Meedoen

Tot op hoge leeftijd blijven meedoen in de samenleving is goed voor onze geestelijke en lichamelijke gezondheid. En het is ook maatschappelijk zeer welkom, gezien de vergrijzing en de toenemende krapte op de arbeidsmarkt. Maar het belangrijkste is toch wel: meedoen geeft zin. Zin aan het leven en zin in het leven. Daarom een dossier over meedoen in allerlei vormen, vol inspiratie, tips, feiten, cijfers en verhalen. Leest u mee?

Dossier Meedoen

Karen van Oudenhoven-van der Zee, nieuwe directeur van het SCP

Vergrijzing, krapte op de arbeidsmarkt, polarisatie. Als we het nieuws en politici moeten geloven hebben we genoeg redenen om ons zorgen te maken. Toch geven veel Nederlanders hun leven een dikke voldoende. Daar weet Karen van Oudenhoven-van der Zee, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), alles van. Daarom vroegen we haar hoe het écht met ons gaat: “Met de meeste Nederlanders gaat het gelukkig best goed.”

TEKST MARIJE REMMELINK

U BENT SINDS OKTOBER 2022 DIRECTEUR BIJ

HET SCP. WAT IS UW ROL?

“Als directeur ben ik eindverantwoordelijk voor het werk van het SCP. Als directie geven we richting aan de inhoudelijke koers van het onderzoek van het SCP en daarnaast bewaken we de kwaliteit van het onderzoek en van de expertise die mensen inbrengen. Daarbij werken we veel samen met universiteiten, beleidsmakers en de andere planbureaus. En als ‘boegbeeld’ word ik in het Haagse veel gevraagd om te adviseren, onder andere door het kabinet.”

WAT ZIJN MOMENTEEL BELANGRIJKE THEMA’S IN ONZE SAMENLEVING?

“Grote thema’s zijn onder meer de krapte op de arbeidsmarkt en de vergrijzing. Wat betreft vergrijzing: het is heel mooi dat mensen ouder worden, maar het heeft ook gevolgen voor de samenleving. Jaren geleden was het zo dat tegenover één 65-plusser zo’n 5 werkenden stonden.

Op dit moment zijn dat 3 werkenden, en dat gaat verder richting de 2,4. Dat betekent een uitdaging voor de samenleving, want je wilt de pensioenen en de zorg voor

Dossier Meedoen

ouderen kunnen blijven betalen. Nederland is van oudsher een land waarin goede zorg beschikbaar en bereikbaar moet zijn voor iedereen. Maar als we dat zo willen houden, zijn er maatregelen nodig zodat die zorg ‘bemensbaar’ en behapbaar blijft.”

DIT JAAR BESTAAT HET SCP VIJFTIG JAAR. WAAR KIJKT U MET TROTS OP TERUG?

“In de beginjaren deed het SCP vooral onderzoek naar hoe het met Nederlanders gaat op sociaal en cultureel vlak, destijds waren we vooral aan het ‘tellen’. Later kwam er meer focus op het begrijpen van de cijfers en het achterhalen van verklarende factoren. Op basis daarvan kan je beleid maken dat richting de oplossing leidt. En we zijn nu nog meer aan het verschuiven, namelijk richting het onderzoeken van handelingsperspectieven. Dus dat is een hele transformatie. Verder ben ik er trots op dat we al die jaren het kabinet een spiegel hebben kunnen voorhouden. In de naoorlogse periode is er veel focus gelegd op hoe het economisch met ons ging. Maar als het economisch goed gaat, wil dat nog niet zeggen dat het in sociaal en cultureel opzicht goed gaat. Ik denk dat het SCP daardoor consequent heeft laten zien welke mensen extra aandacht nodig hebben, zodat politiek en beleidsmakers maatregelen hebben genomen voor deze kwetsbare groepen.” je werk, maar ook in onbetaalde activiteiten, zoals op je sportclub, als vrijwilliger of binnen je familie. Zinvolle activiteiten ondernemen draagt bij aan je sociale netwerk en je identiteit. Daarnaast is participatie een belangrijk thema omdat de vergrijzing doorzet en er een plafond is aan de arbeidsparticipatie. En de voorspelling is dat die krapte er de komende twee decennia nog wel zal zijn. Door het tekort aan werkende mensen zal de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid mensen stimuleren om meer te gaan werken. Tegelijkertijd zie je dat de vraag naar mantelzorg toeneemt, volgens het RIVM richting 2040 zelfs met 70 procent. Dat betekent dat steeds meer werkende mensen ook mantelzorg moeten gaan verlenen.”

VEEL WERKENDE MENSEN HEBBEN HET NU AL DRUK, KAN DAT ER WEL BIJ?

“We moeten ons ervan bewust zijn dat er een grens is aan wat mensen kunnen doen. Als je daar overheen gaat raken zij overgestimuleerd en krijgen ze bijvoorbeeld stress of burnout-klachten. Maar we hebben ook nog steeds veel onbenut arbeidspotentieel. Er zijn veel mensen die wel kunnen of willen werken, maar dat om allerlei redenen niet doen. Zoals mensen met een beperking, statushouders en mensen die met pensioen zijn. Zij lijden vaak juist aan onderstimulatie. We zouden hen meer kunnen laten participeren.”

HOE ZIT DAT PRECIES VOOR 65-PLUSSERS?

HET THEMA VAN HET SCP-LUSTRUM IS PARTICIPATIE. WAAROM IS DIT EEN BELANGRIJK THEMA?

“Participatie is om twee redenen heel belangrijk. De eerste is dat als mensen participeren op een zinvolle manier, ze gelukkiger en gezonder zijn. Dat kan participatie zijn op

“Er zijn steeds meer mensen die met pensioen zijn, maar die nog prima kunnen en willen participeren. Met een (betaalde) baan, vrijwilligerswerk of mantelzorg. We hebben het vaak over vitaal ouder worden. Dat betekent ook dat je actief met dingen bezig wilt zijn. En dat kan een win-winsituatie zijn op die punten waarop de jongere groepen misschien minder een bijdrage kunnen leveren. Omdat zij druk zijn met werk, zorg voor hun eigen kinderen en soms ook nog mantelzorgtaken. Ik zeg niet dat we dan maar alle mantelzorgtaken bij gepensioneerden moeten leggen. Maar we moeten goed kijken naar hun talenten, behoeften en veerkracht. De gedachte dat ouderen alleen maar kwetsbaar zijn, klopt niet.”

TOT SLOT: HOE GAAT HET MET NEDERLANDERS IN SOCIAAL EN CULTREEL OPZICHT?

“Met de meeste Nederlanders gaat het gelukkig best goed. De meesten geven hun leven een voldoende. Ze kunnen goed rondkomen en hebben een goed sociaal netwerk. Maar van de economische groei van de afgelopen jaren heeft niet iedereen kunnen profiteren. Er zijn ook Nederlanders met wie het niet zo goed gaat. Dat zijn er zo’n 1 op de 6. Zij hebben een beperkt sociaal netwerk, kampen met gezondheidsproblemen, hebben geen werk of een onzekere werksituatie. Deze mensen hebben vaak ook een laag zelfbeeld.”

IS ZO’N VERSCHIL PROBLEMATISCH?

“Uit ons onderzoek blijkt dat mensen die kwetsbaar zijn weinig vertrouwen hebben in de overheid. Daarin schuilt het risico van polarisatie. Op dit moment hebben we geen bewijs dat polarisatie toeneemt. Wel zien we polarisatie in het politieke debat waar het er hard aan toe gaat, waardoor burgers zich zorgen gaan maken over de sociale cohesie in de samenleving. Ons onderzoek laat zien dat de verbinding die mensen hebben met anderen in hun omgeving, de afgelopen periode niet is gedaald. Je ziet ook veel dat Nederlanders zich zorgen maken over de economische situatie in ons land, terwijl een ruime meerderheid van de Nederlanders tevreden is over de eigen economische positie. Er zijn groepen met problemen en veel mensen maken zich zorgen over de toekomst. Maar ondanks dat gaat het met de meeste Nederlanders dus gelukkig best goed.”

Karen

Van Oudenhovenvan Der Zee

Karen van Oudenhoven-van der Zee werkte jarenlang als conrector en decaan van de Faculteit der Sociale Wetenschappen aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam. Daarvoor werkte zij aan de Universiteit Twente en de Rijksuniversiteit Groningen. Sinds oktober 2022 is Van Oudenhoven-van der Zee directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau.

Het Sociaal en Cultureel Planbureau

Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), opgericht in 1973, is een onafhankelijk instituut dat volgt, verklaart en verkent hoe het met de inwoners van Nederland gaat op sociaal en cultureel gebied. Het SCP rapporteert de uitkomsten van hun onderzoek aan de regering en het parlement.