2016 370
Mbesёs Emma ALIA . Nipit Matteo ALIA
. 371
Mjekёsia ёshtё shkenca dhe arti, nё misione pёr tё shёruar jetёn.
372
Prof. Dr. LUTFI ALIA
ATLAS MORFOLOGJIA PATOLOGJIKE
3
Siena 2016
373
Autori Prof. Dr. Lutfi ALIA (MD, PhD) Titulli origjinal:
ATLAS MORFOLOGJIA PATOLOGJIKE
3
BOTIMI I PARË 2016
Redaktore shkencore: Prof. Clelia MIRACCO (MD, PhD) Università Degli Studi di Siena – Italia Konsulenta: Prof. Sokrat MEKSI (MD, PhD) Universiteti Mjekёsor i Tiranёs – Shqipёri Prof Suzana MANXHUKA KERLIU (MD, PhD) Universiteti i Prishtinёs – Kosova Reçensenta: Prof Giuseppe MARCIANÒ (MD, PhD) Università Degli Studi di Siena – Italia Dr. Teona BUSHATI (MD, PhD) Universiteti Mjekёsor i Tiranёs – Shqipёri Redaktore letrare: Dr. Liliana KRISTULI Kopertina: Riccardo PALLECCHI Realizimi grafik: Genci ALIA, Christina KRUUSE CHRISTENSEN
Siena 2016
374
TRYEZA E LËNDËS
Parathёnia. Prof. Dr. Sokrat P. MEKSI (MD, PhD).
8
Hyrje
9
Vёllimi I Kapitulli 1: Sëmundjet e vazave të gjakut dhe të vazave të limfës.
11
Kapitulli 2: Sëmundjet e zemrës.
31
Kapitulli 3: Sëmundjet e aparatit të frymëmarrjes.
64
Kapitulli 4: Sëmundjet e kokës dhe të qafës.
115
Kapitulli 5: Sëmundjet e aparatit të tretjes.
138
Kapitulli 6: Sëmundjet e mëlçisë, të fshikzës së tëmthit dhe të rrugëve të jashtëme të tëmthit.
178
Kapitulli 7: Sëmundjet e pankreasit ekzokrin.
205
Vellimi II Kapitulli 8: Sëmundjet e veshkave dhe të vijave urinare.
222
Kapitulli 9: Sëmundjet e aparatit genital mashkullor dhe prostatës.
271
Kapitulli 10: Sëmundjet e aparatit genital femëror.
289
Kapitulli 11: Sëmundjet e gjëndërrave të gjirit.
310
Kapitulli 12: Sëmundjet e sistemit endokrin.
327
Vellimi III Kapitulli 13: Sëmundjet e gjakut.
390
Kapitulli 14: Sëmundjet e indeve limfatike.
416
Kapitulli 15: Sëmundjet e sistemit nervor qendrorë.
435
Kapitulli 16: Sëmundjet e sistemit nervor periferik.
461
Kapitulli 17: Sëmundjet e skeletit dhe të indeve të buta
471
Kapitulli 18: Sëmundjet e lëkurës.
493
Kapitulli 19. Sëmundjet e syrit.
521
ATLAS MORFOLOGJIA PATOLOGJIKE
3 375
Vёllimi III
“Kush dashuron mjekёsinё, ёshtё i dashuruar me njeriun”. HIPOKRATI
376
PARATHËNIA Prof Dr. Sokrat P. MEKSI Çdo libёr paraprihet gjithnjё nga njё qellim i caktuar, qё diktohet nga natyra, profili e nё mёnyrё tё veçantё, nga bashkёsia e lexuesve kujt i drejtohet. Nё kёtё kёnd vёshtrimi, “Atlasi Morfologjia Patologjike” me autor Prof. Lutfi Alia, ёshtё ideuar dhe hartuar sё pari pёr studentёt e mjekёsisё, por pёrbёn njё material te vlefshem dhe pёr specialistёt e shkencave morfologjike, pra per anatomopatologёt, histiologёt, citologёt dhe patologёt ligjorё. Qellimi parёsor i kёtij atlasi, ёshtё pa dyshim didaktik, pёr tё dhёnё njё informacion bazё ikonografik tё dёmtimeve morfologjike, qё pёrbёjnё substratin e sёmundjeve. Materiali mikroskopik i substratit patmorfologjik të shumё sёmundjeve, ёshtё prezantuar me tё dhёnat e reja, qё kanё ofruar studimet bashkёkohore me teknikat ekzaminuese imunohistokimike, me mikroskop elektronik, me mikroskop me dritё tё polarizuar dhe kontrast-fazë, me imunogeneetike, me analizen semikuantitative te imazheve, me citometrinё me fluks etj, tё cilat janё themelet shkencore tё vendosjes sё njё diagnoze tё shpejtё dhe tё saktё. Fotografitё mikroskopike dhe ato makroskopike, që shprehin substratet patmorfologjike tё sёmundjeve me kryesore tё organizmit tё njeriut , janё zgjedhur me kujdes, tё shoqёruara dhe me shёnime spieguese pёr demtimet e mirёfillta mё tipike dhe me diagnozën morfologjike. Prezantimi nё kёtё formё tё kombinuar, ёshtё realizuar nga autori me vemendje dhe me qellime didaktike. Prof Lutfi Alia, morfolog me pervojё tё gjatё shkencore dhe profesionale, pёrmes kёtij atlasi, bёn kodimin e substratit morfologjik, duke i dhёnё vlerat diagnostike kompleksit tё dёmtimeve indore, qё shumё semundje “gjurmёzojnё” nё qelizat dhe stromёn e indeve tё organeve tё brendёshme të lënduara nga proçeset patologjike. Pikёrisht, kёtu qёndron thelbi i artit dhe i shkencёs sё Anatomise Patologjike, tё kёsaj disipline tё madhe, e cila priret tё deshifroi kodin e “rrëfimit memec” tё indit tё lёnduar dhe tё dёmtuar nga shkaktarёt e shumtё, duke treguar pse dhe si shkaktohen sёmundjet, cili ёshtё substrati morfologjik pёrgjegjёs pёr shprehjen e shenjave klinike, pёr ndryshimet biokimike, pёr fazat e zhvillimit tё sёmundjes, per pasojat nё organe dhe rrugёt me efektive tё mjekimit tё sëmundjeve. Kёto objektiva, Prof. Lutfi Alia, nё saje tё profesionalizmit dhe eksperiencёs didaktike dhe shkencore nё fushёn e Anatomisё Patologjike, i ka realizuar me suksese. Kёto janё dhe arsyet, qё na shtyjnё tё besojmё se ky libёr, pёr nga vlerat shkencore dhe ato praktike qё ai mbart, ёshtё nё ndihmё tё bashkёsisё studentore, por do tё ndihmoi dhe komunitetin mjekёsor paraklinik e klinik, pёr krijimin e njё shёrbimi sa mё cilёsor, pёr parandalimin e sëmundjeve, për kurimin dhe nё dobi tё shёndetit tё sёmurёve.
377
HYRJE Mjekesia ёshtё shkenca dhe arti në misione pёr tё mbrojtur e forcuar shёndetin dhe pёr tё zgjatur jetёn e njeriut. Formimi profesional dhe shkencor i mjekut, bazohet në tekstet bazë dhe ndihmës, që ofrojnë njohuritë profesionale mjekёsore për ushtrimin e profesionit të mjekut. Njё ndёr disiplinat baze nё formimin e mjekut ёshtё edhe anatomia patologjike, shkenca qё studion bazat patologjike tё semundjeve, pra substratin e demtimeve indore dhe organore. Nga njё disipline fondamentale morfologjike nё kuptimin klasik, anatomia patologjike ёshtё bёrё shkenca, qё i dedikohet studimit tё modifikimeve dhe tё demtimeve indore deri nё nivel molekular, duke e bёrё realitet postulatin Morganian: “identifikimin me metoda ‘anatomike’ jo vetёm i indit tё dёmtuar, por dhe tё shkaqeve tё sёmundjeve”. Progresi i shkencave mjekёsore nё dy dekadat e fundit, e ka shndёrruar anatominё patologjike nё shkencё tё aplikuar pranё shtratit tё semurit, ku kontribuon nё zbulimin e natyrёs tё dёmtimeve qelizore dhe indore, nё diagnozёn e herёshme, kontrollon e fazat zhvillimit të dёmtimeve nё organe, ndjek ecurinё klinike, verifikon efektet e mjekimit dhe ndihmon nё parandalimin e sёmundjeve. Arritjet shkencore nё anatominё patologjike, e kanё modernizuar dhe proçesin didaktik, qё zhvillohet nё nivel tё lartё teorik dhe praktik, duke ndikuar ne zgjerimin dhe thellimin e vizionit tё pёrgatitjes profesionale dhe shkencore tё studentёve, me synim, qё tё paisen me aftёsi dhe kompetenca mjekёsore, kësisoj formohen pёr tё ushtruar nё praktikё profesionin e mjekut. Didaktika bashkёkohore shpreh nivelin e lartё shkencor tё anatomisё patologjike, nё aspektet si dhe sa reflektohen nё proçesin mёsimor njohuritё e reja shkencore dhe zbulimet e reja bioteknologjike, qё janё nё dispozicion tё formimit profesional dhe shkencor tё mjekёve. Tё bёhesh mjek i mirё nё ditёt e sotme, kёrkohet formim kompleks dhe me nivel shkencor, të shoqëruara me informim tё vazhdueshёm me njohuritё bashkёkohore dhe me domozdoshmёrinё e zbatimit tё tyre nё praktikёn mjekёsore. Dihet se arti i praktikës ёshtё konkretizimi i teorisё, pra i parimeve shkencore tё mjekёsisё, andaj studenti sa mё i formuar teorikisht, aq me i aftё do te jete profesionalisht. Gjate praktikes mesimore, studenti sheh në mikroskop atë që di, atëqë ka studiuar. Praktika ёshtё art dhe shkencë, qё dinё ta realizojnё me mjeshtri vetёm mjekët, qё kanё formim teorik cilёsor bashkёkohor dhe qё pёrditёsohen rregullisht me njohuri tё reja shkencore. Megjithё volumin masiv tё informacionit shkencor, sidomos me spaciumin e gjёrё, qё ka krijuar universi i internetit, tekstet univeristare bazё dhe ato ndihmёse nuk e kanё humbur aktualitetin, pёrkundrazi, pёr t’iu pёrgjigjur nivelit dhe ritmeve tё kohёs, ёshtё pёrshpejtuar ripunimi dhe ribotimi i tyre, kёsisoj i japin studentёve tё mjekёsisё informacion bashkёkohor, me rol themelor nё formimin e tyre profesional dhe shkencor. Ne tekstin “Bazat patologjike tё sёmundjeve”, të botuar on-line, trajtimin teorik tё dёmtimeve nё inde dhe nё organe, e kam ilustruar me një numër të konsiderueshëm fotografishë, qё shprehin shёmbelltyrat mё tipike tё dёmtimeve tё mirёfillta indore dhe kompleksin e dëmtimeve nё organe, por vendosja e ikonografive në një tekst mёsimor ka njё kufi, andaj për t’i dhene studentit një informacion më të gjërë shkencor dhe praktik, mendova t’i bashkangjis këtij libri njё CD, ku do të vendosja atlasin e morfologjisë patologjike, të pёrgatitur me shumë shëmbëlltyra mikroskopike dhe me fotografi, që shprehin modifikimet makroskopike në organet e lënduara nga semundjet. Tekstin “Bazat patologjike tё sёmundjeve” nuk munda ta shtyp, kuptohet nuk munda ta shoqёroj me CD e atlasit tё morfologjisё patologjike, sepse kёto dy punime, nuk u financuan nga asnjё prej universiteteve shqiptare. Nё kёto rretha, fillimisht tekstin dhe tani atlasin, i botova on-line, në portalin issuu.com, kёsisoj mund tё shfrytëzohen masivisht nga studentёt dhe nga mjekёt. Me hartimin e Atlasit Morfologjia Patologjike, jam pёrpjekur t’i ofroj studentit, shёmbёlltyrat mikroskopike më tipike tё dёmtimeve nё inde, të shoqëruara me diagnozat respektive anatomopatologjike.. Disa autorё, praktikojnё spjegimin e zgjeruar tё imazheve, ndёrsa unё preferova pёrshkrimin sintetik, pasi atlasi ёshtё libёr ndihmёs, jo dublikat i teksteve, kёsisoj studenti dhe mjeku mund tё
378
ballafaqojnё shenjat e shprehjes klinike dhe biokimike tё sёmundjes, me kompleksin e dёmtimeve tё mirёfillta morfologjike nё organe, qё janё tё pёrshkruara me hollёsi nё tekstin “Bazat patologjike tё sёmundjeve”. Kur mjeku dhe studenti ekzaminon njё agobiopsi tё mёlçisё, mikroskopikisht shikojnë dёmtimet nekrotike tё hepatociteve dhe kompleksin e reaksioneve inflalamatore, pёrshtatese dhe rigjenerative, tё shprehura me prishje tё strukturёs trabekulare tё lobulit, kёsisoj vleresojnë diagnozёn dhe kuptojnё pse rriten transaminazat, qё verifikohen nё laboratorin biokimik me analizёn e gjakut tё pacientit. Kёsisoj gjykohet pёr njё tё sёmurё me insuficiencё renale akute, kur nё indin veshkor tё marrё me agiobiopsi, identifikohet nekroza akute e epitelit tё tubujve veshkorë dhe në kёtё kontekst për shumё sëmundje të tjera, si për infarktin akut të miokardit, për pankretatin akut nekrotiko-hemoragjik etj. Pёr ta bёrё mё tё lehtё dhe më praktik pёrdorimin e atlasit, e kam prezantuar të ndarë nё tre vёllime, duke respektuar besnikerisht strukturën e kapitujve sipas sistemit tё organeve, tё trajtuar ne tekstin “Bazat patologjike tё sёmundjeve”, tё botuar on-line nё vitin 2014. Në pёrgatitjen e kёtij atlasi, mё kane mbeshtetur dhe inkurajuar shume miq, nё veçanti kolegët e punës, qё për mua ishin si bashkpuntorë në realizimin me suksese tё kёsaj vepre komplekse. Në mënyrë të veçantë i shpreh falenderime dhe mirënjohjen Prof Clelia Miracco (Klelia Mirako), pedagoge e anatomisë patologjike në Universitetin e Sienës – Itali. Perpos faktit se jemi kolegë dhe miq prej 20 vitesh, me Prof Klelia kam dhe një lidhje të lashtë, ajo është arbëreshe nga Santa Sofia d’Epiro, është nga “gjaku ynë i shprishur”. Prof Clelia Miracco është redaktore shkencore e tre vellimeve të atlasit dhe krahas këshillave të vlefshme në hartimin e kësaj vepre, më ka dhuruar shëmbëlltyra mikroskopike të disa sëmundjeve të lëkurës, që më ndihmuan ta zgjeroj dhe ta pasuroj këtë punim me patologji të shumta. Një ndihmë të madhe më kanë dhënë dy miqt e mi tё mirë, Prof Sokrat P. Meksi pedagog i Universitetit Mjekësor të Tiranës dhe Prof Suzana Manxhuka Kerliu, pedagoge e anatomisë patologjike në Universitetin e Prishtinës, të cilët ishin jo vetëm dy konsulenta profesional të zellshëm, por dhe më kanë inkurajuar vazhdimisht, në përfundimin me suksese të këtij punimi voluminoz. Falenderoj reçenstentët, Prof Giuseppe Marcianò, drejtori i Qendrёs tё Bronkologjisё Diagnostike nё Spitalin Universitar tё Sienës – Itali dhe Dr Teona Bushati, pedagoge nё Universitetin Mjekёsor të Tiranës, për analizën e kujdesëshme dhe vlerёsimet për atlasin morfologjia patologjike. Nё vёllimin e tretё janё trajtuar: Kapitulli 12: Semundjet e pankreasit endokrin. Kapitulli 13: Sëmundjet e gjakut. Kapitulli 14: Sëmundjet e indeve limfatike. Kapitulli 15: Sëmundjet e sistemit nervor qendrorë. Kapitulli 16: Sëmundjet e sistemit nervor periferik. Kapitulli 17: Sëmundjet e skeletit dhe të indeve të buta. Kapitulli 18: Sëmundjet e lëkurës. Kapitulli 19. Sëmundjet e syrit.
379
12 8
SËMUNDJET E SISTEMIT ENDOKRIN
Në se dëshiron të arrishë agimin, s’ka rrugë tjetër, veç të kapërcesh natën. K. Gibran Sistemi endokrin përfaqesohet nga një grup organesh të integruara, gjërësisht të shpërndara në organizëm, që funksionojnë të koordinuara mes tyre, duke lëshuar hormonet, këto sinjale kimike në gjakun qarkullues, që pasi lidhen me receptorët specifikë të qelizave target në organet e tjera, ndërmjetësojnë aktivitetet metabolike të organizmit, kësisoj mbajnë ekuilibrin metabolik, pra ruajnë homeostazën. Sistemi endokrin, krahas transmetimit të informacioneve në indet e tjera, kontrollon dhe koordinon funksionet e vetvetes. Krahas organeve “të mëdha” si tiroidia, pankreasi, suprarenet, hipofiza etj, në sistemin endokrin bëjnë pjesë dhe disa qeliza, apo grupe qelizore të shperndara ne organe (sitemi endokrin difuz), që prodhojne: a. mediatorët lokalë (veprojnë me mekanizma autokrine dhe parakrine, duke modifikuar aktivitetet metabolike me fuqizimin, ose frenimin); b. faktorët e rritjes indore, që funksionojnë në menyra indipendente. Qelizat me aktivitet endokrin, sekretojnë ne gjak hormone dhe mediatorë të ndryshëm bioaktive, kësisoj qelizat G të stomakut, prodhojnë gastrinën; aparati jukstaglomerular i veshkave prodhon eritropoetinën, qelizat neuroendokrine të bronkeve dhe të traktit tretës, janë të impenjuara në prodhimin e serotoninës dhe të shumë mediatorëve të tjerë bioaktivë. Aktivitet endokrin kanë dhe inde dhe organe me jetesë të përkohëshme si trupi i verdhë i vezores, placenta në shtatzani (organe të perkoheshem), si dhe timusi dhe epifiza, te cilët atrofizohen në moshat adulte. Aparati endokrin është tepër i sofistikuar, funksionon në sistem bashkëveprimi të koordinuar (integrimi) dhe me ndikim reciprok mes organeve endokrne, por bashkëpunojnë dhe me organe të tjera, sidomos me sistemin nervor e kesisoj, kryejnë funksione të shumta jetësore si: - Hormonet marrin pjesë në prodhimin dhe shpenzimin e energjisë; - Mbajnë ekuilibrin e brendshëm metabolik në organizëm (ruajnë homeostazën). - Kontrollojnë rritjen e trupit. - Drejtojnë zhvillimin e pubertetit. - Drejtojnë aktivitetin seksual dhe riprodhues etj. Mënyrat e transmetimit të sinjaleve nga hormonet e sekretuara në lengjet ekstraqelizore dhe veprimi në distancë (qelizat target), klasifikohen në tre tipa: autokrine, parakrine, endokrine. Rritja e aktivitetit të indeve target, shprehet me efekte frenuese retroaktive mbi gjëndërrat endokrine prodhuese të hormonit, i njohur si mekanizmi i frenimit feedback. Në bazë të natyrës të receptorëve që i lidhin, hormonet klasifikohen në dy kategori. 1. Hormone ndërveprues me receptorët e sipërfaqes qelizore. Keto hormone aktivizojne sinjalet biokimike dhe ndahen ne dy grupe: a. hormonet peptidike (hormoni i rritjes dhe insulina); b. hormonet me permasa të vogla (adrenalina, serotonina etj). Lidhja e hormoneve me receptorët e siperfaqes qelizore, përcakton disa aktivitete te veçanta funksionale: - shtohen molekulat e tejçimit te sinjaleve (mesazherët dytësor: cAMP); - nxitet sinteza e mediatorëve nga fosfolipidet e membranes qelizore si IP3 (Inositol 1,4,5-trifosfati); - ndryshohet përqëndrimi intraqelizor i kalciumit të jonizuar. Shtimi i njerit, apo i disa mesazhereve, çon në shprehjen e geneve specifike, që kontrollojnë proliferimin, diferencimin, mbijetesën dhe funksione të tjera qelizore. 2. Hormone, që kalojne membranen qelizore dhe veprojne me receptoret intraqelizore. Shumica e hormo-neve liposolubile, pasi e kalojnë membranën plazmatike, ndërveprojnë me receptorët në citoplazëm dhe në bërthame. Kompleksi hormon-receptor, lidhet me sekuencat specifike te DNA, duke influencuar në shprehjen e geneve specifike target. Në këtë grup përfshihen hormonet steroide (estrogenet, progesteroni, glukokortikoidet) dhe tiroksina.
380
Aktiviteti i sistemit endokrin mund te kompromentohet nga disa proçese patologjike, qe krijojne difekte ne sintezen, ose ne çlirimin e hormoneve; ose krijojne anomali ne nderveprimin e hormonit me indet target; prishet ndjeshmeria e qelizave ndaj hormonit etj. Pergjithesisht, semundjet e sistemit endokrin klasifikohen ne dy kategori kryesore: a. Semundjet me mbiprodhim, ose me nenprodhim te hormonit, qe shprehen me pasojat kimike, biokimike dhe morfologjike ne inde. b. Sindromet nga demtimet, që pushtojne hapsirat. Keto demtime mund te jenë jofunksionante, ose funksionante, me mbiprodhim dhe nenprodhim hormonesh. Nga ky veshtrim i pergjithshem, kuptohet se kuadri morfologjik i semundjeve endokrine duhet te ballafaqohet me aspektin funksional, pra me nivelin plazmatik te hormoneve dhe te metaboliteve te tjere. Demtimet morfologjike ne organet endokrine, shprehen me prishjen e funksioneve, por kontribuojne dhe ne krijimin e nje substrati morfologjik ne inde dhe ne organe te tjera. Progresi i studimeve ne endokrinologji, sidomos verifikimi i rolit te faktoreve genetikë dhe ambientalë ne zhvillimin e semundjeve endokrine hereditare dhe njohja e mekanizmave fiziopatologjike, qe ndryshojne funksionet endokrine, kane kontribuar ne diagnozen preçize te semundjeve te organeve endokrine dhe ne aplikimin e terapive rezultative.
.
381
.
382
12.8 SËMUNDJET E PANKREASIT ENDOKRIN
383
Imunohistokimia: Shpërndarja e qelizave β – insulinprodhuese në ishullin endokrin.
Imunohistokimia: Qelizat α - prodhuese të glukagonit, në ishullin endokrin.
Insulitis. Infiltrim limfocitar i ishullit të Langerhans, në diabetin e tipit 1°
Depozita amiloidi në ishullin e Langerhans, në diabetin e sheqerit të tipit 2.
384
Diabeti i sheqerit – tipi I Glomeruloskleroza difuze.
Diabeti i sheqerit – tipi I. Glomeruloskleroza nodulare.
Pieliti nga Candida albicans, në një të sëmurë me diabet sheqeri të tipi 1.
Diabeti i sheqerit – tipi I. Retinopatia: edema, neovaskularizimi dhe vatra hemoragjie në retinë.
385
Nesidioblastoza difuze e pankreasit. (zmadhim 2000 x).
Nesidioblastoza fokale e pankreasit.
Insulinoma.
Insulinoma. Imunohistokimia: pozitiviteti me antitrupa anti-insulina.
386
Imunohistokimia: Imunoreaktiviteti pozitiv per VIP.
Neoplazia Polypeptidic-cell e pankreasit. (nga qelizat PP).
387
12.2 PATLOGJIA E GJENDËRRËS PINEALE
Pineocitoma (ekzaminim radiologjik).
Pineocitoma.
388
389
13
SËMUNDJET E GJAKUT Jeta e një personi nuk është shuma e shenjave klinike, me të dhënat e laboratorit. M. Montello
Qelizat e gjakut shfaqen në qesen viteline gjatë javës së tretë të zhvillimit embrional dhe janë me origjinë nga një popullatë primitive qelizash staminale të dedikuara hemopoiezës. Termi staminale është me origjinë nga gjuha latine stamen, që do të thotë thurje ne tezgjah. Ky term është huazuar nga mitologjia greke, ku përshkruhet historia e tre perëndeshave, bijat e natës, të cilat ishin ngarkuar të thurnin jetën (stame): Kloto i shtrinte fijet në tezgjah, Lakezi i thurte ne tezgjah, ndersa Atropo e mbyllte thurjen e përfundonte punën, pra përcaktonte “çastin e vdekjes”. Qelizat staminale pasi qarkullojnë në gjakun periferik, shkojnë e ngujohen ne medulla ossea, ku formojnë grupin e qelizave staminale pluripotente, që kanë aftësi të ripertrihen dhe të diferencohen në qeliza pararendëse të eritro–miello–monocito–limfo-megakariocitopoiezës. Në medulla ossea, gjithashtu maturohen edhe limfocitet B dhe plazmocitet. Shembëlltyra mikroskopike e biopsisë osteomedulare prezanton strukturat e përbëra me 30 % trabekula kockore, 30 % me ind dhjamor dhe 40 % me parenkimë hemopoietike. Raporti i parenkimës hemopoietike, me indin dhjamor në medulla ossea normoqelizore është 1,4 : 1. Parenkima hemopoietike e medulla ossea formohet nga linjat eritroide, mielloide, megakariocitare, duke filluar me pararendësit, deri ne format mature; ndërsa stroma ndërtohet nga qelizat dhjamorë, histiocitet makrofagë, fibroblaste, matriksi ndërqelizor, shumë vaza gjaku me një rrjetë të dendur kapilar, të shoqëruara me prani konstante të limfociteve, plazmociteve dhe të mastociteve. Përbërja qelizore e medulla ossea është në varësi të moshës. Me plakjen ndodh reduktimi i parenkimës hemopoetike në lakunat nënkortikale, ndërsa stroma shtohet e shoqëruar dhe me shtimin e limfociteve, plamociteve dhe të mastociteve. Parenkima hemopoietike ka organizim struktural preçiz: seria eritroide dhe megakariocitare vendosen në qendër të lakunave dhe shoqerojnë sinusoidet medullare; pararendësit mielloide vendosen në siperfaqen endoosteale të trabekulave si dhe rreth arteriolave, kurse elementet qelizore mature janë në qendër të lakunave. Komponentet e stromës formojnë një rrjetë fijbra delikate, që ndërthuren duke formuar lakuna, ku strehohen pararendësit hemopoietikë, që ankorohen në këto struktura dhe me qelizat stromale, me ndihmën e molekulave të adezionit. Shtroja ndërqelizore e lejon qarkullimin dhe shpërndarjen e fluksit të lëndëve ushqyese, të hormoneve, të faktorëve të rritjes, të citokinave dhe mediatorëve rregullator të ciklit qelizor, ashtu si ndihmon në diferencimin dhe apoptozën e qelizave hemopoietike.. Gjaku përbëhet nga plazma (pjesa e lëngëshme), e cila përbën 55 % të vellimit, ndërsa pjesa e trupëzuar (korpuskulare), e përfaqësuar me tipa të ndryshëm qelizash, perbejne 45 % te vellimit. Raporti ndërmjet plazmës dhe elementeve të figuruar, ështe treguesi i rëndësishëm i hematokrtitit. Sasia e gjakut është lehtësisht më e madhe në meshkuj, se në femrat dhe shprehet me variacione me moshën, sidomos në periudhën e rritjes trupore, ndërsa në fazën e plakjes shprehet me dukuri involucioni. Hemopoieza kryhet nga qelizat staminale multipotente (ose “uncommitted Stem Cells”), të cilat prodhojnë qelizat staminale të diferencuara (committed cells), pra që i japin origjinën të gjtha qelizave të gjakut. Qelizat staminale hemopoietike, formojnë koloni qelizore të gjitha tipave të qelizave të gjakut, si dhe prodhojne koloni qelizash te reja. Qelizat formuese të kolonive (CFU: Colonny Forming Units), jane pluripotente evolutive, me aftesi autoriprodhuese dhe prekursore primitive të gjitha qelizave të gjakut, për çka perkufizohen qelizat staminale. Këto koncepte e kjo nomenklaturë e hematologjisë funksionale, përbëjnë skemën qendrore të hemopoiezës. Ne organizmin e të rriturit, qelizat e gjakut prodhohen në medulla ossea me pjesmarrje të qelizave staminale, të paisura me dy karakteristika fondamentale: a. Vetëmbajtja, apo perseritja e vetvetes (“self- renewal”); b. Aftësia të diferencohen ne dy linjat kryesore proliferative hemopoetike që janë: b1. mielloide (prodhimi panmielloid ku perfshihet seria eritroide, granulocitare dhe megalocitare; b2. linja limfoide (qeliza staminale limfoide, që prodhojnë serinë e qelizave T dhe serinë e qelizave B.
390
Furnizimi permanent me qeliza hematopoietike kryhet pasi qelizat e gjakut kanë jetëgjatesi të shkurtër dhe duhet të zëvendesohen në vazhdimësi gjatë gjithë jetës. Matjet e gjatesisë të telomereve, vertetojnë se autoreplikimi i qelizave staminale të medulla ossea është i kufizuar deri ne 50 cikle prodhimtarie. Pjesa hemopoietike e medulla ossea në fëmijët dhe në adoleshentët, shpërndahet ne kockat e sheshta dhe të gjata, ndërsa në të rriturit në vertebrat, në brinjët, në sternum dhe në kockat e legenit. Qelizat staminale multipotente strehohen në çerdhe të kufizuara nga trabekulat e shtresës sfungjeroze, që është mjedis ideal për rritjen dhe maturimin e këtyre qelizave. Hemopoieza kontrollohet nga faktorët e rritjes të prodhuara nga qelizat e medulares, që i përkasin stromës dhe sistemit imunitar (limfocite T, monocitet makrofage dhe më pak limfocitet B). Ndër faktoret e rritjes rendis CSF (Colny Simulating Factor), multi-CSF (nxit rritjen e pararendësve GEMM (granulo-eritroicite-monocite-megakarriocite); GM-CSF (nxisin maturimin e pararendësve granulo-monocitar); G-CSF (specifik per pararendësit granulocitar); M-CSF (për pararendësit e monociteve), CSF-MEG (për pararendësit e megakariociteve), eritropoetina (specifike për serinë eritroide), trombopetina (për megakariocitet), “stem cell factor” (c-kit receptor) dhe ilnterleukinat (IL6, IL-1, IL-4, IL-7, IL-5, IL-2, IL-9 etj). Rreth 90 % e qelizave janë jasht ciklit riprodhues (G0 - G1) dhe nuk i përgjigjen stimujve për t’u diferencuar si ndaj eritropetinës dhe ndaj GM-CSF etj. Ketyre faktorëve i përgjigjen qelizat e tjera jototipotente, por të diferencuara, si qelizat progjeneruese (committed CFU), qelizat paraprodhuese oligopotente, ose unipotente. Qelizat e staminale të diferencuara kanë përmasa me te medha se qeliza e vërtetë staminale multipotente dhe prezantohet me citoplazëm abondante, bazofile, me bërthama me kromatinë të shkrifët me 1-2 nukleola dhe janë ne faze aktive të ciklit qelizor (morfologji blastike). Qelizat staminale progjeneruese njihen nga prania antigenit CD34 (markator i sipërfaqes i qelizave staminale progjenitore multi dhe unipotente). Ky antigen e pakëson shprehjen në çdo gjeneracion qelizash të maturuara të serive medullare pasuese. Qelizat staminale progjeneruese, shprehin antitrupa të sistemit HLA (HLA-DR), CD38, CD90, CD133, CD117 etj.
391
Hematopoieza medullare. Shihen megakariocite, ishuj eritroide, grupe pararendësish granulocite, miellocite dhe plazmocite.
Sferocitoza Prania e sferociteve në striscion e gjakut (shigjeta).
Stomatoccitet.
Dy miellobllaste (sipër e djathtas) dhe një limfocit (majtas).
392
Miellociti dhe granulociti neutrofil.
Metamiellociti.
Granulocitet bazofile.
Monocit i ri qarkullues.
393
Qeliza retikulare-dendritike.
Megakariobllasti me shume citoplazem.
Megakariociti intermediar.
Megakarioiti i ri - matur me granula.
394
Trombocitet e ngjyrosur nĂŤ tĂŤ kuqe.
Megatrombociti.
Cluster trombocitesh.
Limfocitet T.
395
Plazmocitet.
Qelizat e Mott Plazmociti me vakuola citoplazmike dhe nje megakariocit binuckeare
Eozinofilet.
Megakariocit me nukleus te lobulizzuar – Bare.
396
Anemia mikrocitike homogjene, ne Î’ - talasemia minore.
Anemia mikrocitike heterogjene, nga mungesa e hekurit.
β-talasemia major. Trupat e Howell-Jolly.
Alfa-talassemia. Ne strishion e gjakut eritroblaste te shumte.
periferik,shihen
397
Anemia Cooley. Ndryshimet morfologjike të shprehura me trashje të paretit të kockave të kafkës.
Eritrobllastoza fetale. Vatra eritroblastoze në melçi.
Anemia falciforme . Eritrocitet me pamje si drapër.
Eritrocitet target (codocytes).
398
Strishio nga i semuri me HbS dhe HbC. Shihen shumë qeliza target dhe kristali i HbC (Shigjeta e kuqe).
Skizocitet (copa eritrocitesh - shigjetat).
Sferocitoza hereditare.
Splenomegalia. Mbushja e sinusoideve splenike me sferocite të shumtë.
399
Elipsoidoza. Eritrocite në formë elipsoide.
Anemia hemolitike nga fragmentimi masiv i eritrociteve.
Vatra të eritropoiezës ekstramedullare në mëlçi.
Ikteri nuklear në Semundjen Hemolitike te Porsalindurit. (Nukleuset bazale me ngjyrë të verdhë nga depozitimi i bilirubinës.
400
Aplasia e medulla ossea, e kompensuar me shtimin e adipociteve. .
Aplasia e medulla ossea, e kompensuar me shtimin e adipociteve. Pamje e zmadhuar, shihet mungesa e elementeve hamopoietike. .
Anemia megallobllastike. Në gjakun periferik shihen eritrocite me berthamë dhe me granula bazofile.
Anemia megallobllasitke. Leukociti PMN me berthamë me shumë lobule.
401
Anemia megallobllasitke. Pamja e medulla ossea:
Anemia megallobllasitke. Pamja e medulla ossea.
Purpura trombocitopenike. Shenjat e purperes ne lekuren e kembes. .
Trombocitopenia. pamja e medulla ossea.
402
Megakariobllasti ne trombocitpeni.
Koagulimi itravaskular i diseminuar (KID). Trrombe ne kapilaret glomerular dhe ne arteriolat e intersticit veshkor.
Koagulimi itravaskular i diseminuar (KID). Trrombe në kapilarët glomerular, në arteriet e në arteriolat e intersticit veshkor. (imprenjimi argjentik, i kombinuar me teknikën e PAS)
1
2
3
Intensiteti i shprehjes të p-Akt në të semurë me SMD. 1 – shprehje e dobët; 2 – shprehje e ndërmjetme; 3 – shprehje intensive.
403
SMD Medulla ossea.
AR pa sideroblaste si unazĂŤ.
AR Anemia refraktare me sideroblaste si unazĂŤ.
Anemia refraktare me teprice bllasteah.
404
Trupat e Auer (shigjetat).
Anemia refraktare. Shihet tepricë blastesh me transformim – T (AREB – T).
Anemia në malarie:
Anemia në malarie: Plasmodium vivax
405
13.2
SËMUNDJET MIELLOPROLIFERATIVE KRONIKE (SMPK)
406
Leuçemia miellomonocitike kronike.
Leuçemia miellomonocitike kronike. Demtimet e medulla ossea.
Policitemia vera.
Miellofibroza nĂŤ SMD.
407
Leuรงemia M 2: Bllaste me citoplazem te gjere.
Leuรงemia M 2: Trombociti gjigand (shigjeta).
Leuรงemia M 7: Megakariocit me maturim abnormal.
Aggregate spontane trombocitesh ne gjakun Periferik, ne trombocitemia esenciale
408
13.3 LEUÇMITË AKUTE
409
Leuรงemia limfobllastike akute (LAL).
Leuรงemia limfobllastika akute Philadelphia pozitive ne limfocitet T.
Leรงemia linfatike akute.
Leuรงemia limfacitike kronike (LLC).
410
Leuรงemia akute limfoide T. Pamja e medulla ossea.
Leuรงemia akute limfoblastike Tdt +. Imunohistokimia. Qelizat neoplazike shprehin imunopozitivitet me anti-trupat anti Tdt.
Leuรงemia akute limfobllastike me qeliza B
Leuรงemia akute mielloide. Infiltrimi leuรงemik i limfonodit.
411
Leuçemia akute mielloide. Strishio e gjakut periferik.
Leuçemia kronike mielloide. Shihen dhe megakariocite atipike.
Megakariobllastet, megakariocit binucleare dhe limfociti, në strishion e gjakut periferik.
Leuçemia me qeliza me flokë: HCL. Ago-aspirati nga medulla ossea. Ngjyrimi me May-Giemsa.
412
Leuçemia me qeliza me flokë: HCL. Pamja e linfocitit në mikroskop elektronik .
Leuçemia kronike limfatike. Infiltrimi leuçemik i limfonodit.
Leuçemia limfatike kronike
Plazmocitoma
413
13.4 DISKRAZITË PLAZMOQELIZORE DHE GAMOPATITË.
414
Mielloma. Infiltrimi difuz plazmocitar.
Mielloma. Cilindrat proteinike ne tubujt veshkore.
Mielloma: Demtimet vatrore në kockat e kafkës.
Semundja e vargjeve të lehta Kappa Imunohistokimia: Imunoozitivitet me antitrupat anti vargu i lehtë Kappa në spaciumin Disse.
415
416
14
SËMUNDJET E INDEVE LIMFATIKE
Mjeku ka pozicion qendror ndërmjet jetës dhe vdekjes. G. Kozmaçini Qelizat e gjakut prodhohen në medulla ossea, nga qelizat staminale, që diferencohen në dy linjat kryesore proliferative hemopoetike: a. mielloide (prodhimi panmielloid: seria eritroide, granulocitare dhe megallocitare); b. limfoide (qelizat staminale limfoide, qe prodhojne serine e qelizave T dhe serine e qelizave B). Limfocitet dhe monocitet, qarkullojnë në gjak dhe në limfë, por formojnë dhe struktura të veçanta anatomofunksionale si limfonodet, timusin, shpenetkën, tonsillat, adenoidet, pllakat e Payer, ndërsa agregatët e vegjël limfocitare janë të shperndara dhe ne medulla ossea, në pulmone, në traktin tretës dhe në organe të tjera. Limfonodet normale, me diametër 1 – 2 mm, nuk preken gjatë ekzaminimeve klinike, sepse “fshihen” në brendësi te indit dhjamor, ndërsa limfonodet e aktivizuara nga antigeni, zmadhohen progresivisht, si pasojë e migrimit masiv dhe të proliferimit te limfociteve, që provokojnë hiperplazinë reaktive të limfonodit. Limfonodet mbështillen nga kapsula fibroze, që përshkohet nga vazat limfatike afferente, ndërsa nën kapsul shtrihet sinusi marginal (ose sinusi subkapsular), ku mblidhet limfa e drenuar nga territoret idore më të afërta. Parenkima e limfonodeve formohet nga tre zona: 1. kortikale, e mbushur me limfocite B; 2. zona parakortikale, me limfocite T; 3. zona medullare, e cila perfaqëson trafikun e formuar nga sinuset dhe kordonat. Ngjyrimet imunohistokimike konfirmojnë se në limfonodet ekziston dhe një territor me perzjerje qeliash funksionale T dhe B. Ky territor rrethohet nga trabekulat fibroze, që nisen nga kapsula dhe shtrihen në brendësi, ku qarkojnë folikulin me limfocite B, ndërsa nënkapsul ndodhet pjesa e territorit parakortikal me limfocite T. Sinusi nënkapsular. Permban makrofage, qeliza dendritike dhe limfocite dhe është rruga nëpërmjet së cilës, limfa hynë brenda limfonodit. Me limfën mund të transportohen antigene në formë të lirë, ose si komplekse antigen-antitrupa, o si antigen i ekspozuar mbi qelizat dendritike të pamaturuara, që vijnë nga indet e drenuara. Sinuset nënkapsulare vishen me makrofagë, me morfologji dhe funskione të ngjashme me qelizat endoteliale, si dhe përshkohen nga një rrjete makrofagësh retikular. Makrofaget kapin dhe largojnë materiale të veçanta, që arrijnë me limfën. Sinuset nenkapsulare vazhdojne ne sinuse ndermjetese dhe se bashku formojne sinuset medullare. Folikujt me limfocite B të zonës kortikale, identifikohen lehtësisht ne seksionet histologjike. Kur nuk stimulohen nga antigenet, folikujt ndërtohen nga limfocite B të vegjel të maturuar dhe njihen si folikujt parësor, ndersa stimuli antigenik, i shndërron në folikuj dytësor, që ndërtohen me qendrën germinative dhe mantelin limfocitar rrethues. Funksioni i qendrës germinative. Në qendrën e folikulit formohen limfocitet B të memories dhe plazmocitet, të cilët prodhojnë antitrupa specifike, me afintet të lartë per antigenin nxitës. Pergjigjia me antrupa, realizohet nëpërmjet hipermutacioneve somatike, që konsistojnë në krijmin e mutacioneve në rajonet VHDJH dhe VLJL të geneve të imunoglobulinave. Këto mutacione mund ta ndryshojnë mbetjen aminoacide në situsin, ku lidhet antigeni, me pasojë modifikimin e konfigurimit hapsinor të antigenit. Situsi i ri i modifikuar, mund të jetë me afinitet të lartë, ose me afinitet të ulët. Qelizat me situs me afinitet të lartë për antigenin, seleksionohen dhe kryejnë një cikël të ri ekspansioni klonal, ndërsa qelizat me afinitet të ulët, eleminohen me apoptozë. Një funksion tjetër i qendrave germinative, konsiston ne ndryshimin e histotipit të anti-trupit të prodhuar (p.sh IgM, ose IgG), që kryhet nëpermjet nje arranxhimi genetik, i cili e zevendeson rajonin konstant ne vargun e rende te antitrupit, pra e modifikon klasën e anti-trupit të prodhuar nga qeliza B ne qendren germinative, por nuk e ndryshon sekuencen VH të aminoacidit, që e kodifikon lidhjen e antigenit, kësisoj e ruan specifitetin dhe afinitetin për antigenin. Mutacionet dhe rriarranxhimet genike në qelizat B të qendrës germinative, mund ta dëmtojnë DNA dhe të favorizojnë proçeset e transformimit neoplazik, çka sugjerohet dhe nga fakti se, shumica e limfomave rrejdhin nga qelizat B të qendrave germinative.
417
Zona mantellare e folikulit. Ndërtohet me limfocite B të vegjël të maturuar, të cilët në aspektin morfologjik janë homogjenë, ndërsa janë tepër heterogjene në profilet imunofenotipike dhe funksionale. Këto limfocite prezantojnë BCR, te formuar nga 2 vargje të renda dhe 2 vargje të lehta imunoglobuline, të njejta dhe të lidhura me ura dysulfurore, si dhe nga molekulat CD79a dhe CD79b aktive, të cilat tejçojnë sinjalet në brendësi të qelizës. Shumica e qelizave mantellare janë limfocite B riqarkulluese, një histotip i ngjashem me limfocitet B në gjakun periferik. Një pjesë janë limfocitet T të memorjes (prodhohen nga përgjigjia parësore e qendrës germinative) dhe shprehin në siperfaqe IgG, ose IgA. Ne rast se bien përsëri ne kontakt me antigenin (për të dytën herë), këto qeliza shnderrohen, ose më sakte diferencohen ne plazmocite sekretuese te IgG ose te IgA. Nje pakice qelizash mantellare jane limfocite B naive IgM+, IgD+, me origjinë nga medulla ossea. Një fraksion i vogël i këtyre qelizave ka shprehje të CD5. Limfocitet B naive, aktivizohen në vazhdim të ndërveprimit të BCR me antigenin specifik. Në rastet me antigen T-dipendent, limfociti i aktivizuar hynë në qendrën germinative, ku kryen ekspansion klonal dhe merr pamje centroblasti. Pikerisht në centroblastet ndodh proçesi i hipermutacionit somatik i geneve kodifikuese të BCR. Qelizat pasardhëse të quajtura centrocite, kanë BCR mutante, me hapsirë te re dhe me afinitet të ndryshem për antigenin. Centrocitet me BCR dhe me afinitetet madh, do të seleksionohen pozitivisht dhe krijojnë një cikël të ri ekspansioni klonal, ndërsa centrocitet me BCR mutante me afinitet të vogël për antigenin, eleminohen me apoptozën.
418
Shpërndarja e limfociteve rreth qendrës germinative në folikulin e limfonodit-
Makrofagët në qendrën germinative, përmbajnë në citoplazëm trupëza të ngjyrueshëm, me formë granulash të imeta si pluhur.
Sëmundja Rosai-Dorfman.
Sëmundja Rosai-Dorfman. Imunohistokimia:. Imunoreaktiviteti pozitive për Proteinen S-100.
419
14.2 LIMFOMAT
420
Linfoma folikulare Pamja e limfonodit në ngjyrimin me eozinë - hematoksiline.
Linfoma folikulare: Imunohistokimia. Shperndarja e qelizave CD 20 pozitive..
Linfoma folikulare Imunohistokimia. Shpërndarja e qelizave CD 79a positive.
Linfoma folikulare Imunohistokimia. Shpërndarja e qelizave, qe jane Bcl-2 pozitive.
421
Limfoma mantellare.
Limfoma me qeliza te madha anaplazike.
Linfoma Burkitt:
Linfoma Burkitt: Prani makrofagesh nĂŤ limfonod.
422
Limfoma e stomakut.
Limfoma e tipit MALT. Infiltrim i mukozes dhe i submukozes te stomakut.
Limfoma me qeliza B në zonën marginale.
Limfoma me qeliza B të medha Shihen imunobllaste me apoptoze (shigjeta).
423
Limfoma imunobllastike.
Limfoma Non-Hodgkin, me prekje te limfonodeve te mezenterit.
Semundja e Hodgkin.
Semundja e Hodgkin. Qeliza Reed-Sternberg dhe qelizat Hodgkin ne limfonodul.
424
Sëmundja e Hodgkin. Lakuna rrethqelizore ne qelizen e Hodgkin.
Sëmundja e Hodgkin. Imunohistokimia: imunoreaktiviteti pozitiv ne qelizat CD30.
Semundja e Hodgkin. Qeliza Reed-Sternberg, CD15 pozitive. (Shigjetat)
Semundja e Hodgkin. Dy qeliza të mumifikuara.
425
Sëmundja e Hodgkin. Qeliza apoptozike. Trupat apoptozik me fluoreshence te gjelbert. Ekzaminimi me imunofluoereshence.
Sëmundja e Hodgkin. Forma me sklerozë nodulare.
Sëmundja e Hodgkin. Prekja dhe demtimet e medulla ossea.
Semundja e Hodgkin. Qeliza Reed-Sternberg.
426
Limfoma me qeliza T parësore e trurit.
Limfoma me qeliza T e trurit. Infiltrate me qeliza T të mëdha CD30 pozitive rreth vazave të gjakut. Imunohistokimia.
Qelizat e Sézary: qelizat anormale pleomorfe me nukleus te rrudhur.
Sëmundja e Castelman: Forma hialino – vaskulare.
427
14.2
SËMUNDJET E SHPENETKËS.
428
Trupat e Gandy – Gamma në shpenetkë.
Qendra e trupit Gandy - Gamma.
Angiosarkoma e shpenetkes.
Angiosarkoma: Imunohistokimia: pozitivitet per CD31.
429
14.3 SËMUNDJET E TIMUS
430
Timusi normal.
Pamja mikroskopike e timusit imatur.
Atrofia e timusit Kortikalia është çdukur dhe zhvillohet fibrozë intersticiale.
Qeliza epiteliale e timusit (Shigjeta).
431
Timocitet ne kortikalen e timusit.
Trupat e Hassall te timusit.
Kista multilokulare e timusit.
Timolipoma.
432
Timoma me qeliza tĂŤ tipit A.
Timoma me qeliza tĂŤ tipit B1.
Timoma me qeliza te tipit B2.
Timoma me qeliza te tipit B3.
433
Timoma me qeliza tĂŤ tipit AB.
Karcinoma anaplazike me qeliza gjigande e timusit.
Karcinoma me qeliza te qarta e timusit.
Karcinoma bazoqelizore e timusit.
434
15
SËMUNDJET E SISTEMIT NERVORË QENDRORË Mendja e udhëheq njeriun drejt shëndetit, por kur e humb këtë rrugë, çon drejt sëmundjes. Antifonte, 480 – 411 p. K
Sistemi nervorë qendror (SNQ), është indi me strukturë komplekse dhe me specializim të lartë. Termi korrekt perkufizues i bashkësisë të strukturave të indit nervorë në brendësi të kafkës është encephalon, pjesë e të cilit janë truri dhe medulla spinale. SNQ, merr, analizon e përpunon stimujt, që i vijnë nga sistemi nervor periferik dhe përcjell e koordinon stimujt reagues drejt periferisë, që i transmeton nëpërmjet nervave kraniale dhe nervave spinale. Truri bashkëpunon me sistemin endokrin për kryerjen e funksioneve jetesore e së bashku ndërhyjnë, kontrollojnë e rregullojnë homeostazën dhe funksionet cerebrale superiore. Truri është qendra e ndërgjegjies, e inteligjencës, e arsyetimit e kujtesës. Në koren e trurit, arrijnë dhe përpunohen të dhenat e grumbulluara nga mjedisi i brendshëm dhe i jashtem, aty racionalizohet informacioni, “përpunohet” mendimi, inteligjenca humane, ndërsa në subkorteksin janë të arkivuar dhe aktivizohen moria e instinkteve jetësore. Truri është struktura unike e magazinimit të kujtesës, e prodhimit të mendimit dhe fjalës. Njësia kryesore funksionale e SNQ janë neuronet, qeliza me aftësi të marrin, te magazinojnë, të analizojnë dhe të transmetojnë informacionet. Neuronet janë të ndryshëm në strukturë, në funksione (sensitive, motore, autonome), në shperndarje numerike, në lidhjet mes tyre, në tipin e neurotransmetitorit sinaptik të impulseve, në kerkesat metabolike, ne aktivitetin bioelektrik dhe në përpunimin e ruajtjen e mendimit. SNQ ka karakteristika anatomike dhe fiziologjike të veçanta. Truri, i mbrojtur nga kutia e kockave të kafkës dhe medulla spinale e mbrojtur nga kanali vertebral, janë të pajisura me sisteme të sepcializuara autorregullimi të fluksit hematik, kanë kerkesa të larta për oksigjen dhe për substratet metabolike. Truri nuk ka sistem limfatik konvencional, por realizon qarkullimin special të lëngut cefalo-rakidian, ka vigjilencë imunitare të kufizuar, pergjigjet në mënyra karakteristike ndaj dëmtimeve dhe zhvillon proçese riparimi të veçanta. Këto veçori strukturale-funksionale të SNQ, e bëjnë të lendueshëm ndaj faktoreve të ndryshëm dëmtues, duke iu përgjigjur agresorëve me reksione përshtatese dhe korigjuese, që ndryshojnë nga ato në organet e tjera. Në ndërtimin e trurit marrin pjesë dhe popullata qelizash staminale, të cilat implikohen dhe kontribuojnë në neurogenezë, kesisoj këto qeliza kanë një mekanizem potencial të riparimit me elemente të specializuara të neuroneve të demtuara. Qelizat kryesore të SNQ janë neuronet dhe qelizat gliale. Neuronet. Këto qeliza kanë organizim topografik krakteristik, pasi vendosen në disa agregate, të shprehura me formim strukturash të posaçme. Kryesisht janë struktura dominuese të kores së trurit, të nukleuseve bazale dhe të ganglioneve nervore, ndersa në medulla oblongata e në medulla spinale vendosen në kolona të perhimta. Grupimi i neuroneve në zona të ndryshme anatomike te trurit, shprehet me funksione të veçanta, p.sh neuronet në nucleusin hypoglossus, janë për fibrat motore të nervit XII kranial, neuronet e kores oksipitale, formojne fushen e shikimit, ndërsa disa neurone kortikale e subkortikale, kryejnë funksione somatotopike (Homunculus motore dhe Homunculus sensitive). Neuronet ndryshojnë mes tyre nga përmasat, nga numëri dhe struktura në rajone te ndryshme te trurit. Neuronet e corna anteriore të medulla spinale, e kanë trupin qelizore me përmasa 50 μ (bërthama e madhe periferike, nukleola e dukëshme, substanca Nissl abondante); ndersa neuroni granular është i vogël, me përmasa 10 μ, madje ndodh shpesh, që në mikrsokop optik pothuaj nuk shihet nukleusi. Studimet në mikroskop elektronik, kanë evidencuar se shumica e neuroneve kanë mikrotubuj, mikrofilamente, aparatin e Golxhi dhe retikulin endoplazmik të rrudhur të dukshëm dhe me specializim sinaptik. Gjatesia e aksoneve të neuroneve ndryshon nga qindra mikron për interneuronet, deri në një meter për motoneuronet e sipërme. Markatorët imunohistokimikë, të perdorura për diagnostikimin e dëmtimeve të neuroneve, janë proteinat e neurofilamenteve, ENS (enolasa neuron-specifike) dhe sinaptafizina. Glia. Qelizat e glisë rrjedhin nga neuroektoderma (makroglia, astrocitet, oligodendrocitet, ependima), ose janë me origjinë makrofagale nga medulla ossea (derivate të mikroglisë).
435
Krahas funksioneve mbështetese të indit nervorë, glia ka bashkpunim të ngushte metabolik dhe struktural me neuronet dhe me proçeset e tyre dendritike e aksonale. Glia, në veçanti ka impenjime të rëndësishme funksionale dhe reaktive ndaj dëmtimeve të indit nervor, si në inflamacionet, në riparimin e demtimeve trunore, në ruajtjen e bilancit hidrik dhe në metabolizmin energjitik etj. Në përbërje të glise marrin pjesë disa tipe qelizash: Astrocitet. Janë qeliza të kudondodhëshme në SNQ. Astrocitet protoplazmatike janë komponenti struktural vetëm i lëndës gri, ndërsa astrocitet fibroze ndodhen në lëndën e bardhë dhe në lëndën gri. Astrocitet kanë proçese citoplazmike multipolare të degezuara, me tiparet e filamenteve intermediare citoplazmike, të formuara nga proteinat gliale fibrilare acide GFAP (Glial Fibrillary Acidic Protein). Fibrilet shihen me teknikat e imprenjimit argjentik sipas Cajal, ose me imunohistokimi. Filamentet vendosen në tufa në citoplazëm (astrocitet protoplazmike), ose të shpërndara ne citoplazmen e qelizes (astrocitet fibroze). Disa proçese astrocitare janë të drejtuara ndaj sinapseve neuronale, ku veprojnë si tampone metabolike detoksifikues, si furnizuese të substrateve metabolike dhe si izolator elektrikë. Astrocitet e tjerë, rrethojnë kapilarët, ose shtrihen në zonat subpiale e subaraknoidale, ku kryejnë funksione barriere (kontrollojnë fluksin makromolekular midis gjakut dhe LCR) Astrocitet janë elementet e riparimit dhe të cikatrizimit të indit nervorë. Oligodendrocitet. Proçeset citoplazmike oligodendrocitike, mbështjellin aksonet neuronale dhe konntribuojnë per formimin e mielinës, pra veprojnë në mënyrë të njejtë si qelizat e Schwann në sistemin nervor periferik. Oligodendrociti, mbulon disa internode të aksoneve, ne ndyshim nga qelizat Schwann, që mbulojnë vetëm një internod. Në seksionet indore, oligodendroglia identifikohet nga prania qelizave me berthama të vogla, rruzullake (si limfociti) dhe te vendosura ne rradhë. Demtimet e oligodendroglisë do të shprehen me semundje demielinizuese të fituara, si skleroza multiple, leukodistrofia etj. Qelizat ependimale. Janë qelizat veshëse të kavitetetve ventrikulare të trurit dhe njëkohësisht kanë lidhje të ngushtë me qelizat kuboidale të pleksit korioid. Demtimi i ependimës shoqërohet me proliferim lokal të astrociteve subependimale, që krijojnë ngritje të vogla, të deformuara në sipërfaqen e ventrikujve, të quajtur granulacione ependimale. Mikroglia. Janë qeliza me origjinë mezodermike (rrjedhin nga qelizat staminale mielloiide CFU-GM) dhe kanë si funksion parësor aktivitetin makrofagik në SNQ. Qelizat e mikroglisë shprehin markator të shumtë sipërfaqësorë (CR3, CD68 etj.). Qelizat e mikroglisë i përgjigjen demtimeve me: a. proliferim, b. me zmadhimin e berthamave, te cilat zgjaten (qelizat si bastun në neurosifiliz), c. me formim agregatesh rreth zonave të vogla të nekrozës të indit nervor (nodulet mikrogliale), d. grumbullohen rreth trupave qelizore të neuroneve nekrotike (neuronofagia)
436
Edema cerebrale,.lakunat rrethqelizore.
Zgjerimi i ventrikujve nĂŤ hidrocefali.
Hernizimi i hemisferit temporal, i ndĂŤrlikuar me hemoragjinĂŤ e Duret.
Heemoragjia e Duret.
437
Hernizimi i tonsillave cerebellare në foramen magnum.
Hematoma subdurale. Komprimimi i materies trunore.
Hemoragjia akute subaraknoidale (e freskët).
Hematoma e trurit të vogël.
438
Aneurizma në qarkun e Willis. Formazioni aneurizmatik me forme qese. (shigjeta)
Pika hemoragjije (Petekie) të shumta në trurin e të lindurit me insuficience akute respiratore nga semundja e membranave hialine.
Hemoragjia intracerebrale, ne nivelin e nukleusit bazal të hemisferit të djathte të trurit.
Hemoragji intracerebrale, në nukleuset bazal të hemisferit të majtë, me inondim në dy ventrikujt laterale.
439
Keqformim arteriovenoz, i shtrirë në materien e bardhë dhe në kortikalen e hemisferit të majtë të trurit.
Keqformim arteriovenoz: Vaza arteriale dhe venoze me kaliber të madh në brendesi të materies trunore, te nderlikuara me hemoragji perivaskulare dhe intratrunore.
Infarkti hemoragjik periferik i materies trunore, me mbizotërim në koren e trurit
Infarkti në nukleuset bazale. Demtim unilateral, i nderlikuara me ngushtim e hapsirës të ventrikulit lateral të majtë.
440
Nekroza sublaminare e korteksit, me humbje substancĂŤs gri. Korteksi vegjetativ.
Infarkt iskemik i trurit me likuidifikim tĂŤ materies trunore..
Neuronet e kuq nĂŤ infarktin iskemik te trurit.
Infarkti me shtrirje difuze ne kortikalen e trurit.
441
Infarkt iskemik i gjerë në hemisferin e majtë të trurit.
Infarkt iskemik i nukleusit lentikular dhe i kapsulës interne, të hemisferit të djathtë (shigjeta).
Infarkt i vjeter i trurit. Grumbuj makrofagësh ne paretet e pseudokistës dhe reaksioni i glise.
Infarkt i vjetër i trurit me reaksion difuz të glisë dhe grumbullime makrofagesh.
442
Infarkt i vjeter i trurit. Reaksioni i makrofageve ne paretet e pseudokistes. Makrofaget kane citoplazmen te mbushur me vakuola yndyrore (foam cells).
Semundja e hipertensionit arterial. Nekrozza fibrinoide e paretit te arteries trunore. (Ngjyrimi me teknikĂŤn e PAS).
Emboli dhjamore ne materien trunore. (Ngjyrimi histokimik me Scharlat).
Meningiti purulent. Masa e qelbit mbushin gyruset e trurit, me hiperemi dhe edeme.
443
Meningiti purulent. Eksudat purulent nen cipat e trurit, periendovaskulit i vazave meningeale; infiltrate inflamatore purulente perivaskulare, ne vazat e vogla te kores se trurit. .
Absscesi i hemisferit anterior te trurit. Masa e abscesit, me qendren nekrotikopurulente.
Absscesi i trurit ne fazen e organizimit. Ne periferi te abscesit, shihet ind granulacioni, qe depeerrton ne brendesi te qendres nekrotiko-purulente.
Tabes dorsalis.
444
Tabes dorsalis Demielinizim i rëndë kordoneve posteriore të medulla spinale, në të semurë me sifili.
Encefalitti viral.
Neurofagia. Neuroni i rrethuar nga mikroglia.
Encefaliti japonez: Infiltrate perivaskulare, edema perivaskulare dhe periqelizore dhe vatra nekroze spongioze.
445
Encefaliti japonez: Edema periqelizore dhe vatra nekroze spongioze, me infiltrate limfocitare dhe me grumbullim makrofagësh.
Hemoragji trunore në infeksion me HSV.
Encefaliti akut Virusi Herpes Simplex. Në qelizat nervore shihet prania e inkluzioneve virale, si dhe edema spongioze e lëndës së bardhë trunore.
Encefaliti akut nga Citomegalovirusi.
446
Panencefaliti sklerotizant subakut.
Neuronet e hypokampit: trupat e Negri Iinkluzionet eozinofilike intracitoplazmike tĂŤ neuronit.
Miellopatia nĂŤ infeksionet me HIV (SIDA).
Leukoencefalopatia multifokale progresive. Vatra multiple demielinizimi te trurit.
447
Leukoencefalopatia multifokale progresive. Pamje e zmadhuar e demtimeve demielinizuese.
Poliomieliti. Demtimet inflamatore dhe atrofia e medulla spinale.
Aspergiloza e trurit. Infiltrim i paretit te vazes trunore nga aspergili.
Kisti toksoplazmozes ne tru.
448
Oocisti i toksoplazmozes, i evidencuar me imunofluoreshence.
Pllaka me β-fibrile në sëmundjen Kuru.
Sëmundaj e Creutzfeldt – Jacob. Degjenerimi spongioform i trurit.
Skleroza multiple. Pllakat në lëndën e bardhë të trurit.
449
Skleroza multiple. Demielinizim subakut i lendes se bardhe te trurit.
Semundja Alzheimer. Atrofia e hemisferave tĂŤ trurit
Semundja Alzheimer. Pamja mikroskopike e pllakave senile tĂŤ trurit
Semundja Alzheimer. Pllakat senile nĂŤ imprenjimin argjentik.
450
Pllakat senile në korteksin cerebral, në sëmundjen e Alzheimer.
Sëmundja Alzheimer. Angiopatia amiloide (Kongo e kuqe).
Neuroni me shtim të neurofibrileve brenda citoplazmës.
Imunofluoreshenca. Trupat e Hirano (Shigjetat).
451
Semundja e Pick. Atrofia e trurit.
Sëmundja e Pick. Pamja mikroskopike e trupave të Pick në materien trunore.
Sëmundja e Parkinson. Humbja e substances nigra (djathtas).
Truri normal
S. Parkinson
Trupat e Lewy: substanca nigra.
452
Imunohistokimia: Pozitiviteti i antitrupave antisinukleina ne neuronet dhe ne qelizat gliale.
Semundja e Huntington. Atrofia e trurit, me zgjerim te hapsires te ventrikujcve laterale.
Semundja e Huntington. Humbja masive e neuroneve dhe glioza difuze.
SLA (Skleroza Laterale Amiotrofike). Mungesa e korna anterior ne medulla spinale.
453
Normale
SLA
SLA (Skleroza Lateraale Amiotrofike). Atrofia e nervave motore.
Leukodistrofia metakromatike.
Qeliza nervore me citoplazem te mbushur me gangliozid GM2.
Qeliza nervore e mbushur me vakuola me permbajtje sfingomieline
454
15.2
NEOPLAZITË E SISTEMIT NERVORË QENDRORË.
455
Astrocitoma e trurit tĂŤ vogĂŤl.
Astrocitoma pilocitike. Grumbuj qelizash neoplazike tĂŤ ndara nga fibrat Rosenthal.
Astrocitoma difuze.
Astrocitoma anaplazike.
456
Astrocitoma anaplazike. Imunopozitiviteti per Ki-67.
Glioblastoma.
Ependimoma.
Ependimoma. Qelizat neoplazike me vendosje nĂŤ trajta rozete perivaskulare.
457
Medulloblastoma e trurit te vogel.
Aspekti mikroskopik i medulloblastomes.
Meningeoma me invadim te kockes te kafkes.
Meningeoma psamomatoze.
458
Meningeoma anaplazike.
Meningeoma meningoteliale. Imunoperoksidaza. Evidencohet prania faktorit VIII ne paretet e kapilareve.
e
Meningeoma sekretiva. Grupe qelizash meningeale, me citoplazem globoze, te mbushur me materiale amorfe. (Ngjyrimi me toludina blu).
Leptomeniningiti karcinomatoz.
459
460
16
SËMUNDJET E SISTEMIT NERVORË PERIFERIK
Mjekësia është art, që ushtrohet me synim për të zbuluar vetveten. Emile Dechamps. Neuropatitë janë sëmundje, që kanë në themel dëmtimet morfologjike dhe funksionale të një, apo të disa nervave periferike. Neuropatitë janë semundje parësore dhe të izoluara, ose zhvillohen si nderlikime të një semundje sistemike; por mund të jenë dhe me natyrë hereditare, ose të fituara. Nervat periferike i përgjigjen në dy mënyra demtimit të qelizave të Schwann dhe demtimit të aksoneve: a. Sëmundje, që lëndojnë qelizat e Schwann dhe që shkaktojnë demielinizimin segmentar. b. Sëmundje, që dëmtojnë neuronet dhe aksonet, duke u ndërlikuar me degjenerimni aksonal. Në disa patologji, degjenerimi aksonal mund të pasohet me rigjenerimin të aksoneve dhe me rinervimin e muskulit. Shumë sëmundje të muskujve lidhen me dëmtime të nervimit. Proçeset patologjike kryesore, që demtojnë muskujt e skeletit, janë atrofia dhe prishja e inervimit, të pasuara me degjenerimin e aksoneve dhe gjendjet e shkaktuara nga vuajtja primitive e fibrave muskulare - miopatitë. Në varësi të shpërndarjes të dëmtimeve, neuropatitë klasifikohen në disa forma: - Mononeuropati. Kur lendohet vetëm një nerv, si ndodh në sindromën e tunelit karpal. - Mononeuropati multiple. Kur preken dy ose me shumë nerva në vende të ndryshme. - Multineuropati. Kur lëndohen disa nerva njëkohësisht, ose në kohë të ndryshme njeri pas tjetrit, në mënyra asimetrike dhe vatërore (prekja e nervave në poliarteritin nodoz). - Polineuropati. Kur dëmtimi ështe sistemik dhe intereson nervat në mënyrë bilaterale dhe simetrike, si ndodh në neuropatitë hereditare sensitive dhe motore. Në varësi të tipit të demtimit, semundjet e nervave periferike ndahen ne dy grupe: a. neuropatite aksonale, te cilat perfaqesojne rreth 80 % te rasteve b. neuropati demielinizuese (20 % e rasteve).
461
Demielinizim segmentar i fibrave nervore. (Shigjetat).
Makrofagu duke gllabĂŤruar qelizĂŤn e Schwann.
Rigjenerimi i aksoneve nervore. (Ngjyrimi me blu-toluidine).
Neurinoma e Morton.
462
Neurinoma pastraumatika.
Schwannoma malinje.
Fibrat muskulare tĂŤ tipit I (ATP-aza pozitive).
Fibrat muskulare tĂŤ tipit II (ATP-aza pozitive).
463
Atrofia muskulare nga denervimi kronik.
Atrofia muskulare infantile.
Atrofia muskulare nga denervimi kronik.
Shprehja e ATP-azes Imunohistokimia: Fibrat e tipit 1° janë të gjera, ato të tipi 2° janë të vogla.
464
Fibrat target (zona qendrore e qartë). (Ngjyrimi me blu-toluidinë).
Atrofia muskulare spinale.
Atrofia muskulare spinale në sëmundjen e Werding Hoffmann.
Atrofia muskulare në semundjen e tetanozit.
465
Miopatia anulare e fibrave muskulare.
Miopatia mitokondriale.
Shprehja e distrofinës në muskulaturën normale (Imunohistokimia).
Pakësimi distrofinës në miopatinë Becker. (Imunohistokimia).
466
Distrofia muskulare e Emery-Dreifuss.
Fibroza endomiosale (shigjeta).
Distrofia muskulare e Becker. Ngjyrimi me eozine – hematoksiline.
Distrofia muskulare e Becker. Imunohistokimia: shprehja e esterazave.
467
Distrofia miotonike e tipit DM1.
Distrofia miotonike e tipit DM2.
Grumbuj vakuolash nĂŤ fibrat muskulare. Deficit i acid-maltazes ne muskul.
Miopatia me fibra tĂŤ kuqe (Shigjeta).
468
Miopatia nga lovastatina. Ngjyrimi me blutoluidinĂŤ, per te evidencuar fibrat e demtuara.
Miopatia me berthama me vendosje qendrore nĂŤ qelizat e muskulaturĂŤs..
Papulat e Grotton ne pjesen anesore te gishtit te dores.
Polimioziti Infiltrati limfocitar me shtrirje perivaskulare.
469
Mioastenia grave. Vatër me grumbullim të dendur limfocitesh (limforragjia).
Mioastenia grave. Në junksionin neuro-muskular është pakësuar pozitiviteti për esterazat.
470
17
SËMUNDJET E SKELETIT DHE TE INDEVE TE BUTA
Njeriu fillon të vdesi, para se të jetë i lindur tërësisht. Erich Fromm Skeleti, ose më saktësisht endoskeleti, formohet nga bashkësia anatomike e 260 kockave, të vendosura në grupe dhe të lidhura mes tyre me artikulacionet, duke formuar komplekse skeletike të veçanta si kraharori, kafka, kolona vertebrale dhe gjymtyrët. Pa kockat e skeletit, trupi i njeriut do të shndërrohej në një rruzull pastoz indesh dhe organesh, që do të levizte vetëm duke u zvarritur. Skeleti realizon mbështetjen mekanike dhe homeostazën minerale të organizmit. Kockat e skeletit, ne veçanti dhe se bashku kryejne disa funksione: - Në brendësi të kaviteteve dhe të lakunave, kockat bujtin elementet hemopoietike; - Duke u kombinuar mes tyre, formojnë komplekse kavitare të veçanta, ku strehohen dhe mbrohen organet. - Kryejne homeostazen e kaalciumit dhe te kriorave te tjera minerale. - Përcaktojnë stabilitetin struktural, formën, përmasat dhe pozicionin vertikal të trupit të njeriut. - Sistemi i kockave, me anë të artikulacioneve dhe muskujvet, kryen lëvizjet e gjymtyrëve e të shumë pjesëve të tjera trupit dhe realizon ecjen në pozicionin vertikal. Patologjitë e kockave, të kartilagove dhe të kyçeve, ndikohen nga ndryshimet strukturale dhe funksionale të këtyre formacioneve indore. Shprehja klinike mbizoteruese e patologjive të skeletit është dhimbja, e provokuar nga ndryshimet strukturale (fraktura, mikrofraktura, shqitja e kores kockore, dukurite inflamatore të legimenteve e kartilagove kockore etj). Nga çrregullimet mekanike të skeletit, si nga komprimimi (shkakton deformime të kockore dhe modifikime strukturale), ose shprehen me vështirësi në ecje, duke u shprehur me invaliditet, që jo rrallë diktojne regjim shtrati.
471
17.1
SËMUNDJET E SKELETIT.
472
Vendosja e osteoblasteve në sipërfaqen kockore dhe të osteociteve në lakunat e kockës.
a
Osteoblastet mbi kocken e neoformuar (a), ndersa ne qender ndodhet osteoklasti (b).
b
Pllaka e kockes fetale.
Struktura lamelare e kockës kompakte. Pamje në miksrskop me dritë të polarizuar, ku shprehet me dikroizëm dhe birafrigjenca..
473
Displazia fibroze e kockës.
Osteogneza imperfekte kongenitale, tipi II. (Pamja e brinjëve në autopsi dhe në ekzaminimin radiologjik).
Osteoartroza.
Osteopetroza (shtimi i osteoklasteve).
474
Osteoporoza e vertebrave, me shtypje dhe deformim të trupave vertebrale.
Osteoporoza.
Modifikimi i kockës në të semurët me hiperparatiroidizëm.
Osteomalacia (mungesë mineralizimi).
475
Ekzaminimi radiologjik. Osteomalacia dhe deformimi i kockave ne Rakitizem hypfosforemik.
Osteomalacia në rakitizëm.
A
Fraktura e brinjës (A). Formimi i kallusit, që lidh dy skajet e brinjeve (B).
B
Kallusi kartilaginoz në frakturën e kockës.
476
Osteonekroza e kokes se femurit. (Forma trekendeshe), ne semundjen Johnson.
e
Osteonekroza jovaskulare.
Osteomieleiti akut me inflamacion difuz nekrotiko-purulent dhe sekuestra kockore.
Osteomieliti tuberkular. Granuloma epiteloide me qeliza gjigande tĂŤ Langhans dhe nekroza kazeoze qendrore.
477
Mioziti osifikant.
SĂŤmundja Paget. Indi kockor me pamje si mozaik.
SĂŤmundja Paget. Pamja e osteitit deformues.
Fibroma osifikante.
478
Osteoma.
Osteoidosteoma.
Osteoblastoma.
Osteosarkoma
479
Osteosarkoma me interpozicion kartilaginoz.
Kondroma
Kondromsarkoma periostale me pamje miksokondroide.
Kondromsarkoma Pozitive imunongjyrimi i proteines S-100.
480
Kondroblastoma.
Fibroma jo e osifikuar.
Tumori me qeliza gjigande i kockĂŤs.
Tumori me qeliza gjigande i kockes. Qelizat gjigande multinukleare janĂŤ pozitive pĂŤr fosfataza acide.
481
Sarkoma e Ewing.
Sarkoma Ewing. Qelizat neoplazike pozitive pĂŤr CD99.
Sarkoma e Ewing / PNET.
482
17.2 PATOLOGJIA E ARTIKULACIONEVE.
483
Osteoartriti. Ndryshimet morfologjike nĂŤ kokĂŤn e femurit.
Osteoartriti kartilaginoz, me formim indi fibroz.
Sinoviti akut purulent, me vatra nekroze.
Synoviti reumatoid.
484
Nyje e artritit reumatoid në kocke.
Nyjet e gutes – tofi-gutike.
Kista sinoviale e dorës.
Sinoviti villonodular i pigmentuar.
485
Sinoviti villonodular i pigmentuar. (Pamja e zmadhuar)
Nyje sinoviale kondromatoze.
Tumori tendosinovial me prani histiocitesh dhe qelizash gjgande multinucleare.
Tumori gjigandoqelizor i kellefit te tendinit.
486
17.3
PATOLOGJIA E INDEVE TË BUTA.
487
Fashiti nodular i nënlekurës.
Fibroma aponeurotike me vatër kalcifikimi.
Fibroma desmoplazike.
Fibrosarkoma. Grupe fibrobllastesh anaplazike, me berthama të medha hiperkrome dhe me mitoza.
488
Dermatofibrosarkoma protruberans.
Dermatofibrosarkoma protruberans e pigmentuar.
Fibrosarkoma protruberans e pigmentuar.
Histiocitoma fibroze malinje.
489
Rabdomioma.
Rabdomiosarkoma.
Angiomioma nĂŤ indet e buta..
Proliferimi emdotelial nĂŤ Sarkoma Kaposi.
490
Sarkoma sinoviale.
Imunohistokimia. Pozzitivitet difuz i shprehjes tĂŤ citrokeratinave nĂŤ sarkomĂŤn sinoviale.
491
492
18 8
SËMUNDJET E LËKURËS
“Asnjë i sëmurë nuk duhet të vdesi nga melanoma”. Bernard Ackerman Lëkura është organi kompleks multifunksional, që mbështjellë dhe ruan integritetin e organizmit të njeriu, me rol në mbajtjen e homeostazës, madje vepron si membranë gjysëmpershkuese për bashkeveprimet dhe shkembimet ndërmjet mjedisit të jashtëm dhe të brendshëm. Këto atribute të posaçme kryhen nëpërmjet turnoverit anatomik të lekures, me aktivizimin e mekanizmave neurohumorale, me funksionimin e strukturave anekse, të perfaqesuara nga njësitë e shumta pilosebace dhe gjënderrat sudoripare (të djerses), të cilat së bashku mbrojnë lekurën nga diz-hidratimi, rregullojnë shpërndarjen e nxehtësisë në trup. Struktura hiperkeratotike e sipërfaqes së lekurës, gjenderrat sebace dhe sudoripare, si dhe panikuli adipoz subkutan, e mbrojnë lekurën nga veprimi i agjentave të ndryshëm demtues mjedisor. Një rol të veçantë në mekanizmat mbrojtëse të lekures, ka pigmenti melanina e prodhuar nga melanocitet. Ky pigment funksionon si barrierë për rrezet ultraviolet, duke e ulur efektin demtues të tyre ndaj keratinociteve, ndaj vetë melanociteve dhe të strukturave në thellësi të dermës. Strukturat anatomike perberese të lekures si epiderma, derma, indi fibrokonjuktival dhe dhjamor hypodermik, gjenderrat e djerses dhe te yndyrnave, sistemi i pasur vaskular, sistemi nervor dhe tipat e ndryshme te receptoreve nervore, garantojnë nivelet e plasticitetit dhe të permeabilitetit, që së bashku formojnë një barrierë mbrojtëse, e cila ndalon, ose lejon lëndët ekzogene të depertojnë në brendësi të lëkurës, ku mund të krijojnë modifikime të mikromjedisit, madje agjentët agresiva, mund të lëndojnë dhe sistemin imunitar. Lëkura kryen funksione reale imunitare, pasi është e paisur me një sistem imun specifik. Lëkura merr pjesë në dukuritë e trofizmit dhe të ushqyeshmërisë të organizmit, madje shpreh aspekte të gjendjes karenciale të organizmit, ose të mbingarkesave nutricionale, prandaj quhet si “pasqyra” e gjëndjes së përgjithëshme shëndetësore të organizmit. Pra, lëkura është më tepër se një organ, është një sistem kompleks multistruktural dhe multifunksional, është “dritaria” ku shprehen patologji të ndryshme të izoluara organesh dhe sistemike, është selia e një numëri të konsiderueshëm patologjishë parësore dhe dytësore.
493
Epiderma, me dukuritë e akantozës.
Epiderma me dukuritë e hiperkeratozës.
Dëmtimet buloze të lëkurës. Bulat intraepidermike në dermatitin fotoalergjik.
Dëmtimet buloze të lëkurës. Bula subepidermike me përmbajtje eksudati seroz dhe elemente infamatore mononukleare.
494
Impetigo buloza.
Eritema papulo-veshikuloze Gianotti-Crosti.
Akrodermatiti i Darier.
Dermatiti spongiolitik. Forma akute e dermatitit tĂŤ kontaktit.
495
Dermatiti spongiolitik. Forma akute e dermatitit tĂŤ kontaktit.
Forma kronike e dermatitit tĂŤ kontaktit.
Eritema multiforme. Vatra tĂŤ gjera me vatra apoptoze tĂŤ qelizave epidermale.
Psoriaza Parakeratoza e epidermes e shprehur me kruste ne lekuren e berrylit.
496
Psoriaza Parakeratoza siperfaqesore e epidermĂŤs.
Psoriaza Parakeratoza siperfaqesore e epidermĂŤs.
Lichen planus.
Lichen planopilaris.
497
Dermatiti seborroik
Dermatiti psoriaziform.
Bulat subepiteliale në sëmundjen e Hailey - Hailey.
Graft – Versus – Host Disease.
498
Pemfigus fogliaceo.
Pemfigus fogliaceo: Imunofluoreshenca.
Pemfigoidi buloz.
Pemfigoidi vulgaris.
499
Dermatitit herpetiform i Durhing.
Ekzema
Epidermoliza bulloze.
Eritema nodosa
500
Cheratoacantoma.
Cheratosi actinica hipertrofica-CornoCutaneo
Cheratosi Seborroica Pigmentata.
Verruca vulgaris.
501
Verruka plana me qelizat koilocitike.
Panikuliti lobular.
Molluscum contagiosum.
Herpes Simpleks. Qelizat epidermale me inkluzione virale.
502
Akne vulgare..
Eritema makulo-papulare, me çarje tÍ folikulit pilifer dhe prani e vatres tÍ inflamacionit granulomatoz.
Trikilemoma.
Hydroadenoma.
503
Ksantogranuloma e lekures.
Impetigo contagiosum
Impetigo contagiosum
Pytiriasis rosacea.
504
Folikuliti i Malassezial. Pytirosporum folliculitis.
Folikuliti i herpetik i ulçeruar me prirje formim abscesi.
Aktinomukoza e lekurës.
Lepra lepromatose. Infiltrate elementesh limfocitar ne interstc dhe bacilet Hansen ne grumbuj në brendësi të citoplazmës të histiociteve.
505
18.2 NEOPLAZITË E LEKURËS
506
Histiocitoza me qeliza Langerhans.
Mycosis fungoides.
Mycosis fungoides. Infiltrate me limfocite të vegjel dhe limfocite Intermediare në dermën edematoze.
Limfohisticitoza hemofagocitica Karakterizohet me reduktim funksionale të qelizave Natural Killer (NK) dhe limfociteve të mëdha me granula, që vrasin qelizat bersaglio.
507
Karcinoma In Situ nĂŤ sĂŤmundjen e Bowen.
Karcinoma skuamoqelizore nĂŤ semundjen e Bowen.
Karcinoma skuamoqelizore akantolitike
Karcinoma skuamoqelizore me perla keratine.
508
Karcinoma bazoqelizore e lekurĂŤs, ne stadet fillestare te invazionit.
Karcinoma bazoqelizore
Karcinoma bazoqelizore pigmentata.
Karcinoma bazoqelizore sklerotizante.
509
Karcinoma e qelizave Merkel.
Karcinoma e qelizave Merkel. (pamja e zzmadhuar e qelizave neoplazike).
Limfoma limfobllastike.
Sarkoma e Kaposi.
510
Kondroid sirengeoma.
Lipoma e hypodermĂŤs.
511
18.3 NISHANAT E LEKURËS
512
Nishani blu. Struktura papillomatoze (si manaferrë).
Nevus blu – nishani blu.
Nishani i Spitz
Nishani i Spitz. Grumbujt e qelizave të ngarkuara me melaninë.
513
Nevus congenita.
Nishani kongenital me puthje. Nishan i ndare: gjysma në palpebrën e sipërme dhe gjysma në palpebrën e poshtëme dhe kur mbyllen palpebrat dy gjysmat e nishaneve puthen së bashku.
Nishani i Reed.
Nishani (nevus) intradermal.
514
Nishani i Souton.
Nevus melanocitik composto.
Nevus melanocitik composto. (imazh i zmadhuar).
Nevus melanocitik composto. (detale histoligjike tĂŤ strukturĂŤs).
515
Nevus sebaceus Jodassohn. Hamartoma e gjëndërrave sebace dhe acantoliza papillomatoze e epidermës.
Halò Nevus.
Halò Nevus.(Pamja e zmadhuar).
Nishani melanocitik junksional.
516
18.4 MELANOMA.
517
Melanoma Shenjat ABCDEFG.
Melanoma. Qelizat poligonale, me bërthama pleomorfe dhe melanina ne citoplazëm.
Melanoma. Pamja e formës me rritje radiale.
Melanoma. Pamja e formës me rritje vertikale në dermë.
518
Melanoma. Qeliza neoplazike permbanë shumë melanosome, me nukleola prominente dhe prishje te lidhjeve nderqelizore.
Melanoma me difuzione siperfaqësore.
Melanoma. Forma nodulare.
Melanoma. Forma nodulare, me mitoza të shumta. (Në tre majat e shigjetave të bardha).
519
Metastaza nĂŤ limfonodul e melanomĂŤs.
Melanoma acrale lentigiginosa
Lentigo malinje.
Lentigo malinje.
520
198
SËMUNDJET E SYRIT
Jeta është fëmijëria e pavdekshmërisë tonë. Johann Wolfgang von Goethe Sytë janë dy organet e shqises të shikimit, që mbledhin informacionin fotonik nga mjedisi rrethues. Sytë nuk janë thjeshtë pasqyrë e botës reale, por organe komplekse, që mbledhin dhe rregullojnë intensitetin e fluksit të dritës, e fokalizojnë me sistemin e lenteve, e transmetojnë si imazh në retinë, ku transformohet në sinjale elektrike, të cilët nëpërmjet nervave optike shkojnë në koren e trurit, ku përpunohen dhe interpretohen. Kapaciteti shikues është ndër aspektet themelore, që e kushtëzon jetën, prandaj pakësimi, ose humbja e shikimit, e kompromentojnë cilësinë dhe autonominë e jetës të njeriut. Sytë janë organet, ku mjeku, mund të identifikoi një seri rrethanash fiziopatologjike të lëndimit të mikroqarkullimit dhe të disa sëmundjeve të tjera sistemike. Disa rrethana patologjike janë tipike vetëm për syrin (glaukoma, katarakta, retinitet etj), ndërsa shumica e patologjive të syve, janë të njejta me ato të organeve të tjera, me veçori se janë të modifikuara nga specifiteti i strukturave anatomike dhe i funksioneve speciale të syve.
521
Neovaskularizimi i retinës.
Degjenerimi makular i retinës. Degjenerimi makular i pleqërisë.
a
Foro makulare idiopatik.. Pamja me OTC e dëmtimeve të retinës (a), e krahasuar me retinën normale normale
Retinopatia e prematurit. Shigjetat tregojnë vijën ndarëse në retinë.
522
Kristalini: a. Pamja normale, kristalini është transparent; b. Pamja opake në kristalinin me katarakta.
a
b
Skema e zhvillimit të glaukomës.
Gropëzimi i papillës të nervit optik.
Keratiti bakterial.
523
Keratiti ulรงerozo-herpetik.
Uveiti.
Oftalmiti nga Candida albicans.
Retiniti pigmentoz.
524
Edema papillare.
Retiniti. Edema hidropike e qelizave dhe infiltratet limfocitare në retinë.
Retiniti nga CMV. Imunoperoksidaza: qelizat e retinës pozitive për antitrupat anti-CMV.
Koloboma e retinës.
525
Koloboma e nervit optik.
Konjuktiviti akut purulent. Streotokokët (Gram pozitive) të fagocituar nga PMN neutrofile.
Konjuktiviti kronik (Kalazion).
Konjuktiviti kronik (Kalazion). Inflamacion limfocito-plazmocitar dhe makrofagët rreth dhe në brendësi të nekrozës.
526
Blefaritis.
Byci (absces i vogël në rrënjën e qerpikut).
Pterigio.
Keratiti ameboik Ndërmjet fibrave kolagene të korneas, shihen trofoxoitet e Acanthamoeba. (Rast i diagnostikuar pas heqies te korneas)
527
Xantoma e konjuktivës. Shtresa subepiteliale e mbushur me lipofagë (foam cells).
Retinoblastoma.
Retinoblastoma. Qelizat neoplazike me vendosje në trajtë rozetash.
Retinoblastoma. Rozeta e Flexner
528
Retinoblastoma me invadim te nervit optik
Glioma e nervit optik.
1
2 Melanoma e retinĂŤs. 1. zona e melanomĂŤs, 2. zona jomelanomike, 3. retina e shqitur, 4. nervi optik, 5. kristalini.
3
4 5
Nevusi blu i syrit me qeliza boshtore, me permbajtje melanine.
529
Melanoma e konjuktivës.
Melanoma malinje.
Katër muskujt e syrit. Dy muskujt rectus dhe dy muskujt oblicus.
Irisi me mozaiçizëm metakromatik.
530
Anatomia patologjike ёshte “kufiri” pa fund i shkencёs mjekёsore.
531