ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ #66

∆ΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ ΕΚ∆ΟΣΗ | ΑΘΗΝΑΪΚΟ & ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙ∆ΗΣΕΩΝ

ΤΕΥΧΟΣ 66 | 11 ΜΑΪΟΥ 2017

ΠΟΝΤΟΣ

ΕΝΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΑΙΩΝΩΝ

Sailing Team

Sailing Team Πιστεύοντας στην ανάδειξη και υποστήριξη των προτύπων που ενισχύουν τα ιδανικά, τις σωστές αρχές και τις αληθινές αξίες της κοινωνίας, η Groupama Aσφαλιστική κάνει πράξη την Εταιρική Υπευθυνότητά της, υποστηρίζοντας το τμήμα της ιστιοπλοΐας του Ναυτικού Ομίλου Βουλιαγμένης και τον παγκοσμιονίκη αθλητή του, Δημήτρη Παπαδημητρίου, στο δύσκολο και απαιτητικό δρόμο του πρωταθλητισμού, στις προσπάθειές του να κάνει περήφανη τη χώρα μας.

Mε ένα click www.groupama.gr

Mε ένα tap

Groupama NOW app

Mε ένα call

800 11 93800 - 210 329 5111

Mε ένα visit

270 ασφαλιστικοί σύμβουλοι 950 συνεργαζόμενοι πράκτορες

ΣΦΥΓΜΌΣ

Η ΚΑΛΟΚΑΡΔΊΑ ΤΟΥΣ ΟΙ ΠΌΝΤΙΟΙ. Αυτοί οι υπέροχοι άνθρωποι, που επιμένουν να κρατάνε άσβηστη τη φλόγα τους και τη μοναδικότητά τους σε εποχές που όλα μοιάζουν να πιέζονται προς την ομογενοποίηση, έναν αχταρμά καταναλωτών και ατομικότητας, που οδηγεί σε ένα άδοξο τέλος για την ανθρωπότητα. ΔΙΩΓΜΈΝΟΙ ΑΠΌ ΤΟΝ ΤΌΠΟ ΤΟΥΣ μετά τη γενοκτονία (1914-1923) από τους τσέτες και τους νεότουρκους του Κεμάλ και βεβαίως με τις φιτιλιές, τις “διευθετήσεις”, ευρωπαϊκών δυνάμεων. Με αφορμή τη 19η Μαϊου, Ημέρα Μνήμης, όπως καθιερώθηκε από το 1994, μετά από εισήγηση του τότε πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου, το Πρακτορείο τους αφιερώνει τις επόμενες σελίδες ως μία μικρή ένδειξη σεβασμού. Οι Πόντιοι, που ξεριζώθηκαν από τον τόπο τους, τη γλυκύτατη ανατολή (που οι δυτικοί κατασυκοφάντησαν, διαστρέβλωσαν την ιστορία της και την πολιτιστική κληρονομιά της, κατέκλεψαν τον πλούτο της λειτουργώντας ως αρπακτικά), συνεχίζουν να κρατούν τη γλώσσα τους, τα ήθη και τα έθιμά τους, την αλληλεγγύη τους προς τον αδύναμο, την καλοκαρδία τους. ΠΡΌΣΦΥΓΕΣ ΑΠΌ ΤΟΝ ΠΌΝΤΟ, την Τραπεζούντα, τη Σαμψούντα, τη Σινώπη, την Αργυρούπολη, την Κερασούντα, τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, όπου είχαν ακμάσει, με περίπου 350.000 απώλειες – τόσοι είχαν σφαχτεί – για να ξαναχτίσουν σε άγριες εποχές, μες στον αβάσταχτο πόνο τους, από το τίποτα, με χώμα και νερό κι αυτό λιγοστό και πάλι τα σπίτια τους, τις φαμίλιες τους, τον πολιτισμό τους. Οι Πόντιοι, που λες και γνωρίζονται όλοι μεταξύ τους, που θα βρουν γνωστούς, φίλους και συγγενείς σε όλα τα μέρη, ακόμη και τα πιο απίθανα, που ανοίγουν τα σπίτια τους και σε κάνουν δικό τους, είναι έτοιμοι πάντα να πάρουν την καρδιά τους και να σου τη δώσουν. Αλήθεια, παράταιροι σε αυτή την Ευρώπη, που κοιτά μόνο το πορτοφόλι. ΒΛΈΠΩ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΉ ΜΟΥ, νέα παιδιά να χορεύουν τους ποντιακούς χορούς, με τη συνοδεία μιας ποντιακής λύρας. Περήφανα παιδιά, για την καταγωγή τους, για τους παππούδες τους και τους γονείς τους. Τα βλέπεις να χορεύουν τον Πυρρίχιο, πολεμικό χορό με ρίζες από την αρχαιότητα και να σηκώνουν τη σκόνη της ιστορίας τους και την παλικαριά των προγόνων τους. Οι κοφτές κινήσεις του σώματος, η βίαια στροφή των ποδιών στο δάπεδο, οι συσπάσεις των μυών του σώματος προκαλούν το θαυμασμό, αλλά και σε κάνουν να συνειδητοποιείς το μεγαλείο αυτού του λαού. Ένας λαός που έχει τραβήξει τα πάνδεινα και έχει προσφέρει μαζί με τους άλλους κατατρεγμένους της Μικράς Ασίας τα μέγιστα σε αυτή τη χώρα και κυρίως στον πολιτισμό, με τη διατήρηση της ταυτότητάς τους, της ψυχής τους. ΕΓΏ ΘΑ ΘΥΜΗΘΏ τη θρυλική τραγουδίστρια Σεβάς Χανούμ (Σεβαστή Παπαδοπούλου), από τη Σαμψούντα, μια αμαζόνα, μια ντερβισογυναίκα , που τη δεκαετία του ‘50 λιώναν για το τραγούδι της και τη γοητεία της, καθώς ερμήνευσε δίπλα σε τεράστιες μορφές, όπως ο Τσιτσάνης, ο Καζαντζίδης, ο Χιώτης και άλλους, κορυφαία λαϊκά τραγούδια. Μιλάμε για μια γυναίκα, μια καλλιτέχνιδα, που θα μπορούσε να προικίσει και τα δισέγγονά της και πέθανε, αφού τραγούδησε για τελευταία φορά ντυμένη με ποντιακή φορεσιά, το 1990 κατατυραννισμένη από αρρώστιες και κακουχίες, πάμπτωχη σε ένα υπόγειο. Στην ψάθα, περήφανη και αδούλωτη, όπως μπήκε στο σκληρό χώρο του λαϊκού τραγουδιού και της ζωής. * Να ευχαριστήσω όλους αυτούς που βοήθησαν για να βγει αυτό το τεύχος, τους συναδέλφους, τον Μάκη Μουρατίδη και τον Ανδρέα Μακρίδη πρωτίστως, αλλά και τους φίλους που μιλάνε ή γράφουν στο περιοδικό μας ή και αυτούς που βοήθησαν να βρεθούν άκρες και αρχεία. Ελπίζω να βρεθούμε κάποια στιγμή όλοι μαζί σε μια μάζωξη με τους ήχους μιας ποντιακής λύρας. Φωτογραφία εξωφύλλου: Αλέξανδρος Βλάχος

Χάρης Αναγνωστάκης

ΥΠΆΡΧΕΙ ΠΆΝΤΑ ΑΥΤΉ Η ΜΟΝΑΔΙΚΉ ΜΑΓΙΆ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΎ Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Φωτιάδης, που έχει συμβάλει τα μέγιστα στην τεκμηρίωση της ιστορίας του Ποντιακού Ελληνισμού, μιλά για τη σχέση με την αρχαία Ελλάδα, την τεράστια συμβολή στο δημιούργημα της Αναγέννησης στη Δύση, τη διαφορά μεταξύ Γενοκτονίας και Εθνοκάθαρσης, τους “κρυπτοχριστιανούς” και “κρυπτορωμηούς”, το ελληνικό χωριό του Ερντογάν, τις διώξεις επί Στάλιν, αλλά και για το “μεσογειακό αίμα”, το πιο δυναμικό Του Ανδρέα Μακρίδη

4 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 5

Ο

Ο καθηγητής του πανεπιστημίου της Δυτικής Μακεδονίας, Κωνσταντίνος Φωτιάδης, έχει συμβάλει τα μέγιστα στην τεκμηρίωση της ιστορίας του Ποντιακού Ελληνισμού και της Γενοκτονίας του, με δεκάδες βιβλία και δημοσιεύσεις, αλλά και πάμπολλες διαλέξεις εντός και εκτός Ελλάδας, σε μέρη όπου ζουν Πόντιοι και νεοπρόσφυγες από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Στα 2004, η Βουλή των Ελλήνων εξέδωσε έργο του με τίτλο “Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου”. Η αρχικά προγραμματισθείσα ωστόσο μετάφραση και έκδοσή του στα αγγλικά, δεν έχει πραγματοποιηθεί.

- Ο ποντιακός Ελληνισμός είναι μία εναλλακτική, εξίσου έγκυρη εξέλιξη του αρχαίου Ελληνισμού, ή ένα φαινόμενο που εν πολλοίς διαμορφώθηκε κατά την βυζαντινή περίοδο, την περίοδο της Ρωμιοσύνης και της οθωμανικής κατάκτησης; Δεν ανήκω στην ομάδα των αναθεωρητών που λένε πως δεν υπάρχει συνέχεια της Ιστορίας του Ελληνισμού. Υπάρχει η συνέχεια από την αρχαιότητα, από τα ομηρικά χρόνια, που αποκαλούσαμε τον ουρανό “ουρανό”, την γη “γη”, τον ήλιο “ήλιο”, ως τις μέρες μας. Αναφέρατε την βυζαντινή περίοδο. Μα τον 6 π.Χ. αιώνα, έχουμε 76 ελληνικούς οικισμούς στον Εύξεινο Πόντο. Η Ελλάδα με τις μεταναστεύσεις μέσω Μιλήτου, και μετά μέσω Σινώπης και Τραπεζούντας, έχει κυριεύσει όλο τον βόρειο Εύξεινο Πόντο - και μέχρι σήμερα, όλοι οι παράλιοι λαοί του Ευξείνου Πόντου, με σεβασμό δέχονται ότι τις πόλεις τους ίδρυσαν οι Έλληνες. Τι να πούμε; Για την Διοσκουριάδα, το σημερινό Σοχούμ; Αν θα πάω πιο πάνω, δίπλα στην Ανάπα υπάρχει η αρχαία ελληνική Γοργιππία, όπου σώζεται το ελληνικό μουσείο και δεν έχει τίποτε άλλο παρά ευρήματα από την αρχαία ελληνική πόλη. Σώθηκε και το οικιστικό οικοδόμημα των αρχόντων της εποχής εκείνης και όποιος κάνει τον περίπλου του Ευξείνου Πόντου, μόνο θαυμασμό για την παρουσία και την δράση των Ελλήνων νοιώθει. Και μιλάμε για 76 πόλεις και οικισμούς στον 6ο αιώνα, όταν στην Ελλάδα δεν είχαμε πάνω από 15 πόλεις. Στο πέρασμα των αιώνων, έχουμε βεβαίως παρακμές, αλλά υπάρχει πάντα η μαγιά για την οποία μιλά ο Μακρυγιάννης. Η μαγιά αυτή φουντώνει, όπως το είδαμε το 1204: Όταν μεγάλο μέρος της διανόησής μας πήρε το δρόμο προς τη Δύση και έστησε ουσιαστικά το οικοδόμημα της Αναγέννησης στη Δύση, ένα άλλο κομμάτι πήρε το δρόμο για τον βόρειο Εύξεινο Πόντο στην περιοχή του Δούναβη. Μετά το 1461, μετά την άλωση της Τραπεζούντας, ο Ελληνισμός, όσες φορές διώκεται, παίρνει αναγκαστικά το δρόμο της αναγκαστικής φυγής και εξόδου προς τις ομόθρησκες περιοχές της Ρωσίας, της Γεωργίας και της Αρμενίας. Στα 1917, όπου έχουμε το μεγάλο συνέδριο στο Ταϊγάνιο της Ρωσίας, ξέρουμε πως πήραν μέρος 750 αντιπρόσωποι, που ο καθένας τους εκπροσωπούσε 1000 Έλληνες. Που σημαίνει πως το 1917, έχουμε στη Ρωσία 750.000 Έλληνες, τη στιγμή που το 1917 ο πληθυσμός της Ελλάδας δεν ξεπερνούσε τα 4 εκ.. Άρα είναι ένας μεγάλος αριθμός, μόνο ο Ελληνισμός

6 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

της Ρωσίας. Το 1913, ο Ελληνισμός της Ελλάδας είχε 3,8 εκ. Έλληνες, όταν ο Ελληνισμός της Ανατολής (Μικρασία, Ρωσία, Βουλγαρία, Ρουμανία) είχε 4,3 εκ.. Η πλειοψηφία ζούσε σ’ αυτήν την περιοχή - και γι’ αυτό το κομμάτι δεν λέμε τίποτα στα σχολικά μας βιβλία. Και η ευθύνη βαραίνει πολλούς και κυρίως τις ελλαδικές κυβερνήσεις γιατί έχουν πολλά κρίματα γι’ αυτόν τον γεωγραφικό χώρο και τους Έλληνες που τους παράτησαν.

- Θεωρείτε πως για την αποσιώπηση αυτή, έχει παίξει ρόλο το γεγονός ότι ο ποντακός Ελληνισμός εκπροσωπεί πολιτισμικά μια πιο ανατολική θέαση του κόσμου ή νοοτροπία, ενώ οι ελλαδικές κυβερνήσεις προσπαθούσαν να πετύχουν έναν εκδυτικισμό; Υπάρχει δηλαδή κάποια σύγκρουση ταυτοτήτων στο πλαίσιο που περιγράφουμε; Δεν θα το έλεγα. Θα έλεγα μάλιστα πως ήταν ευλογία που ο μικρασιατικός και κυρίως ο ποντιακός πολιτισμός συνόρευε με την Ανατολή. Τον 8ο και 9ο αιώνα μ.Χ. η Τραπεζούντα ήταν το κέντρο της αστρονομίας και των μαθηματικών. Δεν ήταν η Κωνσταντινούπολη το κέντρο των μαθηματικών και της αστρονομίας, αλλά η Τραπεζούντα! Ειδικά ο ποντιακός Ελληνισμός δεν ήταν αποκομμένος από την Δύση: Όλο το διακομιστικό εμπόριο της Ευρώπης γινόταν μέσω του Δούναβη και τα πλοία απ’ τον Δούναβη έφταναν στην Τραπεζούντα και από κει ακολουθούσαν τα καραβάνια για τις χώρες του μεταξιού. Άρα η Τραπεζούντα δεν ήταν μονάχα κέντρο διακομιστικό, αλλά κέντρο πολυπολιτισμικού χώρου, όπου αντιπρόσωποι πολλών χωρών διαβιούσαν για να μπορούν να διακινούν τα εμπορεύματα, και όταν οι λαοί έρχονται σε επαφή, δίνουν και παίρνουν. Μπορούμε να πούμε λοιπόν ότι έπαιζε καθοριστικό ρόλο – έως το 1860-61 που ανοίγει η διώρυγα του Σουέζ και ανατρέπεται πλέον το συναλλακτικό εμπόριο με την Ανατολή, γιατί είναι πολύ πιο οικονομική η κίνηση μέσω του Σουέζ απ’ ό,τι με τα καραβάνια. Εκείνα βεβαίως συνεχίζουν, αλλά έχουν χάσει την εμπορική και πολιτισμική παρουσία τους.

- Η ταυτότητα των Ποντίων τι κουβαλάει από τα όσα έχετε περιγράψει και κατά πόσον ενδεχομένως επισκιάζεται από το γεγονός της Γενοκτονίας; Κοιτάξτε: Δεν μπορούμε να μιλάμε για ποντιακή ταυτότητα. Πρέπει να μιλάμε για ελληνική ταυτότητα. Γιατί αν αρχίσουμε να μιλάμε για ποντιακή ταυτότητα, θα πρέπει να μιλάμε για μωραΐτικη, κρητική, κυπριακή, θρακιώτικη, σαρακατσάνικη, ηπειρώτικη. Είμαστε ένα από τα πετράδια σε ένα ψηφιδωτό πανέμορφο, πολύχρωμο, που όταν τα συνθέτουμε, τότε κάνουμε το σύνολο που είναι το ψηφιδωτό του οικουμενικού Ελληνισμού. Όχι του Ελλαδισμού! Δυστυχώς, αν σήμερα μιλάνε κάποιοι – και επικίνδυνα - για ποντιακή ταυτότητα, είναι γιατί το τσιράθλιο αυτό ελλαδικό κράτος, ποτέ δεν σεβάστηκε την ιστορία των Ελλήνων της Ανατολής και γι’ αυτό δεν σεβάστηκε το μεγάλο γεγονός που είναι η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Δεν μπορεί ο Πρόεδρος της Γερμανικής Δημοκρατίας να αναγνωρίζει και να μιλά για την Γενοκτονία του Πόντου, ο συμπρόεδρος των Πρασίνων Τσεμ Εζντεμίρ να μιλά για την Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου και εμείς εδώ, πέρα από την βερμπαλιστική αναγνώριση που έγινε, να κρυβόμαστε στα λαγούμια. Όταν τους λέμε να ‘ναι παρόντες σε εκδηλώσεις, δεν βρίσκονται. Πέρσι, έγινε ειδική συνεδρίαση στο γερμανικό Κοινοβούλιο για τις αναγνωρίσεις των γενοκτονιών στην Ανατολή, και εμφανίζονται οι Αρμένιοι με υπουργούς - και από μας δεν πήγε ούτε ένας κατώτερος υπάλληλος του προξενείου ή της πρεσβείας. Πήγαν μόνο ένα πούλμαν από ποντιακά σωματεία, σε αντίθεση με τους Αρμένιους που γέμισαν την αυλή του Κοινοβουλίου. Οι δικοί μας έχουν μια τουρκοφοβία. Κι αυτή δεν είναι τωρινή. Υπάρχει απ’ το 1924.

- Πρόσφατα απασχόλησε την κοινή γνώμη η διαμάχη για το αν στον Πόντο συντελέσθηκε “εθνοκάθαρση” ή “γενοκτονία”. Πώς την αντιμετωπίζετε εσείς;

Για μένα δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην εθνοκάθαρση και στην γενοκτονία. Ο όρος “εθνοκάθαρση” δεν σημαίνει για μένα ότι δεν έχει μεγάλη βαρύτητα, ούτε σηματοδοτεί μια χλιαρή αντίληψη της βάρβαρης συμπεριφοράς της συγκεκριμένης ή οποιασδήποτε άλλης χώρας. Ποια είναι η διαφορά; Με το “εθνοκάθαρση”, η συγκεκριμένη χώρα δεν διώκεται ποινικά για το έγκλημα της γενοκτονίας: Στιγματίζεται ως βάρβαρη χώρα αλλά ως εκεί. Ενώ με τη λέξη “γενοκτονία”, υπάρχει αυτή η διαδικασία της ποινικής απόδοσης ευθυνών και καταδίκης. Αυτό που έγινε στον Πόντο, ήτανε γενοκτονία. Και θα έλεγα, πως σε αντίθεση με την “προοδευτική” Αριστερά της Ελλάδος, η μεγάλη πλειοψηφία της Αριστεράς της Τουρκίας, είναι υπέρ της αναγνώρισης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Σας παραπέμπω στο βιβλίο “Η 19η Μαΐου εκείθεν και εντεύθεν του Αιγαίου” που βασίζεται σε 300 τουρκικά βιβλία για το ποντιακό ζήτημα. Εκεί μέσα θα δείτε τις απόψεις της προοδευτικής τουρκικής Αριστεράς που μιλά για γενοκτονία. Εμείς δεν συντηρούμε την αντιπαλότητα. Αλλά θέλω να σας ενημερώσω, ότι έχουμε δικαίωμα και υποχρέωση απέναντι στην μνήμη. Διότι χωρίς την μνήμη πληρώσαμε πολλές φορές ακριβά αυτά τα γεγονότα. Η Συνθήκη της Λωζάνης υποτίθεται πως έδινε ένα τέλος στις διαφορές των δύο χωρών. Αμέσως μετά ήρθε το Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας που ουσιαστικά ήταν η καταστροφή του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης: Απέμειναν εκεί 2500 Έλληνες. Οι Τούρκοι εκμεταλλεύτηκαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και έφεραν τον νόμο Βαρλίκ Βεργκισί που ήταν η οικονομική γενοκτονία των Ελλήνων. Τι έγινε το 1955; Το 1964; Το 1974 στην Κύπρο; - Ζούμε όμως σε μια εποχή όπου υπάρχει το διαδίκτυο, οι μετακινήσεις ανθρώπων, οι επιστημονικές ανταλλαγές. Κάποιος θα μπορούσε να σας πει πως αυτού του είδους η πολιτική, μπορεί να είναι συναισθηματικά και εθνικά δικαιολογημένη, αλλά δεν αποδίδει. Μήπως η καλλιέργεια ενός καλού κλίματος ανάμεσα στις δύο χώρες θα βοηθούσε ενδεχομένως πολύ περισσότερο να βγει στο φως η αλήθεια; Χωρίς την αναγνώριση της Γενοκτονίας, οι Έλληνες του Πόντου δεν έχουμε μέλλον γιατί δεν έχουμε Ιστορία. Θα πρέπει να σταθούμε κάποια στιγμή στο ύψος της Αντιγόνης και να μην ακολουθήσουμε τη λογική του Κρέοντα. Δικαίωση της μνήμης. Έχουμε υποχρέωση απέναντι στα 353.000 θύματά μας να αγωνιστούμε για την δικαίωσή τους και για να υπάρξει μια ηθική και ψυχική ανάπαυση αυτών. Αλλιώς γιατί κάνουμε τα μνημόσυνα; Το μνημόσυνο του πατέρα σου και του πατέρα μου και του παππού μου γιατί το κάνουμε; Είναι αυτό που νοιώθεις μέσα σου, την εσωτερική ανάγκη της ανάπαυσης της ψυχής. Και αυτές οι ψυχές των δικών μας, όσο δεν δικαιώνονται, αιωρούνται σύμφωνα με την παράδοση την αρχαιοελληνική. Επιβάλλεται, όχι για κανέναν άλλο λόγο, αλλά και για να μην συνεχίσει η Τουρκία την παράδοση της γενοκτονίας. Γιατί μετά από μας, συνεχίζει με τους Κούρδους, που είναι η αρχαιότερη γηγενής εθνότητα που ζούσε στον μικρασιατικό χώρο – οι Καρδούχοι του Ξενοφώντα.

- Υπάρχουν αυτή τη στιγμή στην Τουρκία οι “κρυπτοχριστιανοί”, οι “κρυπτορωμηοί”; Στα 1911-13, η Ελλάδα για πρώτη φορά θέλει να μάθει πόσοι είναι οι Έλληνες της Μικράς Ασίας και επειδή δεν μπορεί η ίδια να κάνει απογραφή, αυτή γίνεται μέσω του Πατριαρχείου. Έτσι αποκαλύπτεται πως το 1913-14, στην Μικρά Ασία υπάρχουν 697.000 Έλληνες, 190.000 Έλληνες μουσουλμάνοι ποντιόφωνοι με ελληνική συνείδηση και 43.000 κρυπτοχριστιανοί. Το 1913, η ανταλλαγή έγινε με βάση την θρησκεία. Αυτοί που επίσημα δήλωσαν Έλληνες μουσουλμάνοι, δεν μπόρεσαν ποτέ να ‘ρθουν στην Ελλάδα. “Έναν αίμαν είμεστε μετ’ εσάς” μου λέει μια γιαγιά όταν πήγα εγώ. “Τέρες πώς εμοιάζ τα κατσίαμ’ς - δες πώς μοιάζουν τα πρόσωπά μας!”. Και στο ερώτημα αν θα μου ‘δινε την κόρη της, μου είπε, “σε σεν τη δίγα την”. “Σε σένα την

δίνω, στον Τούρκο δεν την δίνω!”. Το κρυπτοχριστιανικό πρόβλημα υπάρχει και είναι επίκαιρο. Πάνω σ’ αυτό έκανα την διδακτορική μου διατριβή. Σήμερα, η Ζεϊνέπ Τουρκιλμάζ, μία μουσουλμάνα κουρδικής καταγωγής, έκανε στο πανεπιστήμιο Πρίνστον διατριβή για τους κρυπτοχριστιανούς του Πόντου. Και υπάρχει κι ένας δεύτερος καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Κερασούντας, που γράφει ένα τρίτο βιβλίο για τους κρυπτοχριστιανούς μέσα απ’ τα οθωμανικά έγγραφα. Καταλαβαίνετε πως το θέμα αυτό είναι επίσης επίκαιρο, που στις παράλογες απαιτήσεις του Ερντογάν και των γκρίζων λύκων της Μικράς Ασίας, θα έπρεπε οι ελληνικές κυβερνήσεις, αν είχαν λίγο τσαγανό, να βγουν με τέτοια ντοκουμέντα. Όχι για να ξύσουμε παλιές πληγές, αλλά μέσω της Ιστορίας να αποκαταστήσουμε τα πράγματα και να σταματήσουμε τις παράλογες απαιτήσεις. Η νεολαία η τουρκική, αντιμετωπίζει όντως διαφορετικά τα πράγματα, αλλά καθημερινά δεχόμαστε απειλές από το τουρκικό κράτος, λένε πως 18 νησιά είναι τουρκικά και παίζονται επικίνδυνα παιχνίδια στην περιοχή μας.

- Ερχόμαστε τώρα σε ένα άλλο θέμα, που είναι ο ποντιακός Ελληνισμός που έχει φύγει απ’ την Τουρκία και έχει καταφύγει στην Σ. Ένωση και εκεί έχουμε την περίοδο των σταλινικών διώξεων. Κάποιοι θεωρούν πως είναι περίπου κάτι αντίστοιχο με εκείνο που έκανε ο Κεμάλ. Ποια είναι η δική σας άποψη επ’ αυτού; Είναι σταλινικές διώξεις σκληρού τύπου. Δεν θα έλεγα όμως ότι είναι γενοκτονία. Η γενοκτονία είναι άλλο κεφάλαιο. Αλλά η σταλινική πολιτική απέναντι, όχι μόνο στους Έλληνες, αλλά σε όλες τις μικρές μειονότητες, είναι βαρβαρότητα. Στόχος εξόντωσης, στόχος “Άουσβιτς εν ροή” όπως είχε χαρακτηρίσει ο Ενεπεκίδης την Γενοκτονία στον Πόντο, δεν υπάρχει. Οι σταλινικές διώξεις όμως, είναι αδικαιολόγητες. Ξεκινούν το 1938, με εκτοπίσεις της πνευματικής ηγεσίας. Το ‘42 έχουμε τις διώξεις των Ελλήνων της Κριμαίας, το ‘44 όλης της περιοΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 7

βει οι Γερμανοί, τρεις, πέντε, δέκα συνεργάστηκαν, είτε επειδή χρηματίζονταν, είτε επειδή πιέστηκαν, αυτό έχει γίνει και στην Ελλάδα την εποχή της γερμανικής Κατοχής.

Φωτογραφία: ΑΠΕ/ Δημήτρης Πανάγος

χής του Κρασνοντάρ. Το ‘49 που εξορίζονται οι Έλληνες του Βατούμ, του Σοχούμ και της Γεωργίας, είναι μετά την λήξη του πατριωτικού πολέμου, στον οποίον πήραν μέρος χιλιάδες Έλληνες και υπήρχαν Έλληνες με δέκα κιλά παράσημα. Και η απόφαση λέει “όλοι οι Έλληνες”! Οι σταλινικοί διωγμοί ποτέ δεν δικαιολογήθηκαν. Υπάρχει η αιτιολογία ότι οι Έλληνες εστάλησαν εκεί για να καλλιεργήσουν τις άγονες περιοχές ως γνήσιοι καλλιεργητές από αγροτικές περιοχές – και πήγαν και δημιουργήσανε καινούργιες πόλεις. Η Τασκένδη είναι ουσιαστικά δημιούργημα των Ελλήνων, εκείνοι την μεγάλωσαν ως πόλη. Μετά τον θάνατο του Στάλιν, ήδη από το ‘55 η ηγεσία του ΚΚΣΕ παραδέχεται πως ήταν λάθος ο εκτοπισμός όλων αυτών των πληθυσμών. Ποτέ όμως δεν είπαν την αλήθεια. Η αλήθεια θα βγει μετά το 20ο συνέδριο όταν καταγγέλθηκε επίσημα η σταλινική πολιτική από τον Χρουστσώφ, και μετά την Περεστρόικα επιτράπηκε στα εγγόνια των ανθρώπων αυτών, να ζητήσουν με αιτήσεις τους να μάθουν, πού φυλακίστηκαν, πού εξορίστηκαν, πού εκτελέστηκαν, που είναι οι τάφοι των παππούδων τους, ώστε να πάνε να ανάψουν ένα κερί. Και μετά το 1991, έχουμε άπειρες απαντήσεις της KGB, στις οποίες παραδέχεται πως άδικα έγιναν οι εκτελέσεις και προσπαθούσαν να τους πουν πως λόγω οικονομικής κρίσης, το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να τους δώσουν μια πολύ μικρή σύνταξη, και κάποιες διευκολύνσεις, όπως δωρεάν εισιτήρια για τα θέατρα και το μετρό. Είναι ένα τραγικό κεφάλαιο. Το επιχείρημα που πολλές φορές βγαίνει απ’ τα στόματα μερικών ανιστόρητων και βέβηλων, ότι τάχα οι Έλληνες ήταν σύμμαχοι των Γερμανών και γι’ αυτό και τους εξόρισε ο Στάλιν, είναι ό,τι πιο ανήθικο έχει λεχθεί.

- Αυτό βεβαίως το λένε και κάποιοι που ανήκουν στον χώρο της Άκρας Δεξιάς. Αυτοί το λένε γιατί θέλουν να πουν ότι “εμείς, να βλέπετε; Με τη Γερμανία...”. Υπάρχει ένα βιβλίο του σοβιετικού ιστορικού Ανατόλι Πριστάφκιν, που λέει πως “δεν υπήρχε ούτε ένας Έλληνας στην Κριμαία, όταν ήρθαν οι Γερμανοί, που να συνεργάστηκε μαζί τους και ήταν οι Έλληνες που μας τροφοδοτούσαν με νερό για να πιούμε”. Τώρα, αν σε κάποιο χωριό που είχαν καταλά8 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

- Η Ελλάδα βρίσκεται αυτή τη στιγμή σαν το Βυζάντιο με δύο κεφάλια. Από τη μια προσπαθούμε με πάρα πολύ έντονο τρόπο να ακολουθήσουμε τη Δύση στα μοντέλα εκσυγχρονισμού που εκείνη ανοίγει, και απ’ την άλλη προσπαθούμε ακόμα να ενσωματώσουμε τις παλαιότερες γενιές των Ποντίων, και αυτούς που έρχονται σήμερα και αποκαλούμε “Ρωσοπόντιους”. Πώς βλέπετε το μέλλον αυτής της χώρας; Η ελληνική ταυτότητα είναι σε θέση να ενσωματώσει και τα δύο αυτά στοιχεία ταυτοχρόνως; Ο Μακρυγιάννης είπε πως πολλές φορές φτάσαμε στο χείλος του γκρεμού, αλλά υπάρχει η μαγιά. Και η μαγιά υπάρχει και είναι πλούσια. Και η καινούργια μαγιά έχει και ουσιαστική παιδεία, μόρφωση και δεν φοβάται, γιατί έχει όπλο τη γνώση. Κι ας είμαστε λίγοι. Πάντα ήμασταν λίγοι. Απλώς χρειάζεται διαφορετική εθνική στρατηγική - και δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει, γιατί δεν είναι μόνον οι πιέσεις του ΔΝΤ που μας τρομοκρατούν με όλα αυτά τα μέτρα. Είναι κυρίως οι πιέσεις που δεχόμαστε μέσω της Αμερικής, από τη γειτονική χώρα. Για πρώτη φορά όμως, η Αμερική και οι συμμαχικές χώρες καταλάβανε με ποιον έχουνε να κάνουν. Κι αυτό είναι η μεγάλη νίκη – και η τραγική ειρωνεία: Ο Ερντογάν είναι από ένα ελληνικό χωριό, την Ποταμιά, και θεωρώ πως είναι από κείνους, που οι παππούδες τους αλλαξοπίστησαν. Όπως λέμε οι Πόντιοι, “απ’ υστερνέας πι τουρκίζ, κι άλλ’ αφορισμένος είναι”. Ο εκτουρκισμένος τελευταία είναι και ο χειρότερος, γιατί θα πρέπει να αποδείξει πως είναι αυτός που λέει. Και γνωρίζουμε πολύ καλά πως όταν στο χωριό του τον καλωσόρισαν “στην Ποταμιά” και όχι με το τούρκικο όνομα του χωριού, οι γκρίζοι λύκοι με τους οποίους τώρα συμμάχησε, τον κατηγορούσαν πως έχει “βρώμικο αίμα”. Θέλω να σας πω ότι δεν φοβάμαι. Για μένα ο Ελληνισμός της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ήταν ευλογία. Τον αφήσαμε και καταστράφηκε. Αντί τα πρώτα χρόνια να δώσουμε λίγα χρήματα και να τους ενισχύσουμε να μείνουν εκεί και να έχουμε ένα ουσιαστικό λόμπυ – και τώρα έχουμε αλλά είναι μικρό – φέραμε στην Ελλάδα 400.000 Έλληνες νεοπρόσφυγες. Θα έπρεπε να ενταχθούν σε μοντέλο προστασίας και αποκατάστασης ως πρόσφυγες της συνέχειας της Συνθήκης της Λωζάνης, γιατί και στη Σοβιετική Ένωση εγκλωβίστηκαν στην προσπάθειά τους να έρθουν στην Ελλάδα. Εμείς τους φέραμε εδώ, τους γελοιοποιήσαμε, μερικούς τους στιγματίσαμε κι όλας, γιατί πράγματι, τα πρώτα χρόνια υπήρχε η παραβατικότητα, κι όταν πεθαίνει η οικογένειά σου και δεν έχεις να φας, θα πας να κλέψεις.

- Λέτε δηλαδή πως δεν φοβάστε, ελπίζοντας ότι η ελλαδική κοινωνία θα αποκτήσει ξανά μια συνείδηση καθολική; Ούτε ευρωλιγούρηδες, ούτε “ανατολή ανατολών”! Είμαστε ένας ενδιάμεσος χώρος. Αυτό το μεσογειακό αίμα είναι το πιο δυναμικό. Διότι ούτε Γάλλοι είμαστε, ούτε Σουηδοί, ούτε Νορβηγοί. Αλλά είμαστε λίγο Ιταλοί, λίγο Γάλλοι, λίγο Ισπανοί, πολύ Μικρασιάτες. Γιατί μεταξύ μας: Αν εγώ κι εσύ ήμασταν μαζί με μια παρέα 2-3 άλλων στην Κωνσταντινούπολη και ρωτάγαμε ποιοί είναι οι Τούρκοι, θα έλεγαν εσένα και μένα.

- Υπάρχει κάτι που θα θέλατε να πείτε στους υπόλοιπους Ελλαδίτες; Θα ήθελα να τους πω πως όλοι οι Έλληνες πρέπει να είμαστε Πόντιοι. Γιατί όλοι οι Έλληνες είμαστε και Μικρασιάτες και Θρακιώτες και Ηπειρώτες και Κρητικοί, και Πελοποννήσιοι και Βλάχοι και Σαρακατσάνοι και Κύπριοι. Γιατί είμαστε Έλληνες, είμαστε το ψηφιδωτό. Και όπως στον κυπριακό Αγώνα, όλοι μαζί ταχθήκαμε δίπλα στους αδελφούς μας Κυπρίους, όπως στον αλβανικό πόλεμο πήραμε μέρος όλοι, έτσι και στη διεθνή αναγνώριση της Γενοκτονίας θα πρέπει να είμαστε όλοι.

ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 9

ΚΆΘΕ ΤΑΞΊΔΙ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΊΔΑ ΜΕ ΦΈΡΝΕΙ ΌΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΚΟΝΤΆ ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΌ ΜΟΥ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΉ ΜΟΥ ΤΑΥΤΌΤΗΤΑ Ο Αχιλλέας Βασιλειάδης, εμβληματική μορφή της ποντιακής παράδοσης και της μουσικής, μιλά για τις ρίζες, το μέλλον των Ποντίων και τη νέα γενιά και θυμάται με συγκίνηση τον καιρό που Έλληνες και Τούρκοι χόρευαν όλοι μαζί με τους ήχους της λύρας, ένα Δεκαπενταύγουστο, στην Παναγιά τη Σουμελά Του Μάκη Μουρατίδη

10 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 11

T

«Την πατρίδα μ’ έχασα, έκλαψα και πόνεσα. Λύουμαι κι αρρωθυμώ, ν’ ανασπάλω κι επορώ…» (Την πατρίδα μου έχασα, έκλαψα και πόνεσα. Κλαίω και νοσταλγώ, να ξεχάσω δεν μπορώ). Το τραγούδι αυτό –μοιρολόι- αποτυπώνει το πόνο και τον θρήνο των Ελλήνων του Πόντου για τις σφαγές, τις καταστροφές, τις λεηλασίες, τον βίαιο ξεριζωμό και δείχνει πόσο βαθιές είναι οι μνήμες για τις πατρογονικές εστίες. Το τραγούδι αυτό είναι συνυφασμένο με την εξαιρετική ερμηνεία, σε πρώτη εκτέλεση, του Αχιλλέα Βασιλειάδη ενός καλλιτέχνη, τραγουδιστή, χορευτή, χοροδιδασκάλου και ηθοποιού ο οποίος ασχολείται εδώ και σχεδόν 50 χρόνια με το παραδοσιακό ποντιακό τραγούδι, τον ποντιακό πολιτισμό και την παράδοση. Ο Αχιλλέας Βασιλειάδης μίλησε στο Πρακτορείο για τα βιώματά του και όπως μας ανέφερε, ταυτίστηκε με την ποντιακή παράδοση . Μιλάει για τη νέα γενιά των Ποντίων και δεν φοβάται, όπως μας λέει, για την εξαφάνιση ή τη εξασθένιση της ιστορίας, του πολιτισμού και της ταυτότητας των Ποντίων διότι το μικρόβιο είναι ανθεκτικό. Οι επισκέψεις στην πατρίδα είναι ένα κομμάτι το οποίο ο Αχιλλέας Βασιλειάδης βιώνει εδώ και πολλά χρόνια με αμέτρητα ταξίδια στον Πόντο. «Νοιώθω την απόλυτη ανάγκη να βρίσκομαι στον τόπο μου, στην πατρίδα μου», μας λέει και περιγράφει ως τις πιο συγκινητικές στιγμές, αυτές της επίσκεψης στα χωριά και τα σπίτια των παππούδων και τις ιστορίες που άκουσε εκεί. Μιλάει για μια χαρακτηριστική σκηνή τον Δεκαπενταύγουστο, στην Παναγία Σουμελά, όταν Έλληνες και Τούρκοι χόρευαν σε ένα μεγάλο κύκλο κάτω από τους ήχους της λύρας. Μιλάει γι΄ ένα γέροντα Τούρκο, τον Σαλίχ, ο οποίος, όπως αναφέρει, του έμαθε τον Πόντο και ολοκληρώνει τη συζήτηση με μια κατάθεση ψυχής αναφέροντας πως κάθε ταξίδι στην Πατρίδα σε φέρνει όλο και πιο κοντά στον εαυτό και την πραγματική σου ταυτότητα και ανοίγει ένα νέο ορίζοντα προοπτικής και σκέψης, πάντα με τις μνήμες χαραγμένες όπως αποτυπώνονται άλλωστε και στους στίχους του τραγουδιού του: «Μίαν κι άλλο σην ζωή μ’, σο πεγάδι μ’ σην αυλή μ’ , νερόπον ας έπινα και τ’ ομμάτα μ’ έπλυνα. Τά ταφία μ’ έχασα , ντ’ έθαψα κι ενέσπαλα , τ’ εμετέρτ ‘ς αναστορώ και σο ψυόπο μ’ κουβαλώ…» (Ακόμη μία φορά στη ζωή μου , στο πηγάδι στην αυλή μου, νεράκι ας έπινα και τα μάτια μου να έπλενα . Τους τάφους μου έχασα, αυτούς που έθαψα δεν ξέχασα, τους δικούς μας ξαναθυμάμαι και τους κουβαλάω στην ψυχή μου ). Αχιλλέα ασχολείσαι εδώ και πολλά χρόνια με το ποντιακό τραγούδι, το θέατρο και γενικότερα με τη διατήρηση του ποντιακού πολιτισμού. Πως γεννήθηκε αυτή σου η ενασχόληση; - Δεν ξέρω εάν μπορώ να εξηγήσω τη σχέση μου με το παραδοσιακό ποντιακό τραγούδι και σίγουρα δεν μπορώ να την αποδείξω. Ο χρόνος όμως, αλλά και η ιστορία η ίδια, θα το κρίνουν στο τέλος αυτό. Καταλαβαίνω βέβαια, ότι έχω ταυτιστεί με την παράδοση πλέον. Και λόγω ηλικίας φυσικά! Προσπάθησα να ταυτιστώ με την παράδοση. Δούλεψα για αυτό με όλη μου την ψυχή και θεωρώ ότι μέχρι ένα σημείο τα έχω καταφέρει. Αυτό έμαθα και αυτό ήταν το βίωμά μου από πολύ μικρή ηλικία. Ποιός ήταν ο «οδηγός» σου στην πορεία που ακολούθησες; - Ακολουθώ πιστά τα βήματα των ανθρώπων εκείνων που προσδιόρισαν την παράδοση και που περιείχαν αισθητικές αξίες μεγάλου διαμετρήματος. Των ανθρώπων εκείνων που ανύψωσαν την παράδοση αλλά και τον πο-

12 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

λιτισμό των Ποντίων. Το να τους παρατηρώ και να τους μελετώ μέσα στα χρόνια και να προσπαθώ να βαδίζω επάνω στα βήματά τους, ήταν και θα είναι το μέλημά μου. Το τι έχω προσφέρει, όπως προείπα, θα κριθεί. Και σίγουρα όχι από εμένα τον ίδιο. Πιστεύεις ότι μπορεί να διατηρηθεί αυτή η παράδοση με την πάροδο του χρόνου; - Η παράδοση ενός τόπου είναι ίσως ένα από τα μεγαλύτερα πνευματικά, και όχι μόνο κεφάλαια, στις ζωές μας. Κυρίως για μία ράτσα όπως τη δική μας που έχει έναν τέτοιο όγκο κουλτούρας και πολιτισμού. Η μεταβίβαση από γενιά σε γενιά, είναι αυτό λοιπόν που την κρατά ζωντανή. Φυσικά, μέσα από αυτή τη διαδικασία της μεταβίβασης, οι αλλοιώσεις είναι εύλογες. Η απόσταση και η απομάκρυνση από τον πυρήνα είναι επίσης κάτι που συμβαίνει και διακρίνεται όλο και πιο έντονα. Οι διαφορετικές, ποικίλες ερμηνείες και οι εκφράσεις μέσα στο πέρασμα του χρόνου, είναι αναπόφευκτες. Αν και όχι τόσο αναγκαίες. Δε θέλω όμως να μιλήσω ισοπεδωτικά ούτε και να καταλογίσω τίποτα και σε κανέναν. Ακόμα και σε εκείνο το κομμάτι της νεολαίας, που έχει τόσο απομακρυνθεί από το παραδοσιακό τραγούδι. Από τον ποντιακό πολιτισμό. Είναι μία πραγματικότητα και την αποδέχομαι χωρίς θυμό. Άλλωστε έχουμε όλοι την ευθύνη μας και καθένας από το

την τιμή να παρουσιάζω. Είδα τη νεολαία εκείνη που ήθελε να μάθει και τα κατάφερε. Είτε μέσα από το χορό και το τραγούδι είτε μέσα από την ακαδημαϊκή τους καριέρα. Είτε όλα μαζί! Γνωρίζω και είμαι απολύτως πεπεισμένος ότι αυτό το καταστάλαγμα της παραδοσιακής ευαισθησίας και της ιδιαίτερης ιστορίας μας, θα προστατευθεί. Επισκέφθηκες πολλές φορές τον Πόντο. Τι είναι αυτό που σε τραβάει πίσω στην Πατρίδα; - Αυτό που για κάποιους ανθρώπους ήταν όνειρο ζωής, έστω και για μία φορά, να επισκεφθούν τον Πόντο...εγώ είχα την τύχη να το ζήσω και μάλιστα επί πολλά και συνεχή χρόνια, μέσα από την επαγγελματική σχέση που πλέον είχε δημιουργηθεί. Η συνθήκη όμως ήταν από την πρώτη στιγμή, και αυτή θα είναι μέχρι και την τελευταία, η ίδια. Η απόλυτη ανάγκη μου, να βρίσκομαι στον τόπο μου. Στην Πατρίδα.... Υπήρχε αφενός το επαγγελματικό κομμάτι αλλά αυτό δε θα εξυπηρετούνταν επ’ ουδενί εάν δεν υπήρχε αυτή η ψυχική μου ανάγκη. Αυτή η αγάπη που με τραβούσε εκεί. Ποιές είναι οι εμπειρίες σου από αυτά τα ταξίδια; - Κάθε φορά που πήγαινα στον Πόντο, είτε σε επαγγελματικό είτε σε προσωπικό επίπεδο, η εμπειρία ήταν πάντοτε μοναδική. Αντίκριζα αυτά που άκουγα από τους παλαιούς. Από τις ιστορίες τους και από τα τραγούδια. Βρήκα τα χωριά των παππούδων μου. Βρήκα κάποια από τα σπίτια. Οι περιγραφές άλλωστε ήταν ακριβείς. Γνώρισα από κοντά πια την ιστορία μας. Ποτέ δεν ένιωσα κούραση με τα ταξίδια αυτά. Πάντοτε υπήρχε το στοιχείο του ευχάριστου αιφνιδιασμού και πάντοτε κάτι καινούριο ανακάλυπτα. Πάντοτε κάποια νέα ιστορία φτιαχνόταν.

«πόστο» του. Υπάρχει όμως ενδιαφέρον από τη νέα γενιά για την ποντιακή παράδοση, τον χορό και το τραγούδι; - Υπάρχει, ένα πολύ μεγάλο κομμάτι νέων ανθρώπων, και σε αυτό επιλέγω να σταθώ, που γνωρίζει πολύ καλύτερα από εμένα και έχει μελετήσει με άλλα εφόδια, την παραδοσιακή μουσική αλλά και τον πολιτισμό μας. Άνθρωποι με σπουδές επάνω στη μουσική μας και στην ιστορία του ποντιακού ελληνισμού. Νέοι με σοβαρές γνώσεις. Σοβαρή αντίληψη και κρίση. Άνθρωποι που καλούνται να προστατέψουν τη μνήμη μας. Να υπερασπίσουν την ιστορία μας και να σηκώσουν ένα τέτοιο τεράστιο βάρος στις πλάτες τους. Φοβάσαι για τυχόν εξαφάνιση ή εξασθένηση του ποντιακού πολιτισμού και της ιστορίας; - Δε φοβήθηκα ποτέ, ούτε και φοβάμαι για την τυχόν «εξαφάνιση» ή έστω την εξασθένιση της ιστορίας μας και του πολιτισμού μας. Της ταυτότητάς μας. Το «μικρόβιο» είναι ανθεκτικό. Ξέρω ότι υπάρχουν οι άνθρωποι εκείνοι που θα διατηρήσουν και θα ενισχύσουν την παράδοσή μας. Το είδα να συμβαίνει μπροστά στα μάτια μου και για πολλά χρόνια, μέσα στο «Παρακάθ». Το είδα στα πρόσωπα των παιδιών και μίας φερέλπιδας νεολαίας, στα τόσων χρόνων Πανευρωπαικά Φεστιβάλ χορού νέων, που έχω

Θα ήθελες να μας διηγηθείς κάποιο χαρακτηριστικό στιγμιότυπο ; - Χαραγμένη στο μυαλό μου είναι μία σκηνή...Δεκαπενταύγουστος. Παναγία Σουμελά. Παίζει λύρα ο Νίκος Μιχαηλίδης και ο Εγκίν και τραγουδάει ο Αντέμ. Έχουμε πιαστεί και χορεύουμε σε έναν μεγάλο κύκλο. Όλοι μαζί. Ένας γέρος μας παρακολουθεί από ώρα που χορεύουμε... συγκινημένος... πήγα κοντά του. Τον αγκάλιασα και τον φίλησα. Και μου είπε: « εξέρς’ πόσα χρόνια εχ’ ν’ανταμούται αυούτο το μιλέτ και να χορεύ’ αέτς εντάμα...;» (Ξέρεις πόσα χρόνια έχει να συναντηθεί αυτή η γενιά και να χορεύουν έτσι μαζί;) Πως σε δέχθηκαν οι ντόπιοι στην πατρίδα; Έχεις κάνει φιλίες μαζί τους; - Στην πατρίδα λοιπόν έκανα φίλους καρδιάς...φίλους που με περιμένουν και που εγώ ανυπομονώ να ξαναδώ. Φίλους που θα πιούμε το τσάι μας στο Μειντάν της Τραπεζούντας. Εκεί γνώρισα, στα μέσα του ’80, το γέροντα Σαλίχ, που ουσιαστικά αυτός μου έμαθε τον Πόντο, την Αργυρούπολη και του χρωστάω πολλά...τα πάντα...ο ανεξάντλητος αυτός γέροντας που έγραψε τη δική του ιστορία και εγώ ήμουν τυχερός που ήμουν παρών σε κάποιες από αυτές. Θα του είμαι ευγνώμων μια ζωή και θα τραγουδάω για όσο μπορώ τα ατελείωτα δίστιχα που μου έμαθε. Θα ήθελα να περιγράψεις με δύο λόγια τα συναισθήματά σου από αυτό τα ταξίδια; Κάθε ταξίδι στην Πατρίδα, με έφερνε όλο και πιο κοντά στον εαυτό μου. Πιο κοντά στην πραγματική μου ταυτότητα και συνάμα μου άνοιγε ένα νέο ορίζοντα προοπτικής και σκέψης. Μίας πιο καθαρής και ίσως πιο ρομαντικής σκέψης και αντίληψης. Και εντέλει, στο ταξίδι αυτό, ο δρόμος σε βγάζει στον εαυτό σου.

13 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

Του Ιορδάνη Θεοδωρίδη

ΠΑΦΡΑ Η Παναϊλα Παπαδοπούλου ήταν από τους επιζήσαντες του μεγάλου ποντιακού ξεριζωμού. Μέσω του εγγονού της μας αφηγείται μία συγκλονιστική ιστορία

Η

Η Παναΐλα (Παναγιώτα) Παπαδοπούλου, ήταν στους επιζήσαντες του μεγάλου ποντιακού ξεριζωμού. Εγκαταστάθηκε στο χωριό Μονολίθι του νομού Κιλκίς το 1922, με συγχωριανούς από την Πάφρα και κοντοχωριανούς από το Αλατσάμ. Ανήκε στους λεγόμενους «τουρκόφωνους» Ποντίους του δυτικού Πόντου – ανθρώπους που η βία των ντερεμπέηδων και των αγάδων οδήγησε στην απώλεια της ελληνικής λαλιάς, μα όχι και της ρωμέικης συνείδησης. Στην βία αυτή, ο δυτικός ο Πόντος είχε αντιδράσει με αντάρτικο, δεκαετίες πριν τον ξεριζωμό. Από πατέρα σε γιο πέρναγε το μήνυμα:

«Bιz yunanli iz - Είμαστε Έλληνες.

Bιz rum iz – είμαστε Ρωμιοί». Προς το τέλος της ζωής της, τη δεκαετία του ’80, η Παναγιώτα διαμαρτυρόταν για συχνούς πονοκεφάλους. Τα ενοχλήματα επιδεινώνονταν σε ένταση και συχνότητα. Ο ακτινολογικός έλεγχος εντόπισε ένα σκιερό μόρφωμα κάτω απ’ το ινιακό οστούν. Θα μπορούσε να είναι και σφαίρα από πυροβόλο. Ο οικογενειακός γιατρός, επισκέφθηκε την Παναγιώτα με την ακτινογραφία ανά χείρας. Στην ερώτηση πώς εξηγείται το εύρημα της ακτινολογικής εξέτασης, η Παναγιώτα πήρε στα χέρια με συγκίνηση την Αγία Γραφή του ιερέα παππού της – βιβλίο γραμμένο στην τουρκική γλώσσα, αλλά με ελληνικούς τους χαρακτήρες – και ανέσυρε με ευλάβεια τις μνήμες των παιδικών της χρόνων. «Η μάνα μου η Σαββατού, είχε μείνει με τις τέσσερις θυγατέρες της – την Κυριακή, την Ευλαμπία, την Ευανθία και μένα. Γνώριζα για τους Τσέτες, τους ληστοσυμμορίτες. Μιλούσαν οι μεγαλύτεροι κι εγώ κρυφάκουγα. Άκουσα τη μάνα να παρακαλεί μια γειτόνισσα Τουρκάλα φίλη να με προστατέψει για λίγες μέρες εωσότου απομακρυνθεί ο κίνδυνος. Το ίδιο είχαν κάνει κι άλλοι Τούρκοι γείτονες για τα παιδιά. Της είπε πως ήμουνα μικρή και αδύνατη και πως δεν θ’ άντεχα τις κακουχίες.

14 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

Οι υπόλοιποι θα παίρναν τα βουνά με τους χωριανούς. Ήδη είχαν προετοιμαστεί με ό,τι μπορούσε και είχε τη δυνατότητα να κουβαλήσει ο καθένας. Εγώ κρύφτηκα στον αχυρώνα της Τουρκάλας γειτόνισσας. Αντιλήφθηκα ότι με έψαχνε. Ήταν σούρουπο, να νυχτώσει, όταν έξω από το χωριό Γκιόλμπελεν της περιοχής Γεραλντί στην Πάφρα, ακούστηκαν πυροβολισμοί. Αντάρτες του χωριού ακροβολισμένοι, έριχναν βολές για να καθυστερήσουν τους Τσέτες. Σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων περίπου, ξεκίναγαν οι πρόποδες των βουνών. Άδειασε το χωριό κι οι αντάρτες ακολούθησαν. Οι Τσέτες βρίσκονταν παντού. Τα ελληνικά σπίτια γίνονταν φύλλο και φτερό. Τα σπίτια των μουσουλμάνων μέναν άθικτα – το ίδιο κι ο αχυρώνας. Εκείνος με προστάτεψε. Έτρεμα από το φόβο και το κρύο. Όταν δεν ακουγόταν πια, ούτε ο ήχος του αγέρα, πήρα τη μεγάλη απόφαση να ενωθώ με τους δικούς μας. Τα μονοπάτια γνώριμα – μαζεύαμε φουντούκια στα μέρη εκείνα. Ξεγλιστρώντας μέσα στο σκοτάδι, έτρεχα. Κροκάλες και βατόμουρα γεμάτος ο τόπος. Το πρόσωπο, τα πόδια, τα χέρια, μέσα στα αίματα. Τους πρόλαβα ανηφορίζοντας τους πρόποδες του βουνού. Οι Τσέτες δεν ήταν ευχαριστημένοι από τη λεία τους μετά απ’ την άλωση των σπιτιών μας. Θέλαν χρυσάφι, αίμα για να χορτάσουν την ακόρεστη λύσσα τους. Ήθελαν σάρκες νεαρών κοριτσιών. Νέοι πυροβολισμοί και συγχρόνως η προσταγή από τους συνοδούς αντάρτες: «Γρήγορα στο βουνό!». Είχαν το λημέρι τους προστατευμένο. Η Κυριακή κι η Ευλαμπία 4–5 βήματα μπροστά, εμείς πιο πίσω, στη μέση εγώ, η Ευανθία δεξιά μου και η μάνα Σαββατού αριστερά κρατώντας το χέρι μου. Αισθάνθηκα ένα χτύπημα στο πίσω μέρος του κεφαλιού μου και μούδιασμα στο βραχίονα του αριστερού χεριού απ’ όπου άρχισαν να τρέχουν αίματα. Η μάνα έβγαλε τη μαντήλα της και περιτύλιξε πιεστικά το σημείο του τραύματος στο χέρι. Για το χτύπημα στο κεφάλι ούτε λόγος. «Βιάσου! Βιάσου!». Δεν έπεσα, δεν ζαλίστηκα. Φοβόμουν. Οι Τσέτες, αυτές οι ύαινες θα μας πιάσουν, θα μας βιάσουν και θα μας κόψουν τα κεφάλια! Ο

φόβος αυτός είχε αντικαταστήσει οποιονδήποτε πόνο. Πλησιάζοντας το λημέρι, πυροβολισμοί των ανταρτών κράτησαν σε απόσταση τους Τσέτες και αναχαίτισαν το μακάβριο κυνηγητό τους. Σ’ ένα μικρό ξέφωτο του δάσους ξαποστάσαμε, κουλουριασμένες στην αγκαλιά της μάνας Σαββατούς. Πιότερος πόνος στο κεφάλι τώρα. Έβαλα τα δάχτυλά μου και ήταν λουσμένα στο πηχτό αίμα». Πλούσια, καστανόξανθα μαλλιά, άπλυτα, αχτένιστα, ρίχνονταν στη μέση. Ανήσυχη η μάνα διαχώρισε την πυκνότητα των μαλλιών και αντίκρισε το σημείο του τραύματος. Πλύσιμο με νερό απ’ την κοντινή πηγή, λίγα μασημένα φυλλαράκια της γύρω χλόης και λίγο ταμπάκο (καπνός ξερός ψιλοκομμένος), λειτούργησαν ως αιμοστατικός και πιεστικός μηχανισμός στα δύο τραύματα. Γύρω απ’ το τραύμα, αναπτύχθηκε ουλώδης ιστός. Δεν τρώθηκε ζωτικό όργανο του εγκεφάλου. Τυχερή η Παναγιώτα και στο τραύμα του χεριού. Υποδερμικό και διαμπερές, χωρίς ν’ αγγίξει οστό, αρτηρία, φλέβα ή νεύρο. «Μέρες και νύχτες στο χιόνι και το κρύο, πεινασμένοι, κυνηγημένοι, ίδια αγρίμια με προστάτες τους αντάρτες μας. Δύο χρόνια περίπου. Επιτέλους καταγραφήκαμε ως ανταλλάξιμοι στους καταλόγους. Παραδώσαμε τα όπλα, αλλά οι συμφωνίες με τις τουρκικές αρχές δεν τηρούνταν…». Το χωριό προχωρούσε σαν καραβάνι προς δυσμάς ώστε να φτάσει στα παράλια, συνοδευόμενο απ’ τους Τσέτες που τώρα είχαν αναλάβει καθήκοντα χωροφυλάκων. «Πνιγμένοι στη σκόνη, στεγνά τα χείλη. Η Ευλαμπία ξαφνικά απομακρύνθηκε, ακούστηκε η προσταγή «τουρ–τουρ! Σταμάτα!». Τρομαγμένη έτρεξε να προφυλαχτεί πίσω από μία συστάδα θάμνων. Την πρόλαβαν δυο Τσέτες. Από τους υποκόπανους των όπλων τους βρέθηκε στο χώμα λιπόθυμη. Τη βίασαν. Ακούστηκαν δύο πυροβολισμοί. Τη δολοφόνησαν εν ψυχρώ. Ακίνητο το καραβάνι. Οι άλλοι ληστές είχαν παρατεταμένα τα όπλα. Έτσι τηρούσαν τις συμφωνίες οι Τσέτες. Είπαν πως ήταν για παραδειγματισμό. Συγκεντρώθηκε μπαχτσίσι από τους συγ-

χωριανούς για να δοθεί άδεια για την ταφή της Ευλαμπίας στο σημείο της δολοφονίας. Ήταν 13 ετών… Επιτέλους φτάσαμε στις ακτές της Μ. Ασίας. Δεν είχαμε κάρο. Με χίλιες δυσκολίες βρέθηκε μεταγωγικό μικρό βαπόρι για να περάσουμε στις ακτές της Ανατολικής Θράκης. Είχαμε επιβιβαστεί στο μεταγωγικό. Για μια στιγμή η Κυριακή εξαφανίστηκε. Δεν τη βλέπαμε. Φωνάξαμε όλες μας δυνατά και πιο δυνατά το όνομά της. Το μεταγωγικό είχε ήδη αναχωρήσει. Είχαμε την ελπίδα ότι θα συναντηθούμε στις ακτές της Θράκης. Οι ελπίδες μας διαψεύσθηκαν. Έτσι χάσαμε την Κυριακή Παπαδοπούλου, τη μεγαλύτερη αδερφή μας. Ήτανε 15 ετών». Αυτή ήταν η διήγηση της Παναγιώτας Παπαδοπούλου. Για την εύρεση της αδελφής της, Κυριακής, επιχειρήθηκαν αναζητήσεις μέσω του Ερυθρού Σταυρού, απ’ το ’50 ως το ’80, αλλά δεν τελεσφόρησαν. Ο πατέρας τους, Σάββας Παπαδόπουλος, στάλθηκε στα τάγματα εργασίας (Αμελέ Ταμπουρού) στην περιοχή του Άκτσαλε και έκτοτε χάθηκαν τα ίχνη του. Ο παππούς της, ο ιερέας “παπασήν Σάββα”, όπως τον αποκαλούσαν στην περιοχή, απαγχονίστηκε από τους ληστές του Τοπάλ Οσμάν. Η αναφορά στα τραγικά συμβάντα της ζωής των Ελλήνων του Πόντου και εν γένει της Μ. Ασίας της περιόδου 1900 – 1924, δεν πρέπει να γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους πάσης προέλευσης πατριδοκάπηλους εθνοσωτήρες. Ο Θεός στις εγκληματικές ενέργειες των δημιουργημάτων του, απανταχού της γης, δε συμμετέχει. Υπάρχουν όμως λέξεις για να αποδώσουν γεγονότα σαν αυτά; Ο υπογράφων είναι εγγονός της Παναγιώτας και του Ανέστη Αλεξανδρίδη. Η ζωή τα έφερε να είναι και ο θεράπων ιατρός της. Η μητέρα του η Ευλαμπία, φέρει το όνομα της δολοφονημένης θείας της. Η Αγία Γραφή του προπάππου “παπασήν Σάββα” κοσμεί τη βιβλιοθήκη της οικογένειάς του, με διαφυλαγμένη αναλλοίωτη την ιστορική μνήμη και την ελληνική συνείδηση.

Bιz yunanli iz - Είμαστε Έλληνες.

Bιz rum iz – είμαστε Ρωμιοί. ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 15

Της Σοφίας Μανδηλαρά

ΠΗΓΑΊΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟΝ ΠΌΝΤΟ ΚΆΝΕΙΣ ΈΝΑ ΤΑΞΊΔΙ ΜΈΣΑ ΣΟΥ, ΒΛΈΠΕΙΣ ΤΟ ΜΈΛΛΟΝ ΜΈΣΑ ΑΠΌ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΌΝ Ο Ιεροκλής Μιχαηλίδης μιλάει για τις ρίζες του, τη γλώσσα, τη μουσική και τους χορούς της πατρίδας του και εκφράζει την ανησυχία του ότι όλος αυτός ο πλούτος της παράδοσης κάποια στιγμή μπορεί να χαθεί

16 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

O

ΟΙεροκλής Μιχαηλίδης κουβαλάει ένα όνομα που απαντάται πρώτη φορά στα κείμενα του Αριστοφάνη τον 6ο αιώνα, Ιεροκλής. Όπως ο ίδιος εξηγεί στο Πρακτορείο «οι Πόντιοι το διατήρησαν, καμία άλλη περιοχή του ελληνισμού και αυτοί οι ελάχιστοι που υπάρχουν είναι όλοι Πόντιοι». Τον συναντήσαμε εν μέσω προετοιμασιών για τις παραστάσεις του με το σατιρικό, μουσικοθεατρικό σχήμα «Άγαμοι Θύται» στις 14 Ιουνίου στο θέατρο Δάσος στη Θεσσαλονίκη και στις 22 Ιουνίου στο θέατρο Βράχων στην Αθήνα. Για τους «Άγαμοι Θύται» ενσαρκώνει, μεταξύ άλλων, μια Πόντια γιαγιά και αποτίνει έτσι φόρο τιμής στην καταγωγή του, με την οποία δηλώνει «δεμένος όσο και περήφανος» διατηρώντας την κριτική του ματιά. Ο Πόντος «ενυπάρχει, είναι μέρος της ζωής μου» μας λέει και μας οδηγεί στο ταξίδι του. Μιλάτε Ποντιακά; Στην κοινότητα των Ποντίων διατηρείται η γλώσσα; Η ντοπιολαλιά; Μιλάω αρκετά καλά. Καταλαβαίνω το 90% της γλώσσας και νομίζω ότι μιλάω με σωστή προφορά, γιατί το αξάν είναι ιδιαίτερο, το 60-70%. Έμαθα ποντιακά μεγάλος, στα 20 μου άρχισα. Βέβαια, το αυτί ήταν εξασκημένο από τη γιαγιά αλλά δεν είμαι εξολοκλήρου Πόντιος. Ο άλλος ο παππούς και η γιαγιά ήταν από τη Θράκη και τη Μικρά Ασία, Σμύρνη. Όλοι μου οι πρόγονοι κατάγονται από αυτό που συναισθηματικά λέμε «χαμένες πατρίδες». Από έναν ελληνισμό που δεν υπάρχει πια αλλά τον οποίο αγαπώ και κουβαλάω μέσα μου χωρίς νοσταλγία, χωρίς εθνικισμούς. Είναι ο πολιτισμός που με γοητεύει και με συγκινεί. Δυστυχώς, οι Πόντιοι χάνοντας τον γεωγραφικό τους χώρο, την πατρίδα τους, και επειδή διασπάρθησαν σε όλη τη χώρα, δεν μπόρεσαν να διατηρήσουν τη γλώσσα τους, όπως στην Κύπρο. Γίνονται κάποιες προσπάθειες τα τελευταία χρόνια να διδάσκεται αλλά νομίζω ότι φθίνει συνέχεια, ενώ στην Ελλάδα υπάρχουν γύρω στις 400 με 500 χιλιάδες Πόντιοι. Κυρίως διατηρήθηκε στα χωριά της Μακεδονίας, που ήταν αμιγώς ποντιακά, από τους πρόσφυγες. Είναι μια φυσική εξέλιξη. Βέβαια αυτό είναι ένα πρόβλημα που αφορά όλη την Ελλάδα γιατί οι ντοπιολαλιές μας, τα ιδιώματα και οι διάλεκτοι χάνονται. Είναι μάλλον ένα είδος αρχοντοχωριατισμού και μια παράμετρος της αστυφιλίας. Επειδή η Αθήνα έγινε το μεγάλο χωνευτήρι, κάποιος που ερχόταν στην πρωτεύουσα, ήταν εξαίρεση για σαρκασμό και λοιδορία, αν μιλούσε όπως στη Μυτιλήνη. Αλλά είναι φτώχεια για τη γλώσσα αυτό, γιατί υπάρχει λαϊκή κουλτούρα και ποίηση, αν θέλετε και λαϊκό χιούμορ που σβήνει. Ειδικά στην ποντιακή γλώσσα το χιούμορ είναι εξαιρετικό και δυστυχώς έχει περιοριστεί. Μέσα στην κοινότητα, όχι με την έννοια της οργανωμένης δομής, αλλά με την έννοια μιας ομάδας ανθρώπων που μοιράζονται κοινό παρελθόν, μιλάτε για την ιστορία σας, για την προσφυγιά; Πολύ. Συζητάμε για τα βιώματα, μαθαίνουμε από τους ανθρώπους που έχουν κάνει τεράστια δουλειά για την ιστορία μας ή μεταλαμπαδεύουμε στους νεώτερους από αυτά που έχουμε ζήσει, από τις δικές μας εμπειρίες. Για παράδειγμα, εγώ έχω πάει στον ιστορικό Πόντο τρεις φορές. Είναι μια συγκλονιστική εμπειρία, ένα ταξίδι μέσα σου στην ουσία, στο παρελθόν μέσα από το οποίο μπορείς να βλέπεις το μέλλον. Δε γίνεται χωρίς σύνδεση. Βλέπεις από πού ήρθαν οι παππούδες σου, πώς ζούσαν, βλέπεις κατάλοιπα της ζωής τους σήμερα. Ή βλέπεις ανθρώπους να μιλάνε την ίδια γλώσσα με σένα τώρα ενώ είναι πολίτες άλλης χώρας, με άλλη θρησκεία κι όμως έχουν τόσο στενή σύνδεση με τη δική σου κουλτούρα. Μέσα στις αυτοκρατορίες ο γεωγραφικός χώρος ήταν που καθόριζε την συνάφεια, το κοινό. Βέβαια προφανώς η εθνική συνείδηση είναι καθοριστική. Και δυστυχώς όλοι οι Έλληνες είτε είναι από τον Πόντο, την ανατολική Ρωμυλία, την Ήπειρο μέχρι την Κρήτη και την

18 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

Κύπρο ή την τελευταία γωνιά της Πελοποννήσου έχουν τα ίδια κουσούρια. Αυτό είναι αυτό που μας συνδέει περισσότερο, και ίσως είναι και η μόνη απόδειξη της καταγωγής μας από τους αρχαίους. Δηλαδή δια την εις άτοπον απαγωγή. Εντάξει έχουμε τη γλώσσα, μοιραζόμαστε τον ίδιο γεωγραφικό χώρο αλλά αυτά ίσως από μόνα τους να είναι ενδείξεις, η περίτρανη απόδειξη είναι ότι έχουμε τα ίδια κουσούρια. Στην κοινότητα των Ποντίων υπάρχει συμπάθεια προς τους τωρινούς πρόσφυγες, τους ανθρώπους που έρχονται στην Ελλάδα ξεριζωμένοι από τις πατρίδες τους; Νομίζω πως υπάρχει ευαισθησία. Ας πούμε, στη δική μου περίπτωση, οι παππούδες μου ήταν πρόσφυγες και οι γονείς μου οικονομικοί μετανάστες. Δεν μπορείς αυτό να το παραβλέψεις. Βέβαια υπάρχει το επιχείρημα ότι οι δικοί μας πρόσφυγες ήταν Έλληνες που ερχόντουσαν στη μητροπολιτική Ελλάδα. Όμως αν δεις πώς φτάνουν εδώ και τώρα οι άνθρωποι, γιατί φεύγουν, αρκεί. Στην Ελλάδα δε συζητάμε για τη Μικρασιατική καταστροφή, στην κοινωνία επικρατεί σιωπή για το πώς υποδεχτήκαμε τους ανθρώπους που ήρθαν. Πού το αποδίδετε αυτό; Σαφώς, υπάρχει σιωπή. Ήταν η μεγαλύτερη πληγή του ελληνικού έθνους. Καταλαβαίνω τους ανθρώπους που έζησαν αυτά τα γεγονότα γιατί ήταν μεγάλο τραύμα. Η ανταλλαγή πληθυσμών, που την περιγράφουμε με τόσο λίγες λέξεις, είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Ξέρεις τι είναι να φεύγεις από τον τόπο σου, από το μέρος που γεννήθηκες και να μην μπορείς να γυρίσεις πίσω; Όσο και να μη το θέλεις, είσαι δεμένος με το χώμα, τον πολιτισμό, τις ρίζες. Χωρίς όμως αυτό να έχει ούτε γραφικότητα, ούτε εθνικισμό με τις

ευφυή ανέκδοτα κι όσο πιο αυτοσαρκαστικά είναι, τόσο περισσότερο δείχνουν ένα λαό με υψηλή αίσθηση του χιούμορ. Πρέπει να ξέρετε ότι ξεκίνησαν από τους ίδιους τους Πόντιους, για την ανοησία ενός μέρους της φυλής τους. Μετά βρήκαν ευκαιρία και οι υπόλοιποι αλλά δε νομίζω ότι ενοχλήθηκαν οι Πόντιοι γι αυτό. Άλλωστε έχουν αναδείξει σπουδαίες προσωπικότητες, επιστήμονες, επιχειρηματίες. Η συνήθεια του να λέμε ανέκδοτα σε μια παρέα, δηλαδή ιστοριούλες αστείες με το χαρακτήρα των σημερινών ανεκδότων, δεν υπάρχει στον ελληνικό χώρο ως καθημερινή εκδήλωση στη λαϊκή κουλτούρα, παρά μόνο στους Πόντιους. Οι Πόντιοι τα έλεγαν στα παρακάθια. Το παρακάθι είναι το νυχτέρι, από το παρακάθημαι, η οικογενειακή μάζωξη. Η ανεκδοτολογία ήρθε στη νεώτερη Ελλάδα ως συνήθεια πολύ αργότερα. Στον Πόντο υπήρχε παραδοσιακά. Έχω μια έκδοση του 1935-1936 με ποντιακά ανέκδοτα από τον παππού μου που γνώριζε γράμματα. Χορεύετε ποντιακούς χορούς; Χορεύω. Δεν έχω μάθει πυρρίχιο μόνο και αυτή είναι μεγάλη μου έλλειψη, ντρέπομαι. Είναι πολύ πιο δύσκολος αλλά στους υπόλοιπους τα κατάφερνα, στα νιάτα μου τουλάχιστον. Το να χορέψεις μια σερανίτσα ή μια λετσίνα ή ένα κότσαρι έχει ένταση. Για λίγα λεπτά τα καταφέρνω. Έχω καλή αίσθηση της έκφρασης των ποντιακών χορών, η οποία ενδεχομένως με το χρόνο και να χάνεται, καθώς είναι και ένα αναγκαστικό στοιχείο η μετεξέλιξη των χορογραφιών, που άλλαξε και την αίσθηση του σώματος. Υπάρχει ένα λεπτό σημείο στο πώς κινείται ένα σώμα, ενώ μπορεί να κάνει τα ίδια βήματα με κάποιο άλλο και τυπικά ο χορός να είναι ίδιος. Οι παλαιοί χόρευαν αλλιώς, είχαν άλλη έκφραση στο σώμα τους την οποία συνάντησα στους Πόντιους Τούρκους, όταν επισκέφτηκα τον Πόντο.

σύγχρονες έννοιες. Δε μιλάμε πολιτικά, μιλάμε ανθρώπινα. Υπάρχει νομοτέλεια. Δεν γίνεται να μην ξέρεις από πού προέρχεσαι, γιατί δεν έχεις μέλλον. Σημαίνει ότι είσαι ένας άνθρωπος που έχει χάσει το στίγμα του. Και αυτό είναι κάτι για το οποίο ανησυχούσα και πριν την οικονομική κρίση, την οποία δεν μπορούσα να προβλέψω. Ήμουν από τους σκεπτικιστές και γκρινιάρηδες που την εποχή της ευμάρειας έλεγα «παιδιά πάμε λάθος γιατί χάνουμε βασικά συστατικά της ζωής». Υπάρχει και κάτι άλλο εκτός από την κατανάλωση και τον πλουτισμό. Λείπει η αυτογνωσία, η γνώση του πολιτισμού μας, της ιστορίας. Γιατί επιλέξατε να ερμηνεύσετε μια γυναίκα από τον Πόντο στην παράσταση των «Άγαμων Θυτών»; Φέτος και πέρσι είναι η πρώτη φορά που δεν είχα ένα αμιγώς ποντιακό σκετς στην παράσταση, εκτός από τη γιαγιά. Η γιαγιά μιλάει νεοελληνικά με ποντιακό άρωμα. Επιλέγω να βάζω αυτό το στοιχείο γιατί με ενδιαφέρει πολύ η παράδοση και το χιούμορ μας, το οποίο είναι ιδιαίτερο. Πριν κάποια χρόνια έκανα μια παρωδία του Οιδίποδα στα ποντιακά και την Οδύσσεια, πάντα παρωδιακά γιατί στους Άγαμους κάνουμε σάτιρα και κωμωδία. Οι θεατές ενθουσιάζονται, ειδικά εκείνοι που ψυχανεμίζονται λίγο τη γλώσσα και καταλαβαίνουν το δεύτερο επίπεδο. Γιατί στο χιούμορ υπάρχει και ο συνειρμός και ένα άρρητο πράγμα, που χτυπάει στο ψυχικό και συναισθηματικό κέντρο. Πιστεύετε ότι τα ανέκδοτα για τους Πόντιους είναι προσβλητικά; Καθόλου. Το χιούμορ είναι χιούμορ. Αν κάποιος χρησιμοποιεί το ανέκδοτο με κακή πρόθεση, δεν φταίει το αστείο. Το ανέκδοτο μπορεί να είναι ένα πάρα πολύ καλό αστείο με σαρκασμό ή μπορεί να είναι χυδαίο, βλακώδες. Εμένα με ενδιαφέρουν τα

Για εμένα που δεν έχω δεσμούς αίματος με αυτή την κουλτούρα, οι ποντιακοί χοροί μου δημιουργούν την αίσθηση ότι αποδίδουν ένα έντονο δέσιμο μεταξύ των ανθρώπων. Νομίζω ότι ισχύει αυτό για όλους τους χορούς αλλά ίσως λίγο παραπάνω για τους ποντιακούς διότι έχουν έναν πιο διονυσιακό χαρακτήρα, έναν πιο πολεμικό χαρακτήρα. Υπάρχουν όμως και ποντιακοί χοροί που αποδίδουν ακόμα και την ελαφρότητα, την δροσιά, την αφέλεια. Ή χοροί που έχουν έντονη δραματικότητα. Είναι πράγματι πολύ ισχυρή η έννοια της κοινότητας στους ποντιακούς χορούς. Έχω ακούσει από περιγραφές για τα παλιά πανηγύρια κάτι το οποίο συνάντησα και πάλι μόνο στα ορεινά της Τραπεζούντας. Οργανώνονταν τεράστιοι χοροί με εκατοντάδες άτομα, κύκλοι μεγάλοι με τα όργανα στη μέση, με νταούλια και λύρες. Επειδή η λύρα δεν έχει μεγάλη δυναμική, ο λυράρης κάνει το γύρο για να ακούν όλοι έστω περιστασιακά τη μελωδία. Να βλέπεις 300 ανθρώπους σε κύκλο να χορεύουν αγκαλιασμένοι, είναι ασύλληπτο. Μεγάλη αίσθηση της κοινότητας. Βλέπεις ένα στοιχείο διονυσιασμού το οποίο είναι συγκλονιστικό και ομαδικό. Θα ήθελα να κλείσουμε τη συζήτησή μας, με ένα ποντιακό δίστιχο. Να μας μεταφέρετε στην ποντιακή γλώσσα. Βεβαίως. Η έννοια της μαντινάδας υπάρχει και στα ποντιακά, είναι δηλαδή μια μελωδία αυτοτελής. Υπάρχον χιλιάδες δίστιχα, τα οποία δεν συνδέονται το ένα με το άλλο. Θα σας πω λοιπόν ένα ερωτικό ποντιακό δίστιχο «Σα ψηλωσέας ήλιος εβγόν, σα χαμηλά εσίοντσεν, έναν ημέρα (ου)κ είδα σε και θάρρεσαι εχρόντσεν». Σημαίνει «Στα ψηλά βγαίνει ο ήλιος, στα χαμηλά χιόνισε, μια μέρα δεν σε είδα και νόμιζα ότι χρόνισε». Ο κ. Μιχαηλίδης μέχρι τις 28 Μάϊου παίζει στην παράσταση «Έγκλημα και Τιμωρία» στο Θέατρο Άνεσις, ενώ τους επόμενους μήνες θα βρίσκεται σε περιοδεία στην Λαμία, την Κοζάνη, τα Γιάννενα, τη Ρόδο και την Κύπρο. ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 19

Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ Ο Πόντος είναι μια περιοχή στην οποία ο Ελληνισμός παρουσίασε ιδιαίτερη άνθηση σε όλα τα επίπεδα. Σπίτια, εκκλησίες αλλά και ονόματα τόπων, πόλεων και χωριών μιλούν ακόμη για την παρουσία του Ελληνισμού εκεί από την αρχαιότητα, από τις πρώτες αποικίες της Μιλήτου, μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών. Η Σινώπη, η Τραπεζούντα, η Κερασούντα, η Αμάσεια, είναι μερικές από τις πόλεις όπου άκμασαν οι Έλληνες. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών η Ασιατική Ελλάδα χάθηκε. Έμεινε η Ευρωπαϊκή. Έχασαν πάρα πολλά οι Πόντιοι που ήρθαν στην Ελλάδα. Δεν έχασαν όμως την πολιτισμική ταυτότητά τους, θα ήταν θανάσιμο πλήγμα γι’ αυτούς. Μιλήσαμε για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του ποντιακού Ελληνισμού με τον πρόεδρο του συλλόγου Ποντίων Αργοναύται-Κομνηνοί Θεόφιλο Καστανίδη και με τον πρόεδρο της Ένωσης Ποντίων Σουρμένων Γιώργο Σαραφίδη.

Του Αλέξη Ηλιάδη 20 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

Φωτογραφία: Ένωση Ποντίων Σουρμένων

Θ. ΚΑΣΤΑΝΊΔΗΣ

Διαφυλάσσουμε τις παραδόσεις μας «Ο Πόντος είναι η ιστορική πατρίδα των Ελλήνων της Ανατολής. Είμαστε άνθρωποι που προερχόμαστε από τα μέρη της Ανατολής» μάς είπε ο πρόεδρος του συλλόγου Ποντίων Αργοναύται-Κομνηνοί κ. Θ. Καστανίδης, «Όμως», συμπλήρωσε, «πάντα οι άνθρωποι οι δικοί μας θεωρούσαν μητέρα-πατρίδα την Ελλάδα. Αν η Ελλάδα ανήκει στη Δύση, είμαστε Δυτικοί, αν ανήκει στην Ανατολή είμαστε Ανατολίτες». Γίνεται συχνά συζήτηση για τις διαφορές μεταξύ δυτικού και ανατολικού πολιτισμού. Όμως, πόσο Δύση είναι η Δύση; Πόσο συνέβαλε η Ανατολή, παραδείγματος χάριν ο Πόντος, στην Αναγέννηση της Ευρώπης; Ο κ. Καστανίδης επισήμανε ότι «όταν πέφτει η Κωνσταντινούπολη αρχίζει να μετατοπίζεται ο πνευματικός πλούτος της Ανατολής με προεξάρχοντα τον Βησσαρίωνα, μεγάλη πνευματική προσωπικότητα, που πάει στη Ρώμη, στον Πάπα και παραλίγο να γίνει και Πάπας, καθώς ήταν δύο φορές υποψήφιος. Θεωρείται ότι ο ρόλος που έπαιξε ο Βησσαρίων, ο οποίος ήταν Τραπεζούντιος, γεννημένος στην Τραπεζούντα, μαζί με τον Γεώργιο Τραπεζούντιο είναι η απαρχή της Αναγέννησης της Ευρώπης». Σήμερα οι Πόντιοι διαφυλάσσουν ό,τι σχετίζεται με την ιστορία και τις παραδόσεις του τόπου τους. Όπως μάς ανέφερε ο κ. Καστανίδης, «ο σύλλογος Αργοναύται-Κομνηνοί καλύπτει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων. Παρέχουμε στέγη για πολλές πολιτισμικές δραστηριότητες που αφορούν τον Πόντο σε πολλές ομάδες, στις οποίες συμμετέχουν πάνω από τετρακόσια άτομα. Έχουμε δύο χορευτικές ομάδες, οι οποίες μετά από διετή κύκλο μαθημάτων ποντιακών χορών παρουσιάζουν θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις με ποντιακό λόγο. Επίσης, έχουμε ένα μεγάλο χορευτικό συγκρότημα που είναι πολύ γνωστό στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχουμε ακόμη μικρό χορευτικό συγκρότημα και ομάδα συντήρησης αυτών που τελείωσαν τα χορευτικά σχολεία. Γενικά, υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για συμμετοχή, όχι μόνο από Πόντιους, και μπορώ να πω καθημερινό. Το πιο σημαντικό όμως είναι οι θεατρικές μας ομάδες. Τώρα ετοιμάζουμε μια παράσταση με ποντιακές παροιμίες. Υπάρχει επίσης η ομάδα ποντιακής διαλέκτου που κάνει μια πρωτοπόρα εκμάθηση της ποντιακής διαλέκτου και σε μη Πόντιους, ενώ αναβιώνουμε την ορχήστρα του 1904 της Κερασούντας με όργανα του Πόντου, δηλαδή λύρα, κεμανέ, λαούτο, κρουστά, νταϊρέδες, βιολί, κλαρίνο, ούτι, αγγείο, γαβάλια, φλογέρες. Πρόσφατα, δημιουργήσαμε και χορωδία. Τέλος, έχουμε ομάδα φιλοσοφίας από την οποία καταγράφονται όλοι ο αρχαίοι φιλόσοφοι της περιοχής του Πόντου, όπως ο Διογένης ο Κυνικός, ο οποίος ήταν από τη Σινώπη. Ό,τι κάνουμε το κάνουμε με σκοπό να φέρουμε αυτά τα οποία υπήρχαν μπροστά, να τα γνωρίσει ο κόσμος και να κάνουμε τα επόμενα βήματα έχοντας πάνω απ’ όλα αυτογνωσία».

Γ. ΣΑΡΑΦΊΔΗΣ

Η πολυμορφία πρέπει να μείνει Η ποντιακή παράδοση από γενιά σε γενιά έφθασε ως τις μέρες μας και σε αυτό συνέβαλαν και οι ποντιακοί σύλλογοι που δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα. Τα ερωτήματα που θέσαμε στον πρόεδρο της Ένωσης Ποντίων Σουρμένων Γιώργο Σαραφίδη ήταν: στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, υπάρχει χώρος για διαφοροποιήσεις; Οι νεότερες γενιές Ποντίων θα κρατήσουν κάτι από αυτά που διατήρησαν οι προηγούμενες; Η ποντιακή διάλεκτος θα επιβιώσει; «Οι νεότερες γενιές προσπαθούν να τα κρατήσουν όλα. Δεν νομίζω ότι θα χαθεί η παράδοσή μας» απάντησε ο κ. Σαραφίδης τονίζοντας: «Βλέπουμε ότι κάθε δήμος έχει ποντιακό σύλλογο. Οι ποντιακοί σύλλογοι στην Ελλάδα ξεπερνούν τις 2.000. Είναι χιλιάδες οι εκδηλώσεις μέσα από τις οποίες εκφράζονται και οι παλιοί, αλλά και οι νέοι, και μάλιστα αρκετοί από αυτούς τους νέους δεν έχουν ποντιακή καταγωγή. Βλέπεις μικρά παιδιά του δημοτικού, του γυμνασίου να μετέχουν σε εκδηλώσεις ποντιακών συλλόγων. Αν χαθεί η ποντιακή διάλεκτος θα χαθεί και η κρητική, θα χαθούν όλες. Αυτή είναι η κακή πλευρά της παγκοσμιοποίησης. Όλοι οι άνθρωποι στον κόσμο έχουν την ιδιαιτερότητά τους Αυτή η πολυμορφία πρέπει να μείνει». Η Ένωση Ποντίων Σουρμένων, στα Σούρμενα, κοντά στο Ελληνικό, είναι ένας ιστορικός σύλλογος. Στον χώρο της βρίσκεται και το Ιστορικό και Λαογραφικό Ποντιακό Μουσείο Σουρμένων όπου εκτίθενται αντικείμενα που έφεραν μαζί τους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, ενώ φιλοξενούνται φωτογραφικό υλικό και έγγραφα που «αφηγούνται» τη δραστηριότητα του συλλόγου από το 1924 που ιδρύθηκε μέχρι σήμερα. «Από τις τριάντα πέντε οικογένειες που ήρθαν μετά την Καταστροφή εδώ, στην περιοχή που ονομάστηκε Νέα Σούρμενα, οι τριάντα ήταν από τα Σούρμενα του Πόντου» μας είπε ο κ. Σαραφίδης» προσθέτοντας ότι «τα επόμενα χρόνια ήρθαν στην ίδια περιοχή άνθρωποι από όλες τις γωνιές του Πόντου. Δηλαδή εδώ βρίσκεις Τραπεζούντιους, Κερασούντιους, Καρσλίδες, Αργυρουπολίτες. Η Ένωση Ποντίων Σουρμένων έγινε γρήγορα ένα ποντιακό σημείο αναφοράς. Πάρα πολλά πράγματα γίνονται στον σύλλογο, από το να μάθει κανείς ένα χορό μέχρι το να πάρει πληροφορίες για το βαρύ θέμα του ποντιακού ελληνισμού που είναι το θέμα της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου». Ο Πόντος δέχθηκε και επιρροές από τη Δύση. Άλλαξε αυτό σε κάποιο βαθμό τη νοοτροπία, τον πολιτισμό του, τους ανθρώπους που ζούσαν εκεί; «Ο Πόντος είναι Ανατολή» τόνισε ο κ. Σαραφίδης «όχι επειδή βρίσκεται ανατολικά της Ελλάδας, αλλά λόγω του πολιτισμού του. Δέχθηκε επιδράσεις από παντού αλλά αυτά που ζήσαμε εμείς από τους προγόνους μας, γιατί ζήσαμε ανθρώπους πρώτης γενιάς που ήρθαν από εκεί, ήταν σίγουρα Ανατολή». ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 21

«ΠΟΝΤΙΑΚΉ ΔΙΆΛΕΚΤΟΣ, ΉΘΗ ΚΑΙ ΈΘΙΜΑ, ΧΟΡΟΊ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΎΔΙΑ ΤΟΥ ΠΌΝΤΟΥ» Στην ελληνική μυθολογία, η ονομασία Πόντος είναι γνωστή ως μια θεότητα που προσωποποιεί το υγρό στοιχείο και την ανοικτή θάλασσα. Εμφανίζεται σαν γιος της αρχέγονης θεότητας Γαίας και πατέρας του Νηρέα, στον δε Όμηρο σημαίνει θάλασσα, ανοιχτή και πλατιά. Περιοχή που μεταφέρει μνήμες στους απογόνους εκατομμυρίων Ελλήνων, που έζησαν στις περιοχές αυτές. Πρόκειται για Ιστορία τριών χιλιάδων χρόνων με τους Έλληνες να αποίκησαν στην περιοχή τον 8 π.χ αιώνα και μαζί τους μετοίκησε και ο πολιτισμός τους . Ο μύθος των Αργοναυτών και του Χρυσόμαλλου Δέρατος συνδέεται με τον Πόντο και το Χρυσόμαλλο Δέρας συμβολίζει τον πλούτο στα παράλια του Πόντου. Οι Έλληνες περνώντας από τον μύθο στην ιστορία άρχισαν να ταξιδεύουν στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου αναζητώντας μεταλλεύματα και εμπορικές ευκαιρίες. Με την παρουσία των Ελλήνων ο Αφιλόξενος - Άξενος και Μαύρος Πόντος μετατρέπεται σε Εύξεινο Πόντο. Της Ευδοκίας Σαμουηλίδου*

22 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

Η

Ποντιακή διάλεκτος προέρχεται από την Αρχαία Ιωνική, λόγω κυρίως της καταγωγής των πρώτων αποίκων του Πόντου από την Ιωνική Μίλητο. Με την πάροδο του χρόνου και με την επίδραση γεωγραφικών, κλιματολογικών, ιστορικών, εθνολογικών και άλλων παραγόντων δημιουργήθηκαν εξελικτικά από την Ιωνική διάλεκτο διάφορες διάλεκτοι, μία εκ των οποίων είναι και η Ποντιακή διάλεκτος. Στο πέρασμα των 28 αιώνων ζωής, η Ποντιακή διάλεκτος δέχτηκε επιδράσεις από τα αλεξανδρινά χρόνια και από τα μεσαιωνικά χρόνια του Βυζαντίου. Επηρεάστηκε δε από τους Γενουάτες και τους Βενετούς της Τραπεζούντας, τους Πέρσες και τους Γεωργιανούς, καθώς φυσικά και από τους Τούρκους. Η τελική μορφή της ποντιακής διαλέκτου γίνεται στην εποχή των Κομνηνών. Έτσι, η Ποντιακή διάλεκτος αντικατοπτρίζει ταυτόχρονα και την ιστορική πορεία αυτού του λαού, διά μέσου των αιώνων και των αλλόγλωσσων γειτονικών λαών . Σήμερα τα ποντιακά ομιλούνται σχεδόν αποκλειστικά σε χωριά με κατοίκους ποντιακής καταγωγής από άτομα της δεύτερης και τρίτης γενιάς. Για να διασωθεί η Ποντιακή διάλεκτος και η Ποντιακή ταυτότητα γίνονται διάφορες προσπάθειες για κατάδειξη της σημασίας και της συνεισφορά του ποντιακού Ελληνισμού από τους πολιτιστικούς συλλόγους Ποντίων ενώ σημαντική είναι και η συμφωνία συνεργασίας που υπέγραψε το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας με τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Ποντίων Εκπαιδευτικών για τη διδασκαλία μαθημάτων ποντιακής διαλέκτου στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Ήθη και έθιμα Οι Έλληνες του Πόντου που ήρθαν στην Ελλάδα μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1922 έφεραν μαζί τους τα ήθη , τα έθιμα και τις παραδόσεις τους . Τα ήθη και έθιμα που εκδηλώνονταν και ρύθμιζαν κάθε τομέα της ζωής των Ποντίων από τις θρησκευτικές γιορτές έως την οικογενειακή ζωή και απεικονίζουν τις συνήθειες της δικής τους κοινωνίας , διατηρήθηκαν με την παράδοση από γενιά σε γενιά. Χοροί και τραγούδια Αναπόσπαστο κομμάτι της Λαϊκής Παράδοσης των Ελλήνων του Πόντου είναι οι χοροί και τα τραγούδια . Μέσα στα τραγούδια συγκαταλέγονται και τα νανουρίσματα , τραγούδια και αυτά ήρεμα, γαλήνια, μονότονα , τρυφερά και ευαίσθητα, πάντα με λίγους στίχους. Βγαίνουν από την ψυχή των μανάδων, των γιαγιάδων. Στα Νανουρίσματα, η μάνα Πόντια εκφράζει την αγάπη και τρυφερότητά της με χαρακτηριστικές λέξεις όπως βασιλόπουλό μου , περιστέρι μου , πουλί μου, αρνί μου , κ. ά. Η ακριτική περιοχή του Πόντου ανέπτυξε σπουδαία μουσική παράδοση που φτάνει στις μέρες μας , μνημεία λόγου αποκαλούνται τα ποντιακά τραγούδια, έμπνευση ενός λαού που πέρασε από γενιά σε γενιά. Συντελεστές οι οργανοπαίκτες , οι λυράρηδες του Πόντου Τραγούδια για χαρές, τις λύπες, τον πόνο, τις συμφορές, το ξεριζωμό, την αγάπη, τον έρωτα , την ξενιτιά, υμνούν την ομορφιά της ποντιακής γης. Η λύρα (κεμεντζές στα ποντιακά) είναι το βασικότερο μουσικό όργανο των Ποντίων. Πιθανόν η ονομασία του μοιάζει με την ονομασία μουσικών οργάνων που προέρχονται από την Μεσοποταμία , Περσία (μουσ. Όργανο καμάντσια) και τον Καύκασο (όργανο καμάντσιες), χωρίς να παραγνωρίζεται η πιθανότητα να προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη κέλης (=σκάφος) ή το ρήμα κέλομαι (= παροτρύνω) με μετάπτωση του λ σε μ. Οι ποντιακοί χοροί χορεύονται από γυναίκες και άνδρες συνήθως σε κυκλική διάταξη (εκτός από το χορό Σέρα και το χορό των Μαχαιριών). Χαρακτηριστικό των ποντιακών χορών είναι η στάση του σώματος των χορευτών . Τα χέρια είναι πιασμένα από τους καρπούς , με λυγισμένους τους αγκώνες . Πυρρίχιος - Σέρρα Αποτελεί τον πιο γνωστό χορό των Ποντίων και την αφήγηση του Ποντιακού ελληνισμού με τη γλώσσα του σώματος. Ο χορός Σέρρα χαρακτηρίζεται από 3 χορευτικές φάσεις . Στην πρώτη φάση οι χορευτές με πιασμένα τα χέρια υψωμένα χορεύουν ομαλά με φρονιμότητα, με ήρεμη διάθεση ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους. Σιγά - σιγά ο χορός εισέρχεται στην δεύτερη φάση και η

φρόνιμη έκφραση μεταβάλλεται σε ανησυχία, το σώμα είναι ανήσυχο, τα χέρια των χορευτών με ρυθμικές κινήσεις και με μια προς τα εμπρός και πίσω κίνηση προσπαθούν να κρατήσουν το σώμα σε ορθή στάση κάτι που αποτελεί απεικόνιση της προσπάθειας του λαβωμένου να κρατηθεί στην ζωή και να νικήσει. Στην τρίτη φάση του χορού συγκαταλέγονται κινήσεις με αγγίγματα στη γη από την οποία ο χορευτής παίρνει δύναμη, αναπηδάει, τα πόδια επανέρχονται σε διάσταση και το κεφάλι είναι ψηλά. Ο συμβολισμός του κεφαλιού ψηλά σημαίνει την λύτρωση. Κατά τη διάρκεια του χορού ακούγονται από τους χορευτές κραυγές και σε συνδυασμό με τις ζωηρές κινήσεις οι χορευτές φτάνουν στον ύψιστο βαθμό έξαψης και εξαγνισμού . Ο Πυρρίχιος, όπως και άλλοι χοροί του Πόντου, αποτελεί μέσο επικοινωνίας, συμβάλει στην διατήρηση των ηθών και εθίμων , και παρουσιάζει την κοινωνική ζωή του ποντιακού λαού. Για τον Πυρρίχιο-Σέρα χορό από το έργο «Περιήγησης εις Πόντο…»(1904) έγραψε ο Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος: «Αί πάσας τας διευθύνσεις του σώματος στροφαί, η στενή προς αλλήλους των χορευτών σύσφιξης , η βίαια προς το δάπεδον στροφή των ποδών, οι κτύποι και των όπλων οι γδούποι, οι συσπάσεις των μυών του σώματος, ο ενθουσιασμός ο καταλαμβάνων τους χορευτάς , των θεωμένων αι επευφημίαι, η απανταχού εν είδη σπινθήρος μεταδιδόμενη συγκίνησης, πάντα ταύτα προδίδουσι τοιαύτη πρωτοτυπίαν και τοσαύτη αίγλη εις το χορευτικόν σύμπλεγμα , ώστε δικαίως θα ηδύνατο να τις κατατάξη τον Σέραν χορόν μεταξύ των διασημοτέρων χορών ολόκληρου του κόσμου ….» * Εκπαιδευτικός, ποντιακής καταγωγής και Σχολική Σύμβουλος Φυσικής Αγωγής Βορείου Αιγαίου ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 23

Του Μάκη Μουρατίδη

Ο ΖΩΡΑΣ ΤΟΥ ΠΌΝΤΟΥ Δεν υπήρχε άνθρωπος στο άκουσμα του ονόματος του Ζώρα να μη εκφέρει τρεις λέξεις που χαρακτήριζαν την προσωπικότητά του: τίμιος, πονόψυχος, ανοιχτοχέρης

Η

λέξη “τ’ εμέτερον”είναι αρχαία ελληνική και σημαίνει “δικός μας”. Η στάση ζωής του Ζώρα καθορίστηκε από αυτή τη λέξη, αφού θεωρούσε όλους ανεξαιρέτως τους Ποντίους “δικούς του”, κάτι σαν συγγενείς και μέλη της οικογένειάς του. Δεν υπάρχει ποντιακό χωριό που να μην επισκέφθηκε και να μην έδειξε έμπρακτα την αγάπη του για τον τοπικό σύλλογο και τους καλλιτέχνες που υπηρετούσαν την ποντιακή παράδοση. Δεν υπάρχει άνθρωπος ή σύλλογος που να χτύπησε την πόρτα του και να μην ευεργετήθηκε. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η ζωή του ήταν εξ ολοκλήρου αφιερωμένη στην ευεργεσία, ενώ υπηρέτησε με πάθος τη γλώσσα, τη μουσική -έπαιζε και ο ίδιος ποντιακή λύρα-και τον πολιτισμό των Ποντίων, αυτής της σκληρής ράτσας που αντιστέκεται στο χρόνο και την αφομοίωση. Γι’ αυτό, όταν ο Ζώρας έφυγε από τούτη τη ζωή, στο δρόμο προς την τελευταία του κατοικία, κάτω από τα έλατα της Παναγίας Σουμελά, στις πλαγιές του Βερμίου, τον ξεπροβόδισαν χιλιάδες Πόντιοι από όλη την Ελλάδα, τραγουδώντας όλοι μαζί το “Αϊτεν’τς επεριπέτανεν ψηλά σα επουράνια”. Όλοι αυτοί ήταν η οικογένειά του, που ανταμώθηκαν και γνωρίστηκαν για πρώτη και ίσως για τελευταία φορά. Αυτά τα λόγια αποτυπώνονται στο βιβλίο «Ο Ζώρας του Πόντου» από τον συγγραφέα Τάσο Κοντογιαννίδη, το οποίο είναι αφιερωμένο στην ζωή και το έργο του Πόντιου ευεργέτη Ζώρα (Γιώργου) Μελισσανίδη Στο δρόμο προς την τελευταία του κατοικία, κάτω από τα έλατα της Παναγίας Σουμελά, στις πλαγιές του Βερμίου, τον ξεπροβόδισαν χιλιάδες Πόντιοι από όλη την Ελλάδα, τραγουδώντας όλοι μαζί το “Αϊτεν’τς επεριπέτανεν ψηλά σα επουράνια”. Όλοι αυτοί ήταν η οικογένειά του, που ανταμώθηκαν και γνωρίστηκαν για πρώτη και ίσως για τελευταία φορά. Ποιος ήταν ο Ζώρας (Γιώργος) Μελισσανίδης Ο Ζώρας Μελισσανίδης ήταν ένας φτωχός πρόσφυγας από τον Πόντο, που δούλεψε σκληρά, απέκτησε υλικά αγαθά, τα οποία όμως δεν κράτησε για τον εαυτό του. Ευεργέτησε πολλούς και από πολλούς αγαπήθηκε. Άλλωστε το δόγμα του ήταν «Δώσε αγαθά και θα πάρεις χαρά. Όταν δίνεις σε φτωχό δανείζεις στον Θεό. Δώσε για να νιώσεις όμορφα με την συνείδησή σου και τον εαυτό σου». Πρόσφυγας από τον Καύκασο, εγκαταστάθηκε στην Κοκκινιά της Νίκαιας και αφιέρωσε τη ζωή του επί δεκαετίες για την οργάνωση των Ποντίων και των ξεριζωμένων Ελλήνων. Ήταν από τους ανθρώπους εκείνους που πρωτοστάτησαν να διατηρηθεί ο πολιτισμός

24 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

του Πόντου, με τις χορευτικές ομάδες, τις εντυπωσιακές στολές, αλλά και ο άνθρωπος που συνεχώς πρόβαλλε τα δίκαια αιτήματα των συμπατριωτών του. Αγαπούσε την ποντιακή μουσική και την ενίσχυε. Στη Νίκαια έπιασε δουλειά ως οδηγός στα αστικά λεωφορεία, παντρεύτηκε την κοπέλα που ερωτεύτηκε και αγάπησε, τη Βέρα, απέκτησε τρία παιδιά, τον Δημήτρη, τον Ιάκωβο και την Όλγα. Στη συνέχεια άνοιξε σχολή οδηγών στην Κοκκινιά. Μετά τον θάνατο της αγαπημένης του συζύγου, το 1969, ο Ζώρας πουλάει το σπίτι του στη Νίκαια και χτίζει με τα χρήματα που πήρε ξενώνα στην Παναγία Σουμελά, στη μνήμη της συζύγου του. Δεν υπήρχε άνθρωπος στο άκουσμα του ονόματος του Ζώρα να μη εκφέρει τρεις λέξεις που χαρακτήριζαν την προσωπικότητά του: τίμιος, πονόψυχος, ανοιχτοχέρης. Μερικοί θα προσθέσουν και άλλες: γλετζές, πατριώτης, δίκαιος και άνθρωπος. Πολλούς ευεργέτησε και είχε μέσα του ριζωμένο τον ελληνικό πολιτισμό του Πόντου, τη χριστιανική πίστη και το σοσιαλισμό, εφόδια που τον οδήγησαν στο ευεργετικό για τους ανθρώπους και την κοινωνία, έργο του.

ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 25

Ο «ΘΗΣΑΥΡΌΣ» ΤΗΣ ΕΛΛΆΔΑΣ ΚΡΎΒΕΤΑΙ ΣΤΗ ΓΗ ΤΗΣ Τα ελληνικά προϊόντα κερδίζουν καθημερινά όλο και περισσότερους στον πλανήτη και με την κατάλληλη προώθηση μπορούν να τον κατακτήσουν. Άλλωστε το πρώτο βιβλίο με συνταγές μαγειρικής στον κόσμο είναι ελληνικό και είχε γραφτεί το 423 πχ...

Της Κάτιας Παπαδοπούλου

26 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 27

Π

Πλούσια και γενναιόδωρη η ελληνική γη προσφέρει αφειδώς τους καλύτερους καρπούς της. Κάθε τόπος έχει την δική του γεύση, την δική του «κατάθεση» στο τραπέζι. Ένας «θησαυρός» που σιγά σιγά βρίσκει την θέση που του αξίζει στον παγκόσμιο γαστρονομικό χάρτη. Οι νοστιμιές της Ελλάδας κατακτούν τις κουζίνες του κόσμου και κερδίζουν τους ουρανίσκους των πιο απαιτητικών της γευσιγνωσίας. «Ψήφο» εμπιστοσύνης στα ελληνικά προϊόντα για την άριστη ποιότητά τους δίνει κι ο σεφ Αθανάσιος Μπαλασκάκης, ο οποίος όπως υπογραμμίζει στο «ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ» η γαστρονομία και τα ελληνικά προϊόντα είναι «άρρηκτα συνδεδεμένα με τον πολιτισμό και την κουλτούρα μας. Εξάλλου, η χώρα μας από την αρχαιότητα έχει μια μεγάλη παράδοση στην γαστρονομία. Να πούμε ότι το πρώτο βιβλίο με συνταγές μαγειρικής στον κόσμο είναι ελληνικό, έχει γραφτεί το 423 π.Χ. Από αυτό και μόνο μπορούμε να καταλάβουμε πόσο σημαντική θέση κατέχει στον πολιτισμό της χώρας μας». Αυτήν την ιστορική σχέση γαστρονομίας και ελληνικής κουλτούρας προσπαθούν οι επαγγελματίες του χώρου να μεταδώσουν αλλά και να την καθιερώσουν στο εξωτερικό προωθώντας τα ελληνικά τρόφιμα. «Γίνονται πολλές δράσεις είτε μέσα από τις λέσχες αρχιμαγείρων, μέσω συνεργασιών και συμμετοχών μας σε εκθέσεις στο εξωτερικό από όπου αναδεικνύουμε τον πλούτο της Ελλάδας και τα ποιοτικά προϊόντα που παράγει η ελληνική γη. Βέβαια μεγάλο μας ‘όπλο’ είναι το ελαιόλαδο, το οποίο είναι από τα καλύτερα στον κόσμο». Όπως τονίζει ο κ. Μπαλασκάκης, απώτερος στόχος είναι η Ελλάδα να γίνει και γαστρονομικός προορισμός. «Πιστεύω ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό. Προς αυτήν την κατεύθυνση εργαζόμαστε όλοι οι επαγγελματίες του χώρου. Η Ελλάδα δεν είναι μόνο σουβλάκι, τζατζίκι και μουσακάς. Υπάρχουν τοπικά προϊόντα τα οποία είναι εξαιρετικής ποιότητας. Εξάλλου, η προσωπική μου εμπειρία σε επαφή που είχα σε παγκόσμιο συνέδριο αρχιμαγείρων με συναδέλφους μου από όλες τις πλευρές του πλανήτη ήταν ότι όλοι δοκίμασαν τα ελληνικά προϊόντα και ενθουσιάστηκαν». Οι «πρωταθλητές» πάντως των ελληνικών τροφίμων σύμφωνα με τον κ. Μπαλασκάκη είναι το ελαιόλαδο, ακολουθεί το κρασί, το οποίο συνεχίζει να κατακτά μεγάλες αγορές στο εξωτερικό, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, όπως διάφορες ποικιλίες τυριού, κι έπεται το μέλι, τα όσπρια, μαρμελάδες από φρέσκα φρούτα. «Προτεραιότητά μου πάντως πάντοτε είναι να χρησιμοποιώ κατ’ εξοχήν ελληνικά προϊόντα. Έχουμε ένα ‘θησαυρό’, ο οποίος είναι ακόμη ανεκμετάλλευτος αλλά μπορεί να φέρει πολλά οφέλη στον τουρισμό και στην οικονομία μας αν να προωθηθεί με σωστό και συστηματικό τρόπο» καταλήγει ο κ. Μπαλασκάκης. Στο στόχαστρο οι γαστροτουρίστες Στην ίδια κατεύθυνση κινείται κι ο πρόεδρος της Λέσχης Αρχιμαγείρων Πελοποννήσου και Δυτικής Ελλάδας και πρόεδρος διοικούσας Επιτροπής Ινστιτούτου Ελληνικής Γαστρονομίας, Θωμάς Λαζανάς, ο οποίος όπως επισημαίνει ότι «η Ελλάδα είναι ένας από τους τοπ τουριστικούς προορισμούς. Θα έλεγα μάλιστα ότι το μαγαζί είναι γωνία. Έχει μια κουλτούρα και μια ιστορία εδώ και χιλιάδες χρόνια. Η γαστρονομία είναι ένας άυλος πολιτισμός και θα πρέπει να γίνει μια μεθοδευμένη κίνηση, μια συνέργεια, να ενωθούν όλοι οι παράγοντες τουρισμού, αγροτικής ανάπτυξης, γαστρονόμοι και να φτιάξουν ένα μοντέλο ώστε οι επισκέπτες στην χώρα να βρίσκουν έναν τουριστικό οδηγό με ποικίλες πληροφορίες της κάθε περιοχής της Ελλάδας, καθώς βασικό στοιχείο είναι οι τοπικές γεύσεις, τα τοπικά στοιχεία». Ο κ. Λαζανάς αναφέρει χαρακτηριστικά ότι στους στόχους της Λέσχης Αρχιμαγείρων Πελοποννήσου και Δυτικής Ελλάδας είναι η γαστρονομική και τουριστική ανάπτυξης «αναδεικνύοντας πέντε ως δέκα τοπικές γεύσεις δίνοντας όμως ένα στοιχείο πιο μοντέρνο. Για παράδειγμα, το ελληνικό ελαιόλαδο είναι κυρίαρχο προϊόν, εξαιρετικής ποιότητας και πλούσιο σε οργανο-

28 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

ληπτικά στοιχεία. Βέβαια στα κορυφαία προϊόντα είναι εκτός από τα εσπεριδοειδή είναι και οι φράουλες, η σταφίδα, η οποία είναι υπερτροφή, το μέλι. Η Ελλάδα έχει στην ‘καρδιά’ της μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες μέσω των οποίων μπορούν να προωθούνται τα τοπικά προϊόντα. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας πρέπει κι όσοι επαγγελματίες ανήκουμε στον χώρο να οπλιστούμε, να δημιουργήσουμε δράσεις. Αφού είμαστε κι εμείς ‘γρανάζι’, ένα κομμάτι του τουριστικού μηχανισμού πρέπει να προσφέρουμε. Εγώ αισθάνομαι υπερήφανος σε κάθε προσπάθεια που κάνω στο ξενοδοχείο όπου εργάζομαι παρουσιάζοντας την ελληνική κουζίνα ζωντανά στους τουρίστες μπροστά στην θάλασσα ή στην πισίνα, δείχνοντας πώς μπορεί κάποιος να μαγειρέψει ένα απλό φαγητό, μυώντας τους να δοκιμάσουν. Διότι αυτός ο άνθρωπος που έρχεται στην χώρα μας θέλει να ρουφήξει σαν σφουγγάρι την Ελλάδα, τον πολιτισμό της, την κουλτούρα της, το χαμόγελό της, τις γεύσεις της». Στα σχέδια του κ. Λαζανά είναι να γίνει καταγραφή της ελληνικής γαστρονομίας, η οποία θα διατεθεί στον ΕΟΤ. «Είναι στόχος ζωής για μένα να υπάρχει ένα site όπου η ελληνική γαστρονομία θα είναι χωρισμένη ανά περιοχές, ανά περιφέρειες. Εξάλλου, ο γαστροτουρισμός κάθε μέρα μεγαλώνει, ιδιαίτερα την επόμενη πενταετία θα σημειωθεί μεγάλη ανάπτυξη. Θα πρέπει να οργανώνονται φεστιβάλ, τα οποία είναι ένα ‘όπλο’, καθώς μπορείς σε έναν χώρο 1000 τμ. να φέρεις την Ελλάδα στο πιάτο των επισκεπτών. Δεν πρέπει να χαρακτηριστεί η Ελλάδα ως χώρα του μουσακά και της πίτας. Βέβαια, υπάρχουν και πολλά μοναστήρια τα οποία έχουν μια ιδιαίτερη γαστρονομία και θα μπορούν να ανοίξουν τις πύλες τους κι εκτός από το θρησκευτικό στοιχείο οι επισκέπτες να μπορούν να πειραματιστούν στην μοναστηριακή κουζίνα, ενώ και ξενοδοχειακές μονάδες να εντάξουν και να διαθέτουν την πυθαγόρεια διατροφή με στόχευση τους vegan τουρίστες, οι οποίοι είναι αρκετά εκατομμύρια» Ο πρόεδρος της Λέσχης Αρχιμαγείρων Πελοποννήσου και Δυτικής Ελλάδας και πρόεδρος διοικούσας Επιτροπής Ινστιτούτου Ελληνικής Γαστρονομίας, Θωμάς Λαζανάς υπογραμμίζει ότι η κρίση έχει δημιουργήσει ιδέες, αφύπνισε τους πολιτικούς, τους επιχειρηματίες, την αγροτική κοινότητα αλλά και πολλούς νέους, ενώ δήλωσε ότι «ως λέσχη θα προχωρήσουμε σε διάβημα διαμαρτυρίας σε μεγάλο εκδοτικό οίκο των ΗΠΑ ο οποίος σε βιβλιογραφία σχετικά με την μεσογειακή διατροφή προσπέρασε την Ελλάδα και την εξαίρεσε. Όμως θα πρέπει

τες, καλές συσκευασίες, δυνατά brand name. Η ποιότητα όμως της ελληνικής ελιάς είναι άριστη, καθώς κάθε χρόνο οι Ιταλοί προπληρώνουν κι έρχονται κι αγοράζουν όλην την ελληνική παραγωγή γιατί είναι έξτρα παρθένα κι έτσι τα αγοράζουν για να φτιάξουν και τα δικά τους». «Δεν πρόκειται μόνο για ένα προϊόν είναι ένα ‘εργαλείο’ που αν αξιοποιηθεί και προωθηθεί σωστά μπορεί να συμβάλλει στην τουριστική ανάπτυξη» δηλώνει ο κ. Αυγερινός. «Μπορούν να φτιαχτούν επισκέψιμα αγροκτήματα, για αγροτουρισμό, να έρχονται οι ξένοι να μαθαίνουν να μαζεύουν τις ελιές, να μάθουν την μεσογειακή διατροφή, να μάθουν περισσότερα πράγματα για το προϊόν μας.Το ζήτημα είναι ότι το αδύναμο σημείο μας είναι οι μη συνεργασίες και συμπράξεις. Δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε μεταξύ μας, να κάνουμε συνεταιρισμούς ώστε να προχωρήσουμε δυνατά στην Ευρώπη. Ο καθένας μόνος του δεν έχει την δύναμη. Το μόνο που μπορεί να μας σώσει είναι να γίνουν μικροί συνεταιρισμοί παραγωγών για να μπορούμε να γίνουμε πιο ανταγωνιστικοί».

να καταλάβουμε ότι η μεσογειακή διατροφή είναι η ελληνική. Νομίζω ότι ήρθε η ώρα τώρα να κάνουμε μια προσπάθεια να δώσουμε τα χέρια. Η συλλογικότητα είναι υπέρτατο αγαθό» καταλήγει ο κ. Λαζανάς. Ήρθε η ώρα για συνέργειες, μάρκετιγνκ και το τέλος του ..τενεκέ Τυποποίηση και μάρκετινγκ, είναι τα «κλειδιά» για την επιτυχία στις αγορές του εξωτερικού υποστηρίζουν οι ελαιοπαραγωγοί. «Μπορεί να έχουμε ένα άριστο προϊόν ωστόσο χρειάζεται κι η σωστή προώθηση και το branding» υποστηρίζουν. Όπως είναι αναμενόμενο η τοπική οικονομία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη – και εξαρτώμενη σε ορισμένες περιπτώσεις- με την παραγωγή ελαιολάδου. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο «ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ», ο ελαιοπαραγωγός Κωνσταντίνος Αυγερινός «εμείς είμαστε από την Πελοπόννησο από την Ηλεία, Μεσσηνία. Είναι κατεξοχήν παραγωγικές περιοχές. Για κάθε οικογένεια το 60% του εισοδήματός της προέρχεται από τις ελιές, από το ελαιόλαδο. Άρα είναι άμεσα συνδεδεμένη η ελαιοπαραγωγή με την οικονομία της τοπικής κοινωνίας. Κι όταν δεν έχει παραγωγή όπως δεν είχαμε πέρυσι λόγω κάποιας ασθένειας στο δέντρο, η οικονομία είχε αρνητικό πρόσημο. Δεν κινιόταν τίποτε. Μην ξεχνάμε βέβαια ότι η ελιά είναι καθαρά ελληνικό προϊόν. Εμείς έχουμε τα καλύτερα λάδια, τις καλύτερες επιτραπέζιες ελιές. Είναι ένα προϊόν που μας αντιπροσωπεύει». Όσον για την εξωστρέφεια του προϊόντος στο εξωτερικό ο κ. Αυγερινός τονίζει ότι «τα προϊόντα μας τον τελευταίο καιρό αρχίζουν να κερδίζουν έδαφος, διότι είμαστε ακόμη πίσω κυρίως στο θέμα του μάρκετινγκ. Αυτό συμβαίνει λόγω του ότι έχει επικρατήσει το χύμα ελαιόλαδο, αφού ο κάθε παραγωγός, η κάθε μικρή επιχείρηση πουλάει το ελαιόλαδό του χύμα, στους τενεκέδες. Όταν λοιπόν γίνεται κάτι τέτοιο και δεν το τυποποιεί δεν μπορεί να δώσει υπεραξία στο προϊόν του κι άρα είναι και χαμηλές οι τιμές του ελαιολάδου και δεν μπορούμε να βγούμε έτσι στην διεθνή αγορά. Να πω όμως ότι πιστεύω ότι σιγά σιγά η νέα γενιά ελαιοπαραγωγών έχει καταλάβει ότι πρέπει το ελαιόλαδο να μπει μέσα σε μπουκάλι, να γίνεται τυποποίηση. Βέβαια περιμένουμε μια βοήθεια και από το κράτος σε αυτήν την κατεύθυνση, να συμμετέχουμε σε εκθέσεις. Οι Ιταλοί για παράδειγμα συμμετέχουν σε κάθε έκθεση, φεστιβάλ που γίνεται σε όλη την Ευρώπη ή τον κόσμο υπό την σκέπη του κράτους. Οι Ιταλοί είναι πολύ καλοί στο μάρκετινγκ κι έχουν καλές ετικέ-

Το λάδι ως …φάρμακο Στον σημαντικό ρόλο και συμβολή της ελιάς στις τοπικές οικονομίες αναφέρθηκε κι ο ελαιοπαραγωγός, Νίκος Κριμνιανιώτης. «Είναι ένα προϊόν που μπορεί να συμβάλλει και να παίξει σημαντικό ρόλο και στην τουριστική ανάπτυξη της Ελλάδας εφόσον προωθηθεί σωστά». Υπάρχουν ελιές – «μουσεία» όπως χαρακτηριστικά ανέφερε, ενώ μιλώντας για το ελληνικό λάδι, «έναν θησαυρό που έχουμε στα χέρια μας» όπως δήλωσε, «η τελευταία μας κίνηση είναι να αναδείξουμε ότι το λάδι από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα κάτω από κάποιες συνθήκες είναι φάρμακο. Δεν είναι απλώς ένα τρόφιμο. Θα μπορούσαμε κάλλιστα να πούμε ότι είναι ένα λειτουργικό τρόφιμο, το οποίο κάτω από κάποιες συνθήκες παραγωγής και συντήρησης μπορεί να συμβάλλει στην πρόληψη πολλών ασθενειών και σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να λειτουργήσει και ως φάρμακο. Εξάλλου, στόχος μας είναι να φτιάξουμε μια καινούργια κατηγορία ελαιόλαδου με πιστοποιήσεις, το μεσογειακό υγειοπροστατευτικό ελαιόλαδο. Εμείς προσπαθούμε να εκπαιδεύσουμε τους παραγωγούς να παράγουν φυσικό ελαιόλαδο με στόχος τις διεθνείς αγορές», στις οποίες όπως επεσήμανε ο κ. Κρημνιανιώτη υστερούμε. «Είμαστε πίσω σε σχέση με άλλες χώρες όπως είναι η Ισπανία, η Ιταλία διότι δεν έχουμε οργανωμένο μάρκετινγκ. Με αυτό που πάμε όμως να κάνουμε τώρα προσπαθούμε κατά κάποιον τρόπο να αναδείξουμε τα ελληνικά προϊόντα, τα οποία στην πλειοψηφία τους είναι έξτρα παρθένα ελαιόλαδα και τα οποία είναι υγειοπροστατευτικά. Έτσι, αν το μάθει ο κόσμος ότι το ελληνικό λάδι σημαίνει υγειοπροστασία τότε δεν θα χρειαστεί ιδιαίτερη διαφήμιση». Στα κενά στο μάρκετιγνκ έρχεται να προστεθεί και το θέμα του …τενεκέ. «Το θέμα είναι ότι ο τενεκές με λάδι είναι 16 με 17 κιλά. Όταν το παίρνει μια οικογένεια η οποία ζει σε μια αστική περιοχή και θα το χρησιμοποιήσει για μερικούς μήνες, ύστερα από 20 μέρες ο τενεκές θα πάρει τόσο αέρα, θα οξειδωθεί, με αποτέλεσμα το λάδι αυτό θα είναι ένα πολύ καλό λίπος για τηγάνισμα και μαγείρεμα, αλλά δεν θα έχει τις υγειοπροστατευτικές ιδιότητες. Δυστυχώς ο κόσμος δεν έχει εκπαιδευτεί. Το κακό είναι ότι οι περισσότεροι χρησιμοποιούν το λάδι ως λίπος για μαγείρεμα, για τηγάνισμα. Και το έλλειμμα εκπαίδευσης αγγίζει και τους καλλιεργητές. Χρειάζεται μια εκπαίδευση στην καλλιέργεια και στο κλάδεμα της ελιάς, στην περιποίηση, στον τρόπο μαζέματος… Αν κάνετε μια περιοδεία το φθινόπωρο σε ελαιοτριβεία θα δείτε ότι η εικόνα είναι πολύ δυσάρεστη». Τέλος, ο κ. Κριμνιανιώτης αναφέρθηκε στον πολιτισμό της ελιάς και τον ρόλο που έχει παίξει ο πολιτιστικός οργανισμός ‘Δρόμοι της Ελιάς’ με έδρα την Καλαμάτα στην ανάδειξη των ελληνικών προϊόντων στην βόρεια Ευρώπη. ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 29

30 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

- Η Ποντιακή λύρα έγινε μνημείο - Στο… νοσοκομείο μια εικαστική έκθεση για τις Χαμένες Πατρίδες του Ελληνισμού

ΕΔΩ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

- Οι πρόσφυγες στον Τύπο και οι προσφυγικές εφημερίδες

ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 31

Του Βλάση Βλασίδη, επίκουρου καθηγητή Πανεπιστημίου Μακεδονίας

Οι πρόσφυγες στον Τύπο και

Η

Η εγκατάσταση εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων στη Μακεδονία καθιέρωσε ένα ξεχωριστό είδος αρθρογραφίας και ρεπορτάζ, τα “προσφυγικά”.

32 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

έλευση των προσφύγων στην Ελλάδα από τη Μαύρη Θάλασσα το 1919 και από τη Μικρά Ασία και την ανατολική Θράκη το 1922-1924 πρόσφερε ένα σημαντικό θέμα για τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης. Η σοβαρότητα του θέματος ήταν τέτοια ώστε κατά καιρούς ασχολήθηκαν όλες οι εφημερίδες των αστικών κέντρων της Μακεδονίας. Οι εφημερίδες το 1922 ασχολήθηκαν κυρίως με την έλευση των εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων κάτω από άθλιες συνθήκες στο ελληνικό κράτος. Η εγκατάσταση των προσφύγων στις πόλεις και στα χωριά, τα προβλήματα επιβίωσης, η ανεργία, οι δικαιοπραξίες δηλαδή η τύχη των περιουσιών που άφησαν οι μουσουλμάνοι και ιδίως αυτών που είχαν πωλήσει κατά την αναχώρησή τους σε Έλληνες, οι σχέσεις με τους ντόπιους, η ένταξη των προσφύγων στο ελληνικό πελατειακό σύστημα και η οργάνωσή τους σε συλλόγους και σωματεία ήταν τα σημαντικότερα προβλήματα του μισού και πλέον πληθυσμού της Μακεδονίας και ήταν φυσικό να εμφανίζονται και στον Τύπο. Μάλιστα η σοβαρότητα των θεμάτων ήταν αυταπόδεικτη, με αποτέλεσμα οι εφημερίδες να προβάλλουν τα πραγματικά σοβαρά θέματα κι όχι τα σοβαροφανή ή τα επιφανειακά. Το πιο σημαντικό θέμα που απασχολούσε τους πρόσφυγες και τις εφημερίδες ήταν από το 1924 έως το 1930 ο προσδιορισμός των περιουσιών που εγκατέλειψαν οι πρόσφυγες κατά την αποχώρησή τους από τις πατρίδες τους, καθώς από τον τελικό απολογισμό θα εξαρτώνταν η αποζημίωση που θα λάμβαναν στην Ελλάδα. Άλλο σημαντικό θέμα ήταν τα προβλήματα στην ύπαιθρο μεταξύ των ντόπιων και των προσφύγων. Η συμβίωση αποδείχθηκε δύσκολη, καθώς και οι δυο ομάδες βίωσαν ένα “πολιτιστικό σοκ”. Πιο σοβαρά προβλήματα δημιούργησε η διεκδίκηση των ίδιων γαιών από τους ντόπιους και τους πρόσφυγες και οι διαφορετικές πολιτικές επιλογές. Μάλιστα κατά καιρούς υπήρξαν και επεισόδια με πιο σοβαρά αυτά στη Νέα Μπάφρα Σερρών τον Οκτώβριο του 1924. Άλλο σοβαρό θέμα ήταν οι σχέσεις των ντόπιων με τους πολιτευτές και τους τοπικούς κομματάρχες, όπου εμφανίσθηκαν οι συνηθισμένες ακρότητες και υπερβολές. Αντίθετα η αυτόνομη πολιτική εκπροσώπηση των προσφύγων και οι δραστηριότητες των συλλόγων τους αντιμετωπίστηκαν με την πρέπουσα σοβαρότητα. Η εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία καθιέρωσε ένα ξεχωριστό είδος αρθρογραφίας και ρεπορτάζ, τα “προσφυγικά”. Όλες οι εφημερίδες, άλλες λιγότερο και άλλες πιο συχνά, δημοσίευαν ειδήσεις

οι προσφυγικές εφημερίδες σχετικά με την κατάσταση των προσφύγων. Πολύ σημαντική πηγή πληροφοριών, ήταν η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, τις ανακοινώσεις της οποίας δημοσίευαν όλες οι εφημερίδες ευρείας κυκλοφορίας. Οι εφημερίδες της Θεσσαλονίκης “Μακεδονία” και “Εφημερίς των Βαλκανίων” έστειλαν συντάκτες τους , οι οποίοι πραγματοποίησαν περιοδείες στους προσφυγικούς συνοικισμούς και κατέγραψαν τα προβλήματά τους. Ο “Ταχυδρόμος Βορείου Ελλάδος” και τα “Μακεδονικά Νέα” είχαν ειδική στήλη με ανακοινώσεις για τα προσφυγικά θέματα κάθε είδους, από την εμφάνιση τύφου στην Τούμπα της Θεσσαλονίκης, έως ζητήματα της καθημερινότητας των προσφύγων και δράσεις των δημόσιων φορέων και οργανισμών. Πολύ σημαντική ήταν η ειδησεογραφία του “Φωτός” και του “Ελεύθερου Λόγου”. Μετά την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά η ειδησεογραφία μειώθηκε εντυπωσιακά και άλλαξε περιεχόμενο, κάτι που ήταν αποτέλεσμα της λογοκρισίας. Μετά τον πόλεμο η θεματολογία στράφηκε στην προβολή της διεκδίκησης της θέσης των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία. Η ειδησεογραφία για τα προσφυγικά θέματα ήταν αποτέλεσμα εξωτερικής διαμεσολάβησης καθώς ελάχιστοι πρόσφυγες δημοσιογράφοι εργάζονταν τα πρώτα χρόνια στις τοπικές εφημερίδες. Όμως, ακόμη κι έτσι, η εικόνα του πρόσφυγα δεν είναι αρνητική. Αρνητικά στερεότυπα, αρνητική δημοσιογραφία ή προκατειλημμένα κείμενα δεν υπήρξαν πολλά, το αντίθετο. Ωστόσο οι πρόσφυγες προσπάθησαν να προβάλλουν και τη δική τους άποψη, τα δικά τους θέλω και πιστεύω με την έκδοση προσφυγικών εφημερίδων. Οι περισσότερες από αυτές είχαν περιορισμένη κυκλοφορία και βραχύ βίο. Όμως ο στόχος τους δεν ήταν να ανταγωνιστούν τις άλλες πολιτικές εφημερίδες, αλλά να προβάλλουν τη δική τους άποψη χωρίς διαμεσολάβηση. Και στις περισσότερες περιπτώσεις πέτυχαν το στόχο αυτό. Οι περισσότερες εκδόθηκαν το χρονικό διάστημα 1924-1935 και κυκλοφορούσαν στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες ή εκεί που τα προβλήματά τους ήταν πιο σοβαρά. Οι πιο γνωστές εφημερίδες στην Αθήνα ήταν η “Προσφυγική Φωνή”, η “Παμπροσφυγική”, ο “Προσφυγικός Κόσμος” και το περιοδικό “Αρχείον Πόντου”. Στο βορρά, κυρίως στην ανατολική Μακεδονία, κυκλοφόρησαν αρκετές εφημερίδες. Στη Δράμα εκδιδόταν η “ΠΟΑΔΑ”, στην Καβάλα η “Παμπροσφυγική” και η “Προσφυγική”. Στις Σέρρες τα συμφέροντα των προσφύγων προωθούσαν οι εφημερίδες του Αγροτικού

Κόμματος Ελλάδος “Αγρότης”, “Συνεννόησις”, “Αγροτική Σάλπιγξ”, “Αγροτικός Κήρυξ”. Στο Κιλκίς εκδόθηκαν οι φιλοπροσφυγικές εφημερίδες “Αγροτική Ηχώ”, “Η πρόοδος”, “Ο μαχητικής του Κιλκίς”, στην Πιερία η εφημερίδα “Ολύμπια Νέα”, στην Έδεσσα η “Αγροτική Ιδέα” και στην Κοζάνη η “Αγροτική”. Όμως πιο σημαντικές ήταν οι εφημερίδες “Εφημερίς των Προσφύγων”, “Προσφυγικός Αγών”, “Προσφυγική Φωνή”, “Ανατολή” και “Προσφυγικό Βήμα”, που εκδίδονταν στη Θεσσαλονίκη. Ειδικά έντυπα για τους πρόσφυγες κυκλοφόρησαν ξανά το 1943 από το ΕΑΜ στη διάρκεια της κατοχής, με τίτλο “Προσφυγικός Αγών”. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εμφανίστηκαν αρκετά έντυπα για τους πρόσφυγες Δεν ήταν πλέον ενημερωτικές εφημερίδες, αλλά περιοδικά που απευθύνονταν κυρίως στη δεύτερη και στην τρίτη γενιά προσφύγων που δεν είχαν άμεσα βιώματα ούτε από τον τόπο προέλευσης ούτε από την προσφυγιά. Επομένως ο στόχος της έκδοσής τους ήταν η πληροφόρηση για τον τόπο καταγωγής, τα ήθη και τα έθιμα, για την τοπική ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά, στόχο που υπηρετούσαν και οι δεκάδες εθνικοτοπικοί σύλλογοι που δημιουργήθηκαν σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Οι πρόσφυγες δεν αντιμετωπίζονται πλέον ως συμπαγής ομάδα, αλλά, ανάλογα με τον τόπο καταγωγής ως Πόντιοι, Μικρασιάτες, Σμυρνιοί, Θρακιώτες ή Καππαδόκες. Ανάλογα είναι και τα έντυπα που απευθύνονται σε αυτούς.

ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 33

Του Μπάμπη Γιαννακίδη, κείμενο και φωτογραφία

ΠΟΝΤΙΑΚΉ ΛΎΡΑ

Το όργανο – σύμβολο έγινε μνημείο Ποντιακή λύρα: Το κατεξοχήν παραδοσιακό μουσικό όργανο των Ποντίων με την ισχυρή συμβολική αξία. Ταυτισμένο και συνυφασμένο με την ταυτότητα και την κουλτούρα των Ελλήνων του Πόντου. Και καθώς υπάρχουν διάφορες λύρες, με σημαντικές μεταξύ τους διαφορές, να σημειώσουμε πως τα κύρια χαρακτηριστικά της ποντιακής λύρας είναι ότι είναι τρίχορδη, ότι το «σώμα» της (το ηχείο) μοιάζει με μακρόστενη φιάλη με κοντό λαιμό και ότι στο πάνω μέρος της, στην “κεφαλή” φέρει τρεις χορδοδέτες, όσες δηλαδή και οι χορδές. Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια Ποντιακού Ελληνισμού, η ποντιακή λύρα είναι ένα από τα δοξαρωτά μουσικά όργανα που εμφανίστηκαν στον Πόντο περίπου τον 10ο-12ο αιώνα. Στην ποντιακή διάλεκτο

34 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

ονομάζεται (ο) κεμεντζές ή (η) κεμεντζέ. Στα χέρια ενός δεξιοτέχνη λυράρη γίνεται πηγή χορού, γλεντιού, τραγουδιού, χαράς, συγκίνησης αλλά και μοιρολογιού. Και όποιος αντέξει… «Σύρω το τοξάρι μ’ δεξιά, ανοί(γ)ουνταν γεράδες / Παίρνω και συρ’ ατό ζερβά, κλαινίζω τσι μανάδες» (Σέρνω το δοξάρι μου δεξιά, ανοίγουν πληγές / παίρνω να το σύρω αριστερά, κλαίνε οι μανάδες), όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στους δυο πρώτους στίχους του «Ύμνου στη λύρα» που έγραψε ο ηθοποιός, σκηνοθέτης και θεατρικός συγγραφέας Πολύκαρπος Χάιτας (1901-1987). *Στη φωτογραφία ένα ασυνήθιστο μνημείο που συνδέεται με τον ποντιακό ελληνισμό. Είναι το μνημείο της ποντιακής λύρας. Βρίσκεται στην είσοδο

του χωριού Αλωνάκια (μπροστά απ΄το εξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία), λίγα χιλιόμετρα έξω την πόλη της Κοζάνης με κατεύθυνση προς Ήπειρο. Είναι πιστό αντίγραφο τρίχορδης λύρας σε τεράστιο μέγεθος, φιλοτεχνημένη από τον κάτοικο των Αλωνακίων, Νικόλαο Βασιλειάδη. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν το Σεπτέμβριο του 2014. Η γιγαντιαία λύρα είναι ορατή και από την Εγνατία Οδό.

ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 35

Του Μπάμπη Γιαννακίδη

Για τις «Χαμένες Πατρίδες του

Μ

ια ιδιαίτερη εικαστική έκθεση σε έναν τελείως ασυνήθιστο -για τα ελληνικά δεδομένα- χώρο, οργανώθηκε προ ημερών στη Θεσσαλονίκη. Περιελάμβανε έργα 28 ζωγράφων και γλυπτών που φιλοξενήθηκε στους χώρους ενός… νοσοκομείου: του Γενικού Νοσοκομείου «Παπαγεωργίου». Τίτλος της: “Χαμένες πατρίδες του Ελληνισμού”, λόγος για τον οποίο και τη φιλοξενούμε σε αυτό το αφιερωματικό τεύχος του περιοδικού “ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ”. Το δύσκολο ταξίδι της προσφυγιάς, ο πόνος και η απόγνωση των ανθρώπων, η μαρτυρική νοσταλγία για τις ρίζες και τους τόπους των προγόνων, οι μνήμες και τα συναισθήματα του ξεριζωμού, ζωντάνεψαν σε τούτη την επίκαιρη –λόγω θεματολογίας- έκθεση. Μέσω των έργων, αρκετά από τα οποία πουλήθηκαν, ο επισκέπτης είχε το ερέθισμα να ταξιδέψει από τη Σμύρνη και την Ιωνία μέχρι την Κωνσταντινούπολη, τον Πόντο, την Κύπρο και την Αρχαία Ελλάδα. Μάλιστα, λόγω του μεγάλου ενδιαφέροντος που εκδηλώθηκε εκ μέρους γιατρών, νοσηλευτών, διοικητικών, ασθενών, συγγενών και φίλων αυτών, η έκθεση που ξεκίνησε στις 22 Απριλίου και επρόκειτο να ολοκληρωθεί στις 4 Μαΐου, παρατάθηκε έως τις 10 Μαΐου. Στο χώρο της έκθεσης προβλήθηκε και ένα βίντεο ντοκουμέντο από την καταστροφή της Σμύρνης το 1922. Το φιλμ είχε τραβήξει ο τότε διευθυντής στο παράρτημα της

36 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

ΧΑΝ (Χριστιανική Αδελφότης Νέων) ή YMCA, στο Ικόνιο, George Magarian. Η YMCA, αν και δεν ήταν φιλανθρωπική οργάνωση, την περίοδο των γεγονότων στη Μικρά Ασία οργάνωσε δομές ανακούφισης των θυμάτων της τραγωδίας. Ο George Magarian, συμμετέχοντας στις δράσεις αυτές κινηματογράφησε μοναδικές σκηνές της ανθρωπιστικής καταστροφής σε Σμύρνη, Αθήνα, Πειραιά κ.α. με μια μηχανή 35mm. Το σπάνιο υλικό έμεινε ξεχασμένο στο διαμέρισμα της συζύγου του στη Νέα Υόρκη για περισσότερα από 60 χρόνια. Το «ανακάλυψε» το 2008 ο εγγονός του George Magarian, ο κινηματογραφιστής Robert Davidian, ο οποίος και το ψηφιοποίησε. Σε όσους έχασαν την ευκαιρία άμεσης γνωριμίας με τα έργα των 28 καλλιτεχνών, τους δίνουμε μια «γεύση» μέσω των φωτογραφιών που μας παραχώρησε ο Τομέας Εικαστικών Παρεμβάσεων και Εφαρμογών (ΤΕΠΕ) του Νοσοκομείου, ο οποίος και τη διοργάνωσε. Αυτή ήταν η τέταρτη κατά σειρά ομαδική έκθεση που διοργάνωσε ο ΤΕΠΕ σε χώρους του Νοσοκομείου, υιοθετώντας την επιστημονική θέση ότι η τέχνη, σε όλες τις μορφές της, επιδρά πολύ θετικά στον ψυχισμό ασθενών και εργαζομένων σε χώρους παροχής υγείας. Τη βούλησή τους, η εικαστική αυτή εκδήλωση να γίνει θεσμός, διατύπωσαν στα εγκαίνια της έκθεσης, ο πρόεδρος του Νοσοκομείου, Βασίλης Παπάς και ο καθηγητής του ΑΠΘ και πρόεδρος του ΤΕΠΕ, Αντώνης Φιλιππόπουλος.

ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ Του Μπάμπη Γιαννακίδη

Ελληνισμού»

Πόσο έντονες αντιθέσεις μπορεί να διακρίνει κανείς στην παρουσία αλλά και στους συμβολισμούς του μνημείου Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού, στην πλατεία Αγίας Σοφίας, στη Θεσσαλονίκη. Τοποθετήθηκε εκεί τον Μάιο του 2006. Αναπαριστά μια γυναίκα καθισμένη, εμφανώς συντετριμμένη. Στην εικόνα της μπορεί να δει κανείς το δράμα του ξεριζωμού του ελληνισμού από τον Πόντο, να νιώσει τον πόνο που βαραίνει την ψυχή μιας μάνας, μιας αδελφής, μιας κόρης, μιας πατρίδας… Το κεφάλι βαρύ, όπως κι οι σκέψεις. Στηρίζει το κεφάλι στο αριστερό της χέρι. Εικόνα θρήνου! Στο δεξί κρατά ένα μπόγο, «τον μπόγο του πρόσφυγα» λέει η δημιουργός του γλυπτού, Ελισάβετ Βάλβη. Τι να έχει μέσα; Λίγα, απαραίτητα. Ίσως πάλι τίποτα. Αυτή η ορειχάλκινη γυναικεία μορφή τοποθετήθηκε εκεί για να θυμίζει τον ξεριζωμό και να παραπέμπει στην Ποντιακή Γενοκτονία. Στήθηκε για να τιμάται εκεί κάθε χρόνο στις 19 Μάιου, από Πόντιους και μη, η μέρα μνήμης της γενοκτονίας. Στήθηκε εκεί για να τροφοδοτεί τη μνήμη και να ενώνει τους ανθρώπους. Κι είναι ν’ απορεί κανείς και να θλίβεται παρακολουθώντας τους ηγέτες του ποντιακού ελληνισμού, χρόνια τώρα, να είναι διχασμένοι, να μην καταφέρνουν να ενωθούν, να αποκτήσουν κοινή φωνή και να οργανώσουν από κοινού τις εκδηλώσεις που απαιτεί ένα τόσο σημαντικό γεγονός. Δυο και τρεις διαφορετικές θεωρούμενες κεντρικές εκδηλώσεις, δεν τιμούν δύο και τρεις φορές περισσότερο ούτε τη μνήμη, ούτε τους προγόνους, ούτε τους απογόνους όσων χάθηκαν. Κάποια πρωτοβουλία που δρομολογήθηκε τον τελευταίο καιρό για γεφύρωση της απόστασης που χωρίζει τις τρεις ποντιακές Ομοσπονδίες, τροφοδότησε με ελπίδες την οργανωμένη και όχι μόνο βάση των Ποντίων. Η ελπίδα όμως έσβησε το Σάββατο 29 Απριλίου, ημέρα κατά τη οποία η πλειοψηφία του Δ.Σ. της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος (ΠΟΕ) απέρριψε την πρόταση των άλλων δύο Ομοσπονδιών, της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ποντιακών Σωματείων (ΠΟΠΣ) και της Ομοσπονδίας Παλιννοστούντων (ΠΟΣΕΠ) για συνδιοργάνωση κοινής, ενωτικής εκδήλωσης στις 19 Μαΐου, Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού. Ετσι και φέτος η θρηνούσα γυναίκα της πλατείας Αγίας Σοφίας δεν θα έχει τη χαρά να έχει μπροστά της όλους τους Πόντιους ενωμένους. Θα δει μόνον όσους ακολουθούν την ΠΟΕ. Για άλλη μια χρονιά, στον κεντρικό Δήμο της Θεσσαλονίκης θα οργανωθούν στις 19 Μαίου δύο εκδηλώσεις μνήμης. *Ποιος ξέρει... Ίσως το 2019 (έτος επετειακών εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια από τη Γενοκτονία) να αποδειχθεί χρονιά σταθμός στο ζήτημα της ενότητας των Ποντίων. Είδομεν! Υπεύθυνος έκδοσης για Θεσσαλονίκη – Β. Ελλάδα: Μπάμπης Γιαννακίδης e-mail: bgiannakidis@yahoo.gr

Για το ένθετο αυτό συνεργάστηκαν οι δημοσιογράφοι: Μπάμπης Γιαννακίδης και ο επίκουρος καθηγητής Βλάσης Βλασίδης.

ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 37

ΞΕΧΑΣΑ

ΝΑ ΡΩΤΗΣΩ

1 2 3

Έβλεπα και δεν το πίστευα. Μέσα στο γενικότερο νταβαντούρι τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων, εξαπέλυσαν επίθεση στον Ερντογάν γιατί έκοψε τις δημοφιλείς εκπομπές τηλεοπτικών συνοικεσίων, ανάλογα τηλεσκουπίδια με αυτά που προβάλλουν ελληνικά κανάλια. Μάλιστα, το πιο τρανταχτό επιχείρημά τους ήταν ότι θα μείνουν άνεργες οι τηλεπερσόνες που τα παρουσιάζουν! Για γέλια ή για κλάματα; Η NASA ζητά τη συνδρομή απλών πολιτών για την επίλυση διαστημικών προβλημάτων. Εδώ δεν μπορούμε να λύσουμε τα καθημερινά προβλήματα, θα λύσουμε τα διαστημικά; Τέλος πάντων, πόσα δίνει για να τα λύσουμε; Ο διάσημος σκηνοθέτης Όλιβερ Στόουν καλεί τους Αμερικανούς – άρα και τους δυτικούς γενικότερα- να ακούσουν τις σκέψεις του Πούτιν. Προφανώς ο δημιουργός του Πλατούν υπονοεί ότι οι συμπατριώτες του παίρνουν θέση για το Ρώσο πρόεδρο χωρίς να γνωρίζουν ποιος είναι τι λέει ή καλύτερα γνωρίζοντας αυτά που τους λένε τα ΜΜΕ γι’ αυτόν. Μήπως όμως αυτό δεν ισχύει για όλα και όλους σε δύση και ανατολή; Εκδότης: Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων Α.Ε., Πρόεδρος & Γενικός Διευθυντής: Μιχάλης Ψύλος, Υπεύθυνος Έκδοσης: Χάρης Αναγνωστάκης, Συντονιστής: Αλέξης Ηλιάδης, Σχεδιασμός: greekinfographics, Διαφήμιση: ads@ana-mpa.gr, τηλ. 210-6405604, Ιδιοκτησία ΑΠΕ-ΜΠΕ ΑΕ, Διεύθυνση: Τσόχα 36, Αθήνα ΤΚ 11521, Τηλ. 210-6400560, e-mail: mag@ana-mpa.gr f Το Πρακτορείο magazine Διανομή: VES company, Φωτογραφίες: ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ, EPA, shutterstock, Εκτύπωση: Pressious- Aρβανιτίδης

Τα κείμενα που φιλοξενούνται στο περιοδικό δεν απηχούν απαραίτητα τις απόψεις του ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟΥ.

www.ana.gr ΣΗΜΕΙΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ Στους σταθμούς του μετρό και του ΗΣΑΠ Σύνταγμα, Ομόνοια, Μοναστηράκι, Πειραιά και Μαρούσι. Σε επιλεγμένα καταστήματα στο κέντρο της Αθήνας (Κολωνάκι, Σύνταγμα, Εξάρχεια, Παγκράτι, Γκάζι, Αμπελόκηπους, Μοναστηράκι, Νέο Κόσμο, Πλάκα), της Αγίας Παρασκευής, των Βριλησσίων, του Βύρωνα, της Γλυφάδας, της Ηλιούπολης, του Ίλιου, της Κηφισιάς, του Αμαρουσίου, της Νέας Σμύρνης, της Νέας Φιλαδέλφειας, του Παγκρατίου, του Παπάγου, του Πειραιά, της Πετρούπολης, της Πεύκης, του Ταύρου, της Φιλοθέης, του Χαλανδρίου και της Γλυφάδας. Επίσης, στα βιβλιοπωλεία Ιανός, Ελευθερουδάκης, PUBLIC (Συντάγματος), Ευριπίδης (Χαλάνδρι), Λιβάνης, Εκδόσεις Αιώρα κλπ. Ακόμη στο Γαλλικό Ινστιτούτο, στη Στοά του Βιβλίου, στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, στον Ελληνικό Κόσμο, στο Νομισματικό Μουσείο κ.ά. Στη Θεσσαλονίκη, στα βιβλιοπωλεία Μαλλιάρης Παιδεία, Πρωτοπορία, Mind the book, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, ΧΑΝΘ, Books n’ Toys, Πράσινο Σύννεφο και σε επιλεγμένα καταστήματα.

38 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ | 39

ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ

ς Συνεργάτες x10 yellows στου

τος & στο του Προγράµµα

Ήρθαν τα yellows για να κερδίζεις κάθε µέρα! Το νέο είδος καθηµερινής επιβράβευσης από την Τράπεζα Πειραιώς είναι εδώ. Στο νέο Πρόγραµµα Επιβράβευσης yellow κερδίζεις τα δικά σου yellows µε απλές κινήσεις και καθηµερινές συναλλαγές: • µε τις κάρτες της Τράπεζας Πειραιώς σε όλες τις αγορές σου • µε τις καταθέσεις σου • µέσα από την υπηρεσία winbank web & mobile banking. Τα yellows που κερδίζεις, µπορείς να τα εξαργυρώσεις: • στους Συνεργάτες του Προγράµµατος • στην υπηρεσία προσφορών yellowday. yellow. Κάνε ό,τι έκανες πάντα και κέρδισε όπως δεν κέρδισες ποτέ!

40 | ΤΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ

Μάθε πώς θα εγγραφείς: www.piraeusbank.gr/yellow, T. 18 2 18 και στα καταστήµατα της Τράπεζας Πειραιώς.

Η πρώτη τράπεζα στην Ελλάδα