Anxusaphelin

ՍՈՒՐԵՆ ՍԱՐՈՒՄՅԱՆ

Անխուսափելին

Ճանապարհին Ողջ գիշեր տեղացող ձյունը կտրվել էր լուսադեմին, ու իր ժամին անհամբերությամբ սպասող սառնամանիքը հարձակվել էր Քաղաքի վրա : Բակում կուտակված ձյան հողախառն կույտերը քարացել ու նմանվում էին սառած լավայի կտորների՝ տեղ-տեղ մոխրագույն, տեղ-տեղ սև: Մեքենայի շարժիչը գործի գցել հաջողվեց միայն երկրորդ փորձից: Հաշվապահը իր արդեն ծերացած արտաճանապարհայինի անհյուրընկալ սրահում կատաղորեն իրար շփեց ձեռքերը՝ նկատելով, որ արտաշնչած գոլորշին դիպչելով դիմապակուն ակնթարթորեն վերածվեց եղյամի բարակ շերտի: Դուրս եկավ սառցահոր հիշեցնող սրահից ու սկսեց մանր ցատկեր կատարել՝ կանգնելով մերթ մեկ, մերթ մյուս ոտքի վրա: Շարժիչի

տաքանալու մասին հուշեց դինամոյի՝ հարկ եղածից թույլ ձգած փոկի աղեկտուր ձայնի կտրվելը: Հաշվապահը՝ զսպաշապիկի նմանվող հաստ վերակուի պատճառով անշնորհք ու դանդաղաշարժ, մի կերպ նստեց ղեկին ու ծայրահեղ զգուշությամբ հետընթաց վարեց մեքենան: Անվադողերի վիճակը լավ չէր, արժույթի փոխարժեքի վերջին տատանումների հետևանքով գները թռել էին վերև, ու այս ձմեռ ստիպված էր լինելու երթևեկել հին, նախորդ երկու տարիների ընթացքում գրեթե ամբողջովին մաշված անվադողերով: Դուրս գալով Քաղաքի կտուրներին ծանրացած ձմեռային երկնքի պես սևակնած ու մռայլ սառույցի բարակ շերտով պատված գլխավոր փողոց, որի սև ժապավենին այստեղ ու այնտեղ շիկակարմիր գույնով զիգզագներ էր նկարել վաղ առավոտյան ՙՔաղճանշին՚ ընկերության բեռնատարից բահի լայնակի շարժումներով թափած ավազը, հաշվապահը սահուն կերպով ավելացրեց արագությունը: Քաղաքը գորշ էր, Ծննդյան տոների առթիվ մայթեզրերի ծառերից կախված գույնզգույն դրոշակները հունվարի քամին ուրախ կատաղությամբ բզկտել էր: Մերկացած ու տխուր ճյուղերին լաթի կտորները հուսահատորեն փողփողում էին՝ կարծես բողոքելով Քաղաքի վրա ճիճու ճզմող ոտքի ծանրությամբ իջած ձմեռվա դաժանությունից: Դատարկ ու տխուր էին նաև փողոցները, ճանապարհին մեքենաներ գրեթե չկային: Հանդիպած մեքենաներն էլ շարժվում էին լեռ բարձրացող մարդու պես դժկամ, հազիվհազ: Հաշվապահը հմուտ վարորդ էր ու մերկասառույցից չէր վախենում, մեքենան վարում էր բավականին արագ: Զարմացավ, երբ խաչմերուկում նկատեց սառնամանիքը կարծես թե արհամարհող կարմրաթուշ ոստիկանական տեսուչին: Տեսուչը, չռած աչքերով, ասես չհավատալով իր հաջողությանը, նայեց իրեն տեսնելուն պես ընթացքը դանդաղեցրած մեքենային, հետո չարախինդ քմծիծաղով եռանդագին թափահարեց ձեռքի շերտավոր մականը: Մեքենան արգելակեց էլեկտրագնացքի նման՝ գրեթե աննկատելիորեն նվազեցնելով արագությունը և ահագին անցնելով կարմիր այտերը երկաթուղային լուսացույցի պես վառած ոստիկանից: Հաշվապահը վերցրեց փաստաթղթերն ու դուրս եկավ սառնամանիքի մեջ տաք թեյնիկի պես գոլորշի արձակող արտաճանապարհայինից: Երբ շրջվեց դեպի հետևում մնացած ոստիկանը, չհավատաց աչքերին. Տեսուչը, մի ձեռքով բռնած գլխից ընկնող գլխարկը, մյուսով ամեն քայլին համընթաց թափահարելով շերտավոր մականը, գայթելով ու սայթաքելով վազում էր դեպի հաշվապահը: Հաշվապահը ակամա հետ -հետ գնաց, նման բան իր վարորդական կենսագրության ընթացքում դեռ չէր տեսել: Ոստիկանության տեսուչները սովորաբար ծանր ու լուրջ խոսացող, խոժոռ աչքերի

թերահավատ հայացքով մարդիկ էին լինում: Վարորդների եռանդագին բացատրությունները լսում էին շուրթերն ամբարտավանորեն սեղմած, տմբտմբացնելով գլուխները և անգթորեն տուգանում՝ համբերությամբ բացատրելով, որ տուգանքի չափը միմիայն իրենց մարդասիրության արտահայտությունն է, իսկ օրենքն ինքնին անթույլատրելիորեն դաժան է: Վազքից կարմրատակած տեսուչը վերջապես հասավ հաշվապահին, բռնեց նրա թևքից ու գոտկատեղից կռացած սկսեց վերականգնել շնչառությունը: Հաշվապահը փորձեց խոսել, տեսուչը ձեռքի բողոքող շարժումով ընդդիմացավ.

-Թող շունչ քաշեմ, հո անխիղճ չես, տնաշեն: Զարմանքից հաշվապահի բերանը բաց մնաց: -Մեքենայում ջուր ունես, լվացվեմ, էս վազքն ինձ սպանեց,- հևալով ասաց տեսուչը: -Ոչ, ջուր չկա,- մեխանիկորեն պատասխանեց հաշվապահը: Տեսուչն անթաքույց զզվանքով, ասես մթության մեջ ձեռքը պատահաբար դիպել էր կեղտի, բաց թողեց հաշվապահի թևքը, նեղացած նայեց նրան, մեքենայի տանիքից քերեց մի բուռ կիսասառած ձյուն ու շփեց դեմքին: Ուղղվեց , ձգեց գոտին, պատվի առավ հաշվապահին: -Ոստիկանության ավագ տեսուչ Պեպանյան, Բարև Ձեզ, խնդրում եմ Ձեր փաստաթղթերը: Հաշվապահը, ծայրաստիճան զարմացած, վարորդական իրավունքն ու մեքենայի տեխանձնագիրը մեկնեց տեսուչին: -Հարգելիս, Ձեր մեքենան հետախուզման մեջ չի գտնվում, սակայն անվադողերը մաշված են, այդ վիճակում վարելով՝ Դուք վտանգավոր եք թե Ձեր, թե հասարակության համար: Հաշվապահը փորձեց առարկել.

-Բայց...

-Սուս, մի խոսա, այ տղա, ինչու ես ջղայնացնում օրենքի մարդուն,անսպասելիորեն կռանալով հաշվապահի ականջին՝ արագ-արագ շշնջաց տեսուչը: -Պարոն տեսուչ, չեմ կարծում,թե իմ մեքենայի անվադողերի մաշվածության աստիճանը գերազանցում է թույլատրելի չափը,այնուամենայնիվ առարկեց հաշվապահը: Տեսուչը չլսելուն տվեց, պտտվեց մեքենայի շուրջը այնպես ուշադիր զննելով թափքը, կարծես միայն իրեն տեսանելի տառեր էր կարդում: Կանգնեց վարորդի դռան մոտ: -Հարգելիս, բացեք դուռը,- պաշտոնական տոնով ասաց նա ու հետո, թափահարելով թմբլիկ ձեռքերն ու եռանդուն դիմախաղով, ասես ինքն իրենից ծածուկ, սկսեց հասկացնել, որ հաշվապահը շտապի:

Հաշվապահը, հմայված տեղի ունեցողի անհավանական տարօրինակությամբ, լուռ ու մունջ բացեց դուռը: Տեսուչը կռացավ սրահի մեջ, ուշադիր նայեց չորս կողմը : -Դեղարկղիկ ու կրակմարիչ ունեք,- հարցրեց մեքենայի առջևի նստարանների մեջտեղից: -Անկեղծ ասած՝ այս պահին ոչ,- մեղավոր տեսքով պատասխանեց հաշվապահը: -Հարգելիս, անվադողերը մաշված, առանց դեղակղիկի ու կրակմարիչի, ով գիտի, թե ինչ վիճակում է գազի բալոնը , մեքենայի շահագործումը թույլատրել չեմ կարող, ստիպված եմ մեքենան տեղափոխել տուգանային հրապարակ, - ափսոսանքով ասաց տեսուչն ու մեքենան գործարկելու բանալին և հաշվապահի փաստաթղթերը դրեց ծոցագրպանը: -Պարոն տեսուչ, ես ուշանում եմ աշխատանքից, կարող ենք տեղում պայմանավորվել,- ձայնին խնդրանքի երանգ հաղորդելով՝ վրա բերեց հաշվապահը : -Քաղաքային ոստիկանության տեսուչի հետ տեղում պայմանավորվելն անհնար է, հարգելիս, կաշառք եք առաջարկում, ում տեղն եք ինձ դրել,-վրդովված գոռաց տեսուչը՝ հրելով իրեն թևանցուկ արած երիտասարդի ձեռքը: Երիտասարդը, չիմանալով անելիքը, կանգնեց ու նայեց գլխիկոր հեռացող տեսուչի հետևից: Տեսուչը, մի քանի քայլ հեռանալով, հանկարծ շրջվեց ու մեղմորեն հանդիմանեց.

-Ասում էի չէ, օրենքի մարդուն մի զայրացրու, սա էր ուզածդ, ոտիկանության տեսուչն իր թքածը չի լիզի, աշխատանքի հասնելու համար, լավ կանես տաքսի պատվիրես...

Աշխատավայրում Հաշվապահը Քաղաքի արվարձաններից մեկում գտնվող իր շինարարական հիմնարկը հասավ զգալի ուշացումով: Նախասրահում տեղադրված պտտանցումն անկիրք գրանցեց նրա ներկայանալու ժամը: ՙԹուհ, ինքս իմ աշխատավարձից պիտի պահում անեմ՚,- սրտնեղած մտածեց հաշվապահը՝ քայլելով դեպի երկրորդ հարկում գտնվող իր աշխատասենյակը տանող աստիճանները: Աստիճանների վրա բախվեց հիմնարկի գործադիր տնօրենին՝ հաստավիզ, կապուտաչյա, տակառի պես հաղթանդամ կազմվածքով տղամարդուն: -Ինչու ես ուշացնում հաշվետվությունը, այ տղա- միանգամից կոպտեց տնօրենը:

Հաշվապահը զարմացած թարթեց. չէր հասկանում,թե ինչ հաշվետվությունների մասին է խոսում տնօրենը -Հմ,- քմծիծաղեց տնօրենը,- սա նույնիսկ չգիտի, թե ինչի մասին է խոսքը: Այ տղա, երբ պետք է ներկայացնեիր տարեկան ֆինանսական հաշվետվությունը: -Վաղը չէ մյուս օրը, պարոն տնօրեն,- միանգամայն վստահ իր իրավացիությանը՝ պատասխանեց հաշվապահը: -Երեկ պետք է պատրաստ լիներ, ինչու սեղանիս դրված չէ,ցասումից փայլող աչքերը հառելով հաշվապահի դեմքին՝ ճչաց տնօրենը: -Պարոն տնօրեն, երեկ երեկոյան, ժամը վեց անց կես հաշվետվությունը պատրաստ էր, Դուք տեղում չէիք, քիչ հետո կարող եմ ներկայացնել,-ցածրաձայն առարկեց հաշվապահը: Տնօրենը, զայրույթից կարմրած, կապույտ աչքերը՝ ատելությամբ լի, լռեց: Ինչ-որ բան էր մտմտում: Հետո, կարծես թե ստանալով իրեն տանջող հարցի պատասխանը, պայթեց.

-Ինչու վեց անց կես, ժամը հինգին, չորսին պետք է պատրաստ լիներ: Հաշվապահը չիմանալով, թե ինչ պատասխանի այդ անարդար, չլսված մեղադրանքին, պարզապես լռեց: -Գործն անելու համար կարգապահություն է պետք, որը չունեք, պարոն հաշվապահ,-անասելի արհամարհանքով, բայց անցնելով դուք-ի, նետեց տնօրենը, - գնացեք այստեղից: Հաշվապահը կորացած, ասես ուսերին աղով լի պարկ էին դրել, անշտապ քայլեց դեպի իր աշխատասենյակը: Ընդարձակ աշխատասենյակում հաշվապահը մենակ էր: Տեղավորվեց բազկաթոռին, գլուխն իջեցրեց սեղանին ու սկսեց մտածել: Երբ նոր էր նշանակվել պաշտոնին, հիմնարկի տնօրինությունը վստահում և գնահատում էր նրան՝ երիտասարդ, փայլուն մասնագետին: Գրեթե ամեն խորհրդակցության ժամանակ խոսում էին նրա ձեռքբերումների, նորարարական առաջարկությունների ու աշխատանքի առաջադիմական ոճի մասին: Ամեն ինչ փոխվեց, երբ կապուտաչյա մարդը՝ բազմաթիվ տեղակալներից մեկը, դարձավ գործադիր տնօրեն: Նախկինում հաշվապահի ու կապուտաչյա մարդու հարաբերությունները հարթ էին, երբեմն՝ նույնիսկ բարեկամական: Սակայն պաշտոնավարման առաջին իսկ օրվանից նոր տնօրենը սկսեց հալածել հաշվապահին: Մի պահ հաշվապահը կարծում էր, որ տնօրենի վերաբերմունքի մեջ ավելի շատ ցուցադրականություն կա, քան անկեղծ թշնամանք. համոզված էր՝ իմանալով իր և ընկերության հիմնադիրի ազգակցական կապի մասին, նոր տնօրենը պարզապես ցանկանում է աշխատակազմին ապացուցել, թե ինքը

բոլորին հավասար աչքով է նայում: Սակայն օրեր անց հաշվապահը գիտակցել էր, որ անհայտ պատճառներով արժանացել է գործադիր տնօրենի վատ սքողված, վտանգավոր ու մանրախնդիր հակակրանքին: Աշխատանքից ազատվելը լավ ելք կլիներ, սակայն ժամանակին բանկից վերցրած մի քանի վարկերը ստիպում էին ամեն օր կամովին գնալ դժոխք ու լուռու մունջ կրել բաժին ընկած չարչարանքները: Ներքին հեռախոսի սուր ձայնից հաշվապահը վեր թռավ:Տնօրենն էր: -Արի ինձ մոտ,- ասաց ու վայր դրեց խոսափողը: Մտովի հայհոյելով տնօրենին՝ հաշվապահը վերցրեց հաշվետվությունն ու քայլեց դեպի նրա աշխատասենյակը: Գնում էր չուզելով, ասես փողոցից բռնած պահեստազորայինը՝ մարտադաշտ: Տնօրենի ընդունարանը մարդաշատ էր: -Կանչել է,- ասաց քարտուղարուհուն ու դուռը կամացուկ թակելուց հետո մտավ ներս: Աշխատասենյակի ծայրից տնօրենի կապույտ աչքերը փայլատակեցին զայրույթով: -Քեզ չեն ասել, որ մոտս մարդ կա, դրսում սպասիր, կկանչեմ: Հաշվապահը նկատեց քարտուղարուհու խղճահարված հայացքը, ձգտելով չնայել ընդունարանում սպասոց մյուս մարդկանց, աթոռին նստեց զգույշ, անձայն ասես անտեսանելի մարդն էր և իր ներկայությունը կարող էր մատնել միայն աղմուկը: Բացեց հաշվետվությունն ու ընդունարանի մարդկանց հետաքրքրասեր, ծակծկող հայացքներից թաքնվեց թվերի սյունակների հետևում: Հաշվապահի կողքի աթոռն աղերսալիորեն ճռռաց, թվերի սյունակների հետևից դուրս եկած աչքերն հանդիպեցին հիմնարկի թղթատարի, մուգ, տիեզերական սև անցքերի պես կարծես թե լույսն անգամ կուլ տվող ակնոցներին: Թղթատարին հիմնարկում չէին սիրում. երբ դռան խորշում հայտնվում էր նրա նիհար ու երկար, հետևից լուսավորված լինելու պատճառով ավելի սև թվացող ուրվագիծը, աշխատակիցների մարմնով ակամայից սարսուռ էր անցնում: Լուռ առաջանում էր սենյակի կենտրոն, սեղանին էր դնում դարչնագույն կաշվից պայուսակը, բացում այն ու միջից հանած ծրարը անձայն մեկնում հասցեատիրոջը: Ծրարի մեջ հաճելի նորություններ երբեք չէին լինում, լավ լուրերը նախընտրում էին հաղորդել անձամբ, իսկ ծրարի միջի թուղթը միշտ պահանջում էր. այն միշտ ի մի էր բերում Քաղաքի բնակչի բազմաթիվ պարտավորությունները և կարճ ու անհոգի ծանուցման տեսքով պարտադրում հօգուտ քաղաքային բյուջեի հրաժարվել վաստակած գումարից, ընկերների հետ ձկնորսության մեկնելու փոխարեն մի անհրապույր գրասենյակում մուրալ մեծամիտ

գործավարուհու ուշադրությունը, նշված ժամին լինել դատարանի գորշ շենքում, որտեղ երկսայրի սուր դարձած օրենքը վճռականորեն գլխատում էր ապագայի ծրագրերն ու մի թեթև հպումով փոխակերպում ներկան, դուրս էր նետում տարիներ ի վեր հարմարավետ ու հարազատ դարձած տնից կամ ուղարկում սահմանամերձ տափաստանի ավազուտներում զինվորություն անելու: Թղթատարը սեղանին էր դնում ծանոթացման թերթիկը, լուռ ու հանդիսավոր՝ մատը դնում հասցեատիրոջ ազգանվան առջև, սպասում էր,մինչ նա դողացող ձեռքերով ստորագրում էր՝ զրկելով իրեն ապագայում սեփական անտեղյակությունը վկայակոչելու հնարավորությունից, ու հեռանում էր՝ ամուր բռնած անբաժան պայուսակը: Երբ հաշվապահի կողքի աթոռն աղերսալիորեն Ճռռաց, նա ուժգին տագնապ զգաց, աչքերն անհանգիստ խլրտացին ակնաբներում, թվաց, թե հիմա կընկնի աթոռից: Փորձելով հանգստանալ՝ ակնապիշ նայեց թղթատարի խնամքով փայլեցված կոշիկներին ու մտքում մի քանի անգամ կրկնեց ՙհայր մեր՚-ը: Երբ վերջապես կարողացավ հայացքը կտրել հղկված օբսիդիանի նման փայլփլող կոշիկներից, տեսավ, որ թղթատարը գլուխը շրջել է իր կողմը: Զգաց՝ ակնոցի հաստ ու մուգ ապակիների հետևում հուսալիորեն թաքնված աչքերը լազերային ճառագայթների նման անշեղ, անարգել տնտղում են իրեն: Ու տեղի ունեցավ անհնարին մի բան. Թղթատարի շուրթերի ծայրերը միանգամից հետ գնացին, ասես ինչ - որ մեկը քաշեց բերանի անկյուններին ամրացված անտեսանելի թելերից՝ բացելով առոջ, ամուր ատամնաշարը: Հաշվապահը ժպիտի հետևում սառը ծաղր նշմարեց: Խոր շունչ քաշեց ու փախցրեց հայացքը: Այդ պահին հնչած բարձր զանգը՝ տնօրենի հետ ուղիղ կապի հեռախոսի ազդանշանը, հաշվապահին քաղցրահունչ երաժշտություն թվաց, կարծեց, թե զանգն ազդարարում է իր ձգձգված, ինչ-որ տեղ ստորացուցիչ, և որ ամենից տհաճն էր, բոլորին ի տես, ցուցադրական սպասման ավարտը: Բարձրացավ աթոռից և, ուղղելով բաճկոնը, քայլեց դեպի տնօրենի աշխատասենյակը, սակայն քարտուղարուհին ձեռքի շարժումով խնդրեց կանգնել: Խոսափողը վայր դնելուց հետո մեղավոր ժպտաց հաշվապահին.

-Ձեզ պետք է խնդրեմ դեռևս սպասել: Հաշվապահը մի պահ ցանկացավ նստել ուրիշ աթոռի, թղթատարի չարագուշակ կերպարանքից հեռու, սակայն վարանեց տնօրենի ընդունարանում բացահայտել իր հակակրանքը հիմնարկության ամենից հանելուկային աշխատակցի հանդեպ: Երբ նորից տեղավորվեց հուշարձանի պես երկայնահասակ ու լուռ թղթատարի կողքին, զարմանքով տեսավ, որ կրտսեր հաշվապահներից մեկը՝ մշտապես գծավոր կոստյում կրող ցմփոր մարդը, կենտրոնացած տեսքով, չնկատելով ընդունարանում

գտնվող աշխատակիցներին,մտավ տնօրենի աշխատասենյակ: Զարմանքին փոխարինեց սրտնեղությունը. գործավարության նրբություններին ու աստիճանակարգության հիմունքներին հիանալիորեն ծանոթ տնօրենը չէր կարող չհասկանալ, որ պետին շրջանցելով ենթակայի հետ աշխատելը անխուսափելիորեն խարխլում է ղեկավարի հեղինակությունը, իսկ այդ դեպքում հաշվապահը չէր կարող տնօրենի արարքներում միտումնավորություն չտեսնել: Քիչ անց գծավոր կոստյումով մարդը հայտնվեց տնօրենի աշխատասենյակի դռան խորշում ու, նույնքան կենտրոնացած ու բացակա, դուրս եկավ ընդունարանից: Գրեթե անմիջապես հետո աշխատասենյակից դուրս եկավ նաև տնօրենը. քայլում էր դանդաղ, հանդիսավոր, համակված սեփական կարևորության գիտակցությամբ, հաշվապահին տնօրենի հաղթանդամ մարմինը մի պահ ալիքների վրայով սահող հածանավ հիշեցրեց՝ վտանգավոր, հսկայական: Թնդանոթների փողաբերանների պես թշնամանքով նայող աչքերը շրջվեցին դեպի հաշվապահը: -Սպասիր,մինչև գամ: Տնօրենի խոսքը համեմված էր անթաքույց արհամարհանքով, այդ քամահրական հնչերանգը հունից հանեց հաշվապահին, վեր ցատկեց ու արդեն մեջքով շրջված տնօրենի հետևից փորձեց ժայթքել իր վրդովմունքը: Հազիվ էր բացել բերանը, երբ ականջի տակ մի խլացուցիչ սուլոց հնչեց. ձայնն այնքան սուր էր, որ հաշվապահին թվաց, թե ականջի մեջ մախաթ խոթեցին: Պտտվեց դեպի ձայնը ու չհավատաց սեփական աչքերին. հիմնարկի տնօրենի ընդունարանում ինքնամոռաց սուլում էր առավոտյան աշխատանքի գալու ճանապարհին իրեն կանգնեցրած տեսուչը: Ըստ երևույթին տեսուչն իր ժամին սպասելիս էր եղել տնօրենի ահանգստյան սենյակում, որովհետև աշխատասենյակի դուռը բացելիս հաշվապահը նրան չէր տեսել, աննկատ ու լուռ՝ դուրս էր եկել տնօրենի հետևից և ձայնային գրոհով կանխել հաշվապահի հարձակումը: Տեսնելով իրեն ապշահար նայող հաշվապահին՝ տեսուչն ինքնավստահ ու գոհունակ ժպտաց, փոքր-ինչ կռանալով գոտկատեղից՝ կլորացրեց կարմիր թշերն ու կրկին ողջ ուժով սուլեց: Տեսուչի մսոտ շուրթերի արանքում ձայնի ուժից թրթռացող արծաթափայլ ոստիկանական սուլիչը հաշվապահի աչքին երևաց որպես մի տանջախցից վերցրած կտտանքի գործիք՝ ախտահանված ու սարսափելի: Հետ-հետ գնաց և ծաղրական երանգներ ստացած սուլոցի ներքո ուժահատ փլվեց աթոռին:Տեսուչը, պալատականի երաժիշտի պես նրբագեղորեն թափահարելով ձեռքերը, խոնարհվեց իր ակամա հանդիսատեսներին ու վազեց տնօրենի հետևից: -Զարմանալի չէ, որ ծանր ես տանում սուլոցը, սուլիչն

արդիականացված է ֆիզիկայի ինստիտուտում, ու նրա ձայնի հաճախականությունն այնքան բարձր է, որ մարդու օրգանիզմը ֆիզիկապես հրաժարվում է այն ընկալել՝ զգալով գլխացավ, սրտխառնուք , երբեմն ունենալով աղիները կտրատելու զգացողություն: Թղթատարն էր, ում ձայնը հիմնարկում աշխատելու տարիների ընթացքում հաշվապահը գեթ մեկ անգամ չէր լսել: -Անգամ մանրուքներն ունեն մեծ իմաստ` առաջին հայացքից աննկատելի, ծածուկ: Ցավը, որ զգացիր ականջներումդ, ինքնանպատակ չէ, հավատա, հիմնարկի տնօրինությունը շատ կուզեր, որ բոլոր նպատակներին հնարավոր լիներ հասնել առանց որևէ մեկին ցավ պատճառելու: Սակայն թե ղեկավարման տեսությունը, թե հիմնարկի պատմությունը պարզորոշ հուշում են, որ դա, ցավոք սրտի, անհնար է: Մարդու բնույթն այնպիսինն է, որ նա զգում է արդարության պահանջ, Անգամ աստվածային ամենից բարդ հղացումներն մարդուն հասու են բնազդորեն. կտավի վրա տեսողական հավասարակշռության ցանկացած խախտում նկատում է նույնիսկ չշփացած արվեստագետի աչքը, անարդարությունը, որը խոշոր հաշվով աստվածային հավասարակշռության խախտում է, անհապաղ նկատում է մարդու հոգին ու ողջ ուժով ընդվզում է դրա դեմ: Հիմնարկի աշխատանքն ունի գիտական լուրջ հիմքեր, բնախոսական փորձերի ընթացքում հայտնի է դարձել, որ ավելի ուժեղ ազդակները ստիպում են մոռանալ ավելի թույլ խթանիչների մասին, ականջում զգացած սուր ցավը քեզ մոռանալ տվեց տնօրենի անարդար թվացող վերաբերմունքը, իրենց կարիքներն օրնիբուն հոգալու համար անդուլ աշխատելու անհրաժեշտությունը Քաղաքի բնակչությանը ստիպում է չտեսնել ոչ միայն տիեզերքի հրաշքները, որովհետև ժամանակ չկա գլուխը վերև բարձրացնելու և աստղերին նայելու համար, այլև չնկատել համակարգի թերությունները: Կեղտի մեջ սողալով` աստղերի մասին երազել կարող են միայն ընտրյալները:Քաղաքին ու հիմնարկին այդպիսի ընտրյալներ պետք չեն. նրանք խախտում են համակարգի հավասարակշռությունը: Նրանք պետք է ոչնչացվեն: Թղթատարը լռեց, լսվում էր միայն նրա համաչափ ու խոր շնչառությունը, որը վկայում էր ակնոցավոր մարդու առողջ սրտի և փուքսի պես աշխատող թոքերի մասին: Հաշվապահը չհամարձակվեց խախտել լռությունը, լրջացել էր նաև մշտապես ժպտերես ու թռվռան քարտուղարուհին: -Կային ժամանակներ, երբ համակարգը հավասարակշռությունից հանող խառնակիչներին անխնա ոչնչացնում էին, մահվան վճիռը բերող կենտուրիոնները, Սուրբ Հավատաքննության խստահայաց վանականները, քաղաքական ոստիկանության ջլապինդ քննիչները մարմնավորում էին

համակարգի ինքնապաշտպանական բնազդը, հիմա մարդուն ֆիզիկապես ոչնչացնելու անհրաժեշտության առջև համակարգը կանգնում է ավելի ու ավելի հազվադեպ: Խառնակիչներին չեզոքացնելու համար բավական է նրանց ոչնչացնել սոցիալական առումով՝ հասարակությանը ներկայացնելով որպես երեսուն պիղծ արծաթով վաճառվող ուրացողներ, ամենից նսեմ սեռական բնազդներով առաջնորդվող այլասերվածներ և իրականությունը համարժեքորեն ընկալելու անընդունակ խելացնորներ, զրկելով սեփական ունեցվածքը, հետևաբար նաև կենցաղային կարիքից զերծ ազատությունը տնօրինելու հնարավորությունից: Իրենց բարեհուսությանը կասկածելու առիթ չտված քաղաքացիները ոչնչացվում են վաղ մանկությունից, կրթական համակարգը, որն առաջին հերթին կոչված է տալու բարդ սարքավորումներով հագեցած մարդածին միջավայրում կողմորոշվելու համար անհրաժեշտ նվազագույն ունակություններ և ոչ թե թե զարգացնելու ինքնուրույն ու ոչնչով չկաշկանդված մտածողությունը, արժեքները, որոնք ներարկվում են օրորոցից, կոնկիստադորների և մեծ ճամփորդների հետնորդներին դարձնում սպառողական դրախտում, ասես ջերմոցում, փթթող քաղքենիներ, ապահովագրում են համակարգը կործանարար ցնցումներից: Հավանաբար տնօրենը քո մեջ նշմարել է հիմնարկի բնականոն կյանքը խաթարելու ներուժ: Հիմա կասես, որ դու ոչինչ չես արել, սակայն ղեկավարներն ունեն անսխալական բնազդ: Մեղավոր լինելու համար պարտադիր չէ ինչ-որ բան անել, դու առանձնանում ես քո գործընկերներից, իսկ բարձր գլուխները հեշտությամբ են գլորվում ցած: Հաշվապահն ուշադրություն դարձրեց, որ թղթատարի ձայնը մետաղական էր, անկիրք, ասես սենյակով մեկ սփռվում էր իրազեկիչի՝ ծակոտկեն ցանցով երեսապատված բարձրախոսից: Կարծեց, որ ծանուցումներ ու պահանջագրեր ներկայացնող թղթատարը մարմնավորում է Քաղաքի յուրաքանչյուր բնակչի համար ամեն օր կանխորոշվող ճակատագրի անխուսափելիությունը, ակնոցավոր մարդուն նայեց բացահայտ սարսափով: Թղթատարը վեր կացավ ու ծանր քայլերով, պատվանդանից ցած իջած արձանի պես անհողդողդ, դուրս եկավ ընդունարանից: Աշխատանքային մեկուսացումը Տնօրենը վերադարձել էր աշխատանքային օրվա ավարտից քիչ առաջ: -Վաղը կգաս, եթե կարողանաս - ատամների արանքից նետել էր ՝

անգամ չնայելով ողջ օրն իր ընդունարանում կորցրած հաշվապահի կողմը: Աշխատասենյակի դուռը շրխկացել էր ասես օդում գալարված ու հաշվապահի դեմքին իջած խարազան: Գունատվել էր զայրույթից ու մի վատ զսպված հոգոց հանել: Հաշվապահի ստորացմանը քարտուղարուհին հետևել էր կարեկցական ժպիտով, որը սակայն ավելի էր խորացրել հոգու վրա փոշու պես աննկատ, բայց անշեղ նստող վհատությունը: Գլխիկոր, առանց աղջկան հրաժեշտ տալու քայլել էր դեպի իր աշխատասենյակը, սեղանին նետել չարաբաստիկ հաշվետվությունը, որը պիտի ներկայացվեր հետո, սակայն պատրաստ էր եղել երեկ ու, չգիտես թե ինչու, պահանջվել էր այսօր, հագել զսպաշապիկի նմանվող հաստ վերարկուն և դուրս եկել հիմնարկի ապակեպատ դռներից: Քաղաքը հաշվապահին դիմավորել էր քամու պոռթկումներին համընթաց այս ու այն կողմ քշվող ձյան փոշով, սև կտուրներին խփվող քամու սուլոցը թվացել էր աղերսագին ու հուսահատ հեծեծանք, որոշել էր քայլել մինչ մոտակա գինետունը, որի ուրախ առկայծողտ լույսերը պատրաստակամ էին ու հյուրընկալ, մշտապես սիրալիր ու հոգատար՝ փորձառու մարմնավաճառի պես: -In vino veritas,- մրմնջացել էր քթի տակ ու հրել գինետան ծանր, միջնադարյան ամրոցի դարպաս հիշեցնող դուռը: Գինետան հաստափոր տերն անմիջապես հասկացել էր, որ դռանը կանգնած ու շփոթված հայացքով չորս կողմը նայող մարդն եկել է գինու մեջ ինչ-որ տանջող զգացում խեղդելու՝ ցավ, կարոտ թե հուշ, էական չէր, անմիջապես ինքն էր ընդառաջ գնացել ու հեռանկարային հյուրին տեղավորել ամենից լավ սեղանի մոտ: Գինետան նրբանկատ տերը, տարիներ ի վեր հարբած խոստովանություններ լսելով մարդկային հոգիների գիտակ դարձած, հետևել էր հաշվապահին, ու երբ նրա գինովցածությունը հասել էր որոշակի աստիճանի, աչքով էր տվել նման հաստատություններում թրև եկող թեթևաբարո աղջիկներից մեկին՝ երիտասարդ ու գեղեցիկ մի պարուհու: -Բարի երեկո,- նստելով հաշվապահի սեղանի մոտ՝ սեթևեթել էր աղջիկը: -Բարև, սիրունիկ,- հարբած մռլտացել էր հաշվապահը: -Կհուրասիրե՞ ս,- հետաքրքրվել էր աղջիկը: -Կհյուրասիրեմ,- գլխով էր արել հաշվապահը: Տուն էր հասել գրեթե կեսգիշերին, մինչ այդ իրեն ինքնամոռաց նետել էր պարուհու համբերատար ուշադրության մեջ՝ որոնելով սփոփանք: Անծանոթ, ծախու կնոջ մոտ չէր վախեցել լինել թույլ, բայց նաև ցանկացել էր թվալ առատաձեռն: Մարդկային հոգիների նուրբ գիտակ գինետան տիրոջ հաշվարկը հիմնվում էր հենց այս փոխլրացնող մղումների վրա, ու ծանր

հոգով ներս մտած նրա հաճախորդները գինետան դռնից դուրս էին գալիս զգալիորեն թեթևացրած և հոգիները և դրամապանակները: Բանալին կողպեքի անցքը մտցնել հաջողվել էր մի քանի փորձից հետո, կիսախավար միջանցքում, որի երկարությամբ, ասես մի գետնափոր նկուղի պատերին ամրացված ջահեր, վառվում էին մոմակալին դրված մոմի տեսք ունեցող աղոտ լույսերը, նրան դիմավորել էր լացակումած կինը՝ ձեռքին բազմաթիվ կնիքներով վավերացված մի թուղթ: -Ձեր հիմնարկի թղթատարն էր եկել, մինչ հիմա հյուրասենյակում նստած քեզ է սպասում, լույսերն էլ անջատել տվեց, պնդում էր, որ հարևանները չպիտի որևէ շեղում նկատեն մեր առօրյա կյանքից- ասաց ու սկսեց անձայն արտասվել: Հաշվապահը բացեց թուղթն ու օրորվելով, անընդհատ շաղվող աչքերով կարդաց: «Հաշվի առնելով հասարակական կարգի ամրապնդման շարունակական անհրաժեշտությունը և այն փաստը, որ Ձեր հետ տարվող բացատրական աշխատանքները որևէ արդյունք չեն տալիս, ու Դուք հանդիսանում եք անկարգապահ, անբարեխիղճ և անպատասխանատու աշխատակից, ոստիկանական տեսչությունը հիմնարկի տնօրինության հետ

համատեղ որոշել է Ձեզ ենթարկել աշխատանքային մեկուսացման մեկ ամիս ժամկետով: Անհրաժեշտ է առավոտյան ժամը վեցին, վերցնելով ըստ կից ցուցակի ներկայացվող պարագաներն ու գործիքները, ներկայանալ ոստիկանության տարածքային տեղամաս: Ուշանալու դեպքում աշխատանքային մեկուսացման ժամկետը կկրկնապատկվի: Չներկայանալը պատժվում է ազատազրկմամբ՝ դատարանի հայեցողությամբ նշանակվող ժամկետով: Աշխատանքային մեկուսացման ընթացքում խստիվ արգելվում է՝ ա. որևէ եղանակով կապ հաստատել կամ շփվել ընտանիքի անդամների, մտերիմների և այլ մարդկանց հետ, բ. ձեռք բերել, պահել և կրել քաղաքացիական հագուստ, գ. ունենալ դրամական միջոցներ դ. Ունենալ ժամացույց կամ ժամանակ ցույց տալու հնարավորություն ունեցող ցանկացած սարք: Ծանոթություն. աշխատանքային մեկուսացման ընթացքում կատարվող աշխատանքը չի վարձատրվում, մեկուսացման ենթարկված քաղաքացու ընտանիքը քաղաքային բյուջեին փոխհատուցում է նրան մեկուսացման վայր փոխադրելու, նրա հանդերձավորման, գիշերակացի և օրապահիկի ծախսերը, ոչ ուշ քան սույն ծանուցագիրը ստանալուց հետո երեք օրվա ընթացքում: Ուշացման յուրաքանչյուր օրվա համար վճարվում

է տուգանք, որի չափը որոշվում է անհատապես: Ընտանիքի անդամներին քրեական հետապնդման ենթարկվելու սպառնալիքով արգելվում է երրորդ անձաց հաղորդել աշխատանքային մեկուսացման մասին»: Փաստաթղթի անհոգի տեքստին հաջորդում էին տարբեր պաշտոնատարների վարժ ու անփույթ ստորագրությունները, որոնց շարքում հաշվապահը մեքենայորեն նկատեց նաև իր հիմնարկի տնօրենի պճնագեղ, խրթին ծովային հանգույցներով ոլորված պարան հիշեցնող ստորագրությունը: Հաշվապահը գլխապտույտ զգաց, հենվեց պատին, ու, հետո ինքն էլ էր զարմանում ինչու, կնոջ հազիվ լսելի հեծկլտոցի ներքո սկսեց տենդագին մտածել, թե մինչ առավոտյան վեցը որտեղից կարող է ճարել ծանուցագրին կից ցուցակի պահանջած պարագաներն ու գործիքները: Հյուրասենյակից լսվեց բազմոցի ճռռոցը, որին հաջորդեցին պատվանդանից իջած արձանի քայլերի պես ծանր, ծանոթ ոտնաձայները: Քիչ անց դռան խորշում երևաց թղթատարի ասես սև թուջից ձուլված կերպարանքը: Նրա ակնոցների ապակիներում արտացոլվող լույսերը հաշվապահին երևացին որպես անհատակ աչքերի խորքում վառվող ամեհի խարույկներ: Լուռ ու չարագուշակ առաջ եկավ և դեպի հաշվապահը մեկնեց ձեռքը: Հաշվապահը նրա թուջե ձեռքից վերցրեց ծանոթացման թերթիկը և դողացող մատներով ստորագրեց իր անվան դիմաց: Թղթատարի առանց հրաժեշտի հեռանալուց հետո կինը սկսեց բարձրաձայն արտասվել: -Ի՞ նչ ես արել, պակասո՞ րդ են հայտնաբերել մոտդ, ինչու՞ այս փորձանքն եկավ մեր գլխին,- արցունքների միջից հարցրեց ամուսնուն: -Ախր ես ոչինչ էլ չեմ արել, տնօրենի խարդավանքներն են, այդ մարդն իր նշանակման առաջին իսկ օրվանից թշնամացել է հետս,- կնոջ ուսերը գրկելով՝՝ ասաց հաշվապահն ու շոյեց նրա մազերը, - մի մտածիր, մեկ ամիսը կանցնի աննկատելիորեն, համարիր, թե ամուսինդ տիեզերագնաց է, իսկ երբ վերադառնամ, նոր աշխատանք կգտնեմ, ու ամեն ինչ լավ կլինի: Սիզիփոսի աշխատանքը Աշխատանքային մեկուսացումը Քաղաքի համար բավականին օգտավետ երևույթ էր. մեկուսացման ենթարկված անձի վրա բյուջեն դրամ չէր ծախսում, նրա հետ կապված բոլոր ծախսերը հոգում էր ընտանիքը: Դեռ ավելին՝ մեկուսացման որոշումների կատարումն ապահովելու համար ստեղծված հատուկ ծառայության ճարպիկ հաշվետար-կատարողները թվերի հետ ոչ բարդ աճպարարություններ անելով, կարողանում էին գործը

դասավորել այնպես, որ Քաղաքը բավականին լուրջ շահույթ էր ստանում յուրաքանչյուր մեկուսացվածի համար վճարվող գումարից: Հավելագրված գումարների մի մասը պարգևավճարի տեսքով հանգրվանում էր հաշվետար-կատարողների գրպանում, ուստի նրանք բորենիների պես անգութ էին, ագահ ու նպատակասլաց: Սակայն աշխատանքային մեկուսացման հիմնական նպատակը բնավ էլ դրամական շահույթ ստանալը չէր, մեկուսավայրերը կոչված էին համակարգի առջև մեղանչած քաղաքացիների համար դառնալու քավարան, որտեղից նրանք պետք է դուրս գային հյուծված հոգով և մարմնով, տաքացած մեղրամոմի պես փափկած կամքով, աչքերում դրոշմված չանցնող երկյուղն ու համակերպման հնազանդությունը: Մեկուսավայրերում հայտնված քաղաքացիները չէին համարվում դատված, ուժասպառ անելու ունակ ու հաճախ անիմաստ աշխատանքով նրանց պատժելու համար դատարանի վճիռ անհրաժեշտ չէր, մեկուսացման ժամկետը որոշում էր տարբեր պաշտոնյաներից կազմված հանձնաժողովը, որի անդամների մի մասը անում էր ամեն ինչ մեկուսացման ենթարկվող անձի ընտանիքից առավելագույն եկամուտ պլոկելու և, հաշվի առնելով նրա անհատական հատկանիշները, պատժի հնարավորինս արդյունավետ տարբերակ ընտրելու համար, իսկ մյուս մասը պարտաճանաչ կերպով հավաստում էր, որ այդ ընթացքում քաղաքացու որևէ իրավունք չի խախտվում: Քրեական հանցագործների հանդեպ վերաբերմունքն այլ էր, նրանք անցել էին սահմանագիծը ու իրենց դրել Քաղաքից դուրս, ուստի նրանց կյանքը Քաղաքին չէր հետաքրքրում: Քրեականներն անարգել գոյատևում էին իրենց, զուգահեռ աշխարհում, ապրում իրենց օրենքներով, ժամանակ առ ժամանակ բանտը փոխարինում ազատությամբ ու հակառակը՝ երկու դեպքերում էլ իրենց զգալով հավասարաչափ ազատ մարդու ստեղծած օրենքներից ու մշտապես գերի՝ անկանխատեսելի, անողորմ ճակատագրին: Մեկուսավայրը, որտեղ անվերջանալի ու անիմաստ աշխատանքի հետ պայքարում մեկ ամիս շարունակ պետք է մաշվեր հաշվապահը, գտնվում էր Քաղաքից հյուսիս ընկած մի կապարագույն ջրերով լճի կենտրոնում վեր խոյացող քարքարոտ կղզում: Կղզու պարագծով մեկ քաշված փշալարե խիտ ու բարձր ցանկապատը պետք է կանխարգելեր ինքասպանություն կատարել որոշած և չգիտես թե ինչ հրաշքով մինչ կղզու ափագիծը հասած մեկուսացվածի ցատկը լճի անհագ խորխորատների մեջ: Կղզու չորս անկյուններում կառուցված հսկայական պահնորդական աշտարակներում բնակվում և իր պաշտոնական պարտականություններն էր կատարում մեկուսավայրի անձնակազմի

հերթափոխը, իսկ մեկուսացման ենթարկվածները աշխատում և ապրում էին ստորգետնյա հորատանցքներում: Աշխատանքը մեքենայացված չէր. բարդ ու հզոր հորատող սարքավորումների փոխարեն նպատակահարմար էր համարվել կղզու ստորգետնյա քարահանքերում կիրառել բացառապես սակրային գործիքներ, այդ անխափան ու պարզունակ, հազարամյա գործիքների շարժիչը մկանային ուժն էր, որի պահպանման պատրվակով շաբաթը մեկ կազմվում էին գիտականորեն հիմնավորված ճաշացանկեր, նոր ճաշացանկը ամեն երկուշաբթի ներկայացվում էր մեկուսացվածի ընտանիքին՝ նրանց աչքերում արդարացնելով քաղաքային բյուջե վճարված գումարը: Իրական ճաշացանկն, անշուշտ, ևս գիտականորեն հիմնավորված էր, սակայն այն կազմվում էր ազդարարվողին տրամագծորեն հակառակ՝ մեկուսացվածի ուժերն անշեղորեն ու դանդաղ ջլատելու նպատակով: Աշխատանքային ծանրաբեռնվածությունն ու սննդի կալորիականությունը յուրաքանչյուր մեկուսացվածի համար որոշվում էր անհատական կարգով. ծանրաբեռնվածության և անհրաժեշտ սննդի նպատակահարմար հարաբերակցությունը սահմանում էր հմուտ մասնագետներ ընդգրկող բժշկական հանձնաժողովը: Սնունդը ստանալու համար անհրաժեշտ էր լինում մտնել կողք-կողքի դրված, միայն առջևի կողմից վանդակապատ, համարակալված երկաթե խցերի մեջ: Յուրաքանչյուր հորատանցքում խցերը տասն էին, երբ տասերորդ մեկուսացվածն էլ էր մտնում խցի մեջ, փոշոտ արտահագուստով վերակացուն սեղմում էր խցերի ընդհանուր էլեկտրական սողանակը փակելու կոճակը: Կերակուրը տալիս էին փակ տուփերի մեջ՝ մեկուսացվածներին զրկելով իր բախտակիցների չափաբաժինները ոչ միայն ճաշակելու, այլև տեսնելու հնարավորությունից: Մեկուսացվածները ծանր էին տանում հատկապես ժամանակի բացակայությունը, աշխատանքը թվում էր անվերջանալի, մեկուսացումը՝ հավերժ. ժամացույց կամ ժամանակ ցույց տալու հնարավորություն ունեցող որևէ սարք մեկուսացվածներն ունենալ չէին կարող, իսկ հորատանցքերում լուսավորությունն ու ջերմաստիճանը երկրագնդի՝ իր առանցքի շուրջ կատարվող մշտական պտույտին զուգընթաց չէին փոփոխվում, անգամ ուտելիքը մատուցվում էր ոչ հավասար ժամանակամիջոցների բաժանված պարբերականությամբ: Մեկուսավայրում հաշվապահին տվել էին մի հնամաշ զինվորական համազգեստ, դիմակ-ռեսպիրատոր և ինչ-որ թատրոնից գրոշների դիմաց ձեռք բերված խցանափայտե սաղավարտ, իր հագուստը բաղնիքի նախասրահում հանձնել էր չորացած ու հին մի ծերուկի,

ախտահանվել հաղթանդամ սանիտարի բռնած փողրակից բարձր ճնշման տակ փչվող հեղուկի շիթերի տակ, երբ ասես թույլ ապտակներ հասցնող շիթը սանիտարը շրջել էր դեպի պատը, հաշվապահին էին նետել հնամաշ համազգեստը, սաղավարտն ու մի զույգ ծռմռված քթերով զինվորական կիսաճտքակոշիկներ, չէր հասկացել, թե ինչու պետք է հագնի այդ հնամաշ քուրջը, ծերուկն ասել էր.

-Ձեր իրավունքն է, մերկ ման եկեք, սակայն դա չի ազատելու աշխատանքից, իսկ հորանտանցքների հատակին թափված սուր քարերն արագորեն քրքրելու են Ձեր ոտքերը, բացելով միսը մինչ ոսկորներ: -Դեպքեր են եղել, երբ կամակորների մոտ փտախտ է սկսվել ու նրանց ոտքերն անդամահատել են, եթե բանը դրան հասնի՝ խնդիր չէ, բուժման դիմաց Ձեր ընտանիքն է վճարելու,- վրա էր բերել հաղթանդամ սանիտարը ու գորշ խալաթի գրպանից հանել Ջիգլիի սղոց կոչվող վիրահատական գործիքը՝ մանր ատամներով պողպատե լարը՝ ծայրերին հանովի բռնակներ: -Սա օգտագործում են ոսկորը հատելու համար,- սիրահոժար բացատրել էր սանիտարը: Սուր, մանրիկ ատամներով մետաղալարի սառը փայլը հաշվապահի վրա ցնցող տպավորություն էր թողել, թվացել էր, թե ատամները հիմա մխրճվելու են իր ազդրի մեջ ու ինքը տուն է վերադառնալու մանկության անոտ ծխախոտավաճառի պես, մի ինքնաշեն անվասայլակի վրա՝ մեկեն կիսատված հասակի ցածրությունից գետնին քսվող ձեռքերով հրելով դժբախտության այդ ինքնաշեն կառքը, շտապշտապ հագել էր հնամաշ հագուստներն ու գրեթե երջանիկ սկսել իջնել մթությանն անընդհատ ձուլվող միջանցքով: Դեպի իր աշխատանքի սիզիփոսյան հավերժությունը: Քաղաքի օրինավոր բնակիչ դառնալու համար: