self

“ for everyone who find the answer of yourself ”

คำำ�นำำ�

เมื่​่�อถึ​ึงจุ​ุด ๆ หนึ่​่�งในชี​ีวิ​ิตที่​่�เรามั​ักตั้​้�งคำำ�ถามกั​ับตั​ัวเองว่​่าฉั​ันเป็​็นใคร ฉั​ันทำ�คว ำ รอะไร ชี​ีวิ​ิตฉั​ันประสบความสำำ�เร็​็จแล้​้วรึ​ึยั​ัง ถ้​้าหากชี​ีวิ​ิตฉั​ันไม่​่ประสบความสำำ�เร็​็จล่​่ะ ?

คำำ�ถามมากมายเกี่​่�ยวกั​ับตั​ัวตนของตั​ัวเอง ชี​ีวิ​ิตของตนเอง ยั​ังคงเป็​็นคำำ�ถามที่​่�มนุ​ุษย์​์ ทุ​ุกคนต้​้องเผชิ​ิญ พอถึ​ึงจุ​ุด ๆ หนึ่​่�งเรามั​ักจะถามคำำ�ถามนี้​้�เกี่​่�ยวกั​ับตนเอง ว่​่าตั​ัวของฉั​ันใน ปั​ัจจุ​ุบันนั้​้ ั นดี � พ ี อแล้​้วรึยั ึ งั ปั​ัจจัย ั หลั​ัก ๆ ของคำำ�ถามเหล่​่านี้​้� ก็​็อาจจะมาจากการที่​่ตั � วั เรามี​ีอายุ​ุ ที่เ่� พิ่​่�มขึ้​้น � และอายุ​ุที่เ่� พิ่​่�มขึ้​้นนั้​้ � นทำ � ำ�ให้​้เราตระหนั​ักในตนว่​่าชี​ีวิต ิ ที่​่ฉั � น ั ใช้​้อยู่​่�นี้​้ป � ระสบความสำำ�เร็​็จ แล้​้วรึยั ึ งั ฉั​ันพอใจกั​ับจุ​ุดที่ฉั ่� น ั อยู่​่ต � รงนี้​้�บ้า้ งรึ​ึยังั ถ้​้าชี​ีวิต ิ เราสมบู​ูรณ์​์แบบ แบบมายาคติ​ิก็ค ็ งจะ ดี​ีไม่​่น้​้อย หรื​ือถ้​้าเราพอใจกั​ับจุ​ุดยื​ืนของเราในตอนนี้​้� นั่​่�นก็​็คงไม่​่เป็​็นปั​ัญหาอะไร ในทางตรง กั​ันข้​้างถ้​้าตั​ัวเราไม่​่พอใจกั​ับจุ​ุดยื​ืนของเราในตอนนี้​้� มั​ันก็​็จะส่​่งผลต่​่อตั​ัวตนของเราอย่​่าง แน่​่นอน เช่​่น ความภู​ูมิ​ิใจในตนเองต่ำำ��ลง เกิ​ิดความกั​ังวลใจต่​่าง ๆ จนนำำ�ไปสู่​่ก � ารปิ​ิดกั้​้�นตนเอง เราเรี​ียกสิ่​่�งเหล่​่านี้​้�ว่​่า วิ​ิกฤตวั​ัยกลางคน คนเราทุ​ุกคนควรค่​่าที่​่�จะ ภู​ูมิ​ิใจในตนเอง แล้​้วอะไรล่​่ะคื​ือการวั​ัดค่​่าเหล่​่านั้​้�น นี้​้�คื​ือจุ​ุด ประสงค์​์ของหนั​ังสื​ือเล่​่มนี้​้� ที่​่�จะถ่​่ายทอด เรื่​่�องราวของตั​ัวตนอย่​่างหมดเปลื​ือก โดยหวั​ังว่​่า หนั​ังสื​ือเล่​่มนี้​้�จะสามารถถ่​่ายทอดเรื่​่�องราวของตั​ัวตนออกมาทั้​้�งหมด ให้​้ผู้​้�อ่​่านได้​้รั​ับรู้​้�เข้​้าใจ ถึ​ึง self ของตนเอง และสามารถนำำ�ไปปรั​ับใช้​้ในชี​ีวิ​ิตของแต่​่ละคน

อมรทิ​ิพย์​์

4

แซ่​่โง้​้ว

ผู้​้�จั​ัดทำำ�

สารบั​ัญ

I.

Pilot

06

SELF TO KNOW

10

The self

12

Self-esteem

13

Important

16

SELF TO THEORY

17

II.

Maslow Theory

18

Map of soul

25

III.

SELF TO TEST

30

IV.

SELF TO LIFE

36

37

V.

childhood & parent

experience

39

SELF LOST

41

5

VI.

High self-esteem

41

Low self-esteem

42

broken

43

weak

44

stable

45

SELF TO PERSONALITY

46

VII.

47

extraversion

55

introversion

55

SELF TO DISORDER

56

6

Big Five personality traits

Personality disorders

57

Paranoid

60

Schizoid

62

Schizotypal

64

Antisocial

66

Borderline

68

Histrionic

70

Narcissistic

72

Avoidant

74

Dependent

76

Obsessive-Compulsive

78

Passive-Aggressive

80

Depressive

82

Sadistic

84

86

Self-defeating หรื​ือ Masochistic

VIII.

SELF TO SOCIETY

88

IX.

SELF TO RELIGION

92

X.

SELF TO LIVE

97

EPILOGUE

100

7

PILOT

คุ​ุณเหนื่​่�อยไหม? คุ​ุณมี​ีความ ท้​้อแท้​้แบบที่อ ่� ธิ​ิบายอะไรไม่​่ได้​้ บ้​้างไหม ความทุ​ุกข์​์แบบนี้​้�มั​ัน มาจากไหน เคยไหมบางครั้​้�งมี​ี บางสิ่​่�งที่​่�เราเองก็​็ไม่​่แน่​่ใจด้​้วย ซ้ำำ�� ที่​่� ทำำ� ให้​้ เ ราฉุ​ุ ด คิ​ิ ด ขึ้​้� นม าถึ​ึ ง ตั​ั ว เอง มี​ี ทั้​้� ง แง่​่ ดี​ี แ ละแง่​่ ร้​้ า ย เช่​่นการยกย่​่องในตนเอง หรื​ือ เอาตั​ัวเองไปเปรี​ียบเที​ียบต่​่อ สิ่​่�งต่​่าง ๆ จนรู้​้�สึ​ึกว่​่าตนเองนั้​้�น ต่ำำ��ต้​้ อ ยด้​้ อ ยค่​่ า ไม่​่ มี​ี คว าม สามารถ ไม่​่ มี​ี คุ​ุ ณภ าพ หรื​ือ ความภู​ูมิ​ิใจในตนเองเลย แล้​้ว ทำำ�ไมเราจึ​ึงเกิ​ิดความรู้​้�สึ​ึกแบบ นี้​้�นะ อะไรคื​ือสาเหตุ​ุของความ รู้​้�สึ​ึกเหล่​่านี้​้�กั​ัน เป็​็นเพราะอายุ​ุ ที่​่�เพิ่​่�มขึ้​้�นรึ​ึเปล่​่า? หรื​ือเพราะ ไปรั​ับรู้​้� เรี​ียนรู้​้� ประสบพบเจอ อะไรมากั​ันแน่​่ สาเหตุ​ุเหล่​่านั้​้�น ทั้​้� ง หมดอาจจะมาจากตั​ั ว ตน ของคุ​ุณที่​่�อยู่​่�ในคุ​ุณก็​็ได้​้นะ ที่​่� คุ​ุณอาจจะละเลยหรื​ือลื​ืมนึ​ึกถึ​ึง ก็​็ได้​้นะ เราลองมาเรี​ียนรู้​้�ถึ​ึงตั​ัว ตนกั​ัน

คำำ�ว่​่า

human คน ๆ หนึ่​่� ง นั้​้� นป ระกอบไป ด้​้วยร่​่างกายและจิ​ิตใจ ร่​่างกายคื​ือ ภาพลั​ั ก ษณะภายนอกที่​่� เ รา สามารถรั​ับรู้​้�ได้​้ด้​้วยประสาท สั​ัมผั​ัสทั้​้�ง 5 จิ​ิ ต ใจ คื​ือ บุ​ุ คลิ​ิ ก ลั​ั ก ษณะ ภายในของตั​ัวตนของคน ๆ หนึ่​่ง� ที่​่แ� ตกต่​่างกั​ัน รั​ับรู้​้�ได้​้ด้วย ้ การรั​ับรู้​้�จากภายใน จั​ับต้​้อง ไม่​่ได้​้ แต่​่มี​ีอยู่​่�จริ​ิง โดยทั้​้�ง 2 อย่​่างนี้​้�มี​ี จะความ ต่​่างในแต่​่ละ human หนึ่​่�ง คน

การที่เ่� ราเกิ​ิดความรู้​้�สึ​ึกต่​่าง ๆ นานากั​ับจิ​ิตใจเรานั้​้�น แน่​่นอน มั​ันมาจากบุ​ุคลิ​ิกของเราที่​่�มี​ี สาเหตุ​ุที่​่�หลากหลาย ก่​่อนที่​่� จะเริ่​่�มการอ่​่านหนั​ังสื​ือเล่​่มนี้​้� เราอยากให้​้คุ​ุณลองมองตั​ัว เอง ณ จุ​ุด ๆ นี้​้�ว่​่าตนเองนั้​้�น รู้​้�สึ​ึกกั​ับตั​ัวเองเช่​่นไร มี​ีคำำ�ถาม อะไรบ้​้างที่​่�เราชอบย้ำำ��เตื​ือน ถามถึ​ึงตนเอง แล้​้วยั​ังหาคำำ� ตอบไม่​่ ไ ด้​้ เ ริ่​่� ม เรี​ี ยนรู้​้�กั​ั น ไป ด้​้วยกั​ัน...

3 2 1

self to I

know

“ self (n.) หมายถึง ชุดของคุณลักษณะของคน ๆ หนึ่ง เช่น บุคลิกภาพและความสามารถที่ไม่ใช่ทางกายภาพ ทำ�ให้บุคคลนั้นแตกต่างจากบุคคลอื่น ”

ตั​ัวตนคื​ืออะไรหลาย ๆ อย่​่าง มี​ีความหมายที่​่�แตกกว้​้างกั​ัน ออกไป แต่​่ที่�แ ่ น่​่นอนนั้​้�น คื​ือ มนุ​ุษย์​์เราทุ​ุกคนมี​ีตั​ัวตนเป็​็น ของตนเอง เป็​็นปั​ัจเจคบุ​ุคคล ตั​ั ว ตนหล่​่ อ หลอมจนกลาย เป็​็นบุ​ุคลิ​ิกภาพ ลั​ักษณะนิ​ิสั​ัย ความคิ​ิด ตั​ัวตนที่​่�แสดงออก ซึ่​่�งทั้​้�งหมดนั้​้�น ล้​้วนแตกต่​่าง กั​ัน

13

The Self

เป็​็นศู​ูนย์​์กลางของบุ​ุคลิก ิ ภาพที่เ่� ป็​็นส่วน ่ ของการรั​ับรู้​้� และค่​่า นิ​ิยมเกี่​่�ยวกับ ั ตั​ัวเรา ตั​ัวตนของเราแต่​่ละคนนั้​้�นจะสั​ัมพันธ์ ั กั ์ บ ั สภาพแวดล้​้อม เป็​็นประสบการณ์​์เฉพาะตน ในการพั​ัฒนา ตั​ัวตนของแต่​่ละบุ​ุคคล บุ​ุคคลจะพบว่​่า มี​ีบางส่​่วนที่ค ่� ล้​้ายและ บางส่​่ วน ที่​่� แ ตกต่​่ า งไปจากผู้​้�อื่​่� น ตั​ั ว ตนเป็​็ นส่​่ วน ที่​่� ทำำ� ให้​้ พฤติ​ิกรรมของบุ​ุคคลมี​ีความแตกต่​่างกั​ันออกไป โดยตั​ัวตน นั้​้�นจะมี​ีความมั่​่�นคงได้​้ต้​้องมี​ี ความภู​ูมิ​ิใจแห่​่งตน ประกอบ เป็​็นฐานที่​่�มั​ันคงอยู่​่�ภายใน ตามแนวคิ​ิดทางจิ​ิตวิ​ิทยาของอั​ัตตา (self) มี​ีลำำ�ดั​ับชั้​้�นสองชั้​้�น คื​ือ กระบวนการรู้​้� เรี​ียกว่​่า ‘I-self’และ ความรู้​้�เกี่​่�ยวกั​ับตนที่​่�เป็​็นผล ‘Me-self’

14

Self-Esteem

ความภู​ูมิ​ิใจในตนเป็​็นการประเมิ​ินในเชิ​ิงบวกหรื​ือเชิ​ิงลบ เกี่​่�ยวกั​ับตั​ัวเอง คื​ือเป็​็นการประเมิ​ินคุ​ุณค่​่าตนเองโดยทั่​่�วไป เป็​็นทั้​้�งการตั​ัดสิ​ินและทั​ัศนคติ​ิต่​่อตนเอง รวมความเชื่​่�อและ อารมณ์​์ความรู้​้�สึ​ึก เช่​่น การได้​้ชั​ัยชนะ ความซึ​ึมเศร้​้า ความ ภู​ูมิ​ิใจ และความอั​ับอาย ส่​่งอิ​ิทธิ​ิพลต่​่อผลบางอย่​่าง เช่​่น การเรี​ี ยน ความสุ​ุ ข ความพึ​ึ ง พอใจในชี​ี วิ​ิ ต และความ สั​ัมพั​ันธ์​์ ความภู​ูมิ​ิใจในตนเป็​็นความต้​้องการหรื​ือแรงจู​ูงใจพื้​้�นฐาน ของมนุ​ุษย์​์ ความภู​ูมิ​ิใจในตนมี​ีหน้​้าที่​่�ป้​้องกั​ันและลดระดั​ับความวิ​ิตก กั​ังวลเกี่​่�ยวกั​ับชี​ีวิ​ิตและความตาย ความภู​ูมิ​ิใจในตนเป็​็นเรื่​่อ � งสำำ�คัญ ั เพราะว่​่ามั​ันสะท้​้อนให้​้เห็​็น 15

ว่​่าเรามองทั้​้�งตั​ัวเองและค่​่านิ​ิยมส่​่วนตั​ัว ความภู​ูมิ​ิใจในตนวิ​ิวั​ัฒนาการขึ้​้�นเพื่​่�อเช็​็คสถานะทางสั​ังคม และการยอมรั​ับของกลุ่​่�มสั​ังคม ความภู​ูมิ​ิใจในตนเป็​็นตั​ัวช่​่วยส่​่งเสริ​ิมให้​้เราเชื่​่�อว่​่าตนเองนั้​้�น สมควรจะได้​้ ความสุ​ุข ซึ่​่�งความสุ​ุขเหล่​่านี้​้� จะพั​ัฒนาความ ภู​ูมิ​ิใจในตนเพิ่​่�มเป็​็นสมรรถภาพการปฏิ​ิบั​ัติ​ิต่​่อผู้​้�อื่​่�น อย่​่าง นั​ับถื​ือ เมตตากรุ​ุณา และหวั​ังดี​ี

16

การรั​ักตั​ัวเอง (self-love) ไม่​่เท่​่ากั​ับ การหลงตั​ัวเอง (narcissism) บุ​ุคคลที่​่มี � คว ี ามภู​ูมิ​ิใจในตนที่​่ดี � จี ะยอมรั​ับและรั​ักตั​ัวเองอย่​่าง ไม่​่มี​ีเงื่​่�อนไข โดยยอมรั​ับทั้​้�งความดี​ีชั่​่�วของตน และสามารถ รั​ักตนเองได้​้แม้​้จะมี​ีข้​้อผิ​ิดพลาดต่​่าง ๆ เปรี​ียบเที​ียบกั​ับผู้​้�ที่​่� หลงตั​ัวเอง จะแปรไปตามสั​ังคม ผู้​้�หลงตั​ัวเองมั​ักจะมี​ีความ มั่​่�นใจแบบผิ​ิด ๆ ซึ่​่�งเป็​็นผลมาจากความภู​ูมิ​ิใจในตนต่ำำ��โดย พื้​้�นฐาน และไม่​่รัก ั ในตนเอง ปฏิ​ิเสธความจริ​ิงโดยชดเชยเกิ​ิน จริ​ิง ผู้​้�หลงตั​ัวเองจะเน้​้นความคิ​ิดของตนเป็​็นหลั​ักเมื่​่�อคนอื่​่�น อยู่​่�ด้​้วย เพื่​่�อพยายามทำำ�ให้​้ตนเชื่​่�อว่​่ามี​ีคุ​ุณค่​่าและเพื่​่�อห้​้าม ความรู้​้�สึ​ึกอั​ับอายต่​่อความไม่​่ดี​ีของตนเอง

17

การเข้​้าถึ​ึงศั​ักยภาพของตน สภาพจิ​ิตใจ ความพอใจ ประสิ​ิทธิ​ิภาพการทำำ�งาน ความรู้​้�สึ​ึกที่​่�มี​ีแก่​่ตนเอง การเผชิ​ิญกั​ับชี​ีวิ​ิต มองโลกในแง่​่ดี​ี ดั​ังนั้​้�นไม่​่ว่​่าความภู​ูมิ​ิใจในตนจะหมายความว่​่าอะไรก็​็ตาม จากหลาย ๆ ความหมายที่​่�กล่​่าวมาตั​ัวเราที่​่�มี​ีตั​ัวตนอยู่​่�นี้​้� คู่​่�ควรแก่​่การเคารพนั​ับถื​ือทั้​้�งต่​่อตนเองผู้​้�อื่​่�น

18

self to II

theory

Maslow’s hierarchy

of needs

คื​ือ ความต้​้องการของมนุ​ุษย์​์ตั้​้�งแต่​่ขั้​้�นพื​ืนฐานคื​ือการเอาตั​ัว รอดไปจนถึ​ึงความต้​้องการขั้​้�นสู​ูงสุ​ุด แบ่​่งเป็​็น

I

ความต้​้องการด้​้านร่​่างกาย (Physiological Needs)

คื​ือความต้​้องการขั้​้�นพื้​้น � ฐานที่​่� มนุ​ุ ษ ย์​์ ทุ​ุ ก คนพึ​ึ ง มี​ี แ ล ะ ต้​้องการ เพื่​่อ � การดำำ�รงชี​ีวิต ิ ให้​้ อยู่​่�รอด เป็​็นปั​ัจจั​ัย 4 ได้​้แก่​่ อาหาร น้ำำ�� เครื่​่อ � งนุ่​่�งห่​่ม ที่​่อ � ยู่​่� อาศั​ัย ยารั​ักษาโรค เป็​็นความ ต้​้องการแบบความจำำ�เป็​็น

21

II

ความต้​้องการด้​้านความมั่​่�นคง ปลอดภั​ัย (Safety Needs)

หลั​ังจากได้​้รั​ับความต้​้องการ พื้​้�นฐานที่เ่� พี​ียงพอแล้​้ว ถั​ัดมา จะเริ่​่�มมี​ีความต้​้องการที่​่�เพิ่​่�ม ขึ้​้�นคื​ือ การมี​ีชี​ีวิ​ิตอยู่​่�รอดและ ปล อ ด ภั​ั ย เ ช่​่ น คว า ม ครอบครั​ัวจากอบอุ่​่�น ต้​้องการ การงานที่​่�มั่​่�นคง ความมั่​่�นคง ของฐานะและการเงิ​ิน การมี​ี รายได้​้ที่​่�มั่​่�นคง มี​ีเจ้​้านายและ เพื่​่�อนร่​่วมงานที่​่�ดี​ี ล้​้วนจั​ัดอยู่​่� ในความต้​้องการนี้​้� ที่​่จ� ะยั​ังให้​้ เกิ​ิ ด ความสำำ� เร็​็ จทั้​้� ง ในเรื่​่� อ ง ส่​่ วนตั​ั ว และการงานอย่​่ า ง แน่​่นอน หากเขาได้​้รั​ับความ รู้​้�สึ​ึกว่​่ามั่​่�นคงและปลอดภั​ัย

22

องการความสั​ัมพั​ันธ์​์ III ความต้​้ (Social Belonging) มนุ​ุ ษ ย์​์ เ ป็​็ นสั​ั ต ว์​์ สั​ั ง คมที่​่� ต้​้ อ ง พึ่​่�งพาอาศั​ัยกั​ัน ด้​้วยเหตุ​ุผลนี้​้� มนุ​ุ ษ ย์​์ จึ​ึ ง เกิ​ิ ด ความต้​้ อ งการ ขั้​้� น ที่​่� 3 คื​ือการมี​ี เ พื่​่� อ น มี​ี ครอบครั​ั ว คนรั​ั ก มี​ี ก าร ยอมรั​ับในความสามารถและ ตั​ั ว ต นสั​ั ง คม เ กิ​ิ ด คว า ม ปรองดอง

23

IV

ความต้​้ อ งการชื่​่� อ เสี​ี ย งและ ความภาคภู​ูมิ​ิใจ (Self- Esteem)

ความต้​้องการความก้​้าวหน้​้า และการยอมรั​ั บ ในคุ​ุ ณค่​่ า ของตนจากบุ​ุ คคลอื่​่� น รอบ ข้​้ า ง คว า มต้​้ อ ง ก า ร ก า ร ยกย่​่ อ งชมเชย โดยแบ่​่ ง เป็​็นการนั​ับถื​ือตนเอง คื​ือการ เห็​็นคุ​ุณค่​่าของตนเอง เชื่​่�อ มั่​่�นว่​่าตนเองมี​ีความรู้​้�ความ สามารถ และสามารถประสบ ความสำำ� เร็​็ จ ได้​้ และการ ยอมรั​ับการนั​ับถื​ือจากผู้​้�อื่​่�น หรื​ือคนรอบข้​้าง คื​ือการได้​้ รั​ั บ การยกย่​่ อ งชมเชย ให้​้ รางวั​ัล เชิ​ิดชู​ูจากบุ​ุคคลอื่​่�น รอบข้​้างนั่​่�นเอง

24

V

ความต้​้องการความสมบู​ูรณ์​์ใน ชี​ีวิ​ิต (Self-Actualization) เป็​็ นคว ามต้​้ อ งการขั้​้� นสู​ู งสุ​ุ ด มั​ั นคื​ื อความต้​้ อ งการความ หมายของชี​ีวิ​ิต เป็​็นสิ่​่�งที่​่�ต้​้อง ได้​้รั​ับความต้​้องการทั้​้�งสี่​่�ด้​้าน ข้​้างต้​้นอย่​่างเพี​ียงพอก่​่อน คว า มต้​้ อ ง ก า ร นี้​้� ม า ส โ ลว์​์ อธิ​ิบายว่​่า เป็​็นความต้​้องการ และความปรารถนาที่​่�มนุ​ุษย์​์ จ ะ ใ ช้​้ คว า ม ส า ม า ร ถ แ ล ะ ศั​ั ก ยภาพที่​่� มี​ี ทั้​้� ง หมดในการ สร้​้างสรรค์​์สิ่​่ง� ต่​่าง ๆ เท่​่าที่เ่� ขา พึ​ึ ง จะทำำ� ได้​้ ต ามศั​ั ก ยภาพ เพื่​่อ � เติ​ิมเต็​็มตัวั ตนของตนเอง และสามารถแบ่​่งปั​ันไปสู่​่�ผู้​้�อื่น ่� ได้​้

25

Carl G. Jung

map of the soul

map of the soul Carl G. Jung เป็​็ นนั​ั ก จิ​ิ ต แพทย์​์ ที่​่� ส นใจเกี่​่� ยวกั​ั บ การ วิ​ิเคราะห์​์กระบวนการต่​่าง ๆ ที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�นในจิ​ิตใจของมนุ​ุษย์​์ แนวคิ​ิด เรื่​่�อง Map of Soul เป็​็นเป้​้าหมายของการพั​ัฒนา บุ​ุคลิ​ิกภาพ ตั​ัวตน (self) ปรากฏชั​ัดตอนวั​ัยกลางคน ช่​่วย ให้​้การหลอมรวมบุ​ุคลิ​ิกภาพให้​้เป็​็นหนึ่​่�งเดี​ียว แต่​่ถ้​้ารู้​้�สึ​ึกว่​่า ไม่​่เป็​็นตัวั ของตั​ัวเอง แสดงว่​่าตั​ัวตนทำำ�งานไม่​่ได้​้อย่​่างถู​ูกต้​้อง ส่​่งผลไปถึ​ึงการรู้​้�สึ​ึกแปลกแยกในสั​ังคม และไม่​่สั​ัมพั​ันธ์​์กั​ับ โลก

27

จิ​ิต/จิ​ิตวิ​ิญญาณ (Soul) จิ​ิต/วิ​ิญญาณ คื​ือ ที่ที่ ่� ร่� วมของ ความคิ​ิด อารมณ์​์ ความรู้​้�สึ​ึก และพฤติ​ิ ก รรมทั้​้� ง หมดของ เ ร า เ อ า ไ ว้​้ มี​ี ทั้​้� ง ห ม ด 2 ประเภท คื​ือ จิ​ิตสำำ�นึ​ึก (รู้​้�ตั​ัว) จิ​ิตไร้​้สำำ�นึ​ึก (การไม่​่รู้​้�ตั​ัว)

28

จิ​ิตสำำ�นึ​ึก (รู้​้�ตั​ัว) ประกอบด้​้วย Ego กั​ับ Persona Ego คื​ือ การรั​ับรู้​้�ในตั​ัวเราว่​่าเราเป็​็นใคร รู้​้�สึ​ึกอย่​่างไร หรื​ือ การรั​ับรู้​้�ต่​่อสิ่​่�งเร้​้ารอบๆตั​ัว และแสดงพฤติ​ิกรรมที่เ่� หมาะสมอ อกมาจึ​ึงถื​ือเป็​็นศู​ูนย์​์กลางของจิ​ิตที่​่�รั​ับรู้​้�โลกภายนอก Persona คื​ือการใส่​่ห น้​้ากากในเวลาที่​่� ไ ปแสดงตนในที่​่� สาธารณะ ถื​ือเป็​็นการปรั​ับตั​ัวให้​้เข้​้ากั​ับสถานการณ์​์

29

จิ​ิตไร้​้สำำ�นึ​ึก (การไม่​่รู้​้�ตั​ัว) ประกอบด้​้วย Anima+Animus และ Shadow Anima คื​ือ ลั​ักษณะของหญิ​ิงที่​่�มี​ีอยู่​่�ในชาย Animus คื​ือ ลั​ักษณะของชายที่​่�มี​ีอยู่​่�ในหญิ​ิง ทั้​้�งสองเป็​็นลั​ักษณะเพศแฝงเร้​้น ถ้​้ารั​ักษาให้​้สมดุ​ุลไม่​่ได้​้ จะ กลายเป็​็นพวกเบี่​่�ยงเบนทางเพศได้​้ หรื​ือการเอนเอี​ียงไปใน ทางใดมากเกิ​ินไป และอาจเกิ​ิดความก้​้าวร้​้าวของบุ​ุคลิก ิ ภาพ ได้​้เช่​่นกั​ัน Shadow เป็​็นด้า้ นที่​่แ� สงสว่​่างสาดเข้​้าไปไม่​่ถึงึ เราทุ​ุกคนต่​่างมี​ีเงาที่​่ซ่� อ ่ น อยู่​่� และไม่​่มี​ีใครปฏิ​ิเสธเงาได้​้ นั่​่�นหมายความว่​่าในตั​ัวมนุ​ุษย์​์ ทุ​ุกคนต่​่างมี​ีด้​้านดี​ีและด้​้านชั่​่�วร้​้ายทั​ับซ้​้อนกั​ันอยู่​่�นั่​่�นเอง

30

ตั​ัวตน (Self) ตั​ัวตน คื​ือ สิ่​่�งที่​่�ทำ�ำ งานในตั​ัวเราจะถู​ูกต้​้องก็​็ต่​่อเมื่​่�อ เรารู้​้�สึ​ึก ว่​่าบุ​ุคลิ​ิกภาพของเราสั​ัมพันธ์ ั ์กั​ับโลก ไม่​่รู้​้�สึ​ึกว่​่าตั​ัวเราแปลก แยกจากสั​ังคมหรื​ือโลกใบนี้​้� เป็​็นตั​ัวตนที่​่�สมบู​ูรณ์​์ จึ​ึงอยู่​่�ตรง กลางของทั้​้�งหมด ดั​ังนั้​้�น ความปรารถนาที่​่จ� ะรู้​้�จั​ักตนเอง จึ​ึงเป็​็นกุญ ุ แจไขประตู​ู สู่​่�การค้​้นหาตั​ัวตน เพื่​่�อสำำ�รวจว่​่ามี​ีอะไรที่​่�เราปกปิ​ิด ซ่​่อน อำำ�พรางไว้​้ และต้​้องเปิ​ิยเผยมั​ันออกมา จึ​ึงต้​้องมี​ีแผนที่�แ ่ ห่​่ง จิ​ิตวิ​ิญญาณ (Map of the Soul) เพื่​่�อนำำ�ทางเราไปไม่​่ให้​้ เราหลงทาง จนกว่​่าจะค้​้นหา SELF เจอด้​้วยตั​ัวเอง

31

self to III

test

Core self-evaluations เป็​็นลั​ักษณะบุ​ุคลิ​ิกภาพ (personality trait) แบบเสถี​ียร อย่​่างหนึ่​่�งซึ่​่�งรวมการประเมิ​ินทั้​้�งตั​ัวเอง ทั้​้�งความสามารถ และทั้​้�งการควบคุ​ุมเหตุ​ุการณ์​์ได้​้ของตน โดยพื้​้�นฐานและใต้​้ จิ​ิตสำำ�นึ​ึก คนที่​่�มี​ีค่​่าประเมิ​ินตั​ัวเองหลั​ักสู​ูงจะคิ​ิดถึ​ึงตั​ัวเองใน เชิ​ิงบวกและมั่​่�นใจในความสามารถของตน และโดยนั​ัยตรง กั​ันข้า้ ม ผู้​้�มี​ีค่า่ ประเมิ​ินต่ำำ��จะประเมิ​ินตัวั เองในเชิ​ิงลบและขาด ความมั่​่�นใจ แนวคิ​ิดในเรื่​่อ � งนี้​้�ตรวจสอบ โดยรวมมิ​ิติ​ิ 4 อย่​่าง ของบุ​ุคลิ​ิกภาพ คื​ือ

33

ที่​่�ตั้​้�งการควบคุ​ุม (locus of control) แต่​่ละคนจะมี​ีที่​่�ตั้​้�งคนละ 1 แบบเป็​็นตั​ัวหลั​ัก โดยที่​่�ตั้​้�งนี้​้�มี​ี 2 แบบ คื​ือ การควบคุ​ุ มภ ายใน คื​ือ ผู้​้�เชื่​่� อ ว่​่ า ตนสามารถควบคุ​ุ ม สถานการณ์​์สิ่​่�งแวดล้​้อมต่​่าง ๆ ได้​้ การควบคุ​ุมภายนอก คื​ือ ผู้​้�เชื่​่�อว่​่าปั​ัจจั​ัยข้​้างนอกควบคุ​ุม ชี​ีวิ​ิตของตนเอง (ผู้​้�มี​ีที่​่�ตั้​้�งภายในมี​ีโอกาสพอใจในงานและชี​ีวิ​ิตของตนสู​ูงกว่​่า เพราะเชื่​่�อว่​่า ตั​ัวเองสามารถควบคุ​ุมเหตุ​ุการณ์​์ต่​่าง ๆ ได้​้)

ความไม่​่เสถี​ียรทางอารมณ์​์ (neuroticism) เป็​็นลั​ักษณะหนึ่​่�งในลั​ักษณะบุ​ุคลิ​ิกภาพใหญ่​่ 5 อย่​่าง เป็​็น ความไม่​่มั่​่นค � งทางอารมณ์​์ มี​ีแนวโน้​้มที่​่จ� ะมี​ีอารมณ์​์ไม่​่ดี​ี (เช่​่น ความโกรธ ความวิ​ิตกกั​ังวล และความซึ​ึมเศร้​้า) ได้​้ง่า่ ย ๆ หาก มี​ีมากเกิ​ินไป จะมี​ีปฏิ​ิกิ​ิริ​ิยาต่​่อความเครี​ียดสู​ูง เสี่​่�ยงต่​่อความ วิ​ิตกกั​ังวล และความรู้​้�สึ​ึกว่​่าทำำ�อะไรไม่​่ได้​้ เป็​็นแนวคิ​ิดด้​้าน ตรงข้​้ามของ ความเสถี​ียรทางอารมณ์​์ (emotional stability)

34

ความมั่​่� น ใจในความสามารถของตน (self-efficacy) สื​ืบมาจากนิ​ิยามของคำำ�ว่​่า ความมั่​่�นใจในความสามารถของ ตน (self-efficacy) เป็​็ นการประเมิ​ินสมรรถภาพของ ตนเองในการรั​ับมื​ือและการทำำ�ได้​้ดี​ีในสถานการณ์​์ต่​่าง ๆ แม้​้ว่​่าบุ​ุคคลจะมี​ีความมั่​่�นใจในเรื่​่อ � งต่​่าง ๆ ที่​่�แตกต่​่างกั​ัน แต่​่ ความมั่​่� น ใจในความสามารถของตนโดยทั่​่� ว ไป เป็​็ นค่​่ า ประเมิ​ินทั่​่ว� ไปของสมรรภภาพในสถานการณ์​์ต่า่ ง ๆ และเป็​็น ลั​ักษณะที่​่�มั่​่�นคง บุ​ุคคลที่​่�มี​ีคะแนนส่​่วนนี้​้�สู​ูงมี​ีโอกาสทำำ�งาน ใหม่​่ ๆ เพื่​่�อพั​ัฒนาสมรรถภาพของตนสู​ูงกว่​่า และอดทน อุ​ุตสาหะมากกว่​่า คนที่​่�มั่​่�นใจน้​้อยกว่​่า

ความภู​ูมิ​ิใจในตน (self-esteem) ความภู​ูมิ​ิใจในตน (self-esteem) สะท้​้อนการประเมิ​ิน คุ​ุณค่​่าของตนโดยทั่​่�วไป และจริ​ิง ๆ อาจเป็​็นหลั​ักของ CSE ที่​่�สำำ�คั​ัญที่​่�สุ​ุด เพราะเป็​็นค่​่าทั่​่�วไปที่​่�ให้​้กั​ับตนโดยความเป็​็น บุ​ุคคล

35

TEST แบบทดสอบ CSE นี้​้� เป็​็น แบบทดสอบที่​่�พั​ัฒนาขึ้​้�นเพื่​่�อ ใช้​้ทดสอบบุ​ุคลิ​ิกภาพ ของผู้​้� ทดสอบ สามารถใช้​้ ใ นการ ประเมิ​ิ นตั​ั ว เองหรื​ือผู้​้�อื่​่� น ได้​้ ทั้​้�งนี้​้�แบบทดสอบนี้​้�เป็​็นแบบ ทดสอบแบบเบื้​้�องต้​้นเท่​่านั้​้�น ห า ก ผู้​้� ที่​่� ทำำ� แ บ บ ท ด ส อ บ ต้​้องการทดสอบแบบจริ​ิงจั​ัง และให้​้ได้​้แม่​่นยำำ�ที่​่สุ � ด ุ แนะนำำ� ให้​้ผู้​้�ทดสอบติ​ิดต่​่อทางแพทย์​์ ผู้​้�เชี่​่�ยวชาญหรื​ือจิ​ิตแพทย์​์ ผล ทดสอบที่​่�ได้​้เป็​็นผลทดสอบ แบบทดลองเบื้​้�องต้​้น

36

แบบทดสอบ self-esteem แบบทดสอบ การกระจายความคิ​ิด CSE

self to IV

life

parent เด็​็กที่​่เ� กิ​ิดมาต้​้องการพ่​่อแม่​่หรื​ือผู้​้�ปกครองในการเลี้​้�ยงดู​ู ดู​ูแล เอาใจใส่​่ หากได้​้รั​ับการเลี้​้�ยงดู​ูที่​่�พอดี​ีแล้​้ว ย่​่อมส่​่งผลต่​่อ บุ​ุคลิก ิ ภาพของเด็​็กแต่​่ละคนนั้​้�นแล้​้วส่ง่ ผลไปสู่​่ก � ารเป็​็นผู้​้�ใหญ่​่ เป็​็นบุ​ุคคล เป็​็นคนในสั​ังคมในภายภาคหน้​้า การเลี้​้�ยงดู​ูเด็​็ก อย่​่างเหมาะสมจึ​ึงเป็​็นปัจจั ั ยสำ ั ำ�คัญ ั ที่ส่ ่� ง่ ผลต่​่อบุ​ุคลิก ิ ภาพ ตั​ัว ตนของคน ๆ หนึ่​่�ง การให้​้โอกาสในเด็​็กได้​้ใช้​้พลั​ังงานในทางสร้​้างสรรค์​์ เช่​่น การ เล่​่น การออกกำำ�ลังั กายหรื​ือการมี​ีกิ​ิจกรรมอื่​่�น ๆ ที่เ่� หมาะสม ถ้​้าผู้​้�ใหญ่​่ไม่​่เห็​็นความสำำ�คัญ ั ในสิ่​่�งนี้​้� อาจทำำ�ให้​้กลายเด็​็กเป็​็น เด็​็กเก็​็บกด ไม่​่กล้​้าแสดงออก เชื่​่�องซึ​ึมหรื​ือเฉี่​่�อยชา ไม่​่ร่​่าเริ​ิง แจ่​่ ม ใส ไม่​่ มี​ี คว ามคิ​ิ ด ริ​ิ เ ริ่​่� ม สร้​้ า งสรรค์​์ นอกจากนี้​้� คว าม ต้​้องการทางด้​้านจิ​ิตใจที่​่�แตกต่​่างกั​ันนั้​้�น ยั​ังมี​ีสมมติ​ิฐานที่​่�ค้​้น พบว่​่า ความแตกต่​่างในลำำ�ดับ ั การเกิ​ิด ก็​็เป็​็นปัจจั ั ยสำ ั ำ�คัญ ั ต่​่อ บุ​ุคลิ​ิกภาพของคน ๆ หนึ่​่�งได้​้เหมื​ือนกั​ัน อาทิ​ิ ลู​ูกคนโตจะ พิ​ิถี​ีพิ​ิถั​ัน มี​ีอิ​ิทธิ​ิพลทางสั​ังคมมากกว่​่า ยิ​ินยอมเห็​็นใจผู้​้�อื่​่�น น้​้อยกว่​่า และเปิ​ิดรั​ับไอเดี​ียใหม่​่ ๆ น้​้อยกว่​่าลู​ูกที่�เ่ กิ​ิดที​ีหลั​ัง

39

ในการเลี้​้�ยงดู​ูเด็​็กนั้​้�น ผู้​้�ใหญ่​่บางคนไม่​่มั่​่�นใจว่​่าอะไรควรจะ ห้​้ามเด็​็กหรื​ืออะไรไม่​่ควรห้​้าม กลั​ัวจะตามใจมากไป หรื​ือเข้​้ม งวดเกิ​ินไป จึ​ึงให้​้ถื​ือหลั​ักการง่​่าย ๆ ว่​่ามี​ี 3 อย่​่างที่�เ่ ด็​็กทำำ�ไม่​่ ได้​้แน่​่นอน คื​ือ 1. การทำำ�ร้​้ายตั​ัวเอง (รวมทั้​้�งการเล่​่นที่�เ่ ป็​็นอั​ันตราย เช่​่น ของมี​ีคม) 2. การทำำ�ร้​้ายผู้​้�อื่​่�น 3. การทำำ�ลายสิ่​่�งของ ทั้​้�งสามอย่​่างนี้​้�หากเด็​็กได้​้รั​ับการเลี้​้�ยงดู​ูที่​่�เหมาะสมเด็​็กจะ ไม่​่มี​ีการแสดงพฤติ​ิกรรมเหล่​่านี้​้�ออกมา จึ​ึงสามารถยึ​ึดสาม ข้​้อดั​ังกล่​่าวนี้​้�เป็​็นเกณฑ์​์หลั​ัก ๆ ในการเลี้​้�ยงดู​ูบุ​ุตรได้​้

40

experience การพั​ัฒนาบุ​ุคลิก ิ ภาพในช่​่วงวั​ัยเด็​็กหล่​่อหลอมเด็​็กออกมาให้​้ มี​ีตั​ัวตนเป็​็นของตนเอง โดยเหมื​ือนเด็​็กก้​้าวผ่​่านช่​่วงวั​ัยเด็​็ก นั้​้�นแล้​้ว ก็​็จะก้​้าวเข้​้าสู่​่�ช่ว่ งวั​ัยถัด ั ๆ ไปซึ่​่�งอิ​ิทธิ​ิที่จ่� ะส่​่งต่​่อบุ​ุคลิก ิ ตั​ัวตนนี้​้�ก็เ็ กิ​ิดได้​้จากหลายปั​ัจจัย ั เพิ่​่�มขึ้​้นน � อกจากการดู​ูแลของ พ่​่อแม่​่ ผู้​้�ปกครอง เมื่​่�อถึ​ึงวั​ัยรุ่​่�น อิ​ิทธิ​ิพลจากเพื่​่�อนจะสำำ�คั​ัญ มากยิ่​่�งขึ้​้�น วั​ัยรุ่​่�นประเมิ​ินตัวั เองโดยความสั​ัมพันธ์ ั กั ์ บ ั เพื่​่อ � นที่​่� ใกล้​้ชิ​ิด การมี​ีความสั​ัมพั​ันธ์​์ที่​่�ดี​ีกั​ับเพื่​่�อน ๆ สำำ�คั​ัญมากต่​่อ พั​ัฒนาการของความภู​ูมิ​ิใจในตนในเด็​็ก เพราะการได้​้ความ ยอมรั​ับจากเพื่​่�อนทำำ�ให้​้เกิ​ิดความั่​่�นใจและความภู​ูมิ​ิใจ เที​ียบ กั​ับการไม่​่ยอมรั​ับที่​่�ทำำ�ให้​้เหงา ไม่​่มั่​่�นใจในตน และภู​ูมิ​ิใจใน ตนต่ำำ�� เด็​็กวั​ัยรุ่​่�นจะมี​ีความภู​ูมิ​ิใจในตนสู​ูงขึ้​้�นเพิ่​่�มขึ้​้�นเรื่​่�อย ๆ จนถึ​ึง วั​ัยกลางคน แต่​่จากวั​ัยกลางคนจึ​ึงถึ​ึงวั​ัยชรา ความภู​ูมิ​ิใจจะ ตกลงมา มากหรื​ือน้​้อยแตกต่​่างกั​ันไปในแต่​่ละคน เหตุ​ุผลที่​่� แปรไปเช่​่ นนี้​้� อ าจเป็​็ น เพราะปั​ั ญ หาสุ​ุ ข ภาพ สมรรถภาพ ทางการรู้​้�คิ​ิด และฐานะทางสั​ังคม-เศรษฐกิ​ิจในวั​ัยชรา หรื​ือ วิ​ิกฤตการณ์​์วั​ัยกลางคน 41

self V

lost

High self-esteem มั่​่�นใจ = ปกป้​้องตั​ัวเอง บุ​ุคคลสามารถภู​ูมิ​ิใจในตนสู​ูงและมั่​่�นใจโดยไม่​่จำำ�เป็​็นต้อ ้ งได้​้ คำำ�ยื​ืนยั​ันจากผู้​้�อื่​่น � เพื่​่อ � รั​ักษาภาพพจน์​์ที่ดี ่� ข ี องตนไว้​้ เที​ียบกั​ับ คนอื่​่�นที่​่�มี​ีความภู​ูมิ​ิใจแบบต้​้องปกป้​้องตั​ัวเอง แต่​่ก็​็ยั​ังอาจได้​้ คะแนนสู​ูงโดยแบบวั​ัด Rosenberg Scale เช่​่นกั​ัน แต่​่ว่​่า ความภู​ูมิ​ิ ใ จในลั​ั ก ษณะนี้​้� เ สี​ี ย ไปได้​้ ง่​่ า ยและอ่​่ อ นแอต่​่ อ คำำ� วิ​ิพากษ์​์วิ​ิจารณ์​์ เพราะผู้​้�ที่​่�มี​ีความภู​ูมิ​ิใจแบบนี้​้�สงสั​ัยตั​ัวเอง และไม่​่มั่​่�นใจในระดั​ับจิ​ิตใต้​้สำำ�นึ​ึก ทำำ�ให้​้มี​ีปฏิ​ิกิ​ิริ​ิยาในเชิ​ิงลบ กั​ั บ คำำ� วิ​ิ พ ากษ์​์ วิ​ิ จ ารณ์​์ ทั้​้� ง หมดที่​่� ไ ด้​้ รั​ั บ คื​ือบุ​ุ คคลนี้​้� จำำ�ต้​้ อ ง ได้​้การยอมรั​ับจากผู้​้�อื่​่�นเพื่​่�อที่​่�จะรั​ักษาความรู้​้�สึ​ึกว่​่าตั​ัวเองมี​ี ค่​่าไว้​้ได้​้ ความจำำ�เป็​็นเพื่​่�อได้​้คำ�ชมบ่ ำ ่อย ๆ อาจสั​ัมพั​ันธ์​์กั​ับ พฤติ​ิกรรมช่​่างอวด หยิ่​่�ง หรื​ือบางครั้​้�งแม้​้แต่​่เป็​็นศั​ัตรู​ูกั​ับ บุ​ุคคลที่​่�ตั้​้�งข้​้อสงสั​ัยในคุ​ุณค่​่าของตน

43

low self-esteem ความภู​ูมิ​ิ ใ จต่ำำ�� อาจมาจากปั​ั จจั​ั ย หลายอย่​่ า งรวมทั้​้� ง ทาง พั​ันธุ​ุกรรม จากรู​ูปร่​่างหน้​้าตาหรื​ือน้ำำ��หนั​ักตั​ัว ปั​ัญหาทางจิ​ิต สถานะทางสั​ังคม-เศรษฐกิ​ิจ ความกดดั​ันจากเพื่​่อ � น และการ ถู​ูกรั​ังแก โดยอาจจะแสดงเป็​็นลัก ั ษณะต่​่าง ๆ เช่​่น การตำำ�หนิ​ิ ตั​ัวเองเกิ​ิ นควร และความไม่​่พึ​ึงพอใจในตั​ัวเอง ไวต่​่อคำำ� วิ​ิพากษ์​์วิ​ิจารณ์​์มาก โดยเคื​ืองผู้​้�วิ​ิจารณ์​์และรู้​้�สึ​ึกถู​ูกว่​่าร้​้าย การตั​ัดสิ​ินใจอะไรไม่​่ได้​้ พยายามให้​้คนอื่​่�นพอใจมากเกิ​ินไป และไม่​่ยอมทำำ�ให้​้คนอื่​่�นไม่​่พอใจ ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นใคร ทุ​ุกอย่​่าง ต้​้องสมบู​ูรณ์​์แบบ ผู้​้�ที่​่�ภู​ูมิ​ิใจในตนต่ำำ��มั​ักจะตำำ�หนิ​ิตั​ัวเอง บางคนต้​้องอาศั​ัยการ ยอมรั​ับและคำำ�สรรเสริ​ิญของผู้​้�อื่​่�นเมื่​่�อประเมิ​ินคุ​ุณค่​่าของ ตนเอง บางคนอาจจะวั​ัดความน่​่าชอบใจของตนเองโดยความ สำำ�เร็​็จที่​่�ได้​้ คื​ือ คนอื่​่�นจะยอมรั​ับถ้​้าทำำ�สำำ�เร็​็จและไม่​่ยอมรั​ับ ถ้​้าไม่​่สำำ�เร็​็จ

44

ในปี​ี 2556 แบ่​่งภาวะความภู​ูมิ​ิใจในตนออกเป็​็น 3 อย่​่าง โดยเปรี​ียบเที​ียบว่​่าเป็​็นความดี​ีความชอบ (feat) หรื​ือเป็​็น ความเสี​ียหาย (anti-feat) ดั​ังจะกล่​่าวในหั​ัวข้​้อย่​่อยต่​่อ ๆ ไปดั​ังนี้​้�

แตก broken บุ​ุคคลไม่​่พิ​ิจารณาตนว่​่ามี​ีค่​่าหรื​ือว่​่าเป็​็นคนที่​่�รั​ักได้​้ อาจจะ รู้​้�สึ​ึกท่​่วมท้นด้ ้ วยคว ้ ามพ่​่ายแพ้​้ ความอั​ับอาย หรื​ือมองตั​ัวเอง ว่​่าเป็​็นอย่​่างนั้​้�น โดยมี​ีป้​้ายเรี​ียกความเสี​ียหาย ยกตั​ัวอย่​่าง เช่​่น ถ้​้าบุ​ุคคลพิ​ิจารณาความแก่​่เกิ​ินกว่​่าวั​ัยหนึ่​่�ง ๆ ว่​่าเป็​็น ความเสี​ียหาย ก็​็จะนิ​ิยามตั​ัวเองโดยใช้​้ชื่​่�อของความเสี​ียหาย และกล่​่าวว่​่า “ฉั​ันแก่​่แล้​้ว” จะรู้​้�สึ​ึกเวทนาตนเอง ตำำ�หนิ​ิตัวั เอง รู้​้�สึ​ึกเสี​ียใจ จนอาจทำำ�อะไรไม่​่ได้​้

45

อ่​่อนแอ weak บุ​ุคคลมองตั​ัวเองในแง่​่ดี​ี แต่​่ว่​่า ความภู​ูมิ​ิใจในตนจะอ่​่อนแอ ต่​่อความรู้​้�สึ​ึกเสี่​่�ยงว่​่าความเสี​ียหายกำำ�ลังั จะเกิ​ิดขึ้​้�น (เช่​่นความ พ่​่ายแพ้​้ ความอาย และการเสี​ียเครดิ​ิต) เพราะฉะนั้​้�น บ่​่อย ครั้​้�งจะไม่​่รู้​้�สึ​ึกสบายใจและต้​้องป้​้องกั​ันตั​ัวเอง กลไกป้​้องกั​ัน ตนสำำ�หรั​ับบุ​ุคคลที่​่�มี​ีความภู​ูมิ​ิใจแบบอ่​่อนแออาจจะรวมการ หลี​ีกเลี่​่�ยงการตั​ัดสิ​ินใจ แม้​้ว่า่ บุ​ุคคลอาจจะดู​ูเหมื​ือนมั่​่�นใจสู​ูง แต่​่ความจริ​ิงอาจจะเป็​็น ตรงกั​ันข้​้าม คื​ือ ความมั่​่�นใจที่​่�ปรากฏเป็​็นตั​ัวบ่​่งความกลั​ัวที่​่� เริ่​่�มสู​ูงขึ้​้�นต่อ ่ ความเสี​ียหาย และบ่​่งความเปราะบางของความ ภู​ูมิ​ิใจในตน อาจจะโทษคนอื่​่�นเพื่​่�อป้​้องกั​ันภาพพจน์​์ของตน จากสถานการณ์​์ที่​่�เป็​็นภัย ั และ อาจจะใช้​้กลไกการป้​้องกั​ัน ต่​่าง ๆ รวมทั้​้�งพยายามแพ้​้ในเกมและการแข่​่งขั​ันต่า่ ง ๆ เพื่​่อ � ป้​้องกั​ันภาพพจน์​์ของตนโดยทำำ�เป็​็นไม่​่แยแสว่​่า จำำ�เป็​็นต้​้อง ชนะ เป็​็นการแสดงความเป็​็นอิ​ิสระจากความยอมรั​ับทาง สั​ังคมที่​่�ตนอาจจะต้​้องการอย่​่างยิ่​่�ง เมื่​่�อกลั​ัวมากว่​่าเพื่​่�อนจะ ไม่​่ยอมรั​ับ ก็​็อาจจะเลื​ือกทางชี​ีวิต ิ ได้​้ไม่​่ดีโี ดยทำำ�อะไรเสี่​่�ยง ๆ

46

มั่​่�นคง stable ผู้​้�ที่​่�มี​ีความภู​ูมิ​ิใจในตนอย่​่างมั่​่�นคงจะมี​ีภาพพจน์​์ที่​่�ดี​ีเกี่​่�ยวกั​ับ ตน และมั่​่�นคงพอที่​่�ความเสี​ียหายไม่​่สามารถเกิ​ิดกั​ับความ ภู​ูมิ​ิใจได้​้ เป็​็นบุคคล ุ ที่​่ก � ลั​ัวความล้​้มเหลวน้​้อยกว่​่า เป็​็นคนถ่อ ่ ม ตั​ัว ร่​่าเริ​ิง และมั่​่�นคงพอที่​่จ� ะไม่​่อวดความดี​ีความชอบและไม่​่ กลั​ัวความเสี​ียหาย เป็​็นคนที่​่ส � ามารถต่​่อสู้​้�ด้​้วยแรงที่​่มี � เี พื่​่อ � ให้​้ ได้​้ผลตามที่​่�ต้​้องการ เพราะว่​่า ถ้​้าล้​้มเหลว จะไม่​่มี​ีผลต่​่อ ความภู​ูมิ​ิ ใ จของตน เป็​็ นคน ที่​่� ส ามารถยอมรั​ั บ ความผิ​ิ ด ก็​็ เพราะว่​่ามี​ีภาพพจน์​์ของตนเองที่​่�มั่​่�นคง และการยอมรั​ับผิ​ิด จะไม่​่มี​ีผลเสี​ียหายต่​่อภาพพจน์​์นั้​้�น เป็​็นคนที่​่�ใช้​้ชี​ีวิ​ิตโดยกลั​ัว การเสี​ียชื่อ ่� เสี​ียงน้​้อยกว่​่า และมี​ีความสุ​ุขและความอยู่​่เ� ป็​็นสุขุ ที่​่�ดี​ีกว่​่า แต่​่ว่​่า ไม่​่มี​ีความภู​ูมิ​ิใจแบบไหนที่​่�ทำำ�ลายไม่​่ได้​้ และ เหตุ​ุการณ์​์หรื​ือสถานการณ์​์บางอย่​่างในชี​ีวิ​ิต อาจทำำ�ให้​้ตก จากระดั​ับนี้​้�ไปยั​ังระดั​ับอื่​่�น ๆ

47

self to VI

personality

Big Five personality traits ในสาขาจิ​ิตวิ​ิทยา ลั​ักษณะบุ​ุคลิ​ิกภาพใหญ่​่ 5 อย่​่าง (Big Five personality traits) หรื​ือ แบบจำำ�ลองมี​ีปั​ัจจั​ัย 5 อย่​่าง ( five factor model ตั​ัวย่​่อ FFM) เป็​็นทฤษฎี​ีเกี่​่�ยว กั​ับมิ​ิติ​ิหรื​ือปั​ัจจัย ั ใหญ่​่ ๆ 5 อย่​่างที่�ใ่ ช้​้อธิ​ิบายบุ​ุคลิ​ิกภาพและ สภาพทางจิ​ิตใจของมนุ​ุษย์​์ โดยมี​ีนิ​ิยามของปั​ัจจั​ัย 5 อย่​่าง ว่​่า ความเปิ​ิดรั​ับประสบการณ์​์ (openness to experience) ความพิ​ิถี​ีพิ​ิถั​ัน (conscientiousness) ความสนใจต่​่อสิ่​่�งภายนอก (extraversion) ความยิ​ินยอมเห็​็นใจ (agreeableness) ความไม่​่เสถี​ียรทางอารมณ์​์ (neuroticism) รหั​ั ส ย่​่ อ เพื่​่� อ จำำ�ปั​ั จจั​ั ย 5 อย่​่ า งนี้​้� คื​ือ OCEAN (แปลว่​่ า มหาสมุ​ุทร) และ CANOE (แปลว่​่า เรื​ือแคนู​ู) ภายใต้​้ปั​ัจจั​ัย ใหญ่​่ที่​่�เสนอเหล่​่านี้​้�แต่​่ละอย่​่าง ๆ ก็​็ยั​ังมี​ีปั​ัจจั​ัยหลั​ักจำำ�เพาะ อื่​่�น ๆ ที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ัน 49

ยกตั​ัวอย่​่างเช่​่น ความสนใจต่​่อสิ่​่�งภายนอกรวมคุ​ุณลั​ักษณะ ที่​่�สั​ัมพั​ันธ์​์กั​ันคื​ือ ความชอบสั​ังคม (gregariousness) ความมั่​่�นใจในตน (assertiveness) การสรรหาเรื่​่�องตื่​่�นเต้​้น การให้​้ความสนิ​ิทสนม (warmth) การไม่​่ชอบอยู่​่�เฉย ๆ และ อารมณ์​์เชิ​ิงบวก

50

ความเปิ​ิดรั​ับประสบการณ์​์ (openness to experience) เป็​็นการหยั่​่�งรู้​้�คุ​ุณค่​่าของศิ​ิลปะ ความเปิ​ิดรั​ับอารมณ์​์ต่​่าง ๆ การผจญภั​ัย มี​ีความคิ​ิดที่​่�แปลก ๆ ความอยากรู้​้�อยากเห็​็น และความเปิ​ิดรั​ับประสบการณ์​์ต่​่าง ๆ มี​ีความคิ​ิดสร้​้างสรรค์​์ และความชอบใจต่​่อทั้​้�งสิ่​่�งใหม่​่ ๆ ต่​่อทั้​้�งความหลายหลากที่�่ บุ​ุคคลนั้​้�นมี​ี นอกจากนั้​้�น ยั​ังกล่​่าวได้​้ว่​่าเป็​็นระดั​ับที่​่�บุ​ุคคลนั้​้�น มี​ีจิน ิ ตนาการและเป็​็นตัวั ของตั​ัวเอง และที่แ ่� สดงความชอบใจ ต่​่อกิ​ิจกรรมที่​่�หลากหลายมากกว่​่าการทำำ�อะไรเป็​็นประจำำ� อย่​่างเคร่​่งครั​ัด แต่​่ ถ้​้ามี​ีระดั​ับความเปิ​ิดรั​ับสู​ูง ก็​็อาจจะมอง ได้​้ว่​่าเป็​็นคนเอาแน่​่อะไรไม่​่ได้​้ หรื​ือไร้​้เป้​้าหมาย และอาจจะ พยายามเข้​้าถึ​ึงศั​ักยภาพของตน โดยหาประสบการณ์​์แบบ สุ​ุด ๆ ที่​่�ให้​้ความคลึ้​้�มใจความตื่​่�นเต้​้น เช่​่น กระโดดร่​่มชู​ูชี​ีพ จากเครื่​่อ � งบิ​ิน ไปอยู่​่�ต่า่ งประเทศ เล่​่นการพนั​ัน และอื่​่น � ๆ ใน นั​ั ย ตรงกั​ั นข้​้ า ม คนที่​่� เ ปิ​ิ ด รั​ั บ น้​้ อ ยจะพยายามทำำ� ชี​ี วิ​ิ ต ให้​้ สมบู​ูรณ์​์ โ ดยความบากบั่​่� นอุ​ุ ต สาหะ มี​ี นิ​ิสั​ั ย ที่​่� ช อบทำำ�ช อบ ปฏิ​ิบั​ัติ​ิและทำำ�ตามข้​้อมู​ูลที่​่�มี​ีโดยไม่​่คิ​ิดมาก บางครั้​้�งอาจมอง ได้​้ว่า่ เป็​็นคนหัวรั้​้ ั น � และปิ​ิดใจ แต่​่ก็มี ็ สิ่​่ ี ง� ที่ต ่� กลงกั​ันไม่​่ได้​้ว่า่ ควร จะตี​ีความหมายและควรจะอธิ​ิบายปั​ัจจั​ัยนี้​้�ให้​้เข้​้ากั​ับบริ​ิบท ต่​่าง ๆ ได้​้อย่​่างไร 51

ความพิ​ิถี​ีพิ​ิถั​ัน (conscientiousness) เป็​็ นพิ​ิ สั​ั ย ระหว่​่ า งความมี​ี ป ระสิ​ิ ท ธิ​ิ ภ าพ-ความเป็​็ นคนมี​ี ระเบี​ียบ กั​ับความเป็​็นคนสบาย ๆ-ความเป็​็นคนไร้​้กั​ังวลมี​ี แนวโน้​้มเอี​ียงที่​่จ� ะเป็​็นคนเจ้​้าระเบี​ียบที่​่เ� ชื่​่อ � ถื​ือได้​้ มี​ีวินั ิ ย ั ในตน ทำำ�ตามหน้​้าที่​่� ตั้​้�งเป้​้าหมายเพื่​่�อความสำำ�เร็​็จ และชอบใจ พฤติ​ิกรรมตามแผนมากกว่​่าจะทำำ�อะไรแบบทั​ันที​ีทั​ันใด แต่​่ คนที่​่� มี​ี ลั​ั ก ษณะเช่​่ นนี้​้� สู​ู งอาจจะมองได้​้ ว่​่ า เป็​็ นคนดื้​้� อ และ หมกมุ่​่�น และคนที่​่�มี​ีลั​ักษณะเช่​่นนี้​้�ต่ำำ��แม้​้จะยื​ืดหยุ่​่�นได้​้และทำำ� อะไรได้​้โดยไม่​่ต้​้องคิ​ิด แต่​่ก็​็อาจมองได้​้ว่​่าเป็​็นคนไม่​่เอาใจใส่​่ และเชื่​่�อถื​ือไม่​่ได้​้

52

ความสนใจต่​่อสิ่​่�งภายนอก (extraversion) เป็​็นพิ​ิสั​ัยระหว่​่างคนเปิ​ิดรั​ับสั​ังคม-คนกระตื​ือรื​ือร้​้น กั​ับคน ชอบอยู่​่�คนเดี​ียว-คนสงวนท่​่าที​ี เป็​็นพลั​ัง อารมณ์​์เชิ​ิงบวก surgency ความมั่​่�นใจในตน ความชอบเข้​้าสั​ังคม และความ โน้​้มเอี​ียงที่​่�จะสื​ืบหาสิ่​่�งเร้​้าร่​่วมกั​ับผู้​้�อื่​่�น และชอบพู​ูด คนที่​่�มี​ี ลั​ักษณะนี้​้�สู​ูงอาจมองได้​้ว่า่ เรี​ียกร้​้องความสนใจและเผด็​็จการ ลั​ั ก ษณะนี้​้� ต่ำำ��ทำำ� ให้​้ มี​ี บุ​ุ คลิ​ิ ก ภาพเป็​็ นคน สงวนท่​่ า ที​ี ช่​่ า ง ไตร่​่ตรอง ซึ่​่�งอาจจะมองได้​้ว่​่าเป็​็นคนหยิ่​่�ง หรื​ือคิ​ิดถึ​ึงแต่​่ตน

53

ความยิ​ินยอมเห็​็นใจ (agreeableness) โดยเป็​็นพิ​ิสั​ัยระหว่​่างความเป็​็นมิ​ิตร-เห็​็นอกเห็​็นใจผู้​้�อื่​่�น กั​ับ ความเป็​็นคนช่า่ งวิ​ิเคราะห์​์-ไม่​่ค่อ ่ ยยุ่​่�งกั​ับผู้​้�อื่​่น � เป็​็นความโน้​้ม เอี​ียงที่​่�จะเห็​็นอกเห็​็นใจผู้​้�อื่​่�นและร่​่วมมื​ือกั​ับผู้​้�อื่​่�น แทนที่​่�จะ ระแวงและตั้​้�งตนเป็​็นปฏิ​ิปั​ักษ์​์ต่​่อผู้​้�อื่​่�น เป็​็นระดั​ับที่​่�สะท้​้อนให้​้ เห็​็นความเชื่​่�อใจผู้​้�อื่​่�นและความต้​้องการช่​่วยผู้​้�อื่​่�น และความ อารมณ์​์ดี​ีตามปกติ​ิ แต่​่ลั​ักษณะเช่​่นนี้​้�ในระดั​ับสู​ูงมองได้​้ว่​่า เป็​็นคนซื่​่�อ ๆ หรื​ือยอมคนอื่​่�น และลั​ักษณะเช่​่นนี้​้�ในระดั​ับต่ำำ�� มองได้​้ว่า่ ชอบแข่​่งหรื​ือท้​้าท้​้ายผู้​้�อื่​่น � และว่​่าชอบเถี​ียงหรื​ือเชื่​่อ � ใจไม่​่ได้​้

54

ความไม่​่เสถี​ียรทางอารมณ์​์ (neuroticism) เป็​็นพิ​ิสั​ัยระหว่​่างความอ่​่อนไหว-ความกั​ังวลใจ กั​ับความไร้​้ กั​ังวล-ความมั่​่�นใจ เป็​็นความโน้​้มเอี​ียงที่จ่� ะประสบกั​ับอารมณ์​์ เชิ​ิงลบได้​้ง่า่ ย เช่​่นความโกรธ ความวิ​ิตกกั​ังวล ความเศร้​้าซึ​ึม และความรู้​้�สึ​ึกอ่​่อนแอ เป็​็นคำำ�ที่​่�อาจหมายถึ​ึงระดั​ับความ เสถี​ียรทางอารมณ์​์และการควบคุ​ุมอารมณ์​์ชั่​่�ววู​ูบได้​้ ซึ่​่�งอาจ จะเรี​ี ย กโดยคำำ� ตรงกั​ั นข้​้ า มคื​ือ ความเสถี​ี ย รทางอารมณ์​์ (emotional stability) คนที่​่อ � ารมณ์​์เสถี​ียรจะปรากฏเป็​็น คนนิ่​่�ง ๆ และสม่ำำ��เสมอ แต่​่ก็​็อาจมองได้​้ว่​่าเป็​็นคนที่​่�ไม่​่สร้​้าง กำำ�ลั​ังใจหรื​ือไม่​่ค่​่อยสนใจ ส่​่วนคนที่​่�มี​ีอารมณ์​์ไม่​่เสถี​ียรอาจ จะไวปฏิ​ิกิ​ิริ​ิยาและขี้​้�ตื่​่�น บ่​่อยครั้​้�งมี​ีพลั​ังแบบอยู่​่�นิ่​่�งไม่​่ได้​้ แต่​่ก็​็ อาจมองได้​้ว่​่าเป็​็นคนอารมณ์​์ไม่​่เสถี​ียรและไม่​่มั่​่�นใจในตน

55

extraversion

introversion

เป็​็นมิ​ิติ​ิหลั​ักอย่​่างหนึ่​่�งของทฤษฎี​ีบุ​ุคลิ​ิกภาพมนุ​ุษย์​์ ทั้​้�งสอง คำำ� คื​ือ introversion และ extraversion เป็​็นค่า่ ที่​่ต่ � อ ่ เนื่​่อ � งกั​ันเป็​็นอัน ั เดี​ียวกัน ั คื​ือ ถ้​้าค่​่าของอย่​่างหนึ่ง่� สู​ูง อี​ีกอย่​่างหนึ่​่�งก็​็จะต้​้องต่ำำ�� ทุ​ุกคนมี​ีทั้​้�งด้​้านที่​่�สนใจต่​่อสิ่​่�ง ภายนอกและด้​้านที่ส ่� นใจต่​่อสิ่​่�งภายใน โดยมี​ีด้า้ นหนึ่ง่� มี​ีกำำ�ลังั กว่​่า แต่​่แทนที่​่�จะเพ่​่งความสนใจไปที่​่�เพี​ียงพฤติ​ิกรรมกั​ับคน อื่​่�น ยุ​ุงนิ​ิยามความสนใจในสิ่​่�งภายในว่​่า “เป็​็นแบบทั​ัศนคติ​ิ กำำ�หนดได้​้โดยทิ​ิศทางของชี​ีวิต ิ ที่ก ่� รองผ่​่านสิ่​่�งที่อ ่� ยู่​่ใ� นใจที่เ่� ป็​็น อั​ัตวิ​ิสั​ัย” (คื​ือ สนใจในเรื่​่�องภายในจิ​ิตใจ) และความสนใจใน ภายนอกว่​่า “เป็​็นแบบทั​ัศนคติ​ิ กำำ�หนดได้​้โดยการพุ่​่�งความ สนใจไปที่�วั่ ัตถุ​ุภายนอก” (คื​ือโลกภายนอก)

57

self to VII

disoder

Personality disorders ความผิ​ิดปกติ​ิทางบุ​ุคลิ​ิกภาพ (personality disorders, ตั​ัวย่​่อ PD) เป็​็นหมวดหมู่​่�ของความผิ​ิดปกติ​ิทางจิ​ิตต่​่าง ๆ ที่​่� มี​ีลั​ักษณะเป็​็นรู​ูปแบบพฤติ​ิกรรม รู​ูปแบบทางประชาน และ รู​ูปแบบประสบการณ์​์ ท างใจที่​่� ปรั​ั บ ตั​ั ว อย่​่ า งไม่​่ เ หมาะสม (maladaptive) ที่​่�ยั่​่�งยื​ืน โดยปรากฏในสถานการณ์​์ต่​่าง ๆ หลายอย่​่ า ง และออกนอกลู่​่�น อกทางอย่​่ า งสำำ�คั​ั ญ จากที่​่� ยอมรั​ับได้​้ในสั​ังคมและวั​ัฒนธรรมของบุ​ุคคลนั้​้น � รู​ูปแบบเหล่​่า นี้​้�จะพั​ัฒนาขึ้​้�นตั้​้�งแต่​่เบื้​้�องต้​้นของชี​ีวิ​ิต ยื​ืดหยุ่​่�นไม่​่ได้​้ และ สั​ัมพั​ันธ์​์กั​ับความทุ​ุกข์​์กั​ับความพิ​ิการในระดั​ับสำำ�คั​ัญ แต่​่ว่​่า นิ​ิยามที่จำ่� ำ�เพาะอาจจะต่​่างกั​ันได้​้แล้​้วแต่​่ที่ม ่� า บุ​ุคลิก ิ ภาพตาม นิ​ิยามของจิ​ิตวิ​ิทยา เป็​็นเซตของลั​ักษณะทางพฤติ​ิกรรมและ ทางจิ​ิตที่�ค ่ งทน ที่​่�ทำำ�ให้​้มนุ​ุษย์​์แต่​่ละคนต่​่างกั​ัน ดั​ั ง นั้​้� น ความผิ​ิ ด ปกติ​ิ ท างบุ​ุ คลิ​ิ ก ภาพจึ​ึ ง กำำ� หนดโดย ประสบการณ์​์ (ทางใจ) และพฤติ​ิกรรม ที่​่�ต่​่างจากมาตรฐาน และความคาดหวั​ังของสั​ังคม

59

ความผิ​ิดปกติ​ิทางบุ​ุคลิ​ิกภาพกำำ�หนดโดยรู​ูปแบบพฤติ​ิกรรม ที่ค ่� งทน บ่​่อยครั้​้�งสั​ัมพันธ์ ั กั ์ บ ั ความขั​ัดข้​้องในชี​ีวิต ิ ส่​่วนตัวั ชี​ีวิต ิ ทางสั​ังคม หรื​ือทางอาชี​ีพ นอกจากนั้​้�นแล้​้ว ความผิ​ิดปกติ​ิเช่​่น นี้​้�ยื​ืดหยุ่​่�นไม่​่ได้​้ และแพร่​่กระจายไปในสถานการณ์​์มากมาย ซึ่​่�งส่​่วนใหญ่​่อาจจะมาจากเหตุ​ุที่​่�ว่​่า พฤติ​ิกรรมเช่​่นนี้​้�เข้​้ากั​ับ ทั​ัศนคติ​ิเกี่​่�ยวกั​ับตน (ego-syntonic) ของบุ​ุคคลนั้​้�นได้​้ ดั​ัง นั้​้�น บุ​ุคคลนั้​้�นจึ​ึงพิ​ิจารณาว่​่าเป็​็นพฤติ​ิกรรมที่​่�เหมาะสม แต่​่ เป็​็ น พฤติ​ิ ก รรมที่​่� อ าจมี​ี ผ ลเป็​็ นทั​ั ก ษะจั​ั ด การปั​ั ญ หาและ ความเครี​ียด (coping skill) ที่​่ปรั � บ ั ตั​ัวได้​้อย่​่างไม่​่เหมาะสม และนำำ�ไปสู่​่�ปั​ัญหาส่​่วนตั​ัวที่�ส ่ ร้​้างความวิ​ิตกกั​ังวล ความทุ​ุกข์​์ และความเศร้​้าซึ​ึมอย่​่างรุ​ุนแรง รู​ูปแบบพฤติ​ิกรรมเช่​่นนี้​้�จะ กำำ�หนดได้​้ตั้​้�งแต่​่ช่​่วงวั​ัยรุ่​่�นและต้​้นวั​ัยผู้​้�ใหญ่​่ และในบางกรณี​ี ที่​่�พิ​ิเศษจะพบในช่​่วงวั​ัยเด็​็ก มี​ีประเด็​็นปั​ัญหาหลาย ๆ อย่​่างในการจั​ัดหมวดหมู่​่�ความผิ​ิด ปกติ​ิทางบุ​ุคลิก ิ ภาพ คื​ือมี​ีนิย ิ ามต่​่าง ๆ หลายแบบ และเพราะ ว่​่าทฤษฎี​ีและการวิ​ินิ​ิจฉั​ัยเกี่​่�ยวกั​ับความผิ​ิดปกติ​ิจะต้​้องเกิ​ิด ภายในความคาดหวั​ังปกติ​ิของสั​ังคม นั​ักวิ​ิชาการบางท่​่านจึ​ึง คั​ัดค้​้านความสมเหตุ​ุสมผลของทฤษฎี​ีและการวิ​ินิจิ ฉั​ัย เพราะ ว่​่าเลี่​่�ยงไม่​่ได้​้ที่​่�จะต้​้องอาศั​ัยมู​ูลฐานบางอย่​่างที่​่�เป็​็นอั​ัตวิ​ิสั​ัย (subjective) คื​ือพวกเขาอ้​้างว่​่า ทฤษฎี​ีและการวิ​ินิ​ิจฉั​ัยมี​ี มู​ูลฐานอยู่​่� ที่​่� พิ​ิ จ ารณาญาณทางสั​ั ง คม หรื​ือทางสั​ั ง คมการเมื​ืองและทางเศรษฐกิ​ิจ (ดั​ังนั้​้�น จึ​ึงอาจจะไม่​่ใช่​่ปั​ัญหา ทางการแพทย์​์)

60

ความผิ​ิดปกติ​ิทางบุ​ุคลิ​ิกภาพ (Personality disorder) โดยทั่​่�วไปสั​ัมพั​ันธ์กั ์ ับระดั​ับวิ​ิตกจริ​ิต มี​ีลั​ักษณะเด่​่นชั​ัดคื​ือ มี​ี ความคิ​ิด และความรู้​้�สึ​ึกเกี่​่�ยวกั​ับตั​ัวเองและผู้​้�อื่​่�นไปในทางที่​่� รู้​้�สึ​ึกว่​่าตนเองด้​้อยค่​่าในการทำำ�งาน ในการใช้​้ชี​ีวิ​ิตประจำำ�วั​ัน มั​ักมี​ีปั​ัญหาเรื่​่�องความสั​ัมพั​ันธ์กั ์ ับผู้​้�อื่​่�น ประเภทและลั​ักษณะของภาวะความผิ​ิดปกติ​ิด้า้ นบุ​ุคลิก ิ ภาพ (Personality Disorders) มี​ีดั​ังนี้​้�

Paranoid

Schizoid Schizotypal Antisocial Borderline Histrionic Narcissistic Avoidant Dependent Obsessive-Compulsive Passive-Aggressive Depressive Sadistic

Self-defeating หรื​ือ Masochistic 61

paranoid

paranoid

paranoid

paranoid

บุ​ุคลิ​ิกหวาดระแวง (Paranoid personality disorder)

มั​ักแยกตั​ัวจากสั​ังคม ไม่​่เป็​็น มิ​ิตร มี​ีความกั​ังวลว่​่าคนอื่​่น � ๆ จะมี​ีแรงจู​ูงใจซ่​่อนเร้​้น หลอก ใช้​้ ง าน มั​ั ก มี​ี ปั​ั ญ หาในการ ทำำ�งานและการเข้​้ากั​ับผู้​้�อื่​่�น

63

schizoid

schizoid

schizoid

schizoid

บุ​ุคลิ​ิกจิ​ิตเภท (Schizoid personality disorder)

โรคนี้​้� อ าจจะเกี่​่� ยวข้​้ อ งกั​ั บ โรคจิ​ิตเภท schizophrenia แต่​่ไม่​่รุน ุ แรงเท่​่า คนที่มี ่� คว ี าม ผิ​ิดปกติ​ิชนิด ิ นี้​้�นี้​้มั � ก ั ไม่​่ปรากฏ ตั​ัว ชอบอยู่​่ใ� นที่ห่ �่ า่ งไกล แยก ตั​ัวเองจากคนอื่​่�น ไม่​่ต้​้องการ มี​ี คว ามสั​ั มพั​ั นธ์​์ ใ กล้​้ ชิ​ิ ด กั​ั บ ใ ค ร แ ม้​้ จ ะ เ ป็​็ น ส ม า ชิ​ิ ก ใ น ครอบครั​ัว 65

schizotypal

schizotypal

schizotypal

schizotypal

บุ​ุคลิ​ิกภาพชนิ​ิดแปลก (Schizotypal personality disorder)

อาการนี้​้�แตกต่​่างจากอาการ จิ​ิ ต เภทschizophrenia บุ​ุคลิ​ิก schizotypal personality disorder (SPD) จ ะ สั​ั มผั​ั ส กั​ั บ คว า มจริ​ิ ง มากกว่​่ า ไม่​่ ค่​่ อ ยสั​ั มผั​ั ส กั​ั บ ภาพหลอนหรื​ือความหลง ผิ​ิด แต่​่มั​ักมี​ีความเชื่​่�อและความ กลั​ัวที่แ ่� ปลก ๆ มี​ีสถานะทาง สั​ังคมที่�น่ ่ ่าอึ​ึดอั​ัด ไม่​่ค่​่อยมี​ี เพื่​่�อนสนิ​ิท มี​ีลั​ักษณะหรื​ือ พฤติ​ิกรรมที่​่�แปลก ๆ พู​ูด หรื​ือแสดงความรู้​้�สึ​ึ ก ที่​่� ไ ม่​่ เหมาะสม

67

antisocial

antisocial

antisocial

antisocial

บุ​ุคลิ​ิกต่​่อต้​้านสั​ังคม (Antisocial personality disorder)

มั​ักเกี่​่�ยวข้อ ้ งกั​ับอาชญากรรม ชอบสั่​่�งการคนอื่​่� น ไม่​่สนใจ เรื่​่� อ งความปลอดภั​ั ย ชอบ โกหก ลั​ักขโมย ชอบใช้​้กำำ�ลั​ัง โกรธง่​่าย ไม่​่สำำ�นึ​ึกต่​่อการทำำ� ผิ​ิด ละเมิ​ิดสิ​ิทธิ​ิคนอื่​่�น หว่​่าน เสน่​่ห์​์ ใช้​้สารเสพติ​ิด ทำำ� ผิ​ิด กฎหมาย และใช้​้งานคนอื่​่�น เพื่​่�อผลประโยชน์​์ของตั​ัวเอง 69

borderline

borderline

borderline

borderline

อาการบุ​ุคลิ​ิกภาพผิ​ิดปกติ​ิ ชนิ​ิดก้ำำ��กึ่​่�ง (Borderline Personality Disorder_BPD)

เ ป็​็ นคว า มผิ​ิ ด ป ก ติ​ิ ท า ง บุ​ุ คลิ​ิ ก ภาพที่​่� แ สดงมั​ั ก แสดง อาการที่​่�มี​ีปั​ัญหารุ​ุนแรงด้​้าน คว า มสั​ั มพั​ั นธ์​์ กั​ั บ คนอื่​่� น หวาดระแวง กลั​ัวการถู​ูกทอด ทิ้​้�งแบบหยั่​่�งรากลึ​ึก อารมณ์​์ ไม่​่มั่​่นค � ง อารมณ์​์รุน ุ แรง รู้​้�สึ​ึก ไม่​่มี​ีตัวั ตน 71

histrionic

histrionic

histrionic histrionic

บุ​ุ ค ลิ​ิ ก เรี​ี ย กร้​้ อ งความสนใจ (Histrionic personality disorder)

มี​ีแนวโน้​้มที่​่�จะทำำ�งานได้​้ดี​ีใน ชี​ี วิ​ิ ต มั​ั ก ต้​้ อ ง ก า ร เ ป็​็ น ศู​ูนย์​์ ก ลางของความสนใจ โดยแสดงออกทางอารมณ์​์ รุ​ุนแรงแบบตั​ัวละคร (drama) ชอบใช้​้ เ วลาวิ​ิ พ ากษ์​์ วิ​ิจารณ์​์ความล้​้มเหลวของคน อื่​่น � จะเป็​็นกังั วลมากเกี่​่�ยวกับ ั สิ่​่�งที่​่คนอื่ � นคิ ่� ด ิ เป็​็นกังั วลอย่​่าง มากกั​ับภาพลั​ักษณ์​์ตนเอง จะ กระทำำ�ใดๆมั​ักต้​้องการให้​้มี​ี การอนุ​ุมั​ัติ​ิ และ หรื​ือการรั​ับ ประกั​ัน

73

avoidant

avoidant

avoidant avoidant

บุ​ุคลิ​ิกหลี​ีกเลี่​่�ยง (Avoidant personality disorder)

ขี้​้�อาย อ่​่อนไหว เจ็​็บปวดง่​่าย เห็​็นตั​ัวเองไม่​่ดี​ีเท่​่าคนอื่​่�น มั​ักหลี​ีกเลี่​่�ยงสถานการณ์​์หรื​ือ งานที่​่ต้ � อ ้ งติ​ิดต่​่อกั​ับคนอื่​่น � ไม่​่ เปิ​ิ ด กว้​้ า งกั​ั บ ลั​ั ก ษณะความ สั​ัมพันธ์ ั เ์ ชิ​ิงเสน่​่หา (romantic) ชอบสร้​้างสถานการณ์​์ แบ่​่งพวก 77

dependent

dependent

dependent

dependent

บุ​ุคลิ​ิกต้​้องพึ่​่�งพา (Dependent personality disorder)

มี​ีเอกลั​ักษณ์​์เฉพาะด้​้วยการ ต้​้ อ งขึ้​้� น อยู่​่�กั​ั บ คนอื่​่� น ๆ ทั้​้� ง ความต้​้องการทางกายภาพ หรื​ือทางอารมณ์​์ มั​ั ก ไม่​่ ต้​้องการที่​่�จะอยู่​่�คนเดี​ียว ไม่​่ กล้​้าตั​ัดสิ​ินใจ, กลั​ัวการกล้​้า ขั​ั ด แย้​้ ง เป็​็ นฝ่​่ า ยตั้​้� ง รั​ั บ ใน ความสั​ัมพั​ันธ์​์ระหว่​่างบุ​ุคคล สนใจมากไปเกี่​่�ยวกั​ับสิ่​่�งที่​่�คน อื่​่�นคิ​ิด กั​ังวลการถู​ูกทอดทิ้​้�ง และไม่​่สามารถจั​ัดการกั​ับคำำ� วิ​ิจารณ์​์หรื​ือการไม่​่เห็​็นด้​้วย

79

Obsessive-Compulsive

Obsessive-Compulsive

Obsessive-Compulsive

Obsessive-Compulsive

บุ​ุคลิ​ิกครอบงำ�� (Obsessive-compulsive personality disorder)

ใน OCD มี​ี คว ามคิ​ิ ด ที่​่� ไ ม่​่ ต้​้องการอะไรมาก ไม่​่ยื​ืดหยุ่​่�น ใจกว้​้ า งหรื​ือแสดงความรั​ั ก ต่​่อคนอื่​่น � และมั​ักถู​ูกครอบงำ�� ด้​้ วย การทำำ� งานหรื​ือ คลั่​่� ง งาน

81

passive-aggressive passive-aggressive

passive-aggressive

passive-aggressive

บุ​ุคลิ​ิกภาพแบบสมยอม และก้​้าวร้​้าว (Passive-Aggressive)

การประพฤติ​ิ ร้​้ า ยทางอ้​้ อ ม เมื่​่� อ คนแสดงความไม่​่ เ ป็​็ น มิ​ิตร (hostility) ทางอ้​้อม คนเหล่​่านี้​้�เมื่​่อ � ไม่​่พอใจ แทนที่​่� จะบอกเราว่​่าเขาโกรธ ไม่​่เห็​็น ด้​้ วย หรื​ือชี้​้� แ จ้​้ ง ว่​่ า เราผิ​ิ ด อย่​่างไร กลั​ับเลื​ือกที่​่�ทำ�จ ำ ะทำำ� วิ​ิธี​ีอื่​่�นๆ อี​ีกหลากหลายทาง ให้​้อี​ีกฝั่​่�งรู้​้�สึ​ึกไม่​่สบายใจ เซ็​็ง เครี​ียด หรื​ือไม่​่สะดวก ซึ่​่�งสิ่​่�ง ที่​่�เขาทำำ�ในทางเทคนิ​ิคก็​็ดู​ูไม่​่ เป็​็นไร แต่​่โคตรทำำ�ให้​้หงุ​ุดหงิ​ิด รำำ�ค าญใจ ลำำ� ไย เรี​ี ย กอี​ี ก อย่​่ า งหนึ่​่� ง ว่​่ า เป็​็ น พวกดื้​้� อ เงี​ียบ ไม่​่แสดงความโกรธ แต่​่ จะแสดงพฤติ​ิ ก รรมตรงกั​ั น ข้​้าม

83

depressive

depressive

depressive

depressive

บุ​ุคลิ​ิกภาพแบบเศร้​้าซึ​ึม (Depressive)

คื​ืออาการ สลด หมดกำำ�ลั​ังใจ หมดอาลั​ัย เศร้​้าสร้​้อย ปล่​่อย ตามชะตากรรม แสดงตนเอง ออกว่​่ า อ่​่ อ นแอและถู​ูกทอด ทิ้​้� ง รู้​้�สึ​ึ ก ว่​่ า ไม่​่ มี​ี ค่​่ า รู้​้�สึ​ึ ก ผิ​ิ ด และไร้​้ กำำ�ลั​ั ง ไม่​่ ส ามารถทำำ� อะไรได้​้ ตั​ัดสิ​ินตนเองว่​่า ควร แต่​่จะตำำ�หนิ​ิและดู​ูถู​ูก ไร้​้ความ หวั​ั ง อยากจะตาย อยู่​่� ไ ม่​่ เป็​็นสุ​ุข ความผิ​ิดปกติ​ิเยี่​่�ยงนี้​้� สามารถนำำ�ไปสู่​่�การกระทำำ�ที่​่� ดุ​ุร้​้ายและประสาทหลอน

85

sadistic

sadistic

sadistic

sadistic

ซาดิ​ิสม์​์ (Sadistic)

คื​ือ บุ​ุคลิก ิ ภาพที่แ่� สดงออกถึ​ึง การฉุ​ุนเฉี​ียว ดุ​ุ ถากถาง โหด ร้​้ า ย หั​ั วรั้​้� น มั​ั ก จะระเบิ​ิ ด อารมณ์​์ แ บบฉั​ั บ พลั​ั น ได้​้ ความพอใจโดยบั​ังคั​ับ ข่​่มขู่​่� หรื​ือดู​ูหมิ่​่�นทำำ�ให้​้ผู้​้�อื่นอั ่� บ ั อาย มี​ีความคิ​ิดดื้​้�อรั้​้�นและมี​ีใจปิ​ิด ชอบทำำ�อะไรโหด ๆ ต่​่อผู้​้�อื่​่�น ได้​้ความพอใจโดยทารุ​ุณผู้​้�อื่น ่� อาจจะมี​ี คว ามสั​ั มพั​ั นธ์​์ แ บบ ซาดิ​ิสม์​์และมาโซคิ​ิสม์​์ แต่​่จะ ไม่​่เป็​็นฝ่​่ายมาโซคิ​ิสม์​์คื​ือให้​้ผู้​้� อื่​่�นทำำ�ร้​้าย

87

Masochistic

Masochistic

Self-defeating

Self-defeating

แบบทำำ�ลายตั​ัวเองหรื​ือแบบ มาโซคิ​ิสม์​์ (Self-defeating หรื​ือ Masochistic)

คื​ือบุ​ุ คลิ​ิ ก ภาพที่​่� แ สดงออก ภ า ยน อ ก ถึ​ึ ง ก า ร เ ค า ร พ นบนอบต่​่อผู้​้�อื่​่น � กลั​ัวความสุ​ุข ยอมรั​ับใช้​้ ยอมรั​ับผิ​ิด ถ่​่อม ตั​ั ว สนั​ั บ สนุ​ุ น ให้​้ คนอื่​่� น เอา เปรี​ียบตน จงใจทำำ�ลายจุ​ุดมุ่​่�ง หมายของตนเอง หาคู่​่�ที่​่�โทษ ตนหรื​ือกระทำำ� ไม่​่ ดี​ี ต่​่ อ ตน สงสั​ัยคนที่ทำ ่� ำ�ดีกั ี บ ั ตน อาจจะ มี​ีความสั​ัมพั​ันธ์​์แบบซาดิ​ิสม์​์ และมาโซคิ​ิสม์​์

89

self to VIII

society

society การมี​ีตั​ัวตนในแต่​่ละคนนั้​้�น มี​ีบริ​ิบทที่​่�ส่​่งผลต่​่อสั​ังคมด้​้วย ภู​ูมิ​ิใจในตนเชื่​่�อว่​่าเป็​็นปรากฏการณ์​์ทางวั​ัฒนธรรมของโลก ตะวั​ันตกที่เ่� น้​้นความเป็​็นตัวั ของตั​ัวเอง ส่​่งผลในบุ​ุคคลทางฝั่​่�ง ตะวั​ันตกจะมี​ีความตระหนั​ักในตนสู​ูง กลั​ับกั​ันกั​ับฝั่​่�งเอเชี​ีย ที่​่� มี​ีความภู​ูมิ​ิใจในตนต่ำำ��และความภู​ูมิ​ิใจในตนต่ำำ��นี้​้�จะไม่​่เป็​็น ปั​ัญหาในประเทศ เพราะประเทศทางฝั่​่�งเอเชี​ียจะเน้​้นผลของ ส่​่วนรวมมากกว่​่า เช่​่น ประเทศญี่​่�ปุ่​่�น แนวคิ​ิดเรื่​่อ � งปั​ัญหาที่​่เ� กิ​ิดจากการมี​ีความภู​ูมิ​ิใจในตนต่ำำ��ทำำ�ให้​้ สมาชิ​ิ ก สภารั​ั ฐ แคลิ​ิ ฟ อร์​์ เ นี​ี ยคน หนึ่​่� ง จั​ั ด ตั้​้� ง “คณะทำำ� งาน เฉพาะกิ​ิจในเรื่​่อ � งความภู​ูมิ​ิใจในตนและความรั​ับผิ​ิดชอบส่​่วน ตั​ัวและทางสั​ังคม” ขึ้​้�นในปี​ี 2529 โดยเชื่​่�อว่​่า คณะทำำ�งาน จะสามารถสู้​้�ปั​ัญหาต่​่าง ๆ ของรั​ัฐเริ่​่�มตั้​้ง� แต่​่อาชญากรรม การ ตั้​้�งครรภ์​์ในวั​ัยรุ่​่�น จนถึ​ึงปั​ัญหาการเรี​ียนไม่​่ดี​ีและมลภาวะ แล้​้ ว เปรี​ี ย บเที​ี ย บการเพิ่​่� มคว ามภู​ูมิ​ิ ใ จในตนว่​่ า เหมื​ือนให้​้ วั​ัคซีน ี เพื่​่อ � ป้​้องกั​ันโรค คื​ือสามารถช่​่วยป้อ ้ งกั​ันประชาชนจาก ความรู้​้�สึ​ึกถู​ูกถล่​่มทั​ับโดยปั​ัญหาชี​ีวิ​ิต คณะทำำ�งานได้​้จั​ัดตั้​้�ง คณะวิ​ิชาการเพื่​่�อทบทวนวรรณกรรมในเรื่​่�องความภู​ูมิ​ิใจ 91

ในตน แต่​่ว่า่ คณะนั​ักวิ​ิชาการกลั​ับพบความสั​ัมพันธ์ ั น้ ์ อ ้ ยมาก ระหว่​่างความภู​ูมิ​ิใจในตนต่ำำ��และผลที่​่�อ้​้างว่​่ามี​ี ซึ่​่�งเป็​็นหลั​ัก ฐานว่​่า การมี​ีความภู​ูมิ​ิใจในตนต่ำำ��ไม่​่ใช่​่รากปั​ัญหาทางสั​ังคม ทั้​้�งหมด และไม่​่สำำ�คั​ัญเท่​่าที่​่�คิ​ิดแต่​่ตอนแรก คณะทำำ�งานจึ​ึง สลายตั​ั ว ในปี​ี 2538 แล้​้ วมี​ี ก ารจั​ั ด ตั้​้� ง องค์​์ ก รใหม่​่ ที่​่� มี​ี วั​ัตถุ​ุประสงค์​์เดี​ียวกั​ันต่​่อ ๆ มา โดยในที่​่�สุ​ุดเป็​็น National Association for Self-Esteem (NASE) ความแตกต่​่างในภู​ูมิ​ิภาคต่​่าง ๆ นั​ักวิ​ิชาการบางท่​่านอ้​้างว่​่า คนอเมริ​ิกัน ั อยู่​่ใ� นสั​ังคมแบบสนใจ ต่​่อสิ่​่�งภายนอก ที่​่ใ� ห้​้ความสำำ�คัญ ั ต่​่อพฤติ​ิกรรมสนใจภายนอก และไม่​่ยอมรั​ับความสนใจภายใน นี่​่�เป็​็นเพราะว่​่าในปั​ัจจุ​ุบั​ัน สหรั​ัฐอเมริ​ิกาเป็​็นวัฒ ั นธรรมที่เ่� น้​้นบุคลิ ุ ก ิ ภาพภายนอก เที​ียบ กั​ับวั​ัฒนธรรมอื่​่น � ๆ ที่คน ่� อาจจะมี​ีคุณค่ ุ า่ เพราะสิ่​่�งที่​่อ � ยู่​่�ภายใน หรื​ือคุ​ุณธรรม วั​ัฒนธรรมอื่​่�น ๆ เช่​่น ประเทศญี่​่�ปุ่​่�น และเขตอื่​่�น ๆ ที่​่�นั​ับถื​ือ ศาสนาคริ​ิสต์​์อี​ีสเทิ​ิร์​์นออร์​์ทอดอกซ์​์ ศาสนาพุ​ุทธ และลั​ัทธิ​ิ ศู​ูฟี​ี เป็​็นต้น ้ ให้​้ความสำำ�คัญ ั กั​ับความสนใจต่​่อสิ่​่�งภายใน ความ แตกต่​่างทางวั​ัฒนธรรมเช่​่นนี้​้ส � ามารถพยากรณ์​์ความสุ​ุขของ คนในวั​ัฒนธรรมนั้​้�น ๆ เช่​่น ผู้​้�ที่​่�มี​ีระดั​ับความสนใจภายนอก สู​ูงจะมี​ีความสุ​ุขกว่​่าโดยเฉลี่​่�ย ในวั​ัฒนธรรมที่ใ่� ห้​้ความสำำ�คัญ ั ต่​่อความสนใจภายนอก และในทางตรงกั​ันข้​้ามก็​็เหมื​ือนกั​ัน นั​ักวิ​ิจัย ั พบว่​่า บุ​ุคคลที่​่�อยู่​่�บนเกาะมั​ักจะเป็​็นคนสนใจภายใน มากกว่​่าคนที่​่�อยู่​่�บนผื​ืนแผ่​่นดิ​ิน และบุ​ุคคลที่​่�มี​ีบรรพบุ​ุรุ​ุษอยู่​่� 92

บนเกาะอย่​่ างน้​้ อ ย 20 ชั่​่� วคนมั​ัก จะเป็​็ นคนสนใจภายใน มากกว่​่าคนที่​่�เพิ่​่�งมา นอกจากนั้​้�นแล้​้ว คนที่​่�อพยพจากเกาะ ไปยั​ังผื​ืนแผ่​่นดิ​ินมั​ักจะสนใจภายนอกมากกว่​่าคนที่​่�ยั​ังคงอยู่​่� บนเกาะ และมากกว่​่าคนที่​่�อพยพไปยั​ังเกาะ วั​ัฒนธรรม ดั​ั ง นั้​้� น วั​ั ฒ นธรรมของแต่​่ ล ะบุ​ุ คคลมี​ี อิ​ิ ท ธิ​ิ พ ลต่​่ อ ความสุ​ุ ข (happiness) และความอยู่​่เ� ป็​็นสุขุ ที่เ่� ป็​็นอัต ั วิ​ิสัย ั (subjective well-being) โดยทั่​่�วไป ระดั​ับความสุ​ุขทั่​่�วไปจะต่​่าง ๆ กั​ันไปในวั​ัฒนธรรมต่​่าง ๆ และการแสดงออกถึ​ึงความสุ​ุข ก็​็เช่​่นกั​ัน ประเทศต่​่าง ๆ และแม้​้แต่​่กลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ต่​่าง ๆ ใน ประเทศนั้​้�น ๆ มี​ีความพึ​ึงพอใจในชี​ีวิ​ิตโดยเฉลี่​่�ยที่​่�แตกต่​่าง กั​ัน

93

self to IX

religion

religion ตั​ัวตน หรื​ืออั​ัตตา (self) คื​ือ สิ่​่�งที่​่�เป็​็นสารั​ัตถะ

ของชี​ีวิ​ิตของแต่​่ละบุ​ุคคล มี​ีสภาพเที่​่�ยงแท้​้ถาวร ตั​ัวตนจึ​ึง ทำำ�ให้​้บุ​ุคคลนั้​้�นยั​ังเป็​็นคนเดิ​ิม แม้​้ว่​่าร่​่างกายภายนอกหรื​ือ ความรู้​้�สึ​ึกนึ​ึกคิ​ิดจะแปรเปลี่​่�ยนไปแล้​้วก็​็ตาม ในบางศาสนา เชื่​่�อว่​่าตั​ัวตนเป็​็น “วิ​ิญญาณ” แม้​้บุ​ุคคลนั้​้�นตาย ตั​ัวตนจะยั​ัง ดำำ�รงอยู่​่�ต่​่อไปในภพอื่​่�น ในศาสนาแต่​่ละศาสนามี​ีชื่​่�อเรี​ียกตั​ัวตนต่​่าง ๆ กั​ันไป ดั​ังนี้​้� ศาสนา ตั​ัวตน ศาสนาฮิ​ินดู​ู พรหมั​ัน/อาตมั​ัน ศาสนาเชน ชี​ีวะ ศาสนายู​ูดาห์​์-คริ​ิสต์​์ เนเฟช (วิ​ิญญาณ) ศาสนาอิ​ิสลาม นั​ัฟส์​์ ลั​ัทธิ​ิเต๋​๋า เต๋​๋า ลั​ัทธิ​ิอนุ​ุตตรธรรม จิ​ิตญาณ/ธรรมญาณ 95

วิ​ิญญาณ (soul; जी​ीव) ในทางปรั​ัชญา หมายถึ​ึง สิ่​่�งซึ่​่�งเชื่​่อ � กั​ันว่า่ เป็​็นสารั​ัตถะของชี​ีวิต ิ มนุ​ุษย์​์ อาจรวมถึ​ึงสิ่​่�งมี​ีชีวิี ต ิ ประเภทอื่​่น � ๆ ด้​้วย วิ​ิญญาณเป็​็น สิ่​่�งที่​่�ไม่​่เน่​่าเปื่​่�อย เป็​็นอมตะ แต่​่ละศาสนามี​ีความเชื่​่�อเรื่​่�อง วิ​ิญญาณที่​่�ต่​่างกั​ัน ศาสนาอั​ับราฮั​ัม เชื่​่�อว่​่า เฉพาะมนุ​ุษย์​์เท่​่านั้​้�นที่�มี ่ ีวิ​ิญญาณ มนุ​ุ ษ ย์​์ จึ​ึ ง เป็​็ นสิ่​่� ง มี​ี ชี​ี วิ​ิ ต ประเภทเดี​ี ยว ที่​่� ไ ม่​่ ต าย (ในส่​่ วน วิ​ิญญาณ) และอาจไปรวมกั​ับพระเป็​็นเจ้​้าได้​้ ศาสนาเชน เชื่​่�อว่​่า ไม่​่เฉพาะมนุ​ุษย์​์แต่​่สิ่​่�งมี​ีชี​ีวิ​ิตทุ​ุกชี​ีวิ​ิตมี​ี วิ​ิญญาณ ลั​ัทธิ​ิวิ​ิญญาณนิ​ิยม เชื่​่�อว่​่า ทั้​้�งสิ่​่�งมี​ีชี​ีวิ​ิตและไม่​่มี​ีชี​ีวิ​ิต (เช่​่น แม่​่น้ำำ�� ภู​ูเขา) ล้​้วนมี​ีวิ​ิญญาณทั้​้�งสิ้​้�น บางลั​ัทธิ​ิเชื่​่�อว่​่าโลกก็​็มี​ีวิ​ิญญาณ เรี​ียกว่​่า วิ​ิญญาณโลก ศาสนาฮิ​ินดู​ู คำำ�ว่า่ วิ​ิญญาณ มั​ักมี​ีความหมายแนวเดี​ียวกับ ั จิ​ิต สปิ​ิริ​ิต และตั​ัวตน ศาสนาที่​่�มี​ีความเชื่​่�อเรื่​่�องวิ​ิญญาณอมตะ เรี​ียกวิ​ิญญาณใน ชื่​่�อต่​่าง ๆ ดั​ังนี้​้� ศาสนา วิ​ิญญาณ ศาสนาฮิ​ินดู​ู อาตมั​ัน ศาสนาเชน ชี​ีวะ ศาสนายู​ูดาห์​์-คริ​ิสต์​์ เนเฟช ศาสนาอิ​ิสลาม นั​ัฟส์​์ ลั​ัทธิ​ิอนุ​ุตตรธรรม จิ​ิตญาณ/ธรรมญาณ 96

เจตะ เจตะ (spirit) บางตำำ�รา แปลว่​่า จิ​ิต บ้​้างว่​่าเป็​็น วิ​ิญญาณ มาจากคำำ�ว่​่า spiritus ในภาษาละติ​ินซึ่​่�งแปลว่​่าลมหายใจ คำำ�นี้​้� มี​ี ห ลายความหมาย โดยมากจะหมายถึ​ึ ง สิ่​่� ง เหนื​ือ ธรรมชาติ​ิซึ่​่ง� ไม่​่มี​ีวั​ันเน่​่าเปื่​่อ � ย ตรงข้​้ามกั​ับร่​่างกายที่เ�่ ป็​็นวัต ั ถุ​ุ สสาร สปิ​ิริ​ิตของสิ่​่�งมี​ีชี​ีวิ​ิตมั​ักหมายถึ​ึงพิ​ิชาน “สปิ​ิริต ิ ” และ “วิ​ิญญาณ” มั​ักเหลื่​่อ � มล้ำำ��กัน ั อยู่​่�บ่อ ่ ยครั้​้�ง เพราะ ทั้​้�งสองอย่​่างต่​่างเป็​็นคู่ต ่� รงข้​้ามของร่​่างกาย และหลายศาสนา ก็​็เชื่​่�อว่​่าสิ่​่�งนี้​้�จะยั​ังดำำ�รงอยู่​่�แม้​้ร่​่างกายนั้​้�นตายไปแล้​้ว สปิ​ิริ​ิต จึ​ึงหมายถึ​ึงผี​ีได้​้ด้วย ้ เช่​่น ผี​ีบุ​ุคคลที่​่�ตายไปแล้​้ว

97

self to X

live

living ตั​ัวตนที่​่�หล่​่อหลอมมา ทำำ�ให้​้เราเป็​็นเราในทุ​ุกวั​ัน บุ​ุคลิ​ิกภาพ ของแต่​่ละคนนั้​้�นล้​้วนมาจากประสบการณ์​์ สภาพแวคล้​้อม ความทรงจำำ� การดำำ�เนิ​ินชี​ีวิ​ิต การใช้​้ตัวั ตนเพื่​่�อการคงอยู่​่� ดำำ�รงอยู่​่� ล้​้วนมาจากตั​ัวตนที่​่�แต่​่ละบุ​ุคคลนั้​้�นสร้​้างขึ้​้�นมาทั้​้�ง สิ้​้�น ชี​ีวิ​ิตแต่​่ละคนจะมี​ีทางของตนเอง จากผลสำำ�รวจค้​้นพบว่​่า หลายคนที่มี ่� ชี ี วิี ต ิ ที่ดี ่� ี มี​ีพื้​้น � ฐานมาจากการมี​ีมนุษ ุ ย์​์สัมพั ั นธ์ ั ต่ ์ อ ่ คนรอบข้​้างที่​่ดี � แี ละคนส่​่วนใหญ่​่ที่ไ่� ม่​่พอใจในชี​ีวิต ิ ของตน ไม่​่มี​ี ความสุ​ุขต่​่อชี​ีวิ​ิตของตนเอง เกิ​ิดการเสี​ียดายเวลา และผิ​ิด หวั​ังในตนเอง หรื​ือมี​ีปั​ัญหาในชี​ีวิ​ิตที่​่�ยั​ังไม่​่คลายต่​่าง ๆ ล้​้วน พบว่​่า หลาย ๆ คน มี​ีปัจจั ั ย ั หนึ่ง่� ที่เ่� หมื​ือนกั​ันคื​ือ ในด้​้านความ สั​ัมพั​ันธ์​์ หลายคนเคยมี​ีหรื​ืออยู่​่�ในความสั​ัมพั​ันธ์​์ที่​่�ไม่​่ดี​ีอยู่​่� แล้​้ว ทั้​้� ง นี้​้� ก็​็ มี​ี อี​ี ก หลายคนเช่​่ นกั​ั น ที่​่� ส ามารถเปลี่​่� ยนผ่​่ า นความ สั​ัมพันธ์ ั นั้​้ ์ น � ได้​้ จากแย่​่ไปสู่​่�ดี​ี หรื​ือจากดี​ีไปสู่​่แ� ย่​่ หลายคนที่​่เ� คย มี​ีหรื​ือเคยรั​ับรู้​้�ประสบการณ์​์ความสั​ัมพั​ันธ์​์ที่�ไ่ ม่​่ดี​ี เช่​่น พ่​่อแม่​่ 99

อยู่​่ใ� นครอบครั​ัวที่เ่� กิ​ิดการหย่​่าร้​้าง พบเจอความรุ​ุนแรงในวั​ัย เด็​็ก ซึ่​่�งสิ่​่�งเหล่​่านี้​้�เอง ส่​่งผลให้​้คนคนนั้​้�นที่�เ่ ติ​ิบโตขึ้​้�นมา สร้​้าง บุ​ุคลิก ิ ภาพ หรื​ือต้​้องการความสั​ัมพันธ์ ั แ์ บบเดิ​ิม หรื​ือไปก็​็มอง หาความสั​ัมพั​ันธ์​์แบบเดิ​ิม ๆ ซึ่​่�งบางคนอาจไม่​่เป็​็นรู้​้�ตั​ัวด้​้วย ซ้ำำ�� ว่​่าตั​ัวเรานั้​้�นมี​ีบุ​ุคลิ​ิกนี้​้� เป็​็นบุ​ุคลิ​ิกที่​่�แฝงอยู่​่�ภายในตั​ัว ใน ทางที่​่ต่ � า่ งกั​ันไป บางคนที่ส ่� ามารถก้​้าวข้​้ามประสบการณ์​์เหล่​่า นั้​้�นและเรี​ียนรู้​้�หรื​ือพบเจอความสั​ัมพั​ันธ์​์ในรู​ูปแบบที่​่�ดี​ีขึ้​้�นใน ภายหลั​ัง ทำำ�ให้​้สามารถหลุ​ุดพ้​้นจากความสั​ัมพั​ันธ์​์เดิ​ิม ๆ ได้​้ ซึ่​่� ง ก็​็ ถื​ื อว่​่ า เป็​็ น เส้​้ นท างที่​่� ทำำ� ให้​้ บุ​ุ คคลนั้​้� นคน พบความสุ​ุ ข ภายใน ปั​ัจจั​ัยหลายอย่​่างที่​่�อาจเป็​็นเหตุ​ุของความสุ​ุขในแต่​่ละที่​่�แตก ต่​่างกั​ัน แม้​้ว่​่า ความสนใจต่​่อสิ่​่�งภายนอก-ภายในจะมี​ีค่​่าที่​่� สั​ั มพั​ั นธ์​์ กั​ั น แต่​่ ก็​็ ยั​ั ง ไม่​่ ส ามารถยื​ืนยั​ั น ได้​้ ที​ี เ ดี​ี ยว ความอยู่​่� เป็​็นสุข ุ ยั​ังต้​้องรวมปั​ัจจัยอื่ ั น ่� ๆ ด้​้วยเมื่​่อ � พยายามที่​่จ� ะกำำ�หนด ว่​่าปั​ัจจัย ั อะไรสั​ัมพั​ันธ์​์กั​ับความสุ​ุข

100

101

epilogue มาถึ​ึงบทส่​่งท้​้ายของเล่​่มนี้​้กั � น ั แล้​้ ว หวั​ั ง ว่​่ า คุ​ุ ณผู้​้�อ่​่ า นคงได้​้ ความรู้​้� หรื​ือความตระหนั​ัก ถึ​ึงตั​ัวตนของตนเอง ไม่​่มากก็​็ น้​้อย พออ่​่านมาถึ​ึงจุ​ุด ๆ นี้​้� ตั​ัวเราในฐานะผู้​้�จั​ัดทำำ�หนั​ังสื​ือ เล่​่มนี้​้� ก็​็ได้​้ลองเอาเรื่​่�องราว ต่​่าง ๆ ในชี​ีวิต ิ มาเชื่​่อ � มโยงกั​ับ

บทแต่​่ละบทนี้​้�มาหล่​่อหลอม เข้​้าไว้​้ด้​้วยกั​ัน ก็​็พอทำำ�ให้​้เริ่​่�ม เข้​้าใจตนเองว่​่า การที่เ่� ราเป็​็น คนแบบนี้​้� มั​ันมี​ีสาเหตุ​ุนะ มั​ัน มี​ี ที่​่� ม าที่​่� ไ ป มั​ั น เกิ​ิ ด มาจาก อะไร แล้​้วมั​ันส่​่งผลยั​ังไงต่​่อ เรา มั​ันทำำ�ให้​้เราตระหนั​ักใน ตั​ัวตน ของเรายิ่​่�งขึ้​้�น จากเหตุ​ุการณ์​์ที่ผ่ ่� า่ น ๆ มา มี​ี ดี​ี มี​ี แ ย่​่ เ ร า เ พี​ี ย ง แ ค่​่ ต้​้ อ ง ยอมรั​ับมั​ัน อย่​่างแน่​่แท้​้ อะไร ที่​่�ดี​ีเราเก็​็บมั​ันไว้​้ อะไรที่​่�แย่​่ เราเรี​ียนรู้​้�จากมั​ัน นี้​้�แหละ คื​ือ แก่​่นแท้​้ของตั​ัวตน ตั​ัวตนเรา ทุ​ุกคนที่​่�มี​ี ความภู​ูมิ​ิใจในตน ของเราที่​่� ทุ​ุกสิ่​่�งจะเกิ​ิดได้​้จาก สิ่​่�งที่​่�เราพบเจอและผ่​่านมา ไม่​่ ว่​่ า เราจะเจอปั​ั ญ หาแบบ ไหน หรื​ือประสบปั​ัญหาอะไร

อยู่​่� ขอเพี​ี ย งเราเชื่​่� อ มั่​่� น ใน ตนเอง และรั​ักในตนเองอย่​่าง พอดี​ี และยอมรั​ั บ ในตั​ั ว ตน ของเรา เพี​ียงเท่​่านี้​้�บุคลิ ุ ก ิ และ ตั​ั ว ตนของเราจะเป็​็ น แก่​่ น กลางที่​่�สมดุ​ุล ไม่​่สุ​ุขไม่​่ทุ​ุกข์​์ เป็​็น บุ​ุคคล (persona) ที่​่�มี​ี soul ที่​่�ลงสมดุ​ุลที่​่�สุ​ุดในการ เป็​็นเรา เราอยากให้​้คุ​ุณลองมองตั​ัว เองผ่​่านหนั​ังสื​ือเล่​่มนี้​้�อี​ีกครั้​้�ง ตั​ัวตนที่​่คุ � ณม ุ องอยู่​่�นี้​้ใ� ช้​้ตัวั ตน เดี​ี ยวกั​ั บ ที่​่� คุ​ุ ณม องจากหน้​้ า ปกของหนั​ั ง สื​ือเล่​่ มนี้​้� อ ยู่​่�รึ​ึ เปล่​่า?