RAI Amsterddam | Jaarverslag 2016

jaarverslag 2016

Uitstekend jaarresultaat klant- en medewerkerscores gestegen, bedrijfsresultaat â‚Ź9,4 mln

Groei internationale titels Events in Amsterdam in de lift.

Start Aquatecht en Intertraffic (Mexico), belang in IBEX (US)

Herstel nationale evenementen Horecava, Woonbeurs en diverse andere evenementen vertonen weer groei

Multifunctioneel parkeergebouw geopend Strandzuid bijna gereed, bouw hotel nhow Amsterdam RAI gestart

Uitbreiding en vernieuwing directie en herinrichting topstructuur organisatie

Versterken innovatiekracht meer focus op verdere toekomst

Foto op de cover: impressie van ISE (Integrated Systems Europe).

Disclaimer: indien in dit jaarverslag wordt gesproken over ‘RAI Amsterdam', ‘wij’, ‘de onderneming’ of vergelijkbare aanduidingen, dan wordt daarmee RAI Holding B.V. bedoeld zoals toegelicht in paragraaf ’Corporate governance‘. Onderdelen van dit jaarverslag bevatten vooruitzichten op de toekomst. Deze onderdelen kunnen – zonder beperking – verwachtingen bevatten over toekomstige gerealiseerde en ongerealiseerde resultaten, rendementen, uitkeringen, overheidsmaatregelen, de invloed van andere regulerende maatregelen op de activiteiten van RAI Amsterdam, dochterondernemingen en macro-economische trends en de prestaties van RAI Amsterdam daarin. Dergelijke uitspraken worden voorafgegaan door, gevolgd door of bevatten woorden als ‘gelooft’, ‘verwacht’, ‘prognosticeert’, ‘meent’, ‘anticipeert’ of vergelijkbare uitdrukkingen. Deze toekomstgerichte uitspraken zijn gebaseerd op de huidige aannames over toekomstige activiteiten en zijn onderhevig aan bekende en onbekende factoren en andere onzekerheden waarvan vele buiten de invloedssfeer van RAI Amsterdam, waardoor toekomstige, feitelijke resultaten materieel kunnen afwijken van deze verwachtingen.

Met het oog op Titel 9, Boek 2 BW maakt de in de hoofdstukken ‘In Vogelvlucht' en 'Governance en Risicomanagement' weergegeven informatie onderdeel uit van het hoofdstuk ‘Verslag van de directie’. Waar ‘verslag van de directie’ staat, moet worden gelezen ‘bestuursverslag’ zoals bedoeld in Titel 9, Boek 2 BW.

Inhoudsopgave . . . . . . .

1. In vogelvlucht

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 4.

.

.

.

.

.

. . .

Profiel

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 5.

.

.

.

.

.

. . . . .

Kerncijfers

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.10.

.

.

.

.

.

. . . . . . . .

Voorwoord directie

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.12.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . .

Samenstelling RvC en directie

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.16.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . .

De kracht van verbinding

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.18.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . .

Zo faciliteren wij succes

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.19.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Bericht van de Raad van Commissarissen

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 20.

.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . .

Aan de Algemene vergadering . . . . . . . . . . .

3. Verslag van de directie

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.21.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 32.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . .

Resultaten in verslagjaar

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.33.

.

.

.

.

.

. . . . . .

Evenementen

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.37.

.

.

.

.

.

. . . . . . .

Dienstverlening

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.49.

.

.

.

.

.

. . . . .

Faciliteiten

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.54.

.

.

.

.

.

. . . .

Strategie

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.59.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . .

Personeel en organisatie

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.62.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . .

Eigen en vreemd vermogen

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.70.

.

.

.

.

.

. . . . . .

Vooruitzichten

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.75.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . .

4. Governance en risicomanagement

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 80.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . .

Corporate governance

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.81.

.

.

.

.

.

. . . . . . . .

Risicomanagement

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.86.

.

.

.

.

.

. . . . . . .

5. Jaarrekening

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 92.

.

.

.

.

.

. . . . .

Algemeen

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.93.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1. Geconsolideerde balans (v贸贸r voorstel resultaatbestemming)

.

.

.

.

.

.

.

.98.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Geconsolideerde winst- en verliesrekening

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.99.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . .

3.1. Geconsolideerd kasstroomoverzicht

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 100 . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Toelichting op de geconsolideerde balans per 31 december 2016

.

.

.

.

.

.

. 101 . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening 2016

.

.

.

.

.

.

. 107 . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1. Enkelvoudige balans (v贸贸r voorstel resultaatbestemming)

.

.

.

.

.

.

.

. 110 . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . .

5.1. Enkelvoudige winst- en verliesrekening

.

.

.

.

.

.

.

.

. 111 . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Toelichting op de enkelvoudige balans per 31 december 2016

.

.

.

.

.

.

.

. 112 . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . .

Voorstel resultaatbestemming

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 115 . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 116 . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . .

Resultaatbestemming volgens statuten

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 117 . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 118 . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 122 . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . . .

6. Overige gegevens

. . . . .

7. Colofon

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

#01

In vogelvlucht

4

Profiel RAI Amsterdam is een internationale beurs- en congresorganisatie. Wij zien het als ons vak om mensen samen te brengen, te verbinden en te inspireren. Daarom richten we ons op het faciliteren en organiseren van betekenisvolle ontmoetingen.

In ons Convention Centre in Amsterdam ontvangen we jaarlijks zo’n 1,5 miljoen bezoekers. Zij bezoeken publieks- of vakbeurzen, congressen, voorstellingen of andere evenementen. Het betreft evenementen die derde partijen organiseren en in ons Convention Centre laten plaatsvinden maar ook evenementen waarvan RAI Amsterdam zelf eigenaar en organisator is.

Voor de sectoren en hoogwaardige communities die we met deze eigen beurstitels bedienen, organiseert RAI Amsterdam ook soortgelijke vakbeurzen in het buitenland.

Missie en strategie Onze missie: 'Inspiring people' RAI Amsterdam creëert de

Het inspireren van mensen, dat is waar alles bij RAI Amsterdam uiteindelijk om draait. We noemen

condities waarin inspirerende

dit in één begrip: 'Inspiring people'. We geloven in de kracht van verbinding en creëren de condities

ontmoetingen plaatsvinden

waarin inspirerende ontmoetingen kunnen plaatsvinden. Of het nu gaat om een fysieke ontmoeting zoals een publieksbeurs, een groot congres, een internationale vakbeurs, een dance-event of een theatervoorstelling, of om een virtuele ontmoeting: in alles wat we doen staat deze essentie - het inspireren van mensen - centraal.

Strategie: 'het verhogen van de waarde van ontmoeting' leveren van maximale toegevoegde waarde

RAI Amsterdam wil haar bezoekers toegevoegde waarde leveren door hen samen te brengen in een inspirerende omgeving. Zo dragen wij bij aan hun zakelijk succes, memorabel moment, plezierige avond of aan een ander doel dat hen verbindt.

groot geworden door nationale evenementen

Nationale (publieks)evenementen hebben RAI Amsterdam bekend gemaakt en zijn de basis van ons succes. Alhoewel nationale evenementen in algemene zin onder druk staan, hecht RAI Amsterdam er aan haar positie en zeer hoge bekendheid in Nederland te behouden en waar mogelijk verder uit te bouwen.

toekomstige groei door internationale evenementen

Internationaal georiënteerde evenementen in hoogwaardige sectoren zullen de motor zijn voor onze groei. RAI Amsterdam biedt exploitanten en bezoekers van dergelijke evenementen een unieke propositie. Door het veilige, open en tolerante imago van Nederland, de aantrekkingskracht van Amsterdam en de uitstekende bereikbaarheid via Schiphol is Amsterdam bij uitstek een beursen congresstad. De centrale, binnenstedelijke ligging van het RAI Amsterdam Convention Centre en onze goede reputatie op het gebied van gastvrijheid zorgen voor een aangenaam en zakelijk succesvol verblijf.

afgestemd op de wensen van de hedendaagse bezoeker

De essentie om mensen samen te brengen en te inspireren is niet gewijzigd ten opzichte van de eerste beurs, die ruim 120 jaar geleden door de RAI is georganiseerd. De wijze waarop RAI Amsterdam hier in de 21e eeuw invulling aan geeft, is geheel afgestemd op de wensen van de hedendaagse en toekomstige bezoeker.

5

Convention Centre circa 500 evenementen

Het RAI Amsterdam Convention Centre is een innovatief, duurzaam en kostenefficiënt gebouwencomplex. In het Convention Centre worden jaarlijks circa 500 evenementen georganiseerd die zo'n 1,5 miljoen bezoekers trekken.

Gastvrijheid voorop jarenlange ervaring, de meest uiteenlopende wensen worden vervuld

Of het nu gaat om een vergadering van vijf personen, om 50.000 congresbezoekers of 250.000 beursbezoekers: RAI-medewerkers zijn trots dat zij door hun jarenlange ervaring en expertise een breed scala aan services en diensten kunnen bieden die een gastvrije ontvangst garanderen. Het is de professionaliteit van medewerkers die er voor zorgt dat de meest uiteenlopende wensen naar tevredenheid kunnen worden vervuld.

Multifunctioneel gebouwencomplex de dynamiek van combinatieverhuur: snel en flexibel wisselen tussen evenementen

locatie uitstekend bereikbaar

De kracht van het RAI Amsterdam Convention Centre is de multifunctionaliteit van het gebouw waardoor snel en flexibel kan worden gewisseld tussen de meest uiteenlopende combinaties van gebruik. De effectieve bezettingsgraad (gewogen gemiddelde) van het RAI Amsterdam Convention Centre behoort mede hierdoor tot de hoogste van Europa.

Het Convention Centre is gelegen aan de rand van de binnenstad en beschikt over een eigen treinen metrostation en binnenkort, als de Noord/Zuidlijn in 2018 opent, bovendien over een tweede metrostation. In zo'n 10 minuten reistijd staan bezoekers dan niet alleen in de centrale hal op luchthaven Schiphol, maar ook midden in het centrum van de hoofdstad.

Organisatie en exploitatie van eigen beurstitels 25 nationale en internationale

Ongeveer de helft van de omzet van RAI Amsterdam is gerelateerd aan eigen evenementen;

consumenten- en vakbeurzen

beurstitels die in-huis worden ontwikkeld en geëxploiteerd. In totaal organiseert RAI Amsterdam jaarlijks circa 25 consumenten- en vakbeurzen, zowel nationaal als internationaal. Deze evenementen vinden plaats in Amsterdam maar ook elders in Nederland en in het buitenland.

Sterke internationale positie wereldmarktleider in vijf sectoren

Door een duidelijke focus op eersteklas, internationaal geörienteerde evenementen en op het verzamelen van kennis van markten en doelgroepen heeft RAI Amsterdam eigen beurstitels die in vijf sectoren wereldmarktleider zijn. Deze sectoren (respectievelijk beurstitels) zijn: professionele schoonmaak (ISSA/INTERCLEAN), remanufacturing (ReMaTec), verkeerstechnologie (Intertraffic), de maritieme sector (METSTRADE en IBEX) en watertechnologie (Aquatech).

Ook de groei van diverse internationale en periodiek terugkomende verhuringen voor beurzen en congressen die derden organiseren, draagt bij aan de sterke internationale positie.

Fysieke en virtuele ontmoeting 'year round' contact met communities

Naast de fysieke ontmoeting op evenementen faciliteert RAI Amsterdam ook de virtuele ontmoeting. Zo wordt het bereik van beurzen en congressen vergroot en wordt breder contact onderhouden met de doelgroepen en communities, ook buiten de periode van een evenement.

6

Betekenis voor stad en maatschappij RAI Amsterdam stimuleert stad en regio

In stad en regio stimuleert RAI Amsterdam de economie. Hotels, restaurants, musea, vervoerders, toeleveranciers en de luchthaven profiteren van de grote aantallen exposanten en bezoekers die de stad aandoen vanwege (veelal internationale) beurzen, congressen en evenementen. Zakelijke bezoekers met een kort, meerdaags verblijf zijn ook goed voor stad en regio. Door hun verblijf overdag op beurs of congres borgen zij dat onze stad in balans blijft, terwijl zij als gevolg van hun verblijf bijdragen aan onze lokale economie. Eind 2014 is de economische betekenis van RAI Amsterdam voor de metropool Amsterdam opnieuw in kaart gebracht. Hieruit bleek dat de waarde van RAI Amsterdam voor de stad en regio de afgelopen jaren verder is toegenomen. Zo zorgt RAI Amsterdam voor een jaaromzet in de regio Amsterdam van ruim 600 miljoen euro per jaar en voor werkgelegenheid voor ruim 7.000 banen op full time basis.

koploper in maatschappelijk

Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) is een integraal onderdeel van het beleid van

verantwoord ondernemen

RAI Amsterdam. De MVO-aanpak van RAI Amsterdam is internationaal bekroond met de meest prestigieuze duurzaamheidscertificeringen. De voortgang op de MVO-beleidsterreinen wordt jaarlijks gerapporteerd in een separaat duurzaamheidsverslag. RAI Amsterdam wil een bijdrage leveren aan de welvaart van Amsterdam. Natuurlijk zorgen de evenementen voor omzet in de stad, maar ook op andere fronten wil RAI Amsterdam zich inzetten. Door het aantrekken van lokale leveranciers en het bieden van kansen aan mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. Door het beperken van de impact van grote evenementen op het dagelijks leven in de stad, waar enigszins mogelijk. Door een actieve dialoog te voeren met onze stakeholders. Zo willen we borgen dat RAI Amsterdam een gewaardeerde bijdrage blijft leveren aan de samenleving, ieder jaar opnieuw.

Aandeelhouders twee aandeelhouders

De houdstermaatschappij binnen RAI Amsterdam is RAI Holding BV. Deze heeft twee aandeelhouders: RAI Vereniging en Gemeente Amsterdam.

RAI Vereniging: 75%

RAI Vereniging houdt 75 procent van de aandelen. RAI Vereniging is de branchevereniging van fabrikanten, importeurs en groothandel in mobiliteit gelieerde producten zoals auto’s, vrachtauto’s, fietsen en aanhangers. De vereniging telt circa 500 leden. De betrokkenheid van RAI Vereniging bij RAI Amsterdam voert ver terug in de tijd. De rijwielindustrie startte in 1893 met het organiseren van een jaarlijkse beurs in Amsterdam. Enkele jaren, nadat ook de auto-industrie deelnam, ontstond de naam RAI, naar ‘Rijwiel en Automobiel Industrie’.

Gemeente Amsterdam: 25%

De overige 25 procent van de aandelen is in handen van de Gemeente Amsterdam. De deelname van de Gemeente Amsterdam dateert van 1956 en heeft een economische achtergrond. In 2016 heeft de Gemeente Amsterdam besloten te starten met een proces tot verkoop van het gemeentelijk belang.

7

Medewerkers 400 medewerkers en circa 3.000 flexkrachten

Bij RAI Amsterdam werken ruim 400 medewerkers (371 FTE). Circa de helft vervult een commerciĂŤle functie, ruim een derde een operationele functie en ruim 10 procent behoort tot de staf. Hiernaast worden op evenement-basis flexkrachten ingezet. De vaste flexibele schil bestaat uit zo'n 300 terugkerende flexkrachten. RAI Amsterdam zet op jaarbasis in totaal zo'n 3.000 flexkrachten in.

8

9

Kerncijfers Evenementen en bezoekers: tot en met 2012 inclusief MECC Maastricht.

Bezoekers Aantallen x 1.000

2016

2015

2014

2013

2012

Internationale evenementen

372

330

471

451

392

Nationale evenementen

734

1.048

672

652

764 125

Voorstellingen Overige evenementen Totaal in Amsterdam

37

40

62

80

281

327

313

198

152

1.425

1.745

1.518

1.381

1.433

Elders in Nederland

‑

7

0

‑

50

Elders in Buitenland

96

83

64

67

62

Totaal buiten Amsterdam

96

90

65

67

111

1.520

1.835

1.582

1.448

1.544

2016

2015

2014

2013

2012

Totaal

Exposanten Aantal

18.464

15.816

18.649

15.389

16.364

63%

60%

63%

55%

52%

2016

2015

2014

2013

2012

458

434

521

464

616

Exposanten Waarvan uit buitenland

Organisatoren Aantal

Externe organisatoren RAI Amsterdam

19

24

23

23

23

477

458

544

487

639

2016

2015

2014

2013

2012

Internationale evenementen

52

41

54

47

48

Nationale evenementen

34

43

43

45

59

Voorstellingen

35

39

55

85

119

Overige evenementen

350

325

383

300

403

Totaal in Amsterdam

629

Totaal

Evenementen Aantallen

471

448

535

477

Elders in Nederland

‑

1

1

‑

4

Elders in buitenland

6

9

8

10

6

Totaal buiten Amsterdam

6

10

9

10

10

477

458

544

487

639

Totaal

10

Klanttevredenheid Klantscore (van 1 tot 10) voor tevredenheid over RAI Convention Centre

2016

2015

2014

2013

2012

Organisers (evenementen door derden)

8,2

7,7

7,8

7,6

7,4

Exposanten (eigen evenementen)

7,8

7,5

7,6

7,4

7,3

Bezoekers (eigen evenementen)

7,8

7,3

7,6

7,2

7,2

2016

2015

2014

2013

2012

Omzet en resultaat x € 1 mln

Beurzen en evenementen

50,2

56,9

47,5

39,4

52,5

Accommodatieverhuur

19,8

18,1

22,3

23,6

23,2

-

-

-

-

3,2

Catering

14,5

15,5

15,1

17,8

16,9

Parkeren

5,0

5,9

4,5

4,3

5,4

Hotelcommissies

2,6

3,3

3,4

3,5

3,1

Facility services

26,1

24,3

24,8

20,8

22,3

Uitgeven van vakbladen

Overige

2,0

2,1

2,1

7,2

8,1

120,2

126,2

119,7

116,6

134,7

Uitbesteed werk

47,1

58,6

45,4

46,0

57,3

Lonen en salarissen, incl. sociale en pensioenlasten

29,0

27,8

29,2

29,1

31,5

Afschrijvingen

15,0

13,8

14,3

15,3

15,8

Overige bedrijfskosten

19,7

17,0

17,2

19,1

24,1

110,8

117,2

106,1

109,5

128,7

24,4

22,7

28,0

22,4

21,8

Omzet

Bedrijfskosten

EBITDA

9,4

8,9

13,7

7,1

6,0

7,9%

7,1%

11,4%

6,1%

4,5%

5,0

4,2

9,3

3,3

2,1

2016

2015

2014

2013

2012

87,9

86,7

84,7

77,7

76,4

Bedrijfsresultaat Als % omzet

Nettoresultaat

Balans x € 1 mln

Groepsvermogen Balanstotaal

205,8

201,8

198,0

189,9

196,2

Solvabiliteit

42,7%

43,0%

42,8%

40,9%

38,9%

2016

2015

2014

2013

2012

Personeel In dienst bij groep, gemiddeld

Medewerkers, FTE Waarvan in Nederland Medewerkertevredenheid (tweejaarlijks)

371

375

384

390

379

100%

100%

100%

100%

100%

8,2

‑

7,9

‑

7,7

11

Voorwoord directie

Paul Riemens (links) en Maurits van der Sluis

alle commerciële doelen gerealiseerd

2016 was een goed jaar voor RAI Amsterdam. Alle gestelde commerciële doelen zijn gerealiseerd.

Op onze kwaliteitsindicatoren scoorden we goed: organisatoren beoordeelden ons convention centre met een 8,2 (2015: 7,7). Bezoekers beoordeelden onze eigen beurzen met een 7,8 (2015: 7,3). Ook de exposanten beoordeelden onze beurzen in 2016 met een 7,8 (2015: 7,5). De medewerkerstevredenheid, die tweejaarlijks wordt gemeten, bereikte eind 2016 een nieuw hoogtepunt met een score van 8,2 (2014: 7,9). Bottom-line bedroeg het bedrijfsresultaat € 9,4 miljoen (2015: € 8,9 miljoen).

100 miljoenste bezoeker

Donderdag 7 april 2016 heeft RAI Amsterdam een bijzondere mijlpaal in haar geschiedenis bereikt.

Tijdens de RAI-vakbeurs Intertraffic Amsterdam werd de 100 miljoenste bezoeker sinds de opening van het Europacomplex in 1961 verwelkomd.

Evenementen Internationaal focus op internationale evenementen: een goede keuze

In 2016 vonden in totaal 52 internationale evenementen plaats. De afgelopen jaren heeft RAI Amsterdam een goede keuze gemaakt door zich te richten op de groei van hoogwaardige, internationaal georiënteerde evenementen. Mede hierdoor hebben we onze portefeuille versterkt, zowel voor wat betreft de door derden georganiseerde als eigen evenementen.

12

Door de focus op internationale sectoren en doelgroepen te leggen, heeft RAI Amsterdam de afgelopen jaren de omzetdaling van Nederlandse nationale evenementen kunnen compenseren.

Hierdoor hebben we jaarlijks -zelfs gedurende de crisis- een positief resultaat gerealiseerd.

stad in balans

Internationale, zakelijke bezoekers met een kort, meerdaags verblijf zijn ook goed voor stad en regio. Door hun verblijf overdag op beurs of congres borgen zij dat onze stad in balans blijft, terwijl zij met hun verblijf stevig bijdragen aan onze lokale economie.

internationale evenementen door derden

Het grootste aandeel van de internationale evenementen werd door derden georganiseerd: in totaal betreft dit 45 evenementen. We verwelkomden onder andere de periodiek terugkomende edities van ISE (Integrated Systems Events; audiovisuele markt), IBC (International Broadcasting Convention; digitale media, televisie- en radiowereld) en PLMA’s World of Private Label International Trade Show (fabrikanten en retailers van private label producten). Tot de nieuwe evenementen behoorden onder andere FESPA Digital (grootformaat digitaal drukwerk) en ECCMID (artsen en onderzoekers in klinische microbiologie).

eigen internationale evenementen in binnen- en buitenland

Ook onze eigen internationale titels METSTRADE, ISSA/INTERCLEAN, Intertraffic en Greentech vonden plaats in Amsterdam. In Mexico organiseerde RAI Amsterdam voor het eerst de Aquatech en Intertraffic. Deze eerste edities maakten een mooie start als spin-off van bewezen RAI-beurzen.

Nationaal nationale evenementen door derden

In het verslagjaar vonden 34 nationale evenementen plaats. Derden organiseerden PAN Amsterdam, Jumping Amsterdam, Masters of LXRY, Provada, Modefabriek, de Nationale Carrièrebeurs, Building Holland en diverse andere evenementen.

eigen nationale evenementen

RAI Amsterdam organiseerde zelf de Huishoudbeurs/Negenmaandenbeurs, de Horecava en de HISWA Amsterdam Boat Show.

geen continuïteit voor BedrijfsautoRAI, introductie MobiliteitsRAI

Helaas heeft RAI Amsterdam in overleg met RAI Vereniging moeten besluiten dat de BedrijfsautoRAI 2017 niet door gaat. Ondanks een succesvolle editie in 2015 heeft een aantal exposanten aangegeven niet deel te nemen aan de 2017-editie. Hiermee valt de basis weg voor een BedrijfsautoRAI. In samenwerking met RAI Vereniging heeft RAI Amsterdam vervolgens de MobiliteitsRAI geïntroduceerd. De MobiliteitsRAI is een geheel nieuw zakelijk platform voor alle professionals in de mobiliteitsbranche. Door het koppelen van een driedaagse beurs aan een volwaardig congresprogramma, wordt één moment en plek gecreëerd waar de mobiliteit van morgen centraal staat. De MobiliteitsRAI vindt plaats in oktober 2017 en wordt eens in de twee jaar gehouden.

uitdaging

Vanaf het moment dat de AutoRAI en BedrijfsautoRAI niet meer in de planning stonden, is RAI Amsterdam actief op zoek gegaan naar alternatieve evenementen in de vrijgekomen periode. In de periode van de AutoRAI zijn al enkele mooie nieuwe evenementen geboekt. Het blijft voor RAI Amsterdam echter een uitdaging om de toegevoegde waarde van een evenement als de AutoRAI te evenaren en, meer in algemene zin, nationale beurzen te (her)ontwikkelen.

13

Breed scala de meest uiteenlopende soorten evenementen

Naast internationale en nationale beurzen en congressen, waarmee RAI veel bekendheid genereert, vond er een scala aan andere type evenementen plaats. Van dancefeest tot kerkdienst, foodtruckfestival tot jaardiner... RAI Amsterdam was er ook in 2016 voor iedereen.

“RAI Amsterdam is er voor iedereen” Vastgoedontwikkelingen verlopen volgens plan

Multifunctioneel parkeergebouw voorbeeld voor wat betreft flexibiliteit en aanpasbaarheid gebouw

Het nieuwe parkeergebouw van RAI Amsterdam is in augustus 2016 in gebruik genomen. Het multifunctioneel gebouw telt 9 parkeerlagen en biedt ruimte aan circa 1.000 voertuigen. Voor wat betreft de flexibiliteit en aanpasbaarheid is het gebouw een voorbeeld voor de wijze waarop we het RAI Amsterdam Convention Centre verder willen ontwikkelen.

Hotel nhow Amsterdam RAI bouw van start gegaan

De skyline van Amsterdam zal medio 2019 voorgoed veranderen met de komst van het iconische hotel nhow Amsterdam RAI. Met 650 kamers en 91 meter hoogte wordt nhow Amsterdam RAI het grootste hotel van de Benelux. Op 26 oktober is de bouw van het hotel officieel van start gegaan.

Aandelenbelang Gemeente Amsterdam Gemeente gestart met verkoop deelbelang, onder strikte voorwaarden

In 2016 heeft de Gemeente Amsterdam, die 25% van de aandelen in RAI Amsterdam houdt, besloten om te starten met verkoop van het gemeentelijk belang aan een derde partij. Hierbij stelt de gemeente dat enkele voorwaarden gelden. Zo dient de continuïteit van RAI te worden gewaarborgd. Ook het behoud van de samenwerking tussen Gemeente Amsterdam en RAI Amsterdam, ten aanzien van onder andere verwerving van internationale congressen, bereikbaarheid en organisatie van evenementen, geldt als voorwaarde. RAI Amsterdam levert een belangrijke bijdrage aan stad en regio en het is in het publieke belang dat deze bij vervreemding wordt geborgd.

Mutaties in RvC afscheid genomen van de heer Houterman en mevrouw Rijxman, mevrouw NAAM

We danken commissarissen Ferry Houterman en Shula Rijxman voor hun bijdrage en betrokkenheid bij onze onderneming. Zij namen in 2016 afscheid van onze organisatie. De heer Houterman was maar liefst twaalf jaar verbonden aan RAI Amsterdam.

verwelkomd

14

Aantreden nieuwe directie dankwoord Hans Bakker

2016 was ook in organisatorisch opzicht een transitiejaar. In het voorjaar vond een directiewisseling plaats, waarbij Hans Bakker, algemeen directeur sinds 2002, afscheid nam van onze organisatie. De statutaire directie werd uitgebreid tot twee personen. Wij danken Hans voor alles wat hij voor RAI Amsterdam heeft betekend en zien het als een voorrecht om zijn werk te mogen voortzetten.

innovatie: versnellen en versterken

Als nieuwe directie hebben we de tweede helft van het verslagjaar gebruikt om de horizon te verleggen. De strategie houden we vast maar op gebied van innovatie willen we versnellen en versterken. In het najaar is een nieuwe topstructuur ingericht, waarbij de traditionele splitsing tussen organiserende en faciliterende divisies (resp. RAI Exhibitions en RAI Convention Centre) is verlaten.

Samen we zien uit naar de toekomst

We danken onze stakeholders: onze bezoekers, exposanten en organisatoren, maar ook onze aandeelhouders, RvC, medewerkers en Amsterdammers voor hun betrokken relatie met RAI Amsterdam. Wij zien uit naar de toekomst en nodigen iedereen uit deze samen met ons vorm te geven.

Amsterdam, 16 maart 2017

RAI Holding B.V.

Paul Riemens, CEO Maurits van der Sluis, COO

15

Samenstelling RvC en directie Raad van Commissarissen De Raad van Commissarissen bestaat formatief uit vijf leden. Twee posities zijn vacant, waarvan er één de commissaris op voordracht van de Gemeente Amsterdam betreft.

R.H. (Roelf) de Boer (1949), voorzitter. Tevens voorzitter Selectie- en Benoemingscommissie benoemd 23 april 2015 in eerste zittingstermijn tot 23 april 2019. Voorzitter per 24 april 2015

Nederlandse nationaliteit. Nevenfuncties: voorzitter Raad van Commissarissen Zeeland Seaports, voorzitter Raad van Commissarissen De Beijer BV, voorzitter Nederlandse Delegatie Internationale Jachtraad (CIC).

J.W.Th. (John) van der Steen (1954), vice-voorzitter en voorzitter Auditcommissie benoemd 7 april 2011, tweede

Nederlandse nationaliteit. Overige commissariaten: Voorzitter

zittingstermijn tot 7 april 2019,

Raad van Commissarissen BinckBank N.V. Voorzitter Raad van

Vicevoorzitter per 2014

Commissarissen Princess Sportsgear & Traveller BV. Nevenfuncties: Lid Bestuur Stadhold Insurances S.A., directeur/eigenaar Ansteen Holding B.V. Tevens bestuurslid van de Stichting Donateurs van het Koninklijk Concertgebouworkest.

Mevr. A.M.H. (Annemarie) van Gaal (1962), voorzitter Remuneratiecommissie, lid Auditcommissie benoemd 15 september 2015

Nederlandse nationaliteit. Dagvoorzitter en spreker, columnist De

in eerste zittingstermijn tot 15

Telegraaf. Commissariaten: Lid Raad van Commissarissen

september 2019

Pathé, lid Raad van Commissarissen Value8. Nevenfuncties: bestuurslid Start Foundation, lid comité van aanbeveling Stichting Het Vergeten Kind.

Functiebeëindiging in verslagjaar F.I.M. (Ferry) Houterman (1949) benoemd 1 september 2004, datum van aftreden: 31 december 2016

Nederlandse nationaliteit. Benoemd met versterkt aanbevelingsrecht van de Ondernemingsraad. Zelfstandig management consultant. Overige commissariaten: lid Raad van Commissarissen Rabobank Amsterdam, lid Raad van Commissarissen Hampshire Hotel Group, lid Raad van Commissarissen Tahal (Kardan Group). Maatschappelijke nevenfuncties: lid Raad van Toezicht BNN-VARA Omroep (tot 1 juni 2016), lid Raad van Toezicht CNV Connectief (onderwijs, zorg, overheid), lid Raad van Toezicht Waarborgfonds Kinderopvang / Ruimte Onderwijs (tot 1 mei 2016), lid Raad van Toezicht Jongeren Cultuurfonds, lid Raad van Toezicht Metropole Orkest, lid Raad van Toezicht ROC Leiden, lid bestuur Vrienden Stadsarchief Amsterdam, lid bestuur PC Uitvaart (vanaf 1 juli 2016).

16

Mevr. S.J. (Shulamith) Rijxman (1959) benoemd 12 april 2012 in eerste zittingstermijn tot april 2016, afgezien van tweede termijn

Nederlandse nationaliteit. Functies en nevenfuncties op einddatum RvC-functie bij RAI Amsterdam: Functie: Lid Raad van Bestuur van de Nederlandse Publieke Omroep (NPO). Nevenfuncties uit hoofde van haar functie als lid Raad van Bestuur NPO: lid Bestuur Coproductiefonds Binnenlandse Omroep (CoBO) en lid Bestuur STER. Maatschappelijke nevenfuncties: voorzitter Amsterdam Marketing, lid Raad van Advies Mijksenaar, lid Raad van Toezicht Nationale Opera & Ballet.

Directie Per 7 april 2016 bestaat de statutaire directie uit twee personen; tot deze datum bestond deze uit één persoon.

Dr. Ir. P. (Paul) Riemens, CEO per 7 april 2016 benoemd per 7 april 2016 in eerste termijn tot april 2020

Nederlandse nationaliteit. Aandachtsgebieden: Finance, HR, ICT, Legal, Hospitality en Venue. Functie tot 1 mei 2016: CEO Luchtverkeersleiding Nederland. Nevenfuncties: lid Raad van Commissarissen Twynstra Gudde, voorzitter Raad van Toezicht St. Jansdal ziekenhuis, voorzitter Jumping Amsterdam, lid raad van advies DDA, lid adviescommissie stichting Hoogvliegers.

M. (Maurits) van der Sluis, COO per 7 april 2016 benoemd per 7 april 2016 in eerste termijn tot april 2020

Nederlandse nationaliteit. Aandachtsgebieden Marketing & Digital, Commercial, Clients en Operations. Functie tot 1 mei 2016: Directeur RAI Amsterdam Convention Centre.

Nevenfuncties: voorzitter van The Leading Centers of Europe, penningmeester Stichting Voorfinanciering- en Garantie Fonds, bestuurslid Nederlandse Ski Vereniging, bestuurslid EMECA (European Major Exhibition Center Association).

Functiebeëindiging in verslagjaar Drs. A.J. ( Hans) Bakker (1951), algemeen directeur tot 7 april 2016 benoemd 2002, uit functie 1

Nederlandse nationaliteit. Functies en nevenfuncties op

mei 2016, uitdiensttreding 1

einddatum directiefunctie bij RAI Amsterdam: Commissariaten:

augustus 2016

Voorzitter Raad van Commissarissen Transavia Airlines B.V., Voorzitter Raad van Commissarissen GVB Holding N.V., Voorzitter Raad van Commissarissen SnowWorld N.V. Maatschappelijke nevenfuncties: voorzitter Raad van Toezicht van Holland Marketing (NBTC), voorzitter bestuur van de Stichting Jumping Amsterdam, lid van de Commissie van Beroep van de Stichting Garantiefonds Reisgelden (tot 1 januari 2016) en van de Stichting Calamiteitenfonds Reizen (tot 1 januari 2016), lid van het algemeen bestuur Stichting Amsterdam Museum Fonds, lid van de Raad van Toezicht van de stichting Hulphond, lid Raad van Advies UvA-faculteit Economie en Bedrijfskunde. Overige nevenfuncties: counseling advisor van MIRUS B.V., directeur/eigenaar van VIMARO Management B.V.

17

AMSTERDAM

NOORD

AMSTERDAM

CENTRUM

AMSTERDAM

WEST

AMSTERDAM

OOST

AMSTERDAM

AMSTERDAM

ZUID

ZUID-OOST

10 min

SCHIPHOL

VANAF

2018

5 KILOMETER

De kracht van verbinding ... in Amsterdam

... naar Amsterdam

bezoekers een inspirerend verblijf.

Convention Centre zeer goed bereikbaar.

Historisch centrum

322 rechtstreekse vluchten

De Nederlandse hoofdstad is beroemd om zijn unieke grachten.

De 17e-eeuwse grachtengordel is in 2010 opgenomen in de

Amsterdam Schiphol Airport staat bekend om zijn kwaliteit en goede bereikbaarheid. De luchthaven vormt een knooppunt

UNESCO-Werelderfgoedlijst. De vrije cultuur en open sfeer van Amsterdam zijn uitnodigend voor internationale bezoekers.

van vervoersnetwerken met maar liefst 322 rechtstreekse verbindingen met andere steden. Met 58 mln. passagiers per

Door de binnenstedelijke ligging biedt RAI Amsterdam haar

Vanuit Europees en mondiaal perspectief is het RAI Amsterdam

jaar is Schiphol de vijfde luchthaven van Europa.

Compacte stad, alles dichtbij Een belangrijk voordeel voor internationale bezoekers is dat

Korte afstand van luchthaven tot RAI Amsterdam

de stad veel compacter is dan andere Europese steden.

Met slechts vier kilometer is de afstand van het beursgebouw tot het hart van het centrum zeer gering waardoor bezoekers

De afstand van de landingsbaan op Amsterdam Schiphol Airport tot het RAI Amsterdam Convention Centre is slechts 10 km.

Vanaf het in de luchthaven gelegen treinstation, kunnen

hun zakelijke reis efficiĂŤnt kunnen combineren met een aangenaam, binnenstedelijk verblijf.

bezoekers gebruik maken van een rechtstreekse, frequente treinverbinding. Eenmaal vertrokken met het openbaar vervoer, staan zij binnen 10 minuten op het station Amsterdam RAI.

18

Van organiseren ...

Internationaal • Ontwikkeling en exploitatie van circa 15 internationale vakbeurzen in Amsterdam en daarbuiten • Wereldmarktleider in Amsterdam met 5 titels/merken • Spin-off’s van de ‘moedermerken’ in

Nationaal • Ontwikkeling en exploitatie van circa 7 nationale vak- en publieksbeurzen in Amsterdam • Grootste (betaalde) publieksevenementen van Nederland in portfolio

Mexico, China, Turkije en Verenigde Staten

Marketing • Strategieprogramma gericht op het vernieuwen van de fysieke ontmoeting • Ontwikkeling online communities en virtuele contact strategieën • Marketing Services beheert en exploiteert een bezoekersdatabase met circa 2 miljoen unieke records • Partnership & Media Solutions ten

• Internationaal netwerk van kantoren en agenten

behoeve van optimale exposure tijdens en rondom evenementen

... tot faciliteren Organiser Services • Aanbieden van kennis en netwerk in relatie tot Nederland, Amsterdam en de RAI • Solutions op IT-, hotelaccommodatie, catering, logistiek, audiovisueel en mediaterrein • Exhibition management; advies en begeleiding • Bezoekers/exposanten-registratiesystemen • Vergunninghouder van diverse

Exhibitor Services • Webshop met producten en diensten gericht op exposanten. Integratie in website van evenementenorganisator • Balie voor last-minute bestellingen • Uitgebreid assortiment: standbouw, meeting rooms, lounges, ICT en meer • Exposantencatering, flexibel inzetbaar

Visitor Services • Hotel Service verzorgt meer dan 100.000 hotelreserveringen per jaar • Kamers gegarandeerd beschikbaar voor grote evenementen • Speciale voorwaarden voor vluchten via partner KLM • Parking, garderobe en andere bezoekersdiensten • Verschillende vormen van visitor catering: variëteit aan bars, lounges, 9 restaurants en 28 concessionairs; van buffet tot à la

evenementsgebonden vergunningen

carte en take away gelegenheden • Transfers, excursies, auto en fietsverhuur, boottochten en meer

RAI Amsterdam beschikt over de volgende certificeringen: • 5-hamers • ISO-9001 (Kwaliteitsmanagement) • AIPC Gold • ISO-14001 (Milieumanagement) • EarthCheck Gold • Green Key Gold

• ISO-20121 (Duurzaamheid en evenementen) • OHSAS-18001 (Arbo en veiligheid)

• Top Employer

• BREEAM-Excellent certificering (voor bouw Amtrium)

19

#02

Bericht van de Raad van Commissarissen

20

Aan de Algemene vergadering Hierbij biedt de Raad van Commissarissen (RvC) het jaarverslag van RAI Holding B.V. aan.

goedkeurende controleverklaring accountant

De directie heeft het jaarverslag opgesteld. In dit jaarverslag is de jaarrekening over 2016 opgenomen. BDO Audit & Assurance B.V. (BDO) heeft de jaarrekening gecontroleerd en voorzien van een controleverklaring. Wij verwijzen u hiervoor naar het hoofdstuk 'overige gegevens' in dit jaarverslag.

Toezichts-, advies- en werkgeversrol

taken RvC

De RvC houdt toezicht op het beleid van de directie en op de algemene gang van zaken van de vennootschap en de met haar verbonden ondernemingen. Bovendien staat de RvC de directie met raad terzijde, zowel op verzoek van de directie als op eigen initiatief. De RvC vervult verder de werkgeversrol ten aanzien van de directie. De RvC richt zich bij de vervulling van haar taak naar het belang van de vennootschap en de met haar verbonden ondernemingen en weegt daartoe de belangen van bij de vennootschap betrokkenen af. De wijze waarop de RvC deze rollen in het verslagjaar heeft ingevuld, zijn hieronder beschreven.

RvC in toezichthoudende rol

periodieke rapportages: Resultaat YTD rapportage en Aandeelhoudersrapportage

Het interne toezicht op de directie en op de algemene gang van zaken in de onderneming gebeurt onder meer door het monitoren van de realisatie van de beoogde resultaten. De RvC maakt daarbij gebruik van een tweetal door de directie aangeleverde voortgangsrapportages: het Resultaat Year to Date (YTD) en de Aandeelhoudersrapportage. De bespreking van deze rapportages vormt een vast agendapunt van zowel de Auditcommissie als van de voltallige RvC.

De Year to Date rapportage geeft een rolling forecast van het jaarresultaat. Ook andere financiële kengetallen zoals de bezettingsgraad en de liquiditeitspositie worden in de rapportage verantwoord. In de Aandeelhoudersrapportage wordt naast financiële rapportages ook de nietfinanciële doelstellingen gevolgd.

Naast het hierboven beschreven periodieke reguliere toezicht op de voortgang van de financiële en operationele doelstellingen kwamen in het verslagjaar de volgende onderwerpen aan de orde.

Acquisitie aandeel in IBEX RvC voortdurend geïnformeerd over vorderingen

RAI Amsterdam heeft in het najaar van 2016 een 50%-aandeel verworven in IBEX LLC, de vennootschap die eigenaar is van de Amerikaanse beurs IBEX (International Boatbuilders Exhibition and Conference). De acquisitie is verschillende keren in de RvC besproken en de RvC is voortdurend op de hoogte gehouden van de vorderingen in het aankoopproces.

21

uitbreidingspotentie en aansturing buitenlandse activiteiten besproken

Mede naar aanleiding van deze acquisitie heeft de RvC de uitbreidingspotentie en verdere acquisitiekansen in het buitenland besproken. Ook is met de directie gesproken over de aansturing van buitenlandse deelnemingen.

Alternatieven voor AutoRAI / BedrijfsautoRAI wegvallen AutoRAI &

De AutoRAI 2015 is succesvol verlopen maar heeft onvoldoende basis geleverd voor continuïteit

BedrijfsautoRAI 2017

naar de toekomst toe. In het verslagjaar bleek dat ook de BedrijfsautoRAI 2017 niet doorgaat. De RvC heeft met de directie gesproken over de gevolgen voor RAI Amsterdam.

Pensioenvoorziening Pensioenvoorziening RAImedewerkers

RAI Amsterdam is per 2013 met Delta Lloyd een nieuwe vijfjarige pensioenuitvoeringsovereenkomst voor een middelloonregeling overeengekomen. De RvC heeft in diverse vergaderingen de voortgang van de directie gevolgd met betrekking tot de pensioenregeling na 2018, waarover door verschillende specialisten is geadviseerd.

Multifunctioneel parkeergebouw binnen budget en tijd gerealiseerd

De RvC heeft de voortgang van de realisatie van het Multifunctionele Parkeergebouw gevolgd. De officiële opening vond plaats op 6 oktober. Tijdens de IBC-beurs in september 2016 is de parkeerfaciliteit al in gebruik genomen. De RvC is tevreden over het proces dat er toe heeft geleid dat de garage binnen budget en tijd is gerealiseerd.

Risico-management RvC deelt de door directie ingeschatte risico’s, risicokansen en gevolgen

RAI Amsterdam beschikt over systemen voor risicoanalyse en -controle en informeert de RvC via de Auditcommissie periodiek over ontwikkelingen inzake risico’s. Ook worden door de directie bij alle onderwerpen waarbij een besluit van de RvC wordt gevraagd, de risicoaspecten van het betreffende onderwerp expliciet vermeld. De Auditcommissie heeft de RvC aangegeven dat de directie de risico’s goed heeft ingeschaald. De RvC kan zich vinden in de vermelde risicokansen alsook in de ingeschatte gevolgen. In dit verslag worden onder het hoofdstuk 'Auditcommissie' enkele specifiek besproken risico's benoemd. In het hoofdstuk 'Governance en Risicomanagement' geeft de directie een toelichting op de risicoanalyse.

functie opgeheven

De RvC heeft besloten de functie van Internal Auditor vanaf 1 januari 2017 niet meer in te vullen.

Gezien de schaal van RAI Amsterdam is de RvC van mening dat er geen behoefte is aan invulling van deze functie.

Tegenstrijdig belang en nevenfuncties directieleden vermelding conform reglementen

In 2016 zijn door de leden van de directie geen (nieuwe) meldingen gedaan aan de voorzitter van de RvC over een (potentieel) tegenstrijdig belang dat van betekenis is voor het bedrijf en/of voor het betreffende lid van de directie.

In 2016 was er sprake van een overleg met GVB over de inkoop van vervoer. Aangezien de algemeen directeur van RAI Amsterdam de heer Hans Bakker tevens voorzitter van de RvC van GVB Holding NV is, heeft hij niet deelgenomen aan deze bespreking. Namens RAI Amsterdam

22

heeft de heer Maurits van der Sluis deze bespreking geleid. Ook vanuit zijn rol bij GVB heeft de heer Bakker niet deelgenomen aan bespreking over dit onderwerp.

De heer Riemens heeft zich als nieuwe CEO van RAI Amsterdam bereid verklaard zijn voorganger de heer Bakker op te volgen als voorzitter van Jumping Amsterdam. De RvC heeft hier in september 2016 mee ingestemd.

RvC in adviserende/klankbordrol In de adviesrol treedt de RvC op als sparringpartner voor de directie. De volgende onderwerpen zijn onder meer binnen de RvC besproken en van adviezen en commentaar voorzien.

Vervreemding aandelen door gemeente Amsterdam kennisgenomen van besluit van Gemeente Amsterdam tot verkoop aandelen

In 2016 heeft de Gemeente Amsterdam, die 25% van de aandelen in RAI Holding B.V. houdt, besloten tot de verkoop van het gemeentelijk belang, waarbij het waarborgen van de continuïteit van RAI Amsterdam en de samenwerking tussen gemeente Amsterdam en RAI als voorwaarde geldt. De RvC heeft aan de gemeente meegegeven dat het hebben van slechts één aandeelhouder voor alle betrokken partijen minder gewenst is en dat de gemeente zich bewust moet zijn van de gevolgen en de mogelijke risico’s van de vervreemding voor de stad en regio Amsterdam.

waardering en ontwikkelingen besproken

In verband met de vervreemding heeft de RvC in diverse vergaderingen met de directie gesproken over de waardering van RAI Holding B.V. en over de ontwikkelingen in het proces.

Brainstormsessie Deelname brainstorm virtuele strategie

In het verslagjaar namen mevrouw Van Gaal en de heer Houterman deel aan een brainstorm over de virtuele strategie. Voorafgaand aan de eerste RvC-vergadering van 2017 is hieraan een vervolg gegeven.

Zestigdagenplan nieuwe directie Zestigdagenplan directie besproken

Aan de hand van een presentatie heeft de directie de RvC meegenomen in zijn zestigdagenplan dat de observeringen bevat die de heren Riemens en Van der Sluis hebben gedaan tijdens hun eerste dagen als nieuwe directie van RAI Amsterdam. Het betreft een discussiestuk dat als basis dient voor de plannen die de directie heeft voor de organisatie. De RvC heeft de directieleden gecomplimenteerd met hun aanpak.

Medewerkerstevredenheidonderzoek uitstekende resultaten, nog beter dan 2014

Onder de medewerkers van RAI Amsterdam wordt elke twee jaar een medewerkerstevredenheidonderzoek gehouden. De uitkomsten van het onderzoek 2016 zijn in december in de RvC-vergadering besproken. De algemene tevredenheid onder RAI-medewerkers werd gewaardeerd op een 8,2 ten opzichte van een 7,9 in 2014. Verder zijn andere aspecten zoals werkzaamheden, collega’s en leidinggevenden allemaal gelijk of hoger gewaardeerd dan in 2014.

De RvC feliciteert de directie met de resultaten en de hoge response.

23

RvC in werkgeversrol Afscheid directeur Bakker, uitbreiding en benoeming nieuwe directie Afscheid Hans Bakker

Op 1 mei 2016 eindigde de statutaire bestuursfunctie van Hans Bakker, waarna hij per 1 augustus 2016 vanwege zijn pensionering uit dienst is getreden.

De RvC spreekt ook hier nogmaals zijn dank uit voor alles wat de heer Bakker voor RAI heeft betekend. In zijn periode van 14 jaar directievoering heeft hij RAI Amsterdam door de recessie geloodst en verder ontwikkeld. De heer Bakker laat het bedrijf in goede conditie achter.

Bijeenkomst Grensverleggend RAI

Op 28 april vond het evenement ‘Grensverleggend RAI’ plaats. Met deze feestelijke bijeenkomst is afscheid genomen van de heer Bakker, de nieuwe directie geïntroduceerd aan relaties en het (internationale) succes van RAI Amsterdam gevierd. Ten overstaan van 750 interne en externe gasten kreeg de heer Bakker een koninklijke onderscheiding van Burgemeester van der Laan als erkenning voor zijn persoonlijke en zakelijke verdiensten voor de samenleving.

nieuwe topstructuur RAI

Het vertrek van de algemeen directeur is onder meer voor de RvC aanleiding geweest om de

Amsterdam, bestaand uit een

topstructuur van RAI Amsterdam tegen het licht te houden. De RvC heeft besloten de top van RAI

CEO en COO

Amsterdam in te vullen met twee statutaire directeuren: een Chief Executive Officer (CEO) en een Chief Operational Officer (COO).

benoeming Paul Riemens als CEO

Voor de werving van de CEO is gebruik gemaakt van een extern bureau, hetgeen geresulteerd heeft in de aanstelling van de heer Paul Riemens in januari 2016 en zijn benoeming tot CEO op 7 april 2016. Paul Riemens is afkomstig uit de luchtvaartsector. Sinds 2008 tot aan zijn benoeming bij RAI Amsterdam was hij CEO/bestuursvoorzitter van Luchtverkeersleiding Nederland (NVNL).

Met Riemens heeft RAI Amsterdam een man benoemd die bewezen heeft te kunnen opereren in een internationaal krachtenveld, waarbij stakeholdermanagement cruciaal is voor succes.

Daarnaast ziet de Raad van Commissarissen in hem een gedreven persoon die mensen en ideeën verbindt.

benoeming Maurits van der Sluis als COO

De functie van COO van RAI Amsterdam is, na onafhankelijke toetsing door middel van een assessment, ingevuld met de benoeming van de heer Maurits van der Sluis, eveneens per 7 april 2016. Maurits van der Sluis werkt sinds 1996 voor RAI Amsterdam in diverse commerciële functies, laatstelijk als commercieel directeur van RAI Amsterdam Convention Centre, heeft daarmee een bewezen track record en kent de organisatie tot in de haarvaten.

Met de combinatie van Paul Riemens en Maurits van der Suis meent de Raad van Commissarissen een statutaire directie te hebben benoemd die in staat is de uitdagingen van de komende jaren aan te gaan.

bezoldigingsbeleid vastgesteld

In 2016 heeft de RvC een nieuw bezoldigingsbeleid voor de statutaire directie besproken, na aanbevelingen van Deloitte en na kennisname van het conceptbeloningsbeleid van de Gemeente Amsterdam. De RvC heeft het bezoldigingsbeleid op 7 april 2016 voorgelegd aan de AvA. Nadat

24

aandeelhouder Gemeente Amsterdam haar standpunt had toegelicht, heeft de AvA met meerderheid ingestemd.

Toekomstbeeld RAI-organisatie cultuur- en

De heer Riemens heeft in de RvC-vergadering in december een presentatie 'Toekomstbeeld RAI-

structuurwijzigingen

organisatie' gegeven waarin de door de directie gewenste cultuur- en structuurwijzigingen worden

besproken

behandeld. De RvC deelt het hierin geschetste toekomstbeeld.

'Vier ogen'-principe 'Vier ogen'-principe van toepassing

Bij RAI Amsterdam geldt het 'vier ogen'-principe, wat inhoudt dat de vennootschap in beginsel wordt vertegenwoordigd door twee personen. Met de benoeming van twee statutaire directeuren wordt aan dit principe verder uitvoering gegeven. In 2016 is ook een regeling voor de directie aangenomen betreffende kostendeclaraties en ontvangst van geschenken.

Evaluatiegesprekken evaluatiegesprekken met enkele directieleden,

In januari 2017 heeft de RvC enkele evaluatiegesprekken gevoerd met directieleden en managers.

Eind 2016 is een evaluatiegesprek gevoerd met de secretaris.

managers en secretaris gevoerd

april 2016

Algemene vergadering De Algemene vergadering kwam op 7 april 2016 bijeen en behandelde onder meer het jaarverslag 2015, de vaststelling van het dividend 2015, het jaarplan 2016 (inclusief begroting) en de aandeelhoudersrapportage. De gemeente Amsterdam gaf een toelichting op het bezoldigingsbeleid dat het College van Burgemeester en Wethouders voor deelnemingen hebben vastgesteld. Bij de Algemene vergadering was de RvC voltallig aanwezig.

Relatiebeheer RvC (informeel) overleg met aandeelhouders

Niet alleen tijdens de Algemene vergadering wordt met aandeelhouders overlegd; ook informeel wordt overleg gepleegd. Regulier wordt elke aandeelhouder door de directie en twee leden van de RvC in het voor- en in het najaar bijgepraat over de ontwikkelingen bij RAI Amsterdam.

overleg met OR

Tweemaal per jaar wordt een vergadering van de Ondernemingsraad van RAI Amsterdam bijgewoond door een afvaardiging van de RvC. Op 18 april waren de heer De Boer en mevrouw Van Gaal te gast bij de OR en op 27 oktober waren dit de heren Houterman en Van der Steen. Op 26 oktober waren de leden van de RvC aanwezig bij de start van de bouw van het nieuwe nhow Amsterdam RAI hotel.

OR nauw betrokken in selectieproces commissaris

In 2016 is de RvC op zoek gegaan naar een kandidaat voor de vacature van commissaris met versterkt aanbevelingsrecht van de OR. Deze zoektocht is op een unieke manier ingevuld omdat tijdens het hele selectieproces de twee leden van de selectiecommissie van de RvC nauw zijn opgetrokken met een delegatie van de OR. Het opstellen van het profiel en het selecteren van de shortlist, is volledig in gezamenlijk overleg gedaan. Gesprekken met de potentiĂŤle kandidaten zijn

25

gevoerd door een delegatie van de OR samen met de selectiecommissie van de RvC. De uiteindelijke beslissing is dan ook een gezamenlijke beslissing van zowel de OR als de RvC. Zowel de RvC als de OR hebben deze werkwijze als uiterst constructief en plezierig ervaren.

Werkzaamheden RvC Samenstelling RvC De RvC telde op 1 januari 2016 vijf leden. Ultimo 2016 was er sprake van een vacature wegens vertrek van mevrouw Rijxman, waarvan de RvC heeft besloten de invulling aan te houden in afwachting van het proces van vervreemding van aandelen door Gemeente Amsterdam. Daarnaast ontstond er op 31 december 2016 een vacature als gevolg van het vertrek van de heer Houterman.

beëindiging RvC-lidmaatschap

Tijdens de Algemene vergadering op 7 april 2016 is de eerste zittingstermijn van RvC-lid mevrouw

mevrouw Rijxman

Shulamith Rijxman verstreken. Zij heeft de RvC laten weten niet voor een tweede zittingstermijn in aanmerking te willen komen. Mevrouw Rijxman vervult naast haar commissariaat bij RAI Amsterdam een groot aantal andere functies. De RvC heeft begrip en respect voor deze beslissing en dankt haar voor haar inzet ten behoeve van RAI Amsterdam.

afscheid de heer Houterman

De heer Houterman is op 31 december 2016 teruggetreden als lid van de RvC. De heer Houterman heeft 12 jaar deel uitgemaakt van de RvC. De RvC dankt hem voor zijn inspiratie, inzet en collegialiteit.

Benoeming van Mariëlle de Macker per 17 maart 2017

Beide aandeelhouders hebben buiten vergadering ingestemd met de benoeming van mevrouw Mariëlle de Macker als commissaris per 17 maart 2017. Mevrouw de Macker is geselecteerd vanwege haar internationale HR-ervaring en zal vanaf haar benoeming deel uit maken van de Remuneratiecommissie (als voorzitter) en de Selectie- en Benoemingscommissie (als lid).

De persoonlijke gegevens van de leden zijn vermeld in het hoofdstuk 'In vogelvlucht', in de paragraaf ‘Samenstelling RvC en directie’ .

RvC-reglement reglement herzien

Op 22 september 2016 is het herziene reglement van de RvC van RAI Holding B.V. vastgesteld.

Hiermee heeft de RvC nu ook de bevoegdheid de waarde van een in een eerder boekjaar aan een lid van de directie toegekende voorwaardelijke variabele bezoldigingscomponent beneden- of bovenwaarts aan te passen, wanneer deze naar haar oordeel tot onbillijke uitkomsten leidt vanwege buitengewone omstandigheden. Het reglement van de RvC, de commissies en de profielen van de RvC zijn integraal te vinden op de website van RAI Amsterdam (www.rai.nl).

Tegenstrijdig belang RvC-leden vermelding conform reglementen

In 2016 zijn door de leden van de RvC geen (nieuwe) meldingen gedaan aan de voorzitter van de RvC over een (potentieel) tegenstrijdig belang dat van betekenis is voor het bedrijf en/of voor het betreffende lid van de RvC. Bij de bespreking van de contractuele afspraken omtrent het nhow Amsterdam RAI hotel heeft de heer Houterman de vergadering verlaten in verband met zijn commissariaat bij de Hampshire Hotel Group.

26

Vrijwaring vrijwaringsovereenkomst

Alle commissarissen en directieleden zijn gevrijwaard door de onderneming. Besloten is de vrijwaring en de bijbehorende polis eenmaal per jaar in de Auditcommissie te agenderen.

Vergaderingen vier reguliere vergaderingen

In 2016 heeft de RvC vier maal een reguliere vergadering gehouden waarbij de statutaire directie, de financieel directeur en de secretaris van de vennootschap aanwezig waren. In de vergadering waarin de jaarrekening ter goedkeuring voorlag, was de externe accountant bij dit agendapunt aanwezig.

Alle RvC-leden waren bij iedere RvC-vergadering aanwezig. Voorafgaand aan de reguliere vergaderingen vindt in de regel ook een vooroverleg van de commissarissen plaats. Daarnaast hebben leden van de RvC waar nodig ook buiten de vergaderingen onderling contact.

vergaderingen zonder bijzijn directie

Buiten de reguliere vergaderingen heeft de RvC ook in beslotenheid vergaderd. Tijdens deze vergaderingen zijn onder meer aan de orde geweest de invulling van de nieuwe topstructuur, de benoeming van nieuwe commissarissen en de mogelijke vervreemding van aandelen door de gemeente Amsterdam.

regelmatig overleg met CEO

De voorzitter van de RvC en de CEO zijn in het verslagjaar regelmatig bij elkaar geweest voor voortgangsgesprekken.

Verslag van commissies samenstelling RvCcommissies

De RvC heeft uit haar midden een Auditcommissie, een Remuneratiecommissie en een Selectieen Benoemingscommissie ingesteld.

in verslagjaar Auditcommissie

In het verslagjaar bestond de Auditcommissie uit de heren Van der Steen (voorzitter) en Houterman. Wegens het aftreden van de heer Houterman per 31 december 2016 bestaat de Auditcommissie met ingang van 1 januari 2017 uit de heer Van der Steen (voorzitter) en mevrouw Van Gaal.

Remuneratiecommissie

De Remuneratiecommissie bestaat uit mevrouw Van Gaal (voorzitter) en de heer De Boer. Per 17 maart 2017 zal de Remuneratiecommissie gaan bestaan uit mevrouw De Macker (voorzitter) en de heer De Boer.

Selectie- en Benoemingscommissie

De Selectie- en Benoemingscommissie bestaat uit de heer De Boer (voorzitter) en mevrouw Van Gaal. Per 17 maart 2017 zal de Remuneratiecommissie gaan bestaan uit de heer De Boer (voorzitter) en mevrouw De Macker.

27

Auditcommissie taak

De Auditcommissie bereidt besluitvorming van de RvC voor en adviseert de RvC en de statutaire directie onder meer over haar bevindingen op het gebied van financiĂŤn, interne risicobeheersingsen controlesystemen, risicoanalyse, toepassingen van informatie- en communicatietechnologie (ICT) en de werkzaamheden en aanbevelingen van de accountant.

drie vergaderingen

De Auditcommissie vergaderde in het verslagjaar in totaal drie maal. De CEO is verantwoordelijk voor Finance en is in de nieuwe directiestructuur daarom bij de Auditcommissie aanwezig. In 2016 was ook de COO bij de meeste vergaderingen aanwezig.

verslag en advies uitgebracht in RvC-vergaderingen

Het conceptverslag van de Auditcommissie vormde een vast agendapunt in iedere eerstvolgende vergadering van de RvC. Daarin werd de RvC telkens geadviseerd over de door haar te nemen en door de Auditcommissie voorbereide besluiten.

securitybeleid vast punt

Het securitybeleid is een vast terugkerend agendapunt op de vergaderingen van de

agenda Auditcommissie

Auditcommissie. Speciale aandacht gaat daarbij uit naar cybercrime, maar ook de mogelijke gevolgen van andere calamiteiten in relatie tot het securitybeleid worden periodiek besproken. In het verslagjaar hebben activiteiten plaatsgevonden om te testen hoe alert medewerkers zijn ten aanzien van IT-security. Er worden hogere eisen aan de organisatie gesteld en de RvC heeft de directie mede naar aanleiding van de resultaten van de tests verzocht aandacht te schenken aan de bewustwording hiervan.

contourennota ongewijzigd

De Auditcommissie heeft kennis genomen van de door de directie gepresenteerde planning voor de contourennota 2016-2021. In de gesprekken hierover met de directie heeft de directie voorgesteld de contourennota 2015-2020 aan te houden gedurende 2016.

agendapunten

In de Auditcommissie is in het verslagjaar onder meer gesproken over de kwartaalresultaten, de concepten van het accountantsverslag, het jaarverslag en de jaarrekening 2015, het securitybeleid (vast punt op de agenda), het dividendbeleid, de liquiditeit, het jaarplan 2017 (inclusief budget en investeringen), de risicoanalyse en het internal auditplan.

De Auditcommissie stelde het auditplan vast en bepaalde dat haar reglement ongewijzigd blijft ten opzichte van voorgaand jaar. Bijzondere onderwerpen van beraad waren de pensioenvoorziening voor RAI-medewerkers en het personeelsfeest.

regelmatig overleg met de financieel directeur

De voorzitter van de Auditcommissie en de financieel directeur zijn in het verslagjaar regelmatig bij elkaar geweest voor voortgangsgesprekken.

Remuneratiecommissie taak

Tot de taak van de Remuneratiecommissie behoort het doen van een voorstel aan de RvC en voorbereiden van verantwoording betreffende het te voeren bezoldigingsbeleid en de daadwerkelijke bezoldiging van de leden van de statutaire directie van de vennootschap.

28

De belangrijkste onderwerpen die door de Remuneratiecommissie in het verslagjaar zijn behandeld, zijn de continuering van het gekozen beleid om tot een meer marktconforme beloning binnen de organisatie te komen, het volgen van ontwikkelingen in de markt en het opstellen van overeenkomsten met de nieuwe directie.

Selectie- en Benoemingscommissie taak

Tot de taak van de Selectie- en Benoemingscommissie behoort het opstellen van selectiecriteria en benoemingsprocedures inzake commissarissen en directieleden, het ten minste eenmaal per jaar beoordelen van de omvang en samenstelling van de RvC en de statutaire directie van de vennootschap en het doen van voorstellen betreffende profielschets van de RvC, het ten minste eenmaal per jaar beoordelen van het functioneren van individuele commissarissen en directieleden en hierover rapporteren aan de RvC, het doen van voorstellen voor (her)benoemingen en het toezicht houden op het beleid van de directie inzake selectiecriteria en benoemingsprocedures voor het hoger management.

agendapunten

De Selectie- en Benoemingscommissie heeft zich in het verslagjaar gebogen over de topstructuur van RAI Amsterdam, de profielschets van de RvC, de werving en selectie van een nieuwe commissaris en de werving en selectie van de nieuwe statutaire directie.

(Zelf)evaluatie RvC evaluatie RvC uitgevoerd

Ultimo 2016 heeft de RvC een zelfevaluatie uitgevoerd onder begeleiding van een externe partij. In het bijzonder werd daarbij de positieve bijdrage van de constructieve relatie tussen de RvC en directie benadrukt. In lijn met de naar voren gebrachte aandachtspunten heeft de RvC onder andere besloten een nieuwe commissaris te werven in nauw overleg met de OR.

Permanente educatie geen specifieke noodzaak aanvullende educatie vanuit RAI Amsterdam

De leden van de RvC hebben in het kader van hun overige toezichthoudende functies diverse educatieve activiteiten gevolgd. In het verslagjaar was er geen noodzaak voor een specifieke opleiding of educatie, geĂŻnitieerd vanuit RAI Amsterdam.

Digitale werkomgeving gestart met implementatie

Eind 2016 is de RvC gestart met implementatie van een nieuwe digitale werkomgeving waarin documenten zijn te vinden en onderlinge communicatie kan plaatsvinden. Hieraan zal in 2017 verder invulling worden gegeven.

29

Jaarverslag en Jaarrekening 2016 uitvoerig behandeld in Auditcommissie, besproken met directie

RvC stemt in met jaarrekening, voorstel dividendtoekenning van € 2,284 miljoen

De Auditcommissie heeft de jaarrekening en het jaarverslag uitvoerig besproken met de directie en de externe accountant BDO. Vervolgens heeft de RvC, in aanwezigheid van de externe accountant, het jaarverslag met de directie besproken.

De RvC stemt in met de jaarrekening en met het voorstel van de directie om een dividend van € 2,284 miljoen inclusief dividendbelasting over het verslagjaar toe te kennen en de resterende winst toe te voegen aan de ‘onverdeelde winst’ in het eigen vermogen. Het dividend is vastgesteld conform het dividendbeleid 2013-2018 dat op de Algemene vergadering van 17 april 2014 is vastgesteld.

verzoek vaststelling jaarrekening, verzoek decharge

Op 20 april 2017 zal de jaarrekening 2016 tijdens de Algemene vergadering ter vaststelling worden voorgelegd. De RvC stelt voor dat de jaarrekening wordt vastgesteld, dat aan de directie decharge wordt verleend voor het gevoerde beleid en dat aan de RvC decharge wordt verleend voor het gehouden toezicht.

Compliment en dankwoord De RvC complimenteert de medewerkers en directie van RAI Amsterdam met de gerealiseerde prestaties, waaronder de bereikte klanttevredenheid. De realisatie van het multifunctionele parkeergebouw, zowel binnen tijd, budget en gewenst kwaliteitsniveau, was een mooi voorbeeld voor het uitbreiden en onderhouden van het convention centre. Zeer verheugd is de RvC ook met de stijging van de medewerkerstevredenheid.

Door de bevlogen inzet van alle medewerkers en de directie is RAI Amsterdam iedere dag opnieuw die unieke en dynamische plek geweest waar kennis en mensen met veel plezier samenkomen. De RvC complimenteert de medewerkers en directie niet alleen met het behaalde resultaat van dit jaar, maar ook met haar continue streven om RAI Amsterdam op ieder gebied te laten excelleren.

Wij zien de toekomst met veel vertrouwen tegemoet.

Amsterdam, 16 maart 2017

Raad van Commissarissen RAI Holding B.V.

R.H. (Roelf) de Boer, voorzitter J.W.Th. (John) van der Steen, vice-voorzitter A.M.H. (Annemarie) van Gaal

30

31

#03

Verslag van de directie

32

Resultaten in verslagjaar Met een omzet van € 120,2 miljoen heeft RAI Amsterdam een bedrijfsresultaat van € 9,4 miljoen behaald. Na aftrek van rentelasten en vennootschapsbelasting bedroeg het nettoresultaat in het verslagjaar € 5,0 miljoen.

Vergelijking 2016 met 2014

Vanuit optiek van de tweejaarlijkse cyclus die RAI Amsterdam met haar evenementen doorloopt, vergelijken we de resultaten van 2016 met 2014. Dit geeft een getrouwer beeld van de ontwikkeling in de even jaren. Om inzicht in de totale ontwikkeling van omzet, kosten en resultaat te verschaffen, presenteert RAI Amsterdam alle cijfers in dit hoofdstuk als reeks van vijf jaar.

Omzet omzet nagenoeg gelijk

De omzet van RAI Amsterdam is in het verslagjaar ten opzichte van 2014 vrijwel gelijk gebleven.

gebleven ten opzichte van

De omzet van eigen beurzen en evenementen steeg met € 2,7 miljoen ten opzichte van 2014, de

2014

accommodatieverhuur daalde met € 2,5 miljoen.

Financiële kerngegevens bedragen x € 1 mln

2016

2015

2014

2013

2012

120,2

126,2

119,7

116,6

134,7

24,4

22,7

27,9

22,4

22,8

bedrijfsresultaat

9,4

8,9

13,7

7,1

6,0

nettoresultaat

5,0

4,2

9,3

3,3

2,1

omzet EBITDA

groepsvermogen balanstotaal voorzieningen

87,9

86,7

84,7

77,7

76,4

205,8

201,8

198,0

189,9

196,2

2,0

2,1

3,4

0,7

6,5

18,3

16,8

22,3

5,6

11,1

2016

2015

2014

2013

2012

7,9%

7,1%

11,4%

6,1%

4,5%

2,55

2,76

2,22

2,75

2,79

42,7%

43,0%

42,8%

40,9%

38,9%

investeringen in materiële vaste activa

Ratio's

Bedrijfsresultaat in percentage van de omzet senior Net Debt / EBITDA solvabiliteit

33

Omzet Bedragen x € 1 mln

2016

2015

2014

2013

2012

Beurzen en evenementen

50,2

56,9

47,5

39,4

52,5

Accommodatieverhuur

19,8

18,1

22,3

23,6

23,2

Uitgeven van vakbladen

-

-

-

-

3,2

Catering

14,5

15,5

15,1

17,8

16,9

Parkeren

5,0

5,9

4,5

4,3

5,4

Hotelcommissies

2,6

3,3

3,4

3,5

3,1

Facility services

26,1

24,3

24,8

20,8

22,3

2,0

2,1

2,1

7,2

8,1

120,2

126,2

119,7

116,6

134,7

Overige Omzet

Uitbesteed werk

47,1

58,6

45,4

46,0

57,3

Lonen en salarissen, incl. sociale en pensioenlasten

29,0

27,8

29,2

29,1

31,5

Afschrijvingen

15,0

13,8

14,3

15,3

15,8

Overige bedrijfskosten Bedrijfskosten

19,7

17,0

17,2

19,1

24,1

110,8

117,2

106,1

109,5

128,7

24,4

22,7

28,0

22,4

21,8

9,4

8,9

13,7

7,1

6,0

7,9%

7,1%

11,4%

6,1%

4,5%

EBITDA

Bedrijfsresultaat Als % omzet

Nettoresultaat

5,0

4,2

9,3

3,3

2,1

*betreft onder meer parkeerdiensten, hotelcommissies en facilitaire diensten

Kosten bedrijfskosten € 4,7 miljoen

De totale bedrijfskosten bedroegen in 2016 € 110,8 miljoen, een stijging van € 4,7 miljoen ten

gestegen t.o.v. 2014, totale

opzichte van 2014. De kosten voor lonen en salarissen, sociale en pensioenlasten daalden gering.

loonkosten gedaald

De kostenstijging is gerelateerd aan de specifieke samenstelling van de evenementenportfolio in 2016.

investeringen: € 18,3 miljoen

In 2016 is voor € 18,3 miljoen geïnvesteerd in gebouwen, installaties, terreinen, inventaris en werk in uitvoering. In 2015 bedroeg dit nog € 16,8 miljoen en in 2014 € 22,3 miljoen. De investering in het verslagjaar is met name gebruikt voor afbouw van de Multifunctionele Parkeergarage. In 2014 was het Amtrium in aanbouw.

kasstroom uit operationele activiteiten € 26,2 mln

lichte daling van rentelasten

De kasstroom uit operationele activiteiten bedroeg € 26,2 miljoen (2015: € 19,7 miljoen, 2014: € 27,2 miljoen).

De rentelasten daalden licht van € 3,3 miljoen in 2015 naar € 2,6 miljoen in het verslagjaar. De afgesproken ratio’s met de bank werden, evenals eerdere jaren, ruimschoots gehaald.

34

Resultaat goed bedrijfsresultaat, in historisch perspectief

Het bedrijfsresultaat kwam uit op € 9,4 miljoen (2015: € 8,9 miljoen, 2014: € 13,7 miljoen). De tweejaarlijkse evenementencyclus in beschouwing nemend, heeft RAI Amsterdam in het verslagjaar een goed bedrijfsresultaat gerealiseerd.

nettowinst € 5,0 mln

Na aftrek van rentelasten en belastingen bedroeg de nettowinst € 5,0 miljoen in 2016, tegen € 4,2 miljoen in 2015 en € 9,3 miljoen in 2014 (zonder incidenteel fiscaal voordeel: € 7,8 miljoen in 2014).

Internationale evenementdagen Het afgelopen jaar telde het RAI Amsterdam Convention Centre 292 evenementdagen met internationale evenementen (in 2015: 207, in 2014: 298).

Evenementdagen internationaal Som van aantal dagen aan internationale beurzen en congressen

2016

2015

2014

2013

292

207

298

271

265

Evenementdagen internationale beurzen en congressen

35

2012

RAI AMSTERDAM STIMULEERT STAD EN REGIO

Naast de resultaten voor RAI Amsterdam, is ook de bijdrage die wij leveren aan de economie in de regio Amsterdam verbeterd: ĂŠĂŠn euro toegevoegde waarde voor het RAI Amsterdam Convention Centre levert zeven euro op voor toerisme en bedrijven in de omgeving.

Mede door de groei van internationale evenementen, die meer omzet genereren voor hotels, restaurants en vervoer dan nationale evenementen, is de invloed van RAI Amsterdam gestegen.

36

Evenementen RAI Amsterdam realiseerde in 2016 in totaal 477 evenementen, die samen ruim 1,5 miljoen bezoekers trokken. In deze paragraaf worden enkele dwarsdoorsnedes gepresenteerd en diverse evenementen toegelicht.

faciliteren en/of organiseren

Vanuit optiek van de rol die RAI Amsterdam vervulde bij deze evenementen, zijn drie categorieĂŤn te onderscheiden:

458 evenementen werden door organisers (onze klanten) georganiseerd in het Convention Centre in Amsterdam; hier vervulde RAI Amsterdam alleen een faciliterende rol. Deze evenementen waren samen goed voor nagenoeg 1 miljoen bezoekers; 13 evenementen werden door RAI zelf georganiseerd in het Convention Centre in Amsterdam; hier vervulde RAI een organiserende en faciliterende rol. Op deze evenementen verwelkomde RAI Amsterdam circa 450.000 bezoekers; De overige 6 evenementen werden door RAI in het buitenland georganiseerd; hier vervulde RAI Amsterdam alleen een organiserende rol. Op deze evenementen werden circa 100.000 bezoekers verwelkomd.

In deze paragraaf worden de drie categorieĂŤn achtereenvolgens toegelicht. Het overzicht met de door derden georganiseerde evenementen betreft een willekeurige selectie met als doel de breedte van het aanbod te tonen.

Evenementen door derden RAI Amsterdam faciliteert een groeiend aantal nationale en internationale beurzen, congressen, corporate events en andere evenementen die door derden worden georganiseerd. Het multifunctionele congrescentrum wordt tevens verhuurd als RAI Theater voor theaterproducties. In totaal vonden 458 evenementen plaats die door derden zijn georganiseerd.

Internationale beurzen ISE (Integrated Systems Europe) vakbeurs voor de professionele AV- en elektronische systeemintegratie-industrie

ISE is de vakbeurs voor de professionele AV- en elektronische systeemintegratie-industrie, die jaarlijks in RAI Amsterdam plaatsvindt. Wegens de snel stijgende omvang en bekendheid van de beurs, heeft de organisatie in 2016 de duur van het event van drie naar vier beursdagen uitgebreid.

Meer dan 1.000 exposanten toonden hun producten en diensten, waaruit bleek hoe AV-systemen integreren met IT. Met de komst van ruim 65.000 bezoekers steeg het bezoekersaantal met ruim 10 procent ten opzichte van de vorige editie. Ook media uit 40 verschillende landen bezocht de beurs om verslag te doen van alle nieuwe ontwikkelingen.

IBC (International Broadcasting Convention) vakbeurs voor broadcast- en mediatechniek

Een recordaantal van ruim 55.000 professionals uit 160 landen kwamen begin september naar Amsterdam voor de International Broadcasting Convention (IBC) 2016. Op IBC toonden ruim 1.800 bedrijven hun waren op het gebied van de laatste broadcast- en mediatechniek. Maar liefst 249

37

bedrijven namen voor het eerste jaar deel. Een belangrijke toevoeging aan de 'feature areas' tijdens deze editie was de IBC IP Interoperability Zone, een initiatief om een open standaard voor connectiviteit te ontwikkelen.

Fespa Digital vakbeurs voor digitaal drukwerk op grootformaat

Om haar 10e verjaardag te vieren, kwam FESPA Digital terug naar Amsterdam, de stad waar het ooit allemaal begon. FESPA Digital 2016 is de vakbeurs voor digitaal drukwerk op grootformaat.

Bijzonder voor RAI Amsterdam was de strakke planning tussen FESPA en het direct daaropvolgende evenement HISWA. De omschakeling, die het uiterste van de planning- en productievaardigheden van de RAI-organisatie vroeg, is vastgelegd in een film 'the Challenge'.

PLMA (Private Label Manufacturers Association) vakbeurs voor Private Labelproducten

PLMA’s jaarlijkse internationale “World of Private Label” vakbeurs brengt retailers en producenten al 30 jaar samen om hen te ondersteunen bij het vinden van nieuwe producten, het leggen van nieuwe contacten en het ontdekken van nieuwe ideeën om zo het succes en de groei van hun private label-programma’s te stimuleren. Het marktaandeel van private labels is momenteel groter dan ooit tevoren. De toekomst belooft een verdere groei, aangezien retailers internationaal uitbreiden en een steeds grotere rol spelen in het marketen van zichzelf en de producten die zij verkopen. PLMA’s “World of Private Label” 2016 biedt meer dan 4.200 stands, waaronder 56 nationale en regionale paviljoens. Met meer dan 12.000 bezoekers zet de groei van het evenement zich door.

World Bulk Wine Exhibition voor kopers en verkopers van wijn in groot volume

De World Bulk Wine Exhibition (WBWE) is ontstaan uit de behoefte een ontmoetingsplaats te creëeren voor kopers en verkopers van wijn in groot volume. Het evenement vond in 2016 voor de achtste keer plaats, telde 220 exposanten en registreerde 6.000 professionele wijninkopers uit 64 landen.

Aviation Week MRO Europe beurs voor onderhoud en

MRO Aviation Week Europe vond in oktober plaats. Het is Europa's grootste beurs voor onderhoud

reparatie in de luchtvaart

en reparatie in de luchtvaart. Het evenement telde deelnemers uit meer dan 80 landen.

Electric & Hybrid Marine World Expo vakbeurs voor elektrische en hybride aandrijving van schepen

De Electric & Hybrid Marine World Expo vond in juni plaats. De beurs omvat elektrische en hybride technologieën, componenten en oplossingen voor de voortstuwing van schepen. Het is een evenement met exposanten en bezoekers van uit de hele wereld, een publiek van onder andere scheepsbouwers, scheepseigenaren, designers en fabrikanten van motoren.

Helitech International civiele en semi-publieke helikoptersector

Helitech International 2016 landde in oktober in RAI Amsterdam. Helitech International is het enige evenement in Europa dat zich volledig richt op de civiele en semi-publieke helikoptersector. Vijfentwintig jaar lang vond het plaats in de UK maar de markt globaliseert en er ontstond behoefte aan een meer internationale aanpak. Het evenement toonde de nieuwste

38

helikopters die uit de hele wereld moesten worden ingevlogen. Dat betekende dat de locatie daar de faciliteiten voor moest hebben én de medewerking van de autoriteiten. Een heliplatform werd gecreëerd naast de hal waar het evenement plaatsvond.

EFTTEX 2016 vakbeurs voor hengelsport

In juni vond de hengelsport vakbeurs EFFTEX 2016 plaats. De beurs wordt jaarlijks georganiseerd door de European Fishing Tackle Trade Association (EFTTA). Op de 35ste editie van deze vakbeurs presenteren 215 standhouders afkomstig uit 35 verschillende landen hun nieuwste producten aan groothandels, winkeliers en pers.

Crop World productiviteit en de duurzaamheid van het telen van het gewas

Het Crop World Global Congress & Exhibition is een jaarlijks evenement. De 2016-editie had de focus op de verhoging van de productiviteit en de duurzaamheid van het telen van het gewas door innovatie en technologie. Tijdens deze twee dagen bezochten personen uit meer dan 100 landen het evenement.

Dutch-Bangla Expo Bangaleze bedrijven en sectoren

De Dutch-Bangla Expo is de grootste handelsbeurs die de Dutch Bangla Chamber of Commerce and Industry (DBCCI) heeft georganiseerd. Een selecte groep van zo’n 70 Bangaleze bedrijven die de belangrijkste industrieën van Bangladesh vertegenwoordigen zullen zich presenteren. Van textiel tot farmaceutische industrie, van leer tot scheepsbouw. Een uitgelezen kans om ze te ontmoeten, kennis te maken en nieuwe mogelijkheden voor business te ontdekken.

Nationale beurzen RAI Amsterdam organiseerde 23 nationale beurzen voor organisers. Deze beurzen trokken circa 376.000 bezoekers.

VT Wonen&Design Beurs grootste en meest complete consumentenbeurs: wonen en design

In het najaar vond de vt wonen&design beurs plaats. De bezoeker van de vt wonen&design beurs is actief bezig met het inrichten, bouwen, verbouwen en/of aankopen van zijn huis en heeft hiervoor budget gereserveerd. De vt wonen&design beurs is de grootste en meest complete consumentenbeurs en wordt georganiseerd door Sanoma (vtwonen, Eigen Huis & Interieur en Ariadne at Home). In 2016 kwamen 88.000 bezoekers uit het hele land naar de beurs.

Foodfestival Amsterdam mega-eetevenement

Amsterdam Food Festival organiseerde overdekte mega-eetevenementen, onder meer in RAI Amsterdam. In november 2015 was de editie met zeventig foodtrucks en 45.000 bezoekers nog een succes, de editie rond Pasen 2016 viel erg tegen. De organisatie had op ten minste evenveel bezoekers gerekend als in november 2015 en het festival zelfs met een dag verlengd. In plaats daarvan kwamen er, ook vanwege het relatief mooie weer, maar dertigduizend mensen. Als gevolg hiervan is Amsterdam Food Festival na het evenement failliet verklaard.

39

PAN Amsterdam beurs voor kunst, antiek en

De 30e editie van PAN Amsterdam vond plaats in november. De jaarlijkse beurs voor kunst, antiek

design

en design biedt doorgewinterde verzamelaars én starters op de kunstmarkt een uiterst gevarieerde keuze uit vele duizenden kunstvoorwerpen. Ruim 40.000 kunstliefhebbers bezochten de beurs, zowel professionele als particuliere kopers. De kwaliteit van het aanbod wordt bewaakt door 20 gespecialiseerde keuringscommissies, bestaande uit 80 experts. Zij beoordelen alle objecten voorafgaand aan de beurs op echtheid, kwaliteit en conditie.

Modefabriek platform voor merken en labels in mode

Modefabriek is het halfjaarlijkse professionele platform in Nederland waar honderden merken en labels hun nieuwste collecties presenteren aan de retailsector, de pers, stylisten en andere modeprofessionals. Modefabriek is alleen toegankelijk voor geregistreerde beursbezoekers met een KvK-nummer en voor geaccrediteerde pers. Beursbezoekers zijn onder andere retailers, groothandelaren, leveranciers, merken, labels en agenturen. In januari 2016 vond de wintereditie plaats. De zomeredities van Kleine Fabriek, de variant voor kinderkleding, en Modefabriek vielen samen in juli.

Masters of LXRY lifestyle beurs

In december vond de grootste editie plaats in de geschiedenis van het bestaan van de premium lifestyle beurs Masters of LXRY. Ruim 400 verschillende merken en bedrijven met het beste uit de wereld van kunst, interieur, design, gastronomie, juwelen, horloges, reizen, boten en auto’s presenteerden zich aan de 50.000 bezoekers. Ter gelegenheid van het 15-jarig jubileum van Masters of LXRY, diende de Ballroom Elicium C als entree van de beurs, waar een groots opgezette expositieruimte en walk of fame waren ingericht.

PROVADA ontmoetingspunt van de vastgoedbranche

De PROVADA is het jaarlijks ontmoetingspunt van de vastgoedbranche. Gedurende drie beursdagen treffen ontwikkelaars, beleggers, consultants, retailers, financiers, woningcorporaties, eindgebruikers en gemeenten elkaar in een professionele omgeving. De PROVADA is uitgegroeid tot één van de grootste Europese vastgoedbeurzen en een niet meer weg te denken evenement in Nederland. Dit jaar waren er 22.166 bezoekers (9% meer dan vorige editie) en 247 standhouders.

Comic Con in de stijl van San Diego

De eerste Comic Con in Amsterdam was in augustus een groot succes. In de stijl van San Diego

Comic Con en New York

Comic Con en New York Comic Con transformeerde RAI Amsterdam zich tot een ware feestlocatie.

Comic Con

Met ongeveer 30.000 bezoekers was de eerste editie volledig uitverkocht. Er waren wachtrijen, drukbezochte workshops en volle zalen bij het podium.

De Nationale Carrièrebeurs het grootste carrièreevenement van Nederland

De Nationale Carrièrebeurs is het grootste carrière-evenement van Nederland waar werkgevers zich presenteren. Iedere beursdag worden een groot aantal vakinhoudelijke, branchegerelateerde en carrièregerichte workshops georganiseerd. In 2016 werd het evenement voor de 19e keer georganiseerd. De beurs biedt organisaties een bijzonder goede mogelijkheid om zich als

40

werkgever te presenteren (employer branding) en in contact te komen met potentiële kandidaten (werving). In april 2016 bezochten ruim 11.000 bezoekers de beursvloer van De Nationale Carrièrebeurs.

Offshore Energy Nederlandse event voor de offshore industrie

Offshore Energy 2016, hét Nederlandse event voor de offshore industrie, is in 2016 weer groter geworden. De beurs verhuisde daarom naar de hallen 1 , 2 , 4 en 5. Offshore Energy trok een publiek van meer dan 11,500 offshore energieprofessionals. Tijdens het driedaagse evenement presenteerden 667 bedrijven hun producten en services. De conferentie ging over huidige en toekomstige issues in de offshore industrie, zoals ontwikkelingen op het gebied van olie & gas, offshore wind en maritieme energie.

KunstRAI beurs voor hedendaagse kunst

De 32e editie van de KunstRAI trok in juni ruim 12.000 bezoekers. Ruim zeventig galeries presenteerden hun werk. De organisatie had op meer bezoekers gerekend, maar denkt dat het zomerse weer veel mensen buiten de deur hield. Voor het eerst sinds jaren is er op de beurs voor hedendaagse kunst weer goed verkocht.

Building Holland voor de bouwsector

Building Holland is hét integrale event voor de bouwsector in Nederland waarbij alle schakels in de keten samengebracht worden voor kennisdeling, conceptontwikkeling en samenwerking: architecten, aannemers, installateurs, woningbouwcorporaties, vastgoedontwikkelaars, adviseurs en toeleveranciers. Duurzaam Gebouwd heeft vanaf 2015 de volledige organisatie van Building Holland op zich genomen, terwijl RAI Amsterdam als faciliterend partner optreedt. In 2016 groeide de beurs naar meer dan 150 partners.

Wine Professional Beurs voor wijninkopers

De 14e editie van de Wine Professional vond in januari 2016 plaats, tegelijkertijd met de Horecava.

De opening van Wine Professional, tijdens de zogenaamde ‘Diamond Awards’, is bezocht door ruim 2.500 speciaal hiervoor genodigden die konden meemaken hoe in totaal bijna 40 diamanten en een koninklijke onderscheiding werden uitgereikt en waar tientallen chefs duizenden amuses presenteerden. De beurs wordt jaarlijks gedurende drie dagen bezocht door zo'n 10.000 wijnprofessionals en 'decision makers' uit de horecabranche.

Tattoo, Art en Street Art Conventie beroemde tattooartiesten uit binnen- en buitenland

De 12e editie van de Tattoo, Art en Street Art Conventie vond in mei 2016 plaats. Er kwamen vele beroemde tattooartiesten uit binnen- en buitenland naar de conventie, waaronder traditionele artiesten uit Nieuw-Zeeland en Tahiti. Naast de tattoos konden de bezoekers ook graffiti en street art bewonderen.

Internationale congressen ECCO Congress Crohn’s and Colitis Organisation

Het 11e Congres van de European Crohn’s and Colitis Organisation (ECCO) vond plaats in maart 2016. Meer dan 5.000 delegates namen deel aan dit medische congres.

41

ECCMID Clinical Microbiology and Infectious Diseases

De 25e editie van de European Congress of Clinical Microbiology and Infectious Diseases (ECCMID) vond plaats in april 2016. Ruim 11.000 delegates uit 123 landen deelden de laatste inzichten in hun vakgebied.

European Breast Cancer Conference European Breast Cancer Conference

Het 10e Congres van de European Breast Cancer Conference (EBCC) vond plaats in maart 2016.

Het EBCC is een driedaags multidisciplinair congres in borstkankerzorg. Er kwamen 7.000 oncologisch chirurgen, medisch oncologen, pathologen, radiotherapeuten, plastisch chirurgen, verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten naar de conferentie in RAI Amsterdam.

International Child Neurology pediatrische neurologie

Het 14e International Child Neurology Congress vond in mei plaats. Het congres brengt professionals samen uit de pediatrische neurologie.

Salesforce World Tour Amsterdam cloudplatform voor CRM en business-processen

In april vond de Salesforce World Tour Amsterdam plaats. Salesforce is een cloudplatform voor CRM en business-processen op het gebied van sales, service en marketing.

Jubileumcongres – 50 Jaar D66 ledencongres van politieke partij

Politieke partij D66 bestond in 2016 50 jaar. Voor het speciale verkiezings- ĂŠn jubileumcongres keerden zij daarom terug naar de plek waar het in 1966 allemaal begon met het allereerste ledencongres: RAI Amsterdam.

GRI Global Conference on Sustainability organisatie voor richtlijnen duurzaamheidsverslaggeving

Het Global Reporting Initiative (GRI) is een internationale organisatie die richtlijnen voor duurzaamheidsverslaggeving opstelt. In een duurzaamheidsverslag communiceert een organisatie publiekelijk over haar economische, milieu- en sociale prestaties. In mei vond de 5e Global Conference plaats.

EAES endoscopische chirurgie

De European Association of Endoscopic Surgery organiseerde in juni een congres met het thema 'A new way of seeing'. De laatste inzichten op het gebied van endoscopische chirurgie worden gedeeld: 3D, 4K, image guided procedures, robotics to nanotechnology en andere technieken.

Toonaangevende experts vanuit de hele wereld namen deel.

Euthanasia congres over zelfdoding

Euthanasia 2016 is een congres over zelfdoding. In veel landen staat het merendeel van de bevolking positief tegenover het wettelijk regelen van euthanasie en/of hulp bij zelfdoding, maar dat daadwerkelijk op de agenda krijgen van het thema of het realiseren van wetgeving blijkt lastig. De professionals spelen een belangrijke rol hierin en daarom is deze conferentie op hen gericht. Het doel is professionals kennis en inspiratie mee te geven en ervaringen te laten uitwisselen.

42

InnovationLAB Innovatie staat in de top 3 als belangrijkste bezoekreden van een beurs. Om aan deze behoefte te voldoen heeft RAI Amsterdam in 2015 het InnovationLAB in het leven geroepen; een plek waar ideeën, innovaties en nieuws tastbaar worden op de beursvloer en online. Het InnovationLAB van RAI Amsterdam is een samenwerking met externe partners TNO, 3TU Federatie en Accenture Innovation Awards. Innovaties hebben vanaf nu een duidelijke en prominente plek binnen de beurstitels van RAI Amsterdam. Met een rijk en interessant platform als het InnovationLAB stimuleert RAI Amsterdam haar exposanten om hun innovaties toonbaarder te maken op de beurs. Daarnaast biedt het InnovationLAB kenniscentra, onderzoeksinstituten, innovatiepartijen een platform om hun innovaties naar de markt te brengen en daarmee de beurzen van RAI Amsterdam te verrijken. Het InnovationLAB is een platform waar bezoekers (online en fysiek) zien en ervaren wat de innovaties in hun markt zijn. Bovendien kan het medium beurs zich met dit platform onderscheiden en profileren op dit belangrijke onderwerp. Het InnovationLAB is een generiek concept dat op elke beurs op maat in te vullen is. Bekijk een impressie van InnovationLAB op YouTube (https://youtu.be/-eCmSBCv0Wg).

Nationale congressen In 2016 vonden vijf nationale congressen plaats. In totaal trokken de nationale congressen circa 4.600 bezoekers.

Voorstellingen een sfeervolle theaterzaal met

Het Auditorium, de grote zaal van het RAI Congrescentrum, kan in korte tijd worden

1.750 zitplaatsen, de nieuwste

getransformeerd tot RAI Theater: een sfeervolle theaterzaal met 1.750 zitplaatsen en voorzien van

audiovisuele technologie

de nieuwste audiovisuele technologie. In 2016 werden in de theaterzaal in totaal 35 voorstellingen geprogrammeerd die 37.000 bezoekers trokken. De musical Grease 2016 trok met 10 voorstellingen de meeste bezoekers. Ook de eindpresentatie van Lucia Marthas (Institute for Performing Arts) werd zeer goed bezocht. Andere voorstellingen waren onder andere Elvis Christmas with the King en Roué Verveer (Tjar a Lobi).

Overig Jumping Amsterdam paardensportliefhebbers,

Paardensportliefhebbers ontmoeten elkaar in januari tijdens Jumping Amsterdam. Zij genieten van

dressuur

het allerhoogste dressuurniveau in de FEI World Cup™ Dressuur en spectaculaire springsport, de Six Bar en Grote Prijs van Amsterdam. Maar ook van de spectaculaire shows en echte Amsterdamse after party’s. De donderdag is traditiegetrouw gereserveerd voor de basisspringsport en de nationale dressuurrubrieken. Het evenement in 2016 genoot weer van veel media aandacht en belangstelling van paardensportliefhebbers uit binnen- en buitenland.

43

Amsterdam Dance Event DJ Martin Garrix voor jong en oud

Een hoogtepunt van Amsterdam Dance Event (ADE) 2016 in oktober was het optreden van DJ Martin Garrix in de RAI. De 20-jarige Amstelvener Martijn Garritsen, beter bekend als Martin Garrix, werd vlak voor ADE uitgeroepen tot de nummer 1 DJ van de wereld. Het zeer jonge multitalent heeft miljoenen fans van over de hele wereld. Heel bijzonder was dat Martin Garrix, naast een regulier optreden voor 18+ danceliefhebbers, een concert gaf speciaal voor kids jonger dan 18 jaar (in gezelschap van ouders en/of verzorgers). Dit concert voor de jongere fans was geheel alcoholvrij.

Eigen evenementen in Amsterdam

Internationale beurzen ISSA/INTERCLEAN Amsterdam beurs voor de schoonmaakbranche

ISSA/INTERCLEAN is wereldwijd de grootste en meest complete beurs voor de schoonmaakbranche. De beurs geeft een compleet beeld van de wereldwijde ontwikkelingen, de nieuwste technieken, oplossingen en producten voor schoonmaak en hygiëne. In het beursprogramma ligt de nadruk op thema's als innovatie, educatie, netwerken en kennisuitwisseling. Het programma trok managers, technische experts en deskundigen vanuit de hele wereld en biedt waardevolle nieuwe inzichten en bespreekt actuele onderwerpen binnen de sector. Onderdeel van het seminarprogramma was ook een reeks updates over sectortrends die worden georganiseerd in het InnovationLAB, een concept van RAI Amsterdam. De beurs trok ruim 30.000 bezoekers en telde ruim 800 exposanten.

Intertraffic Amsterdam vakevenement voor infrastructuur, verkeersmanagement, slimme mobiliteit, veiligheid en parkeren

Intertraffic Amsterdam, ’s-werelds meest toonaangevende vakevenement voor infrastructuur, verkeersmanagement, slimme mobiliteit, veiligheid en parkeren vond plaats in april 2016.

Exposanten én bezoekers beoordeelden deze 23e editie als een van de beste ooit. Een grote diversiteit aan bedrijven, interessante presentaties van toonaangevende organisaties, spectaculaire innovaties en een recordaantal bezoekers zorgden voor een onovertroffen evenement in zowel omvang als bereik. De beurs trok ruim 30.000 bezoekers en telde bijna 800 exposanten.

METSTRADE vakbeurs voor uitrustingen materialen en systemen voor de pleziervaart

METSTRADE is 's werelds grootste vakbeurs voor uitrustingen, materialen en systemen voor de pleziervaart. De METSTRADE Show is het vlaggenschip van METSTRADE, het meest toonaangevende platform ter wereld voor professionals in de bedrijfstak voor scheepsuitrusting en -toebehoren. De METSTRADE Show biedt conferenties, evenementen en drie paviljoens toegespitst op specifieke segmenten: het SuperYacht Pavilion (SYP), het Marina & Yard Pavilion (MYP) en het Construction Material Pavilion (CMP).​​ In 2016 lanceerde METSTRADE een online community; dit ter aanvulling op de jaarlijkse driedaagse METSTRADE Show. Het platform is beschikbaar om bedrijven en belanghebbenden met elkaar in contact te brengen, te voorzien van

44

nuttige informatie over de laatste ontwikkelingen in de industrie te delen, op dezelfde manier als waarop dat gebeurt tijdens de show in Amsterdam. METSTRADE trok ruim 23.500 bezoekers en telde circa 1.200 exposanten.

GreenTech internationale tuinbouwtechnologie

GreenTech Amsterdam is het hart van de internationale tuinbouwtechnologie, met een unieke focus op het begin van de tuinbouwketen, de productievraagstukken van telers en technologische oplossingen. In juni 2016 vond de editie 2016 plaats, waar onder andere het 'Crops Theatre' werd gelanceerd, een theatersessie met een capaciteit van tachtig personen met een volledige focus op gewasoptimalisatie. Greentech Amsterdam werd bezocht door circa 10.000 bezoekers.

Nationale beurzen Huishoudbeurs Nederlands grootste consumentenbeurs

De 71e editie van Nederlands grootste consumentenbeurs kende een record aan activiteiten. Maar liefst 30 workshops, presentaties en shows zorgen samen met de meer dan 350 aanwezige bedrijven voor een volle dag aan kijk-, doe- en winkelplezier. Circa 250.000 bezoekers bezochten de beurs. Bezoekers konden gratis, vijf grote ‘side events’ bezoeken op de beursvloer. Dit jaarlijkse dagje uit staat garant voor shoppen, genieten en van alles uitproberen bij de ruim 370 exposanten.

Profiteren van de vele koopjes en voordeeltjes, meedoen met creatieve workshops, genieten van fashionshows, vele topoptredens en verrassende acts op Festival Fantastique. Deze editie heeft vijf grote ‘side events’, waaronder de Negenmaandenbeurs, The Model Convention en voor het tweede jaar het Azië Pasar Malam Festival. Bij ‘Bring your blog/vlog to life’ kregen bezoekers de kans om bekende bloggers, vloggers en Instagrammers in het echt te ontmoeten. Deze bekende influencers hebben allemaal op hun eigen manier hun offline ontmoeting ingevuld.

Negenmaandenbeurs het grootste evenement op het gebied van zwangerschap en baby's

De Negenmaandenbeurs is het grootste evenement op het gebied van zwangerschap en baby's.

Aanstaande en jonge ouders genieten van de aanbiedingen van zo’n 200 exposanten, masterclasses, workshops en modeshows. De beurs biedt volop informatie en inspiratie op het gebied van verzorging, voeding, gezondheid, inrichting van kinderkamers, (leerzaam) speelgoed, veiligheid, vervoer en nog veel meer. De 31e editie vond plaats in februari en staat volledig in het teken van innovatie en vernieuwing. Ook werden de Baby Innovation Awards uitgereikt, met als nieuwe toevoeging de Green Award voor het ‘groenste’ product.

Horecava voor professionals in de foodservice industrie

De Horecava is al 60 jaar hét inspirerende en innovatieve platform voor professionals in de foodservice industrie. Vakbezoekers vinden er een breed en compleet overzicht van producten, services en trends uit de branche. De Horecava 2016 vond in januari plaats. Als primeur was er het congres Young Professional Experience Day (YPED). De Horecava organiseert dit evenement, mede op initiatief van FNV Horeca, om jongeren te stimuleren in de horecabranche aan de slag te gaan. 124 inzendingen mocht de vakjury van de Horecava Innovation Award dit jaar beoordelen.

Innovatie en duurzaamheid stonden op deze Horecava centraal. De beurs was een succes, met circa 600 deelnemende exposanten, circa 63.000 bezoekers en 1,5 miljoen ontmoetingen.

45

HISWA voor de actieve en recreatieve watersporter

Zowel de actieve als de recreatieve watersporter vindt op de HISWA Amsterdam Boat Show alles om perfect voorbereid van het nieuwe watersportseizoen te kunnen genieten. Een uitgebreid aanbod boten, van modern tot klassiek. Duizenden onderdelen & accessoires, voor kleine boten, maar zeker ook voor de grote motorboten en kajuitzeiljachten, en een diversiteit aan boardsports waren in maart te zien bij de 300 exposanten in de RAI. Nieuw tijdens HISWA 2016 was de inzet van de RAI Haven. Geheel in watersportsfeer en ondersteund door leuke activiteiten, interessante lezingen, spectaculaire clinics en deskundige informatie. ​​Het InnovationLAB op de beurs is de centrale plaats waar alle marktontwikkelingen, trends en innovaties samenkomen. Er vonden in totaal bijna 800.000 ontmoetingen plaats tussen bezoekers en deelnemende bedrijven. De HISWA Amsterdam Boat Show mocht dit jaar ruim 40.000 bezoekers verwelkomen.

Congressen Amsterdam Security Conference ontwikkelingen in de security markt

Met de lancering van Amsterdam Security speelt RAI Amsterdam in op de ontwikkelingen in de security markt. Het nieuwe internationale event, dat zich sterk aan het internationaliseren is, richt zich op bedrijven, organisaties en overheden die op zoek zijn naar veiligheidsoplossingen. Deze eindgebruikers, zoals vliegvelden, grootwinkelbedrijven, de transportwereld en publieke veiligheid, herkennen hun specifieke veiligheidsvraagstuk niet op traditionele vakbeurzen. Om in alle security vragen te voorzien bestaat dit platform uit drie verschillende evenementen: de Amsterdam Security Conference, de Amsterdam Security Expo en de compleet nieuwe en internationaal georiënteerde Amsterdam Security Convention.

ICOMIA World Marinas Conference jachthavenbranche

ICOMIA World Marinas Conference is bestemd voor iedereen werkzaam in de jachthavenbranche: grote en kleine havens, nationaal en internationaal. Het congres gaat van start op de laatste dag van METSTRADE 2016, waar ca. 60 bedrijven uit de wereldwijde jachthavenindustrie exposeren op het Marina & Yard Pavilion (MYP). Het congresprogramma bevat meer dan 40 sprekers en gaat in op de laatste ontwikkelingen en trends in de jachthavensector, opkomende markten en nieuwe mogelijkheden bij publieke en private samenwerking. Onderwerpen die aan bod kwamen zijn o.a. jachthaven ontwikkeling en renovatie, veranderende milieueisen, concessies/financiering, marketing en personeelsbeleid.

Eigen evenementen in het buitenland

RAI Amsterdam organiseerde in 2016 zes evenementen in het buitenland. Het betroffen allemaal internationale beurzen, die samen circa 96.000 bezoekers trokken.

Aquatech China voor de afval- en drinkwater industrie

Aquatech Global Events bestaat uit een serie vakbeurzen voor de afval- en drinkwaterindustrie alsmede de industriële watergebruiker in binnen- en buitenland waar de wereldwijde waterindustrie bij elkaar komt. Het beursprogramma biedt een compleet overzicht van de meest recente ontwikkelingen op het gebied van (afval)waterbehandeling, transport & opslag, procescontrole &

46

automatisering en Point of Use. Aquatech richt zich op professionals werkzaam op alle terreinen van de waterindustrie en trekt beleidsmakers, specialisten en andere partijen aan die de technologie in de praktijk toepassen. De beurs in China trok ruim 68.000 bezoekers. Ruim 1.000 exposanten namen deel.

FlowTech China pomp- en klepsector in watertechnologie

FlowTech China 2016 bracht duizenden specialisten in de pomp- en klepsector in watertechnologie samen in het nieuwe National Exhibition Centre in Shanghai. Met meer dan 700 internationale exposanten en 20.000 producten, was FlowTech China 2016 breder en internationaler dan de vorige editie. Het aantal bezoekers oversteeg de verwachtingen: 38,276 bezoekers namen deel uit meer dan 80 landen.

Aquatech Mexico voor ecologische en

Aquatech Mexico is een nieuwe beurs in het WTC in Mexico City, die in oktober 2016 voor de

sustainable oplossingen voor

eerste keer plaatsvond. 130 exposanten toonden producten en diensten aan 5.333 bezoekers. De

de publieke en private sector

Mexicaanse beurs wordt gecoloceerd met de Green Expo, de vakbeurs op het gebied van Renewable Energies en milieu. De Green Expo wordt georganiseerd door onze partner EJ Krause en is de grootste en leidende beurs in Mexico voor ecologische en sustainable oplossingen voor de publieke en private sector. Deze beurs beleeft komend jaar haar 24ste editie en trekt meer dan 10.000 bezoekers die ook aangemoedigd worden om Aquatech Mexico te bezoeken.

Intertraffic Mexico voor professionals in de verkeersindustrie

Intertraffic Mexico is het platform voor professionals in de verkeersindustrie die business opportunities in Mexico zoeken of willen onderhouden. Zo'n 140 exposanten toonden hun producten en diensten. De eerste editie, in samenwerking met partner EJ Krause, was een groot succes. De ruim 4.100 bezoekers kwamen uit 45 landen, waarvan 19 uit Latijns-Amerika. Daarmee overtrof de beurs zijn verwachtingen. Nationale en internationale bedrijven boden oplossingen aan voor de enorme verkeersproblemen waar Mexico mee kampt. Gecombineerd met een sterk inhoudelijk programma maakte de beurs een doorslaggevend succes.

Samenwerking met E.J. Krause & Associates in Mexico RAI is voor haar activiteiten in Mexico een samenwerking aangegaan met E.J. Krause & Associates, Inc. (EJK). EJK is opgericht in 1984 en is een van de grootste 'exhibition management'-bedrijven ter wereld. Vanaf de oprichting in Mexico heeft EJK nog nooit een lancering van een nieuwe beurs meegemaakt van meer dan 2.000 meter, iets wat met de succesvolle lanceringen van zowel Intertraffic als Aquatech in 2016 overtroffen is. RAI heeft in EJK een gelijkwaardige partner gevonden welke vanuit hetzelfde gedachtegoed opereert. EJK gaf eind 2016 aan dat vanuit de vele relaties die zij wereldwijd hebben, deze uniek is en niet in de buurt komt van hun andere partnerships.

47

Big R/ReMaTecUSA internationale vakbeurs voor de revisiebranche

ReMaTec is dé internationale vakbeurs voor de revisiebranche waar specialisten uit de automotive en heavy duty industrieën samen komen om te netwerken en zaken te doen. De beurs heeft een sterke focus op innovatie, educatie en kennisontwikkeling en organiseert sinds 2014 naast het Amsterdam evenement tevens een editie in Las Vegas, de Big R/ReMaTecUSA in samenwerking met brancheorganisatie APRA. ReMaTec heeft als doel om een onafhankelijk platform te zijn met een hoge kwaliteit aan exposanten en bezoekers. De beurs verwelkomde ruim 2.100 bezoekers.

ReMaTec zal zich verbreden naar andere industrieën zoals maritiem, agricultuur en luchtvaart.

Vandaar dat RAI Amsterdam deze beurs in 2016 terug verkocht heeft aan APRA.

WaterEx Beijing internationale beurs over watertechnologie

WaterEx Beijing werd in oktober georganiseerd in het China National Convention Center (CNCC) in Beijing. Het is een drie dagen durende internationale beurs over watertechnologie met een bijzondere focus op de uitdagingen in de sector, met name afvalwater, drinkwater en industrieel water in en rond Beijing. Ruim 15.500 bezoekers bezochten de beurs, waar circa 270 exposanten hun producten en diensten presenteerden.

ISSA/INTERCLEAN Istanbul beurs voor de

ISSA - de mondiale branchevereniging voor de schoonmaaksector - en lokale partner UBM hebben

schoonmaaksector verplaatst

besloten dat de beurs ISSA/INTERCLEAN Istanbul, die oorspronkelijk zou plaatsvinden van 7 tot 9

naar 2017

september 2016, is verplaatst naar 18 tot 20 oktober 2017. De organisatie heeft in goed overleg besloten het evenement uit te stellen op basis van de bezorgdheid onder exposanten en bezoekers over het reizen naar en vanuit Turkije. ISSA/INTERCLEAN Istanbul is een samenwerking tussen RAI Amsterdam, ISSA en UBM EMEA.

48

Dienstverlening RAI Amsterdam biedt gerichte services voor organisatoren, exposanten en bezoekers.

know how, services en

Organiser Services

diensten om het evenement goed te laten verlopen

RAI Amsterdam biedt know how en diverse services en diensten om het evenement van een organisator zo goed mogelijk te laten verlopen. De specialisten van RAI Amsterdam adviseren en begeleiden organisatoren bij de voorbereiding van het evenement of de inrichting van de beursvloer. Door het inzetten van kennis en netwerken, kunnen de mogelijkheden van Nederland, de stad Amsterdam en RAI Amsterdam optimaal benut worden voor het succes van het evenement. Daarnaast worden diverse solutions op ICT-, registratie-, logistiek, audiovisueel en media terrein aangeboden. Samen met de klant bekijken zij de mogelijkheden om voor de klant het maximale rendement te bereiken.

RAI Amsterdam verstrekt eigenhandig evenementgebonden vergunningen

Bijzonder is dat RAI Amsterdam (door een unieke samenwerking met de Gemeente Amsterdam) een efficiencyslag heeft weten te maken in vergunningenprocedures. Als eerste private onderneming in Nederland mag RAI Amsterdam zelf op een aantal terreinen evenementgebonden vergunningen reguleren en handhaven. Deze samenwerking, die al acht jaar bestaat, heeft een vereenvoudiging en versnelling van de vergunningprocedures tot gevolg.

Exhibitor Services RAI Amsterdam Exhibitor Services ondersteunt exposanten bij hun voorbereidingen om de beursdeelname tot een succes te maken. Via een webwinkel kunnen de exposanten producten en diensten voor de stand bestellen: uniforme standbouw, hostess service, meubilair, catering, bloemen & planten, telecommunicatie & ICT, parkeerkaarten en standschoonmaak. Met preferred suppliers zijn contracten gesloten voor de uniforme standbouw.

Visitor Services Onder visitor services vallen de diensten die RAI Amsterdam aanbiedt om de bezoekersbeleving zo te maximaliseren. Te denken valt aan zaken als het regelen van hotelaccommodatie, het regelen van vervoer, het gastvrij onthalen in het RAI Amsterdam Convention Centre (courtesy lounge, help desk, werk- en ontmoetingsplekken etc.), de visitor catering en parkeren.

Catering catering: zelfstandig of in samenwerking met gespecialiseerde derden

Voor alle evenementen vormt catering een belangrijke pijler. RAI Amsterdam organiseert dit zelfstandig of in samenwerking met externe gespecialiseerde partijen. In alle gevallen voert RAI Amsterdam de regie over de uitvoering.

49

5 restaurants

Het RAI Amsterdam Convention Centre heeft vijf restaurants tot haar beschikking: Grand Café, First Floor Restaurant, Holland Restaurant, Café Amsterdam en het Amtrium-restaurant. Deze restaurants zijn geopend al naar gelang er een evenement of congres plaatsvindt. Verder zijn er twee restaurants in het convention centre gevestigd die door derden worden geëxploiteerd: THE ROAST ROOM en Strandzuid. Naast de restaurants zijn er in ieder complex diverse cateringpunten die tijdens beurzen en congressen in gebruik worden genomen door onder andere La Place, Sunday’s, Sushi Time en diverse andere concepten.

tijdens grote evenementen

Basement Chefs is de naam van het culinaire team van de RAI. De naam is ooit zelf verzonnen om

bestaat culinair team uit

collega’s te enthousiasmeren over wat er allemaal in en rond de keuken gebeurt. De Basement

honderden koks

Chefs opereren vanuit het centrum van ondergrondse tunnels en kelders, waar zich de keukens van RAI Amsterdam bevinden. Van galadiner tot congres of beurs – de catering van de RAI heeft de mogelijkheden, logistieke slagkracht én de flexibiliteit om van ieder evenement een culinair succes te maken. Tijdens grote evenementen zijn er zeker een paar honderd koks in de keukens actief.

Hartverwarmend Amsterdam

RAI Amsterdam heeft met het concept ‘Hartverwarmend Amsterdam’ in de keukens een bewuste keuze gemaakt voor het werken met regionale producten en voor het verwijderen van kwetsbare ingrediënten uit het assortiment. De producten hebben waar mogelijk een meerwaarde voor de regio of de maatschappij in het algemeen. Zorgboerderijen, voor dagbesteding of educatie, kleine lokale boerderijen, stadskassen en kaasboerderijen uit de regio zijn behalve leveranciers, ook een belangrijke inspiratiebron. Op deze manier worden kwetsbare producenten in onze verstedelijkte regio ondersteund en biedt het RAI Amsterdam de mogelijkheid om gebruik te maken van niet alledaagse seizoens- en prachtproducten.

Ketchup In het voorjaar van 2016 kregen de Basement Chefs een telefoontje van hun lokale partner Stadskwekerij Osdorp, waar vooral jongeren uit de verslavingszorg en WA-jongeren werkzaam zijn, met de vraag of ze interesse hadden in een batch Rooie Sien-tomaten. Door het faillissement van V&D bleven grote hoeveelheden verse ingrediënten voor La Place over.

Vanzelfsprekend zagen de chefs mogelijkheden en zijn ze aan de slag gegaan. Samen met smaakmaker Abma's hebben de chefs een eigen foodlijn ontwikkeld met, naast Ketchup, ook Basil Olive Oil en Red Apple Vinegar. Gemaakt met producten uit de regio en volgens receptuur waarin de Hollandse roots terugkomen.

Hotel Services 128.893 overnachtingen geboekt in 2016

Het naar Amsterdam halen van grote internationale evenementen is sterk afhankelijk van de beschikbaarheid van voldoende hotelkamers tegen aantrekkelijke prijzen. Door de groei in de afgelopen jaren van het aanbod van kamers naar 36.000 kamers én goede samenwerking met hotels en Amsterdam Airport Schiphol, kan aan deze eis van internationale organisers steeds beter worden voldaan.

50

RAI Hotel Services is de grootste accommodatiebemiddelaar in Amsterdam en omgeving en verzorgt hotelreserveringen maar ook aanvullende diensten zoals autohuur, transfers, excursies en het boeken van vluchten naar en van Amsterdam voor bezoekers van (meestal internationale) evenementen. In 2016 werden 31.133 reserveringen verwerkt, goed voor 128.893 overnachtingen (2015: 166.000). De daling ten opzichte van 2015 is gerelateerd aan de samenstelling van internationale evenementen.

I Amsterdam Approved

RAI Hotel Services werkt alleen samen met hotels die het ‘I Amsterdam Approved’ kwaliteitslabel dragen. Dit label wordt door Amsterdam Marketing verleend aan hotels die aan bepaalde kwaliteitseisen voldoen en meewerken om beschikbare kamers te reserveren voor een vaste prijs voor organisatoren, bezoekers en exposanten tijdens grote stadsbrede evenementen.

51

“Het multi parkeerge de RAI parkeerplaat evenement 52

functionele bouw verrijkt met 1.000 sen en een ruimte.�

53

Faciliteiten De strategie van RAI Amsterdam is erop gericht het terrein van het RAI Amsterdam Convention Centre (23 hectare) flexibel en intensief te gebruiken om zoveel mogelijk netto verhuurbare vierkante meters te creëren. RAI Amsterdam biedt in haar Convention Centre de volgende faciliteiten:

Faciliteiten RAI Amsterdam Convention Centre Eigenschap

Faciliteiten

Totaal oppervlak

112.200 m2

Congrescentra

4

Hallen

12 onderling verbonden hallen, uitbreidbaar met twee semi-permanente hallen

Zalen

2 auditoria, een grote ballroom met 2.000 zitplaatsen. In totaal 69 congres- en vergaderzalen. Accommodatie voor 10 tot 10.000 personen per zaal, in totaal voor 250.000 personen

Foyers en lounges

multifunctionele ruimtes voor exposities, feesten en partijen

Ingangen

9 afzonderlijke ingangen: een eigen entree voor ieder evenement

Restaurants en bars

9 restaurants, bars en lounges. Van buffet tot à la carte

Parkeergarages

capaciteit van 4.000 plaatsen op eigen terrein

Haven

eigen haven met directe verbinding met de Amsterdamse grachten

Trein- en metrostations

met naam Amsterdam RAI, direct naast het RAI Amsterdam Convention Centre

Nieuwbouwprojecten In de ‘(Ruimtelijke) Toekomstvisie RAI’ is vastgelegd dat RAI Amsterdam op de huidige locatie mag uitbreiden met onder andere de volgende hoogwaardige toevoegingen: het RAI Amtrium (geopend in juni 2015), een extra multifunctioneel parkeergebouw (geopend augustus 2016), Strandzuid (opening voorjaar 2017) en het on site RAI Hotel (opening medio 2019). De toekomstvisie voor RAI Amsterdam richt zich op een duurzame ontwikkeling, het versterken van de relatie met de Zuidas, de versterking van de (internationale) positie van RAI Amsterdam en het intensiveren van het gebruik van het RAI-complex.

Multifunctioneel parkeergebouw multifunctioneel bovengronds

Met de groei van de Zuidas in het afgelopen decennium, zijn er rondom het RAI-complex

parkeergebouw met 1.000

verschillende parkeerterreinen verdwenen. Daarom heeft RAI Amsterdam een nieuw

parkeerplaatsen geopend

parkeergebouw met 1.000 parkeerplaatsen laten bouwen. Het nieuwe, duurzame multifunctionele parkeergebouw is (evenals het Amtrium) ontworpen door Mels Crouwel van Benthem Crouwel Architekten. Het RAI Parkeergebouw staat aan de snelwegzijde van de RAI, tussen Hal 8 en Hal 10. Met de extra 1000 parkeerplaatsen komt de totale capaciteit parkeerplaatsen op eigen terrein op 4.000. Het concentreren van parkeerplaatsen op eigen terrein versterkt de positie van RAI Amsterdam door grotere klanttevredenheid, het bevordert een vlotte doorstroming en vermindert de overlast voor de omgeving. In augustus 2016 is het gebouw in gebruik genomen.

54

Wat betekent multifunctioneel?

De eerste etage heeft een hoogte die het mogelijk maakt de etage ook in te zetten als expositieruimte (extensiehal). De extensiehal, met een oppervlakte van 2.800 m2, vergroot de expositiecapaciteit van de aangrenzende beurshallen. Door zijn hoogte is de extensiehal ook in te zetten als bufferruimte voor vrachtwagens tijdens op- en afbouw van evenementen.

Daarnaast is er voor gekozen op de overige etages de hoogte van de parkeerdekken op 3.60 meter te stellen waardoor op de parkeerlagen ook busjes en kleine vrachtwagens kunnen parkeren. Deze hoogte maakt het verder mogelijk dat op (heel) lange termijn het parkeergebouw voor alternatieve doeleinden gebruikt kan worden, zoals kantoorruimte. Op het dak kan een paviljoen worden geplaatst, om nog meer expositieruimte te genereren.

P+R faciliteiten

RAI Amsterdam is sinds januari 2014 P+R locatie en ondersteunt daarmee de gemeente in haar streven tot optimalisering van verkeersstromen in en rond Amsterdam. In februari 2017 verwelkomde RAI Amsterdam de 100.000e P+R gebruiker. Vanaf zomer 2018 zal de Noord/Zuidlijn in gebruik worden genomen waardoor de parkeergarages van RAI Amsterdam nog aantrekkelijker zullen zijn. Ook het multifunctionele parkeergebouw draagt daarom bij aan de duurzaamheid van de stad Amsterdam. De P+R faciliteit is overigens niet beschikbaar op of rond dagen dat RAI Amsterdam evenementen organiseert of faciliteert.

Strandzuid heropening voorjaar 2017, compleet vernieuwde locatie

In het voorjaar van 2017 heropent Strandzuid haar deuren met een compleet vernieuwde locatie.

De houten paviljoens maken plaats voor één groot complex aan de oostzijde van de vijver, dat onderdak biedt aan het restaurant en verschillende ruimtes voor events. Aan de RAI Haven ontstaat een nieuwe locatie, waar bezoekers het gehele jaar terecht kunnen voor een terrasbezoek, een uitgebreid diner in het restaurant of een bijeenkomst in één van de aparte ruimtes.

On site hotel hotel in driehoek RAI-complex, Europaboulevard en A10

Al jaren heeft RAI Amsterdam de wens op eigen terrein een 4-sterrenhotel te realiseren ten behoeve van de (internationale) congresgangers en beursbezoekers. In de Toekomstvisie is de driehoek tussen het RAI-complex, Europaboulevard en de A10 voor het hotel als locatie aangewezen. Deze locatie is zeer gunstig vanwege de nabijheid van station Amsterdam RAI (met een snelle verbinding naar onder andere Schiphol), de metrostations en de onmiddellijke op- en afrit van de A10. Een hotel op deze locatie met 650 kamers en parkeergelegenheid voor circa 200 auto’s is een strategische aanvulling op de kernactiviteit van RAI Amsterdam. Het inspelen op de behoefte van de markt, waarbij de organisatoren van het evenement en de belangrijkste

55

exposanten, sprekers en bezoekers in hetzelfde nabijgelegen hotel verblijven (‘headquarter hotel’), versterkt de internationale positie van RAI Amsterdam. Eind oktober 2016 zijn de bouwwerkzaamheden officieel gestart.

Amtrium Amtrium: nieuw

In 2015 is het door RAI Amsterdam onder eigen regie ontwikkelde hoogwaardig, innovatief en

multifunctioneel

duurzaam multifunctioneel gebouw Amtrium in gebruik genomen. Mels Crouwel van Benthem

gebouwencomplex

Crouwel Architekten tekende voor het ontwerp. Het Amtrium is een ‘derde generatie beursgebouw’, waarin beurs-, congres-, kantoor- en restaurantfuncties verenigd zijn.

dynamische combinatieverhuur

Er is een groeiende behoefte aan locaties waar congresmogelijkheden flexibel gecombineerd kunnen worden met een beurs en/of een aantal vergaderzalen, voor break-out-sessies of bijvoorbeeld een productpresentatie (dynamisch combinatieverhuur-concept). Het Amtrium voorziet in deze behoefte. Het huisvest een volwaardig congrescentrum met een ontvangstlounge, congreszalen (waaronder een congreszaal van 520 m2 die op te delen is in 2 gelijke delen) en met op de eerste etage break out rooms. De 2e verdieping is geschikt voor onder andere kleine tentoonstellingen, productpresentaties, postersessies, recepties en diners. Tegelijkertijd biedt het gebouw een volwaardig entree en faciliteiten voor de beurshallen 4 en 5. Ook heeft het gebouw een bedrijfsrestaurant (op de 2e etage) dat bij evenementen kan worden gebruikt als publieksrestaurant en huisvest het het kwaliteitsrestaurant THE ROAST ROOM.

duurzame technieken toegepast

Bij de ontwikkeling van het Amtrium zijn de meest duurzame technieken toegepast. Zo is zonwering aangebracht door ‘ribben’ aan de buitenkant van het gebouw te bevestigen, is er sprake van warmte-koudeopslag en zijn zonnepanelen op het dak aangebracht. Het meest in het oog springende element van het Amtrium is de verticale kas voor city farming.

BREEAM-NL (Excellent)

Het Amtrium voldoet - als eerste congrescentrum in Nederland - aan de hoogste duurzaamheidseisen die het 4 sterren BREEAM-NL Nieuwbouw Ontwerpcertificaat (Excellent) stelt. Dit is het keurmerk voor duurzaamheid dat wordt beheerd door de Dutch Green Building Council.

THE ROAST ROOM THE ROAST ROOM, het restaurant gevestigd in het Amtrium-gebouw, is de unieke vleesbelevenis van Amsterdam. Omgeven door ambacht, open keukens met Beech ovens en het stoere maar klassieke interieur kunnen gasten genieten van de mooiste stukken vlees, burgers, vleeswaren en worsten uit eigen slagerij. THE ROAST ROOM bestaat uit THE ROAST BAR, het brasserie-style restaurant op de begane grond en de ROTISSERIE, het fine-dining restaurant op de eerste verdieping. In februari 2016 is THE ROAST ROOM door Restaurant Awards uitgeroepen tot beste vleesrestaurant van Nederland.

56

Investeringen in duurzaamheid

koelinstallatie van gas naar elektriciteit

Een belangrijke uit 2014 overlopende investering uit de categorie kostenbesparing/MVO betreft de centralisatie van de koelinstallaties waarbij een overstap is gemaakt van absorptiekoeling op gas naar centrifugaal koeling op elektriciteit. Het koelingsproces verloopt op deze wijze tienmaal efficiënter. Door de plaatsing van deze koelmachines zal een aanzienlijke reductie plaatsvinden op het gasverbruik en de CO2 footprint van RAI Amsterdam. Daar tegenover staat slechts een minimale stijging van (groene) elektra. In 2014 is een eerste kleine (750 kWh) koelmachine geïnstalleerd en een ringleiding aangelegd. In 2015 zijn 2 nieuwe grote (ieder 4,5 mWh) koelmachines geplaatst en een bestaande elektrische koelmachine (500 kWh) weer in gebruik genomen. Alle decentrale koelmachines zijn weggehaald. Locaties die koeling nodig hebben worden gekoppeld aan het nieuwe distributie koelnetwerk ten behoeve van het gehele RAIcomplex.

noodstroomvoorziening vervangen: geïntegreerde oplossing met hogere capaciteit

Een tweede majeure investering betreft de centralisatie van de noodstroomvoorziening. De installaties zijn vervangen omdat het einde van de levensduur van de zeven bestaande noodstroomaggregaten praktisch bereikt was en tegelijkertijd uitbreiding wenselijk was in verband met de realisatie van het Amtrium. Een centrale noodstroomvoorziening kwam in de plaats, bestaande uit één groot noodaggregaat, dat is gekoppeld aan een warmtekrachtinstallatie en een kleiner aggregaat. Met deze nieuwe oplossing is RAI Amsterdam in staat elektriciteit op te wekken waardoor de kritische gebouwvoorzieningen blijven werken, de kantoren van RAI Amsterdam blijven functioneren en kleine evenementen volledig (en middelgrote evenementen grotendeels) kunnen worden voorzien in hun energievraag. Bovendien levert de noodstroomvoorziening tijdens piekmomenten elektriciteit retour aan het energienet.

groene investeringen

Op 23 januari 2014 werden al 1.632 zonnepanelen in gebruik gesteld die op Hal 8 zijn aangebracht. Deze zonnepanelen hebben een geïnstalleerd vermogen van totaal 399.840 Wattpiek (WP), goed voor zo’n 360.000 kiloWattuur en een CO2-reductie van zo’n 150 ton. In 2015 zijn op het Amtrium ook 173 zonnepanelen aangebracht met een opbrengst van 43.000 kWh per jaar en een CO2-reductie van 16 tot 24 ton per jaar. Dit brengt het totaal aantal zonnepanelen voor het RAI Convention Centre op 1.805.

50 procent minder CO2 –

Eind 2015 maakte RAI Amsterdam een duurzame stap met een flinke vermogensuitbreiding van

uitstoot door stadswarmte

haar stadswarmte. Gebruikte RAI Amsterdam voorheen zowel gas als warmte voor de verwarming van haar hallen, vanaf nu wordt vrijwel alleen nog milieuvriendelijke restwarmte van de Nuoncentrale in Diemen gebruikt. De geheel vernieuwde stadswarmte-aansluiting heeft een vermogen van 12.000 kW en is daarmee Nuon’s grootste warmteaansluiting in Nederland. De uitbreiding van deze duurzame energiebron, stadswarmte, zorgt jaarlijks voor circa 1.500 ton minder CO2 uitstoot in vergelijking met de voormalige gasketels bij RAI Amsterdam. Dat is een reductie van 50%. Daarnaast zorgt het voor 95% minder gebruik van fossiele brandstoffen.

57

Informatie- en communicatietechnologie hoogwaardige ICT

Hoogwaardige ICT-faciliteiten vormen een steeds belangrijker voorwaarde voor het succes van een evenement en een adequate bedrijfsvoering. De snelle groei van virtuele toepassingen op en rond de beursvloer en de behoefte van exposanten, bezoekers en eigen medewerkers om 24/7 ‘connected’ te zijn, vragen om continue aandacht. RAI Amsterdam geeft dan ook prioriteit aan het vernieuwen en doorontwikkelen van haar ICT-diensten en -dienstverlening. De kernwoorden hiervoor zijn data, connectiviteit en indoornavigatie.

data: inzicht levert kansen

RAI Amsterdam verbindt mensen. Onze organisatoren, exposanten, bezoekers en leveranciers hebben allemaal behoefte aan informatie en genereren zelf tegelijkertijd veel data. Met het goed verzamelen en ontsluiten van deze gegevens kan veel waarde worden gegenereerd, voor alle partijen. Goede informatie verhoogt de kennis, relevantie en efficiency. Het koppelen van toegangsgegevens, standbezoeken, agenda's, business dating en matching, indoornavigatie, belangstellingsregistratie en andere data in een generieke structuur, is hiervoor een voorwaarde. In 2016 is gewerkt aan de ontwikkeling hiervan, zowel aan de technische als commerciële kant.

connectiviteit: ICT fit for the future

De ICT van RAI Amsterdam is ‘fit for the future’ zowel systeemtechnisch als organisatorisch. In 2015 zijn alle systemen gemigreerd naar een nieuwe omgeving. In 2016 vond een belangrijke vernieuwing plaats op het gebied van kantoorautomatisering.

indoornavigatie

Een nieuwe dienst in ontwikkeling is het bieden van een indoor navigatie-instrument. Een interactieve routebeschrijving die de snelste route naar bijvoorbeeld een bepaalde stand of indoor restaurant geeft, biedt een extra dimensie aan de beleving van de bezoeker op een evenement. In 2017 wordt deze dienst verder vervolmaakt en toegepast.

3D LEGO® model van nhow Amsterdam RAI hotel onthuld NH Hotel Group en RAI Amsterdam hebben tijdens IMEX Frankfurt een 3D LEGO® model van het nhow Amsterdam RAI hotel gepresenteerd.

58

Strategie In 2015 heeft RAI Amsterdam zijn missie, strategie en merk aangescherpt en opnieuw beschreven.De strategie en merkwaarden, zoals hieronder weergegeven, zijn in het verslagjaar niet gewijzigd. De wijze van implementatie daarentegen is wel aangepast: besloten is in te zetten op versnelling van innovatie. Dit wordt toegelicht in de paragraaf 'personeel en organisatie'.

Missie Inspiring people

De missie van RAI Amsterdam luidt als volgt: RAI Amsterdam wil mensen samenbrengen, verbinden en inspireren door betekenisvolle ontmoetingen te organiseren en faciliteren. Onze drijfveer is, kort gezegd, 'inspiring people'.

RAI Amsterdam geeft invulling aan deze missie door communities te ontwikkelen, hoogwaardige evenementen te organiseren en een uitstekend gesitueerd modern en duurzaam beurs- en congresgebouw te exploiteren.

“Onze drijfveer: 'inspiring people'�

Strategie het verhogen van de waarde van ontmoeting

De strategie van RAI Amsterdam is in een zin samen te vatten: we verhogen de waarde van ontmoeting. Om de breedte van het begrip ontmoeting in al zijn aspecten weer te geven, heeft RAI Amsterdam vijf ondersteunende stellingen die op de volgende pagina's worden toegelicht.

59

Onze strategie De strategie van RAI Amsterdam is in een zin samen te vatten: we verhogen de waarde van ontmoeting.

Om de breedte van het begrip ontmoeting in al zijn aspecten weer te geven, heeft RAI Amsterdam vijf ondersteunende stellingen die hieronder worden toegelicht. We verhogen de waarde van ontmoeting...

...in aantal en kwaliteit Zo richt RAI Amsterdam zich niet alleen op de hoeveelheid bezoekers en kwantiteit van de ontmoetingen maar (uiteraard) ook op de kwaliteit ervan.

De bezoekers- en klanttevredenheid worden structureel gemeten en zijn bepalend voor het succes van onze activiteiten.

...fysiek en virtueel RAI Amsterdam organiseert niet alleen de fysieke ontmoeting in een congres centre maar ook de virtuele ontmoeting in de online communities. Door een platform te creëren waarin bezoekers zowel voor als na de beurs inspiratie vinden en dialoog kunnen voeren, wordt de waarde van een event voor zijn bezoekers verder verhoogd. Indien geïnteresseerden niet kunnen deelnemen aan een fysiek evenement, kunnen zij onderdelen hiervan live volgen op de website van het event.

...op de locatie van het evenement en daarbuiten De contacten in de communities, die rond een event ontstaan, beperken zich niet tot de locatie van het evenement. Tot in andere werelddelen toe brengt RAI Amsterdam mensen samen om kennis te delen rond specifieke titels en de vakgebieden die deze titels bedienen. Met deze contacten wordt hun netwerk en hun belangstelling voor het evenement vergroot.

… in opbrengsten en kosten Deze dimensie heeft RAI Amsterdam toegevoegd om te benadrukken dat structureel wordt bekeken of we zaken efficiënter kunnen aanpakken en kosten kunnen besparen, voor onze organisaties, exposanten en voor onze eigen organisatie.

… tijdens het evenement en gedurende het jaar In toenemende mate vinden contacten ook plaats buiten de periode waarin de beurs of het congres plaatsvindt, RAI Amsterdam kiest er voor om gedurende het gehele jaar van toegevoegde waarde te willen zijn voor de doelgroepen die zij met specifieke titels bedient. Met het internetportal van de titel en de activiteiten die hieromtrent plaatsvinden, kan de rol van een event worden verlengd in tijd en zelfs uitgroeien tot een permanent medium van toegevoegde waarde.

60

Onze merkwaarden RAI Amsterdam kent zes merkwaarden. Hieronder lichten we ze één voor één toe.

Betrokken RAI Amsterdam staat midden in de

Gastvrij Bij RAI Amsterdam word je persoonlijk,

Klantgericht RAI Amsterdam begrijpt wie je bent en wat

samenleving, is duurzaam betrokken en neemt haar verantwoordelijkheid voor mens, stad en wereld. De passie en

professioneel en vooral gastvrij ontvangen. De deuren staan voor je open, wie je ook bent en wat je ook drijft. RAI

je nodig hebt. Problemen worden je zo veel mogelijk uit handen genomen. Of je nu organisator, exposant of bezoeker bent:

emotionele betrokkenheid van onze medewerkers en alle andere stakeholders

Amsterdam is er voor iedereen. Kom je naar ons convention centre in Amsterdam,

voor je het vraagt, weten we waarschijnlijk al welke wensen je hebt. We bieden dan

zijn bepalend voor ons succes. Daarom zorgen we dat iedereen zich gehoord, betrokken en verbonden voelt.

of naar onze evenementen elders in de wereld? Of ben je fysiek niet aanwezig en neem je virtueel deel? Bij RAI Amsterdam

ook graag onze totaaloplossingen aan.

We denken mee, denken vooruit en zijn er op gericht om je van dienst te zijn zodat jij

voel je je welkom!

je geholpen voelt.

: het verhogen van de w am 2017 aarde sterd van I Am ont A R mo ie g etin e at RAI 2017 r g t S hospitality

ik voel mij

welkom

sustainable ik voel mij

it lite wa nk tal e in aan

dat biedt mij

ik voel mij

gastvrij

verbonden

zekerheid

RAI 2017

solutions

geholpen

betrokken

klantgericht

professioneel

innovatief

ondernemend

en op bre ngs ten

RAI 2017

dat biedt mij

voorsprong RAI 2017

dat biedt mij

virtual

de

succes

va nh et ev en em ent en

Professioneel Afspraak is afspraak. RAI Amsterdam weet als geen ander dat de kwaliteit van een evenement afhankelijk is van goede voorbereiding en het nakomen van

al e

op

lo ca tie

ko st en

RAI 2017

operational excellence

ar t ja he e d n ure daa ged rbuit n en e en - fy t n e siek en virt em ueel - tijdens even RAI 2017

n ge te

tim op

international

Ondernemend

Innovatief

De kwaliteit van de locatie, concepten, producten, faciliteiten, service en mensen

RAI Amsterdam is een platform voor innovatie en creativiteit. Met onze concepten, producten en diensten brengt RAI

zorgt ervoor dat je bij RAI Amsterdam alle elementen vindt voor succes. Je kunt

afspraken. Onze doelen zijn ambitieus maar haalbaar. Prognoses en toezeggingen

rekenen op de meest ondernemende partij die de ervaring in huis heeft om voor elke

zijn gericht op een betrouwbare realisatie ervan. We managen verwachtingen

klant de juiste condities te creëren voor een maximale toegevoegde waarde. RAI is

zorgvuldig en bieden je zekerheid.

gericht op het verzilveren van kansen, denkt als partner met je mee en draagt bij aan je succes.

61

Amsterdam je op ideeën: in een moderne en innovatieve omgeving versterken we de beleving en ervaring van je fysiek of virtueel bezoek. We zijn grensverleggend en kunnen op grote schaal innoveren omdat onze toepassingen meestal generiek inzetbaar zijn. Dat biedt je voorsprong.

Personeel en organisatie RAI Amsterdam is een bedrijf 'voor mensen, door mensen'. Onze norm op het gebied van gastvrijheid kunnen we waarmaken omdat medewerkers hun talenten en energie kunnen verbinden aan onze organisatiedoelstellingen. Door zorg te dragen voor een omgeving die inspireert en door medewerkers uitdaging te bieden en verantwoordelijkheid te geven, probeert RAI Amsterdam met veel aandacht invulling te geven aan haar commerciële doelen én maatschappelijke ambitie. RAI Amsterdam voert een duurzaam HR-beleid gericht op welzijn, vitaliteit en levensstijl van medewerkers.

Medewerkerstevredenheid algemene tevredenheid 8,2.

Onderzoek 2016 bevestigt verdere verbetering

In november 2016 is onder alle medewerkers het tweejaarlijkse medewerkerstevredenheidonderzoek gehouden. Tevens wilde RAI Amsterdam de belangrijkste verbeterpunten identificeren en inzicht krijgen in de effecten van het personeelsbeleid. In 2014 scoorde RAI met een 7,9 al hoog, maar de algemene tevredenheid onder het personeel werd in 2016 overtroffen en gewaardeerd op een 8,2. Oordelen over andere onderzochte aspecten zoals 'werkzaamheden', 'collega’s' en 'leidinggevenden' scoorden ook hoger of op een zelfde niveau als in 2014. Eén stelling is in 2016 gewaardeerd met een 5,9: 'Ik ben tevreden over hoe RAI Amsterdam georganiseerd is'. Juist aan dit aspect wordt hard gewerkt, zowel voor wat betreft cultuur als structuur, en RAI Amsterdam ziet hierin de bevestiging voor de ingezette verbeteringen.

De werkdruk werd in het onderzoek door 71% van de medewerkers als goed ervaren, tegen 62% in 2014. Het responspercentage was met 80% hoger dan in 2014.

Flexibele inzet, constante kwaliteit tender voor pakket Flex-

In 2016 heeft RAI Amsterdam een tender afgerond voor inkoop van het pakket voor Flex-

arbeidskrachten succesvol

arbeidskrachten voor de periode 2016-2019, met een optionele verlenging van twee jaar. Om de

uitgevoerd

samenwerking te optimaliseren en invulling te geven aan een beter partnerschap is in de tender ingezet op een kleinere groep flex-partners dan voorheen. RAI Amsterdam streeft naar een vaste formatie en flexibele schil van eersteklas medewerkers. Alles is hierbij gericht op het creëren van de hoogst mogelijke toegevoegde waarde, voor de klanten en bezoekers, voor RAI Amsterdam en voor de medewerker zelf. Een hoge mate van flexibiliteit in het personeelsbestand is voor RAI Amsterdam noodzakelijk om op te kunnen schalen tijdens evenementen, waarbij de kwaliteit van de wisselende teams zich altijd op een constant en vast, hoog niveau moet begeven.

Inrichting organisatie cultuur- en structuurverandering

Begin april 2016 is de nieuwe directie aangetreden. Na kennismaking met de RAI-organisatie en alle stakeholders en na het presenteren van een zestigdagenplan, zijn zij rond de zomer van 2016 gestart met een veranderingsproces. Om op lange termijn succesvol en in voldoende mate te kunnen innoveren, is het nodig om de cultuur te wijzigen en om dit te bereiken is een structuurwijziging ingezet. In het cultuurveranderingsproces zijn tijdens een aantal plenaire sessies

62

spelregels van onderling gedrag vastgesteld. Ook is het managementteam aan de slag gegaan om de onderlinge dialoog te verbeteren. Bij het structuurveranderingsproces zijn de volgende leidende principes gehanteerd:

RAI Amsterdam: is één bedrijf met een core business die strekt van organiseren tot faciliteren; streeft naar meer synergie, minder sturing en meer ruimte; organiseert zich rond drie hoofdprocessen: Event, Besturing en Innovatie. De eventteams en processen zijn leidend, afdelingen zijn erkend specialisten, verantwoordelijk voor eigen ontwikkeling en innovatie. Staf heeft een ondersteunende rol aan deze hoofdprocessen.

aanpassing topstructuur

De sessies hebben geleid tot aanpassing van de topstructuur. Per 1 april 2017 start RAI Amsterdam met een nieuw ingericht managementteam. Hierin geven de CEO en COO leiding aan een managementteam waarin directeuren/managers zitting hebben met de aandachtsgebieden Finance, HR, ICT, Legal, Hospitality en Venue (allen rapporterend aan CEO) en Marketing & Digital, Commercial, Clients en Operations (rapporterend aan de COO).

positief advies OR

Eind december heeft de directie een adviesaanvraag over de topstructuur bij de OR ingediend. In februari 2017 gaf de OR over de topstructuur een positief advies. Na een aantal nieuwe benoemingen in het managementteam is in 2017 een start gemaakt met het uitwerken van de nieuwe processen en taakverdeling.

Vitaliteit initiëren, faciliteren en promoten van vitaliteitsacties

RAI Amsterdam wil de vitaliteit van haar medewerkers helpen bevorderen, zodat iedereen fit, energiek en vitaal kan werken. Hiervoor heeft RAI Amsterdam in 2015 het vitaliteitsprogramma ‘RAI Vitaal’ ontwikkeld, dat zorgt voor het initiëren, faciliteren en promoten van vitaliteitsacties bij medewerkers. In 2016 zijn in het kader van ‘RAI Vitaal’ verschillende mogelijkheden aangeboden die de medewerker helpen op het gebied van gezondheid & fitheid, werkplezier & werk-privébalans en stress- & verzuimpreventie.

Diversiteit divers samengestelde teams.

RAI Amsterdam streeft ernaar diversiteit te bereiken in de samenstelling van de afdelingen (qua

Doelstelling charter Talent

leeftijd, ervaring, sekse en competenties). RAI Amsterdam is ervan overtuigd dat divers

naar de Top ruim gehaald

samengestelde teams ook een positieve invloed hebben op de resultaten. RAI Amsterdam kent met 51% vrouwen en 49% mannen een evenwichtig personeelsbestand. De doelstelling op het gebied van m/v-diversiteit, zoals onderschreven in de charter Talent naar de Top, is ruim gehaald: het aandeel vrouwen in de groep directie en leidinggevende sleutelfunctionarissen bedraagt 35%.

63

Personele samenstelling Hieronder zijn enkele dwarsdoorsnedes gepresenteerd met betrekking tot de medewerkerspopulatie.

Personeel Stand ultimo jaar

MEDEWERKERS

2016

2015

Man

185

46%

185

46%

Vrouw

219

54%

221

54%

Totaal

404

100%

406

100%

FTE

Man

182,3

49%

182,7

49%

Vrouw

188,4

51%

190,9

51%

Totaal

370,7

100%

373,6

100%

Personeel, leeftijdsopbouw Percentage / FTE (stand ultimo jaar)

2016

2015

NAAR LEEFTIJD

2%

3%

26 t/m 35

26%

30%

36 t/m 45

35%

33%

46 t/m 55

25%

22%

56+

12%

12%

100%

100%

t/m 25

Totaal

64

Personeel, naar aandachtsgebied Percentage / FTE (stand ultimo jaar)

2016

2015

NAAR AANDACHTSGEBIEDEN

Commercieel

51%

50%

Operationeel

36%

40%

Financieel/staf

13%

10%

100%

100%

Totaal

Ziekteverzuim

verder gedaald tot 2,9%

In het verslagjaar bedroeg het ziekteverzuim 2,9%. Ondanks dat het ziekteverzuim al laag was in 2015, toen het 3,2% bedroeg, is deze voor Amsterdam RAI belangrijke graadmeter verder verbeterd.

Ziekteverzuim Percentage

2016

Totaal

2015

2,9%

3,2%

Maatschappelijke betrokkenheid meer kansen voor jeugdwerklozen en Wajongers

Het HR-beleid met betrekking tot maatschappelijke betrokkenheid vindt onder meer zijn weerslag in het streven naar het creĂŤren van meer social return voor de stad Amsterdam. In het verslagjaar heeft RAI Amsterdam haar medewerking verleend aan diverse belangrijke initiatieven gericht op het bieden van meer kansen voor jeugdwerklozen (Werkakkoord in het kader van Aanpak Jeugdwerkloosheid) en voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

RAI-WAJONGers

Sinds oktober 2015 zet RAI Amsterdam zich als erkend leerbedrijf in om mensen met een beperking voor te bereiden op de arbeidsmarkt. RAI Amsterdam is de eerste beurs- en congresorganisatie in Nederland die in het kader van de Participatiewet mensen met een arbeidsbeperking in de gelegenheid stelt te leren en werkervaring op te doen. Hiermee levert RAI Amsterdam een bijdrage aan de afspraak van het bedrijfsleven en overheid om in 2026 in totaal 125.000 extra banen voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt te creĂŤren.

65

Om de Wajongers te kunnen plaatsen, werkt RAI Amsterdam sinds 2015 nauw samen met het UWV, ROC van Amsterdam en WSP Groot-Amsterdam. De Wajongers werken drie dagen per week en gaan één dag naar school waar zij opgeleid worden tot ‘Medewerker Hospitality en Dienstverlening’ aan de hand van een interne bedrijfsopleiding op maat gemaakt voor RAI Amsterdam door het ROC van Amsterdam. De leerlingen worden ondersteund door een job-coach en een werkbegeleider van de afdeling waar ze werkzaam zijn.

RAI Amsterdam wil de ervaringen in dit project gebruiken om in de toekomst structureel geschikte arbeidsmogelijkheden te bieden voor werkzoekenden uit de doelgroep van de Participatiewet.

Op woensdag 13 januari 2016 ontvingen 7 RAI-Wajongers hun arbeidsovereenkomst voor een proefplaatsing bij RAI Amsterdam. 5 van hen rondden het traject succesvol af en 2 medewerkers behoren inmiddels tot de flex-pool. In oktober 2016 is RAI Amsterdam gestart met een nieuwe klas van 11 personen, waarvan er momenteel nog 8 deelnemen.

aanname 50-plussers en

In 2016 nam RAI Amsterdam deel aan een campagne gericht op werkgevers, met als doel hen te

deelname aan campagne

motiveren 50-plussers aan te nemen. HR-manager de heer Broex deelde zijn ervaringen in een commercial en prees het initiatief aan. RAI Amsterdam heeft vele positieve reacties hierop ontvangen, zowel voor wat betreft het aannemen van medewerkers uit deze doelgroep als het zijn van ambassadeur voor hen, naar andere bedrijven.

goede doelen

De maatschappelijke betrokkenheid van RAI Amsterdam en haar medewerkers blijkt ook uit de goede doelen die zij steunen. In het duurzaamheidsverslag worden de goede doelen en hiervoor verrichte activiteiten weergegeven.

Veiligheid safety & security board

RAI Amsterdam kent een Safety & Security Board die het Health, Safety & Security-beleid van RAI Amsterdam bewaakt. Het beleid is gericht op het nemen van veiligheidsmaatregelen en voorzieningen die ondersteunen dat de bedrijfsvoering op gastvrije wijze gecontinueerd wordt en de belangen van RAI Amsterdam, van het personeel, klanten, leveranciers en bezoekers in de breedst mogelijke zin behartigd worden.

bewustwording cyber security

De directie heeft door een specialistisch bureau een audit laten uitvoeren naar de externe digitale toegangsmogelijkheden. Naar aanleiding van de resultaten van de audit is een bewustwordingsprogramma gestart om de toegangsveiligheid, waaronder het wachtwoordgebruik, te verbeteren.

Top Employer Top Employer sinds 2015, ook voor 2017 weer certificering ontvangen

Sinds februari 2015 mag RAI Amsterdam zich rekenen tot de Top Employers. In februari 2016 en 2017 heeft RAI Amsterdam de certificering voor het betreffende jaar ontvangen. Aan deze prestatie is een uitvoerige beoordeling voorafgegaan, gericht op het HR- beleid dat wordt toegepast door

66

RAI Amsterdam. Bijzondere aandacht gaat hierbij uit naar de mate waarin het HR-beleid in de praktijk wordt nageleefd.

certificering bevestigt goede

RAI Amsterdam is objectief beoordeeld en gecertificeerd tot Top Employer. Voor (potentiële)

omgeving en bedrijfscultuur

medewerkers betekent dit concreet dat er binnen het bedrijf door optimale arbeidsomstandigheden volop ruimte wordt geboden om zich te ontwikkelen op persoonlijk en professioneel vlak. Het toont aan dat RAI Amsterdam een kwalitatief goede omgeving en bedrijfscultuur aanbiedt waarin zowel op professioneel als persoonlijk niveau prettig en effectief kan worden gewerkt.

Competentie 'virtueel' verhogen kennis in vakgebieden connectiviteit, hardware, internet, productiviteit en samenwerken

Om medewerkers op te leiden, heeft RAI in 2016 een 'virtual campus' opgezet. Deze richt zich op kennis in de vakgebieden connectiviteit, hardware, internet, productiviteit en samenwerken. Op basis van een nulmeting in de vorm van een scan naar vaardigheden werd per medewerker bepaald welke opleidingen werden aangeboden. Rond de jaarwisseling 2016-2017 ontvingen alle medewerkers een certificaat met hun eindniveau. Op deze wijze werd een belangrijke stap gezet in de ontwikkeling van de competentie 'virtueel', zowel voor de medewerkers zelf als voor RAI als werkgever.

Overleg met RAI Ondernemingsraad veelvuldig en constructief overleg

In 2016 heeft veelvuldig en constructief overleg plaatsgevonden tussen Ondernemingsraad en bestuurder, over diverse onderwerpen zoals de financiële resultaten, de bouwontwikkelingen, de medewerkerstevredenheid, instemmingsaanvragen en de arbeidsomstandigheden. Naast dit formele overleg is het overleg in een aantal subcommissies voortgezet, zoals de HRM Commissie, de Financiële Commissie, de Arbeidsomstandighedencommissie, de Arbeidsvoorwaardencommissie, de Pensioencommissie en de Flexcommissie. De door de Ondernemingsraad ingestelde klankbordgroep, zowel voor vaste medewerkers als voor uitzendkrachten, heeft tevens over een breed scala aan onderwerpen gesproken. Belangrijk onderwerp van bespreking in 2016 waren de uitwerking van de samenwerking met leveranciers van de flexpool, het in de tweede helft van het jaar ingezette cultuur- en structuurveranderingsproces en het pensioen van RAI-medewerkers. RAI Amsterdam heeft in 2013 een nieuwe vijfjarige pensioenuitvoeringsovereenkomst afgesloten bij Delta Lloyd. Het betreft een middelloonregeling. Met het oog op het aflopen van de overeenkomst eind 2017 stonden de gesprekken in het verslagjaar in het kader van de bewustwording van pensioenopbouw onder medewerkers en van de mogelijke vervolgkeuzes.

Nieuwe kledinglijn Designkleding voor RAImedewerkers door Liselore Frowijn

De Nederlandse jonge designer Liselore Frowijn heeft de nieuwe kledinglijn voor RAI Amsterdam ontworpen. Frowijn is bij de RAI aangedragen door Frans Molenaar en daarmee is dit de laatste collectie ooit onder supervisie van Molenaar. De medewerkers krijgen nieuwe outfits die hetzelfde

67

uitstralen als het bedrijf zelf: gastvrij, professioneel en altijd voorbereid om gasten te ontvangen van over de hele wereld. In april 2016 is de kleding gepresenteerd tijdens een modeshow in het RAI Amtrium.

Medewerkers in beeld In zes korte video’s heeft RAI Amsterdam de veelzijdigheid van werken bij RAI Amsterdam in beeld gebracht. Bekijk alle video's op het Youtube-kanaal van RAI Amsterdam: https://www.youtube.com/user/amsterdamrai

68

69

Eigen en vreemd vermogen Gemeente Amsterdam heeft in 2016 besloten te starten met het proces ter vervreemding van haar deelbelang.

Omdat de resultaten in de periode 2013 t/m 2015 beduidend hoger waren dan de contourennota 2013-2018 aangaf, heeft RAI Amsterdam in 2016 een eenmalig interim-dividend over 2015 vastgesteld. De hoogte van dit eenmalig dividend is € 1,6 miljoen.

Het uit te keren dividend over 2016 heeft RAI Amsterdam vastgesteld conform het dividendbeleid 2013 – 2018 en bedraagt € 2,284 miljoen.

In het verslagjaar is het financieringsarrangement uitgebreid met een faciliteit van US$ 6 miljoen. Het gehele jaar is binnen het arrangement, dat in 2013 met Deutsche Bank en Rabobank Amsterdam is overeengekomen, geopereerd.

Deelbelang Gemeente Amsterdam Gemeente Amsterdam heeft besloten vervreemding van haar 25%-deelbelang te starten

In 2016 heeft de Gemeente Amsterdam, die 25% van de aandelen in RAI Amsterdam houdt, besloten om te starten met verkoop van het gemeentelijk belang aan een derde partij. Hierbij stelt de gemeente dat enkele voorwaarden gelden. Zo dient de continuïteit van RAI te worden gewaarborgd. Ook het behoud van de samenwerking tussen Gemeente Amsterdam en RAI, ten aanzien van onder andere verwerving van internationale congressen, bereikbaarheid en organisatie van evenementen, geldt als voorwaarde. RAI Amsterdam levert een belangrijke bijdrage aan stad en regio en het is in het publieke belang dat deze bijdrage bij vervreemding wordt geborgd. De Gemeente Amsterdam is al ruim 60 jaar aandeelhouder van RAI Amsterdam. De deelname is ontstaan door deze economische achtergrond. In 2015 is uit onderzoek gebleken dat de aanwezigheid van RAI Amsterdam een footprint levert van 7.000 full-time banen in de regio, waarmee de omvang van dit belang nog eens duidelijk werd.

Realiseren stakeholdersdoelen RAI Amsterdam combineert haar financiële en maatschappelijke doelen en probeert de belangen van stakeholders te verenigen met de doelstelling van de onderneming zelf: continuïteit op lange termijn. Het uitgangspunt voor inrichting van het businessmodel is daarom een goede, lange termijn balans te creëren tussen baten en lasten, voor alle partijen, waarbij RAI per saldo voor iedereen toegevoegde waarde levert. RAI Amsterdam hanteert daarom de volgende twee doelen:

aandeelhoudersprestatie

1. Het creëren van aandeelhouderswaarde door het maximaliseren van het duurzaam financieel resultaat, in combinatie met het behalen van het financieel resultaat op de korte termijn conform jaarbudget, met een EBITDA die groter is dan 15% en een minimum nettoresultaat van € 3 miljoen.

maatschappelijke prestatie

2. Het creëren van zoveel mogelijk economische spin-off voor stad en regio, waaraan RAI Amsterdam haar ’license to operate’ ontleent.

70

Indien het (geprognotiseerde) netto-jaarresultaat onder € 3 miljoen komt, staat het realiseren van aandeelhouderswaarde centraal. In overige gevallen gaat het om de balans tussen beide uitgangspunten.

Dividend Dividendbeleid te indexeren bedrag van € 2,24 miljoen

Begin 2014 is een nieuw dividendbeleid vastgesteld voor de jaren 2013 - 2018. Jaarlijks zal RAI Holding B.V. in totaal aan haar aandeelhouders een vast dividend uitkeren van € 2.240.000 (prijspeil 2014; jaarlijks geïndexeerd op basis van de prijsindex voor de gezinsconsumptie CBS).

maximering, carry-forward

Volgens dit beleid zal er nooit over enig jaar een hoger bedrag aan dividend uitgekeerd worden dan het nettoresultaat bedraagt over dat betreffende jaar. Indien in enig jaar het dividend geheel of gedeeltelijk conform bovenstaand beleid, niet uitbetaald kan worden omdat het nettoresultaat daartoe niet toereikend is, zal het niet uitgekeerde bedrag aan dividend in het daaropvolgende jaar, indien het nettoresultaat in dat volgende jaar daarvoor wel toereikend is, alsnog uitgekeerd worden.

Het cumulatief verschuldigd dividend over voorgaande boekjaren zal nooit hoger zijn dan het (geïndexeerde) vaste dividend over het laatste boekjaar, waarover dividend uitgekeerd zou hebben moeten worden.

indien resultaat beduidend afwijkt, volgt overleg

Indien het nettoresultaat structureel significant afwijkt ten opzichte van de bandbreedte zoals bepaald in Contourennota 2013 -2018, zal de directie in overleg treden met de aandeelhouders om te bespreken of tot herziening van het dividendbeleid zou moeten worden overgegaan.

verplichte dividendtoets kan leiden tot reductie van dividenduitkering

Alvorens tot dividenduitkering in enig jaar wordt besloten, zal er conform de wetgeving een dividenduitkeringstoets uitgevoerd worden door directie en commissarissen van RAI Holding B.V. In het geval van een negatieve uitkomst van deze toets, zal in het betreffende jaar geen of slechts een gedeeltelijke dividenduitkering plaatsvinden, waarna de carryforward in werking treedt.

Interim-dividend eenmalig interim-dividend 2015 vastgesteld van € 1,6 miljoen

Omdat het resultaat over de periode 2013 tot en met 2015 hoger was dan de contourennota, is in 2016 besloten een eenmalig interim-dividend over het jaar 2015 vast te stellen ten bedrage van € 1,6 miljoen, uit te keren in twee gelijke tranches, de eerste uiterlijk september 2016 en de tweede uiterlijk september 2017. Bij het nemen van het dividendbesluit hebben beide aandeelhouders bevestigd dat voor de jaren 2016 t/m 2018 de afspraken zullen gelden zoals vastgelegd in het dividendbeleid, waarbij bepaling van een eventuele toekomstige structurele afwijking ten opzichte van de bandbreedte zoals weergegeven in Contourennota 2013 -2018 uitsluitend wordt gebaseerd op de resultaten over de jaren 2016 en verder.

Financieringsarrangement gelijkwaardige clubdeal,

In 2013 is RAI Amsterdam een clubdeal-financiering aangegaan met Deutsche Bank en Rabobank

verhouding geregeld via

Amsterdam. De banken participeren op gelijke wijze in het nieuwe financieringsarrangement; aan

intercreditor-overeenkomst

de nieuwe bancaire financiering liggen twee identieke kredietovereenkomsten met de

71

onderscheiden banken ten grondslag met exact dezelfde tarieven, convenanten en standaardvoorwaarden. De verhouding tussen de twee banken is geregeld d.m.v. een intercreditorovereenkomst.

3 faciliteiten: langlopende

Bij elk van de banken staat een langlopende lening ter waarde van € 26 miljoen uit. Daarnaast is bij

lening en rekening courant

beide banken een rekening courantfaciliteit van elk € 15 miljoen afgesloten. In 2016 is daar een

kredieten

aanvullende kredietfaciliteit van elk US$ 3,35 miljoen bijgekomen in verband met de verwerving van een belang in IBEX (International Boatbuilders Exhibition and Conference). In onderstaand overzicht zijn de kenmerken van de faciliteiten weergegeven.

Financieringsarrangement Faciliteit A (€)

Faciliteit B (€)

Faciliteit C (US$)

• langlopende lening

• rekening courant krediet

• rekening courant krediet

• hoofdsom afgenomen tot € 52 miljoen

• omvang € 30 miljoen

• omvang US$ 6,7 miljoen

• einddatum 2020

• einddatum 2020

• tarief 1M Libor +1,30% opslag

• Aflossing:

• ophoging 2017 + € 2,5 miljoen

• Facility Fee 0,25% over niet opgenomen

- 2016/2017: geen

• verlaging 2018 - € 2,5 miljoen

deel

- 2018 e.v.: € 4,0 miljoen per jaar

• tarief 1M Euribor +1,00% opslag

• tarief: 3M Euribor +1,70% opslag

• Facility Fee 0,25% per jaar

renteswap: rente gefixeerd op 3,24%

Eind 2013 is voor een oplopend bedrag aan renteswaps afgesloten met de Rabobank en Deutsche Bank. Op grond van deze renteswap betaalt RAI Amsterdam voor Faciliteit A een rentepercentage van 1,54% met een opslag van 1,7%. Dit betekent per saldo dat RAI Amsterdam tot en met 2020 gefinancierd is tegen een vastgelegde rente van 3,24%.

Financiële convenanten en voorwaarden De volgende tabel geeft een overzicht van de financiële convenanten. De tweede tabel toont de voorwaarden en zekerheden die aan de financiering zijn verbonden.

Financieringsarrangement Convenant

2016

2017

2018

2019

2020

<4,5

<4,5

<4,0

<3,5

<3,0

solvabiliteit

>30%

>30%

>30%

>30%

>30%

EBITDA € 1 mln*

>17,5

>17,5

>17,5

>17,5

>17,5

senior Next Debt/ EBITDA

* Toetsing op jaarbasis. Peildatum 31 december

72

Financieringscondities Voorwaarden en zekerheden

Voorwaarden

Zekerheden

• Geen uitbreiding vreemd vermogen

• Hypotheek op bestaande en nieuwe onroerende zaken

• Change of Ownership • 2 jaarlijkse hertaxatie RAI-gebouwencomplex • Max. Capex 12 mln. per jaar (excl. nieuwbouw) • Max. dividend tot nettowinst in boekjaar • Max. op intercompany leningen op minderheidsdeelnemingen • Inzicht top 10 evenementen / bezettingsgraad

Kredietovereenkomst zonnepanelen kredietovereenkomst zonnepanelen Amsterdams Investeringsfonds

In 2014 is een kredietovereenkomst gesloten met het Amsterdams Investeringsfonds van de Gemeente Amsterdam ten behoeve van de financiering van zonnepanelen. De kredietovereenkomst bestaat uit een lening van € 0,1 miljoen en heeft een looptijd tot en met 5 maart 2029. Aflossing vindt plaats uiterlijk op 5 maart 2029 en het rentepercentage bedraagt 0%.

kredietovereenkomst zonnepanelen Triodos Bank

In 2014 is eveneens een kredietovereenkomst gesloten met Triodos Bank ten behoeve van de financiering van zonnepanelen. De kredietovereenkomst bestaat uit een lening van € 0,29 miljoen en heeft een looptijd tot en met 1 januari 2034. Aflossing vindt plaats per kwartaal in 79 termijnen ingaande 1 juli 2015. Het rentepercentage bedraagt 3,5% op jaarbasis voor de periode tot 17 januari 2026.

73

Orderportefeuille (per ultimo 2016)* * voorzien op basis van eigen evenementen en gereserveerd / in optie genomen evenementen door derden.

74

71%

2021

2020

86% 89%

2019

93%

2018

2017

96%

Vooruitzichten De economie trekt aan. Internationale, zakelijke beurzen en congressen vertonen een duidelijke groei. De revitalisatie en ontwikkeling van nationale publieksevenementen blijft een uitdaging, alhoewel in 2016 ook hier de positieve kentering ten opzichte van de afgelopen jaren zichtbaar werd. Per saldo zijn de vooruitzichten voor RAI Amsterdam voor de toekomst positief te noemen. Voor 2017 zijn de verwachtingen gematigd positief. RAI heeft een gevulde portefeuille aan evenementen, waarbij er wel nog een uitdaging ligt om de toegevoegde waarde van de in de afgelopen jaren weggevallen AutoRAI en BedrijfsautoRAI goed te maken. Daarom is het ontwikkelen van nieuwe evenementen een speerpunt. RAI Amsterdam heeft een modern en zeer goed bereikbaar convention centre, dat -zeker na opening van de Noord/Zuidlijn medio 2018- zeer gunstig ligt ten opzichte van stad en vliegveld. Voor wat betreft het personeel heeft de organisatie een betrokken team van gemotiveerde medewerkers. Zij zullen hun gastvrije ontvangst op een zelfde hoge niveau blijven houden en zich tegelijkertijd meer focussen op innovatie.

Orderportefeuille positief beeld voor de komende vijf jaar

De omzetprognose op basis van orderinstroom geeft een indicatie voor de commerciĂŤle performance van RAI Amsterdam. Een prognose van de directe en indirecte omzet op basis van de gecontracteerde opties en reserveringen geeft een stabiel beeld voor de komende vijf jaar, met name dankzij de groei van internationale evenementen. De orderinstroom is weergegeven in nevenstaande figuur.

Evenementen breed palet aan beurzen en congressen

2017 zal naar verwachting een druk jaar worden. RAI Amsterdam zal in 2017 een breed palet aan beurzen en congressen voor externe organisers faciliteren. RAI Amsterdam organiseert zelf 22 eigen evenementen, waarvan 10 in Amsterdam. De eigen evenementen zijn in onderstaand overzicht weergegeven.

Eigen evenementen in 2017 In Amsterdam

In het buitenland

Horecava

ISSA/INTERCLEAN North America

Huishoudbeurs

ISSA/INTERCLEAN Latin America

HISWA

ISSA/INTERCLEAN Istanbul

FunSport Experience

Intertraffic Istanbul

Aquatech

Intertraffic China

FloodEx

Intertraffic Mexico

MobiliteitsRAI

Aquatech China

Amsterdam Security

Aquatech Mexico

ReMaTec

FlowTech China

METSTRADE inclusief het SuperYacht Pavilion (SYP) en het

WaterEx Beijing

Marina & Yard Pavilion (MYP)

GD Water China

IBEX USA

75

Nationale beurzen herstel zet naar verwachting door

Voor de nationale beurzen (zowel de vakbeurzen als de publieksbeurzen) verwacht RAI Amsterdam een stabilisatie en voor sommige titels een bescheiden groei van de omzet en het aantal bezoekers. De jaren van recessie, die gepaard gingen met krimp, lijken voor de sectoren die RAI Amsterdam bedient tot het verleden te behoren. Dit beeld wordt bevestigd door belangrijke graadmeters als de Horecava, de VT Wonen en Designbeurs en Masters of LXRY.

Internationale beurzen groei in aantal en grootte

Terwijl de nationale beurzen door de economische vooruitzichten herstellen, lijkt alles erop dat internationale beurzen hun groeicijfers zullen vasthouden. RAI Amsterdam kan daarvan profiteren vanwege sterke eigen beurzen en vanwege het faciliteren van grote evenementen van organisers zoals de IBC (International Broadcasting Convention), ISE (Integrated Systems Europe) en PLMA's World of Private Label. Ook de groei van de eigen â&#x20AC;&#x2DC;spin-offâ&#x20AC;&#x2122;-beurzen in het buitenland zal een positief effect op het resultaat hebben. In 2017 zal de IBEX Show plaatsvinden, de maritieme beurs waar RAI Amsterdam in 2016 een aandeel in heeft genomen via participatie in de moedermaatschappij. De beurs ISSA/INTERCLEAN in Istanbul, die oorspronkelijk zou plaatsvinden in september 2016 en is uitgesteld op basis van de bezorgdheid onder exposanten en bezoekers wegens de onrust in Turkije, vindt in oktober 2017 plaats. Net als in 2016, blijft de acquisitie van nieuwe evenementen hoog op de agenda staan.

Nieuwe evenementen van organisers in 2017 nieuwe evenementen van

Diverse nieuwe evenementen van externe organisers staan gepland voor 2017. In het RAI

externe organisers

Amsterdam Convention Centre verwelkomen wij onder andere de volgende evenementen:

76

Nieuwe evenementen 2017 Van externe organisers

In Amsterdam

International Conference on Magnet Technology 2017 15th European Congress of Psychology 2017 European Wound Management Association Congress EWMA 2017 European Academy of Neurology Congress 2017 WindEurope 2017 Conference & Exhibition 29th European Congress of Pathology ECCO2017 The International Liver Congress 2017 Microsoft Tech Summit SAP Insider 2017 Salesforce Worldtour Amsterdam FY 18 HR Tech World Congress 2017 International Rental Exhibition 2017 33rd European PV Solar Energy Conference and Exhibition Meteorological Technology World Expo 2017 Carwash Show Europe 2017 PRSE â&#x20AC;&#x201C; Plastics Recycling Show Europe 2017 Apex 2017 TOC Europe 2017 Electric and Hybrid Marine World Expo / Marine Maintenance World Expo Intermodal 2017 Passenger Terminal Expo 2017 European Utility Week 2017 SKILLS The Finals VidCon Europe 2017 Congres Nederlands Huisartsengenootschap 2017 Comic Con Amsterdam 2017

Vastgoedontwikkelingen Strandzuid: heropening voorjaar 2017

In het voorjaar van 2017 wordt Strandzuid heropend. In een nieuw concept zal de bekende sfeer van het lounge-cafĂŠ, -bar en -restaurant terugkeren. Aan de RAI-haven zal zowel tijdens evenementen als daarbuiten weer de vertrouwde, gezellige sfeer heersen.

nhow Amsterdam RAI hotel gaat de hoogte in

In 2017 gaat het nhow Amsterdam RAI hotel verrijzen. De funderingswerkzaamheden zullen over gaan in het bouwen van de verdiepingen. Hiermee wordt dit toekomstige hoogste landmark zichtbaar voor de omgeving.

klantwens input voor

RAI Amsterdam zal verder werken aan het masterplan 2030. Op basis van een marktanalyse, die

toekomstvisie en Masterplan

inmiddels is gestart, zullen de functionele aspecten van het Convention Centre worden herijkt. Zo

2030

neemt RAI Amsterdam de wensen van de belangrijkste klanten mee in de toekomstvisie en verdere ontwikkelingen van de venue.

77

Gunstige ligging convention centre wordt door komst metro verder versterkt

Voor zover nu bekend zal de Noord/Zuidlijn, de nieuwe metrolijn die RAI Amsterdam met het hart van de stad en het centraal station verbindt, medio 2018 gaan rijden. In minder dan 10 minuten zullen bezoekers van het convention centre naar het centrum van de binnenstad reizen en van het centraal station naar het convention centre. Alhoewel Amsterdam in vergelijking met andere Europese steden al een zeer compacte stad is, zal deze uitzonderlijk korte reistijd verder bijdragen aan de aantrekkelijkheid van het RAI Amsterdam Convention Centre, ook voor internationale evenementen van kortere duur.

Investeringen RAI Amsterdam verwacht in 2017 â&#x201A;Ź 9 miljoen te investeren. Er zal naar verwachting geen aanvullende financiering worden aangetrokken. De rente is vastgezet door middel van SWAPcontracten.

Strategie focus op innovatie

In 2017 zal een update plaatsvinden van de strategie. Naar huidige inzichten blijven de fundamenten van de strategie gelijk, maar zal er sprake zijn van verschuivingen van prioriteiten en besturing. Het versterken en versnellen van innovatie en het ontwikkelen van nieuwe evenementen zijn hierbij belangrijk speerpunten. Als resultante verwacht RAI stappen te zetten op onder andere het gebied van ICT en Big data, Way finding en connectivity.

Cultuur en inrichting organisatie vernieuwde blik, maar zelfde doel: inspiring people

De omvang van het personeelsbestand zal in 2017 naar verwachting ongeveer gelijk blijven. De in 2016 gestarte projecten ter verdere verbetering van de bedrijfscultuur en organisatiestructuur zullen worden voortgezet. Waar in 2016 met name het management aan zet was, zijn begin 2017 diverse afdelingen en groepen gestart om vanuit een nieuw perspectief van bedrijfsbrede processen te evalueren en verbeteren. Met een vernieuwde blik kijkt de organisatie zo integraal naar het doel dat RAI Amsterdam al meer dan honderd jaar nastreeft: het inspireren van onze bezoekers en klanten.

78

Tot slot inspiratie en vertrouwen

De directie dankt alle stakeholders voor hun inzet en betrokkenheid. Een bijzonder woord van dank gaat uit naar de medewerkers. Hun gastheerschap en professionaliteit zijn een essentiĂŤle voorwaarde voor het succesvol creĂŤren van ontmoetingen. Daardoor waren we ook het afgelopen jaar succesvol. In het medewerkerstevredenheidsonderzoek hebben onze mensen een zeer hoge tevredenheid uitgesproken en als directie zien we dat terug in de organisatie, resultaten en klanttevredenheid. Als nieuw directieteam hebben we veel inspiratie om de successen voort te zetten en hebben we er vertrouwen in dat we ons als RAI Amsterdam in de toekomst blijven onderscheiden.

Amsterdam, 16 maart 2017

Directie RAI Holding B.V,

P. (Paul) Riemens, CEO M. (Maurits) van der Sluis, COO

79

#04

Governance en risicomanagement

80

Corporate governance RAI Holding B.V. is een besloten vennootschap naar Nederlands recht. De aandelen in de vennootschap worden gehouden door RAI Vereniging en Gemeente Amsterdam. De governance structuur is gebaseerd op Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek, de statuten van RAI Holding B.V. en diverse interne reglementen. RAI Holding B.V. kent in haar governancestructuur een Algemene Vergadering, RvC, directie en Ondernemingsraad.

Juridische structuur RAI Holding B.V. en haar groepsmaatschappijen

RAI Holding B.V. is een houdstermaatschappij. In de jaarrekening, onder 'Algemeen', 'Consolidatiegrondslagen', is weergegeven welke vennootschappen tot RAI Holding B.V. behoren.

Indien in dit jaarverslag ‘RAI Amsterdam’ wordt genoemd, wordt verwezen naar RAI Holding B.V. en al haar groepsmaatschappijen. Groepsmaatschappijen zijn deelnemingen waarin RAI Holding B.V. beleidsbepalende invloed heeft.

Statuten naamswijziging; aangepaste statuten gepubliceerd op website

De meest recente statuten van RAI Holding B.V. dateren van 18 juli 2008. De laatste statuten van dochtervennootschap RAI Amsterdam B.V. dateren van 2 juni 2015. Deze aanpassing had betrekking op de wijziging van de naam, van Amsterdam RAI B.V. naar RAI Amsterdam B.V.

Corporate Governance code code integraal onderschreven en, voor zover van toepassing, toegepast

De directie en de RvC onderschrijven de Nederlandse Corporate Governance code zoals vastgesteld door de monitoring Commissie Corporate Governance Code in 2008 en in werking is getreden op 1 januari 2009. De directie en de RvC passen de daarin opgenomen principes en ‘best practice’-bepalingen toe, voor zover deze op RAI Holding B.V. van toepassing kunnen worden verklaard. In enkele gevallen zijn de principes en ‘best practice’-bepalingen niet van toepassing omdat RAI Holding B.V. niet beursgenoteerd is en slechts twee aandeelhouders heeft.

Desalniettemin wordt de Code integraal onderschreven en, voor zover van toepassing, toegepast.

Elke substantiële wijziging in de corporate governance structuur van RAI Holding B.V. en in de naleving van de Code wordt onder een apart agendapunt ter bespreking aan de Algemene Vergadering voorgelegd.

‘leg uit’

De volgende aanbevelingen uit de Code worden niet of niet geheel gevolgd:

Publicatie toelichting bij agenda algemene vergadering op website De bepaling dat de schriftelijke toelichting bij een voorstel tot goedkeuring of machtiging door de Algemene Vergadering op de website van de vennootschap wordt geplaatst, wordt niet toegepast, vanwege het feit dat de vennootschap slechts twee aandeelhouders heeft;

81

Publicatie beleid bilaterale contacten aandeelhouders op website De bepaling dat de vennootschap een beleid op hoofdlijnen formuleert inzake bilaterale contacten met aandeelhouders en dit beleid publiceert op de website, wordt niet toegepast, vanwege het feit dat de vennootschap slechts twee aandeelhouders kent.

Governance Raad van Commissarissen RvC-reglement geeft nader

Op 22 september 2016 is het reglement van de RvC hernieuwd vastgesteld. Dit reglement is

uitvoering aan Nederlandse

opgesteld op grond van artikel 16 lid 4 van de statuten van de vennootschap en dient ter aanvulling

Corporate Governance Code

op de regels en voorschriften die op de RvC van toepassing zijn op grond van Nederlands recht of de statuten van de vennootschap. De taakverdeling van de RvC en haar werkwijze zijn opgenomen in het reglement. Het RvC-reglement staat gepubliceerd op de website van RAI Amsterdam (www.rai.nl).

Taak Raad van Commissarissen houden van toezicht en vervullen van werkgevers- en adviesrol

De taak van de RvC is het houden van toezicht op het beleid van de directie van de vennootschap en de algemene gang van zaken betreffende de vennootschap en de met haar verbonden onderneming(en). Naast het houden van toezicht vervult de RvC de werkgeversrol voor de directie.

Ook heeft de RvC een adviesrol, vanwaaruit de directie met raad terzijde wordt gestaan. De RvC richt zich bij de vervulling van haar taak naar het belang van de vennootschap en de verbonden onderneming(en) en weegt de belangen van bij de vennootschap betrokkenen af. De RvC is zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit van haar functioneren.

Omvang en samenstelling vijf personen, maximaal drie termijnen van vier jaar

De Raad van Commissarissen bestaat bij voorkeur uit vijf leden. Een lid van de Raad van Commissarissen kan voor maximaal drie achtereenvolgende termijnen van vier jaar benoemd worden. Een lid treedt uiterlijk af op de eerste Algemene Vergadering na het verstrijken van de laatste termijn.

profielschets regelt samenstelling

De profielschets heeft betrekking op de samenstelling van de RvC. De RvC bespreekt deze profielschets bij iedere wijziging met de Algemene Vergadering en de Ondernemingsraad. De profielschets staat gepubliceerd op de website van RAI Amsterdam (www.rai.nl).

borging van onafhankelijk en

De RvC is zodanig samengesteld dat de leden ten opzichte van elkaar, het bestuur en welk

kritisch opereren

deelbelang dan ook onafhankelijk en kritisch kunnen opereren, in overeenstemming met de governancecode. Elke commissaris dient geschikt te zijn om de hoofdlijnen van het totale beleid te beoordelen. De commissarissen beschikken gezamenlijk over de specifieke deskundigheid en de hiertoe beschreven competenties die noodzakelijk zijn voor de vervulling van hun taak. De RvC streeft ernaar dat zij is samengesteld op zodanige wijze dat de continuĂŻteit is gewaarborgd alsmede dat zij naar leeftijd, ervaring en man/vrouwverhouding, evenwichtig is samengesteld.

82

Commissies drie commissies ingesteld

Omdat de RvC in haar volledige samenstelling uit meer dan vier leden bestaat, zijn – conform het reglement– drie kerncommissies ingesteld, te weten: een auditcommissie, een remuneratiecommissie en een selectie- en benoemingscommissie. De commissies worden door de RvC ingesteld en samengesteld. De (gehele) RvC blijft verantwoordelijk voor besluiten, ook als deze zijn voorbereid door één van de commissies. De reglementen van de commissies zijn gepubliceerd op de website van RAI Amsterdam (www.rai.nl). De personele samenstelling van de commissies is weergegeven in het Bericht van de RvC onder paragraaf 'Verslag van commissies'.

Rooster van aftreden maximaal drie maal een periode van vier jaar

Het rooster van aftreden is opgesteld op grond van artikel 6 lid 2 van het reglement van de RvC. Een commissaris treedt uiterlijk af op de dag van de eerste Algemene Vergadering die wordt gehouden nadat vier jaren na zijn laatste (her)benoeming tot commissaris zijn verstreken. Het rooster van aftreden is hieronder weergegeven en wordt voortdurend gepubliceerd op de website van RAI Amsterdam (www.rai.nl).

Rooster van aftreden Maximum is drie termijnen

Naam

Datum 1e

Huidige

Aankomend voorstel tot

Uiterste datum van

benoeming

termijn

aftreden of

aftreden: de 1e

(her)benoeming: de 1e

Algemene Vergadering

Algemene Vergadering

na:

na:

R.H (Roelf) de Boer

23.04.2015

1e

23.04.2019

23.04.2027

A.M.H. (Annemarie) van Gaal

15.09.2015

1e

15.09.2019

15.09.2027

J.W.Th. (John) van der Steen

07.04.2011

2e

07.04.2019

07.04.2023

vacature 1

vacature 2

Opleiding nieuwe commissarissen doorlopen een introductieprogramma

Elk lid van de RvC volgt na benoeming een door RAI Amsterdam samengesteld en gefinancierd introductieprogramma, waarin aandacht wordt besteed aan: algemene financiële en juridische zaken, de financiële verslaggeving door de vennootschap, specifieke aspecten die eigen zijn aan RAI Amsterdam en de ondernemingsactiviteiten en de verantwoordelijkheden van de leden van de RvC.

vaststelling benodigde aanvullende educatie

Tevens vindt eenmaal per jaar overleg plaats over eventueel tijdens de benoemingsperiode van commissarissen gewenste/benodigde (aanvullende) educatie.

Tegenstrijdig belang Zie de toelichting in het bericht van de RvC.

83

Bezoldiging geen persoonlijke leningen en/of garanties aan commissarissen verstrekt

Aan een commissaris zijn geen aandelen en/of opties of vergelijkbare rechten tot het verkrijgen van aandelen in het kapitaal van de vennootschap toegekend. Er zijn geen persoonlijke leningen en/of garanties aan commissarissen verstrekt. De bezoldiging is weergegeven in de jaarrekening, in de paragraaf 'toelichting op de geconsolideerde jaarrekening'.

Governance directie directiereglement geeft nader

Het reglement van de directie is laatstelijk gewijzigd op 25 juni 2014. Dit reglement is opgesteld op

uitvoering aan Nederlandse

grond van artikel 13 lid 3 van de statuten van de vennootschap en dient ter aanvulling op de regels

Corporate Governance Code

en voorschriften die op de directie van toepassing zijn op grond van Nederlands recht of de statuten van de vennootschap. De taak van de directie, alsmede zijn werkwijze, zijn opgenomen in het reglement. Met dit reglement beoogt de directie mede uitvoering te geven aan de Nederlandse Corporate Governance Code. Het directiereglement staat gepubliceerd op de website van RAI Amsterdam (www.rai.nl).

Benoeming benoeming telkens voor vier jaar

Directieleden zullen in principe worden benoemd voor een periode van maximaal vier jaar.

Herbenoeming kan telkens voor een periode van maximaal vier jaar plaatsvinden.

Tegenstrijdig belang Zie de toelichting in het bericht van de RvC.

Bezoldiging geen aandelen, opties, leningen of garanties verstrekt

Aan een directielid zijn geen aandelen en/of opties of vergelijkbare rechten tot het verkrijgen van aandelen in het kapitaal van de vennootschap toegekend. Er zijn geen persoonlijke leningen en/of garanties verstrekt. De bezoldiging is weergegeven in de jaarrekening (toelichting op de geconsolideerde jaarrekening).

Governance medewerkers Gedragscode normen die worden gesteld

RAI Amsterdam is zich bewust van haar maatschappelijke rol en de daaruit voortvloeiende verantwoordelijkheden tegenover alle partijen. Het handelen van RAI Amsterdam en haar medewerkers is gestoeld op de door RAI Amsterdam geformuleerde kernwaarden en business principes. In de gedragscode wordt duidelijkheid gegeven door het beschrijven van de normen die worden gesteld met betrekking tot het doen en laten van iedereen die namens RAI Amsterdam naar buiten treedt. De instructie die de gedragscode geeft is onvoorwaardelijk en wordt niet beĂŻnvloed door financiĂŤle doelstellingen. De gedragscode is in werking getreden op 1 september 2006 en staat gepubliceerd op de website van RAI Amsterdam (www.rai.nl).

84

Klokkenluidersregeling procedure tot vermelden van

In het klokkenluidersreglement is vastgelegd hoe medewerkers vermoedens van misstanden

vermoedens van misstanden

kunnen melden bij hun werkgever. In de regeling wordt de procedure beschreven die de werkgever zal volgen en is bepaald dat de werknemer die met in achtneming van de bepalingen te goeder trouw een vermoeden van misstanden meldt, hierdoor op geen enkele wijze in zijn of haar positie wordt benadeeld als gevolg van het melden daarvan. Het klokkenluidersreglement is in werking getreden op 1 september 2006 en staat gepubliceerd op de website van RAI Amsterdam (www.rai.nl).

85

Risicomanagement RAI Amsterdam beschikt over systemen voor risicoanalyse en controle en onderscheidt strategische, financiële / administratieve en operationele risico’s. Strategische risico’s zijn verbonden aan gebeurtenissen die de positie van de onderneming structureel kunnen ondermijnen. Operationele risico’s zijn direct verbonden aan de bedrijfsactiviteiten en financiële / administratieve risico’s zijn verbonden aan de ontwikkelingen op de financiële markten en het financieel en administratief management.

Risico’s strategische risico’s

Vijf strategische risico’s zijn onderkend: S-1 exploitatierisico: het wegvallen van een grote eigen titel S-2 de verhuurbaarheid aan derden S-3 het verkeer: de bereikbaarheid van RAI Amsterdam (stad Amsterdam, Schiphol) S-4 exploitatierisico: het wegvallen van een grote titel van derden S-5 de beveiliging tegen terrorisme

financiële / administratieve risico’s

De volgende 10 financiële/administratieve risico’s zijn onderscheiden: F-1 financieringsrisico (inclusief niet voldoen aan bankconvenanten) F-2 renterisico F-3 valutarisico F-4 debiteurenrisico F-5 administratieve organisatie: integriteit, beschikbaarheid, controleerbaarheid automatische gegevensverwerking en -opslag F-6 financial control F-7 risico contante geldstromen F-8 potentieel bovenmatige onkostenvergoeding (fiscaal) F-9 boekhoudkundige fraude F-10 inzake buitenlandse activiteiten: wet- & regelgeving afwijkend van Nederlandse

operationele risico’s

Op het operationele vlak worden 18 risico’s gevolgd: O-1 het veilig werken in hallen O-2 het bouwrisico: de niet door vergunningen gedekte constructierisico’s die kunnen ontstaan bij het neerzetten van tijdelijke installaties en opstallen O-3 grootschalig gezondheidsrisico (Legionella) O-4 schadelijke stoffen O-5 hygiëne en voedsel O-6 productaansprakelijkheid eigen diensten O-7 crowd control (bijv. bij brand) O-8 landelijke staking O-9 uitval van voor een evenement essentiële installaties (koeling, verwarming, stroom etc.)

O-10 uitvallen operationeel ICT-systemen eigen organisatie (administratie, operatiën) O-11 uitvallen event-net voor exposanten O-12 de eisen van derde partijen aan de IT-infrastructuur van RAI Amsterdam alsmede van publieke diensten bij RAI Amsterdam stijgen mogelijk sneller dan RAI Amsterdam kan

86

moderniseren c.q. uitbreiden O-13 organisatoren, exposanten en/of bezoekers gebruiken de (openbare) infrastructuur anders dan verwacht kon worden, met grote storingen als gevolg O-14 toegangsbewijzenverkopende websites (huishoudbeurs.nl, metstrade.com etc.) vallen langdurig uit O-15 database integriteit O-16 privacy schendingen door verkeerd gebruik van data O-17 dataontvreemding door hackers O-18 asbestproblematiek in oud gebouw

Methodiek van risicobeoordeling huidige kans en huidig gevolg

Bij de beoordeling van de actualiteit van de risico’s voor RAI Amsterdam worden zowel de huidige kans op het voordoen van een mogelijke gebeurtenis alsook het huidige gevolg (gemeten in geld) dat deze gebeurtenis voor RAI Amsterdam heeft, betrokken.

De combinatie huidige kans en huidig gevolg bepaalt of het actuele risiconiveau als laag, medium

beoordeling impact risico

of hoog wordt beoordeeld. In de beoordeling wordt expliciet rekening gehouden met de vigerende controles en maatregelen/acties die genomen zijn om het bedoeld risico te mitigeren. De bepaling van kans en gevolg zijn weergegeven in de matrixtabel. De letters in de matrix geven het type risico aan waarbij S staat voor strategische risico’s, O voor operationele en F voor financiële risico’s. De bijbehorende nummers verwijzen naar de risico’s zoals hierboven staan vermeld. De gebruikte kleuren staan voor: laag risiconiveau (blauw), medium risiconiveau (grijs) en hoog risiconiveau (rood).

Risicomatrix Kans en gevolg bepalen niveau van risico

Kans (%) >90%: zeer groot

75-90%: groot

50-75%: gematigd

O-6 O-14

F-8

S-3 F-10 O-18

S-1

S- 5

25-50%: klein

O-1 O-5 F-4

O-10 O-13 O-15 O-16 O-17

F-9

S-2 O-7 O-9 O-11 O-12

S-4

< 25%: zeer klein

O-2 F-5

F-3 F-6

O-3 O-4

F-1 F-2

O-8

F-7 zeer gering < € 250.000

gering € 250.000 € 500.000

gering/groot € 5 0 0. 0 0 0 € 1.000.000

groot zeer groot € 1.000.000 - > € 2.500.000 € 2.500.000 Gevolg (€)

87

risk-appetite

De directie van RAI Amsterdam stelt de risicobereidheid vast. RAI Amsterdam heeft een maximale risk-appetite van € 10 miljoen. Mocht een dergelijke impact zich voordoen, dan heeft RAI Amsterdam voldoende buffers om een dergelijke gevolg te dempen.

risicomanagement-systeem

Het risicomanagement-systeem is in 2016 niet gewijzigd ten opzichte van 2015.

De matrix maakt duidelijk dat alleen enkele strategische risico’s het predicaat hoog risico krijgen.

Het betreffen: S-1 (exploitatierisico: het wegvallen van een grote eigen titel) S-4 (exploitatierisico: het wegvallen van een grote titel van derden) S-5 (de beveiliging tegen terrorisme).

Deze situatie is ongewijzigd ten opzichte van 2015.

Besproken met de Raad van Commissarissen De risico’s, de interne risicobeheersings- en controlesystemen en de uitgevoerde en geplande acties zijn besproken in de septembervergadering van de RvC.

Werking van interne risicobeheersings- en controlesystemen In het navolgende is weergegeven welke controles en acties zijn uitgevoerd met betrekking tot de grootste drie risico’s voor wat betreft de impact op RAI Amsterdam.

beperken exploitatierisico eigen titels

Het exploitatierisico van eigen evenementen (kans gematigd, gevolg zeer groot) is gerelateerd aan de belangstelling van exposanten en bezoekers en wordt beïnvloed door economische omstandigheden (zoals in negatieve zin in 2013 toen de AutoRAI zelfs geheel werd geannuleerd).

Het exploitatierisico wordt beperkt doordat voor elk van de grote eigen evenementen vaste, gespecialiseerde teams actief zijn die veel kennis van en contacten hebben in de betrokken markten en brancheorganisaties waardoor ze tijdig op de hoogte zijn van alle voor het evenement relevante ontwikkelingen en in staat zijn belangrijke exposanten te laten participeren.

Een belangrijke actie ter beteugeling van het exploitatierisico is de portfoliotransitie: minder afhankelijk worden van één sector en de portfolio ook meer internationaal uitbreiden.

Ook het versterken van de merken door het online uitrollen en aanbieden van relevante solutions is een manier om dit risico te mitigeren. De geavanceerde databasemarketing draagt er verder toe bij dat het risico van tegenvallende bezoekersaantallen wordt beperkt.

beperken exploitatierisico titels derden

Om te voorkomen dat een door derden georganiseerd(e) grote beurs of groot congres wegvalt (kans klein, gevolg zeer groot), wordt het relatiebeheer van de A-accounts op directieniveau ingevuld. Waar mogelijk worden ook langetermijncontracten afgesloten. Om het effect van het wegvallen van een grote titel van derden op het resultaat van RAI Amsterdam in te dammen wordt prioriteit in tijd en geld gegeven aan het werven van alternatieve beurzen en congressen voor de toekomst.

88

calamiteiten

Binnen RAI Amsterdam is een Safety & Security Board actief die de maatregelen inzake bescherming tegen een calamiteit monitort en eventueel bijstelt.

koersrisico

Er is geen sprake van koersrisico aangezien door RAI Holding B.V. geen beursgenoteerde aandelen gehouden worden.

liquiditeitsrisico’s

Liquiditeitsrisico is het risico dat men over onvoldoende middelen beschikt om aan de directe verplichtingen te voldoen. Door het actief volgen van de cash flow en het opstellen van een meerjaren forecast waarbij de cash flow wordt beoordeeld en daarmee de beschikbare liquiditeit wordt geforecast, is het liquiditeitsrisico beperkt. Indien het liquiditeitsrisico toeneemt, heeft RAI Holding B.V. maatregelen gealloceerd die direct leiden tot beperking van de uitgaven.

valutarisico’s

Er is geen sprake van grote valutarisico’s aangezien de operationele kasstromen en financieringsactiviteiten overwegend in euro’s plaatsvinden.

renterisico's

Renterisico’s betreffen hoofdzakelijk de voor lange termijn afgesloten langlopende leningen. RAI Amsterdam B.V. heeft renteswap-contracten afgesloten in verband met het afdekken van de renterisico’s. Om de rentepercentages te fixeren zijn in 2013 renteswap contracten afgesloten voor de periode tot en met 2020 voor een bedrag ultimo boekjaar 2016 van € 48 miljoen. RAI Amsterdam B.V. betaalt een rentepercentage van 1,54% over de renteswap van de Deutsche Bank AG/Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A. Over de schulden aan kredietinstellingen wordt een variabele rente betaald van 3 maand Euribor plus een individuele opslag. De middels renteswaps afgedekte bedragen zijn kleiner of gelijk aan de uitstaande hoofdsom van de leningen Deutsche Bank AG/Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A. De renteswaps hebben per 31 december 2016 een reële waarde van € 2.696.262 negatief (2015: € 2.969.000 negatief). De nominale waarde loopt gedurende de resterende looptijd van de renteswaps (tot en met 2020) af naar nihil.

onzekerheden in de mogelijkheden om financiering aan te trekken

De huidige financieringsovereenkomst heeft een looptijd tot en met 2020. De onzekerheid in de mogelijkheden om financiering aan te trekken wordt gemitigeerd door een actieve relatie met de vreemd vermogenverschaffers te onderhouden, een bewezen track record van het behalen van de overeengekomen ratio’s in stand te houden en het hebben van een heldere strategie. De huidige financieringsovereenkomst, die een looptijd heeft tot en met 2020, zal ruim voordat deze afloopt, worden opgevolgd.

mededingingsregels

RAI Amsterdam heeft een Tenderboard die alle inkooporders boven een bepaald drempelbedrag toetst op regelgeving en waar nodig of wenselijk aanbesteedt.

milieuwetgeving

RAI Amsterdam is vergunninghouder van diverse evenementsgebonden vergunningen en beschikt de volgende certificeringen: ISO-9001 (Kwaliteitsmanagement), ISO-14001 (Milieumanagement), ISO-20121 (Duurzaamheid evenementen) en OHSAS-18001 (Arbo en veiligheid). Door een unieke samenwerking met de Gemeente Amsterdam heeft RAI Amsterdam als eerste private onderneming in Nederland de bevoegdheid zelf op een aantal terreinen evenementgebonden

89

vergunningen te reguleren en handhaven. Om compliance met wetgeving te borgen, heeft RAI Amsterdam een intern vergunningen-office dat belast is met de uitvoering van het beleid en de verstrekking en handhaving van vergunningen.

belastingwetgeving

RAI Amsterdam maakt voor de diverse belastingwetgeving gebruik van adviseurs, deels gelieerd aan de accountant en deels niet gelieerd, die RAI Amsterdam beoordelen op de wijze van verwerken van de belastingwetgeving. De twee voor RAI Amsterdam belangrijkste belastingen zijn de BTW en de VPB.

90

DE VEELZIJDIGHEID VAN HET PARKEERGEBOUW

Het nieuwe parkeergebouw is multifunctioneel inzetbaar. De eerste verdieping van het gebouw is met 7,20 meter extra hoog en heeft een hoogwaardige afwerking, zodat deze etage van 2.500 vierkante meter uitstekend geschikt is als beursvloer of congresruimte. Met een dusdanige vloerbelasting van de parkeervloeren zijn de etages op termijn ook inzetbaar als kantoorfuncties. Het dak van het parkeergebouw biedt mogelijkheden om bij grote evenementen een extra paviljoen neer te zetten. Op deze manier is het parkeergebouw flexibel en aanpasbaar. Zo maakt RAI Amsterdam efficiĂŤnt gebruik van schaarse ruimte.

91

#05

Jaarrekening

92

Algemeen RAI Holding B.V. is statutair gevestigd te Amsterdam (Europaplein 24), Kamer van Koophandel nummer 33093880. Het boekjaar van de vennootschap loopt van 1 januari tot en met 31 december.

Activiteiten RAI Holding B.V. is een holdingmaatschappij. De belangrijkste activiteiten van de RAI zijn zowel gericht op het accommoderen van de eigen evenementen, als het beschikbaar stellen van de faciliteiten aan derden ten behoeve van beurzen, congressen, corporate events, theaterproducties en niche events.

Continuïteit Deze jaarrekening is opgesteld uitgaande van de continuïteitsveronderstelling.

Algemene waarderingsgrondslagen De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met in Nederland algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving en voldoet aan de wettelijke bepalingen inzake de jaarrekening zoals opgenomen in Titel 9 Boek 2 BW. De gehanteerde grondslagen voor waardering van activa en passiva zijn gedurende het huidige en vorige jaar consistent toegepast. De grondslagen voor waardering en resultaatbepaling hebben betrekking op zowel de geconsolideerde als de vennootschappelijke jaarrekening.

Aandeelhoudersstructuur De RAI Vereniging heeft een 75% belang in RAI Holding B.V. De resterende 25% van de aandelen is in handen van de Gemeente Amsterdam.

Consolidatiegrondslagen Geconsolideerd worden de financiële gegevens van RAI Holding B.V. en al haar groepsmaatschappijen. Groepsmaatschappijen zijn deelnemingen waarin RAI Holding B.V. beleidsbepalende invloed op het beleid heeft. De overige deelnemingen worden niet geconsolideerd.

De financiële gegevens van gedurende het verslagjaar verkregen ondernemingen worden geconsolideerd vanaf het moment dat RAI Holding B.V. beslissende invloed heeft verkregen op het beleid van die ondernemingen tot aan het moment van beëindiging daarvan.

Onderlinge transacties tussen vennootschappen die worden geconsolideerd worden geëlimineerd.

De vennootschap bezit 100% van de aandelen in de volgende deelnemingen: RAI Amsterdam B.V., Amsterdam; Arfora B.V., Amsterdam.

93

In deze deelnemingen zijn de resultaten verwerkt van de volgende indirecte deelnemingen (100%): RAI Solar Energy B.V., Amsterdam; Amsterdam RAI Catering B.V., Amsterdam; RAI USA, Inc., Delaware; Rui Ang Exhibition and Convention Co., Ltd., Shanghai; RAI TURKEY ULUSLARARASI FUARCILIK VE GOSTERI HIZMETLERI ITHALAT IHRACAT TICARET LIMITED SIRKETI, Istanbul. De vennootschap in Turkije is in 2016 opgericht. Daarnaast is het resultaat verwerkt van de volgende indirecte deelneming (50%): IBEX LLC, Maine USA.

Vreemde valuta Als functionele valuta is aangemerkt de euro. Activa en passiva luidend in vreemde valuta worden omgerekend naar euro’s tegen de koersen per balansdatum. Transacties in vreemde valuta worden verantwoord tegen de valutakoersen op het moment van de transacties. De uit de omrekening voortvloeiende koersverschillen worden opgenomen in de winst- en verliesrekening.

Gebruik van schattingen Bij het opstellen van de jaarrekening dient de leiding van RAI Holding B.V. overeenkomstig algemeen aanvaarde grondslagen voor de financiële verslaggeving bepaalde schattingen en veronderstellingen te doen die mede bepalend zijn voor de opgenomen bedragen. De feitelijke resultaten kunnen van deze schattingen afwijken.

De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien en in toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft.

Met ingang van 1 november 2016 heeft een schattingswijziging plaats gevonden inzake de levensduur van de geactiveerde erfpacht van 2018 naar 2066. Aangezien de levensduur verlengd is wordt de toekomstige afschrijvingstermijn hierop aangepast. Door de schattingswijziging is het resultaat voor belastingen over boekjaar 2016 € 34.348 hoger. Naar verwachting zal het resultaat voor belastingen in de volgende boekjaren circa € 206.087 hoger zijn als gevolg van de schattingswijziging.

Financiële instrumenten Onder financiële instrumenten worden zowel de primaire financiële instrumenten, zoals vorderingen en schulden, als de financiële derivaten verstaan. Voor de grondslagen van de primaire financiële instrumenten wordt verwezen naar de toelichting per balanspost.

RAI Holding B.V. past hedge-accounting toe op basis van documentatie per individuele hedgerelatie en documenteert de wijze waarop de hedgerelaties passen in de doelstellingen van het risicobeheer, de hedgestrategie en de verwachting aangaande de effectiviteit van de hedge.

Het effectieve deel van financiële derivaten die zijn toegewezen voor kostprijshedge-accounting, wordt tegen kostprijs gewaardeerd en het ineffectieve deel wordt tegen reële waarde gewaardeerd. De waardeveranderingen van de reële waarde van het ineffectieve deel worden direct in de winst- en verliesrekening verwerkt.

Grondslagen voor de waardering van activa en passiva De waardering van activa en passiva geschiedt, voor zover bij de afzonderlijke posten in de toelichting niet anders is vermeld, tegen nominale waarde.

94

Immateriële vaste activa Extern verworven beurstitels zijn gewaardeerd op kostprijs of lagere marktwaarde en worden afgeschreven over de economische levensduur, die wordt verondersteld maximaal 20 jaar te zijn.

Voor beurstitel IBEX wordt de economische levensduur verondersteld op maximaal 15 jaar.

Software wordt gewaardeerd tegen historische kostprijs en wordt afgeschreven over de economische levensduur die wordt verondersteld maximaal 10 jaar te zijn. Exploitatierechten zijn gewaardeerd tegen verkrijgingprijs en jaarlijks wordt hierop afgeschreven, gebaseerd op de duur van het recht.

Materiële vaste activa Materiële vaste activa zijn gewaardeerd tegen verkrijgingprijs, verminderd met een lineaire afschrijving gebaseerd op de economische levensduur en verminderd met eventuele bijzondere waardeverminderingen.

Onderhoudskosten voor gebouwen in eigendom worden direct ten laste van het resultaat verantwoord, dan wel geactiveerd en afgeschreven indien de activeringscriteria dit toestaan. Bij het bepalen van de afschrijving wordt rekening gehouden met een restwaarde. Deze restwaarde wordt in alle gevallen geacht nihil te zijn.

Financiële vaste activa Deelnemingen waarbij invloed van betekenis wordt uitgeoefend op het zakelijke en financiële beleid worden gewaardeerd tegen de netto vermogenswaarde, bepaald op basis van de waarderingsgrondslagen van RAI Holding B.V. Deelnemingen waarbij geen invloed van betekenis wordt uitgeoefend, worden gewaardeerd tegen verkrijgingprijs of lagere actuele waarde.

De vorderingen op en leningen aan deelnemingen alsmede de overige vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, onder aftrek van noodzakelijk geachte voorzieningen.

Bijzondere waardeverminderingen vaste activa Jaarlijks wordt beoordeeld of er aanwijzingen zijn dat immateriële, materiële en financiële vaste activa aan bijzondere waardeverminderingen onderhevig zijn. Van een bijzondere waardevermindering is sprake als de boekwaarde van het actief hoger is dan de realiseerbare waarde ervan. In geval van bijzondere waardevermindering wordt het betreffende actief afgewaardeerd tot de realiseerbare waarde. Het verlies wordt direct als last verwerkt in de winst- en verliesrekening.

Vorderingen De vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, welke gelijk is aan de nominale waarde, onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen.

De vorderingen hebben, tenzij anders vermeld, een verwachte looptijd van maximaal één jaar.

95

Voorraden De voorraden betreffen voornamelijk food & beverage producten en de waardering ervan geschiedt tegen verkrijgingprijs, voor zover nodig onder aftrek van een voorziening voor incourantheid.

Effecten Effecten zijn gewaardeerd tegen de verkrijgingprijs of lagere marktwaarde per balansdatum. Als marktwaarde geldt in principe de beurswaarde. Indien de verkoop op korte termijn zal plaatsvinden, geldt als marktwaarde de directe opbrengstwaarde.

Liquide middelen De liquide middelen staan ter vrije beschikking van de vennootschap.

Voorzieningen Voorzieningen worden opgenomen voor alle in rechte afdwingbare dan wel feitelijke verplichtingen als gevolg van een gebeurtenis vóór balansdatum en waarvan het waarschijnlijk is dat voor de afwikkeling van die verplichtingen een uitstroom van middelen nodig is en de omvang daarvan betrouwbaar kan worden geschat.

Er wordt een voorziening voor jubileumuitkeringen opgenomen op basis van de per balansdatum geldende jubileumregeling, rekening houdend met blijfkans, toekomstige loonkostenontwikkeling en disconteringsvoet.

Voor bonusregelingen en winstdelingen op basis van de relevante prestatieregelingen wordt een verplichting opgenomen. De verplichting wordt verantwoord onder de kortlopende schulden.

Pensioenregeling De onderneming heeft twee actieve pensioenregelingen voor haar werknemers. Voor medewerkers die voor 1 januari 2013 in dienst zijn getreden is een pensioenregeling getroffen die kwalificeert als een toegezegd-pensioenregeling, waarbij de toegezegde pensioenuitkeringen gebaseerd zijn op middelloon. Deze pensioenregeling is ondergebracht bij een pensioenverzekeraar en wordt in de jaarrekening verwerkt als toegezegde-bijdrageregeling, aangezien de verplichtingen uit hoofde van de uitvoering van deze pensioenregeling geheel herverzekerd zijn.

Voor medewerkers die vanaf 1 januari 2013 in dienst zijn getreden dan wel vrijwillig zijn overgestapt naar de nieuwe pensioenregeling, is een beschikbare premieregeling getroffen met het karakter van een premieovereenkomst. De verplichtingen van de onderneming gaan niet verder dan het betalen van een jaarlijkse bijdrage aan de verzekeringsmaatschappij. De in de toekomst te betalen bijdragen zullen mede afhankelijk zijn van de ontwikkeling van de arbeidsvoorwaarden en van de rendementen die de verzekeringsmaatschappij behaalt op de belegde bijdragen.

Langlopende schulden Onder de langlopende schulden worden schulden opgenomen met een resterende looptijd van meer dan één jaar. De schulden worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs.

Kortlopende schulden De kortlopende schulden hebben een verwachte looptijd van maximaal één jaar. Voor bonusregelingen en winstdelingen op basis van de relevante prestatieregelingen wordt een verplichting opgenomen. Daarnaast wordt een verplichting opgenomen voor contractuele afspraken, die gemaakt zijn met de medewerkers.

96

(Latente) vennootschapsbelasting Tijdelijke verschillen tussen commerciële en fiscale winstbepaling worden tegen nominale waarde in de balans opgenomen als latent te vorderen respectievelijk verschuldigde vennootschapsbelasting. Latent te vorderen vennootschapsbelasting uit hoofde van compensabele verliezen wordt, voor zover het redelijkerwijs te verwachten valt dat deze realiseerbaar wordt, gewaardeerd tegen het per balansdatum bekende toekomstige belastingtarief.

RAI Holding B.V. staat aan het hoofd van een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting waarin ook de volgende ondernemingen zijn opgenomen: RAI Amsterdam B.V., RAI Solar Energy B.V., Amsterdam RAI Catering B.V. en Arfora B.V.

Grondslagen voor resultaatbepaling Verantwoording van opbrengsten De bepaling van het resultaat geschiedt volgens een stelsel gebaseerd op historische kostprijs. Opbrengsten en kosten worden toegerekend aan de periode waarin de prestatie wordt verricht. Voor beurzen en tentoonstellingen betreft dit de periode waarin het evenement plaatsvindt. Winstneming vindt ook pas op dat moment plaats. Verliezen en risico’s die hun oorsprong vinden voor het einde van het boekjaar, worden verwerkt indien en voor zover deze voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden.

Afschrijvingen De afschrijvingen op materiële vaste activa zijn lineair berekend en gebaseerd op de verwachte economische levensduur.

De gehanteerde afschrijvingspercentages liggen tussen de 2% en 20%. De afschrijvingen van de immateriële vaste activa zijn gerelateerd aan de aanschafwaarde en liggen tussen de 5% en 20%. Geen rekening wordt gehouden met een eventuele restwaarde van materiële en/of immateriële vaste activa.

Financiële baten en lasten De financiële baten en lasten betreffen de aan de periode toe te rekenen koersverschillen, rentebaten en -lasten.

Resultaat deelneming Het resultaat op deelnemingen betreft het aandeel van de vennootschap in het resultaat van de op netto-vermogenswaarde gewaardeerde deelnemingen. Als resultaat van deelnemingen wordt opgenomen het aan de vennootschap toekomende aandeel in het resultaat van deze deelnemingen.

Vennootschapsbelasting De belastingen worden berekend over het commerciële resultaat vóór belastingen, rekening houdend met fiscale faciliteiten. Bij de bepaling wordt rekening gehouden met de mutatie in de voorziening voor latente vennootschapsbelasting.

Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit liquide middelen en bankkrediet.

97

1.1. Geconsolideerde balans (vóór voorstel resultaatbestemming) Geconsolideerde balans Vóór voorstel resultaatbestemming, bedragen x € 1.000

Ref.

ACTIVA

Vaste activa

Immateriële vaste activa

1.1.1.

10.239

4.285

Materiële vaste activa

1.1.2.

170.787

166.217

Financiële vaste activa

1.1.3.

1.134

1.134

182.160

171.636

Vlottende activa

Voorraden

315

403

Vorderingen

1.1.4.

22.637

29.162

Effecten

41

41

Liquide middelen

742

529

23.735

30.135

205.895

201.771

PASSIVA

Eigen vermogen

1.1.5.

Geplaatst kapitaal

2.730

2.730

Agioreserves

22.006

22.006

Overige reserves

58.070

57.733

Onverdeelde winst

5.048

4.214

87.854

86.683

Voorzieningen

1.1.6.

Belastinglatentie

535

508

Voorziening Overig

1.506

1.600

2.041

2.108

Schulden

Langlopende schulden

1.1.7.

61.395

59.951

Kortlopende schulden

1.1.8.

54.605

53.029

205.895

201.771

98

2016

2015

2.1. Geconsolideerde winst- en verliesrekening Geconsolideerde winst- en verliesrekening Bedragen x € 1.000

Ref.

Netto-omzet

2.1.1.

Som der bedrijfsopbrengsten

Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten

2.1.2.

Lonen en salarissen

2.1.3.

Sociale lasten

Pensioenlasten

Afschrijving op immateriële en materiële vaste

2016

2015

120.202

126.151

120.202

126.151

47.084

58.614

23.547

21.973

3.257

3.273

2.177

2.536

2.1.4.

14.979

13.778

2.1.5.

19.718

17.034

activa Overige bedrijfskosten (inclusief overige personeelskosten)

Som der bedrijfskosten

110.762

117.208

Bedrijfsresultaat

9.440

8.943

Rentelasten en soortgelijke kosten

2.1.6.

‑2.592

‑3.260

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening vóór

6.848

5.683

2.1.7.

‑1.800

‑1.469

Resultaat na belastingen

5.048

4.214

Rechtstreekse mutaties in het eigen vermogen

‑

‑

Totaalresultaat van de rechtspersoon

5.048

4.214

belastingen Belastingen op resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening

99

3.1. Geconsolideerd kasstroomoverzicht Geconsolideerd kasstroomoverzicht Bedragen x € 1.000

2016

2015

Kasstroom uit operationele activiteiten

Bedijfsresultaat

9.440

8.943

Aanpassingen voor:

Afschrijving op immateriële en materiële vaste

14.979

13.778

Mutaties in langlopende schulden

1.459

‑158

Mutaties in voorzieningen

‑67

‑1.334

16.372

12.444

Mutaties in voorraden en vorderingen

6.613

37

Mutaties in kortlopende schulden (exclusief

‑2.513

2.602

4.100

2.639

Betaalde interest

‑1.936

‑2.629

Betaalde belastingen resultaat uit gewone

‑1.783

‑1.731

‑3.719

‑4.360

Totale kasstroom uit operationele activiteiten

26.192

19.666

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

Investering in materiële vaste activa

‑18.270

‑16.752

Investering in immateriële vaste activa

‑3.916

‑842

Desinvestering in financiële vaste activa

‑

‑

Totale kasstroom uit investeringsactiviteiten

‑22.186

‑17.594

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

Dividenduitkering

‑3.207

‑2.262

Aflossing langlopende leningen in boekjaar

‑15

‑2.165

Totale kasstroom uit financieringsactiviteiten

‑3.222

‑4.585

Mutatie liquide middelen en bankkrediet

784

‑2.513

Liquide middelen en bankkrediet per 1 januari

‑10.242

‑7.729

Liquide middelen en bankkrediet per 31 december

‑9.458

‑10.242

activa

bankkrediet)

bedrijfsuitoefening

100

Toelichting op de geconsolideerde balans per 31 december 2016 1.1.1. Immateriële vaste activa

Immateriële vaste activa Bedragen x € 1.000

Beurstitels

Software

Overige

Werken in

Totaal

872

7.797

1.684

383

10.736

6.356

473

‑

404

7.233

‑

411

‑

‑411

‑

‑216

‑71

‑

‑

‑287

7.012

8.610

1.684

376

17.682

763

4.565

1.123

‑

6.451 1.279

uitvoering Aanschaffingswaarde per 1-1-2016 Aanschaffingen Gereedgekomen werk in uitvoering Desinvesteringen Aanschaffingswaarde per 31-12-2016

Afschrijvingen en waardeverminderingen per 1-12016 Afschrijvingen Desinvesteringen Afschrijvingen en waardeverminderingen per 31-12-

46

1.181

52

‑

‑216

‑71

‑

‑

‑287

593

5.675

1.175

‑

7.443

2016

Boekwaarde per 1-1-2016

Boekwaarde per 31-12-2016

109

3.232

561

383

4.285

6.419

2.935

509

376

10.239

Investeringen in beurstitels worden in maximaal 20 jaar afgeschreven. Jaarlijks wordt een impairment test uitgevoerd op in het verleden extern geworven titels. Software wordt afgeschreven in een periode van maximaal 10 jaar, te rekenen vanaf het moment van ingebruikneming.

De categorie ‘Overige’ betreft met name het gebruiksrecht van een lounge in de Amsterdam ArenA. Deze rechten worden afgeschreven tot het jaar 2026. Desinvesteringen hebben betrekking op activa die buiten gebruik zijn gesteld.

101

1.1.2. Materiële vaste activa

Materiële vaste activa Bedragen x € 1.000

Gebouwen,

Inventaris

installaties

Werken in

Totaal

uitvoering

en terreinen

Aanschaffingswaarde per 1-1-2016 Investeringen Gereedgekomen werk in uitvoering Desinvesteringen Aanschaffingswaarde per 31-12-2016

Afschrijvingen en waardeverminderingen per 1-1-

310.936

27.806

8.686

347.428

14.923

955

2.392

18.270

7.863

102

‑7.965

‑

‑2.581

‑441

‑

‑3.022

331.141

28.422

3.113

362.676

162.298

18.848

65

181.211

9.975

2.944

‑65

12.854

2016 Afschrijvingen Desinvesteringen Afschrijvingen en waardeverminderingen per 31-12-

‑1.735

‑441

‑

‑2.176

170.538

21.351

‑0

191.889

2016

Boekwaarde per 1-1-2016

Boekwaarde per 31-12-2016

148.638

8.958

8.621

166.217

160.603

7.071

3.113

170.787

Gebouwen en terreinen worden afgeschreven in 50 jaar, het congrescentrum in 20 jaar en installaties in 10 tot 20 jaar. De overige vaste activa worden afgeschreven in 5 tot 20 jaar.

De boekwaarde van de afgekochte erfpacht tot en met 2028 bedraagt per 31 december 2016 € 3.254.614 (2015: € 3.529.652).

Desinvesteringen hebben betrekking op activa die buiten gebruik zijn gesteld.

1.1.3. Financiële vaste activa

Financiële vaste activa Bedragen x € 1.000

Stand per 1-1-2016 Overige mutaties

Stand per 31-12-2016

Totaal

1.134

‑

1.134

De financiële vaste activa betreft een kapitaalbelang in Stadion Amsterdam C.V. van 1/9 deel van het commanditair kapitaal. De waardering van dit kapitaalbelang wordt gewaardeerd op verkrijgingprijs of lagere actuele waarde.

102

1.1.4. Vlottende activa, vorderingen

Vlottende activa, vorderingen Bedragen x € 1.000

2016

2015

14.233

18.343

Handelsvorderingen Voorziening voor dubieuze debiteuren

‑1.833

‑1.467

12.400

16.876

4.315

4.773

Overige vorderingen

136

‑

5.786

7.513

22.637

29.162

Vennootschapsbelasting Overlopende activa

De overige vorderingen bestaan onder andere uit nog te factureren bedragen € 2.918.384 (2015: € 3.612.080) en vorderingen betreffende depot betaling Pensioenen € 717.141 (2015: € 702.004)

De overlopende activa betreft onder andere vooruitbetaalde kosten € 315.450 (2015: € 1.948.423) en gemaakte personeelskosten voor toekomstige beurzen voor een bedrag van € 4.877.950 (2015: € 5.563.838).

1.1.5. Groepsvermogen

Voor een toelichting op de mutaties in het eigen vermogen gedurende 2016 en 2015 wordt verwezen naar de toelichting op de vennootschappelijke jaarrekening van RAI Holding B.V. (zie 4.1.2.). Gedurende het boekjaar vonden er geen directe vermogensmutaties plaats in het eigen vermogen.

1.1.6. Voorzieningen

Voorzieningen Bedragen x € 1.000

Belasting-

Overig

Totaal

latentie

Stand per 1-1-2016

508

1.600

2.108

Dotatie

396

237

634

‑369

‑331

‑701

535

1.506

2.041

Onttrekking

Stand per 31-12-2016

De passieve belastinglatentie heeft betrekking op verschillen tussen commerciële en fiscale waardering.

103

De overige voorzieningen bestaan grotendeels uit: individuele personeelafvloeiingen, de jubileavoorziening en overige personeel gerelateerde voorzieningen. Bovenstaande voorzieningen, met uitzondering van de individuele personeelafvloeiingen hebben een overwegend langlopend karakter.

1.1.7. Langlopende schulden

Langlopende schulden Bedragen x € 1.000

2016

2015

Leningen Deutsche Bank AG

26.000

26.000

Lening Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A.

26.000

26.000

253

268

Lening Triodos Bank Lening Klimaatfonds Amsterdam

100

100

9.042

7.583

61.395

59.951

Hoofdsom

Aflossing in

Restsom

Overige schulden

Overzicht langlopende leningen Per 31 december 2016, bedragen x € 1.000

boekjaar

Lening Deutsche Bank AG

26.000

‑

26.000

Lening Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A.

26.000

‑

26.000

Lening Triodos Bank

283

15

268

Lening Klimaatfonds Amsterdam

100

‑

100

Overige schulden

9.974

154

9.820

62.357

169

62.188

Af: Kortlopend gedeelte langlopende schulden

793

61.395

In 2013 is een kredietovereenkomst overeengekomen met de Deutsche Bank AG en de Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A. Deze kredietovereenkomst bestaat naast rekening-couranten van € 30 miljoen uit een tweetal leningen van in totaal € 52 miljoen (50% Deutsche Bank AG en 50% Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A.) tot en met 2020.

In 2016 is een aanvullende kredietfaciliteit overeengekomen met de Deutsche Bank AG en de Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A. Deze kredietovereenkomst bestaat uit een rekening-courant van US$ 6,7 miljoen bij de Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A. Hierbij is overeengekomen dat de rekening-courant van de Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A. met € 3 miljoen wordt verminderd en de rekening-courant van de Deutsche Bank AG met € 3 miljoen wordt vermeerderd. Op deze wijze zijn beide banken voor 50% kredietgever. De rekening-courant van US$ heeft een looptijd tot en met 2020.

De rente op de leningen bedraagt Euribor + 1,70%.

104

In 2013 is een renteswap contract afgesloten. Op grond van deze renteswap betaalt RAI Holding B.V. een rentepercentage van 1,54% over een bedrag van € 48 miljoen.

Als zekerheid voor de langlopende schulden en de rekening-courant zijn de bedrijfspanden aan het Europaplein bezwaard met hypotheek.

In 2014 is een kredietovereenkomst gesloten met Triodos Bank ten behoeve van de financiering van zonnepanelen. De kredietovereenkomst bestaat uit een lening van € 0,29 miljoen en heeft een looptijd tot en met 1 januari 2034. Aflossing vindt plaats per kwartaal in 79 termijnen ingaande 1 juli 2014. Het rentepercentage bedraagt 3,5% op jaarbasis voor de periode tot 17 januari 2026.

In 2014 is een kredietovereenkomst gesloten met het Amsterdams Investeringsfonds van de Gemeente Amsterdam ten behoeve van de financiering van zonnepanelen. De kredietovereenkomst bestaat uit een lening van € 0,1 miljoen en heeft een looptijd tot en met 5 maart 2029. Aflossing vindt plaats uiterlijk op 5 maart 2029 en het rentepercentage bedraagt 0%.

De overige langlopende schulden betreffen een in 1988 van de Gemeente Amsterdam ontvangen afkoopsom inzake de exploitatieverliezen van het Congrescentrum over de periode tot 2038. De afkoopsom is in het verleden opgerent tegen een rentepercentage van 7,46%. Deze afkoopsom heeft een overwegend langlopend karakter. De vrijval vindt plaats ten gunste van de bedrijfskosten. De jaarlijkse oprenting vindt plaats ten laste van de financiële baten en lasten.

Van het totaal aan langlopende schulden heeft € 3,3 miljoen een looptijd van langer dan 5 jaar.

1.1.8. Kortlopende schulden

Kortlopende schulden Bedragen x € 1.000

2016

2015

10.200

10.771

Kortlopend gedeelte langlopende leningen

793

778

Schulden aan aandeelhouders

670

‑

Vooruitontvangen bedragen

20.284

22.686

Schulden aan leveranciers

5.694

6.941

‑

359

1.876

426

Schulden aan kredietinstellingen

Vennootschapsbelasting Overige belastingen en premies sociale verzekeringen Overlopende passiva

15.089

11.068

54.606

53.029

De overlopende passiva bestaat grotendeels uit nog te ontvangen facturen voor gemaakte kosten voor een bedrag van € 6.099.937 (2015: € 7.615.345 ) en overlopende passiva met betrekking tot personeel voor een bedrag van € 3.262.482 (2015: € 3.169.456).

105

Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen

1. Er zijn geen contractuele verplichtingen uit hoofde van huurovereenkomsten (2015: geen).

2. Er zijn geen bankgaranties afgegeven (2015: geen).

3. Er zijn operational leaseverplichtingen voor 44 (2015: 46) auto’s aangegaan. Ultimo het boekjaar bedragen de totale contractuele verplichtingen € 910.091 (2015: € 810.719 ), waarvan € 360.041 binnen één jaar vervalt. Het overige deel vervalt binnen 5 jaar.

4. In het jaar 2016 zijn voor totaal € 588.686 (2015: € 634.593) aan leasebetalingen gedaan.

5. In 2017 is overeenstemming bereikt met de Gemeente Amsterdam, afdeling Erfpacht en Uitgifte Grond en Ontwikkeling over een vervroegde wijziging van de erfpachtovereenkomst. Deze nieuwe overeenkomst heeft een looptijd van 50 jaar tot en met 30 oktober 2066. Het aanwezige deel van de geactiveerde afgekochte erfpacht per 1 november 2016 wordt over de nieuwe erfpachtperiode van 50 jaar afgeschreven. De totale verplichting inzake erfpacht (tot en met 2066) bedraagt € 12.976.314 waarvan een bedrag van € 259.526 binnen één jaar vervalt, een bedrag van € 1.297.631 vervalt binnen 5 jaar. Het overige deel heeft betrekking op de periode 2022 tot en met 2066.

6. RAI Holding B.V. staat aan het hoofd van een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting en omzetbelasting waarin ook de volgende ondernemingen zijn opgenomen: RAI Amsterdam B.V., RAI Solar Energy B.V., Amsterdam RAI Catering B.V. en Arfora B.V. Iedere vennootschap is hoofdelijk aansprakelijk voor de schulden van de fiscale eenheid.

7. In het kader van de bouw van Strandzuid zijn verplichtingen aangegaan tot een totaalbedrag van € 471.260.

Financiële instrumenten

De met financiële instrumenten verbonden risico’s zijn onderstaand toegelicht.

Kredietrisico Om het kredietrisico te beheersen wordt de blootstelling aan kredietrisico’s voortdurend bewaakt en opgevolgd. Ultimo boekjaar is geen sprake van belangrijke concentratie van kredietrisico’s. Kredietrisico’s hebben betrekking op debiteuren en overige kortlopende vorderingen. Ter zake zijn toereikende voorzieningen opgenomen.

Valutarisico Er is geen sprake van grote valutarisico’s aangezien de operationele kasstromen en financieringsactiviteiten overwegend in euro’s plaatsvinden.

Renterisico Renterisico’s betreffen hoofdzakelijk de voor lange termijn afgesloten langlopende leningen. RAI Amsterdam B.V. heeft renteswap contracten afgesloten in verband met het afdekken van de renterisico’s. Om de rentepercentages te fixeren zijn in 2013 renteswap contracten afgesloten voor de periode tot en met 2020 voor een bedrag ultimo boekjaar 2016 van € 48 miljoen. RAI Amsterdam B.V. betaalt een rentepercentage van 1,54% over de renteswap van de Deutsche Bank AG/Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A. Over de schulden aan kredietinstellingen wordt een variabele rente betaald van 3 maand Euribor plus een individuele opslag. De middels renteswaps afgedekte bedragen zijn kleiner of gelijk aan de uitstaande hoofdsom van de leningen Deutsche Bank AG/Coöperatieve Rabobank Amsterdam U.A. De renteswaps hebben per 31 december 2016 een reële waarde van € 2.696.262 negatief (2015: € 2.969.000 negatief). De nominale waarde loopt gedurende de resterende looptijd van de renteswaps (tot en met 2020) af naar nihil.

106

Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening 2016 2.1.1. Omzet

Omzet Bedragen x â&#x201A;Ź 1.000

2016

2015

Naar geografische gebieden

116.143

117.478

4.059

8.673

120.202

126.151

Naar activiteiten

Beurzen en evenementen

50.236

56.871

Accommodatieverhuur

19.787

18.102

Catering

14.461

15.547

Parkeren

5.036

5.898

Hotelcommissies

2.555

3.285

Facility Services

26.130

24.334

1.997

2.114

120.202

126.151

2015

Nederland Overige landen

Overige

2.1.2. Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten

Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten Bedragen x â&#x201A;Ź 1.000

2016

16.894

27.012

Accommodatieverhuur

2.401

1.743

Kosten van inhuur

7.131

6.634

Catering

5.179

4.791

Personeel

7.487

7.253

Marketingkosten

3.300

5.995

Overig

Beurzen en evenementen

4.692

5.186

47.084

58.614

107

2.1.3. Personeelskosten

De bezoldiging van (voormalig) bestuurders (3) bedroeg in 2016 € 660.073,50. In 2015 bestond het bestuur van RAI Holding B.V. uit 1 persoon; op grond van de in artikel 383 lid 1 boek 2 BW opgenomen vrijstelling is derhalve geen melding gemaakt van de bezoldiging bestuurders in dat jaar.

De bezoldiging van commissarissen (gemiddeld 4) bedroeg € 104.125 (in 2015: € 106.682, gemiddeld 4).

Gemiddeld aantal personeelsleden In FTE, werkzaam bij de groep

2016

2015

374

375

2016

2015

NAAR AANDACHTSGEBIEDEN

Commercieel

51%

50%

Operationeel

36%

40%

Financieel/staf

13%

10%

100%

100%

In Nederland

Personeel, naar aandachtsgebied Percentage / FTE (stand ultimo jaar)

Totaal

2.1.4. Afschrijving op immateriële en materiële vaste activa De afschrijving op immateriële en materiële vaste activa bestaat voor € 14,1 miljoen uit reguliere afschrijvingen en voor € 0,8 uit boekverlies op gedesinvesteerde materiële vaste activa.

2.1.5. Overige bedrijfskosten

Overige bedrijfskosten Bedragen x € 1.000

2016

2015

9.552

7.809

694

715

Automatiseringskosten

4.404

4.042

Advieskosten

2.490

2.067

916

898

1.253

1.248

409

255

Gebouwkosten Bureaukosten

Reis-, verblijf- en representatiekosten Overige personeelskosten Overige algemene bedrijfskosten

19.718

17.034

108

Accountantskosten Het ingevolge artikel 382a Boek 2 BW in het boekjaar ten laste van de vennootschap gekomen honorarium van BDO Audit & Assurance B.V. bedraagt € 73.260 (2015: € 76.550). Hiervan heeft € 70.000 (2015: € 70.000) betrekking op de jaarrekeningcontrole en € 3.260 op overige controle-opdrachten.

2.1.6. Rentelasten en soortgelijke kosten

Rentelasten en soortgelijke kosten Bedragen x € 1.000

2016

Rentelasten

2015

2.592

3.260

2016

2015

2.1.7. Belastingen

Belastingen Bedragen x € 1.000

Latente vennootschapsbelasting Acute vennootschapbelasting huidig boekjaar Vennootschapsbelasting voorgaande jaren

Belastinglast in de winst- en verliesrekening

‑369

‑834

2.133

2.222

36

81

1.800

1.469

De effectieve belastingdruk over 2016 bedraagt 26,2% (2015: 25,8%) en ligt daarmee in lijn met het algemeen geldende belastingtarief in Nederland.

109

4.1. Enkelvoudige balans (vóór voorstel resultaatbestemming) Enkelvoudige balans Vóór voorstel resultaatbestemming, bedragen x € 1.000

ACTIVA

ref.

2016

2015

Vaste activa

Financiële vaste activa

4.1.1.

113.092

108.044

113.092

108.044

PASSIVA

Eigen vermogen

4.1.2.

Geplaatst kapitaal

2.730

2.730

Agioreserves

22.006

22.006

Overige reserves

58.070

57.733

Onverdeelde winst

5.048

4.214

87.854

86.683

Schulden

Schulden aan groepsmaatschappijen

4.1.3.

25.238

21.361

113.092

108.044

110

5.1. Enkelvoudige winst- en verliesrekening Enkelvoudige winst- en verliesrekening Bedragen x € 1.000

2016

2015

Enkelvoudig resultaat na belastingen

‑

‑

5.048

4.214

5.048

4.214

Resultaat deelnemingen na belastingen

Nettoresultaat

De vennootschappelijke winst- en verliesrekening is opgesteld met inachtneming van artikel 402 Boek 2 BW.

De financiële gegevens van RAI Holding B.V. zijn in de geconsolideerde jaarrekening verwerkt. Derhalve vermeldt de winst-en verliesrekening van RAI Holding B.V. conform artikel 402 Titel 9 BW slechts het aandeel in de winst na belasting van ondernemingen waarin wordt deelgenomen en het overige resultaat na belasting.

111

Toelichting op de enkelvoudige balans per 31 december 2016 4.1.1. Financiële vaste activa

Financiële vaste activa Bedragen x € 1.000

Deelnemingen in

groepsmaatsch.

Stand per 1-1-2016 Resultaat

Stand per 31-12-2016

108.044

5.048

113.092

De vennootschap bezit 100% (tenzij anders vermeld) van de aandelen in de volgende belangrijkste deelnemingen: RAI Amsterdam B.V., Amsterdam; Arfora B.V., Amsterdam.

In deze deelnemingen zijn de resultaten verwerkt van de volgende indirecte deelnemingen (100%): RAI Solar Energy B.V., Amsterdam; Amsterdam RAI Catering B.V., Amsterdam; RAI USA, Inc., Delaware; Rui Ang Exhibition and Convention Co., Ltd., Shanghai en RAI TURKEY ULUSLARARASI FUARCILIK VE GOSTERI HIZMETLERI ITHALAT IHRACAT TICARET LIMITED SIRKETI, Istanbul. De vennootschap in Turkije is in 2016 opgericht.

112

4.1.2. Eigen vermogen

Eigen vermogen Bedragen x € 1.000

Aandelen-

Agioreserve

kapitaal

Stand per 1-1-2015

Overige

Onverd.

reserves

winst

84.731

Totaal

2.730

22.006

50.738

9.257

Resultaatbestemming

‑

‑

9.257

‑9.257

‑

Resultaat boekjaar

‑

‑

‑

4.214

4.214

Dividend

‑

‑

‑2.262

‑

‑2.262

2.730

22.006

57.733

4.214

86.683

86.683

Stand per 31-12-2015

Stand per 1-1-2016

2.730

22.006

57.733

4.214

Resultaatbestemming

‑

‑

4.214

‑4.214

‑

Resultaat boekjaar

‑

‑

‑

5.048

5.048

Dividend

‑

‑

‑3.877

‑

‑3.877

Stand per 31-12-2016

2.730

22.006

58.070

5.048

87.854

Het maatschappelijk kapitaal bedraagt € 13.650.000, verdeeld in 225.000 gewone aandelen A en 75.000 gewone aandelen B, elk nominaal groot € 45,50. Hiervan zijn geplaatst en volgestort 45.000 aandelen A en 15.000 aandelen B.

113

4.1.3. Schulden aan groepsmaatschappijen

Schulden aan groepsmaatschappijen Bedragen x â&#x201A;Ź 1.000

Schulden aan groeps-

21.361

3.877

25.238

maatsch.

Stand per 1-1-2016 Resultaat

Stand per 31-12-2016

Evenals vorig jaar wordt op de schulden aan groepsmaatschappijen geen rente berekend.

Personeel

De onderneming heeft in 2016, evenals in 2015, geen personeel in dienst gehad.

Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen

Voor de deelnemingen RAI Amsterdam B.V., RAI Solar Energy B.V. en Amsterdam RAI Catering B.V. zijn aansprakelijkheidsverklaringen ex artikel 403 Boek 2 BW afgegeven.

Amsterdam, 16 maart 2017

Directie RAI Holding B.V.

P. (Paul) Riemens, CEO M. (Maurits) van der Sluis, COO

Raad van Commissarissen RAI Holding B.V.

R.H. (Roelf) de Boer, voorzitter J.W.Th. (John) van der Steen, vice-voorzitter A.M.H. (Annemarie) van Gaal

114

Voorstel resultaatbestemming Voorstel resultaatbestemming

De Algemene vergadering van Aandeelhouders wordt voorgesteld om over het jaar 2016 een dividend uit te keren van â&#x201A;Ź 2,284 miljoen.

Het resultaat na belasting over 2016 is opgenomen in de post onverdeelde winst in het Eigen vermogen.

Gebeurtenissen na balansdatum

Geen.

115

#06

Overige gegevens

116

Resultaatbestemming volgens statuten In artikel 24 van de statuten van de vennootschap staat het volgende opgenomen betreffende de resultaatbestemming.

Artikel 24.

1. De vennootschap kan naast enige andere reserves een algemene reserve, een agioreserve A, een agioreserve B, een dividendreserve A en een dividendreserve B in haar boeken aanhouden. Tot deze reserves zijn respectievelijk gerechtigd de houders van aandelen A en aandelen B en wel naar rato van het aantal en soort aandelen dat zij bezitten.

2. Storting op aandelen A en aandelen B, die de nominale waarde van die aandelen overtreft, wordt toegevoegd aan de desbetreffende agioreserve.

3. Onverminderd het hierna in dit artikel bepaalde, staat de uitkeerbare winst ter vrije beschikking van de algemene vergadering voor uitkering van dividend, reservering of zodanige andere doeleinden binnen het doel van de vennootschap als de algemene vergadering zal besluiten.

4. De algemene vergadering kan besluiten, zulks met voorafgaande goedkeuring van de vergadering van houders van aandelen van de desbetreffende soort, op aandelen van die soort geen winst uit te keren, maar het desbetreffende deel van de winst te reserveren en toe te voegen aan de dividendreserve A respectievelijk B. Een uitkering ten laste van de dividendreserve A respectievelijk B kan alleen worden gedaan aan de houders van aandelen van de desbetreffende soort, zulks na een daartoe strekkend besluit van de algemene vergadering genomen met voorafgaande goedkeuring van de vergadering van houders van aandelen van de desbetreffende soort.

5. Onverminderd het elders in dit artikel bepaalde, zullen indien de algemene vergadering besluit winst te reserveren of dividend uit te keren ten aanzien van alle aandelen, ongeacht de soort, gelijke bedragen aan winst worden gereserveerd of dividenden worden uitgekeerd.

6. De vennootschap kan aan aandeelhouders en andere gerechtigden tot de voor uitkering vatbare winst slechts uitkeringen doen voorzover het eigen vermogen groter is dan het gestorte en opgevraagde deel van het kapitaal vermeerderd met de reserves die krachtens de wet of de statuten moeten worden aangehouden.

Bij de berekening van de winstverdeling tellen de aandelen die de vennootschap in haar kapitaal houdt niet mede.

7. Uitkering van winst geschiedt na de vaststelling en de goedkeuring van de jaarrekening waaruit blijkt dat zij geoorloofd is.

8. De algemene vergadering is, met inachtneming van het bepaalde in het zevende lid, bevoegd tot uitkering van ĂŠĂŠn of meer interimdividenden te besluiten.

9. Tenzij de algemene vergadering een ander tijdstip vaststelt zijn dividenden onmiddellijk betaalbaar na vaststelling.

10. De vordering tot uitbetaling van dividend verjaart door verloop van vijf jaren.

117

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: de aandeelhouders en de raad van commissarissen van RAI Holding B.V. A. Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening 2016

Ons oordeel Wij hebben de jaarrekening 2016 van RAI Holding B.V. te Amsterdam gecontroleerd. De jaarrekening omvat de geconsolideerde en de enkelvoudige jaarrekening.

Naar ons oordeel geeft de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van RAI Holding B.V. op 31 december 2016 en van het resultaat over 2016 in overeenstemming met titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW).

De jaarrekening bestaat uit:

1. de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2016; 2. de geconsolideerde en enkelvoudige winst-en-verliesrekening over 2016; en 3. de toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiĂŤle verslaggeving en andere toelichtingen.

De basis voor ons oordeel Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie â&#x20AC;&#x2DC;Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekeningâ&#x20AC;&#x2122;.

Wij zijn onafhankelijk van RAI Holding B.V. zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assuranceopdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA).

Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

B. Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen andere informatie

Naast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvat het jaarverslag andere informatie, die bestaat uit:

In vogelvlucht; Bericht van de Raad van Commissarissen; Verslag van de directie; Governance en risicomanagement; Overige gegevens.

118

Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere informatie:

met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat; alle informatie bevat die op grond van titel 9 Boek 2 BW is vereist.

Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat.

Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten in titel 9 Boek 2 BW en de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening.

Het bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van de andere informatie, waaronder het verslag van de directie (bestuursverslag) en de overige gegevens in overeenstemming met titel 9 Boek 2 BW.

C. Beschrijving van verantwoordelijkheden met betrekking tot de jaarrekening

Verantwoordelijkheden van het bestuur en de governance belaste personen voor de jaarrekening Het bestuur is verantwoordelijk voor het opmaken en getrouw weergeven van de jaarrekening in overeenstemming met titel 9 Boek 2 BW. In dit kader is het bestuur verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die het bestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude.

Bij het opmaken van de jaarrekening moet het bestuur afwegen of de onderneming in staat is om haar werkzaamheden in continuïteit voort te zetten. Op grond van genoemd verslaggevingsstelsel moet het bestuur de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij het bestuur het voornemen heeft om de vennootschap te liquideren of de bedrijfsactiviteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. Het bestuur moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderneming haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten, toelichten in de jaarrekening.

De governance belaste personen zijn verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaggeving van de vennootschap.

Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel.

Onze controle is uitgevoerd met een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle materiële fouten en fraude ontdekken.

Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel.

119

Wij hebben deze accountantscontrole professioneel kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze controle bestond onder andere uit:

het identificeren en inschatten van de risico’s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude, het in reactie op deze risico’s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing; het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de vennootschap; het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving, en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door het bestuur en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan; het vaststellen dat de door het bestuur gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens het op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderneming haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een onderneming haar continuïteit niet langer kan handhaven; het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen; en het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen.

Gegeven onze eindverantwoordelijkheid voor het oordeel zijn wij verantwoordelijk voor de aansturing van, het toezicht op en de uitvoering van de groepscontrole. In dit kader hebben wij de aard en omvang bepaald van de uit te voeren werkzaamheden voor de groepsonderdelen. Bepalend hierbij zijn de omvang en/of het risicoprofiel van de groepsonderdelen of de activiteiten. Op grond hiervan hebben wij de groepsonderdelen geselecteerd waarbij een controle of beoordeling van de volledige financiële informatie of specifieke posten noodzakelijk was.

Wij communiceren met de governance belaste personen onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing.

Amstelveen, 5 april 2017

BDO Audit & Assurance B.V.

namens deze,

O. van Agthoven RA

120

121

Colofon Uitgave van RAI Amsterdam, Corporate Communicatie

Concept en realisatie Toebosch Consult

Fotografie OTTI Fotografie Julie Blik Fotografie Ad Bogaard Fotografie MRPEREZIDENT Fotografie Bastiaan Aalbersberg

Druk Mullervisual Communication

Website Ontwikkeld in Kirra Jaarverslag

Contact RAI Amsterdam ontvangt graag uw reactie op het jaarverslag via corcom@rai.nl

122

Copyright De in dit jaarverslag opgenomen informatie mag worden overgenomen onder de bronvermelding â&#x20AC;&#x2DC;Jaarverslag RAI Holding B.V. 2016â&#x20AC;&#x2122;.

123

RAI Amsterdam Europaplein 1078 GZ Amsterdam Postbus 77777 1070 MS Amsterdam Tel. +31 20 549 12 12 Fax +31 20 646 44 69 www.rai.nl

124