GAI AURKIBIDEA I. Hezitzaileentzako gida Orientabide didaktikoak
Zer da heriotza-zigorra
Heriotza-zigorraren aurkako arrazoi sendoak
Heriotza-zigorra zifratan
Heriotza-zigorra eta Espainia
Amnesty heriotza-zigorraren aurka lanean
Gaiari buruzko legedia
Ekin: Apelatzeko kasu errealak
FilmograďŹ a
BibliograďŹ a
II. Proposamen didaktikoak Lehen Hezkuntzarako proposamen didaktikoak eta ekintzak
Bigarren Hezkuntzarako proposamen didaktikoak eta ekintzak
Batxilergorako eta helduen Hezkuntzarako proposamen didaktikoak eta ekintzak
PRENTSA AZTERTUZ
Helburua: Hiltzera zigortutako egiazko pertsonen kasuen azterketa erabiliz, zigor honen bidezkotasunari buruz hausnartzea. Ekintzarako motibazioa helburu, heriotza-zigorra pairatzen dutenei buruzko sentikortasuna garatzea. Adina: 15-16 urte. Beharrezko materiala: Egiaz hiltzera zigortutakoei buruzko ďŹ txa (20. orrialdea) Zerikusia duten arloak: Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza, Historia, Tutoretza. Garapena: 1. Partehartzaile bakoitzak 2. ďŹ txaren kopia bana jasoko du (20. orrialdea), bakarka irakurriko du eta idatziz bertan azaltzen diren galderei erantzungo die. 2. Ondoren eztabaida bat antolatuko da heriotza-zigorraren aldeko eta aurkko argudioak azaltzeko, emandako egiazko kasuak kontutan izanik.
NIK ZIGORTZEN DUT
Garapena:
Helburua: Heriotza-zigorra ezar litekeen ustezko kasuetan oinarrituz, heriotza-zigorraren bidezkotasunari ala bidegabekeriari buruz hausnartzea.
1. 3. ďŹ txa banatuko da (21. orrialdea)
Adina: 13-16 urte.
3. Bi talde sortuko dira:
Beharrezko materiala: Hiltzera zigortutako ustezko kasuei buruzko 3. ďŹ txa (21. orrialdea) idazteko materiala.
• Edozein kasutan heriotza-zigorraren aurkakoak.
Zerikusia duten arloak: Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza, Tutoretza, Hizkuntza, Historia.
18
AMNESTY INTERNATIONAL
2. Bakarka erantzungo da, norberaren iritzia adieraziz.
• Kasu batzutan heriotza-zigorraren aldekoak. 4. Testuan azaltzen diren galderen inguruan eztabaida bat antolatuko da.
HERIOTZAZIGORRARI BURUZKO GOGOETA Helburua: Munduan heriotza-zigorrari bu- ruz dagoen errealitatetik abiatuz, beroni buruz hausnartzea. Ekintzarako motibazioa helburu, heriotza-zigorra pairatzen dutenei buruzko sentikortasuna garatzea. Adina: 15-16 urte. Beharrezko materiala: Ordenagailuak, idazteko materiala, partehartzaile bakoitzarentzako Giza Eskubideen Asldarrikapen Unibertsalaren kopia bana. www.unhchr.ch/udhr/lang/bsq.htm Zerikusia duten arloak: Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza, Tutoretza, Teknologia.
ADINGABEAK, KONDENATUAK Helburua: Hiltzera zigortuak izandako adingabeen egiazko kasuak aztertuz, zigor honen bihozgabekeriari eta bidegabekeriari buruz hausnartzea. Ekintzarako motibazioa helburu, heriotza-zigorra pairatzen dutenei buruzko sentikortasuna garatzea. Adina: 15-16 urte. Beharrezko materiala: Hiltzera zigortutakoen egiazko kasuei buruzko 4. ďŹ txa (22. orrialdea) ikasle bakoitzarentzako Haurraren Eskubidei buruzko Hitzarmenaren 37. atalaren kopia bana.
Garapena: 1. Bi edo hiru kideko taldeak osatuko dira, erabil daitezkeen ordenagailu kopuruaren baitan. 2. Ondorengo linkak erakusten duen mapa aztertuko da: www.es.amnesty.org/temas/penade-muerte/pagina/miles-de-personas-condenadas/ 3. Amnesty Internationalen espainiar atalaren web orrian (www.es.amnesty.org) ondorengo galderen erantzuna bilatuko da: • Zenbat herritan uste duzu dirauela indarrean heriotza-zigorrak? • Ba al dakizu Espainian oraindik heriotza-zigorra existitzen ote den? • Jakingo al zenuke asmatzen zenbat pertsona izan ziren exekutatuak iaz epai oďŹ zial bat beteaz? 4. Erantzunak amankomunean jarriko dira eta ondorengo galderari erantzuna emango zaio:
• Errepetatzen al da 1948an Nazio Batuetako kide diren herrialde guztiek sinatutako Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala? Argudiatu erantzunak.
Zerikusia duten arloak: Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza, Tutoretza, Hizkuntza, Historia. Garapena: 1. Partehartzaile bakoitzari 4. ďŹ txa emango zaio (22. orrialdea) 2. Eztabaida bat antolatuko da ondorengo galderei erantzuteko: • Baliagarria al deritzozu adingabe bat biziarteko kartzela-zigorrera edo heriotza-zigorrera kondenatzea? (Argudiatu erantzuna) • Gizarteak ez al du adingabe horiek berrezitzeko erantzunkizuna? (Argudiatu erantzuna)
HERIOTZA-ZIGORRARI EZ
19
PRENTSA AZTERTUZ
Iturria: Amnesty International.
Iturria: Reporteros sin fronteras
Iturria: El tiempo.com (EFE)
Iran
Afganistan
Txina
2007ko maiatzak 27an Zahedango espetxean Sa’id Qanbar Zahi 17 urteko gaztea urkatua izan zen. Martxoan izan zen hiltzera kondenatua, beste sei gizonekin batera, denak Irango baluchi gutxiengokoak. Otsailak 14ean Zahedanen Iraultzaren Armadako kideak zihoazen autobus baten aurkako atentatu bat izan zen, leherkailuak erabili zirelarik. Dirudienez, Sa’id Qanbar Zahi eta besteak euren familiek atentatu horrekin zuten zerikusiagatik izan ziren atxilotuak. Baietatu gabeko txosten batzuren arabera, akusatuetako batzuk torturapean “aitortu� zuten.
2008-01-18
2007-12-20
Mollah-tarren Kontseiluak duela hiru hilabete atxilotutako Sayed Perwiz Kambakhsh, kazetariarentzat heriotza zigorra eskatu du.
Wang Chengming, Shanghai Electric Group-eko presidente ohia, diru publikoaren bidegabeko erabileragatik eta eroskeriagatik hiltzera kondenatua izan da. Wang eta Yan Jinbao eta Lu Tianming zuzendariak, (bi hauek, hurrenez hurren, bizialdiko zigorreko eta 15 urteko presoaldiko zigorra jaso zuten) Shangain legez kanpoko salerosketen bidez 40 milioi dolar bereganatu izatearen errudun jo dituzte, Changchungo Erdiko Herri Auzitegiko epaiak dioenez.
Reporteros sin Fronteras elkartea oso kezkatuta dago 2007ko urrian atxilotutako Sayed Perwiz Kambakhsh kazetari gaztearen kasuan erlijio-talde kontserbadoreek bertako agintarien gain eragindako presioa dela eta. Arnegatu izana eta “adierazpen belzgarriak zabaldu izana� leporatzen zaio.
20
AMNESTY INTERNATIONAL
NIK ZIGORTZEN DUT Gaizkileek zigorra jaso behar dute. Mundu guztia ados dago horrekin. Zaila da esatea delitu bakoitzari zein zigor dagokion. Heriotza-zigorra zigorrik errukigabeena da eta, horretaz gain, ez du atzera egiterik. Imajina ezazu oraindik heriotza-zigorra indarrean dagoen herrialde batetako epailea zarela. Noiz emango zenuke norbait hiltzera zigortzeko moduko epaia (baldin eta zigor horrek indarrean egon behar lukeela uste baduzu)? Ba al dira sekula heriotza-zigorra ezarriko ez zeniekeen deliturik? Zein irtenbide emango zenieke? Espetxea, isun baten ordaina, laguntza psikiatrikoa, ordezko lanak, etab.?
Kasu-zerrenda 1. Joan C.: Berariaz lau pertsona hil zituen.
3
FITXA
2. Miriam S.: Miriamek buruko gaitz bat du. Bere semea erail zuen.
batean 16 urteko gazte bati zauri larriak egin zizkion.
3. L. T.: Hondakin toxikoak legez kanpo isuri zituen. 168 etxebizitza bota behar izan ziren eta 20 pertsona gaixotu ziren.
7. Guillermo R.: Bi emakume bortxatu zituen. 8. P. R.: Ogasun Publikoari 100 milioiko iruzurra egin zion.
4. Maria P.: Alkoholaren menpean gidatzen ari zela, istripu bat eragin zuen eta bi haur hil ziren.
9. L. J.: Gerra garaian 36 pertsona hiltzeko agindua eman zuen. Gaur arte ez da bere krimenaren berririk izan.
5. Germån Z.: Legez kanpoko alderdi politiko baten liderra da. Etorkinak eta judutarrak sarraskituak izatea eskatzeko panetoak idazten ditu. Bere helburuak lortzeko gazte taldeak trebatzen ditu indarkeria erabil dezaten.
10. MĂłnica P.: Maiz hildakoak eragin dituen atentatuak burutzen dituen talde terrorista batetako kidea da.
6. Antonio S.: Futbol-zelaietan emandako indarkeria. Antoniok partida
11. T. S.: 4, 7 eta 8 urteko haurrei sexuabusuak eragin zizkien. 12. Carolina P.: Lapurreta batean parte hartu zuen. Hartan polizia bat hil zen.
HERIOTZA-ZIGORRARI EZ
21
ADINGABEEI ZIGORRAK
* $ &( !$ *)* # ! ! () ( # ) ... 18 urtetik beherakoek egindako delituen kasuetan heriotza-zigorra ezartzea, baina oraindik ere herrialde talde txiki batek adingabekoentzako heriotza-zigorra mantentzen dute. Azken 18 urteotan, 40 pertsona baino gehiago euren estatuek hilaraziak dira, 18 urte baino gutxiago zituztela. 2007an 3 herrialdek jarraitu dute adingabeak hilarazten: Iranek, Saudi Arabiak eta Yemenek.
'$# $ )&( !$ )& '$" ) ...2000. urteko urtarrilean hilarazia izan zen, bere aurkako epaiketa berariazko auzitegi batean bukatu eta ordu erdira. 2003ko apirilean berariazko auzitegi militarrak kendu egin ziren. 2001eko maiatzean, Kongoko Errepublika Demokratikoko ordezkariek Nazio Batuei hiltzera zigortutako beste zenbait haurri indultua eman zitzaien berri eman zieten. Ordezkariek ez zuten Kasongoren exekuzioa aipatu.
22
AMNESTY INTERNATIONAL
%$" $# *"
)&( !$ & $)' # " & *
... 2002an Texasen hilarazia izan zen, zortzi urte lehenago, 17 urte zituela, egindako hilketa bategatik. Epaiketan zehar, soilik gizon eta emakume zuriez osatutako epaimahaiaren aurrean, ďŹ skalak (hau ere gizon zuria) “animalitzatâ€? jo zuen. Azaldutako lekukoek bere birgaitzeko aukerak azpimarratu zituzten. Espetxe barruan, bere jokabidea eredugarria izan zen.
$ # # " & * )&( * () " 1997an Txinako Kode Penalari egindako heriotza-zigorrari buruzko emendakin bat indarrean sartu zen. Haren baitan, 16 edo 17 urte baino gutxiagokoek egindako delituei ezin izango zitzaien heriotza-zigorra ezarri. Dena den, ondoren ere delitua egiteko unean 18 urte baino gutxiago zituzten pertsonak hilaraziak izan dira, epaitegiek ez dutelako haien adina jakiteko ahalegin handiegirik egin. 2003ko martxoan Hebei aldizkari juridikoak 18 urte eta 3 hilabeteko Zhao Linen exekuzioaren berri eman zuen 2000.urtean, 16 urte zituela, egindako hilketa bategatik. Hilketa Funingo bailaran egina zen, Jiangsu probintzian.
Amnesty Internationalek 1990az geroztik Iranen adingabeen zazpi exekuzioren berri eman du. Lortutako datuen gehiengoa iraniar hedabideek emandako informazioan oinarritutakoa da. Duela gutxi, 2001eko maiatzak 29an IRNA berri-agentzia oďŹ zialak esan zuenez, Mehrdad YouseďŹ , 18 urteko gaztea, urkan hilarazia izan zen bi urte lehenago egindako delitu bat zela eta. Epaileek hiltzera zigortua izateko gutxieneko adina 18 urtetan ďŹ nkatzen duen lege-proiektu bat onartu dute. Zenbait txostenen esanetan, Parlamentuak proiektua 2003ko amaiera aldera aztertu behar zuen.
" & & )&( !$ *( ‌ Irango Auzitegi Gorenak hiltzera zigortua izan da, 2003an, 17 urte zituela eta adingabea izanik, egindako ustezko hilketa bategatik. Berak beti aldarrikatu du bere errugabetasuna. Espetxe barruan bere buruaz beste egiten saiatu zen. Giltzurrunetako gaitz bat du, espetxean dagoenetik okerrera egin diona. Iranek 18 urtetik beherakoenztat heriotza-zigorra galerazten duten zenbait nazioarteko hitzarmen sinatu ditu.
HERIOTZA ZIGORRARI BURUZKO INKESTA Helburua: Ingurukoen artean inkesta bat eginez, heriotza-zigorrak sortzen duen iritziari buruz ikertzea.
ketatutako pertsona kopuru txukuna izango dugu. Hau da gizarteak izan dezakeen iritziaren lagin txiki bat. 2. Erantzun guztiak batu eta portzentaiak kalkulatuko dira. Adibidez:
Adina: 15-16 urte. Beharrezko materiala: 5. ďŹ txa (24. orrialdea). Zerikusia duten arloak: Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza, Matematika, Tutoretza.
Garapena:
1. Partehartzaile bakoitzari 5. ďŹ txa emango zaio (24. orrialdea). Ikasle bakoitzak 5 elkarrizketa egingo baditu, elkarriz-
!
HERIOTZA-ZIGORRARI EZ
23
HERIOTZA ZIGORRARI BURUZKO INKESTA
2. Zein da heriotza-zigorraren alde duzun argudiorik garrantzitsuena? Baduzu beste argudiorik?
Ezagunak zein kaleko ezezagunak elkarrizketa daitezke. 5 pertsona bilatu behar dira eta 10 minutu ba ote dituzten galdetu galdera batzuri erantzuteko. Erantzunak berehala jasoko dira idatziz. Elkarrizketan ez da eztabaida bat hasi behar, bestearen iritzia jaso behar baitugu soilik. Elkarrizketaren ondoren, iritziak aldera daitezke.
4. Zer deritzozu ondorengo argudioez? Erantzun arren “ados�, “ez ados� ala “ez dakit�.
Elkarrizketalaria: “Eskolan heriotza-zigorraren gaialantzen ari gara. Orain ikerketa bat egiten ari gara herritarren iritzia biltzeko. Baduzu une bat galdera batzuri erantzuteko?� 1. Heriotza-zigorraren alde ala aurka zaude? Alde Aurka
2. galderara pasa. 3. galderara pasa.
24
AMNESTY INTERNATIONAL
3. Zein da heriotza-zigorraren aurka duzun argudiorik garrantzitsuena? Baduzu beste argudiorik?
a) Heriotza-zigorra indarkeria-ekintza bat da, eta horregatik, indarkeria gehiago bultzatzen du. b) Heriotza-zigorra maiz arerio politikoak suntsitzeko erabiltzen da. c) Heriotza-zigorrak ez du delitu bat egiteko prest dagoena beldurtzen. d) Heriotza-zigorra baztertzailea da: askoz beltz txiro gehiago daude hiltzera kondenatuta zuri aberatsak baino. e) Heriotza-zigorrak ez du atzera egiterik: erru bat ematen bada, ezin da konpondu. f) Heriotza-zigorra izan litekeen zigorrik gordinena, kupidagabeena eta irain-
garriena da, eta gainera, bizitza eskubidearen urraketa bat da. g) Izugarrizko delituak burutzen dira munduan. Egileak zigortuak badira, espetxean maiz euren ekintzak damutzen zaizkie. Heriotza-zigorraren bidez, euren bizitzak aldatzeko aukera kentzen zaie. 5. Amnesty Internationalek, heriotza-zigorra dagoen zigorrik samingarriena eta bihotz-gogorrena dela eta bizitza eskubidea urratzen duela dio, eta horregatik, mundu herrialde guztietan ken dadin eskatzen du.. Ados al zaude? 6. Ikerketa ezberdinek behin eta berriro frogatu dute heriotza-zigorraren bidez ez dela delinkuentzia murrizten. Argudio hau kontutan izanik, zein da heriotza-zigorrari buruzko zure iritzia? 7. 4. galderan azaldutako heriotza-zigorraren aurkako argudioak (beharrezkoa bada, errepika daitezke) Amnestyk eta beste jende askok bidezkoak jotzen ditu. Argudio horiek kontutan izanik, zein da heriotza-zigorrari buruzko zure iritzia?
Amnesty International ikerketa eta aktibismoaren bidez giza eskubideen alde lanean diharduen mugimendu global bat da. Bere ikuspegia Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalean eta beste zenbait nazioarteko arautan babestuta dauden eskubide guztiak pertsona guztiek goza ditzaketen mundu batena da. 2 )*&./& */$-* "&+* ( 0!(&" "&+*$. '40#0&1 ! 0> > +<&#
#&4+& 999 '5 #/0'56; 14)
., &*& - / ( ., &*& - # 1' -&/1
detan kokatuta dago. Ez du inongo
$%$ %+-# &(0
gobernurekin, ideologia politikorekin,
'40#0&1 ! 0> = > +<&#
#&4+& '.A(101
Amnesty International 150 herrial-
interes ekonomikorekin edota erlijio sinesmenekin loturarik. Ez du inongo gobernurik babesten edo erasotzen, eta era berean, ez ditu ere babestu nahi dituen pertsonen iritziak babesten ez erasotzen. Bere interes bakarra giza eskubideen babes inpartziala da.
4)+6#4#2'0 *10'6#0 '4#$+.+6#-1 #4)#<-+'- 10&14'0)1 )14&'6<#+.''- )14&'6#-1 '5-7$+&'#- &+67<6' ? '<-'44'6#0 '4&+#0 '6# $'*'#0
'6# )1+#0 '6# '4&+#0 144+#.&'#- ? 0# +0 144+#.&'# ? /0'56; 06'40#6+10#. +.#0 )1+#0 ;
144+#.&'#- ? 46*74 7&#* 0)'. '6# 144+#.&'#- ? #$+#0 +#5+1 2+:5+. 144+#.&'# ? .14+&# '2#46/'06 1( 144'%6+105 144+#.&'# $'*'#0 ? 4721 .1%#. &' 7#&#.#,#4# 144+#.&'# $'*'#0 ? #8+'4 4'0&'5 '6# '5-7$+#0 '4&+#0 '6# $'*'#0 144+#.&'#? +--76 /0'56; 06'40#6+10#. 144+#.&'# ? 4+8#6' '6# 144+#.&'#- ? 7$'0 #0)#5#4+#0 144+#.&'# +5'+07 )4#(+-1# "#/+. 74' 024+/#6<'# 46'5 4@(+%#5 #.'4/1
'37+21 '&7%#%+10 '5 #/0'56; 14) 999 '5 #/0'56; 14) .'0!&#$ %01/& ' %+-#$ ' 4)+6#4#2'0 *10'- ')+.' '5-7$+&'#- &+67 &1<'+0 /1&7< <#$#. &#+6'-' 6#5#4+- 14&#+0&7 )#$' *'<-706<# *'.$747#- '&16# )+<# '5-7$+&''0 <#$#.-706<# &+4'.# '6# $#+0# 5#./'06# )#.'4#<+6# &#)1 )+.' '5-7$+&''0 ,#$''- ')+6'0 &+4'0 '4#$+.2'0'< ,#-+0#4#<+#- +<#0 &#+6'<'0 '44')76<'0 &76' .#0#4'0 '4#)+0-146#570# '$#.7#67 #*#. +<#6'-1 '567 *#7 $'56' '&1<'+0 ')1'4#6#0 <#$#.6<'-1 $'4#7 $'56' #4)+6#4#2'0'0 $#6'#0 '4#$+.6<'-1 '&16# +6<7.+ '&1 /1.&#6<'-1 #744'< #4)+6#.'6:'#4'0 +&#6<+<-1 $#+/'0# '5-74#67 $'*#4 +<#0)1 &#