Handelsreg
Handelsreg
© Kopiereg 2014 Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOD (POK), DEd (Unisa) Skrywer: Elzette le Roux Onderwysontwerp, bladuitleg & taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk ’n Publikasie van Akademia. Alle regte voorbehou. Adres: H/v D.F. Malan- & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046 Webtuiste: www.akademia.ac.za
Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.
akademia Akademia MSW (Maatskappyregistrasienommer: 2005/024616/08) is voorwaardelik by die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding tot 31 Desember 2016 as privaat hoëronderwysinstelling geregistreer ingevolge die Wet op Hoër Onderwys, 1997, Registrasienommer: 2011/HE08/005. Akademia is deel van die Solidariteit Beweging
w w w. a k a d e m i a . a c . z a
GCL105 Handelsreg
Inhoudsopgawe
Programoorsig ......................................................................................................................... 6 Inleiding ...................................................................................................................................... 7 Vakleeruitkomste.................................................................................................................... 8 Woordomskrywing vir evaluering .................................................................................. 9 Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg ............................................................... 11 1.1
Studie-eenheid leeruitkomstes ......................................................................................... 11
1.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 12
1.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 12
1.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 12
1.5
Inleiding ................................................................................................................................ 14
1.6
Geskiedenis van die Suid-Afrikaanse reg ...................................................................... 15
1.6.1
Romeinse reg .................................................................................................................. 15
1.6.2
Romeinse-Hollandse reg ............................................................................................... 15
1.6.3
Engelse reg ..................................................................................................................... 16
1.7 1.7.1 1.8
Bronne van die reg ............................................................................................................. 16 Statutêre reg of wetgewing ........................................................................................... 17 Howe in die Republiek van Suid-Afrika ........................................................................... 20
1.8.1
Die Grondwetlike Hof ..................................................................................................... 20
1.8.2
Hoogste Hof van Appèl.................................................................................................. 20
1.8.3
Hoër Howe....................................................................................................................... 20
1.8.4
Amptenare van die Hoër Howe .................................................................................... 20
1.8.5
Landdroshowe ................................................................................................................ 21
1.9
Hofuitsprake ........................................................................................................................ 21
1.10
Die wetenskap van die reg – die term "reg" ................................................................... 22
1.10.1
Betekenis van die reg (law) .......................................................................................... 22
1.10.2
Die betekenis van ʼn reg (right) ..................................................................................... 22
1.11
Privaatreg ............................................................................................................................ 24
1.11.1
Personereg ...................................................................................................................... 24
1.11.2
Familiereg ........................................................................................................................ 25
©akademia (MSW)
Bladsy 1
GCL105 Handelsreg 1.11.3
Persoonlikheidsregte ..................................................................................................... 25
1.11.4
Erfreg ................................................................................................................................ 26
1.12
Kontrak as bron van verpligtinge ..................................................................................... 32
1.13
Vereistes vir die sluit van ʼn geldige kontrak ................................................................... 32
1.14
Kontraktuele vryheid .......................................................................................................... 33
1.15
Samevatting ........................................................................................................................ 34
1.16
Selfevaluering ..................................................................................................................... 35
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg ................................... 37 2.1
Studie-eenheid leeruitkomstes ......................................................................................... 37
2.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 38
2.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 38
2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 38
2.5
Inleiding ................................................................................................................................ 40
2.6
Wilsooreenstemming ......................................................................................................... 40
2.6.1
Die konsep van wilsooreenstemming.......................................................................... 40
2.6.2
Aanbod en aanname...................................................................................................... 41
2.6.3
Tydstip en plek van totstandkoming van ʼn kontrak ................................................... 41
2.7
Bevoegdheid om te kontrakteer ....................................................................................... 42
2.7.1
Ouderdom ........................................................................................................................ 42
2.7.2
Huwelik............................................................................................................................. 43
2.7.3
Geestesongesteldheid ................................................................................................... 43
2.7.4
Invloed van alkohol of dwelms ..................................................................................... 43
2.7.5
Verkwister ........................................................................................................................ 43
2.7.6
Insolvensie....................................................................................................................... 43
2.8
Uitvoerbaarheid .................................................................................................................. 44
2.8.1
Regsgeldigheid ............................................................................................................... 44
2.8.2
Fisiese uitvoerbaarheid ................................................................................................. 44
2.9
Formaliteite.......................................................................................................................... 45
2.10
Bepalings van die kontrak ................................................................................................. 45
2.11
Interpretasie van die kontrak ............................................................................................ 47
2.12
Kontrakbreuk ....................................................................................................................... 47
2.13
Remedies vir kontrakbreuk ............................................................................................... 47
2.14
Samevatting ........................................................................................................................ 48
©akademia (MSW) Bladsy 2
GCL105 Handelsreg 2.15
Selfevaluering ..................................................................................................................... 49
Studie-eenheid 3: Kontrakte ............................................................................................ 51 3.1
Studie-eenheid leeruitkomstes ......................................................................................... 51
3.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 52
3.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 52
3.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 52
3.5
Inleiding ................................................................................................................................ 53
3.6
Koopkontrak ........................................................................................................................ 53
3.6.1
Eienskappe van ʼn koopkontrak .................................................................................... 53
3.6.2
Regte en verpligtinge van die koper en verkoper...................................................... 53
3.6.3
Oordrag van eiendomsreg ............................................................................................ 54
3.6.4
Oordrag van risiko .......................................................................................................... 54
3.6.5
Statutêre beskerming van die koper............................................................................ 54
3.7
Huurkontrak ......................................................................................................................... 54
3.7.1
Eienskappe van ʼn huurkontrak .................................................................................... 54
3.7.2
Sluiting van huurkontrak ................................................................................................ 55
3.7.3
Regte en verpligtinge van die huurder en verhuurder .............................................. 55
3.7.4
Beëindiging van die huurkontrak.................................................................................. 55
3.7.5
Hernuwing van die huurkontrak ................................................................................... 56
3.7.6
Statutêre beskerming van huurders ............................................................................ 56
3.8
Versekeringskontrak .......................................................................................................... 56
3.8.1
Geskiedenis en bronne van die versekeringskontrak ............................................... 56
3.8.2
Die aard en grondslag van die versekeringskontrak................................................. 56
3.8.3
Die noodsaaklike elemente van die versekeringskontrak ........................................ 56
3.8.4
Die plig van goeder trou ................................................................................................ 56
3.8.5
Die partye tot die kontrak .............................................................................................. 57
3.8.6
Statutêre beskerming van die versekerde .................................................................. 57
3.9
Bykomende leeswerk......................................................................................................... 57
3.10
Samevatting ........................................................................................................................ 57
3.11
Selfevaluering ..................................................................................................................... 58
©akademia (MSW)
Bladsy 3
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg .................................................. 61 4.1
Studie-eenheid leeruitkomstes ......................................................................................... 61
4.2
Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 62
4.3
Verrykende bronne............................................................................................................. 62
4.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 63
4.5
Inleiding ................................................................................................................................ 64
4.6
Arbeidsreg ........................................................................................................................... 64
4.6.1
Algemene oorsig van arbeidsreg ................................................................................. 64
4.6.2
Die gemenereg en individuele dienskontrak .............................................................. 65
4.6.3
Billikheid in die arbeidsverhoudinge omgewing ......................................................... 65
4.6.4
Vier wyses waarop billikheid op die arbeidsverhouding afgedwing word .............. 66
4.7
Intellektuele goederereg .................................................................................................... 66
4.7.1
Kopiereg........................................................................................................................... 66
4.7.2
Patentereg ....................................................................................................................... 67
4.7.3
Handelsmerke ................................................................................................................. 67
4.7.4
Konsessiereg .................................................................................................................. 67
4.8
Alternatiewe geskilbeslegting ........................................................................................... 68
4.8.1
Onderhandeling .............................................................................................................. 68
4.8.2
Mediasie........................................................................................................................... 68
4.8.3
Arbitrasie .......................................................................................................................... 68
4.9
Ondernemingsvorme ......................................................................................................... 69
4.9.1
Eenmansaak ................................................................................................................... 69
4.9.2
Vennootskap ................................................................................................................... 69
4.9.3
Maatskappyreg ............................................................................................................... 69
4.9.4
Beslote korporasie.......................................................................................................... 70
4.9.5
Besigheidstrust ............................................................................................................... 70
4.9.6
KoĂśperasie ...................................................................................................................... 70
4.10
Reg op mededinging .......................................................................................................... 71
4.10.1
Reg op publieke mededinging ...................................................................................... 71
4.10.2
Reg op privaat mededinging ......................................................................................... 71
4.11
Samevatting ........................................................................................................................ 71
4.12
Selfevaluering ..................................................................................................................... 72
Šakademia (MSW) Bladsy 4
GCL105 Handelsreg
Afrikaans/Engelse woordelys ......................................................................................... 75 Bronnelys ................................................................................................................................. 78 Selfevalueringsriglyne ........................................................................................................ 79
Šakademia (MSW)
Bladsy 5
GCL105 Handelsreg
Programoorsig BCom Ondernemingsbestuur Eerste Jaar
Inleiding tot elementêre kwantitatiewe metodes GQM105
Inleiding tot Bedryfsinligtingstelsels GBI105
Handelsreg GCL105
Ekonomie GEC105
Studie-eenheid 1: Grondbeginsels van bedryfs-kommunikasie
Studie-eenheid 1: Basiese beginsels en beskrywende statistiek
Studie-eenheid 1: Inleiding tot bedryfsinligtingstelsels
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Studie-eenheid 1: Mikro-ekonomie: Deel I
Studie-eenheid 2: Teorieë oor etiek en sake
Studie-eenheid 2: Verbale kommunikasie in die werksplek
Studie-eenheid 2: Waarskynlikhede en steekproewe
Studie-eenheid 2: Inligtingstegnologieinfrastruktuur
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van Kontraktereg
Studie-eenheid 2: Mikro-ekonomie: Deel II
Studie-eenheid 3: Algemene bestuursbeginsels
Studie-eenheid 3: Etiek in die sakeomgewing
Studie-eenheid 3: Interne en eksterne interaksie
Studie-eenheid 3: Vertrouensintervalle en hipotesetoetsing, Deel I
Studie-eenheid 3: Toepassings van bedryfsinligtingstelsels: Deel I
Studie-eenheid 3: Kontrakte
Studie-eenheid 3: Makro-ekonomie: Deel I
Studie-eenheid 4: Bestuursfunksies: Deel I
Studie-eenheid 4: Etiese besluitneming in sake
Studie-eenheid 4: Hipotesetoetsing, Deel II
Studie-eenheid 4: Toepassings van bedryfsinligtingstelsels: Deel II
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
Studie-eenheid 4: Makro-ekonomie: Deel II
Studie-eenheid 5: Bestuursfunksies: Deel II
Studie-eenheid 5: Die bestuur van etiese prestasie
Ondernemingsbestuur I GBM105
Bedryfsetiek GBE105
Bedryfskommunikasie GBC105
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Ondernemingsbestuur
Studie-eenheid 1: Die etiese dimensie van sake
Studie-eenheid 2: Die nuwe sakeonderneming
©akademia (MSW)
Studie-eenheid 5: Die bestuur van bedryfsinligtingstelsels
Studie-eenheid 5: Makro-ekonomie: Deel III
Bladsy 6
GCL105 Handelsreg
Inleiding Suid-Afrika is ʼn regstaat wat beteken dat die reg, en derhalwe ons Grondwet, die hoogste gesag is in die land. Enige vorm van besigheid of onderneming is dus ook ondergeskik aan die reg, nl. wetgewing, regspraak en ander gesagsbronne. Handelsreg vorm dus ʼn belangrike komponent van enige onderneming. In hierdie vak gaan jy met verskeie fasette van die reg te doen kry, uiteraard met die gedeeltes van die reg wat van toepassing is op ondernemings in Suid-Afrika. Dit strek van ʼn inleiding tot die reg, kontraktereg, ondernemingsvormreg tot arbeidswetgewing en wetgewing rakende mededinging. Die regswêreld is uiteraard nie net beperk tot handelsreg nie, daarom kan dit net tot jou voordeel strek, indien jy van die verrykende bronne, soos in die begeleidingsgids uiteengesit, ook gebruik kan maak om jouself so veel moontlik in te lig oor regsaspekte van belang. Gebruik hierdie begeleidingsgids saam met jou voorgeskrewe handboek. Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf: Havenga, P., Havenga, M., Hurter, E., Kelbrick, R., Manamela, E., Manamela, T., Schulze, H. & Stoop, P. 2010. General Principles of Commercial Law. 7th Edition. Claremont: Juta.
Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys. Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer.
©akademia (MSW)
Bladsy 7
GCL105 Handelsreg
Vakleeruitkomste Kennis en begrip Na voltooiing van die vak HANDELSREG (GCL105) sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van: •
ʼn Algemene oorsig oor Handelsreg
•
Algemene beginsels van Kontraktereg
•
Kontrakte
•
Ander aspekte van Handelsreg
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
ʼn oorsig te gee van die geskiedenis van die reg, die wetenskap van die reg en kontrakte.
•
begrippe soos konsensus, kapasiteit, moontlikheid, formaliteite, bepalings van ʼn kontrak, interpretasie van ʼn kontrak en kontrakbreuk te beskryf.
•
onderskeid te tref tussen verskillende kontrakte soos ʼn koopkontrak, huurkontrak en ʼn versekeringskontrak en ʼn oorsig van elk te gee.
•
ʼn oorsig van relevante arbeidswetgewing en besigheidsreg te gee.
©akademia (MSW)
Bladsy 8
GCL105 Handelsreg
Woordomskrywing vir evaluering In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help. Werkwoord Wanneer daar van jou
Omskrywing Moet jy die volgende doen:
verwag word om te: Lys
Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer
Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik
Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer
Beskryf
Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde
klassifiseer
items/voorwerpe behoort
Analiseer
Om iets te ontleed
Evalueer
Bepaal die waarde van ‘n stelling/stelsel/beleid/ens
Toepas
Pas die teoretiese beginsels toe in ‘n praktiese probleem
Hersien
Evalueer, verbeter en/of wysig ‘n beleid/dokument/stelsel/ens
Maak ʼn studie van
Maak seker dat jy alle konsepte en definisies verstaan en in staat sal wees om dit in jou eie woorde weer te gee, asook prakties toe te pas
©akademia (MSW)
Bladsy 9
GCL105 Handelsreg
Notas
Šakademia (MSW)
Bladsy 10
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
1.1
Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse regstelsel
•
Die wetenskap van die reg
•
Inleiding tot Kontrakreg
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
ʼn kort oorsig van die geskiedenis van die reg, bronne van die reg, Suid-Afrikaanse howe en hofuitsprake te gee.
•
te verduidelik wat onder die “wetenskap van die reg” verstaan word.
•
die kontrak as ʼn bron van verpligtinge, vereistes van die sluit van ʼn geldige kontrak en vryheid om te kontrakteer, te bespreek.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Bladsy 11
GCL105 Handelsreg 1.2
Voorgeskrewe handboek
Havenga, P., Havenga, M., Hurter, E., Kelbrick, R., Manamela, E., Manamela, T., Schulze, H. & Stoop, P. 2010. General Principles of Commercial Law. 7th Edition. Claremont: Juta. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: •
Hoofstuk 1, afdelings 1.1 – 1.3 & 1.6
•
Hoofstuk 2, afdelings 2.1 – 2.2
•
Hoofstuk 3, afdelings 3.1 – 3.3
1.3
Verrykende bronne
Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy hoef nie hierdie bronne aan te koop nie. As jy dit egter in die biblioteek raakloop, kan dit jou agtergrondkennis in die vak verbreed. Edwards, A.B. 1996. The History of South African Law: An Outline. LexisNexis South
•
Africa. •
Kleyn, D en Viljoen, F. 2010. Beginnersgids vir Regstudente. 4e uitgawe. Juta.
•
Christie, R.H. and Bradfield, G.B. 2010. The Law of Contract in South Africa. 6th ed. LexisNexis.
1.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Aktevervaardiger
Prokureur wat oordragdokumente vir onroerende eiendom, titelaktes, verbande ens. kan voorberei vir indiening en registrasie deur die Akteskantoor.
Bestorwe boedel
Die bates en laste wat ʼn persoon wat afsterf, nalaat.
Delik
Onregmatige daad
Die Reg (law)
ʼn Sisteem van reëls vir ʼn bepaalde gemeenskap
Dolus eventualis
Opset by moontlikheidsbewussyn
Familiereg
Die gedeelte van die privaatreg wat oor die sluit van ʼn geldige huwelik, die regsgevolge van ʼn huwelik, die gronde vir die
©akademia (MSW)
Bladsy 12
GCL105 Handelsreg beëindiging van ʼn huwelik en die regsverhouding tussen kinders en ouers handel. Gesaghebbende
'n Bron waaraan die hof gebind is. ʼn Hof moet hierdie bron in
bron
aanmerking neem wanneer uitspraak gelewer word.
Handeling
Vrywillige menslike gedrag
Juris
ʼn Regsgeleerde
Jurisdiksie
Bevoegdheid van ʼn hof; regsmag
Kodifiseer
In een wetboek saamvat.
Konsensus
Wilsooreenstemming
Kontrak
ʼn Ooreenkoms wat deur twee of meer partye aangegaan word met die ernstige bedoeling om regtens afdwingbare verpligtinge daar te stel.
Mandement van
ʼn Remedie waarvolgens besit van ʼn regsobjek weer herstel
Spolie
word.
ʼn Reg (right)
Enige reg van ʼn regspersoon teenoor ʼn regsvoorwerp wat deur die reg beskerm word.
Natuurlike persoon
ʼn Mens – insluitend ʼn baba tot ʼn volwassene
Notaris
Prokureur wat sodanig gekwalifiseer is om huweliksvoorwaardekontrakte en ander notariële verbande te kan opstel en verlei.
Obiter dictum
Terloopse opmerking wat buite die rede vir die beslissing val.
Onregmatig
ʼn Handeling wat inbreuk maak op die regte van ʼn ander.
Onregverdige
ʼn Voordeel is bekom ten koste van iemand anders.
verryking Oorredende gesag
ʼn Bron wat in ag geneem kan word met die oorweging van ʼn aangeleentheid. Die hof is nie daaraan gebind nie.
Personereg
Die gedeelte van die privaatreg wat oor die ontstaan, bestaan en beëindiging van die natuurlike persoon as regsubjek handel.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Bladsy 13
GCL105 Handelsreg
Persoonlikheidsregte
Die reg wat handel met die verhoudinge tussen mense t.o.v. hul fisiese en psigiese integriteit.
Privaatreg
Regsreëls wat die verhoudinge tussen staatsburgers onderling reguleer.
Publiekreg
Regsreëls wat die verhouding tussen die staat en sy burgers beheer en reguleer.
Ratio decidendi
Rede vir die beslissing
Regspersoon
Regsentiteite wat nie mense is nie, maar ook as regsubjek deur die reg erken word.
Regspraak
Hofuitsprake gemaak deur howe
Regsubjek
Onderdaan van die reg
Regsvoorwerp
Enige iets wat ʼn regsubjek se eis tot ʼn reg is.
Rei vindicatio
Opeising van eiendom deur die eienaar vanaf enige persoon in onregmatige besit daarvan.
Status
Die kombinasie van regte en verpligtinge van ʼn persoon wat deel is van ʼn spesifieke klas.
Subjektiewe reg
Die verhouding tussen ʼn regsubjek en regsvoorwerp, of ʼn regsubjek en ander regsubjekte.
Toerekeningsvatbaar 1.5
Die handeling en gevolge daarvan word verstaan.
Inleiding
Die reg vorm deel van sosiale wetenskappe. Dit moet deurgaans voldoen aan veranderende behoeftes van gemeenskappe en is daarom onlosmaaklik verbind aan die gemeenskap wat dit dien. Ten einde die reg te verstaan is dit nodig om begrip te hê van die gemeenskap waarbinne dit toepassing vind, asook die geskiedenis van die reg en hoe dit deur jare en selfs eeue heen ontwikkel het. Enige gemeenskap het reëls nodig om verhoudinge met daardie mense in die gemeenskap ordelik te bestuur. Die doel van regswetenskap is die bestudering en evaluering van hierdie regsverhoudinge in ʼn gemeenskap. Die regswetenskap is op ʼn spesifieke wyse saamgestel om die verskillende verhoudinge in die gemeenskap te omskryf en duidelik uiteen te sit. Dikwels word hierdie verhoudinge deur kontrakte gereguleer. ʼn Kontrak is die bron van ʼn verskeidenheid verpligtinge en daarom is dit belangrik om die sluit van ʼn geldige kontrak te verduidelik en te verstaan. ©akademia (MSW)
Bladsy 14
GCL105 Handelsreg 1.6
Geskiedenis van die Suid-Afrikaanse reg
Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 1.1. Lees hierdie afdeling deur en maak seker dat jy verstaan waar die Suid-Afrikaanse reg vandaan kom. Die Suid-Afrikaanse reg is nie, soos Europese reg, gekodifiseer nie, m.a.w. opgeteken in een omslagtige vorm van wetgewing nie. Die reg, van toepassing in Suid-Afrika, word vanuit verskillende gesaghebbende bronne verkry. Die mees algemene bronne van ons reg is wetgewing en hofuitsprake, maar soms is dit nodig vir ʼn juris om selfs so ver terug, soos die Romeinse reg of Romeins-Hollandse reg te gaan om antwoorde vir ʼn probleem te vind. Dit is dus nodig om die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse reg te verstaan omdat dit selfs vandag nog toepassing kan vind. Die Suid-Afrikaanse reg is die produk van verskeie bronne, bv. Romeinse reg, Romeins-Hollandse reg en die Engelse reg. Elkeen van hierdie historiese bronne word afsonderlik hieronder bespreek. 1.6.1
Romeinse reg
Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 1.1.1 Die Romeinse reg strek tradisioneel van die periode 753 VC tot 568 NC. Rome was aan die begin van hierdie tydperk ʼn klein, primitiewe staat met die grootste gedeelte van sy bevolking wat op plase om die stad gewoon en ʼn bestaan gevoer het. Rome se ekonomie was hoofsaaklik op boerdery geskoei en daar is feitlik geen handel gedryf nie. Die kern van die gemeenskap was families met die oudste man in die familie as hoof daarvan. Hy het alle mag, eiendom en slawe besit. Die reg was dus baie primitief. Rome het egter spoedig ontwikkel ten einde beheer oor die hele weste van Europa en groot gedeeltes van Afrika en Asië uit te voer. Die reg het uiteraard nodig gehad om saam met hierdie omwentelings aan te pas en te verander. Die Romeinse reg het ontwikkel in ʼn gesofistikeerde regstelsel wat toenemende rykdom, uitgebreide handel en toestroming van uitlanders kon hanteer. Gedurende 291 NC is die Romeinse reg gekodifiseer en het as die Corpus Iuris Civilis bekend gestaan. Hierdie werk is vandag steeds ʼn primêre gesagsbron waarna die Suid-Afrikaanse howe verwys in die oplos van geskille. 1.6.2
Romeinse-Hollandse reg
Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 1.1.2
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Bladsy 15
GCL105 Handelsreg Die Romeinse Ryk het in 476NC tot ʼn val gekom, maar dit het nie tot die uitwissing van die Romeinse reg gelei nie. Spore van die Romeinse reg het vir twee redes gedurende die Middeleeue behoue gebly, naamlik: 1) Elke persoon is beoordeel op grond van sy/haar stam of land van herkoms. Die tradisionele Romeinse burgers moes dus behandel word ingevolge die Romeinse reg. 2) Die kerk het groot invloed gehad in hierdie tyd en die reg waarvan die kerk gebruik gemaak het, was Romeinse reg. Gedurende die 15de en 16de eeue het die Romeinse reg in Nederland vermeng met bestaande Hollandse gemenereg. Die werke van Romeins-Hollandse juriste, wette in Nederland en uitsprake van Nederlandse howe vorm vandag steeds deel van die SuidAfrikaanse reg. 1.6.3
Engelse reg
Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 1.1.3 In 1652, met Jan van Riebeeck se koms na die Kaap, het hy die Romeins-Hollandse reg ook saamgebring. Na 1814, die jaar wat die Kaap formeel deur Groot Brittanje beset is, was Romeins-Hollandse reg steeds van krag, maar weens verskeie faktore het die Engelse reg al meer toepassing gevind. Die Engelse reg was dikwels as direkte verwysing gebruik met die opstel van nuwe wetgewing en die implementering daarvan. Die jaar 1910, die jaar van Uniewording, was ʼn mylpaal in die ontwikkeling van SuidAfrikaanse reg. Dit was die jaar vir die totstandkoming van ʼn parlement, ʼn universele regsisteem vir Suid-Afrika en die Appèlafdeling wat universele regsbeslissings kon maak. Die Engelse reg het dus die grootste impak op die ontwikkeling van die Suid-Afrikaanse reg gehad. 1.7
Bronne van die reg
Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 1.2. Neem kennis van die verskillende bronne van die reg sodat jy in staat is om dit te lys. Die Suid-Afrikaanse reg spruit voort vanuit ʼn verskeidenheid van bronne. Sommige van die bronne is gesaghebbend van aard en ander bronne is oorredende gesag. Howe word gebind deur gesaghebbende bronne, m.a.w. ʼn hof is gebind aan gesaghebbende bronne en moet in ooreenstemming daarmee uitspraak lewer. Die howe kan daarteenoor oorredende gesag
©akademia (MSW)
Bladsy 16
GCL105 Handelsreg bloot in ag neem in die oorweging van ʼn aangeleentheid. Die oorredende gesag kan ʼn hof in ʼn rigting stuur om ʼn spesifieke uitspraak te lewer. Die bronne van die reg word meer volledig hieronder bespreek. 1.7.1
Statutêre reg of wetgewing
Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 1.2.1 Deur wetgewing, i.e. die daarstel van wette, word reg geskep. Vandag is wetgewing die belangrikste bron van reg. Wetgewing word gevind in statute (soos deur die Parlement bepaal en goedgekeur), asook provinsiale wetgewing, afkondigings (proklamasies), regulasies en munisipale regulasies. Die Grondwet Die belangrikste bron van Suid-Afrikaanse reg is die Suid-Afrikaanse Grondwet, 1996. Die Grondwet is die hoogste gesag in die land en alle ander wette moet aan die bepalings van die Grondwet voldoen alvorens dit bekragtig kan word as wetgewing. Indien daar dus ʼn bepaling in ʼn nuwe wet is wat teenstrydig met die Grondwet is, sal daardie teenstrydige gedeelte van die wet ongeldig wees. Dit geld egter ook vir huidige wetgewing en nie net nuwe wetgewing nie. Die Hoërhof kan ʼn bepaling in ʼn bestaande wet ongeldig verklaar, indien dit teenstrydig is met ʼn bepaling in die Grondwet. Die voorwoord van die Grondwet vermeld: We therefore, through our freely elected representatives, adopt this Constitution as the supreme law of the Republic so as to – (a) Heal the divisions of the past and establish a society based on democratic values, social justice and fundamental human rights; (b) Lay the foundations for a democratic and open society in which government is based on the will of the people and every citizen is equally protected by law; (c) Improve the quality of life of all citizens and free the potential of each person; and (d) Build a united and democratic South Africa able to take its rightful place as sovereign state in the family of nations. Die basiese manier om uitvoering aan die bovermelde ideale te gee, is deur die Handves van Regte, soos vervat in hoofstuk 2 van die Grondwet. Die Handves van Regte is die hoeksteen van Suid-Afrika en benadruk die demokratiese waardes van menswaardigheid, gelykheid en vryheid. Die Handves van Regte is op alle reg in Suid-Afrika van toepassing en bind al drie vlakke van regering, nl. wetgewende gesag (bv. die parlement), uitvoerende
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Bladsy 17
GCL105 Handelsreg gesag (bv. die polisiediens) en regsprekende gesag (bv. die howe) en alle ander organe van die staat. Volgens die Grondwet moet die staat die regte, soos vervat in die Handves, respekteer, beskerm, aanmoedig en uitvoer. Die Handves van Regte bestaan uit eerste-generasie regte (dit is meestal negatiewe regte wat mag van die staat wegneem en ʼn plig op die staat plaas om nie op ʼn bepaalde manier op te tree nie, bv. om nie te diskrimineer of iemand te martel nie), asook tweede-generasie regte (positiewe sosio-ekonomiese regte wat ʼn verpligting op die staat plaas om alle lede van gemeenskappe te voorsien met die basiese behoeftes). Eerste-generasie regte sluit ook regte soos gelykheid, menswaardigheid, lewe en verskeie vryhede van die persoon, van geloof, van uitdrukking en beroep in. Tweede-generasie regte sluit die reg op behuising, gesondheidsorg, kos en water, sosiale sekuriteit en formele onderwys in. Geen van bogenoemde regte is absoluut deurdat dit altyd van toepassing is nie. Selfs hierdie regte kan in spesiale gevalle beperk word mits – (a) die beperking deur die toepassing van die reg in die algemeen toegepas kan word. (b) die beperking billik en regverdig is in ʼn oop demokratiese gemeenskap gebaseer op menswaardigheid, gelykheid en vryheid. (c) die beperking alle relevante faktore in ag geneem het, insluitend die aard van die reg, die belangrikheid van die beperking, die aard van die beperking, die impak daarvan, die verhouding tussen die beperking en sy doel en alternatiewe. Daar moet aan al bovermelde vereistes voldoen word alvorens ʼn beperking op ʼn reg in die Handves van Regte geldig sal wees. Die Grondwet sit ook ondermeer die struktuur van die staat en staatsorgane, die staat se funksies en magte uiteen. Gemenereg Sekere reëls in die samelewing vind toepassing omdat dit in ʼn bepaalde gemeenskap die norm of gebruik geword het. Gemenereg bestaan nie uit geskrewe reëls nie, maar ontwikkel saam met die gebruike van ʼn gemeenskap en word van geslag na geslag oorgedra. Gereelde gebruike en/of handelinge in die alledaagse lewe, skep dus op die ou end reg. Alvorens ʼn gebruik geag kan word as deel van die gemenereg te wees, is daar sekere vereistes waaraan sodanige gebruik moet voldoen: a) Dit moet redelik wees. b) Dit moet reeds vir ʼn lang tyd bestaan. c) Dit moet oor die algemeen deur die gemeenskap erken en beoefen word.
©akademia (MSW)
Bladsy 18
GCL105 Handelsreg d) Die inhoud van die reël of bepaling moet duidelik en verstaanbaar wees. Gemenereg is van toepassing op handelsreg deurdat daar sekere gebruike in ʼn bepaalde industrie of besigheid kan voorkom wat die bepaalde persone, wat in daardie industrie handel of kontrakteer, regtens kan verbind. Sodanige gebruik in ʼn industrie of besigheid moet ook aan bogenoemde vier bepalings voldoen. Indien daar aan een van die vereistes nie voldoen nie, sal die hof nie daardie gebruik ag as deel van gemenereg te wees nie. (Neem kennis van die voorbeeld uit die hofsaak tussen Van Breda v Jacobs 1921, in Havenga, et al., 2010:7.) Hofuitsprake Die hofuitsprake van so ver terug soos 1652, asook die hofuitsprake van die vier provinsies voor 1910 en natuurlik hofuitsprake na 1910 vorm alles deel van gesagsbronne vir die reg in Suid-Afrika en staan bekend as regspraak. Die Suid-Afrikaanse howe is tradisioneel verdeel in hoër en laer howe. Die hoër howe is die Grondwetlike Hof, die Hoogste Hof van Appèl en die Hooggeregshowe. Die laer howe is laer in status as die hoër howe. Voorbeelde van die laer howe is die Landdroshowe, Hof vir Klein Eise, en howe van swart hoofmanne van verskillende stamme. Die jurisdiksie van die laer howe is beperk – dit beteken dat hulle slegs sekere sake en beperkte persone kan aanhoor. Die belangrikste uitsprake van die hoër howe word in The South African Law Reports gepubliseer en is toeganklik vir die publiek. Laer howe word gebind aan hoër howe se uitsprake. ʼn Laer hof kan dus nie ʼn uitspraak gee in teenstelling met wat ʼn hoër hof oor dieselfde tipe aangeleentheid beslis het nie. Internasionale reg Indien geen leiding rakende ʼn saak in die bogenoemde bronne gevind kan word nie, kan ʼn regter hom/haar tot die internasionale reg wend. Internasionale reg is egter nie ʼn gesaghebbende bron van reg in Suid-Afrika nie, maar slegs oorredend. Dit kan dus ʼn regter leiding gee in ʼn beslissing en uitspraak, maar ʼn regter is nie gebind om in ooreenstemming met die internasionale reg ʼn uitspraak te lewer nie. Handboeke en joernale Daar is ʼn verskeidenheid van handboeke en joernale wat deur prokureurs, advokate, regsakademici, regters, ens. geskryf is. Dit bevat artikels, gesprekke en ontledings rakende verskeidenheid regsaspekte en kan ook as oorredende gesag aangewend word.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Bladsy 19
GCL105 Handelsreg 1.8
Howe in die Republiek van Suid-Afrika
Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 1.3. Neem kennis van die verskillende howe sodat jy hulle kan lys. 1.8.1
Die Grondwetlike Hof
Die Grondwetlike Hof is die hof in die Republiek met die hoogste gesag wat die bepalings in die Grondwet moet interpreteer, beskerm en uitvoer. Die Grondwetlike Hof gee, byvoorbeeld, uitspraak in ʼn saak wanneer daar inbreuk gemaak is op ʼn fundamentele reg soos uiteengesit in die Grondwet. 1.8.2
Hoogste Hof van Appèl
Hierdie hof is die appèlhof vir die Hoër Howe met onbeperkte jurisdiksie, behalwe indien ʼn saak onder die eksklusiewe jurisdiksie van die Grondwetlike Hof resorteer. Die Hoogste Hof van Appèl het jurisdiksie om appèlsake aan te hoor wat binne die jurisdiksie van die Hoër Howe val. Hierdie hof is in Bloemfontein gesetel, maar kan ook in uitsonderlike gevalle in ʼn ander stad sit. 1.8.3
Hoër Howe
Daar is 13 Hoër Howe, elkeen met hul eie jurisdiksie. Sake wat binne ʼn bepaalde hof se jurisdiksie resorteer, word aangehoor in die Hoër Hof binne daardie provinsie en/of jurisdiksie. Byvoorbeeld, indien die saak in Pretoria aangehoor moet word, sal dit onder die Noord Gauteng Hoër Hof, Pretoria se jurisdiksie resorteer. Hoër Howe gee uitsprake oor, ondermeer die volgende aspekte: egskeidings, die status van ʼn persoon t.o.v. geestesongesteldheid, aansoeke vir die sekwestrasie van ʼn persoon se boedel, die likwidasie van ʼn maatskappy en die geldigheid van die interpretasie van ʼn testament. Hoër Howe mag ook sake rakende die inbreukmaking van ʼn fundamentele Grondwetlike reg aanhoor. Die Hoër Howe is gesetel in Bisho, Bloemfontein/Mangaung, Kaapstad, Durban, Grahamstad, Johannesburg, Kimberley, Mafikeng, Pietermaritzburg, Port Elizabeth/Nelson Mandela Baai, Pretoria, Thohoyandou en Mmtata. 1.8.4
Amptenare van die Hoër Howe
ʼn Registrateur is aangestel vir elk van die Hoër Howe om toe te sien dat die howe effektief funksioneer. Hulle, en hul assistente, is verantwoordelik vir die uitreik van proses (dagvaardings, lasbriewe ens.), om sake op die hofrol te plaas, hofbevele uit te reik en na hofrekords om te sien.
©akademia (MSW)
Bladsy 20
GCL105 Handelsreg Vir elke Hoër Hof is ʼn aantal Balju's ook aangestel om prosesse te beteken en vonnisse en hofbevele uit te voer. Sommige Hoër Howe het ook ʼn Meester wat sekere administratiewe funksies moet verrig, veral t.o.v. bestorwe en insolvente boedels, asook minderjariges en gestremde persone. Die regsprofessie in Suid-Afrika is in twee hoofgroeperinge verdeel, nl. advokate en prokureurs. Die wesenlike verskil tussen die twee is dat advokate meestal in die Grondwetlike Hof, Hoogste Hof van Appèl en Hoër Howe verskyn. Advokate ontvang hul instruksies vanaf prokureurs. Prokureurs verskyn meestal in die Landdroshowe. Prokureurs kan ook notarisse en/of aktevervaardigers wees. Prokureurs ontvang hul instruksies vanaf kliënte, oftewel die publiek. 1.8.5
Landdroshowe
Landdroshowe word in die meeste dorpe in die Republiek aangetref, maar het beperkte jurisdiksie. Landdroste mag nie sake wat in die eksklusiewe jurisdiksie van ʼn Hoër Hof resorteer, aanhoor nie. Landdroshowe word gebind deur uitsprake van hoër howe. Die klerk van die hof verrig min of meer dieselfde funksies as die griffier of registrateur van die Hoër Howe. Die Balju van die Landdroshof verrig ook min of meer dieselfde funksies as die Balju van die Hoër Hof. 1.9
Hofuitsprake
Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 1.6. Neem kennis van hierdie afdeling en maak seker dat jy die begrippe onder die knie het. Die belangrikste gedeelte van ʼn hofuitspraak word die ratio decidendi genoem. Dit beteken letterlik 'die rede vir die beslissing'. Dit is die ratio decidendi van ʼn hofsaak wat bindend is op diegene teen wie die uitspraak gelewer is en ook bindend op laer howe om die uitspraak te volg en toe te pas in hulle uitsprake. Dit beteken egter nie dat, indien ʼn hofuitspraak bindend is, elke woord of sin wat geuiter is, bindend is nie. Die eerste stap is om die wesenlike feite op grond waarvan die uitspraak gemaak is, te bepaal. Die ratio decidendi is dan die regter of landdros se gevolgtrekking aan die hand van hierdie wesenlike feite. Enige verklaring wat deur ʼn hof gemaak is en buite die ratio decidendi val, staan bekend as die obiter dictum. Dit beteken 'terloopse opmerking'. ʼn Obiter dictum is nie bindend nie en vorm dus nie deel van die kernrede vir die uitspraak nie. Dit is wel oorredende gesag en kan in ʼn latere saak aangewend word en ook as die ratio decidendi van daardie volgende saak gebruik word.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Bladsy 21
GCL105 Handelsreg 1.10 Die wetenskap van die reg – die term "reg" Handboek: Havenga, et al., 2010: Hoofstuk 2. Bestudeer hierdie hoofstuk ten einde die wetenskap van die reg te verstaan en te kan verduidelik. 1.10.1 Betekenis van die reg (law) Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 2.1.1. Maak ʼn studie van die afdeling en maak seker dat jy die begrip onder die knie het. Daar moet tussen "die reg" (law) en "ʼn reg" (right) onderskei word. Die reg (law) verwys na ʼn sisteem van reëls wat op ʼn gemeenskap van toepassing is. ʼn Reg (right) is enige reg wat ʼn regsubjek teenoor ʼn regsobjek het en wat deur die reg beskerm word. Die regswêreld kan slegs verstaan word, indien dit uiteengesit en gestipuleer word en as daar grense uitgewys word. Regsekerheid sal dus bestaan, byvoorbeeld, indien wette duidelik gestipuleer is om sodoende ʼn persoon se regte en verpligtinge duidelik uiteen te sit. Tradisioneel word daar grootliks onderskeid getref tussen publiekreg en privaatreg. Daar is wel gevalle waar die publiekreg en privaatreg oorvleuel. Die publiekreg bestaan uit regsreëls wat die verhouding tussen die staat en sy burgers beheer. Privaatreg is die regsreëls wat die verhoudinge tussen staatsburgers onderling reguleer. Elkeen van hierdie hoofkategorieë het ook verdere sub-kategorieë, bv. publiekreg kan in internasionale reg, grondwetlike reg, administratiefreg, strafreg en strafprosesreg verdeel word. Privaatreg kan in personereg, familiereg, huweliks- en huweliksgoederereg verdeel word. ʼn Verdere kategorie, afgesien van publiekreg en privaatreg, van die reg is handelsreg. Handelsreg het sy oorsprong vanuit besigheidsaktiwiteite en/of persone wat handel gedryf het. Handelsreg kan in die volgende sub-kategorieë verdeel word, nl. koopkontrakte, huuren huurkoopooreenkomste, insolvensie, maatskappye, vennootskappe, beslote korporasies, agente, sekuriteit, versekering, vervoerkontrakte, arbeidsreg, intellektuele goederereg, reg op mededinging, verbruikersreg en belastingreg. Die reëls van privaatreg wat op handelsreg van toepassing is, word hieronder bespreek. 1.10.2 Die betekenis van ʼn reg (right) Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 2.1.2. Maak ʼn studie van die afdeling en maak seker dat jy die begrippe onder die knie het.
©akademia (MSW)
Bladsy 22
GCL105 Handelsreg Soos vroeër genoem, is ʼn reg enige reg van ʼn regsubjek teenoor ʼn regsvoorwerp wat deur die reg beskerm word. So ʼn reg wat regtens beskerm word, staan as ʼn subjektiewe reg bekend. Die aard van regsubjekte, regsobjekte en subjektiewe regte word deur objektiewe reg bepaal. Regsubjekte ʼn Regsubjek is ʼn mens of entiteit wat onderdanig is aan die reg en op wie die reg van toepassing is en tot wie se voordeel dit strek. Elke regsubjek het regsbevoegdheid, m.a.w. iemand wat die regte en verpligting kan opneem. In die reg word na alle regsubjekte verwys as persone. Die reg onderskei tussen twee tipes persone, nl. natuurlike persone en regspersone. Die term “mense” en “persone” is dus in die reg nie sinonieme van mekaar nie, maar “persone” en “regsubjekte” is sinonieme. a) Natuurlike persoon Die reg verwys na ʼn mens as ʼn natuurlike persoon en sluit alle mense, van baba tot volwassene in. Elke mens/natuurlike persoon kan dus regte en verpligtinge hê. So beskerm die reg byvoorbeeld die fisiese integriteit, eer en aansien van ʼn pasgebore baba en bepaal ook dat so ‘n baba eiendom kan erf. b) Regspersoon Entiteite wat nie mense is nie, moet ook deur die reg as regsubjekte erken word. Dit beteken nie dat sulke regsubjekte fisies moet bestaan of ook ʼn persoonlikheid het nie, maar dat dit deur die reg as houers van regte en gesag erken word. Voorbeelde van regspersone is ʼn maatskappy, universiteit, munisipaliteit en die staat. ʼn Regspersoon het dus ook regte en regsaanspreeklikheid. Die mense wat dus by die regspersoon werk kan afsterf, maar die regspersoon kan steeds voortbestaan. ʼn Maatskappy is een van die belangrikste regspersone. ʼn Maatskappy kan in sy naam, en nie in die lede van daardie maatskappy se persoonlike hoedanigheid nie, bv. ʼn eis vir skadevergoeding teen iemand anders, of ʼn ander maatskappy instel. Net so is die maatskappy ook aanspreeklik vir daardie maatskappy se laste en kan die aandeelhouers nie persoonlik aanspreeklik gehou word daarvoor nie.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Bladsy 23
GCL105 Handelsreg Regsvoorwerp ʼn Regsvoorwerp is enige iets wat ʼn regsubjek se eis tot ʼn reg is. Byvoorbeeld, intellektuele eiendom is die objek van ʼn regsubjek se eis tot ʼn reg. Subjektiewe reg Die verhouding tussen ʼn regsubjek en ʼn regsvoorwerp, of ʼn regsubjek en ander regsubjekte kan omskryf word as ʼn reg. Alle regte kan op een of ander manier aan ʼn regsobjek gekoppel word. Regte kan verskillend geklassifiseer word aan die hand van die regsobjek: a) Saaklike reg is ʼn reg van ʼn regsubjek teenoor eiendom, bv. ʼn boek, ʼn pen of ʼn tafel. Saaklike reg word soos volg geklassifiseer: i)
Eienaarskap – die mees omvattende saaklike reg van almal.
ii)
Servitute – dit word verdeel in saaklike servitute (beperkte reg tot iemand anders se grond, bv. om beeste daar te laat wei) en persoonlike servitute (gebruik van iemand anders se grond en vrugte daarop).
iii) Verband – gee aan die houer van die verband ʼn reg tot sekuriteit t.o.v. die eiendom wat deur die verband verswaar is. Die verbandhouer het die reg om die eiendom te verkoop, indien daar skuld uitstaande op die verband is. b) Intellektuele goederereg is regte t.o.v. intellektuele eiendom. Voorbeelde daarvan is ʼn kunstenaar se kunswerk, ʼn skrywer se literatuur, ʼn uitvinder se idee en ʼn ontwerper se ontwerpe. c) Persoonlikheidsregte – dit is regte wat iemand se persoonlikheid raak, bv. integriteit, reputasie, ens. d) Persoonlike regte – dit verwys na regte ingevolge optrede, bv. om iets te gee, te doen of om nie iets te doen nie. 1.11 Privaatreg 1.11.1 Personereg Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 2.2.1. Maak ʼn studie van die afdeling en maak seker dat jy die begrippe onder die knie het. Personereg is die gedeelte van die privaatreg wat oor die ontstaan, bestaan en beëindiging van die natuurlike persoon as regsubjek handel. Die personereg bepaal dus: a) Wie regsubjekte (onderdane van die reg) is;
©akademia (MSW)
Bladsy 24
GCL105 Handelsreg b) hoe iemand ʼn regsubjek word en hoe dit beëindig word; c) die verskillende klasse van regsubjekte; en d) die regstatus van elke regsubjek. ʼn Mens en sy regskapasiteit kom tot stand by geboorte. Die regte van ʼn ongebore baba word ook beskerm op voorwaarde dat die baba lewendig gebore word. ʼn Mens se regskapasiteit word beëindig by sy/haar dood. ʼn Oorledene kan dus nie regte en/of verpligtinge hê nie. Die reg beskerm wel die liggaam van ʼn oorledene ten gunste van die gemeenskap en beskerm ook sy/haar bates ten bate van die oorledene se skuldeisers en erfgename. Die reg tref onderskeid tussen verskillende klasse regsubjekte. Minderjariges het, byvoorbeeld, nie dieselfde regte as meerderjariges nie a.g.v. status. Die status van ʼn persoon is die kombinasie van ʼn persoon, wat deel is van ʼn spesifieke klas, se regte en verpligtinge. Status word vanuit regsweë toegeken. Dit is, vanuit ʼn regsperspektief, die posisie wat ʼn persoon beklee en dit bepaal die regte en verpligtinge wat aan daardie regsubjek toegeken word. Daar is verskeie faktore wat ʼn persoon se status bepaal, bv. ouderdom, geslag, huwelikstatus, toerekeningsvatbaarheid, ens. Personereg handel met die invloed van hierdie verskillende faktore op ʼn regsubjek se status. ʼn Regsubjek se status is dus bepalend van hoe, wanneer en in welke mate daardie regsubjek regtens mag handel. 1.11.2 Familiereg Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 2.2.2. Maak ʼn studie van die afdeling en maak seker dat jy die begrippe onder die knie het. Familiereg is die gedeelte van privaatreg wat oor die sluit van ʼn geldige huwelik, die regsgevolge van ʼn huwelik, die gronde vir die beëindiging van ʼn huwelik en die regsverhouding tussen kinders en ouers handel. Familiereg het niks met die verhouding tussen familielede te make nie, maar het te doen met die twee partye wat in die huwelik staan, asook die verhouding tussen ouers en kinders. 1.11.3 Persoonlikheidsregte Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 2.2.3 Persone het sekere regte rakende hul fisiese bestaan, integriteit en reputasie. Almal het, byvoorbeeld, die reg om nie aangerand te word nie. Hierdie reg word deur die strafreg en
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Bladsy 25
GCL105 Handelsreg siviele reg beskerm. Net so het almal die reg om nie beledig te word of ʼn slagoffer van naamskending te wees nie. Persoonlikheidsregte handel met die verhoudinge tussen mense t.o.v. hul fisiese en psigiese integriteit. Enige een wat inbreuk op hierdie reg van integriteit en reputasie maak, kan beveel word om ʼn bedrag geld as kompensasie (vergoeding) te betaal. ʼn Belangrike persoonlikheidsreg is die reg op privaatheid. Elkeen het die reg om ʼn private lewe te lei en, indien iemand sonder toestemming inbreuk maak op iemand se privaatheid deur, byvoorbeeld, sonder toestemming ʼn foto te publiseer, word daar inbreuk gemaak op daardie reg van privaatheid. Persoonlikheidsregte is ook, soos alle ander regte, onderworpe aan sekere beperkinge. ʼn Politieke figuur kan, byvoorbeeld, nie kla indien daar ʼn spotprent van hom/haar in ʼn koerant verskyn nie. 1.11.4 Erfreg Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 2.2.4. Maak ʼn studie van die afdeling en maak seker dat jy die begrippe onder die knie het. ʼn Persoon se erfgoed bestaan uit regte en verpligtinge wat ʼn geldelike waarde het, dus die som van ʼn persoon se bates en laste. Eiendomsreg Eiendomsreg handel oor die verhoudinge tussen persone en fisiese voorwerpe. Die toekenning en erkenning van regte oor eiendom beheer hierdie verhouding tussen persone en eiendom. Die saaklike reg van eienaarskap gee ʼn breë spektrum van regte aan die eienaar, byvoorbeeld om die eiendom te gebruik, geniet, verkoop, verhuur of selfs te vernietig. Eiendomsreg is die hoeksteen van saaklike regte en terselfdertyd ook ʼn baie omvattende reg. a) Reg op eienaarskap Die eienaar van ʼn saak kan besluit hoe daar met die saak gehandel word. Dit beteken egter nie dat die eienaar onbeperkte beheer oor die saak kan uitoefen nie. Die algemene regte van ʼn eienaar (om die eiendom te gebruik, geniet, vernietig, verkoop, ens.) word nogtans beperk deur die publiekreg en regte van ander. Voorbeelde van sulke beperkinge deur die publiekreg is bouregulasies, sanitasieregulasies, verdeling van grond, verkeersregulasie, ens. Die belange van
©akademia (MSW)
Bladsy 26
GCL105 Handelsreg die gemeenskap beperk altyd eienaarskap. ʼn Eienaar se regte kan ook, byvoorbeeld, deur ʼn buurman se regte op eienaarskap beperk word. b) Eienaarskap teenoor besit Daar moet onderskei word tussen eienaarskap en om in besit te wees van eiendom, aangesien dit twee verskillende regskonsepte is. Die persoon wat die reg het op eienaarskap van eiendom is nie noodwendig die persoon in besit daarvan nie. Die besit van eiendom bestaan uit twee elemente, nl. fisiese element en psigiese element. Die fisiese element is om fisies in beheer van die eiendom te wees. Die psigiese element is die bedoeling om fisiese beheer oor die eiendom uit te oefen. Fisiese beheer oor die eiendom impliseer nie noodwendig direkte en onmiddellike beheer daaroor nie. c) Verkryging van eienaarskap Daar is verskillende maniere om eienaarskap van eiendom te bekom en sluit ondermeer die onderstaande in: i)
Besetting – dit is waarskynlik die oudste manier om eienaarskap te bekom. Indien iemand eiendom (wat aan niemand behoort nie) in besit neem met die bedoeling om die eienaar daarvan te wees, vestig eienaarskap oor daardie eiendom. Jy kan egter nie die eienaar word deur die besetting van iemand anders se eiendom nie.
ii)
Verjaring – ʼn persoon kan die eienaar van eiendom word deur verjaring, indien daardie persoon openlik in besit was of die eienaar was vir ʼn ononderbroke tydperk van dertig jaar.
iii)
Roerende eiendom – die mees algemene manier om eienaarskap van roerende eiendom te bekom, is by wyse van lewering. Hierdie metode is slegs van toepassing op roerende eiendom, m.a.w. eiendom wat van een plek na ʼn ander beweeg kan word, byvoorbeeld, motorvoertuie, boeke, meubels, ens. Die blote sluit van ʼn ooreenkoms vestig nie eienaarskap in die roerende eiendom nie, maar eienaarskap word oorgedra deur die lewering van die eiendom. Dit moet verder ook die bedoeling van die partye wees om eienaarskap van die eienaar na die ander persoon te dra.
iv) Onroerende eiendom – die reg van eienaarskap oor onroerende eiendom vind nie plaas deur die lewering van die eiendom nie, aangesien die eiendom nie fisies aan iemand gelewer kan word nie. Oordrag van eienaarskap vind plaas deur die registrasie van die eiendom by die Akteskantoor, in die naam van die
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Bladsy 27
GCL105 Handelsreg eienaar. Die eienaar dra dus eienaarskap oor aan die nuwe eienaar by wyse van registrasie van die eiendom. d) Die beskerming van eienaarskap en besit Eienaarskap van eiendom word deur die remedie genaamd rei vindicatio beskerm. Die remedie van rei vindicatio beteken dat ʼn regmatige eienaar die eiendom kan terugneem van ʼn persoon wat onregmatig in besit daarvan is. Die reg beskerm egter nie net eienaarskap nie, maar ook die besit van eiendom. ʼn Eienaar mag daarom nie ʼn saak met geweld weer terugneem van die persoon wat onregmatig in besit daarvan is nie. Die regsbeginsel is dat niemand teen sy/haar wil van besit ontneem mag word nie. Die remedie waarvolgens besit weer herstel word, word die mandement van spolie genoem. e) Servitute Die reg van servituut is ʼn beperkte saaklike reg oor iemand anders se eiendom. Die servituut gee aan die houer daarvan sekere regte en voorregte om die eiendom op ʼn spesifieke wyse te gebruik. ʼn Servituut word verkry deur die registrasie daarvan, oor die toepaslike eiendom, by die Akteskantoor. f) Verband en pand ʼn Verband en pand oor ʼn eiendom is beperkte saaklike regte waarvan eienaarskap aan iemand anders behoort. Die voorwerp van ʼn verband is onroerende eiendom en ʼn verband word, d.m.v. ʼn titelakte, oor die eiendom by die Akteskantoor geregistreer. ʼn Pand se voorwerp is roerende eiendom en word verkry deur ooreenkoms vir die lewering van die eiendom. Reg van erfopvolging Indien ʼn persoon afsterf, word dit wat hy/sy nalaat die bestorwe boedel genoem. Dit bestaan uit al die bates en laste wat die persoon gehad het tydens sy/haar leeftyd en ook dit wat nou, a.g.v. die persoon se dood, dalk ʼn bate of las word. Die boedel word deur een of meer eksekuteurs geadministreer. Die Meester van die Hof stel die eksekuteur aan. Dit is die eksekuteur se verpligting om alle uitstaande skuld van die oorledene te vereffen en die bates te verdeel. Nadat alle skuld betaal is, word die balans onder die erfgename of bevoordeeldes verdeel. Die eksekuteur is die regsverteenwoordiger van die oorledene en hanteer derhalwe regsgedinge namens die boedel, hetsy om regsgedinge in te stel of te verdedig.
©akademia (MSW)
Bladsy 28
GCL105 Handelsreg Die oorledene se testament kan bepaal wie die Meester as eksekuteur moet aanstel. Die testament kan ook bepaal wie die erfgename of bevoordeeldes van die boedel is. Indien ʼn geldige testament bestaan, vererf die boedel ingevolge die bepalings van die testament. Indien daar geen geldige testament is nie, vererf die boedel intestaat en sal die reëls van intestate erfreg van toepassing wees. Intellektuele eiendomsreg Die geskiedenis dui aan dat daar nog altyd eksterne goed was wat vir die mens belangrik is, bv. kunswerke, uitvindsels, skeppings, ens. Daar kan ʼn reg vestig op alle produkte van menslike intellek en/of breinkrag wat ekonomiese waarde het en onliggaamlik is. Die belangrikste regte hiervan is patente, kopiereg, handelsmerke, modelle, ens. Dit is alle regte wat met ʼn mens se denke te make het. Verbintenisreg ʼn Verpligting ontstaan vanuit ʼn verbintenis (regsverhouding) tussen regsubjekte a.g.v. ʼn persoonlike reg wat een of albei van hulle het. Persoonlike regte kan uit ʼn kontrak, delik of onregmatige verryking voortspruit. Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 2.2.4.4 (a) tot (c). Sien die voorbeelde uiteengesit op bladsy 35. Deliktereg Skade kan deur een persoon van ʼn ander verhaal word, indien daar gronde is vir die skadevergoeding. Indien die skade egter deur ʼn delik (onregmatige daad) veroorsaak is, sal die persoon wat die delik gepleeg het deur die reg verplig word om die ander persoon te vergoed vir die skade of verlies. Die reg omskryf wat die vereistes vir ʼn delik is en ook welke remedies tot die persoon wat skade gelei het, se beskikking is. Regsubjekte se regte word beskerm op twee maniere, nl. die benadeelde party kan die hof nader vir ʼn interdik wat die ander persoon verbied om voort te gaan met die onregmatige handeling, of die skuldige party kan beveel word deur die hof om die benadeelde party te vergoed vir die skade of verlies. ʼn Delik kan omskryf word as: ʼn onregmatige strafbare daad ingevolge waarvan ʼn persoon (pleger van ʼn onregmatige daad, oftewel die dader) ʼn ander persoon (die benadeelde) skade berokken en waar die benadeelde die reg om vergoed te word, of vergoeding te ontvang vir die skade, verkry. Die onderstaande elemente van ʼn delik is dus teenwoordig:
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Bladsy 29
GCL105 Handelsreg a) Handeling ʼn Handeling is vrywillige menslike gedrag, maar het nie nodig om opsetlik te wees nie. Slegs ʼn mens, nie diere nie, kan dus volgens die reg ʼn handeling pleeg. Die menslike gedrag kan ʼn optrede of versuim wees en word uit vrye wil uitgevoer. ʼn Persoon wat, byvoorbeeld, in sy slaap loop of agter ʼn stuurwiel flou raak, tree nie volgens die reg in vrye wil op nie. b) Onregmatig Alvorens ʼn handeling as ʼn delik geag kan word moet dit ook onregmatig wees. ʼn Handeling is onregmatig, indien dit inbreuk maak op die regte van ander, bv. indien iemand aangerand word. Indien ʼn persoon egter sy eie reg uitgeoefen het, kan dit nie as onregmatig beskou word nie. Die onderstaande gronde vir regverdigheid word uitgelig: i)
Noodsaaklikheid – indien ʼn persoon deur eksterne faktore in so ʼn posisie geplaas word dat regmatige belange slegs beskerm kan word, indien daar op die regte van ʼn ander inbreuk gemaak word, is die handeling nie onregmatig nie. Byvoorbeeld, indien Gert skade aan Koos se huis aanrig om vir Marie van die brandende huis te red, het Gert nie onregmatig opgetree nie. Gert het Marie se belange in ʼn gevaarlike situasie beskerm.
ii)
Selfverdediging – indien ʼn persoon homself/haarself op ʼn billike manier verdedig van ʼn onregmatige aanval deur iemand anders, is dit selfverdediging. Dit moet egter verdediging teen die onregmatige handeling van ʼn ander mens wees, aangesien slegs ʼn mens ʼn onregmatige handeling kan pleeg.
iii)
Ooreenkoms – indien ʼn handelingsbevoegde persoon instem of toestemming gee tot besering of pyn, sal die oorsaak van sodanige besering of pyn regmatig wees. Byvoorbeeld, indien ʼn persoon instem tot ʼn besering, aanvaar die persoon ook die risiko's daaraan verbonde. Mpo stem, byvoorbeeld, in dat dr. Chris, ʼn chirurg, sy blindederm mag uithaal. Mpo het derhalwe ook vir die risiko's van die operasie ingestem. Toestemming kan uitdruklik of stilswyend gegee word, maar geen persoon kan toestem tot iets wat teen die goeie sedes is nie. Toestemming moet vryelik gegee word en nie onder dwang nie en die party wat toestemming gee moet bewus wees van die gevolge wat sy/haar toestemming mag inhou, anders is dit nie geldige toestemming nie.
iv) Statutêre gesag – ʼn persoon se handeling kan nie onregmatig wees, indien hy/sy in ooreenstemming met ʼn wet optree nie.
©akademia (MSW)
Bladsy 30
GCL105 Handelsreg v)
Uittarting – dit vind plaas indien iemand uitgetart of uitgelok word deur ʼn ander persoon se woorde of dade wat skade berokken. Uittarting is egter nie ʼn verweer, indien die verbale uittarting aanleiding gegee het tot fisiese aanranding nie.
c) Skuld ʼn Onregmatige handeling sal gevolge hê vir die kwaaddoener, indien hy/sy opsetlik of nalatig opgetree het. In so ʼn geval het die kwaaddoener skuld. Opsetlikheid en/of nalatigheid sal teenwoordig wees, indien die persoon die aard en gevolge van die handeling kan begryp. Die dader moet dus toerekeningsvatbaar wees, m.a.w. die handeling en gevolge daarvan kan verstaan. ʼn Geestesongestelde persoon of kind onder die ouderdom van sewe word nie geag toerekeningsvatbaar te wees nie en kan daarom nooit skuld dra nie. Indien ʼn persoon se wil gerig is op ʼn bepaalde handeling, maar die moontlikheid van ʼn onregmatige handeling wat daaruit kan voortspruit word voorsien, kan die persoon skuld hê aan die voortspruitende onregmatige handeling, al het hy nie noodwendig die bedoeling gehad om daardie handeling te pleeg nie. Dit staan ook as dolus eventualis bekend. Die kriteria is ʼn redelike man/vrou toets. Indien die dader en die benadeelde albei skuld het in die skade wat plaasgevind het, sal die skade proporsioneel bereken word. d) Kousaliteit ʼn Dader kan slegs aanspreeklik gehou word vir die gevolge wat uit sy/haar handeling voortspruit, m.a.w. dit wat die dader veroorsaak het. Die een element vir die kousaliteitstoets is om te bepaal of die skade steeds sou plaasvind indien die handeling nie plaasgevind het nie. Die ander element is om vas te stel of daar so ʼn nabye verhouding tussen die handeling en die gevolge bestaan dat dit op die dader se handeling reflekteer wanneer billikheid, geregtigheid en redelikheid in ag geneem word. e) Skade Skade word gely, indien die dader se handeling die direkte oorsaak is van die benadeelde se boedel wat gekrimp het. Skade word dan bepaal deur die huidige waarde van die boedel te vergelyk met dit wat die boedel sou wees, indien die delik nie plaasgevind het nie. Die benadeelde se boedel moet dan herstel word in die posisie wat dit was of sou wees, indien die delik nie plaasgevind het nie.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Bladsy 31
GCL105 Handelsreg Onregverdige verryking Die beginsel wat in die Suid-Afrikaanse reg bestaan, is dat geen persoon ten koste van ʼn ander verryk mag word nie. Onregverdige verryking beteken dus dat daar geen regsgeldige gronde vir ʼn persoon bestaan om ʼn voordeel te verkry nie, of dat die voordeel bekom is ten koste van iemand anders. ʼn Eis vir onregverdige verryking is beperk tot die bedrag waarmee ʼn persoon inderdaad verryk is. Daar rus een van twee verpligtinge op die verrykte persoon, naamlik: a) Restitusie – die eiendom of geld waarmee die persoon verryk is, kan van hom/haar verhaal word. b) Vergoeding – die verrykte persoon kan nie die eiendom waarmee hy/sy verryk is teruggee nie en moet daarom die verarmde persoon vir die waarde daarvan vergoed. 1.12 Kontrak as bron van verpligtinge Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 3.1. Lees hierdie afdeling deur en maak seker dat jy verstaan wat bedoel word met die kontrak as bron van verpligtinge. ʼn Kontrak kan omskryf word as ʼn ooreenkoms wat deur twee of meer partye aangegaan word met die ernstige bedoeling om regtens afdwingbare verpligtinge daar te stel. ʼn Verpligting is die regsverhouding wat tussen partye tot ʼn ooreenkoms bestaan wanneer hulle persoonlike regte teenoor mekaar het en hulle of geregtig is tot ʼn prestasie of verplig word om te presteer. ʼn Prestasie kan ʼn verpligting wees om iets te doen of nie te doen nie, of om iets te lewer. ʼn Persoonlike reg kan ontstaan vanuit ʼn delik of ʼn kontrak. Die sluiting van ʼn kontrak het dus verpligtinge tot gevolg. Nie alle ooreenkomste is kontrakte nie en nie alle ooreenkomste skep verpligtinge nie. Die verskil tussen ʼn kontrak en ander ooreenkomste blyk duidelik uit die bedoeling van die partye en die verskillende gevolge wat voortspruit uit die ooreenkomste. ʼn Persoon kan nie met hom/haarself kontrakteer nie, behalwe indien dit in ʼn ander kapasiteit gebeur. 1.13 Vereistes vir die sluit van ʼn geldige kontrak Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 3.2. Maak ʼn studie van hierdie afdeling sodat jy die vereistes kan beskryf.
©akademia (MSW)
Bladsy 32
GCL105 Handelsreg Daar is sekere regsvereistes waaraan ʼn kontrak moet voldoen om ʼn regsgeldige en afdwingbare kontrak te wees: a) Konsensus – daar moet wilsooreenstemming tussen die partye wees. Die partye tot die kontrak moet ooreenkom op die doelstellings van die ooreenkoms. Elke party tot die ooreenkoms moet dus die intensie/bedoeling hê dat sekere regte en verpligtinge, wat elkeen van die partye tot die ooreenkoms bind, vanuit die kontrak moet ontstaan. Die partye moet ook hierdie intensie duidelik aan mekaar maak. b) Bevoegdheid – elke party moet in staat wees om ʼn regshandeling uit te voer. Elke party moet dus regsbevoegd wees om te kan handel. c) Wettig – die kontrak moet regtens uitvoerbaar wees. Dit impliseer dat die kontrak, asook die regte en verpligtinge wat daaruit voortspruit deur die reg toegelaat word en dat een of ander wet nie oortree sal word nie. Die kontrak moet dus wettig wees. d) Uitvoerbaar – die kontrak moet fisies uitvoerbaar wees. Dit moet dus moontlik wees om die regte en verpligtinge van die kontrak uit te voer. e) Formaliteite – die formaliteite word voorgeskryf vir die totstandkoming van die kontrak en moet daarom in ag geneem word. 1.14 Kontraktuele vryheid Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 3.3 Die vryheid om te kontrakteer met wie jy wil en volgens welke terme, is ʼn baie belangrike beginsel in ons reg. Daardie reg op vryheid om te kontrakteer kan wel ingeperk word, indien die kontrak onwettig is. Die onderstaande wette is belangrik vir die vryheid om te kontrakteer: a) Die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika, 1996. Die Grondwet is die hoogste gesag in ons land. Hoofstuk 2 bevat die Handves van Regte en dit definieer ons grondwetlike regte. Die Grondwet erken, ondermeer individuele vryheid, gelykheid en om deel te neem aan die ekonomie. Kontraktereg beginsels word ook in die Grondwet beskerm, bv. vryheid om te kontrakteer, publieke beleid, billikheid en gelykheid. b) Die Wet op Bevordering van Gelykheid en Verbod op Onbillike Diskriminasie, Wet 4 van 2000.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Bladsy 33
GCL105 Handelsreg Hierdie wet verbied onbillike diskriminasie op grond van ras, geslag en gestremdhede deurdat dit haatspraak, teistering, verspreiding van inligting wat onbillik diskrimineer verbied. 1.15 Samevatting Die reg funksioneer aan die hand van bepaalde bronne binne ʼn bepaalde gemeenskap. Sekere instellings bestaan om die reg binne hierdie gemeenskap toe te pas, uit te voer en te interpreteer. Daar is ook sekere regte en gevolge wat vanuit bepaalde regsverhoudinge ontstaan. Hierdie regsverhoudinge tussen persone word deur bepaalde sisteme, byvoorbeeld wette en howe, gereguleer. Ons het gesien waar die Suid-Afrikaanse reg vandaan kom en ontwikkel het. Dit verklaar ook hoekom howe tot sekere gevolgtrekkings kom en sekere uitsprake moet maak. Dit is nodig om die verskillende fasette van die wetenskap van die reg te verstaan om te begryp hoe die verskillende regsverhoudinge mekaar beïnvloed. Die reg funksioneer binne ʼn bepaalde taalkonstruk en daarom is dit nodig om die wetenskap van die reg te verstaan, sodat die reg en regsgevolge korrek geïnterpreteer kan word. Ons het gesien hoe sekere verpligtinge vanuit ʼn kontrak ontstaan en dat alle ooreenkomste nie noodwendig kontrakte is nie. Die reg stipuleer sekere vereistes waaraan voldoen moet word vir ʼn geldige kontrak om tot stand te kom. In die volgende studie-eenheid sal ons in meer besonderhede na kontrakte kyk.
©akademia (MSW)
Bladsy 34
GCL105 Handelsreg 1.16 Selfevaluering Aktiwiteit 1 Ben en Marie se huwelik het onherstelbaar verbrokkel. Ben dagvaar Marie vir ʼn egskeiding. Dui aan welke hof/howe jurisdiksie het om die egskeiding aan te hoor en verduidelik jou antwoord. Aktiwiteit 2 Bill en Bob het ʼn maatskappy, BB Beleggings (Edms.) Bpk. begin. Bill en Bob is die enigste aandeelhouers en ook direkteure van die maatskappy. Die maatskappy het twee motors aangekoop sodat Bill en Bob kliënte daarmee kan besoek. Dui die volgende aan: 2.1. Hoeveel persone is ter sprake in die gevallestudie? Motiveer jou antwoord. 2.2. Identifiseer die regsobjek? 2.3. Identifiseer die subjektiewe reg/regte in die gevallestudie en motiveer jou antwoord?
Aktiwiteit 3 Tom het met Bill kom praat om een van BB Beleggings (Edms.) Bpk. se motors te koop. BB Beleggings en Tom gaan ʼn koopooreenkoms aan ingevolge waarvan Tom een van die motors wil koop. Bill gaan sien nog ʼn kliënt met die motor net nadat Tom die ooreenkoms onderteken het. Tom word toe baie kwaad omdat Bill durf waag om met sy motor rond te ry. 3.1 Identifiseer die eienaar van die motor voor die ondertekening van die ooreenkoms? 3.2 Is die eienaar ook in besit van die motor? Motiveer jou antwoord. 3.3 Stem jy saam met Tom dat Bill nie op daardie stadium met die motor mag gery het nie? Motiveer jou antwoord. 3.4 Toe Bill weer by die kantoor stop, pluk Tom hom uit die motor uit. Tom klim in die motor en jaag daar weg. Bill staan verslae en toekyk hoe Tom verby sekuriteit jaag. Kan Bill weer die motor van Tom terugneem? Indien wel, hoe sal hy te werk gaan?
Aktiwiteit 4 Nadat Tom by BB Beleggings se hekke uitgejaag met die motor wat hy by Bill afgeneem het, het hy die motor by sy huis gaan parkeer. Bill het agter Tom aangery tot by sy huis. Tom was so verbouereerd dat Bill weer die motor wil terugneem dat hy sy pistool uitgeruk
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Handelsreg
Bladsy 35
GCL105 Handelsreg
het, gereed om enige aanvalle van Bill af te weer. Bill het by Tom se huis gestop en opgemerk dat Tom met ʼn pistool in die hand in die oprit wag. Toe Bill by die motor wil uitklim, waarsku Tom hom dat, indien hy nader kom, Tom hom gaan skiet. Bill probeer om Tom te kalmeer en stap nader aan Tom. Tom rig die pistool effens na bo en vuur ʼn waarskuwingskoot af. Nadat Tom die skoot afgevuur het, hoor hulle ʼn histeriese gil van Tom se buurvrou. Dit het gelyk of die buurman wat op die dak gewerk het, raakgeskiet is deur ʼn pistool en toe van die dak afgeval het. 4.1 Verduidelik, aan die hand van die definisie en vereistes van ʼn delik, of hier ʼn delik plaasgevind het. Motiveer jou antwoord. Aktiwiteit 5 BB Beleggings (Edms.) Bpk. het soveel nuwe kliënte bygekry dat hulle personeelkorps ook kan uitbrei. Bob wil graag ʼn kopieermasjien vir die maatskappy aankoop. Bob gaan na Foto & Stat toe en identifiseer ʼn kopieermasjien wat aan die behoeftes van die maatskappy sal voldoen. Hy teken ʼn koopooreenkoms met die verskaffer by Foto & Stat en hulle kom ooreen op ʼn datum wanneer die masjien by BB Beleggings afgelewer sal word. 5.1 Verduidelik, aan die hand van die feitestel, wanneer ʼn wettige kontrak tot stand sal kom?
©akademia (MSW)
Bladsy 36
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg 2.1
Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Wilsooreenstemming
•
Bevoegdheid om te kontrakteer
•
Moontlikheid om te kontrakteer
•
Formaliteite van ʼn kontrak
•
Bepalings van ʼn kontrak
•
Interpretasie van ʼn kontrak
•
Verbreking van ʼn kontrak
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
Die konsep van wilsooreenstemming te verduidelik
•
Aanbod en aanname te verstaan
•
Die tydstip en plek van vorming van kontrak te verduidelik
•
Te verduidelik wanneer ʼn persoon oor bevoegdheid beskik om te kontrakteer
•
Onderskeid te tref tussen regsmoontlikheid en fisiese moontlikheid om te kontrakteer
•
Onderskei tussen kontrakte waar formaliteite nodig is en waar formaliteite nie ʼn vereiste is nie
•
Bepalings van ʼn kontrak te verduidelik
•
Kontrakte te interpreteer
•
Kontrakbreuk te verduidelik en remedies daarvoor te voorsien
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg
Bladsy 37
GCL105 Handelsreg 2.2
Voorgeskrewe handboek
Havenga, P., Havenga, M., Hurter, E., Kelbrick, R., Manamela, E., Manamela, T., Schulze, H. & Stoop, P. 2010. General Principles of Commercial Law. 7th Edition. Claremont: Juta. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: •
Hoofstuk 4, afdelings 4.1 – 4.3
•
Hoofstuk 5, al die afdelings
•
Hoofstuk 6, afdelings 6.2 – 6.3
•
Hoofstuk 7, afdelings 7.2 – 7.3
•
Hoofstuk 8, afdelings 8.1 – 8.12
•
Hoofstuk 9, afdeling 9.2
•
Hoofstuk 10, al die afdelings
•
Hoofstuk 11, al die afdelings
2.3
Verrykende bronne
Die volgende bronne word aanbeveel as verrykende bronne. Jy hoef nie hierdie bronne aan te koop nie. As jy dit egter in die biblioteek raakloop, kan dit jou agtergrondkennis in die vak verbreed. •
Christie, R.H. 2006. The Law of Contract in South Africa. 5th ed. LexisNexis.
•
Kerr, A.J. 2002. The Principles of the Law of Contract. 6th ed.
•
Van der Merwe, S., Van Huyssteen, L.F., Reinecke, M.F.B. & Lubbe, G.F. 2007 Contract: General Principles. 3rd ed.
2.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Aanbod
ʼn Verklaring deur een persoon (aanbieder) waarin sy/haar bedoeling om kontraktueel verbind te wees deur die aanvaarding van die aanbod uiteengesit word. Die aanbieder sit ook die regte en verpligtinge van die aanbod uiteen en nooi ʼn ander party uit om toe te stem tot die skep van verpligtinge en m.a.w. die aanbod te aanvaar.
Aanname
©akademia (MSW)
Aanname is ʼn verklaring deur die aanbodontvanger waarin hy/sy
Bladsy 38
GCL105 Handelsreg aandui dat die bepalings en voorwaardes uiteengesit deur die aanbieder se aanbod, aanvaar word. Deelbaarheid van
Dit is fisies moontlik om prestasie uit hoofde van ʼn kontrak in
prestasie
verskeie dele te lewer, bv. twee perde.
Essentialia
Die noodsaaklike elemente van ʼn kontrak.
Ex turpi causa non
Uit ʼn skandelike oorsaak ontstaan daar geen regsvordering nie
oritur actio
(Hiemstra 2000: 186).
In mora
In verstek
In pari delicto potior
Waar albei partye ewe onregmatig gehandel het, is die
est condicio
verweerder in die sterkste posisie (Hiemstra 2000: 206).
possidentis Incidentalia
Bykomstige elemente van ʼn kontrak.
Merx
ʼn Voorwerp van koop en het alleen op roerende goed betrekking.
Mora creditoris
Verstek deur die skuldeiser.
Mora debitoris
Verstek deur die skuldenaar.
Naturalia
Die natuurlike elemente van ʼn kontrak (Hiemstra 2000: 232).
Ontbindende
ʼn Kontraktuele bepaling ingevolge waarvan die voortbestaan van
voorwaarde
die kontrak onderhewig is aan die nakoming van die voorwaarde. Indien die voorwaarde dus nie nagekom word nie, sal die kontrak ook nie meer bestaan nie.
Opskortende
ʼn Kontraktuele bepaling wat die werking van ʼn kontrak se
voorwaarde
verpligtinge opskort (stuit) totdat die voorwaarde nagekom is.
Repudieer
Verwerp
Skuldeiser
Die persoon wat geregtig is op die prestasie ingevolge ʼn kontrak.
Skuldenaar
Die persoon wat ʼn sekere verpligting ingevolge ʼn kontrak moet uitvoer.
Vernemingsteorie
ʼn Kontrak kom tot stand wanneer en waar die aanbieder verneem dat die aanbod deur die aanbodaanvaarder aanvaar is.
Versendingsteorie
ʼn Kontrak kom tot stand op die plek en tyd wanneer ʼn brief van
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg
Bladsy 39
GCL105 Handelsreg aanvaarding van die aanbod gepos word, tensy die partye anders ooreengekom het. Verweerder
ʼn Persoon teen wie ʼn siviele eis ingestel is, m.a.w. die persoon van wie die eiser iets terugeis.
Voorwaarde
ʼn Spesifieke bepaling in ʼn kontrak wat, afhangend van die plaasvind, al dan nie van ʼn spesifieke onsekere toekomstige gebeurtenis, die werking en gevolge van daardie kontrak beïnvloed.
2.5
Inleiding
ʼn Geldige kontrak bestaan uit sekere beginsels. Die fundamentele beginsel van ʼn kontrak is wilsooreenstemming. Daarsonder kan geen ooreenkoms ʼn geldige kontrak wees nie. Ander belangrike beginsels van ʼn kontrak is, ondermeer bevoegdheid, sekere formaliteite en voorwaardes van ʼn kontrak. Kontrakte is nie uitsluitlik skriftelik nie, daarom is dit belangrik om verskillende kontrakte te interpreteer ten einde die partye se werklike bedoeling vas te stel. Indien een of meer partye tot die kontrak die bepalings, terme en/of voorwaardes verbreek, is daar sekere regsgevolge, maar ook sekere remedies tot die partye se beskikking. In hierdie studie-eenheid gaan ons die bovermelde beginsels bietjie in diepte ontleed en bespreek. 2.6
Wilsooreenstemming
Handboek: Havenga, et al., 2010: Hoofstuk 4. 2.6.1
Die konsep van wilsooreenstemming
Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 4.1. Lees hierdie afdeling deur ten einde die konsep van wilsooreenstemming te kan bespreek. Wilsooreenstemming vorm die basis van elke ooreenkoms. Wilsooreenstemming t.o.v. die regte en verpligtinge wat uit ʼn kontrak voortspruit moet verkry word. Ten einde vas te stel of ʼn kontrak tot stand gekom het, moet daar eers vasgestel word of daar wilsooreenstemming tussen die partye was. Neem kennis van die drie vereistes vir wanneer wilsooreenstemming plaasvind, soos uiteengesit in Havenga, et al. (2010:51, paragrawe 4.1.2 tot 4.1.4).
©akademia (MSW)
Bladsy 40
GCL105 Handelsreg Gestel Johan wil graag ʼn boek hê om meer oor kontrakte te weet. Karli het ʼn boek oor kontrakte gekoop en bied aan dat Johan dit kan leen. Johan wil graag sy eie boek hê en wil daarom Karli se boek by haar koop. Karli wil egter nie haar boek verkoop nie, maar Johan is nie bewus daarvan nie. Dit is dus duidelik dat Johan en Karli nie wilsooreenstemming het oor die koop en/of verkoop van die handboek nie. 2.6.2
Aanbod en aanname
Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 4.2. Lees hierdie gedeelte deur ten einde aanbod en aanname te kan verduidelik. Die partye tot ʼn ooreenkoms maak hul onderskeie bedoelings bekend deur ʼn aanbod aan een party te maak en deur daardie aanbod te aanvaar. Lees Havenga, et al. (2010:52, paragraaf 4.2.1) en maak seker dat jy verstaan wat met aanbod en aanname onderskeidelik bedoel word. Daar is sekere vereistes waaraan ʼn aanbod en aanname moet voldoen ten einde ʼn geldige kontrak tot stand te bring. Vergewis jou van hierdie vereistes soos in Havenga, et al. (2010:52, paragraaf 4.2.2) uiteengesit. ʼn Aanbod alleen kan nie ʼn kontraktuele verbintenis tot stand bring nie en verval in sekere omstandighede. Neem kennis van wanneer ʼn aanbod verval en wanneer ʼn aanbod in die vorm van ʼn opsie voortbestaan, soos uiteengesit in Havenga et al. (2010:54, paragraaf 4.2.3). Neem ook kennis wat met ʼn teenaanbod bedoel word. Lees Havenga et al. (2010:55, paragraaf 4.2.4) aandagtig deur ten einde tussen ʼn verklaring en ʼn aanbod te kan onderskei. 2.6.3
Tydstip en plek van totstandkoming van ʼn kontrak
Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 4.3. Lees hierdie gedeelte deur ten einde die tydstip en plek van die vorming van ʼn kontrak te verduidelik. ʼn Kontrak kom op die tydstip en die plek waar wilsooreenstemming bereik is, tot stand. Dit is nodig om die plek waar die kontrak tot stand gekom het te identifiseer, aangesien dit bepalend is vir watter hof jurisdiksie oor ʼn geskil voortspruitend uit die kontrak sal hê. Dit is gewoonlik makliker om die tydstip en plek van die vorming van ʼn kontrak te bepaal wanneer die aanbieder en aanbodaanvaarder in mekaar se teenwoordigheid is. In so ʼn geval kom die kontrak tot stand op die tydstip wat die aanvaarding van die aanbod bekend gemaak word en op die plek waar die partye hulle op daardie tydstip bevind.
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg
Bladsy 41
GCL105 Handelsreg Dit is egter nie so eenvoudig wanneer die partye tot die kontrak nie in mekaar se teenwoordigheid is nie. Lees gerus Havenga, et al. (2010:57, paragrawe 4.3.1 en 4.3.2) vir ʼn verduideliking van die vernemingsteorie en die versendingsteorie. Neem kennis wat die tydstip en plek van kontrakvorming is in die geval van elektroniese ooreenkomste of kommunikasie (Havenga, et al., 2010:58, paragraaf 4.3.3). 2.7
Bevoegdheid om te kontrakteer
Handboek: Havenga, et al., 2010: Hoofstuk 5. Lees hierdie hoofstuk ten einde te verduidelik wanneer ʼn persoon oor die nodige bevoegdheid beskik om te kan kontrakteer. ʼn Volgende vereiste vir die vorming van ʼn geldige kontrak is dat die partye oor die bevoegdheid om te kontrakteer moet beskik. ʼn Persoon moet dus handelingsbevoeg wees om ʼn regshandeling aan te gaan, m.a.w. die implikasies van daardie handeling verstaan. Nie alle natuurlike persone is handelingsbevoeg nie. Sekere faktore, soos hieronder uiteengesit, beperk ʼn persoon se handelingsbevoegdheid. 2.7.1
Ouderdom
Neem kennis van die drie hoofsaaklike ouderdomsgroepe wat ʼn invloed op ʼn persoon se handelingsbevoegdheid het, asook die wysiging t.o.v. die meerderjarigheidsouderdom van 21 jaar na 18 jaar. Neem kennis van die paragraaf oor meerderjarigheid en die verskillende maniere vir ʼn kind om meerderjarigheid te bereik. ʼn Minderjarige is ʼn natuurlike persoon wat nog nie meerderjarigheid bereik het nie. Minderjariges het geen handelingsbevoegdheid nie, of soms beperkte handelingsbevoegdheid afhangende van die minderjarige se ouderdom. Die reg tref onderskeid tussen minderjariges onder sewe jaar en bo sewe jaar. Lees die gedeeltes in Havenga, et al. (2010:69, paragrawe 5.2.2.1 en 5.2.2.2) noukeurig deur. Neem ook kennis in watter gevalle ʼn persoon, bo die ouderdom van sewe, wat nog nie meerderjarig is nie, wel handelingsbevoeg is. Daar is sekere spesiale gevalle rakende ouderdom waarvan kennis geneem moet word. Lees Havenga, et al. (2010:71, paragraaf 5.2.2.3) en neem kennis van kontrakte waar die voog se bystand onvoldoende is, implikasies van stilswyende vrystelling van voogdyskap, kontrakte gesluit deur ʼn minderjarige of kind sonder die nodige bystand of handelingsbevoegdheid en bedrieglike wanvoorstelling van meerderjarigheid.
©akademia (MSW)
Bladsy 42
GCL105 Handelsreg 2.7.2
Huwelik
Huwelike in Suid-Afrika word deur die Huweliksgoederewet 88 van 1984 gereguleer. Huwelike in Suid-Afrika kan binne- of buite gemeenskap van goedere plaasvind. Lees meer rakende die invloed van die maritale mag op ʼn vrou se handelingsbevoegdheid voor en na 1993, die invloed van huwelike binne gemeenskap van goed op partye tot die huwelik se handelingsbevoegdheid, asook die invloed van huwelike buite gemeenskap op die partye se handelingsbevoegdheid. Havenga, et al. (2010:74, paragrawe 5.3.1 tot 5.3.3) bespreek bovermelde. Lees elkeen van hierdie paragrawe en maak seker dat jy die invloed van elk op persone se handelingsbevoegdheid kan onderskei. 2.7.3
Geestesongesteldheid
Indien ʼn persoon se geestestoestand as sodanig is dat hy/sy nie die aard of gevolge van ʼn handeling verstaan nie en ook nie rasionele besluite daaroor kan neem nie, is daardie persoon totaal onbevoeg om ʼn kontrak te sluit. Volgens Havenga, et al. (2010:77) is ʼn kontrak wat met so ʼn geestesongestelde persoon aangegaan is, totaal nietig. Lees ook meer in Havenga, et al. (2010:77, paragraaf 5.4) oor die aanstel van ʼn kurator, indien ʼn persoon geestesongesteld verklaar is. 2.7.4
Invloed van alkohol of dwelms
Neem kennis van die invloed van alkohol en/of dwelms op die handelingsbevoegdheid van ʼn persoon soos uiteengesit in Havenga, et al. (2010:78, paragraaf 5.5). 2.7.5
Verkwister
Havenga, et al. (2010:78, paragraaf 5.6) verduidelik die regsgevolge en moontlikhede wanneer ʼn persoon die geneigdheid het om sy/haar eie geld op ʼn onverantwoordelike en spandabelrige wyse te verkwis. Lees gerus meer hieroor en vergewis jou van die inhoud. Neem ook kennis van die rol wat die hof en ʼn kurator speel in die geval van ʼn verkwister. 2.7.6
Insolvensie
Indien ʼn persoon se boedel gesekwestreer is, sal ʼn persoon se handelingsbevoegdheid beperk wees en deur die Insolvensiewet 24 van 1936 gereguleer word. Lees meer daaroor in Havenga, et al. (2010:78, paragraaf 5.7) en let op na die gevolge van sekwestrasie van ʼn persoon se boedel, die pligte van ʼn trustee en die beperkinge wat op ʼn insolvente persoon se handelingsbevoegdheid geplaas word.
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg
Bladsy 43
GCL105 Handelsreg 2.8
Uitvoerbaarheid
Handboek: Havenga, et al., 2010: Hoofstuk 6. 2.8.1
Regsgeldigheid
Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 6.2. Lees hierdie gedeelte ten einde die regsgeldigheid en uitvoerbaarheid van ʼn kontrak te verduidelik. Regsgeldigheid beteken dat die ooreenkoms sowel as die regte en verpligtinge wat daaruit voortspruit deur die reg toegelaat moet word, m.a.w. wettig moet wees. ʼn Kontrak is onwettig indien die voltrekking daarvan, die regte en verpligtinge wat daaruit voortspruit en/of die rede vir die sluiting van die kontrak deur die gemenereg en/of statutêre reg verbied word. Havenga, et al. (2010:81, paragraaf 6.2.1) verduidelik watter ooreenkomste teenstrydig is met die gemenereg. Neem kennis van ooreenkomste wat nie wettiglik uitgevoer kan word nie, ooreenkomste wat teen die goeie sedes (moraliteit) is, en ooreenkomste wat teenstrydig met publieke beleid is. Identifiseer ʼn voorbeeld van elke van hierdie ooreenkomste. Neem verder kennis van die riglyn wat die Grondwet bied t.o.v. publieke beleid en moraliteit. Sommige ooreenkomste is ook teenstrydig met statutêre reg deurdat dit deur ʼn wet of munisipale regulasie verbied word. Volgens Havenga, et al. (2010:86, paragraaf 6.2.2) is ʼn ooreenkoms teenstrydig met ʼn statutêre wet, indien die kontraktuele voorwaardes teenstrydig is met ʼn wetlike aspek of verbod. Die blote aangaan van die ooreenkoms maak dit nie ongeldig nie. Neem kennis in Havenga, et al. (2010:86, paragraaf 6.2.3) wanneer ʼn ontwettige kontrak ook in geheel ongeldig is en wanneer ʼn onwettige kontrak nie ongeldig is nie, maar net onuitvoerbaar. Neem ook kennis wat die regsbeginsels is, indien ʼn persoon in ʼn onwettige transaksie onregmatig bevoordeel word ten koste van ʼn ander party en wat die situasie is, indien een van die partye tot ʼn onwettige kontrak nie die bepalings van die ooreenkoms nakom nie. 2.8.2
Fisiese uitvoerbaarheid
Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 6.3. Lees hierdie gedeelte om die uitvoerbaarheid van ʼn kontrak te verduidelik. ʼn Verdere vereiste vir die vorming van ʼn kontrak is dat die regte en verpligtinge van ʼn ooreenkoms objektief uitvoerbaar moet wees ten tye van die vorming van die ooreenkoms. Dis ook ʼn vereiste dat die prestasie seker of vasstelbaar moet wees. Die partye tot die
©akademia (MSW)
Bladsy 44
GCL105 Handelsreg ooreenkoms moet dus weet wat van hulle verwag word, uit hoofde van die ooreenkoms en of dit in terme van die ooreenkoms moontlik sal wees om te presteer. Lees in Havenga, et al. (2010:88, paragraaf 6.3.1) wat bedoel word met objektiewe prestasie en hoe dit van subjektiewe prestasie verskil. Dit is belangrik om tussen die twee te onderskei, aangesien dit bepalend is tot die geldigheid van ʼn kontrak. Havenga, et al. (2010:88, paragraaf 6.3.2) sit die verskil tussen deelbaarheid van ʼn prestasie en die ondeelbaarheid van ʼn prestasie uiteen. Let op na die verskil tussen die twee en wanneer deelbare items as ondeelbaar geag kan word. Die aard van die ooreenkoms en die bedoeling van die partye tot die ooreenkoms, sal deurgaans die bepalende faktor wees om die prestasie van die ooreenkoms te bepaal. Prestasie, ingevolge ʼn ooreenkoms, moet vasgestel of vasstelbaar wees. Havenga, et al. (2010:89, paragraaf 6.3.3.1 tot 6.3.3.2) beskryf die beginsels. Lees hierdie paragrawe noukeurig deur ten einde tussen die twee te kan onderskei. 2.9
Formaliteite
Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 7.2 en 7.3. Lees hierdie gedeelte en verduidelik vir watter kontrakte formaliteite benodig word. Formaliteite is die visuele en uitwendige vereistes waaraan ʼn kontrak moet voldoen, alvorens dit ʼn geldige kontrak sal wees. Hierdie formaliteite kan of deur wetgewing voorgeskryf word, of deur die partye self bepaal word, bv. dat die kontrak op skrif moet wees of dat alle partye se handtekeninge op die kontrak moet verskyn. Die algemene reël is dat geen formaliteite vereis word vir die vorming van ʼn geldige kontrak nie. ʼn Mondelinge kontrak is net so geldig. Sekere tipes kontrak vereis egter dat daar aan sekere formaliteite voldoen moet word. Sien Havenga, et al. (2010:94, paragraaf 7.3) vir ʼn beskrywing van hierdie tipes kontrakte. Jy moet voorbeelde van kontrakte sonder formaliteite en kontrakte met formaliteite kan gee. Neem ook kennis van kontrakte waar die partye die formaliteite bepaal en kontrakte wat elektronies gesluit word. 2.10 Bepalings van die kontrak Handboek: Havenga, et al., 2010: Hoofstuk 8. Lees hierdie hoofstuk om te verduidelik wat die verskillende bepalings van ʼn kontrak is. ʼn Bepaling van ʼn kontrak veronderstel kontraktuele verpligtinge wat op ʼn sekere manier uitgevoer moet word, of juis nie uitgevoer moet word nie. Sulke bepalings kan uitdruklik, stilswyend of by implikasie wees. Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg
Bladsy 45
GCL105 Handelsreg Bepalings word as essentialia, naturalia en incidentalia geklassifiseer. Lees Havenga, et al. (2010:99, paragraaf 8.2) om die verskil tussen hierdie klassifikasies te kan identifiseer. Volgens Havenga, et al. (2010:100) is die voorwaarde van ʼn kontrak ʼn spesifieke bepaling in ʼn spesifieke kontrak en nie iets algemeen wat in alle kontrakte voorkom nie. Lees aandagtig wat Havenga, et al. (2010:100, paragraaf 8.3) vermeld rakende ʼn voorwaarde en die gebeurtenis waarop dit berus. Jy moet ook verder onderskeid kan tref tussen ʼn opskortende voorwaarde en ʼn ontbindende voorwaarde. Volgens Havenga (2010:102) moet die tydbepalingsklousule in ʼn kontrak van die voorwaarde onderskei word. Lees meer hieroor in paragraaf 8.4, en let veral ook op na die opskortende en ontbindende tydbepalingsklousule ten einde tussen die twee te kan onderskei. Daar moet ook verder onderskeid getref word tussen ʼn aanname en ʼn voorwaarde. Neem kennis hoe Havenga, et al. (2010:103, paragraaf 8.5) hierdie bepaling definieer ten einde dit van ʼn voorwaarde te onderskei. Let op na die tydslyn van die gebeurtenis. ʼn Waarborg as kontraktuele term het ʼn spesifieke betekenis. Lees Havenga, et al. (2010:104, paragraaf 8.6) om vas te stel wat presies bedoel word met ʼn waarborg as bepaling in ʼn kontrak en wat die regsgevolge is, indien ʼn waarborg nie nagekom word nie. Neem kennis wat bedoel word met ʼn lasbepaling in ʼn kontrak soos uiteengesit in Havenga, et al. (2010:105, paragraaf 8.7) en neem verder kennis wat die regsgevolge is, indien ʼn lasbepaling nie nagekom word nie. Volgens Havenga, et al. (2010:105, in paragraaf 8.8) stel ʼn kansellasieklousule in ʼn kontrak ʼn party tot die kontrak onmiddellik in staat om die kontrak te kanselleer, indien ʼn ander party/partye kontrakbreuk gepleeg het. Lees in Havenga, et al. (2010:105, paragraaf 8.9) wat bedoel word met ʼn strafbeding en wat dit behels. Neem ook kennis wat die Nasionale Kredietwet 34 van 2005 rakende ʼn strafbeding bepaal. Neem kennis in Havenga, et al. (2010:107, paragraaf 8.10) van die klousule genaamd ʼn verbeuringsklousule, wat voorsiening maak vir ʼn persoon wat kontrakbreuk gepleeg het, en die gevolge wat dit inhou. Volgens Havenga, et al. (2010:108, paragraaf 8.11) moet die "rouwgeld" klousule duidelik van die strafbepaling onderskei word. Maak seker dat jy verstaan wat met hierde klousule bedoel word.
©akademia (MSW)
Bladsy 46
GCL105 Handelsreg ʼn Verskanste bepaling verhoed dat ʼn ooreenkoms mondelings gewysig word en bepaal dus dat, indien wysigings aan ʼn kontrak aangebring wil word, dit op skrif gedoen moet word (Havenga, et al. 2010:108, paragraaf 8.12). Maak seker dat jy elkeen van die bovermelde bepalings in ʼn kontrak verstaan en sal kan identifiseer. 2.11 Interpretasie van die kontrak Handboek: Havenga, et al., 2010: Par 9.2. Lees hierdie gedeelte om die beginsels van die interpretasie van ʼn kontrak te verduidelik. 2.12 Kontrakbreuk Handboek: Havenga, et al., 2010: Hoofstuk 10. Lees hierdie hoofstuk om te verduidelik wanneer verbreking van die kontrak plaasvind. Die doel van ʼn kontrak is om behoorlik uitgevoer te word, maar die praktyk sal leer dat dit nie altyd die geval is nie. Kontrakbreuk vind dikwels plaas. Dit is wanneer die verpligtinge ingevolge die kontrak deur een of meer van die partye nie uitgevoer word nie. Volgens Havenga, et al. (2010:117) is daar vyf vorme van kontrakbreuk: a) Verstek deur die skuldenaar (Havenga, et al., 2010:118, paragraaf 10.2) b) Verstek deur die krediteur (Havenga, et al., 2010:120, paragraaf 10.3) c) Positiewe wanprestasie (Havenga, et al., 2010:121, paragraaf 10.4) d) Repudiasie (Havenga, et al., 2010:122, paragraaf 10.5) e) Voorkoming van prestasie (Havenga, et al., 2010:122, paragraaf 10.6) Maak seker dat jy elkeen van bovermelde vorme van kontrakbreuk verstaan en kan onderskei. 2.13 Remedies vir kontrakbreuk Handboek: Havenga, et al., 2010: Hoofstuk 11. Lees hierdie hoofstuk om die verskillende remedies vir kontrakbreuk te verduidelik. Die reg beskerm altyd die onskuldige party. Indien iemand nie sy/haar verpligtinge ingevolge ʼn kontrak nakom nie, het die onskuldige party sekere remedies (opsies) tot sy beskikking. Havenga, et al. (2010:125) bespreek drie remedies wat die onskuldige party tot sy/haar beskikking het, naamlik:
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg
Bladsy 47
GCL105 Handelsreg a) Uitvoering van die kontrak (Havenga, et al., 2010:125, paragraaf 11.2); of b) kansellasie van die kontrak (Havenga, et al., 2010:128, paragraaf 11.3); en c) skade (Havenga, et al., 2010:131, paragraaf 11.4). Jy moet elkeen van bovermelde remedies verstaan ten einde dit te kan toepas en verduidelik. Neem kennis dat die remedies van uitvoering en kansellasie van die kontrak nie saam gebruik kan word nie. Dis of die een, of die ander, maar dit kan in die alternatief gevra word. Skade kan geëis word, selfs as een van die ander remedies ook uitgeoefen word. 2.14 Samevatting ʼn Geldige kontrak kom tot stand deurdat die partye tot die ooreenkoms wilsooreenstemming moet bereik. Die partye moet dus ooreenstem oor wat elkeen met die ooreenkoms wil bereik. Die partye maak hul onderskeie wil bekend deur ʼn aanbod te maak en dan daardie aanbod te aanvaar, al dan nie. Die aanvaarding van die aanbod is ʼn aanduiding dat die partye wilsooreenstemming bereik het. Die tydstip en plek waar wilsooreenstemming bereik is, is bepalend vir die tyd en plek waar die kontrak gevorm is. Die tyd en plek van kontrakvorming bepaal weer watter hof jurisdiksie sal hê om ʼn geskil uit hoofde van die kontrak te besleg. Dit is egter nie alle persone wat ʼn geldige kontrak kan sluit nie, maar slegs persone wat handelingsbevoeg is. Daar is natuurlik sekere remedies beskikbaar, indien ʼn persoon sonder handelingsbevoegdheid ʼn party tot ʼn ooreenkoms is. Afgesien van bovermelde vereistes vir die vorming van ʼn geldige kontrak, is dit ook nodig dat ʼn kontrak uitvoerbaar moet wees. Sekere bepalings van ʼn kontrak sal ʼn invloed op die uitvoerbaarheid daarvan hê. Daar is ʼn verskeidenheid van kontrakbepalings wat in ʼn kontrak gestipuleer kan word. Die interpretasie van ʼn kontrak is dus belangrik ten einde deurgaans vas te stel wat die bedoeling van die partye was ten tye van sluiting van die kontrak en aanvaarding van die bepalings daarin. Die ideaal sal wees dat elke kontrak uitgevoer word soos die partye dit bedoel het, maar dit gebeur egter dikwels dat een of meer van die partye nie sy/haar verpligtinge nakom nie en kontrakbreuk pleeg. Daar is egter sekere remedies tot die beskikking van die onskuldige party. Vanuit bovermelde algemene beginsels van kontraktereg is dit duidelik dat ʼn geldige kontrak meer kompleks is as wat dit dalk op die oog af lyk. Indien hierdie konsepte egter verstaan word, sal jy ʼn kontrak kan interpreteer.
©akademia (MSW)
Bladsy 48
GCL105 Handelsreg 2.15 Selfevaluering Aktiwiteit 6 Terrence wil graag ʼn kopieermasjien bekom vir sy nuwe onderneming. Hy kontak toe ʼn onderneming, Kopiehuur (Edms.) Beperk, wat kopieermasjiene uitverhuur. Magda, ʼn werknemer by Kopiehuur, stuur ʼn dokument aan Terrence per faks waarin die bepalings en voorwaardes van die huur van die kopieermasjien uiteengesit word. Terrence merk op dat hy ʼn maandelikse paaiement van R560 aan Kopiehuur moet betaal vir die huur van die masjien en dat die huur nie dienste van die masjien insluit nie. Terrence het eerder ʼn bedrag van R500 per maand in gedagte gehad, wat dienste aan die masjien insluit. 6.1
Verduidelik of hier wilsooreenstemming tussen die partye was en motiveer jou antwoord.
6.2
Wat staan Terrence te doen, indien hy steeds die kopieermasjien by Kopiehuur wil huur en wat moet gebeur dat daar dan wilsooreenstemming tussen die partye kan wees?
6.3
Gestel Terrence (woonagtig in Kaapstad) het ʼn teenaanbod per faks gemaak en Kopiehuur (met die hoofkantoor in Bloemfontein) het die teenaanbod per faks aanvaar. Op watter stadium en waar sal die kontrak tot stand kom? Aktiwiteit 7
Gebruik die gevallestudie van Terrence en Kopiehuur in Aktiwiteit 6 en verduidelik telkens hoe, en of die geldigheid van die kontrak tussen Terrence en Kopiehuur beïnvloed word indien: 7.1
Terrence 17 jaar oud is.
7.2
Terrence binne gemeenskap van goed getroud is.
7.3
Terrence se boedel gesekwestreer is. Aktiwiteit 8
Terrence en Kopiehuur sluit die volgende huurooreenkoms: Kopiehuur verhuur ʼn kopieermasjien aan Terrence vir die bedrag van R500 per maand oor ʼn tydperk van twee jaar. Die huurbedrag sluit twee gratis dienste (indien nodig) van die kopieermasjien per maand in, met dien verstande dat die kopieermasjien nie meer as 2000 afdrukke per maand maak nie. Kopiehuur sal die kopieermasjien by Terrence kom aflewer. Terrence het die opsie om, indien die huurtermyn verstryk het, die kopieermasjien by Kopiehuur te
Studie-eenheid 2: Algemene beginsels van kontraktereg
Bladsy 49
GCL105 Handelsreg
koop. Indien Terrence nie die masjien na verstryking van die huurtydperk wil koop nie, sal Kopiehuur die masjien weer by Terrence kom haal. Indien Terrence die kopieermasjien opsetlik beskadig, verval die huurkontrak en sal Kopiehuur die masjien onmiddellik kom haal en Terrence aanspreeklik hou vir die skade en Terrence sal die bedrag van R1500 betaal vir die verwydering van die masjien. Enige wysigings aan die kontrak moet op skrif wees. 8.1
Identifiseer die verskillende bepalings van die kontrak en motiveer jou antwoord. Aktiwiteit 9
Gebruik die bepalings van die kontrak tussen Terrence en Kopiehuur, soos uiteengesit in Aktiwiteit 8, om hierdie aktiwiteit te voltooi. Kopiehuur het die kopieermasjien by Terrence afgelewer ingevolge die kontrak. Terrence se onderneming presteer egter nie na sy verwagting nie en hy maak slegs 1000 afdrukke vir die maand. Terrence het ook nie die verlangde inkomste verkry nie en kan nie die huurbedrag van R500 betaal nie. Terrence raak gefrustreerd met die bykomende finansiĂŤle druk wat nou op hom geplaas word en haal sy frustrasies op die kopieermasjien uit. Dit blyk dat die kopieermasjien nou beskadig is deur die skop wat Terrence die masjien toegedien het. 9.1
Wie is die party wat kontrakbreuk pleeg? Motiveer jou antwoord.
9.2
Adviseer die skuldeiser in die gevallestudie van die remedies tot sy beskikking.
Šakademia (MSW)
Bladsy 50
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 3: Kontrakte
3.1
Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Koopkontrak
•
Huurkontrak
•
Versekeringskontrak
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
die eienskappe van ʼn koopkontrak, die regte en verpligtinge van die koper en verkoper, die oordrag van eiendom en risiko en die statutêre beskerming van kopers te verduidelik.
•
die eienskappe en sluiting van ʼn huurkontrak, die regte en verpligtinge van die huurder en verhuurder, die beëindiging en ook hernuwing van die huurooreenkoms en die statutêre beskerming van huurders te verduidelik.
•
ʼn oorsig oor ʼn versekeringskontrak, die geskiedenis en bronne van versekeringsreg, die aard en elemente van ʼn versekeringskontrak, die partye tot die versekeringskontrak en die statutêre beskerming van die versekerde te gee.
Studie-eenheid 3: Kontrakte
Bladsy 51
GCL105 Handelsreg 3.2
Voorgeskrewe handboek
Havenga, P., Havenga, M., Hurter, E., Kelbrick, R., Manamela, E., Manamela, T., Schulze, H. & Stoop, P. 2010. General Principles of Commercial Law. 7th Edition. Claremont: Juta. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet u die volgende afdelings bestudeer: •
Hoofstuk 13, afdelings 13.1 – 13.5
•
Hoofstuk 14, afdelings 14.2 – 14.7
•
Hoofstuk 15, afdelings 15.1 – 15.6
3.3
Verrykende bronne Bradfield, G and Lehmann, K. 2010. Principles of the Law of Sale & Lease. 2nd
•
edition. Juta legal. •
Cooper, W.E. 1994. Landlord and Tenant. 2nd edition. Juta legal.
•
De Wet, J.C. en Van Wyk, A.H. 1992. Die Suid-Afrikaanse Kontraktereg en Handelsreg. 5de uitgawe. Juta legal. Gibson, J.T.R. 2004. South African Mercantile & Company Law. 8th edition. Juta
•
legal. •
Havenga, P. 2001. The Law of Insurance Intermediaries. Juta legal.
•
Reinecke, M.F.B., Van der Merwe, S., Van Niekerk, J.P. and Havenga, P. 2002. General Principles of Insurance Law. Butterworth.
3.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Actio empti
Aksie deur die koper teen die verkoper ingestel om nakoming van die koopkontrak (Hiemstra 2000: 150).
Actio quanti minoris
Aksie vir vermindering van die koopprys (Hiemstra 2000: 150).
Actio redhibitoria
Aksie vir die kansellasie van ʼn koop.
Huur gaat voor koop
Huur geniet voorkeur bo koop.
Merx
Die koopsaak, i.e. die voorwerp wat verkoop/gekoop word en kan roerende goed, onroerende goed, ʼn eis, ʼn servituut of ʼn patent insluit.
©akademia (MSW)
Bladsy 52
GCL105 Handelsreg
Stilswyende
Verhuurder se voorkeur ten aansien van huurder se goed vir
hipoteek
agterstallige huurgeld.
3.5
Inleiding
Sekere tipes kontrakte word meer gesluit as ander. Die gewildste tipes kontrakte is koopkontrakte, huurkontrakte en dienskontrakte (tussen werknemer en werkgewer). Hoewel die kontrakte aan algemene kontrakvereistes moet voldoen, het kontrakte wat meer gereeld gesluit word oor die tyd heen sekere beginsels ontwikkel wat spesifiek van toepassing op daardie kontrakte is. Vir ʼn kontrak om as ʼn spesifieke kontrak te kwalifiseer is daar sekere kontrakspesifieke vereistes (essentialia) wat in die kontrak teenwoordig moet wees. Vanuit so ʼn spesifieke kontrak kan natuurlike gevolge (naturalia) van die kontrak die verhouding tussen die partye reguleer, indien die partye dit nie self reguleer nie. In hierdie studie-eenheid gaan ons vasstel watter aspekte teenwoordig moet wees in ʼn koopkontrak, huurkontrak en versekeringskontrak. Ons gaan ook vasstel watter natuurlike gevolge van daardie kontrakte die verhouding tussen die partye reguleer, wie die partye is, wat hul regte en verpligtinge is en hoe hulle deur toepaslike wetgewing beskerm word. 3.6
Koopkontrak
Handboek: Havenga, et al., 2010: Hoofstuk 13. 3.6.1
Eienskappe van ʼn koopkontrak
ʼn Koopkontrak is geldig indien die partye oor twee aspekte wilsooreenstemming bereik. Die een aspek is die koopprys en die tweede aspek is die koopsaak (merx). Hierdie twee vereistes vorm die essentialia van die koopkontrak. Lees Havenga, et al. (2010:151 – 152, paragrawe 13.1.1 en 13.1.2). Neem kennis van die vereistes t.o.v. die merx en die koopprys ten einde die eienskappe van ʼn koopkontrak te verduidelik. 3.6.2
Regte en verpligtinge van die koper en verkoper
ʼn Koopkontrak het sekere praktiese regsimplikasies wat nie noodwendig deur die partye tot die kontrak uitgesluit kan word nie. Lees in Havenga, et al. (2010:152, paragraaf 13.2) watter regte en verpligtinge uit hoofde van ʼn koopkontrak op die koper en verkoper onderskeidelik rus. Neem veral kennis van die verpligtinge rakende latente gebreke en die remedies tot die
Studie-eenheid 3: Kontrakte
Bladsy 53
GCL105 Handelsreg partye se beskikking, soos uiteengesit in Havenga, et al. (2010:154 – 156, paragraaf 13.2.1.4). 3.6.3
Oordrag van eiendomsreg
Een van die wyses waarop ʼn persoon eiendomsreg van ʼn saak kan bekom, is deur lewering van die saak. Daar word vier vereistes in Havenga, et al. (2010:157, paragraaf 13.3) uiteengesit. Vergewis jou van die inhoud daarvan en neem ook kennis van die wyses waarop lewering kan plaasvind. 3.6.4
Oordrag van risiko
Een van die gevolge van ʼn koopkontrak is dat die risiko van onopsetlike skade aan en verlies van die merx van die verkoper na die koper oordra sodra die kontra perfecta bereik het. Lees in Havenga, et al. (2010:159, paragraaf 13.4) wanneer ʼn kontrak perfecta bereik. 3.6.5
Statutêre beskerming van die koper
Verskeie beskermingsmeganismes is deur regspraak ontwikkel om verbruikers te beskerm teen uitbuiting. Deel van hierdie beskerming sluit in dat dit ʼn vereiste vir sekere kontrakte is om op skrif te wees en dat sekere onbillike praktyke in die bepalings en voorwaardes verbied kan word. Die toepaslike wetgewing sal afhang van die aard van die merx. Lees gerus Havenga, et al. (2010:160, paragrawe 13.5.1 – 13.5.4) om voorbeelde te sien van hoe verbruikers deur wetgewing beskerm word. Neem veral kennis van Havenga, et al. (2010:166, paragraaf 13.5.5) rakende beskerming ingevolge die Nasionale Kredietwet 34 van 2005. 3.7
Huurkontrak
Handboek: Havenga, et al., 2010: Hoofstuk 14. Volgens Havenga, et al. (2010:169) erken die Suid-Afrikaanse reg drie vorme van huurkontrakte, nl. die huur en verhuur van roerende of onroerende goed, die huur en verhuur van dienste en die huur en verhuur van dienste (bv. die bou van ʼn huis). In hierdie hoofstuk fokus ons meestal op die huur en verhuur van onroerende eiendom. 3.7.1
Eienskappe van ʼn huurkontrak
'n Kontrak vir die huur en verhuur van ʼn saak is ʼn wederkerige kontrak ingevolge waarvan een party (die verhuurder) onderneem om die gebruik en genot van 'n saak, in geheel of
©akademia (MSW)
Bladsy 54
GCL105 Handelsreg gedeeltelik, tydelik beskikbaar te stel aan ʼn ander party (die huurder) in ruil vir ʼn bedrag geld of ʼn gedeelte van die opbrengs van die eiendom. Neem kennis van die noodsaaklike elemente van ʼn huurkontrak soos uiteengesit in Havenga, et al. (2010:169, paragraaf 14.2) ten einde dit te kan verduidelik. Let veral op die gebruik en genot van ʼn saak, wat bedoel word met tydelike gebruik en die betaling van huur. 3.7.2
Sluiting van huurkontrak
Neem kennis dat gewone reëls t.o.v. kontraksluiting ook van toepassing is op ʼn huurkontrak. Die algemene uitgangspunt is dat geen formaliteite vir ʼn kontrak vereis word nie en derhalwe kan die huurkontrak van onroerende eiendom ook informeel gesluit word. Daar is egter enkele statutêre uitsonderings. Neem kennis van hierdie uitsonderings in Havenga, et al. (2010:171, paragraaf 14.3). 3.7.3
Regte en verpligtinge van die huurder en verhuurder
Die verhuurder en huurder mag geen wesenlike elemente van die huurkontrak, bv. om die saak te identifiseer en die huur betaalbaar, uitsluit nie. Sekere gevolge van die huurkontrak kan wel deur die partye uitgesluit word. Bestudeer Havenga, et al. (2010:171 – 174, paragraaf 14.4.1) en neem veral kennis van die verhuurder se verpligtinge. Bestudeer ook Havenga, et al. (2010:175 – 176, paragraaf 14.4.2) en neem kennis van die huurder se verpligtinge. Die huurder en verhuurder het nie net verpligtinge wat uit hoofde van die huurkontrak ontstaan nie, maar ook sekere regte. Bestudeer Havenga, et al. (2010:176 – 182, paragrawe 14.4.3 tot 14.4.4) met hul subparagrawe ten einde die huurder en verhuurder se regte te verduidelik. Neem ook veral kennis van die “huur gaat voor koop”-beginsel in paragraaf 14.4.4.7. 3.7.4
Beëindiging van die huurkontrak
Die huurkontrak word grotendeels beëindig deurdat daar ingevolge die kontrak presteer is, maar daar is ook ander maniere om ʼn huurkontrak te beëindig. Bestudeer Havenga, et al. (2010:182, paragraaf 14.5) ten einde te verduidelik op watter maniere ʼn huurkontrak beëindig kan word.
Studie-eenheid 3: Kontrakte
Bladsy 55
GCL105 Handelsreg 3.7.5
Hernuwing van die huurkontrak
Volgens Havenga, et al. (2010:184, paragraaf 14.6) kan ʼn huurkontrak hernu word, m.a.w. ʼn nuwe kontrak word tussen dieselfde verhuurder en huurder gesluit en is onmiddellik van krag na die verstryking van die vorige kontrak. 3.7.6
Statutêre beskerming van huurders
Die Grondwet beskerm die reg op toegang tot behuising en dit het aanleiding gegee tot verskeie ander wette wat hierdie reg verder kan beskerm. Neem kennis van hierdie wette soos uiteengesit in Havenga, et al. (2010:185 – 188, paragrawe 14.7.2 tot 14.7.3) ten einde dit te kan verduidelik. 3.8
Versekeringskontrak
Handboek: Havenga, et al., 2010: Hoofstuk 15. 3.8.1
Geskiedenis en bronne van die versekeringskontrak
Neem kennis van versekeringsreg se oorsprong en die toepaslike wetgewing soos uiteengesit in Havenga, et al. (2010:189, paragraaf 15.1). 3.8.2
Die aard en grondslag van die versekeringskontrak
Die doel van versekering is om die versekerde van vermoënskade te vrywaar. Dit is die beginsel van vrywaring. Die grondslag vir die versekeringskontrak verwys na die doel daarvan. Ingevolge die versekeringskontrak vrywaar die versekeraar die versekerde. Vrywaring is gevolglik die basis van die versekeringskontrak. Lees verder wat Havenga, et al. (2010:190, paragraaf 15.2) skryf rakende vrywaring ten einde ʼn oorsig te kan gee. 3.8.3
Die noodsaaklike elemente van die versekeringskontrak
Die essentialia van ʼn versekeringskontrak is nog nie duidelik nie, aangesien die howe nog nie in uitsprake ʼn behoorlike definisie kon vasstel nie. Neem egter kennis van die essentialia wat Havenga, et al. (2010:190, paragraaf 15.3) uitlig sodat jy ʼn oorsig daaroor kan gee en tussen die verskillende elemente kan onderskei. 3.8.4
Die plig van goeder trou
Goeder trou handel oor die onderhandelinge tussen die partye tot die ooreenkoms voordat die kontrak gesluit word. Die versekeraar vertrou dat die versekerde die korrekte inligting t.o.v. die moontlike risiko's aan hom sal verskaf. Die versekerde handel dus in goeder trou ©akademia (MSW)
Bladsy 56
GCL105 Handelsreg indien hy/sy nie wanvoorstellings maak of nie wesenlike feite weerhou van die versekeraar nie. Lees wat Havenga, et al. (2010:195, paragraaf 15.4) hieroor skryf sodat jy ʼn oorsig oor die aspekte van goeder trou kan gee. 3.8.5
Die partye tot die kontrak
Ander partye, buiten die versekeraar en versekerde, kan by ʼn versekeringskontrak betrokke wees. Neem kennis van wie die verskillende partye volgens Havenga, et al. (2010:197, paragraaf 15.5) is sodat jy ʼn oorsig daaroor kan gee en tussen ʼn versekeringsmakelaar en versekeringsagent kan onderskei. 3.8.6
Statutêre beskerming van die versekerde
Lees Havenga, et al. (2010:198, paragraaf 15.6) om ʼn oorsig te gee van die beskerming wat deur die Langtermyn en Korttermyn Versekeringswette gebied word. 3.9
Bykomende leeswerk
Hoewel die hoofstuk rakende Kredietooreenkomste nie deel vorm van jou voorgeskrewe werk nie, is dit belangrik om tog kennis te neem van die inhoud daarvan, aangesien SuidAfrika spesifieke bepalings het t.o.v. kredietooreenkomste. Lees dus Havenga, et al. (2010:199 – 230), Hoofstuk 16, as selfstudie. 3.10 Samevatting Die wesenlike eienskappe (essentialia) van ʼn kontrak bepaal watter tipe kontrak dit is. Indien die partye dus verander aan daardie wesenlike eienskappe sal hulle die aard van die kontrak verander. Die partye kan dus nie aan ʼn spesifieke kontrak, soos die koopkontrak, huurkontrak of versekeringskontrak, se essentialia verander nie. Dit blyk vanuit die werk in hierdie studie-eenheid dat die essentialia van die koop-, huur- en versekeringskontrak sekere verpligtinge op die partye plaas en ook sekere regte aan die partye bied. Die partye het ook telkens sekere remedies wat hulle kan uitoefen, indien die kontrak verbreek word. Die koop-, huur- en versekeringskontrakte is tipes kontrakte waarmee ʼn onderneming baie te doen kry en dit is daarom noodsaaklik dat jy ʼn oorsig oor elkeen van hierdie kontrakte kan bied.
Studie-eenheid 3: Kontrakte
Bladsy 57
GCL105 Handelsreg 3.11 Selfevaluering Aktiwiteit 10 Dr. Van Staden is ʼn ortopediese chirurg en verneem van ʼn nuwe sintetiese prostese wat hy vir sy pasiënte wat heupvervangings moet ondergaan, kan inplant. Hy koop vyf van hierdie sintetiese prosteses van die vervaardigers, Hiepiekaje, en doen heupvervangings vir vyf van sy pasiënte. Dit blyk dat die heupvervangings suksesvol was. Ongeveer drie weke na die operasies blyk dit dat drie van dr. Van Staden se pasiënte komplikasies ontwikkel. ʼn Week later het die ander twee pasiënte dieselfde komplikasies getoon. Dr. Van Staden se navorsers kon vasstel dat die sintetiese prosteses die direkte oorsaak was van die pasiënte se komplikasies. Dit blyk dat die stof waarvan die prosteses gemaak is, nie geskik is vir inplanting in mense nie, maar net in diere. Ongelukkig het verskeie ander pasiënte hul afsprake by dr.Van Staden gekanselleer nadat hulle te hore gekom het van die komplikasies na die operasies. 10.1 Is daar ʼn latente gebrek aan die merx? Motiveer jou antwoord. 10.2 Indien daar wel ʼn latente gebrek aan die merx is, welke remedie/remedies sal Dr. Van Staden hê? Aktiwiteit 11 Hardeskyf SA is ʼn maatskappy wat rekenaars op grootskaal verkoop. Danie koop ʼn skootrekenaar met die nuutste programmatuur op 5 Februarie van Hardeskyf SA vir die bedrag van R10,000. Danie verkoop rekenaars sommer uit die hand aan vriende en familie, maar sy kontantvloei is nie na wense nie. Danie is ʼn gereelde kliënt van Hardeskyf SA en hy kom met die bestuurder ooreen dat hy die skootrekenaar op 5 Februarie sal neem, maar eers daarvoor op 15 Februarie sal betaal as hy weer geld ontvang vir ʼn vorige rekenaarskerm wat hy verkoop het. Op 10 Februarie sien Danie se neef, Fanie, die skootrekenaar en Danie verkoop dit aan Fanie vir R15,000 kontant. Fanie betaal vir die skootrekenaar en neem dit ook in besit op 10 Februarie. Fanie dra geen kennis van Danie en Hardeskyf SA se reëling nie. Op 15 Februarie eis Hardeskyf SA betaling van Danie vir die bedrag van R10,000 maar Danie weier betaling. 11.1 Wie is die eienaar van die merx? Motiveer jou antwoord. 11.2 Wat staan Hardeskyf SA te doen?
©akademia (MSW)
Bladsy 58
GCL105 Handelsreg
Aktiwiteit 12 Edrien koop op 20 Maart Tessa se naaldwerkmasjien vir die bedrag van R10,000. Die koop vind plaas op voorwaarde dat Tessa die masjien vir ʼn volledige diens moet neem alvorens Tessa die masjien op 28 Maart vir Edrien sal aflewer. Die partye kom ooreen dat Edrien die koopsom van R10,000 in kontant sal betaal sodra Tessa die masjien op 28 Maart aflewer. Tessa neem die naaldwerkmasjien op 25 Maart om 09:00 vir ʼn volledige diens en gaan haal weer die masjien na die diens voltooi is teen 17:00. Op 25 Maart om 19:00 bel Tessa vir Edrien en lig haar in dat die naaldwerkmasjien gesteel is. Tessa eis steeds betaling van die koopsom (R10,000) vanaf Edrien. 12.1 Tessa het, nadat sy die naaldwerkmasjien gaan haal het om 17:00, by die winkel gestop om melk te koop. Sy't gedink sy gaan net vinnig melk koop en terugkom en het daarom nie haar motor gesluit nie. Toe sy terugkom by haar motor, was die naaldwerkmasjien gesteel. Moet Edrien steeds vir Tessa die koopsom betaal? Motiveer jou antwoord. 12.2 Gestel Tessa het direk huis toe gery en die naaldwerkmasjien by die huis afgelaai. Die aand toe sy slaap, is daar by haar huis ingebreek en verskeie van haar voorraad, ondermeer die betrokke naaldwerkmasjien, is gesteel. Moet Edrien steeds vir Tessa die koopsom betaal? Motiveer jou antwoord. Aktiwiteit 13 Lollie huur ʼn gebou by Braam (die eienaar van die gebou) om haar kleuterskool te bedryf. Kort nadat Lollie intrek geneem het, het sy vir Braam ʼn lysie met gebreke aan die gebou gestuur. Een van die gebreke is die plafon wat van die muur wegtrek. Braam het bevestig dat hy bewus is van die gebreke op die lysie en dat hy dit sal regmaak as hy eendag tyd het. Drie maande na Lollie se intrek op die perseel, was daar ʼn wolkbreuk en dit het by Lollie se kleuterskool ingereën. Dit blyk dat verskeie boeke, dokumente en skooltafels a.g.v. die reën beskadig is. Lollie wil die huurkontrak kanselleer maar Braam weier. 13.1 Met verwysing na die verhuurder en huurder se verpligtinge, verduidelik wat elkeen van die partye te doen staan. Aktiwiteit 14 Jerome is 'n wynmaker in die Paarl en ook woonagtig daar. Verder is Jerome ook die eienaar van ʼn wingerdplaas net buite Stellenbosch, maar omdat hy nie daar bly nie en steeds ʼn inkomste van die plaas wil verkry, verhuur hy die plaas aan Robert vir die bedrag
Studie-eenheid 3: Kontrakte
Bladsy 59
GCL105 Handelsreg
van R20,000 per maand oor ʼn aanvanklike tydperk van 2 jaar. Jerome en Robert kom ooreen om, na verstryking van die twee jaar huurtermyn, by ooreenkoms die huurkontrak te hernu. Drie maande na die sluit van die kontrak, sterf Jerome aan ʼn hartaanval. Sy vrou Tamara erf die wingerdplaas, maar sy wil graag self die wingerdplaas bestuur en daar boer. 14.1 Kan Tamara die huurkontrak met Robert kanselleer en hom vra om die plaas te verlaat? Motiveer jou antwoord. Aktiwiteit 15 Derek is die eienaar van ʼn motorvoertuig ter waarde van R40,000. Hy verseker sy motor by Solidariteit Finansiële Dienste vir R40,000 en by Virseker vir R40,000 onderskeidelik. Derek is in ʼn botsing nadat hy van ʼn vergadering met sy Vakbondverteenwoordigers afkom. Die koste om sy motor te herstel is R40,000. 15.1 Hoeveel kan Derek van Solidariteit Finansiële Dienste en van Virseker vir skade aan sy motor eis? 15.2 Gestel Derek het sy motor (ter waarde van R40,000) vir R20,000 net by Solidariteit Finansiële Dienste verseker. Die skade aan sy motor na die botsing is R10,000. Hoeveel sal hy van die versekeraar kan eis? Aktiwiteit 16 Derek het ʼn lewenspolis ook uitgeneem by Solidariteit Finansiële Dienste. Een van die vrae op die verklaring aan die versekeraar was of Derek die afgelope twee jaar ʼn roker was. Derek bevestig aan die versekeringsagent dat hy ʼn jaar gelede ophou rook het. Die agent weet dat Derek se antwoord die versekeraar se goedkeuring van die polis kan beïnvloed en daarom besluit die agent om, sonder Derek se medewete, die vraag te beantwoord asof hy nog nooit gerook het nie. Derek sterf twee weke later aan ʼn hartaanval. Die nadoodseondersoek toon dat Derek se rookgewoontes ʼn groot oorsaak tot sy hartaanval was. Derek se vrou dien ʼn eis by die versekeraar in vir die uitbetaling van die lewenspolis. 16.1 Dink jy Derek se vrou se eis sal suksesvol wees? Motiveer jou antwoord.
©akademia (MSW)
Bladsy 60
GCL105 Handelsreg
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
4.1
Studie-eenheid leeruitkomstes
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te demonstreer van die volgende: •
Arbeidswetgewing
•
Intellektuele goederereg en konsessiereg
•
Alternatiewe geskilbeslegting
•
Tipes ondernemingsvorme
•
Reg op mededinging
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
ʼn oorsig van Arbeidsreg en die billikheid t.o.v. arbeidsverhoudinge te gee.
•
ʼn oorsig van die Gemenereg en individuele dienskontrak te gee.
•
ʼn oorsig van intellektuele goederereg, kopiereg, patentereg, handelsmerke en konsessiesake te gee.
•
alternatiewe geskilbeslegting, insluitend onderhandelings, mediasie en arbitrasie te bespreek.
•
tussen die verskillende ondernemingsvorme (wat eenmansaak, vennootskap, maatskappye, beslote korporasies, besigheidstrust en koöperasie insluit) te onderskei.
•
tussen publieke en privaat mededinging te onderskei.
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
Bladsy 61
GCL105 Handelsreg 4.2
Voorgeskrewe handboek
Havenga, P., Havenga, M., Hurter, E., Kelbrick, R., Manamela, E., Manamela, T., Schulze, H. & Stoop, P. 2010. General Principles of Commercial Law. 7th Edition. Claremont: Juta. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer: •
Hoofstuk 17, afdelings 17.2 – 17.3
•
Hoofstuk 18, afdelings 18.2 – 18.4 en 18.6
•
Hoofstuk 19, afdelings 19.2 – 19.4
•
Hoofstuk 21, afdelings 21.2 – 21.7
•
Hoofstuk 22, afdelings 22.2 – 22.3
4.3
Verrykende bronne •
Brassey, M., 2002. Competition Law. Juta.
•
Cheadle, H., 2006. Regulated Flexibility: Revisiting the LRA and BCEA. ILJ, 27, 663.
•
Davis, D. and Cassim, F., 2009. Companies and other Business Structures in South Africa. Oxford University Press, Incorporated.
•
Dean, O.H., 2006. Looseleaf service 13. In: 1987. Handbook of South African Copyright Law. Juta & Company.
•
Du Toit, D., Woolfrey, D., Murphy, J., Godfrey, S., Bosch, D. and Christie, S., 2006. Labour Relations Law: A Comprehensive Guide. 5th ed. LexisNexis.
•
Grogan, J., 2009. Workplace Law. 10th ed. Juta.
•
Grogan, J., 2010. Collective Labour Law. 2nd ed. Juta.
•
Webster, G.C. and Page, N.S., 2009. Looseleaf service 13. In: 1997. South African Law and Trade Marks, Unlawful Competition, Company Names and Trading Styles. 4th ed. Canada: Butterworths.
•
http://wipo.int (World Intellectual Property Organization)
•
http://www.saiipl.org.za (South African Institute of Intellectual Property Law)
•
http://www.fasa.co.za (Franchise Association of South Africa)
•
www.compcom.co.za (Competition Commission)
•
www.mediation.org.za (Mediation Institute of Southern Africa)
©akademia (MSW)
Bladsy 62
GCL105 Handelsreg 4.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Actio iniuriarum
Aksie weens persoonlikheidskrenking.
Actio legis Aquiliae
Aksie om vermoënskade te eis, veral in die geval van onregmatige mededinging.
Boni mores
Die goeie sedes van die gemeenskap.
Handelsmerk
ʼn Teken wat deur ʼn persoon gebruik word om na goed of dienste te verwys met die doel om daardie goed of dienste van ander, verbind aan dieselfde goed of dienste, te onderskei.
Konsessie
Dit bied iemand, wat ʼn sekere besigheidsisteem met intellektuele
(franchise)
eiendom ontwikkel het, die geleentheid om hierdie sisteem met intellektuele eiendom aan ander beskikbaar te stel, in ruil vir betaling daarvoor.
Kopiereg
Die verhouding tussen ʼn regsubjek, gewoonlik die kopiereghouer, en ʼn onliggaamlike regsobjek in die vorm van werk.
Onafhanklike
Kontrak ingevolge waarvan een persoon ʼn ander persoon huur
kontrakteer
om ʼn spesifieke taak of ʼn spesifieke werk te verrig.
Prosedurele
Die korrekte prosedures is gevolg om die werknemer te ontslaan.
billikheid Substantiewe
Die rede vir die ontslag van ʼn werknemer is billik.
billikheid Vis-á-vis
Van toepassing op, bv. ʼn verpligting is nie van toepassing op ʼn werknemer nie.
Werknemer
Enige persoon, buiten ʼn onafhanklike kontrakteur, wat vir ʼn ander persoon, of die Staat, werk en wat vergoeding ontvang of geregtig is om vergoed te word vir die werk en enige ander persoon wat op enige manier die werkgewer help om die besigheid uit te voer.
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
Bladsy 63
GCL105 Handelsreg 4.5
Inleiding
In hierdie studie-eenheid fokus ons grootliks op ander aspekte van die handelsreg, wat ondermeer die volgende insluit, nl. arbeidsreg, intellektuele goederereg, alternatiewe geskilbeslegting, verskillende ondernemingsvorme en reg op mededinging. Elkeen van hierdie aspekte vorm deel van die Suid-Afrikaanse handelsreg om verskeie redes. Die arbeidsreg is ʼn baie belangrike komponent van handelsreg, aangesien feitlik elke onderneming in Suid-Afrika minstens een werknemer het. Die verhouding tussen werkgewer en werknemer word deur ʼn dienskontrak, wetgewing en die beginsel van billikheid gereguleer. Ons sal hierdie regulasies in die studie-eenheid van nader bekyk. Intellektuele goederereg is deel van handelsreg aangesien dit handel met immateriële of onliggaamlike sake wat deur die breinkrag van ʼn persoon tot stand kom. Hierdie sake bestaan egter los van die persoon en moet daarom deur sekere wetgewing beskerm word. Ons gaan in hierdie studie-eenheid die verskillende onderafdelings van intellektuele goederereg van nader bestudeer. Die verhouding tussen lede van die gemeenskap word grotendeels deur howe gereguleer, maar daar is ook alternatiewe maniere om geskille tussen persone op te los. Ons gaan in hierdie studie-eenheid kyk watter alternatiewe maniere daar bestaan om geskille op te los. ʼn Persoon wat ʼn onderneming wil begin of bedryf, het verskillende tipes ondernemingsvorme om van te kies. Hierdie keuse word deur verskeie faktore beïnvloed en daarom is dit nodig om bewus te wees van die verskillende ondernemingsvorme wat bestaan ten einde die geskikte een te kies vir jou behoeftes. Suid-Afrika word grotendeels beskou as ʼn kapitalistiese land met ʼn vryemarkstelsel, eerder as ʼn burokratiese stelsel. In hierdie vryemarkstelsel wat meestal op aanbod en aanvraag funksioneer, is gesonde mededinging tussen partye in hierdie stelsel baie belangrik. Die gemeenskaplike oogmerk van die reg op mededinging is om te verseker dat daar vrye en regmatige mededinging plaasvind. Hierdie studie-eenheid gaan fokus op die verskil tussen die reg op publieke mededinging en die reg op privaat mededinging. 4.6
Arbeidsreg
Handboek: Havenga, et al., 2010: Hoofstuk 17. 4.6.1
Algemene oorsig van arbeidsreg
Arbeidsverhoudinge tussen werkgewer en werknemer in Suid-Afrika word hoofsaaklik deur die dienskontrak en verskillende wetgewing gereguleer. Die dienskontrak is egter
©akademia (MSW)
Bladsy 64
GCL105 Handelsreg ondergeskik aan die beginsel van billikheid (fairness). Die beginsel van billikheid word in die arbeidswetgewing, nl. die Wet op Arbeidsverhoudinge 66 van 1995 (The Labour Relations Act/LRA), die Wet op Basiese Diensvoorwaardes 75 van 1997 (Basic Conditions of Employment Act/BCEA) en die Employment Equity Act 55 of 1998 (die EEA) onderskryf. Lees Havenga, et al. (2010:234, paragraaf 17.1) om te sien wat die vier meganismes is wat gebruik word om te bepaal of billikheid in ʼn bepaalde arbeisverhouding teenwoordig is. 4.6.2
Die gemenereg en individuele dienskontrak
Die dienskontrak vorm die basis van die arbeidsverhouding tussen ʼn werkgewer en ʼn werknemer. Sien die definisie van ʼn dienskontrak soos in Havenga, et al. (2010:234, paragraaf 17.2.1) uiteengesit. Jy sal opmerk dat die essentialia van ʼn dienskontrak werk en vergoeding is. Neem ook kennis van die partye tot ʼn dienskontrak (Havenga, et al., 2010:235, paragraaf 17.2.2), die lengte van ʼn dienskontrak (Havenga, et al., 2010:235, paragraaf 17.2.3), die inhoud van die dienskontrak (Havenga, et al., 2010:235, paragraaf 17.2.4), die verpligtinge van die werkgewer (Havenga, et al., 2010:235, paragraaf 17.2.5), die verpligtinge van die werknemer (Havenga, et al., 2010:235, paragraaf 17.2.6) en die beëindiging van die dienskontrak (Havenga, et al., 2010:235, paragraaf 17.2.7) sodat jy ʼn oorsig daaroor kan gee. Hou in gedagte dat die beginsel van billikheid deurgaans teenwoordig moet wees wanneer die werkgewer met ʼn werknemer kontrakteer. 4.6.3
Billikheid in die arbeidsverhoudinge omgewing
Nie alle werknemers word deur die arbeidswetgewing, soos hierbo genoem, beskerm nie en is derhalwe ook nie deur die beginsel van billikheid, soos in hierdie wetgewing vervat, beskerm nie. Lees Havenga, et al. (2010:242, paragraaf 17.3) en neem kennis van die definisie toegeken aan ʼn “werknemer” en watter werknemers van die arbeidswetgewing uitgesluit is. Neem ook kennis van die onderskeid tussen ʼn werknemer en ʼn onafhanklike kontrakteur (Havenga, et al., 2010:242, paragraaf 17.3.1.2), statutêre vermoede ten gunste van ʼn werknemer (Havenga, et al., 2010:244, paragraaf 17.3.1.3) en die verskillende soorte werknemers (Havenga, et al., 2010:244, paragraaf 17.3.1.4). Let wel, dat die drempelbedrag soos bepaal deur die minister op 1 Julie 2013 verhoog is na R193 805 per jaar (en nie meer R149 736 soos in Havenga, et al., 2010:244 uiteengesit nie).
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
Bladsy 65
GCL105 Handelsreg 4.6.4
Vier wyses waarop billikheid op die arbeidsverhouding afgedwing word
Havenga, et al. (2010:245 – 259) identifiseer vier wyses waarop billikheid in die arbeidsverhouding afgedwing kan word, naamlik: •
Billike bepalings en voorwaardes (Havenga, et al., 2010:245, paragraaf 17.3.2.1)
•
Beskerming teen onbillike ontslag (Havenga, et al., 2010:251, paragraaf 17.3.2.2)
•
Beskerming teen onbillike arbeidspraktyke (Havenga, et al., 2010:258, paragraaf 17.3.2.3)
•
Beskerming teen onbillike diskriminasie (Havenga, et al., 2010:259, paragraaf 17.3.2.4)
Neem kennis van elk van bogenoemde wyses ten einde ʼn oorsig daarvan te kan gee. Let op daarna dat die howe diensbeëindiging/ontslag op grond van wangedrag, ongeskiktheid (swak werksprestasie en/of swak gesondheid of besering) en/of operasionele vereistes toelaat, mits die ontslag substantief (die rede vir ontslag) en prosedureel (die korrekte proses is gevolg) billik is. Lees Havenga, et al. (2010:254 – 258) se verduideliking hiervan. 4.7
Intellektuele goederereg
Handboek: Havenga, et al., 2010: Hoofstuk 18. 4.7.1
Kopiereg
Kopiereg in Suid-Afrika word deur die Wet op Kopiereg 98 van 1978 beskerm. Verskeie vorme van werk kan deur kopiereg beskerm word. Neem kennis van die werk wat deur kopiereg beskerm word volgens Havenga, et al. (2010:266, paragraaf 18.2.1). Volgens Havenga, et al. (2010:267, paragraaf 18.2.2) is daar sekere vereistes alvorens kopiereg kan bestaan. Vergewis jou van die inhoud daarvan. Neem ook kennis van die eienaarskap van kopiereg (Havenga, et al., 2010:268, paragraaf 18.2.3), die tydsduur van kopiereg (Havenga, et al., 2010:269, paragraaf 18.2.4) en die gevolge van die inbreukmaking op kopiereg (Havenga, et al., 2010:269, paragraaf 18.2.5) ten einde ʼn oorsig daarvan te kan gee.
©akademia (MSW)
Bladsy 66
GCL105 Handelsreg 4.7.2
Patentereg
Patentereg handel met die reg van ʼn uitvinder om sy uitvindsel te maak, gebruik en verkoop gedurende ʼn beperkte tydperk, op voorwaarde dat alle inligting t.o.v. die uitvindsel openbaar word. Neem kennis van die gevalle wat nie as ʼn uitvindsel geag word nie, soos in Havenga, et al. (2010:270, paragraaf 18.3) uiteengesit. Alle uitvindsels is nie noodwendig patenteerbaar nie. Havenga, et al. (2010:271, paragraaf 18.3.1) sit sekere vereistes uiteen vir wanneer iets patenteerbaar is. Neem kennis daarvan sodat jy ʼn oorsig daarvan kan gee. Neem ook kennis van die aansoekprosedure (Havenga, et al., 2010:272, paragraaf 18.3.2), die uitwerking en tydsduur van ʼn patent (Havenga, et al., 2010:272, paragraaf 18.3.3), die inbreukmaking op ʼn patent (Havenga, et al., 2010:272, paragraaf 18.3.4) en die remedies teen die inbreukmaking sodat jy ʼn oorsig daarvan kan gee. 4.7.3
Handelsmerke
ʼn Handelsmerk kan enige teken insluit wat grafies voorgestel kan word, byvoorbeeld ʼn naam, toestel, handtekening, woord, letter, syfer, vorm, patroon, kleur, ens. Daar is egter sekere vereistes waaraan voldoen moet word om as ʼn handelsmerk beskerm te word. Lees Havenga, et al. (2010:273, paragraaf 18.4.1) om ʼn oorsig van hierdie vereistes vir ʼn handelsmerk te kan gee. Neem ook kennis van die tydperk wat ʼn handelsmerk geldig is (Havenga, et al., 2010:274, paragraaf 18.4.2), die implikasies van die inbreukmaking op ʼn handelsmerk (Havenga, et al., 2010:275, paragraaf 18.4.3) en die remedies beskikbaar na die inbreukmaking op ʼn handelsmerk (Havenga, et al., 2010:276, paragraaf 18.4.4). 4.7.4
Konsessiereg
Neem kennis van die omskrywing van ʼn konsessie deur die International Franchise Association en soos uiteengesit in Havenga, et al. (2010:277, paragraaf 18.6) ten einde ʼn oorsig daarvan te gee. Neem ook kennis van die inhoud van ʼn konsessiekontrak (Havenga, et al., 2010:279, paragraaf 18.6.2), die beskerming van die konsessiegewer se intellektuele eiendom (Havenga, et al., 2010:280, paragraaf 18.6.3), die inkorting van handelsvryheid (Havenga, et al., 2010:281, paragraaf 18.6.4), betalingsverpligtinge (Havenga, et al., 2010:281, paragraaf 18.6.5), die beëindiging van die kontrak (Havenga, et al., 2010:282, paragraaf
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
Bladsy 67
GCL105 Handelsreg 18.6.6) en die relevante wetgewing (Havenga, et al., 2010:282, paragraaf 18.6.7) ten einde ʼn oorsig daarvan te gee. 4.8
Alternatiewe geskilbeslegting
Handboek: Havenga, et al., 2010: Hoofstuk 19. Regsprosesse is nie die enigste wyse waarop geskille in Suid-Afrika opgelos word nie. Alternatiewe geskilbeslegting maak juis voorsiening vir die oplos van geskille op ʼn informele, vrywillige wyse waartoe die partye kan instem. 4.8.1
Onderhandeling
Onderhandeling is die mees basiese vorm van geskilbeslegting. Havenga, et al. (2010:285) brei verder daaroor uit in paragraaf 19.2. Neem kennis van die inhoud hiervan sodat jy ʼn oorsig hiervan kan gee. 4.8.2
Mediasie
Tydens mediasie probeer partye ook hul verskille oplos. Tydens mediasie is ʼn derde party, ʼn mediator, betrokke. Lees wat Havenga, et al. (2010:286, paragraaf 19.3) skryf rakende mediasie sodat jy ʼn oorsig hiervan kan gee. 4.8.3
Arbitrasie
Tydens arbitrasie word beide partye se saak aan ʼn onafhanklike derde persoon, ʼn arbiter, gestel waarna die arbiter ʼn toekenning maak aan een van die partye. Hierdie toekenning is finaal en bindend op die partye en dit is die aspek wat arbitrasie van onderhandeling en mediasie onderskei. Neem kennis van die vier kenmerkende eienskappe van arbitrasie, asook die belangrikste verskille tussen arbitrasie en litigasie soos in Havenga, et al. (2010:287, paragraaf 19.4.1) uiteengesit. Neem verder kennis van die sake uitgesluit van arbitrasie (Havenga, et al., 2010:288, paragraaf 19.4.3), die arbitrasieooreenkoms (Havenga, et al., 2010:288, paragraaf 19.4.4), die aanstel van arbiters (Havenga, et al., 2010:289, paragraaf 19.4.5), die arbitrasieproses (Havenga, et al., 2010:290, paragraaf 19.4.6), arbitrasietoekennings (Havenga, et al., 2010:291, paragraaf 19.4.7) sodat jy ʼn oorsig daarvan kan gee.
©akademia (MSW)
Bladsy 68
GCL105 Handelsreg 4.9
Ondernemingsvorme
Handboek: Havenga, et al., 2010: Hoofstuk 21. 4.9.1
Eenmansaak
ʼn Eenmansaak is die mees basiese ondernemingsvorm. Die persoon wat sodanige onderneming bedryf, ontvang al die winste en dra ook al die risiko van die onderneming. Lees Havenga, et al. (2010:309, paragraaf 21.2) om tussen die verskillende ondernemingsvorme te kan onderskei. 4.9.2
Vennootskap
ʼn Vennootskap is waarskynlik die oudste ondernemingsvorm waarvan ons kennis dra. Vennootskappe word grotendeels deur die gemenereg gereguleer, maar daar is enkele ander wetgewing wat ook handel daarmee. Neem kennis van die definisie en regsidentiteit van ʼn vennootskap (Havenga, et al., 2010:310, paragraaf 21.3.2), die essentialia van ʼn vennootskap (Havenga, et al., 2010:310, paragraaf 21.3.3), die natuurlike gevolge van ʼn vennootskap (Havenga, et al., 2010:312, paragraaf 21.3.4), die regte en verpligtinge van die vennote (Havenga, et al., 2010:314, paragraaf 21.3.5) en die beëindiging van ʼn vennootskap (Havenga, et al., 2010:315, paragraaf 21.3.6) om tussen die verskillende ondernemingsvorme te kan onderskei. 4.9.3
Maatskappyreg
Die maatskappy as ʼn ondernemingsvorm het sy eie regspersoonlikheid en maak dit moontlik vir entrepreneurs om meer kapitaal te kan bekom vir hul besigheid. Omdat die maatskappy grotendeels ʼn besigheidsentiteit is, kan dit slegs handel deur organe of agente van die maatskappy. Havenga, et al. (2010:317, paragraaf 21.4.1) bespreek die belangrike gevolge van ʼn maatskappy. Neem kennis daarvan. Neem ook kennis van die verskillende bronne van maatskappyreg (Havenga, et al., 2010:317, paragraaf 21.4.2), die tipes maatskappye wat bestaan (Havenga, et al., 2010:318, paragraaf 21.4.3), maatskappy organe en beamptes (Havenga, et al., 2010:319, paragraaf 21.4.4), kapitaal van die maatskappy (Havenga, et al., 2010:320, paragraaf 21.4.5), die verteenwoordiging van ʼn maatskappy (Havenga, et al., 2010:321, paragraaf 21.4.6) en die ontbinding van ʼn maatskappy (Havenga, et al., 2010:322, paragraaf 21.4.7) om tussen die verskillende ondernemingsvorme te kan onderskei.
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
Bladsy 69
GCL105 Handelsreg 4.9.4
Beslote korporasie
Vanuit die kompleksiteit van die vorige maatskappywet het die behoefte vir ʼn goedkoper, kleiner ondernemingsvorm ontstaan, nl. ʼn beslote korporasie (ook genoem ʼn BK). Die Wet op Beslote Korporasies 69 van 1984 is die wetgewing wat hierdie ondernemingsvorm reguleer. Die nuwe Maatskappywet 71 van 2008 maak nie voorsiening vir die registrasie van nuwe beslote korporasies nie, maar wel die voortbestaan van reeds geregistreerde BK's. Neem kennis van hoe ʼn beslote korporasie en lidmaatskap daarvan ontstaan (Havenga, et al., 2010:323, paragraaf 21.5.2), kapitaal van die onderneming (Havenga, et al., 2010:324, paragraaf 21.5.3), verteenwoordiging van ʼn beslote korporasie (Havenga, et al., 2010:324, paragraaf 21.5.4), omskakeling van ʼn beslote korporasie (Havenga, et al., 2010:325, paragraaf 21.5.5) ten einde tussen die verskillende ondernemingsvorme te kan onderskei. 4.9.5
Besigheidstrust
Trust as ʼn ondernemingsvorm is een van die meer onlangse ondernemingsvorme in SuidAfrika. Persone wat geld in ʼn trust belê word gewoonlik lede van daardie trust en is nie betrokke by die bestuur daarvan nie. Die besigheidstrust waarvan Havenga, et al. (2010:325) skryf, is soortgelyk aan die vennootskap, privaatmaatskappy en beslote korporasie. Neem kennis van die definisie van ʼn besigheidstrust (Havenga, et al., 2010:325, paragraaf 21.6.2), die vereistes vir ʼn besigheidstrust (Havenga, et al., 2010:325, paragraaf 21.6.3) en spesifieke eienskappe van die besigheidstrust (Havenga, et al., 2010:326, paragraaf 21.6.4) sodat jy tussen die verskillende ondernemingsvorme kan onderskei. 4.9.6
Koöperasie
ʼn Koöperasie is ʼn vrywillige assosiasie van persone en het vanuit vennootskappe ontwikkel. Die Wet op Koöperasies 14 van 2005 reguleer hierdie ondernemingsvorm. Neem kennis van die definisie van ʼn koöperasie (Havenga, et al., 2010:327, paragraaf 21.7.2), hoe om ʼn koöperasie te registreer (Havenga, et al., 2010:328, paragraaf 21.7.3), die koöperasie se kapitaal (Havenga, et al., 2010:328, paragraaf 21.7.4), verteenwoordiging van ʼn koöperasie (Havenga, et al., 2010:329, paragraaf 21.7.5), beëindiging van ʼn koöperasie (Havenga, et al., 2010:330, paragraaf 21.7.6) om tussen die verskillende ondernemingsvorme te kan onderskei.
©akademia (MSW)
Bladsy 70
GCL105 Handelsreg 4.10 Reg op mededinging Handboek: Havenga, et al., 2010: Hoofstuk 22. 4.10.1 Reg op publieke mededinging Die reg op publieke mededinging verwys na die onderhouding en bevordering van mededinging in Suid-Afrika. Dit handel dus oor die manier waarop die regering mededinging reguleer deur die daarstel van reëls en regulasies gemik op die onderhouding en bevordering van mededinging in die ekonomie. Neem kennis van wat Havenga, et al. (2010:332, paragraaf 22.2) skryf rakende die reg op publieke mededinging ten einde dit van privaat mededinging te kan onderskei. 4.10.2 Reg op privaat mededinging Die reg op privaat mededinging verwys na onbillike of onregmatige mededinging en bemoei homself met die beskerming van die individu of private belange van die mededingers self. Neem kennis van die vereistes vir ʼn delik van onregmatige mededinging (Havenga, et al., 2010:334, paragraaf 22.3.1), die remedies beskikbaar indien daar onregmatige mededinging plaasgevind het (Havenga, et al., 2010:336, paragraaf 22.3.2), die maniere van inbreukmaking op mededinging (Havenga, et al., 2010:337, paragraaf 22.3.3) en die gronde vir regverdiging (Havenga, et al., 2010:340, paragraaf 22.3.4) om privaat mededinging van publieke mededinging te kan onderskei. 4.11 Samevatting Arbeidsreg is ʼn baie belangrike komponent van handelsreg aangesien arbeidswetgewing van toepassing is op alle ondernemings wat werknemers in diens het. Billikheid is sekerlik die goue draad wat deurgaans in arbeidswetgewing ter sprake kom. In die handelsreg is dit egter nie net werknemers wat beskerm word teen uitbuiting nie, maar ook persone se intellektuele eiendom wat kopiereg, patentereg, handelsmerke en konsessies insluit. Sonder die beskerming van hierdie intellektuele eiendom sal persone uitgebuit word en nooit behoorlike beskerming of vergoeding geniet nie. Indien daar egter ʼn dispuut ontstaan tussen partye het die partye nie uitsluitlik die howe om ʼn geskil op te los nie, maar ook die opsie om van alternatiewe geskilbeslegting gebruik te maak. Dis ʼn baie goedkoper en meer informele proses wat partye die geleentheid gee om deur een van die vorme van alternatiewe geskilbeslegting oplossings te vind vir hul geskille. As entrepreneur of potensiële sakepersoon is daar verskeie ondernemingsvorme in SuidAfrika om van te kies. Die keuse gaan egter van die doel van die onderneming, die
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
Bladsy 71
GCL105 Handelsreg behoeftes van die entrepreneur en verskeie ander faktore afhang. Suid-Afrikaanse wetgewing maak dit egter moontlik om tussen verskeie ondernemingsvorme te kan kies. Elkeen het egter sy eie regsaanspreeklikheid, vereistes en gevolge wat daarmee gepaard gaan. In ons vryemarkstelsel is mededinging baie belangrik en daarom ook die billikheid en regsgeldigheid daarvan. Mededinging in Suid-Afrika word ook deur wetgewing gereguleer en daar word tussen publieke en privaat mededinging onderskei.
4.12 Selfevaluering Aktiwiteit 17 Klaas is ʼn werknemer in jou winkel, Pretzel Palace. Klaas se verantwoordelikhede sluit, ondermeer die oopsluit van die winkel om 07:00 en die toesluit van die winkel om 17:00, die aanskakel van die pretzel-broodjies se bakoonde en om voor 09:00 reeds 100 pretzel degies in die oond te hê. Vir die afgelope maand sluit Klaas die winkel eers om 07:30 oop en kry hy dit net reg om 50 pretzel degies teen 09:00 in die oond te hê. Klaas het ook verskeie kere die afgelope maand reeds om 16:30 die winkel gesluit omdat, volgens hom, daar na 16:00 nie meer kliënte is nie. Anton, ʼn werknemer in dieselfde winkel, beskuldig een dag vir Klaas dat hy lui is en almal in die winkel nou daaronder moet lei. Klaas vervies hom vir Anton en slaan Anton met die vuis teen die regterwang. Anton staan nie terug nie en storm Klaas teen een van die bakoonde vas. In die proses probeer Klaas keer met sy hand en brand sy hand teen een van die oonde. 17.1 Kan jy vir Klaas uit jou diens ontslaan? Indien wel, op grond waarvan? 17.2 Kan jy Klaas onmiddellik ontslaan? Motiveer jou antwoord. Aktiwiteit 18 Twee ekonome doen navorsing oor die impak van fabrieksgasse op die omgewing en die ekonomie. ʼn Internasionale publikasie wil ʼn artikel publiseer oor beide die ekonome se navorsing. Aangesien daar nie baie inligting oor die navorsingsveld beskikbaar is nie, is beide ekonome genoodsaak om van dieselfde materiaal en verwysings te gebruik vir hul navorsing. Dink jy elkeen van die ekonome se werk sal deur kopiereg beskerm word selfs al het hulle dieselfde verwysings gebruik en tot dieselfde gevolgtrekkings gekom?
©akademia (MSW)
Bladsy 72
GCL105 Handelsreg
Aktiwiteit 19 Mnr. Bauer is ʼn boukontrakteur en koop bakstene van mnr. Bak Steen. Hulle is egter in dispuut oor die kwaliteit van die bakstene wat mnr. Steen by mnr. Bauer afgelewer het. Hulle wil hierdie geskil so gou moontlik afhandel, aangesien mnr. Bauer ʼn sperdatum het waarbinne hy die bouprojek moet voltooi. Hulle kom ooreen om van ʼn derde persoon gebruik te maak wat uitsluitsel oor die geskil kan gee en bindend is op beide partye. Van watter proses sal mnr. Bauer en mnr. Steen gebruik maak soos hulle ooreengekom het? 19.1
Onderhandeling
19.2
Arbitrasie
19.3
Mediasie Aktiwiteit 20
Watter van die onderstaande aangeleenthede kan NIE vir arbitrasie verwys word nie? 20.1 Koos en Bets is in ʼn geskil oor beheer en toesig van hulle kinders. 20.2 Daan en Rika is in dispuut rakende die geldigheid van die arbitrasieklousule in hulle kontrak. 20.3 Carol en Charmaine is in geskil oor die kwaliteit van die haarprodukte wat Carol by Charmaine se salon afgelewer het. 20.4 Rufus wil hê die polisie moet vir Jake toesluit omdat Rufus se motor gesteel is. Aktiwiteit 21 Deon, Cynthia en Lizette het sopas hulle BCom-graad in Ondernemingsbestuur by Akademia voltooi en besluit om saam ʼn onderneming te begin. Hulle tree in vennootskap met mekaar. Elkeen van hulle dra R5000 by tot die vennootskap. Hulle beoog om ou rekenaars aan te koop, op te gradeer en dan weer aan die publiek vir ʼn wins te verkoop. Hulle verdeel dan die wins. Daar is geen skriftelike ooreenkoms tussen hulle nie. Cynthia dink dit toe goed om ʼn gebou te koop waarvandaan hulle die onderneming kan bedryf. Deon is so geskok oor die nuus dat hy beswyk aan ʼn hartaanval. Cynthia en Lizette besluit egter dat hulle steeds sal voortgaan met die vennootskap. Watter van die onderstaande stellings is NIE korrek NIE. 21.1 Cynthia se optrede is nie bindend op die vennootskap nie, omdat dit nie binne die besigheidsoogmerk van die vennootskap val nie. 21.2 Deon se afsterwe ontbind die vennootskap ten spyte daarvan dat Cynthia en Lizette
Studie-eenheid 4: Ander aspekte van Handelsreg
Bladsy 73
GCL105 Handelsreg
steeds met die vennootskap wil voortgaan. 21.3 Die ooreenkoms van die partye is nie ʼn vennootskap nie omdat die ooreenkoms nie op skrif is nie. Aktiwiteit 22 Die reg op mededinging handel met die delik wanneer vermoënskade wederegtelik veroorsaak word. Watter onderstaande aksie is van toepassing indien die vermoënskade uit hoofde van onregmatige mededinging plaasgevind het? Motiveer jou antwoord. 22.1 Die aksie vir pyn en lyding 22.2 Die actio iniuriarum 22.3 Die actio legis Aquiliae 22.4 Die actio quanti minoris
©akademia (MSW)
Bladsy 74
GCL105 Handelsreg
Afrikaans/Engelse woordelys
Afrikaans
Engels
Aanbieder
Offeror
Aanbodaanvaarder
Offeree
Aanname
Supposition
Bevoegdheid
Capacity
Billikheid
Fairness
Dagvaarding
Summons
Deelbaarheid van prestasie
Divisibility of performance
Dienskontrak
Contract of Employment
Dwang
Duress
Erfgoed
Patrimony
Erfopvolging
Succession
Erfreg
Patrimonial law
Geestesongesteldheid
Mental deficiency
Gemenereg
Customary law
Gemiddelde klousule
Average clause
Handelingsbevoeg
Capacity to act
Hofbeslissing
Judgment
Kansellasieklousule
Cancellation clause
Konsessiereghouer
Franchisor
Konsessieregnemer
Franchisee
Konsessiesaak
Franchise
Šakademia (MSW)
Bladsy 75
GCL105 Handelsreg
KoĂśperasie
Co-operative
Kousaliteit / verband
Causation
Lasbepaling
Modus
Liggaamlike saak
Corporeal thing
Meerderjarigheid
Majority
Minderjarige
Minor
Ongeskiktheid
Incapacity
Ontbindende voorwaarde
Resolutive condition
Onwettig
Unlawful
Operasionele vereistes
Operational requirements
Opsetlik
Wilful
Opsionele verpligting
Facultative obligation
Opskortende voorwaarde
Suspensive condition
Pand
Pledge
Persoonlikheidsregte
Law of personality
Regspersoon
Juristic person
Regspreuk
Maxim
Repudiasie
Repudiation
Roerende goed
Movable property
Saaklike reg
Real right
Saaklike servituut
Praedial servitude
Skuldeiser
Creditor
Skuldenaar
Debtor
Spesifieke nakoming
Specific performance
Šakademia (MSW)
Bladsy 76
GCL105 Handelsreg
Stilswyende hipoteek
Tacit hypothec
Stilswyende voorwaarde
Tacit term
Strafbepaling
Penalty clause
Tydbepalingsklousule
Time clause
Uitdruklike voorwaarde
Express term
Verbeuringsklousule
Forfeiture clause
Verbiedende interdik
Prohibitory interdict
Verjaring
Prescription
Verkwister
Prodigal
VermoĂŤnskade
Patrimonial loss
Verskanste bepaling
Entrenchment clause
Verstek
Default
Voorwaarde by implikasie
Term by implication
Vrywaring
Indemnity
Waarborg
Warranty
Wangedrag
Misconduct
Weddenskapsooreenkoms
Wagering agreement
Wet op mededinging
Competition law
Wetgewing
Legislation
Wilsooreenstemming
Consensus
Wilsooreenstemming
Consensus
Šakademia (MSW)
Bladsy 77
GCL105 Handelsreg
Bronnelys •
Hiemstra, V.G. en Gonin, H.L. 2000. Drietalige Regswoordeboek. Derde uitgawe. Juta en Kie Bpk.
•
Companies and Intellectual Properties Commission, 2011. Kantoor van die Registrateur van Koöperasies 2011. Beskikbaar op: http://www.cipro.co.za/products_services/co-ops_afrikaans.asp [Besoek op 23 Januarie 2014].
©akademia (MSW)
Bladsy 78
GCL105 Handelsreg
Selfevalueringsriglyne Riglyne: Aktiwiteit 1 Verwys na die verskillende howe in Suid-Afrika (Havenga, et al., 2010: par. 3.1) en let op na die jurisdiksie van elkeen. Riglyne: Aktiwiteit 2 2.1 Onthou dat persone en mense nie volgens die reg sinonieme is nie. Sien Havenga, et al., 2010:par 2.1. 2.2 Hersien weer die definisie van regsobjek om hierdie vraag te beantwoord. 2.3 Hersien weer die definisie van subjektiewe reg om hierdie vraag te beantwoord. Dink aan alle moontlike regte wat tussen die partye kan bestaan. Riglyne: Aktiwiteit 3 3.1 Hersien die gedeelte oor eiendomsreg in Havenga, et al., 2010:par. 2.2.4.1. Onthou ook dat ʼn maatskappy ʼn regsentiteit is en volgens die reg ʼn persoon. ʼn Regspersoon kan dus regte besit en uitoefen. 3.2 Onthou dat die eienaar van ʼn regsobjek nie noodwendig in besit daarvan moet wees nie. 3.3 Hersien weer op welke stadium eiendomsreg van ʼn roerende saak oorgaan om te bepaal wie die eienaar op daardie stadium is. 3.4 Nie net eiendomsreg nie, maar ook besit van ʼn saak word deur die reg beskerm. Hersien weer die gedeelte oor remedies vir die beskerming van eienaarskap en besit. Riglyne: Aktiwiteit 4 4.1 Hersien weer die gedeelte wat oor die deliktereg en ʼn definisie van ʼn delik handel (Havenga, et al., 2010:par. 2.2.4.4) om hierdie vraag te beantwoord. Stel vas of elkeen van die elemente van ʼn delik teenwoordig is in die gevallestudie, of nie. Onthou ook wat gebeur indien iemand ʼn onregmatige handeling kon voorsien en ten spyte daarvan steeds voortgegaan het met ʼn handeling. Riglyne: Aktiwiteit 5 5.1 Hersien weer die vereistes vir die vorming van ʼn geldige kontrak soos uiteengesit in Havenga, et al., 2010:par. 3.2.
©akademia (MSW)
Bladsy 79
GCL105 Handelsreg
Riglyne: Aktiwiteit 6 6.1
Wilsooreenstemming vorm die basis van ʼn kontraktuele verpligting. Gebruik Havenga, et al. (2010:51) se riglyne van wanneer wilsooreenstemming plaasvind om die vraag te beantwoord.
6.2
Die maak van ʼn aanbod en die aanvaarding daarvan, is ʼn aanduiding of daar wilsooreenstemming tussen die partye is. Gebruik Havenga, et al. (2010:53 – 54) se vereistes vir aanbod en aanname en verduideliking van wanneer die aanbod verval om hierdie vraag te beantwoord.
6.3
Hersien weer Havenga, et al. (2010:57 – 58) se verduideliking van die versendingsteorie, vernemingsteorie en elektroniese ooreenkomste om hierdie vraag te beantwoord.
Riglyne: Aktiwiteit 7 7.1 Onthou dat daar onderskeid getref word tussen minderjariges onder 7 jaar en minderjariges bo 7 jaar, maar onder 18 jaar. Verduidelik of Terrence die bevoegdheid gehad het om ʼn kontrak met Kopiehuur te sluit. Indien nie, brei uit oor die geldigheid van die kontrak en of dit steeds kan voortbestaan of nie. 7.2 Verduidelik wat bedoel word met ʼn huwelik binne gemeenskap van goed en brei uit of Terrence ʼn kontrak met Kopiehuur kon sluit sonder sy vrou se toestemming. Is die kontrak tussen Terrence en Kopiehuur dus geldig of nie? 7.3 Verduidelik wat gebeur wanneer iemand se boedel gesekwestreer word en of Terrence bevoeg was om op sy eie ʼn kontrak met Kopiehuur te sluit. Verduidelik of die kontrak tussen hulle geldig of nietig is.
Riglyne: Aktiwiteit 8 8.1 Gebruik Havenga, et al. (2010:97), hoofstuk 8, om die verskillende bepalings van die kontrak te identifiseer. Indien ʼn spesifieke voorwaarde, byvoorbeeld, geïdentifiseer is, vermeld ook of dit ʼn opskortende of ontbindende voorwaarde is. Riglyne: Aktiwiteit 9 9.1 Gebruik die bepalings van die kontrak, soos uiteengesit in Aktiwiteit 8 om vas te stel watter van die partye nie hul bepalings nagekom het nie. Noem ook al die bepalings
©akademia (MSW)
Bladsy 80
GCL105 Handelsreg
wat verbreek is. 9.2 Gebruik Havenga, et al. (2010:125) se remedies vir kontrakbreuk om jou antwoord te motiveer.
Riglyne: Aktiwiteit 10 10.1 Verwys weer na Havenga, et al. (2010:154, paragraaf 13.2.1.4) om hierdie vraag te beantwoord. Vermeld in jou antwoord wanneer ʼn gebrek ʼn latente gebrek is en of die koper van die merx redelikerwys bewus kon wees van die gebrek. 10.2 Let op na die wesenlikheid van die gebrek aan die merx om te bepaal watter remedie jy sal gebruik. Sien Havenga, et al. (2010:155, paragrawe 13.2.1.4.1 en 13.2.1.4.2). Onthou ook dat die gebrek aan die merx ander implikasies vir dr. Van Staden gehad het. Sien daarom ook Havenga, et al. (2010:156, paragraaf 13.2.1.5) vir verdere remedies. Riglyne: Aktiwiteit 11 11.1 Verwys na Havenga, et al. (2010:157, paragraaf 13.3) om te bepaal wie die eienaar van die merx is en wat die posisie tussen Hardeskyf SA en Danie is. 11.2 Verwys na die rei vindicatio en of Hardeskyf SA van hierdie remedie gebruik kan maak. Indien nie, verduidelik hoekom nie en watter remedie dan tot Hardeskyf SA se beskikking is. Sien Havenga, et al. (2010:158 – 159) en Hoofstuk 11 rakende remedies vir kontrakbreuk. Riglyne: Aktiwiteit 12 12.1 Neem kennis van die oordrag van risiko indien ʼn kontrak perfecta bereik het volgens Havenga, et al. (2010:159, paragraaf 13.4). Verwys ook na die koper se reg dat die verkoper die merx moet bewaar soos in Havenga, et al. (2010:153, paragraaf 13.2.1) uiteengesit. 12.2 Verwys na perfecta van die kontrak (Havenga, et al., 2010:159) en brei uit hoe Edrien haarself teen die risiko's kon beskerm (bv. versekering en/of ooreenkoms deur die partye wanneer risiko na die koper oordra). Riglyne: Aktiwiteit 13 13.1 Verwys na Havenga, et al. (2010:172, paragraaf 14.4.1.2 en ook paragraaf 14.4.4)
©akademia (MSW)
Bladsy 81
GCL105 Handelsreg
om hierdie vraag te beantwoord. Riglyne: Aktiwiteit 14 14.1 Verwys na die regspreuk “Huur gaat voor koop” (Havenga, et al., 2010:181) in jou motivering van jou antwoord. Hersien ook weer die verskil tussen ʼn saaklike reg en ʼn persoonlike reg soos uiteengesit in Havenga, et al. (2010:26) en onthou dat Robert ʼn saaklike reg oor die eiendom het vir die tydperk van die huurkontrak. Riglyne: Aktiwiteit 15 15.1 Neem kennis wat Havenga, et al. (2010:192 – 193) skryf rakende verskeie versekeraars. 15.2 Neem kennis wat Havenga, et al. (2010:193) skryf rakende oor- en onderversekering van ʼn saak, asook die “gemiddelde klousule”. Riglyne: Aktiwiteit 16 16.1 Lees weer Havenga, et al. (2010:195, paragraaf 15.4) rakende “goeder trou”. Verwys in jou antwoord of dit ʼn verskil maak dat dit die agent is wat die vorm voltooi het.
Riglyne: Aktiwiteit 17 17.1 Sien Havenga, et al. (2010:254, paragraaf 17.3.2.2.2.2) met verwysing na wangedrag en ongeskiktheid (swak werksprestasie en/of swak gesondheid) om hierdie vraag te beantwoord. 17.2 Onthou dat billikheid deurgaans die maatstaf is wanneer ʼn werknemer ontslaan kan word. Die ontslag moet substantief en prosedureel billik wees. Gaan lees weer Havenga, et al. (2010:255, paragraaf 17.3.2.2.2.2) om tussen die billikheidsvereistes vir die verskillende redes vir ontslag te onderskei. Riglyne: Aktiwiteit 18 Onthou dat die ekonome se werk deur kopiereg beskerm word solank dit elkeen se eie breinkrag is wat toegepas is om self tot ʼn gevolgtrekking te kom.
©akademia (MSW)
Bladsy 82
GCL105 Handelsreg
Riglyne: Aktiwiteit 19 Onthou dat onderhandeling en mediasie vorme van alternatiewe geskilbeslegting is waar ʼn toekenning nie bindend op die partye is nie. Riglyne: Aktiwiteit 20 Hersien weer Havenga, et al. (2010:288, paragraaf 19.4.3) rakende watter gevalle van arbitrasie uitgesluit is. Riglyne: Aktiwiteit 21 Onthou dat ʼn vennootskapsooreenkoms nie op skrif moet wees om geldig en afdwingbaar te wees nie. Sien weer Havenga, et al. (2010:310, paragraaf 21.3.3) vir die essentialia van ʼn vennootskap. Riglyne: Aktiwiteit 22 Hersien weer Havenga, et al. (2010:334, paragraaf 22.3.1) wat die vereistes vir die delik van onregmatige mededinging uiteensit om hierdie vraag te beantwoord.
©akademia (MSW)
Bladsy 83
Handelsreg (GCL105) Handboek: Havenga, P., Havenga, M., Hurter, E., Kelbrick, R., Manamela, E., Manamela, T., Schulze, H. & Stoop, P. 2010. General Principles of Commercial Law. 7th Edition. Claremont: Juta Suid-Afrika is ’n regstaat wat beteken dat die reg, en derhalwe ons Grondwet, die hoogste gesag is in die land. Enige vorm van besigheid of onderneming is dus ook ondergeskik aan die reg, naamlik wetgewing, regspraak en ander gesagsbronne. Handelsreg vorm dus ’n belangrike komponent van enige onderneming. In hierdie vak gaan jy met verskeie fasette van die reg te doen kry, uiteraard met die gedeeltes van die reg wat van toepassing is op ondernemings in Suid-Afrika. Dit strek van ’n inleiding tot die reg, kontraktereg, ondernemingsvormreg tot arbeidswetgewing en wetgewing rakende mededinging. Die regswêreld is uiteraard nie net beperk tot handelsreg nie, daarom kan dit net tot jou voordeel strek, indien jy van die verrykende bronne, soos in die begeleidingsgids uiteengesit, ook gebruik kan maak om jouself so veel moontlik in te lig oor regsaspekte van belang.
akademia Akademia MSW (Maatskappyregistrasienommer: 2005/024616/08) is voorwaardelik by die Departement van Hoër Onderwys en Opleiding tot 31 Desember 2016 as privaat hoëronderwysinstelling geregistreer ingevolge die Wet op Hoër Onderwys, 1997, Registrasienommer: 2011/HE08/005. Akademia is deel van die Solidariteit Beweging
w w w. a k a d e m i a . a c . z a