درﺑﺎره ي ﺷﻬﺮزاد و رازورزي راﻣﻴﻦ ﻣﺤﺘﺸﻢ
»ﺷﻬﺮزاد« ]ﻗﺴﻤﺖ دﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي رازورزي[ اﺟﺮاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ي ﻣﺘﻮن رواﻳﻲ ﻣﻨﻈﻮم و ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ .اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ دﻧﺒﺎﻟﻪ دار و در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ اﺟﺮا در ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ .ﻋﻠﻲ اﺗﺤﺎد ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺟﺮاي »ﺷﻬﺮزاد« را در ﺣﺎﺷﻴﻪ ي ورك ﺷﺎپ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ دﭘﺎرﺗﻤﺎن ﻫﻨﺮﻫﺎي دﻳﺪاريِ داﻧﺸﮕﺎه ﻣﻮﻫﺎﻧﻼل ﺳﻮﻛﺎدﻳﺎ )اوداﻳﭙﻮر ،اﻳﺎﻟﺖ راﺟﺴﺘﺎن ،ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن( ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺖ .ﻃﻲ اﺟﺮاي اﺛﺮ ،اﺗﺤﺎد ﺑﺎ رداي ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺸﻜﻲ و ﻛﻼﻫﻲ از ﺟﻨﺲ ﻫﻤﺎن ردا ﺑﺮ ﺳﺮ و ﻧﻴﺰ ﮔﻴﺴﻮان ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺸﻜﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﭼﻬﺮه اش را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه و ﭘﺎﻫﺎي ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻬﻞ دﻗﻴﻘﻪ داﺳﺘﺎﻧﻲ از داﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﻣﺜﻨﻮي رواﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ .رواﻳﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﻀﺎي داﺳﺘﺎن در ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺗﻨﺒﻮر و ﻳﺎ ﮔﻮﺷﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ اﻳﺮاﻧﻲ اﺟﺮا ﻣﻲ ﺷﻮد .ﻃﻲ اﺟﺮا، رواﻳﺖ ﺑﺎ آواز و ﻧﻮاﺧﺘﻦ ﺗﻨﺒﻮر ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد .ﻳﻜﻲ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﺤﻮري »ﺷﻬﺮزاد« ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ .ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺟﺮاﻫﺎي »ﺷﻬﺮزاد« ﺣﺘﻤﺎً در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻓﺎرﺳﻲ زﺑﺎن اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي درك ﻣﺘﻦِ رواﻳﺖ ،ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺎﻃﺮه اي از آواﻫﺎ و ﭘﻮﺷﺶ اﺟﺮاﮔﺮ را ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺑﺴﭙﺎرد .ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﻪ رواﻳﺖ ﮔﺮ داﺳﺘﺎن ﻧﺨﺴﺖ دﻓﺘﺮ اول ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺑﻮد در ﻣﻌﺒﺪي ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻤﻲ در ﺑﺨﺶ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﺣﺎﺷﻴﻪ ي ﺷﻬﺮ اوداﻳﭙﻮر ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ. ﻋﻠﻲ اﺗﺤﺎد در ﻛﻠﻴﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي »رازورزي« ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ از ﻧﺎم اش ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﺳﻨﺘﻲ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﻨﺪد ﻛﻪ رﻳﺸﻪ در ﺑﺎورﻫﺎي ﻛﻬﻦ اﻳﺮان ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ دارد .ﺳﻨﺖ ﻳﺎدﺷﺪه ﺑﻪ ﺳﺨﻨﻲ ﺳﺎده ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ :ﮔﺮوﻫﻲ در ﻛﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮام ﻧﺎﻣﻪ اي دارﻧﺪ و ﻣﻨﺎﺳﻜﻲ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲ آورﻧﺪ .ﻓﺮد ﺧﺎرج از ﮔﺮوه ﭼﻴﺰي از ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت درون ﮔﺮوه ﻧﻤﻲ داﻧﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﺳﺮ ﺑﺴﭙﺎرد ،ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺒﻨﺪد و راز ﺑﺮ او آﺷﻜﺎر ﺷﻮد ،اﺟﺎزه ي اﻓﺸﺎي آن را ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ .اﻳﻦ ﺳﻨﺖ وﻳﮋه ﺑﺪل ﺑﻪ دﺳﺘﻮر زﺑﺎن دوره ي ﻛﺎري ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ .از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺨﺎﻃﺒﻲ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي رازورزي را دﻳﺪه اﺳﺖ و ﻳﺎ درﺑﺎره ي آن ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان ﺑﻪ اﺛﺮ ﺗﺎزه ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ ﺷﻮد و ارﺟﺎﻋﺎت آن را ﺑﻪ راﺣﺘﻲ درك ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ درون ﺣﻠﻘﻪ و اﻫﻞ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد .اﺗﺤﺎد در اﺟﺮاﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ در ﭘﺮده ﻫﺎي ﺳﻜﻮت )ﻗﺴﻤﺖ ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي رازورزي ،ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎه اﻧﻔﺮادي ،ﻃﺮاﺣﺎن آزاد، ﺗﻬﺮان( و ﻧﻴﺰ در اﺟﺮاي ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ )ﻗﺴﻤﺖ ﻧﻬﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي رازورزي ،ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎه ﮔﺮوﻫﻲِ اﻳﺮان و ﺷﺮﻛﺎ ،ﺑﺮوژ ،ﺑﻠﮋﻳﻚ( از ﺗﻜﻨﻴﻚ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدن ﭼﻬﺮه و ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﺑﺪن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ .اﻳﻦ ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻬﺮه ي اﺟﺮاﮔﺮ را از ﻧﮕﺎه ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﻧﮕﺎه ﻣﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﺶ را ﻧﺒﻴﻨﺪ .ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ي ﭼﺸﻢ در ﭼﺸﻢ اﺟﺮاﮔﺮ و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﻤﺮﻛﺰ اﺟﺮا ﺑﻪ ﺳﻄﻮح ﻏﻴﺮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮد .ﮔﺮﻳﺰ از اﺟﺮاي ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻧﮕﺎه ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻜﺘﻪ ي ﻣﻨﻔﻲ در ﺳﺎﺧﺖ اﺛﺮ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل – ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺮه ي زﻳﺒﺎي ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺛﺮ- ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺗﺎزه ﻣﻴﺎن اﺟﺮاﮔﺮ و ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑﺎ اﻳﺪه ي واﻻﻳﻲ دارد. اﻳﺪه ي ﻣﺤﻮري اﺟﺮاي اﺗﺤﺎد ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻠﻴﺪي ﺷﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد :ﭼﺮا ﺷﻬﺮزاد -راوي ﻫﺰار و ﻳﻚ ﺷﺐ -ﻗﺼﻪ ﻫﺎي اش را آﻏﺎز ﻛﺮد؟ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ي ﻣﺘﻦ ﻫﺰار و ﻳﻚ ﺷﺐ ﻣﻲ ﺗﻮان ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺻﺮﻳﺢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ داد؛ ﺑﺮاي ﺑﻘﺎ! ﺷﻬﺮزاد ﻗﺼﻪ ﻫﺎي ﺗﻮ در ﺗﻮ و دﻧﺒﺎﻟﻪ دارش را آﻏﺎز ﻛﺮد ﺗﺎ ﺟﺎن ﺧﻮد و ﺧﻮاﻫﺮ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮش را ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﺪ .رواﻳﺖ ﻫﺎي دﻧﺒﺎﻟﻪ دار ﭘﺮﻓﻮرﻣﻨﺲ »ﺷﻬﺮزاد« ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﺗﺤﺎد ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺸﺘﺮك داد؛ رواﻳﺖ ﮔﺮي ﺑﺮاي ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺑﻘﺎ. ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي ﻛﻬﻦ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ي ﭘﺮ ﺑﺎرﺷﺎن در ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ آرام آرام رﻧﮓ ﻣﻲ ﺑﺎزﻧﺪ و ﺷﻴﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪاري ﺗﺎزه را ﻃﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ؛ ﭘﺪﻳﺪاري ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﺶ آرام آرام از ﻣﻌﻨﺎ ﺗﻬﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ .در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻲ ﺷﻤﺎري ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﺘﻮن ﭘﮋوﻫﺸﻲ ،آﻟﺒﻮم ﻫﺎي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﻮﻣﻲ ،اﺣﻴﺎء ﺳﻨﺖ ﻫﺎي ﻛﻬﻦ و ...ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻛﻬﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي ﻳﺎدﺷﺪه را ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺸﻨﺎﺳﺎﻧﻨﺪ .ﻟﻴﻜﻦ ﻏﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﺗﻼش
ﻫﺎ در ﺳﻄﻮح ﻣﻮزه اي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه و راه ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﺮد .ﭼﺮا ﻛﻪ واﺳﻄﻪ ﻫﺎي ﻛﺎرآﻣﺪ ﻣﻴﺎن ﺳﻨﺖ ﻫﺎ و آﻳﻴﻦ ﻫﺎي ﻛﻬﻦ و زﻧﺪﮔﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻪ اﻧﺪ .اﺗﺤﺎد ﺗﻼش ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺠﺎزي »ﺷﻬﺮزاد« را ﭼﻴﺰي از اﻳﻦ دﺳﺖ ﻣﻲ داﻧﺪ ﺗﻼﺷﻲ ﻛﻪ در ﺑﺴﺘﺮي ﻧﺎ آﺷﻨﺎ و در ﻓﻘﺪان رﻣﺰﮔﺎن ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ رﺳﺪ .رواﻳﺖ »ﺷﻬﺮزاد« ،رواﻳﺖ اﻧﺴﺎن در ﺣﺎل اﺣﺘﻀﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ و ﺑﺎ ﺗﻼش ﺑﺴﻴﺎر واﭘﺴﻴﻦ ﻛﻠﻤﺎﺗﺶ را ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﻲ آورد ﺗﺎ وﺻﻴﺖ ﺧﻮد را ﭘﻴﺶ از ﺟﺎن ﺳﭙﺮدن ﺑﻪ ﮔﻮش اﻃﺮاﻓﻴﺎن اش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ اﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻛﻠﻤﺎت او ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ آواي دردﻣﻨﺪ و ﭘﻴﻜﺮ در ﺣﺎل اﺣﺘﻀﺎر اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ. وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻇﺎﻫﺮي ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺟﺮاﮔﺮ درﻛﻨﺎر آوازي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺻﺪاي ﻣﺮداﻧﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺟﻨﺴﻴﺖ »ﺷﻬﺮزاد« را ﻣﻮاج ﻣﻲ ﺳﺎزد» .ﺷﻬﺮزاد« در اﺛﺮ اﺗﺤﺎد ﻣﻮﺟﻮدي ﺑﺪون ﭼﻬﺮه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ ﺳﻴﺎل دارد .اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد داﻣﻨﻪ ي ﺧﻮاﻧﺶ اﺛﺮ ﺑﻪ ﺣﻮزه ي ﻋﺮﻓﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ﮔﺸﻮده ﺷﻮد و ﺗﺼﻮﻳﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎي روﺷﻨﻲ ﺑﺎ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺳﭙﻬﺮ ﺧﻴﺎل دارد .ارﺟﺎﻋﺎﺗﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭘﻴﻜﺮه ي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي »رازورزي« ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد .اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺎز و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳﺮاﻧﻲ ،اﻧﺴﺎن ﭘﻮﺷﻴﺪه در ﭘﺎرﭼﻪ ،ﻧﮕﺎرش و ﻳﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺘﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي اش از ﺳﻮي ﻣﺨﺎﻃﺐ ادراك ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ،ﭼﻬﺮه ﻫﺎي ﻣﺤﻮ و ﻳﺎ ﻧﺎ دﻳﺪﻧﻲ ﻫﻤﮕﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮي اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﻫﺎي ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ. ﮔﺮﭼﻪ ﻋﻠﻲ اﺗﺤﺎد اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان داﻳﺮه ي واژﮔﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻧﻴﺰ اﻳﺪه ي رازورزي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﺳﺘﻮر زﺑﺎن دوره ي ﻛﺎري اش ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﻨﺪد ﻟﻴﻜﻦ ﻫﺮﮔﺰ اﻳﺪه ي ﻋﺮﻓﺎن اﻳﺮاﻧﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺎﻧﺴﭙﺖ آﺛﺎرش ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ .ﻛﺎﻧﺴﭙﺖ »ﺷﻬﺮزاد« ﻫﻤﭽﻮن دﻳﮕﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي رازورزي ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪه اي ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪد و از اﻳﻦ راه ﺑﻪ آﺳﻴﺐ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻣﻲ ﭘﺮدازد.