RAI Amsterdam - Duurzaamheidsverslag 2012 by RAI Amsterdam

Amsterdam RAI Duurzaamheidsverslag 2012

Inhoud

1 Voorwoord

2 Samenvatting

Over dit verslag

4 Profiel

5 MVO-beleid

5.1 MVO-ambitie 5.2 Vernieuwde MVO-ambitie 5.3 MVO-Beleidsterreinen 5.4 Stakeholders 5.5 Externe waardering

9 10 10 10 13

MVO-resultaten

6 Medewerkers

Energie en klimaat

8 Afval

9 Mobiliteit

10 Water

11 Ketenverantwoordelijkheid

12 Maatschappelijke betrokkenheid

13 Financieel

GRI tabel Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage

1: Vertegenwoordiging Amsterdam RAI in brancheverenigingen en zakelijke netwerken 2: Personeelscijfers 3: Energiegebruik 4: Afval 5: Watergebruik

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

[2 ]

45 46 47 48 50

1 Voorwoord

Met gepaste trots presenteren wij u het vijfde Duurzaamheidsverslag van Amsterdam RAI. Een lustrum! Vijf jaar geleden gaven wij duurzaamheid heel bewust een prominente plek in de organisatie en verstevigden we dat fundament door een van onze kernwaarden aan te scherpen tot ‘RAI behaalt duurzaam resultaat’. In de afgelopen jaren is er veel gebeurd. We vierden successen, zagen waar de knelpunten zaten en leerden dat breed draagvlak binnen de organisatie een absolute voorwaarde voor succes is. Tegelijkertijd zagen we de aandacht voor het onderwerp duurzaamheid explosief groeien in de wereld en onze eigen branche. Na vijf jaar maken we de balans op. Zijn we één van de Europese koplopers in onze sector? U mag het zeggen. Thema van dit verslag is ‘RAI luistert’. In 2012 zijn we de dialoog aangegaan met enkele stakeholdergroepen. Door te luisteren naar onze klanten, partners, leveranciers en omgeving, zorgen we ervoor dat onze duurzaamheidsambities ook (blijven) aansluiten op hun wensen en perspectieven. In het verslag leest u verschillende quotes waarin stakeholders hun visie geven op de duurzaamheidsthema’s van Amsterdam RAI.

Zeker is dat we verder willen op de ingeslagen weg (volgens de principes van het UN Global Compact). We zijn ervan overtuigd dat een goed MVO-beleid waarde toevoegt en bijdraagt aan het (commerciële) succes van organisaties. Om in de huidige ‘groene golf’ onderscheidend te zijn, moet je ambitie hebben. Die hebben we gedefinieerd: ‘Amsterdam RAI heeft de ambitie om in de congres- en evenementenindustrie de komende vijf jaar één van de zichtbare koplopers in Europa te zijn op het gebied van duurzaamheid.’ Dat is zonder meer een uitdaging. De veelheid aan initiatieven binnen de RAI en met name de inzet en motivatie van de eigen medewerkers om duurzame resultaten te behalen, sterken ons als directie in de gedachte dat Amsterdam RAI - ook de komende jaren een onderscheidende rol in de beurs- en congresindustrie kan spelen. En dat gerenommeerde brancheorganisaties als UFI en HSMAI in 2012 ons duurzaamheidsbeleid bekroond hebben met internationale awards, onderstreept die overtuiging alleszins. Ik wens u veel leesplezier.

In de volgende hoofdstukken blikken we terug op de prestaties van de afgelopen jaren. Tegelijkertijd richten we de blik naar voren. Hoe gaat Amsterdam RAI verder met haar duurzaamheidsambities?

Hans Bakker Algemeen directeur

[3 ]

2 Samenvatting In dit verslag geeft Amsterdam RAI inzicht in haar MVO-beleid en de voortgang die zij heeft geboekt op de verschillende thema’s binnen haar MVO-beleid. Onderstaand overzicht laat de belangrijkste resultaten in vogelvlucht zien. Ieder onderwerp komt uitgebreid terug in het verslag zelf.

MVO-beleid

Medewerkers

Energie en Klimaat

Afval

Mobiliteit

Hoogtepunten 2012

Hoogtepunten afgelopen 5 jaar

• Nieuw MVO-beleid op hoofdlijnen • MVO-board ingesteld om MVO-ambitieniveau te bepalen en voortgang te monitoren • Uitgebreide stakeholderconsultatie • Award ‘Best Sustainable Development Strategy’ en winnaar van de European HSMAI Awards in de categorie ‘Social Responsibility’

• MVO-ambitie en beleid voor vijf jaar • Aanvullende kernwaarde ‘Amsterdam RAI behaalt duurzaam resultaat’ • Certificering ISO 14001, gouden Green Key en zilveren Earthcheck • Aanstellen van MVO-ambassadeurs als aanjagers binnen de organisatie

• Medewerkertevredenheid 7.7 • Samenwerkingsverbanden met HvA stagebureau en het MBO College Zuid • Vitaal portaal ontwikkeld • Verdere implementatie Het Nieuwe Werken

• Praktische vertaling van MVO voor de organisatie en medewerkers • Groter MVO-bewustzijn bij medewerkers • Jaarlijkse MVO-doelstellingen per afdeling

• Neonverlichting op het RAI-pand vervangen door LED verlichting • Warmte Kracht Koppeling (WKK) geplaatst en in bedrijf gesteld • Alle geveldoeken verlicht met LED verlichting

• Beperkte stijging energieverbruik, door reductiemaatregelen is het energiegebruik met 8% gestegen in plaats van 19% t.o.v. 2009 • Meer inzicht in het energiegebruik en reductiemogelijkheden door elektrameters in de verschillende ruimtes • Energiewerkgroep met vertegenwoordigers van verschillende afdelingen. Zij hebben bijgedragen aan het initiëren van energiebesparende maatregelen • De bouw van het Elicium • Alle verlichting binnen Amsterdam RAI is vervangen door zuinigere varianten van Greenfox i.s.m. sociale werkplaats Pantar

• Structurele samenwerking met afvalverwerker met als belangrijkste doelen het verhogen van het scheidingspercentage en de vervuiler laten betalen • Extra (en kleinere) scheidingsmiddelen voor verschillende typen afval

• 25% meer afvalscheiding dan in 2008 • Installatie van 10.000 liter Swill tank om Swill om te zetten tot biobrandstof • Inzet van Eco cassettes en afval afvoeren via de gracht, Mokum Mariteam

• CO2 voetafdruk en inzicht in mogelijke verbeteringen • Aankoop elektrische bedrijfsauto • Deelname aan de Greendriver Challenge met als doe berijders zuiniger te laten rijden

• Samenwerking met de NS om bezoekers te stimuleren met het OV te reizen door middel van de OV-deal • Samenwerking met het GVB om het reizen in de stad per tram, metro of bus te vergemakkelijken voor bezoekers en exposanten • Introductie van slottijden voor vrachtverkeer om wachttijden te verminderen • Samenwerking met TCA om taxivervoer in goede banen te leiden en overlast te beperken

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

[4 ]

Samenvatting

Hoogtepunten afgelopen 5 jaar

Hoogtepunten 2012 • Onderzoek naar alternatief voor waterkoelingsysteem • Onderzoek naar individuele watervoorziening per individuele stand

• Waterbesparing van circa 9% bereikt ten opzichte van 2008 • Doorspoelhoeveelheid toiletten van 8 naar 6 liter • Automatische kranen

• Social Return opgenomen in aanbesteding Beveiligingsdiensten • Organisatie RAIlatie; platform waar leveranciers en medewerkers elkaar ontmoeten en nieuwe producten kunnen tonen

• Convenant voor de Schoonmaak- en Glazenwassersbranche met daarin afspraken over goede arbeidsomstandigheden (zie foto) • Aanbieden van groene stroom • Verduurzaming van de catering ’Hartverwarmend Amsterdam’

• Financiële bijdrage door beurzen voor goede doelen AMREF & Emma Kinderziekenhuis AMC • Voorlichtingsles ‘Wandelen voor water’ • Organisatie ‘Open Huis’ voor buurtbewoners

• De inzet van Amsterdam RAI voor goede doelen AMREF en Emma Kinderziekenhuis AMC. Het bieden van financiële middelen, kennis, faciliteiten en exposuremogelijkheden • De Kenya Classic waar tien medewerkers 350 kilometer aflegden voor AMREF Flying Doctors

Water

Ketenverantwoordelijkheid

Maatschappelijke betrokkenheid

[5 ]

3 Over dit verslag

Amsterdam RAI brengt jaarlijks een duurzaamheidsverslag uit waarin zij rapporteert over de voortgang van haar MVO-prestaties. Uit het organisatieschema van Amsterdam RAI op pagina 8 wordt zichtbaar over welke entiteiten het verslag gaat. Voor de verschillende inhoudelijke thema’s kan Amsterdam RAI rekenen op betrokken medewerkers die zorg dragen voor het monitoren van specifieke voortgang op het desbetreffende thema en bijdragen aan het tot stand komen van dit verslag.

Amsterdam RAI luistert De inhoud van het verslag borduurt voort op de thema’s die al in 2008 zijn bepaald in het kader van het duurzaamheidsbeleid. In

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

2012 zijn deze thema’s onder de loep genomen en vormden zij onderdeel van een uitgebreide dialoog met vertegenwoordigers van enkele stakeholdergroepen van Amsterdam RAI. Door te luisteren naar haar stakeholders, zorgt Amsterdam dat zij zicht houdt op de thema’s die voor haar stakeholders het meest van belang zijn. In het verslag zijn verschillende quotes opgenomen ter illustratie van de visie van onze stakeholders op de duurzaamheidsthema’s van Amsterdam RAI. De uitkomsten van de stakeholderconsultatie zijn ook meegenomen bij het vaststellen van het nieuwe duurzaamheidsbeleid van Amsterdam RAI. Dit beleid wordt besproken in hoofdstuk 5.

[6 ]

Amsterdam RAI volgt bij haar verslaglegging de richtlijnen van het Global Reporting Initiative (GRI) en is van mening dat op dit verslag niveau B van toepassing is. Meer informatie over deze richtlijnen is te vinden op de website van het GRI (www. globalreporting.org). Dit verslag is in de eerste plaats bedoeld voor de stakeholders (zie pagina 10), en daarnaast natuurlijk ieder ander die geïnteresseerd is in het duurzaamheidsbeleid van Amsterdam RAI. Amsterdam RAI nodigt haar lezers van harte uit om te reageren op de inhoud van dit verslag. De contactgegevens zijn opgenomen in het colofon.

4 Profiel

Om het MVO-beleid met bijbehorende resultaten van Amsterdam RAI in de juiste context te kunnen plaatsen, is het belangrijk om kort te schetsen hoe Amsterdam RAI eruitziet. Amsterdam RAI ‘Inspiring People’ Wij geloven in de kracht van verbinding. In een wereld vol mogelijkheden om mensen, ideeën en visies te verenigen. Vanuit het internationale Amsterdam brengen wij al ruim een eeuw verschillende werelden, mensen en markten bij elkaar. In binnen- en buitenland. Als faciliterende of organiserende partij zijn wij in staat context, content en communities met elkaar te verbinden. Wij creëren de juiste condities waarin inspirerende ontmoetingen kunnen plaatsvinden. Waarin verschillende talen elkaar kunnen begrijpen in één gedachte. Uit deze synergie ontstaat de meerwaarde van een goede ervaring of een zakelijk succes. Met een creatieve handelsgeest en focus op operational excellence maken we het onmogelijke mogelijk. Voor onze klanten, voor Amsterdam en voor onszelf. Vanuit deze ambitie ontstaat de energie om op een gastvrije en duurzame wijze zaken te doen, en van elkaar te leren. Zo verbinden wij mensen zowel fysiek als virtueel om elkaar te inspireren, verrassen en verrijken. Altijd met een open geest en een mondiaal perspectief. Om samen te bouwen aan een toekomst vol nieuwe ervaringen, kansen en betekenisvolle momenten die er echt toe doen. Kernwaarden Amsterdam RAI ➧ ➧ ➧ ➧ ➧

Inspireert mensen Geeft energie Stimuleert business Voor iedereen Behaalt duurzaam resultaat

Klanten en activiteiten Amsterdam RAI is een beurs- en congrescentrum in Amsterdam en faciliteert de ontmoeting tussen mensen, merken en ervaringen. Haar belangrijkste activiteiten zijn internationale vakbeurzen en nationale

vak- en publieksbeurzen. Dit doet Amsterdam RAI als organiserende en als faciliterende partij. Haar eigen beurstitels zijn onder meer de Huishoudbeurs en Horecava. Daarnaast faciliteert Amsterdam RAI beurzen, congressen en evenementen

[7 ]

van derden, zoals de Woonbeurs, Miljonair Fair en verschillende congressen. Het multifunctionele congrescentrum verhuurt Amsterdam RAI als theater en het Elicium biedt grootschalige feest- en vergadermogelijkheden. Amsterdam RAI kent

Profiel

verschillende soorten klanten waaronder organisatoren, exposanten en bezoekers. Organisatoren zijn verantwoordelijk voor beurzen waar exposanten als standhouder hun producten en diensten tentoonstellen.

Structuur en bestuur Dit verslag heeft betrekking op de organisatie Amsterdam RAI B.V. De activiteiten van Amsterdam RAI B.V. vinden plaats onder de verantwoordelijkheid van RAI Holding B.V. Aandeelhouders van deze Holding zijn: de RAI Vereniging (75%), brancheorganisatie voor fabrikanten en importeurs van wegtransportmiddelen, en de Gemeente Amsterdam (25%). Jaarlijks vindt er een aandeelhoudersvergadering

plaats. De holding heeft een Raad van Commissarissen en een statutaire directeur. De Raad van Commissarissen komt vier keer per jaar bijeen. Amsterdam RAI heeft een ondernemingsraad (ROR), deze komt maandelijks bijeen en doet aanbevelingen aan de directie.

Governance en beloningsbeleid Amsterdam RAI is zich bewust van haar rol in de maatschappij en de verantwoordelijkheden die deze rol met zich meebrengt tegenover haar stakeholders. De invulling van deze verantwoordelijkheden staat onder meer beschreven in de kernwaarden, de businessprincipes en de reglementen.

De genoemde documenten zijn beschikbaar op de website van Amsterdam RAI, op de pagina corporate governance. Een ander onderdeel van de verantwoordelijkheid van Amsterdam RAI is het beloningsbeleid. Alle vaste medewerkers ontvangen een vast salaris. Daarnaast is een variabele beloning mogelijk op basis van verschillende (ook niet-financiële) kritische prestatieindicatoren (KPI’s). Een positief financieel resultaat is een voorwaarde voor het toekennen van variabele beloningen. In de Business Balance Score Cards (BBSC), die beschikbaar zijn voor Amsterdam RAI als geheel, per divisie en per afdeling, is altijd minstens één MVO-doelstelling opgenomen.

Organisatieschema Algemeen directeur A.J. Bakker

Secretariaat J. Ven

Financieel directeur a.i. M. Roodenburg

Corp. Communicatie J. Tensen

Controlling/FAC

HRM J. Broex Juridische Zaken S. Hanrath

Convention Centre Commercie M. van der Sluis

ICT B. Baas

Convention Centre Productie & Gebouw J. van den Bosch

Convention Centre Operations M. van Nierop

Planning & Revenu B. Crapels

Productie J. Moens

Event Management M. ten Oever

Mktg. & Innovation Y. Nassar

Inkoop R. Ligthart

Service Management M. Arends

Business Development M. Steinebach-Verstoep

Security F. Cairo

Keuken Management R. Mulder

Account Management B. van der Heijden

Gebouw & Techniek W. van den Born

Flex Management V. Elsing

Exhibitor & Visitor Serv . E. Tangelder

Kwaliteit, Arbo & Milieu M. Tjon

Traffic Management E.J. Leenders

Exhibitor Serv. Hotel & Travel Serv.

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

MVO M. Krul

[8 ]

Exhibitions I. Boersma

Internationale Beurzen Th. Lingmont ManagerDomein ManagerDomein Marketing & Nationale Beurzen M. Visser ManagerDomein ManagerDomein

5 MVO-beleid

De basis voor de maatschappelijke verantwoordelijkheid van Amsterdam RAI is uiteengezet in een MVO-beleid met een bijbehorende MVO-organisatiestructuur die hiervoor verantwoordelijk is. Dit hoofdstuk laat zien hoe Amsterdam RAI het MVObeleid invulling geeft en hoe MVO is georganiseerd. De volgende hoofdstukken gaan in op de concrete resultaten van het MVO-beleid.

5.1 MVO-ambitie In 2008 formuleerde Amsterdam RAI haar ambitie. Nu kan zij terugkijken naar de behaalde resultaten over de afgelopen vijf jaar. Er is de afgelopen jaren heel hard gewerkt aan MVO. Amsterdam RAI heeft dan ook veel van haar doelstellingen gerealiseerd. Voor andere doelstellingen geldt dat er grote stappen zijn gezet. Deze inspanningen blijven niet onopgemerkt. In de congres- en evenementenindustrie wordt Amsterdam RAI gezien als koploper en als voorbeeld.

In de verschillende hoofdstukken blikt Amsterdam RAI terug op de afgelopen vijf jaar en laat zien in hoeverre de gestelde doelen zijn bereikt op de verschillende MVO-thema’s: • Medewerkers • Energie en klimaat • Afval • Mobiliteit • Water • Ketenverantwoordelijkheid • Maatschappelijke betrokkenheid Naast terugkijken is het nog belangrijker om vooruit te kijken. Het afgelopen jaar stond mede daarom in het teken van

[9 ]

luisteren en evalueren. Amsterdam RAI heeft in kaart gebracht wat de belangrijkste leerpunten zijn geweest in de afgelopen vijf jaar. Daarnaast is in 2012 een uitgebreide stakeholderconsultatie uitgevoerd om hun visie te vragen op het MVO-beleid van Amsterdam RAI (zie ook blz 11). Met deze inbreng is gewerkt aan een vernieuwd MVO-beleid voor de komende periode. De uitgangspunten zijn geformuleerd in 2012 en in 2013 geeft Amsterdam RAI dit vernieuwde beleid concreet invulling. Uiteraard blijft Amsterdam RAI de voortgang rapporteren in haar jaarlijkse verslaggeving.

MVO-beleid

5.2 Vernieuwde MVO-ambitie Amsterdam RAI ziet dat sinds 2008 steeds meer organisaties in de branche de handschoen hebben opgepakt en flink aan de weg timmeren op MVO-gebied. Dit is een positieve ontwikkeling, want het brengt de hele sector op een hoger plan. Door voldoende zichtbaarheid kan Amsterdam RAI een voorbeeldfunctie vervullen. Hoe meer kennis en ervaring wordt uitgewisseld binnen de branche, hoe beter het is. De vernieuwde MVO-ambitie van Amsterdam RAI luidt dan ook als volgt:

‘Amsterdam RAI heeft de ambitie om in de congres- en evenementenindustrie de komende vijf jaar één van de zichtbare koplopers in Europa te zijn op het gebied van duurzaamheid.’

5.3 MVOBeleidsterreinen Binnen het nieuwe MVO-beleid heeft Amsterdam RAI 15 beleidsterreinen geformuleerd:

5.3.1 Ieder beleidsterrein heeft een eigenaar Een belangrijk inzicht dat Amsterdam RAI de afgelopen jaren heeft ontwikkeld, is het belang van de betrokkenheid van de hele organisatie bij MVO. Juist op de verschillende afdelingen bevinden zich experts op de verschillende beleidsterreinen die beter in staat zijn SMART doelstellingen te formuleren op het specifieke beleidsterrein dan de top van de organisatie. Door de afdelingen zelf doelstellingen te laten opstellen, vergroot je bovendien het interne draagvlak voor MVO. In het nieuwe MVO-beleid heeft ieder beleidsterrein zijn eigen eigenaar. Deze

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

eigenaar heeft een voortrekkersrol om voor het eigen onderwerp concrete doelstellingen te formuleren. Daarnaast coördineert en implementeert de eigenaar de benodigde activiteiten (het programma) om deze doelstellingen te realiseren. In 2013 zal iedere eigenaar hier invulling aan geven door het opstellen van een langetermijndoelstelling 2013-2017 en het definiëren van projecten en activiteiten om deze doelstellingen te bereiken. Het resultaat hiervan rapporteert Amsterdam RAI in haar verslag over 2013.

5.3.2 MVO-Board Onderdeel van de vernieuwde aanpak is de benoeming van een Amsterdam RAI MVO-Board. Ieder lid van de MVO-Board is sponsor van één of meer eigenaren van de eerdergenoemde beleidsterreinen.

MVOBeleidsterreinen Amsterdam RAI 1. Medewerkers 2. Afval 3. Energie 4. Water 5. Mobiliteit 6. Emissie 7. Certificeringen 8. Keten verantwoordelijkheid 9. Assortiment 10. Catering 11. Schoonmaak 12. Evenementcontent 13. Zichtbaarheid MVO- activiteiten 14. Maatschappelijke betrokkenheid 15. MVO-betrokkenheid medewerkers

[ 10 ]

De MVO-Board komt tien keer per jaar bijeen en heeft als hoofdtaken: • Bepalen van het ambitieniveau voor MVO • MVO-projecten opstarten en de uitvoering aansturen • Monitoren voortgang en vaststellen en oplossen van knelpunten • Vergroten van intern draagvlak • Rapporteren Amsterdam RAI heeft een MVO-Manager, deze heeft een vooral coördinerende functie en geeft het MVO-programma vorm op hoofdlijnen.

5.3.3 MVO-ambassadeurs De afgelopen vijf jaren kon Amsterdam RAI rekenen op de ondersteuning van haar organisatiebrede netwerk van MVOambassadeurs voor de uitrol van uiteenlopende MVO-activiteiten. Een rol die nog steeds heel belangrijk is. De MVOambassadeurs worden daarom verdeeld over de verschillende beleidsterreinen om de eigenaren te ondersteunen. Zij blijven een belangrijk ‘MVO-gezicht’ binnen Amsterdam RAI.

5.4 Stakeholders Stakeholders van Amsterdam RAI zijn: • Klanten • Toeleveranciers • Medewerkers • Aandeelhouders • De zakelijke brancheomgeving • Omwonenden In haar dagelijkse praktijk probeert Amsterdam RAI rekening te houden met de belangen van deze verschillende partijen. Daarom is het belangrijk om geregeld contact te onderhouden, zodat Amsterdam RAI weet wat er leeft. Met iedere groep zijn jaarlijks verschillende contactmomenten. In 2012 heeft Amsterdam RAI een uitgebreide stakeholderconsultatie uitgevoerd onder stakeholders.

MVO-beleid

Stakeholderconsultatie In 2012 heeft Amsterdam RAI haar MVO-beleid besproken met vertegenwoordigers van de meeste stakeholdergroepen. Dit met als doel het huidige beleid te toetsen en de stakeholderbelangen en verwachtingen mee te nemen bij de ontwikkeling van het nieuwe MVO-beleid. Er zijn elf diepte-interviews gehouden met externe stakeholders uit de verschillende stakeholdergroepen. De volgende onderwerpen zijn in het gesprek aan bod gekomen: • Belangrijke MVO-thema’s voor Amsterdam RAI • Huidige MVO-prestaties van Amsterdam RAI • Invulling Koploperspositie/toekomstige MVO-ambitie Amsterdam RAI • Inhoud van het MVO-verslag

Daarnaast zijn twee bijeenkomsten georganiseerd voor medewerkers die zich hier vrijwillig voor konden aanmelden. In deze bijeenkomsten zijn medewerkers met elkaar in gesprek gegaan over belangrijke MVO-thema’s, prestaties tot nu toe, communicatie over MVO-en de ambities van Amsterdam RAI. Bij het opstellen van dit verslag en het vernieuwde MVO-beleid zijn de uitkomsten van de consultatie meegenomen. Amsterdam RAI is voor 2013 voornemens om te blijven luisteren. Op de agenda voor 2013 staat in ieder geval een consultatie onder organisatoren. Deze klantengroep is in 2012 nog niet meegenomen, maar Amsterdam RAI wil ook graag hun visie horen.

Amsterdam RAI luistert Belangrijke MVO-thema’s Uit de stakeholderconsultatie is naar voren gekomen dat maatschappelijk verantwoord ondernemen belangrijk is voor het opereren van Amsterdam RAI. De MVO-beleidsterreinen van Amsterdam RAI blijken overeen te komen met wat ook door stakeholders als meest belangrijk wordt ervaren. Catering is een voorbeeld van een onderwerp waaraan veel belang wordt gehecht. Daarom is dit onderwerp nu apart benoemd.

Huidige MVO-prestaties Over de voortgang ten aanzien van Energie en klimaat, Afval en Mobiliteit waren de stakeholders overwegend positief, zij zien Amsterdam RAI hierin als vooruitstrevend. De voorbeelden die zijn genoemd ten aanzien van deze thema’s zijn: het aanbieden van groene stroom, dat er bijna geen aggregaten meer om het gebouw worden geplaatst, afval via een emissievrije boot wordt afgevoerd en bezoekers worden gestimuleerd om een NS kaartje te kopen. Ook beleidsmatige punten zoals het hebben van een MVO-Manager wordt door stakeholders als zeer positief ervaren. Daarnaast zijn buurtbewoners tevreden over de communicatie met de buurt en informatieverstrekking over activiteiten in en rondom Amsterdam RAI. Uiteraard zijn ook aandachtspunten benoemd. Zo brandt er nog wel eens onnodig licht in en rondom Amsterdam RAI en kunnen verdere stappen worden gezet op het gebied van duurzaam leveranciersmanagement.

Ook de ‘grijze betonnen uitstraling’ van Amsterdam RAI is als aandachtspunt benoemd. Amsterdam RAI neemt deze aandachtspunten serieus en komt hierop terug in de verschillende hoofdstukken in dit verslag.

Ambitieniveau Amsterdam RAI Stakeholders moedigen Amsterdam RAI aan om een positie als koploper te blijven ambiëren; dat vinden zij passen bij een grote internationale beursorganisatie als Amsterdam RAI. Dit is belangrijk om ook het goede voorbeeld te kunnen geven.

MVO-verslag De stakeholders zijn erg positief over de verslaglegging door Amsterdam RAI. Ze gaven verschillende tips om het verslag nog meer lezervriendelijk te maken. Bijvoorbeeld een betere vindbaarheid op de website van Amsterdam RAI. De samenvattende tabel die aan het begin van dit verslag is opgenomen, is een concreet voorbeeld van een tip van onze stakeholders.

[ 11 ]

MVO-beleid

Tevreden klanten Om goed op de hoogte te blijven van wat er leeft bij de stakeholdergroep klanten, meet Amsterdam RAI regelmatig de klanttevredenheid. De nieuwe onderzoeksmethode voor het meten van de klanttevredenheid die Amsterdam RAI in 2011 heeft opgesteld, is in 2012 volledig geïmplementeerd. Zowel binnen Convention Centre als binnen Exhibitions wordt deze methode gebruikt, die gebaseerd is op de Customer Experience Journey: de klantbeleving en bijbehorende behoeftes/uitdagingen van een klant in de omgangsrelatie met Amsterdam RAI voor, tijdens en na het evenement. Bij Convention Centre wordt klanttevredenheid en -loyaliteit bij organisatoren voorafgaand en na het evenement gemeten. Klanttevredenheid en -loyaliteit bij exposanten en bezoekers worden na afloop van het evenement bij alle Amsterdam RAI beurzen gemeten. Het uiteindelijke doel hiervan is het verbeteren van de resultaten. Om inzicht te krijgen in de wensen en interesses van de bezoeker van de toekomst, is met gespecialiseerde bureaus onderzoek gedaan naar Generatie Y, X en Connected Society. De resultaten van het Generatie Y, X en Connected Society onderzoek worden in 2013 in de vorm van een trendrapport aan klanten en relaties aangeboden. Daarnaast worden in 2013 diverse masterclasses georganiseerd om met managers en medewerkers hiermee aan de slag te gaan.

facilitaire meldingen worden inmiddels verwerkt in dit nieuwe systeem, evenals evenementgerelateerde meldingen van exposanten. De eerste analyses hebben al geleid tot verbeterprojecten om de

Toegankelijkheid mindervaliden In 2011 heeft Amsterdam RAI een onderzoek uit laten voeren om de toegankelijkheid voor mindervaliden te verbeteren. Als gevolg hiervan is in 2012 een onafhankelijk onderzoek uitgevoerd door PBT (Projectbureau Toegankelijkheid), dat het gebouw heeft getoetst aan NEN-1814 (norm voor de toegankelijkheid van personen van een gebouw of een buitenruimte) en het ITS-symbool (Internationaal Toegankelijkheidssymbool). Na afronding van dit onderzoek is een aantal verbeteringen direct uitgevoerd. Zo is in de nieuwe website van Amsterdam RAI een voorleestool ingebouwd, waardoor de site aan slechtzienden voorgelezen kan worden. Deze voorleestool werkt in het Nederlands en het Engels. Er is ook een aparte tab ‘Toegankelijkheid’ gemaakt, waar mindervaliden eenvoudiger hun informatie vinden, zoals over rolstoelen, liften, mindervalidentoiletten en -parkeerplaatsen. Verder is een contrastrijke routebeschrijving te downloaden voor slechtzienden. Het aantal mindervalidenparkeerplaatsen zal in samenwerking met het Stadsdeel uitgebreid worden om aan de gestelde normen te voldoen. Verdere acties zullen in 2013 vervolgd worden. Met deze acties wil Amsterdam RAI nog beter voldoen aan één van haar kernwaarden, ‘Amsterdam RAI is er voor iedereen’ en dus ook voor mindervaliden.

Klachtenmanagement Onderdeel van het beleid gericht op klanttevredenheid, is het op een zorgvuldige manier omgaan met klachten. Amsterdam RAI heeft in 2012 een Facilitair Management Informatiesysteem (FMIS) aangeschaft, waarmee diverse meldingen, ook van klanten, eenvoudiger door een verantwoordelijke afdeling van Amsterdam RAI afgehandeld kunnen worden en gemonitord. Interne technische en

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

dienstverlening aan exposanten verder te verbeteren. Meldingen van organisatoren, bezoekers, omwonenden en andere stakeholders zullen in de toekomst ook in het systeem kunnen worden verwerkt.

[ 12 ]

MVO-beleid

Vertegenwoordiging in de zakelijke brancheomgeving Bij de ambitie om zichtbaar te zijn en een voorlopersrol te vervullen, hoort een goede vertegenwoordiging van Amsterdam RAI in voor de branche relevante netwerken. Amsterdam RAI is bijvoorbeeld vertegenwoordigd in de volgende netwerken: • UFI - The Global Association of the Exhibition Industry • ICCA – International Congress & Convention Association. • GMIC - Green Meetings Industry Council • NBTC – Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen • CLC-Vecta Centrum voor Live Communication • Amsterdam Marketing – Amsterdam Congres Bureau

Global Compact Het Global Compact Initiative is een internationaal platform waar bedrijven, VN-organisaties, vakbonden en het maatschappelijk middenveld samenwerken om invulling te geven aan tien principes op het gebied van mensenrechten, arbeidsomstandigheden, milieubescherming en corruptiebestrijding. Amsterdam RAI heeft zich aan het Global Compact verbonden en onderschrijft hiermee de tien principes van het Global Compact.

De volledige lijst van netwerken is terug te vinden in bijlage 1.

[ 13 ]

5.5 Externe waardering Maatschappelijk verantwoord ondernemen is niet iets wat een bedrijf doet voor de erkenning. Amsterdam RAI gelooft in het principe, omdat zij mooie dingen tot stand kan brengen door goed na te denken over haar verantwoordelijkheid als bedrijf. Dat wil niet zeggen dat het niet prettig is om erkenning te krijgen voor de inspanningen. Behalve dat dit bevestigt dat zij op de juiste weg zit, is het natuurlijk ook goed voor het imago en de zichtbaarheid van Amsterdam RAI. Amsterdam RAI is sinds 2011 gecertificeerd voor ISO-9001 en ISO-14001, de Gouden Green Key en het Zilveren keurmerk van de EarthCheck.

MVO-beleid

Awards in 2012 In 2012 heeft Amsterdam RAI twee grote internationale awards mogen ontvangen voor haar MVO-beleid. Best Sustainable Development Strategy UFI (Global Association of the Exhibition Industry) heeft Amsterdam RAI uitgeroepen tot winnaar in de categorie ‘Best Sustainable Development Strategies’. Amsterdam RAI was hierbij één van de zes genomineerden. Alle finalisten waren uitgenodigd om hun casestudy te presenteren tijdens de UFI Focus Meeting on Sustainable Development die afgelopen juni plaatsvond in Hamburg.

MVO-Beleidsverklaring Amsterdam RAI heeft haar MVO en milieubeleidsverklaring geïntegreerd. Toegankelijkheid van het gebouw is ook in deze beleidsverklaring verwerkt vanwege de ambities van de RAI om voor een ieder bereikbaar te zijn. De MVO en milieubeleidsverklaring luidt als volgt:: In de rijke historie van Amsterdam RAI zijn zakelijke beslissingen nooit op puur bedrijfseconomische gronden genomen, het maatschappelijke belang voor stad en regio heeft altijd nadrukkelijk meegewogen bij het regisseren en faciliteren van succesvolle en gastvrije evenementen. Amsterdam RAI streeft naar duurzaam leiderschap in de congres- en evenementenindustrie in Europa. Daarvoor werken wij aan een veilige, gezonde, milieuvriendelijke en toegankelijke omgeving voor alle belanghebbenden van ons Convention Centre. Er zullen ambitieuze, realistische doelstellingen opgesteld worden om milieueffecten te reduceren en daarbij zullen belangengroepen betrokken worden. Dit beleid wordt ondersteund door onze kernwaarden en een milieumanagementsysteem conform IS0-14001, waarbij naleving van weten regelgeving en een continu streven naar een verbetering van de milieuprestatie leidend is.

Winnaar in Social Responsibility Daarnaast was Amsterdam RAI winnaar van de European HSMAI Awards in de categorie ‘Social Responsibility’. De HSMAI is de beroepsvereniging voor sales-, marketing& communicatieprofessionals in de gastvrijheidsbranche in Europa. Bij het aankondigen van de winnaar zei de jury het volgende: “Van betrokkenheid op de werkvloer tot de zakelijke beslissingen die worden genomen, de winnaar in de categorie Social Responsibility is duidelijk toegelegd op het verder verduurzamen van haar activiteiten en het creëren van een veilige, gezonde en milieuvriendelijke omgeving voor al haar bezoekers en stakeholders.”

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

[ 14 ]

In het afgelopen jaar is veel energie gestoken om medewerkers en afdelingen in de volle breedte te betrekken bij maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het is goed om te merken dat Amsterdam RAI juist hierom gewaardeerd wordt door belangrijke brancheorganisaties. Daarnaast is de nominatie van het vorige Duurzaamheidsverslag 2011 voor de European Excellence Award een mooie opsteker geweest. Deze internationale award van het Europees vakblad Communication Director onderscheidt prestaties op het gebied van communicatie en PR.

MVO-resultaten

6 Medewerkers

Terugblik afgelopen vijf jaar In de afgelopen jaren is Amsterdam RAI erin geslaagd om het abstracte begrip ‘Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen’ binnen Amsterdam RAI te vertalen naar praktisch toepasbare zaken. Medewerkers zijn zich bewust van het belang van MVO voor Amsterdam RAI en van het feit dat ze hier ook zelf aan kunnen bijdragen. Het opstellen van eigen MVO-doelstellingen per afdeling heeft deze bewustwording versterkt, maar ook bijgedragen aan het verder ontwikkelen van duurzaamheid binnen Amsterdam RAI. Maatschappelijke betrokkenheid speelt daarin een rol, zoals onder meer de gastlessen die een aantal medewerkers elk jaar geven over AMREF op basisscholen. Maar vooral ook individuele bijdragen zoals papierloos werken, carpoolen en slim omgaan met energie. Tegelijkertijd staat de klant voorop, wat soms ten koste kan gaan van het MVO-gedachtegoed. De volgende stap is om te laten zien dat MVO en de klant elkaar juist kunnen versterken.

Medewerkers zijn van cruciaal belang voor het opereren van Amsterdam RAI. Amsterdam RAI kent een cultuur waarin kenmerken als trots op de RAI, klantgericht, gastvrij, internationale oriëntatie, creatief en met gevoel voor virtuele toepassingen.

[ 15 ]

“Ik heb het idee dat er goed met medewerkers wordt omgegaan. Dat leid ik deels af aan het feit dat mensen lang blijven zitten en je dus elk jaar dezelfde gezichten ziet.” Exposant Babypoint; Hellen van Vugt.

Medewerkers

Uit het Medewerkers Tevredenheids Onderzoek (MTO) is naar voren gekomen dat de gemiddelde tevredenheid van medewerkers hoog is. Hier is Amsterdam RAI trots op. De tevredenheid bij medewerkers is terug te zien in de gemiddelde arbeidsduur van bijna tien jaar (9,8). Binnen het HR-beleid is dit jaar op MVO-gebied aandacht uitgegaan naar Het Nieuwe Werken, diversiteit, veilig werken, samenwerking met opleidingsinstituten en vitaliteit.

Het Nieuwe Werken Amsterdam RAI heeft ervoor gekozen haar eigen vorm van Het Nieuwe Werken in de gehele organisatie in te voeren. Het doel van Het Nieuwe Werken is een zodanige werkomgeving te realiseren, dat Amsterdam RAI: ➧ Beter haar doelstellingen realiseert ➧ Meer uit medewerkers haalt en hun talent en potentie benut ➧ De klantgerichtheid en klanttevredenheid verhoogt Motto hierbij is: ‘Samen werken we aan een werkomgeving die werkt.‘ Uitgangspunt voor Het Nieuwe Werken is dat deze past bij de strategie van Amsterdam RAI en dat de strategie en manier van werken elkaar versterken. Het programma is oorspronkelijk gebaseerd op vier pijlers: Flexibel werken, Lerend vermogen, Sturing & Ruimte en Visie op de virtuele organisatie, waarvan de laatste valt onder de Virtuele Strategie. Flexibel werken Om medewerkers kennis te laten maken met plaatsen tijdonafhankelijk werken, organiseerde Amsterdam RAI een zogenoemde disruptieweek. Dit was een week waarin alle medewerkers werden uitgedaagd om buiten de geijkte paden te lopen. Bijvoorbeeld door op andere afdelingen te werken of een dag niet te e-mailen.

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

Binnen de divisie Exhibitions is als pilot een nieuw kantoorconcept voor volledig flexibel werken neergezet. Dit werd erg positief ontvangen, zoals bijvoorbeeld bleek uit de score voor arbeidsomstandigheden in het Medewerker Tevredenheids Onderzoek. Lerend vermogen Om het Lerend vermogen te bevorderen, is een Dare2Share programma opgesteld. Binnen het Dare2Share programma is het mogelijk een kijkje in de keuken van elkaars werkzaamheden te nemen, de zogeheten OntdekkingsRAI’s. Hierdoor wil Amsterdam RAI het potentieel van kennis in huis beter benutten. Hiertoe zijn daarnaast agenda’s voor elkaar opengesteld en is de inzet van Sharepoint vergroot en verbeterd. En er is een plan opgesteld voor de multi-inzetbaarheid van medewerkers om verbindingen te maken en samen te werken over de functie- en afdelingsgrenzen heen. Sturing & Ruimte Het Nieuwe Werken vereist een nieuwe stijl van leiderschap. Om het onderwerp leiderschap goed in te kunnen vullen, hebben managers het afgelopen jaar meer inzicht gekregen in managementstijl en de effecten daarvan. Door het geven van workshops en het beschikbaar maken van een filmpje met uitleg over (nieuwe) gedragsregels, is Het Nieuwe Werken verder onder de aandacht gebracht. Met deze maatregelen is een gedragsveranderingstraject opgestart waarvan de eerste effecten inmiddels zichtbaar zijn. Er is bijvoorbeeld meer dialoog en samenwerking tussen afdelingen, managers en medewerkers, er zijn aanpassingen in de managementstijl en er is meer aandacht voor zelfreflectie. Het Nieuwe Werken zal vanaf 2013 worden geborgd in de HR Beoordelings- en Ontwikkelingscyclus en in de Business Balance Score Card.

[ 16 ]

Diversiteit Amsterdam RAI is ervan overtuigd dat divers samengestelde teams een positieve invloed hebben op de resultaten. Naast het kijken naar teamsamenstelling binnen afdelingen, wordt het belang van diversiteit in stuur- en werkgroepen benadrukt door de afspraak dat er altijd een vrouw en iemand van de Y-Generatie (geboren na 1980) deelneemt. Generatiemanagement binnen Amsterdam RAI kent drie aandachtspunten. Op de eerste plaats moet Amsterdam RAI voldoende voorbereid zijn op nieuwe generaties werknemers. Op de tweede plaats moeten generaties in goede harmonie kunnen samenwerken en ten derde moeten ouderen met het oog op de vergrijzing duurzamer inzetbaar zijn. In 2007 sprak Amsterdam RAI de ambitie uit voor meer vrouwen aan de top. Vervolgens is in 2008 de ambitie uitgesproken om in een periode van vijf tot zeven jaar te komen tot een aandeel van 20 procent vrouwen in directie en managementteams. Deze ambitie en de doelstelling

Kenmerken Generatie Y De Y-Generatie, een generatie die ook wel ‘generatie Einstein’, wordt genoemd, is de opvolger van Generatie X . Generatie Y is opgegroeid in een tijd van technologische vooruitgang en economische voorspoed. Deze generatie kan niet zonder internet. De jongeren zijn opgegroeid tijdens de opkomst van Google. De leden van Generatie Y kunnen makkelijk samenwerken, willen graag co-creëren, hebben weinig gevoel voor hiërarchie, willen graag leren en zichzelf ontwikkelen.

2011-2012 Trend ongevallen 20% 15% 10%

Medewerkers

2012-12

2012-11

2012-10

2012-09

2012-07

2012-06

2012-05

2012-04

2012-03

2012-02

2012-01

2011-12

2011-11

2011-10

2011-09

2011-07

2011-06

2011-05

2011-04

2011-03

2011-02

2011-01

Aantal bedrijfsongevallen 2012 naar slachtoffertype

er ve

ili

ig nd pa

er em

po Ex

I RA

nt sa

rig

ac ht

er w ou db an St

30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

Slachtoffer: Betrokken persoon bij een geregistreerd 5.000.000 bedrijfsongeval in Amsterdam RAI, waar hij of zij100.000 4.500.000 90.000 A4-gebruik lichamelijk of psychisch letsel heeft opgelopen. 4.000.000

80.000

A3-gebruik

3.500.000

70.000

3.000.000

60.000

2011-2012 Trend ongevallen

2.500.000

50.000

2.000.000 20% 1.500.000 15% 1.000.000

40.000 30.000 20.000

500.000 10% 0 5%

10.000 0 2008

2009

2010

2011

2012

2012-12

2012-11

2012-10

2012-09

2012-07

2012-06

2012-05

2012-04

2012-03

2012-02

2012-01

2011-12

2011-11

2011-10

2011-09

2011-07

2011-06

2011-05

2011-04

2011-03

2011-02

2011-01

Aantal bedrijfsongevallen 2012 naar slachtoffertype

In 2011 is één vrouw benoemd tot directeur, die in 2012 is toegetreden tot het directieoverleg. Hiermee is het aandeel vrouwen op directieniveau 20 procent. De man-vrouwverhouding binnen Amsterdam RAI is heel evenwichtig, met 48,5 procent mannen versus 51,5 procent vrouwen. De man-vrouwverhouding en andere personeelscijfers zijn terug te vinden in bijlage 2.

Veilige en gastvrije RAI Amsterdam RAI is, met 629 evenementen in 2012, één van de drukst bezette convention centres van Europa. Bij een hoge bezettingsgraad is er meer spanning tussen de beursplanning en de opbouw van beurzen, congressen en evenementen. Amsterdam RAI vindt het erg belangrijk dat de veiligheid hierbij gewaarborgd blijft. In 2012 heeft Amsterdam RAI het beleid Veilig

Met het beleid voor veilig werken loopt Amsterdam RAI voorop binnen de evenementenbranche in Europa. Het beleid is uitgewerkt in een handboek dat wordt gedeeld met zowel medewerkers als leveranciers, klanten en partners uit de branche. Het handboek is voor een ieder in het Nederlands en Engels op de RAI-website te vinden en daarmee ook beschikbaar voor andere organisaties in de branche. Amsterdam RAI wil hiermee bijdragen aan een hogere veiligheid op brancheniveau. Veiligheid is een onderwerp dat overal goed geborgd moet zijn en moet geen onderdeel zijn van concurrentie.

[ 17 ]

ili

rig

Resultaten veiligheid Handhaving van het veiligheidsbeleid is een uitdaging, omdat de branche hier nog niet aan gewend is. Toch zijn de eerste resultaten inmiddels zichtbaar. Er is een verbeterde veiligheidscultuur waar te nemen bij de opbouw en de afbraak van 5.000.000 100.000 4.500.000 beurzen. Dit is onder andere te A4-gebruik zien aan90.000 de 4.000.000 80.000 A3-gebruik toename van het gebruik van veiligheids3.500.000 70.000 3.000.000 60.000 helmen en veiligheidsschoenen. Het besef 2.500.000 50.000 2.000.000 40.000 dat veiligheidsvoorschriften moeten worden 1.500.000 30.000 1.000.000 20.000 nageleefd om ongelukken en incidenten te 500.000 10.000 0 0 voorkomen, is bij steeds meer betrokkenen 2008 2009 2010 2011 2012 aanwezig. an

Sinds 2010 is aandacht uitgegaan naar talentontwikkeling in het algemeen (mannen en vrouwen). Hiertoe is een programma gestart voor leiderschapsontwikkeling. Dit met als doel om medewerkers en in het bijzonder vrouwen op tijd klaar te stomen om een directiefunctie te kunnen vervullen.

werken geïntroduceerd en daarmee een serieuze stap voorwaarts gemaakt om de veiligheid rondom evenementen, met name bij de opbouw en de afbraak, te verbeteren. Alle partijen die bij Amsterdam RAI over de vloer komen, hebben zich te houden aan de veiligheidsregels. Daarom zijn diverse informatiesessies gehouden met toeleveranciers en met de branche en is het beleid gedeeld met nationale en internationale collega’s. Tijdens opbouw- en afbraakperiodes is Amsterdam RAI alleen toegankelijk met een geldige opbouw- en afbraakbadge. Deze badge is pas verkrijgbaar na online registratie.

werden bekrachtigd door in 2009 het landelijke charter van ‘Talent naar de top’ te ondertekenen.

30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

Naar aanleiding van de ongelukkenanalyse bleek dat de meeste ongelukken voortkwamen uit het gebruik van transportkarren. In 2012 zijn veertig nieuwe transportkarren voor het vervoeren van gekoeld voedsel van de productiekeuken naar de banquetingen publiekscateringlocaties in het RAI-gebouw aangeschaft. De oude karren waren te hoog, werden te zwaar beladen en konden vaak moeilijk voortgeduwd worden over het tapijt of over de hellingbanen. De nieuwe karren zijn lager, waardoor er altijd over de kar heen gekeken kan worden, zijn lichter en hebben een beschermrand aan de onderkant om ongelukken te voorkomen. De kar is aangepast voor de werkomstandigheden bij Amsterdam RAI.

Medewerkers

Samenwerking opleidingsinstituten Een goede aansluiting tussen studie en werkveld is belangrijk. In de praktijk blijkt dat studenten vaak een verkeerde verwachting hebben van de werkzaamheden die rondom een beurs plaatsvinden. Om deze reden is in 2012 met de brancheorganisatie Meeting Professional International (MPI) en Saxion Hospitality Business School, de RAI Experience Day gehouden. Met de Hogeschool van Amsterdam heeft Amsterdam RAI een samenwerkingsverband gesloten, waarbij Amsterdam RAI stageplekken aanbiedt en zichtbaarder wordt onder studenten die op zoek zijn naar een stage. Zo is met het lectoraat Online Ondernemen afgesproken, capaciteit beschikbaar te stellen om afstudeerders te begeleiden in het doen van onderzoek binnen Amsterdam RAI.

Vitaliteit Amsterdam RAI wil de vitaliteit van haar medewerkers helpen bevorderen, zodat iedereen fit, energiek en vitaal kan werken. Hiervoor heeft Amsterdam RAI het vitaliteitsprogramma ‘RAI Vitaal’ ontwikkeld, dat zorgt voor het initiëren, faciliteren en promoten van vitaliteitsacties bij medewerkers. In 2013 zullen in het kader van ‘RAI Vitaal’ verschillende tools, workshops en acties aangeboden worden die de medewerker kunnen helpen op het gebied van gezondheid & fitheid, bevordering werkplezier & werk-prvébalans en stress- & verzuimpreventie. Medewerkers kunnen in de RAI Vitaal portal een online test doen om de eigen vitaliteit te berekenen en inspiratie op te doen om gezonder en fitter te leven en werken. In de loop van 2013 zal worden bekeken welke effecten dit heeft op de vitaliteit binnen Amsterdam RAI en in hoeverre dit medewerkers motiveert om bewuster en gezonder te leven en werken.

In mei 2012 is een begin gemaakt met samenwerking tussen Amsterdam RAI en het MBO College Zuid (ROC), dat sinds 2012 tegenover Amsterdam RAI is gevestigd. Leerlingen van de opleiding ‘Organiseren en Event Support’ volgen het vak RAI-hospitality. Het vak bestaat uit trainingen, een rondleiding, beoordeling van leerlingen en een praktijkstage van twee dagen.

Leverancier Mansveld Expotech Amsterdam; Ronald Koene.

Instroom van jonge technici In 2008 is het project Leermeestergezel opgestart om de instroom van jonge technici te stimuleren om zo te komen tot een evenwichtige samenstelling binnen het team van de Technische Dienst. Ook probeert Amsterdam RAI hiermee waardevolle kennis en ervaring binnen het team te behouden door de overdracht tussen de verschillende generaties.

Korte vooruitblik In de toekomst blijft maatschappelijk verantwoord HR beleid een essentieel onderdeel van de werkgever die Amsterdam RAI wil zijn. De aandacht voor sociaal bewust ondernemerschap, het verbinden van de klant met de maatschappelijke ontwikkelingen en de rol die medewerkers daarin spelen, zullen alleen maar groeien.

Het project Leermeestergezel is afgelopen jaren succesvol gebleken en wordt ook komend jaar voortgezet.

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

“Om tijdig in te spelen op de vergrijzing, neemt het belang van het thema vitaliteit in de toekomst toe. Het aanbieden van leer- en werkstages is een manier om te zorgen voor voldoende nieuwe aanwas. Dit wordt al goed opgepakt door Amsterdam RAI, ik zie op alle niveaus jeugdig talent verschijnen. Toeleveranciers kunnen hieraan bijdragen door hun ervaring en kennis te delen met de nieuwe generaties. Denk hierbij aan lezingen en presentaties over soms complexe onderwerpen.”

[ 18 ]

7 Energie & klimaat

Terugblik afgelopen vijf jaar Resultaten Amsterdam RAI heeft als doel om het energieverbruik per verhuurde m2 in 2013 met 25 procent te reduceren ten opzichte van het referentiejaar 2008. Het energieverbruik is niet gedaald in de afgelopen vier jaar, maar met 8 procent gestegen. Amsterdam RAI heeft veel energiebesparende maatregelen genomen om het verbruik niet verder te laten stijgen. Zonder reductiemaatregelen was het energieverbruik doorgestegen naar 19 procent in plaats van de huidige 8 procent. Het toenemend energieverbruik is onder meer het gevolg van vastgoeduitbreiding (het totale vastgoedvolume is toegenomen met 6 procent ten opzicht van 2008), inzet van paviljoens op het voorterrein, een hogere bezetting, uitbreiding van technische installaties en explosief stijgend elektriciteitsverbruik van exposanten. Amsterdam RAI heeft de afgelopen vijf jaar een toenemend inzicht gekregen in haar energieverbruik en is daardoor beter in staat om hierop te sturen en juist daar maatregelen te treffen, waar de grootste besparingen te realiseren zijn. Zo zijn in de verschillende ruimtes van Amsterdam RAI elektrameters geplaatst en hebben in-house concessiehouders en leveranciers een eigen

elektrameter gekregen. Ook zijn er meters geplaatst om de rondrekening trafoâ&#x20AC;&#x2122;s en inkoop te maken en is er een nieuwe verdeelkast geplaatst waarin alle afgaande groepen bemeten zijn. De Energiewerkgroep, met daarin vertegenwoordigers van verschillende afdelingen binnen Amsterdam RAI, heeft ook bijgedragen aan het initiĂŤren van energiebesparende maatregelen. Een belangrijke ontwikkeling in de afgelopen vijf jaar is de realisatie geweest van het Elicium, een energie-efficiĂŤnt kantoor- & congresgebouw. Het Elicium heeft een WKO, een hoge isolatiegraad, een klimaatgevel en verlichtings-sensoren. Belemmeringen Het blijkt lastig om het energieverbruik van organisatoren en exposanten te sturen. Exposanten maken bijvoorbeeld toenemend gebruik van elektrische apparatuur en verlichting en organisatoren wensen steeds meer comfort ten aanzien van de temperatuur in de hallen. De focus van Amsterdam RAI heeft daarom meer gelegen op het eigen energieverbruik omdat zij daar meer invloed op heeft.

[ 19 ]

Energie & klimaat Elektra Amsterdam RAI maakt onderscheid tussen drie soorten verbruikers van elektra: Amsterdam RAI zelf, organisatoren en exposanten. Het totale elektriciteitsgebruik ten opzichte van 2011 is iets gedaald. Het elektragebruik ten opzicht van 2008 is met 2,8 procent gestegen. Amsterdam RAI focust op de best stuurbare energiebesparing van het eigen vaste verbruik. Het elektragebruik van exposanten (circa 25% van het verbruik) is moeilijk stuurbaar gebleken, omdat met de technologische ontwikkelingen steeds meer elektronische apparatuur zoals laptops en uitlichting wordt toegepast. Hoewel deze middelen steeds energiezuiniger worden, is dit verbruik ten opzichte van 2008 toch met 46% gestegen. Het aantal technische installaties is uitgebreid en sommige zijn vervangen om te kunnen voldoen aan de steeds hoger wordende klantverwachting, regelgeving en benodigde infrastructuur. Zo is in 2012 de koeling in de Main Equipment Rooms vervangen en uitgebreid, de luchtbehandeling in de verbouwde entrees is vervangen en de meet- en regeltechniek uitgebreid. Ondanks deze veranderingen is in 2012 het absolute elektriciteitsverbruik iets afgenomen ten opzichte van 2011. Dit omdat er daarnaast ook veel aandacht is geweest voor reductiemaatregelen, waardoor een stijging van ongeveer vijf procent is voorkomen. De belangrijkste maatregelen worden in het volgende kader weergegeven: Elektraverbruik Procentuele verandering t.o.v. 2008 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% -25%

2008

Referentie verbruik

2009

2010

2011

Werkelijk verbruik

2012 Doelstelling

Energiebesparende maatregelen 2012 • Alle verlichting binnen Amsterdam RAI (muv technische ruimtes) is

vervangen door zuinigere varianten van Greenfox. Amsterdam RAI heeft deze stap gezet, ondanks de lange terugverdientijd van zes jaar en dalende energieprijzen. • Neoncontouren vervangen door LED, hiermee is een besparing gerealiseerd van circa 3% op eigen verbruik. • Door het plaatsen van elektrameters door de gehele organisatie is inzichtelijk gemaakt waar het eigen verbruik hoog is. Er worden gerichte acties ondernomen worden om het energieverbruik te verlagen. Zo is bijvoorbeeld gebleken dat luchtbehandelingskasten vaak onnodig aanstaan. • Alle geveldoeken worden verlicht met LED verlichting, voorheen gebeurde dit met TL of halogeen. Hiermee is een besparing gerealiseerd van 75%. • Luifel K is voorzien van LED verlichting. • In 2012 zijn diverse meters bijgeplaatst voor concessiehouders en magazijnen/kantoren van leveranciers, zodat deze partijen zich bewust worden van hun energieverbruik. • Uplighters Elicium, luifel Elicium, groenwand Grand Café, loop-verlichting P7 zijn allemaal vervangen door energiezuinige verlichting. • Contracten met preferred suppliers zoals Mansveld Expotech, zijn voorzien van MVO-elementen zoals de verplichte verstrekking van duurzame armaturen aan standhouders.

Warmte, Koude en Gas Het gasverbruik is fors gestegen ten opzichte van het referentiejaar 2008. Dit komt deels door de werking van de Warmte Kracht Koppeling (WKK), deels door een hogere bezetting en door meer graaddagen2 ten opzichte van 2008. In 2012 is één Warmte Kracht Koppeling (WKK) geplaatst en in het laatste kwartaal in bedrijf gesteld. Een WKK is een generator die elektriciteit uit gas opwekt en daarbij als bijproduct warmte levert. Het bijproduct, de vrijgekomen warmte tijdens verbranding, wordt benut om het pand mee te verwarmen of te koelen. De mogelijkheid voor het plaatsen van een tweede WKK is onderzocht, maar het bleek

niet rendabel. Dit heeft vooral te maken met een lage elektriciteitsprijs. De lage elektriciteitsprijzen hebben bij gelijkblijvende gasprijzen waarschijnlijk ook consequenties voor de bestaande WKK in 2014 en 2015. Een andere oorzaak voor het toenemende gasverbruik is de toenemende vraag van organisatoren. Organisatoren worden steeds kritischer en wensen een hoger comfort op het gebied van temperatuur in de hallen. Daarnaast was er sprake van een hogere bezetting ten opzichte van 2008, een groter aantal graaddagen en is mobiele koeling ingezet voor de paviljoens.

2 excl. WKKom de (variërende) temperatuur mee te kunnen nemen in berekeningen. Een graaddag is relatief ten opzichte van een referentieEen graaddagGasverbruik is een rekeneenheid Afvalscheidingspercentage Procentuele verandering t.o.v. 2008 temperatuur, meestal die waarbij geen verwarming meer nodig is (typisch 18 graden Celsius).

10% 5%

0% Duurzaamheidsverslag 2012 RAI -5%

-10% -15%

60% 50% 40% 30% 20%

[ 20 ]

DRINK

KNOCK/KNOCK

GROw/GROw

CHOP/CHOP

MMM

RAI-koffie in het Grand Cafe.

Wij verzamelen de koffiedrap.

Hierop teelt GRO onze oesterzwammen.

De oesterzwammen worden geoogst.

Verwerkt tot onze bitterbal of kroket. Verkrijgbaar in het RAI Grand Cafe.

Amsterdam RAI

GRO-Holland

Amsterdam RAI

Energie & klimaat Amsterdam RAI

ENERGIEBESPARING

x 1000 DE LICHTBAK

ARMATUREN OMBOUWEN

Bestaande lichtbak moet energiezuiniger.

Amsterdam RAI laat armaturen ombouwen.

Amsterdam RAI

WATERBESPARING

• Twee inbrengdeuren zijn elektrisch bedienbaar gemaakt om deze eenvoux 10.248.000 diger en frequenter te sluiten. Hiermee wordt tocht vermeden en een reductie behaald op het warmteen koudeverlies. Amsterdam RAI heeft afgelopen jaar • Isoleren van de pui van het5businesscirca 10.248.000 liter water bespaard. centre. • Diverse speeddeuren zijn geplaatst in de hallen. Dit zijn deuren die automatisch openen en sluiten (zie de foto op pag. 19 bovenaan). Hiermee wordt tochtElektraverbruik vermeden en een reductie Procentuele t.o.v. behaald op hetverandering warmteen2008 15% koudeverlies. 10% 5% Diverse meet- en regeltechniek • 0% -5% aangepast om de WKK-installatie een -10% hoger rendement te geven en -15% -20%efficiënter in te zetten. 2008

2009

2010

2011

2012

De cijfers van het energieverbruik zijn Doelstelling te vinden in bijlage 3. Referentie verbruik

Werkelijk verbruik

Gasverbruik excl. WKK 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% 2008

2009

2010

Gasverbruik

2011

ENERGIEBESPARING

RAI BESPAART

Tot 50%.

1000 ton CO2. Vergelijkbaar met een bos van 35 duizend bomen.

Amsterdam RAI

Stadsverwarming Er zijn gesprekken gaande met Nuon om in 2013 (deels) gebruik te kunnen maken van stadswarmte. Aansluiten op stadswarmte heeft als voordeel dat Amsterdam RAI minder afhankelijk is van gas. Daarnaast is aansluiting op stadswarmte duurzaam, omdat netto minder energieverbruik nodig is, daar dit restwarmte is. De overleggen lijken een positieve uitkomst te gaan hebben.

van koeling wordt onderzoek gedaan om dit centraal te gaan opwekken, wat leidt tot minder verlies.

Energiewerkgroep De Energiewerkgroep heeft in 2012 veel besparingen geïnitieerd op zowel elektraals gasverbruik. Er vinden jaarlijks veel onderzoeken plaats, waarvan de resultaten en haalbaarheid worden besproken in het Energiewerkgroepoverleg. Ook wordt om de twee weken kritisch gekeken naar de verbruikscijfers om opvallende elementen eruit te halen en deze te onderzoeken op reductiemogelijkheden. Voor 2013 wordt ook weer geld vrijgemaakt voor onderzoeken. De focus zal liggen op de zogenoemde ‘sluipverbruiken’: het plaatsen van automatische deuren en het afschakelen of efficiënter inzetten van installaties.

Voor koeling in de zomer wordt onderzocht of grijswater (regenwater) kan worden opgevangen om dat bij hoge buitentemperaturen op het dak te spuiten. In de garage is het mogelijk om circa 4 miljoen liter water op te slaan. Ook wordt onderzocht of zonnecollectoren met een totaal van 250 kWh of meer op de platte daken geplaatst kunnen worden. Dit lijkt haalbaar qua draagkracht, er moet echter nog een economische afweging worden gemaakt die mede afhankelijk is van nieuwe technologische ontwikkelingen.

Afvalscheidingspercentage

Procentuele verandering t.o.v. 2008

-25%

Dat kost slechts eenderde van de nieuw prijs.

Greenfox i.s.m. Sociale werkplaats Pantar

Toch is er na aftrek van het WKK verbruik en een correctie voor bezetting en graaddagen een afname te zien van 8,6 procent. Dit is het resultaat van de volgende maatregelen:

-25%

KOSTENBESPARING

2012

Korte 60% vooruitblik In 201350%wordt onderzoek gedaan naar een nieuwe40% vorm van klimaatinstallatie waarbij 30% een betere vermenging met lucht plaats20% vindt, waardoor minder gasgebruik nodig is 10% 2009 2010 om ruimtes 2008 te verwarmen. Op het 2011 gebied 2012

Doelstelling

Gescheiden afval

Begin 2013 wordt een zogeheten ‘Greenscreen’ geïnstalleerd voor Eventmanagers, om meer bewustzijn te creëren ten aanzien van het huidige elektragebruik. Met behulp van een Greenscreen kan bijvoorbeeld worden bekeken of verlichting onnodig aan staat.

In oktober start de bouw van het Scheldepleingebouw. Amsterdam RAI heeft hoge duurzaamheidsambities voor dit gebouw. Zo is gekozen voor Breeam Excellent3, zonnecellen op het dak, een kas met urbanfarming, lichtreflectie door middel van spiegels in het pand en een nieuwe WKO-bron. In het volgende verslag wordt hier nader op ingegaan.

Doelstelling

3 BREEAM-NL is een beoordelingsmethode om de duurzaamheidprestatie van gebouwen te bepalen. Het systeem maakt gebruik van kwalitatieve weging; als totaalscore krijgt een nieuw gebouw of gebied 1 tot 5 sterren (Pass, Good, Very Good, Excellent of Outstanding).

Waterverbruik

Afvalproductie

Procentuele verandering t.o.v. 2007

-5%

-10%

[ 21 ]

8 Afval

Terugblik afgelopen vijf jaar Amsterdam RAI loopt voorop in de Europese congres- en evenementenbrance als het gaat om afvalscheiding. Afgelopen jaren zijn flinke stappen gezet om afval te scheiden, duurzaam te transporteren en her te gebruiken. Een hoogtepunt is de samenwerking met de afvalverwerker om onder meer het afvalscheidingspercentage te verhogen en de vervuiler te laten betalen. Andere hoogtepunten zijn de installatie van een 10.000 liter Swill tank om het Swill tot biobrandstof om te zetten en de inzet van Eco cassettes, een perssysteem waarbij afval wordt gecomprimeerd en via Mokum Mariteam wordt afgevoerd. Daarnaast is belangrijk dat de bewustwording en daarmee de aandacht voor het thema afval onder zowel medewerkers als klanten is toegenomen in de afgelopen paar jaar. Er liggen nog steeds uitdagingen, maar Amsterdam RAI is trots op de resultaten die de afgelopen jaren zijn bereikt. De doelstelling om 25 procent meer af te scheiden dan in 2008, is behaald. Met een afvalreductie van 17 procent is de doelstelling om 25 procent afval te reduceren niet behaald. Dit omdat is gebleken dat Amsterdam RAI hier beperkt invloed op kan uitoefenen.

â&#x20AC;&#x153;Naar afvalscheiding en energiegebruik gaat veel aandacht uit, dit is positief!â&#x20AC;? Leverancier Mansveld Expotech Amsterdam; Ronald Koene.

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

[ 22 ]

Afval

Samenwerking met de afvalverwerker

Belangrijke aanpassingen:

In 2011 is een eerste pilot gedaan samen met de afvalinzamelaar (Icova) en de schoonmaakleverancier (GCA) van Amsterdam RAI. De pilot was gericht op het verschuiven van afvalwerkzaamheden van het schoonmaakbedrijf naar de afvalinzamelaar. Eén van de pijlers van deze pilot was het bewerkstelligen van een duidelijkere verdeling van de werkzaamheden van deze twee partijen en Amsterdam RAI en daardoor een efficiëntere inzet van personeel en middelen. Dit met als belangrijkste doel het verder verbeteren van afvalscheiding en het laten betalen door de vervuiler voor het geproduceerde afval. Na een aantal succesvolle pilots is een nieuwe samenwerking officieel van start gegaan op 1 oktober 2012. De verantwoordelijkheid voor het afvalmanagement binnen Amsterdam RAI ligt sindsdien volledig bij de afvalinzamelaar.

• Het uitbesteden van het opbouw- en afbraakproces aan de afvalinzamelaar. Zodra de opbouw of afbraak begint, is dit de enige partij die zorg draagt voor het afvalmanagement. Dit leidt tot een schonere en daarmee beter begaanbare beursvloer en dat versnelt de opbouw en afbraak. • Het inzetten van medewerkers van Icova als milieucontroleur om exposanten te begeleiden en te wijzen op hun eigen verantwoordelijkheden ten aanzien van afvalscheiding. Door het doorbelasten van afval naar de exposant worden afvalstromen beter gescheiden en gaat Amsterdam RAI verder met het principe ‘de vervuiler betaalt’. Dit levert voor de organisator het voordeel op dat er minder afval en ook nog eens beter gescheiden afval in rekening wordt gebracht en daarmee lagere afvalkosten worden gerealiseerd. • Het vestigen van Icova medewerkers in het Amsterdam RAI complex. • Het overdragen van alle administratieve taken. • Het aanschaffen van nieuw rijdend materiaal op elektriciteit.

Voor Amsterdam RAI heeft de nieuwe samenwerking ook consequenties voor de interne organisatie. Door het volledige werkpakket uit te besteden, is sinds 1 oktober de afdeling Service Management Milieu opgeheven en is de planning & werkvoorbereidingstaak bij de afdeling Planning volledig komen te vervallen.

De vervuiler betaalt Het afvalbeleid binnen Amsterdam RAI hanteert het principe ‘de vervuiler betaalt’. Dat houdt in dat organisatoren, exposanten, concessiehouders en in-house leveranciers betalen voor de hoeveelheid afval die zij produceren. Restafval is hierbij de duurste variant. Het gescheiden aanleveren van afval biedt kostenvoordeel voor de klant. De afvalinzamelaar faciliteert hierin door het leveren van scheidingsbakken, zakken en dozen. Een van de doelen hierbij is het ontstaan van zogenoemde vuilhaarden te beperken. Vuilhaarden zijn bergjes restafval in de hallen waar klanten en leveranciers afval ‘dumpen’. Vuilhaarden zijn vaak niet meer toe te wijzen aan de

veroorzakers. Naast het toewijzingsprobleem vormen vuilhaarden ook logistieke obstakels en daarmee een gevaar voor de veiligheid binnen de hallen.

Plan van aanpak voor beurzen Er wordt een plan van aanpak voor beurzen opgesteld, dat per fase van het desbetreffende evenement (opbouw, inrichting, evenement, afbraak) in beeld brengt wat met de afvalstromen moet gebeuren. Hierin wordt het type afval beschreven, het rooster van milieucontroleurs en welke scheidingsmiddelen worden aangeboden. Ook de specifieke bijzonderheden van het evenement staan vermeld. Door een gericht plan van aanpak voor een beurs kan het afvalproces beter worden gestuurd. Het heeft bijvoorbeeld geleid tot het aanbieden van extra scheidingsmiddelen zoals oliedrums voor gebruikt vet, middelen voor GFT inzameling en scheidingsmiddelen voor chemisch afval.

[ 23 ]

Afvalscheiding Doordat bijna alle aandacht en tijd in 2012 werd opgeslokt door het uitbesteden van de volledige afvalverantwoordelijkheid, is de operationele aandacht iets verslapt. Dit is terug te zien in lagere afvalscheidingpercentages. De tien grootste beurzen die voor circa 65 procent van het totale afval verantwoordelijk zijn, haalden een gemiddeld percentage restafval van 49 procent. In 2011 behaalden zij nog een gemiddeld restafval percentage van 43 procent. Nu is Icova verantwoordelijk voor de doelstelling om ieder jaar meer afval te scheiden dan het voorgaande jaar. De scheidingspercentages voor de periode 2013 tot en met 2017 worden bepaald in het nieuwe meerjaren MVO-beleid. Amsterdam RAI heeft alle vertrouwen in een stijgende lijn in afvalscheiding. Amsterdam RAI wil zelf het goede voorbeeld geven en onderzoekt hoe zij met haar eigen beurzen kan bijdragen aan een vermindering van de hoeveelheid afval en

Afval

“De benadering van afval vraagt om ketendenken. Het begint bij preventie, hoe kun je bijvoorbeeld bij klanten bewerkstelligen dat afval al in een voorstadium wordt aangepakt? Dit is iets waar Amsterdam RAI samen met Icova beter over kan nadenken.”

ling lling

60% 60% 50% 50% 40% 40% 30% 30% 20% 20% 10% 10%

Afvalscheidingspercentage Afvalscheidingspercentage

2008 2008

2009 2010 2009 2010 Gescheiden afval Gescheiden afval

2011 2011 Doelstelling Doelstelling

scheiden. Door de economische situatie zijn er meer kleinere stands die geen grote containers afnemen.

2012 2012

De hoeveelheid afval, recyclingspercentages en een overzicht van wat er met het afval gebeurt, zijn te vinden in bijlage 4.

Afvalreductie Afvalproductie Afvalproductie Procentuele verandering t.o.v. 2007 0% 0% -5% -5% -10% -10% -15% -15% -20% -20% -25% -25% -30% -30%

Procentuele verandering t.o.v. 2007

2008 2008

2009 2010 2009 2010 Afvalproductie Afvalproductie

2011 2011 Doelstelling Doelstelling

2012 2012

een verhoging van het scheidingspercentage. Zo probeert Amsterdam RAI meer bewustwording te creëren over afval bij exposanten en bezoekers. Een ander voorbeeld is de uitbreiding van het aantal kleine scheidingsmiddelen voor alle soorten afval. Hierdoor wordt het ook interessant om kleinere hoeveelheden afval te

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

De doelstelling om 25% afval te reduceren ten opzichte van 2008, is niet gehaald. In 2012 is wel weer 3% afval gereduceerd ten opzichte van 2011. Vanaf 1 oktober worden met name standbouwers strenger aangesproken op hun afvalproductie. Bij de vermindering van afval spelen veel factoren waar we geen of weinig invloed op hebben een rol. Zo zorgt de verslechterde economische situatie ervoor dat standbouwers en exposanten vaker hun materiaal hergebruiken. Dit is een positieve ontwikkeling voor de hoeveelheid afval. Aan de andere kant zien we ook, dat we soms grip verliezen op afvalverwerking. Standhouders en exposanten betalen Amsterdam RAI voor een verantwoorde

[ 24 ]

Leverancier Icova, Cor Gerritsen.

verwerking van afval. Maar door de verslechterde economische situatie kiezen ze er vaker voor, om het afval zelf mee te nemen. Dit lijkt te leiden tot een vermindering van afval, maar betekent eigenlijk dat Amsterdam RAI een verantwoorde verwerking van afval niet meer in de hand heeft.

Voordelen van de nieuwe samenwerking Naast de genoemde punten zijn ook andere voordelen aan het licht gekomen. De opbouw en afbraak van beurzen gaat sneller en het is schoner in de hallen als het schoonmaakbedrijf aan de opleveren eindschoonmaak moet beginnen. Daarnaast is er nu gedetailleerdere informatie over de afvalcijfers van de organisatoren en exposanten. Hierdoor kunnen duidelijkere afspraken gemaakt worden ten aanzien van afval.

Afval Afgekeurde kleding uit het Hospitality Crew Center

Papierverbruik

2012-12

2012-11

2012-10

2012-09

2012-07

2012-06

2012-05

ili

Het Hospitality Crew Center (HCC) is voor uitzendkrachten die hier onder meer hun kleding ontvangen voor hun werkzaamheden bij verschillende evenementen. Alle afgekeurde kleding uit het HCC wordt sinds 2012 door Icova opgehaald om te doneren of te ‘vernietigen’. Achteraf geeft Icova aan hoeveel kleding is gedoneerd en hoeveel is vernietigd. Icova doet onder andere zaken met het Leger des Heils en ReShare. ReShare verkoopt de gedoneerde kleding in eigen tweedehands kledingwinkels tegen sociale prijzen. Van deze opbrengst worden verschillende projecten van het Leger des Heils in binnen- en buitenland bekostigd, maar het is ook mogelijk dat het Leger des Heils plaatselijke milieuprojecten ondersteunt. Ook worden van de ingezamelde kleding noodvoorraden aangelegd voor nationale en internationale rampen en calamiteiten. In het geval van crisissituaties wordt gratis kleding verstrekt aan particulieren. Reshare bepaalt of oude kleding nog hergebruikt kan worden en wanneer dit niet het geval is, wordt de kleding via Icova ‘vernietigd’. Icova gebruikt dit niet-draagbare, maar wel herbruikbare textiel voor vervezeling. Dit is het terugbrengen van textiel tot losse vezels. Hiervan worden weer nieuwe producten gemaakt, zoals vilt voor de auto-industrie of bouw, kofferriemen of garen om nieuwe kleding van te maken.

2012-04

2012-03

2012-02

2012-01

2011-12

2011-11

2011-10

2011-07

2011-09

2011-05

2011-06

rig

2011-04

2011-03

2011-02

2011-01

Het papierverbruik voor het printen is in 2012 opnieuw gedaald. Binnen Amsterdam RAI wordt zoveel als mogelijk zwart-wit en dubbelzijdig geprint. Door het gebruik van tablets en de nieuwe Follow-me printers wil Amsterdam RAI het printen nog verder terugdringen. De Follow-me printers werken met een RAI-badge waarmee printjes kunnen worden opgehaald. Dubbele printopdrachten of verkeerde 2011-2012 Trend ongevallen printopdrachten kunnen hierdoor gemak20% 15% kelijk geannuleerd worden. Tot 2013 werd 10% gebruikgemaakt van 80-grams FSC-papier. 5% De Follow-me multifunctionele printers 0% kunnen in tegenstelling tot de oude printers ook 75-grams papier aan. In 2013 zal dit dunnere papier zoveel mogelijk ingezet worden voor het printen. Door het Aantal bedrijfsongevallen naar slachtoffertype lichtere gewicht zal 6,32012 procent papier 30% 25% bespaard worden en is er minder 20% 15% papierafval. Voor hoogwaardig drukwerk 10% 5% wordt nog wel 80 grams papier of dikker 0% gebruikt. De nieuwe printers beschikken over een meter die laat zien hoeveel papier, CO2 en water wordt bespaard. 5.000.000

100.000

4.500.000

A4-gebruik

90.000

4.000.000

A3-gebruik

80.000

3.500.000

70.000

3.000.000

60.000

2.500.000

50.000

2.000.000

40.000

1.500.000

30.000

1.000.000

20.000

500.000

10.000

0 2008

2009

2010

2011

2012

Korte vooruitblik Er zijn verschillende afspraken gemaakt met de afvalinzamelaar over kritische prestatieindicatoren (KPI’s). Deze hebben ook geleid tot nieuwe inzichten voor Amsterdam RAI. Zo is duidelijk geworden dat Amsterdam RAI betere afspraken moet maken met haar concessiehouders en in-house leveranciers ten aanzien van het omgaan met afval. De ervaringen met deze nieuwe manier van werken dragen bij aan een beter afvalmanagement voor 2013 en daarna. Met het voortzetten van het huidige afvalbeleid wil Amsterdam RAI aankomend

jaar nog een aantal nieuwe producten toevoegen zoals een verfdepot, petflesseninzameling en nieuwe afvalbakken tijdens de beurzen, waarin afval gescheiden kan worden. Daarnaast wil Amsterdam RAI met organisatoren in gesprek om een pilot te houden omtrent communicatie naar exposanten en

[ 25 ]

bezoekers om afvalscheiding te stimuleren en bewustwording bij de organisator te vergroten. Ook wordt de webwinkel voor exposanten voorzien van verbeterde informatie ten aanzien van afvalscheidingsmiddelen, waarbij ook aandacht uitgaat naar alle nieuwe (kleinere) varianten.

9 Mobiliteit

Terugblik afgelopen vijf jaar Jaarlijks vinden bij Amsterdam RAI honderden evenementen plaats. Het enorme aantal transportbewegingen door klanten en leveranciers dat dit met zich meebrengt, moet in goede banen worden geleid. De afgelopen jaren zijn belangrijke stappen gezet in de doorstroming en het beperken van overlast voor de omgeving. Belangrijke stappen hierin zijn samenwerking met de NS en het GVB en met de taxicentrale TCA. Een ander succes is het introduceren van bufferen en slottijden voor vrachtverkeer om wachttijden te verminderen. Dit laatste heeft geleid tot minder files rondom het gebouw door vrachtverkeer. Door onze inspanningen is er een betere doorstroming waardoor er ook minder overlast is voor de omgeving, vooral voor omwonenden. Minder (file)verkeer draagt bovendien bij aan minder luchtvervuiling, erg belangrijk in een drukke stad als Amsterdam.

â&#x20AC;&#x153;RAI is er zeker mee bezig om de verkeersstromen goed te begeleiden en te reduceren. Daarnaast stimuleren ze mensen om met het OV te komen door een speciaal combinatiekaartje voor NSen de toegang en een extra stop bij RAI. Dit is heel goed.â&#x20AC;? Winkeliersvereniging Scheldestraat; Goof van der Peijl.

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

[ 26 ]

Mobiliteit

Het mobiliteitsbeleid van Amsterdam RAI heeft een aantal hoofddoelen: • Geen filevorming op de opbouwdagen van beurzen • Stimuleren van alternatieven voor autovervoer • Beperken en voorkomen van emissies • Beperken en voorkomen van hinder en geluidsoverlast In 2012 hebben verschillende activiteiten hieraan bijgedragen:

Filevorming tijdens opbouwdagen Wanneer er niet genoeg ruimte is om al het vrachtverkeer tot de werkterrassen toe te laten, wordt een bufferterrein ingericht op een externe locatie. Deze aanpak zorgt ervoor dat er geen wachtende vrachtauto’s op de toegangswegen rondom Amsterdam RAI staan.

Alternatieven voor autovervoer

metro van het GVB afgereisd naar Amsterdam RAI. Daarnaast blijkt dat bezoekers en exposanten ook bij andere evenementen steeds vaker kiezen voor bus, tram of metro. Dit levert een bijdrage aan het oplossen van congestie in het verkeer rondom Amsterdam RAI.

Mobiliteit en klimaat CO2 voetprint In 2011 heeft een team van studenten van het MSc-programma van de Wageningen Universiteit in opdracht van de afdeling Traffic Management een onderzoek uitgevoerd naar de CO2-emissie van Amsterdam RAI. Daarbij werden gestelde emissiedoelstellingen onderzocht en is een model ontwikkeld om de CO2-emissie van bezoekers, exposanten, toeleveranciers en medewerkers van Amsterdam RAI te meten. Ook het aandeel internationale bezoekers dat met een vliegtuig naar Amsterdam RAI komt en het internationaal wegtransport zijn daarbij meegenomen.

Samenwerking met NS Amsterdam RAI wil bezoekers alternatieve vervoerswijzen voor de auto blijven bieden. In 2012 is de OV-deal ingezet bij dertien Amsterdam RAI (vak)beurzen. De OV-deal betekent dat bezoekers met een geldig toegangsbewijs voordelig kunnen reizen met het OV. Samenwerking met GVB Amsterdam RAI heeft sinds 2008 een samenwerkingsverband met het Gemeentevervoerbedrijf (GVB). Binnen dit samenwerkingsverband worden afspraken gemaakt over vervoer van exposanten en bezoekers per GVB tram, bus en metro in Amsterdam. Concreet betekent dit dat het GVB extra personeel en materieel kan inzetten tijdens drukke evenementen, om zo het reizen in de stad per tram, metro of bus te vergemakkelijken. In 2012 zijn voor vijf grote evenementen afspraken gemaakt met het GVB voor extra inzet van personeel en materieel. Volgens schattingen zijn meer dan 40.000 bezoekers met bus, tram of

Elektrisch vervoer Sinds een aantal jaren heeft Amsterdam RAI vier oplaadpunten voor elektrische auto’s in haar garages. Het opladen van de auto is gratis. Hiermee draagt Amsterdam RAI haar steentje bij aan het bevorderen van het elektrische auto gebruik in Nederland. Sinds begin 2012 heeft Amsterdam RAI haar eigen elektrische auto. Deze Opel Ampera wordt gebruikt door medewerkers van de RAI voor woonwerkverkeer. In 2013 wil Amsterdam RAI het aantal oplaadpunten uitbreiden. Ook wordt momenteel onderzoek gedaan naar de mogelijkheid en wenselijkheid van oplaadpunten voor brommers en e- fietsen.

[ 27 ]

“Auto’s komen vaak, ondanks bewegwijzering, eerst bij Amsterdam RAI om vervolgens weer terug te moeten omdat er geen plek is. Hier kan verder verbetering in aangebracht worden. Bezoekers moeten beter weten van de alternatieve parkeerterreinen en de pendeldiensten.” Vereniging Vrienden van het Beatrixpark; Marleen Munniksma.

Greendriver Challenge Amsterdam RAI heeft in 2012 meegedaan aan de Greendriver Challenge, een wedstrijd voor leaseautorijders. De Greendriver Challenge is een rijstijlcompetitie waarmee organisaties hun wagenpark verduurzamen en tegelijkertijd een aantrekkelijke brandstofbesparing kunnen realiseren. De Challenge heeft vier maanden geduurd, waarbij 40 deelnemers individueel, in teamverband en tegen andere deelnemende organisaties strijden. Het competitieve element, de wekelijkse updates en de praktische tips zorgen voor bewustwording van de deelnemers en stimuleren hen om zuiniger te rijden. De Greendriver Challenge zorgt daardoor voor minder CO2-uitstoot. De bijna 700 deelnemers aan deze competitie wisten het verbruik en de CO2 uitstoot zonder technische hulpmiddelen – met 14% te reduceren.

Mobiliteit

GVB afspraken worden gemaakt over extra inzet van personen en middelen voor eigen beurzen en beurzen van derden. In 2013 wordt de samenwerking met NS voortgezet en wordt de succesvolle OV-deal aangeboden tijdens twaalf eigen beurzen, zowel nationaal als internationaal. Beurzen van derden nemen de OV-deal dit jaar niet af. De belangrijkste reden hiervoor is de huidige economische recessie. De OV-deal als e-ticket (elektronisch alternatief voor het papieren ticket) blijft nog tot in 2014, waardoor de samenwerking voor volgend jaar wederom doorgang kan vinden. Met de invoering van de OV-chipkaart zijn de mogelijkheden voor een OV-deal in de verdere toekomst nog onzeker. Dit omdat het niet mogelijk is een OV-deal als e-ticket te koppelen aan een OV-chipkaart.

Beperken en voorkomen van hinder en geluidsoverlast Parkeren Door gemeentelijke ontwikkelingen daalt het aantal parkeerplaatsen buiten Amsterdam RAI al jaren. In 2012 zijn in de directe omgeving vijfhonderd parkeerplaatsen weggevallen. Tot nu toe kan dit opgevangen worden door de andere terreinen die Amsterdam RAI tot haar beschikking heeft in te zetten. Amsterdam RAI heeft vergevorderde plannen om een nieuwe parkeergarage naast het gebouw te bouwen. De garage moet plaats bieden aan duizend auto’s. Deze parkeergarage draagt bij aan minder onnodige verkeersbewegingen door bezoekers van Amsterdam RAI. Hoewel Amsterdam RAI bezoekers tijdig probeert te informeren via het Digitaal Route Informatie Paneel (DRIP) en via Twitter over de parkeermogelijkheden bij Amsterdam RAI, nemen bezoekers vaak toch nog de gok om naar Amsterdam RAI te rijden. Het blijkt dus in de praktijk lastig om hier invloed op uit te oefenen.

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

Taxi’s Sinds 2010 laat Amsterdam RAI alleen nog taxi’s van TCA (Taxicentrale Amsterdam) toe op het terrein om bezoekers af te halen. TCA zet een coördinator in om het taxiverkeer in goede banen te leiden. Deze maatregel zorgt ervoor dat de omwonenden weinig overlast hebben van wachtende taxi’s. In 2012 is gekeken hoe Amsterdam RAI een samenwerking kan aangaan met TAXI-E. TAXI-E rijdt elektrisch en is zeer milieuvriendelijk. Door met volledig elektrische taxi’s te rijden, draagt Amsterdam RAI bij aan een schoner Amsterdam. Dit past bij het beleid van de gemeente Amsterdam om fijnstof en CO2 uitstoot terug te dringen. In het volgende verslag zal meer informatie worden verstrekt over de uitkomsten van een mogelijke samenwerking met TAXI-E.

Korte vooruitblik In 2013 wordt de samenwerking met het GVB voortgezet. Hierdoor kunnen met het

[ 28 ]

In 2013 wordt een carpooltraject opgestart. Medewerkers worden gestimuleerd om met elkaar mee te rijden om zo het aantal vervoerbewegingen verder te reduceren. Een andere maatregel om doorstroming rondom Amsterdam RAI verder te verbeteren, is het informeren van bezoekers van drukbezochte beurzen via Twitter. Bezoekers kunnen dan vooraf beslissen om de auto te pakken of met het openbaar vervoer te reizen naar Amsterdam RAI. Ook kan op deze manier informatie worden verstrekt over parkeermogelijkheden. In 2013 is een eerste pilot gehouden bij de Huishoudbeurs. In het kader van mobiliteit en klimaat wil Amsterdam RAI bekijken hoe het aantal leveranciers met elektrische voeren vaartuigen kan worden verhoogd. Een ander doel is het kwantitatief inzichtelijk maken van resultaten rondom klimaat, vervoerbewegingen en files rond Amsterdam RAI. Door de situatie en activiteiten meetbaar te maken, kan beter worden gestuurd om de impact op de maatschappij te verlagen.

10 Water

Terugblik afgelopen vijf jaar De ambitie voor het waterverbruik is om eind 2013 een reductie te behalen van 25 procent per verhuurde m2 ten opzichte van het referentiejaar 2008. In 2012 is een totale besparing van circa 9 procent bereikt ten opzichte van 2008, dit blijft achter op de beoogde doelstelling van 20 procent. Een belangrijke oorzaak hiervan is de wet & regelgeving op het gebied van legionella. Veel waterbesparende maatregelen zijn niet mogelijk door strijdigheid met de legionellawetgeving. Besparende maatregelen die in de afgelopen jaren het watergebruik aanzienlijk hebben verminderd, zijn het aanpassen van de doorspoelhoeveelheid van toiletten van 8 naar 6 liter en het plaatsen van automatische kranen. Ook komend jaar wordt gekeken hoe het waterverbruik verder kan worden gereduceerd zonder in strijd te zijn met de legionellawetgeving.

De bespaarde hoeveelheid water zou de enorme Europahal van ruim 10.000 m2 voor 78 cm onder water zetten.

kan een besparing worden gerealiseerd van circa 5% op het totale verbruik. Dit brengt wel kosten met zich mee, daar arbeid moet worden geleverd om de Elektraverbruik t.o.v. 2008 leidingenProcentuele tijdelijkverandering te voorzien en weer 15% weg te halen. In 2013 moet worden 10% 5% bezien of een dergelijke maatregel 0% mogelijk is en niet strijdig is met -5% -10% legionellawetgeving. -15% -20% -25%

2009 2010 Korte2008vooruitblik

Amsterdam RAI gebruikt leidingwater voornamelijk voor sanitaire en keukeninstallaties. Ook de koeltorens worden gevoed met leidingwater. Er wordt wel voortgang geboekt op het besparen van water, maar veel ideeĂŤn komen in de knel door wet- & regelgeving op het gebied van legionella. Een voorbeeld hiervan zijn de in 2012 geplaatste perlators op een groot deel van de kranen die het waterverbruik kunnen reduceren met 95 procent. Omdat het water in de leidingen hierdoor minder krachtig spoelde, ontstond er echter een tunneleffect. Als gevolg hiervan ontstond stilstaand water aan de wanden van de leiding met een groter risico op het ontstaan van legionella. Daarmee voldoet deze waterbesparende maatregel niet aan de

Drinkwaterwet en is het dus niet mogelijk om deze uit te voeren. In 2012 is een alternatief bedacht voor waterkoeling. Door waterkoeling te vervangen door een gesloten watersysteem, kan water worden bespaard. Een pilot hiermee leverde een besparing op van circa 2.000.000 liter water (15% van het watergebruik). De pilot loopt door in 2013. Ook is de mogelijkheid onderzocht om de watervoorziening voor individuele stands (exposanten) anders te organiseren. Bijvoorbeeld door het aanleggen van nieuwe tyleen leidingen ter vervanging van de bestaande koperen leidingen. Hierdoor hoeven geen waterputten en bijbehorende leidingen meer doorgespoeld te worden. Hiermee

[ 29 ]

2011

2012

Doelstelling In 2013 zal onderzoek worden gedaan naar de opvang van grijswater, waarmee de groenvoorziening om Gasverbruik excl. WKK Amsterdam RAI heen kan worden Procentuele verandering t.o.v. 2008 bewaterd. Indien het water zuiver 10% 5% genoeg is, kunnen hier bijvoorbeeld 0% -5% ook de garages mee worden schoon-10% gemaakt. In het volgende -15% -20% Duurzaamheidsverslag zal uitgebreider -25% 2009 2011 2012 worden2008 ingegaan op2010 de mogelijkheden Gasverbruik Doelstelling van de opvang van grijswater. Referentie verbruik

Werkelijk verbruik

Waterverbruik Procentuele verandering t.o.v. 2007 0% -5%

-10%

-1

-15%

-2

-20% -25%

-2 2008

2009

2010

Waterverbruik

2011 Doelstelling

2012

-3

11 Keten verantwoordelijkheid

Terugblik afgelopen vijf jaar Vijf jaar geleden heeft Amsterdam RAI de doelstelling geformuleerd om in 2012 25 procent van de geleverde producten en diensten ‘duurzaam’ in te kopen. Dit blijkt een lastige doelstelling om te realiseren. Dit heeft enerzijds te maken met de definitie van ‘duurzame’ producten en diensten. Anderzijds speelt het dilemma duurzaamheid versus kosten. Zeker in tijden van bezuinigingen zijn er minder mogelijkheden voor duurdere keuzes. Desalniettemin zijn er zeker stappen gezet in het verduurzamen van de inkoop. Enkele hoogtepunten: ondertekenen van het convenant Schoonmaak- en Glazenwassersbranche, met daarin afspraken over goede arbeidsomstandigheden. De inkoop van groene stroom door exposanten. Verduurzaming van catering, zoals de overstap naar biologische friet. De inkoop van thee en koffie met het Rainforest Alliance keurmerk. Het samenstellen van een verkoopassortiment waarin duurzame alternatieven zijn vertegenwoordigd. Komend jaar zal opnieuw kritisch gekeken worden naar hoe duurzaam inkopen beter kan worden vormgegeven en ingebed binnen Amsterdam RAI.

“In de toekomst kan Amsterdam RAI een set aanbevelingen aanbieden om beurzen duurzamer te organiseren. Op deze manier kan Amsterdam RAI organisatoren en exposanten bijvoorbeeld instrueren om zelf duurzaam in te kopen en afval te scheiden.” Brancheorganisatie NBTC; Eric Bakermans.

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

[ 30 ]

Keten verantwoordelijkheid Kleurverloop / schrijfbaretekst

VAN KOFFIEDRAP NAAR KROKET

DRINK

KNOCK/KNOCK

GROw/GROw

CHOP/CHOP

MMM

RAI-koffie in het Grand Cafe.

Wij verzamelen de koffiedrap.

Hierop teelt GRO onze oesterzwammen.

De oesterzwammen worden geoogst.

Verwerkt tot onze bitterbal of kroket. Verkrijgbaar in het RAI Grand Cafe.

Amsterdam RAI

GRO-Holland

Amsterdam RAI

Ketenverantwoordelijkheid en leveranciers

Social return Waar mogelijk worden duurzame Een nieuw initiatief op het gebied van alternatieven opgenomen in het Amsterdam RAI is zich bewust van haar ketenverantwoordelijkheid is de assortiment. Amsterdam RAI blijft hierbij verantwoordelijkheid in de inkoopketen. aanbesteding voor beveiligingsdiensten. wel afhankelijk van de andere kant van de Als grote onderneming en organisator kan In deze aanbesteding is aandacht gevraagd keten, namelijk de klant. De prijs van het Amsterdam RAI haar leveranciers voor Social Return. Social Return is het MVO- assortiment ligt iets hoger dan bij stimuleren tot duurzaam ondernemen. opnemen van sociale voorwaarden, eisen het standaardassortiment. De voorkeur van Daarnaast zoekt Amsterdam RAI naar en wensen in het inkooptraject voor de klant gaat echter vaak uit naar het manieren om haar klanten te stimuleren producten en/of diensten. In dit geval is basisassortiment of juist het luxe x 1000 om duurzamere keuzes te maken gekozen om een samenwerkingsverband assortiment in plaats van het duurzame KOSTENENERGIEARMATUREN RAI BESPAART OpDE ditLICHTBAK moment is het lastig om met een aan te gaan met een partner in alternatief. BESPARING BESPARING OMBOUWEN Bestaande lichtbak moet 1000 ton CO2. Vergelijkbaar met Dat kost slechts eenderde Tot 50%. Amsterdam RAI laat armaturen energiezuiniger. een bos van 35 duizend bomen. percentage aan te gevenombouwen. wat het aandeel beveiligingsdiensten met veel ervaring in van de nieuw prijs. Inkooporganisatie duurzame inkoop is op de totale inkoop. het werven en selecteren van kandidaten Amsterdam RAI Greenfox i.s.m. Sociale werkplaats Pantar Amsterdam RAI Amsterdam RAI Tijdens het huidige inkoopproces wordt er Dit komt doordat er geen op maat met een afstand tot de arbeidsmarkt. op twee manieren aandacht besteed aan gemaakte meetlat beschikbaar is voor De rol van Amsterdam RAI binnen dit duurzaamheid. De eerste manier is door Amsterdam RAI om dit percentage te samenwerkingsverband is het creĂŤren van middel van een open vraag aan meten. Daarom kijkt Amsterdam RAI werkgelegenheid door het beschikbaar leveranciers. Zij moeten aangeven op welke momenteel naar de diverse duurzaamheidsstellen van werkplekken binnen de manier duurzaamheid onderdeel uitmaakt standaarden (bijvoorbeeld Green Key, beveilingsdienstverlening. Het doel is de van hun organisatie. Deze open vraag EarthCheck, ISO 14001 en eventueel ISO kandidaten werkervaring en kennis op te maakt onderling vergelijken erg lastig. 20121) die zij onderschrijft om te laten doen door hen op te leiden tot Daarnaast is er in het contract met onderzoeken in hoeverre deze geschikt zijn reguliere beveiligingsspecialisten. x 10.248.000 leveranciers een standaardclausule om zelf een meetlat op te stellen en meten Social return is een speerpunt binnen het opgenomen waarin Amsterdam RAI mogelijk te maken. inkoopbeleid van de gemeente Amsterdam. aangeeft geen zaken te doen met De hele keten is belangrijk en samenAls belangrijke stakeholder verwacht de leveranciers die niet handelen conform werken daarmee ook. Adviezen en gemeente dat ook Amsterdam RAI Amsterdam RAI heeft afgelopen 5 jaar circa 10.248.000 water bespaard. normen en waarden die RAI hanteert. initiatieven vanliter leveranciers op het gebied aandacht besteed aan dit onderwerp. Om duurzaamheid beter te kunnen borgen van duurzaam ondernemen zijn soms in Duurzaam alternatief in in het volledige inkoopproces zal er de strijd met de normen van bijvoorbeeld foodassortiment komende jaren extra kritisch naar Green Key. Een voorbeeld; leveranciers Amsterdam RAI heeft in 2012 het nieuwe leveranciers worden gekeken. kiezen ervoor om bepaalde producten in foodassortiment gepresenteerd in dit In 2013 worden drie leveranciers uit kleine verpakkingen te produceren ten foodassortiment is in elke categorie een de top 20 aanbestedingslijst ge-audit gunste van houdbaarheid en hygiĂŤne om duurzaam alternatief opgenomen. Hiervoor om te onderzoeken op welke manier zo verspilling tegen te gaan, terwijl Green heeft Amsterdam RAI samenwerking duurzaamheidsafspraken worden Key monoverpakkingen verbiedt. gezocht met diverse lokale aanbieders van nageleefd. Deze audits vormen het Amsterdam RAI zoekt in samenwerking producten. Dit betekent dat Amsterdam uitgangspunt voor eventuele met een aantal van haar leveranciers, zoals RAI nu een volledig duurzaam assortiment verbeterprocessen. Coca-Cola, Friesland Foods & EarthWater, kan bieden als de klant hiervoor kiest. naar oplossingen.

ENERGIEBESPARING

WATERBESPARING

[ 31 ]

Keten verantwoordelijkheid Overige initiatieven ketenverantwoordelijkheid in 2012 • Volledige overstap op de verkoop van biologische friet van McCain. Daarmee is Amsterdam RAI het eerste beurs- en congrescentrum in Europa dat deze 100% duurzame frites serveert aan haar gasten. • De inkoop van tafellinnen met een Fair Trade label. Ook de verhuurder van partymateriaal is bereid gevonden om mee te gaan met deze investering, waardoor bij extra inhuur ook Fair Trade linnen op tafel komt. • De wasserij; voor al het linnen en alle kleding van Amsterdam RAI is overgestapt op een milieuvriendelijker proces. • Alle vlaggen en banieren rondom het pand worden niet meer weggegooid, maar in overleg met de leverancier gewassen en hersteld. Dit betekent een langere levensduur. • Na de koffie in 2011, koopt Amsterdam RAI sinds 2012 waar mogelijk alleen nog thee met het keurmerk van de Rainforest Alliance. Voor de dispensersappen kiest Amsterdam RAI voor producten met het Max Havelaar keurmerk. • Heropening Grand Café in RAI Congrescentrum met lokale groenten. Het Grand Café heeft een twee verdiepingen tellende tuinwand; een groot deel van het menu komt van lokale boeren en stadskassen in en rondom Amsterdam. • In 2012 – 2013 worden de mogelijkheden onderzocht voor het bouwen van een groene stadskas naast Hal 1.

“We gaan anders kijken naar de wijze waarop we inkopen. Het zal steeds meer gaan om het gebruik in plaats van het bezit. Hier zien we een verschuiving optreden van aanschaf naar lease. Amsterdam RAI zal haar inkoopbeleid hierop moeten aanpassen.” Leverancier Icova; Cor Gerritsen

aangegaan om een voor Amsterdam RAI geschikt duurzaam inkoopbeleid te formuleren. In dit kader is de oesterzwamkroket een leuke aanvulling. De oesterzwammen voor de kroket worden gekweekt op de koffiedrap die in ons Grand Café wordt ingezameld (zie infographic) Afgelopen jaar zijn er maar enkele specifieke verzoeken van congressen voor dit assortiment geweest. Amsterdam RAI gaat onderzoeken in hoeverre zij kan bijdrage aan een grotere vraag. In de praktijk blijkt dat veel producten al duurzaam kunnen worden ingekocht, maar dat dit helaas vaak een impact heeft op winstmarges. Een voorbeeld hiervan is de stap om kraanwater aan te bieden door het plaatsen van waterkraantjes. Een dergelijke maatregel gaat gepaard met een omzetverlies van ongeveer zes ton. Dat is een grote drempel om duurzamere keuzes te maken.

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

Platform RAIlatie Afgelopen jaar heeft Amsterdam RAI voor zeventig leveranciers en concessiehouders een zogenoemde ‘RAIlatie-dag’ georganiseerd. Leveranciers konden zich in de RAI op een kleine beurs op informele creatieve wijze presenteren aan de medewerkers van Amsterdam RAI. Hierdoor ontstond meer inzicht in de kennis en kunde van leveranciers en werden relaties versterkt. Een zeer geslaagd evenement dat zeker in 2013 weer wordt georganiseerd.

Korte vooruitblik Amsterdam RAI heeft een vijfjarenstrategie opgesteld voor haar inkooporganisatie. Een belangrijk doel hierbinnen is het verder professionaliseren en centraliseren van de inkoop. Vanuit een beter georganiseerde inkoop kan de uitdaging worden

[ 32 ]

Onderdeel hiervan is het opstellen van een vragenlijst voor leveranciers gebaseerd op de standaarden Earth Check, Green Key en eventueel ISO 20121. Aan de verschillende vragen wordt een waardering gehangen die meeweegt in de beoordeling van de aanbesteding. Deze vragenlijst ondervangt de subjectiviteit van de eerdere open vraag die werd gesteld aan leveranciers ten aanzien van duurzaamheid. Het doel is om meer gebruik te maken van de kennis van de leverancier met betrekking tot duurzaamheid in zijn of haar specifieke vakgebied. Amsterdam RAI blijft daarnaast proberen om Green Key en belangrijke leveranciers binnen de branche samen te brengen om gezamenlijk te bepalen wat de meest duurzame keuzes zijn.

12 Maatschappelijke betrokkenheid

Terugblik afgelopen vijf jaar Sinds 2005 zet Amsterdam RAI zich in voor twee goede doelen: AMREF Flying Doctors en Stichting Steun Emma Kinderziekenhuis AMC. Over de afgelopen jaren heeft Amsterdam RAI € 181.000 voor AMREF kunnen ophalen en ongeveer € 144.000 voor het Emma Kinderziekenhuis AMC. Naast een financiële bijdrage heeft Amsterdam RAI de afgelopen jaren ook kennis en middelen ter beschikking gesteld voor diverse fondsenwervende activiteiten. Terugkijkend over de afgelopen jaren kunnen we zien dat bijvoorbeeld de inzet voor AMREF bij de Gala-avond African Experience en de Kenya Classic heel succesvol waren. Ook de internationale beurzen hebben met de Innovation Awards een succesvol middel gevonden om voor geld en naamsbekendheid voor AMREF te zorgen. De vele spontane activiteiten die georganiseerd worden, leveren ook hoogtepunten op, zoals de graffititruck op de BedrijfsautoRAI voor Stichting Steun Emma Kinderziekenhuis AMC.

De maatschappelijke rol die Amsterdam RAI dagelijks vervult, is het fysiek en virtueel binden van mensen, zowel in binnen- als buitenland. Amsterdam RAI wil op deze manier werken aan betekenisvolle momenten en invulling geven aan haar motto: ‘Inspiring People’. Het samenbrengen en verbinden van mensen en ideeën is terug te zien in het beleid voor maatschappelijke betrokkenheid. Amsterdam RAI zet zich actief in om maatschappelijk relevante partijen met elkaar te verbinden, bijvoorbeeld voor de goede doelen Stichting Steun Emma Kinderziekenhuis AMC en AMREF Flying Doctors. Naast een jaarlijkse financiële bijdrage van Amsterdam RAI krijgen deze partijen een podium op de beurs om contact te leggen met hun doelgroep.

[ 33 ]

Maatschappelijke betrokkenheid

AMREF Flying Doctors

Emma Kinderziekenhuis AMC Amsterdam RAI draagt bij aan ’De Metamorfose’ van het Emma Kinderziekenhuis AMC. ’De Metamorfose’ is een zorgvernieuwingsproces. Onderdeel van dit proces is een complete verbouwing van het Emma Kinderziekenhuis AMC. Amsterdam RAI heeft sinds 2005 in totaal € 144.000 euro aan Emma kunnen schenken. Aan afdelingen als Intensive Care Kinderen, Kinderchirurgie, Tieners, Grote Kinderen, Kinderoncologie, en Neonatologie wordt nu druk gewerkt. Daarna komt er nog een kinderrestaurant. Hieraan heeft Amsterdam RAI € 27.000 euro bijgedragen. Het kinderrestaurant zal in 2014 geopend worden. Nu kan het Emma Kinderziekenhuis al genieten van een vernieuwde afdeling voor zuigelingen. De medewerkers van Amsterdam RAI die zich inzetten voor de EmmaRAIrun mochten al een kijkje nemen en waren enorm onder de indruk van de positieve verandering. Zeker nu zij oud en nieuw naast elkaar konden zien. Het inzetten van kennis, expertise en middelen voor diverse fondsenwervende activiteiten vormt een onderdeel van de inzet voor de goede doelen. Zo kan Amsterdam RAI fungeren als klankbord voor Emma en daar waar gewenst advies geven. Bijvoorbeeld over een tekst op de

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

website van Emma of over de actie Emma kerstwensen. Daarnaast wordt naamsbekendheid gegenereerd door met enige regelmaat een enorm geveldoek op te hangen over Emma aan het gebouw van Amsterdam RAI.

In 2012 heeft Amsterdam RAI € 42.700 aan AMREF Flying Doctors kunnen schenken. Hiermee is het project Mtwara succesvol afgesloten. In Mtwara, een district in het zuidoosten van Tanzania, is water extreem schaars. AMREF Flying Doctors zorgt voor een betere toegang tot duurzame en veilige waterbronnen en sanitaire voorzieningen en meer kennis over goede persoonlijke hygiëne. Voor meer informatie over het project, zie http://www. amref.nl/wat-doen-we/tanzania/water-voorgezonder-leven-in-mtwara/. Van het totale bedrag dat sinds 2005 door Amsterdam RAI aan AMREF Flying Doctors is gedoneerd, is ruim € 120.000 geïnvesteerd in het Mtwara project. Hiermee heeft Amsterdam RAI een heel dorp van schoon water, sanitaire voorzieningen en hygiëne voorzien. Een prachtig resultaat!

Bijdrage eigen beurzen Tijdens de Huishoudbeurs, de Negenmaandenbeurs en Hiswa in 2012, is € 6.588,40 opgehaald voor het Emma Kinderziekenhuis AMC. De opbrengst van € 5.307,90 van de Huishoudbeurs en Negenmaandenbeurs kwam door de online verkoop van toegangskaarten en de donaties bij de Emma stand. Op het Festival Fantastique stond een stand met een vrijwilliger uit het AMC waar bezoekers voor 1 euro een lintje in een boom konden hangen. Tijdens de HISWA konden bezoekers voor 1 euro een zeilerspolsbandje kopen voor het Emma Kinderziekenhuis AMC. Hiermee is € 1.280,50 opgehaald. Elke dag waren tijdens de HISWA twee vrijwilligers van het AMC aanwezig om contacten te leggen met bezoekers. Tijdens de BedrijfsautoRAI is € 5000 gedoneerd aan het Emma Kinderziekenhuis AMC. Op de BedrijfsautoRAI is een idee om geld in te zamelen voor het goede doel spontaan ontstaan. Een graffiti-artist kreeg de vrije hand om een opvallend design op een gloednieuwe Scania G 400 trekker te spuiten. De achterliggende gedachte was, hiermee een goed doel te ondersteunen. In overleg met Amsterdam RAI werd gekozen voor Emma Kinderziekenhuis AMC. De Scania graffiti-trekker zal de komende tijd nog de nodige promotie maken voor de stichting en daarna te koop worden aangeboden. Om de donatie extra kracht bij te zetten, zal de Scania graffiti-trekker binnenkort ook als miniatuur beschikbaar komen. Een deel van de opbrengsten zal wederom ten gunste komen aan het Emma Kinderziekenhuis AMC.

[ 34 ]

Zowel Amsterdam RAI als AMREF hebben aangegeven de samenwerking graag voort te zetten. De financiële bijdragen van Amsterdam RAI zullen vanaf nu worden ingezet voor het project ‘Schoon water, gezonde Masai in Kajiado, Kenia’. Water is een belangrijk thema bij de eigen beurzen en sluit daarom goed aan bij het MVObeleid van Amsterdam RAI. AMREF past ook goed bij het internationale karakter van Amsterdam RAI.

Wandelen voor water AMREF leeft binnen Amsterdam RAI niet alleen bij de beurzen waar water een rol speelt, ook medewerkers zetten zich flink in voor de Flying Doctors. Zo staat elk jaar een aantal medewerkers van Amsterdam RAI een dag voor de klas bij groep 7 en 8 waar zij een ‘waterles’ geven. Dit is een voorlichtingsles die onderdeel uitmaakt van het project ‘Wandelen voor water’. Leerlingen uit groep 7 en 8 ervaren wat leeftijdgenootjes in ontwikkelingslanden moeten doen om aan drinkwater te komen: gemiddeld 6 kilometer wandelen met 6 liter water. Deze les gaat ook over de bewustwording ten aanzien van het waterverbruik in Nederland. In 2012 hebben vijf medewerkers een waterles gegeven.

Natuurlijk heb ik geprobeerd om de kinderen enorm te stimuleren zo veel mogelijk geld op te halen. Al met al voor zowel kinderen, leraar als gastdocent een leuke ervaring!” Gastdocent Ids Boersma; managing director RAI Exhibitions. Naast ondersteuning met geld en ‘handjes’ ondersteunt Amsterdam RAI AMREF bij het organiseren van evenementen en deelt zij haar relevante kennis en contacten. Amsterdam RAI stelt jaarlijks haar ruimtes, techniek en personeel voor (fondsenwervende) evenementen beschikbaar om zo de kosten van de organisatie in Nederland laag te houden. De fondsen die AMREF in Nederland verwerft via evenementen, worden zoveel mogelijk aan Afrika besteed. Het gezamenlijk aandacht vragen voor de gezondheidssituatie in Afrika bij de verschillende stakeholders van Amsterdam RAI (werknemers, leveranciers, klanten en opdrachtgevers) draagt bij aan het versterken van de bekendheid en positionering van AMREF Flying Doctors.

”Erg leuk om te doen, wat me opviel was het grote verschil tussen de groepen 7 en 8. De kinderen in groep 7 zaten op het puntje van hun stoel, terwijl de groep achters echt aan de vooravond van hun pubertijd staan. Die moest ik af en toe bij de les houden. Samen met mijn eigen kinderen had ik een zogenoemd leaky tin gemaakt. Een lege tweeliter melkfles, met een gaatje en een spijker erin en het geheel kun je aan een touwtje ophangen. Als je de spijker eruit trekt, kun je je handen wassen. Voilà, zo doe je dat in Afrika.

[ 35 ]

“Misschien is het belangrijk om in de toekomst nog meer grensoverschrijdend te werken. Maatschappelijke problemen zijn immers niet lokaal op te lossen, maar hebben betrekking op grensoverschrijdende oorzaken. Daarom is het ook goed om zowel nationale als internationale goede doelen te ondersteunen. Daar is door Amsterdam RAI goed over nagedacht.” Exposant Babypoint; Hellen van Vugt.

Maatschappelijke betrokkenheid

Work en Amsterdam RAI werken nog steeds met elkaar samen, maar de samenwerking staat wel op een lager pitje. In de praktijk blijkt het lastig om een goede match te vinden tussen jongeren van Emma at Work en de werkzaamheden bij Amsterdam RAI. Emma at Work staat inmiddels als zelfstandige stichting los van Stichting Steun Emma. Hierdoor is de verbondenheid met Amsterdam RAI minder groot.

Lokale betrokkenheid ”Wat ik ook zo leuk vind, is dat er af en toe ineens spontane acties van jullie medewerkers zijn en dat ze dan aan ons denken. Bijvoorbeeld bij de verkoop van verouderde pc’s.” Henriette van Eeghen; Stichting Steun Emma Kinderziekenhuis AMC.

Betrokkenheid van medewerkers bij goede doelen Amsterdam RAI probeert haar medewerkers betrokken te houden door hen regelmatig via intranet te informeren over de goede doelen in relatie tot Amsterdam RAI. Maar juist ook de fysieke ontmoeting tussen Emma of AMREF en de RAI-medewerkers werkt stimulerend. Een voorbeeld is de actie van AMREF om met Sinterklaas de medewerkers van Amsterdam RAI te bezoeken en hen een (duurzame) chocoladeletter ‘D’ van Dank te overhandigen. De medewerkers konden meteen ook vragen stellen aan AMREF.

“Ik vind het belangrijk dat Amsterdam RAI aandacht heeft voor het ondersteunen van lokale projecten. Het beschikbaar stellen van leerplekken en stages voor jongeren uit de gemeente Amsterdam is daar een voorbeeld van.” NBTC; Eric Bakermans.

haar omgeving. Elk jaar lopen minimaal tien studenten van de Hogeschool van Amsterdam stage bij Amsterdam RAI. Daarnaast is er een samenwerking met het MBO College Zuid (ROC van Amsterdam) met betrekking tot opleidingen en stages. Ook is het voor VMBO- en HAVO-leerlingen mogelijk om een paar dagen een maatschappelijke stage of snuffelstage te lopen, dat gebeurt gemiddeld één keer per maand. Een uitgebreid verslag over stages en (gast)colleges is terug te vinden in het hoofdstuk ‘Medewerkers’.

Emma at Work

Amsterdam RAI neemt haar verantwoordelijkheid in de samenleving serieus. Zij biedt stageplaatsen aan een aantal scholen in

Amsterdam RAI heeft sinds 2011 een samenwerkingsrelatie met Emma at Work. Emma at Work is een non-profit uitzendbureau voor jongeren met een lichamelijke chronische ziekte of beperking. De stichting is in 2006 opgezet in samenwerking met het Emma Kinderziekenhuis AMC. Emma at

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

[ 36 ]

Onderwijs en praktijkervaring

Amsterdam RAI hecht veel waarde aan een goede relatie met haar directe omgeving, de stad Amsterdam als geheel en de buurtbewoners in het bijzonder. Amsterdam RAI realiseert zich goed dat ze opereert in een druk stadscentrum waar werken en wonen naast elkaar moeten bestaan. Dit biedt voor beide partijen voordelen, maar kan ook problemen opleveren. In haar opereren probeert Amsterdam RAI zo veel mogelijk rekening te houden met haar omgeving en overlast tot een minimum te beperken. Het sleutelwoord bij de omgang met de buurt is transparantie. Door inzicht te geven, ontstaat veel begrip. Bij grote en bijzondere evenementen worden buurtbewoners geïnformeerd. In december 2012 is bijvoorbeeld voorafgaand aan het evenement ‘Valhalla’ een bijeenkomst georganiseerd om de bewoners een kijkje achter de schermen te laten nemen. Amsterdam RAI heeft gezamenlijk met Strandzuid de bestaande geluidskaart voor het RAI-gebouw uitgebreid, zodat vooraf beter ingeschat kan worden, wanneer er geluidsoverlast naar de buurt veroorzaakt wordt. Deze unieke geluidstool is gezamenlijk met een extern adviesbureau ontwikkeld en zorgt voor een prognose vooraf, waarbij direct ingeschat kan worden of de milieuvergunning op geluidsoverlast overtreden zou worden en wat voor preventieve maatregelen er genomen moeten worden.

Korte vooruitblik In 2013 krijgen de goede doelen AMREF en Emma wederom ruimte om zich op Amsterdam RAI beurzen te presenteren en fondsen te werven. In 2013 start AMREF Flying Doctors met een project ‘Water in Kajiado’ (ziet kader voor toelichting). Ook het project ‘Wandelen voor Water’ staat weer op de agenda en bij de Kenia Classic zullen opnieuw RAI-medewerkers meefietsen. In een bijeenkomst van AMREF en medewerkers van Amsterdam RAI wordt geluisterd naar de wensen en ideeën vanuit de organisatie, zodat medewerkers zich betrokken blijven voelen bij de goede doelen.

In juni helpt Amsterdam RAI AMREF met de organisatie van een vriendendiner voor relaties. RAI-medewerkers helpen dan op vrijwillige basis om voor AMREF een mooi evenement te organiseren en Amsterdam RAI stelt haar ruimte, knowhow en zoveel mogelijk middelen ter beschikking. Tegen het einde van het jaar houdt Amsterdam RAI een unieke Fun-Run door de hallen van het RAI-complex en het Beatrixpark. De opbrengst gaat naar de Stichting Steun Emma Kinderziekenhuis. Hiermee wil Amsterdam RAI geld inzamelen voor de stichting en een verbinding leggen tussen bedrijf, buurt, leveranciers en het goede doel. Iedereen mag zich opgeven voor deze Fun-Run.

[ 37 ]

Kajiado ligt in een bijzonder droog gedeelte van Kenia en wordt bewoond door circa 600.000 mensen, voornamelijk nomadische Masaï. Het tekort aan waterbronnen en sanitaire voorzieningen leidt daar tot veel ziektegevallen. Om deze ziekten te voorkomen, heeft AMREF Flying Doctors een project gestart voor drinkwater, sanitaire voorzieningen en hygiëne. Daarmee wordt automatisch ook gezorgd voor een betere gezondheid voor de bevolking. Zie voor meer informatie over het project: http://www.amref.nl/wat-doenwe/kenia/ schoon-water-gezonde-masaiin-kajiado/?keywords=kajiado.

Maatschappelijke betrokkenheid

Huishoudbeurs & duurzaamheid Amsterdam RAI streeft ernaar om duurzaamheid steeds meer onderdeel te laten zijn van haar eigen beurzen. De Huishoudbeurs is een voorbeeld van een eigen beurs waar duurzaamheid als thema al vele jaren onderdeel van uitmaakt. Verschillende maatschappelijke themaâ&#x20AC;&#x2122;s worden hier onder de aandacht gebracht door middel van workshops, ludieke acties en samenwerkingsverbanden met verschillende maatschappelijke organisaties. Hieronder is kort uitgelicht hoe het thema duurzaamheid gestalte krijgt tijdens de jaarlijkse Huishoudbeurs.

Amsterdam RAI streeft ernaar om duurzaamheid steeds meer onderdeel te laten zijn van haar eigen beurzen. De Huishoudbeurs is een voorbeeld van een eigen beurs waar duurzaamheid als thema al vele jaren onderdeel van uitmaakt. Verschillende maatschappelijke themaâ&#x20AC;&#x2122;s worden hier onder de aandacht gebracht door middel van workshops, ludieke acties en samenwerkingsverbanden met verschillende maatschappelijke organisaties. Hieronder is kort uitgelicht hoe het thema duurzaamheid gestalte krijgt tijdens de jaarlijkse Huishoudbeurs.

De Huishoudbeurs is een jaarlijks evenement dat sinds 1950 door Amsterdam RAI wordt georganiseerd. Op de beurs, die van oudsher gericht is op vrouwen, presenteren exposanten producten en diensten op het gebied van mode en cosmetica, gezondheid, koken, wonen, apparatuur en vrije tijd. In 2012 hebben ruim vierhonderd exposanten het grote publiek kennis laten maken met de nieuwste producten en diensten. Naast vrije tijd en ontspanning is de Huishoudbeurs ook een platform voor

duurzame initiatieven. Afgelopen jaren zijn er verschillende MVO-onderwerpen en initiatieven geweest op de Huishoudbeurs. Enkele voorbeelden:

Samenwerking Urgenda Vanaf 2010 is er een samenwerking geweest met Urgenda. Urgenda is een stichting die Nederland van onderop en vanuit het bedrijfsleven wil verduurzamen. Urgenda heeft als motto: samen sneller duurzaam. In 2011 heeft Urgenda het Groen Paviljoen ingericht, met onder meer de Nederlandse Vrouwenraad, Good! en People 4 Earth. Dit Paviljoen had als doel om aan te tonen dat duurzaam leven en genieten prima samen kunnen gaan. Het Groen Paviljoen is geopend door een aantal BN-ers, waaronder Wubbo Ockels en Victoria Koblenko. Het Groen Paviljoen, en daarmee ook Urgenda, heeft veel aandacht en publiciteit gekregen. Tijdens de Huishoudbeurs 2012 konden bezoekers hun oude (schone) onderbroek omwisselen voor een duurzaam geproduceerde onderbroek. Urgenda, Saint Basics (underwear retailer) en Humana (ontwikkelingsorganisatie) daagden bezoekers uit na te denken over het productieproces van hun ondergoed. De oude onderbroeken werden direct op de beurs bij Humana ingezameld.

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

[ 38 ]

Samenwerking Coca-Cola Samen met Coca-Cola is in 2012 een actie gestart voor de inzameling van petflessen. Van gerecyclede petflessen zijn zitzakken, T-shirts voor het personeel en VIP goodie bags gemaakt. Op het buitenterrein van de Huishoudbeurs stond een grote container, waar bezoekers hun petflessen in konden deponeren. Het resultaat van deze inzameling was helaas minimaal en de actie zal daarom in 2013 niet meer plaatsvinden. Wel wordt de actie voortgezet, waarbij aan het publiek zichtbaar wordt gemaakt hoe gerecyclede petflessen kunnen worden hergebruikt.

Women Inc. Huishoudbeurs en Women Inc. hebben elkaar afgelopen editie versterkt door samen te werken, ieder vanuit haar eigen kracht. Women Inc. biedt de persoonlijke ontwikkeling en de Huishoudbeurs vertegenwoordigt het ‘gezelligste dagje uit’, waar een kwart miljoen vrouwen op afkomt. Women Inc. investeert in de kansen voor álle vrouwen. Bezoekers van de Huishoudbeurs konden via Women Inc. deelnemen aan workshops en talkshows om informatie te krijgen over thema’s als

Het Glazen Plafond en het combineren van werk en huishouden. Prinses Máxima, ambassadrice van Women Inc, opende het Women Inc Festival tijdens de Huishoudbeurs. De Huishoudbeurs biedt een platform waar vele vrouwen op afkomen, zodat Women Inc. haar boodschap groots kan uitdragen en vrouwelijke bezoekers zich bewuster worden van hun belangrijke positie in de maatschappij.

Stibat In 2012 heeft een batterij-inzamelactie plaatsgevonden met Stichting Batterijen (Stibat). Stibat regelt namens de fabrikanten en importeurs de inzameling van afgedankte batterijen in Nederland. In totaal leverden de bezoekers in 2012 ongeveer 45.000 lege batterijen in. Door dit succes zal Stibat ook in 2013 een stand hebben op de Huishoudbeurs voor de inzameling van lege batterijen.

Overige initiatieven In 2012 is gestart met een samenwerking met de Social Enterprise ‘Toogethr’. Zij hebben een carpool app ontwikkeld waar Huishoudbeursbezoekers gebruik van konden maken om op deze manier samen

[ 39 ]

te reizen. Toogethr is een Nederlandse start-up die via sociale netwerken het maximale wil halen uit bestaande middelen. In 2012 zijn overgebleven producten en -materialen van stands ingezameld door stichting Zending over Grenzen. Ruim veertig vrijwilligers vroegen standhouders om donaties en om spullen die anders zouden worden weggegooid. Het gaat om artikelen op het gebied van hygiëne, kleding, voedsel en babyproducten. Nadat alles is uitgezocht, worden de producten naar Oost-Europa gebracht door Zending over Grenzen, een internationale interkerkelijke hulporganisatie. Daar worden de goederen uitgedeeld aan mensen die geen geld hebben om die spullen zelf aan te schaffen. Het voedsel is naar de Voedselbank gebracht. Er is steeds meer aandacht voor duurzame initiatieven op de Huishoudbeurs. Amsterdam RAI ondervindt een toenemende belangstelling voor talkshows en workshops gericht op maatschappelijke thema’s. In 2011 is kwalitatief onderzoek gedaan naar voorkeuren en wensen van bezoekers.

13 Financieel In dit hoofdstuk wordt een beknopt overzicht gegeven van de financiële resultaten van Amsterdam RAI over 2012. Een uitgebreid financieel verslag is te vinden in het financieel jaarverslag van 2012. Amsterdam RAI gaat voor een duurzaam resultaat. Met duurzaam resultaat bedoelt Amsterdam RAI dat zij winstgevend wil zijn op een manier die bijdraagt aan een duurzame maatschappij. Bij de keuzes die Amsterdam RAI maakt, wordt gezocht naar de balans tussen financiële, sociale en ecologische aspecten.

Activiteiten In 2012 zijn in het Amsterdam RAI Convention Centre (de RAI) 629 evenemen-

ten georganiseerd die ruim 1,4 miljoen (2011: 1,6 miljoen en 2010: 1,4 miljoen) bezoekers trokken. Hiervan kwamen er 490.085 voor door Amsterdam RAI georganiseerde beurzen en 942.752 bezoekers voor door derden georganiseerde evenementen. Het totaal aantal exposanten kwam in 2012 uit op 16.364 (2011: 16.453 en 2010: 15.688). Het afgelopen jaar was de RAI 265 dagen in gebruik voor internationale evenementen. Ten opzichte van het jaar 2011 is het resultaat van de kernactiviteiten met 26,4% gestegen.

Financiële resultaten In 2012 heeft RAI Holding een netto-omzet behaald van € 134,7 miljoen; 0,8% meer dan de € 133,9 miljoen in 2011 en 7,8%

meer dan het qua evenementenkalender meer vergelijkbare jaar 2010. De omzetstijging is onder meer te danken aan de teruggekeerde BedrijfsautoRAI en de internationale eigen evenementen, alsmede de groei van door derden georganiseerde evenementen. De kosten zijn in 2012 gestegen met € 2,9 miljoen ten opzichte van 2011. Deze kostenstijging wordt grotendeels veroorzaakt door tegenvallers bij RAI Langfords en MECC Maastricht. Het resultaat van de kernactiviteiten steeg ten opzichte van 2011 aanzienlijk. Het bedrijfsresultaat kwam uit op € 6,0 miljoen (2011: € 7,8 miljoen). Na aftrek van rentelasten en belastingen bedroeg de nettowinst € 2,1 miljoen (2011: € 3,1 miljoen).

Financiële kerngegevens afgelopen vijf jaar 2012

2011

2010

2009

2008

134,7

133,9

125,0

108,2

123,5

Bedrijfsresultaat

6,0

7,8

11,6

4,4

10,9

Nettoresultaat

2,1

3,1

5,7

0,2

5,3

2012

2011

2010

2009

2008

392.034

306.382

291.146

197.575

308.529

763.622

1.057.815

773.728

1.015.544

752.298

119

159

125.238

81.986

84.645

198.755

108.092

403

406

400

318

281

151.943

140.375

235.700

421.867

211.495

629

595

590

573

473

1.432.837

1.586.558

1.385.219

1.833.741

1.380.414

Omzet

Activiteiten Amsterdam RAI Internat. tentoonstellingen en congressen Bezoekers

Nationale tentoonstellingen en congressen Bezoekers

Voorstellingen Bezoekers

Overige evenementen Bezoekers

Totaal RAI Totaal bezoekers

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

[ 40 ]

GRI tabel

Amsterdam RAI

GRI code

GRI G3.1 Richtlijnen informatie

2012

Strategie en analyse

1.1

Een verklaring van de Raad van Bestuur over relevantie van duurzame ontwikkeling voor de organisatie en haar strategie.

p. 3

1.2

Beschrijving van belangrijke gevolgen, risico’s en mogelijkheden.

p. 3

Organisatieprofiel

2.1

Naam van de organisatie.

p. 7- 8

2.2

Voornaamste merken, producten en/of diensten.

p. 7- 8

2.3

Operationele structuur van de organisatie, met inbegrip van divisies, dochterondernemingen en samenwerkingsverbanden.

p. 7- 8

2.4

Locatie van het hoofdkantoor van de organisatie.

p. 7- 8

2.5

Het aantal landen waar de organisatie actief is (met relevantie voor de duurzaamheidskwesties).

Amsterdam RAI is alleen in Nederland actief.

2.6

Eigendomsstructuur en de rechtsvorm.

p. 7- 8

2.7

Afzetmarkten (geografische verdeling, sectoren en soorten klanten).

p. 7- 8

2.8

Omvang van de verslaggevende organisatie.

p. 7-8, 40, 46

2.9

Significante veranderingen tijdens de verslagperiode wat betreft omvang, structuur of eigendom.

Er hebben geen significante veranderingen plaatsgevonden tijdens de verslagperiode betreft omvang, structuur of eigendom.

2.10

Onderscheidingen die tijdens de verslagperiode werden toegekend.

p. 13-14

Verslagparameters

Verslag profiel 3.1

Verslagperiode waarop de verstrekte informatie betrekking heeft.

p. 6

3.2

Datum van het meest recente verslag.

p. 6

3.3

Verslaggevingscyclus (jaarlijks, tweejaarlijks, etc.).

p. 6

3.4

Contactpunt voor vragen over het verslag of de inhoud ervan.

p. 52

Reikwijdte en afbakening van het verslag 3.5 3.6 3.7 3.8

Proces voor het bepalen van de inhoud van het verslag, met inbegrip van: relevantie, materialiteit en stakeholders. Afbakening van het verslag (bv. landen, divisies, dochterondernemingen, gehuurde faciliteiten, samenwerkingsverbanden, leveranciers). Vermeld eventuele specifieke beperkingen voor de reikwijdte of afbakening van het verslag. Basis voor verslaggeving over samenwerkingsverbanden, dochterondernemingen in gedeeltelijk eigendom, gehuurde faciliteiten, uitbestede activiteiten of andere entiteiten.

[ 41 ]

p. 6, 11 p. 8 N.v.t. N.v.t.

GRI tabel

GRI code 3.9 3.10 3.11

GRI G3.1 Richtlijnen informatie

2012

De technieken en berekeningsgrondslagen voor gegevensmetingen, waaronder de voor schattingen gebruikte aannames. Uitleg over de gevolgen van eventuele herformuleringen van eerder verstrekte informatie. Significante veranderingen ten opzichte van vorige verslagperiodes ten aanzien van reikwijdte, afbakening of meetmethoden van het verslag.

N.v.t. N.v.t.

3.12

Inhoudsopgave.

p. 2

3.13

Beleid en huidige praktijk met betrekking tot het verstrekken van externe assurance van het verslag.

Amsterdam RAI heeft het verslag niet extern laten verifiëren.

Bestuur, verplichtingen en betrokkenheid

Bestuursstructuur 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 4.11 4.12 4.13

De bestuursstructuur van de organisatie, met inbegrip van commissies die vallen onder het hoogste bestuurslichaam . Geef aan of de voorzitter van het hoogste bestuurslichaam eveneens een leidinggevende functie heeft. Voor organisaties met een enkelvoudige bestuursstructuur: vermeld het aantal onafhankelijke en/of niet-leidinggevende leden van het hoogste bestuurslichaam. Overlegorganen voor aandeelhouders en medewerkers voor aanbevelingen of medezeggenschap op het hoogste bestuurslichaam. Een koppeling tussen vergoedingen voor leden van de Raad van Bestuur en (top) managers en de MVO-prestaties van de organisatie. Processen waarmee de Raad van Bestuur waarborgt dat strijdige belangen worden vermeden. Proces voor het bepalen van de kwalificaties en expertise van de leden van de Raad van Bestuur voor het sturen van de MVO-strategie. Intern ontwikkelde missieverklaringen en gedragscodes die van belang zijn voor de MVO-prestaties, met de mate van invoering ervan. Procedures van de Raad van Bestuur voor het overzien van de MVO-prestaties, met inbegrip van relevante risico’s en kansen en naleving van internationaal overeengekomen standaarden en principes. Processen voor het evalueren van de eigen prestaties van de Raad van Bestuur, in het bijzonder betreffende MVO-prestaties. Toelichting over de toepassing van het voorzorgsprincipe. Extern ontwikkelde economische, milieugerelateerde en sociale handvesten, principes of standaarden die de organisatie onderschrijft. Lidmaatschap van verenigingen (zoals brancheverenigingen) en (inter)nationale belangenorganisaties.

p. 7-8 p. 7-8 N.v.t. p. 7-8 p. 7-8 p. 7-8 p. 7-8 p. 7-8 p. 7-8, 9-14 p. 7-8 p. 7-8, 13-14 p. 13 p. 13, 45

Overleg met belanghebbenden 4.14

Lijst van relevante groepen belanghebbenden voor de organisatie.

p. 10

4.15

Basis voor inventarisatie en selectie van stakeholders.

p. 10-12

4.16

Benadering van stakeholders en de frequentie van contacten.

p. 3, 6, 9-12

4.17

Reactie organisatie op de voornaamste onderwerpen en vraagstukken naar voren gekomen in contact met stakeholders.

p. 11 en reacties van stakeholders door het hele verslag.

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

[ 42 ]

GRI tabel

GRI code

GRI G3.1 Richtlijnen informatie

2012

Managementbenadering en prestatie-indicatoren

Economische prestatie-indicatoren

DMA Economische aspecten

p. 9-14, 40

EC1

Directe economische waarden die zijn gegenereerd.

p. 40

EC4

Significante financiële steun van de overheid.

Amsterdam RAI ontvangt geen financiële steun van de overheid.

Milieu prestatie-indicatoren

DMA Milieuaspecten.

p. 10-14, 19-30

EN3

Direct energieverbruik door primaire energiebron.

p. 19-21, 47

EN4

Indirect energieverbruik door primaire energiebron.

p. 19-21, 47

EN5

Energie die bespaard is door besparingen en efficiëntieverbeteringen.

p. 19-21, 47

EN6

Initiatieven ten behoeve van energie-efficiëntie of op duurzame energie gebaseerde producten en diensten, evenals verlagingen van de energie-eisen als resultaat van deze initiatieven.

p. 19-21, 47

Totaal waterverbruik.

p. 29, 50

Energie

Water EN8

Luchtemissies, afvalwater en afvalstoffen EN22

Totaalgewicht afval naar type en verwijderingsmethode.

p. 22-25, 48-49

Sociale prestatie- indicatoren: Arbeidsomstandigheden

DMA Arbeidsomstandigheden en volwaardig werk.

p. 9-18

LA1

Totale personeelsbestand naar type werk, arbeidsovereenkomst en regio.

p. 46

LA2

Totaal aantal en snelheid van personeelsverloop per leeftijdsgroep, geslacht en regio.

p. 46

Verhouding tussen werknemer en werkgever LA4

Percentage medewerkers dat onder een collectieve arbeidsovereenkomst valt.

LA5

Minimale opzegtermijn(en) in verband met operationele veranderingen, inclusief specificatie in collectieve overeenkomsten.

Amsterdam RAI BV heeft een eigen arbeidsvoorwaardenpakket en valt niet onder een collectieve CAO. Deze indicator is in Nederland wettelijk geregeld.

Gezondheid en veiligheid LA7

Letsel-, beroepsziekte-, uitvaldagen- en verzuimcijfers en het aantal werkgerelateerde sterfgevallen per regio.

[ 43 ]

p. 46

GRI tabel

GRI code

GRI G3.1 Richtlijnen informatie

2012

Opleiding en onderwijs

LA12

Percentage medewerkers dat regelmatig wordt ingelicht omtrent prestatie- en loopbaanontwikkeling.

Alle medewerkers hebben jaarlijks een evaluatie- en beoordelingsgesprek waarin de persoonlijke prestaties en loopbaanontwikkeling aan bod komen.

Diversiteit en kansen LA13

Samenstelling van bestuurslichamen en onderverdeling van medewerkers naar geslacht, leeftijdsgroep en minderheid (diversiteit).

p. 8, 16-17, 46

Gelijke beloning voor vrouwen en mannen

LA14

Verhouding tussen basissalarissen van mannen en vrouwen per medewerkerscategorie.

Amsterdam RAI werkt met vaste salarisschalen waar geen onderscheid wordt gemaakt tussen mannen en vrouwen.

Sociale prestatie-indicatoren: mensenrechten DMA

DMA Mensenrechten

p. 9-14, 30-32

Investerings- en inkoopbeleid

HR2

Percentage belangrijke leveranciers en aannemers dat getoetst is op naleving van de mensenrechten en op getroffen maatregelen.

Ketenverantwoordelijkheid: Het percentage belangrijke leveranciers dat getoetst is op naleving van mensen rechten is 0 procent. In 2013 worden drie leveranciers uit de top 20 tenderlijst ge-audit om te onderzoeken of afspraken worden nageleefd en of deze partijen ook daadwerkelijk voldoen aan de door hen beloofde invulling van duurzaamheid.

Sociale prestatie-indicatoren: maatschappij SO9 SO10

DMA acteren in maatschappij en gemeenschap.

p. 9-14, 33-39

Activiteiten met een significante potentiële of werkelijke negatieve impact op de lokale gemeenschap. Doorgevoerde preventie- en mitigatiemaatregelen in activiteiten met een significante potentiële of werkelijke negatieve impact op de lokale gemeenschap.

p. 33-39 p. 33-39

Sociale prestatie-indicatoren: productverantwoordelijkheid

DMA Productverantwoordelijkheid.

p. 12, 17

Etikettering van producten en diensten PR5

Beleid ten aanzien van klanttevredenheid, met inbegrip van resultaten van onderzoeken naar de klanttevredenheid.

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

[ 44 ]

p. 12

Bijlage 1 Vertegenwoordiging Amsterdam RAI in brancheverenigingen en zakelijke netwerken Branchevereniging / zakelijk netwerk ACC

International Association of Exhibitions & Events (IAEE)

Amsterdam Economic Board

International Congress & Convention Association (ICCA)

Association of Event Organisers (AEO)

Innovatielab [initiatief NBTC, HSMAI, NHTV]

Association International of Congress Centres (AIPC)

Leading Centres of Europe

Amsterdam Centre for Service Innovation (AMSI)

Meeting Professionals International (MPI)

Amsterdamse Kring

MOA, vereniging Marketing Research & Marketing Intelligence

Amsterdam Marketing (voorheen: ATCB, Amsterdam Partners, Amsterdam in Business)

Mobile Monday

Amsterdams Theateroverleg (OAT MOAT)

NBTC New York

ASAE (Centre of Association Leadership)

Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen (NBTC)

Corporate Event Marketing Association (CEMA)

Nederlands Institute voor Marketing (NIMA)

Centre of European Experience Economy

Nederlandse Vereniging Directiesecretaresses

City Wide Task force

Nieuw Amsterdams Peil (NAP)

CLC VECTA

NNBN

Clusters & Congressen MRA

Platform Innovatie in Marketing (PIM)

Congres- en Vergaderclassificatie

Professional Convention Management Association (PCMA)

De Industrieele Groote Club

Society of Independent Show Organisers (SISO)

Event Branche

Topsport Amsterdam

Freelance Event Profs

UFI

Genootschap voor Eventmanagers

Union of International Associations (UIA)

Golfclub The Dutch

United Nations Global Compact

Green Meetings Industry Council (GMIC)

Vereniging van Evenementen

Het Innovatiediner

WTC Business Club

Hospitality Sales & Marketing Association International (HSMAI)

[ 45 ]

Bijlage 2 Personeelscijfers Aantal medewerkers Amsterdam RAI 31-12-12 Man

Vrouw

Totaal

205

219

424

48,35%

51,65%

Aantal FTE Amsterdam RAI 31-12-12 Man

Vrouw

Totaal

201,49

187,15

388,64

51,84%

48,16%

Aantal medewerkers fulltime vs parttime 31-12-12 Man

Vrouw

Fulltime

185

Parttime

123

Man

Vrouw

Totaal

Aantal medewerkers uit dienst 2012

10,38%

Verzuimpercentage Amsterdam RAI 2012

Aantal medewerkers uit dienst 2012 Man

Vrouw

Totaal

3,43%

10,38%

Aantal medewerkers naar leeftijdsopbouw 31-12-13 Leeftijd

t/m 25

26-35

36-45

46-55

56+

Aantal mdws

135

134

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

[ 46 ]

Bijlage 3 Energieverbruik Elektra Jaar

2008

2009

2010

2011

2012

Inkoop Elektra

mWh

17.095

17.103

17.506

18.682

17.292

WKK Opwekking

mWh

1.204

Werkelijk verbruik

mWh

17.095

17.103

17.506

18.682

18.495

Vast net verbruik

mWh

13.982

13.699

13.616

13.911

13.949

100

105

110

111

Index commerciële bezetting

Procentuele verandering ten opzichte van 2008 Referentieverbruik

10%

11%

Werkelijk verbruik

0,0%

3,1%

-0,1%

4,1%

2,8%

Vast net

0,0%

0,9%

-5,0%

-5,2%

Doelstelling

0,0%

-5,0%

-10,0%

-15,0%

-20,0%

2008

2009

2010

2011

2012

Warmte/koude Jaar

Verbruik

m³

2.055.109

2.637.796

2.571.382

2.298.490

2.522.414

Verbruik door WKK

m³

330.836

2.191.578

68.491

63.486

81.384

72.747

69.363

Verbruik

Index graaddagen

100

102

127

105

Index commerciële bezetting

100

105

110

111

Procentuele verandering ten opzichte van 2008 Gasverbruik

0,0%

-6,7%

-8,8%

6,1%

-8,6%

Doelstelling

0,0%

-5,0%

-10,0%

-15,0%

-20,0%

Omrekentabel

m³

[ 47 ]

Bijlage 4 Afval Afval van evenementen in volume (mÂł) Jaar

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Restafval

22.439

14.021

12.085

14.028

13.280

14.132

527

2.443

5.086

4.566

6.416

4.625

Glas

119

111

Plastic

1.079

1.111

901

1.213

Hout

4.638

3.653

3.095

5.242

4.295

2.978

Tapijt

2.247

2.688

2.517

2.893

27.611

20.233

23.711

27.746

27.459

25.883

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Restafval

81%

69%

51%

48%

55%

Gescheiden afval

19%

31%

49%

52%

45%

Doelstelling

19%

24%

29%

34%

39%

44%

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Afvalproductie (*1000 kg)

4.226

3.442

2.673

3.433

3.521

3.420

Gescheiden afval (*1000 kg)

1.707

1.578

1.185

1.576

1.707

1.460

Index commerciĂŤle bezetting

100

-7%

-23%

-12%

-14%

-17%

0,0%

-5,0%

-10,0%

-15,0%

-20,0%

-25%

Papier

Totaal

Afvalscheiding van evenementen Jaar

Afvalreductie Jaar

Procentuele verandering ten opzichte van 2008 Afvalproductie Doelstelling

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

[ 48 ]

Bijlage 4 Afval Kalenderjaar:

2012

Klanten:

AMSTERDAM RAI B.V. CRED.ADM. (45004615)

Afvalsoort

(x in tonnen)

Hergebruik, Recycling, Verbranding

Stortplaats

10.00 - BOUW- EN SLOOPAFVAL A-KWALITEIT

464,460

99,5%

0,5%

10.35 - DAKAFVAL (koolteerhoudend vervuild)

5,680

100,0%

0,0%

171,600

100,0%

0,0%

54,820

100,0%

0,0%

13.00 - AFVALHOUT A-KWALITEIT

516,480

100,0%

0,0%

13.01 - AFVALHOUT B-KWALITEIT

40,700

100,0%

0,0%

15.00 - IJZER (FERROMETALEN)

27,455

100,0%

0,0%

1.960,560

100,0%

0,0%

30.06 - BEDRIJFSAFVAL G-KWALITEIT (tapijt)

351,720

100,0%

0,0%

30.11 - SWILL

129,160

100,0%

0,0%

21,440

100,0%

0,0%

291,800

100,0%

0,0%

33.10 - ARCHIEF/CONFIDENTIEEL

2,214

100,0%

0,0%

34.03 - VERVUILD VLAKGLAS

1,800

100,0%

0,0%

93,960

100,0%

0,0%

70.00 - KOELKASTEN, DIEPVRIEZERS

0,032

100,0%

0,0%

70.06 - GROTE HUISHOUDELIJKE APPARATUUR DIE GEVAARLIJKE STOFFEN BEVAT

0,672

100,0%

0,0%

70.09 - ICT- EN TELECOMMUNICATIEAPPARATUUR

0,446

100,0%

0,0%

73.01 - AFGEWERKTE OLIE CAT. II (Synthetisch)

0,010

100,0%

0,0%

75.01 - VERFRESTEN IN KUNSTSTOF-/STALEN VERPAKKINGEN

0,448

100,0%

0,0%

79.02 - NIKKEL- CADMIUMBATTERIJEN

0,226

100,0%

0,0%

79.11 – GASONTLADINGSLAMPEN

0,646

98,0%

2,0%

80.01 - SPECIFIEK ZIEKENHUISAFVAL, ONGESPECIFICEERD

0,020

100,0%

0,0%

11.00 - SCHOON PUIN 11.20 - TEERHOUDEND ASFALT

30.01 - BEDRIJFSAFVAL B-KWALITEIT (sorteerbaar)

30.47 - VETAFVAL 33.01 - PAPIER/KARTON

34.05 - GEMENGD GLAS

[ 49 ]

Bijlage 5 Waterverbruik Water Jaar

2008

2009

2010

2011

2012

Verbruik

m³

68.891

62.449

65.908

67.572

66.221

100

105

110

111

Index commerciële bezetting

Procentuele verandering ten opzichte van 2008 Waterverbruik

0,0%

-6,6%

-6,7%

-6,5%

-8,7%

Doelstelling

0,0%

-5,0%

-10,0%

-15,0%

-20,0%

RAI Duurzaamheidsverslag 2012

[ 50 ]

[ 51 ]

Colofon Redactie: Marjolijn Krul, MVO-Manager en Corine van Rijsingen, afdeling Corporate Communicatie Advies en tekst: Ernst & Young | Beco Vormgeving: Vormplan Design, bno Amsterdam

Amsterdam RAI Fotograaf: Richard van Yperen Otti Fotografie NFP Photography Correcties: Cisca Pisano en Albert Gerbel Contact: Amsterdam RAI ontvangt graag uw reactie op het duurzaamheidsverslag via corcom@rai.nl

Europaplein 1078 GZ Amsterdam Postbus 77777 1070 MS Amsterdam T 020 549 12 12 F 020 646 44 69 www.rai.nl