ROBERT VENTURI & POP ART
ΙΣΤΟΡΙΑ & ΘΕΩΡΙΑ 6
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ (ar14434) ΕΞΑΜΗΝΟ: 6ο ΑΚΑΔ. ΕΤΟΣ: 2015 – 2016
ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ: Ν. ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ, Π. ΤΟΥΡΝΙΚΙΩΤΗΣ, Κ. ΤΣΙΑΜΠΑΟΣ
"Ο Main Street είναι σχεδόν εντάξει" -Robert Venturi Η ειδοποιός διαφορά που ξεχωρίζει τον Robert Venturi από τους σύγχρονούς του αρχιτέκτονες εντοπίζεται στην στάση που κρατά απέναντι στο συμβατικό τοπίο της αμερικανικής πόλης. Όχι μόνο δεν καταγγέλει τα βάρβαρα στοιχεία που κυριαρχούν στο αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό περιβάλλον, όπως είναι τα billboards, οι φωτεινές επιγραφές ή οι είσοδοι των καζίνο αλλά τα αποδέχεται κρίνοντας ότι προσδίδουν ζωντάνια και ποικιλία στον ιστό της πόλης. Στην θέση αυτή έγκειται ο παραλληλισμός της σκέψης του με εκείνη των καλλιτεχνών της Pop, οι οποίοι επίσης εκτιμούν το χάος που επικρατεί στην εικόνα της πόλης και αντλούν την έμπνευσή τους από τα συμβατικά αντικείμενα που συναντούν σε αυτό. Ο παραπάνω παραλληλισμός αποτέλεσε την αφορμή για περεταίρω έρευνα με θέμα τις σχέσεις τόσο του θεωρητικού, όσο και του πρακτικού έργου του Robert Venturi με το καλλιτεχνικό κίνημα της Pop Art.
http://www.museomagazine.com/SCOTT-BROWN-VENTURI
1 .Στάση απέναντι στο Κουλτουραλιστικό Σύστημα εν ισχύ Το κίνημα της Pop Art αναπτύχθηκε αρχικά στη Μεγάλη Βρετανία και αργότερα στην Αμερική περί τα τέλη της δεκαετίας του '50 και γνώρισε την μεγαλύτερή του απήχηση στις Η.Π.Α. της δεκαετίας του ’60. Η περίοδος αυτή ταυτίζεται με την συγγραφή του βιβλίου «Η Πολυπλοκότητα και η Αντίφαση στην Αρχιτεκτονική» από τον Robert Venturi, αμερικανό αρχιτέκτονα με έδρα την Φιλαδέλφεια. Επομένως, ο αρχιτέκτονας και το καλλιτεχνικό κίνημα ταυτίζονται όχι μόνο χρονικά, αλλά και τοπικά. Από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα μέχρι και τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, η τεχνολογική ανάπτυξη, το καπιταλιστικό σύστημα και η νεωτερικότητα που περιγράφουν τις κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις επηρεάζουν την αντίληψη του μοντέρνου ανθρώπου για τον κόσμο, η οποία πλέον καθορίζεται από τις θετικές επιστήμες, ενώ και το κουλτουραλιστικό σύστημα βασίζεται στον ορθολογισμό. Στα πλαίσια του νεωτερισμού που επικρατεί, οι αρχιτέκτονες της εποχής απορρίπτουν κάθε τι παραδοσιακό και δοκιμάζουν να ξεκινήσουν ξανά από την αρχή. Με αυτόν τον τρόπο, επιστρέφουν στις «σπουδαίες πρωταρχικές μορφές» που εξυμνεί ο Le Corbusier και εξιδανικεύοντας το στοιχειώδες, το καθαρό, το απλό. Τα πράγματα δεν είναι πολύ διαφορετικά για την τέχνη της περιόδου. Εξάλλου η αρχιτεκτονική και η τέχνη πάντα χαράζουν παράλληλες πορείες και επηρεάζουν η μία την άλλη, καθώς και επηρεάζονται από τις συνθήκες της εκάστοτε εποχής και του κάθε τόπου. Επαναφέροντας το θέμα, η τέχνη στην χρονική περίοδο που μελετάμε, ακολουθώντας τις γρήγορες εξελίξεις των γεγονότων, άλλαξε πολλά πρόσωπα. Τα κινήματα διαδέχονται το ένα το άλλο με γοργούς ρυθμούς: Φωβισμός, Εξπρεσιονισμός, Κυβισμός, Πουρισμός, Φουτουρισμός, Αφηρημένη Τέχνη, Ντανταϊσμός, Σουρεαλισμός, δίχως να υπερισχύει κάποιο. Η ταχύτητα που χαρακτηρίζει όλες τις εκφάνσεις της ζωής δεν περιορίζει την επιρροή της μόνο στο πρόσωπο της τέχνης αλλά βρίσκει έκφραση και στα μέσα της. Οι καλλιτέχνες απομακρύνονται από τα παραδοσιακά μέσα τα οποία κρίνονται ως χρονοβόρα και αναζητούν νέες τεχνικές, που συχνά εκμεταλλεύονται την τεχνολογική πρόοδο. Η λήξη του πολέμου μετρά σημαντικές καταστροφές στην Ευρώπη η οποία παύει να είναι το κέντρο της παγκόσμιας καλλιτεχνικής πρωτοποριας και την θέση της καταλαμβάνει η Νέα Υόρκη. Υπό αυτές τις συνθήκες ο Robert Venturi ξεκινά το βιβλίο του με ένα «Ήπιο Μανιφέστο για μια Μη Μονοσήμαντη Αρχιτεκτονική». Ο αρχιτέκτονας θεωρεί ότι ο ορθολογισμός μπορεί να ευφορήσει μόνο σε ένα απλό περιβάλλον στο οποίο κυριαρχεί πλήρης τάξη. Όμως, η σύγχρονη πόλη δεν είναι ουτοπία και κατ´επέκταση ο ορθολογισμός κρίνεται ανεπαρκής. Οι ανάγκες αυξάνονται διαρκώς και αλληλοσυγκρούονται, τόσο σε επίπεδο προγράμματος και δομής αλλά και όσον αφορά τα τεχνολογικά μέσα και τα ζητήματα έκφρασης. Άρα, η αρχιτεκτονική σαν μέσο πρέπει να επαναπροσδιοριστεί έτσι ώστε να εκφράζει την πληθωρικότητα και το διφορούμενο της σύγχρονης ζωής. Ο Venturi καλωσορίζει την πολυπλοκότητα και αποδέχεται την αντίφαση διότι προσδίδουν ζωντάνια και εγκυρότητα στην αρχιτεκτονική που διακυρήσσει. Μία αρχιτεκτονική που πρεσβεύει τον πλούτο του νοήματος και την συγκεχυμένη ζωτικότητα απέναντι στην καθαρότητα του νοήματος και την προφανή ενότητα του Μοντέρνου κινήματος. Χαμογελώντας πονηρά απαντά «less is a bore» στο ιστορικό «less is more» του Ludwig Mies van der Rohe.
Ενώ ο Robert Venturi στάθηκε αντιμέτωπος με το Μοντέρνο κίνημα, η Pop Art διαδέχθηκε με μορφή φυσικής συνέχειας τον χείμαρρο καλλιτεχνικών κινημάτων που προηγήθηκε αυτής από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και ύστερα. Οι καλλιτέχνες της Pop έχουν μελετήσει το έργο που παράχθηκε στο πλαίσιο αυτών των κινημάτων και κρατάνε κάποια στοιχεία, ενώ αφήνουν πίσω άλλα. Πολλές φορές αποκαλούνταν νέονταντά, με αναφορά στο κίνημα του Ντανταϊσμού. Τα δύο κινήματα συνδέονται μεταξύ τους, κυρίως μέσω της κοινής διάθεσης να προκαλέσουν αντιδράσεις και να ανυψώσουν το καθημερινό και συνηθισμένο στη θέση του αντικειμένου της τέχνης. Ο Andy Warhol αντιμετωπίζει το έργο του σαν μία σύνθεση στοιχείων. Από τον κυβισμό κρατά την ανάλυση των μορφών σε επιμέρους σχήματα, ενώ λατρεύει την έντονη χρωματική παλέτα των εξπρεσιονιστών. Ακόμη, επηρεάζεται από τον Μινιμαλισμό και δεν δημιουργεί ακριβείς αναπαραστάσεις ούτε όμως προβαίνει σε ακραία απλοποίηση της φόρμας. Όπως τα προγενέστερα κινήματά της, έτσι και η Pop Art απαρνείται τις παραδοσιακές μεθόδους και ταυτίζεται με την ταχύτητα της εποχής της. Μάλιστα, αν συμπεριλάβουμε στο κουλτουραλιστικό σύστημα της δεκαετίας του ’60 και την βιομηχανία της εικόνας, δηλαδή τον κινηματογράφο, την ραδιοτηλεόραση και τον διαφημιστικό τύπο, τότε μπορούμε να πούμε ότι η Pop Art όχι μόνο διατηρεί θετική στάση απέναντί του αλλά και αντλεί έμπνευση από αυτό για το σημαντικότερο κομμάτι του έργου της.
2. Στάση απέναντι στην παράδοση Στο πρώτο κεφάλαιο ερευνήσαμε την στάση του Robert Venturi και των καλλιτεχνών της Pop απέναντι στο κουλτουραλιστικό σύστημα της εποχής τους και εξάγουμε το συμπέρασμα ότι ο πρώτος το απορρίπτει και προτείνει μία αντιδιαμετρική αρχιτεκτονική, ενώ οι δεύτεροι συντελούν στην ομαλή συνέχιση του, κρατώντας κάποια από τα χαρακτηριστικά του, πετώντας άλλα και προσθέτοντας νέα. Σε αυτό το κεφάλαιο θα μελετήσουμε την τοποθέτησή τους σχετικά με τα κουλτουραλιστικά συστήματα του παρελθόντος που έχουν καθιερωθεί ως παραδοσιακά και θα διαπιστώσουμε την αντιστρόφως ανάλογη αντιμετώπιση. Ξεκινώντας την σύγκριση από την πλευρά του αρχιτέκτονα, αυτό που επιδιώκει ο Robert Venturi μέσα από το βιβλίο του «Η Πολυπλοκότητα και η Αντίφαση στην Αρχιτεκτονική» είναι να προκαλέσει την απλότητα και την καθαρότητα που πρεσβεύει το Μοντέρνο κίνημα καθώς θεωρεί ότι αντιτίθεται στις ανάγκες της κοινωνίας και αγνοεί σημαντικές παραμέτρους. Αυτό το εκτελεί μέσα από μία ιστορική αναδρομή η οποία μας θυμίζει τις πολλαπλές εναλλακτικές λύσεις που έχει προτείνει η Μεγάλη Παράδοση, ιδιαίτερα όσον αφορά την αρχιτεκτονική του Μανιερισμού, του Μπαρόκ και του Ροκοκό.. Με άλλα λόγια, ο αρχιτέκτονας, αφού απαρνείται την αρχιτεκτονική της εποχής του, ανατρέχει στο παρελθόν προκειμένου να αναζητήσει στοιχεία πολυπλοκότητας και αντιφατικές τάσεις ώστε να τεκμηριώσει το μανιφέστο για μια μη μονοσήμαντη αρχιτεκτονική. Κοιτά την ιστορία με αθωότητα και αισιοδοξία. Περνώντας από την θεωρία στην πράξη, η σχεδιαστική διαδικασία που ακολουθεί ο αρχιτέκτονας στο σχεδιαστικό του έργο παραπέμπει στην κλασική μανιεριστική παράδοση: ξεκινά με ένα σχέδιο που κατέχει κλασικές αρετές όπως είναι η συμμετρία και οι διασταυρούμενοι άξονες και το οποίο χαρακτηρίζεται από σαφή τάξη και ενότητα και στη συνέχεια ανατρέπει αυτήν την τάξη ώστε να διευθετήσει τις συγκυριακές παρεκκλίσεις και τις ειδικές ανάγκες του προγράμματος. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με το γραπτό του έργο, όταν σχεδιάζει έχει κατά νου ένα ιστορικό προηγούμενο, το οποίο επιστρατεύει για την επίλυση αισθητικών, μορφολογικών και συμβολικών ζητημάτων. Από την άλλη πλευρά, οι αμερικανοί καλλιτέχνες αισθάνονταν έτοιμοι να κατακτήσουν την παγκόσμια πρωτιά. Για εκείνους η τέχνη σήμαινε την άμεση δημιουργία αισθητικών γεγονότων δίχως αναστολές. Η ευρωπαϊκή κουλτούρα δεν σήμαινε κάτι για τον νέο κόσμο και γι’αυτό την παραμερίζει δίχως δεύτερη σκέψη και αυτό επειδή η τέχνη του παρελθόντος κατακρίνεται ως ελιτιστική. Επομένως, οι καλλιτέχνες δεν παράγουν έργα τέχνης με την παραδοσιακή έννοια του όρου, δηλαδή αντικείμενα στα οποία προσδίδεται πρόσθετη αξία και που κατά συνέπεια θα τα απολαμβάνει μόνο μία ελίτ της οποίας αυξάνουν τον πλούτο και κατ´επέκταση την εξουσία. Αντίθετα, απαρνούνται τις παραδοσιακές τεχνικές και επιστρατεύουν νέες, ικανές αφενός να εισάγουν την τέχνη στο κύκλωμα της μαζικής επικοινωνίας (π.χ. κόμικς, διαφήμιση) και αφετέρου να την κάνουν προσιτή στους πολλούς (π.χ. μεταξοτυπία, υλικά από την καθημερινή ζωή), διότι η τέχνη πρέπει να είναι κάτι που απολαμβάνουν όλοι. Με όμοιο τρόπο απορρίπτουν και τα κλασικά θέματα, όπως είναι τα ειδυλλιακά τοπία και οι στημένες πόζες, διότι μία τέτοια τέχνη δεν είναι αληθινή, και στη θέση της θεματολογίας του παρελθόντος υψώνουν κοινά, καθημερινά αντικείμενα, όπως είναι η τοματόσουπα ή η coca cola του Andy Warhol
http://www.uncubemagazine.com/blog/15926627
http://www.warhol.org/education/resourceslessons/Everyday-Objects-and-Transformation/ https://www.moma.org/learn/moma_learning/andy-warhol-campbells-soup-cans-1962
3. Μαζική κουλτούρα και επικοινωνία Ο Robert Venturi υποδεικνύει στους αρχιτέκτονες εν δράση να μελετούν το έργο των καλλιτεχνών της Pop καθώς προτείνουν νέους τρόπους σκέψης και αντίληψης των πραγμάτων: απαρνούνται τα απατηλά όνειρα της καθαρής τάξης του Μοντέρνου και αγκαλιάζουν το χάος που κυριαρχεί στην σύγχρονη κοινωνία. Όμως, η αρχιτεκτονική, πέρα από την καλλιτεχνική της πλευρά δεν παύει να είναι επιστήμη και ο Robert Venturi, σαν ενεργός θεωρητικός προτείνει τη δική του λύση για την τακτοποίηση του αστικού χάους, με σεβασμό πάντα απέναντι στη μαζική κουλτούρα. Προτείνει λοιπόν, την αναζήτηση της τάξης μέσα από το χυδαίο και περιφρονημένο τοπίο της καθημερινότητας που θα προκύψει με ελαφριές προσαρμογές των συμβατικών στοιχείων που περιφρονούμε ως kitsch. Διότι δεν ευθύνονται τα στοιχεία αυτά καθ´εαυτά για την κοινοτυπία και τη χυδαιότητα της αμερικανικής πόλης, αλλά οι σχέσεις τους στον χώρο και στην κλίμακα. Βλέποντας τα πράγματα υπό διαφορετική οπτική κατορθώνουμε το μέγιστο αποτέλεσμα με τα ελάχιστα μέσα. Φυσικά, πρόκειται για μια τάξη πολύπλοκη και αντιφατική που όμως θα είναι έγκυρη και ζωτική για το αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό σύνολο. Όμοια με τον Robert Venturi ο οποίος αντιλαμβάνεται τα χυδαία απότοκα της μαζικής κουλτούρας ως ευχάριστες εκπλήξεις ζωτικότητας μέσα στο αστικό τοπίο, οι καλλιτέχνες της Pop αντλούν έμπνευση από τα κοινά αντικείμενα του λαϊκού τρόπου ζωής. Με αυτόν τον τροπο, αντικείμενα της τέχνης του Andy Warhol γίνονται αφενός τα αντικείμενα της εμπορικής κουλτούρας που είναι προσιτά σε όλους και αφετέρου ο κόσμος των διασημοτήτων: η τηλεόραση, τα περιοδικά, οι συναυλίες, τα σκάνδαλα και η χλιδή, θέματα που γοητεύουν τον κόσμο όλο και περισσότερο, όσο και τον ίδιο. Ο Warhol διαπιστώνει μία ριζική μεταβολή να υλοποιείται στην κοινωνία. Παρατηρεί περισσότερη ελευθερία και λιγότερους περιορισμούς τόσο στην τέχνη, όσο και σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας: στο ντύσιμο των γυναικών, στον αντικομφορμισμό των χίπις, στην εξάλειψη των αυστηρών δομών, στον τρόπο ζωής. Η μαζική κουλτούρα κατακλύζει την καθημερινότητα και αυτό τον ενθουσιάζει, θέλει να το διαφημίσει. Θέλει ο κόσμος να δει αυτές τις αλλαγές. Όμως, οι χρονοβόρες μέθοδοι της παραδοσιακής τέχνης αδυνατούν να προωθήσουν τους γοργούς ρυθμούς της σύγχρονης εποχής. Επομένως, κατατρέχει στην τεχνολογία, η οποία αντικατοπτρίζει εύστοχα τα αντικείμενα της τέχνης του, ή αλλιώς τα προϊόντα της μαζικής παραγωγής. Παρομοιάζει την τέχνη του με εργοστάσιο και οραματίζεται την δημιουργία μιας γραμμής παραγωγής έργων τέχνης. Άρα, ο Andy Warhol εκμεταλλεύεται την δύναμη της τέχνης ως πομπού με στόχο να προωθήσει την μαζική κουλτούρα. Άλλοι καλλιτέχνες της Pop, όπως είναι παραδείγματος χάρη ο Claes Oldenburg, χλευάζουν μέσα από το έργο τους την μοντέρνα κοινωνία της κατανάλωσης. Τέλος, κάποιοι τρίτοι, όπως είναι ο Roy Lichtenstein επιλέγουν την θεματολογία της Pop Art απλά και μόνο επειδή βρίσκουν κάτι το ζωτικό στην εμπορική τέχνη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι επικροτούν την κοινωνική κατάσταση των ημερών τους. Αν παραλληλίζαμε την τέχνη με την αρχιτεκτονική, ο Robert Venturi θα τοποθετούνταν με το ένα «πόδι» στην πρώτη κατηγορία και με το άλλο στην τρίτη, καθώς αποδέχεται την μαζική κουλτούρα και την ίδια στιγμή εντοπίζει μία ανύποπτη ζωντάνια στα κοινά τεχνουργήματα της, τα οποία θεωρεί ότι αποκτούν μία κάποια χάρη αν τα δει κανείς μεμονωμένα.
Στο βιβλίο που συνέταξε με τη σύζυγό του, Denise Scott Brown, «Μαθαίνοντας από το Las Vegas», ο Robert Venturi παραθέτει τα διδάγματα που αποσπά από την μαζική κουλτούρα, τα οποία ομαδοποιούνται στις έννοιες του συμβολισμού και της εικονογράφησης. Ο Venturi στοχεύει σε μία αρχιτεκτονική που προκαλεί συγκίνηση σε πολλούς ανθρώπους και με πολλούς τρόπους. Κρίνει ότι η παράδοση επιτυγχάνει αυτό το αποτέλεσμα μέσω του συμβολισμού, ο οποίος εντοπίζεται από τα ιερογλυφικά στην αρχαία Αίγυπτο μέχρι και τις αναγεννησιακές τοιχογραφίες. Το Las Vegas του προσφέρει πολύτιμα μαθήματα, διότι στους δρόμους του συναντά ξανά τον συμβολισμό που κατέρριψε το Μοντέρνο κίνημα. Αφού έχει μελετήσει τις διαφορετικές εκφάνσεις του, τόσο στο βάθος της ιστορίας, όσο και στην σύγχρονη αμερικάνικη πόλη, επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει την αρχιτεκτονική ως φορέα συμβόλων. Αν το καλοσκεφτεί κανείς, τόσο ο Andy Warhol, όσο και ο Robert Venturi κερδίζουν τον τίτλο του τεχνικού της επικοινωνίας. Ο πρώτος το κατορθώνει μέσα από την μέθοδο της επανάληψης και της απλοποίησης που εφαρμόζει στα χαρακτηριστικά κολλάζ του, όπως είναι το δίπτυχο της Marilyn Monroe. Στην ουσία ερευνά την διαδικασία αφομοίωσης και διάχυσης της είδησης στην ψυχολογία της μάζας. Οι εικόνες αυτές αρχικά «χωνεύονται» από το υποσυνείδητο, στην συνέχεια απλοποιούνται και στο τελικό στάδιο μετατρέπονται σε οπτικά σλόγκαν. Ο Venturi με τη σειρά του, στο πλαίσιο της μελέτης του Main Street στο Las Vegas, μελετά τις αποστάσεις των billboards και των λοιπών διαφημιστικών σημάνσεων από τον δρόμο και σε συνάρτηση με τα μεγέθη και την ταχύτητα των οχημάτων τους ώστε να εξάγει τα δικά του συμπεράσματα πάνω στην διάχυση της πληροφορίας στο υποσυνείδητο.
http://www.architectmagazine.com/design/of-ducks-and-decorated-sheds-a-review-of-i-am-amonument_o
"Το έργο πρέπει να είναι λαϊκό, (να έχει γίνει για τις μάζες) να είναι εφήμερο (να μην μπορεί να διατηρηθεί πολύ), αναλώσιμο (να ξεχνιέται γρήγορα), φτηνό, να παράγεται μαζικά, να είναι νέο (προσανατολισμένο στη νεολαία), χωρατατζίδικο, σέξι, παιχνιδιάρικο, δελεαστικό και, τέλος, χωρίς αυτό να είναι λιγότερο σημαντικό, να είναι εμπορικό και επιχειρηματικό". Τα στοιχεία που ορίζουν ένα έργο ως Ποπ Αρτ., ορισμός του Richard Hamilton, 1957
http://www.tate.org.uk/art/artworks/warhol-marilyn-diptych-t03093
4. Αντιπαράθεση έργων
Richard Hamilton, «Τι είναι αυτό που κάνει τα σπίτια σήμερα τόσο διαφορετικά, τόσο ακαταμάχητα», 1956, κολλάζ, 0.26x 0.25 μ., Καλιφόρνια, Ιδιωτική Συλλογή
https://www.google.gr/search?q=RICHARD+HAMILTON&espv=2&biw=1956&bih=1025&source=lnms&t bm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwjrv4fpj-_OAhUDVhQKHbSmBXUQ_AUIBigB&dpr=0.67#imgrc=fXmYQdGtLqBPM%3A
Robert Venturi, Scott Brown and associates, Signs of Life: Symbols in the American City, 1976, exhibition, Renwick Gallery of the National collection of Fine Arts, Washington
http://venturiscottbrown.org/pdfs/SmithsonianInstitutionSignsofLife
Η έκθεση του Robert Venturi και των συνεργατών του με θέμα τα σύμβολα στην αμερικάνικη πόλη δομούνταν σε τρεις τομείς που εστίαζαν αντιστοίχως στην κατοικία, τη εμπορική γραμμή και τον δημόσιο χώρο. Για αυτήν την αντιπαράθεση θα εστιάσουμε
στην πρώτη κατηγορία, όπου ο Venturi δημιουργεί τρισδιάστατα κολλάζ με την χρήση αντικειμένων, επίπλων, διακοσμητικών στοιχείων, πετασμάτων και εκτυπωμένων όψεων ώστε να απεικονίσει την αμερικανική κατοικία, τόσο εσωτερικά, όσο και εξωτερικά. Ύστερα, πάνω σε αυτά τα κολλάζ, αναγράφει με την χρήση speechbubbles τους συμβολισμούς που εντοπίζει, όπως είναι στην εικόνα η θύρα σε στυλ Art Deco. Τα κολλάζ του Venturi παραπέμπουν σε αυτά του Richard Hamilton, ο οποίος παρουσιάζει το εσωτερικό μοντέρνων αμερικανικών οικιών. Στο συγκεκριμένο απεικονίζονται ένας μυώδης άνδρας και μία γυναίκα που ποζάρει αυτάρεσκα, οι οποίοι μοιάζουν να ενσαρκώνουν το πρότυπο της μοντέρνας ζωής. Οι συμβολισμοί δεν λείπουν ούτε από το κολλάζ του Hamilton, όμως αυτή τη φορά σχολιάζουν το καταναλωτικό πρόσωπο της σύγχρονης κοινωνίας, που αντιπροσωπεύεται από την τηλεόραση και τις διαφημίσεις που δεσπόζουν στο έργο τέχνης.
Robert Rauschenberg, Ο προσκυνητής, 1960, mixed media με ξύλινη καρέκλα
http://www.artnet.com/magazineus/features/saltz/saltz1-11-06_detail.asp?picnum=7
Ο προσκυνητής του Robert Rauschenberg αφορά ένα έργο της Pop Art που αποτελείται από έναν πίνακα και μία ξύλινη καρέκλα που στέκεται μπροστά του. Με την προσθήκη ενός χρηστικού αντικειμένου ο καλλιτέχνης θολώνει τα όρια μεταξύ τέχνης και καθημερινότητας ώστε να ατυτίσει την Τέχνη με την ζωή και εισάγει ένα κομμάτι του περιβάλλοντος στο έργο του. Με αυτόν τον τρόπο σπρώχνει τα καλλιτεχνικά μέσα στα όριά τους καθώς ολόκληρη η αίθουσα καθίσταται εν δυνάμει τμήμα του έργου τέχνης. Παράλληλα, η καρέκλα μετατρέπεται σε στοιχείο διπλής λειτουργίας, καθώς αποτελεί κομμάτι του πίνακα αλλά ταυτόχρονα δεν παύει να αποτελεί ένα καθιστικό. Με παρόμοιο τρόπο τα αντικείμενα στα τρισδιάστατα κολλάζ του Robert Venturi αποκτούν διπλή λειτουργία: μετατρέπονται σε σύμβολα του αμερικανικού τρόπου ζωής ενώ διατηρούν την λειτουργική χρήση τους.
Robert Venturi, Vanna Venturi House, 1964, Philadelphia
http://constructionlitmag.com/architecture/vanna-venturis-hybrid-house/
Ο συμβολισμός της τυπικής αμερικάνικης κατοικίας έχει απασχολήσει τον αρχιτέκτονα και στο παρελθόν. Η κατοικία που σχεδίασε για την μητέρα του το 1964 στην Φιλαδέλφεια αποτελεί την υλοποίηση μιας παιδικής ζωγραφιάς. Ο Venturi κατασκευάζει και ταυτόχρονα αποδομεί το αμερικάνικο σπίτι. Για παράδειγμα, επιλέγει την τυπική δίριχτη στέγη της αμερικανικής κατοικίας των προαστίων , αλλά την διακόπτει στην κορύφωσή της. Αντίστοιχα, τοποθετεί το καθιστικό στο κέντρο της κάτοψης με το τζάκι να δεσπόζει, αλλά η σκάλα διεκδικεί την πρωτοκαθεδρία.
Τρεις σημαίες, Jasper Jonhs, 1958,
http://www.jasper-johns.org/three-flags.jsp
Venturi and Rauch, Architects and Planners, North Canton Civic Center Project, YMCA, Ohio, 1965
https://www.google.gr/search?q=ymca+venturi&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwj4iOrpu_OAhVGOpoKHR1aAxEQ_AUICCgB&biw=1956&bih=959&dpr=0.67#imgrc=Guz0IcoHkEy1hM%3A
Οι τρεις σημαίες του Jasper Johns αποτελούν ένα ακόμα έργο της Pop Art το οποίο αντανακλά την περηφάνεια για τον αμερικάνικο τρόπο ζωής. Απεικονίζει τρεις σημαίες, αντιθετικές σε μέγεθος αλλά ανάλογες σε σχήμα τοποθετημένες ομόκεντρα πάνω στον καμβά. Τα υπερτιθέμενα στοιχεία προσδίδουν στο έργο μία ένταση όμοια με εκείνη που αποδίδουν τα περίπου τετράγωνα ανοίγματα ποικίλων μεγεθών στο κέλυφος του κτιρίου της Y.M.C.A. του Robert Venturi. Το κτίριο τοποθετείται πάνω σε πλατεία, αντικριστά με ένα επιβλητικό εργοστάσιο, το οποίο καλούνταν να αντισταθμίσει. Επομένως, υπήρχε ανάγκη για λίγα και μεγάλα ανοίγματα αλλά αυτά θα έρχονταν σε αντίφαση με το εσωτερικό πρόγραμμα. Για αυτόν τον λόγο ο αρχιτέκτονας δημιουργεί μία πρόσοψηφίλτρο μπροστά από την πραγματική και έτσι τρυπά το κτίριο ανάλογα με τις ανάγκες του ενώ εξασφαλίζει μία πρόσοψη με ρυθμικά και υπερτιθέμενα ορθογωνικά ανοίγματα τα οποία αποδίδουν την απαιτούμενη μνημειακότητα.
Venturi, Rauch, Gerod, Clark, Jones, διαγωνισμός για το Copley Square, 1966
Claes Oldenburg, Dropped Cone,
steel, plastic, balsa wood, polyester gelcoat, 12.1μ. x 5.8μ., Neumarkt Galerie, Cologne, Germany, 2001
http://oldenburgvanbruggen.com/largescaleprojects/droppedcone-01.htm
Σε σύγκριση με τους εκτενείς ελεύθερους χώρους στο αμερικανικό αστικό τοπίο, το οικόπεδο που καλέστηκαν να επιλύσουν οι αρχιτέκτονες ήταν περιορισμένο από αυτοκινητόδρομους και πολυώροφα κτίρια. Η ομάδα των αρχιτεκτόνων επέλεξε να εντείνει αυτό το γεγονός, το οποίο συνδυαστικά με την ιδιοσυγκρασία του μέσου αμερικάνου ο οποίος δεν αισθάνεται άνετα να κάθεται δια μέσου μιας απέραντης πλατείας οδήγησε στην δημιουργία μίας “anti-piazza”. Προκειμένου να μην κλέψει προσοχή από την Trinity Church που βρίσκεται στην γωνία του οικοδομικού τετραγώνου, η επίλυση του θέματος δεν αποτελεί μία γλυπτική μορφή. Αντίθετα, το οικόπεδο καναβοποιείται με πρότυπο την ρυμοτομία της γύρω περιοχής και τα οικοδομικά τετράγωνα πλέον συμβολίζονται με φυτεμένα λοφάκια, ενώ οι δρόμοι ορίζονται με σειρές δέντρων. Ο ρυθμός του κανάβουτων φυτεμένων λόφων διακόπτεται με δύο εξαιρέσεις: ένα οικοδομικό τετράγωνο με αντίστροφη τομή που λειτουργεί ως μικρό αμφιθέατρο και φυσικά μια μικρογραφία της Trinity Church που δεν γίνεται να λείπει από την μικρογραφία της ευρύτερης περιοχής. Επομένως, οι αρχιέκτονες δημιούργησαν μία σμικρυμένη αμερικανική κοινότητα την οποία μπορεί κανείς να πλησιάσει, να περπατήσει και να αντιληφθεί υπό μία νέα οπτική. Αντιστρόφως ανάλογα εργάζεται ο Pop καλλιτέχνης Claes Oldenburg, ο οποίος μεγεθύνει σύμβολα του αμερικάνικου τρόπου ζωής και τα τοποθετεί στον δημόσιο χώρο. Αντικείμενα της τέχνης του είναι τα σύμβολα της καταναλωτικής αμερικάνικης κοινωνίας: το βιομηχανοποιημένο, τυποποιημένο φαγητό, όπως είναι τα hot dogs και τα hamburgers. Παρουσιάζοντας τα αντικείμενα εκτός του συνήθους πλαισίου αναφοράς τους, τα εκθέτει σε νέο νόημα. Όταν βρίσκονται στον δημόσιο χώρο, οι περαστικοί τους χαρίζουν ένα βλέμμα, αλλά δεν στέκονται παραπάνω. Με αυτόν τον τρόπο τονίζεται η ιδιότητά τους ως προϊόντα γρήγορης κατανάλωσης. Όμως, ο καλλιτέχνης τα ταυτίζει με τον αμερικάνικο λαό ο οποίος κατ’επέκταση κρίνεται ως αναλώσιμος.
Robert Venturi & Scott Brown, Sainsbury Wing, National Gallery London
http://www.archdaily.com/781839/ad-classics-sainsbury-wing-national-gallery-london-venturiscott-brown
Andy Warhol, You’re In, mixed media, 1967
http://www.warhol.org/education/resourceslessons/Everyday-Objects-and-Transformation/
O Robert Venturi πάντα αντλεί έμπνευση από την αρχιτεκτονική παράδοση σε επίπεδο μορφολογίας και συμβολισμού όταν σχεδιάζει αλλά χωρίς να προσέχει ώστε να
είναι ιστορικά σωστός. Στην πτέρυγα Sainsbury, στην εθνική πινακοθήκη του Λονδίνου, διακρίνουμε πληθώρα αναφορών στην παράδοση. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ένθετα μεταλλικά υποστηλώματα σαν αυτό της εικόνας. Η μορφή τους θυμίζει κορινθιακά κιονόκρανα, καθώς παραπέμπει σε φύλλα που ανθίζουν, αλλά οι αναλογίες είναι διαστρεβλωμένες, τα χρώματα ξένα, η δομική υπόσταση περιττή και το υλικό παράταιρο. Άρα, με αφορμή μία λεπτομέρεια από την παράδοση, ο Venturi εφευρίσκει νέες φόρμες προκειμένου να επιλύσει μορφολογικά ζητήματα. Με παρόμοιο τρόπο, ο Andy Warhol παίρνει ένα οικείο στοιχείο της μαζικής κουλτούρας και επεμβαίνει πάνω του. Μία απλή μεταβολή, σαν τον χρωματισμό των μπουκαλιών της coca cola αλλάζει την οπτική αντίληψη, την αισθητική, ακόμα και τη φύση του αντικειμένου.
“I take a cliche and try to organize its forms to make it monumental. The difference is often not great, but is crucial.” -Roy Lichtenstein
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Robert Venturi, Πολυπλοκότητα και Αντίφαση στην Aρχιτεκτονική, Εκδότης: Γεώργιος Σ. Κατσούλης, Σπυρίδωνος Τρικούπη 42, Αθήνα Giulio Carlo Argan, Η Μοντέρνα Τέχνη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρητης, Ηράκλειο, 2013 Giulio Carlo Argan, Η Μοντέρνα Τέχνη 1770-1970, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρητης, Ηράκλειο, 2014 Robert Venturi, Denise Scott Brown, Learning from Las Vegas, επεξεργασία από Aron Vinegar,Michael, J. Golec, University of Minesota Press, Mineapolis, Λονδίνο Bernd Evers,Christof Thoenes, Architectural Theory: From the Renaissance to the Present, Taschen, Italy Μετάφραση Κατερίνα Μπάσμπα, Θέματα Χώρου+ Τεχνών 16/1985, σελ.71-72, από συνέντευξη που δόθηκε το Μάϊο του 1978 και δημοσιεύτηκε στο Harvard Architectural View 1/1980 http://www.archdaily.com/130389/interview-robert-venturi-denise-scott-brown-byandrea-tamas Εμμανουήλ Μελίτα, Η Τέχνη του πρώτου μισού του 20ου αιώνα (1900-1950) ζωγραφικηγλυπτικη, Αθήνα, 2006 http://www.tate.org.uk/art/artists/andy-warhol-2121 http://www.moma.org/collection/artists/6246 https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/architecture-20c/a/venturi-housedelaware http://venturiscottbrown.org/pdfs/SmithsonianInstitutionSignsofLife http://archinect.com/features/article/96145/learning-from-learning-from-i-on-robertventuri-and-denise-scott-brown-and-the-recent-yale-symposium-on-their-works-andwritings