COS jaargang 27 - artikelen Albert Luberink

portfolio Artikelen jaargang 27, Geschreven door

Albert Lubberink

INHOUD titel

omschrijving

pagina

Verschenen in editie

1

Aan de slag

Rubriek met verwijzingen naar nuttige websites en lestips .

3

Oktober 2009

2

OnderwijsverArtikel over het onderwijsproject van de Nenieuwing in Malawi derlandse Stichting Healthy Malawi in Kande, Malawi.

4

December 2009

3

Op Locatie

Rubriek waarin een school vertelt over organisatie van onderwijs en ict.

6

Februari 2010

4

Aan de ketting

Artikel over beveiligen van hard– en software op scholen. Inclusief uitslag eigen onderzoek.

7

Maart 2010

5

COS Awards 2010

Impressie van de bekendmaking en uitreiking van de COS Awards 2010 in de Jaarbeurs Utrecht, 10 februari 2010.

9

Maart 2010

6

Open leermiddelen, Inventariserend artikel over voor– en nadelen haken en ogen van het gebruik van open leermiddelen in het onderwijs.

11

Mei 2010

7

Open source: feiten Inventariserend artikel over het gebruik van en ficties open source. Vooroordelen en feiten tegen elkaar afgezet.

14

Mei 2010

8

Vissen in een vijver Gebruik van sociale media bij het vinden van vol leerkrachten een baan of een geschikte kandidaat.

16

Juni 2010

9

De rol van sociale netwerken bij een sollicitatie

18

Juni 2010

Onderzoek naar de rol van sociale netwerken bij het vinden van een (nieuwe) baan.

Aan de slag

A l b e r t L u bb e r i n k albert.lubberink@ess.nl

bètavakken vo Virtueel practicum Het scheikundelokaal opblazen, zonder dat er schade ontstaat, een brandweerauto door het lokaal laten rijden om het Dopplereffect te demonstreren of een foto laten mislukken, zonder dat iemand zich eraan stoort. Het is allemaal mogelijk met het virtuele laboratorium van Yenka.

Dit uitgebreide pakket met virtuele proeven voor natuurkunde, wiskunde, scheikunde en techniek

bestrijkt het volledige bètadeel voor het voortgezet onderwijs. Hoewel er een bescheiden Nederlandse afdeling op de website aanwezig is, zijn alle experimenten en achtergrondinformatie Engelstalig.

De uitwerkingen zijn zeer gedetailleerd en daardoor in het bijzonder geschikt voor de tweede fase. Zelf lessen samenstellen of animaties programmeren is mogelijk. De trainingen en demovideo’s wijzen

je de weg. Voor thuisgebruik is de software gratis www.crocodile-clips.com

Demonstreer het Dopplereffect op het digibord.

communicatie po & vo Wereldkids Kijk eens over de grenzen van ons land heen en maak contact met een kind in het buitenland. De Wereldomroep heeft op haar website royaal ruimte gereserveerd voor kinderen. ‘Wereldkids’ worden ze genoemd. Veel kinderen houden een blog bij of vinden het leuk om contact te onderhouden met kinderen in Nederland. Ze vertellen graag over hun dagelijks leven in verre oorden. Hoe ga je naar school in Saoedi-Arabië? Hoe doe je boodschappen in Malawi? Leer je ook met stokjes eten als je in China woont? Eten Amerikanen alleen maar hamburgers? Je kunt het lezen op de website van wereldkids. De meesten vinden het leuk als je reageert. Dat kan het begin worden van een e-mailcorrespondentie. Gewoon in het Nederlands (handig voor de kinderen in het buitenland, want hun Nederlands slijt vaak snel) en meestal zeer informatief.

Lees de blogs en doe mee! http://blogs.rnw.nl/wereldkids

Rekenen po Sommenmaker Simpel rechttoe rechtaan rekenen is er in veel boekjes niet of nauwelijks meer bij. Dat wordt betreurd, omdat een talige rekenmethode soms een groter beroep doet op begrijpend lezen dan op rekenvaardigheden. Dan gaat er niets boven ‘ouderwetsch’ werken met pen en papier. Maar waar haal je zo gauw een passend oefenblaadje vandaan? Van internet!

Sommenmaker genereert oefenbladen naar wens.

Op maat en desgewenst mét antwoorden.

Wij zagen sites die dit snel en gratis voor je doen.

In uiterlijk verschillen ze veel. Het resultaat is in alle gevallen hetzelfde: prima, afdrukbare rekenbladen zonder opsmuk, waarmee je kunt leren (hoofd) rekenen en automatiseren. Want daar gaat het om. www.sommenmaker.nl & http://sommenmaker.50webs.com Wie toch liever digitaal werkt, kan terecht op bijvoorbeeld: http://users.skynet.be/thiran/ rekentaal/master_rekenen.htm

Stel zelf de aard van de sommen vast met een van sommenmakers.

26

COS jaargang 27 nummer 2 – 2009

thema

Onderwijsvernieuwing in Malawi Het maakt niet uit wie je spreekt in Kande Beach, een klein dorp aan het Malawimeer. Zodra ze in de gaten hebben dat je Nederlander bent, ­beginnen ze vol respect te vertellen over ‘Sandra, the Dutch woman from the orphany’.

Albert Lubberink onderwijs sterk achteruit gegaan. Er kwamen veel meer leerlingen naar school dan verwacht. De overheid bleek niet in staat al die leerlingen goed op te vangen. Te kleine scholen, te weinig leermiddelen, te weinig leerkrachten. Er zijn basisscholen van 6000 à 7000 leerlingen. Klaslokalen met meer dan 100 leerlingen zijn eerder regel dan uitzondering, het gemiddelde ligt op ongeveer 110. Als gevolg van die lage kwaliteit maakt slechts 20% van de leerlingen de basisschool helemaal af en worden scholen steeds slechter bezocht.

Armoede Ook de algemene armoede in Malawi is een van oorzaken dat scholen slecht bezocht worden. Gezinnen moeten vechten om te overleven en al hun inkomstenbronnen benutten. Alle gezinsleden, ook kinderen, zijn menselijk kapitaal. Kinderen helpen mee bij klussen om het huis, in het bijzonder op het land. Een kind naar school sturen is een groot offer en brengt risico’s met zich mee. Ouders moeten zeker weten dat onderwijs iets

Sandra Verbaan

Malawi ligt in oostelijk Afrika, grenzend aan Mozambique,

toevoegt aan hun leven en dat van hun kinderen. Scholen, op

Zambia en Tanzania. Het is een uitgesproken agrarisch land,

hun beurt, zoeken naar manieren om ouders te helpen, zodat

met vrijwel uitsluitend zelfvoorzienende landbouw. De landbouw

ze de financiële inbreng van hun kinderen niet meer nodig

is sterk afhankelijk van het weer en van de prijzen op de

hebben. Scholen in Malawi verstrekken maaltijden, bouwen

wereldmarkt. Tussen 1991 en 1995 werd het land getroffen

slaapzalen, bieden gezondheidszorg en geven onderwijs over

door perioden van uitzonderlijke droogte, waardoor het nog

hygiëne, om zoveel mogelijk kinderen naar school te krijgen.

verder in een economische crisis geraakte. In 2005/6 heerste

Vast onderdeel in elk lesprogramma is aandacht voor HIV en

hongersnood. Malawi is een van de armste landen ter wereld.

Aids. Dat is niet verwonderlijk als je weet dat menig gezin

Het gemiddelde maandloon is $ 36. Dat is onder de armoede-

jonge dochters naar de stad stuurt om niet alleen landbouw-

grens, zoals die is vastgesteld door de VN. Van de ongeveer

producten, maar vooral ook zichzelf aan de man te brengen.

12 miljoen inwoners is naar schatting 15% besmet met HIV. Er

Dat is lucratiever dan schoolbezoek.

zijn ruim 1 miljoen ouderloze kinderen. De slechte economische situatie wordt door internationale waarnemers ook toege-

Voortgezet onderwijs

schreven aan corruptie en een verkeerde economische politiek

Wie de school heeft afgemaakt, kan doorstromen naar het

door de regering. Sinds de laatste verkiezingen, onder een

voorgezet onderwijs. Tenminste, wie goed genoeg is. Maar

nieuwe president, verandert er gelukkig veel ten goede.

geselecteerd worden alleen, is niet voldoende. Naar het voortgezet onderwijs gaan, betekent bijna altijd wonen in een inter-

18

Organisatie van het onderwijs

naat. Het schoolgeld bedraagt ongeveer $ 50 per kwartaal en

Leermiddelen en onderwijs zijn op de basisscholen in Malawi

daar komen kost en inwoning overheen. Het is dan ook niet

gratis. Dat lijkt mooi. Maar sinds de invoering van de wet op

verwonderlijk dat veel jongelui wel naar school willen, maar niet

gratis onderwijs voor iedereen, in 1994, is de kwaliteit van het

kunnen. De familie kan het financieel niet opbrengen.

COS jaargang 27 nummer 4 – 2009

Nederlandse aan het werk In Kande Beach, in Noord-Malawi, bezocht ik het project van de Nederlandse Sandra Verbaan. In 2002 reisde zij naar Malawi om zich daar te vestigen. Met haar eigen visie op de opvang van wezen en de inrichting van het onderwijs zette ze het Kande Care Centre op, gefinancierd door haar eigen stichting ‘Healthy Malawi’. Ze spreekt de taal en heeft sinds twee jaar een relatie met een man uit het dorp. Zelf adopteerde ze twee weeskinderen.

Organiseren kan deze Leidse vrouw heel goed. In Nederland runde ze een broodjeszaak en een videotheek. Maar diep van binnen wist ze al van jongs af aan dat ze iets in de ontwikkelingshulp wilde doen. Na een vakantie in Malawi, in 1997, hakte ze de knoop door.

Sandra: ‘Er zijn veel wezen in Kande. Meestal zijn de ouders aan de gevolgen van aids overleden. De regering heeft voor zulke kinderen weeshuizen gebouwd. Naargeestige gebouwen met een streng regime. Ik zag echter dat de kinderen vaak nog wel familie hebben, maar die wil ze niet opnemen, want nóg een mond erbij is te veel. Kinderen lijden aan ondervoeding en

Nieuwbouw

worden steeds vatbaarder voor ziektes. Door ze maaltijden te

fokken varkens en koeien en verbouwen verschillende gewas-

verstrekken, onderwijs te geven en ’s avonds weer naar huis te

sen.’ De regering van Malawi begint ondertussen in te zien dat

sturen, snijdt het mes aan twee kanten. Deze aanpak is goed-

de manier waarop Sandra werkt vruchten afwerpt. De mede-

koper dan een weeshuis en de kinderen blijven bij hun familie,

werking van lokale en regionale overheden komt goed op gang.

school Kande

in hun eigen cultuur. Algauw zagen we de kindersterfte in het dorp afnemen. Ik opende een schooltje. Niet een met meer

Projecten

dan 100 leerlingen in een hok, maar een van 20 – 25 leerlin-

Zes projecten heeft Sandra sinds 2004 gerealiseerd: het

gen in een lokaal en goed onderwijs door een vaste onderwij-

tuinproject, waar verschillende gewassen worden verbouwd. In

zer. Ze krijgen niet alleen les in Engels en rekenen, de belang-

mei 2005 opende ze het Day Care Center waar op dit moment

rijkste vakken, maar ze werken ook mee in het tuinproject. We

ongeveer 150 kinderen dagelijks ( 7 dagen per week!) worden opgevangen. Ze krijgen onderwijs, goede voeding (2 maaltijden

Staatseigendom, niet bedoeld voor de zwarte markt!

per dag) en gezondheidszorg. Het project gezondheidszorg is actief sinds 2007. Er is verpleegkundige hulp en er rijdt tegenwoordig een ambulance in de regio. Een unieke verschijning in dit land. Sinds 2008 draait het voedingsprogramma voor ondervoede kinderen. De kinderen krijgen rijst, pap en een speciale soep. Voor de baby’s van wie de moeder met HIV is besmet, of wier moeder is overleden, is er melkvoeding aanwezig. Een pasgeboren baby van een met HIV besmette moeder heeft een hoge kans om gezond te blijven door geen moedermelk te drinken.

Nu de basis is gelegd, is Sandra eind 2008 begonnen met beroepstraining en kort daarna is ze begonnen met de bouw van een schoolgebouw, voor groep 1 t/m 8. Ze hoopt het gebouw in januari 2009 in gebruik te nemen. Een school voor voortgezet onderwijs is haar nieuwe droom. <<

Wie het werk van Sandra wil steunen, kan terecht bij de stichting ‘Healthy Malawi’ – www.healthymalawi.nl. Niet alleen financiële steun is welkom. Ook schoolmaterialen, spelletjes en Engelstalige (!) boekjes krijgen een goede bestemming.

COS jaargang 27 nummer 4 – 2009

19

Jenaplanschool ‘De Ommewending’, Veendam

op locatie

van het jenaplanonderwijs’, aldus Kol.

altijd materiaal op maat te maken of te

Ommewending’ voor jenaplanonderwijs

‘We maken dan ook graag gebruik

vinden. Daarin speelt onze ib’er een be-

ligt even buiten Veendam, in het dorp

van de mogelijkheden die ict biedt. Je

langrijke rol.’

Ommelanderwijk en direct naast het dorp

haalt de wereld in huis, daar kan geen

Zuidwending. De schoolnaam is samen-

boek of verhaal tegenop. Alles is veel

Ondersteuning

gesteld uit de namen van beide dorpen.

realistischer. Met de informatie die de

Veendam worden basisscholen on-

De school heeft een echte streekfunctie.

leerlingen vinden, kunnen ze goed uit de

dersteund door PICTO (Platform ICT

voeten. We leiden ze op voor het DRO. Al

Onderwijs). Zeven schoolbesturen in

‘We hebben er ooit voor gekozen geen

onze leerlingen kunnen aan het einde van

Zuidoost Groningen en een in Drenthe

apart computerlokaal in te richten. We

de basisschool goed werken met Word,

krijgen ondersteuning van PICTO. Kol:

willen ict integreren in de dagelijkse

PowerPoint, e-mail en internet. In de bo-

‘Als er problemen zijn, probeer ik ze altijd

onderwijspraktijk’, zegt ict-coördinator

venbouw bloggen de leerlingen actief.’

eerst zelf op te lossen. Lukt dat niet,

Roelof Kol. ‘Daarom hebben we beka-

Bang voor verkeerde invloeden van in-

dan krijg ik technische ondersteuning. Er

belde werkplekken in de lokalen, op de

School

Openbare basisschool ‘De

In de wijde omtrek van

ternet is hij niet. ‘Er zit een goed filter

is een goede helpdesk en zo nodig ko-

gang en in de media-

op de internetverbinding. Verder is inter-

men ze langs. We hebben netwerkbeheer

Jenaplanschool

theek gemaakt. Een aan-

netgebruik gebaseerd op het maken van

en archivering uitbesteed. Advisering

‘De Ommewending’, Veendam

tal zorgleerlingen werkt

goede gebruikersafspraken.’

over hard- en software gaat bijna altijd

Schooltype po

met hun eigen laptop,

‘Kenmerkend van jenaplanonderwijs is

via PICTO. Bij aanschaf is de kennis van

Aantal leerlingen 140

bekostigd uit het rug-

verder dat we heel weinig gebruikmaken

zaken voor alle scholen gelijk. Binnenkort

Hardware 3 digiborden,

zakje. Zij gebruiken de

van methodisch materiaal. Met de kern-

schakelen we allemaal over op de nieu-

4 laptops en 18 pc’s

draadloze verbinding.’

doelen en leerlijnen in de hand bepalen

we, webbased versie van het administra-

we zelf welke stof we aanbieden. Of leer-

tieprogramma ESIS. Medewerkers van

lingen nou wat extra hulp nodig hebben,

PICTO hoeven zich niet meer in verschil-

of juist een extra uitdaging, we proberen

lende systemen te verdiepen.’

Netwerk bekabeld en draadloos, glasvezel voor internet.

Jenaplan

‘Wereld­

oriëntatie is het hart

8

COS jaargang 27 nummer 7 – 2010

thema

Aan de ketting Het is de nachtmerrie van menige collega: ’s ochtends op school komen en het eerste wat je ziet, is glasschade. Je weet direct wat er aan de hand is. Je hebt ongewenst bezoek gehad.

Albert Lubberink

Al zolang er kostbare spullen bestaan, hebben ze aantrek-

voor de helft van de scholen de reden om maar geen aangifte

kingskracht op het gilde met de lange vingers. Scholen

te doen. In de gevallen waar dat wel gebeurde, wist de politie

staan tegenwoordig vol met moderne elektronica: computers,

bij een kwart de daders in de kraag te vatten. Aangifte of niet,

beamers, kopieerapparaten, camera’s en pda’s. De verlaten

in de meeste gevallen (60%) zijn de daders nooit opgespoord.

gebouwen hebben vooral in de nachtelijke uren en weekenden

Bij één school loopt het onderzoek nog.

een grote aantrekkingskracht. Het lijkt of de lokroep: ‘haal me leeg’ al van verre klinkt en voor sommigen is deze

Maatregelen

onweerstaanbaar. Op scholen voor voortgezet onderwijs en

Een inbraak of diefstal is voor de meeste scholen wel aanlei-

op grote onderwijsinstellingen als ROC’s en HBO-opleidingen

ding de bestaande maatregelen nog eens onder de loep te

lijkt het allemaal wel mee te vallen. De gebouwen zijn goed

nemen, maar minder dan een kwart ziet vervolgens aanleiding

beveiligd, soms lopen er nachtwakers rond. Kleine gebouwen,

aanvullende, extra maatregelen te nemen. De bestaande

vooral de basisscholen in stille woonwijken met weinig

maatregelen vindt men vaak al voldoende. De computers en

sociale controle, hebben veel last van criminaliteit.

beamers zitten soms nagelvast aan het gebouw of zijn met zware kabels aan elkaar bevestigd. Laptops en netbooks

Enquête

worden direct na gebruik opgeborgen in inbraakvrije kasten en

COS deed een rondje langs zesentwintig willekeurige basis-

in magazijnruimtes met zware deuren opgeborgen. Als de deur

scholen her en der in Nederland en stelde vragen als: ‘Hoe erg

in het nachtslot valt, staan er geen dure spullen in het zicht en

is het met de criminaliteit? Staan de spullen veilig opgebor-

is de alarminstallatie ingeschakeld.

gen? Hoe ver ga je met je beveiligingsmaatregelen? Is het nog

Niet-verwijderbare stickers en lasergravures met alle eigen-

wel prettig werken in een school waar alles vast en niets meer los zit?’ We hebben er bewust voor gekozen de meewerkende scholen niet met naam en toenaam te noemen. Je weet nooit wie er meeleest…

De vragenronde leidt tot een ernstig, maar niet verbazingwekkend beeld. Het vermoeden dat er veel gejat wordt, wordt bevestigd. Tweederde van de ondervraagde scholen heeft de afgelopen tien jaar met diefstal te maken gehad en in ruim de helft van die gevallen is er sprake van inbraak. Het blijft niet bij een keer. Gemiddeld wordt een school eens per drie jaar getroffen door inbraak. Het zijn vooral scholen in de Randstad die melden dat ze bijna elk schooljaar te maken hebben met een of meer gevallen van diefstal. Soms laten de criminelen zich insluiten, een andere keer verdwijnen de spullen ‘zomaar’.

De toedracht is onbekend. Een enkele keer realiseert men zich naderhand dat er onbekenden in het gebouw zijn geweest, die op klaarlichte dag brutaalweg spullen hebben meegenomen.

Van de daders ontbreekt vaak elk spoor. De politie besteedt nauwelijks aandacht aan zulke ‘kleine incidenten’ en dat is

12

COS jaargang 27 nummer 7 – 2010

18% Alle apparaten hebben een eigendomskenmerk, zoals een sticker of lasergravure.

9% We hebben de apparaten vastgenageld aan het gebouw en/ of het meubilair.

4% Ze komen de klas niet uit voordat ze in de (afgesloten) laptopkar zitten.

5% We vertrouwen iedereen en hebben geen (strenge) maatregelen genomen.

9% Maatregelen nemen is zinloos, ze nemen de spullen toch wel mee. We letten gewoon goed op.

55% Combinatie van maatregelen.

domsgegevens zijn populair. Ze zijn relatief goedkoop, eenvoudig aan te brengen en maken het voor dieven en helers lastig de apparatuur te verhandelen. De meeste scholen kiezen overigens voor een combinatie van maatregelen.

Ondanks alles blijven mensen de zwakke schakel in de beveiliging. Het aanbrengen van sloten, het afsluiten van deuren – om onbevoegden buiten te houden – of het tijdig opruimen van niet-gebruikte pc’s blijft er wel eens bij. Dan kan het toch voorkomen dat een onbeheerde notebook of digitale camera in een vreemde tas of jaszak verdwijnt.

22% Ja, Het was een zure les. Dit willen we nooit weer meema-

Digiborden

36% Nee, we hebben al heel veel maatregelen genomen.

Toen een paar jaar geleden de digitale schoolborden hun

21% Nee, er is geen beginnen aan. Ze verzinnen tóch wel iets

ken. We hebben alles daarna extra goed beveiligd.

intrede deden, heerste er in onderwijzend Nederland de angst dat dit het nieuwe roofgoed zou zijn. Er waren scholen die elke

om onze dure spullen mee te nemen.

21% Ander antwoord.

vakantie de borden van de muur haalden en in de kluis opborgen. Tegenwoordig gebeurt dat nauwelijks meer, omdat het

meest gehoorde argument. De overige scholen (8) konden

veel te arbeidsintensief is. Maar de beamers blijven kwetsbaar.

zonder problemen een verzekering afsluiten. Een tip voor wie

Met ogen en staalkabels aan de muur bevestigen en van

wel een verzekering afsluit: zorg dat je goed gedocumenteerd

permanente eigendomskenmerken voorzien, is echter voor de

bent, weet wat je in huis hebt. Maak foto’s, bewaar aankoop-

meeste scholen voldoende en de alarminstallatie doet de rest.

en garantiebewijzen. Dat scheelt veel zoekwerk of discussies achteraf.

Voorzorgen

Over de veelgehoorde opvatting dat het gebruik van thin clients

Sommige scholen hebben een speciaal ingerichte computer-

de kans op diefstal verkleint, verschillende meningen. Precies

ruimte of een -lokaal. Dat computerlokaal is in de helft van de

de helft denkt dat thin clients niet zo gauw zullen worden

gevallen extra beveiligd. Andere scholen met een computer-

gestolen als een ‘gewone’ pc, de anderen denken dat het niets

ruimte vertrouwen op de reguliere beveiliging. Naast alle

uitmaakt.

beveiligingsmaatregelen zijn er nog een paar voorzorgen om de schade te bespreken. Scholen die gehuisvest zijn in een gebouw

Kosten

met meerdere verdiepingen, kiezen er bewust voor een compu-

Beveiliging wordt door vrijwel alle scholen uit de algemene

terlokaal daar in te richten. En wie toch bevreesd is schade te

middelen betaald (lumpsum). Eén school heeft de aanleg van

lijden, kan zich verzekeren. Hoewel slechts een school aangaf

een alarminstallatie bekostigd uit een gemeentelijk anti-

te zijn geweigerd en een andere onder speciale voorwaarden

vandalismeproject, bij een ander springt de gemeente bij als

werd geaccepteerd, kiezen acht van de tien scholen ervoor zich

het gaat om de verzekeringspremie. Slechts een op de tien

niet te verzekeren. De premies zijn hoger dan de schade, is het

scholen vindt dat de beveiliging onevenredig zwaar op de schoolbegroting drukt.

Tot slot Beveiligen van kostbare spullen moet. Waakzaam zijn ook.

Natuurlijk hoef je de kat niet op het spek te binden, maar in een moment van onachtzaamheid heb je de gelegenheid geschapen die de dief maakt. Bovendien zijn het lang niet altijd vreemden die op het insluiperspad gaan. Soms kun je je collega’s niet eens vertrouwen, zoals een van de respondenten opmerkte. Er verdwijnt na vieren ook wel eens iets in de tas.

Het begint met een doosje paperclips en het eindigt met …

Waar moet je dan beginnen met beveiligen en waakzaamheid?

Ook kun je je afvragen hoe zwaar je wilt beveiligen. Als alles nagelvast aan het gebouw verankerd is, kom je nauwelijks meer toe aan normaal, flexibel werken. Moderne, dure oplossingen zijn het onzichtbaar beveiligen: tafels met ingebouwde, verborgen pc. Wie de pc mee wil nemen, is verplicht het hele bureau mee te nemen. Daarnaast toont een klein aantal scholen (8%) een zekere gelatenheid: het maakt niet uit wat we doen, ze komen het toch wel halen. <<

COS jaargang 27 nummer 7 – 2010

13

2009

Uitreiking COS Awards 2010

Het was zwaar weer. Vanuit het noorden van Nederland

díe activiteit die de jury graag in beeld gebracht wilde hebben

trokken zware sneeuwbuien het land over en ontregelden het

en waar de filmpjes op beoordeeld werden. Ook de inbreng van

verkeer. Dat weerhield echter geen van de genomineerde

de leerlingen speelde een belangrijke rol. Inzendingen die door

scholen ervan een delegatie naar Utrecht af te laten reizen.

leerlingen waren gemaakt, hadden een streepje voor.

Op 10 februari, tijdens de beurs ‘Onderwijs & ICT, werden de winnaars bekend gemaakt van de COS Awards 2010.

Feedback op de feedback Voorafgaand aan de bekendmaking van de uitslag kregen alle

Wie naar de adressen van de winnende scholen kijkt, ziet dat

aanwezigen de ingestuurde filmpjes nog eens te zien, vergezeld

de verdeling over het verspreidingsgebied van COS allesbe-

van een beknopt commentaar van de jury.

halve evenwichtig is. Toevalligerwijs waren er twee basisscho-

Het rapport van de jury is vooral bedoeld als feedback aan de

len uit Zuid-Drenthe, die hemelsbreed ruim 20 kilometer uit

inzenders: hoe zou je het de volgende keer beter kunnen doen?

elkaar gelegen waren, en twee scholen uit Vlaanderen, die ook

Op zijn beurt kreeg de jury ook nog eens feedback.

nog eens buren bleken te zijn, slechts gescheiden door een

‘Ik vind het veel leuker om het juryrapport te horen, dan te

hekwerk. Inzendingen uit Vlaanderen waren overigens royaal

horen welke prijs we gewonnen hebben’, verklaarde een van de

vertegenwoordigd. De derde basisschool kwam uit Vlaanderen.

jonge deelneemsters aan het begin van de bijeenkomst. ‘Dan

Het Zuyderzee College vertegenwoordigde het vo uit Nederland.

hoor je tenminste wat ze ervan vinden.’

Jureren

Dat de jury zijn werk goed had gedaan werd later door een van

De jury, bestaande uit de voltallige redactie van COS, heeft

de begeleidende leerkrachten bevestigd. ‘Ik hoorde jullie

zich bijna een halve dag lang over alle ingezonden filmpjes

commentaar, zag de filmpjes en bepaalde voor mezelf de

gebogen. De rolprenten waren opmerkelijk creatief, soms zelfs

volgorde. En die klopte precies met de uitslag.’

van hoge cinematografische kwaliteit en altijd inhoudelijk goed afgestemd op de opdracht: laat in ruim twee minuten zien wat

En dan…

je school aan ict-vaardigheden aanbiedt. Een enkeling ging

Daarna was het nog lang onrustig in de stad… Een uitgelaten

royaal over de afgesproken tijdslimiet en een ander toonde

groep schoolkinderen, op weg naar de trein, toonde aan elke

slechts apparaten, zonder dat er leerlingen aan het werk

willekeurige voorbijganger welke geweldige prijzen ze hadden

waren. Maar veruit de meeste scholen gaven een beeld van

gewonnen. Ze waren trots, terecht trots dat zo’n klein schooltje

dynamische en interactieve onderwijsleermomenten. Het was

er met zulke grote prijzen vandoor ging. Ook op de scholenlijst (www.scholenlijst.tk) werd nog enthousiast nagepraat over de

Winnaars primair onderwijs

prijsuitreiking. Dat de prijzen zo royaal waren, kwam vooral door de genereuze gebaren die de sponsoren hebben gemaakt. Wie zullen zij volgend jaar verrassen met de welgevulde prijzenpot van de COS Awards 2011? De inschrijving opent binnenkort. <<

Van links naar rechts: delegaties van ‘De Heidehoek’, ‘Het Echtenest’ en de Gemeentelijke Basisschool Boutersem

28

COS jaargang 27 nummer 7 – 2010

Winnaars VO

Met de klok mee: Zuyderzee College, Middenschool Heilig Hart en Sint-Augustinusinstituut

Winnaars Cos Awards 2010 Primair onderwijs / lager onderwijs 1 OBS ‘De Heidehoek’ – Vledderveen (NL) 2 OBS ‘t Echtenest – Echten (NL) 3 Gemeentelijke Basisschool Boutersem – Boutersem (B) Voortgezet onderwijs / secundair onderwijs 1 Middenschool Heilig Hart - Bree (B) 2 Zuyderzee College - Emmeloord (NL) 3 KSOB vzw Sint-Augustinusinstituut BREE - Bree Op de website www.cos-awards.nl staan alle winnende

Borrel na

filmpjes. Ze zijn direct aanklikbaar.

afloop voor jong en oud

Hoofdsponsors

Sponsors

De COS Awards 2010 zijn mede mogelijk gemaakt door:

Van Buurt

COS jaargang 27 nummer 7 – 2010

29

thema

Open leermiddelen, haken en ogen Zijn open leermiddelen een oplossing voor een financieringsprobleem?

Voldoen ze aan de verlangde kwaliteitsnormen? Zijn ze inpasbaar in mijn onderwijspraktijk? Een rondreis langs wegen, dwaalwegen, voetangels, klemmen, kaf, maar ook heel veel koren.

Albert Lubberink Nederlanders zitten graag voor een dubbeltje op de eerste

zelfstudiecursussen. Medio 2007 volgde de TU Delft.

rang. Ze stellen eisen aan kwaliteit en hebben geen zin in

In het onderwijs ontstaan er steeds meer initiatieven om les-

moeilijkdoenerij. Schoolboeken zijn duur en mede ingegeven

en oefenmateriaal ter beschikking te stellen. Soms is het een

door het beperkte budget voor ‘gratis schoolboeken in het

particulier initiatief (de ‘juffen- en meestersites’), soms per

vo’ gaat menig leerkracht op zoek naar alternatieven. En

vakgebied (CambiumNed voor Nederlands), soms per toepas-

verandering van spijs doet eten. Kortom, redenen genoeg om

sing (de website van HotPotatoes). Digischool heeft een royale

je te verdiepen in open leermiddelen.

database met open leermiddelen, geordend per vakgebied en er

Onderwijsraad ‘Digitale leermiddelen die voor een groot deel vrij toegankelijk

BRONNENLIJST

zijn, en die leerkrachten naar behoefte kunnen ‘arrangeren’,

Literatuur:

aanvullen of veranderen’, zo omschreef de Onderwijsraad in

• Gademan, Johan - Open leermiddelen van Math4All, in

september 2008 open leermiddelen bij de presentatie van zijn adviesnota ‘Onderwijs en open leermiddelen’ aan de Tweede

12-18, september 2009 • Guibault, Dr. L. - Auteursrecht en Open leermiddelen,

Kamer. Het kan ook gaan om andere vormen van onderwijsleer-

Onderzoek in opdracht van de stuurgroep ‘Stimuleren

middelen: films, dia’s, audiobestanden of gewoon ‘ouder-

Gebruik Digitaal Leermateriaal’, Instituut voor

wetsche’, papieren lesbrieven. Natuurlijk staan de digitale

Informatierecht Universiteit van Amsterdam, juni 2009

leermiddelen in het middelpunt van de belangstelling. Ze zijn eenvoudig te (ver)delen via het internet. Ze zijn zonder problemen te kopiëren of aan te passen. De Raad vindt dat de minister scholen en leraren een stimulerend voorbeeld moet

• May, John - Leermiddelen ontsloten, een overzicht van de uitgangspunten en initiatieven - Surfgroep, 27 maart 2006 • Ministerie van de Vlaamse gemeenschap, departement

geven door een open, doorlopende leerlijn (van drie tot acht-

onderwijs - Vrije software in het onderwijs, een prakti-

tien jaar) te laten ontwikkelen voor bijvoorbeeld taal of reke-

sche gids voor het gebruik van open source software

nen. Of scholen deze leergang willen gebruiken, kunnen ze zelf beslissen. De boodschap is duidelijk: er moet overheidsbeleid komen.

en open leermiddelen, 2005 (CC2) • Schuwer, Robert en Jansen, Darco - Zeven mythes over open leermiddelen. (CC3) • Simon Thomas, V. e.a. - Eindrapportage Programma

Initiatieven Voordat de Onderwijsraad zijn advies presenteerde, was er al

Leermiddelenbeleid (VO raad), januari 2010 • SLO - Leermiddelenmonitor, maart 2010

ruimschoots sprake van gratis door onderwijsinstellingen

18

beschikbaar gestelde leermiddelen. In 2001 begon het

Websites:

Massachusetts Institute of Technology (MIT) met het beschik-

http://mfeldstein.com/itoe-motivations-for-open-education

baar stellen van cursussen op internet. Dat was een logisch

http://vocabulaires.slo.nl

gevolg van de schoolboekencrisis in de VS. De gemiddelde

www.creativecommons.org | http://creativecommons.nl/

prijs van een schoolboek lag destijds boven $ 100. In

www.deonderwijsvernieuwingscooperatie.nl

Nederland begon het Ruud de Moor Centrum van de Open

www.openmethodes.nl. (in ontwikkeling)

Universiteit in 2003 gratis materialen voor professionalisering

www.vo-raad.nl

van leraren op het internet te zetten. In 2006 volgde de Open

www.klascement.be

Universiteit het voorbeeld van MIT door de publicatie van korte

www.leermiddelenvo.nl <<

COS jaargang 27 nummer 9 – 2010

zijn samenwerkingsverbanden van scholen, zoals de Onderwijs

Michael Feldstein noemt op zijn blog kwaliteit als een van

Vernieuwings Coöperatie (OVC), vakcommunity’s en forums. Zij

de belangrijkste drijfveren voor het maken van open leer-

begonnen met het gezamenlijk ontwikkelen van leermiddelen. In

middelen. Hij onderscheidt vier motivaties:

Vlaanderen delen leerkrachten van alle schoolsoorten materiaal

Filantropisch Leermiddelen maken en deze delen met de

via Klascement. Niet altijd zijn de leermiddelen gratis. Soms

hele wereld, in het bijzonder met de Derde Wereld, waar

moet je lid worden en betalen om materialen te mogen bekijken

kwalitatief goed onderwijs vaak te duur of onbereikbaar is.

en gebruiken. Klascement hanteert een puntensysteem.

Strategisch Aanpassing van educatieve toepassingen aan

Uploaden levert punten op, downloaden kost punten.

de veranderende wereldcultuur. Dat kan leiden tot verhoogde levensvatbaarheid van onderwijsinstellingen.

Uit de leermiddelenmonitor 09/10 van de SLO blijkt dat een

Pedagogisch Door het delen wordt de aandacht voor

groot aantal leerkrachten deze platforms nauwelijks weet te

kwaliteit van het leermiddel hoger. Gebruik van nieuwe

vinden: 90% van de leraren deelt weliswaar de eigengemaakte

technologieën kan de onderlinge betrokkenheid tussen

leermiddelen, maar dat delen gebeurt vooral met de directe

leerlingen versterken.

collega’s. Een opvallend klein deel (po 2%, vo 5%) plaatst de

Economisch Opslaan en hergebruiken van leermiddelen

eigengemaakte leermiddelen op daarvoor bestemde open sites

werkt kostenbesparend.

(zoals de vakcommunities). De gedeelde leermiddelen zijn ‘open’: 98% van de leraren zegt dat de leermiddelen zonder meer gebruikt mogen worden en 76% staat toe dat collega’s de

arrangeurs, tevreden coaches en kritische idealisten (zie ook

materialen ook aanpassen.

COS, extra editie, januari 2010). Elk gaat op zijn eigen manier

‘Docenten maken samen een open schoolboek’, jubelde het

met (open) leermiddelen om. Op www.leermiddelenvo.nl kun je

persbericht op 19 december 2009, bij het startschot van

aan de hand van een test zelf ontdekken welk type jij bent.

Wikiwijs. Onderwijzend Nederland volgt de ontwikkelingen met argusogen. Wikiwijs zit nog in een testfase, in september 2010

Metadateren

gaat de volgende release de lucht in.

Wie structureel gebruik wil maken van open leermiddelen, doet dat meestal als invulling van een langetermijnbeleid, waarin

Leermiddelenbeleid

doorgaande leerlijnen zichtbaar zijn gemaakt. Precies wat de

De vergelijking tussen het initiatief van MIT in 2001 en de

Onderwijsraad in 2008 voor ogen stond. De leerlijn is vervol-

huidige situatie in Nederland dringt zich op. Schoolboeken zijn

gens opgedeeld in leer­

(te) duur en er heerst een financiële crisis. We zoeken een

objecten die zorgvuldig

goedkope oplossing. Dit is de financiële benadering van

worden gemetadateerd.

­leermiddelenbeleid, maar er is meer: leermiddelen moeten

Dat metadateren is

aansluiten bij de visie van de school, dus is het belangrijk die

noodzakelijk om in een

visie nauwkeurig te formuleren. Er moet sprake zijn van een

database (of op internet)

pedagogische, (vak)didactische en organisatorische samen-

snel passende lesstof te

hang. Daarvan wordt leermiddelenbeleid afgeleid.

vinden. Elk leermiddel moet worden voorzien

Bij het inzetten van open leermiddelen mag de prijs geen

van een of meer adequate labels (tags in het ict-jargon). Vroege

doorslaggevende factor zijn, het moet gaan om de inhoud.

publicaties over het delen van leermiddelen wijzen daar al op.

Bovendien zijn open leermiddelen vaak helemaal niet zo goed-

Om te voorkomen dat iedereen maar in het wilde weg labeltjes

koop als men denkt. Bij grotere documenten is het zelfs vaak

bedenkt, is de SLO begonnen een ‘vocabulairelijst’ op te

goedkoper bij de auteur een netjes gebundeld exemplaar te

stellen. Het project is gaande en de lijst krijgt in het tweede

kopen, dan de printer overuren te laten maken. Het gaat vaker

kwartaal van 2010 een revisie. Wie de website bezoekt, wordt

om ‘meer voor dezelfde prijs’, dan ‘hetzelfde voor een lagere

o.a. in een aantal aandoenlijke filmpjes duidelijk gemaakt dat

prijs’. ‘Meer’ betekent meestal extra stof, een alternatieve

je wel een grote sukkel bent als je geen gebruik maakt van

benadering, inspelen op de actualiteit, mogelijkheid tot dif-

open leermiddelen, maar ook dat alles valt en staat met het

ferentiëren of een andere manier van toetsen. De leermid-

toekennen van de juiste labels.

delenmonitor 09/10 van de SLO laat dat duidelijk zien.

Wie de ontwikkelingen rond Wikiwijs volgt, ziet dat metadata

Ongeveer driekwart van de leerkrachten (in het po iets meer

vaak genoemd worden als struikelblok. Onjuiste, te veel of te

dan in het vo) houdt in hoofdzaak vast aan de methode en zet

weinig metadata maken de collectie slecht doorzoekbaar.

daarnaast open leermiddelen in.

Veel besproken is het arrangeren van leermiddelen. Door losse

Kwaliteit

modules beschikbaar te stellen, is de leerkracht in staat zijn

Open leermiddelen zijn goedkoop en daardoor van inferieure

eigen lessenserie op maat samen te stellen. Niet elke leer-

kwaliteit. Een misvatting. Kwaliteit leveren is vaak een drijfveer

kracht wil dat, niet elke leerkracht kan dat. In het rapport

voor een gedeeld leermiddel (zie kader). Bovendien, wie slechte

‘LeermiddelenMentality’ onderscheiden de onderzoekers vier

bijdragen levert, gooit zijn reputatie te grabbel. Dat is voor velen

soorten leerkrachten: gedegen vakmensen, eigenzinnige

een rem om een leermiddel te delen, terecht of onterecht.

>>

COS jaargang 27 nummer 9 – 2010

19

Bij Digilessen VO werken redacteuren die al het materiaal

De zes beschikbare Creative Commons licenties zijn, van

controleren, voordat het gepubliceerd wordt. Voor open content

meest vrijgevende tot meest restrictieve licentie:

en open leermiddelen berust de kwaliteit veelal op reputatie,

b

denk aan WikiPedia. Open source software, zoals OpenOffice

Het werk - of een afgeleide werk ervan - kan worden geko-

of Linux, is (vrijwel) gelijkwaardig aan commerciële software.

pieerd, veranderd, verspreid en vertoond, onder de enkele

De kwaliteit van open source software wordt bewaakt in een

voorwaarde dat de naam van de maker wordt vermeld.

community die periodiek nieuwe versies publiceert. Bij Open

ba

Access (tijdschriften en wetenschappelijke publicaties) kent

Deze licentie geeft anderen dezelfde rechten als een

men kwaliteitscontrole via peer review: lezers en bijdragers

Naamsvermeldinglicentie, met de toevoeging dat elke

beoordelen elkaars werk. Beide methoden hebben bewezen dat

nieuwe ontstane creatie onder dezelfde licentie wordt

ze werken.

Naamsvermelding

Naamsvermelding-gelijk delen

aangeboden.

bd

Naamsvermelding-geen afgeleide werken

Professionalisering

Het werk mag worden verspreid, commercieel en niet-

Krijgen alle leraren er nu een taak bij? Nee. Ontwikkelen van

commercieel, mits in de originele staat en met vermelding

leermiddelen kun je zien als een vorm van professionalise-

van de naam van de maker.

ring. Elke fulltime leerkracht heeft recht op 160 uur per jaar

bn

aan ‘professionaliseringstijd’. Bovendien is er soms ook

Anderen mogen het werk gebruiken en veranderen zolang

behoefte aan leermiddelen met meerwaarde, omdat de

ze dit niet-commercieel doen en onder vermelding van de

Naamsvermelding-niet commercieel

methode er niet of onvoldoende in voorziet. Een project

maker.

rondom een schoolreis, een lokale activiteit of een actueel

b n a Naamsvermelding-niet commercieel-gelijkdelen

voorval. Ontwikkeling van leermiddelen wordt betaald uit de

Anderen mogen het werk gebruiken en veranderen zolang

algemene middelen (salaris) en moet daarom voor iedereen

ze dit niet-commercieel doen, onder vermelding van de

beschikbaar zijn. Betaalde toegang leidt tot een remmende

naam van de maker en onder de voorwaarde dat elke

werking en doet de gemeenschapszin en gezamenlijke des-

nieuwe creatie onder dezelfde licentie wordt aangeboden.

kundigheid tekort.

b n d Naamsvermelding-niet commercieel-geen afgeleide werken

Echter, niet iedere docent is in staat een kwalitatief goed leermiddel te ontwerpen. Wie de ontwikkeling van een metho-

Dit is de meest restrictieve licentie. Anderen mogen het

disch leermiddel bij een uitgever van nabij volgt, weet dat een

werk verspreiden - niet veranderen-, zolang ze dit niet-

reeks van professionals een bijdrage aan het eindproduct

commercieel doen en onder vermelding van de naam van

levert. Dat valt niet te evenaren door een ‘zolderkamertjespro-

de maker.

duct’, uitzonderingen daargelaten natuurlijk.

Rechten

om hun werk onder ruime licentievoorwaarden te verspreiden,

Als je iets maakt, is het van jou. Helaas ligt het in de

zonder verlies van hun auteursrecht. Hoewel het auteursrecht

Auteurswet niet zo simpel. Volgens artikel 7 van die wet wordt

de standaardregel kent van ‘Alle rechten voorbehouden’,

de werkgever geacht de eigenaar te zijn van alles wat is

waardoor toestemming nodig is voor (vrijwel) elk gebruik van

gemaakt ‘in de dienst van een andere persoon’. Je leermiddel

een werk, wil CC een klimaat scheppen waarin ‘Sommige

hoeft dus niet beslist in opdracht of in de tijd van de werkgever

rechten voorbehouden’ of zelfs ‘Geen rechten voorbehouden’

te worden gemaakt. Ook als je in je vrije tijd aan het ontwik-

als norm fungeert. Het CC-licentiessysteem biedt zes voorkeu-

kelen bent, is de werkgever eigenaar. Natuurlijk kun je andere

ren aan de auteurs en tegelijkertijd blijft het eenvoudig en

afspraken maken. Bijvoorbeeld door een externe freelancerver-

gemakkelijk te gebruiken voor zowel de auteurs als de gebrui-

binding aan te gaan. In dienst van een uitgever te werken, of

kers van auteursrechtelijk beschermd materiaal (zie kader).

volledig voor jezelf te beginnen. Niet alleen leerkrachten wer-

20

ken aan leermiddelen, ook leerlingen kunnen een bijdrage

STUWMEER

leveren. Zij zijn dan (mede)eigenaar van het intellectueel

Er ligt in Nederland en België een stuwmeer aan prachtige

eigendom.

lesideeën te wachten op hergebruik. Er zijn platforms vol-

Veel leerkrachten

doende om die leermiddelen te delen. Misschien wel te veel.

hebben geen zin in

Leerkrachten kunnen, meer dan nu het geval is, gebruikmaken

juridisch gedoe.

van elkaars materialen. Maar meesters en juffen zijn kritische

Creative Commons

gebruikers die alleen met het allerbeste genoegen nemen. Ze

(CC) komt daaraan

willen de eindregie houden over hun lessen en de bijbehorende

tegemoet en heeft

materialen. Daarom twijfelen ze nog wel eens aan de kwaliteit

een reeks standaard-

van het aangeleverde materiaal.

licenties ontwikkeld,

Juridische hinderpalen en gebrekkige metadatering zijn de

die het mogelijk

grootste hobbels die genomen moeten worden. Een gebruikers-

maken voor auteurs

vriendelijke database kan echter voor een doorbraak zorgen. <<

COS jaargang 27 nummer 9 – 2010

thema

Open source: feiten en ficties Waarom kiest een school een open sourcetoepassing als er een goed programma van de uitgevers is? Op vrijwel elke school passeert die vraag wel eens de revue, zeker als men voor de keuze van nieuwe ­leermiddelen staat.

Albert Lubberink Open Source Software (OSS)

uitgeven aan maatwerkoplossingen. Een extern bedrijf moet

is computersoftware waarvan

niet alleen individuele projecten installeren en configureren,

de broncode beschikbaar

maar in principe meerdere projecten samenvoegen, die alle-

is voor iedereen. Er zijn

maal goed kunnen samenwerken en hanteerbaar zijn als het

geen discussies over het

gaat om veiligheidspatches en upgrades. Software wordt

intellectuele eigendom. De

duurder naarmate de complexiteit van wat de software moet

producten worden gratis via

kunnen toeneemt. Het open of gesloten zijn van de software

internet verspreid en wie een

doet daar niets aan af.

verbetering of uitbreiding Twee weten meer dan een. Dat is in een notendop de filosofie

Open Sourcesoftware is te riskant voor het bewaren van vertrouwelijke gegevens

achter het ontstaan van open sourcesoftware. De expertise

Bij veel ict-coördinatoren zal dat de eerste reactie zijn als er

van meerdere personen, meestal verenigd in een community,

gediscussieerd wordt over nieuwe software, vooral als het gaat

heeft toe te voegen is van harte welkom.

draagt bij aan de structuur en het uiterlijk van een soft-

om veiligheid. Iedereen kan bij de broncode en hackers hebben

wareprogramma. Het is stabiel en geschikt voor de beoogde

vrij spel. Ze zijn van mening dat OSS het meest geschikt is

taken. De openlijk zichtbare bron van een programma

voor de doe-het-zelver, de leerkracht die ’s avonds op zijn

betekent vaak ook dat problemen snel worden gevonden en

werkkamer, achter de computer kruipt en prachtige dingen

snel kunnen worden opgelost. Als je moet kiezen tussen com-

knutselt. Daardoor kan OSS nooit zo goed zijn als software van

merciële en open sourceoplossingen, wordt een groot aantal

een gerenommeerd bedrijf of gevestigde uitgever.

scholen echter door open sourcesp(r)ookverhalen misleid.

Niet is minder waar. OSS moet goed beheerd en geïmplemen-

Daardoor stelt men niet de juiste vragen bij het afwegen van

teerd worden en is daarmee net zo (on)veilig als andere soft-

keuzemogelijkheden.

ware. OSS is de ruggengraat van een systeem dat je net zo goed dicht kunt timmeren als een systeem met gesloten

Open sourcesoftware is gratis

software.

In een tijd van ‘gratis’ schoolboeken, beperkte budgetten en

Maar waarom zou je OSS gebruiken als toch niemand het

brede bezuinigingsrondes spelen kosten een belangrijke rol.

doet? Dat is niet waar. Een groot aantal bedrijven gebruikt

‘Met OSS zijn we duizenden euro’s goedkoper uit!’ Het meest

OSS: IBM, Boeing, Oracle, Amazon en de grote banken op Wall

gehoorde argument: ‘waarom betalen voor iets dat we gratis

Street. Eens in de zoveel tijd wordt zelfs Microsoft betrapt op

kunnen downloaden?’ Inderdaad, OSS kun je gratis downloa-

het gebruiken van Linux... Maar dat heeft misschien met

den, maar dat is waar ‘gratis’ begint en ophoudt.

concurrentieoverwegingen te maken. De Nederlandse overheid

OSS kost geld. Iemand moet het beheren, evalueren en

heeft een beleid waarin OSS voorrang krijgt boven closed

ondersteunen, welk open sourceproduct je school ook

software als er een ict-vernieuwing wordt doorgevoerd.

gebruikt. Als je school bijvoorbeeld een eigen OSS security op voorbereid dat je enorme bedragen uit je ict-budget moet

Bedrijven die OSS verkopen en ondersteunen voegen weinig toe

halen of je gaat er immens veel vrije tijd in steken. Dat werk

Sommigen veronderstellen dat betalen voor producten die

kun je ook uitbesteden. In alle gevallen kost het (indirect)

gebaseerd zijn op open source gelijk is aan het weggooien van

geld. Voor open source hoef je geen licentiekosten te betalen.

geld, omdat je dezelfde projecten gratis kunt krijgen. Als

Dat scheelt al snel 20-30% van de kosten. Dat geld kun je

bedrijven die OSS verkopen of winst proberen te maken door

suite vanaf de basis opbouwt, is dat mogelijk. Wees er echter

24

COS jaargang 27 nummer 9 – 2010

Tijdens de ontwikkeling van een open sourceproduct zijn drie groepen te onderscheiden: • Gebruikers die kant-en-klare oplossingen willen en afhaken als een product niet direct aan hun wensen voldoet.

• Geïnteresseerden die er iets in zien en aan­ passingen (maatwerk) willen.

• Experts die daadwerkelijk ontwikkelen.

Naarmate het product vordert, zal het aantal aanpassingen afnemen en de groep ‘ontevreden gebruikers’ steeds kleiner worden. Het product wordt steeds verder verfijnd of opgevolgd door een nieuwe versie.

toegevoegde waarde te leveren niet daadwerkelijk iets substantieels bijdragen, zijn de kosten inderdaad niet gerechtvaardigd.

Daarom is het voor sommigen discutabel of zij de portemonnee moeten vullen van een bedrijf dat het werk van anderen ver-

OSS-gemeenschap heerst sociale controle, ze oefent zelf actief

koopt.

toezicht uit en ontmoedigt alles behalve openheid. Op internet

Voor een deel komt deze mening voort uit onbegrip over open

is een schat aan achtergrondinformatie beschikbaar.

sourcelicenties. Wie geld wil verdienen met OSS, is daar vrij in. bedrijven huldigen daarbij zelfs het oorspronkelijk principe van

Met open source haal je juridische problemen in huis

OSS. Als ze een nieuwe of embedded toepassing hebben

Dat is een bestaand risico. Voor scholen valt het echter

ontwikkeld, stellen ze die gratis beschikbaar aan anderen.

meestal wel mee. In de onderwijspraktijk worden meestal

Voorbeelden hiervan zijn de vele versies van Linux, de Apache

kant-en-klare oplossingen gebruikt.

webserver, en het populaire Netfilter firewall project. Dan zijn

De problemen ontstaan vaak als een externe partij zich bezig-

er bedrijven die open sourcesoftware commercialiseren en

houdt met het aanpassen van een toepassing, bijvoorbeeld

kennis toevoegen, zoals, documentatie, handleidingen, interfa-

door een CMS op maat te maken. Als men dan vergeet de

ces, interoperabiliteit, maatwerkaanpassingen uitvoeren en nog

broncode mee terug te sturen - zodat er niet kan worden

veel meer.

doorontwikkeld - of een nieuwe licentie op te stellen, gaat de

Ze bedenken oplossingen die ook wel bekend staan als ‘mixed

toepassing een eigen, illegaal leven leiden. Of een toepassing

source’ of hybride oplossingen; een mengsel van open source

wordt op een site geplaatst met de onterechte vermelding dat

en eigen componenten. Deze oplossingen geven je het beste

deze rechtenvrij is.

Verkopen, verspreiden en iets toevoegen mag. Sommige

van twee werelden. Ze zijn gebaseerd op een stevige open sourcefundering, terwijl er bovendien ondersteuning, documen-

Tot slot

tatie, QA-testen en upgrades worden geboden. Dit levert een

Open source biedt mogelijkheden voor het onderwijs. In kant-

uiteindelijk afwerkingsniveau waardoor de oplossing stabiel,

en-klare pakketten en in maatwerk. Een mooi voorbeeld is de

hanteerbaar en realistisch toepasbaar wordt in veel meer

open disc, een virtuele (maar ook brandbare) cd vol open

scholen en bedrijven dan wanneer je de ‘kale’ open sourceop-

sourceapplicaties voor het onderwijs. Zo wordt er ook steeds

lossing downloadt.

meer OSS verwerkt in GIS, het geografisch informatiesysteem, het veelgebruikt hulpmiddel voor professionele geografen én

Open Source is niet betrouwbaar

het aardrijkskundeonderwijs in het vo.

Softwaretoepassingen van diverse bedrijven vertegenwoordigen

Zuiver maatwerk is kostbaar en daarom vooral voor grote

een groot aantal voordelen, zoals het leveren van technische

onderwijsinstellingen weggelegd, zoals universiteiten en hoge-

ondersteuning, training, updates, integratie via API’s, en

scholen. <<

len ook gegeven bij de goedkopere OSS-alternatieven door verkopers van een mixed sourceoplossing.

Bovendien verzet de open sourcegemeenschap zich actief tegen wat veel klanten tegenstaat aan koppelverkoop, hoge startkosten, gebrek aan functie-upgrades of -aanvullingen en onderhoudscontracten waarvan de kosten de pan uitrijzen.

Lekken en bugs worden stilgehouden. Als iets fout gaat in een

Info

innovatieve GUI’s. Vandaag de dag echter, worden deze voorde-

ww w.opensource.org/

ww w.opensource.nl/ (slapend) ww w.security.nl/ ww w.theopendisc.com /education/ http://noiv.nl/files/2 009/12/ActieplanNederland-Open -in -Ve rbinding.pdf

open source security project, kunnen distributeurs de kwestie niet ontkennen, verbergen of bagatelliseren. Binnen de

COS jaargang 27 nummer 9 – 2010

25

thema

Vissen in een vijver vol leerkrachten Brieven sturen en bellen is niet meer genoeg om een baan te vinden. Het belang van sociale netwerken op het internet groeit snel, althans zo lijkt het.

Albert Lubberink Netwerken zijn van alle tijden. Op het internet is het is

Sollicitatiecode

oude wijn in digitale nieuwe zakken; sociale netwerksites

Bij het zoeken van kandidaten zijn bedrijven aan regels

zijn de digitale varianten op hobbyclubs, theekransjes,

gebonden. De Nederlandse Vereniging voor

kerkgenootschappen, sportclubs, vriendenclubs, kroegen,

Personeelsmanagement en Organisatieontwikkeling (NVP)

dorpsgemeenschappen of buurthuizen. Ze zijn alleen groter,

heeft een sollicitatiecode opgesteld, waarin staat dat

sneller, wereldwijd en anoniemer. Alhoewel dat laatste

bedrijven betrokkenen op de hoogte stellen als ze gege-

aspect steeds meer onder druk komt te staan. En of je

vens van internet gebruiken bij een sollicitatie. Ook mogen

nou wil of niet, iedereen is wel lid van een of ander sociaal

bedrijven alleen die informatie gebruiken die relevant is

netwerk.

voor de te vervullen functie. (vrije weergave van Artikel 5.1)

Waar?

Twitter, Hyves, Facebook en vooral Linkedln zijn volgens

Overigens wordt LinkedIn vaker bezocht dan Hyves. Hyves gaat

sommige deskundigen onmisbaar geworden bij de zoektocht

vooral over het privéleven. ‘Kijk eens hoe zo’n leuk leven ik

naar een nieuwe baan. Sommigen denken dat tegenwoordig al

heb.’ Relevantie informatie voor een toekomstige werkgever

70 procent van de vacatures opnieuw wordt ingevuld zonder

staat er zelden op. Privéberichten en –profielen kunnen car-

ooit in een vacaturebank zichtbaar te zijn geweest. Andere

rièrewensen ook blokkeren. Foto’s van ‘dat ene feestje waarop

deskundigen schatten dat het om de helft van de vacatures

je te veel gedronken had’ of ‘het lidmaatschap van een radi-

gaat.

cale politieke beweging’ op Hyves zijn vaak niet goed voor je sollicitatiekansen. Voorkom ook dat je via een sociale netwerk-

Zonder Linkedln loop je een heel groot deel van de kansen

site of op een forum ongenuanceerd stoom afblaast na een

mis. Gebruikers van Linkedln maken een profiel aan, waarin

vervelende vergadering. Of even twittert wat een ongelooflijke

ze hun arbeidsverleden op een rij zetten en aangeven waarin

 $%^*!! die baas van je is. Als je nu de vuile was

ze geïnteresseerd zijn. Van vrijwel alle gebruikers is ook een

buiten hangt, waarom zou je dat dan in de toekomst bij je

e-mailadres zichtbaar, sommigen publiceren hun telefoon-

nieuwe baas niet doen? Referenties van anderen of lidmaat-

nummer. Ook kunnen de deelnemers groepen vormen met

schappen van groepen die iets met je toekomstige werkgever

mensen uit eenzelfde interessegebied, beroepsgroep of

te maken hebben, werken juist wel positief.

opleiding.

Profiel Wie een sociale netwerksite als LinkedIn wil gebruiken om de Werkgevers benaderen mensen op het internet die bij een

kansen op een nieuwe baan te verhogen, moet zorgvuldig te

bepaalde hobbyclub zijn aangesloten. Een mooi voorbeeld

werk gaan. Profielen zijn gedeeltelijk te vergelijken met cv’s. Je

is het kleine groepje op internet voor mensen met als

beschrijft wie je bent en wat je op of buiten je werk doet. In

hobby ‘autoruitenwisserbladen’. Een paar mensen door het

een profiel gaat het echter meer over wat je ‘hier en nu’

hele land hadden deze ongewone hobby en wisselden

belangrijk vindt, wat je hobby’s zijn of met welke activiteiten je

daarop informatie aan elkaar uit. Een fabrikant van autorui-

je momenteel bezighoudt. In een goed profiel kun je foto’s,

tenwisserbladen zag dit, terwijl hij aan het googelen was.

video’s en allerlei bestanden toevoegen en delen met de leden

Het enthousiasme van deze mensen beïnvloedde hem

van je netwerk. In haar boek De droombaan veroverd beschrijft

zodanig dat hij hun uitnodigde in zijn bedrijf te werken.

Iris Dorreboom de belangrijke rol van sociale netwerken. Door een profiel te maken dwing je jezelf na te denken: wie ben ik,

18

COS jaargang 27 nummer 10 – 2010

Vergelijking sociale netwerksites

Hyves

Facebook

LinkedIn

Valt onder Wet bescherming persoonsgegevens

Ja

nee

ja

Verwerkt informatie met toestemming in Algemene

Ja

ja

ja

Ja

ja

nee, alleen lijst met connections is

Toesnijden van advertenties door middel van cookies

ja, met opt-out

ja, met opt-out

ja

‘Web beacons’ van derde partijen

Nee

ja

ja

Verzamelt zelfstandig informatie over gebruiker uit

Nee

ja

nee

Auteursrecht

vergaande licentie

vergaande licentie

vergaande licentie

Disclaimer

zoveel mogelijk aansprakelijk-

zoveel mogelijk aansprakelijk-

zoveel mogelijk aansprakelijkheid

heid uitgesloten

heid uitgesloten

uitgesloten

Voorwaarden of privacy policy Mogelijkheid om schotten aan te brengen in profielinformatie

onzichtbaar te maken

andere bronnen

(Bron: Image-building op het internet: houd greep op je digitale identiteit)

wat is mijn achtergrond, wat heb ik te bieden? Daarna leer je

ga je nu niet meer op zoek naar vacatures, je moet zorgen dat

nieuwe mensen kennen door deel te nemen aan discussies

je online goed gevonden wordt. Werving- en selectiebureaus,

met mensen uit je netwerk en ben je zichtbaar voor bedrijven

van nature vaak wat doortastender op zoek naar kandidaten,

die personeel zoeken. Volgens Dorreboom zijn de informele

zoeken al langer actief via netwerken. Op die manier besparen

contacten het belangrijkst. Zo kom je aan een uitnodiging voor

ze flink, omdat ze geen fysieke databases met cv’s meer

een sollicitatiegesprek.

hoeven bijhouden. Zo hebben alle leden van de afdeling recruit-

Overigens, niet aanwezig zijn op een sociaal netwerk zegt ook

ment van adviesbureau Deloitte zich aangemeld op Linkedln,

iets over jou…

Hyves, Facebook en Twitter. Ze gaan talenten spotten, leggen via die netwerken contacten en proberen mensen voor een

Mag dat?

bedrijf te interesseren. <<

Werkgevers zoeken graag naar informatie op sociale netwerksites, omdat die soms meer zegt over de sollicitant dan traditionele cv’s. Het profiel toont de echte persoon achter het cv,

Internet:

denken ze. Hiermee hopen werkgevers bijvoorbeeld te beoorde-

• Sollicitatiecode NVP:

len of een kandidaat binnen een bedrijfscultuur past. Mogen

www.nvp-plaza.nl/documents/doc/sollicitatiecode/

werkgever dat zo maar doen? Corien Prins, hoogleraar Recht en informatisering aan de Universiteit van Tilburg vindt dat niet. In een artikel in Univers in oktober 2008 pleitte zij voor

sollicitatiecode-oktober-2009.pdf • College bescherming persoonsgegevens: ‘Richtsnoeren Publicatie van Persoonsgegevens op Internet’:

een gedragscode. Googelen om informatie over een kandidaat

www.cbpweb.nl/downloads_rs/rs_20071211_­

te vinden is niet netjes, volgens Prins. ‘In de gewone wereld is

persoonsgegevens_op_internet_definitief.

het ook gebruikelijk om aan sollicitanten te vragen ‘mag ik

pdf?refer=true&theme=purple

referenties opvragen?’ Dit is gewoon een digitale vertaling van

• Mijn puber op Hyves

die fatsoensregel.’

www.mijnkindonline.nl/uploads/mijn_puber_op_ hyves1.pdf, www.wieowie.nl

Gevonden worden

• www.archive.org

Ontwikkelingen gaan snel. In het rapport Image-building op het

• www.spamklacht.nl

internet: houd greep op je digitale identiteit, dat in maart 2010

• www.surfnet.nl/nl/Thema/cybersafe

verscheen, is de vraag niet langer of werkgevers je profiel natrekken op sociale netwerksites, maar hoe jij het beste kunt

Boeken:

inspelen op hun zoekgedrag. Het is niet langer ‘Big brother is

• Iris Dorreboom, Rudi de Graaf, De droombaan veroverd

watching you’, maar ‘Little brother knows he is watched’.

Natuurlijk spelen zaken als bescherming van persoonsgegevens, portretrecht en auteursrechten een rol. Maar problemen kun je beter voor zijn. Het rapport geeft een groot aantal handreikingen en een vergelijkend overzicht (zie tabel).

- uitg. Beyond bv (2010), ISBN-13: 9789460002298 • Aaltje Vincent, Jacco Valkenburg, Solliciteren via LinkedIn - Uitg. Spectrum (2009), ISBN-13: 9789049103033 • Tina van der Linden, Tijmen Wisman, Image-building op het internet: houd greep op je digitale identiteit - uitg.

Ook in het boek Solliciteren via LinkedIn, geschreven door

Surfnet (maart 2010), ISBN 9789078887096

Aaltje Vincent, staat een groot aantal tips. Als werkzoekende

COS jaargang 27 nummer 10 – 2010

19

thema

De rol van sociale netwerken bij een ­sollicitatie Speelt een sociaal netwerk een belangrijke rol bij het krijgen van een baan?

Mogen schoolbesturen kandidaten screenen op sociale netwerken? Hebben negatieve publicaties een negatief effect op het verloop van de sollicitatie?

Albert Lubberink COS hield een onderzoek onder onderwijscollega’s en vroeg

vindt 9% van de geënquêteer-

hun wat wel en niet wenselijk is bij het gebruik van sociale

den. Maar als je besluit een

netwerken, zoals Hyves, Twitter, Facebook en LinkedIn, tijdens

digitaal netwerk als middel ter

een sollicitatieprocedure. Bij het sluiten van deze editie

promotie van jezelf te gebrui-

hadden we 335 ingevulde vragenlijsten ontvangen.

ken, is bijna 60% ervan overtuigd dat het een goed middel

belangrijke rol netwerk

is. Je bepaalt uiteindelijk zelf

13% (41) heeft zijn of haar nieuwe baan gevonden door gebruik

wat je erop zet. Het is wel een middel waar je zorgvuldig mee

te maken van een sociaal netwerk. Dat hoeft overigens niet

om moet gaan. 18% is ervan overtuigd dat berichten op een

beslist een digitaal netwerk te zijn.

profiel of een sociaal netwerk zelfs van doorslaggevende

De rol van netwerken is groot bij het vinden van een nieuwe

invloed kan zijn bij een benoeming of afwijzing. Het zou niet

baan. Hoewel bijna vier van de tien collega’s (38%) nog steeds

mogen (42%), maar volgens 13% is het in de praktijk vaak wel

een belangrijke functie toedichten aan kranten en vakbladen,

zo. De vergelijking met vormen van ongeoorloofde discriminatie

wordt ook vaak genoemd dat mond-tot-mondreclame goed

dringt zich op. De afgewezene is niet te oud, homo, allochtoon

werkt (18%) en dat je elkaar via netwerken attent kunt maken

of zwanger, maar ‘past niet in het profiel’. De benoemde

op een vacature (20%). Slechts een enkeling noemt

daarentegen is niet het vriendje van de baas, maar ‘de per-

Meesterbaan of Monsterboard als bruikbaar kanaal naar een

fecte match’.

nieuwe baan. Het allerbeste is toch een combinatie van alle mogelijkheden. Een kwestie van oren en ogen open houden.

Internet achtervolgt je

Het is tegenwoordig eerder gewoonte dan uitzondering dat

Kunnen oude postings kwalijk zijn? Als voorbeeld werd in het

werkgevers op sociale netwerken kijken. De informatie is

onderzoek een filmpje op YouTube beschreven. Een jeugdzonde.

openbaar en dus zonder problemen toegankelijk. Toch hebben

Jaren geleden had de sollicitant in een dronken bui onwelvoeg-

veel mensen er moeite mee. Weliswaar vindt een kwart dat ze

lijke taal uitgeslagen en een obscene voorstelling gegeven.

er een blik mogen werpen, ruim een derde van de responden-

Natuurlijk moet zo’n filmpje zo snel mogelijk van YouTube afge-

ten meent dat het

haald worden, om erger te voorkomen. Toch kan het je blijven

zeer gewenst dat ze in

achtervolgen. Bijna een kwart vond het wel een onderwerp van

het gesprek melden

gesprek waard. Een grote meerderheid (68%) beoordeelde het

dat ze er geweest zijn

filmpje echter als niet relevant of verouderd en liet het buiten

en wat ze er hebben

beschouwing. 2% vond het filmpje voldoende aanleiding om de

aangetroffen. 15%

kandidaat direct af te wijzen.

vindt dat een werkgeverver vooraf toestem-

En dan nog een waar-

ming moet vragen.

schuwing: werknemers in het onderwijs moeten

20

Privé en zakelijk scheiden

zich bewust zijn van hun

Een kwart van de ondervraagden beschouwt digitale netwerken

voorbeeldfunctie, ook op

vooral als een privéaangelegenheid. Werk en thuis houd je

internet. Wat een sol-

gescheiden. 17% vindt zelfs dat werkgevers er helemaal niets

licitatiecommissie kan

te zoeken hebben. Bovendien is de informatie die erop staat

vinden, kunnen leerlingen

weinig betrouwbaar. Mensen doen zich beter voor dan ze zijn,

ook vinden. <<

COS jaargang 27 nummer 10 – 2010