GAI AURKIBIDEA I. Hezitzaileentzako gida
Orientabide didaktikoak Giza eskubideak eta aniztasun afektibo-sexuala
Gehiago jakiteko... Giza eskubideak eta LGBT taldea
Baliabideak
FilmograďŹ a
BibliograďŹ a
II. Proposamen didaktikoak Lehen Hezkuntzarako proposamen didaktikoak eta ekintzak
Bigarren Hezkuntzarako eta batxilergorako proposamen didaktikoak eta ekintzak
Helduen Hezkuntzarako proposamen didaktikoak eta ekintzak
Proposamen didaktikoak eta ekintzak “ABC de la UNESCO� dokumentutik moldatuak izan dira.
ANTZEKOTASUNAK ETA EZBERDINTASUNAK
Beharrezko materiala: Ez da materialik behar.
ahizpa bat dutenak�), eta baldintza hori betetzen duten haurrek aulkiz aldatu beharko dute, erdikoa barne. Biribilean aulkirik gabe gelditzen den hurrengo haurra erdian eseriko da eta berak jarriko du hurrengo baldintza. Horrela, laster ulertuko dute aldi berean gauza askotan berdinak eta desberdinak izan gaitezkeela. Bukaera interesgarri bat izan daiteke antzematen hain erraza ez den ezaugarriren bat jartzea (adibidez, “neskarik atseginena�, “irudimen gutxien duen mutikoa�). Normalean, jokoa une horretan eten egiten da, zailagoa delako ezaugarriak betetzen ote diren antzematea. Irakasleak aukera hori erabil dezake izaerari buruzko ezaugarri horiek nola antzematen diren azaltzeko.
Garapena: Haurrek aulkiekin biribil bat osatuko dute, eta bertan eseriko dira, borobilaren erdian haur bat jarriz. Irakasleak ezaugarri bat aipatuko du (adibidez, “gerrikoa daramatenak� edo “arreba edota
Irakaslegoarentzako oharra: Ekintza honek Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 1. eta 2. atalekin eta Haurraren Eskubideen aldeko Hitzarmenaren 2. atalarekin dauka erlazioa.
Edozein giza-talderi buruzko ezberdintasunei buruzko gogoetak. Helburua: Edozein giza-taldetan ematen diren ezberdintasunei eta bereizkeriei buruz hausnartzea. Adina: 8-12 urte.
ADIERAZPEN ASKATASUNAREN MUGAK Adierazpen askatasunaren balizko erabilerak besteentzat mingarriak izan daitezkeen moduaren azterketa.
bat idatz dezan. Arbelean mailaketa bat egongo da, “txantxa/jokoa�-n hasi eta “oso mingarria/iraingarria�-n bukatzen dena. Parte-hartzaile bakoitzak bere adierazpena edo biraoa arbeleko mailaketan kokatu beharko du. Bukatzerakoan, isiltasunez arbelean dagoena azter dezaten eskatuko zaie.
Helburua: Besteentzat, euren eskubideentzat edota ospearentzat mingarria izan daitekeenean, adierazpen askatasunak izan ditzakeen mugei buruz hausnartzea.
Gela talde txikitan banatuko da, eta talde bakoitzari mingarrienak izan diren hitz sorta bat eskeiniko zaio. Taldeko kide bati eskatuko zaio lehen hitza ozen irakur dezan.
Adina: 8-12 urte. Beharrezko materiala: Papera eta arkatza. Garapena: Parte-hartzaile bakoitzari papera emango zaio, eskolan entzun duen adierazpen mingarri bat edo birao
18
AMNESTY INTERNATIONAL
Taldeak onartu beharko du adierazpena mingarria dela, eta hausnartu beharko du: • Jendeari halakorik esaten utzi behar ote zaion. • Zer egin halakorik gertatzen bada.
Hitz bakoitzarekin errepika bedi. Azkenik, gela osoan komenta daitezke hizkera oldarkorrak eragiten dituen eskubide eta betebeharrak: • Irakaslegoa behartuta al dago eskolan birao oldarkorrak ekiditera? • Ikaslegoa behartuta al dago bakarka halako biraorik ez erabiltzera? Hala bada, zergatik? • Zer egin dezakegu gure artean biraoak buka daitezen? • Zergatik da garrantzitsua? Irakaslegoarentzako oharra: Ekintza honek Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 1., 2., 18. eta 19. atalekin eta Haurraren Eskubideen aldeko Hitzarmenaren 12., 13., 14., 16., 17. eta 29 atalekin dauka erlazioa.
DESIREN BIRIBILA Lehentasunetan ematen diren ezberdintasunei buruzko hausnarketa.
• Txori bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.
• Diska bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.
• Intsektu bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.
• Telebistako saio bat izaterik banu, ‌.. izango nintzateke, ......-lako.
• Lore bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.
Helburua: Izaki ezberdinak izanik har daitezkeen itxura desberdinei buruz eta haien arteko lehentasunei buruz hausnartzea.
• Zuhaitz bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.
Adina: 8-12 urte.
• Musika tresna bat izaterik banu, ......izango nintzateke, ......-lako.
Beharrezko materiala: Papera eta arkatza. Garapena: Haurrak biribilean eseriko dira. Parte-hartzaile bakoitzak (nahi izanez gero, bikoteka edota taldeka ere egin daiteke) paper batean ondorengo nahiak idatzi eta arrazoitu beharko ditu:
• Altzari bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.
• Eraikuntza bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako. • Auto bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako. • Herrialde bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.
• Animalia bat izaterik banu, ‌.. izango nintzateke, ‌‌‌-lako.
• Joko bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako.
BEREIZKERIA ETA ESTEREOTIPOAK
gela osoari aurkeztu beharko dio: esan dezala zenbat urte dituen, alai ala goibel ote dagoen, edo nola hartu zuen gaur egun daukan forma. Gaiari buruz, nahi izanez gero, idazlanak, abestiak edota bertsoak egin daitezke. Honen ondoren, harri guztiak kutxa edota poltsa berean sartuko dira, denak nahasiko dira, eta lurrera bota. Parte-hartzaile bakoitzak bere “laguna� bilatu beharko du. Irakasleak ariketaren leloa azpimarratuko du: edozein taldetako gizakiek berdinak dirudite lehendabizikoz begiratzen ditugunean, baina sakonki ezagutu ondoren, denak dira ezberdinak, denek dute bere ibilbide pertsonala eta denekin eraiki daiteke laguntasun bat. Baina horretarako, aurreiritzi guztiak (adibidez, “harriak hotzak, gogorrak eta axolagabeak dira�) saihestu behar dira.
Estereotipoei buruzko hausnarketa. Helburua: Estereotipoak aztertzea. Estereotipoek duten egia izpia, hain zuzen ere, izpia baino ez dela lantzea. “Itxuraz� berdinak direnen artean dauden ezberdintasunak ulertzea. Adina: 8-12 urte. Beharrezko materiala: Parte-hartzaile bakoitzarentzako harriak. Garapena: Parte-hartzaile bakoitzari harri bat emango zaio, eta haren “lagun� egin dadila eskatuko zaio. Ondoren, parte-hartzaile bakoitzak bere “laguna�
• Filme bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako. • Elikagai bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako. • Kolore bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako. • Kale bat izaterik banu, ...... izango nintzateke, ......-lako. Bukatzerakoan, ondorengo galderei buruz hausnartu: • Erantzun berdin asko izan al dira? • Zure ustez, erantzu batzuk besteak baino hobeak al dira? Irakaslegoarentzako oharra: Ekintza honek Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 19. atalarekin eta Haurraren Eskubideen aldeko Hitzarmenaren 13. eta 14. atalekin dauka erlazioa.
GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA
19
• Errespetatzen al duzu gainontzekoengan zure buruan antzemandako dohaina? • Errespetatzen al duzu gainontzekoek zuk ez dituzun dohainak izatea? • Gizaki orok merezi al du begirunea? Zergatik? • Nola azaltzen duzu besteenganako begirunea? Ondoren, parte-hartzaile bakoitzak norbaitek berarenganako begirunerik izan ez zuen bizipen bat azal dezake, orduan izandako sentimenduak adieraziz:
INGURUAN DITUDAN PERTSONAK Onartzen ez gaituztenean sortzen zaizkigun sentimenduei buruzko hausnarketa. Helburua: Norbaitek garen bezala onartzen ez gaituenean izaten dugun sentimenduei buruz eta gainontzekoei zor diegun begiruneari buruz hausnartzea.
• Zergatik izaten ditu batzutan jendeak begirunerik gabeko portaerak? • Zer da duintasuna? Zure duintasuna kaltetua izaten al da norbaitek ez badu zuganako begirunerik? • Zer egin dezakezu norbaitek ez badu zuganako begirunerik? Azkenik: • Galdetu: "Zer esan nahi du gizaki orok begirunea merezi duela?"
“SO ALUMA ETA ZARA YO REN ISTORIOAâ€? “La historia de So Aluma y Zara Yoâ€? ipuinak irabazi zuen Aniztasun Sexualari buruzko I. Latinoamerikar Ipuin Lehiaketa, SentidoG.com, Inversa.org eta Argentinako Amnesty Internationalek antolatua. Egileak: Nilo MartĂn eta Gonzalo Serrano (Madrilgo FEDERACIĂ“N COLEGAS-eko hezkuntza arduradunak). Hemen ipuina euskaratua eskeintzen da. Helburua: Ipuinaren bidez sortutako sentimenduak eta edozein joera afektibo-sexual onartzeko beharra aztertzea. Adina: 10 urtetik aurrera. Beharrezko materiala: 1. ďŹ txa (21. orrialdea). Fotokopiak egin eta ikasleei kopia bana eman. Garapena: Parte-hartzaile bakoitzari ipuinaren kopia bana emango zaio. Irakurri ondoren, denen artean eztabaida daiteke, abiapuntutzat, adibidez, ondorengo galderak erabiliz:
• Guztiok elkar gehiago errespetatuko bagenu, bizitzan izan litzazkeen onuren adibideak eskatu.
• Zer gertatzen da ipuinean?
Beharrezko materiala: Ez da materialik behar.
• Parte-hartzaile bakoitza besteak gehiago nola errespeta ditzakeen pentsatzera bultzatu.
• Zein sentimentu azaltzen dira? Nork bizi ditu?
Garapena: Haurrak biribilean eseri ondoren, bakoitzak duen dohain bat pentsa dezaten eskatuko zaie, eta ondoren, besteengan zein dohain miresten ditugun galdetuko zaie. Honen ondoren, ondorengo gaiei buruz eztabaidatuko da:
Irakaslegoarentzako oharra: Ekintza honek Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 1., 2. eta 12. atalekin eta Haurraren Eskubideen aldeko Hitzarmenaren 2., 12., 13., 14., 16. eta 29. atalekin dauka erlazioa.
Irakaslegoarentzako oharra:
Adina: 8-12 urte.
20
• Zein sentimendu sortzen du begirunerik ezak?
IPUINA:
AMNESTY INTERNATIONAL
• Zerbait deigarria gertatu al zaizu?
• Zer iruditu zaizu?
Ondorengo helbidean ipuin gehiago aurki daitezke: www.cogam.org/secciones/ educacion/documentos/i/1413/154/ cuentos-para-la-diversidad
1
SO ALUMA FITXA ETA ZARA YOREN ISTORIOA Gaur bidai bat egingo dugu, oso urrutira, agian hosto erraldoiez betetako baso hertsi eta heze batetara, agian mendiz inguratutako zelai batetara‌ Garrantzitsuena da han bizi izan zela So Aluma, gure protagonista. Eta tribuko guztiek, Alumatar tribukoek, Aluma zuten abizena. So jaio zen egunean, izugarrizko arranoa zebilen bere amaren etxolaren gainean hegan. Geroztik, So jolasean, korrika edota ehizean zebilen bakoitzean, han zegoen arranoa ere. So hamalau urteko mutiko argal eta luze bat zen, eta nahiz eta adin hori guretzat gazte-adina den, So bazen nor honez gero bere herrixkan. Egun hotzetan, goizgoizean sua pizteko arduraduna zen. Baina nahiz eta hau oso eginkizun garrantzitsua izan, herrixkakoek ez zuten So heldutzat jotzen. So heldua izango zen neskatila batekin ezkondu eta bere etxea eraikitzen zuenean. Soren haurtzaroko lagunak ezkonduta zeuden eta batzuk seme-alabak zituzten. So bakarrik geratzen zen ezkongai, baina ez zegoen herrixkan behar adina erakartzen zuen neskarik. Horregatik, Sok herrixkako agureengana jo zuen, eta bidaiatzea eta beste zenbait herrialdetako emakumeak ezagutzea pentsatu zuela esan zien. Nahiz eta Sok alde egitea tribuarentzako kolpe latza izan, agureek zorte ona opa zioten. Sok bere larrurik onenak hartu zituen, bere bururako lumarik apainenak jaso, eta bere kanoa hartuta, ibaian behera joan zen. Bere eginkizuna hasi berria zuen: emakume bat aurkitzea, herrixkara berarekin itzultzea eta ondorioz, herrixkan heldua izatea.
So ibaiaren erdian zegoen. Hain urrutira bakarrik bidaiatzen zuen lehen aldia zen. Beti abiada berberan ari zen arraunean, ‌zas...zas‌zas‌zas‌zas. Eguzkia punturik gorenean zegoela, Sok itzal bat ikusi zuen, uretan islatua. Arrano izugarria zen, behin eta berriz, bere buru gainetik hegan pasatzen zena. Soren arraunkada bakoitzean, arranoak bere hegoak eragiten zituen. Sok primeran entzun zezakeen haren soinua. Herrixka bakoitzean Sok gau bat ematen zuen eta ibaian behera zergatik zihoan azaltzen zien. Sok beste tribuek bisitari atseginei ematen zizkieten opari ugari jaso zituen, eta gau horretan bertan ez bazuen inongo emakumek erakartzen, biharamunean bere bidaiari ekiten zion. Egun ugari pasa ziren. Ibaia gero eta zabalagoa zen eta horrek etxetik urruntzen ari zela esan nahi zuen. Herrixketako batean Sok Zara Yo ezagutu zuen. Herrixkara iristean, mutil gazte hau ibaiertzean zegoen eta, ikusminak jota, kanpotarrarengana joan zen kanoatik ateratzen laguntzera. Gau hartan bi mutikoak etengabe aritu ziren solasean. Gehienbat So zen, dena den, Zara Yori bere bidaian ikusitako gauza miragarri guztiak azaltzen zizkiona. Gau hartan, lo zegoela, Zara Yok amets bat izan zuen: Sok bezala bidaiatzen zuela amets egin zuen.
tzak ondo begiratuz. Eta gora ere begiratzen zuen, Sorekin batera zioan arranoak kokilduta. Arranoak hegoak eragin zituen, So oso gustora zegoen Zara Yorekin. Egun pare bat beranduago, Sok herrixkara itzultzeko garaia zela pentsatu zuen. Biak hasi ziren oso indartsu korrontearen aurka arraunean. Orain bidaia motelagoa eta gogorragoa zen. Arraunean egun ugari eman ondoren, Zara Yoren herrixkara iritsi ziren. Sok pentsatu zuen han bukatuko zela elkarrekin egindako bidai liluragarria, baina Zara Yok ez zion ibaian gora arraun egiteari utzi. Ez zuen ibaiertzera hurbildu nahi izan. Sok orduan jakin zuen bidai hura ez zuela bakarrik bukatuko. Gau hartan Zara Yok Soren eskua heldu zuen eta elkar musukatu zuten. Sok azkenik aurkitua zuen bila zebilen konpainia. Herrixkara iritsi zirenean, guztiak So agurtzera joan ziren. So gerta zitekeenaren beldur zen. Sok Zara Yo eskutik heldu zuen eta agureen batzarrak eguna igarotzen zuen etxolara joan zen. So bat-batean atsekabetu egin zen, ez baitzekien nola esan, irrikaz bere berrien zain zeuden agureei, bilatutako maitasuna aurkitua zuela.
Zara Yoren tribuan diotenez, ametsek erakusten dizute ametsaren hurrengo egunean jarraitu behar duzun bidea. Esnatzerakoan, Zara Yo Sorengana joan zen ametsa kontatzera, eta So asko poztu zen bere bidaiean kide berri bat izango zuela jakiterakoan. Laster hartu zuten biak arraunean ari zitezkeen kanoa bat eta ibaian sartu ziren.
Sok, malko artean, hau esan zuen: “Hemen dago, aurkitu dut bila nenbilen maitasuna eta Zara Yo izena du. Badakit ez zenutela nigandik hau espero, eta beharrezkoa bada, herrixkatik alde egingo dut�. Sok ezin izan zuen gehiago eta negarrez hasi zen. Agure batek Zara Yori so egin zion, eta hau esan zuen: “So, beti zurekin izan den arranoak bakarrik utzi al zintuen maitasuna aurkitutakoan? Orduan, zergatik egin beharko genuke guk halakorik?�.
Egun osoan ez zioten solas egiteari utzi. So aurrekaldean ari zen arraunean eta Zara Yo atzekaldean, betiere ibaiaren er-
Geroztik, So eta Zara Yo elkarrekin bizi izan ziren tribuan. So, egun hartan, Alumatar heldu bat bilakatu zen.
GIZA ESKUBIDEAK ETA ANIZTASUN AFEKTIBO-SEXUALA
21
Amnesty International ikerketa eta aktibismoaren bidez giza eskubideen alde lanean diharduen mugimendu global bat da. Bere ikuspegia Giza AMNESTY INTERNATIONAL Espainiar atala Espainiar Idazkaritza
Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalean eta beste zenbait nazioarteko
C/Fernando VI nº 8 – 1º izda. 28004 Madrid Teléfono: 902 119 133
arautan babestuta dauden eskubideak pertsona guztiek goza ditzaketen
Equipo.educacion@es.amnesty.org www.es.amnesty.org
mundu batena da. Amnesty International 150 herrialdetan kokatuta dago. Ez du inongo gobernurekin, ideologia politikorekin,
© Amnistía Internacional Publicaciones, 2008
Eskubide guztiak gordeak.
interes ekonomikorekin edota erlijio
Unitate didaktiko hau Amnesty Internationa-
sinesmenekin loturarik. Ez du inongo
C/ Fernando VI, nº 8 - 1º izda. 28004 Madrid www.es.amnesty.org
gobernurik babesten edo erasotzen,
Lege-gordailua: ISBN: 978-84-935397-8-8 ARGAZKI KREDITUAK
ten ez erasotzen. Bere interes bakarra giza eskubideen babes inpartziala da.
dute ekarlanean. Argitarapen honek egile-eskubideak ditu. Edozein moduz zabal daiteke, tasarik ordaindu
eta era berean, ez ditu ere babestu nahi dituen pertsonen iritziak babes-
lek, COGAMek eta Colegas Federazioak egin
Argitarapen honetan erabilitako argazkiek ondorengo gordetzaileek gordetako eskubideak dituzte: © AI. 4., 25., 29. (behea) orrialdeak.
gabe, hezkuntza-helburuak edota giza eskubideen zabalkuntza direla eta, baina salmenta galerazita dago. Egile-eskubideen jabeek egiten diren erabilpenez jakinaraziak izan daitezen erregutzen dute, lanaren eraginkor-
© Rocío Carneros 3., 6., 8. , 11., 16., 18., 19., 20., 23., 24., 26., 29. (goia) eta 32. (goia) orrialdeak.
tasuna ebaluatu ahal izateko. Testu hau beste edozein egoeratan zabaltzeko, berau beste argitarapenen batean erabiltzeko edota itzuli
© DR. 27. orrialdea Diseinu grafikoa: Yamil Cure Inprimatzea: Artes Gráficas Palermo
edo moldatzeko, aurrez argitaletxearen idatzizko baimena eskuratu behar izango da.