DORSIÈR
Memòria en partatge
RESCONTRE
Aurelia Lassaque
3QA
# 39 - Setembre / Octòbre de 2017 - 5€
Christian Philibert
DIRECTEUR DE PUBLICATION Pierre Loubère RÉDACTEUR EN CHEF Sébastien Pugin RÉDACTEURS Silvan Chabaud Caroline Dufau MAQUETTISTE Elodie Saulnier IMPRESSION & ROUTAGE P.R.D., Millau Remerciements à nos partenaires, relecteurs,contributeurs et collaborateurs Lise Gros, Sylvan Carrère, Lili Pinçon, Miquèu Pujol, Tristan Gahùs,Cathy Lacroix, Manon Serres et Cécile Chapduelh. Lo Diari et lodiari.com sont des publications de l’IEO Midi-Pyrénées, association sise 11 rue Malcousinat 31000 Toulouse ISSN : 2427–5735
Edito
Sébastien PUGIN Cap Redactor
Sauvagardar tà hèr víver.
A l’ocasion de la sortida deu dusau volume de Memòria en partatge per Pirèna Immatèria, que ns’interessam a la canta pirenenca d’expression occitana. E mes de la fòrma plan agradiva, aqueth libe/CD, basat sus cantas collectadas dens las annadas 50 e 60, qu’ei ua escajuda. Per ua part, aqueths enregistraments que’ns confrontan a ua lenga e ua practica culturau transmesas de faiçon “naturau” e doncas sense nada interrupcion deu procèssus de transmission. Que sauva un patrimòni immateriau transmés per personas bajudas au segle XIXau. Que podem escotar a l’encòp a votz gessidas deu passat (dab ua lenga mairau e autentica) e un repertòri portaire d’un biais de víver la canta dens las Pireneas bèth temps a. Per ua auta part, eth riquèr d’aqueth tribalh qu’ei d’estar virat de cap a l’avier. Per segur, l’interès màger deu collectatge qu’ei la sua vulgarizacion e la sua utilizacion futuras. E l’emplec d’aqueth utís peu lector/auditor qu’ei garantit per la sua simplicitat d’accès (enregistraments, traduccions en francés e passatge a la grafia classica de las paraulas canta per canta). Quan vegem l’atrèit deu monde tà la canta dens pirenenca, l’efervescéncia a l’entorn de la practica (quantitat de grops amators) e eth dinamisme de l’empont actuau, que ns’avem a arregaudir de la vitalitat d’aquera activitat culturau en lenga nosta. Eth tribalh de Pirèna Immatèria ne serà pas desbrombat de tira. Nani. Au contra, aqueth supòrt de bon utilizar que participarà de la dinamica positiva de la canta pirenenca e que permeterà aus apassionats e aus practicaires de contunhar de s’apropriar aqueth patrimòni, de l’interiorizar tà cantà’u, tribalhar, hèr víver e donc hèr evoluar com tot patrimòni.
ABONATZ -VOS A
LO DIARI 1 AN 6 NUMEROS
Vos cal decopar e tornar amb vòstre pagament a :
IEO MP - Lo Diari 11, rue Malcousinat 31000 Toulouse
abonatz - vos en linha 1
www.lodiari.com/le-magazine
M.
24 €
6
NUMÈR
Code Postal :
Mme.
2
OS
1
AN
Nom - Structure : Prénom - Contact : Adresse : Ville :
Date et signature :
Pays : N° Tél :
E-mail :
Souhaite souscrire abonnement(s) à 24€ l’un, servi en zone2 réglés par chèque à l’ordre de « IEO MP »
soit
€ de port, soit un total de
€
Les informations recueillies à partir de ce formulaire font l’objet d’un traitement informatique destiné à l’IEO Midi-Pyrénées – Lo Diari. Conformément à la loi « informatique et libertés » du 6 janvier 1978 modifiée, vous disposez d’un droit d’accès et de rectification aux informations qui vous concernent. L’abonnement est valable pour six numéros à compter de la réception du paiement. Tout nouvel abonnement reçu immédiatement avant ou après le bouclage du numéro en cours pourra être reporté en conséquence. 1 - Abonnements Zone 1 uniquement (paiement par carte bancaire) 2 - Zone 1 : France Métropolitaine, frais de port inclus ; Zone 2 : DOM-TOM, Union Européenne et Suisse, 4 € de frais de port par an ; Zone 3 : Reste du Monde (hors Union européenne et Suisse), 6 € de port par an.
Somari
Au 1èr de junh, l’associacion bigordana Pirèna Immatèria que publiquè lo dusau volume de Memòria en partatge, un libe-disc bilingüe de 19 cantas e 7 tèxtes poetics. Aqueths dus volumes que constitueishen tesaurs d’oralitat inestimables.
PAGE
8
MEMÒRIA EN PARTATGE Tesaurs tà l'aviéner Aurelia Lassaque, poèta en occitan e en francés, sortís son tresen recuèlh poetic « En quête d’un visage » a las edicions Bruno Doucey, e nos parla de son percors, de son rapòrt a la lenga d’òc e a la creacion literària.
AURELIA LASSAQUE 6 • Fotomatòn
16 • Libe Joens
7 • Novèlas • Mon volontariat
17 • D'escart e de talvera
8 • Dorsièr
- Memòria en partatge - Pascal Caumont - Cantèra - Arredalh
15 • Critica Literària
18 • Rescontre
Aurelia Lassaque
22
PAGE
DORSIÈR
RESCONTRE 24 • Clinhada
Lo teatre de las originas
26 • Tòca Maneta 27 • TV
20 • Clic & Scroll
28 • Edicions
21 • Barrutlatges
29 • Diariscope
Nissa
22 • Tresaur en lum
30 • Agenda
JALABER
CELTILL
Fotomatòn
Quin e’t formès a l’audiovisuau ? Començèi en amator, en realizant filmes en occitan, quan èri adolescent. M’agradèc, partiscoi hèr la prumèra e la terminala dens un licèu que proposava l’opcion cinèma-audiovisuau. Puèi seguiscoi le BTS audiovisuau especialitat montatge au licèu de las Arenas de Tolosa. Aquí hascoi un prumèr semèstre en Istòria e Istòria de l’art. Ara, trabalhi ende Piget sus la sason 2 de la seria Biais. Èi per objectiu de contunhar les estudis a l’ESAV** o en una auta licéncia de cinèma. Avant de préner part a la còla Piget, qu’avès dejà la toa equipa ? Òc, començèi damb amics deu collègi, puèi au licèu. Nos aperàvam dejà Broa de Save, basats dens le canton de l’Isla de Baish. L’an passat, hascom de noste grop una associacion. I a amics deu BTS que se son ajustats, de ma promocion e de la promocion seguenta. Vam trabalhar amassa ende realizar filmes de fin d’annada, en profitar deus mejans e de l’ocasion ende crear. En darrèras, que ganhès lo prèmi d’escritura Claude Nougaro. Qué çò qui’ns preparas adara ? Tot còp hèi un cort-metratge o un escenari, me disi que le cau presentar. Le darrèr es l’escenari
6 – Lo Diari
deus 300 Bolero, que ganhèc aqueth prèmi. Rodèi le filme damb le BTS on hascoi ma formacion de montatge. Le filme es en cors de post-produccion. Parla’m drin de la seria Biais, que montas tà Piget, difusada peu magazina setmanèr Viure al País sus FR3. Es una seria « tuto-mentaira » de formats corts, una mescla entre le documentari, realizat e mes en scena coma un tutoriau. Biais recampa gèstes simples e practicas de la vita vitanta, religats a la lenga occitana. Jo, acabèi le BTS l’an passat, e Amic Bedel, le realizator de Biais, m’aperèc ende trabalhar sus la seria. Soi fòrça content, es una chança enòrma ende una prumèra experiéncia professionala. Ensagi de trobar e de ténguer le ritme. I a la pression de hèr un bon trabalh. Le hèit d’èster joen e pas fòrt experimentat n’es pas vist coma un handicap, la produccion e le realizator son indulgents e me sostenguen. Hèi de mon melhor,
ende me melhorar chic a chic. En mès d’aquò, Biais me permet de conservar l’occitan, de tornar trabalhar damb la lenga. A l’aviéner, e’t vedes perseguir en lo montatge, l’escritura o la realizacion ? Se pòdi, pensi hèr un pauc de tot. Quan soi a la realizacion, estimi mès trabalhar damb autes montaires, que van portar un aute univèrs au projècte. De faiçon generala, monti pas les filmes que realizi, a despart deus projèctes fòrça personaus. Espèri que poderèi trobar un equilibri, montar e realizar en parallèla. Èi enveja de demorar en la creacion occitana. Dempuèi la debuta damb Broa de Save, trabalham en francés e en occitan. Vam contunhar atau. Caroline Dufau * Piget : societat de produccion audiovisuala en occitan / piget-prod.com ** ESAV : Escòla superiora d’audiovisual de Tolosa
La Joanada
Novèlas
qué ne dison nòstres escrivans ?
A l’ocasion de la Joanada d’Albi de 2017, lo Centre Cultural Ròcaguda a realizat una exposicion a l’entorn de la Sant Joan dins la literatura occitana, ambe de tèxtes de plan d’autors e autoras diferents que ne parlèron dins lor òbra. Las tematicas son ricas e variadas, totjorn entre sòmi e realitat, entre tradicion e supersticion. Christian Mathieu nos parla de lutz e de sentors : « L’estelum al cèl calelheja, lo fuòc belugueja e nòl lo telhum ». Anna Maria Ponrouch-Petit canta las vertuts de las èrbas coma lo trescalan, qu’aparan de la marrana
e gardan del maissant sòrt, e Estieu escriu que « tot dins lo fuòc de la Sant-Joan èra salutari per l’òme, aitanplan coma per sas bèstias e sas recòltas ». Perbòsc rapèla l’importància de la fèsta en tèrra occitana, e de tèxtes coma lo d’Amedeu Sabatié li fan resson : « al lum de la flamba lusenta tòrnan far viure sens crenta l’istòria de mai de mila ans de nòstra tèrra de pacans ». Apuèi, plan segur, i a de tèxtes de Bodon, de Marcèla Delpastre e de plan d’autres. E tanben de cançons, perqué coma ditz Nadau :
« lo mauvíver de tot dia, e lo tristèr e lo despieit, còp sec lo huec que’us cambia en mila estelas capvath la nueit ». Descobrissètz a travèrs los tèxtes una tradicion que contunha d’alucar de fuòcs cada annada pertot en Occitània !
Centre Occitan Rochegude Se l’exposicion vos interèssa, contactatz lo Centre Cultural Occitan de l’Albigés : 28 Rue Rochegude 81000 ALBI 05 63 46 21 43 centre-occitan-rochegude@orange.fr www.centre-occitan-rochegude.org
Mon volontariat :
Andrea Cheguettine-Ochea Wissem Saidi Andrea e Wissem son en volontariat al dintre de Ràdio Lengadòc de Montpelhièr. Dos camins e istòrias diferents mas una volontat comuna de trabalhar dins lo mitan de la ràdio associativa. La primièra parla l’occitan, son paire es un afogat de la lenga nòstra. Aquel calandron seguiguèt apuèi lo licèu, d’estudis dins las arts plasticas puèi viatgèt a travèrs Euròpa e tanben al Brasil. Lo segond volontari faguèt d’estudis en informatica, puèi una escòla de 2 ans de tecnician son e cercava un biais d’aprigondir las seunas coneissenças dins lo mitan professional de la ràdio en tot descubrir l’occitan. La mission d’Andrea es de pensar de novèls biaisses de comunicar mai que mai sus l’accessibilitat de las produccions radiofonicas, coma per exemple filmar d’emissions per una retransmission sul site internet de Ràdio Lengadòc. Wissem es puslèu sul costat tecnic, enregistra e fa lo montatge de bendas anóncias, ajuda al montatge d’emissions
e a l’organizacion de platèus d’enregistrament ràdio en exterior. Aquò li permetèt de descubrir de novèls logicials, equipaments tecnics. Dins un ambient pro agradiu e una còla dinamica, nòstres dos volontaris an pogut trabalhar en autonomia, far de proposicions mas tanben collaborar ambe los permanents de l’associacion e aprene plan de causas dins aqueste mitan professional particular. Per Wissem, aquela experiéncia, li confirmèt que lo son es la seuna passion e vòl contunhar dins aquel sens, va cercar de trabalh coma tecnician son. Per Andrea li agradariá de trabalhar dins la comunicacion o de tornar viatjar. Pendent lor volontariat, an seguit una formacion cap a la lenga e son d’acòrdi de dire qu’es plasent de parlar una lenga diferenta al trabalh. Cathy Lacroix
Lo Diari – 7
MEMÒRIA
Dorsièr
EN PARTATGE
Tesaurs tà l'aviéner
Au 1èr de junh, l’associacion bigordana Pirèna Immatèria que publiquè lo dusau volume de Memòria en partatge, un libe-disc bilingüe de 19 cantas e 7 tèxtes poetics, collectats au près de la familha Porte-Labit-Crampe, aulhèrs-cantaires de Gedra en Bigòrra, tot pròche de Gavarnia. Lo permèr numèro, pareishut en deceme de 2014, que presentèva dejà ua seleccion de cants collectats en Bigòrra peu professor Xavier Ravier enter 1956 e 1962. Gessits d’un paisatge sonòr unic, aqueths dus volumes que constitueishen tesaurs d’oralitat inestimables. Pascal Caumont, cantaire e professor au conservatòri de Tarba, responsable de la publicacion, que’ns liura la genèsi e los enjòcs d’aqueras parucions.
Pirèna Immatèria L’associacion Pirèna Immatèria, apitada en 2010, qu’a per tòca de har víver la canta tradicionau, notadament mercés a la produccion de supòrts sonòrs. Los cantaires de Vox Bigerri (dont Pascal Caumont), las cantairas de Daunas de Còr, o enqüèra l’autor Joan-Loís Lavit que’n son membres ahuecats. Com punt de partença, que i a lo constat de l’abséncia d’edicion de collectatge de cantas en Bigòrra. Quin e’s pòt, dab un territòri ric de cantaires, au repertòri vitèc e abondós ? Memòria en partatge que’n planta las hicas, en ua edicion bilingüa de las bròias. L’introduccion hòrt documentada que sensibiliza lo lector-auditor aus contèxte e enjòc de la collècta, en descríver dab tendressa aqueths cantaires de tot dia. Qu’entram en ua escota esmavuda d’aqueths tesaurs.
Tesaurs sonòrs Lo permèr volume que potza preu hons collectat per Xavier Ravier, cercaire e professor. En las annadas 50, a l’atge de 25 ans, qu’entrà com estudiant en l’equipa deu Jean Séguy (1914-1973), lingüista e professor a l’Universitat de TolosaMiralh. Aqueth gran universitari que lançà ua seria d’enquistas sonòras suu terrenh, tà collectar de qué
constituir lo famós Atlàs linguistic e etnografic de la Gasconha1. Originari de Labatut-Ribèra a la termièra de Gèrs, lo joen Xavier Ravier qu’arribà donc en Bigòrra en 1956. Que pojà preus vilatges, qu’estó arcuelhut hens las maisons, micro a la man. En aqueth contèxte, que començà las soas recèrcas suus mites pirenencs, tau com Milharís e la legenda de l’arribada de las permèras nèus per las Pireneas. Que’n profieità tanben entà har cantar las personas ressorças, e mià atau ua collècta parallèla cap a la canta tradicionau. En tot saber que lo monde collectat e estón vaduts enter 1875 e 1905, qu’avem aquiu testimònis d’un aute sègle, dab ua immersion en un contèxte societau qui ei adara complit. Lo dusau volume Memòria en partatge suu Simon Crampe e la soa familha, que resulta d’ua seleccion enter aqueth hons deu Xavier Ravier numerizat, enregistraments mei recents deu Pascal Caumont, o bandas hornidas per aquera familha de cantaires. Que s’i audeish a tres generacions, dab un repertòri inedit e originau, en ua lenga ancorada en país Tòi. Que i arretrobam los articles « eth » e « era » de la montanha, los feminins pluraus en « -es », o enqüèra las 1 - editat peu CNRS en sheis volumes, enter 1954 e 1973
fòrmas bracas monosillabicas de quauques vèrbes : « aver » qui vad « èr », « véger » qui vad « vér »... eca.
Ua lenga corporau Aqueths testimònis que pòrtan las marcas d’ua lenga anciana, qui adara s’enten fòrt mensh en las bocas joenas o neò-locutoras. Lo biaish de bronir la « r », de har soar la « l » o la « d » en la ganurra, qu’an ua auta sabor. Aqueth engatjament deu còs que s’arretròba solide en la canta. Que n’ei ua constituenta màger, dab ua incidéncia dirècta suu riquèr deu son, de las armonicas, pr’amor deus resonators corporaus mobilizats. Entau Pascal Caumont, que hè partida de « l’identitat sonòra » : « Que’m sovengui deu mié gran-pair qui parlava tanben ua lenga hòrt dens la garganta, mes corporau. Quan hèm passar aquesta mena de votz en un espectrograma, que vegem que lo son ei ric, cargat de resonància. Mentre d’aver ua votz mes modèrna, mes urbana, qu’ei mes netejat, mes filtrat. » Que hè lo comparar dab la cosina : « arrés ne voleré pas d’un gost formatat, industriau, normalizat. Tot parièr entau son, las sabors enrasigadas que son de bon guerdar ».
Lo Diari – 9
Dorsièr « La lenga musicau mairau » Publicacions atau que desvolopan l’accès aus hons sonòrs, qui vaden fondamentaus entà l’aprentissatge musicau o lingüistic. Los tèxtes que’s hèn testimònis d’un tròç de vita, pintraires d’un paisatge, d’un saberhar. La familha aquesta qu’a la canta per mejan d’expression. Que pòden descríver en cançons lo paisatge o las condicions rudas deu tribalh d’aulhèr. « Eths que son en trin de’s hargar cançons tostemps, que sembla que lo broquet ei prèst a s’aubrir a tot moment. Que i a cantas de qui coneishen tots, que son capables de las cantar atau au canton de la taula, de s’inventar coplets. Qu’ei ua vertadèra tradicion familiau » çò nòta lo Pascal Caumont. Qu’an un estile de composicion, ua vertadèra lenga musicau mairau qui’s dessenha. Mes se los Porte-Labit-Crampe ne son pas los mei inventius entau ritme, un auta familha 30 km mei ençà que’s cargarà de compausar partidas ritmicas mei originaus. Las cançons e adobs que’s passejan e hargan atau un repertòri mei ric. « Au revèrs de çò que disen personas, que cau cercar la version originau entà trobar la version mes pregonda, au contra. Quan passa d’ua boca a l’auta, que vad mes rica. » Lo repertòri qu’ei d’ua grana diversitat de tematicas : dab cantas d’amor, bucolicas, cantas entà arríder, parodias deu sacrat, imitacions de bèstias, o enqüèra los mites e legendas arcaïcas pirenencs. La libertat de composicion b’ei grana, e shens nat complèxe.
Monodia o polifonia ? La canta pirenenca qu’ei fòr t coneishuda ent à la polifonia . Mes aquiu que trobaratz sonque enregistraments d’ua sola persona, o duas en question-responsa o sus la medisha linha melodica. N’i a pas qu’ua sola cançon cantada a duas votz : « Salut Campvielh », interpretada per Simon Crampe e Carlo KustreCrampe. Quin ei possible, d’aver ua tradicion tan hòrta de cant polifonic en Bigòrra e de non pas aver nat enregistrament atau sus aqueths supòrts ? Lo Pascal Caumont que ns’ac explica per duas rasons. Dejà, que cantèvan fòrt chic en polifonia en lo parçan de Gedra. Mes la rason màger qu’ei tecnica e contextuau. Las enquistas en las annadas 50 que’s hesèvan dab un sol micro, e lo Xavier Ravier que s’adreçèva a ua persona. Que profieitèva d’aver un informator tà la lenga, tà dar seguida sus la canta. Que sabem que s’i cantèvan en polifonia « en cabaret », en las tavèrnas o los bistròts, autanplan en lo país Toí com en las Baronias. « Aquiu que i avè mantuns tipes, un que començava de cantar tot sol, e los autes que s’apielavan tot seguit, e que cantavan en polifonia. Mes n’avèn pas encòra tròp l’idea d’enregistrar la polifonia ad aquesta epòca » ce’ns precisa lo Pascal.
Collècta e transmission L’enjòc d’aqueras parucions qu’ei lo de la transmission : auherir mascadura aus qui an hami de’s constituir ua « lenga mairau musicau » e de s’immergir en aqueth banh. Los formators en canta tradicionau que s’emparan suus collectatges entà neurir la creacion presenta, e muishar
aus aprenents a ahuecats que las faiçons de cantar e son multiplas. Aqueths vielhs collectats, per tant que siin cantaires e cantairas de tot dia e non-professionaus, qu’an ua mestreja vocau de las granas. Entad ac reconéisher, que’s cau des.har deus formatatges sonòrs, tornar trobar un curiosèr e ua finessa d’escota, identificar las particularitats deu son, deus temperaments musicaus, e lo riquèr de la lenga cantada. Aquò qu’ei enqüèra mélher de s’i atacar de d’òra, tau com ac precisa lo Pascal Caumont : « los mei joens, tanlèu que’us preni en cors a partir de 6 o 7 ans, que comenci a hèr briòlas, a’us hèr enténer petitas causas de temperament, sense tròp insistir, sense nomenar causas. Mes sonque atau de sentir, de s’amusar dab aquesta faiçon de hèr dab la votz, de timbrar, d’engatjar lo còs. » Aqueths archius que son utís entà emprenhà’s, entà poder trobar ua cèrta libertat en la practica de la canta, que sii en lo timbre, las ornamentacions, las armonias, los adobs, o lo hèit de’s cambiar las paraulas e d’ajustar d’autes coplets. Que s’ac hesèvan atau, los cantaires d’auts còps, en ua practica de tot dia. Qu’ei la libertat aquera qui ei de bon apoderà’s.
Las parucions a viéner Lo permèr volume qu’ei lo resumit d’un quinzenat d’òras de bandas magneticas deu Xavier Ravier. Pirèna Immatèria que preved de sortir au mensh quate volumes atau, d’apitar ua colleccion, d’alandar au paisatge sonòr de Gasconha : en Comenge, en Armanhac, en las Lanas o en Biarn... E que i a de qué téisher. Tesaurs, que n’i a. En los projèctes a viéner, que s’i parla tanben de l’edicion de la conferéncia de l’istorian geografe Gilbert Peiròt, Geografia cantada en Bigòrra. La version conferéncia cantada qu’estó presentada au hestau Tarba en Canta au mes de junh passat, dab tres joens cantaires, estudiants deu conservatòri de Tarba, qui interpretèn la cançon de Milharís o enqüèra la famosa Cançon de Grangèr. Duas cantas a tornar trobar hens lo permèr volume de « Memòria en partatge ». Caroline Dufau
10 – Lo Diari
Dorsièr
PASCAL CAUMONT Passaire e cantaire contrabandèr
Professor e coordonator deu departament de l’Oralitat deu Conservatòri de Tarba, Pascal Caumont que gavida tanben lo còr Vox Bigerri, e assegura la direccion artistica deu hestau de polifonia Tarba en Canta. Dab l’associacion Pirèna Imatèria, que dirigí la parucion de dus volumes Memòria en partatge. Hòrt estacat a l’oralitat e a la lenga occitana, que’s delecta d’observar e de neurir los ligams teishuts mercés a la musica populara. Gessit d’ua familha de musicaires populars de l’Armanhac, originari de Miranda d’un costat e de la Ribèra Baisha de l’aute, que comptabiliza en la soa familha mei de trenta-cinc musicians. Tocaires de bals o de bandàs en passacarrèra, que son en ua foncion hestiu e sociau de la musica. « Jo que soi estat format atau, en jogar trompeta e en cantar au hons deu bus un chic n’importa qué, en polifonia sauvatja ». Quan decidí de se’n har lo mestièr, que se n’anà estudiar la musica au conservatòri a Tolosa. « Au cap d’un moment, que’m didèi que n’èra pas la sola musica de qui aimavi. Qu’aimi la musica en societat, on lo monde e s’amassa ». Atau que’s tornà virar de cap tà la musica e la canta tradicionaus. Tà çò de la lenga, que parlà occitan entiò l’atge de 7 ans dab lo granpair. Que s’i tornà au moment quan passà lo bac au licèu a Tolosa, justament dab un professor d’occitan de Miranda : « Que parlava coma calèva ! (arríders) A partir d’aquí, que’m tornèi interessar a la lenga. » Que’s hesó los permèrs collectatges quan passèva lo diplòma de professor : en Gasconha, en Catalonha, en Italia, en Espanha.... o en çò de la soa companha Anna Enjalbert, sortida d’ua familha de cantaires de Roergue. « Qu’èi tanben collectat la mia gran-mair de qui avè dançat e cantat lo rondèu
quan èra joena. » Enter 2005 e 2010, lo Conservatòri occitan que’u passà comanda tà ua seria d’enquistas. Adara que segueish entà Pirèna Imatèria : « que tieni a guardar aquera practica deu collectatge, qu’ei genhèc d’encontrar lo monde. N’ei pas sonque lo repertòri qui ei interessant, qu’ei la faiçon : quin van pausar la votz, obrir lo son, frasar, hèr briòlas... Qu’ei açò qui’m passiona. » De banhà’s en aqueth contèxte pirenenc, qu’esfaça las termièras administrativas e hè brocar las relacions hòrtas, qui an existit de tostemps a jamei, d’ua part e de l’auta de las montanhas. « Que vedi los Pirenèus com un maine dab ua continuitat deu Bascoat a la Catalonha. Que i a ua mena de civilizacion dab ua grana diversitat, on ei interessant de véger tot çò qui ns’assembla. Qu’avi ajòus qui èran contrabandèrs, enter Catalonha e Gasconha. Que m’agrada a còps de díser cap a la canta tradicionau : qu’ei mei interessant d’estar contrabandèrs que non pas guardas-termièra. Pr’amor que’s neurish d’un costat a l’aute. » Passaire de memòria e de la canta tradicionau, lo Pascal Caumont que’s hè a còps contrabandèr de las esteticas musicaus, dab notadament la collaboracion de Vox Bigerri e Jim Black, batedor jazz american. Caroline Dufau
A seguir sus : voxbigerri.com
Lo Diari – 11
Dorsièr
CANTÈRA
espaci entà la canta populara
En occitan, aver la « cantèra » que nomenta ua set inextinguibla de cantar, e mei precisament de har soar cantas tradicionaus en polifonia, enter cantaires ahuecats. Se los hestaus de jazz o de musica tradicionau qu’an lo bœuf instrumentau com practica off, las hèstas en Biarn, Bigòrra e mei enlà, qu’an la cantèra. Ua faiçon de las bròias de tornar botar la lenga cantada en l’espaci public, e d’ac religar a moments de hèsta hargats collectivament, totas generacions mescladas. Ajustar la soa votz pròpia au grop, entrar en vibracion los uns dab los autes, tribalhar l’escota... tot un programa. Que pòt gessir d’un estanquet, d’un taulèr o d’ua taulada, shens previéner. Sovent en fin de repaish, o a l’aperitiu. Mes que’s pòt tanben qui agi moments programats entad aquò har. Mei anar mei, la cantèra que s’organiza. Qu’ei mauaisit de trobar un endret hestiu on l’espaci sonòr ei pro neutre, shens viravira, discòmobila o gròs empont de hestassa qui impausin los sons decibèls. L’espontaneïtat e la hami de cantar que s’amainatjan. Quiòc, la cantèra, que’s programa ! Los cantaires qu’an besonh de béver un còp, pausar lo cobde, botà’s en aròu, e har anars-tornars d’un gropet a l’aute. Que vad un rituau, dab los sons còdis e rendetzve. Lo qui ei vienut en quista de vibracions que’s vien desassedar. Tà que lo mei de monde possible e posqui participar, que cau lançar cançons coneishudas de tots. Lhèu lo repertòri que s’uniformisa d’ua hèsta a l’auta, dab cantas de mòda. Qué que’n sii, aquera set de frequéncias collectivas que torna botar la lenga en contèxtes gaujós e hestius. Quadernets de cants, huelhas volantas, karaoke... Mantuns supòrts que son editats dab paraulas escriutas en occitan o en francés, per associacions, organizators, talhèrs o estagis de cant. Atau, l’escriut que vien au secors de l’oralitat. Que permet
12 – Lo Diari
au monde ahamiat de seguir las paraulas e de’s lançar en lo son. Atau que religam suu moment lo son e lo mot, la fonetica e lo simbèu. Fòrt de talhèrs de canta tradicionau occitana que graseishen atau d’explorar las variantas dialectaus, e de pagerar atau lo riquèr lingüistic de la lenga nosta. Los discs deus grops de cantairea-s de Gasconha que constituan un relais tà l’immersion e la difusion d’aqueths repertòris. Tà l’enregistrament, ua tendéncia que punteja dempuish quauquas annadas : los grops que daishan glèisas e abadias, entà causir ambients mei pagans, mei populars, a l’imatge deu repertòri de qui an causit d’interpretar. Vox Bigerri que causishó, entau 10 ans deu grop, de mercar lo còp en realizar dab Piget ua seria de dètz videos musicau. Los cantaires que son estats filmats en lòcs emblematics de la cultura occitana e de la vita vitanta, en presa de son dirècta. Que ns’amia au mei pròche d’on e’s basteish lo son. Lo clip de « Alentorn de la taula », que s’acaba au Celtic Pub, lo bar « cantèra-friendly » de Tarba, dab un cinquantenat de cantaires lambda, qui basteishen eths tanben lo son. Un bròi omenatge ad aqueras cantèras, bohadas frescas de partatge e d’emocion collectiva. Caroline Dufau
Dorsièr
ARREDALH L’arredalh, es lo reviure, l’èrba que tòrna créisser dins un camp aprèp la primièra dalhada, l’èrba que tòrna nàisser, l’èrba nòva…1
Arredalh es lo nom del grop de Matèu Bares e de Wilfied Abo dins la val de Luishon qu’existís dempuèi 2012. De musica a dançar, de musica a escotar, a mièg camin entre lo fòlc e lo trad. Matèu rescontrèt Michel Maffrand (Nadau) a l’atge de 9 ans e es el que li balhèt lo vam de la musica. La lenga l’a apresa a l’ostal amels (amb’ls) grands. Wilfried Abo a començat la musica per la trompeta dins un grop de museta puèi après aver fach de cant liric al conservatòri, ven d’acabar lo diplòma d’estudi musical a Tarba ame (amb) Pascal Caumont. La lenga l’a apresa en escotar Nadau. Parlar de la montanha, contar la vida de las gents, rire amel (amb’l) public, es aquò que lor balha vam. Totes dos empastats de las cançons de Nadau an représ lo concèpte : d’en primièr vos racontan en francés puèi vos fan la cançon en òc : Lo combò eiretatge fòlc e instruments trads fonciona. Matèu comença per l’aire, li rebala en tèsta, vira arrevira dins son cap e un còp plan arrancat, comença de trapar las paraulas. Presentacion a Wilfried de la darrièra trobada e paf ! Lo novèl tuba es tot prèst per èsser arrengat. «Bon que hicam un shinhau de polifonia, que seré beròi non ? Tiò ! Un pauc d’acordeon, un tonton, la flabuta, la bodega, la guitarra, la boha, lo fifre, lo clarin, i sèm».
Matèu e Wilfried son los especialistas de l’arredalh, an participat a la relança de sèt fèstas localas amel (amb’l) grop, an fach lo 1èr bal gascon dins 23 vilatges e dins lo vilatge de Wilfried, fasiá almens 90 ans que i aviá pas pus de fèsta ! L’important per aquestes dos musicians es la trasmission, e se son fixats per objectiu de tornar donar vam a la practica musicala en Comenge e en particular al cant tradicional. Per tant la musica es pas lor mestièr, Matèu es regent d’occitan en escòla bilingua e Wilfried es capitani de pompièrs professionals... Se demoratz luènh d’aquelas montanhas que tan nautas son, cap d’estrès ! Son a enregistrar lor primièr album autoprodusit que sortirà per la davalada de 2017, de composicions en gascon de Matèu e Wilfried, istòrias cantadas e tròces de vida montanhòlas a dançar. Manon Serres
1 - presentacion del grop sul sit d’Arredalh
En esperar, vos daissam ame (amb) lor sit : http://arredalh.wixsite.com/groupe
Lo Diari – 13
ENTÀ COMANDAR …
Après le premier album Lo Virolet auto-produit en 2013 (écoulé à 900 exemplaires… le tout en auto-distribution) et une tournée qui amenèrent nos quatre gascons de Rodez jusqu’au Portugal (!), l’heure fut venue de revenir en studio pour concevoir un deuxième opus ... 2017 est donc l’année du Calhavari ! (Charivari ! En gascon), second album de Papà Gahús, qui reste dans la veine du rock ethnique, mêlant riffs de guitares et voix de personnes issus de l’opération de collectage du patrimoine oral menée sur le territoire pyrénéen ; Et quand on parle ici de sampling de voix, on ne parle pas de saupoudrage esthétique : les voix choisies des personnes ressources font partie intégrante de la démarche artistique de Papà Gahús. Mieux, elles sont les fondements de « l’esprit Gahús ». Calhavari ! marque donc le retour des artisans du rock bigourdan, plus que jamais motivés à envoyer du bois … quitte à couper des scènes en deux.
Merci de nous soutenir en achetant ce disque ! Mercia de'ns sosténguer en tot crompar aqueste cap d'òbra ! papagahus.com
Critica Literària
Coma un aubràs estrifat per l’auristre / Leberon Roland Pecout
Roland Pécout dintrèt en literatura en trevant leis espandis largs deis Orients, nos dobriguèt lei pòrtas dau levant e faguèt bufar un vent novèu sus lei letras d’òc, dins leis annadas setantas, amb son racònte de viatge : Portulan, camins dau levant (dos volumes, recentament reeditat en un volume per vent terral). Après son dire de viatjaire, d’escrivan nomada que saup escotar lo monde e tornar de luenh per mielhs saborejar lo país : tot èra cambiat, tot èra de tornar escriure, de tornar inventar. Dins una lenga d’òc rica e carnala, Roland Pécout saupèt nos faire sentir la libertat despolhada, franca e sensuala d’un Afganistan ara vengut un teatre de guèrras infinidas. Sa lenga de poesia quitèt plus de la trabalhar, de l’afinar, dins una seria de romans e de recuelhs de poèmas, dins d’articles, d’assais, de reflexions sus lo viatge, la musica, Mistral, lei Toaregs, Van Gogh e tant d’autres subjèctes divèrses. Dempuèi Mastrabelè , paregut ais edicions Jorn en 1999, esperaviam, coma de fontaniers en cèrca d’aiga secreta, un autre recuelh poetic : es ara causa facha amb aquèu polit libre quadri-lenga (occitan-francésitalian-anglés). L’autor, acostumat ai vèrs liures, se dona aquí un ritme regulier amb d’octosillabas que fan dançar la lenga e de rimas crosadas plenas de musica. L’encastre, classic donc, nos estona e nos atriva coma un fiu d’Ariana que volèm seguir au laberint dei paraulas. Autre encastre, autra unitat : aquela dau luec, d’una geografia precisa qu’es aquela de Leberon, la montanha provençala. Siam dins lei beutats
escalustradas d’un sèrre de cauquier que faguèt pantaiar mai d’un poèta… coma René Char d’alhors invocat dins lo tèxte. Mai parlar de Leberon es parlar dau monde, varalhar dins lei combas es començar un viatge mai lòng : atraversar lo temps prigond de l’Istòria. Çò que nos pivèla dins l’òbra de Pécout es bensai aquesta espessor de l’escritura : la complexitat dau monde, la pluralitat dei mondes, la fòrça dei pòples e de seis istòrias, sovent duras, ressònan dins lo tèxte, de lònga. Caminar dins leis environas d’Opeda o de Merindòu es, per exemple, subran tombar au còr dau chaple dei Vaudès que sembla, estranhament, ai mortalatges de Siria actuala. La poesia es ansin un agach lucide, un biais de legir lo païsatge dins sa totalitat, de dintrar dins lo païsatge coma se dintra dins un tablèu d’artista per i seguir lei mila sentiers de l’umanitat. Leis « esclargiments » qu’acompanhan lei poèmas nos permèton justament de sentir tota la riquessa dei referéncias.
Coma un aubràs estrifat per l’auristre / Leberon Roland Pecout Edicions Tròba Vox 82 p. / 16 x 22.5 15.00€
Lo Leberon de Pécout es un luec sensa conf inha que concentra totei leis alhors explorats, es una immensitat pichòta per s’anar perdre, i abandonar son « egò » dau biais dei mistics tibetans… Un Leberon ben luenh deis embarraments provinciaus, una tèrra liura e una lenga d’òc, viva, rebèla e solara que tròba sei ressons, sei continuacions dins leis autrei lengas dei reviradas, qu’elei tanben, dobrisson a son torn lei mila pòrtas dau monde. Silvan Chabaud
Lo Diari – 15
Libe Joens
La filha que charra amb la mar
Lo dròlle amb lo canh que parla
Claudine Galea
Aquí doas istorietas que se pòdon legir caduna de son costat. Dos enfants que vivon a cada cap de la planeta ; dos enfants que la mar dessepara, e que la mar farà rescontrar. D’un costat, trapam una dròlla, esconduda dins una remesa, qu’espèra un batèu amb sa familha per traversar la mar grana e escapar a las atrocitats de la guèrra. De l’autre costat, un dròlle, un pauc solitari se passeja sus la plaja amb son canh en tot esperant la represa de l’escòla… L’una parla a aquela mar tant granda per se rassegurar ; l’autre parla amb son canh. Las doas istorietas s’entremesclan lo jorn que Loïc, del temps d’una passejada, tròba la bèla Oyanà endormida sus la plaja.
Ne vei pas, d’en primièr que la cabeladura fòrça negra e fòrça longa que l’emmantèla tota, una cabeladura coma n’aviá pas jamai vista. Segurament que foguèt la naufragada d’un tarrible auvari, coma s’o pensan sos paires.
revirada en lengadocian : Roland Pécout revirada en gascon : Sèrgi Javaloyès
Aquelas istòrias entremescladas nos contan lo polit rescontre entre dos enfants, doas culturas, doas lengas… L’istòria d’una amistat que supèra las diferéncias e las leis d’un monde que vira. Un biais d’abordar amb los pichons a comptar de 9 ans, tot en doçor e en poesia, una tematica d’una revoltanta actualitat. Lili Pinçon
Canopé Éditions Libre de 56 p. + CD audiò Prètz : 6,50€
Extrach : « Oyanà agacha la mar tota doça, blava, tranquilla. Siás dangierosa ? ela demanda.
16 – Lo Diari
Disián tanben aquò dels cavals, mas los cavals m’escampèron pas jamai pel sòl. Quand èri a galaupar, los sèrres se jonhián amb lo cèl. I aviá pas ges de confinha. Èra ufanós. Tal coma siás tu. »
D'escart e de talvera
ITINERARIS
Qu’ei un luxe era poesia, qu’ei un luxe era letradura, qu’ac pensi, mes un luxe accessible, que nos podem dar s’ac volem. De pan e de ròsas qu’avem besonh, ç’a dit eth poèta, de luxe doncas autant coma deth alimentari. Un « bon sens » pegòt que deisharia créser eth contrari : « ce n’est pas avec du Verlaine qu’on fait marcher les locomotives ! », ça nos getava un professor de fisica gelós deth de letras… Aqueth utilitarisme que nos emposoa era vida, que nos fè passar a costat de causas que balharian gost, shuc, sens a d’auguas oras. Era Bigòrra qu’ei tèrra de poesia autanplan coma u’auta, mes que n’ac sabem o n’ac volem saber. Plan solitaris que passan era sièva eternitat eths bustes de Jules Laforgue en parc Massey o de Miquèu de Camelat ena plaçòta d’Arrens en Lavedan, pòc de monde que s’avisan deras placas que bremban eth sovier de Filadèlfa deth costat deths Tèrmes de
DE LUXE Banhèras, o de Théophile Gautier en còr de Tarba... O alavetz qu’ei ua coneishença toristica leugèra, sense sustot anar véser ena òbra d’aqueths venerables : sacrats que son, n’i toquem pas! Urosament que i a licèus e associacions enà entretier era halha pr’aquò, e tanplan evocar eths autes escrivans pòc o mens d’ací : Tristan Derême, Lautréamont, Francis Jammes (nascut a Tournay), Simin Palay, enà parlar sonque deths dispareishuts… Vertat que d’auguns an dus còps tòrt : en prumèr d’èster escrivans, en segond d’aver escrivut en gascon ! Qu’ei atau que podetz passar en un vilatge armanhaqués on neishoc e on se moric un poèta gascon deths grans sense que deguns ac sàpia, a duas o tres excepcions benlèu : que citi ací ena sièva grafia Gondrin, patria d’André Pic (Andriu), 1910-1958, dont vos dèishi admirar se voletz aqueth portau que quilhèc ath sièu petit país.
GOUNDRI Per Goundri qu’an û coumbent : L’aure soule y espouse lou bent, taure qui tume las grans parets. Amne mie, ès gnaute coumbent, chets psaume ? Transposat en francés : GONDRIN Vers Gondrin ils ont un couvent la brise seule y épouse le vent, taureau qui heurte les grands murs. Âme mienne, y a-t-il un autre couvent, sans psaume ?
Tarba, Gèrda, Banhèras, Arrens, Gondrin, de que passejà’s, en un itinerari de luxe !
Miquèu Pujol
Lo Diari – 17
Rescontre
ENTREVISTA
AURELIA
LASSAQUE
© Maxime Morin
Aurelia Lassaque, poèta en occitan e en francés, sortís son tresen recuèlh poetic « En quête d’un visage » a las edicions Bruno Doucey, e nos parla de son percors, de son rapòrt a la lenga d’òc e a la creacion literària.
Aurelia Lassaque, vòstre darrièr recuèlh repren la tematica antica d’Ulisses, vòstra Odissèa dins la lenga occitana justament, coma comencèt ? Mon Odissèa… es simple, comencèt dins Òlt, dins mon vilatge d’enfança a Sant Martin lo Redon. I ai totjorn ausit parlar de la lenga e quitament parlar la lenga. Mas tot venguèt a l’atge de 12 o 13 ans quand mon paire decidiguèt d’ensenhar l’occitan al licèu ont èra professor de letras e se metèt a nos trasmetre la lenga, a mon fraire e a ieu. Cada estiu, fasiam de corses d’occitan, aviam un quasernet per notar las paraulas, trabalhàvem, un pauc coma amb de devers d’estiu ! Èra a l’encòp familial e escolar.
18 – Lo Diari
La « lenga de l’estiu » ? Una lenga de libertat ? Òc, aviái jamai vistas las causas aital, mas perqué pas. Èra justament tanben ligat a las vacanças que passàvem al país catar (coma dison dins los desplegants toristics). Eilà, se vendián de pega-solets « crotz occitana », i aviá tota una mitologia, una mena de confusion qu’alimentava un sòmi. En tot cas, comencèri d’entrar dins l’occitan, de ne far un monde meu. Es un viatge que vos menèt tanben a la poesia ? Descobriguèri la literatura occitana en classa de prepa, a Tolosa, ont aguèri l’astre d’aver un professor d’occitan sonque per ieu ! Faguèri tanben las escòlas d’estiu e aquí n’aprofiechèri
per aprigondir ma lenga. Mas per çò qu’es de ma venguda a la poesia, se faguèt per accident. Un amic anglés me demandèt de participar a un concors poetic en lengas romanicas a Bath als Reialmes Units. Mandèri un poèma en occitan… sensa tròp saupre… Ganhèri lo prètz e trobèri un plaser grand dins l’escritura. Foguèt la començança. E vòstras influéncias literàrias justament, ne podètz parlar un pauc ? Foguèri pivelada per la poesia de Marcela Delpastre. Mas es un autor grèc, Yánnis Rítsos que me marquèt lo mai. Comprenguèri çò qu’èra la poesia contemporanèa e quitèri plus de m’i interessar.
Puèi arribèt vòstre primièr recuèlh, Cinquena Sason (Letras d’Òc)… Òc, un recuèlh tot en occitan, que ma lenga de poesia, primièr, foguèt l’occitan. Après, me soi pausada la question de la compreneson per los non-occitanofònes, de la difusion mai larga de mos tèxtes. Alara, de segur assagèri de revirar en francés. Mas èra fòrça marrit, foncionava pas. Es aquí que desvolopèri un procediment d’escritura bilingüa, un trabalh dins las doas lengas, tre la creacion. Es a dire que comenci d’escriure un vèrs en occitan puèi rapidament fau la version francesa, puèi tòrni a la version occitana e fau de cambiaments… d’aquel anar retorn, d’aquel dialòg nais lo poèma. Un poèma en doas versions originalas. Participatz tanben a de « libres d’artistas », nos podètz presentar aquel trabalh, un pauc diferent de las publicacions classicas ? Los libres d’artistas son d’escambis amb de pintres, de creators e son mai que mai d’istòrias d’amistat. Lo primièr que faguèri èra amb Robert Lobet de las Éditions La Margeride, es amb el d’alhors que faguèri lo libre Ombras de luna, en 2013. Ai totjorn considerada la poesia en dialòg amb las arts en general, m’agrada fòrça lo trabalh de Cocteau per exemple, sas gravaduras, sos dessenhs… Ieu, escrivi lentament, alara de far de rescontres e de trabalhar amb d’autras personas, aquò me motiva e me fa avançar. Lo dialòg amb las arts, lo fasètz dins las legidas publicas, los escambis amb de musicians, la mesa en votz de la poesia ? Òc plan segur. Ai costuma de dire que passi mai de temps a dire mos tèxtes qu’a los escriure ! Mon idèa es vertadièrament de tornar trobar la votz, de dire, quitament de cantar de còps los tèxtes. Soi sovent convidada dins de festenals, i vau per far clantir las paraulas, far entendre los poèmas. Aquò me dona la possibilitat de viatjar, de barrutlar dins Euròpa tota e dins lo mond entièr.
Con s ac rat z vòst re temp s a l’escritura e a la poesia en general ? Òc, mon temps i es consacrat, en granda part. Faguèri una tèsi, acabada en 2012 (es tanben d’escritura !) mas senon siái totalament dins la poesia. Aguèri la possibilitat per aquel darrièr libre En quête d’un visage d’èstre ajudada per una borsa d’escritura del Centre Regional de las Letras de l’anciana region Miègjorn-Pirenèus, çò que me butèt e me motivèt plan, economicament es un sosten que permetèt de trabalhar mai d’aise. Aquel libre, En quête d’un visage, repren l’istòria sens atge d’Ulisses, perqué aquela re-escritura d’una raconte mitologic ? Ai crescut dins los racontes mitologics, mon paire me contava los grands mites grècs quand èri pichòta. Fa part de mon imaginari, de mon enfança. Explorèri l’istòria d’Ulisses, perqu’es un raconte qu’a mai de 2800 ans, que nos parla d’exili e qu’es d’una actualitat, d’una universalitat poderosa. Mas las escrituras multiplas d’aquela istòria a travèrs lo temps an mes la lutz sus Ulisses e an sovent oblidat la femna : « Ela » dins mon libre, la part femenina. Ieu bastiguèri mon tèxt sus un dialòg, me donèri un encastre, e volguèri tornar donar tota sa plaça a « Ela », l’amorosa, la votz poetica e profetica essenciala au debanar de l’Istòria. Aquò se mescla amb l’emplec de doas lengas, tot un entrebescar que dona son ritme al libre qu’es un grand poèma, escrich coma un roman…
En quête d’un visage Aurelia Lassaque Editions Bruno Doucey - 2017
Silvan Chabaud
Pour que chantent les salamandres Aurelia Lassaque Editions Bruno Doucey - 2013
Lo Diari – 19
Clic & Scroll
BaRuLa.de
LO SITE CAMINEJAIRE CONTRIBUTIU EN ÒC
Au tornar d’un estiu de passejadas, qu’avetz plenhat l’aparelh de fòto de vielhas pèiras e paisatges esmiraglants, grifonhat nòtas e mapas entà non pas desbrembar quin anar tiò d’aqueste endret meravilhós, güeitat l’addicion deu mei bon restaurant de l’isla dab lo nom d’aqueth plat fòrt gostós... Abans que tot e ns’escapi per la desbondada de la rentrada, lo site web participatiu barula.de qu’arcuelherà los vòstes sentits, conselhs e racontes. Vacancèrs, viatjaires, passejaires de tota traca, partatjatz las vòstas « barrutladas » en tot har créisher la comunautat d’internautas viatjaires occitanofònes. Un rendetz-ve sus la tela deus « vagamonds deu mapamond », BaRuLa.de que combina ua mapa interactiva, ficas descriptivas jornau de bòrd, e espaci d’expression comunautari tipe blòg. Cada contribucion qu’esplinga un lòc sus la mapa, balha ua categoria segon l’epòca o segon la natura deu punt d’interès, e religa aquò a ua fica acompanhada de fòtos. Dab un motor de recèrca per mot-clau, per contributor, per regions, per tipe, o au briu de publicacion de las ficas, l’internauta que’s passeja en Occitània e aulhors (Uruguai, Creta, Belgica, Galícia, Turquia, Argentina...)
http://barula.de
20 – Lo Diari
De la croniqueta istorica documentada a las fòtos publicadas a la lèsta, cada contributor qu’a lo son estile. Los barrutlaires occitans avisats qu’an un espiar diferent suus monuments, de lor o d’aulhors. Ubèrt a totas las contribucions, lo site BaRuLa qu’a totun ua carta precisa : cada autor qu’ei tienut responsable de çò que publica, los perpaus qui van a l’encontre de çò permetut per la lei ne son pas acceptats. Las fòtos cargadas suu site que deven estar la proprietat de l’autor o aver l’acòrd deu son proprietari. Los imatges que deven respectar la vita privada, e non pas muishar ad arres de reconeisheder. Lo contenut que deu estar personau, shens nat interès comerciau. Un còp aqueths
punts pres en compte, que’ns podem inscríver sus BaRuLa, causir un chafre e vàder contributor. Après quauquas ficas sosmetudas a la relectura de l’administratormoderator, lo contributor que vad autor e que ved las soas ficas publicadas. En un, dus, tres, quate o cinc corets, los barrutlaires que balhan nòtas aus endrets visitats. Qu’ac esplingan per temporada istorica : preïstòria dab pèiras hitas o espugas, epòca gallò-romana, Edat Mejan dab castèth, edifici religiós, cripta, barri istoric... per elements naturaus : laca, parc naturau, punt de vista, montanha, bòscs... per construccion : arquitectura, bastit industriau, classic, òbra d’engenheria... o enqüèra per musèu o eveniments ponctuaus. Atau ua seleccion de quauques endrets presentats sus BaRuLa, dont las ficas e fòtos urbeishen l’apetit de la barrutlada : la pèira hita d’Ar Roch’hell en Bretanha, au cap de la plaja de Lopereg en lo pinhadar, sus la comuna de Lokmaria-Kaer ; la glèisa ortodòxa de Senta Sòfia a Istambol en Turquia, testimòni esmiraglant d’estratas istoricas e religiosas ; las curiositats naturaus tau com la calanca de Calalònga en lo ueitau arrondiment de Marselha en Provença, o las gòrjas de Kakueta en Sola au País basco. Caroline Dufau
NISSA
A l’Extrèm Orient d’Occitània i a una ciutat, l’antica Nikaïa, o coma l’escriu lo bluesman poèta Joan Luc Sauvaigo i a : « montanhas dapertot, valadas que s’espòrjon toti devèrs la mar, devèrs la vila coma un còrs que si profonda emb ai braç tenduts1». Es aquí que s’installèron d’Homo Erectus, i a 400.000 ans, sus lo pendís dau mont Boron au site actuau de « Terra Amata » (vos conselham la visita dau musèu eponima). Lei foceans i venguèron crear un comptador, una vila sòrre d’Antíbol, de Marselha o mai luenh d’Agde. L’endrech es requist : una baia au pè deis Aups que cabussan dins la mar. S e vo s a r r e s t a t z a l ’im a t g e toristic, veiretz ren que de retirats, ren que d’ostalariás per ricàs, ren que passatemps de borgés, de consomators frenetics… ren que lo tablèu costumier de la Còsta d’Azur, rosigada de betum. Pasmens, amb un pauc de curiositat, un pauc de paciéncia, podretz bensai seguir la ratapinhata (simbòl de Nissa la rebèla) dins lei carrieras popularas d’una vila tròp desconeguda e pasmens tant fièra e sauvatja.
1 - Joan-Luc Sauvaigo, Faulas de Nissa edicions Jorn.
Nissa es avant tota causa una lenga, la varianta « nissarda » de l’occitan, es a dire una fòrma particulara de la lenga d’òc que servèt de trachs ancians (la prononciacion de la « a » finala per exemple). Aquò s’explica mai que mai per la situacion geografica de Nissa mai tanben per son istòria, son restacament fòr t recent a França (1860), sa dobertura cap a Itàlia, Mediterranèa… Es interessant de notar lei semblanças ambé lo montpelhierenc, autra vila occitana longtemps virada devèrs Malhòrca e non devèrs França.
Barrutlatges
LA (RE)BÈLA Sens comptar leis influéncias montanhòlas evidentas que lei « gavòts » son just en dessús, dins lei valadas que remontan enjusc’ai cimas de Mercantor. Podriam dire que Nissa, d’un cèrt biais, concentra totei lei caracteristicas d’Occitània : urbanizacion, dobertura maritima, nautas cimas montanhardas e relarg sauvatge. Se volètz ausir la lenga, vos fau benlèu anar passejar dins la vila vièlha : lo babazok en nissard (de l’arabi, « la pòrta dau mercat »), onte lei carrieras estrechas vos tendràn a la sosta de la tofor estivenca. L’arquitectura barròca i costeja leis ostaus tipics mediterraneans, fòrt nauts e dei façadas òcras. I podretz tastar la famosa « sòca », una mena de crespèu de farina de cese que se manja sus plaça, a la lèsta, e ben caud ! O encara l’originala « torta de blea » (torta de bleda), un dessèrt de pas mancar. Lei nissards pòrtan d’alhors lo chafre de « caga-blea », tant son consomator d’aquèu liume ! Après lei descubèrtas gustativas, la musica vendrà ambé lo blues de Joan-Luc Sauvaigo, lo fòlc de Maurís, lo ragga carnavalesc de Nux Vomica, l’estransi de Djé Balèti… E perqué pas de poesia, amb lei paraulas fèras d’Alan Pelhon, lo teatre de Francis Gag, e tant e tant de riquesas culturalas. Lei riquesas de la vila dobla : Nissa la bèla/ Nissa la rebèla. Coma tant de ciutats occitanas, tot es question de temps e d’agach, e subretot de volontat per passar de l’autre latz. L’autre latz, l’autra riba : aquela de Palhon, lo riu de la vila, ara escondut e embetumat, mai qu’una legenda ditz immortau e lèst per renàisser, a la favor d’una plueia generosa. Silvan Chabaud
Lo Diari – 21
Disc e ficha descriptiva de l’enregistrament original de Marguerite Genès, felibre lemosina, per Ferdinand Brunot dins l’encastre de la campanha en Lemosin dels Archius de la Paraula, lo 26/08/1918. Ferdinand Brunot dins son estúdio de la Sorbona a enregistrar de locutors angoleses en 1914. Fòto pareguda dins Excelsior : journal illustré quotidien : informations, littérature, sciences, arts, sports, théâtre, élégances del 21/05/1914. Sorsa : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Tresaurs en lum amb lo CIRDÒC - Mediatèca occitana
A LA SORSA DEL COLLECTATGE : FERDINAND BRUNOT E LOS ARCHIUS DE LA PARAULA A la virada del sègle XX, lo progrès tecnic conjugat al desvolopament dels estudis de dialectologia permet a Ferdinand Brunot, professor d’Istòria de la lenga a la Sorbona, de realizar çò que sembla uèi constituir los enregistraments sonòrs mai ancians en occitan. Dempuèi l’invencion del fonograf en 1877, e la possibilitat d’enregistrar la votz, mantun projèctes de panteons sonòrs se seguisson, segon l’exemple del Phonogrammarchiv de Viena que dubrís en 1889 e constituís uèi lo fons d’archius sonòrs mai ancian del mond. En França, es Alfred Ponge que vòl dubrir, en 1904, lo primièr musèu fonografic, servant las grandas voses del sègle. Per aquò faire enregistra Frederic Mistral a legir un de sos tèxtes, mas lo projècte capita pas e los enregistraments son pas conservats. Es en 1911, per dobrir lo talh de l’Institut de Fonetica de la Sorbona, que Ferdinand Brunot (1860-1938) crèa los Archius de la Paraula. Mercés a un partenariat amb los industrials Pathé, monta la primièra estructura francesa dedicada a la realizacion, l’estudi e la salvagarda d’enregistraments sonòrs, testimònis de la lenga parlada. Aital los Archius de la Paraula devon respondre al triple objectiu de porgir de material innovant pels estudis de dialectologia de l’Institut de Fonetica, constituir una memòria orala dels Grands Òmes del sègle mas tanben de salvagardar de traças de las lengas parladas sul territòri francés. Per aquel darrièr punt, Ferdinand Brunot s’endralha dins la pensada de l’abat Grégoire, considerant las lengas regionalas coma de fenomèns arcaïcs a mand de desaparéisser e incompatibles amb tota nocion de progrès.
S’apiejant suls modèls d’enquèstas escrichas coma l’Atlàs Linguistic de França de Jules Gilliéron e Edmond Edmont, Ferdinand Brunot met en plaça un vertadièr protocòl d’enquèsta e prevei una ampla campanha d’enregistrament sonòr. D’una durada de 12 ans, deu cobrir 2500 localitats repartidas sul territòri francés tot. Fin finala, poirà menar pas que tres missions : en junh-julhet de 1912 dins las Ardenas, en junh de 1913 dins lo Berrí puèi en agost de 1913 dins lo Lemosin. Es pendent aquela darrièra enquèsta, constituida de 72 enregistraments, que Ferdinand Brunot se concentra sus la lenga occitana. Abandonant l’estudi dialectologic classic basat sus un questionari, axa son enquèsta sus la discussion liura amb los locutors occitans, en particular mercés a una avançada tecnologica mesa en plaça en cooperacion amb la societat Pathé : lo fonograf a doble cornet que permet d’enregistrar doas voses a l’encòp. Los locutors son alara menats a parlar de la bugada, del pan o encara de la fabricacion del vin. Completant lo trabalh dels folcloristas del sègle XIX, Ferdinand Brunot enregistra tanben un molon de cants, provèrbis o contes, fins ara solament consignats a l’escrich. Mercés a aquela enquèsta, de testimònis excepcionals nos son arribats : los mai ancians enregistraments sonòrs coneguts de la lenga occitana parlada dins la societat lemosina abans los grands borrolaments de la Primièra Guèrra Mondiala.
Enregistrament de locutors per Ferdinand Brunot dins l’encastre de la campanha dins las Ardenas del Archius de la Paraula. Sorsa : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
La totalitat dels enregistraments sonòrs produches pendent l’enquèsta de Ferdinand Brunot en Lemosin, siá 48 disques planièrs Pathé safir de 30 cm de diamètre son servats dins las colleccions de la Bibliotèca Nacionala de França, al dintre del departament audiovisual e an fach l’objècte d’una campanha de numerizacion. Son disponibles a l’escota sus gallica.bnf.fr Per mai d’informacions sul fons e aver accès al còrpus d’enregistraments en occitan, una sola adreça : www.occitanica.eu/archives-paroles
Lo Diari – 23
Clinhada
Lo teatre de las originas Una companhiá, lo Teatre de las Originas, fa parlar d’ela dins lo teatre occitan, mediterranèu, en posant a las sòrgas dels rituals tradicionals e ciclics (Carnavals, Sant Joan etc…) e en menant una reflexion larga e rica sus la plaça del teatre dins la societat e sa relacion amb la cultura, la lenga, l’Istòria, la memòria dels luòcs e dels òmes. Es un trabalh bèl e ambiciós que desvelha l’ors, lo lop, lo fuòc, lo fòl, lo tamarro1 que dormís dins cadun de nosautres e dins cada vila o vilatge del miègjorn…
Lo teatre occitan ?
La companhiá del Teatre de las Originas : Perrine Alranq, Marie Gaspa, Anna Wasniowska, Isabelle François, Alex Krawczyk, Sûan Czepczynski.
1 - Lo tamarro : bèstia mitica del carnaval dels joves de Pesenàs.
24 – Lo Diari
Lo teatre en occitan, lo teatre d’Occitània ? Lo teatre a partir de la matèria « occitana » ? Mai de qué seriá un teatre occitan ? Un teatre sonqu’en lenga d’òc ? Vaquí de questions essencialas, sovent pausadas pels primadièrs coma lo Teatre de la Carrièra, lo teatre de la Mediterranèa, lo teatre de la Rampa, lei recèrcas de Claudi Alranq, de André Neyton o André Benedetto, Art Companhiá, Gargamèla… L’Istòria literària occitana es plena de teatre, cal plan dire que l’espaci occitan, dins sa pluralitat, noiriguèt una creacion originala a mièg camin entre las tradicions popularas e l’escritura dramatica. Podriam tornar a la Renaissença d’Òc dels sègles 16 e 17, al teatre de Besièrs, a la Fèsta Dieu d’Ais, a totas las expressions teatralas que faguèron viure la lenga d’òc, al còr de las fèstas, al còr de las vilas e d’un monde brusent e colorat qu’avèm de mau d’imaginar ara. Pausar la question del teatre occitan, en delai de la sola lenga, es benlèu pausar la question de la plaça del teatre dins la vida vidanta, dins lo quotidian de las femnas e dels òmes d’aicí ? E es benlèu retrobar aquel ligam prigond entre lo teatre e las grandas fèstas o los grands moments que ritman la vida de nòstras societats coma los carnavals, las fèstas dels mòrts, los solsticis, las vendémias etc… Fin finala assajar de fargar un teatre en relacion dirècta amb la cultura que l’enròda, la lenga, mai tanben la memòria collectiva de l’endrech, sa fòrça inalienabla. Mai d’una via es possibla, evidentament, e l’interès es que i aja de recèrcas diferentas e d’exploracions multiplas dins aquel domeni coma dins las arts en general.
La creacion d’una companhiá
En sala o per carrièra
Totas aquelas questions e totas aquelas problematicas son abordadas e enfrentadas pel Teatre de las Originas que se presenta coma un « teatre-laboratòri dels imaginaris tradicionals ». Es un collectiu d’artistas, nascut en 2004 e portat, a la debuta, per d’estudiants eissits de la licéncia professionala creada per Claudi Alranq a l’Universitat de Nissa. Lor tòca èra de desvolopar un teatre de carrièra en relacion amb son environament, amb la cultura mediterranèa e occitana. D’annadas d’experimentacions a l’entorn de rituals de carrièra, sovent delaissats o abandonats, coma lo Carnaval de la Sant Blasi a Pesenàs, las fèstas sasonièras coma la fèsta dels mòrts o la Sant Joan d’estiu, van pauc a cha pauc menar lo collectiu dins una dralha originala. La creacion de la companhiá ven afortir e contunhar lo camin entamenat e permet de dobrir las pòrtas d’una professionalizacion necessària. Quatre comedianas, un regissor e una costumièra fòrman lo còr d’aquela « tropa » que redobla d’esfòrces e d’imaginacion per propausar d’espectacles (pels mai pichons coma pels grands), d’atalhièrs, de recèrcas, de rescontres e de creacions « sus mesura ». Podriam dire que lo Teatre de las Originas s’inscriu dins la granda aventura del teatre occitan tot en explorant de novèlas possibilitats, tot en trobant sa quita esséncia.
Lo Teatre de las Originas trabalha en francés e en occitan, mescla las lengas e s’apièja adonc sul patrimòni cultural immaterial per empurar una creacion constanta. A l’ora d’ara la companhiá propausa dos espectacles en sala, un espectacle de carrièra e d’espectacles jove public a costat de comandas e de trabalhs mai particulars, a l’entorn d’una fèsta locala o d’un projècte pedagogic en mitan escolar, per exemple. Los artistas an costuma de trabalhar amb de musicians, es d’alhors amb Saboï que, primièr, comencèron d’explorar los rituals de carrièra e las danças d’estransi. Es aital que montèron la pèça Carnaval Aquò Rai amb lo grop Grai’òli qu’es una vertadièra velhada en musica, contes, cants : un percors iniciatic a las originas de Carnaval e de sas fòrmas divèrsas dins la cultura populara occitana. Mai recentament, presentèron una pèça pels pichons (a partir de 5 ans) Cap a l’aucèl escricha per Perrine Alranq e Anna Wasniowska : un trabalh bèl a l’entorn dels rituals sasonièrs, de l’ecologia, de la question de la trasmission. Participèron a un projècte en mitan escolar, a Maruèjols, al collègi Marcel Pierrel : i montèron un espectacle amb los escolans que foguèt presentat a l’escasença d’un Total Festum e qu’aligava problematica ecologica, politica, fèsta del solstici e contes de la bèstia del Gavaudan. Lo Teatre de las Originas participa tanben al projècte academic occitan de Las Encontradas (Acadèmia de Montpelhièr) que recampa los escolans que fan d’occitan a l’escòla publica, cada annada, dins los departaments de l’Acadèmia (Losèra, Aude, Gard, Erau).
Las amiras, un projècte Dins un mond voat a la globalizacion e al regne del mercat, las recèrcas d’aquela tropa de Pesenàs son luènh d’èstre anecdoticas… Cal plan dire que l’espectacle (lo teatre coma la musica per exemple) es sovent resumit a son aspècte mercant, redusit a sa foncion economica. Sèm sovent dins una relacion de consomacion. Lo Teatre de las Originas assaja el de sortir d’aquel rapòrt en s’acercant del ritual festiu qu’es una abolicion de las frontièras entre l’artista e lo public. Fin finala l’idèa es de participar a l’elaboracion d’un moment collectiu, fòrt, inter-generacional, puslèu que de sonque presentar un espectacle. Lo teatre deven un laboratòri per restaurar las tradicions popularas oblidadas que fasián lo ciment de nòstras societats dins una amira evolutiva e modèrna : pas question de « conservar » una fèsta ancestrala mas al contrari de la desvelhar, la transformar e la portar a la nautor dels enjòcs del temps nòstre. Lo chantièr es de talha, las demandas nombrosas, e entra dins una soscadissa qu’es facha ara a l’escala mondiala : l’UNÈSCO i trabalha e nos recòrda l’importància de las fèstas ritualas per marcar lo passatge de las sasons, los moments del calendièr agricòla o los periòdes d’una vida umana tant coma la riquesa e l’espessor de las memòrias collectivas. Podèm dire que lo Teatre de las Originas òbra a la valorizacion del patrimòni immaterial cultural (lo PCI, definit per l’UNÈSCO), es aital que metèt a l’onor los famoses animals totemics del Lengadòc amb un espectacle-ritual de carrièra : lo charivari del PCI.
Temporadas, rituals e deambulacions La companhiá es en plen bolh e desbartassa joiosament son camin de travèrsa dins l’univèrs del teatre. Un camin que passa per de rendètz-vos annadièrs, regulièrs : inscriches dins lo cicle natural de las sasons. Es aital que Lo Teatre de las Originas desvolopa son trabalh intitolat « temporadas » : basat suls quatre moments fòrts de l’an que son Carnaval, la Sant Joan (solstici d’estiu), Martror (Fèsta dels mòrts) e Nadal (lo solstici d’ivèrn). Aqueles espectaclesrituals mesclan deambulacions, musica, teatre e fan participar lo « public », lo transfòrman en actor de la fèsta. Aquelas creacions unicas se pòdon sonque jogar a l’escasença dels periòdes tradicionals e s’adaptan als luòcs investits, a son istòria, sa populacion. Es adonc evident qu’aquelas « temporadas » devon entrar dins un projècte global d’implicacion sul territòri. Lo teatre s’inscriu aital dins la durada e al pus pròche de las collectivitats umanas, marca los esperits d’un public que deven actor d’un moment fòrt e tòrna prene en man son luòc de vida. Silvan Chabaud Totas las entresenhas e las datas de venir sus : www.theatredesorigines.fr
Lo Diari – 25
Tòca-Maneta
LO JÒC VIDÈO A L’E3 UN PÈ DINS L’ECONOMIA, L’AUTRE DINS L’ART Chaspaires de maneta, picanhaires de botons, balhaires de jòia a stick e esportius de canapè, adiussiatz ! L’automobila a son salon, l’agricultura a son salon, fin finala tot çò que pesa un pauc dins l’economia a son salon, mescla entre rencontres professionals e animacions publicas. Lo jòc vidèo fa pas excepcion, amb mai d’un salon de renommada internacionala, mas un en particular subrenada, e senhoreja : l’E3 (Electronic Entertainment Expo) de Los Angeles. Perque òc, lo vidèojòc es la primièra industria culturala del monde, pas mens. En chifras en tot cas. Per vos situar, representa financièrament dos còps l’industria cinematografica... e vos gausi pas dire ont n’es lo mercat del libre. Mas un còp qu’avèm parlat de chifras, que nos demòra ? Darrièr la dardena tindanta, ont s’amaga la cultura ? Es benlèu tota la paradòxa de l’E3, capabla a l’encòp de presentar son subjècte jos la forma de lindes grafics vestits d’un vocabulari startupesc positiu, coma per las lagremas d’un pichon creatiu qu’accedís a la reconeissença de sos pars e de las referéncias artisticas del mitan.
© 2017 ESA Entertainment Software Association
Sul catalòg presentat a l’E3 ongan, i a plan de causas de reténer, e de tota mena, qu’anóncian çò que seràn las practicas vidèoludicas de l’annada a venir. Al mitan de las incontornablas seguidas de jòcs a succès, coma God of War o Far Cry 5 trobam un nòu Assassin’s Creed , la saga istoricò-esoterica en monde e epòca dobèrts, que se debanarà aqueste còp en Egipta antica, una situacion sedusenta. Trobam tanben dos jòcs de piratariá a mai d’un, Sea of Thieves e Skull and Bones, e qualques gròssas novetats, coma Anthem e sa rica planeta de selva salvatja, un Dragon
Ball Fighter Z de tria pels amators de castanha, Days Gone e son monde pòst-apocaliptic poblat de zombis, un Spider-Man filmic, un Super Mario Odyssey leugièrament alucat, tanplan coma un improbable rencontre entre lo plombièr e los « Lapins Crétins » que daissa pressentir de fòlas seradas entre amics. Tot aquò son pas que de gròssas produccions, mas s’i presentèron de causas mai confidencialas e çaquelà interessantas : Ori e Life is Strange, seguidas de polits primièrs opusses, The Last Night e son ambient Blade Runner , la dessenada aventura musicala The Artful Escape, Cuphead e sos grafismes escapats dels dessenhs animats Warner de las annadas 30, A Way Out, ont cal cooperar per se sortir d’una preson, Ooblets, mena de Pokemon poetic e repausant, Vampyr, d’inspiracion neogotica... Mas soi quasi-segur que l’anóncia que marquèt lo mai l’E3 2017 foguèt la de Beyond Good & Evil pel francés Michel Ancel que, aprèp 14 ans d’espèra, mostrèt un jòc qu’un primièr numèro aviá pas que daissat entreveire : un monde entre Valerian, Lo 5en Element, Enki Bilal, clafit d’umor, de creativitat, de bonas idèias, d’una libertat immensa. Semblariá que çò qu’Ancel ensaja de crear es ren de mens qu’un jòc d’exploracion espaciala ont se pòt sautar d’una planeta a l’autra, visitar de ciutats despaïsantas, amb un scenari arrapaire, en soma lo sòmi de tot jogaire. Que i arribe o pas (comença juste lo desvolopament), Ancel a çaquelà ganhat l’escomesa de susprene, de provocar l’estrambòrd e l’espèra. La mena de liuç de creativitat benvenguda dins un mèdia sul camin d’una cèrta normalizacion. Tristan Gahús
© 2017 Freepik.com
26 – Lo Diari
TV
Coma perennizar un emplec creat ? Produccion audiò visuala associativa en occitan Dempuèi sa creacion en 2012, Tè Vé Òc obrèt per se professionalizar. Per çò faire creèt un emplec ajudat, CDI dins l’encastre d’un CUI/CAE, en genièr de 2015. Evidentament, aquel emplec nos donèt la possibilitat d’enriquesir nòstre trabalh en creant d’activitats mai precisas e mai ricas. L’associacion fuguèt mai coneguda mercé a un trabalh seriós de comunicacion, son site venguèt mai complet e mes a jorn regularament, d’emissions mai bèlas fuguèron realizadas e la preséncia de la salariada permetèt a la còla de respondre a de demandas d’intervencions dins de luòcs divèrses (Cafès Òc, Festenaus, Talhièrs de lenga per adultes, Formacions CFPO, UOE de Nimes…)
Leis ajudas
Coma perennizar un emplec ?
Per realizar tot aquò, fau dire que l’associacion reçaupèt d’ajudas financièras de la Region e ara de l’OPLO, dau Departament de Gard, de la Comuna de Nimes, dau Deputat Cavard e que fuguèrem partenaris dau CIRDÒC tre 2016. De produchs creats per Tè Vé Òc fuguèron venduts (projèctes pedagogics, clips, corts metratges…), mas fau ben dire que nòstrei mejans financièrs demòran modèstes.
Es evident que devem trobar de solucions tre setembre de 2017 se volem capitar de sauvar lo CDI d’Amy Cros. Lei subvencions demòran desconegudas a l’avança. De segur lei dorsièrs de demanda seràn fachs, mas de qué serà la resulta ? Nos fau tanben ensajar de desenvolopar lei partenariats qu’avem (CIRDÒC, Ràdio Lenga d’Oc, FIMOC, CEP d’Oc) e ne trobar d’autrei.
Pasmens, après lo perlongament de l’ajuda a l’emplec que s’arrestarà en genièr de 2018, lo problèma de la perennizacion de l’emplec d’Amy Cros se pausarà. E serà question de la subrevida de nòstra associacion.
Lo camin es dificil per capitar e pasmens baissam pas la tèsta que nòstra volontat es de contunhar de metre en evidéncia la lenga e la cultura occitanas dins la vida vidanta a un moment que la trasmission es fondamentala e la necessitat de donar enveja d’aprene la lenga evidenta.
Lisa Gròs
Presidenta de Tè Vé Òc
Lo Diari – 27
Edicions Escura, la nueit En temps de l’Empèri roman, dens un vilatge de la montanha pirenenca, un gojat qu’ei iniciat aus secrets deus Dius antics. Un còp enviat en país romanizat, dens l’arribèra, ua ataca de barbares que capvira la soa existéncia. Dab quauques companhs, que van perseguir dinc au Rin los barbares tad arrecaptar lo tesaur panat. La quista que serà longa, mauaisida, dab un haish de suspresas, mes que s’i vanescàder. Totun, quan lo gojat torna tà casa, tot qu’a cambiat en vilatge : los dius antics, la lenga vielha e van poder subervíver aus mudaments deus temps ? Un gran roman istoric qui ei de bon léger dinc au cap. Joan Loís Lavit Letras d’òc – Camins 15 x 21 cm - 168 p. 18.00 €
D’ont venon las estelas ? D’ont venon las estelas ? Es lo conte pels mainatges qu’Eva Cassagnet nos propausa en lengadocian e en gascon, e qu’es pòt escotar amb los QR còdes legibles per lo telefonet. Segur, cal levar lo cap per plan comprene l’istòria. Aqueste polit libre pels mainatges, illustrat per l’autora, es disponible en doas versions : lengadociana e gascona. Un resumit en francés es prepausat a la fin de las doas versions per permetre a totes de plan seguir lo raconte e de saber fin finala d’ont venon las estelas. Una version audio del tèxt es disponible per diferents supòrts numerics amb l’utilizacion, entre maites, de QR codes legibles per telefonet. Eva Cassagnet IEO edicions 25 x 17,5 cm – 32 p 10.00 €
Una Séença à la Boursa plata Una Séença à la Boursa plata es lo títol d’una pèça de propaganda anarquista publicada en 1905 a Seta, en occitan e en francés, per lo carretièr Pascau Verdale. Pendent una acampada sindicala a l’Ostau dau trabalh, se discutís sus la necessitat imperiosa d’aumentar o pas l’escotisson - (las caissas son voidas !) -, per que los representants sindicaus pòscan contunhar de se desplaçar dins França tota. Per l’autor es l’escasença de condemnar las despensas demasiadas d’aqueles delegats qu’acumulan los mandats sindicaus e que son pus interessats a sos privilègis qu’a defendre los interèsses das obrièrs. Alan Cameliò - 2 tòmes indivisibles Edicion IEO Lengadòc 21x29.7 cm 50.00 €
Condes deth Coserans Eth lengatge deths condes qu’é coma eth lengatge deth còr : que parla nà totis. Lops, broishas, hadas, innocents, pastors… personatges estacants que hèn arríder o que hèn paur, que son totis aquiu mès dam aquera pepita en mès : que parlan gascon ! Alavetz, se voletz descobrir eras suas aventuras nà partatjarlas en ame eths vòstis, crompatz o crompatz-les aqueth album de condes deth Coserans que son estats cuelhuts en occitan au près d’informators qu’an popat era lenga en tot nèisher. Aquarellas de Laurie de Brondeau, enregistrament deth condaire Joan Pau Ferrè e musicas deth grop ariegés Revelhet . l21 x 29 cm CD junt ath album 15.00 €
Las Aventuras de Rainard e Isengrin Aicí l’adaptacion per Andrieu Lagarda dels racontes mai coneguts del famós Roman de Renart. Dins una lenga blosa e aisida, descobriretz totas las rusas de la mandra e los torns que jòga a son compaire, lo lop Isengrin. I tornaretz trobar tanben lo corbàs Tiecelin e son formatge saborós, lo poton de patz de Rainard e de la mesenga, las caças del rei Nòble, lo leon, Cantaclar lo pol tant fièr coma finòt o lo panatòri de las anguialas e dels cambajons. Las illustracions originalas de S. Vissière acompanhan cada raconte pel plaser dels uèlhs e de l’esperit. Racontes causits Adaptacion occitana d’Andrieu Lagarda Illustracions de Sophie Vissière Letras d’òc 16 x 24 cm – 96p. 18.00 €
28 – Lo Diari
Diariscope 3AU ENCONTRE DEUS CLARINS OCCITANS
los 29, 30 de seteme e 1er d’octobre a Herran (31) Dens lo cadre deu Festenal Occitània, que poderatz assistir a un concèrt dab Arredalh, profieitar deus repaishs e deu bal tradicionau, e seguir concèrts de clarins (d’autboès) d’Occitània e de las Pireneas. En jornada : conferéncias e taulas redonas sus l’ensenhament deus clarins populars occitans, catalans e aragonés, estagis de tecnica sus la respiracion abdominau, mustras... Entresenhas : bouilleurdesons.fr
GENT QU’ESPLEITAS
Concèrt de Jan Dau Melhau
Lo 20 d’octobre Sala de las hèstas de St Matia (87) Après « Au naissent d’un trobaire » en mars de 2014, que tornava préner las soas permèras cantas, Jan Dau Melhau que contunha de visitar la soa memòria de cançonèr dab 16 portrèits de personas o d’accessòris. Cantas escritas entre 1974 e 1986 e que ne son pas jamei estadas cantadas tà la màger part. Entresenhas : cultureentete@orange.fr
SETEME EN BIARN
a Auloron, Salias, Aramis e Laruns La Garburada d’Auloron, lo 2 : repaishs e concors de garbura, « humada » de las preparacions, en musica, dança e passacarrèra. La Hèsta de la Sau a Salias de Biarn, deu 7 au 10 : projeccion de filmes, conferéncias, corsa de portaires de saussa (aiga salada), passacarrèra, dança e musica, quadrilh de Salias... La Hèsta deus Aulhèrs a Aramis, deu 14 au 17 : passejadas, 26aus encontres vocaus pirenencs dab lo famós concors de cant d’aulhèrs lo dissabte au ser. La Hèra deu hromatge a Laruns, los 30 seteme e 1èr d’octobre : tonuda d’aulhas, iniciacion a la degustacion e fabricacion de hromatge, marcat artisanau e passacarrèra, bals aussalés. Que s’i son ajustats tanben lo hestau de Siròs, e la hèsta deu milhòc a Laàs. A seguir sus : septembre-en-bearn.com
AGENDA SETEMBRE
Del 01/09 al 30/09
Exposicion « Temps de Janada », Albi Exposicion a l’entorn de la Sant Joan dins la literatura occitana, ambe de tèxtes de plan d’autors e autoras diferents que ne parlèron dins lor òbra. Estrena de la mòstra e lectura de tèxtes lo dissabte 16 de setembre al Centre Occitan Ròcaguda.
Del 01/09 - 21h fins al 03/09
Festenal Trad’Azun, a Arrens e Marçós (65) Talhièrs, estagis a l’entorn de l’occitan, balètis lo ser (Ciac Boum, Brotto Lopez & Votz en bal, Clica Drona e Dirty Caps), a la sala de las fèstas - 20h
02/09
Cocanha a Concorès (46) Festival’Céou Sent Antonin (82) 21h - Visita nocturna au flambèu 21h30 - bal trad occitan amb Bassacada
02 e 03/09
Bisan de Menerbés a Las tastas en Menerbés (11)
03/09 a 15h30
3ena edicion del concors amator " Conteurs et contaires ”, Ginolhac (46) Entresenhas - 06 50 65 53 91 Pòrtas dobèrtas a l’Ostal Sirventés Carcassona (11)
07,13, 21 e 28/09
Rescontres Escritura en occitan, a Carcassona occitan-aude.over-blog.com
10/09
Alidé Sans, Chez Lily, Gèrm (65) Festenal Occitània Cafè-Concèrt chez Lily - 21h30
Balade vélocipédo-rituelotoponymique Orador de Vairas (87) Amb Jean-François Vignaud de l’IEO Lemosin a la descobèrta de qualques bonas fonts de la région - 9h PNR Périgord-Limousin - 05 53 55 36 00
Du Bartàs, Issoire (63) Dubèrtura de sason Animatis
12-16/09 a 19h
« L’occitan pour les Nuls », Tolosa Florent Mercadier, Teatre del Grand Rond
14 -16/09
30ena Nuits de Nacre - Tulle (19) Triptype – Brotto-Lopez – Erms… Cai Baluze e plaça Gambettà 05 55 20 28 75
15/09
Concèrt Aqueles - Asuèlh, Cessenon sus Òrb (34) Chronos aux Pays Hauts Languedoc et Vignobles
16/09 - 10h/18h
Foish - Ostal de las Associacions Estagi de lenga 10h00 - Acuèlh 10h30/12h30 - talhièr cosina 12h30/14h00 - Repais tirat de la saqueta 14h00/16h00 - Talhièr cant amb Pascala Respaud 16h30/18h00 - Jòcs de lenga Inscripcions : IEO-Arièja 05 61 69 60 96 o ieo09@ieo-oc.org
15€ - a gratis per las personas ja inscritas als corses de l´IEO-09
08/09 a 21h
Nadau en concèrt Sent Sardòs (82) a 21h Sala de las fèstas - 06 52 98 27 27
09-10/09 a 21h
Lo Mercat d’Occitània e Lo Grand Passa-Carrièra Plaça del Capitòli, Tolosa - 10h/19h
1èr Festenal Occitan del Comitat de las Fèstas de Buset de Tarn (31) 15h00 mercat occitan, 17h30 Lo Reviscol (danças folcloricas occitanas), 20h00 La Peiro Douso (concèrt), 21h00 Nadau (concèrt), 23h00 Sound System Occitan del Comitat Entresenhas - 07 81 72 25 41
Jornada dança e cant en occitan Maison des associations, Foix (09) 10h/18h - ieo 09 05 61 69 60 96
Nadau en concèrt - Aire/Ador (40) A las arenas - 07 82 31 87 23 Festejada de Murèth : vilatge occitan, Passa-Carrièra e concèrt de Mauresca,
09/09 a 20h
Balade contée, Sent Alari las Plaças (87) « Si tu sabias çò que la nuech te pòrta – Contes et dires de la nuit en Limousin ». Espaci Mazeròlas, Talhièr-Musèu de la Tèrra, 4, carrefour de Puycheny. PNR Périgord-Limousin – 05 53 55 36 00 La Mal Coiffée, Braçac Las Minas (43) La Lampisterie
30 – Lo Diari
23/09
Festenal Los trobadors cantan l’art roman, Sent Pàpol (11), Abadiá festival-troubadoursartroman.fr
17/09
Jornada del Patrimòni, a Castras, amb animacion del talhièr de canta de Ròcaguda.
21/09 a 18h
Talhièrs d’iniciacion a la lenga occitana, Nontron (24), amb Patrick Ratineaud, Contes del País amb Odette Marcilllaud Sala Gambettà - 05 53 56 61 89 Serada musicala Portugal-Occitània, Tolosa, Festenal Occitània, Sant Pèire de las Cosinas, 20h
22/09
Contes a Castèlnau d’Arri (11) Lo Boçut que voliá faire lo torn de França, amb Alan Roch occitan-aude.over-blog.com
Diada de Catalunya en associacion dab lo Casal Català - Tolosa 18h30 - concèrt dab lo grop Cabotatge 20h - Repaish, Ostal d’Occitània
26/09 - 19h/20h30
Prumèr cafè signe Iniciacion ludica a la LSF, Tolosa, La Topina - Ostal d’Occitània
28/09
Concèrt de Caliu e Doctors de Trobar, Tolosa - Ostal d’Occitània
29/09
Cinèma a Peçac (33) Film de Patric Lavaud « Escotar los ausèths arribar », Hestenau occitan de Bordèu, Plaça de la Vena Republica, 21h00 - 5€ Teatre : « Lo torril », Alban (81) Amb la tropa « Los de Ròcaguda » dins lo quadre del festenal de teatre amator « Mascarades » a 20h30 - jol cobèrt Molièra. Nadau en concèrt, Portèth de Garona (31) Sala del confluent - 21h00 - 06 30 20 00 80
30/09
Festenal Les petits cailloux - Albi (81) 10h15 Joan lo contaire - conte occitan/ francés per totis cap a 3 ans 14h15 Yves Durand - Conte francés/ occitan per totis cap a 6 ans, Domeni de La Molina - www.albioccitana.org Montesquiu de Volvèstre Sala de las fèstas a 20h30 Teatre “Al canton de Josefina” pels Galejaires - Cercle occitan de Carbona.
OCTÒBRE 01/10 a 14h30
Cinèma, Cadilhac - Hestenau occitan de Bordèu, Film d’animacion en occitan : Paddington, Cinèma Le Lux - 4,2€
03/10
Conferéncia - Lo Telhan (33) Hestenau occitan de Bordèu, Les langues minoritaires en danger : l’occitan dans le Médoc d'Alain Viaut, Pôle culturel de la Haye, rue de Calavet Lo Telhan Medòc, 18h00 - entrada gratuit Prumèr talhièr de lenga occitana (31) La Topina – Ostal d’Occitània Tolosa - 19h Teatre : « Lo torril » - Cuc de Vièlhmur (81) jogat per la tropa « Los de Ròcaguda »
05/10 a 20h30
Cinèma, Hestenau occitan de Bordèu, « Les Tourmentes » de Pierre-Yves Vandeweerd, Cinèma Utopia - 4€
06/10
Conferéncia de Colette Milhé Hestenau occitan de Bordèu, « Les étranges relations à la langue béarnaise de Bourdieu » 18h30 - entrada gratuita
Lecturas musicalas, Hestenau occitan de Bordèu, per Eric Fraj, tèxtes de Danièle Estèbe-Hoursiangou, a la Mediatèca, Plaça Gambettà - 18h - Entrada gratuita
Cinèma-concèrt amb Claude Sicre, Vilafranca de Lauragués (31) Fogal rural - 20h30
Concèrt de Bassacada, Montalban de 20h30 fins a 23h, 27 carrièra dels Augustins - Espaci dels Augustins
Mercat occitan animat, Hestenau occitan de Bordèu, 10h00/18h00, Plaça Fernand Lafargue, 11h cantèra, 14h : visita de Bordèu comentada en occitan pel guida conferencièr Julien Pearson (guide@ostau-occitan.org), 15h : concèrt amb lo grop Alenada de Begla.
Festenal Voix croisées, Tolosa Aqueles e Quatuor Cacimbo
07/10
Senta Gabèla - sala del cinèma Teatre “Al canton de Josefina” pels Galejaires - 20h30 Bal tradicionau, Begla (33) Hestenau occitan de Bordèu, 20h30 - amb Ginginha a gratis , Bohème e autres grops. Sala Delteil - 6€/8€ Danças e bal, Gradinhan (33) Hestenau occitan de Bordèu, 15h a 18h descobèrta danças gasconas, 21h bal gascon - Mascaret, Sala Rencontre, Pargue de la tannerie - 5€ Les Lectures Aléatoires, Hestenau occitan de Bordèu, Eric Fraj 19 carrièra dels Augustins - 5€ San Salvador, La Halle aux grains, Lavaur, Festenal Occitània - 20h30 Estagi de canta francés-occitan amb Yannick Guédec, Nontron (24) 14h30, Sala dau Tribunau - 05 53 56 61 89 Passejada toponimica, Sent Auvenç (87) 15h - a la sala de las fèstas Passejada a l’entorn de Sent Auvenç ambe J-F Vignaud de l’IEO Lemosin.
7 e 8/10
Viatge cultural a Seta facebook.com/pg/fasetzlalenga/posts/
10/10
Cinèma, Senon (33) Hestenau occitan de Bordèu, Projeccion de corts metratges e documentaris / Mòstra de Cinèma Occitan - Espaci Simone Signoret, 1 avenguda Carnot.
11/10
Rescontre d’autor ambe Micheu Chapduèlh, Hestenau occitan de Bordèu, Librariá Olympique, 23 carrièra Rode 18h - entrada gratuita Cinèma : « Paddington », Tolosa Film en occitan, Cinèma ABC - 18h30 Teatre a Marselhan(34) La Rampa Tio : Peire Petit 15h - Teatre municipal
13/10
Lesat (09) a 20h30 a la sala de las fèstas Teatre “La gata de la barona” pels Galejaires - IEO-Arièja 05 61 69 60 96 o ieo09@ieo-oc.org
14/10
Conferéncia de Miquèl Alet, Albi, « un’enfança paisana dins las annadas 40 » e presentacion de sos libres a 17h - al Centre Occitan Ròcaguda. Animacions la vesprada e balèti lo ser amb Carivari Oc, Boujan-sus-Libron (34) a la Sala de las Fèstas de 16h fins a 23h30 Jornada dels Companhs de Paratge, Mossolens (11) - “Vents e molins” compagnonsparatge.blogspot.fr Teatre, Villemoustoussou (11), La Rampa Tio : Espanhòl d’aquí, a la sala polivalenta.
17/10 a 19h
Talhièr de cosina, Tolosa La Topina – Ostal d’Occitània Tolosa
18/10
Conferéncia / Concèrt d’Olivier Payrat, Peçac (33), Hestenau occitan de Bordèu « Chanter Bernard de Ventadorn » Ostal dels Estudiants – Universitat Bordeaux Montaigne 16h30 - entrada gratuita Concèrt d'Olivier Payrat, Hestenau occitan de Bordèu, Glèisa Sant Pèire, Plaça Sant Pèire 20h30 - 10€ (tarifa redusida 5€)
Serada lectura amb Joël Simon, St-Céré (46) - Espaci occitan Carcinòl Vox Bigerri, a Fontfreda (11) Festenal Los trobadors cantan l’art roman 18h30 - festival-troubadoursartroman.fr Nadau en concèrt, Vilafranca de Panat (12) Sala polivalenta - 21h00 - 05 65 46 46 53 Concèrt d'Aqueles, a Caramauç (81) Fèsta dels 10 ans del Cèrcle Occitan de Caramauç - 21h00 - sala Beregovoy
22/10
Massilia Sound System, Limós (11) 15h00 - al Festenal Les Bulles Sonores www.past.is/ahccb
24/10
Conferéncia audiovisuala, Musèu d’Aquitània de Bordèu Hestenau occitan de Bordèu Les noms de lieux gascons en sud Gironde de Patrick Lavaud 18h00 - entrada gratuita Nadau en concèrt, Hestenau occitan de Bordèu Teatre Fémina - 06 76 68 82 94 20h00 - 20€
26/10
Concèrt Feràmia e P.A.T.O.I.S., Tolosa Ostal d’Occitània Tolosa, Los Dijòus
28/10
Nadau en concèrt, Ibòs (65) Sala de las fèstas - 05 62 90 01 21 20h - 5€ Concèrt de sosten a las Calandretas de Gironda, Peçac, Hestenau occitan de Bordèu Los Caps Negues e Alidé Sans, La MAC, carrièra L. Aubrac, domeni universitari Peçac - 21h
29/10 a 15h
Calmont - sala de las fèstas Teatre “Al canton de Josefina” pels Galejaires - al capèl.
19/10
Conferéncias per Jan Bonnemason, Les noms de rues gascons à Bordeaux, Hestenau occitan de Bordèu, Bibliotèca Capucins / Sent Miquèl 10-12 plaça dels Capucins 18h00 - entrada a gratis Rescontre Companhs de Paratge, Vilespin (11) - 18h30 Batèstas de la Crosada en Lauragués compagnonsparatge.blogspot.fr
20/10
Jan Dau Melhau en concèrt « Gent qu’espleitas », Sant Matia (87) 20h30 - a la sala de las fèstas.
Que voletz figurar dens Lo Diari ? N'esitetz pas a nos comunicar las datas e las informacions relativas aus vòstes eveniments dab l'adreça : agenda.lodiari@gmail.com
21/10
Concèrt de Papà Gahús, Hestenau occitan de Bordèu, Inglorious Bar Star - 21h00 4 plaça André Meunier
Lo Diari – 31
317 artistes
AU
OCT. 2017
Création CD31/17/07 - Licences : 1-1099886, 2-1099888, 3-1099889
en concert sur 30 lieux
06 22
Renseignements
tél : 05 34 45 05 92
JAZZ31.haute-garonne.fr
PARTENAIRES MÉDIA
LA HAUTE-GARONNE C’EST VOUS !