S.M.A.K. (De Standaard) by My Own Business

DS_bijlage2.indd 1

WOLFSON PETER DE CUPERE KAREL LEON CORNEL RICHARD LONG YUJI TAKEOKA PIERPAOLO CALZOLARI DENNIS OPPENHEIM SURASI KUSOLWONG JEF VERHEYEN MARCEL YSEWIJN ROE ETHRIDGE GUY VANDENBRANDEN HUGO CLAUS ROYDEN RABINOWITCH STAN DOUGLAS DAVID HAMMONS RICHARD SERRA MANFREDU SCHU PETER OTTO MAURICE DE CLERCQ WIM T. SCHIPPERS HENRIK OLESEN TOMAS RAJLICH ERIKA

Deze bijlage valt niet onder de verantwoordelijkheid van de redactie van De Standaard. © Thomas Sweertvaegher

BREY BERLINDE DE BRUYCKERE JAN COX MARK LUYTEN JONATHAN HOROWITZ MICHEL SEUPHOR JOSEPH GRIGELY JÜRGEN MEYER TIMOTHY HENNESSY LAWRENCE WEINER YVES DE SMET GIOVANNI MANFREDINI CATHY WILKES CHAIM VAN LUIT IAN HAMILTON FINLAY JAN VAN NUNEN ANGEL VERGARA SANTIAGO CARL DE KEYZER THOMAS BOGAERT JEANNE PORTENART ULRICH RÜCKRIEM JAMES REINEKING JORDAN

LUCEBERT SASKIA OLDE WOLBERS LUCHEZAR BOYADJIEV PETER SANTINO MANFRED PERNICE FRANS CLEMENT NICO DOCKX ARMAND FERNANDEZ ERRÒ FRITZ KLEMM POL MARA JEAN DECOSTER TONY BEVAN PHILIPPE VANDENBERG WILLEM VAN HECKE TATJANA GERHARD KLAUS VOM BRUCH JOHAN DE WILDE M.C. ESCHER OSCAR MURILLO NICOS BAIKAS DIRK PAUWELS HUNDERTWASSER JASPER JOHNS RICARDO

S.M. A.K.

2/05/19 23:19

Heb je zelf ook die indruk, dat kunst en cultuur in de verdrukking komt? ‘Ik heb de indruk dat er meer geschreven wordt over het feit dat het Louvre vorig jaar tien miljoen bezoekers trok dan over wat daar te zien is. Of over het feit dat een werk van Da-

D pp e t e V ips an van Ca ute re

DS_bijlage2.indd 2

vid Hockney, van wie er eveneens een schilderij in onze collectie zit, voor een recordbedrag van negentig miljoen dollar werd geveild. Pas op: we mogen niet ongevoelig zijn voor cijfers – het S.M.A.K. moet óók bezoekers trekken. Maar dat is niet de kern van de zaak. Belangrijker is dat er in de wereld nog plekken zijn die een andere logica hanteren. Of die logica dan beter of slechter is: dat doet er niet toe. Wie gaat dat trouwens zeggen, dat het ene beter is dan het andere? Ik stel vast dat het op politiek vlak vandaag ook voortdurend spaak loopt. In mijn naïviteit denk ik dan wel eens dat het met wat meer kunst en cultuur in de wereld allemaal vlotter zou gaan.’

‘Als ik dit takje in het museum op de grond leg, gaan mensen denken dat het een kunstwerk is. Ongelofelijk toch!? Want als ik datzelfde takje in een operatiezaal leg, gaat niemand denken dat het een medisch instrument is’ Philippe Van Cauteren, directeur S.M.A.K.

Dus kunst kan de wereld dan tóch veranderen? (lacht) ‘Enerzijds hoop ik van niet, want dan zou de politiek er zich meer mee bemoeien. Anderzijds zou er dan misschien wel meer geld voor zijn. Weet je, ik geloof echt dat we – zonder het zelf te beseffen – in een ongelofelijk groot historisch moment leven. Als binnen honderdvijftig jaar historici, sociologen, antropologen en alle andere ogen naar de periode tussen het instorten van WTC-torens in New York en 2023 gaan kijken, dan gaan ze een verandering in de maat-

1. Mark Manders Landscape with Colours, 1997 ‘S.M.A.K. heeft verschillende werken van Manders in de collectie, maar dit is mogelijk mijn favoriet – een soort anoniem stilleven van een ongelofelijke schoonheid dat zich beweegt tussen schilderkunst en sculptuur. Helaas heeft het Highligts for a Future niet gehaald omdat het zo groot is, en bovendien ook moeilijk te combineren met andere werken.’

Je bedoelt dat er ‘een toekomst’ staat, niet ‘de toekomst’? ‘Ja, want niemand weet vandaag hoe dé toekomst er zal uitzien. Maar ook: wie weet wat de hoogtepunten van morgen zullen zijn? Toen Willy van den Bussche in 1996 de expo Van Ensor tot Delvaux organiseerde, kwamen mensen daar in bosjes naartoe. Want iedereen zoekt graag het comfort op van wat hij kent, en iedereen ziet graag ‘highlights’. Met onze verjaardagstentoonstelling willen we hen die hoogtepunten ook geven, maar het zijn niet per definitie al onze duurste of bekendste werken. Ja, de Hockney hangt er. Maar dan wel naast Blow-up, een werk van Herman Van Ingelgem dat zogezegd honderdduizend keer minder waard is en dat in feite gewoon aan de hand van niet meer dan vier uitgesneden hoekjes uit magazines een schilderij suggereert. Los van het feit dat dat een uitnodiging is naar het publiek om daarover na te denken, blijft dat ook het prachtige aan een museum: het vermogen om dingen een andere waarde of oriëntatie te geven door ze een bepaalde plaats te geven. (haalt een takje uit zijn zak) Als ik dit takje in het museum op de grond leg, gaan mensen denken dat het een kunstwerk is. Ongelofelijk toch!? Want als ik datzelfde takje in een operatiezaal leg, gaat niemand denken dat het een medisch instrument is.’ Mensen kunnen natuurlijk ook denken dat je met hun voeten speelt. ‘Dat is zo, en dus mag je daar geen misbruik

2. Ann Veronica Janssens Untitled (Blue Glitter), 2015 ‘Sinds we dit werk gekocht hebben, is het al vijf keer getoond. Ik kan er mij dan ook onwaarschijnlijk mee identificeren. Wat ik nu ga zeggen, is echt puur persoonlijke projectie, maar het is precies een portret van mij: fluïde, totaal niet hiërarchisch, zonder regels. Of zo zou ik toch zeker wíllen zijn. Het is echt niets en alles tegelijkertijd. Licht en ruimte die plots één worden.’

2/05/19 23:19

WINTERSBERGER ROSÂNGELA RENNÓ ADAM LEECH DAN FLAVIN HORST ANTES SALAM ATTA SABRI RONY HEIRMAN JIM DINE JAMES COLEMAN MARIJKE VAN WARMERDAM GIULIO PAOLINI JAN VAN OOST BART LODEWIJKS LUCIANO FABRO ELIZABETH EWART GERRY BIBBY HANS-PETER FELDMANN SERGE POLIAKOFF JAMES WELLING TOON TERSAS STIJN ANK GASTON DE MEY CHRISTO KATHARINA HEINRICH KAI ALTHOFF

Het is begin april, de verjaardagstentoonstelling De Collectie (1), Highlights for a Future van het Gentse S.M.A.K. trekt inmiddels al ruim twee weken horden bezoekers, en Philippe Van Cauteren stapt het café van ‘zijn’ museum binnen met een boek in de hand: Het nut van het nutteloze van Nuccio Ordine. De artistiek directeur moet lachen, als we hem vragen of hij daarmee iets over het S.M.A.K. wil zeggen. ‘Puur toeval! Ik heb het gekregen van een kunstenaar, Ante Timmermans, en ik heb er onmiddellijk tien exemplaren van gekocht voor onder meer de stafleden van het museum.’ Uit eigen zak, voegt hij er gelijk aan toe. ‘Het boek is een compendium met teksten van onder anderen Ovidius, Shakespeare en Kant, en een inleidend essay over het nut en onnut van kennis, cultuur en beschaving. En over hoe alles wat niet efficiënt of winstgevend is steeds meer in de verdrukking komt. Terwijl ik het juist fantastisch vind om met het nutteloze bezig te zijn. Want dat is hoe veel mensen in onze samenleving een museum zien, toch? Als iets nutteloos? En ze hebben gelijk! Met wat hier te zien is, kun je geen kuil graven of iemand genezen. Meer nog: alle betekenis die de dingen hier hebben, is erop geprojecteerd. Maar dat is er juist zo enorm fascinerend aan!’

schappij zien die zo groot is als die van de middeleeuwen naar de renaissance. Zeker weten! Je voelt die spanning ook, tussen mensen met enorm progressieve ideeën en mensen die daar met de billen dichtgeknepen van huiveren. Dat zijn de groeipijnen van een nieuw samenlevingsmodel. Vandaar ook de titel van onze verjaardagstentoonstelling: Highlights for a Future.’

STIJN COLE SOFIA HULTÉN GER VAN ELK OSKAR KOKOSCHKA JEF GEYS KENDELL GEERS GASTON BOGAERTS ELLY STRIK OTL AICHER JAVIER TÉLLEZ MICHEL FRANÇOIS REINHARD MUCHA JEROEN EISINGA CLAUDE VIALLAT ANNE WENZEL MIKE KELLEY SHUSAKU ARAKAWA AVERY PREESMAN PAUL GEES JOËLLE TUERLINCKX KURT RYSLAVY JOHANNES KAHRS JOE SCANLAN ROBERT MATTA MARCEL MAEYER LAMBERT MARIA

WIENER MARTIN ASSIG GILBERT & GEORGE HANS HARTUNG ENRICO BAJ KRISTJÁN GUDMUNDSSON JAN VERCRUYSSE UGO DOSSI WILLY VAN SOMPEL MAGALI LARA SUSANNE TUNN JOZEF MEES MARIE JOSÉ BURKI DAN VAN SEVEREN MICHAEL ROSS PIOTR NATHAN FRITZ WINTER NAT FINKELSTEIN EUGENIO CARMI RIK DE VOS RODNEY GRAHAM FRANK THEYS VINCENT GEYSKENS MARK VERSTOCKT WILLEM OOREBEEK

HOCKNEY RENÉ VAN KERSAVOND JEAN-SYLVAIN BIETH JOANA ESCOVAL MOSHE NINIO JEAN-MARC NAVEZ LAURA OWENS KATHARINA FRITSCH RINUS VAN DE VELDE WINFRED GAUL KELLEY WALKER DOUGLAS HUEBLER VITO ACCONCI ANDY WARHOL MARIEN SCHOUTEN RUDOLF MEERBERGEN LINDA VAN NECK PAUL BOWEN PJEROO ROOBJEE MARIA SEREBRIAKOVA HIWA K DIDIER VERMEIREN LUDWIG REDL DANIEL

Als het van S.M.A.K.-directeur Philippe Van Cauteren afhangt, komt er morgen een nieuw museum. Maar minstens even belangrijk: het S.M.A.K. moet voor Van Cauteren nu al het museum van morgen zijn. ‘Een ongelofelijk wendbare catamaran die ook dient als stedelijk laboratorium’, om precies te zijn.

Ph ili

ROTHENBERG VIA LEWANDOWSKY THOMAS RUFF PIET BEKAERT MARIO GARCIA TORRES ORLA BARRY RAPHÄEL BEJAR HUGO DEBAERE GUY MEES MICHAEL BIBERSTEIN LÉOPOLD LECLERCQ JORIS GHEKIERE JOSEF FELIX MÜLLER BART SOUBRY KADER ATTIA THÉ VAN BERGEN JOCHEN GERZ GHISLAIN FERNANDE PIERRE VLERICK MARIUSZ KRUK LOUIS CANE ANTON ROOSKENS LUDWIG VANDEVELDE EVELYNE AXELL DAVID

‘Een museum moet méér zijn dan een plek waar kunstwerken worden uitgestald als dode vlinders op een isomoblokje’

Nu nog een paar bokshandschoenen en je bent precies Jan Hoet. (schatert) ‘Ik denk dat ik in wezen even enthousiast ben als Jan. En net als Jan wil ik dat het museum impact heeft, en dat mensen er nieuwsgierig naar zijn. Jan was niet te beroerd

3. Shikh Sabbir Alam The Elephant, 2017 ‘Ik zag dit werk in Bangladesh hangen, toen ik daar was voor de Dhaka Art Summit, en het liet mij niet meer los. Schilderkunst blijft mij sowieso ook fascineren: ik vind het ongelofelijk dat mensen vandaag nog altijd de behoefte voelen om voor een wit doek te gaan staan en daar een spoor op na te laten. Bleek de kunstenaar dan ook nog eens grote fan te zijn van Raoul De Keyser, dus ja …’ DS_bijlage2.indd 3

‘Ik hoop dat kunst de wereld vooral níet kan veranderen, want dan zou de politiek er zich meer mee bemoeien. Al zou er dan misschien wel ook meer geld voor zijn’ Philippe Van Cauteren, directeur S.M.A.K.

Draag je als S.M.A.K. niet ook een beetje bij aan de marktwaarde van een kunstenaar? ‘Ik denk dat wij aandacht voor het werk van een kunstenaar kunnen genereren, en daar ben ik blij om. Maar het S.M.A.K. is niet coquette genoeg om te wegen op zijn marktwaarde. Ook dáár ben ik blij om.’ Intussen pleit je wel voor een nieuw gebouw. ‘Ja, maar … Dat moet geen Guggenheim Bilbao zijn, hé! Ik pleit niet voor een exuberante slagroomtaart. Dat kan iets heel eenvoudigs zijn. (pakt een stapel bierviltjes en begint een huisje te bouwen) Het kan dit zijn. Maar dan liefst iets stevigers. (lacht) Gewoon een deftig onderdak voor kunstenaars, onze collectie en het publiek. De verjaardagstentoonstelling doet het erg goed. Gisteren hadden we achthonderd man over de vloer, onder wie een pak scholieren. Op een dinsdag! Maar er staan hier nu ook een hoop werken waarvoor mensen normaal naar Parijs of Londen reizen. In feite is deze expo het prototype van het nieuwe museum: wat we nu

4. Javier Téllez Œdipus Marshal, 2006 ‘Téllez maakt altijd films – meestal op 35mm – waarin hij werkt met mensen met een psychische kwetsbaarheid die ook worden betrokken bij het schrijven van het script. Zijn ouders waren beide psychiater en zijn werk is doorweven met de vraag wie bepaalt wat ‘psychisch gezond’ is. In deze erg ontroerende film probeert hij die te beantwoorden door de Griekse tragedie te kruisen met het westerngenre.’

tonen, zou permanent te zien moeten zijn. En liefst nog iets meer, want dit is nog altijd maar een fractie van de – ik overdrijf niet – belangrijkste hedendaagse kunstcollectie van België.’ Laat alles dan staan, hé! (proest het uit) ‘Ik zal er eens over nadenken. Nee, maar los van het feit dat we toch ook nog altijd kunstenaars moeten kunnen uitnodigen voor tijdelijke tentoonstellingen, is het huidige gebouw écht niet meer toereikend om veel van die werken permanent tentoon te stellen. Ik hoop nu al dat de zomer niet té warm wordt, want dan schiet de temperatuur in de zalen de hoogte in, de vochtigheid neemt toe en voor een aantal werken houdt dat grote risico’s in. Voor de Gerhard Richter-expo vorig jaar hebben we sommige werken bijna niet meer in bruikleen gekregen. Om die redenen. We zijn er uiteindelijk mee weg geraakt, mits een paar tijdelijke ingrepen. Maar de eisen van andere musea en verzamelaars worden altijd hoger – terecht ook – dus over vijf jaar lukt dat niet meer.’ Maar droom je nu in feite al niet sinds jouw aanstelling in 2005 van een nieuw museum? ‘Ja, maar ik blijf positief ingesteld. Als museum zijn we ongelofelijk rijk, en ongelofelijk gelukkig. Ik kan nog zeker twee, misschien zelfs drie compléét andere expo’s met onze collectie maken die evenwaardig zijn aan de huidige. Maar dit gaat over meer dan plaats en een thermostaat. Ik vind dat er in het nieuwe museum bijvoorbeeld ook klaslokalen moeten gebouwd worden, zodanig dat een leraar kan zeggen: ‘Kom, de les aardrijkskunde doen we vandaag in het S.M.A.K.’ Hoe fantastisch zou dat niet zijn? Want om het even wie hier over de vloer komt, onthoudt minstens één werk. Dat merk ik telkens als ik met iemand praat. Ze vonden het niet altijd goed, maar dat geeft niet. Ik heb liever dat iemand iets slecht vindt, dan dat hij ‘pfff’ zegt. Onverschilligheid is de grootste kwaal. Voor een museum én voor de samenleving.’

BROEK JOHN MCCRACKEN EDWARD DWURNIK WALTER VILAIN LOEK GROOTJANS LYDIA DONA VALERIO ADAMI ANTE TIMMERMANS KOENRAAD DEDOBBELEER LUC VERSTRAETE TADEUSZ MYSLOWSKI PIERO MANZONI NAVIN RAWANCHAIKUL PETER DOWNSBROUGH HANNES POSTMA EDWARD LIPSKI MARCEL BROODTHAERS JOHAN TAHON CARMEN DIONYSE EDUARDO CHILLIDA MICHEL SMETS ROBERT DEVRIENDT URSULA

Je bent niet een béétje trots op die Francis Bacon of Andy Warhol in jullie collectie? ‘Jawel, maar voor mij zijn dat geen trofeeën. Die Warhol maakt trouwens in de verjaardagstentoonstelling deel uit van de Afrikaanse hut van Nedko Solakov (een Hongaarse kunstenaar die de westers georiënteerde kunstwereld op de korrel neemt, red.). We hebben dat iconisch werk dus laten gebruiken of – het hangt ervan af hoe je het bekijkt – misbruiken door een andere kunstenaar. Ik vind dat prima. Tegenwoordig is alles heilig, en er moet overal een laag vernis over. Kijk naar wat er gebeurt met het Gentse nachtleven. Terwijl een stad als Gent baat heeft bij wat weerwerk.’

om daarvoor inderdaad zelfs in de boksring te treden. (Bij de opening van het museum in 1999 ging de toen 63-jarige Hoet voor de ogen van tientallen camera’s effectief op de vuist met de Amerikaanse kunstenaar Dennis Bellone om het museum te promoten, red.) Maar zoals wel meer mannen van zijn generatie, was Jan ook écht een bokser. Hij had altijd een tegenstander nodig, en dat typeerde ook zijn relatie met kunstenaars: ‘Dat is goed! Pats! Dat is slecht! Klets!’ Dat werkt vandaag niet meer. Ik vind ook dingen goed en slecht – dat uit zich in de beslissingen die ik maak – maar ik ga elke kunstenaar met respect benaderen, en ik geloof oprecht dat een museum als het S.M.A.K. voor kunstenaars meer dan ooit een vrijplaats moet zijn, een artistiek grenzeloos vluchtoord, weg van de mechanisatie van de kunstwereld met haar tien beurzen per week. Want die luchtbel barst vroeg of laat toch.’

MARTIN WALDE DIRK BRAECKMAN BARRY FLANAGAN PETER BRAND FELIX DROESE SHIKH SABBIR ALAM DANIEL DEWAELE BILLY APPLE SERGEY BRATKOV NORITOSHI HIRAKAWA IGNACE VAN INGELGOM ANNIKA LARSSON ROBERT MANGOLD VLASSIS CANIARIS HEIDE HINRICHS TIM VOLCKAERT WESLEY MEURIS DANIEL LANG KEITH HARING JACQUES MONORY MARINUS BOEZEM SVEN ’T JOLLE KRIS MARTIN KOEN VAN DEN

Is dat voor jou de taak van een museum? ‘Het is een deel van de taak van dit museum. Het S.M.A.K. kan vandaag geen Damien Hirst meer kopen, maar dat is niet erg. Zelfs al had ik het geld, ik zou het er niet aan uitgeven. Steden als Gent of Keulen moeten niet willen investeren in pakketboten als Tate Modern, maar in ongelofelijk wendbare catamarans die ook een rol kunnen spelen als stedelijk laboratorium. Een museum moet méér zijn dan een plek waar kunstwerken worden uitgestald als dode vlinders op een isomoblokje.’

ADRIANA VAREJAO DIETER ROTH RAUL CORDERO ROBERT GOBER LUC PEIRE JONATHAN BOROFSKY ANTON HENNING DAVID RABINOWITCH TAMÁS SZIKORA ED TEMPLETON THOM MERRICK GEORGETTE DE GROOTE-TANGHE GERT VERHOEVEN DIETER APPELT ALLA D’ARCANGELO PHILIP HUYGHE PATRICK VANDEN EYNDE JÁNOS VETÖ JEAN SCHWIND NILS OBEL MICHAEL SAILSTORFER WILLY PLOMPEN RONNY DELRUE

van maken. Maar je mag mensen wel uitdagen om op een andere manier naar waardesystemen te kijken. Zoals ook in de installatie Verlust der Mitte van Christoph Büchel, waarin matrassen en slaapzakken liggen voor werken van Karel Appel en de Cobrabeweging – dingen die ogenschijnlijk aan vluchtelingen toebehoren. Je hebt mensen die de matrassen negeren en enkel naar de kunst proberen te kijken, en je hebt mensen die niet meer naar de kunst kunnen kijken omdat ze geïrriteerd zijn door die menselijke miserie die de exporuimte binnensluipt. Hoe dan ook, je wordt als bezoeker met de vraag geconfronteerd of het leven van een vluchteling evenveel waard is als die doeken aan de muur.’

2/05/19 23:19

Karin Hanssen, The Approach (Donald Duck), 2007-2008

‘Omdat hij wist dat ik met de verjaardagstentoonstelling van S.M.A.K. bezig was,’ vertelt Philippe Van Cauteren, ‘heeft een vriend me onlangs een boek uit 1944 cadeau gedaan dat werd gepubliceerd naar aanleiding van de vijftiende verjaardag van het MoMA in New York. Schitterend boek! Maar alles wat erin staat, is blank, mannelijk en westers. En nu zou ik willen zeggen dat de collectie van het S.M.A.K. anders is, maar dat is niet zo. Het is in feite maar recent dat er meer vrouwelijke en niet-westerse kunstenaars aan zijn toegevoegd. We moeten ons daar trouwens niet voor schamen – de geschiedenis is wat ze is – maar ik vond wel dat we daar in de expo iets over moesten zeggen. Niet krampachtig, maar eerlijk.’ Het werk van Ann Veronica Janssens eist bijvoorbeeld een belangrijke plaats op in de expo, net als dat van Mekhitar Garabedian, een

Gerhard Richter, Große Pyramide, 1966

DS_bijlage2.indd 4

Gentenaar van Armeense origine die geboren is in Syrië. ‘Zijn werk gaat daar ook over’, zegt Van Cauteren. ‘Wie ben ik? Wat is mijn identiteit? Meer hedendaags wordt het niet, want dat zijn vragen die vandaag een groot deel van de Gentse bevolking zich stelt. Garabedian is het prototype van de nieuwe Gentenaar.’

‘MeToo heeft het maatschappelijk draagvlak voor verandering ontegensprekelijk versneld, maar het heeft ons niet het aantal vrouwelijke kunstenaars in de collectie doen tellen’ Iris Paschalidis, hoofd Collectie

Ook Iris Paschalidis, die sinds 2012 aan het hoofd staat van de collectie, ziet een evolutie in de diversiteit van de aangekochte én tentoongestelde werken. Al wil ze de impact van pakweg MeToo daarop tegelijk enigszins relativeren. ‘MeToo heeft het maatschappelijk draagvlak voor verandering ontegensprekelijk versneld, maar het heeft ons niet het aantal vrouwelijke kunstenaars in de collectie doen tellen. Het afgelopen decennium hebben we heel wat geïnvesteerd in onderzoek van de eigen collectie, dus we waren in feite ook al zelf tot bepaalde confronterende vaststellingen gekomen.’ Dat onderzoek heeft er volgens Paschalidis ook reeds voor gezorgd dat S.M.A.K. vandaag een ander aankoopbeleid voert dan vroeger. ‘In het verleden werd er in hoofdzaak verzameld vanuit een impulsieve reflex. En we moeten daar ook eerlijk in zijn: dat heeft het museum geen

Rineke Dijkstra, Brighton, Engeland, 21 augustus 1992, ed. 2/6, 1992

windeieren gelegd. Jan Hoet die op de Gentse gemeenteraad in 1980 een vlammend betoog hield voor de aankoop van de Wirtschaftswerte van Joseph Beuys, nadat conservatieve politici zich luidop afvroegen of het wel verantwoord was om een miljoen Belgische frank te investeren in iets dat in hun ogen niet uit hoogwaardige materialen bestond: legendarisch! Hij voelde dat dat een historisch werk was! Ook vandaag moet zoiets nog altijd mogelijk zijn. Je móet kort op de bal kunnen spelen, en durven! Maar je mag ook de connectie met de realiteit niet verliezen, en die is vandaag veel meer divers dan vroeger. Dat is ook een van de redenen waarom Philippe de voorbije jaren zoveel projecten in het buitenland heeft gedaan: om andere kunstenaars en andere werelden te ontdekken, en om die vervolgens eveneens binnen te brengen in het museum.’ Zelf staat de conservator ook voor een hoop uitdagingen. Met stip op één: de meer dan 3.500 werken uit de collectie in goede staat houden en – indien nodig – restaureren. En dat laatste is de afgelopen jaren effectief steeds meer nodig. Overigens niet alleen wanneer een uitgeleend werk van Marlene Dumas in Amsterdam wordt vernield door een vandaal, of wanneer Le Pense Bête van Marcel Broodthaers beschadigd geraakt onderweg naar het MoMA. ‘Le Pense Bête is van ’64’, zegt Paschalidis. ‘The Aeromodeller van Panamarenko is van ’71. Große Pyramide van Richter dateert uit ’66. In de jaren 80 maakte niemand zich echt grote zorgen over de houdbaarheid van die werken, maar vandaag zien we dat ze geen tweehonderd jaar meer zullen meegaan, als we niet tijdig ingrijpen. Het plastic van The Aeromodeller is echt oud en broos geworden, en Le Pense Bête kan nog zo weinig licht verdragen dat we het vandaag niet meer mogen tentoonstellen. Maar een kunstwerk is gemaakt om gezien te worden! We gaan de komende jaren dus echt goed moeten nadenken over hoe we ons hedendaags kunstpatrimonium willen bewaren én toegankelijk houden.’ Dat laatste blijft ook voor Philippe Van Cauteren ontzettend belangrijk. Zodanig zelfs dat S.M.A.K. de voorbije jaren eveneens verschillende kleine tentoonstellingen buitenshuis organiseerde. Zoals in Geel. Of in Luik. Op die manier wil het museum duidelijk maken dat kunst nog altijd in staat is om te verbinden, en dat generositeit in het DNA van S.M.A.K. zit.

2/05/19 23:19

HANS VANDEKERCKHOVE NINA CANELL CARL ANDRE MARIELLA SIMONI ANNE-MIE VAN KERCKHOVEN CLAUDE RUTAULT CARSTEN NICOLAI RAINER OLDENDORF JOHN STEWART NARCISSE TORDOIR HANNE DARBOVEN NAIRY BAGHRAMIAN DENMARK RUTH SACKS MICHAËL BORREMANS THOMAS SCHÜTTE JUS JUCHTMANS JÓZEF LUKOMSKI MASASHI ECHIGO UWE LOESCH GILBERT DECOCK RENÉ BARBAIX MARLENE DUMAS

Aan de tentoonstelling De Collectie (1), Highlights for a Future ging officieel anderhalf jaar werk vooraf. In werkelijkheid? Zestig jaar. ‘En dat is een zegen, zo’n rijk verleden. Maar ook een uitdaging’, aldus Philippe Van Cauteren.

HAVEMAN MIROSŁAW BAŁKA ROBERT THERRIEN MICHAEL E. SMITH FAUSTO DELLE CHIAIE PETER MORRENS DYAN MARIE GRAHAM GILLMORE DANIEL LEZAMA JAAP WAGEMAKER JÜRGEN VOORDECKERS JAN CARLIER ROLAND VAN DEN BERGHE BRAM BOGART OLDRICH KULHANEK ROGER GILLET KAZUO KATASE LEE KIT HANS HAACKE PATRICK LEBRET ALLORA & CALZADILLA GEYSELL CAPETILLO RONALD DEMEULEMEESTER

CARMEL MARC NAGTZAAM WALTER DAEMS AUKE DE VRIES INEZ VANDEGHINSTE SAM DURANT JEAN NORAD LAND PETER BEYLS CRAIGIE HORSFIELD NATHALIE NIJS FRANS GENTILS LEO COPERS JIM LUTES ALIGHIERO BOETTI ROY LICHTENSTEIN JACQUES-LOUIS NYST HUANG YONG PING PETER PHILLIPS NORBERT RADERMACHER JEANNE DE DIJN JOSEPH BEUYS DAVID CUMMINGS OTMAR ALT PIERRE BISMUTH NINA

SOLAKOV PETER ROGIERS HENK VISCH WILLIAM SCHARF ROSEMARIE TROCKEL MALCOLM MORLEY JAN VAN IMSCHOOT HELMUT DORNER SJOERD BUISMAN BARBARA FARRELL JIRI BALCAR ZHANG PEILI RENÉ DANIËLS AIMÉ NTAKIYICA ADRIAN GHENIE FRANCIS BACON THIERRY DE CORDIER WALTER LEBLANC CHRISTOPH BÜCHEL HAN SCHUIL MESCHAC GABA KRISTOF VAN GESTEL MARCEL NOTEBAERT GÉRARD TITUS-

ROSENBACH JOSEF ALBERS MANON DE BOER GUY DEGOBERT SILKE SCHATZ BLINKY PALERMO BERT COOLENS GENERAL IDEA TADEUSZ KANTOR CHRISTOPH FINK PHILIP VAN ISACKER R.B. KITAJ HEIMO ZOBERNIG TINA GILLEN HAMISH FULTON FRANÇOIS MORELLET MARIE DE KEYSER PETER BUGGENHOUT SVEN AUGUSTIJNEN BJARNE MELGAARD BRUNO CECCOBELLI HENRI MICHAUX NIEK KEMPS VIC GENTILS NEDKO

De S.M.A.K.-collectie: inzicht door overzicht

al zo’n zeshonderd werken uitgelicht, en via QRcodes krijg je eveneens al meer info bij werken uit de tentoonstellingen. ‘Maar dit huzarenwerk staat nog in de kinderschoenen’, geeft Van Cauteren toe. ‘We hebben nog een flinke weg af te leggen.’

In het weekend van 18 en 19 mei blaast S.M.A.K. officieel twintig kaarsen uit. Dan is er een grote happening in S.M.A.K. en MSK met tal van interventies van kunstenaars, muzikanten, dichters, dansers, schrijvers en al wie een boeiende mening heeft over het museum van vandaag, en dat van morgen. Vanzelfsprekend zijn de interventies gelinkt aan de collectie en de tentoonstelling De Collectie (1), Highlights for a Future, al staat het u vrij om die dat weekend ook gewoon solo te ontdekken en zelfs even de straat over te steken naar het MSK, waar eveneens een aantal S.M.A.K.-werken staan. U vindt geen babysit en woont in Aalst? Geen probleem! S.M.A.K. zorgt voor inspirerende activiteiten voor kinderen vanaf drie jaar. Op zaterdag 18.05.2019, 10:00–00:00 & zondag 19.05.2019, 10:00 tot 20:00 1 dag: € 15 – € 20 incl. MSK Weekend: € 25 – € 30 incl. MSK

Met onder meer Apparatus 22, buren, Benjamin Verdonck, Cinemaximiliaan, Denicolai & Provoost, Eric Sleichim, G A U S S, Grace Ndiritu, Inge Braeckman, Mais Quelle Chanson, Shervin Kianersi Haghighi en Teun Verbruggen

HAPPENING

DS_bijlage2.indd 5

DIEZ ZOE LEONARD RINEKE DIJKSTRA ANDRÉ BOGAERT BERND & HILLA BECHER FABRICE HYBER CARMELO ZAGARI MANUELA SEDMACH ANNA STARITSKY DANNY MATTHYS KAREL DIERICKX YISHAI JUSIDMAN DANIEL SPOERRI ENGLEBERT VAN ANDERLECHT MARCEL DELMOTTE LIZA MAY POST RICHARD PUGLIESE MEKHITAR GARABEDIAN JAN LENICA AMÉDÉE CORTIER WALTER SWENNEN LOIS WEINBERGER KATHE BURKHART

accent op genereuze, grote solotentoonstellingen – toch wel echt ons waarmerk – ook in de toekomst wil behouden. Hoe meer overzicht je geeft op iemands carrière, hoe meer inzicht je krijgt in zijn werk. Inzicht door overzicht. Daarmee moeten we het verschil maken.’ Tot slot wil het museum ook werk maken van het openstellen van zijn collectie op de website van het museum. Op dit moment worden daar

VOGELAERE TADASHI KAWAMATA DONALD JUDD PIERO DORAZIO ANRI SALA JACQUES CHARLIER BEN RICHARD JACKSON PEDRO PORTUGAL MICHELANGELO PISTOLETTO PETER KOGLER CRISTINA IGLESIAS LUCIO FONTANA STEPHAN RUNGE PANAMARENKO FIEN MULLER TINA GIROUARD KORAKRIT ARUNANONDCHAI ATSMON GANOR ANNA LANGE NAM JUNE PAIK PHILIPPE MOREL ALLART LAKKE JOSÉ ANTONIO HERNÁNDEZ-

‘Ik hoor dat trouwens niet alleen van kunstenaars, verzamelaars en galeriehouders,’ zegt Van Cauteren, ‘je merkt dat ook aan de schenkingen die wij krijgen. En als een wereldberoemde kunstenaar als Paul McCarthy zegt dat hij in Gent geboren is, en dat hij hier in 2007 op zijn 62ste zijn renaissance heeft beleefd met zijn spectaculaire solotentoonstelling, dan krijg ik het warm vanbinnen. Daarom dat ik het

MIMMO ROTELLA STIEF DESMET GASTON BERTRAND PIERRE DEVOS JUAN MUÑOZ JEAN-PIERRE MAURY JAN VAN DEN ABBEEL HAROLD ANCART ROVER ANDRÉ BEULLENS GERHARD RICHTER WILLEM COLE BRUCE NAUMAN JAN COBBAERT ERWIN MACKOWIAK MARIA ELENA VIEIRA DA SILVA WILHELM SASNAL ALEKSANDRA MIR ILYA KABAKOV JOSEPH KOSUTH JOS JANS PIERRE LAHAUT MERET OPPENHEIM FONS (ALFONS) DE

Panamarenko, The Aeromodeller, 1969-1971, foto: Dirk Pauwels

2/05/19 23:19

‘Toen ik hier twintig jaar geleden begon als gids, stond ik in de regel de blanke, ascetische elite te woord. Vandaag zet S.M.A.K. in op een brede publiekswerking, en dat zorgt ervoor dat iederéén hier nu over de vloer komt.’ Filip Van de Velde, die zich vandaag binnen het museum vooral bezighoudt met de schoolen gezinswerking, is de eerste om toe te geven dat hij de dingen soms wat cru stelt: ‘Met Chambres d’Amis (de voorloper van Over the Edges en Track, red.) was Jan Hoet in 1986 natuurlijk al een eerste keer naar buiten getreden, en ook twintig jaar geleden had S.M.A.K. reeds de ambitie om zoveel mogelijk mensen te bereiken. En heus niet enkel door die op zondagvoormiddag gratis binnen te laten.’ Maar een mens moet daar tegelijk niet onnozel over doen: op het einde van de 20ste eeuw zag de gemiddelde museumbezoeker er vrij bleekjes uit, en voor veel bevolkingsgroepen lag de drempel van een museum zo ongeveer ter hoogte van de stratopauze. De eerste minister van cultuur moest het woord ‘participatie’ bovendien nog in de mond nemen, dus het zou – eerlijk gezegd – spijtig zijn, mocht er sindsdien geen vooruitgang zijn geboekt. Zélfs in een museum dat, aldus participatiecoördinator Hidde van Schie, ‘een lange geschiedenis heeft van aanspreekbare ambassadeurs die de wens hadden om het museum in de samenleving te plaatsen’. Dat zoiets met vallen en opstaan ging, geeft Van de Velde vandaag grif toe. ‘Niet enkel in S.M.A.K. trouwens’, voegt hij eraan toe. ‘De voorbije twee decennia zag je ver overal hoe plots van mensen die met kunsteducatie bezig waren – veelal kunstwetenschappers – verwacht werd dat ze de wereld zouden redden. Ze moesten rondleidingen op poten zetten voor mensen met autisme, voor jongeren uit maatschappelijk kwetsbare situaties en voor vluchtelingen. En op die manier zou voor die mensen dan een nieuwe wereld opengaan. Maar los van het feit dat het een nogal naïeve gedachte is dat je op anderhalf uur tijd iemands kijk op de wereld kan veranderen, ging dat meestal niet verder dan een ‘sociale babbel’ bij een kunstwerk. En ik bedoel wel degelijk ‘bij’, niet ‘over’. Dat moest dus anders, en beter.’

Foto van Hannah uit de reeks Light Sensitivity

DS_bijlage2.indd 6

Nog iets waar Van de Velde vandaag niet meer zo trots op is, is het intussen alweer tien jaar geleden afgevoerde idee om kinderen op schooluitstap zelf kleipoppetjes te laten maken. ‘Die kinderen werden dan op drie kwartier snel door de tentoonstelling gegidst om vervolgens nog drie kwartier in een apart atelier snel een kleipoppetje te maken.’ Ouders content, school content, maar … bij S.M.A.K. waren ze niet content. ‘Het was te simpel,’ herinnert Van de Velde zich, ‘en het ging niet genoeg meer over kunst. Vandaag zien we het feitelijke museum als dat atelier, en onze gidsen sporen kinderen aan om zelf iets over de werken te zeggen, in plaats van alles in hun plaats te benoemen. ‘Kijk, dit is een werk van die kunstenaar, gemaakt met houtskool, en het gaat daarover.’ Dat onthoudt iemand in het beste geval een paar weken. Wat je echter zelf ontdekt, vergeet je nooit.’ Daarnaast geeft S.M.A.K. leerkrachten de tools om ook nog na het bezoek rond een expo te werken, en er zijn ook altijd ontdekkingstochten voor gezinnen voorzien die zowel kinderen als ouders aanspreken. ‘Want draai het of keer het zoals je wil’, zegt Van de Velde, ‘de grootste gids van een kind, dat zijn de ouders. Wat zij kunnen, dat kunnen wij niet.’ Hidde van Schie treedt zijn collega volmondig bij: ‘Werkelijk het laatste wat je mij ooit zal horen zeggen, is dat wij mensen van alles kunnen leren. Dat weet je helemaal niet, en het is zelfs arrogant om daarvan uit te gaan. We kunnen geen verantwoordelijkheid dragen voor onderwijs, en we zijn ook geen sociale werkers.’ Maar als participatiecoördinator zet Van Schie, die zelf ook kunstenaar is, uiteraard wel nog altijd in op het maakproces. ‘Want dát kunnen wij wel doen: kunst maken. Het mag alleen geen bezigheidstherapie zijn. Het moeten echte kunstprojecten zijn.’ Vroeger werden dergelijke projecten steevast opgezet rond grote tentoonstellingen, maar de afgelopen jaren is S.M.A.K. daarvan afgestapt. ‘Probleem was dat je altijd veel tijd nodig had om dingen te bedenken,’ aldus Van Schie, ‘veel tijd om daar vervolgens geld voor te zoeken, en dan maar drie maanden om het allemaal uit te

voeren. En dan begon je weer helemaal van nul, terwijl het misschien interessanter was om nog even op het vorige project verder te werken. Of om zo’n project – als het een succes was uiteraard – nog eens over te doen met een andere groep mensen.’ Daarom hield hij S.M.A.K. Beweegt mee boven de doopvont: een reeks kunstprojecten met mensen die anders niet met hedendaagse kunst in contact komen, of voor wie de drempel om het museum te betreden uitzonderlijk hoog ligt. Omdat ze vluchteling zijn, bijvoorbeeld. Of omdat ze in de gevangenis of een psychiatrisch centrum zitten, een visuele handicap of verstandelijke beperking hebben, of het moeilijk hebben in het onderwijs. De regels van S.M.A.K. Beweegt? De projecten moeten gebeuren in samenwerking met een partner die het vertrouwen geniet van de groepen met wie wordt gewerkt, het mag nooit bij één museumbezoek blijven, het moet een mix zijn van kijken en zelf dingen maken, en er moet sowieso een toonmoment komen. Voor verschillende S.M.A.K. Beweegt-projecten is dat moment de tentoonstelling De Collectie (1), Highlights for a Future. Olivier Goethals, die onlangs ook de immense houten constructie in Kunsthal Gent neerpootte, ontwierp er zelfs speciaal een paviljoen voor. ‘Het eerste project dat wordt gepresenteerd, is Light Sensitivity’, vertelt Hidde van Schie. ‘We zijn ervoor in zee gegaan met het psychiatrisch centrum Dr. Guislain en met mentormentor, dat normaal fotografen aan het begin van hun carrière helpt om keuzes te maken. Maar dit keer ging het om acht patiënten van Dr. Guislain, die normaal nogal gedwongen worden om bij zichzelf naar binnen te kijken. Wij gaven ze daarentegen een fotocamera om naar de wereld om hen heen te kijken. Eén keer per week kwamen we dan samen om over hun foto’s te praten, en op het einde van de rit werkten ze elk een eigen reeks af.’

‘De grootste gids van een kind, dat zijn de ouders. Wat zij kunnen, dat kunnen wij niet’ Filip Van de Velde, Publiekswerking

Die reeksen hangen nu dus in de verjaardagstentoonstelling van S.M.A.K. en daar horen ze ook absoluut thuis. Het resultaat overtreft niet alleen de stoutste verwachtingen van het museum, het onderstreept ook een belangrijk onderdeel van de werking ervan. ‘Sommige deelnemers zijn intussen aan een opleiding in het deeltijds kunstonderwijs begonnen’, weet Van Schie. ‘En ook bij Dr. Guislain zijn ze tevreden. De therapeutische waarde van dit project zit hem volgens de artsen in het feit dat het geen therapie is. Wanneer de patiënten hiermee bezig zijn, kunnen ze even hun behandeling loslaten.’ Rest nog de vraag of je daarvoor middelen bij een museum voor hedendaagse kunst moet vrijmaken? Het antwoord van Van Schie laat geen halve seconde op zich wachten: ‘Ja! Je zou kunnen zeggen dat iedereen zo’n project uit de grond kan stampen, maar niet iedereen heeft toegang tot zoveel interessante kunstenaars of tot zo’n waanzinnige collectie en dito tentoonstellingsaanbod. Mensen denken ook vaak dat kunstenaars hun wereld niet kennen, en dan zijn ze prettig verrast dat hier ook werk hangt van mensen die skaten, naar metal luisteren of een moeilijke jeugd hebben gehad. Een museum als S.M.A.K. slaagt er als geen ander in om werelden samen te brengen – zonder politieke of gelijk welke agenda; gewoon door empathisch te zijn – en dat is er ook zo tof aan.’

2/05/19 23:19

SISLEJ XHAFA FILIP FRANCIS JEAN-PIERRE BERTRAND BERNARD SCHULTZE SC SUMAN CARLA ACCARDI PETER FEND GERT ROBIJNS RUI CHAFES RENÉ HEYVAERT ALICIA FRAMIS TOVE STORCH HERMAN VAN INGELGEM MATTHIEU RONSSE BERNARD FRIZE MARIA VASSILEVA COSTAS TSOCLIS WIM DELVOYE ALAN DAVIE MARKUS DEGERMAN CHUCK CLOSE ANNY FOURTINA MAURIZIO ELETTRICO FONS ROGGEMAN DENICOLAI

S.M.A.K. is vandaag zó veel meer dan een plek om naar kunst te kijken. Het is zowel voor scholieren als voor moeilijk te bereiken bevolkingsgroepen een plaats om te leren met de zintuigen. ‘Mensen zijn ook altijd verrast dat hier werk hangt van kunstenaars die skaten, naar metal luisteren of een moeilijke jeugd hebben gehad, en dat kunst dus niet louter iets is voor de elite.’

SUSANA SOLANO AUDREY COTTIN PATRICK VAN CAECKENBERGH URBAIN MULKERS ROGER RAVEEL REINHOUD JACQUES VILLEGLÉ CHARLES LAPICQUE ELKE BOON LUC DELEU IVAN MOUDOV GERHARD NASCHBERGER CORNEILLE MAURICE BLAUSSYLD CHRISTIAN BOLTANSKI JAN DE COCK HAMZA HALLOUBI ETIENNE ELIAS PEKKA NEVALAINEN SARAH ORTMEYER KEITH TYSON JEAN RENÉ BAZAINE BIZHAN BASSIRI ULRIKE

ROBERT COTTINGHAM VANESSA BEECROFT ISA MELSHEIMER ASTA GRÖTING MARINA ABRAMOVIĆ STEFAN NIKOLAEV PAUL WUNDERLICH SERSE MILAN GRYGAR STIJN VAN DORPE PETER DEAN PIERRE SOULAGES LUC TUYMANS VIK MUNIZ INGRIDMWANGIROBERTHUTTER JAN WITHOFS BAGNOLI MARCO CINGOLANI AN VAN DEN ABBEELE BRACO DIMITRIJEVIC NICOLAS PROVOST JOS DE MEY PIERRE HEYVAERT ANNE BONNET

ALBERTO GARUTTI HORIA DAMIAN JOEL FISHER HAP KEES GOUDZWAARD JO DELAHAUT JAN DIBBETS DARA BIRNBAUM ETTORE SPALLETTI SHIÉ KASAI DANIEL DEZEUZE GIL SHACHAR ANDREAS SLOMINSKI GEORGES MATHIEU ETIENNE VAN DOORSLAER JAN FABRE LOUISE LAWLER WOLF VOSTELL WALTER L. BRENDEL ROBERT ZAKANITCH PATRICK CORILLON ULRICH MEISTER TETSUMI KUDO DAVID SZAFRANSKI LISMONDE

HODEL JASON RHOADES JCJ VANDERHEYDEN OLEG KULIK ADO HAMELRIJCK NAVID NUUR CARSTEN HÖLLER JOHN BALDESSARI WILLIAM R. BORDEN ZSIGMOND KAROLYI GER DEKKERS JOSEPH HAVEL JEAN PIERRE RAYNAUD GEORG HEROLD JOB KOELEWIJN PHILIPPE TONNARD JAN BURSSENS MARK LANGELAAR BART STOLLE PIETER VERMEERSCH FRANCIS ALŸS RICHARD SMITH MARTIN KIPPENBERGER KONRAD LUEG

‘De therapeutische waarde van kunst is dat het geen therapie is’

The Borderline Books, foto Kurt Stockman

DEMO MEMO, foto Kurt Stockman

S.M.A.K. ‘beweegt’ niet alleen patiënten van het psychiatrisch centrum Dr. Guislain. Hidde van Schie over nog vier bijzondere projecten uit het rijke aanbod. The Borderline Books ‘In de gevangenis is nood aan creatieve workshops en in het kunstonderwijs is er nood om jonge kunstenaars verder te laten kijken dan hun atelier groot is. Daarom hebben we met de gevangenis van Gent, de Rode Antraciet en de kunstenaars Luc Dondeyne, Rudolf De Greef, Frederik Heyman en Winnie Bauwens van het Secundair kunstinstituut een correspondentieproject opgezet tussen Gentse gevangenen en kunststudenten. In sessies van telkens 2,5 uur reageren de twee op elkaars tekeningen, en dat heeft intussen tot 25 immense boeken vól straf werk geleid. The Borderline Books heet het project en het palmt deze zomer het paviljoen in de verjaardagstentoonstelling in. In juni verschijnt bovendien het boek Prison Drawings met een selectie van tekeningen.’

DS_bijlage2.indd 7

Road of Change, ontwerp: Edouard Schneider

Road of Change ‘De grafische ontwerper Edouard Schneider is, samen met Vluchtelingenwerk Vlaanderen en vijftien jongeren, door Europa getrokken om plekken te bezoeken waar de migratiecrisis het meest zichtbaar is. Aan de hand van drie vragen, die niets met hun vluchtelingenstatus te maken hebben, ontwierp hij voor de vluchtelingen op zijn parcours een persoonlijke vlag die ze vervolgens ook samen maakten. Niet alleen een kritiek op hun zogezegd illegale status, maar ook een fijne manier om écht met hen in gesprek te gaan.' Highlights for a Future: There Is No Planet B ‘Met het Centrum Leren en Werken Gent, dat jongeren begeleidt bij hun integratie in de maatschappij en op de arbeidsmarkt, werken we al even samen. Binnenkort weer aan een heuse sciencefictionfilm waarvoor de leerlingen zelf het scenario hebben geschreven – gebaseerd op onze verjaardagstentoonstelling. Zoals voor elk ander project doen we ook hiervoor een beroep op ervaren kunstenaars – dit keer zijn dat Louis van der Waal en Charlien Adriaenssens – en je merkt dat ook die telkens dingen opsteken. Of dat ze verbaasd zijn wat hun manier van werken en dingen voor anderen kan betekenen.’

Mensen met dementie ‘Bie Hinnekint van The Courage To Grow Old ziet dementie als een transitieproces – bij haar ligt de focus niet op verlies. Maar over dementie bestaat om die laatste reden wel nog veel schaamte, en isolatie is een groot probleem. Daarom heeft Bie vanuit haar bijzondere visie DEMO DEMO ontwikkeld, en zetten we om de zes weken onze deuren open voor acht mensen die lijden aan dementie én voor hun begeleiders. We proberen een dag lang niet te focussen op herinnering, maar op het nu. Er worden twee kunstwerken bekeken en besproken, daar ontstaat een soort dadaïstisch gedicht uit, er komt iemand langs om muziek te maken, en op het einde van de dag drinken we samen een glas. Supersimpel, maar mensen zijn er ook superblij mee.’

16.3

-29 .9 2 019

Alle info: smak.be

SIMONE LACOUR MARC DE ROOVER OTTO ZITKO ANA MAZZEI JOHAN GRIMONPREZ SILVIA GRUNER LES LEVINE DENNIS BELLONE WOUT VERCAMMEN HONORÉ δ’O CAROLE VANDERLINDEN BERND LOHAUS PHILIPPE VAN SNICK ANTOINE MORTIER RIK MEIJERS MARC MAET MARIE-JO LAFONTAINE CHARBEL-JOSEPH H. BOUTROS DAMIEN DE LEPELEIRE TAMÁS KASZÁS LILIANE VERTESSEN TOM WESSELMANN FRANS PIENS

MERZ IDO BAR-EL SOLICHIN HANS OP DE BEECK HUGO DUCHATEAU JOHAN DESCHUYMER EWERDT HILGEMANN STANLEY BROUWN PIERO GILARDI OKSANA PASAIKO JESSICA DIAMOND JEAN-JACQUES GAILLIARD ANDREA ROSSI WERNER MANNAERS JEAN MILO RAOUL DE KEYSER ROGER SOMVILLE TIMM ULRICHS JIMMIE DURHAM VLADIMIR GAZOVIC HELMUT MIDDENDORF JOHANES ZECHNER N. DASH TAMARA VAN SAN

& PROVOOST ART & LANGUAGE MICHAEL BUTHE KURT MAGERMAN MICHAEL TIMPSON BARBARA HEPWORTH KOEN THEYS IVES MAES PAUL THEK SONIA DELAUNAY DIRK ZOETE KURT KOCHERSCHEIDT CHRISTINE CLINCKX GILBERT SWIMBERGHE BILL ORIX KAREL APPEL EUGÈNE DODEIGNE KRASSIMIR TERZIEV DAVID NEIRINGS REMO SALVADORI IÑIGO MANGLANO-OVALLE PAUL VAN HOEYDONCK JAN KREJCI MARIO

S.M.A.K. Beweegt

2/05/19 23:19

DE MEYER MICHAEL GROSS JACQUES MOESCHAL LUCASSEN JOHANNA BILLING PAOLO ICARO AÏDA RUILOVA HANNES VAN SEVEREN GEERT GOIRIS PEDRO CABRITA REIS MANDLA REUTER JOCKUM NORDSTRÖM FRANKY DC GILBERTO ZORIO ANSELM KIEFER ULF ROLLOF JAC LEIRNER TIBOR HAJAS LOUIS VAN LINT KARIN HANSSEN ALEXANDER KIOSSEV JANNIS KOUNELLIS JEAN-PIERRE DE COSTER JAMES BECKETT MARC

JANAINA TSCHÄPE JACOB LAWRENCE JEAN-MARC BUSTAMANTE PIPILOTTI RIST NICK ERVINCK ADAM VACKAR MARIE-ANTOINETTE DE GROOTE KERRY TRIBE MICHAEL DEAN VICTOR VASARELY EUGÈNE LEROY ROBERT BARRY ZHANG HUAN ATTILA RICHARD LUKACS RICHARD VENLET CARLO MISTIAEN CHRISTIE VAN DER HAAK JOACHIM KOESTER NIC NICOSIA HANNELORE VAN DIJCK JOHAN GELPER ALLEN JONES PETER

De journalistiek van De Standaard kunt u niet alleen lezen. U kunt er ook naar luisteren. Onderweg, bij het sporten of thuis. U krijgt elke weekdag een verse podcast die u verwondering en inzicht verschaft. Over de grote wereld van de politiek, economie, wetenschap en technologie. Maar ook over de kleine wereld van het alledaagse leven.

Maandag start verhelderend. Met antwoorden op vragen als ‘hoe zijn we in godsnaam in deze Brexit-chaos terechtgekomen?’

Elke dinsdag wordt het persoonlijke actueel, en het actuele persoonlijk, met een sterk verhaal uit de schaduw van het nieuws.

Uw woensdagse trip door de wondere wereld van wetenschap en technologie, met Dominique Deckmyn en Pieter Van Dooren.

Op donderdag gaat het over de kleinste onderwerpen in de krant, die vaak de grootste zijn in het leven van alledag. Over het hart, het hoofd en wat daar zoal gebeurt.

Vrijdag blikken we terug op de week die was, met chef politiek Jan-Frederik Abbeloos en een gast. Zij analyseren de machten en krachten die speelden.

dSAudio. Ongehoord straffe podcasts

Lees en beluister De Standaard nu extra voordelig

DS_bijlage2.indd 8

via standaard.be/abonnement

PARDO LILI DUJOURIE CILDO MEIRELES THOMAS HOUSEAGO MARIO DE BRABANDERE MEGGY RUSTAMOVA WILLY VANDERSTEEN URS PFANNENMÜLLER FRANÇOIS HERS ARTUR BARRIO HUGO DE CLERCQ MARK MANDERS JEROEN ALLART KALIN SERAPIONOV HERMANN NITSCH DAVID BADE SOL LEWITT FRANK VAN DEN BROECK ANNE & PATRICK POIRIER OLIVER LUTZ MARIE CLOQUET JIRI ANDERLE BRENDAN BOURKE

MENDELSON MAX BILL MAURICE WYCKAERT JAC CHAROUX SIMONE BERTI WILLEM DENECKERE GÜNTHER FÖRG FRANZ WEST GUILLAUME LEBLON ALBIN BRUNOVSKY KATHARINA SIEVERDING ROB BIRZA ROEL D’HAESE PHILIP RANTZER BARTHEL RITZEN MASATO KOBAYASHI JOSEPH WILLAERT CHRISTIAN DOTREMONT CAI GUO-QIANG FRANCIS DUSÉPULCHRE HAIM STEINBACH LUDO GEYSELS ANTONIO SAURA JORGE

Gun uw oren ook iets om naar uit te kijken

2/05/19 23:19

S.M.A.K. (De Standaard)

Articles inside

Gesprek met Philippe Van Cauteren