portfolio Artikelen jaargang 27, Geschreven door
Albert Lubberink
INHOUD titel
omschrijving
pagina
Verschenen in editie
1
Aan de slag
Rubriek met verwijzingen naar nuttige websites en lestips .
3
Oktober 2009
2
OnderwijsverArtikel over het onderwijsproject van de Nenieuwing in Malawi derlandse Stichting Healthy Malawi in Kande, Malawi.
4
December 2009
3
Op Locatie
Rubriek waarin een school vertelt over organisatie van onderwijs en ict.
6
Februari 2010
4
Aan de ketting
Artikel over beveiligen van hard– en software op scholen. Inclusief uitslag eigen onderzoek.
7
Maart 2010
5
COS Awards 2010
Impressie van de bekendmaking en uitreiking van de COS Awards 2010 in de Jaarbeurs Utrecht, 10 februari 2010.
9
Maart 2010
6
Open leermiddelen, Inventariserend artikel over voor– en nadelen haken en ogen van het gebruik van open leermiddelen in het onderwijs.
11
Mei 2010
7
Open source: feiten Inventariserend artikel over het gebruik van en ficties open source. Vooroordelen en feiten tegen elkaar afgezet.
14
Mei 2010
8
Vissen in een vijver Gebruik van sociale media bij het vinden van vol leerkrachten een baan of een geschikte kandidaat.
16
Juni 2010
9
De rol van sociale netwerken bij een sollicitatie
18
Juni 2010
Onderzoek naar de rol van sociale netwerken bij het vinden van een (nieuwe) baan.
Aan de slag
A l b e r t L u bb e r i n k albert.lubberink@ess.nl
bètavakken vo Virtueel practicum Het scheikundelokaal opblazen, zonder dat er schade ontstaat, een brandweerauto door het lokaal laten rijden om het Dopplereffect te demonstreren of een foto laten mislukken, zonder dat iemand zich eraan stoort. Het is allemaal mogelijk met het virtuele laboratorium van Yenka. Dit uitgebreide pakket met virtuele proeven voor natuurkunde, wiskunde, scheikunde en techniek
bestrijkt het volledige bètadeel voor het voortgezet onderwijs. Hoewel er een bescheiden Nederlandse afdeling op de website aanwezig is, zijn alle experimenten en achtergrondinformatie Engelstalig. De uitwerkingen zijn zeer gedetailleerd en daardoor in het bijzonder geschikt voor de tweede fase. Zelf lessen samenstellen of animaties programmeren is mogelijk. De trainingen en demovideo’s wijzen
je de weg. Voor thuisgebruik is de software gratis www.crocodile-clips.com
Demonstreer het Dopplereffect op het digibord.
communicatie po & vo Wereldkids Kijk eens over de grenzen van ons land heen en maak contact met een kind in het buitenland. De Wereldomroep heeft op haar website royaal ruimte gereserveerd voor kinderen. ‘Wereldkids’ worden ze genoemd. Veel kinderen houden een blog bij of vinden het leuk om contact te onderhouden met kinderen in Nederland. Ze vertellen graag over hun dagelijks leven in verre oorden. Hoe ga je naar school in Saoedi-Arabië? Hoe doe je boodschappen in Malawi? Leer je ook met stokjes eten als je in China woont? Eten Amerikanen alleen maar hamburgers? Je kunt het lezen op de website van wereldkids. De meesten vinden het leuk als je reageert. Dat kan het begin worden van een e-mailcorrespondentie. Gewoon in het Nederlands (handig voor de kinderen in het buitenland, want hun Nederlands slijt vaak snel) en meestal zeer informatief. Lees de blogs en doe mee! http://blogs.rnw.nl/wereldkids
Rekenen po Sommenmaker Simpel rechttoe rechtaan rekenen is er in veel boekjes niet of nauwelijks meer bij. Dat wordt betreurd, omdat een talige rekenmethode soms een groter beroep doet op begrijpend lezen dan op rekenvaardigheden. Dan gaat er niets boven ‘ouderwetsch’ werken met pen en papier. Maar waar haal je zo gauw een passend oefenblaadje vandaan? Van internet! Sommenmaker genereert oefenbladen naar wens. Op maat en desgewenst mét antwoorden. Wij zagen sites die dit snel en gratis voor je doen. In uiterlijk verschillen ze veel. Het resultaat is in alle gevallen hetzelfde: prima, afdrukbare rekenbladen zonder opsmuk, waarmee je kunt leren (hoofd) rekenen en automatiseren. Want daar gaat het om. www.sommenmaker.nl & http://sommenmaker.50webs.com Wie toch liever digitaal werkt, kan terecht op bijvoorbeeld: http://users.skynet.be/thiran/ rekentaal/master_rekenen.htm
Stel zelf de aard van de sommen vast met een van sommenmakers.
26
COS jaargang 27 nummer 2 – 2009
thema
Onderwijsvernieuwing in Malawi Het maakt niet uit wie je spreekt in Kande Beach, een klein dorp aan het Malawimeer. Zodra ze in de gaten hebben dat je Nederlander bent, beginnen ze vol respect te vertellen over ‘Sandra, the Dutch woman from the orphany’. Albert Lubberink onderwijs sterk achteruit gegaan. Er kwamen veel meer leerlingen naar school dan verwacht. De overheid bleek niet in staat al die leerlingen goed op te vangen. Te kleine scholen, te weinig leermiddelen, te weinig leerkrachten. Er zijn basisscholen van 6000 à 7000 leerlingen. Klaslokalen met meer dan 100 leerlingen zijn eerder regel dan uitzondering, het gemiddelde ligt op ongeveer 110. Als gevolg van die lage kwaliteit maakt slechts 20% van de leerlingen de basisschool helemaal af en worden scholen steeds slechter bezocht.
Armoede Ook de algemene armoede in Malawi is een van oorzaken dat scholen slecht bezocht worden. Gezinnen moeten vechten om te overleven en al hun inkomstenbronnen benutten. Alle gezinsleden, ook kinderen, zijn menselijk kapitaal. Kinderen helpen mee bij klussen om het huis, in het bijzonder op het land. Een kind naar school sturen is een groot offer en brengt risico’s met zich mee. Ouders moeten zeker weten dat onderwijs iets
Sandra Verbaan
Malawi ligt in oostelijk Afrika, grenzend aan Mozambique,
toevoegt aan hun leven en dat van hun kinderen. Scholen, op
Zambia en Tanzania. Het is een uitgesproken agrarisch land,
hun beurt, zoeken naar manieren om ouders te helpen, zodat
met vrijwel uitsluitend zelfvoorzienende landbouw. De landbouw
ze de financiële inbreng van hun kinderen niet meer nodig
is sterk afhankelijk van het weer en van de prijzen op de
hebben. Scholen in Malawi verstrekken maaltijden, bouwen
wereldmarkt. Tussen 1991 en 1995 werd het land getroffen
slaapzalen, bieden gezondheidszorg en geven onderwijs over
door perioden van uitzonderlijke droogte, waardoor het nog
hygiëne, om zoveel mogelijk kinderen naar school te krijgen.
verder in een economische crisis geraakte. In 2005/6 heerste
Vast onderdeel in elk lesprogramma is aandacht voor HIV en
hongersnood. Malawi is een van de armste landen ter wereld.
Aids. Dat is niet verwonderlijk als je weet dat menig gezin
Het gemiddelde maandloon is $ 36. Dat is onder de armoede-
jonge dochters naar de stad stuurt om niet alleen landbouw-
grens, zoals die is vastgesteld door de VN. Van de ongeveer
producten, maar vooral ook zichzelf aan de man te brengen.
12 miljoen inwoners is naar schatting 15% besmet met HIV. Er
Dat is lucratiever dan schoolbezoek.
zijn ruim 1 miljoen ouderloze kinderen. De slechte economische situatie wordt door internationale waarnemers ook toege-
Voortgezet onderwijs
schreven aan corruptie en een verkeerde economische politiek
Wie de school heeft afgemaakt, kan doorstromen naar het
door de regering. Sinds de laatste verkiezingen, onder een
voorgezet onderwijs. Tenminste, wie goed genoeg is. Maar
nieuwe president, verandert er gelukkig veel ten goede.
geselecteerd worden alleen, is niet voldoende. Naar het voortgezet onderwijs gaan, betekent bijna altijd wonen in een inter-
18
Organisatie van het onderwijs
naat. Het schoolgeld bedraagt ongeveer $ 50 per kwartaal en
Leermiddelen en onderwijs zijn op de basisscholen in Malawi
daar komen kost en inwoning overheen. Het is dan ook niet
gratis. Dat lijkt mooi. Maar sinds de invoering van de wet op
verwonderlijk dat veel jongelui wel naar school willen, maar niet
gratis onderwijs voor iedereen, in 1994, is de kwaliteit van het
kunnen. De familie kan het financieel niet opbrengen.
COS jaargang 27 nummer 4 – 2009
Nederlandse aan het werk In Kande Beach, in Noord-Malawi, bezocht ik het project van de Nederlandse Sandra Verbaan. In 2002 reisde zij naar Malawi om zich daar te vestigen. Met haar eigen visie op de opvang van wezen en de inrichting van het onderwijs zette ze het Kande Care Centre op, gefinancierd door haar eigen stichting ‘Healthy Malawi’. Ze spreekt de taal en heeft sinds twee jaar een relatie met een man uit het dorp. Zelf adopteerde ze twee weeskinderen. Organiseren kan deze Leidse vrouw heel goed. In Nederland runde ze een broodjeszaak en een videotheek. Maar diep van binnen wist ze al van jongs af aan dat ze iets in de ontwikkelingshulp wilde doen. Na een vakantie in Malawi, in 1997, hakte ze de knoop door. Sandra: ‘Er zijn veel wezen in Kande. Meestal zijn de ouders aan de gevolgen van aids overleden. De regering heeft voor zulke kinderen weeshuizen gebouwd. Naargeestige gebouwen met een streng regime. Ik zag echter dat de kinderen vaak nog wel familie hebben, maar die wil ze niet opnemen, want nóg een mond erbij is te veel. Kinderen lijden aan ondervoeding en
Nieuwbouw
worden steeds vatbaarder voor ziektes. Door ze maaltijden te
fokken varkens en koeien en verbouwen verschillende gewas-
verstrekken, onderwijs te geven en ’s avonds weer naar huis te
sen.’ De regering van Malawi begint ondertussen in te zien dat
sturen, snijdt het mes aan twee kanten. Deze aanpak is goed-
de manier waarop Sandra werkt vruchten afwerpt. De mede-
koper dan een weeshuis en de kinderen blijven bij hun familie,
werking van lokale en regionale overheden komt goed op gang.
school Kande
in hun eigen cultuur. Algauw zagen we de kindersterfte in het dorp afnemen. Ik opende een schooltje. Niet een met meer
Projecten
dan 100 leerlingen in een hok, maar een van 20 – 25 leerlin-
Zes projecten heeft Sandra sinds 2004 gerealiseerd: het
gen in een lokaal en goed onderwijs door een vaste onderwij-
tuinproject, waar verschillende gewassen worden verbouwd. In
zer. Ze krijgen niet alleen les in Engels en rekenen, de belang-
mei 2005 opende ze het Day Care Center waar op dit moment
rijkste vakken, maar ze werken ook mee in het tuinproject. We
ongeveer 150 kinderen dagelijks ( 7 dagen per week!) worden opgevangen. Ze krijgen onderwijs, goede voeding (2 maaltijden
Staatseigendom, niet bedoeld voor de zwarte markt!
per dag) en gezondheidszorg. Het project gezondheidszorg is actief sinds 2007. Er is verpleegkundige hulp en er rijdt tegenwoordig een ambulance in de regio. Een unieke verschijning in dit land. Sinds 2008 draait het voedingsprogramma voor ondervoede kinderen. De kinderen krijgen rijst, pap en een speciale soep. Voor de baby’s van wie de moeder met HIV is besmet, of wier moeder is overleden, is er melkvoeding aanwezig. Een pasgeboren baby van een met HIV besmette moeder heeft een hoge kans om gezond te blijven door geen moedermelk te drinken. Nu de basis is gelegd, is Sandra eind 2008 begonnen met beroepstraining en kort daarna is ze begonnen met de bouw van een schoolgebouw, voor groep 1 t/m 8. Ze hoopt het gebouw in januari 2009 in gebruik te nemen. Een school voor voortgezet onderwijs is haar nieuwe droom. <<
Wie het werk van Sandra wil steunen, kan terecht bij de stichting ‘Healthy Malawi’ – www.healthymalawi.nl. Niet alleen financiële steun is welkom. Ook schoolmaterialen, spelletjes en Engelstalige (!) boekjes krijgen een goede bestemming.
COS jaargang 27 nummer 4 – 2009
19
Jenaplanschool ‘De Ommewending’, Veendam
op locatie
van het jenaplanonderwijs’, aldus Kol.
altijd materiaal op maat te maken of te
Ommewending’ voor jenaplanonderwijs
‘We maken dan ook graag gebruik
vinden. Daarin speelt onze ib’er een be-
ligt even buiten Veendam, in het dorp
van de mogelijkheden die ict biedt. Je
langrijke rol.’
Ommelanderwijk en direct naast het dorp
haalt de wereld in huis, daar kan geen
Zuidwending. De schoolnaam is samen-
boek of verhaal tegenop. Alles is veel
Ondersteuning
gesteld uit de namen van beide dorpen.
realistischer. Met de informatie die de
Veendam worden basisscholen on-
De school heeft een echte streekfunctie.
leerlingen vinden, kunnen ze goed uit de
dersteund door PICTO (Platform ICT
voeten. We leiden ze op voor het DRO. Al
Onderwijs). Zeven schoolbesturen in
‘We hebben er ooit voor gekozen geen
onze leerlingen kunnen aan het einde van
Zuidoost Groningen en een in Drenthe
apart computerlokaal in te richten. We
de basisschool goed werken met Word,
krijgen ondersteuning van PICTO. Kol:
willen ict integreren in de dagelijkse
PowerPoint, e-mail en internet. In de bo-
‘Als er problemen zijn, probeer ik ze altijd
onderwijspraktijk’, zegt ict-coördinator
venbouw bloggen de leerlingen actief.’
eerst zelf op te lossen. Lukt dat niet,
Roelof Kol. ‘Daarom hebben we beka-
Bang voor verkeerde invloeden van in-
dan krijg ik technische ondersteuning. Er
belde werkplekken in de lokalen, op de
School
Openbare basisschool ‘De
In de wijde omtrek van
ternet is hij niet. ‘Er zit een goed filter
is een goede helpdesk en zo nodig ko-
gang en in de media-
op de internetverbinding. Verder is inter-
men ze langs. We hebben netwerkbeheer
Jenaplanschool
theek gemaakt. Een aan-
netgebruik gebaseerd op het maken van
en archivering uitbesteed. Advisering
‘De Ommewending’, Veendam
tal zorgleerlingen werkt
goede gebruikersafspraken.’
over hard- en software gaat bijna altijd
Schooltype po
met hun eigen laptop,
‘Kenmerkend van jenaplanonderwijs is
via PICTO. Bij aanschaf is de kennis van
Aantal leerlingen 140
bekostigd uit het rug-
verder dat we heel weinig gebruikmaken
zaken voor alle scholen gelijk. Binnenkort
Hardware 3 digiborden,
zakje. Zij gebruiken de
van methodisch materiaal. Met de kern-
schakelen we allemaal over op de nieu-
4 laptops en 18 pc’s
draadloze verbinding.’
doelen en leerlijnen in de hand bepalen
we, webbased versie van het administra-
we zelf welke stof we aanbieden. Of leer-
tieprogramma ESIS. Medewerkers van
lingen nou wat extra hulp nodig hebben,
PICTO hoeven zich niet meer in verschil-
of juist een extra uitdaging, we proberen
lende systemen te verdiepen.’
Netwerk bekabeld en draadloos, glasvezel voor internet.
Jenaplan
‘Wereld
oriëntatie is het hart
8
COS jaargang 27 nummer 7 – 2010
thema
Aan de ketting Het is de nachtmerrie van menige collega: ’s ochtends op school komen en het eerste wat je ziet, is glasschade. Je weet direct wat er aan de hand is. Je hebt ongewenst bezoek gehad. Albert Lubberink
Al zolang er kostbare spullen bestaan, hebben ze aantrek-
voor de helft van de scholen de reden om maar geen aangifte
kingskracht op het gilde met de lange vingers. Scholen
te doen. In de gevallen waar dat wel gebeurde, wist de politie
staan tegenwoordig vol met moderne elektronica: computers,
bij een kwart de daders in de kraag te vatten. Aangifte of niet,
beamers, kopieerapparaten, camera’s en pda’s. De verlaten
in de meeste gevallen (60%) zijn de daders nooit opgespoord.
gebouwen hebben vooral in de nachtelijke uren en weekenden
Bij één school loopt het onderzoek nog.
een grote aantrekkingskracht. Het lijkt of de lokroep: ‘haal me leeg’ al van verre klinkt en voor sommigen is deze
Maatregelen
onweerstaanbaar. Op scholen voor voortgezet onderwijs en
Een inbraak of diefstal is voor de meeste scholen wel aanlei-
op grote onderwijsinstellingen als ROC’s en HBO-opleidingen
ding de bestaande maatregelen nog eens onder de loep te
lijkt het allemaal wel mee te vallen. De gebouwen zijn goed
nemen, maar minder dan een kwart ziet vervolgens aanleiding
beveiligd, soms lopen er nachtwakers rond. Kleine gebouwen,
aanvullende, extra maatregelen te nemen. De bestaande
vooral de basisscholen in stille woonwijken met weinig
maatregelen vindt men vaak al voldoende. De computers en
sociale controle, hebben veel last van criminaliteit.
beamers zitten soms nagelvast aan het gebouw of zijn met zware kabels aan elkaar bevestigd. Laptops en netbooks
Enquête
worden direct na gebruik opgeborgen in inbraakvrije kasten en
COS deed een rondje langs zesentwintig willekeurige basis-
in magazijnruimtes met zware deuren opgeborgen. Als de deur
scholen her en der in Nederland en stelde vragen als: ‘Hoe erg
in het nachtslot valt, staan er geen dure spullen in het zicht en
is het met de criminaliteit? Staan de spullen veilig opgebor-
is de alarminstallatie ingeschakeld.
gen? Hoe ver ga je met je beveiligingsmaatregelen? Is het nog
Niet-verwijderbare stickers en lasergravures met alle eigen-
wel prettig werken in een school waar alles vast en niets meer los zit?’ We hebben er bewust voor gekozen de meewerkende scholen niet met naam en toenaam te noemen. Je weet nooit wie er meeleest… De vragenronde leidt tot een ernstig, maar niet verbazingwekkend beeld. Het vermoeden dat er veel gejat wordt, wordt bevestigd. Tweederde van de ondervraagde scholen heeft de afgelopen tien jaar met diefstal te maken gehad en in ruim de helft van die gevallen is er sprake van inbraak. Het blijft niet bij een keer. Gemiddeld wordt een school eens per drie jaar getroffen door inbraak. Het zijn vooral scholen in de Randstad die melden dat ze bijna elk schooljaar te maken hebben met een of meer gevallen van diefstal. Soms laten de criminelen zich insluiten, een andere keer verdwijnen de spullen ‘zomaar’. De toedracht is onbekend. Een enkele keer realiseert men zich naderhand dat er onbekenden in het gebouw zijn geweest, die op klaarlichte dag brutaalweg spullen hebben meegenomen. Van de daders ontbreekt vaak elk spoor. De politie besteedt nauwelijks aandacht aan zulke ‘kleine incidenten’ en dat is
12
COS jaargang 27 nummer 7 – 2010
18% Alle apparaten hebben een eigendomskenmerk, zoals een sticker of lasergravure. 9% We hebben de apparaten vastgenageld aan het gebouw en/ of het meubilair. 4% Ze komen de klas niet uit voordat ze in de (afgesloten) laptopkar zitten. 5% We vertrouwen iedereen en hebben geen (strenge) maatregelen genomen. 9% Maatregelen nemen is zinloos, ze nemen de spullen toch wel mee. We letten gewoon goed op. 55% Combinatie van maatregelen.
domsgegevens zijn populair. Ze zijn relatief goedkoop, eenvoudig aan te brengen en maken het voor dieven en helers lastig de apparatuur te verhandelen. De meeste scholen kiezen overigens voor een combinatie van maatregelen. Ondanks alles blijven mensen de zwakke schakel in de beveiliging. Het aanbrengen van sloten, het afsluiten van deuren – om onbevoegden buiten te houden – of het tijdig opruimen van niet-gebruikte pc’s blijft er wel eens bij. Dan kan het toch voorkomen dat een onbeheerde notebook of digitale camera in een vreemde tas of jaszak verdwijnt.
22% Ja, Het was een zure les. Dit willen we nooit weer meema-
Digiborden
36% Nee, we hebben al heel veel maatregelen genomen.
Toen een paar jaar geleden de digitale schoolborden hun
21% Nee, er is geen beginnen aan. Ze verzinnen tóch wel iets
ken. We hebben alles daarna extra goed beveiligd.
intrede deden, heerste er in onderwijzend Nederland de angst dat dit het nieuwe roofgoed zou zijn. Er waren scholen die elke
om onze dure spullen mee te nemen. 21% Ander antwoord.
vakantie de borden van de muur haalden en in de kluis opborgen. Tegenwoordig gebeurt dat nauwelijks meer, omdat het
meest gehoorde argument. De overige scholen (8) konden
veel te arbeidsintensief is. Maar de beamers blijven kwetsbaar.
zonder problemen een verzekering afsluiten. Een tip voor wie
Met ogen en staalkabels aan de muur bevestigen en van
wel een verzekering afsluit: zorg dat je goed gedocumenteerd
permanente eigendomskenmerken voorzien, is echter voor de
bent, weet wat je in huis hebt. Maak foto’s, bewaar aankoop-
meeste scholen voldoende en de alarminstallatie doet de rest.
en garantiebewijzen. Dat scheelt veel zoekwerk of discussies achteraf.
Voorzorgen
Over de veelgehoorde opvatting dat het gebruik van thin clients
Sommige scholen hebben een speciaal ingerichte computer-
de kans op diefstal verkleint, verschillende meningen. Precies
ruimte of een -lokaal. Dat computerlokaal is in de helft van de
de helft denkt dat thin clients niet zo gauw zullen worden
gevallen extra beveiligd. Andere scholen met een computer-
gestolen als een ‘gewone’ pc, de anderen denken dat het niets
ruimte vertrouwen op de reguliere beveiliging. Naast alle
uitmaakt.
beveiligingsmaatregelen zijn er nog een paar voorzorgen om de schade te bespreken. Scholen die gehuisvest zijn in een gebouw
Kosten
met meerdere verdiepingen, kiezen er bewust voor een compu-
Beveiliging wordt door vrijwel alle scholen uit de algemene
terlokaal daar in te richten. En wie toch bevreesd is schade te
middelen betaald (lumpsum). Eén school heeft de aanleg van
lijden, kan zich verzekeren. Hoewel slechts een school aangaf
een alarminstallatie bekostigd uit een gemeentelijk anti-
te zijn geweigerd en een andere onder speciale voorwaarden
vandalismeproject, bij een ander springt de gemeente bij als
werd geaccepteerd, kiezen acht van de tien scholen ervoor zich
het gaat om de verzekeringspremie. Slechts een op de tien
niet te verzekeren. De premies zijn hoger dan de schade, is het
scholen vindt dat de beveiliging onevenredig zwaar op de schoolbegroting drukt.
Tot slot Beveiligen van kostbare spullen moet. Waakzaam zijn ook. Natuurlijk hoef je de kat niet op het spek te binden, maar in een moment van onachtzaamheid heb je de gelegenheid geschapen die de dief maakt. Bovendien zijn het lang niet altijd vreemden die op het insluiperspad gaan. Soms kun je je collega’s niet eens vertrouwen, zoals een van de respondenten opmerkte. Er verdwijnt na vieren ook wel eens iets in de tas. Het begint met een doosje paperclips en het eindigt met … Waar moet je dan beginnen met beveiligen en waakzaamheid? Ook kun je je afvragen hoe zwaar je wilt beveiligen. Als alles nagelvast aan het gebouw verankerd is, kom je nauwelijks meer toe aan normaal, flexibel werken. Moderne, dure oplossingen zijn het onzichtbaar beveiligen: tafels met ingebouwde, verborgen pc. Wie de pc mee wil nemen, is verplicht het hele bureau mee te nemen. Daarnaast toont een klein aantal scholen (8%) een zekere gelatenheid: het maakt niet uit wat we doen, ze komen het toch wel halen. <<
COS jaargang 27 nummer 7 – 2010
13
2009
Uitreiking COS Awards 2010
Het was zwaar weer. Vanuit het noorden van Nederland
díe activiteit die de jury graag in beeld gebracht wilde hebben
trokken zware sneeuwbuien het land over en ontregelden het
en waar de filmpjes op beoordeeld werden. Ook de inbreng van
verkeer. Dat weerhield echter geen van de genomineerde
de leerlingen speelde een belangrijke rol. Inzendingen die door
scholen ervan een delegatie naar Utrecht af te laten reizen.
leerlingen waren gemaakt, hadden een streepje voor.
Op 10 februari, tijdens de beurs ‘Onderwijs & ICT, werden de winnaars bekend gemaakt van de COS Awards 2010.
Feedback op de feedback Voorafgaand aan de bekendmaking van de uitslag kregen alle
Wie naar de adressen van de winnende scholen kijkt, ziet dat
aanwezigen de ingestuurde filmpjes nog eens te zien, vergezeld
de verdeling over het verspreidingsgebied van COS allesbe-
van een beknopt commentaar van de jury.
halve evenwichtig is. Toevalligerwijs waren er twee basisscho-
Het rapport van de jury is vooral bedoeld als feedback aan de
len uit Zuid-Drenthe, die hemelsbreed ruim 20 kilometer uit
inzenders: hoe zou je het de volgende keer beter kunnen doen?
elkaar gelegen waren, en twee scholen uit Vlaanderen, die ook
Op zijn beurt kreeg de jury ook nog eens feedback.
nog eens buren bleken te zijn, slechts gescheiden door een
‘Ik vind het veel leuker om het juryrapport te horen, dan te
hekwerk. Inzendingen uit Vlaanderen waren overigens royaal
horen welke prijs we gewonnen hebben’, verklaarde een van de
vertegenwoordigd. De derde basisschool kwam uit Vlaanderen.
jonge deelneemsters aan het begin van de bijeenkomst. ‘Dan
Het Zuyderzee College vertegenwoordigde het vo uit Nederland.
hoor je tenminste wat ze ervan vinden.’
Jureren
Dat de jury zijn werk goed had gedaan werd later door een van
De jury, bestaande uit de voltallige redactie van COS, heeft
de begeleidende leerkrachten bevestigd. ‘Ik hoorde jullie
zich bijna een halve dag lang over alle ingezonden filmpjes
commentaar, zag de filmpjes en bepaalde voor mezelf de
gebogen. De rolprenten waren opmerkelijk creatief, soms zelfs
volgorde. En die klopte precies met de uitslag.’
van hoge cinematografische kwaliteit en altijd inhoudelijk goed afgestemd op de opdracht: laat in ruim twee minuten zien wat
En dan…
je school aan ict-vaardigheden aanbiedt. Een enkeling ging
Daarna was het nog lang onrustig in de stad… Een uitgelaten
royaal over de afgesproken tijdslimiet en een ander toonde
groep schoolkinderen, op weg naar de trein, toonde aan elke
slechts apparaten, zonder dat er leerlingen aan het werk
willekeurige voorbijganger welke geweldige prijzen ze hadden
waren. Maar veruit de meeste scholen gaven een beeld van
gewonnen. Ze waren trots, terecht trots dat zo’n klein schooltje
dynamische en interactieve onderwijsleermomenten. Het was
er met zulke grote prijzen vandoor ging. Ook op de scholenlijst (www.scholenlijst.tk) werd nog enthousiast nagepraat over de
Winnaars primair onderwijs
prijsuitreiking. Dat de prijzen zo royaal waren, kwam vooral door de genereuze gebaren die de sponsoren hebben gemaakt. Wie zullen zij volgend jaar verrassen met de welgevulde prijzenpot van de COS Awards 2011? De inschrijving opent binnenkort. <<
Van links naar rechts: delegaties van ‘De Heidehoek’, ‘Het Echtenest’ en de Gemeentelijke Basisschool Boutersem
28
COS jaargang 27 nummer 7 – 2010
Winnaars VO
Met de klok mee: Zuyderzee College, Middenschool Heilig Hart en Sint-Augustinusinstituut
Winnaars Cos Awards 2010 Primair onderwijs / lager onderwijs 1 OBS ‘De Heidehoek’ – Vledderveen (NL) 2 OBS ‘t Echtenest – Echten (NL) 3 Gemeentelijke Basisschool Boutersem – Boutersem (B) Voortgezet onderwijs / secundair onderwijs 1 Middenschool Heilig Hart - Bree (B) 2 Zuyderzee College - Emmeloord (NL) 3 KSOB vzw Sint-Augustinusinstituut BREE - Bree Op de website www.cos-awards.nl staan alle winnende
Borrel na
filmpjes. Ze zijn direct aanklikbaar.
afloop voor jong en oud
Hoofdsponsors
Sponsors
De COS Awards 2010 zijn mede mogelijk gemaakt door:
Van Buurt
COS jaargang 27 nummer 7 – 2010
29
thema
Open leermiddelen, haken en ogen Zijn open leermiddelen een oplossing voor een financieringsprobleem? Voldoen ze aan de verlangde kwaliteitsnormen? Zijn ze inpasbaar in mijn onderwijspraktijk? Een rondreis langs wegen, dwaalwegen, voetangels, klemmen, kaf, maar ook heel veel koren. Albert Lubberink Nederlanders zitten graag voor een dubbeltje op de eerste
zelfstudiecursussen. Medio 2007 volgde de TU Delft.
rang. Ze stellen eisen aan kwaliteit en hebben geen zin in
In het onderwijs ontstaan er steeds meer initiatieven om les-
moeilijkdoenerij. Schoolboeken zijn duur en mede ingegeven
en oefenmateriaal ter beschikking te stellen. Soms is het een
door het beperkte budget voor ‘gratis schoolboeken in het
particulier initiatief (de ‘juffen- en meestersites’), soms per
vo’ gaat menig leerkracht op zoek naar alternatieven. En
vakgebied (CambiumNed voor Nederlands), soms per toepas-
verandering van spijs doet eten. Kortom, redenen genoeg om
sing (de website van HotPotatoes). Digischool heeft een royale
je te verdiepen in open leermiddelen.
database met open leermiddelen, geordend per vakgebied en er
Onderwijsraad ‘Digitale leermiddelen die voor een groot deel vrij toegankelijk
BRONNENLIJST
zijn, en die leerkrachten naar behoefte kunnen ‘arrangeren’,
Literatuur:
aanvullen of veranderen’, zo omschreef de Onderwijsraad in
• Gademan, Johan - Open leermiddelen van Math4All, in
september 2008 open leermiddelen bij de presentatie van zijn adviesnota ‘Onderwijs en open leermiddelen’ aan de Tweede
12-18, september 2009 • Guibault, Dr. L. - Auteursrecht en Open leermiddelen,
Kamer. Het kan ook gaan om andere vormen van onderwijsleer-
Onderzoek in opdracht van de stuurgroep ‘Stimuleren
middelen: films, dia’s, audiobestanden of gewoon ‘ouder-
Gebruik Digitaal Leermateriaal’, Instituut voor
wetsche’, papieren lesbrieven. Natuurlijk staan de digitale
Informatierecht Universiteit van Amsterdam, juni 2009
leermiddelen in het middelpunt van de belangstelling. Ze zijn eenvoudig te (ver)delen via het internet. Ze zijn zonder problemen te kopiëren of aan te passen. De Raad vindt dat de minister scholen en leraren een stimulerend voorbeeld moet
• May, John - Leermiddelen ontsloten, een overzicht van de uitgangspunten en initiatieven - Surfgroep, 27 maart 2006 • Ministerie van de Vlaamse gemeenschap, departement
geven door een open, doorlopende leerlijn (van drie tot acht-
onderwijs - Vrije software in het onderwijs, een prakti-
tien jaar) te laten ontwikkelen voor bijvoorbeeld taal of reke-
sche gids voor het gebruik van open source software
nen. Of scholen deze leergang willen gebruiken, kunnen ze zelf beslissen. De boodschap is duidelijk: er moet overheidsbeleid komen.
en open leermiddelen, 2005 (CC2) • Schuwer, Robert en Jansen, Darco - Zeven mythes over open leermiddelen. (CC3) • Simon Thomas, V. e.a. - Eindrapportage Programma
Initiatieven Voordat de Onderwijsraad zijn advies presenteerde, was er al
Leermiddelenbeleid (VO raad), januari 2010 • SLO - Leermiddelenmonitor, maart 2010
ruimschoots sprake van gratis door onderwijsinstellingen
18
beschikbaar gestelde leermiddelen. In 2001 begon het
Websites:
Massachusetts Institute of Technology (MIT) met het beschik-
http://mfeldstein.com/itoe-motivations-for-open-education
baar stellen van cursussen op internet. Dat was een logisch
http://vocabulaires.slo.nl
gevolg van de schoolboekencrisis in de VS. De gemiddelde
www.creativecommons.org | http://creativecommons.nl/
prijs van een schoolboek lag destijds boven $ 100. In
www.deonderwijsvernieuwingscooperatie.nl
Nederland begon het Ruud de Moor Centrum van de Open
www.openmethodes.nl. (in ontwikkeling)
Universiteit in 2003 gratis materialen voor professionalisering
www.vo-raad.nl
van leraren op het internet te zetten. In 2006 volgde de Open
www.klascement.be
Universiteit het voorbeeld van MIT door de publicatie van korte
www.leermiddelenvo.nl <<
COS jaargang 27 nummer 9 – 2010
zijn samenwerkingsverbanden van scholen, zoals de Onderwijs
Michael Feldstein noemt op zijn blog kwaliteit als een van
Vernieuwings Coöperatie (OVC), vakcommunity’s en forums. Zij
de belangrijkste drijfveren voor het maken van open leer-
begonnen met het gezamenlijk ontwikkelen van leermiddelen. In
middelen. Hij onderscheidt vier motivaties:
Vlaanderen delen leerkrachten van alle schoolsoorten materiaal
Filantropisch Leermiddelen maken en deze delen met de
via Klascement. Niet altijd zijn de leermiddelen gratis. Soms
hele wereld, in het bijzonder met de Derde Wereld, waar
moet je lid worden en betalen om materialen te mogen bekijken
kwalitatief goed onderwijs vaak te duur of onbereikbaar is.
en gebruiken. Klascement hanteert een puntensysteem.
Strategisch Aanpassing van educatieve toepassingen aan
Uploaden levert punten op, downloaden kost punten.
de veranderende wereldcultuur. Dat kan leiden tot verhoogde levensvatbaarheid van onderwijsinstellingen.
Uit de leermiddelenmonitor 09/10 van de SLO blijkt dat een
Pedagogisch Door het delen wordt de aandacht voor
groot aantal leerkrachten deze platforms nauwelijks weet te
kwaliteit van het leermiddel hoger. Gebruik van nieuwe
vinden: 90% van de leraren deelt weliswaar de eigengemaakte
technologieën kan de onderlinge betrokkenheid tussen
leermiddelen, maar dat delen gebeurt vooral met de directe
leerlingen versterken.
collega’s. Een opvallend klein deel (po 2%, vo 5%) plaatst de
Economisch Opslaan en hergebruiken van leermiddelen
eigengemaakte leermiddelen op daarvoor bestemde open sites
werkt kostenbesparend.
(zoals de vakcommunities). De gedeelde leermiddelen zijn ‘open’: 98% van de leraren zegt dat de leermiddelen zonder meer gebruikt mogen worden en 76% staat toe dat collega’s de
arrangeurs, tevreden coaches en kritische idealisten (zie ook
materialen ook aanpassen.
COS, extra editie, januari 2010). Elk gaat op zijn eigen manier
‘Docenten maken samen een open schoolboek’, jubelde het
met (open) leermiddelen om. Op www.leermiddelenvo.nl kun je
persbericht op 19 december 2009, bij het startschot van
aan de hand van een test zelf ontdekken welk type jij bent.
Wikiwijs. Onderwijzend Nederland volgt de ontwikkelingen met argusogen. Wikiwijs zit nog in een testfase, in september 2010
Metadateren
gaat de volgende release de lucht in.
Wie structureel gebruik wil maken van open leermiddelen, doet dat meestal als invulling van een langetermijnbeleid, waarin
Leermiddelenbeleid
doorgaande leerlijnen zichtbaar zijn gemaakt. Precies wat de
De vergelijking tussen het initiatief van MIT in 2001 en de
Onderwijsraad in 2008 voor ogen stond. De leerlijn is vervol-
huidige situatie in Nederland dringt zich op. Schoolboeken zijn
gens opgedeeld in leer
(te) duur en er heerst een financiële crisis. We zoeken een
objecten die zorgvuldig
goedkope oplossing. Dit is de financiële benadering van
worden gemetadateerd.
leermiddelenbeleid, maar er is meer: leermiddelen moeten
Dat metadateren is
aansluiten bij de visie van de school, dus is het belangrijk die
noodzakelijk om in een
visie nauwkeurig te formuleren. Er moet sprake zijn van een
database (of op internet)
pedagogische, (vak)didactische en organisatorische samen-
snel passende lesstof te
hang. Daarvan wordt leermiddelenbeleid afgeleid.
vinden. Elk leermiddel moet worden voorzien
Bij het inzetten van open leermiddelen mag de prijs geen
van een of meer adequate labels (tags in het ict-jargon). Vroege
doorslaggevende factor zijn, het moet gaan om de inhoud.
publicaties over het delen van leermiddelen wijzen daar al op.
Bovendien zijn open leermiddelen vaak helemaal niet zo goed-
Om te voorkomen dat iedereen maar in het wilde weg labeltjes
koop als men denkt. Bij grotere documenten is het zelfs vaak
bedenkt, is de SLO begonnen een ‘vocabulairelijst’ op te
goedkoper bij de auteur een netjes gebundeld exemplaar te
stellen. Het project is gaande en de lijst krijgt in het tweede
kopen, dan de printer overuren te laten maken. Het gaat vaker
kwartaal van 2010 een revisie. Wie de website bezoekt, wordt
om ‘meer voor dezelfde prijs’, dan ‘hetzelfde voor een lagere
o.a. in een aantal aandoenlijke filmpjes duidelijk gemaakt dat
prijs’. ‘Meer’ betekent meestal extra stof, een alternatieve
je wel een grote sukkel bent als je geen gebruik maakt van
benadering, inspelen op de actualiteit, mogelijkheid tot dif-
open leermiddelen, maar ook dat alles valt en staat met het
ferentiëren of een andere manier van toetsen. De leermid-
toekennen van de juiste labels.
delenmonitor 09/10 van de SLO laat dat duidelijk zien.
Wie de ontwikkelingen rond Wikiwijs volgt, ziet dat metadata
Ongeveer driekwart van de leerkrachten (in het po iets meer
vaak genoemd worden als struikelblok. Onjuiste, te veel of te
dan in het vo) houdt in hoofdzaak vast aan de methode en zet
weinig metadata maken de collectie slecht doorzoekbaar.
daarnaast open leermiddelen in. Veel besproken is het arrangeren van leermiddelen. Door losse
Kwaliteit
modules beschikbaar te stellen, is de leerkracht in staat zijn
Open leermiddelen zijn goedkoop en daardoor van inferieure
eigen lessenserie op maat samen te stellen. Niet elke leer-
kwaliteit. Een misvatting. Kwaliteit leveren is vaak een drijfveer
kracht wil dat, niet elke leerkracht kan dat. In het rapport
voor een gedeeld leermiddel (zie kader). Bovendien, wie slechte
‘LeermiddelenMentality’ onderscheiden de onderzoekers vier
bijdragen levert, gooit zijn reputatie te grabbel. Dat is voor velen
soorten leerkrachten: gedegen vakmensen, eigenzinnige
een rem om een leermiddel te delen, terecht of onterecht.
>>
COS jaargang 27 nummer 9 – 2010
19
Bij Digilessen VO werken redacteuren die al het materiaal
De zes beschikbare Creative Commons licenties zijn, van
controleren, voordat het gepubliceerd wordt. Voor open content
meest vrijgevende tot meest restrictieve licentie:
en open leermiddelen berust de kwaliteit veelal op reputatie,
b
denk aan WikiPedia. Open source software, zoals OpenOffice
Het werk - of een afgeleide werk ervan - kan worden geko-
of Linux, is (vrijwel) gelijkwaardig aan commerciële software.
pieerd, veranderd, verspreid en vertoond, onder de enkele
De kwaliteit van open source software wordt bewaakt in een
voorwaarde dat de naam van de maker wordt vermeld.
community die periodiek nieuwe versies publiceert. Bij Open
ba
Access (tijdschriften en wetenschappelijke publicaties) kent
Deze licentie geeft anderen dezelfde rechten als een
men kwaliteitscontrole via peer review: lezers en bijdragers
Naamsvermeldinglicentie, met de toevoeging dat elke
beoordelen elkaars werk. Beide methoden hebben bewezen dat
nieuwe ontstane creatie onder dezelfde licentie wordt
ze werken.
Naamsvermelding
Naamsvermelding-gelijk delen
aangeboden.
bd
Naamsvermelding-geen afgeleide werken
Professionalisering
Het werk mag worden verspreid, commercieel en niet-
Krijgen alle leraren er nu een taak bij? Nee. Ontwikkelen van
commercieel, mits in de originele staat en met vermelding
leermiddelen kun je zien als een vorm van professionalise-
van de naam van de maker.
ring. Elke fulltime leerkracht heeft recht op 160 uur per jaar
bn
aan ‘professionaliseringstijd’. Bovendien is er soms ook
Anderen mogen het werk gebruiken en veranderen zolang
behoefte aan leermiddelen met meerwaarde, omdat de
ze dit niet-commercieel doen en onder vermelding van de
Naamsvermelding-niet commercieel
methode er niet of onvoldoende in voorziet. Een project
maker.
rondom een schoolreis, een lokale activiteit of een actueel
b n a Naamsvermelding-niet commercieel-gelijkdelen
voorval. Ontwikkeling van leermiddelen wordt betaald uit de
Anderen mogen het werk gebruiken en veranderen zolang
algemene middelen (salaris) en moet daarom voor iedereen
ze dit niet-commercieel doen, onder vermelding van de
beschikbaar zijn. Betaalde toegang leidt tot een remmende
naam van de maker en onder de voorwaarde dat elke
werking en doet de gemeenschapszin en gezamenlijke des-
nieuwe creatie onder dezelfde licentie wordt aangeboden.
kundigheid tekort.
b n d Naamsvermelding-niet commercieel-geen afgeleide werken
Echter, niet iedere docent is in staat een kwalitatief goed leermiddel te ontwerpen. Wie de ontwikkeling van een metho-
Dit is de meest restrictieve licentie. Anderen mogen het
disch leermiddel bij een uitgever van nabij volgt, weet dat een
werk verspreiden - niet veranderen-, zolang ze dit niet-
reeks van professionals een bijdrage aan het eindproduct
commercieel doen en onder vermelding van de naam van
levert. Dat valt niet te evenaren door een ‘zolderkamertjespro-
de maker.
duct’, uitzonderingen daargelaten natuurlijk.
Rechten
om hun werk onder ruime licentievoorwaarden te verspreiden,
Als je iets maakt, is het van jou. Helaas ligt het in de
zonder verlies van hun auteursrecht. Hoewel het auteursrecht
Auteurswet niet zo simpel. Volgens artikel 7 van die wet wordt
de standaardregel kent van ‘Alle rechten voorbehouden’,
de werkgever geacht de eigenaar te zijn van alles wat is
waardoor toestemming nodig is voor (vrijwel) elk gebruik van
gemaakt ‘in de dienst van een andere persoon’. Je leermiddel
een werk, wil CC een klimaat scheppen waarin ‘Sommige
hoeft dus niet beslist in opdracht of in de tijd van de werkgever
rechten voorbehouden’ of zelfs ‘Geen rechten voorbehouden’
te worden gemaakt. Ook als je in je vrije tijd aan het ontwik-
als norm fungeert. Het CC-licentiessysteem biedt zes voorkeu-
kelen bent, is de werkgever eigenaar. Natuurlijk kun je andere
ren aan de auteurs en tegelijkertijd blijft het eenvoudig en
afspraken maken. Bijvoorbeeld door een externe freelancerver-
gemakkelijk te gebruiken voor zowel de auteurs als de gebrui-
binding aan te gaan. In dienst van een uitgever te werken, of
kers van auteursrechtelijk beschermd materiaal (zie kader).
volledig voor jezelf te beginnen. Niet alleen leerkrachten wer-
20
ken aan leermiddelen, ook leerlingen kunnen een bijdrage
STUWMEER
leveren. Zij zijn dan (mede)eigenaar van het intellectueel
Er ligt in Nederland en België een stuwmeer aan prachtige
eigendom.
lesideeën te wachten op hergebruik. Er zijn platforms vol-
Veel leerkrachten
doende om die leermiddelen te delen. Misschien wel te veel.
hebben geen zin in
Leerkrachten kunnen, meer dan nu het geval is, gebruikmaken
juridisch gedoe.
van elkaars materialen. Maar meesters en juffen zijn kritische
Creative Commons
gebruikers die alleen met het allerbeste genoegen nemen. Ze
(CC) komt daaraan
willen de eindregie houden over hun lessen en de bijbehorende
tegemoet en heeft
materialen. Daarom twijfelen ze nog wel eens aan de kwaliteit
een reeks standaard-
van het aangeleverde materiaal.
licenties ontwikkeld,
Juridische hinderpalen en gebrekkige metadatering zijn de
die het mogelijk
grootste hobbels die genomen moeten worden. Een gebruikers-
maken voor auteurs
vriendelijke database kan echter voor een doorbraak zorgen. <<
COS jaargang 27 nummer 9 – 2010
thema
Open source: feiten en ficties Waarom kiest een school een open sourcetoepassing als er een goed programma van de uitgevers is? Op vrijwel elke school passeert die vraag wel eens de revue, zeker als men voor de keuze van nieuwe leermiddelen staat. Albert Lubberink Open Source Software (OSS)
uitgeven aan maatwerkoplossingen. Een extern bedrijf moet
is computersoftware waarvan
niet alleen individuele projecten installeren en configureren,
de broncode beschikbaar
maar in principe meerdere projecten samenvoegen, die alle-
is voor iedereen. Er zijn
maal goed kunnen samenwerken en hanteerbaar zijn als het
geen discussies over het
gaat om veiligheidspatches en upgrades. Software wordt
intellectuele eigendom. De
duurder naarmate de complexiteit van wat de software moet
producten worden gratis via
kunnen toeneemt. Het open of gesloten zijn van de software
internet verspreid en wie een
doet daar niets aan af.
verbetering of uitbreiding Twee weten meer dan een. Dat is in een notendop de filosofie
Open Sourcesoftware is te riskant voor het bewaren van vertrouwelijke gegevens
achter het ontstaan van open sourcesoftware. De expertise
Bij veel ict-coördinatoren zal dat de eerste reactie zijn als er
van meerdere personen, meestal verenigd in een community,
gediscussieerd wordt over nieuwe software, vooral als het gaat
heeft toe te voegen is van harte welkom.
draagt bij aan de structuur en het uiterlijk van een soft-
om veiligheid. Iedereen kan bij de broncode en hackers hebben
wareprogramma. Het is stabiel en geschikt voor de beoogde
vrij spel. Ze zijn van mening dat OSS het meest geschikt is
taken. De openlijk zichtbare bron van een programma
voor de doe-het-zelver, de leerkracht die ’s avonds op zijn
betekent vaak ook dat problemen snel worden gevonden en
werkkamer, achter de computer kruipt en prachtige dingen
snel kunnen worden opgelost. Als je moet kiezen tussen com-
knutselt. Daardoor kan OSS nooit zo goed zijn als software van
merciële en open sourceoplossingen, wordt een groot aantal
een gerenommeerd bedrijf of gevestigde uitgever.
scholen echter door open sourcesp(r)ookverhalen misleid.
Niet is minder waar. OSS moet goed beheerd en geïmplemen-
Daardoor stelt men niet de juiste vragen bij het afwegen van
teerd worden en is daarmee net zo (on)veilig als andere soft-
keuzemogelijkheden.
ware. OSS is de ruggengraat van een systeem dat je net zo goed dicht kunt timmeren als een systeem met gesloten
Open sourcesoftware is gratis
software.
In een tijd van ‘gratis’ schoolboeken, beperkte budgetten en
Maar waarom zou je OSS gebruiken als toch niemand het
brede bezuinigingsrondes spelen kosten een belangrijke rol.
doet? Dat is niet waar. Een groot aantal bedrijven gebruikt
‘Met OSS zijn we duizenden euro’s goedkoper uit!’ Het meest
OSS: IBM, Boeing, Oracle, Amazon en de grote banken op Wall
gehoorde argument: ‘waarom betalen voor iets dat we gratis
Street. Eens in de zoveel tijd wordt zelfs Microsoft betrapt op
kunnen downloaden?’ Inderdaad, OSS kun je gratis downloa-
het gebruiken van Linux... Maar dat heeft misschien met
den, maar dat is waar ‘gratis’ begint en ophoudt.
concurrentieoverwegingen te maken. De Nederlandse overheid
OSS kost geld. Iemand moet het beheren, evalueren en
heeft een beleid waarin OSS voorrang krijgt boven closed
ondersteunen, welk open sourceproduct je school ook
software als er een ict-vernieuwing wordt doorgevoerd.
gebruikt. Als je school bijvoorbeeld een eigen OSS security op voorbereid dat je enorme bedragen uit je ict-budget moet
Bedrijven die OSS verkopen en ondersteunen voegen weinig toe
halen of je gaat er immens veel vrije tijd in steken. Dat werk
Sommigen veronderstellen dat betalen voor producten die
kun je ook uitbesteden. In alle gevallen kost het (indirect)
gebaseerd zijn op open source gelijk is aan het weggooien van
geld. Voor open source hoef je geen licentiekosten te betalen.
geld, omdat je dezelfde projecten gratis kunt krijgen. Als
Dat scheelt al snel 20-30% van de kosten. Dat geld kun je
bedrijven die OSS verkopen of winst proberen te maken door
suite vanaf de basis opbouwt, is dat mogelijk. Wees er echter
24
COS jaargang 27 nummer 9 – 2010
Tijdens de ontwikkeling van een open sourceproduct zijn drie groepen te onderscheiden: • Gebruikers die kant-en-klare oplossingen willen en afhaken als een product niet direct aan hun wensen voldoet. • Geïnteresseerden die er iets in zien en aan passingen (maatwerk) willen. • Experts die daadwerkelijk ontwikkelen. Naarmate het product vordert, zal het aantal aanpassingen afnemen en de groep ‘ontevreden gebruikers’ steeds kleiner worden. Het product wordt steeds verder verfijnd of opgevolgd door een nieuwe versie.
toegevoegde waarde te leveren niet daadwerkelijk iets substantieels bijdragen, zijn de kosten inderdaad niet gerechtvaardigd. Daarom is het voor sommigen discutabel of zij de portemonnee moeten vullen van een bedrijf dat het werk van anderen ver-
OSS-gemeenschap heerst sociale controle, ze oefent zelf actief
koopt.
toezicht uit en ontmoedigt alles behalve openheid. Op internet
Voor een deel komt deze mening voort uit onbegrip over open
is een schat aan achtergrondinformatie beschikbaar.
sourcelicenties. Wie geld wil verdienen met OSS, is daar vrij in. bedrijven huldigen daarbij zelfs het oorspronkelijk principe van
Met open source haal je juridische problemen in huis
OSS. Als ze een nieuwe of embedded toepassing hebben
Dat is een bestaand risico. Voor scholen valt het echter
ontwikkeld, stellen ze die gratis beschikbaar aan anderen.
meestal wel mee. In de onderwijspraktijk worden meestal
Voorbeelden hiervan zijn de vele versies van Linux, de Apache
kant-en-klare oplossingen gebruikt.
webserver, en het populaire Netfilter firewall project. Dan zijn
De problemen ontstaan vaak als een externe partij zich bezig-
er bedrijven die open sourcesoftware commercialiseren en
houdt met het aanpassen van een toepassing, bijvoorbeeld
kennis toevoegen, zoals, documentatie, handleidingen, interfa-
door een CMS op maat te maken. Als men dan vergeet de
ces, interoperabiliteit, maatwerkaanpassingen uitvoeren en nog
broncode mee terug te sturen - zodat er niet kan worden
veel meer.
doorontwikkeld - of een nieuwe licentie op te stellen, gaat de
Ze bedenken oplossingen die ook wel bekend staan als ‘mixed
toepassing een eigen, illegaal leven leiden. Of een toepassing
source’ of hybride oplossingen; een mengsel van open source
wordt op een site geplaatst met de onterechte vermelding dat
en eigen componenten. Deze oplossingen geven je het beste
deze rechtenvrij is.
Verkopen, verspreiden en iets toevoegen mag. Sommige
van twee werelden. Ze zijn gebaseerd op een stevige open sourcefundering, terwijl er bovendien ondersteuning, documen-
Tot slot
tatie, QA-testen en upgrades worden geboden. Dit levert een
Open source biedt mogelijkheden voor het onderwijs. In kant-
uiteindelijk afwerkingsniveau waardoor de oplossing stabiel,
en-klare pakketten en in maatwerk. Een mooi voorbeeld is de
hanteerbaar en realistisch toepasbaar wordt in veel meer
open disc, een virtuele (maar ook brandbare) cd vol open
scholen en bedrijven dan wanneer je de ‘kale’ open sourceop-
sourceapplicaties voor het onderwijs. Zo wordt er ook steeds
lossing downloadt.
meer OSS verwerkt in GIS, het geografisch informatiesysteem, het veelgebruikt hulpmiddel voor professionele geografen én
Open Source is niet betrouwbaar
het aardrijkskundeonderwijs in het vo.
Softwaretoepassingen van diverse bedrijven vertegenwoordigen
Zuiver maatwerk is kostbaar en daarom vooral voor grote
een groot aantal voordelen, zoals het leveren van technische
onderwijsinstellingen weggelegd, zoals universiteiten en hoge-
ondersteuning, training, updates, integratie via API’s, en
scholen. <<
len ook gegeven bij de goedkopere OSS-alternatieven door verkopers van een mixed sourceoplossing. Bovendien verzet de open sourcegemeenschap zich actief tegen wat veel klanten tegenstaat aan koppelverkoop, hoge startkosten, gebrek aan functie-upgrades of -aanvullingen en onderhoudscontracten waarvan de kosten de pan uitrijzen. Lekken en bugs worden stilgehouden. Als iets fout gaat in een
Info
innovatieve GUI’s. Vandaag de dag echter, worden deze voorde-
ww w.opensource.org/
ww w.opensource.nl/ (slapend) ww w.security.nl/ ww w.theopendisc.com /education/ http://noiv.nl/files/2 009/12/ActieplanNederland-Open -in -Ve rbinding.pdf
open source security project, kunnen distributeurs de kwestie niet ontkennen, verbergen of bagatelliseren. Binnen de
COS jaargang 27 nummer 9 – 2010
25
thema
Vissen in een vijver vol leerkrachten Brieven sturen en bellen is niet meer genoeg om een baan te vinden. Het belang van sociale netwerken op het internet groeit snel, althans zo lijkt het. Albert Lubberink Netwerken zijn van alle tijden. Op het internet is het is
Sollicitatiecode
oude wijn in digitale nieuwe zakken; sociale netwerksites
Bij het zoeken van kandidaten zijn bedrijven aan regels
zijn de digitale varianten op hobbyclubs, theekransjes,
gebonden. De Nederlandse Vereniging voor
kerkgenootschappen, sportclubs, vriendenclubs, kroegen,
Personeelsmanagement en Organisatieontwikkeling (NVP)
dorpsgemeenschappen of buurthuizen. Ze zijn alleen groter,
heeft een sollicitatiecode opgesteld, waarin staat dat
sneller, wereldwijd en anoniemer. Alhoewel dat laatste
bedrijven betrokkenen op de hoogte stellen als ze gege-
aspect steeds meer onder druk komt te staan. En of je
vens van internet gebruiken bij een sollicitatie. Ook mogen
nou wil of niet, iedereen is wel lid van een of ander sociaal
bedrijven alleen die informatie gebruiken die relevant is
netwerk.
voor de te vervullen functie. (vrije weergave van Artikel 5.1)
Waar? Twitter, Hyves, Facebook en vooral Linkedln zijn volgens
Overigens wordt LinkedIn vaker bezocht dan Hyves. Hyves gaat
sommige deskundigen onmisbaar geworden bij de zoektocht
vooral over het privéleven. ‘Kijk eens hoe zo’n leuk leven ik
naar een nieuwe baan. Sommigen denken dat tegenwoordig al
heb.’ Relevantie informatie voor een toekomstige werkgever
70 procent van de vacatures opnieuw wordt ingevuld zonder
staat er zelden op. Privéberichten en –profielen kunnen car-
ooit in een vacaturebank zichtbaar te zijn geweest. Andere
rièrewensen ook blokkeren. Foto’s van ‘dat ene feestje waarop
deskundigen schatten dat het om de helft van de vacatures
je te veel gedronken had’ of ‘het lidmaatschap van een radi-
gaat.
cale politieke beweging’ op Hyves zijn vaak niet goed voor je sollicitatiekansen. Voorkom ook dat je via een sociale netwerk-
Zonder Linkedln loop je een heel groot deel van de kansen
site of op een forum ongenuanceerd stoom afblaast na een
mis. Gebruikers van Linkedln maken een profiel aan, waarin
vervelende vergadering. Of even twittert wat een ongelooflijke
ze hun arbeidsverleden op een rij zetten en aangeven waarin
$%^*!! die baas van je is. Als je nu de vuile was
ze geïnteresseerd zijn. Van vrijwel alle gebruikers is ook een
buiten hangt, waarom zou je dat dan in de toekomst bij je
e-mailadres zichtbaar, sommigen publiceren hun telefoon-
nieuwe baas niet doen? Referenties van anderen of lidmaat-
nummer. Ook kunnen de deelnemers groepen vormen met
schappen van groepen die iets met je toekomstige werkgever
mensen uit eenzelfde interessegebied, beroepsgroep of
te maken hebben, werken juist wel positief.
opleiding.
Profiel Wie een sociale netwerksite als LinkedIn wil gebruiken om de Werkgevers benaderen mensen op het internet die bij een
kansen op een nieuwe baan te verhogen, moet zorgvuldig te
bepaalde hobbyclub zijn aangesloten. Een mooi voorbeeld
werk gaan. Profielen zijn gedeeltelijk te vergelijken met cv’s. Je
is het kleine groepje op internet voor mensen met als
beschrijft wie je bent en wat je op of buiten je werk doet. In
hobby ‘autoruitenwisserbladen’. Een paar mensen door het
een profiel gaat het echter meer over wat je ‘hier en nu’
hele land hadden deze ongewone hobby en wisselden
belangrijk vindt, wat je hobby’s zijn of met welke activiteiten je
daarop informatie aan elkaar uit. Een fabrikant van autorui-
je momenteel bezighoudt. In een goed profiel kun je foto’s,
tenwisserbladen zag dit, terwijl hij aan het googelen was.
video’s en allerlei bestanden toevoegen en delen met de leden
Het enthousiasme van deze mensen beïnvloedde hem
van je netwerk. In haar boek De droombaan veroverd beschrijft
zodanig dat hij hun uitnodigde in zijn bedrijf te werken.
Iris Dorreboom de belangrijke rol van sociale netwerken. Door een profiel te maken dwing je jezelf na te denken: wie ben ik,
18
COS jaargang 27 nummer 10 – 2010
Vergelijking sociale netwerksites
Hyves
Valt onder Wet bescherming persoonsgegevens
Ja
nee
ja
Verwerkt informatie met toestemming in Algemene
Ja
ja
ja
Ja
ja
nee, alleen lijst met connections is
Toesnijden van advertenties door middel van cookies
ja, met opt-out
ja, met opt-out
ja
‘Web beacons’ van derde partijen
Nee
ja
ja
Verzamelt zelfstandig informatie over gebruiker uit
Nee
ja
nee
Auteursrecht
vergaande licentie
vergaande licentie
vergaande licentie
Disclaimer
zoveel mogelijk aansprakelijk-
zoveel mogelijk aansprakelijk-
zoveel mogelijk aansprakelijkheid
heid uitgesloten
heid uitgesloten
uitgesloten
Voorwaarden of privacy policy Mogelijkheid om schotten aan te brengen in profielinformatie
onzichtbaar te maken
andere bronnen
(Bron: Image-building op het internet: houd greep op je digitale identiteit)
wat is mijn achtergrond, wat heb ik te bieden? Daarna leer je
ga je nu niet meer op zoek naar vacatures, je moet zorgen dat
nieuwe mensen kennen door deel te nemen aan discussies
je online goed gevonden wordt. Werving- en selectiebureaus,
met mensen uit je netwerk en ben je zichtbaar voor bedrijven
van nature vaak wat doortastender op zoek naar kandidaten,
die personeel zoeken. Volgens Dorreboom zijn de informele
zoeken al langer actief via netwerken. Op die manier besparen
contacten het belangrijkst. Zo kom je aan een uitnodiging voor
ze flink, omdat ze geen fysieke databases met cv’s meer
een sollicitatiegesprek.
hoeven bijhouden. Zo hebben alle leden van de afdeling recruit-
Overigens, niet aanwezig zijn op een sociaal netwerk zegt ook
ment van adviesbureau Deloitte zich aangemeld op Linkedln,
iets over jou…
Hyves, Facebook en Twitter. Ze gaan talenten spotten, leggen via die netwerken contacten en proberen mensen voor een
Mag dat?
bedrijf te interesseren. <<
Werkgevers zoeken graag naar informatie op sociale netwerksites, omdat die soms meer zegt over de sollicitant dan traditionele cv’s. Het profiel toont de echte persoon achter het cv,
Internet:
denken ze. Hiermee hopen werkgevers bijvoorbeeld te beoorde-
• Sollicitatiecode NVP:
len of een kandidaat binnen een bedrijfscultuur past. Mogen
www.nvp-plaza.nl/documents/doc/sollicitatiecode/
werkgever dat zo maar doen? Corien Prins, hoogleraar Recht en informatisering aan de Universiteit van Tilburg vindt dat niet. In een artikel in Univers in oktober 2008 pleitte zij voor
sollicitatiecode-oktober-2009.pdf • College bescherming persoonsgegevens: ‘Richtsnoeren Publicatie van Persoonsgegevens op Internet’:
een gedragscode. Googelen om informatie over een kandidaat
www.cbpweb.nl/downloads_rs/rs_20071211_
te vinden is niet netjes, volgens Prins. ‘In de gewone wereld is
persoonsgegevens_op_internet_definitief.
het ook gebruikelijk om aan sollicitanten te vragen ‘mag ik
pdf?refer=true&theme=purple
referenties opvragen?’ Dit is gewoon een digitale vertaling van
• Mijn puber op Hyves
die fatsoensregel.’
www.mijnkindonline.nl/uploads/mijn_puber_op_ hyves1.pdf, www.wieowie.nl
Gevonden worden
• www.archive.org
Ontwikkelingen gaan snel. In het rapport Image-building op het
• www.spamklacht.nl
internet: houd greep op je digitale identiteit, dat in maart 2010
• www.surfnet.nl/nl/Thema/cybersafe
verscheen, is de vraag niet langer of werkgevers je profiel natrekken op sociale netwerksites, maar hoe jij het beste kunt
Boeken:
inspelen op hun zoekgedrag. Het is niet langer ‘Big brother is
• Iris Dorreboom, Rudi de Graaf, De droombaan veroverd
watching you’, maar ‘Little brother knows he is watched’. Natuurlijk spelen zaken als bescherming van persoonsgegevens, portretrecht en auteursrechten een rol. Maar problemen kun je beter voor zijn. Het rapport geeft een groot aantal handreikingen en een vergelijkend overzicht (zie tabel).
- uitg. Beyond bv (2010), ISBN-13: 9789460002298 • Aaltje Vincent, Jacco Valkenburg, Solliciteren via LinkedIn - Uitg. Spectrum (2009), ISBN-13: 9789049103033 • Tina van der Linden, Tijmen Wisman, Image-building op het internet: houd greep op je digitale identiteit - uitg.
Ook in het boek Solliciteren via LinkedIn, geschreven door
Surfnet (maart 2010), ISBN 9789078887096
Aaltje Vincent, staat een groot aantal tips. Als werkzoekende
COS jaargang 27 nummer 10 – 2010
19
thema
De rol van sociale netwerken bij een sollicitatie Speelt een sociaal netwerk een belangrijke rol bij het krijgen van een baan? Mogen schoolbesturen kandidaten screenen op sociale netwerken? Hebben negatieve publicaties een negatief effect op het verloop van de sollicitatie? Albert Lubberink COS hield een onderzoek onder onderwijscollega’s en vroeg
vindt 9% van de geënquêteer-
hun wat wel en niet wenselijk is bij het gebruik van sociale
den. Maar als je besluit een
netwerken, zoals Hyves, Twitter, Facebook en LinkedIn, tijdens
digitaal netwerk als middel ter
een sollicitatieprocedure. Bij het sluiten van deze editie
promotie van jezelf te gebrui-
hadden we 335 ingevulde vragenlijsten ontvangen.
ken, is bijna 60% ervan overtuigd dat het een goed middel
belangrijke rol netwerk
is. Je bepaalt uiteindelijk zelf
13% (41) heeft zijn of haar nieuwe baan gevonden door gebruik
wat je erop zet. Het is wel een middel waar je zorgvuldig mee
te maken van een sociaal netwerk. Dat hoeft overigens niet
om moet gaan. 18% is ervan overtuigd dat berichten op een
beslist een digitaal netwerk te zijn.
profiel of een sociaal netwerk zelfs van doorslaggevende
De rol van netwerken is groot bij het vinden van een nieuwe
invloed kan zijn bij een benoeming of afwijzing. Het zou niet
baan. Hoewel bijna vier van de tien collega’s (38%) nog steeds
mogen (42%), maar volgens 13% is het in de praktijk vaak wel
een belangrijke functie toedichten aan kranten en vakbladen,
zo. De vergelijking met vormen van ongeoorloofde discriminatie
wordt ook vaak genoemd dat mond-tot-mondreclame goed
dringt zich op. De afgewezene is niet te oud, homo, allochtoon
werkt (18%) en dat je elkaar via netwerken attent kunt maken
of zwanger, maar ‘past niet in het profiel’. De benoemde
op een vacature (20%). Slechts een enkeling noemt
daarentegen is niet het vriendje van de baas, maar ‘de per-
Meesterbaan of Monsterboard als bruikbaar kanaal naar een
fecte match’.
nieuwe baan. Het allerbeste is toch een combinatie van alle mogelijkheden. Een kwestie van oren en ogen open houden.
Internet achtervolgt je
Het is tegenwoordig eerder gewoonte dan uitzondering dat
Kunnen oude postings kwalijk zijn? Als voorbeeld werd in het
werkgevers op sociale netwerken kijken. De informatie is
onderzoek een filmpje op YouTube beschreven. Een jeugdzonde.
openbaar en dus zonder problemen toegankelijk. Toch hebben
Jaren geleden had de sollicitant in een dronken bui onwelvoeg-
veel mensen er moeite mee. Weliswaar vindt een kwart dat ze
lijke taal uitgeslagen en een obscene voorstelling gegeven.
er een blik mogen werpen, ruim een derde van de responden-
Natuurlijk moet zo’n filmpje zo snel mogelijk van YouTube afge-
ten meent dat het
haald worden, om erger te voorkomen. Toch kan het je blijven
zeer gewenst dat ze in
achtervolgen. Bijna een kwart vond het wel een onderwerp van
het gesprek melden
gesprek waard. Een grote meerderheid (68%) beoordeelde het
dat ze er geweest zijn
filmpje echter als niet relevant of verouderd en liet het buiten
en wat ze er hebben
beschouwing. 2% vond het filmpje voldoende aanleiding om de
aangetroffen. 15%
kandidaat direct af te wijzen.
vindt dat een werkgeverver vooraf toestem-
En dan nog een waar-
ming moet vragen.
schuwing: werknemers in het onderwijs moeten
20
Privé en zakelijk scheiden
zich bewust zijn van hun
Een kwart van de ondervraagden beschouwt digitale netwerken
voorbeeldfunctie, ook op
vooral als een privéaangelegenheid. Werk en thuis houd je
internet. Wat een sol-
gescheiden. 17% vindt zelfs dat werkgevers er helemaal niets
licitatiecommissie kan
te zoeken hebben. Bovendien is de informatie die erop staat
vinden, kunnen leerlingen
weinig betrouwbaar. Mensen doen zich beter voor dan ze zijn,
ook vinden. <<
COS jaargang 27 nummer 10 – 2010