emin g yn b e
sluit n
standaardkoste
kosteberekening
onsekerheid
voor
spel
ling
kort term
begroting
Bestuursrekeningkunde 2 Skrywer: Rika Nieuwoudt
c Kopiereg 2016 Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa) Skrywer: Rika Nieuwoudt Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou. Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, Centurion Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 Tel: 0861 222 888 E-pos: diens@akademia.ac.za Webtuiste: www.akademia.ac.za
Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
www.akademia.ac.za
GMA206 Bestuursrekeningkunde
INHOUDSOPGAWE Inleiding ...................................................................................................................................... 7 Vakleeruitkomste ........................................................................................................................ 9 Woordomskrywing vir evaluering ............................................................................................... 10
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels ....................................................................... 11 1.1
Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 11
1.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 12
1.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 12
1.4
Inleiding ................................................................................................................................ 13
1.5
Marginale kosteberekening............................................................................................... 14
1.5.1
Die beginsels van marginale koste .............................................................................. 14
1.5.2 Die effek van marginale en absorpsiekosteberekening op gerapporteerde wins en voorraadwaardasie......................................................................................................................... 15 1.5.3 1.6 1.6.1
Die vergelyking van marginale koste en absorpsiekoste ......................................... 16 Deurset (Throughput) Rekeningkunde (TA) ................................................................... 18 Bottelnekhulpbronne ...................................................................................................... 18
1.7 Tradisionele kosteberekeningsmetodes vs. Aktiwiteitsgebaseerde Kosteberekening (ABC = Activity Based Costing) ................................................................................................... 20 1.7.1 1.8
Kostedrywers .................................................................................................................. 20 Netbetydsstelsel (JIT) ........................................................................................................ 22
1.8.1
Elemente van die netbetydsstelsel (JIT) ..................................................................... 22
1.8.2
Probleme met betrekking tot die netbetydsleweringstelsel (JIT) ............................ 24
1.9
Totale kwaliteitsbestuur (TQM – Total quality management) ...................................... 24
1.9.1
Koste van kwaliteit.......................................................................................................... 25
1.9.2
Koste-van-kwaliteitverslag ............................................................................................ 26
1.10
Omgewingskosteberekening ............................................................................................ 26
1.10.1
Omgewingskoste klassifikasie...................................................................................... 26
1.10.2
Volhoubare winste .......................................................................................................... 27
1.10.3
Probleme met die berekening van omgewingskoste ................................................ 27
1.11
Samevatting ........................................................................................................................ 28
1.12
Selfevaluering ..................................................................................................................... 29
1.13
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 30
Inhoudsopgawe
Bladsy 1
GMA206 Bestuursrekeningkunde Studie-eenheid 2: Standaardkoste ............................................................................................. 33 2.1
Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 33
2.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 34
2.3
Aanvullende bronne ........................................................................................................... 34
2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 34
2.5
Inleiding ................................................................................................................................ 35
2.6
Standaardkoste................................................................................................................... 36
2.6.1
Die gebruik van standaardkoste .................................................................................. 36
2.6.2
Vasstelling van standaarde vir vervaardiging ............................................................ 37
2.6.3
Opdatering van standaarde .......................................................................................... 39
2.6.4
Vergelyking van begrotings en standaarde ................................................................ 40
2.6.5
Kritiek op standaardkoste.............................................................................................. 41
2.7
Vasstelling van standaarde in diensondernemings ...................................................... 42
2.7.1
Probleme met die toepassing van standaardkoste in diensondernemings ........... 42
2.7.2
McDonaldisasie (McDonaldization) ............................................................................. 43
2.7.3
Diagnosties verwante groepe (Diagnostic related groups, DRG) ........................... 43
2.8
Afwykingsontleding ............................................................................................................ 43
2.8.1
Direkte materiaal afwyking ............................................................................................ 44
2.8.2
Direkte arbeidskoste afwykings.................................................................................... 45
2.8.3
Veranderlike bokoste afwyking .................................................................................... 46
2.8.4
Vaste bokoste afwyking ................................................................................................. 47
2.8.5
Verkoopsafwyking .......................................................................................................... 49
2.9
Verdere afwykingsontledings............................................................................................ 51
2.9.1
Bedryfstaat/Bedryfsverslag ........................................................................................... 51
2.9.2
Afwykings in ʼn standaard marginale kostestelsel ..................................................... 51
2.9.3
Materiaalmengsel en opbrengsafwykings .................................................................. 53
2.9.4
Arbeidsmengsel en opbrengsafwyking ....................................................................... 54
2.9.5
Verkoopsmengsel en hoeveelheidsafwyking ............................................................. 54
2.9.6
Beplanning en bedryfsafwyking ................................................................................... 56
2.10
Interpretasie van afwykings .............................................................................................. 58
2.10.1
Moet ondersoek ingestel word, of nie? ....................................................................... 58
2.10.2
Modelle vir die ondersoek van afwykings ................................................................... 60
2.10.3
Gesamentlike afwykings................................................................................................ 61
2.10.4
Interpretasie van afwykings .......................................................................................... 61
Bladsy 2
Inhoudsopgawe
GMA206 Bestuursrekeningkunde 2.11
Samevatting ........................................................................................................................ 64
2.12
Selfevaluering ..................................................................................................................... 65
2.13
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................................... 65
Studie-eenheid 3: Begrotings ..................................................................................................... 67 3.1
Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 67
3.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 67
3.3
Aanvullende bronne ........................................................................................................... 68
3.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 69
3.5
Inleiding ................................................................................................................................ 70
3.6
Voorbereiding van begrotings .......................................................................................... 71
3.6.1
Begrotingsbeplanning en beheerstelsels.................................................................... 71
3.6.2
Voorbereiding van begrotings ...................................................................................... 72
3.6.3
Kontrole van prosedures ............................................................................................... 75
3.7
Voorspelling op grond van historiese data ..................................................................... 75
3.7.1
Kennis vanuit vorige studies verkry ............................................................................. 76
3.7.2
LineĂŞre regressieontleding............................................................................................ 76
3.7.3
Hoog-laag-metode.......................................................................................................... 77
3.7.4
Verspreidingsdiagramme en korrelasie ...................................................................... 77
3.7.5
Voorspelling van verkope .............................................................................................. 78
3.7.6
Voorspellings................................................................................................................... 79
3.7.7
Beperkings van voorspelling ......................................................................................... 79
3.8
Begrotings vir beplanning ................................................................................................. 80
3.8.1
Produksie en ander verwante begrotings ................................................................... 80
3.8.2
Kontantbegrotings en die meesterbegroting/hoofbegroting..................................... 81
3.8.3
Alternatiewe benaderings tot begrotings .................................................................... 83
3.9
Begrotings en beheer vir prestasie .................................................................................. 85
3.9.1
Deurlopende begrotings ................................................................................................ 85
3.9.2
Begroting as ʼn beheerstelsel ........................................................................................ 86
3.9.3
Terugvoer en vooruitvoer (feedforward) beheermeganismes ................................. 87
3.10
Begrotings vir prestasie evaluasie ................................................................................... 88
3.10.1
Vaste en buigsame begrotings..................................................................................... 88
3.10.2
Voorbereiding van buigsame begrotings .................................................................... 89
3.10.3
Buigsame begrotings en begrotingsbeheer ............................................................... 90
Inhoudsopgawe
Bladsy 3
GMA206 Bestuursrekeningkunde 3.10.4 3.11
Die gebruik van sigblaaie vir die opstel van besigheidsmodelle ............................. 91 Samevatting ........................................................................................................................ 92
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming.............................................................................. 95 4.1
Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 95
4.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 96
4.3
Aanvullende bronne ........................................................................................................... 96
4.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 97
4.5
Inleiding ................................................................................................................................ 97
4.6
Relevante koste .................................................................................................................. 98
4.6.1
Besluitneming ................................................................................................................. 99
4.6.2
Inligting vir besluitneming .............................................................................................. 99
4.6.3
Relevante koste en inkomste ..................................................................................... 100
4.6.4
Nie-relevante koste en inkomste................................................................................ 101
4.6.5
ReĂŤls vir die identifisering van relevante koste ....................................................... 103
4.6.6
Die aannames in relevante koste .............................................................................. 104
4.6.7
Verhouding tot rekeningkundige konsepte ............................................................... 104
4.6.8
Nie-kwantifiseerbare faktore in besluitneming ......................................................... 105
4.7
Korttermynbesluitneming ................................................................................................ 106
4.7.1
Selfvervaardigings- of koopbesluite .......................................................................... 106
4.7.2
Een of die ander besluite ............................................................................................ 107
4.7.3
Staking van produk of segment.................................................................................. 107
4.7.4
Keuse tussen opsies .................................................................................................... 110
4.8
Meervoudige produk gelykbreekontleding.................................................................... 110
4.8.1
Die samestelling van ʼn basiese gelykbreekpunt grafiek ........................................ 111
4.8.2
Gelykbreekontleding in ʼn meervoudige produkomgewing ..................................... 112
4.8.3
Gelykbreekpunt vir meervoudige produkte............................................................... 112
4.8.4
Bydrae tot verkope (cash to sales C/S) verhouding vir meervoudige produkte . 113
4.8.5
Verkope- / produkmengselbesluite ............................................................................ 114
4.8.6
Teikenwins vir meervoudige produkte ...................................................................... 114
4.8.7
Veiligheidsgrens van meervoudige produkte ........................................................... 115
4.8.8
Meervoudige produkgelykbreekgrafiek ..................................................................... 116
4.8.9
Verdere aspekte rakende gelykbreekontleding ....................................................... 117
4.9
Bladsy 4
Beperkende faktorontleding ............................................................................................ 119
Inhoudsopgawe
GMA206 Bestuursrekeningkunde 4.9.1
Beperkende faktorontleding en beperkte vryheid van aksie .................................. 119
4.9.2
Maak of koop besluite en skaars hulpbronne .......................................................... 120
4.9.3
Beperkende faktore en skadupryse ........................................................................... 120
4.9.4
Die gebruik van beperkende faktorontleding ........................................................... 122
4.10
LineĂŞre programmering: Die grafiekmetode ................................................................ 123
4.10.1
Die grafiekmetode ........................................................................................................ 124
4.10.2
Die grafiese metode met die gebruik van gelyktydige verhoudings ..................... 125
4.10.3
Sensitiwiteitsontleding ................................................................................................. 126
4.11
LineĂŞre programmering: Die simpleksmetode ............................................................. 127
4.11.1
Die beginsels van die simpleksmetode ..................................................................... 127
4.11.2
Sensitiwiteitsontleding ................................................................................................. 129
4.11.3
Die gebruik van rekenaarpakkette ............................................................................. 129
4.11.4
Die gebruik van lineĂŞre programmering.................................................................... 129
4.12
Toedeling van gemeenskaplike koste ........................................................................... 131
4.12.1
Probleme met die verantwoording van gemeenskaplike koste ............................. 132
4.12.2
Toedeling van gemeenskaplike koste aan gemeenskaplike produkte................. 132
4.12.3
Verdere prosesseringsbesluite ................................................................................... 133
4.12.4
Kosteberaming van neweprodukte ............................................................................ 133
4.13
Samevatting ...................................................................................................................... 134
4.14
Selfevaluering ................................................................................................................... 135
4.15
Selfevalueringsriglyne ..................................................................................................... 136
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid....................................................... 137 5.1
Studie-eenheid leeruitkomste ......................................................................................... 137
5.2
Voorgeskrewe handboek ................................................................................................ 137
5.3
Aanvullende bronne ......................................................................................................... 138
5.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ..................................................................................... 139
5.5
Inleiding .............................................................................................................................. 139
5.6
Risiko en onsekerheid onder besluitneming ................................................................ 140
5.6.1
Risiko en kapitale beleggingsbesluite ....................................................................... 140
5.6.2
Risiko-voorkeur ............................................................................................................. 140
5.7
Waarskynlikheidsontleding en verwagte waarde ........................................................ 141
5.7.1
Histogramme en waarskynlikheid .............................................................................. 141
5.7.2
Verwagte waardes........................................................................................................ 142
Inhoudsopgawe
Bladsy 5
GMA206 Bestuursrekeningkunde 5.8
Datatabelle ........................................................................................................................ 144
5.9
Metodes om risiko en onsekerheid te ontleed ............................................................. 144
5.9.1
Standaardafwyking....................................................................................................... 144
5.9.2
Beslissingsbome........................................................................................................... 145
5.9.3
Sensitiwiteitsontleding ................................................................................................. 146
5.10
Die waarde van inligting .................................................................................................. 147
5.10.1
Die waarde van volmaakte inligting ........................................................................... 147
5.10.2
Volmaakte inligting en beslissingsbome ................................................................... 148
5.10.3
Die waarde van onvolmaakte inligting ...................................................................... 148
5.11 5.11.1
Simulasiemodelle ............................................................................................................. 149 Monte Carlo-simulasie ................................................................................................. 149
5.12
Maksimin, maksimaks en minimaks basisse vir besluitneming ................................ 150
5.13
Samevatting ...................................................................................................................... 151
5.14
Selfevaluering ................................................................................................................... 152
5.15
Selfevalueringsriglyne ..................................................................................................... 152
Bronnelys ................................................................................................................................ 153
Bladsy 6
Inhoudsopgawe
GMA206 Bestuursrekeningkunde
INLEIDING Bestuursrekeningkunde behels die voorsiening van finansiële inligting aan belanghebbendes in die sakeonderneming ten einde hulle in staat te stel om besluitneming te fasiliteer en die algehele doeltreffendheid van bestaande bedrywighede te verbeter. ʼn Bestuursrekenmeester het verskillende belangrike take. In hierdie vak gaan daar spesifiek vyf take bespreek word, hierdie take is 1) kosteberekening 2) korttermyn besluitneming 3) voorspelling en begroting 4) standaardkoste en 5) die hantering van onsekerheid. Daar is verskillende maniere om kosteberekening uit te voer. Dit sluit in tradisionele bestuursrekeningkundige tegnieke asook nuwe tegnieke wat meer geskik sal wees vir die moderne besigheidsomgewing. Hierdie kosteberekeningstegnieke verskil in die invloed wat hulle op voorraadwaardasies en winsgewendheidsrapportering het. ʼn Bestuursrekenmeester sal genoodsaak wees om korttermyn besluite te neem. Hierdie besluite is egter baie belangrik en kan ʼn groot invloed op die onderneming hê. Baie van die werk wat in hierdie gedeelte behandel gaan word is hersiening van wat reeds in GMA 105 behandel is. Dit is hier belangrik om te verstaan dat koste en beperkinge op produksie en verkope ʼn invloed op besluitneming het. Daar word gefokus op relevante koste, korttermyn besluitneming en beperkende faktor-analise. Indien daar meer as een beperkende faktor is kan besluitneming vergemaklik word deur gebruik te maak van lineêre programmering. Dit is baie belangrik dat hierdie tegniek geïnterpreteer en geanaliseer kan word. ʼn Begroting is ‘n plan van wat die onderneming beoog om te bereik en wat die teikens/doelwitte van die onderneming is. Daar is verskeie tegnieke wat gebruik word om begrotings op te stel maar al die tegnieke se oogmerk is om te verseker dat die doelwitte van die onderneming bereik word. Dit is belangrik dat die werklike resultate gedurig gemeet en vergelyk word met die begroting, sodat die bestuur stappe kan neem waar die werklike resultate en die begrote resultate wesenlik verskil. Hierdie proses maak beheer van onsekere situasies ook makliker. Standaardkoste is die beplande eenheidskoste van ʼn produk of diens. Standaardkoste vergemaklik die proses van die opstel van begrotings. Standaardkoste en afwykingsanalise dien as ʼn beheermeganisme deur die daarstelling van standaarde en die uitwysing van aktiwiteite wat nie volgens plan presteer nie. Die laaste gedeelte fokus op tegnieke om risiko en onsekerheid te meet. Hierdie tegnieke sluit verwagte waardes, sensitiwiteitsanalise en beslissingsbome in. Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf:
Inleiding
Bladsy 7
GMA206 Bestuursrekeningkunde
BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text: Operational Paper P1 Management Accounting, 1st edition. United Kingdom: Polestar Wheatons.
Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig, om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys. Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.
Bladsy 8
Inleiding
GMA206 Bestuursrekeningkunde
VAKLEERUITKOMSTE Kennis en begrip Na voltooiing van die vak BESTUURSREKENINGKUNDE (GMA 206) sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
Kosterekeningkundige stelsels
•
Korttermynbesluitneming
•
Voorspellings en begrotings
•
Standaardkoste
•
Risiko en onsekerheid
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
verskillende kosteberamingsmetodes en hulle resultate te bespreek;
•
die rol van gehaltekosteberaming te bespreek;
•
die rol van omgewingskosteberaming te verduidelik;
•
die doel van voorspelling, planne en begrotings kan verduidelik;
•
voorspellings van finansiële resultate te kan voorberei;
•
begrotings op grond van voorspellings te kan bespreek;
•
die beginsels wat die grondslag bied vir die gebruik van begrotings vir kontrole te bespreek;
•
prestasie met behulp van begrotings te ontleed, asook die erkenning van alternatiewe benaderings;
•
konsepte van koste en inkomste relevant tot prysbepaling en produk besluitneming te kan verduidelik;
•
korttermyn prys- en produkbesluitneming te kan ontleed; en
•
inligting te ontleed wat risiko en die impak van risiko evalueer, asook die impak daarvan op korttermynbesluitneming.
Vakleeruitkomste
Bladsy 9
GMA206 Bestuursrekeningkunde
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help. Werkwoord Wanneer daar van jou
Omskrywing Moet jy die volgende doen:
verwag word om te: Lys
Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer
Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik
Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer
Beskryf
Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde
Klassifiseer
items/voorwerpe behoort
Analiseer
Om iets te ontleed
Evalueer
Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid ens.
Toepas
Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem
Hersien
Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel ens.
Bladsy 10
Woordomskrywing vir evaluering
GMA206 Bestuursrekeningkunde
STUDIE-EENHEID 1: KOSTEREKENINGKUNDIGE STELSELS
1.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Marginale kosteberekening
•
Deurset Rekeningkunde (TA – Throughput accounting)
•
Tradisionele kosteberekeningsmetodes vs. aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening
•
Netbetydsstelsel (JIT system)
•
Totale kwaliteitsbestuur (TQM – Total Quality Management)
•
Omgewingskosteberekening
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
verskillende kosteberamingsmetodes en hulle resultate te bespreek;
•
marginale deurset- en absorpsiekosteberekeningsmetodes te kan gebruik by winsgewendheidsverslagdoening en voorraadwaardasies;
•
aktiwiteitsgebaseerde koste en tradisionele marginale en absorpsiekosteberekeningsmetodes met mekaar te vergelyk;
•
die impak van die netbetydsvervaardigingsmetode op die koste rekeningkundige metodes te verduidelik;
•
die rol van gehalte kosteberekening as deel van ʼn totale kwaliteitsbestuur (tqm) stelsel te kan bespreek;
•
die rol van omgewingskosteberekening as deel van ʼn omgewingsbestuurstelsel te verduidelik.
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
Bladsy 11
GMA206 Bestuursrekeningkunde 1.2
Voorgeskrewe handboek
BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text: Operational Paper P1 Management Accounting, 1st edition. United Kingdom: Polestar Wheatons. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Afdeling A: KOSTEBEREKENINGSTELSELS Hoofstuk 1, paragrawe 2 en 3 Hoofstuk 2, paragrawe 1,3,4 en 5 Hoofstuk 3, paragrawe 3 en 4 Hoofstuk 4, paragrawe 1, 2, 3 en 4 1.3
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Absorpsie-
Alle vervaardigingskoste, veranderlike en vaste oorhoofse koste
kosteberekening
word ingesluit by die bepaling van die produkkoste per eenheid.
Aktiwiteitsgebaseerde Ken direkte koste, en alle of gedeeltelike oorhoofse koste toe aan kosteberekening
eenhede met behulp van een of meer absorpsiekoerse.
Bydrae
Verkope minus veranderlike koste van verkope
Deurset
Dit meet die deurset bydrae per fabrieksuur. Dit is baie dieselfde
rekeningkunde
as marginale kosteberekeningsmetode, maar kan gebruik word om langtermyn besluite oor produksie, voorraad of kapasiteit te neem.
Kostedrywer
Dit is ʼn faktor wat die vlak van koste beïnvloed. Dit is gewoonlik die faktor wat die aktiwiteit se hulpbronverbruik tot die produk uitset verbind byvoorbeeld: Die aantal bestellings sal die kostedrywer vir die totale bestellingskoste wees.
Marginale
Alternatiewe metode van kosteberekening. Slegs veranderlike
kosteberekening
koste word as koste van verkope opgeneem en ʼn bydrae word bereken. Vaste koste word hanteer as periode koste.
Marginale koste
Deel van die koste van een eenheid produk of diens wat vermy sal word indien die eenheid nie vervaardig word nie, of wat sal
Bladsy 12
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
GMA206 Bestuursrekeningkunde verhoog indien een ekstra eenheid vervaardig word. Omskeppingskoste
Dit is die kombinasie van direkte arbeid plus vervaardigingsbokoste. Dit is die vervaardiger se produksiekoste buiten die koste van rou materiaal.
Periode koste
Kostes wat as uitgawes vir die huidige tydperk afgeskryf word.
Produkkoste
Koste wat toegeskryf word aan voltooide produkte wat vanuit die koste-elemente (materiaal, arbeid en ander uitgawes) vervaardig is.
Toevallingsgrondslag
Saketransaksie word te boek gestel wanneer dit plaasvind en nie wanneer kontant ontvang of daarvoor betaal word nie.
Waarde toegevoegde
Behels ʼn aktiwiteit wat nie uitgeskakel kan word sonder dat die
koste
kliënt bewus sal wees van 'n verswakking in die prestasie, funksie, of ander kwaliteit van die produk nie.
1.4
Inleiding
In hierdie studie-eenheid moet jy die verskil tussen absorpsie- en marginale kosteberekening verstaan asook die twee metodes met mekaar kan vergelyk. Die absorpsie kosteberekeningsmetode erken vaste koste (gewoonlik vaste produksiekoste) as deel van die uitsetkoste per eenheid, wat ook produkkoste genoem word, die marginale kosteberekeningsmetode hanteer alle vaste koste as periodekoste, dus nie deel van die uitsetkoste per eenheid nie. Jy moet ook kan verstaan watter effek die twee verskillende kosteberekeningsmetodes op gerapporteerde wins en voorraadwaardasie het, en só ook die toepassing daarvan in toetse en eksamens. Jy moet in staat wees om aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening met marginale en absorpsiekosteberekeningsmetodes te kan vergelyk. Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening (ABC) word in diepte in hoofstuk 3 in die CIMA studieteks (2015: 41-54) bespreek. Met die gebruik van ABC kosteberekening word vaste koste geabsorbeer in eenheidskoste, deur gebruik te maak van ʼn voorafbepaalde oorhoofse absorpsiekoers, wat gebaseer is op die normale vlak van produksie vir daardie periode. Indien die werklike produksie verskil van die normale vlak, of indien werklike uitgawes op vaste produksiekoste van die begrote vaste produksiekoste verskil, sal daar ʼn oor of onder toegedeelde absorpsiekoste vir die periode verskyn. In hierdie eenheid gaan daar ook gekyk word wat met die netbetydsstelsel en totale kwaliteitsbestuur bedoel word. Totale kwaliteitsbestuur is die proses van (1) opstel van kwaliteitstandaarde vir ʼn produk of diens, (2) prosedures of produksiemetodes te stig om Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
Bladsy 13
GMA206 Bestuursrekeningkunde seker te maak dat die kwaliteitstandaarde bereik word, (3) werklike kwaliteit te monitor en, (4) aksie te neem indien die werklike kwaliteit nie bereik word nie. Laastens moet jy verstaan wat die rol van omgewingskosteberekening is en hoekom dit belangrik is dat die effek van omgewingskoste reeds aan die begin van die produk se leeftyd bepaal moet word. 1.5
Marginale kosteberekening
1.5.1
Die beginsels van marginale koste
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 4: Paragraaf 1 Die filosofie rondom marginale koste is dat die meting van wins gebaseer moet word op die ontleding van totale bydrae, dit is verkope minus veranderlike koste van verkope. In paragraaf 1 van Hoofstuk 4 word die beginsels van marginale kosteberekening, ook bekend as veranderlike kosteberekening, verduidelik. Hierdie beginsels is soos volg: •
Die vaste koste, wat as periode koste hanteer word, is dieselfde vir enige volume van verkope en produksie (veronderstel dat die aktiwiteitsvlak binne die relevante raamwerk is)
•
Indien ʼn ekstra produk of diens verkoop word sal die volgende gebeur:
Verkoopsvolume verhoog
Verkoopsvolume neem af
Inkomste sal toeneem met die
Inkomste sal afneem met die
verkoopswaarde van die item wat verkoop is.
verkoopswaarde van die item wat verkoop is.
Koste sal toeneem met die veranderlike
Koste sal afneem met die veranderlike koste
koste per eenheid.
per eenheid.
Wins sal toeneem met die hoeveelheid
Wins sal afneem met die hoeveelheid bydrae
bydrae verdien.
verdien. Tabel 1.1: Verkoopsvolume (Aangepas uit CIMA 2015: 61)
•
Vaste koste van die periode word afgetrek van totale bydrae om ʼn winssyfer te verkry.
•
Die ekstra kostes wat ontstaan wanneer ʼn ekstra produk vervaardig word is veranderlike kostes, geen bykomende vaste koste kom voor wanneer die hoeveelheid uitset verhoog nie.
Bladsy 14
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
GMA206 Bestuursrekeningkunde Kyk na die voorbeeld op bl. 61 en 62 van Hoofstuk 4 paragraaf 1 om die basiese beginsels van marginale kosteberekening te kan verstaan sodat jy dit op soortgelyke gevallestudies kan toepas. 1.5.2
Die effek van marginale en absorpsiekosteberekening op gerapporteerde wins en voorraadwaardasie
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 4: Paragraaf 2 Absorpsiekosteberekening erken alle koste, vaste- plus veranderlike koste, as produkkoste waar marginale kosteberekening slegs veranderlike koste as produkkoste erken. As gevolg van die verskil in die hantering van produkkoste sal die twee metodes verskillende wins syfers rapporteer indien die voorraad vlakke verander. Die volgende tabel verduidelik hoe die gerapporteerde wins verskil soos voorraadvlakke verander. ABSORPSIEKOSTEBEREKENING Eenhede verkoop
10 000
15 000
Verkope
100 000
150 000
Koste van verkope
(70 000)
(110 000)
Bruto wins
30 000
40 000
Min vaste koste
(15 000)
(15 000)
15 000
25 000
(Verkoop en distribusie) Netto wins
MARGINALE KOSTEBEREKENING Eenhede verkoop
10 000
15 000
Verkope
100 000
150 000
Veranderlike koste van verkope
(60 000)
(90 000)
Bydrae
40 000
60 000
Min vaste koste
(45 000)
(45 000)
Netto wins
(5 000)
15 000
(Aangepas vanuit CIMA studieteks, 2015: 63)
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
Bladsy 15
GMA206 Bestuursrekeningkunde In die voorbeeld hierbo het die netto wins verhoog soos die voorraad vlakke verhoog en is die gerapporteerde wins onder die absorpsiekoste hoër as die van marginale koste. Absorpsiekoste hanteer vaste koste as ʼn produkkoste en om hierdie rede sal die koste van verkope daal soos voorraadvlakke styg waar die koste van verkope onder marginale kosteberekening konstant bly. Daarom sal die marginale kosteberekening die laagste wins rapporteer indien die voorraadvlakke afneem. Dit is belangrik om te verstaan dat die verskil in gerapporteerde wins slegs in die korttermyn verskyn en dat vaste koste oor die langtermyn dieselfde as die totale koste sal wees, ten spyte van die metode van berekening. Werk ook deur die volgende: •
Voorbeeld op bladsy 63
•
Exam alert op bladsy 64
•
Question 4.1 op bladsy 64. Probeer om hierdie vraag te beantwoord voordat jy na die antwoord op bladsy 81 gaan kyk. Daar is ook ‘n volledige verduideliking hoekom ‘n bepaalde antwoord die regte een is.
•
Section summary (bladsy 64). Hierdie punte voorsien ‘n opsomming van die belangrikste punte in hierdie gedeelte.
1.5.3
Die vergelyking van marginale koste en absorpsiekoste
Handboek: CIMA studieteks, 2015: Hoofstuk 4, bladsye 64-66 Daar heers verskeie argumente vir en teen die twee kosteberekeningsmetodes. Hier is die argumente vir die twee verskillende metodes: Argumente vir absorpsiekosteberekening Die volgende is argumente vir die gebruik van absorpsiekosteberekening: •
Vaste produksiekoste word aangegaan met die doel om uitsette te lewer, daarom is dit regverdig om alle uitsette met ʼn gedeelte van hierdie vaste koste te hef.
•
Die waarde van eindvoorraad sluit ʼn gedeelte van vaste produksiebokoste in, en voldoen daarom aan die Internasionale Rekeningkundige Standaard (International Accounting Standard) op voorraadwaardasie (IAS 2).
•
Absorpsiekosteberekening voldoen aan die toevallingsgrondslag-beginsel omdat ʼn gedeelte van die koste van produksie oorgedra word om teen toekomstige verkope afgeskryf te word.
•
Die probleem om die bydrae van ’n klomp produkte wat deur ʼn onderneming verskaf word te bereken, is dat daar onsekerheid heers oor of die bydrae verdien, genoeg is
Bladsy 16
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
GMA206 Bestuursrekeningkunde om die vaste koste te dek. Waar, indien vaste koste toegedeel word aan ʼn produk, dit moontlik is om te bepaal of die produk winsgewend is of nie. Argumente vir marginale kosteberekening Die volgende is argumente vir die gebruik van marginale kosteberekening: •
Dit is maklik om te bedryf.
•
Daar vind nie ʼn gereelde toedeling van vaste koste plaas nie.
•
Die vaste koste sal dieselfde wees ten spyte van die hoeveelheid uitsette, want dit word as periodekoste hanteer.
•
Die koste om ʼn nuwe produk te vervaardig is die veranderlike koste per eenheid. Dit is dus realisties om eindvoorraad teen hierdie direkte toeskryfbare koste te waardeer.
•
Oor- of onder toegedeelde bokoste word vermy.
•
Die inligting verskaf deur die marginale kosteberekening is ideaal vir besluitneming.
•
Vaste koste soos depresiasie, huur en salarisse word verbind tot ʼn spesifieke periode en dit moet verreken word teenoor inkomste van dieselfde tydperk waarin dit voorgekom het.
•
ʼn Verhoging in voorraadvlakke sal veroorsaak dat die gerapporteerde wins verhoog en dit kan lei tot die aanmoediging van oormatige produksie.
Bestudeer die voorbeeld in handboek (CIMA, 2015: 65-66), hierdie voorbeeld verduidelik hoekom absorpsiekosteberekening oorproduksie aanmoedig. Die voorbeeld illustreer dat indien die vlak van verkope dieselfde bly, die gerapporteerde wins onder die marginale kosteberekening dieselfde sal wees al verskil die hoeveelheid eenhede geproduseer. Die teendeel is waar onder die absorpsiekosteberekening, die gerapporteerde wins sal hoër wees al is die verkope dieselfde. Dit is omdat die eindvoorraad verhoog en koste van verkope verlaag. Werk ook deur die volgende: •
Question 4.2 op bladsy 66. Probeer om hierdie vraag te beantwoord voordat jy na die antwoord op bladsy 81 gaan kyk. Daar is ook ‘n volledige verduideliking hoekom ‘n bepaalde antwoord die regte een is.
•
Section summary (bladsy 66). Hierdie is ‘n kort opsomming van die kerngedagtes van hierdie gedeelte.
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
Bladsy 17
GMA206 Bestuursrekeningkunde 1.6
Deurset (Throughput) Rekeningkunde (TA)
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 4: Paragraaf 6 Hierdie rekeningkundige metode is gebaseer op die teorie van beperkinge en die netbetyds stelsel. Dit meet die deursetbydrae per arbeidsuur. Hierdie metode is baie dieselfde as die marginale kosteberekeningsmetode maar kan gebruik word om langtermynbesluite te neem oor produksietoerusting en kapasiteit. Deurset rekeningkunde, hierna verwys as TA, is gebaseer op drie konsepte: Konsep 1 TA soos marginale kosteberekening onderskei tussen vaste en veranderlike koste. Baie redeneer dat die twee metodes presies dieselfde is, maar dit verskil wel. Marginale kosteberekening word gesien as ʼn goeie korttermyn besluitnemingstegniek terwyl TA verwerk is om die vervaardigingstrategie te verander met die oog op egalige vloei en is daarom baie meer as net ʼn korttermynstrategie. TA kombineer alle omskeppingskoste en bestudeer nie die koste in detail nie. Dit is gepas om TA saam met ABC te gebruik wat die gedrag van hierdie koste ondersoek en as veranderlike koste oor die langtermyn aanvaar. Konsep 2 In die netbetydsstelsel is die ideale vlak van voorraad nul. Dit beteken dat ʼn produk slegs vervaardig kan word indien daar ʼn verbruiker is wat daarvoor wag. Dit beteken dat dit onvermydelik sal wees dat volle kapasiteit in sommige bedrywe nie bereik sal word nie. Daar is een uitsondering tot die nul voorraadvlakke beleid, dit is dat daar ʼn buffer in voorraad opgebou moet word voor die bottelnek in die bedryf. Konsep 3 Winsgewendheid word bepaal teen die koers waarteen geld by die deur inkom, en in ʼn netbetydsstelsel, hang dit af van hoe vinnig goedere vervaardig word om aan die verbruikersvraag te voldoen. Die buffervoorraad of enige ander werk in proses moet alleenlik teen materiaalkoste gewaardeer word, totdat die uitset uiteindelik verkoop word, sodat geen waarde bygevoeg word of inkomste verdien word voordat verkope plaasvind nie. 1.6.1
Bottelnekhulpbronne
Maak seker jy verstaan wat bedoel word met bottelnekhulpbronne. Kyk na paragraaf 6.4 (Bottelnekhulpbronne) en 6.5 (Identifisering van bottelnekhulpbronne), asook die voorbeeld onderaan bladsy 71 vir die berekening van die aanwending van masjienure.
Bladsy 18
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
GMA206 Bestuursrekeningkunde 1.6.2
Deursetberekeninge
Opbrengs per periode In deurset rekeningkunde is die algemene fokus op die koers waarteen die onderneming ʼn wins kan genereer. Om hierdie rede word die opbrengs op die deurset deur die bottelnekhulpbronne gemonitor deur gebruik te maak van die volgende (Formule 1, bladsy 72): =
−
Hierdie berekening wys die waarde toegevoeg deur ʼn onderneming tydens ʼn spesifieke periode. Tyd speel ʼn belangrike rol in die berekening, daarom word bestuurders gemotiveer om enige bottelnek wat moontlik vertragings in die produksie proses kan veroorsaak te vermy. Opbrengs per periode en bottelnekhulpbronne In deurset rekeningkunde is die bottelnek die beperkende faktor. Die opbrengs per periode kan aangepas en gebruik word om produkte te rangskik en produksie oor die korttermyn te optimaliseer (Formule 2, bladsy 72): =
−
Deursetverhouding Produkte kan ook gerangskik word volgens die deurset rekeningkundige verhouding (Formule 3, bladsy 73):
=
=
−
+
Hierdie berekening het die voordeel omdat dit die koste betrokke, om die aanleg te bestuur, insluit. Hoe hoÍr die koers hoe meer winsgewend is die onderneming. DoeltreffendheidsmaatreÍls en kostebeheer Bestudeer ook die volgende paragrawe: •
Is dit goed of sleg? (paragraaf 6.7)
•
TA help om te fokus op belangrike aspekte (paragraaf 6.8)
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
Bladsy 19
GMA206 Bestuursrekeningkunde •
TA in die dienste en kleinhandelindustrie (paragraaf 6.9)
Werk deur die volgende: •
Alle voorbeelde wat aangebied word op bladsy 71-75
•
Question 4.3, 4.4, 4.5, 4.6 en 4.7. Probeer om telkens die vrae te beantwoord voordat jy na die antwoord op bladsy 81-82 gaan kyk. Daar is telkens ‘n volledige verduideliking hoekom ‘n bepaalde antwoord die regte een is.
•
Die kerngedagtes (Key points) wat telkens aangebied word.
•
Section summary (bladsy 76). Hierdie is ‘n kort opsomming van die kerngedagtes van hierdie gedeelte.
1.7
Tradisionele kosteberekeningsmetodes vs. Aktiwiteitsgebaseerde Kosteberekening (ABC = Activity Based Costing)
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 3: Paragraaf 3 en 4 Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 4: Paragraaf 4 Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekeningsmetode is reeds in GMA 105 bespreek, maak seker jy verstaan die begrip (sien definisie in CIMA studiesteks (2015:43)) voordat jy verder gaan met hierdie gedeelte. Tradisionele kosteberekeningsmetodes, soos reeds bespreek, hanteer vaste koste as periode- of produkkoste. Alhoewel daar ʼn siening heers dat die inligting, verkry onder die marginale kosteberekening, voordelig vir besluitneming is,stem almal nie noodwendig daarmee saam nie. Volgens CIMA studieteks (2015: 67) verskaf die marginale kosteberekening slegs ʼn metode om onderskeid te kan tref tussen verskillende tipes kostegedrag, deur die kostes te skei in die vaste en veranderlike elemente. Die probleem met marginale kosteberekening is dat dit die patroon van kostegedrag analiseer op grond van die hoeveelheid eenhede geproduseer. Alhoewel koste vas kan wees in verhouding tot hoeveelheid eenhede produseer, kan die koste ook veranderlik wees indien ʼn ander kostedrywer gebruik word. 1.7.1
Kostedrywers
Hersien die definisie van ʼn kostedrywer in die sleutelwoord omskrywing hierbo (paragraaf 1.3) asook die 4 stappe in paragraaf 3.2 (Die werking van ʼn ABC stelsel, bladsy 44 in die handboek) wat verduidelik hoe die ABC stelsel werk. Die voordeel van ABC is dat dit koste toedeel aan verskillende kostedrywers. Voorbeelde van kostedrywers soos in CIMA studieteks (2015: 44): Bladsy 20
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
GMA206 Bestuursrekeningkunde Koste
Moontlike kostedrywer
Bestelkoste
Aantal bestellings
Materiaal hanteringskoste
Hoeveelheid produksielopies
Produksiekoste
Aantal masjienure
Paragraaf 3.3 hoef nie bestudeer te word nie – lees deur vir agtergrondkennis. Bestudeer paragraaf 4 (Absorpsiekosteberekening vs. ABC, bladsy 45-48) en maak seker dat jy kan onderskei tussen absorpsiekosteberekening en ABC. Werk deur die voorbeeld: Aktiwiteitsgebaseerde koste in CIMA studieteks (2014: 46) om te verstaan hoe die tradisionele kosteberekeningsmetodes misleidende en ongelyke verdeling van koste kan openbaar en dat ABC meer akkurate koste toedelings verskaf. Die hoofidee van ʼn kostedrywer is om aandag te gee aan die aktiwiteit wat die uitgawe laat styg. Die kostedrywers moet soos volg bepaal word: a) Indien die koste wissel soos wat produksievolume verander moet dit toegedeel word aan produksievolume verwante kostedrywers, soos direkte arbeidskoste of direkte materiaalkoste of masjienure. Sulke kostes is geneig om korttermyn veranderlike koste te wees. b) Kostes wat nie wissel soos wat produksievolume verander nie moet toegedeel word aan transaksie gebaseerde kostedrywers, soos hoeveelheid produksielopies en aantal bestellings Hierdie kostes is geneig om langtermyn veranderlike koste te wees. Die voordele en nadele van die tradisionele kosteberekeningsmetode is reeds bespreek en die voordele en nadele van die ABC kosteberekeningsmetode word in CIMA studieteks (2015: 51) bespreek. Maak seker jy verstaan die verskil tussen die twee kosteberekeningsmetodes asook die voordele en nadele van elkeen. Werk deur die volgende: •
Alle voorbeelde wat aangebied word op bladsye 46-48
•
Question 3.1 en 3.2. Probeer om eers die vrae te beantwoord voordat jy na die antwoord op bladsy 56-57 gaan kyk. Daar is telkens ‘n volledige verduideliking hoekom ‘n bepaalde antwoord die regte een is.
•
Section summary (bladsye 45 en 48). Hierdie is ‘n kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
Bladsy 21
GMA206 Bestuursrekeningkunde 1.8
Netbetydsstelsel (JIT)
Handboek: CIMA studieteks 2015, Hoofstuk 1: Paragraaf 2 Hierdie stelsel gaan van die veronderstelling uit om produkte te verskaf of produseer soos wat dit deur kliĂŤnte vir gebruik benodig word eerder as om dit te hou vir voorraad. Hierdie stelsel reageer op aanvraag eerder as die hou van produkte as voorraad. Die netbetydsstelsel bestaan uit die volgende belangrike elemente:
Net betyds aankope Goeie verhouding met verskaffers
Werknemer betrokkenheid
Voorkomende instandhouding
Eenvormige produksie
Vermindering van opstel koste
Sein (Pull system Kanban)
Masjien afdelings
Kwaliteit
Figuur 1.1: Elemente van netbetydsleweringstelsel Aangepas uit CIMA, 2015: 9 1.8.1
Elemente van die netbetydsstelsel (JIT)
Netbetydsaankope Die onderdele en grondstowwe wat vir produksie benodig word, word aangekoop sodra dit benodig word. Daar word eerder gereelde klein aankope gemaak as wat aankope in grootmaat gedoen word.
Bladsy 22
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
GMA206 Bestuursrekeningkunde Goeie verhouding met verskaffers In ʼn JIT-stelsel lê die verantwoordelikheid vir die kwaliteit van goedere by die verskaffers. Daar moet ʼn langtermyn verbintenis tussen verskaffer en kliënt gevorm word. Die verskaffer is dan gewaarborg dat hulle die enigste verkaffer vir daardie kliënt is en die kliënt is gewaarborg dat goedere betyds en teen 100% kwaliteit gelewer sal word. Dit maak dit dan moontlik om die voorraadvlakke naby aan nul te hou en slegs goedere te bestel indien dit benodig word. Eenvormige produksie Die proses en tyd wat dit neem om ʼn produk vanaf rou materiaal tot voltooide produk te vervaardig moet elke keer dieselfde wees, sodat die produk teen die regte tyd voltooi kan wees. Produksielopies sal dus korter wees en daar sal kleiner eindvoorraad of voltooide goedere wees, omdat die uitset gemeet word aan vraag. Dit sal dan stoorkoste verminder. Vermindering van opstelkoste Opstelkoste van masjinerie word gesien as koste van nie-toegevoegde waarde, en hierdie koste moet verminder of selfs vermy word. Masjien- of werkerafdelings Masjinerie of werkers moet gegroepeer word deur produk of afdelings eerder as tipe werk wat gedoen word. Die nie-toegevoegde waardekomponente soos om materiaal van een werkstasie na ʼn ander toe te skuif moet geminimaliseer word. Dit kan gedoen word deur spasie tussen werkstasies te verminder. Werk in proses word dan op so ʼn manier verminder. Kwaliteit Produksiebestuur moet afvalgoedere en foutiewe materiaal tydens produksie probeer vermy sodat herverwerking van produkte ook vermy kan word. Indien daar foutiewe materiaal of afvalgoedere is stop die vloei van produksie en kan lei tot laat aflewerings aan kliënte. Produk en produksiekwaliteit is baie belangrike drywers onder die JIT-stelsel. Sein (Pull system, Kanban) Dit word gebruik om seker te maak dat produkte slegs geproduseer word wanneer dit deur ʼn volgende proses benodig word. Niks word geproduseer deur verwagting na vraag nie. Voorkomende instandhouding Die produksiestelsel moet vertroulik, sonder onvoorsiene vertagings en afbreekpunte, bestuur word. Masjinerie moet ten volle in stand gehou word en voorkomende instandhouding is ʼn belangrike aspek van produksie.
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
Bladsy 23
GMA206 Bestuursrekeningkunde Werknemerbetrokkenheid Werknemers, binne elke masjienafdeling, moet goed opgelei word om die masjinerie binne die afdeling te kan bedryf en roetine-onderhoud op die masjinerie binne die verskeie afdelings te kan uitvoer. Die netbetydsleweringstelsel streef daarna om alle koste wat nie waarde toevoeg nie te vermy. Waarde word slegs toegevoeg wanneer die produk geproduseer word. Wanneer die produk inspekteer word, verskuif word van een masjien na ʼn volgende, wag vir die volgende proses of gestoor word, voeg dit geen waarde by nie. Lees en bestudeer die gevallestudies in CIMA studieteks (2015: 10-12) vir praktiese voorbeelde oor die invloed van die JIT-stelsel. 1.8.2
Probleme met betrekking tot die netbetydsleweringstelsel (JIT)
Die netbetydsleweringstelsel is nie noodwendig van toepassing op alle ondernemings nie. Probleme wat kan voorkom onder hierdie stelsel is soos volg: •
Dit is nie altyd maklik om die patrone van vraag te voorspel nie
•
Die onderneming is meer kwesbaar vir ontwrigtings in die voorsieningsketting
•
Indien die vervaardigingsaanlegte nie naby mekaar is nie, kan die afstande die proses bemoeilik.
Werk deur die volgende: •
Alle voorbeelde wat aangebied word op bladsy 8-13
•
Question 1.1, 1.2 en 1.3. Probeer om eers die vrae te beantwoord voordat jy na die antwoorde op bladsy 24 gaan kyk. Daar is telkens ‘n volledige verduideliking hoekom ‘n bepaalde antwoord die regte een is.
•
Gevallestudies (bladsy 10-12)
•
Section summary (bladsy 13). Hierdie is ‘n kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
1.9
Totale kwaliteitsbestuur (TQM – Total quality management)
Handboek: CIMA studieteks 2015, Hoofstuk 1: Paragraaf 3 en 4 Totale kwaliteitsbestuur is ʼn geïntegreerde en omvattende stelsel van beplanning en beheer van alle funksies sodat die produkte of dienste wat gelewer word aan die verwagtinge van kliënte kan voldoen of dit oorskry. TQM fokus daarop om dinge die eerste keer reg te doen. Die rede hiervoor is dat die koste van voorkoming goedkoper is as die koste om foute te herstel. Omdat dit belangrik is dat kwaliteit by elke funksie van die onderneming toegepas word, moet kwaliteit ook in die verkope-, verspreidings- en administrasie afdelings van die onderneming toegepas word. Verwys na die tabel in CIMA studieteks, paragraaf 3.4 Bladsy 24
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
GMA206 Bestuursrekeningkunde (Gehalteversekeringsprosedures, bladsy 14) wat die verskillende areas van kwaliteitsbestuur uitlig. Bestudeer ook paragraaf 3.9 (Probleme met die implementering van TQM in ʼn onderneming, bladsy 16). 1.9.1
Koste van kwaliteit
Koste van kwaliteit is die verskil tussen werklike koste van produksie, verkope en ondersteunende produkte of dienste en die ekwivalente koste van produksie indien daar geen onderbrekings tydens produksie was nie. Die koste van kwaliteit kan in vier kategorieë verdeel word naamlik: Voorkomingskoste •Koste wat voor of tydens produksie voorgekom het om te verhoed dat produkte of dienste met defekte of swak standaarde geproduseer word. Evalueringskoste •Koste wat voorgekom het om te verseker dat die uitsette wat geproduseer word aan die verwagte kwaliteitstandaarde voldoen.
Nakomingskoste Koste vir die bereiking van gespesifiseerde kwaliteitstandaarde.
Interne mislukkingskoste •Koste as gevolg van produkte wat nie aan die vereiste kwaliteite voldoen, voordat eienaarskap aan verbruikers oorgedra word nie.
Nienakomingskoste Koste omdat versuim word om die vereiste standaarde van kwaliteit te lewer.
Eksterne mislukkingskoste •Koste as gevolg van produkte wat nie aan die vereiste kwaliteite voldoen nie en die eienaarskap reeds aan verbruikers oorgedra is. Figuur 1.2: Koste van kwaliteit Aangepas uit: CIMA, 2015: 17
Die nakomingskoste is ʼn diskresionêre koste wat aangegaan word met die doel om die interne en eksterne mislukkingskoste te vermy. Die nie-nakomingskoste kan slegs verminder word deur die nakomingskoste te verhoog. Die optimale belegging in nakomingskoste is wanneer die totale koste van kwaliteit ʼn minimum bereik. Hierdie konsep word in die CIMA studieteks (2015: 18) verduidelik in die vorm van ʼn grafiek dit kan soos volg opgesom word: Aanvaarding van defekte
Nakomingskoste
Nie-nakomingskote
0%
Hoog
Nul
Indien % van defek verhoog
Koste verminder
Koste verhoog
Tabel 1.1: Totale koste van kwaliteit Aangepas uit CIMA, 2015: 18
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
Bladsy 25
GMA206 Bestuursrekeningkunde Die optimale punt van belegging is die punt waar ʼn aanvaarbare persentasie van defekte bestaan en die totale kwaliteitskoste die laagste is. 1.9.2
Koste-van-kwaliteitverslag
Die koste-van-kwaliteitverslag het die volgende gebruike: •
Elke kostekategorie word as ʼn persentasie van verkope uitgedruk, dit kan dan met vorige periodes, departemente of ander ondernemings vergelyk word en sodoende kan probleemareas uitgelig word.
•
Dit kan gebruik word om senior bestuur bewus te maak van hoeveel aan kwaliteitverwante koste spandeer word.
•
Dit kan ʼn aanduiding gee van hoe kwaliteitkoste verminder kan word.
Bestudeer die volgende: •
Die voorbeeld van ʼn koste-van-kwaliteit-verslag in CIMA studieteks (2015: 19).
•
Section summary (bladsye 16 en 19). Hierdie is ‘n kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
•
Die hoofstukopsomming op bladsy 20 gee ‘n mooi geheelbeeld van die twee konsepte: TQM en JIT
1.10 Omgewingskosteberekening Handboek: CIMA studieteks 2015, Hoofstuk 2: Paragraaf 1, 3, 4 en 5 Die bewustheid van omgewingskoste is ʼn relatiewe nuwe ontwikkeling in rekeningkunde. Die aktiwiteite van ondernemings was altyd gesien as ʼn probleem vir die omgewing, maar daar word nou meer aandag gegee dat die aktiwiteite van ondernemings omgewingsvriendelik is. Die groot verskil tussen omgewingskoste en ander koste is dat dit moeiliker is om die omgewingskoste te identifiseer en te kwantifiseer. Bestudeer die gevallestudies in die CIMA studieteks (2015: 27-28) wat die belangrikheid van omgewingskoste uitlig. Die onderneming se aktiwiteite het ʼn impak op die omgewing, en staan bekend as die omgewingsvoetspoor van daardie onderneming. Om energie te bespaar verminder koolstofvrystelling (en daarmee saam die voetspoor en bespaar koste. 1.10.1 Omgewingskoste klassifikasie Paragraaf 3.3 in die handboek noem dat die koste van kwaliteit ook op omgewingskoste toegepas kan word. Hansen en Mendoza (soos aangehaal in die CIMA-studieteks, 2015: 31) het bepaal dat omgewingskoste ontstaan as gevolg van swak kwaliteitskontrole of beheer.
Bladsy 26
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
GMA206 Bestuursrekeningkunde Hulle het voorgestel dat ʼn omgewingsverslag gereeld opgestel word in die formaat van ʼn koste-van-kwaliteitverslag. Omgewingskoste kan op dieselfde manier as kwaliteitskoste geklassifiseer word: •
Voorkomingskoste – Die koste wat aangegaan word om die impak op die omgewing te elimineer of verminder.
•
Evalueringskoste (Appraisal costs) – Die koste om te bepaal of die aktiwiteite aan die omgewingstandaarde voldoen.
•
Interne mislukkingskoste – Die koste van aktiwiteite wat aangegaan moet word wanneer afval of besoedeling deur die onderneming geskep is maar nog nie in die omgewing vrygelaat is nie.
•
Eksterne mislukkingskoste – Die koste kom voor wanneer die onderneming skadelike afval in die omgewing vrygelaat het. ʼn Onderneming kan sy reputasie baie skade aandoen wanneer dit hoog is.
1.10.2 Volhoubare winste Die handboek, paragraaf 4.2, identifiseer die volgende stappe wat kan gevolg word om volhoubare winste te skat.
Stap 1
• Stel grense
Stap 2
• Bepaal teikens
Stap 3
• Identifiseer die gevolge
Stap 4
• Waardasie
Omgewingskoste rekeningkunde behels die vasstelling van die effek wat die onderneming se aktiwiteite op die omgewing het. Hierdie gevolge moet gewaardeer word om te bepaal wat dit gaan kos om die gevolge te vermy of om skade te herstel. Hierdie koste word dan van die hoof jaarlikse verslag afgetrek om ʼn omgewingsvolhoubare winssyfer te verkry. 1.10.3 Probleme met die berekening van omgewingskoste In paragraaf 5 (bladsy 34) word die verskillende probleme met die berekening van omgewingskoste bespreek. Sekere ondernemings skei nie die omgewingskoste en oorhoofse koste nie. Daar kan egter ʼn voordeel wees in die skeiding van hierdie kostes soos kostebesparing en kostebeheer. In baie kosteberekeningsmetodes word die omgewingskoste verberg in die algemene oorhoofse koste en word dit nie geallokeer tot ʼn spesifieke kostedrywer nie. Dit maak dit baie moeilik om te bepaal watter aktiwiteite
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
Bladsy 27
GMA206 Bestuursrekeningkunde veroorsaak dat die koste voorkom. Daar kan moontlik kostes wees wat geallokeer word na alle produkte wat slegs deur een produk veroorsaak word, daarom moet kostedrywers vir omgewingskoste bepaal word. Om die kostedrywers vir omgewingskoste te bepaal moet die produksieproses wat veroorsaak dat die produk vervaardig word of die diens verskaf word, noukeurig ontleed word. Die vlakke van omgewingsgevare en -koste moet gevestig word. Dit kan beteken dat ʼn opspoorstelsel geïnstalleer moet word om die vermorsing op te spoor. Omgewingskoste moet van die begin van die produk se lewensiklus oorweeg word en moet deel uitmaak van die ontwerpstadium tot en met die koste van eindproduk. Lewensikluskostebrekening benadering beteken dat alle koste regdeur die lewensiklus van ʼn produk in ag geneem word. Die voordele van so ʼn benadering is: •
Koste word meer sigbaar
•
Potensiële toekomstige koste kan vermy of verminder word voordat dit voorkom.
Werk deur die volgende: •
Alle voorbeelde en gevallestudies wat aangebied word op bladsy 27-28 en 31-34.
•
Question 2.1. Probeer om die vraag te beantwoord voordat jy na die antwoord op bladsy 37 gaan kyk.
•
Section summary (bladsy 28, 32, 33 en 34). Hierdie is ‘n kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
1.11 Samevatting Die marginale- en absorpsiekosteberekening metodes sal verskillende winste rapporteer indien voorraadvlakke verander. Indien voorraadvlakke toeneem sal die absorpsiekosteberekening metode ʼn hoër wins as marginale kosteberekening toon. Die teendeel is ook waar dat wanneer die voorraadvlakke afneem, die absorpsiekosteberekening metode ʼn laer wins rapporteer. Indien die begin- en eindvoorraad dieselfde bly sal daar geen verskil in die gerapporteerde wins wees nie. Die verskil in gerapporteerde wins is gelyk aan die verandering in hoeveelheid voorraad vermenigvuldig met die vaste produksiekostekoers per eenheid. Ten spyte van die argumente ten gunste van marginale kosteberekening word absorpsiekosteberekening meestal gebruik vir rekeningkundige doeleindes en voorraadwaardasie. Vaste produksiekose moet op ʼn billike en regverdige manier toegedeel word aan eenhede
Bladsy 28
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
GMA206 Bestuursrekeningkunde vervaardig. ʼn Sentrale probleem in kosterekeningkunde is om die beste metode te vind om vaste produksiebokoste toe te deel. Die netbetydsstelsel poog om geen eindvoorraad te hê nie en ʼn perfekte kwaliteit produk te lewer. Dit bestaan uit netbetydsaankope en netbetydsproduksie. Hierdie proses vereis laer beleggingsvereistes, spasiebesparing, groter kliëntetevredenheid en verhoogde aanpasbaarheid. In die konteks van totale kwaliteitsbestuur beteken kwaliteit om dinge die eerste keer reg te doen en om kontant te verbeter. Kwaliteitkoste kan verdeel word in voorkomende koste, evalueringskoste, interne mislukkingskoste en eksterne mislukkingskoste en moet uiteengesit word in ʼn koste-van-kwaliteitverslag. Omgewingskoste kan ook verdeel word in dieselfde kategorieë as die kwaliteitkoste. Indien die onderneming nie voldoende aandag aan omgewingkoste en die effek van die koste gee nie, kan dit ʼn negatiewe impak op die onderneming sowel as die wêreld daar buite hê. 1.12 Selfevaluering Die handboek voorsien verskeie oefeninge aan die einde van die hoofstukke. Hieronder word aangedui watter jy moet doen vir die temas wat in hierdie studie-eenheid behandel is. Dit is belangrik om deeglik deur hierdie oefeninge te werk aangesien dit goeie voorbereiding vir die werkopdragte, toetse en eksamen is. Die antwoorde word telkens net na die vrae gegee. Doen eers die vrae voordat jy die antwoorde kontroleer. Aktiwiteit 1: Hoofstuk 1 Vir oefeninge oor die netbetydsstelsel en koste van kwaliteit, werk deur die Quick Quiz-vrae (nommer 2-8) in die CIMA studieteks bladsy 21-22. Aktiwiteit 2: Hoofstuk 2 Doen die Quick Quiz-vrae (nommers 1-5) oor omgewingskoste op bladsy 36 in die CIMA studieteks. Aktiwiteit 3: Hoofstuk 3 3.1 Doen die Quick Quiz-vrae (nommers 1-7) oor absorpsiekosteberekening en aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening in die CIMA studieteks bladsy 55. 3.2 Ondersoek die volgende gevallestudie en bepaal wat die begrote masjienopstellingskoste per eenheid van Produk R is. DRP Beperk het onlangs ʼn aktiwiteitsgebaseerde kosteberekeningsmodel ingestel. Hulle vervaardig drie produkte:
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
Bladsy 29
GMA206 Bestuursrekeningkunde Produk D
Produk R
Produk P
100 000
100 000
50 000
100
50
25
Masjienopstellings per bondel
3
4
5
Aankopebestellings per bondel
2
1
1
Produksietyd per eenheid
2
3
3
Begrote jaarlikse produksie Bondelgroottes (eenhede)
(minute)
Drie kostepoele is geĂŻdentifiseer en hulle begrote koste vir die jaar geĂŤindig 30 Junie 2016 is soos volg: Masjienopstellingskoste
R150 000
Aankope van voorraad
R70 000
Produksiekoste
R80 000
Geneem en aangepas uit Drury (2008: 241) Aktiwiteit 4: Hoofstuk 4 Vir marginale kosteberekening en deurset rekeningkundige oefeninge, werk deur die Quick Quiz-oefeninge in die CIMA studieteks op bladsy 78 en 79.
1.13 Selfevalueringsriglyne Riglyne Aktiwiteit 1: Hoofstuk 1 Onthou om eers die Quick Quiz op jou eie te probeer sonder om na die antwoorde te loer, selfs al brand jy vas. Verwys weer terug na paragrawe 2, 3 en 4 in die handboek en maak seker jy verstaan wat JIT-stelsels asook kwaliteitsbestuur behels. Die antwoorde volg op bladsy 23 aan die einde van Hoofstuk 1. Riglyne Aktiwiteit 2: Hoofstuk 2 Onthou om eers die Quick Quiz op jou eie te probeer sonder om na die antwoorde te loer, selfs al brand jy vas. Verwys weer terug na paragrawe 3, 4 en 5 in die handboek en maak seker jy verstaan wat omgewingskoste rekeningkunde behels.Die antwoorde volg op bladsy 37 aan die einde van Hoofstuk 2.
Bladsy 30
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
GMA206 Bestuursrekeningkunde Riglyne Aktiwiteit 3: Hoofstuk 3 3.1 Doen die Quick Quiz op jou eie en verwys terug na Hoofstuk 3 in die handboek indien jy vasbrand. Die antwoorde volg aan die einde van Hoofstuk 3 (bladsy 56) in die handboek. 3.2 Bepaal die kostedrywers en deel dan oorhoofse koste toe na die kostedrywers. Die opstellingskoste word be誰nvloed deur die hoeveelheid opstellings. Daarom sal die masjienopstellings dien as kostedrywer vir opstellingskoste. Die R150 000 opstellingskoste is die totale opstellingskoste vir al drie produkte, daarom moet die totale hoeveelheid opstellings eers bepaal word en kan nie net die opstellings van R in ag geneem word nie. Stap 1: Begrote hoeveelheid bondels per produk D = 1000 (100 000/100) R = 2000 (100 000/50) P = 2000 (50 000/25) 5000 Stap 2: Begrote masjienopstellings D = 3000 (1000 x 3) R = 8000 (2000 x 4) P = 12000 (2000 x 6) 23000 Stap 3: Begrote koste per opstelling Totaal = R150 000 / 23 000 = R6.52 Stap 4: Begrote opstel per eenheid van R (R6.52 x 4)/50 = R0.52 Dit word gedeel deur 50 omdat die vraag spesifiek vra vir die opstelkoste per eenheid en een bondel = 50 eenhede.
Riglyne Aktiwiteit 4: Hoofstuk 4 Onthou om eers die Quick Quiz op jou eie te probeer sonder om na die antwoorde te loer, selfs al brand jy vas. Verwys weer terug na Hoofstuk 4 in die handboek en maak seker jy verstaan die verskil tussen absorpsie- en marginale kosteberekeninge. Die antwoorde vir beide die vrae en oefeninge volg op bladsy 80 en 81 onderskeidelik.
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
Bladsy 31
GMA206 Bestuursrekeningkunde Notas
Bladsy 32
Studie-eenheid 1: Kosterekeningkundige stelsels
GMA206 Bestuursrekeningkunde
STUDIE-EENHEID 2: STANDAARDKOSTE
2.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Standaardkoste Rekeningkunde
•
Vasstelling van standaarde in diensonderneming
•
Afwykingsontleding
•
Verdere afwykingsontleding
•
Interpretasie van afwykings
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
standaarde vir materiaal, arbeid, veranderlike bokoste en vaste bokoste te bepaal;
•
standaarde en afwykings in diens ondernemings en openbare dienste te bepaal;
•
prys/koers en hoeveelheid/doeltreffendheidsafwykings vir materiaal, arbeid en veranderlike bokoste te kan bereken;
•
onderafdelings van totale hoeveelheid/doeltreffendheidsafwykings te bereken;
•
vaste bokoste besteding en volume afwyking te bereken;
•
totale vaste bokoste volume afwyking te verdeel in kapasiteit en doeltreffendheidsafwykings;
•
verkoopprys en verkoopsvolume afwyking te kan bereken;
•
verkoopsmengsel en verkoopshoeveelheidafwykings vir alle sektore te kan bereken;
•
beplanning doen en bedryfsafwykings te kan bepaal; en
•
afwykingsontleding in ʼn aktiwiteitgebaseerde kosteberekeningstelsel te kan toepas.
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 33
GMA206 Bestuursrekeningkunde 2.2
Voorgeskrewe handboek
BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text: Operational Paper P1 Management Accounting, 1st edition. United Kingdom: Polestar Wheatons. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Afdeling D : AFWYKINGS ONTLEDING Hoofstuk 12a, paragrawe 1, 2 , 4 Hoofstuk 12b, paragrawe 1, 2, 3, 4, 5 (5.1-5.6), 6 (6.1-6.3) en 7 Hoofstuk 13a, paragrawe 1, 2 (2.1-2.3), 4 (4.1-4.3), 5, 6 en 7 Hoofstuk 13b, paragrawe 1, 2 (2.1-2.3), 3 en 4 (4.1-4.8) 2.3
Aanvullende bronne
Botha R. 2015. Bestuursrekeningkunde. Pretoria: Akademia (Begeleidingsgids GMA 105). Studie-eenheid 3: FINANSIﾃ記E BEPLANNING IN SAKEONDERNEMINGS Paragrawe 3.10-3.12 Standaardkoste is reeds in GMA 105 behandel. Maak dus seker dat jy die konsepte wat in GMA 105 behandel is verstaan voordat jy met hierdie studie-eenheid begin. Botha R. 2015. Bestuursrekeningkunde. Pretoria: Akademia (Begeleidingsgids GMT 105). Studie-eenheid 2: OPSOMMING EN ANALISERING VAN DATA Paragraaf 2.5.5 Normaalverspreiding is reeds in GMT 105 behandel. Maak dus seker dat jy die konsepte wat in GMT 105 behandel is verstaan voordat jy met hierdie studie-eenheid begin. 2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Afwyking
Dit is die verskil tussen begrote standaardkoste en werklike koste aangegaan.
Bladsy 34
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde Afwykingsontleding
Die evaluering van prestasie met behulp van afwykings deur bestuur by te staan met bestuursfunksies.
Bestuur by
Dit is die proses om te fokus op aktiwiteite wat aandag nodig het
uitsondering
en te ignoreer die aktiwiteite wat blyk aan die standaarde te voldoen.
Direkte arbeid
Dui die werklike koste aan van enige veranderinge in die
koersafwyking
standaard arbeidskoers wat vir vergoeding aangebied word.
Direkte arbeids-
Dui die standaard arbeidskoers vir enige verandering in die
doeltreffendheid
standaard vlak van arbeid effektiwiteit aan.
afwyking Materiaal-
Bereken die effektiwiteit in die gebruik van die materiaal. Dit
hoeveelheidsafwyking bereken die verskil tussen standaard gebruik vir werklike produksie en werklike hoeveelheid materiaal gebruik. Materiaal-
Die verskil tussen werklike prys betaal vir aangekoopte materiaal
prysafwyking
en standaardkoste.
Standaardkoste
Die beplande eenheidskoste van ʼn produk, komponent of diens.
Standaardkostekaart
Dokument wat die standaard insette vir produksie benodig sowel as die standaard verkoopprys in detail uiteensit. Insette word gewoonlik in kategorieĂŤ van arbeid, materiaal en bokoste verdeel en beide die prys en hoeveelheid inligting word aangedui.
Standaardkostestelsel ʼn Beheermeganisme wat enige afwykings rapporteer deur werklike koste en voorafbepaalde standaarde te vergelyk. Totale direkte arbeid
Die verskil tussen die standaard direkte arbeidskoste per uitset
afwyking
en die werklike direkte arbeidskoste aangegaan.
Totale direkte
Berekening van die verskil tussen standaard materiaalkoste per
materiaalafwyking
uitset geproduseer en die werklik koste aangegaan.
2.5
Inleiding
In hierdie studie-eenheid gaan daar gekyk word na standaardkoste en standaard kosteberekeninge. Jy het alreeds van die terme gehoor want dit is in GMA 105 behandel, daar gaan nou net in meer diepte na hierdie konsepte gekyk word. Maak dus seker voordat jy aangaan dat jy hierdie gedeelte van GMA 105 goed verstaan.
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 35
GMA206 Bestuursrekeningkunde Eerstens gaan gekyk word na die hoofbeginsels van standaardkoste en hoe standaardkoste bepaal word. ʼn Standaardkoste is ʼn voorafbepaalde eenheidskoste vir voorraadwaardasie, begroting en beheer. Daar gaan ook gekyk word na die opstelling van standaarde in ʼn diensonderneming. Om standaardkoste in vervaardigingsondernemings op te stel is algemeen, maar standaarde kan ook in diensondernemings bepaal word. Dit kan wel moeilik wees om toe te pas omdat dit moeilik is om ʼn meetbare koste eenheid en heterogene aard van dienste te bepaal. Die opstel van standaarde is ‘n aaneenlopende proses en dit is baie belangrik dat die verskillende standaarde op ‘n gereelde basis hersien word. Die belangrikheid van hierdie hersiene standaarde en hoe om dit met afwykings in berekening te bring sal verder bespreek word. Nadat standaarde opgestel en bepaal is moet afwykings bereken word. Afwykings beteken nie veel indien dit nie ontleed word nie. In hierdie eenheid gaan die verskillende afwykings behandel word asook presies wat elkeen behels. Dit is belangrik dat jy hierdie resultate van afwykings kan gaan toepas sodat besluite in die bedryfsomgewing gemaak kan word. Die algemene afwykings kan verder verdeel word in mengsel en opbrengsafwykings en so ook beplanning en bedryfsafwykings. Die belangrikheid vir die verdere verdeling van afwykings, asook die relevantheid daarvan, gaan in diepte bespreek word. Laastens sal die interpretasie van afwykings behandel word, sodat ons kan verstaan wat ʼn gunstige of ongunstige afwyking beteken, moet die afwyking ondersoek word en teenoor die afwyking opgetree word, of nie? 2.6 2.6.1
Standaardkoste Die gebruik van standaardkoste
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 12a: Paragraaf 1.2 en 1.3. Standaardkoste is ʼn beheertegniek wat die verkil tussen werklike koste en voorafbepaalde standaardkoste meet. Standaardkoste word bepaal vir ʼn produksie-eenheid en is gewoonlik van toepassing op bedrywighede wat herhalend van aard is. Die hoeveelheid insette wat benodig word om een produksie-eenheid te vervaardig moet gespesifiseer kan word. Standaardkoste kan ook omskryf word as ʼn gemiddelde verwagte eenheidskoste. Dit is die meeste geskik om standaardkoste te gebruik vir massaproduksie en herhalende produksie. Standaardkoste kan egter ook deur sommige diensondernemings gebruik word. Nadat die werklike koste met die standaardkoste vergelyk word kan afwykings voorkom, hierdie afwykings moet slegs gerapporteer word indien dit wesenlik is.
Bladsy 36
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde Wenk: Standaardkoste is reeds in jou eerste jaar in GMA 105 behandel. Maak seker dat jy hierdie term goed verstaan voordat jy aangaan. Hersien standaardkoste in jou GMA 105 begeleidingsgids paragraaf 3.10 – Die beginsels van standaardkoste.
Standaardkoste word in die volgende gevalle gebruik: •
Om te help met die opstel van begrotings en die evaluering van bestuur se prestasie.
•
Om te dien as beheermiddel deur standaarde daar te stel en aktiwiteite uit te lig wat afwyk van die standaarde. Bestuurders kan gewaarsku word oor areas wat buite beheer is en waar regstellende aksie benodig word.
•
Stel in staat dat die beginsel van “bestuur by uitsondering” beoefen kan word. (Kyk na die woordomskrywing van “bestuur by uitsondering” hierbo)
•
Om ʼn voorspelling van toekomstige koste, wat gebruik word tydens besluitneming, te verskaf.
•
Om voorraad en produksiekoste te waardeer.
•
Om bestuur en werknemers te motiveer deur uitdagende teikens te voorsien.
•
Om leiding te gee vir die verbetering van effektiwiteit en vermorsing te minimaliseer.
2.6.2
Vasstelling van standaarde vir vervaardiging
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 12a: Paragraaf 2.1-2.8 Standaardkoste beteken dat daar ʼn standaard of teiken vir elke element wat bydra tot die produk bestaan. Die besonderhede van elke produk se standaardkoste word in ʼn standaardkostekaart uiteengesit. Die formaat van ʼn standaardkostekaart was in GMA 105 bespreek, hersien hierdie formaat in jou GMA 105 begeleidingsgids, paragraaf 3.10 (Standaardkostekaart – Produk XYZ). Bestudeer ook die voorbeeld van ʼn standaardkostekaart in CIMA studieteks, paragraaf 2.1 (Standard Costing Card, bladsy 342). Die verantwoordelikheid vir die vasstelling van standaarde word gedeel deur bestuurders wat die vermoë het om inligting te verskaf ten opsigte van vlakke van verwagte effektiwiteit, pryse en bokoste. Die standaardkoste standaarde word een keer ʼn jaar hersien, maar hierdie standaarde kan ook meer gereeld hersien word indien omstandighede dit vereis. Die standaard vir elke tipe koste (arbeid en materiaal) bestaan uit standaard hulpbronprys en standaard hulpbronverbruik. Hersien die betekenis van standaard vereiste hulpbronnekomponent in GMA 105 begeleidingsgids, paragraaf 3.11 (Standaard vereiste hulpbronnekomponent).
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 37
GMA206 Bestuursrekeningkunde Vasstelling van standaarde vir materiaalkoste Die direkte materiaalprys sal bepaal word deur die aankope departement, kyk in CIMA studieteks, paragraaf 2.2 (bladsy 343) vir die redes hoekom die departement spesifiek hiermee kan help. Om die standaard prys van materiaal te bepaal kan ingewikkeld raak as gevolg van die effek van inflasie. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 2.2 (Price inflation, bladsy 343) om die effek van inflasie op die bepaling van ʼn standaard materiaalprys te verstaan. Alhoewel dit moeilik is om standaardkoste vir materiaal in tye van inflasie vas te stel, is daar steeds waarde in die bepaling van materiaalstandaarde, want: a) Hoeveelheid en doeltreffendheidsafwykings kan steeds bereken word, b) Inflasie is meetbaar, c) Standaardkoste kan hersien word. WENK: Bestudeer GMA 105, paragraaf 3.11.2 (Standaard direkte materiaalkoste) vir verdere toeligting van die onderwerp. Vasstelling van standaarde vir arbeid Die menslike hulpbrondepartement sal met die vasstelling van arbeidskoers met verwysing na die betaalstaat en enige ooreenskomste met verteenwoordigende vakbonde met betrekking tot verhogings en/of bonusse help. ʼn Aparte gemiddelde koers per arbeidsuur of weeklikse lone sal vir elke tipe of graad van werknemer bepaal word. WENK: Bestudeer GMA 105, paragraaf 3.11.1 (Die standaard uur en standaard arbeidskoste) vir verdere toeligting van die onderwerp.
Vasstelling van standaarde vir materiaalhoeveelheid en arbeidsdoeltreffendheid
Materiaalhoeveelheid en arbeidsdoeltreffendheid standaarde staan bekend as prestasiestandaarde. Daar is vier tipes prestasiestandaarde:
Ideale standaarde Haalbare standaarde Huidige standaarde Basiese standaarde Bestudeer die bespreking van hierdie standaarde in CIMA studieteks, paragraaf 2.5 (Types of performance standard, bladsy 344), maak seker jy verstaan waarop elke standaard gebaseer word.
Bladsy 38
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde Vasstelling van standaarde vir vaste bokoste Indien die onderneming ’n marginale kosteberekeningstelsel gebruik is dit nie nodig om ʼn standaard eenheidskoers vir vaste koste te bepaal nie, want vaste koste word as periodekoste hanteer en maak nie deel uit van die produkkoste nie. Onder ʼn absorpsie kosteberekeningstelsel is die standaard bokoste absorpsiekoers dieselfde as die voorafbepaalde bokoste absorpsiekoers. Die standaard bokoste absorpsiekoers sal afhang van die totale waarde van begrote bokoste vir die opkomende periode en die beplande aktiwiteit of produksievolume vir daardie periode. Die produksievolume sal afhang van: •
Hoeveelheid (kapasiteit), gemeet in standaard ure van uitsette.
•
Doeltreffendheid, gemeet deur arbeid of masjienure.
Kyk na die voorbeeld gegee in CIMA studieteks, paragraaf 2.7 (Setting standards for fixed overheads, bladsy 345) om te verstaan wat die verskil tussen hoeveelheid (Production capacity) en doeltreffendheid (Efficiency of working) is. Om die absorpsiekoers te kan vasstel moet die vlak van kapasiteit bepaal word. Daar bestaan drie vlakke van kapasiteit: •
Vol kapasiteit
•
Praktiese kapasiteit
•
Begrote kapasiteit
Hierdie vlakke word in diepte bespreek in CIMA studieteks, paragraaf 2.7.1 (Capacity levels, bladsy 346). Maak seker jy verstaan die verskillende vlakke asook wat bedoel word met optimale of ideale kapasiteit wat in paragraaf 2.7.1. verduidelik word. Vasstelling van standaarde vir verkoopprys en bydrae Soos wat standaarde vir die kostes vasgestel kan word kan dit ook vir verkoopprys en bydrae gedoen word. Die standaard verkoopprys sal afhang van die vraag na die produk, vervaardigingskoste, mededingers se aksies en pryse en inflasie. Die standaard bydrae is die verskil tussen die standaard veranderlike koste en standaard verkoopprys. 2.6.3
Opdatering van standaarde
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 12a: Paragraaf 4.1-4.3
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 39
GMA206 Bestuursrekeningkunde Die verbetering van vasstelling van standaarde Die standaarde moet op ʼn gereelde basis hersien word soos wat die omstandighede verander. Die werklike resultate word teenoor hierdie standaarde vergelyk. Indien die standaarde nie ʼn goeie weerspieëling van die werklikheid is nie, sal die afwykings nie doeltreffend wees vir beplanning, kontrole, besluitneming en prestasie evaluering nie. Die vasstelling van standaarde kan verbeter word deur: •
Werkstudiemetodes te ïmplementeer, dit verbeter die raming van arbeidsure gewerk.
•
Gebruik te maak van ‘n gerekenariseerde inligtingstelsel wat meer betroubare standaarde verskaf.
Hersiening van vasgestelde standaarde
Die norm is dat die standaarde een keer ʼn jaar hersien word. Tydens hierdie hersiening word alle veranderinge in ag geneem sodat die standaarde vergelyk kan word met werklike resultate sonder dat dit verouderd is. Daar is egter sekere standaarde wat hersien moet word sodra daar verandering plaasvind, maar te veel gereelde verandering in standaarde kan die volgende probleme veroorsaak: •
Dit dien as is oneffektiewe motiveerders en maatstawwe van prestasie.
•
Die administratiewe las neem te veel tyd in beslag.
Die beste benadering vir die hersiening van standaarde sal wees dat standaarde hersien word sodra daar permanente en redelike langtermyn veranderinge plaasvind, maar nie wanneer die veranderinge tydelik van aard is nie. 2.6.4
Vergelyking van begrotings en standaarde
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 12a: Paragraaf 5 Begrotings en standaarde is baie dieselfde en onderling afhanklik, maar daar is belangrike verskille tussen hulle. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 5 (Budgets and standards compared, bladsy 350) wat die ooreenkomste van begrotings en standaarde uiteensit. Soos reeds genoem is daar egter belangrike verskille en dit word in die onderstaande tabel uiteengesit.
Bladsy 40
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde VERSKILLE TUSSEN BEGROTINGS EN STANDAARDE BEGROTINGS
STANDAARDE
Verskaf totale beplande koste vir ʼn funksie
Wys die eenheid verbruik vir ‘n enkele taak,
of kostesentrum.
bv. standaard arbeidsure per eenheid
Kan voorberei word vir alle funksies, al kan
Is beperk tot situasies waar herhalende
die uitset nie bereken word nie.
aksies uitgevoer word en die uitsette bereken kan word.
Word uitgedruk in monetêre terme
Hoef nie in monetêre terme uitgedruk te word nie.
Tabel 2.1: Verskille tussen begrotings en standaarde Aangepas uit CIMA 2015: 350 2.6.5
Kritiek op standaardkoste
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 12a: Paragraaf 6.2-6.4 Die volgende is kritiek op standaardkoste: •
In ʼn omgewing waar gevorderde vervaardigingstegnologie (advanced manufacturing technology – AMT) gebruik word sal die arbeidskoste ʼn klein gedeelte van totale koste uitmaak, so die arbeidskoers en doeltreffendheidsafwykings sal min beheer hê.
•
Vaste koste maak deel uit van ‘n groot gedeelte van die totale koste, maar daar heers twyfel of die inligting wat deur die vaste bokoste volume afwykings verskaf word, relevant is.
•
Die materiaaldoeltreffendheid afwyking moet nie bestaan nie, as gevolg van die akkuraatheid met die gebruik van masjinerie.
•
Dit is moontlik dat met AMT ondernemings, die veranderlike bokoste voorkom in verhouding met masjien ure eerder as arbeidsure, standaard koste moet dit reflekteer waar moontlik.
Daar is verskeie ander probleme wat kan voorkom wanneer standaardkoste gebruik word, bestudeer hierdie probleme in CIMA studieteks, paragraaf 6.3 (Other problems with using standard costing in today’s environment, bladsy 351). Dit is belangrik om te verstaan dat standaard koste steeds in die besigheidsomgewing relevant is en standaarde kan slegs aangepas word om relevantheid te verseker. Die rol wat standaarde en afwykings in die moderne besigheidsomgewing speel sluit in beplanning, beheer, besluitneming, verbetering Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 41
GMA206 Bestuursrekeningkunde en verandering. Bestudeer die bespreking van hierdie konsepte in CIMA studieteks, paragraaf 6.4 (The role of modern business of standards and variance, bladsy 352). Werk deur die volgende: •
Question 12a.1, 12a.2 en 12a.4 wat aangebied word op bladsye 344, 345 en 351. Probeer om eers die vrae te beantwoord voordat jy na die antwoord op bladsy 357 gaan kyk. Daar is telkens ʼn volledige verduideliking hoekom ʼn bepaalde antwoord die regte een is.
•
Alle key terms wat op bladsye 341, 342 en 346 aangebied word (Hierdie sleutelbegrippe word ook aangebied in die woordomskrywings hierbo, paragraaf 2.3 – Hoe kan jy jou begrip verbeter?)
•
Section summary (bladsy 342, 346 en 352). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
2.7
Vasstelling van standaarde in diensondernemings
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 12a: Paragraaf 3.1-3.3 2.7.1
Probleme met die toepassing van standaardkoste in diensondernemings
Standaardkoste word gewoonlik in vervaardigingsomgewings gebruik en kritiek heers dat standaardkoste nie relevant vir diensondernemings is nie. Die volgende probleme heers vir die gebruik van standaardkoste in diensondernemings: •
Dit kan moeilik wees om ʼn meetbare koste eenheid te bepaal.
•
In sekere diensondernemings sal elke koste eenheid anders wees.
•
Omdat die grootste hulpbron mense is, kan die kwaliteit van diens moeilik voorspelbaar en beheerbaar wees.
Dit is egter steeds moontlik om standaardkoste in diensondernemings toe te pas. Die volgende is nodig: •
Stel ʼn meetbare koste eenheid vas
•
Probeer om die heterogeniteit van dienste te verminder
•
Verminder die element van menslike invloed
Bladsy 42
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde 2.7.2
McDonaldisasie (McDonaldization)
George Ritzer beweer dat indien diensondernemings McDonald’s se bedryfsbeginsels toepas dit hulle sal help met die gebruik van standaardkoste vir kosteberekening, beplanning en beheer, want dit oorkom die probleme soos hierbo gelys. Ritzer het vier dimensies van McDonaldisasie uitgewys nl. a) Berekenbaarheid b) Beheer c) Effektiwiteit d) Voorspelbaarheid Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 3.2 (McDonaldization, bladsy 347) vir die bespreking van elke dimensie hierbo genoem. Maak seker dat jy die dimensie kan bespreek en die konsep van McDonaldisasie verstaan. 2.7.3
Diagnosties verwante groepe (Diagnostic related groups, DRG)
Om koste in die gesondheidsorg te beheer en te kontroleer word bygestaan deur diagnostiese verwante groepe. Paragraaf 3.3 in CIMA studieteks (Diagnostic related groups, bladsy 348) verduidelik die konsep asook die relevantheid en kritiek teen DRG’s. Bestudeer hierdie paragraaf en maak seker dat jy die konsep en kritiek verstaan. Werk deur die volgende: •
Question 12a.3 op bladsy 348. Probeer om die vrae te beantwoord voordat jy na die antwoord op bladsy 357 gaan kyk. Daar is telkens ʼn volledige verduideliking hoekom ʼn bepaalde antwoord die regte een is.
•
Exam alert op bladsy 348.
•
Section summary (bladsy 348). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
2.8
Afwykingsontleding
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 12b: Paragraaf 1-7 ʼn Afwyking is die verskil tussen begrote standaardkoste en werklike koste aangegaan. Wanneer die werklike resultate beter as die standaardkoste is, ontstaan daar ʼn gunstige afwyking en wanneer die werklike resultate swakker as die standaardkoste is, ontstaan ʼn ongunstige afwyking.
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 43
GMA206 Bestuursrekeningkunde Afwykings word in drie hoofgroepe verdeel: •
Veranderlike koste afwyking o
Direkte materiaal
o
Direkte arbeid
o
Veranderlike produksie bokoste
•
Vaste produksie bokoste afwyking
•
Verkoopsafwyking
2.8.1
Direkte materiaal afwyking
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 12b: Paragraaf 2.1-2.2 Die berekening van totale direkte materiaal kan soos volg uiteengesit word:
Totale direkte materiaal afwyking
Direkte materiaal prysafwyking
Direkte materiaal hoeveelheidsafwyking
Aangepas uit CIMA (2015: 361) Formule 2.1: Totale direkte materiaal afwyking =
Direkte materiaal prysafwyking is die verskil tussen die werklike bedrag van materiaal aangekoop en wat dit moes gekos het. Direkte materiaal hoeveelheidsafwyking is die verskil tussen die standaard hoeveelheid wat gebruik moes word vir die werklike hoeveelheid materiaal verbruik en die werklike hoeveelheid materiaal gebruik, wat gewaardeer is teen standaardkoste per eenheid. Die terme soos grafies hierbo uitgebeeld word ook gedefinieer in paragraaf 2.4 van die begeleidingsgids (Hoe kan jy jou begrip verbeter?). Bestudeer GMA 105 begeleidingsgids, paragraaf 3.12.1 (Direkte materiaalvariansie) vir die berekening van hierdie afwykings en doen dan die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 362). Probeer om eers die voorbeeld op jou eie te doen voordat jy na die oplossing op bladsy 362 en 363 kyk.
Bladsy 44
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde
Materiaal afwykings en begin- en eindvoorraad Die vraag wat ontstaan is of materiaal prysafwyking bereken moet word op basis van materiaal aangekoop of materiaal verbruik. Die antwoord op hierdie probleem hang af van hoe eindvoorraad waardeer word. Eindvoorraad kan op die volgende manier waardeer word: •
Standaardkoste – Materiaal prysafwyking word bereken op grond van materiaal aangekoop vir die periode.
•
Werklike koste – Materiaal prysafwyking word bereken op grond van materiaal verbruik in produksie vir die periode.
Voordele vir die gebruik van materiaal prysafwyking by tye van ontvangs van materiaal: •
Indien die afwyking by tye van ontvangs van materiaal uitgewerk word sal die afwykings vinniger onder die aandag van bestuur gebring word. Die bestuurders kan dan vinniger waar nodig op afwykings reageer.
• 2.8.2
Alle voorraad sal dan gewaardeer word teen standaardkoste. Direkte arbeidskoste afwykings
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 12b: Paragraaf 3 Die totale direkte arbeidsafwyking is die verskil tussen wat die uitset moes gekos het en wat dit, in terme van arbeid gekos het.
Totale direkte arbeidsafwyking
Direkte arbeidskoersafwyking
Direkte arbeid doeltreffendheidsafwyking
Aangepas uit CIMA (2015: 364)
Formule 2.2: Totale direkte arbeidsafwyking
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 45
GMA206 Bestuursrekeningkunde Die arbeid koersafwyking is die verskil tussen wat die hoeveelheid ure gewerk moes kos en wat dit werklik kos. Die arbeid doeltreffendheidsafwyking bereken die verskil tussen hoe lank daar gewerk moes word om ʼn aantal eenhede te vervaardig en hoeveel ure werklik gewerk is, bereken teen die standaardtarief per uur. Bestudeer GMA 105 begeleidingsgids, paragraaf 3.12.2 (Direkte arbeidsvariansie) vir die berekening van hierdie afwykings en doen dan die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 364). Probeer om eers die voorbeeld op jou eie te doen voordat jy na die oplossing op bladsy 365 kyk. Ledige tyd afwyking Ledige tyd kom voor wanneer geen werk gedoen word nie, maar die werkersmag moet steeds betaal word. Die ledige tyd afwyking kan soos volg uitgewerk word. Formule 2.3: Ledige tyd − Ă—
× In afwykingsontleding is ledige tyd afwyking gewoonlik ʼn nadelige doeltreffende afwyking. Die direkte arbeid ledige tyd afwyking ontstaan wanneer die ure betaal die ure gewerk oorskry. Indien ledige tyd apart bereken word help dit met die beheer van koste van ledige tyd. Die ledige tyd afwyking sal apart bereken word van totale direkte arbeid doeltreffendheidsafwyking. Dit is om te verseker dat die doeltreffendheidsafwyking slegs van toepassing is op die produktiwiteit van arbeiders gedurende die ure wat gewerk is. Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 366). Probeer om eers die voorbeeld op jou eie te doen voordat jy na die oplossing op bladsy 366 en 367 kyk. 2.8.3
Veranderlike bokoste afwyking
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 12b: Paragraaf 4 Hierdie afwyking bereken die verskil in veranderlike koste tussen wat die uitset moes kos en wat dit werklik gekos het. Bestudeer GMA 105 begeleidingsgids, paragraaf 3.12.3 (Veranderlike bokostevariansie) om te verstaan hoe om die totale veranderlike bokoste afwyking te bereken. Die volgende is ook ʼn grafiese voorbeeld van hoe om die totale veranderlik bokoste afwyking te bereken:
Bladsy 46
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde
Totale veranderlike bokoste afwyking
Veranderlike bokoste bestedingsafwyking
Veranderlike bokoste doeltreffenheid afwyking
Aangepas uit: GMA 105 begeleidingsgids (2015: 92-93) Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 368). Probeer om eers die voorbeeld op jou eie te doen voordat jy na die oplossing op bladsy 369 kyk. Maak seker jy verstaan hoe die verskillende afwykings bereken word. Bestudeer die Exam skills in CIMA studieteks (2015: 369) maak seker jy verstaan en leer hierdie gedeelte. Nie-vervaardigingskoste afwykings Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 12b: Paragraaf 7 Sekere koste soos verkoop en distribusie koste kan verander soos wat die hoeveelheid eenhede verkoop verander. Afwykings vir hierdie tipe koste moet ook in ag geneem word. Dit word amper op dieselfde manier as veranderlike bokoste bestedingsafwyking bereken. Die veranderlike bestedingsafwyking word soos volg bereken: Formule 2.4: Veranderlike bokoste bestedingsafwyking (GMA 105, 2015: 93) !
2.8.4
Vaste bokoste afwyking
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 12b: Paragraaf 5.1-5.6 Vaste koste verander nie soos wat die hoeveelheid uitset of produksie verander nie daarom, as werklike vaste koste van die begrote vaste bokoste verskil sal dit wees as gevolg van besteding wat hoĂŤr of laer was as beplan. Dit is die enigste vaste koste afwyking wat voorkom indien marginale koste gebruik word.
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 47
GMA206 Bestuursrekeningkunde Vaste bokoste afwyking en absorpsiekoste Die berekening van vaste bokoste afwykings is meer kompleks wanneer die absorpsiekosteberekening toegepas word, omdat die vaste koste deel uitmaak van produkkoste. Totale vaste bokoste afwyking in ’n absorpsiekostestelsel kan soos volg opgedeel word: Totale vaste bokoste afwyking
Vaste bokoste bestedingsafwyking
Vaste bokoste volume afwyking
Volume doeltreffendheidsafwyking
Volume kapasiteitsafwyking
Aangepas uit CIMA (2015: 370) •
Vaste bokoste bestedingsafwyking Hierdie afwyking bereken die verskil tussen werklike vaste bokoste uitgawe en begrote vaste bokoste uitgawe, en bepaal dan dus of die vaste bokoste oor of onder geabsorbeer is.
•
Vaste bokoste volume afwyking Die volume afwyking kan in doeltreffendheid- en kapasiteitsafwyking verdeel word. Vaste bokoste absorpsiekoers word bereken deur die begrote vaste bokoste te deel deur die begrote vlak van produksie. Die volume afwyking ontstaan dus indien die begrote aktiwiteitsvlak te hoog of te laag is. Daar is twee redes waarom die werklike aktiwiteitsvlak van die begrote aktiwiteitsvlak sal verskil: o
Die werkers kon meer of minder effektief gewerk het as standaarde gestel. Die afwyking word bereken deur die vaste bokoste doeltreffendheidsafwyking.
Bladsy 48
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde o
Die ure gewerk kon verskil van die begrote ure gewerk, dit kon wees as gevolg van oortyd gewerk en stakings. Hierdie afwyking word bereken deur die vaste bokoste kapasiteitsafwyking.
Die berekening van vaste bokoste afwykings Die volgende formules word gebruik om vaste bokoste afwykings te bereken, bestudeer ook CIMA studieteks (2015: 371) vir die verduideliking van hierdie formules. Formule 2.5: Totale vaste bokoste afwyking = – Formule 2.6: Vaste bokoste bestedingsafwyking =# – Formule 2.7: Vaste bokoste volume afwyking = ! – $
Formule 2.8: Volume doeltreffendheidsafwyking = – $
Formule 2.9: Volume kapasiteitsafwyking = # – ! $
Doen die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 372) doen eers die voorbeeld voordat jy na die oplossing op bladsy 372 en 373 kyk, bestudeer ook die Exam skills in CIMA studieteks, bladsy 373, om te verstaan in watter situasies die vaste bokoste volume afwyking en vaste bokoste volume kapasiteitsafwyking aanleiding gee tot gunstige of ongunstige afwykings. Daar is nou al verwys na hoe om die vaste bokoste afwyking uit te werk onder marginale- en absorpsie kosteberekeningsmetodes. Bestudeer nou die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 374) en maak seker jy verstaan hoe vaste bokoste afwyking bereken word onder aktiwiteit gebaseerde kosteberekeningsmetode. Die oplossing vir hierdie voorbeeld word in detail op bladsy 375 van CIMA studieteks aangebied. 2.8.5
Verkoopsafwyking
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 12b: Paragraaf 6.1-6.3
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 49
GMA206 Bestuursrekeningkunde Die berekening van totale verkoopsafwyking
Totale verkoopsafwyking
Verkoopprys afwyking
Verkoopsvolume afwyking
Aangepas uit CIMA studieteks (2015: 376) •
Verkoopprys afwyking Hierdie afwyking meet die verandering in inkomste as gevolg van die verskil in werklike en begrote verkoopprys.
•
Verkoopsvolume afwyking Die verkoopsvolume afwyking word bereken deur die verskil in werklike eenhede verkoop en die begrote hoeveelheid. Die verskil in eenhede kan op drie maniere bereken word: o
Standaard bruto winsmarge per eenheid
o
Standaard bydrae per eenheid
o
Standaard inkomste per eenheid
Bestudeer CIMA studieteks (2015: 376) om die verskil tussen hierdie drie maniere te verstaan. Doen dan ook die voorbeeld aan die onderkant van bladsy 376 en maak seker dat jy die verskillende maniere kan toepas voordat jy na die oplossing kyk. Die belangrikheid van verkoopsafwyking Daar bestaan ʼn interafhanklikheid tussen verkoopprys en verkoopsvolume afwyking. Indien die prys van produkte minder is as begroot sal dit lei tot ʼn ongunstige prysafwyking, maar ʼn laer prys kan lei tot hoër vraag na die produk. Die ongunstige prysafwyking kan lei tot ʼn gunstige volume afwyking omdat meer produkte verkoop word teen laer koste. Die omgekeerde is ook waar. Dit is daarom belangrik om die afwykings in totaal te ontleed. Sodoende kan verseker dat ‘n ongunstige afwyking gekanselleer word deur ʼn gunstige afwyking.
Bladsy 50
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde
Werk deur die volgende: •
Question 12b.1-12b.8 wat aangebied word op bladsy 363, 367, 373, 374 en 377. Probeer om eers die vrae te beantwoord voordat jy na die antwoord op bladsy 382385 gaan kyk. Daar is telkens ʼn volledige verduideliking hoekom ʼn bepaalde antwoord die regte een is.
•
Alle voorbeelde wat aangebied word op bladsy 361-379.
•
Exam skills wat aangebied word op bladsy 369 en 373
•
Key terms op bladsy 361, 364, 365, 371 en 376
•
Key points op bladsy 367
•
Section summary (bladsy 364, 368, 370, 375 en 378). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
2.9
Verdere afwykingsontledings
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 13a: Paragraaf 1-2 en 4-7 2.9.1
Bedryfstaat/Bedryfsverslag
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 13a: Paragraaf 1 Tot dusver was daar slegs op elke afwyking individueel gefokus, maar die rekonsiliasie van die totale afwykings het ʼn effek op die verskil tussen begrote en werklike wins gedurende ʼn periode. Hierdie rekonsiliasie word gewoonlik in die vorm van ʼn verslag aan bestuur gerapporteer. Dit is baie belangrik dat jy die afwykings kan toepas en sodoende aan bestuur verslag kan lewer sodat hulle kan optree indien nodig. Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 389) en maak seker jy kan die afwykings bereken en rekonsilieer sodat werklike wins bereken kan word. Let ook op na die volgorde van die bedryfstaat op bladsy 391. Verkoopsafwykings word eerste gerapporteer om die werklike verkoopsyfer te kry. Standaard koste van verkope word vanaf die werklike verkoopsyfer afgetrek. Die koste afwykings word dan bereken en vanaf werklike koste afgetrek om die werklike winssyfer (voor verkoop en administrasiekoste te toon. Die verkoop en administrasiekoste word laaste afgetrek om die werklike winssyfer te toon. 2.9.2
Afwykings in ʼn standaard marginale kostestelsel
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 13a: Paragraaf 2.1-2.3
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 51
GMA206 Bestuursrekeningkunde Daar is alreeds aangeraak dat marginale en absorpsie kostestelsel sekere afwykings anders hanteer. Hierdie gedeelte gaan die verskil opsom en wys hoe bedryfstate sal verskil onder elke kostestelsel. Hoe verskil marginale koste afwykings van absorpsiekoste afwykings Indien ʼn onderneming standaard marginale koste in stede van standaard absorpsiekoste gebruik sal die volgende verskille ontstaan: •
In ʼn marginale kostestelsel word vaste koste nie as ʼn produkkoste geabsorbeer nie en daarom sal daar geen vaste koste afwyking ontstaan as die produksievlak verander nie. Daar sal dus geen vaste bokoste volume afwyking wees nie.
•
Die verkoopsvolume afwyking in eenhede sal gewaardeer word teen standaard bydrae marge (Verkoop prys per eenheid – veranderlike koste per eenheid).
Voorbereiding van ’n marginale koste bedryfstaat Die bedryfstaat onder ’n marginale kostestelsel sal soos volg van die bedryfstaat onder ’n absorpsie kostestelsel verskil: Bedryfstaat onder absorpsiekoste Begrote wins voor verkoop en
Bedryfstaat onder marginale koste Begrote bydrae
administratiewe koste +/-Verkoopsvolume afwyking
+/- Verkoopsvolume bydrae afwyking
+/-Verkoopprys afwyking
+/- Verkoopprys afwyking
= Werklike verkope – standaardkoste van
= Werklike verkope – standaardkoste van
verkope
verkope
+/- Afwykings aanpassings
+/- Veranderlike koste afwykings
= Werklike wins voor verkoop en
= Werklike bydrae
administatiewe koste Verkoop en administatiewe koste
+/- Vaste bokoste bestedingsafwyking
= Werklike wins vir die jaar
= Werklike wins voor verkoop en administatiewe koste Verkoop en administatiewe koste = Werklike wins vir die jaar
Aangepas uit CIMA (2015: 391 en 393)
Bladsy 52
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde Gaan ook deur die voorbeeld van ʼn bedryfstaat onder ’n marginale kostestelsel in CIMA studieteks (2015: 393). Voorraadaanpassing Indien die werklike verkope en produksievolume verskil sal daar eindvoorraad wees. Die waarde van die eindvoorraad sal deel wees van die werklike wins berekening. Indien die eindvoorraad teen werklike koste i.p.v. standaard koste gewaardeer word, moet ʼn voorraad aanpassing in die bedryfstaat gemaak word. Voorraadaanpassing = Die verskil tussen voorraad teen standaardkoste en voorraad teen werklike koste. Formule 2.10: Werklike koste / $ Hierdie aanpassing word aan die einde van die bedryfstaat gedoen. Bestudeer ook paragraaf 3 CIMA studieteks (Working backwards approach to variance analysis, bladsye 395-396) en maak seker dat jy hierdie konsep ten volle verstaan. Doen eers die voorbeeld wat vir jou gegee word voordat jy na die oplossing kyk. 2.9.3
Materiaalmengsel en opbrengsafwykings
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 13a: Paragraaf 4.1-4.3
Indien ʼn produk twee of meer grondstofeenhede benodig, kan die materiaaldoeltreffendheid afwyking verdeel word in materiaalmengsel en materiaal opbrengsafwyking. Bestudeer die voorbeeld verskaf in CIMA studieteks (2015: 397). Om ʼn materiaalverbruik standaard te bepaal moet die bestuur ʼn balans tussen die koste van ʼn spesifieke mengsel van materiaal en die doeltreffendheid van die opbrengs van daardie mengsel vind. Berekening van materiaalmengsel en opbrengsafwykings Die mengselafwyking vir elke materiaalinset is op die volgende gebaseer: •
Die verandering in die toedeling van die gewig van materiaal in die mengsel
•
Of die materiaal se standaard eenheidskoste groter of kleiner is as die standaard geweegde gemiddelde koste van alle materiaalinsette.
Die opbrengsafwyking word bereken as die verskil tussen die standaarduitset, van wat in werklikheid insette was, en die werklike uitset gewaardeer teen die standaard koste per uitseteenheid. Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 398) om hierdie konsep te kan verstaan.
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 53
GMA206 Bestuursrekeningkunde Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 4.2 en 4.3 op bladsy 398, vir wanneer die mengsel en opbrengsafwykings bereken moet word, asook die beperkinge van mengsel en opbrengsafwykings. Die beperking van hierdie afwykings word ook uiteengesit in vraag 13a.5 CIMA studieteks (2015: 401). 2.9.4
Arbeidsmengsel en opbrengsafwyking
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 13a: Paragraaf 5 Indien meer as een tipe arbeid tydens produksie gebruik word, kan die arbeidsdoeltreffendheids afwyking verder verdeel word in arbeidsmengsel afwyking en arbeidsopbrengs afwyking. Wanneer dit moontlik is om onderskeid te kan tref tussen die grade van arbeid gebruik, sal die direkte arbeidmengsel afwyking die koste van enige afwyking vanaf die standaardmengsel meet. Die direkte arbeidsopbrengs mengsel meet die effek op koste waar ʼn verskil in die werklike arbeidsure gewerk en die ure geregverdig deur uitset gebruik. Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 402) waar die konsep van arbeidmengsel afwyking en arbeidsopbrengs afwyking verduidelik en uiteengesit word. Maak seker dat jy hierdie konsep mooi verstaan voordat jy vraag 13a.7 CIMA studieteks (2015: 404) doen. 2.9.5
Verkoopsmengsel en hoeveelheidsafwyking
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 13a: Paragraaf 6 Indien ʼn onderneming meer as een produk verkoop kan die verkoopsvolume winsontleding verder verdeel word in verkoopsmengsel afwyking en verkoopshoeveelheid afwyking. Verkoopsmengsel afwyking Kom voor wanneer die proporsies van die verskillende produkte verkoop, verskil van dié in die begroting. Verkoopshoeveelheid afwyking Bereken die verskil in bydrae/wins as gevolg van ʼn verandering in begrote verkoopsvolume. Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 406) waar die konsep van verkoopsmengsel en verkoopshoeveelheid afwyking verduidelik en uiteengesit word. Maak seker dat jy hierdie konsep mooi verstaan en let op die Exam alert en Exam skills paragraaf in CIMA studieteks (2015: 408). Die volgende is ʼn grafiese voorstelling van die uiteensetting van die totale koste afwyking (materiaal, arbeid en bokoste afwykings).
Bladsy 54
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Opbrengs
Mengsel
Hoeveelheid
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Prys
DIREKTE MATERIAAL- KOSTE AFWYKING
Koers
Doeltreffenheid
Besteding
VERANDERLIKE BOKOSTE AFWYKING
Aangepas uit CIMA (2015: 405)
Opbrengs
Mengsel
Doeltreffendheid
DIREKTE ARBEIDSKOSTE AFWYKING
TOTALE KOSTE AFWYKING
GMA206 Bestuursrekeningkunde
Besteding
Bladsy 55
Vir absorpsie kosteberekeningsme tode
Volume
VASTE BOKOSTE AFWYKING
GMA206 Bestuursrekeningkunde 2.9.6
Beplanning en bedryfsafwyking
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 13a: Paragraaf 7 Standaarde moet hersien word en beplanningsafwyking kom voor wanneer die oorspronklike standaarde en die hersiene of realistiese standaarde verskil. Gewoonlik kan daar nie iets aan beplanningsafwykings gedoen word nie. Hierdie afwyking is nie deur operasionele bestuurders beheerbaar nie, maar eerder deur senior bestuur. Die bedryfsafwyking vergelyk die werklike resultate met die hersiene standaarde. Die rede vir afwykings kan wees as gevolg van: •
Nadelige of gunstige bedryfsprestasie (Bedryfsafwyking)
•
Onakkurate beplanning of foutiewe standaarde (Beplanningsafwykings)
Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 7.1 op bladsy 409 vir die berekening van beplanning en bedryfsafwykings. Die beplanningsafwyking en bedryfsafwyking word bymekaar getel om totale afwyking te bepaal. Die totaal van hierdie twee afwykings lewer dieselfde resultaat as tradisionele afwykings, maar nou word die rede vir die afwyking beter bepaal. Bestudeer CIMA studieteks (2015: 410-411) vir verdere berekening van beplanning en bedryfsafwykings. Paragraaf 7.2 bespreek en verduidelik bedryfsprys en hoeveelheidsafwykings en paragraaf 7.3 bespreek en verduidelik bedryfsafwykings vir arbeid en bokoste. Dit is baie belangrik dat jy hierdie berekenings verstaan maar ook kan toepas. Berekening van beplanning sub-afwykings Tot dusver is slegs die totale beplanningsafwykings bespreek. Die berekening van spesifieke beplanningsafwykings word soos volg gedoen: Arbeidskoers / materiaal prysafwyking Die oorspronklike standaardkoste van hersiene standaarde vir werklike uitset
XXX
Die hersiene standaardkoste van hersiene standaarde vir werklike uitset
XXX
Beplande arbeidskoers / materiaal prysafwyking
XXX
Aangepas uit CIMA (2015: 411) Arbeidsdoeltreffendheid / materiaalhoeveelheid beplanningsafwyking Die oorspronklike standaard ure/kg vir werklike uitset was
XXX
Die hersiene standaard ure/kg vir werklike uitset is
XXX
Bladsy 56
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde
Arbeidsdoeltreffendheid / materiaalhoeveelheid beplanningsafwyking in ure/kg X standaard koers per uur/kg
XXX X
Arbeidsdoeltreffendheid / materiaalhoeveelheid afwyking in rand
XXX
Aangepas uit CIMA (2015: 412) Gebruik die inligting soos in die tabelle verskaf en doen die albei die voorbeelde in CIMA studieteks (2015: 412), maak seker dat jy hierdie konsep verstaan, kan bereken en toepas. In die eerste voorbeeld verskyn slegs een beplanningsfout en in die tweede voorbeeld verskyn twee beplanningsfoute. Bestudeer ook die voorbeeld in CIMA studieteks, paragraaf 7.6 (Planning and operational sales variances) op bladsy 414, wat ‘n uiteensetting is van beplanning en bedryfsverkoopsafwykings. Doen daarna Vraag 13a.11 en verseker dat jy die konsep verstaan.
Die waarde van beplanning en bedryfsafwykings
Voordele •
Dit onderskei tussen die afwykings wat beheerbaar is en nie-beheerbaar is nie.
•
Die bestuur sal meer geneig wees om hierdie afwykings te gebruik indien hulle nie verantwoordelik gehou kan word vir swak beplanning en foutiewe standaarde nie
•
Die beplannings- en standaardstellingsproses sal verbeter. Standaarde sal meer akkuraat, relevant en toepaslik wees.
•
Bedryfsafwykings sal ʼn beter weerspieëling van werklike prestasie weergee.
Nadele •
Dit is moeilik om agterna te bepaal wat die realistiese standaarde moes wees.
•
Dit kan te maklik raak om te regverdig dat afwykings ontstaan as gevolg van swak beplanning.
•
Dit is tydsaam.
•
Goeie verduideliking sal gegee moet word vir die doel van die afwykings.
Daar is reeds gekyk na bedryfstate en die manier hoe om afwykings aan bestuur te rapporteer. Bestudeer paragraaf 7.8, CIMA studieteks (2015: 416) vir die uiteensetting van ʼn verslag aan bestuur gerapporteer, met die insluiting van beplanning en bedryfsafwykings.
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 57
GMA206 Bestuursrekeningkunde Werk deur die volgende: •
Question 13a.1-13a.3 en 13a.-13a.11 wat aangebied word op onderskeidelik bladsy 392, 393, 396, 401, 404, 410, 411, 413 en 415. Probeer om die vrae te beantwoord voordat jy na die antwoorde op bladsye 420-426 gaan kyk. Daar is telkens ʼn volledige verduideliking hoekom ʼn bepaalde antwoord die regte een is.
•
Alle voorbeelde wat aangebied word op bladsy 389-417.
•
Exam skills en Exam alert wat aangebied word op bladsy 408 en 416.
•
Key terms op bladsy 389, 392, 397, 402, 405, 408 en 409.
•
Key Point op bladsy 394, 399, 402 en 406.
•
Section summary (bladsy 391, 394, 402, 416). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
2.10 Interpretasie van afwykings Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 13b: Paragraaf 1-4 Om slegs afwykings te bereken beteken nie veel vir die bestuur van ʼn onderneming nie. Bestuurders moet kan verstaan en bepaal hoekom die afwykings ontstaan en indien daar ʼn wesenlike afwyking is, moet bestuur kan optree om die afwykings in die toekoms te probeer vermy. Die interpretasie van afwykings is baie belangrik, maar om afwykings te kan interpreteer moet jy die afwykings verstaan. Maak dus seker dat jy tot dusver die konsep van afwykings verstaan asook hoekom dit uitgewerk word, voordat jy aangaan met hierdie gedeelte. Indien bestuurders besluit om teen afwykings op te tree word dit in vier afdelings gedeel. Hierdie afdelings gaan nou bespreek word en is soos volg: •
Afdeling 1: Bepaal of bestuurders die voorkoms van afwykings moet bestudeer of nie.
•
Afdeling 2: Modelle wat bepaal of ‘n afwyking inspekteer moet word of nie.
•
Afdeling 3: Gesamentlike afwykings.
•
Afdeling 4: Redes vir die voorkoms van afwykings
2.10.1 Moet ondersoek ingestel word, of nie? Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 13b: Paragraaf 1. Voordat die bestuur besluit of hulle ʼn spesifiek afwyking gaan ondersoek of nie, moet ʼn paar faktore in ag geneem word. Hierdie faktore sluit in:
Bladsy 58
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde Wesenlikheid Indien die afwyking nie baie groot is nie, sal dit nie nodig wees om tyd te neem om hierdie afwyking te ondersoek nie. Slegs wanneer daar ʼn wenslike afwyking ontstaan sal aandag aan die afwyking gegee word. Beheerbaarheid Indien die afwyking nie beheerbaar is nie, moet daar eerder ʼn verandering van planne plaasvind as ʼn ondersoek vir die rede vir die afwyking. Indien daar gebeure plaasgevind het, soos die verhoging van minimum loon wat koste of koerse beïnvloed, gaan die ondersoek in die afwyking nie ʼn verskil maak nie. Afwykingstendens Indien die afwyking op ʼn gereelde basis voorkom, wys dit dat die proses onder beheer is, maar dat die standaarde verkeerd gestel is. Daarom sal die standaarde eerder hersien word as wat die afwyking ondersoek word. Die tendens van afwykings wys gewoonlik ander plekke uit waaraan eerder aandag gegee moet word. Koste Die moontlike koste van ondersoek moet opgeweeg word teenoor die koste vir die onderneming indien die afwyking weer in die toekoms voorkom. Interverwantskap van afwykings Afwykings moenie individueel bekyk word nie, want afwykings kan ‘n invloed op mekaar hê. Wanneer twee afwykings interafhanklik is, sal een gunstig en die ander een ongunstig wees. Bestudeer CIMA studieteks (2015: 429-430) vir voorbeelde van sulke afwykings. Die doeltreffendheidsafwyking wat gerapporteer word sal afhang van die doeltreffendheidsvlak in standaardkoste. Die afwykings hang af van die prestasiestandaard wat gebruik word: •
Indien ʼn ideale standaard gebruik word, sal afwykings altyd ongunstig wees.
•
Indien ʼn haalbare standaard gebruik word, kan daar klein afwykings verwag word.
•
Bestuur kan dalk ʼn teikenstandaard bo die huidige standaard, maar onder ʼn ideale standaard, stel. Soos wat die effektiwiteit van werkersmag verhoog, sal die ongunstige afwyking geleidelik kleiner word.
Bestuurseine van afwykingstendens inligting Die ontleding van afwykings is ʼn manier om aan bestuur seine van areas van moontlike swakhede, waar beheer toegepas moet word, te gee. Dit lig slegs items vir moontlike ondersoek uit.
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 59
GMA206 Bestuursrekeningkunde Seine wat bestuur kan gebruik van afwykingstendens inligting is: •
Die uitwysing van seisoenale materiaalpryse.
•
Die verhoging in ʼn ongunstige prysafwyking kan wees as gevolg van inflasie.
•
ʼn Skielike verhoging in ongunstige prysafwyking kan wees as gevolg van skielike skaarsheid van hulpbronne.
Waarom werklike en standaard prestasie kan verskil? Die volgende is redes waarom werklike en standaard prestasie van mekaar kan verskil. Bestudeer egter paragraaf 1.2, CIMA studieteks (2015: 433) vir die bespreking van hierdie redes. •
Metingsfoute
•
Verouderde standaarde
•
Doeltreffende of ondoeltreffende bedrywighede
•
Ewekansige of geleentheidsfluktuasies
2.10.2 Modelle vir die ondersoek van afwykings Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 1b: Paragrawe 2.1-2.3 Indien die bestuur besluit om ondersoek in te stel in spesifieke afwykings is daar drie modelle wat gebruik kan word vir die ondersoek van afwykings Algemene reël model Hierdie model behels die besluit op ʼn limiet, en indien die grootte van die afwyking binne die limiet is word die afwyking as niewesenlik beskou. Slegs wanneer die grootte van die afwyking die limiet oorskry word dit as wesenlik vir ondersoek beskou. Bestudeer die nadele van hierdie model in paragraaf 2.1, CIMA studieteks (2015: 434). Sommige van hierdie nadele kan oorkom word deur die voorafbepaalde persentasie van rekening tot rekening te laat wissel. Statistiese beduidende model Historiese data word gebruik om binne ʼn beheerde omgewing ʼn verwagte gemiddelde standaard en die verwagte standaardafwyking rondom daardie verwagte gemiddeld te bereken. Daar word aangeneem dat die afwyking wat voorkom, normaal versprei is rondom die verwagte gemiddelde. ʼn Afwyking sal ondersoek word indien dit meer as ʼn sekere afstand van die verwagte gemiddeld is. Bestudeer GMT 105 begeleidingsgids,
Bladsy 60
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde paragraaf 2.5.5 (Normaalverspreiding, bladsy 24) en hersien hoe normaalverspreiding bereken word. •
ʼn 95% of 0.05 beduidende vlak reël dui aan dat afwykings ondersoek moet word indien hulle 1.96 standaardafwykings van die standaard oorskry.
•
ʼn 99% of 0.01 beduidende vlak reël dui aan dat afwykings ondersoek moet word indien hulle 2.58 standaardafwykings van die standaard oorskry.
•
Vir eenvoud kan 1.96 en 2.58 standaardafwykings afgerond word na 2 en 3 onderskeidelik.
Bestudeer die voordele van hierdie model in paragraaf 2.2, CIMA studieteks (2015: 436). Die hoof nadeel van hierdie metode is die probleem om uitgawes in terme van standaardafwykings te beoordeel. Statistiese beheerkaarte Afwykings en limiete word op ʼn beheerkaart uitgebeeld. Afwykings word ondersoek wanneer dit die limiete oorskry en ook wanneer die tendens van afwyking slegter raak. Bestudeer paragraaf 2.3, CIMA studieteks (2015: 436) wat hierdie konsep verduidelik en grafies uitbeeld. 2.10.3 Gesamentlike afwykings Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 13b: Paragraaf 3 ʼn Gesamentlike of saamgestelde afwyking moet gerapporteer word aan elke bestuurder wat gesamentlik daarvoor verantwoordelik is. In CIMA studieteks (2015: 437) word ʼn voorbeeld oor hierdie konsep gegee. Gaan deur hierdie voorbeeld. Uit die voorbeeld kan gesien word dat albei die produksiebestuurder en aankope bestuurder ingelig moet word oor die afwykings. Die ekstra aankope of ekstra gebruik van voorraad kon, deur enige van die twee bestuurders, vermy gewees het. Dalk moes daar meer materiaal aangekoop word omdat die materiaalverbruik swak was (baie vermorsing plaasgevind) of dalk moes die proses weer verwerk word omdat swak materiaal aangekoop was. Albei bestuurders is in hierdie geval verantwoordelikheid. Hierdie is die toepassing van die beheerbaarheidsbeginsel in die rapportering van afwykings. Hierdie beginsel behels dat bestuurders slegs verantwoordelik gehou kan word vir koste waaroor beheer toegepas kan word. 2.10.4 Interpretasie van afwykings Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 13b: Paragraaf 4.1-4.8
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 61
GMA206 Bestuursrekeningkunde Materiaal afwykings •
Materiaalprys afwyking ʼn Ongunstige afwyking beteken dat die aankope departement te veel betaal het vir die materiaal wat aangekoop is. Daar is sekere omstandighede waar die prysafwyking ongunstig is as gevolg van gebeure buite die bestuur se beheer, naamlik: o
Inflasie
o
Seisoenale veranderinge in prys
o
Stormloop bestellings
Bestudeer paragraaf 4.1, CIMA studieteks (2015: 438) vir die bespreking van die drie gebeure hierbo. Prysafwyking moet in die tydperk wanneer aankope plaasvind gerapporteer word en nie wanneer die materiaal gebruik word nie. •
Materiaaldoeltreffendheid afwyking Hierdie afwyking dui aan of die hoeveelheid materiaal verbruik, meer of minder as standaard is. Dit kan ook aantoon dat materiaalvermorsing meer of minder was as wat dit moes wees of, dat die hoeveelheid van materiaal verwerp is as gevolg van kwaliteitsredes wat meer of minder was. Die afwyking sal afhang van die standaard hoeveelheid van gebruik, en of hierdie standaard wat vasgestel word, haalbaar of ideaal was.
Arbeidsafwykings •
Arbeidskoers afwyking Hierdie kan wees as gevolg van oortyd werk of bonusse wat by standaardkoste gevoeg is. Hierdie is tot ʼn mate deur operasionele bestuurders beheerbaar.
•
Arbeidsdoeltreffendheid afwyking ʼn Ongunstige doeltreffendheid afwyking sal ondoeltreffende arbeidsproduktiwiteit aandui, arbeiders is moontlik swak gemotiveer of daar is nie goeie toesig oor die produksieproses gehou nie. Ander oorsake kan wees: o
Buitensporig baie aftyd as gevolg van masjinerie wat breek of ʼn bottelnek in produksie wat maak dat baie werkers wag vir werk.
o
Korter produksielopies as wat verwag is. Dit verhoog die hoeveelheid opstellingskoste en skoonmaakkoste tussen produksies.
Bladsy 62
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde
Bokoste afwyking •
Vaste veranderlike bokoste volume afwyking Hierdie afwyking toon die vaste koste oor/onder geabsorbeer. Bestudeer paragraaf 4.5.1, CIMA studieteks (2015: 439) vir verdere verduideliking van hierdie afwyking.
•
Veranderlike bokoste doeltreffendheid afwyking Hierdie afwyking kom voor omdat arbeid meer of minder effektief as standaard is. Hierdie afwyking is geneig om in verhouding tot die produksie ure gewerk voor te kom.
•
Bestedingsafwykings Die vaste koste bestedingsafwyking verskaf die meeste inligting aan bestuur. Hierdie afwyking het egter beperkinge omdat dit uit ʼn pryskomponent sowel as verbruikskomponent bestaan, daarom kan die afwyking ontstaan as daar prys of hoeveelheid verskille voorkom.
Verkoopsafwykings •
Verkoopsprys afwyking Hierdie afwyking dui aan of die werklike verkoopprys meer of minder as standaard is. Hierdie pryse sal gewoonlik verskil. Afslag toegestaan aan kliënte is een van die redes waarom pryse verskil.
•
Verkoopsvolume afwyking Indien hierdie afwyking gunstig is, sal die verkoopsinkomste hoër wees as die verwagte verkoopsinkomste. Die netto effek van hierdie afwyking is die toename of afname van verkoopsinkomste. Bestudeer paragraaf 4.8, CIMA studieteks (2015: 440). Hierdie paragraaf is ʼn netjiese en eenvoudige opsomming van die interpretasie van afwykings.
Werk deur die volgende: Question 13b.1-13b.6 wat aangebied word op bladsy 430, 431, 433, 435 en 441 Probeer om die vrae te beantwoord voordat jy na die antwoorde op bladsy 444-446 gaan kyk. Daar is telkens ʼn volledige verduideliking hoekom ʼn bepaalde antwoord die regte een is. Alle voorbeelde wat aangebied word op bladsy 429-441. Exam skills wat aangebied word op bladsy 430.
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 63
GMA206 Bestuursrekeningkunde Key term op bladsy 437 Key point op bladsy 433 Section summary (bladsy 434, 437 en 441). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte. 2.11 Samevatting Standaardkoste kan toegedeel word op grond van vier basisse: 1) Ideale standaarde, 2) Haalbare standaarde, 3) Huidige standaarde en 4) Basiese standaarde. Dit is belangrik dat die regte standaarde gestel word en dan kan afwykingsontleding daarna uitgevoer word teenoor die standaarde gestel. Afwykingsontleding kan in drie kategorieë verdeel word, en hierdie kategorieë kan ook verder verdeel word naamlik: •
•
MATERIAAL, ARBEID EN VERANDERLIKE BOKOSTE o
Prys/koers
o
Hoeveelheid/doeltreffendheid
VASTE BOKOSTE o
o •
Volume
Kapasiteit
Doeltreffendheid
Besteding
VERKOPE o
Prys
o
Volume
Verdere afwykingsontleding kan gedoen word en kan weereens in drie kategorieë verdeel word naamlik: •
Mengsel en opbrengsafwykings
•
Bedryfstate
•
Beplanning en bedryfsafwykings
Die laaste gedeelte wat in hierdie studie-eenheid behandel word by name die interpretasie van afwykings is baie belangrik. Die afwyking is eers van waarde wanneer dit geïnterpreteer word. Afwykings kan soms voorkom as gevolg van gebeure buite die beheer van bestuur maar dan moet bestuur steeds daarvan kennis neem sodat aanpassings gemaak kan word.
Bladsy 64
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde 2.12 Selfevaluering Al vier die hoofstukke (12a, 12b, 13a en 13b) wat in hierdie studie-eenheid behandel word, het baie omvangryke vrae en ekstra oefeninge daarin. Doen al die voorbeelde wat aangebied word asook die vrae in die hoofstukke. Doen ook die Quick quiz vrae wat aan die einde van elke hoofstuk aangebied word (bladsy 355, 380 – 381, 418 en 443). 2.13 Selfevalueringsriglyne Oplossings van die voorbeelde word in die hoofstukke onderaan elke voorbeeld gegee. Die oplossings van die oefeninge in die hoofstukke verskyn telkens op bladsy 357, 382-385, 420-426 en 444-446. Doen eers die oefeninge voordat jy die oplossings bestudeer. Die antwoorde vir die Quick Quiz-vrae verskyn op bladsy 356, 382, 419 en 444.
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
Bladsy 65
GMA206 Bestuursrekeningkunde Notas
Bladsy 66
Studie-eenheid 2: Standaardkoste
GMA206 Bestuursrekeningkunde
STUDIE-EENHEID 3: BEGROTINGS
3.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Voorbereiding van begrotings
•
Voorspelling op grond van historiese data
•
Begrotings vir beplanning
•
Begrotings en beheer vir prestasie
•
Begrotings vir prestasie evaluasie
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om:
3.2
•
die doel van voorspellings, beplanning en begrotings te verduidelik;
•
voorspellings van finansiële state voor te berei;
•
begrotings op grond van voorspellings te bespreek;
•
die begrotingsbeginsels vir kontrole te kan bespreek; en
•
prestasie met die gebruik van begrotings te ontleed. Voorgeskrewe handboek
BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text: Operational Paper P1 Management Accounting, 1st edition. United Kingdom: Polestar Wheatons. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Afdeling C: BEGROTINGS Hoofstuk 10, paragrawe 1-10 Hoofstuk 11a, paragrawe 1, 2, 3, 4, 5, 6 en 7 Hoofstuk 11b, paragrawe 1, 2, 3, 4 (4.1-4.3), 5, 6 en 7
Studie-eenheid 3: Begrotings
Bladsy 67
GMA206 Bestuursrekeningkunde 3.3
Aanvullende bronne
BPP LEARNING MEDIA. 2012. CIMA Certificate: Fundamentals of Business Mathematics. 2nd edition United Kingdom: London. Hoofstuk 11, paragraaf 4.1-6.2 Eenvoudige regressie is alreeds in GMT 105 behandel. Maak dus seker dat jy die konsepte wat in GMT 105 behandel is, verstaan voordat jy met hierdie studie-eenheid begin. Hoofstuk 12, paragraaf 1.1-1.3 Tydreeksgrafieke is alreeds in GMT 105 behandel. Maak dus seker dat jy die konsepte wat in GMT 105 behandel is, verstaan voordat jy met hierdie studie-eenheid begin. Botha R. 2015. Bestuursrekeningkunde. Pretoria: Akademia (Begeleidingsgids GMA 105). EN BPP Learning Media. 2012. CIMA Study Text for level C01: Fundamentals of Management Accounting, 2nd edition. United Kingdom: Polestar Wheatons. Hoog-laag-metode Die hoog-laag-metode is alreeds in GMA 105 behandel. Maak dus seker dat jy die konsepte wat in GMA 105 behandel is, verstaan voordat jy met hierdie studie-eenheid begin. Jy kan die onderwerp vind in: Studie-eenheid 2: KOSTE-IDENTIFIKASIE EN GEDRAG Paragraaf 2.15 Oefening 2.7, bladsy 54 Studie-eenheid 3: FinansiĂŤle beplanning in sakeondernemings Paragraaf 3.9 Oefening 3.4, bladsy 77 Begrotings Begrotings is in GMA 105 behandel, daar gaan in hierdie studie-eenheid meer in diepte na begrotings gekyk word. Maak dus seker dat jy die basis wat in GMA 105 behandel is verstaan voordat jy aangaan. Die onderwerpe kan gevind word in: Studie-eenheid 3: FinansiĂŤle beplanning in sakeondernemings
Bladsy 68
Studie-eenheid 3: Begrotings
GMA206 Bestuursrekeningkunde Paragraaf 3.7: Funksionele begrotings en begrotings vir kapitaalbesteding en waardevermindering Bladsy 65-74 Studie-eenheid 3: Finansiële beplanning in sakeondernemings Paragraaf 3.8: Hoofbegroting (Master budget) Bladsy 74-76 3.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Begroting
Gekwantifiseerde uitdrukking of plan van aksie vir ʼn gedefinieerde tydperk. Dit sluit in verkoopsvolume en inkomste: Hulpbronhoeveelhede; kostes en uitgawes; laste en kontantvloei.
Ekstrapolasie
Gebruik die lyn van beste passing om ʼn waarde buite die twee ekstreme punte te bereken.
Funksionele
ʼn Begroting van inkomstes en/of uitgawes van toepassing op ʼn
begroting
spesifieke funksie.
Hoofbegrotingsfaktor Die faktor wat die aktiwiteite van die onderneming beperk. Interpolasie
Gebruik die lyn van beste passing om ʼn waarde binne die twee ekstreme punte van die reeks te bereken.
Kontantbegroting
ʼn Breedvoerige plan van voorspelde invloei en uitvloei van kontant. Dit sluit beide inkomste en kapitale items in.
Meesterbegroting/
Die meesterbegroting is ʼn konsolidasie van al die onderskeie
Hoofbegroting
funksionele begrotings en bestaan, onder andere, uit ʼn begrote inkomstestaat (staat van omvattende inkomste), begrote staat van finansiële posisie en ʼn kontantbegroting.
Standaard uur
Die hoeveelheid bereikbare werk teen standaard doeltreffendheidsvlakke in ʼn minuut of uur.
Tydreeks
ʼn Reeks waardes opgeneem oor ʼn sekere tydperk.
Studie-eenheid 3: Begrotings
Bladsy 69
GMA206 Bestuursrekeningkunde 3.5
Inleiding
Begrotings is belangrik vir die bestuur van ʼn onderneming en help hulle met besluitneming en beplanning. Vir die voorbereiding van begrotings is dit nodig om voorspellings van kostes en winste te kan maak. Hierdie voorspellings word vergemaklik deur gebruik te maak van kwantitatiewe tegnieke. In vorige studies het jy reeds hierdie kwantitatiewe tegnieke geleer en dit is baie belangrik dat jy dit weer hersien voordat jy aangaan met hierdie studieeenheid. Die twee tegnieke wat bespreek word naamlik, 1) regressieontleding en 2) tydreeksontleding is albei konsepte wat reeds in GMT 105 behandel is. Regressieontleding kan toegepas word vir die voorspelling van koste en wins, terwyl tydreeksontleding gebruik word vir die voorspelling van winste. Jy het alreeds die meeste van die onderwerpe oor begroting op ʼn basiese vlak in GMA 105 behandel. In hierdie studie-eenheid sal daar meer in diepte gekyk word na onderwerpe soos die meesterbegroting en hoe om dit voor te berei. ʼn Begroting is ʼn plan van wat die onderneming beplan om te bereik, en die opstel van teikens wat bereik moet word. Begrotings word opgestel deur voorspellings van syfers in die toekoms te maak. Voorspellings is ʼn raming van wat moontlik in die toekoms gaan gebeur. Die begrotingsproses is ʼn voortdurende en dinamiese proses. Die hoofbegrotingsfaktor is gewoonlik die verkoopsvolume daarom is die verkoopsvolume begroting die primêre begroting waarvan die meerderheid van die ander begrotings afgelei word. Voordat die verkoopsbegroting opgestel kan word moet die verkope voorspel word. Daar is verskillende faktore wat in ag geneem moet word tydens die voorspelling van verkope en dit word in hierdie studie-eenheid verduidelik. Indien die hoofbegrotingsfaktor die produksiekapasiteit is, sal die produksiebegroting dien as die primêre begroting en sal hierdie begroting eerste voorberei word. Die inkrementele benadering is die mees tradisionele benadering tot begroting. Dit is waar die huidige jaar se resultate aangepas word vir opkomende jaar se syfers. Twee ander benaderings word bespreek en verduidelik naamlik, die nulbasisbegroting en die aktiwiteitsgebaseerde benadering. Laastens word daar gefokus op die verskil tussen buigsame en vaste begrotings asook die nut van elkeen. Buigsame begrotings is baie belangrik vir die doeleindes van beheer. Dit verteenwoordig die verwagte inkomste, koste en winste vir werklike eenhede geproduseer en verkoop, en word dan vergelyk met werklike resultate om afwykings te identifiseer. Afwykings is alreeds behandel en daar gaan verder gekyk word na hoe buigsame begrotings gebruik kan word om moontlike probleme rondom beheer te identifiseer.
Bladsy 70
Studie-eenheid 3: Begrotings
GMA206 Bestuursrekeningkunde 3.6
Voorbereiding van begrotings
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11a: Paragrawe 1, 2 en 6 3.6.1
Begrotingsbeplanning en beheerstelsels
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11a: Paragraaf 1 Die doelstellings van begrotingsvoorbereiding is soos volg: Beplanning •Beplanning is een van die belangrikste aspekte van begroting. •Dit dwing bestuurders om vooruit te kyk en gedetaileerde planne daar te stel vir elke departement, bedryf en bestuurders. •Beplanning help ook om probleme te antisipeer of geleenthede raak te sien. Verantwoordelikhied •Doelwitte word gekwantifiseer en word teikens wat bereik moet word binne die begrotingstydperk. •Bestuurders in elke begrotingsdepartement is verantwoordelik vir die bereiking van hierdie teikens. Koördinering en integrasie •Die aktiwiteite van verskillende departemente moet geïntegreer word. •Kommunikasie is belangrik sodat elkeen presies verstaan wat gedoen moet word. Motivering •Werknemers kan gemotiveer word deur teikens te stel en terugvoer te gee oor hoe hulle dit bereik het of nie. Evaluering en beheer •Werklike resultate moet met begrote syfers vergelyk word . Aangepas uit CIMA, 2015: 279-280 Bestudeer CIMA studieteks (2015: 279-280) en maak seker dat jy die doelstellings van begroting verstaan. Let ook op dat hierdie doelstellings somtyds kontrasterend kan wees en dat dit uiters belangrik is om te bestuur. Bladsy 279 van CIMA studieteks verduidelik dit baie mooi.
Studie-eenheid 3: Begrotings
Bladsy 71
GMA206 Bestuursrekeningkunde 3.6.2
Voorbereiding van begrotings
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11a: Paragraaf 2 Die voorbereiding van begrotings is ʼn komplekse proses. Voordat jy aangaan moet jy die volgende terme ten volle verstaan. •
Beplanning
•
Begrotingsperiode
•
Begrotingshandleiding
•
Die verantwoordelikheid vir die voorbereiding van begrotings
•
Begrotingskomitee
•
Begrotingsvoorbereiding
•
Die hoofbegrotingsfaktor
Hierdie terme word nou verduidelik, maak seker jy verstaan elkeen voordat jy aangaan met hierdie studie-eenheid. Beplanning Beplanning is die proses vir die opstel van doelwitte en die formulering, evaluering en selektering van beleide, strategieë, taktieke en aksies wat nodig is om dit te bereik. Langtermyn en korttermyn beplanning is nodig. Beplanning kan verdeel word in drie tipes beplanning naamlik: • Strategiese/ korporatiewe/ langtermynbeplanning • Begrotings-/korttermyn taktiese beplanning • Operasionele beplanning Die verskil tussen hierdie drie tipes beplanning word in CIMA studieteks (2015: 280) verduidelik. Maak seker dat jy die verskille verstaan en kan weergee. Die beplanning vir die begrotingstydperk is gewoonlik korttermyn, maar dit is belangrik dat langtermynbeplanning ook toegepas word vir die voorbereiding van begrotings. Bestudeer CIMA studieteks (2015: 280) om te verstaan wat die waarde van langtermynbeplanning is. Begrotingsperiode Dit is die periode waarvoor die begroting voorberei en gebruik word. Die periode van begroting kan opgedeel word in beheerperiodes. Buiten vir kapitaaluitgawe begrotings is die begrotingsperiode gewoonlik die rekeningkundige jaar, verdeel in 12 of 13 beheerperiodes.
Bladsy 72
Studie-eenheid 3: Begrotings
GMA206 Bestuursrekeningkunde Begrotingshandleiding Dit is ‘n versameling van instruksies en verantwoordelikhede vir die persone wat die begrotings voorberei, asook die prosedures, vorms en dokumente benodig vir die voorbereiding en gebruik van begrotingsdata. Dit bevat die doelwitte en begrotingsproses, organisatoriese struktuur, hoofbegrotingsdoelwitte, administratiewe besonderhede en prosedurele aangeleenthede. Die verantwoordelikheid vir die voorbereiding van begrotings Die aanvanklike verantwoordelikheid vir die voorbereiding van begrotings lê by bestuurders. Die begrotingsproses is aanvanklik meer uitgebrei. Senior bestuur moet die teikens goedkeur en onderhandeling met begrotingshouers laat plaasvind. Die grootte van die onderneming sal bepaal hoeveel begrotingsentrums en begrotingshouers verantwoordelik sal wees vir die opstel en bereiking van die begrotings vir die sentrums. Bestuurders verantwoordelik vir die voorbereiding van ʼn funksionele begroting is soos volg: •
Verkoopsbestuurder
•
Aankope bestuurder
•
Produksiebestuurder
•
Kostesentrumbestuurder
•
Bestuursrekeningkundige
Bestudeer CIMA studieteks (2015: 281) wat die verantwoordelikheid van elke bestuurder verduidelik. Maak seker jy verstaan wat elke bestuurder se verantwoordelikheid is en hoe hulle van mekaar verskil. Begrotingskomitee Die koördinering en administrasie van begrotings is die verantwoordelikheid van ʼn begrotingskomitee. Die begrotingskomitee word bygestaan deur ʼn begrotingsamptenaar wat gewoonlik ʼn rekenmeester is. Elke gedeelte van die onderneming moet op die komitee verteenwoordig word. So daar sal byvoorbeeld ʼn verteenwoordiger van die verkope, produksie en bemarkingsafdeling wees. Die funksies van die begrotingskomitee word in CIMA studieteks (2015: 282) uiteengesit. Maak seker jy ken die funksies van die begrotingskomitee Begrotingsvoorbereiding Daar is sekere stappe wat gevolg moet word vir die voorbereiding van ʼn begroting. Die proses kan weke of maande neem voordat die funksionele begrotings opgestel en
Studie-eenheid 3: Begrotings
Bladsy 73
GMA206 Bestuursrekeningkunde gekoördineer is en die meesterbegroting voorberei kan word. ʼn Funksionele begroting kan verwys na ʼn departement of ʼn proses. Funksionele begrotings sluit in: •
Produksiekoste begroting
•
Verkoopsbegroting, bemarkingsbegroting
•
Personeelbegroting
•
Aankope begroting
•
Navorsing en ontwikkelingsbegroting
Bestudeer CIMA studieteks (2015: 283) wat die stappe vir die voorbereiding van ‘n begroting uiteensit. Die stappe kan opsommend soos volg uiteengesit word:
Hoofbegrotingsfaktor
Bokoste absorpsiekoerse
Kontantbegroting, kapitaalbesteding en bedryfskapitaal
Verkoopsbegroting
Bokoste begroting
Voorbereiding van meesterbegroting
Klaarprdukte voorraad begroting
Grondstowwe voorraad begroting
Produksiebegroting
Begroting vir die produksiehulpbronne
Aangepas uit CIMA, 2015: 283 Die hoofbegrotingsfaktor Die eerste taak in die begrotingsproses is om die hoofbegrotingsfaktor te bepaal. Die hoofbegrotingsfaktor is gewoonlik die aanvraag van verkope. Die ander moontlike faktore is: •
Masjienkapasiteit
•
Verspreiding en verkoopshulpbronne
•
Die beskikbaarheid van grondstowwe
•
Die beskikbaarheid van kontant
Wanneer die faktor/e bepaal is kan die res van die begrotings eers voorberei word.
Bladsy 74
Studie-eenheid 3: Begrotings
GMA206 Bestuursrekeningkunde 3.6.3
Kontrole van prosedures
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11a: Paragraaf 6 Die begrotingsproses eindig nie sodra die begrotings goedgekeur is nie. Werklike resultate moet op ʼn gereelde basis met die begrotingsresultate vergelyk word. Die frekwensie van vergelyking sal van onderneming tot onderneming verskil, maar dit moet ten minste elke maand vergelyk word. Indien die verskille van die begrotings en werklike syfers binne die beheer van die bestuur is, kan stappe geneem word om die afwykings op te los. Die verskille kan voor kom as gevolg van onrealistiese begrotings of omdat die werklike resultate nie reflekteer wat verwag is nie. ʼn Onrealistiese begroting moet aangepas word. Werk deur die volgende: •
Question 11a.1 wat aangebied word op bladsy 284. Probeer om eers die vraag te beantwoord voordat jy na die antwoord op bladsy 306 gaan kyk. Daar is telkens ʼn volledige verduideliking hoekom ʼn bepaalde antwoord die regte een is.
•
Alle Key terms wat aangebied word op bladsye 279, 280, 281, 282.
•
Section summary (bladsy 280, 284 en 295). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
3.7
Voorspelling op grond van historiese data
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 10: Paragraaf 1 Vir die bestuursrekeningkundige, om voorspellings te kan maak, word historiese data benodig. Die veronderstelling is dat die verlede en gebeure in die verlede leiding sal gee vir dit wat in die toekoms gaan gebeur. Die historiese data wat gebruik word om voorspellings te kan maak se toepaslikheid moet eers geëvalueer word. Die toepaslikheid van historiese dat kan soos volg geëvalueer word: •
Tydperk
•
Data
•
Dataversamelingstegnieke
•
Afhanklike en onafhanklike veranderlikes
Bestudeer CIMA studieteks (2015: 249) vir die verduideliking van die terme soos hierbo uiteengesit.
Studie-eenheid 3: Begrotings
Bladsy 75
GMA206 Bestuursrekeningkunde 3.7.1
Kennis vanuit vorige studies verkry
Die volgende is reeds in GMT 105 behandel. Bestudeer weer hierdie gedeeltes in GMT 105 begeleidingsgids, Studie-eenheid 3 en 4. ʼn Lineêre verband kan in die vorm van ʼn vergelyking uitgedruk word •
& ' ()
•
Waar:
Y → afhanklike veranderlike b → konstante getal wat gradiënt/helling aandui X → onafhanklike veranderlike a → konstante getal wat Y-afsnit aandui
Indien daar ʼn lineêre verband tussen totale koste en aktiwiteitsvlak bestaan is, Y = totale koste, X = aktiwiteitsvlak, a = vaste koste en b = veranderlike koste per eenheid. Die grafiek van lineêre vergelyking is ʼn reguitlyn en word bepaal deur die gradiënt van die reguitlyn asook die punt waar Y-afsnit gesny word. 3.7.2
Lineêre regressieontleding
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 10: Paragraaf 2 en 5 Wanneer daar ʼn lineêre verband tussen twee veranderlikes bestaan kan ʼn vergelyking
bepaal word. Hierdie vergelyking word uitgedruk in die vorm van & ' () en kan gebruik word om voorspellings te maak. BAIE BELANGRIK – Werk deur die volgende voordat jy aangaan: BPP LEARNING MEDIA. 2012. CIMA Certificate: Fundamentals of Business Mathematics, 2nd edition. United Kingdom: London. Hoofstuk 11, paragraaf 6 (bladsye 278-280) Nadat jy die lineêre regressieontleding metode hersien het, doen die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 251). Doen eers die voorbeeld voordat jy na die antwoord op bladsy 252 kyk. Nadat jy die voorbeeld gedoen het, doen dan oefening 10.2 in CIMA studieteks (2015: 252).
Beperkings van lineêre regressieontleding
Voordat die lineêre regressieontledingsmetode gebruik word om kostevoorspellings te maak, moet dit aan sekere voorwaardes voldoen. Hierdie voorwaardes is:
Bladsy 76
Studie-eenheid 3: Begrotings
GMA206 Bestuursrekeningkunde •
Kostefunksie moet lineêr wees, dit kan bepaal word deur die berekening van die korrelasiekoëffisiënt en bepaaldheidskoëffisiënt.
•
Wanneer die lyn van beste passing gemaak word, ontstaan die aanname dat die gedrag van koste buite die reeks waardes van X dieselfde sal bly.
•
Die gedrag van koste in die verlede sal in die toekoms dieselfde bly.
•
Slegs twee veranderlikes word gebruik.
•
Historiese data moet aangepas word tot ʼn gemeenskaplike prysvlak.
•
Historiese data moet akkuraat opgeteken word.
•
Bestuurders moet vertroue hê dat die gebeure in die verlede dieselfde sal bly en nie in die toekoms sal verander nie.
•
Genoegsame data is beskikbaar sodat akkurate voorspellings gemaak kan word.
•
Daar ontstaan ʼn aanname dat die waarde van een veranderlike (Y) afgelei kan word van die waarde van ʼn ander veranderlike (X).
3.7.3
Hoog-laag-metode
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 10: Paragraaf 1.1 In GMA 105 het jy geleer dat die hoog-laag-metode gebruik word om semi-veranderlike of gemengde koste op te deel in die vaste en veranderlike komponente. BAIE BELANGRIK – Werk deur die volgende voordat jy aangaan: BPP Learning Media. 2012. CIMA Study Text for level C01: Fundamentals of Management Accounting, 2nd edition. United Kingdom: Polestar Wheatons. Hoofstuk 3, paragraaf 3.1-3.2 (bladsy 62-65) GMA 105 begeleidingsgids: Studie-eenheid 2, paragraaf 2.15-Figuur 2.6 (bladsy 54) Maak seker jy verstaan wanneer en hoe om die hoog-laag-metode te gebruik voordat jy aangaan. Nadat jy die gedeeltes, soos hierbo verwys, bestudeer het doen vraag 10.1 in CIMA studieteks (2015: 250) om te verseker jy die hoog-laag-metode ten volle verstaan. 3.7.4
Verspreidingsdiagramme en korrelasie
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 10: Paragraaf 3.1-3.2
Studie-eenheid 3: Begrotings
Bladsy 77
GMA206 Bestuursrekeningkunde Die korrelasie tussen twee veranderlikes beskryf die verhouding tussen twee veranderlikes of anders gestel hoe afhanklik hulle van mekaar is. Die graad van korrelasie tussen twee veranderlikes kan perfek gekorreleer, gedeeltelik gekorreleer of ongekorreleerd wees. Die korrelasie kan ook negatief of positief wees. Bestudeer CIMA studieteks (2015: 255) wat die verskillende grade van korrelasies uitbeeld. Die graad van korrelasie tussen twee veranderlikes word gemeet deur Pearson se korrelasiekoëffisiënt. Hierdie is reeds in GMT 105 behandel. BAIE BELANGRIK – Werk deur die volgende voordat jy aangaan: BPP LEARNING MEDIA. 2012. CIMA Certificate: Fundamentals of Business Mathematics, 2nd edition. United Kingdom: London. Hoofstuk 11, paragraaf 2.1-2.6 (bladsy 270-273) Nadat jy die gedeeltes, soos in GMT 105 behandel, hersien het, werk deur CIMA studieteks, paragraaf 3.4 (bladsy 256) vir die berekening van die korrelasiekoëffisiënt. Dit is belangrik om te verstaan dat daar ʼn noue verband tussen die korrelasie van veranderlikes en lineêre regressieontleding bestaan. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 3.6 (2015: 257) wat hierdie verband verduidelik. 3.7.5
Voorspelling van verkope
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 10: Paragraaf 4 Die voorspelling van verkope kan baie kompleks wees en verskillende faktore moet in ag geneem word voordat die verkoopsyfer voorspel word. Verkope is ʼn hoofbegrotingsfaktor en daarom is die akkurate voorspelling van hierdie syfer baie belangrik. Bestudeer CIMA studieteks paragraaf 4 (2015: 257) vir die verskillende faktore wat in ag geneem moet word wanneer verkope voorspel word. Die tegnieke vir voorspelling van verkope is soos volg:
Verkoopspersoneel
Marknavorsing
Wiskundige modelle
Wiskundige tegnieke
Aangepas uit CIMA (2015: 258)
Bladsy 78
Studie-eenheid 3: Begrotings
GMA206 Bestuursrekeningkunde 3.7.6
Voorspellings
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 10: Paragraaf 5-9 Die tegnieke soos reeds bespreek kan gebruik word om voorspellings te maak. Data van die verlede word bestudeer en tendense word bepaal en so word daar ʼn tendens vasgestel om voorspellings te kan maak. Voorspellings is reeds in GMT 105 behandel. BAIE BELANGRIK – Werk deur die volgende voordat jy aangaan: BPP LEARNING MEDIA. 2012. CIMA Certificate: Fundamentals of Business Mathematics. 2nd edition. United Kingdom: London. Hoofstuk 12, paragraaf 1.1-1.3, 2.1-2.6, 3.1-3.6, 4.1-4.3 en 5.1-5.2 Nadat jy hierdie gedeeltes hersien het bestudeer paragrawe 5, 6, 7, 8 en 9 in CIMA studieteks (2015: 258-269). Doen alle voorbeelde wat aangebied word op bladsye 258-269. Doen ook oefening 10.4 en 10.5 in CIMA studieteks (2015: 264 en 268). Doen eers die oefening op jou eie voordat jy na die antwoord op bladsy 276 kyk. 3.7.7
Beperkings van voorspelling
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 10: Paragraaf 10 Alle voorspellings is onderhewig aan foute, hierdie foute wissel. Die volgende is beperkinge van voorspellings: •
Hoe verder in die toekoms voorspellings gemaak word hoe minder betroubaar is dit.
•
Hoe minder data beskikbaar is waarop voorspellings gemaak word, hoe minder betroubaar is die voorspelling.
•
Die tendens van seisoenale variasies sal nie noodwendig so in die toekoms voortbou nie.
•
Ewekansige variasies kan die patroon of tendens van seisoenale variasie beïnvloed.
Die volgende veranderings kan dit moeilik maak om akkurate voorspellings vir die toekoms te maak, CIMA studieteks (2015: 269): •
Politieke en ekonomiese veranderinge
•
Omgewingsveranderinge
•
Tegnologiese veranderinge
•
Tegnologiese vooruitgang
Studie-eenheid 3: Begrotings
Bladsy 79
GMA206 Bestuursrekeningkunde •
Sosiale veranderinge
Werk deur die volgende: •
Question 10.1-10.5 wat aangebied word op bladsye 250, 252, 253, 264 en 268. Probeer om eers die vrae te beantwoord voordat jy na die antwoord op bladsy 274 276 gaan kyk. Daar is telkens ʼn volledige verduideliking hoekom ʼn bepaalde antwoord die regte een is.
•
Alle Key terms wat aangebied word op bladsye 253, 254, 256, 259, 260, 261 en 266.
•
Key point op bladsy 254.
•
Exam alert wat aangebied word op bladsy 253.
•
Section summary (bladsy 250, 253, 257, 258, 259, 262, 265, 267, 269). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
• 3.8
Leer alle Learn-punte wat aangebied word op bladsy 251 en 256. Begrotings vir beplanning
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11a: Paragraaf 3, 4, 5 en 7 Die hoofbegrotingsfaktor is gewoonlik die verkoopsvolume daarom is die verkoopsvolume begroting gewoonlik die primêre begroting waarvan die meerderheid van die ander begrotings afgelei word. Voordat die verkoopsbegroting voorberei kan word moet ʼn voorspelling van verkope gemaak word. Voorspellingstegnieke sal nog behandel word. ʼn Verkoopsbegroting word voorberei vir die voorspelling van verkope en produksiekapasiteit van ʼn onderneming. Sodra daar ooreengekom is oor die verkoopsbegroting kan ander begrotings voorberei word. 3.8.1
Produksie en ander verwante begrotings
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11a: Paragraaf 4 Indien die hoofbegrotingsfaktor die produksiekapasiteit is, sal die produksiebegroting dien as die primêre begroting en sal hierdie begroting eerste voorberei word. Om te assesseer of produksie die hoofbegrotingsfaktor is moet die beskikbare produksiekapasiteit bepaal word. Die volgende faktore moet in ag geneem word voordat die produksiekapasiteit bepaal word: •
Beskikbare arbeidsure
•
Beskikbare grondstowwe
•
Maksimum beskikbare masjienure
Bladsy 80
Studie-eenheid 3: Begrotings
GMA206 Bestuursrekeningkunde Bestudeer CIMA studieteks (2015: 285) wat hierdie faktore in meer diepte verduidelik. Die doelwitte en formaat van die produksiebegroting is alreeds in GMA 105 behandel. Hersien weer hierdie begroting in GMA 105 begeleidingsgids, paragraaf 3.7.2 (bladsy 66 - 67). Produksiebegrotings toon enige tekortkominge of oormaat in kapasiteit op enige tydstip van die begrotingsperiode. Bestudeer CIMA studieteks (2015: 285) vir maniere om moontlike tekortkominge in kapasiteit te oorkom. Indien kapasiteit die verkoopsvolume oorskry, m.a.w. meer produkte word geproduseer as wat verkoop word, moet oorweging geskenk word aan produkdiversifikasie of ʼn verlaging in die verkoopprys. Nadat jy die formaat van ʼn produksiebegroting in GMA 105 begeleidingsgids hersien het doen dan die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 285). Doen eers die voorbeeld voordat jy na die antwoord op bladsy 286 kyk.
Standaard uur
In GMA 105 is die beginsel en vassteling van standaardkoste behandel, so ook die standaard uur. Bestudeer eers GMA 105 begeleidingsgids, paragraaf 3.11.1 (bladsy 87-88) en maak seker jy verstaan die doen en berekening van standaard uur. Nadat jy hierdie gedeelte hersien het, doen dan die voorbeelde in CIMA studieteks (2015: 286 en 288). Doen eers die voorbeelde voordat jy na die antwoord, op bladsy 287 en 288 onderskeidelik, kyk. Nadat jy hierdie voorbeelde gedoen het behoort jy in staat te wees om vraag 11a.2 in CIMA studieteks (2015: 289) te doen. Doen eers die vraag voordat jy na die antwoord op bladsy 307 kyk.
Nie-produksie bokoste
Bestudeer CIMA studieteks, paragrawe 4.2 en 4.3 (2015: 289) wat die konsep van nieproduksie bokoste verduidelik. Maak ook seker jy ken die belangrike besluite wat tydens die begrotingsproses oor die nie-produksie bokoste, geneem moet word. Hierdie besluite word in CIMA studieteks, paragraaf 4.3 (2015: 289) uiteengesit. 3.8.2
Kontantbegrotings en die meesterbegroting/hoofbegroting
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11a: Paragraaf 5 Die kontantbegroting dien as ʼn belangrike beplanningshulpmiddel vir die bestuur van ʼn onderneming. Dit gee bestuur ʼn aanduiding van moontlike probleme wat in die toekoms kan voorkom, en bestuur kan in reaksie hierop aksie neem om die moontlike probleme te vermy. Kontantbegrotings kan vier posisies aandui waarop bestuur kan reageer, hierdie posisies is: •
Korttermynsurplus
•
Korttermyntekort
Studie-eenheid 3: Begrotings
Bladsy 81
GMA206 Bestuursrekeningkunde •
Langtermynsurplus
•
Langtermyntekort
Bestudeer CIMA studieteks (2015: 290) wat verder verduidelik hoe bestuur op hierdie verskillende posisies kan reageer. Dit is baie belangrik om te verstaan hoe bestuur kan of moet reageer. Daar kan van jou verwag word om aanbevelings te maak van hoe bestuur moet reageer of jy moet aanbevelings kan maak vir toepaslike aksies wat deur bestuur uitgevoer moet word. Jou aanbevelings moet die verskillende posisies, soos hierbo uiteengesit, in ag neem.
Wat word in die kontantbegroting ingesluit?
Die kontantbegroting word voorberei om die verwagte kontantontvangste en betalings in ʼn begrotingsperiode te wys. Die kontantbegroting sluit die volgende in: •
Bronne van kontantontvangste Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 5.2 (2015: 290) wat die verskillende bronne van kontantontvangste uiteensit. Maak ook seker jy verstaan hoekom sommige van die bronne van kontantontvangste nie in die inkomstestaat sal verskyn nie. Hierdie redes verskyn in CIMA studieteks, paragraaf 5.2 (2015: 290) aan die onderkant van die bladsy.
•
Redes vir kontantbetalings Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 5.2 (2015: 291) wat die verskillende redes vir kontant-betalings verduidelik. Maak ook seker jy verstaan hoekom sommige van die kontant- betalings nie in die inkomstestaat sal verskyn nie.
BAIE BELANGRIK In CIMA studieteks (2015: 291) word die kennis oor kontantbegrotings wat uit vorige studies verkry is opgesom. Maak seker dat jy hierdie gedeelte goed bestudeer en verstaan voordat jy aangaan. Nadat jy die gedeeltes wat reeds in vorige studies behandel is bestudeer het en goed verstaan, doen die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 292). Doen eers die voorbeeld op jou eie voordat jy na die antwoord op bladsy 292-293 kyk. Bestudeer ook die Key point onder aan bladsy 293 wat redes vir die antwoorde verduidelik.
ʼn Vergelyking van wins en kontantvloei
Bestudeer die redes hoekom kontantvloei en wins somtyds verskil in CIMA studieteks, paragraaf 5.3 (2015: 294). Nadat jy hierdie redes bestudeer het, doen vraag 11a.3 in CIMA
Bladsy 82
Studie-eenheid 3: Begrotings
GMA206 Bestuursrekeningkunde studieteks (2015: 294). Doen eers die vraag op jou eie voordat jy na die antwoord op bladsy 307 kyk.
Die rol van die meesterbegroting/hoofbegroting
Jy het alreeds die doelwitte en bestaan van die hoofbegroting in GMA 105 behandel. Die hoofbegroting voorsien ʼn vooruitskatting van die winsgewendheid en finansiële posisie vir die komende finansiële jaar. BAIE BELANGRIK Hersien GMA 105 begeleidingsgids, paragraaf 3.8 (2015: 74). Nadat jy dit hersien het, doen ook die oefeninge op bladsy 76 van GMA 105 begeleidingsgids. Die meesterbegroting word vir goedkeuring aan seniorbestuur verskaf. Indien die begroting goedgekeur word sal dit as ʼn instruksie en magtiging aan begrotingsbestuurders dien om aksie te neem vir die bereiking en implementering van hulle begrotings. Indien die meesterbegroting afgekeur word, sal dit teruggestuur word aan die begrotingskomitee om wysigings te maak. Nadat wysigings gemaak is, sal die meesterbegroting weer deur seniorbestuur hersien word vir goedkeuring. 3.8.3
Alternatiewe benaderings tot begrotings
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11a: Paragraaf 7.1, 7.2 en 7.5 Begrotings word gewoonlik gebaseer op die huidige jaar se resultate wat aangepas word vir moontlike groei of inflasie vir die volgende jaar. Hierdie benadering word die inkrementele benadering genoem, want dit is slegs van toepassing op koste en winste wat in die opkomende periode sal voorkom. Doen vraag 11a.4 in CIMA studieteks (2015: 296), doen eers die vraag voordat jy na die antwoord op bladsy 307 kyk. Oor die algemeen word die inkrementele benadering tot begroting as oneffektief beskou. Bestudeer die paragraaf bo aan bladsy 297 van CIMA studieteks (2015: 297) wat verduidelik waarom dit nie die beste benadering tot begrotings is nie. Bestudeer ook CIMA studieteks, paragraaf 7.1.1 (2015: 296) vir die uiteensetting van die voordele en beperkings van die inkrementele benadering tot begroting. Dit is baie belangrik dat jy dit ken. Nadat jy die voordele en beperkings bestudeer het, doen dan vraag 11a.5. Doen eers die vraag voordat jy na die antwoord op bladsy 308 kyk.
Nulbasisbegrotingsbenadering
Die nulbasisbegroting verwerp die aanname van die inkrementele benadering dat die aktiwiteite wat in die huidige jaar gebeur het in die volgende jaar teen dieselfde volume sal
Studie-eenheid 3: Begrotings
Bladsy 83
GMA206 Bestuursrekeningkunde voortgaan. So ook dat volgende jaar se begroting gebaseer kan word op hierdie jaar se koste plus inflasie. Die nulbasisbegroting is ‘n metode wat vereis dat elke koste element geregverdig word asof die aktiwiteite met betrekking tot die begroting, vir die eerste keer plaasvind. Sonder goedkeuring is die begrote toelaag nul. Daar is verskeie stappe wat geneem moet word voordat die nulbasisbegrotingsbenadering geïmplementeer kan word. Die eerste stap is om ʼn vraende houding te vestig. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 7.2.2 (2015: 297) vir die verskillende vrae wat beantwoord moet word asook die drie stappe van nulbasisbegrotingsbenadering. Nadat jy hierdie stappe bestudeer het, doen dan die voorbeeld en vraag 11a.6 in CIMA studieteks (2015: 298). Dit is ook baie belangrik om die verstaan wat die voordele en beperkings van die nulbasisbegrotingsbenadering is. Hierdie voordele en beperkings word uiteengesit en verduidelik in CIMA studieteks (2015: 298,299) maak seker jy bestudeer dit noukeurig. Die nulbasisbegrotingsbenadering is nie geskik vir die gebruik van alle koste nie. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 7.2.4 (2015: 299) wat verduidelik waarvoor die gebruik van die nulbasisbegrotingsbenadering die mees geskikte is. Nadat jy hierdie paragraaf bestudeer het doen vraag 11a.8 in CIMA studieteks (2015: 300). Doen eers die vraag op jou eie voordat jy na die antwoord op bladsy 308 kyk.
Aktiwiteitsgebaseerde begrotingsbenadering
Met hierdie benadering word koste bepaal deur gebruik te maak van aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening as basis vir die voorbereiding van begrotings. Aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening is alreeds in Studie-eenheid 1 behandel. Die begroting van ʼn aktiwiteit word dan dus gebaseer op die begrote hoeveelheid van die aktiwiteit se kostedrywer maal die toepaslike kostedrywerkoers. Voorbeeld Indien ʼn onderneming verwag om 500 bestellings te maak en die koers per bestelling is R100, wat is die begrote koste vir die bestellingsaktiwiteit? 500 x R1000 = R50 000 (Aangepas uit CIMA, 2015: 301) Die aktiwiteitsgebaseerde begrotingsbenadering behels die definiëring van die aktiwiteite onderliggend aan die finansiële syfers in elke funksie en om dan die aktiwiteitsvlak te gebruik om te bepaal hoeveel hulpbronne aan elkeen geallokeer moet word. Bestudeer
Bladsy 84
Studie-eenheid 3: Begrotings
GMA206 Bestuursrekeningkunde CIMA studieteks (2015: 302) vir die beweerde resultate verkry deur gebruik te maak van aktiwiteitsgebaseerde begrotingsbenadering as basis vir begroting. Werk deur die volgende: •
Alle Key terms wat aangebied word op bladsye 286, 290, 294, 297, 301
•
Exam alert wat aangebied word op bladsy 290
•
Key point wat aangebied word op bladsy 293
•
Section summary (bladsy 284, 289, 295 en 303). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
3.9
Begrotings en beheer vir prestasie
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11b: Paragraaf 5, 6 en 7 Begroting kan bestuur help om tot ʼn mate beheer uit te oefen op gebeurtenisse in die toekoms. Begrotingsbeheer is die vergelyking van werklike en begrote resultate. Die gebruik van die inligting wat van begrotings verkry word, kan bestuur ook bystaan tydens besluitneming. In hierdie gedeelte gaan verskillende maniere van hoe om begrotings as beheermeganisme te gebruik bespreek word. Daar sal slegs van jou verwag word om paragrawe 3.9.2 en 3.9.3 toe te pas, maak dus seker jy verstaan hierdie gedeeltes baie goed. 3.9.1
Deurlopende begrotings
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11b: Paragraaf 5 Deurlopende begrotings is begrotings wat voortdurend opgedateer word deur ʼn nuwe rekeningkundige periode by te tel sodra die vroegste rekeningkundige periode verby is. Dit word veral gebruik indien toekomstige gebeure nie voorspel kan word nie. ʼn Periodieke begroting word voorberei byvoorbeeld, vir Januarie tot Desember vir jaar 1 en ʼn ander begroting word dan voorberei vir Januarie tot Desember vir jaar 2. ʼn Deurlopende begroting word vanaf byvoorbeeld Januarie tot Desember vir jaar 1 voorberei en aan die einde van Januarie jaar 1, word die begroting vir daardie maande uitgevee en ʼn nuwe maand word aan die einde van hierdie begroting bygevoeg vir Januarie in jaar 2. Bestudeer die voordele en nadele van deurlopende begroting in CIMA studieteks, paragraaf 5.1 (2015: 324).
Studie-eenheid 3: Begrotings
Bladsy 85
GMA206 Bestuursrekeningkunde 3.9.2
Begroting as ʼn beheerstelsel
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11b: Paragraaf 6 Om ʼn begroting vir ʼn onderneming as geheel voor te berei moet individuele begrotings vir elke departement voorberei word. Hierdie gedeelte gaan kyk na die sleutelkenmerke van begrotingsbeheerstelsels en beheerbare en onbeheerbare koste. ʼn Begrotingsentrum is ʼn gedeelte van ʼn onderneming waar beheer uitgeoefen kan word deur die voorbereiding van begrotings. Begrotingsbeheer is gebaseer op ‘n stelsel van begrotingsentrums. Elke begrotingsentrum het sy eie begroting en ʼn bestuurder sal verantwoordelik wees vir die bestuur en beheer van daardie sentrum. Dit is belangrik om heel eerste begroting-sentrums te selekteer. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 6.1 (2015: 324) vir die sleutel- kenmerke wat elke sentrum moet hê. Begrotingsbeheer en begrotingsentrums maak deel uit van verantwoordelikheidsrekeningkunde (responsibilty accounting). Verantwoordelikheidsrekeningkunde is ʼn stelsel van rekeningkunde wat inkomste en koste skei in verskillende areas van persoonlike verantwoordelikheid om prestasie van elke gedeelte van ʼn onderneming te monitor en assesseer. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 6.2 (2015: 325) wat die beheerbaarheidsbeginsel verduidelik. Maak seker jy verstaan die nut van hierdie beginsel. Onder die stelsel verantwoordeliheidsrekeningkunde is verskillende persone verantwoordelik vir verskeie areas in die onderneming. Om te verstaan tot watter mate die persoon beheer het oor die uitkomste is dit belangrik om te kan onderskei tussen beheerbare en onbeheerbare koste. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 6.3 (2015: 325) wat die volgende konsepte verduidelik: •
Veranderlike koste is meestal beheerbaar oor die korttermyn
•
Koste wat nie deur ʼn junior bestuurder beheerbaar is nie, kan deur ‘n senior bestuurder beheerbaar wees.
•
Koste wat nie deur ʼn bestuurder van een departement beheerbaar is nie, kan deur ʼn bestuurder in ‘n ander departement beheerbaar wees.
Sommige koste soos, toename in uitgawes as gevolg van inflasie, is nie beheerbaar nie en ander koste kan oor die langtermyn meer beheerbaar wees. Bestudeer CIMA studieteks (2015: 326) vir die beheerbaarheid van vaste koste. Nadat jy hierdie gedeelte bestudeer het doen die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 326). Dit is belangrik dat bestuurders slegs verantwoordelik gehou word vir kostes waaroor hulle beheer het. Doen ook vraag 11b.4 in
Bladsy 86
Studie-eenheid 3: Begrotings
GMA206 Bestuursrekeningkunde CIMA studieteks (2015: 327). Bestudeer ook paragraaf 6.3.3 en 6.4 in CIMA studieteks (2015: 327), maak seker jy kan hierdie gedeeltes toepas en weergee. 3.9.3
Terugvoer en vooruitvoer (feedforward) beheermeganismes
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11b: Paragraaf 7
Terugvoer
Om terugvoer oor beheerbare informasie aan bestuur te gee is ‘n proses. Dit is gewoonlik inligting wat binne die onderneming geproduseer word met die doel om bestuurders te help met besluite. Terugvoer kan soos volg verdeel word: •
Enkellus terugvoer (Single loop feedback)
•
Dubbellus terugvoer (Double loop feedback)
Hierdie terugvoer kan dan ook positief of negatief wees. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 7.1 (2015: 328) wat hierdie konsepte verduidelik. Maak seker jy verstaan albei konsepte baie goed. Die terugvoerproses binne ʼn beheersiklus lyk soos volg. Bestudeer ook CIMA studieteks, paragraaf 7.2 (2015: 328) wat elkeen van hierdie stappe verduidelik. Bestudeer ook die figuur op bladsy 328 wat die volgorde van die stappe verduidelik. Stap 1: Beplan, teiken van begroting Stap 2: Planne word toegepas Stap 3: Werklike resultate word opgeneem en ontleed Stap 4: Inligting oor werklike resultate word deurgegee Stap 5: Die terugvoer word deur bestuur gebruik Stap 6: Die laaste stap is hoe bestuurders op hierdie inligting reageer. Bestuurders kan op een van die volgende maniere reageer: •
Kan beherende aksie neem
•
Kan besluit om niks te doen nie
•
Kan die planne en teikens verander
Hierdie drie reaksies van bestuur word verder in CIMA studieteks, paragraaf 7.2 (2015: 329) verduidelik. Maak seker jy verstaan elkeen van hulle en kan dit weergee.
Studie-eenheid 3: Begrotings
Bladsy 87
GMA206 Bestuursrekeningkunde
Vooruitvoering
Hierdie konsep word gebruik om die verskil tussen werklike en begrote uitkomste te voorspel en aksie te neem voordat die gebeurtenis plaasvind. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 7.3 (2015: 329) wat hierdie konsep in diepte verduidelik. Kyk ook na die voorbeeld soos uiteengesit op bladsy 330. Maak seker jy verstaan die verskil tussen terugvoer en vooruitvoering asook die beperkinge van vooruitvoering. Werk deur die volgende: •
Alle Key terms wat aangebied word op bladsye 323, 324, 325, 328 en 329
•
Key points wat aangebied word op bladsye 329 en 330
•
Section summary (bladsy 324, 327, 330). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
3.10 Begrotings vir prestasie evaluasie Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11b: Paragraaf 1, 2, 3 en 4 Begrotingsbeheer maak staat op buigsame begrotings en die verskil tussen vaste en buigsame begrotings word ondersoek. Daar gaan ook gekyk word na hoe hulle opgestel word en ook wat die gebruik van die begrotings in die algemene beheerproses is. Laastens sal gefokus word op die gebruik van sigblaaie in die opstel van begrotings. 3.10.1 Vaste en buigsame begrotings Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11b: Paragraaf 1.1 en 1.2
Vaste begrotings
Die meesterbegroting wat aan die begin van die begrotingsperiode voorberei word is die vaste begroting. Die term vaste koste beteken nie dat die begroting nie verander kan word nie. Die begroting kan hersien word indien omstandighede dit vereis. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 1.1 (2015: 311) wat verduidelik wat die term vaste begroting beteken. Die hoofdoel van ʼn vaste begroting is vir gebruik tydens die beplanningsfase. Dit is ook nuttig vir die beheer van vaste koste en veral nie-produksie vaste koste soos advertensie.
Buigsame begrotings
Hierdie begroting word voorberei sodra verandering in kostegedrag voorkom, en is ontwerp om te verander soos volume en aktiwiteitsvlakke verander. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 1.2 (2015: 311) vir die gebruike van buigsame begrotings.
Bladsy 88
Studie-eenheid 3: Begrotings
GMA206 Bestuursrekeningkunde 3.10.2 Voorbereiding van buigsame begrotings Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11b: Paragraaf 2 Buigsame begrotings is alreeds in GMA 105 behandel. Bestudeer GMA 105 begeleidingsgids, paragraaf 3.9 (bladsy 76 - 80). Fokus veral op die stappe in die voorbereiding van ʼn buigsame begroting Nadat jy dit hersien het doen ook oefening 3.5 in GMA begeleidingsgids, bladsy 80. In CIMA studieteks (2015: 312) is ‘n opsomming van kennis vanuit vorige studies verkry, hersien ook hierdie punte. Nadat jy al hierdie gedeelte bestudeer het doen die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 313) asook vraag 11b.1 op bladsy 314, doen eers die voorbeeld en vraag op jou eie voordat jy na die antwoorde op bladsy 313 en 334 onderskeidelik kyk.
Die nut van ʼn buigsame begroting
Dit is reeds bespreek dat buigsame begrotings voorberei word om te beplan vir afwykings in aktiwiteitsvlakke. Daar is wel baie koste items in die industrie wat vas is. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 2.1 (2015: 314) wat die verskillende vaste kostes in die industrie uiteensit. Die gebruik van buigsame begrotings is steeds belangrik en indien buigsame begrotings nie in die beplanningsfase gebruik word nie, moet dit vir afwykingsontleding gebruik word.
Die begrotingskomitee
Soos reeds bespreek is die koördinasie en administrasie van begrotings die verantwoordelikheid van die begrotingskomitee. Die funksies van die begrotingskomitee kan soos volg uiteengesit word:
Studie-eenheid 3: Begrotings
Bladsy 89
GMA206 Bestuursrekeningkunde
Koördinasie •Die koördinasie van die voorbereiding van begrotings en die begrotingshandleiding.
Uitreiking van roosters •Vir die voorbereiding van funksionele begrotings.
Toekenning van verantwoordelikhede •Vir die voorbereiding van funksionele begrotings
Voorsiening van inligting •Bystand in die voorbereiding van funksionele begrotings
Kommunikasie van finale begrotings •Kommunikasie aan toepaslike bestuurders.
Vergelyking •Van werklike resultate met begrotings en ondersoek in te stel in die afwykings
Deurlopende assessering •Van die begrotings en beplanningsproses om die beplanning en beheerfunksie te verbeter.
Aangepas uit CIMA, 2015: 314 3.10.3 Buigsame begrotings en begrotingsbeheer Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 11b: Paragraaf 3 Begrotingsbeheer vind plaas deur middel van ‘n meesterbegroting wat afgewentel word na verantwoordelikheidsentrums. Dit is die verantwoordelikheid van hierdie sentrums om deurlopend die werklike met begrote resultate te monitor. Elke bestuurder is verantwoordelik om die verskille tussen werklike en begrote resultate te ondersoek asook om aksie te neem, of die plan ten opsigte van werklike resultate aan te pas. Die voorbeeld op bladsy 315 van CIMA studieteks verduidelik dat, om slegs die werklike en begrote resultate met mekaar te vergelyk is nie genoeg nie, maar die redes vir afwykings moet ondersoek word voordat aksie geneem word. Volgens hierdie voorbeeld was alle kostes meer gewees, maar so was die aktiwiteitsvlak ook hoër. Dit is beter om werklike resultate te vergelyk met begrote resultate wat aangepas is tot werklike aktiwiteitsvlak. Bestudeer nou die voorbeeld verder, maak seker jy bestudeer ook die kommentaar aan die einde van die oplossing in CIMA studieteks (2015: 316-317). Nadat jy hierdie voorbeeld noukeurig deurgewerk het, doen vraag 11b.2 in
Bladsy 90
Studie-eenheid 3: Begrotings
GMA206 Bestuursrekeningkunde CIMA studieteks (2015: 317). Doen eers die vraag op jou eie voordat jy na die oplossing op bladsy 334 kyk.
Buigsame begrotings, beheer en rekenaars
Die voorbereiding van buigsame begrotingsbeheerverslae kan met behulp van rekenaars gedoen word. Rekenaars kan help met die berekening van buigsame begrotingsyfers deur gebruik te maak van vaste begrotings en werklike resultate data, en kan ook ʼn afwykingsverslag voorsien. Die grootste voordeel vir die gebruik van rekenaars is dat dit baie vinniger is.
Buigsame begrotings met die gebruik van die aktiwiteitsgebaseerde kosteberekeningsmetode (ABC-metode)
Die ABC-metode is reeds behandel. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 3.2 (2015: 318) wat verduidelik hoe buigsame begrotings in ʼn ABC- omgewing gebruik word. Bestudeer ook die voordele van so ‘n benadering onder aan bladsy 318.
Die skakel tussen standaardkoste berekening en buigsame begrotings
Die berekening van standaardkoste afwykings en buigsame begrotings is in baie opsigte dieselfde. Daar is egter verskille tussen die twee tegnieke en dit is soos volg: •
Standaardkoste afwykings berekening is meer omvangryk.
•
Vir ʼn standaardkoste om te kan funksioneer is dit noodsaaklik om ʼn standaard eenheidskoste vir alle uitsette te bereken.
Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 3.3 (2015: 319) wat hierdie twee verskille in meer diepte verduidelik. Maak seker jy verstaan die ooreenkomste asook die verskille tussen standaardkoste afwykingsberekening en buigsame begroting. 3.10.4 Die gebruik van sigblaaie vir die opstel van besigheidsmodelle Die opstel en voorbereiding van begrotings is ‘n ingewikkelde proses. In baie ondernemings verander die aannames wat gemaak word met betrekking tot koste, verkoopprys of verkoopsvolumes. As gevolg van hierdie veranderinge kan die gebruik van sigblaaie die begrotingsproses vergemaklik. Hierdie gedeelte fokus op hoe sigblaaie gebruik word om begrotings voor te berei asook die opstel van ‘n buigsame begroting. Bestudeer CIMA studieteks, paragrawe 4.1 en 4.2 (2015: 320) vir die voordele en nadele van die gebruik van sigblaaie.
Wat-as-ontledings? (What if analyses?)
Hierdie ontledings behels die verandering in die waardes van voorspelling om te sien watter effek dit sal hê. Die inligting vanaf hierdie ontledings help bestuurders om die sensitiwiteit
Studie-eenheid 3: Begrotings
Bladsy 91
GMA206 Bestuursrekeningkunde van die voorspellings tot verandering te verstaan. So, indien die voorspellings baie sensitief is sal dit beteken dat indien die werklike resultate afwyk van voorspellings, dit ‘n groot effek op die onderneming sal hê. Tipiese vrae wat gevra sal word om die sensitiwiteit te bepaal is soos volg: •
Wat sal gebeur indien die koste van verkope x% van verkoopsinkomste is, in plaas van y%?
•
Wat is die effek indien die betalings van debiteure soos volg is: 40% in maand van verkope, 50% een maand na verkope en 10% twee maande na verkope, in plaas van die voorspelde 60% in die maand van verkope, 40% een maand na verkope?
•
Wat is die effek indien die groei in verkope slegs 15% per maand is in plaas van 20%?
Die antwoorde op hierdie vrae kan bestuurders help om te verstaan hoe die kontantvloei in die toekoms sal lyk en watter faktore krities is in die bereiking van ‘n redelike kontantvloei. Doen vraag 11b.3 in CIMA studieteks (2015: 322). Doen eers die vraag op jou eie voordat jy na die antwoord op bladsy 335 kyk. Nadat jy die vraag gedoen het, bestudeer ook paragraaf 4.4 in CIMA studieteks (2015: 322) wat verduidelik hoe om verhoudings te ontleed. Bestudeer ook paragraaf 4.5 in CIMA studieteks (2015: 322) wat verduidelik hoe verslag aan bestuurders gegee kan word. Werk deur die volgende: •
Alle Key terms wat aangebied word op bladsye 311, 312, 315, 319 en 321
•
Section summary (bladsy 312, 315, 319 en 323). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte
•
Quick Quiz wat aangebied word op bladsy 332. Doen dit eers op jou eie voordat jy na die antwoord op bladsy 333 kyk.
3.11 Samevatting Die bestuursrekeningkundige kan verskeie tegnieke gebruik om inligting te verkry sodat begrotings opgestel kan word. Tipiese inligting sal historiese data wees, maar voordat historiese data gebruik kan word moet dit eers geëvalueer word om te verseker dat die data van toepassing is vir die spesifieke doel van gebruik. Data moet betroubaar wees sodat voorspellings gemaak kan word. Lineêre regressieontleding word gebruik om ʼn lyn van beste passing te bepaal sodat voorspellings gemaak kan word.
Bladsy 92
Studie-eenheid 3: Begrotings
GMA206 Bestuursrekeningkunde Kontantbegrotings wys die verwagte kontantinvloei en -uitvloei gedurende ʼn begrotingsperiode en is baie belangrik vir bestuur om besluite te neem en beheer toe te pas. Die meesterbegroting is ʼn opsomming van die funksionele begrotings en kontantbegroting. Dit sluit ʼn begrote staat van omvattende inkomste sowel as ʼn begrote staat van finansiële posisie in. Die begrotingskoste toelaag of buigsame begroting is die begrotingskoste wat toegedeel word aan aktiwiteitsvlakke wat in ʼn begrotingsentrum bereik word. Dit plaas veranderlike koste in direkte proporsie tot volumes bereik en vaste koste as ʼn proporsie van jaarlikse begroting. Begrotingsbeheer is gebaseer op ʼn stelsel van begrotingsentrums. Elke sentrum het sy eie begroting en is die verantwoordelikheid van die begrotingshouer van daardie sentrum. Sigblaaie kan gebruik word om begrotings op te stel asook om die voorspelling van moontlike veranderinge en die effek daarvan by te staan en te vergemaklik.
Studie-eenheid 3: Begrotings
Bladsy 93
GMA206 Bestuursrekeningkunde Notas
Bladsy 94
Studie-eenheid 3: Begrotings
GMA206 Bestuursrekeningkunde
STUDIE-EENHEID 4: KORTTERMYNBESLUITNEMING
4.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Relevante koste
•
Korttermynbesluitneming
•
Meervoudige produk gelykbreekontleding
•
Beperkende faktorontleding
•
Liniêre programmering: Die grafiekmetode
•
Liniêre programmering: Die simpleksmetode
•
Toedeling van gemeenskaplike koste
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die beginsels van besluitneming te bespreek, insluitend die identifikasie en gebruik van relevante kontantvloei en kwalitatiewe faktore;
•
die botsings tussen die verslagdoening van kosterekeningkunde vir wins en voorraadwaardasie, asook inligting wat vir besluitneming benodig word te bespreek;
•
die kwessies wat voorkom tydens prysbesluitneming te verduidelik en die botsing tussen marginale kostebeginsels en die behoefte om alle koste aangegaan te verduidelik;
•
relevante kosteontleding teen verskillende korttermynbesluitnemings toe te pas;
•
gelykbreekontleding in ʼn meervoudige produkkonteks toe te pas; en
•
produkmengsel besluite te ontleed, insluitend omstandighede waar lineêre programmeringsmetodes nodig is om optimale oplossings te vind.
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 95
GMA206 Bestuursrekeningkunde 4.2
Voorgeskrewe handboek
BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text: Operational Paper P1 Management Accounting, 1st edition. United Kingdom: Polestar Wheatons. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Afdeling B : KORTTERMYNBESLUITNEMING Hoofstuk 5, paragrawe 1-5 Hoofstuk 6, paragrawe 1-8 Hoofstuk 7, paragrawe 1-9 Hoofstuk 8, paragrawe 1-5 Hoofstuk 9a, paragrawe 1-3 Hoofstuk 9b, paragrawe 1-4 4.3
Aanvullende bronne
Botha R. 2015. Bestuursrekeningkunde. Pretoria: Akademia (Begeleidingsgids GMA 105) Studie-eenheid 5: FINANSIËLE BESLUITNEMING Paragraaf 5.6 Gelykbreekontleding en die bydraekonsep Paragraaf 5.7 Berekening van die gelykbreekpunt, teikenwins, veiligheidsmarge en wins/volume verhouding vir ʼn enkele produk of diens Paragraaf 5.8 Gelykbreek grafieke en wins/volume grafieke vir ʼn enkele produk of diens Paragraaf 5.9 Relevante koste en kontantvloei Paragraaf5.11 Beperkende faktorontleding EN: BPP Learning Media. 2012. CIMA Study text for level C01: Fundamentals of Management Accounting, 2nd edition. United Kingdom: Polestar Wheatons. Hoofstuk 15: Besluitneming en beleggingsbeoordeling Paragraaf 1: Relevante koste
Bladsy 96
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde EN: Drury, C. 2012. Management and Cost Accounting, 8th edition. Cengage Learning EMEA Hoofstuk 9: Meting van relevante koste en inkomste vir besluitneming Bladsye 194-196; 209-210 4.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Beperkende faktor
Dis enige faktor wat skaars is en wat die onderneming sal verhoed om sy aktiwiteite uit te brei. Dit is faktore wat die onderneming se aktiwiteite beperk.
Geleentheidskoste
Waarde van die voordeel wat opgegee word nadat een alternatief bo ʼn ander gekies is.
Lineêre programmering
Dit is ‘n wiskundige tegniek wat deur bestuur toegepas kan word by die benutting van skaars hulpbronne tot voordeel van die onderneming as geheel.
Skaduprys
Die toename in waarde van oorspronklike koste wat sal ontstaan indien een addisionele eenheid van die beperkende faktor beskikbaar is. Dit kan gesien word as die voordeel opgegee.
Uitvoerbaarheidsgebied 4.5
Sluit alle moontlike oplossings van die probleem in.
Inleiding
Eerstens word algemene inligting rondom die besluitnemingsproses weergegee en hoe relevante koste en inkomste in besluitnemings geïdentifiseer word sodat bestuurders se tyd nie met nie-relevante inligting gemors word nie. In hierdie eenheid sal die verskillende aannames rondom relevante koste as ʼn besluitnemingsmeganisme bespreek word asook die belangrikheid om nie-kwantifiseerbare faktore tydens elke besluit in ag te neem. Daar gaan ook in hierdie studie-eenheid na die verskillende korttermynbesluitneming scenario’s gekyk word. Die sleutel tot korttermynbesluitneming is om die kontantvloeie te identifiseer en verantwoording daarvan te doen.
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 97
GMA206 Bestuursrekeningkunde Een van die aannames van gelykbreekontleding is dat dit slegs uitgevoer en toegepas kan word op een produk, of ʼn konstante mengsel van produkte. Tot dusver het jy alreeds gelykbreekontleding behandel maar slegs van ʼn enkele produk. In hierdie gedeelte sal meervoudige gelykbreekontleding bespreek word. Die meeste van die berekeninge wat jy alreeds behandel het sal weer behandel word, maar met meervoudige produkte. Volgens Drury (2015: 200) kan dit gebeur dat sakeondernemings se produksiekapasiteit oor die korttermyn dalk nie voldoende kan wees om aan die vraag na verkope te voldoen nie. Daar kan ook ʼn tydelike tekort aan arbeid, materiaal of ander hulpbronne wees en dié hulpbronne is bekend as die beperkende faktore. Daar gaan spesifiek gekyk word na hoe om op te tree indien ondernemings se vryheid van aksie beperk is. In sommige gevalle sal ʼn onderneming party van sy produkte moet aankoop omdat die onderneming nie genoegsame kapasiteit vir die vraag het nie. Daar is verskeie benaderings wat in so ʼn geval gevolg word. Ander aspekte wat bestudeer gaan word is skadupryse asook die probleme wat in ag geneem moet word wanneer beperkende faktorontleding gebruik word. Die laaste gedeelte van hierdie studie-eenheid sal fokus op die toedeling van gemeenskaplike koste. Gemeenskaplike koste kan gedefinieer word as twee of meer produkte wat deur dieselfde proses geproduseer word. 4.6
Relevante koste
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 6: Paragraaf 1-8 Relevante koste is koste wat inkrementeel aangegaan word as gevolg van ʼn moontlike toekomstige plan van aksie en wat nie aangegaan sal word indien die plan van aksie nie gekies word nie (Botha, 2015: 75). Hierdie konsep sal nie vir jou nuut wees nie, want dit is alreeds in GMA 105 behandel. BAIE BELANGRIK – Werk deur die volgende voordat jy aangaan: Botha R. 2015. Bestuursrekeningkunde. Pretoria: Akademia. (Begeleidingsgids GMA 105) Studie-eenheid 5: Paragraaf 5.9 – Relevante koste en kontantvloei Hierdie gedeelte van GMA 105 begeleidingsgids verwys jou ook verder na CIMA studieteks asook Drury. Maak seker jy hersien al hierdie gedeeltes voordat jy aangaan.
Bladsy 98
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde 4.6.1
Besluitneming
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 6: Paragraaf 1 Die meeste besluite kan in twee tipes besluite geklassifiseer word naamlik: Aanvaar of verwerp besluite Hierdie besluite word geneem op meriete van die besluit wat onder oorweging is, sonder om die geleentheid met ʼn ander beskikbare geleentheid te vergelyk. Die projek onder oorweging kan ʼn positiewe opbrengs lewer dan sal dit aanvaar word, of negatief en dan sal die projek nie aanvaar word nie. Die keuse om die projek te aanvaar of verwerp het nie afgehang van ʼn ander projek nie. Rangorde besluite Hierdie besluit word geneem met die keuse tussen een of meer as een geleentheid deur die verskillende opsies met mekaar te vergelyk. Rangorde besluite sal plaasvind as gevolg van die volgende redes: •
Daar is nie genoeg hulpbronne beskikbaar om al die beskikbare geleenthede te aanvaar nie.
•
Die geleenthede verskaf verskillende maniere om dieselfde doel te bereik.
Die res van hierdie studie-eenheid gaan fokus op maniere om hierdie tipe besluitneming te vergemaklik. 4.6.2
Inligting vir besluitneming
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 6: Paragraaf 2 Die inligting wat vir besluitneming gebruik word verskil van die inligting gebruik vir winsrapportering of voorraadwaardasie. Absorpsiekoste word gebruik vir die rapportering van winste en voorraadwaardasie, maar hierdie benadering skei nie vaste en veranderlike koste nie en is daarom nie vir besluitnemingsdoeleindes relevant nie. Marginale kosteberekening vir besluitneming Marginale kosteberekening word gebruik vir besluitneming omdat dit vaste en veranderlike koste van mekaar skei. Dit is belangrik om die twee kostes te skei omdat vaste koste nierelevant vir korttermynbesluitneming is nie. Indien marginale kosteberekening gebruik word vir korttermynbesluite moet die opsie wat die bydrae maksimeer altyd gekies word.
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 99
GMA206 Bestuursrekeningkunde Korttermynbesluitneming vereis inligting oor hoe koste en inkomste sal verander soos wat die aktiwiteitsvlak verander. Die rede hiervoor is sodat die alternatiewe opsies van elke besluit geëvalueer kan word. Voorbeelde hiervan: •
Teen watter vlak moet die begrotingsuitset gestel word?
•
Moet Projek X self vervaardig of uitgekontrakteer word?
•
Moet 'n eenmalige bestelling aanvaar word?
Vir elk van hierdie besluite soos hierbo uiteengesit benodig bestuurders ʼn beraming van koste by verskillende aktiwiteitsvlakke. Vir korttermynbesluitneming moet koste soos volg verdeel word:
Suiwer veranderlike koste
• Hierdie veranderlike koste kan maklik toegeskryf word aan produkte, dienste, kliënte ens.
Veranderlike koste wat vas is oor die korttermyn
• Kan nie direk toegeskryf word aan koste- objekte nie, maar is vermybaar indien die produk nie vervaardig word nie.
Vaste koste wat verander oor die langtermyn
• Die koste verander ook indien aktiwiteitsvlak aansienlik verander. • Dit is nie relevant tot korttermyn- besluitneming nie. Aangepas uit CIMA, 2015: 108
Indien koste soos hierbo geklassifiseer word, kan die totale koste by verskillende aktiwiteitsvlakke voorspel word. 4.6.3
Relevante koste en inkomste
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 6: Paragraaf 3 Hierdie onderwerp het jy alreeds in GMA 105 behandel en moes dit teen die tyd al hersien het. Soos reeds bespreek is dit belangrik om marginale koste te gebruik vir korttermynbesluitneming. Dit is baie belangrik om relevante koste en inkomste te kan identifiseer, maak dus seker jy verstaan hierdie gedeelte baie mooi. Volgens Visser et al. (2008: 82) kan relevante koste beskou word as die koste wat toepaslik is op ʼn spesifieke besluit of die kosteverskil tussen twee alternatiewe. Walker (1995:105) verwys na relevante koste as dit wat beïnvloed sal word deur die besluit wat geneem word. Relevante koste is toekomstige kontantvloeie:
Bladsy 100
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde •
Toekomstige koste – Koste wat in die verlede aangegaan is en nie meer relevant tot die besluit wat nou geneem word is nie. Verbonde koste is koste wat ontstaan as gevolg van wettige kontrakte en is ook nie relevant nie.
•
Kontantvloeie – Dit beteken dat koste wat nie-addisionele kontantbesteding verteenwoordig nie, geïgnoreer moet word soos: o
Depresiasie
o
Huur of rente
o
Alle bokoste wat geabsorbeer word
Relevante koste is inkrementele koste of differensiële koste. Dit kan beskryf word as die verskil in inkomste tussen alternatiewe en word bereken om te help met besluitneming. Ander kosteterme vir besluitneming is vermybare koste en dit is daardie koste wat vermy kan word indien ʼn aktiwiteit nie langer bestaan nie. Geleentheidskoste is die waarde van die voordeel wat opgegee word nadat een alternatief bo ʼn ander gekies word. Maak seker jy verstaan die verskil tussen al hierdie begrippe en doen dan vraag 6.1 in CIMA studieteks (2015: 110). Doen eers die vraag op jou eie voordat jy na die oplossing op bladsy 126 kyk. 4.6.4
Nie-relevante koste en inkomste
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 6: Paragraaf 4 Nie-relevante koste is gewoonlik koste wat nie vir besluitnemingsdoeleindes relevant is nie. Die verskillende tipes koste sal in die voorstelling hieronder opgesom word. Dit is egter ook belangrik dat jy die verduideliking van hierdie koste bestudeer in CIMA studieteks (2015: 111). Sommige van die konsepte word op bladsy 111 aan die hand van voorbeelde verduidelik en kan dit makliker maak om te verstaan. Die verskillende tipes koste sluit die volgende in:
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 101
GMA206 Bestuursrekeningkunde
Versonke koste • Koste wat alreeds in die verlede aangegaan is. • Hierdie koste is nie vermybaar nie en is daarom nie-relevant nie. Verbonde koste • Dit is 'n toekomstige kontantvloei wat gaan plaasvind, maak nie saak wat die besluit is nie. • Word kontraktueel verbind tot hierdie koste. Veronderstellingskoste • Dit is 'n koste wat gebruik word in produkevaluasie, besluitneming en prestasiemeting om die gebruik van hulpbronne, wat geen werklike of waarneembare koste het nie, te reflekteer. Historiese koste • Dit is koste wat alreeds plaasgevind het. • Kan 'n basis wees om toekomstige koste te voorspel. Nie-relevante veranderlike koste • Dit kan soms versonke koste wees, byvoorbeeld voorraad op hande. Geabsorbeerde vaste koste • Dit is koste wat nie sal toeneem of afneem as gevolg van die besluit wat geneem word nie.
Aangepas uit CIMA, 2015: 109 en Visser et al, 2008: 83 Dit kan somtyds gebeur dat vaste koste relevante koste is en word toeskryfbare vaste koste genoem. Dit is baie belangrik om die verskil tussen spesifieke- of direkte toeskryfbate vaste koste en algemene vaste koste te verstaan. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 4.6 (2015: 112) wat die verskil tussen die konsepte verduidelik. Maak dus seker dat jy die verskil verstaan en dat jy dit sal kan toepas. Nadat jy al die gedeeltes bestudeer het, toets jouself deur die volgende voorbeeld te doen. Maak seker dat jy kan onderskei tussen relevante en nie-relevante inligting. Vergelyk jou antwoorde met die oplossing wat direk na die voorbeeld volg. Voorbeeld: Relevante en nie-relevante inligting Identifiseer die relevante koste onder die volgende inligting: a) Die salaris van ʼn marknavorser wat toesig sal hou oor die ontwikkeling van ʼn nuwe produk. Hierdie pos is ʼn nuwe pos wat spesiaal geskep sal word teen ʼn vaste
Bladsy 102
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde koste van R15 000 per maand. Is die R15 000 vir die besluit om die produk te ontwikkel relevant of nie? b) Die R8 000 addisionele maandelikse koste van ʼn nuwe produk wat aangekoop moet word vir die vervaardiging van ʼn gevestigde produk. Is dit relevant of nie? c) Uitgawes van R700 betaal aan die bemarkingsbestuurder om hom te vergoed vir ʼn reis wat hy onderneem het om ʼn kliënt te spreek met wie die maatskappy tans onderhandel oor ʼn nuwe kontrak. Is die koste relevant vir die besluit om met onderhandelinge voort te gaan? Riglyne a) Die salaris van R15 000 is relevant en ʼn vaste koste. b) Die R8 000 addisionele koste is relevant. c) Die R700 kose is nie-relevant omdat dit ʼn versonke koste is wat nie verhaal kan word nie. 4.6.5
Reëls vir die identifisering van relevante koste
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 6: Paragraaf 5.1, 5.2 en 5.3 Indien besluite wat finansiële implikasies sal hê geneem word, is dit belangrik dat alle koste wat die besluit gaan beïnvloed in ag geneem moet word. Dit is dus belangrik dat alle relevante koste in ag geneem word. Daar is ʼn paar reëls wat gevolg moet word wanneer die relevante koste vir besluitnemingsdoeleindes geïdentifiseer word: Die relevante koste van materiaal Indien die materiaal geen reswaarde het nie en geen ander nut nie, sal die relevante koste om hulle te gebruik nul wees. Bestudeer die diagram in CIMA studieteks (2015: 113), hierdie diagram sal jou help om relevante koste van materiaal te kan identifiseer. Indien jy die diagram klaar bestudeer het, doen vraag 6.2 in CIMA studieteks (2015: 113). Doen eers die vraag op jou eie voordat jy na die antwoord op bladsy 126 kyk. Die relevante koste van die gebruik van masjinerie Die relevante koste van masjinerie sal afhang of die masjien slegs vir die spesifieke doel gebruik kan word, en of kan die masjien vir ander werk ook gebruik word. Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 114) wat handel oor die relevante koste van die gebruik
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 103
GMA206 Bestuursrekeningkunde van masjinerie. Nadat jy die voorbeeld en die oplossing wat volg aandagtig bestudeer het doen dan vraag 6.3 op jou eie. Die antwoord van vraag 6.3 kan jy in CIMA studieteks (2015: 126) vind. Die relevante koste van arbeid en veranderlike koste Die relevante koste van arbeid en veranderlike koste sal afhang of arbeid teen volle kapasiteit werk. Indien arbeid teen volle kapasiteit werk beteken dit dat arbeid van die huidige aktiwiteit weggeneem moet word om die nuwe aktiwiteit aan te pak. Dit sal dan ‘n geleentheidskoste skep wat tydens besluitneming in ag geneem moet word. CIMA studieteks (2015: 115) gee weer ʼn diagrammatiese voorstelling van hoe om die relevante koste van arbeid en veranderlike koste te bepaal. Bestudeer hierdie diagram en werk ook deur die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 115). Nadat jy die voorbeeld en die oplossing wat volg aandagtig bestudeer het, doen dan vraag 6.4 op jou eie. Die antwoord van vraag 6.3 kan jy vind in CIMA studieteks (2015: 126). 4.6.6
Die aannames in relevante koste
Relevante koste is toekomstige koste en wanneer toekomstige koste voorspel word is dit nie noodwendig presies hoe dit gaan plaasvind nie. Kosterekenmeesters moet genoegsame inligting hê om akkurate voorspellings te kan maak, maar die voorspelling word op aannames gegrond. Dit is belangrik om bewus te wees van die aannames. Die aannames word uiteengesit in CIMA studieteks (2015: 117). Hier volg slegs ‘n opsomming van die aannames. Bestudeer hierdie gedeelte in die CIMA handboek. Die aannames is soos volg: •
Kostegedragspatrone is bekend
•
Die hoeveelheid vaste koste, veranderlike koste per eenheid, verkoopprys en aanvraag is bekend.
•
Die doel van korttermynbesluitneming is om tevredenheid te maksimeer.
•
Die inligting waarop ʼn besluit gebaseer word is volledig en betroubaar.
Daar is verskeie ander aannames wat met relevante koste gemaak word, vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid is dit genoeg om net na hierdie te kyk. 4.6.7
Verhouding tot rekeningkundige konsepte
Relevante inkomste en koste word gebruik vir besluitnemingsdoeleindes en nie om wins aan eksterne partye te rapporteer nie. Rekeningkundige inligting is nie noodwendig dieselfde as die inligting vir besluitneming nie. Bestudeer die tabel in CIMA studieteks (2015: 118) wat die verskille tussen die twee verduidelik. Rekeningkundige konsepte vir finansiële
Bladsy 104
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde verslagdoeningsdoeleindes het slegs beperkte relevansie tot besluitneming. Hierdie konsepte sluit die volgende in:
Toevallingsgrondslag Betroubaarheid Relevansie Volledigheid Vergelykbaarheid Lopende saak Aangepas uit CIMA, 2015: 118 4.6.8
Nie-kwantifiseerbare faktore in besluitneming
Nie-kwantifiseerbare faktore is faktore wat die besluit kan beïnvloed, maar is nie in terme van relevante koste gekwantifiseer nie. Hierdie faktore kan spruit vanuit twee bronne: 1) Nie-finansiële doelwitte 2) Onvoldoende inligting om akkurate voorspellings te kan maak Dit is belangrik om ander faktore, wat moontlik die besluit kan beïnvloed, in ag te neem. Bestudeer die tabel in CIMA studieteks (2015: 119) vir voorbeelde van nie-kwantifiseerbare faktore. Doen dan ook vraag 6.5 op bladsy 120. Dit is belangrik om die verskillende faktore, wat nie-kwantifiseerbare is nie, te ken. Hierdie faktore moet altyd saam met die kwantitatiewe data van besluitneming in ag geneem word. Werk deur die volgende: •
Question 6.1, 6.2, 6.3, 6.4, 6.5 wat aangebied word op bladsye 110, 113, 114, 116 en 120. Probeer om telkens die vrae te beantwoord voordat jy na die antwoord op bladsy 126-128 gaan kyk. Daar is telkens ʼn volledige verduideliking hoekom ʼn bepaalde antwoord die regte een is.
•
Alle Key terms wat aangebied word op bladsye 109, 110 en 111.
•
Key point op bladsy 107.
•
Exam alert wat aangebied word op bladsye 112 en 119.
•
Section summary op bladsy 107, 108, 110, 112, 116, 117, 118 en 121. Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 105
GMA206 Bestuursrekeningkunde 4.7
Korttermynbesluitneming
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 8: Paragraaf 1-4 Daar is verskillende scenario’s waarin korttermynbesluitneming gedoen kan word. Die volgende scenario’s gaan bestudeer word:
Korttermyn besluitneming
Selfvervaardiging of koopbesluite
Een of die ander besluite
Staking van produkte of segmente
Keuse tussen opsies
Aangepas uit CIMA, 2015: 163-175 4.7.1
Selfvervaardigings- of koopbesluite
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 8: Paragraaf 1.1 en 1.2 Bestuur staan gereeld voor die keuse of dit meer winsgewendheid sal wees om ʼn produk self te vervaardig of om dit eerder uit te kontrakteer na eksterne ondernemings. Daar is verskillende prosedures wat gevolg moet word om te verseker dat die regte besluit geneem word. Daar is verskeie faktore wat in ag geneem moet word voordat die beste besluit vir die onderneming geneem kan word. Die belangrikste faktor is dat die besluit nie alleenlik op koste-oorwegings gebaseer kan word nie. Indien die produk self vervaardig word gee dit meer beheer aan bestuur, maar die voordeel van uitkontraktering is dat die eksterne onderneming meer gespesialiseerde vaardighede besit. Bestudeer die ander faktore wat in ag geneem moet word in CIMA studieteks, paragraaf 1.1 (2015: 163). Visser et al. (2008: 94) verduidelik dat om die regte besluit rondom selfvervaardiging of koop te neem, kan bestuur die volgende stappe neem: •
Die eerste vraag wat gevra moet word, is of daar kapasiteit beskikbaar is om die produk te vervaardig. o
Indien JA, vergelyk die veranderlike koste van vervaardiging met die aankoopskoste van die produk.
o
Indien NEE, vergelyk beide die veranderlike en vaste koste met die aankoopskoste van die produk.
Bladsy 106
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde •
Indien die aankoopbesluit ʼn verlies weens ʼn onvermybare vaste koste tot gevolg het, behoort die onvermybare vaste koste vir albei alternatiewe oorweeg te word.
•
Volume is ʼn baie belangrike faktor in die besluit.
•
Kwalitatiewe faktore is ook baie belangrik, soos die kwaliteit van die produk, langtermynverhoudinge met verskaffers en tegnologiese verandering.
Die relevante inligting by selfvervaardiging- of koopbesluite is die veranderlike koste van vervaardiging van die produk, die aankoopprys van die produk, sowel as die volume en kapasiteit. Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 163) asook die oplossing wat op bladsy 164 volg. Maak seker dat jy hierdie kan toepas en nie net kan weergee nie. 4.7.2
Een of die ander besluite
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 8: Paragraaf 2 Die meer komplekse tipe relevante kostebesluite word breedvoerig deur middel van ʼn voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 165) bespreek. Bestudeer hierdie voorbeeld noukeurig asook die oplossing wat volg. Bestudeer veral die gevolgtrekking op bladsy 166 en maak seker jy verstaan die voorbeeld en dat jy dit sal kan toepas in ander vrae. 4.7.3
Staking van produk of segment
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 8: Paragraaf 3.1-3.6 Ondernemings het soms die keuse of besluit of die produklyn, departement of gedeelte van ʼn departement gestaak moet word. Een van die redes waarom hierdie tipe besluit na vore sal kom is omdat die produk nie meer winsgewend is nie. Die verskillende tipes stakingsbesluite is soos volg: •
Moet die produk gestaak word of nie?
•
Indien die produk gestaak word, is dit ʼn tydelike staking of permanent?
•
Wanneer sal die staking plaasvind?
Die volgende 4 stappe kan tydens die besluite gevolg word:
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 107
GMA206 Bestuursrekeningkunde
STAP 1
STAP 2
STAP 3
STAP 4
•Bereken wat tans deur die proses verdien word
•Bereken wat die finansiële gevolge van die staking van 'n produk sal wees.
•Vergelyk die resultate
•Hou in gedagte dat sommige vaste koste relevant is tot die besluitneming, omdat sommige vaste koste nie meer sal voorkom indien die produk gestaak word nie.
Aangepas uit CIMA, 2015: 166-167 Die volgende benadering kan ook geneem word indien besluit moet word of ʼn produk gestaak moet word of nie:
Word die produk of segment teen 'n verlies bedryf?
JA
NEE
Het die produk of segment 'n positiewe bydrae?
Staak die produk
JA
NEE
Wat is die vermybare koste?
Staak die produk
Indien 'n produk 'n bydrae tot die vaste koste kan lewer - moenie staak nie.
Aangepas uit Visser et al, 2008: 90 Pas hierdie stappe soos hierbo uiteengesit toe en doen die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 167). Doen eers die voorbeeld op jou eie voordat jy na die oplossing op bladsy 167 kyk.
Bladsy 108
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde Nie-kwantifiseerbare oorwegings ʼn Besluit kan nie net op grond van die beste finansiële opsie geneem word nie. Bestudeer die ander oorwegings wat in ag geneem moet word in CIMA studieteks, paragraaf 3.3 (2015: 167). Nadat jy hierdie oorwegings bestudeer het, doen vraag 8.1 in CIMA studieteks (2015: 168). Doen eers die vraag op jou eie voordat jy na die oplossing op bladsy 189 kyk. Relatiewe winsgewendheid Die relatiewe winsgewendheid van produkte kan bepaal word deur die bydrae tot verkope verhouding te bereken. Dit wil sê dat indien ‘n onderneming beperkte kapasiteit het, sal die produkte met die hoogste bydrae tot verkope voordeel geniet. Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 168). Doen eers die voorbeeld op jou eie voordat jy na die oplossing op bladsy 170 kyk. Kyk ook spesifiek na die kommentaar oor die voorbeeld op bladsy 171. Wanneer om te staak Indien die besluit om te staak geneem is, is die tydsberekening van staking belangrik. Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 172) wat die tydsberekening van staking beklemtoon en die effek daarvan verduidelik. Die staking van produkte kan ook tydelik wees. Indien daar besluit is om ʼn produk tydelik te staak moet die volgende faktore in ag geneem word: •
Die impak op die ander produkte van die onderneming en die produk wat oorweeg word.
•
Die probleem om ervare arbeiders te werf wanneer produksie weer begin.
•
Die moontlikheid dat die aanleg kan verouder.
•
In sommige industrieë is daar probleme met staking, en weer begin van produksie.
•
Uitgawes soos opstelkoste moet in ag geneem word.
Bestudeer die Exam alert onder aan bladsy 174 van CIMA studieteks. Ledige produksie kapasiteit Indien ‘n onderneming besluit om ‘n produk te staak, sal daar ledige kapasiteit beskikbaar wees en moet hulle besluit wat daarmee gedoen gaan word. Die volgende kan met ledige kapasiteit gedoen word: •
Bemarkingstrategieë kan gebruik word om die vraag na bestaande produkte te verhoog.
•
Ledige aanleg en masjinerie kan na ʼn ander departement geskuif word, om sodoende uitgawes op die nuwe aanleg en masjinerie te verlaag.
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 109
GMA206 Bestuursrekeningkunde •
Spesiale bestellings kan aanvaar word.
•
Die ruimte kan aan ʼn derde party verhuur word.
Indien die staking van ʼn produk slegs tydelik is, moet die ledige kapasiteit gevul word. 4.7.4
Keuse tussen opsies
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 8: Paragraaf 4 Dit kan ook gebeur dat daar alternatiewe opsies beskikbaar is, dan word die verskillende opsies se relevante koste en inkomste met mekaar vergelyk. Bestudeer weereens die voorbeeld in CIMA studieteks, paragraaf 4.1 (2015: 175) wat hierdie konsep verduidelik. Die oplossings van die voorbeeld volg op bladsy 176. BAIE BELANGRIK is om op te let hoe die vrae beantwoord word, Let op na die voorbeelde en hoe dit beantwoord en aangebied word. Jy kan nie net die antwoord gee nie. Werk deur die volgende: •
Question 8.1 wat aangebied word op bladsy168. Probeer om telkens die vraag te beantwoord voordat jy na die antwoord op bladsy 189 gaan kyk. Daar is telkens ʼn volledige verduideliking hoekom ʼn bepaalde antwoord die regte een is.
•
Key point wat aangebied word op bladsy 175.
•
Exam alert wat aangebied word op bladsy174.
•
Section summary op bladsy 165, 166, 175 en 177. Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte
4.8
Meervoudige produk gelykbreekontleding
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 7: Paragraaf 1-9 Dit is belangrik dat jy kennis wat jy vanaf vorige studies in GMA 105 verkry het hersien voordat jy aangaan met hierdie gedeelte. Hersien ook CIMA studieteks (2015: 131), wat kennis vanaf vorige studies verkry, opsom. BAIE BELANGRIK – Werk deur die volgende voordat jy aangaan: Botha R. 2015. Bestuursrekeningkunde. Pretoria: Akademia. (Begeleidingsgids GMA 105). Studie-eenheid 5: Paragraaf 5.6 – Gelykbreekontleding en die bydrae-konsep
Bladsy 110
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde
Studie-eenheid 5: Paragraaf 5.7 – Berekening van die gelykbreekpunt, teikenwins, veiligheidsmarge en wins/volume verhouding vir ʼn enkele produk of diens Hierdie gedeeltes van GMA 105 begeleidingsgids verwys jou ook verder na CIMA studieteks, asook Drury.Maak seker jy hersien al hierdie gedeeltes voordat jy aangaan. 4.8.1
Die samestelling van ʼn basiese gelykbreekpunt grafiek
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 7: Paragraaf 1 Jy moet in staat wees om gelykbreek grafieke saam te stel deur gebruik te maak van beskikbare data. Daar is ses stappe wat gevolg moet word om dit te kan doen, die ses stappe word verduidelik in CIMA studieteks (2015: 132). Bestudeer die gedeelte noukeurig. Hier volg ʼn opsomming van die ses stappe vir die samestelling van gelykbreek grafieke:
Stap 1 Teken en benoem die asse
Stap 3
Stap 2 Teken en benoem die vaste kostelyn
Teken en benoem die totale kostelyn
Stap 4 Teken en benoem die inkomstelyn
Stap 5 Merk enige nodige inligting op die grafiek en lees die oplossings soos vereis
Stap 6 Hersien die akkuraatheid deur gebruik te maak van rekeningkunde
Aangepas uit CIMA, 2015: 132-133 Gebruik die volgende inligting soos voorsien en aangepas uit CIMA studieteks (2015: 132) en teken die gelykbreek grafiek. Nadat jy die grafiek geteken het vergelyk jou grafiek met die een op bladsy 133. Verkoopprys:
R60 per eenheid
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 111
GMA206 Bestuursrekeningkunde Veranderlike koste:
R40 per eenheid
Vaste koste:
R25 000 per maand
Voorspelde verkope: 1 800 eenhede per maand 4.8.2
Gelykbreekontleding in ʼn meervoudige produkomgewing
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 7: Paragraaf 2 Om die gelykbreekpunt in ʼn meervoudige produkomgewing te bereken, word die aanname gemaak dat daar ʼn konstante produk verkoopsmengsel bestaan of dat alle produkte dieselfde bydrae tot verkope verhouding het. Hierdie aanname maak dit moontlik om die geweegde gemiddelde bydrae per mengsel te bereken. Dit beteken dat die bydrae per eenheid van ʼn produk met die grootste proporsie van die mengsel, die grootste impak op die gemiddelde bydrae per mengsel het. 4.8.3
Gelykbreekpunt vir meervoudige produkte
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 7: Paragraaf 3 Die stappe wat gevolg moet word om die gelykbreekpunt van meervoudige produkte te bereken, word in CIMA studieteks paragraaf 3 (2015: 134) uiteengesit en verduidelik aan die hand van ʼn voorbeeld. Werk deur die voorbeeld en indien jy seker is dat jy die stappe verstaan doen die vraag in CIMA studieteks (2015: 135). Doen eers die vraag op jou eie voordat jy na die antwoord op bladsy 156 kyk. Die stappe kan soos volg opgesom word:
Bereken die bydrae per eenheid
Bereken die bydrae per mengsel
Bereken die gelykbreek punt in terme van die hoeveelheid mengsels
Bereken die gelykbreek punt in terme van die hoeveelheid eenhede van die produk
Bereken die gelykbreek punt in terme van inkomste
Aangepas uit CIMA studieteks, 2015: 134-135 Formule 4.1: Gelykbreekpunt in eenhede vir meervoudige produkte * =
Bladsy 112
∗ *
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde
∗ *
=
,
-
Formule 4.2: Gelykbreekpunt in rand vir meervoudige produkte * =
∗∗ *
=
4.8.4
∗∗
Bydrae tot verkope (cash to sales C/S) verhouding vir meervoudige produkte
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 7: Paragraaf 4 Die bydrae/verkope verhouding staan ook bekend as die wins/volume verhouding. Die verhouding bepaal hoeveel bydrae vanuit elke R1 se verkope verdien is. Paragraaf 4 in CIMA (2015: 135) beskryf dat die bydrae tot verkope verhouding ʼn alternatiewe metode is om die gelykbreekpunt in terme van verkope-inkomste te bereken. Die formule is soos volg: Formule 4.3: Gelykbreekpunt in terme van verkope-inkomste * =
/
Die berekening van die verhouding kan weereens in ses stappe verdeel word, hierdie stappe word in CIMA studieteks (2015: 136) aan die hand van ʼn voorbeeld verduidelik. Indien jy deur die voorbeeld gewerk het en die stappe verstaan doen vrae 7.2, 7.3 en 7.4 in CIMA studieteks (2015: 136-137). Die oplossings van hierdie vrae kan gevind word op bladsye 156 en 157. Die stappe vir die berekening van bydrae tot verkope vir ʼn standaard mengsel kan soos volg opgesom word:
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 113
GMA206 Bestuursrekeningkunde
Stap 1
Bereken inkomste per mengsel
Stap 2
Bereken bydrae per mengsel
Stap 3
Stap 4
Bereken gemiddelde C/Sverhouding
Stap 5
Bereken gelykbreek punt
Stap 6
Bereken inkomste verhouding van die mengsel
Bereken gelykbreek verkope
Aangepas uit CIMA, 2015: 136 4.8.5
Verkope- / produkmengselbesluite
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 7: Paragraaf 5 Tot dusver is die berekeninge rondom gelykbreekpunt vir meervoudige produkte behandel, nou gaan daar gefokus word hoe om verkope- of produkmengselbesluite te neem. Hierdie is ‘n baie belangrike gedeelte, werk aandagtig deur die voorbeeld aangebied in CIMA studieteks (2015: 138-139) . Nadat jy hierdie voorbeelde aandagtig bestudeer het en jy verstaan dit, doen dan vraag 7.5 op bladsy 139. Doen eers die vraag op jou voordat jy na die antwoord op bladsy 157 kyk. 4.8.6
Teikenwins vir meervoudige produkte
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 7: Paragraaf 6 Jy het alreeds in GMA 105 teikenwins vir enkel produkte bereken en sal jy bekend wees met die konsep. Hersien weer hierdie gedeelte in GMA 105 begeleidingsgids, paragraaf 5.7 (bladsy 125-127) voordat jy aangaan. Die formule is soos volg: Formule 4.4: Teikenwins
Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 140) wat handel oor die berekening van teikenwins vir meervoudige produkte. Let op na die vier stappe wat gevolg moet word vir hierdie berekening: •
Stap 1: Bereken die bydrae per eenheid
•
Stap 2: Bereken die bydrae per mengsel
Bladsy 114
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde •
Stap 3: Bereken die vereiste hoeveelheid mengsels
•
Stap 4: Bereken die vereiste verkope
Die vereiste verkope om teikenwins te bereik kan ook bereken word deur gebruik te maak van die bydrae tot verkope verhouding (die C/S-verhouding). Tydens hierdie benadering word daar ses stappe gevolg, bestudeer hierdie stappe in CIMA studieteks (2015: 141). Dit kan soos volg opgesom word: •
Stap 1: Bereken die inkomste per mengsel
•
Stap 2: Bereken die bydrae per mengsel
•
Stap 3: Bereken die gemiddelde C/S-verhouding
•
Stap 4: Bereken die vereiste totale inkomste
•
Stap 5: Bereken die inkomste verhouding van die mengsel
•
Stap 6: Bereken vereiste verkope
4.8.7
Veiligheidsgrens van meervoudige produkte
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 7: Paragraaf 7 Die berekening van die veiligheidsgrens van meervoudige produkte is presies dieselfde as die van enkel produkte. Hersien GMA 105 begeleidingsgids, paragraaf 5.7 (bladsy 126) vir die berekening van veiligheidsmarge. Drury (2012: 174) beskryf ‘n veiligheidsgrense as ʼn aanduiding van die bedrag waarmee die werklike verkope onder die begrote verkope kan val sonder dat ʼn verlies gelei word, en dit word soos volg bereken: Formule 4.5: Veiligheidsgrens
− Ă— .//
Volgens CIMA studieteks (2015: 142-143) kan die veiligheidgrens met behulp van ses stappe bereken word, bestudeer die voorbeeld en stappe. Die stappe kan soos volg opgesom word:
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 115
GMA206 Bestuursrekeningkunde
Stap 1
• Bereken die bydrae per eenheid
Stap 2
• Bereken die bydrae per mengsel
Stap 3
• Bereken die gelykbreekpunt in terme van aantal mengsels
Stap 4
• Bereken die gelykbreekpunt in terme van die aantal eenhede van die produkte
Stap 5
• Bereken die gelykbreekpunt in terme van inkomste
Stap 6
• Bereken die veiligheidsgrens Aangepas uit CIMA, 2015: 142-143
Die veiligheidsgrens van ʼn meervoudige produk onderneming is gelyk aan die begrote verkope in die standaard mengsel minus die gelykbreek verkope in die standaard mengsel. Dit kan ook uitgedruk word as ʼn persentasie van begrote verkope. 4.8.8
Meervoudige produkgelykbreekgrafiek
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 7: Paragraaf 8 Gelykbreekgrafieke Alhoewel jy in staat moet wees om koste-volume-wins-verhoudinge van meervoudige produkte te kan bereken, sal daar ook van jou verwag word om ’n gelykbreekgrafiek van meervoudige produkte op te stel. ʼn Gelykbreekgrafiek is ʼn grafiek wat die geskatte winste of verliese op verskillende vlakke van verkoopsvolume binne ʼn beperkte reeks aandui. BAIE BELANGRIK – voordat jy aangaan hersien die volgende gedeelte: Botha R. 2015. Bestuursrekeningkunde. Pretoria: Akademia. (Begeleidingsgids GMA 105). Paragraaf 5.8 Gelykbreek grafieke en wins/volume grafieke vir ʼn enkele produk of diens Gelykbreekgrafieke kan slegs die koste, inkomste, winste en veiligheidsgrense vir ʼn enkele produk aandui of vir ʼn enkele verkoopsmengsel van produkte. Bestudeer die voorbeeld onder aan bladsy 143 in CIMA studieteks (2015: 143) wat verduidelik hoekom ʼn grafiek vir meervoudige produkte nie geteken kan word nie. Hierdie probleem kan oorkom word deur een van drie benaderings te volg:
Bladsy 116
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde Benadering 1 – Uitset in verkope in rande en ʼn konstante produkmengsel Benadering 2 – Produkte in volgorde Benadering 3 – Uitset in terme van voorspelde verkope en ʼn konstante produkmengsel uitgedruk in persentasie Al hierdie benaderings word in CIMA studieteks (2015: 144-145) verduidelik. Bestudeer hierdie gedeelte en maak seker jy verstaan albei benaderings. Die algemene punt vir hierdie drie benaderings is om te illustreer dat uitsette op verskillende maniere uiteengesit word. Meervoudige produk volume/wins grafiek Die gelykbreekpunt kan ook op die volume/wins grafiek aangedui word. Bestudeer die grafiese voorstelling van die grafiek in CIMA studieteks (2015: 146). Die grafiek is anders omdat die bydrae per eenheid verdien, gesien kan word. Bestudeer die grafiek in CIMA studieteks (2015: 147) waar die bydrae per produk deur die stippellyn aangewys word. Die meervoudige produk volume/wins grafiek help om die volgende te identifiseer: •
Die algemene gelykbreekpunt vir die onderneming.
•
Watter produkte se uitset uitgebrei moet word en watter gestaak moet word.
•
Watter effek die verandering in verkoopprys en verkoopsvolume op die onderneming se gelykbreekpunt en wins sal hê.
Bestudeer vraag 7.6 en 7.7 in CIMA studieteks (2015: 147-148). Die oplossing van hierdie vrae kan gevind word op bladsy 158. 4.8.9
Verdere aspekte rakende gelykbreekontleding
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 7: Paragraaf 9 Alhoewel daar van jou verwag gaan word om koste-volume-wins berekeninge (gelybreekontleding) te kan doen, sal daar ook van jou verwag word om hierdie berekeninge te beoordeel, spesifiek ten opsigte van korttermynbesluitneming. Die beperkinge van gelykbreekontleding Aannames word gemaak dat: •
Die totale vaste koste en veranderlike koste per eenheid dieselfde by elke uitsetvlak is. Hierdie aanname kan slegs gemaak word binne ʼn normale of relevante reeks van uitset.
•
Die verkoopprys by elke aktiwiteitsvlak konstant is.
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 117
GMA206 Bestuursrekeningkunde •
Produksie en verkope dieselfde is, sodat die gevolge van die toename in voorraad geïgnoreer kan word.
•
Die onsekerheid rondom die raming van vaste koste en veranderlike eenheidskoste geïgnoreer word.
Die voordele van gelykbreekontleding •
Die grafiese voorstelling van koste en inkomste data is maklik verstaanbaar.
•
Die gelykbreekmodel laat toe dat wins of verlies by enige aktiwiteitsvlak binne die reeks bepaal kan word, en die C/S verhouding kan die relatiewe winsgewendheid van verskillende produkte aanwys.
•
Deur bewus te wees van die gelykbreekpunt asook die veiligheidsgrens kry bestuur ʼn aanduiding van die vlak van risiko.
Die rekeningkundige en ekonomiese model van gelykbreekpuntontleding Die ekonoom se benadering tot gelykbreekontleding verskil van die rekenmeester se benadering. Dit is belangrik dat jy verstaan hoe die twee benaderings verskil. Die redes vir verskille word in CIMA studieteks, paragraaf 9.2 (2015: 149-150) verduidelik. Bestudeer hierdie gedeeltes aandagtig sodat jy die verskille kan identifiseer en kan weergee. Die redes waarom die benaderings van mekaar verskil is soos volg: •
Die ekonoom se model veronderstel dat veranderlike koste per eenheid verander soos wat die vlak van uitset verander.
•
Die ekonoom se model neem nie aan dat die verkoopprys per eenheid konstant is nie.
Bestudeer die verskil tussen die twee benaderings wat grafies in CIMA studieteks (2015: 150) voorgestel word. Werk deur die volgende: •
Key point wat aangebied word op bladsye 133, 137, 142 en 143.
•
Exam alert wat aangebied word op bladsye 143 en 145.
•
Exam Key term wat aangebied word op bladsye 131, 134, 143 en 150.
•
Learn-punte wat aangebied word op bladsye 135 en 140.
•
Section summary (bladsy 132, 133, 134, 135, 137, 139, 142, 143, 148 en 151). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
Bladsy 118
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde 4.9
Beperkende faktorontleding
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 5: Paragraaf 1-5 Jy het reeds beperkende faktorontleding in GMA 105 behandel en die eerste gedeelte van Hoofstuk 5 is ʼn hersiening van dit wat alreeds behandel is. BAIE BELANGRIK – voordat jy aangaan met hierdie studie-eenheid hersien die volgende: Botha R. 2015. Bestuursrekeningkunde. Pretoria: Akademia. (Begeleidingsgids GMA 105). Paragraaf 5.11 – Beperkende faktorontleding, bladsy 132-133. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 1 (2015: 87) wat ʼn kort opsomming, van kennis vanuit vorige studies verkry, gee. Nadat jy hierdie gedeeltes hersien het, doen die voorbeeld op bladsy 88. Doen eers die voorbeeld op jou eie voordat jy na die oplossing wat volg kyk. Indien hulpbronne ʼn beperkende faktor is, kan die bydrae gemaksimeer word deur die grootste moontlike bydrae per eenheid te verdien. Indien daar net een beperkende faktor is kan die produkmengsel wat bydraes sal maksimeer gekies word, deur die produkte se bydrae per eenheid in rangorde te plaas. Indien daar moontlik twee beperkende faktore bestaan, moet bepaal word watter faktor die onderneming keer om aan die maksimum vraag te voldoen. Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 89) maak seker jy verstaan die benadering wat gevolg is in hierdie voorbeeld. Bestudeer ook die Exam alert op bladsy 91. 4.9.1
Beperkende faktorontleding en beperkte vryheid van aksie
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 5: Paragraaf 2 Ondernemings sal nie altyd in staat wees om die winsmaksimering produkmengsel te produseer nie as gevolg van seker beperkings buiten die beperkings op hulpbronne. Voorbeelde van sulke beperkings is as volg: •
ʼn Kontrak om ‘n sekere hoeveelheid produkte aan ʼn kliënt te verskaf.
•
Die produksie of verkope van ʼn minimum hoeveelheid van een of meer produkte, om ʼn volledige produkreeks te verskaf of om klandisiewaarde te behou.
•
Die instandhouding van ʼn sekere aandelemark van een of meer produkte.
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 119
GMA206 Bestuursrekeningkunde Indien ondernemings, in hulle vryheid om te produseer, beperk word, moet die optimale produksieplan die minimum produksievereistes in ag neem. Die gedeelte van die beperkende faktor wat oorbly kan dan toegedeel word na gelang van bydrae per beperkende faktor. Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 92). Let op dat daar volgens die oplossing wat volg op bladsy 93 sekere stappe is wat gevolg moet word vir die benadering van ’n beperkende faktor indien vryheid beperk is. Bestudeer hierdie stappe noukeurig en kyk of jy dit kan toepas in vraag 5.1 in CIMA studieteks (2015: 94). Doen eers die vraag op jou eie voordat jy na die voorbeeld op bladsy 104 kyk. 4.9.2
Maak of koop besluite en skaars hulpbronne
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 5: Paragraaf 3 Indien ʼn onderneming meer produkte wil verkoop as waarvoor hulle kapasiteit het om te vervaardig, moet daar na ander alternatiewe gekyk word. Hierdie alternatiewe is as volg: •
Maak die beste van die beskikbare hulpbronne en ignoreer die geleenthede om hulp van buite te koop.
•
Kombineer interne hulpbronne met die aankope van eksterne hulpbronne en om sodoende winsgewendheid verhoog.
Indien hulp van buite aangekoop word kan dit slegs regverdig word as dit bydra tot winste. Die volgende besluit wat volg is hoe om werk tussen interne en eksterne pogings te verdeel. Indien ʼn onderneming werk moet uitkontrakteer, sal die totale koste geminimaliseer word wanneer die veranderlike koste van die aangekoopte eenhede laer is as die veranderlike koste wat bespaar word indien dit self gemaak kon word. Bestudeer en doen die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 94). Probeer eers die voorbeeld op jou eie doen voordat jy na die oplossing op bladsy 95 kyk. Nadat jy die voorbeeld aandagtig bestudeer het, doen dan vraag 5.2 op bladsy 96, die oplossing van hierdie vraag word op bladsy 104 uiteengesit. 4.9.3
Beperkende faktore en skadupryse
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 5: Paragraaf 4 Hierdie gedeelte handel oor die konsep van skadupryse en hoe relevant dit tot korttermyn besluitneming is. Die skaduprys van elke hulpbron is die bedrag waarmee die bydrae sal toeneem indien ʼn addisionele eenheid van die skaars hulpbron bekom word. Indien daar beperkende faktore is, ontstaan daar geleentheidskoste (hierdie konsep is alreeds bespreek). Die voorbeeld in CIMA studieteks verduidelik soos volg:
Bladsy 120
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde Voorbeeld: Skaduprys ʼn Onderneming lewer twee produkte X en Y, wat elk ʼn bydrae van R24 en R18 per eenheid onderskeidelik verdien. Produk X vereis 4 arbeidsure en Y vereis 2 arbeidsure. Daar is slegs 5000 arbeidsure beskikbaar en die moontlike vraag na albei produkte is 1000 eenhede van elk. Dit is duidelik vanuit hierdie voorbeeld dat die arbeidsure die beperkende faktor is. Die produk met die grootste bydrae per arbeidsuur sal winste maksimeer. Oplossing: Skaduprys
Produk X
Produk Y
Bydrae per eenheid
R24
R18
Arbeidsure per eenheid
4 ure
2 ure
Bydrae per arbeidsuur
R6 per uur
R9 per uur
Bereken die bydrae per arbeidsuur Daar moet meer eenhede van Y vervaardig word as van X, omdat die bydrae per arbeidsuur van Y hoër as die van X is. Beperkende faktor = arbeidsure = 5 000 ure Eenhede Produk Y
Ure
1 000
Bydrae 2 000
18 000
(1 000 x 2)
(1 000 x R18) of (2 000 x R9)
Produk X
750
*3000
(3000 / 4)
18 000 (750 x R24) of (3000 x 6)
5 000 *Werk terug: 5000 beperkende arbeidsure – 2000 ure vir Y gebruik = beskikbare arbeidsure vir produk X = 3000 (Aangepas uit CIMA, 2015: 96)
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 121
GMA206 Bestuursrekeningkunde Voordeel is aan produk Y gegee, want die geleentheidskoste om produk X op te vervaardig is R6 per arbeidsuur en die bydrae van produk Y is R9, daarom is die inkrementele voordeel om Y in plaas van X te vervaardig gelyk aan R3 (R9 – R6) per arbeidsuur. Indien die beskikbare arbeidsure vermeerder, sal daar meer van produk X vervaardig word en indien die arbeidsure verminder, sal daar minder van produk X vervaardig word. Dit wil sê dat die koste van verlore arbeidsure gelyk is aan R6 per arbeidsuur. Die skaduprys gee riglyne aan bestuur wat betref tot watter mate die bydrae kan verhoog indien ʼn ekstra eenheid van ʼn beperkte hulpbron in die hande gekry kan word. 4.9.4
Die gebruik van beperkende faktorontleding
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 5: Paragraaf 5 Beperkende faktorontleding voorsien ons van ʼn produkmengsel wat die wins, onder die aannames wat gemaak word, maksimeer. Daar is ander faktore wat ook die besluitneming van produkmengsel kan veroorsaak. Dit is belangrik dat jy hierdie nie-kwantifiseerbare kwessies kan bespreek. Nie-kwantifiseerbare faktore Kwalitatiewe faktore by besluitneming is faktore wat die oorspronklike besluit mag beïnvloed, maar wat nie in terme van relevante inkomste of koste gekwantifiseer kan word nie. Bestudeer die tabel in CIMA studieteks (2015: 98) wat die volgende voorbeelde van kwalitatiewe faktore verduidelik: •
Vraag
•
Langtermyn invloede
•
Arbeid
•
Ander beperkende faktore
Aannames in beperkende faktorontleding Met korttermynbesluitneming word daar seker aannames gemaak, die algemene aannames is soos volg: •
Vaste koste sal dieselfde wees maak nie saak watter besluit geneem word nie, daarom sal die winsmaksimering en bydraemaksimering vlak van uitset dieselfde wees.
•
Die veranderlike koste per eenheid is konstant, ongeag die uitsetvlak van ‘n produk of diens. Hierdie aanname beteken dat:
Bladsy 122
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde
•
o
Die prys van hulpbronne onveranderd sal wees.
o
Die effektiwiteit en produktiwiteitvlakke sal onveranderd wees.
Die voorspelling van vraag en verkope vir elke produk en die hulpbronne benodig om elke produk te vervaardig, is bekend.
•
Die uitseteenhede is verdeelbaar.
Dit is baie belangrik dat jy die nie-kwantifiseerbare faktore moet noem wanneer jy die eksamenvrae beantwoord. Bestudeer ook die Exam skills-gedeelte in CIMA studieteks (2015: 99). Dit baie belangrik dat jy hierdie noukeurig deurgaan en kennis neem van wat van jou verwag sal word in die beantwoording van eksamen vrae en opdragte. Werk deur die volgende: •
Key points wat aangebied word op bladsye 87, 89, 92 en 94
•
Exam alert wat aangebied word op bladsye 91 en 97
•
Exam key term wat aangebied word op bladsye 87 en 96
•
Exam skills wat aangebied word op bladsy 99
•
Section summary (bladsye 91, 94, 96, 97 en 99). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte
4.10 Lineêre programmering: Die grafiekmetode Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 9a: Paragraaf 1-3 Ons het tot dusver behandel hoe om een beperkende faktor te hanteer. Indien daar meer as een beperkende faktor is kan die lineêre programmeringstegniek gebruik word. Hierdie tegniek kan toegepas word by probleme met die volgende kenmerke: •
Daar is ʼn enkele doelwit, dit is om die waarde van ʼn funksie te maksimeer of minimaliseer. Met ander woord maksimalisering van wins of minimalisering van koste.
•
Daar is verskeie beperkinge, tipies iets soos skaars hulpbronne, wat die waarde van die doelwitte beperk.
Daar is twee lineêre programmeringstegnieke – die een is die grafiekmetode wat toegepas word op probleme met twee produkte, en die ander is die simpleksmetode en word gebruik vir meer as twee produkte.
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 123
GMA206 Bestuursrekeningkunde 4.10.1 Die grafiekmetode Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 9a: Paragraaf 1 Indien daar meer as een beperkende faktor voorkom, is die situasie komplekser. Dit is nie voldoende om die produkte op grond van hulle bydrae per beperkende faktor in volgorde te plaas nie, omdat die aantal kombinasies ʼn probleem is (Visser et al, 2008: 193). Die volgende vraag wat gevra word is: Watter beperkende faktor voordeel moet geniet.? Lineêre programmeringstegnieke sal toegepas word om die probleme op te los. Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 195) en kyk of jy die beperkende faktore in die voorbeeld kan identifiseer. Doen daarna vraag 9a.1 waar die volgende ses stappe gevolg word om die vraag te beantwoord: 1) Definieer die veranderlikes 6) Stel die optimale produkmengsel vas
2) Bepaal die doel/funksie
5) Bepaal die uitvoerbaarheid s-gebied
3) Bepaal die beperkinge 4) Teken 'n grafiek van die beperkinge
Aangepas uit CIMA, 2015: 196 Stappe 1, 2 en 3 word op bladsy 196 en 197 van CIMA studieteks toegepas. Die eerste drie stappe word toegepas op die voorbeeld van WX Ltd op bladsy 195. Gaan deur hierdie stappe en kyk of jy dan vraag 9a.2 en 9a.3 op jou eie kan doen. Die oplossings van hierdie twee vrae kan op bladsy 217 in CIMA studieteks gevind word. Stappe 4 en 5 word verder op bladsye 198-200 met dieselfde voorbeeld toegepas. Dit is belangrik om te weet dat ʼn grafiese oplossing slegs moontlik is wanneer daar twee veranderlikes in die probleem is. Die veranderlikes word verteenwoordig deur die verskillende asse. Bestudeer die grafiese voorstellings op hierdie bladsye en maak seker jy verstaan hoe om die reguitlyn op die grafiek te teken. Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 1.3.2 (2015: 199) waar die bepaling van die uitvoerbaarheidsgebied verduidelik
Bladsy 124
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde word. Doen dan vraag 9a.4 in CIMA studieteks (2015: 200) op jou eie voordat jy na die oplossing op bladsy 217-218 kyk. Die laaste stap, bekend as stap 6, is om die optimale toewysing van hulpbronne te vind. Nadat die uitvoerbaarheidsgebied in stap 5 gevind is, moet bepaal word watter van die beskikbare opsies die beste of optimale opsie is, omdat dit die maksimum moontlike bydrae lewer. Die uitvoerbaarheidsgebied van die voorbeeld WX Ltd word in CIMA studieteks (2015: 201) uiteengesit. Om al die moontlike beskikbare opsies te gaan toets en neerskryf kan baie tydrowend wees en is nie die beste manier om die probleem te benader nie. Die beste opsie is die opsie met die hoogste bydrae. Bestudeer CIMA studieteks (2015: 202) wat verduidelik watter benadering gevolg moet word om die optimale bydrae te vind. Volgens hierdie voorbeeld is die beste manier vir die berekening van die optimale bydrae, om die bydraelyn uit te skuif tot op die grens van die uitvoerbaarheidsgebied. Nadat jy noukeurig deur die handboek en die voorbeeld van WX Ltd gewerk het, kyk of jy die gekompliseerde voorbeeld in CIMA studieteks, paragraaf 1.5 (2015: 202) op jou eie kan doen. Die oplossing van die voorbeeld volg op bladsye 203-204. Doen dan daarna ook vraag 9a.5 eers op jou eie voordat jy die oplossing op bladsy 218-219 bestudeer. 4.10.2 Die grafiese metode met die gebruik van gelyktydige verhoudings Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 9a: Paragraaf 2 Om die optimale bydrae van twee beperkende faktore te bepaal is reeds hierbo bespreek. ʼn Meer effektiewe manier is om gebruik te maak van gelyktydige verhoudings, jy het reeds gelyktydige verhoudings in GMT 105 behandel. Bestudeer nou die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 205). Let op dat die eerste 5 stappe presies dieselfde bly en net stap 6 lyk anders as die vorige voorbeeld van WX Ltd. Afname (slacking) en surplus Afname kom voor wanneer die maksimum beskikbaarheid van ʼn hulpbron nie gebruik word nie en surplus kom voor wanneer meer as minimum vereiste gebruik word. By optimale oplossing: Geen afname
Is die hulpbronne gebruik gelyk aan die beskikbare hulpbronne
Afname
Is die hulpbron met maksimum beskikbaarheid nie afdwingbaar nie.
Surplus
Is meer as die vereiste minimum hoeveelheelheid van die produk gebruik. Aangepas uit CIMA, 2015: 208
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 125
GMA206 Bestuursrekeningkunde Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 2.1 (2015: 207-208) vir voorbeelde wat die terme verduidelik. 4.10.3 Sensitiwiteitsontleding Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 9a: Paragraaf 3 Hierdie ontleding word gebruik om te bepaal wat met die optimale oplossing sal gebeur indien veranderlikes verander word. Voordat jy met hierdie gedeelte aangaan maak seker jy verstaan die konsep “skadupryse”. Sensitiwiteitsontleding kan op twee maniere uitgevoer word: •
Deur die waarde van elke beperkende faktor of afdwingbare hulpbronbeperking te oorweeg.
•
Deur die verkoopprys of bydrae per eenheid te oorweeg.
Die teorie rakende skadupryse is alreeds in paragraaf 4.9.3 bespreek. Onthou dat die skaduprys die waarde verteenwoordig wat by die oorspronklike koste sal ontstaan indien een addisionele eenheid van die beperkende faktor beskikbaar is. Dit kan gesien word as die voordeel opgegee word. Doen vraag 9a.6 in CIMA studieteks (2015: 208), jy kan die oplossing van hierdie vraag op bladsy 216 kry. Bestudeer die verdere notas tot skaduprys in CIMA studieteks (2015: 209). In hierdie gedeelte gaan gefokus word op die berekening van skaduprys. Die berekening van skaduprys Die voorbeeld van WX Ltd in CIMA studieteks (2015: 195) sal weer beskou word. In die voorbeeld is masjienure van beide departemente beperk tot 2400 ure. Paragraaf 3.1.2 verduidelik hoe die nuwe optimale produkmengsel sal verander indien die vormingsdepartement se beskikbare ure sal verhoog na 2401 ure. Die waarde van die skaduprys of die geleentheidskoste van 1 uur in die vormingsdepartement volgens die voorbeeld is R0.50. Die volgende afleidings kan dan gemaak word: •
Bestuur van WX Ltd sal bereid wees om R0.50 ekstra vir die vormingsdepartement te betaal om een ekstra masjienuur te kry.
•
Hierdie waarde is slegs geldig indien die masjienure ‘n beperkende faktor is.
Met inagneming van die teorie tot dusver behandel, doen vraag 9a.7 in CIMA studieteks (2015: 210). Die antwoord van hierdie vraag kan op bladsy 219 gevind word.
Bladsy 126
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde Sensitiwiteitsontleding vir verkoopprys Hierdie ontleding van verkoopprys help om te bepaal wat die effek op die optimale produkmengsel sal wees indien die verkoopprys van een van die produkte verander word. Bestudeer die gedeelte in CIMA studieteks, paragraaf 3.2 (2015: 210) wat die effek van verandering van verkope op WX Ltd-voorbeeld toepas. Bestudeer die voorbeeld aandagtig en doen die voorbeeld op bladsy 211 op jou eie voordat jy na die oplossing wat volg kyk. Bestudeer die voorbeeld asook die manier hoe hierdie voorbeeld beantwoord is weer. Doen daarna vraag 9a.8 in CIMA studieteks (2015: 213), die oplossing van hierdie vraag is op bladsy 220. Werk deur die volgende: •
Key point wat aangebied word op bladsye 196, 200, 207, 208 en 210.
•
Exam key term wat aangebied word op bladsye 195, 196, 199 en 208.
•
Section summary (bladsy 205, 208 en 213). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
•
Chapter summary wat aangebied word op bladsy 214.
4.11 Lineêre programmering: Die simpleksmetode Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 9b: Paragraaf 1-4 Die grafiekmetode, wat reeds bespreek is, kan slegs gebruik word indien daar twee beperkende faktore is. Vir meer komplekse probleme sal die simpleksmetode gebruik word, want hierdie metode kan gebruik word vir drie of meer beperkende faktore. 4.11.1 Die beginsels van die simpleksmetode Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 9b: Paragraaf 1 Hierdie gedeelte handel oor die hoofbeginsels van die simpleksmetode en hoe om ʼn probleem te formuleer en die oplossing te interpreteer. Algemene punte oor die simpleksmetode Die algemene punte sal ʼn teoretiese agtergrond van hierdie metode verskaf, maar jy sal beter verstaan indien jy deur die voorbeeld gewerk het. Die algemene punte is: •
Die simpleksmetode behels dat een uitvoerbare metode na die ander een getoets word, in ʼn opeenvolging van tabelle of matriks, tot die optimale oplossing gevind is.
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 127
GMA206 Bestuursrekeningkunde •
Ten spyte van die besluit se veranderlikes stel die metode ook addisionele veranderlikes bekend as afname of surplus veranderlikes.
•
Die tegniek is ʼn herhalende stap-vir-stapproses, elke stap het die volgende doel: o
Om ʼn uitvoerbare oplossing en die waarde van die doelwitfunksie van daardie oplossing te skep.
o
Om te bepaal of die spesifieke oplossing die waarde van die doelwitfunksie optimaliseer.
•
Elke uitvoerbare oplossing word getoets deur ʼn matriks of matriks met die volgende rye en kolomme: o
Een ry per beperking, plus ʼn oplossingsry.
o
Een kolom per veranderlike van die besluit en per afname (slacken) veranderlike, plus ʼn oplossingskolom.
•
•
Elke veranderlike (besluit, afname of surplus) moet in enige uitvoerbaarheidsoplossing groter of gelyk aan nul wees (≥ 0) ʼn Eienskap van die simpleksmetode is dat indien daar X beperkinge is, daar sal X veranderlikes met ʼn waarde groter as 0 in enige uitvoerbaarheidsoplossing wees.
Wees bewus van die feit dat daar nie van jou verwag sal word om oplossings te toets nie. Daar sal van jou verwag word om in staat te wees om ʼn matriks saam te stel, interpreteer en die inligting in die optimale oplossing toe te pas. Neem die punte soos hierbo genoem in ag en bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 224). Nadat jy die voorbeeld bestudeer het. Kyk ook na die Exam alert en Key term bo aan bladsy 225 en doen dan vraag 9b.1 en 9b.2 op jou eie. Die oplossings van hierdie vrae kan gevind word op bladsy 240 in CIMA studieteks. Samestelling van die aanvanklike matriks en toetsing van die aanvanklike uitvoerbaarheidsoplossing Soos reeds genoem is dit belangrik dat jy die inligting in ʼn matriks kan interpreteer. Deur te weet hoe dit saamgestel is kan die interpretering vergemaklik. Bestudeer CIMA studieteks (2015: 226) wat aan die hand van ʼn voorbeeld verduidelik hoe ʼn matriks saamgestel word. Interpretering van die finale matriks Hierdie gedeelte is baie belangrik. Maak dus seker jy kan die finale matriks interpreteer. Let op dat indien die skaduprys aan die onderkant van die matriks ʼn positiewe waarde is, beteken dit dat die matrikse ʼn optimale oplossing verteenwoordig. Bestudeer CIMA
Bladsy 128
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde studieteks (2015: 227) wat die matriks interpreteer, maak seker jy verstaan elke punt en doen dan daarna vraag 9b.3 – 9b.8 in CIMA studieteks (2015: 228 -230) op jou eie. Die antwoorde van die vrae kan onderskeidelik op bladsye 240, 241 en 242 gevind word. 4.11.2 Sensitiwiteitsontleding Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 9b: Paragraaf 2 Sensitiwiteitsontleding is alreeds in paragraaf 4.10.3 in terme van die grafiekmetode behandel, hierdie gedeelte sal verder in terme van die simpleksmetode behandel word. Die optimale oplossing van lineêre programmering is gebaseer op die aanname dat die beperkende faktore bekend is en die hoeveelheid van die beperkende faktor vas is. Hierdie ontleding help om te bepaal hoe die oplossing sal verander indien die hoeveelheid van die skaarshulpbron verander. Bestudeer die voorbeelde in CIMA studieteks (2015: 230-231). Nadat jy die voorbeelde en hulle oplossings aandagtig bestudeer het, doen vrae 9b.9 en 9d.10 in CIMA studieteks (2015: 232-233) op jou eie. Die oplossings kan op bladsy 242 en 243 gevind word. 4.11.3 Die gebruik van rekenaarpakkette Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 9b: Paragraaf 3 Simpleksprobleme word gewoonlik opgelos deur gebruik te maak van rekenaarprogramme. Bestudeer CIMA studieteks (2015: 233-234). Hierdie gedeeltes is ʼn voorbeeld van hoe ʼn tipiese sigbladpakket, die probleem uiteengesit op bladsy 233 en 234, sal vertoon. Let veral op na paragraaf 3.2 op hierdie bladsye wat die sigbladoplossing interpreteer. Hierdie is baie belangrik en daar sal van jou verwag word om so ʼn probleem te kan interpreteer tydens assesserings. 4.11.4 Die gebruik van lineêre programmering Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 9b: Paragraaf 4 Liniêre programmering word steeds gedoen onderhewig aan sekere aannames en probleme. Die aannames en nie-kwantifiseerbare faktore wat in paragraaf 4.9.4 bespreek is, is steeds van toepassing op lineêre programmering. Hersien dus weer hierdie gedeeltes. Verdere aannames in lineêre programmering is soos volg: •
Die totale hoeveelheid beskikbare hulpbronne kan met akkuraatheid voorspel word.
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 129
GMA206 Bestuursrekeningkunde •
Daar is geen afhanklikheid tussen die vraag van die verskillende produkte of dienste nie, sodat daar ʼn vrye keuse is in produk- of diensmengsel.
Gebruike van lineêre programmering Die gebruike van lineêre programmering word breedvoerig in CIMA studieteks, paragraaf 4.1 (2015: 235) bespreek, bestudeer hierdie gebruike noukeurig. Die gebruike is opsommend soos volg:
Begroting Berekening van relevante koste Verkope van verskillende produkte Vasstelling van die maksimum bedrag wat vir ‘n addisionele skaarshulpbron betaal sal word Beheer Kapitale begroting Aangepas uit CIMA, 2015: 235-236 Maak seker dat jy hierdie gebruike kan beskryf en nie net kan noem nie. Praktiese probleme met die gebruik van lineêre programmering Die probleme om die lineêre tegniek in die praktyk te implementeer kan soos volg opgesom word: •
Dit kan moeilik wees om te voorspel watter hulpbronne moontlik beperkte voorsiening het en hoeveel nog beskikbaar is.
•
Bestuur sal nie noodwendig ‘n besluit oor produkmengsel neem wat die wins maksimeer nie, maar eerder besorg wees daaroor om ‘n produk-/ verkoopplan met die volgende kenmerke te ontwikkel: o
Realisties
o
Aanvaarbaar vir alle individuele bestuurders in die onderneming
o
Aanvaarbaar vir die res van die arbeidsmag
o
Lewer ʼn bevredigende wins en rekeningkundige opbrengs
•
Die aanname van lineariteit kan totaal en al verkeerd wees.
•
Die tegniek is staties en is nie regtig geskik om die effek van verandering in diepte te ontleed nie.
Bladsy 130
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde •
Die skaduprys van ʼn skaarshulpbron is slegs van toepassing tot op ʼn sekere perk.
Werk ook self deur hierdie punte in CIMA studieteks (2015: 236). Die punte hierbo is slegs ʼn opsomming van die punte wat op bladsy 236 weergegee is. Werk deur die volgende: •
Key point wat aangebied word op bladsy 223, 227 en 234.
•
Exam key term wat aangebied word op bladsy 223 en 225.
•
Exam skills wat aangebied word op bladsy 224 en 226.
•
Exam alert wat aangebied word op bladsy 225
•
Section summary (bladsy 230, 233, 235 en 236). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
•
Chapter summary wat aangebied word op bladsy 237.
4.12 Toedeling van gemeenskaplike koste Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 8: Paragraaf 5 Die vervaardigingsproses waar meer as een tipe produk gelyktydig vanaf dieselfde inset vervaardig word, staan bekend as ʼn gemeenskaplike proses. Die kenmerke van gemeenskaplike koste is: •
Dit word in dieselfde proses vervaardig.
•
Die produkte kan nie onderskei word tot en met die skeidingspunt nie.
•
Elkeen het ʼn substansiële verkoopswaarde.
•
Dit kan dalk na die skeidingspunt verdere prosessering vereis.
ʼn Neweproduk (by-product) kan gedefinieer word as ʼn uitset wat per ongeluk vervaardig word deur die vervaardiging van ʼn ander produk. Die verskil tussen ʼn gemeenskaplike produk en ʼn neweproduk is: •
Gemeenskaplike produk – word gesien as ‘n belangrike verkoopbare produk, en daar moet afsonderlik hiervoor begroot word.
•
Neweproduk – word nie as ‘n belangrike verkoopbare produk beskou nie, die inkomste verdien uit neweprodukte word as ekstra inkomste gesien.
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 131
GMA206 Bestuursrekeningkunde 4.12.1 Probleme met die verantwoording van gemeenskaplike koste Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 8: Paragraaf 5.2 Koste wat voor die skeidingspunt voorgekom het word gemeenskaplike koste genoem. Hierdie koste moet aan die gemeenskaplike produkte toegeken word. Die probleme van gemeenskaplike koste in rekeningkunde is: •
Hoe moet die gemeenskaplike koste tussen die produkte toegedeel word?
•
Of dit meer winsgewend is om ʼn gemeenskaplike produk by ’n sekere skeidingspunt te verkoop, of om dit eerder verder te vervaardig en op ʼn latere stadium te verkoop.
4.12.2 Toedeling van gemeenskaplike koste aan gemeenskaplike produkte Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 8: Paragraaf 5.3 Tot en met skeidingspunt deel produkte koste. Dit is nodig dat daardie koste spesifiek tot die produkte verdeel word. Die redes waarom dit belangrik is dat gemeenskaplike koste verdeel moet word tussen produkte is: •
Om ‘n waarde aan voorraad op hande van elke gemeenskaplik produk te heg, spesifiek vir finansiële verslagdoeleindes asook vir bestuursverslae.
•
Om die koste en wins van elke gemeenskaplike produk op te neem.
•
Om met prysbesluitneming te help
Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 5.4 (2015: 178) vir voorbeelde van gemeenskaplike koste probleme. Die volgende metodes word gebruik om gemeenskaplike koste toe te deel. •
Fisiese-eenheidsmetode
•
Verkoopswaarde-metode
•
Geweegde-gemiddelde-metode
BAIE BELANGRIK – Bestudeer die volgende paragrawe in CIMA studieteks noukeurig, maak baie seker dat jy elkeen verstaan en ook kan onderskei tussen die metodes. Paragraaf 5.5 – Die hantering van gemeenskaplik koste: Fisiese-eenheidsmetode Paragraaf 5.6 – Die hantering van gemeenskaplik koste: Verkoopswaarde-metode Paragraaf 5.7 – Die hantering van gemeenskaplik koste: Verkoopswaarde minus verdere prosessering Paragraaf 5.8 – Die hantering van gemeenskaplik koste: Geweegde-gemiddelde-metode
Bladsy 132
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde Elkeen van hierdie paragrawe verduidelik die metodes om gemeenskaplike koste aan produkte toe te deel. Die volgende kan geneem word vanuit die voorbeelde in die verskeie paragrawe: Fisiese-eenheidsmetode Hierdie metode deel die gemeenskaplike koste na die medeprodukte, op grond van die totale eenhede of volume. Die metode veronderstel dat die produkte die kostes in verhouding tot fisiese uitset van die produkte by die skeidingspunt moet deel. Verkoopswaarde-metode Hierdie metode deel gemeenskaplike koste na hoofprodukte toe op grond van die verkoopswaarde van produksie by die skeidingspunt. Anders gestel, die produk se vermoë om inkomste te genereer. Doen vraag 8.2 in CIMA studieteks (2015: 182) op jou eie, die oplossing van hierdie vraag kan gevind word op bladsy 189. 4.12.3 Verdere prosesseringsbesluite Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 8: Paragraaf 5.9 Daar kom ʼn stadium in die vervaardigingsproses waar die besluit geneem moet word of ʼn produk verder vervaardig gaan word of eerder by die skeidingsproses verkoop word. Dit is belangrik dat die beste finansiële besluit geneem moet word. Hierdie besluit word verduidelik in ‘n voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 183), bestudeer hierdie voorbeeld. Die besluit om verder te produseer sal die moeite werd wees indien die verdere proses se koste minder is as die inkrementele inkomste verdien vanuit die verdere prosessering. Doen vraag 8.3 in CIMA studieteks (2015: 184) op jou eie. Die oplossing van hierdie vraag kan op bladsy 190 gevind word. 4.12.4 Kosteberaming van neweprodukte Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 8: Paragraaf 5.10 ‘n Neweproduk is ‘n addisionele of ‘n sekondêre produk en die waarde van hierdie produk is gewoonlik relatief min tot die hoofproduk. Alhoewel die waarde kleiner is moet daar steeds verantwoording vir hierdie produkte gedoen word. Bestudeer voorbeeld 8.4 in CIMA studieteks, paragraaf 5.10 (2015: 184). Hierdie voorbeeld verduidelik hoe die neweproduk hanteer word, die oplossing van die vraag is op bladsye 190 en 191.
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 133
GMA206 Bestuursrekeningkunde Werk deur die volgende: •
Key point wat aangebied word op bladsye 177, 179, 183 en 184.
•
Exam key term wat aangebied word op bladsy 177.
•
Exam skills wat aangebied word op bladsy 184.
•
Section summary op bladsy 185. Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
•
Chapter summary wat aangebied word op bladsy 186.
4.13 Samevatting Vir besluitnemingsdoeleindes behoort onderskeid getref te word tussen relevante en nierelevante inligting. Relevante inligting sluit toekomstige kontantvloeie en die verskil tussen alternatiewe in. Relevante inligting sluit daarom relevante koste en relevante inkomste in. Verskillende kosteterme wat vir besluitnemingsdoeleindes nuttig kan wees is ook bespreek, soos geleentheidskoste, die voordeel opgegee deur die kies van een alternatief bo ‘n ander. Ander kosteterme sluit in: Versonke koste, differensiële koste, inkrementele koste en vermybare koste. Aandag word ook geskenk aan kwalitatiewe faktore wat ʼn invloed op besluitneming kan hê. Die toepaslikheid van relevante inligting word ook bespreek, soos die staking van produkte of segmente en selfvervaardigings- of koopbesluite vir spesiale bestellings. Lineêre programmering kan in ondernemings met meer as een beperkende faktor geïmplementeer word. Die doel van lineêre programmering vir besluitnemingsdoeleindes sal altyd wees om wins te maksimaliseer of koste te minimaliseer. Die verskillende metodes vir die toepassing van lineêre programmeringstegnieke, naamklik die grafiekmetode en simpleksmetode, is bespreek. Indien meer as een veranderlike voorkom, word die simpleksmetode met matrikse of ‘n rekenaarprogram aanbeveel. Sigblaaie kan gebruik word om lineêre programmeringsprobleme soos volg op te los: •
Die afname en surplus kolomme voorsien inligting oor die waarde van die afname onder die beperking en die waarde van die surplus bo die beperking
•
Die waardekolom wys die positiewe skaduprys van die hulpbronne.
•
Die relatiewe verlieskolom wys met hoeveel die bydrae kan val indien ekstra eenhede van sekere veranderlike besluite geproduseer word.
Skadupryse, wat vir besluitnemingsdoeleindes bruikbaar kan wees, word gebruik om die impak van ‘n verandering in die beperkte faktor op die bydrae te bepaal. Die gevolgtrekking
Bladsy 134
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde wat gemaak kan word is dat lineêre programmering ‘n verskeidenheid besluitnemingskwessies kan aanspreek, al kan daar soms beperking ten opsigte van die oplossing vir die probleem bestaan. In menige vervaardigingsomgewing ontstaan daar meer as een tipe produk vanuit dieselfde inset in ‘n gemeenskaplike vervaardigingsproses. Hierdie produkte is nie individueel identifiseerbaar voor die skeidingspunt nie. ‘n Produk wat in ‘n gemeenskaplike vervaardigingsproses vervaardig word, kan as ʼn hoofproduk (medeproduk) of neweproduk geklassifiseer word. Vervaardiging van ʼn medeproduk is die hoofoogmerk van die maatskappy en word in relatiewe groot hoeveelhede met ‘n wesenlike verkoopswaarde vervaardig. Neweprodukte ontstaan toevallig uit die gemeenskaplike proses en het ‘n relatief lae verkoopswaarde in verhouding tot die hoofprodukte. 4.14 Selfevaluering Al ses die hoofstukke (5, 6, 7, 8, 9a & 9b) wat in hierdie studie-eenheid behandel word het baie omvangryke vrae en ekstra oefening daarin. Doen al die voorbeelde wat aangebied word asook die vrae in die hoofstukke. Doen ook die Quick Quiz-vrae wat aan die einde van elke hoofstuk aangebied word (Bladsy 101, 123, 153, 187, 215 en 238).
Aktiwiteit 5: Hoofstuk 8 Stakingsbesluite I&J Beperk vervaardig drie produkte Tuna, Stokvis en Visvingers. Die huidige netto maandelikse inkomste is:
Verkope •
Veranderlike koste
= Bydrae •
Vaste koste
= Wins/verlies
Tuna
Stokvis
Visvingers
R15 000
R12 000
R18 000
(6 000)
(9 000)
(18 600)
R9 000
R3 000
(R600)
(4 500)
(3 600)
(5 400)
R4 500
(R600)
(R6 400)__
I&J is besorg oor die produk se swak resultate en oorweeg dit om sekere produkte te staak. Aanvaar dat 50% van die vaste koste in elke geval vermybaar is.
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
Bladsy 135
GMA206 Bestuursrekeningkunde Verlang: Adviseer I&J Beperk in verband met die staking van produkte. 4.15 Selfevalueringsriglyne Die oplossing van die voorbeelde in die hoofstukke word onder aan elke voorbeeld gegee. Die oplossing van die oefeninge in die hoofstukke verskyn telkens op bladsy 104, 126, 156, 189, 217 en 140. Doen eers die oefeninge voordat jy die oplossing bestudeer. Die antwoorde vir die Quick Quiz-vrae verskyn op bladsye 103, 125, 155, 188, 216 en 239.
Riglyne aktiwiteit 5: Hoofstuk 8 1. Realiseer die produk ʼn verlies? Ja, Stokvis en Visvingers 2. Het die produkte ʼn positiewe bydrae? Ja, Stokvis het maar nie Visvingers nie, daarom moet Visvingers gestaak word omdat dit nie hulle veranderlike kostes dek nie. 3. Wat is die vermybare koste? 50% van R3 600 wat beteken dat ʼn positiewe bydrae van R3 000 ʼn bydrae kan lewer tot vaste koste wat onvermybaar is.
Bladsy 136
Studie-eenheid 4: Korttermynbesluitneming
GMA206 Bestuursrekeningkunde
STUDIE-EENHEID 5: DIE HANTERING VAN RISIKO EN ONSEKERHEID
5.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Risiko en onsekerheid onder besluitnemingprosesse
•
Waarskynlikheidsontledings en verwagte waarde
•
Datatabelle
•
Metodes om risiko en onsekerheid te ontleed
•
Die waarde van inligting
•
Simulasiemodelle
•
Maksimin, maksimaks en minimaks basisse vir besluitneming
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om:
5.2
•
die aard van risiko en onsekerheid te bespreek;
•
waarskynlikheidsontledings te kan doen en verwagte waarde te bereken;
•
datatabelle te gebruik;
•
metodes toe te pas om risiko en onsekerheid te ontleed;
•
die waarde van inligting te bespreek; en
•
die maksimin, maksimaks en minimaks basisse vir besluitneming te verduidelik. Voorgeskrewe handboek
BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text: Operational Paper P1 Management Accounting, 1st edition. United Kingdom: Polestar Wheatons.
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
Bladsy 137
GMA206 Bestuursrekeningkunde Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: Afdeling E: HANTERING VAN ONSEKERHEID TYDENS ONTLEDING Hoofstuk 14, paragrawe 1–9 5.3
Aanvullende bronne
BPP LEARNING MEDIA. 2012. CIMA Certificate: Fundamentals of Business Mathematics. 2nd Ed. United Kingdom: London. Hoofstuk 3, paragraaf 4(bladsy 103-106) Histogramme is alreeds in GMT 105 behandel. Maak dus seker dat jy die konsepte wat in GMT 105 behandel is verstaan voordat jy met hierdie studie-eenheid begin. Doen ook die vrae wat aangebied word op bladsy 105-106. Hoofstuk 8, paragrawe 2.1-4.3 (bladsy 195-214) Waarskynlikheidsverspreiding (normaalverspreiding) is alreeds in GMT 105 behandel. Maak dus seker dat jy die konsepte wat in GMT 105 behandel is verstaan voordat jy met hierdie studie-eenheid begin. Doen alle voorbeelde en vrae wat aangebied word op bladsye 195-214. Botha R. 2015. Bedryfswiskunde. Pretoria: Akademia. (Begeleidingsgids GMT 105). Studie-eenheid 2: OPSOMMING EN ONTLEDING VAN DATA Paragraaf 2.5.2 Voorstelling van data Paragraaf 2.5.5 Normaalverspreiding Studie-eenheid 1: BASIESE WISKUNDE EN WAARSKYNLIKHEID Paragraaf 1.7.3 Eenvoudige maal of EN wet Paragraaf 1.7.4 Algemene reël vir toevoeging Paragraaf 1.7.5 Algemene reël vir vermenigvuldiging
Bladsy 138
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
GMA206 Bestuursrekeningkunde 5.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Bayes se strategie
Die keuse om die opsie met die hoogste verwagte waarde te kies.
Beslissingsboom
Diagram wat die keuses en moontlike uitkomste van ‘n besluit illustreer.
Onsekerheid
Die uitkomste van geleenthede of gebeure kan nie statisties met selfvertroue bereken word nie.
Risiko
Geleenthede of gebeure wat moontlik kan of nie kan gebeur nie, maar die moontlikheid van gebeurtenis kan statisties bereken word.
Verwagte waarde
Die finansiële voorspelling van die uitkomste van ‘n aksie vermenigvuldig met waarskynlikheid dat die uitkomste bereik sal word.
Volmaakte inligting
Verwyder alle twyfel en onsekerheid uit ‘n besluit omdat dit waarborg dat voorspelling in die toekoms 100% akkuraat sal wees.
Waarskynlikheids-
Dit is ‘n ontleding van die proporsie van kere wat elke besondere
verspreiding
waarde in ‘n stel items voorkom.
5.5
Inleiding
In hierdie gedeelte word die effek wat risiko en onsekerheid op die besluitnemingsproses het bespreek. Hierdie eenheid kan in vier afdelings verdeel word. Eerstens word risiko en onsekerheid in geheel bespreek. Tweedens word die verskillende waarskynlikheidsmetodes oor hoe om risiko en onsekerheid te ontleed verduidelik. Dit is belangrik om die voordele en nadele van elke metode te ken. Die derde gedeelte fokus op wat die waarde van hierdie inligting is, asook of dit die moeite werd is om te verkry. Laastens gaan daar weer na sensitiwiteitsontleding gekyk word. Hierdie onderwerp is alreeds in Studie-eenheid 4 bespreek. Om besluite te neem indien daar ʼn aantal aantal onsekerhede bestaan, kan die besluitnemingsproses bemoeilik. Simulasiemodelle kan gebruik word om die besluitnemingsproses te vergemaklik en hierdie modelle sal ook in hierdie eenheid verduidelik word.
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
Bladsy 139
GMA206 Bestuursrekeningkunde 5.6
Risiko en onsekerheid onder besluitneming
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 14: Paragraaf 1 CIMA studieteks (2015: 451) verduidelik dat risiko omskryf kan word as ʼn situasie of ʼn geleentheid wat kan plaasvind of nie. Die waarskynlikheid van die uitkomste van die situasie of geleentheid kan statisties bereken word, en die frekwensie dat dit kan gebeur word voorspel deur gebruik te maak van rekords in die verlede. Onsekerheid is wanneer die uitkomste van geleenthede en situasies nie met statistiese sekerheid voorspel kan word nie. Maak seker jy verstaan wat albei die terme beteken en hoe dit van mekaar verskil. 5.6.1
Risiko en kapitale beleggingsbesluite
Dit is belangrik om te verstaan dat hoe groter die variasie van projekte is, hoe groter is die risiko of anders gesien, hoe hoër die risiko hoe hoër is die opbrengs. Die probleme van risiko is hewiger vir kapitale beleggingsbesluite, die redes hiervoor is: •
Die voorspelling van kapitale besteding word vir ‘n paar jaar in die toekoms gedoen. Die werklike koste kan daarom vermeerder soos die werk aangaan bv. Konstruksie projekte.
•
Die voorspelling van voordele word vir ‘n paar jaar vooruit voorspel, sulke langtermyn vooruitskattings kan sleg skattings wees.
Bestudeer die Exam alert in CIMA studieteks, paragraaf 1.2 (2015: 451) wat die terme risiko en onsekerheid verder verduidelik. 5.6.2
Risiko-voorkeur
Elke onderneming het verskillende voorkeure aan risiko, dit kan ook beskryf word as die onderneming se aptyt vir risiko. Risiko-voorkeur kan in die volgende drie afdelings verdeel word: •
Risikosoeker – dit is wanneer die besluitnemer belangstel in die beste moontlike uitkomste, maak nie saak hoe klein die kans is dat dit kan voorkom nie.
•
Neutrale risiko – dit is wanneer ‘n besluitnemer besorg is oor die mees waarskynlike uitkomste.
•
Risiko-sku – dit is wanneer ‘n besluitnemer optree met die aanname dat die slegste uitkomste sal voorkom.
ʼn Onderneming sal besluite met betrekking tot die risikoaptyt van daardie onderneming neem. Die volgende moet ook tydens besluitneming van risikostrategieë in ag geneem word:
Bladsy 140
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
GMA206 Bestuursrekeningkunde Indien ʼn strategie riskant is, maar sy uitkomste is nie verwant aan die uitkomste van
•
ander strategieë nie, kan die aanneming van hierdie strategie help om die risiko in die maatskappy te versprei. Indien ʼn strategie riskant is, maar is omgekeerd verwant aan ander strategieë (met
•
ander woorde indien strategie A goed doen, sal ander aangenome strategieë swak doen) kan strategie A help om die algehele risiko van die maatskappy se beleggingsportefeulje te verlaag. Werk deur die volgende: •
Alle Key terms wat aangebied word op bladsy 451.
•
Exam alert wat aangebied word op bladsy 451
•
Section summary (bladsy 452). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
5.7
Waarskynlikheidsontleding en verwagte waarde
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 14: Paragraaf 2 Die meeste van die onderwerpe wat hier behandel word het jy alreeds in GMT 105 gedoen. Dit is baie belangrik dat jy hierdie gedeelte goed verstaan voordat jy voortgaan. Daar sal telkens na die gedeeltes wat jy weer moet hersien verwys word. 5.7.1
Histogramme en waarskynlikheid
Hierdie onderwerpe is alreeds in GMT 105 behandel. Hersien die gedeeltes wat handel oor histogramme en waarskynlikheidsverpreiding voordat jy aangaan met hierdie studieeenheid. BAIE BELANGRIK – werk deur die volgende voordat jy aangaan: BPP LEARNING MEDIA. 2012. CIMA Certificate: Fundamentals of Business Mathematics. 2nd Ed. United Kingdom: London. Hoofstuk 3, paragraaf 4(bladsy 103-106) Hoofstuk 8, paragrawe 2.1-4.3(bladsy 195-214) EN GMT 105 Begeleidingsgids – Studie-eenheid 2: OPSOMMING EN ONTLEDING VAN DATA
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
Bladsy 141
GMA206 Bestuursrekeningkunde
Paragraaf 2.5.2 Voorstelling van data Paragraaf 2.5.5 Normaalverspreiding Werk deur paragraaf 2.1 asook die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 452-453), nadat jy die onderwerpe hersien het 5.7.2
Verwagte waardes
Die voorspelling van verwagte waardes kan met behulp van waarskynlikheid bepaal word. Dit is belangrik om tussen die volgende te kan onderskei wanneer die waarskynlikheid bereken word: •
Wedersyds eksklusiewe uitkomste is uitkomste waar die voorkoms van een van die uitkomste die moontlikheid van enige ander uitkomste uitsluit.
•
Onafhanklike gebeure is gebeure waar die uitkomste van een gebeurtenis nie die uitkomste van ʼn ander gebeurtenis beïnvloed nie.
•
Afhanklike of voorwaardelike gebeure is gebeure waar die uitkomste van een gebeurtenis afhang van die uitkomste van ʼn ander gebeurtenis.
BAIE BELANGRIK – werk deur die volgende voordat jy aangaan: GMT 105 Begeleidingsgids – Studie-eenheid 1: BASIESE WISKUNDE EN WAARSKYNLIKHEID 1.7.3 Eenvoudige maal of EN wet 1.7.4 Algemene reël vir toevoeging 1.7.5 Algemene reël vir vermenigvuldiging Die waarskynlikheidswette word ook in CIMA studieteks (2015: 454) opgesom. ʼn Waarskynlikheid word gekoppel aan verskillende moontlike uitkomste om te help met besluitneming. Waar waarskynlikhede aan verskillende uitkomste gekoppel word, moet die waarde van die besluit geëvalueer word teenoor verwagte waarde of geweegde gemiddelde uitkomste. Die verwagte waarde is die voorspelling van finansiële uitkomste vermenigvuldig met die waarskynlikheid om daardie uitkomste te bereik. Die waarskynlikheid word uitgedruk as ʼn waarde tussen 0 en 1. Die verwagte waarde van ʼn geleentheid kan bepaal word deur gebruik te maak van die volgende formule.
Bladsy 142
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
GMA206 Bestuursrekeningkunde Formule 5.1: Die verwagte waarde van ʼn geleentheid 2 3 $ ! : 2 = $ 5 =
‘ 7 =
Indien daar tussen verskillende alternatiewe elk met ʼn reeks moontlike uitkomste gekies moet word sal, volgens Bayes, die optimale besluit wees om die een met die hoogste verwagte waarde te kies. Die kies van die opsie met die hoogste verwagte waarde word Bayes se strategie genoem. Bestudeer nou die voorbeeld in CIMA studieteks(2015: 454). Nadat jy hierdie voorbeeld bestudeer het, doen vraag 14.1 in CIMA studieteks(2015: 455). Bestudeer paragraaf 2.2.1 in CIMA studieteks (2015: 455) wat die beperking van verwagte waarde verduidelik. Maak dus seker dat jy die beperking verstaan en dit sal kan weergee. Verwagte waarde en elementêre risiko-ontleding ʼn Elementêre risiko-ontleding is ʼn vorm van risiko-ontleding waar die swakste, waarskynlikste en beste uitkomste ontleed word. Werk deur die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 455-456) om hierdie konsep te verstaan. Verwagte waarde en komplekse risiko-ontleding Die tegniek om die alternatief met die hoogste verwagte waarde te kies is alreeds behandel. ʼn Ander tegniek kan gebruik word deur verskillende alternatiewe met mekaar te vergelyk, met die verspreiding van moontlike uitkomste en die waarskynlikhede dat dit sal voorkom. Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 457) wat hierdie konsep verduidelik. Kumulatiewe waarskynlikheidstabelle word geskep. Bestudeer die oplossing van die voorbeeld en fokus veral op gedeelte (c) wat die gevolgtrekking van die hele voorbeeld maak. Voordele en nadele van ramingspunt waarskynlikhede Dit is die voorspelling van die waarskynlikheid vir ʼn spesifieke uitkoms om plaas te vind. Bestudeer die voordele en nadele van ramingspunte in CIMA studieteks, paragraaf 2.5 (2015: 459).
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
Bladsy 143
GMA206 Bestuursrekeningkunde Werk deur die volgende: •
Question 14.1 wat aangebied word op bladsy 455. Probeer om telkens die vrae te beantwoord voordat jy na die antwoord op bladsy 489 gaan kyk. Daar is telkens ʼn volledige verduideliking hoekom ʼn bepaalde antwoord die regte een is.
•
Alle Key terms wat aangebied word op bladsy 453 en 454.
•
Section summary op bladsy 459. Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
• 5.8
Leer alle Learn-punte wat aangebied word op bladsy 454. Datatabelle
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 14: Paragraaf 3 Datatabelle word gewoonlik geproduseer deur gebruik te maak van sigblaaie en toon die effek indien veranderlikes verander word. •
‘n Eenrigting datatabel wys die effek van ʼn reeks waardes van een veranderlike.
•
‘n Tweerigting datatabel wys die resultate van ʼn kombinasie van verskillende waardes van twee veranderlikes.
Hierdie tabelle help bestuur met besluitneming, want enige kombinasie van veranderlikes kan verander word en die effek daarvan gemonitor word. Bestudeer albei voorbeelde in CIMA studieteks (2015: 460). Die eerste voorbeeld handel oor ‘n eenrigting tabel en die tweede voorbeeld oor ʼn tweerigting tabel. Nadat jy die voorbeelde bestudeer het doen die voorbeeld op bladsy 461, doen eers die voorbeeld op jou eie voordat jy na die oplossing onder aan die bladsy kyk. 5.9
Metodes om risiko en onsekerheid te ontleed
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 14: Paragraaf 5, 6 en 8 5.9.1
Standaardafwyking
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 14: Paragraaf 5 Risiko kan gemeet word deur die moontlike variasies van uitkomste met betrekking tot die verwagte waarde. ʼn Metode om hierdie te kan meer is die standaardafwyking. Die formule vir standaardafwyking is soos volg:
Bladsy 144
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
GMA206 Bestuursrekeningkunde Formule 5.2: Standaardafwyking 83 $ 9 $): √ 9
Waar: $ $ =
=
Die besluitnemer moet die verwagte waarde van uitkomste weeg teen die risiko (standaardafwyking) van daardie uitkomste. Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 465), let op dat daar Ĺ&#x2030; koĂŤffisiĂŤnt van variasie vir elke projek uitgewerk word. Hierdie koĂŤffisiĂŤnt is die verhouding van die standaardafwyking tot verwagte waarde. Die koĂŤffisiĂŤnt van variasie word soos volg bereken: Formule 5.3: Variasie koĂŤffisiĂŤnt = < / Nadat jy die voorbeeld bestudeer het en verstaan hoe om die standaardafwyking te bereken doen vrae 14.2 en 14.3 in CIMA studieteks (2015: 466), doen eers die vrae op jou eie voordat jy na die oplossing op bladsy 489 en 490 onderskeidelik kyk. 5.9.2
Beslissingsbome
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 14: Paragraaf 6 Beslissingsbome is Ĺ&#x2030; handige metode om komplekse waarskynlikheidsprobleme op te los. Ĺ&#x2030; Beslissingsboom kan omskryf word as Ĺ&#x2030; geĂŻllustreerde metode om Ĺ&#x2030; volgorde van interafhanklike besluite en hulle verwagte uitkomste te wys. Beslissingsbome sluit beide waarskynlikhede en waardes van verwagte uitkomste in en word tydens besluitneming gebruik. Die voorbereiding van Ĺ&#x2030; beslissingsboom kan in twee fases verdeel word: 1) Die optekening van die boom self wat al die besluite en uitkomste toon 2) Insleutel van die getalle Bestudeer CIMA studieteks, paragraaf 6.1 (2015: 467) vir die verduideliking van die bou van â&#x20AC;&#x2DC;n beslissingsboom. Nadat jy die gedeelte noukeurig bestudeer het doen dan die voorbeelde op bladsy 468 en 470. Maak seker dat jy hierdie voorbeelde self kan doen en moenie net na die oplossings kyk nie. Dit is belangrik dat jy hierdie gedeelte nie net kan doen nie maar ook sal kan toepas.
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
Bladsy 145
GMA206 Bestuursrekeningkunde Evaluering van die besluit met beslissingsbome Terugwaartse ontleding evalueer die verwagte waarde vanaf regs na links op die beslissingsboom. Die verwagte waarde van elke besluitnemingsopsie kan geëvalueer word deur gebruik te maak van ʼn beslissingsboom. Bestudeer CIMA studieteks (2015: 471) vir die basiese reëls om die verwagte waardes te evalueer. Bestudeer ook die res van paragraaf 6.2 wat verduidelik hoe ‘n besluit geëvalueer word met beslissingsbome. Nadat jy die gedeelte bestudeer het doen vraag 14.4 in CIMA studieteks (2015: 472), maak seker jy kan hierdie vraag vanself antwoord voordat jy na die oplossing op bladsy 490 kyk. Beperkings in die evaluering van besluite met beslissingsbome •
Die tydwaarde van geld word nie in ag geneem nie.
•
Beslissingsbome is nie baie geskik vir gebruik in komplekse situasies nie.
•
Die uitkomste met die hoogste verwagte waarde mag ook die grootste risiko dra.
•
Die waarskynlikhede is geneig om slegs beramings te wees en kan moontlik onbetroubaar of onakkuraat wees.
5.9.3
Sensitiwiteitsontleding
Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 14: Paragraaf 8 Dit is ʼn model wat risiko en onsekerheid meet deur veranderlikes aan te pas en dan te ontleed wat die effek van hierdie veranderings op die beplande uitkomste sal hê. Dit help bestuur dan om aandag te gee aan spesifieke veranderlikes wat ʼn groot invloed op die beplande uitkomste sal hê. Daar is twee benaderings tot sensitiwiteitsontleding: a) Beraam met hoeveel koste en inkomste van hulle geskatte waarde sal moet verskil voordat die besluit sal verander. b) Beraam of ‘n besluit sal verander indien die verwagte koste x% hoër is as geskatte koste, of die verwagte inkomste y% laer is as geskatte inkomste. Die kern van sensitiwiteitsontleding is om berekeninge uit te voer met ʼn stel veranderlike waardes (bv. die verwagte waardes) en dan daardie veranderlikes te vervang met moontlike waardes. Sodoende kan bepaal word watter effek veranderlike waardes op die totale uitkomste het. Bestudeer nou die voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 479). Hierdie voorbeeld verduidelik watter items die sensitiefste is teenoor inkomste. Indien‘n item baie sensitief is beteken dit dat, indien daardie item of veranderlike sal verskil van voorspelde waarde, dit ‘n groot en gewoonlik negatiewe effek op inkomste sal hê.
Bladsy 146
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
GMA206 Bestuursrekeningkunde
Wat-as-ontleding? (What if analyses?)
Hierdie metode kyk na die effek van die verskillende waardes in sleutel veranderlikes, grense of skattings. Bestudeer die voorbeeld in CIMA studieteks, paragraaf 8.1 (2015: 480) wat hierdie konsep verduidelik. Tydens ʼn wat-as ontleding word die gevolge van veranderings in die begrote aannames getoets deur ‘Wat as?’ vrae te vra. Tipiese vrae wat gevra word tydens ‘n wat-as ontleding is alreeds in paragraaf 3.10.4 van hierdie begeleidingsgids bespreek. Hersien hierdie gedeelte en maak seker jy kan dit toepas. Werk deur die volgende: •
Alle Key terms wat aangebied word op bladsy 467, 479, 480.
•
Section summary (bladsy 467, 472, 481). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
•
Leer alle Learn-punte wat aangebied word op bladsy 465.
5.10 Die waarde van inligting Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 14: Paragraaf 7 Die waarde van volmaakte inligting is die verskil tussen die verwagte waarde van wins met volmaakte inligting en die verwagte waarde van wins sonder volmaakte inligting. Onvolmaakte inligting word beskou as beter as geen inligting nie. 5.10.1 Die waarde van volmaakte inligting Volmaakte inligting verwyder alle twyfel en onsekerheid oor ʼn besluit en help bestuurders om makliker besluite te neem. Die waarde van volmaakte inligting kan deur die volgende drie stappe toegepas word: Stap 1: Indien ons nie volmaakte inligting het nie moet die opsie met die hoogste verwagte waarde gekies word. Hierdie sal nie noodwendig die beste keuse wees nie, want daar sal ‘n waarskynlikheid wees dat die beste opsie nie gekies was nie. Stap 2: Met volmaakte inligting sal die regte besluit altyd geneem word. Die wins van die besluit sal afhang van toekomstige omstandighede wat deur die inligting voorspel is. Die verwagte waarde van die volmaakte inligting moet hoër wees as die verwagte waarde sonder inligting. Stap 3: Die waarde van volmaakte inligting is die verskil tussen stap 1 en 2 se verwagte waardes.
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
Bladsy 147
GMA206 Bestuursrekeningkunde Pas hierdie drie stappe toe in die voorbeeld van CIMA studieteks (2015: 473), maak seker dat jy hierdie drie stappe kan toepas en nie net kan weergee nie. Nadat jy die voorbeeld bestudeer het doen vrae 14.5 en 14.6 op bladsy 474. Doen eers die oefeninge op jou eie voordat jy na die oplossings op bladsy 491 kyk. 5.10.2 Volmaakte inligting en beslissingsbome Die keuse om volmaakte inligting te bekom kan geëvalueer word deur gebruik te maak van beslissingsbome. Bestudeer paragraaf 7.2 in CIMA studieteks (2015: 474-475) wat die besluit grafies uitbeeld. Maak seker dat jy verstaan hoe die verwagte waardes bereken word. 5.10.3 Die waarde van onvolmaakte inligting Die probleem met volmaakte inligting is dat nuttige inligting in werklikheid nooit volmaak is nie. Dit is wel moontlik dat ʼn onderneming vir onvolmaakte inligting sal betaal, omdat hulle ʼn aanduiding het van hoe reg of verkeerd die inligting moontlik sal wees. CIMA studieteks, paragraaf 7.3 (2015: 475) gee ʼn voorbeeld van onvolmaakte inligting. Die voorbeeld is soos volg: Voorbeeld – Die waarde van onvolmaakte inligting, aangepas uit CIMA studieteks (2015: 475). Die tabel hieronder sit die geslag en haarkleur van persone uiteen Mans
Vrouens
Bruin
0.6
0.35
Blond
0.35
0.55
Rooi
0.05
0.10
Hierdie verwys dat 60% van mans bruin hare het. Hierdie waarskynlikhede kan gesien word as voorafgaande waarskynlikhede. Die tweede gedeelte van onvolmaakte inligting word die retrospektiewe inligting genoem. Bestudeer die gedeelte in CIMA studieteks (2015: 476) wat met behulp van ʼn voorbeeld hierdie konsep verduidelik. Nadat jy deur die voorbeeld gewerk het, werk deur paragraaf 7.3.1 (Voorbeeld: Die waarde van onvolmaakte inligting, bladsy 476). Die oplossing van hierdie voorbeeld word breedvoerig verduidelik op bladsye 476-479. Bestudeer die ses stappe en maak seker dat jy dit kan toepas. Indien jy gevra word om te bereken wat die maksimum bedrag is wat vir voorspellings betaal moet word, moet jy die
Bladsy 148
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
GMA206 Bestuursrekeningkunde waarde van onvolmaakte inligting met behulp van die ses stappe (soos verduidelik op bladsye 476-479) bereken. Werk deur die volgende: •
Question 14.5 en 14.6 wat aangebied word op bladsy 474. Probeer om telkens die vrae te beantwoord voordat jy na die antwoord op bladsy 490 en 491gaan kyk. Daar is telkens ʼn volledige verduideliking hoekom ʼn bepaalde antwoord die regte een is.
•
Alle Key terms wat aangebied word op bladsy 473 en 454.
•
Exam skills wat aangebied word op bladsy 475.
•
Exam alert wat aangebied word op bladsy 479.
•
Section summary (bladsy 479). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
•
Leer alle Learn-punte wat aangebied word op bladsy 454.
5.11 Simulasiemodelle Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 14: Paragraaf 9 Die grootste probleem tydens besluitneming is die onsekerheid oor die toekoms. ‘n Simulasiemodel is wanneer waardes en die veranderlikes ewekansig geselekteer word. 5.11.1 Monte Carlo-simulasie Die Monte Carlo-simulasie behels hoofsaaklik ʼn rekenaargebaseerde simulasie en sakeondernemings verkies programmatuur soos Oracle Crystal Ball om hierdie simulasies uit te voer (Oracle, 2014. www.oracle.com/crystalball/). Volgens Botha (2015: 74) behels die Monte Carlo-simulasie dat die effek van alle moontlike opbrengste en kombinasies van veranderlikes oorweeg word om die netto huidige waarde te bepaal, asook die verspreiding rondom hierdie verwagte netto huidige waarde. Voorbeeld in CIMA studieteks (2015: 482) verduidelik die model, bestudeer die voorbeeld noukeuring. Bestudeer ook CIMA studieteks, paragraaf 9.2 (2015: 483) vir die uiteensetting van die verskillende gebruike van simulasiemodelle en doen daarna vraag 14.7 en kyk ook onderaan bladsy 483 en bladsy 484 waar ʼn verdere verduidelik vir die gebruik van simulasie modelle gegee word. Werk deur die volgende: •
Question 14.7 wat aangebied word op bladsye 483. Probeer om telkens die vrae te beantwoord voordat jy na die antwoord op bladsy 491 gaan kyk. Daar is ʼn volledige verduideliking hoekom ʼn bepaalde antwoord die regte een is.
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
Bladsy 149
GMA206 Bestuursrekeningkunde •
Section summary (bladsy 484). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte).
5.12 Maksimin, maksimaks en minimaks basisse vir besluitneming Handboek: CIMA studieteks 2015: Hoofstuk 14: Paragraaf 4 Tot dusver is daar aanvaar dat indien daar ʼn besluit geneem moet word en alle waarskynlikhede in ag geneem is, die opsie met die hoogste verwagte waarde aanvaar moet word. Daar is verskeie ander maniere om besluite te kan neem, hier volg paar voorbeelde: •
Speel veilig, kies die opsie met die laagste risiko.
•
Kies die opsie met die beste uitkomste, maak nie saak hoe klein die kanse is dat dit mag voorkom nie.
•
Kyk na die geleentheid wat verlore gaan indien ons die ander opsie kies.
•
Balanseer die verwagte waarde of wins teen risiko, gemeet deur standaard afwyking.
Die volgende basisse kan vir besluitneming gebruik word:
Maksimin
Maksimeer die minimum bereikbare wins
•Speel dit veilig •Risiko-sku besluitnemers
Minimaks
Minimaliseer die maksimum potensiële koste of verlies
•Speel dit veilig Risiko-sku besluitnemers
Maksimaks
Maksimeer die maksimum bereikbare wins
•Kies die beste moontlike uitkomste •Risikosoekende besluitnemers
Aangepas uit CIMA, 2015: 462 Die besluit wat fokus op die geleentheid wat verlore gaan, word die minimaks berou genoem. Bestudeer nou die drie voorbeelde in CIMA studieteks (2015: 462-464), kyk mooi na al die voorbeelde se oplossing en maak seker jy verstaan hoe elk van die kriteria uitgewerk word.
Bladsy 150
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
GMA206 Bestuursrekeningkunde Werk deur die volgende: •
Section summary (bladsy 464). Hierdie is ʼn kort opsomming van die kerngedagtes van die gedeelte.
5.13 Samevatting Die grootste struikelblok tydens besluitneming is die onsekerheid oor die toekoms. Alhoewel daar, met behulp van gebeure wat in die verlede plaasgevind het, vooruitskattings gemaak kan word, bly dit steeds net ramings en is dit nie verseker dat die voorspellings wel sal realiseer nie. Besluitnemers kan risikosoekend, risiko-sku of neutraal teenoor risiko wees. ʼn Risiko is wanneer die waarskynlikheid van die uitkomste gekwantifiseer kan word en onsekerheid is wanneer daar nie genoegsame inligting is om die uitkomste statisties te kan voorspel nie. Die algemene reël is dat indien ʼn besluitnemer tussen verskillende alternatiewe besluite, elk met hulle eie moontlike uitkomste, moet besluit, sal die optimale besluit die een wees met die hoogste verwagte waarde. Risiko kan gemeet word deur die moontlik verandering van die uitkomste rondom die verwagte waarde, soos die standaardafwyking van verwagte waarde, te bereken. Beslissingsbome is diagramme wat die keuses en moontlike uitkomste van ʼn besluit illustreer en is ook ʼn metode om risiko te meet en besluitneming te vergemaklik. Om voorspellings te kan maak word inligting benodig. Volmaakte inligting waarborg dat die voorspelling in die toekoms 100% akkuraat sal wees. Onvolmaakte inligting kan nie 100% gewaarborg word nie. Dit is steeds beter om onvolmaakte inligting te gebruik as geen inligting nie. Die waarde van perfekte inligting is die verskil tussen die verwagte waarde met volmaakte inligting en die verwagte waarde sonder volmaakte inligting. Bestuur hoef nie noodwendig net na die verwagte waarde te kyk om hulle besluite te neem nie. Ander basisse van besluitneming is maksimin, maksimaks en minimaks berou. Hierdie basisse kan soos volg verduidelik word: •
Maksimin basis beteken maksimeer die minimum bereikbare wins.
•
Maksimaks basis beteken maksimeer die maksimum bereikbare wins.
•
Minimaks berou basis beteken minimaliseer die maksimum berou.
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
Bladsy 151
GMA206 Bestuursrekeningkunde 5.14 Selfevaluering Die handboek voorsien verskeie oefeninge aan die einde van die hoofstukke. Hieronder word aangedui watter jy moet doen vir die temas wat in hierdie studie-eenheid behandel is. Dit is belangrik om deeglik deur hierdie oefeninge te werk aangesien dit goeie voorbereiding vir die werkopdragte, toetse en eksamens is. Die antwoorde word telkens net na die vrae gegee. Doen eers die vrae voordat jy die antwoorde kontroleer. Aktiwiteit 5: Hoofstuk 14 Vir oefeninge oor hoe om onsekerheid in besluitneming te hanteer, werk deur die Quick Quiz vrae in CIMA studieteks bladsy 486-487. 5.15 Selfevalueringsriglyne Riglyne Aktiwiteit 5: Hoofstuk 14 Onthou om eers die Quick Quiz op jou eie te probeer sonder om na die antwoorde te loer, selfs al brand jy vas. Verwys weer terug na Hoofstuk 14 paragrawe 1-9 in die handboek en maak seker jy verstaan wat al die onderwerpe behels. Die antwoorde volg op bladsy 488 aan die einde van Hoofstuk 14.
Bladsy 152
Studie-eenheid 5: Die hantering van risiko en onsekerheid
GMA206 Bestuursrekeningkunde
BRONNELYS Botha R. 2015. Bestuursrekeningkunde. Pretoria: Akademia. (Begeleidingsgids GMA 105). Botha R. 2015. FinansiĂŤle Bestuur en Persoonlike FinansiĂŤle Bestuur. Pretoria: Akademia. (Begeleidingsgids GFM 206). BPP Learning Media. 2012. CIMA Certificate: Fundamentals of Business Mathematics, 2nd edition. United Kingdom: London. BPP Learning Media. 2012. CIMA Study text for level C01: Fundamentals of Management Accounting, 2nd edition. United Kingdom: Polestar Wheatons. Drury, C. 2006. Management and Cost Accounting. 6de uitgawe. Hampshire: Pat Bond. Drury, C. 2008. Management and Cost Accounting. 7de uitgawe. Hampshire: Pat Bond. Drury, C. 2012. Management and cost accounting, 8ste uitgawe. Cengage Learning. Visser, S.S., Bibbey, F.J. & Barnard, R.J.J. 2008. Bestuursrekeningkunde. Potchefstroom: NWU, Potchefstroomkampus (Studiegids BRKP 221 A).
Bronnelys
Bestuursrekeningkunde 2 Handboek • BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text: Operational Paper P1 Management Accounting, 1st edition. United Kingdom: Polestar Wheatons.
B
estuursrekeningkunde behels die voorsiening van finansiële inligting aan belanghebbendes in die sakeonderneming ten einde hulle in staat te stel om besluitneming te fasiliteer en die algehele doeltreffendheid van bestaande bedrywighede te verbeter. ʼn Bestuursrekenmeester het verskillende belangrike take. In hierdie vak gaan daar spesifiek vyf take bespreek word, hierdie take is 1) kosteberekening 2) korttermyn besluitneming 3) voorspelling en begroting 4) standaardkoste en 5) die hantering van onsekerheid. Daar is verskillende maniere om kosteberekening uit te voer. Dit sluit in tradisionele bestuursrekeningkundige tegnieke asook nuwe tegnieke wat meer geskik sal wees vir die moderne besigheidsomgewing. Hierdie kosteberekeningstegnieke verskil in die invloed wat hulle op voorraadwaardasies en winsgewendheidsrapportering het. ʼn Bestuursrekenmeester sal genoodsaak wees om korttermyn besluite te neem. Hierdie besluite is egter baie belangrik en kan ʼn groot invloed op die onderneming hê. Baie van die werk wat in hierdie gedeelte behandel gaan word is hersiening van wat reeds in GMA 105 behandel is. Dit is hier belangrik om te verstaan dat koste en beperkinge op produksie en verkope ʼn invloed op besluitneming het. Daar word gefokus op relevante koste, korttermyn besluitneming en beperkende
faktor-analise. Indien daar meer as een beperkende faktor is kan besluitneming vergemaklik word deur gebruik te maak van lineêre programmering. Dit is baie belangrik dat hierdie tegniek geïnterpreteer en geanaliseer kan word. ʼn Begroting is ‘n plan van wat die onderneming beoog om te bereik en wat die teikens/doelwitte van die onderneming is. Daar is verskeie tegnieke wat gebruik word om begrotings op te stel maar al die tegnieke se oogmerk is om te verseker dat die doelwitte van die onderneming bereik word. Dit is belangrik dat die werklike resultate gedurig gemeet en vergelyk word met die begroting, sodat die bestuur stappe kan neem waar die werklike resultate en die begrote resultate wesenlik verskil. Hierdie proses maak beheer van onsekere situasies ook makliker. Standaardkoste is die beplande eenheidskoste van ʼn produk of diens. Standaardkoste vergemaklik die proses van die opstel van begrotings. Standaardkoste en afwykingsanalise dien as ʼn beheermeganisme deur die daarstelling van standaarde en die uitwysing van aktiwiteite wat nie volgens plan presteer nie. Die laaste gedeelte fokus op tegnieke om risiko en onsekerheid te meet. Hierdie tegnieke sluit verwagte waardes, sensitiwiteitsanalise en beslissingsbome in.
www.akademia.ac.za