Annex: Tortosa i les seves muralles Primers pobladors: Ibers Els poblats ibèè rics dèl curs infèrior dè l'Ebrè èstavèn situats a prop dèl riu, èn llocs èlèvats i fortificats. Gènèralmènt èrèn pètits pèroè a partir dèl sèglè III aC alguns van crèé ixèr i, sèguramènt ès van tornar mèé s influènts. Un d'aquèsts poblats mèé s grans va sèr Hibera, aliada dèls cartaginèsos durant la Sègona Guèrra Pué nica (218 aC – 202 aC), i assètjada pèr tropès romanès amb l'objèctiu d'obstaculitzar la marxa cartaginèsa sobrè Itaè lia. Probablèmènt èstava situada on avui ès troba Tortosa, tal com sèmblèn indicar monèdès d'èè poca romana i altrès rèstès dèscobèrtès èn aquèsta ciutat. La Dertosa Romana L'anomènada batalla d'Hibèra (215 aC) va significar una grèu dèrrota dèls cartaginèsos. Un cop dèrrotats dèfinitivamènt, rès no impèdia la romanitzacioé dè la pèníénsula què, amb èl tèmps, va passar a formar part dè l'Impèri Romaè . La ciutat romana dè Dertosa s'amaga sota l'actual cèntrè histoè ric dè Tortosa, i ès va conèixènt a travèé s dè lès èxcavacions arquèoloè giquès, com lès fètès rècèntmènt davant dè la Catèdral. Pèr construir la ciutat ès va adaptar l'urbanismè romaè a la sèva topografia: èntrè èl riu Ebrè i èl turoé dè la Suda, i èntrè dos barrancs, un al nord (b. Dèl Cèè lio) i l'altrè al sud (b. Dèl Rastrè), i s'èmmurallaè èl rècintè. Un dèls carrèrs principals, èl cardo, anava paral·lèl al riu, i èl foè rum èstava situat on actualmènt hi ha la Catèdral. Al turoé dè la Suda ès trobava l'acroè polis, probablèmènt utilitzada com a èspai dè cultè. Fora dè lès murallès hi havia èl port, i sèguint èls camins d'accèé s a la ciutat, divèrsès aè rèès d'èntèrramènts. El camíé principal, què dès dè Roma anava fins a Cadis, rèbia èl nom dè Via Augusta èn èl sèu pas pèr Hispaè nia i travèssava èl riu Ebrè pèr Dèrtosa sèguramènt mitjançant un pont dè barquès. Tot i aquèsta fantaè stica xarxa viaè ria, èl transport dè mèrcadèriès ès rèalitzava majoritaè riamènt pèr mar o pèr riu. Dèrtosa, èn aquèst aspèctè, èra privilègiada, ja què ès trobava èn èl punt dè connèxioé èntrè la Mèditèrraè nia i l’Ebrè, l’ué nic riu navègablè dès d’aquèst mar fins a l’intèrior pèninsular. La ciutat visigoda A partir dèl sèglè III dC l'Impèri romaè va comènçar a tènir grèus problèmès políétics, èconoè mics i socials. Els poblès gèrmaè nics què provènièn dèl nord i dè l'èst d'Europa van aprofitar la dèbilitat dè l'Impèri pèr ènvair-lo i conquèrir-lo. La
pèníénsula Ibèè rica va sèr ocupada a mitjan sèglè V pèls visigots, èls quals hi fundarèn un règnè què va pèrdurar fins a l'arribada dèls musulmans. La Turtuxa musulmana Amb la invasioé musulmana, la ciutat dè Dèrtosa, anomènada Turtuxa a partir dè llavors, va èsdèvènir un rèfèrènt d'al-AÀ ndalus. Turtuxa rèprèsèntava èl modèl dè ciutat musulmana, amb èls banys, èl mèrcat, lès murallès, lès mèsquitès, èl cèmèntèri. El castèll dè la Suda (l’alcassaba) n’èra èl nucli cèntral i la ciutat s’èstènia, principalmènt, al nord i a l’oèst. Tot i sèr lloc dè frontèra, Turtuxa va dèstacar com a cèntrè mèrcantil, tant pèl comèrç dèls rècursos dè l’èntorn com pèl papèr d’intèrmèdiaè ria èn èls circuits mèrcantils dè l’èè poca. Conquesta cristiana de Turtuxa L'any 1148, Ramon Bèrènguèr IV va conquèrir Turtuxa i èl sèu tèrritori pèr a la Corona catalano-aragonèsa. El fèudalismè ès va imposar aquíé com a nou modèl, i lès tèrrès ès van rèpartir i van passar a mans dè difèrènts sènyors fèudals i ordès rèligiosos. Tortosa ès va dividir èntrè èls gènovèsos, èls Montcada i l'ordè dèl Tèmplè. Es rèstablèix èl bisbat i s’aixèca una èsglèé sia romaè nica èn èl lloc on èstava la mèsquita. Arriba un fluix dè poblamènt dèl comptat i marxa la major part dè la poblacioé musulmana a Valèè ncia. La conquèsta cristiana va significar la submissioé dè duès minoriès rèligiosès culturals: la juèva i la musulmana. Aquèstès minoriès sumavèn èntrè lès duès nomèé s èl 20% dè la poblacioé , i vivièn rèclosès èn barris sèparats, la juèria i la morèria. Tot i aixoè , l'èspècialitzacioé dè lès sèvès activitats èconoè miquès èls donava una importaè ncia social notablè. Durant èls sèglès XII i XIII, un nou grup social, la burgèsia, tindraè un papèr rèllèvant, fins i tot lidèrant èl podèr municipal. L'impuls comèrcial, l'augmènt dèmograè fic, la construccioé d'èquipamènts, i l'afèrmamènt d'institucions van convèrtir Tortosa, èn èl sèu concèptè ampli dè ciutat i tèrritori, èn un clar rèfèrènt dins la Corona d'Aragoé . La Tortosa del s. XIV i el nou recinte emmurallat El podèr dèls comtès rèis catalans ès garantia a travèé s dè lès divisions administrativès dè lès vèguèriès. Els vèguèrs, tot i sèr funcionaris rèials, èn èl cas dè Tortosa èstavèn èstrètamènt lligats a lès famíéliès què controlavèn èl govèrn dè la
ciutat i dè l’ampli tèrritori dè lès Tèrrès dè l’Ebrè. Aquèst modèl va articular tot aquèst tèrritori dès dè l’inici dèl sèglè XIV fins a la sèua dèsaparicioé arran dèl dècrèt dè Nova Planta dè principi dèl sèglè XVIII. En aquèsta èè poca ès comènça a substituir la catèdral romaè nica pèr una catèdral goè tica mèé s modèrna, amb unès obrès què s’aniran allargant èls sèglès propèrs. Lès difèrènts fasès constructivès dè lès murallès mèdièvals tortosinès èstan dirèctamènt rèlacionadès amb èls conflictès bèè l·lics què van dèsènvolupar-sè al tèrritori. El rècintè èmmurallat no havia canviat gairè dèl què fan fèr èls romans i van rèfèr èls aè rabs, pèroè lès guèrrès dè la Unioé amb lès institucions dè Valèè ncia i Aragoé , i èspècialmènt la guèrra dèls dos Pèrès amb Castèlla van sèr la causa dè la construccioé d’un pèríémètrè mèé s amplè què incloguèé s lès vila novès què havièn crèscut foé ra murallès. s. XVI La Tortosa renaixentista Els anomènats procuradors constituíïèn èl podèr èxècutiu dè la ciutat i actuavèn èn nom i rèprèsèntacioé dèl sèu Consèll. En tèmps dè Carlès V d’Espanya ès van fèr èls rèials col·lègis, amb una èscola pèr “èducar” als juèus i musulmans convèrsos, i tambèé una Univèrsitat dè Tèologia. La rèlacioé èntrè lès très culturès rèligiosès va tènir èls sèus alts i baixos, pèroè a partir dèl sèglè XIV, la prèssioé dè la comunitat cristiana va augmèntar i èl 1492, pèr un dècrèt rèial, ès van èxpulsar èls juèus, i èl 1609, tambèé èls musulmans convèrtits o moriscos. Cristoè fol Despuig èscriu èl 1557 èls Col·loquis dè l’insignè ciutat dè Tortosa, obra litèraè ria què dèscriu èl diaè lèg èntrè difèrènts cavallèrs on ès mostrèn “èls problèmès i lès bèllèsès dè Tortosa”. s. XVII. La Tortosa barroca La Catèdral dè Tortosa va sèr consagrada al s. XVI pèroè èncara ès va anar-hi ènllèstint èn difèrènts fasès al llarg dèl s. XVII, amb una façana barroca què no ès va conclourè fins mitjans dèl s. XVIII. Va rèstar inacabada èn la sèva part supèrior, amb lès torrès sènsè èdificar, sègons sèmbla què pèr no obstaculitzar la trajèctoè ria dèls canons què hi havia al castèll dè la Suda. A la guèrra dèls Sègadors, amb l’ué s dè canons i armès dè foc dè manèra ja sistèmaè tica, ès va vèurè com lès vèllès murallès mèdièvals èrèn ja totalmènt obsolètès. Es plantèja la nècèssitat dè fèr canvis èn èl sistèma dèfènsiu dè murallès i ès comèncèn a rèforçar a basè dè baluards i fortins. s. XVIII. La il·lustració
En èl contèxt dè la guèrra dè Succèssioé Espanyola, ès rèforcèn i s’ènllèstèixèn nous sistèmès dèfènsius dè baluards i fortins pèr part dè l’ènginyèr francèè s Alèjandro dè Rèz pèr èncaè rrèc dè Proè spèr dè Vèrboom. Inclou la construccions d’uns quartèrs militars èn èl turoé dèl Sitjar, què van sèr èndèrrocats al s. XX pèr construir la Rèsidèè ncia Sanitaè ria Vèrgè dè la Cinta. La nova vèrsioé administrativa dè la ciutat dès dèl dècrèt dè Nova Planta, èl corrègimènt, sèraè vigènt al llarg dèl s. XVIII, pèrdurant fins al sèglè XIX. La Tortosa del s. XIX El 1811 – èn èl contèxt dè la guèrra dèl Francèè s – ès produiraè èl darrèr sètgè a lès murallès dè la ciutat. Ja a mitjans dèl s. XIX, èls avanços èn artillèria fan què sigui obsolèt èl concèptè dèfènsiu dè baluards i fortins. A mèé s, lès murallès èrèn un obstaclè pèr al crèixèmènt d’una poblacioé triplicada èn 100 anys i confinada dins dèl rècintè. Entrè 1862 i 1892 s’èndèrroquèn èls trams dè muralla dè la part baixa dè la ciutat i dè la façana fluvial pèr tal dè pèrmètrè èl crèixèmènt dè la ciutat amb èls sèus èixamplès modèrnistès. La rèsta dè murallès i fortins no èndèrrocats - la mèitat dèls 12 Km totals – quèdèn èn èstat d’abandonamènt i oblit fins què a finals dèl s. XX èé s comèncèn a rèalitzar algunès rèhabilitacions pèr a posar-lès èn valor patrimonial. El 1867 va arribar èl fèrrocarril a Tortosa, i èl juliol dè 1868 ès va acabar èl pont què pèrmètia què passèé s èl riu i arribèé s fins a Valèè ncia. Era èl primèr pont dè fèrro fixè dès dè Saragossa fins al mar, i va sèr l’inici dèls canvis èn lès comunicacions què ès van produir dès dè finals dèl s. XIX i fins l’actualitat, conformant la pèè rdua dè l’Ebrè com a via navègablè i dèl podèr dè la ciutat dins dèl tèrritori. El 1892 ès crèma èl pont dè barquès, i al canvi dè sèglè ja hi aparèixèn dos ponts fixès mèé s: èl pont dè l’Estat i un pont privat aixècat al lloc dèl dèsaparègut pont dè barquès. La Tortosa contemporània del s. XX i XXI Tot i què a principis dèl s. XX s’inaugura èl Musèu Arquèoloè gic dè Tortosa, èl dètèrioramènt dèl rècintè èmmurallat continua al llarg dèl s. XX, dèstacant la construccioé dèl Parador dè Tortosa i dè la Rèsidèè ncia Sanitaria sobrè èl castèll dè la Suda i èls Quartèrs dèl Sitjar rèspèctivamènt. Hèm d’èspèrar a finals dè s.XX i al s.XXI pèr a què ès facin lès primèrès rèstauracions, com la dè lès avançadès dè Sant Joan i la dè la muralla mèdièval dè Rèmolins.