Msx euskera web

Page 1

GAI AURKIBIDEA I. Hezitzaileentzako gida

Orientabide didaktikoak Giza eskubideak eta aniztasun afektibo-sexuala

Gehiago jakiteko... Giza eskubideak eta LGBT taldea

Baliabideak

FilmograďŹ a

BibliograďŹ a

II. Proposamen didaktikoak Lehen Hezkuntzarako proposamen didaktikoak eta ekintzak

Bigarren Hezkuntzarako eta batxilergorako proposamen didaktikoak eta ekintzak

Helduen Hezkuntzarako proposamen didaktikoak eta ekintzak

HEZITZAILEENTZAKO

GIDA

ORIENTABIDE DIDAKTIKOAK “Giza eskubideak eta aniztasun afektibo-sexuala” Amnesty Internationalek eta COGAM eta COLEGAS elkarteek sortutako unitate didaktiko bat da. Bere asmoa irakaslegoari hezkuntza-baliabide berriak eskeintzea da, ikaslegoarengan gayen, lesbianen, bisexualen eta pertsona transgeneroen berdintasun eskubidearekiko elkartasuna sustatzeko, eta bide batez, berauek guztion giza eskubideen babesean eta defentsan murgiltzeko asmoz. Ondorengo orrietan, hezitzaileek behar adina informazio aurkituko dute gaia gela barruan aztertu ahal izateko. Arazo honen zabalerari buruzko gogoeta, eztabaida eta erabakiak indartzeko zenbait proposamen didaktiko ere barneratu ditugu. Proposamen didaktikoak hezkuntza-eremuen arabera sailkatuta daude: Lehen Hezkuntza, Bigarren Hezkuntza eta Batxilergoa. Era berean, pertsona helduen heziketarako ekintzak ere erantsi dira. Proposatutako ekintzek metodologia sozioafektiboa dute oinarri, hots, “bestearenean jartzea”. Azken helburua ikasleek gaiarekiko esperientzia pertsonal bat izatea da, ez besteengandik eratorria. Honela, ikasle berberek gaiari buruz gehiago ikertzea eta euren balioak eta portaerak aldatzeko jarrera ulerkor bat garatzea lor daiteke. Material hau zeharka erabil daiteke gai eta arlo desberdinetan: Hizkuntza, Gizarte arloa, Historia, etab; baita berariazko material gisa Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza edota Hezkuntza Etikoa bezalako gaietan. Era berean, hezitzaileek egindako programakuntzei egoki dakieke, gai bakoitzean ikasleak jaso dezakeen hezkuntza osatzeko, eta bidez batez, ikaslegoak bere bizipen pertsonalari esker berditasuna giza eskubide bat dela uler dezan eta bere alde lan egiteko konpromezuan murgil dadin. Hemen proposatzen diren ekintza didaktiko guztietan, hezitzaileek helburuak, gomendatutako adinak, material zehatzak eta ekintza garatzeko jarraibideak aurkituko dituzte. Edonola ere, hezitzaile bakoitzari dagokio material hau bere taldeari egokitzea.

2

AMNESTY INTERNATIONAL

GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBOSEXUALA Orientazio sexuala eta genero-nortasuna gizatasunaren oinarrizko ezaugarriak dira. Horregatik, norberaren orientazio sexuala edota genero-nortasuna modu askean bizi ahal izatea eta beldurrik gabe adieraztea benetako giza eskubideak dira, hitzaren adierarik beteenean. Dena den, munduko herrialde ugaritan, nahiz eta euren gobernuek, inongo bereizkeriarik egin gabe, guztion giza eskubideak babesteko konpromezua izan, lesbianei, gayei, bisexualei eta pertsona transgeneroei ukatu egiten zaizkie bizitza-, segurtasun- eta legearen aurreko berdintasun-eskubideak. Arraza, sexua, erlijioa edota ezintasunen bat dela eta bereizkeria jasateko era oso

aldakorra da; desberdintasunaren barruan badira desberdintasunak. Dena den, betiere azaltzen den faktorea pertsonen duintasunari egiten zaion kaltea da, zenbait taldetako kide izateagatik.

GEHIAGO JAKITEKO...

Lesbianen eta gayen kasuan, Historiak erakutsi digunez, jasan behar izan duten “ikusezintasunak� estereotipo eta aurreiritzi ugari zabaldu ditu. Ezjakintasunagatik, lotsa eta zitalkeria egotzi zaizkie erlazio homosexualei eta hauek adierazteko moduei. Halako bidegabekeriak talde honen duintasuna eta autoestimua urratzen ditu, zalantzarik gabe.

Homofobiak, bifobiak eta transfobiak erabiltzen duten armetako bat pertsona homosexualak, bisexualak eta transexualak badirela ezkutatzea eta ukatzea da. Horregatik, hezkuntza-munduak LGBT nerabeei eredu zuzen eta positiboak eskeini behar dizkie, euren garapen pertsonalean haiekin identiďŹ ka ahal izan daitezen. Haiek bezalako pertsonak badirela, eta Historian zehar beti izan direla adieraztea (eta batzutan oso modu nabarmenean) estrategia eraginkorra da haiek onartuak izan daitezen eta askotan jasaten duten isolatze-sentimendua hauts dadin.

Material hau egin dugun elkarteen ustez, pertsona guztiek gozatu behar dituzte Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalean aipatutako eskubide guztiak, euren sexu-orientazioa edota genero-nortasuna edozein izanik ere. Lesbianak, gayak, bisexualak eta transexualak ezin dira generoari buruzko estereotipoekin bat ez etortzeagatik baztertu edota jazarri. Lesbianen, gayen, bisexualen eta transexualen aurka (aurrerantzean, LGBT) modu askotara eman daiteke indarkeria. Eredu desberdin horiek euren artean erlazionatuta daude eta testuinguru desberdinetan azaltzen dira. Gai horren zailtasuna eta larritasuna lantzea bada ere, era berean, Estatuek indarkeria homofoboaz eta transfoboaz, eta bereziki, indarkeria honek eragindako bereizkeriaz arduratzeko duten betebeharra azpimarratzea. Unitate didaktiko honen helburua hezkuntza-mundua, eta bereziki, gazteak eta hezitzaileak, mundu mailan, soilik diren bezala izateagatik eta horren baitan maitatzeagatik, LGBT pertsonek jasan behar izaten duten egoerari buruz informatzea eta sentikortzea da.

Atariko gaiak

Nerabetasunean, sexu bereko pertsonenganako desira- zein estimu-sentimenduak arbuiatu egin ohi dira, eta

hauek ukatzeko joera handia izaten da (ez soilik besteen aurrean; baita norberarekiko ere). LGBT gazte askok “ez dute horrelakoak izan nahi�, ez dute gizarteak hain konnotazio ezkorrak egotzi dizkion talde batetako partaide izan nahi. Eta horregatik ezkutatu ohi dituzte beren sentimenduak eta bizimodua. Hau ez da zaila, gay gehienak ez direlako topikoek dioten bezain emagizonak, ez eta lesbianak uste izaten den bezain mari-mutilak ere. Batzutan, ezkutapen honekin batera nerabearen ustetan itxura heterosexuala indar ditzaketen jarrerak ere azaltzen dira. Bestalde, errepresaliaren aurkako beldurrak zaildu (eta batzutan, eragotzi) egiten du nortasun osasuntsu eta positibo baten garapena. Orduan, norberaren kalterako jarrerak, antsietatea edota depresioak azal daitezke. Zenbait ikerketen arabera, gazte homosexualek bere buruaz beste egiteko duten joera bere ikaskide heterosexualenaren hirukoitza da. Eta hauek ez dira denbora joate hutsak sendatuko dituen gaitzak. Jende askok arazo hauek nerabetasunaren ondoren ere bizi ditu eta autoestimu gabezia- eta bere burua arbuiatze-aztarnak ageri ditu heldutasunean ere. Informazio gabezia dela eta LGBT nerabe asko halako sentimenduak dituzten bakarrak direla uste izatera iristen dira, bakardade handia pairatuz. Beste baztertutako zenbait gutxiengok ez bezala (bere erlijio edota arrazagatik baztertutakoak, adibidez), LGBT pertsonek ez dute familia giroan erreferenterik aurkitzen, eta ez da ere bera bezalakoen nortasunaz hitzegiten. Ez da ahaztu behar LGBT gehienek familia heterosexual bat dutela oinarri, eta honek, maiz, gure kulturaren aurreiritzi homofoboak garatu eta transmititu dituela.

GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA

3

Horrez gain, LGBT nerabeek bere gelakideek baino arazo handiagoak izaten dituzte besteekin emozionalki eta sexualki erlazionatzeko. Asko dira arrazoiak; bere burua ez salatzea, modu agerian homosexuala dela dioen inor ez ezagutzea (eta ondorioz, ez dira lehen pausoa ematera ausartzen), oraindik bere barne-gatazkak eta bere sentimenduak ebatzi beharrean egotea, etab. Erreakzioak ezkorrak izango direlakoan, bere egoerari buruz inguruan dituzten personekin hitzegiteari beldurrak ere areagotu egiten du isolatzea. Ez da gauza egoera tremendista bat deskribatzea, baina aipatu beharra dago, 2005ean COGAM Madrilgo lesbianen, gayen, transexualen eta bisexualen elkartearen Hezkuntza Batzordeak Madrilgo Unibertsitate Autonomoaren Gizarte- eta Kultur-Antropologia sailarekin egindako “Homofobia en el sistema educativo� txostenak azaltzen duen moduan, LGBT gazte askok ikastetxean edota bere ingurunean jazarpena jasaten dute, kanpotik laguntzarik jaso gabe. Ez legoke gaizki gure eguneroko bizitzan homosexualitateari zein transexualitateari buruz erabiltzen ditugun erdeinuzko hitz ugariei buruz hausnartzea, inguruan izan ditzakegun homosexualei, bisexualei eta transexualei eragin diezaiekegun minaz jabetzeko. Edonola ere, nerabe askok uste baino askoz erreakzio hobea jasotzen dute euren gertukoek bere homosexualitatearen berri izaten dutenean. Gertukoa den norbait lesbiana, gay ala bisexuala dela jakiterakoan harridura azaltzea arrunta eta ulergarria da, gure kulturan heterosexualitatea jotzat eman delako, eta horren aurka egiten duen guztia ustekabeko ezagutarazte bat da. Familia gehienentzat, euren seme-alaben genero-identitatea edota joera homosexuala zein bisexuala onartzeak ezegonkortasun garai bat su-

4

AMNESTY INTERNATIONAL

posa dezake, baina orokorrean egoera berriak onartuak izaten dira. Eskandaluari ikara eta bere seme zein alabak handitzean jasan dezakeen bakardadeari eta babesgabetasunari beldurra desagertzen direnean, familia-bizitza normaltasunera itzultzen da. Guzti honegatik, esan genezake erakundeek eta irakaslegoak LGBT taldearen berariazko beharrak asetzeko betebeharra dutela, batetik euren izaeraren garapen normal bat bermatuz (euren autoestimua indartuz), eta bestetik, hezkuntza mundua aniztasun afektibo-sexualarekiko errespetuan heziz (diskriminazioaren aurkako borrokan). Ondoren, eginkizun horretan langugarriak izan daitezkeen gomendio batzuk eskeintzen dira.

Eraginkorra izateko informazioa edukitzeko beharra Guztiok ezagutzen dugu nolako maiztasunez eta axolagabekeriaz erabiltzen diren birau homofoboak (adibidez, “Maritxu alena! Marikoia!�). Gehienetan irakasleek halako biraoak lardeiatu egiten dituzte, baina ez da ohizkoa aukera hori

erabiltzea biraoa hain zaurigarria zergatik izan daitekeen azaltzeko. LGBT taldeei buruz lanean diharduten elkarteen ustez, populazio homosexuala %10aren ingurukoa da. Datu hori gelara zabaltzen badugu, batez beste, 2 edo 3 ikasle ditugu gela bakoitzeko irakasleak bere alde egingo zai. Horiei, dena den, bere etxeko giroan gay edo lesbiana bat dituztenak eta bere sexu-orientazioaren inguruan hausnarketan dabiltzan ikasleak ere batu behar zaizkie. Aurreko edozein kasutan, ezer esaten ez bada, homofobiari eskola barruan zilegitasuna ematen zaio. Aldiz, portaera horiek birao arrazisten ala xenofoboen antzera zigortzen badira, orientazio homosexuala “normaliza dadin� laguntzen ariko gara. Baina azalpenik eman gabe zigortzea beti da eskasa, ikasleen aurreiritziak ez direlako inongo momentutan zalantzan jartzen. Honegatik beharrezkoa da irakasleak egoeran parte hartzea, arreta deitzera mugatu gabe, eta honetarako, zer esan eta egin behar duen ondo jakitea.

Klasean sexismoa eta homofobia landu Sexualitatea klasean lantzea ez da gauza erraza: askotan, ikaslegoaren heldu-

tasun faltak, erlijioaren pisuak, irakaslegoaren edota zuzendaritzaren desadostasunak‌ borondate on pedagogikoa geldiarazi dezakete. Dena den, badira generoa eta homosexualitatea lantzeko modu sinpleak: bere generoa edota sexu-orientazioa dela eta zalantzak dituen ikaslegoa modu zehatzean informatzea. Aldi berean erraza eta eraginkorra den ekintza bat ondorengoa da: ikasleak maiz igaro behar duen lekuetan (jantokian, laborategian, korridoreetan‌) gai hauek lantzen dituzten elkarteei buruzko informazioa duten kartelak jartzea. Ekintza hau bi eratara izan daiteke eraginkorra: batetik, zalantzak dituzten gazteei irtenbide bat eskeintzen dielako, heldu batengana jo behar izan gabe (honela, bide batez, autoestimu gabeziak dituzten eta ondorioz irakasle bati edo orientatzaileari laguntza eskatzeko gai ez diren ikasleei laguntzen ari gatzaie), eta bestetik, gai hauei buruzko eztabaida pizten duelako, “ezarriaâ€? izan gabe, kartel hauek azaltze hutsak ikasleengan (eta agian, baita irakasleengan ere) jakinmina eta esamesak sortuko ditu eta. Kartel-eredu batek irudi deigarriren bat izan dezake, “Aniztasun afektibo-sexualari buruzko inforazio zerbitzuakâ€? esaldia, eta laguntza- eta aholkularitza-zerbitzu ezberdinen telefono zenbakiak; besteak beste: • GEHITU elkartearen INFASIS aholkularitza zenbakia: 902 200 096. • EHGAM. Donostiako CRAJ, 900 110 111. • ALDARTE; Bilboko aholkularitza elkartea: 944 237 296.

Programakuntzetan aniztasun afektibo-sexuala kontutan izan Maiz sexualitatea Biologiako programakuntzan barneratzen da, gizakien ugalketarako tresna gisa. Baina gutxitan erlazionatzen da sexualitatea afektibotasunarekin eta norbaitekin erlazio bat eraikitzeak dakarren atseginarekin. Sexualitatea lantzeko erabiltzen den denbora urriak heterosexualitatea aztertzea ahalbidetzen du soilik, honela identiďŹ katurik sentitzen ez den ikaslegoaren %10a ahaztuz. Dena den, programakuntzaren beste zenbait alorretan, eta ez bakarrik natur zientzietan, badago LGBT pertsonen gaia lantzeko modua. • Historia. Adibidez, II. Mundu Gerran emandako homosexualen deportazioez hitz egin daiteke, testuliburu ugaritan ahaztuta geratutako gertakaria berau. • Etika. Garrantzitsua da giza eskubideei eta jazarpenari buruz berri ematea: ezkontza eta izatezko bikoteak, pertsona transexualen eskubideak‌ • Literatura. Homosexualak ziren idazleak lantzerakoan (Lorca, Wilde, Rimbaud‌) euren obra testuinguru egokian ulertzeko, euren homosexualitatea aipa daiteke. Testuliburu ugarik informazio hau era zekenean zabaltzen dute, artisten “ezegonkortasunaâ€? edota “lagunarte zalapartatsuaâ€? aipatuz, ala zuzenean egilearen homosexualitatea aipatzeari utziz. • Pentsa liteke homosexualitatea ezin dela gai guztietan landu, baina ez da egia. Badaude, edozein gai dela ere, homosexualitatea ikusarazteko moduak. Adibidez, matematikako buruketa batek tankera hau izan dezake:

“Asierrek eta Enekok oinarri karratua duen etxe bat erosi dute, 80m2ko azalera duena. Kalkula ezazu etxaurrearen luzera�.

Zenbait testuliburu eta eskolarako gidalibururen sexismoa arbuiatu Sexismoa da homofobia eta transfobiaren iturria eta abiapuntua. Honek, arau tradizionaletan oinarritutako gizonaren eta emakumearen arteko eginkizun-banaketa bat dakar bere barruan. Testuliburuek, eta oso bereziki, atzerriko hizkuntzak ikasteko erabiltzen diren askok, ikusmolde bereizle hau adierazten dute. Nork ez du izan, bere atzerriko hizkuntzeko liburuan, emazteak sukaldean bazkaria prestatzen duen bitartean, senarrak egongelan The Times irakurtzen eta pipa erretzen dirauen kapituluren bat? Beste kasu batzutan, kirolen arteko bereizketa izaten da sexismo horren adierazlea hezkuntza arloan: kirol batzuk neskentzako direla uste izaten da (hala gimnasia erritmikoa, dantza‌) eta beste batzuk, aldiz, mutikoentzako (besteak beste, futbola, errugbia‌). Hemen bihurtzen da ezinbestekoa hezitzaileen lana aurreiritziak hautsi ahal izateko. Atzerriko hizkuntza-irakasleek beren eskolan jorratuko dituzten liburuak aukera ditzakete eta sexistak ez diren edukinak edota klixeei buruzko eztabaida pitz dezaketenak barnera ditzakete. Hezkuntza ďŹ sikoan, mutikoek eta neskek joku desberdinetan antzeko kopuruan parte har dezaten, ekintza desberdinen artean oreka bat bila daiteke, baita kirol ezberdinak ikaslego osoak egin ditzan bultzatu ere.

GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA

5

Esames sexistak eta homofoboak gaitzetsi Edukin sexista edota homofoboa duten biraoak eta erasoak zehazki zigortzea halako fobiak antzemateko lehen urrats bat da. Dena den, hori ez da nahikoa, ez baita ikasleak ezagutzen duen (eta errespetatu behar duen) ezarritako araudi baten atal. Honegatik, gure ustetan, beharrezkoa da zentruen barne-arautegietan esames xenofoboak, antisemitak, arrazistak, homofoboak, etab. zigorgarriak izan daitezkeela adieraztea. Horrela, jarrera homofoboak azaltzen dituztenak isolatzeaz gain, bereizkeria hori jasaten dutenen kexuak aintzakotzat hartuak izan ahal izatea ahalbidetuko dugu. Arriskuan dagoen nerabeak orduan bere alde izango du dagoen armarik onena: legedia!

Aurkako jarrerak bere hortan badirau, betiere homofobia eta sexismoa gai zabalago baten harira azter daitezke; adibidez, bereizkeria bere osotasunean landuz (eta bere barruan, arrazakeria, antisemitismoa‌). Horretarako, komenigarria da elkarte desberdinen laguntza eskatzea.

GIZA ESKUBIDEAK ETA LGBT TALDEA

Zentrua sexismoaren eta homofobiaren aurka engaiatu Esperientziak erakutsi digunez, gehienetan ikastetxeetako zuzendaritza ez da homofobiaren aurkako ekintzak indartzearen aldekoa izaten. Zuzendaritzak halako ekintzak soilik baimentzeko ere arazoak izaten dira, batzutan interes faltagatik eta bestetan, gurasoen erreakzioari beldurrez. Dena den, ekintza hauek burutu diren ikastetxe gehienetan, emaitzak baikorrak izan dira. Edonola ere, ahaleginak beti ematen ditu bere frutuak eta eginbehar nagusia ikastetxeko zuzendaritza bereizkeria-mota honekiko sentikortzea izango da.

6

AMNESTY INTERNATIONAL

LGBT-en eskubideak mundu mailan Gaur egun, homosexualitatea legez kanpokoa da gutxi gora behera munduko 70 herrialdetan. Heriotza-zigorra ezartzen zaio Iranen, Afganistanen, Saudi Arabian, Mauritanian, Sudanen, Pakistanen, Yemenen eta Nigeriako iparraldean.

Legeak zehatz-mehatz homosexualitatea aipatzen ez duen zenbait herrialdetan, legearen beste adiera batzuk erabiltzen dira maiz gauza bera zigortzeko. Adibidez, Kongoko legedian “familiaren aurkako krimenak� aipatzen dira. Batzutan, propagandaren aurkako legedia erabiltzen da LGBT-en adierazpen askatasuna eta elkartze-eskubidea mugatzeko. Homosexualitatearekiko zigor gogorrenak dituzten estatuak Shari’a erabiltzen duten estatu musulmanak eta euren legedia oraindik britaniar legedi kolonialean oinarritzen duten britaniar inperioaren kolonia ohiak dira. Aldiz, oso bitxia zen homosexualitatea legez kanpokoa izatea frantziar aginteko herrialdeetan eta espainiar kolonia ohiek duela zenbait urte kendu zituzten euren homosexualitatearen aurkako legeak. Demokrazia batetan bizitzeak ez du zertan legeak gerizatua zein Estatuak babestua izatea esan nahi. Amnesty Internationalek duela gutxi argitaratutako txosten batek (“Stonewall: seguir exigiendo respeto. Abusos policiales contra lesbianas, gays, bisexuales y transexuales�, Amnesty International. 2006ko martxoa) zehazten du zein motatako tratu txarrak jasaten dituzten LGBT-ek, bereziki lesbianek eta transgeneroek, Estatu Batuetako zenbait hiritan. Nikaragua bezalako beste demokrazia batetan homosexualitatea oraindik delitua da. Azken urteetan inguruko herrialdeek burutu dituzten aurrerapenen ondoren, Nikaragua da Hego Amerikan helduen artean onartutako erlazio homosexualak zigortzen dituen herrialde demokratiko bakarra. Baina ez da Estatua jazartzaile bakarra. Gizartea ere maiz jazartzailea da, askotan agintarien jarrera pasiboaz baliatuta.

Adibidez, Mexikon, LGBT ugari erailak izan dira eta poliziak ez ditu ia kasuak ikertu, batzutan “pasio-hilketatzat� jo dituztelarik. Kolonbian, gerrillek eta indar paramilitarrek, eurek kontrolatzen dituzten lurraldeetan, LGBTen aurkako jazarpenak, tratu txarrak eta, batzutan, erailketak, burutzen dituzte. Horregatik, mundu mailan ematen den egoerari buruz hitzegiterakoan, ezin gara herrialde bakoitzeko legedira mugatu. Gizartea maiz homofoboa da nahiz eta legeak homosexualen aldekoak izan. Legedia aldatzea ez da guztia: gizartearen jarrerak dira nagusiki aldatu beharrekoak. Baina legea, alde batetik, hasera bat da, eta bestetik, arriskuan dagoenarentzako baliabide bat. Pertsona guztiak eskubide berdinak dituzten hiritar berdintzat jotzen dituzten legeek berdintasunaren aldeko mezu garbi bat bidaltzen diete bai gutxiengo sexualei, baita legeaz neurriz kanpo baliatzen direnei ere. www.es.amnesty.org/temas/minoriassexuales/pagina/el-mundo-no-es-de-color-rosa/ orrian gayentzat, lesbianentzat, bisexualentzat eta transgeneroentzat arriskutsuenak diren herrialdeak adierazten diren mapamundi bat aurki daiteke.

LGBTen eskubideak Espainian XIX. mendeaz geroztik ez du inongo zigor kode espainiarrek homosexualitatea bere horretan zigortu, baina askatasun sexuala beste forma batzuen bidez zapaltzen zen, adibidez “eskandalu publikoaren� bidez. Baina Francoren diktadurapean, 1954. urtean Alfer eta Gaizkileen legea berritu zen, haren bidez homosexualak proxenetekin, eskaleekin, buruko gaixota-

sunak zituztenekin eta elbarriekin batera zigortzeko. 1970. urtean lege berri batek eguneratu zuen arestian aipatutakoa, “Arriskugarritasun eta Birgaitzeâ€? legeak. Bertan, homosexualak berreziketa-zentru berezietan barneratzea aurreikusten zen. Demokrazia berreskuratu ondoren, espainiar gizarteak homosexualitatea normaltzeari ekin zion. Bide latza benetan, eta askotan zentzu honetan epaileen eta magistratuen sentsibilitate-falta ez da batere lagungarria izan. Besteak beste, arriskugarritasun legea 1979ko urtarrilean berritu zen, homosexualak legearen eremutik ateratzeko. 1988an “eskandalu publikoarenâ€? ďŹ gura Zigor Kodetik kendu zen, eta 1989an lehen aldiz zigortu ahal izan ziren gizon eta emakume homosexualen aurka egindako delitu sexualak. 1995eko zigor kodearen bidez behin-betiko barneratu zen Espainian zigor legedi aurrerakor eta demokratiko bat, hiritarren sexu-orientazio askea bete-betean errespetatzen eta babesten duena. 1998ko abenduan egindako berrikuntza batek 13 urtetan kokatu zuen sexu harremanak borondatezkoak izan daitezen muga, baina era berean, iraganean zalantzagarria izan den “adingabekoak galbideratzearenâ€? ďŹ gura berreskuratu zuen, 16 urtetik beherako edozeinekin izandako sexu harremanei aplika dakiokeena. 1995eko zigor kodeak, era berean, enplegu publiko zein pribatuan sexu-orientazioagatiko bereizkeria ere zigortu zuen. Pertsonen sexu-orientazioari buruzko datuen babesari dagokionez, 1992ko urriko datu pertsonalen prozesamendu automatizatuari buruzko legediak berariaz debekatzen du bizitza sexualari buruzko argibideak ematen dituzten datuak pilatzea.

1984ko Asilo legeak errefuxiatu izaera emateko aukera aurreikusten du bere herrialdean gizarte talde jakin batetako kide izateagatik erasotua dela eta, iheslari denari. Teknikoki, beraz, badago modua (eta izan dira kasuak) gizon edo emakume homosexual bat errefuxiatu aitortzeko. Dena den, komenigarria litzateke arauak honi dagokionean argiagoak izatea, homosexualitatea ilegala den edota errepresioa jasaten duen herrialdeetatik datozen homosexualek errefuxiatu izateko duten aukera garbi aitor dadin. Bukatzeko, 2005ean egindako kode zibilaren berrikuntza legea onartu ondoren, bikote homosexualek heterosexualen eskubide berdinak dituzte, bereziki ezkontzeko eskubidea eta seme-alabak adoptatzeko eskubidea. 2007an onartutako Genero-identitate legeak transexualei dokumentu oďŹ zialetan (hala, NAN agirian edota Erregistro Zibileko inskripziotan) azaltzen zaien izena eta sexua aldatzeko aukera ematen die, horretarako sexu-organuen berregokitze kirurgia egin izana beharrezkoa izan gabe. Nahikoa izango da epe batez berea sentitzen duten sexuaren baitan bizi izan direla frogatzea. Arauketa modu hau Erresuma Batuak iragarri duenaren antzekoa da. Aldiz, Alemanian eta Suedian kirurgia eskatzen da aldaketa dokumentu oďŹ zialetan islatu ahal izateko. Informazio gehiago izateko, “Igualdad de lesbianas y gays: un tema importante en el diĂĄlogo civil y socialâ€? dokumentua kontsulta daiteke (ILGA– Europa, 1998). Ondorengo helbidean azaltzen da eguneratua: www.fundaciontriangulo.es/informes/ InformeILGAEspana.htm)

GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA

7

Batzutan, bere sexu-orientazioarekin zerikusirik ez duten arrazoiengatik atxilotutako lesbianek eta gayek bizi dute nola poliziak, haiek kokiltzeko, galdeketan euren sexu-orientazioa erabiltzen duen. Preso dauden homosexualekiko erasoak, bai zaindariek zein beste presoek burutuak, oso gutxitan ikertzen dira, eta ez dira ia inoiz zigortzen. Zaindari batzuk indartu egiten dute atxilotuenganako indarkeria, horrela espetxea kontrolpean izateko. Nahiago dute indarkeria presoen artean ematea zaindarien aurka baino. Indarkeria kontrol forma bat bezala erabiltzen dute.

Homosexualitatea zigortzea: torturatzeko baimen bat Gutxienez 70 estatuk hasi dute XXI. mendea euren legediek sexu bereko pertsonen arteko sexu harremanak zigortuz. Herrialde batzutan, homosexualitateari ezartzen zaion zigorra heriotzazigorra da. Kontinente guztietan aurki daitezke harreman homosexualak zigortzen dituzten legeak. Herrialde batzuetan “sodomiaâ€? edota “naturaren aurkako delituakâ€? bezala deskribatzen dira. Bestetan “ekintza ezmoralakâ€? edota “eskandalu publikoaâ€? deitzen zaie. Lege horiek beste zenbait efektu ere badituzte: • Tortura eta tratu txarrak eragiteko “baimenâ€? bezala funtzionatzen dute. Adibidez, herrialde batzutan epaitegiek gorputz zigorrak ezartzen dituzte homosexualitate-“delituagatikâ€?.

8

AMNESTY INTERNATIONAL

• Lege horiek betearazi behar dituzten funtzionariek ez dute kontutan hartuko atxilotuaren gizatasuna bere izaera bera delitua bada. Horrela, lesbianen, gayen, bisexualen eta transgeneroen aurkako idarkeria sustatzen da, bai zaintzapean, zein espetxean, kalean ala etxean. • Tortura zein tratu txarrak jasan dituzten LGBTei ez zaie konponketa duin batetarako bidea ahalbidetzen, horrela euren torturatzaileek zigorrik gabe jende gehiagori samin bera eragiteko aukera babesten zaielarik.

Torturak eta tratu txarrak Zaintzapean egonik, gayek eta lesbianek sexu indarkeria jasateko arrisku berezia izaten dute. Etengabeko jazarpen sexuala jasan dezakete, eta inoiz, baita eraso sexualak ere, bortxaketa barne.

Estatuaren erakundeetan jasandako behartutako tratamendua Lesbianei, gayei, bisexualei eta transgeneroei beste zenbait erakunde publikotan tratu txarrak eman izana ere salatu izan da, besteak beste, ospitaleetan eta beste zenbait osasun-zentrutan, edota armadan. Gizarte batzuetan, homosexualitatea medikuntza-nahastetzat jotzen da, eta pertsona hauek “sendatzeko� nahaste medikotzat eta behartutako tratamendu psikiatrikoa eragin izan zaizkie. Homosexualei eragindako tratu txarrak ekiditeko guztiz beharrezkoa zen homosexualitatea gaixotasun bezala sailkatu izana zalantzan jartzea. 1990ean, Nazio Batuen organismo den Osasunaren Mundu Erakundeak (OME), nazioarteko gaixotasun sailkapenetik homosexualitatea kendu zuen.

Indarkeria homofoboa gizartean “Gela batean giltzapetu ninduten eta bera egunero ekarri zuten ni bortxa nintzan, haurdun gera nendin eta berarekin ezkon nendin. Hala egin zuten haurdun geratu nintzen arte.â€? Bortxaketa- eta behartutako haurdunaldi-kontaketa honek burura ekartzen digu duela gutxiko Balkanetako zein Afrika erdialdeko gatazketan emakumeek jasandako indarkeria. Baina tortura ekintza hau ez zen zaintzapean edota gatazka armatu batean gertatu. Nerabe bati gertatu zitzaion bere etxean bertan, inguru “atsegineanâ€?, Zimbabwen. Bortxaketa agindu zutenak ez ziren agintari militar etsaiak: gaztearen gurasoak izan ziren, alabaren lesbianismoa “zuzenduâ€? nahi zutenak. Gayek, lesbianek, bisexualek eta transexualek jasaten duten indarkeriaren zati handi bat etxe barruan ematen da. Indarkeria honek antzekotasun handia du agintari torturatzaileek gayei, lesbianei, bisexualei eta transgeneroei eragiten dieten zaintzapeko indarkeriarekin: azken helburua berdina da, hain zuzen ere, LGBTak zigortzea, beldurtzea eta baztertzea. Zaintzapeko torturaren antzera, indarkeria honek askotan heriotzera darama indarkeria pairatzen duena, eta bere ondorioak beti dira suntsigarriak. Nahiz eta gayek, lesbianek, bisexualek eta transgeneroek euren familiek, eskolakideek, lankideek edota bizi diren gizarte taldeko beste edonork eragindako jazarpen ďŹ siko zein psikologikoa jasan behar izateko aukera gehiago izan, honek ez du estatua bere erantzunkizunetik salbuesten.

Emakumeak eta gazteak ezkontzera edota, beste erlazio mota baten barruan, maiz gogoz kontrako sexu harremanak izatera behartzea ez da bakarrik baztertzailea; torturaren edota esklabutza sexualaren baliokide ere izan daitezke. Gainera, lesbianek, gayek ez bezala, beste zenbait tratu txar mota jasateko arriskua ere badute: besteak beste, birjintasun frogak egitera edota gogoz kontra haurdun geratzera behartuak izan daitezke. Familiak eta gizarte-taldeak errazago kontrola dezaketenez emakumeen sexu-esperientzia, lesbianek maiz oztopo berriak izaten dituzte tratu txarrei aurre egiten badiete edota konponketa bat lortu nahi badute. Beste emakumeek erakarriak diren emakumeek euren gizarteen gorrotoa pairatzeko arriskua dute, euren familietara “lotsa� daramatela uste izaten denean.

Giza eskubideen defendatzaileak Gayak eta lesbianak, bere eskubideak defendatzeko, nazio barruko zein nazioarteko arauen bidez sortutako mekanismoak erabiltzen hasi dira. Gayek egindako salaketen ondorioz ebatzitako Giza Eskubideen Europako Auzitegiko zenbait auzik aitortu dute adinez nagusiak diren gizonezko helduen artean ematen diren sexu-harremanak zigortzen dituzten legeak Giza Eskubideen Europarako Hitzarmenak babestutako bizitza pribaturako eskubidea urratzen dutela. Nazio Batuen Giza Eskubide Batzordeak Estatuak homosexualitatea zigortzen duten legeak kentzera eta euren konstituzioetan eta beste oinarrizko legeetan sexu-orientazioagatiko bereizkeria debekatzera bultzatu ditu. Gaur egun, esan daiteke badela mundu osoan LGBTen aurkako bereizkeriari eta

indarkeriari buruz ematen den isiltasuna hautsi nahiean lanean diharduen korronte bat. LGBT mugimendu honek, besteak beste, kultura guztietan nortasun eta jarrera homosexuala badela ukatzen saiatzen diren gobernuen arrazoibidea zalantzan jartzen du.

Gazteak arriskuan Puntu honetan aipatzen diren kasuak “La homosexualidad en los centros educativos de la Comunidad de Madrid� txostenetik atera dira. Txoste hau COGAM elkarteko Hezkuntza bazordeak egin zuen 2002/2003 ikasturtean, eta ondorengo helbidean aurki daiteke: www.cogam. org/secciones/educacion/documentos/ i/1437/154/comunidad-educativa Parlako 4.DBHko gela batean, 2002/ 2003 ikasturtean COGAM elkarteko bolondresek emandako hitzaldi batetan, gazte batek bere lagun bat homosexuala balitz baztertu egingo zuela esan zuen. Beste batek hitza kendu zion, halako egoera batean laguna jipoitu egingo lukeela adierazteko. Getafen, beste batek “marikoi guztiak akabatu beharko liratekeela� adierazi zuen. Beste bati, bikote gay edo lesbiko bat elkar musukatuz ikusita zer egingo lukeen galdetu ziotenean, “harriak botako zizkiela� erantzun zuen. Gay, lesbiana, bisexual eta transgenero gutxik izan ohi dute euren eskola garaiagatiko oroimen ona. Olgari, 18 urte zituela, bere lanbide-heziketa institutuko mojek motxila arakatu zioten eta klasekide batek bere maitasuna aitortzen zion gutun bat aurkitu zioten. Eskolaz kanpoko ekintzetatik bota egin zuten, eta ikasturtea bukatzeko aste gutxi geratzen zirela, gelaz aldatu zuten. Presio handia eragin zioten zentrutik alde egin zezan,

GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA

9

baina Olgak behar adina indar izan zuen, bere duintasuna mantenduz, zegokion tokian irauteko. Manuel, 15 urte zituela, COGAM elkartean azaldu zen, amak lagunduta, institutuan bere “lumaâ€? zela eta jasaten ari zen erasoak salatzeko. Berari bururatua zitzaion irtenbide bakarra eskolara joateari uztea izan zen, eta horregatik, asteak zeramatzan bere herrian zehar egun osoan noraezean, zentrura ez sartzeko helburu bakarrarekin. Amak, alde batetik, semea berriz eskolara joatea nahi zuen, baina bestetik, berriro erasotuko ote zuten beldur zen. Andresek, 14 urte bete zituenez geroztik eta bere homosexualitatea jakina izan ondoren, amarengandik abusu mota larriak jasan zituen, aitak ardurarik azaldu gabe: etengabeko biraoak, zigorrak, kolpeak‌ Inoiz ez zuen salatu nahi izan beti uste izan zuelako egunen batean bere gurasoek ulertuko zutela bere egoera. Haurren eskubideei buruzko Nazio Batuen hitzarmenak berariaz behartzen ditu estatuak haurrak, bereizkeriarik egin gabe, indarkeriaz eta etxean, eskolan edota euren taldean jasan ditzaketen abusuez babestera. Etxean edota eskolan haurren aurka ematen den indarkeriak ez du gorputza soilik kaltetzen: epe luzerako ondorio larriak ere badakartza haurraren duintasunerako eta autoistimurako. Arriskuan dauden adintxikiak, bere sexu-orientazioa edota generoidentitatea dela eta, babesik gabe uztea, eman daitekeen bereizkeria homofobo eta giza eskubide-urratze motarik bortitzenetako bat da. Giza eskubideen oinarriak duintasun kontzeptua eta gizakiaren berezko balio dira. Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren haseran, adierazpen xume baina irmo bat egiten da: “giza familiako kide

10

AMNESTY INTERNATIONAL

guztiek� eskubide berdin eta besterenezinak dituztela. Halako adierazpen bat XX. mendeak emandako ondarerik esanguratsuenetakotzat jo genezake.

Erkidegoan ematen den indarkeriarekiko estatuak duen erantzunkizuna Testuinguruaren arabera, aldakorra da gobernuen erantzunkizuna tortura- edota tratu txar-ekintza “pribatuenâ€? aurrean. Batzutan, indarkeria estatuaren buruak berak bultzatzen du; beste batzuetan, indarkeria homofoboaren aurrean gobernuek erakusten duten tolerantzia, azken ďŹ nean, benetako onespena bihurtzen da.

BALIABIDEAK Elkarte interesgarriak Aldarte: Gayen, lesbianen eta transexualen arretarako gunea Berasategi kalea, 5-5Âş, 8 eta 9 dptuak. 48002 BILBO Telf.: 944 237 296 aldarte@aldarte.org www.aldarte.org

Gayen eta Lesbianen Nazioarteko Elkartea (ILGA) International Lesbian and Gay Association Avenue des Villas, 34. 1060 BRUSELAS (BĂŠlgica) Telf.: (32) 2 502 24 71 Faxa: (32) 2 502 24 71 www.ilga.org

Evelyn Hooker dokumentazio zentrua (FELGTB eta COGAM) C/Infantas, 40, 1Âş dcha. 28004 MADRID Telf./faxa: 913 604 605 cdeh@felgt.org www.lgtb.info/

Gayen eta Lesbianen Giza Eskubideen Nazioarteko Batzordea International Gay and Lesbian Human Rights Commission 80 Maiden Lane, Suite 1505. NEW YORK, NY 10038 Telf.: (1) 212 268 80 40 Faxa: (1) 212 430 60 60 iglhrc@iglhrc.org — www.iglhrc.org

GEHITU Euskal Herriko gay eta lesbianen elkartea Arrasate kalea, 51, 3. eskubia. DONOSTIA Telf: 943 469 516 / 902 200 096 info@gehitu.net

FELGTB (Federación Estatal de Lesbianas, Gays, Transexuales y Bisexuales). C/ Infantas, 40 – 1º dcha. 28004 MADRID - Telf: 913 604 605 info@felgt.org - www.felgt.org

TriĂĄngulo fundazioa C/Eloy Gonzalo, 25, 1Âş ext. 28010 MADRID Telf./faxa: 915 930 540 Les-Gai informazioa: 914 466 394 correo@fundaciontriangulo.es fundaciontriangulo.es/madrid fundaciontriangulo.es/direcciones/ e_InicioDelegaciones.htm

Inclou: gais i lesbianes en l’educació C/Muntaner, 121, entresuelo 1 08036 BARCELONA info@inclou.org www.inclou.org

Gayei eta lesbianei buruzko Ikerketa Estrategikoetarako Institutua (IGLSS) International Gays and Lesbian Strategy Studies www.iglss.org

$ !% & "

'%2#* * * "#(- 0. ','

'*+# & 2 -0 17#, "21#, 7 7.' '01-/'-#, /1# , 2/1#)- +21')- '0#52 * 1#, 8 /+ '/21') 1#/ 17# 9 7 *17#, " +',212 #0) 0 '/ 21#, "'12#, '01-/'- & 2 ./-.-0 " #0)-* %'/- , &-+-$- ' #1 ,'71 02, $#)1' - 0#52 * * ,17#)- % ' /#, 0 )-,1 02, #1 2+-/# 271 /17# *-/17#, "2#* )-

'# $ "'

'+ #/*6 #'/!#

%' 7)- ) 02 1# , -', //'121 )- 1/ %#"' / ,"-, ##, %'7-,#7)- % 71# 1/ ,0#52 * #/ '* '7 , 7#, #/# %-/.217 #+ )2+#7)- 7#* ( )', 7#,# , '*+# ) -0- -,%' 7 *17#, "2 #+ )2+# ) + '1# "'12#, #+ )2+# 1#, #1 #+ )2+#7)- %-/.217 1# , & // . 121 )- %'7-, &#1#/-0#52 * 1#, /1#)- *"#

%

2) 0 --"60-, 2#"'

2#"' )- &'/' 1#1 )- ,#0) 1'* 1#, '7'17 & ,) 7 %-/ ( //' "2 #/# %#* )- ,#0) 1#1 7 + '1#+',17# )

$ "

'+-, &-/#

//#02+ 12

21')- % 6 7) / 1 #/# ',01'1212)- #01# +21'* 1#)', + '1#+',"2 " #/# & //'"2/ / )- #01# +21'* ) 0#,1'+#,"2 #/"', ) "'12 #/ /#)')- / 7- ) // " +21'* &-//#) '72% //'7)- #*"2// "'-* /+ '/21') 17#/ 17# /'

#$ " # "

-,15 /+#,":/'7 0. ','

0. ',' / % 71#"' /#, 1 * 1#, "#0)/' .#, &'.#/#//# *'01 #/1 , 7 *17#, "'/ &-+-0#52 * 0#,1'17# /' #*"2// #1 ',%2/2,# + 15'01 #1 &-+-$- - 1#1 , ,-/ #/ /#, &-+-0#52 *'1 1# 7 *17#)- 7 '*1 02, )

" ( ' & " " #$ " # # " #

/' %%#,1'

#0) 1'* 1 #01# ,#0) 1#)', + '1#+',17# / 7- 1 '7 , " '1#)# ', *#&#,#,%- ,#0) #*17 #1 $ +'*' "'/2"2,#)- " #1 '% //#, 72/' #1 .- /# 7 '*1 02, ) /# %-12 #%'1#, "'/ ' + *#0 ' , 7 *17#, "'/#, $'*+# 2//'#1 )- 1

• Zein tokitan, garaitan, zein egoeratan‌ jazotzen da ďŹ lmea?

% )

#"/- *+-"<3 / 0. ','

/,#1#%' #/*'('-0- 1#1 , " 2"#, ' & 2//#, + '1 02, /#, $/201/ 7'- & '#1 )- 1#) #*'7%'7-, 1#) #/ %'," )- 202 ) ( 0 1#, "'12#* /')

• Ematen al da giza eskubideen urraketarik?

# % # # & #

,"/; ;!&',; / ,17'

#/ # 1 8 /+ '/21') 1#/ 17# 9 &- #/#, "#0)/' 12 "2#, $'*+##1 )- 1 / ,17' / 7',#+ )- + '52* , 1

%"

+#0 3-/6 //#02+ 12

#/# &-+-0#52 *'1 1# -, /12 /1# % 6 #"- *#0 ' , 1#) '% /-17#, "'12#, 0#,1'+#,"2 ) 7#& 71 02, & ,"'7 "#0)/' 17#, "'12

& " " #

* ', #/*',#/ #*%')

.2', '152/ "2#, $'*+# 152,"'% //' #&#, *"'7 & 2/ 1/ ,0#52 * 1 7 *17#, " ' #1 #/# #%-#/ -, /17#)- #/# $ +'*' ) "'12#, 7 '*1 02, ) #/# /*- '02 *# , -0- '/2"'+#,102 #0)-* %271'#1 , ')201# #& //#7)- *'17 1#)##, $'*+#

-, 1& , #++#

,"/#4 #!)#11 '* "#*$' )- -0.# & ,"')- -) 12 1 *"# 1#,17 1 * , #%'1#, "2#, -) 12 % 71# 1 " #/# * ,)'"##' "2#* #7)21 17#)- % ' #7 "#,# , * ,#1') ) *#/ 12 " #!)#11#) -# '**#/ -) 12 *-) 12 "2 #/# #,./#0 -&' /#, 2/) & 0' , &' "2#, 27' , "#$#," "#7 ,

" $ & "

/!- /#27. ',1,#/ *#+ ,'

!&'+ #)')- "'12#, 0#,1'+#,"2 ) * %2,1 02, &210 /#, ) % ',"'12 #%'1#, "'12#* , /' "2 - ') #/# -/'#,1 7'- 0#52 * /#)')- "'12#, 7 * ,17 ) 2" *#)2 1#1 , 7 *"2)- 7 '7)'- #/1 , #7 %212)- "'12#, % 71# &-+-0#52 *#, '"#7

FILMOGRAFIA Ondorengoa giza eskubideei buruzko eztabaida bat piztu dezakeen ďŹ lme zerrenda baten lagin murritz bat da. Eztabaida osatzeko, gaia hobe lantzen lagun dezaketen ondorengoak bezalako galderak egin daitezke: • Zer gertatzen da istorioan? • Nor da protagonista?

• Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsaleko zein atalei dagozkie urraketa horiek? • Eta Espainiar Konstituzioko zein atalei? • Nor da biktima? • Nor edo nortzu dira erantzuleak? • Zer sentitu duzu ďŹ lmea ikustean? • Gaur egun, halakorik gertatzen dela uste al duzu? • Biktimarekin identiďŹ katuta sentitu al zara? Inoiz antzekorik gertatu al zaizu? • Antzeko zerbait gertatu zaion inor ezagutzen al duzu? • Zer deritzozu gaiari buruz?

GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA

11

BIBLIOGRAFIA

Espainian argitaratutako testuen artean, modu oinarrizko eta pedagogikoan gayak, lesbianak zein transexualak hobeto ulertzen lagun dezaketen batzu aukeratu ditugu. Liburu hauek bereziki bere buruari buruz gehiago jakin nahi duten gayei, lesbianei eta transexualei, edota hauek hobe ulertu nahi dituzten eta komunikazio baldintza hobeak eraiki nahi dituzten guraso, senide, lagun zein hezitzaileei daude zuzenduta.

Saiakerak eta material pedagogikoak

12

+)+/"31 (&! ! 4 ("/ & *&/)+ "* "( 1( ( ."/,"0+ ( !&#"."* & ,+. +.&"*0 &9* /"31 (

! & # ! ! ! $ +9' (+89+

%+49+ '/ 89:7 +1 '7-/9'7'9:' %+-'

89:7/'8-5 5(+74:'7+1/4 +21'72'4+'4 '7-/9'7'9:9'15 -/*' */*'19/15' .5358+<:'2/9'9+' +8152'15 /1'8-'/+9'4 '=9+7 '.'2 /='4 *'*/4 .+=/9='/2++49='9 97+84' '675658' /='4 *'/9+1++4'

+)+#+ &

+22'9+77' '7-

5358+<:'2/9'9+'7+1/15 -/='79+'1 (/=/ *:+4 ./-:/4'7+4 0'9577/'1 +77'=9'8:4+= '='29=+4 */9:+4 8'/'1+7' 2'(:77'

5 17 "/ "/+ !" ( %+)+/"31 (&! !

+4+8 '7- <6+7/+4)/'8 +*'-A-/)'8 +4 2' 8):+2' (/2*:3' $'2+49=/'

!+<: 57/+49'=/5'7/ (:7:=15 2'4 -/*' (+7+=/1/ /7'1'82++/ +9' -:7'85+/ =:=+4*:' $'2+49=/+7'= +7+ 257 *'/9+1+

( )+. 4 "( /"3+ *+ /+* !" 1* /+(+ +(+. 18 /+ ." !&2"./&! ! #" 0&2+ /"31 ( , . !+("/ "*0"/

& # "& "&

7+4 +=1:49=' +*+7'=/5'1 '7-/9'7'9:'

+7'(++49='15 2/(:7:<1' ('9 *'1'7 +9' .'7+4 ('77:'4 ('74+.'79=+4 */7' > 2 3:4*5 *+ :/22+? 153/1/' +9' 2/(:7:<1'4 '='29=+4 */7+4 -'/'1 452' 2'4*: '='29=+4 *:+4 /7'1'82++49='15 -/*' ('9

&#"."*0"/ #+.) / !" ) .

! @ # @

'*7/2-5 71/*+-515 7+4 .+77/'2*+15 +=1:49=' +*+7'=/5'1 '7-/9'7'9:'

7'1'82++/ +=1:49='4 '4/=9'8:4 ',+19/(5 8+<:'2' 2'49=+15 2+-+ (+9+(+.'77' 452' (+9+ '='29=+4 */+4 -/*' */'19/15'

18 !&!6 0& /+ ." 0. */"31 (&! ! , . '92"*"/ 4 !+("/ "*0"/

# "# "&

+1 '7-/9'7'9:' '*7/2-5 71/*+-5'7+4 */7:2'-:49='7/ +81+7

='26+4 +77'= +9' =:=+4'1 4/+2 3'77'=1/2'7/'7+4 153/1/'7+1/4 ('9+7' *'95=+4'1 4+7'(+'1 97'48+<:'2+4 +-5+7'7/ (:7:= 8+49/1579=+15 '835=

)&(& / !" %" %+ *#+.)" /+ ." ( ." (&! ! /+ & ( !" ( / # )&(& / #+.) ! / ,+. ("/ & * / $ 4/ 4 /1/ %&'+/

& # "& "&

'3/2/' .5358+<:'2'1 ('*/7+2' +9' +-:4+7515 (/=/9='4 857 *'1/=1/+1++4 '7'=5'1 '='29=+4 */9:+4 9<589+4'

+)+#+ & "* "( /&/0") "!1 0&2+

& # "& "&

'1/49=' '257 '4/9=+15 /1+71+9' .54+1 (+89+'1 (+89+ +8152+9'4 *':*+4 4+7'(++1 .5358+<:'2/9'9+' :2+79=+15 *:9+4 35*:' " /1'82++1 0'8'9+4 *:9+4 0'='76+4' +9' .535,5(/'7+4 ':77+'4 .+=1:49=' 3:4*:'1 +3'4*'15 +7'49=:4'1 '=9+79=+4 */9: "<589+4 .': '*7/2-5 #4/(+798/9'9+ :954535'7+4 /='79+ 49756525-/' 8'/2'7+12/4 +21'72'4+'4 +-/4 =+4

!+("/ "* & 4 /"31 (&! !"/ )&*+.&0 .& / 2+ "/ !"/!" ( "3 (1/&9*

& # "& "&

" 4+7'(++1 (/=/ *:9+4 +77+'2/9'9+'7/ +9' '7'=5+/ (:7:=15 /1+71+9' 1:'2/9'9/(5' +89'9: +86'/4/'7 58515 +9' :79+ '79+15 -'=9++/ +-/4*'15 +21'77/=1+9+4 (/*+= (:7:9:' 1+71+9' '*7/2-5 #4/(+798/9'9+ :954535'7+4 /='79+ 49756525-/' 8'/2'7+1/4 +21'72'4+'4 +-/4 =+4

*1 ( !"

!1 &9* "* (+/ "." %+/ 1) *+/ "* 92"*"/

# "! #

40:;+

/=' *:/49'8:4+'4 (+7*/49'8:4' 8:89'9=+'4 5/4'77/9:9'15 2'4' /=' +81:(/*++1/4 =+7/1:8/' *:9+4 '7'=5+/ ':77+ +-/9+4 /1'89+15 35*: 8579='/2+ :-'7/ 675658'9=+4 */9: >!+<:'= ./9=+-/4 *+='-:4? > +7+/=1+7/' +9' <+45,5(/'? +9' > 8'8:4'? +1/49=+1 .:77+4+= .:77+4 '4/=9'8:4 ',+19/(5 8+<:'2' .535,5(/' +9' -'=9++4 '79+'4 '7+4 67+(+49=/5' 2'49=+4 */9:=9+

*0"*!". (+/ -1" "*0&"*!"* +)+/"31 (&! ! 4 # )&(&

! !

:;+49:* '7-

8159'4 .+9+758+<:'2+/ .5358+<:'2/9'9+' 3:4*: /2:4' *5/2577' +9' 6753/81:5' /7:*/9=+4 ='/+ /(:7: .54+1 ='2'49=' .57/+1 -:=9/'1 '7-/9: 4'./ */9: .5358+<:'2 ('9+4 '77+(' *+4 /*'=2+'7+4 /1:86:49:9/1

AMNESTY INTERNATIONAL

( & 0 ! 3 ) ) &) +/ ,8 ')- - ,

& % $ ! ! 0*5.; *:0 *-:25 ' # ## &"& .<* # D )

=:. 02A*:<.*7 1868;.?=*5* 2A*<.*4 A.: ;=98;*<A.7 -=.7 .<* 2;<8:2*7 A.1*: A.: ;=98;*<= 2A*7 -=.7 5*+=:+25<A.7 -=.7 +25-=6* A.1*<A .<* .::*A*

# -. ( & - ' $), - '#&# - ) ) &) +/ -# '*, +/#-) - , -) , & ")')- 2/ &# -/- "#$)- '#&# , - ) '#!)- * ,) . '8 *, !/(. ,

0*5.; *:0 *-:25

868;.?=*52<*<.*:.427 A.:24=;2* -=<.7 0*2 =0*:2 68-= =5.:0*::2*7 *A*5<A.7 -2:*

5 2) 5+/7 - - ,,)&&) ' #)- ),*), & - - 2) 3 - &/ ),*), &

## $ # .<* # (

$.::.; *:0 *:<A.587*

.:*+.*=::..2 .<* =:<. *:<.*7 ;.?=*52<*<.* *A*5<A.48 52+=:= 2:=-2-=7* B .<.:8;.?=*5 @ 0*@C *<*5*4 ;.?= 8:2.7<*A28 *72A<*;=7* *A*5<A.7 -= .<* .:5*A28 1868;.?=*5.7 12;<8:2*:.7 +.::2 .6*<.7 -=

) +/ & # &# , &' (. # -) , & ")')- 2/ &#

0*5.; *:0

2+52*4 1868;.?=*52<*<.*:2 +=:=A -=.7 24=;9.02*:.7 *A<.:4.<* A.1*<A*

-) # ! 3 ( #(0#-# & '#(),8

## # # $ $

8,* *:0

8-= *:02 .<* -2-*4<248*7 52+=:= 187.4 ;9*272*7 *:02<*:*<= 0*+.48 1868;.?=*52<*<.*:2 +=:=A48 5*7 .<* 24.:4.<* =0*:2 5*+=:+25<A.7 *A*5<A.7 .<* 2:=A427<A.7 -2<=

/ #9( 2/ &

G! ) $D )

=7-*,2I7 69:.;* *:0 *-:25

$.?= 1.A4=7<A*48 52+=:= 45*;248* & & .*7 <.;<=52+=:= +.A*5* .:*+25<A.7 -.7* $2;<.6*<24842 5*7<A.7 -2<= .;485*7 .6*7 +.1*::.48 ;.?= 1.A4=7<A*48 *<*5 .A+.:-27*4 .5+=:=*4 -=427*4 .<8-85802* .<* +*5=*4.<* 0=A<2 1*=.4 +.:. +.7.<*48 <.;<=270=:=*7 =A<*:<=A

)')- 2/ &# - , .) '#&#

!E# ) $

0*5.; *:0

85* +2A2 -2:* .0=7 +*<.*7 +.:. ;.?= +.:.48.4248 ;.?= .:*4*:9.7* -=<.5* *7<A.6*<.7 -=<.7 9.:<;87*4 85* .+*A<.7 -=<. .=:.7 2A*.:* 058+*5.*7 1868;.?=*52<*<.* 0=A<2A +*:7.:*<A.:*27848 9:8A.;=*

*6 ' '6 -)3 ! 3

# $ #

:23*5+8 *:0

$.6. *5*+.7 ;.?= 8:2.7<*A28* =5.:<A.48 02-* 868;.?=*52<*<.*:2 +=:=A 6*2A ;8:<A.7 -2:.7 62<8.4 ;8:<=<*48 A*5*7<A.2 .:*7<A=7* .6*<.7 -2.

9') - 0#0 & ")')- 2/ &# 3 & & - # (#-')

$ # #& $

6*:J *:0 ;<=-28; -. $.?8580H* +25- $*5*6*7,*

$8:2*78 -84<8:.*4 +=:=<=<*48 24.:4.<*4 .;4.27<A.7 -2<=.7 -*<=.A 0*27 /*6252* 02:8*7 .<* 1.A4=7<A*7 0*2* 5*7<A.48 68-=.2 +=:=A48 9:898;*6.7*4 .:. *A*5<A.7 -2:*

Amnesty Internationalen liburu eta txostenak

Gazteentzako laguntzaliburuak

# F # # .<*

*@;*+.: *:0

)'* ')- & -#& ( #) #)& #)( - , ")- "/' ()- - - ( & ),# (. #9( - 2/ &

5 ,7 & - # (

& , ") & *,)*# # (.# #9( 0), &)- , ")- "/' ()- ! 3- 3 & - # ( -

5 9') -/* , , & ")') ) # # (/ & -/* ,0#0 ( # ( /( ' #) ")-.#&

*@;*+.: *:0

,8' ( - ) #) )(-*#, #9( -#& ( #) ),./, 3 ' &)- ., .)- - )- ( & # (.# - 2/ &

5 ,7 ! 3

G )

*@;*+.: *:0

5 ,7 #- 2/ &

G! )

*@;*+.: *:0

)- , ")- "/' ()- 3 & ),# (. #9( - 2/ & # (.# !7( ,) )- , ")- "/' ()- & - # ( - ! 3- #- 2/ & - 3 * ,-)( - ., (-!7( ,)

5 9( -.6 & &8'#. /8 ! 3 #%F !E# ) * , /( - 2) - !/,)

*@;*+.: *:0

.)( 1 && - !/#, 2#!# ( ) , -* .) /-)- *)&# # & - )(., & - # ( - ! 3- #- 2/ & - 3 * ,-)( - ., (-!7( ,) ( -. )- (# )-

5 9') -) , 0#0#, ( & ' # (.

$ #! ) ! '

*@;*+.: *:0

5 #0 - ,) ) " . ,)- 2/ & -

$&D# )

*@;*+.: *:0

2) '), ")') ) # ( ), (!) " & # ( .2)-. ( ! "# !) /,%# #. 4% >.+ *67.;<@ 8:0 52+:*:@ .;5 :.98:<;

#( )'*& $)- !/8 * , $90 ( - ! 3- & - # ( - ., (- 2/ & - 3 #- 2/ & -

#

*@;*+.: *:0

GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA

13

Gazte narratiba

# & "

!

G/<-A )9/

-13-9-6 *-/1-3 -97;<;) ,)<3);- ")6,9) -;) 076-/);13 *-9- *<9<)91 /)4,-;< ,17 0791 1A)6/7 7;- ,-6 5)1 ;):<6) -9)*-A)97)6 -5)6,)37 4-:*1)61:57)91 *<9<A )<931 ,-A)3-/<6 13<:3-9) <991-;)37 *);

!! " ! " &

) )4-9) )9/

<9;-37 5<;137 *);-3 )5)91 *-9- :-6;15-6,<)3 ),1-9)A1 ,1A317 076-3 *-9- 5<;14)/<6)9-316 2)99-9) /7?7)6 )<931;< -;) /-97 B 95)19<;13 );-9);A-6C )91 ,-6 -,7679 -,7;) *-9- :-61,-)3 4)/<6)3 -,7;) 0-A1;A)14-)3 3-A3) ,1;A)3-;-6 /)1 </)91 2799);A-6 ,19)

" #( ! '% $

! #

G/<-A )9/

-9)*- *); );:-3)*-A -;) *)3)9,),-)6 70)9;< ,) *-9- 0757:-?<)41;);-)A 76-/);13 *-9- *<9<) 1:74);A-)91 -316 ,17 *1;?1) ,-4)37)6 )@ 679;):<6)9-6 76)98-6) A-0)A;):<6 0)6,1A ,-:391*);<;) ,)/7 -;) -,7A-16 /)@ A-16 4-:*1)6) 1,-6;1.13);<;) :-6;1 ,)1;-3-

$" ( &$(

&

7/<-9 )9/

)A;- *);-3 *-9- )1;) 0757:-?<)4) ,-4) -;) *-9)6,<)/7 ") ,<-4) 2)316 ,< -6*79) /<;?1)6 76)9;< *-0)937 ,< /1A)9;-)9-6 89-:17)3 )1;) *1A1;A) 7:7)6 /-A<99-;)6 )91;A-9) -9)5)6 ,<-4) -;) *-9- /)1?7;):<6)3 -A ,174) -9)*)31)3 0)9;A-6 <A;-6

# )&'$

!

-44);-99) )9/

-4,<;):<6-9) 191:;-)91 *<9<A37 -4-*-991) ):8)9 /)A;-)3 A)14;):<6-A ,)9)5) *-9- *<9<) /)@;A); 13<:;-) -9- *1A1;A) 379)814);< -/16/7 ,) :-/<9):31 *-9- )99-*) *191;?1)9-316 ,)*14-6 16:;1;<;<37 5<;14 *);-316 5)1;-516;A-6 ,-6-)6

/)4-: )9/

4-5-6;< )<;7*17/9).137 </)919-6 4)/<6;A); )A3-6 /)9)1-;)37 .9)6;A1)9 41;-9);<9)9-6 1,)A4- /)99)6;A1;:<-6-;)37 *);-3

)6 *1 6-9)*-3 ;74-9)6;A1)913 -;) <4-9379;):<613 /)*-37 -941217 *)96-;-/1 *);-;)6 *1A1;)37 5)1;):<6) 1:4);< A<-6

' " '( ' % &( )! & '

'! # !

$ & * * &/

! "

/)4-: )9/ *14,<5) ),914

-9)*- *);-3 679;):<6 /)@ *)1379 *); 1A);-)99-6 *1A1 ,<-6 2)9,<-9) ,-:391*);A-6 ,< 76;)31A<6 0)< 91;)61)9 )94)5-6;<)6 -9)*141 A-6 -:374-;)6 0757:-?<)41;);-)91 *<9<A 516;A);A-) ,-*-3);A-6 A<-6 4-/-) 16,)9/)*-;A-37 )9/<,17 /1:)

' , ! ' ) '

# F 4

,1:-) )9/ 6+76.-:)*4-: *14, ),914

61, 4@;76-6 7:;)3 :)14)9-6 ;)63-9),<6 /)A;--6;A)37 )*-6;<9) -4-*-991) 9)16/7)6 79,-) 8-9;:76)1 0757:-?<)4)3 -9- )A)4;A-6 ,19) -9)*--6 :-?< )61A;):<6)9-6 6795)43<6;A)9<6;A 8)<:< 0)6,1)

Haurrentzako ipuinak

14

! &0# % # "$& $

$!# ! !E $ ( -;) !

) #-58-:;), )9/ )9;A-476)

9<,1A )8)16,<;)37 18<16) ,) ;?<9) 34):137) ,< *)16) 8916;A-) ,)/73176 8916;A-:)9-316 5)1;-516,< *-0)99-)6 -A3<;)91 419)16 *);-316 5)1;-516,< ,)

&& (+ ( $&&$(+ $& $#%$#(- !

$!$ -;) # !

43)9 )9/ );?18799-;) 767:;1)

)5141) -9-,< ,-:*-9,16)3 4)6;A-6 ,1;<-6 :-1 41*<9<313 7:);<;)37 *14,<5)37 );)4 ,-6 -<:3)9)A37 18<16) )9;) 2737 *); ,)3)9

)! ( # $' " ".'

% -;) D!

-44);-99) )9/

)5141) /<A;1)3 ,-:*-9,16)3 ,19-4) )A)4;A-6 ,<-6 *-:;- 19<,1,<6 18<16 *); )<4)3 *-9- *1 )5-6 *1,-A *-6-;)6 /)99)6;A1;:<) ,-6) 5)1;):<6) ,-4) 13):1 ,<

" $' , * #$'

"

) 1*9-9G) )9/ ),914

),914/7 0<-+) )<A7)6 *1A1 ,19-6 *1 0)<99-6 1:;7917) )A)4;A-6 ,< ,< *1 )1;)9-316 *1A1 ,) )+73 79,-) -A ,< )1;)913 *)16) *-9- )5)3 5<;14)/<6 *-991 *); ,)<3) 1-3 )<99-191;A1-1 )<99- -/16 *-0)937 ,1-;- *)16) 0799-/);13 -A ,17;- 4)/<6 1A);-)91 <;A137

) #($' # *$& ! " !

/14- </)91 74

.79;1791 )9/ 14*7

9<,1,<6 18<16 *14,<5) 076-;)6 *)479- 6)/<:1) 5)1;):<6) ,) -A 8-9;:76)1-6 :-?< 791-6;)A17)

& #( ' $&" ' " &

/14- </)91

AMNESTY INTERNATIONAL

,16 /<A;1-1 A<A-6,<;)37 0)<9 18<16 *14,<5) -9;)6 )61A;):<6 ).-3;1*7 :-?<)4) -;) .)5141) -9-,< )61A;):<6) 57,< </)91;)6 )A)4;A-6 ,19) >>> +7/)5 -: :-++176-: -,<+)+176 ,7+<5-6;7: 1 +<-6;7: 8)9) 4) ,1=-9:1,),

GLOSARIOA Glosario honek irakaslegoarentzako tresna erabilgarri bat izateko asmoa du, askotan esanahi ezberdinak dituzten kontzeptuak argituz. Azken helburua hitz berberak irakasleek eta ikasleek modu berdinean uler ditzaten bermatzea da. Bisexual. Gizonek zein emakumeek afektiboki eta sexualki erakartzen duten pertsona. Honek ez du esan nahi pertsona orok erakartzen duenik, baizik momentu jakin batean gizon batekiko desira edota maitasuna senti ditzakeela, eta beste une batetan, emakume batekiko. Gay. Gizon homosexuala. Herrialde batzutan hitz honen bidez emakume homosexualak ere izendatzen dira. Genero. Ezaugarri biologikoez at, gizonak eta emakumeak bereizten dituen edukin soziokultural multzoa, “gizonezkoen� eta “emakumeen� portaerak, jarrerak eta sentimenduak ezartzen dituena. Gure gizartean, portaera hauek hierarkizatuta daude, eta gizonezkoekin lotu izan direnei balio handiagoa eman izan zaie. Horregatik, emagizonek eta transexualek iseka, irainak eta bazterkeria jasan behar izaten dituzte. Generoa aldakorra da, garaien eta gizarteen arabera. Adibidez, Espainian gona janztea emakumeekin soilik lotzen den zerbait da, baina hori ez da hala beste herrialde batzutan. Genero-identitate. Gizon edo emakume izatearekin eta gizonen zein emakumeen nortasunarekin erlazionatzen diren arau kulturalekin bat egitearen aldeko sentimendu psikologikoa. Pertsona transexualen kasuan, genero-identitatea ez dator sexu biologikoarekin bat.

Heterosexismo edo heteronormatibotasun. Gure gizartean nagusi den ideologia, erlazio heterosexualak arautzat eta jarraitu beharreko eredutzat ezartzen dituena. Honela sortzen da heterosexuala ez den beste edozein orientazio “anormaltzat� joa eta baztertua izateko oinarria. Heterosexual. Beste sexukoenganako erakarpen afektibo eta sexuala duen pertsona. Gizonezkoak atsegin dituen emakumea edota emakumeak atsegin dituen gizonezkoa. Homofobia. Gayei eta lesbianei, homosexualitateari edota bere adierazpenei higuina, arbuioa edota beldur patologiko eta irrazionala. Xenofobia, arrazakeria edota antisemitismo kasuekin gertatzen den antzera, homofobia gutxiengoak baztertzeko joerarekin erlazionatuta dago. Pertsona homofoboak homosexualitatea naturaren aurkako zerbait dela uste du, ezeroso sentitzen da homosexualen aurrean eta inoiz gayak eta lesbianak irandu edota erasotu ditzake. Gobernu batzuk jarrera hauek indartzen dituzte pertsona heterosexualen eta homosexualen berdintasuna aurreikusten ez dituzten legeak eratuz eta gayen eta lesbianen giza eskubiderik funtsezkoenak urratuz. Pertsona homosexualak ere homofoboak izan daitezke: hau da “barneraturiko homofobia� deritzona, autoestimu baxua, sentimenduen eta estimuen adierazpena zapaltzea etab. eragiten dituena. Hitz honekin erlazioa dute, besteak beste, “bifobia� eta “lesbofobia� hitzek, hurrenez hurren bisexualei edota lesbianei, bisexualitateari, lesbianismoari edota hauen adierazpenei higuina, arbuioa edota beldur patologiko eta irrazionala. Homosexual. Sexu berekoenganako erakarpen afektibo eta sexuala duen per-

tsona. Gizonezkoak atsegin dituen gizonezkoa (gaya) edota emakumeak atsegin dituen emakumea (lesbiana). Intersexual. Sexu-organu zalantzagarriak dituen pertsona. Garai batean “hermafroditaâ€? izena ematen zitzaien. Lesbiana. Emakume homosexuala. LGBT. Lesbianak, gayak, bisexualak eta transgeneroak biltzeko erabilitzen diren siglak. Jardute (edo jarrera) sexual. Desira sexuala gauzatzeko egiten den jardute ďŹ sikoa edota joko erotikoa. Jardute sexualak ugariak izan daitezke. Badira orokorrean sexu-orientazio jakin bati egozten zaizkion jardute sexualak, baina garrantzitsua da argitzea sexu biologikoaren, sexu-orientazioaren eta egiten diren jardute sexualen artean ez dagoela beharrezko lotura jakinik. Gizon eta emakume heterosexualek, bere bizitzako uneren batean, jardute homosexualak izan ahal izan dituzte, eta alderantziz, gizon eta emakume homosexualek jardute heterosexualak izan ditzakete, jardute horiek beraiek birdeďŹ nitu gabe. Bestalde, pertsonek orientazio heterosexuala, homosexuala edota bisexuala nabari dezakete erlazio sexualik izan gabe ere.

# #(' # "$ ) & # $&& # % &( & - -) $# $& # $ * $&& # - !(- # & # ') $ (- & # # )&) # )()# ( (- - *** ' "# '(, $& ( " ' " #$& ' ' +) ! ' ( !

GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA

15

Sexu-orientazio. APA, Amerikar Psikologia Elkartearen hitzetan, maila emozionalean, sexualean edota afektiboan beste norbaitenganako erakarpen iraunkorra. Hitzak, hortaz, pertsona baten sentimenduak eta bere desirak zuzentzen dituen objektua azaltzen ditu. Erakartzen gaituen pertsonaren sexuaren arabera, orientazio heterosexuala, homosexuala eta bisexuala bereiz ditzakegu. Pertsona gehienei sexu-orientazioa haurtzaroan eta nerabezaroan deďŹ nitzen zaie, halabeharrez sexu-esperientziarik bizi behar izan gabe. Batzutan orientazio honek behin-betiko egonkortasuna hartzen du eta beste zenbaitetan pertsonaren bizitzan zehar aldatzen doa. Sexu-orientazioa ez da hautabide bat; ezin du norberak aukeratu ala bere borondatera aldatu. Erraza da bereiztea batetik sexu biologikoa (sexu-organuek, gonadek, kromosomek, hormonek, etab. deďŹ nitzen dutena), bestetik sexu-orientazioa eta hirugarrenik jardute (edo jarrera) sexualak. Trabesti. Desira erotiko zein fetitxista asetzeko beste generoaren arropa era-

biltzen duen pertsona. Gizonezkoz janzten den emakumea edota emakumez janzten den gizona. Pertsona trabestiak (heterosexuala, homosexuala edota bisexuala izanda ere) bere sexu biologikoarekin bat egiten du, eta sexu horretako kidetzat ikusten du bere burua. Transfobia. Pertsona transexual edota trangeneroei, transexualitateari edota bere adierazpenei higuina, arbuioa edota beldur patologiko eta irrazionala. Transexual. Ez dagokion genero baten sexu biologikoarekin jaiotzen den pertsona. Adibidez, gizonezkoen sexu-organuekin eta itxurarekin jaiotakoa, baina psikologikoki emakumea dela sentitzen duena, edota alderantzizkoa. Garrantzitsua da sexu-orientazioa eta genero-identitatea bereiztea. Lesbianek eta gayek orokorrean ez dute sexuz aldatzeko gogorik izaten eta pertsona transexualak, era berean, heterosexualak, homosexualak edota bisexualak izan daitezke. Pertsona transexuala deďŹ nitzeko, helbideko sexua erabili behar da, eta ez jatorrizkoa.

Ondorioz, gizon transexualak (emakume jaio eta gizon izatera iritsi direnak) eta emakume transexualak (gizon jaio eta emakume izatera iritis direnak) izendatu behar dira. Hormonen bidez eta batzutan kirurgiaren laguntzaz, jaiotakoan izandako sexua benetan sentitzen denagatik ordezkatzen duen prozesuari sexu-esleitzea deritzo (eta ez “sexu aldaketaâ€?). Transgenero. Bere izaerak edota jarrerek dagokion generoaren arau eta estereotipoekin bat egiten ez duten pertsona. Hauen barruan nabarmen daitezke bere ezaugarri ďŹ sikoeketagenero-identitateak bat egin dezaten sexuz aldatu nahi duten pertsonak.

Lagunarteko hitzen glosarioa Glosario honek normalean gelan, hedabideetan edota beste zenbait gizarte esparrutan sexu-identitateari buruzko alor ezberdinak izendatzeko erabiltzen diren hitz arruntak biltzen ditu. Armairutik ateratzea. Publikoki norberaren sexu-orientazioa jakitera ematea. Prozesu hau bazterkeriari beldur handi batek baldintzatzen du. Horregatik, normalean lehendabizi lagunartean ematen da lehen armairutik ateratzea eta beranduago familian eta lanean. Pausu jakin bat izan beharrean prozesu luzeago bat denez, gerta daiteke une jakin batean zeinbaitentzat armairutik at egotea, eta beste zenbaitentzat armairu barruan. “Armairutik ateratze� hau ingurukoekin norberari buruzko informazioa elkarbanatu nahi izateko joera desiragarri eta natural gisa ulertu behar da. Luma. Beste sexukoen portaeraren antza hartzen duten gizonen zein emakumeen itxurakeria.

16

AMNESTY INTERNATIONAL

Proposamen didaktikoak eta ekintzak “ABC de la UNESCO� dokumentutik moldatuak izan dira.

ANTZEKOTASUNAK ETA EZBERDINTASUNAK

Beharrezko materiala: Ez da materialik behar.

ahizpa bat dutenak�), eta baldintza hori betetzen duten haurrek aulkiz aldatu beharko dute, erdikoa barne. Biribilean aulkirik gabe gelditzen den hurrengo haurra erdian eseriko da eta berak jarriko du hurrengo baldintza. Horrela, laster ulertuko dute aldi berean gauza askotan berdinak eta desberdinak izan gaitezkeela. Bukaera interesgarri bat izan daiteke antzematen hain erraza ez den ezaugarriren bat jartzea (adibidez, “neskarik atseginena�, “irudimen gutxien duen mutikoa�). Normalean, jokoa une horretan eten egiten da, zailagoa delako ezaugarriak betetzen ote diren antzematea. Irakasleak aukera hori erabil dezake izaerari buruzko ezaugarri horiek nola antzematen diren azaltzeko.

Garapena: Haurrek aulkiekin biribil bat osatuko dute, eta bertan eseriko dira, borobilaren erdian haur bat jarriz. Irakasleak ezaugarri bat aipatuko du (adibidez, “gerrikoa daramatenak� edo “arreba edota

Irakaslegoarentzako oharra: Ekintza honek Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 1. eta 2. atalekin eta Haurraren Eskubideen aldeko Hitzarmenaren 2. atalarekin dauka erlazioa.

Edozein giza-talderi buruzko ezberdintasunei buruzko gogoetak. Helburua: Edozein giza-taldetan ematen diren ezberdintasunei eta bereizkeriei buruz hausnartzea. Adina: 8-12 urte.

ADIERAZPEN ASKATASUNAREN MUGAK Adierazpen askatasunaren balizko erabilerak besteentzat mingarriak izan daitezkeen moduaren azterketa.

bat idatz dezan. Arbelean mailaketa bat egongo da, “txantxa/jokoa�-n hasi eta “oso mingarria/iraingarria�-n bukatzen dena. Parte-hartzaile bakoitzak bere adierazpena edo biraoa arbeleko mailaketan kokatu beharko du. Bukatzerakoan, isiltasunez arbelean dagoena azter dezaten eskatuko zaie.

Helburua: Besteentzat, euren eskubideentzat edota ospearentzat mingarria izan daitekeenean, adierazpen askatasunak izan ditzakeen mugei buruz hausnartzea.

Gela talde txikitan banatuko da, eta talde bakoitzari mingarrienak izan diren hitz sorta bat eskeiniko zaio. Taldeko kide bati eskatuko zaio lehen hitza ozen irakur dezan.

Adina: 8-12 urte. Beharrezko materiala: Papera eta arkatza. Garapena: Parte-hartzaile bakoitzari papera emango zaio, eskolan entzun duen adierazpen mingarri bat edo birao

18

AMNESTY INTERNATIONAL

Taldeak onartu beharko du adierazpena mingarria dela, eta hausnartu beharko du: • Jendeari halakorik esaten utzi behar ote zaion. • Zer egin halakorik gertatzen bada.

Hitz bakoitzarekin errepika bedi. Azkenik, gela osoan komenta daitezke hizkera oldarkorrak eragiten dituen eskubide eta betebeharrak: • Irakaslegoa behartuta al dago eskolan birao oldarkorrak ekiditera? • Ikaslegoa behartuta al dago bakarka halako biraorik ez erabiltzera? Hala bada, zergatik? • Zer egin dezakegu gure artean biraoak buka daitezen? • Zergatik da garrantzitsua? Irakaslegoarentzako oharra: Ekintza honek Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 1., 2., 18. eta 19. atalekin eta Haurraren Eskubideen aldeko Hitzarmenaren 12., 13., 14., 16., 17. eta 29 atalekin dauka erlazioa.

DESIREN BIRIBILA Lehentasunetan ematen diren ezberdintasunei buruzko hausnarketa.

• Txori bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.

• Diska bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.

• Intsektu bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.

• Telebistako saio bat izaterik banu, ‌.. izango nintzateke, ......-lako.

• Lore bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.

Helburua: Izaki ezberdinak izanik har daitezkeen itxura desberdinei buruz eta haien arteko lehentasunei buruz hausnartzea.

• Zuhaitz bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.

Adina: 8-12 urte.

• Musika tresna bat izaterik banu, ......izango nintzateke, ......-lako.

Beharrezko materiala: Papera eta arkatza. Garapena: Haurrak biribilean eseriko dira. Parte-hartzaile bakoitzak (nahi izanez gero, bikoteka edota taldeka ere egin daiteke) paper batean ondorengo nahiak idatzi eta arrazoitu beharko ditu:

• Altzari bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.

• Eraikuntza bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako. • Auto bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako. • Herrialde bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.

• Animalia bat izaterik banu, ‌.. izango nintzateke, ‌‌‌-lako.

• Joko bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.

BEREIZKERIA ETA ESTEREOTIPOAK

gela osoari aurkeztu beharko dio: esan dezala zenbat urte dituen, alai ala goibel ote dagoen, edo nola hartu zuen gaur egun daukan forma. Gaiari buruz, nahi izanez gero, idazlanak, abestiak edota bertsoak egin daitezke. Honen ondoren, harri guztiak kutxa edota poltsa berean sartuko dira, denak nahasiko dira, eta lurrera bota. Parte-hartzaile bakoitzak bere “laguna� bilatu beharko du. Irakasleak ariketaren leloa azpimarratuko du: edozein taldetako gizakiek berdinak dirudite lehendabizikoz begiratzen ditugunean, baina sakonki ezagutu ondoren, denak dira ezberdinak, denek dute bere ibilbide pertsonala eta denekin eraiki daiteke laguntasun bat. Baina horretarako, aurreiritzi guztiak (adibidez, “harriak hotzak, gogorrak eta axolagabeak dira�) saihestu behar dira.

Estereotipoei buruzko hausnarketa. Helburua: Estereotipoak aztertzea. Estereotipoek duten egia izpia, hain zuzen ere, izpia baino ez dela lantzea. “Itxuraz� berdinak direnen artean dauden ezberdintasunak ulertzea. Adina: 8-12 urte. Beharrezko materiala: Parte-hartzaile bakoitzarentzako harriak. Garapena: Parte-hartzaile bakoitzari harri bat emango zaio, eta haren “lagun� egin dadila eskatuko zaio. Ondoren, parte-hartzaile bakoitzak bere “laguna�

• Filme bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako. • Elikagai bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako. • Kolore bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako. • Kale bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako. Bukatzerakoan, ondorengo galderei buruz hausnartu: • Erantzun berdin asko izan al dira? • Zure ustez, erantzu batzuk besteak baino hobeak al dira? Irakaslegoarentzako oharra: Ekintza honek Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 19. atalarekin eta Haurraren Eskubideen aldeko Hitzarmenaren 13. eta 14. atalekin dauka erlazioa.

GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA

19

• Errespetatzen al duzu gainontzekoengan zure buruan antzemandako dohaina? • Errespetatzen al duzu gainontzekoek zuk ez dituzun dohainak izatea? • Gizaki orok merezi al du begirunea? Zergatik? • Nola azaltzen duzu besteenganako begirunea? Ondoren, parte-hartzaile bakoitzak norbaitek berarenganako begirunerik izan ez zuen bizipen bat azal dezake, orduan izandako sentimenduak adieraziz:

INGURUAN DITUDAN PERTSONAK Onartzen ez gaituztenean sortzen zaizkigun sentimenduei buruzko hausnarketa. Helburua: Norbaitek garen bezala onartzen ez gaituenean izaten dugun sentimenduei buruz eta gainontzekoei zor diegun begiruneari buruz hausnartzea.

• Zergatik izaten ditu batzutan jendeak begirunerik gabeko portaerak? • Zer da duintasuna? Zure duintasuna kaltetua izaten al da norbaitek ez badu zuganako begirunerik? • Zer egin dezakezu norbaitek ez badu zuganako begirunerik? Azkenik: • Galdetu: "Zer esan nahi du gizaki orok begirunea merezi duela?"

“SO ALUMA ETA ZARA YO REN ISTORIOAâ€? “La historia de So Aluma y Zara Yoâ€? ipuinak irabazi zuen Aniztasun Sexualari buruzko I. Latinoamerikar Ipuin Lehiaketa, SentidoG.com, Inversa.org eta Argentinako Amnesty Internationalek antolatua. Egileak: Nilo MartĂ­n eta Gonzalo Serrano (Madrilgo FEDERACIĂ“N COLEGAS-eko hezkuntza arduradunak). Hemen ipuina euskaratua eskeintzen da. Helburua: Ipuinaren bidez sortutako sentimenduak eta edozein joera afektibo-sexual onartzeko beharra aztertzea. Adina: 10 urtetik aurrera. Beharrezko materiala: 1. ďŹ txa (21. orrialdea). Fotokopiak egin eta ikasleei kopia bana eman. Garapena: Parte-hartzaile bakoitzari ipuinaren kopia bana emango zaio. Irakurri ondoren, denen artean eztabaida daiteke, abiapuntutzat, adibidez, ondorengo galderak erabiliz:

• Guztiok elkar gehiago errespetatuko bagenu, bizitzan izan litzazkeen onuren adibideak eskatu.

• Zer gertatzen da ipuinean?

Beharrezko materiala: Ez da materialik behar.

• Parte-hartzaile bakoitza besteak gehiago nola errespeta ditzakeen pentsatzera bultzatu.

• Zein sentimentu azaltzen dira? Nork bizi ditu?

Garapena: Haurrak biribilean eseri ondoren, bakoitzak duen dohain bat pentsa dezaten eskatuko zaie, eta ondoren, besteengan zein dohain miresten ditugun galdetuko zaie. Honen ondoren, ondorengo gaiei buruz eztabaidatuko da:

Irakaslegoarentzako oharra: Ekintza honek Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 1., 2. eta 12. atalekin eta Haurraren Eskubideen aldeko Hitzarmenaren 2., 12., 13., 14., 16. eta 29. atalekin dauka erlazioa.

Irakaslegoarentzako oharra:

Adina: 8-12 urte.

20

• Zein sentimendu sortzen du begirunerik ezak?

IPUINA:

AMNESTY INTERNATIONAL

• Zerbait deigarria gertatu al zaizu?

• Zer iruditu zaizu?

Ondorengo helbidean ipuin gehiago aurki daitezke: www.cogam.org/secciones/ educacion/documentos/i/1413/154/ cuentos-para-la-diversidad

1

SO ALUMA FITXA ETA ZARA YOREN ISTORIOA Gaur bidai bat egingo dugu, oso urrutira, agian hosto erraldoiez betetako baso hertsi eta heze batetara, agian mendiz inguratutako zelai batetara‌ Garrantzitsuena da han bizi izan zela So Aluma, gure protagonista. Eta tribuko guztiek, Alumatar tribukoek, Aluma zuten abizena. So jaio zen egunean, izugarrizko arranoa zebilen bere amaren etxolaren gainean hegan. Geroztik, So jolasean, korrika edota ehizean zebilen bakoitzean, han zegoen arranoa ere. So hamalau urteko mutiko argal eta luze bat zen, eta nahiz eta adin hori guretzat gazte-adina den, So bazen nor honez gero bere herrixkan. Egun hotzetan, goizgoizean sua pizteko arduraduna zen. Baina nahiz eta hau oso eginkizun garrantzitsua izan, herrixkakoek ez zuten So heldutzat jotzen. So heldua izango zen neskatila batekin ezkondu eta bere etxea eraikitzen zuenean. Soren haurtzaroko lagunak ezkonduta zeuden eta batzuk seme-alabak zituzten. So bakarrik geratzen zen ezkongai, baina ez zegoen herrixkan behar adina erakartzen zuen neskarik. Horregatik, Sok herrixkako agureengana jo zuen, eta bidaiatzea eta beste zenbait herrialdetako emakumeak ezagutzea pentsatu zuela esan zien. Nahiz eta Sok alde egitea tribuarentzako kolpe latza izan, agureek zorte ona opa zioten. Sok bere larrurik onenak hartu zituen, bere bururako lumarik apainenak jaso, eta bere kanoa hartuta, ibaian behera joan zen. Bere eginkizuna hasi berria zuen: emakume bat aurkitzea, herrixkara berarekin itzultzea eta ondorioz, herrixkan heldua izatea.

So ibaiaren erdian zegoen. Hain urrutira bakarrik bidaiatzen zuen lehen aldia zen. Beti abiada berberan ari zen arraunean, ‌zas...zas‌zas‌zas‌zas. Eguzkia punturik gorenean zegoela, Sok itzal bat ikusi zuen, uretan islatua. Arrano izugarria zen, behin eta berriz, bere buru gainetik hegan pasatzen zena. Soren arraunkada bakoitzean, arranoak bere hegoak eragiten zituen. Sok primeran entzun zezakeen haren soinua. Herrixka bakoitzean Sok gau bat ematen zuen eta ibaian behera zergatik zihoan azaltzen zien. Sok beste tribuek bisitari atseginei ematen zizkieten opari ugari jaso zituen, eta gau horretan bertan ez bazuen inongo emakumek erakartzen, biharamunean bere bidaiari ekiten zion. Egun ugari pasa ziren. Ibaia gero eta zabalagoa zen eta horrek etxetik urruntzen ari zela esan nahi zuen. Herrixketako batean Sok Zara Yo ezagutu zuen. Herrixkara iristean, mutil gazte hau ibaiertzean zegoen eta, ikusminak jota, kanpotarrarengana joan zen kanoatik ateratzen laguntzera. Gau hartan bi mutikoak etengabe aritu ziren solasean. Gehienbat So zen, dena den, Zara Yori bere bidaian ikusitako gauza miragarri guztiak azaltzen zizkiona. Gau hartan, lo zegoela, Zara Yok amets bat izan zuen: Sok bezala bidaiatzen zuela amets egin zuen.

tzak ondo begiratuz. Eta gora ere begiratzen zuen, Sorekin batera zioan arranoak kokilduta. Arranoak hegoak eragin zituen, So oso gustora zegoen Zara Yorekin. Egun pare bat beranduago, Sok herrixkara itzultzeko garaia zela pentsatu zuen. Biak hasi ziren oso indartsu korrontearen aurka arraunean. Orain bidaia motelagoa eta gogorragoa zen. Arraunean egun ugari eman ondoren, Zara Yoren herrixkara iritsi ziren. Sok pentsatu zuen han bukatuko zela elkarrekin egindako bidai liluragarria, baina Zara Yok ez zion ibaian gora arraun egiteari utzi. Ez zuen ibaiertzera hurbildu nahi izan. Sok orduan jakin zuen bidai hura ez zuela bakarrik bukatuko. Gau hartan Zara Yok Soren eskua heldu zuen eta elkar musukatu zuten. Sok azkenik aurkitua zuen bila zebilen konpainia. Herrixkara iritsi zirenean, guztiak So agurtzera joan ziren. So gerta zitekeenaren beldur zen. Sok Zara Yo eskutik heldu zuen eta agureen batzarrak eguna igarotzen zuen etxolara joan zen. So bat-batean atsekabetu egin zen, ez baitzekien nola esan, irrikaz bere berrien zain zeuden agureei, bilatutako maitasuna aurkitua zuela.

Zara Yoren tribuan diotenez, ametsek erakusten dizute ametsaren hurrengo egunean jarraitu behar duzun bidea. Esnatzerakoan, Zara Yo Sorengana joan zen ametsa kontatzera, eta So asko poztu zen bere bidaiean kide berri bat izango zuela jakiterakoan. Laster hartu zuten biak arraunean ari zitezkeen kanoa bat eta ibaian sartu ziren.

Sok, malko artean, hau esan zuen: “Hemen dago, aurkitu dut bila nenbilen maitasuna eta Zara Yo izena du. Badakit ez zenutela nigandik hau espero, eta beharrezkoa bada, herrixkatik alde egingo dut�. Sok ezin izan zuen gehiago eta negarrez hasi zen. Agure batek Zara Yori so egin zion, eta hau esan zuen: “So, beti zurekin izan den arranoak bakarrik utzi al zintuen maitasuna aurkitutakoan? Orduan, zergatik egin beharko genuke guk halakorik?�.

Egun osoan ez zioten solas egiteari utzi. So aurrekaldean ari zen arraunean eta Zara Yo atzekaldean, betiere ibaiaren er-

Geroztik, So eta Zara Yo elkarrekin bizi izan ziren tribuan. So, egun hartan, Alumatar heldu bat bilakatu zen.

GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA

21

EGUNKARIETAN Komunikabideek erabilitako hizkuntzaren azterketa. Helburua: Komunikabideen bidez sexualitatearekin eta sexu-orientazioarekin zerikusia duten giza eskubideen errespetua aztertzea. Adina: 13-16 urte. Beharrezko materiala: Egunkariak, aldizkariak, etab.

Garapena: Ikasleak taldetan banatuko dira eta talde bakoitzak egunkari eta aldizkari sorta bana gainbegiratuko du sexualitatearekin eta giza eskubideekin erlazioa duten berriak bilatuz eta aukeratuz. Ikasle bakoitzari Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren kopia bana emango zaio. Ondoren, taldeei berri bakoitza zeri buruzkoa den eztabaida dezaten eskatuko zaie:

Gaiaren berri emateko modua bera:

a) Ukatua den eskubide bati buruzkoa. b) Eskatzen den eskubide bati buruzkoa.

Saia zaitez adibide hauek Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren atal zehatzekin lotzen.

c) Erabiltzen eta gozatzen ari den eskubide bati buruzkoa.

• Ama batek bere semearen zaintza galdu du lesbiana izateagatik.

• Giza eskubideen urraketa bat al da? • Erlaziona al ditzakete taldeek euren berriak Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsaleko atal zehatzekin? • Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsaleko zein atalek bermatzen dute lesbiana, gay, bisexual edo transexual izateko eskubidea?

Informazio lagungarria 1948an, Nazio Batuen kide ziren 56 herrialdeek Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala onartu zuten. Bertan zioten munduan askatasuna, justizia eta bakea izateko oinarria gizakien familiako kide guztien berezko duintasuna eta eskubide berdin eta besterenezinak zirela. Eskubide hauek honela deďŹ nitu zituzten: • Besterenezinak. Gizatasunik den heinean, galdu ezin diren eskubideak dira. • Elkarmendekoak. Eskubide hauetako bakoitzak hurrengoa osatzen du (adibidez, gobernuan parte hartzeko eskubidea hezkuntza bat izateko eskubidearekin, adierazpen askatasunarekin eta bizitza duina izateko beharrezkoa dena lortzeko eskubidearekin zuzenean lotuta dago). • Zatiezinak. Ezin dira eskubide hauek “garrantzitsuagoaâ€? omen den beste baten mesedetan galdu.

• Armadako oďŹ zial bat armadatik kaleratua da gay izateagatik. • Pop musikari batek bere jarraitzaileei gay dela aitortu die, egunkari sentsazionalista batek berria zabaltzea ekiditzeko. • Espainiar legediak homosexualen arteko ezkontza onartzen du, baina epaile batzuk Konstituzioaren aurkakoa dela iritzi dute. • 16 urteko nerabe batek bere buruaz beste egin du eskolan lesbiana izateagatik isekak eta jazarpenak jasan behar zituelako. • Poliziak homosexualak izateko susmagarriak ziren gizon eta emakumeei buruzko ezkututko artxiboak ditu gordeta. • Telenobela batean bi gizonek elkar musukatu dute. • Lesbianek, gayek, bisexualek eta transexualek Gay Harrotasunaren manifestazioa antolatu dute. • Amnesty Internationalek bere homosexualitatea dela eta espetxeratuak izandakoak askatuak izan daitezen egiten du lan.

GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA

23

FILMAK IKUSIZ Helburua: Lesbianen, gayen, transgeneroen eta bisexualen historian jasandako bereizkeria eta giza eskubideen urraketa aztertzea eta euren errora iristen saiatzea. Jarrera homofobo ďŹ siko zein ahozkoekiko jarrera kritiko bat garatzea. Adina: 15-18 urte. Beharrezko materiala: Papera eta arkatza, bideoa edota dvd-a, telebista. 2. ďŹ txa (25. orrialdea) fotokopiatu eta ikasleari eman.

PHILADELPHIA (AEB, 1993) Laburpena: Andrew Beckett FiladelďŹ ako abokatu-langela ospetsu batetako abokatu bikaina da. Bere bikotea Miguel da, Estatu Batuetan bizi den gizon espainiar bat. Andrewk GIB-a dauka, bere bikoteak ordea ez. Bere lankide batek larruan GIBak sortu ohi dituen zauriak antzeman dizkionean, Andrew kaleratua izan da. Hirian zehar zenbait abokatu-langelatatik pasa ondoren, Joe Miller abokatuak onartu du azkenean bere kasua: enpresa auziperatuko du bidegabeko bereizkeriagatik. Andrewren abokatuak aldi berean bere aurreiritziei ere egin beharko die aurre,

baina apurka-apurka gay edo lesbiana bakoitzak duen bezala, Andrewren gizatasuna eguneroko jokaeran nabarmentzen doan heinean, bere aurreiritziak gainditzen ikasiko du. Era berean, homofobia hori bortizki nabarituko da bere lankide ohien jarreran. Abokatuaren lana lankide ohi horiek eta euren aurreiritziak eta bereizkeria epaimahai baten aurrean agerian uztea izango da. Epaiketa aurrera doan heinean, GIB-aren efektuak geroz eta nabariagoak dira Andrewrengan. Dena den, etengabe ditu bere familia eta bikotea bere aldamenean gaisotasunari aurre egiteko.

FUCKING AMAL (SUEDIA, 1999) Garapena: Ekintza hauen garapena bi ďŹ lm ikustean oinarritzen da. Komenigarria da aurretik Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalari buruzko sarrera labur bat eta iruzkin bat egitea. Filmak ikusi ondoren, zenbait ekintza proposatzen dira, eta hezitzaileak, taldearen dinamikaren arabera, banakakoak, binakakoak edota taldekakoak izan daitezela erabaki dezake. Azaltzen diren iritziak amankomunean jartzea gomendatzen da; hezitzaileari dagokio ikuspuntuak oso urrunak badira eztabaida moderatzea.

24

AMNESTY INTERNATIONAL

Laburpena: Amal Suediako herrixka lasai eta baketsu bat da, eta seguraski, munduan dagoen lekurik aspergarrienetako bat. Agnes 16 urte betetzeko zorian da. Duela bi urte iritsi zen hona baina oraindik ez du lagunik. Isilean, Elin eskolako neska ilehori eta men-

derakaitzaz maiteminduta dago. Baina hori bere ordenagailuak bakarrik daki. Bere urtebetetze ospakizunera inor etorriko ez delakoan, gogo handirik gabe banatu ditu gonbidapenak. Arratsaldez, bere gurasoak eta anaia irrikaz daude gonbidatuen zain...

FILMAK IKUSIZ

— Philadelphia ďŹ lmeko epaiteketan, Andrewren abokatuak epaimahaiari ikuFITXA serazi nahi dio Andrew kaleratzeko arrazoia homofobia izan dela. Nahikoak irudituko al litzaizkizuke bere argudioak 1.- Film hau honela deskribatuko nuke: zu epaimahaieko kide bazina? Zein izango zatekeen zure bozka epaia era— Interesgarria bakitzeko? Zure ustetan, eguneroko bi— Egiantzekoa zitzan justiziak ďŹ lman bezala jokatzen — Aspergarria al du? — Bitxia — Fucking Amal ďŹ lmaren amaieran, Ag-

2

— Dibertigarria — Polemikoa 2.- Filmari buruzko galdera hauei erantzun. — Zein da ďŹ lmearen gai nagusia? — Eszenaren bat nabarmenduko al zenuke? Zergatik? — Filman erlazio homosexual bat azaltzen da. Nola dago islatua?

nes eta Elin komunean giltzapetuta daude eta bere gelakideak atean dituzte zain. Zein izango litzateke zure erreakzioa komun horretan bazeunde? Eta kanpoan bazeunde? — Ezagutzen al duzu homosexualitatea jorratzen duen beste ďŹ lmerik?

4.- Hausnartu ondorengo galderen inguruan.

3.- Erantzun eguneroko bizitzarekin erlazionatutako galdera hauei:

— Zure lagunik onenak gay edo lesbiana dela esango balizu, zer esango zenioke? Oraindik bere laguna izango zinateke?

— Deskribatu ďŹ lman azaltzen diren gutxienez hiru pertsonaiek homosexualitatearekiko duten erreakzioa. — Pentsa ezazu pertsonaietako batekin hitzegiterik duzula. Zer galdetuko zenioke?

• Gizarte arazoak: gizabanakoak Estatuaren edota erljioaren erakundeekin bizi dituenak.

— Pentsa ezazu ďŹ lmaren bigarren atal bat egiten dutela. Nola imajinatzen duzu izan zitekeela?

— Espainiar legediak sexu-orientazioagatiko lan bereizkeria debekatzen du. Zure ustetan, gizartea debeku horren jakitun al da? Errespetatzen al da debeku hori? — Philadelphia ďŹ lmeko lehen eszenan, bikote gayak legearen aurrena familia ez izateak ekartzen dituen ondorio lazgarrien arazoa islatzen da, batez ere kideetako bat gaixorik dagoenean. Zure ustez, mundu mailan egoera hau zuzentzeko lege aldaketak beharrezkoak al dira?

— Erlazio homosexualek gaur egungo munduan gatazka ezberdinak mahaigaineratzen dituzte. Gatazka hauek era hauetakoak izan daitezke:

— Erlazio gayei eta lesbianei dagokienez, zure ingurugiroa ďŹ lman azaltzen denaren antzeko al da?

tik arazoak izan dituen kasuren bat azaltzen?

• Bakarkakoak: gizabanakoak bere buruarekin bizi dituenak. • Pertsonen artekoak: gizabanakoak familiarekin, lagunekin... bizi dituenak. — Jakingo al zenuke inork homosexuala, bisexuala edota transexuala izateaga-

— Zure sexu-orientazioa ez balitz zu bizi zaren gizartean ohizkoena eta zure gurasoei esango bazenie, zein jarrera uste duzu hartuko luketela? — Eta zure lagunek? Zure familiak? Zure irakasleek? Zure gelakideek? — Bi ďŹ lmetako protagonistek egoera gatazkatsuak bizi dituzte homosexualak izateagatik. Zein izango litzateke zure erreakzioa halako egoera batean bazeunde?

GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA

25

HITZAREN BOTEREA Hizkuntzak gure pentsaerari forma ematen dion moduari buruzko analisia. Helburua: Hizkuntzak gure pentsaerari eta gure burua eta inguratzen gaituen mundua ikusteko erari forma ematen dion moduari buruzko analisia. Adina: 13-16 urte. Beharrezko materiala: Ez dago beharrezko materialik. Garapena: Parte-hartzaileei hitzei eman dakieken erabilpen positiboak eta negatiboak pentsa ditzaten eskatuko zaie. Ondoren, komentatuko dute: — Zein hitzek sentiarazi dituzten bere buruarekin gustora. — Zein hitzek isilarazi edota atsekabetu dituzten. • Bikoteka, parte-hartzaileek iseka egin dieten edota irainak jasan dituzten bizipen bat azalduko dute: — Zer gertatu zen? — Iraina benetako “ezberditasunâ€? batetan oinarrituta al zegoen? — Zein sentimendu eta zein erreakzio izan zituzten une hartan? — Zergatik uste dute gertatu zela hura?

26

AMNESTY INTERNATIONAL

— Zerk eragin zitzakeen iraintzaileak horrela joka zezaten? — Nola aurre egingo zenioke, gaur egun, halako egoera bati? — Zein hitz erabili dituzu zuk beste norbait iraintzeko edota iseka egiteko? — Inoiz esan al duzu esan nahi izan ez zenukeen zerbait? — Inoiz zerbait esan nahi izan al duzu honez gero ezer esateko beranduegi zenean? • “Desberdintasunakâ€? oinarritzat dituzten irain zerrenda bat egingo da eta ikasleei adibideak eman ditzaten eskatuko zaie, irainak “deberdintasunâ€? ezberdinen baitan sailkatuz. Adibidez, larruaren kolorea, altuera, arazo ďŹ sikoak, sexualitatea, besteen itxaropenekin bat ez etortzea, moda ez jarraitzea, etab. Orduan, gela osoak ondorengoari buruz eztabaida dezake: — Zein mezu darie birao horiei “normalaâ€? eta “onargarriaâ€? denari buruz? — Zein izan daiteke mezu hauen jatorria?

“Ez nator diozunarekin bat, baina hil arte defendatuko dut halakorik esateko duzun eskubideaâ€? Stephen G. Tallentyre, Los amigos de Voltaire (1906) • Taldeak ondoren azaltzen den zerrenda gainbegira dezake, eta bertan azaltzen diren esaldiak adostasun mailaren arabera ordenatu: Badira, hain mingarriak izateagatik, sekula erabili behar ez diren hitzak. Edonork esan ahal izan beharko luke esan nahi duen edozer. Mingarria den zerbait bakarka esatea ez dago gaizki; besteen aurrean esatea, ordea, bai. Hobe da gorroto-iritziak adieraziak izatea, ezagunak izan daitezen eta, horrela, haien aurka hobe borroka dezagun. Gorroto-hizkuntza zentsura baino arriskutsuagoa da. PornograďŹ a gorroto-hizkuntza mota bat da.

— “Ezberdinen� zein aldek eragiten ditu birao gehien?

Ez dago gaizki norbaitek hitz mingarri bat erabiltzea, bere buruaz ari bada.

• Ondorengo esaldia ozen irakurriko da, eta ondoren, parte-hartzaileei eskatu zaie esaldi horren aldeko hiru argudio eta aurkako beste hiru pentsa ditzatela.

Era berean da kaltegarria emakume batek txiste sexistak kontatzea edota beltz batek txiste arrazistak egitea. “Politikoki zuzena� den lengoaia zentsura mota bat da.

JENDE OSPETSU “BEREZIA� Zenbait pertsonaia famaturen sexu-orientazioari buruzko gogoeta. Helburua: Sexu-orientazio anitza izan duten garai desberdinetako zenbait pertsonaia ospetsuri buruz hausnartzea.

Ahal izanez gero, eurek esandako edo egidako zerbaiti buruzko aipamenak barneratu beharko dituzte.

Adina: 13-16 urte. Beharrezko materiala: Papera eta arkatza.

Talde bakoitzak, egokitu zaion pertsonaia bakoitzari buruz A3 tamainako poster bat egin beharko du, eta bi minutuko aurkezpen baten bidez, pertsonaia hori eta

Garapena: Ikasleak talde ezberdinen artean banatu eta talde bakoitzari ondoren azaltzen den zerrendako izen multzo bat emango zaio. Talde bakoitzak, kontsultaliburuak edota internet erabiliz, dagozkion pertsonaiei buruzko argazkiak eta informazioa bildu beharko ditu: nongoak diren, zein garaikoak, zeintzu izan diren haien ekarpenik nabarmenenak, etab.

— — — — — — — — —

Alexander Handia Elton John Federico GarcĂ­a Lorca George Michael Leonardo da Vinci Michelangelo Buonarroti Oscar Wilde Pedro AlmodĂłvar Rock Hudson

hark munduari egindako ekarpena gela osoari aurkeztuko dizkio. Pertsonaiak kronologikoki ordenatu beharko dira. Adibide gehiago ere jar daitezke. Hemen azaltzen da ustez gayak, lesbianak edota bisexualak izandako zenbait pertsonaia ospetsuren zerrenda bat. — — — — — — — — —

Amelie Mauresmo Katalina Erauso Suediako Kristina erregina Frida Kalho Greta Garbo Isadora Duncan Martina Navratilova Safo Virginia Wolf

Bigarren Hezkuntzarako eta Batxilergorako proposatzen diren ekintza guztiak, jende ospetsu “bereziarena� ezik, Amnesty Internationalen britaniar taldeak eginak dira. Amnesty Internationalen web orrialdeko gutxiengo sexualei buruzko atalean Bigarren Hezkuntzarako eta Batxilergorako ekintza gehiago aurki daitezke: www.es.amnesty.org/ temas/minorias-sexuales

GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA

27

HETEROSEXUALITATEARI BURUZKO GALDEKETA Sexu-orientazio desberdina duten pertsonek izan ditzaketen sentimenduen azterketa. Helburua: Galdera hauek pertsona heterosexualei egiten zaizkienean sor dezaketen harriduraz baliatuz, LGBT taldeek jasaten duten bereizkeria aztertzea, talde hauen sentimenduekin bat egitea eta

ZINEMA ETA GIZA ESKUBIDEAK Zinemaren bidez, sexu-orientazio desberdin bategatiko bereizkeriari buruzko hausnarketa. Helburua: Pertsona homosexualei buruzko zenbait ďŹ lmi buruz hausnartzea.

aniztasun afektibo-sexualarekiko egon behar lukeen askatasunari buruz hausnartzea. Adina: 17 urtetatik aurrera. Beharrezko materiala: 3. ďŹ txa (30. orrialdea). Fotokopiatu eta ikasleari eman.

• Nor da biktima?

• Zer gertatzen da istorioan?

• Zer sentitu duzu ďŹ lmea ikustean?

• Nor da protagonista?

• Gaur egun, halakorik gertatzen dela uste al duzu?

• Zein tokitan, garaitan, zein egoeratan‌ jazotzen da ďŹ lmea? • Ematen al da giza eskubideen urraketarik? • Zein eskubide ez dira errespetatzen?

Garapena: Hezitzaileentzako gidan (11. orrialdean) azaltzen den ďŹ lmograďŹ an

• Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsaleko zein atalei dagozkie urraketa horiek?

Helburua: Lesbianen, gayen, transgeneroen eta bisexualen historian jasandako bereizkeria eta giza eskubideen urraketa aztertzea eta euren errora iristen saiatzea. Jarrera homofobo ďŹ siko zein ahozkoekiko jarrera kritiko bat garatzea. Beharrezko materiala: 4. ďŹ txa (31. orrialdea). Fotokopiatu eta ikasleari eman.

• Eta Espainiar Konstituzioko zein atalei?

oinarrituz, zinema-forum bat antolatu. Orientazio afektibo-sexual eskubideari buruzko eztabaida bat antolatu, ondorengoak edota beste galdera batzu mahaigaineratuz:

Materiala: Gelan ikus daitezkeen ďŹ lmak.

TESTUEN ANALISIA

Garapena: Fitxan azaltzen den galdeketa erantzun, eta amaitzean, sustatu dituen sentimenduak adierazi.

• Nor edo nortzu dira erantzuleak?

• Biktimarekin identiďŹ katuta sentitu al zara? Inoiz antzekorik gertatu al zaizu? • Antzeko zerbait gertatu zaion inor ezagutzen al duzu? • Zer deritzozu gaiari buruz?

Garapena: Ekintza hauen garapena proposatutako testuen irakurketan oinarritzen da. Komenigarria da aurretik Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalari buruzko sarrera labur bat eta iruzkin bat egitea. Testuak irakurri ondoren, zenbait ekintza proposatzen dira, eta hezitzaileak, taldearen dinamikaren arabera, banakakoak, binakakoak edota taldekakoak izan daitezela erabaki dezake. Azaltzen diren iritziak amankomunean jartzea gomendatzen da; hezitzaileari dagokio ikuspuntuak oso urrunak badira eztabaida moderatzea.

GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA

29

3

HETEROSEXUALITATEARI BURUZKO GALDEKETA 1. Noiz antzeman zenuen zure heterosexualitatea? Beti jakin izan dut. Nerabetasunean. Duela gutxi. Oraindik zalantzak ditut.

4. Zure gurasoei gertatzen zaizuna azaltzeko asmorik al duzu? Bai, hala uste dut, eta ulertuko nautelakoan nago. Oso pentsaera irekia dute. Ez, ez nieke sekula halakorik kontatuko. Uste dut erruz kostako litzaiekeela onartzea. Oso hezkuntza tradizionala jaso zuten. Honezkero esan diet!

7. Zenbat aldiz izan zara, zaren bezala onar zaitezen edota heterosexuala izatez uzten lagun zaitzan, psikologian aditu batenarenean? Askotan. Tratamendu bat jarraitzen ari naiz.

30

2. Zure heterosexualitatea onartzeak buruhauste handiak eman al zizkizun?

3. Ezagutzen al dituzu antzeko kasuak? Bai.

Bai, baita oraindik ere.

Ez.

Handiak ez, baina eman zizkidan.

Ez dakit. Jendeari ez zaio atsegin gai horietaz hitzegitea.

Ez. Egia esan, oso zoriontsua naiz.

6. Inoiz baztertua sentitu al zara heterosexuala izateagatik? 5. Eta zure lagunei? Bai, hala uste dut, haietako batzuk ere heterosexualak dira eta. Ez, ez nieke sekula halakorik kontatuko. Onartzea zaila egingo litzaiekeela uste dut.

Batzutan. Etengabe. Ez. Ez, baina naizena ezkutatzen dudalako.

Honezkero esan diet nire zenbait lagunei.

8. Gai al dira, zure ustetan, sexu desberdineko bi kide familia bat eratzeko eta beraien semealabak hazteko, hori haurrentzat trauma bat izan gabe? Bai.

Ulertuko ez nauen beldur naiz.

Ez.

Ez, ez naiz “arazo� horregatik harengana joan.

Hori bikote bakoitzaren baitan dago.

AMNESTY INTERNATIONAL

FITXA

9. Zer sentitzen duzu “heterosexual zikina� bezalako esapideak entzuten dituzunean edota gai horrek etengabeko isekak eta irainak sortzen dituela ikustean? Mina ematen dit eta nahiago nuke desagertzerik banu. Niri zuzenean esaten ez badidate, ez zait axola. Egia esan, arrazoi dute: halakoak gara heterosexualak. Nire burua eta ni bezelakoak direnak agerian defendatzen ditut.

TESTUEN ANALISIA

4

FITXA

Amnesty Internationalen ustez, sexu-orientazioa (generoa edota arrazaren antzera) gizanortasunaren oinarrizko atalei lotuta dago, osotasun ďŹ sikorako eta mentala izateko oinarrizko giza eskubidearekin erlazioa izanik. Amnesty Internationalek badaki munduko leku askotan ez direla gayen, lesbianen, bisexualen eta transexualen giza eskubideak errespetatzen: — Ukatu egiten zaizkie bizitza, askatasun eta osotasun ďŹ sikorako eskubideak berdintasun egoeran gozatzea. — Beste zenbait oinarrizko eskubide kentzen zaizkie, haien artean elkarte eskubidea eta adierazpen askatasuna. — Bizitza pribatua, lana, hezkuntza eta osasuna babesten dizkieten giza eskubideak ere neurri handi batean lermatzen zaizkie. — Tortura eta tratu txarrak ekiditeko lanaren bitartez, Amnesty Internationalek unibertsaltasun printzipioa zabaldu nahi du, oinarrizkotzat jotzen du eta. Gizarte talde bati giza eskubideak urratzea onartuko bagenu, giza eskubideen babes sistema osoa ahulduko genuke, bere erroa ukatuko genuke eta, hots, gizaki guztiek eskubide eta duintasun berdinak dituztela. Tortura eta tratu txarrak ez jasateko eskubidea gizaki guztiei errespetatu behar zaie, bereizkeriarik gabe. Amnesty Internationalek jakin ahal izan duenez, gutxienez 70 Estatuk hasi dute XXI. mendea sexu bereko pertsonen arteko sexu-erlazioak galerazten dituzten legediak indarrean mantenduz. Herrialde batzutan, erlazio hauek heriotza-zigorra izan dezakete.

“1948 baino lehen, estatuek bakarrik zituzten nazioartean aitortutako eskubideak. Nolabaiteko oinarrizko maila suposatu zuen urte horretan, Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalak eskubide hauek bermatu zizkien estatuek edota ohitura zapaltzaileek –hots, komunitateek– mehatxatutako gizabanakoei�.

“1947an Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala idazten ari zenean, Saudi Arabiar ordezkaritzak bereziki 16. eta 18. atalen aurka (ezkontzeko onespen askatasunari eta erlijio askatasunari buruzkoak, hurrenez hurren) zituen eragozpenak azaldu zituen (‌) Atal horiekiko zituzten oztopoak aitzakitzat hatuz, Saudi Arabiak Aldarrikapena sinatzeari uko egin zionâ€?.

Thomas W. Laqueur. La imaginaciĂłn moral y los derechos humanos (“Los derechos humanos

Michael Ignatieff. Giza Los derechos humanos

como política e idolatría�-ren barruan. Paidós,

como polĂ­tica e idolatrĂ­a. PaidĂłs, Bartzelona,

Bartzelona, 2003)

2003

Kontuan izanik munduko askatasuna, justizia eta bakea giza familiako kide guztien berezko duintasunean eta eskubide berdin eta ukaezinetan oinarritzen direla (...) Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala

Ikasleak erantzun beharreko galderak: • Amnesty Internationalek hamar urte baino gehiago daramatza gayen, lesbianen, bisexualen eta trangeneroen eskubideak defendatzen. Zer deritzozu horri buruz? • Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala irakurtzerakoan, zein atalek uste duzu dutela erlazioa gai honekin? Ezagutzen al duzu lesbianen, gayen, bisexualen edo transexualen eskubideak urratzen diren gaur egungo kasurik? • Zer deritzozu munduko zenbait herrialdetan gayek, lesbianek, bisexualek eta transexualek jasan behar dituzten torturei eta jazarpenei buruz? • Ezagutzen al duzu gaur egungo kasurik? • Herrialde batzutan sexu berekoen arteko sexu harremanek heriotza-zigorra jaso dezakete. Aipa dezakezu herrialde horietako bat? • Zergatik uste duzu dela garrantzitsua Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala? • Saudi Arabian homosexualitatea legez kanpokoa da, bai gizonentzat eta bai emakumeentzat. Ezartzen den zigorra heriotza-zigorra izan daiteke. Zure ustez, gaur egun oraindik Saudi Arabiako ordezkaritza Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala berrestearen aurka egongo al litzateke? • Eskubideen berdintasunean azken urteetan aurrera egin dugula uste al duzu? • Zure ustetan, homosexualak eta transgeneroak al dira soilik bere eskubideei buruz arduratuta egon beharko luketenak?

GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA

31

Amnesty International ikerketa eta aktibismoaren bidez giza eskubideen alde lanean diharduen mugimendu global bat da. Bere ikuspegia Giza AMNESTY INTERNATIONAL Espainiar atala Espainiar Idazkaritza

Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalean eta beste zenbait nazioarteko

C/Fernando VI nº 8 – 1º izda. 28004 Madrid Teléfono: 902 119 133

arautan babestuta dauden eskubideak pertsona guztiek goza ditzaketen

Equipo.educacion@es.amnesty.org www.es.amnesty.org

mundu batena da. Amnesty International 150 herrialdetan kokatuta dago. Ez du inongo gobernurekin, ideologia politikorekin,

© Amnistía Internacional Publicaciones, 2008

Eskubide guztiak gordeak.

interes ekonomikorekin edota erlijio

Unitate didaktiko hau Amnesty Internationa-

sinesmenekin loturarik. Ez du inongo

C/ Fernando VI, nº 8 - 1º izda. 28004 Madrid www.es.amnesty.org

gobernurik babesten edo erasotzen,

Lege-gordailua: ISBN: 978-84-935397-8-8 ARGAZKI KREDITUAK

ten ez erasotzen. Bere interes bakarra giza eskubideen babes inpartziala da.

dute ekarlanean. Argitarapen honek egile-eskubideak ditu. Edozein moduz zabal daiteke, tasarik ordaindu

eta era berean, ez ditu ere babestu nahi dituen pertsonen iritziak babes-

lek, COGAMek eta Colegas Federazioak egin

Argitarapen honetan erabilitako argazkiek ondorengo gordetzaileek gordetako eskubideak dituzte: © AI. 4., 25., 29. (behea) orrialdeak.

gabe, hezkuntza-helburuak edota giza eskubideen zabalkuntza direla eta, baina salmenta galerazita dago. Egile-eskubideen jabeek egiten diren erabilpenez jakinaraziak izan daitezen erregutzen dute, lanaren eraginkor-

© Rocío Carneros 3., 6., 8. , 11., 16., 18., 19., 20., 23., 24., 26., 29. (goia) eta 32. (goia) orrialdeak.

tasuna ebaluatu ahal izateko. Testu hau beste edozein egoeratan zabaltzeko, berau beste argitarapenen batean erabiltzeko edota itzuli

© DR. 27. orrialdea Diseinu grafikoa: Yamil Cure Inprimatzea: Artes Gráficas Palermo

edo moldatzeko, aurrez argitaletxearen idatzizko baimena eskuratu behar izango da.

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.