GAI AURKIBIDEA I. Hezitzaileentzako gida Orientabide didaktikoak
Aurretikako testuak eta GEAUaren onarpena
GEAUaren balio juridikoa
Aldarrikapenaren ondarea
Hitzaurrea: GEAUaren oinarriak
GEAUak barne hartutako eskubideak
Egungo erronkak, 60 urteren ondoren
Giza eskubideen alde mobilizatzea ez da alferrik
Ekin: ekintza proposamenak
BibliograďŹ a
Baliabide didaktikoak interneten
FilmograďŹ a
II. Proposamen didaktikoak Lehen Hezkuntzarako ekintza didaktikoak
Bigarren Hezkuntzarako ekintza didaktikoak
Batxilergorako eta Helduen Hezkuntzarako ekintza didaktikoak
Hezitzaileentzako oharra: Aldarrikapen Unibertsalaren ezagutza eskatzen duten ekintzetarako, hemen aurki daiteke testu osoa: www.unhchr.ch/udhr/lang/bsq.htm
BESTEAREN IKUSPUNTUA Helburua: • Ikaslegoa besteen esperientziak, sentimenduak eta beharrak kontutan hartzera bultzatzea. • Guztiok besteak gure berariazko sentimenduen, balioen, beharren eta motibazioen baitan epaitzeko dugun joera baieztatzea. • Besteen emozioak, ikuspuntuak eta pentsamoldeak kontutan izaten ikastea, giza eskubideen kontzeptuak garatzeko lehen pauso gisa. • Aurrekoa kontutan izan gabe giza eskubideak errespetatuak izango diren gizarte bat lortzea zein zaila izango litzatekeen frogatzea. Adina: 12 urtetik aurrera. Deskribapena: Besteen behar eta eskubideekiko sentsibilitatea eta enpatia garatzeko gaitasuna erakusteko rol-jokoa, parte-hartzaileei gertukoak zaizkien egoeratan oinarritua. Gutxienez ordubeteko iraupena eskatzen du. Beharrezko materiala: Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 19. atala: “Gizabanako guztiek dute eritzi-eta adierazpen-askatasunaâ€?. Egoeren testuak eta behaketa-orria (2. ďŹ txa, 20. orrialdea).
Garapena: 1. Hiru laguneko zenbait talde osatuko dira. Talde bakoitzari egoera bera deskribatzen duen testu bat emango zaio (2. ďŹ txa). 2. Talde bakoitzean, bi parte-hartzailek emandako rolak antzeztuko dituzte eta bere rolaren baitan gertatzen zaien egoera nola bizi duten azalduko diote elkarri. Arazoarekin erlazionatutako esperientziak, sentimenduak eta motibazioak izan ditzakete mintzagai. 3. Taldeko hirugarren kideak parte-hartzaileak behatuko ditu eta Behaketaorrian (2. ďŹ txa) bere taldekideen esperientzei, sentimenduei eta motibazioei buruzko oharrak jasoko ditu. 4. Honen ondoren, rolak elkar trukatuko dituzte, hiru kideek hiru rolak bete izan arte.
erreakzioak aztertuko ditu, ondorengo gidoia jarraituz: • Zein izan da azaldutako ikuspuntua? • Zein esperientziak eta motibaziok ahalbidetzen zuten bestearen ikuspuntua ulertzea? • Nola sentitu dira parte-hartzaileak rolez aldatzerakoan? • Behatzaile-rola egitea zaila izan al da? • Zeintzu dira egindako jardueraren puntu nagusiak? • Zergatik da garrantzitsua bestearen ikuspuntua kontutan izatea?
5. Prozesu bera beste egoera desberdin batekin errepikatuko da (taldearen ezaugarrien arabera, egoera gehiago ala gutxiago antzez daitezke).
• Ikasketa honek ba al du Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalean jasotako printzipioekin erlaziorik? Baiezkoa badiozu, zehaztu zein printzipiorekin.
6. Bukatzeko, talde bakoitzak bakarka bertan emandako esperientziak eta
7. 10 minuturen ondoren, ondorioak amankomunean jar daitezke.
Ana M. Pampliegak eta Manuel MarroquĂnek “Programa Deusto 14-16, I. Desarrollo de habilidades sociales-en (Mensajero argitaletxea, 1997) proposatutako ekintza, del Grup d’EducaciĂł d’Amnistia Internacional Catalunya-k moldatua.
GIZA ESKUBIDEEN ALDARRIKAPEN UNIBERTSALA
19
EGOERAK
2. egoera
1. ikaslea: Oso lagun onak zarete. Bihar azterketa bat daukazue. Aurreko azterketak ez dituzu gainditu, eta hau ere gaizki atertzen bazaizu, zure gurasoek esan dezaketenak asko kezkatzen zaitu. Horregatik, “txuletak” egitea erabaki duzu. Zure gurasoek beti esan dizute axola duena emaitzak direla, eta txuleta bat hain larria ere ez da. Zure lagunari txuletak prestatzen laguntzeko eskatu diozu. Azken finean, laguntasuna elkar laguntzean datza.
1. ikaslea: Hemendik bi egunetara ingeleseko azterketa daukazue. Zure liburua desagertu egin zaizu eta ezin duzu ikasi. Azterketa gainditu behar duzu, baina ez diezu zure gurasoei beste liburu bat erosteko dirua eskatu nahi etengabe esaten dizutelako burua non duzun ez dakizula eta ez dituzula zure gauzak zaintzen. Liburua zure lagunari eskatzea erabaki duzu azterketak beti ondo prestatzen dituelako eta ziurrenik ikasita izango du dena honez gero. Azterketa aurretik apur bat errepasatzearekin nahikoa izango du.
2. ikaslea: Oso lagun onak zarete. Oraingoan, zure lagunak azterketa batetarako txuleta bat prestatzen laguntzeko eskatu dizu, baina zuk ez duzu halakorik egin nahi. Bakoitzak bere lanaz arduratu behar duela eta kopiatzea gaizki dagoela uste duzu. Etxean beti esan dizute beti ere egia esan beharra dagoela. Gainera, irakaslea konturatzen bada, istilu galantak izan ditzakezu. Alde batetik haserre zaude, baina bestetik, baita arduratua ere, ez duzulako laguntasuna galdu nahi.
2. ikaslea: Zure lagunak ingeleseko liburua behar du berea desagertu egin delako. Zuk azterketa ia prestatuta daukazunez, zuk zure liburua berari uztea nahi du. Baina zuk ez duzu uste bidezkoa denik lehenago ez ikasi izanagatiko bere utzikeria zuk nozitu behar izatea. Gainera, aurreko azterketengatik badakizu gaia bezperan errepasatzen ez baduzu arazo handiak izan ditzakezula. Bere laguntasuna mantendu nahi duzu, baina ez diozu liburua utzi nahi.
1. egoera
3. egoera 1. ikaslea: Berandu iritsi zara eskolara aspaldian ikusi gabea zenuen lagun batekin topo egin duzulako eta bera agurtzeko gogoa zenuen. Zure ustez, laguntasunak zaindu egin behar dira, eta azken finean, minutu batzurengatik mundua ez da bukatuko. Eskolara iritsi zarenean, irakasleak ez dizu sartzen utzi, ez eta berandu zergatik iritsi zaren azaltzen ere. Zuk eskolan sartu nahiko zenuke egun gutxira azterketa bat daukazulako eta sartzen ez bazara beste norbaiti eskatu beharko diozu gaia azal diezazun. 2. ikaslea: Gaur ikasle bat berandu iritsi da eta ez duzu ikaslegoaren puntualtasun
20
AMNESTY INTERNATIONAL
Behaketa-orria • 1. ikaslea: Esperientziak. Sentimenduak. Motibazioak. • 2. ikaslea: Esperientziak. Sentimenduak. Motibazioak. Alor bakoitzean idatzi parte-hartzaile bakoitzak komunikatzen duenaren atzean antzeman daitekeena.
eza atsegin. Gazte hauen jarrera zureganako eta kideekiko errespetu falta bat da. Ez dira garaiz iristeaz kezkatzen eta gero eskola edozein aitzakiren bidez mozten dute, eta horrela zuri ez zaizu programa osoa garatzeko denbora iristen. Zu zara gai-zerrenda osoa ikas dadin arduraduna. Euren kontura gehiegi ikas dezaten ere eskatu nahi ez diezunez, zure erabakia inori berandu sartzen ez uztea izan da, nahiz eta aitzakia bikain bat izan.
4. egoera 1. ikaslea: Lagun minak zarete, eta horregatik berarekin borroka egin nahi duen gazte talde bat dela eta, laguntza eskatu dizu. Zuk ez diezu aurre egin nahi, baina laguntasuna zaindu nahi duzu. Zure ahaide zaharrago batek eskarmentu latza izan zuen borroka bat zela eta, eta horregatik, etxean sekula borrokatan arituko ez zarela agindu duzu. Zure ustez, arazoak era baketsuan konpontzen dira. 2. ikaslea: Gazte talde bat etengabe ari da zu zirikatzen eta beraiekin borroka egin dezazun desafio egiten. Ez duzu bakarrik azaldu nahi, eta horregatik lagun bati laguntza eskatu diozu. Zure aitak beti esan izan dizu zure burua defendatu behar duzula, eta arazoak konpontzeko zure modua borroka da. Gainera, lagunek elkar lagundu behar dutela uste duzu.
BI AULKIAK Helburua: • Ikaslegoa besteen esperientziak, sentimenduak eta beharrak kontutan hartzera bultzatzea, ziuraski bereengandik desberdinak diren pentsakerak eta jarrerak dituen beste norbaiten tokian jarriz. • Guztiok besteak gure berariazko balioen, beharren eta motibazioen baitan epaitzeko dugun joera baieztatzea. • Ikaslegoa giza eskubideak bere inguruan eta gizarte osoan errespetatzera eta indartzera motibatzea. Adina: 12 urtetik aurrera. Beharrezko materiala: Bi aulki, papera, arkatza eta Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren aleak.
matxismoa, arrazakeria, Interneteko blog oldarkor batean parte-hartzea, etorkinen arbuioa/harrera, haurren lana, etab. 5. Bi boluntariori eskatu zaie aulki bana aukera dezaten alde ala aurka egotea egokituko ote zaien jakin gabe. Era berean, aurretik idatzitako paperen artean zozketaz gaia hautatuko da. 6. Eztabaidako lehen txanda hasiko da eta parte-hartzaile bakoitzak egokitu zaion rola antzeztuko du (alde ala aurka). Antzetzeak ez du zertan luzea izan beharrik: hobe da ideiak bukatzen doazen heinean moztea. 7. Ondoren, aulkia trukatuko dute, eta ALDE egon dena AURKA egotera pasako da, eta alderantziz. 8. Eztabaida bukatutakoan, eztabaidarekin erlazioa duen eskubidea irakurriko da.
Garapena: Bi pertsonen arteko rol-jokoa, bakoitza giza eskubideekin zerikusia duen gai jakin baten alde ala kontra. Hezitzaileak rol-jokoen dinamika ezagutu beharko du.
9. Beste bikote parte-hartzaile batekin eta beste gai batekin errepika daiteke.
1. Parte-hartzaile bakoitzari Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren ale bana emango zaio.
10. Bukatzean, bi rolak antzeztu dituztenei ondorengo galderak eginaz ebaluaketa bat egingo da:
2. Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalarekin lotura duen gaurkotasun-gaiak bilatuko dira, adieraziz Aldarrikapenaren zein atalek duen gai horrekin erlazioa. Ikus eskubiko laukiko adibideak. 3. Bi aulki jarriko dira taldearen aurrean. Aulki bakoitzean kartel bana egongo da, batean ALDE eta bestean AURKA dioela, baina parte-hartzaileek ezin izango dute kartelen edukina ikusi. 4. Eztabaidarako hautatutako gaiak paper txikitan idatziko dira. Adibidez:
• Zer moduz sentitu zarete antzezten ari zinetela? • Erraza egin al zaizue zuen rola antzeztea? • Erraza izan al da lehen aldia? • Eta bigarrena? Gelako gainontzekoei galdetu: • Eguneroko bizitzako zein eskubide onartu dituzte? • Zer moduzko antzezleak dira atera diren lagunak? (jarrera, keinuak, ahots-doinua)
Adibidez: a. Arrazakeria, generoak, orientazio sexualak edota jatorri etnikoak eragindako bereizkeria: 2. atala: 1. Gizaki orori dagozkio Aldarrikapen honetan adierazitako eskubide eta askatasunak, eta ez da inor bereziko arraza, larru-kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik. 2. Ez zaio begiratuko gainera, pertsona zein herrialde edo lurraldetakoa den; ezta hango politikari, legeei edo nazioarteko egoerari, nahiz eta herri hori burujabea izan, besteren zainpeko lurraldea, autonomiarik gabea edo nola-halako burujabetasun-mugak dituena. b. Bullying (eskolako jazarpena), larderia, tratu txarrak: 5. atala: Ezin daiteke inor torturatu, ezta inori zigor edo tratu txar, anker eta lotsarazlerik eman ere. c. Inmigrazioa (edo inmigrazioari lotutako xenofobia): 13. atala: 1. Pertsona orok du joan eta etorri aske ibiltzeko eskubidea eta Estatu baten lurraldean bizilekua aukeratzekoa. 2. Pertsona orok du edozein herrialdetatik alde egiteko eskubidea, baita norberetik ere, eta norbere herrialdera itzultzekoa. Grup d’Educació d’Amnistia Internacional Catalunya-k eginiko www.educarueca.org azaltzen den “Las dos sillas ”jardueraren moldaketa.
GIZA ESKUBIDEEN ALDARRIKAPEN UNIBERTSALA
21
HITLER ETA GANDHI Helburua: Hitlerren eta Gandhiren irudietatik abiatuz, hautatzen diren balioen garrantzia aztertzea, zenbait balio hautatzearen ondorio ezkorrak azpimarratuz. Adina: 14 urtetik aurrera. Beharrezko materiala: Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren Hitzaurrea eta 30. atala. Atxikitutako testuak (3. eta 4. ďŹ txak, 23. orrialdea).
izenen batean inplizituki uler daitezkeela uste al duzu? • Esan al daiteke badirela balio zitalak? • Ziur sekula entzun duzula “balio krisiaâ€? aipatzen. Zeri buruz uste duzu ari direla hori aipatzen duten pertsonak? • Nortzuk dituzte balio hobeak: gaizkileek, poliziek, osasunaren profesionalek, saltzaileek, paraxutistek, misiolariek‌? Zergatik? Zeintzu dira balio horiek?
1. Ikasleei 23. orrialdeko 3. ďŹ txako testuak astiro irakur ditzaten proposatuko zaie.
• Zein printzipiotan oinarritzen dira arestian aipatutako taldeetako kideak euren helburuak lortzeko? Ba al da guztiak ados egongo liratekeeen printzipioren bat?
2. Jarraian, 4. ďŹ txako taula aurkeztuko zaie (23. orrialdea).
• Baliorik izan al dezake maďŹ ako kide batek?
3. Taulako informazioa eta testuen edukinak abiapuntutzat hartuta, eztabaida bat hasiko da.
• Tabuak balio edo printzipio handiak al dira? Zein tabu dira gizarte guztietan amankomunak?
Garapena:
• Zein balio edo printzipio duzu zure gelakideekin amankomunean? Zer da beti ondo ala beti gaizki dagoena? • Zehatz ezazu zein balio edo printzipio izango zenituzkeen jarraian aipatzen direnekin amankomunean: odaliska arabiar bat, rabbi judu ortodoxo bat, New Yorkeko broker bat, kanbodiar komunista bat, NBAko jokalari bat, Ertafrikako diktadore bat‌ • Ba al dago giza kultura guztiek aintzakotzat hartzen duten printzipio ala balio unibertsalen bat? Zein? • Printzipio eta balio guztiak erlatiboak al dira? Ba al da balio absoluturik? 4. Bukatzerakoan, taldeko ebaluaketa bat egingo dugu ondorengo galderen inguruan: Inoiz gure ingurukoak jaso dituzten ezaugarrien baitan epaitzen al ditugu? Beti al gatoz inguratzen gaituztenen balioekin bat?
Eztabaidarako iradokizunak: • Balioak ez dira modu esplizituan inongo ataletan aipatzen. Dena den, beste
22
AMNESTY INTERNATIONAL
Ekintza hau “Giza eskubideen hezkuntzari buruzko baliabideakâ€?-en (Gorka Azkarate, Lourdes Errasti eta Maite Mena. Ararteko, 2000) oinarritua dago eta Grup d’EducaciĂł d’Amnistia Internacional Catalunya-k moldatua izan da.
1.- Dena da erlatiboa
2.- Balioak
Gaur egun esan izaten da, eta baita itsuitsu sinetsi ere, guztia erlatiboa dela. Fisikak, adibidez, aspaldidanik erabiltzen ditu argiaren abiada edo Kelvin 0 graduak bere teorien oinarri bezala. Descartesek berak ere, zalantza arrazoitu batetik abiatuz, haien aldera guztia erlatiboa litzatekeen parametro jakin batzuk ďŹ nkatzeko beharra izan zuen. Gizarte-zientzietan ere parametroak ezarri beharra dago. Mundu guztiak uste iza-
ngo balu zerbait ondo edo gaizki dagoela, zerbait hori unibertsalki onartutako printzipio bat izan liteke. Printzipio horretatik abia gaitezke elkarbizitza arauak sortzeko. Gaur egun, ziuraski Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala da gizarte-kontratu erraldoi bat eraikitzeko erreferenterik onena, bai zalantza etiko nagusienak argitzeko, bai eta gizarte-zientzienak bideratzeko ere.
Gizon tinkoa zen, azkarra, leiala, besteei ekimena eta gogoa helarazteko gai zena: lider izateko jaioa. Guztiak atsekabeturik zeudenean berak ez zuen sekula amore ematen, bere irudimena beti zen zerbait gehiagorako gauza, bere helburuak betetzerik izango zuen fede itsua zuen. Biziki sinesten zuen zabaltzen zituen balioetan, eta haiek aldarrikatzen eman zuen bere bizitza. Guretzat bere balioak zuzenak izan balira, gaur Hitler zatekeen gure historiako heroi handienetakoa. Bere argitasunak, tinkotasunak eta lidergo gaitasunak mundua hobetzen lagundu izango zuketeen, gizateriak sekula izandako sarraskirik bortitzena eragin beharrean. Bere bizitzari zentzu bat eman zioten balioen ikuspegitik soilik esan dezakegu inor gizateriaren ongile bat ala tirano lazgarri bat izan zela. Ezaugarri genetiko paretsuek Hitler eta Gandhi bezalako jende desberdina eragin dezakete: bereizten dituena euren balio-sistema da, euren portaera.
Ekintza honetan erabilitako testuak Txomin Lamikizen “Ensayo sobre prospectiva�-ko testuen moldaketa askeak dira. (Hegia arg. 1973)
GIZA ESKUBIDEEN ALDARRIKAPEN UNIBERTSALA
23
GIZA ESKUBIDEAK LANDU Helburua: Ikaslegoan Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren ezagutza sustatzea, behin ezagututakoan, bere printzipioak barnera ditzan eta haiekin bat etorriaz jokatzen ikas dezan. Adina: 12 urtetik aurrera. Beharrezko materiala: 25. orrialdeko 5. fitxako binetak dituzten horma-irudiak. Bilduma osoa ondorengo webgunean aurki daiteke: www.amnistiacatalunya.org/edu/ humor/dudh2/index.html Garapena: Binetekin zerikusia duten galderak egingo dira. Galderak bakarka ala taldeka egin daitezke, idatziz ala ahoz, Aldarrikapen osoari ala atal jakin bati buruz, etab. • Loturik doakion Aldarrikapenaren atalaren edukinaz gain, zer iradokitzen du binetak? Zein da sortzen duen lehen gogoeta? • Binetak modu eraginkor eta aproposean azpimarratzen al du Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalean azaldutako ideia? • Bakarrik hartuta, bineta nahikoa esanguratsua al da edo bere osotasunean ulertzeko beharrezkoa al da dagokion Aldarrikapenaren atala irakurtzea? • Alda al daiteke bineta moduren batean (irudia, testua, biak) atalaren ideia indartzeko? • Zer da eraginkorragoa binetan azaldutako gaia norbereganatzeko: binetaren eragin umoretsua ala dagokion Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren atalaren testua?
24
AMNESTY INTERNATIONAL
• Ideia ezazu bineta berri bat. Lantzen ari zareten Aldarrikapenaren atala ahalik eta modu argi eta eraginkorrenean islatu beharko duzu. Ondoren, gainontzekoek egindako binetak lehen jarraitutako irizpide berberen bidez aztertuko dituzu. • Ideiatutako bineten artetik, guztion artean bat edo batzu hautatuko dira.
Handiagotu eta ikusgarri izan daitezen prestatuko dira: denek esku hartu dezakete, adibidez, binetak margotzen edo apaintzen. Gelan edo eskolako toki ikusgarri batean eskegiko dira. Landutako balioak gogoan izateko modu bat izango da. Horrela, partehartzaile guztiek euren taldekideen artean giza eskubideen ezagutza zabaldu duten oroigarri bat izango dute.
GIZA ESKUBIDEAK LANDU Egileak: Grup d’Educació d’Amnistia Internacional Catalunya. Bilduma osoa ondorengo webgunean: www.amnistiacatalunya.org/edu/ humor/dudh2/index.html
GIZA ESKUBIDEEN ALDARRIKAPEN UNIBERTSALA
25
Amnesty International giza eskubideen alde lanean diharduen mugimendu global bat da, ikerketaren eta aktibismoaren bidez. Bere ikuspegia Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalean eta beste zenbait nazioarteko arautan babestuta dauden eskubideak pertsona guztiek goza ditzaketen mundu batena da. Amnesty International 150 herrialdetan kokatuta dago eta ez du inongo gobernurekin, ideologia politikorekin, interes ekonomikoren edota erlijio sinesmenekin loturarik. Ez du inongo gobernurik babesten edo erasotzen, eta era berean, ez ditu ere babestu nahi dituen pertsonen iritziak babesten ez erasotzen. Bere interes bakarra giza eskubideen babes inpartziala da.
© Amnistía Internacional Publicaciones, 2008 C/ Fernando VI, nº 8 – 1º izda. 28004 Madrid www.es.amnesty.org
Lege gordailua: ISBN: 978-84-936663-3-0
AMNESTY INTERNATIONAL ESPAINIAR ATALA Espainiar idazkaritza C/ Fernando VI, 8 - 1º izda. 28004 Madrid Tel: 902 119 133 equipo.educacion@es.amnesty.org www.es.amnesty.org
ARGAZKI KREDITUAK Argitarapen honetan erabilitako argazkiek ondorengo gordetzaileek gordetako eskubideak dituzte: © AI: 2., 4., 11., 16. (goian), 17. (goian), 19., 20., 21., 22., 28. 30. (ezkerretan) eta 31. orrialdeak © Preda: 17. orrialdea (behean) © Private: 16. (behean) eta 30. (erdian) orrialdeak © Rafa Castell: 29. orrialdea (goian) © Rocío Carneros: 9., 12., 13., 23., 27. eta 30. (eskubitan) orrialdeak © UN Photo: 10. eta 29. (behean) orrialdeak © Yamil Cure: 19. eta 32. orrialdea Diseinu grafikoa: Yamil Cure. Inprimatzea: Artes Gráficas Palermo.
Eskubide guztiak gordeak. Argitarapen honek egile-eskubideak ditu. Edozein moduz zabal daiteke, tasarik ordaindu gabe, hezkuntza-helburuak edota giza eskubideen zabalkuntza direla eta, baina salmenta galerazita dago. Egile-eskubideen jabeek egiten diren erabilpenez jakinaraziak izan daitezen erregutzen dute, lanaren eraginkortasuna ebaluatu ahal izateko. Testu hau beste edozein egoeratan zabaltzeko, berau beste argitarapenen batean erabiltzeko edota itzuli edo moldatzeko, aurrez argitaletxearen idatzizko baimena eskuratu behar izango da.