore kom, is kosteverlaging van die produkvervaardiging sonder om produkgehalte in te boet. Dieselfde twee aspekte is
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
Bladsy 135
GIM307 Internasionale Bestuur net so belangrik in die gedeelte oor produseringsligging. ʼn Belangrike besluit wat ondernemings deesdae moet neem, is waar om hul produseringswerksaamhede te lokaliseer om so ver moontlik koste te verminder en steeds produkkwaliteit te verbeter. Die volgende drie faktore moet oorweeg word, naamlik land-, tegnologiese en produksiefaktore. Onder maak-of-koopbesluite word internasionale ondernemings se gereelde blootstelling aan hierdie keuses belig met die spesifieke sake wat sulke besluitneming fasiliteer. By maak-besluite kom sake soos laer koste, fasilitering van gespesialiseerde beleggings, beskerming van eiedomsreg op produktegnologie, die opbou van dinamiese vermoëns en verbeterde skedulering aan bod. By koop-besluite word weer besin oor strategiese buigbaarheid, laer koste en kompensasies en/of verrekenings. In die bestuur van die globale aanbodketting word die belang van logistiek bespreek, in samehang met die rol van netbetydsvoorraad, inligtingstegnologie en die internet. Die tweede tema behandel die internasionale bemarking wat ʼn MNM in ag moet neem. Die fokus was op spesifieke besluitneming wat in internasionale markte gemaak sal moet word rakende die MNM se produkte. Daarna is daar gefokus op menslike hulpbronbestuur, asook die manier waarop personeel optimaal bestuur kan word. Ten slotte is internasionale rekeningkunde en finansies bespreek, met die eerste gedeelte onder dié tema, die finansiële besluite. Wanneer opsies vir finansiering oorweeg word, moet ʼn internasionale onderneming eers besin oor hoe buitelandse beleggings gefinansier gaan word en of hulle eerder finansiering van die globale kapitaalmark wil verkry. Alle aspekte rakende laasgenoemde is bespreek. Globale kapitaalbestuur fokus op minimalisering van kontantbalanse, vermindering van transaksiekoste, bestuur van die belastinglas en laastens, oorgrens-kapitaaloordrag. Die eenheid sluit die studie van internasionale bestuur in hierdie module af. 5.11 Selfevaluering Sommige van onderstaande aktiwiteite kom uit jou voorgeskrewe handboek en help jou om die studie-eenheid te hersien. Daar is ook addisionele hersieningsvrae aan die einde van Hoofstukke 17 en 20. Vraag 13 Verduidelik hoe ʼn doeltreffende logistiekfunksie internasionale ondernemings kan help om meer effektief in die globale mark te kan kompeteer.
Bladsy 136
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
GIM307 Internasionale Bestuur Vraag 14 Doen navorsing op die internet en bepaal watter ondernemings van belastingstoevlugoorde gebruik maak. Vraag 15 Ontwikkel ʼn internasionale bemarkingstrategie vir ʼn suigstokkievervaardiger deur gebruik te maak van die bemarkingsmengsel. Vraag 16 Ontwerp ʼn opleidings- en ontwikkelingsprogram vir ʼn expatriate wat terugkeer Suid-Afrika toe na drie jaar in die Demokratiese Republiek van Kongo.
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
Bladsy 137
GIM307 Internasionale Bestuur 5.12 Selfevalueringsriglyne Vraag 13 Antwoord Die twee doelwitte van logistiek is om die onderneming se globale aanbodketting teen die laags moontlike koste te bestuur op ʼn wyse wat optimaal in kliëntebehoeftes voorsien, en sodoende waardeskeppingskoste verlaag en die onderneming help om ʼn mededingende voordeel te skep deur uitstekende kliëntediens. Die potensiaal tot kostevermindering deur doeltreffender logistiek, is groot. Die rol van netbetydsvoorraad, inligtingstegnologie en die internet speel ook ʼn groot rol in doeltreffende logistiekbestuur. Bogenoemde is hier slegs kortliks aangeraak; van jou word verwag om die paragraaf met inligting uit jou voorgeskrewe handboek, asook addisionele bronne, aan te vul. Vraag 14 Antwoord Gebruik hier voorbeelde wat jy van die internet verkry het, mét jou gepaste bronverwysing/s sodat jou inligting gekontroleer kan word. Vraag 15 Antwoord Die vier P’s (prys, produk, promosie en plek) moet in ag geneem word tydens jou bespreking. Maak seker dat jou antwoord deurgaans op die suigstokkiefabriek van toepassing is. Neem in ag dat elke element breedvoerig in so ʼn tipe ontwerp bespreek moet word. Antwoorde soos: “Produk: Suigstokkie”, is onaanvaarbaar. Daar is nie ʼn vaste voorskrif vir so ʼn antwoord nie, behalwe om elke element in die bemarkingsmengsel toe te pas op die suigstokkiefabriek. Vraag 16 Antwoord Hierdie antwoord moet ten volle toegepas word op verskillende maniere wat jy sal gebruik om ʼn expat weer op te lei oor huidige sakepraktyke in jou maatskappy. Prosesse moet ook in plek gestel word waar die expat die geleentheid gebied word om sy/ haar ervaring met die MNM te deel. Verduidelik ook hoe jy as expat bestuurder te werk sal gaan om te verseker hoe daardie ervaring in die MNM toegepas kan word.
Bladsy 138
Studie-eenheid 5: Internasionale besigheidsfunksies
GIM307 Internasionale Bestuur
WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS Belangrike vakterminologie: Afrikaans
Engels
aanleg
plant
aanlegvlak-skaalbesparings
plant-level scale economies
aansporing
incentive
afbetaalopsies
retire principal
AsiĂŤ-Pasifiese ekonomiese samewerking
Asia-Pacific Economic Cooperation (APEC)
(APEC) baanbrekerskoste
pioneering costs
baanbrekersnadele
first-mover disadvantages
baanbrekersvoordele
first-mover advantages
belastingstoevlugoord
tax haven
belĂŞde kapitaal
invested capital
beleide vir maatskaplike insluiting en
policies for social inclusion and equity
gelykheid besit (van aandele) bevelsekonomie bewaarnemer
holdings command economy depository
bruto binnelandse produk (BBP)
gross domestic product (GDP)
bruto nasionale produk (BNP)
gross national product (GNP)
buitelandse valutamark
foreign exchange market
defektief
defective
direkte buitelandse belegging
foreign direct investment
diskontokoers
discount rate
doeltreffendheidsgrens
efficiency frontier
drahandel
carry trade
drywer
driver
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 139
GIM307 Internasionale Bestuur
dubbelsinnigheid
ambuigity
eenheidskostekurwe
unit cost curve
effekte
bonds
ekonomiese bestuur
economic management
ekonomiese blootstelling
economic exposure
ekonomiese integrasie
economic integration
ekstern-omskepbaar
externally convertible
ervaringskurwe
experience curve
Europese Unie (EU)
European Union (EU)
Europese vryhandelsvereniging
European Free Trade Association
Eurovaluta
Eurocurrency
filiaal
subsidiary
filiale
subsidiaries
gebruiksklaarprojek
turnkey project
gediskonteer
discounted
gediskonteerde koers
discounted rate
geldbestuur
money management
geldeenheid-omsetbaarheid
currency convertibility
(wanneer van enkele land) gesamentlike onderneming gevorderde vervaardigingstegnologie globale kapitaalbestuur inligtings- en kommunikasietegnologie
joint venture advanced manufacturing technlogy (AMT) global money management information and communication technology (ICT)
internasionaal-gebore ondernemings
born-global firms
internasionale monetĂŞre fonds (IMF)
International Monetary Fund (IMF)
Karibiese enkelmark en ekonomie
Carribbean Single Market and Economy (CSME)
Bladsy 140
Woordelys in Afrikaans en Engels
GIM307 Internasionale Bestuur
kompensasie | verrekening | teenwig
offset
komponentonderdele
component parts
koopkrag
purchasing power
koopkragpariteit
purchasing power parity (PPP)
land-faktore
land factors
landsbeleid en institusionele assessering
country policy and institutional assessment
(CPIA)
(CPIA)
leer-effekte
learning effects
ligging
location
lisensiehouer, gelisensieerde
licensee
lisensieverlener, lisensieerder
licenser
maak-of-koop
make-or-buy
maksimaliseer
maximise
menslike ontwikkelingsindeks
human development index (HDI)
montering | inmekaarsit van
assembly
multinasionale maatskappy
multinational enterprise (MNE)
naaf | nawe
hub | hubs
nasiestaat
nation-state
netto huidige waarde
net present value
nie-omsetbaar / nie-omskepbaar
nonconvertible
Noord-Amerikaanse vryhandelsooreenkoms North American Free Trade Agreement (NAFTA)
(NAFTA)
omset
turnover
omsetting (geldeenheid: een land)
currency conversion (exchange)
omsetting (s.nw.)
conversion
omsetting (valuta: meer as een land)
currency conversion (exchange)
omsit (ww.)
convert
omskakeling (sekuriteite)
currency conversion (securities)
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 141
GIM307 Internasionale Bestuur
omskakelingskoste
switching cost
ondernemings, werkings, werksaamhede
operations
ontwikkelingsdeurgange
development corridors
opbrengskoers
rate of return
openbare sektorbestuur en instellings
public sector management and institutions
persele
sites
plaaslike vatbaarheid
local responsiveness
platskermtelevisies
flat-panel televisions | TVs
poel | oorgooi
pool
prestasie
performance
reĂŤle BBP
real GDP
rekenaargesteunde ontwerp
computer aided design (CAD)
relatiewe meriete
relative merits
remitteer
remit
reserveringsprys
reservation price
ruimtelike ontwikkeling
spatial development
saamvoeging
netting
sekuriteite-omskepbaarheid
currency convertibility
Sentraal-Amerika vryhandelsooreenkoms
Central American Free Trade Agreement
(CAFTA)
(CAFTA)
Sentraal-Amerikaanse algemene mark
Central American Common Market
skaalbesparings
economies of scale
skaalbesparings
scale economies
skakeling
liaison
skroot (s.nw.)
scrap (n.)
slimfoon
smart phone
sloop (ww.)
scrap (v.)
Bladsy 142
Woordelys in Afrikaans en Engels
GIM307 Internasionale Bestuur
soewereiniteit standaardafwykings streeksekonomiese integrasie
sovereignty standard deviations regional economic integration
strukturele hervorming
structural reforms
subeenheid
subunit
swewende wisselkoers
floating exchange rate
swewende wisselkoersregime
floating exchange rate regime
tantièmebetalings en -fooie
royalty payments and fees
totale kwaliteitsbestuur
total quality management (TQM)
uitkering (wins)
distribution (profit)
valuta-omsetbaarheid
currency convertibility
(wanneer van meer as een land) valutaruiltransaksies
currency swaps
valutaspekulasie
currency speculation
valutawisselkoers
currency exchange rate
vasgepende wisselkoers
pegged exchange rate
verbruikersurplus
consumer surplus
vereiste opbrengskoers
required rate of return
Verenigde Nasies (VN)
United Nations (UN)
Vereniging van Suidoos-Asiatiese lande
Association of Southeast Asian Nations
(ASEAN)
(ASEAN)
verkope
sales
verkryging
procurement
verreken, handeldryf
trade-off
verskaffer
supplier
verskansing
hedging
verspreiding (algemeen)
distrubution (general)
volfiliaal
wholly owned subsidiary
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 143
GIM307 Internasionale Bestuur
vooruitsigte
prospects
vooruitwisselkoers
forward exchange rate
vryhandelsgebied van Amerika (FTAA) vrylik omsetbaar / omskepbaar
Free Trade Area of the Americans (FTAA) freely convertible
(afhangende of geldheid / valuta) waardeskepping
value creation
waarde-tot-gewig
value-to-weight
WĂŞreldhandelsorganisasie (WHO)
World Trade Organisation (WTO)
wet van een prys
law of one price
wisselkoers
exchange rate
wisselkoersvoorspelling
exchange rate forecasting
Bladsy 144
Woordelys in Afrikaans en Engels
GIM307 Internasionale Bestuur
BRONNELYS Cullen, J.B. 2002. Mulitnational management. 2de uitgawe. Cincinnati: South-Western College Publishing, Thomas Learning. Hough, J., & Neuland, E. 2007. Global business: Environments and strategies. 3de uitgawe. South Africa: Oxford University Press Hough, J., & Neuland, E. 2007. Global business: Environments and strategies. 3de uitgawe. Suid-Afrika: Oxford University Press. Hough, J., & Neuland, E. 2007. Global business: Environments and strategies. 3de uitgawe. Oxford University Press: Suid-Afrika IT News Africa. 2015. Technology will drive growth in Africa over the next five years. Beskikbaar by: http://www.itnewsafrica.com/2015/01/technology-will-drive-growth-inafrica-over-the-next-five-years/ [Besoek: 22 Oktober 2015]. Luiz, J.M. 2009. Journal of international development. “Institutions and economic performance: Implications for African development�. 21(1): 58-57. Oviatt, B.M. & McDougall, P.P., 1994. Toward a theory of international new ventures. Journal of international business studies, 25(1):45-64. Phatak, A.V. 1998. International dimensions of management. Cincinnati, Ohio: SouthWestern College Publishers. Salacuse, J.W. 2005. The top ten ways that culture can affect international negotiations. Beskikbaar by: http://iveybusinessjournal.com/publication/the-top-ten-ways-thatculture-can-affect-international-negotiations/ [Besoek: 17 Junie 2015]. The World Bank. 2013. New assessment of African government policies and institutions finds uneven performance, governance remains a challenge. Beskikbaar by: http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2013/06/26/new-assessment-ofafrican-government-policies-and-institutions-finds-uneven-performance-governanceremains-a-challenge [Besoek: 22 Oktober 2015]. The World Bank. 2015. Country notes. http://www.africaneconomicoutlook.org/en/countrynotes/ [Besoek: 22 Oktober 2015]. The World Bank. 2015. Data section. http://data.worldbank.org/country [Besoek: 22 Oktober 2015]. XE Currency Converter. 2015. Coverter. Beskikbaar by: http://www.xe.com/currencyconverter/. [Besoek: 19 November 2015]
Bronnelys
Bladsy 145
Internasionale Bestuur Handboek • Hill, C.W.L. 2014. International business: Competing in a global marketplace. 10de uitgawe. Verenigde Koningkryk: McGraw-Hill Education.
D
ie afgelope drie dekades het ʼn fundamentele skuif plaasgevind vanaf relatief selfonderhoudende ondernemings na interafhanklike, geïntegreerde globale ondernemings. Dit verklaar die naam van hierdie module, naamlik “Internasionale bestuur”. Studie-eenheid 1 fokus op die globale bestuursomgewing. Die eerste tema wat bespreek word, is die globalisering van die sakeomgewing. Hierop volg besprekings oor die ekonomiese en regstelsels, asook aspekte van die politieke en ekonomiese omgewing. Die eenheid sluit af met die internasionale kulturele omgewing. Die evolusie van globalisering speel ʼn belangrike rol in al die genoemde omgewings. Studie-eenheid 2 fokus op die tegnologiese, handels- en beleggingsomgewings. Die eerste tema bied ʼn deurgrondige bespreking van die tegnologiese omgewing, gevolg deur ʼn uiteensetting van die verskillende internasionale handelsteorieë. Die volgende belangrike tema is politieke ideologieë en die eenheid sluit af met ekonomiese integrasie, asook streeksekonomiese integrasie in Europa, Amerika en in ander lande. Studie-eenheid 3 bespreek die globale monetêre stelsel. Die eerste tema voorsien ʼn oorsig van hoe buitelandse valutamarkte en wisselkoerse werk. Die volgende tema verskaf ʼn
uitgebreide prentjie van die ontstaan van die internasionale monetêre stelsel en hoe dit in die praktyk toegepas word. Die laaste tema wat bespreek word in die eenheid is internasionale kapitaalmarkte. Studie-eenheid 4 fokus op globale strategieë, strukture en buitelandse marktoetrede. Daar word drie temas in die eenheid bespreek. Eerstens word daar gefokus op ondernemingstrategieë gevolg deur ondernemingstrukture en dan buitelandse marktoetrede. Studie-eenheid 5 fokus op die globale aanbodketting en finansiële bestuur. Die eerste tema bespreek die globale aanbodketting, terwyl die tweede tema globale finansiële en internasionale investering verduidelik. Die derde tema sluit die eenheid af met ʼn bespreking van die rol van Afrika in die globale bestuursomgewing asook Afrika se toekomstige ontwikkelingsvooruitsigte. Die gedeeltes met betrekking op die inhoud van die studieeenhede word telkens aangedui. Die gids begelei jou deur die handboek en probeer moeiliker gedeeltes toelig, aanvul waar nodig en wys die belangrike gedeeltes uit. Vir eksamendoeleindes moet jy die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook hierdie begeleidingsgids, bestudeer.
www.akademia.ac.za