ΕΒ∆ΟΜΑ∆ΙΑΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗ | ΑΘΗΝΑΪΚΟ & ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙ∆ΗΣΕΩΝ
ΤΕΥΧΟΣ 54 | 17 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2016
ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ
“ΣΒΗΣΜΕΝΗ ΦΛΟΓΑ ΠΟΥ ΠΑΝΤΑ ΚΑΙΕΙ” Ο τίτλος είναι από ποίημα του Αλέκου Παναγούλη
2 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
ΣΦΥΓΜΌΣ
ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΦΟΥΣΚΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΚΑΣΕΙ ΕΊΝΑΙ ΜΊΑ από τις καλύτερες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, τουλάχιστον του τελευταίου μισού αιώνα. Είναι απ’ αυτές τις σελίδες που γεμίζουν με ηρωισμό απλών ανθρώπων, κυρίως νέων, φοιτητών, σπουδαστών, εργατών, υπαλλήλων, επαγγελματιών που αποφάσισαν να δώσουν ακόμη και τη ζωή τους για να δώσουν τέλος στην τυραννία. Είναι η εξέγερση του Πολυτεχνείου. ΜΊΑ ΕΠΈΤΕΙΟΣ που υπονομεύτηκε από όσους δεν θέλουν ένα λαό που ζητά τα αυτονόητα, δηλαδή ελευθερία, λαϊκή κυριαρχία, δημοκρατία, εθνική ανεξαρτησία. Δηλητηριώδη φιδάκια ψεύδους μπήκαν σε βαθυστόχαστες αναλύσεις, για να μειωθεί η αξία της εξέγερσης, ενώ με πάτημα δέκα, είκοσι ανθρώπους, που εξαργύρωσαν τη συμμετοχή τους στο Πολυτεχνείο, με καρέκλες εξουσίας, κατασυκοφαντήθηκε, για να αλλοιωθεί το νόημα του αγώνα, να ξεπλυθούν αυτοί που εκείνα τα μαύρα χρόνια της δικτατορίας, διάβαζαν ή οργάνωναν την επόμενη μέρα του πολιτικού σκηνικού στη χώρα. Ακόμη, προχώρησαν και στη διάδοση μίας “φήμης” ότι πίσω από την εξέγερση ήταν μυστικές υπηρεσίες μεγάλης δύναμης, γιατί ήθελαν να “φάνε” τον δικτάτορα Παπαδόπουλο. Φαντάζομαι ότι οι περισσότεροι την έχετε ακούσει, έχετε διαβάσει αυτό το σενάριο, αν και δεν υπάρχουν στοιχεία για κάτι τέτοιο. Αλλά είπαμε, για όλους αυτούς που διακινούν τα σενάρια, που τροφοδοτούν με συκοφαντίες την ιστορία, ο στόχος είναι να μειώσουν τη σημασία της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, να διαστρεβλώσουν την πραγματικότητα, να εξαλείψουν ό,τι πιο απειλητικό γι’ αυτούς, δηλαδή ότι όταν ένας λαός κατανοήσει τη δύναμή του, είναι ενωμένος και αποφασισμένος, μπορεί να πετύχει σχεδόν τα πάντα. ΕΊΝΑΙ ΌΜΩΣ και το πέρασμα του χρόνου που δεν βοηθά. Οι άνθρωποι ξεχνούν γρήγορα, τους κάνουν να πιστεύουν ότι αυτά ανήκουν στο παρελθόν, σε άλλες εποχές, ότι σήμερα με το διαδίκτυο, την τρελή ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και την παγκοσμιοποίηση όλα αυτά ανήκουν στην προϊστορία. Όμως δεν είναι έτσι. Μπορεί να έχουν αλλάξει οι τρόποι (όχι πάντα), αλλά οι στρατηγικές καθυπόταξης των λαών παραμένουν ίδιες. Γι’ αυτό πρέπει να έχουμε το νου μας και κυρίως να γνωρίζουμε, τουλάχιστον, τα σημαντικότερα γεγονότα, αυτά που δεν μπορούν να μπουν στα εργαστήρια της διαστρέβλωσης της ιστορίας. ΓΙ’ ΑΥΤΌ αποφασίσαμε σε αυτό το τεύχος να σταθούμε, εκτός από την εξέγερση του Πολυτεχνείου και σε όλα αυτά που μας οδήγησαν στη χούντα και στην επέτειο που γιορτάζουμε σήμερα. Γιατί αλήθεια, ποιος νέος έχει σαφή άποψη για εκείνες τις εποχές; Ποιος -ακόμη και της μέσης ηλικίας- γνωρίζει το διαβόητο “παρακράτος”, τον ρόλο του παλατιού, των ξένων δυνάμεων που “έκαναν παιχνίδι”, με βασικούς μοχλούς το στρατό, τις δυνάμεις ασφαλείας, σημαντικό μέρος του πολιτικού προσωπικού; Υπάρχουν βέβαια και πολλά ακόμη, όπως η σχέση των όσων έγιναν στη χώρα μας, με τις διεθνείς εξελίξεις και κυρίως τον Ψυχρό Πόλεμο, που βρισκόταν στην ακμή του. ΚΑΙ ΕΠΕΙΔΉ τα πολλά λόγια είναι φτώχεια, προτιμήσαμε να μιλήσουμε με φωτογραφικά ντοκουμέντα και να περιορίσουμε τα κείμενα. Να έρθουμε πιο κοντά στους νέους - είναι χρέος μας. Και συνάμα να θυμίσουμε στους μεγαλύτερους όλα αυτά που έζησαν έστω και ως παιδιά και προτίμησαν να ξεχάσουν και κάνοντάς τους να πιστέψουν, μετά την απαραίτητη πλύση εγκεφάλου, ότι η ευημερία ενός λαού, μιας χώρας έρχεται μόνο στοχεύοντας στο κέρδος, πολλές φορές σε ένα αφύσικο υπερκέρδος, καβαλώντας πάνω στη φούσκα μιας επίπλαστης ανάπτυξης. * Όλες οι φωτογραφίες που ακολουθούν είναι από το Αρχείο ΕΡΤ ΑΕ/Αριστοτέλης Σαρρηκώστας. Τον Τέλη Σαρρηκώστα είχα την τύχη να τον γνωρίζω από παιδί, όταν αυτός ήταν ήδη ένας καταξιωμένος και ίσως μία κλάση πάνω από τους καλύτερους φωτορεπόρτερ, λόγω των γνώσεών του, των εμπειριών του, της επαγγελματικής του επάρκειας. Τώρα, βετεράνος πια, προσφέρει τις γνώσεις του στους νέους. Για πολλά χρόνια ανταποκριτής του Associated Press, κάλυψε πολέμους και σπουδαία γεγονότα σε όλο τον κόσμο, ενώ ήταν και ο μοναδικός φωτογράφος που βρέθηκε εκείνη τη νύχτα στο Πολυτεχνείο και απαθανάτισε τη στιγμή της εισβολής του τανκ. Αν δεν υπήρχε ο Τέλης Σαρρηκώστας ίσως μας έλεγαν ότι απλώς το τανκ χτύπησε την πύλη στην προσπάθειά του να παρκάρει...
Χάρης Αναγνωστάκης
ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 3
Του Τέλη Σαρρηκώστα, φωτορεπόρτερ
Τις ημέρες του Πολυτεχνείου τις έζησα τόσο κοντά όσο λίγοι συνάδελφοι. Καρέ καρέ αποτύπωσα την ηρωική προσπάθεια των φοιτητών και όλων των άλλων που είχαν κλειστεί στο Πολυτεχνείο ενάντια στη στρατιωτική χούντα. Ήταν μία ακόμη φωτεινή σελίδα στη σύγχρονη ιστορία του τόπου.
43 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΊΟΥ 4 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
Κ
ΚΑΙ ΤΙ ΔΕΝ ΜΟΥ ΘΥΜΊΖΟΥΝ εκείνες οι μέρες. Ας πάρουμε όμως τα γεγονότα με τη σειρά τους, διότι η 17 Νοέμβρη δεν είναι μόνο αυτή και μόνο η συγκεκριμένη ημέρα. Το ζητούμενο είναι να γνωρίζουμε τι προηγήθηκε και πως φτάσαμε μέχρι εκείνη τη μέρα του ηρωισμού και της αποκτήνωσης των χουντικών. Η πολιτική κατάσταση της χώρας μας δεν ήταν και η καλύτερη μετά την αποστασία υπουργών από την κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου. Η αποστασία ήταν μόνο η κορυφή του παγόβουνου, σε μία χώρα που οι πολιτικές εξελίξεις είχαν πάρει την κατηφόρα, το παλάτι έπαιζε βρόμικα παιχνίδια και ετοίμαζε το πραξικόπημα των “Στρατηγών”, ενώ ο ξένος παράγοντας ανησυχούσε ότι κάποιοι πολιτικοί θα έμπαιναν στον πειρασμό και θα έδιναν τη μάχη μαζί με τον ελληνικό λαό που ζητούσε εθνική ανεξαρτησία – λαϊκή κυριαρχία. Τα γεγονότα έτρεχαν και οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες. Τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου η Ελλάδα βρίσκεται στο γύψο. Υπό τη διακυβέρνηση της χούντας των συνταγματαρχών, καταργήθηκαν ατομικές ελευθερίες, φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν χιλιάδες πολίτες με μόνο κριτήριο τις πολιτικές τους πεποιθήσεις και την αντίθεσή τους στην απολυταρχία. Το 1973, ο ηγέτης της χούντας Γεώργιος Παπαδόπουλος, ξεκίνησε κάποια διαδικασία φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος, με μερικές αποφυλακίσεις πολιτικών κρατουμένων, με μερική άρση της λογοκρισίας, με υποσχέσεις για νέο σύνταγμα και εκλογές στις 10 Φεβρουαρίου του 1974. ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΡΧΉ, η χούντα ήθελε και είχε βάλει σκοπό να ελέγχει τις φοιτητικές ενώσεις και με τον νόμο 2287 μπορούσε να επιστρατεύει ανά πάσα στιγμή τους συνδικαλιστές φοιτητές έτσι ώστε να μη μπορούν να δράσουν εναντίον της. Το πρώτο θύμα ήταν ο Έλληνας φοιτητής Κώστας Γεωργάκης, που σπούδαζε στη Γένοβα της Ιταλίας, ο οποίος αυτοπυρπολήθηκε δημόσια σε ένδειξη διαμαρτυρίας ενάντια στη χούντα. Στης 5 Φεβρουαρίου 1973 έγινε η πρώτη αποχή των φοιτητών του Πολυτεχνείου από τα μαθήματά τους και στις 13 του ίδιου μήνα έγινε μεγάλη διαδήλωση μέσα στο Πολυτε-
χνείο, την οποία διέλυσαν οι αστυνομικές δυνάμεις με βία και συλλήψεις. Η ΠΡΏΤΗ ΚΑΤΆΛΗΨΗ έγινε στη Νομική στην οδό Σόλωνος στις 21 Φεβρουαρίου 1973, από τέσσερις χιλιάδες φοιτητές με αίτημα την κατάργηση του νόμου 1347, ο οποίος επέβαλε (και αυτός) την επιστράτευση των “Αντιδραστικών Νέων”. Η κατάληψη έληξε με την επέμβαση της αστυνομίας και αρκετές συλλήψεις. Η ΔΕΎΤΕΡΗ ΚΑΤΆΛΗΨΗ έγινε και πάλι στη Νομική Σχολή τον Μάρτιο του 1973 και ήταν η πρώτη φορά που αναρτήθηκαν πανό με αιτήματα “Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία” κατάργηση των νόμων 1347 και 2287, την απομάκρυνση της χούντας, επιστροφή στη Δημοκρατία. Πράγματα αδιανόητα για εκείνη την εποχή και ενώ η αστυνομία δεν ήξερε πως να αντιδράσει, χιλιάδες κόσμου είχε μαζευτεί κάτω από το κτήριο της Νομικής χειροκροτώντας τους φοιτητές. Το βράδυ της δεύτερης μέρας της κατάληψης η αστυνομία επενέβη και μετά από άγριο ξυλοδαρμό και δεκάδων συλλήψεων η Νομική εκκενώθηκε. ΤΙΣ ΗΜΈΡΕΣ ΤΟΥ ΝΟΈΜΒΡΗ η Αθήνα φλέγονταν από την μια άκρη μέχρι την άλλη, καθημερινές διαδηλώσεις, οδοφράγματα και άγριο κυνηγητό από την αστυνομία, σταματούσαν τα τρόλεϊ και λεωφορεία και ξυλοκοπούσαν τον κόσμο χωρίς λόγο και αιτία, οι αναμετρήσεις μεταξύ φοιτητών αλλά και οικοδόμων με τις αρχές ασφαλείας ήταν σε καθημερινή βάση, σε διάφορα σημεία των Αθηνών αλλά και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Τα συνθήματα “Κάτω η χούντα” και “Ελευθερία” ήταν στην πρώτη γραμμή, το κίνημα της αντίστασης φούντωνε-μεγάλωνε ήταν φανερό ότι τίποτε δεν μπορούσε να το σταματήσει. Στις 14 Νοέμβρη, οι διαδηλώσεις έχουν καλύψει όλα τα σημεία της Αθήνας με επίκεντρο τον χώρο του πολυτεχνείου, κυνηγημένοι φοιτητές μπαίνουν στο Πολυτεχνείο. Μαζί τους και χιλιάδες άλλοι οικοδόμοι, εργάτες, υπάλληλοι και απλοί Αθηναίοι, οι οποίοι κατέβηκαν από όλες της συνοικίες προς συμπαράσταση των εγκλωβισμένων φοιτητών. Στο άκουσμα ότι φοιτητές του Πολυτεχνείου έχουν εγκλωβιστεί στο Πολυτεχνείο, σύσσωμοι οι φοιτητές της Νομικής κατεβαίνουν και αυτοί στο Πολυτεχνείο. ¨Έτσι άρχισε η κατάληψη του πολυτεχνείου η οποία έμελλε να είναι και η “αρχή του Τέλους” της χούντας. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα οι συντονιστικές επιτροπές όλων των φοιτητικών οργανώσεων ενωμένοι ενάντια σε έναν και μοναδικό εχθρό, τη χούντα, δημιούργησαν τυπογραφεία, νοσοκομεία, μαγειρεία και το σπουδαιότερο, το ραδιοφωνικό σταθμό που άρχισε να εκπέμπει και να ακούγεται σε όλη την Ελλάδα το “Εδώ Πολυτεχνείο-Εδώ Πολυτεχνείο”. ΤΗΝ ΔΕΎΤΕΡΗ ΜΈΡΑ της κατάληψης οι φοιτητές κάλεσαν όλα τα ΜΜΕ και έδωσαν
συνέντευξη ανακοινώνοντας τα αιτήματα τους, εκεί μπήκα και εγώ σαν ξένος ανταποκριτής και είδα με τα μάτια μου πως είχαν διαμορφώσει τους χώρους, αλλά και τη θέληση στα μάτια όλων για πάλη, αγώνα για την ανεξαρτησία, και την ελευθερία. Το πως βρέθηκα τη βραδιά της 16ης προς 17η Νοέμβρη απέναντι από την κεντρική είσοδο του Πολυτεχνείου, (Γωνία Πατησίων και Στουρνάρη), είναι μια απίστευτη ιστορία. Ακόμη και σήμερα δεν πιστεύω ότι κατάφερα μαζί με τον διευθυντή μου Phil Dopoulo του Associated Press να είμαστε οι μόνοι δημοσιογράφοι εκεί μπροστά στο Πολυτεχνείο και να μείνω εκεί μέχρι τη στιγμή που το τανκ γκρεμίζοντας την κεντρική πύλη άνοιξε τον δρόμο για την εισβολή αστυνομίας και στρατού προκειμένου να καταστείλουν τη φοιτητική εξέγερση, αφήνοντας πίσω τους πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Οι σκηνές που έζησα καθ’ όλη τη διάρκεια των πέντε ωρών που ήμουν εκεί (από της 10 το βράδυ μέχρι τις τρεις τα ξημερώματα) ήταν πολλές και δεν περιγράφονται με λόγια. Συγκίνηση, ηρωισμός, ιστορικές στιγμές. Η ΕΙΣΒΟΛΉ ΤΟΥ ΤΑΝΚ στο Πολυτεχνείο ήταν τόσο ξαφνική που με έπιασε και εμένα εξ απήνης. Δεν περίμενα να εισβάλει. Αντιθέτως, όταν γύρισε την κάννη του κανονιού προς τα πίσω και κάνοντας όπισθεν πηγαίνοντας στο απέναντι πεζοδρόμιο, νόμιζα ότι πήρε εντολή για να αποχωρήσει από το σημείο. Αυτός όμως είχε πάρει εντολή για να χτυπήσει και να μπει στο Πολυτεχνείο και αυτό έκανε με όση δύναμη διέθετε το τανκ, πέφτοντας πάνω στην κύρια είσοδο και στα παιδιά που ήταν κρεμασμένα πάνω στα κάγκελα της κεντρικής πύλης. Πρόλαβα και τράβηξα τρία καρέ, τρεις φωτογραφίες, απ’ την εισβολή του τανκ στο Πολυτεχνείο και στη συνέχεια, αφού απέφυγα τα χτυπήματα, με μακριά κοντάρια τριών αστυνομικών, τρέχοντας ζιγκ – ζαγκ, γιατί πίστευα ότι θα με πυροβολούσαν, έφυγα προς την οδό Ακαδημίας, φτάνοντας στο γραφείο μου, σώζοντας το πολύτιμο υλικό. Λίγες ώρες αργότερα γύρισα και πάλι στο Πολυτεχνείο, μπήκα μέσα είδα την στραπατσαρισμένη Μερσεντές που λίγες ώρες πριν είχαν λιώσει οι ερπύστριες του τανκ. Οι φωνές και τα ουρλιαχτά των λαβωμένων φοιτητών ήταν ακόμη ζωντανά μέσα στα αυτιά μου, αυτή τη φορά είδα πυροσβέστες με τις μάνικες στα χέρια να προσπαθούν να πλύνουν τους λεκέδες από τα αίματα, να ξεπλύνουν την ντροπή τους. Η ενέργεια αυτή του τανκ μπορεί να γκρέμισε την πύλη του πολυτεχνείου, δεν μπόρεσε όμως να γκρεμίσει τη θέληση της συντριπτικής πλειονότητας του Ελληνισμού να βάλει τέλος στην καταπίεση, να διώξει τη χούντα. ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΈΣ εκείνης της εποχής άνοιξαν τον δρόμο. Εμείς πρέπει να συνεχίσουμε στον δρόμο τους, χωρίς να επιτρέπουμε οι εκδηλώσεις μνήμης, κάθε χρόνο, να μετατρέπονται σε καταστροφικές διαδηλώσεις. ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 5
Το παρακράτος και η δολοφονία Λαμπράκη Τα πρώτα σημάδια των παρακρατικών στοιχείων εμφανίστηκαν αμέσως μετά τον αιματηρό εμφύλιο, μπροστά στον “κίνδυνο” αριστεροί και προοδευτικοί να συμπορευτούν και να ανατρέψουν το καθεστώς που εξυπηρετούσε και ξένα συμφέροντα. Μετά τις “εκλογές βίας και νοθείας”, του 1961, με τη συμμετοχή και του στρατού και των σωμάτων ασφαλείας, η επόμενη σημαδιακή δράση των παρακρατικών ήταν το 1963, με τη δολοφονία του ειρηνιστή, γιατρού, αθλητή και βουλευτή της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ), Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη. Είχε δράσει η διαβόητη οργάνωση της “Καρφίτσας” (παρακρατικοί φορούσαν καρφίτσα στο πέτο για να αναγνωρίζονται μεταξύ τους). Ακόμη και ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, έχοντας χάσει τον έλεγχο, θα διερωτηθεί αμέσως μετά τη δολοφονία του Λαμπράκη “ποιος κυβερνά αυτό τον τόπο;”, θέλοντας να κρατήσει αποστάσεις από τα ακραία στοιχεία της παράταξής του, ενώ ο τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Γεώργιος Παπανδρέου, θα κατηγορήσει τον πρωθυπουργό ως “ηθικό αυτουργό” της δολοφονίας. Τα παρακρατικά στοιχεία έπαιξαν ρόλο και στα επόμενα χρόνια, ενώ ουσιαστικά επάνδρωσαν και τους μηχανισμούς της χούντας.
6 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
Οι διαδηλώσεις του λαού μεγαλειώδεις και συνεχείς. Τα παιχνίδια παλατιού, ξένου παράγοντα, στρατού και παρακρατικών έχουν φουντώσει. Υποστηρικτές του Γεωργίου Παπανδρέου και της ΕΔΑ βγαίνουν αυθόρμητα στους δρόμους. ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 7
Αστυνομικός χτυπά πεσμένο διαδηλωτή. Συνήθως πίσω από τους αστυνομικούς υπήρχαν και οι παρακρατικοί που συνέδραμαν το έργο των αρχών ασφαλείας.
8 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
Στιγμιότυπο από τη «δίκη του Ασπίδα». Ακόμη μία σκευωρία παρακρατικών και στρατιωτικών, για να πλήξουν τη Δημοκρατία. Στη σκευωρία πρωταγωνιστικό ρόλο είχε ο μετέπειτα δικτάτορας, Γ. Παπαδόπουλος.
ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 9
Ο νέος βασιλιάς της χώρας Κωνσταντίνος χαιρετά τον πρώτο πρωθυπουργό της χούντας, δικαστικό Κωνσταντίνο Κόλλια. Πίσω του η βασίλισσα Άννα Μαρία, ενώ μόλις διακρίνεται η «βασιλομήτωρ» Φρειδερίκη. 10 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
Το στέμμα της δολοπλοκίας Η βασιλεία στην Ελλάδα δεν είχε το θεσμικό χαρακτήρα που παρατηρούμε σε ευρωπαϊκά κράτη ειδικά τις τελευταίες δεκαετίες. Πάντα είχε λόγο και καθοριστικό ρόλο στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις της χώρας μας. Το παλάτι δεν ήταν λίγες οι φορές που με τις παρεμβάσεις του δίχασε τον ελληνικό λαό, ενώ παράλληλα δούλευε για τα ξένα συμφέροντα. Ειδικά τη δεκαετία του ‘60, με την τότε βασίλισσα Φρειδερίκη να διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο, καθώς η υγεία του βασιλέα Παύλου (πέθανε το 1964) είχε κλονιστεί και ο διάδοχος Κωνσταντίνος νέος και άπειρος αδυνατούσε να ασκήσει έστω και στοιχειωδώς τα καθήκοντά του, τα ανάκτορα και οι αυλικοί έπαιξαν άσχημο παιχνίδι στις πλάτες του λαού. Μπορεί το παλάτι να ένιωσε ιδιαίτερη ικανοποίηση από την εκλογή του Καραμανλή στην αρχηγεία της ΕΡΕ το 1958, αλλά το 1963 ήρθε η κόντρα και η φυγή του Καραμανλή στο εξωτερικό. Το 1965, η Φρειδερίκη ουσιαστικά ανέτρεψε τον εκλεγμένο, με το πρωτοφανές ποσοστό του 52,72%, Γεώργιο Παπανδρέου ορίζοντας και τις άθλιες εξελίξεις με κατάληξη τη χούντα.
ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 11
Ο Κωνσταντίνος ανάμεσα στα μέλη της πρώτης κυβέρνησης της χούντας. Δίπλα του ο Κόλλιας, πρώτος από αριστερά ο ηγέτης των πραξικοπηματιών Γ.Παπαδόπουλος, ενώ πίσω από τον βασιλιά αριστερά ο Ζωιτάκης και δεξιά ο Παττακός. 12 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
Ο Κωνσταντίνος χαιρετά πριν την επίσημη δοξολογία τον τότε πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου. Πίσω από τον αρχηγό της Ένωσης Κέντρου, ο αποστάτης και εκλεκτός του παλατιού Νόβας.
Οικογενειακή φωτογραφία. Ο Κωνσταντίνος, με την Άννα Μαρία, πίσω του η Φρειδερίκη και οι δύο αδελφές του Σοφία (δεξιά) και Ειρήνη.
ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 13
Αποστασία και Ιουλιανά Ιούλιος του 1965. Με τις ευλογίες του παλατιού, αλλά και του ξένου παράγοντα, έγινε συνάντηση σε σπίτι κορυφαίου τότε στελέχους της Ενώσεως Κέντρου, για την κυβέρνηση αποστατών. Συμμετείχε και Αμερικανός διπλωμάτης, σύμφωνα με επίσημα αμερικανικά αρχεία. Μετά την απόφαση του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου να μην υποχωρήσει στις αξιώσεις του παλατιού για την τοποθέτηση δικού του ανθρώπου στο υπουργείο Άμυνας, ανετράπη η κυβέρνησή του. Είχε προηγηθεί η προβοκάτσια στον ελληνικό στρατό, στην οποία ήταν αναμεμειγμένος ο μετέπειτα δικτάτορας Παπαδόπουλος, γνωστή ως υπόθεση “Ασπίδα”. Βουλευτές της Ενώσεως Κέντρου, αλλά και προσκείμενοι στο παλάτι ανέτρεψαν τον Γεώργιο Παπανδρέου. Πρωθυπουργός ανέλαβε ο πρόεδρος της Βουλής Γεώργιος Αθανασιάδης – Νόβας και στη συνέχεια ο Ηλίας Τσιριμώκος. Εκατοντάδες χιλιάδες λαού βρέθηκαν την επομένη στους δρόμους να διαδηλώνουν κατά της πολιτικής εκτροπής. Στις 21 Ιουλίου, σε μία από τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις η αστυνομία χτυπά και σκοτώνει τον φοιτητή και μέλος της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, Σωτήρη Πέτρουλα. Τις αμέσως επόμενες ημέρες μόνο στην Αθήνα έγιναν 67 διαδηλώσεις και συνολικά σε όλη τη χώρα πάνω από 380. Η χώρα έμπαινε σε μία περίοδο ακραίας αστάθειας και μετά από περίπου δύο χρόνια στο... γύψο.
14 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
Από την κηδεία του Σωτήρη Πέτρουλα, τον οποίο αστυνομικοί χτύπησαν μέχρι θανάτου στη διαδήλωση της 21ης Ιουλίου, μετά τα γεγονότα της αποστασίας. Αριστερά πάνω στους ώμους ο πατέρας του νεκρού και δεξιά η αδελφή του.
15 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
16 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
Από την κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου στις 3 Νοεμβρίου του 1968. Είχε προηγηθεί η πολιτική δολοφονία του από τους αποστάτες το 1965. Πάνω από τη σορό του, (από αριστερά) ο εγγονός του και μετέπειτα πρωθυπουργός, Γιώργος Παπανδρέου, ο γιος του Γιώργος και η σύζυγος του Ανδρέα Παπανδρέου, Μαργαρίτα. Η κηδεία του «Γέρου της Δημοκρατίας» αποτέλεσε την πρώτη και τη μεγαλύτερη διαδήλωση κατά της χούντας, καθώς 300.000 λαού ακολούθησε τη νεκρώσιμη πομπή.
ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 17
18 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
Η επταετία Η χώρα όδευε σε εκλογές, είχαν οριστεί στις 28 Μαΐου του 1967, κι ενώ έχει ψηφιστεί η απλή αναλογική. Οι εκλογές ήταν βέβαιο ότι θα έφερναν θριαμβευτή τον Γεώργιο Παπανδρέου, θα ανέβαζαν στα ύψη τα ποσοστά της Αριστεράς και θα έστελναν στο περιθώριο τους συνωμότες πολιτικούς και τους παρακρατικούς. Ωστόσο, αυτό που φόβιζε κυρίως ήταν η λάμψη του Ανδρέα Παπανδρέου, που άρχισε με την προσωπικότητά του να βάζει στην άκρη τα γερασμένα στελέχη της Ενώσεως Κέντρου και να στρέφει το κόμμα προς τα αριστερά. Οι εκλογές δεν έγιναν ποτέ, καθώς στις 21 Απριλίου ξημέρωσε μία καταραμένη μέρα για τη χώρα. Απορίας άξιον παραμένει το πως πιάστηκε με τις πυτζάμες σχεδόν όλο το πολιτικό προσωπικό, ενώ όλοι περίμεναν μία κίνηση του στρατού, ενώ δεν ήταν και λίγοι που μίλαγαν ανοιχτά για επικείμενο πραξικόπημα. Τέλος πάντων, όπως φάνηκε το ξενοκίνητο πραξικόπημα των συνταγματαρχών πρόλαβε την κίνηση του παλατιού με το πραξικόπημα των Στρατηγών, όπως αποκαλύφθηκε τα επόμενα χρόνια. Με πέντε λέξεις: Η χούντα έστειλε τη χώρα στο μεσαίωνα. Κυνήγησε αριστερούς και όσους ήταν απέναντί της, βασάνισε και δολοφόνησε, προκειμένου να μείνει στην εξουσία. Απαγορεύτηκαν οι δίσκοι του Μίκη Θεοδωράκη και τα λαϊκά τραγούδια. Λογοκρισία, προπαγάνδα και γελοίες εκδηλώσεις μίσους και εθνικοφροσύνης παντού. Οργανώνονται αντιστασιακές ομάδες. Ο Αλέκος Παναγούλης, ο Σπύρος Μουστακλής είναι μόνο δύο απ’ τους εκατοντάδες αγωνιστές που δεν δείλιασαν μπροστά στους βασανιστές. Ο λαός το 1973 ξεσηκώνεται, αλλά ο επίλογος θα γραφτεί τραγικά στην Κύπρο.
Πάσχα του 1968. Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος χορεύει στη μονάδα ευζώνων και δυσφημεί τη λαϊκή δημοτική παράδοση.
ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 19
Ο ήρωας Αλέκος Παναγούλης με χειροπέδες. Είχε συλληφθεί για την απόπειρα κατά του δικτάτορα Παπαδόπουλου το 1968. Ο Αλέκος Παναγούλης θα μείνει στην ιστορία για το θάρρος που επέδειξε μπροστά στους βασανιστές του. 20 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
Άρματα μάχης την 21η Απριλίου έξω από τη Βουλή.
Ο Γ. Παπαδόπουλος, μετά το πραξικόπημα, στις πρώτες του εμφανίσεις ως υπουργός Προεδρίας και ουσιαστικά ως υπεύθυνος προπαγάνδας.
ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 21
«Εδώ Πολυτεχνείο, εδώ Πολυτεχνείο» Η πρώτη μαζική δημόσια εκδήλωση διαμαρτυρίας κατά της χούντας έγινε στις 21 Φεβρουαρίου του 1973, ενώ λίγο πριν, στις 5 Φεβρουαρίου φοιτητές του Πολυτεχνείου είχαν αποφασίσει αποχή από τα μαθήματά τους. Η επέμβαση της αστυνομίας, το ξύλο και οι συλλήψεις, οδηγούν περίπου 4.000 φοιτητές της Νομικής Σχολής να καταλάβουν το κτίριο, στη Σόλωνος, ζητώντας ανάκληση του νόμου που επέβαλε τη στράτευση των “αντιδραστικών νέων”. Ήταν η 21η Φεβρουαρίου. Στις 14 Νοεμβρίου, αρχικά φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφασίζουν αποχή από τα μαθήματά τους και διαδηλώσεις εναντίον των χουντικών. Οι φοιτητές οχυρώνονται στο κτίριο του Πολυτεχνείου και βάζουν μπροστά τη λειτουργία του ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου, ίσως του ισχυρότερου όπλου που είχαν, δεδομένου ότι η ελεγχόμενη πληροφόρηση από το καθεστώς μπορούσε να διαστρεβλώσει τα γεγονότα και να μειώσει το μέγεθος της εξέγερσης. Στο Πολυτεχνείο καταφτάνουν χιλιάδες λαού, γίνονται διαδηλώσεις, στήνονται οδοφράγματα, ο λαός ξεσηκώνεται. Στις 17 Νοέμβρη, το καθεστώς, έχοντας χάσει την ψυχραιμία του, αποφασίζει να εισβάλει στο Πολυτεχνείο. Ο χειριστής του άρματος μάχης παίρνει εντολή να σπάσει την κεντρική πύλη. Για μια ακόμη φορά η ιστορία γράφεται με αίμα.
22 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
Χιλιάδες νέοι, χωρίς να κρύβουν τα πρόσωπά τους, πραγματοποιούν πορεία προς το Πολυτεχνείο στις 16 Νοεμβρίου.
ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 23
24 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
Το τανκς μόλις έχει εισβάλει στο Πολυτεχνείο.
ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 25
Αποκατάσταση της Δημοκρατίας Έπειτα από την άγρια καταστολή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, ο δικτάτορας Παπαδόπουλος ανατρέπεται από τον Δημήτριο Ιωαννίδη, ο οποίος πάντα από το παρασκήνιο, τοποθετεί “πρωθυπουργό” τον οικονομολόγο Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο, στη θέση του Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη και “πρόεδρο της Δημοκρατίας” τον Φαίδωνα Γκιζίκη, στη θέση του Παπαδόπουλου. Το καθεστώς γίνεται ακόμη σκληρότερο, συνεχίζει να στέλνει στα ξερονήσια αγωνιστές, εξαπολύοντας σκληρό κυνήγι στους αντιφρονούντες. Θα ακολουθήσει η «προδοσία της Κύπρου» και το δράμα της Μεγαλονήσου, που θα φέρει και το τέλος της δικτατορίας. Οι στρατιωτικοί αναγκασμένοι από τις εξελίξεις παραδίδουν την εξουσία στους πολιτικούς. Στις 24 Ιουλίου του 1974 επιστρέφει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ορκίζεται πρωθυπουργός, σχηματίζοντας κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Επιστρέφουν και όλοι οι πολιτικοί, ενώ απελευθερώνονται οι πολιτικοί κρατούμενοι της χούντας και νομιμοποιείται το ΚΚΕ. Θα ακολουθήσει η δίκη των πραξικοπηματιών με πρόεδρο του πενταμελούς εφετείου τον δικαστή Γιάννη Ντεγιάννη και η δίκη των βασανιστών. Το «εις θάνατον» για τους πρωταίτιους θα γίνει ισόβια («και όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια»). Η χώρα μπαίνει στην περίοδο της μεταπολίτευσης. Σημειώνεται ότι ο επίσημος εορτασμός του Πολυτεχνείου κάθε χρόνο, στις 17 Νοεμβρίου, καθιερώθηκε το 1981, από τη νεοεκλεγείσα κυβέρνηση, του Ανδρέα Παπανδρέου.
26 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επιστρέφει στην Αθήνα. Χιλιάδες λαού τον υποδέχονται στο αεροδρόμιο.
ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 27
Λίγα λεπτά μετά την ορκωμοσία της κυβέρνησης εθνικής ενότητας του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Δίπλα του ο στρατηγός Γκιζίκης. 28 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
Από τη δίκη της χούντας. Δίπλα από τον Γ. Παπαδόπουλο, ο Μακαρέζος (αριστερά) και ο Παττακός.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου παρουσιάζει την ιδρυτική διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ, στις 3 Σεπτέμβρη του 1974.
ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 29
* Όλες οι φωτογραφίες του αφιερώματος είναι από το Αρχείο ΕΡΤ ΑΕ/ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΣΑΡΡΗΚΩΣΤΑΣ
ΞΕΧΑΣΑ
ΝΑ ΡΩΤΗΣΩ
Ο Δημήτριος Ιωαννίδης, γνωστός ως «αόρατος δικτάτορας» και «Αρσακειάδα», σε κάποιο διάλειμμα στη δίκη της χούντας.
1 2 3
Οι πραξικοπηματίες την 21η Απριλίου έπιασαν με τις πυτζάμες το σύνολο του πολιτικού προσωπικού. Κι όμως για εβδομάδες όλοι περίμεναν κίνηση του στρατού, μάλιστα υπήρχαν και αυτοί που είχαν προαναγγείλει το πραξικόπημα. Υπήρχαν κάποιοι συγκεκριμένοι λόγοι που δεν αντέδρασε το πολιτικό κατεστημένο της εποχής; Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος δεν πίστευε ότι θα μπορούσε να τον ανατρέψει ο Ιωαννίδης, παρότι τον είχαν προειδοποιήσει. Μάλιστα είχε πει σε ανθρώπους του ότι «ο Μίμης είναι Αρσακειάς. Αποκλείεται να κάνει κάτι τέτοιο». Και όμως το έκανε, με τραγικό αποτέλεσμα την προδοσία της Κύπρου και την ολοκλήρωση του επταετούς δράματος. Ο Κίσινγκερ και οι συνεργάτες του είχαν σχεδιάσει τον χάρτη της διχοτομημένης Κύπρου μια μέρα πριν από τη διχοτόμηση, σύμφωνα με τα αρχεία που παρουσίασε ο Μ. Ιγνατίου. Ποιοι Έλληνες συμμετείχαν στο σχέδιο; Παραμένει επίκαιρο. Δικαιώθηκαν οι αγώνες και τα αιτήματα των νέων που βρέθηκαν στο Πολυτεχνείο με τη μεταπολίτευση;
Εκδότης: Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων Α.Ε., Πρόεδρος & Γενικός Διευθυντής: Μιχάλης Ψύλος, Υπεύθυνος Έκδοσης: Χάρης Αναγνωστάκης, Συντονιστής: Αλέξης Ηλιάδης, Σχεδιασμός: greekinfographics, Διαφήμιση: ads@ana-mpa.gr, τηλ. 210-6405604, Ιδιοκτησία ΑΠΕ-ΜΠΕ ΑΕ, Διεύθυνση: Τσόχα 36, Αθήνα ΤΚ 11521, Τηλ. 210-6400560, e-mail: mag@ana-mpa.gr f Το Πρακτορείο magazine, Παραγωγήεκτύπωση: ATHENS PRINT, Διανομή: VES company, Φωτογραφίες: ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ, EPA, shutterstock
Τα κείμενα που φιλοξενούνται στο περιοδικό δεν απηχούν απαραίτητα τις απόψεις του ΑΠΕ-ΜΠΕ.
www.ana.gr ΣΗΜΕΙΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ Στους σταθμούς του μετρό και του ΗΣΑΠ Σύνταγμα, Ομόνοια, Μοναστηράκι, Πειραιά και Μαρούσι. Σε επιλεγμένα καταστήματα στο κέντρο της Αθήνας (Κολωνάκι, Σύνταγμα, Εξάρχεια, Παγκράτι, Γκάζι, Αμπελόκηπους, Μοναστηράκι, Νέο Κόσμο, Πλάκα), της Αγίας Παρασκευής, των Βριλησσίων, του Βύρωνα, της Γλυφάδας, της Ηλιούπολης, του Ίλιου, της Κηφισιάς, του Αμαρουσίου, της Νέας Σμύρνης, της Νέας Φιλαδέλφειας, του Παγκρατίου, του Παπάγου, του Πειραιά, της Πετρούπολης, της Πεύκης, του Ταύρου, της Φιλοθέης, του Χαλανδρίου και της Γλυφάδας. Επίσης, στα βιβλιοπωλεία Ιανός, Ελευθερουδάκης, PUBLIC (Συντάγματος), Ευριπίδης (Χαλάνδρι), Λιβάνης, Εκδόσεις Αιώρα κλπ. Ακόμη στο Γαλλικό Ινστιτούτο, στη Στοά του Βιβλίου, στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, στον Ελληνικό Κόσμο, στο Νομισματικό Μουσείο κ.ά. Στη Θεσσαλονίκη, στα βιβλιοπωλεία Μαλλιάρης Παιδεία, Πρωτοπορία, Mind the book, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, ΧΑΝΘ, Books n’ Toys, Πράσινο Σύννεφο και σε επιλεγμένα καταστήματα.
30 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ
ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 31
32 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ