Alexandr Mantashyanc

²Èºøê²Ü¸ð زܲÞÚ²Üò

²Èºøê²Ü¸ð زܲÞÚ²Üò

²ÛëåÇëÇ ÅáÕáí³Íáõ å³ïñ³ëï»Éáõ ѳٳñ å»ïù ¿ ÉÇÝ»É 60 ï³ñ»Ï³Ý, ùÇã ùÝ»É, ÙáõÃÁ·»ïÇÝ ³ñÃݳݳÉ, »ñϳñ Ùï³Í»É áõ ùÇã ·ñ»É£ ´³Ûó ¹³ 㿠ϳñ¨áñ, ³°ÛÉ Ùï³ï³ÝçáõÃÛáõÝ áõݻ٣ î³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõ٠ѳñÛáõñ³íáñ Ñá¹í³ÍÝ»ñ »Ù Ññ³å³ñ³Ï»É áõ Ù»Ï ï³ëÝÛ³Ï ·ñù»ñ ·ñ»É µ³½Ù³ÃÇí Ñ³Û Ï³åÇï³ÉÇëï-µ³ñ»ñ³ñÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, ¨ ³Ù»Ý ³Ý·³Ù ÙÇ ³Ý»ñ¨áõÛÃ, ³Ýßáß³÷»ÉÇ Ñá·¨áñ Ï³å ¿ñ ëï»ÕÍíáõÙ ³Û¹ Ù³ñ¹Ï³Ýó áõ ÇÙ ÙÇ稣 ²É»ùë³Ý¹ñ سÝóßÛ³ÝóÇ å³ñ³·³ÛáõÙ ³ÛÉ µ³Ý ϳï³ñí»ó` ÅáÕáí³ÍáõÇ íñ³ ³ß˳ï»ÉÇë ³Û¹åÇëÇ Ï³å ã³é³ç³ó³í£ ØÇ·áõó», ÇÝÓ ³Û¹å»ë ¿É ãѳçáÕí»ó ÁÙµéÝ»É Ýñ³ áÕç Ù»ÍáõÃÛáõÝÁ£ ÆÝùÁ ÃáõÛÉ ãïí»ó... ÐÇñ³íÇ, ³ÝÑݳñ ¿ ëå³é»É ³Ýëå³é»ÉÇÝ, Áݹ·ñÏ»É ³ÝÁݹ·ñÏ»ÉÇÝ, Ù»ÏÝ»É ³ÝÙ»ÏÝ»ÉÇÝ£ ʳã³ïáõñ ¸²¸²Ú²Ü

²Èºøê²Ü¸ð زܲÞÚ²Üò ÐàôÞ²¶ðàôÂÚàôÜܺð, Ðð²ä²ð²ÎàôØܺð, ö²êî²ÂÔºð

1842, Ù³ñïÇ 3

1911, ³åñÇÉÇ 19

ÌÜÜ¸Ú²Ü 170 ºì زÐì²Ü 100 - ²ØÚ²ÎܺðÆ Î²ä²ÎòàôÂڲش

ºðºì²Ü 2011

γ½ÙáÕ ¨ ͳÝáó·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ÕÇݳÏ` ʳã³ïáõñ ¸³¹³Û³Ý

Ðî¸ 941(479.25) ¶Ø¸ 63.3 (2Ð) Ø 254

¶ñùÇ Ññ³ï³ñ³ÏÙ³Ý Ù»Ï»Ý³ëª ì³Ñ³Ý ¶ñÇß³ÛÇ ²÷ñáÛ³Ý ÊÙµ³·Çñ` îÇ·ñ³Ý ü³ñÙ³ÝÛ³Ý

Ø 254

²É»ùë³Ý¹ñ سÝóßÛ³Ýó. Ñáõß³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, Ññ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñ, ÷³ëï³ÃÕûñ / γ½Ù. ¨ ͳÝ. Ñ»Õ. Ê. ¸³¹³Û³Ý.- ºñ.: ¶³ëåñÇÝï, 2011.- 180 ¿ç:

êáõÛÝ ·ÇñùÁ Ñ³Û Ëáßáñ³·áõÛÝ Ó»éݳñϳï»ñ ¨ ³½·³ÛÇÝ µ³ñ»ñ³ñ ²É. سÝóßÛ³ÝóÇ ÏÛ³ÝùÇ áõ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý í»ñ³µ»ñÛ³É ³é³çÇÝ Ñ³Ù³å³ñ÷³Ï ÅáÕáí³ÍáõÝ ¿£ ܳ˳ï»ëí³Í ¿ ÁÝûñóáÕÝ»ñÇ ³Ù»Ý³É³ÛÝ ßñç³Ý³ÏÇ Ñ³Ù³ñ£

Ðî¸ 941(479.25) ¶Ø¸ 63.3 (2Ð)

ISBN 978-9939-832-20-3

1-ÇÝ ¿çáõÙª ²É. سÝóßÛ³ÝóÇ ÏÇë³Ý¹ñÇÝ ö³ñÇ½Ç êµ. ÐáíѳÝÝ»ë-ØÏñïÇ㠻ϻջóáõÙ: лÕÇݳϪ ´»ñÝëï³Ù (1902 Ã.): Èáõë³ÝϳñÁª Þ³Ýà سñç³ÝÛ³ÝÇ (ö³ñǽ)

² Ú ­ò º ­ø ² ð î ä³ï­Ù³­Ï³Ý µÝáõ­Ã³·­ñáõ­ÙÁ - µá­Éáñ ų­Ù³­Ý³Ï­Ý»­ñÇ ³­Ù»­Ý³­Ëá­ßáñ Ñ³Û Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ï»ñ ¨ ³½­·³­ÛÇÝ µ³­ñ»­ñ³ñ: ²½­·³­Ýáõ­ÝÁ – ­Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ýó (³ÛÉ É»­½áõ­Ý»­ñáí` Манташев, Mantacheff): ²­Ýáõ­ÝÁ – ²­É»ù­ë³Ý¹ñ: гۭñ³­Ýáõ­ÝÁ – ­Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë: ̳·áõÙÁ – ÃÇýÉÇëÛ³Ý ³½Ýí³Ï³ÝÝ»ñÇ áõ Ñá·¨áñ³Ï³ÝÝ»ñÇ ïáÑÙÇó: ÎÇ­ÝÁ – ¸³ñ­Û³ (û­ñÇáñ­¹³­Ï³Ý ³½­·³­Ýáõ­ÝÁ` ³­Ù³Ùß­Û³Ý): ¼³­í³Ï­Ý»­ñÁ –­áñ­¹Ç­Ý»ñ` Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë, È­¨áÝ, Ðáí­ë»÷, ¶­¨áñ·: ¸áõëï­ñ»ñ` ²Ý­Ý³, ܳ­¹»Å­¹³, ì³ñ­í³­é³, ³­Ù³­ñ³: ²Ý­Ý³Ý ³­Ùáõë­Ý³­ó»É ¿ »­ñ³Åß­ï³­·»ï ´³ñ­ë»Õ Ôáñ­Õ³Ý­Û³­ÝÇ, ܳ­¹»Å­¹³Ý` ²­É»ù­ë³Ý¹­ñ³­åá­ÉÇ ù³­Õ³­ù³·­ÉáõË Ðáí­ë»÷ îÇ·­ñ³Ý­Û³­ÝÇ, ì³ñ­í³­ é³Ý` Ç­ñ³­í³­µ³Ý È­¨áÝ º­í³Ý­·áõÉ­Û³­ÝÇ, ³­Ù³­ñ³Ý` µÅÇßÏ ¶­¨áñ· ²Ù­µ³ñ­¹³Ý­Û³­ÝÇ Ñ»ï: 1917-1918ÃÃ.` ½³­í³Ï­Ý»ñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ³ñ­ï³­·³Õ­Ã»É ¨ µÝ³­ ÏáõÃÛáõÝ »Ý ѳë­ï³­ï»É ö³­ñÇ­½áõÙ:

س­ñdz üÛá­¹á­ñáí­Ý³­ÛÇ ³Ý­í³Ý ÏáõÛ­ñ»­ñÇ Ñ³Ý­¹»å Ñá­·³­ï³­ñáõÃÛ³Ý Îáí­Ï³ë­Û³Ý Ñá­·³­µ³ñ­ÓáõÃÛ³Ý ³Ý­¹³Ù, ÂÇý­ÉÇ­ëÇ é»³­É³­Ï³Ý ·Ç٭ݳ­ ½Ç³­ÛÇ å³ï­í³­íáñ Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ (1881-1893), Îáí­Ï³­ëÇ Ñ³­Ûáó µ³­ ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÛ³Ý (ÎдÀ) ÑÇ٭ݳ­¹Çñ áõ å³ï­í³­íáñ ³Ý­ ¹³Ù, ´³ù­íÇ Ñ³­Ûáó Ù³ñ­¹³­ëÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý (´ÐØÀ) å³ï­ í³­íáñ ³Ý­¹³Ù, ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ð³Û­Ï³­Ï³Ý ¹ñ³­Ù³­ïǭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý å³ï­í³­íáñ ³Ý­¹³Ù, §ê³ÝÏï ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç ѳۭϳ­Ï³Ý ËÙµ³­ ÏǦ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ (1907): 1910-Çó ÑÇÙ­Ý»É ¿ Çñ ³­Ýáõ­ÝÁ ÏñáÕ ²é¨ïñ³­ÛÇÝ ¹åñáóÁ (Манташевская торговая школа, ·á­Û³ï¨»É ¿ ÙÇÝ㨠1918Ã.): ²ñ­í»ë­ïÇ, ·ñ³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý, ·Ç­ïáõÃÛ³Ý, Éñ³·­ñáõÃÛ³Ý µ³½­Ù³­ÃÇí ·áñ­ÍÇã­Ý»­ñÇ Ù»­Ï»­Ý³ë: ä³ñ·¨Ý»ñ – ­éáõ­ë³­Ï³Ý §ê. ²Ý­Ý³­ÛǦ 2-ñ¹­³ë­ïǭ׳­ÝÇ ßù³Ý­ß³Ý (1896), ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý ä³ï­íá É»­·»á­ÝÇ êå³­ÛÇ Ë³ã (1904):

´Ç½­Ý»­ëÁ – §ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏǦ (§Тифлисский коммерческий банк») ¨ ´³ù­íÇ §². Ð. سݭó߭۳Ýó ¨ ÁÝÏ.¦ ­Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ ñ³­Ï³Ý ¨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ýÇñ­Ù³­ÛÇ (Нефтепромышленное и торговое общество «А. И. Манташев и КO¦) ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»ñ: Üñ³ ݳí­ÃÁ ¨ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñùÁ, éáõ­ë³­Ï³Ý ù³­Õ³ù­Ý»­ñÇó µ³­óÇ, í³­×³é­í»É »Ý º­·Çå­ ïá­ëáõÙ, Âáõñ­ùdz­ÛáõÙ, êÇñdzÛáõÙ, ä³Õ»ëïÇÝáõÙ, ²Ý·­Édz­ÛáõÙ, Ðáõ­Ý³ë­ï³­ÝáõÙ, èáõ­ÙÇ­Ýdz­ÛáõÙ, ´áõÉÕ³ñdzÛáõÙ, Ȼѳëï³ÝáõÙ, üñ³Ý­ëdz­ÛáõÙ, Æë­å³­Ýdz­ÛáõÙ, Þí»Û­ó³­ñdz­ÛáõÙ, ä³ñëϳëï³ÝáõÙ, Ðݹϳë­ï³­ÝáõÙ, âǭݳë­ï³­ÝáõÙ: Îá­ãáõÙ­Ý»­ñÁ – Çë­Ï³­Ï³Ý å»­ï³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹³­Ï³Ý (1909), 1-ÇÝ ·ÇÉ­¹Ç³­ ÛÇ í³­×³­é³­Ï³Ý (1871), ³é¨ïñÇ ËáñÑñ­¹³­Ï³Ý, ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ù³­Õ³­ù³­ ÛÇÝ ¹áõ­Ù³­ÛÇ å³ï­·³­Ù³­íáñ (1893-1911), ÂÇý­ÉÇ­ëÇ å³ï­í³­íáñ ù³­ Õ³­ù³­óÇ: г­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ¹Çñ­ùÁ – ²é¨ïñÇ áõ Ù³­Ýáõ­ý³Ï­ïáõ­ñ³­ÛÇ ÃÇý­ÉÇë­Û³Ý Ïá­ÙÇ­ï»Ç, ä»ï­µ³Ý­ÏÇ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÇ í³ñ­ã³­Ï³Ý Ïá­ÙÇ­ ï»Ç, ²ñ­ùáõ­Ý³­Ï³Ý 峭ɳ­ïÇ ÃÇý­ÉÇë­Û³Ý ³ï­Û³­ÝÇ (1903), ÂÇý­ÉÇ­ ëÇ ÷á­Ë³­¹³ñÓ í³ñ­ÏÇ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý í³ñ­ãáõÃÛ³Ý ³Ý­¹³Ù, ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇ Ñá­·³­µ³ñ­Ó³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹Ç ³Ý­¹³Ù, ݳ­ ˳­·Ç٭ݳ­½Ç³­ÛÇ å³ï­í³­íáñ Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ (1894-1907), ϳÛë­ñáõ­ÑÇ

ø³­Õ³­ù³­Ï³Ý ѳ­Û³óù­Ý»ñ – ­áñ¨Ç­ó» Ñá­ë³Ý­ùÇ ãÇ Ñ³­ñ»É, á­ñáß Ý³­Ë³­ å³ï­íáõÃÛáõÝ ïí»É ¿ ³­½³­ï³­Ï³Ý ·³­Õ³­÷³­ñ³­Ëá­ëáõÃÛ³­ÝÁ: ´Ý³­íá­ñáõÃÛ³Ý ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ –­ ѳٻëï, ³­é³­ï³­Ó»éÝ, ϻݭëáõ­ñ³Ë, ϳ­ï³­Ï³­ë»ñ, ß÷íáÕ, Ù³ñ­¹³­Ùáï: γ­ñáÕ ¿ñ Éë»É ³Û­Éáó Ëáñ­Ñáõñ¹­Ý»ñ, µ³Ûó Ùßï³­å»ë ϳ­Û³ó­ÝáõÙ ¿ñ ë»­÷³­Ï³Ý á­ñá­ßáõÙ­Ý»ñ: Ðñ³­åáõ­ñ³Ýù­Ý»­ñÁ – ­Ã³ï­ñáÝ ¨ µñÇç ÃÕó˳Õ:

г­í³­ï³Ù­ùÁ - ²½· ¨ Ð³Û ²­é³­ù»­É³­Ï³Ý ëáõñµ »­Ï»­Õ»óÇ:

§Петербургские ведомости¦ Ã»ñ­ÃÁ 1910Ã. ÑáõÝ­í³­ñÇ 2-ÇÝ ·ñ»ó. §...î»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³í ²­Ù³­ÝáñÇ ÷áùñ ÁÝ­ ¹áõ­Ý»­ÉáõÃÛáõÝ, á­ñÇÝ Ý»ñ­Ï³ ¿ñ Üá­ñÇÝ Ø»­ ÍáõÃÛáõÝ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Ï³Ûë­ñÁ` ÁÝ­ï³Ý­ Ûáù, ¨ Ññ³­íÇñ­í³Í ¿ÇÝ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ 20 ³­Ù»­Ý³­Ñ³­ñáõëï Ù³ñ­¹ÇÏ: Ðñ³­íÇ­ñ³­ïáÙ­ ë»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ­Ý»­ñÁ ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ ¿ÇÝ Ý³­Ëáñ¹ ï³ñ­í³ Ýñ³Ýó ϳ­åÇ­ï³­ÉÇÝ` ³é 1-Á ÑáõÝ­í³­ñÇ ¹ñáõÃ۳ݦ: ²­å³ Ññ³­ å³­ñ³Ï­í³Í ¿ñ Ññ³­íÇñ­Û³É­Ý»­ñÇ óáõ­ó³­ ÏÁ` Áëï Ññ³­íÇ­ñ³­ïáÙ­ë»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ­Ý»­ñÇ: ò³Ý­ÏÇ ³­é³­çÇÝ »­ñ»ù ï»­Õ»­ñáõÙ ·ïÝíáõÙ ¿ÇÝ Üá­µ»­ÉÁ (µ³½­Ù³­ÃÇí ݳí­Ã³­Ñ³Ý­ù»­ñÇ ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»ñ), µ³Ý­Ï³­ï»ñ èáï­ßÇÉ­¹Á ¨ ý³µ­ñǭϳ­ï»ñ ¼ÇÝ­·»­ñÁ: Üñ³Ýó ѳ­ çáñ­¹áõÙ ¿ÇÝ è. â³Ý¹­É»­ñÁ (³í­ïá­Ù᭵ǭɳ­ ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ), ä. ÞÙ»ïë­Ë»­ÝÁ (ßá­·»­ ݳ­í³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ) ¨ ³ÛÉù: ÆëÏ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ù³­Õ³­ù³­óÇ­Ý»­ñÇó (³­é³Ýó Ýϳ­ïÇ áõ­Ý»­Ý³­Éáõ ³½­·áõÃÛáõ­ÝÁ ¨ Ïñá­Ý³­ Ï³Ý ¹³­í³­Ý³Ý­ùÁ) ³Û¹ óáõ­ó³­Ïáõ٠ϳ­ÛÇÝ »­ñ»ù Ñá­·Ç` ý³µ­ñǭϳ­ï»ñ äáõ­ïÇ­Éá­íÁ (12ñ¹ ­ï»Õ), ·áñ­Í³­ñ³­Ý³­ï»ñ سÝóߨÁ (13-ñ¹ ­ï»Õ) ¨ íñ³ó Çß­Ë³Ý ·»­Ý»­ñ³É ¸³­ Ãá âÇ­Ïá­í³­ÝÇÝ (20-ñ¹ ­ï»Õ): И. Козленко, Благословенная Россия? http://marxdisk.narod.ru/blagos.htm

². Ð. زܭ ²Þ­Ú ²Ü­ò Æ ´²­ð º­ð ²ðàôÂÚ²Ü Ð²Ø²Ð²ì²ø ò²ÜÎ êáõÛ­ÝÁ ϳ½­Ù»É »Ýù` û·­ï³­·áñ­Í»­Éáí ½³­Ý³­½³Ý ³Õµ­Ûáõñ­Ý»­ñáõÙ ë÷éí³Í ï»­Õ»­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»ñ: Àݹ áñáõÙ, Áݹ·ñÏ»É »Ýù ïíÛ³ÉÝ»ñÁ ÉáÏ ³ÛÝ ·áõÙ³ñÝ»ñÇ, áñáÝù ³å³óáõóí³Í »Ý: ²Ý­ßáõßï, ó³ÝÏÝ ëå³­éÇã ã¿, ù³Ý­½Ç Ç­ñ³­Ï³­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ ѳÛï­ÝÇ ¿ñ ÙdzÛÝ µ³­ñ»­ñ³­ñÇÝ 1869Ã. سݭã»ëï­ñáõ٠ѳ­Ûáó Ù³­ïáõé ϳ­éáõ­ó»­Éáõ ѳ­Ù³ñ` 40 ýáõÝï ëï»ñ­ÉÇÝ· (Ðáí­ë»­÷á­íÇ Ñ»ï, 400 é.):

1870Ã. سݭã»ëï­ñÇ Ñ³­ Ûáó êµ. ºñ­ñáñ­¹áõÃÛáõÝ »­Ï»­Õ»­óáõ ϳ­éáõó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ` 5 ýáõÝï ëï»ñ­ ÉÇÝ· (50 é.): 1881-1911ÃÃ. ÙÇç­Ý³­Ï³ñ· ¨ µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ áõ­ëáõ٭ݳ­Ï³Ý Ñ³ë­ ï³­ïáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ ßáõñç 1000 ëá­íá­ñáÕ­Ý»­ñÇÝ áñ­å»ë Ïñó­Ãá­ ß³Ï` 400 ѳ½. é.

1881-1895ÃÃ.­ Îáí­Ï³­ëÇ Ñ³­Ûáó µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³­ÝÁ (ÎдÀ) ` 27.100 é.

1887Ã. ê»­ÙÇ­ñ»­ãÇÝë­ÏÇ Ù³ñ­½Ç (Ý»ñ­Ï³­ÛÇë Ô³­ ½³Ëë­ï³Ý) í³ñ­ã³­Ï³Ý Ï»Ýï­ñáÝ ì»ñ­ÝÇ ù³­Õ³­ ùÇ »ñÏ­ñ³­ß³ñ­ÅÇó ïáõ­ ųͭݻ­ñÇÝ` 3000 é. ºñÏ­ñ³­ß³ñ­ÅÁ ï»­ÕÇ ¿ áõ­Ý»­ó»É 1887Ã. Ù³­ÛÇ­ëÇ 27-ÇÝ: ²­í»ñ­ í»É »Ý 1799 ù³­ñ³­Ï»ñï ¨ 839 ÷³Û­ï³­ß»Ý ïÝ»ñ. ÝÛáõ­ ó­Ï³Ý íݳ­ëÁ ϳ½­Ù»É ¿ 2.548.208 é.:

1897Ã. ï³×­Ï³­Ñ³Û ëáí­Û³É­Ý»­ñÇ áõ ·³Õ­Ã³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ û·­ÝáõÃÛ³Ý å³­ñ»­Ý³­ÛÇÝ Ïá­ÙÇ­ï»ÇÝ` 25 ѳ½. é., µ³­óÇ ³Û¹ µá­Éáñ ó³Ý­Ï³­ óáÕ­Ý»­ñÇÝ ê¨ ¨ ØÇ­ç»ñÏ­ñ³­Ï³Ý Íá­í»­ñÇ Ý³­í³­Ñ³Ý­·Çëï­Ý»­ñÇó ë»­÷³­Ï³Ý ݳ­í»­ñáí ³Ýí­×³ñ ÷á­Ë³¹­ñ»É ¿ ²ñ¨ÙïÛ³Ý Ð³­ Û³ë­ï³Ý:

1898Ã. Ù³­ÛÇ­ëÇ 17-ÇÝ ²Ý­¹Ç­Å³­ÝáõÙ (Ý»ñ­Ï³­ÛÇë àõ½­µ»Ïë­ï³Ý) ï»­ÕÇ ¿ áõ­Ý»­ÝáõÙ ½ÇÝ­í³Í ³åë­ï³Ù­µáõÃÛáõÝ: س­¹³­ÉÇ Æ­ß³­ÝÇ ·É˳­íá­ ñáõÃÛ³Ùµ 500 Ëéá­í³­ñ³ñ­Ý»ñ ѳñ­Ó³Ï­íáõÙ »Ý éáõ­ë³­Ï³Ý ½á­ñ³­ Ýáó­Ý»­ñÇ íñ³ ¨ ëå³­ÝáõÙ 22 ½ÇÝ­íá­ñÇ: ºí ³­Ñ³ ´³ù­íÇ ÙÇ ËáõÙµ Ñ³Û Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»ñ Åá­Õá­íáõÙ »Ý 10 ѳ½. é. ¨ áõ­Õ³ñ­ ÏáõÙ Âáõñ­ù»ë­ï³­ÝÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ݳ­Ñ³Ý­·³­å»ï ¸áõ­Ëáíë­ ÏáõÝ` Ç ÑÇ­ß³­ï³Ï ½áÑ­í³Í éáõë ½ÇÝ­íáñ­Ý»­ñÇ ²Ý­¹Ç­Å³­ÝÇ ·»­ñ»½­ Ù³­Ýá­óáõÙ éáõ­ë³­Ï³Ý »­Ï»­Õ»­óÇ Ï³­éáõ­ó»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ¶áõ­Ù³­ñÁ ïñ³­Ù³¹­ñ»É ¿ÇÝ Ñ»ï¨Û³É ³Ý­ÓÇÝù. سݭó߭۳Ýó, ²­ñ³Ù­Û³Ýó, ̳­ïáõñ­Û³Ý, ²­é³­ý»É­Û³Ý` 1000-³­Ï³Ý é., øñÇë­ï³­÷áñ Âáõ­ ٳݭ۳Ýó` 600, Âáõ­Ù³Ý­Û³Ýó »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ, ´³Õ­¹³­ë³ñ г­Ïáµ­ Û³Ý, ´áõ­¹³Õ­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ, ØÇ­ù³­Û»É ȳ­½³ñ­Û³Ý, ¶»­ñ³­ëÇÙ Âáõ­Ù³­Û³Ý, ²­É»ù­ë³Ý¹ñ ²­¹³Ù­Û³Ý` 500-³­Ï³Ý, ´áõ­ÝdzÃÛ³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ, ä»ï­ñáë г­Ïáµ­Û³Ý, êï»­÷³Ý ³­Õdz­Ýáë­Û³Ý` 300-³­Ï³Ý, г­ñáõÃÛáõÝ ²­¹³Ù­Û³Ý, ´»·­É³ñ­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ` 200³­Ï³Ý, ÜÇ­Ïá­Õ³­Ûáë ²Û­í³½­Û³Ý` 100 éáõµ­ÉÇ: Àݹ á­ñáõÙ, §Ëݹñ»­ Éáí ÁÝ­¹áõ­Ý»É Ç­ñ»Ýó ÝíÇ­ñ³ï­íáõÃÛáõ­ÝÁ, å³­ñá­Ý³Ûù Ù³ï­Ý³­óáõÛó »Ý ³­ÝáõÙ ³ÛÝ Ñ³­Ù³Ï­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, áñ Ñ³Û Åá­Õá­íáõñ­¹Á Ùßï³­å»ë áõ­Ý»­ó»É ¿ ¹»­åÇ éáõë ½ÇÝ­íá­ñÁ¦ (§î³­ñ³½¦, 1898, Ã. 39): 1899Ã. Ýáñ³ëï»ÕÍ §². Ð. سÝóßÛ³Ýó ¨ ÁÝÏ.¦ ýÇñÙ³ÛÇ í³ñ­ ãáõ­ÃÛ³Ý 5 ³Ý¹³ÙÝ»ñÇÝ ¨ ÷á˳ݹ³ÙÝ»ñÇݪ 400 µ³ÅÝ»­ïáÙë (10.000 é.)

1899Ã. ³å­ñÇ­ÉÇ 9-ÇÝ ÎáõÛ­ñ»­ñÇÝ Ëݳ­ÙáÕ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ÂÇý­ÉÇ­ëÇ µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÁ, »­ñ»­Ë³­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ѳ­ïáõÏ ¹åñá­óÇ ÑÇÙ­ùÁ ·ó»­Éáõ ų­Ù³­Ý³Ï, áñ­å»ë ÝíÇ­ñ³ï­íáõÃÛáõÝ ëï³­ó»É ¿ 2.595 é., á­ñÇó 2000-Á` ²É. سݭó߭۳ݭóÇó: 1899Ã. ÓÙé³­ÝÁ, ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ãù³­íáñ ÁÝ­ï³­ÝÇù­Ý»­ñÇÝ û·­Ý»­Éáõ Ýå³­ ï³­Ïáí, 5 óÇë­ï»ñÝ Ý³íà ¿ ïñ³­Ù³¹­ñ»É ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ í³ñ­ ãáõÃÛ³­ÝÁ, áñ­å»ë­½Ç ݳí­ÃÁ ¿­Å³Ý í³­×³­é»Ý áõ ëï³ó­í³Í ·áõ­ Ù³­ñáí ÷³Ûï ·Ý»Ý Ï³­ñÇ­ù³­íáñ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ø³­Õ³­ùÇë ãù³­õáñ µÝ³­ÏÇã­Ý»­ñÇÝ û·­Ý»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí ². سݭó­ß»³­ÝÁ ÑÇÝ· óÇë­ï»ñÝ Ý³õà ¿ ³­é³­ç³ñ­Ï»É ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ í³ñ­ãáõ­Ã»³Ý, áñ ݳ í³­×³­é¿

³Û¹ ݳõ­ÃÁ ù³­Õ³­ùÇë ÙÇ ù³­ÝÇ ï»­Õ»­ñáõÙ ¿­Å³Ý ·Ýáí ¨ ·á­Û³­ó³Í ·áõ­Ù³­ñáí ÷³Ûï ·Ý¿ ãù³­õáñ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ܳõ­ÃÇ ·Ç­ÝÁ Ýß³­Ý³Ï­õ³Í ¿ 2 1/2 Ïá­å¿Ï, ³ÛÝ ÇÝã ï»­Õ³­Ï³Ý ݳõ­Ã³­í³­×³é­Ý»­ñÁ ݳõ­ÃÁ ë³ë­ïÇÏ Ã³Ý­·³ó­ñ»É »Ý: §î³­ñ³½¦, 1899, Ã. 48

1899Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇÝ ²í­×³­É³­ÛÇ ³Ý­ã³­÷³­Ñ³ë ѳݭ󳭷áñÍ­Ý»­ñÇ ³ñ­Ñ»ë­ï³­Ýáó­Ý»­ñÇ áõ ϳ­ó³­ñ³Ý­Ý»­ñÇ Ï³­éáõó­Ù³­ÝÁ ¨ å³Ñ­ å³Ý­Ù³­ÝÁ` 40 ѳ½. é.: 1899Ã. ¹»Ï­ï»Ù­µ»­ñÇ 20-ÇÝ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç ²½Ý­í³­Ï³­Ý³­Ï³Ý Åá­Õá­íÇ ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï ¹³Ñ­ÉÇ­×áõ٠ϳ­Û³­ó»É ¿ íñ³­ó³­Ï³Ý Ùß³­ÏáõÛ­ÃÇ »­ñ»­Ïá, á­ñÇó ëï³ó­í³Í »­Ï³­Ùáõ­ïÁ åÇ­ïÇ Ñ³ï­Ï³ó­í»ñ íñ³ó áõ­ë³­ÝáÕ­ Ý»­ñÇÝ: Ü»ñ­Ï³ ·ïÝíáÕ ²É. سݭó߭۳ݭóÁ ïñ³­Ù³¹­ñ»É ¿ 100 é.: 1899Ã. ØóË»­ÃÇ íñ³ó ﳭ׳­ñÇ í»­ñ³­Ýá­ ñá·­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ` 1000 é.: ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ù³­Õ³­ù³·É­ËÇ Ññ³­õ¿­ñáí ØóË¿­ÃÇ ï³­ ׳­ñÇ í»­ñ³­Ýá­ñá­·áõ­Ã»³Ý ѳ­Ù³ñ ѳ­Û»­ñÇó ÝõÇ­ñ³­ µ»­ñ»É »Ý å. ². سݭó­ß»³­ÝÁ – 1000 é., å. Ø. ²­ñ³­Ù»³­ÝÁ 500, å. ¶. ²é³­ý»­É»³­ÝÁ 300 éáõµ­ÉÇ: §î³­ñ³½¦, 1899, Ã. 16

¿ 1910Ã., µ³ó­Ù³Ý ų­Ù³­Ý³Ï åÕÝÓ» óáõ­ó³­Ý³­ÏÇ íñ³ éáõ­ë»­ñ»Ý ÷á­ñ³·ñ­í³Í ¿ »­Õ»É. §êáõÛÝ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ¹åñá­óÁ ϳ­éáõ­ó»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ í³­×³­é³­Ï³­Ý³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃÛáõ­ÝÁ` Ýá­ñÇÝ å³Û­Í³­é³­÷³Û­Éáõ­ÃÛáõÝ ÏáÙë ìá­ñáÝ­óáí-¸³ß­Ïá­íÇ Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý û­ñáù ¨ ¹åñá­óÇ å³ï­í³­íáñ Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ÙÇ­çáó­ Ý»­ñáí¦: ¶áñ­Í»É ¿ ÙÇÝ㨠1918Ã., »­Õ»É 5-¹³ë­Û³, áõñ ³­Ù»Ý ï³­ñÇ ëá­íá­ñ»É »Ý 250 ³­ß³­Ï»ñï­Ý»ñ: л­ï³­·³­ÛáõÙ í»­ñ³Í­í»É ¿ ÃÇí 43 éáõ­ë³­Ï³Ý ÙÇç­Ý³­Ï³ñ· ¹åñá­óÇ, áõñ áõ­ë³­Ý»É »Ý ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ýß³­Ý³­íáñ ³Ý­ÓÇÝù, ÇÝã­å»ë èáõ­µ»Ý س­ ÙáõÉ­Û³­ÝÁ, ØÇ­ù³­Û»É ³­ñÇ­í»ñ­¹Ç¨Á, ´áõ­É³ï ú­Ïáõ­ç³­í³Ý, سñ­É»Ý Êáõ­óǨÁ ¨ ³ÛÉù:

1900Ã. »ñÏ­ñ³­ß³ñ­ÅÇ »Ý­Ã³ñÏ­í³Í ²­Ë³É­ù³­É³­ùÇÝ` 50 ѳ½. é.: 1901Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ì³Ý­ùÇ »­Ï»­Õ»­óáõ í»­ñ³­Ýá­ñá·­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ` 65 ѳ½. é.: 1902Ã. üñ³Ý­ëdz­Ï³Ý سñ­ïÇ­ÝÇÏ ÏÕ½áõ Ññ³µ­ËÇ Å³ÛÃù­Ù³Ý ѻ勉Ýù­Ý»­ñÇ í»­ñ³ó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ` 30 ѳ½. ýñ³ÝÏ (11.104 é.): ijÛíùáõ­ÙÁ ï»­ÕÇ ¿ áõ­Ý»­ó»É 1902Ã. Ù³­ÛÇ­ëÇ 8-ÇÝ, ³­é³­íáï­Û³Ý ų­ÙÁ 8-Ý­³Ýó 30-ÇÝ: ȳ­í³­ÛÇ, ßá­·áõ áõ ·³­½»­ñÇ íÇí˳­ñÇ ½³Ý·­í³­ÍÁ Ù»Í ³­ñ³­·áõÃÛ³Ùµ ëɳ­ó³í ¹»­åÇ 8ÏÙ ­Ñ»­é³­íá­ñáõÃÛ³Ý íñ³ ·ïÝíáÕ ê»Ý-äÛ»ñ ù³­Õ³­ùÁ: ðá­ å»­Ý»­ñÇ Áݭóó­ùáõ٠ͳխÏáõÝ µÝ³­Ï³­í³Û­ñÁ Ïáñ­Í³Ý­í»ó, áãÝ­ã³ó­í»ó ³Ù­µáÕç µÝ³Ï­ãáõÃÛáõ­ÝÁ` 28 ѳ­½³ñ Ù³ñ¹. áÕç Ùݳ­óÇÝ »ñ­Ïáõ Ñá­·Ç` ëïá­ñ»ñÏñ­Û³ µ³Ý­ïáõÙ ·ïÝíáÕ ÙÇ Ñ³Ý­ó³­·áñÍ ¨ µ³ñÓ­ñ³­¹Çñ í³Û­ñáõÙ ³å­ñáÕ ÙÇ Ù³ñ¹:

1899Ã. ä»ñ× äéáß­Û³­ÝÇ ·ñ³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ý 40-³Ù­Û³­ÏÇ Ï³­å³Ï­óáõÃÛ³Ùµ 300 é. ¿ ÝíÇ­ñ³­µ»­ñ»É ·ñá­ÕÇÝ, µ³­óÇ ³Û¹ Ëáë­ ï³­ó»É áñ­¹»·­ñ»É Ýñ³ ½³­í³Ï­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÇÝ: ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ýó ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ¹åñá­óÇ (Манташевская торговая школа) ϳ­éáõó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ` 100 ѳ½. é.: 1900Ã. Ù³ñ­ïÇ 26-ÇÝ ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ϳ­Û³­ó³í 1-ÇÝ áõ 2-ñ¹ ­·Çɹdz­ÛÇ í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Åá­Õá­íÁ, á­ñÇÝ Ý»ñ­Ï³ ¿ñ 60 Ñá­·Ç: г­í³­ùÇ ÑÇ٭ݳ­ Ï³Ý Ã»­Ù³Ý ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ í³­×³­é³­Ï³Ý³Ï³Ý ¹åñáó µ³­ó»ÉÝ ¿ñ, á­ñÇ Ýå³­ï³­ÏÁ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ¨ ³ñ¹Ûáõ­ ݳ­µ»­ñ³­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ ³ß­Ë³­ï»­Éáõ ѳٳñ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹­Ý»ñ å³ï­ñ³ë­ï»ÉÝ ¿ñ, ³ÛÝ ¿` ·áñ­Í³­Ï³­ï³ñ­Ý»ñ, Ñ³ß­í³­å³Ñ­Ý»ñ, ·ñ³­ë»Ý­Û³Ï­ Ý»­ñÇ Õ»­Ï³­í³ñ­Ý»ñ ¨ ³ÛÉÝ: àõë­Ù³Ý ï­¨á­ÕáõÃÛáõ­ÝÁ »­é³Ù­Û³ ¿ñ ÉÇ­Ý»­Éáõ ¨ ÁÝ­¹áõÝ­í»­Éáõ ¿ÇÝ ÙdzÛÝ í³­×³­ 鳭ϳݭݻ­ñÇ 12-16 ï³­ñ»­Ï³Ý áñ­¹Ç­Ý»­ñÁ: Äá­Õá­íáõ٠ѳۭﳭñ³ñ­í»ó, áñ ¹åñá­óÇ ÑÇÙÝ­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ ²É. سݭó߭۳ݭóÁ ϳݭ˳­å»ë ïñ³­Ù³¹­ñ»É ¿ 50 ѳ½. éáõµ­ÉÇ: ê³ ¿ سݭó߭۳Ýó ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ¹åñá­óÇ ëï»ÕÍ­Ù³Ý Ù»Ï­Ý³­Ï»­ïÁ: ¸åñá­óÇ ß»Ý­ùÁ ϳ­éáõó­í»É

1902-1904ÃÃ. ö³­ñÇ­½Ç êµ. Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë-ØÏñïÇã »­Ï»­Õ»­óáõ ¨ ³é³çÝáñ¹³ñ³ÝÇ ß»ÝùÇ Ï³­éáõó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ` 1 ÙÉÝ 540 ѳ½. ýñ³ÝÏ (570 ѳ½. é.)

1903Ã. Ýá­Û»Ù­µ»­ñÇÝ ³Ýí­×³ñ µáõ­Åû·­ÝáõÃÛáõÝ ïñ³­Ù³¹­ñáÕ Þáõ­É³­ í»­ñÇ Ù³ë­Ý³­íáñ µáõ­Å³­ñ³­ÝÇÝ` 300 é.

1904Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ð³Û­Ï³­Ï³Ý ¹ñ³­Ù³­ïǭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³­ÝÁ` 65 ѳ½. é. §àõ­ñ³­Ë³­ÉÇ ¿, áñ Ù»ñ ѳ­ë³­ñ³­Ïáõ­Ã»³Ý á­ñáß Ù³­ëÁ ëÏë»É ¿ ·Ç­ï³Ï­ó»É ѳ­ ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý û­Å³Ý­¹³­Ïáõ­Ã»³Ý ϳñ¨á­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ: ¸ñ³­Ù³­ïǭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõ­ û³Ý Ýá­Û»Ù­µ»­ñÇ 7-ÇÝ Ï³­Û³­ó³Í ÝÇë­ïáõÙ å. ². سݭó­ß»³­ÝÁ Û³Ûï­Ý»ó, áñ

Û³ÝÓÝ ¿ ³é­ÝáõÙ 3 ï³­ñÇ ß³­ñáõ­Ý³Ï Çñ ÏáÕ­ÙÇó Ýáõ­Çñ­ »É ï³­ñ»­Ï³Ý ÑÇÝ· ѳ­ ½³ñ éáõµ­ÉÇ, áñ­å¿ë­½Ç óï­ñá­Ý³­Ï³Ý ·áñ­ÍÁ ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ɳõ ÑÇÝ­ù»­ñÇ íñ³Û ¹ñá­õ³Í ÉÇ­ÝÇ: Úû­Å³­ñáõ­ÃÇõÝ ¿ Û³Ûï­ÝáõÙ Çõ­ñ³­ù³Ý­ãÇõñ ï³­ñÇ ¸ñ³­Ù³­ïǭϳ­ Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³­ÝÁ Ýå³ëï ï³É ¨ »ñ¨³Ý­óÇ å. î. ²ý­ñÇ­Ï»³­ÝÁ: гۭϳ­Ï³Ý ¸ñ³­Ù³­ïǭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³Ý Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Åá­Õá­íÁ Ùdz­Ó³ÛÝ á­ñá­ß»ó åå. ². سݭó­ß»³­ÝÇÝ ¨ î. ²ý­ñÇ­Ï»³­ÝÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³Ý å³­ïá­õ³­õáñ ³Ý­¹³Ù­Ý»ñ ÁÝï­ñ»É¦: §Øáõñצ, 1904, Ã. 11

1904Ã. éáõë-׳­åá­Ý³­Ï³Ý å³­ï»­ñ³½­ÙÇ Å³­Ù³­Ý³Ï 15 ѳ½. é.` éáõ­ë³­Ï³Ý ݳ­í³­ïáñ­ÙÇ Ñ³­Ù³ñ: 1908Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý ¹åñ³­Ýá­óÇ Ýáñ ߻ݭùÇ Ï³­éáõó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ` 250 ѳ½. é.

1908Ã. §´³ù­íÇ Ñ³­Ûáó Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ÙÇáõÃÛ³­ÝÁ¦` 15 ѳ½. é.: 1909Ã. êµ. ¾ç­ÙdzͭÝÇ Ø³Ûñ ﳭ׳­ñÇ í»­ñ³­Ýá­ñá·­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ` 50 ѳ½. é.: 1909Ã. êµ. ¾ç­ÙdzͭÝÇ Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ë³­Ï³Ý í»­Ñ³­ñ³­ÝÇ Ï³­éáõó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ` 250 ѳ½. é.: 1909Ã. »ñÏ­ñ³­ß³ñ­ÅÇó ïáõ­Å³Í Ø»­ëǭݳ­ÛÇ »­ñ³Åß­ï³­Ï³Ý ¹åñá­ óÇÝ` 50 ѳ½. é: ºí­ñá­å³­ÛÇ å³ï­ÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ³­Ù»­Ý³áõÅ­·ÇÝ µÝ³­Ï³Ý ³­Õ»­ïÁ ѳ­Ù³ñ­íáõÙ ¿ Ø»­ëǭݳ­ÛÇ 7,5 Ù³·­ÝÇ­ïáõ­¹áí »ñÏ­ñ³­ß³ñ­ÅÁ, áñ ï»­ÕÇ ¿ áõ­Ý»­ó»É 1908Ã. ¹»Ï­ï»Ù­ µ»­ñÇ 28-ÇÝ, ³­é³­íáï­Û³Ý ų­ÙÁ 5-Ý­ ³Ýó 20 ñá­å»ÇÝ: ²­í»ñ­í»É »Ý Ø»­ëǭݳ ¨ è»­çá ¹Ç Î³­É³µ­ñdz ù³­Õ³ù­Ý»­ñÁ, ½áÑ­í»É ¿ ³­í»­ÉÇ ù³Ý 100 ѳ­½³ñ Ù³ñ¹:

ÜÙ³Ý µ³­ó³­éÇÏ ¹Åµ³Õ¹ å³­ñ³­·³­Ý»­ñáõÙ û·­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ ³Ù­µáÕç Ù³ñ¹­Ïáõ­ û³Ý µ³­ñá­Û³­Ï³Ý å³ñïùÝ ¿: ä»­ï³­Ï³Ý ¸áõ­Ù³­ÛÇ Ý³­Ë³­·³­ÑÇ ³­Ùáõ­ëÇÝ ïÇ­ÏÇÝ Ê³­Ù»³­Ïá­í³Ý ѳݭ·³­Ý³­ Ïáõ­Ã»³Ý ·ÉáõË ³Ý­ó³õ èáõ­ë³ë­ï³­ÝáõÙ: Ð³Û Ñ³­ë³­ñ³­Ïáõ­ÃÇõÝÝ ¿É ÷áñ­Ó»ó Çñ Éáõ­Ù³Ý Ó·»É ³Û¹ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ·³Ý­Ó³­ ݳ­ÏÇ Ù¿ç, ÿ¨ ß³ï Åɳï Ï»ñ­åáí: ²Ý­ßáõßï, ïÝï»­ë³­Ï³Ý ù³Û­ù³­Ûá­õ³Í íÇ­ ׳­ÏÁ Ù»ñ ѳ­ë³­ñ³­Ïáõ­Ã»³Ý ³­õ»­ÉÇ É³ÛÝ Ù³ë­Ý³Ï­óáõ­Ã»³Ý ·É˳­õáñ ³ñ­·»Éù­ Ý»­ñÇó Ù¿ÏÝ ¿ñ: Ø»Ýù ѳ­Ù³­Ó³ÛÝ ã»Ýù ³­Ù»Ý¨ÇÝ ³ÛÝ Ï³ñ­ÍÇ­ùÇÝ, ÿ Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹ÇÝ Ëáñà åÇ­ ïÇ ÉÇ­ÝÇ Æ­ï³­Édz­ÛÇ ³­Õ¿­ïÁ: ÖÇßï ¿, ºõ­ñá­å³Ý ѳñ­Ï³­õáñ û·­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ ½É³­ ó³õ Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹ÇÝ, ï³×­Ï³­Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç ³­ñÇõ­Ý³­ÉÇó û­ñ»­ñÇÝ Ý³ Ùá­é³­ó³õ Çñ å³ñï­ùÁ, 볭ϳÛÝ ³Ûë µá­Éá­ñÁ ¹»é µ³­õ³­Ï³Ý ã¿, áñ Ù»Ýù ù³ñ ³Ý­ï³ñ­µ»­ ñáõ­Ã»³Ùµ ¹Ç­ï»Ýù Æ­ï³­Édz­ÛÇ ³­Õ¿­ïÁ: Ø»Ýù å¿ïù ¿ ϳ­ï³­ñ»Ýù Ù»ñ å³ñï­ùÁ, ÿ­Ïáõ½ ³ÛÝ ¹¿å­ùáõÙ, »ñµ áõ­ñÇß­Ý»­ ñÁ Ù»ñ í»­ñ³­µ»ñ­Ù³Ùµ ã»Ý ϳ­ï³­ñ»É Ç­ñ³Ýó å³ñï­ùÁ: ´³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõ­ÝÁ ѳ­ßÇõ­Ý»ñ ãÇ ÁÝ­¹áõ­ÝáõÙ¦: §Ðá­íÇõ¦, 1909, Ã. 4

1910Ã. »ñÏ­ñ³­·áñ­Í³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³Ý ϳ­éáõ­ó»­Éáõ ѳ­Ù³ñ` 200 ѳ½. é.: ²ñ÷dzñ ¨ îÇ·ñ³Ý ²ñ÷dzñÛ³Ý »Õµ³ÛñÝ»ñÇݪ 1000 é.: Îï³­Ïáí µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛ³­ÝÁ ѳï­Ï³ó­ñ»É ¿ 200 ѳ½. é.: ÂÇý­ÉÇ­ëÇ µá­Éáñ Í˳­Ï³Ý ¹åñáó­Ý»­ñÇÝ` 24 ѳ½. é. §²Ûë ï³­ñÇ Ñ³Ý­·áõ­ó»³É سݭó­ß»³­ÝÇ Ïï³­ÏÇ Ñ³­Ù³­Ó³ÛÝ` ÂÇý­ÉÇ­½Ç µá­Éáñ Í˳­Ï³Ý ¹åñáó­Ý»­ñÁ 1000-³­Ï³Ý éáõµ­ÉÇ »Ý ëï³­ó»É, á­ñáÝó ÃÇõÝ ¿ 24¦: §Ðá­íÇï¦, 1913, Ã. 25

ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ý³Ë­ÏÇÝ ê»ñ­åÇ­ÝÇÇ áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇÝ` 10 ѳ½. é.:

²É. سÝóßÛ³ÝóÇ ëïáñ³·ñáõÃÛáõÝÁ

§²Ù­µáÕç ³ß­Ë³ñ­ÑÁ ë³ñ­ë»ó Ø»­ëǭݳ­ÛÇ ë³ñ­ë³­÷»­ÉÇ ³­Õ¿­ïÇ ³­é³ç: ´Ýáõ­Ã»³Ý ³Û¹ ³Ý­Ï³Ý­Ë³­ï»ë ³ñ­Ñ³­õÇñ­ùÁ` »ñÏ­ñ³­ß³ñ­ÅÁ, ÙÇ ù³­ÝÇ í³Ûñ­Ï»³­ ÝáõÙ ÷ɳ­ï³Ï­Ý»­ñÇ ï³Ï ó­Õ»ó Ùûï Ï¿ë ÙÇ­ÉÇûÝ Åá­Õá­íáõñ¹: ²­Ù»Ý ÏáÕ­ÙÇó û·­Ýáõ­Ã»³Ý Ó»éù ٻϭݻ­óÇÝ Æ­ï³­Édz­ÛÇ ë·³­õáñ Åá­Õáíñ­¹ÇÝ. ɳÛÝ Ñ³Ý­·³­Ý³­Ïáõ­ÃÇõÝ µ³­óá­õ»ó ²­Ù»­ñǭϳ­ÛáõÙ áõ ºõ­ñá­å³­ÛáõÙ:

²Ûë ³­Ù»­ÝÇó ½³ï, ²É. سݭó߭۳ݭóÁ ÝíÇ­ñ³ï­íáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¿ñ ϳ­ï³­ñáõÙ Çñ ë»­÷³­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³­Ýáõ­ÝÇó: ²Ûëå»ë.

1899-1911ÃÃ. ´³ù­íÇ Ñ³­Ûáó سñ­¹³­ëÇ­ ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³­ÝÁ §². Ð. سݭó߭ Û³Ýó ¨ ÁÝÏ.¦ ­ýÇñ­Ù³­ÛÇ ÏáÕ­ÙÇó` ï³­ñ»­ Ï³Ý 600 é. (Áݹ. ·áõ­Ù³­ñÁ` 7.800 é.):

1897Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ÑÇ٭ݳ¹ñ­Ù³Ý 25-³Ù­Û³­ÏÇ Ï³­å³Ï­óáõÃÛ³Ùµ ͳ­é³­ÛáÕ­Ý»­ñÇ ·³Ý­Ó³ñÏ­ÕÇÝ ïñ³­Ù³­¹ñ»É ¿ 4000 é., Ñ³Û ·³Õ­Ã³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ` 5000 é., ÎдÀ-ÇÝ` 2000 é., §Ú³­åǦ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³­ÝÁ` 1000 é., ÏáõÛ­ñ»­ñÇ ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÛ³Ý Ñá­ ·³­µ³ñ­ÓáõÃÛ³­ÝÁ` 1000 é., ·Ç­ß»­ñ³­ÛÇÝ ³­å³ë­ï³­ÝÇÝ` 500 é., ²­É»ù­ë³Ý¹ñ­Û³Ý ٳݭϳ­Ï³Ý ³­å³ë­ï³­ñ³­ÝÇÝ` 500 é., ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ áõ­ëáõ٭ݳ­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõ­ÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ û­Å³Ý­¹³­ÏÇã ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³­ÝÁ` 500 é., çñáõ٠˻չ­íáÕ­Ý»­ñÇ ÷ñϳ­ñ³­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­ Ï»­ñáõÃÛ³Ý ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­ÕÇÝ` 500 é., êá­Éá­É³Ï ó­Õ³­Ù³­ ëÇ ÓñÇ ×³­ß³­ñ³­ÝÇÝ` 500 é., ܳ­¹»Å­¹ÇÝë­ÏÇ ³­å³ë­ï³­ñ³­ÝÇÝ` 500 é., ³Ý­ã³­÷³­Ñ³ë ѳݭ󳭷áñÍ­Ý»­ñÇ áõÕ­ÕÇã ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³­ÝÁ` 500 é. (Áݹ. ·áõ­Ù³­ñÁ` 16.500 é.):

¶ Ü ² ­ò ² Ü Î êáõÛÝ Åá­Õá­í³­Íáõ­áõÙ Ýßí³Í »Ý éáõµ­É³­ÛÇÝ ³ñ­ï³Ñ³ÛïáõÃÛ³Ùµ µ³½­Ù³­ÃÇí ·áõ­Ù³ñ­Ý»ñ, á­ñáÝù ųٳݳϳÏÇó Áݭûñ­óá­ÕÇÝ áñ¨¿ µ³Ý ³­ë»É ã»Ý ϳ­ñáÕ: ²Û¹ ÇëÏ å³ï­×³­éáí, ÏáÕÙ­Ýá­ñá­ß»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝáõÙ »Ýù éáõµ­Éáõ ·Ýá­Õáõ­Ý³­ÏáõÃÛ³Ý í»­ñ³­µ»ñ­Û³É á­ñáß ïí۳ɭݻñ 1884Ã. - Ù»Ï ãù³­íáñ ѳ­ÛÇ å³Ñ­å³Ý­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ÎдÀ-Ý­ ³Ù­ë³­Ï³Ý ͳ˭ëáõÙ ¿ñ 4 é. 59 Ïáå.

- ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇ áõ­ë³­Ýá­ÕÇ ï³­ñ»­Ï³Ý áõë­Ù³Ý í³ñ­ÓÁ 100 é. ¿ñ 1899Ã. - ·ñå³­ÝÇ ³­Ù»­ñÇÏ­Û³Ý áë­Ï» ų­Ù³­óáõÛ­óÁ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ³ñ­Å»ñ 12-15 é.

- ºñ¨³­ÝáõÙ 1 ýáõÝï (400 ·) ÙÇ­ëÁ` 7 Ïá­å»Ï 1903Ã. - ´³ù­íÇ µ³Ý­íá­ñÁ 12 ų٠³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ ¹Ç­Ù³ó ëï³­ ÝáõÙ ¿ñ 1 é. 10 Ïáå., ÇëÏ ÏÇÝ ³ß­Ë³­ïá­ÕÁ` 70 Ïá­å»Ï 1904Ã. - ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ Ïá­íÇ 1-ÇÝ ï»­ë³­ÏÇ ÙëÇ 1 ýáõÝ­ïÁ ³ñ­Å»ñ 9 Ïá­å»Ï - ´³ù­íÇ ³­Ù»­Ý³³­é³ç­Ý³­Ï³ñ· é»ë­ïá­ñ³­ÝáõÙ 1 éáõµ­ Éáí ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ñ ãáñë Ï»­ñ³Ï­ñ³­ï»­ë³­Ïáí ׳­ß»É 1908Ã. - ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ðáí­Ý³Ý­Û³Ý-س­ñÇ³Ù­Û³Ý ¹åñá­óÇ áõ­ëáõó­ãÇ ï³­ñ»­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³­í³ñ­ÓÁ 750 é. ¿ñ 1909Ã. - ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ϳñ 60 Ñ³Û ù³­Ñ³­Ý³, á­ñáÝó ï³­ñ»­Ï³Ý ÙÇ­çÇÝ éá­×Ç­ÏÁ 2.500 é. ¿ñ

´²ðºð²ðàôÂÚ²Ü ÀܸвÜàôð ¶àôزðÀ

2.563.454 éáõµÉÇ

ÐáíÑ. ²Ûí³½áíëÏÇ, ÂÇýÉÇëÇ ï»ë³ñ³Ý, 1896 Ã.

ʲâ²îàô𠸲¸²Ú²Ü

« А Й М А Н Т » Øàè²òì²Ì вÜÖ²ðÀ ²ß˳ñÑÁ Ù»Í Ù³ñ¹»ñÁ ÏÁ ·Ý³Ñ³ï» ³ÛÝ ³ï»Ý, »ñµ ½³ÝáÝù ÏÁ óջ, ÇëÏ ³ÝáÝó ³ñÓ³ÝÝ»ñÁ ÏÁ ·Ý³Ñ³ï» ³ÛÝ ³ï»Ý, »ñµ å»ÕáõÙÝ»ñÁ ÏÁ ϳï³ñ»: »á¹ÇÏ

²½­·Çë ѳݭ׳ñ­Ý»­ñÇó áã áù ã·Ç­ï»ñ, áñ ³Û¹­åÇ­ëÇÝ ¿, ¨ ³½­·Á áã á­ùÇ Ï»Ý­¹³­ÝáõÃÛ³Ý û­ñáù ѳݭ׳ñ ãÇ ³Ý­í³­Ý»É, ù³Ý­½Ç áã û Ï۳ݭùÁ, Ù³°ÑÝ ¿ ѳݭ׳­ñ»­ÕáõÃÛ³Ý Ï³­å³­ñ³Ï­ÝÇ­ùÁ, áõ Ñ»ï­Ù³­Ñáõ Ï۳ݭùÁ` ѳ­í³ë­ï³­·Ç­ñÁ: гÝ׳ñ³ó ѳÝ׳ñ Ø»ëñáå سßïáóÁ ·Çñ ïí»ó, ¨ ¹ñ³Ýáí ëï»ÕÍ»óÇÝù Ù»°ñ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ: Àݭûñ­óáõÙ »Ýù ܳ­ñ»­Ï³­ óÇ, Âáõ­Ù³Ý­Û³Ý ϳ٠Ⳮñ»Ýó ¨ ½·áõÙ, áñ Ýñ³Ýù ¹Ç­å»É »Ý Ù»ñ Ñá­ ·áõ áõ ÙïùÇ ËáõÉ É³­ñ»­ñÇÝ: àõÝÏÝ­¹ñáõÙ »Ýù Îá­ÙÇ­ï³ë ϳ٠²­ñ³Ù ʳ­ã³ïñ­Û³Ý áõ ѳë­Ï³­ÝáõÙ, áñ Ýñ³Ýù ÑÝãá­ÕáõÃÛáõÝ »Ý ïí»É Ù»ñ Ý»ñ­ùÇÝ ÃñÃÇé­Ý»­ñÇÝ: ¸Ç­ïáõÙ »Ýù ÙÇç­Ý³­¹³ñ­Û³Ý ͳխÏáÕ­Ý»­ñÇ Ï³Ù ê³ñ­Û³­ÝÇ ·áñ­Í»­ñÁ ¨ ÁÙµé­ÝáõÙ, áñ å³ï­Ï»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí Ýñ³Ýù Ù»½ »Ý ï»­ë³­Ý»­ÉÇ ¹³ñÓ­ñ»É: ̳­Ýá­Ã³­ÝáõÙ »Ýù ÞÇ­ñ³­Ï³­óáõÝ Ï³Ù ìÇÏ­ïáñ г٭µ³ñ­ÓáõÙ­Û³­ÝÇÝ áõ ѳë­Ï³­ÝáõÙ, áñ á­ãÇÝã å»ïù 㿠ѳë­Ï³­Ý³É, Ýñ³Ýù Ù»ñ ÷á­Ë³­ñ»Ý ·Ç­ï»Ý ³­ÝÁÙµé­Ý»­ÉÇÝ: γñ­¹áõÙ »Ýù ²Ý¹­ñ³­ÝÇ­ÏÇ Ù³­ëÇÝ, ϳñ­¹áõÙ ÜŹ»Ñ áõ ѳ­Ùá½­íáõÙ, áñ Ýñ³Ýù Ù»½ ÷ñÏ»É »Ý: Üñ³Ýù µá­Éá­ñÁ å³Ñ­å³­Ý»É »Ý Ù»ñ ï»­ë³­ÏÁ: ´Ý³­Ï³Ý ³ñ­Ó³­·³Ý­ùáí ÷áñ­ÓáõÙ »Ýù Ýٳݭí»É Ýñ³Ýó, ÁÝ­ ó­Ý³É Ýñ³Ýó ³­ñ³­Ñ»­ïáí, ù³Ý­½Ç ã·Ç­ï»Ýù ϳ٠ã»Ýù áõ­½áõÙ ÁÝ­ ¹áõ­Ý»É, áñ ѳݭ׳­ñ»­ÕáõÃÛ³Ý ³­é³­çÇÝ Ý³­Ë³­å³Û­Ù³­ÝÁ ²ëï­Íá ϳÙùÝ ¿, µ³Ûó »ñµ ½·áõÙ »Ýù, áñ Ç íǭ׳­ÏÇ ã»Ýù` Ýñ³Ýó ѳ­Ù³­ ñáõÙ »Ýù ѳݭ׳ñ: ºí áñ­ù³Ý ËáñÝ áõ ³Ý­ÑáõÛë ¿ Ù»ñ ³Ý­½á­ñáõ­ ÃÛáõ­ÝÁ, ³ÛÝ­ù³Ý Ù»Í ¿ Ýñ³Ýó ³ñ­Å»­ùÁ: ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳ÝóÝ ¿É ã·Ç­ï»ñ, áñ ѳݭ׳ñ ¿, ѳ­Ûáó µ³½­Ù³­¹³ñ­Û³ ³é¨ïñ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý å³ï­ÙáõÃÛ³Ý ¹³­ë³­Ï³Ý, ѳۭϳ­Ï³Ý ϳ­åÇ­ï³­Éǽ­ÙÇ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÇó ¨ Ï³­åÇ­ï³­ÉÇ Ùß³­ ÏáõÛ­ÃÇ Ï»ñ­ïáÕ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ: ܳ° ·ñ»ó ³½­·³­ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³­ÉÇë­ïÇ µ³­ñá­Û³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý í³ñ­ù³­Ï³­Ýá­ÝÇ Ù³ï­Û³­ÝÁ, á­ñÇ ÃáõÕ­Ãáõ·­ñÇ­ãÁ Çñ ÏÛ³ÝùÝ ¿ñ: ´³Ûó ݳ ï³ñ­µ»ñ­íáõÙ ¿ñ Ù»ñ ÙÛáõë ѳݭ׳ñ­Ý»­ñÇó. ÙÇÝã í»ñ­ çÇÝ­Ý»ñë §µÝ³­Ï³­Ýáݦ Áݭóó­ùáí, Ù³­ë³Ùµ` ϻݭ¹³­ÝáõÃÛ³Ý Å³­ Ù³­Ý³Ï, ÇëÏ ÑÇÙݳ­Ï³­ÝáõÙ` Ñ»ï­Ù³­Ñáõ, å»ïù ¿ ¹áõñë ·³­ÛÇÝ

Ù»ñ Åá­Õáíñ­¹Ç ÍÇ­ñÇó ¨ ÙÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ ×³­Ý³ã­Ù³Ý ³ñ­Å³­Ý³­Ý³­ÛÇÝ, سݭó߭۳ݭóÁ áÕ­çáõÃÛ³Ý û­ñáù ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ Ñ³Ù­µ³í Ó»éù µ»­ñ»ó ¨ ³­é³­çÇÝÝ ¿ñ, áí Édzñ­Ó³Ï Ï»ñ­åáí Ù³ñ¹­ÏáõÃÛ³­ÝÁ ѳÛï­ ÝÇ ¹³ñÓ­ñ»ó ѳ­ÛÇÝ: ØÇÝã Ù»ñ ÙÛáõë ѳݭ׳ñ­Ý»­ñÇÝ Åá­Õá­íáõñ¹Ý ÁÝ­¹áõ­Ý»ó áõ ѳݷñ­ í³Ý ïí»ó »ñ¨³Ý­Û³Ý ä³Ý­Ã»á­ÝáõÙ, ݳ ë»­÷³­Ï³Ý ³­ãáù ï»­ë³í ѳ­Ù³­Åá­Õáíñ­¹³­Ï³Ý ë»ñ áõ ѳñ­·³Ýù, µ³Ûó ½ñÏí»ó Ñ»ï­Ù³­Ñáõ Ï۳ݭùÇó` Çë­Ï³­Ï³Ý سݭó߭۳ݭóÁ Ù³ïÝ­í»ó Ùá­é³­óáõÃÛ³Ý, ÇëÏ ³×­ÛáõÝÝ ³­Ý¿³­ó³í ÃÇý­ÉÇë­Û³Ý Ñá­ÕáõÙ: سݭó߭۳ݭóÇ Ñ»ï Ûáõ­ñ³­ù³ÝãÛáõñ ß÷áõÙ Íáõ­Õ³Ï ¿ñ å³­ñáõ­ ݳ­ÏáõÙ` ³å­ß³­Ñ³ñ Ñdz­Ý³É ¨ Ç ïñÇ­ïáõñ ³½­·³­ÛÇÝ ³ñ­Å³­Ý³­ å³ï­íáõÃÛ³Ý ½·³ó­Ù³­ÝÁ` å³­Ãá­ëáí ³é­É»­óáõÝ ¹³­ïá­ÕáõÃÛáõÝ­ Ý»ñ ³­Ý»É: ¸³ Ñ»ßï ׳­Ý³­å³ñÑ ¿ñ, ·³Û­Ã³Ï­ÕáõÃÛáõÝ, á­ñÇó Ç ëϽµ³­Ý» Ññ³­Å³ñ­í»­óÇ: ºë ³ÛÉ ¨ Ù»Ï Ýå³­ï³Ï áõ­Ý»Ç` سݭó߭ ۳ݭóÇ ÍÝÝ¹Û³Ý ûñí³­ÝÇó 170 áõ Ù³Ñ­í³­ÝÇó 100 ï³­ñÇ ³Ýó ³­Ù»­ ݳÛÝ ³­Ý³­ã³­éáõÃÛ³Ùµ í»­ñ³­¹³ñÓ­Ý»É Ýñ³Ý: ÆÝ­ãáõ±: à­ñáí­Ñ»ï¨, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, ×ßÙ³ñ­ïáõÃÛáõ­ÝÁ ã·Ç­ï»Ýù: º­ñÇ­ï³­ë³ñ­¹áõÃÛáõ­ ÝÁ Ýñ³Ý µ³­ó³ñ­Ó³­Ï³­å»ë ãÇ ×³­Ý³­ãáõÙ, ÇëÏ ÙÇ­çÇÝ ï³­ñÇ­ùÇó µ³ñÓñ ó³Ý­Ï³­ó³Í ѳ­ÛÇ ÑÇ­ßá­ÕáõÃÛ³Ý Ëá­éáã­Ý»­ñáõÙ Ýëï³Í ¿ سݭó­ßáí ³½­·³­Ýáõ­ÝÁ` ѳ­Ù»Ùí³Í Ç­ñ³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï ³­Õ»ñë ãáõ­Ý»óáÕ ½í³ñ­×³­Ë³éÝ å³ï­ÙáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáí, ³­é³ë­å»É­Ý»­ñáí áõ ½³­Ý³­½³Ý Ñá­ñÇÝ­í³Íù­Ý»­ñáí: ÆÝ­ãáõ »Ýù ·áñ­Í³­ÍáõÙ ¨ ÇÝ­ãáõ ¿ ×Çßï سݭó߭۳Ýó ³½­·³Ý­í³­ ݳӨÁ: ¸ñ³ å³­ï³ë­Ë³­ÝÁ ïí»É ¿ Ýñ³ Ù»ñ­Ó³­íáñ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó ². ê³­ñáõ­Ë³­ÝÁ` Çñ §²­Õ»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³Ýó Ù»Í í³­×³­é³­ ϳÝÝ »õ µ³­ñ»­·áñ­ÍÁ: ÚÇ­ßá­Õáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ Çñ Ù³­Ñá­õ³Ý 20-³­Ù»³­ÏÇ ³é­ÃÇõ¦ ·ñùáõÙ. §ºë ·ñáõÙ »Ù سݭó߭۳Ýó (ó­-áí), á­ñáí­Ñ»ï¨ ѳݭ·áõó­Û³ÉÝ Çñ ³½­·³­Ýáõ­ÝÁ ѳ­Û»­ñ»Ý ëïá­ñ³·­ñáõÙ ¿ñ سݭó߭ »³Ýó: ÆëÏ éáõ­ë»­ñ»Ý` Áëï ïÇ­ñáÕ ëá­íá­ñáõÃÛ³Ý` Манташев, ÝáõÛ­ ÝÁ ݳ¨ û­ï³ñ É»­½áõ­Ý»­ñáí` Mantacheff: êϽµÝ³­Ï³Ý ßñç³­Ýáõ٠ݳ ·áñ­Í³­Í»É ¿ ݳ¨ Mantachoff, o-áí Ó­¨Á, ÇÝ­ãÇ å³ï­×³­éáí Ýñ³ ÑÇÝ` سݭã»ëï­ñÇ Í³­Ýáíݻ­ñÁ, ÙÇÝ㨠í»ñç Ýñ³ ³½­·³­Ýáõ­ÝÁ ·ñáõÙ ¨ ³Ý·­É»­ñ»Ý ÑÝãٳٵ ³ñ­ï³­ë³­ÝáõÙ ¿ÇÝ Ø»Ý­Ã»­ßáý¦: ÆÝ­ãáõ± ¿ Ù»½ ³Û­ëûñ å»ïù سݭó߭۳ݭóÁ. ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ ÛÇÝ ·Éá­µ³­É³ó­Ù³Ý Ý»­ñ³½­¹»­óáõÃÛ³Ý, ³ß­Ë³ñ­Ñ³­ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý áõ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ß³­Ñ»­ñÇ µ³Ë­Ù³Ý, ù³­Õ³­ù³Ïñ­ÃáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ áõ Ùß³­ ÏáõÛíݻ­ñÇ ½³ñÏ­½³ñ­ÏáõÙ­Ý»­ñÇ ³Ûë ˳é­Ý³÷Ý­Ãáñ ų­Ù³­Ý³Ï­Ý»­ ñáõ٠ݳ¨ Ýñ³­ÝÇó ¹³­ë»ñ ³é­Ý»­Éáí` å³Ñ­å³­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ Ù»ñ ÇÝù­ ÝáõÃÛáõ­ÝÁ, Ù»ñ ë»­÷³­Ï³Ý ¹Ç­Ù³­·Ç­ÍÁ: ÊáñÑñ­¹³­ÛÇÝ §í»­ñ³ñ­Ïáõݦ áõ­ë³Í áïù ¹ñ»­óÇÝù ϳ­åÇ­ï³­Éǽ٠áõ ëÏë»­óÇÝù å»­ïáõÃÛáõÝ Ï³­ éáõ­ó»É, ³­é³Ýó ÁÙµé­Ý»­Éáõ ϳ­åÇ­ï³­Éǽ­ÙÇ µáõÝ ¿áõÃÛáõ­ÝÁ, ³­é³Ýó

·Ý³­Ñ³­ï»­Éáõ ¹ñ³ íï³Ý·­Ý»ñÝ áõ µ³­ñÇù­Ý»­ñÁ, û­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñÝ áõ ³ñ­Å³­ÝÇù­Ý»­ñÁ: à±í ­Ï³­ñáÕ ¿ û·­ï³­Ï³ñ ÉÇ­Ý»É ³Û¹ ѳñ­óáõÙ, »­Ã» áã ݳ` ³½­·³­ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³­ÉÇ é³Ñ­íÇ­ñ³Ý: سݭó߭۳ÝóÝ ³Û­ëûñ ³­í»­ÉÇ ù³Ý ³ñ­¹Ç³­Ï³Ý ¿: ÆÝ­ãáõ±: ÜáõÛÝ ². ê³­ñáõ­Ë³­ÝÁ ÝßáõÙ ¿. §Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇ ÏÛ³ÝùÝ áõ ·áñ­Í»­ñÁ ϳ­ ï³ñ­Û³É ¹³­ë»ñ »Ý Ñ³Û ¹ñ³­Ù³­ï»­ñ»­ñÇ ¨ ³­é»õï­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Ñ³­ Ù³ñ¦: ƱÝã ­¹³­ë»­ñÇ Ù³­ëÇÝ ¿ Ëáë­ùÁ: ²Û­ëûñ Ù»ñ »ñÏ­ñáõÙ Ï³Ý ÙÇ ù³­ÝÇ Ï³­åÇ­ï³­ÉÇëï­Ý»ñ áõ ÷áÕ­íáñ §¹ñ³­Ù³­ï»­ñ»­ñÇ ¨ ³é¨ïñ³­ ϳݭݻ­ñǦ, Ó»é­Ý»­ñ»ó­Ý»­ñÇ áõ ·áñ­Í³­ñ³ñ­Ý»­ñÇ ³Ù­µáË: γ­åÇ­ï³­ ÉÇëïÝ áõ­ÝÇ ËÇÕ×, ËÇÕ× ³é ³½­·Á, ѳ­ë³­ñ³­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ, å»­ïáõ­ ÃÛáõ­ÝÁ, ÇëÏ ÷áÕ­íá­ñÁ` áã, ëñ³ Ùï³Í­ÙáõÙ­ùÁ Ù³ù­ëáõ­Ñ³ñ­ÏÇó Ëáõ­ ë³­÷»ÉÝ áõ ѳñë­ï³­Ý³ÉÝ ¿: àõ »­Ã» ·»Ã Ù»Ï ÷áÕ­íáñ` Ù³­Ùá­Ý³­ÛÇ ëïñáõÏ áõ ëï³­Ùáù­ëÇ ·»­ñÇ, ³Ûë Åá­Õá­í³­Íá­õÇó سݭó߭۳ݭóÇ ¹³ë ϳé­ÝÇ, ÏËáñ­ÑÇ Ï۳ݭùÇ áõ ٳѭí³Ý Ù³­ëÇÝ ¨ å³­ï³ë­Ë³­ ݳï­íáõÃÛ³Ý ÝßáõÛÉ Ó»éù ϵ»­ñÇ` Ëá­ñ³­å»ë µ³­í³­ñ³ñ­í³Í ÏÉÇ­Ý»Ù: Ø»­ñûñ­Û³ ϳ­åÇ­ï³­ÉÇëïÝ ¿É ¹³ë ù³­Õ»­Éáõ µ³Ý áõ­ÝÇ: سݭó߭ ۳ݭóÇ Ï³­ñá­ÕáõÃÛáõ­ÝÁ Ñ»ï­Ù³­Ñáõ ·Ý³­Ñ³ï­íáõÙ ¿ñ 22-30 ÙÉÝ ­éáõµ­ ÉÇ, ݳ ï³ñ­í³ ½·³­ÉÇ Ù³­ëÁ, á­ñáß ßñç³Ý ¿É` ï³­ñÇ­Ý»­ñáí, ³å­ñáõÙ ¿ñ §³ß­Ë³ñ­ÑÇ Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³ù¦ ö³­ñÇ­½áõÙ: гݷë­ï³­ÝáõÙ ¿ñ ÜÇ­ ëáõÙ áõ ØáÝ­ï» Î³ñ­Éá­ÛáõÙ, ³å­ñáõÙ ßù»­Õ³­·áõÛÝ ÑÛáõ­ñ³­Ýáó­Ý»­ ñáõÙ, ß÷íáõÙ ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý áõ éáõ­ë³­Ï³Ý í»ñ­Ý³­Ë³­íÇ Ñ»ï, í³­ Û»­ÉáõÙ ÷á­ÕÇ µ³­ñÇù­Ý»­ñÁ, µ³Ûó ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ í³­ñáõÙ ¿ñ ³­í»­ÉÇ ù³Ý ѳ­Ù»ëï ÏÛ³Ýù, ³­é³­ï³­Ó»é­Ýá­ñ»Ý ÁÝ­¹³­é³­çáõÙ ¿ñ µá­Éáñ ¹Ç­ÙáÕ­ Ý»­ñÇÝ ¨ ÷á­Ë³­ñ»ÝÝ ëï³­Ýáõ٠ѳñ­·³Ýù áõ »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõÃÛáõÝ: à­ñáí­Ñ»ï¨, Ó­¨³­÷á­Ë»­Éáí ´»­ÝÇÏ í³ñ­¹³­å»­ïÇ Ñ³Ý­×³­ñ»Õ Ëáë­ ùÁ, ·Ç­ï»ñ, áñ Çñ ÷³é­ùÇ ïáõ­ÝÁ, áõñ ³Ý­Ù³Ñ åÇ­ïÇ Ùݳñ` Çñ ï³­é³­åÛ³É Ñ³Û­ñ»­ÝÇùÝ ¿ñ. ѳ­Ûáó ÏÛ³ÝùÝ ¿ñ ³ÛÝ å³Ý­Ã»á­ÝÁ, áõñ Çñ µ³­ñÇ ÑÇ­ß³­ï³­ÏÁ åÇ­ïÇ å³Ñ­í»ñ ²ë­ïáõ­Íá ¨ Ù³ñ¹­Ï³Ýó ³­é³ç` Çñ ѳ­Ù³Ï å³Û­Í³­éáõÃÛ³Ùµ. áõ­ñÇß Ã³Ý­·³­ñ³Ý­Ý»­ñáõÙ Çñ ѳ­Ù³ñ ÙdzÛÝ ³ñ­Ñ³­Ù³ñ­Ñ³Ýù, Ùá­é³­óáõÃÛáõÝ áõ ÷á­ßÇ ¿ñ å³Ñ­í³Í: ²Ûë ³éÝ­ãáõÃÛ³Ùµ ã»Ù ϳ­ñáÕ ãËá­ë»É ³½­·³­ÛÇÝ ÙÇ Ñ³­í³­ù³­ Ï³Ý ³­Õ»­ïÇ` »­ñ³Ë­ï³­Ùá­éáõÃÛ³Ý Ù³­ëÇÝ: ²Û¹ ³Ý­Ù»é ³­ñ³ïÝ Çñ ¹ñë­¨á­ñáõÙ­Ý»ñÝ áõ­Ý»ñ ݳ¨ سݭó߭۳ݭóÇ û­ñáù, á­ñáÝó ϳ­åÇ­ ï³­ÉÇë­ïÁ Ûáõ­ñ³­ï»­ë³Ï ¿ñ ѳ­Ï³­¹³ñ­ÓáõÙ` Ù»Ï-»ñ­Ïáõ Ãáõݹ Ëáëù ¿ñ ³­ëáõÙ ¨ Çë­ÏáõÛÝ Ùá­é³­ÝáõÙ: Øá­é³­ÝáõÙ ¿ñ »­ñ³Ë­ï³­Ùáé­Ý»­ñÇÝ: º­ñ³Ë­ï³­Ùá­éáõÃÛáõ­ÝÁ, ×Çßï ¿, ëáë­Ï³­ÉÇ »ñ¨áõÛà ¿, µ³Ûó ³­í»­ ÉÇ íݳ­ë³­µ»ñ ¿ Ç­ñ»Ýó ·á­ÛáõÃÛáõ­ÝÁ ϳ٠³­í»­ÉÇ ×Çßï` ã·á­ÛáõÃÛáõ­ÝÁ ³ñ­¹³­ñ³ó­ÝáÕ ¹Ç­É»­ï³Ýï­Ý»­ñÇ »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõÃÛáõ­ÝÁ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ëñ³Ýó ³­ñ³­ÍÁ Ù»­Í³­ñ»­Éáõ ÷á­Ë³­ñ»Ý å³ï­í³½ñ­Ï»ÉÝ ¿: à±í­¿, Ç í»ñ­çá, سݭó߭۳ݭóÁ: ܳ Îáí­Ï³­ëÇ ¨ ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³­ëÇ ÃÇí 1 ýǭݳݭëÇëïÝ ¿ñ, ¨

ÝÙ³Ý åݹáõÙ ³­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ÑÇÙù ¿ ͳ­é³­ÛáõÙ ï³­ñ³­Í³ßñ­ç³­ ÝÇ ýǭݳݭë³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ç­ñ³­íǭ׳­ÏÇ Ñ»­ï³­½á­ïáõ­ÙÁ: Îѳ­Ù³ñ­Ó³Ï­í»Ù åݹ»É, áñ ݳ µá­Éáñ ų­Ù³­Ý³Ï­Ý»­ñÇ ³­Ù»­Ý³­ Ëá­ßáñ Ñ³Û Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ï»ñÝ ¿: ÖÇßï ¿, Ýñ³­ÝÇó ³­é³ç, Ýñ³ û­ñáù ¨ ³ÛÅÙ ¿É Ï³Ý µ³½­Ù³­ÃÇí ³­Ï³­Ý³­íáñ Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ï»­ñ»ñ, µ³Ûó Çñ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ ïÝï»­ë³­Ï³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñáí ¨ µÇ½­Ý»­ëÇ ³ß­Ë³ñ­ ѳ·­ñ³­Ï³Ý Áݹ·ñϭٳٵ §Ý³í­Ã³ñ­ù³Ý¦ ³Ý­Ñ³­Ù»­Ù³­ï»­ÉÇ ¿: г­ å³­óáõÛó ¹ñ³` ´³ù­íÇ, Ç­Ù³` èáõ­ë³­Ï³Ý ϳÛë­ñáõÃÛ³Ý, ݳíí ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõ­ÙÁ: Îѳ­Ù³ñ­Ó³Ï­í»Ù åݹ»É, áñ ݳ µá­Éáñ ų­Ù³­Ý³Ï­Ý»­ñÇ ³­Ù»­ ݳ­Ëá­ßáñ Ñ³Û µ³­ñ»­ñ³ñÝ ¿: سݭó߭۳ݭóÇ Ñ³­Ù³ñ µ³­ñ»­ñ³­ñáõ­ ÃÛáõ­ÝÁ Ï»Ý­ë³­Ï³Ý ëϽµáõÝù ¿ñ, Ýñ³ ѳ­Ù³ñ ·á­ÛáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ñ »ñ­ Ïáõ ·»­ñ³­·áõÛÝ ³ñ­Å»ù` ²½· ¨ Ð³Û ²­é³­ù»­É³­Ï³Ý ëáõñµ »­Ï»­Õ»­óÇ, á­ñáÝó ͳ­é³­Û»ó Ùßï³­å»ë, ³Ý­¹áõÉ, »­ñÇ­ï³­ë³ñ­¹áõÃÛáõ­ÝÇó ÙÇÝã Ç Ù³Ñ: г­å³­óáõÛó ¹ñ³` ÇÙ ·ñí³Í­ùÇ §´³­ñ»­ñ³­ñÁ¦ ·Éáõ­ËÁ ¨ سݭó߭۳ݭóÇ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ ó³Ý­ÏÁ, áñ Ññ³­å³­ñ³Ï­ íáõÙ ¿ ³­é³­çÇÝ ³Ý­·³Ù: àñå»ë Ù³ñ¹ Ù»­Í³­Ñá­·Ç ¿ñ áõ Ý»­ñá­Õ³­ÙÇï ¨ í»ñ ¿ñ ùǭݳËݹ­ ñáõÃÛáõ­ÝÇó: ì»ñ ¿ñ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý, Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý Ïñù»­ñÇó, ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ Ï»Ýï­ñá­Ý³­ó³Í ³ñ¨»­É³­Ñ³­ÛáõÃÛ³Ý Ñ³­ ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý, Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ, ïÝï»­ë³­Ï³Ý ÁÝï­ñ³­Ýáõ ¹³­Å³Ý ·½íéïá­óÇó: г­í³­ë³­ñ³­å»ë ѳݭ¹áõñ­ÅáÕ ¿ñ µá­Éáñ ³½­·áõÃÛáõÝ­ Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ, µ³Ûó ³­é³­çÇÝ ï»­Õáõ٠ѳÛÝ ¿ñ, á­ñÇÝ Édz­µáõéÝ µ³­ñÇù ¿ñ µ³­Å³­ÝáõÙ: ºñµ Ù³­Ñ³­ó³í, ѳݭϳñÍ å³ñ½­í»ó, áñ Éáõ­ë³Ý­Ï³ñ­Ý»ñ ãáõ­ÝÇ, ¨ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ µá­Éáñ ûñ­Ã»­ñÁ ·ñ»­Ã» ÝáõÛÝ Éáõ­ë³Ý­Ï³­ñÁ ïå³·­ñ»­óÇÝ: Èáõ­ë³Ý­Ï³ñ­í»É ¿É ã¿ñ ëÇ­ñáõÙ: ²­ë³­óÇ, áñ ïáõñù ã»Ù ï³­Éáõ ³å­ß³­Ñ³ñ ½³ñ­Ù³Ý­ùÇÝ áõ å³­Ãá­ ëÇÝ, µ³Ûó, ³Û­¹áõ­Ñ³Ý­¹»ñÓ, ³Ý­½áñ »Ù ãÝᯐ ÙÇ ù³­ÝÇ µ³­Ý»ñ: ²­é³­çÇ­ÝÁ سݭó߭۳ݭóÇ ³é¨ïñ³­Ýß³ÝÝ ¿ñ (Trade mark)` §¶³éÝ ²ë­ïáõ­Íáݦ: Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë-ØÏñïÇ­ãÁ ³Û¹­å»ë ¿ñ ³Ý­í³­ÝáõÙ ÐÇ­ëáõë øñÇë­ïá­ëÇÝ, áñ­å»ë Ù³ñ¹­Ï³Ýó Ù»Õ­ù»­ñÁ ù³­íá­ÕÇ. §²Ûë µ³­ ÝÁ å³­ï³­Ñ»ó ´»­Ã³µ­ñdz­ÛáõÙ, Úáñ­¹³­Ý³­ÝÇ ÙÇõë ÏáÕ­ÙáõÙ, áõñ ·ïÝõáõÙ ¿ñ Úáí­Ñ³Ý­Ý¿­ëÁ »õ ÙÏñïáõÙ: л­ï»­õ»³É û­ñÁ ݳ ï»­ë³õ ÚÇ­ëáõ­ ëÇÝ, áñ ·³­ÉÇë ¿ñ ¹¿­åÇ Ç­ñ»Ý, áõ ³­ë³ó. §²­Ñ³° ¶³éÝ ²ë­ïáõ­ÍáÛ, áñ í»­ñ³ó­ÝáõÙ ¿ ³ß­Ë³ñ­ ÑÇ Ù»Õ­ùÁ: ê³° ¿ ݳ, á­ñÇ Ù³­ëÇÝ »ë ³­ëáõÙ ¿Ç` ÇÙ Û»­ï»­õÇó ·³­ÉÇë ¿ Ù¿­ÏÁ, áñ ÇÝÓ­ÝÇó Ù»Í »­Õ³õ, á­ñáí­Ñ»­ï»õ ÇÝÓ­ÝÇó ³­é³ç ϳñ: ºõ »ë ã¿Ç ׳­Ý³­ãáõÙ Ýñ³Ý, µ³Ûó áñ­å¿ë­½Ç Û³Ûï­ÝÇ

ÉÇ­ÝÇ Æë­ñ³­Û¿­ÉÇÝ, ¹ñ³ ѳ­Ù³ñ »ë »­Ï³Û çñáí ÙÏñï»­Éáõ¦: ºí ³­Ñ³, ù³­ÝÇ áñ سݭó߭۳ݭóÇ Ñáñ ³­Ýáõ­ÝÁ Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë ¿ñ, ÇëÏ ÇÝùÝ ¿É Ëá­ñ³­å»ë ²ëï­í³­Í³­å³ßï ¿ñ, ýÇñ­Ù³­ÛÇ ³é¨ïñ³Ý­ß³Ý ¹³ñÓ­ñ»ó §¶³éÝ ²ë­ïáõ­Íáݦ` Ù³ñ¹­Ï³Ýó Ù»Õ­ù»­ñÁ ù³­í»­Éáõ, ÇÝù­Ý³­½á­Ñá­ ÕáõÃÛ³Ý å³ï­ñ³ë­ï³­Ï³­ÙáõÃÛ³Ý ËáñÑñ­¹³­ÝÇ­ßÁ: ºñÏ­ñáñ¹Ý ³ÛÝ ÷³ëïÝ ¿, áñ »ñµ 1911Ã. ³å­ñÇ­ÉÇ 27-ÇÝ Ø³Ý­ ó߭۳ݭóÇ ¹ÇÝ ·Ý³ó­ùáí ѳ­ë³í ´³­ùáõ, ³­å³ ´³­É³­Ë³­ÝÇ, ê³­µáõÝ­ãÇÇ áõ èá­Ù³­ÝÇ Ý³í­Ã³­Ñ³Ý­ù»­ñÇ Ã³­Ã³ñ (³¹ñ­µ»­ç³Ý­óÇ) ¨ å³ñ­ëÇÏ µ³Ý­íáñ­Ý»ñÝ áõ ͳ­é³­ÛáÕ­Ý»­ñÁ` Ùá­É³­ÛÇ ·É˳­íá­ñáõ­ ÃÛ³Ùµ, ´³­É³­Ë³­ÝÇ Ù½ÏÇ­ÃáõÙ Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çëï Ù³­ïáõ­ó»­óÇÝ: »¨ ¹»é óñÙ ¿ÇÝ 1905Ã. ѳÛ-ó­Ã³­ñ³­Ï³Ý µ³­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Ñáõ­ß»­ñÁ, ¨ ó­Ã³ñ­Ý»ñÝ Ç­ñ»Ýó Ý»ñ­ëáõÙ íñ»ÅËݹ­ñáõÃÛáõÝ, ³ñ­Ûáõ­Ý³ñ­µáõ­ ÃÛáõÝ áõ µ³ù­í³­Ñ³­ÛáõÃÛ³Ý ó»­Õ³ë­å³­ÝáõÃÛáõÝ ¿ÇÝ Ïáõ­ï³­ÏáõÙ, µ³Ûó ѳñ­·³Ý­ùÇ í»ñ­çÇÝ ïáõñù Ù³­ïáõ­ó»­óÇÝ Ç­ñ»Ýó §ß³­Ñ³­·áñ­ ÍáÕ¦ ùñÇë­ïáÝ­Û³ ϳ­åÇ­ï³­ÉÇë­ïÇÝ: ºñ­ñáñ­¹Á Ñ»ï¨Û³ÉÝ ¿: §². Ð. سݭó߭۳Ýó ¨ ÁÝÏ.¦ ­´³ùíÇ ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏÁ ·ïÝíáõÙ ¿ñ êï³­ñá-äá­ÉÇ­ó»Ûë­Ï³­Û³ ÷á­Õá­óáõÙ, º­ñ³­ÙÇß­Û³­ÝÇÝ å³ï­Ï³­ÝáÕ ß»Ý­ùáõÙ: ²Û¹­ï»Õ سݭó߭۳ݭóÇ Ñ»­ é³­·ñ³­ÛÇÝ Ñ³ë­ó»Ý ¿ñ §Аймант»` §Ð³Û­Ù³Ýæ, ³Û­ëÇÝùÝ` ϳñ­ Í»ë ³Ù­µáÕç ³ß­Ë³ñ­ÑÇÝ áõ½áõÙ ¿ñ ѳÛï­Ý»É, û ÇÝã ³½­·Ç ½³­í³Ï ¿: ÆÝã Ù»Í ³½­·Ç ½³­í³Ï... ¸³ ÇÝÓ ³ÛÝ­å»ë óÝó»ó, áñ ¹³ñÓ­ñ»­óÇ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇë í»ñ­Ý³­·Çñ: *** î³­ñÇ­Ý»ñ ß³­ñáõ­Ý³Ï áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñ»É »Ù سݭó߭۳ݭóÇÝ ¨ ÑÇ­ Ù³ Áݭûñ­óá­ÕÇÝ »Ù ѳÝÓ­ÝáõÙ Ñáõ­ß³·­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ, Ñá¹­í³Í­Ý»ñ, ݳ­Ù³Ï­Ý»ñ, ٳ٭Éá íϳ­ÛáõÃÛáõÝ­Ý»ñ, ³ÛÝ ³­Ù»­ÝÁ, ÇÝã ϳñáÕ³ó»É »Ù Åá­Õá­í»É: êϽµÝ³Õµ­Ûáõ­ñ³­ÛÇÝ ³ñ­Å»ù áõ­Ý»­óáÕ µ³½­Ù³­ÃÇí ³Õ­µÛáõñ­Ý»­ñÇó µ³­óÇ, û·ï­í»É »Ù ݳ¨ ѳ­Ù³­ó³Ý­óáõÙ »­Õ³Í ÝÛáõ­ û­ñÇó, µ³Ûó` ËÇëï ùÝݳ­¹³­ï³­µ³ñ, Ù»ñ­Å»­Éáí Ë»­Õ³ÃÛáõ­ñ³ÝùÝ áõ ϻխÍÇ­ùÁ ¨ ÁÝ­¹áõ­Ý»­Éáí ³ÛÝ, ÇÝ­ãÇ ëïáõ­·áõÃÛáõÝÝ ³Ý­Ï³ë­Ï³Í ¿: ºë ß³ï ɳí ѳë­Ï³­ÝáõÙ »Ù, áñ ³Ûë Åá­Õá­í³­ÍáõÝ Ø»ÍÝ Ð³­ ÛÇ ÏÛ³ÝùÝ áõ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛáõ­ÝÁ Éáõ­ë³­µ³­ÝáÕ ëáëÏ Ù»Ï ¿ç ¿: ´³Ûó ÞÇñ­í³Ý­½³­¹»Ý Ýñ³ ٳѭí³Ý ³­éÇ­Ãáí ·ñ»ó. §²½­·ÇÝ ¿ ÙÝáõÙ ³ÛÅÙ Çñ Ëá­ñÇÝ »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõû³Ùµ ·Ý³­Ñ³­ï»É ³Û¹­åÇ­ëÇ ëÇñï: ºí ݳ ³Ý­ßáõßï Ϸݳ­Ñ³­ï» ¨ ß³ï µ³ñÓñ Ϸݳ­Ñ³­ï» Çñ ³­å³­·³Û å³ï­Ùáõû³Ý Ù¿ç¦1: ²Ûë ·Çñ­ùÁ ·Ý³­Ñ³­ï³Ýù ¿, ³½­·á­íÇ ãí׳­ñ³Í å³ñï­ùÇ Ñ³­ ïáõ­óáõÙ: 1 §Ðáñǽáݦ, 21 ³åñÇÉÇ 1911Ã.

زÜàôü²Îîàôð²ÚÆ ì²Ö²è²Î²ÜÜ àô üÆܲÜêÆêîÀ Øï¿°ù ²Õ¿ùë³Ý¹ñ سÝó߻³ÝÇ µéÝ³Í ×³Ý³å³ñÑÁ, ³Û¹ ¨ Ó»°ñ ÷³éùÇ ×³Ý³å³ñÑÝ ¿ ¨ »Ã¿ Û³ñ·»É ¿ù áõ½áõÙ Ýñ³Ý, ÙÇ° ÃáÕ¿ù áñ Ýñ³ áëÏ»Õ¿Ý »ñ³½Ý»ñÁ Ù»éÝÇÝ: ´»ÝÇÏ í³ñ¹³å»ï

ÆÝã­å»ë Ù»ñ Åá­Õáíñ­¹Ç ãϳ٭ݻ­ñÇó, ѳ­Ï³­é³­Ïáñ¹­Ý»­ñÇó áõ Ãßݳ­ÙÇ­Ý»­ñÇó, ³ÛÝ­å»ë ¿É ÇÝù­Ý³­Ë³­ñ³­½³Ý­Ù³Ý ëÇ­ñ³­Ñ³ñ Ù»ñ ³½­·³­ÏÇó­Ý»­ñÇó ѳ­×³­Ë³­ÏÇ Ï³­ñ»­ÉÇ ¿ Ññ³­å³­ñ³­Ï³í Éë»É, û` ´³­ùáõÝ áõ ÂÇý­ÉÇ­ëÁ, ³Ù­µáÕç ³ß­Ë³ñ­ÑÁ ѳ­Û»ñÝ »Ý ϳ­éáõ­ó»É: ÂáÕ­Ý»Ýù ³ß­Ë³ñÑÝ Çñ Ñáõ­Ýáí Áݭó­Ý³, ´³ù­íÇÝ ¿É ų­Ù³­Ý³­ ÏÇÝ ³Ý¹­ñ³­¹³ñ­Ó»É »Ù §Ð³­Û»­ñÁ ¨ ´³­ùáõݦ ·ñùáõÙ: ´³Ûó ³ÛÝ, áñ ÂÇý­ÉÇ­ëÁ ѳ­Û³­Ï»ñï, ѳ­Û³­ß»Ý, ѳۭϳ­Ï³Ý ù³­Õ³ù ¿ñª áõ­ÝÇ µ³½­Ù³­ÃÇí ÷³ë­ï»­ñáí ³­å³­óáõó­íáÕ Ùdzݭ·³­Ù³ÛÝ ·Ç­ï³­Ï³Ý µ³­ó³ï­ñáõÃÛáõÝ: ºí ³­Ù»Ý¨ÇÝ Ýß³­Ý³­ÏáõÃÛáõÝ ãáõ­ÝÇ` ¹³ ÇÝã-áñ Ù»­ÏÇ Ñ³­×á ÏÉÇ­ÝÇ, û` áã: гÛ-íñ³­ó³­Ï³Ý å³ï­Ù³­Ï³Ý ËáñÝ ³ñ­Ù³ï­Ý»­ñÇÝ ã³Ý¹­ñ³­ ¹³é­Ý³Ù, ëÏë»Ù áõß ÙÇç­Ý³­¹³­ñÇó: üñ³Ý­ëdz­óÇ ×³­Ý³­å³ñ­Ñáñ¹ Þ³ñ­¹»­ÝÁ íϳ­ÛáõÙ ¿, áñ 1671Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëÇ 14 »­Ï»­Õ»­óÇ­Ý»­ñÇó 8-Á ѳۭϳ­Ï³Ý ¿ÇÝ, ÇëÏ Ù»Ï ³ÛÉ ýñ³Ý­ëdz­óÇ` ÂáõñÝ­ýá­ñÁ, ÝßáõÙ, áñ 1701Ã. ÂÇý­ÉÇëÝ áõ­Ý»ñ 20.000 µÝ³­ÏÇã, á­ñÇó 14.000-Á Éáõ­ë³­íáñ­ã³­Ï³Ý ѳ­Û»ñ ¿ÇÝ, 3000-Á` Ùáõ­ ëáõÉ­Ù³Ý, 2000-Á` íñ³­óÇ ¨ 500-Á` ϳ­Ãá­ÉÇÏ Ñ³Û2:

Ä³Ý Þ³ñ¹»Ý

Äá½»ý ÂáõñÝýáñ

2 ´. Æß˳ݻ³Ý, ìÇ׳ϳ·ñ³Ï³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÇõÝ ³Ý¹ñÏáíÏ³ë»³Ý ÅáÕá­ íáõñ¹­Ý»ñÇ, ´³ùáõ, 1919Ã., ¿ç 147:

ìñ³ó ó­·³­íáñ­Ý»­ñÁ ¨ Ç߭˳ݭݻ­ñÁ Ùßï³­å»ë µÝ³Ï­íáõÙ ¿ÇÝ ïáÑ­Ù³­Ï³Ý ϳɭí³Íù­Ý»­ñáõÙ áõ ÙdzÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï ³é ų­Ù³­Ý³Ï Ç­ñ»Ýó ³½Ý­í³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ, ͳ­é³­Ý»­ñÇ, ×áñ­ï»­ñÇ Ñ»ï ³Û­ó»­ÉáõÙ ÂÇý­ ÉÇë: Îáí­Ï³­ë³­·»ï º. ì»Û­¹»Ý­µ³áõ­ÙÁ ·ñáõÙ ¿. §ìñ³ë­ï³­ÝáõÙ »ñµ»ù ã»Ý »­Õ»É ù³­Õ³ù­Ý»ñ` µ³­éÇë ¹³­ë³­Ï³Ý ϳ٠»í­ñá­å³­Ï³Ý Ç­Ù³ë­ïáí, ³ÛÉ ·á­ÛáõÃÛáõÝ »Ý áõ­Ý»­ó»É ÙdzÛÝ Ç߭˳ݭݻ­ñÇ ³Ù­ñ³ó­ í³Í µÝ³­Ï³­í³Û­ñ»ñ¦1: гݭñ³­Ñ³Ûï ×ßÙ³ñ­ïáõÃÛáõÝ ¿, áñ ³é­Ñ³­ ë³­ñ³Ï ù³­Õ³ù­Ý»­ñÁ ½³ñ­·³ó­ñ»É »Ý ³ñ­Ñ»ëï­Ý»ñÝ áõ ³é¨ïáõ­ñÁ: ²Ûë ïñ³­Ù³­µ³­ÝáõÃÛ³Ý ÍÇ­ñáõÙª íñ³ó ó­·³­íáñ­Ý»ñÝ Ç­ñ»Ýó ù³­ Õ³ù­Ý»­ñÁ, ѳï­Ï³­å»ë ÂÇý­ÉÇëÝ áõ ¶á­ñÇÝ, §Ñ³ÝÓ­Ý»­óÇݦ ѳ­ Û»­ñÇÝ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ·Ûáõ­Õ³µ­Ý³Ï áõ ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ »ñÏ­ñ³­·áñ­Íáõ­ ÃÛ³Ùµ ½µ³Õ­íáÕ íñ³­óÇ­Ý»­ñÁ å³ñ­½³­å»ë ½áõñÏ ¿ÇÝ ³é¨ïñ³­Ï³Ý ɳۭݳ­Í³­í³É ·áñ­Í³ñù­Ý»ñ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»­Éáõ áõ­Ý³­ÏáõÃÛáõ­ÝÇó, ³Û­ÝÇÝã ѳ­Û»ñÝ áõ­Ý»ÇÝ ³é¨ïñ³­í³­ñáõÃÛ³Ý ¹³­ñ³­íáñ ³­í³Ý­ ¹áõÛíݻñ: ìñ³ó ó­·³­íáñ­Ý»­ñÇ Ñå³­ï³Ï ѳ­Û»­ñÁ ¹³ñ­Ó³Ý ù³­ Õ³ù­Ý»­ñÇ ÉÇÇ­ñ³í ï»­ñ»ñ, ¨ ¹³ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ áõ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý ïñ³­ Ù³­µ³­ÝáõÃÛ³Ý Ã»­É³¹­ñ³Ýù ¿ñ: º. ì»Û­¹»Ý­µ³áõ­ÙÁ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ ¿. §ØdzÛÝ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ áõ ¶á-­ ñÇ­áõÙ Ñ³Û µÝ³Ï­ãáõÃÛáõ­ÝÁ ϳ½­Ù³­íá­ñ»ó ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ ¹³ë, á­ñÁ Ùß³­Ï»ó ϳÙ, ³­í»­ÉÇ ßáõï, Ç­ñ³ó­ñ»ó ë»­÷³­Ï³Ý ϳ½­Ù³­Ï»ñå­í³­ ÍáõÃÛáõÝ: ¸ñ³Ýù, ³Ûë­å»ë Ïáã­í³Í, Ùá­ù³­É³ù­Ý»ñÝ ¿ÇÝ: ÂÇý­ÉÇ­ ëáõÙ Ýñ³Ýó ѳë­ï³ï­í»­Éáõ ų­Ù³­Ý³ÏÝ ³Ý­Ñ³Ûï ¿: г­í³­Ý³­ µ³ñ, ³Û¹ ¹³ëÝ ³ë­ïǭ׳­Ý³­µ³ñ ϳ½­Ù³­íáñ­í»ó ³ÛÝ Ñ³­Û»­ñÇó, á­ñáÝù û­ï³­ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ÷ñÏáõÃÛáõÝ ¿ÇÝ á­ñá­ÝáõÙ Ãßݳ­Ù³­Ï³Ý ³ë­å³­ï³­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇó: ...Üñ³Ýù ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ ½µ³Õ­íáõÙ ¿ÇÝ ³é¨ïñáí, µ³Ûó ϳ­ÛÇÝ Ý³¨ ³ñ­Ñ»ë­ï³­íáñ­Ý»ñ: âݳ­Û³Í Ùá­ù³­ ɳù­Ý»ñÝ ³Û¹ ¹³­ëÇ Ù»ç ã¿ÇÝ ÙïÝáõÙ¦2: ­Øá­ù³­É³­ù»` íñ³­ó»­ñ»Ý Ýß³­Ý³­ÏáõÙ ¿ ù³­Õ³­ù³­óÇ: êϽµáõÙ ³Û¹­å»ë ¿ÇÝ Ïáã­íáõÙ ù³­Õ³ù­ Ý»­ñÇ µá­Éáñ µÝ³­ÏÇã­Ý»­ñÁ, 볭ϳÛÝ Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ §Ùá­ù³­É³­ù»¦-Ý ­í»­ñ³Í­í»ó å³ï­í³­Ýáõ­ÝÇ, áñ ó­·³­íáñ­Ý»­ñÁ ßÝáñ­ÑáõÙ ¿ÇÝ ÂÇý­ ÉÇ­ëÇ áõ ¶á­ñÇÇ ³ÛÝ µÝ³­ÏÇã­Ý»­ñÇÝ, á­ñáÝù áõ­Ý»ÇÝ ù³­Õ³­ù³µ­Ý³­Ï³­ ÛÇÝ ÑÇÝ Í³­·áõÙ ¨ í׳­ñáõÙ ¿ÇÝ Ñ³­ïáõÏ Ñ³ñÏ` ٳ˭ó: ²Û¹ ѳñ­ ÏÁ ѳ­í³­ë³ñ ¿ñ 4000 éáõµ­Éáõ, ÇÝ­ãÁ íÇí˳­ñÇ ·áõ­Ù³ñ ¿ñ, ¨ ѳñó ¿ Í³­·áõÙ` áñ­ï»­ÕDZó­³Û¹ ÷á­ÕÁ: ²é¨ïñÇó. Ùá­ù³­É³ù­Ý»­ñÇ ÑÇ٭ݳ­ Ï³Ý ½µ³Õ­ÙáõÝ­ùÁ ³é¨ïáõñÝ ¿ñ: XVIII ¹. ³­Ù»Ý ï³­ñÇ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ùá­ù³­É³ù­Ý»­ñÁ ßáõñç 2000 áõÕ­ï³­µ»é Ùáñ­Ã»­Õ»Ý ¨ ³ÛÉ ³å­ñ³Ýù­Ý»ñ ¿ÇÝ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙ ä³ñë­Ï³ë­ï³Ý áõ γ­ñÇÝ (¾ñ½­ñáõÙ): Üñ³Ýù ѳï­Ï³­å»ë Ù»Í ¹»­ñ³­Ï³­ï³­ñáõÙ áõ­Ý»ÇÝ Ð»­ñ³Ï­ÉÇ` Æ­ñ³Ï­ÉÇ II-Ç ³ñ­ùáõ­ÝÇ­ùáõÙ: Üñ³ û­ñáù XVIII¹. í»ñ­ç»­ñÇÝ ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ϳñ 556 1 Е. Вейденбаум, Путеводитель по Кавказу, Тифлис, 1888г., с. 311.

2 Там же.

ïáõÝ Ùá­ù³­É³ù, á­ñáÝù µ³­ó³­é³­å»ë ѳ­Û»ñ ¿ÇÝ3: ºí ÙdzÛÝ éáõ­ ë³­Ï³Ý ïÇ­ñ³­å»­ïáõÃÛ³Ý Ñ³ë­ï³­ïáõ­ÙÇó Ñ»­ïá (1801Ã.) Ùá­ù³­ ɳù­Ý»­ñÇ ¹³­ëÇ Ù»ç Ùïóí»ó Ù»Ï íñ³­ó³­Ï³Ý ÁÝ­ï³­ÝÇù: Øá­ù³­É³ù­Ý»­ñÁ ݳ¨ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ³­ç³Ï­óáõÃÛáõÝ ¿ÇÝ óáõÛó ï³­ÉÇë ³ñ­ù³­Û³­Ï³Ý ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇÝ: èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ÏáÕ­ÙÇó ìñ³ë­ï³­ÝÇ Ýí³­×áõ­ÙÁ å³ï­Ù³­Ï³Ý Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõÃÛáõÝ ¿ñ, ßñç³­¹³ñ­Ó³­ÛÇÝ »ñ¨áõÛÃ, áñÝ ¿³­Ï³Ý ³½­¹»­ óáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­ó³í µ³½­Ù³­ÃÇí Ù»Í áõ ÷áùñ Åá­Õá­íáõñ¹­Ý»­ñÇ ³­é³­ ç³­¹Ç­ÙáõÃÛ³Ý, µ³­ñ»­µ»ñ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý íñ³: îÝï»­ë³­·»ï ¸. ²­Ý³­Ýáõ­ÝÁ ¹Ç­åáõÏ Ýϳ­ïáõÙ ¿. §èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Ýí³­×áõ­ÙÇó Ñ»­ïá ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³­ëÁ ¹³ñ­Ó³í µ³ó ßáõ­Ï³, §ïá­Ý³­í³­×³é¦, á­ñÇ ·É˳­ íáñ Ïñå³­ÏÁ ÂÇý­ÉÇëÝ ¿ñ... ä³ñ­ëÇÏÝ áõ Ãáõñ­ùÁ å³­ï»­ñ³½­ÙáõÙ ¿ÇÝ ¨ Ïá­Õáå­ïáõÙ, ÇëÏ éáõ­ëÁ å³­ï»­ñ³½­ÙáõÙ ¿ñ ¨ ³é¨ïáõñ ³­ÝáõÙ. ³­Ñ³ ë³° ¿ñ ï³ñ­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ: ...²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³­ëÁ ³Ý­ÙÇ­ç³­Ï³Ý Ñ³­ñ³­µ»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù»ç Ùï³í ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï ¨ ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ µ³ñÓñ ÏáõÉ­ïáõ­ñ³ áõ­Ý»­óáÕ èáõ­ë³ë­ ï³­ÝÇ Ñ»ï: ºñÏ­ñáñ¹, ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³­ëáõ٠ѳë­ï³ï­í»ó ÙÇ ëïí³ñ ï³ññ` éáõë å³ß­ïá­Ý»áõÃÛáõ­ÝÁ ¨ ½áñ­ùÁ, á­ñÁ áñ­å»ë ëå³­éáÕ Ýáñ 峭ѳÝç­Ý»ñ ³­é³­ç³¹­ñ»ó »ñÏ­ñ³­Ù³­ëÇ ³é¨ïñÇÝ: ºí ³Û¹ ï³ñ­ ñÁ ÝÙ³Ý ã¿ñ ݳ˭ÏÇÝ Ë³­Ý³­Ï³Ý å³ß­ïá­Ý»áõÃÛ³­ÝÁ, á­ñáí­Ñ»ï¨ í׳­ñáõÙ ¿ñ ëï³­ó³Í ³å­ñ³Ý­ùÇ Ñ³­Ù³ñ: èáõë­Ý»­ñÁ Ëá­ßáñ ù³­ ݳ­ÏáõÃÛ³Ùµ ¹ñ³Ù Ùïóñ»­óÇÝ, ÇëÏ Ùßï³­Ï³Ý é³½­Ù³­Ï³Ý ·áñ­Íá­ ÕáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ Ëá­ßáñ ͳ˭ù»­ñÇ ¹áõé ¿ÇÝ µ³­óáõÙ: ´Ý³Ï­ãáõÃÛáõÝÝ, ³Ûë­åÇ­ëáí, Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­ó³í ÷á­ÕÇ í»­ñ³­Í»­Éáõ Çñ Ùûñù­Ý»­ñÁ ¨ ³ñ­Ñ»ë­ïÇ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÁ: ʳËï­í»­óÇÝ »ñÏ­ñ³­Ù³­ëÇ µÝ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ÑÇÙ­ù»­ñÁ, ¨ ëÏǽµ ³­é³í ³å­ñ³Ýù ³ñ­ï³¹­ñáÕ, ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñáí ¨ ÷á­Õáí ÷á˭ѳ­ñ³­µ»ñ­íáÕ Ñ³­ë³­ñ³­Ï³ñ·: èáõ­ ë³­Ï³Ý ïÇ­ñ³­å»­ïáõÃÛáõÝÝ ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³­ëÇ ïÝï»­ë³­Ï³Ý Ï۳ݭùÇ Ñ³­Ù³ñ áõ­Ý»­ó³í Ñ»­Õ³ßñ­çáÕ Ýß³­Ý³­ÏáõÃÛáõÝ: ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³­ëÁ ¹³ñ­ Ó³í ÙÇ Ù»Í ßáõ­Ï³, á­ñÁ ëå³­éáõÙ ¿ñ ¹ñëÇó µ»­ñ³Í ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÁ` ¹ñ³ ¹Ç­Ù³ó ï³­Éáí ÷áÕ Ï³Ù »ñÏ­ñ³­Ù³­ëÇ ÑáõÙ ¨ í»­ñ³Ù­ß³Ï­Ù³Ý »Ý­Ã³­Ï³ ÝÛáõ­Ã»­ñÁ: º­Ã» 1822Ã. Ý»ñ­ÙáõÍ­í»É ¿ñ 825.985 é. ¨ ³ñ­ï³­ ѳݭí»É 463.123 é. ³å­ñ³Ýù (èáõ­ë³ë­ï³Ý), ³­å³ 1875Ã. ѳ­Ù³­ å³­ï³ë­Ë³­Ý³­µ³ñ` 8.096.141é. ¨ 13.983.499 éáõµ­Éáõ¦4: º­Ã» Ýϳ­ïÇ áõ­Ý»­Ý³Ýù, áñ ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ µÝ³Ï­ãáõÃÛ³Ý µ³­ ó³ñ­Ó³Ï Ù»­Í³­Ù³ë­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ ѳ­Û»ñÝ ¿ÇÝ, ³­å³ å³ñ½ Ϲ³é­Ý³, 3 ². ä»ïñáëÛ³Ý, Øáù³É³ùÝ»ñÁ ѳÛ-íñ³ó³Ï³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý-ù³Õ³ù³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, §Èñ³µ»ñ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñǦ, 1966, Ã. 12, ¿ç 89-93: 4 ¸. ²Ý³ÝáõÝ, èáõë³Ñ³Û»ñÇ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ XIX ¹³ñáõÙ (18001870), Ñï. ², ÂÇýÉÇë, 1916 Ã., ¿ç 228

áñ Ñ»Ýó Ýñ³Ýó ¿ñ í»­ñ³­å³Ñ­í³Í ïÝï»­ë³­Ï³Ý µ³­ñ»­÷áË­Ù³Ý ³­é³ç­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ: ÆëÏ ³ÛÝ, áñ íñ³­ó³­Ï³Ý ù³­Õ³ù­Ý»­ñÇ µÝ³Ï­ ãáõÃÛáõ­ÝÁ ·ñ»­Ã» ½áõï ѳۭϳ­Ï³Ý ¿ñ, Ñ»ßï ¿ ³­å³­óáõ­ó»É íÇ­ ׳­Ï³·­ñ³­Ï³Ý ïí۳ɭݻ­ñáí: ²Ûë­å»ë, 1803Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ϳñ 2700 ïáõÝ, á­ñáÝ­óÇó ÙdzÛÝ 18-Ý­ ¿ÇÝ å³ï­Ï³­ÝáõÙ íñ³­óÇ­Ý»­ñÇÝ, Ùݳ­ó³­ÍÁ ѳۭϳ­Ï³Ý ¿ÇÝ: 1821Ã. Ù³ñ­¹³­Ñ³­Ù³­ñÇ ïí۳ɭݻ­ñáí ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ Ùßï³­å»ë µÝ³Ï­íáõÙ ¿ñ 2951 Ñ³Û (417 íñ³­óÇ ¨ éáõë. ÷³­Ï³·­Í»­ñáõÙ ÝßáõÙ »Ýù íñ³­óÇ­Ý»­ñÇ áõ éáõë­Ý»­ñÇ Ãí³­ù³­Ý³­ÏÁ), ¶á­ñÇáõÙ` 331 Ñ³Û (121), ²­Ý³­Ýáõ­ñáõÙ` 123 (24), »­É³­íáõÙ` 236 (74), êÕݳ­ËáõÙ` 377 (12): 1813-ÇÝ ´³ù­íÇ, ÇëÏ 1827-ÇÝ ºñ¨³­ÝÇ Ë³­ÝáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ ·ñ³­ íáõ­ÙÇó Ñ»­ïá ³ñ¨»­É³­Ñ³­ÛáõÃÛáõ­ÝÁ ѳÛïÝ­í»ó èáõ­ë³­Ï³Ý ϳÛë­ ñáõÃÛ³Ý Ùdzë­Ý³­Ï³Ý å»­ï³Ç­ñ³­í³­Ï³Ý ï³­ñ³Í­ùáõÙ, Áݹ­Ñ³­ Ýáõñ å»­ïáõÃÛ³Ý Ï³½­ÙáõÙ ¨ û·­ï³­·áñ­Í»­Éáí ïÝï»­ë³­Ï³Ý ·áñ­ Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ùµ ½µ³Õ­í»­Éáõ ³½­·¿³­Ï³Ý ѳ­Ïáõ­ÙÁ, µ³½­Ù³­¹³ñ­Û³ ·»­ÝÁ` ëÏë»ó §Ýí³­×»É¦ ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³­ëÁ ¨ ¹³ñ­Ó³í ÂÇý­ÉÇ­ëÇ` §ï᭠ݳ­í³­×³­éÇ ·É˳­íáñ Ïñå³­ÏǦ ï»ñÝ áõ ïÇ­ñ³­Ï³­ÉÁ: îÝï»­ë³­Ï³Ý ³Ûë­åÇ­ëÇ Ç­ñá­ÕáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ѳݭ·»ó­ñ»­óÇÝ Åá­ Õáíñ­¹³·­ñ³­Ï³Ý ÷á­÷á­ËáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ. Ô³­ñ³­µ³­ÕÇ Ñ³­ÛáõÃÛáõÝÝ ëÏë»ó ½³Ý·­í³­Í³­µ³ñ ³ñ­ï³­·³Õ­Ã»É ´³­ùáõ, ÇëÏ ºñ¨³­ÝÇ Ý³­ ѳݭ·Ç ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý §ÃÇ­ñ³Ë¦ ¹³ñ­Ó³í ÂÇý­ÉÇ­ëÁ: º­Ã» 1821Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ϳñ 3348 ÍáõË, á­ñÇó 2951-Á` ѳÛ, ÇëÏ 417-Á` íñ³­óÇ áõ éáõë, ³­å³ 1834Ã. §Ù»Í Ïñå³­ÏáõÙ¦ µÝ³Ï­íáõÙ ¿ñ 16.807 Ñ³Û ¨ 3582 íñ³­óÇ: 1848Ã. ïí۳ɭݻ­ñáí ÂÇý­ÉÇëÝ áõ­Ý»ñ 30.814 µÝ³­ÏÇã. Áëï Ïñá­Ý³­Ï³Ý ¹³­í³­Ý³Ý­ùÇ` Éáõ­ë³­íáñ­ã³­Ï³Ý ¿ÇÝ 13.779-Á, áõÕ­Õ³­÷³é­Ý»ñ` 786-Á (á­ñÇó 415-Á` ѳÛ), ÉÛáõ­Ã»­ñ³­Ï³Ý` 371-Á, ٳѭٻ­¹³­Ï³Ý` 1317-Á: ÐÇ٭ݳ­Ï³Ý ½µ³Õ­ÙáõÝù­Ý»­ñÁ ³é¨ïáõ­ ñÁ ¨ ³ñ­Ñ»ëï­Ý»ñÝ ¿ÇÝ. 1926 ³ñ­Ñ»ë­ï³­íá­ñÇó Ñ³Û ¿ÇÝ 1448-Á: 1853Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ϳñ 3330 í³­×³­é³­Ï³Ý, á­ñáÝ­óÇó Ñ³Û ¿ÇÝ 2283-Á: ø³­Õ³­ùÇ 8 ³­¹³­Ù³Ý­¹³­í³­×³é­Ý»­ñÇó áõ áë­Ï»­·áñÍ­Ý»­ñÇó 5-Á Ñ³Û ¿ÇÝ, 14 ù³ñ­í³Ý­ë³­ñ³­Ý»­ñÇó 10-Ç ï»­ñ»­ñÁ` ÝáõÛÝ­å»ë ѳÛ: ÆëÏ ÇÝã­åÇ­ëDZ µÝáõÛà áõ­Ý»ñ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³é¨ïáõ­ñÁ 1846-1850ÃÃ.: ²ÛÝ µ³­Å³Ý­íáõÙ ¿ñ 4 ×Ûáõ­ÕÇ: ²­é³­çÇ­ÝÁ ³é¨ïáõñÝ ¿ñ ºí­ñá­å³­ ÛÇ Ñ»ï, »ñÏ­ñáñ­¹Á` µáõÝ èáõ­ë³­Ï³Ý ϳÛë­ñáõÃÛáõ­ÝáõÙ, »ñ­ñáñ­¹Á` ³­ëdz­Ï³Ý »ñÏñ­Ý»­ñÇ, Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ë` Âáõñ­ùdz­ÛÇ ¨ ä³ñë­Ï³ë­ ï³­ÝÇ Ñ»ï, ãáñ­ñáñ­¹Á Ý»ñ­ùÇÝ, Ý»ñ­ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ, ³­éûñ­Û³ ·áñ­Í³Í­ Ù³Ý ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ³é¨ïáõñÝ ¿ñ: ÎñÏÇÝ ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³Ýù ÂÇý­ÉÇ­ëÇ µÝ³Ï­ãáõÃÛ³Ý Ãí³­ù³­Ý³­ ÏÇÝ í»­ñ³­µ»­ñáÕ íǭ׳­Ï³·­ñ³­Ï³Ý ïí۳ɭݻ­ñÇÝ, áñ­å»ë­½Ç å³ñ½ ÉÇ­ÝÇ, û ÇÝã­åÇ­ëÇÝ ¿ñ ѳ­Û»­ñÇ ï»­ë³­Ï³­ñ³ñ ÏßÇ­éÁ ³é¨ïñáõÙ: 1863Ã. ÂÇý­ÉÇëÝ áõ­Ý»ñ 62.318 µÝ³­ÏÇã: ²é¨ïñáí ½µ³Õ­íáõÙ ¿ÇÝ

466 å³ï­í³­íáñ ù³­Õ³­ù³­óÇ­Ý»ñ ¨ 3217 å³ß­ïá­Ý³­å»ë ·ñ³Ýó­ í³Í í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»ñ, á­ñáÝù µá­Éá­ñÁ µ³­ó³­é³­å»ë ѳ­Û»ñ ¿ÇÝ: 1876Ã. Ù³ñ­ïÇ 25-ÇÝ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ³Ýó­Ï³ó­í»ó Ù³ñ­¹³­Ñ³­ Ù³ñ, á­ñÇ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÁ 4 ï³­ñÇ ³Ýó Ññ³­å³­ñ³Ï­í»­óÇÝ Îáí­ Ï³ë­Û³Ý íǭ׳­Ï³·­ñ³­Ï³Ý Ïá­ÙÇ­ï»Ç å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý Åá­Õá­í³­Íá­ õáõÙ (Сборник сведений о Кавказе, т. VI): Àëï ³Û¹ ѳ­í³ë­ïÇ ¨ ×ß·ñÇï ³Õµ­Ûáõ­ñÇ, ù³­Õ³ùÝ áõ­Ý»ñ 104.024 µÝ³­ÏÇã, á­ñÇó 12.356Á éáõ­ë³­Ï³Ý ½áñùÝ ¿ñ. 1864Ã. ѳ­Ù»­Ù³­ïáõÃÛ³Ùµ µÝ³Ï­ãáõÃÛ³Ý ³­×Á íÇí˳­ñÇ ¿ñ` 55,5%: ÐÇ٭ݳ­Ï³Ý µÝ³Ï­ãáõÃÛáõ­ÝÁ ϳ½­ÙáõÙ ¿ÇÝ Ñ³­Û»­ñÁ, éáõë­Ý»­ñÁ ¨ íñ³­óÇ­Ý»­ñÁ` 87,08%. ѳ­Û»ñ ¿ÇÝ 37.610-Á (36,16%), éáõë­Ý»ñ (³Û¹ ÃíáõÙ ¨ ½áñ­ùÁ)` 30.813 (29,62%), íñ³­óÇ­ Ý»ñ` 22.156 (21,30%): ­´³­óÇ ³Û¹, ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ Ùßï³­å»ë µÝ³Ï­íáõÙ ¿ñ 38 ³½­·»­ñÇ ¨ ³½­·áõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇó µ³Õ­Ï³­ ó³Í ÙÇ Ë³é­Ý³­ñ³Ý` 13.445 Ñá­·Ç (12,92%): 1889Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ å³ß­ïá­Ý³­å»ë ·ñ³Ýó­í³Í ¿ÇÝ 1-ÇÝ ¨ 2-ñ¹ ­·ÇÉ­¹Ç³­ÛÇ 47 í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»ñ, á­ñáÝ­óÇó 29 Ñá­·Ç Ñ³Û ¿ñ: 1900Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëÇ 71 ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ ñÇó ѳۭϳ­Ï³Ý ¿ÇÝ 36-Á (2 ÙÉÝ 580 ѳ½. é. ßñ糭ݳ­éáõÃÛ³Ùµ), íñ³­ó³­Ï³Ý` 7-Á (103 ѳ½. é.), ·»ñ­Ù³­Ý³­Ï³Ý` 17-Á (481 ѳ½. é.): ´³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ 8-Ý­¿ÇÝ, á­ñáÝ­óÇó ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ »ñ­ÏáõëÝ ¿ÇÝ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý, 볭ϳÛÝ »­Ã» ¹ñ³Ýó ßñ糭ݳ­éáõÃÛáõ­ÝÁ ϳ½­ÙáõÙ ¿ñ 1 ÙÉÝ 758 ѳ½. é., ³­å³ ÙÛáõë í»ó ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ­ÝÁ Ùdz­ëÇÝ í»ñó­ñ³Í` 1 ÙÉÝ 738 ѳ­½³ñ: гñ­Ï³­Ñ³­í³ù Ù³ñ­ÙÇÝ­Ý»­ñÇ ïí۳ɭݻ­ñáí ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³é¨ïñáõÙ ¨ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­Ýáõ٠ѳ­Û»­ñÇÝ ¿ñ å³ï­Ï³­ÝáõÙ µá­Éáñ Ó»é­ Ý³ñ­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ 62%-Á, ßñ糭ݳ­éáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ 73%-Á áõ »­Ï³Ù­ïÇ 69%-Á: 1890Ã. ѳ­Û»­ñÁ ϳ½­ÙáõÙ ¿ÇÝ ù³­Õ³­ùÇ µÝ³Ï­ãáõÃÛ³Ý 54,8%-Á: 1893Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëÇ µÝ³Ï­ãáõÃÛáõ­ÝÁ 145.731 ¿ñ, á­ñÇó ѳÛ` 55.553, íñ³­óÇ` 38.357, éáõë` 36.113: 1895Ã. ѳ­Û»­ñÁ 64.720 ¿ÇÝ, íñ³­óÇ­Ý»­ ñÁ` 34.452, éáõë­Ý»­ñÁ` 26.922: 1901Ã. ѳ­Û»­ñÇ ÃÇíÝ ¿ñ 63.241, íñ³­ óÇ­Ý»­ñÇ­ÝÁ` 50.908, éáõë­Ý»­ñÇ­ÝÁ` 41.934: 1912Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ϳñ 81.452 ѳÛ, 22.763 íñ³­óÇ: 1914-Çݪ 129.589 Ñ³Û (37,7%), 78.356 éáõë (22,8%), 69.563 íñ³­óÇ (20,2%): Æ í»ñ­çá, µ»­ñ»Ýù ݳ¨ ѳ­ í³ë­ïÇ í»ñ­çÇÝ` 1916Ã. ïí۳ɭݻ­ñÁ. Ñ³Û ¿ÇÝ 149.294 Ñá­·Ç, éáõë` 91.997, íñ³­óÇ` 37.584:­²Û­ëÇÝùÝ, ³ÏݭѳÛï ¿, áñ XIX¹. í»ñ­ç»­ñÇÝ ¨ XX¹. ëϽµÝ»­ñÇÝ Ñ³­Û»­ñÁ Ãí³­ÛÇÝ ·»­ñ³Ïß­éáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ÇÝ: ÜáõÛÝ­åÇ­ëÇ Ç­ñ³­íÇ­×³Ï ¿ñ ïÇ­ñáõ٠ݳ¨ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ÇÝù­Ý³­Ï³­é³­ í³ñ­Ù³Ý ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý Ù³ñÙ­ÝáõÙ` ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ ¹áõ­Ù³­ÛáõÙ: ²Ûë­å»ë, 1865-ÇÝ ¹áõ­Ù³Ý ½áõï ѳۭϳ­Ï³Ý ¿ñ, Ç ï»­ÕÇ ù³­Õ³­ù³·­ÉáõËÝ ¿ñ ê. ²­µÇ­ëá­ÕáÙ­Û³­ÝÁ, ³Ý­¹³Ù­Ý»ñ` ÐáíÑ. سݭó߭۳ݭóÁ, Ü. ØÇɭ۳ݭ

óÁ, Ð. î»ñ-Ô³­½³ñ­Û³­ÝÁ, Î. س­ÙÇ­ÏáÝ­Û³­ÝÁ, ê. ²µ­ñ³­Ñ³Ù­Û³­ÝÁ, Ø. î»ñ-Ø»­ÉÇù­ë»ÃÛ³­ÝÁ: 1875-1886ÃÃ. (ù³­Õ³­ù³·­ÉáõË­Ý»ñ` ¸. ÔÇ­ ÷dz­ÝÇ, ². Ôáñ­Õ³Ý­Û³Ý, ²É. س­ïÇÝ­Û³Ý) ¹áõ­Ù³­ÛÇ å³ï­·³­Ù³­ íáñ­Ý»­ñÇ 77,4%-Á ѳ­Û»ñ ¿ÇÝ, 14,3%-Á` íñ³­óÇ­Ý»ñ, 8,3%-Á` éáõë­ Ý»ñ: 1886-1897ÃÃ. (ù³­Õ³­ù³·­ÉáõË` ²É. س­ïÇÝ­Û³Ý) ѳ­Û»ñ ¿ÇÝ 68,6%-Á, éáõë­Ý»ñ` 16,7%-Á, íñ³­óÇ­Ý»ñ` 14,7%-Á: 1897-1910ÃÃ. (ù³­Õ³­ù³·­ÉáõË­Ý»ñ` ¶. º­í³Ý­·áõÉ­Û³Ý, ø. ì»ñ­ÙÇß­Û³Ý, ì. â»ñ­ù»­ ½áí) å³ï­·³­Ù³­íáñ­Ý»­ñÇ 63,8%-Á Ñ³Û ¿ñ, 21,7%-Á` éáõë, 14,5%-Á` íñ³­óÇ: 1910Ã. (ù³­Õ³­ù³·­ÉáõË` ²É. ʳ­ïÇë­Û³Ý) ¹áõ­Ù³­ÛÇ ³Ý­¹³Ù­ Ý»ñ ¿ÇÝ 36 ѳÛ, 26 éáõë, 2 éáõ­ë³Ñ­å³­ï³Ï ·»ñ­Ù³­Ý³­óÇ ¨ 8 íñ³­ óÇ, 1914Ã.` 47 ѳÛ, 10 íñ³­óÇ, 1916Ã.` 53 ѳÛ, 13 éáõë, 9 íñ³­óÇ: º­Ã» Ýϳ­ïÇ áõ­Ý»­Ý³Ýù, áñ ¹áõ­Ù³­ÛÇ å³ï­·³­Ù³­íáñ­Ý»­ñÇ ×ÝßáÕ, µ³­ó³ñ­Ó³Ï Ù»­Í³­Ù³ë­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ ϳ½­ÙáõÙ ¿ÇÝ í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ, Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ï»­ñ»­ñÁ, ³­å³ ³ÏݭѳÛï Ϲ³é­Ý³, áñ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³ë­å³­ñ»­½Ç Ó»éù­µ»­ñáõÙ­Ý»ñÝ áõÕ­Õ³­ÏÇ ×³­Ý³­å³ñÑ ¿ÇÝ Ñ³ñ­ÃáõÙ ¹»­åÇ Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý Ù³ñ­ÙÇÝ­Ý»ñ: г­Û»­ñÁ ÑÇÙ­Ý»É ¨ Ùßï³­å»ë Ç­ñ»Ýó Ó»é­ùáõÙ ¿ÇÝ å³­Ñ»É ÂÇý­ÉÇ­ ëÇ ·ñ»­Ã» ³Ù­µáÕç µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ µÇ½­Ý»­ëÁ (ÐáíÑ. âÇ­Ã³Ë­Û³Ý ¨ Ýñ³ ų­é³Ý·­Ý»ñ, Ìá­íÇ³Ý­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ, §öñÇ­¹áÝ­Û³Ý ¨ ÁÝÏ.¦), ù³­ Õ³­ù³­ÛÇÝ ·ñ³­í³­ïáõ­ÝÁ, ³é¨ïñ³­ÛÇÝ å³ï­·³­Ù³­íá­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, í³­×³­é³­Ï³­Ý³­Ï³Ý ³ï­Û³­ÝÁ, µáñ­ë³­Û³­Ï³Ý Ïá­ÙÇ­ï»Ý: ²Ûë­ù³­ÝÇó Ñ»­ïá ûñ³Ñ³í³ïÝ»ñÇÝ áõ ϳëϳͳÙÇïÝ»ñÇÝ Ñ³ñó áõÕÕ»Ýù` áõ­ñÇß Ç±Ýã­¿ å»ïù ³­å³­óáõ­ó»­Éáõ, áñ ÂÇý­ÉÇ­ëÁ ѳ­ Û³­Ï»ñï, ѳ­Û³­ß»Ý, ѳۭϳ­Ï³Ý ù³­Õ³ù ¿ñ: Ø»Ýù Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ñ»­óÇÝù Áݹ­Ñ³Ý­ñ³­Ï³Ý, ѳ­Ù³­å³ñ­÷³Ï å³ï­Ï»ñ` óáõÛó ï³­Éáõ ѳ­Ù³ñ, û ÇÝã­åÇ­ëÇ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ ³å­ ñ»ó áõ ·áñ­Í»ó ²É. سݭó߭۳ݭóÁ: Üñ³ ѳ­Ù³ñ ׳­Ï³­ï³·­ñ³­ Ï³Ý Ýß³­Ý³­ÏáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­ó³í سݭã»ëï­ñÁ` ºí­ñá­å³­ÛÇ ï»ùë­ïÇÉ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ëá­ßá­ñ³­·áõÛÝ Ï»Ýï­ñáÝ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ, á­ñÇó ëÏëí»ó ³Ý·­É³­Ñ³Û ѳ­Ù³ÛÝ­ùÇ å³ï­ÙáõÃÛáõ­ÝÁ: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ åáÉ­ë³µ­Ý³Ï Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ Ù³­Ýáõ­ ý³Ï­ïáõ­ñ³Ý ëï³­ÝáõÙ ¿ÇÝ Ø³Ý­ã»ëï­ñÇó, µ³Ûó ëϽµÝ³­Ï³Ý ßñç³­ÝáõÙ ³­é³­ùáõ­ÙÁ ϳ­ï³­ñáõÙ ¿ÇÝ ÙÇç­Ýáñ¹­Ý»­ñÁ, ѳÝӭݳ­ ϳ­ï³ñ­Ý»­ñÁ ϳÙ, äáÉ­ëÇ µ³ñ­µ³­éáí ³­ë³Í, §ùá­ÙÇ­ëÇáÝ­×Ç­Ý»­ ñÁ¦: ´Ý³­Ï³­Ý³­µ³ñ, ѳÝӭݳ­Ï³­ï³ñ­Ý»­ñÇ Í³­é³­ÛáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»ï¨³Ý­ùáí ³å­ñ³Ý­ùÇ ÇÝù­Ý³ñ­Å»­ùÁ óݭϳ­ÝáõÙ ¿ñ, ÇëÏ ß³­ÑáõÛ­ ÃÁ` Ýí³­½áõÙ: ²­Ñ³ ¹³ ¿ñ å³ï­×³­éÁ, áñ 1837Ã. ëÏë³Í åáɭ볭ѳ­ Û»­ñÁ سݭã»ëïñ áõ­Õ³ñ­Ï»­óÇÝ Ç­ñ»Ýó Ù»ñ­Ó³­íáñ­Ý»­ñÇÝ` »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ ñÇÝ áõ áñ­¹Ç­Ý»­ñÇÝ, á­ñáÝù µÝ³­ÏáõÃÛáõÝ Ñ³ë­ï³­ï»­Éáí` Ó­¨³­íá­ñ»­ óÇÝ ½áõï ³é¨ïñ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ñ³­Ù³ÛÝù` ³­å³­·³ ³Ý·­É³­Ñ³Û ·³­Õáõ­ÃÇ Ñ»­Ý³­¹³ß­ïÁ:

²­Ñ³ ѳÛïÝ­í»­Éáí ³Ûë ÙÇ­ç³­ í³Û­ñáõÙ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ سݭó߭ Û³ÝóÝ ³éÝã­í»ó »í­ñá­å³­Ï³Ý ÝÇë­ïáõ­Ï³­óÇ, Ùß³­ÏáõÛ­ÃÇ Ñ»ï ¨ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ³½­·³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ßÝáñ­ÑÇí Ó»éù µ»­ñ»ó µÇ½­Ý»ë í³­ ñ»­Éáõ ³­é³­ç³­íáñ ·áñͭݳ­Ï³Ý §Î³íϳ½¦ ÑÛáõñ³Ýáó ³Ý·­Ý³­Ñ³­ï»­ÉÇ ÷áñ­Ó³­éáõÃÛáõÝ: ²Û¹ óݭϳñ­Å»ù §áõ­Õ»­µ»­éáí¦ Ý³ í»­ñ³­¹³ñ­Ó³í ÂÇý­ÉÇë, §Î³í­ ϳ½¦ ÑÛáõ­ñ³­Ýá­óÇ ³­é³­çÇÝ Ñ³ñ­ÏáõÙ µ³­ó»ó ˳­Ýáõà ¨ Ñáñ Ñ»ï ëÏë»ó ½µ³Õ­í»É Ù³­Ýáõ­ý³Ï­ïáõ­ñ³­ÛÇ Ù»­Í³­ù³­Ý³Ï ³é¨ïñáí: Àݹ á­ñáõÙ, ÑÙïá­ñ»Ý ÏÇ­ñ³­é»­Éáí ëï³­ó³Í ·Ç­ï»­ÉÇù­Ý»­ñÁ, Ùßï³­å»ë ѳ­ çá­ÕáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ³ñ­Ó³­Ý³·­ñ»ó áõ ï³­ñ»ó-ï³­ñÇ ³­í»­É³ó­ñ»ó áõ­Ý»ó­ í³Í­ùÁ: ´Ý³­Ï³Ý ¿, áñ §Ù³­Ýáõ­ý³Ï­ïáõ­ñ³­ÛÇÝ ÷á­Õ»­ñÁ¦ å»ïù ¿ Ý»ñ¹ñ­ í»ÇÝ Ýáñ á­Éáñï, ¨ سݭó߭۳ݭóÁ §·ñá­ÑǦ ÃÇ­ñ³Ë ¹³ñÓ­ñ»ó ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ³ë­å³­ñ»­½Á: ÂÇý­ÉÇ­ëÇ å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý ³Õµ­Ûáõñ­Ý»­ñáõ٠سݭó߭۳ÝóÝ ³­é³­çÇÝ ³Ý­·³Ù ÑÇ­ß³­ï³Ï­íáõÙ ¿ 1873Ã., áñ­å»ë »ñ­Ïáõ ï³­ñÇ ³­é³ç ëï»ÕÍ­í³Í öá­Ë³­¹³ñÓ í³ñ­ÏÇ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý (Общество взаимного кредита) í³ñ­ãáõÃÛ³Ý ³Ý­¹³Ù (ÙÇÝ㨠1885Ã.): ²Û¹ ÁÝ­ Ï»­ñáõÃÛ³Ý í³ñ­ãáõÃÛ³Ý Å³­Ù³­Ý³­Ï³­íáñ ݳ­Ë³­·³ÑÝ ¿ñ ì. γۭ ¹³­Ýá­íÁ, ³Ý­¹³Ù­Ý»ñ (سݭó߭۳ݭóÇó µ³­óÇ)` ê. æ³­Õ»­ÉÇÝ, ³­å³­ ·³ ù³­Õ³­ù³·­ÉáõË ²É. س­ïÇÝ­Û³­ÝÁ, ù³­Õ³­ùÇ ³Ý­ß³ñÅ ·áõÛ­ùÇ ³­Ù»­Ý³­Ëá­ßáñ ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»ñ ÐáíÑ. âǭó˭۳­ÝÁ, ÇëÏ ëϽµÇó ÙÇÝ㨠í»ñç (1918Ã.) ϳ­é³­í³­ñÇãÝ ¿ñ §Îáí­Ï³­ëáõÙ ¶. ¶. ²­¹»É­ ˳ݭ۳­ÝÇ Ï³ß­íÇ ¨ ó­ÕÇ­ùÇ ³ñ­ï³¹­ñáõÃÛ³Ý µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃ۳ݦ ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»ñ ¶ñÇ­·áñ ²­¹»É­Ë³Ý­Û³­ÝÁ:

ÜáõÛÝ 1871Ã. ÑÇÙÝ­í»ó §ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÁ¦: ÐÇÙ­ ݳ­¹Çñ­Ý»ñÝ ¿ÇÝ í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»ñ, Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ï»­ñ»ñ ¨ Ï³É­í³­ ͳ­ï»­ñ»ñ Ø. ²­Éǭ˳ݭ۳­ÝÁ, ÐáíÑ. ²­ÙÇ­ñ³Õ­Û³­ÝÁ, ¸. ܳ­¹Çñ­Û³­ ÝÁ, Ø. ³­Ù³Ùß­Û³­ÝÁ, ². Ôáñ­Õ³Ý­Û³­ÝÁ, ²É. ³­ÛÇñ­Û³­ÝÁ, Ê.­î»ñØÏñïãÛ³­ÝÁ, ê. Ôáñ­Õ³Ý­Û³­ÝÁ, ²É. ú­ÝÇÏ­Û³­ÝÁ, ¾. ¾­çáõµ­Û³­ÝÁ, ÐáíÑ. ²­Ý³Ý­Û³­ÝÁ, ²É. ´³­µ³­Ý³ë­Û³­ÝÁ, ê. ¨ Ð. ƽ­ÙÇñ­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ, Ü. ØÇ­ñǭٳݭ۳­ÝÁ, ê. ØÇ­ñǭٳݭ۳­ÝÁ, Ü. öñÇ­¹áÝ­Û³­ÝÁ, ÐáíÑ. èá­

ïÇÝ­Û³­ÝÁ, ¶ñ. ³­Ù³Ùß­Û³­ÝÁ, Ø. ¨ ÐáíÑ. Ìáõ­ñÇÝ­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ ñÁ, º. ¸³íÃÛ³­ÝÁ, ÐáíÑ. º­í³Ý­·áõÉ­Û³­ÝÁ, ÐáíÑ. سñ­·³ñ­Û³­ÝÁ, º., Æ. ¨ ²É. Ìá­íÇ³Ý­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ, º. æ³­Õ»ÃÛ³­ÝÁ, Ð. ²­É»É­Û³­ÝÁ, µÅÇßÏ Ø. ޳ѭ峭ñáÝ­Û³­ÝÁ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ Ç߭˳ݭݻñ Ü. ´»Ï­Ã³­ µ»­Ïá­íÁ ¨ ä. ܳ­Ï³­ßÇ­Ó»Ý, µ³ñÓ­ñ³ë­ïÇ­×³Ý å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»ñ Æ. ¼áõ­µ³­ÉáíÝ áõ Î. è»Û­ï»­ñÁ, ¨ ÙÇ Ï³ñ× Å³­Ù³­Ý³­Ïáí µ³Ý­ÏÇ í³ñ­ ãáõÃÛ³Ý Ý³­Ë³­·³Ñ ÁÝï­ñ»­óÇÝ í»ñ­çÇ­ÝÇë: 1881-Çó 1-ÇÝ ·ÇÉ­¹Ç³­ÛÇ í³­×³­é³­Ï³Ý ¨ ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ ¹áõ­Ù³­ÛÇ å³ï­·³­Ù³­íáñ ²É. سݭó߭۳ݭóÁ 1882-1884ÃÃ. ÁÝïñ­í»ó ³Û¹ ¹ñ³­Ù³­ï³Ý í³ñ­ãáõÃÛ³Ý ³Ý­¹³Ù, 1885-1889ÃÃ.` í³ñ­ãáõÃÛ³Ý ÷á˭ݳ­Ë³­·³Ñ, ÇëÏ 1890-Çó ÙÇÝ㨠Ï۳ݭùÇ í»ñç` ݳ­Ë³­·³Ñ, µÝ³­Ï³­Ý³­µ³ñ, ѳݭ¹Ç­ë³­Ý³­Éáí ݳ¨ ³­Ù»­Ý³­Ëá­ßáñ µ³Å­Ý»­ï»­ñÁ: سݭó߭۳ݭóÇ ßÝáñ­ÑÇí ¿ñ, áñ ³Û¹ µ³Ý­ÏÁ í»­ñ³Í­í»ó ³é­Ñ³­ë³­ ñ³Ï èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ É³­í³­·áõÛÝ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ñ³ë­ï³­ïáõÃÛáõÝ­ Ý»­ñÇó Ù»­ÏÇ, ѳ­Ù³ñ­íáõÙ ¿ñ ϳÛë­ñáõÃÛ³Ý µáñ­ë³­Û³­Ï³Ý ³ñ­Å»ù ¨ ÙÇ³Ï µ³ÝÏÝ ¿ñ Îáí­Ï³­ëÇó, á­ñÇ µ³Å­Ý»Ãխû­ñÁ í³­×³é­íáõÙ ¿ÇÝ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç µáñ­ë³­ÛáõÙ: ´³­í³­Ï³Ý ¿ ³­ë»É, áñ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛáõÝÝ ëÏë»­Éáí 500 ѳ­½³ñ é. ÑÇ٭ݳ­¹Çñ ϳ­åÇ­ï³­Éáí, µ³Ý­ÏÁ 1914Ã. áõ­ Ý»ñ 6 ÙÉÝ é. ÑÇ٭ݳ­¹Çñ áõ 3,8 ÙÉÝ é. å³­Ñáõë­ï³­ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³É: ¸³é­Ý³­Éáí Ëá­ßáñ ýǭݳݭëÇëï, µ³Ý­Ï³­ï»ñ, ²É.سݭó߭۳ݭ óÁ 볭ϳÛÝ ã¿ñ Ññ³­Å³ñ­íáõÙ Ù³­Ýáõ­ý³Ï­ïáõ­ñ³­ÛÇ ³é¨ïñÇó: §´³Ý­Ï³­ÛÇݦ ÷á­ÕÁ 峭ѳݭçáõÙ ¿ñ Ý»ñ¹ñ­Ù³Ý Ýáñ á­Éáñï, ¨ ³­éÇ­ÃÁ Ý»ñ­Ï³­Û³­ó³í 1885Ã., »ñµ ´³ù­íÇó ÂÇý­ÉÇë »­Ï³í ØÇ­ù³­Û»É ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ ¨ ³­é³­ç³ñ­Ï»ó ½µ³Õ­í»É ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ùµ:

ܲì²ð¸Úàôܲ´ºðàÔÀ Üñ³ ëÇñ­ïÁ µ³­µ³­ËáõÙ ¿ñ ѳ­ÛÇ Ñ³Ù³ñ, ¨ ݳ Ñ³Û ¿ñ áõ Ñ³Û Ùݳó, ¨ Ù»Í Ñ³ñëïáõÃÇõ­ÝÁ ³­ñ³ï ãÃá­Õ»ó Ýñ³ íñ³: ¶ñÇ­·áñ â³É­Ëáõß­Û³Ý

ØÇÝ㠧ݳí­Ã³ñ­ù³­ÛÇݦ ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³­ÉÁ, ë»Õ٠ѳ­Ù³­å³ï­Ï»ñ Ù³­ïáõ­ó»Ýù ³ÛÝ Ù³­ëÇÝ, û ÇÝã ¿ñ Ç­ñ»­ÝÇó Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝáõÙ ´³ù­ íÇ Ý³í­ÃÁ ¨ ÇÝã­åÇ­ëÇÝ ¿ñ Ç­ñ³­íǭ׳­ÏÁ ݳ˭ù³Ý سݭó߭۳ݭóÇ` ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõÝ Ùáõïù ·áñ­Í»­ÉÁ: 1813Ã. ÑáÏ­ï»Ù­µ»­ñÇ 12-Ç ¶Ûáõ­ÉÇë­ï³­ÝÇ ¹³ß­Ý³·­ñáí ä³ñë­ Ï³ë­ï³­ÝÇó èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇÝ ³Ý­ó³Ý Ô³­ñ³­µ³­ÕÇ, ´³ù­íÇ, Þ»­ùÇÇ

(Üáõ­ËÇ), ÞÇñ­í³­ÝÇ (Þ³­Ù³Ë), ¸»ñ­µ»Ý­ïÇ, Ôáõ­µ³­ÛÇ ¨ ³­ÉÇ­ßÇ Ë³­ÝáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ: 1801-ÇÝ éáõ­ë³­Ï³Ý ïÇ­ñ³­å»­ïáõÃÛ³Ý Ý»ñ­ùá ¿ñ ³Ý­ó»É ìñ³ë­ï³­ÝÁ, 1804-ÇÝ` ¶Û³Ý­ç³­ÛÇ Ë³­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ: èáõ­ ë³ë­ï³­ÝÇ ÏáÕ­ÙÇó ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³­ëÇ Ýí³­×áõ­ÙÁ í»­ñ³Í­í»ó áã ÙdzÛÝ íÇí˳­ñÇ é³½­Ù³­ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý Ç­ñá­ÕáõÃÛ³Ý, ³Ûɨ ïÝï»­ë³­Ï³Ý µáõéÝ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý ɳÛÝ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ÁÝ­Ó»­é»ó: гñÏ ¿ Ýß»É, áñ ÙÇÝã ³Û¹ ݳí­ÃÁ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý áã ÙÇ Ýß³­Ý³­ÏáõÃÛáõÝ ãáõ­Ý»ñ, û·­ï³­·áñÍ­íáõÙ ¿ñ Éáõ­ë³­íáñ­Ù³Ý, ϳ­ßÇ­ Ý»­ñÁ, ³­ÝÇí­Ý»­ñÁ Ûáõ­Õ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ¨ ³­Ý³­ëáõÝ­Ý»­ñÇÝ Ù³ß­Ï³­ÛÇÝ ÑÇ­ í³Ý­¹áõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇó µáõ­Å»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí: èáõ­ë³­Ï³Ý Ç߭˳­ÝáõÃÛ³Ý ïÝï»ë­í³ñ­Ù³Ý ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý Ó­¨Á ϳ­å³­É³ï­íáõÃÛáõÝÝ ¿ñ, ¨ 1813-1825ÃÃ. ݳíÃÝ áõ ³­ÕÁ ϳ­å³­ ɳ­éáõÃÛ³Ý Ñ³ÝÓÝ­í»­óÇÝ` ·³Ý­Ó³­ñ³­ÝÇÝ µ»­ñ»­Éáí ï³­ñ»­Ï³Ý 130 ѳ½. é. »­Ï³­Ùáõï (77%-Á` ݳí­ÃÇó, 23%-Á` ³­ÕÇó): ܳí­ÃÇ í»­ñ³­ Ùß³Ï­Ù³Ý ³­é³­çÇÝ ÷áñ­ÓÁ ϳ­ï³ñ­í»ó 1823-ÇÝ. ìɳ­¹Ç­ÙÇ­ñÇ Ý³­ ѳݭ·Çó ¸áõ­µÇ­ÝÇÝ »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ` ÏáÙ­ëáõ­ÑÇ ä³­Ýǭݳ­ÛÇ ×áñ­ï»­ñÁ, Øá½­¹á­ÏáõÙ ³ñ­ï³¹­ñáõÃÛáõÝ ÑÇÙ­Ý»­óÇÝ` §ë¨ ݳí­ÃÁ ëåÇ­ï³­ÏÇ í»­ ñ³­Í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ¦: êï³ó­í³Í §ýá­ïá­·»­ÝÁ¦` Ï»­ñá­ëÇ­ÝÁ, ëÏë»­óÇÝ áõ­Õ³ñ­Ï»É ØáëÏ­í³ áõ ÜÇÅ­ÝÇ Üáí­·á­ñá¹, 볭ϳÛÝ ¹³ ѳñÏ »­Õ³Í áõ­ß³¹­ñáõÃÛ³Ý ã³ñ­Å³­Ý³­ó³í1: 1825Ã. ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõÝÝ ëÏë»ó ÇÝ­ùÁ ïÝû­ñÇ­Ý»É Ý³í­Ã³­Ñ³Ý­ ù»­ñÁ, µ³Ûó ãѳ­çá­Õ»ó, »­Ï³­Ùáõ­ïÁ Ýí³­½»ó` ѳë­Ý»­Éáí 76 ѳ½. éáõµ­Éáõ: г­çáñ¹ ï³­ñÇ å»­ïáõÃÛáõ­ÝÁ Ññ³­Å³ñ­í»ó Çñ Ù»­Ý³ß­Ýáñ­ ÑÇó ¨ Ý³í­Ã³­¹³ß­ï»­ñÁ í³ñ­Ó³­Ï³­ÉáõÃÛ³Ý ïí»ó ï»­Õ³­óÇ Ã³­ óñ­Ý»­ñÇÝ` ³­å³­·³ ³¹ñ­µ»­ç³Ý­óÇ­Ý»­ñÇÝ:1826-1832ÃÃ. ëï³ó­í³Í »­Ï³­ÙáõïÝ ³ÛÝ­ù³Ý ³ÝÝ­ß³Ý ¿ñ, áñ ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ÏñÏÇÝ Çñ Ó»éùÝ ³­é³í ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ, 볭ϳÛÝ` ÏñÏÇÝ ³Ý­Ñ³­çáÕ, Ý³í­ Ã³­Ñá­ñ»­ñÇ ¨ ³­Õ³­Ñ³Ý­ù»­ñÇ ï³­ñ»­Ï³Ý »­Ï³­Ùáõ­ïÁ ÙÇ­çÇÝ Ñ³ß­íáí ϳ½­Ù»ó 100 ѳ½. é., ¨ ë³ å»­ïáõÃÛ³ÝÝ ëïÇ­å»ó 1850-Çó ÉÇá­íÇÝ Ññ³­Å³ñ­í»É ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³­Ýáõ­ÙÇó ¨ ³Ýó­Ý»É ϳ­å³­É³ï­íáõÃÛ³Ý: 1850-1854ÃÃ. Ëá­ßá­ñ³­·áõÛÝ Ï³­å³­É³­éáõ­Ý»ñ ¹³ñ­Ó³Ý ÃÇý­ÉÇ­ë³­ µÝ³Ï í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»ñ Îáõ­Ïáõ­ç³Ý­Û³­ÝÁ, ´³­µ³­Ý³ë­Û³­ÝÁ ¨ ·»­Ý»­ ñ³É î»ñ-Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÁ` ï³­ñ»­Ï³Ý 110 ѳ½. é. í³ñ­Ó³í­×³­ñáí, 1854-1863ÃÃ. î»ñ-Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÁ` 117 ѳ½. éáõµ­Éáí, 1863-1867ÃÃ. ÐáíÑ. ØÇñ­½á­Û³­ÝÁ` 162 ѳ­½³­ñáí ¨ 1867-1873ÃÃ. ÝáõÛÝ ØÇñ­½á­Û³­ ÝÁ` 136 ѳ½. éáõµ­Éáí2: 1 Обзор Бакинской нефтяной промышленности за два года национализации 19201922 (б. м. и г.), с. 9.

2 Ст. Гулишамбаров, Очерк развития и современное состояние нефтяной промышленности Бакинского района (Сборник сведений о Кавказе, т.VII, Тифлис, 1880г., с. 333).

Ð³Û ¹ñ³­Ù³­ï»­ñ»­ñÇ ³Ûë ù³ÛÉÝ ³­é³Ýӭݳ­ÏÇ áõ­ß³¹­ñáõÃÛ³Ý ¿ ³ñ­Å³­ÝÇ: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ, Áëï å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý ïí۳ɭݻ­ñÇ, 1846Ã. èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Ñ»ï ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³­ëÇ ³Ù­µáÕç ³é¨ïáõ­ñÁ ·ïÝíáõÙ ¿ñ ѳ­Û»­ñÇ Ó»é­ùáõÙ ¨ ϳ½­ÙáõÙ ¿ñ 5.534.600 éáõµ­ÉÇ1: 1850-Çó ëÏë³Í ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³­¹³ß­ï»­ñÇ Ï³­å³­É³­éáõÃÛáõ­ÝÁ ѳ­Û»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó íϳ­ÛáõÙ ¿ñ, áñ ½³­Ý³­½³Ý ϳ­å³É­Ý»­ñáí ѳñë­ï³­ó³Í ³é¨ïñ³­ ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³­ÉÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÁ, á­ñá­Ý»­Éáí Ý»ñ¹ñ­Ù³Ý Ýáñ á­Éáñï­Ý»ñ ¨ ¹ñë­¨á­ñ»­Éáí ßñ糭ѳ­Û³­óáõÃÛáõÝ, í»­ñ³­ÏáÕÙ­Ýá­ñáß­í»­ óÇÝ ¨ ³Ý­óáõ٠ϳ­ï³­ñ»­óÇÝ ¹»é¨ë ­ë³Õ٭ݳ­ÛÇÝ íǭ׳­ÏáõÙ ·ïÝíáÕ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõÝ: ܳí­ÃÁ ëï³­ÝáõÙ ¿ÇÝ Ñá­ñ»­ñÇó. ¹ñ³Ýù 25-30 Ù ­Ëá­ñáõÃÛ³Ùµ Ó³­·³­ñ³Ó¨ ÷á­ë»ñ ¿ÇÝ, á­ñáÝù ëÏëáõÙ ¿ÇÝ Ëá­ñ³ó­Ý»É: ܳí­ÃÁ çñÇ Ñ»ï ¹áõñë ¿ñ ·³­ÉÇë, µ³Ûó ÉÇ­Ý»­Éáí ³­í»­ÉÇ Ã»Ã¨` ÝëïáõÙ ¿ñ »­ñ»­ ëÇÝ: ²ÛÝ Ñ³­í³­ùáõÙ ¿ÇÝ, ÉóÝáõÙ ïÇ­Ï»­ñÇ Ù»ç áõ »­½³­ÉáõÛÍ ë³Û­É»­ ñáí, ¿­ß»­ñáí ϳ٠áõÕ­ï»­ñáí ÷á­Ë³¹­ñáõÙ: êï³ó­íáÕ, ³Ûë­å»ë Ïáã­í³Í, Ñáõ٠ݳí­ÃÁ ß³ï Ý»Õ ÏÇ­ñ³­éáõÙ áõ­Ý»ñ, ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ñ ³ÛÝ í»­ñ³Ù­ß³­Ï»É, ¨ ¹ñ³ ³­é³­çÇÝ Éáõñç ÷áñ­ÓÁ ϳ­ï³­ñ»ó éáõ­ë³­Ï³Ý ³é¨ïñ³­ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³­ÉÇ Ý»ñ­Ï³­ Û³­óáõ­óÇã, Ù³­Ýáõ­ý³Ï­ïáõ­ñÇëï Îá­Ïáñ¨Á, á­ñÁ 1857Ã. êáõ­ñ³­Ë³­ ÝáõÙ* ÑÇÙ­Ý»ó ½ï³­ñ³Ý ¨ 1863Ã. ëï³­ó³í §ëåÇ­ï³Ï Éáõ­ë³­íá­ ñáÕ ÝÛáõæ` Ï»­ñá­ëÇÝ: Üñ³ û­ñǭݳ­ÏÇÝ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ѻ層­óÇÝ Ñ³­Û»­ñÁ. 1862-ÇÝ Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ·áñ­Í³­ñ³Ý ÑÇÙ­Ý»ó ².ì»ñ­ÙÇß­Û³­ÝÁ, 1863-ÇÝ` æ. Ø»­ÉÇù­Û³­ÝÁ, 1865-ÇÝ` ³­Ãáë­Û³­ÝÁ, 1869-ÇÝ` î»ñ-г­ Ïáµ­Û³­ÝÁ, Þ³­ñ³­µ³Ý¹­Û³­ÝÁ, 1870-ÇÝ` ø³­É³Ý­Ã³ñ­Û³­ÝÁ, 1871-ÇÝ` ¸ÇÉ­¹³ñ­Û³­ÝÁ, ³­é³­Û³­ÝÁ2: êñ³­Ýáí ÷³ë­ïá­ñ»Ý ÑÇÙù ¹ñí»ó µáõÝ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³­ÝÁ: »­å»ï ϳ­å³­É³ï­íáõÃÛáõ­ÝÁ ϳÛë­ñáõÃÛ³­ÝÁ ½·³­ÉÇ û­·áõï µ»­ ñ»ó (µ³­í³­Ï³Ý ¿ ³­ë»É, áñ »­Ã» 1863Ã. ³ñ­ï³¹ñ­í»ó 340 ѳ­½³ñ, ³­å³ 1872-ÇÝ` 1.535.981 ÷áõÃ** ݳíÃ)3, 볭ϳÛÝ ³Û¹ ѳ­Ù³­ ϳñ­·Á ¿³­Ï³Ý û­ñáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ñ. ¹³ Ýñ³ ų­Ù³­Ý³­Ï³­íáñ, ų٭ Ï»­ï³­ÛÇÝ µÝáõÛÃÝ ¿ñ: Àëï ë³Ñ­Ù³Ý­í³Í ϳñ­·Ç, ݳí­Ã³­ï³­ñ³Í­ ùÁ í³ñ­Ó³­Ï³­ÉáõÃÛ³Ý ¿ñ ïñíáõÙ ù³­é³Ù­Û³ ų٭ϻ­ïáí, ¨ ¹ñ³ ï»­ñÁ, µÝ³­Ï³­Ý³­µ³ñ, ß³­Ñ³·ñ·é­í³Í ã¿ñ Ëá­ßáñ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñ ϳ­ï³­ñ»­Éáõ, Ýáñ Ñá­ñ³­ï³Ýó­ù»ñ ÷á­ñ»­Éáõ, »ñÏ­ñ³­µ³­Ý³­Ï³Ý Ñ»­ ï³­Ëáõ­½áõÙ­Ý»ñ ϳ­ï³­ñ»­Éáõ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ų٭ϻ­ïÁ Éñ³­Ý³­Éáõó Ñ»­ ïá Ù»Ï áõ­ñÇ­ßÁ ϳ­ñáÕ ¿ñ ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ ·ÇÝ í׳­ñ»É ¨ ï»ñ ¹³é­ 1 ¸. ²Ý³ÝáõÝ, èáõë³Ñ³Û»ñÇ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ XIX ¹³ñáõÙ (18001870), Ñï. ², ÂÇýÉÇë, 1916Ã., ¿ç 193: 2 Сборник сведений о Кавказе, т. II, Тифлис, 1872г., с. 80.

3 Ст. Гулишамбаров, Очерк развития и современное состояние нефтяной промышленности Бакинского района (Сборник сведений о Кавказе, т.VII, Тифлис, 1880г., с. 335).

ݳÉ: ¸³ ³Ïݭѳۭïá­ñ»Ý ϳ­ë»ó­ÝáõÙ ¿ñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý ½³ñ­·³­óáõ­ÙÁ, ³Û­ÝÇÝã ϳÛë­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ³­é³­çÁݭóó ¿ñ ³å­ñáõÙ, ϳ­ñÇù ¿ñ ½·áõÙ ³­í»­ÉÇ ß³ï ݳí­ÃÇ áõ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­ Ý»­ñÇ, ¨ éáõ­ë³­Ï³Ý ßáõ­Ï³­ÛáõÙ Çß­ËáÕ ¹Çñ­ùÁ å³ï­Ï³­ÝáõÙ ¿ñ ³­Ù»­ ñÇÏ­Û³Ý Ý³í­ÃÇÝ: ²­Ñ³ ³Ûë å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõ٠ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ¹Ç­Ù»ó ³ñ­Ù³­ï³­Ï³Ý ù³Û­ÉÇ` á­ñá­ß»ó ݳí­Ã³­¹³ß­ï»­ñÁ í³­×³­é»É: 1872Ã. Ýá­Û»Ù­µ»­ñÇÝ ³­×áõñ­¹Ç ¹ñ»ó 460 ¹»ë­Û³­ïÇÝ*** Áݹ­Ñ³­ Ýáõñ ï³­ñ³Í­ùáí 68 ݳí­Ã³­µ»ñ ï»­Õ³­Ù³ë` 552.240 é. ٻϭݳñ­ ϳ­ÛÇÝ ·Ýáí: ²­×áõñ­¹Ç ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»ñÝ ³å­ß»­óáõ­óÇã ¿ÇÝ` å»­ï³­ Ï³Ý ·³Ý­Ó³­ñ³­ÝÁ ٻϭݳñ­Ï³­ÛÇÝ ·ÝÇ ¹Ç­Ù³ó ëï³­ó³í 2.980.307 éáõµ­ÉÇ: ê»­÷³­Ï³­Ý³­ï»ñ ¹³ñ­Ó³Ý 12 éáõë­Ý»ñ, á­ñáÝù Ùáõ­Í»­óÇÝ 1.485.860 éáõµ­ÉÇ (60 ¹»ë­Û³­ïÇ­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ 1.333.328 é. í׳­ñ»­óÇÝ Îá­Ïáñ¨Á ¨ ¶áõ­µá­ÝÇ­ÝÁ), 11 ѳ­Û»ñ (ÐáíÑ. ØÇñ­½á­Û³Ý, ¶. Èdz­ Ýáë­Û³Ý, ´»­Å³Ý­Û³Ý, ú­ÝÇÏ­Û³Ý, ì»ñ­ÙÇß­Û³Ý, Ìáõ­ñÇÝ­Û³Ý, ȳ­É³­ Û³Ý, Ô³­ñ³­µ»Ï­Û³Ý, î»ñ-г­Ïáµ­Û³Ý, ´. ¨ ä. ê³ñ·ë­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­ Ý»ñ) ¨ Ù»Ï Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ` §êááõ­ã³ëï­ÝÇ­ÏǦ ³Ý­í³Ùµ (ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»ñ` ´á·­¹³Ý ¸á­Éáõ­Ë³Ý­Û³Ý, Øǭݳë γ׭ϳ׭۳Ý, ê.ÎíÇï­Ïá), á­ñáÝù í׳­ñ»­óÇÝ 1.459.182 é.: ÆëÏ ÙdzÛÝ ÐáíÑ. ØÇñ­ ½á­Û³­ÝÁ í׳­ñ»ó 1 ÙÉÝ 220 ѳ­½³ñ` 40 ¹»ë­Û³­ïÇ­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ4: ÂÇý­ÉÇë­óÇ Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë Øǭݳ­ëÇ ØÇñ­½á­Û³­ÝÁ (Иван Минаевич Мирзоев) ѳ­Ûáó ³é¨ïñ³­ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³­ÉÇ ïÇ­å³­Ï³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­ óáõ­óÇã ¿ñ, áñÝ, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, ¹³ñ­Ó³í ³­é³­çÇÝ åñá­ý»­ëÇá­Ý³É ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñá­ÕÁ ¨ ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³­µÇ½­Ý»­ëÇ §Ñ³Û­ñ»­ñÇó¦ Ù»­ÏÁ: ܳ ³­é³­çÇÝÝ ¿ñ, áñ 1868Ã. êáõ­ñ³­Ë³­ÝáõÙ ÑÇÙ­Ý»ó Ï»­ñá­ëÇ­ ÝÇ »ñ­Ïáõ ·áñ­Í³­ñ³Ý ¨ ëï³­ó³í 260 ѳ½. éáõµ­Éáõ 160 ѳ½. ÷áõà ϻ­ñá­ëÇÝ áõ »­Õ³í ³­é³­çÇ­ÝÁ, áí ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»ó ³Û¹ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñ­ùÁ: ¸³ ³­é³ë­å»­É³­Ï³Ý ù³­Ý³Ï ¿ñ. µ³­í³­Ï³Ý ¿ ³­ë»É, áñ ³Û¹ ï³­ñÇ ´³ù­íÇ ÙÛáõë 21 ½ï³­ñ³Ý­Ý»­ñÁ Ùdz­ëÇÝ ³ñ­ï³¹­ñ»­óÇÝ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 64 ѳ½. éáõµ­Éáõ 60 ѳ½. ÷áõà ϻ­ñá­ëÇÝ: ÐáíÑ. ØÇñ­½á­Û³­ÝÁ 1871Ã. ´³­É³­Ë³­ÝáõÙ ÑÇÙ­Ý»ó ³­é³­çÇÝ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý Ñá­ñ³­ï³Ýó­ ùÁ, 1872-ÇÝ` »ñÏ­ñáñ­¹Á5: ¸ñ³­ÝÇó Ñ»­ïá ¿ñ, áñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ ñáÕ­Ý»ñÝ ³Ý­ó³Ý Ñá­ñ³­ï³Ýó­ù³­ÛÇÝ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³Ý­Ù³Ý, ¨ 1879Ã. ³Ûɨë­áã ÙÇ Ý³í­Ã³­Ñáñ ãÙݳó: ºí ³Ûë­å»ë, 1873Ã. ÑáõÝ­í³­ñÇ 1-Çó ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ µ»­ñáõÃÛáõ­Ýáõ٠ѳÛïÝ­í»­óÇÝ ³­é³­çÇÝ ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»­ñ»­ñÁ, á­ñáÝù ϳ­ñáÕ ¿ÇÝ Áëï ѳ­Û»­óá­ÕáõÃÛ³Ý ïÝû­ñÇ­Ý»É Ç­ñ»Ýó ݳí­ÃÁ, ï»­Õ³­ Ù³­ë»­ñÁ í³­×³­é»É, í³ñ­Ó³­Ï³­ÉáõÃÛ³Ý ï³É, ½³­Ý³­½³Ý ·áñ­Í³ñù­ Ý»ñ ϳ­ï³­ñ»É, ÑÇÙ­Ý»É µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¨ ³ÛÉÝ: ²Ûë Ù³ë­Ý³­íá­ñ»­óáõ­ÙÁ ëÏǽµ ¹ñ»ó áã ÙdzÛÝ §Ý³í­Ã³­ÛÇÝ ï»Ý­ 4 Там же, с. 343-344.

5 Там же, с. 345.

¹Ç¦, ³Ûɨ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ëá­ßáñ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ, µÝ³Ï­ãáõÃÛ³Ý ÃíÇ ÏïñáõÏ ³­×Ç, ù³­Õ³­ùÇ µáõéÝ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý: º­Ã» 1862Ã. ´³­ùáõÝ áõ­Ý»ñ 13.392 µÝ³­ÏÇã, 1873-ÇÝ` 15.6041 , ³­å³ 1886-ÇÝ ³Ûë­ï»Õ ³ñ­¹»Ý µÝ³Ï­íáõÙ ¿ñ 37.530 Ùáõ­ëáõÉ­Ù³Ý, 24.490 ѳÛ, 21.390 éáõë2: ܳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ñ»­é³Ý­Ï³­ñÁ Ýϳ­ï»­óÇÝ Ý³¨ ų­ Ù³­Ý³­ÏÇ éáõ­ë³­Ï³Ý ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÁ ¨ ѳï­Ï³­ å»ë éáõ­ë³Ñ­å³­ï³Ï ßí»¹­Ý»ñ Üá­µ»É »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù èáõ­ ë³ë­ï³­ÝáõÙ ëï»Õ­Í»É ¿ÇÝ ³­í»­ÉÇ ù³Ý 30 ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý Ó»é­ Ý³ñ­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»ñ: 1875Ã. Ýñ³Ýù ´³ù­íáõÙ Ó»éù µ»­ñ»­óÇÝ Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ÙÇ ÷áù­ñÇÏ ·áñ­Í³­ñ³Ý, ݳí­Ã³­¹³ß­ï»ñ áõ »í­ñá­å³­óáõ ÑÇ٭ݳ­ñ³­ ñáõÃÛ³Ùµ ãáñë ï³­ñÇ Ý³­Ë³­å³ï­ñ³ë­ï³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³Ýù­Ý»ñ ͳ­í³­É»­óÇÝ: 1879-Çó ëÏë³Í §Üá­µ»É »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ¦ ýÇñ­Ù³Ý ÑÇÙ­Ý»ó ݳí­ÃÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³Ý­Ù³Ý, í»­ñ³Ù­ß³Ï­Ù³Ý, ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý íÇí ˳­ñÇ ³ñ­¹Ç³­Ï³Ý ÙÇ Ñ³­Ù³­Ï³ñ·` µ³½­Ù³­ÃÇí û­Å³Ý­¹³Ï »Ý­Ã³­ ϳ­éáõÛó­Ý»­ñáí, áñÝ Çñ ïÝï»­ë³­Ï³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñáí ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝáõÙ ³­é³ç­Ý³­ÛÇÝ ï»Õ ·ñ³­í»ó: 1885Ã. ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõÝ áïù ¹ñ»ó ºí­ñá­å³­ÛÇ Ëá­ ßá­ñ³­·áõÛÝ µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ` ö³­ñÇ­½Ç §èáï­ßÇɹ »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ¦ µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ ïáõ­ÝÁ: ²É­ýáÝë ¨ ¾¹­Ùáݹ èáï­ßÇɹ­Ý»­ñÁ Ç­ñ»Ýó ѽáñ ϳ­åÇ­ï³­Éáí Ó»éù µ»­ñ»­óÇÝ µ³½­Ù³­ÃÇí ݳí­Ã³­ï³­ ñ³Íù­Ý»ñ, ´³­Ãáõ­Ùáõ٠ϳ­éáõ­ó»­óÇÝ í»­ñ³Ù­ß³Ï­Ù³Ý ·áñ­Í³­ñ³Ý­ Ý»ñ, å³­Ñ»ëï­Ý»ñ ¨ ¹³ñ­Ó³Ý ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ³­é³­ç³­ï³ñ: ÆëÏ Ýñ³Ýó §Î³ëå­Û³Ý-먭Íáí­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ¦ (§Каспийскочерноморское общество¦) Çñ ïÝï»­ë³­Ï³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñáí ϳ­ ÛáõÝ Ï»ñ­åáí ½µ³­Õ»ó­ñ»ó »ñÏ­ñáñ¹ ï»­ÕÁ: ²ÛÅÙ Ëá­ë»Ýù ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ³ë­ïǭ׳­Ý³­Ï³ñ­ ·áõÙ ãáñ­ñáñ¹ ï»ÕÝ ½µ³­Õ»ó­ÝáÕ §Î³ëå­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃÛáõݦ (§Каспийское товарищество¦) ýÇñ­Ù³­ÛÇ ¨ Õ³­ñ³­µ³Õ­óÇ Ôáõ­Ï³ë­ Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ: 1878Ã. ßáõ­ß»­óÇ­Ý»ñ ´³­ÕÇñ­Û³­ÝÁ ¨ س­¹³ÃÛ³­ÝÁ È. ¸»-´áõ­ñÇ* Ñ»ï ÑÇÙ­ÝáõÙ »Ý §Î³ëå­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃÛáõݦ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­µ»­ñ³­Ï³Ý ¨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ýÇñ­Ù³Ý: ÜáõÛÝ 1878Ã. Þáõ­ßÇÇó ÁÝ­ ï³Ý­Ûáù ´³­ùáõ ¿ ï»­Õ³­÷áË­íáõÙ í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ áñ­¹Ç 20-³Ù­Û³ äá­Õáë Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÁ**, ³­ñ³· ͳ­Ýá­Ã³­Ýáõ٠ݳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ëÇÝ, µÝ³­ÓÇñ ³ã­ù³­µ³­óáõÃÛ³Ùµ Áݭϳ­Éáõ٠ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ñ»­é³Ý­Ï³ñ­Ý»­ñÁ ¨ 27 ѳ½. éáõµ­Éáí Ý³Ë Ó»éù µ»­ñáõÙ ´³­ÕÇñ­Û³­ ÝÇ Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇ­ÝÁ, ³­å³` س­¹³ÃÛ³­ÝÇ­ÝÁ ¨ ÇÝùÝ ¿ ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÙ È. ¸»-´áõ­ñÇÝ: Üñ³Ýó µÇ½­Ý»ëÝ ³ÛÝ­ù³Ý ¿ ͳխÏáõÙ, ½³ñ­·³­ÝáõÙ,

áñ 9 ï³­ñÇ ³Ýó ýÇñ­Ù³Ý ³­é³ç­Ý³­Ï³ñ· ¹Çñù ¿ ·ñ³­íáõ٠ݳí­Ã­ ³ñ­¹Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝáõÙ ¨ 1887Ã. í»­ñ³Í­íáõÙ µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý` 2 ÙÉÝ é. ÑÇ٭ݳ­¹Çñ ϳ­åÇ­ï³­Éáí: ²Û¹ Áݭóó­ùáõÙ ³ë­ïǭ׳­Ý³­µ³ñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ù»ç Áݹ·ñÏ­íáõÙ »Ý äá­Õá­ëÇ »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ` ²ñ­ß³­ÏÁ, г­Ïá­µÁ*** ¨ ²µ­ñ³­Ñ³­ÙÁ****: 1888-ÇÝ È. ¸»-´áõ­ñÇ Ù³­ÑÇó Ñ»­ïá »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ Ýñ³Ýó ³½­·³­Ï³Ý ÐáíÑ. î»ñ-سñ­Ïáë­Û³­ÝÁ ¹³é­ÝáõÙ »Ý §Î³ëå­ Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃ۳ݦ Édz­Ï³­ï³ñ ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»­ñ»ñ: 1884Ã. ÑáõÝ­í³­ñÇ 24-ÇÝ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³í Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇ Ç­ñ³­¹³ñ­ ÓáõÃÛáõÝ` ëï»ÕÍ­í»ó §´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­ ·áõ­Ù³ñ­Ý»ñ¦ (´ÜÐ)***** Ù³ñ­ÙÇ­ÝÁ, áñÝ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï èáõ­ë³ë­ ï³­ÝÇ ×Ûáõ­Õ³­ÛÇÝ, Ïáñ­åá­ñ³­ïÇí ϳ½­Ù³­Ï»ñ­åáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³­é³ç­ Ý»ÏÝ ¿ñ: 1890Ã. ´ÜÐ ­ËáñÑñ­¹Ç ݳ­Ë³­·³Ñ ÁÝïñ­í»ó ä. Ôáõ­Ï³ë­ Û³­ÝÁ, ÇëÏ 1896-ÇÝ å³ß­ïá­ÝÁ §½Ç­ç»ó¦ ²ñ­ß³­ÏÇÝ, á­ñÁ Ù»­Í³­·áõÛÝ åñá­ý»­ëÇá­Ý³­Éǽ­Ùáí áõ ÑÙïáõÃÛ³Ùµ ³Û¹ ϳ½­Ù³­Ï»ñ­åáõÃÛáõ­ÝÁ Õ»­Ï³­í³­ñ»ó ÙÇÝ㨠í»ñç` 1918Ã.: ²Ù­÷á­÷»­Éáí ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ï³­Û³ó­ Ù³Ý ßñç³­ÝÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É Ù»ñ Ëáë­ùÁ` Ýß»Ýù Ù»Ï ÷³ëï. 1889Ã. ´³ù­íáõÙ ·ñ³Ýó­í³Í ¿ñ 69 ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ýÇñ­Ù³, á­ñÇó 12-Á (³Û¹ ÃíáõÙ 9 ѳۭϳ­Ï³Ý ¨ Ù»Ï Ã³­Ã³­ñ³­Ï³Ý) ³ñ­¹Ûáõ­ ݳ­Ñ³­ÝáõÙ ã¿ÇÝ áõ­Ý»­ó»É: Øݳ­ó³Í 58 ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ Ùdz­ëÇÝ í»ñó­ñ³Í ³ñ­ï³¹­ñ»É ¿ÇÝ 192.247.663 ÷áõà ݳíÃ: ²Û¹ ÁÝ­Ï»­ ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇó ѳۭϳ­Ï³Ý ¿ÇÝ 34-Á, á­ñáÝù ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³­Ý»É ¿ÇÝ 93.891.585 ÷áõÃ3: ²­Ñ³ ³Ûë­åÇ­ëÇÝ ¿ñ ѳ­Ù³­å³ï­Ï»­ñÁ, »ñµ 1885Ã. سݭó߭۳ݭ óÇÝ ³Û­ó»­É»ó ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ: ØÇ­ù³­Û»É Ðáí­ë»­÷Ç ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ (1842, êÛáõ­ÝÇ­ùÇ øÛ³­ÃáõÏ ·ÛáõÕ-1922, ÂÇý­ÉÇë) ѳ­Ûáó µÇ½­Ý»­ëÇ ¨ µ³­ñ»­·áñ­ ÍáõÃÛ³Ý å³ï­ÙáõÃÛ³Ý ³­Ù»­Ý³³­Ï³­ ݳ­íáñ ¹»Ù­ù»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿, ßñ糭ѳ­Û³ó áõ í»­ñÇÝ ³ë­ïǭ׳­ÝÇ ³ß­Ë³­ï³­ë»ñ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ ïÇ­å³ñ: ܳ ùÇã ѳݭ¹Ç­åáÕ ³ÛÝ Ñ³Û µ³­ ñ»­ñ³ñ­Ý»­ñÇó ¿ñ, áñÝ ³­é³­í»É ѻ߭ ïáõÃÛ³Ùµ ¿ñ µ³­Å³Ý­íáõÙ ÷á­Õ»­ñÇó áõ ßé³ÛÉ ÝíÇ­ñ³ï­íáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ϳ­ï³­ñ»ó ÂÇý­ÉÇ­ëÇÝ ¨ Çñ ³½­·ÇÝ******:

1 Кавказский календарь на 1874 год, Тифлис, 1873г., с. 171.

2 ´. Æß˳ݻ³Ý, ìÇ׳ϳ·ñ³Ï³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÇõÝ ³Ý¹ñÏáíÏ³ë»³Ý ÅáÕá­ íáõñ¹­Ý»ñÇ, ´³ùáõ, 1919Ã., ¿ç 183:

3 ²Ûë ѳßí³ñÏÁ ϳï³ñ»É »Ýù §Сборник статистических сведений о русской и американской нефтяной промышленности, Баку, 1890г.» ³ÕµÛáõñÇ 1-5 ¿ç»ñáõÙ ïå³·ñí³Í íÇ׳ϳ·ñ³Ï³Ý ³ÕÛáõë³ÏÇ ÑÇÙ³Ý íñ³:

ºí ³Ûë Ù³ñ¹Á, µáÉߨÇÏ­Û³Ý Ç߭˳­ÝáõÃÛ³Ý §ßÝáñ­ÑÇí¦, 80-³Ù­ Û³ ѳ­ë³­Ïáõ٠ٳѭϳ­Ý³­óáõÝ ÏÝù»ó Édz­Ï³­ï³ñ Ãßí³­éáõÃÛ³Ý Ù»ç... à­ñáß Ù³Ý­ñ³­Ù³ë­ÝáõÃÛ³Ùµ ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³Ýù ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÇÝ, ù³Ý­½Ç ݳ áã ÙdzÛÝ å³ï­×³é ¹³ñ­Ó³í سݭó߭۳ݭóÇ` ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõÝ Ùáõïù ·áñ­Í»­Éáõ, ³Ûɨ »­Õ³í áõ Ùݳó §Ý³í­Ã³ñ­ù³­ÛǦ ÙÇ³Ï ·áñ­ÍÁÝ­Ï»­ñÁ: ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ ݳ˭ݳ­Ï³Ý ÏñÃáõÃÛáõÝÝ ëï³­ó»É ¿ ÍÝݹ³­í³Û­ ñÇ Í˳­ï»ñ ù³­Ñ³­Ý³­ÛÇ Ùáï, ³­å³ 1858-Çó áõ­ëáõ­ÙÁ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»É Þáõß­í³ ·³­í³­é³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝáõÙ: 1864-ÇÝ Ù»Ï­ÝáõÙ ¿ Â³í­ ñǽ` áñ­å»ë í³­×³­é³­Ï³Ý г٭µ³ñ­Óáõ٠³­éáõÙ­Û³­ÝÇ ·áñ­Í³­Ï³­ ï³ñ áõ ÑÙï³­ÝáõÙ ³é¨ïñÇ ³ë­å³­ñ»­½áõÙ: 1866-ÇÝ ¹³é­ÝáõÙ ¿ Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë Êáõµ­É³ñ­Û³­ÝÇ §Î³­ñ³­å»ï ¨ »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ¦ ³é¨ïñ³­ ÛÇÝ ýÇñ­Ù³­ÛÇ Ï³­é³­í³­ñÇã, ãáñë ï³­ñÇ µÝ³Ï­íáõÙ ¿ ¸»ñ­µ»Ý­ïáõÙ ¨ ϳ­Ýá­Ý³­íáñ Ï»ñ­åáí ÜÇÅ­ÝÇ Üáí­·á­ñá­¹Ç ïá­Ý³­í³­×³é ³­é³­ùáõÙ ïá­ñáÝ áõ Ù³­Ýáõ­ý³Ï­ïáõ­ñ³: 1871Ã. 3000 é. ¹ñ³­Ù³·É­Ëáí ï»­Õ³­÷áË­íáõÙ ¿ ÂÇý­ÉÇë ¨ ½µ³Õ­ íáõÙ ÇÝã­å»ë ÑáõÙ Ù»­ï³ù­ëÇ, ³ÛÝ­å»ë ¿É ß³­ù³­ñÇ ÙÇç­Ýáñ­¹³­Ï³Ý ³é¨ïñáí` í»ñ­çÇÝë سñ­ë»­ÉÇó µ»­ñ»­Éáí ¨ ³­é³­ù»­Éáí ³í­ñǽ, è»ßï, »ѭñ³Ý áõ س­½³Ý­¹³­ñ³Ý: 1876Ã. Ýñ³ áõ­Ý»ó­í³Í­ùÁ ϳ½­ÙáõÙ ¿ñ 1 ÙÉÝ ­éáõµ­ÉÇ: 곭ϳÛÝ 1877Ã. éáõë-Ãáõñ­ù³­Ï³Ý å³­ ï»­ñ³½­ÙÇ Ñ»ï¨³Ý­ùáí ÑáõÙ Ù»­ï³ù­ëÇ ³é¨ïáõ­ñÁ í»­ñ³­ÝáõÙ ¿, ¨ ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ Ïáñó­ÝáõÙ ¿ ·ñ»­Ã» áÕç áõ­Ý»ó­í³Í­ùÁ` å³Ñ­å³­Ý»­ Éáí ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 7000 éáõµ­ÉÇ: âíѳï­í»­Éáí` 1878-1879ÃÃ. ݳ í»ñ­ ëÏëáõÙ ¿ ÑáõÙ Ù»­ï³ù­ëÇ ³é¨ïáõ­ñÁ, í³ë­ï³­ÏáõÙ 9000 é., ÇëÏ »ñµ 1883Ã. í»­ñ³­ÝáõÙ ¿ ݳ¨ ß³­ù³­ñÇ ï³­ñ³Ý­óÇÏ ³é¨ïáõ­ñÁ` áõ­Ý»ñ 40 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ: î»ë­Ý»­Éáí ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝáõÙ µ³­½áõÙ ³½­·³­ÏÇó­Ý»­ ñÇ Í³­í³­É³Í µáõéÝ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛáõ­ÝÁ, á­ñá­ßáõÙ ¿ ÇÝùÝ ¿É ½µ³Õ­ í»É ݳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ëáí: 1884Ã. ·³­ÉÇë ¿ ´³­ùáõ, ͳ­Ýá­Ã³­ÝáõÙ Ç­ñ³­ ¹ñáõÃÛ³­ÝÁ ¨ ÑáÏ­ï»Ù­µ»­ñÇ 4-ÇÝ ÁÝ­ï³Ý­Ûáù µÝ³­ÏáõÃÛáõÝ Ñ³ë­ï³­ ïáõÙ: ²Ûë­ï»Õ ³ñ­¹»Ý ·á­ÛáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ñ Õ³­ñ³­µ³Õ­óÇ­Ý»ñ ²­é³­ù»É ̳­ïáõñ­Û³­ÝÇ*, ¶ñÇ­·áñ ²­é³­ý»É­Û³­ÝÇ ¨ Ðáí­ë»÷ (¶»­ñ³­ëÇÙ) Âáõ­ Ù³­Û³­ÝÇ §². ̳­ïáõñ­Û³Ý ¨ ³ÛÉù¦ (§А. Цатуров и другие¦) ÁÝ­ Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, á­ñÁ ïÇ­ñáõÙ ¿ñ Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÇ: ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ í׳­ñáõÙ ¿ 130 ѳ­½³ñ é. §Ùáõï­ùǦ ·áõ­Ù³ñ, ¹³é­ÝáõÙ ÷³­Û³­ï»ñ, ¨ 1884Ã. ¹»Ï­ï»Ù­µ»­ñÇ í»ñ­çÇÝ ÑÇÙÝ­íáõÙ ¿ §´³­É³­Ë³­ÝÇ ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­ óáõÃÛáõݦ (§Балаханское товариществ­о») Ýáñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ: Üñ³Ýó ·áñ­Í³­ñ³­ÝÇ Ñ³ñ¨³­ÝáõÃÛ³Ùµ ·ïÝíáõÙ ¿ñ Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇ Ý³í­Ã³­Ùáõ­ÕÁ, á­ñáí í»­ñ³Ù­ß³Ï­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ëï³­ÝáõÙ ¿ÇÝ Ñáõ٠ݳíÃ` Ûáõ­ñ³­ù³ÝãÛáõñ ÷ÃÇ ¹Ç­Ù³ó í׳­ñ»­Éáí 1,5 Ïá­å»Ï:

ê³ ß³ï µ³ñÓñ ·ÇÝ ¿ñ, ¨ ·áñ­ÍÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÁ á­ñá­ßáõÙ »Ý ë»­÷³­Ï³Ý ݳí­Ã³­ÙáõÕ ÑÇÙ­Ý»É, ÇÝ­ãÇ Ñ³­Ù³ñ 峭ѳÝç­íáõÙ ¿ñ 150 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ: ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ ѳÝÓÝ ¿ ³é­ÝáõÙ ÷áÕ Ñ³Û­Ã³Û­Ã»É: ºñ­Ïáõ ³Ý­·³Ù ٻϭÝáõÙ ¿ ÂÇý­ÉÇë ¨ Çñ í³­Õ»­ÙÇ Í³­Ýáà سݭó߭۳ݭóÇÝ ·ñ»­Ã» ëïÇ­å»­Éáí ` ѳ­Ùá­½áõÙ ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­ó»É Ç­ñ»Ýó: سݭó߭۳ݭóÁ ѳ­Ù³­ Ó³Û­ÝáõÙ ¿` å³­ï³ë­Ë³­Ý»­Éáí. §¾¯Ñ, ØÇ­ù»°É, DZÝã­ ³­Ý»Ù, ß³ï »ë ëïÇ­åáõÙ, å»ïù ¿ 40.000 éáõµ­ÉÇ ùó»Ù γë­åÇó Íá­íÁ, ÇÝã Ïáõ­ÉÇ` Ïáõ­ÉǦ1: ²Ûë­åÇ­ëáí سݭó߭۳ݭóÁ ¹³é­ÝáõÙ ¿ ÑÇÝ­·»­ñáñ¹ ·áñ­ÍÁÝ­Ï»ñ, ¨ Ûáõ­ñ³­ù³ÝãÛáõ­ñÁ Ý»ñ¹­Ý»­Éáí 40 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ` 200 ѳ­½³ñ éáõµ­ ÉÇ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ ϳ­åÇ­ï³­Éáí ÑÇÙ­ÝáõÙ »Ý §Ì³­ïáõñ­Û³Ý, ²­é³­ý»É­Û³Ý ¨ ÁÝÏ.¦ (§Цатуров, Арафелов и КO») ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ¨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ: ÜáõÛÝ 1885Ã. ²­é³­ý»É­Û³­ÝÁ ¹áõñë ¿ ·³­ÉÇë µÇ½­Ý»­ëÇó` Çñ µ³Å­ Ý»­Ù³­ëÁ í³­×³­é»­Éáí 45 ѳ­½³ñ éáõµ­Éáí: ²Û¹ ï³­ñÇ í³Ë­×³Ý­íáõÙ ¿ ÐáíÑ. ØÇñ­½á­Û³­ÝÁ, ¨ Ýñ³ ų­é³Ý­ ·áñ¹­Ý»­ñÁ 1886Ã. 2,1 ÙÉÝ ­éáõµ­ÉÇ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ ϳ­åÇ­ï³­Éáí ëï»Õ­ÍáõÙ »Ý §ØÇñ­½á­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ ¨ ÁÝÏ.¦ ­Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ¨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ: ÈÇ­Ý»­Éáí ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³­ñÇë­ïáÏ­ñ³­ï³­ Ï³Ý í»ñ­Ý³­Ë³­íÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»ñ` ØÇñ­½á­Û³Ý­Ý»ñÝ Ç­ñ»Ýó ýÇñ­Ù³­ÛÇ Õ»­Ï³­í³­ñáõ­ÙÁ ѳÝÓ­ÝáõÙ »Ý ³Û­Éáó. ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý í³ñ­ ãáõÃÛ³Ý ËáñÑñ­¹Ç ݳ­Ë³­·³Ñ ¿ ¹³é­ÝáõÙ ´. Ôáñ­Õ³Ý­Û³­ÝÁ, ïÝû­ ñ»Ý­Ý»ñ` ¸. ʳ­ñ³½­Û³­ÝÁ, Ø. ¸á­Éáõ­Ë³Ý­Û³­ÝÁ, ÐáíÑ. ¶³ñ­ëá­Û³­ÝÁ, î. ¾Ý­ýdzç­Û³Ý­óÁ: ê³ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇ` ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ ÝáõÙ Ý»ñ·­ñ³í­í»­Éáõ Ýáñ ù³ÛÉ ¿ñ: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ ´³ñ­ë»Õ Ôáñ­ ճݭ۳­ÝÁ** Ýñ³ ÷»­ë³Ý ¿ñ, ÇëÏ ¸³­íÇà ʳ­ñ³½­Û³­ÝÁ` ù»­éáñ­¹ÇÝ: 1887Ã. µÇ½­Ý»­ëÇó ¹áõñë ¿ ·³­ÉÇë Âáõ­Ù³­Û³­ÝÁ` Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇ­ÝÁ í³­×³­é»­Éáí 70 ѳ­½³ñ éáõµ­Éáí, ÇëÏ 1892-ÇÝ Ñ»­é³­ÝáõÙ ¿ ݳ¨ ̳­ ïáõñ­Û³­ÝÁ` µ³Å­Ý»­Ù³­ëÁ í³­×³­é»­Éáí 620 ѳ­½³ñ éáõµ­Éáí: ØÝáõÙ »Ý ²É. سݭó߭۳ݭóÁ ¨ Ø. ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ, á­ñáÝù ëï»Õ­ÍáõÙ »Ý §². Ð. سݭó߭۳Ýó ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ïáõݦ (Торговый дом А. И. Манташев) ýÇñ­Ù³Ý` 1 ÙÉÝ ­éáõµ­ÉÇ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ ϳ­åÇ­ï³­Éáí: Îáõ­½»­Ý³­ÛÇ áõ­ß³¹­ñáõÃÛáõÝ Ññ³­íÇ­ñ»É ¨ µ³­ó³ïñõÃÛáõÝ ï³É Ñ»Ýó Ýáñ ß³­ñ³¹ñ­í³­ÍÇ ³éÝ­ãáõÃÛ³Ùµ: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ Ñ»­ï³­·³­ ÛáõÙ, ã³­ñáõÃÛáõ­ÝÇó, ݳ­Ë³Ý­ÓÇó, û ÇÝã-ÇÝã Ùáõà µ³Ý­ë³ñ­ÏáõÃÛáõÝ­ Ý»­ñÇó ¹ñ¹í³Í` ÷áñ­Ó»ñ ³ñ­í»­óÇÝ ³­ñ³­ï³­íá­ñ»É سݭó߭۳ݭóÇÝ, û, ǵñ, ݳ Çñ ·áñ­ÍÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇÝ §Ñ»­é³ó­ñ»ó¦: ê³, Ù»ÕÙ ³­ë³Í, áã ÙdzÛÝ ãÇ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ Ç­ñ³­Ï³­ÝáõÃÛ³­ÝÁ, ³Ûɨ å³ï­ 1 ¶. سݹ³ÏáõÝÇ, àëÏÇ-µ³ñ»Ï³Ù Ñ³Û ÁÝï³Ý»³ó, ÂÇýÉÇë, 1912Ã., ¿ç ĸ-ĺ:

Ù³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ³­éáõ­Ùáí ݻݭ·³­÷á­ËáõÙ ¿: ²­Ûá, ·áñ­ÍÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ ñÇ µ³Å­Ý»­Ù³­ë»­ñÁ ·Ý»ó سݭó߭۳ݭóÁ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ó³Ý­Ï³­ÝáõÙ ¿ñ ÇÝù­Ýáõ­ñáõۭݳ­µ³ñ ½µ³Õ­í»É ݳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ëáí, µ³Ûó ¹³ ß³ï ëáíáñ³Ï³Ý ½áõï ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ·áñ­Í³ñù ¿ñ, á­ñÁ ß³­Ñ³­í»ï ¿ñ µá­ Éá­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ´³Å­Ý»­Ù³­ë»­ñÇ í³­×³é­ùÇó ëï³­ó³Í ·áõ­Ù³ñ­Ý»­ñáí ̳­ïáõñ­Û³­ÝÁ, ²­é³­ý»É­Û³­ÝÁ ¨ Âáõ­Ù³­Û³­ÝÁ ëï»Õ­Í»­óÇÝ Ýáñ Ý³í­ Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ýÇñ­Ù³` §Üáñ ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃÛáõ­ÝÁ¦ (§Новое товариществ­о»): 1896-ÇÝ Ì³­ïáõñ­Û³­ÝÁ, ÇëÏ 1898-ÇÝ Âáõ­Ù³­Û³­ÝÁ ÑÇÙ­Ý»­óÇÝ Ç­ñ»Ýó ³½­·³­ÝáõÝ­Ý»­ñÁ ÏñáÕ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ýÇñ­Ù³­Ý»ñ, á­ñáÝù Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ ß³ï µ³ñÓñ ·Ý»­ñáí í³­×³­é»­óÇÝ ³Ý·­Édz­óÇ­Ý»­ñÇÝ: ²ÛÝ­å»ë áñ, §Ñ»­é³ó­Ý»­Éáõ¦ Ù³­ëÇÝ åݹáõÙ­Ý»­ñÁ, ϳñ­ÍáõÙ »Ù, ³éÝ­í³½Ý ³Ý­å³ñ­Ï»ßï »Ý: ²­í»­ÉÇÝ, سݭó߭۳ݭóÇ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ µ³ñÓñ á­ñ³Ï­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ Ëá­ëáõÙ ¿ Ù»Ï ³ÛÉ ÷³ëï ¨ë. ݳ ó³Ý­ ϳ­ÝáõÙ ¿ñ ·Ý»É ݳ¨ ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÇ µ³Å­Ý»­Ù³­ëÁ, µ³Ûó ¹ñ³Ý ¹»Ù ¿ñ í»ñ­çÇÝë: ºí سݭó߭۳ݭóÁ, ³­é³ç­Ýáñ¹­í»­Éáí ï³ñ­ñ³­Ï³Ý »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõÃÛ³Ý ½·³­óáõ­Ùáí, Ýñ³Ý Ãá­Õ»ó ·áñ­ÍÁÝ­Ï»ñ, ÇÝ­ãÇ ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõÙ, ³­é³Ýó ݳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ëÇ Ù»ç áñ¨¿ ¿³­Ï³Ý ¹»­ñ³­ ϳ­ï³­ñáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­Ý³­Éáõ, ´³ù­íÇ 1-ÇÝ ·ÇÉ­¹Ç³­ÛÇ í³­×³­é³­Ï³Ý, §ê. êï³­ÝÇë­É³­íǦ 2-ñ¹­ ³ë­ïǭ׳­ÝÇ ßù³Ý­ß³­ÝÇ ³ë­å»ï ²­ñ³Ù­ ۳ݭóÁ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­ó³í ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ïÇ­ñáç ÏÛ³Ýù í³­ñ»É áõ ·ÉËá­íÇÝ ÝíÇ­ñ³­µ»ñ­í»É µ³­ñ»­ñ³­ñáõÃÛ³­ÝÁ: Þ³­ñáõ­Ý³­Ï»Ýù Ñ»ï¨»É Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ýó-ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñá­ÕÇ áõ­ÕáõÝ: ²ñ­¹»Ý 1889Ã. Ýá­Û»Ù­µ»­ñÇ 27-ÇÝ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÇ V ѳ­Ù³­·áõ­Ù³­ñÇ ³­Ýáõ­ÝÇó ݳ ÙÇ ½»­Ïáõ­ó³­·Çñ1 Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ñ»ó ýÇ­ ݳÝë­Ý»­ñÇ Ý³­Ë³­ñ³­ñáõÃÛ³Ý ïáõñ­ù»­ñÇ Ñ³­í³­ù³·ñ­Ù³Ý ¹»­å³ñ­ ﳭٻݭïÇÝ, áõñ ïÝï»­ë³­·Ç­ï³­Ï³Ý Éñç³­·áõÛÝ í»ñ­Éáõ­ÍáõÃÛáõÝ ¿ñ ϳ­ï³­ñ»É, ѳ­Ù»­Ù³­ï»É éáõ­ë³­Ï³Ý ¨ ³­Ù»­ñÇÏ­Û³Ý Ý³í­Ã³ñ¹­ Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ¨ ³­é³­ç³ñ­Ï»É ÙÇ ß³ñù ÙÇ­çá­ó³­éáõÙ­Ý»ñ, á­ñáÝó Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ù³Ý ßÝáñ­ÑÇí ´³ù­íÇ Ý³í­ÃÁ ϳ­ñáÕ ¿ñ ïÇ­ñ³­ å»­ïáÕ ¹³é­Ý³É ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ßáõ­Ï³­ÛáõÙ: ܳ Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­ å»ë ÝßáõÙ ¿ñ. §²Ý­Ó³Ùµ »ë ½µ³Õ­íáõÙ »Ù ï³­ñ»­Ï³Ý ³­í»­ÉÇ ù³Ý 2 ÙÉÝ ­÷áõà ϻ­ñá­ëÇÝ ²Ý·­Édz ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­Éáí ¨ ïÇ­ñáõÙ »Ù »ñ­Ïáõ Ñ»­ Õáõ­Ï³­ï³ñ Íá­í³­ÛÇÝ ßá­·»­Ý³­í»­ñÇ, á­ñáÝù »ñè»­ÏáõÙ »Ý ´³­Ãáõ­ÙÇ áõ ÈáÝ­¹á­ÝÇ ÙÇç¨ ¨ áõ­Õ³ñÏ­íáõÙ »Ý ²­Ù»­ñǭϳ¦: ²Ûë ½»­Ïáõ­ó³­·Ç­ñÁ Ûáõ­ñ³­ï»­ë³Ï §³Û­ó»­ù³ñï¦ ¿ñ. ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõÝ áïù ¹ñ»ó ÙÇ ³Ý­Ñ³­ï³­Ï³­ÝáõÃÛáõÝ, áñÝ Çñ ßáõñ­çÁ ѳ­Ù³ËÙ­µ»ó µá­Éáñ Ù³Ýñ áõ Ù»Í Ñ³Û Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­ 1 Монополистический капитал в нефтяной промышленности России (1883-1914). Документы и материалы, М.-Л., 1961г., с. 130-134.

ݳ­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÇÝ, ¹³ñ­Ó³í Ýñ³Ýó ³½­ÝÇí ·áñ­ÍÁÝ­Ï»­ñÁ, û·­Ý³­Ï³­ÝÁ, å³ï­í³­ñÁ ¨... ³­é³ç­Ýáñ­¹Á: ºí ¹³ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³í ÇÝù­Ý³­µ»­ñ³­ µ³ñ, ³­é³Ýó áñ¨¿ å³ñ­ï³¹­ñ³Ý­ùÇ Ï³Ù Ã»­É³¹­ñ³Ý­ùÇ: ²ë­å³­ñ»½ Ç­ç³í ÙÇ ¹»­ñ³­Ï³­ï³ñ, áñÝ Ç ãÇù åÇ­ïÇ ¹³ñÓ­Ý»ñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ù»­Ý³­ïÇ­ñáõÃÛ³Ý »Ý­Ã³ñ­Ï»­Éáõ Üá­µ»É­Ý»­ñÇ ¨ èáï­ßÇɹ­ Ý»­ñÇ µá­Éáñ ÷áñ­Ó»­ñÁ: Àݹ á­ñáõÙ, ¹³ åÇ­ïÇ ³­Ý»ñ µ³­ó³­é³­å»ë ïÝï»­ë³­Ï³Ý Ùñó³Ï­óáõÃÛ³Ý ×³­Ý³­å³ñ­Ñáí: º­Ï³í ݳ, ³­é³Ýó á­ñÇ Ï³ñ­ÍÇ­ùÁ ѳ߭íÇ ³é­Ý»­Éáõ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝáõÙ Ñݳ­ ñ³­íáñ ã¿ñ áñ¨¿ ¿³­Ï³Ý ËݹÇñ Éáõ­Í»É: 1889Ã. ë»å­ï»Ù­µ»­ñÇ ïí۳ɭݻ­ñáí, èáï­ßÇɹ­Ý»­ñÇ §Î³ëå­Û³Ý먭Íáí­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ¦ ´³­Ãáõ­ÙÇó ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý Ù»­Ý³­ï»ñÝ ¿ñ: ²Û¹ ýÇñ­Ù³Ý 2280 óÇë­ï»ñÝ­Ý»­ñáí (óÇë­ï»ñÝ­Ý»­ñÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ÃÇíÝ ¿ñ 4195) ´³ù­íÇ 50 ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­ Ý»­ñÇó Ï»­ñá­ëÇÝ ¿ñ ëï³­ÝáõÙ ¨ ³­é³­ùáõÙ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ßáõ­ ϳ­Ý»ñ2: سݭó߭۳ݭóÁ ´³­Ãáõ­Ùáõ٠ϳ­éáõ­ó»ó Ù»­ï³Õ­Û³ ï³­ ϳé­Ý»­ñÇ ·áñ­Í³­ñ³Ý ¨ ÙdzÛÝ 1898Ã. ﳭϳé­Ý»­ñáí 3,2 ÙÉÝ ­÷áõà ϻ­ñá­ëÇÝ ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»ó3: г­í»­É»Ýù ݳ¨, áñ 1896Ã. ´³­Ãáõ­ÙÇó ³ñ­¹»Ý ݳíà ¨ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»ñ ¿ñ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙ 13 ýÇñ­Ù³, á­ñáÝ­óÇó 4-Á ѳ­Û³­å³ï­Ï³Ý ¿ÇÝ (Ìá­íÇ³Ý­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇ, ʳ­ ã³ïñ­Û³Ý­óÇ, ޳ѭµ³½­Û³­ÝÇ), ÇëÏ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ ½Ç­çáõÙ ¿ñ ÙdzÛÝ èáï­ßÇɹ­Ý»­ñÇÝ áõ Üá­µ»É­Ý»­ñÇÝ4: 1892Ã. Ýá­Û»Ù­µ»ñ-Ù³ñï ³­ÙÇë­Ý»­ñÇÝ ¸á­ÝÇ èáë­ïá­íáõ٠ϳ­ Û³­ó³Ý µ³­Ý³Ï­óáõÃÛáõÝ­Ý»ñ, á­ñáÝó Ù³ë­Ý³Ï­óáõÙ ¿ÇÝ Ï»­ñá­ëÇÝ ³ñ­ï³¹­ñáÕ Ûáà Ëá­ßá­ñ³­·áõÛÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ` §Üá­µ»É »Õ­µ³Ûñ­ Ý»­ñÁ¦, ä. Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÇ §Î³ëå­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃÛáõ­ÝÁ¦, §ê. Ø. ÞÇ­µ³¨ ¨ ÁÝÏ.¦, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ¹ñ³­ÝÇó Ù»Ï ï³­ñÇ ³­é³ç ëï»ÕÍ­ í³Í §´³ù­íÇ ëï³Ý­¹³ñï¦ Ùdz­íáñ­Ù³Ý ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÁ` سݭó߭ ۳ݭóÁ, ¶. Èdz­Ýáë­Û³­ÝÁ, ´áõ­¹³Õ­Û³­ÝÁ ¨ ³­ÕǨÁ: ²Ûë ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÁ Ùdz­ëÇÝ í»ñó­ñ³Í ï³­ñ»­Ï³Ý ³ñ­ï³¹­ñáõÙ ¿ÇÝ ßáõñç 44 ÙÉÝ ­÷áõà ϻ­ñá­ëÇÝ, á­ñÇó 17 ÙÉÝ­-Á` §Üá­µ»É »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ¦: ´³­Ý³Ï­óáõÃÛáõÝ­ Ý»­ñÇ Ýå³­ï³­ÏÁ Ñ»ï¨Û³ÉÝ ¿ñ` ëï»Õ­Í»É §´³ù­íÇ Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ·áñ­ ͳ­ñ³­Ý³­ï»­ñ»­ñÇ ÙÇáõÃÛáõݦ, á­ñÇ ÷³ë­ï³­óÇ ï»­ñÁ Ϲ³é­Ý³ñ §Üá­µ»É »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ¦ ýÇñ­Ù³Ý: ¶Ç­ï³Ï­ó»­Éáí, áñ Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ³ñ­ï³­ Ñ³Ý­Ù³Ý Ù»­Ý³ß­Ýáñ­ÑÁ ϳÝó­ÝÇ ÙÇÙ­Û³Ýó Ñ»ï ÷³Ë­Ñ³­Ù³­Ó³Û­ Ý»ó­í³Í ·áñ­ÍáÕ Üá­µ»É­Ý»­ñÇÝ áõ èáï­ßÇɹ­Ý»­ñÇÝ` سݭó߭۳ݭóÁ Ññ³­Å³ñ­í»ó ³Ý­¹³­Ù³Ï­ó»É ³Û¹ ÙÇáõÃÛ³­ÝÁ: ²­í»­ÉÇÝ, ݳ ÙÛáõë Ñ³Û Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ï»­ñ»­ñÇ Ñ»ï ëï»Õ­Í»ó ÇÝù­Ýáõ­ñáõÛÝ Ùdz­íá­ñáõÙ, á­ñÇ Ù³ë­Ý³­ÏÇó­Ý»­ñÁ 1893Ã. Ýá­Û»Ù­µ»­ñÇ 27-ÇÝ Ï³­Û³ó­ñÇÝ ³­é³Ý­ÓÇÝ Ñ³­ 2 Там же, с. 673.

3 Там же, с. 232.

4 Обзор Бакинской нефтяной промышленности за 1896 год, Баку, 1897г., с. 178.

Ù³­Ó³Û­ÝáõÃÛáõÝ ¨ ÏÝù»­óÇÝ §´³ù­íÇ Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ·áñ­Í³­ñ³­Ý³­ï»­ñ»­ ñÇ ÙÇáõÃÛ³Ý 2-ñ¹ ËÙ­µÇ å³Û­Ù³­Ý³­·Çñ¦: ¸³ Éáõñç ѳ­Ï³­ù³ÛÉ ¿ñ: ²­Ñ³ û ÇÝ­ãáõ 1894Ã. ÷»ïñ­í³­ñÇÝ 1-ÇÝ ¨ 2-ñ¹ ËÙ­µ»­ñÇ ÙÇç¨ Ó»éù µ»ñ­í»ó ³ñ­ï³­ùÇÝ ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõ٠ѳ­Ù³­ï»Õ ·áñ­Íá­ÕáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É ѳ­Ù³­Ó³Û­ÝáõÃÛáõÝ, Áëï á­ñÇ Ûáõ­ñ³­ù³ÝãÛáõñ ËáõÙµ Ïáõ­Ý»­Ý³ñ ¿³­Ï³Ý ÇÝù­Ýáõ­ñáõÛ­ÝáõÃÛáõÝ: Ødz­Å³­Ù³­Ý³Ï ѳ­Ù³­ ӳۭݳ­·Çñ ëïá­ñ³·ñ­í»ó سݭó߭۳ݭóÇ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ËÙµ³­íáñ­ Ù³Ý ¨ §´³ù­íÇ Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ·áñ­Í³­ñ³­Ý³­ï»­ñ»­ñÇ ÙÇáõÃ۳ݦ ÙÇç¨, á­ñáí ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñÁ µ³­Å³Ý­íáõÙ ¿ÇÝ éáõ­ë³­Ï³Ý ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáÕ­Ý»­ñÇ ÙÇç¨: ²Û­ëÇÝùÝ, ³ÏݭѳÛï ¿, áñ سݭó߭۳ݭóÇ Ï»ó­í³Í­ùÇ ßÝáñ­ÑÇí Ñ³Û ·áñ­Í³­ñ³­Ý³­ï»­ñ»­ñÁ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃÛáõÝ ëï³­ó³Ý ³­Ý³ñ­·»É ¹áõñë ·³É ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ßáõ­Ï³: ºí ÙdzÛÝ ¹ñ³­ÝÇó Ñ»­ïá, 1895Ã. Ù³ñ­ïÇ 2-ÇÝ, ¾. Üá­µ»­ÉÁ ¨ §êï³Ý­¹³ñ¹ ûÛ­ÉǦ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã àõ. ÈÇ­µÇÝ Ý³Ë­Ý³­Ï³Ý å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³­ÍáõÃÛáõÝ Ó»éù µ»­ñ»­óÇÝ` ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ Ý³í­Ã³­ÛÇÝ ßáõ­Ï³Ý µ³­Å³­Ý»­Éáõ Ù³­ëÇÝ: ¸ñ³ ѳ­Ù³­Ó³ÛÝ, ²ØÜ-ÇÝ µ³­ÅÇÝ ¿ñ ÁÝÏ­Ý»­Éáõ ݳí­Ã³Ù­ ûñù­Ý»­ñÇ Ù³­ï³­Ï³­ñ³ñ­Ù³Ý 75%-Á, èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇÝ` 25%-Á1: سݭó߭۳ݭóÇ ßéݹ³­ÉÇó Ùáõï­ùÁ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõÝ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í ¿ñ ÙÇ ù³­ÝÇ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ·áñ­ÍáÝ­Ý»­ñáí. ݳË, ÉÇ­Ý»­Éáí Ëá­ßáñ ¹ñ³­Ù³­ï»ñ` ݳ ïÇ­ñáõÙ ¿ñ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ½·³­ÉÇ ÙÇ­çáó­Ý»­ñÇ, ÇëÏ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ß³­ñáõ­Ý³Ï 峭ѳݭ çáõÙ ¿ñ Ýá­ñ³­Ýáñ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñ: ºñÏ­ñáñ¹, ·ïÝí»­Éáí Ùßï³­Ï³Ý Ï³­åÇ áõ ß÷áõÙ­Ý»­ñÇ Ù»ç ºí­ñá­å³­ÛÇ Ñ»ï` سݭó߭۳ݭóÁ ·áñÍ­ ݳ­Ï³­Ýá­ñ»Ý ¿ñ ïÇ­ñ³­å»­ïáõÙ µÇ½­Ý»­ëÇ Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý ³ñ­¹Ç³­ Ï³Ý Ù»­Ãá¹­Ý»­ñÇÝ áõ Ù»­Ë³­Ýǽ٭ݻ­ñÇÝ: ºñ­ñáñ­¹Á Ýñ³ ½áõï Ù³ñ¹­ ϳ­ÛÇÝ µ³ñÓñ ѳï­Ï³­ÝÇß­Ý»ñÝ ¿ÇÝ, á­ñáÝù ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­íáõÙ ¿ÇÝ Ëá­ñÁ ³½­·³­ëÇ­ñáõÃÛ³Ùµ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ³Û­É³½­·Ç­Ý»­ñÇ ¨ ³Ý­·³Ù Ùñó³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ³Ý­¹»å µ³­ñÇ, ç»ñÙ, ѳݭ¹áõñ­Åá­Õ³­Ï³Ý í»­ñ³­µ»ñ­ ÙáõÝ­ùáí: 1899Ã. û ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝáõÙ ¨ û ³é­Ñ³­ ë³­ñ³Ï èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ïÝï»­ë³­Ï³Ý Ï۳ݭùáõÙ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³í Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇ Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõÃÛáõÝ` Ñáõ­ÝÇ­ëÇ 11-ÇÝ Ñ³ë­ï³ï­í»ó §². Ð. سݭó߭۳Ýó ¨ ÁÝÏ.¦ (Нефтепромышленное и торговое общество §А. И. Манташев и КO¦) ýÇñ­Ù³­ÛÇ Ï³­Ýá­Ý³¹­ñáõÃÛáõ­ ÝÁ2 (·É˳­íáñ ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏÁ` ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ, üñ»Û­ÉÇÝë­Ï³­Û³ ÷á­Õáó, ´³Û­ë³­·á­Éá­íÇ ï³­ÝÁ): ÐÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»ñÝ ¿ÇÝ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ 1-ÇÝ ·ÇÉ­¹Ç³­ÛÇ í³­×³­é³­Ï³Ý 1 Монополистический капитал в нефтяной промышленности России (1883-1914). Документы и материалы, М.-Л., 1961г., с. 177, 679.

2 Устав нефтепромышленного и торгового общества §А. И. Манташев и КO¦, СПб., 1899г.

سݭó߭۳ݭóÁ` 75% ÷³­Û³­ µ³Å­Ýáí, ¨ ´³ù­íÇ 1-ÇÝ ·ÇÉ­¹Ç³­ ÛÇ í³­×³­é³­Ï³Ý ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ` 25% ÷³­Û³­µ³Å­Ýáí, ÇëÏ ÑÇÙ­ ݳ­¹Çñ ϳ­åÇ­ï³­ÉÁ ϳ½­ÙáõÙ ¿ñ 22 ÙÉÝ é. (88.000 µ³Å­Ý»­ïáÙë` Ûáõ­ñ³­ù³ÝãÛáõ­ñÁ 250 é. ³ñ­Åá­ ÕáõÃÛ³Ùµ): ²Ý­ÙÇ­ç³­å»ë Ýß»Ýù, áñ 10 ï³­ñÇ ß³­ñáõ­Ý³Ï (18991909) ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ óáõ­ó³­ÝÇ­ßáí ³­Ù»­ ݳ­Ëá­ßáñÝ ¿ñ ³Ù­µáÕç éáõ­ë³­ Ï³Ý Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ ÝáõÙ: γ­Ýá­Ý³¹­ñáõÃÛ³­ÝÁ ݳ­Ëáñ­ ¹»É ¿ñ سݭó߭۳ݭóÇ ¨ ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÇ ëïá­ñ³·­ñáõÃÛ³Ùµ ÙÇ í»­ñÇÝ ³ë­ïǭ׳­ÝÇ áõ­ß³·­ñ³í µ³­ó³­ïñ³­·Çñ3 (1899Ã. ÑáõÝ­í³­ñÇ 12), á­ñáí ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÁ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝáõÙ ¿ÇÝ ýÇñ­Ù³­ÛÇ áõ­Ý»ó­í³ÍùÝ áõ ÑÇ٭ݳ­íá­ñáõÙ µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍ­Ù³Ý ³ÝÑ­ ñ³­Å»ß­ïáõÃÛáõ­ÝÁ: г­Ù³­Ó³ÛÝ ³Û¹ ÷³ë­ï³ÃÕ­ÃÇ, ýÇñ­Ù³Ý áõ­Ý»ñ 173 ¹»ë­Û³­ïÇÝ Ý³í­Ã³­µ»ñ ï³­ñ³Íù­Ý»ñ ´³­É³­Ë³­ÝáõÙ, ê³­µáõÝ­ ãÇáõÙ, èá­Ù³­ÝáõÙ, ¼³µ­ñ³­ÃáõÙ, ´Ç­µÇ-лۭµ³­ÃáõÙ ¨ ²å­ß»­ñáÝ­Û³Ý Ã»­ñ³ÏÕ­½áõ ³ÛÉ í³Û­ñ»­ñáõÙ: Àݹ á­ñáõÙ, ³Û¹ Ñá­Õ³­ï³­ñ³Íù­Ý»­ñÇó 147,7 ¹»ë­Û³­ïÇÝÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ë»­÷³­Ï³­ÝáõÃÛáõÝÝ ¿ñ, ÇëÏ Ùݳ­ ó³­ÍÁ í³ñ­Ó³­Ï³É­í³Í ¿ñ: üÇñ­Ù³­ÛÇÝ ¿ÇÝ å³ï­Ï³­Ýáõ٠ݳ¨ ê¨ ù³­Õ³­ùáõÙ` Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ·áñ­Í³­ñ³Ý` ݳí­ÃÇ ¨ Ù³­½áõ­ÃÇ å³­Ñ»ë­ï³­ñ³Ý­Ý»­ñáí, êåÇ­ï³Ï ù³­Õ³­ùáõÙ` ùë³­Ûáõ­Õ»­ñÇ ëï³ó­Ù³Ý ·áñ­Í³­ñ³Ý, áñÝ áõ­Ý»ñ 100 ë³­Å»Ý* »ñ­Ï³­ñáõÃÛ³Ùµ ݳ­í³­Ù³­ïáõÛó ¨ ÙÕÇã ϳ­Û³Ýù, ¼³µ­ñ³­ ÃáõÙ` ѳ­ïáõÏ Ù»­Ë³­Ýǭϳ­Ï³Ý ³ñ­Ñ»ë­ï³­Ýáó ¨ 50 í»ñëï** »ñ­Ï³­ñáõÃÛ³Ùµ ݳí­Ã³­ÙáõÕ, ´³­Ãáõ­ÙáõÙ` Ù»­ï³Õ­Û³ áõ ÷³Û­ï» ﳭϳé­Ý»­ñÇ ·áñ­Í³­ñ³Ý, ÇÝã­å»ë ݳ¨ Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ áõ ùë³­Ûáõ­Õ»­ñÇ å³­Ñ»ë­ï³­ñ³Ý­Ý»ñ ¨ ÙÕÇã ϳ­Û³Ýù: ܳí­Ã³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ϳ­Û³Ý ϳñ ݳ¨ ú­¹»­ë³­ÛáõÙ` 100 í³­·áÝ-óÇë­ï»ñÝ­Ý»­ñáí, á­ñáÝù »ñè»­ ÏáõÙ ¿ÇÝ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Ñ³­ñ³­í³ñ¨ÙïÛ³Ý »ñ­Ï³Ã·­Í»­ñáí: Æ í»ñ­ çá, ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ·ñ³­ë»Ý­Û³Ï­Ý»ñ, ·áñ­Í³­Ï³­ÉáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¨ å³­ Ñ»ë­ï³­ñ³Ý­Ý»ñ áõ­Ý»ñ ¼ÙÛáõé­Ýdz­ÛáõÙ, ê³­Éá­ÝÇ­ÏáõÙ, Îáë­ï³Ý¹­ Ýáõ­åáÉ­ëáõÙ, ²­É»ù­ë³Ý¹­ñdz­ÛáõÙ, γ­ÑÇ­ñ»áõÙ, äáñï ê³­ÛÇ­¹áõÙ, ¸³­ÙÇ»­ÃáõÙ, سñ­ë»­ÉáõÙ, ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ, ´áÙ­µ»­ÛáõÙ áõ ޳ݭѳ­ÛáõÙ: 3 Монополистический капитал в нефтяной промышленности России (1883-1914). Документы и материалы, М.-Л., 1961г., с. 231-233.

ܳí­ÃÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­íáõÙ ¿ñ Ñ»ï¨Û³É Ãí»­ ñáí. 1895-ÇÝ` 30 ÙÉÝ ­÷áõÃ, 1896-ÇÝ` 31,5 ÙÉÝ, 1897-ÇÝ` 48 ÙÉÝ, 1898-ÇÝ` 52 ÙÉÝ: ´³­ó³ï­ñ³·­ñÇ Ñ»­Õǭݳϭݻ­ñÁ ÝßáõÙ ¿ÇÝ, áñ ³ñ¹­ Ûáõ­Ý³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ ϳ­ï³ñ­í»É ¿ Ç­ñ»Ýó ïÝû­ñÇ­ÝáõÃÛ³Ý ï³Ï »­Õ³Í ݳí­Ã³­µ»ñ ï³­ñ³Íù­Ý»­ñÇ 1/5 Ù³­ëÇ (36 1/3 ¹»ë.) ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 70 Ñá­ñ³­ï³Ýóù­Ý»­ñÇó: ²­Ñ³ û ÇÝ­ãáõ ËݹñáõÙ ¿ÇÝ ÃáõÛÉ ï³É ÑÇÙ­Ý»É µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ, ³Û­ëÇÝùÝ` ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ÙÇ­çáó­ Ý»ñ Ý»ñ·­ñ³­í»É: ²Û¹­å»ë ³ë­å³­ñ»½ Ç­ç³í ÙÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý Ñëϳ, áñÝ Çñ ïÝï»­ë³­Ï³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñáí »ñ­ñáñ¹Ý ¿ñ, µ³Ûó »­Ã» ѳ߭ íÇ ³é­Ý»Ýù, áñ §². Ð. سݭó߭۳Ýó ¨ ÁÝÏ.¦ ­ýÇñ­Ù³Ý Ùßï³­å»ë Ó»éù-Ó»é­ùÇ Ñ³­Ù³­·áñ­Í³Ï­óáõÙ ¿ñ ÙÛáõë ѳۭ³å³ï­Ï³Ý Ó»é­Ý³ñ­ ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»ï, ³­å³ å³ñ­½á­ñáß ¿ ¹³é­ÝáõÙ, áñ §Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ݳíÃݦ ³Ïݭѳۭïá­ñ»Ý Çß­ËáÕ ¹Çñù ¿ñ ·ñ³­íáõÙ ¨ í×é³­Ï³Ý ¹»­ñ³­Ï³­ï³­ñáõÙ áõ­Ý»ñ: 1901Ã. ³ñ­ï³¹ñ­í»ó é»­Ïáñ­¹³­ÛÇÝ ù³­Ý³­ÏáõÃÛ³Ùµ ݳíÃ` ³­í»­ ÉÇ ù³Ý 706 ÙÉÝ ­÷áõÃ: ÆÝã­å»ë ÝßáõÙ ¿ ³Õµ­Ûáõ­ñÁ. §1901Ã., »ñµ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ѳ­ë³í Çñ ½³ñ­·³ó­ Ù³Ý ·³­·³Ã­Ý³­Ï»­ïÇÝ, Üá­µ»­ÉÇ, èáï­ßÇÉ­¹Ç ¨ Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Ó»é­ùáõÙ Ï»Ýï­ñá­Ý³­ó³í ´³ù­íÇ ßñç³­ÝÇ ³Ù­µáÕç ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³Ý­Ù³Ý ³­í»­ ÉÇ ù³Ý ù³­éáñ¹ Ù³­ëÁ ¨ ³Û¹­ï»Õ ³ñ­ï³¹ñ­íáÕ Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ßáõñç 40%‑Á: ¾É ³­í»­ÉÇ Ù»Í ¿ñ »­ñ»ù ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÇ ï»­ë³­Ï³­ñ³ñ ÏßÇ­éÁ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý Ù»ç. Ýñ³Ýó ¿ñ å³ï­Ï³­ÝáõÙ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Ý»ñ­ ëáõÙ Ç­ñ³ó­íáÕ µá­Éáñ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÇ Ùáï Ï»­ëÁ (³Û¹ ÃíáõÙ ³­í»­ÉÇ ù³Ý Ù»Ï »ñ­ñáñ­¹Á` ÙdzÛÝ Üá­µ»­ÉÇÝ) ¨ ´³­Ãáõ­ÙÇó ³ñ­ï³­ ë³Ñ­Ù³Ý ³­é³ù­Ù³Ý ßáõñç 70%-Á¦1: 1902Ã. سݭó߭۳ݭóÁ ä.­ Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÇ Ñ»ï ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ ÑÇÙ­ Ý»ó §Ðááõ٭ɳÛà ûÛɦ ýÇñ­Ù³Ý, ÝáõÛÝ Ãí³­Ï³­ÝÇ Ýá­Û»Ù­µ»­ñÇ 22-ÇÝ` ä.­ Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÇ, Üá­µ»É­Ý»­ñÇ, èáï­ßÇɹ­Ý»­ñÇ ¨ §îá­Ï³Ùå-û­É»áõÙ¦ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï ѳ­Ù³­ï»Õ, ¶»ñ­Ù³­Ýdz­ÛáõÙ ëï»Õ­Í»ó DeutcheRussiche Naphta Import Gasellschaft ýÇñ­Ù³Ý: ÜáõÛÝ 1902Ã. ´³ù­íÇ 136 Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³­Ý»­ óÇÝ 636.528.852 ÷áõà ݳíÃ, ÇëÏ ³­é³­ç³­ï³ñ 24 ýÇñ­Ù³­Ý»ñ` 521 ÙÉÝ ­÷áõÃ: ²Ûë 24-Çó 13-Á ѳۭϳ­Ï³Ý ¿ÇÝ ¨ ³ñ­ï³¹­ñ»É ¿ÇÝ 203 ÙÉÝ ­÷áõà ϳ٠Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ù³­Ý³­ÏÇ 39%-Á2, á­ñÇó 51.946.779 ÷áõ­ÃÁ` سݭó߭۳ݭóÁ: 1904Ã. ´³ù­íÇ 143 ýÇñ­Ù³­Ý»ñ ëï³­ó³Ý 614.810.930 ÷áõà ݳíÃ, á­ñÇó 134-Ç µ³Å­Ý»­Ù³­ëÁ ѳ­í³­ë³ñ ¿ñ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 279.467 1 Там же, с. 11.

2 ¸. ²Ý³ÝáõÝ, èáõë³Ñ³Û»ñÇ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ (1870-1900), Ñï. ´, ¾çÙdzÍÇÝ, 1922Ã., ¿ç 59:

ѳ­½³­ñÇ, ÇëÏ 9 ýÇñ­Ù³­ÛÇ­ÝÁ` 335.345 ѳ­½³­ñÇ: ²Ûë í»ñ­çÇÝ­Ý»­ñÇó ãáñ­ëÇ µ³Å­Ý»­ã³­÷Á ϳ½­ÙáõÙ ¿ñ ³Ù­µáÕç ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³Ý­Ù³Ý ͳ­ í³­ÉÇ 34,5%-Á. ¹ñ³Ýù ¿ÇÝ` §Üá­µ»É »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ¦ (74.892 ѳ­½³ñ), èáï­ßÇɹ­Ý»­ñÇ §Î³ëå­Û³Ý-먭Íáí­Û³Ý ÁÝÏ.¦ (53.351 ѳ­½³ñ), §². Ð. سݭó߭۳Ýó ¨ ÁÝÏ.¦ (49.256 ѳ­½³ñ) ¨ Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­ Ý»­ñÇ §Î³ëå­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃÛáõ­ÝÁ¦ (34.487 ѳ­½³ñ)3: ²Ûë ³­Ù»­ÝÁ سݭó߭۳ݭóÇ` ÙÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ Ý³í­Ã³­µÇ½­Ý»­ëÇ Ëá­ ßá­ñ³­·áõÛÝ ¹»Ù­ù»­ñÇó Ù»­ÏÇ, ïÝï»­ë³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³­ éáï ß³­ñ³¹­ñ³ÝùÝ ¿4, á­ñáí Ýå³­ï³Ï ¿ÇÝù Ñ»­ï³åÝ­¹áõÙ óáõÛó ï³­Éáõ ïùݳ­ç³Ý ³ß­Ë³­ï³Ý­ùáí, ˻ɭùáí, ßñ糭ѳ­Û³­óáõÃÛ³Ùµ, Ó»é­Ý»­ñ»­óáõÃÛ³Ùµ ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ Ñ³Ù­µ³­íÇ Ñ³­ë³Í §Ý³í­ óñ­ù³­ÛǦ áõ­ÕÇÝ:

ܳíóÛÇÝ ´³ùáõ

*** ¶ñù»ñÝ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ëáõÛÝ Åá­Õá­í³­ÍáõÝ, ÏñáõÙ »Ý Ç­ñ»Ýó ų­Ù³­Ý³­ÏÇ ÏÝÇ­ùÁ, ¨ ³Ûë ³éÝ­ãáõÃÛ³Ùµ ã»Ù ϳ­ñáÕ ã³Ý­ ¹ñ³­¹³é­Ý³É ÙÇ Ç­ñá­ÕáõÃÛ³Ý: Ü»ñ­Ï³­ÛÇë ³¹ñ­µ»­ç³­Ý³­Ï³Ý §·Ç­ï³­Ï³Ý¦ ÙÇï­ùÁ, áñÝ Çñ »ñÏ­ ñÇ ù³­ñá½­ã³­Ù»­ù»­Ý³­ÛÇ µ³­Õ³¹ñ­Û³ÉÝ ¿ ¨ ͳ­é³­ÛáõÙ ¿ Ù»Ï Ýå³­ï³­ ÏÇ` ѳ­Û³­ï»­óáõÃÛ³­ÝÁ, §Ûáõ­ñ³­ï»­ë³Ï¦ Ùá­ï»­óáõÙ áõ­ÝÇ Ý³¨ Ý³í­ Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý å³ï­ÙáõÃÛ³­ÝÁ: Üñ³ ËݹÇñÝ ¿ Ù»ñ­Å»É, ÅËï»É, ÉéáõÃÛ³Ý Ù³ï­Ý»É, í»­ñ³ó­Ý»É ѳۭϳ­Ï³Ý áñ¨¿ Ñ»ïù, ¨ ¹³ å³ñ­½³­å»ë Íǭͳ­Õ»­ÉÇ ¿: ²­í»­ÉÇÝ, ¹³ ³Ý­Ë»Éù ٳݭϳ٭ïáõÃÛáõÝ ¿, ù³Ý­½Ç ѳ­Û³­ï»­óáõÃÛ³Ý Ùá­Éáõó­ùáí µéÝí³Í` ϻխÍÇ­ùÇ Ù»ç »Ý Ù»­Í³ó­ÝáõÙ Ç­ñ»Ýó ë»­ñáõݹ­Ý»­ñÇÝ, ß³­ñáõ­Ý³­Ï»­Éáí ˳­Ã³­ñ»É Ç­ñ»Ýó ó»­Õ³­ï»­ë³­ÏÇ ¿áõÃÛáõ­ÝÁ: 3 Обзор Бакинской нефтяной промышленности за 1904 год, т. I, Баку, 1905г., с. 82.

4 ²í»ÉÇ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ï»°ë Ù»ñ §Ð³Û»ñÁ ¨ ´³ùáõÝ. 1850-³Ï³Ý ÃÃ. – 1920Ã.¦ ³ß˳ïáõÃÛáõÝÁ (º., 2006Ã.), ÝáõÛÝÁ Éñ³Ùß³Ïí³Í` §Армяне и Баку. 1850-ые гг. – 1920г.¦, Е., 2007г.

ºë ³Û¹­å»ë ã»Ù í³ñ­íÇ ¨ ϳ­ë»Ù. ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ ñáõÃÛáõ­ÝáõÙ »­Õ»É »Ý »­ñ»ù ³¹ñ­µ»­ç³Ý­óÇ­Ý»ñ` ³­ÕǨ, ܳ­ÕǨ ¨ ²­ë³­¹áõ­É³¨, á­ñáÝó Ýٳݭݻ­ñÁ ѳñ­Ûáõ­ñ³­íáñ ¿ÇÝ áõ á­ñáÝó Ù³­ëÇÝ ³Ñ­é»­ÉÇ Ý³í­Ã³·­ñ³­Ï³­ÝáõÃÛáõ­ÝáõÙ ï»­Õ»­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ѳۭóۭû­ Éáõ ѳ­Ù³ñ ѳñÏ ¿ ½ÇÝ­í»É Ëá­ßá­ñ³­óáõÛ­óáí:

´²ðºð²ðÀ ¶áñÍÝ ¿ ³ÝÙ³Ñ, ɳí ÇÙ³ó»ù, àñ ËáëíáõÙ ¿ ¹³ñ»-¹³ñ, ºñÝ»Ï Ýñ³Ý, áí Çñ ·áñÍáí γåñÇ ³Ýí»ñç, ³Ý¹³¹³ñ: ÐáíÑ. ÂáõÙ³ÝÛ³Ý

ÆÝù­Ý»ñë Ù»½ ѳñó ï³Ýù` ÇÝ­ãá±í­ ¿ سݭó߭۳ݭóÁ Ùݳ­ó»É Ù»ñ Åá­Õáíñ­¹Ç ÑÇ­ßá­ÕáõÃÛ³Ý Ù»ç (»­Ã», ǭѳñ­Ï», áõ­Ý»Ýù ³½­·³­ÛÇÝ Ñ³­í³­ù³­Ï³Ý ³Ý­µ³­ëÇñ ÑÇ­ßá­ÕáõÃÛáõÝ): ij­Ù³­Ý³­ÏÁ, å³­ï»­ñ³½­ ÙÁ, Ñ»­Õ³­÷á­ËáõÃÛáõ­ÝÁ ¨ ³ÛÉ ·áñ­ÍáÝ­Ý»ñ ³­í»­ñ³Ï­Ý»­ñÇ í»­ñ³­Í»­óÇÝ Ýñ³ ïÝï»­ë³­Ï³Ý Ï³Ûë­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, µ³Ûó ÙÝ³ó µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõ­ ÝÁ: Øݳ­óÇÝ µ³­ñ»­ñ³­ñáõÃÛ³Ý ÙÇ ß³ñù ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý ¹ñë­¨á­ñáõÙ­Ý»ñ ¨ Ñ»­ï³­·³ ë»­ñáõݹ­Ý»­ñÇÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇó ³­Ï³­Ù³ ÷á­Ë³Ýó­í³Í µ³­ñá­Û³­Ï³Ý å³ñ­ï³­Ùáõñ­Ñ³­ÏÁ: Üñ³ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñݳ­ñ³­íá­ñÇÝë ³Ù­µáÕ­ç³­Ï³Ý ó³Ý­ÏÁ ݳ­Ëáñ­¹áõÙ ¿ ³Ûë ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇë, ¹ñ³Ý­óÇó ³­é³­í»É ¿³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ ³Ý¹­ñ³­¹³ñ­Ó»É »Ù ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý »Ý­Ã³·­ÉáõË­ Ý»­ñáõÙ, ³Û¹ ÇëÏ å³ï­×³­éáí ëïáñ¨ Ï糭ݳ٠ݻñ­Ï³­Û³ó­Ý»É سݭ ó߭۳Ýó-µ³­ñ»­ñ³­ñÇ Áݹ­Ñ³Ý­ñ³­Ï³Ý µÝáõ­Ã³­·Ç­ñÁ: г­Ûáó µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõ­ÝÁ ùñÇë­ïá­Ý»³­Ï³Ý µ³­ñá­Û³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý ³ñ­Å»ù ¿, ùñÇë­ïá­Ý»³­Ï³Ý ³ñ­Å»­Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Ç µ³­Õ³¹ñ­Û³ÉÝ ¿, áõ­ ÝÇ 17 ¹³­ñÇ å³ï­ÙáõÃÛáõÝ, ¨ ó³­íáí å»ïù ¿ ³ñ­Ó³­Ý³·­ñ»É, áñ ³­é³Û­ëûñ ѳ­Û³­·Ç­ïáõÃÛ³Ý, ·Ç­ï³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÍÇ­ñÇó ¹áõñë »Ý Ùݳ­ó»É Ù»ñ µ³½­Ù³­¹³ñ­Û³ ³½­·³­ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³ÉÝ áõ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõ­ÝÁ: ²Û­ÝÇÝã µ³­ñ»­ñ³­ñáõÃÛáõÝÝ ëÏǽµ ¿ ³é­Ýáõ٠г­Û³ë­ï³­ÝáõÙ ùñÇë­ïá­Ý»áõÃÛáõ­ÝÁ å»­ï³­Ï³Ý ÏñáÝ Ñéã³­Ï»­Éáõó: ²­é³­çÇÝ µ³­ñ»­ñ³­ñÁ ѳ­Ù³ñ­íáõÙ ¿ Ü»ñ­ë»ë Ø»Í Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ (329-373), áõÙ Ù³­ëÇÝ Êá­ñ»­Ý³­óÇÝ ³­ëáõÙ ¿. §Ü³ »­åÇë­Ïá­åáë­ Ý»­ñÇ ¨ ³ß­Ë³ñ­Ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Åá­Õáí ·áõ­Ù³­ñ»ó, ϳ­Ýá­Ý³­Ï³Ý ë³Ñ­

ٳݭݻ­ñáí ѳë­ï³­ï»ó á­Õáñ­Ù³­ÍáõÃÛáõ­ÝÁ, ³ñ­Ù³­ï³­ËÇÉ ³­ñ»ó ³Ý·­ÃáõÃÛáõ­ÝÁ, áñ Ù»ñ »ñÏ­ñáõÙ Ç µÝ» ëá­íá­ñ³­Ï³Ý ¿ñ: à­ñáí­ Ñ»ï¨ µá­ñáï­Ý»­ñÁ ѳ­É³Í­íáõÙ ¿ÇÝ, ǵñ¨ û­ñ»Ý­ùáí åÇÕÍ ×³­Ý³ã­ í³Í Ù³ñ­¹ÇÏ... ´³­óÇ ëñ³­ÝÇó, ѳ߭ٳݭ¹³Ù­Ý»­ñÁ ã¿ÇÝ Ëݳ٭íáõÙ, ³Ý­Í³­Ýáà ÑÛáõ­ñ»ñ ã¿ÇÝ ÁÝ­¹áõÝ­íáõÙ, û­ï³­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ å³ßï­å³­ ÝáõÃÛáõÝ ã¿ÇÝ ·ïÝáõÙ: ...ܳ Ññ³­Ù³­Û»ó, áñ ³­Ù»Ý ÙÇ ·³­í³­éáõÙ ßÇ­Ý»Ý ³Õ­ù³­ï³­Ýáó­ Ý»ñ` ³­é³Ýӭݳ­ó³Í ³Ýµ­Ý³Ï ï»­Õ»­ñáõÙ, áñ­å»ë­½Ç Ñáõ­Ý³ó ÑÇ­í³Ý­ ¹³­Ýáó­Ý»­ñÇ ÝÙ³Ý ÙËǭó­ñáõÃÛáõÝ ÉÇ­Ý»Ý Ù³ñÙ­Ýáí íßï³­ó³Í­Ý»­ ñÇÝ: ²Ûë ÑÇ­í³Ý­¹³­Ýáó­Ý»­ñÇ íñ³ µ³ß­Ë»ó ³­í³Ý­Ý»­ñÁ ¨ ³­·³­ ñ³Ï­Ý»­ñÁ, áñ­å»ë­½Ç Ç­ñ»Ýó ³ñ­ï»­ñÇ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÇó, ³­ñ³­ÍáÕ ³­Ý³­ëáõÝ­Ý»­ñÇ ÏÃÇó ¨ µñ¹Çó µ³­ÅÇÝ Ñ³­Ý»Ý ¨ å³ñ­ï³­íá­ñ³­µ³ñ Ýñ³Ýó å»ï­ù»­ñÁ Ñá­·³Ý Ñ»é­í³Ýó Ñ»­éáõ: ÜáõÛÝ­å»ë ë³Ñ­Ù³­Ý»ó, áñ µá­Éáñ ·Ûáõ­Õ»­ñáõÙ Ç稳ݭݻñ ßÇÝ­í»Ý û­ï³­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ, ëÝáõÝ­¹Ç ï»­Õ»ñ` áñ­µ»­ñÇ ¨ Í»­ñ»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ¨ ËݳÙù` ãù³­íáñ­Ý»­ ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ²­Ý³­å³ï ¨ ³Ý­Ù³ñ­¹³µ­Ý³Ï ï»­Õ»­ñáõÙ ßÇ­ÝáõÙ ¿ ݳ¨ »Õ­µ³Û­ñ³­Ýáó­Ý»ñ ¨ Ù»­Ý³ë­ï³Ý­Ý»ñ ¨ Ù»­Ý³Ï ×·ÝáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ` Ëñ×Çíݻñ¦: ´³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝ Ï³­ï³­ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, µÝ³­Ï³­Ý³­µ³ñ, å»ïù ¿ ÷áÕ, ѳñë­ïáõÃÛáõÝ, ¨ 峭ﳭѳ­Ï³Ý ã¿, áñ Ñ³Û µ³­ñ»­ñ³ñ­Ý»­ñÇ µ³­ó³ñ­Ó³Ï Ù»­Í³­Ù³ë­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ í³­×³­é³­Ï³­ÝáõÃÛáõÝÝ ¿ñ, á­ñÇÝ å³ï­Ù³­Ï³­Ýá­ñ»Ý ѳ­çáñ­¹áõÙ »Ý Ñá·¨áñ ¹³­ëÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­ Ý»­ñÁ, ³­í»­ÉÇ áõß ßñç³­ÝáõÙ` µÅÇßÏ­Ý»­ñÁ: ºñÏ­ñáñ¹ ݳ­Ë³­å³Û­Ù³­ÝÁ ËÕ×Ç ³é­Ï³­ÛáõÃÛáõÝÝ ¿, á­ñÇó µËáõÙ »Ý ÙÛáõë ³­Í³Ýó­Û³É­Ý»­ñÁ` ³½­·³­å³Ñ­å³­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ, ѳۭñ»­Ý³­ëÇ­ ñáõÃÛáõ­ÝÁ, å³­ï³ë­Ë³­Ý³ï­íáõÃÛáõ­ÝÁ, Ù»ñ­Ó³­íá­ñÇÝ ëÇ­ñ»­Éáõ ³­í»­ ï³­ñ³­Ý³­Ï³Ý ¹ñáõÛ­ÃÇ Ï»Ý­ë³­·áñ­Íáõ­ÙÁ ¨ ³ÛÉÝ: 쳭׳­é³­Ï³Ý-µ³­ñ»­ñ³ñ­Ý»­ñÁ` ½ñá­ÛÇó ëÏë»­Éáí, ë»­÷³­Ï³Ý ùñïÇÝ­ùáí, ³ß­Ë³­ï³­ëÇ­ñáõÃÛ³Ùµ, ˻ɭùáí »Ý í³ë­ï³­Ï»É Ç­ñ»Ýó áõ­Ý»ó­í³Í­ùÁ: º­Ã» ѳ߭íÇ ã³é­Ý»Ýù á­ñáß µ³­ó³­éáõÃÛáõÝ­Ý»ñ (ÇëÏ µ³­ó³­éáõÃÛáõ­ÝÁ û­ñǭݳ­ã³­÷áõÃÛ³Ý áõ­Õ»Ï­óáñ¹Ý ¿), Ýñ³Ýó ½³­í³Ï­Ý»­ñÁ` ϳ­åÇ­ï³­ÉÁ ëﳭݳ­Éáí ų­é³Ý­·áõÃÛáõÝ, áñ­å»ë ϳ­ ÝáÝ, µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛ³Ùµ ã»Ý ½µ³Õ­í»É, ³Û¹ ³­í³Ý­¹áõÛ­ÃÁ ß³­ñáõ­Ý³­ Ï»É »Ý Ýñ³Ýù, áí­ù»ñ ëï³ÝÓ­Ý»É »Ý ѳۭñ³­Ï³Ý µÇ½­Ý»­ëÁ: ²­í»­ÉÇÝ, ѳñë­ïáõÃÛáõÝÝ áõ­Í³ó­Ù³Ý áõÕ­Õ³­ÏÇ ×³­Ý³­å³ñÑ ¿, ¨ µ³­½áõÙ »Ý ¹»å­ù»­ñÁ, »ñµ µ³­ñ»­ñ³ñ­Ý»­ñÇ ½³­í³Ï­Ý»­ñÁ, ³­é³­í»É ¨ë ­Ãáé­Ý»­ñÁ, Ïáñó­ñ»É »Ý ³½­·³­ÛÇÝ ÇÝù­ÝáõÃÛ³Ý, ³½­·³­ÛÇÝ å³ï­Ï³­Ý»­ÉáõÃÛ³Ý ·Ç­ï³Ï­óáõ­ÙÁ áõ í»­ñ³Í­í»É ³ß­Ë³ñ­Ñ³­ù³­Õ³­ù³­óÇ­Ý»­ñÇ: ´³­ñ»­ñ³­ñáõÃÛáõÝÝ áõ­Ý»­ó»É ¿ Áݹ·Í­í³Í ³Ý­Ñ³­ï³­Ï³Ý µÝáõÛà ³ÛÝ å³ñ½ å³ï­×³­éáí, áñ ÷áÕ í³ë­ï³­Ï»­Éáõ ·áñ­ÍÁݭó­óÁ, µÇ½­ Ý»ëÝ ÇÝù­ÝÇÝ ³Ý­Ñ³­ï³­Ï³Ý »ñ¨áõÛà ¿:

ØÇ Ñ»­ï³ùñ­ùÇñ ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõÃÛáõÝ ¿É Ýϳ­ï»É ¿ Ýß³­Ý³­ íáñ ѳݭñ³­·Ç­ï³Ï »᭹ǭÏÁ, ·ñ»­Éáí. §´³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛ³Ý ¹áõ­éÁ µ³­ó»ÉÝ ¿ ¹Åí³ñ, µ³Ûó ¨ ÷³­Ï»ÉÝ ¿ ¹Åí³ñ¦: êϽµáõÝù­Ý»­ñÇ ³Ûë ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Á »­Ã» ÏÇ­ñ³­é»­Éáõ ÉÇ­Ý»Ýù سݭ ó߭۳ݭóÇ Ýϳï­Ù³Ùµ, ³­å³ Ïï»ë­Ý»Ýù, áñ Ýñ³ µ³­ñ»­ëÇ­ñ³­ Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛáõ­ÝÁ ÉÇá­íÇÝ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ ¿ µ³½­Ù³­ ¹³ñ­Û³ ³­í³Ý­¹áõÛíݻ­ñÇ íñ³ ÑÇÙÝ­í³Í ¹³­ë³­Ï³Ý µá­Éáñ û­ñǭݳ­ ã³­÷áõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ: Üñ³ ³½Ý­í³­Ï³­Ý³­Ï³Ý áõ Ñá·¨á­ñ³­Ï³Ý Ñݳ­Ù»­ÝÇ ·»ñ­¹³ë­ï³­ ÝÇ ·»­ÝÇ ³ñíݳó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ٻϭݳñ­Ï³­ÛÇÝ Ýß³­Ý³­ÏáõÃÛáõÝ áõ­ Ý»­ó³í سݭã»ëï­ñÁ: 1864-ÇÝ ½áõï ïÝï»­ë³­Ï³Ý å³­ï»­ÑáõÃÛ³Ùµ µÝ³­ÏáõÃÛáõÝ Ñ³ë­ï³­ï»­Éáí Ù³­Ýáõ­ý³Ï­ïáõ­ñ³­ÛÇ ³ñ­ï³¹­ñáõÃÛ³Ý ³Û¹ Ëá­ßáñ Ï»Ýï­ñá­ÝáõÙ, سݭó߭۳ݭóÁ, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, ³­é³­çÇÝ ³Ý­·³Ù ³éÝã­í»ó ë÷Ûáõé­ù³­Ñ³Û ѳ­Ù³ÛÝù ѳë­Ï³­óáõÃÛ³Ý Ñ»ï, ѳ­Õáñ­¹³­ÏÇó ¹³ñ­Ó³í ³½­·³­å³Ñ­å³­ÝáõÃÛ³­ÝÁ ¨ ³½­·³­ÏÇó åáÉ­ 볭ѳ­Û»­ñÇó ëá­íá­ñ»ó... µ³­ñ»­ñ³­ñáõÃÛáõÝ, µ³­ñÇ ·áñ­ÍÇ Ï³­ï³­ñáõÙ: 1866-ÇÝ ÈáÝ­¹á­ÝÇ, سݭã»ëï­ñÇ ¨ ÈÇ­í»ñ­åáõ­ÉÇ Ñ³­Ù³ÛÝù­Ý»­ ñÁ Ùdz­Ý³­Éáí (Ï»Ýï­ñá­ÝÁ` سݭã»ëïñ) ¨ ·áõ­Ù³­ñ»­Éáí Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Åá­Õáí` ϳ½­Ù»­óÇÝ Ñá­·³­µ³ñ­ÓáõÃÛáõÝ (Ð. î³­Û³Ý, ä. ö³­÷³½­Û³Ý ¨ ÐáíÑ.г­Ïáµ­Û³Ý), á­ñÁ åÇ­ïÇ ½µ³Õ­í»ñ Ý»ñ­ùÇÝ Ï³­Ýá­Ý³·ñ­ùÇ ëï»Õͭٳٵ áõ ϳ­éáõó­í»­ÉÇù »­Ï»­Õ»­óáõ ßǭݳ­ñ³­ñáõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³ñ ÝíÇ­ñ³ï­íáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ϳ­ï³­ñ»­Éáí: ²Û¹ ϳ­Ýá­Ý³·ñ­ùÇ í³­í»­ñ³ó­ Ù³­ÝÁ Ù³ë­Ý³Ï­ó»ó 14 Ñá­·Ç, ³Û¹ ÃíáõÙ ¨` 24-³Ù­Û³ سݭó߭۳ݭóÁ1: 1869-ÇÝ á­ñáß­í»ó, ݳË, Ù³­ïáõé ϳ­éáõ­ó»É, áõ 41 ѳۭϳ­Ï³Ý ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¨ ³Ý­Ñ³ï­Ý»ñ Åá­Õá­í»­óÇÝ 2725 ýáõÝï ëï»ñ­ÉÇÝ·, 10 ßÇ­ÉÇÝ· áõ 11 ÷»Ýë: ÜíÇ­ñ³­ïáõ­Ý»­ñÇ Ù»ç ¿ñ ݳ¨ سݭó߭۳ݭóÁ, á­ñÁ áÙÝ Ðáí­ë»­÷á­íÇ Ñ»ï ïñ³­Ù³¹­ñ»ó 40 ýáõÝï. ¹³ ³­å³­·³ Ù»­Í³­·áõÛÝ ³½­·³­ÛÇÝ µ³­ñ»­ñ³­ñÇ ³­é³­çÇÝ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝÝ ¿ñ2: Ø»Ï ï³­ñÇ ³Ýó` 1870-ÇÝ, »ñµ سݭã»ëï­ñáõ٠ϳ­éáõó­íáõÙ ¿ñ êµ. ºñ­ñáñ­¹áõÃÛáõÝ Ñ³­Ûáó »­Ï»­Õ»­óÇÝ, 26 Ñá­·Ç Éñ³­óáõ­óÇã Åá­Õá­í»­ óÇÝ 285 ýáõÝï, ¨ ÝíÇ­ñ³­ïáõ­Ý»­ñÇ Ù»ç ¹³ñÓ­Û³É Ø³Ý­Ã³ß­Û³ÝóÝ ¿ñ, á­ñÁ ïñ³­Ù³¹­ñ»ó 5 ýáõÝï3: 1879Ã. سݭó߭۳ݭóÇ Ñ»­Õǭݳ­ÏáõÃÛáõÝÝ ³ñ­¹»Ý ³ÛÝ­ù³Ý ³Ý­µ³­ëÇñ ¿ñ, áñ ²Ùµ­ñá­ëÇáë ͳۭñ³­·áõÛÝ í³ñ­¹³­å»ï èáõ­µÇÝ­ ۳ݭóÁ, ó³Ý­Ï³­Ý³­Éáí Çñ »ñÏ­ñ³­·áñ­Í³­Ï³Ý í³ñ­Å³­ñ³­ÝÁ äáÉ­ëÇó γ­ñÇÝ ï»­Õ³­÷á­Ë»É ¨ ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ѳݭ·³­Ý³­ÏáõÃÛáõÝ Ï³½­Ù³­ Ï»ñ­å»­Éáí` ѳ­í³ù­í³Í ¹ñ³­ÙÇ å³Ñ­å³­Ýáõ­ÙÁ íëï³­ÑáõÙ ¿ Ýñ³Ý

¨ ²µ·. Ðáí­Ñ³Ý­ÝÇë­Û³­ÝÇÝ*4: »¨ ÑÇ­ß³­ï³­ÏáõÙ ãÇ å³Ñ­å³Ý­í»É, µ³Ûó ³Ýѭݳñ ¿ å³ï­Ï»­ñ³ó­Ý»É, áñ سݭó߭۳ÝóÝ ÇÝ­ùÁ ·áõ­Ù³ñ ïñ³­Ù³¹­ñ³Í ãÉÇ­ÝÇ: Ø»Ï ï³­ñÇ ³Ýó Ýñ³Ý ÏñÏÇÝ Ñ³Ý­¹Ç­åáõÙ »Ýù سݭã»ëï­ñáõÙ.

1880-ÇÝ ³Ûë­ï»Õ ÑÇÙÝ­íáõÙ ¿ ¼»Û­Ãáõ­ÝÇ Ï³­ñÇ­ù³­íáñ­Ý»­ñÇÝ ³­ç³Ï­ óáÕ êá­í»­Éáó ѳÝӭݳ­Åá­Õáí, á­ñÇ ³Ý­¹³Ù سݭó߭۳ݭóÇ ßÝáñ­ÑÇí ݳ¨ ѳݭ·³­Ý³Ï­íáõÙ ¨ áõ­Õ³ñÏ­íáõÙ ¿ 90 ýáõÝï5: ´³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛ³Ý ¹áõ­éÁ µ³ó­í»ó, ¨ 1881-ÇÝ Ý³ ¹³ñ­Ó³í §Îáí­ Ï³­ëÇ Ñ³­Ûáó µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃ۳ݦ (ÎдÀ) ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­ Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ: سݭó߭۳ݭóÇ µ³­ñ»­ëÇ­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ³­í³Ý­¹³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³Ý­Ñ³­ï³­Ï³Ý ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ ½áõ­·³Ï­óáõÙ ¿ñ: ¸Çóáõù, ¹Åí³ñ ¿ ·ïÝ»É Ù»Ï áõ­ñÇ­ßÇ, áí êµ. ¾ç­ÙdzͭÝÇÝ »ñµ¨¿ ³Û¹­ ù³Ý Ýå³ëï µ»­ñ³Í ÉÇ­ÝÇ (ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ë³­Ï³Ý í»­Ñ³­ñ³­ÝÇ ¨ ö³­ñÇ­ ½Ç êµ. Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë-ØÏñïÇã »­Ï»­Õ»­óáõ ϳ­éáõ­óáõÙ, سÛñ ﳭ׳­ñÇ í»­ñ³­Ýá­ñá­·áõÙ, Ñá·¨áñ ¹³­ëÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇ ÏñÃáõÃÛ³Ý ¨ ³å­ñáõë­ïÇ ÙÇ­çáó­Ý»­ñÇ ïñ³­Ù³¹­ñáõÙ ¨ ³ÛÉÝ): 곭ϳÛÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇÝ ÁÙµé­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ѳñÏ ¿ Ýñ³Ý ¹Ç­ï³ñ­Ï»É Çñ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ ¨ ų­Ù³­Ý³­Ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ñ»ï ³éÝ­ ãáõÃÛ³Ý Ù»ç: ´³­ùáõÝ ã¿ñ ëÇ­ñáõÙ: ´³­ùáõÝ Ý³íà ¿ñ, ÷áÕ ³ß­Ë³­ï»­Éáõ í³Ûñ, ³­Ù»Ý ÇÝã ͳ­é³­ÛáõÙ ¿ñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³Ý­Ù³­ÝÁ, ¨ ³Ûë­ï»Õ ³Û­ó»­ÉáõÙ ¿ñ »ñ­µ»ÙÝ-»ñ­µ»ÙÝ` ³ÝÑ­ñ³­Å»ß­ïáõÃÛáõ­ÝÇó ¹ñ¹í³Í: (䳭ﳭѳ­Ï³Ý ã¿, áñ ³­é³Û­ëûñ ³¹ñ­µ»­ç³Ý­óÇ­Ý»­ñÁ ¹Å·á­ÑáõÙ »Ý, û` سݭóߨݭǭñ»Ýó ù³­Õ³­ùáõÙ áã ÙÇ ß»Ýù ãϳ­éáõ­ó»ó): ²ÛÉ µ³Ý ¿ñ ÂÇý­ÉÇ­ëÁ: ²Û­ëûñ­í³ µ³­é»½­ñáí ³ÛÝ »í­ñ³­ëdz­Ï³Ý ù³­Õ³ù ¿ñ, ³­ëdz­Ï³Ý ù³­Õ³ù` »í­ñá­å³­Ï³Ý ѳ­·áõ­Ï³­åáí, Çñ ïñ³Ù­í³­Ûáí, ×á­å³­Ýáõ­Õáí, óï­ñáÝ­Ý»­ñáí áõ ÏÇ­Ýá­Ã³ï­ñáÝ­Ý»­ ñáí, ¹áõ­ù³Ý­Ý»­ñáí áõ é»ë­ïá­ñ³Ý­Ý»­ñáí, ýáõï­µá­ÉÇëï­Ý»­ñÇ áõ Ñ»­ ͳݭíáñ¹­Ý»­ñÇ ËÙµ³Ï­Ý»­ñáí, åáéݭϳï­Ý»­ñáí: º­Ã» ´³­ùáõÝ µ³Ý­ íá­ñ³­Ï³Ý ÇÝ­ï»ñ­Ý³­óÇá­Ý³É ¿ñ, ³­å³ ÂÇý­ÉÇ­ëÁ` å³ß­ïá­Ý»áõÃÛ³Ý, ½ÇÝ­íá­ñ³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý, ïÝﻭ볭ϳÝ, ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý, Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ÇÝ­ï»ñ­Ý³­óÇá­Ý³É: ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ·ñ»­Ã» µá­Éáñ Éͳϭݻ­ñÁ ·ïÝíáõÙ ¿ÇÝ Ñ³­Ûáó Ó»é­ùáõÙ, ³Ûë­ï»Õ ¿ñ Ï»Ýï­ñá­Ý³­ó³Í ³ñ¨»­É³­Ñ³­ÛáõÃÛ³Ý ïÝï»­ë³­Ï³Ý Ý»­ñáõ­ÅÁ, Ëá­ßáñ ϳ­åÇ­ï³­ÉÁ, áñÁ, áñ­å»ë ѳ­ñ³­ÏÇó §¿­ý»Ïï¦, ½³ñ­·³ó­ñ»ó ³ñ¨»­É³­Ñ³Û ·ñ³­Ï³­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ, óï­ñá­ÝÁ, ·»­Õ³Ý­Ï³ñ­ãáõÃÛáõ­ÝÁ, »­ñ³Åß­ïáõÃÛáõ­ÝÁ: ²Ûë­ï»­ÕÇó ëÏǽµ ³­é³í

1 Ø. ê»ñáµ»³Ý, سÝã¿ë¹ñÇ Ñ³Û ·³ÕáõÃÁ, ´áëïáÝ, 1911Ã., ¿ç 35: 2 Üßí. ³ßË., ¿ç 43: 3 Üßí. ³ßË., ¿ç 50:

4 î»°ë §²ÙµñáëÇáë ͳÛñ³·áõÛÝ í³ñ¹³å»ï èáõµÇÝÛ³ÝóÇ Ñ³Ûï³ñ³­ñáõÃÛáõÝÁ¦ ÷³ëï³ÃáõÕÃÁ: 5 Ø. ê»ñáµ»³Ý, سÝã¿ë¹ñÇ Ñ³Û ·³ÕáõÃÁ, ´áëïáÝ, 1911Ã., ¿ç 143:

³ñ¨»­É³­Ñ³Û Éñ³·­ñáõÃÛáõ­ÝÁ` Ç ¹»Ùë ¶ñÇ­·áñ ²ñÍ­ñáõ­Ýáõ* áõ Ýñ³ §Øß³­ÏǦ ¨ ³ÛÉ ËÙµ³­·Çñ­Ý»­ñÇ áõ Ýñ³Ýó å³ñ­µ»­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ: Îñùáï, »ñ­µ»ÙÝ` Ãáõ­Ýáï áõ ³Ý­Ñ³ßï, ÷³Û­ÉáõÝ ·ñÇã­Ý»ñ áõ­Ý»­óáÕ Ññ³­å³­ñ³­Ï³­Ëáë­Ý»­ñáí Éñ³·­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, á­ñÁ 볭ϳÛÝ ï³­é³­åáõÙ ¿ñ... ëñµ³·­ñ³­Ï³Ý ³Ý­Ñ³­ßÇí ë˳ɭݻ­ñÇ, ï³ñ­ñ³­Ï³Ý ³Ý­÷áõ­ ÃáõÃÛ³Ý ÑÇ­í³Ý­¹áõÃÛ³Ùµ: (²Ûë Ù³­ëÇÝ ½áõñ ã»Ù ÝßáõÙ. ëñµ³·­ñ³­ Ï³Ý íñÇ­åáõÙ­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ³éÝã­íáõÙ ¿ سݭó߭۳ݭóÇÝ` ϳå­í³Í Ñá­ñÇó ų­é³Ý­·³Í ·áõ­Ù³­ñÇ Ñ»ï, á­ñÇÝ ³Ý¹­ñ³­¹³ñ­Ó»É »Ù ѳ­Ù³­ å³­ï³ë­Ë³Ý ï»­ÕáõÙ): ²ñ¨»­É³­Ñ³­Û»­ñ»­ÝÇ áõÕ­Õ³·­ñ³­Ï³Ý ÷á­÷á­ ËáõÃÛ³ÝÝ ³Ûë­ï»Õ ½³ñÏ ïí»­óÇÝ êï. سɭ˳ë­Û³ÝÝ áõ Ø. ²­µ»Õ­ Û³­ÝÁ: Æ í»ñ­çá, ³Ûë­ï»Õ ÍÝí»ó Ð.Ú.¸³ß­Ý³Ï­óáõÃÛáõ­ÝÁ` г­Û³ë­ ï³­ÝÇ ²­é³­çÇÝ Ð³Ý­ñ³­å»­ïáõÃÛ³Ý Õ»­Ï³­í³ñ áõ­ÅÁ: гݭ¹Ç­ë³­Ý³­Éáí ù³­Õ³­ùÇ µÝ³Ï­ãáõÃÛ³Ý Ù»­Í³­Ù³ë­ÝáõÃÛáõÝ, ѳ­ÛáõÃÛáõ­ÝÁ áã ÙdzÛÝ Ùdz­ï³ññ ã¿ñ, ³Ûɨ ÉÇ ¿ñ Ý»ñ­ùÇÝ Ñ³­Ï³­ ëáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáí: ÂÇý­Éǭ볭ѳ­ÛáõÃÛáõ­ÝÁ Ëá­ëáõÙ ¿ñ éáõ­ë»­ñ»Ý, íñ³­ ó»­ñ»Ý, ³­å³ ÙdzÛÝ` ѳ­Û»­ñ»Ý: ¶ñáÕ­Ý»ñÝ áõ ûñ­Ã»­ñÁ ³­Ýá­Õáù ¨ ³­ÝÇ­Ù³ëï å³Û­ù³ñ ¿ÇÝ ÙÕáõÙ ÙÇÙ­Û³Ýó ¹»Ù, ¨ ¹³ Åá­Õáíñ­¹³­í³­ ñáõÃÛáõÝ ¿ñ... سݭó߭۳ݭóÇ Ù»ñ­Ó³­íáñ­Ý»ñ ÞÇñ­í³Ý­½³­¹»Ý ¨ ²µ·. Ðáí­Ñ³Ý­ÝÇë­Û³­ÝÁ Ññ³­å³­ñ³Ï ѳ­Ý»­óÇÝ §Üá­õ»ñ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­ Ýáõ­Ã»³Ý¦ ͳۭñ³ë­ïÇ­×³Ý ³­Ý³ñ­¹³­ñ³­óÇ ¨ ³Ý­ÙÇï ·ñùáõÛ­ÏÁ, á­ñÁ éáõÙ­µÇ å³ÛÃÛáõ­ÝÇ ³½­¹»­óáõÃÛáõÝ ·áñ­Í»ó: гï­í³­Í³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý ³ËïÝ ¿É ³Ûë­ï»Õ ½³ñ­·³­ó³í. §î³­ñ³½¦ ¨ §²Õµ­Ûáõñ¦ å³ñ­µ»­ñ³­ ϳݭݻ­ñÇ ËÙµ³­·Çñ î. ܳ­½³ñ­Û³­ÝÁ 40 Õ³­ñ³­µ³Õ­óÇ­Ý»­ñÇó ϳ½Ù­ í³Í ÙÇ ËáõÙµ ëï»Õ­Í»ó` Áݹ­¹»Ù µÝÇÏ ÃÇý­Éǭ볭ѳ­Û»­ñÇ... ´³Ûó ÂÇý­ÉÇ­ëÁ سݭó߭۳ݭóÇ ÍÝݹ³­í³ÛñÝ ¿ñ, ѳ­ñ³­½³ï ù³­Õ³­ùÁ, á­ñÇÝ ëÇ­ñáõÙ ¿ñ ¨ á­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ³­Ù»Ý µ³Ý ³­ñ»ó: سݭó߭۳ݭóÇ ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ §÷áõÕ¦ µ³­Å³­Ý»ÉÝ ¿ñ` µ³­éÇ ³­Ù»­Ý³­É³ÛÝ Ç­Ù³ë­ïáí, ݳ ѳ­×³Ë ã¿ñ ¿É ·Ç­ï³Ï­óáõÙ, áñ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝ ¿ ³­ÝáõÙ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ѳ­×áõÛù ¿ñ ëï³­ÝáõÙ µ³­Å³­Ý»­Éáõó (½áõñ ã¿, áñ Ïï³­ÏáõÙ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 200 ѳ½. é. ¿ñ ѳï­Ï³ó­ñ»É µ³­ñ»­ñ³­ñ³­Ï³Ý Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÇ, ù³Ý­½Ç ÇÝùÝ ³Ý­Ó³Ùµ ã¿ñ ï»ë­Ý»­Éáõ ³ñ¹­ÛáõÝ­ùÁ): ºí ¹³ ³­ÝáõÙ ¿ñ ßé³Û­Éá­ñ»Ý, ³­é³­ï³­Ó»é­Ýá­ñ»Ý: àã áù Ù»ñ Åá­Õáíñ­¹Ç Ïñó­Ï³Ý ·áñ­ÍÇÝ ³ÛÝ­ù³Ý ãÇ Ýå³ë­ï»É, áñ­ù³Ý سݭó߭۳ݭóÁ: г­½³­ñ³­íáñ »­ñ»­Ë³­Ý»ñ ÏñÃí»É »Ý Ýñ³ ³­Ýáõ­ÝÁ ÏñáÕ ²é¨ïñ³­ÛÇÝ ¹åñá­óáõÙ, ѳ­½³­ñ³­íáñ áõ­ë³­ÝáÕ­ Ý»ñ, á­ñáÝ­óÇó á­Ù³Ýù ¹³ñ­Ó³Ý ³ñ­í»ë­ïÇ, Ùß³­ÏáõÛ­ÃÇ, ·Ç­ïáõÃÛ³Ý ³­Ï³­Ý³­íáñ ¹»Ù­ù»ñ, ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý-ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý ·áñ­ÍÇã­Ý»ñ, Ýñ³ Ïñó­Ãá­ß³Ï­Ý»­ñáí áõ­ëáõÙ »Ý ³­é»É èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ¨ ³ñ­ï³­ ë³Ñ­Ù³­ÝÇ µáõ­Ñ»­ñáõÙ: (²Ý­Ù»Ï­Ý»­Éǯ Ëáñ­Ñáõñ¹. ãáñë-ÑÇÝ· ï³ñ­í³ ï³ñ­ñ³­Ï³Ý ÏñÃáõÃÛáõÝ ëï³­ó³Í Ù³ñ¹Ý ëï»Õ­Í»ó Ù»ñ Åá­Õáíñ­¹Ç

Çݭﻭɻϭïá­õ³É Ý»­ñáõ­ÅÁ): ²Û­ëûñ г­Û³ë­ï³­ÝÇ µ³­½áõÙ ¹åñáó­Ý»ñ ÏñáõÙ »Ý ³ñ­Å³­Ý³­íáñ ¨ ³­Ý³ñ­Å³Ý Ù³ñ¹­Ï³Ýó ³­ÝáõÝ­Ý»ñ: Ü»­ñá­ ÕáõÃÛáõÝ »Ù ËݹñáõÙ, Ëáëùë »ï »Ù ³é­ÝáõÙ` µá­ÉáñÝ ¿É ³ñ­Å³­Ý³­ íáñ »Ý: ²­Ý³ñ­Å³Ý ¿ سݭó߭۳ݭóÁ... ÎдÀ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ áõ å³ï­í³­íáñ ³Ý­¹³­ÙÁ ³Û¹ ϳ­éáõÛ­óÇÝ ïñ³­Ù³¹­ñ»ó 27.100 é.: àïù ¹ñ»ó ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõÝ ¨ 1864Ã. ëï»ÕÍ­í³Í ´³ù­íÇ Ñ³­Ûáó سñ­¹³­ëÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³­ ÝÁ 1899‑1911 ÃÃ. ï³­ñ»­Ï³Ý ѳï­Ï³ó­ñ»ó 600 é.: γ­ñáÕ ¿ ѳñó ͳ­·»Éª ÇÝ­ãá±õ ³Û¹ »ñ­Ïáõ µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ Ñ³­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ÷áùñ ·áõ­Ù³ñ­Ý»ñ ÝíÇ­ñ³­µ»­ñ»ó: ²Ûë­ï»Õ ³éÝã­ íáõÙ »Ýù سݭó߭۳ݭóÇ ¨ë ­Ù»Ï ëϽµáõÝ­ù³­ÛÇÝ ¹Çñ­ùá­ñáß­Ù³Ý Ñ»ï: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ û ´³ù­íáõÙ ¨ û ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ϳ­ÛÇÝ ï³ëÝ­ Û³Ï áõ ï³ëÝ­Û³Ï Ñ³Û ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï»­ñ»ñ ¨ ѳñ­Ûáõ­ñ³­íáñ ËÇëï áõݨáñ Ù³ñ­¹ÇÏ: (¸Ç­óáõù, 90-³­Ï³Ý ÃÃ. ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³­Ù»­Ý³­Ñ³­ ñáõëï Ù³ñ­¹Á ³Ý­ß³ñÅ ·áõÛ­ùÇ, µ³Ý­ÏÇ, µ³Ù­µ³­ÏÇ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÇ, µ³Õ­ÝÇù­Ý»­ñÇ ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»ñ, µ³­ñ»­ñ³ñ ÐáíÑ. âǭó˭۳ÝÝ ¿ñ, áñÝ Áëï ѳñ­Ï³­Ñ³­í³ù­Ù³Ý å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý ïí۳ɭݻ­ñÇ, í׳­ ñáõÙ ¿ñ 2931é. áõ­Ý»ó­í³Í­ù³­ÛÇÝ Ñ³ñÏ, ³Û­ÝÇÝã سݭó߭۳ݭóÁ 2064 éáõµ­Éáí ãáñ­ñáñ¹Ý ¿ñ): سݭó߭۳ݭóÁ Ùdzݭ·³­Ù³ÛÝ Ç­ñ³­ í³­óÇá­ñ»Ý ѳ­Ù³­ñáõÙ ¿ñ, áñ µá­Éá­ñÁ å»ïù ¿ Ù³ë­Ý³Ï­ó»Ý ³½­·³­ Ý­å³ëï ·áñ­Í»­ñÇÝ: ºñµ سݭó߭۳ݭóÇÝ ËݹñáõÙ »Ý, áñ Ñá­·»­µáõ­Å³­ñ³­ÝáõÙ ·ïÝíáÕ Øáõ­ñ³­ó³­ÝÇÝ ýǭݳݭ볭å»ë ³­ç³Ï­óÇ, å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ ¿. §ºë ¿¹ Ù³ñ­¹áõÝ ã»Ù ׳­Ý³­ãáõÙ, µ³Ûó Ïï³Ù ùáõ ˳íñáõ¦: ²Û­ëÇÝùÝ, ݳ ³­Ï³Ý­ç³­Éáõñ ¿ñ ÉÇ­ÝáõÙ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ÙÇç­Ýáñ­¹áõÃÛáõÝ­ Ý»­ñÇÝ ¨ û­Å³Ý­¹³­ÏáõÙ ³ÛÝ Ùï³­íá­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ, áí­ù»ñ ³½­·ÇÝ ¿ÇÝ Í³­é³­ÛáõÙ: ºíë Ù»Ï ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõÃÛáõÝ: سݭã»ëï­ñáõ٠سݭó߭ Û³ÝóÝ ³éÝã­í»É, ·áñͭݳ­Ï³Ý ѳ­ñ³­µ»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¿ñ ѳë­ï³­ï»É ³ñ¨Ùﳭѳ­Û»­ñÇ Ñ»ï áõ Ýñ³Ý­óÇó ëá­íá­ñ»É áã ÙdzÛÝ µÇ½­Ý»ë í³­ ñ»­Éáõ ³­é³­ç³­íáñ Ù»­Ãá¹­Ý»ñ, ³Ûɨ ³½­·³­å³Ñ­å³­ÝáõÃÛáõÝ, í³ë­ ﳭϳ­ÍÁ ³½­·Ç ϳ­ñÇù­Ý»­ñÇÝ, µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛ³­ÝÁ Ù³ë­Ñ³­Ý»­Éáõ ÙÕáõÙ: ºí ³­Ñ³ ³Ù­µáÕç Ï۳ݭùÇ Áݭóó­ùáõÙ »ñ­µ»ù ïáõñù ãïí»ó ³ñ¨»­É³­Ñ³Û-³ñ¨Ùï³­Ñ³Û å³ñ­ï³¹ñ­í³Í ï³­ñ³Ý­ç³ï­Ù³­ÝÁ (ѳ­å³­óáõÛó` ï»°ë î. ²ñ­÷dzñ­Û³­ÝÇ §Îáí­Ï³­ë»³Ý ÛÇ­ß³­ï³Ï­Ý»­ ñ¿ë¦ ·ñí³Í­ùáõÙ Ãí³ñÏ­í³Í سݭó߭۳ݭóÇ µ³­ñ»­Ï³Ù ÙÇ ß³ñù ³ñ¨Ùﳭѳ­Û»­ñÇ ³­ÝáõÝ­Ý»­ñÁ): Üñ³ ѳ­Ù³ñ Ù»­ÏÁݹ­ÙÇßï Ùݳó Ñ³Û Áݹ­Ñ³­ñ³­Ï³Ý ѳë­Ï³­óáõÃÛáõ­ÝÁ` ³­é³Ýó µÝ³­ÏáõÃÛ³Ý í³Û­ñÇ áõ ùñÇë­ïá­Ý»³­¹³­í³­Ý³­µ³­Ý³­Ï³Ý å³ï­Ï³­Ý»­ÉáõÃÛ³Ý: سݭó߭۳ݭóÁ µ³­ó³­éÇÏ ¿ Ù»Ï ³ÛÉ Ç­Ù³ë­ïáí. ݳ, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, ³ÛÝ »­½³­ÏÇ­Ý»­ñÇó ¿, áí ɳۭݳ­Í³­í³É Ï»ñ­åáí û·­ÝáõÃÛ³Ý

Ó»éù ¿ñ ٻϭÝáõ٠ݳ¨ ³Û­É³½­·Ç­Ý»­ñÇÝ: ê»­ÙÇ­ñ»­ã»Ýë­ÏÇ Ù³ñ­½Ç í³ñ­ ã³­Ï³Ý Ï»Ýï­ñáÝ ì»ñ­ÝÇ ù³­Õ³­ùÇ »ñÏ­ñ³­ß³ñ­ÅÇó ïáõ­Å³Í­Ý»­ñÇÝ, سñ­ïÇ­ÝÇÏ ÏÕ½áõ Ññ³µ­ËÇ Å³ÛÃù­Ù³Ý, Ø»­ëǭݳ­ÛÇ »ñÏ­ñ³­ß³ñ­ÅÇ Ñ»ï¨³Ýù­Ý»­ñÇ Ñ³Õ­Ã³­Ñ³ñ­Ù³Ý, íñ³­óÇ­Ý»­ñÇÝ ïñ³­Ù³¹­ñ³Í ·áõ­ Ù³ñ­Ý»ñÝ ³Û¹ Ù³­ëÇÝ »Ý íϳ­ÛáõÙ: ¸³ áõ­ñÇ­ßÇ ó³íÝ áõ ϳ­ñÇùÝ ÁÝ­ ϳ­É»­Éáõ áõ­Ý³­ÏáõÃÛáõÝ ¿ñ: ¸³ µ³­ñ»­ñ³­ñáõÃÛáõÝ ¿ñ` ³­é³Ýó ë³Ñ­ ٳݭݻ­ñÇ: ²Ù­µáÕç í»­ñá­ß³­ñ³¹ñ­Û³­Éáí ³­Ù»Ý¨ÇÝ Ýå³­ï³Ï ãáõ­Ý»Ù سݭ ó߭۳ݭóÇÝ ëñµ³ó­Ý»É, ÏñÏÝáõÙ »Ù` Ó·ïáõÙë ¿ Ýñ³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ Ý»É ³­Ý³­ã³­éá­ñ»Ý: ²Ûë Ç­Ù³ë­ïáí å»ïù ¿ Ëá­ë»Ù ÙÇ »ñ¨áõÛ­ÃÇ Ù³­ ëÇÝ, áñÝ ³ÛÅ­Ù»³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý ï»­ë³­Ï»­ïÇó ËÇëï ϳñ¨áñ ¿ ¨ áñÝ ³Ý­í³­ÝáõÙ »Ù 쳭ۻɭùÇ ·áñ­ÍáÝ: Êáë­ùÁ ë»­÷³­Ï³Ý ϳ­åÇ­ï³­ÉÁ ë»­÷³­Ï³Ý í³­Û»Éù­Ý»­ñÇÝ Í³­é³­ Û»ó­Ý»­Éáõ, ÷áÕÝ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ѳ­×áõÛù­Ý»­ñÇÝ ¨ ³½­·³­ÛÇÝ, ѳ­ë³­ñ³­ ϳ­Ï³Ý Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÇÝ ïñ³­Ù³¹­ñ»­Éáõ ѳ­ñ³­µ»­ñ³Ï­óáõÃÛ³Ý Ù³­ ëÇÝ ¿: ¶á­ÛáõÃÛáõÝ áõ­ÝÇ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ Ñ³­ñ³ï¨ å³Û­ù³ñ ѳ­ñáõëï­ Ý»­ñÇ ¨ ³Õ­ù³ï­Ý»­ñÇ, ÷áù­ñ³­ÃÇí ¹ñ³­Ù³­ï»­ñ»­ñÇ ¨ ÙÇ­ÉÇá­Ý³­íáñ ¹ñ³­Ù³­½áõñÏ­Ý»­ñÇ ÙÇç¨: ì»ñ­çÇÝ­Ý»ñë ѳ­Ù³­ñáõÙ »Ý, áñ ï»­ÕÇ ¿ áõ­Ý»­ó»É Ññ»­ß³­íáñ ³­Ý³ñ­¹³­ñáõÃÛáõÝ, ã»Ý ϳ­ñá­Õ³­Ýáõ٠ѳßï­í»É Ç­ñ»Ýó íǭ׳­ÏÇ Ñ»ï ¨ 峭ѳݭçáõÙ »Ý í»­ñ³­µ³ß­ËáõÙ: ´³­ó³ñ­ Ó³­Ï³­å»ë ã»Ý ÁÝ­¹áõ­ÝáõÙ, áñ Ù³ñ¹Ý Çñ ϳ­åÇ­ï³­ÉÁ ß³ï ¹»å­ù»­ ñáõÙ í³ë­ï³­Ï»É ¿ ³ñ­¹³ñ ùñïÇÝ­ùáí (¹³ ѳϭí³Í »Ý ѳ­Ù³­ñ»­Éáõ ˳ñ­¹³­ËáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ, ½»Õ­Í³­ñ³­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ, Ù»­ù»­Ý³­ÛáõÃÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ³ñ¹­ÛáõÝù) ¨ ϳ­åÇ­ï³­ÉÇë­ïÇÝ §½ñÏáõÙ¦ ë»­÷³­Ï³­ÝÁ í³­Û»­ É»­Éáõ Ç­ñ³­íáõÝ­ùÇó: سݭó߭۳ݭóÁ ϳ­åÇ­ï³­ÉÇë­ïÇÝ µÝá­ñáß ³Ý­ëá­íáñ Ùï³­Í»­É³­ Ï»ñ­åáí ëá­íá­ñ³­Ï³Ý ٳѭϳ­Ý³­óáõ ¿ñ` Çñ û­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáí áõ Ãáõ­ ÉáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáí (´»­ÝÇÏ í³ñ­¹³­å»­ïÁ ·ñáõÙ ¿. §Ø³ñ¹ ¿ñ سݭó߭ »³­ÝÁ ¨ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ ³Ý­Ñ³­ï³­Ï³Ý ë˳­É³Ýù­Ý»ñÝ ³Ý­Í³­Ýûà ã¿ÇÝ Ç­ñ»Ý¦): ´³Ûó ݳ í³ë­ï³­Ï»É ¿ñ í³­Û»­É»­Éáõ Ç­ñ³­íáõÝ­ùÁ: ². ê³­ñáõ­Ë³­ÝÁ ÝßáõÙ ¿ »ñ­Ïáõ §Ãáõ­ÉáõÃÛáõݦ` óï­ñá­ÝÁ ¨ µñÇç ÃÕó­Ë³­ÕÁ: º­Ã» ³­é³­çÇ­ÝÁ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ å³ñ½ Ññ³­åáõ­ñ³Ýù ¿, ÇëÏ Ñ³Û Ã³ï­ñá­ÝÇ Ñ³Ý­¹»å` ݳ¨ ³­ç³Ï­óá­Õ³­Ï³Ý, ³­å³ »ñÏ­ñáñ­ ¹ÇÝ Ïáõ­½»­Ý³­ÛÇ ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³É ùÇã ³­í»­ÉÇ Ñ³Ý­·³­Ù³­Ýá­ñ»Ý: ´ñÇ­çÁ áã û Ùá­É³­Ë³Õ ¿, ³ÛÉ` Çݭﻭɻϭïá­õ³É Ù³ñ­½³Ó¨: γ­ ÝáÝ­Ý»­ñÇ µ³ñÓñ µ³ñ­¹áõÃÛ³Ùµ áõ é³½­Ù³­í³­ñáõÃÛ³Ý Ù³­Ï³ñ­ ¹³­Ïáí, 峭ﳭѳ­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý Ýí³½ ·áñ­Íá­Ýáí ³Û¹ ÃÕó­Ë³­ÕÁ 峭ѳݭçáõÙ ¿ Ññ³­ß³­ÉÇ ÑÇ­ßá­ÕáõÃÛáõÝ, ïñ³­Ù³­µ³­Ý³­Ï³Ý Ùï³­ Í»­É³­Ï»ñå, ѳ­í³­Ý³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý ï»­ëáõÃÛ³Ý ïÇ­ñ³­å»­ïáõÙ: ´ñÇ­ çÁ ÙÇ³Ï ÃÕó­Ë³ÕÝ ¿, á­ñÁ ØÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ û­ÉÇÙ­ådz­Ï³Ý Ïá­ÙÇ­ï»Ý ׳­Ý³­ã»É ¿ áñ­å»ë Ù³ñ­½³Ó¨ áõ ѳ­í³­ë³­ñ»ó­ñ»É ߳˭ٳ­ïÇÝ:

²Û­ëûñ ³Ýó­Ï³ó­íáõÙ »Ý ÙÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ Ùñó³­ß³­ñ»ñ, ºí­ñá­å³­ÛÇ, ³ß­Ë³ñ­ÑÇ ³­é³ç­ÝáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¨ û­ÉÇÙ­ådz­¹³: ´ñÇ­çÁ Ñá­ñÇÝ­í»É ¿ ²Ý·­Édz­ÛáõÙ ¨ áõ­ÝÇ ï³­ñ³­ï»­ë³Ï­Ý»ñ: 1887Ã. ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ ³­é³­çÇÝ ³Ý­·³Ù Ññ³­å³­ñ³Ï­í»­óÇÝ µñÇç-íÇë­ÃÇ Ï³­ ÝáÝ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ßáõ­ïáí ϳ­ï³­ñ»É³­·áñ­Í»ó áÙÝ øñ³áõ­ýáñ¹ áõ ëï»Õ­Í»ó µñÇç-³­×áõñ­¹Á: ÐÇ­Ù³ ϳ­ë»Ù ³­Ù»­Ý³­½³ñ­Ù³­Ý³­ÉÇÝ` سݭó߭۳ݭóÁ µñÇ­çÇ åñá­ý»­ëÇá­Ý³É ¿ñ: Æñ ˳­ÕÁÝ­Ï»ñ ýñ³Ý­ëdz­óÇ øñÇë­ïÇ³Ý ¶áë­ É»­ÝÇ Ñ»ï ݳ ö³­ñÇ­½áõÙ Ù³ë­Ý³Ï­ó»É ¿ ÙÇ ù³­ÝÇ ³­é³ç­ÝáõÃÛáõÝ­Ý»­ ñÇ, ¨ ³å­ß»­óáõ­óÇãÝ ³ÛÝ ¿, áñ Ýñ³Ýó Ó»éù µ»­ñ³Í ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»­ñÁ ³­é³Û­ëûñ Ùݳ­ÛáõÝ ï»Õ áõ­Ý»Ý µñÇ­çÇ Ñ³­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ í³ñ­Ï³­ ÝÇ­ß³­ÛÇÝ ³Õ­Ûáõ­ë³­ÏáõÙ: î³ñ­µ»ñ ï»­ë³Ï­Ý»­ñÇ ³ë­ïǭ׳­Ý³­Ï³ñ­ ·áõÙ, 2009-2010ÃÃ. ïí۳ɭݻ­ñáí, سݭó߭۳Ýó-¶áë­É»Ý ½áõÛ­·Á ½µ³­Õ»ó­ÝáõÙ ¿ 108-ñ¹, 212-ñ¹ ¨ 637-ñ¹ ­ï»­Õ»­ñÁ... ´ñÇç ¿ÇÝ Ë³­ÕáõÙ ¾Û­½»Ý­Ñ³á­õ»­ñÁ, â»ñ­ãÇ­ÉÁ, ѳÛï­ÝÇ µñÇ­çÇëï­ Ý»ñ »Ý ´ÇÉ ¨ Ðǭɳ­ñÇ øÉÇÝ­ÃáÝ­Ý»­ñÁ, ú­Ù³ñ Þ³­ñÇ­ýÁ: ´ñÇç ¿ñ ˳­Õáõ٠ݳ¨ سݭó߭۳ݭóÁ, ¨ ¹³ Ýñ³ §Ãáõ­ ÉáõÃÛáõÝݦ ¿ñ: *** γñ­ÍáõÙ »Ù, سݭó߭۳ݭóÇ Ù³­ëÇÝ ·ñí³Íùë û­ñÇ ÏÉÇ­Ý»ñ, »­Ã» ãßá­ß³­÷»Ç ³ñ­¹Ç³­Ï³Ý ÙÇ ËݹÇñ ¨ë: г­×³Ë ëïÇå­í³Í »Ù »­Õ»É å³­ï³ë­Ë³­Ý»­Éáõ Ñ»ï¨Û³É ѳñ­óÇÝ` ÇÝ­ãáõ± سݭó߭۳ݭóÁ (¨ áã ÙdzÛÝ Ý³) µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝ ãÇ Ï³­ï³­ ñ»É ºñ¨³­ÝáõÙ, ºñ¨³­ÝÇ Ý³­Ñ³Ý­·áõÙ: ²Û¹ ѳñ­óÁ í³­Õáõó ¿ Í³­·»É: ¸»é¨ë 1911Ã. §Ðá­íÇï¦ ß³­µ³­Ã³­Ã»ñ­ÃáõÙ (Ã. 1) س­ñdz٠س­ïÇÝ­ ۳ݭóÁ ïå³·­ñ»ó §Ð³Û µ³­ñ»­ñ³ñ­Ý»­ñÇ áõ­ß³¹­ñáõ­Ã»³Ý¦ Ñá¹­í³­ÍÁ, áõñ Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ë ³ë­í³Í ¿ñ. §Ä³­Ù³­Ý³­Ï³­ÏÇó Ñ³Û µ³­ñ»­ñ³ñ­ Ý»­ñÇ Ù¿ç ß³ï ѳ­½á­õ³­·Çõï »Ý ½áõï ³½­·³­ÛÇÝ µ³­ñ»­ñ³ñ­Ý»ñ, á­ñáÝù Ù»ñ Åá­Õáíñ­¹Ç Çë­Ï³­Ï³Ý ϳ­ñÇù­Ý»­ñÁ ³ã­ùÇ ³­é³ç áõ­Ý»­Ý³­ÛÇÝ: ÖÇßï ¿, ϳ­éáõ­ó³­ÝáõÙ »Ý »­Ï»­Õ»­óÇ­Ý»ñ, ÑÇ­õ³Ý­¹³­Ýáó­Ý»ñ, û·­ ÝáõÙ ï³­é³­å»³É Ñ³Û áõ­ë³­ÝáÕ­Ý»­ñÇÝ, µ³­ÝáõÙ ³Ûɨ³ÛÉ ïÇ­åÇ ¹åñáó­Ý»ñ, µ³Ûó ³Ûë µá­Éá­ñÁ Ù»Í Ù³­ë³Ùµ Ù³Ûñ »ñÏ­ñÇó ¹áõñë, Ñ»­éáõ Ù»ñ Åá­Õáíñ­¹Ç Íá­óÇó: ²­é³ç µ»­ñ»Ýù ÙÇ »ñ­Ïáõ ÷³ëï: ÂÇý­Éǽ ù³­Õ³­ùÁ ìñ³ë­ï³­ÝáõÙÝ ¿: Ø»Ýù ³Ûë­ï»Õ ÑÇÙ­Ý»É »Ýù ³ã­ùÇ ÁÝÏ­ÝáÕ ÏáõÉ­ïáõ­ñ³­Ï³Ý-µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­ Ý»ñ: Ø¿Ï Ñ³ñó­ÝáÕ ÉÇ­ÝÇ, ÿ ÇÝ­ãáõ± ³Ûë ³­Ù»­ÝÁ ³Ûë­ï»Õ` ÂÇý­ÉÇ­ ½áõÙ: ØDZÿ ãáõ­ÝÇÝù Ù»Ýù Ù»ñ ѳۭñ»­ÝÇ Ñá­ÕÁ, ÙDZÿ ³Ý­Ï³­ñ»­ÉÇ ¿ñ ³Û¹ µá­Éáñ µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ ѳë­ï³­ï»É Ù»ñ ÍÝݹ³­í³Û­ñáõÙ, û­ñÇ­Ý³Ï ºñ¨³­Ý»³Ý ݳ­Ñ³Ý­·áõÙ, áõñ 600.000

Ñ³Û ¿ ³å­ñáõÙ: ⿱ áñ ³­õ»­ÉÇ ÙÇïù Ïáõ­Ý»­Ý³ñ ÿ ÑÇ­õ³Ý­¹³­Ýáó, ÿ ³Õ­ù³­ï³­Ýáó, ÿ óï­ñáÝ ¨ ÿ ÝÙ³Ý ÏáõÉ­ïáõ­ñ³­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõ­ ÃÇõÝ­Ý»ñ Ù»ñ ²­ñ³­ñ³­ï»³Ý ¹³ß­ïáõÙ ÑÇÙ­Ý»É, áñ á­Õá­Õ³Í-óá­Õ³Í ¿ ѳ­Ûáó ³­ñÇõ­Ýáí ¨ µÝÇÏ Ñ³­Ûáó ûñ­ñ³ÝÝ ¿: Üá­ñ»­ñáõÙë ï»ë­Ý»­Éáí Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÇ Ñá­Û³­Ï³å ß¿Ý­ùÁ ϳ­éáõ­óá­õ³Í ÌÙÇÝ­¹³ ¸³­õÇ­ÃÇ Ñ³Ý­¹¿­åÁ, ³­Ï³­Ù³Û Ùïùáíë ³Ý­ ó³õ, ÿ ÇÝ­ãáõ± ³Û¹­åÇ­ëÇ ÙÇ ëù³Ý­ã»­ÉÇ ³­å³­ñ³Ýù ¿É ãÇ ßÇÝ­õáõÙ ÓÇõ­ ݳ­å³ï ²­ñ³­ñ³­ïÇ ¹Ç­Ù³ó: êË³É »Ý ·áñ­ÍáõÙ Ù»ñ Ñ³Û µ³­ñ»­ñ³ñ­Ý»­ñÁ ½³ñ­¹³­ñ»­Éáí, ßù»­ Õ³ó­Ý»­Éáí ³ÛÝ ù³­Õ³ù­Ý»­ñÁ, áõñ Ù»½ ݳ­ÛáõÙ »Ý Ë¿Ã ³ã­ùáí ¨ í¿­×Ç »Ý µéÝõáõÙ Ù»½ Ñ»ï, ÿ ¹³ Ç­ñ³Ýó å³ï­Ù³­Ï³Ý Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³ùÝ ¿, Ç­ñ³Ýó ûñ­ñ³­ÝÁ ¨ Ù»Ýù ÙdzÛÝ §»Ï­õáñ­Ý»ñ¦ »Ýù: г­ßá­õ»­ó¿°ù áñ­ù³Ý ¹ñ³Ù ¿ ͳ˭ëá­õ³Í ѳ­Û»­ñÇ ·ñå³­ÝÇó ½³ñ­¹³­ñ»­Éáõ, ßù»­Õ³ó­Ý»­Éáõ ³Û¹ ù³­Õ³­ùÁ: ØDZÿ ³­õ»­ÉÇ É³õ ã¿ñ ÉÇ­ ÝÇÉ ¹ñ³ ·¿Ã Ï¿­ëÁ, ÏÇ­ëÇ-Ï¿­ëÁ áõÕ­Õ»É ¹¿­åÇ ºñ¨³­Ý»³Ý ݳ­Ñ³Ý­·Á, ³ÛÝ­ï»Õ ·áñ­Í³¹­ñ»É: Ø»ñ ³½­·Á ³­Ù»Ý ÏáÕ­ÙÇó ¹Åµ³Õ¹ ³½· ¿, Ý³Ë ¨ ³­é³ç ¹Åµ³Õ¹ ¿ Çñ ½³­õ³Ï­Ý»­ñÇó ѳëó­ñ³Í íݳë­Ý»­ñáí ÿ° ÝÇõ­Ã³­å¿ë ¨ ÿ° µ³­ ñá­Û³­å¿ë. ÛÇ­ß»Ýù í»ñ­çÇÝ Ùûï »ñ­Ïáõ ï³ë­Ý»³­ÏÇ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ³­Õ¿ï­Ý»­ñÁ î³×­Ï³ë­ï³­Ýáõ٠ÿ ³Ûë­ï»Õ: ²­ë³Í ¿` ÇÝã Ù³ñ¹ Çñ ·ÉËÇÝ Ï³­ÝÇ, ¹áõß­Ù³­ÝÁ ãÇ ³­ÝÇ ¨ ѳ­Û»­ñÇ í»­ñ³­µ»ñ­Ù³Ùµ ß³ï ×Çßï ¿ ³Û¹ ³­ë³Í: Ø»Ýù ÇÝù­Ý»ñë Ù»ñ ïáõ­ÝÁ ù³Ý­¹áõÙ »Ýù, ³­Ù»Ý µ³Ý ï³ÏÝ áõ íñ³Û »Ýù ³­ÝáõÙ ¨ ³­å³ ½³ñ­Ù³­ÝáõÙ, áñ ÷ɳ­ï³Ï­Ý»­ñÇ ï³ÏÝ »Ýù ÙÝáõÙ: ´³Ûó ÃáÕ­Ý»Ýù ³Û¹, ³Ýó­Ý»Ýù Ñ³Û µ³­ñ»­ñ³ñ­Ý»­ñÇÝ: ÞÇáۨݻ­ñÁ, ØÇñ­½áۨݻ­ñÁ, ²­ÙÇ­ñáí­Ý»­ñÁ, ²­µÇ­ëá­Õá­Ùáí­Ý»­ñÁ, س­ïÇ­Ýáí­Ý»­ñÁ, ޳٭˳­ñáí­Ý»­ñÁ ¨ ³ÛÉù ÂÇý­Éǽ ù³­Õ³­ùÇÝ Ýá­õÇ­ ñ»É »Ý ³­Ñ³­·ÇÝ ·áõ­Ù³ñ­Ý»ñ, ϳ­Éá­õ³Í­Ý»ñ, ÙÇÝã­¹»é Ù»ñ Ñ³Û »­Ï»­ Õ»­óÇ­Ý»­ñÁ ³Ý­ßáõù »Ý, »­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý-Í˳­Ï³Ý ¹åñáó­Ý»­ñÁ` ³Õ­ ù³ï, Ñ³Û µ»Õ٭ݳ­õáñ ·ñ³­·¿ï­Ý»ñ` ÙïùÇ ³Û¹ ã³ñ­ù³ß Ù߳ϭݻ­ñÁ, ѳ­ë³Í »Ý í»ñ­çÇÝ ãù³­õá­ñáõ­Ã»³Ý: àñ­ù³¯Ý ·­ñ³­·¿ï­Ý»ñ áõ­ÝÇÝ Éáõñç ·ñ³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³Ýù­Ý»ñ, áñ ÉáõÛë ã»Ý ï»ë­ÝáõÙ` ÙÇ­çáó­Ý»ñ ãáõ­Ý»­Ý³­Éáí: ¶Çõ­Õ³­óÇáõ­ÃÇõ­ÝÁ ãù³­õá­ñáõ­Ã»³Ý Ù¿ç ¿` ãÇ­Ù³­Ý³­Éáí Çñ Ñá­ÕÁ ³­õ»­ÉÇ ³ñ­¹Çõ­Ý³­µ»ñ ¹³ñÓ­Ý»­Éáõ: ºõ Ñ³Û Åá­Õá­íáõñ­¹Á Ùݳ­ó»É ¿ í»­ñÇÝ ³ë­ïǭ׳­ÝÇ ï·¿ï, ³Ý­ÏÇñà ¨ ³Û¹ ÇëÏ å³ï­×³­éáí` µÇñï: Ø»ñ µÝÇÏ Åá­Õá­íáõñ­¹Á Çñ ѳۭñ»­ÝÇ­ùáõÙ ½ñÏá­õ³Í ¿ ³­Ù»Ý µ³­ ÝÇó: ܳ ãáõ­ÝÇ á°ã ÑÇ­õ³Ý­¹³­Ýáó, á°ã ³Ý­Ï»­É³­Ýáó, á°ã áñ­µ³­Ýáó, á°ã »ñÏ­ñ³­·áñ­Í³­Ï³Ý áõ ·Çõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ¹åñáó­Ý»ñ ¨ áã ³ÛÉ

ÏáõÉ­ïáõ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ áõ ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ: Î³Û ³Û¹ µá­Éá­ñÁ` ѳ­ÛÇ Ó»é­ùáí ßÇ­Ý³Í áõ ³­Ñ³­·ÇÝ ·áõ­Ù³ñ­Ý»ñ ͳ˭ëá­õ³Í, 볭ϳÛÝ ³ÛÝ­ï»Õ, ³ÛÝ »ñÏ­ñáõÙ, ³ÛÝ ù³­Õ³­ùáõÙ, áõñ ѳ­Û»­ñÁ Ëáñà »Ý µÝÇÏ Åá­Õáíñ­¹ÇÝ, §»Ï­õáñ¦ »Ý: Ø»½ ѳñ­Ï³­õáñ ã»Ý ÝÙ³Ý µ³­ñ»­ñ³­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ, á­ñáÝó ³­ÝáõÝ­ Ý»­ñÁ áã ÿ ѳ­Û»­ñÇ, ³ÛÉ û­ï³ñ­Ý»­ñÇ óáõ­ó³­ÏáõÙ ßáõ­ïáí Çë­å³é çÝçá­õ³Í ÏÁ ÉÇ­Ý»Ý: Ø»½ ѳñ­Ï³­õáñ »Ý Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç ϳ­ñÇ­ùÁ ½·³­óáÕ µ³­ñ»­ñ³ñ­Ý»ñ: Ð³Û µ³­ñ»­ñ³ñ­Ý»°ñ, Ó»ñ áõ­ß³¹­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ ¹³ñÓ­ñ¿ù ¹¿­åÇ Ù»ñ Ù³Ûñ »ñ­ÏÇ­ñÁ, ¹¿­åÇ ²Û­ñ³­ñ³­ïÁ, ¹¿­åÇ ºñ¨³­Ý»³Ý ݳ­Ñ³Ý­·Á, áõñ ѳ­Ûáõ­Ã»³Ý ÑáÍ µ³½­Ùáõ­ÃÇõ­ÝÁ ï³­é³­åáõÙ ¿ ï·Ç­ïáõ­Ã»³Ý ¨ Ãßáõ­ ³­éáõ­Ã»³Ý Ù¿ç: ²ÛÝ­ï»Õ åÇ­ïÇ Ï³Ý·­Ý»Ý Ù»ñ ³­å³­·³Û µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­Ã»³Ýó ÏáõÉ­ïáõ­ñ³­Ï³Ý Ïá­ÃáÕ­Ý»­ñÁ¦: ²Û­ëûñ, XXI ¹³­ñáõÙ, ³Ýѭݳñ ¿ ãÁÝ­¹áõ­Ý»É ß³­ñ³¹ñ­í³­ÍÇ ³ñ­¹³­ ñ³­óÇáõÃÛáõ­ÝÁ, Ù³­Ý³­í³Ý¹ Ñá¹­í³­ÍÇ ÉáõÛ­ëÁݭͳ­Ûáõ­ÙÇó ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ Ûáà ﳭñÇ ³Ýó ϳ­é³­ç³­Ý³­ÛÇÝ Ýáñ Ç­ñá­ÕáõÃÛáõÝ­Ý»ñ. г­Û³ë­ï³­ ÝÇ Ð³Ý­ñ³­å»­ïáõÃÛáõ­ÝÁ ï³ñ­ñ³­Ï³Ý ·á­ÛáõÃÛ³Ý å³Û­ù³ñ ÏÙÕ»ñ, ´³ù­íáõÙ Ãáõñ­ù»ñÝ áõ ó­Ã³ñ­Ý»­ñÁ ó»­Õ³ë­å³­ÝáõÃÛ³Ý Ï»Ý­Ã³ñ­ Ï»ÇÝ ï»­ÕÇ Ñ³­ÛáõÃÛ³­ÝÁ ¨ Ç­ñ»Ýó ³ñ­Ûáõ­Ýáï ëíÇÝ­Ý»­ñáí Ïëï»Õ­ Í»ÇÝ ²¹ñ­µ»­ç³­ÝÇ Ð³Ý­ñ³­å»­ïáõÃÛáõ­ÝÁ, ÇëÏ ìñ³ë­ï³­ÝáõÙ µá­Éáñ Ñݳ­ñ³­íáñ ¨ ³Ýѭݳñ ÙÇ­çáó­Ý»­ñáí ¹áõñë ÏÙÕí»ñ Ñ³Û ï³ñ­ñÁ: ØÇÝã ³Û¹, 볭ϳÛÝ ËݹÇñÝ ³ÛÉ Ñ³ñ­ÃáõÃÛ³Ý íñ³ ¿ñ, ³ÛÉ µ³­ó³­ ïñáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ñ: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ÏáÕ­ÙÇó ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³­ëÇ Ýí³­ ×áõ­ÙÁ áõ ºñ¨³­ÝÇ, ´³ù­íÇ ¨ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ý³­Ñ³Ý·­Ý»­ñÇ Ï³½­Ù³­íá­ ñáõ­ÙÁ ¿³­Ï³Ý ³½­¹»­óáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­ó³Ý ѳ­ÛáõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³ñ: ØÇÝã ³ñ¨Ùﳭѳ­ÛáõÃÛáõÝÝ úë­Ù³Ý­Û³Ý Âáõñ­ùdz­ÛáõÙ å»­ï³­Ï³Ý Ù³­ ϳñ­¹³­Ïáí ³ñ­Å³­Ý³­ó³í ѳ­É³Í­Û³­ÉÇ, Ç­ñ³­í³­½áõñ­ÏÇ, Ïá­ïá­ñ³Í­ Ý»­ñÇ áõ ó»­Õ³ë­å³­ÝáõÃÛ³Ý »Ý­Ã³­Ï³­ÛÇ Ï³ñ­·³­íǭ׳­ÏÇ, ³ñ¨»­É³­ ѳ­ÛáõÃÛáõ­ÝÁ ѳÛïÝ­í»ó Ç­ñ³­í³­Ï³Ý, ïÝﻭ볭ϳÝ, Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ Ñ³­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ѳ­í³­ë³ñ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ ¨ Ó»éù µ»­ñ»ó å»­ ﳭϳ­ÝáõÃÛ³Ý ½·³­óá­ÕáõÃÛáõÝ: º­Ã» ѳ߭íÇ ³é­Ý»Ýù ݳ¨, áñ ѳ­ ÛáõÃÛáõ­ÝÁ ¹³­ñ»ñ ß³­ñáõ­Ý³Ï ³å­ñáõÙ ¿ñ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ áõ ´³ù­íáõÙ, ѳ­Ûáó µ³­½áõÙ ë»­ñáõݹ­Ý»ñ ³Ûë­ï»Õ ¿ÇÝ ÍÝí»É, ³­å³ ѳ­Ù»­Ý³ÛÝ ¹»åë ¹ñ³­Ù³­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ë³­íÁ ѳۭñ»­ÝÇù ¿ñ ѳ­Ù³­ ñáõÙ ÍÝݹ³­í³Û­ñÁ ¨ ѳۭñ»­Ý³­ëÇ­ñ³­Ï³Ý ÙÕáõÙ­Ý»ñ ã¿ñ ï³­ÍáõÙ ºñ¨³­ÝÇ Ñ³Ý­¹»å: س­Ý³­í³Ý¹ áñ éáõ­ë³­Ï³Ý Ç߭˳­ÝáõÃÛáõÝÝ ÇÝ­ ùÁ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Éáõñç Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñ ã¿ñ ϳ­ï³­ñáõÙ, ïÝï»­ë³­ å»ë ã¿ñ ½³ñ­·³ó­ÝáõÙ ºñ¨³­ÝÇ Ý³­Ñ³Ý­·Á, ³ÛÝ Ñ³­Ù³­ñ»­Éáí µáõ­ ý»­ñ³­ÛÇÝ ·á­ïÇ, ³­å³­·³ é³½­Ù³­Ï³Ý µ³­ËáõÙ­Ý»­ñÇ Ã³­ï»­ñ³­µ»Ù:

²Ûë­åÇ­ëÇ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõÙ Ñ³Û ¹ñ³­Ù³­ï»ñ-µ³­ñ»­ñ³ñ­Ý»­ñÇó (³Û¹ ÃíáõÙ ¨` سݭó߭۳ݭóÇó) ³Ïݭϳ­É»É, û Ýñ³Ýù ·áñ­Íáõ­ Ý»áõÃÛáõÝ Í³­í³­É»ÇÝ Ý³¨ ºñ¨³­ÝáõÙ, ÏÝß³­Ý³­ÏÇ å³­Ñ³Ý­ç»É ³½­·³­ÛÇÝ-ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý Ñ»­é³­ï»­ëáõÃÛáõÝ, ÇÝ­ãÇó Ýñ³Ýù ½áõñÏ ¿ÇÝ: à­ñáí­Ñ»ï¨ ·á­ÛáõÃÛáõÝ ãáõ­Ý»ñ Ó­¨³­íáñ­í³Í ³½­·³­ÛÇÝ ·³­Õ³­ ÷³­ñ³­Ëá­ëáõÃÛáõÝ. Ù»Ýù ãáõ­Ý»­ó³Ýù Ññ»³­Ý»­ñÇ ÝÙ³Ý å»­ï³­Ï³­ ݳë­ï»ÕÍ Ï³­åÇ­ï³­ÉÇëï­Ý»ñ:

*** سݭó߭۳ݭóÁ µ³­ñ»­ñ³­ñáõÃÛáõÝ ¿ ë÷é»É ßáõñç 45 ï³­ñÇ ¨, Áëï Ù»ñ áã-ëå³­éÇã ѳ߭í³ñ­ÏÇ, ïñ³­Ù³¹­ñ»É Çñ ϳ­ñá­ÕáõÃÛ³Ý ·ñ»­Ã» 10%-Á: Þ³±ï­ ¿ ¹³, û` ùÇã: гñ­ó³¹­ñáõÙÝ ÇÝ­ùÁ ×Çßï ã¿, Ëáë­ùÁ å»ïù ¿ í»­ñ³­µ»­ñÇ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï ³­Ý»É-ã³­Ý»­ÉáõÝ: ܳ ³­Ù»Ý ï³­ñÇ êµ. ÌÝÝ¹Û³Ý ¨ ¼³ï­ÏÇ ïá­Ý»­ñÇ Ï³­å³Ï­óáõÃÛ³Ùµ ´³ù­íÇ Ñ³­Ûáó سñ­¹³­ëÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³­ÝÁ ÝíÇ­ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ñ 600 é., ÇëÏ é»³­É³­Ï³Ý ·Ç٭ݳ­½Ç³­ÛÇ Ñ³Û ³­ß³­Ï»ñ­ïÁ` Çñ û­ñ³­å³­ ÑÇÏ­Ý»­ñÇó ïÝï»­ë³Í 50 Ïá­å»­ÏÁ: ¶áõ­Ù³ñ­Ý»­ñÇ ï³ñ­µ»­ñáõÃÛáõ­ ÝÁ Ýß³­Ý³­ÏáõÃÛáõÝ ãáõ­ÝÇ, µ³­ñ»­ñ³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ·áõ­Ù³­ñÇ ã³­÷áí ãÇ á­ñáß­íáõÙ: Æë­Ï³­Ï³Ý µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ³ë­å³­ñ»½Ý ¿, áñ­ ï»Õ ãÏ³Ý áõ­Ý»ó­í³Í­ù³­ÛÇÝ, ¹³­ë³­ÛÇÝ, ¹Çñ­ù³­ÛÇÝ ³Ýçñ­å»ï­Ý»ñ, áñ­ï»Õ ïÇ­ñáõÙ ¿ ѳ­Ù³­Ñ³­í³­ë³­ñáõÃÛáõÝ, ù³Ý­½Ç ³­é³ç­Ý³­ÛÇ­ÝÁ ³½­·³­ÛÇÝ Ýå³­ï³­ÏÇÝ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃÛ³Ý ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»­ñáõ٠ͳ­ é³­Û»­Éáõ ÙÕáõÙÝ ¿, ³½­·³­ÛÇÝ ËݹǭñÁ Éáõ­Í»­Éáõ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃÛ³Ý Ó·ïáõ­ÙÁ: ²Ûë Ç­Ù³ë­ïáí سݭó߭۳ݭóÇ ÙÇ­ÉÇáÝ­Ý»­ñÁ ¨ Ùá­é³­ óáõÃÛ³Ý Ù³ïÝ­í³Í ÇÝã-áñ Ù»­ÏÇ Ïá­å»­ÏÁ ·ïÝíáõÙ »Ý ÙǨÝáõÛÝ Ñ³ñ­ÃáõÃÛ³Ý íñ³: ´³Ûó, ³Û­¹áõ­Ñ³Ý­¹»ñÓ, ÷áñ­Ó»Ýù å³­ï³ë­Ë³­Ý»É` سݭó߭ ۳ݭóÇ ÝíÇ­ñ³­µ»­ñ³Í 10%-Á ß³±ï­ ¿ñ, û` ùÇã: º­Ã» Ñá­Õ³·Ý­¹ÇÝ ë÷éí³Í ѳ­Û»­ñÝ Ç­ñ»Ýó ϳ­ñá­ÕáõÃÛ³Ý 1%-Á ïñ³­Ù³¹­ñ»ÇÝ Ð³­ Û³ë­ï³­ÝÇ Ð³Ý­ñ³­å»­ïáõÃÛ³­ÝÁ` ¹³­ñ³­ÓÇ· ³½­·³­ÛÇÝ Ýå³­ï³Ï­ Ý»­ñÇ Ç­ñ³­·áñÍ­Ù³Ý Ñ»­Ý³­¹³ß­ïÇÝ, ³­å³ ³Û­ëûñ Ù»ñ »ñ­ÏÇñÝ ³ß­Ë³ñ­ÑÇ ½á­ñ»Õ å»­ïáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ ÏÉÇ­Ý»ñ...

̲­Üà­Â²¶­ðàô­Úàôܭܺð 16 *²å­ß»­ñáÝ­Û³Ý Ã»­ñ³ÏÕ­½áõ٠ݳí­Ã³­Ñ³Ý­ù»­ñÁ ·ïÝíáõÙ ¿ÇÝ êáõ­ñ³­Ë³Ý, ´³­É³­Ë³Ý, ê³­µáõÝ­ãÇ, èá­Ù³Ý, ´Ç­µÇ-лۭµ³Ã, ¼³µ­ñ³Ã ¨ ³ÛÉ ·Ûáõ­Õ³­Ï³Ý í³Û­ñ»­ñáõÙ: ܳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃ­Û³Ý ½³ñ­·³ó­Ù³Ý Ñ»ï ٻϭï»Õ ³Û¹ ³­Ù»­ ÝÁ Ùdzó­í»ó ¨ ëÏë»ó Ïáã­í»É ê¨ ù³­Õ³ù: **1 ÷áõ­ÃÁ=16,2 Ï·: ***1 ¹»ë­Û³­ïÇ­ÝÁ=1,092 ѳ: 17 *¸»-´áõñ Ȩ سñ­ïÇ­ÝÇ – 1877Ã. »­Õ»É ¿ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Ëá­ßá­ñ³­·áõÛÝ ·»­ï³­Ý³­í³­ÛÇÝ §Î³í­Ï³½ Ç Ø»ñ­Ïáõ­ñǦ (§Кавказ и Меркурий¦) ÁÝ­Ï»­ñáõ­ ÃÛ³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã-·áñ­Í³­Ï³­ÉÁ: **Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý äá­Õáë Ðáí­ë»­÷Ç (Гукасов Павел Осипович, 1858, Þáõ­ ßÇ-1937) - èáõ­ë³­Ï³Ý ϳÛë­ñáõÃ­Û³Ý ³­Ù»­Ý³³­Ï³­Ý³­íáñ ݳí­Ã³ñ­¹Ûáõ­Ý³­µ»­ ñáÕ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ, ´³ù­íÇ §Î³ëå­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõíÛáõݦ ýÇñ­Ù³­ÛÇ ë»­÷³­Ï³­ ݳ­ï»­ñÁ, ÙÇ ß³ñù ³ÛÉ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ áõ ýÇ­ Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ï³­éáõÛó­Ý»­ñÇ í³ñ­ãáõÃ­Û³Ý ³Ý­¹³Ù: 1890-1906, 1915-1917ÃÃ.` §´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­·áõ­Ù³ñ­Ý»­ñǦ ݳ­Ë³­·³Ñ, ´³ù­íáõÙ »­Õ»É ¿ å³ï­í³­íáñ ѳ߭ﳭñ³ñ ¹³­ï³­íáñ, ´³ù­íÇ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³Ý­Ý»­ñÇ Ñá­·³­µ³ñ­Ó³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹Ç ݳ­Ë³­·³Ñ: 1906-ÇÝ ÁÝïñ­ í»É ¿ ä»­ï³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹Ç ³Ý­¹³Ù (ÙÇÝ㨠1912Ã.) áõ ï»­Õ³­÷áË­í»É ä»­ï»ñ­ µáõñ·: 1912-Çó` ²­é³­ç³­¹Ç­Ù³­Ï³Ù Ïáõ­ë³Ï­óáõÃ­Û³Ý (²­é³­ç³­¹Ç­Ù³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Ïáõ­ë³Ï­óáõíÛáõÝ) Ï»Ýï­Ïá­ÙÇ ³Ý­¹³Ù: ²­é³­çÇÝ ³ß­Ë³ñ­Ñ³­Ù³ñ­ïÇ Å³­Ù³­Ý³Ï »­Õ»É ¿ è³½­Ù³ñ­¹Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý Ïá­ÙÇ­ï»Ç ³Ý­¹³Ù, »Õ­µáñ` ²µ­ñ³­Ñ³­ÙÇ Ñ»ï ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ Ó»éù ¿ µ»­ñ»É ÙÇ ·áñ­Í³­ñ³Ý áõ í»­ñ³­ë³ñ­ ù³­íá­ñ»É éÙµ³ñ­ï³¹­ñáõÃ­Û³Ý (шрапнель) ѳ­Ù³ñ: 1916-Çó` §èáõ­ë³­Ï³Ý ³é¨ïñ³³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý µ³Ý­ÏǦ ËáñÑñ­¹Ç ݳ­Ë³­·³Ñ: Ô»­Ï³­í³ñ å³ß­ïáÝ­Ý»ñ ¿ ½µ³­Õ»ó­ñ»É éáõ­ë³­Ï³Ý 13 ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ: 1916Ã. Ù³­ÛÇ­ëÇÝ ä»ï­ñá·­ñ³­¹áõ٠ϳ­Û³­ó³Í г­Ù³­éáõ­ë³ë­ï³Ý­Û³Ý ѳۭϳ­ Ï³Ý Ñ³­Ù³­·áõ­Ù³­ñÇ å³ï­íÇ­ñ³Ï: 1917Ã. µáÉߨÇÏ­Û³Ý Ñ»­Õ³­÷á­ËáõíÛáõ­ÝÇó Ñ»­ïá ï³­ñ³·ñ­í»É ¿ ö³­ñǽ: º­Õ»É ¿ §îáñ·å­ñáÙ¦ ѳ­Ï³­µáÉߨÇÏ­Û³Ý Ï³½­Ù³­Ï»ñ­åáõÃ­Û³Ý ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ: *** Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý г­Ïáµ Ðáí­ë»­÷Ç (ÍÝݹ.Ã. ³ÝÑï.-1919, ´³­ùáõ) - äÛ³­ ïÇ­·áñë­ÏÇ Ñ³Ý­ù³­ÛÇÝ çñ»­ñÇ í³­×³é­ùÇ Ëá­ßáñ Ù»­Ý³­ï»ñ: ´³ù­íÇ Ð³­Ûáó ³½­·³­ÛÇÝ ËáñÑñ­¹Ç ݳ­Ë³­·³Ñ: **** Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý ²µ­ñ³­Ñ³Ù Ðáí­ë»­÷Ç (Гукасов Абрам Осипович, 23.11.1872, Þáõ­ ßÇ-27.4.1969, Äݨ) - ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ, µ³­ñ»­ñ³ñ, Ù»­Ï»­Ý³ë, Ññ³­ï³­ñ³­ÏÇã ¨ ѳ­ë³­ ñ³­Ï³­Ï³Ý ·áñ­ÍÇã: èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Å³­é³Ý­·³­Ï³Ý å³ï­í³­íáñ ù³­Õ³­ù³­óÇ: ì»­ó³Ù­Û³ ѳ­ë³­ÏáõÙ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ Ñ»ï ï»­Õ³­ ÷áË­í»É ¿ ´³­ùáõ: 1890Ã. ³­í³ñ­ï»É ¿ ØáëÏ­í³­ÛÇ ²ñ¨»É­Û³Ý É»­½áõ­Ý»­ñÇ È³­½³ñ­Û³Ý ÇÝë­ïÇ­ïáõ­ïÁ, ³­å³ áõ­ëáõ­ÙÁ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»É Üá­íá­éá­ëÇÛëÏ­Û³Ý Ï³Û­ ë»­ñ³­Ï³Ý ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇ (ú­¹»­ë³) ýÇ­½Ç­Ï³­Ù³­ û­Ù³­ïǭϳ­Ï³Ý ý³­ÏáõÉ­ï»­ïáõÙ: 1894-Çó áõ­ë³­ Ý»É ¿ ȳÛå­óÇ­·Ç ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­ÝáõÙ áõ 1898-ÇÝ

ëï³­ó»É µÝ³­Ï³Ý ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ (»ñÏ­ñ³­µ³­ÝáõíÛáõÝ) ¨ ÷Ç­ÉÇ­ëá­÷³­ÛáõÃ­Û³Ý ¹áÏ­ïá­ñÇ ·Ç­ï³­Ï³Ý ³ë­ïǭ׳ݭݻñ: 1899-Çó µÝ³­ÏáõíÛáõÝ ¿ ѳë­ï³­ï»É ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ ¨ ѳݭ¹Ç­ë³­ó»É §Î³ëå­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõí۳ݦ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã: 1907-ÇÝ ÑÇ٭ݳ¹­ñ»É ¿ §Balting Trading CO¦ ­Ý³­í³­ßǭݳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõ­ÝÁ: ²­é³­çÇÝ ³ß­Ë³ñ­Ñ³­Ù³ñ­ïÇ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ ä»ï­ñá·­ñ³­¹áõÙ Õ»­Ï³­í³­ñ»É ¿ §ä»É­ ɳ¦ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÁ, »­Õ»É éáõ­ë³­Ï³Ý 7 ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ í³ñ­ãáõÃ­Û³Ý ³Ý­¹³Ù: Ô»­Ï³­í³­ñ»É ¿ ¿­É»Ïï­ñ³­Ï³Ý Ù³­Éáõ­ËÇ ³ñ­ï³¹­ñáõÃ­Û³Ý §èáõë­Ï³­µ»É¦ µ³Å­Ý»­ ïÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõ­ÝÁ: ØáëÏ­í³­Ûáõ٠ϳ­éáõ­ó»É ¿ ¿­É»Ïï­ñ³­ß³ñ­ÅÇã­Ý»ñ áõ ·»­Ý»­ñ³­ïáñ­Ý»ñ Ãá­Õ³ñ­ÏáÕ §¸Ç­Ý³­ÙᦠËá­ßáñ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÁ: §Ü³í­Ã³ñ¹­ Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ¨ Ñ»­ï³­Ëáõ­½³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõí۳ݦ í³ñ­ãáõÃ­Û³Ý Ý³­Ë³­·³Ñ (1890-1917): 1915Ã. г­Ûáó ³½­·³­ÛÇÝ µÛáõ­ñá­ÛÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ: 1916Ã. Ù³­ÛÇ­ ëÇÝ ä»ï­ñá·­ñ³­¹áõ٠ϳ­Û³­ó³Í г­Ù³­éáõ­ë³ë­ï³Ý­Û³Ý ѳۭϳ­Ï³Ý ѳ­Ù³­·áõ­ Ù³­ñÇ å³ï­íÇ­ñ³Ï: 1917Ã. µáÉߨÇÏ­Û³Ý Ñ»­Õ³­÷á­ËáõíÛáõ­ÝÇó Ñ»­ïá ï³­ñ³·ñ­í»É ¿ ö³­ñǽ: 1921Çó` ÈáÝ­¹á­ÝÇ êáí­Û³É­Ý»­ñÇ û·­ÝáõÃ­Û³Ý éáõ­ë³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÛ³Ý ³Ý­¹³Ù, 1922Çó` §îáñ·å­ñá­ÙǦ ÉáÝ­¹áÝ­Û³Ý µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÇ Õ»­Ï³­í³ñ, 1923-Çó` γñ­ÙÇñ ˳­ãÇ ·É˳­íáñ í³ñ­ãáõí۳ÝÝ ³­éÁݭûñ ѳ߭ٳݭ¹³Ù­Ý»­ñÇ û·­ÝáõÃ­Û³Ý Ïá­ ÙÇ­ï»Ç ³Ý­¹³Ù: 1924-1925ÃÃ. Ññ³­ï³­ñ³­Ï»É ¿ §Вечернее время» ûñ­ÃÁ (ËÙµ³­·Çñ` ´. êáõ­íá­ñÇÝ): 1924Ã. ö³­ñÇ­½áõÙ ÑÇÙ­Ý»É ¿ ë»­÷³­Ï³Ý ·áñ­Í³­ñ³ñ Ï»Ýï­ñáÝ, §Les Petroles d’Outre-Mer¦ ­Ý³í­Ã³­ï³ñ ݳ­í³­ßǭݳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõ­ÝÁ (ϳ­åÇ­ï³­ÉÁ` ³­í»­ÉÇ ù³Ý 15 ÙÉÝ ­éáõµ­ÉÇ, ϳ­éáõó­í»É ¿ 21 ݳí­Ã³­ï³ñ ݳí): 1925-ÇÝ ÈáÝ­¹á­ÝÇó ï»­Õ³­÷áË­í»É ¿ ö³­ñǽ ¨ Ññ³­ï³­ñ³­Ï»É §Возрождение» å³ñ­µ»­ñ³­Ï³­ÝÁ (1924-1935ÃÃ.` û­ñ³­Ã»ñÃ, 1936-1940ÃÃ.` ß³­µ³­Ã³­Ã»ñÃ, 1949-1974ÃÃ.` ³Ù­ë³­·Çñ, ËÙµ³­·Çñ­Ý»ñ` ä. êïñáõ­í», Úáõ. ê»Ù­Ûá­Ýáí, Æ. îËáñŨëÏÇ, ê. س­Ïáíë­ÏÇ, ê. ػɭ·áõ­Ýáí): ÊÙµ³·­ñáõí۳ÝÝ ³­éÁݭûñ »­Õ»É »Ý ѳ­Ù³­ÝáõÝ Ññ³­ï³­ñ³Ï­ãáõíÛáõÝ, ·ñ³­Ë³­ÝáõÃ, ѳݭñ³­ÛÇÝ ·ñ³­¹³­ñ³Ý, ïå³­ñ³Ý: 1926-ÇÝ ýǭݳݭ볭íá­ñ»É ¿ èáõ­ë³­Ï³Ý ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ѳ­Ù³­ ·áõ­Ù³­ñÇ ³Ýó­Ï³­óáõ­ÙÁ (ö³­ñǽ), 1927-ÇÝ ÁÝïñ­í»É èáõ­ë³­Ï³Ý Ï»Ýï­ñá­Ý³­ Ï³Ý (³½­·³­ÛÇÝ) Ùdz­íáñ­Ù³Ý í³ñ­ãáõÃ­Û³Ý Ý³­Ë³­·³Ñ: ¶»ñ­Ù³­Ý³­Ï³Ý û­Ïáõ­å³­ódz­ÛÇ ï³­ñÇ­Ý»ñÝ ³Ýó­Ï³ó­ñ»É ¿ ÜÇ­ëáõÙ, áñ­ï»Õ Ó»ñ­ µ³­Ï³É­í»É ¿ áõ Ññ³ß­ùáí ÷ñÏí»É ·Ý¹³­Ï³­Ñ³­ñáõíÛáõ­ÝÇó: Î۳ݭùÇ í»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ µÝ³­ÏáõíÛáõÝ ¿ ѳë­ï³­ï»É ÄÝ­¨áõÙ, áõñ ëï»Õ­ Í»É ¿ §Ôáõ­Ï³ë­Û³Ýó »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ¦ ÑÇ٭ݳ¹­ñ³­ÙÁ: Øßï³­å»ë Ýᯐ ¿, áñ ÇÝ­ùÁ §Ý³Ë¨³­é³ç Çñ ѳ­ñ³­½³ï Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç ѳ­í³­ï³­ñÇÝ ½³­í³ÏÝ ¿¦: ². Ô. »­Õ»É ¿ ö³­ñÇ­½Ç êµ. Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë-ØÏñïÇã »­Ï»­Õ»­óáõ µ³­ñ»­ñ³ñ, Ýñ³ ³­Ýáõ­ÝÁ ÷á­ñ³·ñ­í³Í ¿ »­Ï»­Õ»­óáõ ä³ï­íá å³­ïÇÝ: *****§´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­·áõ­Ù³ñ­Ý»ñ¦ (´ÜÐ, Съезды бакинских нефтепромышленников) – ­èáõ­ë³­Ï³Ý ϳۭëñáõÃ­Û³Ý ³­é³­çÇÝ Ïáñ­åá­ñ³­ïÇí ϳ½­Ù³­Ï»ñ­åáõíÛáõ­ÝÁ, á­ñÇ Ç­ñ³­í³­ëáõÃ­Û³Ý Ý»ñ­ùá ¿ÇÝ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃ­Û³Ý Ï³½­Ù³­Ï»ñå­Ù³Ý, ϳ­Ýá­Ý³­Ï³ñ·­Ù³Ý, Ý³í­ Ã³­Ñ³Ý­ù»­ñáõÙ ï»Ë­Ýǭϳ­Ï³Ý í»­ñ³Ñë­Ïá­ÕáõÃ­Û³Ý Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ù³Ý, Ý³í­ Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»ñÝ ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ »ñ­Ï³­Ãáõ­Õ³­ÛÇÝ í³­·áÝ-óÇë­ï»ñÝ­Ý»­ñÇ µ³ßË­Ù³Ý ¨ ³ÛÉ Ï³ñ¨á­ñáõÃ­Û³Ý Ñ³ñ­ó»ñ: ´ÜÐ-Ý áõ­Ý»ñ ½·³­ÉÇ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ÙÇ­çáó­Ý»ñ (²­é³­çÇÝ ³ß­Ë³ñ­Ñ³­Ù³ñ­ïÇ Ý³­Ëûñ­Û³­ÏÇÝ` 3 ÙÉÝ é.), á­ñáÝù ïñ³­ Ù³¹­ñáõÙ ¿ñ µ³Ý­íáñ­Ý»­ñÇ Ï³­ñÇù­Ý»­ñÁ Ñá­·³­ÉáõÝ, Ýñ³Ýó ³­éáխ糭峭ѳ­Ï³Ý ëå³­ë³ñÏ­Ù³­ÝÁ, áõ­ëáõ٭ݳ­éáõí۳­ÝÁ, ϳ­ó³­ñ³Ý­Ý»­ñáí ³­å³­Ñá­í»­ÉáõÝ` ¹ñ³­

Ýáí ѳݭ¹»ñÓ ê¨ ù³­Õ³­ùáõÙ ëï³ÝÓ­Ý»­Éáí ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ ¨ Ñá­Õ³­ÛÇÝ ÇÝù­Ý³­ ϳ­é³­í³ñ­Ù³Ý ·áñ­Í³­éáõÛíݻñ: г­Ù³­·áõ­Ù³ñ­Ý»­ñÁ ϳ­Û³­ÝáõÙ ¿ÇÝ Ï³­Ýá­Ý³­ íá­ñ³­å»ë, ï³­ñ»­Ï³Ý ³éÝ­í³½Ý Ù»Ï ³Ý­·³Ù: ´ÜÐ ­ËáñÑñ­¹Ç ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÁ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÙ ¿ÇÝ ½³­Ý³­½³Ý ÙÇç×­Ûáõ­Õ³­ÛÇÝ ËáñÑñ­¹³Ï­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ, ѳÝÓ­ ݳ­Åá­Õáí­Ý»­ñÇ ÝÇë­ï»­ñÇ` ϳ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý ³éç¨ å³ßï­å³­Ý»­Éáí Ý³í­ Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÇ ß³­Ñ»­ñÁ: ´ÜÐ ·­ñ»­Ã» ³Ù­µáÕç ³ß­Ë³­ï³­Ï³½­ÙÁ ѳ­Û»ñ ¿ÇÝ: ´ÜÐ-Ý Ï³­Ýá­Ý³­íáñ Ï»ñ­ åáí Ññ³­ï³­ñ³­ÏáõÙ ¿ñ §Нефтяное дело¦ »ñÏ­ß³­µ³Ã­Û³ ѳݭ¹»­ëÁ, ³­Ù»­Ý³Ù­Û³ §Обзоры бакинской нефтяной промыш­ленности¦, ѳ­Ù³­·áõ­Ù³ñ­Ý»­ñÇ ëÕ³·­ ñ³­Ï³Ý ѳ߭í»ï­íáõ­ÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ` §Труды съездов нефтепромышленников в г. Баку¦ ¨ ³ÛÉ å³ñ­µ»­ñ³­Ï³Ý­Ý»ñ, áõ ·ñ»­Ã» µá­Éá­ñÇ ËÙµ³­·Çñ­Ý»­ñÁ ѳ­Û»ñ ¿ÇÝ: ****** Ø. ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÇ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³Ù³éáï ó³ÝÏ 1. Æñ ÍÝݹ³­í³Ûñ øÛ³­ÃáõÏ ·Ûáõ­Õáõ٠ϳ­éáõ­ó»É ¿ Ýáñ »­Ï»­Õ»­óÇ ¨ ïñ³­Ù³¹­ñ»É ³Ù­µáÕç Ý»ñ­ùÇÝ Ï³­Ñ³­íá­ñ³Ý­ùÁ: 2. ´³ù­íÇ §Ø³ñ­¹³­ëÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõí۳ݦ ÑÇ٭ݳ¹­ñáõ­ÙÇó Ç í»ñ ÁݹѳÝáõñ ³éٳٵ ѳï­Ï³ó­ñ»É ¿ 10 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ: 3. ØÏñïÇã ² ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ ³Û­ó»­ÉáõÃ­Û³Ý Å³­Ù³­Ý³Ï ѳï­Ï³ó­ñ»É ¿ 7000é., ѳݭ ·³­Ý³­Ï»É 28 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ, á­ñÇ ÙÇ Ù³­ëÁ 1904Ã. áõ­Õ³ñ­Ï»É ¿ äáÉ­ëá å³ï­ ñdzñ­ùÇÝ, ÙÛáõë Ù³­ëÁ ѳÝÓ­Ý»É ê. ¾ç­ÙdzͭÝÇÝ, ÇëÏ Ùݳó­Û³­ÉÁª ´. ¸á­Éáõ­Ë³Ý­ Û³­ÝÇÝ` سÛñ ²­Ãá­éÇ Ñ³­Ù³ñ ß³­Ñ³­µ»ñ ·áñÍ ÑÇÙ­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: 4. ²­í»­ÉÇ ù³Ý ùë³Ý ï³­ñÇ ë³­Ý»ñ ¿ å³­Ñ»É èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ¨ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝÇ µáõ­Ñ»­ñáõÙ: 5. 1903Ã. ëá­í³­Ñ³ñ Ãáõñ­ù»­ñÇÝ (³¹ñ­µ»­ç³Ý­óÇ­Ý»­ñÇÝ) µ³­Å³­Ý»É ¿ 1000 éáõµ­Éáõ óá­ñ»Ý: 6. 1903Ã. Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý Ñá·¨áñ ¹åñ³­Ýá­óÇÝ Áݭͳ­Û»É ¿ 2500 éáõµ­ÉÇ: 7. 1907Ã. øÛ³­Ãáõ­ÏÇ ëáí­Û³É ѳ­Ù³·­Ûáõ­Õ³­óÇ­Ý»­ñÇÝ µ³­Å³­Ý»É ¿ 1000 éáõµ­Éáõ ѳó: 8. 1907Ã. ´³ù­íÇ Ñ³Ýӭݳ­Åá­Õá­íÇÝ Ñ³ï­Ï³ó­ñ»­É ¿ 4000 é.` Ñû­·áõï ëáí­Û³É­ Ý»­ñÇ: 9. 1907Ã. öá­ÃÇÇ Ñ³­Ûáó »­Ï»­Õ»­óáõ ϳ­éáõó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ÝíÇ­ñ»É ¿ 37,5 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ ³ñ­Åá­Õáõí۳ٵ ëÕá­ó³­ñ³Ý: 10. 1907Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ð³í­É³­µ³ñ ó­Õ³­Ù³­ëáõÙ 100 ѳ­½³ñ éáõµ­Éáí ϳ­éáõ­ó»É ¿ Ýáñ ÑÇ­í³Ý­¹³­Ýáó:

²ñ³ÙÛ³ÝóÇ ÑÇí³Ý¹³ÝáóÁ

11. 1907Ã. гխ峭ïÇ í³Ý­ùÇÝ ÝíÇ­ñ»É ¿ 500 ¹»ë­Û³­ïÇÝ ³Ý­ï³é áõ í³­ñ»­É³­ÑáÕ ¨ γ­Û³Ý µ»ñ­¹Á` ßñ糭ϳۭùÇ 30 ¹»ë­Û³­ïÇÝ Ñá­Õ³­ï³­ñ³Í­ùáí: 12. §Üá­íá­Û» û­µá½­ñ»­ÝÇ­Û»¦ ûñ­ÃÇ ·á­Û³ï¨Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ÝíÇ­ñ»É ¿ 35 ѳ­½³ñ éáõµ­ ÉÇ: 13. ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ÏáõÛ­ñ»­ñÇ áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇÝ Ñ³ï­Ï³ó­ñ»É ¿ 1500 éáõµ­ÉÇ: 14. ÂÇý­ÉÇ­ëÇ 2-ñ¹ ­·Ç٭ݳ­½Ç³­ÛÇÝ ïñ³­Ù³¹­ñ»É ¿ 50 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ: 15. È»é­Ý»­ñáí Þáõ­ßÇ ï³­ÝáÕ Ýáñ áõ ³­å³­Ñáí ׳­Ý³­å³ñ­ÑÇ Ï³­éáõó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ѳï­Ï³ó­ñ»É ¿ 2000 éáõµ­ÉÇ: 16. ¶á­ñÇÇ Ñ³­Ûáó »­Ï»­Õ»­óáõ í»­ñ³­Ýá­ñá·­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ ѳï­Ï³ó­ñ»É ¿ 1000 éáõµ­ÉÇ: 17. Þáõ­ßÇÇ Ã»­Ù³­Ï³Ý ¹åñ³­Ýá­óÇ 70-³Ù­Û³ Ñá­µ»É­Û³­ÝÇ Ï³­å³Ï­óáõ­ÃÛ³Ùµ ÝíÇ­ñ»É ¿ 45 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ ³ñ­Åá­Õáõí۳ٵ Þáõß­í³ ë»­÷³­Ï³Ý ïáõ­ÝÁ: 1897Ã. ·Ý»É ¿ ÐáíÑ. Âáõ­Ù³Ý­Û³­ÝÇ µ³­Ý³ë­ï»Õ­ÍáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Åá­Õá­í³­Íá­õÇó 100 û­ñǭݳÏ, á­ñÇó 50-Á ÝíÇ­ñ»É ¿ ¶­¨áñ·­Û³Ý ×»­Ù³­ñ³­ÝÇÝ, 50‑Á` Þáõ­ßÇÇ Ã»­ Ù³­Ï³Ý ¹åñá­óÇ ³­é³­ç³­íáñ ³­ß³­Ï»ñï­Ý»­ñÇÝ: 18 * ̳­ïáõñ­Û³Ý ²­é³­ù»É (ÍÝݹ. Ã. ³ÝÑï., êÛáõ­ÝÇ­ùÇ ø³­ñ³­ÑáõÝç ·ÛáõÕ-1903, ÇÝù­Ý³ë­å³Ý ¿ »­Õ»É ºñ¨³­ÝÇ ³ñ­í³ñ­Ó³­ÝáõÙ): ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­ Ý»­ñÇ ³­é³­çÇÝ ë»ñÝ­¹Ç Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã: ä³­ï³­ÝÇ Ñ³­ë³­ÏáõÙ Þáõ­ßÇáõ٠ͳ­é³ ¿ »­Õ»É ¶³ë­å³ñ г­ËáõÙ­Û³­ÝÇ ï³­ÝÁ: ²­å³ ³Ý­ó»É ¿ ´³­ùáõ ¨ ¹³ñ­Ó»É ³­Ù»­Ý³­Ñ³­ñáõëï ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ: 1897Ã. 12 ѳ½. é. ¿ Ïï³­Ï»É ê³­Ý³­ë³ñ­Û³Ý í³ñ­Å³­ñ³­ÝÇÝ, 10 ѳ½. é.` ÎдÀ-ÇÝ: 1873-1885ÃÃ. »­Õ»É ¿ ´ÐØÀ ËáñÑñ­¹Ç ³Ý­¹³Ù: 1897Ã. Ýñ³ ͳ˭ ùáí ÈáÝ­¹á­ÝÇó 214 ÙÕáÝ Ñ»­é³­íá­ñáõÃ­Û³Ý íñ³ ·ïÝíáÕ â»ë­Ã»ñ ù³­Õ³­ùÇ Ð³­í³ñ­¹»Ý ³ñ­í³ñ­Ó³­ÝÇ »­Ï»­Õ»­óáõÙ å³ï­ñ³ëï­í»É ¿ êµ.­´³ñ­¹áõ­ÕÇ­Ù»á­ëÇ ¨ êµ.¶­ñÇ­·áñ Èáõ­ë³­íáñ­ãÇ íÇï­ñ³­ÅÁ: 1896Ã. ÑÇÙ­Ý»É ¿ §ºí­ñá­å³­Ï³Ý ݳí­Ã³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõ­ÝÁ¦ (·áñ­Í»É ¿ 1899Çó), á­ñÁ Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ í³­×³­é»É ¿ ³Ý·­Édz­óÇ­Ý»­ñÇÝ: Î۳ݭùÇ í»ñ­çÇÝ ³­ÙÇë­Ý»­ñÇÝ ³Ý­Ñ³­çá­ÕáõíÛáõÝ ¿ Ïñ»É µÇ½­Ý»­ëáõÙ, ÁÝ­Ï»É å³ñï­ù»­ñÇ ï³Ï, ·áñ­ÍÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇó û­Å³Ý­¹³­ÏáõíÛáõÝ ãëﳭݳ­Éáí` ѳ­ë»É Ñáõ­ë³­Ñ³­ïáõÃ­Û³Ý ¨ ÇÝù­Ý³ë­å³­ÝáõíÛáõÝ ·áñ­Í»É: È»áÝ ·ñáõÙ ¿. §Ð³­Ûáó ѳñ­óÇ ³ß­Ë³­ïáÕ­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿ñ ´³ù­íÇ Ñ³­ñáõëï Ý³í­ Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ ²­é³­ù»É ̳­ïáõñ­Û³­ÝÁ, áñ ³­ÕÇ¨Ç ÑÇÝ µ³­ñ»­Ï³ÙÝ ¿ñ ¨ ÁÝ­ Ï»­ñÁ ÙÇ Ëá­ßáñ Ï³É­í³­Í³­ïÇ­ñ³­Ï³Ý Ó»é­Ý³ñ­Ïáõ­ÃÛ³Ý Ù»ç: ØÇ »ñ­Ïáõ ³Ý­·³Ù ̳­ïáõñ­Û³­ÝÁ ·Ý³ó ÈáÝ­¹áÝ, ׳߭ϻ­ñáõÛíݻñ ïí»ó ѳ­Û³­ë»ñ ³Ý·­Édz­óÇ­Ý»­ñÇÝ, ïå³·­ñ»ó ³Ý·­É»­ñ»­ÝÇó éáõ­ë»­ñ»Ý óñ·­Ù³­Ý³Í ÙÇ ·Çñù, áñ å³ßï­å³­ÝáõÙ ¿ñ ѳ­Û»­ñÇÝ ¨ í³ñ­Ï³­µ»­ÏáõÙ ¿ñ ëáõɭó­ÝÇÝ: ³­ÕǨÁ ß³­ñáõ­Ý³Ï ·³Ý­·³ï­íáõÙ ¿ñ, ͳխñáõÙ ¿ñ ÁÝ­Ï»­ñá­çÁ` ³­ë»­Éáí, û ݳ Ïáñó­ñ»É ¿ Çñ ˻ɭùÁ, ¨ í»ñçÝ ¿É, »ñµ ̳­ïáõñ­Û³­ÝÇ ·áñ­Í»­ñÁ í³­ï³­ó³Ý, ³­ÕǨÁ ß³ï Ýå³ë­ï»ó Ýñ³ ³ÝÏ­Ù³­ÝÁ, áñ ¨ ï³­ñ³í Ýñ³Ý ÙÇÝ㨠ÇÝù­Ý³ë­å³­ÝáõíÛáõݦ (²Ýó­Û³­ÉÇó, º., 2009Ã., ¿ç 151):

³­ÕÇ¨Ç Ñ³ñ­óáõÙ È»áÝ Ç­ñ³­í³­óÇ ã¿: 1903Ã. Ù³­ÛÇ­ëÇ 24-ÇÝ` ÇÝù­Ý³­ ëå³ÝáõíÛáõ­ÝÇó ÙÇ ù³­ÝÇ ûñ ³­é³ç, ³­ÕǨÁ ̳­ïáõñ­Û³­ÝÇÝ ÑÕ»É ¿ Ñ»ï¨Û³É Ñ»­é³­·Ç­ñÁ. §Ò»ñ Ñá­·áõ Ùé³ÛÉ ïñ³­Ù³¹­ñáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ Éáõ­ñ»ñÝ ÇÝÓ, áñ­å»ë Ó»ñ µ³­ñ»­Ï³­ÙÇ, ß³ï íßï³ó­ñÇÝ: ²Û¹­åÇ­ëÇ Ñáõ­ë³­Ñ³­ïáõÃ­Û³Ý ³Ýӭݳ­ïáõñ ÉÇ­ Ý»­ÉÁ Ë»­É³­óÇ ã¿ ¨ ³­Ýû­·áõï ¿: سñ¹ë ãå»ïù ¿ ѳݭ·³­Ù³Ýù­Ý»­ñÇ ·»­ñÇ ÉÇ­ÝÇ: ¸³ Ù»Í ³­Ùáà ¿ Ù³ñ­¹áõë, á­ñáí­Ñ»ï¨ ѳݭ·³­Ù³Ýù­Ý»­ñÇ ¹»Ù Ù³­ù³­é»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ²ëï­í³Í Ù»½ ïí»É ¿ Ë»Éù: Ò»ñ ³Ý­ÙÇï í³ñ­ÙáõÝ­ùÇ Ñ³­Ù³ñ ³Ù­µáÕç ³ß­Ë³ñ­ ÑÁ Ó»½ Ϲ³­ï³­å³ñ­ïÇ: ¸ñ³­Ýáí ¹áõù ³ÝçÝ­ç»­ÉÇ µÇÍ Ï¹ñáß­Ù»ù Ó»ñ ³Ù­µáÕç

ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ íñ³` ãÝãÇÝ µ³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ ÷áù­ñá­·áõíÛáõÝ ¹ñë­¨á­ñ»­Éáí: º­Ã» ¹áõù Ùá­ïÇ­ÏÇó ݳ­Û»ù áõ­ñÇß­Ý»­ñÇ íßï»­ñÇÝ, Ïï»ë­Ý»ù, áñ Ó»ñ íÇß­ïÁ ѳ­Ù»­Ù³­ï³­ µ³ñ ãÝãÇÝ ¿ ¨ Ó»½ Ç­ñ³­íáõÝù ãÇ ï³­ÉÇë Ñáõ­ë³­Ñ³ï­í»­Éáõ: ¸áõù, »ñ¨Ç, Ùá­é³­ó»É »ù ÇÙ Ëáë­ù»­ñÁ, »ñµ û·­ÝáõÃ­Û³Ý Ëݹñ³Ý­ùáí ¹Ç­Ù»­óÇù ÇÝÓ: ÊݹñáõÙ »Ù Ó»½, ǵñ¨ µ³­ñ»­Ï³­ÙÇ, ³Ý­Ñ³­å³Õ ·³É ÇÝÓ Ùáï` ëñï³Ýó ÙÇÙ­Û³Ýó Ñ»ï Ëá­ë»­Éáõ: º­Ã» ¹áõù ãϳ­ï³­ñ»ù ë³, »ë` Ù»ñ ³­í»­ÉÇ ù³Ý ù³­é³ë­Ý³Ù­Û³ µ³­ñ»­Ï³­ÙáõíÛáõ­ ÝÇó ¹ñ¹í³Í, ãݳ­Û»­Éáí ïϳ­ñáõí۳Ýë ¨ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ ëÕáõí۳Ýë, ëïÇå­í³Í »Ù ÉÇ­Ý»­Éáõ ³Ù­ëÇ 1-Çó Ñ»­ïá áõÕ¨áñ­í»É Ó»½ Ùáï: л­é³·­ñ»­ó»ù, å³­ï³ë­Ë³­ÝÇÝ ëå³­ëáõÙ »Ù ³Ý­Ñ³Ù­µ»­ñáõí۳ٵ: ³­ÕǨ¦: ̳­ïáõñ­Û³­ÝÁ ³­ÕǨÇÝ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ ¿. §Êá­ñÇÝ Ï»ñ­åáí ½·³ó­í³Í »Ù Ó»ñ Ñ»­é³·­ñÇó, ËݹñáõÙ »Ù ã³Ý­Ñ³Ý·ë­ï³­Ý³É: Ðáõ­ÝÇ­ëÇ ³­é³­çÇÝ û­ñ»­ñÇÝ ´³ù­íáõÙ ÏÉÇ­Ý»Ù: ÀÝ­¹áõ­Ý»ù ³Ý­Ï»ÕÍ ßÝáñ­Ñ³­Ï³­ÉáõíÛáõÝë ¨ áÕ­çáõÛÝë: ̳­ ïáõñ­Û³Ý¦ (§î³­ñ³½¦, 1903, Ã. 21, ¿ç 203):

**Ôáñ­Õ³Ý­Û³Ý ´³ñ­ë»Õ ¸³í­ÃÇ (Корганов Василий Давыдович, 22.1.1865, ÂÇý­ ÉÇë-6.6.1934, ºñ¨³Ý) - »­ñ³Åß­ï³­·»ï, ÐÊêЭ ³ñ­í»ë­ïÇ í³ë­ï³­Ï³­íáñ ·áñ­ÍÇã (1934): ²­í³ñ­ï»É ¿ ê³ÝÏï ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç é³½­Ù³­×³ñ­ï³­ñ³­·Ç­ï³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÁ: 1880-³­Ï³Ý ÃÃ. í»ñ­ç»­ñÇÝ ³ß­Ë³­ï»É ¿ ê³­ ñÇ­Õ³­ÙÇ­ßáõÙ: 1888-Çó ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ͳ­í³­É»É ¿ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõÝ, ÃÕóϭó»É ØáëÏ­í³­ÛÇ, ê³ÝÏï ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç »­ñ³Åß­ï³­ Ï³Ý Ñ³Ý­¹»ë­Ý»­ñÇÝ: 1891-1901ÃÃ.` èáõ­ë³­ Ï³Ý »­ñ³Åß­ï³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ÂÇý­ÉÇ­ëÇ µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÇ í³ñ­ãáõÃ­Û³Ý ³Ý­¹³Ù: 1900ÇÝ ÑÇÙ­Ý»É ¿ ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³­ëáõÙ ³­é³­çÇÝ éáõ­ë»­ñ»Ý §Î³í­Ï³½ë­ÏÇ í»ëï­ÝÇϦ ·Ç­ï³·­ñ³­Ï³Ý ³Ù­ë³­·Ç­ñÁ, 1900-Çó ³Ý­¹³­Ù³Ï­ó»É ØÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ »­ñ³Åß­ï³­ Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõí۳­ÝÁ: Îáí­Ï³­ëÇ »­ñ³Åß­ïáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ ½»­Ïáõ­óáõÙ­Ý»ñ ¿ ϳñ­ ¹³­ó»É ´»é­ÉÇ­ÝáõÙ áõ ìǻݭݳ­ÛáõÙ: 1921-Çó ï»­Õ³­÷áË­í»É ¿ ºñ¨³Ý: 1925-1930ÃÃ.` å»ïÑ­ñ³­ïÇ »­ñ³­Åß­ï³­Ï³Ý µ³Å­ÝÇ í³­ñÇã, ÏáÝ­ë»ñ­í³­ïá­ñdz­ÛÇ ËáñÑñ­¹³­ïáõ: àõëáõ٭ݳ­ëÇ­ñ»É ¿ ¹³­ë³­ ϳݭݻ­ñÇ ëï»Õ­Í³­·áñ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ, ѳۭϳ­Ï³Ý ¨ íñ³­ó³­Ï³Ý »­ñ³Åß­ïáõíÛáõ­ÝÁ: л­ÕÇ­Ý³Ï ¿ ÙÇ ß³ñù »­ñ³Åß­ï³­·Ç­ï³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ: ÜÇ­Ïá­É³Û I-Ç Ñ³Ù­Ñ³ñ½ ²ë­ï³ý¨Ç ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇó Ó»éù ¿ µ»­ñ»É ܳ­åá­É»á­ÝÇ ÇÝù­Ý³­·Ç­ñÁ: 20 *1 ë³­Å»­ÝÁ = 2,134 Ù **1 í»ñë­ïÁ = 1, 066 Ù 23 *Ðáí­Ñ³Ý­ÝÇë­Û³Ý ²µ­·³ñ г­ñáõíÛáõ­ÝÇ (1849, ÂÇý­ÉÇë-1904, ÂÇý­ÉÇë) ËÙµ³­·Çñ, Ññ³­ï³­ñ³­ÏÇã, ïÝï»­ë³­Ï³Ý ·áñ­ÍÇã: ܳ˭ݳ­Ï³Ý ÏñÃáõíÛáõÝÝ ëï³­ó»É ¿ ¶. ʳ­ïÇë­Û³­ÝÇ å³Ý­ëÇá­ÝáõÙ: 1860Ã. Ù»Ï­Ý»É ¿ ä»­ï»ñ­µáõñ·, ëá­ íá­ñ»É Î. º½­Û³­ÝÇ å³Ý­ëÇá­ÝáõÙ, ³­å³` ·Ç٭ݳ­½Ç³­ÛáõÙ: ì»­ñ³­¹³ñ­Ó»É ¨ áõ­ëáõ­ ÙÁ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ·Ç٭ݳ­½Ç³­ÛáõÙ: ÎñÏÇÝ Ù»Ï­Ý»É ¿ ä»­ï»ñ­µáõñ·, »ñ­Ïáõ ï³­ñÇ ëá­íá­ñ»É ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇ Ç­ñ³­í³­µ³­Ý³­Ï³Ý ý³­ÏáõÉ­ï»­ïáõÙ, ³Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ ȳÛå­óÇ­·Ç ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­ÝáõÙ Ñ»ï¨»É ÷Ç­ÉÇ­ëá­÷³­ÛáõÃ­Û³Ý ¨ ù³­ Õ³­ù³ïÝ­ï»­ëáõÃ­Û³Ý ¹³­ëÁݭóó­Ý»­ñÇ: 1872-ÇÝ í»­ñ³­¹³ñ­Ó»É ¿ ÂÇý­ÉÇë, »­Õ»É

Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý ¨ Ðáí­Ý³Ý­Û³Ý ¹åñáó­Ý»­ñÇ Ñá­ ·³­µ³ñ­Óáõ, г­Ûáó Ññ³­ï³­ñ³Ï­ã³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ ñáõÃ­Û³Ý Ý³­Ë³­·³Ñ, Ð³Û ¹ñ³­Ù³­ïǭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ·áñ­ÍáõÝ ³Ý­¹³Ù: üñ³Ý­ë»­ñ»­ ÝÇó óñ·­Ù³­Ý»É ¿ åÇ»ë­Ý»ñ, á­ñáÝù µ»­Ù³¹ñ­ í»É »Ý: 1876Ã. ÑÇÙ­Ý»É ¿ §öáñÓ¦ »­é³Ùë­Û³ ѳݭ¹»­ëÁ (1880-Çó` ³Ù­ë³­·Çñ): 1882-ÇÝ ¹³­¹³­ñ»ó­ñ»É ¿ §öáñ­ÓÁ¦ ¨ Ññ³­ï³­ñ³­Ï»É §²ñ­Ó³­·³Ýù¦ ß³­µ³­Ã³­Ã»ñ­ÃÁ: ². ȳÛë­ïÇ û­Å³Ý­¹³­Ïáõí۳ٵ Ññ³­ï³­ñ³­Ï»É ¿ §²ñ­Ù»­ ÝÇ­ß» ´Çµ­ÉÇá­ï»Ï¦ Ù³­ï»­Ý³­ß³­ñÁ (11 ·Çñù), ÇëÏ Ñ³­Û³­·»ï üÇÝ­ÏÇ Ñ»ï ¶»ñ­Ù³­Ýdz­ÛáõÙ` §Zeitschrift für Armenische Philologie¦ ­Ñ³Ý­ ¹»­ëÁ: ²ß­Ë³­ï»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ýǭݳݭ볭í³ñ­Ï³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·áõÙ, »­Õ»É öá˳¹³ñÓ í³ñÏÇ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ïÝûñ»Ý, º­ÉÇ­½³­í»ï­ åáÉ-ÂÇý­ÉÇë »ñ­Ï³­Ãáõ­Õ³­ÛÇÝ Ñ³ï­í³­ÍÇ Ï³­Û³­ñ³Ý­Ý»­ñÇ ·ñù³­Ã»ñ­Ã³­ÛÇÝ í³­ ׳­é³­Ï»­ï»­ñÇ Ñ³­Ù³­ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»­ñÁ: 24 *²ñÍ­ñáõ­ÝÇ ¶ñÇ­·áñ º­ñ»­Ùdz­ÛÇ (27.2.1845, ØáëÏ­í³-19.12.1892, ÂÇý­ÉÇë) - Ññ³­å³ñ³­ ϳ­Ëáë, ËÙµ³­·Çñ, Ññ³­ï³­ñ³­ÏÇã, ÂÇý­ÉÇ­ ëÇ ³­Ù»­Ý³­Ñ»­Õǭݳ­Ï³­íáñ ³Ý­Ó³Ý­óÇó Ù»­ÏÁ: ܳ˭ݳ­Ï³Ý ÏñÃáõ­ÃÛáõÝÝ ëï³­ó»É ¿ ÁÝ­ï³­ ÝÇ­ùáõÙ: 1857Ã. µáõÅ­Ù³Ý Ýå³­ï³­Ïáí áõ­ Õ³ñÏ­í»É ¿ ¶»ñ­Ù³­Ýdz­ÛÇ Îñ»Ûó­Ý³Ë ù³­Õ³ù, áõñ ëá­íá­ñ»É ¿ ·»ñ­Ù³­Ý»­ñ»Ý áõ ɳ­ïÇ­Ý»­ñ»Ý: г­çáñ¹ ï³­ñÇ í»­ñ³­¹³ñ­Ó»É ¿ ÂÇý­ÉÇë, 1863ÇÝ ³­í³ñ­ï»É ¿ ·Ç٭ݳ­½Ç³Ý, Ù»Ï­Ý»É ØáëÏ­í³ ¨ ÁÝ­¹áõÝ­í»É ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇ µÝ³­·Ç­ï³­Ï³Ý ý³­ÏáõÉ­ï»­ïÁ: 1865-ÇÝ µáõÅ­Ù³Ý Ýå³­ï³­Ïáí Ù»Ï­Ý»É ¿ ºí­ñá­å³, ëá­íá­ñ»É òÛáõ­ñÇ­ËÇ Ñ³­Ù³É­ ë³­ñ³­ÝáõÙ, ³­å³` гۭ¹»É­µ»ñ­·Ç ѳ­Ù³É­ë³­ ñ³­ÝáõÙ, áñÝ ³­í³ñ­ï»É ¿ 1869-ÇÝ` ëﳭݳ­Éáí ÷Ç­ÉÇ­ëá­÷³­Û³­Ï³Ý ·Ç­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¹áÏ­ïá­ñÇ ·Ç­ï³­Ï³Ý ³ë­ïǭ׳Ý: 1872Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ÑÇÙ­Ý»É ¿ §Ø߳Ϧ û­ñ³­Ã»ñ­ÃÁ, á­ñÁ ËÙµ³·­ñ»É ¿ ÙÇÝ㨠Ï۳ݭùÇ í»ñ­çÁ:

¶²Èàôêî Þºðز¼²ÜÚ²Ü

Êàêðàì-Ê²Ü ì²ÈÆ Ô²ÚÂز¼Ú²Üò, زβÜì²ÜÚ²È ÞÆð, ²ÚêÆÜøÜ` ²èÚàôÌ ²É. سÝóßÛ³ÝóÇ Í³·áõÙݳµ³ÝáõÃÛ³ÝÝ ³éÝã­ íáÕ ³Ûë ѳïí³ÍÁ ٻ絻ñáõÙ »Ýù ¶. Þ»ñÙ³½³Ý­ Û³ÝÇ §ÜÇõûñ ³½·³ÛÇÝ å³ï­Ùáõû³Ý ѳٳñ: ºñ»­õ»ÉÇ Ñ³Ûϳ½áõÝù Ç ä³ñëϳëï³Ý¦ ·ñùÇó (èáë­ïáí, 1890Ã., ¿ç 213-220): Þ³ñ³¹ñ³ÝùÁ ¨ áõÕÕ³­·ñáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙÝáíÇÝ ÷áË»É »Ýù áõ í»ñ³Í»É ³ñ¹Ç ³ñ¨»É³Ñ³Û»ñ»ÝÇ:

ÂÇý­ÉÇ­ëÇ êáõñµ ¶­¨áñ· (´»ñ­¹Ç) »­Ï»­Õ»­óáõ ³­í³· ù³­Ñ³­Ý³ î»ñ-üÇ­ÉÇ­å» Ô³Ûíٳ½­Û³ÝóÝ áõ­Ý»­ó»É ¿ »ñ­Ïáõ áñ­¹Ç` î»ñ-ê³­Ùáõ­ »É ¨ î»ñ-¸³­íÇà ³­ÝáõÝ­Ý»­ñáí: î»ñ-ê³­Ùá­õ»­ÉÁ êáõñµ ´»Ã­Õ»­Ñ»Ù »­Ï»­Õ»­óáõÙ »­Õ»É ¿ ³­í³· »­ñ»ó, ÇëÏ î»ñ-¸³­íÇ­ÃÁ ø³­ñ³­÷Ç »­Ï»­ Õ»­óáõÙ` ù³­Ñ³­Ý³: ²Ûë ·»ñ­¹³ë­ï³­ÝÁ ͳ­·áõÙ ¿ ìñ³ë­ï³­ÝÇ ÑÇÝ Ñ³Û ³½Ý­í³­Ï³Ý ë»ñÝ­¹Çó: ¸³­íÇ­ÃÁ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ų­Ù³­Ý³Ï Ùßï³­ Ï³Ý ß÷áõÙ­Ý»ñ áõ­Ý»ñ Ñ³Û áõ íñ³­óÇ Ç߭˳ݭݻ­ñÇ ¨ ³½Ý­í³­Ï³Ý­Ý»­ ñÇ Ñ»ï. ¨ ³­Ñ³ û­ñ»­ñÇó ÙÇ ûñ ÇÝã-áñ ËݹñÇ ßáõñç ·ÅïáõÃÛáõÝ ¿ ͳ­·áõÙ Ýñ³ ¨ íñ³ó Ç߭˳­Ý³­å»ï л­ñ³Ï­ÉÇ ³½­·³­Ï³Ý­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÇ ÙÇç¨: ì³­Ë»­Ý³­Éáí Çñ ѽáñ áõ µ³½­Ù³­ÃÇí Ãßݳ­ÙÇ­Ý»­ñÇ íñ»ÅËݹ­ ñáõÃÛáõ­ÝÇó` î»ñ-¸³­íÇ­ÃÁ ÷³Ë­ãáõÙ-·ÝáõÙ ¿ ͳ­Ýáà ɻ½­·Ç­Ý»­ñÇ Ùáï áõ á­ñá­ßáõÙ Ùdzé­Å³­Ù³­Ý³Ï Ýñ³Ýó Ùáï ÙݳÉ, ÙÇÝ㨠³Ýó­ÝÇ Ãßݳ­ÙÇ­Ý»­ñÇ íñ»ÅËݹ­ñáõÃÛ³Ý ÏñùÇ ßñç³­ÝÁ, ³­å³ í»­ñ³­¹³é­Ý³ ÂÇý­ÉÇë: ´³Ûó ѳ­Ï³­é³­Ïáñ¹­Ý»­ñÁ Éáõñ »Ý ï³­ñ³­ÍáõÙ, û ݳ ·Ý³­ó»É ¿ ¸³Õë­ï³Ý, áñ­å»ë­½Ç É»½­·Ç­Ý»­ñÇ Ù»­Í³­Ù»Í­Ý»­ñÇ Ñ»ï ½áñù Åá­Õá­íÇ áõ ѳñ­Ó³Ï­íÇ Î³­Ë»­ÃÇ íñ³: àñ­ù³Ý ¿É ë³ ³Ý­Ñ³­í³­ï³­ÉÇ ÉÇ­Ý»ñ, µ³Ûó ³ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï ÝÙ³Ý ¹»å­ù»ñ ß³ï ¿ÇÝ å³­ï³­ÑáõÙ íñ³­óÇ­Ý»­ñÇ Ù»ç. »ñµ Ù»­ÏÁ áË áõ ݳ­Ë³ÝÓ ¿ñ áõ­Ý»­ÝáõÙ` Ùdz­ ÝáõÙ ¿ñ í³ñÓ­Ï³Ý É»½­·Ç­Ý»­ñÇ Ñ»ï áõ ѳñ­Ó³Ï­íáõÙ ÙÛáõë­Ý»­ñÇ Ï³É­ í³Íù­Ý»­ñÇ íñ³: л­ñ³Ï­ÉÁ, áñ ³Ý­Ó³Ùµ ׳­Ý³­ãáõÙ ¿ñ î»ñ-¸³í­ÃÇÝ áõ ·Ç­ï»ñ Ýñ³ ËñáËï áõ ѳݭ¹áõ·Ý µÝ³­íá­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, ϳݭãáõÙ ¿ î»ñ-ê³­Ùá­õ»­ÉÇÝ, ëå³é­Ý³­ÉÇù­Ý»ñ ó­÷áõÙ áõ Ññ³­Ù³­ÛáõÙ, áñ­ å»ë­½Ç ݳ­Ù³Ï ·ñÇ »Õ­µá­ñÁ, áñ ³­Ý»ñÏ­ÛáõÕ ÷áõ­Ãáí í»­ñ³­¹³é­Ý³ ÂÇý­ÉÇë` Çñ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ Ùáï, ³Û­É³­å»ë ÇÝ­ùÁ` î»ñ-ê³­Ùá­õ»­ÉÁ, Çñ ³½­·³­ïáÑ­Ùáí ë³ë­ïÇÏ å³ï­ÅÇ Ï»Ý­Ã³ñÏ­íÇ ¨ ³ÛÉÝ: î»ñ-ê³­Ùá­õ»­ÉÁ ³­Õ»ñ­ë³­Ï³Ý ݳ­Ù³Ï ¿ ·ñáõÙ »Õ­µá­ñÁ áõ Ù³ñ­ ¹áõ Ñ»ï áõ­Õ³ñ­ÏáõÙ î»ñ-¸³í­ÃÇÝ, Ëݹñ»­Éáí ³Ý­å³ï­×³é í»­ñ³­

¹³é­Ý³É ÂÇý­ÉÇë, ù³­ÝÇ áñ л­ñ³Ï­ÉÁ Ëáë­ï³­ÝáõÙ ¿ Ýñ³Ý Ý»­ñ»É: ´³Ûó ѳ­Ù³é î»ñ-¸³­íÇ­ÃÁ áã ÙdzÛÝ ãÇ í»­ñ³­¹³é­ÝáõÙ, ³Ûɨ ãÇ å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ: î»ñ-ê³­Ùá­õ»­ÉÁ` í³­Ë»­Ý³­Éáí л­ñ³Ï­ÉÇ áõ Ýñ³ ³½­·³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ íñ»ÅËݹ­ñáõÃÛáõ­ÝÇó ¨ ãó³Ý­Ï³­Ý³­Éáí ˳éÝ­í»É ³Û¹ ϻխïáï ·áñ­Í»­ñÇÝ, á­ñáß Å³­Ù³­Ý³Ï ³Ýó, ³Û­ëÇÝùÝ` 1785-1786 Ãí³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ, áõËï ϳ­ï³­ñ»­Éáõ å³ïñ­í³­Ïáí ·ÝáõÙ ¿ ¾ç­Ùdz­ ÍÇÝ, áõñ ùÇã Ùݳ­Éáõó Ñ»­ïá ³Ýó­ÝáõÙ ¿ ä³ñë­Ï³ë­ï³Ý, ³ÛÝ­ï»­ÕÇó ¿É` Ðݹϳë­ï³Ý: î»ñ-¸³­íÇ­ÃÁ áõà ﳭñÇ ÙÝáõÙ ¿ ¸³Õë­ï³­ÝáõÙ: л­ïá ³½­·³­ ÏÇó­Ý»­ñÁ ѳë­Ï³ó­ÝáõÙ »Ý л­ñ³Ï­ÉÇÝ, áñ »­Ã» Ýñ³ ·Ý³­ÉÁ áõ É»½­ ·Ç­Ý»­ñÇ Ù»ç Ùݳ­ÉÁ ã³ñ Ýå³­ï³Ï áõ­Ý»­Ý³ñ, ³­å³ ÙÇÝã ûñë ÇÝã-áñ Ï»ñå Ϲñë­¨áñ­í»ñ, áõ­ñ»ÙÝ ëáõï áõ ³Ý­ÑÇÙÝ ¿ñ ³Û¹ Éáõ­ñÁ: л­ ñ³Ï­ÉÁ Ý»ñ­Ù³Ý ݳ­Ù³Ï ¿ ·ñáõÙ î»ñ-¸³í­ÃÇÝ, á­ñÁ ¨ í»­ñ³­¹³é­ ÝáõÙ ¿ ÂÇý­ÉÇë ¨ ³Ûë­ï»Õ Ç­Ù³­Ý³­Éáí »Õ­µáñ ï³­ñ³­·Çñ ÉÇ­Ý»­Éáõ Ù³­ëÇÝ` ÇÝùÝ ¿É ¿ ·ÝáõÙ Ðݹϳë­ï³Ý: ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ýñ³ 70-80 ï³­ ñ»­Ï³Ý ³½­·³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ ãϳ­ñá­Õ³­ó³Ý ÇÝÓ ³­ë»É, û ݳ ÐÝ¹Ï³ë­ ï³­ÝÇ áñ ù³­Õ³­ùáõÙ ¿ »­Õ»É, µ³Ûó γɭϳ­Ã³­ÛÇ §²½­·³­ë¿ñ¦ Éñ³­ ·Ç­ñÁ ÝßáõÙ ¿. §Úáñ­Å³Ù î¿ñ ê³­Ùá­õ¿ÉÝ Ô³Ûíٳ­½»³Ý î÷ËÇ­ë»­óÇ »­É³­Ý¿ íǭ׳­Ï³­õáñ Ç Ø³¹­ñ³ë, áõë­ï³Û ö³­Ýáë ¶¿áñ­·»³Ý` å³­ï³­ ÝÇ ³­éáÛ­·³­Ñ³­ë³Ï ÁÝ­Ï»­ñ³­ó³õ ÝÙ³ ÙÇÝã¨ Ç ´áõ­ß»é, ¨ ۳ݭó³­Ý»É ų­Ù³­Ý³­Ï³ó` Ûáñ­Å³Ù Êáë­ñáí Ù»Í` Ý»ñ­ùÇ­ÝÇ, áñ­¹Ç î¿ñ ê³­Ùá­õ¿­ÉÇ Ô³Ûíٳ­½»³Ýó µ¹»³ßË Ï³ñ­·»­ó³õ ÏáÕ­Ù³ÝóÝ ²ë­å³­Ñ³­Ý³Û, ¨ ÁÝ­ ϳ­É³õ Ç Ðݹϳó ½å³ï­Ï»ñ éÝ ê³­Ùá­õ¿­ÉÇ Ñûñ Çõ­ñáÛ, ...¹Ç­å³õ Ç­õÇù Ù³­ï»³õ áõë­ï³Û ö³­Ýáë (áñ 117 ³Ù ѳ­ë³Ï áõ­Ý¿ñ), ³é Çß­ ˳ÝÝ Ù»Í, ¨ ͳ­ÝûÃë »ï ÝÙ³ ½Ý³Ë­ÝÇ ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõ­Ã»­Ý¿ Çõñ­Ù¿ Áݹ ëñµ³­½³Ý Ñûñ Ýá­ñ³, ... ¨ éá­×ÇÏ Ï³­å¿ñ ÝÙ³ ï³­ñ»­Ï³Ý áë­ÏÇë »­ñ»­ëáõݦ1: àõ­ñ»ÙÝ, î»ñ-ê³­Ùáõ­ÉÁ ê峭ѳ­ÝÇ êáõñµ ²­Ù»­Ý³÷ñ­ÏÇã í³Ý­ùÇ ÏáÕ­ÙÇó ù³­Ñ³­Ý³ ¿ »­Õ»É س¹­ñ³­ëáõÙ, ¨ î»ñ-¸³­íÇÃÝ ¿É ·Ý³­ó»É ¿ س¹­ñ³ë: س¹­ñ³­ëÇ Ñ³­Û»­ñÁ ÃáõÛÉ ã¿ÇÝ ï³­ÉÇë, áñ î»ñ-ê³­Ùáõ­ÉÁ Çñ Ñá·¨áñ Ñá­ïÁ ³Ý­Ñá­íÇí ÃáÕ­ÝÇ áõ í»­ñ³­¹³é­Ý³ ѳۭñ»­ÝÇù, ³ÛÉ ËݹñáõÙ »Ý ³ÛÝ­ù³Ý ÙÝ³É Ø³¹­ñ³­ëáõÙ, ÙÇÝ㨠·ñ»Ý Üáñ æáõ­Õ³­ÛÇ ³­é³ç­Ýáñ­¹ÇÝ, áñ­å»ë­½Ç Ýñ³ ÷á­Ë³­ñ»Ý Ù»Ï ³ÛÉ ù³­Ñ³­Ý³ áõ­Õ³ñ­ ÏÇ: лÝó ³Ûë å³ï­×³­éáí ¿É Ù³¹­ñ³ë­óÇ­Ý»­ñÁ î»ñ-¸³í­ÃÇ Ñ³­Ù³ñ ³­ç³­Ñ³Ù­µáõÛñ »Ý ѳݭ·³­Ý³­ÏáõÙ áõ µ³­í³­Ï³­ÝÇÝ ·áõ­Ù³­ñáí í»­ñ³­ ¹³ñÓ­ÝáõÙ ÂÇý­ÉÇë: ºñ­Ïáõ ï³­ñÇ ³Ýó î»ñ-ê³­Ùá­õ»­ÉÁ Ù³­Ñ³­ÝáõÙ ¿, µ³Ûó û áñ­ï»±Õ` Ýñ³ ½³­é³Ù­Û³É ³½­·³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ ãϳ­ñá­Õ³­ó³Ý ³­ë»É: г­Û³ë­ï³­ÝÇ ÑÇÝ Ý³­Ñ³­å»­ï³­Ï³Ý ëá­íá­ñáõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³­Ó³ÛÝ, î»ñ-ê³­Ùá­õ»­ÉÁ áõ î»ñ-¸³­íÇ­ÃÁ` ÉÇ­Ý»­Éáí ³Ý­µ³­Å³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ, 1 §²½·³ë¿ñ¦, 1 Ù³ÛÇëÇ 1847 Ã.:

³å­ñáõÙ ¿ÇÝ Ù»Ï ï³Ý Ù»ç, ¨ î»ñ-¸³­íÇ­ÃÁ å³ñ­ï³­íáñ ¿ñ Ñá­í³­ ݳ­íá­ñ»É áõ Ëݳ­Ù»É »Õ­µáñ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÁ: î»ñ-ê³­ÙáõÉÝ ³­Ùáõë­Ý³­ó³Í ¿ñ æ³­Õ³ÃÛ³Ýó ¾­Ã»­ñÇÇ Ñ»ï ¨ áõ­ Ý»ñ »­ñ»ù ¹áõëïñ` سñ­Ã³, Þáõ­ß³Ý áõ ÐéÇ÷­ëÇ­Ù», áõ »ñ­Ïáõ ³­ñáõ ½³­í³Ï` ä»ï­ñáë ¨ ²Ý¹­ñ» (áñ Ñ»­ïá Ïáã­í»ó Êáë­ñáí áõ Ù»ñ ³Ûë å³ï­ÙáõÃÛ³Ý ³­é³ñ­Ï³Ý ¿): ºñµ î»ñ-ê³­Ùá­õ»­ÉÁ Ðݹϳë­ï³Ý ·Ý³ó, ²Ý¹­ñ»Ý 18 ³Ù­ë³­Ï³Ý ¿ñ, ³Û­ëÇÝùÝ` ÍÝí»É ¿ 1785-1786 Ãí³­ ϳݭݻ­ñÇÝ: î»ñ-ê³­Ùá­õ»­ÉÁ »­ñ»ù ³Õ­çÇÏ áõ­Ý»ñ. سñ­Ã³Ý áõ Þáõ­ß³­ÝÁ Ù»é­ ÝáõÙ »Ý ³Ý­½³­í³Ï, ÇëÏ »ñ­ñáñ­¹Á` ÐéÇ÷­ëÇ­Ù»Ý, ³­Ùáõë­Ý³­Ý³­Éáí Ú³­·áõ­É»Ýó Ú³­ëÇ Ñ»ï` áñ­¹»Í­ÝáõÃÛ³Ý Å³­Ù³­Ý³Ï í³Ë­×³Ý­íáõÙ ¿ áõ ÃáÕ­ÝáõÙ Ù»Ï ¹áõëïñ` Êá­ñÇ­ß³Ý ³Ý­í³Ùµ: Îáñó­Ý»­Éáí ¹áõëï­ñ»­ ñÇÝ` »­ñ»ó­ÏÇÝ ¾­Ã»­ñÇÝ Çñ Ùáï ¿ í»ñó­ÝáõÙ Ýá­ñ³­ÍÇÝ áñµ Êá­ñÇ­ß³Ý Ãá­é³­ÝÁ ¨ Ù»­Í³ó­ÝáõÙ Çñ Ïñïë»ñ ²Ý¹­ñ»Ç Ñ»ï: ì»ñ­çÇÝë ÙÇÝ㨠45-50 ï³­ñ»­Ï³Ý ѳ­ë³­ÏÁ ³­Ù»Ý¨ÇÝ ã·Ç­ï»ñ, áñ Êá­ñÇ­ß³­ÝÁ Çñ ѳݭ ·áõó­Û³É ùñáç ¹áõëïñÝ ¿, ³ÛÉ, ÇÝã­å»ë ÇÝÓ å³ï­Ù»É ¿ Êá­ñÇ­ß³­ÝÇ áñ­¹Ç Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë (ڳѭ۳-µ»Ï) سݭó߭۳­ÝÁ, ѳ­í³­ï³­ó³Í ¿ñ, áñ Çñ ùáõÛñÝ ¿: î»ñ-¸³­íÇ­ÃÁ Ñ»­ïá Ù»é­ÝáõÙ ¿` ÃáÕ­Ý»­Éáí ø³­ÉÇ ³­Ýáõ­Ýáí ÙÇ ¹áõëïñ, áñÝ ³­Ùáõë­Ý³­ÝáõÙ ¿ ÞÇáß ÞÇá߭۳ݭóÇ Ñ»ï: ²Û¹ ·»ñ­¹³ë­ï³­ÝÇ ³­í³Ý­¹áõÃÛ³Ùµ å³Ñ­å³Ý­í³Í ¿ñ, ¨ ÇÝã-ÇÝã ·»­ñ»½­Ù³­Ý³­ù³­ñ»ñ ¿É íϳ­ÛáõÙ ¿ÇÝ, áñ Ô³Ûíٳ½­Û³Ýó ³½­·³­ïáÑ­ ÙáõÙ ³Ý­ÑÇ­ß»­ÉÇ Å³­Ù³­Ý³Ï­Ý»­ñÇó ³­ÝÁݹ­Ñ³ï »­Õ»É »Ý ù³­Ñ³­Ý³­Ý»ñ, ù³Ý­½Ç »­Ã» ³½­·³­ïáÑ­ÙáõÙ ù³­Ñ³­Ý³ ãÉÇ­Ý»ñ, ³­å³, ǵñ, Ýñ³Ýó ë»­ñáõÝ­¹Á Ïí»­ñ³­Ý³ñ: àõë­ïÇ ¨ î»ñ-¸³­íÇ­ÃÁ, ãáõ­Ý»­Ý³­Éáí ³­ñáõ ½³­í³Ï, ³ß­Ë³­ïáõÙ ¿ñ, áñ ·á­Ý» »Õ­µá­ñáñ­¹Ç­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ ÝíÇñ­íÇ »­Ï»­Õ»­ó³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý: ܳ ï»ë­ÝáõÙ ¿ñ, áñ »Õ­µáñ ï³­ñ³­·ñáõÃÛ³Ý Å³­Ù³­Ý³Ï î»ñ-ê³­Ùá­õ»­ÉÇ ³­í³· áñ­¹Ç ä»ï­ñá­ëÁ Ù»­Í³­ó»É ¿ñ ³­é³Ýó ÏñÃáõÃÛ³Ý, ѻ勉­µ³ñ ³Ý­Ï³­ñ»­ÉÇ ¿ñ Ýñ³Ý å³ï­ñ³ë­ï»É ù³­Ñ³­Ý³­ÛáõÃÛ³Ý å³ß­ïá­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ, áõë­ïÇ ³Ù­µáÕç áõß­ùáõ­ÙÇï­ ùÁ ¹³ñÓ­ÝáõÙ ¿ Ù³­ÝáõÏ ²Ý¹­ñ»ÇÝ, á­ñÁ Ïñ³­Ïáï áõ ³­å»­ñ³­ë³Ý »­ñ»­Ë³ ¿ñ: î»ñ-¸³­íÇ­ÃÁ Ýñ³Ý ÙÇßï ï³­ÝáõÙ ¿ñ »­Ï»­Õ»­óÇ áõ Ñ»ï µ»­ñáõÙ ïáõÝ, ѳ­Û»­ñ»Ý ·ñ»É-ϳñ­¹³É ëá­íá­ñ»ó­ÝáõÙ áõ ÃáõÛÉ ã¿ñ ï³­ÉÇë ÷á­Õáó­Ý»­ñáõ٠ó­÷³­é»É ϳ٠˳­Õ³É ¹ñ³­óÇ »­ñ»­Ë³­Ý»­ñÇ Ñ»ï: ´³Ûó ²Ý¹­ñ»Ý ³­Ù»Ý¨ÇÝ Ñ³­Ù³Ï­ñ³Ýù ãáõ­Ý»ñ ¹»å »­Ï»­Õ»­ó³­ ϳ­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ, Ù³­Ý³­í³Ý¹ áñ ë»­ñáõÙ ¿ñ ³½Ý­í³­Ï³Ý ó»­ÕÇó, Ùdz­ ų­Ù³­Ý³Ï ë³ë­ïÇÏ Ñ³­ÏáõÙ áõ­Ý»ñ ¹»å ½ÇÝ­íá­ñ³­Ï³­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ` ëÇ­ñáõÙ ¿ñ ÓÇ Ñ»Í­Ý»É áõ ½³­Ý³­½³Ý ½ñ³Ñ­Ý»ñ Ïñ»É: ²Ûë ³é­ÃÇí î»ñ-¸³­íÇ­ÃÁ ß³ï ¿ñ íßï³­ÝáõÙ: ØÇÝã ³Ûë, ÙÇÝã ³ÛÝ` éáõë­Ý»­ñÁ ïÇ­ñ»­óÇÝ ìñ³ë­ï³­ÝÇÝ: êñ³Ýù ÙÛáõë µÝ³­ÏÇã­Ý»­ñÇó ·»­ñ³­¹³­ëáõÙ ¿ÇÝ ³½Ý­í³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ë»­ñáõݹ­ Ý»­ñÇÝ, ¹Ûáõ­ñáõÃÛ³Ùµ ÁÝ­¹áõ­ÝáõÙ ½ÇÝ­íá­ñ³­Ï³Ý áõ ù³­Õ³­ù³­ódz­

Ï³Ý Í³­é³­ÛáõÃÛ³Ý Ù»ç, ÷áõ­Ãáí ½³ñ­¹³­ñáõÙ ßù³Ý­ß³Ý­Ý»­ñáí. Ù³­ ݳ­í³Ý¹ Ýñ³Ýó` éáõë­Ý»­ñÇ, áë­Ï»­Ã»É ѳ­·áõëï­Ý»ñÝ áõ ÷»ï­ñ³­ ½³ñ¹ ËáõÛ­ñ»­ñÁ ß³ï ¿ÇÝ ·ñ³­íáõÙ µÝ³­ÏÇã­Ý»­ñÇÝ: ²­Ñ³ ëñ³­ÝÇó Ññ³­åáõñ­í³Í` ²Ý¹­ñ»Ý ó³Ý­Ï³­ÝáõÙ ¿ ÙïÝ»É ½ÇÝ­íá­ñ³­Ï³Ý ͳ­é³­ ÛáõÃÛ³Ý Ù»ç, ÇÝã­å»ë Çñ ¹³­ë³­ÏÇó ³½Ý­í³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ: ´³Ûó î»ñ¸³­íÇ­ÃÁ` Ëñ³­ï»­Éáí áõ Ñáñ­¹á­ñ»­Éáí, ³ß­Ë³­ïáõÙ ¿ Ýñ³Ý »ï å³­ Ñ»É ³Û¹ Ùï³¹­ñáõÃÛáõ­ÝÇó: ²Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï, ³Û­ëÇÝùÝ` 1804 ÃíÇÝ, Çß­Ë³Ý òÇ­ódz­Ýá­íÁ ³ñ­ß³­íáõÙ ¿ ºñ¨³­ÝÇ µ»ñ­¹Ç íñ³, ¨ ìñ³ë­ ï³­ÝÇ ³½Ý­í³­Ï³­ÝáõÃÛáõÝÝ ¿É ÇÝù­Ý³­Ï³Ù, ÙÇ ù³­ÝÇ Ñ³ñ­Ûáõñ Ñ»­ Í»­É³­½á­ñáí û­Å³Ý­¹³­ÏáõÙ ¿ Ýñ³ ½á­ñ³ËÙ­µÇÝ: ²­Ñ³ ³Û¹ ϳ­Ù³­íáñ Ñ»­Í»­É³­½á­ñÇó ϳ½Ù­íáõÙ ¿ ÙÇ ËáõÙµ` ë³ñ­¹³ñ Æ­í³Ý úñ­µ»É­Û³­ÝÇ ·É˳­íá­ñáõÃÛ³Ùµ: Ø»ñ ²Ý¹­ñ»Ý, î»ñ-¸³í­ÃÇ Ï³Ù­ùÇÝ Ñ³­Ï³­é³Ï, ·³Õï­Ý³­µ³ñ ½ÇÝ­íá­ñ³·ñ­íáõÙ ¿ ³Û¹ ϳ­Ù³­íáñ Ñ»­Í»­É³­½á­ñÇÝ: ºñ¨³­ÝÇ µ»ñ­¹Ç å³­ß³ñ­Ù³Ý ų­Ù³­Ý³Ï òÇ­ódz­Ýá­íÇó ¹Å·áÑ ÉÇ­ Ý»­Éáí` ËáõÙ­µÁ á­ñá­ßáõÙ ¿ í»­ñ³­¹³é­Ý³É ÂÇý­ÉÇë: Èñï»ë­Ý»­ñÇó ï»­Õ»­Ï³­Ý³­Éáí ËÙµÇ í»­ñ³­¹³é­Ý³­Éáõ Ù³­ëÇÝ` ä³ñ­ëÇó ß³­ÑÁ ÙÇ ù³­ÝÇ ·áõݹ ½áñù ¿ áõ­Õ³ñ­ÏáõÙ, áñ­å»ë­½Ç ·Ý³Ý ׳­Ý³­å³ñ­ÑÇÝ ¹³­ñ³­Ý³­Ï³­É»Ý áõ ѳñ­Ó³Ï­í»Ý Ýñ³Ýó íñ³: Þ³­ÑÁ ÉÇá­íÇÝ Ñ³ë­ ÝáõÙ ¿ Ýå³­ï³­ÏÇÝ. å³ñ­ëÇó ½áñ­ùÁ ²­å³­ñ³­ÝÇ Óá­ñáõÙ »ñ­Ïáõ ÏáÕ­ÙÇó ÷³­ÏáõÙ ¿ Ýñ³Ýó ׳­Ý³­å³ñ­ÑÁ, ѳñ­Ó³Ï­íáõÙ áõ Édz­ ϳ­ï³ñ ѳխó­Ý³­ÏáõÙ: àñ­ù³Ý ϳ­ñá­Õ³­ÝáõÙ` Ïá­ïá­ñáõÙ »Ý, ÙÛáõë­Ý»­ñÇÝ ·»­ñ»­í³­ñáõÙ »Ý, á­ñáÝó Ù»ç ÉÇ­ÝáõÙ ¿ ݳ¨ Ù»ñ ï³ë­ Ýáõ­Ã³Ù­Û³ ²Ý¹­ñ»Ý: àõ­ñÇß í»ó ·»­Õ»ó­Ï³­¹»Ù å³­ï³­ÝÇ­Ý»­ñÇ Ñ»ï Ýñ³Ý áñ­å»ë Áݭͳ áõ­Õ³ñ­ÏáõÙ »Ý ü³­Ã³­ÉÇ ß³­ÑÇÝ, á­ñÁ »ѭñ³­ÝÇ Çñ ϳ­Ý³­Ýá­óÇ Ñ³­Ù³ñ Ý»ñ­ùǭݳó­Ý»É ¿ ï³­ÉÇë ²Ý¹­ñ»ÇÝ áõ Ññ³­ Ù³­ÛáõÙ ³Û­¹áõ­Ñ»ï Êáë­ñáí Ïá­ã»É: ܳ Ëá­ñ³­ÙÇï áõ ßñ糭ѳ­Û³ó ã¿ñ, ³ÛÉ å³ñ½ áõ µ³­ñ»­ëÇñï µÝ³­ íá­ñáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ñ, ÇÝã Ùï³­ÍáõÙ, ³ÛÝ ¿É ³­ëáõÙ ¿ñ, Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï ¹Ûáõ­ñ³·ñ­·Çé ¿ñ áõ Ñáõ­½³­Ë³éÝ: ȳí ÓÇ ¿ñ í³­ñáõÙ, ½³ñ­Ù³­Ý³­ ÉÇ Ý»­ï³­ÓÇ· ¿ñ, Ññ³­ó³Ý áõ ³ïñ­×³­Ý³Ï Ïñ³­ÏáÕ, ³ÝÝ­Ù³Ý áõ­Åáí Ãñáí Ë÷áÕ ¿ñ ¨ µ³­½»áí ß³­ñáõ­Ý³Ï áñ­ëáñ­¹áõÃÛáõÝ ¿ñ ³­ÝáõÙ, ÇÝ­ãÇ Ñ³­Ù³ñ ß³­ÑÁ Êáë­ñáí-˳­ÝÇÝ Ùßï³­å»ë Ñ»­ïÁ áñ­ëáñ­¹áõÃÛ³Ý ¿ñ ï³­ÝáõÙ: à­ñáß Å³­Ù³­Ý³Ï ³Ýó ØÇñ­½³-èáë­ïáÙ º­ÝÇ­Ïá­Éáå­Û³Ý­óÁ å³ï­ ñ³ëï­íáõÙ ¿ ·Ý³É »ѭñ³Ý, áñ­å»ë­½Ç Çñ »Õ­µ³Ûñ س­Ýáõ­ã³­ñÇÝ ·»­ñáõÃÛáõ­ÝÇó ³­½³­ïÇ áõ í»­ñ³­¹³ñÓ­ÝÇ ÂÇý­ÉÇë: î»ñ-¸³­íÇÃÝ ¿É û·ï­í»­Éáí ³Ûë ѳݭ·³­Ù³Ý­ùÇó ó­Ë³Ý­Ó³Ý­ùáí ËݹñáõÙ ¿ Çñ ³½­·³­Ï³Ý ØÇñ­½³-èáë­ïá­ÙÇÝ, áñ ä³ñë­Ï³ë­ï³­Ýáõ٠ѳñ­óáõ­÷áñÓ ³­ÝÇ Çñ »Õ­µá­ñáñ­¹Ç ²Ý¹­ñ»Ç Ù³­ëÇÝ ¨ Ç­ñ»Ý ï»­Õ»­Ï³ó­ÝÇ: ØÇñ­½³èáë­ïáÙÝ ¿É »ѭñ³­ÝÇó áõ­Õ³ñ­Ï³Í ݳ­Ù³­ÏáõÙ ·ñáõÙ ¿, áñ Êáë­ ñáí í»­ñ³Ý­í³Ý­í³Í ²Ý¹­ñ»Ý ϻݭ¹³­ÝÇ ¿, µ³Ûó Ý»ñ­ùǭݳó­í³Í ¿ áõ

ٳѭٻ­¹³­Ï³­Ý³ó­í³Í: Ê»Õ× î»ñ-¸³­íÇ­ÃÁ ³Ûë µá­ÃÁ Éë»­Éáí ÏëÏÍÇó Çë­ÏáõÛÝ Ï³Ã­í³­Í³­Ñ³ñ ¿ ÉÇ­ÝáõÙ áõ ÙÇ ù³­ÝÇ ûñ ³Ýó Ù»é­ÝáõÙ: î»ñ-¸³í­ÃÇ íßï³­ÉÇ Ù³ÑÝ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ëá­ñÁ ó³í ¿ å³ï­×³­éáõÙ Êáë­ñá­íÇÝ, áñ ÙÇÝã Ç Ù³Ñ ã¿ñ Ùá­é³­ÝáõÙ Çñ å³ñ­ï³­Ï³­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ ¹»å ݳ áõ Ýñ³ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÁ: Ô³­ç³ñ­Ý»­ñÇ å³ï­ÙáõÃÛáõ­ÝÇó »ñ¨áõÙ ¿, áñ 1815-1816 Ãí»­ñÇó Êáë­ñá­íÁ Ýß³­Ý³Ï­íáõÙ ¿ ¶Ç­É³­ÝÇ µ»·­É³ñ-µ»Ï, ³Û­ëÇÝùÝ` Ù³ñ½­ å³Ý, ѳݭ¹»ë ¿ ·³­ÉÇë Ë³Ý å³ï­í³­Ýáõ­Ýáí áõ ëÏëáõÙ ½³­Ý³­½³Ý µ³­ñ»­Ýá­ñá­·áõÙ­Ý»ñ ³­Ý»É: ²Ù­µáÕç ä³ñë­Ï³ë­ï³­ÝáõÙ ¶Ç­É³­ÝÁ Ù»­ï³ù­ëÇ ³ñ­ï³¹­ñáõÃÛ³Ý ³­Ù»­Ý³­Ñ³­ñáõëï ݳ­Ñ³Ý·Ý ¿ñ, Ù³­Ý³­í³Ý¹ ï»­ÕÇ ·Ûáõ­Õ³­óÇ­Ý»­ ñÁ Æ­ñ³­Ýáõ٠ѳÛï­ÝÇ ¿ÇÝ Ç­ñ»Ýó ³Ý­ËáÝç ³ß­Ë³­ï³­ëÇ­ñáõÃÛ³Ùµ áõ ˳­Õ³Õ µÝ³­íá­ñáõÃÛ³Ùµ. Ýñ³Ýó ³Ý­Í³­Ýáà ¿ÇÝ Ù³ñ­¹³ë­å³­ ÝáõÃÛáõ­ÝÁ, ·á­ÕáõÃÛáõ­ÝÁ ¨ ³­í³­½³­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ: ²Û­ëá­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí ³Û¹ µ³­ñÇ ·Ûáõ­Õ³­óÇ­Ý»­ñÁ Ï³É­í³­Í³­ï»­ñ»­ñÇ Ñ³ñë­ï³­Ñ³­ñáõÃÛ³Ý å³ï­×³­éáí Ùßï³­å»ë Ïù³Í ¿ÇÝ å³ñï­ù»­ñÇ ï³Ï áõ ã¿ÇÝ Ï³­ñá­Õ³­ ÝáõÙ ³Ý­·³Ù ³ñ­ùáõ­ÝÇ Ñ³ñ­Ï»­ñÁ í׳­ñ»É: ¸³ ÙÇ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ÏÝ×éáï ËݹÇñ ¿ñ, áñ áã ÙÇ Ù³ñ½­å³Ý ã¿ñ ϳ­ñá­Õ³­ÝáõÙ »ñ­Ï³ñ ų­Ù³­Ý³Ï ÙÝ³É å³ß­ïá­ÝáõÙ, ù³Ý­½Ç »ñµ Ó»é­Ý³­ÙáõË ¿ÇÝ ÉÇ­Ýáõ٠ϳñ­·áõ­ ϳ­ÝáÝ Ñ³ë­ï³­ï»­Éáõ, ÇÝ­ãáí ·Ûáõ­Õ³­óÇ­Ý»­ñÁ ϳ­½³ï­í»ÇÝ å³ñï­ ù»­ñÇó, Ï³É­í³­Í³­ï»­ñ»­ñÝ Çë­ÏáõÛÝ ½³­Ý³­½³Ý ½ñå³ñ­ïáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¿ÇÝ µ³ñ­¹áõÙ Ýñ³Ýó íñ³ áõ Ññ³­Å³­ñ»ó­ÝáõÙ å³ß­ïá­ÝÇó: ÆëÏ »­Ã» Ù³ñ½­å³Ý­Ý»­ñÁ å³ßï­å³­ÝáõÙ ¿ÇÝ Ï³É­í³­Í³­ï»­ñ»­ñÇÝ, ³­å³ ·Ûáõ­ Õ³­óÇ­Ý»­ñÁ ã¿ÇÝ Ï³­ñá­Õ³­ÝáõÙ ·³Ý­Ó³­ñ³­ÝÇ Ñ³ñ­Ï»­ñÁ í׳­ñ»É. ³Û¹­ ų٠³ñ­ùáõ­ÝÇ­ùÇó ѳñ­Ï³­Ñ³Ý ¿ñ áõ­Õ³ñÏ­íáõÙ, ÇÝ­ãÇ Ñ»ï¨³Ý­ùáí Ç߭˳­ÝáõÃÛ³Ý áõ ϳ­é³­í³ñ­ãÇ Ñ³­ñ³­µ»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ í³ï­Ã³­ñ³­ ÝáõÙ ¿ÇÝ, ¨ í»ñ­çÇÝë ëïÇå­í³Í ¿ñ ÉÇ­ÝáõÙ å³ß­ïá­Ý³­ÃáÕ ÉÇ­Ý»É: ê³ ¿ñ å³ï­×³­éÁ, áñ 峭ɳ­ï³­Ï³Ý­Ý»­ñÇó áã áù ã¿ñ ϳ­Ù»­ÝáõÙ ã³­ñ³­ß³­ÑáõÙ­Ý»­ñÇ ¹»ÙÝ ³é­Ý»É, û¨ µá­Éá­ñÇ Ï³ñ­ÍÇùÝ ³ÛÝ ¿ñ, áñ ¶Ç­É³­ÝÇ Ù³ñ½­å³­ÝÁ å»ïù ¿ ½á­ñ³­íáñ í×鳭ϳ­ÝáõÃÛáõÝ, »ñ­Ï³­Ã» ϳÙù ¨ ³Ý­í»­Ñ»ñ µÝ³­íá­ñáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­Ý³` û·ï­í»­Éáí ³ñ­ùáõ­ÝÇ­ùÇ Ñ½áñ å³ßï­å³­ÝáõÃÛáõ­ÝÇó: гñ­Ù³ñ Ù³ñ¹ á­ñá­Ý»­óÇÝ-á­ñá­Ý»­óÇÝ áõ ·ï³Ý Êáë­ñáí-˳­ÝÇÝ, á­ñÇó Ñ»­ïá ß³­ÑÁ ϳݭã»ó Ýñ³Ý áõ Ññ³­Ù³­ Û»ó, û` »ë ÁÝï­ñáõÙ »Ù ù»½, ï»ë­Ý»Ýù ³­é³­çÇÝ Í³­é³­ÛáõÃÛáõݹ ÇÝã­å»ë Ïϳ­ï³­ñ»ë: Ødz­Å³­Ù³­Ý³Ï س­Ýáõ­ã³ñ-˳­ÝÇÝ Ññ³­Ù³­ Û»ó, áñ ÑëÏÇ Ýñ³ ·áñ­Íá­ÕáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ íñ³ áõ »­Ã» ¶Ç­É³­ÝÇ ³éÝ­ ãáõÃÛ³Ùµ áñ¨¿ Ññ³­Ù³­Ý³·­ñÇ Ï³­ñÇù ÉÇ­ÝÇ, ݳ` س­Ýáõ­ã³­ñÁ, ·ñ»É ï³, Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝÇ Ç­ñ»Ý áõ ÏÝù»­Éáõó Ñ»­ïá ï³­ÝÇ-ѳÝÓ­ÝÇ ³­í³· ݳ­Ë³­ñ³­ñÇÝ: ²­å³ ³ñ­ùáõ­ÝÇ å³­É³­ï³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ѳÛï­Ý»ó, áñ ³Û­¹áõ­Ñ»ï¨ áã áù ãѳ­Ù³ñ­Ó³Ï­íÇ ¶Ç­É³­ÝÇ Ñ»ï ³éÝã­ íáÕ áñ¨¿ ËݹñÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É Çñ Ùáï µ³­ñ»­Ëá­ëÇ Ï³Ù ÙÇç­Ýáñ­¹Ç:

²­é³ç è»ß­ïÁ û­ñ³­Ï³Ý Ù»Ï ÉÇïñ áë­ÏÇ ¿ñ í׳­ñáõÙ ·³Ý­Ó³­ ñ³­ÝÇÝ, µ³Ûó ³Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï ѳñ­ÏÁ Ýí³­½»É-ѳ­ë»É ¿ñ Ï»ë ÉÇï­ñÇ, ³­Ñ³ û ÇÝ­ãáõ ß³ÑÝ ³Û¹­åÇ­ëÇ áõ­ß³¹­ñáõÃÛáõÝ Ñ³ï­Ï³ó­ñ»ó ³Û¹ ݳ­Ñ³Ý­·ÇÝ: Êáë­ñáí-˳­ÝÁ è»ßï ѳ­ë³í û ã¿` Åá­Õá­í»ó µá­Éáñ Ï³É­í³­Í³­ ï»­ñ»­ñÇÝ, Ýñ³Ýó Ñ»ï Ëá­ë»ó, ËáñÑñ­¹³Ï­ó»ó ¨ ³­Ù»Ý­ùÇ Ñ³­Ù³­ Ó³Û­ÝáõÃÛ³Ùµ í×é»ó, áñ ³Û­¹áõ­Ñ»ï Ï³É­í³­Í³­ï»­ñ»­ñÁ ãѳ­Ù³ñ­ ӳϭí»Ý Ç­ñ»Ýó ÷áË ïí³Í ÷á­ÕÇ ¹Ç­Ù³ó ѳñ­Ûáõ­ñÇÝ ï³ë­Ý»ñ­Ïáõ ïá­Ïá­ëÇó ³­í»­ÉÇ ·³Ý­Ó»É ·Ûáõ­Õ³­óÇ­Ý»­ñÇó (³Û­ÝÇÝã ëï³­ÝáõÙ ¿ÇÝ 24 áõ 30 ïá­Ïáë): ¶Ûáõ­Õ³­óÇ­Ý»­ñÁ Ç­ñ»Ýó Ù»­ï³ù­ëÁ åÇ­ïÇ µ»­ ñ»ÇÝ è»ßï, ѳÝÓ­Ý»ÇÝ Ï³É­í³­Í³­ï»­ñ»­ñÇ ·áñ­Í³­Ï³­ï³ñ­Ý»­ñÇÝ (ëÇÙ­ë³ñ­Ý»­ñÇÝ)` ³Û¹ ûñ­í³ ·ÝÇ »­ñ»ù ïá­Ïáë 峭ϳë Ñ³ß­í»­Éáí, ëï³­ó³­Ï³Ý ³é­Ý»ÇÝ, ï³­Ý»ÇÝ-ï³­ÛÇÝ Ï³É­í³­Í³­ï»­ñ»­ñÇÝ ¨ Ç­ñ»Ýó Ùáõñ­Ñ³­ÏÇ Ñ³­Ï³­é³Ï ÏáÕ­Ùáõ٠ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý ·ñ³­éáõ٠ϳ­ ï³­ñ»ÇÝ ¨ »ñµ ³Û¹ Ï»ñå ÉÇá­íÇÝ í׳­ñ»ÇÝ ÷áË ³éÝ­í³Í ·áõ­Ù³­ ñÁ` »ï ëﳭݳ­ÛÇÝ Ùáõñ­Ñ³­ÏÁ: ¶áñ­Í³­Ï³­ï³ñ­Ý»­ñÁ (ëÇÙ­ë³ñ­Ý»­ñÁ) Ùáï ï³­ëÁ Ñá­·Ç ¿ÇÝ` µá­ ÉáñÝ ¿É ·Ûáõ­Õ³­óÇ­Ý»­ñÇ áõ Ï³É­í³­Í³­ï»­ñ»­ñÇ Ñ³ß­íÇÝ Ñ³ñë­ï³­ó³Í. Ýñ³Ýù Ù»­ï³ù­ëÁ ¿­Å³Ý ·Ýáí Åá­Õá­íáõÙ ¿ÇÝ áõ »ñµ ¹ñëÇó í³­×³­ 鳭ϳݭݻñ ¿ÇÝ ·³­ÉÇë` Ùdz­µ³Ý­íáõÙ ¿ÇÝ áõ óÝÏ ·Ý»­ñáí Ýñ³Ýó ͳ­ËáõÙ: ¾­Å³­Ý³ó­Ý»ÉÝ áõ óݭϳó­Ý»­ÉÁ Ýñ³Ýó Ó»é­ùáõÙ ¿ñ, ÇëÏ ³ÛÅÙ ³­í»­ÉÇ Ýå³ë­ï³­íáñ å³Û­Ù³Ý­Ý»ñ ëï»ÕÍ­í»­óÇÝ, á­ñáí­Ñ»ï¨ »­Ã» ³­é³ç ·³Õï­Ý³­µ³ñ ¿ÇÝ ·áñ­ÍáõÙ, ÑÇ­Ù³ ëÏë»­óÇÝ ³ÏݭѳÛï ÏÇ­ñ³­é»É Ç­ñ»Ýó Ñݳñù­Ý»­ñÁ, ù³Ý­½Ç Ë»Õ× ·Ûáõ­Õ³­óÇ­Ý»­ñÁ ëïÇå­ í³Í ¿ÇÝ Ï»ë ·Ýáí ·áñ­Í³­Ï³­ï³ñ­Ý»­ñÇÝ Ñ³ÝÓ­Ý»É Ç­ñ»Ýó Ù»­ï³ù­ ëÁ: ´³Ûó Êáë­ñáí-˳­ÝÁ ùÝ³Í ã¿ñ. ÃÇý­ÉÇë­óÇ Ï³Ù ³­·áõ­É»óÇ í³­ ׳­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ »ñµ ·³­ÉÇë ¿ÇÝ ØáëÏ­í³­ÛÇ Ñ³­Ù³ñ Ù»­ï³ùë ·Ý»­ Éáõ, ÙÇßï ³Û­ó»­ÉáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³Ý áõ ·³Õï­ÝÇ Ñ³Ûï­ÝáõÙ ëÇÙ­ë³ñ­Ý»­ñÇ Ë³ñ­¹³­ËáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ, ³­ë»­Éáí, û ÇÝã­å»ë »Ý »­ñ»ù ³­ÙÇë ß³­ñáõ­Ý³Ï å³ïñ­í³Ï µéÝ»­Éáí` ·áñ­ÍÁ Ó·Ó·áõÙ, ·ÇÝ ã»Ý á­ñá­ ßáõÙ, áñ­å»ë­½Ç ·Ûáõ­Õ³­óÇ­Ý»­ñÇó ¿­Å³Ý ·Ý»Ý áõ »ñµ µ³Õ­¹³¹­óÇ áõ óí­ñǽ­óÇ í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»ñ ·³Ý` Ùñó³Ï­óáõÃÛáõ­ÝÁ ß³­ï³­Ý³ ¨ ·Ç­ÝÁ óݭϳó­Ý»Ý: ÐÝáõó Ç í»ñ ¶Ç­É³­ÝÇ Ûáõ­ñ³­ù³ÝãÛáõñ µÝ³­Ï³­í³Ûñ Çñ Ïßé³­ ù³­ñÁ áõ­Ý»ñ, ¨ ÝáõÛ­ÝÇëÏ è»ß­ïáõÙ, áñ ³é¨ïñÇ Ï»Ýï­ñáÝÝ ¿ñ, ßáõñç ï³­ëÁ ï»­ë³­ÏÇ Ïßé³­ù³­ñ»ñ ϳ­ÛÇÝ: ¶Ûáõ­Õ³­óÇ­Ý»­ñÁ è»ß­ïÇ áã ÙÇ Ïßé³­ù³­ñÇó å³ï­Ï»­ñ³­óáõÙ ãáõ­Ý»ÇÝ, ¨ Ýñ³Ýó ѳ­ßÇí­Ý»­ñÁ á­ñá­ßáõÙ ¿ÇÝ ëÇÙ­ë³ñ­Ý»­ñÁ: Îßé³­ù³­ñ»­ñÁ Ù»­ï³­ÕÇó ã¿ÇÝ áõ ù³­ßÇ ÝßáõÙ­Ý»ñ ãáõ­Ý»ÇÝ, ³ÛÉ ·ñ»­Ã» ÙÇÙ­Û³Ýó ÝÙ³Ý ·»­ïÇ ë³­É³­ù³­ ñ»ñ ¿ÇÝ, µ³Ûó` ٻϭٻ­Ïáõó ï³ñ­µ»ñ ù³­ß»­ñáí: ²Ûë å³ï­×³­éáí Êáë­ñáí-˳­ÝÁ »ñ­Ï³­ÃÇó, ѳ­Ù³­Ñ³­í³­ë³ñ ͳݭñáõÃÛ³Ùµ ÙÇ ù³­ÝÇ

ѳ­½³ñ Ïßé³­ù³ñ å³ï­ñ³ë­ï»É ïí»ó` Çñ ÏÝÇ­ùáí ¹ñáßÙ­í³Í, ¨ ÇÝã ·Ýáí áñ ·³Ý­Ó³­ñ³­ÝÇÝ ³ñ­Å»­ó»É ¿ÇÝ, ³Û¹ ·Ýáí ¿É µ³­Å³­Ý»ó ù³­Õ³­ùÇÝ áõ ·Ûáõ­Õ»­ñÇÝ áõ Ññ³­Ù³­Û»ó, áñ »­Ã» ³Û­¹áõ­Ñ»ï áñ¨¿ Ù»­ÏÁ Ù»­ï³ù­ëÇ Ñ³­Ù³ñ ³ÛÉ Ïßé³­ù³ñ å³­ÑÇ Ï³Ù ·áñ­Í³­ÍÇ` ϻݭ óñÏ­íÇ ïáõ­·³Ý­ùÇ áõ å³ï­ÅÇ: ²­Ñ³ ³Û¹ Ïßé³­ù³ñÝ ¿ ·áñ­Í³Í­ íáõÙ ÙÇÝã ûñë ¨ Ïáã­íáõÙ Ø»Ý-Êáë­ñá­íÇ, ³Û­ëÇÝùÝ` Êáë­ñá­íÇ ù³ñ, ÏßÇé ϳ٠ÉÇïñ: Êáë­ñáí-˳ÝÝ ³Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ áõ­ß³¹­ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓ­ñ»ó ß»­ñ³­Ù³­ å³­ÑáõÃÛ³­ÝÁ, ù³­ç³­É»­ñ»­Éáí ·Ûáõ­Õ³­óÇ­Ý»­ñÇÝ áõ Ëñ³­Ëáõ­ë»­Éáí ³ÛÝ Ù³ñ¹­Ï³Ýó, áí­ù»ñ Ç­ñ»Ýó ·Ûáõ­ÕáõÙ ³­Ù»­ÝÇó ɳí áõ ³­Ù»­ÝÇó ß³ï Ù»­ï³ùë ¿ÇÝ ³ñ­ï³¹­ñáõÙ: ú­ï³­ñ»ñÏñ­Û³ í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ Éë»­Éáí, áñ Ù»­ï³ù­ëÇ ·ÝáõÙÝ áõ í³­×³é­ùÁ ³­½³ï­í»É ¿ ëÇÙ­ë³ñ­Ý»­ñÇ Ó»é­ ùÇó, ëÏë»­óÇÝ ÏÉáñ ï³­ñÇ` ³­Ù³é û ÓÙ»é, ³Û­ó»­É»É è»ßï, ÙÇÝã­¹»é ³­é³ç ÃÇý­ÉÇë­óÇ Ñ³­Û»­ñÁ ëá­íá­ñ³­µ³ñ ·³­ÉÇë ¿ÇÝ û­·áë­ïá­ëÇÝ, ÇëÏ µ³Õ­¹³¹­óÇ­Ý»ñÝ áõ óí­ñǽ­óÇ­Ý»­ñÁ` Ýá­Û»Ù­µ»­ñÇÝ: êÇÙ­ë³ñ­Ý»­ñÇ Ñ³­óÁ Ïïñí»ó ¨ ³Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ ³ë­ïǭ׳­Ý³­µ³ñ ÉñÇí í»­ñ³­ó³í, ÇëÏ ·Ûáõ­Õ³­óÇ­Ý»­ñÁ »ñ­Ïáõ ï³ñ­í³ Áݭóó­ùáõÙ áã ÙdzÛÝ Ç­ñ»Ýó å³ñï­ù»­ñÁ í׳­ñ»­óÇÝ Ï³É­í³­Í³­ï»­ñ»­ñÇÝ, ³Ûɨ 4-5 ï³ñ­í³ ÑÝáõÃÛ³Ý å³ñï­ù»­ñÇó ¿É ³­½³ï­í»­óÇÝ: ºí ³Ûë­å»ë, Êáë­ñáí-˳­ÝÁ áñ­ù³Ý ëÇ­ñ»­ÉÇ ¿ñ ÉÇ­ÝáõÙ ·Ûáõ­ Õ³­óÇ­Ý»­ñÇÝ, ³ÛÝ­ù³Ý ³­ï»­ÉÇ ¹³é­ÝáõÙ ÍáõÛÉ, Ãáõ­É³­Ùáñà áõ óá÷ Ï³É­í³­Í³­ï»­ñ»­ñÇÝ, á­ñáÝù Ç­ñ»Ýó ·é»Ñ­Ï³­Ï³Ý µ³ñ­ùáí ³Ý­·³Ù Ù³­Ñáí ¿ÇÝ ëå³é­ÝáõÙ, µ³Ûó ݳ ɳí ѳë­Ï³­Ý³­Éáí Çñ å³ñ­ï³­ ϳ­ÝáõÃÛ³Ý ³ñ­Å»­ùÁ` ³­Ù»Ý¨ÇÝ ã¿ñ ÁÝÏñ­ÏáõÙ Ýñ³Ýó ëå³é­Ý³­ ÉÇù­Ý»­ñÇ ³­é³ç, Ù³­Ý³­í³Ý¹ »ѭñ³­Ýáõ٠س­Ýáõ­ã³ñ-˳­ÝÇ ÝÙ³Ý Ñ½áñ å³ßï­å³Ý áõ­Ý»ñ áõ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý ³­í»­É³ó­ñ»É ¿ñ ï»­ñáõÃÛ³Ý ·³Ý­Ó³­ñ³­ÝÁ: Êáë­ñáí-˳­ÝÁ »ѭñ³­ÝáõÙ Ùݳó ÙÇÝ㨠1851Ã., ³­å³ Ýß³­Ý³Ï­ í»ó Ô³½­íÇ­ÝÇ í³­ÉÇ: 1852Ã. Ñáõ­ÝÇ­ëÇ ëϽµÝ»­ñÇÝ, »ñµ »ë ³í­ñÇ­ ½Çó »ѭñ³Ý ¿Ç áõÕ¨áñ­íáõÙ, Ç稳­Ý»­óÇ Ô³½­íÇ­ÝáõÙ ¨ ³Ýӭݳ­ Ï³Ý ·áñ­Íáí ï»­ë³Ï­ó»­óÇ Êáë­ñáí-˳­ÝÇ Ñ»ï: ²Û¹ ï»­ë³Ï­óáõÃÛ³Ý å³ï­ÙáõÃÛáõ­ÝÁ Ññ³­ï³­ñ³­Ï»É »Ù ÂÇý­ÉÇ­ëÇ §Îáí­Ï³ë¦ éáõ­ë»­ñ»Ý Éñ³·­ñÇ 1875Ã. 51 ѳ­Ù³­ñáõÙ` ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÃÛ³Ùµ áõ ü. ü. ëïá­ ñ³·­ñáõÃÛ³Ùµ, áõë­ïÇ ³­í»­Éáñ¹ »Ù ѳ­Ù³­ñáõÙ ³Ûë­ï»Õ ¹³ í»­ñ³­ ß³­ñ³¹­ñ»­ÉÁ: γ­í»­É³ó­Ý»Ù ÙdzÛÝ, áñ Êáë­ñáí-˳­ÝÁ Ô³½­íÇ­ÝáõÙ í³­ÉÇÇ å³ß­ïá­Ýáí Ùݳó ÙÇÝ㨠1856Ã., ³­å³ Ï³Ã­í³­Íáí ÑÇ­í³Ý­ ¹³­ó³í, ·Ý³ó »ѭñ³Ý áõ 1858Ã. í³Ë­×³Ý­í»ó: Üñ³ ¹ÇÝ ß³­ÑÇ Ññ³­Ù³­Ýáí ó­Õ»­óÇÝ å³ñ­ëÇó ß³­Ñ»­ñÇ ¨ ³ñ­ù³­Û³­½áõÝ­Ý»­ñÇ ÝíÇ­ ñ³­Ï³Ý ëñµ³­í³Ûñ-áõË­ï³­ï»­ÕÇ Ôáõ­ÙÇ Ù½ÏÇ­ÃÇ ·³í­ÃáõÙ, Ýñ³ ѳ­Ù³ñ ѳ­ïáõÏ ßÇÝ­í³Í Ù³­ïáõ­éáõÙ, áñ ÏÇó ¿ Ø³­Ýáõ­ã³ñ-˳­ÝÇ Ù³­ïáõ­éÇÝ:

Þºð­Ø²­¼²Ü­Ú²Ü ¶³­Éáõëï г­ñáõÃÛáõ­ÝÇ (1807, ºñÝ­ç³Ï ·³­ í³­éÇ ·. æáõ­Õ³ -1891, ÂÇý­ÉÇë) — ·ñáÕ, ¹ñ³­Ù³­ïáõñ·, å³ï­Ù³­ µ³Ý, ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ·áñ­ÍÇã: ²­í³ñ­ï»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý ¹åñá­óÁ, ³­å³ Ñáñ ³é¨ïñ³­Ï³Ý ·áñ­Í»­ñáí »­Õ»É ä³ñë­Ï³ë­ï³­ ÝáõÙ, ¶»ñ­Ù³­Ýdz­ÛáõÙ, èáõ­ë³ë­ï³­ÝáõÙ ¨ ³Û­Éáõñ: س­Ùáõ­ÉáõÙ Ññ³­ ï³­ñ³­Ï»É ¿ åÇ»ë­Ý»ñ, µ³­Ý³ë­ï»Õ­ÍáõÃÛáõÝ­Ý»ñ, µ³­Ý³­Ñ³­í³ù­ã³­ Ï³Ý ÝÛáõ­Ã»ñ: Ðñ³­åáõñ­í»­Éáí óï­ñá­Ýáí` 1836 Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ë»­÷³­Ï³Ý »ñÏ­ ѳñ­Ï³­ÝÇ ïáõ­ÝÁ í»­ñ³­Ï³­éáõ­ó»É ¿, ÑÇÙ­Ý»É ÙÇ ÷áù­ñÇÏ Ã³ï­ñáÝ, á­ñÁ ѳÛï­ÝÇ ¿ñ §Þ»ñ­Ù³­½³Ý­Û³­ÝÇ ¹³ñ­å³ë¦ ³­Ýáõ­Ýáí: ³ï­ñá­ÝÁ µ³ó­í»É ¿ Çñ åÇ»­ëÇ µ»­Ù³¹­ñáõÃÛ³Ùµ ¨ ·áñ­Í»É ÙÇÝ㨠1865 Ã.: г­ Û»­ñ»Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõÙ­Ý»­ñÇó µ³­óÇ, ³Ûë­ï»Õ µ»­Ù³¹ñ­í»É »Ý íñ³­ó³­ Ï³Ý åÇ»ë­Ý»ñ ¨ ǭﳭɳ­Ï³Ý û­å»­ñ³­Ý»ñ: 1862-1865 Ãà . ÁÝïñ­í»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ù³­Õ³­ù³·­ÉáõË: 1865 Ã. »ñÏ­ñáñ¹ ³Ý­·³Ù ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ù³­Õ³­ù³·­ÉáõË ÁÝïñ­í³Í ų­Ù³­Ý³Ï ³åë­ï³Ù­µ³Í ѳ٭ù³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ 1865 Ã. Ñáõ­ÉÇ­ëÇ 27-ÇÝ Ññ¹»­Ñ»É ¿ Ýñ³ ³­å³­ñ³ÝùÝ áõ ó­ï»­ñ³ë­ñ³­ÑÁ:

ö²êî²ÂÔºð سݭó߭۳ݭóÇ 1901Ã. éáõ­ë»­ñ»Ý ݳ­Ù³­ÏÁ Çß˳Ýáõ­ÑÇ Ø³­ñdz٠Âáõ­Ù³Ý­Û³­ÝÇÝ

¶²Â, Ð. سɭ˳ë­Û³­ÝÇ ý., 514

سݭó߭۳ݭóÇ 1909Ã. ݳ­Ù³­ÏÁ Ç߭˳­Ýáõ­ÑÇ Ø³ñdz٠Âáõ­Ù³Ý­Û³­ÝÇÝ

ä³ñëÏ³Ï³Ý Ù³Ýñ³Ýϳñ

¶²Â, Ø. Âáõ­Ù³Ý­Û³­ÝÇ ý., 514

²è²øºÈ ê²ðàôʲÜ

² È º ø ê ²Ü ¸ ð Ø ²Ü  ² Þ Ú ²Ü ò . Ø º Ì ì ² Ö ² è ²Î ²Ü À º ì ´ ² ð º ¶ à ð Ì À Ðáõß»ñ Çñ Ù³Ñí³Ý 20-³ÙÛ³ÏÇ ³éÃÇí ìÇ»Ýݳ, 1931Ã.

²­é³­ù»É ¼³­ïÇ­ÏÇ ê³­ñáõ­Ë³Ý (13.10.1863, ·Ûáõ­Õ³­ù³­Õ³ù ²ñ­ï³­Ýáõç – 6.2.1949, ´ñÛáõ­ë»É)

²Ûë Ñáõ­ß³·­ñáõÃÛ³Ý Ñ»­Õǭݳ­Ï, å³ï­Ù³­µ³Ý, µ³­Ý³­ë»ñ, ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý áõ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ·áñ­ÍÇã ². ê³ñáõ˳ÝÝ ³­í³ñ­ï»É ¿ Î.­äáÉ­ëÇ ØËǭóñ­Û³Ý­Ý»­ñÇ í³ñ­ ų­ñ³­ÝÁ, ïÇ­ñ³­å»­ï»É ¿ ÙÇ ù³­ÝÇ û­ï³ñ É»­½áõ­Ý»­ñÇ, »­Õ»É ìñ³ë­ï³­ÝáõÙ Ñ³Û Ï³­Ãá­ÉÇÏ Ñ³­Ù³ÛÝ­ùÇ ³­é³ç­Ýáñ¹­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ: 1894-1911ÃÃ.` §². سݭóߨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ï³Ý¦ Édz­½áñ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã áõ í³­ñÇ­ã ´³­Ãáõ­ÙáõÙ, ´³ù­íáõÙ, ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ, ê³ÝÏï ä»­ï»ñ­ µáõñ­·áõÙ, 1911-1917ÃÃ.` ݳ¨ ³ÛÉ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ í³­ñÇ­ã: 1920-³Ï³Ý ÃÃ. ëϽµÇó ï»­Õ³­÷áË­í»É ¿ Ðá­É³Ý­¹Ç³, ³­å³` ´»É­·Ç³: ²Ûë ³ß­Ë³­ï³Ý­ùáõ٠ݳ Çñ Ù³­ëÇÝ Ñ³Ûï­ÝáõÙ ¿ á­ñáß Ï»Ý­ë³·­ñ³­Ï³Ý ïí۳ɭݻñ. ѳ­í»­É»Ýù ÙdzÛÝ, áñ 1881-Çó ÃÕóϭó»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ §Ø߳Ϧ, 1887-Çó` ìǻݭݳ­ÛÇ §Ð³Ý­¹¿ë ²Ù­ëû­ñ»³Û¦, Î.­äáÉ­ëÇ §²­ñ»­õ»Éù¦ å³ñ­µ»­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ` Î. îÇõ­ñ»³Ý ·ñ³­Ï³Ý ϻխͳݭí³Ùµ: л­ÕÇ­Ý³Ï ¿ §ê»õ Íá­íáõ éáõ­ë³­Ï³Ý »­½»ñ­ùÁ¦ (1895), §Îáí­Ï³­ë»³Ý É»­ ñ³Ýó Ù¿ç¦ (1896), §Ð³Û­Ï³­Ï³Ý ËݹÇñÝ »õ ²½­·³­ÛÇÝ ë³Ñ­Ù³­Ý³¹­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ ÂÇõñ­ùdz­ ÛáõÙ¦ (1912), §Ðáɭɳݭ¹³Ý »õ ѳ­Û»­ñÁ ļ-Ä ¹³­ñ»­ñáõÙ¦ (1926), §´»É­·Ç³ »õ ѳ­Û»­ñÁ¦ (1937), §ìñ³ë­ï³Ý »õ ѳ­Û»­ñÁ¦ (1939) ·ñù»­ñÇ, µ³½­Ù³­ÃÇí Ññ³­å³­ñ³­ÏáõÙ­Ý»­ñÇ: êáõÛÝ Ñáõ­ß³·­ñáõÃÛáõÝÝ áõ­ÝÇ á­ñáß ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»ñ: ÈÇ­Ý»­Éáí ²É. سݭ ó߭۳ݭóÇ Ù»ñ­Ó³­íáñ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇó­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ` ². ê³­ñáõ­Ë³­ÝÁ ѳ­Õáñ­¹áõÙ ¿ µ³½­ Ù³­ÃÇí Ñ»­ï³ùñ­ùÇñ áõ ѳ­í³ë­ïÇ ï»­Õ»­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¨, ³­Ù»­Ý³­Ï³ñ¨á­ñÁ, ѳÛï­ÝáõÙ §Ý³í­Ã³ñ­ù³­ÛǦ ³½­·³Ý­í³Ý ѳۭϳ­Ï³Ý ×Çßï Ó­¨Á` سݭó߭»³Ýó: Î³Ý Ý³¨ ³Ý×ß­ ïáõÃÛáõÝ­Ý»ñ, á­ñáÝó ³Ý¹­ñ³­¹³ñ­Ó»É »Ýù ͳ­Ýá­Ã³·­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ: ´Ý³·ñÇ É»­½áõÝ ÏñáõÙ ¿ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ ÏÝÇ­ùÁ, ³ÛÝ ³ñ¨»­É³­Ñ³­Û»­ñ»­ÝÇ, ³ñ¨Ùﳭѳ­ Û»­ñ»­ÝÇ, ÙÇ­çÇÝ Ñ³­Û»­ñ»­ÝÇ Ë³é­Ýáõñ¹ ¿` ·ñí³Í ÏÇ­ë³­¹³­ë³­Ï³Ý áõÕ­Õ³·­ñáõÃÛ³Ùµ: γ­ ï³­ñ»É »Ýù É»½­í³á­×³­Ï³Ý ÑÇÙݳíáñ ËÙµ³·­ñáõÙ, í»ñ³Í»É ³ñ¹Ç ³ñ¨»É³Ñ³Û»ñ»ÝǪ Ñݳ­ñ³­íá­ñÇÝë ³Ý­Ë³­Ã³ñ å³­Ñ»­Éáí Ñ»­Õǭݳ­ÏÇ É»½­í³Ù­ï³­Íá­ÕáõÃÛáõ­ÝÁ: ¶Çñ­ùÁ ݳ­Ë³­ï»ë­í»É ¿ ë÷Ûáõé­ù³­Ñ³Û, ³­é³­çÇÝ Ñ»ñ­ÃÇÝ` »í­ñá­å³µ­Ý³Ï, Áݭûñ­óá­ Õ³­Ï³Ý Éë³­ñ³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ, ³Û¹ ÇëÏ å³ï­×³­éáí Ñ»­Õǭݳ­ÏÁ µÝ³·ñÇ ÷³­Ï³·­Í»­ñÇ Ù»ç ïí»É ¿ µ³­ó³ï­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ, á­ñáÝù ѳ­Ù³­ñ»É »Ýù ³Ý­Ñ³ñ­ÏÇ: ¶ñùÇ Ññ³­ï³­ñ³Ï­Ù³Ý ï³­ñáõÙ (1931) áÕç ¿ÇÝ Ñáõ­ß³·­ñáõÃÛáõ­ÝáõÙ ßá­ß³÷­í³Í µ³½­Ù³­ÃÇí ³Ý­ÓÇÝù, ³Û¹ ÇëÏ å³ï­×³­éáí ². ê³­ñáõ­Ë³­ÝÁ óáõ­ó³­µ»­ñ»É ¿ á­ñá­ß³­ÏÇ ½·áõ­ß³­íá­ñáõÃÛáõÝ, ½ëåí³­ÍáõÃÛáõÝ áõ û­ñ³­ë³­óáõÃÛáõÝ, ÇÝ­ãÇÝ ÝáõÛÝ­å»ë ³Ý¹­ñ³­¹³ñ­ Ó»É »Ýù ͳ­Ýá­Ã³·­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ: îá­Õ³­ï³­ÏÇ µá­Éáñ ͳ­Ýá­Ã³·­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ß³­ñ³¹­ñ³Ý­ùáõÙ Áݹ·Í­í³Í µ³­é»ñÝ áõ µ³­é³­Ï³­å³Ï­óáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ Ñ»­Õǭݳ­ÏÇÝÝ »Ý:

²­è²­æ²­´²Ü êá­íá­ñ³­µ³ñ ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï ϻݭ볷­ñ³­Ï³Ý­Ý»ñ ·ñ»É áõ ·ñáõÙ »Ý Ñ³Û ·ñ³­Ï³Ý ϳ٠»­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý ·áñÍ­ãÇ Ù³­ëÇÝ: â»Ù ÑÇ­ßáõÙ, áñ Ñ³Û ¹ñ³­Ù³­ï»ñÝ áõ í³­×³­é³­Ï³­ÝÁ »ñµ¨Ç­ó» ³ñ­Å³­Ý³­ó³Í ÉÇ­ÝÇ ÝÙ³Ý å³ï­íÇ: àõë­ïÇ, ѳñÏ »Ù ѳ­Ù³­ñáõ٠ϳݭ˳­å»ë å³ñ­½³­ µ³­Ý»É, û á­ñáÝù »Ý ³ÛÝ å³ï­×³é­Ý»­ñÁ, áñ ÇÝÓ ¹ñ¹»É »Ý ѳݭ ñáõÃÛ³­ÝÁ ͳ­Ýá­Ã³ó­Ý»É ÙÇ Ñ³­Ù»ëï Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ Ï۳ݭùÇÝ áõ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³­ÝÁ: ¸ñ³ ѳ­Ù³ñ µ³­í³­Ï³Ý »Ù ѳ­Ù³­ñáõÙ ³Ûë­ ï»Õ ѳ­Ù³­éá­ï³­ÏÇ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»É Çñ ϳ­ï³­ñ³Í ·áñ­Í»­ñÁ, á­ñáÝó Ù³­ëÇÝ Ù³Ý­ñ³­Ù³ë­Ýá­ñ»Ý åÇ­ïÇ Ëá­ë»Ù ·ñí³Í­ùÇë Áݭóó­ùáõÙ:

². àð­äºê ì²­Ö²­è²­Î²Ü

²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳ݭóÁ1 ¹»é¨ë­ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ï³­ñÇ­ùáõÙ ³é¨ïñ³­Ï³Ý ɳÛÝ Ñ³­ñ³­µ»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¿ ѳë­ï³­ï»É ºí­ñá­å³­ ÛÇ áõ Îáí­Ï³­ëÇ ÙÇç¨: ºñ­Ï³ñ ų­Ù³­Ý³Ï µÝ³Ï­í»­Éáí ²Ý·­Édz­ÛáõÙ` Ûáõ­ñ³ó­ñ»É ¿ ³Ý·­Édz­Ï³Ý ÉñçÙÇï ³é¨ïñ³­Ï³­ÝÇ Ó»é­Ý³ñ­Ïáõ á­·ÇÝ ¨ û­ñÇ­Ý³Ï Ñ³Ý­¹Ç­ë³­ó»É Îáí­Ï³­ëÇ ÙÛáõë Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­ÝÝ»­ñÇ Ñ³Ù³ñ: ܳ ÑÇÙ­Ý»É ¿ Ù»­Í³­·áõÛÝ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý-³é¨ïñ³­ ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, áñ »ñµ¨Ç­ó» ·á­ÛáõÃÛáõÝ ¿ áõ­Ý»­ó»É ѳ­Û»­ñÇë Ù»ç: Üñ³ ³Ûë ɳۭݳ­Í³­í³É Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ` Îáí­Ï³­ëÇó µ³­óÇ, áõñ ·ïÝíáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³ ݳí­Ã³­Ñ³Ý­ù»ñÝ áõ ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»­ñÁ, ï³­ ñ³Í­í»É áõ ë»­÷³­Ï³Ý Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»ñÝ áõ­Ý»ñ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ, È»­Ñ³ë­ ï³­ÝÇ, Âáõñ­ùdz­ÛÇ, èáõ­ÙÇ­Ýdz­ÛÇ, ²Ý·­Édz­ÛÇ, üñ³Ý­ëdz­ÛÇ, º­·Çå­ ïá­ëÇ, ä³ñ­ëÇó Íá­óÇ ¨ Ðݹϳë­ï³­ÝÇ ½³­Ý³­½³Ý ù³­Õ³ù­Ý»­ñáõÙ: ²Ûë µá­Éáñ í³Û­ñ»­ñáõÙ, ÇÝã­å»ë ¨ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³­Û³­ÝáõÙ, Õ»­Ï³­í³ñ­Ý»­ñÁ »­Õ»É »Ý ѳ­Û»ñ, ÇÝ­ãáí ³­Ù»­Ýáõ­ñ»ù Ý»ñ­Ï³­Û³ó­í»É áõ å³Ñ­å³Ý­í»É ¿ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ³½­·³­ÛÇÝ ¿áõÃÛáõ­ÝÁ: Æñ ³Ûë ë»­÷³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÇó ½³ï, ݳ ϳ٠³Ý­Ó³Ùµ ÑÇÙ­Ý»É ¨ ϳ٠ٳë­Ý³Ï­ó»É áõ ½³ñ­·³ó­ñ»É ¿ ݳ¨ ³ÛÉ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ³é¨ïñ³­ÛÇÝ Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»ñ` ï³ñ­µ»ñ ³Ý­í³­ÝáõÙ­Ý»­ñáí: ܳ Çñ Ó»éùÝ ¿ ³­é»É Îáí­Ï³­ëÇ ·É˳­íáñ ¹ñ³­Ù³­ïáõ­ÝÁ` áñ­å»ë ¹ñ³ Ëá­ßá­ñ³­·áõÛÝ µ³Å­Ý»­ï»ñ ¨ ³Û¹ µ³Ý­ÏÇ ÙÇ­çá­óáí Îáí­Ï³­ëÇ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ í³ñ­Ï»ñ áõ ¹Ûáõ­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ïñ³­Ù³¹­ñ»É` Ç­ñ»Ýó ·áñ­Í»ñÝ ³Ù­ñ³åÝ­¹»­Éáõ ¨ ÁÝ­¹³ñ­Ó³­Ï»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: 1 ºë ·ñáõÙ »Ù سÝóßÛ³Ýó (ó-áí), áñáíÑ»ï¨ Ñ³Ý·áõóÛ³ÉÝ Çñ ³½·³ÝáõÝÁ ѳۻñ»Ý ëïáñ³·ñáõÙ ¿ñ سÝó߻³Ýó: ÆëÏ éáõë»ñ»Ý` Áëï ïÇñáÕ ëáíáñáõÃÛ³Ý` Манташев, ÝáõÛÝÁ ݳ¨ ûï³ñ É»½áõÝ»ñáí` Mantacheff: êϽµÝ³Ï³Ý ßñç³Ýáõ٠ݳ ·áñÍ³Í»É ¿ ݳ¨ Mantachoff` o-áí Ó¨Á, ÇÝãÇ å³ï׳éáí Ýñ³ ÑÇÝ` سÝã»ëïñÇ Í³ÝáÃÝ»ñÁ, ÙÇÝ㨠í»ñç Ýñ³ ³½·³ÝáõÝÁ ·ñáõÙ ¨ ³Ý·É»ñ»Ý ÑÝãٳٵ ³ñï³ë³ÝáõÙ ¿ÇÝ Ø»Ýûßáý:

²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳ݭóÁ û Çñ ë»­÷³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝáõÙ ¨ û Çñ ïÇ­ñ³Í ³ÛÉ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ áõ µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ Ñ³ë­ï³­ïáõÃÛáõÝ­ Ý»­ñáõÙ Ùßï³­å»ë ëïí³ñ Ãíáí Ñ³Û å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»ñ áõ ѳ­½³­ñ³­íáñ Ñ³Û µ³Ý­íáñ­Ý»ñ ¿ ³ß­Ë³­ï»ó­ñ»É` ³Û¹ Ï»ñå Ýå³ë­ï»­Éáí Ýñ³Ýó ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý µ³­ñ»­Ï»­óáõÃÛ³­ÝÁ: ²­é³ÛÅÙ ³Ûë­ù³­ÝÁ` Ýñ³ í³­×³­é³­Ï³­Ý³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ý Ù³­ëÇÝ:

´. àð­äºê ´²­ðº­¶àðÌ

²É. سݭó­ßÛ³ÝóÝ Çñ ÍÝݹ³­í³Ûñ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ¹åñáó ÑÇÙ­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ Ëá­ßáñ ÝíÇ­ñ³ï­íáõÃÛáõÝ Ï³­ï³­ñ»ó ¨ ë»­÷³­Ï³Ý ͳ˭ùáí Ù»Í áõ ·»­Õ»­óÇÏ ßÇ­ÝáõÃÛáõÝ Ï³­ éáõ­ó»ó: º­ñ³Ë­ï³­·»ï Ñ³Û ³é¨ïñ³­Ï³Ý ¹³­ë³­Ï³ñ­·Á, á­ñÇ Ëݳ٭ ùÇÝ ¿ñ ѳÝÓÝ­í³Í ¹åñá­óÁ, ø³­Õ³­ù³­ÛÇÝ í³ñ­ãáõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³­Ó³Û­ ÝáõÃÛáõÝÝ ëﳭݳ­Éáí, ³Û¹ ѳ­Ù³Ï­ñ»­ÉÇ áõ µ³½­Ùû­·áõï ѳë­ï³­ ïáõÃÛ³­ÝÁ ßÝáñ­Ñ»ó µ³­ñ»­ñ³­ñÇ ³­Ýáõ­ÝÁ` سݭó߭۳Ýó ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ¹åñáó (Манташевская торговая школа): î³ëÝ­Û³Ï ï³­ñÇ­Ý»ñ ѳñ­Ûáõ­ñ³­íáñ Ñ³Û å³­ï³­ÝÇ­Ý»ñ ³é¨ïñ³­Ï³Ý ÏÛ³Ýù ÙïÝ»­Éáõó ³­é³ç ÏñÃí»É »Ý ³Û¹ ¹åñá­óáõÙ: ܳ ëï³ÝÓ­Ý»É ¿ñ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ ÙÇç­Ý³­Ï³ñ· 黳­É³­Ï³Ý ¹åñá­óÇ Ëݳ­Ù³­Ï³­ÉáõÃÛáõ­ÝÁ (å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý Ïá­ãáõ­ÙÁ` å³ï­í³­íáñ Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ – почетный попечитель) ¨ ³­Ù»Ý ï³­ñÇ Ù»Í ·áõ­ Ù³ñ ¿ñ ïñ³­Ù³¹­ñáõÙ, ÇÝ­ãÇ ßÝáñ­ÑÇí µ³½­Ù³­ÃÇí Ñ³Û ¨ û­ï³ñ ãù³­ íáñ ³­ß³­Ï»ñï­Ý»ñ ³Û¹­ï»Õ ÙÇç­Ý³­Ï³ñ· ·áñͭݳ­Ï³Ý áõ­ëáõÙ ¿ÇÝ ëï³­ÝáõÙ: ܳ ï³ëÝ­Û³Ï ï³­ñÇ­Ý»ñ Ù»Í Ãíáí Ñ³Û ãù³­íáñ áõ­ë³­ÝáÕ­Ý»­ñÇ ï³­ñ»­Ï³Ý Ïñó­Ãá­ß³Ï ¿ñ ѳï­Ï³ó­ÝáõÙ, áñ­å»ë­½Ç Ûáõ­ñ³­ù³ÝãÛáõñÝ Áëï Çñ ³ñ­Å³­ÝÇ­ùÇ Ï³Ù ÁÝ­¹áõ­Ý³­ÏáõÃÛ³Ý µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ áõ­ëáõÙ ëﳭݳ éáõ­ë³­Ï³Ý ϳ٠»í­ñá­å³­Ï³Ý ѳ­Ù³É­ë³­ñ³Ý­Ý»­ñáõÙ: سݭ ó߭۳ݭóÇ ³Ûë ѳñ­Ûáõ­ñ³­íáñ ë³­Ý»­ñÁ Ù»ñ ³½­·³­ÛÇÝ áõ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­ Ï³Ý Ï۳ݭùáõÙ Ù»Í ¹»ñ »Ý ˳­Õ³­ó»É, ÇÝ­ãÇ Ù³­ëÇÝ ¹»é ÏÑÇ­ß³­ï³­Ï»Ù: ܳ ï³­ñ»­Ï³Ý á­ñá­ß³­ÏÇ Ï»Ý­ë³­Ãá­ß³­Ïáí ϳ٠ÙÇ³Ý­í³· ¹ñ³­Ù³­ Ï³Ý Ýå³ëï­Ý»­ñáí û­Å³Ý­¹³­Ï»É ¨ å³­Ñ»É ¿ Ñ³Û Ñ»­Õǭݳϭݻ­ñÇ, á­ñáÝó ß³ñ­ùáõÙ Ï³Ý Ñ³Ý­ñ³­Ñ³Ûï ·ñáÕ­Ý»ñ, ÇÝ­ãÇ Ù³­ëÇÝ ÏÝ߻٠ëïáñ¨: ܳ ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ϳ­éáõ­ó»É ¿ Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý û­Ù³­Ï³Ý ¹åñá­óÇ Ýáñ, Ñá­Û³­Ï³å íÇí˳­ñÇ ß»Ý­ùÁ: ܳ ¾ç­ÙdzͭÝáõ٠ϳ­éáõ­ó»ó Ýáñ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ë³­Ï³Ý í»­Ñ³­ñ³­ÝÁ` ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ù»­ÍáõÃÛ³Ùµ áõ ѳ߭í³ñ­Ïáí, áñ ³Û¹­ï»Õ, ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ áõ »­åÇë­Ïá­åáë­Ý»­ñÇ Ï³­ó³­ñ³Ý­Ý»­ñÇó ¨ ½³­Ý³­½³Ý ÁÝ­¹áõ­Ý³­ñ³Ý­Ý»­ñÇó ½³ï, ï»­ÕÇ áõ­Ý»­Ý³­ÛÇÝ Ð³­Ù³½­·³­ÛÇÝ Åá­Õáí­Ý»ñ:

ܳ ö³­ñÇ­½áõÙ` Jean Goujon ÷á­Õá­óáõÙ, ѳ­ÝáõÝ Çñ Ñáñ ÑÇ­ß³­ ï³­ÏÇ Ï³­éáõ­ó»É ¿ ÷³­é³­íáñ ѳۭϳ­Ï³Ý »­Ï»­Õ»­óÇ` êµ. Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ëØÏñïÇ­ãÁ: ܳ Ýá­ñá­·»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ñ³­Ûáó سÛñ »­Ï»­Õ»­óÇÝ (ì³Ý­ùÇ »­Ï»­Õ»­ óÇ Ïáã­í³­ÍÁ) ¨ ѳ­ñ³­ÏÇó ߻ݭùÁ: ܳ ϳ­ï³­ñ»É ¿ µ³½­Ù³­ÃÇí ·³Õï­ÝÇ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝ­Ý»ñ, á­ñáÝó ÙÇ Ù³ëÝ ¿ ÙdzÛÝ Ñ³Ûï­ÝÇ Çñ Ù»ñ­Ó³­íáñ­Ý»­ñÇÝ: ²Û¹ ·³Õï­ÝÇ ·áñ­Í»­ñÇó ÙÇ ù³­ÝÇ­ëÁ åÇ­ïÇ ÑÇ­ß³­ï³­Ï»Ù: ºí, í»ñ­ç³­å»ë, ²É. سݭó߭۳ݭóÁ û° ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ϳ٠³é­Ñ³­ ë³­ñ³Ï èáõ­ë³ë­ï³­ÝáõÙ ¨ û° ºí­ñá­å³­ÛáõÙ, ·É˳­íá­ñ³­å»ë` ö³­ ñÇ­½áõÙ, Ýå³ë­ï»É ¿ ݳ¨ µ³½­Ù³­ÃÇí û­ï³ñ Ïñó­Ï³Ý áõ µ³­ñ»­ ·áñ­Í³­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ: سݭó߭۳ÝóÝ Çñ ³Ûë µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ϳ­ï³­ñáõÙ ¿ñ ³­é³Ýó ³Õ­Ùáõ­ÏÇ, ³­é³Ýó áñ¨¿ ÷³­é³­ëÇ­ñ³­Ï³Ý Ó·ïáõ­ÙÇ, ³ÛÉ Ñ³­Ù³­ñáõÙ ¿ñ áñ­å»ë µÝ³­Ï³Ý ·áñÍ, á­ñáí­Ñ»ï¨ áñ­ã³÷ ѳ­Ù»ëï, ³ÛÝ­ã³÷ ³­é³­í»É µ³­ñ»­ëÇñï ¿ñ áõ ϳ­ñ»Ï­óáÕ: »­å»ï ½µ³­Õ»ó­ñ³Í µ³ñÓñ ¹Çñ­ùÇÝ, áñ­å»ë Ëá­ßáñ ¹ñ³­Ù³­ï»ñ áõ ݳí­Ã³ñ­ù³, ÇÝã­å»ë ³Ý­í³­ÝáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³Ý, ã³­÷³­½³Ýó å³ñ½ ¿ñ áõ Ù³ï­ã»­ÉÇ ³­Ù»Ý­ùÇÝ` ѳ­ñáõë­ïÇÝ ¨ ³Õ­ù³­ïÇÝ Ñ³­í³­ë³­ñ³­å»ë: Ð³Û Åá­Õá­íáõñ­¹Á, Ù³­Ý³­í³Ý¹ Ýñ³ Ï۳ݭùÇ í»ñ­çÇÝ ï³ë­Ý³Ù­ Û³­ÏáõÙ, Ù»­Í³­å»ë ·Ý³­Ñ³­ïáõÙ ¿ñ سݭó߭۳ݭóÇ ³Ûë Ù»Í ³ñ­Å³­ ÝÇ­ùÁ: ij­Ù³­Ý³­ÏÇ Ñ»ï ݳ ³­í»­ÉÇ áõ ³­í»­ÉÇ Ñ³ñ­·»­ÉÇ ¨ ëÇ­ñ»­ÉÇ ¿ñ ¹³é­Ýáõ٠ѳݭñáõÃÛ³­ÝÁ: سݭó߭۳ݭóÇ ÏÛ³ÝùÝ áõ ·áñ­Í»­ñÁ ϳ­ï³ñ­Û³É ¹³­ë»ñ »Ý Ñ³Û ¹ñ³­Ù³­ï»­ñ»­ñÇ ¨ ³é¨ïñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ²ÛÅÙ ÙÇ Ëáëù ¿É pro domo sua*: ºë ѳÝÓÝ »Ù ³­é»É ·ñ»É ³Ûë ϻݭ볷­ñ³­Ï³­ÝÁ, á­ñáí­Ñ»ï¨ »ñ­Ï³ñ ï³­ñÇ­Ý»ñ, ³ÛÝ ¿` 1894Çó Ç í»ñ, µ³Ëï »Ù áõ­Ý»­ó»É ÉÇ­Ý»­Éáõ سݭó߭۳ݭóÇ Ù»ñ­Ó³­íá­ñÁ ¨ í³­Û»­É»­Éáõ Ýñ³ íëï³­ÑáõÃÛáõ­ÝÁ, ݳË` áñ­å»ë Çñ ù³ñ­ïáõ­Õ³ñ, ³­å³` Çñ Édz­½áñ ³ÝÓ ¨, í»ñ­ç³­å»ë, Çñ ɳۭݳ­Í³­í³É ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ µ»­ñ³­Ï³Ý-³é¨ïñ³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý í³­ñÇã` ¹ñ³ ÑÇÙÝ­Ù³Ý û­ñÇó (1899) ³­ÝÁݹ­Ñ³ï, ÙÇÝ㨠³Û¹ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ý µéÝÇ ¹³­¹³­ñ»­óáõ­ÙÁ, ÇÝ­ãÇ Ù³­ëÇÝ Ïå³ï­Ù»Ù: Ødz­Å³­Ù³­Ý³Ï, å³­ï»Ñ ³­éÇ­ÃÇó û·ï­í»­Éáí, ³­í»­Éáñ¹ ã»Ù ѳ­ Ù³­ñ»É ³ñ­Ó³­Ý³·­ñ»­Éáõ ³½­·³­ÛÇÝ Ï۳ݭùÇ ßáõñç Ñáõ­ß»ñë áõ ïå³­ íá­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñë ³ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï­í³ ¹»Ù­ù»­ñÇ áõ ¹»å­ù»­ñÇ í»­ñ³­ µ»ñ­Û³É, á­ñáÝù ³éÝ­ãáõÃÛáõÝ »Ý áõ­Ý»­ó»É Ù»Í í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ áõ µ³­ ñ»­ñ³ñÇ Ï۳ݭùÇ ¨ ·áñ­Í»­ñÇ Ñ»ï:

². ÄÀ ¹³­ñáõÙ, »ñµ ìñ³ë­ï³­ÝÁ ¹»é¨ë ­ÃáõÛÉ ¨ å³ñ­ëÇó ·»­ñÇß­ ˳­ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñ­ùá ·ïÝíáÕ ÏÇ­ë³Ý­Ï³Ë ó­·³­íá­ñáõÃÛáõÝ ¿ñ, Ýñ³ Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³ù ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ µÝ³­ÏÇã­Ý»­ñÇ ëïí³ñ Ù»­Í³­Ù³ë­ÝáõÃÛáõ­ ÝÁ ѳ­Û»­ñÇó ¿ñ µ³Õ­Ï³­ó³Í, ÇÝã­å»ë ÙÇßï ¿ »­Õ»É ù³­Õ³­ùÇ ÑÇÙ­ ݳ¹­ñáõ­ÙÇó (¾ ¹³ñ Ñ.ø.) Ç í»ñ: Ð³Û Ùá­ù³­É³ù­Ý»­ñÁ (íñ³­ó»­ñ»­ÝÇó` ù³­Õ³­ù³­óÇ) ³Ý­ÓáõÏ Ñ³­ñ³­µ»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù»ç ¿ÇÝ íñ³­ó Ç߭˳­ ݳ­íáñ­Ý»­ñÇ ¨ ÝáõÛ­ÝÇëÏ Ã³­·³­íá­ñÇ Ñ»ï: ²Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï, ѳï­Ï³­ å»ë 1784-ÇÝ, ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý »­Ï»­Õ»­óÇ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÇ (´»Ã­Õ»­Ñ»Ù Ïáã­í³­ÍÇ) ³­í³· ù³­Ñ³­Ý³Ý` Ô³Ûíٳ½­Û³Ýó ï»ñ ê³­Ùá­õ»­ÉÁ, íñ³ó ¾­ñ»Ï­É» (л­ñ³ÏÉ) ó­·³­íá­ñÇ Ñ»ï ·Åïí»­Éáí` ëïÇå­í³Í ¿ ÉÇ­ÝáõÙ ù³­Õ³­ùÇó ÷³Ë­ã»É ¨ ä³ñë­Ï³ë­ï³­ÝáõÙ ³­å³ë­ï³­Ý»É: ܳ Çñ Ñ»ï ¿ ï³­ÝáõÙ 18 ³Ù­ë³­Ï³Ý ²Ý¹­ñ»³ë áñ­¹áõÝ, áñÝ ³ÛÝ­ï»Õ ѳ­ë³Ï ³é­Ý»­Éáí ¹³é­ÝáõÙ ¿ ѳÛï­ÝÇ ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý áõ å»­ï³­Ï³Ý ·áñ­ ÍÇã Êáë­ñáí Ë³Ý (Ô³Ûíٳ½­Û³Ýó): ²Ûë Êáë­ñáí ˳­ÝÁ ÐéÇ÷­ëÇ­Ù» ³­Ýáõ­Ýáí ÙÇ ùáõÛñ ¿ áõ­Ý»­ÝáõÙ, á­ñÇ ¹áõëïñ Êá­ñÇ­ß³­ÝÇó ÂÇý­ÉÇ­ ëáõÙ ÍÝíáõÙ ¿ Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë سݭó߭۳ݭóÁ` ²­É»ù­ë³Ý¹­ñÇ Ñ³Û­ñÁ, á­ñÁ Ù³Ýñ ³é¨ïñ³­Ï³Ý ¿ñ: Êáë­ñáí ˳­ÝÁ Ðáí­Ñ³Ý­Ý»­ëÇÝ Ï³Ý­ãáõÙ ¿ Çñ Ùáï` ³í­ñǽ, ¨ ³­Ù»Ý Ï»ñå Ñá­í³­Ý³­íá­ñáõÙ: Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ëÝ ¿É Çñ ѳ­Ù³ñ ϳñ¨áñ ¹Çñù ¿ ëï»Õ­ÍáõÙ ¨ ¹³é­Ýáõ٠ڳѭ۳­µ»Ï: Ðáí­Ñ³Ý­ Ý»ëÝ ³­Ùáõë­Ý³­ÝáõÙ ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ, ¨ 1842Ã. Ù³ñ­ïÇ 3-ÇÝ ³ÛÝ­ï»Õ ÍÝíáõÙ ¿ Ù»ñ Ñ»­ñá­ëÁ: ²­É»ù­ë³Ý¹­ñÁ ѳ­½Çí 16 ï³­ñ»­Ï³Ý ¿ñ, »ñµ ѳۭñÁ Ýñ³Ý ³í­ñÇ­½Çó »ï ¿ µ»­ñáõÙ ÂÇý­ÉÇë ¨ ÙÇ Ñ³Û ù³­Ñ³­Ý³­ÛÇ Ùáï áõë­Ù³Ý ï³­ÉÇë: ܳ ëá­íá­ñáõÙ ¿ ѳ­Û»­ñ»Ý áõ íñ³­ó»­ñ»Ý ·ñ»Éϳñ­¹³É, ³­å³ ¨` éáõ­ë»­ñ»Ý: âáñë ï³­ñÇ ³Ýó` 1864-ÇÝ, Ðáí­Ñ³Ý­ Ý»ëÝ ²­É»ù­ë³Ý¹­ñÇÝ Ñ»ïÝ ³­é³Í í»­ñ³­¹³é­ÝáõÙ ¿ ä³ñë­Ï³ë­ï³Ý, ¨ ³Ûë­ï»­ÕÇó Ùdz­ëÇÝ ·ÝáõÙ »Ý ºí­ñá­å³­ÛÇ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ Ï»Ýï­ñáÝ­Ý»ñ` ȳÛå­óÇ· áõ سݭã»ëïñ, á­ñáÝù Ýñ³Ýó ³é¨ïñÇ Ñ³­Ù³ñ ϳñ¨áñ ¿ÇÝ: Üñ³Ýù ½µ³Õ­íáõÙ ¿ÇÝ Ù³­Ýáõ­ý³Ï­ïáõ­ñ³­ÛÇ` Ïï³­í»­Õ»­ÝÇ áõ ãû­Õ»Ý ·áñÍ­í³Íù­Ý»­ñÇ ³é¨ïñáí: ²­É»ù­ë³Ý¹­ñÁ ÙÝáõÙ ¿ سݭã»ëï­ ñáõÙ ¨ ³ÛÝ­ï»­ÕÇó ß³­ñáõ­Ý³­Ï³­µ³ñ ³å­ñ³Ýù áõ­Õ³ñ­ÏáõÙ ä³ñë­Ï³ë­ ï³Ý` Ñá­ñÁ: Üñ³Ýù ·áñÍÝ ³Ûë­å»ë ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ »Ý ÙÇÝ㨠1878Ã., »ñµ Ðáí­Ñ³Ý­Ý»­ëÁ ÃáÕ­ÝáõÙ ¿ ä³ñë­Ï³ë­ï³­ÝÁ ¨ í»ñç­Ý³­Ï³­Ý³­å»ë ѳë­ï³ï­íáõÙ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ` áõ­Ý»­Ý³­Éáí 20.000 éáõµ­ÉÇ** ¹ñ³­Ù³­ ·ÉáõË: ²Ûë µá­Éá­ñÁ »ë Éë»É »Ù ³Ý­Ó³Ùµ سݭó߭۳ݭóÇó, áñÝ ³Ý­ ·³Ù Ëݹñ»ó, áñ Çñ å³ï­Ù³Í­Ý»­ñÁ ·ñÇ ³é­Ý»Ù: ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë سݭó߭۳ݭóÁ ÙÇ Ù»Í Ë³­Ýáõà ¿ µ³­ óáõÙ, á­ñÇÝ áñ­¹ÇÝ Ñ»­ïá ³­í»­É³ó­ÝáõÙ ¿ »ñÏ­ñáñ­¹Á: Üñ³Ýó ·áñ­ÍÁ ß³ï ѳ­çáÕ ¿ Áݭó­ÝáõÙ: ²­É»ù­ë³Ý¹­ñÁ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ·áñ­Í»­ñáí ß³­ ñáõ­Ý³Ï ׳٭÷áñ­¹áõÙ ¿ ²Ý·­ÉdzÛáí ¨ ³ÛÉ »í­ñá­å³­Ï³Ý »ñÏñ­Ý»ñáí:

²Ûë ׳٭÷áñ­¹áõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ ßÝáñ­ÑÇí ݳ ëá­íá­ñáõÙ ¿ ݳ¨ ³Ý·­É»­ ñ»Ý áõ ýñ³Ý­ë»­ñ»Ý Ëá­ë»É áõ ÙÇ ÷áùñ ¿É` ·ñ»É: ØÇ ùÇã ¿É ·»ñ­Ù³­ Ý»­ñ»Ý ¿ñ Ëá­ëáõÙ: Üñ³Ýù Ç­ñ»Ýó ³å­ñ³Ý­ùÁ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ¨ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï Îáí­Ï³­ ëÇ ³é¨ïñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ í³­×³­éáõÙ ¿ÇÝ ·É˳­íá­ñ³­µ³ñ en gros*: ²­É»ù­ë³Ý¹­ñÁ 20 ï³­ñ»­Ï³­ÝÇó ·áñ­Í»­ñÇ Õ»ÏÝ Çñ Ó»éùÝ ¿ñ ³­é»É, µ³Ûó Ùßï³­å»ë` Ñáñ ÑëÏá­ÕáõÃÛ³Ý ï³Ï: Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë سݭó߭۳ݭ óÁ í³Ë­×³Ý­í»ó 1887-ÇÝ: ²­É»ù­ë³Ý¹­ñÁ ³Ý­ã³÷ ëÇ­ñáõÙ ¿ñ Ñá­ñÁ ¨ Ëá­ñ³­å»ë ³½¹­í³Í ¿ñ Ýñ³ Ù³­ÑÇó: ܳ ³­Ù»Ý å³­ï»Ñ ³­éÇ­Ãáí Ñáñ Ù³­ëÇÝ ¿ñ Ëá­ëáõÙ ¨ ½³­Ý³­½³Ý ³ñ­Ï³Í­Ý»ñ å³ï­ÙáõÙ Ýñ³ Ï۳ݭ ùÇó: ܳ ëÇ­ñáõÙ ¿ñ å³ï­Ù»É ݳ¨ Çñ ѳݭ¹»å ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ÙÛáõë Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ í»­ñ³­µ»ñ­ÙáõÝ­ùÇ Ù³­ëÇÝ, »ñµ ÇÝ­ùÁ ¹»é¨ë §Ù³­ Ýáõ­ý³Ï­ïáõ­ñÇëï¦ ¿ñ: ܳ­Ë³Ý­ÓáÕ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ ÙÇ ûñ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ µ³ñ­ µ³­éáí Ýñ³ »­ñ»­ëÇÝ ³­ë»É ¿ñ. §Â» Çë ÈáÝ­¹áõÝ ãÇÙ ·Ý³­óÇ, ÷áõÕ ãÇÙ ³ß­Ë³­ïDZ...¦: ºí­ñá­å³­Ï³Ý ׳٭÷áñ­¹áõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ ³Ûë ³Ï­Ý³ñ­ÏÁ Ëá­ñ³­å»ë ³½­¹»É ¿ñ Ýñ³Ý áõ »ñ­µ»ù ã¿ñ Ùá­é³­ÝáõÙ: Ðáñ Ù³­ÑÇó Ñ»­ïá سݭó߭۳ݭóÁ ÙÇ »­ñ»­Ïá, ѳ߭í»Ï­ßÇ­éÁ ϳ½­ Ù»­Éáí ¨ Çñ ѳñë­ïáõÃÛ³Ý ³­×Á ï»ë­Ý»­Éáí, ïáõÝ ·Ý³­ÉÇë áõ­ñ³Ëáõ­ñ³Ë ³Ýó­ÝáõÙ ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ð³Û­Ï³­Ï³Ý ßáõ­Ï³ (Армянский базар) Ïáã­í³Í ÷á­Õá­óáí, »ñµ Ýñ³ ëá­íá­ñ³­Ï³Ý ѳ­×³­Ëáñ¹­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ` ÙÇ Ñ³Û ³é¨ïñ³­Ï³Ý, Ýñ³ ·áÑ ïñ³­Ù³¹­ñáõÃÛáõÝÝ áõ ù³ÛÉ­í³Í­ ùÁ ï»ë­Ý»­Éáí` Ñ»ï¨Çó Ó³Û­ÝáõÙ ¿. §¾­Ý»Ýó ¿ ·ÝáõÙ, ϳñ­ÍÇë ¿ñ­ Ïáõ ѳ­ñÇñ ѳ­½³ñ áõ­Ý»­Ý³¦: سݭó߭۳ݭóÁ »ï ¿ ßñçíáõÙ. Ýñ³ ¹ñ³­Ù³·­Éáõ­ËÁ, Áëï Ýáñ ѳ߭í»Ïß­éÇ, ϳ½­Ù»É ¿ñ ×Çßï »ñ­Ïáõ ѳñ­ Ûáõñ ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ... §¾¹ Ù³ñ­¹Á ÇÝã­å»±ë ­·áõ­ß³­Ï»ó¦,- ß³­ñáõ­Ý³Ï ÏñÏÝáõÙ ¿ñ ݳ: Æñ ѳñë­ïáõÃÛ³Ý ³­×ÇÝ ½áõ­·Áݭóó` سݭó߭۳ÝóÝ Áݹ­ ɳۭÝáõÙ ¿ñ ѳ­ñ³­µ»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý ¨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ³ë­å³­ñ»½­Ý»­ñáõÙ: ²­Ù»­ÝÇó ³­é³ç ݳ áõ­ß³¹­ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓ­ñ»ó §ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ µ³ÝϦ Ïáã­í³Í ¹ñ³­Ù³­ï³Ý íñ³, á­ñÇ Ã» µ³Å­Ý»­ï»­ñ»­ñÁ ¨ û ѳ­×³­Ëáñ¹­Ý»­ñÁ ·ñ»­Ã» µ³­ó³­é³­å»ë ѳ­Û»ñ ¿ÇÝ: ê³ ³­Ù»­Ý³­Ù»Í Ù³ë­Ý³­íáñ µ³ÝÏÝ ¿ñ áã ÙdzÛÝ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ, ³Ûɨ ³Ù­µáÕç Îáí­Ï³­ëáõÙ: ²ë­ïǭ׳­Ý³­µ³ñ ·Ý»­Éáí µ³Ý­ÏÇ µ³Å­Ý»­ Ù³­ë»­ñÁ` سݭó߭۳ݭóÁ ¹³ñ­Ó³í ·É˳­íáñ µ³Å­Ý»­ï»ñ, ÁÝïñ­í»ó µ³Ý­ÏÇ Ý³­Ë³­·³Ñ (í³ñ­ã³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹Ç) ¨ ³­å³ ëÏë»ó ³­Ù»Ý ÇÝã ïÝû­ñÇ­Ý»É` Áëï Çñ ѳ­Û»­óá­ÕáõÃÛ³Ý: ´³Ý­ÏÇ í³ñ­ãáõÃÛáõ­ÝÁ, ËáñÑñ­¹Ç ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÁ ¨ ÝáõÛ­ÝÇëÏ å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÁ Ýñ³­ÝÇó ϳ˭ Ù³Ý Ù»ç ¿ÇÝ, ù³­ÝÇ áñ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Åá­Õá­íáõÙ Ó³Û­Ý»­ñÇ Ù»­Í³­Ù³ë­ ÝáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ñ: ´³Ý­ÏÇ µá­Éáñ ѳ­×³­Ëáñ¹­Ý»­ñÁ, ³Û­ëÇÝùÝ` ÂÇý­ ÉÇ­ëÇ µá­Éáñ ³é¨ïñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ·ñ»­Ã» ³Ù­µáÕ­çáõÃÛ³Ùµ ѳÛ

¿ÇÝ, Ù»Í ³Ï­Ý³­Í³Ýù ¿ÇÝ ï³­ÍáõÙ Ýñ³ ѳݭ¹»å, á­ñáí­Ñ»ï¨ Ç­ñ»Ýó í³ñ­Ï»­ñÇ å³Ñ­å³­Ýáõ­ÙÁ ϳ٠³­í»­É³­óáõÙÝ áõ Ïñ׳­ïáõ­ÙÁ Ýñ³­ÝÇó ¿ñ ϳ˭í³Í: ²Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ, ³Ý­ßáõßï, ϳ­ÛÇÝ áõ­ñÇß µ³Ý­Ï»ñ ¨ë, ÇÝã­å»ë éáõ­ë³­Ï³Ý ä»­ï³­Ï³Ý µ³Ý­ÏÇ µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÁ, áñ ß³ï ùã»­ñÇÝ ¿ñ Ù³ï­ã»­ÉÇ, §ä»­ï³­Ï³Ý ·Ûáõ­Õ³­ódz­Ï³Ý µ³Ý­ÏǦ µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÁ, §ìñ³ó ³½Ý­í³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý Ï³É­í³­Í³­Ï³Ý µ³Ý­ÏÁ¦ ¨ ³­å³ »ñ­Ïáõ §ø³­Õ³­ù³­ÛÇÝ í³ñ­ÏÇ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ¦ áõ §ö᭠˳­¹³ñÓ í³ñ­ÏÇ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõݦ, µ³Ûó ëñ³Ýù ï³ñ­µ»ñ áõ ë³Ñ­ Ù³­Ý³­÷³Ï Íñ³·­ñ»­ñáí ¿ÇÝ ·áñ­ÍáõÙ: Æ­ÙÇ­çdzۭÉáó, ³Ûë í»ñ­çÇÝ »­ñ»ù µ³Ý­Ï»­ñÁ ѳ­Ûáó Ó»é­ùáõÙ ¿ÇÝ: سݭó߭۳ݭóÇ Ù³­ÑÇó (1911) Ñ»­ïá ÙdzÛÝ ÙÇ ù³­ÝÇ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»ñ, µ³ù­í»­óÇ Ñ³Û ¹ñ³­ Ù³­ï»­ñ»­ñÇ Ñ»ï, µ³­ó»­óÇÝ §ÂÇý­ÉÇ­ëÇ í³­×³­é³­Ï³­Ý³­Ï³Ý µ³ÝϦ (Тифлисский купеческий банк) Ïáã­í³Í ѳë­ï³­ïáõÃÛáõ­ÝÁ ÑÇß­Û³É §²é¨ïñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏǦ Íñ³·­ñáí ¨ ëÏë»­óÇÝ Ùñó³Ï­ó»É í»ñ­çÇ­ÝÇë Ñ»ï: ²Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç áõ ØáëÏ­í³­ÛÇ Ëá­ßáñ éáõ­ë³­Ï³Ý µ³Ý­Ï»ñÝ ¿É Ç­ñ»Ýó Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»­ñÁ µ³­ó»­óÇÝ ÂÇý­ÉÇ­ ëáõÙ ¨ ³ÛÉ ù³­Õ³ù­Ý»­ñáõÙ: ºñµ سݭó­ßÛ³ÝóÝ ³Ù­µáÕ­çá­íÇÝ ÝíÇñ­í»ó ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ­ ¹Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³­ÝÁ, Çñ §²é¨ïñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏǦ »ñ­Ïáõ Ýáñ Ù³ë­ Ý³­×ÛáõÕ µ³­ó»ó, Ù»­ÏÁ` ´³ù­íáõÙ, ÙÛáõ­ëÁ` ´³­Ãáõ­ÙáõÙ, ³ÛÝ í³Û­ ñ»­ñáõÙ, á­ñáÝù Çñ Ýáñ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ý ·É˳­íáñ Ï»Ýï­ñáÝ­Ý»ñÝ ¿ÇÝ: ¸ñ³­Ù³­Ï³Ý ·áñ­Í³ñù­Ý»ñÝ ³Ûë Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí ¿ñ ϳ­ï³­ñáõÙ, ÇÝ­ãáí ÏñÏݳ­ÏÇ û·ï­íáõÙ ¿ñ: лｭѻ­ï» ݳ ³­í»­ÉÇ ë­¨»é­í»ó µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ ·áñ­Í»­ñÇ íñ³ ¨ ½·³­ÉÇ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃÛáõÝ áõ­ Ý»­ó³í ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç »ñ­Ïáõ Ëá­ßáñ µ³Ý­Ï»­ñáõÙ, ÁÝïñ­í»ó ¹ñ³Ýó í³ñ­ã³­Ï³Ý Ëáñ­Ñáõñ¹­Ý»­ñÇ ³Ý­¹³Ù, û¨ ß³ï ùÇã ¿ñ ѳ­×³­ËáõÙ, ³ÛÝ ¿É` ÙdzÛÝ »ñµ Îáí­Ï³­ëÇó ºí­ñá­å³ ٻϭݻ­ÉÇë ³Ýó­ÝáõÙ ¿ñ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áí: ܳ ѳÛï­ÝÇ ¹³ñ­Ó³í ¹ñ³­Ù³­ïÇ­ñ³­Ï³Ý µá­Éáñ ßñ糭ݳϭݻ­ñáõÙ, ݳË` èáõ­ë³ë­ï³­ÝáõÙ, ³­å³ ¨` ºí­ñá­å³­ÛáõÙ, ·É˳­íá­ñ³­µ³ñ` ö³­ñÇ­½áõÙ áõ ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ, áñ­å»ë Ù»Í ¹ñ³­Ù³­ï»ñ áõ §Ý³í­Ã³ñ­ù³¦: ²Ûë Ïá­ãáõ­ÙÁ ×Çßï ¿ñ, á­ñáí­Ñ»ï¨ سݭó߭ Û³ÝóÝ Çñ ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý áõ­ÅÇ ¨ Ñ»­Õǭݳ­ÏáõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³ñ ³Ù­µáÕ­ çá­íÇÝ å³ñ­ï³­Ï³Ý ¿ñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³­ÝÁ, á­ñÇ Ù»ç Ù»Í ¹»ñ ¿ñ ˳­ÕáõÙ: Ðáñ Ù³­ÑÇó Ñ»­ïá ݳ µá­Éá­ñá­íÇÝ ¹³­¹³­ñ»ó­ñ»ó ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³é¨ïáõ­ñÁ, áñÝ ³ÛÉ¨ë ­ã¿ñ ·á­Ñ³ó­ÝáõÙ Ç­ñ»Ý: ܳ 峭ѳÝç ¿ñ ½·áõÙ ³­í»­ÉÇ Ù»Í, ³­í»­ÉÇ µ³½­Ù³­ÏáÕ­Ù³­ÝÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ý ¨ ¹³ ·ï³í ù³ñ­Ûáõ­ÕÇ (ݳíÃ) ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý ¨ ³é¨ïñÇ Ù»ç: ´³­ùáõÝ` Çñ ³Û¹ ë¨ ¨ ÑáõÙ Ó»­Ãáí, ³ÛÝ Ù³·­ÝÇ­ë³­Ï³Ý áõÅÝ ¿ñ, áñ »ñ­Ï³ñ ï³­ñÇ­Ý»ñ, µ³Ûó ѳï­Ï³­å»ë 1880-Çó Ñ»­ïá Ó·áõÙ ¿ñ Ñ³Û Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ï»­ñ»­ñÇÝ: ¸³ ¿ñ Îáí­Ï³­ëÇ Ñ³­Ûáó ѳñë­ïáõÃÛ³Ý

·É˳­íáñ ³Õµ­Ûáõ­ñÁ: ¸ñ³ ßÝáñ­ÑÇí »Ý Ñ³­½³­ñ³­íáñ­Ý»­ñÁ Ù»Í Ï³­ ñá­ÕáõÃÛ³Ý ïÇ­ñ³­ó»É, ÇëÏ µÛáõ­ñ³­íáñ­Ý»ñ` Ç­ñ»Ýó ѳ­Ù³ñ ß³ï ³­å³­Ñáí ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý íÇ­×³Ï ëï»Õ­Í»É: êñ³Ýù ¿É Ç­ñ»Ýó Ñ»ñ­ÃÇÝ ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý µ³­ñû­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ï³­ñ³­Í»É »Ý Ç­ñ»Ýó µÝÇÏ ·³­í³é­Ý»­ ñáõÙ, ÇÝ­ãÇó û·ï­í»É ¿ Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç ÙÇ ½·³­ÉÇ Ù³­ëÁ: ¸ñ³­ÝÇó µ³­óÇ, Îáí­Ï³­ëÇ Ñ³­Ûáó ïÝï»­ë³­Ï³Ý áõ­ÅÇ ³­×Ç Ñ»ï ½áõ­·Áݭóó` ³­í»­É³­ó»É »Ý ݳ¨ ³ÛÝ ÙÇ­çáó­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ½³ñÏ ¿ÇÝ ï³­ÉÇë Ù»ñ Åá­Õáíñ­¹Ç Ïñó­Ï³Ý áõ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ³ë­å³­ñ»½­Ý»­ñÇÝ: ´³ù­íÇ ³Ûë Ûáõ­Õáí ¨ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï ݳí­ÃÇ ßÝáñ­ÑÇí µ³ñÓ­ñ³­ó³í Îáí­Ï³­ ëÇ Ñ³­Ûáó Ù»Í Ù³­ëÇ Ã»° ïÝï»­ë³­Ï³Ý ¨ û° Ùï³­íáñ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÁ: Üϳ­ïÇ áõ­Ý»­Ý³­Éáí ³Ûë ѳݭ·³­Ù³Ý­ùÁ, ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï »Ù Ñ³­Ù³­ ñáõÙ ³­é³Ý­ÓÇÝ ·ÉáõË ÝíÇ­ñ»É ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³­ ÝÁ ¨ ¹ñ³­Ýáõ٠ѳ­Ûáó Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃÛ³ÝÝ áõ ϳ­ï³­ñ³Í ¹»­ñÇÝ:

´. ´³­ùáõÝ` ݳí­Ã³Õµ­Ûáõñ­Ý»­ñÇ Ï»Ýï­ñá­Ý³­ï»­ÕÇÝ, ·ïÝíáõÙ ¿ ²å­ß»­ñáÝ­Û³Ý Ã»­ñ³ÏÕ­½áõ ͳۭñÇÝ, γë­åÇó Íá­íÇ »­½»ñ­ùÇÝ: èáõ­ ë³­Ï³Ý ÑáÕ ¿ ¹³ñ­Ó»É í»ñç­Ý³­Ï³­Ý³­å»ë ÙdzÛÝ 1806-ÇÝ. í»ñç­Ý³­ ϳ­Ý³­å»ë »Ù ³­ëáõÙ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ÙÇÝã ³Û¹ Ãí³­Ï³­ÝÁ éáõë­Ý»­ñÁ ÙÇ ù³­ÝÇ ³Ý­·³Ù ³ÛÝ ·ñ³­í»É áõ »ï »Ý ïí»É å³ñ­ëÇÏ­Ý»­ñÇÝ: ´³­ùáõÝ1 ¨ Çñ ßñ糭ϳۭùÁ ÑÝáõó Ç í»ñ ѳÛï­ÝÇ ¿ÇÝ ßÝá­ñÑÇí ·»ï­ÝÇó µËáÕ µÝ³­Ï³Ý ·³­½Ç: ²Ûë ·³½Ý ¿ñ, áñ §Ñ³­íǭﻭݳ­ Ï³Ý Ñáõñ¦ ¿ñ Ïáã­íáõÙ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ³Ý­í»ñç ¹áõñë ¿ñ Ñáñ­¹áõÙ ¨ í³é­íáõÙ ·»ï­ÝÇ »­ñ»­ëÇÝ: ´³­í³­Ï³Ý ¿ñ Ñá­ÕÁ ÷áùñ-ÇÝã ÷á­ñ»É áõ Éáõó­ÏÇ í³­é»É, ¨ ·³½Ý ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë µéÝÏíáõÙ ¿ñ, ÇÝã­å»ë ÇÝùë »Ù ÷áñ­Ó»É 1899-ÇÝ, »ñµ ³­é³­çÇÝ ³Ý­·³Ù ´³­ùáõ áïù ¹ñ»­óÇ: ´³ù­íÇ Ùáï ·ïÝíáÕ êáõ­ñ³­Ë³­Ý (ѳ­í³­Ý³­µ³ñ –˳­Ý» å³ñë­ Ï³­Ï³Ý í»ñ­ç³­Í³ÝóÝ ¿) Ïáã­í³Í ·ÛáõÕÝ ¿ñ ³Û¹ §Ñ³­íǭﻭݳ­Ï³Ý ÑñǦ Ï»Ýï­ñá­ÝÁ, á­ñáí­Ñ»ï¨ å³ñ­ëÇó ïÇ­ñ³­å»­ïáõÃÛ³Ý Å³­Ù³­ Ý³Ï ³ÛÝ §²­Ã»ß·­Û³Ñ¦` Ïñ³­Ï³­ï»­ÕÇ, ³Ý­í³­ÝáõÙÝ ¿ñ ÏñáõÙ: ºí, Ç­ñáù, ³Ûë­ï»Õ ¿ñ ·ïÝíáõÙ ³ÛÝ Ù»Í Ïñ³­Ï³­ïáõ­ÝÁ, áõñ ½ñ³­¹³ß­ ﳭϳݭݻñÝ Ç­ñ»Ýó å³ß­ï³­ÙáõÝùÝ ¿ÇÝ Ï³­ï³­ñáõÙ, ¨ áõñ ³Û¹ Ýå³­ï³­Ïáí ·³­ÉÇë ¿ÇÝ ³Ý­·³Ù Ðݹϳë­ï³­ÝÇó ï»­Õ³­÷áË­í³Í ÷³ñ­ëÇ­Ý»­ñÁ (Ïñ³­Ï³­å³ßï å³ñ­ëÇÏ­Ý»ñ): ²Û¹ Ïñ³­Ï³­ïáõ­ÝÁ, áõñ ³Û­ó»­É»É »Ù, 4 ëÛáõ­Ý³Ó¨ ³ß­ï³­ñ³Ï áõ­ÝÇ, á­ñáÝó í»­ñÇÝ Í³Û­ñ»­ ñÇó ³Ý­í»ñç Ñáñ­¹áõÙ ¿ñ ·»ï­Ý³­µáõË µÝ³­Ï³Ý Éáõ­ë³­íáñ ·³­½Á ¨ ï³­ñ³Í­íáõÙ û­¹áõÙ: ܳ˭ÏÇÝ Ïñ³­Ï³­ïáõ­ÝÁ 1868-Çó ݳí­Ã³­ÛÇÝ ½ï³­ñ³­ÝÇ å³­ï»­ñÇ Ù»ç ¿ñ ßñç³­÷³Ï­í³Í, û¨ ³Û¹ ·áñ­Í³­ñ³ÝÝ 1 ´³ùáõÝ Áëï Ñ³Û å³ïÙ³·ñÇ` ê³ë³ÝÛ³ÝÝ»ñÇ ßñç³ÝÇ ´³·³í³ÝÝ ¿:

ÇÝùÝ ³ÛÅÙ ³Ý­·áñ­ÍáõÃÛ³Ý ¿ Ù³ïÝ­í³Í: ì»ñ­çÇÝ ³Ý­·³Ù ³Û¹­ï»Õ Ïñ³­ÏÇ å³ß­ï³­ÙáõÝù ¿ ϳ­ï³ñ­í»É 1888-ÇÝ, »ñµ éáõ­ë³ó ²­É»ù­ ë³Ý¹ñ ¶ ­Ï³Ûë­ñÁ ´³­ùáõ ¿ ų­Ù³­Ý»É ¨ Ýñ³Ý ѳ­×áõÛù å³ï­×³­ é»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ѳ­ïáõÏ ³Û¹ Ýå³­ï³­Ïáí Ðݹϳë­ï³­ÝÇó Ïñ³­Ï³­ å³ßï Ùá­·»ñ ¿ÇÝ µ»­ñ»É: »¨ ï³ëÝ­Û³Ï ï³­ñÇ­Ý»ñ ³­é³ç ѳÛï­ÝÇ, µ³Ûó ´³ù­íÇ ßñç³­Ýáõ٠ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÝ Çë­Ï³­Ï³Ý ͳխÏáõÙ ëÏë»ó ³å­ñ»É 1880 Ãí³­Ï³­ÝÇó: ºë ³Ûë­ï»Õ Ùï³­¹Çñ ã»Ù Ù³ë­Ý³­·Ç­ï³­Ï³Ý ï»­ Õ»­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ï³É ݳí­ÃÇ Í³·­Ù³Ý ϳ٠µÝ³­Ï³Ý ѳï­ÏáõÃÛáõÝ­ Ý»­ñÇ ¨ ¹ñ³­ÝÇó ëï³ó­íáÕ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ùë³Ûáõ­Õ»­ñÇ Ù³­ ëÇÝ. ¹³ ÇÙ Íñ³·­ñÇó ¹áõñë ¿: ´á­Éá­ñá­íÇÝ ³Ý­ï»Õ­Û³Ï Áݭûñ­óá­ÕÇÝ ³­ë»Ù ÙdzÛÝ, áñ ݳí­Ã³­ÏÇñ ¹³ß­ïáõÙ Ñáñ »Ý ÷á­ñáõÙ áõ »ñ­Ï³­ û ɳÛÝ Ëá­Õá­í³Ï­Ý»­ñÁ ÙÇÙ­Û³Ýó Ïó»­Éáí` Ç­ç»ó­ÝáõÙ ÙÇÝã¨ Ý³í­ ÃÇÝ Ñ³ë­Ý»­ÉÁ. ³Û¹ Ëá­ñáõÃÛáõ­ÝÁ »ñ­µ»ÙÝ Ñ³ñ­Ûáõ­ñ³­íáñ Ù»ï­ñ»­ñÇ ¿ ѳë­ÝáõÙ, ¨ ³­å³ Ý»Õ áõ »ñ­Ï³ñ ¹áõÛ­É»­ñÁ Ù»­ù»­Ý³­ÛÇ ÙÇ­çá­óáí ó³Í Ç­ç»ó­Ý»­Éáí` ù³­ßáõÙ-ѳ­ÝáõÙ »Ý ݳí­ÃÁ: ²Ûë ·áñ­Íá­ÕáõÃÛáõ­ ÝÁ ѻｭѻ­ï» ³­í»­ÉÇ Ï³­ï³­ñ»­É³­·áñÍ­í³Í Ó¨ ¿ ëï³­ó»É: ²Ûë­å»ë ·»ï­ÝÇ Ëáñ­ùÇó ÉáõÛ­ë³ß­Ë³ñÑ Ñ³Ý­í³Í ë¨ Ý³í­ÃÁ ϳ٠ÑáõÙ ù³ñ­ Ûáõ­ÕÁ ÷á­Ë³­¹ñáõÙ »Ý ½ï»­Éáõ ·áñ­Í³­ñ³Ý, áõñ Ý³Ë Ù³ù­ñáõÙ »Ý ͳÝñ Ù³­ë»­ñÇó ¨ å³ï­ñ³ë­ïáõÙ Ï»­ñá­ëÇÝ, áñ Éáõ­ë³­íáñ­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ¿ ·áñ­Í³Í­íáõÙ, ¨ µ»Ý­½ÇÝ, áñ ÇÝù­Ý³­ß³ñ­Å»­ñÇ áõ ë³­í³é­Ý³Ï­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ¿: ²Ûë ½ïáõ­ÙÇó Ùݳ­ó³Í Ù³­ëÁ, áñ ³Û¹ å³ï­×³­éáí ¿É éáõ­ë»­ñ»Ý Ùݳ­óáñ¹ ϳ٠ٳ­½áõà ¿ Ïáã­íáõÙ, ·áñ­Í³Í­íáõÙ ¿ ǵñ¨ ÁÝ­ïÇñ í³­é»­ÉÇù` Ù»­ù»­Ý³­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ²Ûë ÝáõÛÝ Ù³­½áõ­ÃÁ ½ï»­ Éáí` ëï³­ÝáõÙ »Ý ½³­Ý³­½³Ý Ù»­ù»­Ý³­Ï³Ý ùë³Ûáõ­Õ»ñ: Æ ëϽµ³­Ý», Ñáõ٠ݳí­ÃÁ ÙdzÛÝ Ï»­ñá­ëÇÝ ëﳭݳ­Éáõ, ³Û­ëÇÝùÝ` Éáõ­ë³­íáñ­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ¿ÇÝ ½ïáõÙ, µ³Ûó ¹³ ß³ï óÝÏ ¿ñ ÝëïáõÙ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ݳí­ÃÁ ·»ï­ÝÇó ùÇã ¿ñ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­íáõÙ, ÇëÏ ÷á­Ë³¹ñ­ Ù³Ý ÙÇ­çáó­Ý»­ñÁ ËÇëï ³Ý­Ï³­ï³ñ ¿ÇÝ, ³ÛÝ­å»ë áñ ÙÇÝ㨠1884Ã. ³­Ù»­ñÇÏ­Û³Ý Ï»­ñá­ëÇ­ÝÁ ¹»é¨ë ­Ï³­ñá­Õ³­ÝáõÙ ¿ñ Ùñó³Ï­ó»É èáõ­ ë³ë­ï³­ÝÇ ë»­÷³­Ï³Ý Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ Ñ»ï: ²Û¹ Ãí³­Ï³­ÝÇó Ç­ñ³­íǭ׳­ÏÁ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý ÷áË­í»ó` ³­Ù»­ñÇÏ­Û³­ÝÁ áã ÙdzÛÝ ¹áõñë ÙÕí»ó èáõ­ ë³ë­ï³­ÝÇó, ³Ûɨ ´³­ùáõÝ ëÏë»ó ³­é³­ïá­ñ»Ý Çñ Ï»­ñá­ëÇÝÝ ³ñ­ï³­ ѳ­Ý»É û­ï³­ñ»ñÏñ­Û³ ³ÛÝ ßáõ­Ï³­Ý»ñ, áõñ ÙÇÝã ³Û¹ ³­Ù»­ñÇÏ­Û³­ÝÁ ÙÇ³Ï ·»­ñÇß­ËáÕÝ ¿ñ: ÆÝã­å»±ë ­Ï³­ï³ñ­í»ó ³Û¹ ÷á­÷á­ËáõÃÛáõ­ÝÁ: ²ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý ³­é³­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ ë¨ Ý³í­ÃÁ ïÇ­Ï»­ñÇ Ù»ç ÉóÝ»­Éáí` ë³Û­É»­ñáí ï³­ÝáõÙ ¿ÇÝ ·áñ­Í³­ñ³Ý` ½ï»­Éáõ, ³­å³ ½ïí³Í Ï»­ñá­ëÇ­ÝÁ ﳭϳé­Ý»­ñÇ Ù»ç ¨ ³­é³­·³ë­ï³­Ý³­í»­ñáí γë­åÇó Íá­ íáí ÷á­Ë³¹­ñáõÙ ¿ÇÝ ²ëï­ñ³­Ë³Ý ¨ ³ÛÝ­ï»­ÕÇó ìáÉ­·³ ·»­ïáí áõ­ Õ³ñ­ÏáõÙ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ½³­Ý³­½³Ý í³Û­ñ»ñ, Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ë` ÜÇÅ­ ÝÇ Üáí­·á­ñá­¹Ç Ñé㳭ϳ­íáñ ïá­Ý³­í³­×³é, áõñ ѳ­í³ù­íáõÙ ¿ÇÝ

³­Ù»Ý ï»­ë³Ï ³å­ñ³Ýù ͳ­ËáÕ í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»ñ: êñ³Ýù ·ÝáõÙ ¿ÇÝ Éáõ­ë³­íáñ­Ù³Ý ³Û¹ óݭϳñ­Å»ù ÙÇ­çá­óÁ ¨ ï³­ÝáõÙ Ç­ñ»Ýó Ñ»ï: γ­ é³­í³­ñáõÃÛáõÝÝ ¿É Çñ Ñ»ñ­ÃÇÝ ¿ñ ·áñ­ÍÁ ¹Åí³­ñ³ó­ÝáõÙ` ´³ù­íáõÙ å³Ñ­å³­Ý»­Éáí å»­ï³­Ï³Ý Ù»­Ý³­ïÇ­ñáõÃÛ³Ý ëϽµáõÝ­ùÁ: ºñµ 1872ÇÝ Ù»­Ý³­ïÇ­ñáõÃÛáõ­ÝÁ í»­ñ³­ó³í, ¨ å»­ï³­Ï³Ý Ý³í­Ã³­ïáõ Ñá­Õ»ñÝ ³Ý­ó³Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÇÝ` ݳí­Ã³­ÛÇÝ ·áñ­ÍÇ Ù³ë­Ý³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ßñ糭ݳÏÝ ¿³­å»ë Áݹ­É³ÛÝ­í»ó, ¨ ³Ýë­å³­ë»­ÉÇ Ï»ñ­åáí ÷³Û­ÉáõÝ ³ñ¹­ÛáõÝù­Ý»ñ ïí»ó: ܳí­Ã³­Ñá­Õ»­ñÁ ÷éí³Í »Ý ´³­ùáõ ù³­Õ³­ùÇ ßñ糭ϳۭùáõÙ` ·É˳­íá­ñ³­å»ë ´³­É³­Ë³Ý, êáõ­ñ³­Ë³Ý, èá­Ù³Ý ¨ ´Ç­µÇ-лۭµ³Ã ·Ûáõ­Õ»­ñÇ ¹³ß­ï»­ñáõÙ, áõñ ³Ûɨë, µÝ³­Ï³­Ý³­µ³ñ, µÝ³­ÏãáõÃÛáõÝ ãϳ: Ø»Í ù³­Ý³­ÏáõÃÛ³Ùµ ݳíà ϳ ݳ¨ ÐÛáõ­ëÇ­ë³­ÛÇÝ Îáí­Ï³­ ëáõÙ` ¶ñá½­ÝÇáõÙ, µ³Ûó ³Û¹ Ù³­ëÇÝ ã»Ýù Ëá­ëÇ, á­ñáí­Ñ»ï¨ Ï»Ýï­ ñá­ÝÁ ²å­ß»­ñáÝ­Û³Ý Ã»­ñ³ÏÕ­½ÇÝ ¿, á­ñÇ ³éç¨Ç Ïսǭݻ­ñáõÙ ÝáõÛÝ­ å»ë ݳíà ·á­ÛáõÃÛáõÝ áõ­ÝÇ: ¼ï³­ñ³Ý-·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»­ñÁ ËÙµí³Í »Ý ݳí­Ã³­Ñá­ñ»­ñÇó ÙÇ ù³­ÝÇ ÏÇ­Éá­Ù»ïñ Ñ»­é³­íá­ñáõÃÛ³Ý íñ³ ·ïÝíáÕ ³ÛÝ ¹³ß­ï»­ñáõÙ, áñ Ïáã­íáõÙ ¿ ê¨ ù³­Õ³ù, á­ñáí­Ñ»ï¨ ·áñ­Í³­ñ³Ý­ Ý»­ñÇ ³ñ­Ó³­Ï³Í ÍáõËÝ ³Û¹­ï»Õ ³­Ù»Ý ÇÝã ë­¨³ó­ñ»É ¿: ºñµ ³Ûë ½ï³­ñ³Ý­Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ 200-Çó ³Ý­ó³í ¨ ³ÛÉ¨ë ­Ýá­ñ»­ñÁ ϳ­éáõ­ó»­Éáõ ѳñ­Ù³ñ ï»Õ ãÙݳó, ùÇã Ñ»­éáõ, Íá­í»­½»ñ­ùÇÝ ³­í»­ÉÇ Ùáï, ϳ­ï³­ ñ»­É³­·áñÍ­í³Í ½ï³­ñ³Ý­Ý»­ñáí áõ ³­í»­ÉÇ Ù»Í Ñ³ñ­Ù³­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáí Ýáñ ù³­Õ³ù ÑÇÙÝ­í»ó, áñ Ïáã­í»ó êåÇ­ï³Ï ù³­Õ³ù: ²Ûë­ï»Õ ÑÇÙ­ ݳ­Ï³­ÝáõÙ ½ïáõÙ ¿ÇÝ ùë³­Ûáõ­Õ»ñ: ܳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý ·É˳­íáñ ½³ñ­·³ó­ÝáÕ­Ý»­ñÁ »­Õ»É »Ý ͳ­·áõ­Ùáí ßí»¹ Üáµ»É »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ: ²Ûë ﳭճݭ¹³­íáñ »Õ­µ³Ûñ­ Ý»­ñÁ 1875-ÇÝ Ñ»­ï³ùñùñ­í»­óÇÝ ´³ù­íÇ Ý³í­Ãáí, »­Ï³Ý ï»­ÕáõÙ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñ»­óÇÝ ¨ Çë­ÏáõÛÝ Ñ³ë­Ï³­ó³Ý, û ÇÝã­åÇ­ëÇ íÇí˳­ ñÇ ³­å³­·³ ¿ñ ëå³ë­íáõÙ: Üá­µ»É­Ý»­ñÁ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ù»ç µá­Éá­ñá­íÇÝ Ýáñ ѳ­Ù³­Ï³ñ· Ùïóñ»­óÇÝ, ÇÝ­ãÇ ßÝáñ­ÑÇí ³ÛÝ Ïñdz­ÛÇ Ý³Ë­ÏÇÝ ù³Û­É»­ñÇ ÷á­Ë³­ñ»Ý Ñëϳ­Û³­Ï³Ý ·Ý³ó­ùáí ëÏë»ó ³­é³ç Áݭó­Ý³É: ÈÛáõ¹­íÇ· Üá­µ»ÉÝ ³­é³­çÇÝ Ñ»ñ­ÃÇÝ áõ­ß³¹­ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓ­ñ»ó ݳí­ÃÇ ÷á­Ë³­¹ñ³­ÙÇ­çáó­Ý»­ñÇÝ: ê³Û­É»­ñÇ áõ ïÇ­Ï»­ñÇ Ï³Ù ï³­Ï³é­Ý»­ñÇ ÷á­Ë³­ñ»Ý ݳ ϳ­éáõ­ó»ó »ñ­Ï³­Ã» Ëá­Õá­í³Ï­Ý»­ ñÇ Ý³í­Ã³­ÙáõÕ, á­ñÇ ÙÇ­çáí ¨ çñѳ­ÝÇ áõ­Åáí Ñáõ٠ݳí­ÃÁ Ñá­ñ»­ ñÇó Ñá­ëáõÙ ¿ñ ·áñ­Í³­ñ³Ý, ÇÝ­ãÇ ßÝáñ­ÑÇí ³­í»­ÉÇ ¿­Å³Ý ¨ ³­ñ³· ¿ñ ÷á­Ë³¹ñ­íáõÙ: ÆëÏ ´³ù­íÇó Ï»­ñá­ëÇÝÝ ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ Ñݳ­ñ»ó ѳ­ïáõÏ Ý³í­Ã³­µ³ñÓ Ý³í, á­ñÇ Ù»ç Ï»­ñá­ëÇ­ÝÁ ÉóÝáõÙ ¿ÇÝ áñ­å»ë ÙÇ Ù»Í ßï»­Ù³­ñ³Ý, á­ñÁ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ ¿ñ ׳­Ý³­å³ñ­ÑÁ û γë­åÇó Íá­íáí ¨ û ìáÉ­·³­Ûáí. ϳ٠û ìáÉ­·³­ÛÇ ½³­Ý³­½³Ý ݳ­ í³­Ñ³Ý­·Çëï­Ý»­ñáõÙ Çñ µ»­éÁ ÉóÝáõÙ ¿ñ ѳ­ïáõÏ ßÇÝ­í³Í »ñ­Ï³ÃÛ³ å³­Ñ»ëï­Ý»­ñáõÙ, á­ñáõÙ ³Ù­µ³ñ­í³Í Ï»­ñá­ëÇÝÝ ³Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ ó³­Ù³­

ù³­ÛÇÝ ×³­Ý³­å³ñ­Ñáí áõ­Õ³ñ­ÏáõÙ ¿ÇÝ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Ý»ñ­ùÇÝ Ý³­Ñ³Ý·­Ý»ñ: ÆëÏ »ñµ ´³ù­íÇ Ñ³­Ù³ñ »ñ­Ï³­Ãáõ­Õ³­·ÇÍ Ï³­ éáõó­í»ó, ³Ûݭų٠Üá­µ»­ÉÁ ßÇ­Ý»É ïí»ó ݳí­Ã³Ù­µ³ñÓ Ù»Í í³­·áÝ­Ý»ñ, á­ñáÝó Ù»ç Ï»­ñá­ëÇ­ÝÁ ÉóÝáõÙ ¿ÇÝ áõÕ­Õ³­ÏÇ é»­½»ñ­íá­ õ³ñ­Ý»­ñÇó ¨ áõ­Õ³ñ­ÏáõÙ »ñÏ­ñÇ Ý»ñ­ë»­ñÁ, ÷á­Ë³­Ý³Ï ﳭϳé­Ý»­ñáí ÷á­Ë³¹­ñ»­Éáõ, ÇÝ­ãÁ û° Ù»Í Í³Ëù ¿ñ 峭ѳݭçáõÙ ¨ û° ų­Ù³­Ý³­ÏÇ Ïá­ñáõëï ¿ñ: Ødz­Å³­ Ù³­Ý³Ï Üá­µ»É­Ý»­ñÁ ¿³­Ï³Ý ϳ­ï³­ñ»­É³­ ·áñ­ÍáõÙ áõ µ³ñ­íá­ùáõÙ Ùïóñ»­óÇÝ Ý³¨ µáõÝ Ñáõ٠ݳí­ÃÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ù»ç, ÇÝ­ãÇ Ù³­ëÇÝ Ù³Ý­ñ³­Ù³ëÝ Ëá­ë»­ ÉÁ Ù»½ ß³ï Ñ»­éáõÝ Ïï³­ÝÇ: ÈÛáõ¹­íÇ· Üá­µ»­ÉÁ í³Ë­×³Ý­í»ó 1888-ÇÝ (ÍÝí»É ¿ñ 1831-ÇÝ): ´³­ñ»­µ³Ë­ï³­µ³ñ, ݳ ³ñ­Å³­ ݳ­íáñ ų­é³Ý·­Ý»ñ áõ­Ý»ñ ѳݭÓÇÝë Çñ ãáñë ½³­í³Ï­Ý»­ñÇ, ѳï­Ï³­å»ë` ¾­Ù³­Ýáõ­ »­ÉÇ, ¶áõë­ï³­íÇ ¨ ¾­ÙÇ­ÉÇ, á­ñáÝù Ç­ñ»Ýó Ñáñ ëÏë³Í Ù»Í áõ µ³½­Ù³ñ¹­ÛáõÝ ·áñ­ÍÁ ÝáõÛÝ »­é³Ý­¹áí ß³­ñáõ­Ý³­Ï»­Éáí` ³­í»­ ÉÇ ¨ë­ ³ÛÝ Í³Õ­Ï»ó­ñÇÝ, Ù³­Ý³­í³Ý¹` ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ï»­ë³­Ï»­ïÇó: Üñ³Ýó ѳݭ ñ³­Ñ³Ûï ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, áñ Ïáã­íáõÙ ¿ñ §Üá­µ»É »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇ ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃÛáõݦ* (Товарищество братьев Нобель), ´³ù­íÇ µá­Éáñ ݳí­Ã³­¹³ß­ï»­ñáõÙ ÁÝ­¹³ñ­ Ó³Ï ï³­ñ³Íù­Ý»ñ Ó»éù µ»­ñ»ó, ϳ­ï³­ñ»­ ɳ­·áñ­Í»ó ³ñ­ï³¹­ñ³­Ï³Ý ×Ûáõ­ÕÁ` ½³­Ý³­ ½³Ý Ýáñ ùë³­Ûáõ­Õ»ñ å³ï­ñ³ë­ï»­Éáí, ÇëÏ ³é¨ïáõñÝ ³­é³ç ï³­ñ³í ÙÇÝã ³Û¹ ãï»ëÝ­í³Í ã³­÷»­ñáí: Üá­µ»É­Ý»ñÝ Ç­ñ»Ýó ³é¨ïñ³­ÛÇÝ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»­ñáí ó³Ý­ó³­ å³­ï»­óÇÝ ³Ù­µáÕç èáõ­ë³ë­ï³­ÝÁ: ÆëÏ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇó ¹áõñë` ºí­ñá­å³­ÛáõÙ ¨ ²­ëdz­ÛáõÙ, Ýñ³Ýù ϳ٠Ùdz­ó³Ý ³ñ­¹»Ý ·á­ÛáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ ³é¨ïñ³ÛÇÝ ïÝ»­ ñÇÝ, ϳ٠ǭñ»Ýù ϳ½­Ù³­Ï»ñ­å»­óÇÝ ³Û¹­ åÇ­ëÇù` Ï»­ñá­ëÇÝÝ áõ ³ÛÉ Ý³í­Ã³­Ùûñù­ Ý»­ñÁ Ç­ñ³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ:

èáµ»ñï Üáµ»É

ÈÛáõ¹íÇ· Üáµ»É

²Éýñ»¹ Üáµ»É

Üáµ»ÉÝ»ñÇ Ý³íóѳÝù

Æ­ÙÇ­çdzۭÉáó, Üá­µ»É­Ý»­ñÇ ½·³­ÉÇ ³­é³­í»­ÉáõÃÛáõ­ÝÁ ï»­Õ³­Ï³Ý ÙÛáõë ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ ³ÛÝ ¿ñ, áñ Ýñ³Ýù Ù»Í Ñá­·³­ï³­ñáõÃÛáõÝ ¿ÇÝ óáõ­ó³­µ»­ñáõÙ Ç­ñ»Ýó å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÇ áõ µ³Ý­íáñ­Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ` û ɳí í³ñ­Ó³ï­ñ»­Éáí ¨ û Ýñ³Ýó µ³­ ñ»­Ï»­óáõÃÛ³­ÝÁ Ýå³ë­ï»­Éáí: ²Ûë ѳݭ·³­Ù³Ý­ùÁ Ëñ³­Ëáõ­ëáõÙ ¿ñ Ýñ³Ýó, áí­ù»ñ ϳå­íáõÙ ¿ÇÝ §Üá­µ»É­Ý»­ñÇ ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃÛ³­ÝÁ¦ ¨ ÷á­Ë³­¹³ñ­Ó³­µ³ñ å³ßï­å³­ÝáõÙ í»ñ­çÇÝ­Ý»­ñÇë ß³­Ñ»­ñÁ: Üá­µ»É­Ý»­ ñÁ ê¨ ù³­Õ³­ùáõÙ ÙÇ ³Ù­µáÕç ³­í³Ý ¿ÇÝ ÑÇÙ­Ý»É` Villa Petroleum ³Ý­í³Ùµ, áõñ Ç­ñ»Ýó å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÇ ïñ³­Ù³¹­ñáõÃÛ³Ý ï³Ï ϳ­ ÛÇÝ µÝ³­Ï³­ñ³Ý­Ý»ñ, ÑÇ­í³Ý­¹³­Ýáó, å³ñ­ï»½, ¹åñáó` Ýñ³Ýó »­ñ»­ ˳­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ¨ ÝáõÛ­ÝÇëÏ` ³­ÏáõÙµ: Üá­µ»É­Ý»­ñÁ1 , ×Çßï ¿, û¨ ͳ­·áõ­Ùáí ßí»­¹³­óÇ, µ³Ûó éáõ­ ë³­Ñå³­ï³Ï ¿ÇÝ: àõë­ïÇ ³­é³­çÇÝ û­ï³ñ ¹ñ³­Ù³­ï»­ñÁ, áñ Ñ»­ ï³ùñùñ­í»ó ´³ù­íÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ùµ, ö³­ñÇ­½Ç èáï­ßÇÉ­ ¹Ç* µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ ïáõÝÝ ¿ñ, áñ Çñ ùÝÝÇã å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÇ ÙÇ­çá­ óáí ·áñ­ÍÁ ϳݭ˳­å»ë ɳí áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñ»­Éáõó Ñ»­ïá Çñ Ó»é­ùÁ í»ñó­ñ»ó ´ÜÆ­îú**-ÛÇ (ѳ­å³­íáõÙ ¿) µ³Å­Ý»­Ù³­ë»­ñÁ, á­ñÁ Ëá­ßáñ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý-³é¨ïñ³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ ¿ñ ¨ ´³ù­íáõ٠ݳí­Ã³­¹³ß­ï»ñ, ÇëÏ ´³­Ãáõ­ÙáõÙ ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»ñ áõ å³­Ñ»ëï­Ý»ñ áõ­Ý»ñ: Æñ Ñëϳ­Û³­Ï³Ý ѳñë­ïáõÃÛ³Ý íñ³ Ñ»Ý­í»­Éáí` èáï­ßÇÉ¹Ý ³Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ §Î³ëå­Û³Ý-먭Íáí­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõݦ (Каспийскочерноморское общество) ³Ý­í³Ùµ ëÏë»ó ݳí­Ã³­Ñá­ñ»ñ áõ å³ï­ ñ³ë­ïÇ Ý³í­Ã³­Ñá­ñ»ñ ·Ý»É: ²Ûë »ñ­Ïáõ Ñëϳ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ïÝ»ñÝ ³ñ­¹»Ý Ý»ñ­Ï³ ¿ÇÝ ´³ù­íáõÙ, »ñµ Ññ³­å³­ñ³Ï Ç­ç³í ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳ݭóÁ, áí áã ÙdzÛÝ ã»ñÏÝ­ã»ó, ³Ûɨ, ÇÝã­å»ë Ïï»ë­Ý»Ýù, ëÏë»ó Ùñó³Ï­ó»É Ýñ³Ýó Ñ»ï: èáï­ßÇÉ­¹Ç ´³­ùíÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÁ ͳ·­Ù³Ùµ Ññ»³­Ý»ñ ¿ÇÝ, µ³Ûó Ý»ñ­Ï³­Û³­ÝáõÙ ¿ÇÝ Çµñ¨ üñ³Ý­ëdz­ÛÇ ù³­Õ³­ù³­óÇ­Ý»ñ ϳ٠éáõë­Ý»ñ: г­Û»­ñÇó Ñ»­ïá, á­ñáÝó Ù³­ëÇÝ Ù³Ý­ñ³­Ù³ëÝ ÏËá­ ë»Ù ѳ­çáñ¹ ·ÉËáõÙ, ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ ÙÇ­çáó­Ý»­ñÇó ½áõñÏ Ññ»³­ Ý»ñÝ ¿ÇÝ, áñ »­Ï³Ý ´³­ùáõ µ³Ëï á­ñá­Ý»­Éáõ ¨ ëϽµáõÙ ëï³ÝÓ­Ý»­ 1 ÈÛáõ¹íÇ· Üáµ»ÉÇ Ñ³ÛñÝ ¾Ù³Ýáõ»É Üáµ»ÉÝ ¿ñ, áñ Ñݳñ»É ¿ñ Íáí³ÛÇÝ §¹Åá˳ÛÇÝ Ù»ù»Ý³Ý¦` ïáñ廹Á: ÜáõÛÝ ÁÝï³ÝÇùÇÝ ¿ñ å³ïϳÝáõ٠ݳ¨ ²Éýñ»¹ Üáµ»ÉÁ` áõųݳÏÇ ÑݳñáÕÁ, áñÁ ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý ³ç³ÏóáõÃÛ³Ùµ Çñ ³é³çÇÝ ·áñͳñ³ÝÁ ÑÇÙÝ»ó Ý³Ë üñ³ÝëdzÛáõÙ, ³å³` ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ ¨ ²Ý·ÉdzÛáõÙ: ºñµ ݳ í³Ë׳Ýí»ó 1896-ÇÝ, ϳñáÕáõÃÛáõÝÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ñ 35 ÙÇÉÇáÝ ßí»¹³Ï³Ý ÏñáÝ: ²Ûë íÇÃ˳ñÇ Ñ³ñëïáõÃÛ³Ý Ù»Í³·áõÛÝ Ù³ëÁ ݳ Ïï³Ï»ó êïáÏÑáÉÙÇ Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÇÝ: ê³ ¿ ³ÛÝ Üáµ»ÉÛ³Ý ¹ñ³Ù³·ÉáõËÁ, áñÇ ïáÏáëÝ»ñáí ³Ù»Ý ï³ñÇ å³ñ·¨³ïñíáõÙ »Ý É³í³·áõÛÝ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý, ·Çï³Ï³Ý áõ ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÁ ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÇó, ÇÝãå»ë ݳ¨ Ýñ³Ýù, áíù»ñ ³Ù»ÝÇó ³ñ¹Ûáõݳí»ï Ï»ñåáí »Ý ³ß˳ï»É ѳÝáõÝ Ë³Õ³ÕáõÃÛ³Ý ¨ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ µ³ñ»Ï³ÙáõÃÛ³Ý Ù»Í Ýå³ï³ÏÇ:

óÇÝ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ÙÇç­Ýáñ­¹Ç ¹»ñ: êñ³Ýù ÷Ýïñáõ٠ϳ٠áõÕ­Õ³­ÏÇ Ñá­ïá­ïáõÙ ¿ÇÝ, û í³­×³é­ùÇ Ñ³­Ù³ñ á±ñ ­Ý³í­Ã³­ï»­ñÁ Ñáõ٠ݳíà áõ­Ý»ñ ϳ٠ϳ­ñáÕ ¿ñ áõ­Ý»­ ݳÉ, ϳ٠á±ñ ­·áñ­Í³­ñ³­Ý³­ï»ñÝ ³­½³ï ³å­ñ³Ýù áõ­Ý»ñ ßáõ­Ï³­ÛÇÝ ³­é³­ç³ñ­Ï»­ Éáõ, ³­å³ ëÏëáõÙ ¿ÇÝ ·Ýáñ¹ ÷Ýïñ»É ¨ Ýñ³Ý ³­é³­ç³ñ­Ï»É: ²Ûë Ó­¨áí ÷áùñ-ÇÝã ÷áÕ Ïáõ­ï³­Ï»­Éáí` ³Ûë Ññ»³­Ý»ñÝ ³­í»­ ÉÇ ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï ·áñ­Í»ñ ¿ÇÝ Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÙ, ½³­Ý³­½³Ý ³å­ñ³Ýù­Ý»ñ ³é­ÝáõÙ-ͳ­ ËáõÙ, ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»ñ ¿ÇÝ í³ñ­Ó³­Ï³­ÉáõÙ ¨ ³ß­Ë³­ï»ó­ÝáõÙ, ϳ٠ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÙ ¿ÇÝ ï»­Õ³­óÇ Ñ³Û áõ Ãáõñù ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»­ ñ»­ñÇ: º­Õ³Ý Ù»Ï-»ñ­Ïáõ­ëÁ, á­ñáÝù ³­é³Ýó Ïá­å»­ÏÇ ´³­ùáõ »­Ï³Ý ¨ ѳñë­ïáõÃÛáõÝ ¹Ç­½»­Éáí` ï»­Õ³­÷áË­í»­óÇÝ ä»­ï»ñ­µáõñ·, áõñ ϳɭí³Íù­Ý»ñ ·Ý»­óÇÝ Ï³Ù µ³Ý­Ï³­ ÛÇÝ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛáõÝ ëÏë»­óÇÝ: ¶ïÝí»­ óÇÝ Ý³¨ ³ÛÝ­åÇ­ëÇù, á­ñáÝù Ï»ÕÍ ëݳݭ ÏáõÃÛáõÝ ë³ñ­ù»­Éáí` Ç­ñ»Ýó å³ñï­ù»­ñÁ ãí׳­ñ»­óÇÝ áõ ÷³­Ë³Ý ´³ù­íÇó: Ðñ»³­Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ ó³­ñ³­Ï³Ý ų­ Ù³­Ý³­ÏÇ û­ñ»Ý­ùÁ ËÇëï ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­ ÏáõÙ­Ý»ñ áõ­Ý»ñ: Ðñ»³­Ý»­ñÁ ϳ٠³­í»­ÉÇ ëïáõÛ·` §Ññ»³­Ï³Ý ¹³­í³­Ý³Ý­ùÇ å³ï­ ϳ­ÝáÕ­Ý»­ñÁ¦, ÇÝã­å»ë ³ë­í³Í ¿ñ ú­ñ»Ý­ ùáõÙ, Ç­ñ³­íáõÝù ãáõ­Ý»ÇÝ Ñá­Õ»ñ, ïÝ»ñ ¨ ݳ­í»ñ ·Ý»­Éáõ Ç­ñ»Ýó ѳ­Ù³ñ ë³Ñ­Ù³Ý­ í³Í ѳ­ïáõÏ ßñç³­ÝÇó ¹áõñë, û­ñǭݳÏ` ´³ù­íáõÙ áõ ßñ糭ϳۭùáõÙ: ´³ù­íáõÙ ´ÜÆ­îú-ÛÇ Ï³Ù ³­í»­ÉÇ ×Çßï` ö³­ñÇ­½Ç èáï­ßÇÉ­¹Ç Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇ­ãÁ, áñ ͳ·­ ٳٵ ¿É, ¹³­í³­Ý³Ý­ùáí ¿É Ññ»³ ¿ñ (².ü.), ëïÇå­í³Í »­Õ³í ¹³­í³­Ý³Ý­ùÁ ÷á­Ë»É ¨ ϳ­Ãá­ÉÇ­ÏáõÃÛáõÝ ÁÝ­¹áõ­Ý»É, áñ­ å»ë­½Ç Ç­ñ³­íáõÝù áõ­Ý»­Ý³ñ å³ß­ïá­Ý³­ í³­ñ»­Éáõ: ´³ù­íÇ Ï³­Ãá­ÉÇÏ­Ý»ñÝ ¿É, Ù»Í Ù³­ë³Ùµ` É»­Ñ»ñ áõ ÷áù­ñ³­ÃÇí ѳ­Û»ñ, á­ñáÝù ³Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï ³­é³­çÇÝ Ï³­Ãá­ÉÇÏ »­Ï»­Õ»­óÇÝ ¿ÇÝ Ï³­éáõ­óáõÙ, û·ï­í»­óÇÝ

èáïßÇɹݻñ

¾¹ÙáÝ èáïßÇɹ

²ÉýáÝë èáïßÇɹ

èáïßÇɹݻñÇ ·ñ³ë»ÝÛ³ÏÁ ´³ùíáõÙ

³Ûë ѳݭ·³­Ù³Ý­ùÇó ¨ ³Û¹ Ýá­ñ³­¹³ñ­ÓÇÝ ßǭݳ­ñ³­ñ³­Ï³Ý ѳÝӭݳ­ Åá­Õá­íÇ ³Ý­¹³Ù ÁÝï­ñ»­óÇÝ: ä³­ñáÝ ².ü.-Ý­ ¿É, ϳ­Ù³ û ³­Ï³­Ù³, ÁÝ­¹áõ­Ý»ó ¨ Ç­ñ³­å»ë û·­ï³­Ï³ñ »­Õ³í1: üñ³Ý­ëdz­Ï³Ý (èáï­ßÇÉ­¹Ç) ϳ­åÇ­ï³­ÉÇó »ñ­Ï³ñ ï³­ñÇ­Ý»ñ ³Ýó ´³­ùáõ Ùáõïù ·áñ­Í»ó ³Ý·­Édz­Ï³Ý ϳ­åÇ­ï³­ÉÁ: ²Ý·­Édz­óÇù Ù»­ ͳ­å»ë Ñ»­ï³ùñùñ­í»É ¿ÇÝ ´³ù­íÇ Ý³í­Ãáí` ¹ñ³ Ó»éù µ»­ñ³Í ѳ­çá­ÕáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ï»ë­Ý»­Éáí: ²Ý·­Édz­Ï³Ý ßáõ­Ï³Ý ³ñ­¹»Ý Ñ»­ Õ»Õ­í»É ¿ñ ´³ù­íÇ Ï»­ñá­ëÇ­Ýáí áõ ùë³­Ûáõ­Õ»­ñáí, á­ñáÝù Ùñó³Ï­óáõÙ ¿ÇÝ ³­Ù»­ñÇÏ­Û³­ÝÇ Ñ»ï: ²Ý·­Édz­óÇ Ù³ë­Ý³­·»ï­Ý»ñ »­Ï³Ý ´³­ùáõ` Ç­ñ³­íǭ׳­ÏÁ ùÝÝ»­Éáõ, ¨ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ ÙÇ ù³­ÝÇ Ñá­·Ç ëÇÝ­¹Ç­Ï³ï ÑÇÙ­Ý»­óÇÝ` å³ï­ñ³ë­ïÇ Ý³í­Ã³­µÇ½­Ý»ë Ó»éù µ»­ñ»­Éáõ ¨ Ñ»­ïá Ù»Í ß³­Ñáí áõ­ñÇß­Ý»­ñÇÝ, ³Û­ëÇÝùÝ` µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ ÷á­Ë³Ý­ó»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ²­é³­çÇÝ Ëá­ßáñ ·áñ­Í³ñ­ùÁ, áñ Ó»é­Ý³ñ­Ï»­óÇÝ, ϳå­í³Í ¿ñ Ãáõñù г­çÇ ¼»Û­Ý³É-²µ­¹ÇÝ Â³­ ÕǨÇ*` ´Ç­µÇ-лۭµ³­ÃÇ Ý³í­Ã³­Ñá­Õ»­ñÇ áõ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÇ Ñ»ï: ³­ ÕǨÁ ã¿ñ ѳ­í³­ïáõÙ, û Ç­ñ»Ý, Ç­ñáù, Ïí׳­ñ»Ý 5 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ ³ÛÝ ·áñ­ÍÇ Ñ³­Ù³ñ, áñÝ Ç­ñ»Ý ³ñ­Å»­ó»É ¿ñ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 200.000, ÇÝ­ ãÁ í³­Õáõó ¨ ÏñÏݳ­ÏÇ »ï ¿ñ µ»­ñ»É: ²Ý·­Édz­óÇù ѳ­Ù³­Ó³Û­Ý»­óÇÝ ³Û¹ ·áõ­Ù³­ñÁ í׳­ñ»É, á­ñÇó 500.000-Á` ϳݭËÇÏ, ÇëÏ Ùݳó­Û³­ÉÁ` á­ñá­ß³­ÏÇ Å³Ù­Ï»ï­Ý»­ñáõÙ: ³­ÕǨÁ ѳ­í³­ï³­ó³Í ¿ñ, û ³Ý·­Édz­ óÇ­Ý»­ñÁ ϽÕç³Ý, Ùݳ­ó³Í 4,5 ÙÇ­ÉÇá­ÝÁ ã»Ý ϳ­ñá­Õ³­Ý³ í׳­ñ»É, ¨ Ï»ë ÙÇ­ÉÇá­ÝÁ ÏÙݳñ Ç­ñ»Ý ½áõï ß³Ñ: ´³Ûó ½Õç³­óáÕÝ ÇÝ­ùÁ »­Õ³í: ¶áñÍÝ ³Ý·­Édz­óÇ­Ý»­ñÇÝ ³Ýó­Ý»­Éáõó Ñ»­ïá ݳí­Ã³­Ñá­ñ»­ñÇó Ù»ÏÝ ëÏë»ó ųÛíù»É ¨ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ù»Í ù³­Ý³­Ïáí ݳíà ³ñ­ï³¹­ñ»É (û­ñ³­ Ï³Ý ÙÇÝ㨠15.000 ïáݭݳ), áñ ³Ý·­Édz­óÇù, áñ Oleum ³Ý­í³Ùµ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ ¿ÇÝ ÑÇÙ­Ý»É` 1 ýáõÝï ëï»ñ­ÉÇÝ· ³ñ­Åá­ÕáõÃÛ³Ùµ 1 ²Ûë ³éÝãáõÃÛ³Ùµ ÇÝÓ Ñ³ÛïÝÇ ¿ ÙÇ ëñï³ß³ñÅ å³ïÙáõÃÛáõÝ: èáõë³Ï³Ý ûñ»Ýùáí å»ï³Ï³Ý ¹åñáóÝ»ñáõÙ Ññ»³ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ÃÇíÁ ë³Ñٳݳ÷³Ïí³Í ¿ñ. ûñÇݳÏ, ´³ùíáõÙ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ÃíÇ 5%-Çó ³í»ÉÇ Ññ»³ ³ß³Ï»ñï ã¿ÇÝ ÁݹáõÝáõÙ: ´³ùíáõÙ ·ïÝí³Íë Å³Ù³Ý³Ï ÙÇ Ññ»³ ͳÝáà áõÝ»Ç, áñÇ ïÕ³Ý áõßÇÙ ¨ áõëáõÙݳë»ñ »ñ»Ë³ ¿ñ: ²Ûë ïÕ³Ý ß³ï ¿ñ ó³ÝϳÝáõÙ ·ÇÙݳ½Ç³ ÁݹáõÝí»É, µ³Ûó ã¿ñ ϳñáÕ³ÝáõÙ: Ðñ»³Ý »Ï³í ÙÇçÝáñ¹áõÃÛáõÝë Ëݹñ»ó, »ë ¿É ¹ÇÙ»óÇ ¹åñáóÇ í»ñ³ï»ëáõãÇÝ, áñ ÃÇýÉÇëóÇ Ñ³Û ¿ñ áõ µ³ñ»Ï³Ùë, µ³Ûó` ³Ýû·áõï: Ðñ»³ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ÃÇíÁ Éñ³óí³Í ¿ñ, µ³Ûó… ï»Õ ϳñ áãÑñ»³ ϳ٠§Ññ»³Ï³Ý ¹³í³Ý³ÝùÇ ãå³ïϳÝáÕ¦ ³ß³Ï»ñïÇ Ñ³Ù³ñ: ²Ûë Ù»ñÅáõÙÁ Éë»Éáí` ïÕ³Ý ³ÛÝù³Ý ¿ñ ɳó»É, å³Õ³ï»É, áñ ѳÛñÁ Ýñ³Ý ó³í Ç ëÇñï ï³ñ»É ¿ñ éáõë ù³Ñ³Ý³ÛÇ Ùáï, ÙÏñï»É ïí»É áõ å³Ñ³ÝçíáÕ íϳ۳ϳÝÝ ³éÝ»Éáí` ÝáñÇó ¹ÇÙ»É ¹åñáó: ²Ûë ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ 3 ß³µ³Ã ¿ÇÝ ï¨»É, ¨ ³Û¹ ÁÝóóùáõ٠ѳݷ³Ù³ÝùÝ»ñÁ ÷áËí»É ¿ÇÝ… ì»ñ³ï»ëáõãÁ Ññ»³ÛÇÝ ï»ëÝáõÙ ¿ û ã¿, ³é³Ýó ÃáÕÝ»Éáõ, áñ ݳ ËáëÇ, ÇÝùÝ áõñ³ËáõÃÛ³Ùµ ѳÛïÝáõÙ ¿, û ÑÇÙ³ ϳñáÕ ¿ Ýñ³ áñ¹áõÝ ÁݹáõÝ»É, áñáíѻ洞 ³Ýëå³ë»ÉÇ Ï»ñåáí ÙÇ Ññ»³ ³ß³Ï»ñïÇ ï»Õ ¿ñ µ³óí»É: Ê»Õ× Ññ»³ÛÇ ½áÑáÕáõÃÛáõÝÝ ³Ýû·áõï ¿ñ »Õ»É, µ³Ûó ³ñ¹»Ý áõß ¿ñ, »ï ¹³éÝ³É Ñݳñ³íáñ ã¿ñ, éáõë³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ ³ÝáÕáù ¿ñ, áñáíÑ»ï¨ §éáõë³¹³í³ÝÝ»ñÇݦ ³ñ·»Éí³Í ¿ñ Ïñáݳ÷áË ÉÇݻɅ

µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñáí, ³Û¹ ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ Ï³­ñÇ­ùÁ ãáõ­Ý»­ó³Ý, ³ÛÉ Ñá­ñ»­ñÇ ïí³Í ݳí­ÃÁ í³­×³­é»­Éáí` í׳­ñ»­óÇÝ Ç­ñ»Ýó å³ñï­ùÁ ³­ÕǨÇÝ: ²Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ ³ÛÉ ³Ý·­Édz­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ϳ½­Ù³­íáñ­í»­óÇÝ, á­ñáÝù áõ­ñÇß µÇ½­Ý»ë­Ý»ñ Ó»éù µ»­ñ»­óÇÝ: ²Ûë ³Ý­·³Ù ѳ­Û»­ñÁ »­Õ³Ý ß³ï Ëá­ßáñ ·áõ­Ù³ñ­Ý»­ñáí í³­×³­éáÕ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ³Ýë­å³­ë»­ÉÇá­ ñ»Ý ÙÇ­ÉÇáÝ­Ý»ñ ·ñå³­Ý»­Éáí` Ñ»­é³­ó³Ý ´³ù­íÇó áõ µÝ³­ÏáõÃÛáõÝ Ñ³ë­ï³­ï»­óÇÝ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ: ÜáõÛÝ ³Ý·­Édz­óÇù ϳ٠Ýñ³Ýó û­ñǭݳ­ ÏÇÝ Ñ»ï¨áÕ áõ­ñÇß­Ý»ñ ´³ù­íÇó Ñ»­ïá áõ­ß³¹­ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓ­ñ»­óÇÝ ÐÛáõ­ëÇ­ë³­ÛÇÝ Îáí­Ï³­ëÇÝ, áõñ ÝáõÛÝ­å»ë ݳíà ¿ñ »ñ¨³­ó»É, ¨ Ý³í­ Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ù»Í ³­å³­·³ ¿ñ Ëáë­ï³­ÝáõÙ. Ýá­ñ³­Ýáñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ÑÇÙ­Ý»­Éáí` Ýñ³Ýù ³ÛÝ­ï»Õ ¨ë­ ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï Ý³í­ Ã³­Ñá­Õ»­ñÇ ïÇ­ñ³­ó³Ý: гñ¨³Ý­óÇ Ýß»Ù, áñ ³Ý·­Édz­Ï³Ý ³Ûë Ó»é­ Ý³ñ­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ Çñ Ù³ïÝ áõ­Ý»ñ ÉáÝ­¹á­Ý³µ­Ý³Ï ÙÇ ×³ñ­åÇÏ, ·áñ­ÍáõÝ­Û³ áõ Ñ»­é³­ï»ë Ñ³Û »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹, áñÝ ³­í»­ÉÇ áõ ³­í»­ÉÇ Ý»ñ­ù³ß­í»­Éáí ݳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ëÇ Ù»ç` áã ÙdzÛÝ ´³ù­íÇ Ý³í­ÃÇ Ñ»ï ϳå­í³Í, ³Ûɨ ³ß­Ë³ñ­Ñáí Ù»Ï ïÇ­ñ³­å»­ïáÕ ¹»ñ åÇ­ïÇ Ï³­ï³­ñ»ñ ¨ ÙÇ­Édzñ­¹³­ï»ñ ¹³é­Ý³ñ**: ²ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃÛáõÝÝ ¿³­Ï³Ý ½³ñÏ ïí»ó áã ÙdzÛÝ ´³ù­íÇ Ý³í­ÃÇ ï»­Õ³­Ï³Ý ³ñ­ï³¹­ñáõÃÛ³­ÝÁ, ³Ûɨ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³­ÝÁ, û­ï³ñ ßáõ­Ï³­Ý»ñ ¹áõñë ·³­ÉáõÝ, û Ñáõ٠ݳí­ÃÇ, û Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ¨ û ùë³­Ûáõ­Õ»­ñÇ ·Ý»­ñÇ µ³ñÓ­ñ³ó­Ù³­ÝÁ: ²ñ¹­Ûáõ­Ý³­ µ»­ñ³­Ï³Ý ³­×Á Ñëϳ­Û³­Ï³Ý ¿ñ. »­Ã» 1875-ÇÝ ´³ù­íÇ Ñá­ñ»­ñÁ ÙdzÛÝ 7 ÙÇ­ÉÇáÝ ÷áõà ¿ÇÝ ïí»É, ÇëÏ 1880-ÇÝ` 31 ÙÇ­ÉÇáÝ, ³­å³ Ýáñ Ñá­ Õ»­ñÇ ß³­Ñ³­·áñÍ­Ù³Ý Ñ³ß­íÇÝ 1900-1905-ÇÝ ³Û¹ ù³­Ý³­ÏÁ ѳ­ë³í 500 ÙÇ­ÉÇáÝ ÷ÃÇ, ¨ ³Û¹­å»ë ß³­ñáõ­Ý³Ï­í»ó ÙÇÝ㨠峭ﻭñ³½Ù, »ñµ ѳݭ·³­Ù³Ýù­Ý»­ñÇ µ»ñ­Ù³Ùµ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ Ýí³­½»ó: ÜáõÛÝ Ï»ñå ³­×»ó ݳ¨ í»­ñ³Ù­ß³Ï­í³Í ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÇ ã³­÷Á: º­Ã» 1875-ÇÝ ëï³ó­í»É ¿ñ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 15-20 ѳ­½³ñ ïáݭݳ Ï»­ñá­ëÇÝ, ³­å³ 1890-ÇÝ` Ù»Ï ÙÇ­ÉÇáÝ ïáݭݳ, ³Û¹ ÃíáõÙ ¨` ùë³­Ûáõ­Õ»ñ: ܳí­Ã³­Ñá­ñ»ñÝ áõ­Ý»ÇÝ Ý³¨ ³ñ­Ï³­Í³­ÛÇÝ µÝáõÛÃ: öá­Ë³­Ý³Ï ѳݭ¹³ñï Ï»ñ­åáí, Ù»­ù»­Ý³­Û³­Ï³Ý ׳­Ý³­å³ñ­Ñáí ¹áõñë ·³­Éáõ, »ñ­µ»ÙÝ Ý³í­ÃÁ ³Ý­Ñ³Ù­µ»­ñáõÃÛ³Ùµ, Ïáõ­ï³Ï­í³Í µÝ³­Ï³Ý ·³­½Ç áõ­ÅÇó ÙÕí³Í` ÇÝù­ÝÇÝ µËáõ٠ϳ٠³­í»­ÉÇ ×Çßï` ųÛíùáõÙ ¿ñ ëáë­ Ï³­ÉÇ ß³ïñ­í³­ÝÇ ÝÙ³Ý: ²Û¹­åÇ­ëÇ ß³ïñ­í³Ý­Ý»ñ ϳ٠µ³ù­í»­óÇ­Ý»­ñÇ µ³ñ­µ³­éáí` §ý³Ý­ï³Ý­Ý»ñ¦ ß³ï ѳ­×³Ë ¿ÇÝ ÉÇ­ÝáõÙ` ѳݭϳñ­Í³­ ÏÇ Ñ³ñë­ï³ó­Ý»­Éáí ¹ñ³Ýó ïÇ­ñá­çÁ: ºñµ Ù»­ÏÇ Ñá­ñÁ, ÇÝã­å»ë ³­ëáõÙ ¿ÇÝ ÝáõÛÝ µ³ñ­µ³­éáí` §Ë÷áõÙ¦ ¿ñ, ÉáõñÝ Çë­ÏáõÛÝ ï³­ñ³Í­íáõÙ ¿ñ, ¨ ³­Ù»Ý­ùÁ áõ­ß³¹­ñáõÃÛ³Ùµ Ñ»ï¨áõÙ ¿ÇÝ Áݭóó­ùÇÝ: ´³Ûó §ý³Ý­ ï³­ÝÁ¦ ³­Ù»Ý ³Ý­·³Ù µ³Ëï ã¿ñ µ»­ñáõÙ ïÇ­ñá­çÁ, »ñ­µ»ÙÝ ³­í»­ÉÇ íÝ³ë ¿ñ å³ï­×³­éáõÙ, ù³Ý û­·áõï: êϽµÝ³­Ï³Ý ßñç³­ÝáõÙ, »ñµ ݳí­ÃÇ ·Ç­ÝÁ ß³ï ó³Íñ ¿ñ, 峭ѳݭç³ñ­ÏÁ` Ýí³½, »ñµ Ù³­Ý³­í³Ý¹

³Ù­µ³­ñ»­Éáõ ï»Õ ¿É ãϳñ, Ñá­ñÇ ï»­ñÁ ëïÇå­í³Í ¿ñ µÝáõÃÛ³Ý ³Û¹ óݭϳñ­Å»ù Ýí»­ñÇó ³­½³ï­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ÙÇ­çáó ÷Ýïñ»É ¨ ׳٭÷³ ¿ñ µ³­óáõÙ, áñ­å»ë­½Ç ß³ïñ­í³­ÝÇ ³ñ­Ó³­Ï³Í ݳí­ÃÁ ·Ý³-ó÷­íÇ Íá­íÁ, ³Û­É³­å»ë íÝ³ë ¿ñ å³ï­×³­éáõ٠û ïÇ­ñáç, û ¹ñ³­óÇ­Ý»­ñÇ ³Ù­µáÕç ϳۭùÇÝ, ÇÝ­ãÇó ïáõ­ÅáõÙ ¿ñ Ñá­ñ³­ï»­ñÁ: ºñµ ·Ç­ÝÁ µ³ñÓ­ ñ³­ó³í, µÝ³­Ï³­Ý³­µ³ñ, ³­Ù»Ý áù ³ß­Ë³­ïáõÙ ¿ñ ݳí­ÃÁ ãÏáñó­Ý»É: àõë­ïÇ ß³ï ѳëï »ñ­Ï³­Ã» ͳͭÏá­óáí ÷³­ÏáõÙ ¿ÇÝ Ñá­ñÇ µ»­ñ³­ ÝÁ, áñ ß³ïñ­í³­ÝÁ §ãË÷Ǧ: ²Ûë ³ñ­·»É­ùÁ »ñ­µ»ÙÝ Ñ³­çá­ÕáõÙ ¿ñ, »ñ­µ»ÙÝ` áã: ä³­ï³­ÑáõÙ ¿ñ, áñ ųÛíùáÕ Ý³í­ÃÇ µáõéÝ ³ñ­ï³­ÙÕáõ­ ÙÇó Ëá­ßáñ ͳͭÏá­óÁ ϳ٠ͳϭíáõÙ ¿ñ, ϳ٠í»ñ ÃéãáõÙ, ¨ ݳí­ÃÁ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ ¿ñ §Ë÷»É¦: ºñ­µ»ÙÝ ¿É ݳí­ÃÁ ѳݭϳñÍ ëÏëáõÙ ¿ñ ³Ûñ­í»É, ¨ ëáë­Ï³­ÉÇ Ññ¹»Ñ* ¿ñ ³­é³­ç³­ÝáõÙ, á­ñÁ ï³­ñ³Í­íáõÙ ¿ñ ßñ糭ϳۭùáõÙ: ºë ³Û¹­åÇ­ëÇ ÙÇ Ññ¹»­ÑÇ ³­Ï³­Ý³­ï»ë »Ù »­Õ»É ´Ç­µÇ-лۭµ³­ÃáõÙ, »ñµ 3 íÇí˳­ñÇ ß³ïñ­í³Ý Ùdzݭ·³­ÙÇó ³Ûñ­íáõÙ ¿ÇÝ` 50 Ù»ïñ µ³ñÓ­ñáõÃÛ³Ùµ µáó ³ñ­Ó³­Ï»­Éáí, ¨ ¹ñ³Ýó ϳۭͻ­ñÇó Ññ¹»Ñ ³­é³­ç³­ó³í ݳ¨ ¹ñ³­óÇ­Ý»­ñÇ ï³­ñ³Íù­Ý»­ñáõÙ, áõ 50 Ñáñ Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï ëÏë»­óÇÝ ³Ûñ­í»É. ¹³ ѳ½­í³·­Ûáõï ¨ ³Ý­ÝÙ³Ý ï»­ ë³­ñ³Ý ¿ñ: ´³Ûó áã áù ã¿ñ Ñáõ­ë³­Ñ³ï­íáõÙ. Ññ¹»­ÑÁ ¹»é ãí»ñ­ç³­ ó³Í` Ñá­ñ³­ï»­ñ»ñÝ ³ñ­¹»Ý ѳñÏ »­Õ³Í å³­ñ³­·³­Ý»ñÝ ¿ÇÝ µ»­ñáõÙ` ³Ûñ­í³Í íÇ߭ϳ­Ý»­ñÇ (Ñá­ñ»­ñÇ íñ³ ßÇÝ­í³Í ïݳϭݻñ, áõñ ·ïÝíáõÙ ¿ÇÝ Ù»­ù»­Ý³­Ý»ñ ¨ ³ÛÉ åÇ­ïáõÛù­Ý»ñ) ÷á­Ë³­ñ»Ý ³­é³Ýó ų­Ù³­Ý³Ï Ïáñó­Ý»­Éáõ Ýá­ñ»­ñÁ ϳݷ­Ý»ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ... ²Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³­Éáí Ñáõ٠ݳí­ÃÇ ï»­Õ³­Ï³Ý ·ÝÇÝ` ³­ë»Ù, áñ ëϽµáõÙ` ÙÇÝ㨠1890Ã., Ù»Ï ÷áõÃÝ ³ñ­Å»ñ 2 Ïá­å»Ï, 1890-Çó Ñ»­ïá »­É³í 5-6 Ïá­å»­ÏÇ, ³­å³ ѻｭѻ­ï» µ³ñÓ­ñ³­Ý³­Éáí` å³­ï»­ñ³½­ÙÇ ï³­ñáõÙ (1914) ѳ­ë³í 20-25 Ïá­å»­ÏÇ: ܳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý ½³ñ­·³ó­Ù³Ý ·É˳­íáñ ¹ñ¹³­å³ï­ ׳­éÁ éáõ­ë³­Ï³Ý Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ¨ ³ÛÉ Ý³í­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÇ Ù»Í Ñ³­çá­ ÕáõÃÛáõÝÝ ¿ñ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝáõÙ, á­ñáí ¹ñ³Ýù ϳ­ñá­Õ³­ÝáõÙ ¿ÇÝ Ùñó³Ï­ó»É ³­Ù»­ñÇÏ­Û³­ÝÇ Ñ»ï: Æ ëϽµ³­Ý» ¿³­Ï³Ý ¹Åí³­ñáõÃÛáõÝ ¿ñ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÇ ÷á­Ë³¹­ñáõ­ÙÁ û­ï³ñ ßáõ­Ï³­Ý»ñ: ºñ­Ï³­Ãáõ­ÕÇÝ Îáí­Ï³­ëáõÙ ëÏë»É ¿ ·áñ­Í»É 1881-Çó, ¨ ëñ³­Ýáí ê¨ Íá­íÁ ϳå­í»ó γë­åÇó Íá­íÇ Ñ»ï: ²Ûë »ñ­Ï³­Ãáõ­ÕÇÝ ³­é³­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ ·ïÝíáõÙ ¿ñ ϳ­éáõ­óáÕ­ Ý»­ñÇ (´áõÝ­·»-䳭ɳ߭Ïáíë­ÏÇ) ïñ³­Ù³¹­ñáõÃÛ³Ý ï³Ï, ÙÇÝ㨠ϳ­ é³­í³­ñáõÃÛáõÝÝ ³Ù­µáÕç ·Ç­ÍÁ ·Ý»ó, Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛáõÝ ¹³ñÓ­ñ»ó áõ å»­ï³­Ï³Ý í³ñ­ã³­ñ³­ñáõÃÛáõÝ Ùïóñ»ó: ´³Ûó »ñ­Ï³­Ãáõ­ÕÇÝ Ã» ã¿ñ µ³­í³­ñ³­ñáõÙ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ѻｭѻ­ï» ³­í»­É³­óáÕ å³­Ñ³Ý­ ç³ñ­ÏÁ, û µ³­í³­Ï³­Ý³­ã³÷ ³­ñ³· ã¿ñ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ÙdzÛÝ Ù»Ï ·ÇÍ ¿ñ, áã ÏñÏݳÏ, µ³­óÇ ³Û¹ óÝÏ ¿ñ: àõë­ïÇ Ï³­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ѳï­Ï³­å»ë Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ÷á­Ë³¹ñ­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ´³ù­íÇó ÙÇÝ㨠´³­

ÃáõÙ ³Ù­µáÕç 850 ÏÇ­Éá­Ù»ïñ ï³­ñ³­ÍáõÃÛ³Ý íñ³ »ñ­Ï³­Ã» Ëá­Õá­ í³Ï­Ý»­ñÇó ݳí­Ã³­ÙáõÕ Ï³­éáõ­ó»ó, ÇëÏ ÙÛáõë ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÁ` ùë³­Ûáõ­Õ»­ñÁ, µ»Ý­½Ç­ÝÁ, ëáÉ­Û³­ñÁ, Ù³­½áõ­ÃÁ ¨ ³ÛÉÝ, ³­é³ç­í³ ÝÙ³Ý ÷á­Ë³¹ñ­í»­óÇÝ »ñ­Ï³­Ãáõ­Õ³­ÛÇÝ í³­·áÝ­Ý»­ñáí: ´³­Ãáõ­ÙáõÙ »ñ­Ï³­ Ãáõ­Õ³­ÛÇÝ í³ñ­ãáõÃÛáõÝÝ áõ ï»­Õ³­Ï³Ý ·áñ­Í³­ñ³­Ý³­ï»­ñ»­ñÁ Ëá­ ßáñ é»­½»ñ­íá­õ³ñ­Ý»ñ å³ï­ñ³ë­ï»­óÇÝ, áñ­ï»Õ Ï»­ñá­ëÇÝÝ áõ ÙÛáõë Ûáõ­Õ»ñÝ ³Ù­µ³ñ­íáõÙ ¿ÇÝ ÙÇÝ㨠ßá­·»­Ý³­í»ñ µ³ñ­Ó»­ÉÁ: λ­ñá­ëÇ­ÝÇ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙÝ ³­ñ³­·³ó­Ý»­Éáõ áõ ¹Ûáõ­ñ³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ áõ­ñÇß ×³­Ý³­å³ñÑ ¨ áõ­ñÇß Ý³­í³­Ñ³Ý­·Çëï ¿É Ï³ñ` ê¨ Íá­íÇ Üá­íá­éá­ ëÇÛë­ÏÁ, áñ û­å»ï ÐÛáõ­ëÇ­ë³­ÛÇÝ Îáí­Ï³­ëÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ ñáõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³ñ ¿ñ, µ³Ûó ͳ­é³­ÛáõÙ ¿ñ ݳ¨ ´³ù­íÇÝ, áñ­ï»­ÕÇó ѳ­ïáõÏ Ý³í­Ã³­µ³ñÓ Ý³­í»­ñáí γë­åÇó Íá­íáí Ï»­ñá­ëÇ­ÝÁ µ»­ñáõÙ ¿ÇÝ ä»ï­ñáíëÏ Ý³­í³­Ñ³Ý­·Çëï áõ »ñ­Ï³­Ãáõ­Õ³­ÛÇÝ í³­·áÝ­Ý»­ñáí ÷á­Ë³¹­ñáõÙ Üá­íá­éá­ëÇÛëÏ:

¶. ܳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Í³Õ­Ïáõ­ÙÇó ³­é³ç ´³ù­íáõÙ ÷áù­ ñ³­ÃÇí Ñ³Û ·³­Õáõà ϳñ ÙdzÛÝ: Þ³­ù³­ñÇ ï³­ñ³Ý­óÇÏ ³é¨ïáõñÝ ¿ñ, áñ Îáí­Ï³­ëÇ ³ÛÉ í³Û­ñ»­ñÇó Ñ³Û ³é¨ïñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ µ»­ñ»ó ´³­ ùáõ: ºí­ñá­å³­Ï³Ý ß³­ù³ñÝ ³Ý­Ù³ùë ÙïÝáõÙ ¿ñ ´³­Ãáõ٠ϳ٠öá­ ÃÇ ¨ ³­½³­ïá­ñ»Ý ÷á­Ë³¹ñ­í»­Éáí ´³­ùáõ` γë­åÇó Íá­íáí áõ­Õ³ñÏ­ íáõÙ ä³ñë­Ï³ë­ï³Ý: ¸ñ³ ѻ勉ݭùáí ´³­ùáõÝ ß³­ù³­ñÇ Ù»Í å³­ Ñ»ë­ï³­ï»­ÕÇ ¿ñ ¹³ñ­Ó»É, ¨ ¹³ ËÇëï ß³­Ñ³­í»ï µÇ½­Ý»ë ¿ñ: ºñµ èáõ­ë³ë­ï³ÝÝ Çñ ׳ÏÝ­¹»­ÕÇ ï³­ñ³Íù­Ý»ñÝ ÁÝ­¹³ñ­Ó³­Ï»ó áõ Ëá­ßáñ ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»ñ ÑÇÙ­Ý»­Éáí Ç íǭ׳­ÏÇ »­Õ³í áã ÙdzÛÝ Ý»ñ­ùÇÝ Ï³­ ñÇù­Ý»­ñÁ Ñá­·³É, ³Ûɨ ß³­ù³ñ ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»É` ïñ³Ý­½ÇïÝ ³ñ­·»É­í»ó áõ ¹ñ³ Ñ»ï ϳå­í³Í ·áñ­Í»ñÝ ¿É ¹³­¹³­ñ»­óÇÝ: ²Û¹­Å³Ù ´³ù­íáõÙ ³Ý­·áñÍ Ùݳ­ó³Í Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»ñÝ áõ­ß³¹­ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓ­ñ»­ óÇÝ ³ÛÝ ë¨ Ñ»­Õáõ­ÏÇ íñ³, á­ñÇ ß³­Ñ³­·áñ­ÍáõÙÝ áõ ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ ëÏë»É ¿ñ ͳ­í³É­í»É: ²Û¹ ë¨ Ñ»­Õáõ­ÏÁ` ݳí­ÃÁ, ѳñ­Ûáõ­ñ³­å³­ïÇÏ, ÝáõÛ­ÝÇëÏ Ñ³­½³­ñ³­å³­ïÇÏ åÇ­ïÇ ÷á˭ѳ­ïáõ­ó»ñ ³ÛÝ Ïá­ñáõë­ïÁ, áñ áõ­Ý»­ó»É ¿ÇÝ ß³­ù³­ñÇ ïñ³Ý­½Ç­ïÇ ¹³­¹³ñ­Ù³Ý å³ï­×³­éáí: ´³Ûó ³Ûë ·áñ­ÍÇÝ Ý³­Ë³­Ó»é­Ý³ñÏ »­Õ³Ý ³ÛÝ Ñ»­é³­ï»ë í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ ñÁ, á­ñáÝù, ÇÝã­å»ë ³­ëáõÙ »Ý, ݳí­ÃÇ §ÑáïÝ ³é­Ý»­Éáí¦, ÷áõ­Ã³­ó»É ¿ÇÝ ´³­ùáõ: Üñ³Ýó Ù»ç ³­é³­çÇÝ ï»­ÕÁ ·ñ³­íáõÙ ¿ ÃÇý­ÉÇë­óÇ ÙÇ Ñ³­ñáõëï Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý` ØÇñ­½á¨Á, á­ñÁ ß³­Ñ³­·áñ­Í»É ¿ Ç­ñ»Ý ³­Ù»­ÝÇó ¹Ûáõ­ñÇÝ Ãí³­ó³Í ³Õµ­Ûáõ­ñÁ` êáõ­ñ³­Ë³­ÝÇ §Ñ³­íǭﻭݳ­ Ï³Ý Ñáõñݦ áõ Ýñ³­ÝÇó ëï³ó­íáÕ ëåÇ­ï³Ï ݳí­ÃÁ: Æ­í³Ý Øǭݳ­ÛÇã ØÇñ­½á¨Á (Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë Øǭݳ­ëÇ ØÇñ­½á­Û³Ý) ëϽµáõÙ Ù»­ï³ù­ëÇ ³é¨ïñáí ¿ñ ½µ³Õ­íáõÙ, Ù»­ï³ù­ëÇ ·áñ­Í³­ñ³Ý

¿ñ ÑÇÙ­Ý»É Üáõ­ËÇ ù³­Õ³­ùáõÙ, áõñ ß»­ñ³­Ù³­å³­ÑáõÃÛáõ­ÝÁ ß³ï ¿ñ ï³­ñ³Í­í³Í: ´³Ûó ØÇñ­½á­Û³­ÝÁ Ù³ë­Ý³­·»ï ã¿ñ, ã·Ç­ï»ñ ÇÝã­å»ë å»ïù ¿ ݳí­ÃÁ ½ï»É, Éáõ­ë³­íáñ­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ÝÛáõà ϳ٠ϻ­ñá­ëÇÝ ëﳭݳÉ: àõë­ïÇ, 1868-ÇÝ ÁÝ­Ï»­ñ³­ÏÇó ¹³ñÓ­ñ»ó éáõë ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ ñáÕ Îá­Ïáñ¨ÇÝ, áõ »ñ­Ïáõ­ëáí ÑÇÙ­Ý»­óÇÝ ³­é³­çÇÝ Ý³í­Ã³½­ï³­ñ³­ÝÁ: ²Ûë ë»ñÝ­¹Ç ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÇ ·áñ­Í³¹­ñ³Í ÙÇ­çáó­ Ý»­ñÁ ݳ­Ñ³­å»­ï³­Ï³Ý ¿ÇÝ: Üñ³Ýù Ñá­ÕÁ ÷á­ñáõÙ ¿ÇÝ, ëï³ó­í³Í Ñáõ٠ݳí­ÃÁ ÉóÝáõÙ ïÇ­Ï»­ñÁ áõ »­½³­ë³Û­É»­ñáí ÷á­Ë³¹­ñáõÙ Ç­ñ»Ýó ÷áù­ñÇÏ ·áñ­Í³­ñ³Ý: ØÇñ­½á­Û³ÝÝ áõ Îá­Ïáñ¨Á »­Õ³Ý ݳ¨ Ï»­ñá­ëÇ­ ÝÇ ³­é³­çÇÝ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáÕ­Ý»­ñÁ. Ýñ³Ýù ùÇã ù³­Ý³­ÏáõÃÛ³Ùµ ¿ÇÝ Ï»­ñá­ëÇÝ ½ïáõÙ, á­ñáí­Ñ»ï¨ 峭ѳݭç³ñ­ÏÁ ¹»é Ù»Í ã¿ñ, ÇëÏ ´³ù­ íÇó ÙÇÝ㨠éáõ­ë³­Ï³Ý Ù»Í ßáõ­Ï³` ÜÇÅ­ÝÇ Üáí­·á­ñá­¹Ç ïá­Ý³­í³­ ׳é, Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ÷á­Ë³¹­ñáõ­ÙÁ ³­ÙÇë­Ý»ñ ¿ñ ï­¨áõÙ ¨ ß³ï óÝÏ ÝëïáõÙ: ²Ûë ³­Ù»­ÝÁ ÑÇÙ­Ýá­íÇÝ ÷áË­í»ó, »ñµ Üá­µ»­ÉÁ »­Ï³í ´³­ùáõ ¨, ÇÝã­å»ë í»ñ¨áõÙ ³­ë³­óÇÝù, Çñ ѳݭ׳­ñ»Õ Ýá­ñ³­Ùáõ­ÍáõÃÛáõÝ­Ý»­ ñáí ½³ñÏ ïí»ó ³Ù­µáÕç ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³­ÝÁ: ØÇñ­½á¨Ý»­ ñÁ ϳ­ñá­Õ³­ó»É ¿ÇÝ Å³­Ù³­Ý³­ÏÇÝ ß³ï Ýå³ë­ï³­íáñ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáí ÁÝ­ïÇñ ï³­ñ³Íù­Ý»ñ Ó»éù µ»­ñ»É: ¸ñ³Ý­óÇó Ù»­ÏÇ Ù»ç ÷áñ­í³Í ÙÇ Ñá­ñÇó 1877-ÇÝ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ù»Í ù³­Ý³­ÏáõÃÛ³Ùµ ݳíà ëÏë»ó ÇÝù­ ݳ­µáõË Å³Ûíù»É, áñ Ýñ³Ýó ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ù»­ÏÁݹ­ÙÇßï ѳë­ï³­ïáõÝ Ó¨ ëï³­ó³í, ³Û­ëÇÝùÝ` ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý ÙÇ­çáó­Ý»­ñáí ³­å³­Ñáí­í»ó: ²Û¹ ÝáõÛÝ Ñá­ñÁ ¹ñ³­ÝÇó Ñ»­ïá ϳ­Ýá­Ý³­íá­ñ³­å»ë ¹»é 7 ï³­ñÇ Ý³íà ïí»ó, ÇÝ­ãÁ ѳ½­í³·­Ûáõï »ñ¨áõÛà ¿ñ. ëá­íá­ñ³­ µ³ñ ݳí­Ã³­Ñá­ñ»­ñÇ Ï۳ݭùÁ ß³ï ϳñ­×³ï¨ ¿ ÉÇ­ÝáõÙ, á­ñáí­Ñ»ï¨ Ëá­ñáõÃÛ³Ý Ù»ç »­Õ³Í ݳí­ÃÇ å³­ß³ñÝ ëå³é­íáõÙ ¿ ϳ٠³ÛÝ­ù³Ý 峭ϳ­ëáõÙ, áñ ß³­Ñ³­·áñ­Í»ÉÝ ³­ÝÇ­Ù³ëï ¿ ¹³é­ÝáõÙ: ÐáíÑ. ØÇñ­½á­Û³­ÝÇ Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ í»­ñ³Í­ í»ó §ØÇñ­½á¨ »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇ ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃÛáõݦ (Товарищество братьев Мирзоевых) ³Ý­í³Ùµ µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý, á­ñÇ ëïí³ñ Ù³­ëÁ, »­Ã» áã` ³Ù­µáÕ­çÁ, Ùßï³­å»ë Ùݳó ѳ­Ûáó Ó»é­ ùáõÙ. ´³­ùáõ ·³­Éáí ¨ ë»­÷³­Ï³Ý ·áñ­ÍÁ ϳñ­·Ç ·ó»­Éáõó Ñ»­ïá` سݭó߭۳ݭóÁ ϳ­ñá­Õ³­ó³í §ØÇñ­½á¨ ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃ۳ݦ µ³Å­Ý»­ ïáÙ­ë»­ñÇ Ù»Í Ù³­ëÇ ï»­ñÁ ¹³é­Ý³É: ¸ñ³ ßÝáñ­ÑÇí ݳ áõÕ­ÕáõÃÛáõÝ ¿ñ ï³­ÉÇë ³Û¹ ³Ù­µáÕç Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛ³­ÝÁ ¨, ǭѳñ­Ï», Ù»Í ß³Ñ ëï³­ÝáõÙ: ºñµ Üá­µ»­ÉÁ ϳ­éáõ­ó»ó Çñ ݳí­Ã³­Ùáõ­ÕÁ ¨ ïÇ­Ï»­ñÇ áõ ë³Û­É»­ñÇ ·áñ­Í³­Íáõ­ÙÁ í»­ñ³ó­ñ»ó, Ýñ³­ÝÇó ³­é³­çÇÝ ³Ý­·³Ù û­ñÇ­Ý³Ï í»ñó­ ñ»ó ¹³ñÓ­Û³É ÙÇ íñ³ë­ï³Ý­óÇ Ñ³Û` ¶­¨áñ· Èdz­Ýáë­Û³­ÝÁ (éáõ­ë³­ Ï³Ý Ó­¨áí` ¶»áñ­·Ç سñ­ïÇ­ÝÇã Èdz­Ýá­½áí*), áñ 1879-ÇÝ ÝáõÛÝ­å»ë ݳííáõ­ÕÇ Ï³­éáõ­ó»ó Çñ ë»­÷³­Ï³Ý ·áñ­Í³­ñ³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ: ²Ûë Èdz­ Ýáë­Û³­ÝÇ áñ­¹ÇÝ ¿ êï»­÷³Ý ¶»áñ­·Ç¨Çã Èdz­Ýá­½á­íÁ, á­ñÁ Ñ»­ï³­

·³­ÛáõÙ ³ÛÝ­ù³¯Ý ­Ù»Í ¹»ñ åÇ­ïÇ Ë³­Õ³ñ û ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç ¨ û ºí­ñá­å³­ÛÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ßñ糭ݳϭݻ­ñáõÙ: ºñµ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ýáñ áõ­ÕÇ ÙïÝ»­Éáí ÷áùñÇ­­ ß³­ï» ϳñ­·³­íáñ­í»ó` ³­Ù»Ý ÏáÕ­ÙÇó ´³­ùáõ ó÷­í»­óÇÝ µ³Ëï á­ñá­ÝáÕ­Ý»ñ ϳ٠³­ñ³· ѳñë­ï³­Ý³­Éáõ Ó·ïáÕ­Ý»ñ, ÇÝã­å»ë µ³Ë­ ï³ËÝ­¹Çñ­Ý»­ñÁ ó÷­íáõÙ ¿ÇÝ áë­Ïáõ ѳݭù»­ñÇ íñ³: ²Ûë »Ï­íáñ­Ý»­ ñÇ ëïí³ñ Ù»­Í³­Ù³ë­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ Ñ³Û ¿ñ: ܳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ÙÇßï ã¿, áñ ß³­Ñáõ­Ã³­µ»ñ ·áñÍ ¿ñ, ³ÛÝ áõ­Ý»ñ ݳ¨ Çñ íï³Ý­·³­íáñ ÏáÕ­ÙÁ, Çñ éÇë­ÏÇ µ³­ÅÇ­ÝÁ: ²Ûë ϳ٠³ÛÝ Ó­¨áí Ù³ë­Ý³­íáñ Ñá­Õ³­ï»­ñ»­ñÇó ϳ٠ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÇó í³ñ­Ó³­Ï³­É³Í Ñá­Õ»­ñÁ ÙÇßï ϳ٠³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ã¿ÇÝ ³ñ­¹³­ñ³ó­ÝáõÙ ëå³­ë»­ÉÇù­Ý»­ñÁ: ¸Åí³ñ ¿ñ Ù³­Ý³­í³Ý¹ á­ñá­ß»­ÉÁ, û Ù»Í Í³Ë­ùáí ÷áñ­í³Í Ñá­ñ»­ñÁ »ñµ ¨ áñ­ù³Ý ݳíà ϳ­ñáÕ ¿ÇÝ ï³É, ÇÝ­ãÇó ¿É ϳ˭í³Í ¿ñ ·áñ­ÍÇ ³Ù­µáÕç ß³­Ñ³­í»­ïáõÃÛáõ­ÝÁ: г­çá­ÕáõÃÛáõÝÝ áõÕ»ÏóáõÙ ¿ñ Ýñ³Ý, áí áã ÙdzÛÝ ß³ï Ñáñ §Ï¹Ý»ñ¦, ÇÝã­å»ë ³­ëáõÙ ¿ÇÝ µ³ù­í»­óÇù, ³ÛÉ Ï³­ñáÕ ¿ñ ͳ˭ù»­ñÇÝ ¹Ç­Ù³­Ý³É ÙÇÝ㨠ݳí­ÃÇ Ç Ñ³Ûï ·³­ÉÁ: àõë­ïÇ, ݳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ëÇÝ Ý³­Ë³­Ó»é­Ý³ñÏ Ñ³­Û»­ñÇ ëïí³ñ Ù³­ëÁ` ãáõ­Ý»­Ý³­Éáí áã ÑÙïáõÃÛáõÝ ¨ áã ¿É, Ù³­ ݳ­í³Ý¹, µ³­í³­Ï³­Ý³­ã³÷ ¹ñ³­Ù³·­ÉáõË, Ý峭ﳭϳ­Ñ³ñ­Ù³ñ ѳ­ Ù³­ñ»ó ÁÝ­Ï»­ñá­íÇ ·áñ­Í»É` ÙÇÙ­Û³Ýó ÙÇç¨ µ³­Å³­Ý»­Éáí ¨ éÇë­ÏÁ, ¨, µÝ³­Ï³­Ý³­µ³ñ, û­·áõ­ïÁ: ²Û¹ ëϽµáõÝ­ùáí, 1880-³­Ï³Ý Ãí³­Ï³Ý­Ý»­ ñÇó ëÏë³Í, Ñ³Û »Ï­íáñ­Ý»­ñÁ µ³½­Ù³­ÃÇí ݳí­Ã³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­ Ý»ñ ÑÇÙ­Ý»­óÇÝ, ÇÝ­ãÇ ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõÙ Ýñ³Ýó Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ³Ý­Ñ³­Ù»­Ù³ï ß³­Ñ»­Ï³Ý ¹Çñù ·ñ³­í»­óÇÝ: îá­ÏáõÝ ¨ Ùdz­µ³Ý ³ß­Ë³­ ï³Ý­ùÁ, ÷á­Ë³­¹³ñÓ íëï³­ÑáõÃÛáõ­ÝÁ ¨, Ëáë­ïá­í³­Ý»Ýù, ß³ï ³Ý­ ·³Ù ݳ¨ µ³ËïÝ áõ ¹Çå­í³­ÍÁ, ³ñ­¹³­ñ³ó­ñÇÝ ³Û¹ ѳۭϳ­Ï³Ý ÁÝ­ Ï»­ñ³Ï­óáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ³Ý­Ñ³­ï³­Ï³Ý Ó»é­Ý³ñ­Ïáõ­Ý»­ñÇ ×Ç·Ý áõ ÑáõÛ­ëÁ, ¨ Ýñ³Ýó Ù»­Í³­·áõÛÝ Ù³ëÝ ³Ý­µ³í ѳñë­ïáõÃÛáõÝ ¹Ç­½»ó: ²­é³­çÇÝ Ñ³­çá­ÕáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³Ûë ѳ٭µ³­íÁ ï³­ñ³Í­í»ó Îáí­Ï³­ëÇ µá­Éáñ ѳ­Û³µ­Ý³Ï ³ÝÏ­ÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ, ÇÝ­ãÇó Ëñ³­Ëáõë­í³Í` ´³­ùáõ ó÷­í»­óÇÝ Ýá­ñ³­Ýáñ ѳ­½³­ñ³­íáñ­Ý»ñ, á­ñáÝù, 볭ϳÛÝ, ëïí³ñ Ù»­Í³­Ù³ë­ÝáõÃÛ³Ùµ ³ñ­Ñ»ë­ï³­íáñ­Ý»ñ áõ µ³Ý­íáñ­Ý»ñ Ùݳ­ óÇÝ` ß³ï ·á­Ñ³­óáõ­óÇã í³ñ­Ó³ï­ñáõÃÛ³Ùµ, ÇëÏ á­Ù³Ýù ¿É µ³Ë­ ïÇ µ»ñ­Ù³Ùµ ϳ٠ǭñ»Ýó ׳ñå­ÏáõÃÛ³Ý ßÝáñ­ÑÇí ¹³ñ­Ó³Ý ϳñ­·ÇÝ Ñá­Õ³­ï»­ñ»ñ ¨ ³é¨ïñ³­Ï³Ý­Ý»ñ: ²Ûë Ï»ñå ѳ­Ûáó ÃÇíÝ ³ÛÝ­ù³Ý ³­×»ó, áñ Ýñ³Ýù ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³­ÝÁ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ Ó­¨áí Ù³ë­Ý³Ï­óáÕ ½³­Ý³­½³Ý ³½­·áõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù»ç ѳ­Ù»­Ù³­ï³­Ï³Ý Ù»­ ͳ­Ù³ë­ÝáõÃÛáõÝ Ï³½­Ù»­óÇÝ: î³­ñÇ »­Õ³í, »ñµ ù³­Õ³­ùáõÙ, ·áñ­Í³­ ñ³Ý­Ý»­ñáõÙ áõ Ñá­ñ»­ñÇ íñ³ ѳ­Û»­ñÇ Ãí³­ù³­Ý³­ÏÁ ѳ­ë³í 80.000-Ç: ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý ßÝáñ­ÑÇí áã ÙdzÛÝ Ñ³ñë­ ï³­óáÕ, ³Ûɨ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý µ³ñÓñ ¹Çñù ·ñ³­íáÕ Ñ³­Ûáó Ù»ç

³­é³­çÇÝ ï»­ÕÁ å³ï­Ï³­ÝáõÙ ¿ Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇÝ, ³­Ñ³ û ÇÝ­ãáõ ѳñÏ »Ù ѳ­Ù³­ñáõÙ ³­é³Ýӭݳ­ÏÇ ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³É Ýñ³Ýó: ºñ­Ïáõ µÝÇÏ µ³ù­í»­óÇ Ñ³Û` ´³­ÕÇñ­Û³Ý áõ س­¹³ÃÛ³Ý, Ùdz­Ý³­ Éáí ÙÇ éáõ­ëÇ` ¸»-´áõ­ñÇ Ñ»ï, 1878-ÇÝ ÑÇÙ­Ý»É ¿ÇÝ §Î³ëå­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃÛáõ­ÝÁ¦ (Каспийское товарищество) ¨ ݳí­Ã³­ÛÇÝ ·áñÍ ëÏë»É: ²Û¹ ÝáõÛÝ ï³­ñÇ ´³­ùáõ »­Ï³í »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ßáõ­ß»­óÇ, Ýáñ ¹åñá­ó³­í³ñï äá­Õáë Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÁ (³­í»­ÉÇ Ñ³Ý­ñ³­Í³­Ýáà ¿ éáõ­ë³­Ï³Ý Ó­¨áí` ä³­í»É ú­ëÇ­åÇã Ôáõ­Ï³­ëáí): л­ï³ùñù­ñáõÃÛáõÝ ¹ñë­¨á­ñ»­Éáí ³Û¹ ·áñ­ÍÇ Ñ³Ý­¹»å` ݳ 27.000 éáõµ­Éáí Ý³Ë ·Ý»ó ´³­ÕÇñ­Û³­ÝÇ µ³Å­Ý»­Ù³­ëÁ, ³­å³ ݳ¨ س­¹³ÃÛ³­ÝÇ­ÝÁ ¨ ÇÝ­ùÁ ÁÝ­ Ï»­ñ³Ï­ó»ó ¸» ´áõ­ñÇÝ: ºñ­Ïáõ­ëáí ·áñÍÝ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ÑÙïáõÃÛ³Ùµ í³­ñ»­óÇÝ, áñ 10 ï³­ñÇ ³Ýó` 1887-ÇÝ, Ýñ³Ýó Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ ·Ý³­Ñ³ï­í»ó 2 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ áõ í»­ñ³Í­í»ó µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­ Ï»­ñáõÃÛ³Ý: äá­ÕáëÝ áõ­Ý»ñ »­ñ»ù »Õ­µ³Ûñ` ²ñ­ß³Ï, г­Ïáµ ¨ ²µ­ñ³­ ѳÙ, á­ñáÝù µÇ½­Ý»ëÝ ëÏë»­Éáõ ų­Ù³­Ý³Ï ÷áùñ ¿ÇÝ, ³­í³· »Õ­µáñ Ëݳ٭ùÇ ï³Ï ¹»é áõ­ë³­ÝáõÙ ¿ÇÝ, ÇëÏ áõ­ëáõÙÝ ³­í³ñ­ï»­Éáõó Ñ»­ ïá »­Ï³Ý-Ùdz­ó³Ý äá­Õá­ëÇÝ: Üñ³Ý­óÇó ²ñ­ß³­ÏÁ ·ÉËá­íÇÝ, ÇÝã­å»ë ³­ëáõÙ »Ý` §Ñá­·áí áõ Ù³ñÙ­Ýáí¦, ÝíÇ­ñ³­µ»ñ­í»ó ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ µ»­ñáõÃÛ³­ÝÁ ¨ ³ÛÉ¨ë ­´³ù­íÇó ¹áõñë 㻭ϳí: §Î³ëå­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­ óáõÃ۳ݦ ϳñ­·³­íǭ׳­ÏÇ ÷á­÷á­Ëáõ­ÙÇó Ù»Ï ï³­ñÇ ³Ýó` 1888-ÇÝ, ¸»-´áõ­ñÁ Ù³­Ñ³­ó³í, ¨ Ýñ³ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÁ 볭ϳ­ñ³­ÝáõÙ í³­ ׳é­í»­Éáí` ³Ý­ó³Ý ï³ñ­µ»ñ Ù³ñ¹­Ï³Ýó, ÇÝ­ãÇ Ñ»ï¨³Ý­ùáí Ôáõ­ ϳë­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ Ùݳ­óÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ÙÇ³Ï Õ»­Ï³­í³ñ­Ý»ñ: ØÇ ÏáÕ­ÙÇó` Ýáñ ݳí­Ã³­Ñá­Õ»­ñÇ Ó»éù­µ»­ñáõ­ÙÁ ¨ ݳí­Ã³­ù³­Ý³­ÏÇ ³­×Á, ÙÛáõë ÏáÕ­ÙÇó` ݳí­ÃÇ áõ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÇ ·Ý»­ñÇ µ³ñÓ­ ñ³­óáõ­ÙÁ ¨ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ë»­É³­óÇ Ï³­é³­í³­ñáõ­ÙÁ ѳݭ·»ó­ñÇÝ ³ÛÝ µ³­ÝÇ, áñ ·á­ÛáõÃÛ³Ý »ñÏ­ñáñ¹ ï³ë­Ý³Ù­Û³­ÏÇó Ñ»­ïá 2-ÙÇ­ÉÇá­Ý³­Ýáó µÇ½­Ý»­ëÁ ·Ý³­Ñ³ï­í»ó 15 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ, ¨ ³Û¹ ³ñ­Å»­ùáí Ýáñ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»ñ Ãá­Õ³ñÏ­í»­óÇÝ áõ í³­×³é­í»­óÇÝ ë³­Ï³­ñ³­ÝáõÙ: 1903-ÇÝ Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ Ù»Í Ñ³Ý­¹Ç­ë³­ íá­ñáõÃÛ³Ùµ ïá­Ý»­óÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ÑÇ٭ݳ¹ñ­Ù³Ý 25-³Ù­Û³­ÏÁ ¨ Ç å³­ïÇí Ñá­µ»É­Û³­ÝÇ` Ù»Í ÑÇ­í³Ý­¹³­Ýáó ϳ­éáõ­ó»­óÇÝ, á­ñÇó û·­ ïíáõÙ ¿ÇÝ Ý³í­Ã³­ÛÇÝ ßñç³­ÝÇ ³ÝË­ïÇñ µá­Éáñ ³ß­Ë³­ï³­íáñ­Ý»­ñÁ` û Ñ³Û ¨ û û­ï³ñ: §Î³ëå­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃÛáõ­ÝÁ¦ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³­ÝÇó µ³­óÇ ½µ³Õ­íáõÙ ¿ñ ݳ¨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ùµ, ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ` èáõ­ë³ë­ï³­ÝáõÙ: ÆëÏ ºí­ñá­å³­ÛáõÙ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã ãáõ­Ý»ñ, ÙÇÝ㨠áñ Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý­Ý»­ñÇ Ïñïë»ñ »Õ­µ³Û­ñÁ` ²µ­ñ³­Ñ³­ÙÁ, ¶»ñ­Ù³­Ýdz­ Ûáõ٠ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­Ý³­Ï³Ý áõ­ëáõÙÝ ³­í³ñ­ï»ó ÷Ç­ÉÇ­ëá­÷³­ÛáõÃÛ³Ý ¹áÏ­ïá­ñÇ Ïá­ãáõ­Ùáí ¨ µÝ³­ÏáõÃÛáõÝ Ñ³ë­ï³­ï»­Éáí ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ` ëï³ÝÓ­Ý»ó ³Û¹ ϳñ¨áñ ·áñ­ÍÁ:

èáõë Ëá­ßáñ ¹ñ³­Ù³­ï»­ñ»­ñÁ, á­ñáÝù ÙÇÝã ³Û¹ ³Ý­ï³ñ­µ»ñ ¿ÇÝ ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ý­¹»å, í»ñ­ç³­å»ë Ñ»­ï³ùñ­ ùñáõÃÛáõÝ ¹ñë­¨á­ñ»­óÇÝ, µ³Ûó` ³Ý·­Édz­óÇ­Ý»­ñÇó Ñ»­ïá: ØáëÏ­í³­óÇ ÙÇ ù³­ÝÇ Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇ í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»ñ, ϳ­é³­í³­ñáõÃÛ³Ý ³ÏݭѳÛï ³­ç³Ï­óáõÃÛ³Ùµ, å»­ï³­Ï³Ý ÁÝ­ïÇñ ݳí­Ã³­Ñá­Õ»ñ Ó»éù µ»­ñ»­óÇÝ áõ ¹ñ³Ýó ß³­Ñ³­·áñÍ­Ù³Ý Ýå³­ï³­Ïáí ÑÇÙ­Ý»­óÇÝ §ØáëÏ­í³-Ïáí­Ï³ë­ Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ¦ (Московско-кавказское общество): ´³Ûó ÙdzÛÝ ÷áÕÝ áõ Ñá­ÕÁ µ³­í³­Ï³Ý ã¿ÇÝ Ñ³­çá­ÕáõÃÛ³Ý Ñ³ë­Ý»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ, ÑÙïáõÃÛáõÝ áõ ÷áñ­Ó³­éáõÃÛáõÝ ¿É ¿ñ å»ïù: àõë­ïÇ, éáõë­ Ý»­ñÁ Ëá­Ñ»Ù ѳ­Ù³­ñ»­óÇÝ Ëݹñ»É Ç­ñ»Ýó ɳí ͳ­Ýáà ѳ­ÛÇ` ÝáõÛ­ ÝÇÝ­ùÁ äá­Õáë Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÇ, ³­ç³Ï­óáõÃÛáõ­ÝÁ: Ôáõ­Ï³ë­Û³ÝÝ ÁÝ­ ¹áõ­Ý»ó ³­é³­ç³ñ­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ` Õ»­Ï³­í³­ñ»É éáõ­ë³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ ÝÁ, µ³Ûó å³Û­Ù³­Ýáí, áñ ÇÝùÝ ¿É ¹³é­Ý³ µ³Å­Ý»­ï»ñ` ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ¹ñ³­Ù³·É­ËÇÝ Ñ³­í»­ÉÇ Ç­ñ»­ÝÁ: èáõë­Ý»­ñÁ ѳ­Ù³­Ó³Û­Ý»­óÇÝ ¨ ·áñ­ÍÇ Õ»­Ï³­í³­ñáõ­ÙÁ ѳÝÓ­Ý»­óÇÝ Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÇÝ, áñÝ Çñ Ñ»ñ­ÃÇÝ ´³ù­íÇ ³Ý­ÙÇ­ç³­Ï³Ý Ï³­é³­í³­ñÇã Ýß³­Ý³­Ï»ó ݳí­Ã³­ÛÇÝ ·áñ­ÍáõÙ ³ñ­¹»Ý Ù»Í ÷áñ­Ó³­éáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ ÙÇ Ñ³Û ×³ñ­ï³­ñ³­·»ï-ùÇ­Ùdz­µ³­ ÝÇ: ²Û¹ »­ñÇ­ï³­ë³ñ­¹Á гÛÏ ¶Û³Ý­çáõÝó­Û³ÝÝ ¿ñ, á­ñÁ Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ ½·³­ÉÇ ¹»ñ åÇ­ïÇ Ï³­ï³­ñ»ñ ¨ Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇ ¹Çù ·ñ³­í»ñ ³é­Ñ³­ë³­ ñ³Ï ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝáõÙ: ²­É»ù­ë³Ý¹ñ ¶ ­Ï³Û­ë»ñ` ´³­ùáõ ³Û­ó»­ÉáõÃÛáõ­ÝÇó Ñ»­ïá, 1888-ÇÝ, ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ñ³­ñ³­×áõÝ ½³ñ­·³­óáõ­ÙÁ ï»ë­Ý»­Éáí` ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ á­ñá­ß»ó ѳ­ïáõÏ Ï³­Ýá­Ý³¹­ñáõÃÛ³Ùµ ϳñ­·³­ íá­ñ»É ·áñ­ÍÁݭó­óÁ: ²Ûë ³éÝ­ãáõÃÛ³Ùµ Ññ³­å³­ñ³Ï­í³Í û­ñ»Ý­ùáí` ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³­·áñÍ­Ý»­ñÁ Édz­Ï³­ï³ñ ÇÝù­Ý³­Ï³­é³­í³­ñáõÙ ¿ÇÝ ëï³­ÝáõÙ: Üáñ û­ñ»Ý­ùÇ Ñ³­Ù³­Ó³ÛÝ` ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ùµ µá­Éáñ ½µ³Õ­íáÕ­Ý»­ñÁ å»ïù ¿ ϳ½­Ù³­íá­ñ»ÇÝ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Ù³ñ­ÙÇÝ` §´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÇ ÙÇáõÃÛáõݦ (Союз бакинских нефтепромышленников): ²ÛÝ åÇ­ïÇ áõ­Ý»­Ý³ñ Ý»ñ­ùÇÝ ·áñ­Í»­ñÁ ϳñ­·³­íá­ñáÕ û­ñ»Ýë­¹Çñ Ù³ñ­ÙÇÝ` å³ñ­µ»­ñ³­Ï³Ý г­Ù³­·áõ­Ù³ñ­ Ý»ñ: г­Ù³­·áõ­Ù³­ñÁ åÇ­ïÇ ÁÝï­ñ»ñ ÙÇáõÃÛ³Ý í³ñ­ãáõÃÛáõÝ Ï³Ù Ëáñ­Ñáõñ¹, á­ñÁ Õ»­Ï³­í³­ñ»ñ µá­Éáñ ·áñ­Í»­ñÁ, ݳ­Ë³­Ñ³­ßÇí ϳ½­Ù»ñ, ͳ˭ù»ñ ϳ­ï³­ñ»ñ, ïáõñ­ù»ñ ·³Ý­Ó»ñ ¨ ÑëÏ»ñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ µ»­ñáõÃÛ³Ý Ï³­Ýá­Ý³­íáñ Áݭóó­ùÁ: Êáñ­Ñáõñ¹Ý áõ­Ý»ñ Çñ ¹Ç­í³­Ý³­ ïáõ­ÝÁ` å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÇ ëïí³ñ ³Ýӭݳ­Ï³½­Ùáí: ²Ûë û­ñ»Ý­ùÇ ·áñ­ ͳ¹ñ­Ù³Ý ų­Ù³­Ý³Ï ¿ñ, áñ Ç ¹»ñ¨ »­É³í ³ÛÝ Ù»Í ¹»­ñÁ, áñ ϳ­ ï³­ñáõÙ ¿ÇÝ Ñ³­Û»­ñÁ éáõ­ë³­Ï³Ý ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ù»ç: ØÇáõÃÛ³Ý Õ»­Ï³­í³ñ Ù³ñ­ÙÇÝ­Ý»­ñÁ` Ëáñ­Ñáõñ¹Ý áõ ¹Ç­í³­Ý³­ïáõ­ÝÁ, ÑÇ٭ݳ­Ï³­Ýáõ٠ѳ­Û»­ñÇó ¿ÇÝ µ³Õ­Ï³­ó³Í, á­ñáí­Ñ»ï¨ г­Ù³­·áõ­Ù³­ñÇ Ù³ë­Ý³­ÏÇó­Ý»­ñÇ Ù»­Í³­Ù³ë­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ Ñ³Û ¿ñ: §Ü³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ ñáÕ­Ý»­ñÇ ÙÇáõÃ۳ݦ ³­é³­çÇÝ Ý³­Ë³­·³­ÑÁ »­Õ³í ¸»-´áõ­ñÁ` Ôáõ­

ϳë­Û³­ÝÇ ·áñ­ÍÁÝ­Ï»­ñÁ: Üñ³Ý ѳ­çáñ­¹»ó ²­é³­ù»É ̳­ïáõñ­Û³­ÝÁ: ºñ­ÏáõëÝ ¿É ϳñ× Å³­Ù³­Ý³­Ïáí í³­ñ»­óÇÝ ³Û¹ å³ß­ïá­ÝÁ: Æ­ñ³­Ï³­ ÝáõÙ Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñÝ »Ý »­Õ»É ØÇáõÃÛ³Ý Õ»­Ï³­í³ñ­Ý»ñ: äá­Õáë Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÁ ݳ­Ë³­·³Ñ ÁÝïñ­í»ó 1891-ÇÝ ¨ ³­ÝÁݹ­Ñ³ï í»­ñÁÝïñ­í»ó ÙÇÝ㨠1906-Á, ³Û­ëÇÝùÝ` ÙÇÝ㨠ﻭճ­÷áË­í»­ÉÁ ä»­ï»ñ­ µáõñ·: Üñ³ Õ»­Ï³­í³­ñáõÃÛ³Ý Å³­Ù³­Ý³Ï ¿, áñ ϳ­éáõó­í»­óÇÝ ´³ù­ íÇ µá­Éáñ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ. ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï Ýñ³ ݳ­Ë³­·³­ÑáõÃÛ³Ý ßñç³­ÝÁ Ù»­Í³­å»ë ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­í»ï »­Õ³í Ý³í­ Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³ñ: Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÁ Ù»Í ÑÙïáõÃÛ³Ùµ ¨ ³ÝÓÝ­íÇ­ñáõÃÛ³Ùµ ϳ­ï³­ñ»ó Çñ å³ß­ïá­ÝÁ ¨ ³ñ­¹³­ñ³ó­ñ»ó µ³ù­í»­ óÇ­Ý»­ñÇ ÑáõÛ­ë»ñÝ áõ Çñ ѳݭ¹»å »Õ³Í ѳñ­·³Ý­ùÁ: Üñ³ Ñ»­é³­Ý³­ Éáõó Ñ»­ïá1 ϳñ× Å³­Ù³­Ý³Ï ݳ­Ë³­·³­ÑáõÃÛáõ­ÝÁ í³­ñ»ó èáï­ßÇÉ­¹Ç Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã ². Ø. ü»Û·­ÉÁ, ³­å³ ݳ­Ë³­·³Ñ ÁÝïñ­í»ó ²ñ­ß³Ï Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÁ, áñÝ ³­í³· »Õ­µáñ ÝÙ³Ý »­é³Ý­¹áí áõ µá­Éá­ñ³Ý­í»ñ ͳ­é³­Û»ó ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý ß³­Ñ»­ñÇÝ áõ Ùßï³­å»ë í»ñ­ ÁÝïñ­í»ó ÙÇÝ㨠Çñ ó³­í³­ÉÇ Ù³­ÑÁ` 1917-ÇÝ: ²ñ­ß³Ï Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÇó Ñ»­ïá ѳݭ·³­Ù³Ýù­Ý»ñÝ ¿³­å»ë ÷áË­í»­ óÇÝ, ÇÝã­å»ë Ïï»ë­Ý»Ýù Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ: Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ ѳÛï­ÝÇ »Ý ݳ¨ Ñû­·áõï ³½­·Ç ³­é³­ ï³­Ó»éÝ ÝíÇ­ñ³ï­íáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáí: Üñ³Ýù Ç ÑÇ­ß³­ï³Ï Ç­ñ»Ýó ѳݭ ·áõó­Û³É ùñáç` س­ñdz­ÙÇ, 1913-ÇÝ ÍÝݹ³­í³Ûñ Þáõ­ßÇ ù³­Õ³­ùáõÙ ÑÇÙ­Ý»­óÇÝ §Ø³­ñdz٠Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý¦ û­ñÇáñ­¹³ó ÙÇç­Ý³­Ï³ñ· ¹åñáó: ²Û¹ Ýå³­ï³­ÏÇÝ Ñ³ï­Ï³ó­ñ»­óÇÝ Ñ³Û­ñ³­Ï³Ý Ù»Í ïáõ­ÝÁ, ³­å³ 30.000 éáõµ­ÉÇ ÝíÇ­ñ³­µ»­ñ»­óÇÝ` ߻ݭùÁ ¹åñá­óÇ Ñ³ñ­Ù³­ñ»ó­Ý»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ ¨ 200.000 éáõµ­ÉÇ ¿É ÝíÇ­ñ»­óÇÝ áñ­å»ë ¹ñ³­Ù³·­ÉáõË, áñ­å»ë­½Ç ¹ñ³ ïá­Ïáë­Ý»­ñáí Ñá­·³ó­íÇ ¹åñá­óÇ ³Ù­µáÕç ͳ˭ùÁ: Üñ³Ýó Ñá­ ñ»Õ­µ³Ûñ ²­í»­ïÇë Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÁ, áñ ÝáõÛÝ­å»ë ´³ù­íáõÙ ¿ñ ѳñë­ ï³­ó»É, Çñ ³Ý­ß³ñÅ ·áõÛùÝ áõ ϳݭËÇÏ ¹ñ³­ÙÁ Ïï³­Ï»ó ³½­·ÇÝ` §Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý ѳۭϳ­Ï³Ý ×»­Ù³­ñ³Ý¦ ÑÇÙ­Ý»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí: Üñ³ 1 äáÕáë ÔáõϳëÛ³ÝÁ ´³ùíáõÙ ³ÛÉ ³¨ïñ³ÛÇÝ Ñ³ëáõóµ»ñ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝ­ Ý»ñ ¿ ÑÇÙÝ»É, ÇÝãå»ë §Î³ëåÛ³Ý çñÙáõÕÁ¦ (Каспийский водопровод), áñ ·áñͳñ³ÝÝ»ñÇÝ çáõñ ¿ñ Ù³ï³Ï³ñ³ñáõÙ ¨ §Î³ëåÛ³Ý Ù»ù»Ý³ßÇÝ³Ï³Ý ·áñͳñ³ÝÁ¦ (Каспийский машиностроительный завод), áñ å»ïù »Õ³Í ë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÝ ¿ñ ïñ³Ù³¹ñáõÙ: ä»ï»ñµáõñ· ï»Õ³÷áËí»Éáõó Ñ»ïá ݳ Çñ íÇÃ˳ñÇ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÁ Ý»ñ¹ñ»ó ³ÛÉ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ѳëï³ïáõ­ÃÛáõÝ­ Ý»ñ ÑÇÙÝ»Éáõ Ù»ç, ÇÝãå»ë ¿É»Ïïñ³Ï³Ý Ù»ù»Ý³Ý»ñÇ ·áñͳñ³ÝÁ ¨ ³ÛÉÝ, áñáÝó ջϳí³ñáõÃÛáõÝÝ ëï³ÝÓÝ»óÇÝ áñ¹ÇÝ»ñÁ: ä»ï»ñµáõñ·áõÙ áõ ØáëÏí³ÛáõÙ Ýñ³ Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝù³Ý Ù»Í ¿ñ, áñ »ñµ 1906-ÇÝ èáõë³ëï³ÝáõÙ ë³Ñٳݳ­ ¹ñáõÃÛáõÝ ÁݹáõÝí»ó ¨ Çñ³íáõÝù ïñí»ó, áñ ѳٳÛÝ »ñÏñÇ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ¨ ³é¨ïñ³ÛÇÝ ßñç³Ý³ÏÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ä»ï³Ï³Ý ËáñÑñ¹áõÙ 12 ³Ý¹³Ù ÁÝïñíÇ, ³Û¹ ÝáõÛÝ éáõë³Ï³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñÁ Ó³ÛÝ»ñÇ µ³ó³ñÓ³Ï Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³Ùµ ݳ˳å³ïíáõÃÛáõÝÁ ïí»óÇÝ äáÕáë ÔáõϳëÛ³ÝÇÝ ¨ Ùïóñ»óÇÝ ³Û¹ ï³ëÝ»ñ­ ÏáõëÇ Ù»ç: ä»ï³Ï³Ý ËáñÑñ¹Ç ³Ý¹³Ù ÔáõϳëÛ³ÝÁ ¿³Ï³Ý Ýå³ëï ¿ µ»ñ»É ½³Ý³½³Ý ѳÝÓݳÅáÕáíÝ»ñáõÙ Çñ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ:

Ù³Ñ­í³­ÝÇó Ñ»­ïá ³Û¹ Ïï³­ÏÇ ·áõ­Ù³­ñÁ, áñ ϳ½­ÙáõÙ ¿ñ 500.000 éáõµ­ÉÇ, 1914-ÇÝ Ñ³ÝÓÝ­í»ó ¾ç­ÙdzͭÝÇÝ Ç ·áñ­Í³¹­ñáõÃÛáõÝ: ´³Ûó ³­Ù»­Ý³­Ï³ñ¨áñ Ïï³ÏÝ ³­ñ»ó ²ñ­ß³Ï Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÁ, áñ 1917-ÇÝ ï³­ñ³­÷á­ËÇÏ ÑÇ­í³Ý­¹áõÃÛáõ­ÝÇó í³Ë­×³Ý­í»ó ´³ù­íáõÙ: ø³­ÝÇ áñ ÙÛáõë »­ñ»ù »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ ÝáõÛÝ­å»ë Ù»­Í³­Ñ³­ñáõëï ¿ÇÝ, ÇëÏ ÇÝùÝ ³­Ùáõë­Ý³­ó³Í ã¿ñ, áõë­ïÇ ³Ù­µáÕç ϳ­ñá­ÕáõÃÛáõ­ÝÁ` 8 ÙÇ­ÉÇáÝ, Ïï³­ Ï»ó ³½­·ÇÝ` Ïﳭϳ­Ï³­ï³ñ Ýß³­Ý³­Ï»­Éáí »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇÝ: Àëï Ïï³­ ÏÇ, Ýñ³ µ³Õ­Ó³ÝùÝ ¿ñ, áñ ³Û¹ Ñëϳ­Û³­Ï³Ý ·áõ­Ù³­ñÁ ͳ­é³­ÛÇ Ñ³Û ³½­·Ç Ù»ç áõë­Ù³Ý áõ ÏñÃáõÃÛ³Ý ½³ñ­·³ó­Ù³­ÝÁ, á­ñÇ Ù³Ý­ñ³­Ù³ë­ ÝáõÃÛáõÝ­Ý»ñÝ ¿É ѳݭ·áõó­Û³ÉÝ ÇÝùÝ ¿ñ á­ñá­ß»É, µ³Ûó ³­í»­Éáñ¹ ¿ ³Ûë­ï»Õ ¹ñ³ Ù³­ëÇÝ Ëá­ë»É, ù³­ÝÇ áñ Ïï³­ÏÁ Ùݳó ³Ý­·áñ­Í³­¹ñ»­ÉÇ: ²ñ­ß³Ï Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÇ Ù³­ÑÇó ùÇã Ñ»­ïá ͳ­·»ó éáõ­ë³­Ï³Ý µáÉߨÇÏ­ Û³Ý Ñ»­Õ³­÷á­ËáõÃÛáõ­ÝÁ, á­ñÁ áãÝ­ã³ó­ñ»ó ϳ٠µéݳ·­ñ³­í»ó µá­Éáñ ³ÛÝ ³ñ­Å»ÃխûñÝ áõ ϳۭùÁ, á­ñáÝ­óÇó ϳ½Ù­í³Í ¿ñ ѳݭ·áõó­Û³­ÉÇ Å³­é³Ý­·áõÃÛáõ­ÝÁ, ÇÝ­ãÇ å³ï­×³­éáí ѳ­ÛáõÃÛáõ­ÝÁ ½ñÏí»ó ³­Ù»­ ݳ­Ù»Í Ïï³­ÏÇó, áñ »ñµ¨Ç­ó» »­Õ»É ¿ñ Ýñ³ û·­ïÇÝ: г­Û»ñÝ ¿³­Ï³Ý ¹»­ñ³­Ï³­ï³­ñáõÙ áõ­Ý»ÇÝ Ý³¨ ǵñ¨ ÙÇáõÃÛ³Ý å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»ñ` ϳ­é³­í³ñ­ãÇó ëÏë³Í ÙÇÝ㨠ѳ­ë³­ñ³Ï ·áñ­Í³­í³ñ: ¸Ç­í³­Ý³­ï³Ý ϳ­é³­í³­ñÇ­ãÁ Ñ³Û ¿ñ ¨ ßñç³­å³ï­í³Í ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ù³ë­ Ý³­·»ï­Ý»­ñáí, á­ñáÝù í³­Û»­ÉáõÙ ¿ÇÝ Ý³­Ë³­·³­ÑÇ íëï³­ÑáõÃÛáõ­ÝÁ, á­ñáí­Ñ»ï¨ å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÇ ÁÝï­ñáõÃÛáõ­ÝÁ í³ñ­ãáõÃÛáõ­ÝÇó ¿ñ ϳ˭ í³Í: л­ï³ùñ­ùÇñ ¿, áñ ´³ù­íÇ ³Ûë Ñ³Û å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÇ Ãíáõ٠ϳ­ ÛÇÝ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù û ½áõï ѳۭϳ­Ï³Ý ¨ û Áݹ­Ñ³­Ýáõñ éáõ­ ë³­Ï³Ý Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý ϳ½­Ù³­Ï»ñ­åáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáõ٠ϳñ¨áñ ¹»ñ áõ­Ý»ÇÝ: §Ü³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÇ ÙÇáõÃ۳ݦ µ³ñÓ­ñ³ë­ïÇ­×³Ý å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»ñ ¿ÇÝ Ð. Ú. ¸³ß­Ý³Ï­óáõÃÛ³Ý å»­ï»­ñÇó Ð. ø³­ç³½­Ýáõ­ ÝÇÝ ¨ îÇ·­ñ³Ý ´»Ï­½³¹­Û³­ÝÁ, á­ñáÝù Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ ³ÛÝ­ù³¯Ý­ ¿³­Ï³Ý ¹»­ñ³­Ï³­ï³­ñáõÃÛáõÝ åÇ­ïÇ áõ­Ý»­Ý³­ÛÇÝ Ð³­Û³ë­ï³­ÝÇ Ð³Ý­ñ³­å»­ ïáõÃÛ³Ý ¹³ß­Ý³Ï­ó³­Ï³Ý Õ»­Ï³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝáõÙ: ²­í»­ÉÇ µÝá­ñáß ¿ Ù»Ï ³ÛÉ Ñ³Û Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³­ÝÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ý Áݭóó­ùÁ: ê³ ß³ï ѳ­ Ù»ëï, ѳ­í³­ï³­ñÇÙ áõ ·áñ­ÍáõÝ­Û³ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ¿ñ, Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý­Ý»­ ñÇ §Î³ëå­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃÛáõ­ÝáõÙ¦` ·áñ­Í³­Ï³­ï³ñ, áñ, ÇÝã­å»ë Ñ»­ïá å³ñ½­í»ó, ë»ñï Ï³å ¿ñ áõ­Ý»­ó»É éáõ­ë³­Ï³Ý ѳ­Ù³Û­Ý³­í³­ñ³­ Ï³Ý å»­ï»­ñÇ Ñ»ï: Ø»Í Ñ»­Õ³­÷á­ËáõÃÛáõ­ÝÇó Ñ»­ïá Ýñ³Ý ï»ë­ÝáõÙ »Ýù áñ­å»ë ÊáñÑñ­¹³­ÛÇÝ Ð³­Û³ë­ï³­ÝÇ` ØáëÏ­í³­ÛÇ Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõÃÛ³ÝÝ ³­éÁݭûñ Édz­½áñ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã, áõñ ³Ûë ¨ ѳ­ñ³­ÏÇó å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ïáõ å³ß­ïáÝ­Ý»­ñáõÙ Ù»Í Í³­é³­ÛáõÃÛáõÝ­ Ý»ñ ¿ Ù³­ïáõ­ó»É µ³½­Ù³­ÃÇí ѳ­Û»­ñÇ, ³Û¹ ÃíáõÙ ¨` ïá­Õ»­ñÇë Ñ»­ÕÇ­ ݳ­ÏÇÝ, ØáëÏ­í³­ÛáõÙ: ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý ³Ûë ݳ˭ ÏÇÝ Ñ³­Ù»ëï ·áñ­Í³­Ï³­ï³ñÝ ¿, áñ ³Û­ëûñ ÊáñÑñ­¹³­ÛÇÝ Ð³­Û³ë­ï³­ÝÇ Ï³­é³­í³­ñáõÃÛ³Ý Ý³­Ë³­·³ÑÝ ¿` ê³­Ñ³Ï î»ñ-¶³µ­ñǻɭ۳­ÝÁ:

²é­Ñ³­ë³­ñ³Ï ´³ù­íÇ Ñ³­½³­ñ³­íáñ Ñ³Û ·áñ­Í³­Ï³­ï³ñ­Ý»­ñÇ áõ µ³Ý­íáñ­Ý»­ñÇ Ù»ç ϳ­ÛÇÝ Ù»Í Ãíáí ï³­ñ³µ­ÝáõÛà ѻ­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý­ Ý»ñ, µ³Ûó ë³ Ëá­ãÁÝ­¹áï ã¿ñ, áñ Ýñ³Ýù Ç­ñ»Ýó å³ß­ïáÝÝ áõ å³ñ­ ﳭϳ­ÝáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ »­é³Ý­¹áí áõ µ³­ñ»ËÕ­×áõÃÛ³Ùµ ϳ­ï³­ñ»Ý: ´³­ùáõÝ, áñ­å»ë ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý Ëá­ßáñ Ï»Ýï­ñáÝ` Çñ µÛáõ­ñ³­ íáñ, µ³½­Ù³½· µ³Ý­íáñ­Ý»­ñáí éáõ­ë³­Ï³Ý Ñ»­Õ³­÷á­ËáõÃÛ³Ý ËÙáñ­ Ù³Ý û­ç³Ë ¿ñ: ÆÝã­å»ë ³­ë³­óÇ, ´³­ùáõÝ Ñ³­Ûáó ѳñë­ï³­Ý³­Éáõ Ù»­Í³­·áõÛÝ ³Õ­µÛáõñÝ ¿ñ: âÝãÇÝ ¹ñ³­Ùáí ϳ٠ãù³­íáñ íǭ׳­Ïáí ´³­ùáõ »­Ï³Í áõ ݳí­ÃÇ ßÝáñ­ÑÇí ѳñë­ï³­ó³Í ѳñ­Ûáõ­ñ³­íáñ ѳ­Û»­ñÇ û­ñǭݳϭݻñ ϳÝ: Ðǭ߻٠ÙdzÛÝ Ù»­ÏÇÝ: ´ÝÇÏ ³­·áõ­É»­óÇ ÙÇ å³­ï³­ÝÇ` ØÏñïÇã ø³­É³Ý­Ã³ñ­Û³Ý, 1875ÇÝ ·³­ÉÇë ¿ ´³­ùáõ ¨ Ñáñ ͳ­Ýáíݻ­ñÇó ¸ÇÉ­¹³ñ­Û³Ý ³½­·³­Ýáõ­ Ýáí ³é¨ïñ³­Ï³­ÝÇ Ë³­Ýáõ­ÃáõÙ ¹³é­ÝáõÙ ·áñ­Í³­Ï³­ï³ñ` ï³­ñ»­ Ï³Ý 150 éáõµ­ÉÇ éá­×Ç­Ïáí, ëÝíáõÙ áõ ùÝáõ٠˳­Ýáõ­ÃáõÙ: ܳ Çñ ѳ­Ù»ëï ·áñÍÝ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ í³ñ­å»­ïáõÃÛ³Ùµ ¿ í³­ñáõÙ, áñ áõ­ñÇß Ùñó³­ÏÇó Ñ³Û ³é¨ïñ³­Ï³Ý­Ý»ñ ó³Ý­Ï³­ÝáõÙ »Ý ï³­Ý»É Ç­ñ»Ýó Ùáï` ³­í»­ÉÇ µ³ñÓñ éá­×ÇÏ ³­é³­ç³ñ­Ï»­Éáí: ø³­É³Ý­Ã³­ñÛ³­ÝÁ ¸ÇÉ­¹³ñ­Û³­ ÝÇÝ Ñ³Ûï­ÝáõÙ ¿, áñ ÇÝ­ùÁ ãÇ Ñ»­é³­Ý³, »­Ã» ÷á­Ë³­Ý³Ï éá­×ÇÏÝ ³­í»­É³ó­Ý»­Éáõ` ¹³ñÓ­ÝÇ Ë³­Ýáõ­ÃÇ ß³­Ñ³­ÏÇó: ¸ÇÉ­¹³ñ­Û³­ÝÁ ѳ­Ù³­ Ó³ÛÝ­íáõÙ ¿, ¨ ø³­É³Ý­Ã³ñ­Û³ÝÝ ³­é³­çÇÝ ÇëÏ ï³­ñáõÙ 150 éáõµ­Éáõ ÷á­Ë³­ñ»Ý í³ë­ï³­ÏáõÙ ¿ 1000 éáõµ­ÉÇ: ²Û¹ ï³­ñÇ áñ­å»ë ³ñ­ï³­ ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý Ù»­ù»­Ý³­ßǭݳ­Ï³Ý ·áñ­Í³­ñ³­ÝÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã` ´³­ ùáõ ¿ ·³­ÉÇë êï»­ý³­ÝÇ­ÝÇ ³½­·³Ý­í³Ùµ ÙÇ Ç­ï³­É³­óÇ, á­ñÁ ë³ñ­ ù³­íá­ñáõÙ­Ý»ñ ¿ñ í³­×³­éáõÙ, µ³Ûó ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ñ»­é³Ý­Ï³­ñÁ ï»ë­Ý»­Éáí` á­ñá­ßáõÙ ¿ ¹ñ³­Ýáí ½µ³Õ­í»É: öÝïñáõÙ ¿ ׳ñ­åÇÏ áõ ï»­Õ³­Ï³Ý É»­½áõ­Ý»­ñÇÝ ïÇ­ñ³­å»­ïáÕ å³ß­ïáÝ­Û³ ¨ ø³­É³Ý­Ã³ñ­Û³­ÝÇÝ í»ñó­ÝáõÙ` ï³­ñ»­Ï³Ý 3000 éáõµ­ÉÇ ³ß­Ë³­ï³­ í³ñ­Óáí: àñ­å»ë êï»­ý³­ÝÇ­ÝÇÇ ·áñ­Í³­Ï³­ï³ñ` ØÏñïÇ­ãÁ Ëá­ñ³­ ÙáõË ¿ ÉÇ­Ýáõ٠ݳíí³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ù»ç áõ 3000 éáõµ­Éáí ãµ³­í³­ñ³ñí»­Éáí` á­ñá­ßáõÙ ÇÝù­Ýáõ­ñáõÛÝ ·áñ­Í»É: îÝï»­ë³Í ÷áù­ñÇÏ ¹ñ³­Ù³­·ÉËáí ÙÇ Ïïáñ ݳí­Ã³­ÑáÕ ¿ Ó»éù µ»­ñáõÙ, ѳ­çá­ÕáõÙ ¿, ³­å³ ³­í»­É³ó­ÝáõÙ »ñÏ­ñáñ­¹Á, »ñ­ñáñ­¹Á ¨ ѻｭѻ­ï» ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï­ í»­Éáí` ÑÇÝ· ½³­Ý³­½³Ý í³Û­ñ»­ñáõ٠ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ùµ ½µ³Õ­íáõÙ: ºí á­ñáí­Ñ»ï¨ áõ­Ý»­ó³Í ¹ñ³­Ù³·­Éáõ­ËÁ µ³­í³­Ï³Ý ã¿ñ ³­Ù»­Ýáõ­ñ»ù Ñáñ ÷á­ñ»­Éáõ áõ ѳñÏ »­Õ³Í ·áñ­ÍÇù­Ý»ñ Ó»éù µ»­ñ»­Éáõ` ³­Ù»Ý ÙÇ Ýáñ Ñá­Õ³­ï³­ñ³Í­ùÇ Ñ³­Ù³ñ Çñ ͳ­Ýáíݻ­ñÇ áõ µ³­ñ»­Ï³Ù­ Ý»­ñÇ Ñ»ï ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¿ ÑÇÙ­ÝáõÙ ¨ Çñ ·áñ­ÍÁ ³­é³ç ï³­ ÝáõÙ: ²Ûë Ï»ñå Ýñ³ ëï³­ó³Í Ñáõ٠ݳí­ÃÇ ù³­Ý³ÏÝ ³­í»­É³­ÝáõÙ ¿, Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï ³­×áõÙ »Ý ݳí­ÃÇ ·ÇÝÝ áõ ³ñ­ï³¹­ñáõÃÛ³Ý Í³­ í³É­Ý»­ñÁ: ¶áñÍÝ ³ÛÝ­ù³Ý ѳ­çáÕ ¿ Áݭó­ÝáõÙ, áñ ´³­ùáõ ·³­Éáõó

25 ï³­ñÇ ³Ýó Ýñ³ ï³­ñ»­Ï³Ý »­Ï³­Ùáõ­ïÁ 150 éáõµ­Éáõó ¹³é­ÝáõÙ ¿ 150.000 éáõµ­ÉÇ: ÆÝã­å»ë ÇÝùë »Ù ³­Ï³­Ý³­ï»ë »­Õ»É, ݳ Çñ ϳ½­Ù³­ Ï»ñ­å³Í Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ ·áñ­Í»­ñÁ í³­ñáõÙ ¿ñ ·áñ­ÍÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ ñÇ Ñ»ï ѳ­Ù»­ñ³ß­ËáõÃÛ³Ùµ: гÛ-Ãñù³­Ï³Ý ³Ý­ÙÇï Áݹ­Ñ³­ñáõ­ÙÇó Ñ»­ïá, 1906-ÇÝ, ݳ ﻭ˳­÷áË­í»ó ÂÇý­ÉÇë ¨ ÝíÇ­ñ³­µ»ñ­í»ó áñ­¹Ç­ Ý»­ñÇ áõë­Ù³ÝÝ áõ ÏñÃáõÃÛ³­ÝÁ: Ødz­Å³­Ù³­Ý³Ï ѻｭѻ­ï» í³­×³­ é»ó ´³ù­íÇ Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ¨ 1912-ÇÝ, »ñµ ÉÇá­íÇÝ ù³ß­í»ó ·áñ­ÍÇó` ÙÇ ù³­ÝÇ ÙÇ­ÉÇáÝ­Ç ï»ñ ¿ñ: ­´³Ûó ´³­ùáõÝ ÙdzÛÝ Ñ³Û ³é¨ïñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Ï³Ù ³­í»­ÉÇ ëïáõÛ·` ѳñë­ï³­ó³Í ·»­Õ³­óÇ­Ý»­ñÇ ù³­Õ³ù ã¿ñ: Æñ ½³­Ý³­½³Ý ×Ûáõ­Õ»­ñáí ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ù»Í Ãíáí Ù³ë­Ý³­·»ï­Ý»­ñÇ Ï³­ñÇù áõ­Ý»ñ: àõë­ïÇ, µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ áõ­ëáõÙ ëï³­ó³Í Ñ³Û »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹­ Ý»­ñÁ Îáí­Ï³­ëÇ µá­Éáñ ͳۭñ»­ñÇó, Ù³­ë³Ùµ` ÇÝù­Ýáõ­ñáõÛÝ, å³ß­ïáÝ á­ñá­Ý»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí, Ù³­ë³Ùµ ¿É ͳ­ÝáÃ-µ³­ñ»­Ï³Ù­Ý»­ñÇ Ññ³­í»­ñáí Éóí»­óÇÝ ´³­ùáõ: º­ÏáÕ­Ý»­ñÁ, µÝ³­Ï³­Ý³­µ³ñ, ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ ï»Ë­ÝÇ­ ϳ­Ï³Ý ÏñÃáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ­Ý»ñ ¿ÇÝ, ³Û­ëÇÝùÝ` ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ µ»­ñáõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³ñ û·­ï³­Ï³ñ Ù³ë­Ý³­·»ï­Ý»ñ` ׳ñ­ï³­ñ³­·»ï­Ý»ñ, »ñÏ­ñ³­µ³Ý­Ý»ñ, ùÇ­Ùdz­µ³Ý­Ý»ñ ¨ ³ÛÉù: гñ­Ûáõ­ñ³­íáñ ³Ûë Ñ³Û Ù³ë­ Ý³­·»ï­Ý»­ñÇ Ãíáõ٠ϳ­ÛÇÝ ³ÛÝ­åÇ­ëÇù, á­ñáÝù ß³ï Ù»Í ¹»­ñ³­Ï³­ ï³­ñáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­ó³Ý ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý ½³ñ­·³ó­Ù³Ý Ù»ç: Üñ³Ýó ß³ñ­ùáõÙ ÑÇ­ß³ñ­Å³Ý »Ý í»ñ¨áõÙ ³ñ­¹»Ý Ýßí³Í гÛÏ ¶Û³Ý­çáõÝó­Û³­ÝÁ, ÎáÝëï. ʳ­ïÇë­Û³­ÝÁ (í³Ë×.), ²ñ­ß³Ï ä³­ñáÝ­Û³­ ÝÁ, ²ëï. ì³Ã۳ݭóÁ, ØÇ­ù³­Û»É ²­ÉÇ­µ»·­Û³­ÝÁ (í³Ë×.), êï»­÷³­ Ýáë ³­Õdz­Ýáë­Û³­ÝÁ, 껹­ñ³Ï î»ñ-¶ñÇ­·áñ­Û³­ÝÁ (í³Ë×.) ¨ ³ÛÉÝ, ¨ ³ÛÉÝ, á­ñáÝó Ñ»ï ³Ýӭݳ­Ï³Ý ͳ­Ýá­ÃáõÃÛáõÝ áõ µ³­ñ»­Ï³­Ù³­Ï³Ý ѳ­ñ³­µ»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ »Ù áõ­Ý»­ó»É: ²Ûë Ù³ë­Ý³­·»ï­Ý»­ñÇ Ù»ç ϳ­ÛÇÝ ³ÛÝ­åÇ­ëÇù, á­ñáÝù ³Ýӭݳ­Ï³Ý µÇ½­Ý»ë ¿ÇÝ ëï»Õ­Í»É ¨ Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï ³½­·³­ÛÇÝ, ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ϳñ¨áñ ¹»ñ ϳ­ï³­ñ»É: гï­Ï³­å»ë åÇ­ ïÇ ÑÇ­ß³­ï³­Ï»Ù Ýñ³Ý­óÇó »ñ­Ïáõ­ëÇÝ: ØÇ­ù³­Û»É ²­ÉÇ­µ»·­Û³­ÝÁ` µÝÇÏ íñ³ë­ï³Ý­óÇ Ýß³­Ý³­íáñ ÙÇ ×³ñ­ï³­ñ³­·»ï, ·»Ã µ³é ÇëÏ Ñ³­Û»­ñ»Ý ã·Ç­ï»­Ý³­Éáí ѳݭ¹»ñÓ` ëñïáí áõ ·áñ­Íáí Ñ³Û ³½­·³­ë»ñ ¿ñ: ºñµ ´³­ùáõ ·³­Éáí سݭó߭۳ݭóÁ á­ñá­ß»ó »ñÏ­ñáñ¹` ³­í»­ÉÇ Ï³­ï³­ñ»­É³­ ·áñÍ­í³Í ·áñ­Í³­ñ³Ý ϳ­éáõ­ó»É êåÇ­ï³Ï ù³­Õ³­ùáõÙ, ¹³ ѳÝӭݳ­ ñ³­ñ»ó ²­ÉÇ­µ»·­Û³­ÝÇÝ, á­ñÁ Ù»Í ÑÙïáõÃÛ³Ùµ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ñ»ó: ²­ÉÇ­ µ»·­Û³ÝÝ ³Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ ÑÇÙ­Ý»ó Çñ ë»­÷³­Ï³Ý ·áñ­Í³­ñ³­ÝÁ` ´³ù­íáõÙ ³­Ù»­Ý³­å»ï­ù³­Ï³Ý ÙÇ ³­é³ñ­Ï³­ÛÇ å³ï­ñ³ëï­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ: гñ­ Ûáõ­ñ³­íáñ Ù»ï­ñ»ñ Ëá­ñáõÃÛ³Ùµ ݳí­Ã³­Ñá­ñ»­ñáõÙ Ù»Í ù³­Ý³­Ïáí ·áñ­Í³Í­íáõÙ ¿ÇÝ ÙÇÙ­Û³Ýó ³­·áõó­íáÕ åáÕ­å³­ï» ×á­å³Ý­Ý»ñ, á­ñáÝù µ³­ó³­é³­å»ë µ»ñ­íáõÙ ¿ÇÝ ²Ý·­Édz­ÛÇó: ²Ý·­Édz ٻϭݻ­Éáí` ²­ÉÇ­ µ»·­Û³­ÝÁ ͳ­Ýá­Ã³­ó³í ¹ñ³Ýó å³ï­ñ³ëï­Ù³­ÝÁ ¨ í»­ñ³­¹³ñ­ÓÇÝ Çñ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÁ ÑÇÙ­Ý»­Éáí` ëÏë»ó ѳ­çá­ÕáõÃÛ³Ùµ Ùñó³Ï­ó»É ³Ý­·Édz­

ϳ­ÝÇ Ñ»ï: ºñµ Ýñ³ åáÕ­å³­ï» ×á­å³Ý­Ý»ñÝ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ÁÝ­¹áõ­ Ý»­ÉáõÃÛ³Ý ³ñ­Å³­Ý³­ó³Ý, ݳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ëáõÙ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃÛáõÝ áõ­ Ý»­óáÕ å»­ï»ñ­µáõñ·­óÇ ¹ñ³­Ù³­ï»­ñ»­ñÁ µ³ñÓñ ·Ýáí Ó»éù µ»­ñ»­óÇÝ Ýñ³ Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛ³Ý 51%-Á. Áëï ³ÛÝ٠ϳ½­Ù³­íáñ­í»ó Ýáñ éáõëѳۭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ, á­ñÇ í³ñ­ãáõÃÛ³Ý ³Ý­¹³Ù ¹³ñ­Ó³Ý »ñ­Ïáõ éáõë­Ý»ñ, á­ñáÝù 볭ϳÛÝ ·áñ­ÍÇÝ ·ñ»­Ã» ã¿ÇÝ ÙÇ­ç³Ù­ïáõÙ: à­ñáí­ Ñ»ï¨, Áëï å³Û­Ù³­ÝÇ, ØÇù. ²­ÉÇ­µ»·­Û³ÝÝ ³Ý­÷á­÷áË Ý³­Ë³­·³Ñ ¿ñ ¨ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Õ»­Ï³­í³ñ: ¶áñ­Í³­ñ³­ÝÁ ¨ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï ï»Ë­Ýǭϳ­ Ï³Ý Ù³­ëÁ Õ»­Ï³­í³­ñáõÙ ¿ñ Ýñ³ »Õ­µ³Û­ñÁ` ´³ù­íáõÙ, ÇëÏ ýǭݳݭ ë³­Ï³Ý ¨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ Ù³­ëÁ »ë ¿Ç í³­ñáõÙ, áñ­å»ë í³ñ­ãáõÃÛ³Ý ³Ý­ ¹³Ù áõ ÷á˭ݳ­Ë³­·³Ñ, »ñµ 1913-ÇÝ ï»­Õ³­÷áË­í»­óÇ ä»­ï»ñ­µáõñ·: ¼³­Ý³­½³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ïáõ å³ß­ïáÝ­Ý»ñ Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï í³­ñ»­ÉÁ ëá­íá­ñ³­Ï³Ý »ñ¨áõÛà ¿ñ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ, áõñ Ï»Ýï­ñá­Ý³­ó³Í ¿ÇÝ Ëá­ßáñ ݳí­Ã³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ í³ñ­ ãáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ, Ù³­Ý³­í³Ý¹ »ñµ ³Û¹ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ Ý»ñ­ùÇÝ Ï³­å»ñ áõ­Ý»ÇÝ ÙÇÙ­Û³Ýó ÙÇç¨, ÇÝã­åÇ­ëÇÝ ¿ÇÝ ³é¨ïñ³³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ µ»­ñ³­Ï³Ý ³ÛÝ Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝ­óáõÙ »ë Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï å³ß­ïá­Ý³­í³­ñáõÙ ¿Ç: ØÇù. ²­ÉÇ­µ»·­Û³­ÝÁ í»ñ­çÇÝ å³­ï»­ñ³½­ÙÇ Å³­ Ù³­Ý³Ï í³Ë­×³Ý­í»ó ï³­ñ³­÷á­ËÇÏ ÑÇ­í³Ý­¹áõÃÛáõ­ÝÇó` ÐÛáõ­ëÇ­ë³­ ÛÇÝ Îáí­Ï³­ëÇ Ýß³­Ý³­íáñ ³­Ù³­é³­Ýáó ÎÇë­Éá­íá¹ë­ÏáõÙ: ¼áõï ³½­·³­ÛÇÝ ï»­ë³­Ï»­ïÇó ³­í»­ÉÇ Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇ ³ÝÓ ¿ñ ÙÛáõ­ëÁ` ÎáÝë­ï³Ý­ïÇÝ Ê³­ïÇë­Û³­ÝÁ*: ܳ ´³ù­íáõÙ Åá­Õáí­í³Í Ñ³Û Ùï³­ íá­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ å³­ñ³·­ÉáõËÝ ¿ñ, ³Ý­Ï»ÕÍ áõ »­é³Ý­¹áõÝ Ñ³­ë³­ñ³­ ϳ­Ï³Ý ·áñ­ÍÇã: ʳ­ïÇë­Û³­ÝÁ ÑÙáõï ׳ñ­ï³­ñ³­·»ï ¿ñ ¨ áõ­Ý»ñ ë»­÷³­Ï³Ý Ù»­ù»­Ý³­ßǭݳ­Ï³Ý ·áñ­Í³­ñ³Ý: ܳ ѳÛï­ÝÇ ¿ñ áñ­å»ë ѳݭ׳­ñ»Õ Íñ³·­ñáÕ: Üñ³ ϳ½­Ù³Í Íñ³·­ñ»­ñÇó ÑÇ­ß³­ï³­Ï»Ù Ù»­ÏÁ, áñ ³­Ù»­Ý³­Ï³ñ¨áñÝ ¿ñ: ´³ù­íÇ Íá­í³­÷ÇÝ` ´Ç­µÇ-лۭµ³­ÃÇ ¹Ç­Ù³ó, Íá­íÇ Ñ³­ï³­ÏÇó ³ÛÝ­ù³Ý ³­é³ï µÝ³­Ï³Ý ·³½ ¿ñ ¹áõñë Ñáñ­¹áõÙ, áñ »ñµ ·Ç­ß»­ñÁ ݳ­íÇó í³­é³Í ɳ­ÃÇ Ïïáñ ¿ÇÝù ·óáõÙ, Íá­íÇ Ù³­ Ï»­ñ»­ëÁ µ³­é³­óÇá­ñ»Ý µá­ó³­í³é­íáõÙ ¿ñ, Ññ»­Õ»Ý óáÉ­ù»­ñÁ ³­ÉÇù­Ý»­ ñÇ ÝÙ³Ý ó³Û­ïáõÙ, áë­ïáë­ïáõÙ ¿ÇÝ: ²Ï­Ý»ñ¨ ¿ñ, áñ ³Û¹­ï»Õ` Íá­ íÇ Ñ³­ï³­ÏáõÙ, ݳí­ÃÇ ³­é³ï ³Õµ­Ûáõñ ϳñ: ÎáÝëï. ʳ­ïÇë­Û³­ÝÁ Íñ³·­ñ»É ¿ñ ãá­ñ³ó­Ý»É ³Û¹ Íá­í³­Ù³­ëÁ ¨ ´Ç­µÇ-лۭµ³­ÃÁ ó³­Ù³­ ùÇÝ Ùdzó­Ý»­Éáí` ß³­Ñ³­·áñ­Í»É: êñ³ Ç­ñ³­·áñÍ­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ »ñ­Ïáõ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ݳ­Ë³­å³Û­Ù³Ý ϳñ` Ëá­ßáñ ¹ñ³­Ù³·­ÉáõË ¨ ϳ­é³­ í³­ñáõÃÛ³Ý ³ñ­ïá­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ: ¸ñ³­Ù³·É­ËÇ Ñ³­Ù³ñ ݳ ¹Ç­Ù»ó ²É. سݭó߭۳ݭóÇÝ, áñ­å»ë­½Ç ݳ ϳ٠Çñ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ѳ߭íÇÝ, ϳ٠µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ ßñ糭ݳϭݻ­ñÇ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃÛ³Ùµ Ñá­·³ å»ïù »­Õ³Í ¹ñ³­ÙÁ: ¸ñ³­ÙÇ Ñ³Û­Ã³Û­Ãáõ­ÙÁ ¹Åí³­ñáõÃÛáõÝ ã¿ñ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝÇ, »­Ã» ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ѳ­í³­ÝáõÃÛáõÝ ï³ñ, ³Ý­ßáõßï` ëï³ó­í»­ ÉÇù ݳí­ÃÇó á­ñá­ß³­ÏÇ ïá­Ïá­ë³­µ³­ÅÇÝ í»ñó­Ý»­Éáí: ´³Ûó ϳ­é³­í³­

ñáõÃÛáõÝÝ ³ÛÉ Ï³ñ­ÍÇù áõ­Ý»ñ ËݹñÇ ßáõñç: âá­ñ³ó­í»­ÉÇù Íá­í³­ Ù³ëÝ ³ÛÝ­ù³Ý ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï, ѻ勉­µ³ñ ¨ Ýáñ ݳí­Ã³­¹³ß­ïÇ ß³­ ѳ­·áñ­ÍáõÙÝ ³ÛÝ­ù³Ý û·­ï³­í»ï ¿ñ, áñ ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ í×é»ó å»­ï³­Ï³Ý ·³Ý­Ó³­ñ³­ÝÇ ÙÇ­çáó­Ý»­ñáí Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»É ³Û¹ Íñ³­·Ç­ñÁ: гñÏ »­Õ³Í áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ϳ­ï³­ñ»­Éáõó Ñ»­ïá, ϳ­é³­í³­ ñáõÃÛáõ­ÝÁ ϳ½­Ù»ó ³­å³­·³ ݳí­Ã³­ï³­ñ³Í­ùÇ Ñ³­ï³­Ï³­·Ç­ÍÁ ¨ Ñá­Õ³­Ù³­ë»­ñÇ µ³­Å³­Ý»­Éáí` ³­×áõñ­¹Ç ѳ­Ý»ó: ¸»é ÙÇ Ù³ï­Ý³­ã³÷ ÇëÏ ããá­ñ³ó­ñ³Í` ³­å³­·³ Ñá­Õ³­Ù³­ë»­ñÁ ß³ï Ó»éÝ­ïáõ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ ñáí µ³­Å³Ý­í»­óÇÝ: »¨ µ³­í³­Ï³­ÝÇÝ áõß, µ³Ûó ³Û­Ýá­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí ³Û¹ íÇí˳­ñÇ Íñ³­·ÇñÝ Ç­ñ³­·áñÍ­í»ó… ¹Åµ³Ë­ï³­µ³ñ, áã ʳ­ ïÇë­Û³­ÝÇ Ó»é­Ý»­ñ»­óáõÃÛ³Ùµ, áã ¿É Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇ ¹ñ³­Ùáí: ²­í»­ÉÇ í³Õ ¨ ³­í»­ÉÇ É³í Ç­ñ³­Ï³­Ý³­ó³í ÎáÝëï. ʳ­ïÇë­Û³­ÝÇ ³½­·³­ÛÇÝ Íñ³­·Ç­ñÁ: ´³ù­íÇ Ñ³­Û»­ñÁ í³­Õáõó áõ­Ý»ÇÝ §Ø³ñ­¹³­ëÇ­ ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõݦ, á­ñÁ Îáí­Ï³­ëÇ ³­Ù»­Ý³­ÑÇÝ ¨ ³­Ù»­Ý³­Éáõñç µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõÃÛáõÝÝ ¿ñ: ²Ûë ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ýáñ áõ ѳ­ñáõëï ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇ ßÝáñ­ÑÇí µ³ñ­·³­í³­×»ó áõ ½á­ñ³­ó³í: ´³ù­ íÇ Ñ³­ñáõëï ѳ­Û»­ñÁ ϳ­éáõ­ó»­óÇÝ Ø³ñ­¹³­ëÇ­ñ³­Ï³­ÝÇ Ýáñ, Ñá­Û³­ ϳå ߻ݭùÁ, áõñ ï»­Õ³­íáñ­í»­óÇÝ áã ÙdzÛÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ·ñ³­ë»Ý­ Û³­ÏÁ, ³Ûɨ ѳ­Ûáó Í˳­Ï³Ý ¹åñá­óÁ ¨ ³ÛÉ Ñ³ë­ï³­ïáõÃÛáõÝ­Ý»ñ: ºñµ ÇßË. ¶á­ÉÇ­óÇ­ÝÇ û­ñáù` Ä ­¹³­ñ³­í»ñ­çÇÝ**, ѳۭϳ­Ï³Ý ¹åñáó­ Ý»­ñÁ ÷³Ï­í»­óÇÝ ¨ ¹åñá­ó³­å³ï­Ï³Ý ߻ݭù»­ñÁ ·ñ³í­í»­óÇÝ, ÝáõÛÝ µ³Ë­ïÇÝ ³ñ­Å³­Ý³­ó³í ݳ¨ سñ­¹³­ëÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ: ²Û¹ ûñ­í³­ÝÇó ´³ù­íÇ µ³½­Ù³­Ñ³­½³ñ Ñ³Û µÝ³Ï­ãáõÃÛáõ­ÝÇó áã áù ³Û¹ ß»Ýù áïù ã¹ñ»ó` áñ­å»ë ³½­·á­íÇÝ µá­Õá­ùÇ Ýß³Ý: ºí ³Ûë­å»ë ß³­ ñáõ­Ý³Ï­í»ó ³ÛÝ­ù³Ý ų­Ù³­Ý³Ï, ÙÇÝ㨠1904-ÇÝ Ýáñ ÷á­Ë³ñ­ù³ ÏáÙë ìá­ñáÝ­óáí-¸³ß­Ïá­íÇ ·³­Éáõó Ñ»­ïá Ç߭˳­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ` ½·³­Éáí ϳ­ ï³­ñ³Í ³­Ý³ñ­¹³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç ѳݭ¹»å, í»­ñ³­¹³ñÓ­ñ»ó ·ñ³í­í³Í ߻ݭùÁ, ¨ ¹åñá­óÁ í»­ñ³­µ³ó­í»ó: ²Ûë ѳݭ·³­Ù³Ýù­Ý»­ñáõÙ ÎáÝëï. ʳ­ïÇë­Û³­ÝÁ ÑÕ³­ó³í Ýáñ, ³­í»­ÉÇ Ù»Í, ß³ï ³­í»­ÉÇ ÁÝ­¹³ñ­ Ó³Ï áõ µ³½­Ù³­ÏáÕ­Ù³­ÝÇ Íñ³·­ñáí ³½­·³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ ÑÇÙ­Ý»­ Éáõ ·³­Õ³­÷³­ñÁ, á­ñÁ ¹Åí³ñ ã»­Õ³í Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»É: ܳí­ÃÇ ßÝáñ­ÑÇí ³ÛÝ­ù³Ý Ù»­Í³­ÃÇí Ñ³Û Ùï³­íá­ñ³­Ï³Ý­Ý»ñ` µÅÇßÏ­Ý»ñ, Ç­ñ³­í³­·»ï­ Ý»ñ, áõ­ëáõ­óÇã­Ý»ñ, Ññ³­å³­ñ³­·Çñ­Ý»ñ, ·ñáÕ­Ý»ñ, »­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý­Ý»ñ ¨ ³ÛÉù ¿ÇÝ ´³ù­íáõÙ Åá­Õáí­í»É, áñ ù³­Õ³­ùÁ 1895-1910ÃÃ. áã ÙdzÛÝ éáõ­ë³­Ñ³­Ûáó ýǭݳݭ볭ϳÝ, ³Ûɨ Ùï³­íáñ Ï»Ýï­ñáÝÝ ¿ñ ¹³ñ­Ó»É: ʳ­ïÇë­Û³­ÝÇ ÑÇÙ­Ý³Í Ýáñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ïáã­íáõÙ ¿ñ §´³ù­íÇ Ñ³­ Ûáó Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ÙÇáõÃÛáõݦ (Армянский культурный союз), áñÝ áõ­Ý»ñ ·ñ³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý, Ññ³­ï³­ñ³Ï­ã³­Ï³Ý-Éñ³·­ñ³­ÛÇÝ, Ïñó­Ï³Ý áõ ó­ï»­ñ³­Ï³Ý µ³­Å³Ý­ÙáõÝù­Ý»ñ: êñ³Ý­óÇó Ûáõ­ñ³­ù³ÝãÛáõñÝ áõ­Ý»ñ Çñ ݳ­Ë³­·³­ÑÁ. ÇÝÓ ÁÝï­ñ»É ¿ÇÝ ·ñ³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÇ Õ»­ ϳ­í³ñ, ÇëÏ Ê³­ïÇë­Û³ÝÝ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ݳ­Ë³­·³ÑÝ ¿ñ ¨ ³ß­Ë³­ïáõÙ

¿ñ ³­Ù»Ý­ùÇÝ Ó»éù ٻϭݻÉ, á·¨á­ñ»É, ³Ý­÷áñÓ­Ý»­ñÇÝ áõÕ­Õáñ­¹»É1: §Øß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ÙÇáõÃ۳ݦ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛáõ­ÝÁ ϳñ× Å³­Ù³­Ý³­ÏáõÙ ßá­ß³­÷»­ÉÇ ³ñ¹­ÛáõÝù ïí»ó: гï­Ï³­å»ë ³ã­ùÇ Áݭϳí ó­ï»­ñ³­Ï³Ý µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÁ, á­ñÁ ÂÇý­ÉÇ­ëÇó ¨ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï Îáí­Ï³­ëÇó Ññ³­íÇ­ ñ»ó ɳ­í³­·áõÛÝ Ñ³Û ¹»­ñ³­ë³­Ý³­Ï³Ý ËÙµ»­ñÇÝ: ´³Ûó ʳ­ïÇë­Û³­ÝÁ ¹ñ³­Ýáí ãµ³­í³­ñ³ñ­í»ó ¨ Ñ»­ï³ùñù­ñ³­Ï³Ý Ýá­ñáõÛà Ùïóñ»ó µ³ù­ í³­Ñ³­Ûáó ó­ï»­ñ³­Ï³Ý Ï۳ݭùáõÙ: ܳ ѳݭñ³­Ñ³Ûï »ñ­·³­Ñ³Ý âáõ­ ˳ç­Û³­ÝÇ §È»µ­É»­µÇ­çÇ Ðáñ­Ñáñ ³­Õ³¦ û­å»­ñ»­ïÁ ï³×­Ï»­ñ»Ý µÝ³·­ñÇó ѳ­Û»­ñ»Ý óñ·­Ù³­Ý»­Éáí` µ»­Ù³¹­ñ»ó ѳۭϳ­Ï³Ý óï­ñá­ÝáõÙ, ÇÝ­ãÁ Ù»Í Ñ³­çá­ÕáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­ó³í: ÆëÏ éáõ­ë»­ñ»Ý óñ·­Ù³Ý­í»­Éáí` ³ÛÝ Ùï³í éáõ­ë³­Ï³Ý û­å»­ñ»­ï³­ÛÇÝ Ã³­ï»­ñ³ËÙ­µÇ ˳­Õ³­ó³ÝÏ: ´³ù­í³­Ñ³­Ûáó Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ »­éáõ­½»­éÁ ¨ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï ïÝï»­ ë³­Ï³Ý áõ Ïñó­Ï³Ý ³­é³­çÁݭó­óÁ ß³ñ­Å»­óÇÝ ¹ñ³­óÇ Ãáõñ­ù»­ñÇ Ý³­Ë³Ý­ÓÁ áõ Ýñ³Ýó ¨ë­ ³ñíݳó­ñÇÝ: ´³ù­íÇ ¨ ßñ糭ϳ ·Ûáõ­Õ»­ñÇ µÝ³­ÏÇã­Ý»­ñÁ Ãáõñù ϳ٠³Û­É³­ó»Õ ٳѭٻ­¹³­Ï³Ý­Ý»ñ ¿ÇÝ: ºñµ ëñ³Ýó Ñá­Õ»­ñáõ٠ϳ٠ٻñ­Ó³­Ï³ í³Û­ñ»­ñáõ٠ݳíà »ñ¨³ó` ͳ­Ë»­óÇÝ Ï³Ù í³ñ­Óáõ ïí»­óÇÝ áõ ù³ß­í»­óÇÝ ù³­Õ³ù: ²Ûë­ï»Õ ϳ٠ïÝ»ñ ϳ­éáõ­ ó»­óÇÝ, ϳ٠ݳ­í»ñ ·Ý»­óÇÝ` γë­åÇó Íá­íáõ٠ݳ­í³·­Ý³­óáõÃÛ³Ùµ ½µ³Õ­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ¨ ϳ٠ٳÝñ ³é¨ïñ³­Ï³Ý­Ý»ñ ¹³ñ­Ó³Ý, µ³Ûó µáõÝ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ùµ ß³ï ùã»­ñÁ ½µ³Õ­í»­óÇÝ: êñ³Ýó Ù»ç ϳñ Ù»­ÏÁ, áñÝ Çñ Ó»é­Ý³ñ­Ïáõ á­·áí áõ µÝ³­ÍÇÝ áõ­ßÇ­ÙáõÃÛ³Ùµ µ³ñÓñ ¹Çñù ¨ ѳñë­ïáõÃÛáõÝ Ó»éù µ»­ñ»ó: ²Û¹ ѳ½­í³·­Ûáõï Ãáõñ­ùÁ г­çÇ ¼»Û­Ý³É-²µ­¹ÇÝ Â³­ÕǨ ³­Ýáõ­Ýáí ³Ý·­ñ³­·»ï ·»­Õ³­ óÇÝ ¿ñ: ê³, ݳË, ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­ó»ó ÙÇ Ñ³­ÛÇ` äá­Õáë ê³ñ·ë­Û³­ÝÇÝ2, áõ ß³ï ϳ­ÝáõË Ý³í­Ã³­ÛÇÝ ·áñÍ Ó»é­Ý³ñ­Ï»ó: ²­å³ »ñµ ½·³­ÉÇ Ñ³­çá­ ÕáõÃÛáõÝ Ó»éù µ»­ñ»ó` Édz­é³ï í³ñ­Ó³ï­ñ»ó ê³ñ·ë­Û³­ÝÇÝ, Ýñ³­ 1 ´³ùíÇ §Øß³ÏáõóÛÇÝ ÙÇáõÃÛáõÝÁ¦ ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ñ å³Ñå³ÝáõÙ Ïñó­ Ï³Ý Ï³Ù µ³ñ»·áñÍ³Ï³Ý ³ÛÉ Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï ¨ ³½·³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛ­ÃÇÝ í»ñ³µ»ñáÕ ³Ù»Ý ѳñóÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝ µ»ñáõÙ: Ð³Û ¶ñÇ ·ÛáõïÇ 1500-³ÙÛ³ÏÇ ¨ Ñ³Û ïå³·ñáõÃÛ³Ý 400-³ÙÛ³ÏÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ ϳÃáÕÇÏáë³Ï³Ý Ïáݹ³Ï ¿ñ ³ñÓ³Ïí»É, Áëï áñÇ 1912Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 13 – 1913Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 12-Ý ÁÝÏ³Í Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍÁ Ñéã³Ïí³Í ¿ñ §Úᵻɻ³Ý³Ï³Ý ï³ñǦ: ¾çÙdzÍÇÝÁ å³ïñ³ëïíáõÙ ¿ñ ѳݹÇë³íáñáõÃÛ³Ùµ ïáÝ»É ³½·³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÇ ³Û¹ »ñÏáõ µ»ÕáõÝ ÑÇß³ï³ÏÝ»ñÁ: §Øß³ÏáõóÛÇÝ ÙÇáõÃÛáõÝÁ¦ Çñ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý µ³Å³ÝÙáõÝùÇ Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛ³Ùµ ÝáõÛÝå»ë Ù³ëݳÏó»ó Ñáµ»ÉÛ³ÝÇÝ. ³Û¹ ³éÃÇí ´³ùíÇ Ñ³Û Ùï³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÇ Ù»Í Ù³ëÇ ëïáñ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí ÙÇ Ëݹñ³·Çñ áõÕ³ñÏ»óÇÝù ¾çÙdzÍÇÝ` µ³ÕÓ³Ýù ѳÛïÝ»Éáí, áñ ѳٳ½·³ÛÇÝ Ù»Í³·áõÛÝ Ñáµ»ÉÛ³ÝÇÝ ³ÝÑñ³Å»ßï³µ³ñ Ññ³íÇñí»Ý ØËÇóñÛ³Ý Ùdzµ³ÝáõÃÛ³Ý »ñÏáõ` ì»Ý»ïÇÏÇ áõ ìÇ»ÝݳÛÇ ×ÛáõÕ»ñÁ: 2 ê³ñ·ëÛ³ÝÇ ³ÛñÇÝ` ïÇÏÇÝ ºÕÇë³µ»Ã ê³ñ·ëÛ³ÝÁ, ´³ùíáõÙ ³½·³ÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ Í³í³É³Í Ñ³Û ïÇÏݳÝó Ù»ç ³é³çݳϳñ· ï»Õ ¿ñ ·ñ³íáõÙ: ÆÙÇçdzÛÉáó, ݳ Ãáõݹ §Ù߳ϳϳݦ ¿ñ ¨ §Øß³ÏǦ ÑÇÙݳ¹ñÇ Ñ³Ý¹»å ѳñ·³ÝùÝ áõ ѳٳÏñ³ÝùÁ óáõÛó ï³Éáõ ѳٳñ γëåÇó ÍáíáõÙ ÉáÕ³óáÕ Çñ ë»÷³Ï³Ý ß᷻ݳíÇ ³ÝáõÝÁ ¹ñ»É ¿ñ §¶ñÇ·áñ ²ñÍñáõÝǦ*:

ÝÇó µ³­Å³Ý­í»ó, Ù»­Ý³Ï ß³­ñáõ­Ý³­Ï»ó ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ¨ ¹³ñ­Ó³í ´³ù­íÇ ³­Ù»­Ý³­Ñ³Ûï­ÝÇ ¹»Ù­ù»­ñÇó Ù»­ÏÁ, á­ñÁ ß³ï Ù»Í Ñ»­Õǭݳ­ÏáõÃÛáõÝ ¿ñ í³­Û»­ÉáõÙ áã ÙdzÛÝ Ãáõñ­ù»­ñÇ, ³Ûɨ ѳ­Ûáó Ù»ç: ê³ ¿ñ, áñ ´³ù­íáõ٠óï­ñáÝ Ï³­éáõ­ó»ó ¨ ѳÝÓ­Ý»ó ѳۭϳ­Ï³Ý ó­ ï»­ñ³ËÙ­µÇÝ` ѳۭϳ­Ï³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõÙ­Ý»ñ µ»­Ù³¹­ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ3: ³­ÕÇ¨Ç ûñ­Ý³­ÏÇÝ Ñ»ï¨»­Éáí, ÙÇ ù³­ÝÇ ³ÛÉ µÝÇÏ Ãáõñ­ù»ñ ¨ë ­Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ù»ç Ùï³Ý áõ ѳ­çá­ÕáõÃÛ³Ý Ñ³­ë³Ý: ´³Ûó ѳ­Û»­ñÇ ³½­¹»­óáõÃÛáõ­ÝÁ Ãáõñ­ù»­ñÇ íñ³ »ñ¨³ó ѳï­Ï³­å»ë Ïñó­Ï³Ý, Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ³ë­å³­ñ»­½áõÙ: Üñ³Ýù ëÏë»­óÇÝ Ç­ñ»Ýó áñ­ ¹Ç­Ý»­ñÇÝ éáõ­ë³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³Ý­Ý»ñ ï³É, ³­å³ ¨ µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ ¹åñáó­Ý»ñ áõ­Õ³ñ­Ï»É: ³­ÕǨÁ ãù³­íáñ ß³ï Ãáõñù áõ­ë³­ÝáÕ­Ý»­ ñÇ Í³Ë­ù»­ñÁ Ñá­·³ó: г­Ù³É­ë³­ñ³Ý­Ý»­ñáõÙ ¨ ³ÛÉ ¹åñáó­Ý»­ñáõÙ Ùdz­ëÇÝ áõ­ëáõÙ ³é­ÝáÕ Ñ³­Û»ñÝ áõ Ãáõñ­ù»­ñÁ ɳí ÁÝ­Ï»ñ­Ý»ñ ¿ÇÝ: Âáõñ­ù»­ñÁ ·»­ñ³Ï­ßÇé ¹»­ñ³­Ï³­ï³­ñáõÙ áõ­Ý»ÇÝ ·É˳­íá­ñ³­å»ë ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ í³ñ­ãáõÃÛáõ­ÝáõÙ, á­ñáí­Ñ»ï¨ Ç­ñ»Ýù ù³­Õ³­ùÇ ï³­ ñ³Íù­Ý»­ñÇ Ù»Í Ù³­ëÇ ï»­ñ»ñÝ ¿ÇÝ, ÇÝ­ãÇ Ñ»ï¨³Ý­ùáí ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ ÁÝï­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Å³­Ù³­Ý³Ï ÁÝïñ­Û³É­Ý»­ñÇ Ù»­Í³­Ù³ë­ÝáõÃÛáõÝ ¿ÇÝ Ï³½­ÙáõÙ: Ø»Ï ³ÛÉ Ñ³­ñáõëï Ãáõñù ѳ­Ûáó سñ­¹³­ëÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ ñáõÃÛ³Ý û­ñǭݳ­Ïáí ßù»Õ ¹åñá­ó³­Ï³Ý ß»Ýù ϳ­éáõ­ó»ó: Âáõñ­ù»­ñÇ Ù»ç ³­é³­í»É ѳ­çá­ÕáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­ó³í óï­ñá­ÝÁ: г­Û»­ñÇó û­ñÇ­Ý³Ï ³é­Ý»­Éáí` Ãáõñù Ýá­ñ³­í³ñï Ùï³­íá­ñ³­Ï³Ý­Ý»ñÝ Ç­ñ»Ýó §Øß³­Ïáõ­ ó­ÛÇÝ ÙÇáõÃÛáõÝݦ ëï»Õ­Í»­óÇÝ, á­ñÇ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ·áñ­ÍÁ óï­ñáÝÝ ¿ñ: Üñ³Ýù ëÏë»­óÇÝ éáõ­ë³­Ï³Ý ϳ­ï³­Ï»ñ­·áõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ Ãáõñ­ù»­ ñ»­ÝÇ Ã³ñ·­Ù³­Ý»­Éáí` ³­ÕÇ¨Ç Ã³ï­ñá­ÝáõÙ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»É: ²Ûë Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõÙ­Ý»­ñÇÝ Ñ³­×³­ËáõÙ ¿ÇÝ Ý³¨ Ù»­Í³­ÃÇí ѳ­Û»ñ, á­ñáÝó ѳٳñ Ãñù»­ñ»­ÝÁ Ù³ï­ã»­ÉÇ É»­½áõ ¿ñ: гñÏ ¿ ³­í»­É³ó­Ý»É ݳ¨, áñ ѳ­Û»­ñÁ ´³ù­íÇó µ³­óÇ ³ÛÉ Ùï³­íáñ Ï»Ýï­ñáÝ­Ý»ñ ¿É áõ­Ý»ÇÝ, ÇÝã­å»ë ÂÇý­ÉÇ­ëÁ, ºñ¨³­ÝÁ, ²­É»ù­ë³Ý¹­ñ³­åá­ÉÁ ¨ ³ÛÉÝ, ³Û­ÝÇÝã 3 ºë ´³ùíáõÙ ¿Ç, »ñµ ³é³çÇÝ Ñ³Û»ñ»Ý Ý»ñϳ۳óáõÙÁ ïñí»ó Ýñ³ Ýáñ³ß»Ý óïñáÝáõÙ: ³ÕÇ¨Ý ³ÝÓ³Ùµ ¿ñ »Ï»É Ý»ñϳ۳óÙ³Ý: ØÇçݳñ³ñÇ Å³Ù³Ý³Ï ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³Û»ñáí ·Ý³óÇÝù Ýñ³ ûÃÛ³ÏÁ` ßÝáñѳϳÉáõÃÛáõÝ Ñ³ÛïÝ»Éáõ: ³ÕǨÁ ß³ï áõñ³Ë ¿ñ, áñ Çñ ³é³ç³¹ÇÙ³Ï³Ý Ó»éݳñÏÁ ·Ý³Ñ³ïíáõÙ ¿ñ: ÆÙÇçdzÛÉáó, ݳ Ù»½ ³ë³ó. §Âáõñù»ñÝ ÇÝÓ Ù»Õ³¹ñáõÙ »Ý, û ÇÝãáõ »Ù óïñáÝ Ï³éáõó»É, ³ÛÉ áã Ù½ÏÇÃ: ºë å³ï³ë˳ݻóÇ, áñ Ãáõñù»ñÝ ³ÛÝù³Ý ß³ï Ù½ÏÇà áõÝ»Ý, áñ »Ã» ÇÝÓÝÇó ϳËí³Í ÉÇÝ»ñ` Ù»ñ ï·»ï ÅáÕáíñ¹Ç ½³ñ·³óÙ³ÝÁ Ýå³ëï»Éáõ ѳٳñ ³Û¹ Ù½ÏÇÃÝ»ñÇ ÙÇ Ù³ëÁ Ïí»ñ³Í»Ç óïñáÝÇ, ¹åñáóÇ, ³ÏáõÙµÇ ¨ ³ÛÉ ÏñóÙß³ÏáõóÛÇÝ Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñǦ: ºë ɳí ͳÝáà ¿Ç Ýñ³ Ñ»ï, ÇÝÓ ÙÇ ù³ÝÇ ³Ý·³Ù Ññ³íÇñ»É ¿ñ Çñ ÷³é³Ñ»Õ ïáõÝ áõ Ý»ñϳ۳óñ»É »ñÇï³ë³ñ¹ ÏÝáçÁ, áñ éáõë³Ï³Ý ÙÇçݳϳñ· ¹åñáó ³í³ñï³Í áõëÛ³É ÃñùáõÑÇ ¿ñ: ³ÕÇ¨Ç Ù»Í áõ ßù»Õ ¹³ÑÉÇ×Ç ³Ù»Ý³Ý߳ݳϳÉÇ ½³ñ¹Á Ñéã³Ï³íáñ Ñ³Û ÝϳñÇã ²Ûí³½áíëÏáõ` ´áëýáñÇ É³Ûݳͳí³É Ïï³íÝ ¿ñ: ³ÕǨÇó Ñ»ïá ÙÇ Ñ³ñáõëï Ñ³Û (سÛÇÉÛ³Ý) ³í»ÉÇ Ýáñ³Ó¨ ¨ ³í»ÉÇ Ù»Í Ñ³ñÙ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí Ýáñ óïñáÝ Ï³éáõó»ó, áõñ û ï»Õ³Ï³Ý Ñ³Û ¨ û »Ïíáñ éáõë³Ï³Ý óï»ñ³ËÙµ»ñÁ Ý»ñϳ۳óáõÙÝ»ñ ¿ÇÝ ï³ÉÇë:

³Ù­µáÕç Ùï³­íáñ áõ­ÅÁ Ï»Ýï­ñá­Ý³­ó³Í ¿ñ ´³ù­íáõÙ: ØÇÝ㨠í»ñ­çÇÝ Ñ»­Õ³­÷á­ËáõÃÛáõÝ Ãñù³­Ï³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõÙ­Ý»­ñáõ٠ѳ­Ûáõ­ÑÇ­Ý»ñÝ ¿ÇÝ ¹»­ñ³­ë³­Ýáõ­ÑÇ­Ý»ñ, ÇÝã­å»ë, ³­ë»Ýù, Î.­äáÉ­ëáõÙ: àõ­ß³¹­ñáõÃÛ³Ý ³ñ­Å³­ÝÇ »ñ¨áõÛà ¿ñ ݳ¨ Ñ»ï¨Û³­ÉÁ: âáõ­Ë³ç­ Û³­ÝÇ §È»µ­É»­µÇ­çÇ Ðáñ­Ñáñ ³­Õ³¦ ϳ­ï³­Ï»ñ­·áõÃÛ³Ý É³ÛÝ ÁÝ­¹áõ­Ý»­ ÉáõÃÛáõ­ÝÁ ³­éÇà ïí»ó г­çÇ­µ»­Ïáí ³½­·³Ý­í³Ùµ ÙÇ Ãáõñù »ñ­·³­ ѳ­ÝÇ, áñ ÇÝùÝ ¿É ³Û¹­åÇ­ëÇ Ï³­ï³­Ï»ñ­·áõÃÛáõÝ Ñ»­Õǭݳ­ÏÇ, áñÝ ³­í»­ÉÇ Ù»Í Ñ³­çá­ÕáõÃÛ³Ý ³ñ­Å³­Ý³­ó³í ѳ­Ûáó Ù»ç, ù³Ý Ãáõñ­ù»­ñÇ: ²Û¹ Ãñù³­Ï³Ý û­å»­ñ»­ïÁ ѳݭñ³­Í³­Ýáà §²ñ­ßÇÝ Ù³É ³­É³Ý¦-Ý­ ¿ (§àí ¿ ϳݭ·áõ­Ýáí ³å­ñ³Ýù áõ­½áõÙ¦), á­ñÇ µÝ³­·ÇñÝ Çë­ÏáõÛÝ Ñ³­ Û»­ñ»Ý óñ·­Ù³Ý­í»ó ¨ ¹³ñ­Ó³í ѳۭϳ­Ï³Ý µ»­ÙÇ Ùßï³­Ï³Ý ½³ñ­¹Á: ²Ûë ϳ­ï³­Ï»ñ­·áõÃÛ³Ý` ѳ­Ûáó Ù»ç ɳÛÝ ÁÝ­¹áõ­Ý»­ÉáõÃÛáõÝ ·ïÝ»­ Éáõ å³ï­×³éÝ ³ÛÝ ¿ñ, áñ ¹ñ³ µá­Éáñ Ù»­Õ»­¹Ç­Ý»­ñÁ ѳݭñ³­Í³­Ýáà áõ Åá­Õáíñ­¹³­Ï³Ý ¿ÇÝ Ñ³­Ûáó, ù³Ý Ãñù³ó Ù»ç: ²Ûë ËݹñáõÙ Ïáí­ Ï³ë­Û³Ý Åá­Õáíñ­¹³­Ï³Ý »ñ­·»­ñÇÝ ù³­ç³­Í³­ÝáÃ Ñ³Û »­ñ³­ÅÇßï­Ý»ñÝ ³ß­Ë³­ï³Ï­ó»É ¨ û·­Ý»É ¿ÇÝ Ð³­çÇ­µ»­Ïá­íÇÝ: ²Ù­µáÕç ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³­ëÁ »ñ­·áõÙ ¿ñ ³Û¹ Ù»­Õ»­¹Ç­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù Ù»Í ÑÙïáõÃÛ³Ùµ Åá­Õá­í»É áõ ϳ­Ýá­Ý³­íá­ñ»É ¿ñ Ãáõñù »­ñ³Åß­ï³­å»­ïÁ: г­çá­ÕáõÃÛáõ­ÝÇó á·¨áñ­ í³Í` г­çÇ­µ»­Ïá­íÁ »ñÏ­ñáñ¹ û­å»­ñ»­ïÁ Ñ»­Õǭݳ­Ï»ó` §ú ûÉ­Ù³­ëÁÝ µáõ ûÉ­ëáõݦ ( §Ü³ (³Õ­çÇ­ÏÁ) ãÉÇ­ÝÇ` ë³ ÉÇ­ÝǦ), á­ñÁ 볭ϳÛÝ ³­é³­ çÇ­ÝÇ Ññ³­åáõÛ­ñÁ ãáõ­Ý»ñ: Þ³ï ³÷­ëáë, áñ ѳÛ-Ãñù³­Ï³Ý ³Ûë Ùï»ñ­Ù³­Ï³Ý ѳ­ñ³­µ»­ ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ´³ù­íáõÙ åÇ­ïÇ Ýë»­Ù³­Ý³­ÛÇÝ ³ÛÝ Ù»­Õ³­å³ñï ¹Çå­ í³Í­Ý»­ñÇ Ñ»ï¨³Ý­ùáí, á­ñáÝù ѳÛï­ÝÇ »Ý §Ñ³Û-Ãñù³­Ï³Ý Áݹ­Ñ³­ ñáõÙ­Ý»ñ¦ ³Ý­í³Ùµ ¨ á­ñáÝó Ù³­ëÇÝ ÑÇ­Ù³ Ëá­ë»­Éáõ ų­Ù³­Ý³­ÏÁ ã¿:

¸. سݭó߭۳ݭóÇ` ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõÝ áïù ¹Ý»­Éáõ, ѻ勉­µ³ñ ¨` ѳñë­ïáõÃÛáõÝ ¹Ç­½»­Éáõ ëϽµÝ³­å³ï­×³­éÁ »­Õ»É ¿ Ç­ñ»Ý ͳ­Ýáà ÙÇ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý` ØÇ­ù³­Û»É ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ: ²Ûë í³­ ׳­é³­Ï³­ÝÁ Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇ ÝÙ³Ý Õ³­ñ³­µ³Õ­óÇ ¿ñ, ´³­ùáõ ¿ñ ·Ý³­ó»É ·áñÍ ÷Ýïñ»­Éáõ ¨, ݳË, ß³­ù³­ñÇ ï³­ñ³Ý­óÇÏ ³é¨ïñáí ¿ñ ½µ³Õ­í»É, ³­å³ »ñ­Ïáõ ѳۭñ»­Ý³­ÏÇó­Ý»­ñÇ` ²­é³­ù»É ̳­ïáõñ­Û³­ ÝÇ áõ ¶»­ñ³­ëÇÙ Âáõ­Ù³­Û³­ÝÇ Ñ»ï ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­ó»­Éáí` ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ µ»­ñáõÃÛáõÝ Ó»é­Ý³ñ­Ï»É: ²Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï ϳå­í³Í ÙÇ ·áñÍ ¿É ¿ñ ·ñ³­í»É ´³ù­íÇ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ áõ­ ß³¹­ñáõÃÛáõ­ÝÁ: ´³­ÃáõÙ-´³­ùáõ »ñ­Ï³­Ãáõ­Õáõ ß³­Ñ³­·áñ­Íáõ­ÙÁ ¹»é¨ë ­Ï³­éáõ­óáÕ Ù³ë­Ý³­íáñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ó»é­ùáõÙ ¿ñ, ¨ å»­ïáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ã¿ñ ë»­÷³­Ï³­Ý³ó­ñ»É: Þ³­Ñ³­·áñ­ÍáÕ­Ý»ñÝ Ç­ñ»Ýó ݳí­Ã³­ÏÇñ ѳ­ ïáõÏ í³­·áÝ­Ý»­ñÁ ãáõ­Ý»ÇÝ ¨ í³ñ­Ó³­Ï³­ÉáõÙ ¿ÇÝ áõ­ñÇß­Ý»­ñÇó` µ³­

í³­Ï³­ÝÇÝ Ã³ÝÏ ·Ýáí: àõë­ïÇ, ³Û¹­åÇ­ëÇ í³­·áÝ­Ý»ñ áõ­Ý»­Ý³ÉÝ áõ »ñ­Ï³­Ãáõ­Õ³­ÛÇÝ í³ñ­ãáõÃÛ³­ÝÁ í³ñ­Óáí ï³­ÉÁ ß³­Ñ³­í»ï ¿ñ, á­ñáí­ Ñ»ï¨ »ñ­Ï³­Ãáõ­ÕÇÝ ÷á­Ë³¹­ñ³Í ݳí­Ã³å­ñ³Ý­ùÇ Ûáõ­ñ³­ù³ÝãÛáõñ ÷ÃÇ ¹Ç­Ù³ó í׳­ñáõÙ ¿ñ 2 Ïá­å»Ï, ÇÝ­ãÇ ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõÙ 3-4 ï³ñ­í³ Áݭóó­ùáõÙ í³­·á­ÝÁ ·Ç­ÝÁ ѳ­ÝáõÙ ¿ñ áõ ÓñÇ ÙÝáõÙ ïÇ­ñá­çÁ: ì³­ ·á­Ý³­ßǭݳ­Ï³Ý ´³ÉÃÛ³Ý éáõ­ë³­Ï³Ý ·áñ­Í³­ñ³­ÝÇ ï»­ñ»­ñÁ ´³ù­íáõÙ áõ­Ý»ÇÝ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã` êï»­ý³­ÝÇ­ÝÇ ³½­·³Ý­í³Ùµ ÙÇ Ç­ï³­É³­óÇ, á­ñÁ ß³ï ѳñ­Ù³ñ ·Ý»­ñáí ³Û¹ í³­·áÝ­Ý»­ñÁ í³­×³­éáõÙ ¿ñ: Ü³í­ Ã³­ÛÇÝ Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»ñ áõ­Ý»­óáÕ Ñ³­Û»ñÝ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë û·ï­í»­ óÇÝ ³Ûë ѳݭ·³­Ù³Ý­ùÇó áõ Ù»Í Ãíáí í³­·áÝ­Ý»ñ Ó»éù µ»­ñ»­óÇÝ: ²­ñ³Ù­Û³ÝóÝ áõ Çñ ·áñ­ÍÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÁ ÝáõÛÝ­å»ë ó³Ý­Ï³­ó³Ý ·Ý»É, µ³Ûó Ç­ñ»Ýó áõ­Ý»­ó³Í, ÇÝã­å»ë ݳ¨ å³ñïù ³­é³Í ¹ñ³­ÙÁ ·áñ­Í³­Í»É ¿ÇÝ Ñá­ñ»ñ ÷á­ñ»­Éáõ íñ³, ÇÝãÝ ³Ý­Ëáõ­ë³­÷»­ÉÇ ¿ñ, ¨ Ó»éù µ»­ñ»­Éáõ Ñݳ­ ñ³­íá­ñáõÃÛáõÝ ãáõ­Ý»ÇÝ: ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ ·áñÍ­ÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇÝ Ñ³Ûï­ÝáõÙ ¿, áñ ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠׳­Ý³­ãáõÙ ¿ ÙÇ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ, á­ñÁ ϳ­ñáÕ ¿ û ϳݭËÇÏ ¹ñ³­Ùáí Ç­ñ»Ýó ÁÝ­Ï»­ñ³­Ý³É, û µ³Ý­ÏÇ ÙÇ­çá­óáí í³ñÏ ïñ³­Ù³¹­ñ»É: ÀÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÁ ѳ­Ù³­Ó³Û­ÝáõÙ »Ý, ¨ ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ ·³­ÉÇë ¿ ÂÇý­ÉÇë áõ ¹Ç­ÙáõÙ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳ݭóÇÝ: ì»­çÇÝë, áñ ³ñ­¹»Ý Ñ»­ï³ùñùñ­íáõÙ ¿ñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ùµ, µ³Ûó ³­éÇà ã¿ñ Ý»ñ­Ï³­Û³­ó»É ¹ñ³­Ýáí ½µ³Õ­í»­Éáõ, Çë­ÏáõÛÝ ÁÝ­¹áõ­ÝáõÙ ¿ ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÇ ³­é³­ç³ñ­ÏÁ, Ýñ³ Ñ»ï ·³­ÉÇë ¿ ´³­ùáõ áõ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­íáõÙ ²­ñ³Ù­ ۳ݭóÇ áõ Ýñ³ ·áñ­ÍÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇ Ñ»ï: ܳ˭ݳ­Ï³Ý ³Ù­µáÕç ·áõ­Ù³­ñÁ, áñ سݭó߭۳ݭóÁ Ý»ñ¹­ñ»ó ݳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ëÇ Ù»ç, 50.000 éáõµ­Éáõó ³­í»­ÉÇ ã¿ñ, ¨ ³Ûë ãÝãÇÝ ·áõ­Ù³ñÝ ¿ñ, áñ ÙÇ ù³­ÝÇ ï³­ñÇ ³Ýó åÇ­ïÇ í»­ñ³Í­í»ñ ÙÇ­ÉÇáÝ­Ý»­ñÇ: Üáñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, Ç ¹»Ùë ̳­ïáõñ­Û³­ÝÇ, Âáõ­Ù³­Û³­ÝÇ, ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÇ áõ سݭó߭۳ݭóÇ, áã ÙdzÛÝ Ý³í­Ã³­ï³ñ í³­·áÝ­Ý»ñ ·Ý»ó, ³Ûɨ سݭó߭۳ݭóÇ µ³­ó³Í µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ í³ñ­ÏÇó û·ï­í»­Éáí` Ýáñ Ñá­ñ»ñ ÷á­ñ»­Éáí ÁÝ­¹³ñ­Ó³­Ï»ó ·áñ­ÍÁ: л­é³­ï»ë ¨ áõ­ßÇ٠سݭó߭۳ݭóÁ ѻ߭ïáõÃÛ³Ùµ Ýϳ­ï»ó, û ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ µ»­ñáõÃÛáõÝÝ ÇÝã­åÇ­ëÇ Ñ»­é³Ý­Ï³ñ áõ­Ý»ñ ¨ 糭ݳó ·áñ­ÍÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇÝ Édz­é³ï í³ñ­Ó³ï­ñ»­Éáí` ·áñ­ÍÇ ÙÇ³Ï ï»­ñÁ ¹³é­Ý³É: ²Ûë ׳­Ý³­ å³ñ­Ñáí ݳ µÇ½­Ý»­ëÇó Ñ»­é³ó­ñ»ó ̳­ïáõñ­Û³­ÝÇÝ áõ Âáõ­Ù³­Û³­ÝÇÝ` ·Ý»­Éáí Ýñ³Ýó Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇÝ­Ý»­ñÁ, µ³Ûó ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ ãѳ­Ù³­Ó³Û­Ý»ó, ÇÝ­ãÇ Ñ»ï¨³Ý­ùáí Ýñ³Ýù Ùݳ­óÇÝ ·áñ­ÍÁÝ­Ï»ñ­Ý»ñ, سݭó߭۳ݭóÁ 3/4, ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ` 1/4 Ù³­ëÇ µ³Å­Ý»­ï»­ñ»ñ: سݭó߭۳ݭóÁ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»ó µÝ³Ï­í»É ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ¨ áñ­å»ë­½Ç íëï³Ñ ÉÇ­Ý»ñ, û Çñ ß³­Ñ»­ñÁ Ñáõ­ë³­ÉÇá­ñ»Ý Ïå³ßï­å³Ý­í»Ý` ´³ù­íÇ ·áñ­Í»­ñÇ Édz­½áñ ϳ­é³­í³­ñÇã Ýß³­Ý³­Ï»ó ³½­·³­Ï³Ý ¶ñÇ­·áñ سݭ ó߭۳ݭóÇÝ: ´³Ûó ù³­ÝÇ áñ í»ñ­çÇÝë ³Ý­Í³­Ýáà ¿ñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­µ»­ñáõÃÛ³­ÝÁ` ÙÇ Ù³ë­Ý³­·»ï ¨ë Ñ­ñ³­íÇ­ñ»ó` ´³ù­íÇ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ¨ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ßñ糭ݳϭݻ­ñÇ Ñ»ï ɳÛÝ Ñ³­ñ³­µ»­ñáõÃÛáõÝ­

Ý»ñ áõ­Ý»­óáÕ Õ³­ñ³­µ³Õ­óÇ ²ñ­ß³Ï Ðáõ­Ý³Ý­Û³­ÝÇÝ, á­ñÁ åÇ­ïÇ Õ»­ ϳ­í³­ñ»ñ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ: ¶áñÍÝ ³Ûë­å»ë ϳñ­·Ç ¹Ý»­Éáõó Ñ»­ïá, سݭó߭۳ݭóÁ ѻｭѻ­ï» Áݹ­É³Û­Ý»ó áõ ×Ûáõ­Õ³­íá­ñ»ó Çñ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ` û å»­ï³­Ï³Ý áõ û Ù³ë­Ý³­íáñ ë»­÷³­ ϳ­Ý³­ï»­ñ»­ñÇó Ýá­ñ³­Ýáñ ï³­ñ³Íù­Ý»ñ Ó»éù µ»­ñ»­Éáí ¨ ß³ï ݳíà ëﳭݳ­Éáõ ѳ­Ù³ñ Ñá­ñ»­ñÇ ÃÇíÝ ³­í»­É³ó­Ý»­Éáí: л­ï³ùñù­ñ³­Ï³Ý ¿, û ÇÝã­å»ë ¿ÇÝ ¹ñíáõÙ ³Û¹ Ýáñ Ñá­ñ»­ñÁ: سݭó߭۳ݭóÁ Ðáõ­Ý³Ý­ Û³­ÝÇ Ñ»ï ·ÝáõÙ ¿ñ ݳí­Ã³­ï»­ÕÇ` ßñç³­å³ï­í³Í ݳí­Ã³­Ñá­ñ»­ñÇ Ï³­é³­í³­ñÇã Ñ³Û ×³ñ­ï³­ñ³­·»ï­Ý»­ñáí: Ò»é­Ý³­÷³Û­ïÁ ¹ÝáõÙ ¿ñ áñ¨¿ ï»­ÕÇ íñ³ ¨ ³­ëáõÙ. §²Ûë­ï»Õ ÷á­ñ»­ó»ù¦: ÆÝ­ãáõ ³Û¹­ï»°Õ ¨ áã ³­í»­ÉÇ í»ñ ϳ٠í³ñ: Ðá­Õ³­ÛÇÝ áõ ݳí­Ã³­ÛÇÝ ëïá­ñ»ñÏñ­Û³ ß»ñ­ ï»­ñÇ ³éÝ­ãáõÃÛ³Ùµ ݳ áñ¨¿ »ñÏ­ñ³­µ³­Ý³­Ï³Ý ·Ç­ï»­ÉÇù ãáõ­Ý»ñ. ݳ å³ñ­½³­å»ë ³­é³ç­Ýáñ¹­íáõÙ ¿ñ µÝ³½­¹áí: Üñ³ Ù³ï­Ý³Ý­ß³Í ï»­ÕáõÙ Ñá­ñÁ ÷á­ñáõÙ ¿ÇÝ, ¨ ³­Ñ³ ݳí­ÃÁ ³­é³­ïá­ñ»Ý ųÛíùáõÙ ¿ñ` ß³ñ­Å»­Éáí ¹ñ³­óÇ­Ý»­ñÇ Ý³­Ë³Ý­ÓÁ: §²Ûë Ù³ñ­¹Á »ñ­ç³­ÝÇÏ ³ëï­ ÕÇ ï³Ï ¿ ÍÝí»É¦ ,- ³­ëáõÙ ¿ÇÝ µá­Éá­ñÁ*: ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÁ »­ñ»ù ϳñ­·Ç ¿ÇÝ µ³­Å³Ý­ íáõÙ: ²­é³­çÇ­ÝÁ Ýñ³Ýù ¿ÇÝ, áí­ù»ñ ÙdzÛÝ Ý³í­Ã³­Ñá­Õ»ñ áõ­Ý»ÇÝ, ³Û­ëÇÝùÝ` Ç­ñ»Ýó Ñá­ñ»­ñÇó ѳݭí³Í ݳí­ÃÁ ã¿ÇÝ ½ïáõÙ, ³ÛÉ ï»Õ­Ýáõ­ ï»­ÕÁ ͳ­ËáõÙ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ·áñ­Í³­ñ³­Ý³­ï»­ñÇ: ºñÏ­ñáñ­¹Á Ýñ³Ýù ¿ÇÝ, áí­ù»ñ ݳ¨ ·áñ­Í³­ñ³­Ý³­ï»ñ ¿ÇÝ, Ç­ñ»Ýó ݳí­ÃÁ ½ïáõÙ ¿ÇÝ Ç­ñ»Ýó ÇëÏ ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»­ñáõÙ áõ ëï³ó­í³Í ³ñ¹ÛáõÝùÁ` Ï»­ñá­ëÇ­ÝÁ, ùë³­Ûáõ­Õ»ñÝ áõ Ù³­½áõ­ÃÁ, í³­×³­éáõÙ ³ÛÝ ³é¨ïñ³³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ ñ³­Ï³Ý Ëá­ßáñ ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÇÝ, á­ñáÝù ³å­ñ³ÝùÝ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙ ¿ÇÝ èáõ­ë³ë­ï³Ý ¨ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý: ºñ­ñáñ¹ ËáõÙ­µÁ û ·áñ­Í³­ñ³­Ý³­ ï»ñ ¿ñ, û ³é¨ïñ³­Ï³Ý, ³Û­ëÇÝùÝ` áã ÙdzÛÝ ë»­÷³­Ï³Ý Ñá­ñ»­ñÇ, ³Ûɨ áõ­ñÇß­Ý»­ñÇó ·Ý³Í ݳíÃÝ ¿ñ ½ïáõÙ, áã ÙdzÛÝ Çñ, ³Ûɨ áõ­ñÇß ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³¹­ñ³Í ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»ñÝ ¿É ·Ý»­Éáí` í³­×³­ éáõÙ ³ñ­ï³­ùÇÝ ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ: سݭó߭۳ÝóÝ ³Ûë »ñ­ñáñ¹ ËÙµÇ Ù»ç ¿ñ ¨ ³­é³ç­Ý³­Ï³ñ· ï»Õ ¿ñ ·ñ³­íáõÙ: ´³Ûó á­ñáí­Ñ»ï¨ áã ³ÛÝ­ù³Ý ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ ¿ñ, áñ­ù³Ý` í³­×³­é³­Ï³Ý, Ýñ³Ý ³­é³ÝÓ­ ݳ­å»ë Ñ»­ï³ùñù­ñáõÙ ¿ñ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ÏáÕ­ÙÁ: ²é¨ïáõ­ñÁ ϳ­Û³­ÝáõÙ ¿ñ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÁ Ýå³ë­ï³­íáñ å³Û­ ٳݭݻ­ñáí í³­×³­é»­Éáõ Ù»ç, ÙÇ Ù³­ëÁ` éáõ­ë³­Ï³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ, Ù»­ ͳ­·áõÛÝ Ù³­ëÁ` ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝáõÙ: ²Ûë Ýå³­ï³­Ïáí ݳ Ù³ë­Ý³×­ Ûáõ­Õ»ñ ¿ñ ÑÇÙ­Ý»É Ã» èáõ­ë³ë­ï³­ÝáõÙ ¨ û Ø»ñ­Ó³­íáñ ²ñ¨»É­ùáõÙ: ¸»é¨ë ­å³­ï³­Ý»­ÏáõÃÛáõ­ÝÇó ù³­ç³­Í³­Ýáà ÉÇ­Ý»­Éáí »í­ñá­å³­Ï³Ý ßáõ­ ϳ­ÛÇÝ, Ýñ³Ý ѳï­Ï³­å»ë ·ñ³­íáõÙ ¿ñ ³Ûë í»ñ­çÇ­ÝÁ: ÆÝã­å»ë ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý, ³ÛÝ­å»ë ¿É ѳ­ñ³­í³­ÛÇÝ èáõ­ë³ë­ï³Ý ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»ñ ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­Éáõ ݳ­í³­Ñ³Ý­·Çë­ïÁ ´³­ÃáõÙÝ ¿ñ: Üá­íá­éá­ëÇÛë­ÏÁ ãÝãÇÝ ¹»­ñ³­Ï³­ï³­ñáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ñ ¨ û·­ï³­·áñÍ­íáõÙ

¿ñ ÙdzÛÝ Ñ»­ÕáõÏ Ý³íà µ³ñ­Ó»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ´³­Ãáõ­ÙáõÙ ï»Ë­Ýǭϳ­ Ï³Ý µá­Éáñ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ϳ­ÛÇÝ: ´³ù­íÇó ݳí­Ã³­Ùáõ­ Õáí ϳ٠ݳí­Ã³­ï³ñ í³­·áÝ­Ý»­ñáí ëï³ó­í³Í ݳí­Ã³­Ùûñù­Ý»­ñÁ ³Ù­µ³ñ­íáõÙ ¿ÇÝ å»­ï³­Ï³Ý (³Û­ëÇÝùÝ` »ñ­Ï³­Ãáõ­Õ³­ÛÇÝ í³ñ­ãáõÃÛ³Ý) ¨ Ù³ë­Ý³­íáñ ³Ý­Ó³Ýó å³ï­Ï³­ÝáÕ »ñ­Ï³­Ã» Ù»Í é»­½»ñ­íá­õ³ñ­Ý»­ ñáõÙ: ²ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙ ¿ÇÝ »ñ­Ïáõ Ï»ñå. ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ Ñ»­ÕáõÏ íÇ­ ׳­Ïáí, ³Û­ëÇÝùÝ` ݳí­ÃÁ é»­½»ñ­íá­õ³ñ­Ý»­ñÇó ѳ­ïáõÏ Ëá­Õá­í³Ï­Ý»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí ¹³­ï³ñ­ÏáõÙ ¿ÇÝ Ý³í­Ã³­ï³ñ ßá­·»­Ý³­í»­ñÇ Ù»ç, áõñ ¹ñ³ ѳ­Ù³ñ ϳ­ÛÇÝ »ñ­Ï³­Ã» ѳ­ïáõÏ ßï»­Ù³­ñ³Ý­Ý»ñ: ºñÏ­ñáñ¹ Ó­¨Á ï³­ ϳé­Ý»­ñáí áõ ëݹáõÏ­Ý»­ñáí ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»ÉÝ ¿ñ. ë³ ³­Ù»­ÝÇó µ³ñ¹Ý ¿ñ, ѻ勉­µ³ñ ¨ ³­Ù»­ÝÇó ³­í»­ÉÇ ËݳÙù áõ ͳËù ¿ñ 峭ѳݭçáõÙ: ²­Ù»Ý ëݹáõÏ »ñ­Ïáõ Ãǭûխ۳ ³­Ù³Ý áõ­Ý»ñ, á­ñáÝó å³ï­ñ³ëï­ Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»ñ ϳ­ÛÇÝ: ²­Ù»­Ý³­Ù»­ÍÁ ¨ ³­Ù»­Ý³­Ï³­ï³­ñ»­ ɳ­·áñÍ­í³­ÍÁ ´ÜÆ­îú-ÛÇÝÝ (èáï­ßÇɹ) ¿ñ: Üñ³Ý ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ѳ­ çáñ­¹áõÙ ¿ñ سݭó߭۳ݭóÁ, ³­å³ »ñ­Ïáõ ³ÛÉ Ñ³­Û»ñ` Ìá­íÇ³Ý­Û³Ý áõ ʳ­ã³ïñ­Û³Ýó, ÙÇ ÑáõÛÝ` ²ñ­í³­ÝÇ­ïÇ­¹Çë-êÇ­¹»­ñÇ­¹Çë, áõ ÙÇ »í­ñá­ å³­Ï³Ý ýÇñ­Ù³` §èÇË­Ý»ñ ¨ ÁÝÏ.¦: â»Ù ÝßáõÙ ÙÇ ù³­ÝÇ Ù³Ý­ñ»­ ñÁ, á­ñáÝù ѳ­Û³­å³ï­Ï³Ý ¿ÇÝ ¨ ÑÇ٭ݳ­Ï³­Ýáõ٠ﳭϳé­Ý»ñ å³ï­ ñ³ë­ï»­Éáí ¿ÇÝ ½µ³Õ­íáõÙ: ܳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ³­Ù»­Ý³­Ëá­ßáñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ` Üá­µ»É­Ý»­ñÇ­ÝÁ, ëݹáõÏ­Ý»­ñÇ ·áñ­Í³­ñ³Ý ãáõ­Ý»ñ ¨ ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ ϳ­ï³­ñáõÙ ¿ñ Ñ»­ÕáõÏ íǭ׳­Ïáí áõ ﳭϳé­Ý»­ ñáí: ØdzÛÝ í»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ Ó»é­Ý³­ÙáõË »­Õ³í ëݹáõÏ­Ý»­ñáí ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý, µ³Ûó ³­í»­Éáñ¹ ѳ­Ù³­ñ»ó ¹ñ³ ѳ­Ù³ñ ·áñ­Í³­ñ³Ý ϳ­éáõ­ó»É, ³ÛÉ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í»ó ʳ­ã³ïñ­Û³Ý­óÇ Ñ»ï. Áëï ³Û¹Ù` Ýñ³Ý ïñ³­Ù³¹­ñáõÙ ¿ñ ѳñÏ »­Õ³Í ÝÛáõ­Ã»­ñÁ, ÇëÏ Ê³­ã³ïñ­Û³Ý­óÁ ï³­ÉÇë ¿ñ Ãǭûխ۳ ³­Ù³Ý­Ý»­ñáí å³ï­ñ³ë­ïÇ ëݹáõÏ­Ý»ñ: Æñ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÁ ϳ­éáõ­ó»­Éáõó Ñ»­ïá` سݭó߭۳ݭóÁ ãµ³­í³­ ñ³ñ­í»ó ÙdzÛÝ ³­Ù³Ý­Ý»­ñáí, ³Û­ëÇÝùÝ` ëݹáõ­Ïáí áõ ﳭϳé­Ý»­ñáí ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ùµ, ³ÛÉ Üá­µ»­ÉÇ áõ èáï­ßÇÉ­¹Ç ÝÙ³Ý ëÏë»ó ݳ¨ Ñ»­ÕáõÏ íǭ׳­Ïáí Ï»­ñá­ëÇÝ áõ ùë³­Ûáõ­Õ»ñ ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»É û ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý ¨ û ѳ­ñ³­í³­ÛÇÝ èáõ­ë³ë­ï³Ý, ѳï­Ï³­å»ë` ú­¹»­ë³, áõñ íÇí˳­ ñÇ å³­Ñ»ë­ï³­ñ³Ý ¿ñ ϳ­éáõ­ó»É: Ødz­Å³­Ù³­Ý³Ï, ǵñ¨ Ó»é­Ý»­ñ»ó ¨ ³Ý­í³Ë í³­×³­é³­Ï³Ý, ݳ ѻｭѻ­ï» ѳ­ïáõÏ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»ñ ÑÇ­Ù»ó ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝÇ µá­Éáñ ³ÛÝ í³Û­ñ»­ñáõÙ, áõñ éáõ­ë³­Ï³Ý Ï»­ñá­ ëÇ­ÝÇ å³­Ñ³Ý­ç³ñÏ Ï³ñ: ²­Ù»­Ý³­Ùáï ¨ ³­Ù»­Ý³­ß³­Ñ³­í»ï ßáõ­Ï³­Ý»­ñÁ Ø»ñ­Ó³­íáñ ²ñ¨»É­ùáõÙ ¿ÇÝ, áõë­ïÇ Ý³ ·áñ­Í³­Ï³É­Ý»ñ áõ­Õ³ñ­Ï»ó Î.­ äá­ÉÇë (гٵ. ÞËÛ³­ÝÇÝ), º­·Çå­ïáë (ÐáíÑ. Øáõ­Ã³ý­Û³­ÝÇÝ) ¨ ê³­ Éá­ÝÇÏ (»á¹. ö³­ñ»­Ùáõ½­Û³­ÝÇÝ), á­ñáÝù ³Û¹ ù³­Õ³ù­Ý»­ñáõÙ §Ø³Ý­ óߨ¦ ³Ý­í³Ùµ ·ñ³­ë»Ý­Û³Ï­Ý»ñ µ³­ó»­óÇÝ, å³­Ñ»ë­ï³­ñ³Ý­Ý»ñ í³ñ­ Ó»­óÇÝ ¨ ѳñÏ »­Õ³­ÍÁ Ó»é­Ý³ñ­Ï»­óÇÝ` ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÁ ëå³­é»­ Éáõ ѳ­Ù³ñ: Üáñ å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÁ ëá­íá­ñ³­µ³ñ ï»­Õ³­óÇ Ñ³­Û»ñ ¿ÇÝ:

´³Ûó ÙdzÛÝ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»ñ ÑÇÙ­Ý»­ÉÁ µ³­í³­Ï³Ý ã¿ñ, ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ñ ¹ñ³Ýó ³­ñ³· ¨ ¿­Å³Ý ³å­ñ³Ýù Ù³­ï³­Ï³­ñ³­ñ»É: àõë­ïÇ, سݭ ó߭۳ݭóÁ ·Ý»ó ÙÇ ³­é³­·³ë­ï³­Ý³í áõ »ñ­Ïáõ ßá­·»­Ý³í, áñ­å»ë­½Ç ³­Ý³ñ­·»É ¨ ³­ÝÁݹ­Ñ³ï ³å­ñ³Ýù áõ­Õ³ñ­ÏÇ, ³­é³Ýó áõ­ñÇ­ßÇ Ý³­í»­ ñÇ Ï³­ñÇùÝ ½·³­Éáõ, áñ­ã³÷ áñ ¹³ Ñݳ­ñ³­íáñ ¿ñ, ù³Ý­½Ç »ñµ Çñ ëå³é­Ù³Ý ͳ­í³É­Ý»ñÝ ³­í»­É³­ó³Ý, Ù³­Ý³­í³Ý¹ »ñµ ëÏë»ó ³Ù­µáÕç ݳ­í³­µ»­éÝ»ñ í³­×³­é»É ̳ۭñ³­·áõÛÝ ²ñ¨»É­ùáõÙ (Ðݹϳë­ï³Ý, âǭݳë­ï³Ý áõ Ö³­åá­Ýdz), µÝ³­Ï³­Ý³­µ³ñ, ëïÇå­í³Í »­Õ³í ݳ¨ û­ï³ñ Ù»Í ßá­·»­Ý³­í»ñ í³ñ­Ó³­Ï³­É»É: ܳí­ÃÇ ³é¨ïñÇ Ñ³­Ù³ñ ³­é³ç­Ý³­Ï³ñ· ϳñ¨á­ñáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ñ ÈáÝ­¹á­ÝÁ, ¨ سݭó߭۳ݭóÇ ³­é³­çÇÝ ·áñ­Í»­ñÇó Ù»­ÏÁ »­Õ³í ³ÛÝ­ï»Õ ·ñ³­ë»Ý­Û³Ï µ³­ó»­ÉÁ` Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã Ýß³­Ý³­Ï»­Éáí ÐáíÑ. âÇ·­Û³Ý­ ۳ݭóÇÝ: Î³Ý­Ë³í ³­ë»Ù, áñ »ñµ سݭó߭۳ݭóÁ å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»ñ ¿ñ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ ÁÝ­¹áõ­ÝáõÙ` »ñ­Ïáõ ϳñ­·Ç ³Ý­Ó³Ýó ¿ñ ݳ­Ë³­å³ï­ íáõÃÛáõÝ ï³­ÉÇë. å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ïáõ µ³ñÓñ å³ß­ïáÝ­Ý»­ñÇ ¿ñ Ýß³­ ݳ­ÏáõÙ Ýñ³Ýó, áí­ù»ñ ϳ٠µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ ÏñÃáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ÇÝ áõ ïÇ­ñ³­å»­ïáõÙ ¿ÇÝ û­ï³ñ É»­½áõ­Ý»­ñÇ, ϳ٠Ýñ³Ýó, áí­ù»ñ ÙÇç­Ý³­ ϳñ· ÏñÃáõÃÛáõÝ ÇëÏ ãáõ­Ý»ÇÝ, µ³Ûó ÷áñ­Ó³­éáõ ¨ íëï³­Ñ»­ÉÇ í³­ ׳­é³­Ï³Ý­Ý»ñ ¿ÇÝ: ì»­ñá­ÑÇß­Û³É 4 Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇó »ñ­Ïáõ­ëÁ ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­Ý³­ í³ñï ¿ÇÝ áõ É»½­í³­·»ï (Øáõ­Ã³ý­Û³Ý ¨ âÇ·­Û³Ý­Û³Ýó), ÇëÏ ÙÛáõë »ñ­Ïáõ­ëÁ` å³ñ½ Ù³ñ­¹ÇÏ, á­ñáÝù í³­Õáõó سݭó߭۳ݭóÇ Ó»é­ùÇ ï³Ï »÷­í»É ¿ÇÝ ³é¨ïñÇ ³ë­å³­ñ»­½áõÙ: ²Ûë ëϽµáõÝ­ùáí ݳ Ñ»­ ï³­·³­Ûáõ٠ѳñ­Ûáõ­ñ³­íáñ ³Û¹­åÇ­ëÇ å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»ñ ÁÝ­¹áõ­Ý»ó: êñ³Ý­óÇó ÙdzÛÝ Ù»­ÏÁ Ç ã³ñÝ û·­ï³­·áñ­Í»ó Ýñ³ íëï³­ÑáõÃÛáõ­ÝÁ1: 1 ²Ûë »ñÇï³ë³ñ¹Á (³ÛëÇÝùÝ` ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï »ñÇï³ë³ñ¹), áñÇ ³ÝáõÝÁ ã»Ù ï³ÉÇë, ù³Ý½Ç ¹»é áÕç ¿, èáõë³ëï³ÝÇ ÙÇ Ù»Í Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý ù³Õ³ùáõ٠سÝóßÛ³ÝóÇ Ù³ëݳ×ÛáõÕÇ Ï³é³í³ñÇãÝ ¿ñ: ¼áÑ ·Ý³Éáí ˳ճÙáÉáõÃÛ³ÝÁ` ݳ ëïÇåí³Í ¿ ÉÇÝáõÙ Çñ»Ý íëï³Ñí³Í ·áõÙ³ñÝ»ñÇó í׳ñ»É ÃÕó˳ÕáõÙ ï³ÝáõÉ ïí³Í ÷áÕ»ñÁ: î»ëÝ»Éáí, áñ ³Û¹ Ù³ëݳ×ÛáõÕáõÙ ÑëÏ³Û³Ï³Ý ·áõÙ³ñÝ»ñ ϳÝ` ѳñÛáõñ ѳ½³ñÝ»ñ, ³ÛÝÇÝã ÷áÕ ã¿ñ ëï³óíáõÙ, ÂÇýÉÇëÇó ùÝÝÇã áõÕ³ñÏí»ó, áñÁ å³ñ½»ó ½»Õͳñ³ñáõÃÛáõÝÝ áõ ½»Ïáõó»ó Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý í³ñãáõÃÛ³ÝÁ: гÝó³ÝùÝ ½·³Éáí` ½»Õͳñ³ñÝ ³ÝÙÇç³å»ë í³½áõÙ ¿ ö³ñǽ, áõñ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ·ïÝíáõÙ ¿ñ سÝóßÛ³ÝóÁ, ¨ ÁÝÏÝ»Éáí Ýñ³ áïù»ñÁ` ³Õ³ãáõÙ, áñ Ý»ñÇ: سÝóßÛ³ÝóÝ Çñ µÝ³ÍÇÝ µ³ñ»ëñïáõÃÛ³Ùµ Ý»ñáõÙ ¿` ѳÛñ³Ï³Ý Ëñ³ïÝ»ñ ï³Éáí, ¨ ½»Õͳñ³ñÁ Ýñ³ ݳٳÏáí »Ï³í ÂÇýÉÇë: سÝóßÛ³ÝóÝ ³Û¹ ݳٳÏáõÙ Ù»½` Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý í³ñÇãÝ»ñÇë, å³ïíÇñáõÙ ¿ñ áã ÙdzÛÝ ³ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³Ý Ó»éùÁ ãѳÝÓÝ»Ýù Ãßí³é »ñÇï³ë³ñ¹ÇÝ, ³Ûɨ ÝáõÛÝÇëÏ Ññ³å³ñ³Ï ãѳݻÝù Ýñ³ ϳï³ñ³Í ½»ÕÍáõÙÁ, áñå»ë½Ç Ýñ³ å³ïÇíÁ ãë³ë³ÝíÇ, ϳñáճݳ áõÕÕí»É ¨ ¹³ñÓÛ³É ³ß˳ï³ÝùÇ ³ëå³ñ»½ áõݻݳ: ²Û¹å»ë ¿É »Õ³í: ÐÇßáõÙ »Ù, û ݳ áñù³Ý ½·³óí³Í áõ »ñ³Ëï³å³ñï ¿ñ, »ñµ »Ï³í ïáõÝë` ÂÇýÉÇë, áõ »ñ¹Ù³Ùµ Ëáëï³ó³í, áñ سÝóßÛ³ÝóÇ µ³ñÇùÁ »ñµ»ù ãÇ Ùáé³Ý³ ¨ ³Ûɨë ˳ճÙáÉáõÃÛ³Ùµ ãÇ ½µ³ÕíÇ: úï³ñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ¹»åùÁ Ùݳó ³ÝѳÛï: î³ñÇÝ»ñ ³Ýó »ë Ýñ³Ý ѳݹÇå»óÇ ä»ï»ñµáõñ·áõÙ, áõñ Ù»Ï áõñÇßÇ Ùáï ѳí³ï³ñÙáñ»Ý ϳï³ñáõÙ ¿ñ Çñ Ýáñ å³ßïáÝÁ:

سݭó߭۳ݭóÇ µá­Éáñ å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÁ ÝíÇñ­í³­ÍáõÃÛ³Ùµ ¿ÇÝ Ï³­ï³­ñáõÙ Ç­ñ»Ýó ·áñ­ÍÁ: ´³­Ãáõ­ÙÇ ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏáõÙ ÙÇ Ñ³­ë³­ñ³Ï å³ß­ïáÝ­Û³ ϳñ, á­ñÁ µ³Ý­íáñ­Ý»­ñÇÝ ÷áÕ ¿ñ µ³­Å³­ÝáõÙ: ²­í»­ïÇë ȳ­É³­Û³Ýó ¿ñ Ýñ³ ³­Ýáõ­ÝÁ: ØÇ »­ñ»­Ïá ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏáõÙ Ëá­ßáñ ·áõ­ Ù³ñ ëﳭݳ­Éáí` ·ÝáõÙ ¿ ·áñ­Í³­ñ³Ý, ß³­µ³Ã­í³ ͳ˭ëÁ ϳ­ï³­ ñ»­Éáõ: гݭϳñÍ »­ñ»ù Ñá­·Ç ×³­Ý³­å³ñ­ÑÇÝ Ñ³ñ­Ó³Ï­íáõÙ »Ý Ýñ³ íñ³ ¨ ¹³­ßáõÛ­Ýáí ëå³é­Ý³­Éáí` Ïá­Õáåï­Ù³Ý ÷áñÓ Ï³­ï³­ñáõÙ: ȳ­É³­Û³Ý­óÁ å³é­ÏáõÙ ¿ ·»ï­ÝÇÝ, ÷á­ÕÇ ïáå­ñ³­ÏÁ ³­Ùáõñ µéÝáõÙ ÷á­ñÇ ï³Ï áõ ·á­éáõÙ, û. §º­Ã» ëå³­Ý»ù ¿É` ˳­½³­ÛÇ­ÝÇ ÷á­ÕÁ ã»°Ù ­ï³¦: ¶á­éáõÙ-·áãÛáõ­ÝÇ íñ³ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÇó Ù³ñ­¹ÇÏ »Ý ¹áõñë ·³­ÉÇë, ¨ ³­í³­½³Ï­Ý»­ñÁ Ó»é­Ýáõ­Ý³ÛÝ ÷³Ë­ãáõÙ »Ý: êϽµáõÙ, »ñµ ·áñ­ÍÇ Í³­í³É­Ý»­ñÁ Ýí³½ ¿ÇÝ, ¨ ·áñ­Í³­Ï³­ï³ñ­Ý»­ ñÇ ÃÇ­íÁ Ù»Í ã¿ñ, سݭó߭۳ÝóÝ Çñ µá­Éáñ ·áñͭݳ­Ï³Ý ݳ­Ù³Ï­Ý»­ ñÁ ·ñáõÙ ¿ñ ³Ý­Ó³Ùµ, á­Ù³Ýó` ѳ­Û»­ñ»Ý, á­Ù³Ýó` éáõ­ë»­ñ»Ý, á­Ù³Ýó ¿É` íñ³­ó»­ñ»Ý: ìñ³­ó»­ñ»Ý ·ñáõÙ ¿ñ Ýñ³Ýó, áí­ù»ñ Çñ ÝÙ³Ý íñ³ë­ ï³Ý­óÇ ¿ÇÝ, ¨ íñ³­ó»­ñ»­ÝÁ Ç­ñ»Ýó Ù³Û­ñ»­ÝÇ É»­½áõÝ ¿ñ: èáõ­ë»­ñ»Ý ·ñáõÙ ¿ñ ³ÛÝ ·áñ­Í³­Ï³­ï³ñ­Ý»­ñÇÝ, áí­ù»ñ éáõ­ë³­Ï³Ý µ³ñÓ­ñ³­ ·áõÛÝ áõ­ëáõ٭ݳ­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¿ÇÝ ³­í³ñ­ï»É ¨ ÙdzÛÝ ³Ûë É»½­íáí ϳ­ñáÕ ¿ÇÝ ÃÕóϭó»É: ´³Ûó »­Ã» Ù»­ÏÁ ѳ­Û»­ñ»Ý ·Ç­ ï»ñ, Ýñ³Ý ÙÇßï ѳ­Û»­ñ»Ý ¿ñ ·ñáõÙ, Ù³­Ý³­í³Ý¹ áñ ³­Ù»­ÝÇó ɳí ѳ­Û»­ñ»­ÝÇ ¿ñ ïÇ­ñ³­å»­ïáõÙ: سݭó߭۳ݭóÁ ËÇëï ϳñ¨á­ñáõÙ ¿ñ ÈáÝ­¹á­ÝÇ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­ ÕÁ, á­ñÇ íñ³ Éáõñç å³ñ­ï³­Ï³­ÝáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¿ÇÝ ¹ñí³Í ¨ Ç­ñáù ¿É ɳÛÝ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛáõÝ ¿ñ ͳ­í³­É»É: ²Ûë­å»ë, 1. ´³­Ãáõ­ÙÇ ëݹáõ­ ÏÇ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÇ Ãǭû­ÕÁ, áñ ÙdzÛÝ ²Ý·­Édz­ÛÇó ¿ñ ëï³ó­íáõÙ áõ Ù»Í ù³­Ý³­ÏáõÃÛ³Ùµ ëå³é­íáõÙ, ÈáÝ­¹á­ÝÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇ­ãÁ ·ÝáõÙ ¿ñ µáõÝ ³ñ­ï³¹­ñáÕ­Ý»­ñÇó, ³­é³Ýó ÙÇç­Ýáñ¹­Ý»­ñÇ ¹Ç­Ù»­Éáõ ¨ ѳ­ Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ¿­Å³Ý ·Ýáí: 2. ²Ù­µáÕç ݳ­í³­µ»­éÝ»­ñáí Ï»­ñá­ëÇ­ÝÁ ϳ٠½³­Ý³­½³Ý ùë³­Ûáõ­Õ»­ñÁ í³­×³­éáõÙ ¿ñ ³ÛÝ í³Û­ñ»­ñáõÙ, áõñ سݭó߭۳ݭóÁ ë»­÷³­Ï³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõó­ãáõÃÛáõÝ ãáõ­Ý»ñ: 3. ì³ñ­ Ó³­Ï³­ÉáõÙ ¿ñ û­ï³ñ ݳ­í»ñ, »ñµ سݭó߭۳ݭóÇ Ý³­í»­ñÁ ã¿ÇÝ µ³­ í³­Ï³­Ý³ó­ÝáõÙ ë»­÷³­Ï³Ý Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»­ñÇÝ ³å­ñ³Ýù ѳëó­Ý»­Éáõ ¨ ³ÛÉÝ: سݭó߭۳ݭóÁ ѳ½­í³­¹»å ¿ñ ³Ý­Ó³Ùµ ÈáÝ­¹áÝ ·ÝáõÙ, á­ñáí­ Ñ»ï¨... ë³ë­ïÇÏ í³­Ë»­ÝáõÙ ¿ñ Íá­íÇó, ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ÑÇ­í³Ý­¹³­ÝáõÙ Íá­í³Ë­ïáí, ³Û¹ ÇëÏ å³ï­×³­éáí ѳ­×³­Ë³­ÏÇ ö³­ñǽ ¿ñ ϳݭãáõÙ ³ÛÝ­ï»­ÕÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõó­ãÇÝ: ²ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõ٠سݭó߭۳ݭóÇ µáõéÝ ·áñ­Íáõ­ Ý»áõÃÛáõ­ÝÁ ËÇëï ³Ý­Ñ³Ý·ë­ïáõÃÛáõÝ ¿ñ å³ï­×³­éáõÙ áã ÙdzÛÝ ³­Ù»­ñÇÏ­Û³Ý ¨ ³Ý·­Édz­Ï³Ý ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÇÝ, á­ñáÝù Ïáí­Ï³ë­óÇ áñ¨¿ í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ ÏáÕ­ÙÇó ÝÙ³Ý Ùñó³Ï­óáõÃÛáõÝ ã¿ÇÝ ëå³­ëáõÙ, ³Ûɨ Üá­µ»­ÉÇÝ áõ èáï­ßÇÉ­¹ÇÝ, á­ñáÝù ³ß­Ë³­ïáõÙ ¿ÇÝ Áëï ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇ

íݳ­ë»É Ýñ³Ý: ´³Ûó íѳï­í»­Éáõ ÷á­Ë³­ñ»Ý سݭó߭۳ÝóÝ ³­í»­ ÉÇ Ù»Í »­é³Ý­¹áí áõ ó­÷áí ¿ñ ³­é³ç ï³­ÝáõÙ ·áñ­ÍÁ: Øñó³Ï­ óáõÃÛáõ­ÝÇó Ïñ³Í Ïá­ñáõëï­Ý»ñÝ, ³Ý­ßáõßï, ½·³­ÉÇ ¿ÇÝ, µ³Ûó ݳ` áñ­å»ë Ñ»­é³­ï»ë í³­×³­é³­Ï³Ý, ѳñÏ ¿ñ ѳ­Ù³­ñáõ٠ų­Ù³­Ý³­Ï³­ íáñ Ïá­ñáõëï­Ý»ñ áõ­Ý»­Ý³É Çñ §Ù³ñ­Ï³Ý¦ ѳÛï­ÝÇ ¹³ñÓ­Ý»­Éáõ ¨ ýÇñ­Ù³­ÛÇ ³­å³­·³Ý ³­å³­Ñá­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ºí ãë˳ɭí»ó: î»ë­Ý»­Éáí, áñ ³Ý­Ï³­ñáÕ »Ý áã سݭó߭۳ݭóÇ ïÝï»­ë³­Ï³Ý áõ­ÅÁ, áã ³­é³­í»É ¨ë Ý­ñ³ ³Ýë­å³é »­é³Ý­¹Á Ëáñ­ ï³­Ï»Éáõ` Ùñó³­ÏÇó­Ý»­ñÁ ³ÛÉ ÙÇ­çá­óÇ ¹Ç­Ù»­óÇÝ: ²ÛÝ, áñ éáõ­ë³­Ï³Ý ݳíí³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÁ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ ÙÇÙ­ Û³Ýó Ñ»ï Ùñó³Ï­ó»­Éáí ·Ý³Ý­ÏáõÙ­Ý»­ñÇ ¿ÇÝ ¹Ç­ÙáõÙ` ³½­¹áõÙ ¿ñ ݳ¨ ´³ù­íÇ ï»­Õ³­Ï³Ý ·Ý»­ñÇ íñ³, ÇÝ­ãÇó ïáõ­ÅáõÙ ¿ÇÝ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï µá­Éáñ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÁ: àõë­ïÇ, éáõ­ë³­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõÃÛ³Ý ÙÇ­ç³Ù­ïáõÃÛ³Ùµ, ëñ³Ýù ëïÇå­í³Í »­Õ³Ý ÙÇÙ­Û³Ýó ÙÇç¨ á­ñá­ß³­ÏÇ Ñ³­Ù³­Ó³Û­ÝáõÃÛ³Ý ·³É ¨ 1895-ÇÝ ´³ù­íáõÙ Ýáñ ÙÇáõÃÛáõÝ ëï»Õ­Í»­ óÇÝ, á­ñÇ Ýå³­ï³ÏÝ ¿ñ ϳ­Ýá­Ý³­Ï³ñ­·»É éáõ­ë³­Ï³Ý ݳí­ÃÇ ³ñ­ï³­ ѳ­Ýáõ­ÙÁ ¨ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý í³­×³é­ùÁ: ²Ûë ÙÇáõÃÛáõ­ÝÁ ´³ù­íáõÙ 14 Ñá­·áõó µ³Õ­Ï³­ó³Í í³ñ­ã³­Ï³Ý Ëáñ­Ñáõñ¹ áõ­Ý»ñ, á­ñÁ åÇ­ïÇ Õ»­ ϳ­í³­ñ»ñ ³Ù­µáÕç ·áñ­ÍÁ ¨ Ññ³­Ñ³Ý­·»ñ Çñ ³ÛÝ ·áñ­Í³­Ï³É­Ý»­ñÇÝ, á­ñáÝó Ó»é­ùáõÙ ÙdzÛÝ åÇ­ïÇ ·ïÝí»ñ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ³é¨ïáõ­ ñÁ: ØÇáõÃÛ³Ý ·áñ­Í³­Ï³É­Ý»ñ ϳ٠Édz­½áñ­Ý»ñ ÁÝïñ­í»­óÇÝ Üá­µ»­ÉÁ, èáï­ßÇÉ­¹Á1 ¨ سݭó߭۳ݭóÁ, á­ñáÝù å³ñ­ï³­íáñ ¿ÇÝ ÷á˭ѳ­Ù³­ 1 ²Û¹ ï³ñÇ Ø³ÝóßÛ³ÝóÁ å³ï³Ñ³µ³ñ ͳÝáóó»É ¿ñ ö³ñÇ½Ç èáïßÇÉ¹Ç Ñ»ï, áñÁ, ÇÝãå»ë ³ñ¹»Ý Ýᯐ »Ù, ´³ùáõ-´³ÃáõÙ` ´ÜÆîú ѳå³íٳٵ ·áñÍáÕ ³¨ïñ³³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý Ëáßáñ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý µáÉáñ µ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ ï»ñÝ ¿ñ, ÇëÏ Ñ»ïá ¹ñ³ ÷á˳ñ»Ý ÑÇÙÝ»É ¿ñ §Î³ëåÛ³Ý-ë¨ÍáíÛ³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ¦ (Каспийско-черноморское общество): ìÇ»ÝݳÛáí ö³ñǽ ·Ý³ÉÇë سÝó߭۳ÝóÁ í³­·á­­ÝÇ ËóÇÏáõ٠ѳݹÇåáõÙ ¿ ÙÇ áõÕ¨áñÇ, áñÝ Çñ»Ý ß³ï Ù»ÏáõëÇ ¿ñ å³ÑáõÙ áõ Ù»Í ½·áõß³íáñáõÃÛáõÝ ¹ñë¨áñáõÙ: سÝóßÛ³ÝóÁ, áñ Ù³ñ¹³Ùáï µÝ³íáñáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ñ, ³ß˳ïáõÙ ¿ ½ñáõÛóÇ µéÝí»É Ýñ³ Ñ»ï, µ³Ûó ãÇ Ñ³çáÕáõÙ: úï³ñ³Ï³ÝÁ ѳñóÝáõÙ ¿ Ýñ³Ý, û áñï»Õ³óDZ ¿: سÝóßÛ³ÝóÁ å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿` ÎáíϳëÇó áõ ݳíóñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ùµ ¿ ½µ³ÕíáõÙ: úï³ñ³Ï³ÝÝ ³ëáõÙ ¿, û ÎáíϳëÇó ׳ݳãáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ÙÇ Ñ³ÛÇ` Mantacheff ³ÝáõÝáí, áñÁ ݳíóµÇ½Ý»ëáõÙ Ý߳ݳ­ ϳÉÇ ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝ áõÝÇ, µ³Ûó ÇÝùÁ Ýñ³Ý »ñµ¨Çó» ãÇ Ñ³Ý¹Çå»É: §²Û¹ »ë »Ù¦ ,- å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ سÝóßÛ³ÝóÁ ¨ ëå³ëáõÙ, áñ ¹ÇÙ³óÇÝÝ ¿É Çñ áí ÉÇÝ»ÉÁ ѳÛïÝÇ, µ³Ûó í»ñçÇÝë ѳٳéáñ»Ý ÉéáõÙ ¿: ºñµ ѳëÝáõÙ »Ý ö³ñǽ, ÙÇ Í³é³ Ý»ñë ¿ ÙïÝáõÙ, í»ñóÝáõÙ ûï³ñ³Ï³ÝÇ Çñ»ñÁ ¨ ï³ÝáõÙ ÙÇ ßù»Õ ϳéùÇ Ù»ç, ÇëÏ ûï³ñ³Ï³ÝÁ Ýñ³Ý Ññ³Å»ßï ï³Éáí` Ñ»é³ÝáõÙ ¿: سÝóßÛ³ÝóÁ Ùáé³ó»É ¿ñ ³Ûë ѳݹÇåáõÙÁ, »ñµ »ñÏáõ ûñ ³Ýó ÙÇ Íñ³ñ ¿ ëï³ÝáõÙ, áñÇ Ù»ç ϳñ èáïßÇÉ¹Ç ³Ûó»ù³ñïÁ ¨ Ø»Í ûå»ñ³ÛáõÙ Çñ ë»÷³Ï³Ý ûÃÛ³ÏÇ ïáÙë³ÏÁ: ²Û¹Å³Ù ÙdzÛÝ Ý³ ѳëϳÝáõÙ ¿, û áí ¿ñ ³ÝáõÝÁ ѳÛïÝ»É ãϳٻó³Í áõÕ»ÏÇóÁ: ºñµ ѳçáñ¹ ûñÁ ·ÝáõÙ ¿ èáïßÇÉ¹Ç ·ñ³ë»ÝÛ³Ï` óïñáÝÇ ïáÙë³ÏÇ Ñ³Ù³ñ ßÝáñѳϳÉáõÃÛáõÝ Ñ³ÛïÝ»Éáõ, Ýñ³Ý »ñϳñ ѳñóáõ÷áñÓÇó Ñ»ïá »Ý ÙdzÛÝ ÃáõÛÉ ï³ÉÇë, áñ èáïßÇÉ¹Ç ³ß˳ï³ë»ÝÛ³Ï ÙïÝÇ áõ ï»ë³ÏóÇ Ýñ³ Ñ»ï: ²ÛÝáõÑ»ï¨ Ýñ³Ýù µ³ñ»Ï³Ù³ó³Ý, ¨ ÑÇßáõÙ »Ù, áñ سÝóßÛ³ÝóÁ ÙÇßï ÂÇýÉÇëÇó ÎáíϳëÇ Ñ³Ýñ³Ñ³Ûï §²ëïí³­ ͳÛÇÝ ÓÏÝáñë³ñ³ÝǦ* ˳ídzñ ¿ñ áõÕ³ñÏáõÙ Ýñ³Ý ö³ñǽ:

Ó³Û­ÝáõÃÛ³Ùµ ·áñ­Í»É ¨ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ å³Ñ­å³­ Ý»É ·Ý»­ñÁ: ܳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÇ ³Ûë ÙÇáõÃÛáõ­ÝÁ ´³­Ãáõ­ÙáõÙ ÑÇÙ­Ý»ó Çñ ³­é³Ý­ÓÇÝ ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏÁ` µ³½­Ù³­ÃÇí å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñáí, í»­ñá­ÑÇß­Û³É »­ñ»ù ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÇ ´³­Ãáõ­ÙÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇ Õ»­Ï³­ í³­ñáõÃÛ³Ùµ, á­ñÁ å»ïù ¿ í»­ñ³Ñë­Ï»ñ ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ: ²Ûë­ï»Õ ¿ÇÝ Ï»Ýï­ñá­Ý³­ó³Í ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý µá­Éáñ ·áñ­Í³ñù­Ý»­ñÁ áõ »­ñ»ù ·áñ­ ͳ­Ï³É­Ý»­ñÇ ÷á­Ë³­¹³ñÓ Ñ³­ßÇí­Ý»­ñÁ: 곭ϳÛÝ ï³ñ­µ»ñ å³ï­×³é­Ý»­ ñáí ³Û¹ ѳ­Ù³­Ó³Û­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ ϳñ× ï­¨»ó áõ í»­ñá­ÑÇß­Û³É »­ñ»ù Ëá­ßáñ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáÕ­Ý»­ñÁ í»ñ­ëï³­ó³Ý ³­½³­ïá­ñ»Ý ·áñ­Í»­Éáõ Ç­ñ³­íáõÝ­ùÁ: سݭó߭۳ݭóÇ ·É˳­íáñ ËáñÑñ­¹³­Ï³­ÝÁ ¨ ³­Ù»­Ý³­Ù»ñ­Ó³­íáñ ³Ý­ÓÁ ¸³­íÇà ʳ­ñ³½­Û³ÝÝ ¿ñ` Ùá­ñ»Õ­µá­ñáñ­¹ÇÝ áõ ù»­Ý³­Ï³­ÉÁ, áñ å³­ï³­ÝÇ Ñ³­ë³­ÏÇó »­Õ»É ¿ñ Ýñ³ ѳ­í³­ï³­ñÇÙ å³ß­ïáÝ­Û³Ý: سݭ ó߭۳ݭóÇ Ñ³­×³­Ë³­ÏÇ áõ »ñ­Ï³­ñ³ï¨ µ³­ó³­Ï³­ÛáõÃÛáõÝ­Ý»ñÇ Å³­ Ù³­Ý³Ï ʳ­ñ³½­Û³­ÝÁ ѳݭ¹Ç­ë³­ÝáõÙ ¿ñ Ýñ³ µá­Éáñ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ¨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ·áñ­Í³ñù­Ý»­ñÇ Édz­½á­ñÁ ÇÝã­å»ë ë»­÷³­Ï³Ý ýÇñ­Ù³­ ÛáõÙ, ³ÛÝ­å»ë ¿É ³ÛÝ µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ ¨ ³ÛÉ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­ Ý»­ñáõÙ, áõñ سݭó߭۳ݭóÁ µ³Å­Ý»­ï»ñ ¿ñ: سݭó߭۳ݭóÁ Ùßï³­ å»ë áõ­ß³¹­ñáõÃÛ³Ùµ ÉëáõÙ ¿ñ, »ñµ Ç­ñ»Ý Ëáñ­Ñáõñ¹­Ý»ñ ¿ÇÝ ï³­ÉÇë. ³Ý­·³Ù Áݹ­¹Ç­Ù³­Ëá­ëáõÃÛáõ­ÝÁ Ýñ³Ý ³­Ù»Ý¨ÇÝ ïѳ­×áõÃÛáõÝ ã¿ñ å³ï­×³­éáõÙ: ´³Ûó »­Ã» áñ¨¿ ËݹñÇ ßáõñç ë»­÷³­Ï³Ý ϳñ­ÍÇù ¿ñ áõ­Ý»­ÝáõÙ áõ á­ñá­ßáõ٠ϳ­Û³ó­ÝáõÙ` ³ÛÉ¨ë­ ³Ý­Ï³­ñ»­ÉÇ ¿ñ ÙÇï­ùÁ ÷á­ Ë»É ï³É: ä³­ï³­ÑáõÙ ¿ñ, áñ ʳ­ñ³½­Û³­ÝÁ áõ »ñ­µ»ÙÝ ¿É »ë` Ýñ³ Ñ»ï Ùdz­ëÇÝ ÷áñ­ÓáõÙ ¿ÇÝù ѳ­Ùá­½»É, áñ Çñ á­ñá­ßáõ­ÙÁ ÷á­ËÇ. ݳ ѳݭ¹³ñ­ïáõÃÛ³Ùµ ÉëáõÙ ¿ñ Ù»ñ ÷³ë­ï³ñÏ­Ý»­ñÁ ¨ ³Û­Ýá­õ³­Ù»­Ý³Û­ ÝÇí å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ. §ØÇ­·áõ­ó» Ó»ñ ³­ë³­ÍÁ ×Çßï ¿, µ³Ûó »ë ³Û¹­ å»°ë­ »Ù ϳ­Ù»­ÝáõÙ¦: гñóÝ ³Ûë Ï»ñå ÉáõÍ­íáõÙ ¿ñ, ¨ ³ÛÉ¨ë­ ³­Ý­ ÇÙ³ëï ¿ñ ¹³é­Ýáõ٠ѳ­Ï³­×³­é»­ÉÁ: 1897-ÇÝ ÙÇ Ï³ñ¨áñ ÷á­÷á­ËáõÃÛáõÝ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³í: ØÇ­ù³­Û»É ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ, áñ, ÇÝã­å»ë ·Ç­ï»Ýù, سݭó߭۳ݭóÇ ´³ù­íÇ Ý³í­ Ã³­Ñá­ñ»­ñÇ ¨ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ³é¨ïñÇ 1/4­-Ç µ³Å­Ý»­ï»ñÝ ¿ñ, ëÏë»ó ³Ý­Ñ³Ý·ë­ï³­Ý³É ³ñ­ï³­ùÇÝ ³é¨ïñÇ ³­×Çó. í³­×³é­í³Í ³å­ñ³Ý­ùÁ ´³ù­íÇ Ýñ³Ýó Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛ³Ý ³ñ¹­ÛáõÝùÝ ¿ñ, ¨ ³Û¹ å³ï­×³­éáí ѳ­ßÇí­Ý»­ñÇ Ù»ç »ñ­µ»ÙÝ ÃÛáõ­ñÇ­Ù³­óáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¿ÇÝ Í³­·áõÙ: ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ ù³­ÝÇóë Ëݹñ»É ¿ñ, áñ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ³é¨ïñÇó ¿É Ç­ñ»Ý ß³­ÑáõÛà ïñíÇ, ¨ áõ­Ý»­Ý³Ý Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ѳ­ßÇí, µ³Ûó سݭó߭۳ݭóÁ ã¿ñ ѳ­Ù³­Ó³ÛÝ­íáõÙ: ØÇ ûñ ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ Ýñ³Ý ³­ë³ó. §²­É»ù­ë³Ý¹ñ, ÙÇ Ùá­é³­óÇñ, áñ ´³­ùáõ ·³­Éáõ¹ å³ï­×³­éÁ »ë »Ù »­Õ»É¦: سݭó߭۳ݭóÁ ÙÇ å³Ñ Ùï³­Í»ó ¨ å³­ï³ë­Ë³­Ý»ó. §ØÇ­ ù»É ç³Ý, ¹ñáõëï »ë ³­ëáõÙ¦: Àݹ­¹Ç­ÙáõÃÛ³­ÝÁ í»ñç ¹ñí»ó: г߭íÇ ³é­Ý»­Éáí سݭó߭۳ݭóÇ áõ­Å»Õ ϳ٭ùÁ` ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ ѳ­Ù³­Ó³Û­Ý»ó, áñ سݭó߭۳ݭóÁ ³­é³ç­í³ ÝÙ³Ý í³­ñÇ ³ñ­ï³­ùÇÝ ³é¨ïáõ­ñÁ` ë»­

÷³­Ï³Ý ѳ­Û»­óá­ÕáõÃÛ³Ùµ: Àëï ³Û¹Ù, ϳ½Ù­í»ó Ýáñ å³Û­Ù³­Ý³­·Çñ, ѳ­Ù³­Ó³ÛÝ á­ñÇ ³Û­¹áõ­Ñ»ï¨ µÇ½­Ý»­ëÁ ß³­ñáõ­Ý³Ï­í»ó §². سݭó߭ Û³Ýó ¨ ÁÝÏ. ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ïáõݦ (Торговый дом А. Манташев и Кo) ³Ý­í³Ùµ` 3 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ϳ­åÇ­ï³­Éáí: ²Ûë­ù³Ý ¿ÇÝ ·Ý³­Ñ³ï­íáõÙ ´³ù­íÇ Ñ³Ý­ù»ñÝ áõ ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»­ñÁ, ´³­Ãáõ­ÙÇ ·áñ­ ͳ­ñ³­ÝÁ, ßá­·»­Ý³­í»­ñÁ ¨ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»­ñÁ: ²Ûë ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ 4/5-Á سݭó­ß۳ݭóÇÝÝ ¿ñ, 1/5-Á` ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÇ­ÝÁ: ä³Û­ Ù³­Ý³·­ñÇó Ñ»­ïá ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ ·ñ»­Ã» ù³ß­í»ó ·áñ­ÍÇó ¨ ·ñ³­ë»Ý­Û³Ï ·ñ»­Ã» ã¿ñ ·³­ÉÇë: ²å­ñáõÙ ¿ñ ´³ù­íáõÙ, áõñ ßù»Õ ïáõÝ ¿ñ ϳ­éáõ­ó»É, á­ñÇ ÙÇ Ù³­ëáõÙ ÇÝùÝ ¿ñ ³å­ñáõÙ, ÙÛáõë ѳñ­Ï³­µ³­ÅÇÝ­Ý»­ñáõÙ` ´³ù­ íÇ Ñ³Ûï­ÝÇ Ñ³­ñáõëï ÁÝ­ï³­ÝÇù­Ý»­ñÁ: 1904-ÇÝ Ý³ ³Û¹ ïáõ­ÝÁ í³­ ׳­é»ó ¨ í»ñç­Ý³­Ï³­Ý³­å»ë ï»­Õ³­÷áË­í»ó ÂÇý­ÉÇë: º­Ï³í ÙÇ Å³­Ù³­ ݳÏ, »ñµ ·Ý»­ñÇ ³ÝÏ­Ù³Ý Ñ»ï¨³Ý­ùáí ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ׷ݳ­Å³Ù ³å­ñ»ó: ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ, áñ ¹Å·áÑ ¿ñ سݭó߭۳ݭóÇóª µÇ½­ Ý»­ëÇ Ù»ç ³½­¹áõ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃÛáõÝ ãáõ­Ý»­Ý³­Éáõ ѳ­Ù³ñ, ϳ­ñá­Õ³­ó³í ѳ­Ùá­½»É áõ سݭó߭۳ݭóÇÝ í³­×³­é»É Çñ 1/5-Á áõ ¹ñ³­ÝÇó Ñ»­ïá Éë»É ³Ý­·³Ù ã¿ñ áõ­½áõ٠ݳí­ÃÇ ¨ ³é¨ïñÇ Ù³­ëÇÝ: Üñ³ ϳ­ñá­ÕáõÃÛáõ­ ÝÁ 10 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­Éáõó ³­í»­ÉÇ ¿ñ, ¨ á­ñá­ß»É ¿ñ ³Û¹ ѳñë­ïáõÃÛáõ­ÝÁ ѳë­ï³­ïáõÝ »­Ï³Ù­ïÇ ³Õµ­Ûáõ­ñÇ í»­ñ³­Í»­Éáí` ѳݭ·Çëï ³å­ñ»É, û¨ 60 ï³­ñ»­Ï³Ý ¿É ¹»é ãϳñ: ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ µÝ³­ÏáõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³ñ ·»­Õ»­óÇÏ ïáõÝ ·Ý»ó, ³­å³ ÙÇ ß³ñù »­Ï³Ù­ï³­µ»ñ ߻ݭù»ñ ϳ­éáõ­ó»ó: ¸ñ³­ÝÇó µ³­óÇ, ³­Ï³­Ù³ ï»ñ ¹³ñ­Ó³í ÙÇ ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï ·³­í³­é³­Ï³Ý ϳɭí³Í­ùÇ, áõñ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ëáõÃÛ³Ùµ ¿ñ ½µ³Õ­ íáõÙ ¨ Ù»Í ³­Ù³­é³­Ýáó ϳ­éáõ­ó»­Éáí` ÁÝ­ï³Ý­Ûáù ³Û¹­ï»Õ ³å­ñáõÙ1: 1 ²Ûë ϳÉí³ÍùÝ áõÝÇ Ñ»ï³ùñùñ³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛáõÝ: ²ÛÝ ·ïÝíáõÙ ¿ñ ÂÇýÉÇëºñ¨³Ý »ñϳÃáõÕ³·ÍÇ íñ³` ²Ëóɳ ϳ۳ñ³ÝÇ Ùáï: ¸ñ³ ï»ñÁ íñ³ó ÑÇÝ ³½Ýí³Ï³Ý ·»ñ¹³ëï³ÝÇó ÇßË³Ý ´-Ý ¿ñ, áñ ³ÝѳßÇí ͳËù»ñÇÝ Ñ³·áõñ¹ ï³Éáõ ѳٳñ ³ÛÝ ·ñ³í ¿ñ ¹ñ»É ä»ï³Ï³Ý ÑáÕ³ÛÇÝ µ³ÝÏáõÙ: î³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ÝáõÛÝÇëÏ µ³ÝÏÇ å³ñïùÇ ïáÏáëÁ í׳ñ»É ãϳñáճݳÉáí, ϳÉí³ÍùÁ ѳÛïÝíáõÙ ¿ ³×áõñ¹áí í³×³éí»Éáõ íï³Ý·Ç ï³Ï, ¨ ¹ñ³ÝÇó Ëáõë³÷»Éáõ ѳٳñ ÇßË³Ý ´-Ý ²ñ³ÙÛ³ÝóÇó Ëáßáñ ·áõÙ³ñ å³ñïù í»ñóÝ»Éáí` »ñÏñáñ¹ ³Ý·³Ù ·ñ³í ¿ ¹ÝáõÙ Ýñ³ Ùáï: ´³Ûó ͳËë³ë»ñ íñ³ó Çß˳ÝÁ ³Û¹ ϳÝËÇÏ ¹ñ³ÙÝ ¿É ¿ ù³ÙáõÝ ï³ÉÇë áõ µ³ÝÏÇ ïáÏáëÝ»ñÁ ãÇ í׳ñáõÙ, áñÇó Ñ»ïá å»ï³Ï³Ý µ³ÝÏÁ, Áëï ûñ»ÝùÇ, ϳÉí³ÍùÁ ѳÝáõÙ ¿ ³×áõñ¹Ç: àñå»ë½Ç ïí³Í ·áõÙ³ñÁ ãÏáñóÝÇ`³×áõñ¹Ç Å³Ù³Ý³Ï ²ñ³ÙÛ³ÝóÝ ÇÝùÝ ¿ í׳ñáõÙ µ³ÝÏÇ ïáÏáëÝ»ñÁ, ëï³ÝÓÝáõÙ µáÉáñ í׳ñáõÙÝ»ñÁ ¨ ³Û¹åÇëáí ÇßË³Ý³Ï³Ý ³Û¹ ϳÉí³ÍùÇ ÙÇ³Ï ï»ñ ¹³éÝáõÙ, ÇÝãÁ Ù»Í ³ÝѳݷëïáõÃÛáõÝ ¿ ³é³ç³óÝáõÙ íñ³ó ³½Ýí³Ï³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ: ØÇÝã ³Û¹ Ñ³Û ¹ñ³Ù³ï»ñ»ñÝ ³ñ¹»Ý ïÇñ»É ¿ÇÝ íñ³ó ÇßË³Ý³Ï³Ý ½³Ý³½³Ý ·áõÛùÇ. ¹Çóáõù, سÝóßÛ³ÝóÁ ÂÇýÉÇëÇ Ï»ÝïñáÝáõÙ ·Ý»É ¿ñ ³ñù³Û³Ï³Ý ¹³ñÙ³ÝáÕ ïáõÝÁ ¨ í»ñ³Í»É Ñ³Û ³é¨ïñ³Ï³ÝÝ»ñÇ ÅáÕáí³ï»ÕÇÇ` §ÂÇýÉÇëÛ³Ý ³ÏáõٵǦ (Тифлисское собрание): γñÇùÇó ¹ñ¹í³Í` íñ³ó í»ñçÇÝ Ã³·³Å³é³Ý·Ç ÃáéÝ»ñÁ í³×³é»É ¿ÇÝ Çñ»Ýó ѳÛñ³Ï³Ý ïáõÝÁ, áñ ·Ý»É ¿ñ ݳËÏÇÝ Ý³íóñ¹Ûáõݳµ»ñáÕ ÙÇ µ³ùí»óÇ Ñ³Û (ÇÙÇçdzÛÉáó, ÂÇýÉÇëáõÙ »ë ¿É ¿Ç ³Û¹ ï³ÝÝ ³åñáõÙ), ¨ ³Û¹å»ë` µ³½Ù³ÃÇí ûñÇݳÏÝ»ñ: ìñ³óÇÝ»ñÁ ¹Å·áÑáõÙ ¿ÇÝ, û ³Ûë Ó¨áí ѳۻñÁ §í³ß˳éáõÃÛ³Ùµ¦,

²­ñ³Ù­Û³ÝóÝ ³ÛÉ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¿ ϳ­ï³­ñ»É: ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ϳ­éáõ­ó»ó ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ ÑÇ­í³Ý­¹³­Ýáó, áñÝ Çñ ³­Ýáõ­Ýáí Ïáã­íáõÙ ¿ñ §²­ñ³Ù­Û³Ý­óÇ ÑÇ­í³Ý­¹³­Ýáó¦: ä³­ÑáõÙ ¿ñ ݳ¨ Ãá­ß³­Ï³­íáñ áõ­ë³­ ÝáÕ­Ý»ñ: ºñµ 1913-ÇÝ Þáõ­ßÇ ù³­Õ³­ùÇ Ã»­Ù³­Ï³Ý í³ñ­Å³­ñ³­ÝÁ ïá­ ÝáõÙ ¿ñ Çñ ÑÇ٭ݳ¹ñ­Ù³Ý 75-³Ù­Û³­ÏÁ, ßáõ­ß»­óÇ ²­ñ³Ù­Û³ÝóÝ Çñ ѳۭ ñ³­Ï³Ý ïáõ­ÝÁ ÝíÇ­ñ»ó ¹åñ³­Ýá­óÇÝ: ²Û¹ ÙÇ­çá­ó³é­Ù³­ÝÁ ´³ù­íáõ٠ѳñë­ï³­ó³Í ³ÛÉ ßáõ­ß»­óÇ­Ý»ñ ¨ë­ ³­é³­ï³­Ó»éÝ ÝíÇ­ñ³ï­íáõÃÛáõÝ­ Ý»­ñáí Ù³ë­Ý³Ï­ó»­óÇÝ Ñá­µ»É­Û³­ÝÇÝ: Æ ¹»å Ýñ³Ý­óÇó Ù»­ÏÁ` ´³Õ­¹³­ ǵñ, ïÝï»ë³å»ë ×ÝßáõÙ »Ý Çñ»Ýó... ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ÎáíϳëÇ Ï³é³í³ñã³å»ïÁ ÇßË³Ý ¶áÉÇóÇÝÝ ¿ñ, áñÇÝ ë³ëïÇÏ Ñ³Û³ï»óáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí Ñ³Û ÑÝã³ÏÛ³ÝÝ»ñÁ ѻﳷ³ÛáõÙ ¹³ßáõÛÝÝ»ñáí åÇïÇ íÇñ³íáñ»ÇÝ, ÇÝãÁ åÇïÇ Ñ³Ý·»óÝ»ñ ÎáíϳëÇó Ýñ³ Ñ»é³Ý³ÉáõÝ: Èë»Éáí, áñ ÇßË³Ý ´-Ç Ï³Éí³ÍùÁ ÝáõÛÝå»ë ³Ýó»É ¿ ѳÛÇ, ¶áÉÇóÇÝÁ Ù³ñ¹ áõÕ³ñÏ»ó` Ññ³Ù³Û»Éáí ϳÉí³ÍùÁ í»ñ³¹³ñÓÝ»É íñ³ó Çß˳ÝÇÝ Ï³Ù µáõÝ ³ñÅ»ùÇÝ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ (·Ý³Ñ³ïíáõÙ ¿ñ ÏñÏݳÏÇ ³í»ÉÇ, ù³Ý ²ñ³ÙÛ³ÝóÝ ¿ñ í׳ñ»É) Ýáñ ·áõÙ³ñ ¿É ÙáõÍ»É ´-ÇÝ: ²ñ³ÙÛ³ÝóÝ ³Û¹ Ññ³Ù³ÝÇó ãí³Ë»ó³í: èáõë³Ï³Ý ûñ»ÝùÇ íñ³ ÑÇÙÝí»Éáí, áñÇ ³éç¨ µáÉáñÁ ѳí³ë³ñ ¿ÇÝ, ݳ å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿, û Ùï³¹Çñ ã¿ á°ã ϳÉí³ÍùÁ í»ñ³¹³ñÓÝ»É, á°ã ¿É Ýáñ í׳ñáõ٠ϳï³ñ»É, µ³Ûó Ëáëï³ÝáõÙ ¿, áñ »ñµ ÇßË³Ý ´-Ý Ïí»ñ³¹³ñÓÝÇ Çñ ïñ³Ù³¹ñ³Í ³ÙµáÕç ·áõÙ³ñÁ, ³Û¹ ÝáõÛÝ ûñÝ ÇëÏ Ýñ³Ý ÏѳÝÓÝÇ Ï³Éí³ÍùÁ: ²Ûë ûñÇÝ³Ï³Ý áõ ÏïñáõÏ å³ï³ë˳ÝÇó ¶áÉÇóÇÝÝ áõ íñ³ó ³½Ýí³Ï³ÝÝ»ñÁ Éé»óÇÝ: ²ñ³ÙÛ³ÝóÁ Ùݳó ϳÉí³ÍùÇ ï»ñ: ²ÛÝáõÑ»ï¨ ³Û¹ï»Õ Ý»ñ¹ñ»ó ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ ïÝï»ëáõÃÛáõÝ: ܳ Ññ³íÇñ»ó áõ ï³ëÝÛ³ÏÝ»ñáí µÝ³Ï»óñ»ó Ç µÝ» »ñÏñ³·áñÍ ï³×Ï³Ñ³Û ·³ÕÃ³Ï³Ý ÁÝï³ÝÇùÝ»ñ, áñáÝù »é³Ý¹³µ³ñ Ù߳ϻóÇÝ ÙÇÝã ³Û¹ Ëáå³Ý ϳÉí³ÍùÁ, áñÁ »ñÏáõ ï³ñÇ ³Ýó ëÏë»ó ϳÛáõÝ »Ï³Ùáõï µ»ñ»É: ´³Ûó ËݹÇñÁ ¹ñ³Ýáí ãí»ñç³ó³í: γÉí³ÍùÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ Ù»ç ¿ñ ·ïÝíáõ٠гÕå³ïÇ ÑÇݳíáõñó Ñéã³Ï³íáñ í³ÝùÁ` ³ñï»ñáí áõ ÑáÕ»ñáí, áñáÝù íñ³ó Çß˳ÝÁ ·ñ³í»É áõ »ï ã¿ñ ï³ÉÇë: ²Ûë å³ï׳éáí ѳÛáó Ñá·¨áñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ÇßË. ´-Ç ¹»Ù ¹³ï ¿ñ µ³ó»É, áñÁ Ó·Ó·íáõÙ ¿ñ ï³ñÇÝ»ñ Ç í»ñ: γÉí³ÍùÇ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ ¹³ïÝ ¿É ³Ýó³í ²ñ³ÙÛ³ÝóÇÝ, áñÝ ³Ûë ³Ù»ÝÇó µ³ó³ñӳϳå»ë ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ãáõÝ»ñ: àõëïÇ, ÂÇýÉÇëÇ ³é³çÝáñ¹Á` ¾çÙdzÍÝÇó ëï³ó³Í Ññ³Ñ³Ý·Ç ѳٳӳÛÝ, å³ïß³× ¿ñ ѳٳñ»É å³ï·³Ù³íáñáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí ²ñ³ÙÛ³ÝóÇ áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ Ññ³íÇñ»É ËݹñÇ íñ³, ݳËù³Ý Ýñ³ ¹»Ù ¹³ïÁ í»ñëÏë»ÉÁ: ä³ï·³Ù³íáñÝ»ñÝ ¿ÇÝ §Øß³ÏǦ ËÙµ³·Çñ ²É. ø³É³ÝóñÁ (¶ñ. ²ñÍñáõÝáõ ѳçáñ¹Á), Ñá·¨áñ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ÷³ëï³µ³Ý ÐáíÑ. êå»Ý¹Ç³ñÛ³ÝÁ áõ ÙÇ Ñ³Û ×³ñï³ñ³å»ï: Üñ³Ýù ²ñ³ÙÛ³ÝóÇÝ ³ÝÓ³Ùµ ã¿ÇÝ ×³Ý³ãáõÙ, µ³Ûó ÉÇÝ»Éáí ÇÙ µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñÁ` Ëݹñ»óÇÝ ÁÝÏ»ñ³Ïó»Ù Çñ»Ýó áõ ÙÇçÝáñ¹ ѳݹÇë³Ý³Ù Ñá·¨áñ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ¨ ²ñ³ÙÛ³ÝóÇ ÙÇç¨` ¹³ïÁ ѳßïáõÃÛ³Ùµ í»ñç³óÝ»Éáõ ѳٳñ: гٳӳÛÝ»óÇ ¨ å³ï·³Ù³íáñáõÃÛ³ÝÝ áõÕ»Ïó»óÇ ²Ëóɳ, áõñ ·ïÝíáõÙ ¿ñ ²ñ³ÙÛ³ÝóÁ, áñÇÝ Ï³Ý˳å»ë Éáõñ ¿Ç áõÕ³ñÏ»É Ù»ñ ³Ûó»ÉáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ²ñ³ÙÛ³ÝóÝ ÇÝÓ Ñ³ñóñ»ó, û áñÝ ¿ñ Ù»ñ ·³Éáõ Ýå³ï³ÏÁ: ºñÏáõ Ëáëùáí å³ñ½³µ³Ý»óÇ: ²ñ³ÙÛ³ÝóÁ, áñ ÇÝÓ Ñ»ï ÙÇßï ¹áõ-áí ¿ñ ËáëáõÙ, å³ï³ë˳ݻó. §²é³ù»É, ¹áõ Ýñ³Ýó ѳÛïÝÇñ, áñ ÇÝÓ áãÇÝã ã³ë»Ý, ëÇÝá¹Ý ÇÝãå»ë áõ½áõÙ ¿` ³ÛÝå»ë ¿É ϳݻ٦: ²Ûë å³ï³ë˳ÝÁ ÷á˳Ýó»óÇ å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇÝ, áñáÝù ß³ï ɳí ÑÛáõñ³ëÇñí»Éáõó Ñ»ïá Ñ»é³ó³Ý, ³é³Ýó ²ñ³ÙÛ³ÝóÇ Ñ»ï ·áñÍÇ Ù³ëÇÝ Ëáë»Éáõ: ²ñ³ÙÛ³ÝóÁ ϳï³ñ»ó ËáëïáõÙÁ. áã ÙdzÛÝ í»ñ³¹³ñÓñ»ó 500 ¹»ëÛ³ïÇÝ ÑáÕÁ, ³Ûɨ ³ÛÝï»Õ ¹åñáó ÑÇÙÝ»ó û ßñç³Ï³ Ñ³Û ·ÛáõÕ³óÇÝ»ñÇ ¨ û Çñ ϳÉí³ÍùÇ ï³×Ï³Ñ³Û Ùß³ÏÝ»ñÇ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ÈÇáíÇÝ µ³í³ñ³ñí»Éáí` ¾çÙdzÍÝÇ ëÇÝá¹Á 1907Ã. ³åñÇÉÇÝ ¹³ïÁ ¹³¹³ñ»óñ»ó: ÆÙ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ¿É ÂÇýÉÇëÇ Ã»Ù³Ï³Ý ³é³çÝáñ¹ ê³ÃáõÝÛ³Ý ëñµ³½³ÝÁ ßÝáñѳϳÉáõÃÛ³Ý ·Çñ áõÕ³ñÏ»ó ÇÝÓ:

ë³ñ ²ñ­½áõ­Ù³Ý­Û³­ÝÁ, 200.000 éáõµ­ÉÇ ÝíÇ­ñ³­µ»­ñ»ó` áñ­å»ë û­Ù³­ Ï³Ý ¹åñ³­Ýá­óÇ ÑÇ٭ݳ¹­ñ³Ù: ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ³­ç³Ï­óáõÙ ¿ñ ݳ¨ ³½­·³­ÛÇÝ Ïñó­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ` û ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý Ýå³ë­ïáí ¨ û ³Ýӭݳ­ Ï³Ý Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃÛ³Ùµ: ܳ §Ð³­Ûáó ³½­·³·­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃ۳ݦ í³ñ­ãáõÃÛ³Ý »­é³Ý­¹áõÝ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿ñ: ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ í³Ë­ ׳ݭí»ó 1922-ÇÝ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ` ãù³­íáñ, Ë»Õ× áõ Ãßí³é íǭ׳­ÏáõÙ. éáõ­ë³­Ï³Ý µáÉߨÇÏ­Û³Ý Ñ»­Õ³­÷á­ËáõÃÛáõ­ÝÁ Ýñ³Ý ½ñÏ»ó Çñ ³Ù­µáÕç ϳۭùÇó áõ ·áõÛ­ùÇó1...

º. Æ٠ͳ­Ýá­ÃáõÃÛáõ­ÝÁ Ù»ñ Ù»Í í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ Ñ»ï ï»­ÕÇ ¿ áõ­ Ý»­ó»É 1894-ÇÝ, Ñ»ï¨Û³É ѳݭ·³­Ù³Ýù­Ý»­ñáõÙ: سݭó߭۳ݭóÁ, áñ §Îáí­Ï³­ëÇ Ñ³­Ûáó µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³­ÝÁ¦2 Ëá­ßáñ ·áõ­ 1 ì»ñçÇÝ ³Ý·³Ù ²ñ³ÙÛ³ÝóÇÝ ï»ë³ 1922Ã. Ù³ÛÇëÇÝ ÂÇýÉÇëáõÙ. ݳ ½ñÏí»É ¿ñ Çñ µáí³Ý¹³Ï ϳñáÕáõÃÛáõÝÇó: ²ñÅ»ÃÕûñÁ áãÝã³óí»É ¿ÇÝ, ϳÛùÁ` µéݳ·ñ³íí»É, µ³ÝÏáõÙ »Õ³Í ÷áÕÁ` Ûáõñ³óí»É, ÇëÏ ÇÝùÁ ëïÇåí³Í ³å³ëï³Ý ¿ñ ·ï»É ë»÷³Ï³Ý ÷³é³íáñ ï³Ý ÙÇ ³Ýßáõù ÷áùñÇÏ ë»ÝÛ³ÏáõÙ... ºñµ ï»ë³í ÇÝÓ, áñ ³Ï³Ý³ï»ë ¿Ç »Õ»É Ýñ³ ѳñáõëï áõ ×áË ÏÛ³ÝùÇÝ, ù³ß»ó-ï³ñ³í Çñ ËÕ×áõÏ ûè³ÝÁ óáõÛó ï³Éáõ: ²Ý³ñ·³ÝùÁ ï³ñ³Í»óÇÝ Ý³¨ Ýñ³ ¹Ç³ÏÇ íñ³` ѳñáõëï áõ µáõñÅáõ³ ÉÇÝ»Éáõ å³ï׳éáí: ºñµ ϳñÇùÇó áõųëå³é í³Ë׳Ýí»É ¿ñ Çñ ËÕÇÏáõÙ, ÃáõÛÉ ã¿ÇÝ ïí»É áñ ¹³·³ÕÁ Çñ ë»÷³Ï³Ý ïÝÇó ï³Ý»Ý óջÉáõ, ³ÛÉ ëïÇå»É ¿ÇÝ, áñ ·³íÃÇ ÷áùñ ¹éÝÇó ¹áõñë ѳݻÝ...

2 èáõë³Ñ³Ûáó ³Ûë ³Ù»Ý³Ëáßáñ µ³ñ»·áñÍ³Ï³Ý Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙ­Ýí»É ¿ 1871-ÇÝ` Ý³Ë ÙdzÛÝ ÂÇýÉÇëáõÙ ·áñÍ»Éáõ ѳٳñ: ê³ ³ÛÝù³Ý ÅáÕáíñ¹³­ ϳÝáõÃÛáõÝ í³Û»É»ó, áñ éáõë³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ÃáõÛÉïíáõÃÛ³Ùµ 1882Çó ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ï³ñ³Í»ó ³ÙµáÕç ÎáíϳëáõÙ: Àëï ³Û¹Ù ¿É §ÂÇýÉÇëÇ Ñ³Ûáó µ³ñ»·áñÍ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ¦ í»ñ³Ýí³Ýí»ó §ÎáíϳëÇ Ñ³Ûáó µ³ñ»­·áñÍ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõݦ (Кавказское армянское благотворительное общество) ¨ ëÏë»ó ·áñÍ»É ß³ï ³í»ÉÇ É³ÛÝ áõ µ³½Ù³ÏáÕÙ³ÝÇ Íñ³·ñáí: ´áÉáñ Ïáíϳë³Ñ³Û»ñÁ, ³é³Ýó Ïáõë³Ïó³Ï³Ý áõ ¹³í³Ý³Ï³Ý ËïñáõÃÛ³Ý, ѳٳËÙµí³Í ¿ÇÝ ³Ûë ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ßáõñç: Øï³íáñ³Ï³Ý áõÅ»ñÝ Çñ»Ýó ³ÝÓÝ³Ï³Ý Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ, ÇëÏ ³é¨ïñ³Ï³ÝÝ»ñÝ áõ ¹ñ³Ù³ï»ñ»ñÁ` Ëáßáñ ÝíÇñ³ïíáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¿³å»ë Ýå³ëï»óÇÝ Ýñ³ µ³ñ·³í³×Ù³ÝÁ: ºñµ 1911ÇÝ ïáÝáõÙ ¿ÇÝù ÑÇÙݳ¹ñÙ³Ý 30-³ÙÛ³ÏÁ, ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ Ñ»ï¨Û³É ³ñ·³ë³µ»ñ å³ïÏ»ñÝ ¿ñ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ. ². ÎáíϳëÇ ½³Ý³½³Ý ѳ۳µÝ³Ï í³Ûñ»ñáõÙ áõÝ»ñ 46 Ù³ëݳ×ÛáõÕ. ´. Æñ ë»÷³Ï³Ý ß»ÝùáõÙ å³ÑáõÙ ¿ñ Ñ³Û ãù³íáñ áñµáõÑÇÝ»ñÇ áñµ³Ýáó: Þ»ÝùÁ Ïï³Ïáí ÝíÇñ»É ¿ñ ÃÇýÉÇëóÇ í³×³é³Ï³Ý Êáõ¹³¹Û³ÝÁ, áñÇ ³ÝáõÝáí ¿É ÏáãíáõÙ ¿ñ áñµ³ÝáóÁ. ¶. гñ³ÏÇó` ÝáõÛÝå»ë ë»÷³Ï³Ý ß»ÝùáõÙ, ·ïÝíáõÙ ¿ÇÝ ·ñ³ë»ÝÛ³ÏÁ, Ù»Í ¹³ÑÉÇ×Á ¨ ×áË Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Ø³ï»Ý³¹³ñ³ÝÁ, áñ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ·áõñ·áõñ³ÝùÇ ³é³ñÏ³Ý ¿ñ: سï»Ý³¹³ñ³ÝÇÝ ÏÇó ϳñ ݳ¨ Áݹ³ñÓ³Ï ¹³ÑÉÇ×` ÁÝûñó³ñ³Ý. ¸. ä³ÑáõÙ ¿ñ §ÓñÇ ×³ß³ñ³Ý¦, Ù³ëݳíáñ³å»ë ûï³ñ»ñÏñ³óÇ ³ÛÝ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, áíù»ñ ëáíáñáõÙ ¿ÇÝ ÂÇýÉÇëÇ ³½·³ÛÇÝ, ù³Õ³ù³ÛÇÝ Ï³Ù å»ï³Ï³Ý ¹åñáóÝ»ñáõÙ áõ ϳñÇù³íáñ ¿ÇÝ.

Ù³ñ ÝíÇ­ñ³­µ»­ñ»­Éáí ³ñ­Å³­Ý³­ó»É ¿ñ µ³­ñ»­ñ³­ñÇ ïÇï­Õá­ëÇ ¨ ÁÝïñ­ í»É ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹Ç ÷á˭ݳ­Ë³­·³Ñ, 1894-ÇÝ ´³­ÃáõÙ ³Û­ó»­É»­ÉÇë ó³Ý­Ï³­ó»É ¿ñ Ùá­ïÇ­ÏÇó ͳ­Ýá­Ã³­Ý³É µ³­ñ»­·áñ­ ͳ­Ï³­ÝÇ ï»­Õ³­Ï³Ý Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­ÕÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³­ÝÁ: ²Û¹ ų­Ù³­ Ý³Ï »ë ´³­Ãáõ­ÙÇ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­ÕÇ Ý³­Ë³­·³ÑÝ ¿Ç, ÇëÏ Ê³­ñ³½­Û³­ ÝÁ` سݭó߭۳ݭóÇ Ùá­ñ»Õ­µá­ñáñ­¹ÇÝ ¨ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ϳ­é³­í³­ñÇ­ãÁ` ÷á˭ݳ­Ë³­·³Ñ: ʳ­ñ³½­Û³ÝÝ ÇÝÓ Ñ³Ûï­Ý»ó سݭó߭۳ݭóÇ ó³Ý­ ÏáõÃÛáõ­ÝÁ, ¨ »ë ٳݭñ³­Ù³ëÝ ½»­Ïáõ­óáõÙ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ñ»­óÇ, á­ñÇó ݳ ³Ý­ã³÷ ·áÑ ¿ñ Ùݳ­ó»É ¨ Ëݹñ»É, áñ ѳ­çáñ¹ û­ñÁ ·³Ù Çñ ·ñ³­ë»Ý­ Û³Ï` ³­í»­ÉÇ Ùá­ïÇó ͳ­Ýá­Ã³­Ý³­Éáõ: ܳ ã¿ñ óùó­ñ»É ½³ñ­Ù³Ý­ùÁ, áñ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ÉÇ­Ý»­Éáí ѳݭ¹»ñÓ ÁÝïñ­í»É ¿Ç í³ñ­ãáõÃÛ³Ý Ý³­ ˳­·³Ñ3, ³Û­ÝÇÝã í³ñ­ãáõÃÛ³Ý ÙÛáõë µá­Éáñ ³Ý­¹³Ù­Ý»ñÝ Ç­ñ»Ýó û º. àõÝ»ñ §Ðñ³ï³ñ³Ïã³Ï³Ý ÑÇÙݳ¹ñ³Ù¦` ѳۻñ»Ý ³ñÅ»ù³íáñ ³ß˳ïáõ­ÃÛáõÝ­ Ý»ñ Ññ³ï³ñ³Ï»Éáõ ѳٳñ: ²Ûë ÑÇÙݳ¹ñ³ÙÁ ëï»ÕÍ»É ¿ñ Ù»Ï ³ÛÉ µ³ñ»·áñÍ í³×³é³Ï³Ý` ²í»ïÇë äáÕáëÛ³ÝÁ. ¼. ÐÇÙÝ»É ¿ñ §²µáíÛ³Ý-ܳ½³ñÛ³ÝóÇ ³Ýí³Ý ·ñ³Ï³Ý ÑÇÙݳ¹ñ³Ù¦, áñï»ÕÇó Ýå³ëïÝ»ñ ¿ÇÝ ëï³ÝáõÙ Ñ³Û ·ñ³Ï³Ý ·áñÍÇãÝ»ñÁ. ¾. ú·ÝáõÙ ¿ñ ѳÛñ»ÝÇù í»ñ³¹³éݳÉáõ ó³ÝÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ï³×Ï³Ñ³Û ·³Õó­ ϳÝÝ»ñÇÝ (سÝóßÛ³ÝóÇ ß᷻ݳí»ñÁ Ýñ³Ýó ß³ï ³Ý·³Ù ÓñÇ ÷á˳¹ñáõÙ ¿ÇÝ ê¨ ÍáíÇ Ý³í³Ñ³Ý·ÇëïÝ»ñ áõ º·Çåïáë). À. Üå³ëïáõÙ ¿ñ Ñ³Û ·ÛáõÕ³Ï³Ý Ï³ñáïÛ³É ¹åñáóÝ»ñÇÝ: ¼³Ý³½³Ý µ³ñ»ëÇñï ³ÝѳïÝ»ñ ëï³ÝÓÝ»É ¿ÇÝ Ù»Ï Ï³Ù ³í»ÉÇ ³Û¹åÇëÇ ¹åñáóÝ»ñÇ ³å³ÑáíáõÙÁ ¨ Ñá·áõÙ ³ÙµáÕç ͳËùÁ µ³ñ»·áñÍ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí, áñÁ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï í»ñ³ÑëÏáõÙ ¿ñ ¹ñ³Ýó áõëáõÙÝ³Ï³Ý áõ ïÝï»ë³Ï³Ý Ù³ë»ñÁ: гïϳå»ë å»ïù ¿ ÑÇß³ï³Ï»Ù »ñÏáõ ·É˳íáñ µ³ñ»ñ³ñÝ»ñÇ` µÝÇÏ »ñ¨³ÝóÇ îÇ·ñ³Ý ²ýñÇÏÛ³ÝÇÝ, áñ ÂÇýÉÇëáõÙ ·áñÍáÕ ÙÇ µ³ñ»ëÇñï ѳñáõëï í³×³é³Ï³Ý ¿ñ, ¨ ÝáõÛÝå»ë µ³ñ»ëÇñï, ½³Ý·»½áõñóÇ ¶³ëå³ñ î»ñ-سñ·³ñÛ³ÝÇÝ, áñ ´³ùáõ ¿ñ ·Ý³ó»É áñå»ë ݳíóÑáñ ÷áñáÕ ëáíáñ³Ï³Ý µ³Ýíáñ ¨ ³ÛÝï»Õ ѳçáÕ»É áõ ѳñëï³ó»É ¿ñ. Â. î³ñµ»ñ ·³í³é³Ï³Ý ù³Õ³ùÝ»ñáõÙ áõ ·ÛáõÕ»ñáõÙ µ³ó»É áõ å³ÑáõÙ ¿ñ ÁÝûñó³­ ñ³Ý­Ý»ñ áõ ¹»Õ³ñ³ÝÝ»ñ. Ä. ¼³Ý·í³Í³ÛÇÝ ³Õ»ïÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï, ÇÝãåÇëÇù ¿ÇÝ ï³ñ³÷áËÇÏ ÑÇí³Ý¹áõ­ ÃÛáõÝ­Ý»ñÁ, ëáíÁ, Ññ¹»ÑÁ ¨ ³ÛÉÝ, ɳÛÝ ûųݹ³ÏáõÃÛáõÝ ¿ñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÙ ³Õ»ïÛ³ÉÝ»ñÇÝ: ºí í»ñç³å»ë` IJ. γ٠ÙdzÝí³· Ýå³ëïáí, ϳ٠å³ñµ»ñ³µ³ñ ß³ñáõݳϳµ³ñ û·ÝáõÙ ¿ñ ÑÇí³Ý¹ áõ ãù³íáñ Ñ³Û Ï³ñáïÛ³ÉÝ»ñÇÝ: ÜÙ³Ý É³ÛÝ áõ µ»ÕáõÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ ¿ áõÝ»ó»É ³Ûë ѳëï³ïáõÃÛáõÝÁ, áñÁ, ¹Åµ³Ëï³µ³ñ, å³ï»ñ³½ÙÇó Ñ»ïá èáõë³ëï³ÝáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³Í ³Ý³ÏÝÏ³É Ëáßáñ ù³Õ³ù³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ½ñÏí»ó Çñ µáÉáñ ÙÇçáóÝ»ñÇó áõ ѳñϳ¹ñ³µ³ñ ¹³¹³ñ»óñ»ó ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ: Üñ³ ÑÇÙݳ¹ÇñÁ ÃÇýÉÇëóÇ µÅÇßÏ ´³·ñ³ï ܳí³ë³ñ¹Û³ÝÝ ¿ñ: ´³Ûó ½³ñ·³óÙ³Ý ·É˳íáñ Ñ»ÕÇݳÏÁ »Õ»É ¿ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý ËáñÑñ¹Ç »ñϳñ³ÙÛ³ ݳ˳·³Ñ, »é³Ý¹áõÝ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ·áñÍÇã, ÷³ëï³µ³Ý ê³ÙëáÝ Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³ÝÁ: ºñµ »ë ´³ÃáõÙÇ Ù³ëݳ×ÛáõÕÇ Ý³Ë³·³ÑÇ å³ßïáÝÁ í³ñ»Éáõó Ñ»ïá ï»Õ³÷áËí»óÇ ÂÇýÉÇë` ÁÝïñí»óÇ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý ËáñÑñ¹Ç ³Ý¹³Ù-·³ÝÓ³å³Ñ: ²Û¹ å³ßïáÝÁ »ñϳñ ï³ñÇÝ»ñ í³ñ»óÇ ¨ Ññ³Å³ñí»óÇ, »ñµ ѳݷ³Ù³ÝùÝ»ñÇ µ»ñáõÙáí µÝ³ÏáõÃÛáõÝ Ñ³ëï³ï»óÇ ´³ùíáõÙ: 3 ²Û¹ å³ßïáÝÇ Ñ³Ù³ñ å³ñï³Ï³Ý ¿Ç ³Ï³Ý³íáñ Ññ³å³ñ³Ï³·Çñ ¶ñÇ·áñ ²ñÍñáõÝáõÝ, áñÝ ÇٳݳÉáí, û ´³ÃáõÙáõÙ µ³ñ»·áñÍ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý

³Ýӭݳ­Ï³Ý ѳñë­ïáõÃÛ³Ùµ ¨ û ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ¹Çñ­ùáí ÇÝÓ­ÝÇó ß³ï µ³ñÓñ ¿ÇÝ: ºë, ³Ý­ßáõßï, ·Ý³­óÇ, áõ ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏáõÙ ÙÇ ¹»åù å³­ï³­Ñ»ó, á­ñÁ µ³Ë­ïá­ñáß ¹»ñ ϳ­ï³­ñ»ó ÇÙ ³Ù­µáÕç ³­å³­·³­ÛÇ Ñ³­Ù³ñ: سݭó߭۳ݭóÁ Î.­äáÉ­ëáõÙ ÙÇ Ýáñ ßá­·»­Ý³í ¿ñ ·Ý»É, áñÝ ³Û¹ û­ñÁ »­Ï»É ¿ñ ´³­ÃáõÙ. ݳ­í³­å»­ïÁ ÑáõÛÝ ¿ñ ¨ Ñ»Ýó ³Û¹ ų­ÙÇÝ »­Ï»É ¿ñ ݳ­í³­ïÇ­ñá­çÁ Ý»ñ­Ï³­Û³­Ý³­Éáõ: ¸Åµ³Ë­ï³­µ³ñ, ݳ­í³­å»­ïÁ Ñáõ­Ý³­ñ»­ÝÇó µ³­óÇ ³ÛÉ É»­½áõ ã·Ç­ï»ñ, ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏáõÙ ¿É Ñáõ­Ý³­ñ»Ý ѳë­Ï³­óáÕ ãϳñ, ¨ سݭó߭۳ݭóÁ ݻխí³Í ¿ñ, áñ ãÇ Ï³­ñá­Õ³­Ýáõ٠ݳ­í³­å»­ïÇ Ñ»ï Ëá­ë»É: سñ¹ ¿ÇÝ áõ­Õ³ñ­Ï»É ͳ­Ýáà ÑáõÛÝ Ñ³ÝÓ­ ݳ­Ï³­ï³­ñÇ »ï¨Çó, áñ ·³-óñ·­Ù³­ÝÇ, µ³Ûó ã¿ÇÝ ·ï»É: ²Û¹ ï»ë­ Ý»­Éáí` ͳ­é³­ÛáõÃÛáõÝë ³­é³­ç³ñ­Ï»­óÇ áõ óñ·­Ù³Ý­ãÇ å³ß­ïáÝ Ï³­ ï³­ñ»­óÇ, ÇÝ­ãÇ Ñ³­Ù³ñ سݭó߭۳ݭóÁ Ëá­ñÇÝ ßÝáñ­Ñ³­Ï³­ÉáõÃÛáõÝ Ñ³Ûï­Ý»ó: ´³Ûó ËݹǭñÁ ¹ñ³­Ýáí ãí»ñ­ç³­ó³í: ÐáõÛÝ Ý³­í³­å»­ïÁ Î.­äáÉ­ëÇó µ»­ñ»É ¿ñ ßá­·»­Ý³­íÇ Ñ»ï ϳå­í³Í Ãáõñ­ù»­ñ»Ý å³ß­ïá­Ý³­ Ï³Ý ÷³ë­ï³Ãխûñ, á­ñáÝù å»ïù ¿ éáõ­ë»­ñ»Ý óñ·­Ù³­ÝáõÃÛ³Ùµ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­í»ÇÝ ´³­Ãáõ­ÙÇ Ù³ù­ë³­ïáõÝ, ¨ ã¿ÇÝ Ï³­ñá­Õ³­ó»É ·ïÝ»É Ù»­ÏÇ, áí ³Û¹ »ñ­Ïáõ É»­½áõ­Ý»­ñÇÝ ·ñ³­·»ï ïÇ­ñ³­å»­ï»ñ ¨ ³ß­Ë³­ ï³Ý­ùÁ ϳ­ï³­ñ»ñ: ʳ­ñ³½­Û³­ÝÁ, áñ ÇÝÓ Ñ»ï Ùï»­ñÇÙ ¿ñ, ѳñó­ñ»ó.

-â·Ç­ï»±ë ³Û¹­åÇ­ëÇ Ù»­ÏÇ: -¶Ç­ï»Ù,- å³­ï³ë­Ë³­Ý»­óÇ: -г±,- µ³­ó³­Ï³Ý­ã»ó سݭó߭۳ݭóÁ,- á±í ¿, áõ±ñ ¿, ÇÝã å³­ ѳݭç»` Ïí׳­ñ»Ù: -ì׳­ñ»­Éáõ ѳñÏ ãϳ,- å³­ï³ë­Ë³­Ý»­óÇ,- ¹³ »ë »Ù: -¸áõ±ù,- ѳñó­ñ»ó ݳ ½³ñ­Ù³­ó³Í: ì»ñó­ñ»­óÇ Ãáõñ­ù³­Ï³Ý ÷³ë­ï³Ãխû­ñÇó Ù»­ÏÁ, áñ ³­Ù»­Ý³­ Ù³ëݳ×ÛáõÕ ¿ µ³óí»Éáõ, §Øß³ÏáõÙ¦ ³Ù»Ý³ç»ñÙ Ï»ñåáí ³é³ç³¹ñ»É ¿ñ Ç٠ûÏݳÍáõÃÛáõÝÁ, áñå»ë, ÇÝãå»ë ÇÝùÝ ¿ñ ·ñ»É, §í»ñÇÝ ³ëïÇ׳ÝÇ Ñ³çáÕ¦: ºë §Øß³ÏǦ ÃÕóÏÇóÁ, ³å³ Ùßï³Ï³Ý ³ß˳ï³ÏÇóÝ ¿Ç 1882-Çó, »ñµ ¹»é å³ï³Ý»Ï³Ý ѳë³ÏáõÙ ³é³çÇÝ ·ñ³Ï³Ý ³ß˳ï³Ýùë áõÕ³ñÏ»É ¿Ç Ýñ³Ý ïå³·ñ»Éáõ` ³é³Ýó áñ¨¿ ÑáõÛëÇ: ºí ³Ñ³, Ç ½³ñÙ³Ýë ÇÝÓ, ²ñÍñáõÝÇÝ áã ÙdzÛÝ ³ÝÙÇç³å»ë ¨ ³Ý÷á÷áË ïå³·ñ»É ¿ñ, ³Ûɨ ѳٳÏñ³Ï³Ý Ý³Ù³Ï ÑÕ»É ÇÝÓ` ù³ç³É»ñ»Éáí, áñ ß³ñáõݳϻ٠·ñ»É: Üñ³ ³Ûë ç»ñÙ Ñáñ¹áñÝ ¿ñ å³ï׳éÁ, áñ ÇÙ ³é¨ïñ³ÛÇÝ å³ßïáݳí³ñáõÃÛáõÝÇó ³½³ï ųٳݳÏÁ ÝíÇñ»Ù ·ñ³­ ϳÝáõÃÛ³ÝÁ: ºñµ ¶ñÇ·áñ ²ñÍñáõÝÇÝ 1884-ÇÝ Ñ³Ûñ³Ï³Ý ϳÉí³ÍùÇó, ѻ勉­ µ³ñ ¨` ³åñáõëïÇ ³ÕµÛáõñÇó ½ñÏí»Éáí §Øß³ÏǦ ÉáõÛëÁÝͳÛáõÙÁ ¹³­¹³­ñ»óñ»ó áõ Þí»Ûó³ñdz Ù»ÏÝ»ó, ÂÇýÉÇëÇ ÙÇ ËáõÙµ »ñdzë³ñ¹Ý»ñ` íÇå³ë³Ý ð³ýýáõ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ, ÷áñÓ»óÇÝ ë»÷³Ï³Ý áõÅ»ñáí í»ñ³Ññ³ï³ñ³Ï»É §Øß³ÏÁ¦, µ³Ûó ãϳñáÕ³ó³Ý: гçáñ¹ ï³ñÇ ²ñÍñáõÝÇÝ í»ñ³¹³ñÓ³í ÂÇýÉÇë ¨ 1886Ã. ÷»ïñí³ñÇó í»ñëïÇÝ ÇÝùÁ ëÏë»ó Ññ³ï³ñ³Ï»É: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ¿É ÇÝÓ ÙÇ ëÇñ³ÉÇñ Ý³Ù³Ï ·ñ»ó, Ëݹñ»Éáí ³é³çí³ ÝÙ³Ý ³ß˳ï³Ïó»É: ºí »ë ³Ýí³ñ³Ý Ï»ñåáí ß³ñáõݳϻóÇ Ñ³í³ï³ñÙáñ»Ý Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝë µ»ñ»É §Øß³ÏÇݦ û ²ñÍñáõÝáõ ϻݹ³ÝáõÃÛ³Ý ûñáù, û Ýñ³ Ù³Ñí³ÝÇó Ñ»ïá` Çñ ѳçáñ¹Ý»ñ ²É»ùë³Ý¹ñ ø³É³ÝóñÇ áõ í»ñçÇÝÇë Ù³Ñí³ÝÇó Ñ»ïá гٵ. ²é³ù»ÉÛ³ÝÇ ËÙµ³·ñáõÃÛ³Ý ï³ñÇÝ»ñÇÝ, ÙÇÝ㨠áñ ÙÇ á×ñ³·áñÍ Ó»éù, ǵñ ѳÝáõÝ Ïáõë³Ïó³Ï³Ý ß³ÑÇ, í»ñç ïí»ó ²é³ù»ÉÛ³ÝÇ ÏÛ³ÝùÇÝ…

ϳñ¨áñÝ áõ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßïÝ ¿ñ, Ýëï»­óÇ Ê³­ñ³½­Û³­ÝÇ Ùáï áõ éáõ­ë»­ ñ»­ÝÇ Ã³ñ·­Ù³­Ý»­óÇ: سݭó߭۳ݭóÁ Ñdz­ó³Í ¿ñ. ݳ áõ­½»ó Ç­Ù³­Ý³É, û »ë »í­ñá­å³­Ï³Ý É»­½áõ­Ý»ñ ¿±É ·Ç­ï»Ù ¨ Ù³­Ý³­í³Ý¹ ýñ³Ý­ë»­ñ»Ý ϳ­ñá±Õ »Ù É³í ·ñ»É, ÇÝ­ãÁ Ýñ³Ý ³­Ù»­ÝÇó ³­í»­ÉÇ Ñ³ñ­Ï³­íáñ ¿ñ: ʳ­ñ³½­Û³­ÝÁ ãÃá­Õ»ó, áñ å³­ï³ë­Ë³­Ý»Ù ¨ ÇÝ­ùÁ ïí»ó ѳñÏ »­Õ³Í µ³­ó³ï­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, ÇÝ­ãÁ ³­í»­ÉÇ ¨ë ­·á­Ñ³ó­ñ»ó سݭó߭۳ݭóÇÝ: г­çáñ¹ û­ñÁ ʳ­ñ³½­Û³­ÝÁ »­Ï³í áõ ѳÛï­Ý»ó, û سݭó߭۳ݭóÁ ß³ï ¿ ó³Ý­Ï³­ÝáõÙ, áñ Çñ Ùáï å³ß­ïáÝ ëï³ÝÓ­Ý»Ù: ²Û¹ ų­Ù³­ Ý³Ï »ë å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ïáõ ¹Çñ­ùáí å³ß­ïáÝ­Û³ ¿Ç ´³­Ãáõ­ÙÇ Ëá­ ßáñ »í­ñá­å³­Ï³Ý ýÇñ­Ù³­ÛáõÙ (èÇË­Ý»ñ): г­Ù³­Ó³Û­Ý»­óÇ, µ³Ûó ÙÇ ù³­ÝÇ ûñ ëå³­ë»­óÇ, ÙÇÝ㨠ÇÙ ï»­ÕÁ ÙÇ Ñ³ñ­Ù³ñ Ñ³Û »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ·ï³, ³­å³ ·Ý³­óÇ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇ ·ñ³­ë»Ý­Û³Ï: ²ñ­¹»Ý ÂÇý­ÉÇë Ù»Ï­Ý³Í ÉÇ­Ý»­Éáí` سݭó߭۳ݭóÁ ʳ­ñ³½­Û³­ÝÇÝ ¿ñ Ýß³­Ý³­Ï»É ÇÝÓ ¹Ç­Ù³­íá­ñ»­Éáõ, á­ñÁ ѳÛï­Ý»ó, û سݭó߭۳ݭóÁ ß³ï áõ­ñ³Ë ¿ñ, áñ ³Û¹­å»ë ³­ñ³· ¿Ç ϳ­ï³­ñ»É Çñ ϳ٭ùÁ, ù³Ý­½Ç ëÇ­ñáõÙ ¿ñ, áñ Çñ á­ñá­ßáõÙ­Ý»­ñÁ ³Ý­Ñ³­å³Õ ϳ­ï³ñ­í»Ý: ÆÙ ï»­Õ³­÷áË­í»­Éáõó ÙÇ ù³­ÝÇ ûñ ³Ýó ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏÇ ·³Ý­Ó³­å³­ ÑÁ ٻϭݻó ³ñ­Ó³­Ïáõñ¹, ¨ ʳ­ñ³½­Û³ÝÝ ÇÝÓ Ñ³ÝÓ­Ý»ó ¹ñ³­Ù³ñÏ­ÕÁ: Ø»Ï ß³­µ³Ã ³Ýó ¿É, Áݭó­óÇÏ ·áñ­Í»­ñÇ Ñ»ï ͳ­Ýá­Ã³ó­Ý»­Éáõó Ñ»­ ïá, ÇÝ­ùÁ Ù»Ï ³Ù­ëáí ٻϭݻó ³ñ­Ó³­Ïáõñ¹ ¨ ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏÇ ³Ù­µáÕç Õ»­Ï³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ãá­Õ»ó ÇÝÓ íñ³: Ø»Ï ³­ÙÇë ³Ýó û سݭó߭۳ݭóÁ, û ʳ­ñ³½­Û³ÝÝ áõ ·³Ý­Ó³­ å³­ÑÁ í»­ñ³­¹³ñ­Ó³Ý, áõ »ë ³­½³ï­í»­óÇ ÏñÏݳ­ÏÇ å³ñ­ï³­Ï³­ ÝáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇó: سݭó߭۳ÝóÝ ÇÝÓ Ýëï»ó­ñ»ó ³ÛÝ ³ß­Ë³­ï³­ ë»Ý­Û³­ÏáõÙ, áõñ ÙdzÛÝ ÇÝùÝ áõ ʳ­ñ³½­Û³ÝÝ ¿ÇÝ ÝëïáõÙ, ÇÝ­ãÁ Ýß³­Ý³­ÏáõÙ ¿ñ, áñ »ë ³Û­¹áõ­Ñ»ï¨ í³ñ­ãáõÃÛ³Ý Ù³ë ¿Ç Ï³½­ÙáõÙ ¨ ÇÝÓ­ÝÇó ·³Õï­ÝÇù ã¿ÇÝ áõ­Ý»­Ý³­Éáõ: سݭó߭۳ݭóÁ á­ñá­ß»ó, áñ ·É˳­íáñ å³ñ­ï³­Ï³­ÝáõÃÛáõÝë åÇ­ïÇ ÉÇ­Ý»ñ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»­ñÇ í»­ñ³Ñë­Ïáõ­ÙÁ, ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ³é¨ïáõ­ñÁ ¨ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ·ñ³·­ñáõÃÛáõ­ÝÁ: Þ³ï ã³Ý­ó³Í ÙÇ Ñ³ñ­Ù³ñ ³­éÇà ݻñ­Ï³­Û³­ó³í óáõÛó ï³­Éáõ, û áñ­ù³­Ýáí ¿Ç ³ñ­Å³­ÝÇ Ø³Ý­Ã³ß­Û³­ÝóÇ íëï³­ÑáõÃÛ³­ÝÁ: ê³Ù­ëá­ÝÇó (ê¨ Íá­íÇ Ãáõñ­ù³­Ï³Ý ݳ­í³­Ñ³Ý­·Çëï), áõñ سݭó߭۳ݭóÁ ̳­ éáõÏ­Û³Ý ³½­·³­Ýáõ­Ýáí ·áñ­Í³­Ï³­ï³ñ áõ­Ý»ñ, Ñ»­é³­·Çñ ëï³ó­í»ó, û ³Ý­ÑÇÙÝ å³ïñ­í³­Ïáí Ãáõñ­ù³­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõÝÝ ³ñ­·»­É»É ¿ ݳí­ÃÇ í³­×³é­ùÁ: §²Ûë ËݹǭñÁ ϳñ­·³¹­ñ»­ÉÁ ùáõ ·áñ͹ ¿¦,³­ë³ó سݭó߭۳ݭóÁ, áõ »ë »ñ­Ïáõ ûñ ³Ýó ٻϭݻ­óÇ îñ³­åÇ­½áÝ, ³ÛÝ­ï»­ÕÇó` ê³Ù­ëáÝ: ê³­ëáõ­ÝÇ Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ Ýáñ ¿ÇÝ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó»É, »í­ñá­ å³­Ï³Ý ¹»ë­å³Ý­Ý»­ñÁ 峭ѳݭç»É ¿ÇÝ å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý ùÝÝáõÃÛáõÝ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»É, ¨ Ãáõñ­ù³­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ËÇëï ϳë­Ï³­

ͳݭùáí ¿ñ í»­ñ³­µ»ñ­íáõÙ éáõ­ë³­Ñ³­Û»­ñÇë: ´³­Ãáõ­ÙÇ ûë­Ù³Ý­Û³Ý ÑÛáõ­å³­ïá­ëÁ` ³Ý­ó³­·Çñ ïñ³­Ù³¹­ñ»­Éáí ѳݭ¹»ñÓ, ÇÝã­å»ë Ñ»­ïá Ç­Ù³­ó³, Ñ»­é³­·ñ»É ¿ñ ê³Ù­ëá­ÝÇ ÙÛáõ­Ã»­ë³­ñÇ­ýÇÝ (ݳ­Ñ³Ý­·³­å»ï), áñ ÇÝÓ íñ³ ÑëÏá­ÕáõÃÛáõÝ ë³Ñ­Ù³­Ý»Ý: ê³Ù­ëáÝ Ñ³ë­Ý»­Éáõë »ñÏ­ ñáñ¹ û­ñÁ ̳­éáõÏ­Û³­ÝÇó ï»­Õ»­Ï³­ó³ ·áñ­ÍÇ Ù³Ý­ñ³­Ù³ë­Ý»­ñÇÝ, ¨ ï»­ÕÇ éáõ­ë³­Ï³Ý ÑÛáõ­å³­ïá­ëÇ Ñ»ï ³Û­ó»­É»­Éáí ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý å³ß­ïá­Ý³ï­Ý»­ñÁ` 峭ѳݭ续óÇÝù, áñ ³ñ­·»­É³ÝùÝ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë í»­ ñ³ó­íÇ, ³Û­É³­å»ë ¹Ç­í³­Ý³­·Ç­ï³­Ï³Ý µ³ñ­¹áõÃÛáõÝ Ï³­é³­ç³­Ý³ñ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ áõ Âáõñ­ùdz­ÛÇ ÙÇç¨: Âáõñ­ù»­ñÁ í³­Ë»­ó³Ý éáõ­ë³­ Ï³Ý ÙÇ­ç³Ù­ïáõÃÛáõ­ÝÇó, ¨, ù³­ÝÇ áñ ³ñ­·»É­ùÇ ÑÇÙ­ùáõÙ ÁÝ­¹³­Ù»­ ÝÁ ëá­íá­ñ³­Ï³Ý ϳë­Ï³ÍÝ ¿ñ, ËݹÇñÝ Çë­ÏáõÛÝ Ñ³ñíí»ó, ¨ ̳­ éáõÏ­Û³ÝÝ Ç­ñ³­íáõÝù ëï³­ó³í ³­é³ç­í³ ÝÙ³Ý í³­×³­é»É سݭó߭ ۳ݭóÇ Ý³í­ÃÁ: ²Û­Ýá­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí, áë­ïǭϳ­ÝáõÃÛáõÝÝ ³­Ù»­Ýáõ­ñ»ù Ñ»ï¨áõÙ ¿ñ ÇÝÓ, ¨ ÑÛáõ­å³­ïá­ëÇ ËáñÑñ­¹áí ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë Ñ»­é³­ó³ áõ í»­ñ³­¹³ñ­Ó³ ´³­ÃáõÙ: ê³Ù­ëá­ÝÇó ³ÛÉ¨ë­ áñ¨¿ ·³Ý­·³ï ã»­Õ³í: سݭó߭۳ݭóÁ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ ¿ñ ³­ÝÁݹ­Ñ³ï ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»ñ áõ­Õ³ñ­Ï»É µá­Éáñ Ãáõñ­ù³­Ï³Ý ݳ­í³­Ñ³Ý­·Çëï­Ý»ñ, ѳï­Ï³­å»ë` Î.­ äá­ÉÇë, ê³­Éá­ÝÇÏ áõ ¼ÙÛáõé­Ýdz: ܳ á­ñá­ß»É ¿ñ ³­Ù»Ý ·Ýáí ïÇ­ ñ³­å»­ïáÕ Ñ³Ý­¹Ç­ë³­Ý³É ³Û¹ ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ ¨ ³Û¹ Ù³­ëÇÝ ÏïñáõÏ Ññ³­Ñ³Ý·­Ý»ñ ¿ñ ïí»É Çñ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇÝ: ØÇ ³­é³­íáï ·Ý³­óÇ ·ñ³­ë»Ý­Û³Ï. سݭó߭۳ÝóÝ ÇÝÓ­ÝÇó ³­é³ç ¿ñ »­Ï»É, µ³­ó»É ¿ñ ëï³ó­í³Í ݳ­Ù³Ï­Ý»ñÝ áõ Ñ»­é³·­ñ»­ñÁ ¨ ë³ë­ ïÇÏ ·ñ·éí»É Î.­äáÉ­ëÇó áõÕ³ñÏ­í³Í Ñ»­é³·­ñÇ å³ï­×³­éáí: Î.­äáÉ­ëÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã ÞË۳ݭóÁ Ñ»­é³·­ñ»É ¿ñ Ùá­ï³­íá­ñ³­å»ë Ñ»ï¨Û³­ÉÁ. §²å­ñ³Ý­ùÁ ¹Åí³­ñáõÃÛ³Ùµ ¿ ͳ˭íáõÙ. ¹»­åá­Ý»­ñáõÙ ï»Õ ãϳ. ÑÇ­ Ù³ ¿É §Ðáõ­ëÇ­ÏÁ¦ »­Ï³í. DZÝã ³­Ý»Ù¦: §Æë­ÏáõÛÝ Ñ»­é³·­ñÇñ, áñ Íá­íÁ ó­÷»¦: ¼³ñ­Ù³­ó³Í ݳ­Û»­óÇ Ýñ³Ý. §ºë ÇÙ Ùáõݹ­ñ»­ÏÇÝ ×³­Ý³­ãáõÙ »Ù, ¹áõ ·ñÇñ ÇÝã ³­ëáõÙ »Ù¦: ºë, ³Û­Ýá­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí, ÙÇ ùÇã Ù»ÕÙ Ñ»­é³­·Çñ ·ñ»­óÇ: §àñ­¹Ç1,- ³­ë³ó ݳ ÇÝÓ,- å³ï­ñ³ëï­íÇñ »ñ­Ï³ñ ų­Ù³­Ý³­Ïáí Î.­äá­ÉÇë ·Ý³É¦: ¶ñ³­ë»Ý­Û³­ÏáõÙ Çë­ÏáõÛÝ ÙÇ ·ñáõÃÛáõÝ å³ï­ñ³ë­ï»­óÇÝ, á­ñáí سݭó߭۳ÝóÝ ÇÝÓ Ýß³­Ý³­ÏáõÙ ¿ñ ³Ù­µáÕç Âáõñ­ùdz­ÛáõÙ Çñ Édz­½áñ, ¨ Ù»Ï ß³­µ³Ã ³Ýó ٻϭݻ­óÇ Î.­äá­ÉÇë: ܳ ÇÝÓ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Ññ³­Ñ³Ý·­Ý»ñ ïí»ó` ٳݭñ³­Ù³ë­ÝáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ÃáÕ­ Ý»­Éáí Ç٠ѳ­Û»­óá­ÕáõÃÛ³­ÝÁ: ¸³ Ýñ³ ëá­íá­ñáõÃÛáõÝÝ ¿ñ, ³ß­Ë³­ïáõÙ ¿ñ ·É˳­íáñ å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÇ Ù»ç ë»­÷³­Ï³Ý Ùï³­Í»­É³­Ï»ñå ¨ ³ÝÓ­ ݳ­Ï³Ý Ó»é­Ý»­ñ»­óáõÃÛ³Ý á­·Ç ½³ñ­·³ó­Ý»É: ²Ûë­å»ë, »ñµ ï»ë­ÝáõÙ ¿ñ, 1 سÝóßÛ³ÝóÝ ³éѳë³ñ³Ï Çñ Ù»ñÓ³íáñÝ»ñÇÝ, ³Û¹ ÃíáõÙ ¨` ·áñͳϳï³ñ­ Ý»ñÇÝ, ¹ÇÙáõÙ ¿ñ §áñ¹Ç¦ ϳ٠³í»ÉÇ ÷³Õ³ùß³Ï³Ý §áñ¹Ç ç³Ý¦ µ³é»ñáí: ÆëÏ ³é¨ïñ³Ï³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇÝ ÑÕí³Í ݳٳÏÝ»ñáõÙ ·áñͳÍáõÙ ¿ñ µ³ó³é³å»ë §»Õµ³Ûñ¦ µ³éÁ` §»Õµ³Ûñ ÐáíѳÝÝ»ë¦, §»Õµ³Ûñ ²í»ïÇë¦ ¨ ³ÛÉÝ: ܳ ÁÝï³Ý»³í³ñÇ ¿ñ í³ñíáõÙ áõ ËáëáõÙ Çñ ·áñͳϳï³ñÝ»ñÇ Ñ»ï ¨ ³ß˳ïáõÙ Ýñ³Ýó ѳٳÏñ³ÝùÁ í³Û»É»É:

áñ áñ¨Ç­ó» Ù»ÏÝ ³ñ­¹³­ñ³ó­ÝáõÙ ¿ñ íëï³­ÑáõÃÛáõ­ÝÁ` ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ ¿ñ ÝáõÛÝ á­·áí í³ñ­í»É áõ Ýñ³Ýó ϳñ­·³­íǭ׳­ÏÁ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»É: ÆëÏ »­Ã» áñ¨¿ å³ß­ïáÝ­Û³ ³­ÝÁÝ­¹áõ­Ý³Ï ¿ñ ÉÇ­Ýáõ٠ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý ÇÝù­Ýáõ­ñáõÛÝ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ý` ѳ­ÝáõÙ ¿ñ å³ß­ïá­ÝÇó ¨ ³ÛÉ ï»Õ Ýß³­Ý³­ÏáõÙ: ܳ ÝáõÛ­ÝÇëÏ ù³­ç³­É»­ñáõÙ ¿ñ, áñ ·áñ­Í³­Ï³­ï³ñ­Ý»­ñÁ Çñ ϳñ­·³¹­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³éÝ­ãáõÃÛ³Ùµ ѳ­Ù³ñ­Ó³­Ïá­ñ»Ý ѳÛï­Ý»Ý Ç­ñ»Ýó ϳñ­ÍÇù­Ý»ñÝ áõ ¹³­ïá­ÕáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ: º­Ã» ѳ­Ùá½­íáõÙ ¿ñ, áñ ·áñ­Í³­Ï³­ï³ñÝ Ç­ñ³­í³­óÇ ¿` ³­é³Ýó Ý»­Õ³­Ý³­Éáõ ÷á­ËáõÙ ¿ñ á­ñá­ßáõ­ ÙÁ ¨ Ýñ³ ³­ë³­ÍÁ ϳ­ï³­ñáõÙ: Î.­äá­ÉÇëÝ ³Ý­Í³­Ýáà ã¿ñ ÇÝÓ, »ñÏ­ñáñ¹ ѳۭñ»­ÝÇùë ¿ñ »­Õ»É, áõë­ïÇ ¹Åí³­ñáõÃÛáõÝ ãáõ­Ý»­ó³ ÇÙ íñ³ ¹ñí³Í å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ ïáõ ·áñ­ÍÁ ϳ­ï³­ñ»­Éáõ: î»­ÕÇ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­ÕÇ Ã» ϳ­é³­í³­ñÇ­ãÁ (ÞËÛ³Ýó) ¨ û Ýñ³ û·­Ý³­Ï³­ÝÁ (²­í»­ïÇë ȳ­É³­Û³Ý) Ïáí­Ï³­ë³­Ñ³­ Û»ñ ¿ÇÝ, ÇëÏ ÙÛáõë µá­Éáñ å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÁ` ï³×­Ï³­Ñ³­Û»ñ: ´³­ñ»­ µ³Ë­ï³­µ³ñ, ϳ­é³­í³­ñÇ­ãÁ µ³­é³­óÇá­ñ»Ý ã¿ñ ѳë­Ï³­ó»É Ç­ñ»Ý ïñí³Í Ññ³­Ñ³Ý­·Á ¨ ³­é³­·³ë­ï³­Ý³­íÇ µ»­ñ³Í Ýáñ ݳí­Ã³­ù³­ ݳ­ÏÁ §Íá­íÁ ã¿ñ ó­÷»É¦, ³ÛÉ ·ï»É ¿ñ ÙÇ ³ÛÉ ¹»­åá ¨ ³å­ñ³Ý­ùÝ ³ÛÝ­ï»Õ å³­Ñ»ë­ï³­íá­ñ»É: ºë Ýñ³Ý ѳÝÓ­Ý»­óÇ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇ Ý³­ Ù³­ÏÁ, á­ñáí ѳÝӭݳ­ñ³­ñáõÙ ¿ñ Î.äáÉ­ëáõÙ »­Õ³Í ³Ù­µáÕç ³å­ñ³Ý­ ùÁ, ¹ñ³­ÙÁ ¨ ѳ­ßÇí­Ý»­ñÁ ѳÝÓ­Ý»É ÇÝÓ, ÇëÏ ÇÝ­ùÁ ³­é³­ç³­ó³Í ï³­ñÇ­ùÇ ¨ í³­ï³­éáÕ­çáõÃÛ³Ý å³ï­×³­éáí ³Ýó­ÝáõÙ ¿ñ ѳݷë­ïÇ: ÞËÛ³ÝóÝ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ϳ­ï³­ñ»ó Ññ³­Ñ³Ý­·Á, ¨ »ë ëÏë»­óÇ ·áñ­ ÍÁ í³­ñ»É ë»­÷³­Ï³Ý ѳ­Û»­óá­ÕáõÃÛ³Ùµ, ÇÝ­ãÁ ÑÇÙ­Ýá­íÇÝ ï³ñ­µ»ñ ¿ñ ÞË۳ݭóÇ áõÕ­ÕáõÃÛáõ­ÝÇó: ºë ·áñ­Í»­óÇ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇ Ññ³­Ñ³Ý­·Ç ѳ­Ù³­Ó³ÛÝ, ³å­ñ³Ý­ùÇ ëå³­éáõÙÝ ³Ý­Ñ³­Ù»­Ù³ï ³­í»­É³­ó³í, áõ »ñ­ Ïáõ ³­ÙÇë ³Ýó ϳ­ñÇù »­Õ³í ÙÇ ³Ù­µáÕç ßá­·»­Ý³í Ýáñ ݳí­Ã³­µ»é µ»­ñ»É: ²ñ­Å³­Ý³­ó³ سݭó߭۳ݭóÇ Édz­Ï³­ï³ñ ·á­Ñáõ­Ý³­ÏáõÃÛ³­ ÝÁ, µ³Ûó ݳ Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï Ññ³­Ñ³Ý­·»ó, áñ Î.­äáÉ­ëÇ í³ñ­ãáõÃÛáõ­ ÝÁ ų­Ù³­Ý³­Ï³­íá­ñ³­å»ë ѳÝӭݻ٠ȳ­É³­Û³­ÝÇÝ, ÇëÏ ÇÝùë ٻϭݻ٠¼ÙÛáõé­Ýdz áõ ê³­Éá­ÝÇÏ: ²Û¹­å»ë ¿É í³ñ­í»­óÇ áõ 2 ³­ÙÇë Î.­äáÉ­ëáõÙ Ùݳ­Éáõó Ñ»­ïá, ݳË, ٻϭݻ­óÇ ¼ÙÛáõé­Ýdz: سݭó߭۳ݭóÁ »ñ­µ»ù ã¿ñ Ùá­é³­ÝáõÙ Çñ ݳ˭ÏÇÝ µ³­ñ»­Ï³Ù­Ý»­ ñÇÝ, Ù³­Ý³­í³Ý¹` سݭã»ëï­ñÇ ÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇÝ: ܳ Ù»Í Ñ³­Ù³Ï­ñ³Ýù áõ­Ý»ñ ѳï­Ï³­å»ë º­ë³­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ (¶ñÇ­·áñ, º­ë³­ÛÇ, ¶­¨áñ·, Ôáõ­Ï³ë): Üñ³Ý­óÇó º­ë³­ÛÇÝ ö³­ñÇ­½áõÙ Çñ Ùï»­ñÇÙ ÁÝ­Ï»ñÝ ¿ñ, ¨ Ýñ³ Ù³­ÑÁ Ëá­ñÁ íÇßï ¿ñ å³ï­×³­é»É سݭó߭۳ݭ óÇÝ: §àñ­ù³Ý ų­Ù³­Ý³Ï ¼ÙÛáõé­Ýdz­ÛáõÙ ·á­ÛáõÃÛáõÝ áõ­ÝÇ º­ë³­Û³Ý ïáõ­ÝÁ,- ·ñ»É ¿ñ ݳ ÇÝÓ,- ³ÛÝ å»ïù ¿ ÉÇ­ÝÇ ÇÙ ³å­ñ³Ý­ùÇ ÙÇ³Ï Í³­Ëá­ÕÁ, ÇÙ ÙÇ³Ï Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇ­ãÁ¦: ²Ûë Ùïùáí ³­é³ç­Ýáñ¹­í»­ Éáí ¿É »­Ï³ ¼ÙÛáõé­Ýdz áõ ï»­ë³Ï­ó»­óÇ Ôáõ­Ï³ë º­ë³­Û³­ÝÇ Ñ»ï, á­ñÁ ¼ÙÛáõé­Ýdz­ÛáõÙ Õ»­Ï³­í³­ñáõÙ ¿ñ Ç­ñ»Ýó ³é¨ïñ³­Ï³Ý Ó»é­

ݳñ­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ: ܳ ³­Ù»­Ý³ÛÝ å³ï­ñ³ë­ï³­Ï³­ÙáõÃÛ³Ùµ ÁÝ­¹³­é³­ ç»ó سݭó߭۳ݭóÇ ó³Ý­ÏáõÃÛ³­ÝÁ ¨ ù³­ÝÇ áñ áã ÙdzÛÝ ÑÙáõï áõ Ó»é­Ý»­ñ»ó í³­×³­é³­Ï³Ý ¿ñ, ³Ûɨ ɳÛÝ Ï³­å»ñ áõ­Ý»ñ öáùñ ²­ëdz­ ÛÇ Ý»ñ­ùÇÝ ù³­Õ³ù­Ý»­ñÇ Ñ»ï, ÇÝã­å»ë ݳ¨ Ëá­ßáñ ϳ­åÇ­ï³É, áõë­ ïÇ Ý³í­ÃÇ ³é¨ïáõ­ñÁ í³­ñ»ó ß³ï µ³­ñ»Ý­å³ëï å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáí ¨ ÙÇÝ㨠í»ñç Ùݳó سݭó߭۳ݭóÇ ÙÇ³Ï Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇ­ãÁ ¼ÙÛáõé­ ÝÇá ßñ糭ϳۭùáõÙ: ºë ëïÇå­í³Í »­Õ³ ³­í»­ÉÇ ßáõï Ù»Ï­Ý»É ê³­Éá­ÝÇÏ, ù³Ý Ùï³­¹Çñ ¿Ç, á­ñáí­Ñ»ï¨ ³ÛÝ­ï»Õ ϳ­ï³ñ­í»É ¿ñ ×Çßï ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ¹»åù, ÇÝã­å»ë ê³Ù­ëá­ÝáõÙ: ê³­Éá­ÝÇ­ÏÇ Ãáõñ­ù³­Ï³Ý ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ í³ñ­ãáõÃÛáõ­ÝÁ µ³­ó³­éÇÏ ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ ïáõñù ¿ñ ë³Ñ­Ù³­Ý»É سݭó߭۳ݭóÇ Ý³í­ ÃÇ íñ³ ¨ á­ñáí­Ñ»ï¨ ϳ­é³­í³­ñÇ­ãÁ` ö³­ñ»­Ùáõ½­Û³Ý­óÁ, Ññ³­Å³ñ­í»É ¿ñ í׳­ñ»É, áõë­ïÇ Ãáõñù Ç߭˳­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ ÏÝù»É ¿ñ Ù»ñ ¹»­åáÝ ¨ ³å­ñ³Ý­ùÇ í³­×³éùÝ ³ñ­·»­É»É: ö³­ñ»­Ùáõ½­Û³Ý­óÁ ¹Ç­Ù»É ¿ñ éáõ­ë³­ Ï³Ý ÑÛáõ­å³­ïá­ëÇÝ, ë³ Ý»ñ­Ï³­Û³­Ý³­Éáí í³­ÉÇÇÝ` áõÕ­Õ³­ÏÇ å³­Ñ³Ý­ ç»É ¿ñ ³ñ­·»­É³ÝùÝ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë í»­ñ³ó­Ý»É, ¹Ç­í³­Ý³­·Ç­ï³­Ï³Ý µ³ñ­ ¹áõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇó Ëáõ­ë³­÷»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ì³­ÉÇÝ ¿É Ññ³­Ù³­Û»É ¿ñ í³­ ׳é­ùÁ ų­Ù³­Ý³­Ï³­íá­ñ³­å»ë Ãáõۭɳï­ñ»É, ÙÇÝ㨠ËݹǭñÁ ùÝÝíÇ Î.­äáÉ­ëáõÙ áõ Éáõ­ÍáõÙ ëﳭݳ: ´³Ûó ù³­ÝÇ áñ Ù»ñ ¹»­åáÝ ÷³Ï ¿ñ Ùݳ­ó»É, ѳ­×³­Ëáñ¹­Ý»­ñÇó á­Ù³Ýù Ù»ñ §áã­Ë³ñ¦ Ù³ñ­Ï³­ÛÇ ÷á­Ë³­ ñ»Ý ëÏë»É ¿ÇÝ Ùñó³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ³å­ñ³Ý­ùÁ ·Ý»É. ÙÇ µ³Ý, áñ ϳ­ñáÕ ¿ÇÝ ³­å³­·³­ÛáõÙ ¨ë ³­Ý»É, ÇÝ­ãÁ á­ñá­ß³­ÏÇ íݳë Ïѳëó­Ý»ñ سݭ ó߭۳ݭóÇÝ: Æ­ñ³¹­ñáõÃÛáõÝÝ ³Ûë­åÇ­ëÇÝ ¿ñ, »ñµ ê³­Éá­ÝÇÏ Ñ³­ë³: ØÛáõë ·áñ­Í»­ñÁ ϳñ­·³­íá­ñ»­Éáõó Ñ»­ïá, ËݹñÇ Ñ»ï ³éÝã­íáÕ µá­ Éáñ ÷³ë­ï³Ãխû­ñÁ Ñ»ïë ³­é³ áõ ٻϭݻ­óÇ Î.­äá­ÉÇë: ²Ûë ³Ý­·³Ù á­ñá­ß»É ¿Ç Ãáõñ­ù³­Ï³Ý Ç߭˳­ÝáõÃÛ³Ý ³­åû­ñÇ­ÝÇ í»­ñ³­µ»ñ­ÙáõÝùÝ ³Ý­Ñ»ï¨³Ýù ãÃáÕ­Ý»É ¨ ٳݭñ³Ïñ­ÏÇï ½»­Ïáõ­ó³­·Çñ å³ï­ñ³ë­ï»­ Éáí` ·Ý³­óÇ ´á­Ûáõù­¹»­ñ», áõñ ·ïÝíáõÙ ¿ñ éáõ­ë³­Ï³Ý ¹»ë­å³­ÝÇ ³­Ù³­é³­ÛÇÝ Ýëï³­í³Û­ñÁ: ²Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï (1896) áã ÙdzÛÝ ¹»ë­å³Ý Ü»­ÉÇ­¹á­íÁ, ³Ûɨ ³­é³­çÇÝ ËáñÑñ­¹³­Ï³Ý سù­ëÇ­Ùá­íÁ ß³ï Ù»Í Ñ»­ Õǭݳ­ÏáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ÇÝ Î.­äáÉ­ëáõÙ` ¨ ´. ¸é³Ý Ùáï, ¨ ëáõÉ­Ã³Ý Ð³­ÙÇ­¹Ç 峭ɳ­ïáõÙ: ¸»ë­å³ÝÝ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ÇÝÓ ÁÝ­¹áõ­Ý»ó, Éë»ó µ³­Ý³­íáñ µ³­ó³ï­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñë, Ñ»­ïá å³­ï³ë­Ë³­Ý»ó, áñ µá­Õáùë Ùdzݭ·³­Ù³ÛÝ Ç­ñ³­í³­óÇ ¿ ¨ áñ ѳñÏ »­Õ³Í ѳÝӭݳ­ñ³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ïï³ Ø³ù­ëÇ­Ùá­íÇÝ: ºñ­Ïáõ ûñ ³Ýó ·Ý³­óÇ ´»­ñ³­ÛÇ Ù»ñ ¹»ë­å³­ ݳ­ïáõÝ` سù­ëÇ­Ùá­íÇÝ ï»­ë³Ï­ó»­Éáõ, µ³Ûó Ýñ³ ÷á­Ë³­ñ»Ý ÇÝÓ ÁÝ­ ¹áõ­Ý»ó »ñÏ­ñáñ¹ ËáñÑñ­¹³­Ï³­ÝÁ, á­ñÁ ѳÛï­Ý»ó, û سù­ëÇ­Ùá­íÇÝ ³­Ý³ÏÝ­Ï³É Ï»ñ­åáí ϳݭã»É »Ý ä»­ï»ñ­µáõñ· ¨ ¹»ë­å³­ÝÁ Ç­ñ»Ý ¿ñ ѳÝÓ­Ý»É ÇÙ µá­Õá­ù³­·Ç­ñÁ: ÂÕó­å³­Ý³­ÏÁ óáõÛó ï³­Éáí` ËáñÑñ­ ¹³­Ï³ÝÝ ³­ë³ó. §²Ûë­ï»Õ »ñ­Ïáõ ËݹñÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É ÷³ë­ï³ÃÕ­ ûñ ϳÝ. Ù»­ÏÁ` 1877-1878ÃÃ. éáõë-Ãáõñ­ù³­Ï³Ý å³­ï»­ñ³½­Ù³­Ï³Ý

ïáõ­·³Ý­ùÇ ¹»é¨ë ãí­×³ñ­í³Í Ù³­ëÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É, ÙÛáõ­ëÁ` ê³­Éá­ ÝÇ­ÏÇ Ñ»ï ϳå­í³Í Ó»ñ 峭ѳݭçǦ: ²­å³ ѳñó­ñ»ó, û Ãáõñ­ù³­ Ï³Ý ·³Ý­Ó³­ñ³­ÝÇó DZÝã ·áõ­Ù³ñ ¿Ç 峭ѳݭçáõÙ, áñ­å»ë íݳ­ëÇ ÷á˭ѳ­ïáõ­óáõÙ: ²­ë³­óÇ` 1500 Ãáõñ­ù³­Ï³Ý ÉÇ­ñ³: ÊáñÑñ­¹³­Ï³ÝÝ ÁÝ­¹áõ­Ý»ó, µ³Ûó ³­í»­É³ó­ñ»ó, áñ Ãáõñ­ù³­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõÝÝ, ³Ý­ßáõßï, Ï볭ϳñ­ÏÇ, áõë­ïÇ ÇÝ­ùÁ ëïÇå­í³Í ÏÉÇ­ÝÇ ³Û¹ ·áõ­Ù³­ñÇ ÙÇ Ù³­ëÁ ½Ç­ç»É: ÊݹǭñÁ Ãá­Õ»­óÇ Ýñ³ ѳ­Û»­óá­ÕáõÃÛ³­ÝÁ: §Î³­ñáÕ »ù íëï³Ñ ÉÇ­Ý»É,- ³­ë³ó ݳ,- áñ ¹»ë­å³­Ý³­ïáõÝÝ ³Ý­Ñ»ï¨³Ýù ãÇ ÃáÕ­ÝÇ Ó»ñ ·áñ­ÍÁ, ¹»ë­å³ÝÝ ³Û¹ ϳ­å³Ï­óáõÃÛ³Ùµ ËÇëï Ññ³­ ѳݷ ¿ ïí»É, ¨ »ë áõ­Å»­ñÇë Ý»­ñ³­ÍÇÝ ã³÷ Ïå³ßï­å³­Ý»Ù Ó»ñ Ç­ñ³­íáõÝ­ùÁ¦: ²Û¹­ù³ÝÝ ÇÝÓ µ³­í³­Ï³Ý ¿ñ: Î.­äáÉ­ëáõÙ »ë سݭó߭۳­ÝóÇó Ññ³­Ñ³Ý· ëï³­ó³ Î.­äáÉ­ëÇ ·áñ­ ͳ­Ï³­ï³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ѳÝÓ­Ý»É Çñ µ³­ñ»­Ï³Ù áõ سݭã»ëï­ñÇ ÁÝ­Ï»ñ ¶ñÇ­·áñ ÎÛáõ­Ùáõß­Ï»ñ­ï³­ÝÇÝ áõ í»­ñ³­¹³é­Ý³É ÂÇý­ÉÇë: ÎÛáõ­Ùáõß­ Ï»ñ­ï³­ÝÁ Î.­äáÉ­ëáõ٠ѳñ·­í³Í í³­×³­é³­Ï³Ý ¿ñ, ³Ý·­É³Ñ­å³­ï³Ï, ÇÝã­å»ë ëÇ­ñáõÙ ¿ñ ÏñÏÝ»É` §ëáõɭó­ÝÇ ý»ñ­Ù³Ý¦ áõ­Ý»­óáÕ: ܳ áõ­ñ³­ËáõÃÛ³Ùµ ÁÝ­¹áõ­Ý»ó سݭó߭۳ݭóÇ ³­é³­ç³ñ­ÏÁ: ²å­ñ³Ý­ùÇ í³­×³é­ùÇ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ, Çñ ³Ýӭݳ­Ï³Ý í³ñ­Ó³ï­ñáõÃÛ³Ý ¨ ·ñ³­ ë»Ý­Û³­ÏÇ å³Ñ­å³Ý­Ù³Ý ͳ˭ùÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É ËݹÇñ­Ý»­ñÁ ¶ñ. ÎÛáõ­ Ùáõß­Ï»ñ­ï³­ÝÇ Ñ»ï ϳñ­·³­íá­ñ»­Éáõó Ñ»­ïá, ·áñ­Í³­Ï³­ï³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ѳÝÓ­Ý»­óÇ Ýñ³Ý, ÇëÏ ²­í»­ïÇë ȳ­É³­Û³­ÝÇÝ áõ­Õ³ñ­Ï»­óÇ ¼ÙÛáõé­Ýdz` áñ­å»ë º­ë³­Û³­ÝÇ û·­Ý³­Ï³Ý, ù³Ý­½Ç ȳ­É³­Û³ÝÝ ³­í»­ÉÇ ù³­ç³­ï»Õ­ Û³Ï ¿ñ ݳí­ÃÇ ³é¨ïñÇÝ: ØÇ ù³­ÝÇ ûñ ³Ýó »ë ¿É ٻϭݻ­óÇ Îáí­ Ï³ë: Ø»Ï ³­ÙÇó ³Ýó éáõ­ë³­Ï³Ý ¹»ë­å³­Ý³ï­ÝÇó ݳ­Ù³Ï ëï³­ó³, áñ Ù»ñ 峭ѳݭçÁ µ³­í³­ñ³ñ­í³Í ¿ñ Ñ»ï¨Û³É Ï»ñå. Ãáõñ­ù³­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ѳÝÓÝ ¿ñ ³­é»É ê³­Éá­ÝÇ­ÏÇ Ù»ñ ¹»­åáÝ ³­åû­ñÇ­ ÝÇ ÷³­Ï»­Éáõ ¹Ç­Ù³ó ѳ­ïáõ­óáõÙ ï³É, µ³Ûó 1500-Ç ÷á­Ë³­ñ»Ý 800 ÉÇ­ñ³: ºí ù³­ÝÇ áñ ûë­Ù³Ý­Û³Ý ·³Ý­Ó³­ñ³­ÝÁ »ñ­µ»ù ϳݭËÇÏ ¹ñ³­ ÙÇ ³­é³­ïáõÃÛáõÝ ã¿ñ áõ­Ý»­ÝáõÙ, áõë­ïÇ ³Û¹ 800 ÉÇ­ñ³Ý ¿É åÇ­ïÇ í׳­ñ»ñ ³Ù­ë»-³­ÙÇë` Î.­äáÉ­ëÇ Ù³ù­ë³­ï³Ý íñ³ ÑÕí³Í Ñ»­í³­É»­Ý»­ñáí (÷á­Ë³­Ý³­Ï³­·Çñ): ºë Çë­ÏáõÛÝ Ñ³­Ù³­Ó³Û­ÝáõÃÛ³Ùµ å³­ï³ë­Ë³­Ý»­ óÇ ¨ Ëݹñ»­óÇ, áñ ³Û¹ Ñ»­í³­É»­Ý»­ñÁ ѳÝÓ­Ý»Ý Ù»ñ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­ óÇã ¶ñ. ÎÛáõ­Ùáõß­Ï»ñ­ï³­ÝÇÝ: ²Û¹­å»ë ¿É »­Õ³í: ÎÛáõ­Ùáõß­Ï»ñ­ï³­ÝÁ 8 ³Ùë­í³ Áݭóó­ùáõÙ ³Û¹ 800 ÉÇ­ñ³Ý ϳ­Ýá­Ý³­íá­ñ³­å»ë ·³Ý­Ó»ó: ²­í»­Éáñ¹ ¿ ³­ë»É, áñ سݭó߭۳ݭóÁ ã³­÷³­½³Ýó ·áÑ Ùݳó, µ³Ûó ÇÝÓ Ñ³­Ù³ñ ³Ýë­å³­ë»­ÉÇá­ñ»Ý ³Û¹ ëï³ó­í³Í­ùÁ ³ÛÉ Ï»ñå ïÝû­ñÇ­ Ý»ó: ܳ á­ñá­ß»ó, áñ Ãáõñ­ù³­Ï³Ý ·³Ý­Ó³­ñ³­ÝÇó Ïáñ½­í³Í ³Û¹ ·áõ­ Ù³­ñÁ ѳï­Ï³ó­íÇ Î.­äáÉ­ëÇ Ñ³­Ûáó µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõÃÛáõÝ­ Ý»­ñÇÝ: ²Û¹ ³éÝ­ãáõÃÛ³Ùµ ݳ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ݳ­Ù³Ï ·ñ»ó ÎÛáõ­Ùáõß­ Ï»ñ­ï³­ÝÇÝ, á­ñÁ ëá­íá­ñ³­Ï³­ÝÇ ÝÙ³Ý ëÏëáõÙ ¿ñ §»Õ­µ³Ûñ ¶ñÇ­·áñ¦ µ³­é»­ñáí: Àëï ³Û¹Ù, ÎÛáõ­Ùáõß­Ï»ñ­ï³­ÝÁ 100 ÉÇ­ñ³ ïí»ó ʳë·Ûáõ­

ÕÇ ¶³É­ý³­Û³Ý áñ­µ³­Ýá­óÇÝ, ÇëÏ Ùݳ­ó³­Íáí ÓñÇ Ý³íà ïñ³­Ù³­ ¹ñ»ó §²½­·Ç ï³­ÝÁ¦, ³Û­ëÇÝùÝ` ê. öñÏãÛ³Ý ÑÇ­í³Ý­¹³­Ýá­óÇÝ: ²Ûë ÝíÇ­ñ³ï­íáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ϳ­ï³ñ­í»­óÇÝ ¶ñÇ­·áñ ÎÛáõ­Ùáõß­Ï»ñ­ï³­ÝÇ ³­Ýáõ­ÝÇó, á­ñáí­Ñ»ï¨ سݭó߭۳ݭóÁ ã¿ñ ëÇ­ñáõÙ, áñ Çñ µ³­ñ»­·áñ­ ÍáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ Ññ³­å³­ñ³Ï ѳݭí»Ý... ºë ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ »ñ­Ï³ñ ãÙݳ­óÇ: ÜáõÛÝ ï³ñ­í³ (1896) í»ñ­ç»­ñÇÝ Ù»Ï­Ý»­óÇ èáõ­ÙÇ­Ýdz: ´³­Ãáõ­ÙÇ ëݹáõ­ÏÇ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ û·­ ï³­·áñÍ­íáÕ ÷³Û­ïÁ ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ ëï³ó­íáõÙ ¿ñ èáõ­ÙÇ­Ýdz­ÛÇó` µ³­ÃáõÙ­óÇ ÙÇ Ññ»³ ѳÝӭݳ­Ï³­ï³­ñÇ ÙÇ­çá­óáí: سݭó߭۳ݭóÁ ѳÝӭݳ­ñ³­ñ»É ¿ñ, áñ áõÕ­Õ³­ÏÇ Ñ³­ñ³­µ»­ñáõÃÛáõÝ Ñ³ë­ï³­ï»Ù éáõ­ Ùǭݳ­Ï³Ý ÷³Û­ïÇ ·áñ­Í³­ñ³­Ý³­ï»­ñ»­ñÇ Ñ»ï` ³­í»­ÉÇ Ó»éÝ­ïáõ ·Ý»ñ áõ í׳ñ­Ù³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»ñ Ó»éù µ»­ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ػϭݻ­óÇ èáõ­ ÙÇ­Ýdz, áõñ (¶³­É³­óáõÙ) ³ñ­¹»Ý ë»­÷³­Ï³Ý Ù³ë­Ý³×­ÛáõÕ áõ­Ý»ÇÝù` ¸³­Ýáõ­µÇ ³­÷»­ñÇÝ áõ ´áõÉ­Õ³­ñdz­ÛáõÙ Ù»ñ ³å­ñ³Ý­ùÁ í³­×³­é»­Éáõ ѳ­Ù³ñ. ·áñ­Í³­Ï³­ï³­ñÁ ÙÇ éáõ­Ùǭݳ­Ñ³Û ¿ñ: ´³Ûó áõÕ¨á­ñáõÃÛáõÝë ³Ý­Ñ³­çáÕ »­Õ³í: èáõ­Ùǭݳ­óÇ ·áñ­Í³­ñ³­Ý³­ï»­ñ»ñÝ Ç­ñ»Ýó ÙÇç­Ýáñ¹­ Ý»­ñÇ Ñ»ï ϳå­í³Í ¿ÇÝ ÙÇ ù³­ÝÇ ï³­ñáí ¨ ³ÛÝ­å»ë ¿ÇÝ å³Û­Ù³­Ý³­ íáñ­í»É, áñ »­Ã» ³­é³Ýó Ýñ³Ýó ³å­ñ³Ýù ͳ­Ë»ÇÝ ´³­ÃáõÙ, ³­å³, ÙǨÝáõÛÝ ¿, ëïÇå­í³Í ÏÉÇ­Ý»ÇÝ á­ñáß ·áõ­Ù³ñ í׳­ñ»É ÙÇç­Ýáñ¹­Ý»­ ñÇÝ: γ­ñá­Õ³­ó³ ÙdzÛÝ ³ÛÝ­ù³ÝÝ ³­Ý»É, áñ í׳­ñáõ­ÙÁ ϳݭËÇÏ Ï³­ ï³­ñ»­Éáõ ÷á­Ë³­ñ»Ý 6 ³Ùë­í³ Áݭóó­ùáõÙ ³ñ­í»ñ` ÷áù­ñÇÏ ïá­Ïá­ ëáí, ÇÝ­ãÁ ³å­ñ³Ý­ùÇ ·Ç­ÝÁ á­ñáß ã³­÷áí Ýí³­½»ó­ÝáõÙ ¿ñ: سݭó߭ ۳ݭóÁ ·áÑ ãÙݳó ³Ûë í»ñ­çÇÝ å³Û­Ù³­ÝÇó, á­ñáí­Ñ»ï¨ ã¿ñ ëÇ­ñáõÙ Ùáõñ­Ñ³Ï­Ý»ñ ëïá­ñ³·­ñ»É, ³ÛÉ Ý³­ËÁÝï­ñáõÙ ¿ñ ϳݭËÇÏ í׳­ñ»É` ¹ñ³ ¹Ç­Ù³ó ½Ç­çáõÙ ëﳭݳ­Éáí: ´³Ûó á­ñáí­Ñ»ï¨ Ùáõñ­Ñ³­ÏÁ áã û ÇÝ­ùÁ åÇ­ïÇ ëïá­ñ³·­ñ»ñ, ³ÛÉ Ê³­ñ³½­Û³­ÝÁ, ³ÛÝ ¿É Ýñ³ µ³­ó³­Ï³­ ÛáõÃÛ³Ý Å³­Ù³­Ý³Ï, áõë­ïÇ Ñ³­Ù³­Ó³Û­Ý»ó áõ ѳë­ï³­ï»ó ÇÙ å³Û­ Ù³­Ý³­íáñ­í³­ÍáõÃÛáõ­ÝÁ: º­·Çå­ïá­ëáõÙ éáõ­ë³­Ï³Ý ݳí­ÃÇ ëå³­éáõ­ÙÁ ѻｭѻ­ï» ³­í»­ ÉÇ É³ÛÝ ßñç³Ý­Ý»ñ ¿ñ Áݹ·ñ­ÏáõÙ, ѳë­Ý»­Éáí í»­ñÇÝ º­·Çå­ïáë áõ ѳ­ñ³í` êáõ­¹³Ý: ²Ûë­ï»Õ Ù»ñ Ùñó³­ÏÇó­Ý»­ñÁ` ³­Ù»­ñÇÏ­Û³Ý áõ éáõ­ Ùǭݳ­Ï³Ý Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ Ù³­ï³­Ï³­ñ³ñ­Ý»­ñÁ, ëÏë»É ¿ÇÝ ï³ñ­µ»ñ í³Û­ ñ»­ñáõÙ Ù»Í å³­Ñ»ë­ï³­ñ³Ý­Ý»ñ ϳ­éáõ­ó»É` Ñ»­ÕáõÏ íǭ׳­Ïáí ëå³­ é»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí, ³Û­ëÇÝùÝ` ³­é³Ýó ﳭϳ­éÇ Ï³Ù ëݹáõ­ÏÇ, áõÕ­ Õ³­ÏÇ Ñ³­×³­Ëáñ­¹Ç ³­Ù³­ÝÇ Ù»ç ÉóÝ»­Éáí: سݭó߭۳ݭóÁ á­ñá­ß»ó »ï ãÙݳÉ: ÂÇý­ÉÇë Ññ³­íÇ­ñ»ó Çñ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã Øáõ­Ã³ý­Û³­ÝÇÝ áõ Ýñ³ Ñ»ï »ñ­Ï³ñ ËáñÑñ­¹³Ï­ó»­Éáõó Ñ»­ïá` í×é»ó »ñ­Ïáõ Ó»é­Ý³ñ­Ïáí ¿³­å»ë Áݹ­É³Û­Ý»É º­·Çå­ïá­ëÇ µÇ½­Ý»­ëÁ. ݳË, ²­É»ù­ë³Ý¹­ñdz­Ûáõ٠ϳ­éáõ­ó»É »ñ­Ï³­Ã» Ù»Í é»­½»ñ­íá­õ³ñ­Ý»ñ, ÇëÏ »ñÏ­ñáñ­¹³­Ï³Ý µÝ³­ ϳ­í³Û­ñ»­ñáõÙ` ³­í»­ÉÇ ÷áù­ñ»­ñÁ, ݳ­Û³Í ï»­Õ³­Ï³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇÝ: ºñÏ­ñáñ¹, ³Ûë å³­Ñ»ë­ï³­ñ³Ý­Ý»­ñÇÝ ³­Ý³ñ­·»É ³å­ñ³Ýù ѳëó­Ý»­Éáõ

ѳ­Ù³ñ ѳ­ïáõÏ Ý³í­Ã³­ï³ñ ßá­·»­Ý³í å³ï­íÇ­ñ»É: Þá­·»­Ý³íÝ ³ÛÝ­ åÇ­ëÇÝ åÇ­ïÇ ÉÇ­Ý»ñ, áñ ϳ­ñá­Õ³­Ý³ñ û Ñ»­ÕáõÏ Ý³íÃ, û ëݹáõÏ µ³ñ­Ó»É: г­çáñ¹ ï³­ñÇ ³­Ù»Ý ÇÝã å³ï­ñ³ëï ¿ñ` û º­·Çå­ïá­ëÇ é»­½»ñ­ íá­õ³ñ­Ý»­ñÁ, û Ýáñ ݳí­Ã³­ï³ñ ßá­·»­Ý³­íÁ: سݭó߭۳ݭóÇ Ñ³ÝÓ­ ݳ­ñ³­ñáõÃÛ³Ùµ »ë ÂÇý­ÉÇ­ëÇó ٻϭݻ­óÇ ´³­ÃáõÙ` Ýáñ ßá­·»­Ý³íÝ ÁÝ­¹áõ­Ý»­Éáõ, áñ ų­Ù³­Ý»É ¿ñ ³Ý·­Édz­Ï³Ý ¹ñá­ß³­ÏÇ Ý»ñ­ùá: ¸ñá­ ßÁ ÷á­Ë»­óÇÝù éáõ­ë³­Ï³­Ýáí ¨ ³Ý­í³­Ý»­óÇÝù §´áñ­ÅáÙ¦, á­ñÁ ÂÇý­ ÉÇ­ëÇ Ùáï ·ïÝíáÕ Ñ³Ý­ù³­ÛÇÝ çñÇ ëù³Ý­ã»­ÉÇ ³­Ù³­é³­Ýáó ¿ñ: ²Ûë ³é­ÃÇí ³Ý·­Édz­Ï³­ÝÇó éáõ­ë³­Ï³­ÝÇ í»­ñ³Í­í»ó ݳ¨ ÙÛáõë ݳ­íÁ` §¶ñ»Ý­íÇ­ÉÁ¦, á­ñÁ í»­ñ³Ý­í³Ý­í»ó §Èǭϳ­ÝǦ: Èǭϳ­ÝÇÝ ¿É ´áñ­Åá­ÙÇÝ ÏÇó ³­Ù³­é³­Ýá­ó³­ÛÇÝ í³Ûñ ¿ñ: ܳ­í»­ñÇ íñ³ ¹ñáßÙ­í³Í ¿ñ سݭ ó߭۳ݭóÇ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ Ýß³­ÝÁ` ѳۭϳ­Ï³Ý §¶³éÝ ²ë­ïáõ­ÍáÛ¦-Ý: §¶³éݦ ¿ñ, áñ Ù»­Í³­¹Çñ` §áã­Ë³­ñǦ, ï»ë­ùáí ¹³ñ­Ó³í سݭó߭ ۳ݭóÇ Ý³í­ÃÇ §Ù³ñ­Ï³Ý¦: سݭó߭۳ݭóÁ ß³ï ¿ñ ϳ­Ù»­ÝáõÙ, áñ Çñ ݳ­í»­ñÇ å³ß­ïáÝ­Û³­ Ý»ñÝ ¿É` ݳ­í³­å»­ïÇó ÙÇÝ㨠ݳ­í³ë­ïÇ, Ñݳ­ñ³­íá­ñÇÝ ã³÷ ѳ­Û»ñ ÉÇ­Ý»Ý: ´³Ûó ³Ûë ï»­ë³­Ï»­ïÇó ùÇã ѳ­çá­ÕáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­ó³í: г­ Û»­ñÁ, ÇÝã­å»ë ѳÛï­ÝÇ ¿, Íá­í»½ñ­Û³ Åá­Õá­íáõñ¹ ãÉÇ­Ý»­Éáí` ݳ­í³­ ·Ý³­óáõÃÛ³­ÝÁ í³ñÅ ã¿ÇÝ: ²Û­Ýá­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí, áõ­Ý»­ó³Ýù ݳ­í³­å»­ ïÇ »ñ­Ïáõ Ñ³Û û·­Ý³­Ï³Ý, Ù»­ÏÁ` Ïáí­Ï³­ë³­Ñ³Û, ÙÛáõ­ëÁ` ï³×­Ï³­Ñ³Û, ÇÝã­å»ë ݳ¨ Ù»Ï åáÉ­ë»­óÇ Ù»­ù»­Ý³­í³ñ: Ø»Ï-»ñ­Ïáõ Ñ³Û ¿É í³ñÓ­ í»­óÇÝ áñ­å»ë ëá­íá­ñ³­Ï³Ý ݳ­í³ë­ïÇ: §². سݭó߭۳Ýó ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ïáõ­ÝÁ¦ »ñ­Ï³­ñ³ï¨ ·á­ÛáõÃÛáõÝ ãáõ­Ý»­ó³í. 1899-ÇÝ ³ÛÝ ÑÇ٭ݳ­íá­ñ³­å»ë Ó­¨³­÷áË­í»ó ¨ Áݹ­É³ÛÝ­ í»ó: Àëï ³Û¹Ù, ÇÙ å³ß­ïáÝÝ áõ ϳñ­·³­íǭ׳ÏÝ ¿É Ýáñ Ï»ñ­å³­ ñ³Ýù ëï³­ó³Ý:

¼. ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç û ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ¨ û ÝáõÛ­ÝÇëÏ Ï³­é³­í³­ñ³­ Ï³Ý ßñ糭ݳϭݻ­ñÇÝ ëÏë»É ¿ñ ³Ý­Ñ³·ë­ï³ó­Ý»É ³ÛÝ Ñ³Ý­·³­Ù³Ý­ùÁ, áñ ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³­Ñá­Õ»­ñÁ ѻｭѻ­ï» ³Ýó­ÝáõÙ »Ý û­ï³ñ ¹ñ³­Ù³­ ï»­ñ»­ñÇ Ó»é­ùÁ, û¨ û·­ï³­Ï³ñ ¿ÇÝ Ñ³­Ù³­ñáõÙ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ ÙáõïùÝ áõ ÏÇ­ñ³­éáõ­ÙÁ: ²Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï ä»­ï»ñ­µáõñ­ ·áõÙ Éáõñ ï³­ñ³Í­í»ó, û سݭó߭۳ÝóÝ ¿É ¿ µ³­Ý³Ï­óáõÃÛáõÝ­ Ý»ñ í³­ñáõÙ ³Ý·­Édz­óÇ­Ý»­ñÇ Ñ»ï` Çñ ³Ù­µáÕç Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ í³­×³­é»­Éáõ ßáõñç: ÈáõñÝ ³Ý­ÑÇÙÝ ã¿ñ: ²Ý·­Édz­óÇ­Ý»­ñÁ, Ç­ñ»Ýó Ó»éù µ»­ñ³Í ݳí­Ã³­Ñá­Õ»­ñÇ Ñ³­çá­ÕáõÃÛáõ­ÝÇó Ëñ³­Ëáõë­í³Í, Ç­ñáù, سݭó߭۳ݭóÇÝ ·Ý»­Éáõ ³­é³­ç³ñÏ ¿ÇÝ ³­ñ»É: سݭó߭۳ÝóÝ áõ ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ ëϽµáõÙ ÝáõÛÝ­å»ë Ññ³­åáõñ­í»­óÇÝ ³Û¹ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Ùï³Û­ÝáõÃÛ³Ùµ, Ù³­Ý³­í³Ý¹ ³­é³­ç³ñÏ­í³Í ·Ç­ÝÁ Ùdzݭ·³­Ù³ÛÝ

³Ýë­å³­ë»­ÉÇ ¿ñ Ýñ³Ýó ѳ­Ù³ñ. ³ÛÝ µÇ½­Ý»­ëÁ, áñ Ç­ñ»Ýù 2 ï³­ñÇ ³­é³ç ·Ý³­Ñ³­ï»É ¿ÇÝ 3 ÙÇ­ÉÇáÝ, ³ÛÅÙ ³ñ­Å»ñ 20 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ: §²Ûë ·ÝÇÝ ã»Ý ѳ­Ù³­Ó³ÛÝ­íÇ, »ñ­Ïáõ ÙÇ­ÉÇáÝ ³Ý·­Édz­Ï³Ý áë­ÏÇ ã»Ý ﳦ,- ³­ëáõÙ ¿ñ ÇÝÓ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ: ´³Ûó ³­é³­ç³ñÏ ³­ÝáÕ­Ý»­ ñÁ ³Û¹­åÇ­ëÇ ·áõ­Ù³­ñÇ ³éç¨ ãÁÝÏñ­Ï»­óÇÝ, ÙdzÛÝ å³­Ñ³Ý­ç»­óÇÝ, áñ §»ñ¹í­Û³É Ñ³ß­í³­å³Ñ­Ý»ñ¦ áõ­Õ³ñ­Ï»Ý µÇ½­Ý»­ëÇ íǭ׳­ÏÁ ùÝÝ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ áõ ų٭ϻï Ëݹñ»­óÇÝ: Þ³ï ɳí ÑÇ­ßáõÙ »Ù, û ÇÝã­å»ë ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³í ³Û¹ §ùÝÝáõÃÛáõ­ÝÁ¦: º­Ï³Ý ³Ý·­Édz­óÇ §»ñ¹í­Û³É Ñ³ß­í³­å³Ñ­Ý»ñ¦, á­ñáÝù ³­é³Ýó µ³é ÇëÏ éáõ­ë»­ñ»Ý ϳñ­¹³É ϳ­ñá­ Õ³­Ý³­Éáõ, ëÏë»­óÇÝ Ù³Ý­ñ³­Ù³ëÝ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñ»É éáõ­ë»­ñ»Ý ·ñí³Í Ñ³ß­í»­Ù³ï­Û³Ý­Ý»­ñÁ: ÊݹñáõÙ ¿ÇÝ, áñ Ç­ñ»Ýó óñ·­Ù³­Ý»Ýù ÙdzÛÝ Ñ³­ßÇí­Ý»­ñÇ í»ñ­Ý³·­ñ»­ñÁ: Ð³ß­í³­å³Ñ­Ý»­ñÁ ùÝÝáõÃÛáõ­ÝÁ ¹»é ã¿ÇÝ í»ñ­ç³ó­ñ»É, »ñµ éáõ­ ë³­Ï³Ý ¹ñ³­Ù³­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ßñ糭ݳϭݻñÝ ëÏë»­óÇÝ Ñ»­é³·­ñ»­ñáí Ç­ñ»Ýó ³­é³­ç³ñÏ­Ý»ñÝ ³­Ý»É: èáõ­ë³­Ï³Ý ÙÇ Ëá­ßáñ µ³Ý­ÏÇ ·É˳­íá­ ñáõÃÛ³Ùµ ëï»ÕÍ­í»É ¿ñ ¹ñ³­Ù³­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ѽáñ ËáõÙµ, á­ñÁ á­ñá­ß»É ¿ñ ·Ý»É سݭó߭۳ݭóÇ µÇ½­Ý»ëÝ áõ ãÃáÕ­Ý»É, áñ ³ÛÝ û­ï³­ñÇ ³Ýó­ ÝÇ: سݭó߭۳ݭóÝ ëÏë»ó ï³­ï³Ý­í»É ¨ ¹ñ³ ѳ­Ù³ñ áõ­Ý»ñ Éáõñç å³ï­×³é­Ý»ñ: ܳË, ³Ý·­Édz­óÇ­Ý»­ñÇ ÝÙ³Ý éáõë ¹ñ³­Ù³­ï»­ñ»ñÝ ¿É ëϽµáõÝ­ùá­ñ»Ý ÁÝ­¹áõ­Ý»­óÇÝ Ýñ³ ë³Ñ­Ù³­Ý³Í ·Ç­ÝÁ (20 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ), ¨ ѳ­Ùá½­í»ó, áñ Çñ µÇ½­Ý»ëÝ Ç­ñáù ³Û¹­ù³Ý ³ñ­Å», ù³Ý­ ½Ç í»ñ­çÇÝ 2-3 ï³ñ­í³ Áݭóó­ùáõÙ ³ÛÝ­ù³Ý ½áõï »­Ï³­Ùáõï ¿ñ ëï³­ó»É, áñ­ù³Ý Çñ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ϳ­åÇ­ï³ÉÝ ¿ñ: ´³­óÇ ³Û¹, ݳí­ÃÇ ·Ý»­ñÁ µ³ñÓ­ñ³­ÝáõÙ ¿ÇÝ` Ù»Ï ÷áõà Ñáõ٠ݳí­ÃÇ ·Ç­ÝÁ 4-5 Ïá­ å»­ÏÇó ѳ­ë»É ¿ñ 15 Ïá­å»­ÏÇ, ¨ ¹»é ³­í»­É³­Ý³­Éáõ ÙÇ­ïáõÙ áõ­Ý»ñ. ÝáõÛÝ Ñ³­Ù³­ã³­÷áõÃÛ³Ùµ µ³ñÓ­ñ³­ó»É ¿ñ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÇ ·Ç­ÝÁ, ÇëÏ Ý³í­ÃÇ ³ñ­ï³¹­ñáõÃÛ³Ý Í³­í³É­Ý»ñÝ ¿É ï³­ñ»ó-ï³­ñÇ ³­×áõÙ ¿ÇÝ: ºñÏ­ñáñ¹, Ùï³­ï³Ýç­íáõÙ ¿ñ, áñ µÇ½­Ý»­ëÁ û­ï³­ñÇÝ í³­×³­ é»­Éáõó Ñ»­ïá ѳñ­Ûáõ­ñ³­íáñ Ñ³Û å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»ñ áõ ѳ­½³­ñ³­íáñ Ñ³Û µ³Ý­íáñ­Ý»ñ, áñ Ùßï³­Ï³Ý ³å­ñáõëï áõ­Ý»ÇÝ, ϳ­ñáÕ ¿ÇÝ ¹ñ³­ ÝÇó ½ñÏí»É: ºí, í»ñ­ç³­å»ë, ÇÝùÝ ¿É, û¨ ï³­ñÇùÝ ³­é»É ¿ñ, µ³Ûó ¹»é ³­éáõÛ· ¿ñ ¨ ã³­÷³­½³Ýó ¹Åí³ñ åÇ­ïÇ ÉÇ­Ý»ñ Áݭﻭɳ­ó³Í ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ³ë­å³­ñ»­½Çó ù³ß­í»ÉÝ áõ å³­ñ³å Ùݳ­ÉÁ: ²Ûë Ùï³Í­ ÙáõÝù­Ý»ñÝ Ç í»ñ­çá ·»­ñÇß­Ë»­óÇÝ. ݳ µ³­Ý³Ï­óáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ˽»ó ³Ý·­Édz­óÇ­Ý»­ñÇ Ñ»ï, ÇëÏ éáõ­ë³­Ï³Ý ËÙµÇÝ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ å³Û­Ù³Ý ¹ñ»ó, á­ñáí åÇ­ïÇ ß³­ñáõ­Ï»ñ ÙÝ³É µÇ½­Ý»­ëÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ï»ñ áõ Õ»­Ï³­í³ñ: èáõë­Ý»ñÝ ëϽµáõÙ ïѳ­×áõÃÛ³Ùµ í»­ñ³­µ»ñ­í»­óÇÝ ³Ûë å³Û­Ù³­ÝÇÝ. ÑÇ­ßáõÙ »Ù, û سݭó߭۳ÝóÝ ÇÝã­å»ë ½³Û­ñ³­ó³í, »ñµ Ýñ³Ý Ýϳ­ï»É ïí»­óÇÝ, û ݳ˭ݳ­Ï³Ý å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³­ÍáõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³­Ó³ÛÝ Ç­ñ»Ýù èáõ­ë³­Ï³Ý å»­ï³­Ï³Ý µ³Ý­ÏÇÝ ³ñ­¹»Ý Ùáõ­Í»É ¿ÇÝ å³­Ñ³Ýç­í³Í Ù»Ï ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ ·ñ³­í³­Ï³­ÝÁ. §²Ûë ñá­å»Çë

Ïí»­ñ³­¹³ñӭݻ٠ӻñ Ù»Ï ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇÝ,- ·á­ã»ó ݳ,- µ³Ûó »ñ­µ»ù ã»Ù ѳ­Ù³­Ó³Û­ÝÇ Ó»ñ ³­é³­ç³ñ­ÏÇÝ: ø³­ÝÇ ¹»é áÕç »Ù, »ë åÇ­ïÇ Éǭݻ٠ÇÙ ·áñ­ÍÇ ï»ñÝ áõ Õ»­Ï³­í³­ñÁ¦: èáõë­Ý»ñÝ ëïÇå­í³Í »­Õ³Ý ½Ç­ç»É, áõ Ýáñ ѳ­Ù³­Ó³Û­ÝáõÃÛáõÝ Ï³­Û³­ó³í, Áëï á­ñÇ Ø³Ý­Ã³ß­ Û³ÝóÝ áõ ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ åÇ­ïÇ í³­×³­é»ÇÝ Ç­ñ»Ýó Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛ³Ý ÙdzÛÝ 1/3-Á` ÝáõÛÝ 20 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ ³ñ­Å»­ùáí: ÐÇÙÝ­í»ó Ýáñ ÁÝ­ Ï»­ñáõÃÛáõÝ, á­ñÁ Ïáã­í»ó §². Ð. سݭó߭۳ݭóÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ µ»­ñ³­Ï³Ý ¨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõݦ (Нефтепромышленное и торговое общество А. И. Манташев и КO = Société de l’Industrie de naphte et du Commerce A. I. Mantacheff & Co.): Üáñ ÁÝ­Ï»­ ñáõÃÛ³Ý Ï³­Ýá­Ý³¹­ñáõÃÛáõÝÝ ëïá­ñ³·ñ­í»ó »ñ­Ïáõ ÏáÕ­ÙÇó áõ Ý»ñ­ ϳ­Û³ó­í»ó ϳ­é³­í³­ñáõÃÛ³ÝÝ Ç Ñ³ë­ï³­ïáõÙ, ÇÝãÝ ¿É ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ϳ­ï³ñí»ó: ÀÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ϳ­åÇ­ï³­ÉÁ ë³Ñ­Ù³Ý­í»ó 22 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ` µ³­Å³Ý­í³Í 88.000 µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÇ íñ³, Ûáõ­ñ³­ ù³ÝãÛáõ­ñÁ` 250 éáõµ­ÉÇ ³ñ­Å»­ùáí: ²Û¹ ·áõ­Ù³­ñÇó 2 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ ÉÇÝ ß³ñ­Å³­Ï³Ý ϳ­åÇ­ï³É ¿ñ, ÇëÏ 20 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇÝ åÇ­ïÇ í׳ñ­ í»ñ ݳ˭ÏÇÝ §². سݭó߭۳Ýó ¨ ÁÝÏ. ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ï³Ý¦ ³Ù­µáÕç ·áõÛ­ùÁ ·Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ä³Û­Ù³­Ý³·­ñÇ Ñ³­Ù³­Ó³ÛÝ, سݭó߭۳ÝóÝ áõ ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ ϳݭËÇÏ ¹ñ³­Ùáí í³­×³­é»­óÇÝ ÙdzÛÝ 1/3-Á, ÇëÏ Ùݳ­ó³Í 2/3-Á å³­Ñ»­óÇÝ Ç­ñ»Ýó Ó»é­ùáõÙ: ²Ûë Ï»ñå سݭó߭ ۳ݭóÁ ·³Ý­Ó»ó 5.340.000 éáõµ­ÉÇ, ÇëÏ ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ` 1.330.000 éáõµ­ÉÇ. ë³ Ýß³­Ý³­ÏáõÙ ¿ñ, áñ »ñ­Ïáõ ï³­ñÇ ³­é³ç ë³Ñ­Ù³Ý­í³Í 3 ÙÇ­ÉÇá­ÝÇ ÏñÏݳ­å³­ïÇ­ÏÁ ϳݭËÇÏ ëﳭݳ­Éáõó Ñ»­ïá Ýñ³Ýù ¹³ñÓ­ Û³É ï»ñ ¿ÇÝ ÙÝáõÙ Ç­ñ»Ýó µÇ½­Ý»­ëÇ 2/3-ÇÝ, á­ñÇó سݭó߭۳ݭóÇÝ µ³­ÅÇÝ Ñ³­ë³Ý 10.665.000 éáõµ­Éáõ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»ñ, ÇëÏ ²­ñ³Ù­ ۳ݭóÇÝ` 2.665.000 éáõµ­Éáõ: ´³Ûó å»ïù 㿠ϳñ­Í»É, û Ýñ³Ýó ѳñë­ïáõÃÛáõÝÝ ³Ûë­ù³­Ýáí ¿ñ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï­íáõÙ: Üñ³Ý­óÇó Ûáõ­ ñ³­ù³ÝãÛáõ­ñÁ ³éÝ­í³½Ý ³Û¹­ù³Ý ¿É ß³ñ­Å³­Ï³Ý ¨ ³Ý­ß³ñÅ ·áõÛù áõ­Ý»ñ: ºñµ Ýñ³Ýù Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÙ ¿ÇÝ Ç­ñ»Ýó ݳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ëÁ, »­ñ³­ ½áõÙ ÇëÏ ã¿ÇÝ Ï³­ñáÕ »ñ¨³­Ï³­Û»É, áñ ³Û¹­ù³Ý ³­ñ³· ¨ ³Û¹ ã³­ ÷áí Ïѳñë­ï³­Ý³Ý1 ...

1 ä»ï»ñµáõñ·Çó í»ñ³¹³éݳÉáõó Ñ»ïá ²ñ³ÙÛ³ÝóÁ ÍÇͳջÉáí å³ïÙáõÙ ¿ñ, û ÇÝãå»ë ¿ÇÝ ëï³ó»É áõ ÙÇÙÛ³Ýó ÙÇç¨ µ³Å³Ý»É ³Û¹ ѳñëïáõÃÛáõÝÁ: Üñ³Ýó å³ïí»ñáí §²ñï³ùÇÝ ³é¨ïñÇ éáõë³Ï³Ý µ³ÝÏÁ¦ (Русский для внешней торговли банк = Banque Russe pour le Commerce Etranger), áñ ³Û¹ éáõë³Ï³Ý ËÙµÇ ·É˳íáñÝ ¿ñ, ·Ý»É ¿ñ ½³Ý³½³Ý å»ï³Ï³Ý ¨ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ³ñÅ»ÃÕûñ: ºñµ µ³ÝÏÇ Ï³é³í³ñÇãÝ»ñÁ Ýñ³Ýó ³éç¨ »Ý ¹ÝáõÙ ³ñÅ»ÃÕûñÇ ÷³Ã»ÃÁ, سÝóßÛ³ÝóÝ ëÏëáõÙ ¿ µ³Å³Ý»É. ³Ù»Ý ï»ë³ÏÇó 4 ѳï` Çñ»Ý, 1 ѳï` ²ñ³ÙÛ³ÝóÇÝ: ²å³ ³Û¹ Ó¨áí ÙÇÙÛ³Ýó ÙÇç¨ µ³Å³ÝáõÙ »Ý ݳ¨ Ýáñ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý µ³ÅÝ»ïáÙë»ñÁ` Ç Ù»Í ½í³ñ×áõÃÛáõÝ ³Ï³Ý³ï»ë éáõë ¹ñ³Ù³ï»ñ»ñÇ... ºñµ ³Ûë §Ñ»ï³ùñùñ³Ï³Ý¦ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ ³í³ñïíáõÙ ¿, سÝóßÛ³ÝóÁ ѳۻñ»Ý ³ëáõÙ ¿ ²ñ³ÙÛ³ÝóÇÝ. §ØÇù»É, Çß³í³ñÇ Ñ³ñëï³ó³Ýù...¦: ²Ûë ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ËáëùÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ñ` ³Ý×áéÝÇáõÃÛ³Ý, ïÓ¨áõÃÛ³Ý ã³÷:

Àëï ϳ­Ýá­Ý³¹­ñáõÃÛ³Ý, ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ï»Ýï­ñá­Ý³­ï»­ÕÇÝ åÇ­ïÇ ÉÇ­Ý»ñ ´³­ùáõÝ, áõñ ·ïÝíáõÙ ¿ÇÝ Ý³í­Ã³­Ñá­Õ»ñÝ áõ ·áñ­Í³­ñ³Ý­ Ý»­ñÁ: ÆÝÓ Ñ³­Ù³ñ ѳï­Ï³­å»ë ϳñ¨áñ ¿ñ ³ÛÝ Ï»­ïÁ, á­ñÁ í»­ñ³­ µ»­ñáõÙ ¿ñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý í³ñ­ã³­Ï³Ý ϳ½­ÙÇÝ: γ­Ýá­Ý³¹­ñáõÃÛáõ­ ÝÁ ë³Ñ­Ù³­ÝáõÙ ¿ñ, áñ í³ñ­ã³­Ï³Ý Ëáñ­Ñáõñ­¹Á å»ïù ¿ µ³Õ­Ï³­ó³Í ÉÇ­Ý»ñ 5 ³Ý­¹³­ÙÇó áõ 3 ÷á­Ë³Ý­¹³­ÙÇó. í»ñ­çÇÝ­Ý»ñë åÇ­ïÇ ÷á­Ë³­ ñÇ­Ý»ÇÝ ³­é³­çÇÝ­Ý»ñó áñ¨¿ Ù»­ÏÇ µ³­ó³­Ï³­ÛáõÃÛ³Ý ¹»å­ùáõÙ: ºñµ Ýáñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ í»ñç­Ý³­Ï³­Ý³­å»ë ϳ½­Ù³­íáñ­í»ó áõ ϳ­Ý᭠ݳ­¹ñáõÃÛáõ­ÝÁ ϳ­é³­í³­ñáõÃÛ³Ý ÏáÕ­ÙÇó ѳë­ï³ï­í»ó, ä»­ï»ñ­ µáõñ­·áõÙ Çë­ÏáõÛÝ Ï³­Û³­ó³í µ³Å­Ý»­ï»­ñ»­ñÇ ³­é³­çÇÝ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Åá­Õá­íÁ, áõñ ÉáõÍ­í»­óÇÝ ³­å³­·³ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ý Ñ»ï ϳå­í³Í ÙÇ ù³­ÝÇ Ï³ñ¨áñ ѳñ­ó»ñ: ´³Ûó Åá­Õá­íÁ ½áõï Ó­¨³­Ï³Ý µÝáõÛà áõ­Ý»ñ, ³­Ù»Ý ÇÝã ϳݭ˳í á­ñáß­í³Í ¿ñ سݭó߭۳­óÇ ¨ éáõ­ë³­ Ï³Ý µ³Ý­ÏÇ Ï³­é³­í³­ñÇã­Ý»­ñÇ ÙÇç¨: ²Ûë­ï»Õ ¹ñë­¨áñ­í»ó سݭ ó߭۳ݭóÇ ³½­¹»­óáõÃÛáõ­ÝÁ, ÇÝ­ãÁ µÝ³­Ï³Ý ¿ñ, ù³Ý­½Ç µÇ½­Ý»­ëÇ 2/3-Ç, ѻ勉­µ³ñ ³Ý­Ó³Ùµ áõ Çñ Ýß³­Ý³­Ï³Í ³Ý­Ó³Ýó ÙÇ­çá­óáí Ó³Û­Ý»­ñÇ µ³­ó³ñ­Ó³Ï Ù»­Í³­Ù³ë­ÝáõÃÛ³Ý ï»ñÝ ¿ñ: سݭó߭۳ݭóÁ í³ñ­ã³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹Ç ³Ý­¹³Ù­Ý»ñ ÁÝï­ñ»É ïí»ó Çñ áõ­½³Í Ù³ñ¹­ ϳÝó, ³ÛÝ ¿` 1. Ç­ñ»Ý, áñ­å»ë ݳ­Ë³­·³Ñ, 2. ØÇ­ù³­Û»É ²­ñ³Ù­Û³Ý­ óÇÝ, áñ­å»ë ÷á˭ݳ­Ë³­·³Ñ, 3. Çñ Ùá­ñ»Õ­µáñ áñ­¹Ç ¸³­íÇà ʳ­ ñ³½­Û³­ÝÇÝ, 4. ´³ù­íÇ ·áñ­Í»­ñÇ Ï³­é³­í³­ñÇã ²ñ­ß³Ï Ðáõ­Ý³Ý­Û³­ ÝÇÝ, ÇëÏ ÑÇÝ­·»­ñáñ­¹Á` éáõ­ë³­Ï³Ý µ³Ý­Ï»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó, áñ­å»ë 1/3-Ç Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã, ²Ý¹­ñ»Û äá­Ù»­ñÇÝ (§²ñ­ï³­ùÇÝ ³é¨ïñÇ éáõ­ë³­ Ï³Ý µ³Ý­ÏǦ ϳ­é³­í³­ñÇã): àñ­å»ë ÷á­Ë³Ý­¹³Ù, سݭó߭۳ÝóÝ ÁÝï­ñ»É ïí»ó Ñ»ï¨Û³É »­ñ»­ùÇÝ, á­ñáÝ­óÇó Ûáõ­ñ³­ù³ÝãÛáõñÝ áõ­Ý»ñ Çñ ѳ­ïáõÏ å³ß­ïá­ÝÁ: Üñ³Ýù ¿ÇÝ` 1. Çñ ùñáç áñ­¹Ç Ðáí­Ñ³Ý­ Ý»ë ØÇ­ñǭٳݭ۳­ÝÁ, á­ñÁ µÝ³Ï­íáõÙ ¿ñ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ` áñ­å»ë سݭó߭۳ݭóÇ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ·áñ­Í»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã, 2. ²ñ­ß³Ï î»ñ-¶ñÇ­·áñ­Û³­ÝÁ, á­ñÁ ݳí­Ã³­Ñá­ñ»­ñÇ áõ ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»­ñÇ Ñ³­ Ù³ñ ѳۭóۭÃáõÙ ¿ñ ѳñÏ »­Õ³Í ë³ñ­ù³­íá­ñáõÙ­Ý»­ñÁ ¨ 3. ïá­Õ»­ ñÇë Ñ»­Õǭݳ­ÏÁ: سݭó߭۳ÝóÝ ÇÝÓ ÁÝï­ñ»É ¿ñ ïí»É ѳï­Ï³­å»ë éáõë äá­Ù»­ñÇÝ ÷á­Ë³­ñÇ­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ë³ ã¿ñ ϳ­ñáÕ µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ å³ß­ïá­ÝÁ ÃáÕ­Ý»É áõ ´³ù­íáõ٠ѳë­ï³ï­í»É: ÆÙ ³Ûë ÷á­Ë³­ñÇ­Ýáõ­ÙÁ »ñ­Ï³ñ ų­Ù³­Ý³Ï ã峭ѳݭç»ó: äá­Ù»­ñÁ ï»ë­Ý»­Éáí, áñ ³Ý­Ñ³ñ­Ù³ñ ¿ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ Ýëï³Í` ´³ù­íÇ ·áñ­Í»­ñÇ å³­ ï³ë­Ë³­Ý³ï­íáõÃÛáõÝÝ ëï³ÝÓ­Ý»É, ѳ­çáñ¹ ï³­ñÇ Ññ³­Å³­ñ³­Ï³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ñ»ó, áõ »ë, Áëï ϳñ­·Ç, ÁÝïñ­í»­óÇ í³ñ­ãáõÃÛ³Ý ³Ý­ ¹³Ù` سݭó߭۳ݭóÇÝ áõ ÙÛáõë­Ý»­ñÇÝ Ñ³­í³­ë³ñ Ç­ñ³­íáõÝù­Ý»­ñáí1: 1 ²Ûëï»Õ å³ñïù »Ù ѳٳñáõÙ ÑÇß³ï³Ï»É سÝóßÛ³ÝóÇ ÙÇ í»Ñ³ÝÓÝ í³ñÙáõÝùÇ Ù³ëÇÝ: γÝáݳ¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, í³ñãáõÃÛ³Ý ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ å³ñï³íáñ ¿ÇÝ Ý»ñϳ۳óÝ»É 80 µ³ÅÝ»ïáÙë, áñáÝù å³ÑíáõÙ ¿ÇÝ í³ñãáõÃÛ³Ý

سݭó߭۳ݭóÁ µÝ³Ï­íáõÙ ¿ñ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ, ѳ­×³Ë ٻϭÝáõÙ ¿ñ ºí­ñá­å³ áõ ѳ½­í³­¹»å ÉÇ­ÝáõÙ ´³ù­íáõÙ: ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ ÝáõÛÝ­å»ë ï»­Õ³­÷áË­í»É ¿ñ ÂÇý­ÉÇë ¨ ÝáõÝ­å»ë ¹»å­ùÇó-¹»åù ¿ñ ³Û­ó»­ ÉáõÙ ´³­ùáõ: àõë­ïÇ, í³ñ­ã³­Ï³Ý Ëáñ­Ñáõñ­¹Á Ç­ñ³­Ï³­Ýáõ٠ϳ½­ ÙáõÙ ¿ÇÝù ʳ­ñ³½­Û³­ÝÁ, Ðáõ­Ý³Ý­Û³ÝÝ áõ »ë: л­ïá ʳ­ñ³½­Û³­ÝÁ ¨ë, áñ­å»ë µÝÇÏ ÃÇý­ÉÇë­óÇ, áí ß³ï ¿ñ ëÇ­ñáõÙ Çñ ÍÝݹ³­í³Û­ñÁ ¨ á­ñÇÝ ¹áõñ ã¿ñ ·³­ÉÇë ´³­ùáõÝ, Ãá­Õ»ó-Ñ»­é³­ó³í: ÜÙ³Ý å³­ñ³­ ·³­Ý»­ñáõ٠سݭó߭۳ݭóÁ, áñ ³­Ù»Ý ûñ ݳ­Ù³Ï­Ý»ñ ¿ñ ·ñáõ٠ϳ٠ëï³­ÝáõÙ ´³ù­íÇ ·áñ­Í»­ñÇ ³éÝ­ãáõÃÛ³Ùµ, á­ñá­ß»ó ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ï»Ýï­ñá­Ý³­ï»­ÕÇÝ ´³ù­íÇó ï»­Õ³­÷á­Ë»É ÂÇý­ÉÇë, áñ­å»ë­½Ç Ñݳ­ ñ³­íá­ñáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­Ý³ ³­í»­ÉÇ Ñ³­×³­Ë³­ÏÇ áõ Ó»éݭѳ­ëá­ñ»Ý ½µ³Õ­ í»­Éáõ: ¸ñ³ ѳ­Ù³ñ ѳñÏ »­Õ³í, Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõÃÛ³Ý Ñ³­í³­ÝáõÃÛáõÝÝ ëﳭݳ­Éáí, ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý Ï»­ïÁ ÷á­÷á­Ë»É ¨ ´³ù­íÇ ÷á­Ë³­ñ»Ý ÂÇý­ÉÇ­ëÁ ѳ­Ù³­ñ»É Ï»Ýï­ñá­Ý³­ï»­ÕÇ: Ò­¨³­Ï»ñ­ åáõ­ÙÁ ϳ­ï³­ñ»­Éáõó Ñ»­ïá 1904-ÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ï»Ýï­ñá­Ý³­ï»­ÕÇÝ ÷á­Ë³¹ñ­í»ó ÂÇý­ÉÇë, ÇÝ­ãÁ Ýß³­Ý³­ÏáõÙ ¿ñ, áñ »ë ¿É ¿Ç ï»­Õ³­÷áË­ íáõÙ, á­ñáí­Ñ»ï¨ í³ñ­ãáõÃÛ³Ý ÙÛáõë ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÁ` سݭó߭۳ݭóÁ, ²­ñ³Ù­Û³ÝóÝ áõ ʳ­ñ³½­Û³ÝÝ ³ñ­¹»Ý µÝ³Ï­íáõÙ ¿ÇÝ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ: سݭó߭۳ÝóÝ ³­Ù»Ý ûñ ϳ­Ýá­Ý³­íáñ ·³­ÉÇë ¿ñ ·ñ³­ë»Ý­Û³Ï: ²­ñ³Ù­Û³ÝóÝ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï ã¿ñ ÙÇ­ç³Ù­ïáõÙ ·áñ­Í»­ñÇÝ ¨ سݭó߭ Û³­óÇ Ñ³­í³­ÝáõÃÛ³Ùµ ѳ½­í³­¹»å ¿ñ ³Û­ó»­ÉáõÙ: 곭ϳÛÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ ÙdzÛÝ í»­ñ³Ñë­ÏáõÙ ¿ñ ·áñ­Í»­ñÇ Áݭóó­ ùÁ ¨ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Õ»­Ï³­í³­ñáõÙ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ÝáõÙ (³­é³Ýó Ýñ³ ѳ­ í³­ÝáõÃÛ³Ý á­ãÇÝã ã¿ñ ϳ­ï³ñ­íáõÙ), µ³Ûó áã ÙÇ ·ñáõÃÛáõÝ, áã ÙÇ ã»Ï ÇÝ­ùÁ ëá­íá­ñ³­µ³ñ ã¿ñ ëïá­ñ³·­ñáõÙ: Æ­ñ³­Ï³Ý í³ñ­ãáõÃÛáõ­ÝÁ ϳ½­ÙáõÙ ¿ÇÝù ʳ­ñ³½­Û³ÝÝ áõ »ë: ºí ÙdzÛÝ »ñµ Ù»½­ÝÇó Ù»­ÏÁ µ³­ ó³­Ï³­ÛáõÙ ¿ñ, سݭó߭۳ÝóÝ ëïÇå­í³Í ëïá­ñ³·­ñáõÙ ¿ñ ÃÕû­ñÁ2: ¹ñ³Ù³ñÏÕáõÙ áñå»ë ·ñ³í³Ï³Ý, ÙÇÝ㨠Ýñ³ å³ßïáݳí³ñÙ³Ý ³í³ñïÁ: ºñµ ÇÝÓ ÁÝïñ»óÇÝ, ãáõÝ»Ç ³Û¹ 80 µ³ÅÝ»ïáÙëÁ, áñáÝó ³ñÅ»ùÁ 20.000 éáõµÉÇ ¿ñ: سÝóßÛ³ÝóÝ áõ ²ñ³ÙÛ³ÝóÁ ÇÙ ÷á˳ñ»Ý ïí»óÇÝ, ³é³çÇÝÁ` 60 ѳï, »ñÏñáñ¹Á` 20: лﳷ³Ûáõ٠سÝóßÛ³ÝóÁ 20-Á í»ñ³¹³ñÓñ»ó ²ñ³ÙÛ³ÝóÇÝ ¨ µáÉáñ 80 µ³ÅÝ»ïáÙë»ñÁ ÝíÇñ»ó ÇÝÓ, áñå»ë ³ÝÓÝ³Ï³Ý ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝ: سÝóßÛ³ÝóÝ ³Û¹å»ë í³ñí»É ¿ñ ݳ¨ í³ñãáõÃÛ³Ý »ñ»ù ³ÛÉ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ¨ ÷á˳ݹ³ÙÇ Ýϳïٳٵ` Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇÝ ÁÝͳۻÉáí 80-³Ï³Ý µ³ÅÝ»ïáÙë: 2 â»Ù Ùáé³ÝáõÙ Ñ»ï¨Û³É ½í³ñ׳ÉÇ ¹»åùÁ: ØÇ ûñ ʳñ³½Û³ÝÝ áõ »ë Ùݳó»É ¿ÇÝù ٻݳÏ, ʳñ³½Û³ÝÁ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ñ: гñϳíáñ ¿ñ ÙÇ Ëáßáñ ·áõÙ³ñ µ³ÝÏÇó ëï³Ý³É: ¶³ÝÓ³å³ÑÁ ã»Ï ¿ñ Ý»ñϳ۳óñ»É, áñå»ë½Ç سÝóßÛ³ÝóÁ ëïáñ³·ñÇ: ܳ ¿É ëïáñ³·ñ»É ¿ñ áõ ѳÝÓݳñ³ñ»É, áñ ³ÝÙÇç³å»ë ·Ý³ áõ ÷áÕÁ µ³ÝÏÇó µ»ñÇ: ¶³ÝÓ³å³ÑÁ ·Ý³ó»É ¿ñ, µ³Ûó í»ñ³¹³ñÓ»É ¿ñ Ó»éÝáõݳÛÝ. µ³ÝÏáõ٠سÝóßÛ³ÝóÇ ëïáñ³·ñáõÃÛ³Ùµ ã»ÏÁ ã¿ÇÝ í׳ñ»É... سÝóßÛ³ÝóÁ ½³ñÙ³ó»É ¿ñ, ÇÝãå»±ë û ã¿ÇÝ í׳ñ»É, ³ÛÝ ¿É ë»÷³Ï³Ý µ³ÝÏÁ, áñÇ í³ñãáõÃÛ³Ý Ý³Ë³·³ÑÝ ¿ñ: سÝóßÛ³ÝóÇ ëïáñ³·ñáõÃÛáõÝÁ ÙÇÉÇáÝÝ»ñ ³ñÅ»ñ, µ³Ûó µ³ÝÝ ³ÛÝ ¿ñ, áñ ã»ÏÁ ·ñí³Í ¿ñ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ñ³ßíÇÝ, ÇëÏ Áëï ϳÝáݳ¹ñáõÃÛ³Ý` ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ã»Ï»ñÁ å»ïù ¿ áõݻݳÛÇÝ »ñÏáõ í³ñÇãÇ ëïáñ³·ñáõÃÛáõÝ: ´³ÝÏÇ

ÆëÏ »ñµ سݭó߭۳ݭóÁ ٻϭÝáõÙ ¿ñ ºí­ñá­å³, ³Û­ëÇÝùÝ` ï³ñ­í³ ³Ù­µáÕç Ï»­ëÁ, ʳ­ñ³½­Û³­ÝÁ ϳ٠»ë ³­Ù»Ý ûñ ݳ­Ù³Ï­Ý»­ñáí Ýñ³Ý ѳ­Õáñ­¹³­ÏÇó ¿ÇÝù ¹³ñÓ­ÝáõÙ ·áñ­Í»­ñÇ Áݭóó­ùÇÝ: Àëï ϳ­Ýá­Ý³¹­ñáõÃÛ³Ý, ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý í³ñ­ã³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹Ç ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÁ »ñ­Ïáõ ï³­ñÇÝ Ù»Ï å»ïù ¿ ÷á­÷á­ËáõÃÛ³Ý »Ý­Ã³ñÏ­ í»ÇÝ, ³Û­ëÇÝùÝ` ³­Ù»Ý í³­ñÇã »ñ­Ïáõ ï³­ñÇ Ç­ñ³­íáõÝù áõ­Ý»ñ å³ß­ï᭠ݳ­í³­ñ»­Éáõ, µ³Ûó ϳ­ñáÕ ¿ñ í»­ñÁÝïñ­í»É: Ø»ñ í³ñ­ãáõÃÛ³Ý Ï³½­ÙÁ ·ñ»­Ã» ³Ý­÷á­÷áË ¿ñ ÙÝáõÙ, á­ñáí­Ñ»ï¨ سݭó߭۳ÝóÝ ³Û¹­å»ë ¿ñ ϳ­Ù»­ÝáõÙ: ºñµ ²ñ­ß³Ï Ðáõ­Ý³Ý­Û³­ÝÁ í³Ë­×³Ý­í»ó, سݭó߭۳ÝóÝ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Åá­Õá­íáõÙ Ýñ³ ÷á­Ë³­ñ»Ý ÁÝï­ñ»É ïí»ó ê³Ù­ëáÝ â»ñ­ ù»½­Û³­ÝÇÝ, áñÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ·É˳­íáñ Ñ³ß­í³­å³ÑÝ ¿ñ: ܳ ÇÝÓ Ñ»ï ³Ý­÷á­÷áË Ùݳó í³ñ­ãáõÃÛ³Ý Ï³½­ÙáõÙ Áݹ­Ñáõå ÙÇÝ㨠سݭ ó߭۳ݭóÇ Ù³­ÑÁ1: ϳé³í³ñÇãÁ, áñ µ³ó³ñÓ³Ï Ï³ËÙ³Ý Ù»ç ¿ñ سÝóßÛ³ÝóÇó, ³ÝÙÇç³å»ë ³ÝÓ³Ùµ »Ï»É ¿ñ ѳñÏ »Õ³Í µ³ó³ïñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ï³Éáõ ¨ Ëݹñ»ó, áñ »ë ¿É ëïáñ³·ñ»Ù: ºñµ »ë ã»ÏÇ íñ³ سÝóßÛ³ÝóÇ ëïáñ³·ñáõÃÛ³Ý ÏáÕùÇÝ ÇÙÝ ¿Ç ¹ÝáõÙ, ٻͳѳñáõëï í³×³é³Ï³ÝÁ Ï³Ý·Ý³Í áõ Ó»éù»ñÁ Í³É³Í ÇÝÓ ¿ñ ݳÛáõÙ: ²å³ Ï»ë Éáõñç-Ï»ë ϳï³Ï ³ë³ó. §àõñ»ÙÝ, ²é³ù»É, ÙÇÝ㨠áñ ùá Ññ³Ù³ÝÁ ãÉÇÝÇ` ÇÙ µ³ÝÏÁ ÇÝÓ ÷áÕ ãDZ í׳ñ»Éáõ...¦: 1 ê³ÙëáÝ â»ñù»½Û³ÝÇ Ñ»ï ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý, ³½·³ÛÇÝ ·áñÍ»ñáõ٠û ·³Õ³÷³ñ³å»ë, û ѳÙá½ÙáõÝùÝ»ñáí Áݹ¹ÇÙ³¹Çñ ¿ÇÝù, µ³Ûó ¹³ ³Ù»Ý¨ÇÝ ËáãÁݹáï ã¿ñ, áñ ÉÇÝ»Ýù áõ ÙÇÝ㨠í»ñç ÙݳÝù ɳí ÁÝÏ»ñ áõ µ³ñ»Ï³Ù: ²í»Éáñ¹ ã»Ù ѳٳñáõÙ Ý»ñϳ۳óÝ»É Ù»ñ ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇ ù³ÝÇ µÝáñáß ·Í»ñ: â»ñù»½Û³ÝÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ñ ÂÇýÉÇëÇ, ³Ûëå»ë Ïáãí³Í, å³Ñå³ÝáճϳÝ-ÏÕ»ñ³Ï³Ý ËÙµ³íáñÙ³ÝÁ, ÇëÏ »ë Ù߳ϳϳÝ-³½³ï³Ï³Ý ¿Ç: ²Ûë »ñÏáõ ËÙµ³íáñáõÙÝ»ñÁ Ùßï³å»ë å³Ûù³ñáõÙ ¿ÇÝ ÙÇÙÛ³Ýó Ñ»ï û Éñ³·ñ³ÛÇÝ ¿ç»ñáõÙ ¨ û ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ³ëå³ñ»½áõÙ, ٳݳí³Ý¹` ³½·³ÛÇÝ, »Ï»Õ»ó³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï, ¨ ѳÕÃáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ÙÝáõÙ ¿ñ §Ù߳ϳϳÝÝ»ñÇݦ, áíù»ñ áã ÙdzÛÝ ³í»ÉÇ Ù»Í³ÃÇí ¿ÇÝ, ³Ûɨ ³í»ÉÇ É³í ϳ½Ù³Ï»ñåí³Í: â»ñù»½Û³ÝÝ ³ß˳ï³ÏóáõÙ ¿ñ ÂÇýÉÇëÇ §ÐáíÇõ¦ ÏÕ»ñ³Ï³Ý ß³µ³Ã³Ã»ñÃÇÝ, µ³Ûó ù³ÝÇ áñ éáõë³Ï³Ý ¹åñáóÇ ßñç³Ý³í³ñï ¿ñ` ѳۻñ»Ý ³ÝëË³É ·ñ»É ã¿ñ ϳñáÕ³ÝáõÙ: Þ³ï ³Ý·³Ù Çñ Ñá¹í³ÍÝ»ñÁ µ»ñáõÙ ¿ñ ÇÝÓ, áñ ßïϻ٠áã ÙdzÛÝ ù»ñ³Ï³Ý³Ï³Ý ë˳ÉÝ»ñÁ, ³Ûɨ` áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ: ºí »ë ³Ù»Ý³ÛÝ µ³ñ»ËÕ×áõÃÛ³Ùµ ¹³ ³ÝáõÙ ¿Ç, ãÝ³Û³Í ¹ñ³Ýù áõÕÕí³Í ¿ÇÝ ÇÙ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇ ¹»Ù, ÇëÏ »ñµ»ÙÝ ¿É ³ÏݳñÏÝ»ñ ¿ÇÝ å³ñáõݳÏáõÙ §Øß³ÏáõÙ¦ ïå³·ñí³Í ÇÙ Ññ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñÇ ³éÝãáõÃÛ³Ùµ: ÆÙ ³ç³ÏóáõÃÛáõÝÁ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý ѳϳé³Ïáñ¹Çë ³Ûëù³Ýáí ã¿ñ ³í³ñïíáõÙ: ´³½Ù³ÃÇí ³éÇÃÝ»ñáí »ë Ýñ³Ý ³½³ï»É »Ù ³ÝѳñÙ³ñ ¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó: ºñµ 1909-ÇÝ Æ½ÙÇñÉÛ³Ý Ï³ÃáÕÇÏáëÁ ųٳÝáõÙ ¿ñ ÂÇýÉÇë, û â»ñù»½Û³ÝÁ ¨ û ٳݳí³Ý¹ Çñ ÏÇÝÁ ß³ï ¿ÇÝ ó³ÝϳÝáõÙ Ýñ³Ý ¹ÇÙ³íáñ»É »ñϳÃáõÕ³ÛÇÝ Ï³Û³ñ³ÝáõÙ, µ³Ûó ã¿ÇÝ Ï³ñáÕ³ó»É å³ïíÇñ³Ï³Ï³Ý ïáÙë³Ï Ó»éù µ»ñ»É: àñå»ë ѳÛ-ϳÃáÉÇÏ å³ïíÇñ³ÏáõÃÛ³Ý Ý³Ë³·³Ñ, »ë Ýñ³Ýó »ñÏáõëÇ Ñ³Ù³ñ ¿É ïáÙë³Ï ѳÛóÛûóÇ, ¨ ÏÝáç Ñáñ¹áñáí ݳ ëïÇåÝ³Í »Õ³í ÁݹáõÝ»É, û¨ ëϽµáõÝùáñ»Ý ѳϳϳÃáÉÇÏ ¿ñ... ²í»ÉÇÝ: ºñµ ƽÙÇñÉÛ³ÝÁ ѳݹÇë³íáñáõÃÛ³Ùµ ³é³çÝáñ¹³ñ³Ý Ùï³í, ¨ Ñ³Û ³½·³ÛÇÝ áõ »Ï»Õ»ó³Ï³Ý å³ïíÇñ³ÏÝ»ñÝ ëÏë»óÇÝ Ýñ³Ý Ý»ñϳ۳ݳÉ, â»ñù»½Û³ÝÝ ¿É ¿ñ »Ï»É, áñ ϳÃáÕÇÏáëÇ ³çÁ ѳٵáõñÇ, µ³Ûó... ³ëïÇ׳ÝÝ»ñÇ ·ÉËÇÝ Ýñ³Ý ³ñ·»É»É ¿ÇÝ áõ Ý»ñë ã¿ÇÝ ÃáÕÝáõÙ: γñ·áõϳÝáÝ å³Ñå³ÝáÕÁ ê¨ ê³Ý¹ñáÝ ¿ñ (²É»ùë³Ý¹ñ êï»÷³ÝÛ³Ý)` §Øß³ÏǦ ³Ù»Ý³³ÝÓÝí»ñ Ù³ñïÇÏÁ: ²Û¹

²ÛÅÙ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ï»­ëáõÃÛáõÝ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»Ù, û ³é¨ïñ³³ñ­ ¹Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ï»­ë³­Ï»­ïÇó ÇÝã­åÇ­ëÇÝ ¿ñ Ýáñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ: ´³­ùáõ: 1899-Çó Ñ»­ïá ݳí­ÃÇ ³ñ­ï³¹­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý ³­×áõÙ ¿ñ: 1900-ÇÝ Ý³í­Ã³­Ñá­ñ»­ñÇó Ù»­ÏÁ (§æ³­ÉÇɦ Ïáã­í³Í Ñá­ Õ³­Ù³­ëáõÙ) ëÏë»ó, ÇÝã­å»ë ³­ëáõÙ ¿ÇÝ µ³ù­í»­óÇù, Ë÷»É, ³Û­ëÇÝùÝ` ³­é³Ýó áñ¨¿ Ù»­ù»­Ý³­Ï³Ý ³½­¹»­óáõÃÛ³Ý ß³ïñ­í³­ÝÇ ÝÙ³Ý Å³Ûí ù»É: ܳíÃÝ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ³­é³­ïáõÃÛ³Ùµ ¿ñ µËáõÙ, áñ Ù»Ýù ³Ý­Ï³­ ñáÕ ¿ÇÝù ³Ù­µáÕç ù³­Ý³­ÏÁ Åá­Õá­í»É ¨ û·­ï³­·áñ­Í»É, áõë­ïÇ ëïÇå­ í³Í ¿ÇÝù ·ÇÝÝ Ç­ç»ó­Ý»­Éáí í³­×³­é»É áõ­ñÇß­Ý»­ñÇÝ, ѳï­Ï³­å»ë` Üá­ µ»­ÉÇÝ, áí Ñëϳ­Û³­Ï³Ý åáÙå»ñ áõ Ëá­Õá­í³Ï­Ý»ñ ¹Ý»­Éáí` ݳí­ÃÁ µ³­óûÃÛ³ ßï»­Ù³­ñ³Ý­Ý»­ñÇó ÙÕáõÙ ¿ñ Çñ ½ï³­ñ³Ý-·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»­ ñÁ: ²­é³Ýó áñ¨¿ ͳ˭ùÇ Ý»ñ¹ñ­Ù³Ý ³Û¹ ß³ïñ­í³ÝÝ û­ñ³­Ï³Ý µ»­ ñáõÙ ¿ñ 30.000 éáõµ­Éáõ ½áõï »­Ï³­Ùáõï: ²­Ù³é ¿ñ, سݭó߭۳ݭóÁ ѳݷë­ï³­Ýáõ٠ϳ٠½í³ñ­×³­ÝáõÙ ¿ñ ö³­ñÇ­½áõÙ, ¨ »ë, Ññ³­Ñ³Ý­ å³ÑÇÝ »ë ϳÃáÕÇÏáëÇ Ùáï ¿Ç, ¹³ÑÉÇ×áõÙ áõ »ñµ Ýϳï»óÇ ³Û¹ ï»ë³ñ³ÝÁ` ³ÝÙÇç³å» ¹áõñë »Ï³, ¨ Ó»éùÇë ÙÇ ß³ñÅáõÙáí ê³Ý¹ñáÝ »ï ù³ßí»ó áõ ÃáÕ»ó, áñ â»ñù»½Û³ÝÁ Ý»ñë ÙïÝÇ: гçáñ¹ ûñÁ ݳ §ÐáíÇõ¦-áõÙ ·ñ»ó. §Æ±Ýã ûñ»ñÇ »Ýù ѳë»É, áñ г۳ëï³Ý»³Ûó ºÏ»Õ»óáõ ѳñ³½³ï ½³õ³ÏÁ Çñ ϳÃáÕÇÏáëÇÝ ¹ÇÙ³õáñ»Éáõ »õ Ýñ³ ³çÁ ѳٵáõñ»Éáõ ѳٳñ ëïÇåáõ³Í ¿ ÉÇÝáõ٠ϳÃáÉÇÏÇ å³ßïå³Ýáõû³ÝÁ ¹ÇÙ»É...¦: γñ ë³Ï³ÛÝ ÙÇ ËݹÇñ, áñÇ ßáõñç »ñÏáõëë ¿É Ñ³Ù³Ï³ñÍÇù ¿ÇÝù, ¨ ³Û¹ å³ï׳éáí ݳ ë³ëïÇÏ ·áÑ ¿ñ ÇÝÓÝÇó: ܳ úñÙ³ÝÛ³Ý ëñµ³½³ÝÇ ç»ñÙ å³ßïå³ÝÝ ¿ñ ¨ Çñ³í³óÇ Ï»ñåáí íñ¹áíí³Í ³ÛÝ Ë³Ûï³é³Ï óáõÛóÇó, áñ ÙÇ ù³ÝÇ ëÇÝÉùáñÝ»ñ Ýñ³ ¹»Ù ë³ñù»É ¿ÇÝ 1908-Ç ÑáõÉÇëÇÝ` ëáõÉÃ³Ý Ð³ÙÇ¹Ç ³ñÓ³Ï³Í ë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý §³½³ïáõÃ۳ݦ ѳçáñ¹ ûñÁ, ¨ áñÇÝ »ë ³Ý³ÏÝÏ³É Ï»ñåáí ³Ï³Ý³ï»ë ¿Ç »Õ»É Î.äáÉëáõÙ: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï Î.äáÉëÇ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Éñ³·ñ»ñÇ ³éÝí³½Ý Ã»Ã¨³ÙÇï í³ñù³·ÇÍÁ úñÙ³ÝÛ³ÝÇ ¹»Ù ¨ ³éѳë³ñ³Ï ³ÝÑÇÙÝ ³Ùµ³ëï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ÛÝù³Ý ¿ÇÝ ·ñ·é»É â»ñù»½Û³ÝÇÝ, áñ ݳ ÙÇ ³ÙµáÕç ·Çñù ·ñ»ó` §úñٳݻ³ÝÁ` ½ñå³ñïáõû³Ý ó³Ýó»ñáõÙ¦ í»ñݳ·ñáí, ÇÝãÝ Ç Ýå³ëï ³ÝÏÛ³É å³ïñdzñùÇ ·ñí³Í ³Ù»Ý³³½¹áõ ç³ï³·áí³Ï³ÝÝ ¿ñ: úñÙ³ÝÛ³ÝÁ ËÇëï ³½¹í³Í ¿ñ ³Ûë ³Ýëå³ë»ÉÇ å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÇó, ٳݳí³Ý¹ ÙÇ éáõë³Ñ³ÛÇ ÏáÕÙÇó, áñÇ ³ÝáõÝÝ ÇëÏ ã¿ñ Éë»É: 1912-ÇÝ »ë º·ÇåïáëÇó »Ï³ Î.äáÉÇë ¨ ѳÝϳñͳÏÇ Ñ³Ý¹Çå»óÇ ê³ÙëáÝ â»ñù»½Û³ÝÇÝ áõ Çñ ÏÝáçÁ, áíù»ñ ½µáë³Ï³Ý ׳Ù÷áñ¹áõÃÛáõÝ ¿ÇÝ Ï³ï³ñáõÙ: â»ñù»½Û³ÝÁ Ëݹñ»ó, áñ Çñ»Ý ï³Ý»Ù-Ý»ñϳ۳óݻ٠úñÙ³ÝÛ³Ý ëñµ³½³ÝÇÝ, áñÇÝ »ñµ¨¿ ã¿ñ ï»ë»É: úñÙ³ÝÛ³ÝÇ Ñ»ï Ù»Ýù ÑÇÝ Í³ÝáÃÝ»ñ ¿ÇÝù áõ ݳٳϳ·ñáõÃÛáõÝ áõÝ»ÇÝù: ºñµ ·³ÉÇë ¿Ç Î.äáÉÇë, Ùßï³å»ë ³Ûó»ÉáõÙ ¿Ç Ýñ³Ý, »ñϳñ ï»ë³ÏóáõÙ, ÇëÏ Ý³, ³Ý·³Ù Çñ ³Ù»Ý³½áñ å³ïñdzñùáõÃÛ³Ý ßñç³ÝáõÙ, ÇÝÓ ÷á˳Ûó»ÉáõÃÛ³Ý ¿ñ ·³ÉÇë §Pera Palace¦ ÑÛáõñ³Ýáó, áõñ ëáíáñ³µ³ñ Ç稳ÝáõÙ ¿Ç: 1912-ÇÝ, µáÉáñÇó Éùí³Í, ݳ ³åñáõÙ ¿ñ ´»ñ³ÛÇ Çñ µÝ³Ï³ñ³ÝáõÙ` ·ÉËáíÇÝ ÝíÇñí³Í ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ: ºë â»ñù»½Û³ÝÇÝ ï³ñ³ Ýñ³ ïáõÝ, µ³Ûó Ý³Ë ³é³ÝÓÇÝ Ùï³ Ýñ³ ÷áùñÇÏ ³ß˳ï³ë»ÝÛ³Ï, áõñ Ýëï³Í ·ñáõÙ ¿ñ` ßñç³å³ïí³Í ·ñù»ñáí áõ ÃÕûñáí: §êñµ³½³Ý,- ³ë³óÇ,- µ³Ý ÙÁ åÇïÇ ÁÝ»Ù, áñ ³Ûë ó³õ³ÉÇ ûñ»ñáõ¹ Ù»Í ÙËÇóñáõÃÇõÝ åÇïÇ å³ï×³é¿ ëñïǹ¦: §ÆÝÍÇ Ý³Û¿, ê³ñáõË³Ý ( ³Ûë §ÇÝÍÇ Ý³Û¿¦-Ý úñÙ³ÝÛ³ÝÇ ëáíáñ³Ï³Ý ËáëùÝ ¿ñ), Ñ»ïë Ýáñ¿Ý ϳï³ÏÇ Ù’»ÉÉ»ñ¦,å³ï³ë˳ݻó ݳ: ºë Ý»ñë Ññ³íÇñ»óÇ ê³ÙëáÝÇÝ áõ »ñµ Ýñ³ ³ÝáõÝÁ ïí»óÇ áõ Ý»ñϳ۳óñÇ` úñÙ³ÝÛ³ÝÝ ³ÛɳÛÉí»ó, ÷³Ã³Ãí»ó áõ ѳٵáõñ»ó â»ñù»½Û³ÝÇÝ ¨ ³ÛÝù³Ý ½·³óí³Í ¿ñ, áñ ѳ½Çí ¿ñ ϳñáÕ³ÝáõÙ ³ñï³ëáõùÁ ½ëå»É...

·Ç ѳ­Ù³­Ó³ÛÝ, ³­Ù»Ý ³­é³­íáï Ýñ³Ý Ñ»­é³·­ñáõÙ ¿Ç ÙdzÛÝ Ù»Ï µ³é` §continue¦, ³Û­ëÇÝùÝ` ß³ïñ­í³­ÝÁ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ ¿ §Ë÷»É¦: ºí ³Ûë­å»ë ï­¨»ó 60 ûñ... г­çáñ¹ ï³­ñÇ ¿É ³Û¹­åÇ­ëÇ ß³ïñ­í³Ý §Ë÷»ó¦ ´Ç­µÇ-лۭµ³­ÃáõÙ, áñÝ ³­í»­ÉÇ Ï³ñ­×³ï¨ ÏÛ³Ýù áõ­Ý»­ó³í, µ³Ûó ûñ­í³ Áݭóó­ùáõÙ ³­í»­ÉÇ Ù»Í ù³­Ý³­ÏáõÃÛáõÝ ¿ñ ųÛíùáõÙ: ÆÝã­å»ë ³­ë»É »Ù, ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝáõÙ ³­é³ç­ ÝáõÃÛáõ­ÝÁ Ñ»ï¨Û³ÉÝ ¿ñ. ݳË, §Üá­µ»É »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ¦, »ñÏ­ñáñ­¹Á` èáï­ßÇÉ­¹Ç §Î³ëå­Û³Ý-먭Íáí­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ¦ (Касписйскочерноморское общество) ¨ »ñ­ñáñ­¹Á سݭó߭۳ݭóÇ ÁÝ­Ï»­ ñáõÃÛáõÝÝ ¿ñ: ´³Ûó ³Û¹ ï³­ñÇ íÇí˳­ñÇ Ý³í­Ã³­ÛÇÝ ß³ïñ­í³­ÝÇ ßÝáñ­ÑÇí سݭó߭۳ݭóÁ »ñ­Ïáõ­ëÇÝ ¿É ·»­ñ³­½³Ý­ó»ó: ºñµ Ï»Ýï­ñá­Ý³­ï»­ÕÇÝ ´³ù­íáõÙ ¿ñ, »ë ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ùÇã ¿Ç ³Û­ó»­Éáõ٠ݳí­Ã³­Ñá­ñ»ñ áõ ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»ñ: ì³ñ­ã³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹áõÙ ÇÙ ·áñ­Í³­éáõÛ­ÃÁ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ Ù³ëÝ ¿ñ ¨ ѳï­Ï³­å»ë ³ñ­ï³­ë³Ñ­ Ù³Ý­Û³Ý Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»­ñÁ: ÀÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ÑÇ٭ݳ¹­ñáõ­ÙÇó Ñ»­ïá ³é¨ïñ³­ÛÇÝ Ñ³ï­í³­ÍÁ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý Áݹ­É³ÛÝ­í»ó: سݭó߭۳ݭóÁ, ÏñÏÝáõÙ »Ù, ³Ù­µáÕç á­·áí í³­×³­é³­Ï³Ý ÉÇ­Ý»­Éáí, áõ­ß³¹­ñáõÃÛáõÝ ¿ñ ¹³ñÓ­ÝáõÙ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ÏáÕ­ÙÇÝ: ²Û¹ ³é¨ïáõ­ñÁ Ï»Ýï­ñá­Ý³­ ó³Í ¿ñ Ñ»ï¨Û³É í³Û­ñ»­ñáõÙ: èáõ­ë³ë­ï³­ÝáõÙ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»ñ áõ­Ý»ÇÝù ìáÉ­·³­ÛÇ ·»­ï³­µ»­ñ³­ ÝÇÝ` ò³­ñÇ­óÇ­ÝáõÙ ¨ ³­í»­ÉÇ í»ñ` ê³­ñ³­ïá­íáõÙ, áõñ ݳí­Ã³­ï³ñ ݳ­í»­ñáí ³å­ñ³Ý­ùÁ ï»­Õ³­÷áË­íáõÙ ¿ñ γë­åÇó Íá­íáí, ¹³­ï³ñÏ­ íáõÙ ï»­ÕÇ é»­½»ñ­íá­õ³ñ­Ý»­ñáõÙ, áñ­å»ë­½Ç ³ÛÝ­ï»­ÕÇó »ñ­Ï³­Ãáõ­Õ³­ ÛÇÝ í³­·áÝ­Ý»­ñáí ϳ٠ÏñÏÇÝ ·»­ï³­ÛÇÝ Ý³­í³ñ­ÏáõÃÛ³Ùµ ³ÛÉ ßáõ­ ϳ­Ý»ñ áõ­Õ³ñÏ­í»ÇÝ: ê³­ñ³­ïá­íÁ ØÇ­çÇÝ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Ý³í­Ã³­ÛÇÝ ßï»­Ù³­ñ³ÝÝ ¿ñ: г­ñ³­í³­ÛÇÝ èáõ­ë³ë­ï³­ÝáõÙ ³Û¹­åÇ­ëÇÝ ú­¹»­ë³Ý ¿ñ, áõñ Ëá­ßáñ Ù³ë­Ý³×­ÛáõÕ áõ­Ý»ÇÝù, ¨ áñ­ï»Õ ϳñ ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï ݳí­Ã³­Ï³­Û³Ý` µ³½­Ù³­ÃÇí é»­½»ñ­íá­õ³ñ­Ý»­ñáí áõ ѳ­ñ³­ÏÇó ßÇ­ ÝáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáí: ´³­Ãáõ­ÙÇó ³å­ñ³ÝùÝ ³ÛÝ­ï»Õ ¿ñ ѳë­ÝáõÙ ë»­ ÷³­Ï³Ý ßá­·»­Ý³­íáí: È»­Ñ³ë­ï³­ÝáõÙ Ù³ë­Ý³×­ÛáõÕ ¿ñ µ³ó­í³Í Ù³Û­ ñ³­ù³­Õ³ù ì³ñ­ß³­í³­ÛáõÙ, á­ñÁ ÝáõÛÝ­å»ë ß³ï ϳñ¨áñ Ï»Ýï­ñáÝ ¿ñ: ²Ûë µá­Éáñ í³Û­ñ»­ñáõ٠سݭó߭۳ÝóÝ áõ­Ý»ñ ë»­÷³­Ï³Ý Ý³í­ Ã³­ï³ñ í³­·áÝ­Ý»ñ: èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³ù ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ Ù³ë­Ý³×­ÛáõÕ ãϳñ, µ³Ûó ù³­ÝÇ áñ Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³Ý ϳ­ é³­í³­ñáõÃÛ³Ý áõ­ß³¹­ñáõÃÛ³­ÝÁ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­í»­ÉÇù ß³­ñáõ­Ý³­Ï³­Ï³Ý ËݹÇñ­Ý»ñ ¿ÇÝ Í³­·áõÙ, سݭó߭۳ݭóÁ ѳ­ïáõÏ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã ¿ñ Ýß³­Ý³­Ï»É µ³ñÓñ ¹Çñù áõ­Ý»­óáÕ ÙÇ Ñ³Û Ç߭˳­ÝÇ: ê³­ñ³­ïá­ íÇ ßñç³­ÝáõÙ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÁ, ݳË, ѳÛñ áõ áñ­¹Ç Ññ»³­Ý»ñ ¿ÇÝ, á­ñáÝù ³é¨ïñ³­ÛÇÝ É³ÛÝ Ï³­å»ñ áõ­Ý»ÇÝ ¨ ³Ûë ï»­ë³­Ï»­ïÇó û·­ï³­Ï³ñ ¿ÇÝ, 볭ϳÛÝ Ýñ³Ýó û·­Ý³­Ï³­ÝÁ Ñ³Û ¿ñ, á­ñÇ Ó»é­ùáõÙ ·ïÝíáõÙ ¿ÇÝ ³Ù­µáÕç ýǭݳÝë­Ý»­ñÁ: ì³ñ­ß³­í³­Ûáõ٠ϳ­é³­í³­ñÇ­ãÁ

ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­Ý³­Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ùµ Ñ³Û ¿ñ, ÇëÏ ú­¹»­ë³­ÛáõÙ` å³ñ½, ³­Ýáõë, µ³Ûó í»­ñÇÝ ³ë­ïǭ׳­ÝÇ ·áñ­ÍáõÝ­Û³ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý, á­ñÁ سݭó߭۳ݭóÇ »ñ­Ï³­ñ³Ù­Û³ ѳ­í³­ï³­ñÇÙ ·áñ­Í³­Ï³­ï³ñÝ ¿ñ1: èáõ­ë³ë­ï³­ÝáõÙ ·áñ­ÍáÕ å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÇ Ãíáõ٠ϳ­ÛÇÝ Ýß³­Ý³­ íáñ Ñ³Û Ñ³­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ·áñ­ÍÇã­Ý»ñ, á­ñáÝ­óÇó ÑÇ­ß³ñ­Å³Ý ¿ ÂÇý­ÉÇ­ ëÇ Ý³Ë­ÏÇÝ ù³­Õ³­ù³·­ÉáõË øñÇë­ï³­÷áñ (ʳ­ã³­ïáõñ) ì»ñ­ÙÇß­Û³­ ÝÁ: êϽµáõ٠ݳ ´³ù­íáõÙ Ù»ñ í³ñ­ã³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹Ç ù³ñ­ïáõ­Õ³ñÝ ¿ñ, ³­å³ ÷á­Ë³¹ñ­í»ó ì³ñ­ß³­í³ áõ ä»­ï»ñ­µáõñ·` ѳ­ïáõÏ Ñ³ÝÓ­ ݳ­ñ³­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáí: èáõ­ë³ë­ï³­Ýáõ٠سݭó߭۳ݭóÁ Ùñó³Ï­óáõÙ ¿ñ Üá­µ»­ÉÇ Ñ»ï, áñÝ ³Ý­Ñ³­Ù»­Ù³ï ³­í»­ÉÇ É³ÛÝ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛáõÝ ¿ñ ͳ­í³­É»É ¨ á­ñÇ Ñ»ï ѳ­Ï³­Ù³ñ­ïáõÃÛáõÝÝ Áëï ϳ­ñ»É­íáõÛÝ Ýí³­ ½»ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ Ó·ïáõÙ ¿ñ á­ñá­ß³ÏÇ Ñ³­Ù³­Ó³Û­ÝáõÃÛ³Ý ·³É: سݭó߭۳ÝóÝ ÁÝ­¹³­é³­ç»ó Üá­µ»­ÉÇ ³­é³­ç³ñ­ÏÇÝ ¨ ëÏë»ó Ýñ³ Ñ»ï ÷á˭ϳ­å³Ïó­í³Í ·áñ­Í»É` èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Ý»ñ­ùÇÝ Ý³­Ñ³Ý·­Ý»­ñáõÙ ·Ý»­ñÇ ³Ý­ÏáõÙ ÃáõÛÉ ãï³­Éáõ ѳ­Ù³ñ, ÇÝ­ãÇó »ñ­ÏáõëÝ ¿É û·ï­í»­óÇÝ: ´³­ÃáõÙ: ²Ûë­ï»Õ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÇ ³ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³­ÝÁ ½áõ­·ÁÝ­ óó` ³­í»­É³­ÝáõÙ ¿ñ ݳ¨ ëݹáõ­ÏÇ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÇ ³ñ­ï³¹­ñáõÃÛáõ­ ÝÁ, Ù³­Ý³­í³Ý¹ »ñµ Ýáñ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»ñ µ³ó­í»­óÇÝ ä³ñ­ëÇó Íá­ óáõÙ, Ðݹϳë­ï³­ÝáõÙ áõ ̳ۭñ³­·áõÛÝ ²ñ¨»É­ùáõÙ: ²ß­Ë³­ï³ÝùÝ ³­ÝÁݹ­Ñ³ï ¿ñ, á­ñÇó û·ï­íáõÙ ¿ÇÝ Ù»Í Ãíáí ï»­Õ³­óÇ áõ ï³×­Ï³ë­ ï³Ý­óÇ Ñ³Û µ³Ý­íáñ­Ý»ñ áõ å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»ñ: ²ñ­ï³­Ñ³Ý­Ù³Ý ³­×Á, µÝ³­Ï³­Ý³­µ³ñ, ½³ñ­·³­óáõÙ ¿ñ ï³­ÉÇë ݳ¨ ´³­Ãáõ­ÙÇ ÙÛáõë Ñ³Û ³é¨ïñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³­ÝÁ, á­ñáÝù ³Ûë ϳ٠³ÛÝ Ï»ñå ³éÝã­íáõÙ ¿ÇÝ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÇÝ: ²ÛÅÙ ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³Ýù ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝÇ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»­ñÇÝ: ². Ðݹϳë­ï³Ý: ØÇÝ㨠1900Ã. Ñݹϳ­Ï³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ سݭó߭۳ÝóÝ ³å­ñ³ÝùÝ ³Ù­µáÕç ݳ­í³­µ»­éÝ»­ñáí í³­×³­éáõÙ ¿ñ ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ` ³Ý·­Édz­Ï³Ý ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÇÝ: ´³Ûó ëñ³­ÝÇó ·áÑ ã¿ñ, ݳ Ó·ïáõÙ ¿ñ ³Ý­Ó³Ùµ ѳë­ï³ï­í»É Ðݹϳë­ï³­ÝáõÙ áõ ë»­÷³­Ï³Ý 1 ²Ûë Ý»ñϳ۳óáõóãÇ Ñ»ï å³ï³Ñ»ó ÙÇ ¹»åù, áñÁ å³ïÏ»ñ³óáõÙ ¿ ï³ÉÇë سÝóßÛ³ÝóÇ í»Ñ³ÝÓÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ²Ý½·áõßáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ú¹»ë³ÛÇ Ý³íóϳ۳ÝáõÙ Ññ¹»Ñ µéÝÏí»ó, µáÉáñ 黽»ñíáõ³ñÝ»ñÝ Çñ»Ýó ÙÇçÇ å³ñáõݳÏáõÃÛ³Ùµ ³ÙµáÕçáíÇÝ ³Ûñí»óÇÝ: ìݳëÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ñ í»ó ѳñÛáõñ ѳ½³ñ éáõµÉÇ: àã 黽»ñíáõ³ñÝ»ñÁ ¨ áã ¿É Ï»ñáëÇÝÁ ³å³Ñáí³·ñí³Í ã¿ÇÝ, ¹ñ³Ýù ³éѳë³ñ³Ï ã¿ÇÝ ³å³Ñáí³·ñíáõÙ, áñáíÑ»ï¨ ã³÷³½³Ýó Ù»Í Í³Ëë ¿ÇÝ å³Ñ³ÝçáõÙ, ¨ سÝóßÛ³ÝóÁ µÛáõç»áõ٠ѳïáõÏ ·áõÙ³ñ ¿ñ ݳ˳ï»ë»É Ññ¹»ÑÇ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÁ í»ñ³óÝ»Éáõ ѳٳñ: ú¹»ë³ÛÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÁ ë³ñë³÷»É ¿ñ ¨ سÝóßÛ³ÝóÇÝ Ñáõë³Ñ³ï³Ï³Ý, ³Õ»ñë³ÉÇ Ý³Ù³Ï ·ñ»É: سÝóßÛ³ÝóÝ ³ÝÓ³Ùµ å³ï³ë˳ݻó Ýñ³Ý íñ³ó»ñ»Ýáí, áñáíÑ»ï¨ Ý³ ¨ë íÇñ³Ñ³Û ¿ñ, ݳٳÏÝ ëÏë»Éáí Çñ ëáíáñ³Ï³Ý §»Õµ³Ûñ ³ÛëÇÝã¦-áí: سÝóßÛ³ÝóÁ áã ÙdzÛÝ Ñ³Ý¹ÇٳݳÝùÇ áñ¨¿ Ëáëù ãáõÕÕ»ó, áñáíÑ»ï¨ Çñ³Ï³ÝáõÙ ³Ý½·áõßáõÃÛáõÝÁ ÃáõÛÉ ¿ñ ïí»É ÙÇ Ù³Ýñ å³ßïáÝÛ³, ³Ûɨ ÙËÇóñ»ó áõ Ñáñ¹áñ»ó ãíѳïí»É, »é³Ý¹Á ãÏáñóÝ»É áõ Ññ³Ñ³Ý·»ó, û ³å³·³ÛáõÙ ÇÝãå»ë ¿ñ å»ïù í³ñí»É: ²å³ ³ÝÙÇç³å»ë ³ÝÑñ³Å»ßï ·áõÙ³ñÁ ÷á˳¹ñ»Éáí` í»ñ³ßÇÝ»ó ³Ûñí³Í ϳ۳ÝÁ:

ýÇñ­Ù³ áõ­Ý»­Ý³É: ²Ûë Ýå³­ï³­Ïáí ÙÇ ËáõÙµ éáõ­ë³­Ñ³Û å³ß­ïáÝ­ Û³­Ý»ñ áõ­Õ³ñ­Ï»ó Ðݹϳë­ï³Ý` ï»­Õáõ٠ϳ­óáõÃÛáõÝÝ áõ­ëáõ٭ݳ­ ëÇ­ñ»­Éáõ áõ ½»­ÏáõÛó Ý»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: øÝÝáõÃÛ³Ý ³ñ¹­ ÛáõÝ­ùÁ »­Õ³í ³ÛÝ, áñ §Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ýó ³é¨ïñ³³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ¦ ³­é³Ý­ÓÇÝ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»ñ ÑÇÙ­Ý»ó γɭϳ­Ã³­ÛáõÙ áõ ´áÙ­µ»­ÛáõÙ, á­ñáÝù ѻｭѻ­ï» Ç­ñ»Ýó ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛáõÝÝ Áݹ­ ɳۭݻ­óÇÝ áõ Ùáõïù ·áñ­Í»­óÇÝ Ý³¨ س¹­ñ³ë, γ­ñ³­ãÇ ¨ ³Û­Éáõñ: ²Ûë µá­Éáñ í³Û­ñ»­ñáõÙ Õ»­Ï³­í³ñ­Ý»­ñÁ éáõ­ë³­Ñ³­Û»ñ ¿ÇÝ, ÇëÏ ÙÛáõë å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÁ` ï»­Õ³­óÇ Ñ³­Û»ñ áõ ÷³ñ­ëÇ­Ý»ñ1: ²å­ñ³ÝùÝ áõ­ Õ³ñÏ­íáõÙ ¿ñ ´³­Ãáõ­ÙÇó` û­ï³ñ ßá­·»­Ý³­í»­ñáí, á­ñáí­Ñ»ï¨ سݭ ó߭۳ݭóÇ ë»­÷³­Ï³Ý ݳ­í»­ñÁ ѳ­½Çí ¿ÇÝ µ³­í³­ñ³­ñáõÙ ØÇ­ç»ñ­ Ïñ³­Ï³Ý áõ ê¨ Íá­í»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõó­ãáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ: гۭϳ­Ï³Ý §àã­Ë³ñ¦ Ù³ñ­Ï³Ý Ðݹϳë­ï³­Ýáõ٠ѳ­çá­ÕáõÃÛ³Ùµ Ùñó³Ï­óáõÙ ¿ñ ³Ý·­Édz­Ï³Ý ¨ ³­Ù»­ñÇÏ­Û³Ý ³é¨ïñ³Ý­ß³Ý­Ý»­ñÇ Ñ»ï: ´. ä³ñ­ëÇó Íáó: ²Ûë­ï»Õ Áݹ­¹»Ù ²Ý·­Édz­ÛÇ éáõ­ë³­Ï³Ý ³½­¹»­ óáõÃÛáõÝÝ áõ­Å»­Õ³ó­Ý»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí, ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ùï»ñ­ Ù³­Ï³Ý ·ñáõÃÛ³Ùµ ¹Ç­Ù»É ¿ñ éáõ­ë³­Ï³Ý Ëá­ßáñ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ¨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÇÝ, Ç Ù»ç á­ñáó ݳ¨ سݭó߭۳ݭóÇÝ, áñ ä³ñ­ëÇó Íá­óáõÙ ë»­÷³­Ï³Ý Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»ñ ÑÇÙ­Ý»Ý áõ éáõ­ë³­Ï³Ý ³å­ñ³Ýù ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»Ý: §èáõ­ë³­Ï³Ý ßá­·»­Ý³­í³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝݦ ¿É (Русское пароходное общество), áñ ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÇó ³ñ­ ¹»Ý á­ñáß ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý Ýå³ëï ¿ñ ëï³­ó»É, Ññ³­Ñ³Ý­·³­íáñ­í»É ¿ñ ê¨ Íá­íÇ Ý³­í³­Ñ³Ý­·Çëï­Ý»­ñÇ (ѳï­Ï³­å»ë` ú­¹»­ë³­ÛÇ áõ ´³­Ãáõ­ÙÇ) ¨ ä³ñ­ëÇó Íá­óÇ ÙÇç¨ Ï³­Ýá­Ý³­íáñ »ñè»­ÏáõÃÛáõÝ Ñ³ë­ï³­ï»É: èáõ­ ë³­Ï³Ý ³å­ñ³ÝùÝ ¿É åÇ­ïÇ ³­é³ù­í»ñ ÙdzÛÝ éáõ­ë³­Ï³Ý ¹ñáß ÏñáÕ Ý³­í»­ñáí: سݭó߭۳ÝóÝ Çë­ÏáõÛÝ ³ñ­Ó³­·³Ý­ù»ó ³Û¹ ³­é³­ç³ñ­ÏÇÝ: ºñµ ݳ áñ¨¿ ï»­ÕáõÙ, ѳï­Ï³­å»ë` Ñ»­é³­íáñ í³Û­ñ»­ñáõÙ, áõ­½áõÙ ¿ñ µÇ½­Ý»ë ëÏë»É áõ Ù³ë­Ý³×­ÛáõÕ µ³­ó»É, ³­Ù»­ÝÇó ³­é³ç ³ß­Ë³­ïáõÙ ¿ñ, ÇÝã­å»ë ÇÝùÝ ¿ñ ³­ëáõÙ, §Ù³ñ¹ ·ïݻɦ, ³Û­ëÇÝùÝ` ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ù»­ ÏÇ, áñ ÉÇ­Ý»ñ the right man in the right place (á­ñá­ß³­ÏÇ í³Û­ñáõ٠ѳñ­ Ù³­ñ³­·áõÛÝ ³ÝÓ): ܳ Ùï³­µ»­ñ»ó ä³ñë­Ï³ë­ï³­ÝÇ Ñ»ï Çñ ݳ˭ÏÇÝ Ñ³­ñ³­µ»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ·ï³í ÙÇ ÷áñ­Ó³­éáõ å³ñë­Ï³­Ñ³Û í³­×³­ 鳭ϳ­ÝÇ ¨ áõ­Õ³ñ­Ï»ó áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñ»­Éáõ: ºñµ Ýñ³­ÝÇó ٳݭñ³­Ù³ëÝ ½»­ÏáõÛó ëï³­ó³í, á­ñá­ß»ó »ñ­Ïáõ í³Û­ñáõÙ` ´³Ý­¹³ñ-²µ­µ³­ëáõÙ áõ ´³Ý­¹³ñ-´áõ­ßÇ­ñáõÙ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»ñ µ³­ó»É ¨ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë Ù»Í ù³­ ݳ­ÏáõÃÛ³Ùµ §àã­Ë³ñ¦ áõ­Õ³ñ­Ï»ó ä³ñ­ëÇó Íáó, áñ­ï»­ÕÇó ßáõ­ïáí ¹áõñë ÙÕ»ó µ³½­Ù³­ÃÇí û­ï³­ñ»ñÏñ­Û³ Ùñó³­ÏÇó­Ý»­ñÇ: ¶. º­·Çå­ïáë: ܳ­Ëáñ¹ ·ÉËáõÙ ³ñ­¹»Ý Ëá­ë»É »Ù ³Ûë ϳñ¨áñ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­ÕÇ Ù³­ëÇÝ: ÞÝáñ­ÑÇí ï»­ÕÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ϳ­é³­í³­ñÇã ÐáíÑ.

1 ö³ñëÇÝ»ñÁ ä³ñëϳëï³ÝÇó ï»Õ³÷áËí³Í ½ñ³¹³ßï³Ï³Ý å³ñëÇÏÝ»ñ ¿ÇÝ, áñáÝù ³ÛÝï»Õ ѳÛïÝÇ ¿ÇÝ áñå»ë ׳ñåÇÏ í³×³é³Ï³ÝÝ»ñ:

Øáõ­Ã³ý­Û³­ÝÇ` سݭó߭۳ݭóÇ ³å­ñ³Ý­ùÁ ·ñ³­í»É ¿ñ áã ÙdzÛÝ êïá­ ñÇÝ, ³Ûɨ ì»­ñÇÝ º­·Çå­ïá­ëÇ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÁ áõ ѳ­ë»É êáõ­¹³Ý: ºñ­Ïáõ ½á­ñ»Õ Ùñó³­ÏÇó­Ý»ñ áõ­Ý»ÇÝù, Ù»ÏÝ` ³­Ù»­ñÇÏ­Û³Ý, ÙÛáõëÝ` ³Ý­·Édz­Ï³Ý Ñëϳ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ, µ³Ûó ³Û­Ýá­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí Ù»ñ` ѳۭϳ­Ï³Ý ÁÝ­ Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, ϳ­ñá­Õ³­ó»É ¿ñ Çñ Ó»é­ùÁ í»ñó­Ý»É º­·Çå­ïá­ëÇ Ý³í­ÃÇ ³Ù­µáÕç ³é¨ïñÇ 1/3-Á ¨ ÝáõÛ­ÝÇëÏ ³­í»­ÉÇÝ: ì»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»ñ µ³­ó»ó ݳ¨ êÇ­ñdz­ÛáõÙ (´»Û­ñáõÃ) áõ ä³­Õ»ë­ïÇ­ÝáõÙ (º­ñáõ­ë³­Õ»Ù), á­ñáÝù ·ïÝíáõÙ ¿ÇÝ ²­É»ù­ë³Ý¹­ñdz­ÛÇ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­ÕÇ ïÝû­ñÇ­ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñ­ùá: ¸. Âáõñ­ùdz: ²Ûë­ï»Õ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ ¿ÇÝ ·áñ­Í»É ³ÛÝ Ù³ë­ Ý³×­Ûáõ­Õ»­ñÁ, á­ñáÝù, ÇÝã­å»ë å³ï­Ù»É »Ù, ÑÇÙÝ­í³Í ¿ÇÝ í³­Õáõó: ¼ÙÛáõé­Ýdz­ÛáõÙ åñÝ. Ôáõ­Ï³ë º­ë³­Û³­ÝÁ, ÇëÏ ê³­Éá­ÝÇ­ÏáõÙ åñÝ. Â. ö³­ñ»­Ùáõ½­Û³Ý­óÁ ÝáõÛÝ »­é³Ý­¹áí ·áñ­Í»­ñÁ í³­ñáõÙ ¿ÇÝ áõ ï³­ñ³­ Íáõ٠سݭó߭۳ݭóÇ ³å­ñ³Ý­ùÁ: öá­÷á­ËáõÃÛáõÝ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³í ÙdzÛÝ Î.­äáÉ­ëÇ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­ÕÇ Õ»­Ï³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝáõÙ. åñÝ. ¶ñÇ­·áñ ÎÛáõ­Ùáõß­Ï»ñ­ï³­ÝÁ ï³­ñÇ­ùÇ å³ï­×³­éáí ·áñ­ÍÇó ù³ß­í»ó, ¨ سݭ ó߭۳ݭóÁ Ýñ³ ÷á­Ë³­ñ»Ý Ýß³­Ý³­Ï»ó سݭã»ëï­ñÇ Çñ í³­Õ»­ÙÇ ÁÝ­ Ï»ñ­Ý»­ñÇó ¶³é­ÝÇÏ Ðá­í³­ÏÇÙ­Û³­ÝÇÝ, ÇëÏ Ýñ³ Ù³­ÑÇó Ñ»­ïá` ï»­Õ³­ óÇ ¶³é­ÝÇÏ ê»­ñáµ­Û³­ÝÇÝ, á­ñÇÝ Ñ³­çáñ­¹»ó áñ­¹ÇÝ: º. ²Ý·­Édz: ²Ûë ³Ý­ã³÷ ϳñ¨áñ ßáõ­Ï³­ÛáõÙ Ù»Ýù í³­Õáõó ¿ÇÝù í³­×³­éáõÙ Ù»ñ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÁ` Ï»­ñá­ëÇÝ, ùë³­Ûáõ­Õ»ñ, Ù³­½áõÃ, ëáÉ­Û³ñ ¨ ³ÛÉÝ, ³Û¹ ³Ù­µáÕ­çÁ ´³­Ãáõ­ÙÇ Ý³­í³­Ñ³Ý·ë­ïáõ٠ݳ­í³­ µ»­éÝ»­ñáí ѳÝÓ­Ý»­Éáí ³Ý·­Édz­óÇ ·Ýáñ¹­Ý»­ñÇ áõ­Õ³ñ­Ï³Í ßá­·»­Ý³­ í»­ñÇÝ: ´³Ûó سݭó߭۳ݭóÁ ³­éÇà ¿ñ á­ñá­ÝáõÙ ²Ý·­Édz­ÛáõÙ ÇÝù­ Ýáõ­ñáõÛÝ Ñ³ë­ï³ï­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ºí ³­éÇ­ÃÁ Ý»ñ­Ï³­Û³­ó³í: Ôáõ­ ϳë­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇ Ý³­Ë³­Ó»é­ÝáõÃÛ³Ùµ áõ ´³ù­íáõ٠ѳÛï­ÝÇ ³Ý·­Édz­Ï³Ý Oleum Ëá­ßáñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃÛ³Ùµ ÑÇÙÝ­ í»ó Home Light Ýáñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, á­ñÇ ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏÁ ·ïÝíáõÙ ¿ñ ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ: ²Ûë ÙÇ­çá­óáí سݭó߭۳ÝóÝ áõ Ôáõ­Ï³ë­Û³ÝÝ ëÏë»­ óÇÝ Ç­ñ»Ýó ³å­ñ³Ý­ùÁ ëå³­é»É ³Ý·­Édz­Ï³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ` ³­é³Ýó û­ï³ñ ÙÇç­Ýáñ­¹áõÃÛ³Ý: سݭó߭۳ݭóÇ ÈáÝ­¹á­ÝÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇãÝ ¿ñ ÐáíÑ. ²Ý¹­ñ»³ë­Û³­ÝÁ` سݭã»ëï­ñÇ Ýñ³ ݳ˭ÏÇÝ ÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ, í»­ñÇÝ ³ë­ïǭ׳­ÝÇ å³ñ­Ï»ßï ÙÇ Ñ³Û, áñ ²Ý·­Édz­ÛÇ å»ë »ñ­ÏñáõÙ ³ñ­Å³­Ý³­ó»É ¿ñ §å³ï­í³­íáñ ѳ߭ﳭñ³ñ ¹³­ï³­íá­ñǦ ¹Çñ­ùÇ: Home Light-Ç µáõÝ Õ»­Ï³­í³­ñÁ ²µ­ñ³­Ñ³Ù Ôáõ­Ï³ë­Û³ÝÝ ¿ñ, á­ñÁ Ù»Í Ñ³­çá­ÕáõÃÛ³Ùµ ¿ñ í³­ñáõÙ ·áñ­ÍÁ, ÇÝã­å»ë 1904-ÇÝ ³Ý­Ó³Ùµ ³­Ï³­Ý³­ï»ë »­Õ³ ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ: ¼. üñ³Ý­ëdz­Ûáõ٠ݳí­ÃÇ áõ ѳï­Ï³­å»ë Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ Ý»ñ­ÙáõÍ­ Ù³Ý Ñ³Ý­¹»å ϳñ ï³ñ­µ»ñ í»­ñ³­µ»ñ­ÙáõÝù: àñ­å»ë­½Ç »ñÏ­ñáõÙ ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»­ñÁ ½³ñ­·³­Ý³Ý, ÇëÏ µ³Ý­íáñ­Ý»ñÝ ³ß­Ë³­ï³Ýù áõ­Ý»­ ݳÝ, ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ µ³ñÓñ Ù³ùë ¿ñ ë³Ñ­Ù³­

Ý»É ½ïí³Í Ù³­ùáõñ Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ (Éáõ­ë³­íáñ­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ·áñ­Í³Í­íáÕ) ¨ ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ûè` ³ÝÙ­ß³Ï Ý³í­ÃÇ Ñ³­Ù³ñ: ²Ûë­åÇ­ëÇ Ùá­ ï»­óáõ­ÙÁ ï³­ñû­ñÇ­Ý³Ï Ï³­óáõÃÛ³Ý Ù»ç ¿ñ ¹ñ»É ݳí­ÃÇ ³é¨ïñáí ½µ³Õ­íáÕ­Ý»­ñÇÝ: ºñµ ·Ýáñ¹­Ý»­ñÇ Ñ»ï ϳ­Û³­ó³Í å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³­ ÍáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³ Ï»­ñá­ëÇÝ ¿ÇÝù ³­é³­ùáõÙ üñ³Ý­ëdz, ³­å³ Ù³­ùáõñ, ½ïí³Í Ï»­ñá­ëÇ­ÝÁ Ï³Ý­Ë³í ¹Çï­Ù³Ùµ ³­å³­Ï³­ÝáõÙ ¿ÇÝù` 8-10% Ñáõ٠ݳíà ϳ٠ٳ­½áõà ˳é­Ý»­Éáí, áñ­å»ë­½Ç ûè Ù³ù­ëÇ »Ý­Ã³ñÏ­íÇ, 볭ϳÛÝ ¹³ å»ïù ¿ Ýá­ñÇó ½ïí»ñ: Øá­ï»­óáõ­ÙÁ ï³ñ­µ»ñ ¿ñ ùë³­Ûáõ­Õ»­ñÇ Ñ³Ý­¹»å, á­ñáÝù µÝ³­Ï³Ý, Ù³­ùáõñ íǭ׳­ Ïáõ٠ϳ­ñáÕ ¿ÇÝ Ý»ñ­ÙáõÍ­í»É áõ ß³ï Ù»Í ëå³­éáõÙ áõ­Ý»ÇÝ: سݭ ó߭۳ݭóÁ ѳ­Ù³­Ó³Û­ÝáõÃÛáõÝ Ï³­Û³ó­ñ»ó ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý Société Lille-Bonniéres & Colombes Ëá­ßáñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï, á­ñÁ ѳÝÓÝ ³­é³í ÙdzÛÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇ Ý³í­ÃÁ í³­×³­é»É Çñ µ³½­Ù³­ÃÇí Ù³ë­ Ý³×­Ûáõ­Õ»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí: سݭó߭۳ݭóÇ ³­ç³Ï­óáõÃÛ³Ý ßÝáñ­ÑÇí ³Ûë ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý Áݹ­É³Û­Ý»ó ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ý ßñç³­ ݳ­ÏÁ ¨ سݭó߭۳ݭóÇ Ý³í­ÃÁ ëÏë»ó í³­×³­é»É ݳ¨ Æë­å³­Ýdz­ ÛáõÙ (´³ñ­ë»­Éá­Ý³) áõ Þí»Û­ó³­ñdz­ÛáõÙ: ²Û¹ Áݹ­É³Û­Ýáõ­ÙÁ Ëá­ßáñ Ùñó³Ï­óáõÃÛ³Ý å³ï­×³é ¹³ñ­Ó³í Société-Ç ¨ ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý Ù»Ï ³ÛÉ` André fils ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ÙÇç¨, áñ ³­í»­ÉÇ ÑÇÝ áõ ³­í»­ÉÇ ½á­ñ»Õ ýÇñ­Ù³ ¿ñ: Øñó³Ï­óáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ë³ë­ïÇÏ µÝáõÛà ëï³­ó³í, áñ André-Ý ¹Ç­Ù»É ¿ñ ÙÇ Í³­Ýáà ³Ýӭݳ­íá­ñáõÃÛ³Ý ÙÇç­Ýáñ­¹áõÃÛ³­ ÝÁ, áñ­å»ë­½Ç سݭó߭۳ݭóÇÝ Ñ³­Ùá­½»Ý ¹³­¹³­ñ»ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ï³­Ù³ñ­ ïáõÃÛáõ­ÝÁ: ²Û¹ ÙÇç­Ýáñ­¹Á áã ³ÛÉ áù ¿ñ, »­Ã» áã åñÝ. ¶³­Éáõëï ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÁ, á­ñÁ Ùï»­ñÇ٠ѳ­ñ³­µ»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ áõ­Ý»ñ سݭó߭ ۳ݭóÇ Ñ»ï: ²Û¹ å³­ÑÇÝ »ë ·ïÝíáõÙ ¿Ç ö³­ñÇ­½áõÙ: سݭó߭۳ÝóÝ ÇÝÓ Í³­Ýá­Ã³ó­ñ»ó åñÝ. ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÇ Ñ»ï ¨ ËݹñÇ Éáõ­Íáõ­ÙÁ Ãá­Õ»ó ÇÝÓ íñ³: äñÝ. ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÇ å³ï­×³­é³­µ³­ÝáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ Éë»­Éáí` »ë ѳÝÓ ³­é³ ϳ­ï³­ñ»­Éáõ Ýñ³ ÙÇç­Ýáñ­¹áõÃÛáõ­ÝÁ: î»ë­ Ýí»­óÇ ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý »ñ­Ïáõ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ í³­ñÇã­Ý»­ñÇ Ñ»ï ¨ ϳ­ñá­Õ³­ó³ Ù»ñ­Ó»ó­Ý»É Ýñ³Ýó ¹Çñ­ùá­ñá­ßáõÙ­Ý»­ñÁ` ÏáÕ­Ù»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ Ýå³ë­ï³­íáñ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáí, ÇÝ­ãÇ ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõÙ Ùñó³Ï­óáõÃÛáõ­ÝÁ ¹³­¹³­ñ»ó, ¨ Ù»Ýù ß³­ñáõ­Ý³­Ï»­óÇÝù Ù»ñ ³å­ñ³Ý­ùÁ í³­×³­é»É û üñ³Ý­ëdz­ÛáõÙ ¨ û Æë­å³­Ýdz­ÛáõÙ áõ Þí»Û­ó³­ñdz­ÛáõÙ: Ø»Ï áõ­ ñÇß ³Ý­·³Ù, »ñµ ¹³ñÓ­Û³É ö³­ñÇ­½áõÙ ¿Ç ·ïÝíáõÙ, ³­éÇà áõ­Ý»­ó³ ½µ³Õ­í»­Éáõ åñÝ. ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÇ Ù»Ï ³ÛÉ ÙÇç­Ýáñ­¹áõÃÛ³Ùµ: ²Ý·­ Édz­Ï³Ý ÙÇ Ù»Í ýÇñ­Ù³, áñ Ëá­ßáñ µÇ½­Ý»ë áõ­Ý»ñ âǭݳë­ï³­ÝáõÙ, Ëݹñ»É ¿ñ, áñ ݳ ѳ­Ùá­½Ç Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇÝ, áñ­å»ë­½Ç Ýñ³ ݳí­ÃÁ ÇÝ­ùÁ í³­×³­éÇ âǭݳë­ï³­ÝáõÙ: سݭó߭۳ݭóÁ ËݹǭñÁ Ãá­Õ»ó Ç٠ѳ­Û»­óá­ÕáõÃÛ³Ý: γñ­Í»Ù, 1908-Ç ³Ù­é³ÝÝ ¿ñ, ¨ åñÝ. ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­ Û³­ÝÁ Ù»Ï­Ý»É ¿ñ ѳ­ñ³­í³­ÛÇÝ üñ³Ý­ëdz` Cote d’Azure-Ç Íá­í»­½»ñù: ºë Ýñ³Ý ·ñ»­óÇ ³Û­ó»­ÉáõÃÛ³Ýë å³ï­×³­éÇ ¨ Ýñ³ Ñ»ï ï»­ë³Ï­ó»­Éáõ

å³ï­ñ³ë­ï³­Ï³­ÙáõÃÛ³Ý Ù³­ëÇÝ: äñÝ. ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³ÝÝ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ų­Ù³­Ý»ó ö³­ñǽ, Hotel Ritz-áõÙ Ù»Ýù ѳݭ¹Ç­å»­óÇÝù áõ ËݹǭñÁ Éáõ­Í»­óÇÝù: 곭ϳÛÝ ³Û¹ ³Ý·­Édz­Ï³Ý ýÇñ­Ù³Ý Ù»ñ ÑáõÛ­ë»­ñÁ ã³ñ­ ¹³­ñ³ó­ñ»ó, ¨ سݭó߭۳ݭóÁ ¹ñ³ Ñ»ï ϳ­å»­ñÁ ˽»ó: âÇ­Ý³ë­ ï³ÝÝ ³Ý­Ñ³­çáÕ »­Õ³í Ù»½ ѳ­Ù³ñ: ²ÛÅÙ ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³Ýù سݭó߭۳ݭóÇ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝ­Ý»­ ñÇÝ:

¾. ÊñÇÙ­Û³Ý Ð³Û­ñÇ­ÏÁ ´³­Ãáõ­ÙáõÙ: γ­Ãá­ÕÇ­Ïáë ûÍ­í»­Éáõó Ñ»­ïá, ÊñÇÙ­Û³­ÝÁ å³ñ­ï³­íáñ ¿ñ Ý»ñ­Ï³­Û³­Ý³É éáõ­ë³ó ϳۭë»ñ` Ñå³­ï³­ ÏáõÃÛáõÝ Ñ³Ûï­Ý»­Éáõ: àõë­ïÇ, ä»­ï»ñ­µáõñ· áõÕ¨áñ­í»­Éáõ Ýå³­ï³­ Ïáí 1895Ã. ÷»ïñ­í³­ñÇÝ Ý³ ų­Ù³­Ý»ó ´³­ÃáõÙ: سݭó߭۳ݭóÁ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ Ý»ñ­Ï³­Û³­ó»É ¿ñ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇÝ ¨ Ëݹñ»É, áñ ´³­Ãáõ­ ÙáõÙ ·ïÝí³Í ų­Ù³­Ý³Ï ÉÇ­ÝÇ Çñ ÑÛáõ­ñÁ áõ ´³­Ãáõ­ÙÇ ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏÇÝ Ñ»­é³·­ñ»É, áñ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ áõ Ýñ³ áõ­Õ»­ÏÇó­Ý»­ñÇ µá­Éáñ ͳ˭뻭ñÁ Ñá­·³ó­í»Ý Çñ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ѳ߭íÇÝ: ²Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï »ë ´³­Ãáõ­ÙáõÙ ¿Ç ¨, ³Ý­ßáõßï, ÉÇá­íÇÝ Ï³­ï³­ñ»­óÇ Ýñ³ å³ï­í»­ñÁ: ¶ñ»­Ã» ³Ù­µáÕ­ ç³­å»ë í³ñ­Ó³­Ï³­É»­óÇ É³­í³­·áõÛÝ ÑÛáõ­ñ³­Ýá­óÁ` Hotel de France-Á, ù³Ý­½Ç ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇÝ áõ­Õ»Ï­óáõÙ ¿ÇÝ µ³½­Ù³­ÃÇí Ù³ñ­¹ÇÏ ¨ µá­Éáñ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñÝ û·­ï³­·áñ­Í»­óÇ ëñµ³­½³Ý ÑÛáõ­ñÇÝ ¨ áõ­Õ»­ ÏÇó­Ý»­ñÇÝ å³ï­ß³× ÁÝ­¹áõ­Ý»­Éáõ áõ ÑÛáõ­ñ³­ëÇ­ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ºñµ Ý»ñ­Ï³­Û³­ó³ ÊñÇÙ­Û³Ý Ð³Û­ñÇ­ÏÇÝ ¨ سݭó߭۳ݭóÇ ³­Ýáõ­ÝÇó µ³­ñÇ ·³­Éáõëï ٳխû­Éáí ½»­Ïáõ­ó»­óÇ, áñ Çñ ïñ³­Ù³¹­ñáõÃÛ³Ý ï³Ï »Ù, í»­Ñ³­÷³éÝ Çë­ÏáõÛÝ ×³­Ý³­ã»ó áõ ϳ­ï³­Ïáí ³­ë³ó. §Æ±Ýã, Ýá­ñ»Ý ¹áõ±Ý­ »ë ÇÙ ï³Ý­ï»­ñÁ¦: ܳ ã¿ñ Ùá­é³­ó»É, áñ ݳ­Ëáñ¹ ï³­ñÇ ¿É ¿Ç »ë Ç­ñ»Ý ÁÝ­¹áõ­Ý»É ´³­Ãáõ­ÙáõÙ1: 1 ÊñÇÙÛ³Ý Ð³ÛñÇÏÁ 1894-ÇÝ ìÇ»Ýݳ ׳ݳå³ñÑí»ÉÇë, ³é³Ýó Î.äáÉÇë ÙïÝ»Éáõ, Å³Ù³Ý»ó ´³ÃáõÙ, áõñ Ñ³Û Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ Ù»Í å³ïñ³ëïáõÃÛáõÝ ¿ñ ï»ë»É Ýñ³Ý Áëï ³ñųÝíáõÛÝ ÁݹáõÝ»Éáõ ѳٳñ: γÃáÕÇÏáëÇ áõ Ýñ³ áõÕ»ÏÇóÝ»ñÇ Ï»ó³í³Ûñ ¿ñ ݳ˳ï»ëí»É ÎáíϳëÇ Ñ³Ûáó µ³ñ»·áñÍ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ï»ÕÇ Ù³ëݳ×ÛáõÕÇ Ýáñ³Ï³éáõÛó ¹åñáó³Ï³Ý ß»ÝùÁ, áõñ ݳ Ùݳó »ñ»ù ûñ: àñáß Ýϳï³éáõÙÝ»ñÇó »ÉÝ»Éáí, »ë ÇÝÓ Ñ»éáõ ¿Ç å³ÑáõÙ, µ³Ûó ÊñÇÙÛ³ÝÝ ÇٳݳÉáí, áñ ´³ñ»·áñÍ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ß»ÝùáõÙ ¿ ÑÛáõñÁÝϳÉí»É` ó³Ýϳó»É ¿ñ ï»ëÝ»É Ýñ³ ݳ˳·³Ñ-ï³ÝïÇñáçÁ` ßÝáñѳϳÉáõÃÛáõÝ Ñ³ÛïÝ»Éáõ ѳٳñ: ºñµ Ý»ñϳ۳ó³, ï»ë³, áñ ÊñÇÙÛ³ÝÇÝ ³ñ¹»Ý ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ѳÕáñ¹»É ¿ÇÝ ÇÙ Ù³ëÇÝ, áñáíÑ»ï¨ Ð³ÛñÇÏÝ ³ÝÙÇç³å»ë ÇÝÓ ³ë³ó. §¶Çï»±ë, ìÇ»Ýݳ ³É ϳÃáÉÇÏ ØËÇóñÛ³ÝÝ»ñÁ ß³ï å³ïíáí áõ ëÇñáí ÁݹáõÝ»óÇÝ ½Çë¦: ÆÙÇçdzÛÉáó, ´³ÃáõÙ »ñÏáõ ѳÛ-ϳÃáÉÇÏ í³ñ¹³å»ïÝ»ñ ¿ÇÝ »Ï»É` Çñ»Ýó ѳñ·³ÝùÁ Ù³ïáõó»Éáõ ϳÃáÕÇÏáëÇÝ: ºë Ý»ñϳ۳óñ»óÇ Ýñ³Ýó, ¨ ϳÃáÕÇÏáëÁ ϳï³Ïáí ³ë³ó. §ºë ½Ó»½ ³É Ñ³Û í³ñ¹³å»ïÝ»ñ ÏÁ ׳ÝãݳÙ. ìÇ»Ýݳ ѳÛñ ²ñë»Ý (²ÛïÁÝÛ³Ý) ÇÝÍÇ Ñ³ÝÓÝ»ó, áñ ½Ó»½ ϳé³í³ñ»Ù¦: гÛñÇÏÁ Ù»Í µ³ñ»Ñ³×áõÃÛ³Ùµ áõ ·áí»ëïáí ¿ñ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ìÇ»ÝݳÛÇ ØËÇóñÛ³Ý Ùdzµ³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ѳïϳå»ë ³µµ³Ñ³Ûñ ²ÛïÁÝÛ³ÝÇ Ù³ëÇÝ: лïá ÇÙ³ó³,

γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ 6 ûñ ³Ýó­Ï³ó­ñ»ó ´³­Ãáõ­ÙáõÙ, ³­å³ ٻϭݻó ú­¹»­ ë³` ä»­ï»ñ­µáõñ· áõÕ¨áñ­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ºë å³ñïù ¿Ç ѳ­Ù³­ñáõÙ ³­Ù»Ý ûñ ³Û­ó»­É»É Ýñ³Ý, ϳ٠ÇÝùÝ ¿ñ ÇÝÓ Ï³Ý­ãáõÙ: ØÇ ûñ áõ­ß³­ ó»É ¿Ç, ¨ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ »Õ­µá­ñáñ­¹Ç Êá­ñ»Ý ÊñÇÙ­Û³ÝÝ ÇÝÓ ³­ë³ó. §ì»­Ñ³­÷³­éÁ Ïáõ­½» ½Ó»½ ï»ë­Ý»É¦: ²Ý­ÙÇ­ç³­å»ë Ý»ñ­Ï³­Û³­ó³, ¨ гۭñÇÏÝ ³­ë³ó. §¶Ç­ï»±ë­ áí ¿ñ ùáíë¦: §¶Ç­ï»Ù, í»­Ñ³­÷³é ï»ñ,å³­ï³ë­Ë³­Ý»­óÇ,- ÂÇý­ÉÇ­ëÇ §Üáñ ¸³ñ¦ Éñ³·­ñÇ ËÙµ³­·Çñ êå³Ý­ ¹³ñ êå³Ý­¹³ñ­Û³­ÝÁ¦: §Ð³, ³­Ýǭϳ ¿ñ¦,- ³­ë³ó áõ ùÙÍǭͳ­Õáí ³­í»­É³ó­ñ»ó,- »­Ï»ñ ¿ñ ½Çë ѳ­Ùá­½»­Éáõ. Ëá­ë»­ó³í, Ëá­ë»­ó³í áõ ϳñ­ Í»ó, û ѳ­Ùá­½»ó...¦: êñ³Ýù Ýñ³ ë»­÷³­Ï³Ý µ³­é»ñÝ »Ý, ¨ ã»Ù Ùá­ é³­ó»É, á­ñáí­Ñ»ï¨ ³ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï ¹ñ³Ýù á­ñá­ß³­ÏÇ Ï³ñ¨á­ñáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ÇÝ: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ §Üáñ ¸³­ñÁ¦ §Øß³­ÏǦ ѳ­Ï³­é³­Ïáñ¹Ý ¿ñ, å³Ñ­å³­Ýá­Õ³­Ï³Ý Ïáõ­ë³Ï­óáõÃÛ³Ý Ëá­ë³­÷á­ÕÁ, ¨ êå³Ý­¹³ñ­Û³­ ÝÁ ÂÇý­ÉÇ­ëÇó ѳ­ïáõÏ »­Ï»É ¿ñ ³Û¹ Ïáõ­ë³Ï­óáõÃÛ³Ý Íñ³­·ÇñÝ áõ ëϽµáõÝù­Ý»­ñÁ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇÝ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»­Éáõ áõ ѳ­Ùá­½»­Éáõ, áñ гۭñÇ­ÏÁ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ Áëï ³Û¹Ù í³ñ­íÇ: ÊñÇÙ­Û³­ÝÁ ·Ç­ï»ñ, áñ »ë ѳ­Ï³­é³Ï Ïáõ­ë³Ï­óáõÃÛ³Ý ¿Ç å³ï­Ï³­ÝáõÙ, Ùß³­Ï³­Ï³Ý-³­ ½³­ï³­Ï³Ý ¿Ç: ²Û¹ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ ³­Ù»Ý Ïáõ­ë³Ï­óáõÃÛáõÝ Çñ å³­ñ³­ ·ÉáõË­Ý»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí Ó·ïáõÙ ¿ñ Ý»­ñ³½­¹»É ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ íñ³, µ³Ûó ÊñÇÙ­Û³ÝÝ Ç­ñ»Ý µ³ñÓñ ¿ñ å³­ÑáõÙ Ïáõ­ë³Ï­óáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇó, û¨ Ñá­·áí áõ ½·³­óáõ­Ùáí ³­½³­ï³­Ï³Ý ¿ñ, ÝáõÛ­ÝÇëÏ` Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý... γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ Ñ»ï ä»­ï»ñ­µáõñ· ٻϭݻ­Éáõ ѳ­Ù³ñ ´³­ÃáõÙ ¿ÇÝ »­Ï»É ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ã»­Ù³­Ï³Ý ³­é³ç­Ýáñ¹ ¶­¨áñ· ³ñ­ù»­åÇë­Ïá­åáë êáõ­ ñ»Ý­Û³Ý­óÁ (³­å³­·³ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ) ¨ Êá­ñ»Ý »­åÇë­Ïá­åáë êï»­÷³­ Ý»Ý: ²Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï í»ñ­çÇ­ÝÇë áõ Êá­ñ»Ý ÊñÇÙ­Û³­ÝÇ ÙÇç¨ ï»­ÕÇ áõÝ»­ó³í ÙÇ ïÑ³× ÙÇ­ç³­¹»å, á­ñÁ ßáõ­ïáí ѳñíí»ó ÇÙ ÙÇ­ç³­ ÙïáõÃÛ³Ý ßÝáñ­ÑÇí1: áñ »ñµ ìÇ»ÝݳÛáõÙ ØËÇóñÛ³ÝÝ»ñÁ ϳÃáÕÇÏáëÇÝ Ññ³íÇñáõÙ »Ý سáõ»ñÇ Çñ»Ýó ³Ù³é³Ýáó, »ñ»ÏáÛ³Ý ½áíÇó ÊñÇÙÛ³ÝÝ ëÏëáõÙ ¿ Ùñë»É, ѳÛñ ¶ñÇ·áñÇë ¶³É»Ùù»ñÛ³ÝÁ ³µµ³Ñáñ í»ñ³ñÏáõÝ ·óáõÙ ¿ гÛñÇÏÇ áõë»ñÇÝ: гÛñÇÏÝ ¿É Ååï³Éáí ³ëáõÙ ¿. §²Ñ³, ϳÃáÉÇÏÇ í»ñ³ñÏáõ ³É ѳ·óáõóÇù ÇÝÍÇ...¦: 1 ØÇç³¹»åÁ Ñ»ï¨Û³ÉÝ ¿ñ: Êáñ»Ý ÊñÇÙÛ³ÝÁ ϳÙ, ÇÝãå»ë ³Ù»ÝùÁ ÏáãáõÙ ¿ÇÝ` §Êáñ»Ý ¿ý»Ý¹Çݦ ³Ù»Ýáõñ»ù áõÕ»ÏóáõÙ ¿ñ í»Ñ³÷³é Ñáñ»ÕµáñÁ ¨ í³Û»ÉáõÙ Ýñ³ ³Ýë³ÑÙ³Ý íëï³ÑáõÃÛáõÝÁ: ¸ñ³ ßÝáñÑÇí ݳ å³ïí»ñÝ»ñ ¿ñ ï³ÉÇë áõ ϳñ·³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ³ÝáõÙ, áñáÝù ѳÛïÝÇ ã¿` ϳÃáÕÇÏáëDZÝÝ ¿ÇÝ, û Çñ ³ÝÓݳϳÝÁ: ²Û¹ å³ï׳éáí Ýñ³ ³éÝãáõÃÛ³Ùµ ѳ׳˳ÏÇ ¹Å·áÑáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ÇÝ Í³·áõÙ: Êáñ»Ý ¿ý»Ý¹ÇÝ Ï³ÃáÕÇÏáëÇ ³ÝáõÝÇó ÙÇ Ï³ñ·³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ñ ѳÕáñ¹»É êï»÷³Ý» ëñµ³½³ÝÇÝ, ÇëÏ í»ñçÇÝë ¿áõÃÛ³Ùµ ÉÇÝ»Éáí ËÇëï ¹Ûáõñ³·ñ·Çé, ³ÛÝå»ë ¿ñ ½³Ûñ³ó»É, áñ »Ï³í ÇÝÓ Ùáï ¨ Ëݹñ»ó ÙÇç³ÙïáõÃÛáõÝë, áñå»ë½Ç ϳÃáÕÇÏáëÁ »ï í»ñóÝ»ñ ³Ýï»ÕÇ áõ íÇñ³íáñ³Ï³Ý ϳñ·³¹ñáõÃÛáõÝÁ, ³Ûɳå»ë ëå³éÝáõÙ ¿ñ ãÑå³ï³Ïí»É: êñµ³½³ÝÝ ³ÛÝåÇëÇ ³ÕÙáõÏ µ³ñÓñ³óñ»ó, áñ ëïåí³Í »Õ³ ÙÇç³Ùï»É, áñå»ë½Ç ËݹÇñÝ ³í»ÉÇ ãµ³ñ¹³Ý³ñ: ´³Ûó ݳËù³Ý ϳÃáÕÇÏáëÇÝ ¹ÇÙ»ÉÁ µ³ó³ïñáõÃÛ³Ý Ññ³íÇñ»óÇ Êáñ»Ý ¿ý»Ý¹áõÝ, áñÇ Ñ»ï êï»÷³Ý»Ý ÇÙ Ý»ñϳÛáõÃÛ³Ùµ µáõéÝ íÇ׳µ³Ý»ó: гٳñ»óÇ, áñ

ÊñÇÙ­Û³Ý Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ ú­¹»­ë³­ÛÇó ³Ý­ó³í ½áõï ѳ­Û³µ­Ý³Ï Üáñ ܳ­ËÇç¨³Ý ù³­Õ³ù, ³ÛÝ­ï»­ÕÇó` ØáëÏ­í³: » ³Ûë ù³­Õ³ù­Ý»­ñáõÙ ¨ û ׳­Ý³­å³ñ­ÑÇÝ, áõñ ÷áù­ñÇ­ß³­ï» ѳ­Û³µ­Ý³Ï í³Ûñ ϳñ, ݳ ç»ñÙ ÁÝ­¹áõ­Ý»­ÉáõÃÛ³Ý ³ñ­Å³­Ý³­ó³í Åá­Õáíñ­¹Ç ÏáÕ­ÙÇó: èáõ­ë³­ Ï³Ý Ï³­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ýñ³Ý ÁÝ­¹³­é³ç ¿ñ áõ­Õ³ñ­Ï»É Ñ³Û ½á­ñ³­ í³ñ ²É­Ë³½­Û³­ÝÇÝ: ÆëÏ »ñµ ä»­ï»ñ­µáõñ· ѳ­ë³í, ϳۭë»ñ ³­Ýáõ­ÝÇó Ýñ³Ý ³Û­ó»­ÉáõÃÛ³Ý »­Ï³í ÏáÙë ¸»­É³Ý­Û³Ý­óÁ (Çß­Ë³Ý È³­½³ñ­Û³­ÝÇ ÷»­ë³Ý), áñ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ÏñÃáõÃÛ³Ý Ý³­Ë³­ñ³ñÝ ¿ñ: γÛëñ ÜÇ­ ëñµ³½³ÝÝ Çñ³í³óÇ ¿ ¨ Êáñ»Ý ¿ý»Ý¹áõó Ëݹñ»óÇ ÙÇçáóÝ»ñ Ó»éݳñÏÇ ³Û¹ ³Ýï»ÕÇ å³ïí»ñÁ ãϳï³ñ»Éáõ ѳٳñ: î³ñï³Ù µ³ó³ïñáõÃÛáõÝÝ»ñ ï³Éáõó Ñ»ïá Êáñ»Ý ¿ý»Ý¹ÇÝ Ñ»é³ó³í, ³å³ ùÇã ³Ýó í»ñ³¹³ñÓ³í, ³ë»Éáí, û í»Ñ³÷³éÁ »ï ¿ í»ñóÝáõ٠ϳñ·³¹ñáõÃÛáõÝÁ. ¹ñ³Ýáí ѳñóÁ ÷³Ïí»ó... Êáñ»Ý »åë. êï»÷³Ý»Ý ϳÃáÕÇÏáëÇ å³ßïáÝ³Ï³Ý Ã³ñ·Ù³ÝÝ ¿ñ, ݳ áã ÙdzÛÝ ÷³ÛÉáõÝ ïÇñ³å»ïáõÙ ¿ñ éáõë»ñ»ÝÇ, ³Ûɨ ѳٳÉë³ñ³Ý³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ùµ ѳ½í³·Ûáõï µ³ó³éáõÃÛáõÝ ¿ñ Ñ³Û »åÇëÏáåáëÝ»ñÇ Ù»ç: ijٳݳÏÇÝ` 1866-1879ÃÃ., ݳ ÂÇýÉÇëáõÙ Ññ³ï³ñ³ÏáõÙ ¿ñ §Ð³ÛÏ³Ï³Ý ³ß˳ñѦ ûñÃÁ: лï³ùñùñ³Ï³Ý ¿ ¨ êï»÷³Ý»Ç µÝ³íáñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ µÝáñáß, áñ ݳ ѳۻñ»ÝáõÙ ³é³çÇÝÁ Ùïóñ»ó ÑÝã³Ï³Ý ѳٳϳñ·Á: ܳ ³é³çÇÝÝ ¿ñ ³ÛÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ·áñͳÍáÕÁ, áñÁ ѻﳷ³ÛáõÙ ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ Ëáñ³óÝ»Éáí ¨ ÁݹɳÛÝ»Éáí` å³ñï³¹Çñ ¹³ñÓñ»ó Çñ ³½¹»óáõÃÛ³Ý Ý»ñùá ·ïÝíáÕ µáÉáñ ѳÛÏ³Ï³Ý ¹åñáóÝ»ñÇ áõ ѳۻñ»Ý Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: êï»÷³Ý»Ý Çñ ûñÃáõÙ ·ñáõÙ ¿ñ ÐáõÝí³ñ (ÚáõÝáõ³ñ), »í (»õ), Ñáõë³Ñ³ï (Ûáõë³Ñ³ï), ɳí (ɳõ), Éáõë³íáñáõÃÇõÝ ¨ ³ÛÉÝ: ä³Ñ³Ýçí»ó ¾çÙdzÍÝÇ í»ñÇÝ ÏïñáõÏ Ññ³Ñ³Ý·Á, áñå»ë½Ç êï»÷³Ý»Ý ÷áË»ñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ: êï»÷³Ý» »åÇëÏáåáëÁ »ñÏáõ »Õµ³Ûñ áõÝ»ñ. Ýñ³ÝóÇó Ù»ÏÁ ÝáõÛÝå»ë Ñá·¨áñ³Ï³Ý ¿ñ` Çñ»Ýó ÍÝݹ³í³Ûñ ¶áñÇ ù³Õ³ùÇ Ñ³Ûáó ³í³· ù³Ñ³Ý³Ý ¨ ÏáãíáõÙ ¿ñ êï»÷³ÝÛ³Ýó, ÇëÏ ÙÛáõëÁ éáõë³Ï³Ý µ³Ý³ÏÇ ·Ý¹³å»ï ¿ñ ¨ ëïáñ³·ñáõÙ ¿ñ êï»÷³Ýáí: ¶Ý¹³å»ïÁ, áñÇÝ »ë ɳí ׳ݳãáõÙ ¿Ç, ´³ÃáõÙáõÙ ß³ï ϳñ¨áñ ¹Çñù ¿ñ ·ñ³íáõÙ` ½ÇÝíáñ³Ï³Ý ·³í³é³å»ï ¿ñ, ³Û¹ å³ï׳éáí ¿É µ³ÃáõÙóÇ Ñ³Û»ñÁ Ýñ³Ý »Ï»Õ»óáõ »ñ»ó÷áË³Ý ¿ÇÝ ÁÝïñ»É: êï»÷³ÝáíÁ ѳݳӳÛÝ»É ¿ñ, áñáíÑ»ï¨ »Ï»Õ»ó³ë»ñ áõ ѳ۳ë»ñ ¿ñ, ÙdzÛÝ Ã» éáõë³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛáõÝ ëï³ó³Í áõ Ù³Ûñ»ÝÇÝ ¿É íñ³ó»ñ»ÝÁ ÉÇÝ»Éáí` áã ÙÇ µ³é ѳۻñ»Ý ã·Çï»ñ, áõëïÇ »Ï»Õ»ó³Ï³Ý ѳßí»Ù³ïÛ³ÝÁ ¨ ³éѳë³ñ³Ï ·ñ³·ñáõÃÛáõÝÁ éáõë»ñ»Ý ¿ñ í³ñáõÙ, ÇÝãÁ ã³÷³½³Ýó ³ÝѳñÙ³ñ ¿ñ: ÆÝùÝ ¿É êï»÷³Ý»Ç ÝÙ³Ý µéÝÏáõÝ µÝ³íáñáõÃÛáõÝ áõݻݳÉáí, Çñ»Ý áõÕÕí³Í ¹ÇïáÕáõÃÛáõÝÇó ݻճݳÉáí áõ ·ñ³·ñáõÃÛáõÝÁ ÷áË³Ý³Ï ÙÇ ·ñ³·»ï ѳÛÇ Ñ³ÝÓÝ»Éáõ` »ñ»ó÷áËáõÃÛáõÝÇó Ññ³Å³ñí»ó: ´³ÃáõÙóÇù ¿É Ýñ³ ÷á˳ñ»Ý ÁÝïñ»óÇÝ Ù»Ï áõñÇßÇ`å»ï³Ï³Ý µ³ñÓñ³ëïÇ×³Ý ýÇݳÝë³Ï³Ý å³ßïáÝÛ³ Ü»ñë»ë êáõ½³Ý³çÛ³ÝóÇÝ: ê³ ³Ùáõëݳó»É ¿ñ سÝóßÛ³ÝóÇ Ù»ñÓ³íáñ ³½·³Ï³ÝáõÑáõ Ñ»ï: ´³ÃáõÙáõÙ »ë µÝ³ÏíáõÙ ¿Ç Ýñ³ Ñ»ï ÙǨÝáõÛÝ ï³ÝÁ, ¨ µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñ ¿ÇÝù: êáõ½³Ý³çÛ³ÝóÁ ù³Ñ³Ý³ÛÇ áñ¹Ç ¿ñ áõ, ûå»ï ÝáõÛÝå»ë íÇñ³Ñ³Û, ß³ï ɳí ѳۻñ»Ý ¿ñ ËáëáõÙ, µ³Ûó ·ñ»É ã¿ñ ϳñáÕ³ÝáõÙ: ܳ ѳßí»Ù³ïÛ³ÝÁ ѳۻñ»Ý ¿ñ í³ñáõÙ ¨ Ëݹñ»ó, áñ Çñ»Ý û·Ý»Ù` Ñá·¨áñ Çß˳ÝáõÃÛ³ÝÝ áõÕÕí³Í ½»ÏáõÛóÝ»ñÝ Çñ ÷á˳ñ»Ý »ë ·ñ»Ù: гٳӳÛÝ»óÇ ¨ ³ÛÝ Ñ³Ùá½Ù³Ùµ, û Ñ³Û »Ï»Õ»óáõ å³ßïáÝ³Ï³Ý É»½áõÝ ·ñ³µ³ñÝ ¿, áñáß»óÇ ·ñ³µ³ñ ·ñ»É: ¸³ µ³í³Ï³Ý ã¿ñ, í»ñÑÇß»óÇ íÇ»ÝÝ³Ï³Ý ¹åñáóÇ ³ß³Ï»ñï ÉÇÝ»Éë ¨ ³Ù»Ý ç³Ýù ·áñͳ¹ñ»Éáí` ³é³çÇÝ ½»ÏáõÛóÁ ß³ñ³¹ñ»óÇ àëÏ»¹³ñÇ Ù»ëñáåÛ³Ý É»½íáí: Ð³Û Ñá·¨áñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ Ùݳó»É ¿ñ ½³ñÙ³ó³Í` ³Ûë DZÝã ï³ñûñÇÝ³Ï Ù³ñ¹ÇÏ ¿ÇÝ ´³ÃáõÙÇ »Ï»Õ»óáõ »ñ»ó÷á˳ÝÝ»ñÁ, Ù»ÏÁ éáõë»ñ»Ý ¿ñ ·ñáõÙ, ÙÛáõëÁ` àëÏ»¹³ñÇ ·ñ³µ³ñáí: ºñÏáõ ͳÛñ³Ñ»ÕáõÃÛáõÝ...

Ïá­É³Û ´ ­Ù³­ÛÇ­ëÇ 31-ÇÝ Ù»Í å³ï­íáí ÁÝ­¹áõ­Ý»ó ÊñÇÙ­Û³­ÝÇÝ ¨ 20 ñá­å» ï»­ë³Ï­ó»ó: Ðáõ­ÝÇ­ëÇ 13-ÇÝ Ý³ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Çó ٻϭݻó áõ­ÕÇÕ ´³­ùáõ: ²Ûë­ï»Õ Ñ³Û Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÁ ³­Ù»­Ý³­ç»ñÙ ÁÝ­ ¹áõ­Ý»­ÉáõÃÛáõ­ÝÁ óáõÛó ïí»­óÇÝ Åá­Õáíñ­¹³­Ï³Ý ѳۭñ³­å»­ïÇÝ: ÊñÇÙ­ Û³­ÝÁ ó³Ý­Ï³­ó³í Ùá­ïÇó ï»ë­Ý»É ³ÛÝ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, áñÝ ³ÛÝ­ù³Ý µ³­ñ»­µ³ë­ïÇÏ íÇ­×³Ï ¿ñ å³ñ·¨»É ¨ ¹»é åÇ­ïÇ å³ñ·¨»ñ ѳ­½³­ñ³­íáñ ѳ­Û»­ñÇ: ܳ, Ç­ÙÇ­çdzۭÉáó, ·Ý³­ó»É ¿ñ ï»ë­Ý»­Éáõ ݳ¨ سݭó߭۳ݭóÇ Ý³í­Ã³­Ñá­ñ»ñÝ áõ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÁ: ²­ñ³Ù­Û³Ý­óÁ Ù»Í å³­ïÇí­Ý»­ñáí ÁÝ­¹áõ­Ý»­Éáí ¨ ѳñÏ »­Õ³Í µ³­ó³ï­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ï³­ Éáõó Ñ»­ïá, Ç å³­ïÇí ³Û¹ ßÝáñ­Ñ³­µ»ñ ³Û­ó»­ÉáõÃÛ³Ý, ûñ­í³ ³Ù­µáÕç ³ñ¹­ÛáõÝ­ùÁ سݭó߭۳ݭóÇ ³­Ýáõ­ÝÇó ÝíÇ­ñ»É ¿ñ гۭñÇ­ÏÇÝ: ²Û¹ ³ñ¹­ÛáõÝ­ùÁ ϳ½­ÙáõÙ ¿ñ Ùá­ï³­íá­ñ³­å»ë 7000 éáõµ­ÉÇ: ÊñÇÙ­Û³­ÝÁ »ñµ ¾ç­Ùdz­ÍÇÝ ¿ñ í»­ñ³­¹³ñ­Ó»É, ѳ­ïáõÏ Ý³­Ù³Ï ¿ñ ·ñ»É ÂÇý­ÉÇë` سݭó߭۳ݭóÇÝ, Ëá­ñÇÝ ßÝáñ­Ñ³­Ï³­ÉáõÃÛáõÝ Ñ³Ûï­ Ý»­Éáí û ´³­Ãáõ­ÙáõÙ ¨ û ´³ù­íáõÙ Ç­ñ»Ý óáõÛó ïí³Í ÑÛáõ­ñ³­ëÇ­ ñáõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³ñ: ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ñ³­Ûáó سÛñ »­Ï»­Õ»­óÇÝ, áñ ³­í»­ÉÇ Ñ³Ûï­ÝÇ ¿ ì³Ý­ ùÇ »­Ï»­Õ»­óÇ ³Ý­í³Ùµ, í³­Õáõó ϳ­ñÇù áõ­Ý»ñ û Ý»ñ­ùÇÝ ¨ û ³ñ­ï³­ùÇÝ Ýá­ñá·­Ù³Ý: ÊñÇÙ­Û³­ÝÁ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ë³­Ï³Ý ÏáÝ­¹³­Ïáí, û­Ù³­Ï³Ý ³­é³ç­Ýáñ­¹Ç ݳ­Ë³­·³­ÑáõÃÛ³Ùµ ѳ­ïáõÏ Ñ³Ýӭݳ­Åá­ Õáí ¿ñ Ó­¨³­íá­ñ»É` Ýá­ñá·­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï Ëá­ßáñ ·áõ­Ù³­ ñÁ ѳݭ·³­Ý³­Ï»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí: ºñµ سݭó߭۳ݭóÇÝ ¹Ç­Ù»­óÇÝ, áñ ³Ý­¹³­Ù³Ï­óÇ Ñ³Ýӭݳ­Åá­Õá­íÇÝ, å³­ï³ë­Ë³­Ý»ó, û ų­Ù³­Ý³Ï ãáõ­ ÝÇ, µ³Ûó... ëï³ÝÓ­ÝáõÙ ¿ »­Ï»­Õ»­óáõ Ýá­ñá·­Ù³Ý ³Ù­µáÕç ͳ˭ùÁ: ì³Ý­ùÇ »­Ï»­Õ»­óáõ Í˳­Ï³Ý­Ý»­ñÇó á­Ù³Ýó ¹áõñ ã»­Ï³í ³Ûë å³­ï³ë­ ˳­ÝÁ, Ýñ³Ýù ϳñ­ÍÇù ѳÛï­Ý»­óÇÝ, û »­Ï»­Õ»­óÇÝ Áݹ­Ñ³­Ýáõ­ñÇÝÝ ¿, áõ ß³­ï»­ñÁ ó³Ý­Ï³­ÝáõÙ »Ý Ç­ñ»Ýó Éáõ­Ù³Ý ¿É Ý»ñ¹­Ý»É Ýá­ñá·­ Ù³Ý ·áñ­ÍáõÙ: ²Ûݭų٠á­ñáß­í»ó, áñ »­Ï»­Õ»­óáõ ³ñ­ï³­ùÇÝ Ù³­ëÁ, ³Û­ëÇÝùÝ` å³­ï»­ñÇ ëåÇ­ï³­Ï»­óáõ­ÙÁ, ϳ­ï³ñ­íÇ Í˳­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Ñ³ß­ íÇÝ, ÇëÏ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý Ù³­ëÁ` Ý»ñ­ùÇÝ Ýá­ñá­·áõ­ÙÁ, ѳñ­¹³­ñ³Ý­ùÁ ¨ ³ÛÉ Ó­¨³­÷á­ËáõÙ­Ý»­ñÁ ϳ٠ѳ­í»­ÉáõÙ­Ý»­ñÁ Ñá­·³ سݭó߭۳ݭóÁ: ²Û¹­å»ë ¿É »­Õ³í: سݭó߭۳ÝóÝ ³­é³­ïá­ñ»Ý ͳ˭ë»ó ¨ ϳ­ï³­ ñ»ó ³ÛÝ ³­Ù»­ÝÁ, ÇÝã ׳ñ­ï³­ñ³­å»ïÝ áõ Ñá·¨áñ Ç߭˳­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ ѳñÏ Ñ³­Ù³­ñ»­óÇÝ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ÝÙ³Ý Ñ³­Û³µ­Ý³Ï Ù»Í ù³­Õ³­ùÇ Ù³Ûñ »­Ï»­Õ»­óáõ å³Û­Í³­éáõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³ñ: Üá­ñá­·áõÙÝ ³­í³ñï­í»ó 1901Ç í»ñ­ç»­ñÇÝ, ¨ 1902Ã. ÑáõÝ­í³­ñÇÝ ÊñÇÙ­Û³­ÝÁ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ñ³­ë³­ñ³­ ÏáõÃÛ³ÝÝ áõÕÕ­í³Í ÏáÝ­¹³­ÏáõÙ Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ë ·ñ»ó. §...Æ Ù¿ç ÷³­é³ó ﳭ׳­ñǹ ³Û­¹á­ñÇÏ, áñ ³ÛÅ٠ϳݷ­Ý»³É Ï³Û »õ áñ Ýá­ñá­ ·»­ó³õ ïñáíù ùá »õ û­Å³Ý­¹³­Ïáõ­Ã»³Ùµ »õ ³­é³­ï³­Ó»éÝ Ýá­õÇ­ñ³­ µ»­ñáõ­Ã»³Ùµ ²­Õ»ù­ë³Ý¹­ñÇ ÚáíÑ. سݭó­ß»³Ýó, áõ˭ﻳ` ³­é³­çÇ ²ë­ïáõ­ÍáÛ ëÇ­ñ»É ½³½·Ý ùáÛ »õ ½»­Ï»­Õ»­óǦ:

²Ûë ÝíÇ­ñ³ï­íáõÃÛ³Ý ¹Ç­Ù³ó Ñá·¨áñ Ç߭˳­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ سݭ ó߭۳ݭóÇÝ Ç­ñ³­íáõÝù ïí»ó »­Ï»­Õ»­óáõ ³ñ­ï³­ùÇÝ ·³í­ÃÇ ÙÇ ³ÝÏ­Ûáõ­ÝáõÙ ÷áù­ñÇÏ ¹³Ù­µ³­ñ³Ý ϳ­éáõ­ó»É Çñ ¨ Çñ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ Ñ³Ý·ëï­Û³Ý ѳ­Ù³ñ: ¾ç­ÙdzͭÝÇ Ø³Ûñ ﳭ׳­ñÁ: ÊñÇÙ­Û³­ÝÁ 1903Ã. Ù³ñ­ïÇÝ »­Ï»É ¿ñ ÂÇý­ÉÇë: سݭó߭۳ݭóÁ, áñ ³­éÇÃÝ û·­ï³­·áñ­Í»­Éáí Ùßï³­å»ë Ý»ñ­Ï³­Û³­ÝáõÙ ¿ñ Ýñ³Ý` áñ­¹Ç³­Ï³Ý ѳñ­·³Ýù Ù³­ïáõ­ó»­Éáõ, ³Ûë ³Ý­·³Ù Éáõñç ÑÇ­í³Ý­¹áõÃÛ³Ùµ å³é­Ï³Í ¿ñ: γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ ë³ Éë»­ Éáí` á­ñá­ß»ó ³Ý­Ó³Ùµ ³Û­ó»­ÉáõÃÛ³Ý ·Ý³É Ýñ³Ý áõ ÙËǭó­ñ»É: سݭ ó߭۳ÝóÝ Çñ ÝÝç³­ë»Ý­Û³­ÏáõÙ, ³Ý­ÏáÕ­ÝáõÙ ÁÝ­¹áõ­Ý»ó ²­Ù»­Ý³ÛÝ Ð³­Ûáó ѳۭñ³­å»­ïÇÝ: ܳ Ëá­ñ³­å»ë ½·³ó­í³Í ¿ñ гۭñÇ­ÏÇ ¹ñë­ ¨á­ñ³Í ëÇ­ñáõó áõ Ñá­·³­ï³­ñáõÃÛáõ­ÝÇó: ²Ûë­ï»Õ ¿ñ, áñ سݭó߭ ۳ݭóÁ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇÝ Ñ³Ûï­Ý»ó, û Éë»É ¿, áñ ¾ç­ÙdzͭÝÇ Ø³Ûñ ï³­ ׳­ñÁ ¨ë ­Ï³­ñáï ¿ ÑÇ٭ݳ­Ýá­ñá·­Ù³Ý ¨, Ç ÑÇ­ß³­ï³Ï гۭñÇ­ÏÇ ³Ûë ³Û­ó»­ÉáõÃÛ³Ý, ëï³ÝÓ­ÝáõÙ ¿ Ýá­ñá·­Ù³Ý ³Ù­µáÕç ͳ˭ùÁ: Êá­ñÇÝ ßÝáñ­Ñ³­Ï³­ÉáõÃÛ³Ùµ ÁÝ­¹áõ­Ý»­Éáí ³Û¹ µ³­ñÇ µ³Õ­Ó³Ý­ùÁ` ϳ­Ãá­ÕÇ­ Ïá­ëÁ Édz­µáõéÝ ³­Õáíùáí ûñÑ­Ý»ó áõ ßáõ­ï³­÷áõÛà ³­éáÕ­çáõÃÛáõÝ Ù³Õ­Ã»ó: àã ÙÇ »­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý ßǭݳ­ñ³­ñ³­Ï³Ý Ó»é­Ý³ñÏ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ¹³Ý­¹³Õ Áݭóóù ¨ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ³ñ­Ï³Í­Ý»­ñÇ ãÇ »Ý­Ã³ñÏ­í»É, ÇÝã­å»ë ¾ç­Ùdzͭ ÝÇ Ø³Ûñ ﳭ׳­ñÇ Ýá­ñá­·áõ­ÙÁ: ²­éáխ糭ݳ­Éáõó ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë Ñ»­ïá سݭó߭۳ݭóÁ Ù³ñ­¹ÇÏ áõ­Õ³ñ­Ï»ó ¾ç­Ùdz­ÍÇÝ, áñ­å»ë­½Ç å³ñ­½»Ý, û ÇÝã­åÇ­ëÇ Ýá­ñá·­Ù³Ý Ï³­ñÇù ϳ, ͳ˭ëÇ Ý³­Ë³­Ñ³­ßÇí ϳ½­Ù»Ý ¨ Ç­ñ»Ý Ý»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»Ý: Ö³ñ­ï³­ñ³­å»ï­Ý»­ñÁ í»­ñ³­¹³ñ­Ó³Ý ¨ ݳ˭ ݳ­Ï³Ý ͳËù Ýß»­óÇÝ 40.000 éáõµ­ÉÇ: سݭó߭۳ÝóÝ ¿É ³Û¹ ·áõ­ Ù³­ñÁ ѳÝÓ­Ý»ó Çñ Ùá­ñ»Õ­µá­ñáñ­¹Ç áõ ϳ­é³­í³­ñÇã ʳ­ñ³½­Û³­ÝÇÝ` Ç ·áñ­Í³¹­ñáõÙ: ´³Ûó ³­Ñ³ ëÏëí»ó Ýá­ñá·­Ù³Ý Íñ³·­ñ»­ñÇ áõ ѳ­Ï³­ Íñ³·­ñ»­ñÇ, ѳ­ï³­Ï³·­Í»­ñÇ áõ ÷á­÷á­ËáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÙÇ ³Ù­µáÕç ß³­ ñ³Ý: γ­Û³­ó³Ý Ù³ë­Ý³­·»ï­Ý»­ñÇ ³Ý­í»ñ­ç³­Ý³­ÉÇ Åá­Õáí­Ý»ñ »ñ­µ»ÙÝ ¾ç­ÙdzͭÝáõÙ, »ñ­µ»ÙÝ` ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ. ·áñÍÝ ³ÛÝ­ù³Ý Ó·Ó·í»ó, áñ »ñµ ÊñÇÙ­Û³­ÝÁ í³Ë­×³Ý­í»ó, ¾ç­ÙdzͭÝáõÙ ¹»é áã ÙÇ í»ñç­Ý³­Ï³Ý Íñ³­·Çñ ã¿ÇÝ Ï³­ñá­Õ³­ó»É ϳ½­Ù»É: ²Û­ÝÇÝã ﳭ׳­ñÇ Ù³ë­Ý³­ÏÇ ù³Û­ ù³­ÛáõÙÝ ³ÛÝ­ù³Ý ëå³é­Ý³­ÉÇ ¿ñ ¹³ñ­Ó»É, áñ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ Ù³­ÑÇó Ñ»­ïá ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ë³­Ï³Ý ï»­Õ³­å³Ñ ¶­¨áñ· ³ñù. êáõ­ñ»Ý­Û³Ý­óÁ 1908Ã. ÑáõÝ­í³­ñÇÝ ÙÇ Ý³­Ù³Ï ·ñ»ó سݭó߭۳ݭóÇÝ, áñ­ï»Õ µ³­ é³­óÇá­ñ»Ý ³­ëáõÙ ¿ñ. §Ø³Ûñ ׳­ñÇ ï³­ÝÇ­ùÁ ÷׳­ó³Í ÉÇ­Ý»­Éáí, ³ÝÓ­ñ»­õÇ çñ»­ñÁ ëáõ½­õáõÙ »Ý »õ ë³ë­ïÇÏ Ëá­Ý³­íáõ­ÃÇõÝ ³­é³­ç³ó­ ÝáõÙ: ìݳ­ëá­õ³Í ¿ Û³ï­Ï³­å¿ë ¶¿áñ· (¸.) ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ ßÇ­Ý³Í Â³Ý­·³­ñ³­ÝÇ ï³­ÝÇ­ùÁ, ÙÇÝ­ã»õ ³ÛÝ ³ë­ïǭ׳Ý, áñ Ëá­Ý³­õáõ­ÃÇõ­ÝÇó ϳ­ñáÕ »Ý íï³Ý­·á­õÇÉ ³ÛÝ­ï»Õ å³­Ñá­õ³Í ½·»ëï­Ý»ñÝ áõ ÑÝáõ­ÃÇõÝ­ Ý»­ñÁ¦: àñ­å»ë í»ñ­ç³­µ³Ý, ï»­Õ³­å³­ÑÁ سݭó߭۳ݭóÇó ËݹñáõÙ

¿ñ ³Ý­Ñ³­å³Õ Ñá­·³É ³Û¹ ï³­ÝÇ­ùÇ Ýá­ñá·­Ù³Ý Í³Ë­ùÁ, ÇëÏ ï³­×³­ñÇ ÑÇ٭ݳ­Ýá­ñá·­Ù³Ý ËݹǭñÁ ÃáÕ­ÝáõÙ Ýñ³ ѳ­Û»­óá­ÕáõÃÛ³­ÝÁ: ºí áñ­ å»ë­½Ç ³Ûɨë Ó·Ó­·áõÙ ãÉÇ­ÝÇ, ³­é³­ç³ñ­ÏáõÙ ¿ñ, áñ سݭó߭۳ÝóÝ ÇÝùÝ Çñ ׳ñ­ï³­ñ³­å»­ïÇ í»­ñ³Ñëϭٳٵ ϳ­ï³­ñÇ §ÇÝã ÝÇõ­ÃÇó, áñ ÇÝ­ùÁ Û³ñ­Ù³ñ ¿ ѳ­Ù³­ñáõÙ¦: سݭó߭۳ÝóÝ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë å³­ï³ë­ ˳­Ý»ó, áñ å³ï­ñ³ëï ¿ ϳ­ï³­ñ»­Éáõ ïí³Í Ëáë­ïáõ­ÙÁ, µ³Ûó ·áñ­ÍÇ ÑÇ٭ݳ­íá­ñáõÃÛ³Ý ¨ ³­å³­·³ µ³­ñá­Û³­Ï³Ý å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ïíáõÃÛáõ­ ÝÇó ½»ñÍ Ùݳ­Éáõ ѳ­Ù³ñ Ý峭ﳭϳ­Ñ³ñ­Ù³ñ ¿ ѳ­Ù³­ñáõÙ, áñ áã û ÇÝ­ùÁ, ³ÛÉ Ñá·¨áñ Ç߭˳­ÝáõÃÛáõÝÝ ëï³ÝÓ­ÝÇ ³Û¹ Ñá·­ëÁ: سݭó߭ ۳ݭóÁ êáõ­ñ»Ý­Û³Ýó ëñµ³­½³­ÝÇÝ Ñáõ­ß»ó, áñ Çñ ݳ­Ë³­·³­ÑáõÃÛ³Ùµ ßǭݳ­ñ³­ñ³­Ï³Ý ѳÝӭݳ­Åá­Õáí Ó­¨³­íá­ñÇ, á­ñÁ í»ñç­Ý³­Ï³Ý Íñ³­·Çñ ϳ½­ÙÇ áã ÙdzÛÝ ÷ã³­ó³Í ï³­ÝÇ­ùÇ Ù³ë­Ý³­Ï³Ý, ³ÛÉ µáõÝ ï³­×³­ñÇ ÑÇ٭ݳ­Ýá­ñá·­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ, áñ­å»ë­½Ç ßǭݳ­ñ³­ñáõÃÛáõÝÝ ³Ý­Ñ³­å³Õ ëÏëíÇ: 䳭ѳÝç­í³Í ³Ù­µáÕç ͳ˭ùÁ ݳ ѳÝÓÝ ¿ñ ³é­ÝáõÙ í׳­ ñ»É: ºí ù³­ÝÇ áñ ó³Ý­ÏáõÃÛáõÝ ¿ñ ѳÛïÝ­í»É, áñ ÇÝ­ùÁ ¨ë ­Ù³ë­Ý³Ï­ óÇ, ³­å³ Çñ ÏáÕ­ÙÇó ³Û¹ ѳÝӭݳ­Åá­Õá­íÇ ³Ý­¹³Ù ¿ñ ³­é³­ç³ñ­Ïáõ٠ѳÛï­ÝÇ »­ñ³Åß­ï³­·»ï Îá­ÙÇ­ï³ë í³ñ­¹³­å»­ïÇÝ, á­ñÁ ºí­ñá­å³­ÛÇó í»­ñ³­¹³ñ­Ó»É áõ ·ïÝíáõÙ ¿ñ ¾ç­ÙdzͭÝáõÙ1: î»­Õ³­å³­ÑÁ ßÝáñ­Ñ³­Ï³­ÉáõÃÛ³Ùµ ÁÝ­¹áõ­Ý»ó سݭó߭۳ݭóÇ ³­é³­ ç³ñ­ÏÁ ¨ ¾ç­ÙdzͭÝáõ٠ѳÝӭݳ­Åá­Õáí ëï»Õ­Í»ó: ì»ñ­çÇÝë ¿É á­ñá­ß»ó Ñ³Û Ýϳ­ñÇã­Ý»­ñÇó áõ ׳ñ­ï³­ñ³­å»ï­Ý»­ñÇó µ³Õ­Ï³­ó³Í ÙÇ Ù³ë­ Ý³­Åá­Õáí Ññ³­íÇ­ñ»É ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ, á­ñÁ ϳ­Û³­ó³í Ø»ë­ñáå í. î»ñØáí­ëÇë­Û³­ÝÇ Ý³­Ë³­·³­ÑáõÃÛ³Ùµ, ¨ í×éí»ó ¾ç­ÙdzͭÝáõÙ í»ñë­ïÇÝ ùÝÝ»É ï³­×³­ñÇ íǭ׳ÏÝ áõ Áëï ³Û¹Ù Ï³½­Ù»É ݳ­Ë³­·ÇÍ: ´³Ûó ³Ûë Ù³ë­Ý³­Åá­ÕáíÝ ¿É, áñ­å»ë áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõÃÛ³Ý ³ñ¹­ÛáõÝù, ³ÛÝ­åÇ­ ëÇ Íñ³­·Çñ ϳ½­Ù»ó, áñ áã û ﳭ׳­ñÇ ÑÇ٭ݳ­Ýá­ñá­·áõÙ ¿ñ, ³ÛÉ ÑÇÙ­Ýá­íÇÝ ÷á­÷á­ËáõÃÛáõÝ: ²­é³­ç³ñÏ­íáõÙ ¿ñ §áãÝ­ã³ó­Ý»É ÏáÕ­ùÇ ·Ùµ¿Ã­Ý»­ñÇ ßáõñ­çÁ ǵ­ñ»õ ³Ù­ñáó ßÇ­Ýá­õ³Í ßñç³­å³­ñÇë­åÁ (Ñá¹. 5), í»ñó­Ý»É ³­ñ»­õ»­É»³Ý ÏáÕ­ÙÇ ßÇ­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ (óݭ·³­ñ³­ÝÁ), á­ñáí­Ñ»­ ï»õ ³Ý­Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý ¿ ﳭ׳­ñÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Ó»­õÇÝ »õ á­×ÇÝ (Ñá¹. 6), ·É˳­õáñ ë»­Õ³­ÝÇÝ ÏÇó ÙÇ Ýáñ Éñ³­óáõ­óÇã ßÇ­Ýáõ­ÃÇõÝ Ï³­éáõ­ó³­Ý»É, ³­õ³Ý­¹³­ïáõÝ, Ù³­ë³Ýó Ëá­ñ³Ý »õ ³ÛÉÝ (Ñá¹. 7)¦: ºñ­Ï³ñ íǭ׳­µ³­ÝáõÃÛáõÝ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³í ³Ûë Íñ³·­ñÇ ßáõñç ¨ í»ñ­ç³­å»ë ѳÝӭݳ­Åá­Õá­íÇ ÏáÕ­ÙÇó ÁÝ­¹áõÝ­í»ó: ´³Ûó ³ñ­¹»Ý ³Ý­ ó»É ¿ñ »ñ­Ïáõ ï³­ñÇ... 1910Ã. Ñáõ­ÉÇ­ëÇÝ Ñ³Ýӭݳ­Åá­Õá­íÁ Ññ³­å³­ ñ³­Ï»ó Íñ³­·Ç­ñÁ: 곭ϳÛÝ` ¹³ñÓ­Û³É ³Ý­Ñ³­çáÕ: ´á­Õáù­Ý»ñ »­Õ³Ý ¹ñ³ ¹»Ù ¿É, ÇÝ­ãÇ Ñ»ï¨³Ý­ùáí Ýáñ ÷á­÷á­ËáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ϳ­ï³ñ­í»­ 1 ÎáÙÇï³ë í³ñ¹³å»ïÁ سÝóßÛ³ÝóÇ µ³½Ù³ÃÇí ë³Ý»ñÇó Ù»ÏÝ ¿ñ, Ýñ³ ͳËùáí ¿ñ »ñ³Åßï³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛáõÝ ëï³ó»É ¨ ³éѳë³ñ³Ï سÝóßÛ³ÝóÇÝ ß³ï ¿ñ å³ñï³Ï³Ý: سÝóßÛ³ÝóÁ Ù»Í Ñ³Ù³Ïñ³Ýù ¿ñ ï³ÍáõÙ ÎáÙÇï³ëÇ Ñ³Ý¹»å ¨ Ýñ³ ѳٳñ ͳËù ã¿ñ ËݳÛáõÙ:

óÇÝ áõ Ýáñ ݳ­Ë³­·ÇÍ Ï³½Ù­í»ó: ¾ç­ÙdzͭÝáõÙ ÏñÏÇÝ Ñ³­í³ù­í»­óÇÝ ×³ñ­ï³­ñ³­å»ï­Ý»ñ, Ýϳ­ñÇã­Ý»ñ ¨ ³ÛÉ Ùï³­íá­ñ³­Ï³Ý­Ý»ñ, á­ñáÝù Ýáñ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõÃÛáõ­ÝÇó áõ í»­×»­ñÇó Ñ»­ïá ѳݭ·»­óÇÝ ³ÛÝ »½­ñ³­Ï³­óáõÃÛ³Ý, û §å¿ïù ã¿ ÷á­÷á­Ëáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ ³­Ý»É ﳭ׳­ñÇ ³ÛÅ­Ù»³Ý ϳ½­ÙÇÝ Ù¿ç¦ ¨ Ñݳ­ñ³­íáñ ¿ ﳭ׳­ñÁ û Ý»ñ­ùáõëï ¨ û ³ñ­ï³­ùáõëï Ýá­ñá­·»É, ³­é³Ýó ÑÇÙ­Ýá­íÇÝ ÷á­÷á­ËáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ: Àëï ³Û¹Ù Ï³½Ù­í»ó Ýáñ Íñ³­·Çñ, áñ­å»ë­½Ç ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ·áñ­Í³¹ñ­ íÇ, 볭ϳÛÝ ÙÇÝã ³Û¹ í»ñç­Ý³­Ï³Ý á­ñá­ßáõ­ÙÁ ϳ­Û³ó­í»ó, µ³­ñ»­ñ³ñÝ ³ñ­¹»Ý í³Ë­×³Ý­í»É ¿ñ... ¾ç­ÙdzͭÝÇ í»­Ñ³­ñ³­ÝÁ: ׳­ñÇ Ýá­ñá·­Ù³Ý Ñ³ñ­óÁ å³ï­×³é ¹³ñ­Ó³í, áñ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ Ï³­ó³­ñ³­ÝÇ ¨ ÁÝ­¹áõ­Ý³­ñ³­ÝÇ í»­ñ³­Ï³­ éáõó­Ù³Ý ËݹÇñ ¨ë ­Í³­·Ç: ´á­Éá­ñÇ Ñ³­Û³ó­ùÁ ¹³ñÓ­Û³É áõÕÕ­í»ó سݭó߭۳ݭóÇÝ: ²½­·³­ÛÇÝ µ³­ñ»­ñ³ñÝ ³Ûë ³Ý­·³Ù ¨ë­ ³ñ­¹³­ñ³ó­ ñ»ó Ñ³Û Ñá·¨á­ñ³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý áõ Åá­Õáíñ­¹Ç ÑáõÛ­ë»­ñÁ. ݳ ѳÝÓÝ ³­é³í áã û Ýá­ñá­·»É, ³ÛÉ Ç ÑÇ­Ù³Ýó ¾ç­ÙdzͭÝáõ٠ϳ­éáõ­ó»É Ýáñ í»­Ñ³­ñ³Ý` ²­Ù»­Ý³ÛÝ Ð³­Ûáó ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ ¹Çñ­ùÇÝ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­ Ë³Ý Ù»­ÍáõÃÛ³Ùµ: ºí á­ñáí­Ñ»ï¨ ³Ûë å³­ñ³­·³­ÛáõÙ »­Ï»­Õ»­ó³­ Ï³Ý ÑÝûñ­Û³ ³­í³Ý­¹áõÃÛ³Ý, á­×Ç, Ó­¨Ç, ßÇ­ÝáõÃÛ³Ý ÝÛáõ­ÃÇ ¨ ÝÙ³Ý ÏÝ×éáï áõ íÇ­×»­ÉÇ Ñ³ñ­ó»ñ ãϳ­ÛÇÝ, سݭó߭۳ݭóÁ á­ñá­ß»ó Çñ ׳ñ­ï³­ñ³­å»ï­Ý»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí ÇÝ­ùÁ ·áñ­ÍÁ ·ÉáõË µ»­ñ»É: ²Ý­ÙÇ­ç³­ å»ë »ñ­Ïáõ ׳ñ­ï³­ñ³­å»ï áõ­Õ³ñ­Ï»ó ¾ç­Ùdz­ÍÇÝ, áñ­å»ë­½Ç ï»Õ­ Ýáõ­ï»ÕÝ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñ»Ý µá­Éáñ ѳݭ·³­Ù³Ýù­Ý»­ñÁ ¨ ³Ý­Ñ³­å³Õ ݳ­Ë³­·ÇÍ Ï³½­Ù»Ý: ä»ïù ¿ñ, ݳË, á­ñá­ß»É ßÇ­ÝáõÃÛ³Ý í³Û­ñÁ, á­ñáí­Ñ»ï¨ µáõÝ ¾ç­ÙdzͭÝÇ ÷áùñ ßñç³­ÝáõÙ µ³­í³­Ï³­Ý³­ã³÷ ³­½³ï ï³­ñ³­ÍáõÃÛáõÝ ãϳñ, ³­å³, µ³­óÇ Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ áõ »­åÇë­Ïá­åáë­Ý»­ ñÇ Ï³­ó³­ñ³Ý­Ý»­ñÇó, Ýáñ ßÇ­ÝáõÃÛáõÝÝ áõ­ñÇß Ç±Ýã Ý­å³­ï³Ï­Ý»­ñÇ åÇ­ïÇ Í³­é³­Û»ñ: гñÏ »­Õ³Í ËáñÑñ­¹³Ï­óáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ϳ­ï³­ñ»­ Éáí, á­ñáß­í»ó ßÇ­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ ϳ­éáõ­ó»É ¾ç­ÙdzͭÝÇ ßñç³­÷³­ÏÇó ¹áõñë ¨ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ù»­ÍáõÃÛ³Ùµ, áñ Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï ³½­·³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³­Åá­Õáí­ Ý»­ñÇ ·áõ­Ù³ñ­Ù³Ý í³Ûñ ÉÇ­Ý»ñ: سݭó߭۳ÝóÝ ÁÝ­¹áõ­Ý»ó Íñ³­·Ç­ ñÁ ¨ ϳñ­·³¹­ñ»ó, áñ Çë­ÏáõÛÝ Ï³½Ù­í»Ý ٳݭñ³Ïñ­ÏÇï ݳ­Ë³­·ÇÍ áõ ݳ­Ë³­Ñ³­ßÇí` ·áñ­ÍÇÝ ³Ý­Ñ³­å³Õ Ó»é­Ý³­ÙáõË ÉÇ­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³­é³ç­Ýáñ¹ ¶³­ñ»­·ÇÝ ³ñù. ê³­Ãáõݭ۳ݭóÇ Ý³­Ë³­·³­ ÑáõÃÛ³Ùµ ׳ñ­ï³­ñ³­å»ï­Ý»­ñÇó ¨ ³ñ­í»ë­ï³­·»ï­Ý»­ñÇó ϳ½Ù­í³Í Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõó­ã³­Ï³Ý Åá­Õá­íáõÙ í»ñç­Ý³­Ï³­Ý³­å»ë Íñ³­·Ç­ñÁ Ñ³ë­ ï³ï­í»ó, á­ñÁ سݭó߭۳ÝóÝ ÁÝ­¹áõ­Ý»ó áõ ѳÝÓ­Ý»ó Çñ ÁÝï­ñ³Í ׳ñ­ï³­ñ³­å»­ïÇÝ` ßǭݳ­ñ³­ñáõÃÛáõÝÝ ëÏë»­Éáõ: 1910Ã. Ñáõ­ÝÇ­ ëÇ 6-ÇÝ ¾ç­ÙdzͭÝáõÙ åÇ­ïÇ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­Ý³ñ ѳݭ·áõó­Û³É гۭñÇ­ ÏÇ Ù³­Ñ³ñ­Ó³­ÝÇ µ³ó­Ù³Ý ³­ñ³­ñá­ÕáõÃÛáõ­ÝÁ: гñ­Ù³ñ ѳ­Ù³ñ­í»ó, áñ ÑÇ٭ݳñ­Ï»ùÝ ³Û¹ û­ñÁ ϳ­ï³ñ­íÇ: ä³­ï³­ñ³­·Çó Ñ»­ïá µ³ó­í»ó ÊñÇÙ­Û³­ÝÇ ³ñ­Ó³­ÝÁ, á­ñÇ ï³­å³­Ý³­·Ç­ñÁ Ýñ³ ѳ­çáñ­¹Á` ƽ­ÙÇñÉ­Û³Ý

ϳ­Ãá­ÕÇ­ÏáëÝ ¿ñ ËÙµ³·­ñ»É` §Üá­õ³­·áÕ íßïÇó гۭñ»­Ý»³ó¦: ²­å³ سï­Ã»áë ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ, ºñ¨³­ÝÇ éáõë ݳ­Ñ³Ý­·³­å»­ïÇ ¨ Ý»ñ­Ï³ ·ïÝíáÕ ËáõéÝ µ³½­ÙáõÃÛ³Ý áõ­Õ»Ï­óáõÃÛ³Ùµ, ﳭ׳­ñÇ µ³­ÏÇó` §îñ¹³­ï³Û ¹³ñ­õ³­½³­Ûáí¦ ³Ý­ó³í ¨ áõÕÕ­í»ó ¹»­åÇ Ýáñ í»­Ñ³­ñ³­ ÝÇ ßǭݳ­ñ³­ñáõÃÛ³Ý í³Û­ñÁ, áñÝ, ÇÝã­å»ë ÑÇ­ß³­ï³­Ï»­óÇ, ¾ç­Ùdzͭ ÝÇ ßñç³­÷³­ÏÇó ¹áõñë ¿ñ: ÐÇ٭ݳñ­Ï»­ùÇ ûñÑ­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ ϳ­ï³­ñ»­ Éáõó Ñ»­ïá, ³­é³­çÇÝ ù³­ñÁ ¹ñ»ó ƽ­ÙÇñÉ­Û³Ý Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ, ³­å³ ݳ­Ñ³Ý­·³­å»­ïÁ` áñ­å»ë éáõ­ë³­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõÃÛ³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­ óáõ­óÇã, µá­Éáñ Ý»ñ­Ï³ »­åÇë­Ïá­åáë­Ý»­ñÁ ¨ Ç í»ñ­çá سݭó߭۳ݭóÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã ¶­¨áñ· Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÁ: ÐÇÙ­ùÇ Ù»ç ½»­ï»Õ­í»ó ÙÇ åÕÝÓ» ï³Ë­ï³Ï, á­ñÝ áõ­Ý»ñ Ñ»ï¨Û³É ³ñ­Ó³­Ý³·­ñáõÃÛáõ­ÝÁ. §Ú³­ ÙÇ î»³éÝ 1910 »õ г­Ûáó èÚÌÂÇ 6 ³Ù­ë»³ÝÝ Úáõ­ÝÇ­ëÇ, Û³­õáõñ Ññ³­ß³­÷³é ïû­ÝÇ Ðá­·»­·³Éë­ï»³Ý, Ç Ã³­·³­õá­ñáõ­Ã»³Ý ÜÇ­Ïû­É³ ´ ­Î³Û­ë»ñ г­Ù³ÛÝ èáõ­ëÇáÛ, Ç ÷á­Ë³ñ­ù³­Ûáõ­Ã»³Ý Îáí­Ï³­ëáõ ÏáÙë ƭɳ­ñÇáÝ Æ­í³­Ýá­íÇã ìá­ñáÝ­óáí-¸³ß­Ïá­íÇ »õ Ç Ñ³Û­ñ³­å»­ïáõ­Ã»³ÝÝ î. î. سï­Ã¿á­ëÇ ´ ­Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ ²­Ù»­Ý³ÛÝ Ð³­Ûáó, ÑÇÙÝ ³ñ­Ï³õ 컭ѳ­ñ³­ÝÇë` ͳ­ËÇõù »õ ³ñ­¹»³Ùµù Ø»­Í³­·áñÍ ´³­ñ»­ñ³­ñÇÝ` ²­Õ»ù­ë³Ý¹­ñÇ Ú. سݭó­ß»³Ý­óǦ: ²Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ Édz­ßáõñà ûñÑ­Ý»ó µ³­ñ»­ñ³­ñÇÝ, ÑÇ­ ß³­ï³­Ï»­Éáí áõ ·á­í»­Éáí Ýñ³ µ³½­Ù³­ÃÇí µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ²­ñ³­ñá­ÕáõÃÛáõ­ÝÇó ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë Ñ»­ïá ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ Ñ»ï¨Û³É Ñ»­ é³­·Ç­ñÁ ÑÕ»ó سݭó߭۳ݭóÇÝ, áñÝ ³Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï ö³­ñÇ­½áõÙ ¿ñ. §²Û­ëûñ ѳݭ¹Ç­ë³­õá­ñ³­å¿ë ûñÑ­Ý»­óÇÝù Ýáñ 컭ѳ­ñ³­ÝÇ ÑÇÙ­ùÁ ܳ­ ѳݭ·³­å»­ïÇ Ý»ñ­Ï³­Ûáõ­Ã»³Ùµ: úñÑ­ÝáõÙ »Ýù ݳ»õ Ò»ñ óݭϳ­ ·ÇÝ Ï»³ÝùÝ »õ Ò»ñ ½³­õ³Ï­Ý»­ñÇݦ: سݭó߭۳ݭóÁ å³­ï³ë­Ë³­Ý»É ¿ñ. §¾ç­Ùdz­ÍÇÝ, Üá­ñÇÝ êñµáõ­ û³Ý γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇÝ: Êá­ñ³­å¿ë ½·³­óá­õ³Í Ò»ñ Ñ»­é³·­ñÇó, »ñ­ ϳñ »õ ÷³­é³­õáñ Ï»³Ýù »Ù Ù³Õ­ÃáõÙ Ç ëñï¿ Ò»ñ¹ 컭ѳ­÷³­ éáõ­Ã»³Ý, Ç å³Û­Í³­éáõ­ÃÇõÝ Ð³­Û³ë­ï³­Ý»³Ûó ëáõñµ º­Ï»­Õ»ó­õáÛ. 7 Úáõ­ÝÇë 1910 ä³­ñÇë¦: سݭó߭۳ݭóÇ ëá­íá­ñáõÃÛáõÝÝ ¿ñ, áñ »ñµ áñ¨¿ Ëá­ßáñ ÝíÇ­ ñ³ï­íáõÃÛáõÝ ¿ñ ϳ­ï³­ñáõÙ, ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ³Û¹ ·áõ­Ù³­ñÁ µ³Ý­ÏÇ Çñ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ѳ߭íÇó ѳ­ÝáõÙ ¨ ¹ÝáõÙ ¿ñ Çñ ·³Ý­Ó³­å³­ÑÇ1 ïÝû­ñÇ­ ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñ­ùá, áñ­å»ë­½Ç ³ÛÉ¨ë­ Ç­ñ»Ý ã¹Ç­Ù»Ý, ù³Ý­½Ç ѳ­×³­Ë³­ÏÇ µ³­ó³­Ï³­ÛáõÙ ¿ñ ÂÇý­ÉÇ­ëÇó: 컭ѳ­ñ³­ÝÇ Ï³­éáõó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ سݭó߭۳ݭóÇ Ñ³ï­Ï³ó­ñ³Í ëϽµÝ³­Ï³Ý ·áõ­Ù³­ñÁ 250.000 éáõµ­ÉÇ ¿ñ, µ³Ûó, ÇÝã­å»ë ëá­íá­ ñ³­µ³ñ ÉÇ­ÝáõÙ ¿, ¹³ ãµ³­í³­Ï³­Ý³ó­ñ»ó ¨ ѳñÏ »­Õ³í ï³ëÝ­Û³Ï 1 ºë ã»Ù ÑÇßáõÙ áñ¨¿ ³ÝÓ, áñÁ áñå»ë ·³ÝÓ³å³Ñ ³í»ÉÇ íëï³Ñ»ÉÇ ÉÇÝ»ñ, ù³Ý ³Ûë Ù³ñ¹Á` ê³ñ·Çë äáݹáÛ³ÝóÁ, áñ سÝóßÛ³ÝóÇ ù»Ý³Ï³ÉÝ ¿ñ ¨ ·ñ»Ã» ³ÙµáÕç ÏÛ³ÝùÝ ³Ýóϳóñ»É ¿ñ سÝóßÛ³ÝóÇ ¹ñ³Ù³å³ÑÇ å³ßïáÝáõÙ:

ѳ­½³ñ­Ý»ñ ³­í»­É³ó­Ý»É سݭó߭۳ݭóÇ Ïï³­ÏáõÙ Ýßí³Í µ³­ñ»­·áñ­ ͳ­Ï³Ý ·áõ­Ù³­ñÇó: 컭ѳ­ñ³­ÝÇ ßǭݳ­ñ³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ سݭó߭۳ݭ óÇ ×³ñ­ï³­ñ³­å»ï ¼áÑ­ñ³µ­Û³Ý­óÇ í»­ñ³Ñë­Ïá­ÕáõÃÛ³Ùµ ³­í³ñï­í»ó 1914Ã. Ù³­ÛÇ­ëÇÝ, µ³Ûó ãͳ­é³­Û»ó Ýå³­ï³­ÏÇÝ Ï³Ù ·á­Ý» ¹»é¨ë ­ãÇ Í³­é³­Û»É: ²­Ñ»Õ å³­ï»­ñ³½­ÙÇ Å³­Ù³­Ý³Ï ³ÛÝ í»­ñ³Í­í»ó ½ÇÝ­íá­ñ³­ Ï³Ý ÑÇ­í³Ý­¹³­Ýá­óÇ, ÇëÏ ÑÇ­Ù³ ¹³ñ­Ó»É ¿ ÊáñÑñ­¹³­ÛÇÝ Ð³­Û³ë­ï³­ ÝÇ ½á­ñ³­Ýáó... سݭó߭۳ݭóÁ Ùï³­¹Çñ ¿ñ í»­Ñ³­ñ³­ÝÇ ßǭݳ­ñ³­ñáõÃÛáõ­ÝÇó Ñ»­ ïá ³Û­ó»­É»É ¾ç­Ùdz­ÍÇÝ, µ³Ûó ³­Ýá­Õáù ׳­Ï³­ï³­·ÇñÝ ³ÛÉ Ï»ñå ïÝû­ ñÇ­Ý»ó:

À. ÂÆüÈÆêÆ ÜºðêÆêÚ²Ü Ðයìàð ¸äðàòÀ

1824-ÇÝ ¿ñ, »ñµ §ìñ³ë­ï³­Ýáõ г­Ûáó ³ñ­ù»­åÇë­Ïá­åá­ëÁ¦, ÇÝã­ å»ë ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïáë ÁÝïñ­í»­Éáõó ³­é³ç ëïá­ñ³­·ñáõÙ ¿ñ ²ß­ï³­ñ³­Ï»­ óÇÝ, ÑÇÙ­Ý»ó Çñ ³­Ýáõ­ÝÁ ÏñáÕ ³Ûë û­Ù³­Ï³Ý ¹åñ³­Ýá­óÁ2: Ü»ñ­ë»ë º ³Ý­ã³÷ ëÇ­ñáõÙ ¿ñ ³Ûë ѳë­ï³­ïáõÃÛáõ­ÝÁ ¨ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ù»Í Ï³ñ­ ÍÇù áõ­Ý»ñ ¹ñ³ Ïñó­Ï³Ý ³ñ­Å³­ÝÇ­ùÇ Ù³­ëÇÝ, áñ Çñ ÏáÝ­¹³Ï­Ý»­ ñáõÙ (ØÏñïÇã ¾­ÙÇ­ÝÇÝ áõÕÕ­í³Í) ÙÇÝ㨠³Ý­·³Ù ѳ­Ù³É­ë³­ñ³Ý ¿ñ Ïá­ãáõÙ: ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Åá­Õá­íáõñ¹Ý ¿É ·áõñ­·áõ­ñ³Ý­ùáí ¿ñ í»­ñ³­µ»­ñáõÙ ³Û¹ µ³½­Ùû­·áõï Ïñó­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõÃÛ³­ÝÁ, Áݹ á­ñáõÙ áã ÙdzÛÝ Ñ³­Û»­ñÁ, ³Ûɨ ÝáõÛ­ÝÇëÏ Ñ³­Ù³­ù³­Õ³­ù³­óÇ íñ³­óÇù3: ÂÇý­ÉÇ­ëÇ µá­ Éáñ ÷áù­ñÇ­ß³­ï» ³ã­ùÇ ÁÝÏ­ÝáÕ Ñ³­Û»­ñÁ` í³­×³­é³­Ï³Ý, ³ñ­Ñ»ë­ï³­ íáñ ϳ٠Ùï³­íá­ñ³­Ï³Ý, Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃÛáõÝ »Ý áõ­Ý»­ó»É ¹åñá­óÇ í³ñ­ãáõÃÛ³Ý Ï³Ù Ñá­·³­µ³ñ­ÓáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ë³­ï³­ñ»É Ýñ³ µ³ñ­ ·³­í³×­Ù³­ÝÁ: Ü»ñ­ë»­ëÁ ¹åñá­óÁ ϳ­éáõ­ó»É ¿ñ ù³­Õ³­ùÇ ³ÛÝ ÙÇ³Ï Ï»Ýï­ñá­ Ýáõ٠ϳ٠³ÛÝ Ù³­ëáõÙ, á­ñÁ ų­Ù³­Ý³­ÏÇÝ »­Õ»É ¿ñ ³­Ù»­Ý³­Ñ³ñ­Ù³ñ í³Û­ñÁ, µ³Ûó Ñ»­ï³­·³­Ûáõ٠ѳݭ·³­Ù³Ýù­Ý»ñÝ ¿³­å»ë ÷áË­í»É ¿ÇÝ` ³Û¹ ï»­ÕÁ ¹³ñ­Ó»É ¿ñ ëá­íá­ñ³­Ï³Ý ßáõ­Ï³, ½³­Ý³­½³Ý ˳­Ýáõíݻñ áõ ßÇ­ÝáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ßñç³­å³­ï»É ¿ÇÝ ¹åñá­óÁ: àõë­ïÇ, »ñµ 1899-ÇÝ 2 §Ðá·¨áñ¦ ¨ §¹åñ³Ýáó¦ ¿ñ ÏáãíáõÙ áã ³ÛÝ å³ï׳éáí, áñ ³ÛÝï»Õ ëáíáñáÕ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ å³ñï³¹Çñ åÇïÇ ÝíÇñí»ÇÝ »Ï»Õ»ó³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý, ³ÛÉ áñáíÑ»ï¨ ·ïÝíáõÙ ¿ñ Ñá·¨áñ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý í³ñãáõÃÛ³Ý áõ ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý Ý»ñùá ¨ ÑÇÙݳϳÝáõ٠ϳé³í³ñíáõÙ ¿ñ »Ï»Õ»ó³Ï³Ý ѳëáõÛÃÝ»ñáí: ´áÉáñ éáõë³Ñ³Û ûٻñÝ áõÝ»ÇÝ Çñ»Ýó Ñá·¨áñ ¹åñ³ÝáóÝ»ñÁ, áñáÝù Ù»Í ½³ñÏ ïí»óÇÝ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç ³½·³ÛÇÝ ÏñÃáõÃÛ³ÝÁ. ÙÇ µ³Ý, áñ ã¿ñ ϳñ»ÉÇ ëå³ë»É å»ï³Ï³Ý ¹åñáóÝ»ñÇó: 3 ìñ³ó ÇßË³Ý úóñ ²ÙÇɳËí³ñÇÝ, Ý»ñϳ ·ïÝí»Éáí ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ï³ñ»Ï³Ý ùÝÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ³ÛÝù³Ý ·áÑ ¿ñ Ùݳó»É, áñ Çñ Ù»Í ³Û·ÇÝ ÁÝÍ³Û»É ¿ñ Ü»ñëÇëÛ³Ý ¹åñáóÇÝ: (²Õ. ºñÇó»³Ýó, Ü»ñë. ¹åñáóÇ å³ïÙáõÃÇõÝÁ, 75-³Ù»³ÏÇ ³éÃÇõ, ÂÇýÉÇë, 1899):

ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ñ³­ë³­ñ³­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ ïá­Ý»ó Ýñ³ ÑÇ٭ݳ¹ñ­Ù³Ý 75-³Ù­Û³­ ÏÁ, ¹åñáóÝ ³­í»­ÉÇ Ñ³ñ­Ù³ñ ï»Õ ¨ ³­í»­ÉÇ ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï ßÇ­ÝáõÃÛáõÝ ÷á­Ë³¹­ñ»­Éáõ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ÙÇïù áõ µ³Õ­Ó³Ýù ͳ­·»ó: ¸»é¨ë Ê­ñÇÙ­ Û³­ÝÇ ÏáÝ­¹³­Ïáí 1903-ÇÝ ÙÇ Ñ³Ýӭݳ­Åá­Õáí ¿ñ ÁÝïñ­í»É, á­ñÁ å³ñ­ ﳭϳ­ÝáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ñ Åá­Õáíñ­¹³­Ï³Ý ѳݭ·³­Ý³­ÏáõÃÛ³Ùµ ·áõ­ Ù³ñ Åá­Õá­í»É ¨ ³­í»­ÉÇ Ù»­Í³­ßáõù ß»Ýù ϳ­éáõ­ó»É: гÝӭݳ­Åá­Õá­íÇ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇ Ù»ç Áݹ·ñ­Ï»É ¿ÇÝ Ý³¨ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳ݭóÇÝ, ѳï­Ï³­å»ë Ëݹñ»­Éáí, áñ ãÙ»ñ­ÅÇ Ù³ë­Ý³Ï­ó»É: гÝӭݳ­Åá­Õá­ íÁ »ñ­Ï³ñ ų­Ù³­Ý³Ï ½µ³Õ­í»É ¿ñ ßÇ­ÝáõÃÛ³Ý ï»­ÕÇ ÁÝï­ñáõÃÛ³Ý ¨ ѳ­ï³­Ï³·­ÍÇ Ùß³Ï­Ù³Ý Ñ³ñ­ó»­ñáí: гï­Ï³­å»ë ϳñ¨áñ ¿ñ ï»­ ÕÇ ËݹǭñÁ, áñ­å»ë­½Ç Áëï ³Û¹Ù Ñݳ­ñ³­íáñ ÉÇ­ÝÇ Ñ³­ï³­Ï³­·Ç­ÍÁ ϳ½­Ù»É áõ á­ñá­ß»É, û áñ­ù³Ý ·áõ­Ù³ñ ¿ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï: ´³­ñ»­µ³Ë­ ï³­µ³ñ, ÙÇ µ³­ñ»­ë»ñ ѳ­ñáõëï ·Ûáõ­Õ³­óÇ ÏÇÝ` ïÇ­ÏÇÝ Î³­ï³­ñÇ­Ý» ܳ­¹Çñ­Û³­ÝÁ, ¹åñá­óÇÝ Áݭͳ­Û»ó Çñ Ñá­Õ³­ï³­ñ³Í­ùÁ, áñ ·ïÝíáõÙ ¿ñ Ö³­Õáõ­ñ»Ã ³ñ­í³ñ­Ó³­ÝáõÙ, µ³ñÓ­ñ³­í³Ý­¹³­ÏÇ íñ³, û­¹³­ëáõÝ áõ µÝ³­ÏáõÃÛáõ­ÝÇó Ñ»­éáõ ÁÝ­Ï³Í ÙÇ í³Û­ñáõÙ, ÇÝ­ãÁ Ùdzݭ·³­Ù³ÛÝ Ñ³ñ­ Ù³ñ ¿ñ áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ: ²Ûë ³ÝÑ­ñ³­Å»ß­ïáõÃÛ³Ý Éáõ­Íáõ­ ÙÇó Ñ»­ïá ѳÝӭݳ­Åá­Õá­íÁ åÇ­ïÇ ³Ýó­Ý»ñ Åá­Õáíñ­¹³­Ï³Ý ѳݭ·³­ ݳ­ÏáõÃÛ³Ý` ѳñ­Ï³­íáñ ·áõ­Ù³­ñÁ ѳۭóۭû­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí: ܳË, á­ñáß­í»ó ¹Ç­Ù»É ³ÛÝ ³Ý­ÓÇÝ, áí áã ÙdzÛÝ ³­Ù»­Ý³áõݨáñÝ ¿ñ, ³Ûɨ ³­Ù»­Ý³­µ³­ñ»­ëÇñ­ïÁ ¨ ³­é³­ï³­Ó»é­ÝÁ, ³Û­ëÇÝùÝ` ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭ ó߭۳ݭóÇÝ: ì»ñ­çÇÝë ³Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï ·ïÝíáõÙ ¿ñ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ, áõñ ·áñ­Í»­ñÁ í»ñ­ç³ó­Ý»­Éáõó Ñ»­ïá åÇ­ïÇ Ù»Ï­Ý»ñ ºí­ñá­å³: àõë­ïÇ Ã»­Ù³­Ï³Ý ³­é³ç­Ýáñ¹ ê³­ÃáõÝ­Û³Ýó ëñµ³­½³­ÝÁ, Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý ¹åñá­ óÇ Ýá­ñÁÝ­ïÇñ ï»­ëáõã ²­í»­ïÇë ²­Ñ³­ñáÝ­Û³­ÝÇ Ñ»ï, ׳­Ý³­å³ñÑ­í»ó Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³ù: ²­é³ç­Ýáñ­¹Á ¨ Ù³­Ý³­í³Ý¹ ׳ñ­ï³­ñ³­Ëáë íÇ­å³­ ë³­ÝÁ Ù»Í í³­×³­é³­Ï³­ÝÇÝ Ñ³­Ùá­½»­Éáõ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ÑÙ³­ÛÇã áõ ëñï³­ ß³ñÅ Ëáë­ù»ñ ¿ÇÝ ·ï»É, áñ Ç µÝ» µ³­ñ»­ëÇñï áõ ßáõï ïå³­íáñ­íáÕ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ ËÇëï Ñáõ½­í»É ¿ñ, ¨ ³ã­ù»­ñÁ ³ñ­óáõÝ­ùáï­í»É ¿ÇÝ: §ÆÝ­ãá±õ­ »ù Ý»­ÕáõÃÛáõÝ Ïñ»É, ³Ý­Ó³Ùµ ä»­ï»ñ­µáõñ· »ù »­Ï»É,- ³­ë»É ¿ñ å³ï­·³­Ù³­íáñ­Ý»­ñÇÝ,- µ³­í³­Ï³Ý ¿ ÇÝÓ ·ñ»Çù¦: ºí Ù»Í µ³­ñ»­ ·áñ­ÍÁ Édz­Ï³­ï³ñ µ³­í³­ñ³­ñáõÙ ïí»ó ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ñ³­ë³­ñ³­ÏáõÃÛ³Ý áõ Ñ³Û Ñá·¨áñ Ç߭˳­ÝáõÃÛ³Ý ¹Ç­Ùáõ­ÙÇÝ: ܳ ѳÝÓÝ ³­é³í í׳­ ñ»É Ýáñ ¹åñá­ó³­Ï³Ý ߻ݭùÇ ³Ù­µáÕç ͳ˭ùÁ` Ëݹñ»­Éáí ³Ý­Ñ³­å³Õ å³ï­ñ³ë­ï»É ѳ­ï³­Ï³­·Ç­ÍÁ ¨ á­ñá­ß»É ݳ­Ë³­ï»ë­í³Í ·áõ­Ù³­ñÁ: ²­Ý³ÏÝ­Ï³É Ñ³­çá­ÕáõÃÛáõ­ÝÇó á·¨áñ­í³Í` ê³­ÃáõÝ­Û³ÝóÝ áõ ²­Ñ³­ñáÝ­Û³­ÝÁ áõ­ñ³Ë-áõ­ñ³Ë í»­ñ³­¹³ñ­Ó³Ý ÂÇý­ÉÇë ¨ ³­é³ç­Ýáñ­ ¹³­ñ³­ÝáõÙ µ³½­Ù³­Ù³ñ¹ Åá­Õáí ·áõ­Ù³­ñ»­óÇÝ, áñ­ï»Õ ׳ñ­ï³­ñ³­ å»ï­Ý»­ñÇó, ٳݭϳ­í³ñÅ­Ý»­ñÇó áõ µÅÇßÏ­Ý»­ñÇó µ³Õ­Ï³­ó³Í Ù³ë­Ý³­ Åá­Õáí ÁÝïñ­í»ó` ߻ݭùÇ Ý³­Ë³­·Ç­ÍÁ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ñ³ß­í³ñ­Ïáí å³ï­ ñ³ë­ï»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, áñ µ³­í³­ñ³­ñ»ñ û­ñ³­íáõñ ³­×áÕ Ï³­ñÇù­Ý»­ñÇÝ áõ

Ýá­ñ³­·áõÛÝ å³­Ñ³Ýç­Ý»­ñÇÝ: ºñ­Ï³­ñ³ï¨ ËáñÑñ­¹³Ï­óáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇó Ñ»­ïá Ù³ë­Ý³­Åá­Õá­íÁ ݳ­Ë³­å³ï­ñ³ë­ï»É ¿ñ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ñ³­ï³­Ï³­ ·ÇÍ, á­ñáí Ýáñ ߻ݭùÁ áã ÙdzÛÝ Ù»­ÍáõÃÛ³Ùµ ¨ ÁÝ­¹³ñ­Ó³­ÏáõÃÛ³Ùµ, ³Ûɨ µ³½­Ù³­ÏáÕ­Ù³­ÝÇ Ñ³ñ­Ù³­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáí å³­ïÇí åÇ­ïÇ µ»­ñ»ñ û° ëñµ³­½³Ý ÑÇ٭ݳ¹­ñÇÝ, á­ñÇ ³­Ýáõ­ÝÁ åÇ­ïÇ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»ñ Ïñ»É, ¨ û° ³­é³­ï³­Ó»éÝ µ³­ñ»­ñ³­ñÇÝ: ºñµ Íñ³­·Ç­ñÁ í»ñç­Ý³­Ï³Ý ï»ëù ëï³­ó³í` ³ñ­¹»Ý 1909 Ãí³­Ï³ÝÝ ¿ñ: Þáõ­ïáí åÇ­ïÇ Å³­Ù³­Ý»ñ Ýáñ­ÁÝ­ïÇñ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ, áõë­ïÇ å³ï­ß³× ѳ­Ù³ñ­í»ó Ýñ³ ³Û­ó»­ ÉáõÃÛ³ÝÝ ëå³­ë»É, áñ­å»ë­½Ç ѳݭ¹Ç­ë³­íá­ñáõÃÛ³Ùµ Çñ Ó»­é³Ùµ ϳ­ ï³­ñÇ ÑÇ٭ݳñ­Ï»­ùÁ: Üáñ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïáë í»­Ñ³­÷³é ƽ­ÙÇñÉ­Û³­ÝÁ, áñ Ù³­ÛÇ­ëÇÝ ä»­ï»ñ­ µáõñ­·áõÙ Ý»ñ­Ï³­Û³­ó»É ¿ñ ÜÇ­Ïá­É³Û ´ ­éáõ­ë³ó ϳۭ뻭ñÁ ¨ Ñ³Û µÝ³Ï­ãáõÃÛ³Ý ÏáÕ­ÙÇó ç»ñÙ áõ ѳñ­·³­ÉÇó ÁÝ­¹áõ­Ý»­ÉáõÃÛ³Ý ³ñ­Å³­ ݳ­ó»É ØáëÏ­í³­ÛáõÙ, Üáñ ܳ­ËÇ稳­ÝáõÙ, èáë­ïá­íáõÙ áõ ´³ù­íáõÙ, 1909Ã. Ñáõ­ÝÇ­ëÇ 14-ÇÝ Å³­Ù³­Ý»ó ÂÇý­ÉÇë1: ÐÇ٭ݳñ­Ï»­ùÁ ݳ­Ë³­ï»ë­í³Í ¿ñ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»É Ù»Í Ñ³Ý­¹Ç­ ë³­íá­ñáõÃÛ³Ùµ: ƽ­ÙÇñÉ­Û³Ý Ï³­Ãá­ÕÇ­ÏáëÝ ÁÝ­¹áõ­Ý»ó Ññ³­í»­ñÁ áõ Õ»­Ï³­í³­ñ»ó ѳݭ¹Ç­ëáõÃÛáõ­ÝÁ: Ðñ³­íÇñ­í³Í ¿ÇÝ ÇÝã­å»ë µá­Éáñ ϳñ¨áñ å³ß­ïá­Ý³­ï³ñ ³Ý­ÓÇÝù, ³ÛÝ­å»ë ¿É ³½­·³­ÛÇÝ áõ ѳ­ë³­ñ³­ ϳ­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÁ: ÐÇ٭ݳñ­Ï»­ùÁ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³í Ù»Í ßáõ­ùáí: º­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý ³­ñ³­ñá­ÕáõÃÛáõ­ÝÇó Ñ»­ ïá ²É. سݭó߭۳ݭóÇ ³­Ýáõ­ÝÇó »ë ßÝáñ­Ñ³­Ï³­ÉáõÃÛáõÝ Ñ³Ûï­Ý»­óÇ í»­Ñ³­÷³­éÇÝ ¨ Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý Ñá·¨áñ ¹åñ³­Ýá­óÇÝ å³Û­Í³­éáõÃÛáõÝ áõ ³­é³­ç³­¹Ç­ÙáõÃÛáõÝ Ù³Õ­Ã»­óÇ Ï³­éáõó­í»­ÉÇù ߻ݭùáõÙ: Êáëùë, Ý»ñ­Ï³ éáõë å³ß­ïá­Ý³­ï³ñ ³Ý­Ó³Ýó ѳ­Ù³ñ, ѳ­Û»­ñ»­ÝÇó éáõ­ ë»­ñ»Ý óñ·­Ù³­Ý»ó ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ù³­Õ³­ù³·­ÉáõË ²É. ʳ­ïÇë­Û³­ÝÁ: ²Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ ƽ­ÙÇñÉ­Û³ÝÝ Ç­Ù³ë­ï³­ÉÇó ù³­ñὠϳñ­¹³ó, áñ­ï»Õ ÑÇ­ ß³­ï³­Ï»ó Ü»ñ­ë»ë ²ß­ï³­ñ³­Ï»­óáõ Ù»­ÍáõÃÛáõ­ÝÁ, ûñÑ­Ý»ó µ³­ñ»­ñ³ñ سݭó߭۳ݭóÇÝ áõ í»ñ­ç³ó­ñ»ó` å³ï­ß³× ٳխóÝù ÑÕ»­Éáí éáõë ϳۭ뻭ñ³­Ï³Ý ·»ñ­¹³ë­ï³­ÝÇÝ: ¸åñá­ó³­Ï³Ý ߻ݭùÇ ³­é³­çÇÝ ù³­ñÁ ¹ñ»ó ƽ­ÙÇñÉ­Û³Ý Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ ëÁ, ³Û­Ýáõ­Ñ»ï¨` µá­Éáñ å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÁ, ³­å³ »ë` µ³­ñ»­ñ³­ñÇ ÷á­Ë³­ñ»Ý: гݭ¹»­ëÇó Ñ»­ïá íñ³­ÝÇ ï³Ï Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ׳߭ϻ­ñáõÛà ïñí»ó, áõñ Áëï ëá­íá­ñáõÃÛ³Ý ³­é³­ç³ñÏ­í»­óÇÝ Ï»­Ý³ó 1 ºñϳÃáõÕ³ÛÇÝ Ï³Û³ñ³Ýáõ٠ϳÃáÕÇÏáëÇÝ ¹ÇÙ³íáñ»óÇÝ ÷á˳ñù³ÛÇ ÏáÕÙÇó` Ýñ³ ÃÇÏݳå³Ñ Ñ³Û ·Ý¹³å»ï ²É»ùë³Ý¹ñ ȳ½³ñ¨Á, Ý³Ñ³Ý·Ç ³½Ýí³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó` Ñ³Û ÇßË³Ý ÜÇÏ. ²ñÕáõÃÛ³Ý-ºñϳÛݳµ³½áõÏÁ, ÂÇýÉÇëÇ ÏáÕÙÇó` ù³Õ³ù³·ÉáõË ²É. ʳïÇëÛ³ÝÁ ¨ µ³½Ù³ÃÇí å³ïíÇñ³ÏÝ»ñ, áñáÝó ÃíáõÙ ¿ñ ¨ ïáÕ»ñÇë Ñ»ÕÇݳÏÁ` áñå»ë ÎáíϳëÇ Ñ³Û Ï³ÃáÉÇÏÝ»ñÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇã: ²í»Éáñ¹ ã»Ù ѳٳñáõÙ Ýß»É, áñ ¾çÙdzÍÝÇ å³ßïáÝ³Ï³Ý §²ñ³ñ³ïÁ¦, ѳݹÇë³íáñ ÁݹáõÝ»ÉáõÃÛáõÝÁ Ýϳñ³·ñ»Éáí, ѳñÏ ¿ñ ѳٳñ»É ³ÙµáÕç³å»ë ½»ï»Õ»É Ç٠׳éÁ (§²ñ³ñ³ï¦, 1909, ¹»Ïï»Ùµ»ñ):

µ³­Å³Ï­Ý»ñ: γ­Ãá­ÕÇ­ÏáëÝ ³­é³­ç³ñ­Ï»ó ϳۭë»ñ áõ ÷á­Ë³ñ­ù³­ÛÇ Ï»­ ݳ­óÁ, ÷á­Ë³ñ­ù³­ÛÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇ­ãÁ` ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ Ï»­Ý³­óÁ, ÇëÏ Ã»­Ù³­Ï³Ý ³­é³ç­Ýáñ­¹Á` µ³­ñ»­ñ³ñ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳ݭóÇ Ï»­ ݳ­óÁ, §á­ñÇÝ å³­ï³ë­Ë³­Ý»ó,- ·ñ»ó å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý §²­ñ³­ñ³­ïÁ¦,²­é³­ù»É ê³­ñáõ­Ë³­Ý»³Ý, ǵ­ñ»õ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã سݭó­ß»³Ý­óÇ, ßÝáñ­Ñ³­Ï³­É³­Ï³Ý Ëûë­ù»­ñáí¦: ֳ߭ϻ­ñáõÛ­ÃÇó ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë Ñ»­ïá ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ Ñ»­é³­·Çñ áõ­Õ³ñ­Ï»ó ö³­ñǽ` سݭó߭۳ݭóÇÝ, á­ñÇÝ Ý³ ³ñ­Ó³­·³Ý­ù»É ¿ñ ß³ï ѳñ­·³­ÉÇó: ¸åñá­óÇ ßǭݳ­ñ³­ñáõÃÛáõÝÝ Áݭó­ó³í Ù»Í Ã³­÷áí: ܳ˭ݳ­Ï³Ý ѳ߭í³ñ­Ïáí á­ñáß­í»É ¿ñ 200.000 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ, µ³Ûó ¹³, ǭѳñ­Ï», ãµ³­í³­Ï³­Ý³ó­ñ»ó, ¨ ͳËë­í»ó ßáõñç 300.000 éáõµ­ÉÇ: ¸Åµ³Ë­ï³­µ³ñ, سݭó߭۳ÝóÝ Çñ ³Ûë µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛ³Ý ³ñ¹­ ÛáõÝ­ùÁ ÝáõÛÝ­å»ë ãï»­ë³í: ºñµ ßǭݳ­ñ³­ñáõÃÛáõÝÝ ³­í³ñï­í»ó ¨ µ³­óáõ­ÙÁ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³í, ݳ ³ñ­¹»Ý ¹³­¹³­ñ»É ¿ñ ³å­ñ»­Éáõó: гݭ¹Ç­ëáõÃÛáõ­ÝÇó »ñ­Ïáõ ûñ ³Ýó ƽ­ÙÇñÉ­Û³Ý Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ ٻϭ Ý»ó Çñ ³­Ãá­é³­í³Ûñ: ´³Ûó ¾ç­Ùdz­ÍÇÝ ãѳ­ë³Í` ÙÇ áõËï áõ­Ý»ñ ϳ­ ï³­ñ»­ÉÇù ¨ ϳ­ï³­ñ»ó: ²Û­ó»­É»ó ²­ÝÇ` ´³·­ñ³­ïáõÝ­Û³ó Ñǭݳ­íáõñó Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³ù, áñ ³Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï µ³½­Ù³ñ¹­ÛáõÝ ³­Ï³­¹»­ÙÇ­Ïáë س­ éÇ ³Ý­ËáÝç ç³Ý­ù»­ñÇ ßÝáñ­ÑÇí Çñ ¹³­ñ³­íáñ ·³Õï­ÝÇù­Ý»­ñÁ »ñ¨³Ý ¿ñ ѳ­Ý»É1: 1 ²ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ï³ÃáÕÇÏáëÇ ³Ûó»ÉáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝåÇëÇ µáõéÝ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝ ³é³ç³óñ»ó, áñ ³Ûëï»Õ ³í»Éáñ¹ ã»Ù ѳٳñáõÙ ³Û¹ Ù³ëÇÝ Ëáë»É` áñå»ë ³Ï³Ý³ï»ë: ºë ¹»é ã¿Ç ï»ë»É ²ÝÇÝ, áõëïÇ ß³ï»ñÇ ÝÙ³Ý ßï³å»óÇ û·ïí»É ѳñÙ³ñ ³éÇÃÇó: ܳËù³Ý ²ÝÇ ·Ý³ÉÁ, ϳÃáÕÇÏáëÁ Ã»Ù³Ï³Ý ³é³çÝáñ¹Ç Ññ³í»ñáí ³Ûó»É»É ¿ñ ê³Ý³ÑÝÇ í³Ýù ¨ ׳ݳå³ñÑÇÝ Ø³ÝóßÛ³ÝóÇ Ý³ËÏÇÝ ·áñÍÁÝÏ»ñ ØÇù³Û»É ²ñ³ÙÛ³ÝóÇ ÑÛáõñ³ëÇñáõÃÛáõÝÝ ÁݹáõÝ»É Ýñ³ ϳÉí³ÍùáõÙ` гÕå³ïÇ Ùáï: ê³Ý³ÑÇÝÁ, ÇÝãå»ë ѳÛïÝÇ ¿, áã ÙdzÛÝ Ý߳ݳíáñ ÑÇÝ í³Ý³ï»ÕÇ ¿ñ, ³Ûɨ ´³·ñ³ïáõÝÇ ³ñù³Ý»ñÇ ³Ù³é³ÝáóÁ ¨ ѳñáõëï ¿ñ ³½·³ÛÇÝ ÑÇß³ï³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí: ºë Ù»ÏÝ»óÇ áõÕÇÕ ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉ (³ÛÅÙ` È»ÝÇݳϳÝ), áõñ ÇÝÓ Ùdzó³í ¹åñáó³Ï³Ý ÁÝÏ»ñë` µ»ÕÙݳíáñ Ù³ï»Ý³·Çñ ²ïñå»ïÁ, ¨ ϳéùáí ²ñ³·³ÍÇ ëïáñáïÁ ù»ñ»Éáí` Ùï³Ýù ²ÝÇ: ´³·ñ³ïáõÝÛ³ó Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÝ áõÕÕ³ÏÇ Ñ³ñáõÃÛáõÝ ¿ñ ³é»É: г½³ñ³íáñ Ñ³Û áõËï³íáñÝ»ñ Éóí»É ¿ÇÝ ³í»ñ³Ï ù³Õ³ùÁ ¨ å³ïëå³ñí»É íñ³ÝÝ»ñÇ ï³Ï: ijٳݳϳíáñ ˳ÝáõÃÝ»ñÝ áõ ׳߳ñ³ÝÝ»ñÁ ³é¨ïñ³ÛÇÝ Ï»Ý¹³ÝáõÃÛáõÝ ¿ÇÝ Ùïóñ»É, Ñ³Û µ³ñµ³éÁ, ѳÛÏ³Ï³Ý ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ·Ý áõ å³ñÁ ë÷éí»É ¿ÇÝ ¹³ñ³íáñ ³í»ñ³ÏÝ»ñÇ íñ³: ²Û¹ ³í»ñ³ÏÝ»ñÇ Ù»ç ϳéáõóí³Í Ýáñ ϳó³ñ³ÝÁ, áõñ ³åñáõÙ ¿ñ §í³Ý³Ñ³ÛñÁ¦, ϳñ·Ç ¿ñ µ»ñí³Í` í»Ñ³÷³éÇÝ ¨ Çñ áõÕ»ÏÇóÝ»ñÇÝ ÁݹáõÝ»Éáõ ѳٳñ: ƽÙÇñÉÛ³ÝÁ ï»Õ ѳë³í ÑáõÝÇëÇ 25-ÇÝ: ²ñï³ùÇÝ å³ñëåÇ ³éç¨ (²ÝÇÝ ÏñÏݳÏÇ å³ñÇëå áõÝÇ) ë»Õ³Ý ¿ñ ·óí³Í, áñÇ ßáõñç µáÉáñ»É ¿ÇÝ ²ÝÇÝ Ï»Ý¹³Ý³óÝáÕÝ»ñÁ` ³Ï³¹»ÙÇÏáë ѳ۳·»ï Ü. سéÁ ¨ Çñ ³ÝËáÝç ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÁ: ºñÏáõ å³ñÇëåÝ»ñÁ Ùdzóí³Í ¿ÇÝ ï³Ëï³Ïáí, áñÇ íñ³ Ëáßáñ ï³é»ñáí ·ñí³Í ¿ñ. §´³ñÇ ·³Éáõëï¦: ƽÙÇñÉÛ³ÝÁ Ùáï»ó³í ë»Õ³ÝÇÝ: سéÁ, áñ ä»ï»ñµáõñ·áõ٠ϳÛë»ñ ¨ ƽÙÇñÉÛ³ÝÇ ï»ë³ÏóáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ã³ñ·Ù³ÝÇ ¹»ñ ¿ñ ϳï³ñ»É, ÷áõóó»É ¿ñ ²ÝÇ` ѳÛáó ϳÃáÕÇÏáëÇÝ å³ïß³× ÁݹáõÝ»Éáõ: ܳ ³Õ áõ ѳó Ù³ïáõó»ó

г­çáñ¹ ï³­ñÇ` 1910-ÇÝ, ·Ý³­óÇ ¾ç­Ùdz­ÍÇÝ Æ½­ÙÇñÉ­Û³­ÝÇÝ ï»ë­Ý»­ Éáõ: Ødzݭ·³­ÙÇó ÙÇ ù³­ÝÇ Ýå³­ï³Ï ¿Ç Ñ»­ï³åÝ­¹áõÙ: ܳË, سݭ ó߭۳ݭóÇ ÏáÕ­ÙÇó Ýáñ í»­Ñ³­ñ³­ÝÇ ßǭݳ­ñ³­ñáõÃÛ³Ý í»­ñ³­µ»ñ­Û³É µ³­ó³ï­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ï³­Éáõ áõ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ Ï³ÙùÝ ³é­Ý»­Éáí` Áëï ³Û¹Ù Ï³ñ­·³¹­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ³­Ý»­Éáõ: ºñÏ­ñáñ¹, ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ²½­·³·­ ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ÏáÕ­ÙÇó, á­ñÇ ·³Ý­Ó³­å³ÑÝ áõ í³ñ­ãáõÃÛ³Ý ³Ý­¹³ÙÝ ¿Ç, §å³ï­í³­íáñ ݳ­Ë³­·³­ÑǦ íϳ­Û³­Ï³­ÝÁ åÇ­ïÇ Ñ³ÝÓ­ Ý»Ç Ø³ï­Ã»áë ´ ­Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇÝ: ºñ­ñáñ¹, áñ ÇÝÓ Ñ³­Ù³ñ ѳï­Ï³­å»ë ϳñ¨áñ ¿ñ, ÙÇ ù³­ÝÇ ³½­·³­ÛÇÝ ËݹÇñ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É Ýñ³­ÝÇó áõ­½áõÙ ¿Ç ·ñ³­íáñ áõ µ³­Ý³­íáñ ï»­Õ»­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»ñ Ó»éù µ»­ñ»É2: ÙÇ ëù³Ýã»ÉÇ ·ñ³µ³ñ ׳éáí, áõñ Ù³ëݳíáñ³å»ë ³ë³ó. §¼ÏÝÇ ·ñ»³ ÿ ÇÝÝ ¹³ñáõó, Û»Õ»ÉáÛ Û³é³çÝáÛ Ñ³Ûñ³å»ï³Ï³Ý ³Ûó»Éáõûݿ í³ÛñÇë, ۳ϳٳÛë Ññ³õÇñÇ٠ѳٳñÓ³Ï Ëûë»É Ç ¹ÇÙ³ó ³õ»ñ»³É »õ ó÷áõñ ßÇÝǦ: ºí í»ñç³óñ»ó ³Ûëå»ë. §ºõ ³ñ¹»³Ùµ ²ÝõáÛ ÝÇõóϳÝÇ, Ù»é»ÉáÛ, Ï»³Û í»ñÇÝ ²ÝÇ, ²ÝÇ ï»ë³Ï³ÝÝ, ²ÝÇ ·Çï³Ï³Ýݦ: Æñáù, ß³ï ëñï³éáõã ï»ë³ñ³Ý ¿ñ: ÆÝãå»ë ÑÇß»óÝáõÙ ¿ñ µ³½Ù³ñ¹ÛáõÝ Ñ³Û³·»ïÁ, ÇÝÁ ¹³ñ Ç í»ñ ²ÝÇÝ Ñ³Û Ï³ÃáÕÇÏáë ã¿ñ ï»ë»É Çñ å³ñÇëåÝ»ñÇ Ù»ç` ßñç³å³ïí³Í Çñ ÅáÕáíñ¹áí, ¨ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ƽÙÇñÉÛ³ÝÝ ¿ñ ³Ûë ѳ½í³¹»å å³ïÇíÁ í³Û»ÉáõÙ: ê³ëïÇÏ Ñáõ½í³Í ¿ñ §»ñϳÃÛ³ å³ïñdzñùÁ¦: ²ÕÝ áõ ѳóÝ ÁݹáõÝ»ÉÇë Ýñ³ ³ãù»ñÝ ³ñóáõÝù³Ï³Éí»óÇÝ: ØÇ ù³ÝÇ ñáå» Ñ³ñÏ »Õ³í, áñ Ñáõ½ÙáõÝùÁ ½ëåÇ, ³å³ å³ï³ë˳ݻó. §ºë ÇÙ ³ÙµáÕç Ï»³ÝùÇë Ù¿ç ÏÁ µ³ÕÓ³ÛÇ ï»ëÝ»É ³Ûë ³õ»ñ³ÏÝ»ñÁ »õ ï»ë³Û. ë³ëïÇÏ áõñ³Ë »Ù: ²Ûá, Û³ñ·»ÉÇ åñáý¿ëáñ, ³Ûë ³õ»ñ³ÏÝ»ñÁ, áñ Ï³Ý·Ý³Í »Ý ³Ûëï»Õ, ÏÁ ÛÇß»óÝ»Ý Ñ³ÛáõÝ Çñ ³Ýó»³ÉÁ... ÎÁ ÛÇß»óÝ»Ý ³ÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÁ, »ñµ Ñ³Û Ï»³ÝùÁ »õë ÏÁ å³Ûͳé³Ý³ñ` ѳÕà »õ Ñá۳ϳå... ¸áõù Ò»ñ å»ÕáõÙÝ»ñáí Ç Éáõñ ³ß˳ñÑÇ ÏÁ Û³ÛïÝ¿ù ï³ñ³µ³Ëï »õ ï³ñ³·Çñ ÅáÕáíñ¹Ç ÙÁ ³Ýó»³É å³ÝͳÉÇ Ï»³ÝùÇ å³ïÏ»ñÁ: Þ³ñáõݳϻó¿ù, ³½ÝÇõ سé, Ò»ñ µ»ÕÙݳõáñ ³ß˳ï³ÝùÁ¦: ƽÙÇñÉÛ³ÝÝ ³Ûó»É»ó ¨ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ½ÝÝ»ó سéÇ å»ÕáõÙÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí ÉáõÛë ³ß˳ñÑ »É³Í ÑÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` ê. ¶ñÇ·áñ Èáõë³íáñãÇ »Ï»Õ»óÇÝ, سÛñ ï³×³ñÁ, Æß˳ݳó ïáõÝÁ, ³ñùáõÝÇ å³É³ïÁ, íñ³ó »Ï»Õ»óÇÝ, ²é³ù»Éáó »Ï»Õ»óÇÝ, å³Ý¹áÏÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ: ܳ ½ÝÝáõÙ ¨ ÉëáõÙ ¿ñ سéÇ áõ Ýñ³ ·áñͳÏÇó ׳ñï³ñ³å»ï Âáñ³Ù³ÝÛ³ÝÇ µ³ó³ïñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²ïñå»ïÁ, áñ ÏáÕùÇë Ï³Ý·Ý³Í ¿ñ ¨ ß³ï ɳí áõëáõÙݳëÇñ»É ¿ñ ²ÝÇÝ, ³Û¹ Éáõë³µ³ÝáõÙÝ»ñÇ íñ³ Ýáñ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ»ñ ¿ñ ³í»É³óÝáõÙ ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ: ƽÙÇñÉÛ³ÝÝ ²ÝÇáõÙ Ùݳó »ñÏáõ ûñ, Éáõë³Ýϳñí»ó ²ÝÇÇ Ã³Ý·³ñ³ÝÇ ³éç¨, ¶³·ÇÏ ² ó·³íáñÇ ³ñÓ³ÝÇ Ñ»ï, ³å³ Ù»ñӳϳ Ôáß³í³ÝùÝ ¿É ³Ûó»É»Éáõó Ñ»ïá Ù»Í Ã³÷áñáí ¨ 50-Çó ³í»ÉÇ Ï³éù»ñÇ áõÕ»ÏóáõÃÛ³Ùµ Ù»ÏÝ»ó ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉ, áõñ Ýñ³Ý ¹ÇÙ³íáñ»ó ¨ ÁݹáõÝ»ó ù³Õ³ù³·ÉáõË Ðáíë»÷ îÇ·ñ³ÝÛ³ÝÁ, áñÁ سÝóßÛ³ÝóÇ »ñÏñáñ¹ ³Õçϳ ³ÙáõëÇÝÝ ¿ñ: ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉáõÙ ÁݹáõÝ»Éáí ï»ÕÇ Ñ³Û Ï³ÃáÉÇÏ Ñ³Ù³ÛÝùÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇÝ áõ í³ñ¹³å»ïÝ»ñÇÝ, ϳÃáÕÇÏáëÁ ³ë³ó. §ºë »ñµ»ù ËïñáõÃÇõÝ ã»Ù ¹ñ³Í ѳۻñáõ Ù¿ç. Ñ³Û ³ñÙ³ï¿Ý ͳ·³ÍÝ»ñÁ µáÉáñ»ù»³Ý »Õµ³ÛñÝ»ñ »Ý¦: 2 ºë ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ·ñáõÙ ¿Ç §Ð³ÛÏ³Ï³Ý Ë¹ÇñÝ »õ ²½·³ÛÇÝ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÇõÝÁ ÂÇõñùdzÛáõÙ¦ ³ß˳ïáõÃÛáõÝÁ (ïå. ÂÇýÉÇë, 1912): ƽÙÇñÉÛ³ÝÁ Ý߳ݳϳÉÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝ ¿ñ áõÝ»ó»É û Ù»Ï ¨ û ÙÛáõë ËݹÇñÝ»ñÇÝ ¨ ³Ù»Ý³ÛÝ å³ïñ³ëï³Ï³ÙáõÃÛ³Ùµ ÙÇ ù³ÝÇ ³ÝѳÛï ϳ٠ùÇã ѳÛïÝÇ Ï»ï»ñÇ í»ñ³µ»ñÛ³É Ñ»ï³ùñùñ³Ï³Ý ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ѳÕáñ¹»ó ÇÝÓ: ƽÙÇñÉÛ³Ý ëñµ³½³ÝÇÝ »ë ׳ݳãáõÙ ¿Ç 1894-Çó, »ñµ ݳ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Î.äáÉëá å³ïñdzñù ÁÝïñí»ó:

γñ­×³ï¨ »­Õ³í Åá­Õáíñ­¹³­Ï³Ý ѳۭñ³­å»­ïÇ Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ ëáõÃÛáõ­ÝÁ: êñïÇ Ï³Ã­í³­ÍÇó ƽ­ÙÇñÉ­Û³­ÝÁ í³Ë­×³Ý­í»ó 1910Ã. ¹»Ï­ï»Ù­µ»­ñÇ 11-ÇÝ, 69 ï³­ñ»­Ï³Ý ѳ­ë³­ÏáõÙ: سݭó߭۳ݭóÁ ë³ë­ ïÇÏ ó³í ³å­ñ»ó ¨ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë Ñ»­é³·­ñáí Ëá­ñÇÝ ó³­í³Ï­óáõÃÛáõÝ Ñ³Ûï­Ý»ó: ²Ûë Ñ»­é³·­ñÇÝ å³­ï³ë­Ë³­Ý»É ¿ñ êáõ­ñ»Ý­Û³Ýó ëñµ³­½³­ ÝÁ, á­ñÁ ÙÇ í»ñ­çÇÝ ³Ý­·³Ù ëï³ÝÓ­Ý»É ¿ñ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ë³­Ï³Ý ï»­Õ³­ å³­ÑÇ å³ß­ïá­ÝÁ1: êñµ³­½³­ÝÁ, Ùdz­µ³­ÝáõÃÛ³Ý ßÝáñ­Ñ³­Ï³­ÉáõÃÛáõ­ ÝÁ ѳÛï­Ý»­Éáõó Ñ»­ïá, سݭó߭۳ݭóÇÝ ·ñ»ó. §ÂáÕ ·Ã³Í î¿­ñÁ ³Ûë Ïá­ñáõë­ïÇ ÷á­Ë³­ñ¿Ý í³ñ­Ó³ï­ñ¿ Ð³Û º­Ï»­Õ»­óÇÝ »õ Åá­Õá­íáõñ­ ¹Á` ³Ý­ë³­ë³Ý å³­Ñ»­Éáí êáõñµ ²­Ãá­éÁ »õ º­Ï»­Õ»­óÇÝ, á­ñáÝó ´³­ñ»­ ϳñ­·áõ­ÃÇõ­ÝÁ Ò»ñ ·É˳­õáñ Ñá­·³­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇó Ù¿ÏÝ ¿¦: ö²ðÆ¼Æ Ð²Úàò ºÎºÔºòÆÜ

سݭó߭۳ݭóÁ ß³ï ¿ñ ëÇ­ñáõÙ ö³­ñÇ­½Á ¨ ³éÝ­í³½Ý ï³­ñÇÝ 4 ³­ÙÇë ³Û¹­ï»Õ ³å­ñáõÙ: êϽµáõÙ ³å­ñáõÙ ¿ñ ÑÛáõ­ñ³­Ýá­óáõÙ, µ³Ûó í»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ µÝ³­Ï³­ñ³Ý ¿ñ í³ñ­Ó»É Avenue des Champs Elysées-áõÙ: ܳ »­Ï»­Õ»­ó³­ë»ñ ¿ñ ¨, »­Ã» ³Ý­Ñ»­ï³Ó­·»­ÉÇ ·áñÍ ã¿ñ áõ­Ý»­ÝáõÙ, ³­Ù»Ý ÏÇ­ñ³­ÏÇ ·ÝáõÙ ¿ñ å³­ï³­ñ³­·Ç Ù³ë­Ý³Ï­ó»­Éáõ: Üñ³ û­ñáù ö³­ñÇ­½Ç Ñ³Û ·³­Õáõ­ÃÁ ¹»é¨ë ­ë»­÷³­Ï³Ý »­Ï»­Õ»­óÇ ãáõ­Ý»ñ: Rue de Vienne ÷á­Õá­óáõÙ ·ïÝíáõÙ ¿ñ ýñ³Ý­ëdz­óÇ µá­Õá­ù³­Ï³Ý­Ý»­ ñÇ ³Ý­ßáõù Ù³­ïáõ­éÁ, á­ñÁ ÏÇ­ñ³­ÏÇ û­ñ»­ñÁ ïñ³­Ù³¹ñ­íáõÙ ¿ñ ѳ­Ûáó. ³ÛÝ å³Û­Ù³­Ýáí, áñ Ñ³Û ù³­Ñ³­Ý³Ý ÙÇÝ㨠ų­ÙÁ 11 1/2 å³­ï³­ñ³­·Á í»ñ­ç³ó­Ý»ñ ¨ Çñ ëÏÇ­ÑÁ, ѳݭ¹»ñ­Ó³Ý­ùÁ áõ Ëá­ñ³­ÝÇ ½³ñ­¹³­ñ³Ý­ùÁ ¹Ý»ñ ëݹáõ­ÏÇ Ù»ç, á­ñáí­Ñ»ï¨ ×Çßï 11 1/2-ÇÝ µá­Õá­ù³­Ï³Ý å³ï­ í»­ÉÇÝ åÇ­ïÇ ëÏë»ñ Çñ ù³­ñá­½Á: 1901-Ç ³Ù­é³Ý ÙÇ ÏÇ­ñ³­ÏÇ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ ·³­ÉÇë ¿ Ù³­ïáõé, µ³Ûó áõ­ß³­ó³Í ¿ ÉÇ­ÝáõÙ, ÇëÏ Ñ³­Ûáó Í»­ëÁ` ³­í³ñï­í³Í: ²Ûë ѳݭ·³­Ù³Ý­ ùÁ Ýñ³Ý ³÷­ëá­ë³Ýù ¿ å³ï­×³­éáõÙ ¨ ³Û¹­ï»Õ ÑÕ³­ÝáõÙ ¿ ѳ­Ûáó Ù³­ïáõé ϳ­éáõ­ó»­Éáõ ·³­Õ³­÷³ñ: ¸Ç­ÙáõÙ ¿ Ñ³Û ù³­Ñ³­Ý³ ìé³Ù­ ß³­åáõÑ øÇ­å³ñ­Û³­ÝÇÝ, áí Ñ»­ïá ¹³é­Ý³­Éáõ ¿ñ ö³­ñÇ­½Ç ³­é³ç­ Ýáñ¹ »­åÇë­Ïá­åáë, ¨ ѳÛï­ÝáõÙ Ùï³¹­ñáõÃÛáõ­ÝÁ: ´³Ûó ëϽµÝ³­å»ë ÙdzÛÝ Ù³­ïáõé ÑÇÙ­Ý»­Éáõ ·³­Õ³­÷³­ñÁ ѻｭѻ­ï» ½³ñ­·³­ÝáõÙ ¿ ¨ Ýñ³Ý ѳݭ·»ó­ÝáõÙ ö³­ñÇ­½Ç Ñ³Û ·³­Õáõ­ÃÇÝ í³­Û»É Ñ³­Ûáó »­Ï»­Õ»­óÇ Ï³­éáõ­ó»­Éáõ á­ñáß­Ù³Ý: ²Û¹ Ýå³­ï³­ÏÇ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ݳ ѳÛñ øÇ­å³ñ­Û³­ÝÇÝ ¨ Çñ ͳ­Ýáíݻ­ñÇÝ Ñ³Ýӭݳ­ñ³­ñáõÙ ¿ ö³­ñÇ­½Ç Ï»Ýï­ñá­ÝáõÙ ÙÇ Ñ³ñ­Ù³ñ í³Ûñ ·ïÝ»É: Æ­ñ»Ý ³­é³­ç³ñÏ­í³Í ï³ñ­ 1 ÆÝãå»ë ѳÛïÝÇ ¿, Ù»Ï ï³ñÇ ³Ýó (1911) ϳ۳ó³Í ѳٳ½·³ÛÇÝ ÁÝïñ³­ Ï³Ý ÅáÕáíáõÙ, áñ µ³Õϳó³Í ¿ñ 80 Ñá·¨áñ³Ï³Ý ¨ ³ß˳ñÑ³Ï³Ý å³ï­ ·³Ù³íáñÝ»ñÇó, ·³ÕïÝÇ ùí»³ñÏáõÃÛ³Ùµ »ñÏáõ ûÏݳÍáõ ÁÝïñ»ó` ¶¨áñ· ³ñù. êáõñ»ÝÛ³ÝóÇÝ áõ ºÕÇß» ³ñù. ¸áõñÛ³ÝÇÝ: ÜÇÏáÉ³Û ´ ϳÛëñÁ` ÎáíϳëÇ ÷á˳ñù³ ìáñáÝóáí-¸³ßÏáíÇ Ï³ñÍÇùÁ ѳßíÇ ³éÝ»Éáí, 1912Ã. Ù³ñïÇÝ Ï³ÃáÕÇÏáë ѳëï³ï»ó êáõñ»ÝÛ³ÝóÇÝ:

µ»ñ ï³­ñ³Íù­Ý»­ñÇó ÁÝï­ñáõÙ ¿ ³­Ù»­Ý³­Ã³Ý­ÏÁ, µ³Ûó ¨ Ï»Ýï­ñá­ÝáõÙ ·ïÝíáÕ ³­Ù»­Ý³­Ñ³ñ­Ù³­ñÁ` Ñé㳭ϳ­íáñ Champs Elysées-Ç ßñç³­ ÝáõÙ, Jean Goujon ÷á­Õá­óÇ íñ³: سݭó߭۳ݭóÁ ó³Ý­Ï³­ÝáõÙ ¿ñ, áñ »­Ï»­Õ»­óÇÝ Ï³­éáõó­í»ñ Ñ³Û ×³ñ­ï³­ñ³­å»­ïáõÃÛ³Ý á­·áí ¨ ѳ­ Ù³­å³­ï³ë­Ë³­Ý»ñ ³ÛÝ ×áË Ã³­Õ³­Ù³­ëÇÝ, áõñ åÇ­ïÇ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»ñ ѳۭϳ­Ï³Ý ˳­ãÁ: üñ³Ý­ëdz­óÇ ×³ñ­ï³­ñ³­å»­ïÁ*, á­ñÇÝ Ñ³Ýӭݳ­ ñ³ñ­í³Í ¿ñ ³Ûë ·áñ­ÍÁ, µá­Éá­ñá­íÇÝ ³Ý­Í³­Ýáà ¿ñ ѳۭϳ­Ï³Ý á­×ÇÝ, »ñ­Ï³ñ ų­Ù³­Ý³Ï ï³­ï³Ý­íáõÙ ¿ñ, ¹Åí³­ñ³­ÝáõÙ áõ ã¿ñ ϳ­ñá­Õ³­ ÝáõÙ ³ñ­Å³­ÝÇ Ý³­Ë³­·ÇÍ ëï»Õ­Í»É: سݭó߭۳ݭóÁ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ Åá­ Õá­í»ó ѳÛï­ÝÇ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý »­Ï»­Õ»­óÇ­Ý»­ñÇ Éáõ­ë³­Ýϳñ­Ý»ñ ¨ ³Û¹ ѳ­ í³­ù³­ÍáÝ áõ­Õ³ñ­Ï»ó ö³­ñǽ` ׳ñ­ï³­ñ³­å»­ïÇÝ, áñ­å»ë­½Ç ¹ñ³­Ýáí ³­é³ç­Ýáñ¹­íÇ: üñ³Ý­ëdz­óÇÝ ã³­÷³­½³Ýó áõ­ñ³­Ë³­ó»É ¿ñ ¨ å³­ï³ë­ ˳­Ý»É. §²ÛÅÙ »Ù ÙdzÛÝ Ñ³ë­Ï³­ÝáõÙ, û ÇÝã ³­ë»É ¿ ѳۭϳ­Ï³Ý á× ¨ Ò»½ Ï·á­Ñ³ó­Ý»Ù¦: à­ñáß Å³­Ù³­Ý³Ï ³Ýó ݳ ÂÇý­ÉÇë áõ­Õ³ñ­Ï»ó ݳ­Ë³­·Ç­ÍÁ: سݭó߭۳ݭóÁ ß³ï ·áÑ Ùݳó, µ³Ûó ³­å³­Ñáí ÉÇ­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ³ÛÝ óáõÛó ïí»ó Çñ ͳ­ÝáÃ Ñ³Û áõ éáõë ׳ñ­ï³­ñ³­å»ï­Ý»­ ñÇÝ, á­ñáÝù Ùdz­µ»­ñ³Ý ѳ­í³­Ý»­óÇÝ: ²ÛÉ¨ë­ ³ñ­·»Éù ãϳñ, ¨ 1902Ã. Ñáõ­ÉÇ­ëÇ 4-ÇÝ »­Ï»­Õ»­óáõ ï»­ÕáõÙ ïñí»ó µñÇ­ãÇ ³­é³­çÇÝ Ñ³ñ­í³­ÍÁ, ÇëÏ ÑáÏ­ï»Ù­µ»­ñÇ 2-ÇÝ Ï³­ï³ñ­í»ó ßÇ­ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙ­ùÇ û­Íáõ­ÙÁ: ºñ­Ïáõ ï³­ñÇ ³Ýó` 1904Ã. ÑáÏ­ï»Ù­µ»­ñÇ 2-ÇÝ, ì³­ñ³­·³ ê. ʳ­ãÇ µ³­ñ»­Ï»Ý­ ¹³­ÝÇ û­ñÁ, ºí­ñá­å³­ÛÇ Ñ³­Ûáó ³­é³ç­Ýáñ¹ ¶­¨áñ· ³ñù. àõ­Ãáõ×­Û³­ÝÁ û­Í»ó Ýá­ñ³­ß»Ý ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óÇÝ Ñ³­ÝáõÝ êµ. Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë-ØÏñïãÇ, Ç ÑÇ­ß³­ï³Ï µ³­ñ»­ñ³­ñÇ Ñáñ` Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë سݭó߭۳ݭóÇ2: º­Ï»­Õ»­óáõ Ñ»ï Ùdz­ëÇÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ ϳ­éáõ­ó»ó ݳ¨ ÏÇó ³­é³ç­Ýáñ­¹³­ñ³­ÝÇ ß»Ý­ùÁ: سݭó߭۳ݭóÁ ö³­ñÇ­½Ç »­Ï»­Õ»­óáõ íñ³ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­Ù³Ùµ ͳ˭ë»ó 1 ÙÇ­ÉÇáÝ ýñ³ÝÏ, á­ñÇó 450 ѳ­½³ñ ýñ³ÝÏ í׳­ñ»É ¿ñ ÙdzÛÝ ï³­ñ³Í­ùÇ Ñ³­Ù³ñ: Þ³­ï»­ñÁ ϳñ­ÍáõÙ ¿ÇÝ, û ³Û¹ ·Ýáí ö³­ñÇ­½áõ٠ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ñ ³­í»­ÉÇ ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï ¨ ³­í»­ÉÇ Ñ³ñ­Ù³ñ í³Û­ñáõÙ ï³­ñ³Íù Ó»éù µ»­ñ»É, µ³Ûó سݭó߭۳ݭóÁ ó³Ý­Ï³­ó»É ¿ñ, áñ Ñ³Û Ë³ãÝ áõ ׳ñ­ï³­ñ³­å»­ï³­Ï³Ý á­×Á ÷³Û­É»Ý Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³­ùÇ ³­Ù»­Ý³­ ×áË ¨ ³­Ù»­Ý³­Ã³ÝÏ í³Û­ñáõÙ, áõ µá­Éá­ñÁ Ëá­Ý³ñÑ­í»É ¿ÇÝ Ýñ³ ³Ûë µ³Õ­Ó³Ý­ùÇ ³éç¨, ÇÝãÝ, ³Ý­ßáõßï, ³ñ­¹³­ñ³­óÇ ¿ñ: 2 ìé³Ùß³åáõÑ ëñµ³½³ÝÝ ÇÝÓ å³ïÙ»É ¿, û ÇÝãå»ë »Ï»Õ»óáõ ûÍÙ³Ý Ñ³çáñ¹ ÏÇñ³ÏÇ, »ñµ ÇÝùÁ` ¹»é¨ë ³í³· ù³Ñ³Ý³, å³ï³ñ³· ¿ñ Ù³ïáõóáõÙ, ³é³çÇÝ ß³ñùáõÙ Ýëï³Í ¿ñ سÝóßÛ³ÝóÁ ÙÇ ù³ÝÇ ³ÛÉ Ý߳ݳíáñ éáõë³Ñ³Û»ñÇ` γñ³å»ï º½Û³ÝóÇ, ØÇù. ²ñ³ÙÛ³ÝóÇ, ÙáëÏí³óÇ µ³Ýϳï»ñ ijÙѳñÛ³ÝÇ Ñ»ï áõ å³ï³ñ³· ¿ñ ÉëáõÙ: ä³ï³ñ³·Çã ù³Ñ³Ý³Ý ϳñ¹áõÙ ¿ ûñí³ ²í»­ ï³­ñ³ÝÁ, áñ ½³ñٳݳÉÇ ½áõ·³¹ÇåáõÃÛ³Ùµ ³ëáõÙ ¿ñ, û áñù³Ý ¹Åí³ñ ¿ ٻͳïáõÝÇÝ ³ñù³ÛáõÃÛáõÝ ÙïÝ»É... ä³ï³ñ³·Çó Ñ»ïá سÝóßÛ³ÝóÁ ϳ­ ï³­Ïáí ÝϳïáõÙ ¿, û` ³ñ¹Ûáù §ï»ñï»ñÝ ³Û¹ ûñÝ áõñÇß µ³Ý 㿱ñ ϳñáÕ ²í»ï³ñ³ÝÇó ϳñ¹³É, áñ ³ÏݳñÏ ãÉÇÝ»ñ ѳñáõëïÝ»ñÇݦ:

ö³­ñÇ­½Ç ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óÇÝ ·ñ³Ýó­í³Í ¿ñ áñ­å»ë ²É. سݭó߭ ۳ݭóÇ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ë»­÷³­Ï³­ÝáõÃÛáõÝ: سݭó߭۳ݭóÁ ϻݭ¹³­ ÝáõÃÛ³Ý û­ñáù Ùï³­Í»É ¿ñ, û ÇÝã ÙÇ­çáó­Ý»ñ Ó»é­Ý³ñ­ÏÇ, áñ­å»ë­ ½Ç Çñ Ù³­ÑÇó Ñ»­ïá ﳭ׳ñÝ ³Ýó­ÝÇ ³½­·ÇÝ Ï³Ù Ñ³Û »­Ï»­Õ»­óáõÝ: ܳ ³Ûë Ù³­ëÇÝ ÝáõÛ­ÝÇëÏ úñ­Ù³Ý­Û³Ý å³ï­ñdzñ­ùÇ Ëáñ­Ñáõñ¹Ý ¿ñ ѳñó­ñ»É, ¨ úñ­Ù³Ý­Û³ÝÝ ½µ³Õ­í»É ¿ñ Ëݹñáí` ³­é³Ýó »½­ñ³­Ï³­ óáõÃÛ³Ý Ñ³Ý­·»­Éáõ: ²Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ ËݹñÇ ßáõñç áñ¨¿ Éáõñç Ó»é­Ý³ñÏ ã»­Õ³í, Ù³­ ݳ­í³Ý¹ áñ ÷á­Ë³Ý­ó»­ÉÁ Ù»Í Í³Ëù ¿ñ 峭ѳݭçáõÙ: ²Ûë­å»ë û ³ÛÝ­å»ë, ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý û­ñ»Ý­ùÇ ³éç¨ »­Ï»­Õ»­óÇÝ ¹»é¨ë Ù­ÝáõÙ ¿ سݭó߭۳ݭóÇ ³­Ýáõ­Ýáí, ÇÝ­ãÁ Ýß³­Ý³­ÏáõÙ ¿, áñ ³Ý­í³­Ý³­å»ë Ýñ³ ų­é³Ý·­Ý»­ñÇ ë»­÷³­Ï³­ÝáõÃÛáõÝÝ ¿:

Â. Ð²Ú Â²îðàÜÀ ÎàìβêàôØ

ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ѳ­Û»­ñ»Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõÙ­Ý»ñ ëÏë»É »Ý ï³É ³Ýó­ Û³É ¹³­ñÇ Ï»­ë»­ñÇÝ` Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý ¹åñá­óÇ ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï ë»Ý­Û³Ï­Ý»­ñÇó Ù»­ÏáõÙ: ºñµ ³Û­ó»­Éáõ­Ý»­ñÇ ÃÇíÝ ³­×»É ¿, Ñ³Û Ã³­ï»­ñ³­ë»ñ­Ý»­ñÁ ¹³Ñ­ÉÇ× »Ý í³ñ­Ó»É ÙÇ Ù³ë­Ý³­íáñ µÝ³­Ï³­ñ³­ÝáõÙ, áñ ѳÛï­ÝÇ ¿ñ §Þ»ñ­Ù³­½³Ý­Û³­ÝÇ ¹³ñ­µ³ë¦ ³Ý­í³Ùµ: ´³­éÇ µáõÝ Ç­Ù³ë­ïáí Çë­Ï³­ Ï³Ý Ã³ï­ñáÝ, ù³­Õ³­ùÇ Ï»Ýï­ñá­ÝáõÙ, Çñ Ýß³­Ý³­íáñ §ù³ñ­í³Ý­ë³­ ñ³­ÛáõÙ¦, ϳ­éáõ­ó»É ¿ ½á­ñ³­å»ï º­ñ»­Ùdz ²ñÍ­ñáõ­ÝÇÝ` §Øß³­ÏǦ ËÙµ³­·Çñ-Ññ³­ï³­ñ³­ÏÇã ¶ñÇ­·áñ ²ñÍ­ñáõ­Ýáõ ѳۭñÁ: ²Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ ó­ï»­ñ³­Ï³Ý ¹³Ñ­ÉÇ×­Ý»ñ »Ý ëï»ÕÍ­í»É ݳ¨ ù³­Õ³­ùÇ ³ÛÉ Ñ³­Û³­ ß³ï Ù³­ë»­ñáõÙ, áõñ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõÙ­Ý»ñ ¿ÇÝ ï³­ÉÇë ï»­Õ³­Ï³Ý ó­ ï»­ñ³ËÙ­µ»­ñÁ: ²Ýó­Û³É ¹³­ñÇ í»ñ­ç»­ñÇÝ ¿ñ, áñ ÑÇÙÝ­í»ó ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³­Ù»­Ý³­·»­Õ»­óÇÏ` §²ñ­ïÇë­ï³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃ۳ݦ óï­ñá­ÝÁ, áõñ Ñ³Û ¹»­ñ³­ë³­Ý³­ËáõÙµÝ áõ­Ý»­ó³í Ùßï³­Ï³Ý áõ ϳ­Ýá­Ý³­íáñ µ»Ù1: 1 лï³ùñùñ³Ï³Ý »Ý ³Ûë ß»ÝùÇ Ï³éáõóÙ³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÁ: ÂÇýÉÇëÇ ÑÇݳ­ íáõñó ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇó Ù»ÏÁ` ºë³ÛÇ öÇÃáÛ³ÝÁ*, áñ §Æ. º. öÇÃᨦ ³é¨ïñ³ÛÇÝ ï³Ý ݳ˳·³ÑÝ ¿ñ, ó³Ýϳó³í ³Ý¹³Ù³Ïó»É ï»Õ³Ï³Ý §ÎñáõÅáϦ ³ÏáõÙµÇÝ, áñÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ å»ï³Ï³Ý å³ßïáÝ۳ݻñ ¿ÇÝ, Ù»Í Ù³ë³Ùµ` éáõë áõ íñ³óÇ, Ñ³Û ùÇã ϳñ: ²Û¹ ßñç³Ý³ÏÁ ËÇëï ѳϳÏñ³Ýù ¿ñ ï³ÍáõÙ Ñ³Û µáõñÅáõ³Ý»ñÇ` ³é¨ïñ³Ï³ÝÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ ¨ ùí»³ñÏáõÃÛ³Ùµ öÇÃáÛ³ÝÇ ³Ý¹³Ù³ÏóáõÃÛáõÝÁ Ù»ñÅáõÙ ¿: ¸ñ³ÝÇó ë³ëïÇÏ Ý»Õ³ÝáõÙ »Ý áã ÙdzÛÝ öÇÃáÛ³ÝÝ ÇÝùÁ, áñÇ ÏÇÝÁ éáõë ¹»ñ³ë³ÝáõÑÇ ¿ñ, ³Ûɨ ³ÛÝ »ñÏáõ éáõë µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñÁ, áñáÝù öÇÃáÛ³ÝÇÝ »ñ³ß˳íáñ»É ¿ÇÝ: ²Û¹ µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñÇó Ù»ÏÁ Ý߳ݳíáñ éáõë ÷³ëï³µ³Ý úåáãÇÝÇÝÝ** ¿ñ, áñÁ ѻﳷ³ÛáõÙ ¹³ñÓ³í ÎáíϳëÇ éáõë³Ï³Ý å³ßïáÝ³Ï³Ý Éñ³·ñÇ ËÙµ³·ñ³å»ïÁ ¨ ß³ï ¿ñ ѳٳÏñáõ٠ѳۻñÇÝ: öÇÃáÛ³ÝÝ áõ úåáãÇÝÇÝÁ áñáß»óÇÝ Çñ»Ýó å³ñïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ íñ»ÅËݹÇñ ÉÇÝ»É Ñ»ï¨Û³É Ï»ñå: öÇÃáÛ³ÝÝ ëÏë»ó ÂÇýÉÇëÇ Ï»ÝïñáÝáõÙ ÙÇ ·»Õ»óÇÏ ¨ Áݹ³ñÓ³Ï ß»Ýù ϳéáõó»É, áñÁ åÇïÇ ³Ù÷á÷»ñ ³ÏáõÙµÇ µáÉáñ ѳñÙ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ Ýáñ³·áõÛÝ á×Ç Ù»Í Ã³ïñáÝ: ²ÏáõÙµÁ åÇïÇ Ïáãí»ñ §²ñïÇëï³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõݦ, áñÇÝ Ï³ñáÕ ¿ÇÝ ³Ý¹³Ù³Ïó»É µáÉáñ ³½·»ñÇ

Îáí­Ï³­ëÇ Ñ³Û Ã³ï­ñá­ÝÇ áë­Ï»­¹³­ñÁ ѳ­Ù³ñ­íáõÙ ¿ 1880-³­Ï³Ý­ Ý»­ñÇ Å³­Ù³­Ý³­Ï³­Ñ³ï­í³­ÍÁ, »ñµ Çß­Ë³Ý ²­Ù³­ïáõ­Ýáõ ݳ­Ë³­Ó»é­ ÝáõÃÛ³Ùµ ϳ½­Ù³­íáñ­í»ó ɳ­í³­·áõÛÝ Ã³­ï»­ñ³­ËáõÙ­µÁ: ²Ûë ų­Ù³­ Ý³Ï ¿ñ, áñ Î.­äáÉ­ëÇó Ññ³­íÇñ­í»­óÇÝ ä»ï­ñáë ²­¹³Ù­Û³­ÝÁ, Ðñ³ÃÛ³Ý, êÇ­ñ³­ÝáõÛ­ßÁ ¨ ³ÛÉù: ²Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ ÑÇÙ­Ý»­óÇÝ §Ð³Û­Ï³­Ï³Ý ¹ñ³­Ù³­ ïǭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ¦, áñÝ ëï³ÝÓ­Ý»ó Ñ³Û Ã³ï­ñá­ÝÇ Õ»­Ï³­ í³­ñÇ ¹»­ñÁ: سݭó߭۳ݭóÁ Ñ³Û Ã³ï­ñá­ÝÇ ç»ñÙ ëÇ­ñ³­Ñ³ñÝ áõ Ñá­í³­Ý³­íáñÝ ¿ñ: ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ݳ Ùßï³­Ï³Ý ûÃÛ³Ï áõ­Ý»ñ, ѳ­×³Ë ·³­ÉÇë ¿ñ Ý»ñ­Ï³­Û³­ óáõÙ­Ý»­ñÇ ¨ Ùßï³­å»ë ³Ûë ϳ٠³ÛÝ Ï»ñå û·­ÝáõÙ ¹»­ñ³­ë³Ý­Ý»­ñÇÝ2: 1907Ã. ¹»Ï­ï»Ù­µ»­ñÇ 17-ÇÝ ²ñ­ïÇë­ï³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ã³ï­ ñá­ÝáõÙ ïáÝ­í»ó ﳭճݭ¹³­íáñ ¹»­ñ³­ë³Ý ÐáíÑ. ²­µ»É­Û³­ÝÇ µ»­Ù³­ Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ý 25-³Ù­Û³­ÏÁ: ³ï­ñá­ÝáõÙ, ÇÝã­å»ë ³­ëáõÙ »Ý, ³­ë»Õ ·ó»­Éáõ ï»Õ ãϳñ: ÞÝáñ­Ñ³­íá­ñ³Ýù­Ý»­ñÇó Ñ»­ïá, ²­µ»É­ Û³­ÝÁ µ»­ÙÇó ëñïÇ Ëáëù ÑÕ»ó: γñ­Í»ë ÙÇÝã ÑÇ­Ù³ ³­Ï³Ýç­Ý»­ñáõÙë »Ý Ýñ³ ³­Õ»ñ­ë³­ÉÇó Ëáë­ù»­ñÁ. §ØÇ ËݹÇñù áõ­ÝÇÙ Ñ³Û Ñ³­ë³­ñ³­ ÏáõÃÛáõ­ÝÇó: îí»ù Ù»½` Ñ³Û ¹»­ñ³­ë³Ý­Ý»­ñÇë, ÙÇ ³ÝÏ­ÛáõÝ, ÙÇ ë»­ ÷³­Ï³Ý ³ÝÏ­ÛáõÝ...¦: ²­µ»É­Û³­ÝÁ ËݹñáõÙ ¿ñ, áñ ѳ­ë³­ñ³­ÏáõÃÛáõ­ ÝÁ Ñ³Û ¹»­ñ³­ë³­Ý³ËÙ­µÇ ϳ٠ϳ٠µ³­ó³­é³­å»ë ѳ­Û»­ñ»Ý Ý»ñ­Ï³­ Û³­óáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ÙÇ ³­é³Ý­ÓÇÝ Ã³ï­ñáÝ Ï³­éáõ­óÇ: ²­µ»É­Û³­ÝÇ ³Ûë §ËݹÇñ­ùÁ¦ Ýá­ñÇó ͳ­í³É­í»ó Ù»Ï ³­ÙÇë ³Ýó, »ñµ ¹³ñÓ­Û³É ÝáõÛÝ ï»­ÕáõÙ Ýßí»ó Ñ³Û Ã³­ï»­ñ³­Ï³Ý µ»­ÙÇ 50-³Ù­Û³­ÏÁ3: ´»Ù ³ñųݳíáñ ³ÝÓÇÝù: Þ»ÝùÝ ³ÛÝåÇëÇ ÑëÏ³Û³Ï³Ý Í³Ëë å³Ñ³Ýç»ó, áñ öÇÃáÛ³ÝÝ Çñ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñáí ã¿ñ ϳñáÕ ·áñÍÁ ·ÉáõË µ»ñ»É, »Ã» ²É. سÝóßÛ³ÝóÝ û·ÝáõÃÛ³Ý ãѳëÝ»ñ: سÝóßÛ³ÝóÁ §Æ.º.öÇÃᨦ ³é¨ïñ³ÛÇÝ ï³Ý ·É˳íáñ µ³ÅÝ»ï»ñÝ ¿ñ ¨ ³ÙµáÕç ͳËëÁ öÇÃáÛ³ÝÇ ³ÝÓݳϳÝÇó ÷á˳¹ñ»ó ýÇñÙ³ÛÇ Ñ³ßíÇÝ, ³ÛëÇÝùÝ` ÁݹáõÝ»ó Çñ íñ³, ÇÝãáí Ñݳñ³íáñ »Õ³í ß»ÝùÝ ³í³ñïÇ Ñ³ëóÝ»Éáí` áõÝ»Ý³É Ã» Ýáñ ³ÏáõÙµ ¨ û Ýáñ óïñáÝ: 2 Ƶñ¨ ½í³ñ׳ÉÇ ¹»åù` å³ïÙ»Ù Ñ»ï¨Û³ÉÁ: ÂÇýÉÇëáõÙ ¶³Éý³Û³Ý*** ³½·³ÝáõÝáí ÙÇ »ñÇï³ë³ñ¹ ï³×Ï³Ñ³Û ¹»ñ³ë³Ý ϳñ, áñÁ »ñ¨³Ï³ÛáõÙ ¿ñ, û »ñÏñáñ¹ ²¹³ÙÛ³Ý ¿, û¨ Çñ³Ï³ÝáõÙ Ýñ³ Ñ»ï ³ñï³ùÇÝ ÝÙ³ÝáõÃÛáõÝ áõÝ»ñ ÙdzÛÝ, µ³Ûó áã` Ýñ³ ï³Õ³Ý¹Á: ê³ ÙÇ ûñ »Ï»É ¿ñ Ù»ñ ·ñ³ë»ÝÛ³Ï áõ ó³Ýϳó»É ѳݹÇå»É سÝóßÛ³ÝóÇÝ: ì»ñçÇÝë ã¿ñ ÁݹáõÝ»É ¨ áõÕ³ñÏ»É ¿ñ ÇÝÓ Ùáï: ¶³Éý³Û³ÝÁ »Ï³í ÇÙ ³ß˳ï³ë»ÝÛ³Ï ¨ µ³ó³ïñ»ó, û ÂÇýÉÇëÇ ¹»ñ³ë³Ý³ËáõÙµÁ Çñ»Ý Áëï ³ñųÝíáõÛÝ ãÇ ·Ý³Ñ³ïáõÙ, áõëïÇ ËݹñáõÙ ¿ñ سÝóßÛ³ÝóÇ Ñáí³Ý³íáñáõÃÛáõÝÁ: ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï ËݹñáõÙ ¿ñ, áñ سÝóßÛ³ÝóÝ Çñ»Ý ÙÇçáóÝ»ñ ïñ³Ù³¹ñÇ` ³ñí»ëïÇ Ù»ç ϳï³ñ»É³·áñÍí»Éáõ ѳٳñ: ºí áñå»ë½Ç »ë ¿É ѳÙá½í»Ù ¨ Áëï ³Û¹Ù ÙÇçÝáñ¹»Ù, ѳÝϳñÍ ëÏë»ó гÙÉ»ïÇ §ÈÇÝ»±É, û± ãÉÇݻɦ (To be or not to be) ٻݳËáëáõÃÛáõÝÁ µ³ñÓñ³Ó³ÛÝ ³ñï³ë³Ý»É… ²Ûë ³ÕÙáõÏÁ Éë»Éáí` سÝóßÛ³ÝóÁ Ùï³í ÇÙ ³ß˳ï³ë»Û³Ï áõ ÙÝ³ó ½³ñÙ³ó³Í: лïá ·ñå³ÝÇó 50 éáõµÉÇ Ñ³Ý»Éáí` ¹ñ»ó ¶³Éý³Û³ÝÇ Ó»éùÁ ¨ §¶Ý³, áñ¹Ç, Ù»ñ ½µ³ÕÙáõÝùÁ ÙÇ Ë³Ý·³ñǦ ³ë»Éáí` ׳Ù÷»ó: 3 гۻñ»Ý ÷áùñÇß³ï» Ï³Ýáݳíáñ óï»ñ³Ï³Ý Ý»ñϳ۳óáõÙÝ»ñÝ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ïñí»É »Ý ØáëÏí³ÛáõÙ` 1858-ÇÝ, ¨ ³Û¹ ï³ñ»ÃÇíÝ ¿ ѳٳñíáõÙ éáõë³Ñ³Û óïñáÝÇ ëÏǽµÁ: Ü»ñϳ۳óí³Í ³é³çÇÝ Ã³ï»ñ³Ë³ÕÁ »Õ»É ¿ ¶¨áñ· ´»ÏÛ³ÝÇ §Ð³çÇ êáõÉ»Ûٳݦ ϳï³Ï»ñ·áõÃÛáõÝÁ:

µ³ñÓ­ñ³­ó³Ý ó­ï»­ñ³­Ï³Ý Ýß³­Ý³­íáñ ·áñ­ÍÇã­Ý»­ñÇ Ï»Ý­¹³­ÝÇ Ù³ñÙ­ ݳ­íá­ñáõÙ­Ý»­ñÁ, ÇÝã­å»ë ¶³µ­ñÇ»É êáõÝ­¹áõÏ­Û³ÝÇ (ó­ï»­ñ³­·Çñ, í³Ë­×³Ý­í»É ¿ 1912-ÇÝ, 87 ï³­ñ»­Ï³Ý ѳ­ë³­ÏáõÙ), ä»ï­ñáë ²­¹³Ù­ Û³ÝÇ, ¶­¨áñ· âÙßÏÛ³ÝÇ ¨ ³ÛÉáó, ³ÛÝ­å»ë ¿É Þ»ùë­åÇñÇ, Ƶ­ë»ÝÇ ¨ ¼áõ­¹»ñ­Ù³ÝÇ: ØÇ ù³­ÝÇ ûñ ³Ýó §Ð³Û­Ï³­Ï³Ý ¹ñ³­Ù³­ïǭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ ÝÁ¦ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Åá­Õáí áõ­Ý»ñ, á­ñÇÝ Ñ³­ïáõÏ Ññ³­íÇñ­í³Í ¿ñ ²É. سݭó߭۳ݭóÁ: ú­ñ³­Ï³ñ­·Ç ·É˳­íáñ ËݹǭñÁ Ñ³Û Ã³ï­ñá­ÝÇÝ ÝÛáõ­Ã³­å»ë ³­å³­Ñá­í»ÉÝ ¿ñ: ÀÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ µ³ñÓñ éá­×ÇÏ­Ý»ñ ¿ñ í׳­ñáõÙ ¹»­ñ³­ë³Ý­Ý»­ñÇÝ, ¹³Ñ­ÉÇ­×Ç í³ñÓ ¿ñ ï³­ÉÇë, áõ­ñÇß ³ÝÑ­ ñ³­Å»ßï ͳ˭ë»ñ áõ­Ý»ñ, ÇëÏ »­Ï³­Ùáõ­ïÁ ͳ˭ùÁ ã¿ñ ÷³­ÏáõÙ, ï³­ ñ»­Ï³Ý 5000 éáõµ­Éáõ µ³ó ϳñ: Ü»ñ­Ï³­Ý»­ñÁ ³­çáõ­Ó³­ËÇó ï³ñ­µ»ñ Ùïù»ñ ¿ÇÝ ³ñ­ï³­Ñ³Û­ïáõÙ, µ³Ûó áñ¨¿ ·áñͭݳ­Ï³Ý ³­é³­ç³ñÏ ³­ÝáÕ ãϳñ, ³­Ù»Ý­ùÇ ³ã­ùÁ سݭó߭۳ݭóÇ íñ³ ¿ñ: ´á­Éá­ñÇ ³Ïݭϳ­ÉáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ¿ñ, áñ ÑÇ­Ù³ سݭó߭۳ݭóÁ áï­ùÇ Ïϳݷ­ÝÇ áõ Ïѳۭﳭñ³­ñÇ, û ÁÝ­¹áõ­ÝáõÙ ¿ ¹»­ñ³­ë³Ý ²­µ»É­Û³­ÝÇ ËݹÇñ­ùÁ áõ Ñ³Û ¹»­ñ³­ë³­Ý³ËÙ­µÇÝ ë»­÷³­Ï³Ý óï­ñáÝ ÏÝíÇ­ñÇ: ´³Ûó ݳ Éáõé ¿ñ, Ó³ÛÝ ã¿ñ ѳ­ÝáõÙ: ²Û¹­Å³Ù »ë áï­ùÇ »­É³ ¨ ³­ë³­ óÇ, áñ óï­ñáÝÝ ³­å³­Ñá­í»­Éáõ ϳ٠Ýñ³ µ³­óÁ ͳͭϻ­Éáõ ³­Ù»­Ý³­ ¹Ûáõ­ñÇÝ ÙÇ­çá­óÁ ÁÝ­Ï»­ñ³­Ï³Ý ϳ٠ѳ­í³­ù³­Ï³Ý ·áñ­Í³Ï­óáõÃÛáõÝÝ ¿: §²Ûë­ï»Õ,- ³­ë³­óÇ,- Ý»ñ­Ï³­Ý»­ñÇ Ù»Í Ù³­ëÁ ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý ³­½³ï ÙÇ­çáó­Ý»­ñÇ ï»ñ ¿. Ù»½­ÝÇó Ûáõ­ñ³­ù³ÝãÛáõ­ñÁ ÃáÕ Ñ³ÝÓÝ ³é­ÝÇ ï³­ñ»­Ï³Ý 100 éáõµ­ÉÇ Ýí»ñ ï³É óï­ñá­ÝÇÝ: º­Ã» 100 Ñá­·Ç ³Û¹ å³ñ­ï³­Ï³­ÝáõÃÛáõÝÝ ëï³ÝÓ­Ý»Ýù, ³­å³ ·á­Û³­ó³Í 10.000 éáõµ­ ÉÇÝ Ïµ³­í³­Ï³­Ý³ó­ÝÇ Ã» 5000 éáõµ­Éáõ µ³­óÁ ÷³­Ï»­Éáõ ¨ û Ýáñ ¹»­ñ³­ë³Ý­Ý»­ñÇ ÏñÃáõÃÛ³Ý Ï³Ù ³ÛÉ å»ï­ù»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ¦: ²­é³­ç³ñ­ ÏáõÃÛáõÝë Ùݳó §Ó³ÛÝ µ³ñ­µ³­éáÛ Û³­Ý³­å³­ïǦ. Åá­Õá­í³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ Éáõé ¿ÇÝ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ã·Ç­ï»ÇÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇ Ï³ñ­ÍÇ­ùÁ: î»ë­Ý»­ Éáí, áñ ѳ­ÙÁݹ­Ñ³­Ýáõñ áõ­ß³¹­ñáõÃÛ³Ý ³­é³ñ­Ï³ ¿, سݭó߭۳ݭóÁ ˽»ó ÉéáõÃÛáõ­ÝÁ ¨, Ç Ù»Í Ñáõ­ë³­Ë³­µáõÃÛáõÝ Åá­Õá­íÇ, Ñáõ­ë³­ó³Í ÝíÇ­ñ³ï­íáõÃÛáõ­ÝÁ ãϳ­ï³­ñ»ó, ³ÛÉ ½³ñ­·³ó­ñ»ó ÇÙ ³­é³­ç³ñ­ÏÁ: Äá­Õá­í³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ Ýñ³­ÝÇó ³ÛÉ µ³Ý ¿ÇÝ ëå³­ëáõÙ, áõë­ïÇ ÏñÏÇÝ Éé»­óÇÝ: §º­Ã» ³Û¹­å»ë ¿,- ·á­ã»ó سݭó߭۳ݭóÁ,- »ë ѳÝÓÝ »Ù ³é­ÝáõÙ ÷³­Ï»É óï­ñá­ÝÇ µ³­óÁ, Ëáë­ï³­ÝáõÙ »Ù ï³­ñ»­Ï³Ý 5000 éáõµ­ÉÇ ï³É, ³­é³ÛÅÙ` »­ñ»ù ï³­ñÇ, Ñ»­ïá Ïï»ë­Ý»Ýù ÇÝã Ïå³­ï³­ ÑǦ: Àݹ­Ñ³­Ýáõñ Åá­Õá­íÁ ͳ­÷³­Ñ³­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáí ÁÝ­¹áõ­Ý»ó ³Û¹ Ýí»­ñÁ, µ³Ûó ³ÏݭѳÛï ¿ñ, áñ ·á­Ñáõ­Ý³­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ û­ñÇ ¿ñ... г­çáñ¹ »­ñ»­Ïá ·Ý³­óÇ ²ñ­ïÇë­ï³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ³­ÏáõÙµ, áõñ ÙÇ ù³­ÝÇ Åá­Õá­í³­Ï³Ý­Ý»ñ, ËÙµí³Í åñÝ. ²É. ʳ­ïÇë­Û³­ÝÇ ßáõñç, ï³ù-ï³ù Ëá­ëáõÙ ¿ÇÝ Ý³­Ëáñ¹ ûñ­í³ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Åá­Õá­íÇ ¨ ³é­Ñ³­ ë³­ñ³Ï Ñ³Û Ã³ï­ñá­ÝÇ ³­å³­·³­ÛÇ Ù³­ëÇÝ: ʳ­ïÇë­Û³ÝÝ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë

ÇÝÓ Ñ³Ûï­Ý»ó Çñ áõ ß³­ï»­ñÇ ¹Å·á­ÑáõÃÛáõ­ÝÁ ³é ³ÛÝ, áñ سݭó߭ ۳ݭóÁ ã¿ñ ³ñ­¹³­ñ³ó­ñ»É Ç­ñ»Ýó ÑáõÛ­ëÁ, ѳݭ¹Ç­ë³­íá­ñ³­å»ë ã¿ñ Ëáë­ï³­ó»É óï­ñá­ÝÇ Ýáñ ß»Ýù ϳ­éáõ­ó»É ѳۭϳ­Ï³Ý ó­ï»­ñ³ËÙ­µÇ ѳ­Ù³ñ ¨... ³Û¹ µ³­ÝáõÙ Ù»­Õ³¹­ñ»ó ÇÝÓ: Ƶñ, ϳݭ˳í ѳ­Ù³­Ó³Û­ ÝáõÃÛáõÝ ¿ñ ϳ­Û³­ó»É سݭó߭۳ݭóÇ ¨ ÇÙ Ù»ç, áñ »ë ÇÙ ³­é³­ç³ñ­ Ïáí سݭó߭۳ݭóÇ áõ­ë»­ñÇó ³Û¹ µ»­éÁ í»ñó­Ý»Ù: àã ÙÇ Ï»ñå ãϳ­ñá­ Õ³­ó³ ѳ­Ùá­½»É áã ʳ­ïÇë­Û³­ÝÇÝ ¨ áã ¿É ÙÛáõë­Ý»­ñÇÝ, áñ áã ÙÇ ÝÙ³Ý §Ñ³­Ù³­Ó³Û­ÝáõÃÛáõݦ ã¿ñ ϳ­Û³­ó»É áõ »­Ã» سݭó߭۳ݭóÁ Ýå³­ ï³Ï áõ­Ý»­Ý³ñ óï­ñáÝ Ï³­éáõ­ó»É, »ë ã¿Ç, áñ åÇ­ïÇ Ë³Ý­·³­ñ»Ç: Æ٠ѳݭ¹»å ¹Å·á­ÑáõÃÛáõ­ÝÁ ³Ý­ó³í »ñ­·Ç­Í³­Ã»ñ­Ã»­ñÇÝ: гۭϳ­Ï³Ý §Ê³­Ã³­µ³­É³­ÛǦ ËÙµ³­·Ç­ñÁ (º­ñÇó­Û³Ýó) ¨ ·É˳­íáñ ³ß­Ë³­ï³­ÏÇ­óÁ (²ß. ²Ã.*) ³­é³Ý­ÓÇÝ-³­é³Ý­ÓÇÝ ëÏë»­óÇÝ ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³É ÇÝÓ, û¨` ³­é³Ýó íÇ­ñ³­íá­ñ³­Ï³Ý Ñ»·­Ý³Ý­ùÇ: ºí ¹³ ³­é³­çÇÝ ³Ý­·³Ù ã¿ñ, áñ ³Û¹ »ñ­·Ç­Í³­Ã»ñ­ÃÁ ½µ³Õ­íáõÙ ¿ñ Ç٠ѳ­Ù»ëï ³Ý­Óáí1: Æ­ñá­ÕáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ¿ñ, áñ »ë سݭó߭۳ݭóÇÝ Ñ³Ûï­Ý»É ¿Ç Ç٠ϳñ­ÍÇ­ùÁ, ÝáõÛ­ÝÁ ù³­ÝÇóë ÏñÏÝ»É ¿Ç ï³ñ­µ»ñ Åá­Õáí­Ý»­ñÇ Å³­Ù³­ ݳÏ, û` Ñ³Û ¹»­ñ³­ë³­Ý³­ËáõÙ­µÁ áõ­ñÇß ß³ï ³­í»­ÉÇ Ï³ñ¨áñ µ³­Ý»­ ñÇ Ï³­ñÇù áõ­ÝÇ, ù³Ý óï­ñá­ÝÇ ß»Ý­ùÁ: Ø»Ýù ãáõ­Ý»ÇÝù ·Ç­ï³­Ï³Ý ѳ­Ù³­Ï³ñ­·Ç íñ³ ÑÇÙÝ­í³Í µ»­Ù³­Ï³Ý ¹åñáó ϳ٠ó­ï»­ñ³­Ï³Ý ¹³­ëÁݭóó­Ý»ñ, Ù»ñ ¹»­ñ³­ë³Ý­Ý»­ñÁ µ»­ÙÇ íñ³ ¿ÇÝ ëá­íá­ñáõÙ Ç­ñ»Ýó ³ñ­í»ë­ïÁ, ÇÝ­ãÇó ïáõ­ÅáõÙ ¿ñ Çë­Ï³­Ï³Ý ·»­Õ³ñ­í»ë­ïÁ, ѻ勉­µ³ñ ¨` óï­ñáÝ Ñ³­×³­ËáÕ Ñ³­ë³­ñ³­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ: ¸ñ³­ÝÇó µ³­óÇ, ß³ï ³­í»­ÉÇ Ï³ñ¨áñ ¿ñ, áñ ÁÝ­¹áõ­Ý³Ï ¨ ³­é³­ç³­¹Ç­Ù»­Éáõ Ó·ïáõÙ áõ­ Ý»­óáÕ ¹»­ñ³­ë³­ÝÇÝ ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý Ýå³ëï ïñí»ñ, áñ­å»ë­½Ç ϳ­ñá­ Õ³­Ý³ñ ϳ­ï³­ñ»­É³­·áñÍ­í»É ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ, ØáëÏ­í³­Ûáõ٠ϳ٠ºí­ñá­å³­ÛáõÙ, ÇÝã­å»ë ³ñ­íáõÙ ¿ñ ³ñ­í»ë­ïÇ ÙÛáõë ×Ûáõ­Õ»­ñÇ Ý»ñ­ ϳ­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇ` Ýϳñ­ãÇ, ³ñ­Ó³­Ý³­·áñ­ÍÇ ¨ ³Û­Éáó å³­ñ³­·³­ ÛáõÙ: г­Ù»­Ý³ÛÝ ¹»åë, سݭó߭۳ݭóÇ Ùïùáí »ñ­µ»ù ã¿ñ ³Ý­ó»É ѳۭϳ­Ï³Ý ó­ï»­ñ³­Ï³Ý ß»Ýù ϳ­éáõ­ó»É: ܳ ѳ­Ù³­ñáõÙ ¿ñ, áñ §²ñ­ïÇë­ï³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃ۳ݦ, ³ÛÝ ¿` öÇ­Ãá¨Ç, ßù»Õ óï­ñá­ÝÁ Ýå³ë­ï³­íáñ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáí Ùßï³­å»ë ѳ­ëáõ ¿ñ Ñ³Û µ»­ÙÇÝ: ÆëÏ §öÇ­Ãá¨Ç óï­ñáÝݦ ¿É ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ ³ñ­¹»Ý سݭó߭۳ݭóÇ ë»­ ÷³­Ï³­ÝáõÃÛáõÝÝ ¿ñ: 1 ØÇ ³Ý·³Ù ë³ ³Ûëå»ë ¿ñ Ý»ñϳ۳óñ»É ÝÇëïÁ гÛáó ³½·³·ñ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý í³ñãáõÃÛ³Ý, áñÇ ·³ÝÓ³å³ÑÁ »ë ¿Ç, ù³ñïáõÕ³ñÁ` ºñ. ȳɳ۳ÝóÁ, ÇëÏ Ý³Ë³·³ÑÁ` ٻͳѳñáõëï í³×³é³Ï³Ý ²É. Ø»ÉÇù-²½³ñÛ³ÝóÁ: Ƶñ, Ýëï³Í »Ýù ù³Õóñ³í»ÝÇùáí ¨ ÁÙå»ÉÇùáí ÉÇ ×áË ë»Õ³ÝÇ ßáõñç, ¨ »ë µ³Å³ÏÁ Ó»éùÇë, áïùÇ Ï³Ý·Ý³Í ³ëáõÙ »Ù. §Æ¯Ýã ɳí ÏÉÇÝ»ñ, »Ã» Ù»Ýù ß³µ³ÃÁ ï³ëÝ ûñ ³Ûëï»Õ ³ÛëåÇëÇ ÝÇëï»ñ áõݻݳÛÇÝù¦: Ø»Ï áõñÇß ³Ý·³Ù, ã»Ù ÑÇßáõÙ ÇÝã µ³ñ»·áñÍ³Ï³Ý Ýå³ï³Ïáí ÂÇýÉÇëáõÙ å³ñ»ñ»ÏáõÛà ¿ñ ϳ½Ù³Ï»åí»É, áñï»Õ »ë ¹³ñÓÛ³É Ï³ñ·³¹ñÇã-·³ÝÓ³å³Ñ ¿Ç: §Ê³Ã³µ³É³Ý¦ ³Û¹ï»Õ ÇÝÓ Ýϳï»É ¿ñ å³ñáõÑáõ ï»ëùáí áõ ѳٳå³ï³ëË³Ý Ñ³·áõëïáí…

Îð²Âà޲βìàð àôê²ÜàÔܺð

²É. سݭó߭۳ݭóÇ ³½­·û­·áõï Ù»­Í³­·áõÛÝ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝ­Ý»­ ñÇó Ù»­ÏÁ ï³ëÝ­Û³Ï ï³­ñÇ­Ý»ñ ãù³­íáñ áõ­ë³­ÝáÕ­Ý»­ñÇÝ û­Å³Ý­¹³­ Ï»ÉÝ ¿ñ: §àõ­ë³­Ýá­ÕÁ Ù»ñ ³½­·Ç ³­å³­·³Ý ¿¦,- ³­ëáõÙ ¿ñ ݳ ¨ ³Û¹ ëϽµáõÝ­ùáí ³Ý­ÑáÕ­¹áÕ¹ ³­é³ç­Ýáñ¹­íáõÙ ³Ù­µáÕç 50 ï³­ñÇ, ³Û­ëÇÝùÝ` Çñ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ý áÕç ï­¨á­ÕáõÃÛ³Ý ÁÝ­ óó­ùáõÙ: ܳ ϳ­ñÇ­ù³­íáñ Ñ³Û å³­ï³­ÝÇ­Ý»­ñÇÝ Édz­é³ï û·­Ý»É áõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃÛáõÝ ¿ ïí»É ÙïÝ»É µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ ¹åñáó, ѳ­Ù³É­ ë³­ñ³Ý ϳ٠áñ¨¿ Ù³ë­Ý³­·Ç­ï³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳñëÝ, áñ­å»ë­½Ç û° Ç­ñ»Ýó ³­å³­·³Ý ³­å³­Ñá­í»Ý ¨ û° û·­ï³­Ï³ñ ÉÇ­Ý»Ý ³½­·ÇÝ: سݭó߭۳ݭóÁ Ãá­ß³­Ï³­íáñ­Ý»ñ áõ­Ý»ñ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ·ñ»­Ã» µá­ Éáñ µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ ¹åñáó­Ý»­ñáõÙ ¨ Ýñ³Ý­óÇó á­Ù³Ýó ÏñÏÇÝ û­Å³Ý­ ¹³­ÏáõÙ ¿ñ, »ñµ ó³Ý­Ï³­ÝáõÙ ¿ÇÝ Ï³­ï³­ñ»­É³­·áñÍ­í»É ºí­ñá­å³­ÛáõÙ: » ù³­ÝÇ Ñ³Û »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ¿ µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ ÏñÃáõÃÛáõÝ ëï³­ó»É سݭó߭۳ݭóÇ Ñ³ß­íÇÝ` »ë ã·Ç­ï»Ù: سݭó߭۳ÝóÝ ÇÝùÝ ¿É ã·Ç­ ï»ñ: γñ­ÍáõÙ »Ù, ³éÝ­í³½Ý Ñ³­½³ñ »­ñÇ­ï³­ë³ñ­¹Ç ݳ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ Ï»ñå Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃÛáõÝ ¿ ïí»É ϳ­Ýá­Ý³­íáñ áõ­ëáõÙ ëﳭݳ­ Éáõ ¨ Ç­ñ»Ýó ³å­ñáõë­ïÇ Ñ³ë­ï³­ïáõÝ Ñ»Ýù ëï»Õ­Í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ºë ³Ý­Ó³Ùµ ·á­Ý» ѳñ­Ûáõñ Ñá­·áõ ׳­Ý³­ãáõÙ »Ù` µÅÇßÏ, áõ­ëáõ­óÇã ϳ٠áõ­ëáõó­ã³­å»ï, ׳ñ­ï³­ñ³­å»ï, »ñÏ­ñ³­µ³Ý ϳ٠³ÛÉ Ù³ë­Ý³­·»ï, á­ñáÝù Ç­ñ»Ýó áõ­ëáõ٭ݳ­éáõÃÛ³Ý áõ ¹Çñ­ùÇ Ñ³­Ù³ñ å³ñ­ï³­Ï³Ý »Ý سݭó߭۳ݭóÇÝ: ²Ûë Ãá­ß³­Ï³­éáõ­Ý»­ñÁ ë÷éí³Í »Ý èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ µá­Éáñ ³ÝÏ­ÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ, áõñ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ý ³ë­å³­ñ»½ »Ý ·ï»É: Üñ³Ý­óÇó ß³­ï»­ñÁ ¹³ñ­Ó»É »Ý ѳÛï­ÝÇ Ñ³­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ·áñ­ÍÇã­Ý»ñ: γñ »ñ­Ïáõ Ñá­·Ç, áí­ù»ñ ѳï­Ï³­å»ë ½µ³Õ­íáõÙ ¿ÇÝ ³Ûë Ãá­ ß³­Ï³­íáñ­Ý»­ñÇ Ñ³ñ­óáí. Ù»­ÏÁ سݭó߭۳ݭóÇ ·³Ý­Ó³­å»ïÝ ¿ñ, á­ñÁ Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï, ÇÝã­å»ë ³ñ­¹»Ý ³­éÇà »Ù áõ­Ý»­ó»É Ýß»­Éáõ, Ýñ³ ù»­ ݳ­Ï³ÉÝ ¿ñ, ÙÛáõ­ëÁ` ¶­¨áñ· Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÁ, á­ñÇÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³ÝóÝ áõ­Õ³ñ­Ï»É ¿ñ ѳ­Ù³É­ë³­ñ³Ý ¨ áõ­ëáõ٭ݳ­éáõÃÛ³Ý ³­í³ñ­ïÇó Ñ»­ïá ÁÝ­¹áõ­Ý»É áõ å³­ÑáõÙ ¿ñ Çñ ï³­ÝÁ` áñ­å»ë ½³­í³Ï­Ý»­ñÇ ¹³ë­ïdz­ ñ³Ï ¨ áõë­Ù³Ý í»­ñ³­Ï³­óáõ: سݭó߭۳ݭóÁ Ãá­ß³­Ï³­íáñ­Ý»­ñÇ á­ñá­ß³­ÏÇ ë³Ñ­Ù³Ý­í³Í ÃÇí áõ­ Ý»ñ, µ³Ûó ß³ï ³Ý­·³Ù µ³­ó³­éáõÃÛáõÝ ¿ñ ³­ÝáõÙ, Ýá­ñ»­ñÇÝ ÁÝ­¹áõ­ ÝáõÙ, ÇÝ­ãáí ³Û¹ §á­ñá­ß³­ÏÇ ÃÇ­íÁ¦ ß³­ñáõ­Ý³Ï ³­í»­É³­ÝáõÙ ¿ñ: ØÇ ³Ý­·³Ù г٭µ³ñ­ÓáõÙ ²­é³­ù»É­Û³­ÝÁ*1 ݳ­Ù³Ï ¿ñ ·ñ»É سݭó߭ ۳ݭóÇÝ` ö³­ñǽ, áõ Ëݹñ»É, áñ­å»ë µ³­ó³­éáõÃÛáõÝ, Çñ áñ­¹áõÝ ÁÝ­¹áõ­ÝÇ Ãá­ß³­Ï³­íáñ­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùÁ: Üñ³ ÙÇ³Ï áñ­¹ÇÝ ëá­íá­ñáõÙ ¿ñ äñ³­Ñ³­ÛáõÙ: ¶Ç­ï»­Ý³­Éáí, áñ »ë Ùï»­ñÇ٠ѳ­ñ³­µ»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ áõ­ ݻ٠§Øß³­ÏǦ ËÙµ³·­ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï, سݭó߭۳ݭóÁ å³­ï³ë­Ë³ÝÝ 1 гÛïÝÇ »é³Ý¹áõÝ Ññ³å³ñ³Ï³·Çñ, áñ ¶ñ. ²ñÍñáõÝáõó ¨ ²É. ø³É³ÝóñÇó Ñ»ïá §Ø߳Ϧ Éñ³·ñÇ ËÙµ³·ñ³å»ïÝ áõ ջϳí³ñÝ ¿ñ ÂÇýÉÇëáõÙ:

ÇÝÓ ¿ñ áõ­Õ³ñ­Ï»É, áñ­ï»Õ ³­ëáõÙ ¿ñ, û ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý Ãá­ ß³­Ï³­íáñ­Ý»­ñÇ ÃÇ­íÁ Éñ³ó­í³Í ¿, µ³Ûó §á­ñáí­Ñ»ï¨ г٭µ³ñ­Óáõ­ÙÁ ³½­·û­·áõï Ù³ñ¹ ¿ (ëñ³Ýù Ýñ³ ë»­÷³­Ï³Ý µ³­é»ñÝ »Ý), »ë áõ­ñ³­ ËáõÃÛ³Ùµ Ïϳ­ï³­ñ»Ù Ýñ³ ËݹÇñ­ùÁ¦: سݭó߭۳ݭóÁ Ù»Í Ñá­·³­ÍáõÃÛáõÝ ¿ñ ï³­ÍáõÙ §Çñ áõ­ë³­ÝáÕ­Ý»­ ñǦ ѳݭ¹»å ¨ Áëï ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇ ù³­ç³­É»­ñáõÙ Ýñ³Ýó: ºñ­µ»ÙÝ ³Ûë­ åÇ­ëÇ µ³Ý ¿ñ ³­ÝáõÙ. û­ñǭݳÏ, ų­Ù³­ÝáõÙ ¿ñ ØáëÏ­í³ Ï³Ù ä»­ï»ñ­ µáõñ· ¨ ³Û¹­ï»Õ ëá­íá­ñáÕ Çñ µá­Éáñ Ãá­ß³­Ï³­íáñ­Ý»­ñÇÝ Ññ³­íÇ­ñáõ٠׳­ßÇ: îݳ­í³­ñÇ ï»­ë³Ï­ó»­Éáõó áõ ÑÛáõ­ñ³­ëÇ­ñáõÃÛáõ­ÝÇó Ñ»­ïá áõ­ ë³­ÝáÕ­Ý»ñÝ Ç­ñ»Ýó åݳϭݻ­ñÇ ï³Ï ǵñ¨ µ³­ó³­éáõÃÛáõÝ Ù»­Ï³­Ï³Ý ³Ù­ë³­Ãá­ß³Ï ¿ÇÝ Ñ³Ûï­Ý³­µ»­ñáõÙ... äñáý. ÜÇ­Ïá­Õ³­Ûáë ²­¹áÝ­óÁ, á­ñÁ ÝáõÛÝ­å»ë Ýñ³ ë³ÝÝ ¿ñ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ áõ ºí­ñá­å³­ÛáõÙ áõ­ëáõÙ­ ݳ­éáõÃÛ³Ý Å³­Ù³­Ý³Ï, å³ï­ÙáõÙ ¿ñ, û ÇÝã­å»ë ÙÇ ûñ سݭó߭ ۳ݭóÁ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ Ç­ñ»Ý ׳­ßÇ ¿ Ññ³­íÇ­ñáõÙ ¨ Ëñ³­Ëáõ­ë»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ³­ëáõÙ. §àñ­¹Ç°, »ë áõ­½áõÙ »Ù, áñ ¹áõ Ù»ñ ä³ï­Ï³­Ýá­íÁ ÉÇ­ÝÇë¦, ³Û­ëÇÝùÝ` ѳ­çáñ­¹»ë ·Çï­Ý³­Ï³Ý ø»­ñáí­µ» ä³ï­Ï³Ý­Û³­ÝÇÝ, á­ñÁ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇ Ñ³­Û»­ñ»­ÝÇ áõ­ëáõó­ã³­å»ïÝ ¿ñ: ºí ²­¹áÝóÝ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ñ»ó µ³­ñ»­ñ³­ñÇ µ³Õ­Ó³Ý­ùÁ: سݭó߭۳ݭóÁ ËÇëï áõ­ñ³­Ë³­ÝáõÙ ¿ñ, »ñµ áñ¨¿ Ãá­ß³­Ï³­íá­ñÇó ݳ­Ù³Ï ¿ñ ëï³­ÝáõÙ, á­ñáí ï»­Õ»­Ï³ó­ÝáõÙ ¿ñ, û ÇÝùÝ ³­í³ñ­ï»É ¿ µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ ¹åñá­óÁ áõ ßÝáñ­Ñ³­Ï³­ÉáõÃÛáõÝ ¿ñ ѳÛï­ÝáõÙ: ²Ûë å³ñ½ »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõÃÛáõ­ÝÇó ³ÛÝ­ù³Ý ¿ñ ³½¹­íáõÙ, áñ ³ã­ù»­ ñÁ ³ñ­óáõÝ­ùáí ¿ÇÝ ÉóíáõÙ: ¸Åµ³Ë­ï³­µ³ñ, áã µá­Éáñ ë³­Ý»ñÝ ¿ÇÝ ³Û¹­åÇ­ëÇ ëá­íá­ñ³­Ï³Ý ù³­Õ³­ù³­í³­ñ³­Ï³Ý å³ñ­ï³­Ï³­ÝáõÃÛáõÝ Ï³­ ï³­ñáõÙ áõ »ñ­µ»ÙÝ ÝáõÛ­ÝÇëÏ Ùá­é³­ÝáõÙ ¿ÇÝ ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏÇÝ Ñ³Ûï­ Ý»É, û ³ñ­¹»Ý ³­í³ñ­ï»É »Ý ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÁ ¨ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ ¿ÇÝ ëï³­Ý³É ³ÛÝ Ïñó­Ãá­ß³­ÏÁ, áñ ·³Ý­Ó³­å³ÑÝ ³­Ù»Ý 3 ³­ÙÇ­ëÁ Ù»Ï Ï³­Ýá­Ý³­íá­ñ³­å»ë áõ­Õ³ñ­ÏáõÙ ¿ñ Ýñ³Ýó áõ­ë³­Ýá­Õ³­Ï³Ý ѳë­ó»áí... ºñµ سݭó߭۳ݭóÁ ÝÙ³Ý µ³Ý ¿ñ ÉëáõÙ, íÇ­ñ³­íáñ­íáõÙ ¿ñ, µ³Ûó Ó³ÛÝ ã¿ñ ѳ­ÝáõÙ: ܳ ÙÇßï Ý»­ñá­Õ³­ÙÇï ¿ñ áõ­ñÇß­Ý»­ñÇ, Ù³­Ý³­ í³Ý¹` Çñ áõ­ë³­ÝáÕ­Ý»­ñÇ å³­Ï³­ëáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³Ý­¹»å: ÆÝã­å»ë ³­ë³­óÇ, Ï³Ý Ñ³­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ß³ï ·áñ­ÍÇã­Ý»ñ, áÕç ϳ٠ٻ­é³Í, á­ñáÝù سݭó߭۳ݭóÇ Í³Ë­ùáí »Ý áõ­ëáõÙ ëï³­ó»É, ¨ »ë Ùï³­¹Çñ ã»Ù Ýñ³Ýó Ù³­ëÇÝ Ëá­ë»É: ´³Ûó ϳ Ù»­ÏÁ, áí µ³­ó³­éÇÏ ¹»ñ ¿ ˳­Õ³­ó»É ѳ­Ûáó Ï۳ݭùáõÙ áõ »­Ã» å³­ñ³­·³­Ý»­ñÇ µ»ñ­Ù³Ùµ Ï۳ݭùÇó ã½ñÏí»ñ ¨ ³ÛÅÙ áÕç ÉÇ­Ý»ñ, ß³ï µ³ñÓñ ¹Çñù Ï·ñ³­ í»ñ ÊáñÑñ­¹³­ÛÇÝ ØÇáõÃÛáõ­ÝáõÙ, ³Û­ëÇÝùÝ` ³Ù­µáÕç èáõ­ë³ë­ï³­ ÝáõÙ: ²Û¹ Ù»­ÏÁ êï»­÷³Ý Þ³­ÑáõÙ­Û³ÝÝ ¿` Ñ³Û Ñ³­Ù³Û­Ý³­í³ñ­Ý»­ñÇ ³­é³­çÇÝ å³­ñ³·­Éáõ­ËÁ, á­ñÁ ų­Ù³­Ý³­ÏÇÝ ³Ù­µáÕç Îáí­Ï³­ëÇ Ù»­Í³­ ·áõÛÝ Ñ³­Ù³Û­Ý³­í³ñÝ ¿ñ: ºë Ýñ³Ý ׳­Ý³­ãáõÙ ¿Ç ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ: êï. ­Þ³ÑáõÙ­Û³­ÝÁ سݭó߭۳ݭóÇ ³­í³· áñ­¹áõ` Ðáí­Ñ³Ý­Ý»­ëÇ, ¹åñá­

ó³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»ñÝ ¿ñ ¨ ³­é³­ïá­ñ»Ý í³ñ­Ó³ïñ­í»É ¿ سݭó߭۳ݭóÇó: Þ³­ÑáõÙ­Û³ÝÝ Çñ ³ß­Ë³ñ­Ñ³­Û»­óá­ÕáõÃÛ³Ùµ ¿³­å»ë ï³ñ­µ»ñ­íáõÙ ¿ñ ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­Ý³­Ï³Ý Ñ³Û ÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇó, ÇÝ­ãÇ ³­å³­óáõÛ­óÁ »ñ¨³ó 1917-Ç Ñ»­Õ³­÷á­ËáõÃÛ³Ý Å³­Ù³­Ý³Ï: ²ñ¹­Ûáù, ÇÝã­å»±ë Ïí³ñ­í»ñ سݭó߭۳ݭóÇ ³Ûë áñ­¹»­·Ç­ñÁ Çñ µ³­ñ»­ñ³­ñÇ` Îáí­Ï³­ëÇ ³­Ù»­Ý³­Ù»Í §µáõñ­Åá­õ³­ÛǦ Ýϳï­Ù³Ùµ, »­Ã» í»ñ­çÇÝë áÕç ÉÇ­Ý»ñ áõ Ýñ³ Çß­ ˳­ÝáõÃÛ³­ÝÁ` »Ý­Ã³­Ï³: àñ­ù³Ý »ë ¿Ç ׳­Ý³­ãáõÙ êï. Þ³­ÑáõÙ­Û³­ ÝÇÝ, ѳï­Ï³­å»ë 1914-Ç å³­ï»­ñ³½­ÙÇó ³­é³ç, ݳ ·³­Õ³­÷³­ñ³­Ï³Ý Ù³ñ¹ ¿ñ: л­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý ·áñ­Í»­ñáí ´³ù­íáõÙ ¿ñ ·ïÝíáõÙ, »ñµ ³Ý·­Édz­óÇù ä³ñë­Ï³ë­ï³­ÝÇó Ùï³Ý ݳí­Ã³­ù³­Õ³ù: ²Ý·­Édz­óÇ­Ý»­ ñÁ 25 ÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇ Ñ»ï Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÇÝ Ó»ñ­µ³­Ï³­É»­óÇÝ ¨ ³ù­ëá­ñ»­óÇÝ ²Ý¹ñ­Ï³ëå­Û³Ý »ñÏ­ñ³­Ù³ë, áõñ µá­ÉáñÝ ³­Ý³­å³­ïáõÙ µéÝÇ Ù³­Ñáí ·ï³Ý Ç­ñ»Ýó í³Ë­×³­ÝÁ: г­Û³ë­ï³­ÝÇÝ ïÇ­ñ»­Éáõó Ñ»­ïá, Ñ³Û Ñ³­Ù³Û­Ý³­í³ñ­Ý»­ñÁ Þ³­ÑáõÙ­ Û³­ÝÇ ÑÇ­ß³­ï³­ÏÁ ѳ­í»ñ­Å³ó­ñÇÝ. ³ñ­Ó³Ý ϳݷ­Ý»ó­ñÇÝ, Ýñ³ ³­Ýáõ­ Ýáí çñ³Ýóù Ïá­ã»­óÇÝ ¨ ÝáõÛ­ÝÇëÏ ÙÇ Ù»Í ·ÛáõÕ` êï»­÷³­Ý³­í³Ý, áñ µ³ñÓ­ñ³­µ»ñÓ µÉáõñ­Ý»­ñÇ íñ³ ·ïÝíáÕ Ý³Ë­ÏÇÝ æ³­É³­ÉûÕ­ÉÇÝ ¿: ²Ý­ ·³Ù ÊáñÑñ­¹³­ÛÇÝ ØÇáõÃÛáõ­ÝÁ ѳñÏ Ñ³­Ù³­ñ»ó å³ï­í»É Ýñ³ ÑÇ­ ß³­ï³­ÏÁ ¨ Çñ é³½­Ù³­Ý³­í»­ñÇó Ù»­ÏÁ Ïá­ã»ó §Шаумян¦, á­ñÁ ݳ˭ ÏÇÝ §Быстрый¦ Ù³ñ­ï³­Ý³íÝ ¿ñ1: 1 » êï»÷³Ý Þ³ÑáõÙÛ³ÝÝ ÇÝãåÇëÇ Ù»Í Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝ ¿ñ í³Û»ÉáõÙ éáõë ѻճ÷á˳ϳÝÝ»ñÇ í»ñݳ˳íáõÙ, ϳñ»ÉÇ ¿ ï»ëÝ»É Ñ»ï¨Û³É ¹»åùÇó, ÇÝãÁ ¨ë ³ñųÝÇ ¿ ÑÇß³ï³ÏÙ³Ý: ºñµ È»ÝÇÝÁ, îñáóÏÇÝ ¨ ÁÝÏ»ñÝ»ñÁ 1917Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 7-ÇÝ Ã»Ã¨ ¹³í³¹ñáõÃÛ³Ùµ, µ³Ûó Ù»Í Ñ³Ý¹·ÝáõÃÛ³Ùµ λñ»ÝëÏáõ ųٳݳϳíáñ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ ï³å³É»Éáí Çñ»Ýù ³Ýó³Ý Ýñ³Ýó ï»ÕÁ ¨, Çñ»Ýó ÇëÏ Ëáëïáí³ÝáõÃÛ³Ùµ, ³Ýëå³ë»ÉÇ Ï»ñåáí ³Ùñ³åݹí»óÇÝ` Ýáñ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝ Ó¨³íáñ»óÇÝ, áñÇ Ù»ç ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ÏáÙÇë³ñÝ»ñÇ ËáñÑñ¹Ç ݳ˳·³Ñ ¹³ñÓ³í È»ÝÇÝÁ (ìɳ¹ÇÙÇñ àõÉÛ³Ýáí), ³ñï³ùÇÝ ·áñÍ»ñÇ ÏáÙÇë³ñ` îñáóÏÇÝ (´ñáÝßï»ÛÝ) ¨ Ýáñ³Ï³½Ù ³½·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÙÇë³ñ` êï³ÉÇÝÁ (íñ³óÇ æáõÕ³ßíÇÉÇ): ²ñï³ùÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ í»ñ³µ»ñáÕ ëñ³Ýó ³é³çÇÝ Ï³ñ¨áñ Ó»éݳñÏÁ »Õ³í 1917Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 29-ÇÝ Ç Ýå³ëï ѳÛáó ÙÇ Ññáí³ñï³Ï ³ñӳϻÉÁ, áñáí Ýáñ ѻճ÷áË³Ï³Ý Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ µ³ñÓñ³·áã ѳÛï³ñ³ñáõÙ ¿ñ, û èáõë³ëï³ÝÁ ÂáõñùdzÛÇó å³Ñ³Ýç»Éáõ ¿ñ µáÉáñ ï³ñ³·ñí³Í ѳۻñÇÝ í»ñ³¹³ñÓÝ»É Çñ»Ýó ݳËÏÇÝ µÝ³Ï³í³Ûñ»ñ: ºí »ñµ Ñ³Û ÅáÕáíáõñ¹Á ³½·³ÛÇÝ ÙÇáõÃÛáõÝ ·ïÝÇ` ³½³ï ùí»³ñÏáõÃÛ³Ùµ ÏáñáßÇ, û ÇÝãåÇëÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝ ¿ áõ½áõÙ: ØÇÝ㨠³Ûë ùí»³ñÏáõÃÛáõÝÁ ϳï³ñ»ÉÁ ¨ ³ñ¹ÛáõÝùÇ Ñ³ëÝ»ÉÁ г۳ëï³ÝÁ ϳé³í³ñ»Éáõ ѳٳñ ѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³ïáõÏ Ñ³ÝÓݳÅáÕáí åÇïÇ Ï³½Ùí»ñ, áñÇ Õ»Ï³í³ñÝ áõ ݳ˳·³ÑÁ ÉÇÝ»Éáõ ¿ñ êï»÷³Ý Þ³ÑáõÙÛ³ÝÁ: êñ³Ýáí È»ÝÇÝÝ áõ Þ³ÑáõÙÛ³ÝÁ §²ÝÏ³Ë ¨ ÙdzóÛ³É Ð³Û³ëï³ÝǦ ÑÇÙùÝ ¿ÇÝ ¹ÝáõÙ… ºñµ ³Ûë å³ßïáݳϳÝ, áõÕÕ³ÏÇ ³½³ï³ñ³ñ Ññáí³ñï³ÏÁ Ññ³å³ñ³Ïí»ó, »ë ÝáõÛÝ ûñÁ ¨»Ã ³ÛÝ ³ÙµáÕç³å»ë ýñ³Ýë»ñ»Ý óñ·Ù³Ý»óÇ áõ ѻ鳷ñáí áõÕ³ñÏ»óÇ ö³ñǽ` Ç ·ÇïáõÃÛáõÝ ²½·³ÛÇÝ å³ïíÇñ³ÏáõÃÛ³Ý Ý³Ë³·³Ñ äáÕáë Üáõµ³ñÇ, áñÁ ѻ鳷Çñ-å³ï³ë˳Ýáí ËáñÇÝ ßÝáñѳϳÉáõÃÛáõÝ Ñ³ÛïÝ»Éáí` Ëݹñ»ó ß³ñáõݳϻ٠Çñ»Ý ½»ÏáõÛóÝ»ñ ÑÕ»É Çñ»ñÇ Ñ»ï³·³ ÁÝóóùÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Ù³ëÇÝ: ¸Åµ³Ëï³µ³ñ, å³ï»ñ³½Ù³Ï³Ý áõ ù³Õ³ù³Ï³Ý ³ÝÝå³ëï ѳݷ³Ù³Ýù­ Ý»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí µáÉߨÇÏÛ³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ´ñ»ëï-ÈÇïáíëÏáõÙ áã ÙdzÛÝ

Ð²Ú Øî²ìàð²Î²Üܺð

سݭó߭۳ݭóÁ »ñ­µ»ù û­Å³Ý­¹³­ ÏáõÃÛáõÝ ãÇ Ëݳ­Û»É, »ñµ ¹Ç­Ù»É »Ý Ç Ýå³ëï ³Ûë ϳ٠³ÛÝ Ñ»­Õǭݳ­ÏÇ, Ù³­ ݳ­í³Ý¹ »­Ã» ³Ý­Ó³Ùµ ¿ñ ׳­Ý³­ãáõÙ: ´³Ûó ϳñ Ù»­ÏÁ, áí Çñ ³Ù­µáÕç ·ñ³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ùµ å³ñ­ï³­Ï³Ý ¿ñ سݭ ó߭۳ݭóÇÝ: ܳ ѳݭñ³­Ñ³Ûï Ñݳ­·»ï ²­É»ù­ë³Ý¹ñ º­ñÇó­Û³ÝÝ* ¿ñ: سݭó߭۳ݭ óÁ º­ñÇó­Û³­ÝÇÝ ×³­Ý³­ãáõÙ ¿ñ ³ÛÝ Å³­Ù³­ ݳ­ÏÇó, »ñµ ݳ 1866-ÇÝ §ì³­×³­é³­Ï³Ý¦ ß³­µ³­Ã³­Ã»ñÃÝ ¿ñ Ññ³­ï³­ñ³­ÏáõÙ: ºñµ ³ÝÝ­å³ëï ѳݭ·³­Ù³Ýù­Ý»­ñÇ µ»ñ­Ù³Ùµ º­ñÇó­Û³ÝÝ áõ Çñ ÁÝ­Ï»ñ, ³½­·³·­ñ³­·»ï ¶­¨áñ· î»ñ-²­É»ù­ë³Ý¹ñ­Û³­ÝÁ ëïÇå­í³Í »­Õ³Ý 13 ³­ÙÇë ³Ýó ¹³­¹³­ ñ»ó­Ý»É §ì³­×³­é³­Ï³­ÝǦ ÉáõÛ­ëÁݭͳ­Ûáõ­ÙÁ, سݭó߭۳ÝóÝ Çñ Ñá­ í³­Ý³­íá­ñáõÃÛ³Ý ï³Ï í»ñó­ñ»ó º­ñÇó­Û³­ÝÇÝ áõ µ³­í³­Ï³­Ý³­ã³÷ ϻݭ볭Ãá­ß³Ï ѳï­Ï³ó­Ý»­Éáí` Ýñ³Ý Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃÛáõÝ ïí»ó ³Û­¹áõ­Ñ»ï ³Ù­µáÕ­çá­íÇÝ ÝíÇñ­í»É å³ï­Ù³­Ï³Ý Ñݳ­Ëáõ­½áõÃÛ³Ý: ²Û¹ û­Å³Ý­¹³­ÏáõÃÛ³Ý ßÝáñ­ÑÇí º­ñÇó­Û³­ÝÁ ϳ­ñá­Õ³­ó³í ÁÝ­ïÇñ å³ï­Ù³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ Ññ³­ï³­ñ³­Ï»É: ܳ Ù³­Ñ³­ ó³í 1902Ã. ÷»ïñ­í³­ñÇÝ: ÊñÇÙ­Û³Ý Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ, áñ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ¿ñ ·ïÝíáõÙ, ó³Ý­Ï³­ó³í ³Ý­Ó³Ùµ ¹³Ù­µ³­Ý³­Ï³Ý ϳñ­¹³É, á­ñÇ Å³­ Ù³­Ý³Ï ѳï­Ï³­å»ë ߻߭ï»ó, û §Ø³Ý­Ã³­ß»³Ýó ¿ »­Õ³Í áñ µá­Éá­ñá­ íÇÝ ÝÇõ­Ã³­Ï³Ý Ñá·­ë»­ñ¿Ý ³­å³­Ñá­í»­Éáí ÙÇ­çáó ¿ñ ïá­õ³Í ѳݭ·áõó­ »³É å³ï­Ù³­µ³­ÝÇÝ ½áõï ·ñ³­Ï³Ý ·áñ­Í»­ñáõ å³­ñ³­å»­Éáõ¦2: º­ñÇó­Û³­ÝÇ Ù³­ÑÇó Ñ»­ïá Ù»ñ Ùï³­íá­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇó ß³­ï»­ñÁ Ó·ï»óÇÝ Ýñ³ ï»­ÕÝ ½µ³­Õ»ó­Ý»É áõ ¹³é­Ý³É سݭó߭۳ݭóÇ Ãá­ ß³­Ï³­íáñ, µ³Ûó µ³­ñ»­ñ³­ñÁ áã á­ùÇ Ëáëù ãïí»ó. ݳ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï í³ï ¿ñ ׳­Ý³­ãáõÙ Ñ³Û Ñ»­Õǭݳϭݻ­ñÇÝ áõ ã¿ñ Ñ»­ï³ùñùñ­íáõÙ Ýñ³Ýó ·ñí³Íù­Ý»­ñáí, µ³­ó³­éáõÃÛ³Ùµ ³ÛÝ ¹»å­ù»­ñÇ, »ñµ Ù»ñ­ Ùáé³ó³í Çñ Ññáí³ñï³ÏÁ, ³Ûɨ ÂáõñùdzÛÇÝ ½Çç»ó г۳ëï³ÝÇ ³ÛÝ ï³ñ³ÍùÁ, áñ 1878Ã. ´»éÉÇÝÇ ¹³ßݳ·ñáí Ïóí³Í ¿ñ ÎáíϳëÇÝ: ÖÇßï ÝáõÛÝ Ï»ñå ¹³ßݳÏÇó Ù»Í å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Èá½³ÝáõÙ Ùáé³óáõÃÛ³Ý Ù³ïÝ»óÇÝ Ç Ýå³ëï Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç Çñ»Ýó ѳݹÇë³íáñ ѳÛï³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ §÷áùñ ¹³ßݳÏÇóÝ»ñǦ ³ñ¹³ñ ¹³ïÁ…

2 ºë ß³ï ³Ý·³Ù »Ù ·Ý³ó»É ºñÇóÛ³ÝÇ ïáõÝ, áõñ Ýñ³Ý ÙÇßï ·ïÝáõÙ ¿Ç ·ñù»ñÇ Ù»ç Ëñí³Í: гݷáõóÛ³ÉÝ ³ÛÝåÇëÇ ËáñÁ ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ñ Ó»éù µ»ñ»É, áñ »ñµ Ýñ³ÝÇó áñ¨¿ å³ïÙ³Ï³Ý ËݹñÇ ßáõñç ³ÕµÛáõñ ϳ٠ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ¿Ç ËݹñáõÙ, ³éç¨ë áã ÙdzÛÝ ·ñù»ñ ¿ñ ß³ñáõÙ, ³Ûɨ ·ÉáõËÝ»ñ ¨ ÝáõÛÝÇëÏ ¿ç»ñ Ù³ïݳÝßáõÙ: ´³ùí»óÇ Ñ³ñáõëï í³×³é³Ï³Ý ¸³íÇà ²í³Ý-Úáõ½µ³ßÛ³ÝÁ, áñ ¾çÙdzÍÝáõÙ Çñ ͳËùáí Ýáñ Ù³ï»Ý³¹³ñ³Ý ¿ ϳéáõó»É, ·Ý»ó ²É. ºñÇóÛ³ÝÇ ÁÝïÇñ ·ñ³¹³ñ³ÝÁ ¨ ÁÝͳۻó ¾çÙdzÍÝÇÝ:

Ó³­íáñ­Ý»­ñÇó áñ¨¿ Ù»­ÏÁ Ýñ³ áõ­ß³¹­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ññ³­íÇ­ñáõÙ ¿ñ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ·ñá­ÕÇ Ï³Ù ëï»Õ­Í³­·áñ­ÍáõÃÛ³Ý íñ³: ØÇ ûñ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ÇÙ ïáõÝ »­Ï³í Ù»ñ Åá­Õáíñ­¹³­Ï³Ý µ³­Ý³ë­ï»ÕÍ Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë Âáõ­Ù³Ý­Û³­ÝÁ, á­ñÇ Ñ»ï ɳí ͳ­Ýáà ¿Ç, µ³Ûó, ÇÝã­å»ë ³­ëáõÙ »Ý, ·Ý³É-·³É ãáõ­Ý»ÇÝù: Âáõ­Ù³Ý­Û³­ÝÁ µ³½­Ù³Ý­¹³Ù ÁÝ­ï³­ÝÇù áõ­Ý»ñ` 10 ½³­í³Ï, á­ñáÝù ϳ­ñÇù áõ­Ý»ÇÝ ÏñÃí»­Éáõ, ³Û­ÝÇÝã Ýñ³ ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý ÙÇ­çáó­Ý»­ñÁ µ³­ í³­Ï³Ý Ñ³­Ù»ëï ¿ÇÝ: ÊñÇÙ­Û³­ÝÁ ·Ý³­Ñ³­ïáõÙ ¿ñ Âáõ­Ù³Ý­Û³­ÝÇÝ ¨ ó³Ý­ÏáõÃÛáõÝ ¿ñ ѳÛï­Ý»É ³Ý­Ó³Ùµ ï»ë­Ý»É Ýñ³Ý: Ðñ³­í»ñÝ ÁÝ­¹áõ­ Ý»­Éáí` Âáõ­Ù³Ý­Û³­ÝÁ, ÇÝã­å»ë ÇÝùÝ ¿ñ å³ï­ÙáõÙ, ³é­ÝáõÙ ¿ §ÙÇ ù³­ÝÇ ½áõÛ· ½³­í³Ï¦ áõ Ý»ñ­Ï³­Û³­Ýáõ٠ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇÝ: ºñµ гۭ ñÇ­ÏÁ ï»­Õ»­Ï³­ÝáõÙ ¿, áñ ݳ 10 ½³­í³Ï áõ­ÝÇ, Çñ ëá­íá­ñ³­Ï³Ý ϳ­ ﳭϳ­µ³­ÝáõÃÛ³Ùµ ³­ëáõÙ ¿. §²¹ DZÝã ¿, ¹áõÝ ½³­í³Ï áõ­Ý»­Ý³­ÉÁ µ³­Ý³ë­ï»Õ­ÍáõÃÛáõ±Ý ·ñ»É ·Çï­ó³ñ¦: гÛï­Ý»­Éáí Çñ ϳ­ñáï­Û³É íǭ׳­ÏÇ Ù³­ëÇÝ, Âáõ­Ù³Ý­Û³­ÝÁ ËݹñáõÙ ¿ñ ÙÇç­Ýáñ­¹áõÃÛáõÝë, áñ سݭó߭۳ÝóÝ Ç­ñ»Ý áñ¨¿ Ï»ñå û­Å³Ý­¹³­ÏÇ: سݭó߭۳ݭóÁ Âáõ­Ù³Ý­Û³­ÝÇÝ ã¿ñ ׳­Ý³­ãáõÙ: ºñµ ѳÛï­Ý»­óÇ Âáõ­Ù³Ý­Û³­ÝÇ Ëݹñ³Ý­ùÁ` ëϽµáõÙ ³Ý­ï³ñ­µ»ñ í»­ñ³­µ»ñ­ÙáõÝù ¹ñë­ ¨á­ñ»ó: ´³Ûó »ë ѳ­Ùá­½»­Éáõ áõ­Å»Õ ½»Ýù áõ­Ý»Ç: ºë Ýñ³Ý ³­ë³­óÇ, û ÐáíÑ. Âáõ­Ù³Ý­Û³­ÝÁ ê³­Û³Ã-Üá­í³­ÛÇ Ñ³­çáñ¹Ý áõ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáÕÝ ¿: سݭó߭۳ݭóÁ Ùݳó Ñdz­ó³Í: ê³­Û³Ã-Üá­í³Ý` ³Û¹ Ù»Í Åá­Õáíñ­ ¹³­Ï³Ý »ñ­·Ç­ãÁ, Ýñ³ ³­Ù»­Ý³­ëÇ­ñ³Í Ñ»­ÕǭݳÏÝ ¿ñ: Þ³ï ³Ý­·³Ù »Ù ï»­ë»É, û ÇÝã­å»ë ¿ñ سݭó߭۳ݭóÁ ³­½³ï ų­Ù³­Ý³Ï Çñ ³­é³ÝÓ­ ݳ­ë»Ý­Û³­ÏáõÙ Ù»­Ý³Ï Ýëï³Í ϳ٠µ³ñ­ÓÇÝ ÃÇÏ­Ý³Í Ïɳݭí³Í ê³­ Û³Ã-Üá­í³ ϳñ­¹áõÙ: ܳ ³ÛÝ­ù³Ý ¿ñ ëÇ­ñáõÙ ê³­Û³Ã-Üá­í³­ÛÇÝ, áñ Ýñ³ ѳ­Û»­ñ»Ý áõ íñ³­ó»­ñ»Ý ï³­Õ»­ñÇó ß³­ï»ñÝ ³Ý­·Çñ ·Ç­ï»ñ ¨ ѳñ­Ù³ñ ³­éÇ­ÃÇ ¹»å­ùáõÙ ³ñ­ï³­ë³­ÝáõÙ ¿ñ: ²ñ¹, »ñµ Éë»ó, áñ Âáõ­Ù³Ý­Û³ÝÝ Çñ ëÇ­ñ³Í µ³­Ý³ë­ï»Õ­ÍÇ Ñ»ï­Ýáñ¹Ý ¿` Çë­ÏáõÛÝ ÁÝ­¹áõ­ Ý»ó Ýñ³Ý ¨ û·­Ý»ó: ´³Ûó »ñµ Ç­Ù³­ó³í, áñ Âáõ­Ù³Ý­Û³­ÝÁ ¹³ß­Ý³Ï­ ó³­Ï³Ý ¿` Ëëïá­ñ»Ý å³ï­íÇ­ñ»ó ·³Õï­ÝÇ å³­Ñ»É Çñ û·­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ: سݭó߭۳ݭóÁ Ù»­Í³­å»ë ½·áõ­ß³­ÝáõÙ ¿ñ áñ¨¿ Ñ³Û Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³­ ÝÇ Ñ»ï ѳ­ñ³­µ»ñ­í»­Éáõó, ³Û­ëÇÝùÝ` áã û ã¿ñ áõ­½áõÙ ³Û¹­åÇ­ëÇ­ÝÇÝ ï»ë­Ý»É ϳ٠û·­Ý»É, ³ÛÉ ½·áõ­ß³­ÝáõÙ ¿ñ Ññ³­å³­ñ³­Ï³Û­Ýáõ­ÙÇó: ØÇ ³Ý­·³Ù ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ áë­ïǭϳ­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ Ó»ñ­µ³­Ï³­É»ó µ³½­Ù³­ÃÇí Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ` ¹³ß­Ý³Ï­ó³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ, ÑÝã³Ï­Û³Ý­Ý»­ñÇ, ¿­ë¿é­ Ý»­ñÇ (ëá­ódz­ÉÇëï-Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý) ¨ ³Û­Éáó áõ Ýñ³Ýó ½·³­ÉÇ Ù³­ ëÇÝ á­ñáß Å³Ù­Ï»­ïáí ³ù­ëá­ñ»ó èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Ý»ñ­ùÇÝ Ý³­Ñ³Ý·­Ý»ñ: ²ù­ëá­ñÇ ¹³­ï³­å³ñï­í³Í­Ý»­ñÇ Ù»ç ¿ñ ݳ¨ ÑÝã³Ï­Û³Ý ê¨ ê³Ý¹­ ñáÝ: سݭó߭۳ݭóÁ ·Ç­ß»­ñáí Ýñ³Ý ϳݭãáõÙ ¿ Çñ ïáõÝ ¨ Ç­Ù³­ ÝáõÙ, áñ ê³Ý¹­ñáÝ ³ù­ëáñ­íáõÙ ¿ 6 ³Ù­ëáí: سݭó߭۳ݭóÁ Ýñ³Ý

³ÛÝ­åÇ­ëÇ ÙÇ ·áõ­Ù³ñ ¿ ï³­ÉÇë, á­ñáí ϳ­ ñáÕ ¿ñ ѳݭ·Çëï ³å­ñ»É ³ù­ëá­ñ³­í³Û­ñáõÙ áõ í»­ñ³­¹³é­Ý³­Éáí` í»ñëÏ­ë»É Çñ ·áñ­ÍÁ: (ê³Ý¹­ñáÝ Ù³Ý­ñ³­í³­×³é ¿ñ ¨ å³ñ­Ï»ß­ ïáõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³ñ` ³­Ù»Ý­ùÇó ëÇñ­í³Í): ²Ûë ¹»å­ùÇ Ù³­ëÇÝ ÇÝÓ å³ï­Ù»É ¿ ê³Ý¹­ñáÝ ÇÝ­ùÁ, سݭó߭۳ݭóÇ Ù³­ÑÇó Ñ»­ïá: ØÇ ³Ý­·³Ù سݭó߭۳ݭóÇ Ùï»­ñÇÙ­ Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ` Ùï³­íá­ñ³­Ï³Ý áõ Ñ³Û ·ñ³­ ϳ­ÝáõÃÛ³Ý ÑÙáõï Ù³ë­Ý³­·»ï, ¹Ç­Ù»É ¿ñ Ýñ³Ý, Ëݹñ»­Éáí Ýå³ëï ïñ³­Ù³¹­ ñ»É Øáõ­ñ³­ó³­ÝÇÝ, áí ³Õ­ù³ï áõ ÑÇ­í³Ý¹ å³é­Ï³Í ¿ñ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ ÑÇ­ í³Ý­¹³­Ýá­óáõÙ: سݭó߭۳ݭóÁ Ýñ³Ý å³­ï³ë­Ë³­Ý»É ¿ñ. §ºë ¿¹ Ù³ñ­¹áõÝ ã»Ù ׳­Ý³­ãáõÙ, µ³Ûó Ïï³Ù ùáõ ˳íñáõ¦1: ´³½­Ù³­ÃÇí Ñ³Û Ùï³­íá­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇó µ³­óÇ, á­ñáÝó سݭó߭۳ÝóÝ ³­ç³Ï­ó»É ¿ ¨ á­ñáÝ­óÇó á­Ù³Ýù ¹»é áÕç »Ý, ݳ Ýå³ë­ ï»É ¿ ݳ¨ ³ÛÝ ³½­·³­ÛÇÝ ·áñ­ÍÇã­Ý»­ñÇÝ, áí­ù»ñ ºí­ñá­å³­ÛáõÙ Ç­ñ»Ýó Ññ³­ï³­ñ³­ ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáí ѳ­Ûáó ³½­·³­ÛÇÝ ¹³­ïÇÝ ¿ÇÝ Í³­é³­ÛáõÙ Ï³Ù Ñ³Û ·ñ³­Ï³­ÝáõÃÛáõÝ ½³ñ­·³ó­ÝáõÙ: ²Ûë­å»ë, ݳ Ù»­Í³­å»ë û·­ Ý»É ¿ Øǭݳë â»­ñ³­½Ç §L’Arménie¦ ûñ­ÃÇ Ññ³­ï³­ñ³Ï­Ù³­ÝÁ: ØÇ ù³­ÝÇ ï³­ñÇ Ù³ë­ Ý³­ÏÇ Ýå³ëï ¿ ïñ³­Ù³¹­ñ»É ݳ¨ ²ñ­ß³Ï âá­å³Ý­Û³­ÝÇ §²­Ý³­ÑÇï¦-ÇÝ: ö³­ñÇ­½áõÙ

²É»ùë³Ý¹ñ êï»÷³ÝÛ³Ý (ê¨ ê³Ý¹ñá)

1 ìÇå³ë³Ý Øáõñ³ó³ÝÁ ѳÛïÝÇ ¿ Çñ §¶¨áñ· سñ½å»ïáõÝǦ ³½·³ÛÇÝå³ïÙ³Ï³Ý í»åáí, áñÁ Ýñ³ ·ÉáõË·áñÍáóÝ ¿ñ: ܳ µáõÅíáõÙ ¿ñ ÂÇýÉÇëÇ ÑÇí³Ý¹³ÝáóÇ Ñá·»Ï³Ý ÑÇí³Ý¹Ý»ñÇ µ³Å³ÝÙáõÝùáõÙ ¨ Ù»é³í 1908-ÇÝ: Üñ³Ý óջóÇÝ ÂÇýÉÇëÇ ÊáçÇí³ÝùÇ ·»ñ»½Ù³ÝáóáõÙ` ٻͳÝáõÝ íÇå³ë³ÝÝ»ñ ð³ýýáõ áõ Ì»ñ»ÝóÇ ÏáÕùÇÝ: 1908 Ãí³Ï³ÝÁ ³éѳë³ñ³Ï ³Õ»ï³µ»ñ »Õ³í û éáõë³Ñ³Û ¨ û ï³×Ï³Ñ³Û Ùï³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: Øáõñ³ó³ÝÇó Ñ»ïá ÔñÇÙÇ êÇÙý»ñáåáÉ ù³Õ³ùáõÙ í³Ë׳Ýí»ó ѳÛáó ³Ù»Ý³ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ·Ç` §ÌÇÍ»éݳÏǦ Ñ»ÕÇÝ³Ï ¶¨áñ· ¸á¹áËÛ³ÝÁ: ÆëÏ ï³×ϳѳۻñÇó ³Û¹ ï³ñÇ Ù»é³í ºÕdz î»ÙÇñ×Çå³ßÛ³ÝÁ` Ñáé»ï»ë ÷ÇÉÇëá÷³Ý áõ µ³Ý³ëï»ÕÍÁ, áñÇ ïËáõñ í³Ë׳ÝÁ, ϳñÍ»Ù, ùã»ñÇÝ ¿ ѳÛïÝÇ. ݳ ÇÝùݳëå³Ý »Õ³í` ÇÝùÝ Çñ»Ý ë»ÝÛ³Ïáõ٠ϳ˻Éáí: Ø»Ï áõñÇß ËáëïáõÙݳÉÇó ï³×Ï³Ñ³Û µ³Ý³ëï»ÕÍ` ØÇë³ù ػͳñ»ÝóÁ, ѳ½Çí 23 ï³ñ»Ï³Ý ѳë³ÏáõÙ Ñ»é³ó³í ³Ûë ³ß˳ñÑÇó: ÜáõÛÝ 1908-ÇÝ ³é³çÇÝÝ»ñÇ ÝÙ³Ý ãù³íáñáõÃÛ³Ý Ù»ç Ù»é³í سñÏáë ²Õ³µ»ÏÛ³ÝÁ, áñÁ û¨ ÍÝáõݹáí ï³×Ï³Ñ³Û ¿ñ, ½ÙÛáõéݳóÇ, µ³Ûó ·áñÍ»É ¿ñ ݳ¨ éáõë³Ñ³Ûáó Ù»ç áõ ÂÇýÉÇëáõÙ Ññ³ï³ñ³ÏáõÙ ¿ñ §ÎéáõÝÏ Ð³Ûáó ²ß˳ñÑǦ ³Ùë³Ã»ñÃÁ:

ÝÙ³­Ý³­å»ë ³­ç³Ï­ó»É ¿ ÐáíÑ. ޳ѭݳ­½³­ñÇÝ, áñ úë­Ù³Ý­Û³Ý ë³Ñ­Ù³­ ݳ¹­ñáõÃÛ³Ý Ñéã³­Ïáõ­ÙÇó Ñ»­ïá (1908) í»­ñ³­¹³é­Ý³­Éáí Î.­äá­ÉÇë` í»­ñ³Ñ­ñ³­ï³­ñ³­ÏÇ Çñ §Ð³Û­ñ»­ÝÇ­ùÁ¦: ²Ý­Ï³­ñ»­ÉÇ ¿ Ýᯐ µá­Éáñ ³ÛÝ Ù³ë­Ý³­íáñ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝ­Ý»­ ñÁ, á­ñáÝù سݭó߭۳ݭóÁ û èáõ­ë³ë­ï³­ÝáõÙ ¨ û ºí­ñá­å³­ ÛáõÙ, ѳï­Ï³­å»ë` ö³­ñÇ­½áõÙ, ³­ÝáõÙ ¿ñ ǵñ¨ ëá­íá­ñ³­Ï³Ý ·áñÍ: Üñ³ µ³­ñ»ëñ­ïáõÃÛáõ­ÝÁ ѳÛï­ÝÇ ¿ñ Çñ µá­Éáñ ͳ­Ýáíݻ­ñÇÝ, á­ñáÝù ¹Ç­ÙáõÙ ¿ÇÝ ³Û­ëá­õ³ÛÝ ³Ý­Ñ³­ïÇÝ Ï³Ù Ñ³ë­ï³­ïáõÃÛ³­ÝÁ û·­Ý»­Éáõ, ¨ ݳ ·ñ»­Ã» ÙÇßï ϳ­ï³­ñáõÙ ¿ñ Ýñ³Ýó Ëݹñ³Ý­ùÁ` ³­í»­ÉÇ Ï³Ù Ýí³½ ã³­÷áí. ß³ï ¿ñ ï³­ÉÇë ³ÛÝ ³Ý­Ñ³­ïÇÝ Ï³Ù ÑÇ٭ݳñ­ÏÇÝ, á­ñáÝó ÇÝùÝ ¿ñ ׳­Ý³­ãáõÙ: ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ µá­Éá­ñÁ` Ù»Í Ã» ÷áùñ, Ñ³Û Ã» û­ï³­ñ³½­·Ç, ׳­Ý³­ ãáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³Ý: ºñµ Çñ å³ñè ѳ­ë³­Ïáí áõ Ó»é­ùÇ ·³­í³­½³­ÝÁ ˳­Õ³ó­Ý»­Éáí ³Ýó­ÝáõÙ ¿ñ ÷á­Õá­óáí` ³­Ù»Ý­ùÇ Ñ³­Û³ó­ùÁ Ýñ³Ý ¿ñ áõÕÕ­íáõÙ: ÆëÏ Ï³­ñáï­Û³É­Ý»­ñÁ ϳ٠ãù³­íáñ­Ý»­ñÁ ³ÝÓ­ÏáõÃÛ³Ùµ Ýñ³ ³Ýó­Ý»­ÉáõÝ ¿ÇÝ ëå³­ëáõÙ, áñ­å»ë­½Ç Ùá­ï»­Ý³Ý ¨ ³­é³Ýó ù³ß­ í»­Éáõ Ùá­ï»­ÝáõÙ ¿ÇÝ: ÐÇ­ßáõÙ »Ù ³Û¹­åÇ­ëÇ ÙÇ ¹»åù: ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏÇ ³ß­Ë³­ï³­ë»Ý­Û³­Ïáõ٠سݭó߭۳ÝóÝ áõ­ Ý»ñ ·³Ý­Ó³ñÏÕ, áõñ å³­ÑáõÙ ¿ñ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ÃÕûñ ¨ ϳݭËÇÏ ÷áÕ, áñ­å»ë­½Ç ѳñÏ »­Õ³Í ¹»å­ùáõÙ µ³ÝÏ ã¹Ç­ÙÇ: ØÇ ûñ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÁ í»ñ­ç³ó­Ý»­Éáí` ·³Ý­Ó³ñÏ­ÕÁ µ³­ó»ó ¨ 20 ѳï áë­ÏÇ* 5-éáõµ­É³­Ýáó í»ñó­Ý»­Éáí` ¹ñ»ó µ³×­Ïá­Ý³­ÏÇ ·ñå³­ÝÁ: ºñ­Ïáõ­ëáí ¹áõñë »­Ï³Ýù. ·ÝáõÙ ¿ÇÝù ïáõÝ` ׳­ß»­Éáõ: öá­Õá­óáõÙ ½³­Ý³­½³Ý ³Ý­óáñ¹­Ý»ñ Ù»Ï ³é Ù»Ï Ùá­ï»­ÝáõÙ ¿ÇÝ, ¨ ݳ ³­çáõ­Ó³Ë µ³­Å³­ÝáõÙ ¿ñ ·ñå³­ÝÇ áë­ÏÇ­Ý»­ñÁ: ØdzÛÝ »ñ­Ïáõ Ñá­·áõ Ù»ñ­Å»ó, ³­ë»­Éáí. §¸áõ »­ñ»Ï ëï³­ ó³ñ¦: ØÇÝ㨠ïáõÝ Ñ³ë­Ý»­ÉÁ ·ñå³­ÝáõÙ ³ÛÉ¨ë ­Ù³Ýñ ÷áÕ, ³Û­ëÇÝùÝ` áë­ÏÇ, ãÙÝ³ó ¨ Ñ³­çáñ¹ û­ñÁ ÏñÏÇÝ ·³Ý­Ó³ñÏ­ÕÇó í»ñó­ñ»ó... ²Ûë­ å»ë ѳ­×³Ë ¿ñ Ýñ³ Ñ»ï å³­ï³­ÑáõÙ: سݭó߭۳ݭóÇ ß³­ñáõ­Ý³­Ï³­Ï³Ý ¨ ³Ýë­å³é µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõ­ ÝÁ ѳ­Ûáó Ãßݳ­ÙÇ­Ý»­ñÇ ³ã­ùÇ ÷áõßÝ ¿ñ ¹³ñ­Ó»É, ¨ ѳ­Û³ï­Û³ó ÙÇ éáõë Ññ³­å³­ñ³­Ï³­Ëáë Ýñ³Ý á­ñ³­Ï»É ¿ñ §µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛ³Ý ³Ë­ ïáí í³­ñ³Ï­í³Í¦: ²Û¹ Ññ³­å³­ñ³­Ï³­Ëá­ëÁ ѳÛï­ÝÇ ì³­ëÇ­ÉÇ ì»­ ÉÇã­ÏáÝ** ¿ñ` 1897-ÇÝ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ §Кавказ¦ å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý Éñ³·­ñÇ ËÙµ³­·ñ³­å»­ïÁ, áñ Îáí­Ï³ë ·³­Éáõ ûñ­í³­ÝÇó µ³Ý áõ ·áñÍ ¿ñ ³­ñ»É Çñ Éñ³·­ñáõ٠ѳ­ÛÇ ³­Ýáõ­ÝÁ Ùñá­ï»­ÉÁ: ²ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï ³Û¹­åÇ­ëÇÝ ¿ñ ï»­Õ³­Ï³Ý Ç߭˳­Ý³­Ï³Ý ßñ糭ݳϭݻ­ñáõÙ ïÇ­ñáÕ ïñ³­Ù³¹­ñáõÃÛáõ­ ÝÁ` ëÏë³Í Îáí­Ï³­ëÇ Ï³­é³­í³ñ­ã³­å»ï Çß­Ë³Ý ¶á­ÉÇ­óÇ­ÝÇó: Æ­ñ»­ ñÇ ½³ñ­Ù³­Ý³­ÉÇ µ»ñ­Ù³Ùµ, §µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛ³Ý ³Ë­ïáí í³­ñ³Ï­í³Í¦ ³Û¹ í³­×³­é³­Ï³­ÝÁ å³ï­×³é ¹³ñ­Ó³í ì»­ÉÇã­Ïá­ÛÇ ³ñ­ï³ùë­Ù³­ÝÁ` ÝáõÛÝ ¶á­ÉÇ­óÇ­ÝÇ Ó»é­ùáí: ²ñ­Å» ÑÇ­ß³­ï³­Ï»É ³Û¹ ¹»å­ùÁ: ¶á­ÉÇ­óÇÝÝ Çñ 峭ɳ­ïáõÙ ÙÇ å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý »­ñ»­ÏáõÛà ¿ñ ϳ½­Ù³­Ï»ñ­å»É ¨

Ññ³­íÇ­ñ»É Îáí­Ï³­ëÇ ³­é³ç­Ý³­Ï³ñ· Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇÝ, á­ñáÝó ÃíáõÙ ¿ñ ¨ سݭó߭۳ݭóÁ: ì»­ÉÇã­ÏáÝ ½³Û­ñ³­ó»É ¿ñ, áñ ÙÇ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý ³ñ­Å³­Ý³­ó»É ¿ñ ÝÙ³Ý §å³ï­íǦ ¨ ѳ­çáñ¹ û­ñÁ ³Û¹ ³é­ÃÇí ͳ­í³­ÉáõÝ Ã»ñ­Ãá­Ýáõ٠ݳ­Ë³­ï»É سݭó߭۳ݭóÇÝ: ´³Ûó ³Ý­Ëá­Ñ»­ÙáõÃÛáõÝ ¿ñ áõ­Ý»­ó»É ùá­Õ³ñÏ­í³Í Ó­¨áí Ë³Û­Ã»É Ý³¨ Ññ³­ íÇ­ñá­ÕÇÝ: Æß­Ë³Ý ¶á­ÉÇ­óÇ­ÝÁ ¹ñ³­ÝÇó ϳ­ï³­Õ»É ¿ñ áõ Ññ³­Ù³­Û»É, áñ ì»­ÉÇã­ÏáÝ 24 Å³Ù­í³ Áݭóó­ùáõÙ ÂÇý­ÉÇ­ëÇó Ñ»­é³­Ý³: ²Ûë ¹»å­ùÁ Ù³­ë³Ùµ ͳ­é³­Û»ó ÝáõÛ­ÝÇëÏ ¶á­ÉÇ­óÇ­ÝÇ Ñ³­Û³ï­Û³ó ù³­Õ³­ù³­Ï³­ ÝáõÃÛ³Ý ÷á­÷áË­Ù³­ÝÁ: г­Û³­Ï»ñ ì»­ÉÇã­Ïá­ÛÇ ÷á­Ë³­ñ»Ý éáõ­ë³­Ï³Ý å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý ûñ­ÃÇ ïÝû­ñ»Ý Ýß³­Ý³Ï­í»ó ѳ­Ûáó µ³­ñ»­Ï³Ù, éáõë Ýß³­Ý³­íáñ ÷³ë­ï³­µ³Ý-Ññ³­å³­ñ³­Ï³­·Çñ ú­åá­ãÇ­ÝÇ­ÝÁ:

î²ÖÎ²Ð²Ú ¶²Ô²βÜܺð

ºñµ Âáõñ­ùdz­ÛÇ 1895-1896ÃÃ. ѳۭϳ­Ï³Ý Ïá­ïá­ñ³Í­Ý»­ñÇó Ñ»­ïá ë³Ñ­Ù³­Ý³­ÏÇó Ãáõñ­ù³­Ï³Ý ݳ­Ñ³Ý·­Ý»­ñÇó ѳ­½³­ñ³­íáñ Ñ³Û ÷³Ëë­ ï³­Ï³Ý­Ý»ñ Îáí­Ï³­ëáõÙ ³­å³ë­ï³Ý ·ï³Ý, Ýñ³Ýó ÙÇ Ù³­ëÁ ͳۭñ³­ Ñ»Õ Ï³­ñÇ­ùÇ Ù»ç ѳ­ë³í ÂÇý­ÉÇë: î»­Õ³­óÇ Ñ³­Û»­ñÇ ³­é³ï Ýå³ëï­ Ý»­ñÇó ½³ï, éáõ­ë³­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõÝÝ ¿É ÙÇ­çáó­Ý»ñ Ó»é­Ý³ñ­Ï»ó ³Û¹ ³Ý­ï»ñ-³Ý­ïáõÝ å³Ý­¹áõËï­Ý»­ñÇÝ û·­Ý»­Éáõ áõ ï»­Õ³­íá­ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ²Û¹ Ýå³­ï³­Ïáí ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ý³­Ñ³Ý­·³­å»­ïÁ ÙÇ Üå³ë­ï³­ Ù³­ïáõÛó ѳÝӭݳ­Åá­Õáí ϳ½­Ù»ó` µ³Õ­Ï³­ó³Í 4 ³Ý­¹³­ÙÇó: ܳ­ ˳­·³­ÑÁ éáõë ¿ñ` ³Ý­í³­ÝÇ ÷³ë­ï³­µ³Ý è»Û­ï»­ñÁ, áñ Ùáñ ÏáÕ­ÙÇó ѳ­ÛÇ ³ñ­ÛáõÝ áõ­Ý»ñ ¨ ѳ­Ûáó µ³­ñ»­Ï³Ù ¿ñ, ÙÛáõë ³Ý­¹³Ù­Ý»ñÝ ¿ÇÝ ÙÇ íñ³­óÇ, áñ áë­ïǭϳ­ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã ¿ñ áõ »ñ­Ïáõ ѳÛ: ²Û¹ г­Û»ñÝ ¿ÇÝ §Îáí­Ï³­ëÇ Ñ³­Ûáó µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃ۳ݦ ݳ­Ë³­·³Ñ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ ²­Ý³Ý­Û³Ý­óÁ ¨ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳ݭóÁ: гÝӭݳ­Åá­Õá­íÇ ïñ³­Ù³¹­ñáõÃÛ³Ý ï³Ï á­ñáß ·áõ­Ù³ñ ϳñ` ³Ý­ÙÇ­ ç³­Ï³Ý û·­ÝáõÃÛáõÝ Ñ³ëó­Ý»­Éáõ ¨ Ù³­Ý³­í³Ý¹ ÷á­Õáó­Ý»­ñáõÙ Ùáõ­ñ³ÉÝ ³ñ­·»­É»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ܳ­Ñ³Ý­·³­å»ïÝ áõ è»Û­ï»­ñÁ سݭó߭۳ݭóÇÝ Ñ³Ýӭݳ­Åá­Õá­íÇ ³Ý­¹³Ù ¿ÇÝ ÁÝï­ñ»É, áñ­å»ë­½Ç ͳ˭ëÇ ÙÇ Ù³­ëÁ ݳ Çñ íñ³ í»ñó­ÝÇ: ºí, Ç­ñáù, سݭó߭۳ÝóÝ ³Û¹ Ýå³­ï³­ÏÇ Ñ³­Ù³ñ ѳ­ïáõÏ ·ñ³­ë»Ý­Û³Ï í³ñ­Ó»ó ¨ Çñ ͳ˭ùáí ϳ­Ñ³­íá­ñ»ó: ÆëÏ »ë ϳ­ï³­ñáõÙ ¿Ç ù³ñ­ïáõ­Õ³­ñÇ å³ß­ïá­ÝÁ áõ Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï óñ·­Ù³­ ÝÇã ¿Ç éáõë ݳ­Ë³­·³­ÑÇ ¨ ï³×­Ï³­Ñ³Û Ëݹñ³ñ­Ïáõ­Ý»­ñÇ ÙÇç¨: ´³Ûó ѳÝӭݳ­Åá­Õá­íÇ ïñ³­Ù³¹­ñáõÃÛ³Ý ï³Ï »­Õ³Í ·áõ­Ù³­ñÁ Ù»Ï ß³­µ³­ ÃáõÙ í»ñ­ç³­ó³í, ¨ Ýå³ëï­Ý»ñÝ ëÏë»­óÇÝ ïñí»É... سݭó߭۳ݭóÇ ùë³­ÏÇó: ø³­Õ³­ùáõÙ Éáõñ ï³­ñ³Í­í»ó, û §Ø³Ý­Ã³ß¨Á ÷áõÕ ¿ µ³­ ų­ÝáõÙ¦, ¨ ³­Ñ³ Üå³ë­ï³­Ù³­ïáõÛ­óÇ ·ñ³­ë»Ý­Û³Ï ó÷­í»­óÇÝ Ñ³ñ­ Ûáõ­ñ³­íáñ Ëݹñ³ñ­Ïáõ­Ý»ñ` ϳ­ñáï­Û³É û ³Ý­Ï³­ñáï, ·³Õ­Ã³­Ï³Ý û ï»­Õ³­óÇ, á­ñáÝó Ñ»ï »ë ëïÇå­í³Í ¿Ç ûñ­ÝÇ­µáõÝ ½µ³Õ­í»É: Üñ³Ýù

³ÛÝ­ù³Ý Ý»­ÕÁ ¹ñ»­óÇÝ è»Û­ï»­ñÇÝ áõ سݭó߭۳ݭóÇÝ, áñ è»Û­ï»­ñÁ ѳݭӳ­Ý³­Åá­Õá­íÁ ÷³­Ï»ó áõ Ñ»­é³­ó³í: سݭó߭۳ݭóÁ ϳñ­·³­ ¹ñ»ó, áñ ³ÛÝ ï³×­Ï³­Ñ³­Û»­ñÁ, á­ñáÝù ó³Ý­Ï³­ÝáõÙ ¿ÇÝ ê¨ Íá­íÇ áõ ØÇ­ç»ñÏ­ñ³­Ï³­ÝÇ Ý³­í³­Ñ³Ý­·Çëï­Ý»­ñáí ѳۭñ»­ÝÇù í»­ñ³­¹³é­Ý³É, ϳ­ ñáÕ ¿ÇÝ Çñ ßá­·»­Ý³­í»­ñáí ÓñÇ Ù»Ï­Ý»É: ²Ûë Ñݳ­ñ³­íá­ñáõÃÛáõ­ÝÇó û·ï­í»­óÇÝ ß³­ï»­ñÁ, Ù³­Ý³­í³Ý¹ 1908Ã. Ñáõ­ÉÇ­ëÇ úë­Ù³Ý­Û³Ý ë³Ñ­Ù³­ ݳ¹­ñáõÃÛ³Ý Ñéã³­Ïáõ­ÙÇó Ñ»­ïá: سݭó߭۳ÝóÝ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï Ëáõ­ë³­÷áõÙ ¿ñ µ³­ñ»­·áñ­Í³­ Ï³Ý Ñ³ë­ï³­ïáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ ³Ý­¹³­Ù³Ï­ó»­Éáõó, µ³Ûó »ñ­µ»ù áñ¨¿ ¹Ç­ïá­ÕáõÃÛáõÝ ã¿ñ ³­ÝáõÙ, »ñµ »ë ¿Ç ³Ý­¹³Ù ¹³é­ÝáõÙ, ³ÛÝ ¿É` »­é³Ý­¹áõÝ Ï»ñ­åáí: ²Û¹ ѳë­ï³­ïáõÃÛáõÝ­Ý»ñÝ ¿É, Ù³­ë³Ùµ سݭ ó߭۳ݭóÇ áõ­ß³¹­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ·ñ³­í»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí, Ù³­ë³Ùµ` ³ÝÓ­ ݳ­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³Ï­óáõÃÛáõÝë ·Ý³­Ñ³­ï»­Éáí, ß³­ñáõ­Ý³Ï ÁÝï­ñáõÙ ¿ÇÝ ÇÝÓ, ³ÛÝ ¿É` ѳï­Ï³­å»ë ·³Ý­Ó³­å»­ïÇ å³ß­ïá­ÝáõÙ: 1909Ã. ï³×­Ï³­Ñ³­Ûáó ѳ­Ù³ñ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ëï»ÕÍ­í»ó ÙÇ Ï³ñ¨áñ §Ð³Ý­·³­ ݳ­ÏÇã ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõݦ, á­ñÇ Ñ³ë­ó»Ý سݭó߭۳ݭóÇ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ·ñ³­ë»Ý­Û³ÏÝ ¿ñ, ¨ µá­Éáñ ÝíÇ­ñ³ï­íáõÃÛáõÝ­Ý»ñÝ ³Ûë­ï»Õ ¿ÇÝ áõ­ Õ³ñÏ­íáõÙ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ·³Ý­Ó³­å»­ïÁ »ë ¿Ç: γ­é³­í³­ñáõÃÛáõÝÝ ³ñ­ïá­Ý»É ¿ñ ѳݭ·³­Ý³­ÏáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ å³Û­Ù³­Ýáí, áñ Ýå³ëï­Ý»­ñÁ Î.­äá­ÉÇë ѳëó­í»ÇÝ å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý ׳­Ý³­å³ñ­Ñáí: ºë ¿É ѳݭ·³­ ݳϭí³Í ¹ñ³­ÙÁ ÷á­Ë³¹­ñáõÙ ¿Ç Î.­äá­ÉÇë` éáõ­ë³­Ï³Ý ¹»ë­å³­Ý³­ ïáõÝ, áñ­å»ë­½Ç ѳÝÓÝ­íÇ Ñ³­Ûáó å³ï­ñdzñ­ù³­ñ³­ÝÇÝ: ÐÇ­Ù³ ã»Ù ÑÇ­ßáõÙ, û ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ áñ­ù³Ý ¿ñ ѳݭ·³­Ý³Ï­í³Í, µ³Ûó Ùáïë Ùݳ­ ó³Í ÙÇ Ñ³ß­íÇó ï»­ë³, áñ 1909Ã. Ù»Ï ³Ý­·³Ù ¹»ë­å³­Ý³­ïáõÝ »Ù ÷á­Ë³Ý­ó»É 36.000 ýñ³ÝÏ, Ù»Ï ³Ý­·³Ù ¿É` 400 ûëÙ. ÉÇ­ñ³: ²Ûë ѳÝӭݳ­Åá­Õá­íÁ ÙdzÛÝ Ù»Ï ï³­ñÇ ·áñ­Í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ¿ñ ëï»ÕÍ­í³Í, µ³Ûó ³ÛÝ­ù³Ý ѳ­çáÕ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛáõÝ Í³­í³­É»ó, áñ ƽ­ÙÇñÉ­Û³Ý Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ ¾ç­ÝdzͭÝÇó »­Ï³í ÂÇý­ÉÇë áõ ÷á­Ë³ñ­ù³­ÛÇÝ Ëݹñ»ó, áñ Ç­ñ³­íáõÝù ï³ Ù»Ï ï³­ñÇ ¨ë ­Ñ³Ý­·³­Ý³­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ ß³­ñáõ­Ý³­ Ï»É: ÎáÙë ìá­ñáÝ­óáí-¸³ß­Ïá­íÁ, áñ ѳñ­·áõÙ ¿ñ ƽ­ÙÇñÉ­Û³­ÝÇÝ, Ýñ³ Ëݹñ³Ý­ùÁ µ³­í³­ñ³­ñ»ó: гÝӭݳ­Åá­Õá­íÁ 1910Ã. Ñáõ­ÝÇ­ëÇ 18-ÇÝ Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇó ßÝá­Ñ³­Ï³­É³­Ï³Ý ÏáÝ­¹³Ï ëï³­ó³í` û·­ï³­Ï³ñ ·áñ­ Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³ñ:

زܲÞÚ²ÜòÀ ÂÆüÈÆêàôØ

سݭó߭۳ݭóÁ ݳ­ËÁÝï­ñáõÙ ¿ñ ³å­ñ»É »ñ­Ïáõ ù³­Õ³­ùáõÙ` ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ áõ ö³­ñÇ­½áõÙ: ܳ ëÇ­ñáõÙ ¿ñ ÂÇý­ÉÇ­ëÁ, á­ñáí­Ñ»ï¨ Çñ ÍÝݹ³­í³ÛñÝ ¿ñ ¨ ³ÛÝ­ï»Õ µ³½­Ù³­ÃÇí ͳ­Ýáíݻñ, µ³­ñ»­Ï³Ù­Ý»ñ ¨ ³½­·³­Ï³Ý­Ý»ñ áõ­Ý»ñ: ÂÇý­ÉÇë­óÇù ¿É Ù»­Í³­å»ë ѳñ­·áõÙ áõ å³ñ­ Í»­ÝáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³­Ýáí:

ºñµ 1903-ÇÝ ÜÇ­Ïá­É³Û ´ ­Ï³Û­ë»ñ ó­·³¹­ñáõÃÛ³­ÝÁ Ù³ë­Ý³Ï­ó»­ Éáõ ѳ­Ù³ñ ÂÇý­ÉÇ­ëÇÝ ³­é³­ç³ñÏ­í»ó Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã áõ­Õ³ñ­Ï»É ØáëÏ­í³, ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ í³ñ­ãáõÃÛ³Ý Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Åá­Õá­íÁ (ù³­Õ³­ ù³­ÛÇÝ ¹áõ­Ù³Ý) Ùdz­Ó³ÛÝ Ýñ³Ý ÁÝï­ñ»ó: سݭó߭۳ݭóÁ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ, ù³­Õ³­ùÇ Ï»Ýï­ñáÝ êá­Éá­É³Ï ó­ Õ³­Ù³­ëáõÙ ë»­÷³­Ï³Ý ïáõÝ áõ­Ý»ñ` ³éç¨Á ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï å³ñ­ï»­ ½áí, ¨ ÙÇ ù³­ÝÇ »­Ï³Ù­ï³­µ»ñ ϳɭí³Íù­Ý»ñ, ßÇ­ÝáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¨ ³Û­·Ç­Ý»ñ (Îñͳ­ÝÇ­ëáõÙ): ܳ ѳ­Ù»ëï Ù³ñ¹ ¿ñ ¨ ß³ï ѳ­Ù»ëï ¿ñ ³å­ñáõÙ: àë­Ï»­Õ»Ý ϳ٠³Ï­Ý»­Õ»Ý ã¿ñ ëÇ­ñáõÙ áõ ã¿ñ ·áñ­Í³­ ÍáõÙ, áã Ù³­ï³­ÝÇ, áã ÷áխϳ­åÇ íñ³ ¨ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï áñ¨¿ ½³ñ¹ ã¿ñ ÏñáõÙ: ØÇ³Ï ½³ñ­¹Á, áñ ëÇ­ñáõÙ ¿ñ Ïñ»É, óñ٠ͳ­ÕÇÏÝ ¿ñ: ºñ­µ»ù ãáõ­½»ó ë»­÷³­Ï³Ý ϳéù áõ­Ý»­Ý³É` ϳ٠áï­ùáí ¿ñ ßñçáõÙ, ϳ٠ïñ³Ù­í³Û ÝëïáõÙ: г½­í³­¹»å ³­éÇíݻ­ñáí ¿ñ ÙdzÛÝ Ï³éù í³ñ­ÓáõÙ: ´³Ûó »ñµ ï»­ë³í, áñ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ, ³Û­ëÇÝùÝ` ìñ³ë­ï³­ ÝÇ ¨ Æ­Ù»­ñ»­ÃÇ Ï»ë ÙÇ­ÉÇá­ÝÇ Ñ³ë­ÝáÕ Ñ³­Ûáó û­ÙÇ ³­é³ç­Ýáñ­¹Á å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý ³Û­ó»­ÉáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Å³­Ù³­Ý³Ï ëïÇå­í³Í ѳ­ë³­ñ³Ï ÷á­Õá­ó³­ÛÇÝ Ï³éù ¿ñ ÝëïáõÙ, ÙÇ ÷³­é³­íáñ »ñÏ­ÓÇ Ï³éù Áݭͳ­ Û»ó ³­é³ç­Ýáñ­¹³­ñ³­ÝÇÝ: ²ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï ÇÝù­Ý³­ß³ñ­Å»­ñÇ ·áñ­Í³­ Íáõ­ÙÁ ¹»é¨ë­ ÁÝ­¹áõÝ­í³Í ã¿ñ: سݭó߭۳ݭóÁ ë»­÷³­Ï³Ý ïÝ»ñ áõ­Ý»ñ ݳ¨ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ù»ñ­Ó³­Ï³ ³­Ù³­é³­Ýáó­Ý»­ñáõÙ` Îá­çá­ñáõÙ áõ ´áñ­Åá­ÙáõÙ, µ³Ûó ³Û¹­ï»Õ í³­ Õáõó ã¿ñ ³Û­ó»­ÉáõÙ, ³ÛÉ Ù³­ÛÇ­ëÇÝ ×³­Ý³­å³ñÑ­íáõÙ ¿ñ ä»­ï»ñ­µáõñ· ¨ ³ÛÝ­ï»­ÕÇó ³Ýó­ÝáõÙ ö³­ñǽ, áñ­ï»­ÕÇó í»­ñ³­¹³é­ÝáõÙ ¿ñ ÙdzÛÝ ÑáÏ­ï»Ù­µ»­ñÇÝ: ú­ï³­ñ»ñÏ­ñ³­óÇ ß³ï ѳ­Û»ñ` ÂÇý­ÉÇë ·³­Éáí ¨ Ç­Ù³­Ý³­Éáí سݭ ó߭۳ݭóÇ Ñ³Ù­µ³­íÇ Ù³­ëÇÝ, ³ß­Ë³­ïáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³Ý ï»ë­Ý»É áõ û Ñݳ­ñ³­íáñ ÉÇ­Ý»ñ` ݳ¨ ѳݭ¹Ç­å»É áõ ͳ­Ýá­Ã³­Ý³É: ØÇ ûñ ·ñ³­ ë»Ý­Û³­ÏáõÙ ¿Ç, »ñµ ëå³­ë³­íá­ñÁ ѳÛï­Ý»ó, û áÙÝ Ñ³Û »­åÇë­Ïá­åáë áõ­½áõÙ ¿ سݭó߭۳ݭóÇÝ ï»ë­Ý»É: Üá­ñ³å­ë³Ï ´³µ­Ï»Ý »­åÇë­Ïá­ åáë ÎÛáõ­É»­ë»ñ­Û³ÝÝ ¿ñ, áñ ¾ç­ÙdzͭÝÇó »­Ï»É ¿ñ` Î.­äá­ÉÇë ٻϭݻ­Éáõ: سݭó߭۳ݭóÇÝ Ñ³Ûï­Ý»­óÇ, áõ û¨ ½µ³Õ­í³Í ¿ñ, µ³Ûó ³Ý­ÙÇ­ç³­ å»ë ÁÝ­¹áõ­Ý»ó, áõ »ñ­Ï³ñ Ëá­ë³Ï­óáõÃÛáõÝ »­Õ³í: ºë Ý»ñ­Ï³ ¿Ç Ýñ³Ýó ѳݭ¹Çå­Ù³­ÝÁ: ú­ï³­ñ»ñÏ­ñ³­óÇ Ñ³­Û»ñ ϳ٠ٳ­Ý³­í³Ý¹ »í­ñá­å³­óÇ­Ý»ñ ÁÝ­¹áõ­Ý»­Éáõ ų­Ù³­Ý³Ï سݭó߭۳ÝóÝ ÇÝÓ Ý»ñ­Ï³ ¿ñ ¹³ñÓ­ÝáõÙ, »­Ã», ǭѳñ­Ï», áñ¨¿ ·³Õï­ÝÇ Ëá­ë³Ï­óáõÃÛáõÝ ã¿ñ: ܳ »ñ­µ»ÙÝ ¹Åí³­ñ³­ÝáõÙ ¿ñ ÙÇïùÝ ³ñ­ï³­Ñ³Û­ï»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ѳ­ Û»­ñ»Ý ϳ٠ýñ³Ý­ë»­ñ»Ý ѳñ­Ù³ñ µ³­é»ñ ·ïÝ»É, áõ »ë û·­ÝáõÙ ¿Ç: Î.­äá­ÉÇë í»­ñ³­¹³é­Ý³­Éáí` ´³µ­Ï»Ý ëñµ³­½³­ÝÁ §²ñ¨»Éù¦ Éñ³·­ñáõÙ ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï Ñá¹­í³­Íáí Ýϳ­ñ³·­ñ»É ¿ñ Çñ ³Ûë ѳݭ¹Ç­åáõ­ÙÁ: º­ñ»­Ïá­Ý»ñÝ ³­½³ï ų­Ù³­Ý³Ï سݭó߭۳ݭóÁ ëá­íá­ñ³­µ³ñ Ã³ï­ ñáÝ ¿ñ ·ÝáõÙ, áñ ß³ï ¿ñ ëÇ­ñáõÙ, ¨ ϳ٠ÃáõÕà ¿ñ ˳­ÕáõÙ ÁÝ­ï³­

ÝÇ­ùÇ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇ Ñ»ï ϳ٠³­ÏáõÙ­µáõÙ. Ýñ³ ëÇ­ñ³Í ˳­ÕÁ µñÇçÝ ¿ñ: ºñ­µ»ÙÝ »ë ¿É ¿Ç ˳­ÕáõÙ, ¨ ÏáÕ­ùÇë Ýëï³Í سݭó߭۳ݭóÁ Ëáñ­Ñáõñ¹­Ý»ñ ¿ñ ï³­ÉÇë: ²é­Ñ³­ë³­ñ³Ï ß³ï ß÷íáÕ Ù³ñ¹ ¿ñ áõ Ù»­ÝáõÃÛáõ­ÝÇó ËÇëï ݻխíáõÙ ¿ñ: ö²ðƼàôØ

سݭó߭۳ݭóÁ ßù»Õ µÝ³­Ï³­ñ³Ý áõ­Ý»ñ Avenue des Champs Elisée-áõÙ: ܳ ö³­ñÇ­½áõÙ Ùdzݭ·³­Ù³ÛÝ ³ÛÉ ÏÛ³Ýù ¿ñ í³­ñáõÙ, ÷áÕ ã¿ñ Ëݳ­ÛáõÙ Ï۳ݭùÇ Ñ³­×áõÛ­ùÁ ÉÇá­íÇÝ í³­Û»­É»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ²å­ñáõÙ ¿ñ ǵñ¨ ѳ­ñáõëï rentier: Æñ ûÃÛ³ÏÝ áõ­Ý»ñ Ø»Í û­å»­ ñ³­ÛáõÙ (Académie nationale de musique), áõñ ѳ­×³Ë Ññ³­íÇ­ñáõÙ ¿ñ ͳ­Ýáíݻ­ñÇÝ áõ µ³­ñ»­Ï³Ù­Ý»­ñÇÝ: » ѳۭϳ­Ï³Ý, û éáõ­ë³­Ï³Ý ¨ û ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý ßñ糭ݳϭݻ­ñáõ٠ݳ ɳÛÝ Ï³­å»ñ áõ ͳ­Ýá­ ÃáõÃÛáõÝ­Ý»ñ áõ­Ý»ñ: Jean Goujon ÷á­Õá­óáõ٠ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óÇ Ï³­ éáõ­ó»­Éáõó Ñ»­ïá Ýñ³ ѳñ·Ý áõ Ñéã³­ÏÁ ³­í»­É³­ó»É ¿ÇÝ: üñ³Ý­ëdz­ Ï³Ý Ï³­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ýñ³Ý å³ñ·¨³ï­ñ»É ¿ñ Légoin d’Honneur ßù³Ý­ß³­Ýáí: º­Ï»­Õ»­óÇÝ Ýáñ ÑáõÛ­ë»ñ ¨ ³Ïݭϳ­ÉáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ¿ñ ³ñí ݳó­ñ»É ö³­ñÇ­½Ç ѳۭϳ­Ï³Ý ¨ ³Ý­·³Ù ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý ßñ糭ݳϭݻ­ ñáõÙ:

Ýñ³Ýó Ëݹñ³Ý­ùÁ: ä³ñ½ ¿ñ, áñ û­å»ï ¹Ç­ÙáõÙÝ ëïá­ñ³·­ñ»É ¿ÇÝ ýñ³Ý­ëdz­óÇ­Ý»­ñÁ, 볭ϳÛÝ Ç­ñ³­Ï³­Ýáõ٠ѳ­Ûáó ÙïùÇ áõ ÷³­÷³­ ·Ç ³ñ¹­ÛáõÝù ¿ñ: ÆÝã­å»ë Ñ»­ïá Ç­Ù³­ó³Ýù, ¹ñ³ ·É˳­íáñ Ñ»­ÕÇ­ ݳ­ÏÁ åñÝ. ²ñ­ß³Ï âá­å³Ý­Û³ÝÝ ¿ñ: سݭó߭۳ݭóÁ áõ­Õ»ñ­ÓÁ ï³­ ñ³í ïáõÝ` Ùï»­ñÇÙ­Ý»­ñÇÝ óáõÛó ï³­Éáõ áõ ËáñÑñ­¹³Ï­ó»­Éáõ: ì»ñ­ çÇÝ­Ý»ñë سݭó߭۳ݭóÇ á·¨á­ñáõÃÛ³Ý íñ³ å³Õ çáõñ ¿ÇÝ Éóñ»É ½³­Ý³­½³Ý ³­é³ñ­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáí, á­ñáÝ­óÇó ÑÇ٭ݳ­Ï³ÝÝ ³ÛÝ ¿ñ, û ϳ­ñÇù ãϳñ ã³­÷³­½³Ýó ϳñ¨á­ñáõÃÛáõÝ ï³É ³Û¹ ¹Ç­Ùáõ­ÙÇÝ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ýñ³Ý­ëdz­óÇ­Ý»ñÝ, ³Ý­ßáõßï, ëïá­ñ³·­ñ»É ¿ÇÝ ³Ý­·Ç­ïá­ ñ»Ý, ³Û­ëÇÝùÝ` Ç­ñ»Ýó ¹Ç­Ù³Í ѳ­Û»­ñÇ Ëݹñ³Ý­ùÁ ѳñ­·»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, ³Û­É³­å»ë Ýñ³Ýó ³ÛÝ­ù³Ý ¿É Ñ»­ï³ùñù­ñ³­Ï³Ý ã¿ñ` Ïáõ­Ý»­Ý³±Ý, ³ñ¹­Ûáù, ѳ­Û»­ñÁ ö³­ñÇ­½áõÙ ¹åñáó, û` áã: سݭó߭۳ݭóÇ íñ³ ³½­¹»É ¿ñ ѳï­Ï³­å»ë ³ÛÝ ³­é³ñ­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ, û ³Û¹­åÇ­ëÇ ¹åñá­óÇ Ï³­éáõ­óáõÙÝ áõ å³Ñ­å³­Ýáõ­ÙÁ 2-3 ÙÇ­ÉÇáÝ ýñ³Ý­ÏÇ ½á­Ñá­ÕáõÃÛáõÝ Ï峭ѳݭç»ñ. ÇÝ­ãDZ ѳ­Ù³ñ ³Û¹­åÇ­ëÇ Ëá­ßáñ ·áõ­Ù³ñ ͳ˭ë»É ö³­ ñÇ­½áõÙ, »ñµ Ïáí­Ï³­ë³­Ñ³­ÛáõÃÛáõ­ÝÁ ß³ï ³­í»­ÉÇ Ù»Í å³­Ñ³Ýç áõ­ Ý»ñ ÝÙ³Ý ¹åñá­óÇ ¨ ³½­·³­ÛÇÝ ³ÛÉ Ï³­ñÇù­Ý»­ñÇ: ºí áõ­Õ»ñ­ÓÁ Ùݳó ³Ý­Ñ»ï¨³Ýù:

²Üì²ÜÆ üð²ÜêƲòÆܺðÆ àôÔºðÒÀ

ØÇ ûñ ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠سݭó߭۳ÝóÝ ëï³­ó³í ýñ³Ý­ë»­ñ»Ý ÁÝ­ ¹³ñ­Ó³Ï ·ñáõÃÛáõÝ, áñÝ ëïá­ñ³·­ñ»É ¿ÇÝ ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý ·Ç­ï³­ ϳÝ, ·ñ³­Ï³Ý ¨ ³Ý­·³Ù ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý í»ñ­Ý³­Ë³­íÇ Ñ³Ý­×³ñ­Ý»ñ: àõ­Õ»ñ­ÓÁ ËÙµ³·ñ­í³Í ¿ñ í³ñ­å»­ïá­ñ»Ý: êïá­ñ³·­ñ³Í Ù»­Í³­ÝáõÝ ýñ³Ý­ëdz­óÇ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝó ÃíáõÙ, áñ­ù³Ý ÑÇ­ßáõÙ »Ù, ȳ­íÇëÝ ¿ñ, ¾­ÙÇÉ ¼á­É³Ý áõ ÙÇÝ㨠ÇëÏ úé­É»³­ÝÇ ¹áõù­ëÁ, ßÝáñ­Ñ³­Ï³­ÉáõÃÛáõÝ ¿ÇÝ Ñ³Ûï­ÝáõÙ, áñ سݭó߭۳ݭóÁ ö³­ñÇ­½Á ½³ñ­¹³­ñ»É ¿ñ ѳۭϳ­ Ï³Ý á­×áí Ýáñ áõ ·»­Õ»­óÇÏ Ï³­éáõÛ­óáí, á­ñÁ Ñá­·áõÙ ¿ñ Ù³Û­ñ³­ù³­ Õ³­ùÇ µ³½­Ù³­Ù³ñ¹ Ñ³Û ·³­Õáõ­ÃÇ Ïñá­Ý³­Ï³Ý ϳ­ñÇù­Ý»­ñÁ: ´³Ûó, ³ë­í³Í ¿ñ ·ñáõÃÛáõ­ÝáõÙ, ѳ­Ûáó í³­Õ»­ÙÇ ³­í³Ý­¹áõÛÃÝ ¿ñ, áñ ³­Ù»Ý ѳۭϳ­Ï³Ý »­Ï»­Õ»­óÇ ÏÇó áõ­Ý»­Ý³ ݳ¨ ¹åñáó` Ñ³Û Ù³Ý­Ï³Ýó áõë­Ù³Ý 峭ѳݭçÁ ѳ­·»ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: Üñ³Ýù ËݹñáõÙ ¿ÇÝ, áñ سݭó߭۳ݭóÁ ëï³ÝÓ­ÝÇ Ý³¨ ö³­ñÇ­½áõ٠ѳۭϳ­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ ñ³Ý ϳ­éáõ­ó»­ÉÁ ¨ Ëáë­ï³­ÝáõÙ ¿ÇÝ, áñ Ï·áñ­Í³¹­ñ»Ý Ç­ñ»Ýó áÕç Ñ»­ Õǭݳ­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ ϳ­é³­í³­ñáõÃÛ³Ý Ñá­í³­Ý³­íá­ñáõÃÛáõÝÝ áõ ѳñÏ »­Õ³Í ÃáõÛÉï­íáõÃÛáõÝÝ ëﳭݳ­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ºñµ ϳñ­¹³­óÇ áõ µ³­ó³ï­ñ»­óÇ ³Ûë ³­Ù»­ÝÁ ¨ Ù³­Ý³­í³Ý¹ »ñµ ï»­Õ»­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ïí»­óÇ ³Û¹ Ñé㳭ϳ­íáñ ³Ý­Ó³Ýó Ù³­ëÇÝ, á­ñáÝù ѳݭñ³­Ñ³Ûï ¿ÇÝ ³Ù­µáÕç ·ñ³­Ï³Ý ³ß­Ë³ñ­ÑÇÝ, سݭó߭۳ݭ óÁ Ù»­Í³­å»ë ³½¹­í»ó ¨ ³Û¹ ñá­å»ÇÝ Ñ³­Ï³­Ù»ï ã¿ñ ϳ­ï³­ñ»­Éáõ

Ä. ²É. سݭó߭۳ݭóÁ Ñáñ ÙÇ³Ï ³­ñáõ ½³­í³ÏÝ ¿ñ ¨ áõ­Ý»ñ ùáõÛñ, áñ ³­Ùáõë­Ý³­ó»É ¿ñ ÃÇý­ÉÇë­óÇ Âáí­Ù³ë ØÇ­ñǭٳݭ۳­ÝÇ Ñ»ï, áõ »ñ­ Ïáõ ùñáç áñ­¹Ç` ²­É»ù­ë³Ý¹ñ áõ Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë1: سݭó߭۳ÝóÝ ³­Ùáõë­Ý³­ó»É ¿ñ ÃÇý­ÉÇë­óÇ û­ñÇáñ¹ ¸³ñ­Û³ ³­ Ù³Ùß­Û³­ÝÇ Ñ»ï ¨ áõ­Ý»ñ 8 ½³­í³Ï` ãáñë áñ­¹Ç áõ ãáñë ¹áõëïñ: àñ­¹Ç­Ý»ñÝ »Ý Áëï ³­í³­·áõÃÛ³Ý` Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë, È­¨áÝ, Ðáí­ë»÷ ¨ ¶­¨áñ·, ÇëÏ ¹áõëï­ñ»­ñÁ` ²Ý­Ý³, ܳ­¹»Å­¹³, ì³ñ­í³­é³ ¨ ³­ 1 ²í³· ²É»ùë³Ý¹ñÁ §ÂÇýÉÇëÇ ³é¨ïñ³ÛÇÝ µ³ÝÏǦ ·³ÝÓ³å³ÑÝ ¿ñ, ³å³` í³ñÇãÁ: ÆëÏ Ïñïë»ñ ÐáíѳÝÝ»ëÁ (éáõë³Ï³Ý ³ñï³ë³ÝáõÃÛ³Ùµ` Æí³Ý üáÙÇã ØÇñÇÙ³Ýáí) Çñ³í³µ³Ý ¿ñ áõ Ùï»ñÇÙ ÁÝÏ»ñë: èáõë³Ï³Ý µáÉߨÇÏÛ³Ý Ù»Í Ñ»Õ³÷áËáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ý³ ½ñÏí»ó ³ÙµáÕç áõÝ»óí³ÍùÇó ¨ Ñ³ÛïÝí»ó Ñ»ïÇÝ ãù³íáñáõÃÛ³Ý Ù»ç: ä»ï»ñµáõñ·áõÙ Ù»Ýù ³åñáõÙ ¿ÇÝù ÙǨÝáõÛÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ: ÈÇÝ»Éáí ïϳñ³Ï³½Ù, Æí³Ý üáÙÇãÁ ã¹ÇÙ³ó³í ëáíÇÝ áõ ½ñϳÝùÝ»ñÇÝ` ù³ÕóÇó áõųëå³é ÁÝϳí ÷áÕáóáõÙ, áõ »ñ»ù ûñ ³Ýó ÑÇí³Ý¹³Ýáóáõ٠ٳѳó³í` µÛáõñ³íáñ ³ÛÉáó ÝÙ³Ý... ì»ñÇÝ ³ëïÇ׳ÝÇ Ù³ùñ³µ³ñá áõ µ³ñ»ËÇÕ× ³ÝÓݳíáñáõÃÛáõÝ ¿ñ: Üñ³ Ù³Ñí³ÝÇó 10 ûñ ³é³ç Ù»Ýù ·»ñ»½Ù³Ý ¿ÇÝù áõÕ»Ïó»É Ù»ñ ÙÛáõë ÁÝÏ»ñáçÁ` ÃÇýÉÇëóÇ µÅßϳå»ï ²É»ùë³Ý¹ñ úñ¹áõ˳ÝÛ³ÝÇÝ, áñÁ ïÇñáÕ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ å³ï׳éáí ÝáõÛÝå»ë ÑÇí³Ý¹³ó»É ¿ñ áõ »ñÏáõ ûñ ³Ýó ٳѳó»É: γñÍ»ë ϳÝ˳½·³Éáí Ùáï³Éáõï í³Ë׳ÝÁ, Æí³Ý üáÙÇãÁ ³ÛÝï»Õ` ѳݷëï³ñ³ÝáõÙ, ÇÝÓ ³ë³ó. §¼·áõÙ »Ù, áñ »ë ¿É »Ù ßáõïáí ѻ層Éáõ úñ¹áõ˳ÝáíÇÝ, ÇÝÓ Ýñ³ ÏáÕùÇÝ Ïóջù...¦: ²Û¹å»ë ¿É ³ñ»óÇÝù: îËáõñ áõ ó³í³ÉÇ Ñáõß»ñ...

Ù³­ñ³: ´á­Éáñ ¹áõëï­ñ»ñÝ ¿É ³­Ùáõë­Ý³­ó³Ý سݭó߭۳ݭóÇ Ï»Ý­¹³­ ÝáõÃÛ³Ý û­ñáù1: àõÃÝ ¿É ³Û­ëûñ áÕç »Ý: ²É. سݭó߭۳ݭóÁ ½í³ñà µÝ³­íá­ñáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ñ ¨ Ç µÝ» ɳ­ í³­ï»ë ¿ñ, ÇÝã­å»ë µá­Éáñ ë³Ý·­íÇ­ÝÇÏ­Ý»­ñÁ: ܳ ½í³ñ­×³­ë»ñ ¿ñ, ÁÝ­Ï»­ñ³­ë»ñ ¨, ÇÝã­å»ë ÃÇý­ÉÇë­óÇù ¿ÇÝ ³­ëáõÙ, ëÇ­ñáõÙ ¿ñ §ù»÷ ³­Ý»É¦: ´³Ë­ïÁ ·ñ»­Ã» ÙÇßï Ååï³­ó»É ¿ñ Ýñ³Ý ÇÝã­å»ë ³ß­Ë³­ ï³Ý­ùáõÙ, ³ÛÝ­å»ë ¿É ÁÝ­ï³­Ý»­Ï³Ý Ï۳ݭùáõÙ: ܳ íÇßï ã¿ñ ï»­ë»É, ³­Ù»­Ý³­Ù»Í ó³­íÁ »­Õ»É ¿ñ Ñáñ Ù³­ÑÁ, á­ñÇÝ ëÇ­ñáõÙ ¿ñ ³Ù­µáÕç Ñá­ ·áí: ²­é³­çÇÝ ÏëÏÇ­ÍÁ, áñ Ñ»­ïá ³å­ñ»ó, ÏÝáç Ù³ÑÝ ¿ñ: îÇ­ÏÇÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ í»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ ï³­é³­åáõÙ ¿ñ ß³­ ù³­ñ³Ë­ïáí: àñ­å»ë áõݨáñ ¨ ³­éáÕ­çáõÃÛ³­ÝÁ Ñ»ï¨áÕ ÏÇÝ, ݳ ÙÇ­ çáó­Ý»ñ ã¿ñ Ëݳ­Ûáõ٠˳Ëï­í³Í ³­éáÕ­çáõÃÛáõ­ÝÁ í»­ñ³­Ï³Ý·­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ºñµ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ¹³ Ñݳ­ñ³­íáñ ã»­Õ³í ³­Ý»É, Ñ»­ïÁ í»ñó­ Ý»­Éáí Çñ ÁÝ­ï³­Ý»­Ï³Ý Ñ³Û µÅßÏÇÝ` ٻϭݻó سۭÝÇ üñ³ÝÏ­ýáõñï, áñ­ï»Õ ÙÇ Ù³ë­Ý³­·»ï µÅÇßÏ Ëݳ­ÙáõÙ ¿ñ Ýñ³Ý: àã ÙÇ µáõ­Å³­ÙÇ­çáó ãû·­Ý»ó, ¨ ݳ ³ÛÝ­ï»Õ ¿É í³Ë­×³Ý­í»ó 1910-ÇÝ*: ¸ÇÝ ï»­Õ³­÷á­ Ë»­óÇÝ ÂÇý­ÉÇë: îÇ­ÏÇÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇ Ñáõ­Õ³ñ­Ï³­íá­ñáõÃÛ³Ý ë·³­ ѳݭ¹»­ëÁ ÷³Û­ÉáõÝ ³­å³­óáõÛ­óÁ »­Õ³í ³ÛÝ Ù»Í áõ ³Ý­Ï»ÕÍ Åá­Õáíñ­ ¹³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ý, áñ سݭó߭۳ݭóÁ í³­Û»­ÉáõÙ ¿ñ ÍÝݹ³­í³Û­ñáõÙ: 1 سÝóßÛ³ÝóÇ ãáñë ÷»ë³Ý»ñÝ ¿É ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ¹Çñù áõÝ»óáÕ Ñ³ÛïÝÇ ³ÝÓÇÝù »Ý, áñáÝó É³í »Ù ×³Ý³ãáõÙ, áõëïÇ Ñ³ñÏ »Ù ѳٳñáõÙ Ýñ³Ýó Ù³ëÇÝ ¿É ÙÇ ù³ÝÇ Ëáëù ³ë»É: 1. ²í³· ¹áõëïñ ²ÝݳÛÇ ³ÙáõëÇÝÝ ¿ µÝÇÏ ÃÇýÉÇëóÇ ´³ñë»Õ ÔáñÕ³ÝÛ³ÝÁ (éáõë³Ï³Ý ³ñï³ë³ÝáõÃÛ³Ùµ` ì³ëÇÉÇ ¸³íǹáíÇã Îáñ·³Ýáí): ºñµ ³Ùáõëݳó³í` ½ÇÝíáñ³Ï³Ý ѳñÛáõñ³å»ïÇ ³ëïÇ×³Ý áõÝ»ñ: ´³Ûó ½ÇÝíáñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ³í»ÉÇ ë»ñ áõݻݳÉáí ·»Õ³ñí»ëïÇ Ñ³Ý¹»å` ÃáÕ»ó ͳé³ÛáõÃÛáõÝÁ ¨ ¹³ñÓ³í ÁÝïÇñ »ñ³ÅÇßï. áõÝÇ éáõë³ó É»½íáí ϳñ¨áñ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñ Ý߳ݳíáñ »íñáå³Ï³Ý »ñ³ÅÇßïÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: Üí³·»É ¿ ÜÇÏáÉ³Û ´ ϳÛë»ñ ³é³ç, »ñµ ë³ Ã³·³Å³é³Ý· Å³Ù³Ý³Ï Å³Ù³Ý»É ¿ñ ÂÇýÉÇë, ¨ áñå»ë ÑÇß³ï³Ï ëï³ó»É ÜÇÏáɳÛÇ Éáõë³ÝϳñÁ` ÇÝùݳ·ñáí: 1900ÇÝ ÂÇýÉÇëáõÙ ÑÇÙÝ»ó áõ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ñÇ Ññ³ï³ñ³Ï»ó §Кавказский вестник¦ éáõë»ñ»Ý ·ñ³Ï³Ý-·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ³Ùë³·ÇñÁ: äñÝ. ÔáñÕ³ÝÛ³ÝÁ ÂÇýÉÇëÇ Çñ ï³ÝÝ áõÝ»ñ ³ñí»ëïÇ ï³ñµ»ñ ×ÛáõÕ»ñÇ í»ñ³µ»ñÛ³É Ñ³½³ñ³íáñ ѳïáñÝ»ñÇó µ³Õϳó³Í ѳñáõëï ·ñ³¹³ñ³Ý: ºñµ г۳ëï³ÝÁ ËáñÑñ¹³Ûݳóí»ó, ³ÙµáÕç ·ñ³¹³ñ³ÝÁ ÝíÇñ»ó г۳ëï³ÝÇÝ ¨ ÇÝùÝ ¿É ï»Õ³÷áËí»ó ºñ¨³Ý: 2. ºñÏñáñ¹ ÷»ë³Ý ¿ ³É»ùë³Ý¹ñ³åáÉóÇ Ðáíë»÷ îÇ·ñ³ÝÛ³ÝÁ, áñÁ ÝáõÛÝå»ë ½ÇÝíáñ³Ï³Ý ѳñÛáõñ³å»ï ¿ñ, »ñµ ³Ùáõëݳó³í: 1909-ÇÝ Çñ ÍÝݹ³í³Ûñ ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉÇ (³ÛÅÙ` È»ÝÇݳϳÝ) ù³Õ³ù³·ÉáõËÝ ¿ñ: ì»ñçÇÝ 1914-1918ÃÃ. å³ï»ñ³½ÙÇ Å³Ù³Ý³Ï éáõë³Ï³Ý µ³Ý³ÏÇ ·Ý¹³å»ï ¿ñ ¨ ¾ñ½ñáõÙÇ ·ñ³íÙ³ÝÁ Ù³ëݳÏó»É ¿ñ áñå»ë Ññ»ï³Ýáõ Ññ³Ù³Ý³ï³ñ: лïá ï»Õ³÷áËí»É ¿ ºñ¨³Ý: 3. ºññáñ¹Ý ¿ ÑÙáõï Çñ³í³µ³Ý ȨáÝ ºí³Ý·áõÉÛ³ÝÁ: ÂÇýÉÇëÇ ³ñùáõÝ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ ¹³ï³Ë³½ ¿ñ, ³å³ Ý߳ݳÏí»ó ÏáÙë ìáñáÝóáí-¸³ßÏáíÇ §Ñ³ïáõÏ Ñ³ÝÓݳñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ßïáÝÛ³¦` áñå»ë ¹³ï³Ï³Ý ùÝÝÇã: ²ÛÅÙ í³Ë׳Ýí³Í ¿: 4. Îñïë»ñ ¹ëï»ñ ³ÙáõëÇÝÝ ¿ µÅßϳå»ï ¶¨áñ· ²Ùµ³ñ¹³ÝÛ³ÝÁ: ÐÙáõï µÅÇßÏ ¿, ³ÛÅÙ ³åñáõÙ ¿ ö³ñǽáõÙ:

²Ù­µáÕç ÂÇý­ÉÇ­ëÁ óÝóí³Í ¿ñ: Ðáõ­Õ³ñ­Ï³­íá­ñáõÃÛ³­ÝÁ Ù³ë­Ý³Ï­ ó»­óÇÝ µá­Éáñ ³½­·³­ÛÇÝ, ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ áõ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ѳë­ï³­ ïáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ` å³ï­íÇ­ñ³­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáí áõ ͳխϻå­ë³Ï­Ý»­ñáí: سݭó߭۳ݭóÁ ËÇëï ½·³ó­í³Í ¿ñ Çñ ѳݭ¹»å ¹ñë­¨á­ñ³Í ³Ûë ѳ­ÙÁݹ­Ñ³­Ýáõñ Åá­Õáíñ­¹³­Ï³Ý ѳñ­·³Ý­ùÇó áõ ѳ­Ù³Ï­ñ³Ý­ùÇó: ´³Ûó ÏÝáç Ù³­ÑÇó Ñ»­ïá ÁÝÏ×­í»ó áõ ¹³ñ­Ó³í Ù»­É³­Ù³Õ­Óáï: ê³ áõ­Ý»ñ Ñá­·»­µ³­Ý³­Ï³Ý ¹ñ¹³­å³ï­×³é. ѳۭñÁ í³Ë­×³Ý­í»É ¿ñ Çñ ÏÝáç, ³Û­ëÇÝùÝ` سݭó߭۳ݭóÇ Ùáñ, Ù³Ñ­í³­ÝÇó Ù»Ï ï³­ñÇ ³Ýó, ¨ سݭó߭۳ݭóÁ ϳݭ˳½­·³­óáõÙ áõ­Ý»ñ, û ÇÝùÝ ¿É Çñ ÏÝá­çÇó Ù»Ï ï³­ñÇ ³Ýó ÏÙ»é­ÝÇ... Üñ³ ѳխóݭ¹³Ù ϳ½Ù­í³Í­ùÁ ëÏë»ó ³­ñ³­ ·á­ñ»Ý ïϳ­ñ³­Ý³É: سݭó߭۳ݭóÁ í³­Õáõó ¿ñ ï³­é³­åáõÙ »­ñÇ­ ϳ٭ݻ­ñÇ ù³­ñÇ ÑÇ­í³Ý­¹áõÃÛáõ­ÝÇó: ö³­ñÇ­½áõ٠ݳ ÙÇ ù³­ÝÇ ³Ý­ ·³Ù Éáõñç íÇ­ñ³­Ñ³­ïáõÃÛ³Ý »Ý­Ã³ñÏ­í»ó, á­ñáÝù ѳ­çáÕ ³­í³ñï­ í»­óÇÝ: ¸ñ³­ÝÇó Ñ»­ïá ³­Ù»Ý ï³­ñÇ ö³­ñÇ­½Çó ϳ­Ýá­Ý³­íáñ ٻϭÝáõÙ ¿ñ Contrexeville` µáõÅ­í»­Éáõ: ²Ûë å³ï­×³­éáí ¿É á­ñá­ß³­ÏÇ ëÝݹ³­ ϳñ­·Ç ¿ñ Ñ»ï¨áõÙ2: 1911-Ç Ù³ñï ³­ÙÇëÝ ¿ñ: ØÇ ³­é³­íáï ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ·ñ³­ë»Ý­Û³­ ÏáõÙ ½µ³Õ­í³Í ¿ÇÝù ϳñ¨áñ ·áñ­Íáí: гݭϳñÍ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­ óÇ ùÃÇó ëÏë»ó ³ñ­ÛáõÝ Ñá­ë»É: ²­Ù³Ý µ»­ñ»­óÇÝ, ¨ ݳ Ãá­Õ»ó, áñ ³ñ­Ûáõ­ÝÁ Ñá­ëÇ: ¸³ ï­¨»ó ù³­éáñ¹ ų­ÙÇ ã³÷: ì»ñ­ç³­å»ë ³ñ­Ûáõ­ÝÁ Ïïñí»ó, ¨ ݳ ʳ­ñ³½­Û³­ÝÇ Ñ»ï å³ï­ñ³ëï­í»ó ïáõÝ ·Ý³É: ÆÙ ë»Ý­Û³­ÏÇó ³Ýó­Ý»­ÉÇë, ³­ë³ó. §âÙá­é³­Ý³ë ׳­ßÇ ·³­Éáõ¦: ¶ñ³­ë»Ý­ Û³­ÏáõÙ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÁ ëÏëíáõÙ ¿ñ ų­ÙÁ ÇÝ­ÝÇÝ ¨ ï­¨áõÙ ÙÇÝ㨠14Á: ÖÇßï ų­ÙÁ 14-ÇÝ ·Ý³­óÇ Ýñ³ ïáõÝ: سݭó߭۳ݭóÁ Ýëï³Í ¿ñ Çñ ³­é³Ýӭݳ­ë»Ý­Û³­ÏáõÙ` ÙÇ ÏáÝù Ó»é­ùÁ µéݳÍ. ³ñ­Ûáõ­ÝÁ Ýá­ñÇó Ñá­ëáõÙ ¿ñ ùÃÇó: àõ­Õ³ñ­Ï»É ¿ÇÝ Ù³ë­Ý³­·»ï µÅßÏÇ »ï¨Çó, á­ñáí­ Ñ»ï¨ µá­Éáñ ÙÇ­çáó­Ý»­ñÁ ÷áñ­Ó»É ¿ÇÝ, µ³Ûó ³ñ­Ûáõ­ÝÁ ã¿ñ ÏïñíáõÙ: ʳ­ñ³½­Û³ÝÝ ¿É ÏáÕ­ùÇÝ Ýëï³Í` ëÇñï ¿ñ ï³­ÉÇë: ºë »­Ï³, ÇëÏ Ê³­ñ³½­Û³­ÝÁ ·Ý³ó Çñ ïáõÝ` ׳­ß»­Éáõ: ºñµ ³ñ­Ûáõ­Ý³­Ñá­ëáõÃÛáõ­ÝÁ ÙÇ ùÇã 峭ϳ­ë»ó, سݭó߭۳ÝóÝ ÇÝÓ ³­ë³ó. §¸áõÝ ·Ý³ ë»­Õ³­Ý³­ 2 î»ñ ¨ ïÇÏÇÝ Ø³ÝóßÛ³ÝóÝ»ñÁ ï³ñµ»ñ ëÝݹ³Ï³ñ· áõÝ»ÇÝ: ØÇ ³Ý·³Ù ÇÝÓ Ññ³íÇñ»É ¿ÇÝ ×³ßÇ: êáíáñ³Ï³ÝÇ ÝÙ³Ý Ýëï³Í ¿Ç »ñÏáõëÇ ÙÇç¨: îÇÏÇÝ Ø³ÝóßÛ³ÝóÁ ³éç¨Á ¹ñ»É ¿ñ ÙÇ ÷áùñÇÏ Ïß»éù ¨ áõï»Éáõó ³é³ç ³Ù»Ý ÇÝã` ѳó, ÙÇë ¨ ³ÛÉÝ, ÏßéáõÙ ¿ñ` µÅßÏÇ Ñ³ÝÓݳñ³ñ³Ï³ÝÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ: ¼·áõß³ÝáõÙ ¿ñ ѳïϳå»ë ³Õ³Ý¹»ñÇó, áñÁ ËÇëï ëÇñáõÙ ¿ñ: ê»Õ³ÝÇ íñ³ ³é³ïáñ»Ý ϳñ ÏáíϳëÛ³Ý å³ïí³Ï³Ý ÓÏÝÏÇÃ: îÇÏÇÝ Ø³ÝóßÛ³ÝóÁ ÇÝùݳµ»ñ³µ³ñ ˳ídzñÁ ¹ñ»ó Çñ ³÷ë»Ý, µ³Ûó í»ñÑÇß»Éáí µÅßÏÇ óáõóáõÙÁ` ½·áõß³ó³í áõï»Éáõó ¨ åݳÏÁ ¹ñ»ó ÇÙ ³é³ç. §¸áõù Ï»ñ»ù,- ³ë³ó ïËñáõÃÛ³Ùµ,- ÇÝÓ ãÇ Ï³ñ»ÉǦ: سÝóßÛ³ÝóÝ ¿É, áñå»ë ÇëÏ³Ï³Ý ÃÇýÉÇëóÇ, ·ÇÝÇ ¿ñ ëÇñáõÙ, û¨ ÙÇßï ã³÷³íáñ ¿ñ ·áñͳÍáõÙ: ²Û¹ ûñÁ ë»Õ³ÝÇÝ ¹ñí³Í ¿ñ Ýñ³ ë»÷³Ï³Ý ³Û·áõ ·ÇÝÇÝ: ܳ µ³Å³ÏÁ Éóñ»ó, Ùáï»óñ»ó, áñ ·áÝ» Ñáï ù³ßÇ, ³å³ ëñï³Ýó ³¯Ë ù³ß»Éáí` ïí»ó ÇÝÓ. §¸áõ ËÙÇñ, ²é³ù»É, »ë ã»Ù ϳñáÕ¦: ºí »ë` ¹»é¨ë »ñÇï³ë³ñ¹ áõ ϳï³ñ»É³å»ë ³éáÕç, ѳ×áõÛùáí ϳï³ñ»óÇ Ýñ³Ýó ó³ÝÏáõÃÛáõÝÁ: §ºë Ó»ñ ½áÑÝ »Ù¦,- ³ë³óÇ Ï³ï³Ïáí:

ïáõÝ, ³ÛÝ­ï»Õ ëå³­ëáõÙ »Ý, »ë ¿É ùÇã í»ñ­çÁ Ïáõ ·³Ù¦: ê»­Õ³­ÝÇ ßáõñ­çÁ »­ñ»ù Ñá­·Ç ¿ÇÝù` سݭó߭۳ݭóÇ ³­í³· áñ­¹Ç Ðáí­Ñ³Ý­Ý»­ ëÁ, ½³­í³Ï­Ý»­ñÇ ¹³ë­ïdz­ñ³Ï ¶­¨áñ· Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÁ ¨ »ë: Þáõ­ïáí سݭó߭۳ÝóÝ ¿É »­Ï³í áõ Ýëï»ó ÏáÕ­ùÇë: ÊÇëï ù³Õ­ó³Í ¿ñ ¨ ëÏë»ó ³­Ëáñ­Å³­Ïáí áõ­ï»É: ´³Ûó ѳ­½Çí ¿ñ ·Éáõ­ËÁ ѳ­Ï³Í ³­åáõñ áõ­ïáõÙ, »ñµ ï³ù ·á­Éáñ­ßáõ ³½­¹»­óáõÃÛ³Ý ï³Ï ³ñ­Ûáõ­Ý³­Ñá­ ëáõÃÛáõ­ÝÁ í»ñëÏë­í»ó, ¨ ¹»Õ­Ý³­íáõÝ ³­åáõ­ñÁ ϳñÙ­ñáí Ý»ñÏ­í»ó: سݭó߭۳ݭóÁ ·áõ­Ý³ï­­í»ó áõ ËÇëï ïËñ³Í` ë»­Õ³­ÝÁ Ãá­Õ»ó áõ Ñ»­é³­ó³í: Ö³­ßÇó Ñ»­ïá ·Ý³­óÇ Çñ ë»Ý­Û³Ï: سݭó߭۳ݭóÁ å³é­ Ï³Í ¿ñ: سë­Ý³­·»ï µÅÇß­ÏÁ µ»­ñ³­ÝÇ Ù»ç ¹ñ³Í ·áñ­ÍÇ­ùáí ϳ­ñá­ Õ³­ó»É ¿ñ ³ñ­Ûáõ­Ý³­Ñá­ëáõÃÛáõ­ÝÁ ¹³­¹³­ñ»ó­Ý»É áõ å³ï­íÇ­ñ»É ¿ñ, áñ å³é­ÏÇ áõ ï»­ÕÇó ãß³ñÅ­íÇ: àñ­¹ÇÝ áõ Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÁ ¹áõñë »­Ï³Ý: سݭó߭۳ÝóÝ ÇÝÓ å³­Ñ»ó Ùá­ïÁ: §î»ë­Ýáõ±Ù­ »ë, »ë µá­Éá­ñá­íÇÝ ÙÇ­ Ý³Ï »Ù. ·Ý³ ÝëïÇñ ¹³Ñ­ÉÇ­×áõÙ ¨ ù³­éáñ¹ ų­ÙÁ ÙÇ ³Ù­·³Ù ÙïÇñ ùáíë: à±í ­·Ç­ï» ÇÝã ϳ­ñáÕ ¿ å³­ï³­ÑÇÉ...¦: ²Û¹­å»ë ¿É ³­ñ»­óÇ: Øݳ­óÇ ÙÇÝ㨠»­ñ»­Ïá: سݭó߭۳ݭóÁ éáõ­ë³­Ñ³Û Ñé㳭ϳ­íáñ Ýϳ­ñÇã ²Û­í³­½áíë­Ïáõ »­ñ»ù Ëá­ßáñ Íá­í³Ý­Ï³ñ áõ­Ý»ñ, á­ñáÝù Ýñ³ ¹³Ñ­ÉÇ­×Ç ·É˳­íáñ ½³ñ¹Ý ¿ÇÝ: ¸ñ³Ý­óÇó Ù»­ÏÁ, áñ ͳͭÏáõÙ ¿ñ ·ñ»­Ã» ³Ù­µáÕç å³­ïÁ, Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝáõÙ ¿ñ Éáñ¹ ´³Û­ñá­ÝÇ ³Û­óÁ ØËǭóñ­Û³Ý í³Ýù: ²Ý·­Édz­óÇ Ù»Í µ³­Ý³ë­ï»Õ­ÍÁ ·áÝ­¹á­ÉÇó ¹áõñë ·³­Éáí` áï­ùÁ ¹ñ»É ¿ñ ê.­Ô³­½³ñ ÏÕ½áõÝ: Üñ³Ý ¹Ç­Ù³­íá­ñáõÙ ¿ÇÝ ³µ­µ³­Ñ³Û­ñÁ ¨ ³ÛÉ ØËǭóñ­Û³Ý í³ñ­¹³­å»ï­Ý»ñ` Ç­ñ»Ýó í³­Ý³­Ï³Ý ѳ­·áõë­ïáí*: ¸³Ñ­ÉÇ­×Ç Ù»­ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ëÏë»­óÇ »ñ­Ï³ñ ¹Ç­ï»É ³Û¹ å³ï­Ï»­ñÁ: Þáõï-ßáõï ¿É ÑÇ­í³Ý­¹Ç ë»Ý­Û³ÏÝ ¿Ç ÙïÝáõÙ, µ³Ûó` ÙÇ ù³­ÝÇ ñá­å»áí, á­ñáí­Ñ»ï¨ ã¿ñ ëÇ­ñáõÙ, áñ ÑÇ­í³Ý¹ ų­Ù³­Ý³Ï ÏáÕ­ ùÇÝ »ñ­Ï³ñ Ùݳ­ÛÇÝ: ØdzÛÝ »ñ­µ»ÙÝ ¿ñ Ëá­ëáõÙ, ³ÛÝ ¿É Ñá­ñÁ ϳ٠ÑÇ­í³Ý­¹áõÃÛ³Ý Ñ³Ý­·³­Ù³Ýù­Ý»­ñÁ ÑÇ­ß»­Éáí... º­ñ»­Ïá­Û³Ý ¶­¨áñ· Þ³­ ÑáõÙ­Û³­ÝÁ í»­ñ³­¹³ñ­Ó³í, áõ »ë Ñ»­é³­ó³: ºñµ ѳ­çáñ¹ û­ñÁ ³Õ­çÇÏ­ Ý»ñÝ Ç­Ù³­ó³Ý Ñáñ ÑÇ­í³Ý­¹áõÃÛ³Ý Ù³­ëÇÝ, Çë­ÏáõÛÝ »­Ï³Ý ¨ ëÏë»­ óÇÝ Ñ»ñ­Ã³­å³­ÑáõÃÛáõÝ ³­Ý»É: سݭó߭۳ݭóÇ ÑÇ­í³Ý­¹áõÃÛáõ­ÝÁ ï­¨»ó »ñ­Ïáõ ß³­µ³Ã: ²å­ñÇ­ÉÇ ³­é³­çÇÝ û­ñ»­ñÇÝ Ï³­ï³­ñ»­É³­å»ë ³­éáÕ­ç³­ó³Í »­Ï³í ·ñ³­ë»Ý­Û³Ï: ´³Ûó ³ÛÉ¨ë ­Ý³Ë­ÏÇÝ ½í³ñà ٳñ­¹Á ã¿ñ. Ýǭѳ­ñ»É ¿ñ áõ µ³­ñá­Û³­ å»ë ÁÝÏ×­í»É: ܳ á­ñá­ß»ó ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë Ù»Ï­Ý»É ä»­ï»ñ­µáõñ·, áõñ ³Ý­Ñ»­ï³Ó­·»­ÉÇ µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ ·áñ­Í³ñù­Ý»ñ áõ­Ý»ñ ϳ­ï³­ñ»­Éáõ, ÇëÏ ³ÛÝ­ï»­ÕÇó ö³­ñǽ` ÑÇÙ­Ýá­íÇÝ µáõÅ­í»­Éáõ: àõ á­ñáí­Ñ»ï¨ í³­Ë»­ ÝáõÙ ¿ñ, û »ñ­Ï³­ñ³ï¨ ׳٭÷áñ­¹áõÃÛ³Ý Å³­Ù³­Ý³Ï ³ñ­Ûáõ­Ý³­Ñá­ ëáõÃÛáõ­ÝÁ ϳ­ñáÕ ¿ñ í»ñëÏë­í»É, áõë­ïÇ Ùßï³­Ï³Ý Ñ³Û Í³­é³­ÛÇó1 µ³­óÇ, ³Ýӭݳ­Ï³Ý µÅßÏÇÝ ¿É Ñ»­ïÁ ï³­ñ³í: 1 سÝóßÛ³ÝóÇ ëå³ë³íáñÁ, áñ ³Ù»Ýáõñ»ù áõÕ»ÏóáõÙ ¿ñ Ýñ³Ý ¨ ³ÝÓÝí»ñ Ï»ñåáí ͳé³ÛáõÙ, ¸³íÇà ³ÝáõÝáí ÙÇ Ùß»óÇ »ñÇï³ë³ñ¹ ¿ñ:

²ñ­¹»Ý ÑÇ­í³Ý­¹áõÃÛáõ­ÝÇó ïϳ­ñ³­ó³Í, 5-ûñ­Û³ ׳­Ý³­å³ñ­ÑÇó Ñ»­ïá ݳ ËÇëï Ñá·­Ý»É ¿ñ ¨ ä»­ï»ñ­µáõñ· ѳë­Ý»­Éáõ »ñÏ­ñáñ¹ û­ñÁ ³Ý­Ïá­ÕÇÝ ÁÝ­Ï»É` ͳÝñ íǭ׳­ÏáõÙ: Ðñ³­íÇ­ñ»É ¿ÇÝ Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³­ùÇ ³­Ù»­Ý³Ý­ß³­Ý³­íáñ µÅÇßÏ­Ý»­ñÇÝ: ºñ­Ïáõ Ïñïë»ñ áñ­¹Ç­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù áõ­ë³­ÝáõÙ ¿ÇÝ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ áõ ùñáç áñ­¹Ç Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë ØÇ­ñÇ­ ٳݭ۳­ÝÁ Ýñ³ Ùáï ¿ÇÝ: ÆëÏ »ñÏ­ñáñ¹ áñ­¹Ç È­¨á­ÝÁ, áñ ·áñ­Í»­ñáí ´³ù­íáõÙ ¿ñ, »­Ï³í ÂÇý­ÉÇë: ä»­ï»ñ­µáõñ­·Çó ³­Ù»Ý ûñ Ñ»­é³­·Çñ ¿ÇÝù ëï³­ÝáõÙ ÑÇ­í³Ý­¹áõÃÛ³Ý Áݭóó­ùÇ Ù³­ëÇÝ: Ø»Ï ß³­µ³Ã ³Ýó Ñ»­é³­·Çñ »­Ï³í, û ÑÇ­í³Ý­¹Á ï³Ýç­íáõÙ ¿ ÙÇ­½³ñ­·»­ÉáõÃÛáõ­ÝÇó, ¨ û ³ñ­ÛáõÝÝ ³ñ­¹»Ý Ãáõ­Ý³­íáñ­í»É ¿: êÏëí»É ¿ñ ï³·­Ý³­åÁ: ºñ­Ïáõ ûñ Ñ»­ïá, »ñµ È­¨á­ÝÁ µ³­ó»ó ûñ­í³ Ñ»­é³­·Ç­ñÁ, ·Éáõ­ËÁ ïËñ³­·ÇÝ Ëá­Ý³ñ­Ñ»ó ÏñÍùÇÝ: ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳ݭóÁ` ѳ­Ûáó Ù»­Í³­·áõÛÝ í³­×³­é³­Ï³­ÝÁ ¨ ³Ý­½áõ­·³­Ï³Ý µ³­ñ»­·áñ­ÍÁ, ¹³­¹³­ñ»É ¿ñ ³å­ñ»­ Éáõó: 1911 Ãí³­Ï³­ÝÇ ³å­ñÇ­ÉÇ 19-Ý­ ¿ñ: ò³­í³­ÉÇ ÉáõñÝ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ï³­ñ³Í­í»ó ù³­Õ³­ùáí Ù»Ï: ²Û¹ û­ñÁ ÂÇý­ÉÇ­ëÁ Ëá­ë³Ï­óáõÃÛ³Ý ³ÛÉ ÝÛáõà ãáõ­Ý»ñ, µá­Éá­ñÁ` Ù»Í Ã» ÷áùñ, Ñ³Û Ã» û­ï³ñ, Ýñ³Ý ¿ÇÝ ÑÇ­ ßáõÙ, Ýñ³ ÏÛ³ÝùÝ áõ ³­ñ³ñ­ÙáõÝ­ùÁ ·á­íáõÙ áõ Ýñ³Ý áÕ­µáõÙ: гݭ·áõó­Û³­ÉÇ ¹ÇÝ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Çó ï»­Õ³­÷á­Ë»­óÇÝ ÂÇý­ÉÇë: Üñ³Ý áõ­Õ»Ï­óáõÙ ¿ÇÝ »ñ­ñáñ¹ áñ­¹Ç Ðáí­ë»­÷Á ¨ Ñ»­ïÁ ï³­ñ³Í ³Ýӭݳ­Ï³Ý µÅÇß­ÏÁ: ´á­Éáñ ³½­·³­ÛÇÝ áõ »­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý ѳë­ï³­ ïáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ѳݭ¹Ç­ë³­íáñ Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çëï­Ý»ñ ϳ½­Ù³­Ï»ñ­å»­óÇÝ, á­ñáÝ­óÇó ³­é³Ýӭݳ­å»ë ÑÇ­ß³ñ­Å³Ý ¿ Îáí­Ï³­ëÇ Ñ³­Ûáó µ³­ñ»­·áñ­Í³­ Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ù»Í ¹³Ñ­ÉÇ­×áõ٠ϳ­ï³ñ­í³­ÍÁ, á­ñÇÝ Ý»ñ­Ï³ ¿ÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ëáñ­Ñáõñ­¹Á` ³Ù­µáÕç ϳ½­Ùáí ¨ Ëáõé­Ý»­ñ³Ù µ³½­ ÙáõÃÛáõÝ: гݭ·áõó­Û³­ÉÇ ï³Ý Ù»Í ¹³Ñ­ÉÇ­×Á, áõñ ¹ñí³Í ¿ñ ¹³­ ·³­ÕÁ, áõË­ï³­ï»­ÕÇÇ ¿ñ í»­ñ³Í­í»É: гñ­Ûáõ­ñ³­íáñ áõ ѳ­½³­ñ³­íáñ ³Ý­ÓÇÝù, áí­ù»ñ í³­Û»­É»É ¿ÇÝ Ýñ³ µ³­ñ»­ñ³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, ßï³­åáõÙ ¿ÇÝ Ç­ñ»Ýó »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõÃÛ³Ý ½·³­óáõ­ÙÁ í»ñ­çÇÝ ³Ý­·³Ù ѳÛï­ Ý»É Ýñ³ ³ÝßÝ­ã³­ó³Í Ù³ñÙ­ÝÇÝ: ²­Ù»Ý ÏáÕ­ÙÇó ó³­í³Ï­ó³­Ï³Ý Ñ»­ é³·­ñ»ñ ¿ÇÝ ï»­ÕáõÙ: гñ­·³Ý­ùÇ Ù»Í ¹ñë­¨á­ñáõÙ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³í ¾ç­ÙdzͭÝÇ ÏáÕ­ÙÇó. ³ÛÝ­ï»Õ »ñ­Ïáõ Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çëï ϳ­Û³­ó³í, Ù»­ÏÁ` ³å­ñÇ­ÉÇ 24-ÇÝ, ¹ÇÝ ÂÇý­ÉÇë µ»­ñ»­Éáõ û­ñÁ, ÙÛáõ­ëÁ` ³å­ñÇ­ÉÇ 30-ÇÝ, Ã³Õ­Ù³Ý û­ñÁ: ƽ­ÙÇñÉ­Û³Ý Ï³­Ãá­ÕÇ­ÏáëÝ ³ñ­¹»Ý í³Ë­×³Ý­í³Í ¿ñ, ¨ ï»­Õ³­å³Ñ ¶­¨áñ· ³ñù. êáõ­ñ»Ý­Û³Ý­óÇ Ï³ñ­·³¹­ñáõÃÛ³Ùµ ëÇ­Ýá­¹Ç ³Ý­¹³Ù Ðáõ­ëÇÏ ³ñ­ù»­åÇë­Ïá­åá­ëÁ ÂÇý­ÉÇë »­Ï³í` Ñáõ­Õ³ñ­Ï³­íá­ ñáõÃÛáõ­ÝÁ ݳ­Ë³­·³­Ñ»­Éáõ: 1911Ã. ³å­ñÇ­ÉÇ 30-ÇÝ, ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ·ñ»­Ã» ³Ù­µáÕç Ñ³Û Ñá·¨á­ñ³­ ϳ­ÝáõÃÛ³Ý Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃÛ³Ùµ ¨ ³Ý­Ñ³­Ù³ñ µ³½­ÙáõÃÛ³Ý áõ­Õ»Ï­ óáõÃÛ³Ùµ, ѳݭ·áõó­Û³­ÉÇ Ù³ñ­ÙÇ­ÝÁ ïÝÇó Ñáõ­Õ³ñ­Ï³­íáñ­í»ó سÛñ »­Ï»­Õ»­óÇ, áõñ Ðáõ­ëÇÏ ³ñ­ù»­åÇë­Ïá­åá­ëÁ å³­ï³­ñ³· Ù³­ïáõ­ó»ó ѳݭ·áõó­Û³­ÉÇ ÑÇ­ß³­ï³­ÏÇÝ ¨ ¹³Ù­µ³­Ý³­Ï³Ý ϳñ­¹³ó: ä³­ï³­ñ³­

·Çó Ñ»­ïá, »­Ï»­Õ»­óáõ µ³­ÏáõÙ, ¹³­·³­ÕÇ Ùáï, Ñ³Û ¨ û­ï³ñ ѳݭñ³­ ÛÇÝ Ñ³ë­ï³­ïáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ µ³½­Ù³­ÃÇí å³ï­íÇ­ñ³Ï­Ý»ñ áõ­Õ»ñÓ­Ý»ñ áõ ¹³Ù­µ³­Ý³­Ï³Ý­Ý»ñ ϳñ­¹³­óÇÝ: ¸³­·³­ÕÁ ½³ñ­¹³­ñáõÙ ¿ÇÝ Ù»Í Ãíáí ³ñ­Í³­Ã», Ù»­ï³Õ­Û³ áõ óñ٠ͳ­ÕÇÏ­Ý»­ñÇ åë³Ï­Ý»ñ` ëñï³­ éáõã Ù³­Ï³·­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáí: ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳ݭóÁ ѳݷ­ãáõÙ ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ñ³­Ûáó ì³Ý­ùÇ »­Ï»­Õ»­óáõ (سÛñ »­Ï»­Õ»­óÇ) ·³í­ÃÇ ÙÇ ³ÝÏ­Ûáõ­ÝáõÙ, ³ÛÝ ßÇ­ñÇ­ÙáõÙ, áñ ѳݭ·áõó­Û³­ÉÁ ϻݭ¹³­ÝáõÃÛ³Ý û­ñáù å³ï­ñ³ë­ï»É ¿ñ ïí»É, ¨ áõñ ÙÇ ï³­ñáõó ³­í»­ÉÇ ³ñ­¹»Ý ѳݷ­ãáõÙ ¿ñ ÏÇ­ÝÁ: ì³Ý­ùÇ »­Ï»­Õ»­óáõ ³Û¹ ·³­íÇ­ÃÁ ѳۭϳ­Ï³Ý ä³Ý­Ã»á­ÝÇ µÝáõÛà áõ­ÝÇ: ²ÛÝ­ï»Õ »Ý óխí³Í ѳ­ÛÇ ³­Ýáõ­ÝÁ ½³­Ý³­½³Ý ³ë­å³­ñ»½­Ý»­ñáõÙ å³Ý­Í³ó­ñ³Í Ýß³­Ý³­íáñ ³Ý­ÓÇÝù, ÇÝã­å»ë Îáí­Ï³­ëÇ éáõ­ë³­Ï³Ý µ³­Ý³­ÏÇ Ññ³­Ù³­Ý³­ï³ñ ¨ èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ »ñ­µ»Ù­ÝÇ ·ñ»­Ã» µéݳ­Ï³É ØÇ­ù³­Û»É Èá­ñÇë-Ø»­ÉÇ­ùá­ íÁ, 1877-1878ÃÃ. éáõë-Ãáõñ­ù³­Ï³Ý å³­ï»­ñ³½­ÙÇ Ïáí­Ï³ë­Û³Ý µ³­ ݳ­ÏÇ Ñ³Û ½á­ñ³Ñ­ñ³­Ù³­Ý³­ï³ñ­Ý»ñ ²ñ­ß³Ï î»ñ-Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÁ, ÐáíÑ. ȳ­½³ñ­Û³­ÝÁ, ´»Ñ­µáõ¹ ޻ɭÏáí­ÝÇÏ­Û³­ÝÁ ¨ ²É­Ë³½­Û³­ÝÁ, Ñé㳭ϳ­íáñ Ñ³Û ù³­Õ³­ù³­óÇ­Ý»ñ` ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ù³­Õ³­ù³·­ÉáõË äá­Õáë ƽ­ÙÇñ­Û³­ÝÁ, µ³­ñ»­·áñÍ í³­×³­é³­Ï³Ý ØÏñïÇã 곭ݳ­ë³ñ­Û³­ÝÁ1, ³½­·³­ÛÇÝ ·áñ­ ÍÇã ²µ­·³ñ Ðáí­Ñ³Ý­ÝÇë­Û³­ÝÁ2, åñá­ý»­ëáñ ²Ý¹­ñ»³ë ²ñÍ­ñáõ­ÝÇÝ3 ¨ ÑÇ­Ù³ ¿É` ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳ݭóÁ: 1 èáõë³Ñ³Û í³×³é³Ï³Ý ¨ éáõë³Ï³Ý Ý߳ݳíáñ ÙÇ Ý³í³ÛÇÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ëáßáñ µ³ÅÝ»ï»ñ ØÏñïÇã ê³Ý³ë³ñÛ³ÝÁ í³Ë׳Ýí»É ¿ 1900Ã. Ù³ÛÇëÇ 31ÇÝ: ܳ ì³ÝáõÙ ÑÇÙÝ»É ¿ سñdzÙÛ³Ý Ç·³Ï³Ý ¹åñáóÁ, ÇëÏ ¾ñ½ñáõÙáõÙ` ê³Ý³ë³ñÛ³Ý ÙÇçݳϳñ· í³ñųñ³ÝÁ` ³ñÑ»ëï³·áñÍ³Ï³Ý µ³Å³ÝÙáõÝùáí: 2 Ðñ³å³ñ³Ï³·Çñ ¨ §²ñÓ³·³Ýù¦ Éñ³·ñÇ ËÙµ³·Çñ-Ññ³ï³ñ³ÏÇã, Ùdzų­ ٳݳÏ` ѳÛÏ³Ï³Ý ÙÇ µ³ÝÏÇ í³ñÇã ²µ·³ñ ÐáíѳÝÝÇëÛ³ÝÁ »é³Ý¹áõÝ Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝ áõÝ»ñ ÂÇýÉÇëÇ µáÉáñ ³½·³ÛÇÝ-»Ï»Õ»ó³Ï³Ý ·áñÍ»ñáõÙ: ¶ñÇ·áñ ²ñÍñáõÝáõ ³Ù»Ý³³Ýѳßï ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý ѳϳé³Ïáñ¹Ý ¿ñ: 3 ²Ý¹ñ»³ë ²ñÍñáõÝÇÝ §Øß³ÏǦ ÑÇÙݳ¹Çñ ¶ñÇ·áñ ²ñÍñáõÝáõ Ïñïë»ñ »Õµ³ÛñÝ ¿ñ áõ »ñÏñ³µ³ÝáõÃÛ³Ý áõëáõóã³å»ï ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ` ´ñ»ëɳáõÛÇ ¨ ²³Ë»ÝÇ Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÝ»ñáõÙ: ºë Ýñ³ Ñ»ï ͳÝáóó³ ÂÇýÉÇëáõÙ, áõñ »Ï»É ¿ñ ¶ñÇ·áñÇ Ù³ÑÇó Ñ»ïá ųé³Ý·³Ï³Ý ËݹÇñÝ»ñ ÉáõÍ»Éáõ: ܳ ÇëÏ³Ï³Ý ·ÇïÝ³Ï³Ý ¿ñ: ì³Ë׳Ýí»ó ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ 1898-ÇÝ: ¸ÇÝ µ»ñ»óÇÝ ¨ óջóÇÝ ÂÇýÉÇëáõÙ: ²Ûë ³éÃÇí ݳ¨ ÙÇ ù³ÝÇ Ëáëù ѳí»ï ÑÇß³ï³Ï³ó ³ñųÝÇ ¶ñÇ·áñ ²ñÍñáõÝáõ Ù³ëÇÝ: ܳ í³Ë׳Ýí»ó 1892Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 22-ÇÝ: ºë ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ´³ÃáõÙÇó ѳïáõÏ »Ï³ ÂÇýÉÇë` Ýñ³ óÕÙ³ÝÁ Ù³ëݳÏó»Éáõ ¨ ϳ½Ù³Ï»ñåÇã ѳÝÓݳÅáÕáíÇ Ëݹñ³Ýùáí ¹³Ùµ³Ý³Ï³Ý Ëáë»óÇ ¹³·³ÕÇ íñ³: ¶ñÇ·áñ ²ñÍñáõÝÇÝ Ã³Õí³Í ¿ ѳÝñ³ÛÇÝ Ñ³·ëï³ñ³ÝáõÙ` ÊáçÇí³ÝùÇ ·»ñ»½Ù³ÝáóáõÙ, Çñ ëÇñ»ÉÇ §Ùß³ÏÝ»ñǦ ÏáÕùÇÝ, ÇÝãå»ë ó³Ýϳó»É ¿ñ ѳݷáõóÛ³É Ù»Í §Ùß³ÏÁ¦: Üñ³ ¹³·³ÕÁ í³Ý»óÇ ·³ÕÃ³Ï³Ý Ùß³ÏÝ»ñÁ Çñ»Ýó áõë»ñÇ íñ³ ï³ñ³Ý ·»ñ»½Ù³Ýáó, áñå»ë ѳñ·³ÝùÇ ïáõñù Çñ»Ýó Ý߳ݳíáñ ѳÛñ»Ý³ÏóÇÝ: ¶ñÇ·áñ ²ñÍñáõÝáõ å³åÁ` ¶¨áñ· ³Õ³Ý, ÇÝãå»ë ÏáãáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³Ý, ì³ÝÇó ¿ñ ÂÇýÉÇë »Ï»É: ºñµ Éñ³ó³í Ýñ³ Ù³Ñí³Ý 10-³ÙÛ³ÏÁ, §Øß³ÏǦ ËÙµ³·ñáõÃÛ³Ý Ý³Ë³Ó»é­ Ýáõ­ÃÛ³Ùµ, áñÇ ËÙµ³·ñ³å»ïÁ ²É»ùë³Ý¹ñ ø³É³ÝóñÝ ¿ñ, 1902Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 22-ÇÝ Ù³Ñ³ñÓ³Ý Ï³Ý·Ý»óñÇÝ Ýñ³ ·»ñ»½Ù³ÝÇÝ:

´á­Éáñ Ñ³Û Ã» û­ï³­ñ³­É»­½áõ ï»­Õ³­Ï³Ý Éñ³·­ñ»­ñÁ ѳݭ·áõó­Û³­ÉÇ ÑÇ­ß³­ï³­ÏÇÝ Í³­í³­ÉáõÝ Ñá¹­í³Í­Ý»ñ ÝíÇ­ñ»­óÇÝ, á­ñáÝ­óáõÙ ³ñ­ï³­ óáÉ­íáõÙ ¿ñ ³ÛÝ Ù»Í Åá­Õáíñ­¹³­Ï³­ÝáõÃÛáõÝÝ áõ »­½³­ÏÇ ¹Çñ­ùÁ, áñ Ñ³Û Ñ³­ë³­ñ³­ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç ·ñ³­í»É ¿ñ ²É. سݭó߭۳ݭóÁ: §Øß³­ÏÁ¦ »­ñ»ù ѳ­Ù³ñ­Ý»­ñáõÙ (1911, ÃÃ. 81, 82 ¨ 83) ٳݭ ñ³­Ù³ëÝ ï»­Õ»­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ѳ­Õáñ­¹»­Éáí Ýñ³ Ï۳ݭùÇ, ·áñ­Íáõ­ Ý»áõÃÛ³Ý áõ ٳѭí³Ý ѳݭ·³­Ù³Ýù­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ` í»ñ­ç³ó­ÝáõÙ ¿ñ ³Ûë­å»ë. §Ð³Û­Ï³­Ï³Ý µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ³ë­å³­ñ»­½Çó ãù³­ÝáõÙ ¿ ÙÇ Ëá­ßáñ ¹»Ùù, á­ñÇ ÝÙ³­ÝÁ ·áõ­ó» »ñ­Ï³ñ áõ »ñ­Ï³ñ ų­Ù³­Ý³Ï ãÇ ï³ Ñ³Û ³é¨ïñ³­Ï³Ý ¹³­ë³­Ï³ñ­·Á¦: §êáõñ­Ñ³Ý­¹³­ÏÁ¦ (Ã. 286) ÝáõÛÝ­å»ë ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï ¿­ç»ñ ¿ñ ÝíÇ­ñ»É, áñ­ï»Õ Ç­ÙÇ­çdzۭÉáó ³­ëáõÙ ¿ñ. §º­ñ»ù ï³ëÝ­Û³Ï ï³­ñÇ­Ý»ñ Ç í»ñ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳ݭóÇ ³­Ýáõ­ÝÁ ÙÇ ÑÙ³­ÛÇã ³­ÝáõÝ ¿ñ ¹³ñ­Ó»É Ù»ñ ³½­·³­ÛÇÝ Ï۳ݭùÇ µá­Éáñ Ó³­Ëáñ¹ û­ñ»­ñáõÙ áõ Ýñ³Ý ¿ÇÝ ¹Ç­ÙáõÙ ¨ ³­é³­ï³­Ó»éÝ û·­ÝáõÃÛáõÝ ëï³­Ýáõ٠û° µÝáõÃÛ³Ý ³ñ­Ñ³­íÇñù­Ý»­ ñÇ ½á­Ñ»­ñÁ, û° µéÝáõÃÛ³Ý ×Ç­ñ³Ý­Ý»­ñÇÝ Ù³ïÝ­í³Í­Ý»­ñÁ ÝáõÛ­ÝÇëÏ Îáí­Ï³­ëÇó ¹áõñë ¨ û Ù»ñ ë»­÷³­Ï³Ý Ó»é­ù»­ñáí ù³Ý¹­í³Í ¨ ³­í»­ ñÇ Ù³ïÝ­í³Í ѳۭϳ­Ï³Ý ÑÇÝ ÷³é­ù»­ñÇ µ»­Ïáñ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­ßÇ­ÝáÕ­Ý»­ ñÁ... Ø»­é³í Ñ³Û Ù»­Ï»­Ý³ë­Ý»­ñÇó ³­é³­çÇÝÝ áõ ³­Ù»­Ý³­Ù»­ÍÁ¦: ²Ûë Áݹ­Ñ³­Ýáõñ íßï³Ï­óáõÃÛ³Ý áõ Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï سݭó߭ ۳ݭóÇ ³½­·³­ß»Ý áõ Åá­Õáíñ­¹³­ë»ñ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛ³Ý ³­Ù»­Ý³­É³í Ýϳ­ñ³·­ñá­ÕÁ »­Õ³í ÞÇñ­í³Ý­½³­¹»Ý, áñ §Ðá­ñÇ­½á­ÝáõÙ¦ (Ã. 82) §Æë­Ï³­Ï³Ý µ³­ñ»­ñ³­ñÁ¦ í»ñ­Ý³·­ñÇ ï³Ï ·ñ»ó. §²ÛÝ Ïá­ñáõë­ïÁ, áñ ÏñáõÙ ¿ ³Û­ëûñ Ñ³Û Åá­Õá­íáõñ­¹Á, ³Ý­÷á­Ë³­ñÇ­Ý»­ÉÇ ¿: ¶áõ­Ù³ñ­ Ý»­ñÇ ³­Ñ³­·ÇÝ ù³­Ý³­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ ã¿ñ, áñ ³ÛÝ­å»ë ³­é³­ï³­Ó»é­Ýá­ñ»Ý ½á­ÑáõÙ ¿ñ ݳ ´³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝ Ïáã­í³Í ëñµ³­½³Ý ﳭ׳­ñÇÝ, áñ »ñÏ­ñ³­ÛÇÝ ï³­×³ñ­Ý»­ñÇ Ã³­·áõ­ÑÇÝ ¿: êÇñ­ïÁ` ³­Ñ³ ³ÛÝ, áñ ϳ­ï³­ñáõÙ ¿ñ ÙÇ³Ï ¹»­ñÁ ¨ í»Ñ ¹»­ñÁ سݭó߭۳­ÝÇ µ³­ñ»­·áñ­ ÍáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù»ç: ܳ ï³­ÉÇë ¿ñ ³­é³Ýó Ñ»­ïÇÝ Ñ³­ßÇí­Ý»­ñÇ, ³­é³Ýó ëÇÝ ÷³­é³­Ùá­ÉáõÃÛ³Ý. ï³­ÉÇë ¿ñ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ³Û¹­å»ë ¿ñ û­É³¹­ñáõÙ Ýñ³ ½·³­ÛáõÝ Ñá­·ÇÝ: Üñ³ µ³­ñ»­ñ³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ ÏñáõÙ ¿ñ µáõÝ ùñÇë­ïá­Ý»áõÃÛ³Ý ¹ñáßÙ` §ïí»ù ³ÛÝ­å»ë, áñ ³ç Ó»é­ùÁ ï³­ÉÇë` Ó³­ËÁ ãÇ­Ù³­Ý³¦: ¸³ Ýñ³ ѳ­Ù»ë­ïáõÃÛáõÝÝ ¿ñ, ÙÇ ½³ñ¹, áñ ³ÛÝ­ù³Ý ѳ½­í³·­Ûáõï ¿: Ðñ³­å³­ñ³­Ïá­ñ»Ý ѳÛï­ÝÇ ¿ Ýñ³ ³­ñ³Í µ³­ñÇ ·áñ­Í»­ñÇ Ñ³­½Çí ÙÇ Ù³­ëÁ: ²Ý­ÃÇí ³Ý­Ñ³­Ù³ñ »Ý ³Ý­Ñ³Ûï­Ý»­ñÁ, á­ñáÝó Ù³­ëÇÝ ÙdzÛÝ Ýñ³ Ù»ñ­Ó³­íáñ­Ý»­ñÁ ·Ç­ï»ÇÝ... ƱÝã ­÷áõÛÃ, áñ Ù³ñ­¹ÇÏ Ñ³­×³Ë Ýñ³ ³Ý­ë³Ñ­Ù³Ý ë»­ñÁ ¹»­åÇ Ï³­ñÇ­ùÁ Ç ã³ñÝ ¿ÇÝ ·áñÍ ¹ÝáõÙ, DZÝã ­÷áõÛÃ, áñ ß³ï ³Ý­·³Ù û·ï­íáõÙ ¿ÇÝ ³­Ý³ñ­Å³Ý­Ý»­ñÁ: ºñµ سݭ ó߭۳­ÝÁ ÉëáõÙ ¿ñ, áñ Çñ û·­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ ïí»É ¿ ³Û¹­åÇ­ëÇ­Ý»­ñÇÝ, Ýñ³ ³Ù­µáÕç íñ¹áí­ÙáõÝ­ùÁ ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­íáõÙ ¿ñ ÙdzÛÝ ÙÇ ëáõñ

Ëáë­ùáí: ²ñ­ï³­ë³­ÝáõÙ ¿ñ ݳ ³Û¹ Ëáë­ùÁ Ååï³­Éáí ¨ ³Ý­ÙÇ­ç³­ å»ë Ùá­é³­ÝáõÙ ³­Ý³ñ­Å³­ÝÇݦ: ÞÇñ­í³Ý­½³­¹»Ý Çñ ·»­Õ»­óÇÏ Ýϳ­ñ³·­ñ³­Ï³Ý Ñá¹­í³­ÍÁ í»ñ­ç³ó­ ÝáõÙ ¿ñ ³Ûë­å»ë. §²½­·ÇÝ ¿ ÙÝáõÙ ³ÛÅÙ Çñ Ëá­ñÇÝ »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ ïáõÃÛ³Ùµ ·Ý³­Ñ³­ï»É ³Ûë­åÇ­ëÇ ëÇñ­ïÁ: ºí ݳ ³Ý­ßáõßï Ϸݳ­Ñ³­ï» áõ ß³ï µ³ñÓñ Ϸݳ­Ñ³­ï» Çñ ³­å³­·³ ä³ï­ÙáõÃÛ³Ý Ù»ç...¦:

ìºðæ²´²Ü سݭó߭۳ݭóÇ ãáñë ³­ñáõ ½³­í³Ï­Ý»­ñÇó ÙdzÛÝ »ñÏ­ñáñ­¹Á` È­¨áÝÝ ¿ Áݭó­ó»É Ñáñ áõ­ÕÇáí ¨ Éñçá­ñ»Ý áõ ÑÙïáõÃÛ³Ùµ ½µ³Õ­í»É ³é¨ïñ³³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý µÇ½­Ý»­ëáí: ²Û¹ ÇëÏ å³ï­×³­éáí, ²É. سݭó߭۳ݭóÇ Ù³­ÑÇó Ñ»­ïá, ÁÝ­ï³­Ý»­Ï³Ý ËáñÑñ­¹³Ï­óáõÃÛ³Ý Å³­ Ù³­Ý³Ï ų­é³Ý·­Ý»­ñÁ á­ñá­ß»­óÇÝ ·áñ­Í»­ñÇ Õ»­Ï³­í³­ñáõ­ÙÁ ѳÝÓ­Ý»É Ýñ³Ý: Àëï ³Û¹Ù ¿É, È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³ÝóÝ ëÏë»ó µá­Éáñ ³ë­å³­ñ»½­ Ý»­ñáõÙ ÷á­Ë³­ñÇ­Ý»É Ñá­ñÁ: ²É. سݭó߭۳ݭóÁ ٳݭñ³­Ù³ëÝ Ïï³Ï ¿ñ Ãá­Õ»É, á­ñÇ íϳ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ »ë ¿Ç: ÎÝ»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»Ù ³ÛÝ Ï»­ï»­ñÁ, á­ñáÝù ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý Ýß³­Ý³­ÏáõÃÛáõÝ áõ­Ý»Ý: ܳË, Ýñ³ ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý ϳ­ñá­ÕáõÃÛ³Ý Ù³­ ëÇÝ: سݭó߭۳ݭóÇ Ñ³ñë­ïáõÃÛáõ­ÝÁ µ³Õ­Ï³­ó³Í ¿ñ. 1) ݳí­Ã³­ ÛÇÝ áõ µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ ³ñ­Å»Ãխû­ñÇó, á­ñáÝù áõ­Ý»ó­í³Í­ùÇ ¿³­Ï³Ý Ù³ëÝ ¿ÇÝ Ï³½­ÙáõÙ, 2) ³Ý­ß³ñÅ ·áõÛ­ùÇó ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ áõ ݳ­Ñ³Ý­·áõÙ, 3) ½³­Ý³­½³Ý Ùáõñ­Ñ³Ï­Ý»­ñÇó ¨ 4) µ³Ý­Ï»­ñáõ٠ϳ٠Çñ ·³Ý­Ó³ñÏ­ÕáõÙ »­Õ³Í ϳݭËÇÏ ¹ñ³­ÙÇó: ²Ûë ³­Ù»­ÝÁ ·Ý³­Ñ³ï­í³Í ¿ñ Ùá­ï³­íá­ ñ³­å»ë 25 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ: 곭ϳÛÝ ³ñ­¹»Ý ÙÇ ù³­ÝÇ ï³­ñÇ ³Ýó ³Ûë ·áõ­Ù³­ñÁ ÏñÏݳ­å³ïÏ­í»ó` ³ñ­Å»Ãխû­ñÇ ·Ý»­ñÇ µ³ñÓ­ñ³ó­ Ù³Ý ßÝáñ­ÑÇí: Îï³­Ïáí, ÙÇ ù³­ÝÇ Ù»ñ­Ó³­íáñ ³½­·³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ á­ñáß ·áõ­Ù³ñ­Ý»ñ ѳï­Ï³ó­Ý»­Éáõó µ³­óÇ, سݭó߭۳ÝóÝ ³Ù­µáÕç ϳ­ñá­ ÕáõÃÛáõ­ÝÁ Ãá­Õ»É ¿ñ áõà ½³­í³Ï­Ý»­ñÇÝ: àñ­¹Ç­Ý»­ñÁ ·ñ»­Ã» 5 ³Ý­ ·³Ù ³­í»­ÉÇ ¿ÇÝ ëï³­ÝáõÙ, ù³Ý ¹áõëï­ñ»­ñÁ: » áñ­¹Ç­Ý»­ñÇó ¨ Ã» ¹áõëï­ñ»­ñÇó Ûáõ­ñ³­ù³ÝãÛáõ­ñÁ ѳ­í³­ë³ñ µ³Å­Ý»­Ù³ë áõ­Ý»ñ, µ³­ó³­ éáõÃÛ³Ùµ Ïñïë»ñ áñ­¹áõó, á­ñÇÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ ÝíÇ­ñ»É ¿ñ ÙdzÛÝ ·³­í³­é³­Ï³Ý ϳɭí³Í­ùÁ: Îï³ÏÝ áõ­Ý»ñ ÙÇ Ñ»­ï³ùñù­ñ³­Ï³Ý Ï»ï ¨ë. ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ·ïÝíáÕ ³Ý­ß³ñÅ ·áõÛ­ùÁ, áñ ·Ý³­Ñ³ï­í³Í ¿ñ 3 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ, áñ­¹Ç­Ý»ñÝ Ç­ñ³­íáõÝù ãáõ­Ý»ÇÝ áã í³­×³­é»­Éáõ, áã ·ñ³í ¹Ý»­Éáõ: ¸³ ³Ý­÷á­÷áË Ï»ñ­åáí å»ïù ¿ ³Ýó­Ý»ñ Ãáé­Ý»­ñÇÝ, µ³Ûó ³ÛÝ Ãáé­Ý»­ñÇÝ, á­ñáÝù ÏÍÝí»ÇÝ áñ­¹Ç­Ý»­ñÇ Ñ³Û-Éáõ­ë³­íáñ­ã³­Ï³Ý ϳ­Ý³Ý­óÇó: ²Ûë Ï»ñå سݭó߭۳ÝóÝ ³­ÝáõÕ­Õ³­ÏÇá­ñ»Ý å³ñ­ï³­íá­ ñ»ó­ÝáõÙ ¿ñ ½³­í³Ï­Ý»­ñÇÝ, áñ ³­Ùáõë­Ý³­Ý³­ÛÇÝ Ñ³Û-Éáõ­ë³­íáñ­ã³­Ï³Ý ³Õ­çÇÏ­Ý»­ñÇ Ñ»ï: ´³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ Ãá­Õ»É

¿ñ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 200 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ, áñ Áëï ѳ­Û»­óá­ÕáõÃÛ³Ý åÇ­ïÇ ïÝû­ñÇ­Ý»ÇÝ Å³­é³Ý·­Ý»­ñÁ: ²Ûë ÷áùñ ÝíÇ­ñ³ï­íáõÃÛáõ­ÝÁ ų­Ù³­Ý³­ ÏÇÝ Ù»Í Ñdzë­Ã³­÷áõÃÛáõÝ å³ï­×³­é»ó ß³­ï»­ñÇÝ, áí­ù»ñ ¹³­ï»­Éáí سݭó߭۳ݭóÇ` ϻݭ¹³­ÝáõÃÛ³Ý û­ñáù ϳ­ï³­ñ³Í ³­é³­ï³­Ó»éÝ áõ µ³½­Ù³­ï»­ë³Ï µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇó, ³­í»­ÉÇ Ëá­ßáñ ·áõ­Ù³ñ ¿ÇÝ ³Ïݭϳ­ÉáõÙ: ²Û¹­å»ë Ùï³­ÍáÕ­Ý»­ñÁ ɳí ã¿ÇÝ ×³­Ý³­ãáõ٠ѳݭ·áõó­ Û³­ÉÇÝ: سݭó߭۳ݭóÁ Ùï³­ÍáõÙ ¿ñ, áñ áõݨá­ñÁ å»ïù ¿ ³Ý­Ó³Ùµ, ³Û­ëÇÝùÝ` ϻݭ¹³­ÝáõÃÛ³Ý Å³­Ù³­Ý³Ï, ϳ­ï³­ñ»ñ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃÛáõÝ, áñ­å»ë­½Ç û ï»ë­Ý»ñ ³ñ¹­ÛáõÝ­ùÁ ¨ û í³­Û»­É»ñ µ³ß­Ë»­Éáõ ѳ­×áõÛ­ ùÁ: ´³­ñÇ ·áñ­ÍÇ Ñ³­Ù³ñ Ïï³Ï ³­Ý»ÉÝ, ³Ý­ßáõßï, áõ­Ý»ñ Çñ ɳí ÏáÕ­Ù»­ñÁ, µ³Ûó ÙÇßï ³­é³­ï³­Ó»é­ÝáõÃÛ³Ý Ýß³Ý ã¿ñ Ïï³­Ï»É ¹ñ³Ù, á­ñÇó ÇÝùÝ ³Ûɨë ã­ ¿ñ ϳ­ñá­Õ³­Ý³ û·ï­í»É ϳ٠ѻ­ïÁ ï³­Ý»É: Î۳ݭùÇ í»ñ­çÇÝ ßñç³­Ýáõ٠سݭó߭۳ݭóÁ á­ñá­ß»É ¿ñ ³­Ù»Ý ï³­ ñÇ ÙÇ Ëá­ßáñ ·áõ­Ù³ñ ïñ³­Ù³¹­ñ»É ³½­·³­ÛÇÝ Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ºë ß³ï ɳí ÑÇ­ßáõÙ »Ù, áñ »ñµ ϳ­ï³­ñ»ó Çñ í»ñ­çÇÝ Ëá­ßáñ ÝíÇ­ ñ³­ïíáõÃÛáõ­ÝÁ, ³ÛÝ ¿` ¾ç­ÙdzͭÝÇ í»­Ñ³­ñ³­ÝÇÝ Ñ³ï­Ï³ó­ñ³Í ·áõ­ Ù³­ñÁ, Ùï³­ÍáõÙ ¿ñ, û ÇÝã Ýáñ ·áñ­ÍÇ Ñ³­Ù³ñ ¹ñ³Ù ÝíÇ­ñÇ: §ÐÇ­ÙÇ Ç±Ýã­ ³­Ý»Ýù¦,- ³­ëáõÙ ¿ñ ݳ ÇÙ Ý»ñ­Ï³­ÛáõÃÛ³Ùµ, ÝáõÛ­ÝÇëÏ` ٳѭ í³Ý ï³­ñáõÙ, »ñµ ÑÇ­í³Ý­¹áõÃÛáõ­ÝÁ ¹»é ã¿ñ ·»ï­Ý»É Ç­ñ»Ý: سݭó߭۳ݭóÁ Ï۳ݭùÇ »ñ­Ïáõ Ýå³­ï³Ï áõ­Ý»ñ, á­ñáÝó Ç­ñ³­ ·áñÍ­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ ³ß­Ë³­ïáõÙ ¿ñ µá­í³Ý­¹³Ï ¿áõÃÛ³Ùµ: ²Û¹ Ýå³­ ï³Ï­Ý»ñÝ ¿ÇÝ, Ýñ³ ë»­÷³­Ï³Ý áõ ß³ï µÝá­ñáß Ëáë­ù»­ñáí` §÷áõÕ ³ß­Ë³­ï»­ÉÁ¦ ¨ §³½­·û­·áõï ÉÇ­Ý»­ÉÁ¦, ³Û­ëÇÝùÝ` ¹ñ³Ù í³ë­ï³­Ï»­ÉÁ ¨ ³½­·ÇÝ û·­ï³­Ï³ñ ÉÇ­Ý»­ÉÁ: ²Ûë »ñ­Ïáõ Ýå³­ï³Ï­Ý»ñÝ ³ÛÝ­å»ë ¿ÇÝ Ï³­å³Ïó­í³Í, áñ ÷á­Ë³­¹³ñ­Ó³­µ³ñ Ý»­ñ³½­¹áõÙ ¿ÇÝ Ù»Ï­Ù»­Ïáõ íñ³. áñ­ù³Ý ݳ ³½­·û­·áõï ¿ñ ¨ áñ­ù³Ý ³­é³­ï³­Ó»éÝ ¿ñ ³½­·Ç µ³½­ Ù³­¹Ç­ÙÇ Ï³­ñÇù­Ý»­ñÇÝ û·­ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ë­ÝáõÙ, ³ÛÝ­ù³Ý Ýñ³ ·áñ­Í»­ñÁ ѳ­çáÕ ¿ÇÝ Áݭó­ÝáõÙ: ²Ûë ï»­ë³­Ï»­ïÇó ݳ µ³Ë­ï³­íáñ Ù³ñ¹ ¿ñ: ²ÛÅÙ ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³Ýù §Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ýó ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­ Ï³Ý ¨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³­ÝÁ¦: سݭó߭۳ݭóÇ Ù³Ñ­í³Ùµ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý í³ñ­ãáõÃÛ³Ý Ï³½­ÙáõÙ Ù»Í ÷á­÷á­ËáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³Ý: ܳË, ¸. ʳ­ñ³½­Û³­ÝÁ ·áñ­ÍÇó ¹áõñë Ùݳó: ܳ ß³ï ɳí ѳë­Ï³­ÝáõÙ ¿ñ, áñ ³ÛÉ¨ë ­ãÇ áõ­Ý»­Ý³ ³ÛÝ ³½­¹»­óáõÃÛáõ­ÝÁ, áñ ·áñ­Í³¹­ñáõÙ ¿ñ ²É»ùë³Ý¹ñÇ Ï»Ý­¹³­ÝáõÃÛ³Ý Å³­Ù³­Ý³Ï, á­ñáí­Ñ»ï¨ Ýáñ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ݳ­Ë³­·³­ ÑÁ ³ÛÉ Ñ³­Û³óù­Ý»­ñÇ ï»ñ ¿ñ: ¶áñ­ÍÇ ·ÉáõË ³Ýó­Ý»­ÉáõÝ å»ë È­¨á­ÝÝ ³­é³ç ù³­ß»ó Çñ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇÝ: ºë Ùݳ­óÇ ÇÙ å³ß­ïá­ ÝáõÙ, È­¨á­ÝÁ ¨ë ·­Ý³­Ñ³­ïáõÙ ¿ñ ÇÙ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÁ: ºí ù³­ÝÇ áñ ãϳ­ÛÇÝ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳ÝóÝ áõ ¸³­íÇà ʳ­ñ³½­Û³­ÝÁ, á­ñáÝó ó³Ý­ÏáõÃÛ³Ùµ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³­Û³­ÝÁ ÷á­Ë³¹ñ­í»É ¿ñ ÂÇý­ÉÇë, 1911-Ç í»ñ­ç»­ñÇÝ Ù»Ýù ÏñÏÇÝ ï»­Õ³­÷áË­í»­óÇÝù ´³­ùáõ:

Ø»Í ÑÇ٭ݳ¹­ñÇ µ³­ó³­Ï³­ÛáõÃÛáõ­ÝÁ ëϽµáõÙ ½·³­ÉÇ ã¿ñ, á­ñáí­ Ñ»ï¨ ³­Ù»Ý ÇÝã ϳ­ÛáõÝ ÑÇÙ­ùÇ íñ³ ¿ñ ¹ñí³Í: ²Û­Ýá­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí, Ù»Í ³­ã³Éñ­çáõÃÛáõÝ ¿ñ å»ïù, áñ­å»ë­½Ç ·áñ­Í»­ñÇ Áݭóó­ùÁ ã˳­ óñ­íÇ: г­çáñ¹ ï³­ñÇ Ù»Ï­Ý»­óÇ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý` ëïáõ­·Çã Ù»Í ßñç³Ûó ϳ­ï³­ñ»­Éáõ: ܳË, ѳñÏ ¿ñ ùÝÝáõÃÛ³Ý »Ý­Ã³ñ­Ï»É º­·Çå­ïá­ëÇ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»­ñÁ, áõñ ³­Ù»­ñÇÏ­Û³Ý ¨ ³Ý·­Édz­Ï³Ý ѽáñ Ùñó³­ÏÇó­Ý»ñ áõ­Ý»ÇÝù: ºñ­Ïáõ ³­ÙÇë Ùݳ­Éáí º­·Çå­ïá­ëáõÙ, ϳ­ñá­Õ³­ó³ ѳ­Ù³­ Ó³Û­ÝáõÃÛáõÝ Ï³­Û³ó­Ý»É Ýñ³Ýó áõ §Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ýó ÁÝ­Ï»­ñáõÃ۳ݦ ÙÇç¨ ¨ å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³­ÍáõÃÛáõÝ Ó»éù µ»­ñ»É ·Ý»­ñÇ µ³ñÓ­ñ³ó­Ù³Ý ßáõñç: º­·Çå­ïá­ëÇó ٻϭݻ­óÇ Î.­äá­ÉÇë áõ ï»­Õ»­Ï³­ó³, áñ Ý»ñ­Ï³­ ÛáõÃÛáõÝë ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ñ ´»é­ÉÇ­ÝáõÙ: ¶»ñ­Ù³­Ý³­Ï³Ý Naphtaport (Deutsch-russische Naphta-Import-Gessellschaft) ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, á­ñáõÙ Ù»Í ß³­Ñ»ñ áõ­Ý»ÇÝ éáõ­ë³­Ï³Ý ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÁ, Íñ³­·Çñ ¿ñ ÑÕ³­ó»É µá­Éáñ Ëá­ßáñ »í­ñá­å³­Ï³Ý ݳíí ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃÛ³Ùµ ÑÇÙ­ Ý»É Europäische Petrolium-Union ³Ý­í³Ùµ ÙÇáõÃÛáõÝ: ºí á­ñáí­ Ñ»ï¨ §Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ýó ÁÝ­Ï»­ñáõÃ۳ݦ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃÛáõ­ÝÁ Ù»­Í³­å»ë ϳñ¨áñ ¿ñ ѳ­Ù³ñ­í»É, áõë­ïÇ ³Û¹ ËݹǭñÁ Éáõ­Í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ Î.­äáÉ­ ëÇó ٻϭݻ­óÇ ´»é­ÉÇÝ: êïáñ¨ ³­í»­Éáñ¹ »Ù ѳ­Ù³­ñáõÙ ³Ûë ¨ ³ÛÉ ·áñ­Í»­ñÇ Ù³Ý­ñ³­Ù³ë­Ý»­ñÇÝ ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³É: ²­Ù³é ¿ñ, ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ýáñ ݳ­Ë³­·³Ñ È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ ų­ Ù³­Ý»É ¿ñ ö³­ñǽ áõ Ñ»­é³·­ñáí Ëݹñ»ó, áñ »ë ¿É ·³Ù` ËáñÑñ­¹³Ï­ ó»­Éáõ: ö³­ñÇ­½áõÙ Ù»Í ³­Ý³Ïݭϳ­ÉÇ Ñ³Ý­¹Ç­å»­óÇ: È­¨á­ÝÁ µ³­Ý³Ï­óáõÙ ¿ñ ÙÛáõë ų­é³Ý·­Ý»­ñÇ Ñ»ï §Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ýó ÁÝ­Ï»­ñáõÃ۳ݦ µ³Å­Ý»­ ïáÙ­ë»­ñÁ í³­×³­é»­Éáõ ßáõñç: ¶Ýáñ¹­Ý»­ñÁ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç éáõ­ë³­Ï³Ý µ³Ý­Ï»ñÝ ¿ÇÝ` Ç­ñ»Ýó Ñá­í³­Ý³­íá­ñ³Í ³Ý­Ó³Ýó ¨ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³Ý­í³Ý Ý»ñ­ùá: ºë ³ñ­¹»Ý ´³ù­íáõÙ ¿Ç, »ñµ á­ñáß­í³Í ų٭ϻ­ïáõÙ µ³Ý­Ï»­ñÇ Ñ»ï ³Û¹ ·áñ­Í³ñ­ùÁ ϳ­ï³ñ­í»ó: ä³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ³ÛÝ ¿ñ, áñ í³ñ­ãáõÃÛ³Ý Ï³½­ÙáõÙ Ý»ñ·­ñ³í­í»­Éáõ ¿ÇÝ µ³Ý­Ï»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­ Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÁ, ѻ勉­µ³ñ µá­Éáñ ݳ˭ÏÇÝ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÁ Ñ»­é³­Ý³­ Éáõ ¿ÇÝ: ²Û¹­å»ë ¿É »­Õ³í: È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ ÙdzÛÝ ÇÝÓ Ñ³­Ù³ñ ¿ñ ÙÇç­Ýáñ­¹»É, áñ ÙݳÙ, å³ï­×³­é³­µ³­Ý»­Éáí, û »ë ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ³­Ù»­Ý³­ÑÇÝ í³­ñÇãÝ »Ù ¨ ·áñ­Í»­ñÇ ³Ù­µáÕç Áݭóó­ùÇÝ` ù³­ç³­Í³­ ÝáÃ: Àëï ³Û¹Ù ¿É 1913-ÇÝ ÇÝÓ Ññ³­íÇ­ñ»­óÇÝ ä»­ï»ñ­µáõñ·, áõñ á­ñáß­í»É ¿ñ ï»­Õ³­÷á­Ë»É ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ï»Ýï­ñá­Ý³­Ï³­Û³­ÝÁ: È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ Ùݳó Ýáñ í³ñ­ãáõÃÛ³Ý Ý³­Ë³­·³Ñ, û¨ ѳï­Ï³­ å»ë ³Ûë ·áñ­Íáí ݳ ùÇã ¿ñ ½µ³Õ­íáõÙ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ³ÛÉ ·áñ­Í»ñ ¿ñ Ó»é­Ý³ñ­Ï»É` Çñ ѳ­Ù³ñ ³­í»­ÉÇ Ñ»­ï³ùñ­ùñ³­Ï³Ý ¨ ³­í»­ÉÇ Ï³ñ¨áñ: Üáñ í³ñ­ãáõÃÛáõ­ÝÁ, ϳ٠³­í»­ÉÇ ×Çßï` éáõ­ë³­Ï³Ý µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ ·áñ­ÍÇã­Ý»­ñÁ, ѳ߭íÇ ³é­Ý»­Éáí û° ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÇ ·Ý»­ñÇ µ³ñÓ­

ñ³­óáõ­ÙÁ ¨ û° §Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ýó ÁÝ­Ï»­ñáõÃ۳ݦ ѳ­çá­ÕáõÃÛáõÝ­Ý»­ ñÁ, á­ñá­ß»­óÇÝ 8 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­Éáõ Ýáñ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»ñ Ãá­Õ³ñ­Ï»É, ÇÝ­ ãÇ Ñ»ï¨³Ý­ùáí ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý Ï³­åÇ­ï³­ÉÁ 22 ÙÇ­ÉÇá­ÝÇó ѳ­ë³í 30 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­Éáõ: 1913-Çó ÙÇÝ㨠1917Ã. ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý í³ñ­ãáõÃÛ³Ý Ï³½­ÙáõÙ ÏñÏÇÝ ÷á­÷á­ËáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ϳ­ï³ñ­í»­óÇÝ: ²­Ù»­ÝÇó ϳñ¨áñÝ ³ÛÝ »­Õ³í, áñ Üá­µ»É­Ý»­ñÁ Ù»Í ³½­¹»­óáõÃÛáõÝ Ó»éù µ»­ñ»­óÇÝ: Æ í»ñ­ çá, »­ñ»ù Ñá­·Ç ¹³ñ­Ó³Ý §Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ýó ÁÝ­Ï»­ñáõÃ۳ݦ ·É˳­íáñ áõ å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ïáõ Õ»­Ï³­í³ñ­Ý»­ñÁ` ¾­ÙÇÉ È. Üá­µ»­ÉÁ, гÛÏ ¶Û³Ý­ çáõÝó­Û³­ÝÁ ¨ ìɳ­¹Ç­ÙÇñ Ü. îñáó­ÏÇ-ê»Ý­Ûáõ­ïá­íÇ­ãÁ: ì»ñ­çÇÝë ÍÝí»É ¿ñ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ¨ Ùáñ ÏáÕ­ÙÇó ѳ­ÛÇ ³ñ­ÛáõÝ áõ­Ý»ñ (Ù³Û­ñÁ Ç߭˳­Ýáõ­ ÑÇ ²­µ³­Ù»­ÉÇùÝ ¿ñ): Üñ³Ýù Õ»­Ï³­í³­ñáõÙ ¿ÇÝ áã ÙdzÛÝ §Ø³Ý­Ã³ß­ Û³Ýó ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ¦, ³Ûɨ ÙÇ ù³­ÝÇ ³ÛÉ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­ Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ, á­ñáÝó µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÇ Ù»Í Ù³­ëÁ ·ïÝíáõÙ ¿ñ ÙǨÝáõÛÝ ËÙµÇ` Üá­µ»É­Ý»­ñÇ áõ »ñ­Ïáõ Ëá­ßáñ éáõ­ë³­Ï³Ý µ³Ý­Ï»­ ñÇ Ó»é­ùáõÙ: ²Ûë Õ»­Ï³­í³ñ­Ý»­ñÇ` Ç٠ѳݭ¹»å »­Õ³Í íëï³­ÑáõÃÛ³Ý ßÝáñ­ÑÇí, »ë ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ áã ÙdzÛÝ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»­óÇ Ï³­é³­í³­ñ»É §Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ýó ÁÝ­Ï»­ñáõÃ۳ݦ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ·áñ­Í³ñù­Ý»­ñÁ, ³Ûɨ »ñ­Ïáõ ³ÛÉ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ ÇÝÓ å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ïáõ å³ß­ ïáÝ­Ý»­ñÇ Ýß³­Ý³­Ï»­óÇÝ: àõë­ïÇ áã ÙdzÛÝ Ø³Ý­Ã³ß¨ ³­Ýáõ­ÝÁ ÙÝáõÙ ¿ñ ³Ý­Ë³­Ã³ñ, ³Ûɨ ³­Ù»Ý ÇÝã ß³­ñáõ­Ý³Ï­íáõÙ ¿ñ ݳ˭ÏÇÝ Ñáõ­Ýáí: ìñ³ ѳ­ë³í ³ñ­Ñ³­íÇñ­ùÇ ï³­ñÇÝ, 1914-Ç å³­ï»­ñ³½­ÙÁ: §Ø³Ý­ ó߭۳Ýó ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³­ÝÁ¦, ÇÝã­å»ë ¨ ³ÛÉ Ý³í­Ã³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­ Ý»­ñÇÝ ³­é³­çÇÝ Ñ³ñ­í³­ÍÁ ѳëó­í»ó, »ñµ Ãáõñ­ù»­ñÁ ÷³­Ï»­óÇÝ ¸³ñ­¹³­Ý»­ÉÇ Ý»­Õáõ­óÁ, ÇÝ­ãÇ Ñ»ï¨³Ý­ùáí ³Ûɨë ѭݳ­ñ³­íáñ ã»­Õ³í ³å­ñ³Ýù ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»É ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý, ¨ ³ÛÝ­ï»­ÕÇ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»­ ñÁ ѻｭѻ­ï» ¹³­¹³­ñ»ó­ñÇÝ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛáõ­ÝÁ, µ³­óÇ º­·Çå­ïá­ ëÇó, á­ñÁ éáõ­ë³­Ï³­ÝÇ ÷á­Ë³­ñ»Ý ëÏë»ó ³­Ù»­ñÇÏ­Û³­Ýáí ³ß­Ë³­ï»É ¨ ³­ÝÁݹ­Ñ³ï áõ ѳ­çá­ÕáõÃÛ³Ùµ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»ó ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛáõ­ÝÁ: ä³­ï»­ñ³½­ÙÁ ¹»é ã¿ñ ³­í³ñï­í»É, »ñµ 1917-ÇÝ Í³­·»ó éáõ­ ë³­Ï³Ý Ñ»­Õ³­÷á­ËáõÃÛáõ­ÝÁ` ö»ïñ­í³ñ­Û³­ÝÁ, ³­å³ ÑáÏ­ï»Ù­µ»­ñÇÝ` µáÉߨÇÏ­Û³­ÝÁ: È»­ÝÇÝÝ ÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇ Ñ»ï 1917-Ç ¼³ï­ÏÇ »ñ­ñáñ¹ û­ñÁ Ùï³í ä»­ï»ñ­µáõñ· ¨ 7 ³­ÙÇë ³Ýó Ç߭˳­ÝáõÃÛáõÝÝ Çñ Ó»é­ùÁ í»ñó­Ý»­Éáí` Ù³­Ñ³­óáõ ѳñ­í³Í ѳëó­ñ»ó èáõ­ë³ë­ï³­ÝáõÙ ïÇ­ñáÕ Ï³ñ­·»­ñÇÝ1: 1917Ã. ÑáÏ­ï»Ù­µ»ñ­Û³Ý Ñ»­Õ³­÷á­ËáõÃÛáõ­ÝÇó Ñ»­ïá 1 ¼³ñٳݳÉÇ ½áõ·³¹ÇåáõÃÛ³Ùµ »ë áõÕ»ÏóáõÙ ¿Ç È»ÝÇÝÇÝ ÙÇÝ㨠ä»ï»ñµáõñ·…

1917-Ç ¼³ïÏÇÝ ·Ý³ó»É ¿Ç üÇÝɳݹdz` ½³ïÏ³Ï³Ý ïáÝ»ñÝ ³ÛÝï»Õ ³ÝóϳóÝ»Éáõ, ¨ í»ñ³¹³éÝáõÙ ¿Ç ¼³ïÏÇ »ññáñ¹ ûñÁ, »ñ»ÏáÛ³Ý ·Ý³óùáí: ØǨÝáõÛÝ ·Ý³óùÇ Ù»ç ¿ñ ݳ¨ È»ÝÇÝÁ, áñÝ ³ÙµáÕç ¶»ñÙ³ÝÇ³Ý ³Ýó»É ¿ñ ¹ñëÇó ϳå³ñ³ÏÝùí³Í ¨ ËÇëï å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñùá ·ïÝíáÕ í³·áÝáõÙ, áñå»ë½Ç ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ áã áùÇ Ñ»ï ß÷áõÙ ãáõݻݳ, ³å³ Þí»¹Ç³ÛÇó ³½³ï ³Ýó»É ¿ñ üÇÝɳݹdz: ²Ûë Ï»ñå »ë û ë³Ñٳݳ·ÉËÇÝ ¨ û ä»ï»ñµáõñ·Ç »ñϳÃáõÕ³ÛÇÝ Ï³Û³ñ³ÝáõÙ ³Ýëå³ë»ÉÇáñ»Ý Ý»ñϳ ¨ ³Ï³Ý³ï»ë »Õ³ ³ÛÝ ³ÕÙϳÉÇó

È»­ÝÇ­ÝÁ, îñáó­ÏÇÝ, ¼Ç­Ýáí¨Ý­ áõ êï³­ÉÇ­ÝÁ ³Ý­ó³Ý Ç߭˳­ÝáõÃÛ³Ý ·ÉáõË: ØÇÙ­Û³Ýó »ï¨Çó ³ñ­Ó³Ï­í³Í µáÉߨÇÏ­Û³Ý ¹»Ï­ñ»ï­Ý»­ñÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³ µá­Éáñ Ù³ë­Ý³­íáñ ë»­÷³­Ï³­Ý³­ïÇ­ñ³­Ï³Ý Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ ñÁ` µ³Ý­Ï»­ñÁ, ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»­ñÁ, ³é¨ïñ³³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­ Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñÝ áõ ³Ý­Ñ³­ï³­Ï³Ý µÇ½­Ý»­ëÁ ³½­·³Û­Ý³ó­Ù³Ý ϳ٠ѳ­Ù³Û­Ý³ó­Ù³Ý »Ý­Ã³ñÏ­í»­óÇÝ` ³­é³Ýó ¹ñ³Ýó ï»­ñ»­ñÇÝ áñ¨¿ ÷á˭ѳ­ïáõó­Ù³Ý: ´á­Éáñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­Å»Ãխû­ñÁ í»­ñ³ó­ í»­óÇÝ, ÇëÏ í³ñ­ã³­Ï³Ý ϳ½­Ù³­Ï»ñ­åáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ Éáõ­Í³ñ­í»­óÇÝ: êñ³ ѻ勉ݭùáí µéÝÇ Ï»ñ­åáí ·á­ÛáõÃÛáõ­ÝÁ ¹³­¹³­ñ»ó­ñ»ó ݳ¨ §². Ð. سݭó߭۳Ýó ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ¨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ÁÝ­ Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ¦: ¸»Ï­ñ»ï­Ý»­ñáí ãµ³­í³­ñ³­ñ»­Éáí` Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý Ç߭˳­Ýáõ­ ÃÛáõÝÝ ëÏë»ó Ù»Ï ³é Ù»Ï Ó»ñ­µ³­Ï³­É»É áõ µ³Ý­ï³ñ­Ï»É µá­Éáñ ѳÛï­ÝÇ ¹ñ³­Ù³­ï»­ñ»­ñÇÝ áõ í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ, Ýñ³Ýó ѳ­Ù³­ñ»­ Éáí Ïá­Õáå­ïÇã­Ý»ñ... êñ³Ýù ¿É ½·³­Éáí Ç­ñ»Ýó ·ÉËÇ ·³­ÉÇ­ùÁ, ëÏë»­ óÇÝ áí, áõñ ¨ ÇÝã­å»ë ϳ­ñáÕ ¿ÇÝ ÷³Ë­ã»É: ÜÙ³Ý Ï»ñå ϳ­ñá­ Õ³­ó³Ý ÷ñÏí»É ݳ¨ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý ·É˳­íáñ ï»­ñ»ñÝ áõ Õ»­Ï³­í³ñ­Ý»­ñÁ` Üá­µ»É »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ, È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ, êï. Èdz­Ýá­½á­íÁ, Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ, гÛÏ ¶Û³Ý­çáõÝó­Û³­ÝÁ, ì. îñáó­ÏÇ-ê»Ý­Ûáõ­ïá­íÇ­ãÁ ¨ ³ÛÉù: ÆëÏ »ë ÙÇ ³­Ý³ÏÝ­Ï³É Ýå³ë­ï³­íáñ ѳݭ·³­Ù³Ý­ùÇ ßÝáñ­ÑÇí ϳ­ñáÕ ¿Ç ³­½³ï Ï»ñ­åáí Ñ»­é³­Ý³É ä»­ï»ñ­ µáõñ­·Çó, µ³Ûó ãáõ­½»­óÇ ³­éÇ­ÃÇó û·ï­í»É ¨ Ùݳ­óÇ å³ß­ïá­ÝáõÙë, û¨ ³ÛÝ í»­ñ³ó­í³Í ¿ñ... л­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý Ýáñ ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, ³Ù­µáÕç Ù³ë­Ý³­íáñ ë»­÷³­Ï³­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ §³½­·³Û­Ý³ó­Ý»­Éáõó¦ Ñ»­ïá, ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ ÑÇÙ­Ý»ó Ýáñ å»­ï³­Ï³Ý Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ÙÇáõÃÛáõÝ, á­ñÁ åÇ­ïÇ ëï³ÝÓ­Ý»ñ ݳ˭ÏÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ ·áñ­ Í»­ñÁ` Ç å»ïë ¨ Ñû­·áõï ѳݭñáõÃÛ³Ý: ²Ûë­ï»Õ Çë­Ï³­å»ë å»ïù ¿ñ, áñ í»ñ­ç³ó­Ý»Ç ²É.سݭó߭۳ݭóÇ Ï»Ý­ë³·­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, ù³­ÝÇ áñ ÇÝ­ùÁ` Ù»Í ÑÇ٭ݳ­¹Ç­ñÁ, í³Ë­×³Ý­í»É ¿ñ, ÇëÏ Çñ Ëá­ßá­ñ³­·áõÛÝ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛáõ­ÝÁ ¹³­¹³­ñ»É ·á­ÛáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­Ý³­Éáõó` ÓáõÉ­í»­Éáí ѳ­Ù³ÛÝ éáõ­ë³­Ï³Ý ³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­µ»­ñáõÃÛ³­ÝÁ: ´³Ûó Ñáõ­ß»ñë Éñ³ó­Ý»­Éáõ áõ »½­ñ³­Ï³­óáõÃÛáõÝ­ Ý»­ñÇ Ñ³Ý­·»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ³­í»­Éáñ¹ ã»Ù ѳ­Ù³­ñáõ٠ѳ­Ù³­éáï Ýϳ­ ñ³·­ñ»É, û Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ ³Ý­Ó³Ùµ »ë ÇÝã­åÇ­ëÇ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­ó³ ³Û¹ Ýáñ §Ñ³­Ù³Û­Ý³­ó³Í¦ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³­ÝÁ:

ì»­ñá­ÑÇß­Û³É §Ü³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ÙÇáõÃÛáõ­ÝÁ¦ ·ïÝíáõÙ ¿ñ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç §Üá­µ»É »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇ ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃ۳ݦ ë»­÷³­ Ï³Ý íÇí˳­ñÇ ß»Ý­ùáõÙ, á­ñÁ ÝáõÛÝ­å»ë §³½­·³Û­Ý³ó­í»É¦ ¿ñ ϳ٠å³ñ½ ³­ë³Í` ÙÛáõë ³Ý­Ñ³­ï³­Ï³Ý Ù»Í ß»Ý­ù»­ñÇ ÝÙ³Ý ·ñ³í­í»É: ÀÝïñ­í»É ¿ñ ÙÇ Ñ³Ýӭݳ­Åá­Õáí, á­ñÁ å³ñ­ï³­íáñ ¿ñ í³ñ­ã³­Ï³Ý Ù»­ ù»­Ý³ ëï»Õ­Í»É §ØÇáõÃ۳ݦ ѳ­Ù³ñ: ²Û¹ ѳÝӭݳ­Åá­ÕáíÝ áõ­Ý»ñ µá­Éáñ ݳ˭ÏÇÝ í³­ñÇã­Ý»­ñÇ áõ å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÇ óáõ­ó³­ÏÁ, á­ñáÝ­óÇó å»ïù ¿ ÁÝï­ñ»ñ ѳñ­Ù³ñ ³Ý­ÓÇÝù, ǭѳñ­Ï» Ýñ³Ý­óÇó, áí­ù»ñ ã¿ÇÝ ÷³­Ë»É, Ùݳ­ó»É ¿ÇÝ: ØÇ ûñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý Ýáñ Ç߭˳­ÝáõÃÛáõ­ÝÇó, ¹ñ³ ݳ­Ë³­·³Ñ üñǹ­Ù³­ÝÇ ëïá­ñ³·­ñáõÃÛ³Ùµ, ëï³­ó³ å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý ·ñáõÃÛáõÝ, áñ­ï»Õ ³ë­í³Í ¿ñ, û »ë ³­½³ï­í³Í »Ù µá­Éáñ ³ÛÝ í³ñ­ã³­Ï³Ý å³ß­ïáÝ­Ý»­ñÇó, áñ ÙÇÝ㨠ѻ­Õ³­÷á­ËáõÃÛáõ­ÝÁ í³­ñ»É ¿Ç ½³­Ý³­½³Ý, ³ÛÅÙ Éáõ­Í³ñ­í³Í ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ, µ³Ûó Ç­ñ³­ íáõÝù ãáõ­Ý»Ç Ññ³­Å³ñ­í»­Éáõ ³ÛÝ å³ß­ïá­ÝÇó, áñ ѳÝӭݳ­Åá­Õá­íÁ Ý峭ﳭϳ­Ñ³ñ­Ù³ñ Ïѳ­Ù³­ñ»ñ ÇÝÓ Ñ³­Ù³ñ: Ðñ³­Ù³­ÝÁ ÏïñáõÏ ¿ñ, ÇÝÓ ÙÝáõÙ ¿ñ ÙdzÛÝ »Ý­Ã³ñÏ­í»É: ´³­ñ»­µ³Ë­ï³­µ³ñ, ѳÝӭݳ­Åá­ Õá­íÁ, á­ñÇ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇ ÃíáõÙ ÑÇÝ Í³­Ýáíݻñ áõ å³ß­ïá­Ý³­ÏÇó­ Ý»ñ áõ­Ý»Ç, ÇÝÓ ß³ï ëïá­ñ³­óáõ­óÇ㠳߭˳­ï³Ý­ùÇ ãÝß³­Ý³­Ï»ó: Üáñ Ññ³­Ù³­Ý³·­ñáí Ýß³­Ý³Ï­íáõÙ ¿Ç §Ý³í­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÇ í»­ñ³Ñë­ÏÇã¦: º­ñ»ù ³­ÙÇë ÙdzÛÝ Ùݳ­óÇ ³Û¹ å³ß­ïá­ÝáõÙ ¨ å»ïù ¿ ³­ë»É, áñ áã ÙÇ ·áñÍ ã³­ñ»­óÇ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ³å­ñ³Ýù ãϳñ, áñ ëïáõ­·»Ç... л­Õ³­ ÷á­Ë³­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõÃ۳ݪ ØáëÏ­í³ ï»­Õ³­÷áË­í»­Éáõó Ñ»­ïá, Ýáñ ݳí­Ã³­ÛÇÝ Ç߭˳­ÝáõÃÛáõÝÝ ¿É ØáëÏ­í³ ÷á­Ë³¹ñ­í»ó` ϳݭ˳­å»ë ³­½³­ï»­Éáí í³ñ­ã³­Ï³½­ÙÇ áõ å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»­ñÇ Ï»­ëÇó ³­í»­ÉÇÇÝ, áñ­ å»ë ³­í»­Éáñ¹: ²­í»­Éáñ­¹Ç Ù»ç ѳÛïÝ­í»­óÇ ¨ »ë... ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³­ëÇ Ýá­ ñ³­ÍÇÝ §³Ý­Ï³Ë¦ å»­ïáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ` ²¹ñ­µ»­ç³­ÝÁ, ìñ³ë­ï³ÝÝ áõ г­Û³ë­ï³­ÝÁ, γñ­ÙÇñ µ³­Ý³­ÏÇ ÙÇ­çá­óáí ·ñ³­í»­Éáõó Ñ»­ïá, Ñ»­Õ³­ ÷á­Ë³­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ó»é­Ý³­ÙáõË »­Õ³í ´³ù­íÇ Ý³íí ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ Ýáñ ѳ­Ù³Û­Ý³­í³­ñ³­Ï³Ý ÑÇÙ­ù»­ñÇ íñ³ ϳ½­Ù³­Ï»ñ­å»­ÉáõÝ: ´á­Éáñ ݳí­Ã³­ï³­ñ³Íù­Ý»ñÝ áõ ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»­ ñÁ ¹³ñ­Ó³Ý å»­ï³­Ï³Ý ë»­÷³­Ï³­ÝáõÃÛáõÝ, á­ñáÝó ß³­Ñ³­·áñ­Íáõ­ÙÁ ѳÝÓÝ­í»ó ÙÇ Ýáñ µ³½­Ù³×­ÛáõÕ Ï³½­Ù³­Ï»ñ­åáõÃÛ³Ý` §²¹ñ­µ»­ç³­ÝÇ Ý³í­Ã³­ÛÇÝ í³ñ­ãáõÃÛáõݦ ϳ٠ѳ­Ù³­éáï` §²½­Ý»ýæ (Азнефть) ³Ý­í³Ùµ: ²Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ ØáëÏ­í³­ÛÇ §²ñ­ï³­ùÇÝ ³é¨ïñÇ ÅáÕ­Ïá­Ù³­ ïÁ¦ (Åá­Õáíñ­¹³­Ï³Ý Ïá­ÙÇ­ë³­ñáõÃÛáõÝ1) ëÏë»ó ÙÇ­çáó­Ý»ñ á­ñá­Ý»É

óáõÛó»ñÇÝ ¨ ÁݹáõÝ»ÉáõÃÛ³ÝÁ, áñ ϳ½Ù³Ï»ñå»É ¿ÇÝ éáõë ÁÝÏ»ñí³ñ³Ï³ÝÝ»ñÝ áõ ѳٳÛݳí³ñÝ»ñÁ (ëñ³Ýù ¹»é¨ë ÙdzëÇÝ ¿ÇÝ ·áñÍáõÙ)` Ç å³ïÇí ³ùëáñÛ³É È»ÝÇÝÇ ¨ Çñ ÁÝÏ»ñÝ»ñÇ: лﳷ³ÛáõÙ »ñϳñ Å³Ù³Ý³Ï ä»ï»ñµáõñ·Ç Ç٠ͳÝáÃÝ»ñÝ áõ µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñÁ ã¿ÇÝ ¹³¹³ñáõÙ ÇÝÓ Ï³ï³Ïáí Ù»Õ³¹ñ»Éáõó, û »ë Áݹ³é³ç »Ù ·Ý³ó»É È»ÝÇÝÇÝ áõ Ýñ³Ý µ»ñ»É ä»ï»ñµáõñ·…

1 ÆÝãå»ë ѳÛïÝÇ ¿, ÀÝÏ»ñí³ñ³Ï³Ý ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ØÇáõÃÛáõÝáõÙ, áñÇ Ù»ç ¿ ݳ¨ г۳ëï³ÝÁ, ÙdzÛÝ å»ïáõÃÛáõÝÝ Çñ³íáõÝù áõÝÇ ³åñ³Ýù ³ñï³Ñ³Ý»É ϳ٠³ñï³ë³ÑÙ³ÝÇó ³åñ³Ýù Ý»ñÙáõÍ»É: سëݳíáñ ³ÝÓ³Ýó ³ñ·»Éí³Í ¿ ³Ûë ³é¨ïñáí ½µ³Õí»É: ²Û¹ Ýå³ï³Ïáí ¿É ëï»ÕÍí»É ¿ ÅáÕÏáÙ³ï` éáõë³Ï³Ý Внешторг (ìÝ»ßïáñ·) ѳå³íٳٵ:

éáõ­ë³­Ï³Ý ݳíÃÝ áõ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÁ ³­é³ç­í³ ÝÙ³Ý ³ñ­ï³­ ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ í³­×³­é»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ²Ûë Ýå³­ï³ÏÝ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ñ »í­ñá­å³­Ï³Ý Ëá­ßáñ Ï»Ýï­ñáÝ­Ý»­ñáõ٠ѳ­ïáõÏ ·ñ³­ë»Ý­Û³Ï­Ý»ñ ÑÇÙ­Ý»É ¨, áñ ·É˳­íáñÝ áõ ¿³­Ï³ÝÝ ¿ñ, ·áñ­ÍÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Õ»­Ï³­í³­ñáõ­ÙÁ ѳÝÓ­Ý»É ÑÙáõï áõ íëï³­Ñ»­ÉÇ Ù³ë­Ý³­·»ï­Ý»­ñÇ: ºñ­Ïáõ Ï»Ýï­ñá­Ý³­ï»­ÕÇ Ï³ñ, á­ñáÝù ³­é³ç­Ý³­Ï³ñ· ϳñ¨á­ñáõÃÛáõÝ áõ­Ý»ÇÝ. ÈáÝ­¹á­ÝÁ` ²Ý·­Édz­ÛÇ áõ ÑÛáõ­ëÇ­ë³­ÛÇÝ ºí­ñá­å³­ÛÇ Ñ³­Ù³ñ, ¨ Î.­äá­ÉÇ­ëÁ` Ø»ñ­Ó³­íáñ ²ñ¨»É­ùÇ áõ º­·Çå­ïá­ëÇ Ñ³­Ù³ñ, áõñ ³­í»­ÉÇ Ùáõïù áõ ë÷éáõÙ áõ­Ý»ÇÝ éáõ­ ë³­Ï³Ý Ý³íÃÝ áõ ¹ñ³ ³­Í³Ýó­Û³É­Ý»­ñÁ: ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ Édz­½áñ-ïÝû­ñ»Ý Ýß³­Ý³Ï­í»ó ÙáëÏ­í³­óÇ Ñ³Û Ð. î.Ð.-Ý, á­ñÇÝ ß³ï ɳí ׳­Ý³­ãáõÙ ¿Ç, ÇëÏ Ø»ñ­Ó³­íáñ ²ñ¨»É­ùáõÙ áõ º­·Çå­ïá­ëáõÙ... ïá­Õ»­ñÇë Ñ»­Õǭݳ­ÏÁ: ²ñ­ï³­ùÇÝ ³é¨ïñÇ ÅáÕ­ÏáÙ ¨ Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï ÈáÝ­¹á­ÝÇ ³­é³­çÇÝ µáÉߨÇÏ­Û³Ý ¹»ë­å³Ý Îñ³­ëÇ­ ÝÇ Ñ³Ýӭݳ­ñ³­ñáõÃÛ³Ùµ, áí ÇÝÓ ×³­Ù³­ãáõÙ ¿ñ ¹»é¨ë ­Ñ»­Õ³­÷á­ ËáõÃÛáõ­ÝÇó ³­é³ç, ìݻ߭ïáñ­·Á Ñ»­é³·­ñáí ä»­ï»ñ­µáõñ­·Çó ÇÝÓ ØáëÏ­í³ Ññ³­íÇ­ñ»ó áõ Ñ»ïë å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í»ó: ²Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ ØáëÏ­ í³­ÛáõÙ ÑÇÙÝ­í³Í §Ü³í­Ã³­ÛÇÝ ëÇÝ­¹Ç­Ï³­ïǦ (Нефтесиндикат) í³ñ­ãáõÃÛ³Ý Ý³­Ë³­·³­ÑÁ (Îñ³­ëÇ­ÝÇ ï»­Õ³­Ï³­ÉÁ) ¨ Ñ³Û ÷á˭ݳ­ ˳­·³­ÑÁ, á­ñáÝù ÝáõÛÝ­å»ë ׳­Ý³­ãáõÙ ¿ÇÝ ÇÝÓ, ѳë­ï³­ï»­óÇÝ ³Û¹ å³ß­ïá­ÝáõÙ: ²Ûë ÏñÏݳ­ÏÇ ½á­ñ»Õ ѳÝӭݳ­ñ³­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñáí ų­Ù³­ Ý»­óÇ ´³­ùáõ: ØÇ ÷áùñ í³­ñ³­Ýáõ­ÙÇó Ñ»­ïá §²½­Ý»ý­ÃÁ¦ áã ÙdzÛÝ Édz­½á­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñë ׳­Ý³­ã»ó, ³Ûɨ ѳï­Ï³­å»ë ´³ù­íÇ ³éÝ­ ãáõÃÛ³Ùµ ϳñ¨áñ ѳÝӭݳ­ñ³­ñáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ïí»ó: ºí ³Ûë­å»ë, 1922Ã. Ñáõ­ÝÇ­ëÇÝ »ë í»ñ­ç³­å»ë ų­Ù³­Ý»­óÇ Î.­äá­ÉÇë, áñ­å»ë éáõ­ë³­Ï³Ý ݳí­ÃÇ áõ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÇ í³­×³é­Ù³Ý Édz­ ½áñ-ïÝû­ñ»Ý: ²­ëáõÙ »Ù í»ñ­ç³­å»ë, á­ñáí­Ñ»ï¨ ÙÇÝ㨠Î.­äá­ÉÇë Ñ³ë­ Ý»Éë ·ÉËáíë ß³ï ÷áñ­Ó³Ýù­Ý»ñ ³Ý­ó³Ý, áõ íï³Ý­·³­íáñ ³ñ­Ï³Í­ Ý»ñ áõ­Ý»­ó³ û ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ ¨ û ØáëÏ­í³­ÛáõÙ: öáñ­Ó³Ýù­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùÁ ãí»ñ­ç³­ó³í, á­ñáí­Ñ»ï¨ Î.­äáÉ­ëáõÙ ¿É ³­Ý³ÏÝ­Ï³É Ï»ñ­åáí Ýáñ Ëá­ãÁÝ­¹áï ͳ­é³­ó³í, ÇÝ­ãÁ ³Ýѭݳ­ñÇÝ ¿ñ ¹³ñÓ­ÝáõÙ ØáëÏ­ í³­ÛÇ áõ ´³ù­íÇ Ç߭˳­ÝáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇó ÇÝÓ Ñ³Ýӭݳ­ñ³ñ­í³Í Éáõñç áõ å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ïáõ å³ß­ïá­ÝÁ å³ï­ß³× ϳ­ï³­ñ»­ÉÁ: àõë­ïÇ, ɳ­ í³­·áõÛ­ÝÁ ѳ­Ù³­ñ»­óÇ Ññ³­Å³­ñ³­Ï³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»É áõñ ѳñÏÝ ¿ñ ¨ ٻϭݻ­óÇ ºí­ñá­å³, áñ­ï»Õ ¿É Ùݳ­óÇ...

̲­Üà­Â²¶­ðàô­Úàôܭܺð 37 *Pro domo sua (ɳï.) - Ç å³ßï­å³­ÝáõÃÛáõÝ ë»­÷³­Ï³Ý ß³­Ñ»­ñÇ, ë»­÷³­Ï³Ý ß³­Ñ»­ñÇó »É­Ý»­Éáí: **20.000 éáõµ­ÉÇ - ². ê³­ñáõ­Ë³­ÝÇ µÝ³·ñáõÙ 200.000 éáõµ­ÉÇ ¿, µ³Ûó ÷á­ Ë»É »Ýù 20.000-Ç Ñ»ï¨Û³É å³ï­×³­éáí: 200.000 éáõµ­ÉÇ ·áõ­Ù³­ñÁ ³­é³­ çÇÝ ³Ý­·³Ù ÑÇ­ß³­ï³Ï­íáõÙ ¿ §Ø߳Ϧ û­ñ³­Ã»ñ­ÃáõÙ, Ñ»Ýó ê³ñáõ˳ÝÇ Ñá¹í³Í³ß³ñáõÙ ¨ å³ñ­½³­·áõÛÝ ëñµ³·­ñ³­Ï³Ý íñÇ­å³Ï ¿, áñÝ ³Ýùݭݳ­¹³­ ï³­µ³ñ ß³­ñáõ­Ý³Ï­í»É ¿ ßñ糭ݳé­í»É Ñ»­ï³­·³ Ññ³­ï³­ñ³­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ: ä»ïù ¿ ÉÇ­ÝÇ 20.000 éáõµ­ÉÇ. µ³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ 1880-³­Ï³Ý ÃÃ. ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³­Ù»­ ݳ­Ñ³­ñáõëï Ù³ñ­¹Á ÐáíÑ. âǭó˭۳ÝÝ ¿ñ, á­ñÇ áõ­Ý»ó­í³­ùÁ ϳ½­ÙáõÙ ¿ñ ßáõñç 25.000 é.: л勉­µ³ñ ÐáíÑ. سݭó߭۳ݭóÁ, áñ ë»­÷³­Ï³Ý ïáõÝ ãáõ­Ý»ñ ¨ í³ñ­Óáí ¿ñ ³å­ñáõÙ, áñ­¹áõÝ ã¿ñ ϳ­ñáÕ 200.000 é. ϳ­ñá­ÕáõíÛáõÝ ÃáÕ­Ý»É: 38 *En gros (ýñ.) - Ù»­Í³­ù³­Ý³Ï: 40 * §Üá­µ»É »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇ ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÃÛáõݦ («Товарищество нефтяного производства братьев Нобель») - ÑÇÙÝ­í»É ¿ 1879Ã. ¨ µá­Éáñ ïÝï»­ë³­Ï³Ý óáõ­ó³­ÝÇß­Ý»­ñáí ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõ­Ýáõ٠ѳݭ¹Ç­ë³­ó»É ³­é³­ç³­ ï³ñ: ´áÉߨÇÏ­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó 廭ﳭϳ­Ý³ó­í»É ¿ 1920-ÇÝ: 41 *èáï­ßÇɹ­Ý»ñ: г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ Ëá­ßá­ñ³­·áõÛÝ ýǭݳݭë³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ·»ñ­¹³ë­ï³Ý­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ` ëÏë³Í XVII¹. ³é ³Û­ëûñ: ´³Ý­Ï³­ÛÇÝ ï³Ý ÑÇ٭ݳ­ ¹Ç­ñÁ ²Ù­ß»É Øá­½»ë ´³á­õ»ñÝ ¿ (1744-1812), áñÝ ³½­·³­Ýáõ­ÝÁ ÷á­Ë»É ¿ èáï­ ßÇÉ­¹Ç: 1809Ã. ëï»ÕÍ­í»É ¿ §Ø. ². èáï­ßÇɹ ¨ áñ­¹Ç­Ý»ñ¦ ýÇñ­Ù³Ý, á­ñÁ ¹³ñ­Ó»É ¿ ³­å³­·³ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ï³Ûë­ñáõÃÛ³Ý Ñ»Ý­ùÁ: Àëï ¿áõÃÛ³Ý, è. ÑÇÙ­Ý»É »Ý üñ³Ý­ëdz­ÛÇ Å³­Ù³­Ý³­Ï³­ÏÇó µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ Ñ³­Ù³­Ï³ñ­·Á: XIX¹.- XX¹. ëϽµÇÝ è. ë»ñ­ïá­ñ»Ý ϳå­í³Í »Ý »­Õ»É èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Ñ»ï, ÈÇá­Ý»É è. 20 ï³­ñÇ »­Õ»É ¿ éáõ­ë³­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõÃÛ³Ý ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇ­ãÁ ³ñ­ï³­ë³Ñ­ Ù³­ÝáõÙ: è. ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý í³ñ­ù³­Ï³­ÝáÝÝ ¿` §Servare modum finetque tenare¦ (§â³÷¹ ׳­Ý³­ãÇñ áõ »ñ­µ»ù Ýå³­ï³Ï¹ ³ã­ù³­ÃáÕ ÙÇ ³­ñ³¦): **´ÜÆ­îú (§´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ¨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõݦ, §Бакинское нефтепромышленное и торговое общество¦) - 1883Ã. ÑÇÙ­Ý»É »Ý ´³­ùáõ-ÂÇý­ÉÇë »ñ­Ï³­Ãáõ­Õáõ ϳ­éáõ­óáÕ­Ý»ñ, ׳ñ­ï³­ñ³­·»ï­Ý»ñ ². ´áõÝ­·»Ý ¨ ê. 䳭ɳ߭Ïáíë­ÏÇÝ: 곭ϳÛÝ Ñ»Ýó ëϽµÇó ´ÜÆ­îú-Ý ­ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ÙÇ­çáó­ Ý»­ñÇ ëáõñ å³­Ï³ë ¿ ½·³­ó»É. ³­ç³Ï­óáõÃÛ³Ý Ëݹñ³Ý­ùáí ¹Ç­ÙáõÙ­Ý»­ñÁ éáõ­ ë³­Ï³Ý Ï³­é³­í³­ñáõÃÛ³­ÝÁ ¨ éáõë ϳ­åÇ­ï³­ÉÇëï­Ý»­ñÇÝ` Ùݳ­ó»É »Ý ³­Ý³ñ­ Ó³­·³Ýù: Ò»é­Ý³ñ­ÏáõÃÛ³Ý ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ¹ñáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ­ù³Ý ¿ñ ˳ñËÉ­í»É, áñ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÁ ëïÇå­í³Í ·ñ³­í³¹ñ­í»É »Ý µ³Ý­Ï»­ñÇÝ, ³Û¹ ÃíáõÙ ¨` ö³­ñÇ­½Ç §èáï­ßÇɹ »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇݦ: ì»ñ­çÇÝë ·Ý»É ¿ ´ÜÆ­îú-Ý, í»­ñ³Ý­í³­Ý»É §Î³ëå­Û³Ý-먭Íáí­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõݦ, á­ñÇ Ï³­åÇ­ï³­ÉÁ 1885Ã. ϳ½­ÙáõÙ ¿ñ 6 ÙÉÝ é., ÇëÏ Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ ÑÇÙ­Ý»É Ý³¨ §Ø³­½áõæ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ: 1917-ÇÝ å³ï­Ï³­ÝáõÙ ¿ñ §Þ»É¦ ËÙµÇÝ, ·ïÝíáõÙ ¿ñ ä»ï­ñá·­ñ³­¹Ç ÙÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ ¨ êÇ­µÇ­ñÇ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ µ³Ý­Ï»­ñÇ ³½­¹»­óáõÃÛ³Ý Ý»ñ­ùá: 42 *³­ÕǨ г­çÇ-¼»Û­Ý³É ²µ­¹ÇÝ (1823-1924) - ³¹ñ­µ»­ç³Ý­óÇ ÙÇ³Ï ùÇã û ß³ï Ýß³­Ý³­Ï³­ÉÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñá­ÕÁ, µ³­ñ»­ñ³ñ, Ù»Í Ñ»­Õǭݳ­ÏáõÃÛáõÝ ¿ñ í³­Û»­ÉáõÙ ³½­·³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ßñç³­ÝáõÙ: ØÇÝ㨠ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ùµ

½µ³Õ­í»­ÉÁ »­Õ»É ¿ å³ï­ß³ñ: ÀÝ­Ï»­ñ³Ï­ó»­Éáí ´³Õ­¹³­ë³ñ ¨ äá­Õáë ê³ñ·ë­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ ñÇÝ, »­ñ»­ùáí Ù³ë­Ý³Ï­ó»É »Ý 1872Ã. ³­×áõñ­ ¹ÇÝ, í׳­ñ»É 14.961 é. áõ ¹³ñ­Ó»É 20 ï»­Õ³­ Ù³­ë»­ñÇ Ñ³­Ù³­ï»­ñ»ñ: 1882Ã. ØáëÏ­í³­Ûáõ٠ϳ­Û³­ó³Í ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý-·»­Õ³ñ­í»ë­ï³­ Ï³Ý óáõ­ó³­Ñ³Ý­¹»­ëáõÙ §Â³­ÕǨ ¨ ê³ñ·ë­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ¦ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝÝ ³ñ­Å³­Ý³­ó»É ¿ µñáÝ­½» Ù»­¹³­ÉÇ` ɳ­íá­ñ³Ï Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ: ¸ñ³­ÝÇó Ñ»­ïá ´. ê³ñ·ë­Û³­ÝÁ Ù³­Ñ³­ó»É ¿, ÇëÏ ä. ê³ñ·ë­Û³­ÝÁ, áñ ´³ù­íÇ ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ ¹áõ­Ù³­ ÛÇ ³Ý­¹³Ù ¿ñ ¨ ´³ù­íÇ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ³­ñ³­Ï³Ý »ñÏ­¹³ë­Û³ ¹åñá­óÇ Ñá­·³­µ³ñ­Ó³­Ï³Ý ËáñÑñ­ ¹Ç ³Ý­¹³Ù, Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇ­ÝÁ í³­×³­é»É ¿ ­-ÇÝ ¨ µÇ½­Ý»­ëÁ Ãá­Õ»É: 1897-ÇÝ Ý³í­Ã³­µÇ½­Ý»­ëÁ í³­×³­é»­Éáí ³Ý·­Édz­óÇ­Ý»­ñÇÝ` ­-Á ëÏë»É ¿ ½µ³Õ­ í»É γë­åÇó Íá­íáí ݳí­ÃÇ áõ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÇ ÷á­Ë³¹ñ­Ù³Ùµ, ³­å³` ï»ùë­ïÇÉ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ùµ: ²¹ñ­µ»­ç³­ÝÇ ËáñÑñ­¹³Û­Ý³­óáõ­ÙÇó Ñ»­ïá λÝï­Ïá­ÙÇ ³­é³­çÇÝ ù³ñ­ïáõ­Õ³ñ Ü. ܳ­ñÇ­Ù³­Ýá­íÁ, áñ ­-Ç ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ³­ç³Ï­óáõÃÛ³Ùµ µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ ÏñÃáõÃÛáõÝ ¿ñ ëï³­ó»É ú­¹»­ë³­ÛáõÙ, áã ÙdzÛÝ Ýñ³Ý µéݳ×Ýß­Ù³Ý ãÇ »Ý­Ã³ñ­Ï»É, ³Ûɨ ÃáõÛÉ ïí»É ÙÇÝ㨠Ï۳ݭùÇ í»ñç ³å­ñ»É سñ­¹³Ï­Û³­ÝÇ ë»­÷³­Ï³Ý ϳɭí³Í­ùáõÙ: Ü»ñ­Ï³­ÛÇë ³¹ñ­µ»­ç³­Ý³­Ï³Ý ù³­ñá½­ã³­Ù»­ù»­Ý³Ý, áñ Ëݳ٭ùáí §ëñµ³·­ñáõÙ¦ ¿ ë»­÷³­Ï³Ý å³ï­ÙáõÃÛáõ­ÝÁ` ¹áõñë Ý»­ï»­Éáí ѳ­Û»­ñÇ Ñ»ï ϳå­í³Í áñ¨¿ ï»­ Õ»­ÏáõÃÛáõÝ, ³­é³Û­ëûñ ­-áí Ñå³ñ­ï³­ÝáõÙ ¿: γ­ï³­ñ»Ýù ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ »ñÏáõ ٻ筵»­ñáõÙ` óáõÛó ï³­Éáõ ѳ­Ù³ñ, û ÇÝã ¿ñ Ç­ñ»­ÝÇó Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝáõÙ ³¹ñ­µ»­ ç³Ý­óÇ­Ý»­ñÇ §³½­·³­ÛÇÝ Ñ»­ñá­ëÁ¦: 1911Ã. ³å­ñÇ­ÉÇ 22-ÇÝ ´³ù­íÇ áõ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ·ñ»­Ã» µá­Éáñ ûñ­Ã»­ñÁ ïå³·­ñ»­ óÇÝ Ñ»ï¨Û³É ѳ­Õáñ­¹³·­ñáõÃÛáõ­ÝÁ, á­ñÁ í»­ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ñ »ñ­Ïáõ ûñ ³­é³ç ϳ­ ï³ñ­í³­ÍÇÝ.§´³ù­íáõÙ Ù»Í ë»Ý­ë³­ódz ¿ ³­é³­ç³ó­ñ»É ѳÛï­ÝÇ ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï»ñ ³­ÕÇ¨Ç »ñ­Ïáõ áñ­¹Ç­Ý»­ñÇ ³Ý­Ñ»­ï³­Ý³­ÉÁ: àë­ïǭϳ­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ áï­ùÇ ¿ »­É»É: л­ ï³­Ëáõ­½áõÙÝ ³­é³ÛÅÙ ³­å³ñ¹­ÛáõÝ ¿: ö³Ë­ãáÕ »­ñ»­Ë³­Ý»­ñÁ 14-15 ï³­ñ»­Ï³Ý »Ý, á­ñáÝù Ñáñ ³­Ýáõ­Ýáí Ãá­Õ³Í ݳ­Ù³­ÏáõÙ ·ñ»É »Ý, û ïÝÇó Ñ»­é³­ÝáõÙ »Ý ³Ý­µ³­í³­ñ³ñ ³å­ñáõë­ïÇ å³ï­×³­éáí¦: 1912Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëÇ §Ðá­íÇ­ïÁ¦ ·ñ»É ¿.§´³ù­íÇ Û³Ûï­ÝÇ Ñ³­ñáõëï ¨ µ³­ñ»­·áñÍ Â³­ÕǨÁ Ãáõñù ÇÝ­Å»­Ý»ñ ´»­µáõ­Ãá­íÇÝ ï³Ý­ç³Ýù­Ý»ñ ï³­Éáõ ¨ ·³­Ý³­Ïá­Í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ´³ù­íÇ Ý³­Ñ³Ý­·³­Ï³Ý ¹³­ï³­ñ³­ÝÇ í×éáí »Ý­Ã³ñÏ­õáõÙ ¿ å³ï­ÅÇ` 2,5 ï³­ñÇ Ñ³Ý­ó³­õáñ­Ý»­ñÇ í³ß­ïáõÙ, ½ñÏá­õ»­Éáí Ç­ñ³­õáõÝù­Ý»­ñÇó¦ (1912, Ã.

11, ¿ç 175): **Êáë­ùÁ ¶³­Éáõëï ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÇ Ù³­ëÇÝ ¿: 43 *Ðñ¹»Ñ­Ý»­ñÁ ϳ­ï³ñ­Û³É å³­ïáõ­Ñ³ë ¿ÇÝ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ý Ñ³­ Ù³ñ: 1897Ã. ÑáÏ­ï»Ù­µ»­ñÇ 5-ÇÝ ã³­÷»­ñáí áõ ͳ­í³É­Ý»­ñáí ³­Ý»ñ¨³­Ï³­Û»­ÉÇ Ññ¹»Ñ ͳ­·»ó èá­Ù³­ÝÇ Ý³í­Ã³­¹³ß­ïáõÙ` ²É. سݭó߭۳ݭóÇÝ å³ï­Ï³­ÝáÕ »ñ­Ïáõ ß³ïñ­í³Ý­Ý»­ñÇó, á­ñáÝù û­ñ³­Ï³Ý ųÛíùáõÙ ¿ÇÝ 450 ѳ­½³ñ ÷áõà ݳíÃ: ÐÛáõ­ëÇ­ë³­ÛÇÝ ù³­Ùáõ å³ï­×³­éáí Ññ¹»ÑÝ ³­ñ³­·á­ñ»Ý ï³­ñ³Í­í»ó ¨ ³Ý­µáÕ­çáõÃÛ³Ù ³Û­ñ»ó §Î³ëå­Û³Ý ÁÝÏ.¦, §Üá­µ»É »Õµ. ÁÝÏ.¦, §Æ. º. öÇ­Ãá­¨ ÁÝÏ.¦ ¨ ²­ë³­¹áõ­É³¨Ç ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»­ñÁ: ÈÇá­íÇÝ ³Ûñ­í»­óÇÝ µá­Éáñ ݳí­Ã³­ Ñá­ñ»­ñÁ, å³­Ñ»ë­ï³­ñ³Ý­Ý»­ñÁ, µ³Ý­íáñ­Ý»­ñÇ Ï³­ó³­ñ³Ý­Ý»­ñÁ. èá­Ù³­ÝÇ Óá­

ñ³­ÏÁ Ýٳݭí»É ¿ñ ѳ­Ù³­ï³­ñ³Í Íá­í³­ÛÇÝ Ññ¹»­ÑÇ: 1903Ã. ´³ù­íÇ Ý³í­ Ã³­Ñ³Ý­ù»­ñáõÙ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³í 71 Ññ¹»Ñ (36-Á` ·Ç­ß»­ñáí, 35-Á` ó»­ñ»­Ïáí): Àݹ­Ñ³­Ýáõñ íݳ­ëÁ ϳ½­Ù»ó 290 ѳ½. éáõµ­ÉÇ:

44 * Èdz­Ýáë­Û³Ý ¶­¨áñ· سñ­ïÇ­ÏÇ (Георгий Мартынович Лианозов, 1835, êÕÝ³Ë – 1907, ØáëÏ­í³) - Ëá­ßáñ Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ï»ñ áõ Ý³í­ Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ: Æë­Ï³­Ï³Ý å»­ï³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹³­Ï³Ý, ØáëÏ­í³­ÛÇ Å³­é³Ý­·³­Ï³Ý å³ï­í³­íáñ ù³­Õ³­ù³­óÇ, ³é¨ïñÇ ËáñÑñ­¹³­ ϳÝ, Ùáë­Ïáí­Û³Ý 1-ÇÝ ·ÇÉ­¹Ç³­ÛÇ í³­×³­é³­ ϳÝ, 1870-1874ÃÃ.` ØáëÏ­í³­ÛÇ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ¹³­ï³­ñ³­ÝÇ »ñ¹í­Û³É ѳ­í³­ï³ñ­Ù³­ï³ñ: 80-³­Ï³Ý ÃÃ. γë­åÇó Íá­íÇ å³ñë­Ï³­Ï³Ý ³­÷»­ñÇÝ ½µ³Õ­í»É ¿ ÓÏݳñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛ³Ùµ áõ ÓÏÝÏÇ­ÃÇ ³ñ­ï³¹­ñáõÃÛ³Ùµ: 1896Ã. ä»­ï»ñ­ µáõñ­·áõÙ ÑÇÙ­Ý»É ¿ §èáõ­ë³­Ï³Ý ݳí­Ã³­ÛÇÝ ÁÝ­ Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ¦ («Русское нефтяное общество»), á­ñÁ ݳí­Ã³­¹³ß­ï»ñ áõ Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ·áñ­Í³­ñ³Ý áõ­Ý»ñ ´³ù­íáõÙ: 1895Ã. È­-Ç áõ ì. Ú³­ÏáíÉ¨Ç ÙÇ­çáó­Ý»­ñáí Îñ³ë­Ýá­Û» ê»­Éá­Ûáõ٠ϳ­éáõó­í»É ¿ ê. ÜÇ­Ïá­É³Û Ðñ³­ß³­·áñ­ÍÇ »­Ï»­Õ»­óÇÝ: º­Õ»É ¿ ØáëÏ­í³­ÛÇ ¶³ë­å³ñ­Û³Ý ³Ý­Ï»­É³­ Ýá­óÇ Ñá­·³­µ³ñ­ÓáõÃÛ³Ý ³Ý­¹³Ù, ØáëÏ­í³­ÛÇ µ³Ý­ï³­ÛÇÝ Ïá­ÙÇ­ï»Ç ïÝû­ñ»Ý: ³խí»É ¿ ØáëÏ­í³­ÛÇ ì³­·³Ý­Ïáíë­Ïá­Û» ѳۭϳ­Ï³Ý ·»­ñ»½­Ù³­Ý³­ï³­ÝÁ. ·»­ñ»½­Ù³­ÝÁ ãÇ å³Ñ­å³Ý­í»É: Ü»ñ­Ï³­ÛáõÙë ØáëÏ­í³­ÛÇ ÑÛáõ­ëÇ­ëáõÙ ·ïÝíáõÙ ¿ Ýñ³ ³­Ýáõ­ÝÁ ÏñáÕ ÙÇÏ­ñáßñ­ ç³Ý` Èdz­Ýá­½á­íá:

48 * ʳ­ïÇë­Û³Ý ÎáÝë­ï³Ý­ïÇÝ Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ëÇ (1864, ÂÇý­ÉÇë-23.10.1913, ´³­ùáõ) - ׳ñ­ï³­ ñ³­·»ï, »­Õ»É ¿ èáõ­ë³­Ï³Ý ϳۭ뻭ñ³­Ï³Ý ï»Ë­ Ýǭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛ³Ý ´³ù­íÇ µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÇ Ý³­Ë³­·³­ÑÁ: 1906Ã. Ñáõ­ÝÇ­ëÇ 23-ÇÝ ÑÇÙ­Ý»É ¿ ´³ù­íÇ §Ð³­Ûáó Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ÙÇáõÃÛáõ­ÝÁ¦ (Армянский культурный союз): È»áÝ ·ñáõÙ ¿. §ØÇ ûñ ¿É Éáõñ ³­é³Ýù, û ¸³ß­Ý³Ï­óáõÃÛáõ­ÝÁ ù³Û­ù³Û­íáõÙ ¿: ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ Ññ³­å³­ñ³Ï ¿ñ »­Ï»É ÙÇ Ýáñ Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý ·áñ­ÍÇã` É»é­Ý³­ÛÇÝ ÇÝ­Å»­Ý»ñ Îáë­ï³Ý­¹ÇÝ Ê³­ ïÇë­Û³­ÝÁ, ß³ï Ïñùáï ÙÇ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹, á­ñÇÝ á­ñáß ã³­÷áí ѳ­Ù³ñ­Ó³­ÏáõÃÛáõÝ ¿ñ ï³­ÉÇë Ýñ³ Ñáñ ·ñ³­í³Í µ³ñÓñ å³ß­ïá­ÝÁ å»­ï³­Ï³Ý Í³­é³­ÛáõÃÛ³Ý Ù»ç: ä³ï­ ÙáõÙ ¿ÇÝ, áñ ݳ Ç­ñ»Ýó ï³ÝÝ ³­½³­ïá­ñ»Ý áõ­Å³­Ý³Ï ¿ å³ï­ñ³ë­ïáõÙ Ñ»­ Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý Ù»­Í³­Ù»Í Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ, á­ñáÝó Íñ³·­ñ»­Éáõ Ù»ç ݳ Ù»Í ÑÙïáõÃÛáõÝ ¿ñ óáõÛó ï³­ÉÇë: ܳ Ó»é­Ý³ñ­Ï»É ¿ñ ¸³ß­Ý³Ï­óáõÃÛ³Ý ÙÇ­çÇó ÙÇ ýñ³Ï­ódz ѳ­Ý»É, áñ åÇ­ïÇ ·áñ­Í»ñ ÇÝù­Ýáõ­ñáõۭݳ­µ³ñ` Çñ Õ»­Ï³­ í³­ñáõÃÛ³Ùµ ¨ Çñ ϳ½­Ù³Í Íñ³·­ñáí: ØÇ ûñ ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ϳ½Ù­í³Í ýñ³Ï­

ódz­ÛÇ ÏáÕ­ÙÇó Þáõ­ßÇ »­Ï³í áõ­ëáõ­óÇã س­ÝáõÏ ²­µ»Õ­Û³­ÝÁ, áñ ѳ­í³­ù»ó Ù»½` ¸³ß­Ý³Ï­óáõÃÛ³Ý Ïá­ÙÇ­ï»Ç ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇë, ëÏë»ó µ³­ó³ï­ñ»É Îáë­ï³Ý­¹ÇÝ Ê³­ïÇë­Û³­ÝÇ ýñ³Ï­ódz­ÛÇ ³­é³­í»­ÉáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ¨ ѳ­Ùá­½»É, áñ Þáõ­ßÇÇ Ïá­ÙÇ­ ï»Ý ¹³é­Ý³ ³Û¹ ýñ³Ï­ódz­ÛÇ µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÁ: ʳ­ïÇë­Û³­Ý³­Ï³Ý Íñ³·­ñÇ Ù»ç í³é »ñ¨³­Ï³­ÛáõÃÛáõÝ­Ý»ñ ß³ï ϳ­ÛÇÝ, µ³Ûó »ë ³ÛÅÙ Ùá­é³­ó»É »Ù ¹ñ³Ýù: ÐÇ­ßá­ÕáõÃÛ³Ýë Ù»ç Ùݳ­ó»É ¿ ÙdzÛÝ ³ÛÝ, áñ ³Û¹ Ùïù»­ñÇ ¨ ѳ­í³­ ݳ­Ï³­ÝáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù»ç Ù»Í ï»Õ ¿ÇÝ ·ñ³­íáõÙ áõ­Å³­Ý³­Ï³­ÛÇÝ éáõÙ­µ»­ñÁ, á­ñáÝó å³ï­ñ³ë­ïáõÃÛ³Ý Ñ³­Ù³ñ ݳ ݳ­Ë³·­ÍáõÙ ¿ñ ÙÇ ³Ù­µáÕç ·áñ­Í³­ ñ³Ý ÑÇÙ­Ý»É ´áõÉ­Õ³­ñdz­ÛáõÙ: Ø»Ýù ãѳ­Ï³­×³­é»­óÇÝù ³Ý­·³Ù: àí áõ­½áõÙ ¿ ÃáÕ ³­½³­ïÇ Ð³­Û³ë­ï³­ÝÁ` Ù»Ýù Ñá­Å³­ñáõÃÛ³Ùµ å³ï­ñ³ëï »Ýù Ù»ñ ³Ù­ë³­Ï³Ý ïáõñ­ùÁ Ýñ³Ý ï³É: ¸ñ³­ÝÇó ³­í»­ÉÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛáõÝ Ù»Ýù ÝáõÛ­ ÝÇëÏ ã¿ÇÝù Ç­Ù³­ó»É ¨ ã·Ç­ï»ÇÝù: ´³Ûó ʳ­ïÇë­Û³­ÝÇ ýñ³Ï­óÇ³Ý ßáõ­ïáí çáõñÝ Áݭϳí, ¨ ¸³ß­Ý³Ï­óáõÃÛáõÝÝ ¿ñ, áñ Ùݳó ·áñ­ÍÇ ·Éáõ˦ (²Ýó­Û³­ÉÇó, º., 2009Ã., ¿ç 102-103): **²Ý×ß­ïáõÃÛáõÝ ¿: ¶á­ÉÇ­óÇ­ÝÇ Ññ³­Ñ³Ý­·áí ѳۭϳ­Ï³Ý ¹åñáó­Ý»­ñÁ ÷³Ï­í»É áõ »­Ï»­Õ»­ó³­å³ï­Ï³Ý ϳɭí³Íù­Ý»­ñÁ µéݳ·­ñ³í­í»É »Ý áã û Ä (XIX) ¹³­ñ³­ í»ñ­çÇÝ, ³ÛÉ 1903-ÇÝ: 49 *´áÉߨÇÏ­Ý»ñÝ ³Û¹ ݳ­íÁ µéݳ­½³í­Ã»­óÇÝ ¨ 1921Ã. ѳÝÓ­Ý»­óÇÝ §²½Ý¨ï¦ ­å»­ï³­Ï³Ý ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõí۳­ÝÁ: 51 *ê³ ²É. سݭó߭۳ݭóÇÝ í»­ñ³­µ»­ñáÕ ³­é³ë­å»É­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿: º­Ã» ݳ Ó»é­ Ý³­÷³Û­ïÁ ¹ÝáõÙ áõ 峭ѳݭçáõÙ ¿ñ ÷á­ñ»É ¨ ³Û¹­ï»­ÕÇó ݳíà ¿ñ ųÛíùáõÙ, ³­å³ ¹³ ϳݭ˳­ï»ë­Ù³Ý ÇÝã-áñ ·»ñµ­Ý³­Ï³Ý áõ­ÅÇ í»­ñ³·­ñ»­ÉÁ ³éÝ­í³½Ý Ùdz٭ïáõÃÛáõÝ ¿: Æ­ñ³­Ï³­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ ß³ï ³­í»­ÉÇ å³ñ½ µ³­ó³­ïñáõÃÛáõÝ áõ­ÝÇ. ×Çßï ¿, سݭó߭۳ÝóÝ ÁÝ­¹»ñ­ùÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É áñ¨¿ ·Ç­ï»­ÉÇù ãáõ­Ý»ñ (ÇÝã­å»ë ¨, Ç ¹»å, ÙÛáõë µá­Éáñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÁ), µ³Ûó ¨ ã¿ñ ³­é³ç­Ýáñ¹­ íáõÙ µÝ³½­¹áí: ܳ ËÇëï ѳ߭í»Ý­Ï³ï, Ñ»­é³­ï»ë µÇ½­Ý»ë­Ù»Ý ¿ñ ¨ å³­ÑáõÙ ¿ñ µ³ñÓ­ñ³­Ï³ñ· »ñÏ­ñ³­µ³Ý­Ý»ñ, ³ÛÉ Ù³ë­Ý³­·»ï­Ý»ñ, á­ñáÝù ¿É ݳ­Ëû­ñáù ·³Õï­Ý³­µ³ñ Ñ»­ï³­Ëáõ­½áõÙ ¿ÇÝ Ï³­ï³­ñáõÙ ¨ ݳí­ÃÇ ³é­Ï³­ÛáõÃÛ³Ý Ù³­ëÇÝ ï»­Õ»­ÏáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ѳ­Õáñ­¹áõÙ Ýñ³Ý: 53 *§²ëï­í³­Í³­ÛÇÝ ÓÏÝáñ­ë³­ñ³Ý¦ (Божий промысел) - ÏÕ½Ç, ·ïÝíáõÙ ¿ γë­åÇó Íáí ó÷­íáÕ øéÇ ·»­ï³­µ»­ñ³­ÝáõÙ: 72 *Êáë­ùÁ ²É­µ»ñ ¸»­½Ç­ñ» ¶ÇÉ­µ»­ñÇ (1866-1949) Ù³­ëÇÝ ¿: 73 *öÇ­Ãá­Û³Ý º­ë³­ÛÇ ¶­¨áñ­·Ç (Питоев Исай Егорович, 1844, ÂÇýÉÇë-22.04.1904, ÂÇý­ ÉÇë) - ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ, §Æ. º. äÇ­ïᨠ¨ ÁÝÏ.¦ ­Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ¨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ÑÇ٭ݳ­¹Çñ, ³ñ­í»ë­ïÇ Ù»­Ï»­Ý³ë: à­ñáß Å³­Ù³­Ý³Ï ³å­ñ»É ¿ ØáëÏ­í³­ÛáõÙ, ³­Ùáõë­ Ý³­ó»É ѳÛï­ÝÇ ³ñ­ïÇë­ïáõ­ÑÇ úÉ­·³ سñù­ëÇ Ñ»ï, ³­å³ í»­ñ³­¹³é­Ý³­Éáí ÂÇý­ÉÇë` ÝíÇñ­í»É óï­ñá­ÝÇ ½³ñ­·³ó­Ù³­ÝÁ: 1887Ã. ÑÇÙ­Ý»É ¿ §²ñ­ïÇë­ï³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõ­ÝÁ¦, á­ñÇ Ý³­Ë³­ ·³ÑÝ áõ Õ»­Ï³­í³ñÝ ¿ñ: º­ñ³Åß­ï³­Ï³Ý áõ­ëáõÙ­

ݳ­ñ³­ÝÇ, èáõ­ë³­Ï³Ý »­ñ³Åß­ï³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ÂÇý­ÉÇ­ëÇ µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÇ ¨ Ð³Û ¹ñ³­Ù³­ïǭϳ­Ï³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿ñ: èáõ­ë³­ Ï³Ý Ã³­ï»­ñ³ñ­í»ë­ïÇ ¨ û­å»­ñ³­ÛÇ ç»ñÙ »ñÏñ­å³­·áõÝ ¿ñ ¨ ÙdzÛÝ Ï۳ݭùÇ í»ñ­çÇÝ »ñ­Ïáõ ï³­ñáõÙ Ù³ë­Ý³Ï­ó»É ¿ Ñ³Û Ã³ï­ñá­ÝÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõí۳­ÝÁ: **ú­åá­ãÇ­ÝÇÝ äÛáïñ ²­É»ù­ë»­ÛÇ (1853, ÂÇý­ ÉÇë - 1907) - ÷³ë­ï³­µ³Ý, »ñ¹í­Û³É ѳ­í³­ ï³ñ­Ù³­ï³ñ, ó­ï»­ñ³­Ï³Ý ·áñ­ÍÇã, Éñ³·­ñáÕ: ²­í³ñ­ï»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ·Ç٭ݳ­½Ç³Ý, 1875-ÇÝ` ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇ Ç­ñ³­í³­µ³­Ý³­ Ï³Ý ý³­ÏáõÉ­ï»­ïÁ` Ç­ñ³­í³­·Ç­ïáõÃÛ³Ý Ã»Ï­ ݳ­Íá­õÇ ³ë­ïǭ׳­Ýáí: л­ÕÇ­Ý³Ï ¿ §¶áñ¹­Û³Ý ѳݭ·áõÛó¦ ϳ­ï³­Ï»ñ­·áõÃÛ³Ý, §²í­ïá­Ù³ï¦ û­å»­ñ»­ïÇ, §ÖßÙ³ñ­ïáõÃÛáõݦ ý»»­ñdz­ÛÇ, á­ñáÝù µ»­Ù³¹ñ­í»É »Ý ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç, ØáëÏ­í³­ÛÇ, ÂÇý­ ÉÇ­ëÇ µ»­Ù»­ñáõÙ: 10 ï³­ñÇ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ½µ³Õ­í»É ¿ ݳ¨ é»­ÅÇ­ëáõ­ñ³­Ûáí, ¹»­ñ³­ë³­ÝáõÃÛ³Ùµ, »­Õ»É §Îñáõ­Åá­ÏǦ ¨ §²ñ­ïÇë­ï³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃ۳ݦ ³­í³·: 1894Ã. Ýß³­Ý³Ï­í»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³ñ­ù³­Û³­Ï³Ý óï­ñá­ÝÇ ïÝû­ñ»Ý, 1903-ÇÝ` §Кавказ» å³ß­ïá­Ý³­ ûñ­ÃÇ ËÙµ³­·Çñ: ***Êáë­ùÁ γ­ñ³­å»ï ¶³É­ý³­Û³­ÝÇ` ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï ÓÇñ­ùÇ ¹»­ñ³­ë³­ÝÇ Ù³­ ëÇÝ ¿, á­ñÇÝ Ññ³­å³­ñ³­Ï³í ³ç³ÏóáõÙ ¿ñ ÐáíÑ. Âáõ­Ù³Ý­Û³­ÝÁ: 74 *Êáë­ùÁ ﳭճݭ¹³­íáñ Éñ³·­ñáÕ ²­ßáï ²­Ã³­Ý³ë­Û³­ÝÇ Ù³­ëÇÝ ¿: 75 * ²­é³­ù»É­Û³Ý г٭µ³ñ­ÓáõÙ ²ëï­í³­Í³­ ïáõñÇ (29.4.1855, Þáõ­ßÇ - 6.7.1918. ÂÇý­ ÉÇë, ëå³Ý­í»É ¿ ѳݭñ³­Ñ³­í³­ùÇ Å³­Ù³­Ý³Ï) - Ññ³­å³­ñ³­Ï³­Ëáë, ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý- ù³­ Õ³­ù³­Ï³Ý ·áñ­ÍÇã, ·ñáÕ, ٳݭϳ­í³ñÅ: Ð³Û Åá­Õáíñ­¹³­Ï³Ý Ïáõ­ë³Ï­óáõÃ­Û³Ý ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­ Ý»­ñÇó (1918): ²­í³ñ­ï»É ¿ ´³ù­íÇ é»³­É³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÁ (1879), ëá­íá­ñ»É ØáëÏ­í³­ÛÇ ·Ûáõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝáõÙ: 1881Ã. Þáõ­ßÇáõÙ ÑÇÙ­Ý»É ¿ ÎдÀ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­ÕÁ, 18921898ÃÃ.` ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­ÕÇ ù³ñ­ïáõ­Õ³ñ, 1898-Çó` ³½­·³­ÛÇÝ Ñá­·³­µ³ñ­ÓáõÃ­Û³Ý Ý³­Ë³­ ·³Ñ: 1904Ã. Ñ³Û å³ï­íÇ­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý Ï³½­ÙáõÙ, гۭϳ­Ï³Ý ѳñ­óÇ ³ñ­Í³ñÍ­Ù³Ý Ýå³­ï³­Ïáí, Ù³ë­Ý³Ï­ó»É ¿ г³­·³­ÛÇ Ë³­ Õ³­Õáõ­ÃÛ³Ý ÙÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ ÏáÝ·­ñ»­ëÇÝ: 1913-1918ÃÃ.` §Øß³­ÏǦ Ññ³­ï³­ñ³­ ÏÇã-ËÙµ³­·Çñ: 1915-ÇÝ ëï»Õ­Í»É ¿ Ñ³Û ·³Õ­Ã³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Ýå³ë­ï³­Ù³­ïáõÛó ѳÝӭݳ­Åá­Õáí, 1917-ÇÝ` ÑÇÙ­Ý»É ·ñ³­·Ç­ïáõíÛáõÝ ï³­ñ³­ÍáÕ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõ­ÝÁ: ¶ñ»É ¿ ·»­Õ³ñ­í»ë­ï³­Ï³Ý »ñ­Ï»ñ, ϳ­ï³­ñ»É óñ·­Ù³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»ñ, ϳ½­Ù»É §Ð³Ý­ñ³­·Ç­ï³­Ï³Ý µ³­é³­ñ³Ý¦: º­Õ»É ¿ ÙÇ ß³ñù »ñÏñ­Ý»­ñÇ ·Ç­ï³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³Ý­¹³Ù: 76 *º­ñÇó­Û³Ý ²­É»ù­ë³Ý¹ñ ¸³í­ÃÇ (24.10.1841, ÂÇý­ÉÇë-21.2.1902, ÂÇý­ ÉÇë) - å³ï­Ù³­µ³Ý: ²ñ­ËÇ­í³­ÛÇÝ í³­í»­ñ³·­ñ»­ñÇ áõ ÷³ëï³­Ï³Ý ÝÛáõ­Ã»­ñÇ É³ÛÝ û·­ï³­·áñͭٳٵ ³Ý¹­ñ³­¹³ñ­Ó»É ¿ Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç Ýáñ ßñç³­ÝÇ å³ï­

ÙáõÃÛ³Ý ³­Ù»­Ý³­µ³½­Ù³­½³Ý ѳñ­ó»­ñÇÝ: ܳ˭ݳ­Ï³Ý ÏñÃáõÃÛáõÝÝ ëï³­ó»É ¿ Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý ¹åñ³­Ýá­óáõÙ, 1854 Ã. º­ñ»ë­÷áË­Û³­ÝÇ å³Ý­ëÇá­ÝáõÙ á­ñáß Å³­Ù³­ Ý³Ï ëá­íá­ñ»­Éáõó Ñ»­ïá áõ­ëáõ٭ݳ­éáõÃÛáõÝ ¿ ëï³­ó»É ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ·Ç٭ݳ­½Ç³­ÛáõÙ, á­ñÁ û­ñ³­í³ñï ¿ Ãá­Õ»É ÑÇ­í³Ý­¹áõÃÛ³Ý å³ï­×³­éáí: ²Ý­ó»É ¿ å»­ï³­Ï³Ý Í³­é³­ÛáõÃÛ³Ý, Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï ½µ³Õ­í»É ·ñ³­Ï³­ÝáõÃÛ³Ùµ: Þáõñç ÑÇÝ· ï³­ñÇ Í³­é³­Û»É ¿ Îáí­Ï³­ëÇ ÷á­Ë³ñ­ù³­ÛáõÃÛ³Ý å³­É³­ïáõÙ, ݳ­Ñ³Ý­·³­Ï³Ý ϳ­é³­ í³ñ­ã³­Ï³Ý ¹Ç­í³­Ý³­ï³­ÝÁ, ³­å³` ·É˳­íáñ í³ñ­ãáõÃÛáõ­ÝáõÙ ¨ ³ÛÉÝ: 18771878ÃÃ. éáõë-Ãáõñ­ù³­Ï³Ý å³­ï»­ñ³½­ÙÇ Å³­Ù³­Ý³Ï Ýß³­Ý³Ï­í»É ¿ ÈáñÇëØ»­ÉÇ­ùá­íÇ ¨ ޻ɭÏáí­ÝÇ­Ïá­íÇ ³­é³Ý­ÓÇÝ Ñ³Ýӭݳ­ñ³­ñáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ å³ß­ïáÝ­Û³: ä³­ï»­ñ³½­ÙÇó Ñ»­ïá ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ ¿ ³Ý­ó»É å»­ï³­Ï³Ý Ï³É­í³Íù­Ý»­ñÇ Ý³­ ˳­ñ³­ñáõÃÛáõ­ÝáõÙ: 1888-Çó Ãá­Õ»É ¿ ͳ­é³­ÛáõÃÛáõ­ÝÁ: Î۳ݭùÇ í»ñ­çÇÝ 14-15 ï³­ñÇ­Ý»ñÝ ³Ýó­Ï³ó­ñ»É ¿ ï³­ÝÁ, ³Ù­µáÕ­ç³­å»ë ÝíÇñ­í»­Éáí ·Ç­ïáõÃÛ³­ÝÁ: ²É. º­ñÇó­Û³­ÝÇ Ù³­ÑÇó ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë Ñ»­ïá Ýñ³ Ù»ñ­Ó³­íáñ µ³­ñ»­Ï³Ù, µÅÇßÏ ²­í»­ïÇù ´³­µ³­Û³­ÝÁ ·ñ»ó. §ì»ñ­çÇÝ û­ñ»­ñÇ Ýñ³ Ñá­·³­óá­Õáõ­Ã»³Ý ³­é³ñ­ ϳ­Ý»ñÝ ¿ÇÝ. ݳË, Çñ áñ­¹Ç ¶³­ñ»­·Ç­ÝÇ` ä»­ï»ñ­µáõñ­·Çó í»­ñ³­¹³ñ­ÓÁ, á­ñÇÝ Ñ³Ý­·áõ­ó»³­ÉÁ ³Ý­¹³­¹³ñ ëå³­ëáõÙ ¿ñ, ù³­ÝÇ áñ ų­Ù³­Ý³­ÏÇÝ Ýñ³Ý Ç­Ù³ó ¿ñ ïñõ³Í ßï³­å»­Éáõ: ºñÏ­ñáñ¹, Çñ ·ñ³­¹³­ñ³­ÝÁ, á­ñÇ íñ³ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÁ ݳ­ÛáõÙ ¿ñ ǵ­ñ»õ Çñ »ñÏ­ñáñ¹ áñ­¹áõ íñ³: ºõ ÑÇ­ñ³­õÇ, Ù³ñ­¹Á Çñ 61 ï³­ñÇ­Ý»­ ñÇó ³Ù­µáÕç 40 ï³­ñÇÝ Ù³­ß³Í ¿ñ` ѳ­õ³­ù»­Éáí Ùûï 6-7 ѳ­½³ñ Ïïáñ ·Çñù ¨ µ³½­Ù³­ÃÇõ ѳ½­õ³­·Çõï å³ï­Ù³­Ï³Ý Ó»­é³·­ñ»ñ: ܳ ß³ï ɳõ ·Ç­ï¿ñ, ÿ Çõ­ñ³­ù³Ý­ãÇõñ ·Çñ­ùÁ ¨ Ó»­é³­·Ç­ñÁ ÇÝã­åÇ­ëÇ å³ï­Ù³­Ï³Ý û­Ù³­Ý»ñ Ùß³­Ï»­ Éáõ ϳ­ñáÕ ¿ñ å¿ïù ·³É, ¨ ۳ݭϳñÍ ³Û¹ µá­Éá­ñÁ Çñ ٳѭõ³­ÝÇó Û»­ïáÛ óÇñ áõ ó³Ý ¹³é­Ý³ñ Ù³ë­Ý³­õáñ ³Ý­Ó³Ýó Ó»é­ù»­ñáõ٠ϳ٠³Ûë áõ ³ÛÝ ·ñ³­í³­×³é ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ... ê³ñ­ë³­÷»­ÉÇ ¨ ï³Ý­çáÕ ÙÇïù º­ñÇ­ó»³­ÝÇ å¿ë ÙÇ Ñ³­õ³­ùá­ ÕÇ Ñ³­Ù³ñ: гë­Ï³­Ý³­ÉÇ ¿ áõ­ñ»ÙÝ Ýñ³ í»ñ­çÇÝ ß³­µ³Ã­Ý»­ñÇ ç»ñÙ ÷³­÷³­·Á ¨ ï»Ý­ãÁ, áñ Çñ ·ñ³­¹³­ñ³­ÝÁ µá­Éáñ Ó»­é³·­ñ»­ñáí ϳñ­·ÇÝ óáõ­ó³­Ï³·ñ­õ³Í ÙÇ ³½­·³­ÛÇÝ Ñ³ë­ï³­ïáõ­Ã»³Ý ÝõÇñ­õ¿ñ, áñ­å¿ë ½Ç ³­å³­·³Û Ù»ñ ·Çï­Ý³­ ϳݭݻ­ñÁ ϳ­Ýá­Ý³­õáñ Ï»ñ­åáí û·ï­õ¿ÇÝ Çñ ѳ­õ³­ù³­Íá­õÇó: 곭ϳÛÝ ÇÝ­ùÁ` ËÕ׳­ÉÇÝ, ³Û¹ ã¿ñ ϳ­ñáÕ ³­Ý»É, á­ñáí­Ñ»ï¨... á­ñáí­Ñ»ï¨ ³Û¹ ·ñ³­¹³­ñ³­ÝÁ ÙÇ³Ï Ñ³ñë­ïáõ­ÃÇõÝÝ ¿ñ, áñ ݳ åÇ­ïÇ ÃáÕ­Ý¿ñ Çñ µ³½­Ù³­í³ë­ï³Ï ³Û­ñáõÝ (ٳݭϳ­í³ñÅ áõ Ñ»­ï³­½á­ïáÕ êñµáõ­ÑÇ º­ñÇó­Û³ÝÇÝ – Ê.¸.), ǵñ¨ ³­é³­çÇÝ ï³ñÇÝ»­ñÇ ³å­ñáõë­ïÇ ÙÇ­çáó Çñ ٳѭõ³­ÝÇó Û»­ïáÛ: ²Ûë­åÇ­ëÇ å³­ñ³­·³­Ý»­ñáõÙ µÝ³­Ï³Ý ¿, áñ å¿ïù ¿ ÙÇïù ÛÕ³­Ý³ñ ¹³ñ­Ó»³É ¹Ç­Ù»­Éáõ Çñ §Ù»­ó»­Ý³­ïÇݦ, Çñ µ³­ñ»­Ï³Ù å. ²­Õ¿ùë. سݭó­ß»³­ÝÇÝ: ÆëÏ »­ñ»ù ß³­µ³Ã ³­é³ç ÇÝÓ ÙÇç­Ýáñ¹ ÁÝï­ñ»ó ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÁ Çñ ëÇ­ñ³­ëáõÝ ·ñ³­ ¹³­ñ³­ÝÇ ·áñ­ÍÁ å. سݭó­ß»³­ÝÇ Ñ»ï ϳñ­·³¹­ñ»­Éáõ: ²é ³ÛÅÙ Ññ³­å³­ñ³­ Ïáí ³Ûë­ù³Ý ϳ­ñáÕ »Ù ³­ë»É, áñ ÇÙ µ³­Ý³Ï­óáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇó »ë ³ÛÝ »½­ñ³­Ï³­ óáõ­Ã»³Ý »­Ï³Û, áñ º­ñÇ­ó»³­ÝÇ ·ñ³­¹³­ñ³­ÝÇ ·áñ­ÍÁ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ ÷³­÷³­·ÇÝ ÷áùñ Ç ß³­ï¿ ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý Áݭóó­ùáõÙ ÏÁ­ÉÇ­ÝÇ: ä. سݭó­ß»³­ÝÁ Û³ï­Ï³ó­ñ»ó »ñ­Ïáõ ë»­Ý»³Ï Çñ Ýáñ ßÇ­Ýáõ­Ã»³Ý Ù¿ç` ØÇ­çÇ ­÷á­Õá­óáõÙ, Û³ï­ Ï³­å¿ë º­ñÇ­ó»³­ÝÇ ·ñ³­¹³­ñ³­ÝÁ, ϳñ­·áí ßÇÝ­õ³Í ¹³­ñ³Ï­Ý»­ñáõÙ, ϳ­Ýá­Ý³­ õáñ ï»­Õ³­õá­ñ»­Éáõ: ¶ñù»­ñÇ,Ó»­é³·­ñ»­ñÇ óáõ­ó³­ÏÁ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÁ µá­Éá­ñá­íÇÝ ¹»é ã¿ñ í»ñ­ç³ó­ñ»É, áõë­ïÇ ³Û­ñÇÝ ³­Ù»Ý Ñá­·³­óá­Õáõ­ÃÇõ­Ýáí ³ÛÅ­ÙÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿ óáõ­ó³­Ï³·­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ ³­õ³ñ­ï»­Éáõ »ñ­Ïáõ û­ñǭݳÏ` Ù¿­ÏÁ å. سݭó­ß»³­ÝÇÝ Û³ÝÓ­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ µá­Éáñ ·ñ³­¹³­ñ³­ÝÇ Ñ»ï, ÙÇõ­ëÁ Çñ Ùûï å³­Ñ»­Éáõ: ¶ñ³­ ¹³­ñ³­ÝÇ µ³­Ý³­ÉÇÝ ³é ³ÛÅÙ ÏÁ­ÉÇ­ÝÇ ¹»é º­ñÇ­ó»³­ÝÇ ³Û­ñáõ Ó»é­ùÇÝ: ºñµ ·ñ³­¹³­ñ³­ÝÁ Çñ Ó»­é³·­ñ»­ñáí ·Çï­óáÕ ¨ ÑÙáõï ³Ý­ÓÇÝù­Ý»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí Áëï ³ñ­Å³Ý­õáÛÝ ÏÁ·­Ý³­Ñ³ï­õÇ, å. سݭó­ß»³­ÝÁ ¹áõñë ·³­Éáí Çñ µá­Éáñ ͳ˭뻭

ñÁ, Ùݳ­óáñ¹ ·Ç­ÝÁ ÏÁ­í׳­ñ¿ ¨ ·ñ³­¹³­ñ³­ÝÁ Çñ µá­Éáñ ë»å­Ñ³­Ï³­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ ÏÁ­¹³ñÓ­Ý¿: ²Ý­ßáõßï, å. سݭó­ß»³­ÝÁ ³Ûë ѳ­ñáõëï ·ñ³­¹³­ñ³­ÝÁ ³Ù­µáÕ­çáõ­Ã»³Ùµ Ó»éù ÏÁ­µ»­ñÇ ¨ Ïáñë­ïÇó ÏÁ­å³Ñ­å³­ÝÇ, »ñµ ѳë­ï³ï Ï’á­ñá­ß¿ ³Û¹ Ùï³­õáñ ·³Ý­ÓÁ ÝõÇ­ñ»É ³­å³­·³­ÛáõÙ Çñ ÑÇÙ­Ý»­ÉÇù µ³ñÓñ ¹åñá­ó³­Ï³Ý ¨ ϳ٠ÙÇ ³ÛÉ ³½­·³­ÛÇÝ Ñ³ë­ï³­ïáõ­Ã»³Ý, áõñ ϳ­ñáÕ »Ý Ç­ñ³­·áñÍ­õ»É º­ñÇ­ó»³­ÝÇ í»ñ­çÇÝ ÛáÛ­ë»­ñÁ ¨ ï»Ý­ã»­ñÁ ³Û¹ ·ñ³­¹³­ñ³­ÝÇ Ï³­Ýá­Ý³­õáñ ·áñ­Í³­Íáõ­Ã»³Ý ѳ­Ù³ñ: Ƶñ¨ µÅÇßÏ ã»Ù ³­Ù³­ãáõÙ Ëáë­ïá­í³­ÝÇÉ, áñ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ í»ñ­çÇÝ û­ñ»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ ³­õ»­ÉÇ Ë³­Õ³Õ íǭ׳­ÏÁ (ѳݭ·Çëï ùáõ­ÝÁ, ßÝã³ñ­·»­Éáõ­Ã»³Ý ï³·­Ý³å­Ý»­ñÇ å³­Ï³­ëÇ­ÉÁ) áã ³ÛÝ­ù³Ý Ù»ñ ¹»­Õû­ñ¿ÇóÝ ¿ñ, áñ­ù³Ý å. سݭ ó­ß»³­ÝÇ ½³ñ­Ù³­Ý³­ÉÇ Ýáõñµ ¨ í»­Ñ³ÝÓÝ í»­ñ³­µ»­ñáõ­ÃÇõ­ÝÇó ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ ·ñ³­¹³­ñ³­ÝÇ Ýϳï­Ù³Ùµ¦ (§î³­ñ³½¦, 1902, Ã. 8, ¿ç 54-55): Àëï á­ñáß ïí۳ɭݻ­ñÇ, سݭó߭۳ݭóÁ 30 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ ¿ñ ѳï­Ï³ó­ñ»É ³Û¹ ·áñ­Í³ñ­ùÇ Ñ³­Ù³ñ, µ³Ûó Ù»½ ³Ý­Ñ³Ûï å³ï­×³é­Ý»­ñáí ·ñ³­¹³­ñ³­ÝÁ Ó»éù ãµ»­ñ»ó: ¸³ ³­ñ»ó ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ, ѳÛï­ÝÇ µ³­ñ»­ñ³ñ ¸³­íÇà ²­í³Ý-Úáõ½­µ³ß­Û³­ÝÁ, á­ñÁ 8 ѳ­½³ñ éáõµ­Éáí ·Ý»ó ·ñ³­¹³­ñ³­ÝÁ ¨ ÝíÇ­ñ»ó êµ. ¾ç­ÙdzͭÝÇÝ: г­í»­É»Ýù, áñ ³Û­ëûñ г­Û³ë­ï³­ÝÇ ²½­·³­ÛÇÝ ·ñ³­¹³­ñ³­Ýáõ٠ϳ ²É. º­ñÇó­Û³­ÝÇ ýáݹ: 78 * àë­Ï» éáõµ­ÉÇ – ­èáõ­ë³­Ï³Ý ϳÛë­ñáõÃ­Û³Ý ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý Ùdz­íáñ, áñ ßñç³­ ݳ­éáõ­ÃÛ³Ý Ù»ç ¿ ¹ñí»É 1897Ã. Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­í³Í ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý µ³­ñ»­÷áË­Ù³Ý ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõÙ` ÷á­Ë³­ñÇ­Ý»­Éáí ³ñ­Í³­Ã» éáõµ­ÉáõÝ: ä³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ ¿ñ 0,774234 · ­Ù³­ùáõñ áë­ÏÇ: èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Ý»ñ­ùÇÝ ¹ñ³­Ù³ßñ­ç³­Ý³­éáõÃ­Û³Ý Ù»ç Ùïóí»­óÇÝ 5, 7,5, 10 ¨ 15 áë­Ï» éáõµ­É³­Ýáó­Ý»ñ: §ÜÇ­Ïá­É³¨Û³Ý¦ 10-³­Ýá­óÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ù³ßÝ ¿ñ 8,6026 ·, á­ñÇó 7,74234 ·ñ³­ÙÁ áë­Ïáõó ¿ñ: **ì»­ÉÇã­Ïá ì³­ëÇ­ÉÇ È­¨Ç (1860-1903) - µ³­Ý³ë­ï»ÕÍ, ¹ñ³­Ù³­ïáõñ·, ËÙµ³­ ·Çñ: ´³­Ý³ë­ï»Õ­ÍáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ ïå³·ñ­í»É »Ý §Новое врем­я», §Неделя¦, §Северный вестник¦, §Вестник Европы¦, §Русская мысль¦ å³ñ­µ»­ñ³­ ϳݭݻ­ñáõÙ: 1890-ÇÝ Ññ³­ï³­ñ³­Ï»É ¿ §Восточные мотивы¦ µ³­Ý³ë­ï»Õ­ ÍáõÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ áõ åÇ»ë­Ý»­ñÇ Åá­Õá­í³­ÍáõÝ: 1898Ã. Ýß³­Ý³Ï­í»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ §Кавказ¦ ­å³ß­ïá­Ý³­Ã»ñ­ÃÇ ËÙµ³­·Çñ ¨ í³­ñ»É ËÇëï Áݹ·Í­í³Í ѳ­Ï³­Ñ³Û ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛáõÝ: 1900Ã. Ñ»­é³ó­í»É ¿ å³ß­ïá­ÝÇó ¨ ï»­Õ³­÷áË­í»­Éáí ä»­ ï»ñ­µáõñ·` Îá­Ù³­ñá­íÇ Ñ»ï ËÙµ³·­ñ»É §Русский вестник¦ Ã»ñ­ÃÁ, í³­ñ»­Éáí ÝáõÛÝ Ñ³­Ï³­Ñ³Û­Ï³­Ï³­ÝáõÃÛáõ­ÝÁ: ì»­ÉÇã­Ïá­ÛÇ ¨ Ýñ³ Ñá­í³­Ý³­íáñ ¶á­ÉÇ­óÇ­ÝÇ Ù³­ëÇÝ È»áÝ ·ñáõÙ ¿. §1896-ÇÝ Îáí­Ï³­ëÇ í³ñ­ã³­å»ï Ýß³­Ý³Ï­í»ó Çß­Ë³Ý ¶á­ÉÇ­óÇ­ÝÁ` ÙÇ Ïñùáï Ù³ñ¹, ϳå-Ïïñ³Í­Ý»­ñÇó, µéÝÇ éáõ­ë³ó­ÝáÕ µÛáõ­ñáÏ­ñ³­ïÇ ÙÇ ³­Ù»­Ý³µ­Ýá­ñáß ïÇå: º­Ï»É ¿ñ ÷áõ­Ã³ó­Ý»­Éáõ Îáí­Ï³­ëÇ éáõ­ë³­óáõ­ÙÁ. ³Û¹ å³ï­×³­éáí Ýñ³ ѳ­Ù³ñ ³­ï»­ÉÇ ¿ÇÝ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï ³ÛÝ ³½­·áõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù Ç­ñ»Ýó ë»­÷³­Ï³Ý ³½­·³­ÛÇÝ µ³­í³­Ï³­Ý³­ã³÷ ³ñ­Å»ù­Ý»ñÝ áõ­Ý»ÇÝ éáõ­ë³ó­Ù³­ÝÁ ¹Ç­Ù³¹­ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, µ³Ûó Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ë ѳ­Û»­ñÁ, á­ñáÝó í»­ñ³­µ»ñ­Ù³Ùµ ·á­ÉÇ­óÇÝ­ Û³Ý ³­ï»­ÉáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ï³­ñ»­É³­å»ë ÙÇ ÑÇ­í³Ý­¹³­·ÇÝ »ñ¨áõÛà ¿ñ ϳ½­ÙáõÙ: Æñ ³­é³­çÇÝ ÇëÏ ù³Û­É»­ñÇó ¶á­ÉÇ­óÇ­ÝÁ ѳۭﳭñ³­ñ»ó, û åÇ­ïÇ ³ñ­Ù³­ï³­ ËÇÉ ³­ÝÇ Ð³­Ûáó ѳñ­óÁ: л­ïá, ѻｭѻ­ï», µ³­ÝÁ ѳ­ë³í ³ÛÝ ³ë­ïǭ׳­ÝÇÝ, áñ ¶á­ÉÇ­óÇÝÝ ³Ý­Ñ³Ý­¹áõñ­Å»­ÉÇ ¿ñ ѳ­Ù³­ñáõÙ, áñ Ñ³Û Åá­Õá­íáõñ¹ ¿ ³å­ñáõÙ ³ß­Ë³ñ­ÑÇë íñ³: àãÝ­ã³ó­Ý»°É ³­Ù»Ý­ùÇÝ ¨ ÙdzÛÝ ÙÇ Ñ³ï ÃáÕ­Ý»É Ù³ñ­¹³­µ³­ ݳ­Ï³Ý óݭ·³­ñ³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ` ë³° ¿ñ ó³­ñ³­Ï³Ý Ïá­åÇï áõ ÇÝù­Ý³­Ñ³­í³Ý ë³ï­ñ³­åÇ Ç­¹»³­ÉÁ:

¶á­ÉÇ­óÇ­ÝÁ, Ó»éù ³é­Ý»­Éáí ³Ûë áõÕ­ÕáõíÛáõ­ÝÁ, ³­é³­çÇÝ ·áñ­ÍÁ ¹³ñÓ­ñ»ó Îáí­ Ï³­ëÇ Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³ù ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ѳ­Û³­Ñ³­É³Í Ù³­ÙáõÉ ëï»Õ­Í»­ÉÁ: ØÇÝã ³Û¹ ѳ­Û»­ñÇ ¹»Ù ѳ­É³­Í³Ýù ÙÕ»­Éáõ å³ß­ïá­ÝÁ ϳ­ï³­ñáõÙ ¿ñ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç ¨ ØáëÏ­í³­ÛÇ í³­×³é­í³Í Ñ»­ï³­¹Ç­Ù³­Ï³Ý Ù³­Ùáõ­ÉÁ: ²ÛÅÙ Ýñ³ íñ³ ³­í»­É³­ó³í ¨ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý «Кавказ» Éñ³­·Ç­ñÁ, á­ñÇ ËÙµ³·­ñáõíÛáõ­ÝÁ ¶á­ÉÇ­óÇ­ ÝÁ ѳÝÓ­Ý»ó »ñÏ­ñáñ­¹³­Ï³Ý ßÝáñÑ­ùÇ ï»ñ, Ñ»­ïá ¨ µá­Éá­ñá­íÇÝ Ùá­é³ó­í³Í µ³­Ý³ë­ï»ÕÍ ì»­ÉÇã­Ïá­ÛÇÝ, áí Ù»Í »­é³Ý­¹áí ¨ ÙÇ ³­í»­ÉÇ É³í ·áñ­ÍÇ ³ñ­Å³­ÝÇ Ñ³­Ù³­éáõí۳ٵ ëÏë»ó ûñÝ û­ñÇÝ Í³­í³­É»É ÙÇ ³Ý­Ñ³ßï, ÙÇ ³Ù­Ë»Éù, ϳ­ï³­ ÕÇ Ãßݳ­ÙáõíÛáõÝ Ñ³­Û»­ñÇ ¹»Ù ¨ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï ³ÛÝ ³­Ù»­ÝÇ ¹»Ù, ÇÝã ѳۭϳ­ Ï³Ý ¿ñ: ²Û¹ 峭ɳ­ï³­Ï³Ý Ññ³­å³­ñ³­Ï³­Ëá­ëÁ` 峭ɳ­ï³­Ï³Ý éáõµ­ÉÇ­Ý»­ñáí ͳ˭í³Í ëïáñ Ñá­·ÇÝ, µ³­í³­Ï³Ý ɳí å³ßï­å³Ý­í³Í ¿ñ ѳ­Ï³­×³­éáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇó: ØÇÝã ݳ ûñ û­ñÇ íñ³ í³ñÅ­íáõÙ ¿ñ Ù»­ÏÁ ÙÛáõ­ëÇó ³Ý­å³ï­Ï³é, ÷á­Õá­ ó³­ÛÇÝ Ñ³Û­Ñá­Û³Ýù­Ý»ñ Ñ»ñ­Ûáõ­ñ»­Éáõ ¨ ÙÇ ³Ù­µáÕç Åá­Õáíñ­¹Ç ¹»Ù­ùÇÝ Ë÷»­Éáõ Ù»ç, Ù»Ýù` Ñ³Û Ññ³­å³­ñ³­Ï³­Ëáë­Ý»ñë, ëïÇå­í³Í ¿ÇÝù »­½á­åáë­Û³Ý ¹³ñÓ­ í³Íù­Ý»­ñÇ Ù»ç á­ñá­Ý»É ·á­Ý» ÙÇ µ³Ý ³­ë»­Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ, ³ÛÝ ¿É ·ñ»­ û ÙÇßï ï»ë­ÝáõÙ ¿ÇÝù Ù»ñ ³Û¹ ·ñí³Íù­Ý»ñÝ ³Ý˭ݳ­Û³­µ³ñ ó­Ý³­ùÇ Ï»ñ ¹³ñ­Ó³Í: ì»­ÉÇã­Ïá­ÛÇ Ñ³­Û³­Ï»­ñ³­Ï³Ý ½³­é³Ý­ó³Ýù­Ý»­ñÇÝ ëÇ­ñáí ӳۭݳϭóáõÙ ¿ñ ¨ íñ³ó §ÏÝÛ³­½³­Ï³Ý¦ Ù³­Ùáõ­ÉÁ: ÆÉ­Û³ Ö³í­×³­í³­Ó», ²­Ï³­ÏÇ Ì»­ñ»­Ã»­ÉÇ, ÜÇ­Ïá­É³­Ó» ¨ Ýñ³Ýó ÝÙ³Ý áõ­ñÇß ß³­ï»ñ «Кавказ»-Ç µ³­Ý³ë­ï»ÕÍ-ËÙµ³·­ñÇ Ñ³Ù­Ñ³ñ½­ Ý»ñÝ ¿ÇÝ: Âáõñ­ù»­ñÇó ²Ñ­Ù»¹-µ»Ï ²­Õ³¨Ý­¿ñ ӳۭݳϭóáõÙ, ÇëÏ ÙÇ ³Ý­·³Ù ¿É Þáõ­ßÇáõÙ ¹áõñë »­Ï³í ¸³­ÉÇ-²µ­µ³ë ³­Ýáõ­Ýáí Ù»­ÏÁ, ݳ˭ÏÇÝ åá­ÉÇ­ódz­Ï³Ý å³ß­ïáÝ­Û³, ÃÕó­ÙáÉ ¨ ·Ç­Ý»­ÙáÉ ÙÇ ïÇå, áñ ÝáõÛÝ­å»ë ³­ù³­óÇ ïí»ó ѳ­ Û»­ñÇÝ: ì»­ÉÇã­Ïá­ÛÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõ­ÝÁ ÑáÕ ¿ñ å³ï­ñ³ë­ïáõÙ: ºñµ ¶á­ÉÇ­óÇ­ÝÁ ï»­ë³í, áñ Ñá­ÕÁ µ³­í³­Ï³­Ý³­ã³÷ å³ï­ñ³ëï­í³Í ¿, Ïá­åÇï Ï»ñ­åáí ¹áõñë ßåñï»ó «Кавказ»-Ç ËÙµ³·­ñáõíÛáõ­ÝÇó Çñ í³ñÓ­Ï³Ý µ³­Ý³ë­ï»ÕÍ É³­Ï»­ÛÇÝ: Èé»ó Ãáõ­Ý³­ÉÇó Ëáë­ùÁ: ´³Ûó ¹ñ³­ÝÇó DZÝã­ áõ­ñ³­ËáõíÛáõÝ: ¶á­ÉÇ­óÇÝÝ ëÏë»ó å³ß­ ïá­Ý³­Ï³Ý ׳­Ý³­å³ñ­Ñáí, û­ñ»Ýë¹­ñ³­Ï³Ý ϳñ­·áí ½ñÏ»É Ñ³­Û»­ñÇÝ µá­Éáñ Ç­ñ³­íáõÝù­Ý»­ñÇó: ö³­Ï»ó »­Õ³Í 볭ϳ­í³­ÃÇí Ñ³Û Éñ³·­ñ»­ñÇó Ù»­ÏÁ, ÷³­Ï»ó ѳ­Ûáó ¹åñáó­Ý»­ñÁ, ÷³­Ï»ó µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ¨ Ïñó­Ï³Ý ÑÇ٭ݳñ­ÏáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÁ, ·ñ³­¹³­ñ³Ý­Ý»­ñÁ ¨ í»ñ­çÇ­í»ñ­çá »­Ï³í ѳ­ë³í ³ÛÝ µ³­ÝÇÝ, áñ ÜÇ­Ïá­ É³Û ´­-Çó Ññ³­Ù³Ý µ»­ñ»ó г­Ûáó »­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý ϳɭí³Íù­Ý»­ñÁ ¨ ·áõ­Ù³ñ­Ý»­ ñÁ ËÉ»­Éáõ Ù³­ëÇÝ: 1903-Ç ³Ù­é³ÝÝ ¿ñ Ññ³­å³­ñ³Ï­íáõÙ ³Ûë û­ñ»Ý­ùÁ¦: (È»á, ²Ýó­Û³­ÉÇó, º., 2009Ã., ¿ç 138-139)

ö²êî²ÂàôÔ سݭó߭۳ݭóÇ 1906Ã. ݳ­Ù³­ÏÁ г٭µáõñ­·Çó` ä»ñ× äéáß­Û³­ÝÇÝ

81 *²Ý×ß­ïáõÃÛáõÝ ¿: ¸³ñ­Û³ سݭó߭۳ݭóÁ í³Ë­×³Ý­í»É ¿ 1909Ã. ÑáÏ­ï»Ù­µ»­ñÇ 18-ÇÝ, ¶»ñ­Ù³­Ýdz­ÛÇ îÛáõ­µÇÝ­·»Ý ù³­Õ³­ùáõÙ: 82 *ÐáíÑ. ²Û­í³­½áíë­Ïáõ §´³Û­ñá­ÝÇ ³Û­óÁ ì»­Ý»­ïÇ­ÏÇ êµ. Ô³­½³ñ ÏÕ½áõ ÙËÇ­ óñ­Û³Ý­Ý»­ñÇݦ (1899) Ïï³­íÁ Ý»ñ­Ï³­ÛáõÙë ·ïÝíáõÙ ¿ г۳ë­ï³­ÝÇ ²½­·³­ ÛÇÝ å³ï­Ï»­ñ³ë­ñ³­ÑáõÙ:

¶²Â, ä. äéáß­Û³­ÝÇ ý., 547

² È . Ø ² Ü ­Â ² Þ ­Ú ² Ü ­ò Æ ´ ² ­ð º ­ð ² ­ð à Æ Â ­Ú ² Ü à ô ­Ô Æ Ü ²Ø´ðàêÆàê ̲Úð²¶àôÚÜ ì²ð¸²äºî èàô´ÆÜÚ²ÜòÆ Ð²Úî²ð²ðàôÂÚàôÜÀ (ù³Õí³ÍùÝ»ñ)

...ºë ÇÝÓ µ³­ÅÇÝ ÁÝï­ñ³Í ¿Ç г­Û³ë­ï³­ÝÇ ëÇñ­ïÁ ¨ Ï»¹­ñá­ÝÁ »­ÕáÕ, ´³ñÓñ г­Ûáó γñ­ÝáÛ (¾ñ½­ñáõÙ) ù³­Õ³­ùÇÝ Ù¿ç ºñÏ­ñ³­·áñ­Í³­ Ï³Ý ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³Ý ÙÁ µ³­Ý³É ¨ ÝáÛÝ ·³­õ³­éÇ Ù»ñ­Ó³­Ï³Û ·ïÝá­õ³Í, ´³­ë»­Ýáõ, ²­É³ß­Ï»ñ­ïÇ, ´³­µ»ñ­¹Ç ¨ ÊÝáõ­ëÇ íǭ׳ϭݻ­ñáõ Ñ³Û Ù³Ý­Ï³Ýó áã ÙdzÛÝ ÙïùÇ ÉáÛë ¨ ëñïÇ ÏñÃáõ­ÃÇõÝ, ³ÛÉ ¨ áõë­Ù³Ý Ñ»ï ½áõ­·Áݭóó, ݳ¨ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ³ñ­Ñ»ëï ÙÇ áõ­ëáõ­ó³­Ý»É, ³ÛÝ ¿` »ñÏ­ñ³­·áñ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ, ·É˳­õáñÝ ¨ ·»­ñ³­·áÛ­ÝÁ ³­Ù»­Ý³ÛÝ ³­ñá­õ»ë­ïÇó: èáõ­µÇ­Ý»³Ý í³ñ­Å³­ñ³­ÝÁ 1870 Ãá­õ³­Ï³­Ý¿Ý ëÏë»³É ÙÇ Ñ³ë­ï³­ ïáõ­ÃÇõÝ ¿ Î.­äûÉ­ëáÛ Ù¿ç, ³½­·³­ÛÇÝ »ñÏ­ë»é ٳݭϳÝó ÏñÃáõ­Ã»³Ý ¨ ¹³ë­ïdz­ñ³­Ïáõ­Ã»³Ý Ýá­õÇ­ñ»³É: ²Û¹ Ïñó­ñ³­ÝÁ Ç­ÝÁ ï³­ñÇ­Ý»ñ Û³­ñ³ï¨ ¨ ³ñ­¹Çõ­Ý³­õáñ Ï»ñ­åÇõ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»ó Çñ áõë­Ù³Ý Áݭóó­ ùÁ Ù»ñ í»­ñ³­ï»ë­ãáõ­Ã»³Ý ¨ ÑëÏá­Õáõ­Ã»³Ý Ý»ñ­ùáÛ: èáõ­µÇ­Ý»³Ý í³ñ­Å³­ñ³­ÝÁ áõ­ÝÇ ³ÛÅÙ Î.­äûÉ­ëáÛ Ù¿ç ï³­ëÁ ѳ­½³ñ Ù³­Ý¿Ã ³ñ­Å¿­ùáí ÙÇ ß»Ýù, áñ ³­é³Ýó áñ ¨ ¿ ³½­·³­ÛÇÝ û­Å³Ý­¹³­ Ïáõ­Ã»³Ýó ÙÇ ÙdzÛÝ ÇÙ ùñï³Ùµë ¨ ³ß­Ë³­ïáõ­Ã»³Ùµ Ó»éù µ»­ñ³Í »Ù. µ³Ûó í»ñ­çÇÝ »ñ­Ïáõ ï³­ñÇ­Ý»­ñáõ ÙÇ­çá­óÇÝ ³­Õ»­ï³­ÉÇ ¨ ³ß­Ë³ñÑ­ ³­õ»ñ å³­ï»­ñ³½­ÙÇÝ »­ñ»­ë¿Ý, ÍÝá­Õ³ó ß³­ïÇÝ ³Ý­Û³­çá­Õáõ­Ã»³Ýó ¨ Ó³­Ëáñ­¹áõ­Ã»³Ý­óÁ å³ï­×³­é³õ, ÷áùñ ÇÝã å³ñ­ïáõó »Ý­Ã³ñ­Ïá­õ»­ ó³õ ÛÇ­ß»³É í³ñ­Å³­ñ³­ÝÁ: г­½³°ñ ßÝáñ­Ñ³­Ï³­Éáõ­ÃÇõÝ Ý³¨ î÷ËÇ­ëáõ å³­ïá­õ³­Ï³Ý ¨ ³½­ ÝÇõ ³½­·³Û­Ýáó, áñù ³­é³­çÇ­ÝÁ ÉÇ­Ý»­Éáí ³Ûë Ù»Í ¨ Ýá­õÇ­ñ³­Ï³Ý ·áñ­ ÍáÛÝ, Ç­ñ»Ýó ѳ­Ù³­ÏÇñ ½·³­óáõ­ÙÁ, ë¿ñÝ áõ Û³ñ­·³Ý­ùÁ ¨ ³­é³­ï³­ Ó»éÝ û­Å³Ý­¹³­Ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ Ýá­õÇ­ñ»­óÇÝ ¨ ÏÁ­Ýá­õÇ­ñ»Ý, ¨ ѳ­Ù³ñ­Ó³­Ïáõ­ û³Ùµ áõ å³ñ­Í³­Ýûù ÏÁ Û³Û­ï³­ñ³­ñ»Ù, áñ å³Ý­Í³­ÉÇ, ÷³­é³­õáñ ¨ ۳խó­Ï³Ý ³ñ­Ó³Ý ÙÇ åÇ­ïÇ Ï³Ý·­Ý»Ý гۭñ»­Ý»³ó ëñïÇÝ ¨ Ñá·­õáÛÝ í»­ñ³Û Ç ÷³éë ¨ Ç å³­ïÇõ Ç­ñ»Ýó ¨ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³½­·ÇÝ: ºõ á­ñáí Ñ»ï¨ Ù»ù ³­Ù»Ý ³­ï»Ý ã¿ÇÝù ϳ­ñáÕ Ý»ñ­Ï³Û ·ïÝáõ­ ÇÉ ³Ý­Ó³Ùµ Ç î÷ËÇë ¨ ϳ٠áõ­ñÇß ù³­Õ³ù­Ý»ñ, áõë­ïÇ Ùßï³ï¨ å³ßï­å³­Ýáõ­Ã»³Ý ¨ ûųݭ¹³­Ïáõ­Ã»³Ý ¨ Ùdzݭ·³­Ù³ÛÝ ³½­ÝÇõ Åá­ Õáíñ­¹»³Ý ϳ­ï³­ñ»³É íëï³­Ñáõ­Ã»³Ý ¨ ³­å³­Ñá­íáõ­Ã»³Ý ѳ­Ù³ñ, èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ Ù¿ç ¨ë ­å³­ïá­õ³­õáñ ¨ íϳ­Û»³É ³Ý­Ó»­ñ¿ Ëݳ­Ù³­Ï³É Û³ÝӭݳËÙ­µÇ ÙÁ å¿ïù ϳñ: ²ñ¹ áõ­ñ³­Ëáõ­Ã»³Ùµ ëñïÇ ÏÁ ͳ­Ýáõ­ó³­Ý»Ùù, áñ ³Û¹ Ù³­ëÇÝ ¨ë ­Ù»ñ µ³Õ­Ó³Ý­ùÁ åë³­Ïá­õ»­ó³õ: ºñ­Ïá­ùÇÝ å³­ïá­õ³­Ï³Ý ¨ ³½­·³­ë¿ñ ³Ý­ÓÇÝù Ç­ñ»Ýó ѳ­×áõ­ÃÇõ­ÝÁ ¨ µ³­ñÇ Ï³­Ù»­óá­Õáõ­ÃÇõ­ÝÁ Ýá­õÇ­ñ»­óÇÝ

¨ èáõ­µÇ­Ý»³Ý ºñÏ­ñ³­·áñ­Í³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇ Ëݳ­Ù³­Ï³­Éáõ­ û³Ý å³ß­ïû­ÝÁ ³½­·³­ëÇ­ñ³­µ³ñ Û³ÝÓÝ ³­éÇÝ, á­ñáó ³­é³­çÇÝÝ ¿ î÷ËÇ­ëáõ ³­é³­çÇÝ í³­×³­é³­Ï³Ý Ù»­Í³­å³­ïÇõ å. ²­Õ»ù­ë³Ý¹ñ سݭ ó­ß»³Ýó å³­ïá­õ³­õáñ ¨ µ³ñÓñ ³½­·³­ÛÇ­ÝÁ ¨ »ñÏ­ñáñ­¹Á ¹³ñ­Ó»³É î÷ËÇ­ëáõ å³­ïá­õ³­õáñ ¨ áõ­ëáõ٭ݳ­Ï³Ý ³½­·³­ÛÇÝ­Ý»­ñ¿ Ù»Í. å. ²µ­·³ñ Úáí­Ñ³Ý­Ýǭ뻳ݭóÁ` §öáñÓ¦ ³­ÝáõÝ å³­ïá­õ³­Ï³Ý ³Ù­ë³­ ·ñÇ Ù»­Í³­ñ·áÛ ËÙµ³­·Ç­ñÁ, á­ñáÝù Ç Ñ³ñ­ÏÇÝ ÙÇ ù³­ÝÇ ³Ý­Ó³Ýó ¨ë­ Ç­ñ»Ýó Ñ»ï åÇ­ïÇ ÁÝ­Ï»­ñ³ó­Ý»Ý: êá­ù³ åÇ­ïÇ ÉÇ­ÝÇÝ ·³Ý­Ó³­å³Ñ ѳ­õ³­ù»­ÉÇ ³­Ù»­Ý³ÛÝ ¹ñ³­Ùáó Û³­ÝáõÝ èáõ­µÇ­Ý»³Ý ºñÏ­ñ³­·áñ­Í³­ Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇ, ÿ î÷ËÇ­ëáõ ¨ ÿ µá­Éáñ èáõ­ëdzµ­Ý³Ï ³½­ ÝÇõ ³½­·³Û­Ýáó ¨ ³­Ù»­Ý³ÛÝ Ýá­õÇ­ñ³­ïá­õáõ­ÃÇõÝù ÁÝ­¹áõ­Ý»Ý ¨ ·³Ý­ Ó»Ý Ç å¿ïë ÛÇ­ß»³É ºñÏ­ñ³­·áñ­Í³­Ï³Ý í³ñ­Å³­ñ³­ÝÇ: ܳ ¨ë ­ÛÇ­ß»³É ºñÏ­ñ³­·áñ­Í³­Ï³Ý í³ñ­Å³­ñ³­ÝÇ áõë­Ù³Ý Íñ³­·Çñ ÙÁ å³ï­ñ³ë­ï»­Éáí Ç Ó»éÝ ù³ç ³­ñáõ­»ë­ï³­·Ç­ï³ó, ÝáÛÝ ÑÇ­Ù³Ý ¨ áõÕ­Õáõ­Ã»³Ý í»­ñ³Û åÇ­ïÇ ÑëÏ»Ý Î.­äûÉ­ëáÛ Ëݳ­Ù³­Ï³É Û³ÝӭݳËÙ­µÇÝ Ñ»ï: àõ­ñ³­Ë³­éÇà Éáõñ Ù’³É áõ­ÝÇÙ ³­õ»­ï»­Éáõ ëÇ­ñ»­ÉÇ ³½­·Çë: èáõ­ µÇ­Ý»³Ý ºñÏ­ñ³­·áñ­Í³­Ï³Ý í³ñ­Å³­ñ³­ÝÁ ³Û­ëáõ­Ñ»ï¨ ²Ùµ­ñá­ëÇáë í³ñ­¹³­å»­ïÇ ë»å­Ñ³­Ï³­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ ã¿, ³ÛÉ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Ð³Û ³½­·ÇÝ ÏÁ å³ï­Ï³­ÝÇ. »ë ÇÙ Ûû­Å³­ñáõ­Ã»³Ùµë ÇÙ ë»å­Ñ³­Ï³Ý í³ñ­Å³­ñ³Ýë ëÇ­ñ»­ÉÇ ³½­·Çë ÏÁ Ýá­õÇ­ñ»Ù ¨ ÏÁ Ïﳭϻ٠½³ÛÝ ê. ¾ç­ÙdzͭÝÇ ²­ñ³­ ñ³­ï»³Ý سÛñ ²­Ãá­éáÛÝ, ³ÛÝ å³Û­Ù³­Ý³õ, áñ ÙÇßï ϳݭ·áõÝ å³Ñ­ á­õÇ ºñÏ­ñ³­·áñ­Í³­Ï³Ý èáõ­µÇ­Ý»³Ý í³ñ­Å³­ñ³­ÝÁ: ²Ø´­ðà­êÆàê Ì. ì. èàô­´Æ­Üº²Üò

Ú²­ìº­Èà­ô²Ì Ú²­Úî²­ð²­ðàô­Âº²Ü

Ú³Û­ï³­ñ³­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ Ññ³­ï³­ñ³­Ï»­Éáí ѳñÏ »Ýù ѳ­Ù³­ñáõ٠ͳ­Ýáõ­ó³­Ý»É ѳ­ë³­ñ³­Ïáõ­Ã»³Ý, áñ ·»ñ. ²Ùµ­ñá­ëÇáë í³ñ­¹³­å»ï èáõ­µÇ­Ý»³­ÝÇ î÷ËÇ­ëáõ٠ѳ­õ³­ù³Í ·áõ­Ù³­ñÁ ѳ­ë»É ¿ ÙÇÝ㨠4500 éáõµ­Éáõ, á­ñÇó 3700-Á ³ñ­¹»Ý Û³ÝÓ­Ýá­õ»É ¿ Ù»Í. å. ². سݭó­ß»³­ ÝÇÝ ¨ ëáÛÝ ³Ù­ë³·­ñÇ ËÙµ³­·Çñ å. ². Úáí­Ñ³Ý­Ýǭ뻳­ÝÇÝ, ǵñ¨ Ëݳ­Ù³­Ï³É­Ý»­ñÇ Î³ñ­ÝáÛ Ý³­Ñ³Ý­·áõÙ µ³­óá­õ»­ÉÇù »ñÏ­ñ³­·áñ­Í³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇ, ÇëÏ Ùݳ­ó³Í 700 éáõµ­ÉÇÝ ¹»é ÙÝáõÙ ¿ ³­å³­éÇÏ: гñ­Ï³­õáñ »Ýù ѳ­Ù³­ñáõÙ ³­õ»­É³ó­Ý»É ÙdzÛÝ, áñ èáõ­ë³ë­ï³­ ÝáõÙ ¨ Îáí­Ï³­ëáõ٠ѳ­õ³­ùá­õ³Í µá­Éáñ ¹ñ³­ÙÁ å¿ïù ¿ Åá­Õá­íáõÇ î÷ËÇ­ëáõÙ ÛÇ­ß»³É »ñ­Ïáõ ³Ý­Ó³Ýó Ùûï, ÇëÏ Ñ³Ý­·³­Ý³­Ïáõ­Ã»³Ý í»ñ­ç³­Ý³­Éáõó Û»­ïáÛ ¹ñ³­ÙÁ ÏÁ Û³ÝÓ­Ýá­õÇ áõ٠ѳñÏÝ ¿` áõ­ëáõ٭ݳ­ ñ³­ÝÁ Ç­ñ³­·áñ­Í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: §öáñÓ¦, 1879, Ã. 5

زܭ²ޭڲÜò ºì ÎдÀ سݭó߭۳ݭóÇ É³Û­Ý³­ÑáõÝ µ³­ñ»­ñ³­ñ³­Ï³Ý áõ­ÕÇÝ ëÏëí»ó 1880-Çó, »ñµ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ÑÇÙÝ­í»ó §Îáí­Ï³­ëÇ Ñ³­Ûáó µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ ñáõÃÛáõ­ÝÁ¦ (ÎдÀ): ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ³Û¹­åÇ­ëÇ ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõÝ ëï»Õ­Í»­Éáõ Ùï³Ñ­Õ³­óáõ­ÙÁ å³ï­ ϳ­ÝáõÙ ¿ñ µÅÇßÏ ´³·­ñ³ï ܳ­í³­ë³ñ¹­Û³­ÝÇÝ, ¨ ¹³ ³­Í³Ýó­Û³É ·³­Õ³­÷³ñ ¿ñ. ¹»é¨ë 1864Ã. ÃÇý­ÉÇë­óÇ Ù»Ï ³ÛÉ µÅßÏÇ` ¸³­íÇà èáë­ ïáÙ­Û³­ÝÇ Ý³­Ë³­Ó»é­Ýáõí۳ٵ ´³ù­íáõÙ ÑÇÙÝ­í»É ¿ñ سñ­¹³­ëÇ­ñ³­ Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃÛáõ­ÝÁ: ä³ï­Ù³·­ñáõÃ­Û³Ý Ù»ç á­ñáß ÷áñ­Ó»ñ »Ý ³ñ­í»É µ³­ó³ñ­Ó³­Ï³ó­Ý»­Éáõ ܳ­í³­ë³ñ¹­Û³­ÝÇ áõ êáõÝ­¹áõÏ­Û³­ÝÇ ¹»­ñ³­Ï³­ï³­ ñáõÃÛáõ­ÝÁ ÎдÀ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃÛáõ­ÝáõÙ, ÇÝãÝ ³­Ù»Ý¨ÇÝ ãÇ Ñ³­Ù³­å³­ ï³ë­Ë³­ÝáõÙ Ç­ñ³­Ï³­Ýáõí۳­ÝÁ: ´³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³­ÝÇ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÁ ÃÇý­Éǭ볭ѳ­Ûáó ï³ñ­µ»ñ ˳­í»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»ñ ¿ÇÝ` µÅÇßÏ­Ý»ñ, å»­ï³­Ï³Ý å³ß­ïáÝ­Û³­Ý»ñ, ½ÇÝ­íá­ñ³­Ï³Ý­Ý»ñ áõ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ·áñ­ ÍÇã­Ý»ñ, á­ñáÝ­óÇó í»ñ­çÇÝ­Ý»­ñÇë íñ³ Ùݳó ³Ù­µáÕç µ»­éÁ: ÎдÀ-Ý ë­ï»ÕÍ­í»ó áõ Ùݳó áñ­å»ë Ïá­É»Ï­ïÇí ³½­·³­ÛÇÝ Ï³­éáõÛó ¨ ·á­ÛáõÃ­Û³Ý ßáõñç 40 ï³­ñÇ­Ý»­ñÇ Áݭóó­ùáõÙ Çñ ï³ëÝ­Û³Ï Ù³ë­Ý³×­ Ûáõ­Õ»­ñáí ³Ñ­é»­ÉÇ ³­é³­ù»­ÉáõÃÛáõÝ áõ­Ý»­ó³í ³ñ¨»­É³­Ñ³­ÛáõÃ­Û³Ý Ïñó­ ϳÝ, ³­éáխ糭峭ѳ­Ï³Ý, Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ áõ ëá­ódz­É³­Ï³Ý ³­å³­Ñá­ íáõÃ­Û³Ý ³ë­å³­ñ»½­Ý»­ñáõÙ: سݭó߭۳ݭóÁ 1881-1895ÃÃ. »­Õ»É ¿ ÎдÀ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ ¨ å³ï­í³­íáñ ³Ý­¹³­ÙÁ, ¹ñ³ ÷á˭ݳ­Ë³­·³­ÑÁ:

Äá­Õá­íÁ (1880-Ç í»ñ­çÇÝ – Ê. ¸.) ÁÝï­ñ»ó Çñ ÙÇ­çÇó 13 Ñá­·áõó µ³Õ­Ï³­ó³Í ÙÇ ËáõÙµ. µÅ. ´. ܳ­õ³­ë³ñ­¹»³Ý, ê. ²ñÍ­ñáõ­ÝÇ, ¶. êáõÝ­¹áõ­Ï»³Ý, Ú. âǭó­Ë»³Ý, ². سݭó­ß»³Ý, ì. Øáõ­Ã³­ý»³Ý, ê. Ø»­ÉÇù-ػѭñ³­µ»³Ý, µÅ. ². ´³­µ³­Û»³Ý, ¶. º­õ³Ý­·áõ­É»³Ý, ². Úáí­Ñ³Ý­Ýǭ뻳Ý, ². º­½»­Ï»³Ý, ². ܳ­Ñ³­å»­ï»³Ý ¨ ¼. ¶ñÇ­·áñ­ »³Ý: êñ³Ý­óÇó ³­é³­çÇÝ »­ñ»­ùÁ ϳ­Ýá­Ý³¹­ñáõ­ÃÇõÝ Ùß³­ÏáÕ­Ý»ñÝ ¿ÇÝ, ÇëÏ Ùݳ­ó³Í 10-Á åÇ­ïÇ ùÝÝ¿ÇÝ Ï³­Ýá­Ý³¹­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ1:

¹³Ù­Ý»ñ ÁÝï­ñá­õ»­óÇÝ. ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ øÇß­ÙÇ­ß»³Ý, Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë Ìá­ ídz­Ý»³Ý, êå³Ý­¹³ñ êå³Ý­¹³­ñ»³Ý, µÅ. Ø¿­ÉÇù-´»·­É³­ñ»³Ý ¨ ÜÇ­ Ïá­Õ³­Ûáë î¿ñ- Ú³­Ïá­µ»³Ý: Üϳ­ï»Ýù ³Ûë­ï»Õ, áñ í»­ñá­ÛÇ­ß»³É ³Ý­ÓÇÝù­Ý»­ñÇó ÀÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³Ý »ñ­Ï³­ñ³ï¨ ͳ­é³­Ûáõ­ÃÇõÝ »Ý Ù³­ïáõ­ó»É. 1) ²­É¿ù­ë³Ý¹ñ ²­Ý³­Ý»³Ý, áñ í³­ñ»É ¿ ËáñÑñ­¹Ç ݳ­Ë³­·³­ÑÇ å³ß­ïû­ÝÁ ³­ÝÁݹ­Ñ³ï ÙÇÝ㨠1899 Ãõ³­Ï³­ÝÁ, »ñµ ÷á­Ëá­õ»ó ÁÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³Ý ϳ­Ýá­Ý³¹­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ.

2) ²­É¿ù­ë³Ý¹ñ Ø»­ÉÇù-²­½³­ñ»³Ý` ·³Ý­Ó³­å³­ÑÇ ¨ ÷áË-ݳ­Ë³­·³­ÑÇ å³ß­ïû­Ýáí, 1882 ÃõÇó ÙÇÝ㨠1899 Ã. 3) ²­É¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³Ý` ËáñÑñ­¹Ç ³Ý­¹³Ù ¨ ÷áË-ݳ­Ë³­·³Ñ, ÙÇÝ㨠1895 Ãá­õ³­Ï³­ÝÇ Ï¿­ëÁ2: ä³­ïá­õ³­õáñ ³Ý­¹³Ù­Ý»ñ ÁÝï­ñ»­Éáõó Û»­ïáÛ, Êáñ­Ñáõñ­¹Á Ñá·ë ¿ ï³­ÝáõÙ ¨ Ùßï³­Ï³Ý ³Ý­¹³Ù­Ý»ñ áõ­Ý»­Ý³­Éáõ Ù³­ëÇÝ: Àëï ϳ­ Ýá­Ý³¹­ñáõ­Ã»³Ý` ³Û¹­åÇ­ëÇ ³Ý­¹³Ù­Ý»ñ ѳ­Ù³ñ­íáõÙ »Ý Ùdz­Ýá­õ³· áã 峭ϳë ù³Ý 300 éáõµ­ÉÇ ïá­õáÕ­Ý»­ñÁ: ºõ ³Û¹­åÇ­ëÇ ·áõ­Ù³ñ­Ý»ñ ÙïóÝ»­Éáõ ¨ Ùßï³­Ï³Ý ³Ý­¹³Ù ÉÇ­Ý»­Éáõ ³­é³­çÇÝ û­ñǭݳ­ÏÁ ï³­ÉÇë »Ý Ñ¿Ýó ÊáñÑñ­¹Ç ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇó ÙÇ ù³­ÝÇ­ëÁ: ¸»Ï­ï»­µ»­ñÇ 11-Ç (1880-Ç – Ê. ¸.) ÝÇë­ïáõÙ Û³Û­ï³­ñ³ñ­íáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³­ÉÁ. ݳ­Ë³­·³Ñ ²­É¿ù­ë³Ý¹ñ ²­Ý³­Ý»³­ÝÁ ï³­ÉÇë ¿ 1000 éáõµ­ÉÇ Çñ ¨ Çñ ³­Ùáõ­ëÇÝ ì³ñ­¹áõ­Ñáõ ÏáÕ­ÙÇó, ·³Ý­Ó³­å³Ñ Úáí­ Ñ³Ý­Ý¿ë âǭó­Ë»³Ý` 1200 éáõµ­ÉÇ Çñ ¨ Çñ ÏÝáç êá­ýdz­ÛÇ áõ س­ ñdz٠¨ ²Ý­Ý³ ¹áõëï­ñ»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó, ²­É¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³Ý` 900 éáõµ­ÉÇ Çñ ¨ Çñ ³­Ùáõ­ëÇÝ ¸³­ñdz­ÛÇ ¨ ¹áõëïñ ²Ý­Ý³­ÛÇ ÏáÕ­ÙÇó, ·»­Ý»­ñ³É ¸Ç­ÙÇï­ñÇ î¿ñ-²ë­ïá­õ³­Í³ï­ñ»³Ýó` 600 éáõµ­ÉÇ Çñ ¨ Çñ Ù³Ûñ سñ­Ã³­ÛÇ ÏáÕ­ÙÇó, ²­É¿ù­ë³Ý¹ñ Ø¿­ÉÇù-²­½³­ñ»³Ý` 600 éáõµ­ ÉÇ Çñ ¨ Çñ ³­Ùáõ­ëÇÝ Â³­·áõ­Ñáõ ÏáÕ­ÙÇó, Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë ¾­ÙÇ­Ý»³Ý (ÊáñÑñ­¹Ç ϳ½­ÙÇó ¹áõñë) 300 éáõµ­ÉÇ. ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 4600 éáõµ­ÉÇ: Êáñ­Ñáõñ­¹Á á­ñá­ßáõÙ ¿ ï³É ³Û¹ µá­Éáñ ³Ý­Ó³Ýó Ùßï³­Ï³Ý ³Ý­¹³­ ÙÇ íϳ­Û³­·Çñ, ÇëÏ ·áõ­Ù³­ñÁ ѳ­Ù³­ñ»É ³Ý­Ó»éÝÙ­Ë»­ÉÇ: ²Û¹­åÇ­ëáí Ç­ñ³­·áñÍ­íáõÙ ¿ ϳ­Ýá­Ý³¹­ñáõ­Ã»³Ý ³ÛÝ Ï¿ïÝ ¿É, áñ í»­ñ³­µ»­ñáõÙ ¿ ·áõ­Ù³ñ­Ý»­ñÇÝ ¨ ϳ½­ÙáõÙ ¿ ³Ý­ß³ñÅ ¹ñ³­Ù³·­ÉáõË, ³­é³Ýó á­ñÇ áã ÙÇ ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõÝ ã¿ Ï³­ñáÕ ·á­Ûáõ­ÃÇõÝ áõ­Ý»­Ý³É: î³­ñá­õ³Û í»ñ­çÇÝ Ùßï³­Ï³Ý ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇ Ãá­õÇÝ ³­õ»­É³­ÝáõÙ »Ý Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë ²­Ý³Ý­ »³Ý, áñ ï³­ÉÇë ¿ 1000 éáõµ­ÉÇ ¨ ¶¿áñ· Èdz­Ýá­½»³Ý, áñ ï³­ÉÇë ¿ 300 éáõµ­ÉÇ3:

Üá­Û»Ù­µ»­ñÇ 15-ÇÝ (1880-Ç – Ê. ¸.) Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Åá­Õá­íáõÙ ËáñÑñ­ ¹Ç ³Ý­¹³Ù­Ý»ñ ÁÝï­ñá­õ»­óÇÝ Ñ»ï¨»³É 9 ³Ý­ÓÇÝù. ·»­Ý»­ñ³É ¸Ç­ÙÇï­ ñÇ î¿ñ-²ë­ïá­õ³­Í³ï­ñ»³Ý, ²­Õ»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³Ý, µÅ. ´³·­ñ³ï ܳ­õ³­ë³ñ­¹»³Ý, ¶³µ­ñÇ¿É êáõÝ­¹áõ­Ï»³Ý, Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë âǭó­Ë»³Ý, ²­É¿ù­ë³Ý¹ñ Ø¿­ÉÇù-²­½³­ñ»³Ý, ²­É¿ù­ë³Ý¹ñ ²­Ý³­Ý»³Ý, ÜÇ­Ïá­Õ³­Ûáë Êáë­ñá­í»³Ý ¨ Ü»ñ­ë¿ë ²­Ã³­µ¿­·»³Ý: л層³É Åá­Õá­íáõÙ ÷áË-³Ý­

²ñ­Ó³­Ý³·­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇó »ñ¨áõÙ ¿, áñ ÊáñÑñ­¹Ç ÷áË-ݳ­Ë³­ ·³Ñ ²­É¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ ÙÇ ù³­ÝÇ ³Ý­·³Ù Ññ³­Å³­ñá­õ»É ¿

1 È¿á, ºñ»ëݳٻ³Ï гÛáó µ³ñ»·áñÍ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõû³Ý ÎáíϳëáõÙ. 1881-1911, ÂÇýÉÇë, 1911Ã., ¿ç 37:

2 Üßí. ³ßË., ¿ç 52-53: 3 Üßí. ³ßË., ¿ç 62-63:

å³ß­ïû­ÝÇó, å³ï­×³é µ»­ñ»­Éáí Çñ Û³­×³­Ë³­ÏÇ µ³­ó³­Ï³­Ûáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ ñÁ ù³­Õ³­ùÇó: ´³Ûó ³­Ù»Ý ³Ý­·³Ù Êáñ­Ñáõñ­¹Á ã¿ ÁÝ­¹áõ­Ý»É ³Û¹ Ññ³­Å³­ñ³­Ï³­ÝÁ1: л層³É ï³­ñÇÝ, 1909-ÇÝ, å³­ïá­õ³­õáñ ³Ý­¹³Ù ÁÝï­ñá­õ»­óÇÝ »ñ­Ïáõ Ñá­·Ç. Ù³­ÛÇ­ëÇ 17-Ç Àݹ­Ñ³­Ýáõñ Äá­Õá­íÁ Ùdz­Ó³ÛÝ ÁÝï­ñ»ó ²­É¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇÝ, áñ ÇÝã­å¿ë ³ñ­¹¿Ý ·Ç­ï»Ýù 1881-1895 Ãá­õ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Áݭóó­ùáõÙ ³­ÝÁݹ­Ñ³ï ÊáñÑñ­¹Ç ³Ý­¹³Ù ¿ »­Õ»É ¨ áñ 1908-ÇÝ Ýá­õÇ­ñ»É ¿ ÀÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³Ý 20.000 éáõµ­ÉÇ2:

å³ñ­ï³­¹Çñ í׳­ñÁ 300 é. ¿ñ, ѻ勉­µ³ñ 14 ï³ñ­í³ Áݭóó­ùáõÙ ³Û¹ ·áõ­Ù³­ñÁ Ïϳ½­ÙÇ 4200 é.: º­Ã» ѳ߭íÇ ³é­Ý»Ýù, áñ 1897Ã. ÂÇý­ ÉÇ­ëÇ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ÑÇ٭ݳ¹ñ­Ù³Ý 25-³Ù­Û³­ÏÇ Ï³­å³Ï­óáõí۳ٵ ÎдÀ-ÇÝ Ñ³ï­Ï³ó­ñ»É ¿ 2000 é., ³­å³ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³­ÝÇÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇ ÝíÇ­ñ³­µ»­ñ³Í ³Ù­µáÕç ·áõ­Ù³­ñÁ Ïϳ½­ÙÇ 27.100 éáõµ­ÉÇ:

²Ûë­å»ë سݭó߭۳ݭóÇ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃ­Û³Ý §¹áõ­éÁ µ³ó­í»ó¦ ...

ö²êî²ÂàôÔ ²­É¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ Ý³­Ù³­ÏÁ êï³­ó³Û å³­ïá­õ³ñ­Å³Ý ÊáñÑñ­¹Ç¹ 18 Ûáõ­ÝÇ­ëÇ Ý³­Ù³­ÏÁ` Îáí­ Ï³­ëáõÙ í³ñ­Å³­ñ³Ý­Ý»ñ µ³ó ³­Ý»­Éáõ ѳñ­óÇ í»­ñ³­µ»­ñ»³É: ºë ³ñ­ ¹¿Ý ·ñ³Í »Ù ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ù»ñ ·ñ³­ë»­Ý»³­ÏÁ, áñ 20.000 éáõµ­Éáõ ³­Ý­ áõ­³­Ý³­Ï³Ý ³ñ­Åá­Õáõ­Ã»³Ùµ Кредитное Общество-Ç ûµ­ÉÇ­·³­ódz­ Ý»ñ ·Ý»Ý ¨ Û³ÝÓ­Ý»Ý ÊáñÑñ­¹Ç¹, áñ­å¿ë ½Ç ³Û¹ ¹ñ³­Ù³·­Éáõ­ËÁ ³Ý­Ó»éÝÙ­Ë»­ÉÇ å³­Ñ»­Éáí, ïá­Ïá­ëÁ (ï³­ñ»­Ï³Ý 900 éáõµ­ÉÇ) ·áñÍ ³­Í¿ Ýáñ µ³­óá­õ»­ÉÇù ¹åñáó­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: Êá­ñ³­å¿ë ßÝáñ­Ñ³­Ï³É »Ù ³ÛÝ ½·³ó­ÙáõÝù­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ, áñ å³ï­ á­õ³ñ­Å³Ý Êáñ­Ñáõñ¹¹ ³ñ­ï³­Û³Û­ïáõÙ ¿ ÇÙ Ýϳï­Ù³Ùµ, Çñ í»­ñá­ÑÇ­ ß»³É ·ñáõ­Ã»³Ùµ: ä³­ñǽ, 1/14 Ûáõ­ÉÇ­ëÇ, 19083: à­ñáß å³ñ­½³­µ³­ÝáõÙ­Ý»ñ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»Ýù í»­ñá­ß³­ñ³¹ñ­Û³­ÉÇ ³é­ÃÇí: ²ÏݭѳÛï ¿, áñ 1895-ÇÝ ÎдÀ-Ç ·áñ­Íáõ­Ý»áõí۳ÝÝ ³Ï­ïÇ­íá­ñ»Ý Ù³ë­Ý³Ï­ó»­Éáõó سݭó߭۳ݭóÇ Ññ³­Å³ñ­í»­ÉÁ å³ï­×³­é³­µ³Ý­í³Í ¿ñ ·ÉËá­íÇÝ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõí۳ٵ ½µ³Õ­í»­Éáí: 곭ϳÛÝ Ïáõ­½»­Ý³­ ÛÇÝù áõ­ß³¹­ñáõÃÛáõÝ Ññ³­íÇ­ñ»É ³­é³­çÇÝ ÝíÇ­ñ³­ïáõ­Ý»­ñÇ íñ³. ÐáíÑ. âǭó˭۳­ÝÁ ïñ³­Ù³¹­ñ»É ¿ 1200 é., ²É. ²­Ý³Ý­Û³­ÝÁ` 1000 é., ÇëÏ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ` 900 é., ¨ ·áõ­Ù³­ñ³­ÛÇÝ ³Ûë ³ë­ïǭ׳­Ý³­Ï³ñ­·Á å³­ ﳭѳ­Ï³Ý ã¿ñ: ø³­ÝÇ ¹»é ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃÛáõÝ áïù ã¿ñ ¹ñ»É` سݭó߭۳ݭóÁ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³­Ù»­Ý³­Ñ³­ñáõëï Ù³ñ­¹Á ã¿ñ. ³Û¹­åÇ­ëÇÝ ù³­ Õ³­ùÇ ³Ý­ß³ñÅ ·áõÛ­ùÇ, µ³Ý­ÏÇ, µ³Ù­µ³­ÏÇ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÇ, µ³Õ­ÝÇù­Ý»­ñÇ Ëá­ßá­ñ³­·áõÛÝ ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»ñ âǭó˭۳ÝÝ ¿ñ: г߭í³ñ­Ï»Ýù ÁÝ­Ï»­ñáõí۳­ÝÁ سݭó߭۳ݭóÇ Ñ³ï­Ï³ó­ñ³Í ýǭݳݭ ë³­Ï³Ý Ýå³ë­ïÇ ã³­÷Á. 1881Ã. ïñ³­Ù³¹­ñ»É ¿ 900 é., 1908-ÇÝ` 20.000 é.: 1881-1895ÃÃ. »­Õ»É ¿ ÎдÀ å³ï­í³­íáñ ³Ý­¹³Ù, á­ñÇ ï³­ñ»­Ï³Ý 1 Üßí. ³ßË., ¿ç 131-132: 2 Üßí. ³ßË., ¿ç 269-270: 3 Üßí. ³ßË., ¿ç 305-306:

سݭó߭۳ݭóÇ 1898Ã. Ñ»­é³­·Ç­ñÁ ö³­ñÇ­½Çó ÂÇý­ÉÇë` ÎдÀ ³­é³­çÇÝ Ý³­Ë³­·³Ñ ´³·­ñ³ï ܳí³ë³ñ¹Û³ÝÇÝ (ɳ­ïǭݳ­ï³é éáõ­ë»­ñ»Ý)

Агаджанова назначаю моим стипендиантом с первого сентября. Манташов ´. ܳ­í³­ë³ñ¹­Û³­ÝÇ å³­ï³ë­Ë³Ý Ñ»­é³­·Ç­ñÁ

Сердечно благодарю уважаемый, дорогой Александр джан. Баграт

­¶²Â, ´. ܳ­í³­ë³ñ¹­Û³­ÝÇ ý., II-151

в­ð²Üò ì²Üø Î²Ø ì²Ü­øÆ º­Îº­Ôº­òÆ Ð³­ñ³Ýó í³Ý­ùÁ` ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ñ³­Ûáó û­ÙÇ ³­é³ç­Ýáñ­¹³­ñ³­ÝÁ, ³­Ù»­Ý³ÛÝ Ñ³­í³­Ý³­Ï³­Ýáõí۳ٵ, ϳ­éáõó­í»É ¿ XV¹.: 1901Ã. ³ÛÝ Ýá­ñá·­í»É ¿ ²É. سݭó߭۳ݭóÇ ïñ³­Ù³¹­ñ³Í 65 ѳ­½³ñ éáõµ­Éáõ ßÝáñ­ÑÇí, ÇëÏ µ³­ ñ»­ñ³­ñÁ Ç­ñ³­íáõÝù ¿ ëï³­ó»É ·»­ñ»½­Ù³Ý áõ­Ý»­Ý³É »­Ï»­Õ»­óáõ ·³í­ÃáõÙ: 1909Ã. ïÇÏ­Ýáç Ù³­ÑÇó Ñ»­ïá سݭó߭۳ݭóÁ ϳ­éáõ­ó»ó ¹³Ù­µ³Ý, áñ­ ï»Õ 1911Ã. óխ»óÇÝ ¨ Çñ»Ý:

ìñ³ë­ï³­ÝÇ ËáñÑñ­¹³­ÛÇÝ Ù³­Ùáõ­ÉÁ ·ñ»ó. §ÂµÇ­ÉÇ­ëÇÇ ËáñÑñ­¹Ç Ý»ñ­ ϳ­Û³­óáõó­ãáõíÛáõ­ÝÁ µ³­í³­ñ³­ñ»ó ÃÇý­ÉÇ­ë³­Ñ³Û µ³Ý­íáñ­Ý»­ñÇ ÙÇç­ Ýáñ­¹áõíÛáõ­ÝÁ, á­ñáÝù ËݹñáõÙ ¿ÇÝ ù³Ý­¹»É ì³Ý­ùÇ »­Ï»­Õ»­óáõ ߻ݭùÁ: Ðá­Õ³­ï³­ñ³Í­ùÁ Ïѳï­Ï³ó­íÇ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ÙÇç­Ý³­Ï³ñ· ¹åñá­óÇ Ï³­ éáõó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ¦: ºí ϳ­éáõ­ó»­óÇÝ. ³Û­ëûñ­í³ ÃÇí 104 ÙÇç­Ý³­Ï³ñ· ¹åñá­óÁ:

ì³Ý­ùÁ ׳ñ­ï³­ñ³­å»­ïáõÃ­Û³Ý å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ïïñí³Í­ùáí ùÝÝáõÃ­Û³Ý ³­é³Í Ù³ë­Ý³­·»ï­Ý»­ñÁ ³ÛÝ Ñ³­Ù³­ñáõÙ »Ý áõ­ÝǭϳÉ` ÏáÙ­å᭽ǭóÇáÝ ³­éáõ­Ùáí: гñ­óÇ ×³ñ­ï³­ñ³­å»­ï³­Ï³Ý ùÝÝáõ­ÃÛáõÝÝ ³Ûë­ï»Õ ³­í»­Éáñ¹ »Ýù ѳ­Ù³­ñáõÙ, ù³­ÝÇ áñ Ñáõ­ß³ñ­Ó³ÝÝ ³ÛÉ¨ë ­·á­ ÛáõíÛáõÝ ãáõ­ÝÇ: ...ì³Ý­ùÁ Çñ ѳ­ñ³­ÏÇó ϳ­éáõÛó­Ý»­ñáí, Ù³­Ý³­í³Ý¹ µ³­í³­Ï³Ý ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï ³½­·³­ÛÇÝ ·»­ñ»½­Ù³­Ýá­óáí, ù³­Õ³­ù³­ßǭݳ­Ï³Ý å³ï­×³­ é³­µ³­Ýáõí۳ٵ ù³Ý¹­í»ó 1930-³­Ï³Ý Ãí³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ: ÖÇßï í³Ý­ ùÇ ï»­Õáõ٠ϳ­éáõó­í»ó ¹åñá­óÇ ß»Ýù, ϳݭ·áõÝ ÙÝ³ó ¨ ³Û­ëûñ ¿É ϳ ½³Ý­·³­Ï³­ïáõ­ÝÁ` ê³ñ­·Çë г­ë³Ý-泭ɳ­É»³Ý­óÇ ßǭݳ­ñ³­ñ³­ Ï³Ý ³ñ­Ó³­Ý³·­ñáõí۳ٵ: ...ì³Ý­ùÇ ù³Ý¹­Ù³­ÝÁ, ÇÝã­å»ë ¨ ëå³­ë»­ÉÇ ¿ñ, åÇ­ïÇ Ñ³­çáñ­¹»ñ Ù»ñ­Ó³­íáñ ѳݷë­ï³­ñ³­ÝÇ í»­ñ³­óáõ­ÙÁ: ÂÇý­ÉÇ­ë³­Ñ³Û Ùß³­ÏáõÛ­ÃÇ »­ñ³Ë­ï³­íáñ­Ý»ñ 䳭ѳ­ñ»Ç, êáõ­ñ»Ý ²íã­Û³­ÝÇ, Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë ¸³íí Û³­ÝÇ ¨ ³Û­Éáó ç³Ý­ù»­ñáí ï»­ÕÇë ·»­ñ»½­Ù³­Ýá­óáõ٠ѳݷ­ãáÕ Ñ³Û ½á­ñ³­í³ñ­Ý»­ñÇ Ýß˳ñ­Ý»­ñÁ ï»­Õ³­÷áË­í»­óÇÝ ê. ê³ñ­·Çë »­Ï»­Õ»­óáõ ·³­íÇÃ, ÇëÏ Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ³­é³­í»É »ñ¨»­ÉÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇ Ù³­ëáõÝù­Ý»­ñÁ` Êá­çÇ­í³Ý­ùÇ Ð³­Ûáó å³Ý­Ã»áÝ1: г­í»­É»Ýù` 1938Ã., ìñ³ë­ï³­ÝÇ ÏáÙ­Ïáõ­ëÇ Ï»Ýï­Ïá­ÙÇ ¨ µǭÉÇ­ëÇÇ ù³Õ­Ïá­ÙÇ ³­é³­çÇÝ ù³ñ­ïáõ­Õ³ñ È. ´»­ñdz­ÛÇ Ï³ñ­·³¹­ñáõí۳ٵ, í³Ý­ ùÇ Ñ»ï ù³Ý¹­í»­óÇÝ Ý³¨ ³­é³ç­Ýáñ­¹³­ñ³­ÝÁ, Ñá·¨á­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ßáõñç 20 µÝ³­Ï»­ÉÇ ßÇ­Ýáõ­ÃÛáõÝ­Ý»ñ: г­ñ³Ýó í³Ý­ùÇ ßñç³­÷³­ÏáõÙ ·ïÝíáõÙ ¿ÇÝ ÏáÙë Ø. Èá­ñÇë-Ø»­ÉÇ­ùá­íÇ, ·»­Ý»­ñ³É­Ý»ñ ². î»ñ-Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÇ, ÐáíÑ. ȳ­½³ñ­Û³­ÝÇ, ´. ޻ɭÏáí­ÝÇÏ­Û³­ÝÇ, ÙÇ ù³­ÝÇ ³ñ­ù»­åÇë­Ïá­åáë­Ý»­ ñÇ áõ ûñ­Ã»­ñÇ ËÙµ³­·Çñ­Ý»­ñÇ, ù³­Õ³­ù³­·ÉáõË­Ý»ñ ä. ƽ­Ù³­ÛÇÉ­Û³­ÝÇ, ²É. س­ïÇÝ­Û³­ÝÇ ¨ ³ÛÉ Ýß³­Ý³­íáñ­Ý»­ñÇ ·»­ñ»½­Ù³Ý­Ý»­ñÁ. µá­Éá­ñÁ Ñá­ ÕÇÝ Ñ³­í³­ë³­ñ»ó­í»ó... ²Û¹ ÃíáõÙ ¨` سݭó߭۳ݭóÇ áõ Ýñ³ ïÇÏ­Ýáç ¹³Ù­µ³­ÝÁ...

1 ä. Øáõñ³¹Û³Ý, ÐÇÝ ÂÇýÉÇëÇ Ñ³Ûáó »Ï»Õ»óÇÝ»ñÁ. áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝ ¨ ³ÕµÛáõñÝ»ñ, ê. ¾çÙdzÍÇÝ, 2009Ã., ¿ç»ñ 86-90:

гñ³Ýó í³ÝùÁ (ì³ÝùÇ »Ï»Õ»óÇ)

ö²­ðÆ­¼Æ ê´. Ðàì­Ð²Ü­Üºê-ØÎðîôâ­ º­Îº­Ôº­òÆ î¿ñ ²ë­ïá­õ³Í, á­Õáñ­Ù»³° ½»­Ï»­Õ»­óÇ ßÇ­Ýá­Õ³ó, »­ñ³Ëï³õáñ³ó, åïÕ³­ïá­õÇó, ëå³­ë³­õá­ñ³ó, »õ ³Û­Ýá­óÇÏ` áñù Áݹ Ñá­í³­Ý»³õ ëñµáÛ »­Ï»­Õ»ó­õáÛ »Ý ѳݭ·áõ­ó»³É ºë ³Ûë ïáõ­ÝÁ ßÇ­ÝáõÙ »Ù, áñ­å»ë­½Ç ³­Ù»Ý ³Ý­·³Ù, »ñµ »ë ϳ٠áñ¨¿ Ñ³Û ³Ûë­ï»Õ ·³` Çñ ï³Ý Ù»ç ³­Õá­Ã»: ²É. سݭó߭۳Ýó

19-ñ¹ ­¹³­ñáõ í»ñ­ç»­ñáõÝ ¿ñ áñ, »ñµ ÏÁ Ù³­Ñ³­Ý³ñ Ù»Í µ³­ñ»­ñ³ñ ³­ÙÇ­ñ³ äû­Õáë ﻳÝ, äáÉ­ëáÛ å³ï­ñdzñ­ùÁ ö³­ñǽ Ï’³­é³­ù¿ñ î¿ñ Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë ùÑÝ. ÐÇõÝ­ù¿ñ­å¿­Û¿Ý­ï»³­ÝÁ áñ­å¿ë Ñá­íÇõ: ²Ûë í»ñ­ çÇ­ÝÁ, áñ ͳ­Ýûà ¿ñ Çñ §êïáõ­·³­µ³­Ý³­Ï³Ý µ³­é³­ñ³Ý¦-áí, ù³­ÝÇ ÙÁ ѳ­Û»­ñáõ û­Å³Ý­¹³­Ïáõ­Ã»³Ùµ, »ñ­Ïáõ ï³­ñá­õ³Ý ѳ­Ù³ñ í³ñ­Ó­áõ³Í í³Û­ñÇ ÙÁ Ù¿ç, ÏÁ ѳë­ï³­ï¿ñ Ù³­ïáõé ÙÁ` 130, äáõÉ­í³ñ ØáÝ­÷³é­ ݳë: ²­é³­çÇÝ å³­ï³­ñ³­·Á ÏÁ Ù³­ïáõ­óá­õ¿ñ 27 Ûáõ­ÝÇë 1865-ÇÝ: ö³­ñÇ­½Ç µá­Éáñ ѳ­Û»­ñÁ, º­ñ³­Ù»³Ý ¨ Üáõ­å³­ñ»³Ý ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ µá­Éáñ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÁ Ý»ñ­Ï³Û ÏÁ ·Ýïá­õ¿ÇÝ ³­ñ³­ñá­Õáõ­Ã»³Ý: ²Ý­Ï¿ ³­é³ç î. γ­ñ³­å»ï íñ¹. ޳ѭݳ­½³­ñ»³Ý, »ñµ ö³­ñÇ­½¿Ý Ï’³Ýó­Ý¿ñ, å³­ ï³­ñ³· ÙÁ ÏÁ Ù³­ïáõ­ó³­Ý¿ñ ³é­Å³­Ù»³Û Ù³­ïáõ­éÇ ÙÁ Ù¿ç: ij­Ù³­Ý³­ÏÇÝ Ñ»ï ѳ­Ù³ÛÝ­ùÁ ѻｭѻ­ï¿ ³­õ»­ÉÇ µ³½­Ù³­Ù³ñ¹ ÏÁ ¹³é­Ý³ñ: ä³­ùá­õ¿Ý §ù³­ñÇõ­ÕÇ ³ñ­ù³Û¦ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³Ýó` ¹Å·áÑ, áñ ѳ­Ù³ÛÝ­ùÁ ãáõ­Ý¿ñ ³­ÕûíùÇ ë»­÷³­Ï³Ý í³Ûñ, Ï’á­ñá­ß¿ñ ϳ­éáõ­ó»É ï³É »­Ï»­Õ»­óÇ ÙÁ »õ Çñ Íñ³­·Ç­ñÁ ÏÁ Û³Ûï­Ý¿ñ î. ìé³Ù­ ß³­åáõÑ ³. ùÑÝ. øÇ­å³­ñ»³­ÝÇ: Ä³Ý Îáõ­ÅáÝ ÷á­Õá­óÇÝ Ù¿ç ³Ý ÏÁ ·Ý¿ñ Ñá­Õ³­ß»ñï ÙÁ ¨ ³Û¹ Ñá­Õ³­ß»ñ­ïÇÝ íñ³Û ²Õ­Ã³­Ù³­ñÇ í³Ý­ù¿Ý Ý»ñßÝ­ãá­õ³Í »­Ï»­Õ»­óÇÇ ÙÁ ϳ­éáõ­óáõ­ÙÁ ÏÁ Û³ÝÓ­Ý¿ñ ׳ñ­ï³­ñ³­å»ï ÎÇÉ­å¿­ñÇ: ´ñÇ­ãÇ ³­é³­çÇÝ Ñ³­ñá­õ³­ÍÁ ÏÁ ïñá­õ¿ñ 14 Ûáõ­ÉÇë 1902ÇÝ: γ­éáõ­óáõ­ÙÇ ³ß­Ë³­ï³Ýù­Ý»­ñÁ Ï’³­õ³ñ­ï¿ÇÝ 1904-ÇÝ ¨ ÝáÛÝ ï³­ñá­õ³Ý 2 ÑáÏ­ï»Ù­µ»­ñÇÝ ÏÁ ϳ­ï³­ñá­õ¿ñ û­Íáõ­ÙÁ` Ó»­é³Ùµ سݭ ã»ë­ÃÁ­ñ¿Ý γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ë³­Ï³Ý å³­ïá­õÇ­ñ³Ï î. ¶¿áñ· ³ñù. Æõ­ÃÇõ×­ »³­ÝÇ` ﳭ׳­ñÁ Ïá­ã»­Éáí êáõñµ Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë-ØÏñïÇã` Ç ÛÇ­ß³­ï³Ï ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³Ý­óÇ Ñûñ` Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë سݭó­ß»³Ý­óÇ1: г­Ù³­½³ëå-¶³µ­ñÇ¿É ØáõÙ­×»³Ý ³­ï»­Ý³­å»ï Îñû­Ý³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõ­Ã»³Ý í³ñ­ã³­Ï³Ý Ëáñ­Ñáõñ­¹Ç

º­Ï»­Õ»­óáõ ï»­ÕÇ ÁÝï­ñáõ­ÃÛáõ­ÝÁ 峭ﳭѳ­Ï³Ý ã¿ñ: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ ³­Ù»Ý ï³­ñÇ ·³ñ­Ý³­ÝÁ Ä³Ý ¶áõ­ÅáÝ ÷á­Õá­óáõÙ ö³­ñÇ­½Ç ³­ñÇë­ ïá­Ïñ³­ï³­Ï³Ý í»ñ­Ý³­Ë³­íÁ ϳ½­Ù³­Ï»ñ­åáõÙ ¿ñ µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ïáݳí³×³é, áñ­ï»Õ í³­×³é­í³Í Ç­ñ»­ñÇ ß³­ÑáõÛ­ÃÁ ïñ³­Ù³¹­ñáõÙ ¿ñ ³Õ­ù³ï­Ý»­ñÇÝ áõ ïݳÝÏ­Ý»­ñÇÝ: ºí ³­Ñ³ 1897Ã. ÷³Û­ï³­ß»Ý ³ÛÝ Ï³­éáõÛ­óÁ, áõñ ï»­ÕÇ ¿ñ áõ­Ý»­ÝáõÙ ïáݳí³×³éÁ, ³Ûñ­í»ó: Ðñ¹»­ÑÇ ½áÑ ·Ý³­óÇÝ µ³½Ù³ÃÇí ³ñÇëïáÏñ³ïÝ»ñ, ¨ ³Ù­µáÕç üñ³Ý­ëÇ³Ý Ñ³ÛïÝ­í»ó ë·Ç Ù»ç: Ä³Ý ¶áõ­ÅáÝ ÷á­Õá­óáõ٠ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óÇ Ï³­éáõ­ó»­Éáõ á­ñá­ßáõ٠ϳ­ Û³ó­Ý»­ÉÇë ²É. سݭó߭۳ݭóÁ ѳ߭íÇ ¿ñ ³­é»É ݳ¨ ³Ûë ѳݭ·³­Ù³Ý­ ùÁ, ó³Ý­Ï³­Ý³­Éáí ÑÇ­ß³­ï³­ÏÇ á­ñá­ß³­ÏÇ ïáõñù Ù³­ïáõ­ó»É ³­Ñ³­íáñ ³Õ»ïÇ ½á­Ñ»­ñÇÝ:

Ä³Ý Îáõ­ÅáÝ ÷á­Õá­óÁ Çñ ³­Ýáõ­ÝÁ ÏÁ å³ñ­ïÇ Î³Ûë­ñáõ­Ã»³Ý äñ³ù ³­Ýáõ­Ýáí ·Ý¹³­å»­ïÇ ÙÁ, áñ 1822-ÇÝ ¶áÝë­Ã³Ý­Ã¿Ý ׳ñ­ï³­ñ³­å»­ïÇÝ Ñ»ï ÑÇÙ­Ý³Í ¿ñ §Société des Champs-Elysées¦ ÙÁ` Ç­ñ³­·áñ­Í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ϳ­éáÛó­Ý»ñ Ýáñ Ñá­Õ³­ß»ñ­ï»­ñáõÝ íñ³Û: ²Ý ·Ý³Í ¿ñ ¨ ѳë­ï³­ï»É ïá­õ³Í, ·»­ï³­÷Ç ¨ ³­å³­·³Û ä³­Û³ñ ÷á­Õá­óÇ ³Ý­ÏÇõ­ÝÁ, í»­ñ³Í­ÝáõÝ­¹Ç á­×áí ï³Ý ÙÁ ׳­Ï³­ïÇ µ³­ÅÇ­ÝÁ, Û»­ï³­·³­ÛÇÝ Ñ³Ý­áõ³Í, á­ñáõÝ ù³Ý­¹³­Ïá­õ³Í ½³ñ­¹»­ñÁ ϳñ­Í»É Ïáõ ï³­ÛÇÝ Ã¿ å³ï­Ï³­Ý³Í ¿ñ üñ³Ý­ëá­õ³ ² ó­·³­õá­ñÇÝ ¨ áñ Ç­ñ³­ ·áñ­Íá­õ³Í ¿ñ Ä³Ý Îáõ­Åá­ÝÇ ÏáÕ­Ù¿, áñ­Ù¿` Û³­ñ³­ÏÇó ÷á­Õáó­Ý»­ñáõ ³­Ýá­õ³­ÝáõÙ­Ý»­ñÁ: 1 ¶. Âáñá뻳Ý, êáõñµ Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë-ØÏñïÇã ö³­ñÇ­½Ç Ù³Ûñ ﳭ׳­ñÁ, ö³­ñǽ, 1994Ã., ¿ç 20:

Ä³Ý Îáõ­ÅáÝ »­Õ³Í ¿ Ýáñ­Ù³Ý ͳ­·áõ­Ùáí Ñé㳭ϳ­õáñ ù³Ý­¹³­Ï³­ ·áñÍ ×³ñ­ï³­ñ³­å»ï ÙÁ, ѳ­õ³­Ý³­µ³ñ ÍÝ³Í èá­õ³­ÝÇ Ùûï, 1510-ÇÝ: Æ Ù¿ç ³Û­Éáó` ³Ý Ç­ñ³­·áñ­Í³Í ¿ ²Ù­åá­õ³­½Ç ϳñ­ïǭݳɭݻ­ñáõ ¹³Ù­µ³­ ñ³Ý­Ý»­ñÁ, ê»Ý Ä¿é­Ù»Ý É’úÏ­½¿­éá­õ³ »­Ï»­Õ»ó­õáÛ ÙÇç­Ý³­µ»­ÙÁ, Èáõí­ñÇ ãáñë ²­õ»­ï³­ñ³­ÝÇã­Ý»­ñáõ ³ñ­Ó³Ý­Ý»­ñÁ, ¶³­ñdz­ÃÇï­Ý»­ñáõ ëñ³­ÑÁ ¨ ù³­é³­Ïáõ­ëÇ µ³­ÏÁ, ÇÝã­å¿ë ݳ»õ ²Ý­Ù»Õ­Ý»­ñáõ ³Õ­µÇõ­ñÁ ¨ ¶³é­Ý³­ í³­É¿ ³­å³­ñ³Ý­ùÇ Ý»ñ­ù»­õÇ ù³Ý­¹³Ï­Ý»­ñÁ: γɭíǭݳ­Ï³Ý ³Ý Ï’³ù­ ëá­ñ¿ñ ÇÝù­½ÇÝù äá­ÉáÝ­ÛÁ, Æ­ï³­Édz, ¨ áõñ ÏÁ Ù³­Ñ³­Ý³ñ 1569-ÇÝ1: ¶»­Õ³Ù Âá­ñá­ë»³Ý ²Ûë »ñ­ç³­ÝÇÏ ³­éÇ­Ãáí ç»ñ­Ù³­å¿ë ÙËǭó­ñá­õ³Í` Ëá­ñÇÝ ·Ý³­ ѳ­ï³Ý­ùáí Ï’ûñÑ­Ý»Ýù Ó»ñ ·»­Õ³­Ï»ñï ﳭ׳­ñÇ Ù»­Í³­·áñÍ ³½­·³­ ÛÇÝ µ³­ñ»­ñ³ñ, »ñ­ç³Ý­Ï³­ÛÇ­ß³­ï³Ï ²­Õ»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ ÛÇ­ ß³­ï³­ÏÁ, á­ñáõ Ù»­Í³­·áõ­Ù³ñ Ýá­õÇ­ñ³­µ»­ñáõ­Ùáí ϳ­éáõ­ó³Í ¿ ê. Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë-ØÏñïÇã »­Ï»­Õ»­óÇÝ üñ³Ý­ë³­ÛÇ ëñïÇÝ` ö³­ñÇ­½Ç Ù¿ç, Ñdzó­Ù³Ý áõ Û³ñ­·³Ý­ùÇÝ ³ñ­Å³­Ý³­ó³Í ýñ³Ý­ë³­óÇ »õ û­ï³ñ ³½­·Ç ³Û­ó»­Éáõ­Ý»­ñáõÝ2: ì³½­·¿Ý ² γ­Ãá­ÕÇ­Ïáë ³­Ù»­Ý³ÛÝ Ñ³­Ûáó 8 ÷»ïñ­í³­ñÇ 1994Ã. (ػ筵»­ñáõ٠гۭñ³­å»­ï³­Ï³Ý ÏáÝ­¹³­ÏÇó` ê. Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë-ØÏñïÇã Ù³Ûñ ﳭ׳­ñÇ Ï³­éáõó­Ù³Ý ¨ ûÍ­Ù³Ý 90-³Ù­Û³­ÏÇ ³é­ÃÇí)

º­Ï»­Õ»­ó³­ß¿Ý µ³­ñ»­ñ³­ñÁ Çñ ëÇñ­ïÁ Ãá­Õáõó ºñÏ­ñÇ íñ³Û… سݭ ó­ß¿ý ٳѭϳ­Ý³­óáõ Íݳõ` ³Ý­Ù³Ñ Çñ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÁ Ãá­Õáõó: ²Û¹ ³ÝÙ³ÑáõÃÇõÝÁ »ñ³ß˳õáñáÕÁ Ù»Ýù å³ñïÇÝù ÁÉɳÉ3: ¶Çõï ³ñù. ܳ·­·³­ß»³Ý γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ë³­Ï³Ý å³­ïá­õÇ­ñ³Ï ѳ­Ûáó ºõ­ñá­å³­ÛÇ, ²­é³ç­Ýáñ¹ ѳ­Ûáó ö³­ñÇ­½Ç êµ. Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë-ØÏñïÇ­ãÁ ¹³ñ­Ó³í ÷³­ñÇ­½³­Ñ³­ÛáõÃ­Û³Ý ÇÝù­Ý³­ ϳ½­Ù³­Ï»ñå­Ù³Ý ·É˳­íáñ û­ç³­ËÁ, ѳ­í³­ù³­ï»­ÕÇÝ, ·³­Õ³­÷³ñ­Ý»­ñÇ áõ Ó»é­Ý³ñÏ­Ý»­ñÇ ÍÝݹ³­í³Û­ñÁ: ²Ûë­ï»­ÕÇó ¿ÇÝ Ñ³Û Ï³­Ù³­íáñ­Ý»­ñÁ ٻϭÝáõÙ é³½­Ù³­×³­Ï³ï: ²Ûë­ï»­ÕÇó ¿ Ñáõ­Õ³ñ­Ï³­íáñ­í»É Îá­ÙÇ­ï³­ëÁ, ³Ûë­ï»Õ ¿ ³­Ùáõë­Ý³­ó»É ²Ý¹­ñ³­ÝÇ­ÏÁ: ²Ûë­ï»Õ »Ý ÙÏñïí»É ѳ­½³­ñ³­íáñ Ñ³Û »­ñ»­ ˳­Ý»ñ, ϳ­ï³ñ­í»É å볭ϳ¹­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ: ²Ûë­ï»Õ ѳ­ÛÁ Ñ³Û ¿ ÙÝáõÙ: 1 Üßí. ³ßË., ¿ç 132 2 Üßí. ³ßË., ¿ç 75 3 Üßí. ³ßË., ¿ç 5

ܺð­êÆê­Ú²Ü Ðà­¶º­ìàð ¸äð²­Üà­òÆ Üàð ޺ܭøÆ Î²èàô­òàô­ØÀ ¸»é¨ë 1815Ã. Ü»ñ­ë»ë ²ß­ï³­ñ³­Ï»­óÇ Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ ÙÇ ÷áù­ñÇÏ ¹åñáó ¿ µ³­óáõÙ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ì³Ý­ùÇ »­Ï»­Õ»­óáõ Ùáï` øÛáßù í³Û­ ñáõÙ: Üñ³ ç³Ý­ù»­ñáí 1821Ã. ëÏëíáõÙ ¿ Ýáñ ߻ݭùÇ Ï³­éáõ­óáõ­ÙÁ áõ í»ñç­Ý³­Ï³­Ý³­å»ë ³­í³ñï­íáõÙ 1829-ÇÝ, µ³Ûó ¹åñá­óÁ ·áñ­ ÍáõÙ ¿ ³ñ­¹»Ý 1824-Çó: Þǭݳ­ñ³­ñáõíÛáõÝÝ ³ñ­Å»­ó»É ¿ñ 40 ѳ­ ½³ñ ³ñ­Í³Ã éáõµ­ÉÇ: 곭ϳÛÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇ Áݭóó­ùáõ٠߻ݭù³­ÛÇÝ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÁ ¹³é­ÝáõÙ »Ý ³Ý­µ³­í³­ñ³ñ, ¨ 60-³­Ï³Ý ÃÃ.-Çó Ýáñ ß»Ýù ϳ­éáõ­ ó»­Éáõ ËݹÇñ ¿ ³­é³­ç³­ÝáõÙ: 1894Ã. §²ñ­Ó³­·³Ýù¦ å³ñ­µ»­ñ³­ ϳ­ÝÁ (Ã. 10) ·ñáõÙ ¿. §²ÛÅÙ­Û³Ý ¹åñá­óÁ ÙÇ ù³­é³­Ïáõ­ëÇ ß»Ýù ¿ ϳ­éáõó­í³Í ¹³­ñáõë ëϽµÇÝ... µ³­ÏÁ ÷áùñ ¿, Ý»ñù¨Ç ѳñ­Ï»­ñÁ Ùáõà ¨ Ëá­Ý³í: ØÇ­çÇÝ Ñ³ñ­ÏÇ å³­ï»ñÝ áõ ³­é³ë­ï³­ÕÁ ³ñ­ ¹»Ý ÑÝáõíÛáõ­ÝÇó Íéí³Í ¨ ù³Û­ù³Û­í³Í... ¹³­ë³­ñ³Ý Ïáã­í³Í ë»Ý­Û³Ï­Ý»­ñÁ ÙáõÃÝ »Ý ¨ óáõñï: Þ³ï ¹³­ë³­ñ³Ý­Ý»­ñáõÙ ÓÙ»éÝ ³­é³Ýó ×ñ³­·Ç ϳñ­¹³ÉÝ ³Ýѭݳ­ñÇÝ ¿: ÒÙ»­é³­ÛÇÝ óñï»­ñÇÝ ß³ï ¹³­ë³­ñ³Ý­Ý»­ñÇ ç»ñ­ÙáõíÛáõ­ÝÁ 100 ãÇ Ñ³ë­ÝáõÙ, ãݳ­Û»­Éáí í³­ é³­ñ³Ý­Ý»­ñÇÝ áõ ³­ß³­Ï»ñï­Ý»­ñÇ µ³½­Ùáõí۳­ÝÁ: àñ­¹»­·Çñ­Ý»­ñÇ µÝ³­Ï³­ñ³Ý­Ý»­ñÁ Ý»Õ »Ý, Ëá­Ý³í áõ ÙáõÃ: àõ­ëáõó­ã³­Ï³Ý ë»Ý­ Û³­ÏáõÙ ß³ñÅ­í»­Éáõ ³Ý­·³Ù ï»Õ ãϳ, áõñ Ùݳó ѳݷë­ï³­Ý³­ Éáõ... ²ÛÅÙ­Û³Ý ß»Ý­ùáõÙ áõ­ëáõÙ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»­ÉÁ ٳݭϳ­í³ñ­Å³­ Ï³Ý µ³ñ­µ³­ñá­ëáõíÛáõÝ ¿¦1: ÊݹǭñÁ ÉáõÍ­íáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ²É. سݭó߭۳ݭóÇ ßÝáñ­ÑÇí, á­ñÁ 1908Ã. ïñ³­Ù³¹­ñáõÙ ¿ 250 ѳ½. éáõµ­ÉÇ: 1909Ã. Ýáñ ߻ݭùÇ ßǭݳ­ ñ³­ñáõíÛáõÝÝ ëÏëíáõÙ ¿ êí³­Ý»­ÃÇë-àõ­µ³­ÝÇ í³Û­ñáõÙ (׳ñ­ï³­ ñ³­å»ï­Ý»ñ ä. ¼áõ­ñ³µ­Û³Ý, Ø. Ü»å­ñÇÝó¨) ¨ ³­í³ñï­íáõÙ 1912-ÇÝ: ´³­ñ»­ñ³­ñÇ Ù³­ÑÇó Ñ»­ïá ¹åñ³­Ýá­óÇÝ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ »Ý ýǭݳݭ볭å»ë ³­ç³Ï­ó»É Ýñ³ áñ­¹Ç­Ý»­ñÁ: àõ­ëáõ٭ݳ­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõíÛáõ­ÝÁ ïí»É ¿ ³­í»­ÉÇ ù³Ý 2000 ßñ糭ݳ­í³ñï, á­ñáÝó ÃíáõÙ` Ê. ²­µáí­Û³­ÝÁ ¨ êï. ܳ­½³ñ­Û³­ ÝÁ: Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý ¹åñ³­Ýá­óÁ ·á­ÛáõíÛáõ­ÝÁ ¹³­¹³­ñ»ó­ñ»É ¿ 1924ÇÝ:

1 Ø. ê³ÝÃñáëÛ³Ý, Ü»ñëÇëÛ³Ý ¹åñáóÇ å³ïÙáõÃÛáõÝ, º. 1981Ã., ¿ç 23:

*** ²É. سݭó߭۳ݭóÇ Ý³­Ù³­ÏÁ Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý ¹åñ³­Ýá­óÇ Ñá­·³­µ³ñ­Ó³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹Ç ݳ­Ë³­·³Ñ Ð. Êáõ­ÝáõÝ­óÇÝ

ì³­Õáõó ¿, áñ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÇ Ñ³­Ù³ñ ÙÇ Ýáñ ߻ݭùÇ Ï³­éáõó­ Ù³Ý Ñá·­ëÁ ëï³ÝÓ­Ý»ÉÝ ÇÙ ³­Ù»­Ý³­Ù»Í ÷³­÷³·­Ý»­ñÇó ÙÇÝ »­Õ³Í ¿ñ, ¨ ·áÑ »Ù, áñ ѳݭ·³­Ù³Ýù­Ý»­ñÇ µ»ñ­Ù³Ùµ û­ï³­ñáõ­Ã»³Ý Ù¿ç ³å­ñ»­Éáõ ¹³­ï³­å³ñ­ïá­õ³Í ÉÇ­Ý»­Éáí ۳ݭ¹»ñÓ, ÇÝÓ ¿ µ³­ÅÇÝ ÁÝ­Ï»É ³Û¹ ·áñÍÝ Ç Ï³­ï³ñ ѳ­Ý»É Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ­Ã»³Ý ÑëÏá­Õáõ­Ã»³Ý Ý»ñ­ùáÛ: 1 Ñáõ­ÉÇ­ëÇ 1908Ã., ä³­ñǽ в², ý. 2, ·áñÍ 1598, Ã. 29

*** ä. ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ 150-Çó ÙÇÝ㨠200 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ ¿ Ëáë­ï³­ó»É Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñ³­Ýá­óÇ Ýáñ ßÇ­Ýáõ­ÃÇõÝ Ï³­éáõ­ó³­Ý»­ Éáõ ѳ­Ù³ñ, ¨ ³Û¹ ³é­ÃÇõ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ, ëñµ. ²­é³ç­Ýáñ­¹Ç Ùûï ϳ­ Û³­ó³Í Åá­Õá­íáõÙ, á­ñá­ßá­õ»É ¿ ßÇ­Ýáõ­Ã»³Ý Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ (ݳ­Ë³·­ÍÇ – Ê. ¸.) ѳ­Ù³ñ 2500 éáõµ­Éáõ ѳ­Ù³­éáõ­ë³­Ï³Ý ÏûÝ­Ïáõñë Ýß³­Ý³­Ï»É, á­ñÇ ÅÇõ­ñÇÝ ÏÁ ÉÇ­ÝÇ Общество петербургских архитекторов: §Ðá­íÇõ¦, 1908, Ã. 20

*** Úáõ­ÝÇ­ëÇ 20-ÇÝ Ù»Í Ñ³Ý­¹¿­ëáí ¨ ßáõ­ùáí ϳ­Û³­ó³õ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÇ Ýáñ ßÇ­Ýáõ­Ã»³Ý ÑÇ٭ݳñ­Ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ, á­ñÇÝ Ý»ñ­Ï³Û ¿ÇÝ ²­Ù»­ ݳÛÝ Ð³­Ûáó γ­Ãá­ÕÇ­Ïáë سï­Ã¿áë II, ³Ù­µáÕç Ñ³Û Ñá·¨á­ñ³­Ï³­ Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ, ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ý³­Ñ³Ý­·³­å»ï Èû­½Ç­Ýá-Èû­½ÇÝë­ÏÇÝ, ÷á˭ݳ­ ѳݭ·³­å»ï â»ñ­Ý»³íë­ÏÇÝ, áë­ïǭϳ­Ý³­å»­ïÁ, ù³­Õ³­ù³·É­ËÇ å³ß­ ïû­Ý³­Ï³­ï³ñ ²É. ʳ­ïǭ뻳­ÝÁ, Ñ³Û ÇÝ­ï»­ÉÇ­·»Ý­ódz­ÛÇ ¨ ³½­·³­ÛÇÝ ÏáõÉ­ïáõ­ñ³­Ï³Ý, ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý µá­Éáñ ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ Ý»ñ­ ϳ­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÁ ¨ Åá­Õáíñ­¹Ç ËáõéÝ µ³½­Ùáõ­ÃÇõÝ:

γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ ³Ùå­Ñá­í³­Ýáõ Ý»ñ­ùáÛ, ½·»ë­ï³­õá­ñá­õ³Í, Ý»ñ­Ï³Û »­Õ³õ ÑÇ٭ݳñ­Ïáõ­Ã»³Ý ûñÑ­Ýáõ­Ã»³­ÝÁ, ÇÝùÝ Çñ Ó»é­ùáí ¹ñ»ó ÑÇÙ­ ݳñ­Ïáõ­Ã»³Ý ³­é³­çÇÝ ù³­ñÁ, ÇëÏ »ñÏ­ñáñ¹ ù³­ñÁ ïá­õ»ó ¹Ý»­Éáõ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ý³­Ñ³Ý­·³­å»­ïÇÝ: ºñ­ñáñ¹ ù³­ñÁ ¹ñ»ó ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ã»­ÙÇ ³­é³ç­Ýáñ¹ ¨ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÇ Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ­Ã»³Ý ݳ­Ë³­·³Ñ ¶³­ñ»­·ÇÝ ³ñ­ù»­åÇë­Ïá­åáë ê³­Ãáõ­Ý»³­ÝÁ: Ƶñ¨ å³­ïÇõ ïá­õ»­óÇÝ ¹Ý»­Éáõ ù³­ñ»ñ ѳ­ë³­ñ³­Ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇó ½³­Ý³­½³Ý ³Ý­Ó»­ñÇ` Øǭݳë â»­ñ³­½ÇÝ, ²É. ʳ­ïǭ뻳­ÝÇÝ, Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ­Ã»³Ý ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇÝ, ²É. ø³­É³Ý­Ã³­ñÇÝ, Ð. ²­é³­ù»­É»³­ÝÇÝ, ². ê³­ñáõ­Ë³­Ý»³­ÝÇÝ ¨ ³Û­ Éáó: Ðá­·³­µ³ñ­Óáõ­Ã»³Ý ÏáÕ­ÙÇó ÙÇ Ñ³­Ù³­éûï, µ³Ûó ·»­Õ»­óÇÏ ×³é Ëû­ë»ó Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ ². äû­åû­í»³Ý: ØÇ ×³é ¨ë ­Ëû­ë»ó Ú. î¿ñØÇ­ñ³­ù»³Ý: ²­å³ سï­Ã¿áë II ²­Ù»­Ý³ÛÝ Ð³­Ûáó γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ ÙÇ Ç­Ù³ë­ï³­ÉÇó ù³­ñá½ Ëû­ë»ó, óáÛó ï³­Éáí Ü»ñ­ë¿ë ²ß­ï³­ñ³­Ï»­óáõ íë»Ù Ýß³­Ý³­Ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ, Ýñ³ ÑÇÙ­Ý³Í ·áñ­ÍÇ Ù»­Íáõ­ÃÇõ­ÝÁ, ûñÑ­Ý»ó µ³­ñ»­ñ³ñ ²É. سݭó­ß»³­ÝÇÝ` ³ñ­Í³ñ­Í»­Éáí ³ÛÝ ÙÇï­ùÁ, ÿ èáõ­ ë³ë­ï³­ÝáõÙ Ùï³­õá­ñ³­Ï³Ý µ³ñ­·³­õ³­×áõÙÝ ¨ ù³­Õ³­ù³Ïñ­Ã³­Ï³Ý ½³ñ­·³­óáõÙÝ Ñ³Û Åá­Õá­íáõñ­¹Á å³ñ­ï³­õáñ ¿ èáõ­ë³ó Ø»­Í³­½ûñ ä»­ïáõ­Ã»³Ý Ñá­í³­Ý³­õá­ñáõ­Ã»³Ý, ûñÑ­Ý»ó γÛëñ ÜÇ­Ïû­É³Û II ²­É¿ù­ ë³Ý¹­ñá­íÇ­ãÇÝ: úñÑ­Ýáõ­Ã»³Ý ѳݭ¹¿­ëÁ í»ñ­ç³­Ý³­Éáõó Û»­ïáÛ Î³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ ¨ ѳݭ¹¿­ëÇÝ µá­Éáñ Ù³ë­Ý³Ï­óáÕ­Ý»ñÝ áõ ÑÇõ­ñ»­ñÁ Ññ³­õÇ­ñá­õ»­óÇÝ ßù»­ Õû­ñ¿Ý ½³ñ­¹³­ñá­õ³Í íñ³­ÝÇ Ý»ñ­ùáÛ, áõñ å³ï­ñ³ë­ïá­õ³Í ¿ñ ×áË ë»­Õ³Ý ÑÇõ­ñ»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ¨ ³­é³Ý­ÓÇÝ ë»­Õ³Ý, µ³ñÓ­ñ³­í³Ý­¹³­ÏÇ íñ³, γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ Ñ³­Ù³ñ: ²­é³­çÇÝ µ³­Å³­ÏÁ سï­Ã¿áë II 컭ѳ­÷³é γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ ³­é³­ ç³ñ­Ï»ó γÛëñ ÜÇ­Ïû­É³Û ²­É¿ù­ë³Ý¹­ñá­íÇ­ãÇ Ï»­Ý³­óÁ, ³­ë»­Éáí áñ Üá­ ñÇÝ Ø»­Íáõ­Ã»³Ý ëñïÇÝ ÙÇßï Ùûï ¿ »­Õ»É Åá­Õáíñ­¹Ç Éáõ­ë³­õá­ñáõ­ û³Ý ·áñ­ÍÁ ¨ ݳ ѳ­õ³­ï³­ó³Í ¿, áñ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÁ ÏÁ ¹³ë­ïdz­ñ³­Ï¿ å»­ïáõ­Ã»³Ý ѳ­õ³­ï³­ñÇÙ Ñå³­ï³Ï­Ý»ñ, ³ñ­Å³­Ý³­ õáñ ù³­Õ³­ù³­óÇ­Ý»ñ ¨ Ñ³Û ³½­·Ç åÇ­ï³­ÝÇ ³Ý­¹³Ù­Ý»ñ: λ­Ý³­óÁ ÁÝ­¹áõ­Ýá­õ»ó Ù»Í á·¨á­ñáõ­Ã»³Ùµ ¨ §Ï»ó­ó¿­Ý»­ñáí¦: ºñÏ­ñáñ¹ µ³­Å³­ÏÁ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ý³­Ñ³Ý­·³­å»ï Èû­½Ç­Ýá-Èû­½ÇÝë­ÏÇÝ ³­é³­ç³ñ­Ï»ó 컭ѳ­÷³é γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ Ï»­Ý³­óÁ ¨ Çñ ׳­éÇ Ù¿ç Û³Ûï­Ý»ó ³ÛÝ ÙÇï­ùÁ, ÿ »ñµ ²­Ù»­Ý³ÛÝ Ð³­Ûáó γ­Ãá­ÕÇ­Ïáë Ø³ï­ Ã¿áë II` ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óáõ ä»­ïÁ, Ç­ñ³Ý ³­ñ»ó Ù»Í å³­ïÇõ` Ññ³­ õÇ­ñ»­Éáí ¹Ý»É ÑÇ٭ݳñ­Ïáõ­Ã»³Ý »ñÏ­ñáñ¹ ù³­ñÁ, ݳ Ù»Í Ñå³ñ­ ïáõ­Ã»³Ùµ ÁÝ­¹áõ­Ý»ó ³Û¹ å³­ïÇ­õÁ, á­ñáí­Ñ»ï¨ 컭ѳ­÷³­éÇ ³Û¹ Ññ³­õ»­ñÇ Ù¿ç ï»­ë³õ ÙÇ Ù»Í ·ñ³­õ³­Ï³Ý å»­ïáõ­Ã»³Ý ¨ »­Ï»­Õ»­óáõ Éͳϭóáõ­Ã»³Ý ¨ ѳ­Ù»­ñ³ßË, Ùdz­µ³Ý ·áñ­Í³Ï­óáõ­Ã»³Ý Éáõ­ë³­ õá­ñáõ­Ã»³Ý ³ë­å³­ñ¿­½áõÙ: سï­Ã¿áë II, ǵñ¨ ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óáõ å»ï, ¨ ÇÝùÝ, ǵñ¨ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã éáõ­ë³­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõ­

û³Ý, ¹ÝáõÙ »Ý ³­é³­çÇÝ ¨ »ñÏ­ñáñ¹ í¿­Ù»­ñÁ ³ÛÝ ßÇ­Ýáõ­Ã»³Ý, áñ Ïá­ãá­õ³Í ¿ áõë­Ù³Ý ¨ ÏñÃáõ­Ã»³Ý ç³Ñ ѳݭ¹Ç­ë³­Ý³É: §Æ ѳñ­Ï¿,³­ë³ó ݳ­Ñ³Ý­·³­å»­ïÁ,- ³Û¹ ù³­ñ»­ñÁ ÝÙ³Ý ã»Ý ³ÛÝ ù³­ñ»­ñÇÝ, áñ ÙÇ ·ÇÅ ·óáõÙ ¿ Ñá­ñÇ Ù¿ç ¨ 10 Ë»­Éûù ã»Ý ϳ­ñá­Õ³­Ýáõ٠ѳ­Ý»É, µ³Ûó ëñ³Ýù ÑÇ٭ݳ­ù³­ñ»ñ »Ý ³ÛÝ Ù»Í Ïá­Ãá­ÕÇ, áñ »­Ï»­Õ»­óáõ ¨ å»­ïáõ­Ã»³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇ Ó»é­ùáí Ó·õáõÙ ¿ ǵñ¨ ÑÇÙù Ïñó­ñ³­ÝǦ: àõë­ïÇ Ý³ ³­é³­ç³ñ­ÏáõÙ ¿ Üá­ñÇÝ ì»­Ñ³­÷³­éáõ­ û³Ý ²­Ù»­Ý³ÛÝ Ð³­Ûáó γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ Ï»­Ý³­óÁ, γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ, á­ñÇ Ñ³­Û»³óù­Ý»­ñÁ »­Ï»­Õ»­óáõ ¨ å»­ïáõ­Ã»³Ý Û³­ñ³­µ»­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ Ýñ³Ý ß³ï ɳõ Û³Ûï­ÝÇ »Ý: ²Ûë µ³­Å³­ÏÁ ÝáÛÝ­å¿ë ÁÝ­¹áõ­Ýá­õ»ó Ù»Í á·¨á­ñáõ­Ã»³Ùµ ¨ §Ï»ó­ ó¿­Ý»­ñáí¦: ºñ­ñáñ¹ µ³­Å³­ÏÁ ³­é³­ç³ñ­Ï»ó ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³­é³ç­Ýáñ¹ ¶³­ñ»­ ·ÇÝ ³ñ­ù»­åÇë­Ïá­åá­ëÁ Üá­ñÇÝ Î³Û­ë»­ñ³­Ï³Ý Ø»­Íáõ­Ã»³Ý Îáí­Ï³­ëÇ ÷á­Ë³ñ­ù³Û ÏáÙë ìû­ñûÝ­óûí-¸³ß­Ïá­íÇ Ï»­Ý³­óÁ, á­ñÁ »­Õ»É ¿ ѳ­õ³­ ï³­ñÇ٠óñ·­Ù³Ý ¨ ³ñ­ï³­Û³Û­ïÇã Üá­ñÇÝ Î³Û­ë»­ñ³­Ï³Ý Ø»­Íáõ­ û³Ý ó³Ý­Ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ ¨ ѳ­Û»³óù­Ý»­ñÇ: ÜáÛÝ á·¨á­ñáõ­Ã»³Ùµ ¨ §Ï»ó­ó¿­Ý»­ñáí¦ ÁÝ­¹áõ­Ýá­õ»ó ³Ûë µ³­Å³­ ÏÁ: лｭѻ­ï¿ ³­é³­ç³ñ­Ïá­õ»­óÇÝ öá­Ë³ñ­ù³­ÛÇ û·­Ý³­Ï³Ý ·»­Ý»­ñ³É Þ³­ïÇ­Éá­íÇ, ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ý³­Ñ³Ý­·³­å»­ïÇ, ÷á˭ݳ­Ñ³Ý­·³­å»­ïÇ Ï»­ ݳó­Ý»­ñÁ: ²­å³ ¶³­ñ»­·ÇÝ ³ñ­ù»­åÇë­Ïá­åá­ëÁ ѳ­Ù³­éû­ï³­ÏÇ ½»­Ïáõ­ó³­Ý»­ Éáí å³ï­Ùáõ­ÃÇõ­ÝÁ, ÿ ÇÝã ѳݭ·³­Ù³Ýù­Ý»­ñÇ ¨ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñÇ Ù¿ç ²É. سݭó­ß»³ÝÝ ÁÝ­¹áõ­Ý»ó ¹åñá­óÇ Ýáñ ßÇ­Ýáõ­Ã»³Ý ͳ˭ë»ñÝ Çñ íñ³ ³é­Ý»­Éáõ ³­é³­ç³ñ­ÏÁ, Û³Ûï­Ý»­Éáí, áñ Çñ ѳ­Ù³ñ Ù»Í µ³Õ­ ¹³­õá­ñáõ­ÃÇõÝ ¨ å³­ïÇõ ¿ ѳ­Ù³­ñáõÙ Ïó»­Éáõ Çñ ³­Ýáõ­ÝÁ Ü»ñ­ë¿ë ²ß­ï³­ñ³­Ï»­óáõ ³­Ýá­õ³Ý Ñ»ï, ³­é³­ç³ñ­Ï»ó سݭó­ß»³­ÝÇ Ï»­Ý³­óÁ, áñ Ù»Í á­ñáï­Ý»­ñáí ÁÝ­¹áõ­Ýá­õ»ó ¨ á­ñÇÝ å³­ï³ë­Ë³­Ý»ó ²­é³­ù»É ê³­ñáõ­Ë³­Ý»³Ý, ǵñ¨ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã سݭó­ß»³­ÝÇ, ÙÇ ù³­ÝÇ ßÝáñ­Ñ³­Ï³­É³­Ï³Ý Ëûë­ù»­ñáí: ²­ßáï »­åÇë­Ïá­åáë Þ³­Ë»³Ý ³­é³­ç³ñ­Ï»ó ËÙ»É ¾ç­ÙdzͭÝÇ ²­Ãá­ éÇ µ³ñ­·³­õ³×­Ù³Ý ¨ ͳÕÏ­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ, áñ ÁÝ­¹áõ­Ýá­õ»ó áõ­ñ³­Ëáõ­ û³Ùµ: ²­å³ ³­é³­ç³ñ­Ïá­õ»­óÇÝ µ³­Å³Ï­Ý»ñ Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ­Ã»³Ý, Ýñ³ ݳ­ ˳­·³­ÑÇ ¨ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ù³­Õ³­ù³·­ÉáõË â¿ñ­ù¿­½á­íÇ áõ Ýñ³ å³ß­ïû­ ݳ­Ï³­ï³ñ ʳ­ïǭ뻳­ÝÇ Ï»­Ý³­óÁ: ì»ñ­çÇÝë ³ñ­ï³­ë³­Ý»ó ÙÇ ëñ³­ ÙÇï áõ ·»­Õ»­óÇÏ ×³é, óáÛó ï³­Éáí, áñ »­Ï»­Õ»­óáõ ¨ å»­ïáõ­Ã»³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇ Ùdz­µ³Ý ÑÇ٭ݳñ­Ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ ÏñÃáõ­Ã»³Ý ÙÇ Ù»Í ï³­×³­ñÇ` å¿ïù ¿ áõ­Ý»­Ý³Û Ù»Í Ýß³­Ý³­Ïáõ­ÃÇõÝ Ñ³­Ù³­å»­ï³­ Ï³Ý ¨ Åá­Õáíñ­¹³­Ï³Ý ï»­ë³­Ï¿­ïÇó:

Ðá­·³­µ³ñ­Óáõ­Ã»³Ý ÏáÕ­ÙÇó ϳñ­¹³­óá­õ»ó µÝ³­·Ç­ñÁ ³ÛÝ Ñ»­é³­ ·ñÇ, áñ ÝáÛÝ û­ñÁ å¿ïù ¿ áõÕ­Õá­õ¿ñ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ ²É. سݭó­ß»³­ÝÇÝ, á­ñáí Û³Ûï­Ýá­õáõÙ ¿ Ýñ³Ý ¹åñá­óÇ ÑÇ٭ݳñ­Ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ سï­Ã¿áë II-Ç ûñÑ­Ýáõ­Ã»³Ùµ ¨ ³­ç³Ï­óáõ­Ã»³Ùµ å»­ïáõ­Ã»³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõó­ãÇ: 컭ѳ­÷³­éÁ, Ýá­ñÇó ûñÑ­Ý»­Éáí Åá­Õáíñ­¹ÇÝ, ٻϭݻó ÝáÛÝ Ñ³Ý­¹¿­ ëáí: 컭ѳ­÷³é γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ Çñ ÏáÕ­ÙÇó áõ­Õ³ñ­Ï»ó ²É. سݭó­ß»³­ ÝÇÝ Ñ»ï¨»³É Ñ»­é³­·Ç­ñÁ. §²Û­ëûñ Ý»ñ­Ï³­Ûáõ­Ã»³Ùµ ϳ­é³­í³­ñáõ­Ã»³Ý, Ñ³Û Ñá·¨á­ñ³­Ï³­ Ýáõ­Ã»³Ý áõ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­ óÇã­Ý»­ñÇ ¨ Ù³ë­Ý³Ï­óáõ­Ã»³Ùµ Åá­Õáíñ­¹Ç ³­Ñ³­·ÇÝ µ³½­Ùáõ­Ã»³Ý` ºë ³­é³Ý­ÓÇÝ Ñ³­×áõ­Ã»³Ùµ ¹ñ»­óÇ ³­é³­çÇÝ ù³­ñÁ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­ óÇ ßÇ­Ýáõ­Ã»³Ý, á­ñÇ Í³Ë­ù»­ñÁ ÇÝù­Ý³­Ûû­Å³ñ Ëáë­ï³­ó»É ¿ù Ñá­·³­Éáõ Ó»ñ ÙÇ­çáó­Ý»­ñáí: úñÑ­ÝáõÙ »Ù Ó»ñ Ù³ñ­¹³­ëÇ­ñ³­Ï³Ý ³Ûë Ù»Í ·áñ­ÍÁ ¨ Ù³Õ­ÃáõÙ »Ù Ó»½ ¨ Ó»ñ ³½­ÝÇõ ·»ñ­¹³ë­ï³­ÝÇÝ »ñ­Ï³ñ Ï»³Ýù áõ ³­Ù»Ý ³­éáÕ­çáõ­ÃÇõÝ: زî­Â¾àê β­Âà­ÔÆ­Îàê¦: §²­ñ³­ñ³ï¦, 1909, Ã. 7-8

*** º­ñ»­Ïá­Û»³Ý ų­ÙÁ 4 1/2-ÇÝ1 컭ѳ­÷³­éÁ Ü»ñ­ë¿ë ¨ ²­Ý³­Ýdz ³ñ­ù»­åÇë­Ïá­åáë­Ý»­ñÇ, ØËǭóñ, Êá­ñ¿Ý ¨ Ø»ë­ñáå »­åÇë­Ïá­åáë­Ý»­ ñÇ, ÂÇý­ÉÇ­½Ç û­ÙÇ Ï³­é³­í³­ñÇã º÷­ñ»Ù »­åÇë­Ïá­åá­ëÇ, ¹Ç­õ³­Ý³­å»ï ´³·­ñ³ï, سï­Ã¿áë ¨ ¶³Ý­Ó³­ÏÇ Û³­çáñ¹ È­¨áÝ í³ñ­¹³­å»ï­Ý»­ñÇ, ÇÝã­å¿ë ¨ γñ­·³­¹Çñ Ù³ë­Ý³­Åá­Õá­íÇ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇó ÙÇ ù³­ÝÇ­ëÇ áõ­ ջϭóáõ­Ã»³Ùµ ßù»ñ­Ãáí ³Û­ó»­É»ó Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÇ Ýá­ñ³­Ï³­éáÛó ßÇ­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ, áñ ßáõ­ïáí ϳ­õ³ñ­ïá­õÇ: ÞÇ­Ýáõ­Ã»³Ý Ùáõï­ùÇ Ùûï 컭ѳ­÷³­éÇÝ ÁÝ­¹áõ­Ý»­óÇÝ ¹åñá­óÇ Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ­ÃÇõ­ÝÁ ¨ áõ­ëáõó­ã³­Ï³Ý ϳ½­ÙÇ ÙÇ Ù³­ëÁ` ·ÉáõË áõ­Ý»­ ݳ­Éáí ï»­ëáõã Ú. Êáõ­ÝáõÝ­óÇÝ: ì»ñ­çÇÝë ³­é³ç­Ýáñ­¹»­Éáí ì»­ÑÇÝ` ïá­õ»ó »ñ­Ï³ñ ¨ ٳݭñ³­Ù³ëÝ µ³­ó³ï­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ, ͳ­Ýû­Ã³ó­Ý»­Éáí µá­Éáñ ë»­Ý»³Ï­Ý»­ñÇ Ñ»ï ³­é³Ý­ÓÇÝ-³­é³Ý­ÓÇÝ: ì»ñ­çáõÙ ÙÇ ë»­Ý»³­Ïáõ٠컭ѳ­÷³­éÁ ¨ Çñ áõ­Õ»­ÏÇó­Ý»­ñÁ ÑÇõ­ñ³­ ëÇ­ñá­õ»­óÇÝ Ã¿­Ûáí áõ Ùñ·»­Õ¿­Ýáí: 컭ѳ­÷³éÝ ûñÑ­Ý»­Éáí ²É. سݭó­ß»³­ÝÇ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÁ ¨ ¹åñá­óÇ Ñá­·³­µ³ñ­Ó³­Ï³Ý ¨ áõ­ëáõó­ã³­Ï³Ý Ù³ñ­ÙÇÝ­Ý»­ñÇÝ áÛÅ ¨ ïá­Ïáõ­Ýáõ­ ÃÇõÝ Ù³Õ­Ã»­Éáí` ·áÑ ëñïáí í»­ñ³­¹³ñ­Ó³õ í»­Ñ³­ñ³Ý: §Ðá­íÇï¦, 1912, Ã. 25

1 1912Ã. ÑáõÝÇëÇ 24-ÇÝ:

*** Îð²­Î²Ü ØÆ Üàð Ðà­Ú²­Î²ä Îà­ÂàÔ

ÎÇ­ñ³­ÏÇ û­ñÁ, Ûáõ­ÝÇ­ëÇ 24-ÇÝ, ì»Ñ. ²½­·Çë гۭñ³­å»­ïÁ ³Û­ó»­É»ó Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý Ð³­Ûáó Ñá·¨áñ ¹åñá­óÇ Ýáñ ß¿Ý­ùÁ ¨ ¹Ç­ï»­Éáí ³Û¹ Ñá­ Û³­Ï³å ßÇ­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ` ûñÑ­Ý»ó ѳݭ·áõ­ó»³É ²Õ. سݭó­ß»³­ÝÇ ÛÇ­ ß³­ï³­ÏÁ: Ú³Ûï­ÝÇ ¿, áñ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñ³­Ýá­óÇ ÑÇÝ ß¿Ý­ùÁ ³ÛÉ¨ë ­ã¿ñ ѳ­ Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ Çñ Ïáã­Ù³­ÝÁ. ³ÛÝ­ï»Õ áã ÙdzÛÝ µ³­ó³­Ï³­ÛáõÙ ¿ÇÝ Ù³Ý­Ï³­í³ñ­Å³­Ï³Ý-³­éáխ糭峭ѳ­Ï³Ý ï³ñ­ñ³­Ï³Ý å³Û­Ù³Ý­Ý»­ ñÁ, ³Ûɨ ßÇ­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ Éáõñç íï³­Ý·á­õ»É, ˳­Ëáõï ¹ñáõ­ÃÇõÝ ¿ñ ëï³­ó»É, ¨ ³­Ù»Ý áù, áí ÙïÝáõÙ ¿ñ, »ñ­ÏÇõÕ ¿ñ ÏñáõÙ, ÿ ÙÇ­·áõ­ó¿ ÷Éá­õÇ ßÇ­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ, ³­Ï³­Ù³Û ¹³­í³­×³­ÝÇ ¨ ¹Åµ³Õ­¹áõ­Ã»³Ý å³ï­ ×³é ¹³é­Ý³Û: ì³­Õáõó ³ñ­¹¿Ý ¹åñá­ó³­Ï³Ý Ýáñ ß¿Ý­ùÇ Ï³­ñÇù ¿ñ ½·³ó­õáõÙ: ²Û¹ ϳ­ñÇ­ùÁ í»ñ­ç»ñë ³ñ­¹¿Ý Ññ³­Ù³­Ûá­Õ³­Ï³Ý ¹³ñ­Ó³õ: ¸åñá­óÇ í³ñ­ãáõ­Ã»³Ý ѳ­Ù³ñ ³Ý­Ï³­ñ»­ÉÇ ¿ñ Çñ ÙÇ­çáó­Ý»­ñáí Ç­ñ³­·áñ­Í»É Ýáñ ß¿Ý­ùÇ Ï³­éáõ­óáõ­ÙÁ, á­ñáí­Ñ»ï¨ 峭ѳÝç­õáõÙ ¿ñ Ëá­ßáñ ·áõ­Ù³ñ: ¸ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ ³­Ý»­É³­Ý»­ÉÇ ¿ñ: ²­Ñ³ ¹åñá­óÇ ³Û¹­åÇ­ëÇ ÏñÇ­ïÇ­ù³­Ï³Ý í³Ûñ­Ï»³­ÝÇÝ û·­Ýáõ­Ã»³Ý ѳ­ë³õ Ù»ñ ³ñ­¹¿Ý ѳÛï­ÝÇ Ñ³Ý·. µ³­ñ»­·áñÍ ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭ ó߭»³­ÝÁ: гݭ·áõ­ó»³­ÉÁ ¹åñá­óÇÝ Ýá­õÇ­ñ³­µ»­ñ»ó ÙÇ ù³­ÝÇ Ñ³­ñÇõñ ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ` Ç­ñ³­·áñ­Í»­Éáõ ³ÛÝ Íñ³­·Ç­ñÁ, áñ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­ óÇ ß³ï ¨ ß³ï ٳݭϳ­í³ñÅ­Ý»­ñÇ áõ Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ­Ý»­ñÇ »­ñ³½Ý ¿ñ: ²Û­ëûñ ÂÇý­ÉÇ­½Ç ²ñ­ë»­Ý³­ÉÇ µ³ñÓ­ñ³­õ³Ý­¹³­ÏÇ íñ³Û ³ñ­¹¿Ý µ³ñÓ­ñ³­ÝáõÙ ¿ ³Û¹ ·»­Õ»­óÇÏ ß¿Ý­ùÁ, áñ ÙÇç­Ý³­Ï³ñ· ¹åñá­óÇ Ñ³­ Ù³ñ 峭ѳݭçá­õáÕ Ù³Ý­Ï³­í³ñ­Å³­Ï³Ý ¨ ³­éáխ糭峭ѳ­Ï³Ý ѳ­ Ù³­ñ»³ µá­Éáñ Û³ñ­Ù³­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñÝ áõ­ÝÇ: Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý Ñá·¨áñ ¹åñá­óÁ Ùûï ÙÇ ¹³ñ ³Ý­ó»³É áõ­ÝÇ: àã ÙÇ ¹åñáó ³ÛÝ­ù³Ý Ëá­ßáñ ¹»ñ ãÇ Ï³­ï³­ñ»É Ù»ñ Ù³­ï³Õ ë»ñÝ­¹Ç ¹³ë­ïdz­ñ³­Ïáõ­Ã»³Ý ·áñ­ÍáõÙ, áñ­ù³Ý ݳ: ²Û­ëûñ ³Û¹ å³ï­Ù³­Ï³Ý ¹åñá­óÇÝ ÙÇ­çáó ¿ ïñõáõ٠ϳ­ï³­ñ»­É³­·áñ­Í»­Éáõ ¨ ³­õ»­ÉÇ Áݹ­É³Û­Ý»­ Éáõ Çñ ٳݭϳ­í³ñ­Å³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý¿áõ­ÃÇõ­ÝÁ: ä¿ïù ¿ Ûáõ­ë³É, áñ ¹åñá­óÇ Ý»ñ­Ï³Û ¨ ³­å³­·³Û Õ»­Ï³­í³ñ­Ý»­ñÁ` Ç­ñ»Ýó ù³­ç³­É»­ñá­õ³Í ï»ë­Ý»­Éáí ³ÛÝ ëÇ­ñáõÝ Ïá­Ãá­Õáí, áñ ϳݷ­Ý³Í ¿ ²ñ­ë»­Ý³­ÉÇ µ³ñÓ­ ñ³­õ³Ý­¹³­ÏÇ íñ³Û, ÏÁ ÏñÏݳ­å³ï­Ï»Ý Ç­ñ»Ýó ç³Ý­ù»­ñÁ ¿°É ³­õ»­ÉÇ ³ÝÓ­Ýá­õÇ­ñ³­µ³ñ ϳ­ï³­ñ»­Éáõ Ç­ñ»Ýó å³ñï­ùÁ ¹¿­åÇ Ù³­ï³Õ ë»­ ñáõÝ­¹Á: ²ñ­ë»­Ý³­ÉÇ µ³ñÓ­ñ³­õ³Ý­¹³­ÏÇ íñ³Û ϳݷ­Ý³Í Ïá­Ãá­ÕÁ Ùdzݭ·³­ Ù³ÛÝ å³­ïÇõ ¿ µ»­ñáõ٠ѳݭ·áõ­ó»³É ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÇÝ, ¨ Ñ³Û ³½­·Á ÙÇßï »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõ­Ã»³Ùµ åÇ­ïÇ ÛÇ­

ß¿ ³Û¹ Ù»Í Ñ³­ÛÇ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÁ, áñ ³ÛÝ­ù³Ý µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñáí ³Ý­Ù³­Ñ³ó­ñ»ó Çñ ³­Ýáõ­ÝÁ: ²÷­ëáë áñ ݳ ³Û­ëûñ ϻݭ¹³­ÝÇ ã¿, ï»ë­Ý»­Éáõ ³ÛÝ ·»­Õ»­óÇÏ ·áñ­ ÍÁ, á­ñÇ Ñ»­ÕǭݳÏÝ ¿ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÁ: ÂÇý­ÉÇ­½Ç Ñ³Û Ñ³­ë³­ñ³­Ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ` Ç ¹Ç­Ù³ó ³Ù­µáÕç ѳ­Ûáõ­ û³Ý, ÙÇßï ÏûñÑ­Ý¿ سݭó­ß»³­ÝÇ ³Ý­Ùá­é³ó ÛÇ­ß³­ï³­ÏÁ: §Ðá­íÇï¦, 1912, Ã. 25

*** ÂÇý­ÉÇ­½Ç Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý Ñá·¨áñ ¹åñá­óÁ ï»­Õ³­÷á­Ëá­õ»É ¿ Çñ Ýáñ ßÇ­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ, áñ ϳ­éáõ­óá­õ³Í ¿ ѳݭ·áõ­ó»³É ïÇÏ. ܳ­¹Ç­ñ»³­ÝÇ Ýá­õÇ­ñ³Í ÙÇ µ³ñÓ­ñ³­õ³Ý­¹³Ï ·»ï­ÝÇ íñ³Û` ѳݭ·áõ­ó»³É ²­Õ¿ù­ ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ Í³Ë­ùáí: ¸åñá­óÁ ÙÇ Ñá­Û³­Ï³å, ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï ¨ ÷³­é³­õáñ ßÇ­Ýáõ­ÃÇõÝ ¿ ¨ ¹åñá­ó³­Ï³Ý, ³­éáխ糭峭ѳ­Ï³Ý áõ ٳݭϳ­í³ñ­Å³­Ï³Ý ³­Ù»­Ý³­í»ñ­çÇÝ å³­Ñ³Ýç­Ý»­ñÇÝ Ùdzݭ·³­Ù³ÛÝ Ñ³­ Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý: ÜÙ³Ý ßÇ­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý Ñá·¨áñ ¹åñ³­ Ýá­óÇ Ñ³­Ù³ñ ßé³Û­Éáõ­ÃÇõÝ ¿, ¹³ Çë­Ï³­å¿ë ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇÝ í³­Û»É ¿: ¸åñá­óÇ ßÇ­Ýáõ­Ã»³Ý ÙÇ Ù³­ëÁ ¹»é¨ë ­í»ñ­ç³­ó³Í ã¿, »ñ­Ïáõ ³Ù­ ëÇó Û»­ïáÛ ³ß­Ë³­ï³Ýù­Ý»­ñÁ ѳ­½Çõ ÿ í»ñ­ç³­Ý³Ý: ´³Ûó ÙÇ ³ã­ùÇ ÁÝÏ­ÝáÕ å³­Ï³­ëáõ­ÃÇõÝ áõ­ÝÇ ¹åñá­óÁ` ¹³ ׳­Ý³­å³ñÑ ãáõ­Ý»­Ý³ÉÝ ¿, áñ ß³ï åÇ­ïÇ ¹Åá­õ³­ñ³ó­Ý¿ ³­ß³­Ï»ñ­ïáõ­Ã»³Ý »ñè»­Ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ: гݭ·áõ­ó»³É ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ ¹åñá­óÁ ϳ­éáõ­ó»ó, Ãá°Õ Ýñ³ ų­ é³Ý·­Ý»ñÝ ¿É ׳­Ý³­å³ñ­ÑÁ ßÇ­Ý»Ý: §Ðá­íÇï¦, 1912, Ã. 34

*** ê»å­ï»Ù­µ»­ñÇ 1-ÇÝ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÇ Ýá­ñ³­Ï³­éáÛó ßÇ­Ýáõ­ û³Ý Ù¿ç, ³­é³­õû­ï»³Ý ų­ÙÁ 9-ÇÝ, ¹åñá­óÇ Ñá­·³­µ³ñ­Ó³­Ï³Ý ¨ áõ­ëáõó­ã³­Ï³Ý ϳ½­Ù»­ñÇ, ÇÝã­å¿ë ݳ¨ ³­ß³­Ï»ñ­ïáõ­Ã»³Ý Ý»ñ­Ï³­Ûáõ­ û³Ùµ ϳ­ï³­ñá­õ»ó ѳݭ¹Ç­ë³­õáñ Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çëï ¹åñá­óÇ ÑÇ٭ݳ­ ¹Çñ Ü»ñ­ë¿ë ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ ¨ Ýáñ ßÇ­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ ϳ­éáõ­ó³­ÝáÕ Ñ³Ý­ ·áõ­ó»³É ². سݭó­ß»³­ÝÇ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÇÝ: ²­å³ ų­ÙÁ 3-ÇÝ ï»­ÕÇ áõ­ Ý»­ó³õ ٳխóÝù: §Ðá­íÇï¦, 1912, Ã. 35

ê´. ¾æ­ØƲ̭ÜÆ Ø²Úð î²­Ö²­ðÆ ìº­ð²­Üà­ðà­¶àô­ØÀ ºì β­Âà­ÔÆ­Îà­ê²­Î²Ü 캭в­ð²­ÜÆ Î²­èàô­òàô­ØÀ *** سÛñ ³­Ãá­éáõÙ ³­å³­·³Û ѳۭñ³­å»­ïÇ Ñá­·³­óá­Õáõ­Ã»³Ýó ³­é³ñ­ Ï³Û ¹³é­Ý³­Éáõ »Ý ¨ Ýá­ñ³ ³ÛÉ Ñ³ë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝù, Ù³­Ý³­õ³Ý¹ سÛñ ﳭ׳ñÝ, áñ, ÇÝã­å¿ë å³ï­ÙáõÙ »Ý ³­Ï³­Ý³­ï»ë­Ý»­ñÁ, ѳݭ·áõ­ó»³É гۭñÇ­ÏÇ Å³­Ù³­Ý³Ï ÏÇ­ë³­õ»ñ, Çõñ Ý»ñ­ùÇÝ ½³ñ­¹³­ñ³Ýù­Ý»­ñÇó ¿É Ù»ñ­Ï³ó­ñ³Í ·Çõ­Õ³­Ï³Ý ³Õ­ù³­ïÇÏ »­Ï»­Õ»­óáõ Ï»ñ­å³­ñ³Ýù ¿ ëï³­ ó»É: ØdzͭÝÇ Ç­ç³Í ï»­ÕáõÙ, Èáõ­ë³­õáñ­ãÇ ï»ë­É»³Ùµ ϳ­éáõ­ó³Í, Ñ³Û ³½­·Ç ·É˳­õáñ ëñµáõ­Ã»³Ý ﳭ׳­ñÇÝ, ϳñ­ÍáõÙ »Ýù, áñ í³­Û»É ¿ ³­õ»­ÉÇ í»Ñ áõ ßù»Õ ³ñ­ï³­ùÇÝ áõ­Ý»­Ý³É: ¸»é¨ë ­Ñ³Ý­·áõ­ó»³É س­ ϳñ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ Ùï³­¹Çñ ¿ñ Ýá­ñá­·»É سÛñ ﳭ׳­ñÁ ¨ ¹á­ñ³ ѳ­Ù³ñ ÛÇ­ëáõÝ Ñ³­½³­ñÇ ã³÷ ³½­·³­ÛÇÝ Ýá­õ¿ñ ϳ½­Ùá­õ»­ó³õ, µ³Ûó í³­Õ³­Ñ³ë ³­Ý³ÏÝ­Ï³É Ù³­ÑÁ ³ñ­·»Éù »­Õ³õ, ÇëÏ ï³­×³­ñÇ Ýá­ñá­·áõ­ û³Ý ³­Ýá­õ³Ùµ ϳ½­Ùá­õ³Í ·áõ­Ù³­ñÁ ï»­Õ³­Ï³­É³­Ï³Ý å³ß­ïû­ÝÇ ³­ñ³­ï³­µ»ñ ѳݭ·áõ­ó»³É º­ñ»­Ùdz »­åÇë­Ïá­åá­ëÁ, ѳ­Ï³­é³Ï ³­Ù»Ý Ç­ñ³­õ³Ýó, ͳ˭ë»ó µá­Éá­ñá­íÇÝ ³ÛÉ Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ²ÛÉ Ã¿ ÇÝ­ãáõ± ³Û¹ Ù³­ëÇÝ ³Ý­Ñá· ·ïÝá­õ»­ó³õ ѳݭ·áõ­ó»³É ØÏñïÇã-гۭñÇÏ Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ, Ù»½ ѳ­Ù³ñ ó³ÛÅÙ ³Ý­Ñ³ë­Ï³­Ý³­ÉÇ Ñ³­Ý»­ÉáõÏ Ùݳó, Ù³­Ý³­õ³Ý¹, áñ Ýá­ñá­·áõ­Ã»³Ý ͳ˭ùÁ ³­å³­Ñá­ í³Í ¿ñ Û³Ýӭݳ­éáõ­Ã»³Ùµ Ù»Í å. ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ Æí. سݭó­ß»³Ý­óÇ: º­ñ»ù ï³­ñÇ ³­é³ç, »ñµ Üá­ñÇÝ ú­Íáõ­ÃÇõ­ÝÁ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ¿ñ, ÙÇ »­ñ»­ÏáÛ Ý»ñ­Ï³­ÛÇë ѳ­Ûáó Îñ»­ëá­ëÁ ÿ­ÛÇ Ññ³­õÇ­ñ»ó Üá­ñÇÝ êñµáõ­ û³Ý: Â¿Û í³­Û»­É»­ÉÇë Ù»Í ï³Ý­ï¿­ñÁ, Ç Ý»ñ­Ï³­Ûáõ­Ã»³Ý µá­Éáñ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ ùÇ, ÷»­ë³­Ý»­ñÇ, ³½­·³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ¨ µ³­ñ»­Ï³Ù­Ý»­ñÇ, Ùû­ï»­Ý³­Éáí Üá­ ñÇÝ ú­Íáõ­Ã»³Ý ¨ ³çÝ ³é­Ý»­Éáí` Ëáë­ï³­ó³õ سÛñ ²­Ãá­éÇ ï³­×³­ ñÇ Ýá­ñá­·áõ­Ã»³Ý ͳ˭ùÁ Ñá­·³É: ¼³ñ­Ù³­ó³Ýù, »ñµ гۭñ³­å»­ïÇ ÏáÕ­ÙÇó áã ÙÇ Ëûëù ã»­Õ³õ ï³Ý­ïÇ­ñáç Û³Ýӭݳ­éáõ­Ã»³Ý í»­ñ³­µ»ñ­ ٳٵ: ²Ûë­ï»Õ ¿ÇÝ, áñ­ù³Ý ÛÇ­ßáõÙ »Ýù, Ù»Í åå. ²Õ. Ø»­ÉÇù-²­½³ñ­ »³Ý­óÁ, µÅßϳ­å»ï ². ´³­µ³­Û»³­ÝÁ, ѳݭ·áõ­ó»³É ²µ. Úáí­Ñ³Ý­ÝÇ­ 뻳­ÝÁ ¨ ³ÛÉù: ºñµ ·Ý³­Éáõ ų­Ù³­Ý³ÏÝ ¿ñ, å. ²µ. Úáí­Ñ³Ý­Ýǭ뻳­ ÝÇÝ Ëݹñ»­óÇ, áñ Ùû­ï»­Ý³Û ì»­ÑÇÝ ¨ ÛÇ­ß»ó­Ý¿, áñ ѳñÏ ¿ ûñÑ­Ýáõ­ û³Ý ÙÇ ù³­ÝÇ ç»ñÙ Ëûëù ³­ë»É ³­é³­ï³­Ó»éÝ ï³Ý­ïÇ­ñáç: à­ïÇ Ï³Ý·­Ý³Í Í»­ñáõ­ÝÇ Ñ³Û­ñ³­å»­ïÁ, ·Ý³­ÉÇë, ÙÇ ù³­ÝÇ Ëûë­ùáí ûñÑ­Ý»ó ï³Ý­ïÇ­ñáç, µ³Ûó áã Ç­ñ³Ý Û³­ïáõÏ ×³ñ­ï³ñ ¨ µ»Õ٭ݳ­õáñ á­×áí: ²Ý­ó³Ý ï³­ñÇ­Ý»ñ, ¨ ѳݭ·áõ­ó»³É ѳۭñ³­å»­ïÇ ÏáÕ­ÙÇó áã ÙÇ ÛÇ­

ß³­ï³­Ïáõ­ÃÇõÝ ¨ Ñá­·³­óá­Õáõ­ÃÇõÝ ã»­Õ³õ ﳭ׳­ñÇ Ýá­ñá­·áõ­Ã»³Ý Ù³­ëÇÝ: ²Ûë ³Ûë­å¿ë ÉÇ­Ý»­ÉÇó Û»ï, ³­é³­çÇ­Ï³Û Ñ³Û­ñ³­å»­ïÇÝ ï³­×³­ñÇ í»­ñ³­Ýá­ñá­·áõ­Ã»³Ý í»­ñ³­µ»ñ­Ù³Ùµ ÏÙÝ³Û ÙdzÛÝ ÛÇ­ß»ó­Ý»É Ù»Í å. ². سݭó­ß»³Ý­óÇÝ Çõñ Ëáë­ïáõÙÝ: γñ­ÍáõÙ »Ýù, áñ Ù»Í å. سݭó­ß»³ÝóÝ áã ÙdzÛÝ ë. ﳭ׳­ñÇ Ýá­ñá­·áõ­Ã»³Ùµ, ³Ûɨ Ýá­ñ³ ³ÛÉ Ñ³ë­ï³­ïáõ­Ã»³Ýó Ýá­ñᷭٳٵ ¿É ãÇ ½É³­Ý³É ³½­·Ç سÛñ ²­Ãá­éáõÙ ÛÇ­ß³­ï³Ï ÃáÕ­Ý»É: ²Ý­Ï³ë­Ï³Í »Ýù ³Ûë Ù³­ëÇÝ: ÖßÙ³­ñÇï ¨ ³½­·³­ë¿ñ ѳ­ÛÇ Ñ³­Ù³ñ ³Ý­Ù³Ñ áõ ³Ý­Ùá­é³ó ÛÇ­ß³­ ï³Ï ÃáÕ­Ý»­Éáõ ï»­ÕÁ á±ñÝ­ ¿, µ³Ûó »­Ã¿ ³½­·Ç ëÇñ­ïÁ, ÇëÏ Ñ³Û ³½­ ·Ç ëÇñïÝ ³Û­ëûñ ØdzͭÝÇ Ç­ç³Í ï»­ÕÁ` ëáõñµ ²­ÃáéÝ ¿: ä. ê. §Ðá­íÇõ¦, 1908, Ã. 8

*** àí ³­éÇà ¿ áõ­Ý»­ó»É ÉÇ­Ý»É ê. ¾ç­ÙdzͭÝáõÙ ¨ ï»ë­Ý»É 컭ѳ­ñ³­ ÝÁ, áõñ µÝ³­Ïá­õ»É »Ý Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç ѳ­Ù³½­·³­ÛÇÝ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­ óÇã­Ý»­ñÁ ¨ ¹»é ³Û­ëûñ ¿É µÝ³Ï­õáõÙ ¿ ²­Ù»­Ý³ÛÝ Ð³­Ûáó γ­Ãá­ÕÇ­ Ïá­ëÁ, ݳ ³Ý­ßáõßï Ýϳ­ï³Í ÏÁ ÉÇ­ÝÇ, áñ ³Û¹ ß¿Ý­ùÁ ÙÇ Ï»Ý­¹³­ÝÇ Ý³­Ë³­ïÇÝù ¿ Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç ѳ­Ù³ñ, Ù³ë­Ý³­õá­ñ³­å¿ë Ù»½` éáõ­ 볭ѳ­Ûáóë ѳ­Ù³ñ: ²ÛÝ Ýá­õÇ­ñ³­Ï³Ý ³Ý­ÓÁ, á­ñÇÝ ³Ù­µáÕç ³½­·Á ѳ­Ù³½­·³­ÛÇÝ ÁÝ­ ïñáõ­Ã»³Ùµ Ññ³­õÇ­ñáõÙ ¿ Çñ ·»­ñ³­·áÛÝ Ñá·¨áñ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõó­ãáõ­ û³Ý ¨ ³½­·³­ÛÇÝ »­Ï»­Õ»­óÇÝ ¿É ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ßáõ­ùáí áõ ËáñÑñ­¹³­õá­ ñáõ­Ã»³Ùµ Ýá­õÇ­ñ³­·áñ­ÍáõÙ ¿ سÛñ ²­Ãáé Ïá­ãá­õ³­ÍÇ ³Ýӭݳ­õá­ñáõ­ ÃÇõ­ÝÁ, ³Û¹ Ýá­õÇ­ñ³­Ï³Ý ³Ý­ÓÁ ÙdzÛÝ ÙÇ ù³­ÝÇ ³Õ­ù³ï áõ Ùáõà ÏÇ­ë³­Ëá­Ý³õ Ëáõ­ó»ñ áõ­ÝÇ Çñ ïñ³­Ù³¹­ñáõ­Ã»³Ý Ý»ñ­ùáÛ, Ëáõ­ó»ñ, á­ñáÝù ³­Ù»Ý ÙÇ ù³­Õ³­ù³­óáõ Ñ»·­Ý³­Ï³Ý ÅåÇ­ïÁ ϳ­ñáÕ »Ý ß³ñ­Å»É: ºñµ áñ¨¿ µ³ñÓ­ñ³ë­ïÇ­×³Ý Ï³Ù ëáëÏ Ñ³­õ³­ï³­ó»³É ³Û­ó»­Éáõ­ û³Ý ¿ ·ÝáõÙ ê. ¾ç­Ùdz­ÍÇÝ, Ù»Í ¿ Ýñ³ Ñdzë­Ã³­÷áõ­ÃÇõ­ÝÁ` ¹Ç­ï»­ Éáí 컭ѳ­ñ³­ÝÁ: ú­ï³ñ­Ý»­ñÇó ß³­ï»­ñÁ ·áõ­ó¿ »­ñ³­½áõÙ »Ý ³ÛÝ­ï»Õ

ÙÇ ³ñ­ù³­Û³­í³­Û»É 峭ɳï ϳ٠Ðéá­ÙÇ å³­åÇ í»­Ñ³­ñ³­ÝÁ ï»ë­Ý»É: سÛñ ²­Ãá­éÇ Ùdz­µ³­Ýáõ­Ã»³­ÝÁ ß³ï ³Ý­·³Ù å¿ïù ¿ íǭ׳­Ï­ áõ³Í ÉÇ­ÝÇ Ï³ñÙ­ñ»É Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç ÷á­Ë³­ñ¿Ý: ²­õ»­ÉÇ Û³ñ­Ù³ñ ¹ñáõ­Ã»³Ý Ù¿ç ãå¿ïù ¿ ½·³Û Ç­ñ³Ý ²­Ù»­Ý³ÛÝ Ð³­Ûáó γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ, »ñµ ëïÇ­åá­õ³Í ¿ ÑÇõ­ñÁݭϳ­É»É 컭ѳ­ñ³­ÝÇ Û³ñ­ÏÇ ï³Ï ³Û­ëÇÝã ϳ٠³Û­ÝÇÝã Ýß³­Ý³­õáñ ³Ý­ÓÇÝ` Û³­×³Ë ³ñ­ù³­ Û³­Ï³Ý ïÝ»­ñÇ ÑÇõ­ñ»­ñÇÝ: ²Û­ëûñ å. ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ ßÝáñ­ÑÇõ ³Û¹ ³½­·³­ÛÇÝ Ý³­Ë³­ïÇÝù ¿É í»­ñ³­ÝáõÙ ¿ ¨ Ùûï ³­å³­·³­Ûáõ٠سÛñ ²­Ãá­éÁ Ïáõ­ Ý»­Ý³Û ÙÇ Ýáñ 컭ѳ­ñ³Ý, áñ å³­ïÇõ ÏÁ µ»­ñ¿ ÿ Ñ³Û ³½­·ÇÝ ¨ ÿ Ù³­Ý³­õ³Ý¹ Ù»ñ ³½­·³­ÛÇÝ Ù»­Í³­ÝáõÝ µ³­ñ»­ñ³­ñÇÝ: ä. ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ ³Ûë Ýáñ Ù»­Í³­·áñ­Íáõ­ÃÇõ­ÝÁ ·³­ ÉÇë ¿ ³­å³­óáõ­ó»­Éáõ, áñ Ñ³Û Åá­Õá­íáõñ­¹Á Ç­ñ³­õáõÝù áõ­ÝÇ µ³­ó³­éÇÏ Û³ñ­·³Ýù ï³­Í»­Éáõ ¹¿­åÇ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÇ ³Ýӭݳ­õá­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ: §Ðá­íÇõ¦, 1909, Ã. 47

*** ¸»Ï­ï»Ù­µ»­ñÇ ëϽµÝ»­ñÇÝ Ø³Ûñ ²­Ãáéë ų­Ù³­Ý»­óÇÝ ÙÇ ËáõÙµ ׳ñ­ï³­ñ³­å»ï­Ý»ñ سÛñ ׳­ñÇ ³ñ­¹Ç ¹ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñ»­ Éáõ ׳ñ­ï³­ñ³­å»ï å. س­¹³­Ã»³­ÝÇ Ï³½­Ù³Í áõ­ñá­õ³Ý­Ï³­ñÇ Ñ³­Ù»­ Ù³­ïáõ­Ã»³Ùµ, áñ­å¿ë ½Ç í»­ñ³­Ýá­ñá­·áõ­Ã»³Ý áõ­ñá­õ³Ý­Ï³­ñÁ å³ï­ ñ³ë­ïá­õÇ: ׳­ñÁ í»­ñ³­Ýá­ñá­·á­õ»­Éáõ ¿ å. ². سݭó­ß»³­ÝÇ Ñ³ß­õáí: ÜáÛÝ å. ². سݭó­ß»³­ÝÁ ϳ­Ù»­Ý³­Éáí 컭ѳ­ñ³Ý ßÇ­Ý»É, áõ­Õ³ñ­ Ï»É ¿ñ »ñ­Ïáõ ׳ñ­ï³­ñ³­å»ï ¨ Çõñ ·áñ­Í³­Ï³­ï³­ñÇÝ ì»­Ñ³­ñ³­ÝÇ ßÇ­Ýáõ­Ã»³Ý ï»­ÕÁ á­ñá­ß»­Éáõ, ¨ Ç­Ù³­Ý³­Éáõ ÿ ù³­ÝÇ ë»­Ý»³­ÏÇó ¨ ù³­ÝÇ Ù³ë­ÝÇó å¿ïù ¿ µ³Õ­Ï³­Ý³Û ßÇ­Ýá­õ»­ÉÇù 컭ѳ­ñ³­ÝÁ: ¿ سÛñ ׳­ñÁ ¨ ÿ 컭ѳ­ñ³­ÝÁ Ç­ñ³Ýó ³ÛÅ­Ù»³Ý Ñݳ­ó³Í ¨ ³Ý­ßáõù ¹ñáõ­Ã»³Ùµ ³­Ù»Ý¨ÇÝ ã»Ý ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ Ç­ñ³Ýó ѳ­Ù³½­·³­ÛÇÝ Ýß³­Ý³­Ïáõ­Ã»³­ÝÁ: ÞÝáñ­Ñ³­Ï³É å¿ïù ¿ ÉÇ­Ý»É å. ². سݭó­ß»³­ÝÇÝ, áñ Û³ÝÓÝ ¿ ³­é»É ׳­ñÇ í»­ñ³­Ýá­ñá­·áõ­Ã»³Ý ¨ 컭ѳ­ñ³­ÝÇ Ù»Í ·áñ­ÍÁ, áñ í»ñ­çÇÝ ÙÇ ù³­ÝÇ Ñ³Û­ñ³­å»ï­Ý»­ñÇ Ñá­·³­Íáõ­Ã»³Ý ·É˳­õáñ ³­é³ñ­ Ï³Ý ¿ »­Õ»É ¨ Ùdz­µ³­Ýáõ­Ã»³Ý áõ ³½­·Ç å³­ïá­õáÛ ËݹǭñÁ: §²­ñ³­ñ³ï¦, 1909, Ã.12

² È . Ø ² Ü ­Â ² Þ ­Ú ² Ü ­ò Æ ´ ² ­ð º ­ð ² ­ð Ú ² È Ü º ð Îà­ØÆ­î²ê (êá­Õá­ÙáÝ ¶­¨áñ­·Ç êá­Õá­ÙáÝ­Û³Ý, 1869, øÛá­Ã³­Ñdz, Âáõñ­ùdz - 1935, ö³­ñǽ)

º­ñ³Åß­ïáõ­Ã»³Ý »ñϭݳ­å³ñ·¨ ßÝáñ­ÑÁ ÙdzÛÝ Îá­ÙÇ­ï³ë í³ñ­ ¹³­å»­ïÇ íñ³Û ã¿° Ç­ç»É... ÇÝÓ §ÙÇ³Ï »­ñ³Åß­ï³­·¿ï¦ ϳ٠§Ñ³Û »­ñ³Åß­ïáõ­Ã»³Ý ³ë­ïá­õ³Í¦ ѳ­Ù³­ñ»­Éáõ ¨ Ñéã³­Ï»­Éáõ áã Û³­í³Ï­ ÝáõíÛáõÝÝ »Ù áõ­Ý»­ó»É ¨ áã ¿É »ñ¨³­Ï³­Û»É: Àݹ­Ñ³­Ï³­é³Ï, ß³ï ï»Õ ù³­ÝÇóë ³­éÇà »Ù áõ­Ý»­ó»É Ù»Í µ³½­Ùáõ­Ã»³Ý ³­é³ç Ëáë­ ïá­í³­Ý³­Éáõ, áñ »­Ã» µ³Õ¹Ý ÇÝÓ ãÅåï³ñ ¨ »ë ê. ¾ç­Ùdz­ÍÇÝ ¨ ³­å³ ÇÙ ³Ý­·ÇÝ µ³­ñ»­ñ³ñ å. ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ ÙÇ­çá­ó³õ ¶»ñ­Ù³­Ýdz ã·Ý³­ÛÇ, ÏÁ ÉÇ­Ý¿Ç Ç٠ѳۭñ»­ÝÇ­ùáõÙ` Îáõ­ïǭݳ­ÛáõÙ, ß³ï-ß³ï ÙÇ Ïá߭ϳ­Ï³ñ, á­ñáí­Ñ»ï¨ áñ­µÇë Ëݳ­ÙáÕ Ú³­ñáõ­ÃÇõÝ Ñá­ñ»Õ­µ³Ûñë ¿É Ïá߭ϳ­Ï³ñ ¿ñ ¨ ³ÏÝ­Û³Ûï­ÝÇ µ³Ý ¿, áñ »ë ¿É, ³­Ù»­ ݳÛÝ Ñ³­õ³­Ý³­Ï³­Ýáõ­Ã»³Ùµ, Ýñ³Ý åÇ­ïÇ ³­ß³­Ï»ñ­ï¿Ç: Îá­ÙÇ­ï³­ëÇ Ý³­Ù³Ï­Ý»­ñÇó http://www.armtimes.com/19448

Ø»ÍÝ Îá­ÙÇ­ï³­ëÁ Ù»ÍÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇ µ³½­Ù³­ÃÇí Ïñó­Ãá­ ß³­Ï³­éáõ Ñá­í³­Ý³­íáñ­Û³É­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿ñ, Ýñ³ ßÝáñ­ÑÇí 18961899ÃÃ. »­ñ³Åß­ï³­Ï³Ý µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ ÏñÃáõíÛáõÝ ¿ ëï³­ó»É ´»é­ÉÇ­ÝáõÙ ¨ Ùßï³­å»ë Ëá­ñÇÝ »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõíÛáõÝ ¿ñ ï³­ ÍáõÙ Çñ µ³­ñ»­ñ³­ñÇ Ýϳï­Ù³Ùµ:

Îá­ÙÇ­ï³­ëÁ ¹³ß­Ý³­Ùáõñ ãáõ­Ý»ñ ¨ Çñ ³ß­Ë³­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ·ñ»­ Éáõó Ñ»­ïá ·³­ÉÇë ¿ñ ×»­Ù³­ñ³­ÝÇ Ñ³Ý­¹Ç­ë³­ñ³­ÝÁ, áñ­ï»Õ ¹ñí³Í ¿ñ ÙÇ ÷áù­ñÇÏ ¹³ß­Ý³­Ùáõñ, áõñ ÓÙ»é ų­Ù³­Ý³Ï ÍÝÏÝ»­ñÁ ÷³­Ã³­Ã³Í åÉ»­¹Ç Ù»ç (ѳݭ¹Ç­ë³­ñ³­ÝÇ í³­é³­ñ³Ý­Ý»­ñÁ ã¿ÇÝ í³é­íáõÙ) ݳ Ýí³­·áõÙ, çÝçáõÙ ¨ áõÕ­ÕáõÙ ¿ñ ï³­ÝÁ ϳ­ï³­ñ³Í Çñ Ý»ñ­¹³ß­Ý³­ ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: ²ÛÝ ¹»å­ùÇó »­ñ»ù û ãáñë ï³­ñÇ Ñ»­ïá ². سݭó߭۳­ÝÁ Ýñ³Ý ÝíÇ­ñ»ó ѳ­Ù»ñ­·³­ÛÇÝ ÙÇ É³í ¹³ß­Ý³­Ùáõñ: ػɭùáÝ øñÇßã­Û³Ý, ²Ý­Ù³ñ ϳÝûÕ, º., 1969Ã., ¿ç 53-54

Ö»­Ù³­ñ³Ý ³­õ³ñ­ï³Í ë³­Ý»­ñÇó ³ñÅ. Îá­ÙÇ­ï³ë í³ñ­¹³­å»­ïÁ, áñ »ñ­·»­óá­ÕáõÃ­Û³Ý áõ­ëáõ­óÇã ¿ñ ×»­Ù³­ñ³­ÝáõÙ, ³Ýó­Û³É ï³­ñÇ ¨ ³Ûë ï³­ñÇ ÂÇý­ÉÇ­½áõÙ å. ºÏ­Ù³­É»³­ÝÇÝ ¿ñ ³­ß³­Ï»ñ­ïáõÙ, Ç­ñ³­ õáõÝù ëï³­ó³õ Üá­ñÇÝ ì»­Ñ³­÷³­éáõ­ÃÇõ­ÝÇó ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý ·Ý³­Éáõ ¨ »­ñ³Åß­ï³­Ï³Ý ³­ñá­õ»ë­ïáõ٠ϳ­ï³­ñ»­·áñ­Íá­õ»­Éáõ: гÛñ Îá­ÙÇ­ï³ë í³ñ­¹³­å»­ïÇ áõë­Ù³Ý ͳËùÝ Ñá­·³É Ëáë­ï³­ó»É ¿ Û³Ûï­ÝÇ µ³­ñ»­ ·áñÍ å. ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ, á­ñÇÝ ³Û¹ ³é­ÃÇõ ³½­·Çë ì»­ ѳ­÷³é γ­Ãáõ­ÕÇ­ÏáëÝ Çõñ ³­é³­ù»­É³­Ï³Ý ûñÑ­Ýáõ­ÃÇõÝÝ Ñ³­×»­ó³õ ï³É Û³­ïáõÏ ÏáÝ­¹³­Ïáí: §²­ñ³­ñ³ï¦, 1896, Ã. 4

î³­ñÇ­Ý»ñ í»ñ­çÁ ÙdzÛÝ Îá­ÙÇ­ï³­ëÁ ÙÇ Ã³Ý­Ï³­·ÇÝ ¹³ß­Ý³­Ùáõñ ëï³­ó³õ Ýá­õ¿ñ՝ سݭó­ß»³­ÝÇó: ØÇÝã ³Û¹, ݳ ·á­Ñ³­ó³õ ÙdzÛÝ Çñ ݳ­Ñ³­å»­ï³­Ï³Ý ýÇë­Ñ³ñ­Ùá­Ýdz­Ûáí: ºõ ·ñ»­Ã¿ ³­Ù¿Ý Ï¿­ëû­ñÇó Û»­ ïáÛ, ÷³Ï­õáõÙ ¿ñ Ö»­Ù³­ñ³­ÝÇ Ñ³Ý­¹Ç­ë³­ñ³­ÝáõÙ, áõñ ÙÇ ù³­ÝÇ Å³Ù, ¹³ß­Ý³­Ùáõ­ñÇ ³éç¨, Ýá­õ³­·áõÙ áõ »ñ­·áõÙ ¿ñ: ¸³ß­Ý³­Ùáõ­ñÁ ¹ñáõ³Í ¿ñ ³ÛÝ­å¿ë, áñ ³éç¨Ç Ù»Í å³­ïáõ­Ñ³­ÝÇó »ñ¨áõÙ ¿ñ س­ëÇ­ëÁ... http://www.nshanag.net/2009/06/5.html

¸áõù Ͻ·³ù ÇÙ áõ­ñ³­Ëáõ­Ã»³Ý ã³­÷Á, »ñµ ³­é³­çÇÝ ³Ý­·³Ù ¹³ß­Ý³­ÏÁ ѳ­ñ³Û-Ññá­óáí ë»­Ý»³Ï µ»­ñ»­Éáõó, ë³ñ­ù»­Éáõó, Ù³ñ­¹áó ׳­Ý³­å³ñÑ ¹Ý»­Éáõó Û»­ïáÛ, Ù»­Ý³Ï Ùݳ­óÇ: ²ã­ù»­ñÇë ã¿Ç ѳ­í³­ ïáõÙ, áñ í»ñ­ç³­å¿ë »ë ¿É Ù³ñ­¹³­Ñ³­ßÇõ »Ù ¹³é­ÝáõÙ, Û³ñ­Ù³­ñáõ­ ÃÇõÝ áõ­Ý»­ÝáõÙ ³ß­Ë³­ï»­Éáõ, ¿­ÉÇ° ³ß­Ë³­ï»­Éáõ: àõ­ñ³­Ëáõ­ÃÇõ­ÝÇóë ù³­ñ³­ó»É ¿Ç Ù¿Ï í³Ûñ­Ï»³Ý, ³­å³ ³ñ­ï³­ëáõ­ùÇ Ñ»­Õ»­ÕÁ ëÏë³õ ·Éáñ­á­õ»É ³ã­ù»­ñÇóë, »ë ¿É, ëÇñïë ¿É, ÙÇïùë ¿É, Ï»³Ýùë ¿É Ñ³Ý·ë­ ï³­ó³õ, ѳ߭ïá­õ»­ó³õ, áñ ³ÛÅÙ ³ß­Ë³­ï»­Éáõ ÙÇ­çáó áõ­Ý»Ù ¨ ³ÛÝ` ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ÙÇ­çáó: Îá­ÙÇ­ï³­ëÇ Ý³­Ù³Ï­Ý»­ñÇó, 1907Ã.

1906Ã. ÎáÙÇï³ëÁ Ý³Ù³Ï ¿ ·ñáõÙ ². âáå³ÝÛ³ÝÇÝ` ݳ¨ áõÕ³ñÏ»Éáí §Ð³Û ·»ÕçáõÏ »ñ³ÅßïáõÃÛáõݦ í»ñݳ·ñáí áõëáõÙ­ ݳ­­ëÇñáõÃÛ³Ý ï»ïñÁ áõ ËݹñáõÙ Ù³ë ³é Ù³ë óñ·Ù³Ý»É ýñ³Ý­ ë»ñ»Ý, ÙÇÝ㨠ÇÝùÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ Ïáõݻݳ áõÕ³ñÏ»Éáõ ÙÛáõë ï»ïñ»ñÁ: ²Û¹ ݳٳÏáõÙ Ù³ëݳíáñ³å»ë ·ñáõÙ ¿. §²ß­Ë³ïáõ­ ÃÇõÝë ¿É ÝáõÇñ»óÇ å. ². سÝó߻³ÝÇÝ, áñáíÑ»ï¨ Ýáñ³Ý »Ù å³ñï³Ï³Ý ³ñ¹Ç áõëÙ³Ý å³ß³ñáíë` »õñáå³Ï³Ý Ùïùáí¦:

è. Ô³½³ñÛ³Ý, ÎáÙÇï³ë, Ù³ï»Ý³·Çï³Ï³Ý ÅáÕáí³Íáõ, º., 2009Ã., ¿ç 26

¾çÙdzÍÝÇó ÂÇýÉǽ ¿ñ »Ï»É Û³ïϳå¿ë ÛáõÕ³ñϳõáñáõû³ÝÁ Ý»ñÏ³Û ÉÇÝ»Éáõ Û³Ù³ñ1 سÝó߻³ÝÇ Ý³ËÏÇÝ áñ¹»·Çñ µ³ñÓñ³­ å³ïÇõ ÎáÙÇï³ë í³ñ¹³å»ïÁ, áñ »ñÏáõ-»ñ»ù Ù»Õ»¹Ç »ñ·»ó: гÛñ ÎáÙÇï³ëÇ »ñ·»óáÕáõÃÇõÝÁ Ù»Í ïå³õáñáõÃÇõÝ ·áñÍ»ó µáÉáñÇ íñ³Û, ß³ï»ñÇó ÝáÛÝÇëÏ ³ñóáõÝù Ïáñ½»ó: §ÐáíÇõ¦, 1909, Ã. 47

ò³õ³Ïó³Ï³Ý ѻ鳷ÇñÝ»ñ »Ý ïáõ»É ѳݷáõó»³É سÝó߻³ÝÇ áñ¹ÇÝ»ñÇÝ. ²Õ¿ùë³Ý¹ñdzÛÇó` ÎáÙÇï³ë í³ñ­¹³­å»­ïÁ, ÝáÛÝ ï»­ ÕÇó` º·ÇåïáëÇ Í³é³ÛáÕÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó` Øáõó­ý»³ÝÁ, ÝáÛÝ ï»ÕÇó ²ÉÉáõëÁ` §´ûñÅûÙ¦ ß᷻ݳõÇ ÏáÕÙÇó: §ÐáíÇï¦, 1911, Ã. 17

ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ³ñï³¹ñíáõÙ ¿ñ §ÎáÙÇï³ë¦ Ù³ÏÝÇßÇ ¹³ßݳÙáõñ...

1 ÊáëùÁ سÝóßÛ³ÝóÇ ïÇÏÝáç ÑáõÕ³ñϳíáñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ¿:

ÎàØÆî²êÆ ¸²ÞܲØàôðÀª º. â²ðºÜòÆ ²Üì²Ü ²ðìºêîÆ ºì ¶ð²Î²ÜàôÂÚ²Ü Â²Ü¶²ð²ÜàôØ

êö²Ü Þ²­ÐàôØ­Ú²Ü (1878, ÂÇý­ÉÇë – 1918, ·Ý¹³­Ï³­Ñ³ñ­í»É ¿ Ý»ñ­Ï³­ÛÇë Âáõñù­Ù»Ýë­ï³­ÝáõÙ)

´³ù­íÇ Ëá­ßáñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ, ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï»ñ ²É. Ð. سݭ óߨÁ ç³­Ñ»É Ñ³­ë³­ÏáõÙ »­Õ»É ¿ñ Ñáñë1 ³­ß³­Ï»ñ­ïÁ, Ýñ³Ý Ù»­Í³­ ·áõÛÝ Ñ³ñ­·³Ý­ùáí ¿ñ í»­ñ³­µ»ñ­íáõÙ, »ñ­µ»ÙÝ ¿É ³Û­ó»­ÉáõÙ ¿ñ Ù»½: î³ñ­í³ Ù»Í Ù³­ëÁ ݳ ³Ýó ¿ñ ϳó­ÝáõÙ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝáõÙ, ³Û¹ å³ï­×³­éáí Ñáñë ¿ñ ѳÝӭݳ­ñ³­ñ»É áõ­ë³­ÝáÕ­Ý»­ñÇÝ Ãá­ß³Ï µ³­Å³­ Ý»­Éáõ ·áñ­ÍÁ, á­ñáÝó ÃÇ­íÁ ѳÛñë ù³­é³­ëáõ­ÝÇó ѳëó­ñ»ó ÙÇÝ㨠ѳñ­Ûáõñ Ñá­·áõ: ¶Ç­ß»­ñû­ÃÇ­ÏáõÙ, áñ­ï»Õ å³ï­ñ³ëï­íáõÙ ¿Ç ·ÇÙ­ ݳ­½Ç³ ÁÝ­¹áõÝ­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, »ë Ùï»ñ­Ù³­ó»É ¿Ç Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ³­í³· áñ­¹áõª ì³Ý­Û³­ÛÇ Ñ»ï, áñÝ Ç٠ѳ­ë³­Ï³­ÏÇóÝ ¿ñ: ܳ áõ­ñ³Ë, »­ñ»ë ³­é³Í, 볭ϳÛÝ ³Ý­ã³÷ ÍáõÛÉ, ó³Íñ ÁÝ­¹áõ­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý ï»ñ ïÕ³ ¿ñ: ºë »ñ­µ»ÙÝ ·ÝáõÙ ¿Ç سݭóߨݻ­ñÇ ïáõÝ ¨ Ý»ñ­Ï³ ÉÇ­ÝáõÙ ì³Ý­Û³­ÛÇ áõ Ýñ³ ÏñÏÝáõ­ëáõÛ­óǪ ØáëÏ­í³­ÛÇ Ñ³­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇ áõ­ë³­ ÝáÕ ¶»áñ­·Ç Þ³­Ñáõ­Ùá­íÇ, å³­ñ³å­ÙáõÝù­Ý»­ñÇÝ: êï»­÷³Ý Þ³­ÑáõÙ­ Û³­ÝÇ ÇÝãÝ ¿ñ ݳª ã·Ç­ï»Ù, 볭ϳÛÝ Ýñ³Ýó Ù»ç áã ÙÇ Ùï»ñ­Ùáõ­ ÃÛáõÝ ãϳñ: ØdzÛÝ Éë»É ¿ÇÝù, áñ ѳÛñ سݭóߨÁ ÇÝã-áñ ų­Ù³­ Ý³Ï êï»­÷³­ÝÇ Ñáñ Ñ»ï Ùáï ¿ »­Õ»É, µ³Ûó Ñ»Ýó áñ ѳñë­ï³­ó»É ¿ª Ùá­é³­ó»É ¿ Ýñ³Ý: (²É. Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Ù³­ÑÇó Ñ»­ïá Ýñ³ ·áñ­Í»­ñÁ ϳ­é³­í³­ñáõÙ ¿ñ »ñÏ­ñáñ¹ ïճݪ È­¨á­ÝÁ, ¨ Ýñ³ »ñ­µ»Ù­ÝÇ ÏñÏÝáõ­ ëáõÛó ¶. Þ³­Ñáõ­Ùá­íÁ ¹³ñ­Ó³í Ýñ³ ³ç Ó»é­ùÁ): 1 лÕÇݳÏÁ ÃÇýÉÇëóÇ Ý߳ݳíáñ å³ïÙ³µ³Ý áõ µ³Ý³ë»ñ ²É»ùë³Ý¹ñ ºñÇóÛ³ÝÇ áñ¹ÇÝ ¿, êï. Þ³ÑáõÙÛ³ÝÇ ¹³ëÁÝÏ»ñÁ:

²ÛÝ Ýϳ­ñ³·­ñáõÃ­Û³Ý Ù»ç, û ÇÝã­å»ë êï»­÷³Ý Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÁ 黳­É³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇ ³­í³ñ­ï³­Ï³Ý ëï³­ó³í, »ë ÑÇ­ß»É »Ù ݳ¨ ³ÛÝ Ù³­ëÇÝ, áñ ³Û¹ û­ñÁ ³­í³ñ­ï³­Ï³Ý íϳ­Û³­Ï³Ý ëï³­ó³í Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ³­í³· áñ­¹Çݪ ì³Ý­Û³Ý: ܳ å»ïù ¿ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»ñ ÏñÃáõíÛáõ­ÝÁ, ¨ ³Û¹ ѳñ­óÁ ³Ý­Ñ³Ý·ë­ï³ó­ÝáõÙ ¿ñ ï³­ñ»ó Ñá­ñÁ: Æñ ì³Ý­Û³­ÛÇÝ É³í ׳­Ý³­ã»­Éáí, سݭóߨÁ ã¿ñ ѳ­Ù³ñ­Ó³Ï­íáõÙ Ýñ³Ý ä»­ï»ñ­µáõñ· áõ­Õ³ñ­Ï»É Ù»­Ý³Ï, 볭ϳÛÝ Ýñ³Ý Ñ»Ýó ä»­ï»ñ­µáõñ· å»ïù ¿ñ áõ­Õ³ñ­Ï»Éª γ­ñ³­å»ï º½­Û³­ÝÇ (¾­½á­íÇ) ÑëÏá­ÕáõÃ­Û³Ý ï³Ï, á­ñÁ ½µ³­Õ»ó­ÝáõÙ ¿ñ Åá­Õáíñ­¹³­Ï³Ý Éáõ­ë³­íá­ñáõÃ­Û³Ý Ý³­Ë³­ ñ³­ñáõÃ­Û³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­Ï³Ý ¹»­å³ñ­ï³­Ù»Ý­ïÇ ïÝû­ñ»­ÝÇ å³ß­ïá­ÝÁ: ì³Ý­Û³­ÛÇÝ ÑëÏ»­Éáõ ¨ Ñ»­ïÁ å³­ñ³­å»­Éáõ ѳ­Ù³ñ سݭóߨÁ ÁÝï­ñ»ó êï»­÷³Ý Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÇÝ: ø볭ݳ٭۳ êï»­÷³­ÝÇ Ùáï ³ñ­¹»Ý ½³ñ­·³­ó³Í ¿ÇÝ Ï³­ÛáõÝ Ñ³­Û³óù­Ý»ñ, á­ñáÝù ϳݭËá­ñá­ßáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³ ³­å³­·³ ·áñ­Íáõ­Ý»áõ­ ÃÛ³Ý áõ­ÕÇÝ: ܳ ·ïÝáõÙ ¿ñ, áñ ÇÝ­Å»­Ý»­ñÇ Ù³ë­Ý³­·Ç­ïáõíÛáõ­ÝÁ Ç­ñ»Ý Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ Ïï³ Ùá­ïÇ­ÏÇó ß÷í»É µ³Ý­íáñ­Ý»­ñÇ Ñ»ï áõ Ýñ³Ýó Ù»ç ëá­ódzÉ-¹»­ÙáÏ­ñ³­ï³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³Ýù ï³­Ý»É: âݳ­Û³Í ÏáÕ٭ݳ­ÏÇ ½µ³Õ­ÙáõÝù­Ý»­ñÇÝ, Ýñ³ µá­Éáñ Ùïù»­ñÁ Ï»Ýï­ñá­Ý³­ó³Í ¿ÇÝ ³Û¹ áõÕ­Õáõí۳ٵ, 볭ϳÛÝ ³ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï ¹ñ³Ýù Ýñ³ Ùáï ѳÛïÝ­íáõÙ ¿ÇÝ á­ñáß ã³­÷áí ¿ùë­å³Ý­ëÇí, ³Ýë­å³­ë»­ÉÇ ßßåé³Ý­ùÇ Ó­¨áí, á­ñáÝù ³­é³­ç³­ÝáõÙ ¿ÇÝ Ýáñ ÷³ë­ï»­ñÇó áõ ·³­Õ³­÷³ñ­Ý»­ñÇó: سݭóߨÁ Çñ Ùáï Ññ³­íÇ­ñ»ó êï»­÷³­ÝÇÝ, ³­é³­ç³ñ­Ï»ó ѳ­×³­ ˳­ÏÇ ·³É Ç­ñ»Ýó ïáõݪ Ëáë­ï³­Ý³­Éáí ɳí Ãá­ß³Ï ï³É áõ ä»­ï»ñ­ µáõñ­·áõÙ ³å­ñ»­Éáõ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ Ñá­·³É ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý µá­Éáñ ͳ˭뻭 ñÁ: êï»­÷³­ÝÁ å³ñ­ï³­íáñ ¿ñ áõë­Ù³Ý Ù»ç û·­Ý»É ì³Ý­Û³­ÛÇÝ ¨ »ï å³­Ñ»É Ýñ³Ý íݳ­ë³­Ï³ñ Ññ³­åáõ­ñ³Ýù­Ý»­ñÇó: àñ­å»ë­½Ç êï»­÷³­ÝÇÝ Ùá­ïÇ­ÏÇó ׳­Ý³­ãÇ, سݭóߨÁ Ýñ³Ý å³­ÑáõÙ ¿ñ ׳­ßÇ: Ö³­ßÇó Ñ»­ïá êï»­÷³ÝÝ û·­ÝáõÙ ¿ñ ì³Ý­Û³­ÛÇÝ ÁÝ­¹áõ­Ý»­ÉáõÃ­Û³Ý ùÝÝáõíÛáõÝ­Ý»­ ñÇÝ Ý³­Ë³­å³ï­ñ³ëï­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, ù³­ÝÇ áñ í»ñ­çÇ­ÝÇë ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ÏñÏÝáõ­ëáõÛó ¶»áñ­·Ç Þ³­Ñáõ­Ùá­íÁ ³Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï ØáëÏ­í³­ÛÇ Ñ³­Ù³É­ ë³­ñ³­ÝáõÙ ëïáõ­·³ñù­Ý»ñ ¿ñ ѳÝÓ­ÝáõÙ: êï»­÷³ÝÝ ÇÝÓ ³­ëáõÙ ¿ñ, áñ ѳ­½Çí û ì³Ý­Û³Ý ÇÝë­ïÇ­ïáõ­ïáõ٠ϳ­ñá­Õ³­Ý³ ùÝÝáõíÛáõÝ­Ý»ñ ѳÝÓ­Ý»É, »­Ã» ÙdzÛÝ §ËáñÑñ­¹³­íáñ áõ­ÅÁ¦ ãû·­ÝÇ Ýñ³Ý: г­Ù»ëï áõ Éáõñç êï»­÷³­ÝÁ سݭóߨݻ­ñÇ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ íñ³ Ññ³­ß³­ÉÇ ïå³­íá­ñáõíÛáõÝ ·áñ­Í»ó: سݭóߨݻ­ñÇ Ïñïë»ñ ³Õ­çÇ­ ÏÁª ܳ¹­Û³Ý, ëÇ­ñ³­Ñ³ñ­í»ó êï»­÷³­ÝÇÝ: ²ñ­óáõÝùÝ ³ã­ù»­ñÇÝ Ý³ ³Û¹ Ëáë­ïá­í³­Ý»ó Ùá­ñÁ, ë³ ¿É å³ï­Ù»ó ³­Ùáõë­ÝáõÝ, á­ñÁ, áñ­å»ë ·áñͭݳ­Ï³Ý Ù³ñ¹, ·ï³í, áñ ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ ѳ­Ù³­Ó³Û­Ý»É ÇÝ­Å»­Ý»ñ ÷»­ ë³ áõ­Ý»­Ý³­Éáõ Ñ»ï: ö»­ë³Ý Ïëﳭݳ Ùáï »ñ­Ïáõ ѳñ­Ûáõñ ѳ­½³ñ éáõµ­Éáõ û­ÅÇï ¨ ³Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ ϳ­ñáÕ ¿ ɳí í³­ñ»É ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ µ»­ñáõÃ­Û³Ý ·áñ­ÍÁ:

سݭóߨݭ áõ êï»­÷³­ÝÁ ³Û¹ ³é­ÃÇí µ³­ó³ïñ­í»­óÇÝ, 볭ϳÛÝ Ù»Ï ï³­ñÇ Ñ»­ïá ܳ¹­Û³­ÛÇ Ñ»ï Ýß³Ý­í»­Éáõ Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ³­é³­ç³ñ­ Ïáõí۳­ÝÁ êï»­÷³­ÝÁ å³­ï³ë­Ë³­Ý»ó, áñ ÇÝùÝ ³ñ­¹»Ý áõ­ñÇ­ßÇ ¿ ëÇ­ ñáõÙ ¨ áã ÙÇ å³Û­Ù³­Ýáí Çñ Ëáë­ùÁ ãÇ ¹ñÅÇ: سݭóߨÁ ³å­ß»É ¿ñ ³Û¹ ³Ýë­å³­ë»­ÉÇ å³­ï³ë­Ë³­ÝÇó: ܳ¹­Û³Ý ëÏë»ó Ëáõ­ë³­÷»É êï»­ ÷³­ÝÇó, ÙÇ ù³­ÝÇ û­ñÇó سݭóߨݻ­ñÇ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÁ ´áñ­Åá­ÙÇ ³­Ù³­ é³­Ýá­óÁ ٻϭݻó: ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ êï»­÷³­ÝÇ áõ ì³Ý­Û³­ÛÇ Ùdz­ëÇÝ ³å­ñ»­Éáõ á­ñá­ ßáõ­ÙÁ, 볭ϳÛÝ, Ùݳó áõ­ÅÇ Ù»ç, ¨ êï»­÷³­ÝÁ á­ñá­ß»ó Ñáõ­ÉÇ­ëÇ í»ñ­ ç»­ñÇÝ ÇÝÓ Ñ»ï ·Ý³É ä»­ï»ñ­µáõñ·, áñ­å»ë­½Ç å³ï­ñ³ëï­íÇ ÇÝë­ïÇ­ ïáõï ÁÝ­¹áõÝ­í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõ٠ϳ­Û³­ñ³­ÝÇó áõ­ÕÇÕ ·Ý³­óÇÝù ÜÇ­Ïá­É³¨ëÏÇ ÷á­Õá­óÇ (³ÛÅÙª س­ñ³­ïÇ ³Ý­í³Ý) ÃÇí 5 ïáõ­ÝÁ, áñ­ï»Õ ì³Ý­Û³­ÛÇ Ñ³­Ù³ñ ãáñë ë»Ý­Û³­Ï³­Ýáó µÝ³­Ï³­ñ³Ý ¿ñ í³ñÓ­í³Í: г­çáñ¹ û­ñÁ »ë ë»Ý­Û³Ï í³ñ­Ó»­óÇ ì³­ëÇɨëÏÇ ûëï­ñá­íÇ íñ³, ·»­Õ³ñ­í»ë­ïÇ ³­Ï³­¹»­Ùdz­ÛÇÝ Ùá­ïÇÏ, áñ­ï»Õ ¿É å³ï­ñ³ëï­ íáõÙ ¿Ç ÁÝ­¹áõÝ­í»É, ÇëÏ êï»­÷³­ÝÁ ·Ý³ó ¾­½á­íÇ Ùáï, á­ñÁ Ýñ³Ý ·ñáõíÛáõÝ ïí»ó ¨ áõ­Õ³ñ­Ï»ó ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ï³Ý ÇÝë­ïÇ­ïáõï: ºñµ û­·áë­ïá­ëÇ í»ñ­çÇÝ ì³Ý­Û³Ý »­Ï³í, Ýñ³ ÁÝ­¹áõ­Ý»­ÉáõÃ­Û³Ý Ñ³ñ­óÁ ³ñ­¹»Ý á­ñáß­í³Í ¿ñ, ÇëÏ êï»­÷³­ÝÁ ³Û¹ Áݭóó­ùáõÙ ³ñ­¹»Ý ÁÝ­¹áõ­ Ý»­ÉáõÃ­Û³Ý ùÝÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ÙÇ Ù³­ëÁ ѳ­çá­Õáõí۳ٵ ѳÝÓ­Ý»É ¿ñ: ²Ù­é³Ý û­ñ»­ñÇÝ, ÙÇÝ㨠ì³Ý­Û³­ÛÇ ·³­ÉÁ, »ë ѳ­×³Ë ¿Ç ѳݭ¹Ç­ åáõÙ êï»­÷³­ÝÇÝ, Ùdz­ëÇÝ Ã³Ý­·³­ñ³Ý­Ý»­ñáõÙ ¿ÇÝù ÉÇ­ÝáõÙ, ·ÝáõÙ ¿ÇÝù ù³­Õ³­ù³­Ù»ñÓ ó³­ñ³­Ï³Ý ³­Ù³­é³­Ýáó­Ý»­ñÁ, ä»­ï»ñ­Ñáý, ä³í­ ÉáíëÏ, ¶³ï­ãǭݳ, ò³ñë­Ïá­Û» ê»­Éá, ³ß­Ý³­Ý³­ÛÇÝ ³ÝÓñ¨Ý»­ñÁ ëÏëí»­ ÉáõÝ å»ë ѳ½­í³­¹»å ¿ÇÝù ï»ëÝ­íáõÙ: гÛñë ÇÝÓ Ýß³­Ý³­Ï»É ¿ñ Ù³Ý­Ã³ß¨Û³Ý Ýí³­½³­·áõÛÝ Ãá­ß³Ïª »­ñ»­ëáõÝ éáõµ­ÉÇ, á­ñÇó ÇÙ ÷áù­ ñÇÏ ë»Ý­Û³­ÏÇ í³ñÓÝ ¿Ç ï³­ÉÇëª ³Ù­ë³­Ï³Ý ï³ë­Ý»ñ­Ïáõ éáõµ­ÉÇ, ³­Õ³Ë­ÝÇݪ »ñ­Ïáõ éáõµ­ÉÇ, ¹éݳ­å³­ÑÇݪ Ù»Ï éáõµ­ÉÇ áõ ³å­ñáõë­ ïÇ Ñ³­Ù³ñ ³Ù­ë³­Ï³Ý ÙÝáõÙ ¿ñ ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ ï³ëÝ­ÑÇÝ· éáõµ­ÉÇ, ÇëÏ ³Û¹­åÇ­ëÇ ³Õ­ù³­ïÇÏ µÛáõ­ç»áí »ë ã¿Ç ϳ­ñáÕ ÜÇ­Ïá­É³¨ëÏÇ ÷á­Õáó ·Ý³­Éáõ áõ í»­ñ³­¹³é­Ý³­Éáõ ѳ­Ù³ñ ϳ­é³­å³­ÝÇÝ í׳­ñ»É 70-80 Ïá­ å»Ï, ù³­ÝÇ áñ ³ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï ì³­ëÇɨëÏÇ ûëï­ñá­íáõÙ Ódz­ù³ñß ¹»é ãϳñ: êï»­÷³ÝÝ ¿É, Ïóí³Í ÉÇ­Ý»­Éáí ì³Ý­Û³­ÛÇÝ, ÝáõÛÝ­å»ë ³­½³ï »­ñ»­Ïá­Ý»ñ ã¿ñ áõ­Ý»­ÝáõÙ, áñ­å»ë­½Ç ÇÝÓ Ùáï ·³ñ: ò»­ñ»­ÏÁ ݳ ¹³­ë³­Ëá­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¿ñ ·ÝáõÙ, ÇëÏ ì³Ý­Û³Ý ³Û¹ ų­Ù³­Ý³­ ϳÁݭóó­ùáõ٠ܨë­Ïáõ íñ³ ½µáë­ÝáõÙ ¿ñ ϳ٠¿É §¸á­ÙÇ­ÝÇϦ é»ë­ ïá­ñ³­ÝáõÙ µÇ­Édzñ¹ ¿ñ ˳­ÕáõÙ. ¹³ ˳­Õ³­ÙáÉ­Ý»­ñÇ µáõÛÝ ¿ñ: ²Û¹­ ï»Õ ÁÝ­Ï³Í ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ýá­ñ»­ÏÇ, ÇÝã­åÇ­ëÇ ì³Ý­Û³Ý ¿ñ, åÉá­ÏáõÙ ¿ÇÝ: ØÇ ³Ý­·³Ù »ë ·Ý³­óÇ ê³­µáõ­ñá­íÇ Ã³ï­ñáÝ, áõñ µ»­Ù³¹­ñáõÙ ¿ÇÝ ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý ý³ñ­ë»ñ: Àݹ­ÙÇç­Ù³­ÝÁ Ýϳ­ï»­óÇ êï»­÷³­ÝÇÝ, áñ Ùé³ÛÉ Ï³Ý·­Ý³Í ¿ñ å³­ïÇ Ùáï: ܳ ÇÝÓ óáõÛó ïí»ó »ñ­Ïáõ

Ïá­Ï»­ïáõ­ÑÇ­Ý»­ñÇ Ñ»ï ×»­Ù³ë­ñ³­ÑáõÙ ù³Û­ÉáÕ ì³Ý­Û³­ÛÇÝ: ²Û¹­å»ë ì³Ý­Û³­ÛÇÝ ÑëÏ»­Éáí ¿ñ êï»­÷³­ÝÁ ³Ýó­Ï³ó­ÝáõÙ Çñ »­ñ»­Ïá­Ý»­ñÁ: ØÇ ûñ, »­ñ»­Ïá­Û³Ý, ÙïÝ»­Éáí êï»­÷³­ÝÇ Ùáï, Ýñ³Ý ·ï³ ËÇëï çճۭݳ­ó³Í íǭ׳­ÏáõÙ: êï»­÷³­ÝÁ å³ï­Ù»ó, áñ ·ÉáõË ãÇ Ñ³­ÝáõÙ ì³Ý­Û³­ÛÇó, áñ ݳ Ç­ñ»Ý ѳ߭íÇ ãÇ ³é­ÝáõÙ: Üñ³ å³ï­×³­éáí ÇÝ­ùÁ ¹³­ë³­Ëá­ëáõíÛáõÝ­Ý»ñ ¿ µ³ó óխÝáõÙ, ÇëÏ ì³Ý­Û³Ý ų­Ù³­Ý³­ÏÁ ³Ýó ¿ Ï³ó­ÝáõÙ ÇÝã­å»ë ó³Ý­Ï³­ÝáõÙ ¿: ܳ­Ëû­ñ»ÇÝ ÙÇ ¹»åù ¿ñ å³­ï³­Ñ»É, á­ñÁ ³å­ß»ó­ñ»É ¿ñ êï»­÷³­ÝÇÝ: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ ì³Ý­Û³Ý ëÏë»É ¿ñ ѳ­×³Ë µ³­É»ï ·Ý³É, å»­ï»ñ­µáõñ·­Û³Ýª ³Ù­µáÕç ºí­ñá­ å³­ÛáõÙ Ñéã³Ï­í³Í µ³­É»ï: ´³­É»­ïÇ ³ëï­Õ»ñÝ ¿ÇÝ ä³í­Éá­í³Ý, Îß»­ ëÇÝë­Ï³­Û³Ý áõ γñ­ë³­íǭݳÝ: ä³í­Éá­í³Ý ¹»­ñ»­ñáõÙ ³Ý­½áõ­·³­Ï³Ý ¿ñ, µ³Ûó ¹»Ù­ùáí ·»­Õ»­óÇÏ ã¿ñ, Îß»­ëÇÝë­Ï³­Û³­ÛÇ Ñ³­Ù³ñ ÜÇ­Ïá­É³Û II-Á ³­é³Ýӭݳ­ïáõÝ ¿ñ ϳ­éáõ­ó»É ¨ Ýñ³Ý ³Û­ó»­ÉáõÙ ¿ñ ÷³Ï Ï³é­ ùáí, ÇëÏ Î³ñ­ë³­íǭݳ­ÛÇ ëÇñ­ïÁ á­ñá­ß»ó ·»­ñ»É ì³Ý­Û³ سݭóߨÁ: γñ­ë³­íÇ­Ý³Ý ëÏë»ó ѳ­×³­Ë³­ÏÇ ³Û­ó»­É»É ÜÇ­Ïá­É³¨ëÏáõ íñ³ ·ïÝíáÕ µÝ³­Ï³­ñ³­ÝÁ ¨ »ñ­µ»ÙÝ ëïÇå­í³Í ¿ñ ÉÇ­ÝáõÙ »ñ­Ï³ñ ëå³­ ë»É ì³Ý­Û³­ÛÇÝ, áñÝ ÇÝã-áñ ï»Õ ¿ñ Ïáñ­ãáõÙ: ²Û¹ ų­Ù³­Ý³­Ï³­ ÙÇ­çá­óáõ٠ݳ µ³­í³­Ï³­ÝÇÝ Ùá­ïÇ­ÏÇó ͳ­Ýá­Ã³­ó³í êï»­÷³­ÝÇ Ñ»ï. Ýñ³Ýó ÙÇç¨ ëï»ÕÍ­í»­óÇÝ å³ñ½, ÁÝ­Ï»­ñ³­Ï³Ý ѳ­ñ³­µ»­ñáõíÛáõÝ­ Ý»ñ: ºí ³­Ñ³, Ù»Ï ûñ, ì³Ý­Û³­ÛÇÝ ï³­ÝÁ ã·ïÝ»­Éáí, γñ­ë³­íÇ­Ý³Ý Ùï»É ¿ êï»­÷³­ÝÇ Ùáï áõ Ýñ³Ý å³ï­Ù»É, áñ ÙÇ ù³­ÝÇ ûñ ³­é³ç ì³Ý­Û³Ý, ÍÝÏÇ »­Ï³Í, Ç­ñ»Ý ¿ ÝíÇ­ñ»É ³­¹³­Ù³Ý¹­Û³ ÙÇ Ù³Ý­Û³Ï, á­ñÁ áë­Ï»­ñÇ­ãÁ ·Ý³­Ñ³­ï»É ¿ Ù»­Ïáõ­Ï»ë ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ, ÇëÏ ÝíÇ­ñ»­Éáõ ų­Ù³­Ý³Ï ì³Ý­Û³Ý ѳݭ¹Ç­ë³­íáñ Ó­¨áí ³­ë»É ¿.§Ü»­ñ»­ó»ù áã óݭ ϳñ­Å»ù Ýí»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ¸Åµ³Ë­ï³­µ³ñ, ѳÛñë ¹»é ϻݭ¹³­ÝÇ ¿, ¨ »ë ã»Ù ϳ­ñáÕ Ó»½ Áݭͳ­Û»É ³­í»­ÉÇ Ã³Ý­Ï³ñ­Å»ù ÙÇ µ³Ý¦: êï»­ ÷³­ÝÇÝ ½³ñ­Ù³ó­ñ»É ¿ñ áã û ì³Ý­Û³­ÛÇ ÑÇ­Ù³ñ ׳­éÁ, ³ÛÉ Ýí»­ñÇ ³ñ­Å»­ùÁ. áñ­ï»­ÕÇ±ó­ ¿ñ ì³Ý­Û³Ý ÷áÕ í»ñó­ÝáõÙ ³Û¹­åÇ­ëÇ ÝíÇ­ñ³­ ïíáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ: ¶ñå³­ÝÇ Í³Ë­ë»­ñÇ áõ ½í³ñ­×áõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­ Ù³ñ ì³Ý­Û³Ý ³Ù­ë³­Ï³Ý ëï³­ÝáõÙ ¿ñ »ñ­Ïáõ ѳñ­Ûáõñ éáõµ­ÉÇ, ÇëÏ ³Ûë­ï»Õ Ëáë­ùÁ ѳ­½³ñ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ ¿ñ: ƭѳñ­Ï», ³Ûë­ï»Õ ÇÝã-áñ í³ï µ³Ý ¿ñ ϳ­ï³ñ­íáõÙ, á­ñÁ êï»­÷³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ ѳë­Ï³­Ý³­ÉÇ ã¿ñ: ¸ñ³ ѳ­Ù³ñ, ³Ý­ßáõßï, ݳ å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ïáõ ¿: àñ­ï»±Õ ¨ áõ±Ù ­Ñ»ï ¿ ó»­ñ»Ï­Ý»­ñÁ ѳݭ¹Ç­åáõÙ ì³Ý­Û³Ý, á±í ¨ ÇÝã­å»±ë­ ¿ Ýñ³Ý ÷áÕ ïñ³­Ù³¹­ñáõÙ: Ðá êï»­÷³­ÝÁ ãDZ ϳ­ñáÕ Ýñ³Ý áõ­Åáí ÇÝë­ïÇ­ ïáõï ù³ñß ï³É ϳ٠¿É Ýñ³ å³ï­×³­éáí µ³ó ÃáÕ­Ý»É ¹³­ë³­Ëá­ ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ: Æ í»ñ­çá ÇÝ­ùÁ ä»­ï»ñ­µáõñ· ¿ »­Ï»É ëá­íá­ñ»­Éáõ, áã û ì³Ý­Û³­ÛÇÝ ÑëÏ»­Éáõ... êï»­÷³­ÝÁ ³­é³ç­Ý»­ñáõÙ ¿É ¿ñ Ýϳ­ï»É, áñ ì³Ý­Û³Ý ³ç áõ Ó³Ë ßé³Û­ÉáõÙ ¿ ¨ Ññ³­Å³ñ­íáõÙ ¿ Çñ ѳñ­ó»­ñÇÝ å³­ï³ë­Ë³­Ý»­Éáõó: ²Ù­ ëÇó ³­í»­ÉÇ ³Ý­ó³í, ÙÇÝ㨠·³Õï­ÝÇ­ùÁ µ³ó­í»ó:

ØÇ ³Ý­·³Ù »ë ·ÝáõÙ ¿Ç ¹»­åÇ èáõ­ë³­Ï³Ý óݭ·³­ñ³Ý áõ ³Ýë­ å³­ë»­ÉÇá­ñ»Ý µ³Ë­í»­óÇ Ñ³Ûñ Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Ñ»ï, á­ñÁ ¹áõñë ¿ñ ·³­ÉÇë §ºí­ñá­å³¦ ÑÛáõ­ñ³­Ýá­óÇó: ܳ çÕ³­ÛÇÝ Ó³ÛÝ ïí»ó ÇÝÓ ¨ ³­é³­ç³ñ­ Ï»ó ÙÇ Å³­ÙÇó ·³É Çñ Ùáïª ÑÛáõ­ñ³­Ýáó: ØÇ Å³Ù ³Ýó »ë ·Ý³­óÇ Ýñ³ Ùáï, ϳݭ˳½­·³­Éáí ÇÝã-áñ ïÑ³× Ëá­ë³Ï­óáõíÛáõÝ: ÆÙ µ³Ë­ïÇó Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Ùáï ÑÛáõ­ñ»ñ ϳ­ÛÇÝ, ¨ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Ëá­ë³Ï­óáõíÛáõÝ ¿ñ ·ÝáõÙ: ºñµ ÑÛáõ­ñ»­ñÁ Ññ³­Å»ßï ¿ÇÝ ï³­ÉÇë, سݭóߨÁ ÇÝÓ ÙÇ ÏáÕÙ ï³­ñ³í áõ ѳñó­ñ»ó, û »ë ³ñ¹­Ûáù ѳ­×³±Ë­ »Ù ½µáë­ÝáõÙ ì³Ý­Û³­ÛÇ Ñ»ï: ´³­ó³­ë³­Ï³Ý å³­ï³ë­Ë³Ý ëﳭݳ­Éáí, ѳñó­ñ»ó, û ѳÛñë ÇÝã­åÇ­ëDZ Ãá­ß³Ï ¿ Ýß³­Ý³­Ï»É ÇÝÓ: Æ­Ù³­Ý³­Éáí, áñ »ë ëï³­ÝáõÙ »Ù Ýí³­½³­·áõÛÝ Ãá­ß³Ïª »­ñ»­ëáõÝ éáõµ­ÉÇ, ½³ñ­Ù³­ó³í áõ ѳñó­ñ»ó.§²Û¹­ù³Ý ùDZã¦: ܳ ÇÙ Ó»é­ùÁ Ëá­Ã»ó ÙÇ ùë³Ý­ÑÇÝ­·³­ Ýáó áõ ·Ý³ó ¹»­åÇ Ï³é­ùÁ: ²Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï Ùáï í³­½»ó ì³Ý­Û³Ý, Ýëï»ó Ñáñ Ùáï, áõ Ýñ³Ýù ÇÝã-áñ ï»Õ ·Ý³­óÇÝ: ¶ÉËÇ ÁÝÏ­Ý»­Éáí, áñ êï»­÷³­ÝÁ ï³­ÝÁ Ù»­Ý³Ï ÏÉÇ­ÝÇ, »ë ·Ý³­ óÇ ÜÇ­Ïá­É³¨ëÏÇ ÷á­Õáó: êï»­÷³­ÝÁ ß³ï ·áõ­Ý³ï áõ Ñáõ½­í³Í ¿ñ: ܳ å³ï­Ù»ó, áñ ì³Ý­Û³­ÛÇ Ùáï ѳÛïÝ­í»É »Ý §µ³­ñÇ Í³­Ýáíݻñ¦, á­ñáÝù Ýñ³Ý ï³­ÝáõÙ »Ý ÇÝã-áñ Ëá­ßáñ í³ß­Ë³­éá­õÇ Ùáï: ì³Ý­Û³Ý Ýñ³­ÝÇó Ù»Í ·áõ­Ù³ñ­Ý»ñ ¿ í»ñó­ÝáõÙª Ùáõñ­Ñ³Ï­Ý»ñ ï³­Éáí: ܳ ³Û¹­ ï»Õ ³­ë»É ¿, áñ å³ñï­ù»­ñÁ Ïí׳­ñÇ Ñáñ Ù³­ÑÇó Ñ»­ïá, »ñµ ų­é³Ý­ ·áõíÛáõ­ÝÁ Ùݳ Ç­ñ»Ý: ´³Ûó ѳۭñÁ ϳ­ñáÕ ¿ ¹»é ï³­ëÁ-ï³ëÝ­ÑÇÝ· ï³­ñÇ ³å­ñ»É: ì³ß­Ë³­éáõÝ Çñ ïí³Í ÷á­ÕÇ ¹Ç­Ù³ó »ñ­Ïáõ­ëáõ­Ï»ë ³Ý­·³Ù ³­í»­ÉÇ Ùáõñ­Ñ³Ï ¿ í»ñó­ÝáõÙ: ø³­ÝÇ áñ í׳ñ­Ù³Ý ų­Ù³­Ý³­ ÏÁ ³Ý­Ñ³Ûï ¿, Ùáõñ­Ñ³­ÏáõÙ ·ñí³Í ¿ª §Ü»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»­Éáõ ¹»å­ùáõÙ¦: ºí ³­Ñ³ ³ÛÅÙ, »ñ­Ïáõ-»­ñ»ù ³­ÙÇë ³Ýó, Ç­Ù³­Ý³­Éáí ѳÛñ Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ·³­Éáõ Ù³­ëÇÝ, ³Û¹ í³ß­Ë³­éáõÝ Ýá­ï³­ñÇáõ­ëÇ Ùáï ѳÛïÝ­í»É ¿ Ùáõñ­Ñ³Ï­Ý»­ñáí, ˳˭ﻭÉáí Ñáñ Ù³Ñ­í³­ÝÁ ëå³­ë»­Éáõ Ëáë­ïáõ­ÙÁ: ì³Ý­Û³Ý Ýñ³­ÝÇó ³é­Ó»éÝ ëï³­ó»É ¿ñ Ùáï í»ó ѳ­½³ñ, 볭ϳÛÝ ïí»É ¿ñ ï³ëÝ­ãáñë ѳ­½³ñ éáõµ­Éáõ Ùáõñ­Ñ³Ï: ÖÇßï ¿, Ùáõñ­Ñ³Ï­ Ý»­ñÁ áã û Ñáñ, ³ÛÉ áñ­¹áõ ³­Ýáõ­Ýáí ¿ÇÝ, 볭ϳÛÝ í³ß­Ë³­éáõÝ ëå³é­ÝáõÙ ¿ñ ³Õ­ÙáõÏ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»É ¿­Å³­Ý³­·ÇÝ Ù³­Ùáõ­ÉáõÙ, áñÝ ³­Ù»Ý ï»­ë³­ÏÇ ëϳݭ¹³­ÉÇ ëÇ­ñ³­Ñ³ñ ¿ñ: سݭóߨÁ ëïÇå­í³Í ¿ñ Ýá­ï³­ñÇáõë áõ­Õ³ñ­Ï»É 峭ѳÝç­ íáÕ ÷á­ÕÇ ã»­ÏÁ, ÇëÏ êï»­÷³­ÝÇ ·ÉËÇÝ Ïßï³Ù­µ³Ý­ùÇ Ñ»­Õ»Õ ï»­ Õ³É: êï»­÷³­ÝÇÝ Ù»­Õ³¹­ñáõÙ ¿ÇÝ ³ÛÝ µ³­ÝáõÙ, áñ ݳ ï³ñ­í»É ¿ Çñ ¹³­ë»­ñáí, ãÇ Ï³­ï³­ñ»É ì³Ý­Û³­ÛÇ íñ³ ÑëÏ»­Éáõ Çñ å³ñ­ï³­Ï³­ Ýáõ­ÃÛáõ­ÝÁ: ܳ ¹³é­Ý³­ó³Í ¿ñª ÙDZû ÏñÏÝí»­Éáõ ¿ ËÇ­ï³­ñáí­Û³Ý å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ, ¨ ÇÝ­ùÁ Ýá­ñÇó Ïáñó­Ý»­Éáõ ¿ Ù»Ï ï³­ñÇ: ØÇ ù³­ÝÇ ûñ ³Ýó êï»­÷³­ÝÇó ݳ­Ù³Ï ëï³­ó³: ܳ ѳÛï­ÝáõÙ ¿ñ, áñ í»­ñ³­¹³é­ÝáõÙ ¿ ÂÇý­ÉÇë áõ ÇÝÓ Ëݹñáõ٠ϳ­Û³­ñ³Ý ·³É ·Ý³­ùÇ Ù»Ï­Ýáõ­ÙÇó Ù»Ï Å³Ù ³­é³ç: ²Û¹ ÙÇ ù³­ÝÇ ûñ­í³ Áݭóó­ùáõÙ êï»­

÷³­ÝÁ ËÇëï ÷áË­í»É ¿ñ: ÆÝÓ å³ï­Ù»ó, áñ ì³Ý­Û³­ÛÇ Ýáñ í³ñ­ÙáõÝ­ ùÇó Ýñ³ ѳ٭µ»­ñáõíÛáõ­ÝÁ Éóí»É ¿: ì³Ý­Û³Ý å»ïù ¿ ëïáõ­·³ñù­Ý»ñ ѳÝÓ­Ý»ñ áõ êï»­÷³­ÝÇó 峭ѳݭç»É ¿, áñ Çñ ÷á­Ë³­ñ»Ý ùÝÝáõÃ­Û³Ý ·Ý³: êï»­÷³­ÝÁ å³­ï³ë­Ë³­Ý»É ¿, áñ ÇÝùÝ ³ÛÝ Ñ³½­í³·­Ûáõï áõ­ë³­ ÝáÕ­Ý»­ñÇó ¿, á­ñáÝù µá­Éáñ ¹³­ë³­Ëá­ëáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÙ »Ý, áõ ¹ñ³ ѳ­Ù³ñ ¹³­ë³­Ëáë­Ý»­ñÁ ¹»Ù­ùáí Ç­ñ»Ý ɳí ׳­Ý³­ãáõÙ »Ý: ´³­ óÇ ³Û¹, Ýñ³Ýù ß³ï É³í ·Ç­ï»Ý ݳ¨ ì³Ý­Û³­ÛÇݪ áñ­å»ë ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ ï»ñ Ø³Ý­Ã³ß¨Ç áñ­¹áõ: ²Û¹ å³ï­×³­éáí ÇÝ­ùÁ ãÇ Ï³­ñáÕ ì³Ý­Û³­ÛÇ ÷á­Ë³­ñ»Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­Ý³É ùÝÝáõí۳Ý: ì³Ý­Û³Ý ϳ­ï³­Õ»É ¿: êï»­÷³­ ÝÇÝ Ñ³­Ù³­ñ»É ¿ Óñdz­Ï»ñ, ³Ýß­Ýáñ­Ñ³­Ï³É ¨ ³ÛÉ µ³­Ý»ñ: êï»­÷³­ ÝÇÝ á­ãÇÝã ã¿ñ ÙÝáõÙ ³­Ý»É, ù³Ý ÂÇý­ÉÇë ٻϭݻ­Éáõ ïáÙë í»ñó­Ý»É: ²Ûë ³Ù­µáÕç å³ï­ÙáõíÛáõ­ÝÁ êï»­÷³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ ¹³­Å³Ý ¹³ë ¿ñ: ܳ áã ÙdzÛÝ áõë­Ù³Ý ÙÇ ï³­ñÇ Ïáñó­ñ»ó, ³Ûɨ ³Ù­ë³­Ï³Ý ѳñ­ Ûáõñ éáõµ­ÉÇÝ, á­ñÁ Ýñ³Ý ï³­ÉÇë ¿ñ سݭóߨÁ §³Ýӭݳ­Ï³Ý ͳ˭ ë»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ¦: ܳ ã·Ç­ï»ñ, û ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ Ç­ñ»Ý ÇÝã ¿ñ ëå³­ëáõÙ: ¶³­ñ»­·ÇÝ º­ñÇó­Û³Ý Ðáõ­ß»ñ êï»­÷³Ý Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÇ Ï۳ݭùÇó, º., 1966Ã., ¿ç 65-71

ê. ¶. Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÇÝ ³éÝã­íáÕ ·ñ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝáõÙ ëá­íá­ñ³­µ³ñ ÝßíáõÙ ¿, û ݳ ÍÝí»É ¿ ·áñ­Í³­Ï³­ï³­ñÇ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùáõÙ: ¸³ ³ÛÝ­ ù³Ý ¿É ×Çßï ã¿, á­ñáí­Ñ»ï¨ Ýñ³ Ô³­½³ñ (Лазарь) å³­åÁ ÃÇý­ÉÇë­ óÇ í³­×³­é³­Ï³Ý ¿ñ: àõ­Ý»ñ »­ñ»ù áñ­¹Çª ²ñ­ï»Ù, ¸³­íÇà áõ ¶­¨áñ· (Георгий), á­ñáÝ­óÇó ³­Ù»­Ý³­Ñ³­çá­Õ³­ÏÁ ²ñ­ï»ÙÝ ¿ñ: XIX¹. 90-³­Ï³Ý ÃÃ. ²ñ­ï»Ù ȳ­½³ñ¨Ç­ãÁ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ 1-ÇÝ ·ÇÉ­¹Ç³­ÛÇ 12 §µÝÇÏ í³­ ׳­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇó¦ Ù»ÏÝ ¿ñ: ÂÇý­ÉÇ­ëÇ é»³­É³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝáõÙ ëá­íá­ñ»­ÉÇë ê. ¶. Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÁ áã ÙdzÛÝ ÁÝ­Ï»­ñ³­ó³í ². Æ. سݭ Ã³ß¨Ç áñ­¹Ç Æ­í³­ÝÇ (¶Ç­·á) Ñ»ï, ³Ûɨ ¹³ñ­Ó³í Ïáí­Ï³ë­óÇ ÙÇ­ÉÇ᭠ݳ­ïÇ­ñáç ï³Ý Ù³ñ­¹Á: ²­í»­ÉÇÝ, ³­é³ë­å»É ϳ ³ÛÝ Ù³­ëÇÝ, û, ǵñ, ². Æ. سݭóߨÁ ó³Ý­Ï³­ÝáõÙ ¿ñ Çñ ¹áõëï­ñ»­ñÇó Ù»­ÏÇÝ ÏÝáõÃ­Û³Ý ï³É ê. ¶. Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÇÝ: 1898Ã. Æ. ². سݭóߨݭ áõ ê. ¶. Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÁ ٻϭݻ­óÇÝ ä»­ ï»ñ­µáõñ· ¨ ÁÝ­¹áõÝ­í»­óÇÝ Ýáñ µ³ó­í³Í äá­ÉÇ­ï»Ë­Ýǭϳ­Ï³Ý ÇÝë­ïÇ­ ïáõï: л­ïá êï»­÷³Ý Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÁ ï»­Õ³­÷áË­í»ó èÇ­·³­ÛÇ åá­ÉÇ­ ï»Ë­Ýǭϳ­Ï³Ý ÇÝë­ïÇ­ïáõï, µ³Ûó á­ñáß Å³­Ù³­Ý³Ï ³Ýó ÁÝ­ï³­Ý»­Ï³Ý ѳݭ·³­Ù³Ýù­Ý»­ñÇ å³ï­×³­éáí (Ó»ñ­µ³­Ï³É­í»É ¿ñ Ýñ³ ѳۭñÁ) í»­ ñ³­¹³ñ­Ó³í ÂÇý­ÉÇë ¨ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ ³Ý­ó³í §Новое обозрение» Ã»ñ­ÃÇ ËÙµ³·­ñáõíÛáõ­ÝáõÙ: 1899Ã. Ñáõ­ÝÇ­ëÇ 19-ÇÝ Ý³ ³­Ùáõë­Ý³­ ó³í º­Ï³­ï»­ñǭݳ ê»ñ­·»¨Ý³ î»ñ-¶ñÇ­·áñ­Û³­ÝÇ Ñ»ï, á­ñÁ, ѳ­í³­ ݳ­µ³ñ, ¹áõëïñÝ ¿ñ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç ï»Ë­Ýá­É᭷dz­Ï³Ý ÇÝë­ïÇ­ïáõ­

ïÇ ßñ糭ݳ­í³ñï, ׳ñ­ï³­ñ³­·»ï-ݳí­Ã³­·áñÍ ê»ñ­·»Û (껹­ñ³Ï) Øǭݳ­ëÇ î»ñ-ÎñÇ­Ïáñ­Û³­ÝÇ, áí ϳñ¨áñ ¹»­ñ³­Ï³­ï³­ñáõÙ ¿ñ áõ­Ý»­ ó»É ². Æ. Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Ý³í­Ã³­µÇ½­Ý»­ëÇ Ï³­Û³ó­Ù³Ý ·áñ­ÍáõÙ: Þáõ­ïáí ¶»áñ­·Ç ȳ­½³ñ¨Çã Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÇÝ ³­½³ï ³ñ­Ó³­Ï»­óÇÝ, ¨ ³ñ­¹»Ý 1900Ã. Ýñ³ áñ­¹ÇÝ, ëﳭݳ­Éáí ². Æ. Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Ïñó­ Ãá­ß³Ï, í»­ñ³­¹³ñ­Ó³í èÇ­·³, áõñ áõ­ë³­Ý»ó 1900Ã. ë»å­ï»Ù­µ»­ñÇ 1-Çó ÙÇÝ㨠1902Ã. Ù³ñ­ïÇ 2-Á: 1902Ã. ·³ñ­Ý³­ÝÁ, áõ­ë³­Ýá­Õ³­Ï³Ý Ñáõ­½áõÙ­Ý»­ñÇÝ Ù³ë­Ý³Ï­ó»­Éáõ ѳ­Ù³ñ, Ýñ³Ý Ñ»­é³ó­ñ»­óÇÝ ÇÝë­ïÇ­ ïáõ­ïÇó, ÇëÏ 1902Ã. ³ß­Ý³­ÝÁ ÏñÏÇÝ Áݹ·ñÏ­í»ó Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Ïñó­ Ãá­ß³­Ï³­éáõ­Ý»­ñÇ óáõ­ó³­ÏáõÙ áõ º­Ï³­ï»­ñǭݳ ê»ñ­·»¨Ý³ ÏÝáç, áñ­ ¹Ç êáõ­ñ»­ÝÇ áõ ù»­ÝÇ È»É­Ûáõ­ßÇ Ñ»ï Ù»Ï­Ý»ó ¶»ñ­Ù³­Ýdzª áõ­ëáõ­ÙÁ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»­Éáõ ¨ ¹³ñ­Ó³í ´»é­ÉÇ­ÝÇ Ñ³­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇ ÷Ç­ÉÇ­ëá­÷³­Û³­ Ï³Ý ý³­ÏáõÉ­ï»­ïÇ áõ­ë³­ÝáÕ: 1903Ã. ·³ñ­Ý³­ÝÁ ê. ¶. Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÁ ͳ­Ýá­Ã³­ó³í ì. Æ. È»­ÝÇ­ÝÇ Ñ»ï: ²Ý­Ñ³Ûï Ñ»­Õǭݳ­ÏǪ 1913Ã. ÷»ïñ­í³­ñÇ 25-Ç Ý³­Ù³­ÏÇó, Ñ³ë­ ó»³·ñ­í³Í ê. ¶. Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÇÝ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Çó ²ëï­ñ³­Ë³Ý, å³ñ½ ¿ ¹³é­ÝáõÙ, áñ ³Ý­·³Ù 1913Ã., »ñµ Æ. ². Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ¨ ê. ¶. Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÇ Ï»Ý­ë³­Ï³Ý áõ­ÕÇ­Ý»­ñÁ µ³­Å³Ý­í»É ¿ÇÝ, »ñµ í»ñ­çÇÝë ¹³ñ­Ó»É ¿ñ ѳÛï­ÝÇ Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý, ÇëÏ Îáí­Ï³­ëÇ Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý ß³ñÅ­Ù³ÝÝ ³­ç³Ï­óáÕ ². Æ. سݭóߨݭ ³ñ­¹»Ý Ù³­Ñ³­ó»É ¿ñ, Ýñ³ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÁ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ ¿ÇÝ µ³­ñ»­Ñ³­×á­ñ»Ý í»­ñ³­ µ»ñ­í»É ê. ¶. Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÇÝ ¨ å³ï­ñ³ëï ¿ÇÝ Ýñ³Ý ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý û·­ÝáõíÛáõÝ óáõ­ó³­µ»­ñ»É: А. Островский, Кто стоял за спиной Сталина? http://www.fedy-diary.ru/html/102010/20102010-04e.html

ÞÆð­ì²Ü­¼²­¸º (²­É»ù­ë³Ý¹ñ Øǭݳ­ëÇ Øáí­ëÇë­Û³Ý, 1858, Þ³Ù³Ë - 1935, ÎÇëÉáíá¹ëÏ, óÕí³Í ¿ ºñ¨³ÝáõÙ)

ÞÇñ­í³Ý­½³­¹»Ý سݭó߭۳ݭ óÇ Ù»ñ­Ó³­íáñ ³Ý­Ó³Ý­óÇó Ù»ÏÝ ¿ñ:1911Ã. Ù³­ÛÇ­ëÇÝ Ø³Ý­Ã³ß­ ۳ݭóÁ å»ïù ¿ ݳ­Ë³­·³­Ñ»ñ ÞÇñ­í³Ý­½³­¹»Ç ·ñ³­Ï³Ý ·áñ­ Íáõ­Ý»áõ­ÃÛ³Ý 30-³Ù­Û³­ÏÇ Ñá­ µ»É­Û³­Ý³­Ï³Ý ÙÇ­çá­ó³é­Ù³­ÝÁ, 볭ϳÛÝ í³Ë­×³Ý­í»ó ³å­ñÇ­ÉÇ 19-ÇÝ:

äéáß­Û³­ÝÁ ö³­ñǽ ¿ñ »­Ï»É سݭó߭۳­ÝÇÝ Ëݹñ»­Éáõ Çñ ³Ù­ë³­ Ï³Ý Ýå³ë­ïÁ ÙÇ ùÇã ³­í»­É³ó­Ý»É: ºë »ñ­Ïáõ ß³­µ³Ã ·ñ»­Ã» ³­Ù»Ý ûñ Ýñ³ Ñ»ï ¿Ç: ̳­Ýá­Ã³ó­ñÇ Ýñ³Ý, áñ­ù³Ý Ñݳ­ñ³­íáñ ¿ñ ³Û¹ ϳñ× Å³­Ù³­Ý³­Ï³­ÙÇ­çá­óáõÙ, ûí­Ïdz­Ýáë ù³­Õ³­ùÇ Ñ»ï: سݭó߭۳­ ÝÁ Í»­ñáõ­ÝáõÝ ß³ï ë³éÝ ÁÝ­¹áõ­Ý»ó, ³Û­Ýá­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí ÇÙ ÙÇç­Ýáñ­ ¹áõ­ÃÛ³Ùµ ÙÇ á­ñáß ·áõ­Ù³ñ ïí»ó Ýñ³Ý: ÞÇñ­í³Ý­½³­¹», Î۳ݭùÇ µá­íÇó, ºñ­Ï»­ñÇ Åá­Õá­í³­Íáõ ï³­ëÁ ѳ­ïá­ñáí, Ñï. VIII, º., 1961Ã., ¿ç 206

ÜÛáõ­Ã³­Ï³Ý ÏáÕ­ÙÇó ³ÛÝ­ù³Ý ¿É ³­å³­Ñáí ã¿Ç: ¸³ñÓ­Û³É ·ñ³­Ï³­ ÝáõíÛáõÝÝ ¿ñ ÇÙ ³å­ñáõë­ïÇ ùÇã û ß³ï ϳ­ÛáõÝ ³Õµ­Ûáõ­ñÁ: ´³Ûó áñ­¹Ç­Ý»­ñÇë ÏñÃáõíÛáõÝÝ ³­å³­Ñáí­í³Í ¿ñ: èáõ­µ»­ÝÁ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳­ÝÇ ë³ÝÝ ¿ñ, ÇëÏ ²ñ­Ù»ÝÝ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ Ø»­ÉÇù-²­½³ñ­ Û³­ÝÇ­ÝÁ: ²­é³­çÇ­ÝÇÝ áõ­Õ³ñ­Ï»­óÇ ´»É­·Ç³ ÈÇ»­ÅÇ ³ß­Ë³ñ­Ñ³Ñé­ã³Ï äá­ÉÇ­ï»Ë­ÝÇ­Ïáõ­ÙÁ ÙïÝ»­Éáõ, »ñÏ­ñáñ­¹Áª ѳ­çá­Õáõí۳ٵ ùÝÝáõíÛáõÝ ïí»ó ¨ Ùï³í ö³­ñÇ­½Ç ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇ Ç­ñ³­í³­µ³­Ý³­Ï³Ý ý³­ÏáõÉ­ ï»­ïÁ: ÞÇñ­í³Ý­½³­¹», Î۳ݭùÇ µá­íÇó http://www.eanc.net/EANC/library/ êï. Þ³ÑáõÙÛ³ÝÇ Ñáõß³ñÓ³ÝÁª ºñ¨³ÝáõÙ

¶²­Èàôêî ¶ÚàôÈ­´ºÜÎ­Ú²Ü (1869, Î.­äá­ÉÇë – 1955, ÈÇ­ë³­µáÝ) г­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ Ý³í­Ã³­µÇ½­ Ý»­ëÇ ³­Ù»­Ý³³­Ï³­Ý³­íáñ ¹»Ù­ù»­ ñÇó Ù»ÏÁ ݳ˭ݳ­Ï³Ý ÏñÃáõ­ÃÛáõÝÝ ëï³­ó»É ¿ Î.­äáÉ­ëÇ ²­ñ³Ù­Û³ÝàõÝ×­Û³Ý ¹åñá­óáõÙ ¨ ê»Ý-Äá­½»ý ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý í³ñ­Å³­ñ³­ÝáõÙ, ÇëÏ 1887-ÇÝ ·»­ñ³­½³Ý­óáõí۳ٵ ³­í³ñ­ï»É ³Ý·ÉÇ³Ï³Ý øÇÝ·½ ùá­ É»­çÁ` ëﳭݳ­Éáí ׳ñ­ï³­ñ³­·»­ïÇ Ù³ë­Ý³­·Ç­ïáõíÛáõÝ: ØÇÝ㨠1920Ã. ³å­ñ»É ¿ ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ, ³­å³ ï»­Õ³­ ÷áË­í»É ö³­ñǽ ¨ ·»ñ­Ù³­Ý³­Ï³Ý û­Ïáõ­å³­ódz­ÛÇó Ñ»­ïá, 1942-ÇÝ, µÝ³­ÏáõíÛáõÝ Ñ³ë­ï³­ï»É ÈÇ­ë³­µá­ÝáõÙ, áñ­ï»Õ ¿É 1955-ÇÝ ÏÝù»ó Çñ ٳѭϳ­Ý³­óáõÝ: ´Ç½­Ý»­ëÇ µ»­ñáõ­Ùáí ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÁ ³ß­Ë³ñ­ÑÇ ù³­Õ³­ù³­óÇ ¿ñ: ²­í»­ÉÇ ù³Ý Ï»ë ¹³ñ ݳ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ ½á­ñ»Õ Ù³ñ¹­Ï³Ý­óÇó Ù»ÏÝ ¿ñ, ³­é³Ýó á­ñÇ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÃ­Û³Ý áñ¨¿ Ëá­ßáñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­ Ï³Ý ·áñ­Í³ñù ã¿ñ ϳ­Û³­ÝáõÙ: ܳ ³­é³­çÇÝÝ ¿ñ, áí Ù³ë­Ý³­·Ç­ï³­Ï³Ý áõ­Ý³­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ßÝáñ­ÑÇí ϳݭ˳­·áõ­ß³­Ï»ó Âáõñ­ùdz­ÛÇ, Æ­ñ³­ùÇ, ê³áõ¹­Û³Ý ²­ñ³­ µÇ³­ÛÇ, ²­ñ³­µ³­Ï³Ý Ødzó­Û³É ¾­ÙÇ­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ, ´³Ñ­ñ»Û­ÝÇ, ø³­ ó­ñÇ, º­Ù»­ÝÇ Ý³í­Ã³­ÛÇÝ ³Ý­µ³í å³­ß³ñ­Ý»­ñÇ ·á­ÛáõíÛáõ­ÝÁ áõ »í­ñá­ å³­Ï³Ý ³­é³­ç³­ï³ñ »ñÏñ­Ý»­ñÇÝ Ý»ñ·­ñ³­í»ó ¹ñ³Ýó ß³­Ñ³­·áñÍ­ Ù³Ý Ù»ç: ²Û¹åÇ­ëáí ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³ÝÝ áõÕ­Õ³­ÏÇá­ñ»Ý í»­ñ³­÷á­Ë»ó ³ß­Ë³ñ­ÑÇ Ï³­Û³­ó³Í ϳ­óáõ­Ã³Ó¨Á, ˳é­Ý»ó ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ë³­Õ³Ãխû­ñÁ, ¹ñ¹»ó íÇí˳­ñÇ ÷á­÷á­Ëáõí ÛáõÝ­Ý»­ñÇ: à­ñáí­Ñ»ï¨ ØÇ­çÇÝ ²ñ¨»É­ùÇ, ²­ñ³­µ³­Ï³Ý û­ñ³ÏÕ­½áõ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃ­Û³Ý ½³ñ­·³ó­Ù³­ÝÁ ½áõ­·Áݭóóª ëÏë»­óÇÝ Ë³ñËÉ­í»É ³­Ù»­ñÇÏ­Û³Ý áõ éáõ­ë³­Ï³Ý (Ç­Ù³` ´³ù­íÇ) ݳí­ÃÇ Ù»­Ý³­ ßÝáñ­Ñ³­ÛÇÝ ¹Çñ­ù»­ñÁ: ÆëÏ ¹³ ÑÕÇ ¿ñ Éñç³­·áõÛÝ Ñ»ï¨³Ýù­Ý»­ñáí: ¸»é¨ë 1898Ã. Ýß³­Ý³Ï­í»­Éáí ö³­ñÇ­½Ç áõ ÈáÝ­¹á­ÝÇ Ãáõñ­ù³­ Ï³Ý ¹»ë­å³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹³­Ï³Ý, ÇëÏ 1902ÇÝ ëﳭݳ­Éáí µñǭﳭݳ­Ï³Ý Ñå³­ï³­ÏáõíÛáõÝ, ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÁ »í­ñá­å³­Ï³Ý ³Û¹ »ñÏñ­Ý»­ñÇ áõ­ß³¹­ñáõíÛáõ­ÝÁ Ññ³­íÇ­ñ»ó ÙÇ­çǭݳ­ ñ»­õ»É­Û³Ý ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³Ý­Ù³Ý íñ³: Üñ³ ç³Ý­ù»­ñáí Æ­ñ³­ùÇ Ý³í­Ã³­å³­ß³ñ­Ý»­ñÇ ß³­Ñ³­·áñÍ­Ù³Ý Ýå³­ï³­Ïáí 1912-ÇÝ ëï»ÕÍ­í³Í Âáõñ­ù³­Ï³Ý ݳí­Ã³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­

ñáõÃ­Û³Ý Ù»ç 35% µ³Å­Ý»­Ù³­ëÁ å³ï­Ï³­ÝáõÙ ¿ñ Âáõñ­ùdz­ÛÇ ²½­·³­ ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇÝ, 25-Á` èá­Û³É ¸³ïã Þ»­ÉÇÝ, 25-Á` ¶»ñ­Ù³­Ý³­Ï³Ý µ³Ý­ ÏÇÝ (¸áÛ­ã» µ³ÝÏ), ÇëÏ 15%-Á` ³Ý­Ó³Ùµ Ç­ñ»Ý: 곭ϳÛÝ ³ß­Ë³ñ­ÑÁ ã¿ñ ϳ­ñáÕ Ñ»ß­ïáõí۳ٵ ѳ­Ù³­Ï»ñå­í»É Ýáñ Ç­ñá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»ï: ØÇ ÏáÕ­ÙÇó ºí­ñá­å³­ÛáõÙ Édz­Ï³­ï³ñ ïÇ­ñ³­å»­ïáõÃ­Û³Ý Ó·ïáÕ ¶»ñ­Ù³­ÝÇ³Ý Ëá­ñ³ó­ÝáõÙ ¿ñ é³½­Ù³­ ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý áõ ïÝï»­ë³­Ï³Ý Ñ³­ñ³­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ Âáõñ­ùdz­ ÛÇ Ñ»ï, ÙÛáõë ÏáÕ­ÙÇó ¹³ ³­ÝÁÝ­¹áõ­Ý»­ÉÇ ¿ñ ä³ñë­Ï³ë­ï³­ÝáõÙ §ÙËñ×í³Í¦ ²Ý·­Édz­ÛÇ Ñ³­Ù³ñ: ´ñǭﳭݳ­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõíÛáõ­ÝÁ Âáõñ­ù³­Ï³Ý ݳí­Ã³­ÛÇÝ ÁÝ­ Ï»­ñáõí۳ÝÝ ëïÇ­å»ó í»­ñ³­µ³ß­Ë»É Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇÝ­Ý»­ñÁ: ²Û¹ µ³ñ¹ ÃÝçáõ­ÏÇ Ñ³ñ­Ãáõ­ÙÁ í»­ñ³­å³Ñ­í»ó ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÇÝ: 1913-1914ÃÃ. ݳ Çñ µ³­Ý³Ï­ó³­ÛÇÝ, ¹Ç­í³­Ý³­·Ç­ï³­Ï³Ý µ³­ó³­éÇÏ ï³­Õ³Ý­¹áí ϳ­ñá­Õ³­ó³í ³ÛÝ­å»ë ³­Ý»É, áñ Âáõñ­ùdz­ÛÇ ²½­·³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ Ù³ë­ Ý³­µ³­ÅÇÝ­Ý»ñÝ ³Ý­ó³Ý ²Ý·­Éá-å³ñë­Ï³­Ï³Ý ݳí­Ã³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõ­ ÃÛ³­ÝÁ, 볭ϳÛÝ Ýí³­½»ó ݳ¨ ë»­÷³­Ï³Ý Ù³ë­Ý³­µ³­ÅÇ­ÝÁ` ѳë­Ý»­ Éáí 5 ïá­Ïá­ëÇ: ²Û¹ ïá­Ïá­ë³¹­ñáõÛ­ùÁ ³Ù­ñ³·ñ­í»ó ³é­Ñ³­í»ï, ÇÝ­ãÇ ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõÙ ¿É ݳ ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ µÇ½­Ý»­ëÇ å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý Ù»ç Ùݳó §ä³­ñáÝ 5%¦ Ù³­Ï³Ý­í³Ùµ: ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³ÝÝ áõ­Ý»ñ Ï۳ݭùÇ ÙÇ ÏáÕÙ, ÙÇ §Ãáõ­ÉáõíÛáõݦ, áñÝ Çñ ¿áõÃ­Û³Ý ³Ý­µ³­Å³­Ý»­ÉÇ Ù³ëÝ ¿ñ. ¹³ ÑÇÝ, ³Ý­ïÇÏ Ç­ñ»­ñÇ Åá­Õá­íáõÙÝ ¿ñ: ܳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ëáõÙ ÙÇç­Ýáñ­¹³­ÛÇÝ ·áñ­Í³ñù­Ý»­ñáí í³ë­ï³­Ï»­Éáí ³Ñ­é»­ÉÇ ·áõ­Ù³ñ­Ý»ñ ¨ ¹³é­Ý³­Éáí ų­Ù³­Ý³­ÏÇ ³­Ù»­Ý³áõݨáñ Ù³ñ¹­ ϳݭóÇó Ù»­ÏÁ, ݳ Çñ Ï۳ݭùÇ Áݭóó­ùáõÙ Ó»éù µ»­ñ»ó ³ß­Ë³ñ­ ÑÇ ï³ñ­µ»ñ Åá­Õá­íáõñ¹­Ý»­ñÇ ³ñ­í»ë­ïÇ áõ Ùß³­ÏáõÛ­ÃÇ 6000 »­½³­ ÏÇ ÝÙáõß­Ý»ñ` ÑÇÝ ¹ñ³Ù­Ý»ñ, Ù»­¹³É­Ý»ñ, Ïï³í­Ý»ñ, ³ñ­Ó³­ÝÇÏ­Ý»ñ, ѳ˭׳­å³­Ï» Ç­ñ»ñ ¨ ³ÛÉÝ: Æ­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ µ³­½áõÙ ÷áñ­ ÓáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó ÷ñÏ»­Éáí Çñ ³Û¹ §½³­í³Ï­Ý»­ñÇݦ, ݳ, Ç í»ñ­çá, 1953-ÇÝ ³­Ù»­ÝÁ Ïï³­Ï»ó äáñ­ïáõ­·³­Édz­ÛÇÝ, ¨ 1969Ã. ÈÇ­ë³­µá­ÝáõÙ µ³ó­í»ó §¶³­Éáõëï ¶ÛáõÉ­µ»Ýϭ۳ݦ óݭ·³­ñ³­ÝÁ, áñÝ Çñ ï»­ë³­ÏÇ Ù»ç ³Û­ëûñ ³ß­Ë³ñ­Ñáõ٠ɳ­í³­·áõÛÝ­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿: ²ß­Ë³ñ­Ñ³­ù³­Õ³­ù³­óÇ ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÁ, 볭ϳÛÝ, Ù»ñ Åá­Õáíñ­ ¹Ç ³­Ù»­Ý³³½­·³Ý­í»ñ ³Ý­Ó³Ý­óÇó Ù»ÏÝ ¿ñ, ¨ ¹³, ³­é³­çÇÝ Ñ»ñ­ ÃÇÝ, ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­íáõÙ ¿ñ µ³­ñ»­ñ³­ñáõí۳ٵ: 1906-ÇÝ Î.­äáÉ­ëÇ êµ. öñÏãÛ³Ý ³½­·³­ÛÇÝ ÑÇ­í³Ý­¹³­Ýá­óáõ٠ϳ­éáõ­ó»ó Çñ ³­Ýáõ­ÝÁ ÏñáÕ íÇ­ñ³­µáõ­Å³­ñ³­ÝÁ: ÐÇÝ· ï³­ñÇ ß³­ñáõ­Ý³Ï 500-³­Ï³Ý ûë­Ù³Ý­Û³Ý áë­ÏÇ Ñ³ï­Ï³ó­ñ»ó λ­ë³­ñdz­ÛÇ áñ­µ»­ñÇÝ: 1920-1940ÃÃ. û­Å³Ý­ ¹³­Ï»ó Âáõñ­ùdz­ÛÇ, êÇ­ñdz­ÛÇ, ÈÇ­µ³­Ý³­ÝÇ, Æ­ñ³­ùÇ ¨ Ðáñ­¹³­Ý³­ÝÇ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ¹åñáó­Ý»­ñÇÝ áõ µáõ­Å³­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ: Üå³ë­ï»ó Æ­ñ³­ùÇ áõ ÈÇ­µ³­Ý³­ÝÇ µ³½­Ù³­ÃÇí ѳۭϳ­Ï³Ý »­Ï»­Õ»­ óÇ­Ý»­ñÇ Ï³­éáõó­Ù³­ÝÁ, ÇëÏ 1922-ÇÝ, ÑáñÝ Ç ÑÇ­ß³­ï³Ï, ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ

ϳ­éáõ­ó»ó êµ. ê³ñ­·Çë »­Ï»­Õ»­óÇÝ: Æ í»ñ­çá, 1930-1932ÃÃ. ëï³ÝÓ­ Ý»ó гۭϳ­Ï³Ý µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ÙÇáõÃ­Û³Ý Ý³­Ë³­ ·³­ÑÇ å³ß­ïá­ÝÁ: ê³, ³Ý­ßáõßï, ѳ­Ù³­éáï ³Ï­Ý³ñÏ ¿ ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÇ Ï۳ݭùÇ áõ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý í»­ñ³­µ»ñ­Û³É: Ø»½ Ñ»­ï³ùñù­ñáõÙ ¿ Ýñ³ ³éÝ­ãáõ­ ÃÛáõ­ÝÁ سݭó߭۳ݭóÇ Ñ»ï, ÇÝãÝ ³­é³Û­ëûñ ٳݭñ³Ïñ­ÏÇï áõ­ëáõÙ­ ݳ­ëÇ­ñáõÃ­Û³Ý ÝÛáõà ãÇ ¹³ñ­Ó»É: §¶³­Éáõëï ÎÇõÉ­å¿Ý­Ï»³Ý¦ ÑÇ٭ݳ¹­ñ³­ÙÇ Ð³Û­Ï³­Ï³Ý ѳ­ Ù³ÛÝù­Ý»­ñÇ Í³­é³­ÛáõíÛáõ­ÝÁ 1999Ã. ÈÇ­ë³­µá­ÝáõÙ ÉáõÛë Áݭͳ­Û»ó Ø. î³­í³­ñ»ß ¸Ç³­ßÇ §¶³­Éáõëï ê³ñ­·Çë ÎÇõÉ­å¿Ý­Ï»³Ý. Ù³ñ­¹Á »õ Çñ ·áñ­ÍÁ¦ ·Çñ­ùÁ, áñ­ï»Õ Ñ»­Õǭݳ­ÏÁ ·ñáõÙ ¿. §22 ï³­ñ»­Ï³­ÝÇÝ` ¶. ÎÇõÉ­å¿Ý­Ï»³Ý ·Ý³ó ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³ë »õ ßñç»­ó³õ ä³­ùá­õÇ ù³­ñÇõ­Õ³­ ÛÇÝ í³Û­ñ»­ñÁ: ²Ûë ׳٭÷áñ­¹áõ­ÃÇõÝÝ ³­Ýáñ ³­éÇÃÝ Áݭͳ­Û»ó Ñ»­ÕÇ­ ݳ­Ï»­Éáõ La Transcaucasie et la Peninsule d’Apchéron - Souvenirs de Voyage (§²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³­ëÁ ¨ ²å­ß»­ñá­ÝÇ Ã»­ñ³ÏÕ­½ÇÝ. ׳٭÷áñ­ ¹³­Ï³Ý Ýá­Ã»ñ¦ – Ê. ¸.) »õ ·ñ»­Éáõ ½³­Ý³­½³Ý Ûû¹­í³Í­Ý»ñ Revue des Deux Mondes ûñ­ÃÇÝ Ñ³­Ù³ñ¦1: Ødzݭ·³­Ù³ÛÝ ×Çßï ¿, ³Û¹ Ù³ë­Ý³­·Ç­ï³­Ï³Ý ·ñùáõÛÏÝ áõ Éñ³·­ñ³­ÛÇÝ Ñá¹­í³Í­Ý»­ñÁ å³ï­×³é ¹³ñ­Ó³Ý, áñ­å»ë­½Ç úë­Ù³Ý­Û³Ý Âáõñ­ùdz­ÛÇ ÁÝ­¹»ñ­ùÇ Ý³­Ë³­ñ³­ñÁ Çñ »ñÏ­ñÇ ù³­Õ³­ù³­óáõÝ ³­é³­ç³ñ­ÏÇ Ñ»­ï³­½á­ï»­Éáõ ¨ ï»­Õ»­Ï³­·Çñ å³ï­ñ³ë­ï»­Éáõ ϳÛë­ñáõÃ­Û³Ý áõ ѳï­Ï³­å»ë ØÇ­ç³­·»ï­ùÇ Ý³í­ ÃÇ å³­ß³ñ­Ý»­ñÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É, ÇÝãÝ ¿É ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÁ ÷³Û­ÉáõÝ Ï³­ ï³­ñ»ó: ´³Ûó ѳñó ¿ Í³­·áõÙ` ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ ³­å³­Ñáí Ï۳ݭùáí ³å­ ñáÕ 22-³Ù­Û³ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹Ý ÇÝã­å»±ë ­Ñ³Ý­Ï³ñÍ Ù»Ï­Ý»ó Çñ ѳ­Ù³ñ û­ï³ñ ÙÇ í³Ûñ` ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³ë, ´³­ùáõ: ²­Ï³­Ý³­íáñ å³ï­Ù³­µ³Ý áõ µ³­Ý³­ë»ñ ². ²É­åá­Û³×­Û³­ÝÁ §ä³ï­Ùáõ­ÃÇõÝ Ñ³Û Î»­ë³­ñÇáÛ¦ ³ß­Ë³­ïáõíÛáõ­ÝáõÙ ·ñáõÙ ¿, áñ سݭó߭۳ݭóÁ ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÇ Ñ»ï ͳ­Ýá­Ã³­ó»É ¿ سݭã»ëï­ñáõÙ áõ »­ñÇ­ï³­ë³ñ­¹Ç áõ­ß³¹­ñáõíÛáõ­ÝÁ Ññ³­íÇ­ñ»É ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ ñáõÃ­Û³Ý íñ³: ì»ñ­çÇÝë ¿É. §²ÝÑ­ñ³­Å»ßï ·Ç­ï»­ÉÇù­Ý»ñ Ó»éù µ»­ ñ»­Éáõ ¨ ·áñÍÝ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ 1890-1891ÃÃ. Ù»Ï­Ý»É ¿ Îáí­Ï³ë, ѳï­Ï³­å»ë` ´³­ùáõ, áõñ á­ñáß Å³­Ù³­Ý³Ï ³ß­Ë³­ï»É ¿ ²É. سݭó߭۳ݭóÇ Ùáï¦2: 곭ϳÛÝ Ù»Ï áõ­ñÇß Ñ³ñó ¿ Í³­·áõÙ. سݭó߭۳ݭóÁ, áí ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ³ñ­¹»Ý µ³­í³­Ï³­ÝÇÝ Ù»Í Ñ³Ù­µ³í áõ­Ý»ñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­µ»­ñáõíÛáõ­ÝáõÙ, ÇÝ­ãáõ± Ñ»Ýó ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÇÝ á­ñá­ß»ó Ñá­í³­Ý³­ íá­ñ»É, Ñ»Ýó Ýñ³Ý Ññ³­íÇ­ñ»É Çñ Ùáï: ²Ûë­ï»Õ Ù»Ýù ëïÇå­í³Í »Ýù ÙÇ »Ý­Ã³¹­ñáõíÛáõÝ ³­Ý»É, áñÝ, Áëï Ù»½, ½áõñÏ ã¿ ïñ³­Ù³­µ³­Ýáõ­ ÃÛáõ­ÝÇó: 1 ¶³Éáõëï ê³ñ·Çë ÎÇõÉå¿ÝÏ»³Ý. Ù³ñ¹Á »õ Çñ ·áñÍÁ, ÈÇë³µáÝ, 1999Ã., ¿ç 18: 2 ². ²ÉåûÛ³×»³Ý, ä³ïÙáõÃÇõÝ Ñ³Û Î»ë³ñÇáÛ, γÑÇñ», 1937Ã., ¿ç 2013:

λ­ë³­ñdz­ÛÇ Â³­É³ë ·Ûáõ­Õ³­ù³­Õ³­ùÇ Ûáà ÑÇ٭ݳ­¹Çñ ïáÑ­Ù»­ ñÇó º­ë³­Û³Ý­Ý»­ñÁ ¨ ¶ÛáõÉ­µ»Ýϭ۳ݭݻ­ñÁ ¹³­ñ»ñ ß³­ñáõ­Ý³Ï áõ­Ý»­ó»É »Ý Ëݳ­Ùdz­Ï³Ý ϳ­å»ñ (Ç ¹»å, ¶. ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÇ ÏÇ­ÝÁ Üí³ñ¹ º­ë³­Û³ÝÝ ¿ñ): Ødz­Å³­Ù³­Ý³Ï ѳÛï­ÝÇ ¿, áñ سݭó߭۳ݭóÁ ç»ñÙ áõ Ùï»­ñÇ٠ѳ­ñ³­µ»­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ ¿ñ å³Ñ­å³­ÝáõÙ º­ë³­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­ Ý»­ñÇ Ñ»ï. Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ Ýñ³Ý­óÇó º­ë³­ÛÇÝ ö³­ñÇ­½Ç Çñ Ù»ñ­Ó³­íáñ ÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇó ¿ñ, ÇëÏ Ôáõ­Ï³­ëÁ` §². Ð. سݭó߭۳Ýó ¨ ÁÝÏ.¦ ýÇñ­ Ù³­ÛÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇ­ãÁ ¼ÙÛáõé­Ýdz­ÛáõÙ: ²Ûë­ï»­ÕÇó ïñ³­Ù³­µ³­Ý³­ Ï³Ý ¿ »Ý­Ã³¹­ñ»É, áñ ÷³Û­ÉáõÝ ÏñÃáõíÛáõÝ ëï³­ó³Í, Ë»­É³­óÇ, Ëáë­ ïáõ٭ݳ­ÉÇó ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÇÝ ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³ë Ññ³­íÇ­ñ»­ÉÁ ¨ Ñá­í³­Ý³­ íá­ñ»­ÉÁ ϳ­ï³ñ­í»É ¿ º­ë³­Û³Ý­Ý»­ñÇ Ëݹñ³Ý­ùáí: ². ê³­ñáõ­Ë³ÝÝ Çñ Ñáõ­ß³·­ñáõíÛáõ­ÝáõÙ Ëá­ë»­Éáí ´³ù­íÇ Ý³í­ Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõíÛáõÝ ³Ý·­Édz­Ï³Ý ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ Ùáõïù ·áñ­Í»­Éáõ Ù³­ëÇÝ, ·ñáõÙ ¿. §...²Ý·­Édz­Ï³Ý ³Ûë Ó»é­Ý³ñ­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ Çñ Ù³ïÝ áõ­Ý»ñ ÉáÝ­¹á­Ý³µ­Ý³Ï ÙÇ ×³ñ­åÇÏ, ·áñ­ÍáõÝ­Û³ áõ Ñ»­é³­ï»ë Ñ³Û »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹, áñÝ ³­í»­ÉÇ áõ ³­í»­ÉÇ Ý»ñ­ù³ß­í»­Éáí ݳí­Ã³­µÇ½­ Ý»­ëÇ Ù»ç` áã ÙdzÛÝ ´³ù­íÇ Ý³í­ÃÇ Ñ»ï ϳå­í³Í, ³Ûɨ ³ß­Ë³ñ­ Ñáí Ù»Ï ïÇ­ñ³­å»­ïáÕ ¹»ñ åÇ­ïÇ Ï³­ï³­ñ»ñ ¨ ÙÇ­Édzñ­¹³­ï»ñ ¹³é­ ݳñ¦: ²­å³ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ ¿. §Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ ѳ­Ù³­Ó³Û­ÝáõíÛáõÝ Ï³­ Û³ó­ñ»ó ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý Société Lille-Bonnieres & Colombes Ëá­ßáñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý Ñ»ï, á­ñÁ ѳÝÓÝ ³­é³í ÙdzÛÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇ Ý³í­ÃÁ í³­×³­é»É Çñ µ³½­Ù³­ÃÇí Ù³ë­Ý³×­Ûáõ­Õ»­ñÇ ÙÇ­çá­óáí: سݭó߭۳ݭóÇ ³­ç³Ï­óáõÃ­Û³Ý ßÝáñ­ÑÇí ³Ûë ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõ­ÝÁ ½·³­ÉÇá­ñ»Ý Áݹ­É³Û­Ý»ó ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý ßñ糭ݳ­ÏÁ ¨ سݭó߭۳ݭóÇ Ý³í­ÃÁ ëÏë»ó í³­ ׳­é»É ݳ¨ Æë­å³­Ýdz­ÛáõÙ (´³ñ­ë»­Éá­Ý³) áõ Þí»Û­ó³­ñdz­ÛáõÙ: ²Û¹ Áݹ­É³Û­Ýáõ­ÙÁ Ëá­ßáñ Ùñó³Ï­óáõÃ­Û³Ý å³ï­×³é ¹³ñ­Ó³í Société-Ç ¨ ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý Ù»Ï ³ÛÉ` André fils ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ÙÇç¨, áñ ³­í»­ÉÇ ÑÇÝ áõ ³­í»­ÉÇ ½á­ñ»Õ ýÇñ­Ù³ ¿ñ: Øñó³Ï­óáõíÛáõÝÝ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ë³ë­ ïÇÏ µÝáõÛà ëï³­ó³í, áñ André-Ý ­¹Ç­Ù»É ¿ñ ÙÇ Í³­Ýáà ³Ýӭݳ­ íá­ñáõÃ­Û³Ý ÙÇç­Ýáñ­¹áõí۳­ÝÁ, áñ­å»ë­½Ç سݭó߭۳ݭóÇÝ Ñ³­Ùá­½»Ý ¹³­¹³­ñ»ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ï³­Ù³ñ­ïáõíÛáõ­ÝÁ: ²Û¹ ÙÇç­Ýáñ­¹Á áã ³ÛÉ áù ¿ñ, »­Ã» áã åñÝ. ¶³­Éáõëï ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÁ, á­ñÁ Ùï»­ñÇ٠ѳ­ñ³­µ»­ñáõ­ ÃÛáõÝ­Ý»ñ áõ­Ý»ñ سݭó߭۳ݭóÇ Ñ»ï: ²Û¹ å³­ÑÇÝ »ë ·ïÝíáõÙ ¿Ç ö³­ñÇ­½áõÙ: سݭó߭۳ÝóÝ ÇÝÓ Í³­Ýá­Ã³ó­ñ»ó åñÝ. ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ ÝÇ Ñ»ï ¨ ËݹñÇ Éáõ­Íáõ­ÙÁ Ãá­Õ»ó ÇÝÓ íñ³: äñÝ. ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ ÝÇ å³ï­×³­é³­µ³­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ Éë»­Éáí` »ë ѳÝÓ ³­é³ ϳ­ï³­ñ»­Éáõ Ýñ³ ÙÇç­Ýáñ­¹áõíÛáõ­ÝÁ: î»ëÝ­í»­óÇ ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý »ñ­Ïáõ ÁÝ­Ï»­ñáõ­ ÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ í³­ñÇã­Ý»­ñÇ Ñ»ï ¨ ϳ­ñá­Õ³­ó³ Ù»ñ­Ó»ó­Ý»É Ýñ³Ýó ¹Çñ­ ùá­ñá­ßáõÙ­Ý»­ñÁ` ÏáÕ­Ù»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ Ýå³ë­ï³­íáñ å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáí, ÇÝ­ãÇ ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõÙ Ùñó³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ ¹³­¹³­ñ»ó, ¨ Ù»Ýù ß³­ñáõ­Ý³­Ï»­óÇÝù

Ù»ñ ³å­ñ³Ý­ùÁ í³­×³­é»É û üñ³Ý­ëdz­ÛáõÙ ¨ û Æë­å³­Ýdz­ÛáõÙ áõ Þí»Û­ó³­ñdz­ÛáõÙ: Ø»Ï áõ­ñÇß ³Ý­·³Ù, »ñµ ¹³ñÓ­Û³É ö³­ñÇ­½áõÙ ¿Ç ·ïÝíáõÙ, ³­éÇà áõ­Ý»­ó³ ½µ³Õ­í»­Éáõ åñÝ. ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÇ Ù»Ï ³ÛÉ ÙÇç­Ýáñ­¹áõí۳ٵ: ²Ý·­Édz­Ï³Ý ÙÇ Ù»Í ýÇñ­Ù³, áñ Ëá­ßáñ µÇ½­Ý»ë áõ­Ý»ñ âǭݳë­ï³­ÝáõÙ, Ëݹñ»É ¿ñ, áñ ݳ ѳ­Ùá­½Ç Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇÝ, áñ­å»ë­½Ç Ýñ³ ݳí­ÃÁ ÇÝ­ùÁ í³­×³­éÇ âǭݳë­ï³­ÝáõÙ: سݭó߭۳ݭ óÁ ËݹǭñÁ Ãá­Õ»ó Ç٠ѳ­Û»­óá­Õáõí۳Ý: γñ­Í»Ù, 1908-Ç ³Ù­é³ÝÝ ¿ñ, ¨ åñÝ ¶­ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÁ Ù»Ï­Ý»É ¿ñ ѳ­ñ³­í³­ÛÇÝ üñ³Ý­ëdz` Cote d’Azure-Ç Íá­í»­½»ñù: ºë Ýñ³Ý ·ñ»­óÇ ³Û­ó»­Éáõí۳Ýë å³ï­×³­éÇ ¨ Ýñ³ Ñ»ï ï»­ë³Ï­ó»­Éáõ å³ï­ñ³ë­ï³­Ï³­ÙáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ: äñÝ. ¶ÛáõÉ­ µ»ÝÏ­Û³ÝÝ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ų­Ù³­Ý»ó ö³­ñǽ, Hotel Ritz-áõÙ Ù»Ýù ѳݭ¹Ç­å»­óÇÝù áõ ËݹǭñÁ Éáõ­Í»­óÇÝù: 곭ϳÛÝ ³Û¹ ³Ý·­Édz­Ï³Ý ýÇñ­Ù³Ý Ù»ñ ÑáõÛ­ë»­ñÁ ã³ñ­¹³­ñ³ó­ñ»ó, ¨ سݭó߭۳ݭóÁ ¹ñ³ Ñ»ï ϳ­å»­ñÁ ˽»ó¦: êáõÛÝ Ù»ç­µ»­ñáõÙ­Ý»ñÝ ³Ïݭѳۭïá­ñ»Ý íϳ­ÛáõÙ »Ý, áñ ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÁ »­é³Ý­¹áõÝ Ù³ë­Ý³Ï­óáõíÛáõÝ ¿ áõ­Ý»­ó»É سݭó߭ ۳ݭóÇ Ý³í­Ã³­µÇ½­Ý»­ëÇ Ñ»ï ϳå­í³Í ѳñ­ó»­ñÇ ÉáõÍ­Ù³­ÝÁ: 곭ϳÛÝ ÙdzÛÝ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ³Õµ­Ûáõñ­Ý»­ñÁ Ù»½ ³Ý­µ³­í³­ñ³ñ ¿ÇÝ ÃíáõÙ: ºí ³­Ñ³ ѳݭ¹Ç­å»­óÇÝù ÙÇ Ýáñ ÷³ë­ï³ÃÕ­ÃÇ. ¹³ §È»ÛÝ ¨ س­ù¿Ý¹ñ­Ûáõ¦ ³Ý·­Édz­Ï³Ý Ëá­ßáñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ýÇñ­ Ù³­ÛÇ ïÝû­ñ»Ý-ϳ­é³­í³­ñÇã ü. ȻۭÝÇ 1909Ã. Ù³­ÛÇ­ëÇ 6-Ç ³Ý·­É»­ñ»Ý ݳ­Ù³ÏÝ ¿ §Üá­µ»É »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ¦ ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý í³ñ­ãáõÃ­Û³Ý ïÝû­ ñ»Ý ¾. ¶ñáõ­µ»ÇÝ: ²­Ñ³ ³Û¹ ÷³ë­ï³ÃÕ­ÃÇó ÙÇ Ñ³ï­í³Í. §Â³Ý­ ϳ­·ÇÝ åñÝ ¶­ñáõ­µ»: гë­ï³­ïáõÙ »Ù ³ÛÝ Ñ»­é³·­ñ»­ñÇ ëï³­óáõ­ÙÁ, á­ñáÝ­óáí Ù»Ýù ÷á­Ë³­Ý³Ï­í»É »Ýù سݭó­ß»¨Ç áõ Ýñ³ ÁÝ­Ï»­ñáõ­ ÃÛ³Ý µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÇ ³éÝ­ãáõí۳ٵ: гñóÝ ³Ûë­å»ë ¿ ͳ­·»É: ºñµ ö³­ñÇ­½Çó í»­ñ³­¹³ñ­Ó³` ÇÝÓ ³Û­ó»­É»ó åñÝ ¶­ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÁ ¨ ѳÛï­ Ý»ó, áñ ÇÝÓ ß³ï ¿ áõ­½áõÙ ï»ë­Ý»É سݭóߨÁ, áñ­å»ë­½Ç å³ñ­½Ç` Ñݳ­ñ³­íá±ñ­ ¿, ³ñ¹­Ûáù, ·Ýáñ¹ ·ïÝ»É Çñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý µ³Å­Ý»­ïáÙ­ ë»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³ÝÝ ÇÝÓ Ëݹñ»ó ³­é³­ç³ñÏ ³­Ý»É åñÝ ­¸»­ï»ñ­¹ÇÝ­·ÇÝ ¨ ö³­ñÇ­½Ç ÇÙ µ³­ñ»­Ï³Ù­Ý»­ñÇÝ (Ýϳ­ïÇ áõ­ÝÇ èáï­ ßÇɹ­Ý»­ñÇÝ – Ê. ¸.), Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï ï»­Õ»­Ï³ó­Ý»­Éáí, áñ ³Û­ó»­É»É ¿ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç Ó»ñ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ, áõñ ÇÝã-áñ µ³­Ý³Ï­óáõíÛáõÝ­Ý»ñ »Ý í³ñ­í»É á­ñáß µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÇ Ñ»ï Ùdzë­Ý³­Ï³Ý ·áñ­Í³ñù ϳ­ï³­ñ»­Éáõ ßáõñç, 볭ϳÛÝ µ³Ý ãÇ ëï³ó­í»É: Ødzݭ·³­Ù³ÛÝ ×Çßï ¿, áñ ¸»­ï»ñ­¹ÇÝ­·Á, ϳñ­Í»ë, å³ï­ñ³ëï­íáõÙ ¿ ½µ³Õ­í»É éáõ­ë³­Ï³Ý ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõí۳ٵ, µ³Ûó »ë, ÇÙ ÏáÕ­ÙÇó, ¹ñ³Ý ¹»Ù »Ù, á­ñáí­Ñ»ï¨ ã»Ù å³ï­Ï»­ñ³ó­ÝáõÙ, û ²ñ¨»É­ ùÇ ³ñ­ï³¹­ñáÕ­Ý»ñÝ ÇÝã ß³Ñ Ï³­ñáÕ »Ý áõ­Ý»­Ý³É èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ³ñ­ï³­¹ñáõÃ­Û³Ý Ñ»ï Ùdz­íáñ­í»­Éáõó ¨ ã»Ù ϳñ­ÍáõÙ, û ÷³­ñǽ­Û³Ý ÇÙ µ³­ñ»­Ï³Ù­Ý»­ñÁ Ó·ïáõÙ »Ý ³éÝ­ãáõíÛáõÝ áõ­Ý»­Ý³É ³Û¹ ·áñ­ÍÇÝ, ³Û¹ ÇëÏ å³ï­×³­éáí Ññ³­Å³ñ­í»­óÇ Ýñ³Ýó ³­é³­ç³ñ­Ï»­Éáõó:

곭ϳÛÝ ¸»­ï»ñ­¹ÇÝ­·Á ß³ï ¿ ó³Ý­Ï³­ÝáõÙ º­·Çå­ïá­ëáõ٠سݭ Ã³ß¨Ç Ùñó³Ï­óáõíÛáõ­ÝÇó Ó»ñ­µ³­½³ï­í»É ¨ ³­é³­ç³ñ­Ï»ó سݭ Ã³ß¨Ç µÇ½­Ý»­ëÁ ·Ý»É áõ Ýñ³Ý ˳­ÕÇó ¹áõñë ÃáÕ­Ý»É: º­Ã» سݭ Ã³ß¨Ç ³Û¹ ³­é³­ç³ñ­ÏÁ ݳ ѳ­Ù³­ñ»ñ ÑÇ٭ݳ­íáñ, ³­å³ ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­ Û³­ÝÇ ³­é³­ç³ñ­ÏÁ ϳ­ñáÕ ¿ñ Ýñ³Ý Ññ³­åáõ­ñ»É` ѳñ­Ù³ñ ·Ýáí ³Û¹ Ó»é­Ý³ñ­ÏáõíÛáõ­ÝÁ í»ñó­Ý»­Éáõ Çñ Ó»é­ùÁ` º­·Çå­ïá­ëáõÙ Ùñó³Ï­ óáõíÛáõ­ÝÁ í»­ñ³ó­Ý»­Éáõ ß³­Ñ»­ñÇó »É­Ý»­Éáí: ²Û­ëûñ ³­é³­íáï­Û³Ý ëﳭݳ­Éáí Ó»ñ Ñ»­é³­·Ç­ñÁ` »ë Ýá­ñÇó ѳݭ ¹Ç­å»­óÇ åñÝ ¶­ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÇ Ñ»ï, µ³Ûó ݳ ѳ­í³ë­ïdzó­ñ»ó, û Çë­å³é µ³­ó³é­í³Í ¿, áñ سݭóߨÁ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÁ í³­×³­éÇ 50³­Ï³Ý éáõµ­Éáí: Æ­ñ³­Ï³­Ýáõ٠ݳ ѳ­Ù³­ñáõÙ ¿, áñ ÝáõÛ­ÝÇëÏ 100 éáõµ­ÉÇÝ ëݳݭϳ­óáõ­óÇã ·ÇÝ ÏÉÇ­Ý»ñ: ´³Ûó ù³­ÝÇ áñ سݭóߨݭ ³Û¹­ù³Ý ß³ï ¿ áõ­½áõÙ ³­½³ï­í»É ³Û¹ µÇ½­Ý»­ëÇó, ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³ÝÝ ³­ë³ó, áñ »­Ã» Ç­ñ»Ý Ññ³­íÇ­ñ»Ý µ³­Ý³Ï­óáõíÛáõÝ­Ý»ñ í³­ñ»­Éáõ, ³­å³ µá­Éáñ áõ­Å»­ñÁ ÏÝ»ñ¹­ÝÇ, áñ­å»ë­½Ç سݭóߨÇÝ Ñ³­Ùá­½Ç ·ÇÝÝ Ç­ç»ó­ Ý»É ÙÇÝ㨠80 éáõµ­ÉÇ, µ³Ûó ¹ñ³­ÝÇó ³­í»­ÉÇ Ýí³­½»ó­Ý»­Éáõ ó³Ý­Ï³­ ó³Í ÷áñÓ ³­å³ñ¹­ÛáõÝ ÏÉÇ­ÝÇ: ܳ ÇÝÓ óáõÛó ïí»ó 1908Ã. ¹»Ï­ï»Ù­µ»­ñÇ 31-Ç Ñ³ß­í»Ï­ßÇ­éÁ, Áëï á­ñÇ, Ù³ß­í³­ÍáõÃ­Û³Ý Ù³ë­Ñ³­ÝáõÙ­Ý»­ñÇó Ñ»­ïá, Ùݳ­ó»É ¿ áã Ù»Í ß³­ÑáõÛÃ: г߭í»Ïß­é³­ÛÇÝ Ñ³ß­í»ï­íáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³­Ó³ÛÝ, å³ñ­ ï³­å³Ý­Ý»ñÝ áõ å³ñ­ï³­ï»­ñ»­ñÁ ·áñͭݳ­Ï³­Ýáõ٠ѳ߭í»Ïß­éáõÙ »Ý ÙÇÙ­Û³Ýó, ¨, ѻ勉­µ³ñ, ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõ­ÝÁ (§². Ð. سݭó߭۳Ýó ¨ ÁÝÏ.¦ – Ê. ¸.) ³­Ù»Ý¨ÇÝ ¿É å³ñ­ï³­å³Ý ã¿, µ³Ûó ÙÇ­·áõ­ó» ³Û¹ Ù³­ëÇÝ Ó»½ ³­í»­ÉÇÝ ¿ ѳÛï­ÝÇ, ù³Ý ÇÝÓ...¦1: ²Ûë ݳ­Ù³ÏÝ ³­å³­óáõ­óáõÙ ¿, áñ ѳñÏ »­Õ³Í ¹»å­ùáõÙ ¶ÛáõÉ­ µ»ÝÏ­Û³ÝÝ ³Ý­Ùǭ糭ϳ­Ýá­ñ»Ý ½µ³Õ­í»É ¿ سݭó߭۳ݭóÇ Ý³í­Ã³­ µÇ½­Ý»­ëÇ ÙÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ ³­Ù»­Ý³­µ³ñ¹ áõ ÏÝ×éáï ËݹÇñ­Ý»­ñáí: ¼µ³Õ­í»É ¿ ³­Ù»­Ý³ÛÝ ëñï³­ó³­íáõí۳ٵ áõ å³­ï³ë­Ë³­Ý³ï­íáõ­ ÃÛ³Ùµ... *** г­Ûáó ų­Ù³­Ý³­ÏÁ ½³ñ­Ù³­Ý³­ÉÇ ËáñÑñ­¹³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ áõ­ÝÇ: سݭó߭۳ݭóÇ ïñ³­Ù³¹­ñ³Í 50 ѳ½. éáõµ­Éáí í»­ñ³­Ýá­ñá·­í»ó êµ. ¾ç­ÝdzͭÝÇ Ø³Ûñ ﳭ׳­ñÁ, ÇëÏ ¶ÛáõÉ­µ»ÝÏ­Û³­ÝÇ 400 ѳ½. ¹á­É³­ñáí` ﳭ׳­ñÇ ½³Ý­·³­Ï³­ïáõ­ÝÁ:

1 Монополистический капитал в российской нефтяной промышленности (18831914/. Документы и материалы, М.-Л., 1961г., с. 453.

² È . Ø ² Ü ­Â ² Þ ­Ú ² Ü ­ò À º ì ø ² Ô ² ø ² Î ² Ü à ô Â Ú à ô Ü À سݭó߭۳ݭóÁ ù³­Õ³­ù³­Ï³­Ýáõí۳ٵ ã¿ñ ½µ³Õ­íáõÙ, µ³Ûó ù³­Õ³­ù³­Ï³­ÝáõíÛáõÝÝ ½µ³Õ­í»ó سݭó߭۳ݭóáí 1903Ã. ÑáÏ­ï»Ù­µ»­ñÇ 13-ÇÝ ³Ý­Ñ³­çáÕ Ù³­Ñ³­÷áñÓ Ï³­ ï³ñ­í»ó Îáí­Ï³­ëÇ Ñ³­Û³ï­Û³ó ÷á­Ë³ñ­ù³ ¶á­ÉÇ­óÇ­ÝÇ ¹»Ù, á­ñÇ ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõ٠볭ϳÛÝ Ï³­é³­ í³ñ­ã³­å»­ïÁ ëïÇå­í³Í »­Õ³í ÃáÕ­Ý»É å³ß­ïáÝÝ áõ Ñ»­é³­Ý³É: ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ·ïÝí³Í ų­Ù³­Ý³Ï »ë Ù³ë­Ý³­Ïó»­óÇ ÙÇ ù³­ÝÇ Ñ³­Û»­ñÇ µéÝ»­Éáõ ·áñ­Íá­Õáõí۳­ÝÁ, áí­ù»ñ Ù³­Ñ³­÷áñÓ ¿ÇÝ Ï³­ï³­ñ»É ·»­Ý»­ ñ³É-ݳ­Ñ³Ý­·³­å»ï Çß­Ë³Ý ¶á­ÉÇ­ óÇ­ÝÇ ¹»Ù: ²ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï, »ñµ ³Û¹ ³­Ù»­ ÝÁ ï»­ÕÇ ¿ñ áõ­Ý»­ÝáõÙ, ù³­Õ³­ùáõ٠ѳÛï­ÝÇ ³Ý­Ó³Ýó Ù»ç ϳñ ÙÇ Ñ³Û` سݭóߨ ³½­·³Ý­í³Ùµ: ܳ ß³ï ѳ­ñáõëï ¿ñ ¨ íñ³ó µÝ³Ï­ãáõÃ­Û³Ý ßñç³­ÝáõÙ å³ßï­å³­ÝáõÙ ¿ñ Çñ ѳۭ ñ»­Ý³­ÏÇó­Ý»­ñÇ ß³­Ñ»­ñÁ: ܳ ó³Ý­Ï³­ ÝáõÙ ¿ñ ·»­Ý»­ñ³É-ݳ­Ñ³Ý­·³­å»­ïÇó ³ñ­ïá­ÝáõíÛáõÝ­Ý»ñ ëï³­Ý³É Ñ³­Û»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ` Ç Ñ³­ßÇí íñ³­óÇ­Ý»­ñÇ: ØÇ ³Ý­·³Ù ³Û¹ ѳ­ÛÁ ·»­Ý»­ñ³É-ݳ­Ñ³Ý­ ·³­å»­ïÇ ³­Ýáõ­Ýáí 25.000 éáõµ­ÉÇ áõ­Õ³ñ­Ï»ó` §ë»­÷³­Ï³Ý ó³Ý­Ïáõí Û³Ùµ ïÝû­ñÇ­Ý»­Éáõ¦: Æß­Ë³Ý ¶á­ÉÇ­óÇ­ ÝÁ Ýñ³ ¹»Ù ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ·áñÍ Ñ³­ ñáõ­ó»ó` µ³ñÓ­ñ³ë­ïÇ­×³Ý å»­ï³­Ï³Ý å³ß­ïáÝ­Û³­ÛÇÝ Ï³­ß³­é»­Éáõ ѳ­Ù³ñ:

ÎáíϳëÇ Ï³é³í³ñã³å»ï ¶ñÇ·áñÇ ¶áÉÇóÇÝ

γ½³ÏÝ»ñÁ ÂÇýÉÇëáõÙ

Т. К. Ящик, Рядом с императрицей. Воспоминания лейб-казака. СПб., издательство «Нестор-Истори­я», 2004. http://regiment.ru/Lib/B/27/1.htm

*** 1898Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³í Ð.Ú.¸. ºñÏ­ñáñ¹ Áݹ­Ñ³­ Ýáõñ Åá­Õá­íÁ, áõñ ø. ØÇ­ù³­Û»É­Û³­ÝÇ Ý³­Ë³­Ó»é­Ýáõí۳ٵ ³­é³ç ù³ß­í»ó µéÝÇ ¹ñ³­Ù³­Ñ³­í³­ùÇ ¹ñáõÛ­ÃÁ: Ø. ì³­ñ³Ý¹­Û³­ÝÁ §Ð. Ú. ¸³ß­Ý³Ï­óáõ­Ã»³Ý å³ï­Ùáõ­ÃÇõݦ Çñ ³ß­Ë³­ïáõíÛáõ­ÝáõÙ ·ñáõÙ ¿. §Ð. Ú. ¸³ß­Ý³Ï­óáõ­Ã»³Ý ³Û¹ ³­ñÇõ­Ýáï Ó»é­Ý³ñ­ÏÁ ׳­Ï³­ï³·­ñ³­Ï³Ý ÍÝáõݹ ÙÁÝ ¿ñ ³ÛÝ å³Õ, ³ÝË­éáí, ѳۭ ñ»­Ý³­¹³õ ³Ý­ï³ñ­µ»­ñáõ­Ã»³Ý, áñ ÏÁ óáõ­ó³­Ñ³­Ý¿ñ Ñ³Û áõ­Ý»­ õáñ ¹³­ë³­Ï³ñ­·Á Çñ ѳ­ñ³­½³ï Åá­Õá­íáõñ­¹Ç ûñ­Ñ³­ë³­Ï³Ý å³Û­ù³ñ­Ý»­ñáõ ѳݭ¹¿å¦ (ٻ筵»­ñáõ­ÙÁ ϳ­ï³­ñáõÙ »Ýù 1992Ã. »ñ¨³Ý­Û³Ý í»­ñ³Ñ­ñ³­ï³­ñ³­Ïáõ­ÃÛáõ­ÝÇó, ¿ç 261): ²Û­ëÇÝùÝ, Ñ³Û Ï³­åÇ­ï³­ÉÇëï­Ý»­ñÁ å³ñ­ï³­íáñ ¿ÇÝ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ÙÇ­çáó­Ý»ñ ïñ³­Ù³­¹ñ»É ¸³ß­Ý³Ï­óáõí۳­ÝÁ` ³½­·³­ÛÇÝ-³­½³­ï³·­ñ³­Ï³Ý å³Û­ù³­ñÇ áõ Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý ß³­ñáõ­Ý³Ï­ Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ: 1901-ÇÝ äÉáí­¹Ç­íáõ٠ϳ­Û³­ó³í §¸³ß­Ý³Ï­óáõí Û³Ý Ï³Ù­ùÁ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝáÕ Ù³ñÙ­ÝǦ ÝÇë­ïÁ, á­ñÁ ÏÇ­ñ³ñÏ­Ù³Ý Ù»ç ¹ñ»ó µéÝÇ Ñ³Ý­·³­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý §öá­Ãá­ñÇϦ ·áñ­Íá­ÕáõíÛáõ­ ÝÁ: Ø. ì³­ñ³Ý¹­Û³­ÝÁ ·ñáõÙ ¿.§¼á­Ñ»ñ å¿ïù ¿ÇÝ ³Ûë­ï»Õ »õë: §öá­Ãá­ñÇÏ¦Ç ³Ý­Ý³­ËÁÝ­Ã³ó ¨ ³­Ñ³­õáñ Ó»é­Ý³ñÏÝ »õë ãåÇ­ïÇ ³Ýó­Ý¿ñ ³­é³Ýó ³­ñÇõ­ÝÇ: Ð³Û áõ­Ý»­õáñ ¹³­ë³­Ï³ñ­·Á ï³ë­Ý»³Ï ï³­ñÇ­Ý»­ñ¿ Ç í»ñ ³ñ­Ñ³­Ù³ñ­Ñ»É ¿ñ Ñ³Û Åá­Õá­íáõñ­¹Ç ɳ­õ³­·áÛÝ ½³­õ³Ï­Ý»­ñáõ ·»ñ­Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ ×Ç­·»­ñÁ, ³ñ­Ñ³­Ù³ñ­Ñ»É ¿ñ ³­ÝáÝó ·á­Ûáõ­ÃÇõÝÝ ÇëÏ – ­å¿¯ïù­ ¿ñ ³Ý·³Ù ÙÁ Ç­ç»ó­Ý»É ɳ˭ïÇ Ñ³ñ­ õ³­ÍÁ ³­Ýáñ Ù¿ç­ùÇÝ ³É...¦ (¿ç 268): ºõ Ç­ç»ó­ñ»­óÇÝ` ³Ý­ÙÇï Ï»ñ­ åáí ³­Ñ³­µ»Ï­Ù³Ý »Ý­Ã³ñ­Ï»­Éáí ÙÇ ß³ñù ³½­·³­ÏÇó ϳ­åÇ­ï³­ ÉÇëï­Ý»­ñÇ: 1904Ã. ÑáõÝ­í³­ñÇÝ ¸³ß­Ý³Ï­óáõíÛáõ­ÝÁ, µ³­ñ»­µ³Ë­ ï³­µ³ñ, Ññ³­Å³ñ­í»ó Çñ Ó»é­Ý³ñ­ÏÇó: êïáñ¨ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­íáÕ ÙÇ ù³­ÝÇ ÏáÕ٭ݳ­ÏÇ ³­å³­óáõÛó­Ý»­ñÁ íϳ­ÛáõÙ »Ý, áñ ÷á­Ãáñ­ÏÇó ³Ý­Ù³ëÝ ãÇ Ùݳ­ó»É ݳ¨ سݭó߭ ۳ݭóÁ:

ÆÝ­ùÁ ¹³ß­Ý³Ï­óáõíÛáõÝÝ ¿ñ ϳݭ˳í á­ñá­ß»É, û áñ ѳ­ñáõë­ïÁ áñ­ù³Ý åÇ­ïÇ ï³: 䳭ѳݭçÁ ÙÇ­ÉÇáÝ­Ý»­ñÇ ¿ñ ѳë­ÝáõÙ: ÐÇ­ßáõÙ »Ù ÙdzÛÝ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳­ÝÇ íñ³ ¹ñí³Í ïáõñ­ùÁ - 400 ѳ­

½³ñ éáõµ­ÉÇ1: ºí ëÏëí»ó ÙÇ ÇÝù­Ý³­ï»­ë³Ï 볭ϳñ­ÏáõíÛáõÝ Ñ³Û µáõñ­Åáõ­³­½Ç³­ÛÇ áõ ¹³ß­Ý³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ù»ç: ÞÇñ­í³Ý­½³­¹» §Î۳ݭùÇ µá­íÇó¦ http://www.eanc.net/EANC/library/

1904Ã. ÷»ïñ­í³­ñÇ 13-ÇÝ àë­ïǭϳ­ÝáõÃ­Û³Ý ¹»­å³ñ­ï³­Ù»Ý­ïÁ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ å³Ñ­Ýáñ­¹³­Ï³Ý µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÇÝ ï»­Õ»­Ï³ó­ñ»ó, áñ ëï³ó­ í»É »Ý ·áñ­Í³­Ï³­É³­Ï³Ý ï»­Õ»­ÏáõíÛáõÝ­Ý»ñ ³é ³ÛÝ, û §»­ñ»ù ³­ÙÇë ³­é³ç¦ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ ². Æ. سݭóߨÁ Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý ß³ñÅ­Ù³­ÝÁ ÝíÇ­ñ³ï­íáõíÛáõÝ ¿ ³­ñ»É §Ù»Ï ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉǦ: Æ å³­ï³ë­Ë³Ý ¹ñ³, ÂÇý­ÉÇ­ëÇ å³Ñ­Ýáñ­¹³­Ï³Ý µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÇ å»ï ü. ². ¼³­ëÇå­ÏÇ­ÝÁ ³å­ñÇ­ÉÇ 24-ÇÝ Ñ³Ûï­Ý»ó. §ÂÇý­ÉÇë ù³­Õ³­ ùáõÙ µÝ³Ï­íáÕ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭóߨÁ ѳÛï­ÝÇ Ñ³Û ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï»ñ ¿, ÙÇÝ㨠³Ýó­Û³É 1903Ã. ëáõñ Ó­¨áí éáõ­ë³­Ï³Ý ϳ­é³­í³­ñáõÃ­Û³Ý ¹»Ù áõÕÕ­í³Í ѳۭϳ­Ï³Ý ß³ñÅ­Ù³Ý ³­é³­ç³­óáõ­ÙÁ, ³Ý­Ï³ë­Ï³Í, ϳå áõ­Ý»ñ ß³ñÅ­Ù³Ý Ñ»ï` áõÕÕ­í³Í ·É˳­íá­ñ³­å»ë Âáõñ­ùdz­ÛÇ ¹»Ù. Ý»ñ­Ï³­ÛáõÙë ݳ ¹»é¨ë ­ãÇ Ë½Ç Çñ ϳ­åÁ ¨, Áëï ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇ, Ñ»­Õ³­ ÷á­Ë³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ ÷áÕ ¿ ïñ³­Ù³¹­ñáõÙ: ²Û­¹áõ­Ñ³Ý­¹»ñÓ, Ù»Ï ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ ÝíÇ­ñ³ï­íáõíÛáõÝ Ï³­ï³­ñ»­ÉÁ ϳë­Ï³­Í»­ÉÇ ¿¦: »­å»ï Ù»Ï ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ Ñ³ï­Ï³ó­Ý»­Éáõ Ù³­ëÇÝ àë­ïǭϳ­Ýáõ­ ÃÛ³Ý ¹»­å³ñ­ï³­Ù»Ý­ïÇ ï»­Õ»­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ å³Ñ­Ýáñ­¹³­ Ï³Ý µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÁ ϳë­Ï³­ÍÇ ï³Ï ³­é³í, ³Û­¹áõ­Ñ³Ý­¹»ñÓ, µáõÝ ¹»­å³ñ­ï³­Ù»Ý­ïáõÙ ³ÛÉ Ï³ñ­ÍÇù áõ­Ý»ÇÝ: ¸³ ¿ íϳ­ÛáõÙ §ä³ï­ Ù³­Ï³Ý ³Ï­Ý³ñÏ §¸³ß­Ý³Ï­óáõíÛáõݦ ѳۭϳ­Ï³Ý Ïáõ­ë³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇݦ ÷³ë­ï³­ÃáõÕ­ÃÁ, áñ ͳ­é³­Ûá­Õ³­Ï³Ý û·­ï³­·áñÍ­Ù³Ý Ñ³­ Ù³ñ å³ï­ñ³ë­ï»É ¿ñ ųݭ¹³ñ­Ù³­Ï³Ý ÷áË·Ý­¹³­å»ï È. Æ. Æ­í³­Ýá­ íÁ: ܳ Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ë ·ñáõÙ ¿ñ. §Ü³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ Ø³Ý­ óߨÁ, û­ñǭݳÏ, í׳­ñ»É ¿ Ù»Ï ÙÇ­ÉÇáÝ, µ³Ûó, ϳñ­Í»ë, ¹³ ³­ñ»É ¿ áñ­å»ë §¸³ß­Ý³Ï­óáõí۳ݦ §û­Å³Ý­¹³Ï ³Ý­¹³Ù¦ (...), Ñ»Ýó ݳ ¿É ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ ÑÇÙ­Ý»É ¿ ѳۭϳ­Ï³Ý µ³ÝÏ, áñ­ï»Õ ³ÛÅÙ ·ïÝíáõÙ »Ý §»­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý¦ ѳۭϳ­Ï³Ý ÷á­Õ»­ñÁ ¨ ݳ ¿É Ï³å ¿ å³Ñ­å³­ÝáõÙ èáï­ßÇÉ­¹Ç Ñ»ï¦: А. Островский, Кто стоял за спиной Сталина? http://www.fedy-diary.ru/html/102010/20102010-04d.html

1 ö³­ñǽ ³Û­ó»­É»É ¨ سݭó߭۳ݭóÇ íñ³ §ïáõñù¦ »Ý ¹ñ»É ²ñ­Ù»Ý ¶³­ñáÝ (¶³­ñ»­·ÇÝ ö³ëïñ­Ù³×­Û³Ý) ¨ ÐáíÑ. ø³­ç³½­Ýáõ­ÝÇÝ:

ìÈ²ê ¸àðàÞºìÆâ

². Æ. زܲ޺ì èáõë ѳÛï­ÝÇ Éñ³·­ñáÕ, Ññ³­ å³­ñ³­Ï³­Ëáë, ó­ï»­ñ³­Ï³Ý ùÝݳ­¹³ï ì. ¸á­ñáߨǭãÁ (1865 - 1922) XIX¹. í»ñ­çÇ - XX¹. ëϽµÇ ³­Ù»­Ý³Ý­ß³­Ý³­íáñ ý»­ÉÇ»­ ïá­ÝÇëï­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿ñ ¨ í³­Û»­ ÉáõÙ ¿ñ Ù»Í Ñ³Ù­µ³í: л­ÕÇ­Ý³Ï ¿ ÙÇ ß³ñù ·ñù»­ñÇ: ܳ سݭó߭ ۳ݭóÇ Ù³Ñ­í³Ý ϳ­å³Ï­óáõí Û³Ùµ §Русское слово¦ Ã»ñ­ÃáõÙ ïå³·­ñ»ó ÙÇ Í³­í³­ÉáõÝ Ññ³­ å³­ñ³­ÏáõÙ, á­ñÇó ÙÇ Ñ³ï­í³Í 1911Ã. ³å­ñÇ­ÉÇ 28-ÇÝ ³ñ­ï³ï­ å»ó ´³ù­íÇ §Баку¦ Éñ³­·Ç­ñÁ, ¨ á­ñÁ, û­Ù³­ÛÇ ³éÝ­ãáõí۳ٵ, óñ·­Ù³­Ý³­µ³ñ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝáõÙ »Ýù: » Ïáõ­½»ù Ç­Ù³­Ý³É, سݭóߨÁ »í­ñá­å³­Ï³Ý ѳ٭µ³í áõ­Ý»ñ: г­Ù»­Ý³ÛÝ ¹»åë` ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý: §²ß­Ë³ñ­ÑÇ Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³­ùÁ¦ Ýñ³Ý ѳ­Ù³­ñáõÙ ¿ñ Ûáõ­ñ³­ÛÇÝ: ö³­ñǽ­óÇ: ö³­ñǽ­óáõ ѳ­Ù³ñ ³­Ù»­ ݳ­Ã³ÝÏ µ³­ÝÁ å³­ïÇíÝ ¿: Üñ³ ³í­ïá­Ù᭵ǭÉÁ ѳ­×³­Ë³­ÏÇ ÑÛáõñ ¿ñ ´áõ­ÉáÝ­Û³Ý ³Ý­ï³­éáõÙ` ²­Ï³­ódz­Ý»­ñÇ Í³­éáõ­ÕáõÙ: ܳ å³ñ­ï³­¹Çñ Ï»ñ­åáí Ý»ñ­Ï³ ¿ñ µá­ Éáñ µ»­Ù»É­Ý»­ñÇÝ, µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý å³­ñ³­Ñ³Ý­¹»ë­Ý»­ñÇÝ, ѳ­Ù»ñ·­Ý»­ ñÇÝ: ²­é³Ýó Ýñ³, ÇÝã­å»ë ³­ëáõÙ »Ý Ù»½ Ùáï` ØáëÏ­í³­ÛáõÙ, çáõ­ñÁ ã¿ñ ûÍ­íáõÙ: ܳ §Ñ³­Ù³Ï ö³­ñÇ­½Ç¦ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿ñ: ÜÇ­ëÇ Ã»ñ­Ã»­ñÁ §µ³ñÓ­ñ³ß­Ë³ñ­ÑÇÏ Ëñá­Ýǭϳ­ÛáõÙ¦ ßï³­åáõÙ ¿ÇÝ Ñ³Ûï­Ý»É, áñ èÇí­Û»­ñ³ ¿ ų­Ù³­Ý»É ϳ٠èÇí­Û»­ñ³­ÛÇó Ù»Ï­Ý»É ¿ §M-r Mantacheff, le roi du petrole¦: ØáÝ­ï»-γé­Éá­ÛÇ Ã»ñ­Ã»­ñÁ Ñå³ñ­ïá­ñ»Ý ÝßáõÙ ¿ÇÝ, áñ §Ç­ñ»Ýó Çß­ ˳­Ý³­å»­ïáõÃ­Û³Ý ÑÛáõ­ñ»­ñÇ ÃíáõÙ¦` ³ñ­ù³­Û³½­Ý»­ñÇ, Ñ»ñ­óá·­Ý»­ñÇ, ³­Ù»­ñÇÏ­Û³Ý ÙÇ­Édzñ­¹³­ï»­ñ»­ñÇ, ³­Ï³­¹»­ÙÇ­Ïáë­Ý»­ñÇ, ѳݭñ³­Ñ³Ûï Ïá­ Ï»­ïáõ­ÑÇ­Ý»­ñÇ, ݳ­Ë³­ñ³ñ­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùáõÙ ¿ ݳ¨ Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ³ñ­ù³Ý: гݭñ³­ÛÇÝ µ³­ñ»­·áñ­Íáõí۳ٵ ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï»­ñ»ñÝ Ç­ñ»Ýó ³­å³­Ñá­ í³·­ñáõÙ »Ý Ù³ë­Ý³­íáñ åݹ»­ñ»­ëáõíÛáõ­ÝÇó:

-ºë ÝíÇ­ñ³ï­íáõíÛáõÝ »Ù ϳ­ï³­ñáõÙ, Ùáõ­ñ³ó­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ ÷áÕ ã»Ù ï³­ÉÇë: ´³­ñ»­·áñ­ÍáõíÛáõ­ÝÇó µ³­óÇ, سݭóߨÁ ëïÇå­í³Í ¿ñ å³Ñ­å³­ Ý»É ³Ýӭݳ­Ï³Ý ³Ýí­ï³Ý­·áõíÛáõ­ÝÁ: ÌÝáõÝ­¹áí ݳ §Ïáñ­Í³­Ý³­ñ³ñ Îáí­Ï³­ëÇó¦ ¿ñ: ÆÝã­å»ë ¨ ѳݭ ·áõó­Û³É ij٭ѳ­ñá­íÁ: êñ³­Ýáí ³­Ù»Ý ÇÝã ³ë­í³Í ¿: سݭóߨÁ ëïÇå­í³Í ÝíÇ­ñ³ï­íáõíÛáõÝ­Ý»ñ ¿ñ ϳ­ï³­ñáõÙ ³ÛÝ­ åÇ­ëÇ ·áñ­Í»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ, á­ñáÝù ³­Ù»Ý¨ÇÝ ã¿ñ ѳ­í³­ÝáõÙ: ܳ ³å­ñáõÙ ¿ñ Ùßï³­Ï³Ý ëå³é­Ý³­ÉÇ­ùÇ Ý»ñ­ùá: -´³ù­íáõ٠ݳí­Ã³­Ñ³Ý­ù»ñ áõ­Ý»Ù, ´³­Ãáõ­ÙáõÙ` ·áñ­Í³­ñ³Ý, ³Û­ÝÇÝã Ýëï³Í »Ù ö³­ñÇ­½áõ¯Ù,- Ñáõ­ë³­Ñ³ï µ³­ó³­Ï³Ý­ãáõÙ ¿ñ ݳ: -²­é³Ýó ÇÝÓ ÇÝã áõ­½áõÙ ³­ÝáõÙ »Ý, ÇëÏ »ë ã»Ù ѳ­Ù³ñ­Ó³Ï­íáõ٠ٻϭݻÉ: ºí áã áù ã¿ñ ѳ­Ù³ñ­Ó³Ï­íáõ٠ѳñó­Ý»É` ÇÝ­ãáõ: ´á­Éá­ñÁ ·Ç­ï»ÇÝ: ػϭݻÉÝ ³ÛÝ »ñÏ­ñ³­Ù³ë, áõñ §Ã³­É³­ÝáõÙ »Ý ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï»­ñ»­ñÇݦ, Ø³Ý­Ã³ß¨Ç íñ³ óÝÏ ÏÝëï»ñ, ³Ý­·³Ù` ÏÛ³Ýù ϳñ­Å»­Ý³ñ: ì»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ Ý³ ÙÇ ³Ý­·³Ù ѳ­Ù³ñ­Ó³Ï­í»ó ٻϭݻÉ: ¸³ ³ñ­Å»­ó³í... àñ­ù³±Ý, áõ±Ù í­×³­ñ»ó: ܳ ¹³ ¹Åí³ñ û Ëáë­ïá­í³­ Ý»ñ ³Ý­·³Ù ù³­Ñ³­Ý³­ÛÇÝ: ¸³ Ùßï³­Ï³Ý ï³·­Ý³å ¿ñ: -â¿Ç ùÝáõÙ: -¸áõù ³Û¹­ù³Ý ѳ­ñáõëï Ù³ñ¹ »ù, ÙDZû ÃÇϭݳ­å³Ñ­Ý»­ñÁ ã»Ý ϳ­ñáÕ Ó»½ óùó­Ý»É: سݭóߨÁ Ó»é­ùÁ ó÷ ¿ñ ï³­ÉÇë.

-ηïÝ»¯Ý: ºí ³Û¹ Ù³ñ­¹áõ Ó³Û­ÝáõÙ, á­ñÇÝ Ï۳ݭùáõÙ ÅåïáõÙ ¿ñ ³ÛÝ ³­Ù»­ ÝÁ, ÇÝã ¹áõñ ¿ñ ·³­ÉÇë, ÉëíáõÙ ¿ñ §Ù³­Ñ³­å³ñ­ïǦ ïËñ³­Ù³­Íáõ­ ÃÛáõÝ, áí ·Ç­ï»ñ, áñ ãÇ Ï³­ñáÕ Ëáõ­ë³­÷»É: ²­é³­çÇÝ ÇëÏ Ù»ñÅ­Ù³Ý ¹»å­ùáõÙ: ´³Ûó í׳­ñ»ÉÝ ¿É ¿ñ ¹Åí³ñ: §Ê»¯Õצ ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï»ñ: -ƯÝã­ ³­ñ³Í,- µ³­ó³­Ï³Ý­ãáõÙ ¿ñ سݭóߨÁ,- Ïáí­Ï³ë­óáõÝ ³å­ ñ»É Ñݳ­ñ³­íáñ ã¿: §Ð»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý­Ý»ñݦ ³­ëáõÙ »Ý` ïáõ°ñ, û ã¿ Ïí³ñ­í»Ýù ÇÝã­å»ë ij٭ѳ­ñá­íÇ Ñ»ï1: γ­é³­í³­ñáõíÛáõÝÝ ³­ëáõÙ ¿` ãѳ­Ù³ñ­Ó³Ï­í»ë ï³É, û ã¿... ƱÝã­ ³­Ý»Ù: Üñ³Ýù ¿É »Ý áõ­Å»Õ, ëñ³Ýù ¿É: ²­ë»ë, ³ù­ó³­ÝÇ Ù»ç ÉÇ­Ý»Ù: г­ñáõëï Ù³ñ­¹áõÝ ³Ý­Ï³­ñ»­ ÉÇ ¿ ³Ûë ³ß­Ë³ñ­ÑáõÙ ³å­ñ»É: سݭóߨÁ ÷³­é³­ë»ñ ¿ñ: àõ­½áõÙ ¿ñ, áñ Çñ ³­Ýáõ­ÝÁ Ãݹ³: ܳ ³­é³­ç³ñ­Ï»ó ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ åá­ÉÇ­ï»Ë­ÝÇ­Ïáõ٠ϳ­éáõ­ó»É, µ³Ûó 1 1901Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 15-ÇÝ ØáëÏí³ÛáõÙ ëå³Ýí»ó §Ä³ÙѳñÛ³Ý »Õµ³ÛñÝ»ñ¦ µ³ÝϳÛÇÝ ï³Ý ѳٳë»÷³Ï³Ý³ï»ñ, ÙáëÏáíÛ³Ý 1-ÇÝ ·ÇɹdzÛÇ í³×³é³Ï³Ý, µ³ñ»ñ³ñ Æë³Ñ³Ï ijÙѳñÛ³ÝÁ:

å³Û­Ù³­Ýáí, áñ ³ÛÝ Ïáã­íÇ Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ³Ý­í³Ý2: ܳ å³ï­ñ³ëï ¿ñ ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠û­Ïáõ½ ѳ­Ù³É­ë³­ñ³Ý ϳ­éáõ­ó»É, ÙdzÛÝ Ã» ³ÛÝ Ïáã­íÇ Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ³Ý­í³Ý: ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ Ùï³­Í»­óÇÝ, áñ ³Û¹ å³­ñá­ÝÁ ß³ï ¿ ·Éáõ­ËÁ óÇó Ù³Ý ·³­ÉÇë: »­å»ï §³ñ­ù³¦ ¿, µ³Ûó` ݳí­ÃÇ: سݭóߨÁ á­ïÇó ·ÉáõË ³Ûë ³ß­Ë³ñ­ÑÇ áõ­Ý³Û­ÝáõÃ­Û³Ý Ù»ç ¿ñ: Êݳ­ÙáõÙ áõ Ñá· ¿ñ ï³­ÝáõÙ Ù³ñ­ÙÇ­ÝÁ, í³­Û»­ÉáõÙ ¿ñ Ù³ñ­ÙÇ­ÝÁ... سݭóߨÁ ³Ñ­é»­ÉÇ ÷á­Õ»ñ ¿ñ ͳ˭ëáõÙ, áñ­å»ë­½Ç ѳ­×áõÛù áõ­ Ý»­Ý³ ݳ­Ë³­×³­ß»­Éáõ ϳ٠׳­ß»­Éáõ ·»­ñ³­½³Ý­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ, Ýá­ñÇÝ ·»­ñ³­½³Ý­óáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»ï: ÆÝã ½á­Ñá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³­ë»ë å³ï­ ñ³ëï ¿ñ, ÙdzÛÝ Ã» áñ¨¿ ݳ­Ë³­ñ³­ñÇ Ñ»ï å³ñ­½³­å»ë ½µáë­ÝÇ ÷á­Õá­óáí: »­Ïáõ½` ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝáõÙ: ²ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­Ýáõ٠ݳ­Ë³­ ñ³ñ­Ý»­ñÁ ¹³é­ÝáõÙ »Ý ³ÛÝ­ù³Ý ѳ­ëáõ, áñ­ù³Ý ѳݭù³­ÛÇÝ çñ³­µáõ­ ÅáõÃ­Û³Ý Ù»­Ý³Ï Ù»Ï­Ý³Í ³­Ùáõë­Ý³­ó³Í ïÇ­ÏÇ­ÝÁ: سݭóߨÇó ÷áÕ ¿ÇÝ ï³­ÝáõÙ µá­Éá­ñÁ` §Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ¦, ¹»­å³ñ­ï³­Ù»Ýï­Ý»­ñÇ ïÝû­ñ»Ý­Ý»­ñÁ, ãÇ­Ýáí­ÝÇÏ­Ý»­ñÁ, ·áñ­Í³­ÙáÉ­Ý»­ñÁ: ´³Ûó سݭóߨݭ ¿É ï³­ÝáõÙ ¿ñ µá­Éá­ñÇó: ¸³ Ë³Õ ¿ñ: ´á­ÉáñÝ ³ÝË­ïÇñ ˳­ÕáõÙ ¿ÇÝ Áݹ­¹»Ù سݭóߨÇ, سݭóߨÁ ˳­ÕáõÙ ¿ñ µá­Éá­ñÇ ¹»Ù: سݭóߨÁ ϳ­ñáÕ ¿ñ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ µ³­Ý»ñ å³ï­Ù»É §ÇÝã­å»ë »Ý í»ñó­ÝáõÙ¦-Ç ¨ §ÇÝã­å»ë »Ý ï³­ÉÇë¦-Ç Ù³­ëÇÝ, áñ 뻭ݳ­ïáñ­Ý»ñ ¶³­ñÇÝÝ áõ ܻ۹­·³ñ¹­ïÁ Ýñ³Ý ÏÉë»ÇÝ, ÇÝã­å»ë ٳݭÏÇÏ­Ý»­ñÁ` Ç­ñ»Ýó å³­é³í ¹³­Û³­ÏÇÝ: Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Ñ»ï ÑáõÛ­ë»ñ ¿ñ ϳ­åáõÙ §áÕç ä»­ï»ñ­µáõñ­·Á¦: Üñ³ ų­Ù³Ý­Ù³­ÝÁ §å³ï­ñ³ëï­íáõÙ¦ ¿ÇÝ: ºë ³Ý­Ó³Ùµ Ùáï ï³­ëÁ ï³­ ñÇ ³­é³ç Éë»­óÇ ÙÇ å»­ï»ñ­µáõñ·­óáõ å³­ï³ë­Ë³­ÝÁ ³­é³­ç³ñ­ÏÇë: ºí áã û ÇÝã-áñ ó³Ý­ó³­éÇó, ѳó­Ï³­ï³­ÏÇó, ³ÛÉ ³ÛÝ ³ë­ïǭ׳­ÝÇ å³ï­Ï³­é³½­¹áõ ¨ ¹Çñù áõ­Ý»­óáÕ Ù³ñ­¹áõó, áñ 뻭ݳ­ï³­Ï³Ý í»­ ñ³Ñë­Ïá­ÕáõÃ­Û³Ý Ï³ñ­·³¹­ñáõí۳ٵ ÑÇ­Ù³ µ³Ý­ïáõÙ Ýëï³Í ¿: -¶Ý³Ýù áñ¨Ç­ó» ï»Õ ÁÝíñ»Ýù: -àã: ºë ÑÇ­Ù³ ã»Ù ÁÝíñáõÙ: â³ñ­Å»: ú­ñ»ñë سݭóߨݭ ¿ ų­ Ù³­ÝáõÙ: ²Û, ÏÁíñ»¯Ù: ö³­ñÇ­½áõÙ å»­ï»ñ­µáõñ·­Û³Ý ³Ý­í³­ÝÇ ·»ñ­¹³ë­ï³­ÝÇ ÷á­Õ»­ñÁ 2 ÖÇßï ã¿, سÝóßÛ³ÝóÁ ÷³é³ë»ñ ã¿ñ: ºñµ 1903Ã. ¶áÉÇóÇÝÁ ÷³Ï»ó ѳÛÏ³Ï³Ý ¹åñáóÝ»ñÁ ¨ µéݳ·ñ³í»ó ѳÛáó »Ï»Õ»óáõ áõÝ»óí³ÍùÁ, سÝóßÛ³ÝóÁ` Ó·ï»Éáí ëÇñ³ß³Ñ»É ϳé³í³ñã³å»ïÇÝ, ³é³ç³ñÏ»ó 700 ѳ½. é.` ÂÇýÉÇëáõÙ åáÉÇï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ ß»Ýù ϳéáõó»Éáõ ѳٳñ áõ ¨ë 100 ѳ½. é. ³ÝÓ»éÝÙË»ÉÇ ·áõÙ³ñ, áñÇ ß³ÑáõóïáÏáëÝ»ñáí Ãá߳ϳíáñ áõë³ÝáÕÝ»ñ åÇïÇ å³Ñí»ÇÝ: ´³Ûó å³ï³ëË³Ý ãëï³ó³í: 1906-ÇÝ Ýáñ ÷á˳ñù³ ìáñáÝóáí¸³ßÏáíÁ ³é³ç³ñÏ»ó ¹³ ³Ý»É, ë³Ï³ÛÝ Ø³ÝóßÛ³ÝóÁ ãѳٳӳÛÝí»ó: ºÃ» ÷³é³ë»ñ ÉÇÝ»ñ, ÏÁݹáõÝ»ñ ³é³ç³ñÏÁ: ºí ϳÙ` áõ±Ù ³ÝáõÝáí åÇïÇ ¹³ Ïáãí»ñ, ó³ñ³Ï³Ý ÁÝï³ÝÇùÇó áñ¨¿ Ù»ÏDZ:

ù³­ÙáõÝ ïí³Í ÙÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã µ³­ñ»­Ï³Ù­Ý»­ñÇÝ å³ï­ÙáõÙ ¿ñ Ø³Ý­Ã³ß¨Ç §ã³­ñ³×­×Çáõí۳ݦ Ù³­ëÇÝ: -ä³ï­Ï»­ñ³ó­ñ»ù, ·³­ÉÇë »Ù áõ. §²­É»ù­ë³Ý¹ñ Æ­í³­Ýá­íÇã, ÇÝÓ »­ñ»ù û­ñáí ÙÇ ÷áù­ñÇÏ ·áõ­Ù³ñ ¿ å»ïù: г­½³ñ ýñ³ÝÏ: ÖÇßï »­ñ»ù û­ñáí¦: гñó ãϳ: ¶ñ³­ë»­Õ³­ÝÇ ¹³­ñ³­ÏÇó ѳ­½³ñ ýñ³Ý­Ï³­Ýáó ¿ Ñ³­ÝáõÙ. §Êݹñ»Ù¦: öá­ÕÁ ËÇëï å»ïù ¿ñ, µ³Ûó ãͳ˭뻭óÇ, Ó»éù ãïí»­óÇ: º­ñ»ù ûñ ³Ýó ѳ­½³ñ ýñ³Ý­Ï³­Ýá­óÁ ٳݭñ»­óÇ »ñ­Ïáõ ÑÇÝ· ѳñ­Ûáõ­ ñ³­Ýá­óÇ áõ ï³­ñ³. §ì»­ñ³­¹³ñÓ­ÝáõÙ »Ù »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõí۳ٵ¦: §ÆÝ­ãáõ± »ù Ý»­ÕáõíÛáõÝ ù³­ßáõÙ¦,- ³­ëáõÙ ¿: §²¯Ë, áã, ²­É»ù­ë³Ý¹ñ Æ­í³­Ýá­íÇã,- ³­ëáõÙ »Ù,- Ç٠ϳ­ÝáÝÝ ¿` ÷á­ÕÇ Ñ³ñ­óáõÙ ÉÇ­Ý»É ×ßï³­ å³Ñ. í»ñó­ñ»É »Ù, áõ­ñ»ÙÝ ×Çßï ų٭ϻ­ïÇÝ åÇ­ïÇ í»­ñ³­¹³ñӭݻ٦: §ºë, Ç­ñáù, ÑÇ­Ù³ ¹ñ³ ϳ­ñÇ­ùÁ ãáõ­Ý»Ù¦: §à’ã, ²­É»ù­ë³Ý¹ñ Æ­í³­Ýá­ íÇã¦: ì»ñó­ñ»ó, ·ñ³­ë»­Õ³­ÝÇ ¹³­ñ³­ÏÁ µ³­ó»ó, µ³Ûó ï»ë­Ý»Ù ÷á­ÕÁ ãÇ ¹ÝáõÙ, ë­¨»­éáõÝ Ý³­ÛáõÙ ¿ íñ³ë: §Èë»ù, Ïí»ñó­Ý»Ù, µ³Ûó Ç­Ù³­ ó»ù` ѳ­çáñ¹ ³Ý­·³Ù Ó»½ á­ãÇÝã ã»Ù ï³: Øï³­Í»ù, ÙÇ­·áõ­ó» ³­í»­ÉÇ É³í ¿ »±ï ­í»ñó­Ý»ù, Ç߭˳ݦ: ƯÝ㠭ϳ­ñáÕ ¿Ç ³­Ý»É. §È³í,- ³­ë³­ óÇ,- ïí»ù¦: ²Û¹­å»ë ݳ ÇÝÓ­ÝÇó ѳ­½³ñ ýñ³Ý­Ïáí û­ÓÇùÝ ³­½³­ï»ó: سñ¹­Ï³Ýó ³Û¹ Ùßï³­Ï³Ý ·Ýáñ­¹Á É³í ·Ç­ï»ñ Ýñ³Ýó ³ñ­Å»­ùÁ ¨ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë á­ñá­ßáõÙ ¿ñ Ûáõ­ñ³­ù³Ýã­Ûáõ­ñÇ ·Ç­ÝÁ: ÆÝã­ù³¯Ý ­å»ïù ¿ñ ³Û¹ ÏÇ­ë³·­ñ³­·»ï Ù³ñ­¹Á Ç­ñ»Ý ßñç³­å³­ ïáÕ ÷³Û­ÉáõÝ Ñ³­ë³­ñ³­Ïáõí۳­ÝÁ: ºí ëïá­ñáõí۳Ý, ¨ ÑÇ­Ù³­ñáõ­ ÃÛ³Ý Ñ³­Ù³ñ: ÐÇ­Ù³­ñáõÃ­Û³Ý Ñ³­Ù³ñ, ûñ¨ë, ³­í»­ÉÇ ß³ï: ÜÇ­ëáõÙ, Promenade des Anglais-áõÙ, ÙÇ ³Ý­·³Ù ų­ÙÁ ï³ë­Ý»ñ­ Ïáõ­ëÇÝ ½µáë­ÝáõÙ ¿Ç ͳ­Ýáà ýñ³Ý­ëdz­óáõ Ñ»ï: ܳ Ù³ï­Ý³­óáõÛó ¿ñ ³­Ýáõ٠ѳݭñ³­Ñ³Ûï ýñ³Ý­ëdz­óÇ­Ý»­ñÇÝ.

-ä³ï­·³­Ù³­íáñ ³Û­ëÇÝ­ãÁ..., Ññ³­ï³­ñ³­ÏÇã ³Û­ëÇÝ­ãÁ..., ¹áõùë ³Û­ëÇÝ­ãÁ..., µ³Ý­ÏÇ ïÝû­ñ»Ý ³Û­ëÇÝ­ãÁ...

-²­Ñ³ ¨ Ù»ñ éáõ­ë³­Ï³Ý Ýß³­Ý³­íáñ ³Ý­ÓÁ` سݭóߨÁ: Üñ³ Ù³­ ëÇÝ É뻱ɭ »ù: -ܳí­Ã³ñ­ù³±Ý: àõ±ñ­ ¿, áõ±ñ­ ¿: -Ðñ»¯Ý: üñ³Ý­ëdz­óÇÝ ³­é³ç Ý»ï­í»ó, áñ­å»ë­½Ç ³­í»­ÉÇ É³í ï»ë­ÝÇ ¨, ϳñ­Í»ë, سݭóߨÇÝ ß÷á­Ã»ó áõ­ñÇ­ßÇ Ñ»ï: ºï ¹³é­Ý³­Éáí` Ó»éùë ç»ñ­Ùá­ñ»Ý ë»Õ­Ù»ó.

-ÞÝáñ­Ñ³­Ï³É »Ù Ó»½: -â³ñ­Å»: -²ëï­í³Í ÇÙ, ÇÝã­åÇ­ëǯ å»ñ­ëá­Ý³Å ¿: üñ³Ý­ëdz­óÇÝ ³Ï­Ý³­Í³Ý­ùáí Éé»ó: -Üñ³ ¹Ç­Ù³·­Í»­ñáõÙ ÇÝã-áñ í»Ñ µ³Ý ϳ: -سݭóߨDZ: -ܳí­Ã³ñ­ù³­ÛÇ:

Ðð²ä²ð²ÎàôØܺð ²È. زܭ²ޭڲܭòÆ àÔæàôÂÚ²Ü úðàø îƶ­ð²Ü ²ð­öƲ­ðº²Ü Îàì­Î²­êº²Ü ÚÆ­Þ²­î²Î­Üº­ð¾ê

ÂÇý­ÉÇ­ë¿Ý` ´ûñ­ÅûÙ ²ñ­÷dzñ­Û³Ý îÇ·­ñ³Ý (1854-1914) - Ññ³­å³­ñ³­Ï³­Ëáë, ËÙµ³­·Çñ: ÌÝí»É ¿ Î.­äáÉ­ëÇ úñ­Ã³·­ÛáõÕ Ã³­Õ³­Ù³­ëáõÙ: ܳ˭ݳ­Ï³Ý ÏñÃáõí ÛáõÝÝ ëï³­ó»É ¿ ï»­ÕÇ Â³ñ·­Ù³Ý­ã³ó í³ñ­Å³­ñ³­ÝáõÙ, ³­å³ ÙÇ³é­ Å³­Ù³­Ý³Ï å³ï­ñdzñ­ù³­ñ³­ÝáõÙ å³ß­ïá­Ý³­í³­ñ»­Éáõó Ñ»­ïá` ³Ý­ó»É ËÙµ³·­ñ³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ: 1885-1886ÃÃ.-Çó ³ß­Ë³­ï³Ï­ó»É ¿ §²ñ¨»É­ùÇݦ, §Ø³­ëÇ­ëÇݦ, ³­å³ ËÙµ³·­ñ»É ³Û¹ å³ñ­µ»­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ:

...Ú³­çáñ¹ û­ñÁ ׳٭µ³Û »­É³Ýù: ºñ­Ï³­Ãáõ­ÕÇÝ, 5 ų­Ùá­õ³Ý ·Ý³ó­ù¿ »ïù, ÏÁ ų­Ù³­Ý¿ ·»­ÕÇ Ï³­Û³­ñ³Ý ÙÁ, Óá­ñ³­Ù¿ç­Ý»­ñáõ Ù¿ç Ïáñ­ëá­õ³Í: Ø»ñ ². ϳñ­·Ç í³­Ïá­ÝÇÝ Ù¿ç ÏÁ ·ïÝá­õ¿ñ å. ²­Õ»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭ »³Ýó` ÑëÏ³Û Ñ³­ë³­Ïáí Ù³ñ¹ ÙÁ, ùÇã Ëû­ëáõÝ, ·ñ»­Ã¿ ·áñ­Í³­õá­ñÇ Ñ³­·áõëï­Ý»­ñáí, µ³­ñ»­¹¿Ù »õ ³­ÝáÛß É»­½áõ, Çñ Í»­ñáõ­ÝÇ Ùû­ñÁ Ñ»ï1: ´Ý³­Ï³­Ý³­µ³ñ Ëû­ë³Ï­óáõ­ÃÇõ­ÝÁ ¹³ñ­Ó³õ äûÉ­ëáÛ í³­×³­é³­Ï³­Ýáõ­ û³Ý áõ ë»­Õ³­Ý³­õá­ñáõ­Ã»³Ý íñ³Û: Æñ ݳõ­Ã³­ÛÇÝ ³ñ­ï³­¹ñáõ­Ã»³Ýó Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇãÝ ¿ñ ¶ñÇ­·áñ ÎÇõ­ÙÇõß­Ï¿ñ­ï³Ý, Çñ Ñ»­é³­õáñ µ³­ñ»­ ϳ٭ݻñÝ ¿ÇÝ ²­µÇÏ àõÝ­×»³Ý, ØÏñïÇã ¾­ë³­Û»³Ý, ²µ­ñ³­Ñ³Ù ÷³­ß³, Üáõ­ñ»³Ý ¿­ý¿Ý­ïÇ, سù­ëáõï êÇ­ÙáÝ å¿Û, г­×Ç­ådzñ »Õ­µ³ñù, οû­ ã¿-úÕ­Éáõ ²­Ïáµ ¿­ý¿Ý­ïÇ, ²É­É³Ñ­í¿ñ­ïÇ Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë å¿Û: ÆÝ­ÍÇ å¿ë ѳ­Ù»ëï ·ñáÕ ÙÁ »õ Ç­ñ»Ý å¿ë íÇí˳­ñÇ ÙÇ­ÉÇû­Ý³­ï¿ñ ÙÁ, µÝ³­Ï³­Ý³­µ³ñ, ã¿ÇÝ Ïñݳñ Ëû­ë³Ï­óáõ­Ã»³Ý ³­é³ï ÝÇõà ѳۭ óۭûÉ: ´³Ûó á­ñáí­Ñ»­ï»õ ݳí­Ã³­Ñá­ñ»­ñáõ Îñ»­ëá­ëÁ ˳ݭ¹³­í³é §Ùß³­Ï³­Ï³Ý¦ ÙÁÝ ¿ñ` Ñdz­óáÕ ¶ñÇ­·áñ ²ñÍ­ñáõ­ÝÇÇ ï³­Õ³Ý­¹ÇÝ »õ µáõéÝ Ñ»­ï³ùñù­ñá­õáÕ ÙÁ §Øß³­ÏǦ äûÉ­ëáÛ ÃÕó­ÏÇó гۭϳ­ÏÇ (²ñ­÷dzñ ²ñ­÷dzñ­Û³Ý), áñ ²ñÍ­ñáõ­ÝÇÇ Ñ»ï ³Ý¹­ñ³­ÝÇÏ Ï³­å»­ñÁ Ùdz­óáõó Îáí­Ï³­ëÇ »õ Âáõñ­ùÇáÛ Ñ³Û Ùï³­õá­ñ³­Ï³­Ýáõ­Ã»³Ý ÙÇ­ç»õ »õ ì³ë­åáõ­ñ³­Ï³­ÝÇ ëá­íÇÝ ³­ï»Ý ²ñÍ­ñáõ­ÝÇ Çñ §Øß³­ÏÇݦ á­·»­õáñ­ á­õ³Í Ññ³­ï³­ñ³­Ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñá­íÁ Ùûï 100.000 éáõå­ÉÇ Ñ³Ý­·³­Ý³­ Ï»ó äûÉ­ëáÛ ×³Ù­µáí (ÎÇõÉ­å¿Ý­Ï»³Ý î³Ý) ì³Ý ÕñÏ»­Éáí: л­ï»­õ³­ µ³ñ, ³Û¹ Ñ»­é³­õáñ ³Ý­ó»³­É¿Ý áõ ³Û¹ Ãá­õ³­Ï³­ÝÇ ×áË, ³½­·³­ÛÇÝ, ·ñ³­Ï³Ý, ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý û­ñ³­Ã»ñ­Ã¿Ý ï»­ë³Ï­óáõ­Ã»³Ý ³­é³ï ÝÇõà 1 лÕÇݳÏÁ ë˳ÉíáõÙ ¿, سÝóßÛ³ÝóÇ Ù³ÛñÁ í³Ë׳Ýí»É ¿ 1886-ÇÝ:

µ³­óá­õ»­ó³õ: º­ñ»­õáÛ­ÃÁ ãáõ­Ý¿ñ Ùï³­Í»­Éáõ, ÿ åûÉ­ë»­óÇ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ ËÙµ³­·Ç­ñÇ ÙÁ Ñ»ï ¿ñ ·áñ­ÍÁ` ³Ù­ë³­Ï³Ý 6-7 áë­ÏÇ Ñ³­½Çõ ß³­ÑáÕ: Ƶñ ѳ­õ³­ë³­ñ¿ ³é ѳ­õ³­ë³ñ ÏÁ íǭ׳­µ³­Ý¿ñ Ñ»ïë »õ »ë, ³Ý­Ï»Õ­ ͳ­å¿ë ÏÁ Ëáë­ïá­í³­ÝÇÙ, ³Û­ëûñ áñ ³Ý­Ï»³É ÙÁ »Ù ÝÇõ­Ã³­å¿ë, ·ñ»­ ÿ ³­é³Ýó ³Ù­ë³­Ï³­ÝÇ, µÝ³õ ³ãù ãáõ­Ý¿Ç Çñ ÙÇ­ÉÇûÝ­Ý»­ñáõÝ: ºñµ í³ñ Ç­ç³Ýù ϳ­é³­ËáõÙ­µ¿Ý, سݭó­ß»³Ýó` Çñ ùÃ³Ý Ù³­ ½»­ñáí ˳­ÃáõÝ Ù³Û­ñÇ­ÏÁ ûõÝ ³­é³Í, ϳ­Û³­ñ³­ÝÇÝ ÷áù­ñÇÏ ëñ³­ÑÁ Ùï³õ, Ññ³­õÇ­ñ»­Éáí å. Øáõ­Ã³­ý»³­ÝÁ, Ù³Û­ñÁ, »ñ­Ïáõ ùáÛ­ñ»­ñÁ2 »õ ½Çë: Êá­ßáñ ë³­Ù³­í³ñ ÙÁ ÏÁ í³­é¿ñ áõ ÿ­ÛÇÝ åÕåç³Ï­Ý»­ñÁ ÏÁ ýß³­ÛÇÝ: ºñ­Ï³­Ãáõ­ÕÇÇ Ûá·­Ýáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñ¿Ý áõ óÝóáõÙ­Ý»­ñ¿Ý å³ñ­ ï³­ë³Í, ÁÝ­ÏáÕ­Ù³­Ý»­ó³Ýù ϳ­ÏáõÕ µ³½­Ùáó­Ý»­ñáõ íñ³Û` ų­Ù»­ñáí: ¸áõñ­ëÁ ·Çõ­Õ³­óÇ­Ý»­ñÁ Ñ»­ï³ùñù­ñáõ­Ã»³Ùµ ÏÁ ¹Ç­ï¿ÇÝ Ø³Ý­Ã³­ß¿­ íÁ, á­ñáõÝ Ñ³Ù­µ³­õÁ Éë³Í ¿ÇÝ »õ áñ idole3 ÙÁÝ ¿ñ Ç­ñ»Ýó ѳ­Ù³ñ: ä. ²­Õ»ù­ë³Ý¹ñ áï­ùÇ »­É³õ »õ Ïáí­Ï³ë­óÇÇ É³ÛÝ ù³Ñ­ù³Ñ­Ý»ñ ³ñ­Ó³­Ï»­ Éáí` ³­÷»­ñáí éáõå­ÉÇ ëñëÏ»ó Ñ³Û áõ íñ³­óÇ Ùáõ­ÅÇù­Ý»­ñáõÝ, á­ñáÝù ³Ý­í»ñç §Ñáõñ­ñ³¦-Ý»­ñáí û­¹Á Ãݹ³­óáõ­óÇÝ: Â¿Û ÁÙ­å»­Éáõ ѳ­Ù³ñ »ñµ ϳ­Û³­ñ³Ý Ùï³Ýù, Ïáí­Ï³­ë³­Ñ³Û ÙÇ­ ÉÇû­Ý³­ï¿­ñÁ, ѳۭñ³­Ï³Ý µ³­ñÇ ÅåÇ­ïáí ÙÁ »õ Ó»é­ùÇ áõ­Å»Õ ë»Õ­ Ùáõ­Ùáí ÙÁ, ³­÷Çë Ù¿ç ë³­Ñ»­óáõó Ù³­·³­Õ³­Ã»³Û ÷áù­ñÇÏ å³­Ñ³­ñ³Ý ÙÁ4, ³­é³Ýó µ³é ÙÁ ³ñ­ï³­ë³­Ý»­Éáõ: ºñ­Ïáõ ų٠í»ñç, »ñµ ϳé­ù»­ñáí ׳٭µ³Û »­É³Ýù áõ Ç­ñÇϭݳ­ Ùáõ­ïÇÝ ´ûñ­Åû٠ѳ­ë³Ýù Ù»ñ íÇɭɳ­Ý»­ñáõÝ ¹áõ­éÁ` Çë­ÏáÛÝ Ëáõóë ³­é³ç­Ýáñ­¹á­õ»­ó³Û: ²­é³­çÇÝ ·áñÍë »­Õ³õ, µÝ³­Ï³­Ý³­µ³ñ, µ³­Ý³É Ù³­·³­Õ³­Ã»³Û µûñíýû¿Û­ÉÁ: ÎÁ µá­í³Ý­¹³­Ï¿ñ §ÑÇÝ· ѳ­ñÇõñ éáõå­ÉǦ »Õ­µáñë` ²ñ­÷dzñ ²ñ­÷dz­ñ»³­ÝÇÝ ³­Ýáõ­ÝÇÝ »õ ÝáÛÝ­ù³Ý ·áõ­Ù³ñ ÙÁ` ÇÙ ³­Ýáõ­ÝÇë, ѳ­Ù³Ï­ñ³­Ï³Ý µ³­é»ñ å³­ñáõ­Ý³­ÏáÕ ÙÇ ù³­ÝÇ ïá­Õ»­ñáí: ºõ »ñµ ÏÁ Ùﳭͻ٠³Ûë­ï»­ÕÇ §Ñ³­ñáõëï¦ Ïá­ãá­õ³Í ³½­Ýá­õ³­ ßáõù­Ý»­ñáõÝ íñ³Û, á­ñáÝù, »ñµ ï³­ñ»ó áõ ÑÇ­õ³Ý¹ ·ñ³­·¿ï ÙÁ Ç­ñ»Ýó ÏÁ ¹Ç­Ù¿ ëñï³­ß³ñŠݳ­Ù³­Ïáí ÙÁ, ³é ³­é³­õ»ÉÝ Ï¿ë ݳ­µû­ É¿ûÝ ÏÁ ÕñÏ»Ý ëå³­ë³­õá­ñÇÝ Ñ»ï,- ... áõ ½½á­õ³°Ýù Ïáõ­·³Û: §Ðá­íÇï¦, 1911, Ã. 47 (³ñ­ï³å­í³Í ¿ äáÉ­ëÇ §Ä³­Ù³­Ý³Ï¦ û­ñ³­Ã»ñ­ÃÇó) 2 лÕÇݳÏÁ ë˳ÉíáõÙ ¿, سÝóßÛ³ÝóÝ áõÝ»ñ Ù»Ï ùáõÛñ: 3 Îáõéù: 4 ÂÕóÍñ³ñ:

ìÈ²ê ¸à­ðà­Þº­ìÆâ

زܭ²­Þº­ì²­ä²­îàôØ úñ­í³ Ñ»­ñá­ëÁ åñÝ ­Ø³Ý­Ã³ß¨Ý­ ¿: »­å»ï, ×Çßï ã¿: äñÝ ­Ø³Ý­ óߨÁ Ñ»­ñáë ¿ñ ÙÇ ù³­ÝÇ ï³­ñÇ ß³­ñáõ­Ý³Ï: ²­å³­·³ å³ï­Ù³­µ³­ÝÁ, »ñµ ·ñ»­Éáõ ÉÇ­ÝÇ éáõ­ë³­Ï³Ý ѳ­ë³­ñ³­ ÏáõÃ­Û³Ý å³ñ­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ, ³Û¹ ï³­ñÇ­Ý»­ñÁ Ï³Ý­í³­ÝÇ §Ø³Ý­Ã³ß¨Û³Ý¦: -¸³ »­Õ»É ¿ ÙÇÝ㨠سݭóߨÁ: -¸³ »­Õ»É ¿ Ø³Ý­Ã³ß¨Ç û­ñáù: -âݳ­Û³Í ¹³ »­Õ»É ¿ سݭóߨÇó Ñ»­ïá, µ³Ûó ѳ­ë³­ñ³­ÏáõíÛáõ­ ÝÁ Ýá­ñÇó å³ñ­ïáõíÛáõÝ ¿ Ïñ»É µáñ­ë³­ÛáõÙ: г­ë³­ñ³­ÏáõíÛáõÝÝ ³­ÝáõÕ­Õ»­ÉÇ ¿: ä³ï­Ù³­Ï³¯Ý ­ï³­ñ»­ÃÇí: г­Ùáà ¨ ѳ÷­ëá­ë³Ýù ÇÝÓ, »ë »ñµ¨¿ ã»Ù ï»­ë»É åñÝ ­Ø³Ý­ óߨÇÝ: ¸³ Ñݳ­ñ³­íáñ ¿É ã¿ñ: ܳ Ùßï³­å»ë ³ÛÝ­å»ë ¿ñ ßñç³­å³ï­ í³Í, áñ ï»ë­Ý»É Ñݳ­ñ³­íáñ ã¿ñ: ¸áõù ÙdzÛÝ ëñïÇ ÃñÃÇ­éáí ½·áõÙ ¿Çù, áñ ݳ Ùáï ¿, Ó»ñ ÏáÕ­ùÇÝ, ³Û¹ ³Ù­µá­ËÇ Ï»Ýï­ñá­ÝáõÙ, ³Ýó­ ÝáõÙ ¿ §Ý³¦, §ÇÝ­ùÁ¦, §ille¦, ÇÝã­å»ë ³­ëáõÙ ¿ÇÝ Ñéá­Ù»³­óÇ­Ý»­ñÁ: -Þ³ïñ­í³¯Ý1,- ͳ­é³­Û³Ù­ïá­ñ»Ý ßßÝçáõÙ ¿ÇÝ ßáõñç­µá­Éá­ñÁ: ¸áõù Ïé³­ÑáõÙ ¿Çù Ýñ³ Ý»ñ­Ï³­ÛáõíÛáõ­ÝÁ` ѳ­Û³óù ë³­Ñ»ó­Ý»­ Éáí áõ­ÕÇÕ ³ÝÏ­Û³Ý ï³Ï Ïùí³Í ÃÇ­ÏáõÝù­Ý»­ñÇ íñ³­Ûáí: ºñµ ݳ ³Ýó­ÝáõÙ ¿ñ óï­ñá­ÝÇ ÙÇ­ç³Ýó­ùáí, ³éç¨Çó í³­½áõÙ ¿ÇÝ í³Ë­íá­ñ³Í ¹»Ù­ùáí Ù³ñ­¹ÇÏ ¨ ³Û­ëá­õ³ÛÝ ÏáÕÙ ÑñÑñáõÙ ³Ù­µá­ËÁ: -سݭóߨ¯Ý­ ¿, سݭóߨ¯Á: ²­ë»ë Ýñ³Ýó »ï¨Çó ·³­ÉÇë ¿ñ ·³­½³Ý, »­ñ»­Ë³ ϳ٠Ðéá­ÙÇ å³å: л­ïá, »­Ã» ³ñ­ï³­Ñ³Ûï­í»­Éáõ ÉÇ­Ý»Ýù áã-×ß·ñÇï, µ³Ûó Ù»ÕÙ, ï»ë­ ÝáõÙ ¿Çù ß³ñÅ­íáÕ ÃÇ­ÏáõÝù­Ý»ñ: سñ­¹ÇÏ ù³Û­ÉáõÙ ¿ÇÝ ï³­ñû­ñÇ­Ý³Ï Ó­¨áí` ˻󭷻ï­Ý³­í³­ñÇ: ê³ Ûáõ­ñ³­Ñ³­ïáõÏ ³ñ­í»ëï ¿ñ: ØÇ­·áõ­ó» ï³ÝÝ ¿ÇÝ å³­ñ³­å»É, û ÇÝã­å»ë ù³Û­É»Ý Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ³éç¨Çó: ºí ³Ûë ³Ù­µáÕç ÷á­Ãá­ñÇ­ÏÁ` Ï»Ýï­ñá­Ý³­ÓÇ· ·ÉáõË­Ý»­ñáí áõ Ïùí³Í Ù»ç­ù»­ñáí, ëɳ­ÝáõÙ ¿ñ ÏáÕ­ùáí¹: Àëï Çë` Ñ»­ï³ùñù­ñ³­ë»ñ ѳ­ë³­ñ³­Ïáõí۳­ÝÁ ùß»­Éáí ýñ³Ï­Ý»­ñÇ ùճݭó³­ïáõ­ï»­ñáí: ²Û¹­ å»ë ³Ýó­ÝáõÙ »Ý »­ñ³­Ù³Ï­Ý»­ñÁ ï³­÷³ë­ï³­ÝáõÙ: ¶ÉáõË­Ý»ñÝ áõÕÕ­ í³Í »Ý ¹»å Ï»Ýï­ñáÝ, ¨ áñ ÏáÕ­ÙÇó ¿É Ùá­ï»­Ý³ë` ·³­í³Ï­Ý»ñÝ »ë ï»ë­ÝáõÙ: ºí ݳ, áí ó³Ý­Ï³­ÝáõÙ ¿ñ ï»ë­Ý»É سݭóߨÇÝ` åïïí»­ Éáí ßáõñç­µá­Éá­ñÁ Ïï»ë­Ý»ñ ÙdzÛÝ ùճݭó³­ïáõ­ï»­ñÇ ³ëï­Õ³­µáõÛÉ: 1 ÜϳïÇ áõÝÇ Ý³íóÛÇÝ ß³ïñí³ÝÁ:

äñÝ ­Ø³Ý­Ã³ß¨ÇÝ »ë ã»Ù ï»­ë»É ¨ á­ãÇÝã ã»Ù ϳ­ñáÕ å³ï­Ù»É Ýñ³ Ù³­ëÇÝ: Èë»É »Ù ÙdzÛÝ, áñ åñÝ ­Ø³Ý­Ã³ß¨Á ѳ­Ù³É­ë³­ñ³Ý ãÇ ³­í³ñ­ï»É, á­ñáí­Ñ»ï¨ ·Ç٭ݳ­½Ç³ ãÇ ÁÝ­¹áõÝ­í»É: ´³Ûó ·Ç­ï»Ù µ³­½áõÙ Ù³ñ¹­Ï³Ýó, áí­ù»ñ ³­ëáõÙ ¿ÇÝ.

-º­ÏáÕ ß³­µ³Ã­í³­ÝÇó ¿É ã»Ù í׳­ñÇ ×³­ß»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: -ÆÝ­ãáõ±: -سݭóߨݭ ¿ ų­Ù³­ÝáõÙ: ¸ñ³Ýù ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ù³ñ­¹ÇÏ ã¿ÇÝ, á­ñáÝù Ç íǭ׳­ÏÇ ã¿ÇÝ í׳­ñ»­Éáõ Ç­ñ»Ýó ׳­ßÇ Ñ³­Ù³ñ: Üñ³Ýó ã¿ñ áõ­ñ³­Ë³ó­ÝáõÙ, áñ Ç­ñ»Ýó ÷á­Ë³­ ñ»Ý áõ­ñÇß­Ý»ñÝ »Ý í׳­ñáõÙ: ´³Ûó Ýñ³Ýó ÷á­Ë³­ñ»Ý í׳­ñ»­Éáõ ¿ñ سݭóߨ¯Á: ÆÝã­åÇ­ëǯ »ñ­ç³Ý­ÏáõíÛáõÝ:

ä»ï»ñµáõñ·Ç §ºíñá峦 ÑÛáõñ³ÝáóÇ é»ëïáñ³ÝÁ

Üñ³Ý­óÇó Ù»ÏÝ ÇÝÓ å³ï­ÙáõÙ ¿ñ.

-²Û¹ سݭóߨÁ Ù»Í û­ñÇ­·Ç­Ý³É ¿: º­ñ»Ï ãáñë Ñá­·áí ÁÝíñáõÙ ¿ÇÝù: سݭóߨÁ ѳñó­ñ»ó. §ê³­É³Ùµ áõ­ï»­Éáõ± »Ýù¦: ²­ëáõÙ »Ýù. §àõ­ï»­Éáõ »Ýù¦: âáñ­ëÇë ѳ­Ù³ñ »ñ­Ïáõ 볭ɳٵ å³ï­íÇ­ñ»ó, Ó»é­ ù»­ñáí µ³­Å³Ý-µ³­Å³Ý ³­ñ»ó ¨ ³­Ù»Ý Ù»­ÏÇë ³÷­ë»ÇÝ ÙÇ Ïïáñ ¹ñ»ó: ¼·áõÙ »Ù, áñ ³­Ý³ñ­·³Ýù »Ù ·áñ­ÍáõÙ` µ³­Ý³­íáñ å³ï­Ù³­ÍÁ ïå³­·Çñ Ëáë­ùáí Ý»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»­Éáí: ´³Ûó ³Ûë ³­Ù»­ÝÇ Ù»ç ÷³ÛÉ Ï³: ØdzÛÝ ß³­ÑÇ ³ñ­ùáõ­ÝÇ­ùÇÝ Ù»ñÓ Ù³ñ­¹Á ϳ­ñáÕ ¿ ³Ûë­åÇ­ëÇ µ³Ý å³ï­Ù»É.

-îÇ»­½»ñ­ùÇ ïÇ­ñ³­Ï³­ÉÁ ·³­é³Ý µáõ­¹Á Ï»­ñ³í, ³­å³ áë­Ïá­ñÁ ¹ñ»ó ³÷­ë»ë. §ÎñÍá­ïÇñ¦: -سݭóߨ¯Ý­ ¿ ³Ýó­ÝáõÙ:

ƯÝã Ñ­ñ³ßù ¿ñ ¹³ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç ѳ­Ù³ñ: ÆÝã-áñ Ù»ÏÝ ÇÝÓ å³ï­ÙáõÙ ¿ñ.

-Ø³Ý­Ã³ß¨Ç å³ï­×³­éáí ãϳ­ñá­Õ³­ó³ ³­Ùáõë­Ý³­Ý³É: -ÆÝã­å»±ë à ­ »: -гñ­ë³­ÝÇ­ùÁ Ýß³­Ý³­Ï»É ¿ÇÝù µ³­ñ»­Ï»Ý­¹³­ÝÇó ³­é³ç: гݭϳñÍ Éáõñ ѳ­ë³í, û` سݭóߨݭ ¿ ų­Ù³­ÝáõÙ: ¾É ÇÝã ѳñ­ë³­ÝÇù, ÇÝã µ³Ý: гñë­Ý³­óá­õÇ Ñ³­ñ³­½³ï­Ý»­ñÇÝ ³­ë³­óÇ` ѳ­Ù³­Ó³Û­Ý»­óÇÝ Ñ»­ ï³Ó­·»É: ìñ³ ѳ­ë³Ý µ³­ñ»­Ï»Ý­¹³­ÝÁ, Ù»Í å³Ñ­ùÁ: ÐÇÝ· ß³­µ³Ã ³Ýó ѳñë­Ý³­óáõÝ ëÇ­ñ³­Ñ³ñ­í»ó áõ­ñÇ­ßÇ: سݭóߨÁ ɳí ų­Ù³­Ý³Ï 㻭ϳí áõ ˳­÷³­Ý»ó ³­Ùáõë­ÝáõíÛáõÝë: ¶Ç­ï»±ù­ ÇÝãÝ ¿ Ññ³­ß³­ÉÇ. ³Ûë µ³ÝÝ ÇÝÓ å³ï­Ù³Í »­ñÇ­ï³­ë³ñ­ ¹Á áã ݳí­Ã³­ÛÇÝ, áã ¿É µáñ­ë³­Û³­Ï³Ý ·áñ­Í»­ñÇ Ñ»ï áñ¨¿ ³éÝ­ ãáõíÛáõÝ ãáõ­Ý»ñ: ´³Ûó Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Í³­Ýá¯ÃÝ­ ¿ñ: γñ­Í»Ù, ³Ý­·³Ù ³Û¹­åÇ­ëÇ ³Û­ó»­ù³ñ­ï»ñ ϳ­ÛÇÝ. §Æ­í³Ý Æ­í³­Ýá­ íÇã Æ­í³­Ýáí, Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Í³­Ýáæ: àõß ·Ç­ß»­ñáí ³Ýó­ÝáõÙ »ë ÷á­Õá­ óáí. ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõ٠ϳ­ñáÕ »ë ÙïÝ»É Éáõ­ë³­íáñ­í³Í å³­ïáõ­Ñ³Ý­ Ý»­ñáí ³­é³­çÇÝ ÇëÏ å³­ï³­Ñ³Í ³Ý­Í³­Ýáà ïáõÝ áõ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»É ³Û¹­åÇ­ëÇ ³Û­ó»­ù³ñï. §Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ͳ­Ýáæ: ²Ý­Ñ³­å³Õ ÏÁÝ­¹áõ­Ý»Ý: º­Ã» ѳñ­ë³­ÝÇù ÉÇ­Ý»ñ, ÍÝáÕ­Ý»­ñÁ Ýá­ñ³å­ë³­ÏÇÝ ÏÑñ³­Ù³­Û»ÇÝ ½Ç­ç»É ï»­ÕÁ: º­Ã» ÍÝÝ¹Û³Ý ûñ ÉÇ­Ý»ñ, ï»­ÕÇó Ïíéݹ»ÇÝ Ñ³Ý­¹Ç­ëáõÃ­Û³Ý §Ù»­ Õ³­íá­ñÇݦ áõ Ó»½ ÏëÏë»ÇÝ å³ï­í»É: Æ í»ñ­çá, »­Ã» ó­Ï»Çù ³ÛÝ ï³Ý ¹áõ­éÁ, áõñ áã ÙÇ å³­ïáõ­Ñ³­ ÝáõÙ ÉáõÛë ã¿ñ í³é­íáõÙ` Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ ãáõ­Ý»ñ. §Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ͳ­Ýáæ: î³Ý­ï»­ñ»ñÝ Çë­ÏáõÛÝ ¹áõñë Ïó³ï­Ï»ÇÝ ³Ý­Ïá­ÕÇÝ­Ý»­ñÇó, µá­Éáñ ÉáõÛ­ë»­ñÁ Ïí³­é»ÇÝ, Ïϳݭã»ÇÝ Í³­Ýáíݻ­ñÇÝ áõ ÏëÏë»ÇÝ Ýß»É Ñ³ñ­ë³­ÝÇù, ÍÝáõݹ ϳ٠ÝÙ³Ý ÙÇ µ³Ý: ä»ïù ¿ Ëáë­ïá­í³­Ý»Ù` ã³÷Ý ³Ý­ó³: º­Ã» Ù³Ý­Ã³ß¨Û³Ý ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ áñ¨¿ Ù»­ÏÁ ѳ­Ù³ñ­Ó³Ï­í»ñ §Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ͳ­Ýáæ Ù»­Í³¹­ÕÇñ¹ ïÇï­Õáë ·ñ»É ³Û­ó»­ù³ñ­ïÇÝ, ¹ñ³ ѳ­Ù³ñ áã ÙÇ ÑÇÙù ãáõ­Ý»­Ý³­Éáí, ³­å³ ѳ­Ùá½­í³Í »Ù` Ýñ³Ý å³­ï³ë­Ë³­Ý³ï­íáõÃ­Û³Ý Ï»Ý­Ã³ñ­Ï»ÇÝ: âå³ï­Ï³­ÝáÕ Ïá­ãáõÙ Ûáõ­ ñ³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ºí, íëï³Ñ »Ù, ¹³­ï³­ñ³­ÝÁ ß³ï ËÇëï Ïí»­ñ³­ µ»ñ­í»ñ ÝÙ³Ý ÉÏïÇÇÝ: ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ »ë ëÇ­ñ³­Ñ»­ïáõÙ ¿Ç ÙÇ ïÇÏ­Ýáç: Üñ³Ý å³ï­ ÙáõÙ ¿Ç Ðݹϳë­ï³­ÝÇ, âǭݳë­ï³­ÝÇ, Ö³­åá­Ýdz­ÛÇ Ù³­ëÇÝ, ¨ ïÇ­ ÏÇ­ÝÁ ÉëáõÙ ¿ñ ÇÝã­å»ë ¸»½­¹»­Ùá­Ý³Ý ú­Ã»­Éá­ÛÇÝ: ØÇ ³Ý­·³Ù ïïÇå, ùçÉáï ÙÇ ËÉ»½` Ýëï»­Éáí ïÇÏ­Ýáç ÏáÕ­ùÇÝ, µñ³Ñ­Ù³­Ý»­ñÇ, µ³­Û³­¹»ñ­Ï³­Ý»­ñÇ, ý³­ÏÇñ­Ý»­ñÇ ³­ñ³Í Ññ³­ß³­·áñ­ ÍáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ ÇÙ ·ñ³­íÇã å³ï­ÙáõÃ­Û³Ý ³­Ù»­Ý³­Ñ»­ï³ùñ­ ùÇñ ï»­Õáõ٠ѳݭϳñÍ Ù»ç Ùï³í.

-ÆëÏ ³­Ñ³ سݭóߨÁ... îÇ­ÏÇÝÝ ³Ïݭóñ­Ãá­ñ»Ý ßñçí»ó Ññ³­ß³­·áñ­ÍáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó, µ³­ Û³­¹»ñ­Ï³­Ý»­ñÇó, µñ³Ñ­Ù³­Ý»­ñÇó ¨ ÇÝÓ­ÝÇó: ܳ ³Ù­µáÕ­çá­íÇÝ í»­ ñ³Í­í»ó ÃñÃÇ­éÇ áõ ѳ­Ù³Ï áõ­ß³¹­ñáõí۳Ý: -ÆëÏ ¹áõù Ýñ³Ý ͳ­Ýá±Ã­ »ù: ÊÉ»­½Á áï­ùÇ Ï³Ý·­Ý»ó ¨ ³ñ­Å³­Ý³­å³ï­íáõí۳ٵ ³­ë³ó.

-ºë Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Í³­Ýá­ÃÇ Í³­ÝáÃÝ »Ù: ²Û¹ ûñ­í³­ÝÇó Ù»­ÏÁݹ­ÙÇßï å³ñ­ïáõÃ­Û³Ý Ù³ïÝ­í»­óÇ: ºë å³ï­ÙáõÙ ¿Ç ê³­é³ ´»ñ­Ý³­ñÇ, ¾­¹Ç­ëá­ÝÇ, ¾­¹á­õ³ñ¹ IV-Ç Ù³­ ëÇÝ, á­ñÇÝ ï»­ë»É ¿Ç, »ñµ ݳ ¹»é¨ë­ à­õ»É­ëÇ ³ñ­ù³­Û³½Ý ¿ñ, ÇëÏ ËÉ»½Ý ³­ëáõÙ ¿ñ.

-ÆëÏ ³­Ñ³ سݭóߨÁ... îÇ­ÏÇÝÝ ÇÝÓ Ù»ç­ùáí ¿ñ ßñçíáõÙ, ËÉ»­½ÇÝ ³ã­ù»­ñáí áõ­ïáõÙ, ¨ Ñ»­ï³ùñù­ñáõíÛáõ­ÝÇó ³­Ï³Ýç­Ý»­ñÁ µá­ó³­í³é­íáõÙ ¿ÇÝ: §Ì³­Ýá­ÃÇ Í³­Ýáæ: ØÇ ³Ý­·³Ù ÷á­Ë³Ý­óáõ­Ùáí ÷áÕ åÇ­ïÇ ëﳭݳ­ÛÇ, µ³Ûó µ³Ý­ÏáõÙ ÇÝÓ ã³­÷Çó ³­í»­ÉÇ ëå³­ë»ó­Ý»É ïí»­óÇÝ: ²Ûݭų٠ѻ­ñá­ë³­Ï³Ý ÙÇ­çá­óÇ ¹Ç­Ù»­óÇ.

-ºë Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ÙÇ Í³­Ýá­ÃÇ Í³­Ýá­ÃÇ Í³­ÝáÃÝ »Ù: γñ­Í»Ù, í׳­ñ»­óÇÝ Ñ³ñÏ »­Õ³­ÍÇó ÑÇÝ· éáõµ­ÉÇ ³­í»­ÉÇ: ºí ³ÛÝ ¿É` ï»Õ­Ýáõ­ï»­ÕÁ: ÆëÏ ¹éݳ­å³­ÝÇ ÷á­Ë³­ñ»Ý ¹áõ­éÁ, ϳñ­Í»Ù, ïÝû­ñ»­ÝÁ µ³­ó»ó áõ »ñ­Ïáõ­Ïá­å»­Ï³­Ýáó û­Û³í­×³ñ í»ñó­ñ»ó, áñ­å»ë­½Ç ¹ñ³­ÝÇó ÏÝáç ѳ­ Ù³ñ Ïñͳ­½³ñ¹ ë³ñ­ùÇ` Ç ÑÇ­ß³­ï³Ï: ²Ûë ³­Ù»­ÝÁ ë³­½³­Ï³Ý ¿ñ µ³ñÓ­ñ³ß­Ë³ñ­ÑÇÏ Ñ³­ë³­ñ³­Ïáõí۳­ÝÁ: Öáñ­ï³­ïÇ­ñ³­Ï³Ý Ç­ñ³­íáõÝ­ùÁ í»­ñ³­ó³í, µ³Ûó ×áñ­ï³­ïÇ­ñ³­Ï³Ý Ç­ñ³­íáõÝ­ùÇ å³­Ñ³Ý­ç³ñ­ÏÁ Ùݳó: ºí Ù³ñ­¹ÇÏ, Ç ¹»Ùë µ³Å­Ý»­ïáÙ­ ë»­ñÇ, ï»­ë³Ý Ïá­éáõ­µ³Ñ­ñ³­ÛÇ Ýáñ ï»­ë³Ï: ²­Ñ³ û ÇÝãÝ ¿ å³ï­ ׳­éÁ, áñ å³­ñá­Ý³Ûù سݭóߨݻñÝ ³Û¹­åÇ­ëÇ íÇí˳­ñÇ Ñ³­çá­ ÕáõíÛáõÝ áõ­Ý»Ý §µ³ñÓ­ñ³ß­Ë³ñ­ÑÇÏ Ñ³­ë³­ñ³­ÏáõíÛáõ­ÝáõÙ¦: º­ñ³ß­Ë³­íáñ­í³Í ѳ­çá­ÕáõÃ­Û³Ý Ñ³ë­Ý»­Éáõ ó³Ý­ÏáõíÛáõÝ. ³Ûë­ ï»­ÕÇó ¿É` §Í³­Ýá­ÃÇ Í³­Ýá­ÃÇ Í³­Ýá­ÃǦ Ýϳï­Ù³Ùµ ùÝùß³Ýù: ²Ûë­ ï»­ÕÇó ¿É` ͳ­Ýáà ÉÇ­Ý»­Éáõ Ó·á­Õ³­Ï³Ý áõÅ` û­Ïáõ½ ãáñ­ñáñ¹ ³ë­ïÇ­ ׳­ÝÇ: »­Ïáõ½` ÑÇÝ­·»­ñáñ¹ ³ë­ïǭ׳­ÝÇ: ²Û­¹áõ­Ñ³Ý­¹»ñÓ, ÃíáõÙ ¿, û Ù³ñ­¹áõ ýñ³­ÏÇ íñ³ §ß³ïñ­í³­ ÝǦ ÙÇ ù³­ÝÇ ó³Û­ï»ñ ϳÝ: ºí ³Û¹ ó³Û­ï»­ñÇ ÷³Û­ÉÁ ³­í»­ÉÇ ¿ Ïáõ­ ñ³ó­ÝáõÙ, ù³Ý µá­Éáñ ³ëï­Õ»­ñÇ ÷³Û­ÉÁ: -̳­Ýá­ÃÇ Í³­Ýá­ÃÇ Í³­Ýá­ÃÇ Í³­ÝáÃ... ²Û­¹áõ­Ñ³Ý­¹»ñÓ, Ù³ñ­¹áõó ϳñ­Í»ë ݳí­ÃÇ Ñáï ¿ ÷ãáõÙ: ¸³ ³­Ù»­Ý³­Ùá­¹³­ÛÇÏ ÑáïÝ ¿: ºí áñ­å»ë­½Ç ѳ­çá­ÕáõíÛáõÝ áõ­Ý»­Ý³ë ϳ­ ݳÝó ßñç³­ÝáõÙ, å»ïù ¿ ûÍ­í»ë ݳí­Ã³­ÛÇÝ Ùݳ­óáõÏ­Ý»­ñáí:

ú¯, ¹³ §ß³ïñ­í³Ý­Ý»­ñǦ ų­Ù³­Ý³ÏÝ ¿: سݭóߨݭ ³ÛÝ Ù³ñ¹Ý ¿ñ, áõÙ ÏáÕ­ùÇÝ Ù³ñ­¹ÇÏ ÙÇÙ­Û³Ýó áï­ Ý³­ï³Ï ¿ÇÝ ï³­ÉÇë: -Þ³ïñ­í³¯Ý: ºí ѳݭϳñÍ å³ñ½­íáõÙ ¿, áñ åñÝ ­Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ·É˳­íáñ ß³ïñ­ í³­ÝÁ ó³Û­ïáõÙ ¿ñ áã û Îáí­Ï³­ëáõÙ, ³ÛÉ Ù»ñ ·ñå³­ÝáõÙ: äñÝ ­Ø³Ý­Ã³ß¨Á ݳí­Ã³­ÏÇñ ß»ñï ¿ñ µ³­ó»É Ù»ñ ÉÕ³­ñÇÏ ·ñå³Ý­ Ý»­ñáõÙ áõ ÷á­ñáõÙ, ÷á­ñáõÙ, ÷á­ñáõÙ ¿ñ: ºí Ù»Ýù ¹³ ã¿ÇÝù Ýϳ­ïáõÙ: ºí Ù»Ýù ¹ñ³ ѳ­Ù³ñ ¹»é ·ÉáõË ¿ÇÝù Ëá­Ý³ñ­ÑáõÙ Ýñ³ ³éç¨: гݭñ³­ÛÇÝ ÑÇÝ· ϳ٠ﳭëÁ ÙÇ­ÉÇáÝ­Ý»ñ ëáõ½­í»­óÇÝ Ù³Ý­Ã³ß¨Û³Ý ß³ïñ­í³­ÝÇ ×»Õ­ùÇ Ù»ç, ³­é³Ýó ÑáõÛë å³ñ·¨»­Éáõ, û »ñµ¨¿ ¹áõñë ÏÝ»ï­í»Ý: гݭñ³­ÛÇÝ ³Ûë ¹Åµ³Ë­ïáõÃ­Û³Ý Ù»ç ÙÇ³Ï µ³­ÝÁ, áñ ÇÝÓ ë÷á­ ÷áõÙ ¿, ËÉ»½Ý ¿: ²ÛÝ ÝáõÛÝ ËÉ»­½Á, áñÝ ³ñ­Å³­Ý³­å³ï­íá­ñ»Ý Ý»ñ­ ϳ­Û³­ÝáõÙ ¿ñ.

-äñÝ ­Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ͳ­Ýá­ÃÇ Í³­ÝáÃ: ÐÇ­Ù³ ݳ ï»­ÕÇó ó³ï­ÏáõÙ ¿, »ñµ Ù³ñ­¹ÇÏ ³Û­ó»­ù³ñ­ï»­ñÇó çÝçáõÙ »Ý Ç­ñ»Ýó Ù³ë­Ý³­·Ç­ïáõíÛáõ­ÝÁ` §Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ͳ­Ýáæ: -ÐÇ­Ù³ ¹áõ DZÝã,- ѳñó­ÝáõÙ ¿ Ýñ³Ý ÇÙ ¸»½­¹»­Ùá­Ý³Ý: §Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ͳ­Ýá­ÃÇ Í³­Ýáæ: ƭѳñ­Ï», Ýñ³Ýù í³­Õáõó Ùï»ñ­ Ù³­ó»É »Ý: -ÎÇ­ÝÁ ù»½ ³­Ù»Ý ÇÝã ï³­ÉÇë ¿: ²­Ùáõ­ëÇÝë ˳­Õ³¹­ñáõÛù ¿ ϳ­ï³­ ñáõÙ Ø³Ý­Ã³ß¨Ç íñ³: î³­ÝáõÉ ¿ ï³­ÉÇë Ù³­ï³­ÝÇ­Ý»ñë, ³­Ï³Ý­çû­Õ»ñë, ³­å³­ñ³Ý­ç³Ý­Ý»ñë, »­ñ»­Ë³­Ý»­ñÇ ³ñ­Í³­Ã» ׳ñ­Ù³Ý¹­Ý»­ñÁ áõ û­ÛÇ ·¹³É­Ý»­ñÁ: ¸áõ ³Ý­å»ïù Ù³ñ¹ »ë: Ø»ñ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùáõÙ §Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ͳ­Ýá­ÃÇ Í³­Ýáæ ϳ, Ýñ³­ÝÇó ³­Ù»Ý ÇÝã Ç­Ù³­ÝáõÙ »Ýù: ÆëÏ ¹áõ... ¶ñ³½ Ï·³Ù, áñ ËÉ»­½Á ï³­ÏÇó ¹áõñë ¿ ·³­ÉÇë.

-ÂáõÛÉ ïáõñ, Ñá·­Û³Ïë: â»Ù ѳë­Ï³­ÝáõÙ, û ÇÝ­ãÇ Ù³­ëÇÝ »ë Ëá­ëáõÙ: Ðá·­Û³Ïë, ß÷á­ÃáõÙ »ë: ºë ã¿Ç: ºë ù»½ å³ï­ÙáõÙ ¿Ç Ðݹϳë­ï³­ÝÇ, âǭݳë­ï³­ÝÇ, ê³­é³ ´»ñ­Ý³­ñÇ Ù³­ëÇÝ: º±ñµ­ »Ù ³­ë»É, û Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Í³­Ýá­ÃÇ Í³­ÝáÃÝ »Ù: ºñ­µ»°ù: ¸³ ݳ ¿ñ, ï·»Õ ³ñ­ï³­ùÇ­Ýáí ¿Ý Éá­Éá­½Á... ¸», ݳ, ¿Ý ·ñãÇ Ù³ñ­¹Á, áñ ù»½ ëÇ­ñ³­Ñ»­ïáõÙ ¿ñ: ܳ ¿ñ ³­ëáõÙ, û Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Í³­Ýá­ÃÇ Í³­ÝáÃÝ ¿: ܳ ¿ñ ³­ëáõÙ: ¸áõ Ù»½ ß÷á­Ã»É »ë: ܳ å»ïù ¿ ù»½ ݳ­Ë³­ ½·áõ­ß³ó­Ý»ñ: ܳ` Åáõé­Ý³­ÉÇ°ë­ïÁ: ¸³ Ýñ³ å³ñ­ï³­Ï³­ÝáõíÛáõÝÝ ¿: ²­Ù»Ý µ³­ÝÇ Ù»­Õ³­íá­ñÁ ݳ° ¿: ºí »ë ѳ­Ùá½­í³Í »Ù, áñ ïÇ­ÏÇÝÝ ³Ý­Ï»Õ­Íá­ñ»Ý ÇÝÓ ¿ ѳ­Ù³­ñáõÙ µá­Éáñ ¹Åµ³Ë­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³Õµ­Ûáõñ: -Äáõé­Ý³­ÉÇëï, áõ ãÇ Ý³­Ë³½­·áõ­ß³ó­ñ»É: ÆÝã­åÇ­ëǯ ½½í³Ýù: Безвременье. М.: Товарищество И. Д. Сытина, 1905г., с. 264

ºð­ì²Ü¸ úî­Ú²­ÜÀ ²È. زܭ²ޭڲܭòÆ Ø²­êÆÜ ¶ñáÕ-»ñ­·Ç­Í³­µ³Ý º. úï­Û³­ÝÇ (1869-1926) í»­ñ³­µ»ñ­ÙáõÝ­ùÁ ¹»å سݭó߭۳ݭóÁ ¹ñë­¨áñ­í»É ¿ 1901Ã. ö³­ñÇ­½áõÙ úï­Û³­ ÝÇ ÇëÏ ËÙµ³·ñ­Ù³Ùµ ÉáõÛë Áݭͳ­Û³Í §²­½³ï Ëûëù¦ ³Ý­ßáõù å³ñ­µ»­ñ³­Ï³­ÝáõÙ ïå³·ñ­í³Í »­ñ»ù Ñá¹­í³Í­Ý»­ñáí: سݭ ó߭۳ݭóÇ Ñ³ë­ó»ÇÝ ³­í»­ÉÇ íÇ­ñ³­íá­ñ³­Ï³Ý, ³­í»­ÉÇ ³­Ý³ñ­¹³­ ñ³­óÇ Ññ³­å³­ñ³­ÏáõÙ­Ý»ñ »ñ­µ»­õ¿ á­ñ»­õÇ­ó» Ù»­ÏÇ ÏáÕ­ÙÇó (³Ý­ ·³Ù` û­ï³­ñ³½­·Ç­Ý»­ñÇ) ã»Ý »­Õ»É: §²­½³ï Ëûë­ùǦ 1-ÇÝ Ñ³­Ù³­ñáõÙ ïå³·ñ­í³Í ³­é³­çÇÝ Ññ³­ å³­ñ³­Ïáõ­ÙÁ í»ñ­Ý³·ñ­í³Í ¿ §´³ó ݳ­Ù³Ï å. سݭó­ß»³­ ÝÇݦ, á­ñÁ ã³­ñáõÃ­Û³Ý áõ Ãáõ­Ýá­ïáõÃ­Û³Ý ÷³Û­ÉáõÝ ÝÙáõß ¿: г­çáñ¹ Ñá¹­í³­ÍáõÙ úï­Û³ÝÝ áõÕ­Õ³­ÏÇá­ñ»Ý Ù³ï­Ý³­óáõÛó ¿ ³­ÝáõÙ ¹ñ¹³­å³ï­×³­éÁ, ³ÛÝ ¿` سݭó߭۳ݭóÁ ýǭݳݭ볭 íá­ñ»É ¿ Çñ ѳ­Ï³­é³­Ïáñ¹-·áñ­ÍÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇÝ` »­ñ»ù ³ÛÉ Ñ³Û­Ï³­ Ï³Ý å³ñ­µ»­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ËÙµ³­·Çñ­Ý»­ñÇ: л­ï³ùñ­ùÇñ ¿ 2-ñ¹ ­Ñ³­Ù³­ñáõÙ ïå³·ñ­í³Í §²Ý­µ³­õ³­Ï³Ý å³­ï³ë­Ë³Ý ÙÁ¦ ·ñí³Í­ùÁ: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ, Ç å³­ï³ë­Ë³Ý ³­é³­çÇÝ Ññ³­å³­ñ³­ÏáõÙ­Ý»­ñÇ, سݭó߭۳ݭóÁ ѳñÏ ¿ ѳ­Ù³­ ñáõÙ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ݳ­Ù³Ï ÑÕ»É úï­Û³­ÝÇÝ, áñ­ï»Õ µ³­ó³ï­ñáõ­ ÃÛáõÝ­Ý»ñ ¿ ï³­ÉÇë, 볭ϳÛÝ »ñ­·Ç­Í³­µ³­ÝÁ ѳñÏ ¿ ѳ­Ù³­ñáõÙ ¹³ ¿É ѳݭñáõÃ­Û³Ý ë»­÷³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ¹³ñÓ­Ý»É... ²Û¹­åÇ­ëÇÝ ¿ÇÝ µ³ñ­ù»­ñÁ, ³Û¹­åÇ­ëÇù ¿ÇÝ Ý»­ñ³Ýӭݳ­Ï³Ý ѳ­ñ³­µ»­ñáõ­ ÃÛáõÝ­Ý»­ñÁ: Ø»Ýù áã ·ñá­ÕÇ ¹³­ï³­íáñÝ »Ýù, áã` ϳ­åÇ­ï³­ÉÇë­ïÇ ÷³ë­ï³­ µ³­ÝÁ, µ³Ûó á­ñá­ß»­óÇÝù Ññ³­å³­ñ³­Ï»É ëáõÛÝ ·ñí³Íù­Ý»­ñÁ Ù»Ï å³ï­×³­éáí` ¹ñ³Ýù áõ­Ý»Ý ³ñ­¹Ç³­Ï³Ý Ýß³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ: ²Û­ëûñ­í³ Ñ³Û Ï³­åÇ­ï³­ÉÇë­ïÁ (»­Ã» Ç­ñáù ϳ­åÇ­ï³­ÉÇëï ¿) å³ñ­ï³­íáñ ¿ ³­Ï³Ý­ç³­Éáõñ ÉÇ­Ý»É Ùï³­íá­ñ³­Ï³­ÝÇ Ëáë­ùÇÝ, »­Ã» ³Ý­·³Ù ³ÛÝ ¹³éÝ ¿ áõ ³­Ý³ñ­¹³­ñ³­óÇ: ÆëÏ Ùï³­íá­ñ³­ ϳ­ÝÁ (»Ã» Ç­ñáù Ùï³­íá­ñ³­Ï³Ý ¿) ϳ­åÇ­ï³­ÉÇë­ïÇ Ñ³ë­ó»ÇÝ á­ñ»­õ¿ µ³Ý ÑÝã»ó­Ý»­Éáõó ³­é³ç å³ñ­ï³­íáñ ¿ ã³­÷áõÏß­éÇ ¹Ý»É Çñ Ëáë­ùÁ:

´³ó ݳ­Ù³Ï å. سݭó­ß»³­ÝÇÝ

ØÇ° í³Ë­Ý³ù, ³­ëǭϳ ³ÛÝ Ý³­Ù³Ï­Ý»­ñ¿Ý ã¿ á­ñáÝó­Ù¿ Ï’»­ñ»õ­ Ý³Û Ã¿ ï³ë­Ý»³Ï­Ý»­ñáí ÏÁ ëﳭݳù ³­Ù¿Ý ûñ, ³­Ù¿Ý ³Ý­·³Ù áñ ´³­ñǽ áïù ÏÁ Ïá­Ë¿ù, »õ á­ñáÝó å³­åáõÏ å³­Õ³­ï³Ýù­Ý»­ñáõÝ áõ ½½á­õ»­ÉÇ ³ë­ïá­õ³­ó³­ÍáõÙ­Ý»­ñáõÝ Ù¿ç »ï­ù¿Ý ï»­ë³Í Ù³ñ­¹áõ ³­åáõß ·á­Ñ³­óáõÙ­Ý»ñ ·ïÝ»­Éáí ѳݭ¹»ñÓ, ã¿ù ³Ùã­Ý³ñ É³É­Ï³Ý Ó³Û­Ýáí ÙÁ ³­ÝáÝó Ù³­ëÇÝ ·³Ý­·³­ï»­Éáõ ¹¿­Ù»ñ­Ýǹ »É­ÉáÕ ³­Ù¿Ý Ù³ñ­¹áõ: Ø»Ýù Ó»­½Ç ã»Ýù ׳Ýã­Ý³ñ áõ ׳Ýã­Ý³É ³É ã»Ýù áõ­½»ñ: Î’Á­ë»Ý áñ ß³ï ѳ­ñáõëï ¿ù: ²ß­Ë³­ï»­ó¿ù ³­õ»­ÉÇ Ñ³­ñáõëï Áɭɳ­Éáõ, »­Ã¿ »ñ­µ»ù ³­ë³ÝÏ Ûáñ­¹á­ñÇ ÙÁ å¿ïù áõ­ÝÇù. Ó»ñ ·Çï­Ý³­ÉÇù ·áñÍÝ ¿: Ò»ñ ·á­Ûáõ­ÃÇõ­ÝÁ Ç­Ù³­ó³Ýù ë³ Ç­ñá­Õáõ­Ã»³Ùµ áñ ´³­ñǽ Ñ³Û Ù³­ïáõé ÙÁ ßÇ­Ý»É Ïáõ­ï³ù: ²ï ³É Ó»ñ ·Çï­Ý³­ÉÇù ·áñÍÝ ¿: ´³Ûó Ó»­½Ç Ëáñ­Ñáõñ¹ ÙÁ áõ­ÝÇÝù ï³­ÉÇù: Ø»­½Ç Á­ëáÕ­Ý»ñ Ï³Ý Ã¿, au fond, µ³­ñÇ Ù³ñ­¹áõÏ ÙÁÝ ¿ù áñ ÏÁ ÷³­÷³­ùÇù (û°Ñ, ³­é³Ýó ³Ý­ßáõßï Ûá·­Ýáõ­ÃÇõÝ ÙÁ Û³ÝÓÝ ³é­Ý»­Éáõ) Ó»ñ ó»­ÕÇÝ µ³­ñ»­É³­õáõ­ û³­ÝÁ »õ ³½­Ýá­õ³ó­Ù³­ÝÁ: º­Ã¿ ³­ëǭϳ ×ßÙ³­ñÇï ¿ (³Ý­Ï³­ñ»­ÉÇ µ³Ý ãϳÛ), ³Ý ³­ï»Ý Á­ë»Ýù Ó»­½Ç, áñ­å¿ë ½Ç ·Çï­ó³Í Áɭɳù, ÿ, ·á­Ý¿ ´³­ñÇ­½Ç íñ³­Û¿Ý ¹³­ï»­Éáí, »ñ­µ»ù »­Õ³Í ã¿ Ð³Û ÙÁ áñ Çñ ó»­ÕÇÝ ³ÛÝ­ ã³÷ íݳë ѳ­ëáõ­ó³Í ÁÉ­É³Û áñ­ù³Ý ¹áõù: ¸áõù å³ñ­½³­å¿ë Ï’³­å³­Ï³­Ý¿ù, ÏÁ åáéݭϳó­Ý¿ù Ïáñ ³Ù­µáÕç ËáõÙµ ÙÁ г­Û»ñ, Ùáõ­ñ³ó­Ï³­Ýáõ­Ã»³Ý ³­Ù¿­Ý¿Ý ·³ñ­ß»­ÉÇ Ó»­õÇÝ, ëïáñ­ ݳó­Ù³Ý ³­Ù¿­Ý¿Ý ó³Í ³ë­ïǭ׳ݭݻ­ñáõÝ ÙÕ»­Éáí, ѳñ­Ï³¹­ñ»­Éáí ½Ç­ñ»Ýù: ¸áõù ÏÁ ù³­ç³­É»­ñ¿ù Ïáñ ³Ù­µáÕç ËáõÙµ ÙÁ г­Û»ñ, áï­ù»ñ­ÝÇÝ Ó»é­ù»ñ­ÝÇÝ µéÝ»­Éáõ ϳ­ñáÕ, á »õ ¿ ³ß­Ë³­ïáõ­Ã»³Ùµ ÙÁ Ç­ñ»Ýó ѳ­ óÁ å³ñ­Ï»ß­ïû­ñ¿Ý áõ ³é­Ý³­Ï³­Ýû­ñ¿Ý í³ëï­Ï»­Éáõ ϳ­ñáÕ ß³ï ÙÁ г­Û»ñ, á­ñáÝù ³°É áõ­ñÇß µ³Ý Á­ñ³Í ãáõ­ÝÇÝ µ³Ûó »­Ã¿ ëå³­ë»É Ó»ñ ï³­ñ»­Ï³Ý ÏñÏÇÝ ³Û­ó»­Éáõ­Ã»³­ÝÁ ´³­ñǽ, áñ­å¿ë ½Ç Ó»ñ å³Ý­¹á­ ÏÇÝ ¹ñ³Ý ³é­ç»õ ã³÷­ñ³ëï µ³­ñ»õ µéÝ³Í áõ áխݳ­Ã»ù ëå³­ë»­ Éáí, Ó»ñ »­ï»­õ¿Ý í³½íé­ï»­Éáí, Ñ³Û »­Ï»­Õ»­óÇÇÝ ë»­ÙÇÝ íñ³Û Ó»­½Ç ùëÏéïáõ»­­Éáí áõ Ó»ñ Ó»é­ù»­ñÁ ɽá­õÁé­ï»­Éáí, Ó»ñ Ù¿Ï á­Õáñ­Ù³­ïáõ ß³ñ­Åáõ­ÙÇÝ ³ñ­Å³­Ý³­Ý³Ý:

â»Ýù ·Ç­ï»ñ ÿ ³­ëdz­óÇÇ Ç¯Ýã­ ³Û­É³Ý­¹³Ï ѳ­×áÛù ÏÁ ·ïÝ¿ù Ïáñ Ùáõ­ñ³ó­Ï³Ý­Ý»­ñáõ ³Ûë­åÇ­ëÇ §ßù³­ËáõÙµ¦ ÙÁ ù³ßÏñ­ï»­Éáí Ó»ñ »­ï»­õ¿Ý: ´³Ûó Ù»Ýù ·Ç­ï»Ýù ÿ Ç°Ýã ³­å³­Ï³­Ý³­ñ³ñ ·áñÍ ÙÁ ÏÁ ϳ­ï³­ñ¿ù Ïáñ ϳ­Ùá­íÇÝ ëÝáõ­ó³­Ý»­Éáí ³Û¹ µá­Éáñ åݳ­Ï³­É¿½­Ý»­ñáõ, ѳó­Ï³­ï³Ï­Ý»­ñáõ, §Éá­õ³­ó³­ñ³ñ­Ý»­ñáõ¦ ³­Ý³ñ· ß³ñ­ùÁ: ¸áõù ³Û¹ Ù³ñ­¹áó Ù¿ç ·Ç­ï³Ï­ó³­µ³ñ ÏÁ Ù»éó­Ý¿ù Ïáñ ³­Ù¿Ý ³é­Ý³­Ï³­Ýáõ­ÃÇõÝ, ³­Ù¿Ý Ñå³ñ­ïáõ­ÃÇõÝ, ³­Ù¿Ý ³ñ­Å³­Ý³­å³­ïá­õáõ­ ÃÇõÝ, ³­Ù¿Ý ³½­Ýá­õáõ­ÃÇõÝ – ­µ³­Ý»ñ á­ñáÝó Ù³­ëÇÝ ³Ý­ßáõßï Ù»Í Ùï³­Ñá­·áõ­ÃÇõÝ ÙÁ áõ­Ý»­Ý³­Éáõ ã¿ù: àõ Ù»Ýù ³­ëǭϳ ³­Õ¿ïù ÙÁ ÏÁ Ýϳ­ï»Ýù, ï»ë­Ý»­Éáí ѻｭѻ­ï¿ ͳ­õ³­ÉÇ­ÉÁ ³Û¹ ëïáñ­Ýáõ­Ã»³Ý ѳ­Ù³­×³­ñ³­ÏÇÝ á­ñáõÝ ³Õ­µÇõ­ñÁ Ó»­Ý¿ ÏÁ µÕËÇ »õ á­ñáõÝ û­ñǭݳ­ÏÁ ã³­ñ³­ßáõù ÏÁ ¹³é­Ý³Û Ïáñ ѻｭѻ­ï¿ ѳë­ÝáÕ ë»­ñáõݹ­Ý»­ñáõÝ Ñ³­Ù³ñ: àõ Ó»­½Ç å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ïáõ ÏÁ ׳Ýã­Ý³Ýù ³Ûë ³­Õ¿ï­ùÇÝ: Ú.¶. ÎÁ Ùï³­Í»Ýù ÑÇ­Ù³ ÿ ·áõ­ó¿ ³Ûë ݳ­Ù³­ÏÇÝ á­×Á ß³ï ѳ­ Ù³­·ÇÍ ãÁÉ­É³Û Ó»ñ §Ùáõ­ñ³ó­Ï³­Ýáõ­Ã»³Ý¦ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇÝ: Ðñ³­Ù³Ý ïá­õ¿ù áõ­ñ»ÙÝ Ó»ñ Ñݳ­½³Ý¹ ͳ­é³­Ý»­ñ¿Ý Ù¿­ÏáõÝ áñ ³­ëǭϳ Ó»­½Ç óñ·­Ù³­Ý¿ ³ÛÝ Ï³­ñ»­ÉÇ É»­½á­õá­íÁ áñ ÏÁ ѳëϭݳù: ¸áõù ³É áõ ÇÝùÝ ³É Ïñݳù û·­ïá­õÇÉ: ²­Õá­õáñ »ñ­ñáñ­¹áõ­ÃÇõÝ ÙÁ

γ­ï³­ÕÇ, ϳ, »­Ã¿ Ï’áõ­½¿ù ˻խϳ­ï³Ï, ·áñ­ï³Ùϭݳ­Ù³ñ­ïÁ ½áñ ų­Ù³­Ý³­Ï¿ ÙÁ Ç í»ñ Ç­ñ³­ñáõ ¹¿Ù ÏÁ ÙÕ¿ÇÝ »­ñ»ù ù³­ç³­½áõÝ­ Ý»ñ, åå. Ø. â»­ñ³½, ². âû­å³­Ý»³Ý »õ ê. г­Ëáõ­Ù»³Ý, ѳ߭ïáõ­ û³Ùµ í»ñ­ç³­ó³Í ¿: ²Ûë ¹¿å­ùÁ áñ ų­Ù³­Ý³­Ï³­ÏÇó Ñ³Û Ùáõ­ñ³ó­Ï³­Ýáõ­Ã»³Ý ѳ­Ù³ñ ϳ­ñ»­õáñ å³­ñ³­·³Û ÙÁÝ ¿ Ï’³ñ­Å¿ å³ï­Ù»É ѳ­Ù³­éûï Ï»ñ­åáí: ä. سݭó­ß»³­ÝÇ í»ñ­çÇÝ ³Ý­·³Ù ´³­ñǽ ѳë­Ý»­ÉáõÝ ³­é³­çÇÝ û­ñÁ, ¹Ç­åá­õ³­Í³­Ï³Ý ½áõ­·³­¹Ç­åáõ­Ã»³Ùµ ÙÁ, ·ñ»­Ã¿ ³Ý­·Ç­ï³Ï­ó³­ µ³ñ, Ù»ñ »­ñ»ù á­ëáË­Ý»­ñÁ àë­ÏÇ Ðáñ­ÃÇÝ å³Ý­¹á­ÏÁ Çñ ÝÝç³­ë»­Ý»³­ ÏÇÝ ¹ñ³Ý ³é­ç»õ Ç­ñ³­ñáõ ÏÁ ѳݭ¹Ç­åÇÝ: г­½Çõ Ëá­Åáé, µ½ÏïÇã ݳ­Ûá­õ³Íù­Ý»­ñáõ ׳­Ï³­ï³­Ù³ñ­ïÇ ÙÁ ëÏë³Í, ۳ݭϳñÍ ÏÁ Éëá­õÇ Ýñµ³Ýó­ùÇÝ Ù¿ç áï­Ý³­Ó³Û­ÝÁ Ø»­Ï»­Ý³­ëÇÝ áñ ·Ç­ß»­ñ³½­·»ë­ïáí áõ Ý»ñù­Ý³­í³ñ­ïÇ­ùÇÝ Ï³­åÇã­Ý»­ñÁ ·»­ïÇÝ ùëÏñï»­Éáí ÏÁ Û³­é³­ç³­ ݳÛ: ¶áÑ áõ ³ÝÓÝ­¹Çõñ ׳­é³­·³Û­ÃáõÙ ÙÁ Ï³Û ¹¿Ù­ùÇÝ íñ³Û áñ ³ñ­¹ÇõÝùÝ ¿ ³Ý­ßáõßï µÝ³­Ï³Ý å³ñïù ÙÁ ϳ­ï³­ñ³Í Áɭɳ­Éáõ ËÕ×Ç Ñ³Ý­¹³ñ­ïáõ­Ã»³Ý: º­ñ»ù §ÇÝ­ï¿­ÉÇ­Ï¿Ýï¦Ý»­ñÁ §²Ý ¿¦ ÏÁ ÙñÙé³Ý ëñï³ï­ñá÷ »õ Ï’³é­Ý»Ý ³ÛÝ ³­Õ³­ã³­õáñ Ùáõ­ñ³ó­Ï³­ÝÇ ¹Çñ­ùÁ áñ ÙÇßï ëïáñ­Ý³­óáõ­óÇã ¿ áñ­ã³÷ ³É §ËñáË­ï³­µ³ñ¦ Á­Ý»­Éáõ ç³Ýù ó­÷á­õÇ:

ØÇݳë â»ñ³½

²ñß³Ï âáå³ÝÛ³Ý

êÇÙáÝ Ð³ËáõÙÛ³ÝÇ ·»ñ»½Ù³ÝÁª ö³ñǽáõÙ

ä. سݭó­ß»³Ý ¿ß­ñ»ý 볭ѳ­ÃÇÇ ÙÁ Ù¿ç ¿ áõ áë­Ï»­÷³ÛÉ ÅåÇï ÙÁ ÏÁ ÃñÃé³Û ¹¿Ù­ùÇÝ íñ³Û: ä. Øǭݳë ÏÁ ÷áõ­Ã³Û ÝÝç³­ë»­Ý»³­ÏÇÝ ¹áõ­éÁ µ³­Ý³É, å. г­ Ëáõ­Ù»³Ý »õ âû­å³­Ý»³Ý Áݹ ³­é³ç ÏÁ ¹Ç­Ù»Ý û­Ã»õó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ §µ³­ñ»­ñ³ñ¦Á Ó»é­ùÁ µéÝ³Í Õ»Ý­ç³­Ï¿Ý: -Æ՞Ýã ÏÁ ëÉùï³ù ³Ûë­ï»Õ,- ÏÁ­ë¿ Ý»­ñá­Õ³­ÙÇï ߻߭ïáí ÙÁ å. سݭó­ß»³Ý,- »­Ï¿ù ï»ë­Ý»Ù... »­ñ»­õÇ ÇÙ ·³­ÉÁ Ç­Ù³­Ý³­Éáí ùÝ»ñ­Ýǹ ã¿ ï³­ñ»É: ²Ûë Ëûë­ù»­ñáõÝ ÙÇÝã å. Øǭݳë â»­ñ³½ »õ ê. г­Ëáõ­Ù»³Ý ùÍݳ­µ³ñ ÏÁ ÅåïÇÝ (³­Ý³¯ñ· ­Ñá­·Ç­Ý»ñ), å. ². âû­å³­Ý»³Ý, ѳ­ õ³­ï³­ñÇÙ Çñ ¹³­í³­Ý³Í ëϽµáõÝ­ùÇÝ, §ËñáË­ï³­µ³ñ¦ ÏÁ ÅåïÇ (Ñ峯ñï Ñ ­ á­·Ç): ì³Ûñ­Ï»³Ý ÙÁ »ï­ùÁ, å. سݭó­ß»³Ý »ñÏÝ­ó³Í ¿ µ³½­Ùá­óÇÝ íñ³Û áõ §È’²ñ­Ù»­ÝÇǦ, §²­Ý³­ÑÇ­ïǦ »õ §Ä³­Ù³­Ý³­ÏǦ ËÙµ³­·Çñ­ Ý»­ñÁ ¹¿­ÙÁ ß³­ñá­õ³Í.

-Üëï¿°ù, Ýëï»°ù: àõ ³­Ñ³° Ëû­ë³Ï­óáõ­ÃÇõ­ÝÁ ÏÁ ëÏëÇ »õ å. سݭó­ß»³Ý Ï’Ç­Ù³­ Ý³Û Ã¿ ³Û¹ »­ñ»ù å³­ñáÝ­Ý»­ñÁ á­ñáÝù Çñ ÝÝç³­ë»­Ý»³­ÏÇÝ ¹ñ³Ý ³é­ ç»õ Ùdz­ó³Í ¿ÇÝ` ·ñ³­Ï³Ý Ññ³­å³­ñ³­ÏÇÝ íñ³Û ³Ý­Ñ³ßï Ãßݳ­ÙÇ­ Ý»ñ »Ý Ç­ñ³­ñáõ: -Êû¯, ·Ç­Å³­ó»É ¿ù ¹áõù,- ÏÁ ·á­ã¿ ½³ñ­Ù³Ý­ùáí, ùÇã ÙÁ ۳ݭ¹Ç­ Ù³­Ý³­Ï³Ý ùÇã ÙÁÝ ³É ͳխñ³­Ï³Ý ߻߭ïáí ÙÁ,- ÇÝ­ãáõ՞ ¿¹­å¿ë Ç­ñ³ñ ¿ù ѳ­É³­ÍáõÙ Ññ³­å³­ñ³­ÏÇ íñ³Û... Ùǭÿ ³­Ù¿Ýù¹ ¿É ÙÇ ·³­Õ³­÷³­ ñÇ, ÙÇ ëϽµáõÝ­ùÇ, ÙÇ Ýϳ­ñ³·­ñÇ Ù³ñ­¹ÇÏ ã¿՞ù, ¿­ÉÇ Ç՞Ýã ù¿ûñ ûÕ­ÉÇ å³Ý ¿ ³Û¹... ºñµ ËݹǭñÁ ÷áÕ Ëݹñ»­Éáõ Ù³­ëÇÝ ¿ ³­Ù¿Ýù¹ ¿É Ùdz­ µ³­Ýáõ­Ã»³Ùµ ßï³­åáõÙ ¿ù ÇÝÓ Ùûï, ÇÝ­ãáõ՞ ÝáÛÝ Ùdz­µ³­Ýáõ­Ã»³Ùµ ã¿ù í³­ñá­õáõÙ Ó»ñ ûñ­Ã»­ñÇ Ù¿ç... ²­ËÁñ »ë Ó»½ ɳõ ׳­Ý³­ãáõÙ

»Ù, ³­Ù¿Ýù¹ ¿É Ç­ñ³ñ ³ñ­ÅáõÙ ¿ù ѳ­õ³­ë³ñ ã³­÷áí... ²­ñÇ° ѳ٭ µáõñ­áõ»­ó¿ù: -´³Ûó Ý»­ñ»­ó¿ù, ï¿ñ µ³­ñ»­ñ³ñ,- ¹Ç­ï»É Ïáõ­ï³Û å. âû­å³­Ý»³Ý,Ç­ñ³õ å. â»­ñ³­½Ç »õ ÇÙ Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÁ ÝáÛÝ »Ý, µ³Ûó ÙÇ­çáó­Ý»­ñáõ Ù³­ëÇÝ Ç­ñ³ñ­Ù¿ µá­Éá­ñá­íÇÝ ÏÁ ï³ñ­µ»­ñÇÝù... ³­Ýǭϳ ùÍݳ­µ³ñ Ùáõ­ ñ³­óáÕ ¹åñá­óÇÝ ÏÁ å³ï­Ï³­ÝÇ, ÙÇÝã­¹»é »ë §ËñáË­ï³­µ³ñ¦ å³­ ѳݭçáÕ ¹åñá­óÇÝ å»ïÝ »Ù. ³Ûë »ñ­Ïáõ ¹åñáó­Ý»­ñáõÝ áõÕ­Õáõ­Ã»³Ý »õ Ó·ïáõÙ­Ý»­ñáõÝ Ù³­ëÇÝ ËÙµ³·­ñ³­Ï³­Ýáí ÙÁ »ñ­Ï³­ñû­ñ¿Ý ·ñ³Í »Ù §²­Ý³­ÑÇ­ïǦ Ù¿ç...

-ºë ã»Ù ѳë­Ï³­ÝáõÙ ³Û¹ ù»áñ ûÕ­ÉÇ ï³ñ­µ»­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ, Ëû° »ë ÷Ç­ÉÇ­ëá­÷³ ã»Ù... ÙÇݹ ùÍݳ­µ³ñ ¿ áõ­½áõÙ, ÙÇõë¹ ËñáË­ï³­ µ³ñ, µ³Ûó ÇÙ ·ñå³­Ý¿ë »­É³Í ÷á­ÕÁ »ñ­Ïáõ­ëǹ ѳ­Ù³ñ ¿É ÝáÛÝ ¿, ³­ñÇ° ѳ٭µáõ­ñá­õ»­ó¿ù: -´³Ûó Ý»­ñ»­ó¿ù, å³­ñáÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³Ý, »ë ËñáË­ï³­µ³ñ... ä. سݭó­ß»³Ý ³Ý­Ñ³Ù­µ»­ñáõ­Ã»³Ý ß³ñ­ÅáõÙ ÙÁ Ï’Á­Ý¿, áï­ùÇ Ï’»É­É¿, ¹³­ñ³­Ï¿Ý ù³­ÝÇ ÙÁ ѳï ѳ­ñÇõñ­Ýáó å³Ýù­Ýûà ϒ³é­Ý¿ áõ ½³­ÝáÝù Ù³­ïá­õÁ­Ý»­ñáõÝ Í³Û­ñá­íÁ û­¹ÇÝ Ù¿ç ×û­×»­Éáí ÏÁ ÏñÏÝ¿.

-²­ñÇ° ßáõï ѳ٭µáõ­ñá­õ»­ó¿ù, »­Ã¿ á°ã... ¸»é ëå³é­Ý³­ÉÇ­ùÁ ã³­í³ñ­ï³Í »­ñ»ù ³Ý­Ñ³ßï­Ý»­ñÁ Ç­ñ³­ñáõ ·ÇñÏ Ï’ÇۭݳÝ: ²Ûë ëñï³­ÛáÛ½ ï»­ë³­ñ³­Ý¿Ý Ëá­ñ³­å¿ë ½·³­Íá­õ³Í` å. سݭó߭ »³Ý ѳ߭ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ ³­õ»­ÉÇ ³Ù­ñ³åÝ­¹»­Éáõ ѳ­Ù³ñ »­ñ»ù §Ç­Ýÿ­ÉÇ­ Ï¿Ýï¦Ý»­ñÁ Ï»­ñ³­Ïáõ­ñÇ ÏÁ ï³­ÝÇ: ì³­ñ³­·áÛñ: §²­½³ï Ëûëù¦, ï»ïñ 1, û­·áë­ïáë 1901Ã.

²Ý­µ³­õ³­Ï³Ý å³­ï³ë­Ë³Ý ÙÁ

ä. سݭó­ß»³Ý, Ç å³­ï³ë­Ë³Ý Ù»ñ ݳ­Ù³­ÏÇÝ, ³Ýӭݳ­Ï³Ý å³­ ï³ë­Ë³Ý ÙÁ ÕñÏ³Í ¿ Ù»­½Ç, áñ 볭ϳÛÝ Ññ³­ï³­ñ³­Ïáõ­Ã»³Ý ë³Ñ­ Ù³­Ýá­õ³Í ã¿: ê³ ã³­÷Á Á­ë»Ýù ÙdzÛÝ áñ å. سݭó­ß»³Ý ÏÁ Û³Û­ ï³­ñ³­ñ¿ áñ §ÇÝù ÇÝ­ãá՞í ¿ Ù»­Õ³­õáñ¦ »­Ã¿ ½ÇÝ­ùÁ ³­Õ»ñ­ë³­·Çñ­Ý»­ ñáí éÙµ³­Ïá­ÍáÕ, ³é­ïá­õÁ­Ý¿ ÙÇÝ­ã»õ Ç­ñÇ­ÏáõÝ Çñ å³Ý­¹á­ÏÇÝ ¹ñ³­ ÝÁ ³é­ç»õ ëå³­ëáÕ, ³­Ù¿Ý ÏáÕ­Ù¿ Û³Ýӭݳ­ñ³­ñ³­Ï³Ý ݳ­Ù³Ï µ»­ñáÕ »õ Çñ ³­Ù¿Ý ù³Û­ÉÇÝ Ç­ñ»Ý Ñ»­ï»­õáÕ á­Õáñ­Ù»­ÉÇ­Ý»­ñáõÝ §Ù¿Ï ù³­ÝÇ ýñ³Ýù ¿ ï³­ÉÇë ǵñ á­Õáñ­Ùáõ­ÃÇõݦ, å³ñ­½³­å¿ë §Ýñ³Ý­óÇó û­ÓÇ­ùÁ åñÍÝ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ¦: Î’ÁÝ­¹áõ­ÝÇÝù ³Ûë ³­Ù»­ÝáõÝ ×ß¹áõ­ÃÇõ­ÝÁ: ´³Ûó ¹Ç­ï»É Ïáõ­ï³Ýù ÿ ³­ëǭϳ ÷³­Ëáõë­ïÇ ×³Ù­µ³Û ÙÁÝ ¿ ÉáÏ, »õ ãÇ Ïñݳñ ½ÇÝ­ùÁ ½»ñÍ Ï»ó­Ý»É ³ÛÝ µ³­ñá­Û³­Ï³Ý ͳÝñ å³­ï³ë­Ë³­Ý³­ïá­õáõ­Ã»­Ý¿Ý ½áñ Ù³ï­Ý³­ÝÇß Á­ñ³Í ¿ÇÝù: §²­½³ï Ëûëù¦, ï»ïñ 2, ë»å­ï»Ù­µ»ñ 1901Ã.

ê

¶

²

ø

ð

à

Ü

Æ

Î

à

Ü

(²É. سݭó߭۳ݭóÇ Ù³­ÑÁ, Ñáõ­Õ³ñ­Ï³­íá­ñáõíÛáõ­ÝÁ, ó­Õáõ­ÙÁ) êáõÛ­ÝÁ ϳ½­Ù»­ÉÇë å³Ñ­å³­Ý»É »Ýù áã û Ññ³­å³­ñ³­ÏáõÙ­Ý»­ñÇ Å³­Ù³­ ݳ­Ï³·­ñáõíÛáõ­ÝÁ, ³ÛÉ Ç­ñ³­¹³ñ­Ó³­ÛÇÝ ßÕóÝ: â»Ýù ÷á­Ë»É ݳ¨ áõÕ­ Õ³·­ñáõíÛáõ­ÝÁ:

*ä»­ï»ñ­µáõñ­·Çó áõ­Õ³ñ­Ïá­õ³Í Ñ»­é³­·Ç­ñÁ Û³Ûï­Ý»ó, áñ »­ñ»Ï, ³å­ñÇ­ÉÇ 19-Ç ³­é³­íá­ï»³Ý, 69 ï³­ñ»­Ï³Ý ѳ­ë³­ÏáõÙ í³Ë­×³­Ýá­õ»É ¿ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ Ú. سݭó­ß»³­ÝÁ:

ä»­ï»ñ­µáõñ· ٻϭݻ­óÇÝ Ý³¨ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ ³Õ­çÇÏ­Ý»­ñÁ՝ ïÇ­ ÏÇÝ­Ý»ñ Ôáñ­Õ³­Ý»³­ÝÁ, º­í³Ý­·áõ­É»³­ÝÁ ¨ ²Ù­µ³ñ­¹³­Ý»³­ÝÁ, ÇëÏ ïÇ­ÏÇÝ îÇ·­ñ³­Ý»³­ÝÁ, áñ ³å­ñáõÙ ¿ñ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝáõÙ, ÝáÛÝ­å»ë ѳ­ë»É ¿ ä»­ï»ñ­µáõñ·: Ü»ñ­Ï³­ÛáõÙë ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ¿ ·ïÝõáõ٠ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ »ñÏ­ñáñ¹ áñ­¹ÇÝ՝ å. ȨáÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÁ, áñÝ ³é­Å³­Ù³­Ý³Ï ·ÉáõË ¿ ³Ý­ó»É Ñáñ ³é¨ïñ³­Ï³Ý ·áñ­Í»­ñÇÝ: §êáõñ­Ñ³Ý­¹³Ï¦, 21 ³å­ñÇ­ÉÇ

سݭó­ß»³­ÝÇ ³­Ýá­õ³Ý Ñ»ï ϳ­åá­õ³Í »Ý ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ëá­ßáñ µ³­ ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ, á­ñáÝù Ýñ³ ³­Ýáõ­ÝÁ Ñéã³­Ï»É »Ý áñ­å»ë ³­é³ç­ ݳ­Ï³ñ· µ³­ñ»­·áñ­ÍÇ: ö³­ñÇ­½Ç ѳ­Ûáó ﳭ׳­ñÇ Ï³­éáõ­óáõ­ÙÁ, ÂÇý­ ÉÇ­ëÇ ì³Ý­ùÇ ï³­×³­ñÇ Ýá­ñá­·áõ­ÙÁ, Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÇ ¨ ϳ­Ãá­ÕÇ­ Ïá­ë³­Ï³Ý í»­Ñ³­ñ³­ÝÇ Ï³­éáõ­óáõ­ÙÁ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ¾ç­ÙdzͭÝÇ Ø³Ûñ ﳭ׳­ñÇ í»­ñ³­Ýá­ñá·­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ Ýá­õÇ­ñ³Í ·áõ­Ù³­ñÁ, سݭó­ß»³Ý ³é¨ïñ³­Ï³Ý ¹åñá­óÇ ÑÇ٭ݳ¹­ñáõ­ÙÁ, µ³½­Ù³­ÃÇí áñ­¹»­·Çñ­Ý»­ñÇ ³­å³­Ñá­íáõ­ÙÁ ¨ ß³ï áõ­ñÇß ·áñ­Í»ñ سݭó­ß»³­ÝÇ µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ ÃÇõ­ÝÁ ¹³ñÓ­ñ»É »Ý »­½³­ÏÇ` ѳ­Û»­ñÇ Ù¿ç: سݭó­ß»³­ÝÁ Ùï³­¹Çñ ¿ñ ÑÇÙ­Ý»É ·Çõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ¹åñáó ¨ Ç­ñ³­·áñ­Í»É áõ­ñÇß Ýå³­ï³Ï­Ý»ñ: ¿ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÁ ÇÝã ϳñ­·³¹­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ ¿ ³­ñ»É Ïï³­Ïáí` ¹»é Û³Ûï­ÝÇ ã¿, µ³Ûó ¨ ³ÛÝ, ÇÝã ݳ ³­ñ»É ¿, Ñ³Û Ñ³­ë³­ñ³­Ïáõ­ û³­ÝÁ ÉóÝáõÙ ¿ Û³ñ­·³Ý­ùÇ áõ »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõ­Ã»³Ý ½·³­óáõ­Ùáí ѳݭ·áõ­ó»³É µ³­ñ»­·áñ­ÍÇ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÇ Ñ³Ý­¹»å: §Ø߳Ϧ, 20 ³å­ñÇ­ÉÇ

*â³ñ­ã³­ñ³Ý­ùÇ ß³µ­ÃÇÝ ÂÇý­ÉÇ­ëÇó ä»­ï»ñ­µáõñ· áõÕ¨á­ñá­õ»ó ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ ³­í³· áñ­¹Ç å. Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë سݭó­ß»³­ÝÁ: ÜáÛÝ ï»ÕÝ ¿ ·Ý³­ó»É ¨ »ñ­ñáñ¹ ³­ñáõ ½³­í³­ÏÁ՝ Úáí­ë¿÷ سݭó­ß»³­ÝÁ (ØáëÏ­í³­ÛÇ Ñ³­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇ áõ­ë³­ÝáÕ), ÇëÏ ÷áùñ áñ­¹ÇÝ ³å­ñáõÙ ¿ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ:

*²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ Ù³­ÑÁ ß³ï ͳÝñ ïå³­íá­ñáõ­ÃÇõÝ ·áñ­Í»ó ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ: ¿¨ í»ñ­çÇÝ Å³­Ù³­Ý³Ï­Ý»­ñÁ سݭó­ß»³­ÝÇ ÑÇ­õ³Ý­¹áõ­Ã»³Ý ë³ëï­Ï³­Ý³­Éáõ å³ï­×³­éáí Ýñ³ Ù³­ÑÁ ¹³ñ­Ó»É ¿ñ ³Ý­Ëáõ­ë³­÷»­ÉÇ, ³Û­Ýá­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇõ Ù³­Ñá­õ³Ý ·áõÛ­ÅÁ ß³ï ËÇëï ïå³­íá­ñáõ­ÃÇõÝ ·áñ­Í»ó ¨ ÏëÏͳ­ÉÇ ³ñ­Ó³­·³Ýù ·ï³í µ³½­Ù³­ÃÇí Ù³ñ¹­Ï³Ýó ëñï»­ñáõÙ: *²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ Ù³­Ñá­õ³Ý ų­Ù³­Ý³Ï Ý»ñ­Ï³Û »Ý »­Õ»É Ýñ³ ³Ý¹­ñ³­ÝÇÏ áñ­¹Ç Úáí­Ñ³Ý­Ý¿­ëÁ` Çñ »ñ­Ïáõ áõ­ë³­ÝáÕ »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ ñáí, ãáñë ¹áõëï­ñ»­ñÁ, ï. ¨ å. ʳ­ñ³­½»³Ý­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù Ù³ñ­ÙÇ­ÝÁ ÏÑáõ­Õ³ñ­Ï³­íá­ñ»Ý ä»­ï»ñ­µáõñ­·Çó: *ÂÇý­ÉÇ­ëÇó ½³­Ý³­½³Ý ÑÇ٭ݳñÏ­Ý»ñ ¨ ³Ý­ÓÇÝù ó³­í³Ï­ó³­Ï³Ý Ñ»­é³·­ñ»ñ »Ý áõ­Õ³ñ­ÏáõÙ ä»­ï»ñ­µáõñ·` ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ ³­í³· áñ­¹Ç Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë سݭó­ß»³­ÝÇÝ: ºñÏ­ñáñ¹ áñ­¹ÇÝ` È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÁ, áñ Ùݳ­ó»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ, ½³­Ý³­½³Ý ÏáÕ­Ù»­ñÇó ÝáÛÝ­å»ë ëï³­ÝáõÙ ¿ ó³­í³Ï­ó³­Ï³Ý Ñ»­é³·­ñ»ñ: §Ø߳Ϧ, 21 ³å­ñÇ­ÉÇ

*سݭó߭۳­ÝÁ Ùñë»É ¿ñ ¹»é¨ë ­ØáëÏ­í³­ÛáõÙ ¨ í³­Õáõó »­ñÇ­ ϳ٭ݻ­ñÇ ÑÇ­í³Ý­¹áõíÛáõÝ áõ­Ý»ñ: ²­é³­çÇÝ û­ñ»­ñÇÝ Ý³ ä»­ï»ñ­µáõñ­ ·áõÙ Ç­ñ»Ý É³í ¿ñ ½·áõÙ ¨ Ùï³­ÍáõÙ ¿ñ Ù»Ï­Ý»É ÜÇë. áã á­ùÇ ã¿ñ ÁÝ­¹áõ­ÝáõÙ: л­ïá í³­ï³­ó³í, Ç Ñ³Ûï »­Ï³í ÁÝÏ×­í³Í íǭ׳Ï: Ðñ³­ íÇñ­í»­óÇÝ åñá­ý»­ëáñ­Ý»ñ Ú³­Ýáíë­ÏÇÝ, êÇ­ñá­ïÇ­ÝÇ­ÝÁ ¨ üÛá­¹á­ñá­íÁ. ÑÇ­í³Ý­¹ÇÝ Ýß³­Ý³Ï­í»­óÇÝ Éá­·³Ýù­Ý»ñ: Üñ³ íǭ׳­ÏÁ ɳ­í³­ó³í, µ³Ûó Ñ»­ïá ³Ýë­å³­ë»­ÉÇá­ñ»Ý ëÏëí»ó ³ñ­Ûáõ­Ý³­Ñá­ëáõíÛáõÝ ùÃÇó ¨ ³­Ï³Ýç­Ý»­ñÇ µáñ­µá­ùáõÙ: Èá­·³Ýù­Ý»­ñÁ ëïÇå­í³Í Áݹ­Ñ³­ï»­óÇÝ,

ѻ層ó ÑÇ­í³Ý­¹Ç Ýǭ׳­ÏÇ í³ï­Ã³­ñ³­óáõÙ: سݭó߭۳­ÝÁ í³Ë­ ׳ݭí»ó ³ñ­Û³Ý Áݹ­Ñ³­Ýáõñ í³­ñ³­Ïáõ­ÙÇó: Ø»ñ­Ó³­íáñ­Ý»­ñÇ Ëáë­ ùáí, ݳ ëϽµáõÙ ã¿ñ ó³Ý­Ï³­Ýáõ٠ѳßï­í»É ٳѭí³Ý ÙïùÇ Ñ»ï ¨ ³­ëáõÙ ¿ñ, áñ áõ­½áõÙ ¿ ³å­ñ»É, ù³Ý­½Ç ¹»é ß³ï û·­ï³­Ï³ñ µ³­Ý»ñ ϳ­ñáÕ ¿ ³­Ý»É: ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ »Ý Ýñ³ áñ­¹Ç­Ý»ñÝ áõ ¹áõëï­ñ»­ñÁ: Îï³­ÏÁ ·ïÝíáõÙ ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ: ܳ­Ë³­ï»ë­íáõÙ ¿ ¹ÇÝ ÂÇý­ÉÇë ÷á­Ë³­ ¹ñ»É áõñ­µ³Ã û­ñÁ: ²å­ñÇ­ÉÇ 20-Ç »­ñ»­Ïá­Û³Ý سݭ ó߭۳­ÝÇ ¹ÇÝ ï»­Õ³­÷á­Ë»­óÇÝ Ñ³­Ûáó »­Ï»­Õ»­óÇ, áõñ Ù³­ïáõó­ í»ó ³­é³­çÇÝ Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çë­ïÁ: º­Ï»­Õ»­óÇÝ É»÷-É»­óáõÝ ¿ñ ѳۭϳ­ Ï³Ý ·³­Õáõ­ÃÇ áõ í³­×³­é³­Ï³­ Ýáõ­ÃÛ³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñáí: Ü»ñ­Ï³ ¿ÇÝ å»ï­¹áõ­Ù³­ÛÇ å³ï­ ·³­Ù³­íáñ ê³­Õ³­Ã»É­Û³­ÝÁ1, åñá­ ý»­ëáñ ì³ñ­¹³Ý­Û³­ÝÁ, ä»­ï³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹Ç ³Ý­¹³Ù Ôáõ­Ï³ë­Û³­ÝÁ, µ³Ý­Ï³­ï»ñ Ð. Ð. ij٭ѳñ­Û³­ÝÁ: §²­½áí-¹áݭ۳ݦ, §²ñ­ï³­ùÇÝ ä»ï»ñµáõñ·Ç êµ. γï³ñÇÝ» ѳÛáó ³é¨ïñÇ éáõ­ë³­Ï³Ý¦, §Ä³Ù­ »Ï»Õ»óÇÝ Ñ³ñ­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ¦ µ³Ý­Ï»­ñÇ ¨ ³Û­Éáó ÏáÕ­ÙÇó ¹³­·³­ÕÇÝ ¹ñí»­óÇÝ ³ñ­Í³­Ã» áõ ͳխϻ åë³Ï­Ý»ñ: ¸ÇÝ ÜÇ­Ïá­É³¨Û³Ý ϳ­Û³­ñ³Ý ï»­Õ³­÷á­Ë»­ÉÁ` ÂÇý­ÉÇë ÷á­Ë³¹­ñ»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ, Ýß³­Ý³Ï­í³Í ¿ áõñ­µ³Ã, ³å­ñÇ­ÉÇ 22-ÇÝ, ³­é³­íáï­Û³Ý Å. 10-ÇÝ:

§Тифлисский листок¦, 22 апреля

*´³­ùáõ, 21 ³å­ñÇ­ÉÇ: º­ñ»Ï ù³­Õ³­ùáõÙ ¨ ݳí­Ã³­Ñ³Ý­ù»­ñáõÙ Éáõñ ï³­ñ³­Íá­õ»ó Û³Ûï­ÝÇ µ³­ñ»­·áñÍ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ ÝÇ Ù³­Ñá­õ³Ý Ù³­ëÇÝ: Èáõ­ñÁ ×ßïá­õ»ó: Ð³Û Ñ³­ë³­ñ³­Ïáõ­Ã»³Ý íñ³ ËÇëï ×ÝßáÕ ïå³­íá­ñáõ­ÃÇõÝ Ãá­Õ»ó, Ù³­Ý³­í³Ý¹` ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ Ý³í­Ã³­Ñ³Ý­ù»­ñÇ Í³­é³­ÛáÕ­Ý»­ñÇ, µ³­Ýá­õáñ­Ý»­ñÇ áõ ·ñ³­ë»­Ý»³­Ï³­ ÛÇÝ å³ß­ïá­Ý»³­Ý»­ñÇ íñ³Û: ²Û­ëûñ ù³­Õ³­ùÇë êµ. Èáõ­ë³­íá­ñÇã »­Ï»­Õ»­óáõÙ Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çëï ϳ­ï³­ñá­õ»ó: Ö³­ßÇó ³­é³ç »­Ï»­Õ»­óÇÝ ÉÇùÝ ¿ñ ³­é³ç­Ý³­Ï³ñ· ù³­ Õ³­ù³­óÇ­Ý»­ñáí: 1 ê³Õ³Ã»ÉÛ³Ý ÐáíѳÝÝ»ë гÏáµÇ (1867, ²ßï³ñ³Ï-±) - èáõë³ëï³ÝÇ ä»ï¹áõÙ³ÛÇ å³ï·³Ù³íáñ, ÁÝïñí»É ¿ ´³ùíÇ, ºÉǽ³í»ïåáÉÇ áõ ºñ¨³ÝÇ Ý³Ñ³Ý·Ý»ñÇó, ¹³ßݳÏó³Ï³Ý: ²í³ñï»É ¿ ØáëÏí³ÛÇ Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÇ Çñ³í³µ³Ý³Ï³Ý ý³ÏáõÉ­ ï»ïÁ, Çñ³í³·ÇïáõÃÛ³Ý Ã»ÏݳÍáõ, »ñ¹íÛ³É Ñ³í³ï³ñÙ³ï³ñ:

´³ùíÇ ÎáÉÛáõµ³ÏÇÝÇ Ññ³å³ñ³ÏÁ, ³çÇóª êµ. ¶ñÇ·áñ Èáõë³íáñÇ㠻ϻջóÇÝ

Ðá­·»­Ñ³Ý·ë­ïÇ ³­ñ³­ñá­Õáõ­Ã»³­ÝÁ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÙ ¿ÇÝ »ñ­Ïáõ í³ñ­ ¹³­å»ï­Ý»ñ` ï»­ÕÇë ·áñ­Í³­Ï³É ѳÛñ ¼³­í»­ÝÁ ¨ Þ³­Ù³­Ëáõ û­ÙÇ Ã»­Ù³­Ï³Ý ï»­ëáõã Ü»ñ­ë¿ë í³ñ­¹³­å»­ïÁ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ 11 ù³­Ñ³­ ݳ­Ý»ñ: Ü»ñ­Ï³Û ¿ÇÝ ù³­Õ³­ùÇ, ÇÝã­å»ë ¨ ݳí­Ã³­Ñ³Ý­ù»­ñÇ Édz­½áñ ϳ­ é³­í³­ñÇã­Ý»­ñÁ: Ü»ñ­Ï³Û ¿ÇÝ Ð. ¼. ². ³­ÕǨÁ, Øáõ­ë³ ܳ­ÕǨÁ ¨ ½³­Ý³­½³Ý ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»ñ` ѳ­Û»ñ ¨ û­ï³ñ­Ý»ñ: §Ø߳Ϧ, 26 ³å­ñÇ­ÉÇ

*ä»­ï»ñ­µáõñ·, 21 ³å­ñÇ­ÉÇ (Ù»ñ ÃÕóϭóÇó): ²Û­ëûñ, Åá­Õáíñ­¹Ç ÑáÍ µ³½­ÙáõÃ­Û³Ý Ý»ñ­Ï³­Ûáõí۳ٵ, ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óáõ٠ϳ­ï³ñ­í»É ¿ ѳÛï­ÝÇ µ³­ñ»­ñ³ñ ². Ð. Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çë­ïÁ: ¸ñí»É »Ý µ³½­Ù³­ÃÇí åë³Ï­Ý»ñ: §Тифлисский листок¦, 22 апреля

*º­ñ»Ï, áõñ­µ³Ã, ì³Ý­ùÇ Ù³Ûñ »­Ï»­Õ»­óáõ٠ϳ­ï³­ñá­õ»ó ³­é³­çÇÝ Ñ³Ý­¹Ç­ë³­íáñ Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çë­ïÁ ²É. سݭó­ß»³­ÝÇ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÇÝ: ä³­ ï³­ñ³­·ÇãÝ ¿ñ º÷­ñ»Ù »­åÇë­Ïá­åá­ëÁ. »ñ­·áõÙ ¿ñ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÇ »ñ­·»­óÇÏ ËáõÙ­µÁ: ä³­ï³­ñ³­·Çó Ñ»­ïá ϳ­ï³­ñá­õ»ó Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çëï` Ù³ë­Ý³Ï­óáõ­Ã»³Ùµ º÷­ñ»Ù í³ñ­¹³­å»­ïÇ, ´»­ÝÇÏ í³ñ­¹³­å»­ïÇ: ä³­ ï³­ñ³­·Ç ëϽµÇó Ý»ñ­Ï³Û ¿ÇÝ Ñ³Ý­·áõ­ó»³­ÉÇ áñ­¹Ç È­¨á­ÝÁ, Ù»ñ­Ó³­íáñ ³½­·³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ, سݭó­ß»³Ý ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ï³Ý å³ß­ïá­Ý»³­Ý»ñÝ áõ ͳ­é³­ÛáÕ­Ý»­ñÁ: Ü»ñ­Ï³Û ¿ÇÝ ·»­Ý»­ñ³É ȳ­½³ñ¨Á` ÷á­Ë³ñ­ù³­ÛÇ ÏáÕ­ÙÇó, ù³­Õ³­ù³·­ÉáõË ²É. ʳ­ïǭ뻳­ÝÁ` ÙÇ ËáõÙµ å³ï­·³­Ù³­ íáñ­Ý»­ñÇ Ñ»ï, í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ³­í³· ². ØÇ­É»³­ÝÁ` µ³½­Ù³­ÃÇí

í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Ñ»ï, Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÇ Ñá­·³­µ³ñ­Ó³­Ï³Ý, áõ­ ëáõó­ã³­Ï³Ý ËÙµ»­ñÁ ¨ ³­ß³­Ï»ñ­ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ, ½³­Ý³­½³Ý ѳ­ë³­ñ³­Ï³­ ϳÝ, Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ Ñ³ë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»ñ:

*ØáëÏ­í³­ÛÇ Ï³­Û³­ñ³­ÝáõÙ Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çëï ¿ ϳ­ï³­ñá­õ»É سݭ ó߭»³­ÝÇ ¹³­·³­ÕÇ íñ³Û:

§Ø߳Ϧ, 23 ³å­ñÇ­ÉÇ

* º Ï­ ³ ï ­ » ñ­ Ç Ý ­ »Ýý ­ »É¹ (è³ï¨³Ý)2: ­Ø»Í µ³­ñ»­ñ³­ ñÇ Ù³­Ñá­õ³Ý Éáõ­ñÁ ϳۭͳ­ÏÇ ³­ñ³­·áõ­Ã»³Ùµ ѳ­ë³í Ù»½ ¨ íßï³ó­ñ»ó ï»­ÕÇë ѳ­Û»­ñÇÝ, á­ñáÝù ·³Õ­Ã³Í »Ý ½³­Ý³­½³Ý ï»­Õ»­ñÇó՝ Ãá­õáí Ùá­ï³­íá­ñ³­å»ë ùë³Ý ïáõÝ, ¨ á­ñáÝó ѳݭ·áõ­ ºÏ³ï»ñÇÝ»Ýý»É¹ (´áÉÝÇë) ó»³É ². سݭó­ß»³­ÝÁ ïá­õ»É ¿ ÙÇ í»ñëï ï³­ñ³­Íáõ­Ã»³Ùµ á­ñáß ï»Õ՝ Ýáñ ·ÇõÕ Ï³­éáõ­ó»­Éáõ ѳ­Ù³ñ. Çñ ѳݭ·áõ­ó»³É ÏÝáç ³­Ýáõ­Ýáí ·Çõ­ÕÁ åÇ­ïÇ Ïáã­íÇ ¸³­ñdz­Ý³: г­ë³­ñ³­Ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ, ѳ­í³­ùá­õ»­Éáí è³ï¨³­ÝÇ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÇ ³­Ýá­õ³Ý »­Ï»­Õ»­óáõÙ, Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çëï ϳ­ ï³­ñ»ó: Ì˳­ï»ñ º­ÕÇ­ß» ù³­Ñ³­Ý³Ý ¹³Ù­µ³­Ý³­Ï³Ý Ëá­ë»ó՝ Åá­Õáíñ­ ¹ÇÝ Í³­Ýá­Ã³ó­Ý»­Éáí ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ Ï³­ï³­ñ³Í µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ ñÇ Ñ»ï: Ðá­·»­Ñ³Ý·ë­ïÇó Û»­ïáÛ Åá­Õáí ϳ­Û³­ó³í, áõñ ÁÝï­ñá­õ»­óÇÝ »­ñ»ù å³ï­·³­Ù³­íáñ՝ Í˳­ï»ñ º­ÕÇ­ß» ù³­Ñ³­Ý³ î»ñ-¶ñÇ­·á­ñ»³Ý­ óÁ, ØÏñïÇã ´³ñ­Ëáõ­¹³­ñ»³­ÝÁ ¨ ê³­Ñ³Ï ´³ñ­Ëáõ­¹³­ñ»³­ÝÁ, á­ñáÝù å»ïù ¿ Ý»ñ­Ï³Û ÉÇ­Ý»Ý ë·³­Ñ³Ý­¹»­ëÇÝ: ´³­óÇ ³Ûë, ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ áñ­¹Ç È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÇÝ ó³­í³Ï­ó³­Ï³Ý Ñ»­é³­·Çñ áõ­Õ³ñ­Ïá­õ»ó: Ø. ´.

*ä»­ï»ñ­µáõñ·, 22 ³å­ñÇ­ ÉÇ: ²Û­ëûñ å³­ï³­ñ³­·Çó Ñ»­ïá ². Ð. سݭó߭۳­ÝÇ Ù³ñ­ÙÇ­ÝÁ ÷á­Ë³¹ñ­í»ó ϳ­Û³­ñ³Ý` ÂÇý­ ÉÇë áõ­Õ³ñ­Ï»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: º­Ï»­Õ»­ óáõÙ Ý»ñ­Ï³ ¿ÇÝ û­µ»ñ-Ñáý­Ù»Ûë­ ï»ñ Çß­Ë³Ý ¶. ¸. Þ»ñ­í³­ßÇ­Ó»Ý, ä»ï»ñµáõñ·Ç ϳ۳ñ³ÝÇ ß»ÝùÁ ä»­ï³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹Ç ¨ ¸áõ­ Ù³­ÛÇ ³Ý­¹³Ù­Ý»ñ, ·»­Ý»­ñ³É­Ý»ñ ´ñÛáõ­Ù»­ñÁ, ܳí­ñáó­ÏÇÝ, سë­Éá­íÁ, ³é¨ïñ³³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ³ß­Ë³ñ­ÑÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»ñ, Çß­Ë³Ý îñáõ­µ»ó­Ïá­ÛÁ, ÏáÙë Èá­ñÇëØ»­ÉÇù­Û³­ÝÁ, ϳ­Ù»ñ­·»ñ ²­ÏÇ­Ùá­íÁ, Çß­Ë³Ý ì. ØÇ­ù»­É³­Ó»Ý ¨ ä»­ï»ñ­ µáõñ­·Ç Ñ³Û áõ íñ³­óÇ Ñ³­ë³­ñ³­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»ñ: ¸³­·³­ÕÁ Ó»é­ù»­ñÇ íñ³ ¹áõñë µ»­ñ»­óÇÝ Ñ³Ý­·áõó­Û³­ÉÇ Ãá­ß³­Ï³­ íáñ áõ­ë³­ÝáÕ­Ý»­ñÁ: ¸³­·³­ÕÇ íñ³ ³ñ­ï³­ë³Ý­í³Í ׳­é»­ñÇó ³­í»­ ÉÇ áõ­Å»Õ ïå³­íá­ñáõíÛáõÝ Ãá­Õ»ó å³ï­·³­Ù³­íáñ ²­×»Ù­Û³­ÝÇ1 ׳­ éÁ: ܳí­Ã³ñ­ù³­ÛÇ ¨ Ëá­ßáñ µ³­ñ»­·áñ­ÍÇ Ù³­ëÇÝ µá­Éáñ Éñ³·­ñ»­ñáõÙ ïå³·ñ­í³Í »Ý ѳ­Ù³Ï­ñ³­Ï³Ý Ù³­Ñ³­Ëá­ë³­Ï³Ý­Ý»ñ: §Тифлисский листок¦, 23 апреля

§Ø߳Ϧ, 26 ³å­ñÇ­ÉÇ

§êáõñ­Ñ³Ý­¹³Ï¦, 23 ³å­ñÇ­ÉÇ

*¿ áñ­ù³Ý ¿ ³½­¹»É ². Ú. سݭó­ß»³­ÝÇ Ù³­ÑÁ ³é¨ïñ³­ Ï³Ý ³ß­Ë³ñ­ÑÇ ïñ³­Ù³¹­ñáõ­Ã»³Ý íñ³Û, »ñ¨áõÙ ¿ Ýñ³­ÝÇó, áñ §². Ú. سݭó­ß»³Ý ¨ ÁÝÏ.¦ ­µ³Å­ Ý»­ïáÙ­ë»­ñÁ Ýñ³ Ù³­ÑÇó Ù»Ï ûñ ³­é³ç ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç µáñ­ë³­ÛáõÙ ³ñ­Å»ÇÝ 238-240 é., ÇëÏ Ù³­ÑÇó Û»­ïáÛ »­Õ»É »Ý ÙÇÝ㨠219 éáõµ­ÉÇ:

ä»ï»ñµáõñ·Ç µáñë³Ý

§êáõñ­Ñ³Ý­¹³Ï¦, 23 ³å­ñÇ­ÉÇ 1 ²×»ÙÛ³Ý Øáíë»ë ê³ñ·ëÇ (1878-1950) - èáõë³ëï³ÝÇ ä»ï¹áõÙ³ÛÇ å³ï·³Ù³íáñ, ÁÝïñí»É ¿ ¸áÝÇ èáëïáíÇó áõ Üáñ ܳËÇ稳ÝÇó, ϳ¹»ï: ²í³ñï»É ¿ ²ñ¨»ÉÛ³Ý É»½áõÝ»ñÇ È³½³ñÛ³Ý ÇÝëïÇïáõïÁ, ØáëÏí³ÛÇ Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÇ Çñ³í³µ³Ý³Ï³Ý áõ µÅßÏ³Ï³Ý ý³ÏáõÉï»ïÝ»ñÁ, »ñ¹íÛ³É Ñ³í³ï³ñÙ³ï³ñ áõ µÅÇßÏ: سëݳÏó»É ¿ éáõë-׳åáÝ³Ï³Ý å³ï»ñ³½ÙÇÝ: ØáëÏí³ÛáõÙ »Õ»É ¿ ݳíóÛÇÝ ·áñÍ»ñáí سÝóßÛ³ÝóÝ»ñÇ íëï³Ñáñ¹Á, úÉáÝ»óÏÇ »ñϳÃáõÕ³ÛÇÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ïÝûñ»ÝÁ: ÐáÏï»Ùµ»ñÛ³Ý Ñ»Õ³÷áËáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá ³ñï³·³ÕÃ»É ¿ ö³ñǽ:

*´³­ÃáõÙ, 24 ³å­ñÇ­ÉÇ: ´³­Ãáõ­ÙÇ Ñ³­Û»­ñÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ Åá­Õá­íÁ Édz­½á­ñ»ó Ù»½ ³ñ­ï³­Û³Û­ï»É å. È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÇÝ Ëá­ñÇÝ ó³­ í³Ï­óáõ­ÃÇõÝ Ù»Í µ³­ñ»­ñ³ñ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ Ù³Ñ­í³Ý ³é­ ÃÇí, ݳ¨ ³Ý­Ó³Ùµ Ý»ñ­Ï³Û ÉÇ­Ý»É Ýñ³ óխٳ­ÝÁ` áñ­å»ë å³ï­·³­ Ù³­íáñ ´³­Ãáõ­ÙÇ Ñ³­Û»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó: Äá­Õá­íÁ á­ñá­ß»ó ݳ¨. ³) سݭó­ ß»³­ÝÇ ³­Ýá­õ³Ý »­ñ»ù áñ­¹»­·Çñ å³­Ñ»É Ñ³Û »­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý-Í˳­Ï³Ý ¹åñáó­Ý»­ñáõÙ, µ) ³ñ­Í³­Ã¿ åë³Ï ¹Ý»­Éáõ ÷á­Ë³­ñ»Ý` ¹ñ³ ³ñ­Å»­ùÁ ѳï­Ï³ó­Ý»É Í˳­Ï³Ý ¹åñáó­Ý»­ñÇ ³Õ­ù³ï ³­ß³­Ï»ñï­Ý»­ñÇÝ ¨ ·) Ã³Õ­Ù³Ý û­ñÁ Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çëï ϳ­ï³­ñ»É ï»­ÕÇ Ñ³­Ûáó »­Ï»­Õ»­óáõÙ: Ø»ë­ñáå ³. ù³Ñ. Ø»­É»³Ý, ²ñ­ß³Ù âÇ­ÉÇÝ­·Ç­ñ»³Ý, г­Ïáµ öÇÉáÛ»³Ý §Ø߳Ϧ, 26 ³å­ñÇ­ÉÇ

2 ÊáëùÁ ´áÉÝÇë ù³Õ³ùÇ Ù³ëÇÝ ¿, áñÁ ÙÇÝ㨠1921Ã. Ïáãí»É ¿ ºÏ³ï»ñÇÝáý»É¹:

*êɳ­í»³ÝëÏ (ʳñ­Ïá­íÇ Ý³­ ѳݷ), 25 ³å­ñÇ­ÉÇ: γñ­¹³­Éáí §Øß³­ÏǦ Ã.81-áõÙ ²É. سݭó­ ß»³­ÝÇ í³­Õ³­Å³Ù Ù³­Ñá­õ³Ý Ù³­ ëÇÝ, êɳ­í»³ÝëÏ ·³­Õáõ­ÃÇ Ñ³Û Ñ³­ë³­ñ³­Ïáõ­Ã»³Ý ëÇñ­ïÁ Ëáñ íßïáí Ëá­óá­õ»ó. Çë­ÏáÛÝ ï»­ÕÇë êɳíÛ³ÝëÏ Í˳­ï»ñ ù³­Ñ³­Ý³­ÛÇ ¨ Ñá­·³­ µ³ñ­Óáõ­Ã»³Ý Ññ³­íÇ­ñ³­Ýáù Åá­Õáí ·áõ­Ù³­ñá­õ»ó: Äá­Õá­íÁ Ùdz­Ñ³­Ùáõé ѳ­Ù³­Ó³Û­Ýáõ­Ã»³Ùµ í×é»ó` ëÏë³Í ³å­ñÇ­ ÉÇ 24-Çó ÙÇÝ㨠ٳ­ÛÇ­ëÇ 1-Á` Ã³Õ­Ù³Ý û­ñÁ, »­ñ»­Ïá­Ý»­ñÁ Ñá­·»­Ñ³Ý­ ·Çëï ϳ­ï³­ñ»É ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ Ñ³­Ù³ñ: ²å­ñÇ­ÉÇ 24-ÇÝ, »­ñ»­Ïá­Û³Ý Ñá­·»­Ñ³Ý·ë­ïÇó ³­é³ç, Ù»ñ Í˳­ï»ñ ù³­Ñ³­Ý³Ý ٳݭñ³­Ù³ë­Ýá­ñ»Ý Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ñ»ó ѳݭ·áõ­ó»³É ²É. سݭ ó­ß»³­ÝÇ Ï³­ï³­ñ³Í Ýß³­Ý³­íáñ µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ. Ñá­·»­ ѳݷë­ïÇó Û»­ïáÛ ù³­Ñ³­Ý³Ý ¨ Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ ²­½³ï ²­½³­ï»³Ý­óÁ ³­é³­ç³ñ­Ï»­óÇÝ Ñ³Ý­·áõ­ó»³­ÉÇ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÁ ѳ­í»ñ­Å³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ åë³­ÏÇ ÷á­Ë³­ñ»Ý êɳ­í»³ÝëÏ ·³­Õáõ­ÃÇ Í˳­Ï³Ý »ñÏ­ë»é áõ­ëáõÙ­ ݳ­ñ³­ÝáõÙ Óñdz­µ³ñ å³­Ñ»É ²É. سݭó­ß»³­ÝÇ ³­Ýá­õ³Ý »ñ­Ïáõ áñµ ³­ß³­Ï»ñï­Ý»ñ ϳ٠³­ß³­Ï»ñ­ïáõ­ÑÇù: ²­é³­ç³ñ­ÏÁ ÁÝ­¹áõ­Ýá­õ»ó Ùdz­Ó³ÛÝ: ².². §Ø߳Ϧ, 1 Ù³­ÛÇ­ëÇ

*¸á­ÝÇ èáë­ïáí, 26 ³å­ñÇ­ ÉÇ: ²Ù­ëáÛë 25-ÇÝ, Ï»­ëû­ñÇó Û»­ ïáÛ Å³­ÙÁ 4-Ý­ ³Ýó 30 ñá­å»ÇÝ èáë­ïá­íÇ »ñ­Ï³­Ãáõ­Õ³­ÛÇÝ Ï³­ Û³­ñ³Ý ѳ­ë³õ ·Ý³ó­ùÁ` µ»­ñ»­ Éáí ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ ³ÝßÝ­ã³­ó³Í Ù³ñ­ÙÇ­ÝÁ: Ø»Í µ³½­Ùáõ­ÃÇõÝ ¿ñ »­Ï»É ÿ èáë­ïá­íÇó ¨ Ã¿ ܳ­ ¸áÝÇ èáëïáíÇ Ï³Û³ñ³ÝÁ ËÇ稳­ÝÇó: ì³­·á­ÝÇ ¹éÝ»­ñÁ µ³ó ³­ñÇÝ ù³­Ñ³­Ý³­Ý»­ñÁ, ¨ í³ñ­¹³­å»­ïÁ µ³ñÓ­ñ³­ó³í í³­·áÝ áõ ëÏë»ó ϳñ· ϳ­ï³­ñ»É: γñ­·³­Ï³­ï³­ ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ í»ñ­ç³­Ý³­Éáõó Û»­ïáÛ ê³ñ­·Çë ù³Ñ. àë­Ï»ñ­ã»³Ý­óÁ ÙÇ Ï³ñ­×³­éáï ¹³Ù­µ³­Ý³­Ï³Ý ³­ë³ó: ²­å³ éáë­ïá­í³µ­Ý³Ï êï»­÷³Ý äáõ­Éáõ­½»³­ÝÁ ¨ Î. î»ñ-¶³Éë­ï»³­ÝÁ í³­·á­ÝÇ Ù¿ç ûñÑ­Ý»É ïá­õ»­óÇÝ Ñ³Ý­·áõ­ó»³­ÉÇ ¹³­·³­ÕÁ: ij­ÙÁ 5-ÇÝ ·Ý³ó­ùÁ ß³ñ­Åá­õ»ó ¹»­åÇ ´³­ùáõ ¨ ³ÛÝ­ï»­ÕÇó` ÂÇý­ ÉÇë:

*ìɳ­¹Ç­Ï³í­Ï³½, 27 ³å­ñÇ­ÉÇ: ìɳ­¹Ç­Ï³í­Ï³­½Ç Ñ³Û Ñ³­ë³­ñ³­ Ïáõ­Ã»³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÁ ³Û­ëûñ ٻϭݻ­óÇÝ ´»ë­É³Ý ϳ­Û³­ñ³Ý, áõñ ѳݭ¹Ç­å»­Éáí سݭó­ß»³­ÝÇ ³­×Çõ­ÝÇÝ` ϳ­ï³­ñ»­óÇÝ Ñá­·»­Ñ³Ý­ ·Çëï ¨ ¹³­·³­ÕÇ íñ³ åë³Ï ¹ñ»­óÇÝ: ³խٳ­ÝÁ å³ï­·³­Ù³­íá­ñáõ­ ÃÇõÝ Ïáõ­Õ³ñ­Ïá­õÇ ÂÇý­ÉÇë: µÅÇßÏ Î³­É»³Ýó §Ø߳Ϧ, 28 ³å­ñÇ­ÉÇ

*º­ñ»Ï, ó»­ñ»Ï­í³ Å. 1-ÇÝ, ϳ­ Û³­ñ³­Ýáõ٠ϳ­ï³ñ­í»ó ². Æ. Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çë­ïÁ: ²ÛÝ ËÙµá­íÇÝ Ù³­ïáõ­ó»ó ï»­ÕÇ áÕç Ñ³Û Ñá·¨á­ñ³­Ï³­Ýáõ­ÃÛáõ­ÝÁ՝ ¼³­í»Ý ³ñ­ù»­åÇë­Ïá­åá­ëÇ ·É˳­ íá­ñáõ­ÃÛ³Ùµ: Ðá­·»­Ñ³Ý·ë­ïÇÝ Ý»ñ­Ï³ ¿ÇÝ ù³­Õ³­ù³·­ÉáõË Ü. ì. 賨ëÏÇÝ, ܳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ ´³ùíÇ Ï³Û³ñ³ÝÇ ß»ÝùÁ ñáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­·áõ­Ù³­ñÇ ËáñÑñ­ ¹Ç ݳ­Ë³­·³Ñ ². Ð. Ôáõ­Ï³­ëá­íÁ, ï»­ÕÇ µ³Ý­Ï»­ñÇ ¨ ³é¨ïñ³³ñ­ ¹Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÁ, ï»­ÕÇ Ñ³Û Ñ³­ë³­ñ³­ÏáõíÛáõ­ÝÁ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ éáõë áõ Ùáõ­ëáõÉ­Ù³Ý Ñ³­ë³­ñ³­ Ïáõ­ÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ µ³½­Ù³­ÃÇí Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»ñ, §². Æ. سݭóߨ ¨ ÁÝÏ.¦ ­´³ù­íÇ ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏÇ, ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»­ñÇ áõ ݳí­Ã³­Ñ³Ý­ù»­ñÇ Í³­é³­ÛáÕ­Ý»ñ: ². Æ. Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ¹³­·³­ÕÇ íñ³ ³ñ­Í³­Ã» åë³Ï­Ý»ñ ¹ñí»­óÇÝ Ü. Æ. γ­ñ³­å»­ïá­íÇ ¨ ê. ê. ³­éáõ­Ùá­íÇ, §². Æ. سݭóߨ ¨ ÁÝÏ.¦ ­ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏÇ Í³­é³­ÛáÕ­Ý»­ñÇ, ´³­É³­Ë³­ÝÇ Ý³í­ Ã³­Ñ³Ý­ù»­ñÇ ùñÇë­ïáÝ­Û³ áõ Ùáõ­ëáõÉ­Ù³Ý Í³­é³­ÛáÕ­Ý»­ñÇ áõ µ³Ý­íáñ­ Ý»­ñÇ, ܳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³­·áõ­Ù³­ñÇ ËáñÑñ­¹Ç, ÁÝ­Ï»­ ñáõÃ­Û³Ý ´³­É³­Ë³­ÝÇ áõ êáõ­ñ³­Ë³­ÝÇ Ý³í­Ã³­Ñ³Ý­ù»­ñÇ ×³ñ­ï³­ñ³­ ·»ï­Ý»­ñÇ, µ³ù­í³­Ñ³­Ûáõí۳Ý, س­Ù»¹ ê³­¹ÇË Ð³­ë³­Ýá­íÇ, ´Ç­µÇлۭµ³­ÃÇ Ý³í­Ã³­Ñ³Ý­ù»­ñÇ Í³­é³­ÛáÕ­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó, Ù»­ï³­Õ» åë³Ï՝ è³ï­Ý»­ñÇ áõ Ú³­ñáë­É³í­ÉÇ µáñ­ë³­Û³­Ï³Ý ³ñ­ï»­ÉÇ ³­Ýáõ­ÝÇó: Ðá­·»­Ñ³Ý·ë­ïÇó Ñ»­ïá ². Æ. Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ¹ÇÝ ÂÇý­ÉÇë áõ­Õ³ñÏ­ í»ó ÷áë­ï³­ÛÇÝ ·Ý³ó­ùáí: º­ñ»Ï, ó»­ñ»Ï­í³ Å. 12-ÇÝ, ´³­É³­Ë³­ÝÇ Ñ³­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý Ùáõ­ëáõÉ­ Ù³­Ý³­Ï³Ý Ù½ÏÇ­ÃáõÙ ². Æ. Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Ù³Ñ­í³Ý ³­éÇ­Ãáí ѳݭ·áõó­ Û³­ÉÇ ´³­É³­Ë³­ÝÇ, ê³­µáõÝ­ãÇÇ, èá­Ù³­ÝÇ Ùáõ­ëáõÉ­Ù³Ý µ³Ý­íáñ­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çëï Ù³­ïáõó­í»ó: Ü»ñ­Ï³ ¿ÇÝ §². Æ. سݭóߨ ¨ ÁÝÏ.¦ ­´³ù­íÇ µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÇ Ï³­é³­í³­ñÇã ê. ê. ³­éáõ­Ùá­íÁ, ´³­É³­Ë³­ÝÇ Ñ³Ý­ù³­ï»­Õ³­Ù³­ëÇ Ï³­é³­í³­ñÇã ¶. ¶. ʳ­ã³­ïáõ­ñá­íÁ, ïÝï»­ë³­Ï³Ý Ù³­ëÇ Ï³­é³­í³­ñÇã ². ¶. ̳­ïáõ­ñá­íÁ, èá­Ù³­ÝÇ Ñ³Ý­

ù³­ï»­Õ³­Ù³­ëÇ í³­ñÇã Ü. Ø. î»ñ-ØÏñïã۳ݭóÁ ¨ ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ³ÛÉ í³­ñÇã­Ý»ñ áõ ͳ­é³­ÛáÕ­Ý»ñ: Ðá­·»­Ñ³Ý­·Çë­ïÁ ϳ­ï³­ñ»ó ´³­É³­Ë³­ÝÇ Í˳­Ï³Ý ÙáɭɳÝ, áñÝ ³­í³ñ­ïÇó Ñ»­ïá ´³­É³­Ë³Ý ·Ûáõ­ÕÇ å³ï­ í³­íáñ ³Ý­Ó³Ýó áõ ѳ­ë³­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý ³­í³·­Ý»­ñÇ ³­Ýáõ­ÝÇó Ëá­ñÁ ó³­í³Ï­óáõíÛáõÝ Ñ³Ûï­Ý»ó ѳݭ·áõó­Û³­ÉÇ՝ Ý»ñ­Ï³ ·ïÝíáÕ Ý»ñ­Ï³­ Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇÝ: Æñ Ñ»ñ­ÃÇÝ ê. ê. ³­éáõ­Ùá­íÁ ó³­í³Ï­óáõÃ­Û³Ý Ñ³­ Ù³ñ ³Ý­Ï»ÕÍ ßÝáñ­Ñ³­Ï³­ÉáõíÛáõÝ Ñ³Ûï­Ý»ó ´³­É³­Ë³Ý ·Ûáõ­ÕÇ Ñ³­ ë³­ñ³­Ïáõí۳­ÝÁ ¨ ѳݭù³­í³Û­ñ»­ñÇ Í³­é³­ÛáÕ­Ý»­ñÇÝ: §Баку¦, 28 апреля

*ÆÝã­å»ë Û³Ûï­ÝÇ ¿, ѳݭ·áõ­ó»³É ²É. سݭó­ß»³­ÝÇ Ù³ñ­ÙÇ­ÝÁ ÑÇÝ·­ß³µ­ÃÇ »­ñ»­Ïá­Û³Ý ų­ÙÁ 8-ÇÝ Ï³­Û³­ñ³­ÝÇó ÷á­Ë³¹­ñá­õ»ó Çñ ïáõÝ, áõ­Õ»Ï­óáõ­Ã»³Ùµ ÙdzÛÝ Çñ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇ ¨ ³½­·³­ ϳݭݻ­ñÇ: ²­é³­çÇÝ Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çë­ïÁ ϳ­ï³­ñá­õ»ó áõñ­µ³Ã û­ñÁ, ó»­ ñ»Ï­í³ ų­ÙÁ 12-ÇÝ, سݭó­ß»³Ý ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ï³Ý ·ñ³­ë»Ý­»³­ ÏáõÙ, á­ñÇÝ Ý»ñ­Ï³Û ¿ÇÝ ãáñë áñ­¹Ç­Ý»­ñÁ, ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ï³Ý µá­Éáñ å³ß­ïá­Ý»³­Ý»­ñÁ ¨ ³Û¹ ï³Ý Ñ»ï Û³­ñ³­µ»­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ áõ­Ý»­óáÕ ·ñ³­ë»­Ý»³Ï­Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»ñ: ²­é³­çÇÝ Ñ³Ý­¹Ç­ë³­íáñ ¨ Ù»Í Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çë­ïÁ ϳ­ï³­ñá­õ»ó áõñ­µ³Ã û­ñÁ, »­ñ»­Ïá­Û³Ý ų­ÙÁ 7-ÇÝ, ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ ï³­ÝÁ, á­ñÇ ë»Ý­Û³Ï­Ý»­ñÇó Ù»­ÏáõÙ, ³Ù­µáÕ­çá­íÇÝ ë­¨³­å³ï, ¹ñá­õ³Í ¿ñ Ù³ñ­ ÙÇ­ÝÁ` ³Ù­÷á­÷á­õ³Í óÇÝ­Ï¿ ¨ ϳխݿ ÏñÏݳ­ÏÇ ¹³­·³­ÕÇ Ù»ç: ¿ ¹³­·³­ÕÁ ¨ ÿ ë»­Ý»³­ÏÇ µá­Éáñ ãáñë å³­ï»­ñÁ ͳͭÏá­õ³Í ¿ÇÝ µ³½­ Ù³­ÃÇí åë³Ï­Ý»­ñáí, á­ñáÝó Ù»­Í³­·áÛÝ Ù³­ëÁ óݭϳ­·ÇÝ ³ñ­Í³­Ã¿ ¨ ÙÇ Ù³­ëÁ` óñ٠ͳ­ÕÇÏ­Ý»­ñÇó ÑÇõ­ëá­õ³Í: Ðá­·»­Ñ³Ý­·Çë­ïÁ ϳ­ ï³­ñ»­óÇÝ ¾ç­ÙdzͭÝÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã Ðáõ­ëÇÏ ³ñ­ù»­åÇë­Ïá­åá­ëÁ ¨ º÷­ñ»Ù »­åÇë­Ïá­åá­ëÁ` ì³Ý­ùÇ ù³­Ñ³­Ý³­Ý»­ñÇ Ñ»ï: Ü»ñ­Ï³Û ¿ÇÝ µ³½­Ù³­ÃÇí å³ï­·³­Ù³­íá­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ, Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»ñ` ѳÛ, éáõë, íñ³­óÇ, ٳѭٻ­¹³­Ï³Ý, »í­ñá­å³­óÇ, ¨ Û³ñ­·áÕ­Ý»­ñÇ ËáõéÝ µ³½­Ùáõ­ÃÇõÝ:

Ø»Ýù ³ñ­¹»Ý ³­éÇà áõ­Ý»­ó»É »Ýù Ýß»­Éáõ ³ÛÝ ³­Ï³­Ý³­íáñ Ýß³­ ݳ­ÏáõíÛáõ­ÝÁ, áñ ѳݭ·áõó­Û³ÉÝ áõ­Ý»ñ ÇÝã­å»ë Ù»ñ ³Ý¹ñ­Ïáí­Ï³ë­ Û³Ý ³é¨ïñ³³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý Ï۳ݭùáõÙ, ³ÛÝ­å»ë ¿É, Ù³ë­Ý³­ íá­ñ³­å»ë, Ñ³Û Ñ³­ë³­ñ³­ÏáõíÛáõ­ÝáõÙ, áñ­å»ë Ëá­ßá­ñ³­·áõÛÝ µ³­ñ»­ ñ³ñ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ: ²Ý­Ï³ë­Ï³Í, µ»­Ù³­Ñ³ñ­Ã³­ÏÇó Ç­ç³í Îáí­Ï³­ëÇ ³­Ù»­Ý³­Ëá­ßáñ ¹»Ù­ù»­ñÇó Ù»­ÏÁ: ². Æ. Ø³Ý­Ã³ß¨Ç íÇí˳­ñÇ áõ ɳۭݳñ­Ó³Ï Ó»é­Ý³ñ­ÏáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ³å­ñáõëï ¿ÇÝ ï³­ÉÇë ѳ­½³­ñ³­íáñ Ù³ñ¹­Ï³Ýó, Ýñ³ Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ëï»Õ­Í³­·áñ­ÍáõÃ­Û³Ý É³­í³­·áõÛÝ Ñáõ­ß³ñ­ ӳݭݻñÝ »Ý, ¿É ã³­ë³Í ³ÛÝ µ³½­Ù³­ÃÇí µ³­ñÇ ·áñ­Í»­ñÇ Ù³­ëÇÝ, áñ ³­ñ»É ¿ áñ­å»ë µ³­ñ»­ñ³ñ: ÐáõÛë áõ­Ý»­Ý³Ýù, áñ Ýñ³ Ñ»ï­Ýáñ¹­Ý»­ñÁ, ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï Ó»é­Ý³ñ­ ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»ï ٻϭï»Õ, ѳݭ·áõó­Û³­ÉÇó Ïų­é³Ý­·»Ý ݳ¨ Ýñ³ Ó»é­Ý»­ñ»­óáõÃ­Û³Ý á­·ÇÝ ¨ ѳݭ¹Ç­ë³­Ý³­Éáí Ýñ³ ³é¨ïñ³³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­µ»­ñ³­Ï³Ý ݳ­Ë³­Ó»é­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ­Å³­Ý³­íáñ ß³­ñáõ­Ý³­ÏáÕ­ Ý»ñ` Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï Ͻ³ñ­·³ó­Ý»Ý ݳ¨ Ýñ³ ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõ­ÝÁ` Ç ß³Ñ Ñ³­ñ³­½³ï »ñÏ­ñ³­Ù³­ëÇ: ʳ­Õ³­ÕáõíÛáõÝ ³×­Ûáõ­Ýǹ` »ñÏ­ñ³­Ù³­ëÇ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ¨ Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ½³ñ­·³ó­Ù³Ý ³Ý­ËáÝç ³ß­Ë³­ï³­íáñ... «Баку», 30 апреля

*ØÇ ù³­ÝÇ ËáõÙµ ù³­Õ³­ù³­óÇ­Ý»ñ ¨ ³Ý­Ñ³ï­Ý»ñ ¹Ç­Ù»É »Ý ËÙµ³·­ñáõ­Ã»³Ýë ¨ ѳñó­ñ»É` ³ñ­¹¿ûù 㿱 ϳ­ï³­ñá­õ»­Éáõ ²É. سݭ ó­ß»³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çëï: γ٠ÿ áõ±Ù ­å»ïù ¿ ¹Ç­Ù»É Ñá­ ·»­Ñ³Ý­·Çëï ϳ­ï³­ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: гñó­ÝáÕ­Ý»­ñÇÝ å³­ï³ë­Ë³­Ý»É »Ýù, áñ Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çëï ëá­íá­ñ³­µ³ñ ϳ­ï³­ñáõÙ »Ý ù³­Ñ³­Ý³­Ý»­ñÁ, µ³Ûó ÿ áí åÇ­ïÇ ù³­Ñ³­Ý³­Ý»­ñÇÝ Ï³­ï³­ñ»É ï³Û ³Û¹` ã·Ç­ï»Ýù: ºñ­ç³­Ýǯϭ ³Ý­ï¿­ñáõ­ÃÇõÝ: §²­Ëáõ­ñ»³Ý¦, 30 ³å­ñÇ­ÉÇ

§Ø߳Ϧ, 1 Ù³­ÛÇ­ëÇ

*²Û­ëûñ ï»­ÕÇ Ïáõ­Ý»­Ý³Û ²É. سݭó­ß»³­ÝÇ Ã³­Õáõ­ÙÁ ì³Ý­ùÇ ³­í³· »­Ï»­Õ»­óáõ µ³­ÏáõÙ: êË³É ¿, ÿ` »­Ï»­Õ»­óáõ µ³Ï áõ »­Ï»­Õ»­ óÇ Ùáõïù ·áñ­Í»­ÉÁ ÏÃáõۭɳï­ñá­õÇ ïáÙ­ë³Ï­Ý»­ñáí: Øáõï­ùÁ µá­Éá­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ³­½³ï ¿, ÙdzÛÝ, ǭѳñ­Ï¿, áñ­ù³Ý ï»Õ ÏÉÇ­ÝÇ: §Ø߳Ϧ, 30 ³å­ñÇ­ÉÇ

*²Û­ëûñ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ, ì³Ý­ùÇ ï³­×³­ñÇ ßñç³­÷³­ÏáõÙ, Ñá­ÕÇÝ ¿ ѳÝÓÝ­íáõÙ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ í³Ë­×³Ý­í³Í ѳÛï­ÝÇ Ëá­ßáñ ³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­µ»­ñáÕ ¨ µ³­ñ»­ñ³ñ ². Æ. Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ³×­Ûáõ­ÝÁ:

²È. زܭ²ޭº²­ÜÆ Ðàô­Ô²ð­Î²­ìà­ðàô­ÂÆô­ÜÀ Þ³­µ³Ã, ³å­ñÇ­ÉÇ 30-ÇÝ, ³­é³­íá­ï»³Ý ų­ÙÁ 10-ÇÝ, ³ñ­¹»Ý Ñáõ­ Õ³ñ­Ï³­íá­ñáÕ­Ý»­ñÇ ³­Ñ³­·ÇÝ µ³½­Ùáõ­ÃÇõÝ ËéÝí»É ¿ñ ѳݭ·áõ­ó»³­ ÉÇ ï³Ý ¹³Ñ­ÉÇ×­Ý»­ñáõÙ, å³ïß­·³Ù­µÇ íñ³ ¨ ¹ñëáõÙ` ï³Ý ¹é³Ý ³­é³ç, ÷á­Õá­óáõÙ: äë³Ï­Ý»ñ ï³­ÝáÕ ë·³­Ï³é­ù»­ñÁ ãáñëÝ ¿ÇÝ, á­ñáÝù ÏñáõÙ ¿ÇÝ 36 ³ñ­Í³­Ã¿ ¨ 75 ͳխϿ áõ Ù»­ï³­Õ»³Û åë³Ï­Ý»ñ: ä³ï­ß³× ³­ñ³­ñá­Õáõ­ÃÇõ­ÝÇó Û»­ïáÛ, ¹³­·³­ÕÁ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ Å³­ é³Ý·­Ý»­ñÇ Ó»é­ù»­ñÇ íñ³ ¹áõñë µ»­ñá­õ»ó µÝ³­Ï³­ñ³­ÝÇó:

öá­Õá­óÇ »ñ­Ïáõ ÏáÕ­Ù»­ñáõÙ, ïÝ»­ñÇ ï³­ÝÇù­Ý»­ñÇ íñ³Û, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ³Ù­µáÕç ׳­Ý³­å³ñ­ÑÇÝ` µÝ³­Ï³­ñ³­ÝÇó ÙÇÝ㨠ì³Ý­ùÇ ³­í³· »­Ï»­Õ»­óÇ, Åá­Õá­íá­õ³Í ¿ñ ³Ý­Ñ³­Ù³ñ µ³½­Ùáõ­ÃÇõÝ: ²ÛÝ ÷á­Õáó­Ý»­ ñáõÙ, áñ­ï»­ÕÇó ³Ýó­ÝáõÙ ¿ñ ѳݭ¹Ç­ë³­íáñ Ñáõ­Õ³ñ­Ï³­íá­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ, ˳­Ýáõíݻ­ñÁ ÷³Ï ¿ÇÝ: Ðáõ­Õ³ñ­Ï³­íá­ñáõ­Ã»³­ÝÁ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÙ ¿ÇÝ ½³­Ý³­½³Ý ¹³­ë³­Ï³ñ­·»­ñÇ áõ ÑÇ٭ݳñÏ­Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»ñ: Ü»ñ­Ï³Û ¿ÇÝ í³­×³­é³­Ï³­Ý³­Ï³Ý ³­í³· ². ØÇ­É»³­ÝÁ` å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý ßÕó­Ûáí, û·­Ý³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ¨ ³é¨ï­ñ³­Ï³Ý ѳ­Ù³ÛÝ­ùÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­ óÇã­Ý»­ñÇ Ñ»ï, ݳ¨ ٻ߭ã³Ý­Ý»­ñÇ ¨ ³ñ­Ñ»ë­ï³­íáñ­Ý»­ñÇ ³­í³·­Ý»­ñÁ` Ç­ñ»Ýó Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇ Ñ»ï. ѳ٭ù³ñ­Ý»­ñÁ ï³­ëÁ-ï³­ëÁ ϳݷ­ Ý³Í ¿ÇÝ Ç­ñ»Ýó ¹ñá­ß³Ï­Ý»­ñáí: ØÇ ù³­ÝÇ ï»­Õ»­ñáõÙ ëÇ­Ý»­ Ù³­ïá·­ñ³­ýÁ Ýϳ­ñ³­Ñ³­Ý»ó Ñáõ­Õ³ñ­Ï³­íá­ñáõ­Ã»³Ý ѳݭ¹»­ëÇ ï»­ë³­ñ³Ý­Ý»ñ1: ¸³­·³­ÕÁ ÙÇ ù³­ÝÇ ï»­ÕáõÙ Ç­ç»­óá­õ»ó` ³­ÕáÃù ϳ­ï³­ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ²­é³­çÇÝ ¹³­¹³­ñÁ ï»­ ÕÇ áõ­Ý»­ó³í §Ø³Ý­Ã³­ß»³Ý ¨ سÝóßÛ³ÝóÇ ÑáõÕ³ñϳíáñáõÃÛ³Ý ÁÝÏ.¦ ·­ñ³­ë»­Ý»³­ÏÇ ³éç¨: ²­å³ Ù³ëÇÝ ýÇÉÙÇ Í³ÝáõóáõÙÁ ë·³­Ñ³Ý­¹»­ëÁ Çñ ÑëÏ³Û µ³½­Ùáõ­ û³Ùµ Áݭó­ó³í ¶á­Éá­íÇÝë­ÏÇ åá­Õá­ï³­Ûáí ¨ ѳë­Ý»­Éáí ¸áõ­Ù³­ÛÇ ß»Ý­ùÇ Ùáï` ¹³ñ­Ó»³É ϳݷ ³­é³í, áõñ ϳñ­×³ï¨ ¹³­¹³­ñÇó Ñ»­ïá ³­é³ç ß³ñ­Åá­õ»ó ´³ñ­Û³­ïÇÝë­ÏÇ ÷á­Õá­óáí: ²Ýó­Ý»­Éáí س­¹³­Ã»³Ý ÷á­Õá­óÁ` Ñáõ­Õ³ñ­Ï³­íá­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ ѳ­ë³í ì³Ý­ùÇ ³­í³· »­Ï»­Õ»­óÇ: ¸³­·³­ÕÇ »ï¨Çó ·ÝáõÙ ¿ñ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ù»Í µ³½­Ùáõ­ÃÇõÝ, áñ ³Ù­µáÕç áë­ïǭϳ­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ, áñ ³Û¹ û­ñÁ ѳ­ïáõÏ á­ïÇ ¿ñ ѳ­Ý­áõ»É, ¹éݳ­å³Ý­Ý»­ñÇ Ñ»ï Ùdz­ëÇÝ ¹Åá­õ³­ñ³­ÝáõÙ ¿ñ ϳñ­·áõ­Ï³­ÝáÝ å³Ñ­å³­Ý»É: º­Ï»­Õ»­óáõÙ å³­ï³­ñ³­·ÇãÝ ¿ñ ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ë³­Ï³Ý ï»­Õ³­å³­ÑÇ ¨ ¾ç­ÙdzͭÝÇ Ùdz­µ³­Ýáõ­Ã»³Ý Ý»ñ­ ϳ­Û³­óáõ­óÇã Ðáõ­ëÇÏ ³ñ­ù»­åÇë­ Ïá­åá­ëÁ: ºñ­·áõÙ ¿ñ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÇ ù³­é³­Ó³ÛÝ ËáõÙ­µÁ: ä³­ï³­ñ³­·Á í»ñ­ç³­ó³í ų­ ÙÁ 2-ÇÝ: º­Ï»­Õ»­óáõÙ §Ð³Ûñ Ù¿­ ²ÛëåÇëÇÝ Ï³ñáÕ ¿ñ ÉÇÝ»É ñÇó¦ ³­é³ç Ëá­ë»ó å³­ï³­ñ³­·Çã سÝóßÛ³ÝóÇ ÑáõÕ³ñϳíáñáõÃÛáõÝÁ ëñµ³­½³­ÝÁ, á­ñÁ Ãá­õ»­Éáí ѳݭ 1 1911Ã. Ù³ÛÇëÇ 2-Çó ÂÇýÉÇëÇ ê. Æí³ÝÇóϳ۳ÛÇ §ÆÉÛáõ½Çáݦ ¨ ´³ùíÇ ÏÇÝ᭠óï­ñáÝÝ»ñáõÙ óáõó³¹ñí»É ¿ §Похороны А. И. Манташева» ýÇÉÙÁ:

·áõ­ó»³­ÉÇ Ï³­ï³­ñ³Í µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ ߻߭ï»ó, û` §³­Ñ³ Ù³ñ¹, áñ ٳѭϳ­Ý³­óáõ ÍÝá­õ»ó, µ³Ûó ³Ý­Ù³Ñ ÛÇ­ß³­ï³Ï Ãá­Õ»ó¦: ØÇ á­·»­ßáõÝã ¨ å³ï­Ï»­ñ³­íáñ á­×áí ¹³Ù­µ³­Ý³­Ï³Ý Ëá­ë»ó ´»­ ÝÇÏ í³ñ­¹³­å»­ïÁ: гÛñ ëáõñ­µÁ, Áݹ·­Í»­Éáí ѳ­Ûáó Ï»³Ý­ùáõÙ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­Ýáõ­Ã»³Ý ϳ­ï³­ñ³Í å³ï­Ù³­Ï³Ý áõ Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ Ëá­ ßáñ ¹»­ñÁ ¨ ߻߭ﻭÉáí سݭó­ß»³­ÝÇ µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ ³½­·ÇÝ áõ »­Ï»­Õ»­óáõÝ, Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ Ñáñ­¹áñ ϳñ­¹³ó Ñ»ï¨»É Ñ³Ý­·áõ­ó»³­ÉÇ û­ñǭݳ­ÏÇÝ ¨ Áݭó­Ý³É Ýñ³ áõ­ÕÇáí` ³Ý­Ù³Ñ ³­ÝáõÝ í³ë­ï³­Ï»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ä³­ï³­ñ³·Ý ³­í³ñ­ïá­õ»­Éáõó Ñ»­ïá ¹³­·³­ÕÁ ¹áõñë µ»­ñá­õ»ó »­Ï»­Õ»­óáõ µ³Ï áõ ¹ñá­õ»ó ë»­Õ³­ÝÇÝ, áõñ Ëá­ë»­óÇÝ. Úáí­ë¿÷ Êáõ­ÝáõÝ­óÁ` Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÇ ÏáÕ­ÙÇó: î. Úáí­Ñ³Ý­Ýǭ뻳­ÝÁ` ¹ñ³­Ù³­ïǭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³Ý ¨ ËÙµÇ ³­Ýáõ­ÝÇó ѻ層³É ׳­éáí. §àñ­å»ë ѳ­Ûáó ¸ñ³­Ù³­ïǭϳ­Ï³Ý ÁÝ­ Ï»­ñáõ­Ã»³Ý ¨ ѳۭϳ­Ï³Ý ¹»­ñ³­ë³­Ý³ËÙ­µÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã, »ë ÇÙ Ýá­õÇ­ñ³­Ï³Ý å³ñïùÝ »Ù ѳ­Ù³­ñáõÙ Ññ³­Å»ß­ïÇ áÕ­çáÛÝ ï³É ¨ ßÝáñ­ ѳ­Ï³­Éáõ­Ã»³Ý í»ñ­çÇÝ Ëáëù ³­ë»É ³ÛÝ Ù³ñ­¹áõÝ, áí Çñ Ï»³Ý­ùÇ Áݭóó­ùáõÙ, Ù³­Ý³­í³Ý¹` í»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ, ѳݭ¹Ç­ë³­ó³í Ñ³Û µ»­ÙÇ Ñ³­Ùá­½á­õ³Í Ñá­í³­Ý³­íáñ: ²­é³Ýó áñ¨¿ ³­ã³­éáõ­Ã»³Ý, ³ÛÉ ³ÛÝ ³Ý­Ï»Õ­Íáõ­Ã»³Ùµ, áñ í³­ Û»É ¿ ¹³­·³­ÕÇ ³éç¨, »ë íϳ­ÛáõÙ »Ù, áñ Ñ³Û Ã³ï­ñá­ÝÁ í³­Õáõó áõ »ñ­Ï³ñ ų­Ù³­Ý³­Ïáí ÷³­Ïá­õ³Í ÏÉÇ­Ý»ñ, »­Ã» Ýñ³ ׷ݳ­Å³­ÙÇÝ û·­Ýáõ­Ã»³Ý ãѳë­Ý»ñ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ: ºí áñ ϳñ¨áñÝ ¿, سݭó­ß»³­ÝÁ óï­ñá­ÝÇÝ ³­ç³Ï­óáõÙ ¿ñ áã Ç å³ß­ïá­Ý¿, ³ÛÉ Ç ëñï¿, Ýá­õ»ñ­Ý»ñ ï³­ÉÇë ¿ñ áã áñ­å»ë á­Õáñ­Ùáõ­ ÃÇõÝ, ³ÛÉ áñ­å»ë µ³­ñá­Û³­Ï³Ý å³ñ­ï³­¹Çñ Ýå³ëï, É³í ·Ç­ï³Ï­ ó»­Éáí ³ÛÝ Ù»Í ¹»­ñÁ, áñ ˳­ÕáõÙ ¿ Ñ³Û Ã³ï­ñá­ÝÁ Ù»ñ Åá­Õáíñ­¹Ç ù³­Õ³­ù³Ïñ­Ãáõ­Ã»³Ý ¨ Ù³Û­ñ»­ÝÇ É»½­íÇ å³Ñ­å³Ý­Ù³Ý ·áñ­ÍáõÙ: ܳ ³Ý­Ï»Õ­Íá­ñ»Ý ëÇ­ñáõÙ ¿ñ Ñ³Û Ã³ï­ñá­ÝÁ, ѳ­×³­ËáõÙ ¿ñ Ý»ñ­ ϳ­Û³­óáõÙ­Ý»­ñÇÝ ÝáÛ­ÝÇëÏ ïϳñ ų­Ù³­Ý³Ï, áõ­ñ³­Ë³­ÝáõÙ ¿ñ Ñ³Û µ»­ÙÇ áõ­ñ³­Ëáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñáí ¨ íßï³­ÝáõÙ` Ýñ³ íßï»­ñáí: ÆÙ Ëá­ñÇÝ Ñ³­Ùá½­ÙáõÝùÝ ¿, áñ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ Áݹ­ ÙÇßï ϳ­å³­Ñáá­õ»ó­Ý»ñ Ñ³Û Ã³ï­ñá­ÝÁ, »­Ã» Ù³­ÑÁ ³Û¹­ù³Ý ßáõï ã˽»ñ Ýñ³ Ï»³Ý­ùÇ Ã»­ÉÁ: ØÝ³ë µ³­ñáí, Ñ³Û Ã³ï­ñá­ÝÇ ³Ý­Ï»ÕÍ µ³­ñ»­Ï³Ù, ÃáÕ Ñá­ÕÁ ûè ÉÇ­ÝÇ ³­×Çõ­Ýǹ¦: ÎáÝë­ï³Ý­ïÇÝ Ê³­ïǭ뻳­ÝÁ ´³ù­íÇ §Ð³­Ûáó Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ÙÇáõ­ û³Ý¦ ÏáÕ­ÙÇó ¨ áñ­å»ë µÝÇÏ ÃÇý­ÉÇë­óÇ éáõ­ë»­ñ»Ý ÙÇ ×³­éáí µ³­ ó³ï­ñ»ó, ÿ ѳݭ·áõ­ó»³É ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ ѳۭϳ­Ï³Ý Ùß³­Ïáõ­ ó­ÛÇÝ áõ Ñá·¨áñ Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÙ­Ý»­ñáõÙ ÇÝã íÇí˳­ñÇ ¹»ñ ¿ ˳­ Õ³­ó»É ¨ áñ­åÇ­ëÇ Ù»Í ·áñÍ ¿ ϳ­ï³­ñ»É: àñ­å»ë ÃÇý­ÉÇë­óÇ, ÇÝ­ùÁ

Ëá­Ý³ñÑ­íáõÙ ¿ Ýñ³ ³×­Çõ­ÝÇ ³éç¨ ¨ ѳ­Ùá­½á­õ³Í ¿, áñ ÃÇý­ÉÇë­ óÇ­Ý»­ñÇ ëñï»­ñÁ áã û ùí»³ñ­Ïáõ­Ã»³Ùµ, ³ÛÉ ³Ý­Ï»ÕÍ, ÇÝù­Ý³­µáõË Ï»ñ­åáÕ µ³­µ³­ËáõÙ »Ý Ýñ³ ѳ­Ù³ñ ³Ý­Ï»ÕÍ ëÇ­ñáí: г٭µ³ñ­ÓáõÙ ²­é³­ù»­É»³­ÝÁ ö³­ñÇ­½Ç Ñ³Û ·³­Õáõ­ÃÇ ÏáÕ­ ÙÇó ѻ層³É ¹³Ù­µ³­Ý³­Ï³­ÝÁ ϳñ­¹³ó. §Ð³Û­Ï³­Ï³Ý Ñ»­é³­íáñ ·³­Õáõíݻ­ñÇó Ù»­ÏÁ` üñ³Ý­ëdz­ÛÇ Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³ù ö³­ñÇ­½Ç ѳۭϳ­ Ï³Ý ·³­Õáõ­ÃÁ, Û³Ýӭݳ­ñ³­ñ»É ¿ ÇÝÓ ³Û­ëûñ ³Ûë­ï»Õ` ²É. سݭó­ ß»³­ÝÇ ¹³­·³­ÕÇ ³éç¨ Ù³­ïáõ­ó»É ·³­Õáõ­ÃÇ Û³ñ­·³Ý­ùÁ Ýñ³ ³­×Çõ­ ÝÇÝ ¨ Çñ Ëá­ñÇÝ ó³­í³Ï­óáõ­Ã»³Ý áõ íßïÇ ½·³ó­Ù³Ýó óñ·­Ù³Ý ѳݭ¹Ç­ë³­Ý³É: ¶³­Õáõ­ÃÇ íÇß­ïÁ ¨ ó³­í³Ï­óáõ­ÃÇõ­ÝÁ ß³ï µÝ³­Ï³Ý ¨ ³Ý­Ï»ÕÍ åÇ­ïÇ Ñ³­Ù³­ñ»Ýù, »­Ã¿ Ýϳ­ïÇ áõ­Ý»­Ý³Ýù, áñ ³ÛÝ ë»ñï ϳ­å»­ ñáí ½á¹­í³Í ¿ñ ²É. سݭó­ß»³­ÝÇ Ñ»ï, á­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ö³­ñÇ­½Á »ñÏ­ ñáñ¹ ѳۭñ»­ÝÇù ¿ñ ÂÇý­ÉÇ­ëÇó Û»­ïáÛ: ²Û¹ µ³­ñá­Û³­Ï³Ý ë»ñï ϳ­åÁ áã ÙdzÛÝ Ýñ³ »ñ­Ï³­ñ³ï¨ µÝ³­Ïáõ­ÃÇõÝÝ ¿ñ ö³­ñÇ­½áõÙ, »ñµ ݳ ß÷õáõÙ ¿ñ ·³­Õáõ­ÃÇ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇ, Ñ³Û ·áñ­ÍÇã­Ý»­ñÇ áõ ·ñáÕ­Ý»­ñÇ Ñ»ï, á­ñáÝó ã¿ñ ½É³­ÝáõÙ ³­é³­ï³­Ó»é­Ýá­ñ»Ý û·­Ý»É, ³ÛÉ ·É˳­íá­ ñ³­å»ë ³ÛÝ Ñá­Û³­Ï³å, ѳۭϳ­Ï³Ý ׳ñ­ï³­ñ³­å»­ï³­Ï³Ý á­×áí ϳ­ éáõó­á­õ³Í »­Ï»­Õ»­óÇÝ, áñ ݳ ϳݷ­Ý»ó­ñ»ó: º­Ã¿ سݭó­ß»³­ÝÁ ö³­ñÇ­½Ç å»ë ÙÇ ³ß­Ë³ñ­Ñ³Ñé­ã³Ï í³Û­ ñáõÙ, áñ Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³ùÝ ¿ Éáõ­ë³­õá­ñáõ­Ã»³Ý, µ³Ûó ¨ Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³ù ³Ý­Ñ³­í³­ïáõ­Ã»³Ý, ³­Ã»Ç½­ÙÇ, »­Ï»­Õ»­óÇ Ï³­éáõ­ó»ó, ¹ñ¹³­å³ï­ ׳­éÁ ëÇÝ ÷³­é³­Ùá­Éáõ­ÃÇõ­ÝÁ ã¿ñ, ÇÝã­å»ë ϳ­ñáÕ »Ý »Ý­Ã³¹­ñ»É á­Ù³Ýù, ³ÛÉ Ëá­ñÇÝ Ñ³­Ùá½­ÙáõÝù, ÙÇ ³Ý­Ï»ÕÍ ·³­Õ³­÷³ñ, á­ñÇ ³éç¨ Ù»Ýù ÙdzÛÝ å»ïù ¿ Ëá­Ý³ñ­Ñá­õ»Ýù: º­Ã¿ ¹áõù, å³­ñá­Ý³Ûù, ɳí áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñ»Çù, ³­å³ Ïï»ë­Ý»ù, áñ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý Ï»³Ý­ùÇ Ù¿ç ÙÇ ·ÇÍ Ï³ñ­ÙÇñ û­ÉÇ ÝÙ³Ý ³Ýó ¿ñ Ï»­ÝáõÙ. ³Û¹ ·Ç­ÍÁ ³ÛÝ ¿, áñ ݳ Çñ µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ Ëá­ßá­ñ³­·áÛÝ Ù³­ëÁ Û³ï­Ï³ó­ÝáõÙ ¿ñ ³½­·³­ ÛÇÝ-»­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇÝ ¨ ϳ٠³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ñ³ë­ï³­ ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ, á­ñáÝù ë»ñï ³éÝ­ãáõ­ÃÇõÝ áõ­Ý»ÇÝ »­Ï»­Õ»­óáõ Ñ»ï: Æ՞ÝãÝ ¿ñ ¹ñ³ å³ï­×³­éÁ. ³ÛÝ, áñ ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ áã ÿ ÉáÏ Ñ³Û ¿ñ, ³ÛÉ Ñ³Û ùñÇë­ïá­Ý»³, áñ Ýñ³ ѳ­Ù³ñ Ñ³Û ³½­·Á ¨ Ñ³Û »­Ï»­ Õ»­óÇÝ ³Ý­µ³­Å³­Ý»­ÉÇ, ³­Ý³Ý­ç³­ï»­ÉÇ ÙÇáõ­ÃÇõÝ ¿ÇÝ Ï³½­ÙáõÙ, áñ ݳ ã¿ñ ׳­Ý³­ãáõÙ Ñ³Û ³½­·Á »­Ï»­Õ»­óáõó ¹áõñë ¨ Ñ³Û »­Ï»­Õ»­óÇÝ` Ñ³Û ³½­·Çó ¹áõñë: ºí ¹ñ³ ѳ­Ù³ñ ݳ ÷³­ñÇ­½³­Ñ³­Ûáõ­Ã»³Ý ·á­Ûáõ­ÃÇõ­ ÝÁ å³Ñ­å³­Ý»­Éáõ, ѳ­Ûáõ­ÃÇõ­ÝÁ ö³­ñÇ­½áõÙ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»­Éáõ ÙÇ³Ï ÙÇ­çáó ѳ­Ù³­ñáõÙ ¿ñ ³½­·³­ÛÇÝ »­Ï»­Õ»­óÇÝ, ³Û¹ å³ï­×³­éáí ¿É Ñ³­ Ûáó »­Ï»­Õ»­óÇ Ï³­éáõ­ó»ó: àõë­ïÇ ¨ ö³­ñÇ­½Ç Ñ³Û ·³­Õáõ­ÃÁ ³Û­ëûñ ÇÙ ßáõñ­Ã»­ñáí í»ñ­çÇÝ Ññ³­Å»ß­ïÁ ï³­Éáí Çñ ëÇ­ñ»­ó»³É ³Ý­¹³Ù سݭó­ß»³­ÝÇÝ` ³­ëáõÙ ¿.

§Ð³Ý­·Çëï ³­×Çõ­Ýǹ, ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³Ý, ÝÝçÇ°ñ ˳­Õ³­Õáõ­ û³Ùµ¦: Ødz­Å³­Ù³­Ý³Ï å³ñïù »Ù ѳ­Ù³­ñáõ٠ϳ­ï³­ñ»É ÙÇ Û³Ýӭݳ­ñ³­ ñáõ­ÃÇõÝ: ²Ûë­ï»­ÕÇ å³ñ­ëÇó Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ÑÇõ­å³­ïá­ë³­ñ³­ÝÁ, Ç ¹»Ùë Çñ ³­í³· ËáñÑñ­¹³­Ï³Ý ØÇñ­½³ ³­½Ç-Ë³Ý Øá­õ³­å³Ñ-áõÉ-ì½³­ ñ»Ç, Û³Ýӭݳ­ñ³­ñ»É ¿ ÇÝÓ Ñ³­Û»­ñ»Ý óñ·­Ù³­Ý»É Çñ ³­ë³Í å³ñë­Ï»­ ñ»Ý Ëáë­ù»­ñÁ: ܳ ³­ë³ó. §Ø»ñ` Ùáõ­ëáõɭٳݭݻ­ñÇ Ù¿ç, Ù»ñ Ýá­õÇ­ ñ³­Ï³Ý ·ñù»­ñáõÙ Ï³Û ÙÇ ³­ë³ó­í³Íù. §´³­ñ»­·áñ­ÍÁ, µ³­ñÇ Ù³ñ­¹Á »ñµ Ù»é­ÝáõÙ ¿, ݳ Ç­ñ³­Ï³­ÝáõÙ ãÇ Ù»é­ÝáõÙ, ³ÛÉ ÙdzÛÝ ÷á­ËáõÙ ¿ µÝ³­Ï³­ñ³­ÝÁ, ³ÛÝ ï³ñ­µ»­ñáõ­Ã»³Ùµ, áñ ³Ýó­ÝáõÙ ¿ ³­õ»­ÉÇ ßù»Õ, ³­õ»­ÉÇ ÷³­é³­íáñ µÝ³­Ï³­ñ³Ý: Ø»é­ÝáõÙ »Ý Çë­Ï³­å»ë Ýñ³Ýù, áí­ù»ñ µ³­ñÇ ·áñÍ ã»Ý ϳ­ï³­ñ»É: Æëϭ۳ݭ¹»ñ سݭó­ß»³­ÝÁ ѳ­íÇ­ï»³Ý Ï»Ý­¹³­ÝÇ ¿ ¨ ³ÛÅÙ ³å­ñáõÙ ¿ ³­õ»­ÉÇ ÷³­é³­íáñ µÝ³­Ï³­ñ³­ÝáõÙ¦: ²­å³ ¹³Ù­µ³­Ý³­Ï³Ý ϳñ­¹³ó ²é¨ïñ³­Ï³Ý ¹åñá­óÇ ³­ß³­Ï»ñï­ Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ` ¹åñá­óÇ ë³­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó, ³ñ­ï³­Û³Û­ï»­Éáí ³­ß³­Ï»ñ­ ïáõ­Ã»³Ý ³Ý­ÑáõÝ »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõ­ÃÇõÝÝ áõ ó³­íÁ: §Ø߳Ϧ, 1 Ù³­ÛÇ­ëÇ

*Þù»Õ áõ ³­Ýû­ñÇ­Ý³Ï ¿ñ ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ Ã³­Õáõ­ÙÁ: §Ü³ý­ïÇ Ã³­·³­õá­ñÁ¦, á­ñÇÝ Ý»Õ ¿ñ ·³­ÉÇë Îáí­Ï³­ëÁ áõ ºõ­ñá­å³Ý ÇëÏ, Çñ ÙÇ­ÉÇûÝ­Ý»­ñÁ ¨ ³­Ù»Ý ÇÝã ÃáÕ­Ý»­Éáí Ñ»­é³­ó³õ ³Ûë ³ß­Ë³ñ­ ÑÇó՝ ÉáÏ ÙÇ ¹³­·³Õ í»ñó­Ý»­Éáí Ç­ñ»Ý Ñ»ï, »­ñ»ù ϳݭ·áõÝ »ñ­Ï³­ñáõ­ û³Ùµ ï³­å³­ÝáõÙÝ ³Ù­µá­÷á­õ»­ó³õ: ¸³­·³­ÕÇó áõ Ñá­ÕÇó ¹áõñë Ùݳ­óÇÝ Ýñ³ µ³­ñÇ ·áñ­Í»ñÝ, á­ñáÝó Ù¿ç ³Ý­Ã³­é³Ù ÏÁ ÙÝ³Û ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ ³­ÝáõÝÝ áõ ÛÇ­ ß³­ï³­ÏÁ: §Ðá­íÇï¦, Ã. 18

²É. سÝóßÛ³ÝóǪ §²ëïáõ³Í¦ µ³éÇ ·ñ»É³Ó¨Á

´º­ÜÆÎ ì²ð­¸²­äºî îºð-¸²­Üƺȭڲ­ÜÆ ¸²Ø­´²Ü²Î²ÜÀ ´»­ÝÇÏ í³ñ­¹³­å»­ïÁ (1867-1953) ÍÝí»É ¿ ²­å³­ñ³­ÝÇ Ô³½­Ý³­ý³ñ (Ý»ñ­Ï³­ÛÇë ²­ñ³­·³Í) ·Ûáõ­ÕáõÙ ¨ ÝáõÛÝ í³Û­ñáõÙ ¿É ·ïÝíáõÙ ¿ ·»­ñ»½­Ù³­ÝÁ: ²­í³ñ­ï»É ¿ ¶­¨áñ·­ Û³Ý ×»­Ù³­ñ³­ÝÁ ¨ Üá­íá­éá­ëÇÛë­ÏÇ Ñ³­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇ å³ï­Ù³­É»½­í³­ µ³­Ý³­Ï³Ý ý³­ÏáõÉ­ï»­ïÁ: 1890-Çó ³Ý­ó»É ¿ Ñá·¨áñ ͳ­é³­Ûáõí۳Ý: º­Õ»É ¿ ÙÇ ß³ñù û­Ù³­Ï³Ý ¹åñáó­ Ý»­ñÇ ï»­ëáõã: 1908-ÇÝ Ýß³­Ý³Ï­ í»É ¿ êµ. ¾ç­ÙdzͭÝÇ` ϳ­ß³­é³­ Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ·áñ­Í»­ñáí ùÝÝÇã: ܳ Ñ³Û Ñá·¨áñ ¹³­ëÇ ³­Ù»­Ý³Ñé­ã³­ ϳ­íáñ Ñé»­ïáñ­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿ñ ¨ ³Ñ­é»­ÉÇ Ñ»­Õǭݳ­ÏáõíÛáõÝ ¿ñ í³­Û»­ÉáõÙ: 1923Ã.` 33 ï³ñ­í³ í³ñ­¹³­å»­ïáõíÛáõ­ÝÇó Ñ»­ïá, ϳñ­·³­ÉáõÛÍ ¿ ³ñ­í»É áõ 1924-1928ÃÃ. Ññ³­ï³­ñ³­Ï»É ÙÇ ù³­ÝÇ ·ñù»ñ, áõñ ËÇëï ùÝݳ­¹³­ïáõÃ­Û³Ý ¿ »Ý­Ã³ñ­Ï»É êµ. ¾ç­ÙdzͭÝÇ µ³ñÓ­ñ³ë­ïÇ­×³Ý Ùdz­µ³Ý­Ý»­ñÇÝ: êáõÛÝ ¹³Ù­µ³­Ý³­Ï³­ÝÁ ϳñ­¹³­ó»É ¿ 1911Ã. ³å­ñÇ­ÉÇ 30-ÇÝ ÂÇý­ ÉÇ­ëÇ ì³Ý­ùÇ »­Ï»­Õ»­óáõÙ` ²É. سݭó߭۳ݭóÇ Ã³Õ­Ù³Ý å³­ï³­ ñ³­·Ç ų­Ù³­Ý³Ï: Ø»ñ Ëá­ñÇÝ Ñ³­ÙὭٳٵ, ë³ áã ÙdzÛÝ Ø³Ý­ ó߭۳ݭóÇ, ³Ûɨ ѳÛÇ Ñ³ëó»ÇÝ Ñ³ÛÇ »ñµ¨¿ ³ëí³Í ɳ­í³­ ·áõÛÝ ËáëùÝ ¿:

¼Ç áõñ ·³ÝÓù Ó»ñ »Ý, ³Ý¹ »õ ëÇñïù Ó»ñ »­ÕÇ­óÇÝ: ²­í»­ï³­ñ³Ý Ðá­·áõ Ëá­Ý³ñ­Ñáõ­Ã»³Ý, Ù˳­óáÕ íßïÇ µáõñ­ÙáõÝ­ùáí ³ñ­Ó³­Ý³­ ó³Í ϳݷ­Ý³Í »Ýù ³Û¹ ¹³­·³­ÕÇ ³­é³ç, áõñ ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭ ó߭»³ÝÝ ¿ ¹Ç³Ï­Ý³­ó³Í: Æñ Ù³­Ñá­õ³Ý ³­ñ³­·³Ã¨ ë¨ ·áÛ­ÅÁ ë­¨³­ÃáÛñ ³Ù­åÇ å¿ë Ç­ç³õ, ÷éá­õ»ó ³ß­Ë³ñ­ÑÇ »­ñ»­ëÇÝ ó³ù áõ óñÇõ, ѳ­Ù³­ï³­ñ³Í Ñ³Û ëñï»­ ñáõ íñ³Û áõ ³ÛÝ­ï»­ÕÇó íÇßïÝ áõ ³÷­ëá­ë³ÝùÝ ³­éá­õ³­Ï»­óÇÝ, Ñá­ë»­ óÇÝ áõ Íá­í³­ó³Ý Çñ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÇ, Çñ ³­Ýá­õ³Ý ßáõñ­çÁ: Ìá­í»­ñÇ Íá­óÇó` ݳ­õ³ë­ïÇÝ, ûí­Ïdz­Ýá­ëÇ ³­÷»­ñÇó` Íá­í³÷­Ý»³Û µ»é­Ý³­ÏÇ­ñÁ, û­ï³­ñáõ­ÃÇõ­ÝÇó` Ñ³Û å³Ý­¹áõË­ïÁ, ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»­ñÇó` ùñïÝË³ß µ³­Ýá­õá­ñÁ, ѳ­Ù³É­ë³­ñ³Ý­Ý»­ñÇó` »­ñ³Ë­ï³­å³ñï áõ­ë³­

Ýá­Õáõ­ÃÇõ­ÝÁ, í³ñ­Å³­ñ³Ý­Ý»­ñÇó` ³­ß³­Ï»ñ­ïÁ, áñ­µ³­Ýáó­Ý»­ñÇó` áñ­µ»­ ñÁ, ³­Ù»Ý­ùÁ íßïÇó ¹á­Õ³­óáÕ ßñÃáõÝù­Ý»­ñáí ûñÑ­Ýáõ­Ã»³Ý ϳ­Ý³ã áë­ï»ñ, ½·³ó­ÙáõÝ­ùÇ ÷áõÝç-÷áõÝç ͳխÏáõÝù ÷é»­óÇÝ ³ÛÝ ×³­Ý³­ å³ñ­ÑÇÝ, á­ñÇ íñ³­Ûáí Ñ»­éáõ ÐÇõ­ëÇ­ëÇó ¹¿­åÇ Ñ³Û­ñ»­ÝÇ­ùÇ ëñµ³­½³Ý ÍáóÝ ¿ñ í»­ñ³­¹³é­ÝáõÙ ³Ý­Ï»Ý­¹³Ý سݭó­ß»³­ÝÁ: ÆëÏ ³Ûë­ï»Õ` Çñ Ï»³Ý­ùÇ í»ñ­çÇÝ Ï³­Û³­ÝáõÙ, áñ åÇݹ ëÇ­ñ»ó سݭó­ß»³­ÝÁ, ³ß­Ë³ñ­Ñ³­Åá­Õáí »Ý Ï³½­Ù»É Ñ³Û ³½­·Ç Ý»ñ­Ï³­Û³­ óáõ­óÇã­Ý»­ñÁ, ͳ­ÕÇÏ Ñ³­Ûáõ­ÃÇõ­ÝÁ, å볭ϳӨ µá­Éá­ñ»­Éáí Ýñ³ ³­×Çõ­ ÝÁ, ¹³­·³­ÕÁ, ³­ÝáõÝÝ áõ ÛÇ­ß³­ï³Ï: ƱÝã­ ¿ ³Ûë ³­Ù»­ÝÁ. ÙÇ å³ï­Ù³­Ï³Ý ¨ Ñá­·»­µ³­Ý³­Ï³Ý ×ßÙ³ñ­ ïáõ­ÃÇõÝ Ã¿` ѳۭϳ­Ï³Ý ¹³­ï³ë­ï³­ÝÇ íñ³Û Ù³­Ñáõ ëÕá­óÇ µ»­ ñ³ÝÝ Áݭϳ­ÍÁ Ñëϳ­Û³­Ï³Ý ÙÇ Í³é ¿ñ, áñ Çñ ëÇ­ñáÛ, Çñ µ³­ñáõ­Ã»³Ý ³ñ­Ù³ï­Ý»­ñÁ ³­Ù»Ý­ùÇ ëñïÇ Ù¿çÝ ¿ñ ï³­ñ³­Í»É: 쳭׳­é³­Ï³Ý ¿ñ ݳ, Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ áñ­¹Ç: ¸³­ñ»­ñÇ ÁÝ­ óó­ùáõÙ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ¹³­ëÁ Çñ Û³­ïáõÏ ¹³ë­ïdz­ñ³­ Ïáõ­ÃÇõÝ, Çñ ³­õ³Ý­¹áõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ, Çñ ³ß­Ë³ñ­Ñ³Û»³óùÝ áõ­Ý¿ñ, á­ñáÝù áñ­¹¿ó-áñ­¹Ç, ëñï¿ Ç ëÇñï, µ»ñ­Ý¿ µ»­ñ³Ý ¿ÇÝ ³Ýó­ÝáõÙ: Æ­ñ»Ýó Ï»³Ý­ùÇ ë³Ñ­Ù³­Ý³­·ÇÍÝ ³Ýó­Ý»­ÉÇë` ѳۭñ»ñÝ Ç­ñ»Ýó áñ­¹Ç­Ý»­ñÇÝ Ï»Ý­¹³­ÝÇ û­ñǭݳ­Ïáí å³­ïá­õ»ñ ¿ÇÝ ÃáÕ­ÝáõÙ` ³ß­Ë³­ï»É, ѳñë­ ï³­Ý³É, ÁÝ­ï³­ÝÇù, ³½·, ѳۭñ»­ÝÇù å³­Ñ»É: àõ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ í³ë­ï³­Ïáí ϳݷ­ÝáõÙ ¿ÇÝ ï³­×³ñ­Ý»ñ, ÷³­é³­½³ñ¹­õáõÙ »­Ï»­Õ»­óÇ­ Ý»ñ, µ³ó­õáõÙ, ͳխÏáõÙ ·»­Õ³­ñá­õ»ëï, å³Ñ­å³Ý­õáõÙ É»­½áõÝ, ѳ­ õ³ï, ³½­·³­ÛÇÝ Ï»³Ýù: Æñ í³ë­ï³­ÏÇ ³ñ­¹³ñ ÑÇ­ÙáõÝ­ùáí Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­ÝÁ ³½­·³­ÛÇÝ Ý»ñ­ùÇÝ áõ ³ñ­ï³­ùÇÝ Ï»³Ý­ùÇ Ç­ñ³­õ³­ï»ñ ·áñ­ÍûÝÝ ¿ñ ǵñ¨ Åá­ Õáíñ­¹Ç ¨ »­Ï»­Õ»­óáõ ϳå, ѳۭñ³­å»ï­Ý»ñ ÁÝï­ñáÕ, í³ñ­Å³­ñ³Ý­Ý»­ ñÇ ïÝû­ñ¿Ý, ¹»ë­å³Ý, ÙÇç­Ýáñ¹, Ëݹñ³ñ­Ïáõ` û­ï³ñ­Ý»­ñÇ ³­é³ç Ñ³Û ³½­·Ç, Ñ³Û »­Ï»­Õ»­óáõ ÏáÕ­ÙÇó: Ð³Û í³­×³­é³­Ï³­Ýáõ­Ã»³Ý ³Ûë ³­õ³Ý­¹³­Ï³Ý ¹»ñÝ áõ ·áñ­Íáõ­ Ý¿áõ­Ã»³Ý ϳñ¨á­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ ëñïáí ¿ ÁÙµé­Ý»É, ëñïáí ³ñ­¹Çõ­Ý³­íá­ñ»É: ²ß­Ë³ñ­Ñ¿ ³ß­Ë³ñÑ ßñç»­ÉÇë ¨ Çñ ѳۭñ»­ÝÇ­ùÇ íñ³Û ³ãù Ó·»­ÉÇë` ݳ ëñïáí ½·³ó ÿ Ù³­Ñá­õ³Ý Ù¿çÝ ¿ ³å­ñáõÙ Ù»ñ Ñ¿· ѳۭñ»­ÝÇ­ùÁ, Ï»³Ý­ùÇ Ù¿ç ³­Ù»Ý ûñ ¿ Ù»é­ÝáõÙ Ù»ñ ï³­ñ³­µ³Õ¹ ³½·: ºõ ³­Ñ³ Çñ ϻݭëáõ­ñ³Ë ³ã­ù»­ñáõ Ù¿ç ÅåÇ­ïÇ ÷á­Ë³­ñ¿Ý ³ñ­óáõÝù ͳխϻ­ó³õ. ³­õ³Ý­¹³­Ï³Ý ѳۭñ»­Ý³­ë¿ñ Ñá­·ÇÝ Ëû­ë»ó Çñ Ù¿ç, ¨ ݳ Ó»éù ½³ñ­ ϳõ ³½­·áõ­Ã»³Ý ˳˭ïá­õ³Í ÑÇ­Ù»ñÝ ³Ù­ñ³ó­Ý»­Éáõ: ²½­·»­ñÁ Ù»é­ÝáõÙ »Ý ³ÛÝ ûñ, »ñµ ³½­·³­ÛÇÝ É»­½áõÝ ¿ Ù»é­ÝáõÙ, »ñµ ³½­·³­ÛÇÝ ·Ç­ï³Ï­óáõ­ÃÇõÝÝ ¿ ù³­ñ³­ÝáõÙ Ýñ³Ýó ·³Ý­·Ç Ù¿ç: гñÏ ¿ñ ù³­ç³­É»­ñ»É ѳ­Û³­ßáõÝã í³ñ­Å³­ñ³Ý, ¨ سݭó­ß»³­ÝÁ Çñ ³­é³ï áë­ÏÇÝ Çñ ëÇ­ñá­íÁ ß³­Õ³­Ë»ó áõ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý Ñ³­Û³­ßáõÝã

í³ñ­Å³­ñ³­ÝÇ ÑÇÙ­ùáõ­ÙÁ ¹ñ³õ ³ÛÝ µ³ñÓñ ë³­ñÇ íñ³Û, áñ­å¿ë Ñ³Û ³ß­Ë³ñ­ÑÇÝ Ýáñ ÛáÛ­ë»­ñÇ ³­õ»­ïÇù ϳñ­¹³­óáÕ ÍÇ­Í»é­Ý³Ï, áñ ѳ­Û³­ óÇ ¿ ÍÉõÁ­ÉáõÙ, áñ­å¿ë ÷³é­ùÇ ï³­×³ñ, áñ û­ï³ñ ÷³é­ù»­ñáõ Ù¿ç ѳ­Û»­ñáõÝ ßáõù ¿ ï³­Éáõ: ØdzÛÝ å³­ï»­ñ³½­Ù³­Ï³Ý ³½­·»­ñÁ ã»Ý, áñ ¹ñû­ß³Ï áõ­ÝÇÝ. ³­Ù»­ ݳÛÝ Ï»Ý­¹³­ÝÇ ³½·, áñ Ù»é­Ý»­Éáõ ÑÇ­õ³Ý­¹áõ­Ã»³Ùµ ã¿ ïϳ­ñ³­ó³Í, Çñ ëñµ³­½³Ý ¹ñû­ß³ÏÝ áõ­ÝÇ, áõñ Çñ íë»­Ù³­·áÛÝ ·³­Õ³­÷³ñ­Ý»­ñÁ, Çñ ѳ­õ³­ï³ÙùÝ, Çñ ¹³­õ³­Ý³ÝùÝ ¿ ¹ñáß­Ùá­õ³Í: Àëï ¿áõ­Ã»³Ý ÙÇ Ïïáñ Ó»­é³­·áñÍ ßáñ ¿ ¹ñû­ß³­ÏÁ, 볭ϳÛÝ Ý³ ÙÇ ½ûñ­ùÇ, ³½­·Ç ëñµ³­½³Ý á·¨á­ñáõ­Ã»³Ý Ýß³ÝÝ ¿, á­ñÇÝ Û³­é³Í »Ý ³­Ù»Ý­ùÇ ³ã­ù»ñ: àã áù, áã ÙÇ ³½· ·Ç­ïáõ­Ã»³Ùµ ¹ñû­ß³­ÏÁ Ó»é­ ùÇó ãÇ ï³Û, ¹Çõ­ñ³·­ÝÇ ãÇ Í³­ËÇ, ³ÛÉ Çñ ³­ñ»³Ý ·Ýáí ÙdzÛÝ. Ù³­ ݳ­õ³Ý¹ ÿ áã áù Çñ ëñµ³­½³Ý ¹ñû­ß³­ÏÁ áï­ù»­ñáí ³­é³­Ãáõñ ãÇ ÏáËÏé­ïÇ: г­Ûáó سÛñ ²­Ãá­éÁ` ¾ç­Ùdz­ÍÇ­ÝÁ, Ñ³Û ó³ù áõ óñÇõ ³½­·Ç ëñµ³­ ½³Ý ¹ñû­ß³ÏÝ ¿ Áëï ¿áõ­Ã»³Ý, áõË­ïÇ ï³­å³­Ý³­ÏÁ, ÙÇáõ­Ã»³Ý ϳ­ åÁ: ¿¨ ï»Õ-ï»Õ Ù³­ßá­õ³Í, ÿ¨ ¹ñû­ß³­Ï³­­ÏÇñ­Ý»­ñÇ ÃÙñ³Í µ³­ ½áõÏ­Ý»­ñÇó í³ñ ϳ­Ëá­õ³Í Çñ µ³ñÓ­ñáõ­ÃÇõ­ÝÇó áõ íñÇ­å³Í ³½­·Ç ³ã­ùÇó, µ³Ûó ݳ Ù»ñ ³½­·³­ÛÇÝ ¹ñû­ß³ÏÝ ¿, Ù»ñ ϳ­åÁ, Ù»ñ »Õ­µ³Û­ ñáõ­Ã»³Ý Ýß³Ý, Ù»ñ áõ­Õ»­óáÛ­óÁ, Ù»ñ á·¨á­ñáõ­Ã»³Ý ³­é³ñ­Ï³Ý, á­ñÇ Ùû­ïÇó ³Ýó­Ý»­ÉÇë û­ï³ñ ѽûñÝ áõ ïϳ­ñÁ å³ï­Ù³­Ï³Ý ¨ ½Ç­Ýá­õá­ñ³­ Ï³Ý Û³ñ­·³Ý­ùÇ å³­ïÇõ­Ý»ñ »Ý ï³­ÉÇë Ñ³Û ³½­·ÇÝ: سݭó­ß»³ÝÝ Çñ ëñïáí ÁÙµé­Ý»ó ³½­·³­ÛÇÝ Ë³­ã³å­ë³Ï ¹ñû­ ß³­ÏÇ á·¨á­ñÇã Ýß³­Ý³­Ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ ¨ Çñ ëÇ­ñáíÝ áõ ³­é³­ï³­Ó»éÝ áë­Ïáí Ùû­ï»­ó³õ Ýñ³Ý, áñ ëñµÇ Ù³­Ùáõ­éÁ, Ù³ù­ñ¿ ųݭ·Á ¨ Ýá­ ñá­·áõ­Ã»³Ùµ ÷³ÛÉ ï³ Ýñ³Ý áõ ³Û¹ ÷³Û­Éá­íÁ á·¨á­ñá­õÇ Ñ³­Ûáõ­ ÃÇõ­ÝÁ: ØǨÝáÛÝ Ç­Ù³ë­ïáí ¿ µ³­ñ»­·áñ­ÍÇ í»­ñ³­Ýá­ñá­·áÕ Ó»é­ùÁ ß³ñÅ­ áõ»É ¹¿­åÇ ³Ûë ·áÕï­ñÇÏ ï³­×³­ñÁ1, á­ñÇ ÷³ÛÉÝ áõ ÷³é­ùÁ Îáí­Ï³­ëÇ Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³­ùÇ Ñ³­Ûáõ­ÃÇõÝÝ ¿ í³­Û»­ÉáõÙ: Ø»Í ÷áñ­Óáõ­ÃÇõÝ »­Ï³õ ³­Ù»­Ýáõ­ñ»ù, á­ñÇ µ»­ñ³Ý ïá­õ³õ ѳ­Ûáõ­ û³Ý ÙÇ Ù³­ëÁ ¨ Ññ¹»­Ñ»ó ѳۭϳ­Ï³Ý ·ÇõÕ áõ ù³­Õ³ù, ïáõÝ áõ ûè³Ý: ²Û­ñ³­ó³­õ»ñ »ñÏ­ñÇ ë³ñ­ë³­÷³­Ñ³ñ Ùݳ­óáñ­¹Á Ùá­ËÇñ ѳ­ ·³Í, ³­õ»­ñ³Ï­Ý»­ñáõ ÙÇ­çáíÝ ³Ý­ó³õ ó³ù áõ óñÇõ ¹¿­åÇ ²ñ¨Ùáõïù` Çñ Ñ¿· ·Éáõ­ËÁ û­ï³­ñáõ­Ã»³Ý Íá­óáõ­ÙÁ ó­Õ»­Éáõ: سݭó­ß»³Ý ²­Õ¿ù­ë³Ý¹­ñÁ ÝáÛÝ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ¹ñû­ß³­ÏÁ ö³­ñÇ­ ½Ç Ñ³Û ï³­×³­ñÇ å³ï­Ï»­ñáí ϳݷ­Ý»ó û­ï³ñ ³ß­Ë³ñ­ÑáõÙ áõ Ýñ³ íñ³Û Ñ³Û µ³­ñ»­·áñ­ÍÇ Ùïù»ñÝ ¿ÇÝ ³ñ­Ó³­Ý³·­ñá­õ³Í. §²¯Û ­¹áõù Ë»­É³­Ïá­ñáÛë ѳ­Û»ñ, ѳۭñ»­ÝÇ ·»­ïÇó ×Õïá­õ³Í ·»­ï³Ï, áñ û­ï³ñ 1 ÜϳïÇ áõÝÇ ÂÇýÉÇëÇ ì³ÝùÇ »Ï»Õ»óÇÝ:

ÍáíÝ »ë ·Ýáõ٠ó­Õ»­Éáõ ù»½, »°Ï, ßáõñç Åá­Õá­íá­õÇñ, ³Ûë­ï»Õ ¿ ùá ³½­·³­ÛÇÝ ¹ñû­ß³­ÏÁ¦. áõ ϳݷ ³­é³Ý É»ñ­¹³­å³­ï³é ÷³Ë­ãáÕ­Ý»ñÝ áõ ëÇñï ³­é³Ý ѳۭñ»­ÝÇ ¹ñû­ß³­ÏÇ ï³Ï: ²Ûë­å¿ë سݭó­ß»³­ÝÁ Çñ »õ­ñá­å³­Ï³Ý í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ ·ÉËáí, Çñ ѳۭϳ­Ï³Ý ëñïÇ ëÇ­ñ³­í³é ×ñ³­·áí ÙÇßï ßñçáõÙ ¿ñ ѳ­Ûáõ­ û³Ý Ù¿ç. Ýñ³ ³ãùÝ áõ ѳ­Û»³óù Ñ³Û ³½­·Ç ϳ­ñÇù­Ý»­ñÇ íñ³Û ¿ñ ѳݷ­ãáõÙ. Ñ³Û Ù³­ÝáõÏ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ³é¨ïñ³­Ï³Ý í³ñ­Å³­ñ³Ý, Ñ³Û Ë³­õ³­ñ³­Ù³Í Åá­Õáíñ­¹Ç ѳ­Ù³ñ µ³ñÓñ áõ­ëáõÙÝ ³­é³Í Ù³ñ­¹ÇÏ, Ñ³Û ³ñ­Ñ»ë­ï³­íá­ñÇ Ñ³­Ù³ñ` ³ñ­Ñ»ë­ï³­Ýáó, Ñ³Û ëá­í»³É ·³Õ­Ã³­ ϳ­ÝÇÝ` ѳó áõ ûè³Ý, Ð³Û ´³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ÀÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³Ý` Édz­ µáõéÝ û·­Ýáõ­ÃÇõÝ, Ñ³Û ³½­·Ç 컭ѳ­å»­ïÇÝ` 컭ѳ­ñ³Ý, Ñ³Û µ³Ý­ á­õá­ñÇÝ` ·áñ­Í³­ñ³Ý, Ñ³Û Ã³­ï»­ñ³­ë¿­ñÇÝ` µ»Ù ¨ ³ÛÉÝ, ¨ ³ÛÉÝ, ¨ ³ÛÉÝ, ³­Ñ³ ÿ ÇÝã ¿ñ ï»ë­Ýáõ٠سݭó­ß»³­ÝÇ ³ã­ùÁ, ³­Ñ³ ÿ áõñ ¿ñ ¹ñ»É ݳ Çñ »ñ­Ïáõ ÙÇ­ÉÇáÝ ³ñ­Í³­ÃÁ. Ñ³Û Ñ³ë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ ÑÇÙ­ùáõÙ, áõñ Çñ ë¿ñÝ áõ ëÇñïÝ ¿ ¹ñ»É áõ ϳ­ï³­ñ»É ¿ îÇ­ñ³­Ï³Ý å³­ïá­õ¿­ñÁ. §àõñ Ó»ñ ·³ÝÓÝ ¿, ³ÛÝ­ï»Õ ¿É Ó»ñ ëÇñ­ïÁ ÏÁ ÉÇ­ÝǦ: ´³­ñ»­·áñÍ­Ý»­ñÇ É³­õ³­·áÛÝ ß³ñ­ùÇÝ ¿ å³ï­Ï³­Ýáõ٠سݭó­ß»³­ ÝÁ, áñ ³­é³Ýó Û»ï Ù³­Ñáõ Ïï³Ï­Ý»­ñÇ, Ç­ñ»Ýó ϻݭ¹³­Ýáõ­Ã»³Ý ų­ Ù³­Ý³ÏÝ »Ý µ³­ñÇù ë÷éáõÙ áõ µ³­ñá­Û³­Ï³Ý í³­Û»É­ùÁ ù³­ÕáõÙ: ܳ Ùï³­ÍáõÙ ¿ñ û·­Ýáõ­Ã»³Ý ·³É ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óáõÝ` Çñ ÍÝݹ³­ í³Û­ñÇÝ ³ñ­Å³­Ý³­õá­ñ³­·áÛÝ ³­é³ç­Ýáñ¹ ï³­Éáí, سÛñ ²­Ãá­éÇÝ ¨ Çñ ÑÇÙ­Ý³Í ì»­Ñ³­ñ³­ÝÇÝ ë³­½³­Ï³Ý, ³ñ­Å³­ÝÁÝ­ïÇñ ·³­Ñ³­Ï³É óáÛó ï³­ Éáí: س­Ñá­õ³­ÝÇó ³­é³ç ó³õ ¿ Û³Ûï­ÝáõÙ, áñ ß³ï µ³Ý åÇ­ïÇ ³­Ý¿ñ, µ³Ûó ³­Ý³­·á­ñáÛÝ Ù³­ÑÁ Çñ áñ­ëÇ Ñ¨­ùÁ ÏñÍùáõ­ÙÁ ˻խ¹»ó í³­Õ³­Å³Ù: ²­Ñ³ û ÇÝ­ãáõ ³Û­ëûñ å³ß­ï³­ÙáõÝù »Ý ϳ­ï³­ñáõÙ ³­Ù»Ý­ùÁ سݭ ó­ß»³­ÝÇ ßáõñ­çÁ, á­ñÇ å³Ý­Í³­ÉÇ ï³­×³ñÝ ¿ñ ѳ­Ûáó ³ß­Ë³ñ­ÑÁ, á­ñÇ Ñ³­Ù³ñ å³­ï³­ñ³­·áÕ ù³­Ñ³­Ý³Ý` Çñ µ³­ñÇ ·áñ­Í»­ñÁ, µáõñ­í³éÝ` Çñ ëÇ­ñáí ËÝÏá­õ³Í ëÇñ­ïÁ, Çñ ë³ñ­Ï³­õ³·­Ý»­ñÁ` ѳ­Ûáó ѳë­ï³­ïáõ­ ÃÇõÝ­Ý»ñ, Çñ ÷³éùÝ áõ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÁ »ñ­·áÕ áõ ï³­ñ³­ÍáÕ ¹åÇñ­Ý»­ñÁ` ³Õ­ù³ïÝ áõ Ãßá­õ³é: ºõ ³Û¹ ﳭ׳­ñÇ Ù¿ç سݭó­ß»³­ÝÁ Çñ áë­Ï¿ ëÇõ­ÝÇÝ ßÕó­Ûá­õ³Í ·»­ñÇ ãÙݳó, ³ÛÉ áë­Ïáõó ·³Ñ ßÇ­Ý»ó áõ µ³½­Ù»ó íñ³Ý, áë­Ïáõó µ³ñÓñ Ùݳ­Éáí` Ç ï»ë ²ë­ïáõ­ÍáÛ ¨ Ù³ñ¹­Ï³Ý: Æñ Ï»³Ý­ùÁ Ëñ³­ï³­Ï³Ý ¿ñ, Çñ Ù³­ÑÁ »ñ­Ïáõ ×ßÙ³ñ­ïáõ­ÃÇõÝ, »ñ­Ïáõ ¹³ë å³ï­ÙáÕ Çñ ëÇ­ñ³­ëáõÝ áõ ë·³­õáñ áñ­¹áó, Çñ ëñïÇÝ Ù»ñ­Ó³­õáñ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ¹³­ëÇÝ: Âá­Õ¿ù áñ ϳñ­¹³Ù ³Û¹ ×ßÙ³ñ­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ, áñ سݭó­ß»³Ý­óÇ Ãá­Õ³Í ѳۭϳ­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõ­Ã»³Ýó ׳­Ï³ïÝ ¿ ½³ñ­¹³­ñáõÙ ³Ý­ ·Çñ ëïá­ñ³·­ñáõ­Ã»³Ùµ. §Ð³Û í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»ñ, Ó»ñ ÷³é­ùÇ ïáõ­ÝÁ, áõñ ³Ý­Ù³Ñ ÏÁ Ùݳù` Ó»ñ ï³­é³­å»³É Ñ³Û­ñ»­ÝÇùÝ ¿. г­Ûáó Ï»³ÝùÝ ¿ ³ÛÝ å³Ý­ ÿû­ÝÁ, áõñ Ó»ñ µ³­ñÇ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÁ åÇ­ïÇ å³­Ñá­õÇ ²ë­ïáõ­ÍáÛ ¨

Ù³ñ¹­Ï³Ýó ³­é³ç Çñ ѳ­Ù³Ï å³Û­Í³­éáõ­Ã»³Ùµ. áõ­ñÇß Ã³Ý­·³­ñ³Ý­ Ý»­ñáõÙ Ó»½ ѳ­Ù³ñ ÙdzÛÝ ³ñ­Ñ³­Ù³ñ­Ñ³Ýù, Ùá­é³­óáõ­ÃÇõÝ áõ ÷á­ßÇ ¿ å³­Ñá­õ³Í: Ð³Û í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»ñ, ¹áõù Ñ³Û ³½­·Ç í³ë­ï³­Ï³­õáñ Ó»éùÝ ¿ù, Ýñ³ ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇÝ ëÝáõݹ Ù³­ï³­Ï³­ñ³­ñáÕ ³ß­Ë³­ï³­õá­ ñÁ, Ýñ³ ϻݭ¹³­ÝÇ ·³ÝÓÝ ¿ù áõ ·³Ý­Ó³­ñ³Ý, ѻ勉­µ³ñ Ýñ³Ýó íñ³Û ÑëÏ»­Éáõ, ϳñ­·³¹­ñ»­Éáõ, ϳñ­·Ç µ»­ñ»­Éáõ µ³­ñá­Û³­Ï³Ý Ç­ñ³­ õ³­ï¿­ñÁ: ØÇ° Éé¿ù, ÙÇ° Ñ»­é³­Ý³ù Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ ³­õ³Ý­¹³­ Ï³Ý ×³­Ý³­å³ñ­ÑÇó, ÙÇ° Ù»ñ­Å¿ù Ó»ñ å³ñï­ù»ñÝ ³é ѳۭñ»­ÝÇù, ÙÇ° Ññ³­Å³­ñá­õ¿ù Ó»ñ Ç­ñ³­õáõÝù­Ý»­ñÇó` ³½­·³­ÛÇÝ ·áñ­Í»­ñÇ Õ»­ÏÁ Ó»ñ Ó»é­ùÇó í³ñ ÃáÕ­Ý»­Éáí¦1: Øï¿°ù ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ µéÝ³Í ×³­Ý³­å³ñ­ÑÁ, ³Û¹ ¨ Ó»°ñ ÷³é­ùÇ ×³­Ý³­å³ñÑÝ ¿ ¨ »­Ã¿ Û³ñ­·»É ¿ù áõ­½áõÙ Ýñ³Ý, ÙÇ° Ãá­Õ¿ù áñ Ýñ³ áë­Ï»­Õ¿Ý »­ñ³½­Ý»­ñÁ Ù»é­ÝÇÝ: ²Û¹ ÏÁ ÉÇ­ÝÇ ³ÛÝ É³­ õ³­·áÛÝ ¹ñ³­ë³Ý­¹Á, ³ÛÝ ³Ý­Ã³­é³Ù åë³­ÏÁ, á­ñáÝó ³éç¨ ³ÛÝ­ù³¯Ý ­¹³­ÉáõÏ, ³ÛÝ­å»°ë í³­Õ³­Ã³­é³Ù »Ý áë­ÏÇ áõ ³ñ­Í³Ã åë³Ï­Ý»­ñÁ: ØdzÛÝ Ó»ñ ëñï»­ñáõ٠ϳ­ñáÕ »Ý µáõë­Ý»É, Ó»ñ Ó»é­ù»­ñáí ù³­Õá­õ»É ³½­ÝÇõ ·áñ­Í»­ñÇ ³ÛÝ Í³­ÕÇÏ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝ­óáí óáÕ­õáõÙ, ÷³÷­ÏáõÙ ¿ سݭó­ß»³­ÝÇ Ñá­Õ¿ ³Ý­Ïá­ÕÇ­ÝÁ, ûè³­ÝáõÙ` ù³­ñ¿ í»ñ­Ù³­ÏÁ: سñ¹ ¿ñ سݭó­ß»³­ÝÁ ¨ Ù³ñ¹­Ï³­ÛÇÝ ³Ý­Ñ³­ï³­Ï³Ý ë˳­É³Ýù­ Ý»ñÝ ³Ý­Í³­Ýûà ã¿ÇÝ Ç­ñ»Ý: ´³Ûó ÇÝã­å¿ë ѳɭõáõÙ áõ Ñá­ëáõÙ, ÇÝ㭠忯ë çÝç­õáõÙ áõ ÑáÕ­Ù³­í³ñ óñõáõÙ »Ý ³Û¹ ë˳­É³Ýù­Ý»­ñÁ ³ÛÝ Ù»Í ·áñ­Í»­ñÇ ÉáÛ­ëÇ ³­é³ç, á­ñáÝù ÙdzÛÝ »Ý ³ñ­Ó³­Ý³·ñ­õáõÙ å³ï­Ùáõ­ û³Ý ¿­ç»­ñáõÙ áë­ÏÇ ·ñáí: úñÑ­Ý»³¯É­ áõ Û³­õ¿¯ñÅ ­ÛÇ­ß³­ï³­ÏÁ Ù»Í µ³­ñ»­·áñ­ÍÇÝ: Èé»Ù ¨ »ë áõ ÃáÕ Ù»Í Ë³­Õ³­Õáõ­ÃÇõ­ÝÁ, áñ ·Ç­ï¿ ³­é³­õ»É Ëá­ ñáõÝÏ ë·³É ÁÝ­ïÇñ­Ý»­ñÇ Ù³­ÑÁ, ÃáÕ ·³Û áõ ÷éá­õÇ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÇ ßáõñ­çÁ` Ýñ³ Ñá­Õ³µ­Éáõ­ñÁ, ¹³Ù­µ³­ñ³­ÝÁ ½³ñ­¹³­ñ»­Éáõ Çñ Ùßï³­Ëûë, µ³Ûó ³Ý­Ó³ÛÝ íßï»ñ­·áí: ÂáÕ ûñÑÝ­õ¿ Ýñ³ µ³­ñÇ ÛÇ­ß³­ï³ÏÝ áõ ³­Ýáõ­ÝÁ: ܳ°, áñ å³­ï­ áõ¿ñ ïá­õ³õ ÿ` Ó»ñ ·³Ý­ÓÁ ¹ñ¿ù µ³­ñáõ­Ã»³Ý ÑÇÙ­ùáõÙ, ³ÛÝ­ï»Õ ÏÁ ÉÇ­ÝÇ ¨° ­Ó»ñ ë¿­ñÁ, ¨° ­Ó»ñ ëÇñ­ïÁ, ¨° ­Ó»ñ ³Ý­Ù³­Ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ: §Ðá­íÇï¦, Ã. 18

§Ðá­íÇï¦, 1915, Ã. 15 ÎÇ­ñ³­ÏÇ, ³å­ñÇ­ÉÇ 19-ÇÝ, Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý Ñá·¨áñ ¹åñá­óÇ Ñá­·³­ µ³ñ­Óáõ­ÃÇõ­ÝÁ Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çëï ϳ­ï³­ñ»É ïá­õ»ó Çñ µ³­ñ»­ñ³ñ ѳݭ ·áõ­ó»³É ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ ·»­ñ»½­Ù³­ÝÇ íñ³Û: 1 êáõÛÝ Ñ³ïí³ÍÝ Áݹ·Í»É »Ýù Ù»Ýù` Ñ»ï¨Û³É å³ï׳éáí: È. ´³É³·Û³ÝÁ 1991Ã. Ññ³ï³ñ³Ï³Í Çñ §²É»ùë³Ý¹ñ سÝóßÛ³Ýó¦ ·ñùáõÙ ³Ûë Ëáëù»ñÁ í»ñ³·ñ»É ¿ سÝóßÛ³ÝóÇÝ` ÃÛáõñÇÙ³óáõÃÛ³Ý Ù»ç ·ó»Éáí ѳÝñáõÃÛ³ÝÁ:

î»ñ ¨ ïÇÏÇÝ Ø³ÝóßÛ³ÝóÝ»ñÇ ¹³Ùµ³ÝÁ, áñÝ ³Ûëûñ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ

²ÛÝ ³Ù»ÝÝ, ÇÝã ³Ûëûñ Ùݳó»É ¿ ì³ÝùÇ »Ï»Õ»óáõó

*** ì³Ý­ùÇ »­Ï»­Õ»­óáõ ßñç³­÷³­ÏáõÙ Ñá­ÕÇÝ »Ý ѳÝÓÝ­í»É µ³½­Ù³­ ÃÇí Ñ³Û Ñ³­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý, ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý, Ïñá­Ý³­Ï³Ý ·áñ­ÍÇã­Ý»­ñÇ áõ µ³­ñ»­ñ³ñ­Ý»­ñÇ ³×­ÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ³Û¹ ÃíáõÙ` èáõ­ë³­Ï³Ý ϳÛë­ñáõÃ­Û³Ý å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý ³ë­ïǭ׳­Ý³­Ï³ñ­·Ç »ñÏ­ñáñ¹ ¹»Ùù, éáõ­ë³­Ï³Ý ³­é³­ çÇÝ ë³Ñ­Ù³­Ý³¹­ñáõÃ­Û³Ý Ñ»­ÕǭݳÏ, ÏáÙë ØÇ­ù³­Û»É Èá­ñÇë-Ø»­ÉÇ­ùá­ íÇ (1888), û­Ù³­Ï³Ý ³­é³ç­Ýáñ¹­Ý»ñ ³ñ­ù»­åÇë­Ïá­åáë­Ý»ñ ¶³µ­ñÇ»É ²Û­í³½­Û³­ÝÇ (1880), º­ë³­ÛÇ ²ëï­í³­Í³­ïáõñ­Û³­ÝÇ áõ ¶³­ñ»­·ÇÝ ê³­ ÃáõÝ­Û³­ÝÇ (1910), »­åÇë­Ïá­åáë Êá­ñ»Ý êï»­÷³Ý­Û³­ÝÇ (1890), ÇÝã­å»ë ݳ¨ 1877-1878ÃÃ. éáõë-Ãáõñ­ù³­Ï³Ý å³­ï»­ñ³½­ÙÇ Ñ»­ñáë­Ý»ñ ·»­Ý»­ ñ³É­Ý»ñ ²ñ­ß³Ï î»ñ-Ôáõ­Ï³­ëá­íÇ (1881), Æ­í³Ý ȳ­½³ñ¨Ç (1879), áõ ´»Ñ­µáõà ޻ɭÏáí­ÝÇ­Ïá­íÇ (1878), §²ñ­Ó³­·³Ýù¦ ûñ­ÃÇ ·É˳­íáñ ËÙµ³­·Çñ ²µ­·³ñ Ðáí­Ñ³Ý­ÝÇë­Û³­ÝÇ (1904), §Ø»­Õáõ г­Û³ë­ï³­ÝǦ ûñ­ÃÇ ·É˳­íáñ ËÙµ³­·Çñ ä»ï­ñáë êÇ­Ùáݭ۳ݭóÇ (1891), ù³­Õ³­ ù³·­ÉáõË­Ý»ñ äá­Õáë ƽ­Ù³­ÛÇÉ­Û³­ÝÇ (1895) ¨ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ س­ïÇÝ­Û³­ ÝÇ (1909), å»­ï³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹³­Ï³Ý ¸³­íÇà Ôáñ­Õ³Ý­Û³­ÝÇ (1900), ¹ñ³­Ù³­ïáõñ· ¶³µ­ñÇ»É êáõÝ­¹áõÏ­Û³­ÝÇ (1912, ³×­Ûáõ­ÝÁ í»­ñ³­Ã³Õ­ í»É ¿ µǭÉÇ­ëÇÇ Ñ³Û Ùß³­ÏáõÛ­ÃÇ ·áñ­ÍÇã­Ý»­ñÇ å³Ý­Ã»á­ÝáõÙ), Ù»­Ï»­ ݳë Ðáí­ë»÷ ¾­ý»Ý¹­Û³­ÝÇ (1862) ¨ áõ­ñÇß ß³­ï»­ñÇ: ²Ûë ßñç³­÷³­ÏáõÙ ¿ñ ·ïÝíáõ٠ݳ¨ Ýß³­Ý³­íáñ Ñ³Û ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ áõ Ù»­Ï»­Ý³ë ²­É»ù­ ë³Ý¹ñ Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ÁÝ­ï³­Ý»­Ï³Ý ¹³Ù­µ³ÝÝ áõ Ù³­ïáõ­éÁ (1911, ³×­Ûáõ­ ÝÁ í»­ñ³­Ã³Õ­í»É ¿ êáõñµ ¾ç­Ùdzͭݻ­óáó »­Ï»­Õ»­óáõ µ³­ÏáõÙ): http://pandukht.livejournal.com/8470.html

²È. زܲÞÚ²ÜòÆ Ø²ÐÆò кîà سݭó߭۳ݭóÇ Ù³­ÑÁ Ñ³Û Ñ³­ë³­ñ³­Ïáõí۳ÝÝ, ³­ë»ë, ³ñíݳó­ñ»ó: ²ñíݳó­ñ»ó áõ ·Ç­ï³Ï­ó»É ïí»ó, áñ ³½·Ý áõÝ»­ó»É ¿ Ù»­Í³­·áõÛÝ Ïá­ñáõëï: س­Ùáõ­ÉÁ Ñ»­Õ»Õ­í»ó µ³½­Ù³­ÃÇí Ññ³­å³­ñ³­ÏáõÙ­Ý»­ñáí, á­ñáÝ­óÇó ³­é³­í»É Ý߳ݳϳ­ÉÇó­Ý»­ñÁ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝáõÙ »Ýù ëïáñ¨` å³Ñ­å³­Ý»­Éáí ų­Ù³­Ý³­Ï³·­ñáõíÛáõ­ÝÁ: ä³Ñ­å³­Ý»É »Ýù ݳ¨ áõÕ­Õ³·­ñáõíÛáõ­ÝÁ. Ñá¹­í³Í­Ý»­ñÇ áõÕ­Õ³·­ñ³­Ï³Ý ï³­ñ³­ï»­ë³­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ íϳ­ÛáõÙ »Ý, û Ó­¨³­÷áË­Ù³Ý ÇÝã­åÇ­ëÇ ÷áõÉ ¿ñ ³å­ñáõÙ ³ñ¨»­É³­Ñ³­Û»­ñ»­ÝÁ

ØºÌ ´²­ðº­ð²­ðÀ

²­Èºø­ê²Ü¸ð زܭ²­Þº²­ÜÆ Ø²­ÐÀ

л­é³­·Ç­ñÁ ·áõ­Å»ó, áñ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ í³Ë­×³­Ýá­õ»É ¿ ². Æ. سݭó­ß»³­ÝÁ: л­é³·­ñ³­Ï³Ý ³Ûë ѳ­ÏÇñ× Éáõ­ñÁ Ûáõ­½»­Éáõ ¿ ³­Ù»­ Ýáõ­ñ¿ù ·ïÝá­õáÕ Ñ³­Ûáõ­Ã»³Ý ëÇñ­ïÁ, á­ñáí­Ñ»ï¨ سݭó­ß»³­ÝÇ Ù³­Ñáí ݳ Ïáñó­ÝáõÙ ¿ Çñ ɳ­í³­·áÛÝ ½³­õ³Ï­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÇÝ: سݭ ó­ß»³­ÝÇ ³­ÝáõÝÝ ³ÛÝ­ù³Ý ѳݭñ³­Í³­Ýûà ¿ ѳ­Ûáõ­Ã»³­ÝÁ, ³ÛÝ­ù³Ý ë»ñï ¿ ϳ­åá­õ³Í í»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇ Ýñ³ Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ù³Û­É»­ñÇÝ, áñ ³­Ù»Ý áù ó³­õÇ Ñ»ï »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ï³­Ï³Ý ½·³­óáõ­Ùáí ÏÉóá­õÇ Ýñ³ óñÙ ³­×Çõ­ÝÇ Ñ³Ý­¹¿å: ²ÛÝ ë»ñÝ áõ ·áõñ­·áõ­ñ³Ý­ùÁ, áñ ï³­ÍáõÙ ¿ñ ². Æ. سݭó߭ »³­ÝÁ ¹»å Çñ ³½­·Ç Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ³­é³­ç³­¹Ç­Ùáõ­ÃÇõ­ÝÁ, ³ÛÝ ç»ñÙ í»­ñ³­µ»ñ­ÙáõÝ­ùÁ, áñ ݳ óáÛó ¿ñ ï³­ÉÇë ¹»å Çñ ³½­·Ç íǭ׳­ÏÁ, ëá­ íá­ñ³­Ï³Ý µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­Ã»³Ý ßñ糭ݳ­ÏÇó ¹áõñë ß³ï ɳÛÝ ë³Ñ­Ù³Ý­ Ý»ñ ¿ ÁÝ­¹áõ­ÝáõÙ ¨ Ýñ³Ý ¹³ñÓ­ÝáõÙ ÙÇ ·Ç­ï³­ÏÇó Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ·áñ­ÍÇã: ì»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ Ï³­ï³­ñ³Í Ýñ³ ÝíÇ­ñ³­ïá­õáõ­ÃÇõÝ­ Ý»­ñÁ ¹åñáó­Ý»­ñÇ áõ ·»­Õ³­ñá­õ»ë­ïÇ ³­å³­Ñáí­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ óáÛó »Ý ï³­ÉÇë, áñ ݳ ³Ý­Ï¿Õ­Íá­ñ»Ý ÁÝ­¹³­é³ç ¿ñ ·ÝáõÙ Çñ Åá­Õáíñ­¹Ç ÑÇÙ­ ݳ­Ï³Ý 峭ѳÝç­Ý»­ñÇÝ ¨ ³­é³­ï³­Ó»éÝ Ï»ñ­åáí »É­Ýáõ٠ϳ­ï³­ñ»­Éáõ Çñ ³½­·Ç ѳݭ¹¿å å³ñ­ï³­Ï³­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ: ºí ù³­ÝÇ ¹»é ϻݭ¹³­ÝÇ ÏÙÝ³Ý Ù»Í µ³­ñ»­ñ³­ñÇ ßǭݳ­ñ³ñ Ó»é­ ùáí ϳ­éáõ­óá­õ³Í Ñá­Û³­Ï³å ß¿Ý­ù»­ñÁ, ³ÛÝ­ù³Ý ¿É Ýñ³ ³­Ýáõ­ÝÁ ³Ý­µ³­Å³Ý ÏÉÇ­ÝÇ Ñ³­ÛÇ Ùß³­ÏáÛ­ÃÇ å³ï­Ùáõ­ÃÇõ­ÝÇó: سݭó­ß»³­ÝÇ Ù³­Ñáí Ñ³Û Ùß³­ÏáÛ­ÃÁ Ïáñó­ÝáõÙ ¿ Çñ Ëá­ßá­ñ³­·áÛÝ Ø»­Ï»­Ý³­ëÇÝ, ¨ Ùß³­ÏáÛà ·Ý³­Ñ³­ïáÕ Ûáõ­ñ³­ù³Ý­ãÇõñ Ñ³Û ³Ý­Ï¿Õ­Íá­ ñ»Ý åÇ­ïÇ ó³­õÇ ³Û¹ Ïáñë­ïÇ ³é­ÃÇõ: Ø»Ýù Ùdzó­ÝáõÙ »Ýù Ù»ñ íÇß­ïÁ ѳ­Ûáõ­Ã»³­ÝÁ ѳ­ë³Í Ëá­ñÁ ÏëÏÇ­ÍÇÝ: ÊÙµ³·­ñ³­Ï³Ý

²ë­å³­ñ¿­½Çó Ç­ç³õ ÙÇ Ëá­ßáñ ÇÝù­Ý³­ïÇå ¹¿Ùù` í³Ë­×³­Ýá­õ»ó ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ: ²Ûë Ù³­ÑÁ Ëá­ñÁ ÏëÏÇÍ Ï³­é³­ç³ó­ÝÇ Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç ³­Ù»­Ý³­Åá­ Õáíñ­¹³­í³­ñ³­Ï³Ý ˳­õ»­ñáõÙ, ÿ¨ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÁ ѳݭ¹Ç­ë³­ÝáõÙ ¿ñ Ñ³Û µáõ­Åá­õ³­½Ç³­ÛÇ ³­Ù»­Ý³³Ï­Ý³­éáõ Ù»­Íáõ­ÃÇõÝ: ܳ Ëá­ñÁ ¨ ɳۭݳ­ÙÇï µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­Ã»³Ý ³­Ù»­Ý³­÷³Û­ÉáõÝ Ý»ñ­ ϳ­Û³­óáõ­óÇãÝ ¿ñ Ù»­½³­ÝáõÙ: ܳ ëÇÝ ÷³é­ùÇ Ñ³­Ù³ñ ã¿ñ ßåñïáõÙ ÷á­ÕÁ, ³ÛÉ »­Õ»É ¿ ³½­·³­ÛÇÝ Ù»Í Ñ³ë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ ·Ç­ï³­ÏÇó ßǭݳ­ñ³ñ: ܳ ëÇ­ñáí ¿ñ í»­ñ³­µ»ñ­õáõÙ ³Û¹ ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇÝ, ¨ ¹ñ³Ýù áã ÙdzÛÝ Ýñ³ ¹ñ³­Ù³·É­ËÇ, ³Ûɨ Ýñ³ á­·áõ ÍÝáõݹ ¿ÇÝ: ܳ ëÇ­ñáí Û¿ï¨áõÙ ¿ñ, ÿ ÇÝã­å¿ë »Ý Ù»­ÏÁ ÙÇõ­ëÇ »ï¨Çó Ç­ñ³­Ï³­ ݳ­ÝáõÙ Çñ ÛÕ³­ó³Í Íñ³·­ñ»­ñÁ ¨ ϳ­ï³ñ­õáõÙ Åá­Õáíñ­¹Ç û·­ïÇÝ ÝíÇ­ñá­õ³Í ·áñ­Í»­ñÁ: ³ï­ñáÝ, ¹åñáó, »­Ï»­Õ»­óÇ, ·ñ³­Ï³­Ýáõ­ÃÇõÝ, µ³ñÓ­ñ³­·áÛÝ áõ­ ëáõÙ` ³Ûë µá­Éá­ñÇÝ Ù»Í ½³ñÏ ïá­õ»ó Ýñ³ áõ­Å»Õ Ó¿é­ùÁ: ²ÛÝ Ëá­ñÁ Ñ¿ï­ùÁ, áñ ݳ Ãá­Õ»ó ѳ­Ûáó Ï»³Ý­ùáõÙ, »ñ­Ï³ñ ų­ Ù³­Ý³Ï ÃáÛÉ ãÇ ï³ Ùá­é³­Ý³É سݭó­ß»³­ÝÇÝ, ¨ Ýñ³ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÁ ¹»é ß³ï »ñ­Ï³ñ ϳå­ñÇ ûí­Ïdz­Ýá­ëÇó-ûí­Ïdz­Ýáë, áõñ ³å­ñáõÙ »Ý Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç óñá­õ³Í Ù³ë­ÝÇÏ­Ý»­ñÁ: ¶. ʳ­ïÇë­Û³Ý

§Ðá­ñÇ­½áݦ, 20 ³å­ñÇ­ÉÇ 1911Ã.

§Ðá­ñÇ­½áݦ, 20 ³å­ñÇ­ÉÇ 1911Ã.

Æê­Î²­Î²Ü ´²­ðº­ð²­ðÀ ²ÛÝ Ïá­ñáõë­ïÁ, áñ ÏñáõÙ ¿ ³Û­ëûñ Ñ³Û Åá­Õá­íáõñ­¹Á, ³Ý­÷á­Ë³­ ñÇ­Ý»­ÉÇ ¿: Ø»Í µ³­ñ»­ñ³ñ­Ý»­ñÁ ¹³­ñ»­ñÇ ÍÝáõݹ »Ý: ¶áõ­Ù³ñ­Ý»­ñÇ ³­Ñ³­·ÇÝ ù³­Ý³­Ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ ã»Ý, áñ ³ÛÝ­å¿ë ³­é³­ï³­Ó»é­Ýá­ñ»Ý ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÁ ½á­ÑáõÙ ¿ñ ´³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ

Ïáã­á­õ³Í ëñµ³­½³Ý ﳭ׳­ñÇÝ, áñ »ñÏ­ñ³­ÛÇÝ ï³­×³ñ­Ý»­ñÇ Ã³­·áõ­ ÑÇÝ ¿: êÇñ­ïÁ` ³­Ñ³ ·É˳­õá­ñÁ, áñ ϳ­ï³­ñáõÙ ¿ñ ÙÇ³Ï ¹»­ñÁ ¨ í»Ñ ¹»­ñÁ سݭó­ß»³­ÝÇ µ³­ñ»­ñ³­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ Ù¿ç: ܳ ï³­ÉÇë ¿ñ ³­é³Ýó Û»­ïÇÝ Ñ³­ßÇõ­Ý»­ñÇ, ³­é³Ýó ·³Õï­ÝÇ ÙÇ­ ïáõÙ­Ý»­ñÇ, ³­é³Ýó ëÇÝ ÷³­é³­Ùá­Éáõ­Ã»³Ý: î³­ÉÇë ¿ñ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ³Û¹­å¿ë ¿ñ û­É³¹­ñáõÙ Ýñ³ ½·³­ÛáõÝ Ñá­·ÇÝ: ܳ ã¿ñ ϳ­ñá­Õ³­ÝáõÙ ë³é­Ý³­ëÇñï ³Ýó­Ý»É ϳ­ñÇ­ùÇ Ùá­ïáí: ºí ϳ­ñÇ­ùÁ, ½·³­Éáí ³Û¹, Ýñ³Ý ¿ñ ¹Ç­ÙáõÙ: ²­Ù»­ÝÇó ³­é³ç` Ýñ³Ý: ºñÏ­ñÇ µá­Éáñ ³Ý­ÏÇõÝ­Ý»­ñÇó, ³ß­Ë³ñ­ÑÇ µá­Éáñ í³Û­ñ»­ñÇó, áõñ ÙdzÛÝ Ï³­ÛÇÝ ÙÇ µáõé ѳ­Û»ñ: ܳ ³ÛÝ Ï»ÕÍ µ³­ñ»­·áñÍ­Ý»­ñÇó ã¿ñ, á­ñáÝù ÷á­Õáó­Ý»­ñÇ Ë³ã­ Ù»­ñáõÏ­Ý»­ñáõÙ Ãٵϳ­Ñ³­ñáõÙ »Ý Ç­ñ»Ýó ³­ñ³Í­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ Ç Éáõñ ³ß­Ë³ñ­ÑÇ: à­ñáÝù Ç­ñ»Ýó µ³­ñÇ ·áñ­Í»­ñÇ Ù¿ç ëñëÏáõÙ »Ý ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ã³­ñáõ­ÃÇõÝ, ÇÝ­ãÁ »ñ­µ»ÙÝ áñ­å¿ë ëáë­Ï³­ÉÇ ÃáõÛÝ µ³­ñá­Û³­å¿ë Ù»é­ óÝáõÙ ¿ µ³­ñ»­ñ³­ñá­õáÕ­Ý»­ñÇÝ: Üñ³ µ³­ñ»­ñ³­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ ÏñáõÙ ¿ñ µáõÝ ùñÇë­ïá­Ý»áõ­Ã»³Ý ¹ñáßÙ` ïí»ù ³ÛÝ­å¿ë, áñ ³ç Ó»­éÁ ï³­ÉÇë` Ó³­ËÁ ãÇ­Ù³­Ý³Û: ¸³ Ýñ³ ѳ­Ù»ë­ïáõ­ÃÇõÝÝ ¿ñ. ÙÇ ½³ñ¹, áñ ³ÛÝ­ù³Ý ѳ­½á­õ³­ ·Çõï ¿: Ðñ³­å³­ñ³­Ïá­ñ¿Ý Û³Ûï­ÝÇ ¿ Ýñ³ ³­ñ³Í µ³­ñÇ ·áñ­Í»­ñÇ Ñ³­½Çõ ÙÇ Ù³­ëÁ: ²Ý­ÃÇõ, ³Ý­Ñ³­Ù³ñ »Ý ³Ý­Û³Ûï­Ý»­ñÁ, á­ñáÝó Ù³­ëÇÝ ·áõ­ó¿ ÙdzÛÝ Ýñ³ Ù»ñ­Ó³­õáñ­Ý»­ñÁ ·Ç­ï¿ÇÝ: ܳ ï³­ÉÇë ¿ñ ³­Ù»Ý­ùÇÝ, áí ¹Ç­ÙáõÙ ¿ñ Ç­ñ»Ý: î³­ÉÇë ¿ñ ³­é³Ýó Ëïñáõ­Ã»³Ý, ³­é³Ýó ѳ­í³­ï³ùÝ­Ýáõ­Ã»³Ý: î³­ÉÇë ¿ñ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ¹³ Ýñ³ Ñá­·áõ 峭ѳÝçÝ ¿ñ, ëñïÇ Ï³­ñÇ­ùÁ: ºí »ñµ ã¿ñ ï³­ÉÇë` ïËñáõÙ ¿ñ: ÆÝã­å¿ë µ³­Ý³ë­ï»ÕÍÝ Çñ »ñ­·Á Ñá­ñÇ­Ý»­ÉÇë ã·Ç­ï¿ áí åÇ­ïÇ Ï³ñ­¹³Û ³ÛÝ, ÇÝã­å¿ë »­ñ³­ÅÇß­ïÁ Ýí³­·»­ÉÇë ãÇ Ñá­·áõÙ, ÿ áí­ù¿ñ »Ý ÉëáÕ­Ý»­ñÁ, ÝáÛÝ­å¿ë سݭó­ß»³­ÝÁ ѳ­×³Ë ë÷éáõÙ ¿ñ Çñ µ³­ ñÇù­Ý»ñÝ ³ç áõ Ó³Ë` ³­é³Ýó ѳ­ßá­õÇ: ²Ûë ¿ Çë­Ï³­Ï³Ý µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõ­ÝÁ, ¨ ³Ûë ¿ å³ï­×³­éÁ, áñ Ù»Í µ³­ñ»­·áñ­ÍÇ Ù³­ÑÁ ³Û­ëûñ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ëáõ· ¿ å³ï­×³­éáõÙ ³Ù­µáÕç ѳ­Ûáõ­Ã»³­ÝÁ: Æ՞Ýã ÷áÛÃ, áñ Ù³ñ­¹ÇÏ Ñ³­×³Ë Ýñ³ ³Ý­ë³Ñ­Ù³Ý ë»­ñÁ ¹¿­åÇ Î³­ñÇù Ç ã³ñÝ ¿ÇÝ ·áñÍ ¹ÝáõÙ: Æ՞Ýã ÷áÛÃ, áñ ß³ï ³Ý­·³Ù ³Û¹ ëÇ­ñáõó û·ï­õáõÙ ¿ÇÝ ³­Ý³ñ­Å³Ý­Ý»­ñÁ: ºñµ سݭó­ß»³­ÝÁ ÉëáõÙ ¿ñ, áñ Çñ û·­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ ïá­õ»É ¿ ³Û¹­åÇ­ëÇ­Ý»­ñÇÝ, Ýñ³ ³Ù­µáÕç íñ¹áí­ ÙáõÝ­ùÁ ³ñ­ï³­Û³Ûï­õáõÙ ¿ñ ÙdzÛÝ ÙÇ ëáõñ Ëáë­ùáí: ²ñ­ï³­ë³­ÝáõÙ ¿ñ ݳ ³Û¹ ëáõñ Ëáë­ùÁ Ååï³­Éáí ¨ ³Ý­ÙÇ­ç³­å¿ë Ùá­é³­ÝáõÙ ³­Ý³ñ­ ų­ÝÇÝ:

²½­·ÇÝ ¿ ÙÝáõÙ ³ÛÅÙ Çñ Ëá­ñÇÝ »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõ­Ã»³Ùµ ·Ý³­ ѳ­ï»É ³Û¹­åÇ­ëÇ ëÇñï: ºí ݳ ³Ý­ßáõßï Ϸݳ­Ñ³­ï» ¨ ß³ï µ³ñÓñ Ϸݳ­Ñ³­ï» Çñ ³­å³­·³Û å³ï­Ùáõ­Ã»³Ý Ù¿ç: ÞÇñ­í³Ý­½³­¹» §Ðá­ñÇ­½áݦ, 21 ³å­ñÇ­ÉÇ 1911Ã.

². Ð. زܭ²ޭڲÜò1 ²å­ñÇ­ÉÇ 19-Ç »­ñ»­Ïá­Û³Ý ³Ù­µáÕç ù³­Õ³ùÝ ³ñ­¹»Ý ·Ç­ï»ñ, áñ ÝáõÛÝ ûñ­í³ ³­é³­íáï­Û³Ý ϳñ­×³ï¨, µ³Ûó ͳÝñ ÑÇ­í³Ý­¹áõíÛáõ­ ÝÇó Ñ»­ïá ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ í³Ë­×³Ý­í»É ¿ ². Ð. سݭó߭۳ݭóÁ: Üñ³ Ù³­ÑÁ ëáõ· ¿ å³ï­×³­é»É ï³ëÝ­Û³Ï ³Ý­Ó³Ýó áõ ѳë­ï³­ ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ, á­ñáÝó ѳݭ·áõó­Û³­ÉÁ û·­ÝáõÃ­Û³Ý ¿ñ ѳë­ÝáõÙ Çñ ³­é³­ï³­Ó»éÝ ÝíÇ­ñ³ï­íáõíÛáõÝ­Ý»­ñáí: ´³­ñ»­ñ³ñ سݭó߭۳ݭóÇ Ù³­ÑÁ Ïë·³ ݳ¨ »­ñÇ­ï³­ë³ñ­¹áõíÛáõ­ ÝÁ, á­ñÁ Ýñ³ ͳ˭ùáí ÏñÃí»É ¨ ³ÛÅÙ ¿É ß³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ ¿ ÏñÃí»É µ³ñÓ­ñ³­·áõÛÝ áõ­ëáõ٭ݳ­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñáõÙ: ÆëÏ áñ­ ù³¯Ý­ »Ý ãù³­íáñ ÁÝ­ï³­ÝÇù­Ý»­ñÁ, á­ñáÝó ÝáõÛÝ­å»ë û·­ÝáõÙ ¿ñ: ´á­ Éáñ ³Û¹ Ù³ñ¹­Ï³Ýó íÇßïÝ áõ ó³­íÁ ². سݭó߭۳ݭóÇ ¹³­·³­ÕÇ É³­í³­·áõÛÝ ½³ñ­¹³­ñ³ÝùÝ »Ý, ¨ áã ÙÇ ³ÛÉ ³ñ­ï³­ùÇÝ ¹ñë­¨á­ñáõÙ ¹ñ³Ýó ãÇ ÷á­Ë³­ñÇ­ÝÇ: ÆëÏ á՞í ¿ñ ². Ð. سݭó߭۳ݭóÁ: êá­íá­ñ³­Ï³Ý ÃÇý­ÉÇë­óÇ Ùá­ù³­ ɳù: ܳ ÍÝí»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ, áñ­¹ÇÝ ¿ñ å³ñë­Ï³­Ï³Ý ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ³é¨ïñ³­Ï³­ÝÇ, áñÝ ³Û¹ Ýå³­ï³­Ïáí ѳ­×³Ë ٻϭÝáõÙ ¿ñ Â³í­ ñǽ: Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë سݭó߭۳ݭóÁ, ϳ٠ÇÝã­å»ë Ýñ³Ý ³Ý­í³­ÝáõÙ ¿ÇÝ Ï»Ý­ó³­ÕáõÙ` §Ú³Ñ­Û³Ý¦, ³ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï ·á­ÛáõíÛáõÝ áõ­Ý»­óáÕ Ï³ñ­·Ç ѳ­Ù³­Ó³ÛÝ Ñ³­Ù»ëï ÏñÃáõíÛáõÝ ïí»ó Çñ ÙÇ³Ï áñ­¹Ç ²­É»ù­ ë³Ý¹­ñÇÝ` ϳñ­·»­Éáí ٻϭ¹³ë­Û³ áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³Ý, á­ñÁ Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ í»­ñ³­÷áË­í»ó 黳­É³­Ï³­ÝÇ: ²ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï ³Û¹ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ áõ­ ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÁ ·ïÝíáõÙ ¿ñ гۭϳ­Ï³Ý ßáõ­Ï³­ÛáõÙ, ¨ ׳­Ï³­ï³·­ñÇÝ Ñ³­×á ¿ñ, áñ ². سݭó߭۳ݭóÁ Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ ·Ý»ñ ³Û¹ ߻ݭùÁ áõ Ùdzó­Ý»­Éáí Çñ ·Ý³Í ³ÛÉ ß»Ý­ù»­ñÇݪ ϳ­éáõ­ó»ñ ÙÇ Ù»Í ÑÛáõ­ñ³­ïáõÝ` Çñ ³­Ýáõ­ÝÁ ÏñáÕ ù³­ñ³­í³Ý­ë³­ñ³: ²é¨ïñ³­ÛÇÝ áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇ ¹³­ëÁݭóóÝ ³­í³ñ­ï»­Éáõó Ñ»­ ïá, å³­ï³­ÝÇ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇÝ ³ÛÉ µ³Ý ã¿ñ ÙÝáõÙ ³­Ý»­Éáõ, ù³Ý ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ ³Ýó­Ý»É Ñáñ ˳­Ýáõ­ÃáõÙ: ´³Ûó ݳ ßáõ­ïáí Ñ³ë­ Ï³­ó³í ³Û¹ ·áñ­ÍÇ ³Ý­ß³­Ñ³­í»­ïáõíÛáõ­ÝÁ, ù³Ý­½Ç å³ñë­Ï³­ Ï³Ý ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÁ ï³­ñ»ó-ï³­ñÇ å³­Ñ³Ý­ç³ñ­ÏÁ Ïáñó­ÝáõÙ ¿ÇÝ: ²Ûݭų٠ѳۭñÁ áñ­¹áõÝ ï»­Õ³­íá­ñ»ó ºñ¨³Ý­Û³Ý Ññ³­å³­ñ³­ÏáõÙ 1 Ðñ³å³ñ³ÏÙ³Ý µÝ³·ÇñÁ éáõë»ñ»Ý ¿:

·ïÝíáÕ î»ñ-²­ë³­ïáõñ­Û³­ÝÇ Ùá­¹³­ÛÇÏ Ë³­Ýáõ­ÃáõÙ, áõñ ³ÛÅÙ ¹»­Õ³­·áñ­Í³­Ï³Ý å³­Ñ»ëï ¿: ²Û¹­ï»Õ í³­×³é­íáõÙ ¿ÇÝ ³ñ­ï³­ ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ³å­ñ³Ýù­Ý»ñ` Ù»­ï³ùë, ó­íÇß, ³Ý·­Édz­Ï³Ý ãÇà ¨ ³ÛÉÝ: ²Ûë­ï»Õ ². Ð. سݭó߭۳ݭóÁ` ³é¨ïñÇ ³­å³­·³ ËáñÑñ­¹³­ ϳ­ÝÁ, Ëá­ñ³­ÙáõË ÉÇ­Ý»­Éáí ³Û¹ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ ·ÝÙ³Ý áõ í³­×³é­ùÇ Ñ»ï ϳå­í³Í µá­Éáñ ٳݭñ³­Ù³ë­Ý»­ñÇ Ù»ç` ¹ñë­¨á­ñ»ó ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ·áñ­Í»ñ í³­ñ»­Éáõ Çñ µá­Éáñ ÁÝ­¹áõ­Ý³­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ÇëÏ 60-³­Ï³Ý ÃÃ. ëϽµÝ»­ñÇÝ Ñáñ Ñ»ï ٻϭݻó ÈáÝ­¹áÝ` ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ·áñ­Í³ñù­ Ý»ñ Ó»é­Ý³ñ­Ï»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ºñ¨³Ý­Û³Ý Ññ³­å³­ñ³­ÏáõÙ, §Î³í­ ϳ½¦ ÑÛáõ­ñ³­Ýá­óÇ ³­é³­çÇÝ Ñ³ñ­ÏáõÙ µ³­ó»­Éáí ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­Û³Ý ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÇ Ë³­ÝáõÃ` ². سݭó߭۳ݭóÁ Ñ»Ýó ³Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï­ í³­ÝÇó ÑÇÙù ¹ñ»ó Çñ ѳñë­ïáõ­ÃÛ³­ÝÁ, á­ñÁ ï³­ñ»ó-ï³­ñÇ Ù»­Í³­ ó³í: ܳ ÙÇ Ññ³­ß³­ÉÇ Ñ³ï­ÏáõíÛáõÝ áõ­Ý»ñ` áñ¨Ç­ó» ³é¨ïñ³­Ï³Ý Ó»é­Ý³ñ­ÏÇ Ù»ç Ý»ñ¹­ÝáõÙ ¿ñ áã û ³Ù­µáÕç ϳ­åÇ­ï³­ÉÁ, ³ÛÉ Ù³ë ³é Ù³ë: ²é¨ïáõñ í³­ñ»­Éáõ ³Û¹ Ï»ñ­åÇ ßÝáñ­ÑÇí ݳ »ñ­µ»ù Ëá­ ßáñ Ïá­ñáõëï ãáõ­Ý»­ó³í: г­çáñ¹ ³­é³­í»­ÉáõíÛáõ­ÝÁ, á­ñáí ѳÛï­ ÝÇ ¿ÇÝ ². سݭó߭۳ݭóÇ Ó»é­Ý³ñÏ­Ý»­ñÁ, ѳ­Ù³ñ­Ó³­ÏáõíÛáõÝÝ ¿ñ µá­Éáñ ·áñ­Í»­ñáõÙ, ÇÝ­ãÇ ³ñ¹­ÛáõÝ­ùáõ٠ݳ ß³ï ¿ñ ß³­ÑáõÙ` µ³½­ Ù³­å³ï­Ï»­Éáí Çñ áõ­Ý»ó­í³Í­ùÁ: 80-³­Ï³Ý ÃÃ. í»ñ­ç»­ñÇÝ ². سݭó߭۳ݭóÁ ϳ­åÇ­ï³­ÉÁ ÷á­Ë³­ ¹ñ»ó ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõíÛáõÝ: ²Ûë­ï»Õ ݳí­Ã³­ÛÇÝ ·áñ­Íáõ٠ݳ ͳ­í³­É»ó Çñ ÁÝ­¹áõ­Ý³­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ¨ Ýñ³ ³­Ù»Ý ÙÇ Ó»é­Ý³ñÏ Ñ³­çá­Õáõí۳ٵ ¿ñ åë³Ï­íáõÙ, ³Û¹ ÇëÏ å³ï­×³­éáí ßáõ­ïáí سݭ ó߭۳ݭóÇ Ù³­ëÇÝ ëÏë»­óÇÝ Ëá­ë»É, áñ­å»ë ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï»­ñÇ: ²Ûë­åÇ­ëÇÝ ¿ñ »­é³Ý­¹áí ¨ ³ß­Ë³­ï³­ëÇ­ñáõí۳ٵ ³é­É»­óáõÝ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõ­ÝÁ ². Ð. سݭó߭۳ݭóÇ, áõÙ Ù³ÑÝ ³Û­ëûñ ë·áõÙ »Ý µ³½­Ù³­ÃÇí Ù³ñ­¹ÇÏ áõ ѳë­ï³­ïáõíÛáõÝ­Ý»ñ: ²ñ­Å»՞ ÑÇ­ß³­ï³­Ï»É ³ÛÝ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝó Ù³­ëÇÝ í»ñ­çÇÝ Å³­Ù³­Ý³Ï­Ý»ñë ³Û¹­ù³Ý ѳ­×³Ë ·ñáõÙ ¿ÇÝ Ã»ñ­Ã»­ñÁ ¨ á­ñáÝù Ýñ³ ѳ­Ù³­ù³­Õ³­ù³­óÇ­Ý»­ñÇ Ëá­ë³Ï­óáõÃ­Û³Ý ÝÛáõà ¿ÇÝ: ²Ý­ßáõßï, ³­Ù»­Ý³³Ï­Ý³­éáõ ·áñ­Í»­ñÁ 300 ѳ½. éáõµ­Éáí Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý ¹åñá­óÇ Ï³­éáõ­óáõÙÝ ¿ñ, 200 ѳ½. éáõµ­Éáí` ¾ç­ÙdzͭÝÇ í»­Ñ³­ñ³­ÝÇ ß»Ý­ùÇ Ï³­éáõ­óáõ­ÙÁ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ Çñ ³­Ýáõ­ÝÁ ÏñáÕ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÁ, á­ñÇ Ù»ç Ý»ñ¹­ñ»É ¿ñ µ³­í³­Ï³­ÝÇÝ Ï³­åÇ­ï³É: º­Ï»­ Õ»­óÇÝ, ï³ñ­µ»ñ ¹åñáó­Ý»ñ, óï­ñá­ÝÁ` µá­Éá­ñÁ Ýñ³­ÝÇó ëï³­ó³Ý ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ÙÇ­çáó­Ý»ñ áõ ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý û­Å³Ý­¹³­ÏáõíÛáõÝ: ÂáÕ Ñá­ÕÁ ûè ÉÇ­ÝÇ íñ³¹, ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳Ýó` ãù³­ íáñ­Ý»­ñÇ áõ ïݳÝÏ­Ý»­ñÇ µ³­ñ»­Ï³Ù: ²É»ùë³Ý¹ñ øÇßÙÇßÛ³Ý* §Тифлисский листок¦, 21 апреля 1911г.

²­Èºø­ê²Ü¸ð زܭ²­Þº²Ü êáõÛÝ Ñá¹­í³­Í³­ß³­ñÁ ïå³·ñ­í»É ¿ §Ø߳Ϧ û­ñ³­Ã»ñ­ÃáõÙ (³å­ñÇ­ÉÇ 21, 22, 24, 26, 27, 28, 29): ÊÙµ³·­ñáõÃ­Û³Ý ³Ý­÷áõ­ÃáõÃ­Û³Ý Ï³Ù ³ÛÉ å³ï­×³­éáí ³ÛÝ ³Ýë­ïá­ñ³­·Çñ ¿, 볭ϳÛÝ ¹³­ï»­Éáí ÝÛáõ­ÃÇ Ç­Ù³­óáõ­ ÃÛ³Ý ßñ糭ݳ­ÏÇó ¨ É»½­í³á­×³­Ï³Ý ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó, ³Ý­Ï³ë­Ï³Í ¿, áñ Ñ»­Õǭݳ­ÏÁ ²­é³­ù»É ê³­ñáõ­Ë³ÝÝ ¿: »­å»ï Åá­Õá­ í³­ÍáõáõÙ Áݹ·ñ­Ï»É »Ýù Ýñ³ Ñáõ­ß³·­ñáõíÛáõ­ÝÁ, ³Û­¹á­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí ³Ûë Ñá¹­í³­Í³­ß³ñÝ ¿É »Ýù ½»­ï»­ÕáõÙ, ù³Ý­½Ç ³Ûë­ï»Õ å³­ñáõ­Ý³Ï­íáõÙ »Ý ÙÇ ß³ñù ï»­Õ»­ÏáõíÛáõÝ­Ý»ñ, á­ñáÝù Ñáõ­ß³·­ñáõíÛáõ­ÝÇó ¹áõñë »Ý Ùݳ­ ó»É áõ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝáõÙ »Ý á­ñá­ß³­ÏÇ Ñ»­ï³ùñù­ñáõíÛáõÝ:

γ­åÇ­ï³­ÉÇë­ï³­Ï³Ý ³ß­Ë³ñ­ÑÇ Ýß³­Ý³­õáñ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ ñÇó Ù»­ÏÁ ¨ Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­Ã»³Ý ³ë­å³­ñ»­½áõÙ ³­é³ç­ ݳ­Ï³ñ· Ñéã³Ï Ó»éù µ»­ñ³Í ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ, á­ñÇ Ù³­ ëÇÝ Í³­Ýáõ­ó»­óÇÝù »­ñ»Ï, ÍÝá­õ»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ, 1842Ã. Ù³ñ­ïÇ 3-ÇÝ: ÎÝß³­Ý³­ÏÇ Ý³ Ù³­Ñ³­ó³í 69 ï³­ñ»­Ï³Ý ѳ­ë³­ÏáõÙ: Üñ³ ѳۭñÁ` Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë سݭó­ß»³­ÝÁ, ³Ý­Û³Ûï ³Ýӭݳ­íá­ñáõ­ ÃÇõÝ ã¿ñ, ¨ Ýñ³ Ù³­ëÇÝ µ³­õ³­Ï³­ÝÇÝ ï»­Õ»­Ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ ·ïÝ»É Ñ³Û µ³­Ý³­ë»ñ ¶³­Éáõëï Þ»ñ­Ù³­½³­Ý»³­ÝÇ §ÜÇõ­Ã»ñ ³½­·³­ ÛÇÝ å³ï­Ùáõ­Ã»³Ý ѳ­Ù³ñ¦ Û³Ûï­ÝÇ ³ß­Ë³­ïáõ­ÃÇõ­ÝáõÙ, á­ñÁ 1891Ã. ïå³·­ñá­õ»É ¿ èáë­ïá­íáõÙ ¨ á­ñÇó, ÇÝã­å¿ë ݳ¨ ³ÛÉ ³Õ­µÇõñ­Ý»­ñÇó, ù³­Õ»É »Ýù ÙÇ ù³­ÝÇ ïáõ»³É­Ý»ñ: ÂÇý­ÉÇ­ëÇ êµ. ¶­¨áñ· »­Ï»­Õ»­óáõ ³­í³· ù³­Ñ³­Ý³ î¿ñ üÇ­ÉÇ­å¿ Ô³Ûíٳ­½»³Ý­óÁ áõ­Ý»ñ »ñ­Ïáõ áñ­¹Ç, »ñ­ÏáõëÝ ¿É ù³­Ñ³­Ý³` î¿ñ ê³­Ùá­õ»É ¨ î¿ñ ¸³­íÇÃ: î¿ñ ê³­Ùá­õ»­ÉÁ, áñ ´»Ã­Õ»­Ñ»Ù »­Ï»­Õ»­óáõ ³­í³­·»­ñ»óÝ ¿ñ, ·Åïá­õ»­Éáí л­ñ³ÏÉ Ã³­·³­õá­ñÇ Ñ»ï áõ í³­Ë»­Ý³­ Éáí Ýñ³ íñ»ÅËݹ­ñáõ­ÃÇõ­ÝÇó, 1785-1786ÃÃ. ³Ýó­ÝáõÙ ¿ ä³ñë­ Ï³ë­ï³Ý, ³Û¹­ï»­ÕÇó` Ðݹϳë­ï³Ý, Ñ»­ïÁ ï³­Ý»­Éáí 18 ³Ù­ë³­Ï³Ý áñ­¹Ç ²Ý¹­ñ»³­ëÇÝ, á­ñÁ Û»­ï³­·³­ÛáõÙ ¹³ñ­Ó³í å³ñ­ëÇó Ýß³­Ý³­õáñ å»­ï³­Ï³Ý ·áñ­ÍÇã Êáë­ñáí-Ë³Ý ì³­ÉÇ Ô³Ûíٳ­½»³Ýó` Ù³­Ï³Ý­ í³­Ý»³É ÞÇñ (²­éÇõÍ): ²Ý¹­ñ»³­ëÁ ϳ٠Êáë­ñáí-˳­ÝÁ áõ­Ý»­ÝáõÙ ¿ ݳ¨ ÙÇ ³­Ùáõë­Ý³­ó³Í ùáÛñ` ÐéÇ÷­ëÇ­Ù», á­ñÁ ÍÝݹ³­µ»­ñáõ­Ã»³Ý ų­Ù³­Ý³Ï Ù»é­ÝáõÙ ¿` ÍÝ»­Éáí Êá­ñÇ­ß³Ý ³­Ýáõ­Ýáí ¹áõëïñ: ²­Ñ³ ³Ûë Êá­ñÇ­ß³­ÝÇ áñ­¹ÇÝ ¿ñ Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë سݭó­ß»³­ÝÁ, á­ñÁ ѳ­ë³Ï ³é­Ý»­Éáí ·ÝáõÙ ¿ ä³ñë­Ï³ë­ï³Ý` Çñ Ùáñ ù»­éÇ Êáë­ñáí-˳­ÝÇ Ùáï ¨ Û³Ûï­ÝÇ ¹³é­Ýáõ٠ڳѭ۳-µ»· ³­Ýá­õ³Ùµ: ܳ éáõ­ë³ó ¹»ë­å³Ý ¶ñÇ­µá­Û»­¹á­íÇ ëå³­Ýáõ­Ã»³Ý ³­Ï³­Ý³­ï»ë­Ý»­ñÇó ¿ñ: Úáí­Ñ³Ý­Ý¿­ëÁ Çñ ѳ­ñáõëï Ùáñ ù»­éáõ Ùáï ÙÇÝ㨠1858Ã. ½µ³Õ­õáõÙ ¿ ³é¨ïñáí, µ³Ûó »ñµ Êáë­ñáí-˳­ÝÁ í³Ë­×³Ý­õáõÙ ¿` í»­ñ³­¹³é­ÝáõÙ ¿ ÂÇý­ÉÇë ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ Ùáï. ³Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï Ýñ³ ³Ý¹­ñ³­ÝÇÏ áñ­¹Ç ²­É»ù­ë³Ý¹­ñÁ

16 ï³­ñ»­Ï³Ý ¿ñ: ä³­ï³­ÝÇ ²­É»ù­ë³Ý¹­ñÇÝ Ý³ áõ­ëáõ٭ݳ­éáõ­Ã»³Ý ¿ ï³­ÉÇë Û³Ûï­ÝÇ í³ñ­¹³­å»ï ö³­÷³­½»³Ý­óÇ Ùáï, á­ñÁ ÂÇý­ÉÇ­ ëáõÙ Ù³ë­Ý³­õáñ ¹åñáó áõ­Ý»ñ: âáñë-ÑÇÝ· ï³­ñÇ ö³­÷³­½»³Ý­óÇ Ùáï ëá­íá­ñ»­Éáõó Ñ»­ïá, 1864Ã. Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë سݭó­ß»³­ÝÁ »­ñÇ­ï³­ ë³ñ¹ ²­É»ù­ë³Ý¹­ñÇÝ ï³­ÝáõÙ ¿ ³í­ñǽ, áñ­ï»Õ ëÏëáõÙ »Ý ½µ³Õ­ áõ»É Ù³­Ýáõ­ý³Ï­ïáõ­ñ³­ÛÇ (˳٭˳­É³­ÃÇ) ³é¨ïñáí: ²Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï ³í­ñÇ­½áõÙ éáõ­ë³Ñ­å³­ï³Ï í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ å»­ïÁ ϳ٠³­í³­ ·Á (ó­çÇñ-µ³­ßÇ) ßáõ­ß»­óÇ ²ë­ïá­õ³­Í³­ïáõñ-µ»Ï ²­é³­ù»­É»³ÝÝ ¿ñ, á­ñÁ Ýϳ­ï»­Éáí ³é¨ïñ³­Ï³Ý ·áñ­Í³é­Ýáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ Ù¿ç ²­É»ù­ë³Ý­ ¹ñÇ áõ­ßÇ­Ùáõ­ÃÇõ­ÝÁ, ÁÝ­¹áõ­Ý³­Ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ` Úáí­Ñ³Ý­Ý¿­ëÇÝ Ëáñ­Ñáõñ¹ ¿ ï³­ÉÇë Ýñ³Ý áõ­Õ³ñ­Ï»É ȳÛå­óÇ· ¨ ³é¨ïñ³­Ï³Ý Û³­ñ³­µ»­ñáõ­ ÃÇõÝ­Ý»ñ ѳë­ï³­ï»É ¶»ñ­Ù³­Ýdz­ÛÇ áõ ä³ñë­Ï³ë­ï³­ÝÇ ÙÇç¨: Úáí­ Ñ³Ý­Ý¿ë سݭó­ß»³ÝÝ ³­Ï³Ý­ç³­Éáõñ »­Õ³í ²ë­ïá­õ³­Í³­ïáõñ ²­é³­ ù»­É»³­ÝÇ ËáñÑñ­¹ÇÝ ¨ ÇÝùÝ ³Ý­Ó³Ùµ 1868Ã. ²­É»ù­ë³Ý¹­ñÇÝ ï³­ñ³í ȳÛå­óÇ·, ³ÛÝ­ï»­ÕÇó ¿É` ÈáÝ­¹áÝ: гÛñ áõ áñ­¹Ç ëÏë»­óÇÝ Ù³­Ýáõ­ ý³Ï­ïáõ­ñ³­ÛÇ Ù»­Í³­ù³­Ý³Ï ³é¨ïñáí ½µ³Õ­áõ»É ä³ñë­Ï³ë­ï³­ÝáõÙ` ³å­ñ³Ý­ùÁ µ»­ñ»­Éáí ¶»ñ­Ù³­Ýdz­ÛÇó ¨ ²Ý·­Édz­ÛÇó: ¸³ 層ó ÙÇÝ㨠1878Ã., á­ñÇó Ñ»­ïá Ýñ³Ýù ³é¨ïáõ­ñÁ ï»­Õ³­÷á­Ë»­óÇÝ ÂÇý­ÉÇë áõ ɳÛÝ Ã³­÷áí ß³­ñáõ­Ý³­Ï»­óÇÝ ÙÇÝ㨠1886Ã.: ÂÇý­ÉÇ­ëáõ٠ѳÛñ áõ áñ­¹Ç ÁÝ­ï³Ý­Ûáù í³­ñáõÙ ¿ÇÝ ß³ï ѳ­Ù»ëï ÏÛ³Ýù` µÝ³­Ïá­õ»­Éáí ¶³­Ýáíë­Ï³­Û³ ÷á­Õá­óáõÙ ¨ ï³­ñ»­Ï³Ý í׳­ñ»­Éáí 700 éáõµ­ÉÇ ï³Ý í³ñÓ: Úáí­Ñ³Ý­Ý¿ë سݭó­ß»³­ÝÁ í³Ë­×³­Ýá­õ»ó 1887Ã.: Üñ³ Ù³­ ÑÇó Ñ»­ïá ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ, áñ Ñá­ñÇó ų­é³Ý­·»É ¿ñ ßáõñç 20.000 é.1 ϳ­ñá­Õáõ­ÃÇõÝ, Ù³­Ýáõ­ý³Ï­ïáõ­ñ³­ÛÇ ³é¨ïñÇÝ í»ñç ïáõ­»ó ¨ Ñ»­é³­ï»ë ³ã­ùáí ï»ë­Ý»­Éáí ݳí­Ã³­ÛÇÝ ³é¨ïñÇ Ù»Í Ñ»­ é³­Ýϳ­ñÁ` ´³ù­íáõÙ ëÏë»ó ½µ³­Õá­õ»É ݳí­Ã³ñ­¹Çõ­Ý³­µ»­ñáõ­Ã»³Ùµ: Æñ ³ñ­ï³­Ï³ñ·, µ³­ó³­éÇÏ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ áõ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ÓÇñ­ù»­ ñÇ ßÝáñ­ÑÇõ, ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ ݳí­Ã³ñ­¹Çõ­Ý³­µ»­ñáõ­ÃÇõ­ÝáõÙ íÇí ˳­ñÇ Û³­çá­Õáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­ë³í: ܳ ϳ­ï³­ñ»³É Ý»­·á­ódzÝï ¿ñ µ³­éÇë »í­ñá­å³­Ï³Ý Ç­Ù³ë­ïáí` ѳ­ßá­õ³ñ­ÏáÕ, Ïßé³­¹³­ïáÕ, µ³Ûó ¨ ËÇ­½³Ë áõ éÇë­Ïáï, ѳݭ¹áõ·Ý` ³é¨ïñ³­ÛÇÝ Ó»é­Ý³ñÏ­Ý»­ñáõÙ: ºí å»ïù ¿ ³­ë»É, áñ Ýñ³ éÇë­Ï»­ñÁ ·ñ»­Ã¿ Ùßï³­å»ë ³ñ­¹³­ñ³­ÝáõÙ ¿ÇÝ: 곭ϳÛÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÇ Ã¿ Ý»ñ­ùÇÝ ¨ ÿ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­Ý»³Ý ³é¨ïñÇ Ù³­ëÇÝ Ù»Ýù ¹»é ³­é³Ý­ÓÇÝ ÏËá­ë»Ýù: ²ÛÅÙ ³Ý¹­ñ³­¹³é­ ݳÝù Ýñ³ ³½­·³­ÛÇÝ ¨ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý-ù³­Õ³­ù³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõ­ û³­ÝÁ: àñ­å»ë ѳÛ, ݳ ç»ñ­Ù»­é³Ý¹ ³½­·³­ë»ñ ¿ñ, å³Ñ­å³­Ýá­Õ³­Ï³Ý, ѳ­í³­ï³­ñÇÙ` ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óáõÝ: ê»­ñÁ ¹»å »­Ï»­Õ»­óÇÝ ³Ý­ã³÷ ¿ñ Ýñ³ Ù¿ç, ÇëÏ Ñ³ñ­·³Ý­ùÁ ¹»å »­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý ¹³­ëÁ` ³Ý­ë³Ñ­Ù³Ý: 1 ´Ý³·ñáõÙ 200.000 éáõµÉÇ ¿:

лÝó ³Û¹ Û³ï­Ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇÝ å¿ïù ¿ í»­ñ³·­ñ»É ³ÛÝ Ñ³Ý­·³­Ù³Ý­ ùÁ, áñ ݳ ³­é³­ï³­Ó»é­Ýáõ­Ã»³Ùµ ·áõ­Ù³ñ­Ý»ñ áõ ÝíÇ­ñ³ï­õáõ­ÃÇõÝ­ Ý»ñ Û³ï­Ï³ó­ñ»ó ö³­ñÇ­½áõ٠ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óÇ Ï³­éáõ­ó»­Éáõ, ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ì³Ý­ùÇ Ù³Ûñ »­Ï»­Õ»­óÇÝ Ýá­ñá­·»­Éáõ, ¾ç­ÙdzͭÝÇ ï³­×³­ñÁ í»­ñ³­Ýá­ñá­ ·»­Éáõ, ¾ç­ÙdzͭÝÇ í»­Ñ³­ñ³­ÝÁ áõ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÁ ϳ­éáõ­ó»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: §üñ³Ý­ëdz­ÛÇ å»ë ÙÇ »ñÏ­ñáõÙ,- ³­ëáõÙ ¿ñ ݳ,- ѳ­Û»­ñÇÝ áñ­å¿ë ³½­·áõ­ÃÇõÝ å³Ñ­å³­Ýá­ÕÁ ÙdzÛÝ »­Ï»­Õ»­óÇÝ Ï³­ñáÕ ¿ Éǭݻɦ: Îñá­Ý³­ëÇ­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ, ³½­·³­ëÇ­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ, »­Ï»­Õ»­ó³­ëÇ­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ Ýñ³ Ù¿ç ѳ­í³­Ý³­µ³ñ ½³ñ­·³ó­ñ»É ¿ñ ¶³­Éáõëï í³ñ­¹³­å»ï ö³­÷³½­ »³Ý­óÁ, áñ ÙÇ ÏñÃÇã ¨ ³½­·³­ë»ñ Ñá·¨á­ñ³­Ï³Ý ¿ñ: سݭó­ß»³­ÝÁ ѳï­Ï³­å»ë Ù»Í Ñ³­×áÛ­ùáí Ýå³ë­ïáõÙ ¿ñ Çñ ³ÛÝ Ãá­ß³­Ï³­íáñ­Ý»­ ñÇÝ, á­ñáÝù ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý ¿ÇÝ ·Ýáõ٠ѳ­Û³­·Ç­ïáõ­Ã»³Ý ¨ ³ëï­ áõ³­Í³­µ³­Ýáõ­Ã»³Ý Ù¿ç ϳ­ï³­ñ»­É³­·áñ­Íá­õ»­Éáõ, ÇÝã­å»ë ݳ¨ ¿É ³­í»­ÉÇ Ñ³ñ­·³Ýù ¿ñ ï³­ÍáõÙ Í»­ñáõ­ÝÇ Ñá·¨á­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Ñ³Ý­¹»å, áí­ù»ñ ÏñÃáõ­ÃÇõÝ ¿ÇÝ ëï³­ó»É ÙdzÛÝ ¾ç­ÙdzͭÝáõÙ, ³­ë»­Éáí, ÿ` ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óáõ ³­í³Ý­¹³­å³Ñ­Ý»­ñÁ Ýñ³Ýù »Ý: ܳ ³­é³Ýӭݳ­å»ë Ù»Í Ï³ñ­ÍÇù áõ­Ý»ñ úñ­Ù³­Ý»³Ý ëñµ³­½³­ÝÇ Ù³­ëÇÝ, á­ñÇÝ Ý»ñ­Ï³Û å³Û­Ù³Ý­Ý»­ñáõ٠ѳ­Ù³­ñáõÙ ¿ñ ѳ­Ûáó ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ë³­Ï³Ý ·³­ÑÇ ÙÇ³Ï ³ñ­Å³­Ý³­õáñ ûϭݳ­Íáõ ¨ ³Û¹ Ùïùáí Ù³­Ñá­õ³­ÝÇó 2-3 ³­ÙÇë ³­é³ç ³Ý­Ó³Ùµ ݳ­Ù³Ï ¿ñ ·ñ»É Î.­äáÉ­ëÇ ÙÇ ù³­ÝÇ ³½­¹»­óÇÏ ³Ý­Ó³Ýó: º­Ï»­Õ»­óáõó Ñ»­ïáÛ Ýñ³ ëñïÇÝ ß³ï Ùáï ¿ÇÝ ³½­·³­ÛÇÝ Ïñó­ Ï³Ý áõ Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ Ñ³ë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ: ØÇ Å³­Ù³­Ý³Ï, »ñµ ·á­ÉÇ­óÇ­Ý»³Ý í³ñ­ã³­Ï³ñ­·Ç å³ï­×³­éáí ÷³­Ïá­õ»­óÇÝ Ñ³­Ûáó ³½­·³­ ÛÇÝ-»­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý ¹åñáó­Ý»­ñÁ, ÇëÏ Ñá·¨áñ­Ý»ñÝ ¿É Û³Ûï­Ýá­õ»­óÇÝ ÷³­Ïá­õ»­Éáõ íï³Ý­·Ç ³éç¨, ݳ ÙÇïù ÛÕ³­ó³õ ºí­ñá­å³­ÛáõÙ ÑÇÙ­ Ý»­Éáõ ÙÇ ³½­·³­ÛÇÝ µ³ñÓ­ñ³­·áÛÝ Ïñó­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ: Þ³ï µ³Ë­ï³­õáñ ¿ñ, áñ Ç­ñ»Ý íǭ׳­Ïá­õ»ó Ü»ñ­ë»ë ²ß­ï³­ñ³­Ï»­óáõ Ñ»ï Ùdz­ëÇÝ Ñ³­Ù³­ñá­õ»­Éáõ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÇ µ³­ñ»­ñ³ñ, áõë­ïÇ ¨ ³ÛÝ 150.000 éáõµ­ÉÇ ·áõ­Ù³­ñÁ, áñ Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ­ÃÇõ­ÝÁ ݳ­Ë³­å»ë Ëݹñ»É ¿ñ ¹åñá­óÇ Ýáñ ß¿Ý­ùÇ Ï³­éáõó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ, ³­õ»­É³ó­ñ»ó áõ ѳëó­ñ»ó 250.000 éáõµ­Éáõ: ºí, ³Ý­ßáõßï, ³Û¹ ·áõ­Ù³­ñÁ ¹³ñ­Ó»³É ϳ­õ»­É³ó­Ý»ñ, »­Ã¿ áÕç Ùݳñ: ²½­·³­ÛÇÝ ÙÇõë ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇó ݳ ³­é³­ï³­Ó»éÝ ÝíÇ­ ñ³ï­õáõíÛáõÝ­Ý»ñ Û³ï­Ï³ó­ñ»ó Îáí­Ï³­ëÇ Ð³­Ûáó ´³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ÀÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³­ÝÁ, á­ñÇ ³­é³­çÇÝ Ýá­õÇ­ñ³­ïáõ-ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÇó ¿ñ ¨ á­ñÇ ÷á˭ݳ­Ë³­·³­ÑÇ å³ß­ïá­ÝÁ í³­ñ»ó ÙÇ ù³­ÝÇ ï³­ñÇ. г­Ûáó ¹ñ³­ Ù³­ïǭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³­ÝÁ, á­ñÁ ϳ­ñá­Õ³­ó³í óï­ñá­ÝÇ ·á­Ûáõ­ÃÇõ­ ÝÁ å³Ñ­å³­Ý»É ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ Ýñ³ ïá­õ³Í ï³­ñ»­Ï³Ý Ýå³ëï­Ý»­ñáí: â¿ñ Ùá­é³­ÝáõÙ û­Å³Ý­¹³­Ï»É ݳ¨ ³½­·³­ÙÇç­Û³Ý µÝáÛà áõ­Ý»­óáÕ Ïñó­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇÝ. »ñ­Ï³ñ ų­Ù³­Ý³Ï ÂÇý­ÉÇ­ëÇ é»³­ ɳ­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇ å³­ïá­õ³­íáñ Ñá­·³­µ³ñ­ÓáõÝ ¿ñ ¨ ³­Ù»Ý ï³­ñÇ

Ýå³ëï ¿ñ ѳï­Ï³ó­ÝáõÙ, ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ÑÇÙ­Ý»ó ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ¹åñáó, á­ñÇ Ýáñ, ·»­Õ»­óÇÏ ß¿Ý­ùÁ ¹³ñ­Ó»³É Ýñ³ ÙÇ­çáó­Ý»­ñáí ¿ ϳ­éáõó­õáõÙ: Äá­Õáíñ­¹³­Ï³Ý ³­Õ¿ï­Ý»­ñÇ Å³­Ù³­Ý³Ï ¨ë­ ³­é³ï û·­Ýáõ­ÃÇõÝ ¿ñ ѳëó­ÝáõÙ: ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ð³­Ûáó Ýå³ë­ï³­Ù³­ïáÛó ѳÝӭݳ­Åá­Õá­íÇÝ Ýáõ­Ç­ñ³­µ»­ñ»ó 10.000 éáõµ­ÉÇ: ºñ­Ï³ñ ï³­ñÇ­Ý»ñ Ç í»ñ ÿ ÙÇç­Ý³­Ï³ñ· ¨ ÿ µ³ñÓ­ñ³­·áÛÝ áõ­ ëáõ٭ݳ­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñáõÙ å³­ÑáõÙ ¿ñ µ³½­Ù³­ÃÇí áñ­¹»­ ·Çñ­Ý»ñ áõ Ãá­ß³­Ï³­íáñ­Ý»ñ: гñÏ ¿ ³­ë»É, áñ ãݳ­Û»³Í Çñ Ù»Í Ñ³ñë­ïáõ­Ã»³­ÝÁ՝ سݭó߭ »³ÝÝ ÇÝ­ùÁ ß³ï ѳ­Ù»ëï ¿ñ ³å­ñáõÙ: ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ë»­÷³­Ï³Ý ϳéù ãáõ­Ý»ñ, ѳ­×³­Ë³­ÏÇ ßñçáõÙ ¿ñ ïñ³Ù­í³­Ûáí ϳ٠í³ñ­Óáõ ϳé­ùáí ¨ ³é­Ñ³­ë³­ñ³Ï Ç­ñ»Ý å³­ÑáõÙ ¿ñ ëá­íá­ñ³­Ï³Ý í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ ÝÙ³Ý áõ ËáÛë ¿ñ ï³­ÉÇë ³ã­ùÇ ½³ñ­ÝáÕ ßù¿­Õáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇó: ØdzÛÝ í»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ Ý³ ëÏë»ó ×áË Ï»³Ýù í³­ñ»É, ³ÛÝ ¿É՝ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝáõÙ: ²Ý­ßáõßï, ݳ Çñ Ïï³­ÏáõÙ Ùá­é³­ó³Í ãÇ ÉÇ­ÝÇ Ýá­ñ³­Ýáñ ·áõ­ Ù³ñ­Ý»ñ ѳï­Ï³ó­Ý»É µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ¨ ³½­·³­ÛÇÝ Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ, µ³Ûó ³Û¹ Ïï³­ÏÇ ¿áõ­ÃÇõ­ÝÁ ³­é³ÛÅÙ ³Ý­Í³­Ýáà ¿: г­Ù»Ý³ÛÝ ¹»åë, ѳۭϳ­Ï³Ý µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ³ë­å³­ñ»­½Çó ãù³­ ÝáõÙ ¿ ÙÇ Ù³ñ¹, ÙÇ Ëá­ßáñ ¹¿Ùù, á­ñÇ ÝÙ³­ÝÁ ·áõ­ó¿¨ »ñ­Ï³ñ áõ »ñ­Ï³ñ ų­Ù³­Ý³Ï ãï³Û Ñ³Û ÅÉ³ï ³é¨ïñ³­Ï³Ý ¹³­ë³­Ï³ñ­·Á: ´³ù­íáõ٠سݭó­ß»³ÝÝ ³­é³Ý­ÓÇÝ ·áñÍ ãëÏë»ó, ³ÛÉ ÙÇ Ñ³­Ù»­ Ù³­ï³­µ³ñ ÷áùñ ·áõ­Ù³­ñáí, »­Ã¿ ã»Ýù ë˳ɭõáõÙ՝ Ùáï 50 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ ¹ñ³­Ù³·É­Ëáí, ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­ó»ó ²­é³­ù»É ̳­ïáõ­ñ»³­ÝÇÝ, áñÝ ³Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï µ³ñÓñ ¹Çñù ¿ñ ·ñ³­íáõ٠ݳí­Ã³ñ­¹Çõ­Ý³­µ»­ñáõ­ÃÇõ­ ÝáõÙ: ̳­ïáõ­ñ»³­ÝÇ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ïáõ­ÝÁ ·áñ­ÍáõÙ ¿ñ §А. Цатуров и КO¦­ ³­Ýá­õ³Ùµ, ¨ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÙ ¿ÇÝ ÑÇÝ· í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»ñ (̳­ ïáõ­ñ»³Ý, سݭó­ß»³Ý, ²­ñ³­Ù»³Ýó, Âáõ­Ù³­Û»³Ý ¨ ²­é³­ý»­É»³Ý): ij­Ù³­Ý³­ÏÇ Áݭóó­ùáõÙ ·áñ­Í»ñÝ ³ÛÝ­ù³Ý ѳ­çáÕ Áݭó­ó³Ý, áñ سݭó­ß»³­ÝÁ ѻｭѻ­ï¿ ·Ý»ó Çñ »­ñ»ù ·áñ­ÍÁÝ­Ï»ñ­Ý»­ñÇ µ³Å­Ý»­Ù³­ ë»­ñÁ ¨ ØÇù. Ð. ²­ñ³­Ù»³Ý­óÇ Ñ»ï ÑÇÙ­Ý»ó Ýáñ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ïáõÝ` §Торговый дом А. Манташев и КO¦: ²Ûë ýÇñ­Ù³Ý ¿ñ, áñ ´³ù­íáõÙ ³ë­ïǭ׳­Ý³­µ³ñ Ýáñ ݳí­Ã³­Ñá­Õ»ñ Ó»éù µ»­ñ»ó ¨ ݳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ ëÇÝ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ã³÷ ѳ­Õáñ­¹»ó, áñ سݭó­ß»³Ý ýÇñ­Ù³Ý ³ÛÝ­ï»Õ ¹³ñ­Ó³í ³­é³­çÇÝ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý í³­×³­é³­Ï³­Ý³­Ï³Ý ïáõ­ÝÁ, ÇëÏ Áݹ­ ѳ­Ýáõ­ñÇ Ù¿ç` Üá­µ»­ÉÇÝ áõ èáï­ßÇÉ­¹ÇÝ »ñ­µ»ÙÝ ½Ç­çáÕ, »ñ­µ»ÙÝ ¿É` Ýñ³Ýó ÝáÛ­ÝÇëÏ Ñ³­í³­ë³ñ: ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ ÿ¨ ³å­ñáõÙ ¿ñ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ, µ³Ûó ѳ­×³­Ë³­ÏÇ Ù»Ï­ÝáõÙ ¿ñ ´³­ùáõ ϳ٠ÂÇý­ÉÇ­ëÇó ¿ñ áõÕ­Õáñ­¹áõÙ ·áñ­ÍÁ: ÆëÏ ÙÇõë ·áñ­ÍÁÝ­Ï»­ñÁ` ØÇù. ²­ñ³­Ù»³Ý­óÁ, ³å­ñáõÙ ¿ñ ´³ù­íáõÙ ¨ Õ»­Ï³­í³­ñáõÙ ï»­Õ³­Ï³Ý ·áñ­Í»­ñÁ: ²ÛÝ Å³­ Ù³­Ý³Ï Ýñ³Ýù Ç­ñ»Ýó ݳí­Ã³å­ñ³Ý­ùÁ ÑÇ٭ݳ­Ï³­ÝáõÙ í³­×³­éáõÙ ¿ÇÝ ´³ù­íáõÙ ¨ èáõ­ë³ë­ï³­ÝáõÙ, á­ñÇ ½³­Ý³­½³Ý ù³­Õ³ù­Ý»­ñáõÙ

ÑÇÙ­Ý»É ¿ÇÝ Ù³ë­Ý³­×Çõ­Õ»ñ, á­ñáÝ­óÇó ·É˳­õáñ­Ý»­ñÁ ú­¹»­ë³Ý áõ ê³­ ñ³­ïáíÝ ¿ÇÝ: ÆëÏ Ï»­ñá­ëÇ­ÝÁ áõ­Õ³ñ­ÏáõÙ ¿ÇÝ ´³­ÃáõÙ: 1887 Ãí³­Ï³­ÝÇÝ ¿ñ, áñ ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ ´³­Ãáõ­ÙáõÙ ³­é³­çÇÝ ³Ý­·³Ù Ó»é­Ý³ñ­Ï»ó Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙ: êϽµáõ٠ݳ ·Ý»ó ÙÇ ÷áùñ ·áñ­Í³­ñ³Ý, ³­å³ ѻｭѻ­ï¿ ³ÛÝ ÁÝ­¹³ñ­Ó³­Ï»ó ¨ áñ­å¿ë ëݹáõÏ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáÕ ¹³ñ­Ó³í ³­é³­çÇ­ÝÁ` ½Ç­ç»­Éáí ÙdzÛÝ èáï­ßÇÉ­ ¹ÇÝ: سݭó­ß»³ÝÝ ³­Ù»ÝÇó ³­é³ç ëݹáõ­Ïáí Ï»­ñá­ëÇÝ áõ­Õ³ñ­Ï»É ¿ ¼ÙÇõé­Ýdz` Çñ µ³­ñ»­Ï³Ù º­ë³­Û»³­ÝÇÝ, á­ñÇ ËáñÑñ­¹áí ¿ñ ëÏë»É ³Û¹ ·áñ­ÍÁ: ºñµ ³­é³­çÇÝ ÷áñ­Ó»­ñÁ ѳ­çá­Õáõ­ÃÇõÝ áõ­Ý»­ó³Ý, ݳ Çñ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÇ ³ñ­¹Çõ­Ý³­í»­ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ µ³ñÓ­ñ³ó­Ý»­Éáí` ·ñ³­í»ó Âáõñ­ùdz­ÛÇ µá­Éáñ Íá­í»½­ñ»³Û ßáõ­Ï³­Ý»­ñÁ, ³­Ù»Ýáõ­ñ¿ù áõ­Õ³ñ­Ï»­Éáí éáõ­ë³­Ñå³­ï³Ï Ñ³Û ·áñ­Í³­Ï³É­Ý»­ñÇ: ¶É˳­íáñ Ù³ë­Ý³­×Çõ­Õ»­ñÁ ÑÇÙ­Ý»ó Î.­äáÉ­ëáõÙ, ê³­Éá­ÝÇ­ÏáõÙ, ¼ÙÇõé­Ýdz­ÛáõÙ áõ ´»Û­ñáõ­ÃáõÙ. ³­é³­çÇÝ »­ñ»­ùÁ »í­ñá­å³­Ï³Ý Âáõñ­ùdz­ÛÇ, ÇëÏ í»ñ­çÇ­ÝÁ ³­ëdz­Ï³Ý Âáõñ­ùdz­ÛÇ ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: î³­ñ»­Ï³Ý 4-5 ÙÇ­ÉÇáÝ ëݹáõÏ (ϳ٠8-10 ÙÇ­ÉÇáÝ Ãǭû­Õ»³Û ïáõ÷) ¿ÇÝ å³ï­ñ³ë­ïáõÙ: г­½³­ñ³­íáñ µ³­Ýá­õáñ­Ý»ñ, Ù»­Í³­·áÛÝ Ù³­ëÁ` ѳÛ, µ³­ÝáõÙ ¿ÇÝ ³ÛÝ­ï»Õ, ÙÇÝ㨠áñ 1905-1906ÃÃ. Û»­Õ³­ ÷á­Ëáõ­ÃÇõÝÝ ³­Ù»Ý ÇÝã ï³Ï­Ýáõí­ñ³Û ³­ñ»ó ¨ í»ñç ¹ñ»ó ´³­Ãáõ­ÙÇ ·áñ­Í³­ñ³­Ý³­ÛÇÝ Ï»³Ý­ùÇÝ, áñÝ ³Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ ß³ï ËÕ×áõÏ íǭ׳­ÏáõÙ Û³Ûï­Ýá­õ»ó: ²ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­Ý»³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñÁ, áñ­ï»Õ ų­Ù³­Ý³­ÏÇÝ éáõ­ë³­Ï³Ý Ï»­ñá­ëÇ­ÝÁ ïÇ­ñ³­å»­ïáÕ ¿ñ, ѻｭѻ­ï¿ ëÏë»­óÇÝ ·áñ­Í³­ Í»É ³­Ù»­ñÇ­Ï»³Ý, Ñݹϳ­Ï³Ý áõ éáõ­Ùǭݳ­Ï³Ý Ï»­ñá­ëÇÝ: лÝó ³Ûë å³ï­×³­éáí ¿É ³ñ­ï³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ Ýá­õ³­½»ó, ÇÝ­ãÇ Ñ»ï¨³Ý­ùáí ѳñÏ »­Õ³í ÷³­Ï»É í»­ñá­ÛÇ­ß»³É Ù³ë­Ý³­×Çõ­Õ»­ñÁ, µ³­óÇ º­·Çå­ïá­ëÇó, áõñ ·áñ­ÍÁ ¹ñá­õ³Í ¿ñ ѳë­ï³­ïáõÝ ÑÇÙ­ù»­ñÇ íñ³Û: º­·Çå­ïá­ë»³Ý Ù³ë­Ý³­×Çõ­ÕÁ ɳÛÝ ·áñ­Íáõ­Ý»áõ­ÃÇõÝ Í³­í³­É»ó áõ ï³­ñ³­Íá­õ»ó ÿ ì»­ñÇÝ ¨ ÿ êïá­ñÇÝ º­·Çå­ïá­ëáõÙ: سݭó­ß»³­ÝÁ ë»ñï Û³­ñ³­µ»­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ áõ­Ý»ñ ݳ¨ ´áõÉ­ Õ³­ñdz­ÛÇ Ñ»ï: ø³­ÝÇ áñ ëݹáõÏ å³ï­ñ³ë­ï»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ѳñÏ »­Õ³Í ÃǭûÕÝ áõ ³ÛÉ ÝÇõ­Ã»­ñÁ (µ³­óÇ ï³Ë­ï³­ÏÇó) ëï³ó­õáõÙ ¿ÇÝ ²Ý­·Édz­ÛÇó, áõ ºí­ñá­å³­ÛáõÙ Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ³é¨ïñÇ ·É˳­íáñ Ï»Ýï­ ñá­ÝÁ ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ ¿ñ, áõë­ïÇ Ý³ ѳ­ïáõÏ ·áñ­Í³­Ï³­Éáõ­ÃÇõÝ ÑÇÙ­Ý»ó ݳ¨ ²Ý·­Édz­ÛÇ Ù³Û­ñ³­ù³­Õ³­ùáõÙ: ²Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ áõ­ß³¹­ñáõ­ÃÇõÝ ¹³ñÓ­ñ»ó Ðݹϳë­ï³­ÝÇÝ, áõñ 1896Ã. ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ áã ÙdzÛÝ éáõ­ë³­Ñ³­Û»­ñÇó, ³Ûɨ ѳ­Ù³Ï èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇó ³­é³­çÇ­ÝÁ Ù³ë­Ý³­ ×Çõ­Õ»ñ ѳë­ï³­ï»ó Ý³Ë ´áÙ­µ»­ÛáõÙ, ³­å³` γɭϳ­Ã³­ÛáõÙ: ¸ñ³­ ÝÇó Ñ»­ïá ¿ñ, áñ éáõ­ë³­Ï³Ý ÑÇõ­å³­ïá­ëáõ­ÃÇõÝ ÑÇÙ­Ýá­õ»ó ´áÙ­ µ»­ÛáõÙ` éáõ­ë³­Ï³Ý ³é¨ïñÇ ß³­Ñ»­ñÁ å³ßï­å³­Ý»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí: ²Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï èáõ­ë³ë­ï³­ÝÁ Ó·ïáõÙ ¿ñ ³é¨ïñ³­Ï³Ý Û³­ñ³­µ»­ ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ ѳë­ï³­ï»É ä³ñ­ëÇó Íá­óÇ »ñÏñ­Ý»­ñÇ Ñ»ï, ¨ ³ñ­Ó³­

·³Ý­ù»­Éáí å³ß­ïá­Ý³­Ï³Ý ßñ糭ݳϭݻ­ñÇ ¹Ç­Ùáõ­ÙÇÝ` سݭó­ß»³­ÝÁ ѳÝÓÝ ³­é³í Ù³ë­Ý³­×ÇõÕ µ³­ó»É ä³ñ­ëÇó Íá­óáõÙ ¨ ѳ­ïáõÏ Ù³ñ¹ áõ­Õ³ñ­Ï»­Éáí` ·áñ­Í³­Ï³­Éáõ­ÃÇõÝ ÑÇÙ­Ý»ó ´»Ý­¹»ñ-´áõ­ßÇ­ñáõÙ, áõñ ëݹáõ­Ïáí Ï»­ñá­ëÇÝ ¿ñ áõ­Õ³ñ­Ïáõ٠ϳ٠áõÕ­Õ³­ÏÇ ´³­Ãáõ­ÙÇó` éáõ­ ë³­Ï³Ý ßá­·»­Ý³­í»­ñáí, ϳ٠´áÙ­µ»­ÛÇ å³­Ñ»ë­ï³­ñ³­ÝÇó` Ñݹϳ­Ï³Ý ݳ­í»­ñáí: ¸ñ³­ÝÇó µ³­óÇ, ݳ ³Ù­µáÕç ݳí­Ã³­µ»é­Ý»ñ í³­×³­éáõÙ ¿ñ ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ` ̳ۭñ³­·áÛÝ ²­ñ¨»É­ùÇ, ãǭݳ­Ï³Ý, ׳­åá­Ý³­Ï³Ý ݳ­ í³­Ñ³Ý­·Çëï­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: êݹáõ­Ïáí ³é¨ïñÇ ³­Ù»Ý³­÷³Û­ÉáõÝ Å³­Ù³­Ý³­ÏÁ ´³­Ãáõ­ÙáõÙ 1900-1904ÃÃ. ¿ÇÝ, »ñµ µáõÝ ºí­ñá­å³­ ÛáõÙ Ï»­ñá­ëÇÝ áõ Ù»­ù»­Ý³­Ï³Ý ùë³­Ûáõ­Õ»ñ ³ñ­ï³­Ñ³­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ سݭó­ß»³­ÝÁ Û³­ñ³­µ»­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ ѳë­ï³­ï»ó éáõ­ë³­Ï³Ý ³ÛÉ ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÇ (ÇÝã­å¿ë Üá­µ»É, γë­å»³Ý ÁÝÏ. ¨ ³ÛÉÝ) áõ »í­ñá­ å³­Ï³Ý ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ïÝ»­ñÇ Ñ»ï, á­ñáí ²Ý·­Édz­ÛÇ, ¶»ñ­Ù³­Ýdz­ÛÇ, üñ³Ý­ëdz­ÛÇ ¨ ³ÛÉ »í­ñá­å³­Ï³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñáõÙ ¨ë ëÏ­ë»ó ·áñ­Í»É` ³ÛÉ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ïÝ»­ñÇ Ñ»ï ѳ­Ù³­·áñ­Í³Ï­ó»­Éáí: γñ¨áñ ¿ ÛÇ­ß³­ï³­Ï»É, áñ Çñ ³å­ñ³Ýù­Ý»­ñÁ ê¨ Íá­íÇ áõ ØÇ­ ç»ñÏ­ñ³­Ï³­ÝÇ Ý³­í³­Ñ³Ý­·Çëï­Ý»ñ ï³­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ سݭó­ß»³ÝÝ áõ­Ý»ñ »­ñ»ù ë»­÷³­Ï³Ý ßá­·»­Ý³í: ¸ñ³Ý­óÇó µ³­óÇ, ݳ í³ñ­Ó³­Ï³­ ÉáõÙ ¿ñ ݳ¨ µ³½­Ù³­ÃÇõ ³Ý·­Édz­Ï³Ý, Ñáõ­Ý³­Ï³Ý, ǭﳭɳ­Ï³Ý ¨ ³ÛÉ ßá­·»­Ý³­í»ñ ¨ ³­é³­·³ë­ï³­Ý³­í»ñ: 곭ϳÛÝ í»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ ñÇÝ éáõ­ë³­Ï³Ý Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ³Ý­Û³­çáÕ ³é¨ïñÇ Ñ³Ý­·³­Ù³Ý­ùÁ ³½­¹»ó ݳ¨ »í­ñá­å³­Ï³Ý ßáõ­Ï³­Ý»­ñÇ íñ³Û, ¨ ³ñ­ï³­Ñ³­ÝáõÙÝ ³Ûë­ï»Õ ¨ë ­Ýá­õ³­½»ó: سݭó­ß»³­ÝÇ ëݹáõ­ÏÇ ³é¨ïñ³Ý­ß³­ÝÁ Ý³Ë ·³éÝ ¿ñ (·³­éÁ` ˳­ãÇ íñ³Û), á­ñÁ Ñ»­ïá ÷á­Ëá­õ»ó áã­Ë³­ñÇ: Þá­·»­Ý³­í»­ñÁ ¨ë­ ³Ûë ³é¨ïñ³Ý­ß³ÝÝ ¿ÇÝ ÏñáõÙ: ²Ûë ³é¨ïñ³Ý­ß³­ÝÁ ã³­÷³­ ½³Ýó ѳݭñ³­Û³Ûï ¿ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝÇ µá­Éáñ ³ÛÝ í³Û­ñ»­ñáõÙ, áõñ Ùáõïù ¿ ·áñ­ÍáõÙ éáõ­ë³­Ï³Ý Ï»­ñá­ëÇ­ÝÁ: ²ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­Ý»³Ý ³é¨ïáõ­ñÁ سݭó­ß»³ÝÝ ëϽµáõ٠ϳ­ï³­ ñáõÙ ¿ñ ë»­÷³­Ï³Ý ͳ˭ùáí, ³­å³ ÷á­Ë³Ý­ó»ó §Торговый дом А. Манташев и КO¦ ÁÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³Ý ѳ­ßá­õÇÝ, áñ­ï»Õ 4/5 µ³Å­Ý»­Ù³­ëÁ å³ï­Ï³­ÝáõÙ ¿ñ Ç­ñ»Ý, ÇëÏ 1/5-Á` Ø. ²­ñ³­Ù»³Ý­óÇÝ: ²Ûë ýÇñ­Ù³­ÛÇ ·áñ­Í»ñÝ ³ÛÝ­ù³Ý Ù»Í Ñ³­çá­Õáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ ³ñ­Ó³­Ý³·­ñ»­óÇÝ, áñ »ñµ ³Ý·­Édz­Ï³Ý ¹ñ³­Ù³­ï»­ñ»­ñÁ ´³­ùáõ Ùáõïù ·áñ­Í»­óÇÝ ¨ ݳí­Ã³­ ï³­ñ³Íù­Ý»ñ ·Ý»­Éáí ¹ñ³Ýó ·Ý»­ñÁ µ³ñÓ­ñ³ó­ñ»­óÇÝ, ó³Ý­Ï³­ó³Ý سݭó­ß»³­ÝÇ Ý³í­Ã³­µÇ½­Ý»ëÝ ¿É ·Ý»É: ´³Ûó ³ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï, ³ÛÝ ¿` 1899-ÇÝ, ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç ÙÇ ù³­ÝÇ éáõ­ë³­Ï³Ý µ³Ý­Ï»ñ سݭó߭ »³­ÝÇÝ Ñ³­Ùá­½»­óÇÝ ³Ý·­Édz­óÇ­Ý»­ñÇÝ ãí³­×³­é»É, ³ÛÉ µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­ Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõÝ ÑÇÙ­Ý»É: سݭó­ß»³­ÝÁ ¨ ²­ñ³­Ù»³Ý­óÁ ѳ­Ù³­ Ó³Û­Ýáõ»­­óÇÝ, ¨ ´³ù­íÇ, èáõ­ë³ë­ï³­ÝÇ ¨ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝÇ Ýñ³Ýó ³Ù­µáÕç ݳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ëÁ ·Ý³­Ñ³­ïá­õ»ó 20 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ: ²Û¹ ÑÇÙ­ ݳ­Ï³Ý ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ íñ³Û 2 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ ³­õ»­É³­óá­õ»­Éáí, áñ­å¿ë

å³ï­ñ³ë­ïÇ ³å­ñ³Ý­ùÇ ³ñ­Å»ù, ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ í»­ñ³­Íá­õ»ó µ³Å­Ý»­ ïÇ­ñ³­Ï³­ÝÇ` §Нефтепромышленное и торговое общество А. И. Манташев и КO¦­ ³­Ýá­õ³Ùµ: ÀÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ Ãá­Õ³ñ­Ï»ó 88 ѳ­½³ñ µ³Å­Ý»­ïáÙë` Çõ­ñ³­ù³Ý­ãÇõ­ñÁ 250 é. ³ñ­Åá­Õáõ­Ã»³Ùµ: سݭó­ß»³ÝÝ áõ ²­ñ³­Ù»³Ý­óÁ ³Û¹ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÇ 2/3-Á å³­Ñ»­óÇÝ Ç­ñ»Ýó, ÇëÏ Ùݳ­ó³Í 1/3-Á ϳݭËÇÏ ¹ñ³­Ùáí í³­×³­é»­óÇÝ éáõ­ë³­Ï³Ý µ³Ý­Ï»­ ñÇÝ, á­ñÇó, ÇÝã­å¿ë í»ñ¨áõÙ ÛÇ­ß³­ï³­Ï»­óÇÝù, 4/5-Á å³ï­Ï³­ÝáõÙ ¿ñ سݭó­ß»³­ÝÇÝ, 1/5-Á` ØÇù. ²­ñ³­Ù»³Ý­óÇÝ: ²Û­Ýáõ­Ñ»ï¨ í»ñ­çÇÝë, áñ­ù³Ý Ù»½ Û³Ûï­ÝÇ ¿, Çñ µá­Éáñ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÁ í³­×³­é»ó, á­ñáÝó Ù»Í Ù³­ëÁ ·Ý»ó ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ ¨ ³Ûë­åÇ­ëáí ï»ñ ¹³ñ­Ó³í ÁÝ­ Ï»­ñáõ­Ã»³Ý µ³Å­Ý»Ãխû­ñÇ ëïá­õ³ñ Ù»­Í³­Ù³ë­Ýáõ­Ã»³­ÝÁ ¨ ·áñ­ÍÁ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»ó Çñ í»­ñÇÝ Õ»­Ï³­í³­ñáõ­Ã»³Ý Ý»ñ­ùáÛ: ¸Åµ³Ë­ï³­µ³ñ, Û»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý ï³­ñÇ­Ý»­ñÇ ³ÝÝ­å³ëï ѳݭ·³­Ù³Ý­ùÁ ¨ Ù³­Ý³­í³Ý¹ ѳÛ-Ãñù³­Ï³Ý Áݹ­Ñ³ñ­Ù³Ý ų­Ù³­Ý³Ï1 ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³­Ñá­ñ»­ñÇ áõ ϳۭùÇ Ïñ³­ÏÇ Ù³ï­Ýá­õ»­ÉÁ ½·³­ÉÇ íݳë ѳëó­ñ»­óÇÝ ·áñ­ÍÇÝ, ¨ ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ 1909Ã. Ý峭ﳭϳ­Û³ñ­Ù³ñ ѳ­Ù³­ñ»ó ÁÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³Ý ·áÛ­ùÁ í»­ñ³·­Ý³­Ñ³­ï»­Éáí` ϳ­åÇ­ï³ÉÝ Ç­ç»ó­Ý»É 11 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­Éáõ: Æñ ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõ­ÝÇó µ³­óÇ, ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ Ù»Í µ³Å­Ý»­Ù³­ë»ñ áõ­Ý»ñ ݳ¨ ØÇñ­½á­Û»³Ý ¨ öÇ­Ãá­Û»³Ý ݳí­Ã³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ ñáõÙ, áñ­ï»Õ Ýñ³ ϳ٭ùÁ ·»­ñÇß­ËáÕ ¹»ñ ¿ñ ϳ­ï³­ñáõÙ: ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ ß³ï Ù»Í ³½­¹»­óáõ­ÃÇõÝ áõ­Ý»ñ áã ÙdzÛÝ Ý³íí³ß­Ë³ñ­ÑÇ ßáõ­Ï³­ÛáõÙ, ³Ûɨ µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ ·áñ­Í»­ñáõÙ. Ù»Í ù³­ ݳ­Ïáõ­Ã»³Ùµ ³ñ­Å»Ãխû­ñÇ ï»ñ ¿ñ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ²é¨ïñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ ÏáõÙ, ÇÝã­å¿ë ݳ¨ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç »ñ­Ïáõ Ëá­ßáñ µ³Ý­Ï»­ñáõÙ, á­ñáÝó í³ñ­ãáõ­Ã»³Ý ³Ý­¹³Ù ¿ñ: ¿¨ í»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³ÝÝ ³å­ñáõÙ ¿ñ ö³­ñÇ­½áõÙ, áõñ ëïÇ­åá­õ³Í ¿ñ Ëݳ­Ù»É í³­ï³­éáÕ­çáõ­ÃÇõ­ÝÁ, 볭ϳÛÝ ë»ñï ϳ­ åÇ Ù¿ç ¿ñ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ áõ ´³ù­íÇ Ñ»ï ¨ ³­Ù¿Ý ·áñ­ÍÇ Ù³­ëÇÝ óáõ­ óáõÙ­Ý»ñ ¿ñ ï³­ÉÇë: ²é­Ñ³­ë³­ñ³Ï ·áñ­Í»­ñÇ Ñ³Ý­¹¿å ½³ñ­Ù³­Ý³­ÉÇ ëáõñ áõ Ëá­ñ³­Ã³­÷³Ýó ѳ­Û»³óù ¨ Ù»Í ³ß­Ë³­ï³­ëÇ­ñáõ­ÃÇõÝ áõ­ Ý»ñ, ·ñ»­Ã¿ ã¿ñ Ñá·­ÝáõÙ: ²­Ù»Ý³­÷áùñ ÇëÏ Ù³Ý­ñ³­Ù³ë­ÝÇ Ó·ïáõÙ ¿ñ ͳ­Ýá­Ã³­Ý³É ¨ Áëï ³ÛÝÙ á­ñá­ßáõ٠ϳ­Û³ó­Ý»É: ì»ñ­çÇÝ »ñ­Ïáõ ï³­ñÇÝ, »ñµ ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ í»­ñ³­¹³ñ­Ó³í ÂÇý­ÉÇë áõ »ñ­Ïáõ ÓÙ»é ³Ýó­Ï³ó­ñ»ó ѳۭñ»­ÝÇ ù³­Õ³­ùáõÙ, µ³­óÇ Ù³ë­Ý³­íáñ ·áñ­Í»­ñÇó ëÏë»ó Ñ»­ï³ùñù­ñáõ­ÃÇõÝ óáõ­ó³­µ»­ñ»É ݳ¨ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý Ï»³Ý­ùÇ Ñ³Ý­¹¿å: ºñ­Ïáõ ËݹÇñ Ýñ³Ý Ñ»­ï³ùñù­ñáõÙ ¿ñ ³­é³Ýӭݳ­å¿ë` ·Çõ­ Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ¹åñá­óÇ ÑÇÙ­Ýáõ­ÙÁ ¨ Ñ³Û Ã³ï­ñá­ÝÇ ÝÇõ­Ã³­Ï³Ý ³­å³­Ñá­íáõ­ÙÁ: 1 ÜϳïÇ áõÝÇ 1905Ã. ѳÛ-óóñ³Ï³Ý µ³ËáõÙÁ:

¶Çõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ¹åñáó ݳ ó³Ý­Ï³­ÝáõÙ ¿ñ ÑÇÙ­Ý»É ºñ¨³­ ÝÇ Ý³­Ñ³Ý­·áõÙ: ²Û¹ ¹åñá­óÇ Íñ³·­ñÇ áõ ͳ­í³­ÉÇ Ù³­ëÇÝ ÙÇ ù³­ÝÇ ³Ý­·³Ù ËáñÑñ­¹³Ï­ó»É ¿ Ù³ë­Ý³­·»ï­Ý»­ñÇ Ñ»ï, Ñ»­ï³ùñùñ­õáõÙ ¿ñ ³ÛÝ µ³­Ý³­í»­×»­ñáí, áñ µ³­óá­õ»É ¿ÇÝ Ñ³Û Ù³­Ùáõ­ÉÇ ¿­ç»­ñáõÙ ¨ Ð³Û ·Çõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý áõ ïݳۭݳ­·áñ­Í³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³Ý ÝÇë­ï»­ ñáõÙ ³é ³ÛÝ, ÿ áñ­ï»Õ ¿ Ý峭ﳭϳ­Û³ñ­Ù³ñ ¹åñáó ϳ­éáõ­ó»É: ¾ç­ÙdzͭÝÇ Ø³Ûñ ﳭ׳­ñÇ í»­ñ³­Ýá­ñá·­Ù³Ý, í»­Ñ³­ñ³­ÝÇ áõ Ü»ñ­ ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÇ Ï³­éáõó­Ù³Ý Ñ»ï ϳ­åá­õ³Í ͳ˭ù»­ñÁ ³ñ­·»­É³­éÇà ѳݭ¹Ç­ë³­ó³Ý, áñ­å¿ë­½Ç ³Ý­ÙÇ­ç³­å¿ë Ó»é­Ý³ñ­Ï»ñ ·Çõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­ Ï³Ý ¹åñá­óÇ ÑÇ٭ݳ¹­ñáõ­ÙÁ: سݭó­ß»³­ÝÁ á­ñá­ß»É ¿ñ ³Û¹ Ëݹñáí ½µ³­Õá­õ»É ³­é³­çÇ­Ï³Û ë»å­ï»Ù­µ»­ñÇÝ, »ñµ ÑáÛë áõ­Ý»ñ í»­ñ³­¹³é­Ý³É ÂÇý­ÉÇë: س­ÑÁ ÃáÛÉ ãïá­õ»ó Ç­ñ³­·áñ­Í»É ³Û¹ Ýå³­ï³­ÏÁ: ³ï­ñá­ÝÇ ³éÝ­ãáõ­Ã»³Ùµ ³­ñ»ó ³ÛÝ, áñ ÙÇ ù³­ÝÇ ï³­ñáí ³­å³­ Ñá­í»ó Ýñ³ ·á­Ûáõ­ÃÇõ­ÝÁ. Ëáë­ï³­ó³í 5000-³­Ï³Ý éáõµ­ÉÇ` ÑÇÝ· ï³­ñÇ Å³­Ù³­Ý³­Ïáí, ËݹñÇ ³ñ­Ù³­ï³­Ï³Ý Éáõ­Íáõ­ÙÁ ÃáÕ­Ý»­Éáí ³­å³­·³­ÛÇÝ: ³ï­ñá­ÝÇ ³­é³Ý­ÓÇÝ ß¿Ýù ϳ­éáõ­ó»­ÉÁ ϳ٠ÑÇ٭ݳ­ ¹ñ³Ù ëï»Õ­Í»­ÉÁ 峭ѳݭçáõÙ ¿ÇÝ Í³Ë­ù»ñ, á­ñáÝó ѳ­Ù³ñ ³ÝÑ­ñ³­ Å»ßï ¿ÇÝ Ï³Ù Ù³ë­Ý³­ÏÇ ³Ý­Ñ³­ï³­Ï³Ý Ýá­õÇ­ñ³­ïá­õáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ, ϳ٠ѳݭ·³­Ý³­Ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ: ²­é³­çÇ­ÝÇ í»­ñ³­µ»­ñ»³É ¹»é¨ë ­Ëáë­ïáõÙ­ Ý»ñ ã¿ñ ï³­ÉÇë, ÇëÏ »ñÏ­ñáñ­¹Ç í»­ñ³­µ»­ñ»³É ³­ëáõÙ, áñ Ïïñ³­Ù³­ ¹ñÇ Ñ³ñÏ »­Õ³Í ·áõ­Ù³­ñÇ Ï¿­ëÁ, »­Ã¿ ÙÇõë Ï¿­ëÁ Ù³ë­Ý³­õáñ Ï»ñ­åáí ѳݭ·³­Ý³­Ïá­õÇ: ²Ûë »ñ­Ïáõ ËݹÇñ­Ý»­ñÁ` ·Çõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ¹åñá­óÇ ÑÇÙ­Ýáõ­ÙÁ ¨ ó­ï»­ñ³­Ï³Ý ÑÇ٭ݳ¹­ñ³­ÙÇ ëï»Õ­Íáõ­ÙÁ, Ùݳ­óÇÝ ãÉáõ­Íá­õ³Í: سݭó­ß»³­ÝÇ íñ³Û ɳí ïå³­õá­ñáõ­ÃÇõÝ ¿ñ ·áñ­Í»É ³ÛÝ Ñ³Ý­ ·³­Ù³Ý­ùÁ, áñ Îд­ ÀÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõÝÝ áõ­Ý»ñ ë»­÷³­Ï³Ý ß¿Ýù ¨ ÝáÛ­ÝÁ ó³Ý­Ï³­ÉÇ ¿ñ ѳ­Ù³­ñáõÙ ÙÇõë ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ´³Ûó ³Û¹ Ç­Ù³ë­ïáí áã ÙÇ Íñ³­·Çñ ãÓ­¨³­õá­ñ»ó, Ùï³­Í»­Éáí, áñ ³Û¹ ѳñ­óáõ٠ϳñ¨áñ »Ý ·áñͭݳ­Ï³Ý ù³Û­É»ñ, ³ÛÉ áã` ëáëÏ ³­é³­ç³ñÏ­Ý»ñ: س­ÑÁ íñ³Û ѳ­ë³í ß³ï í³Õ, ¨ سݭó­ß»³ÝÝ ³Ý­Ï³­ñáÕ »­Õ³í Ç­ñ³­·áñ­Í»­Éáõ Çñ í»ñ­çÇÝ ó³Ý­Ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ: ²ÛÝ Ñ³Ý­·³­Ù³Ý­ùÁ, áñ í»ñ­çÇÝ 5-6 ï³­ñÇ­Ý»­ñÁ ²É. سݭó­ß»³­ ÝÁ ëïÇ­åá­õ³Í ¿ñ ³å­ñ»É ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝáõÙ, ß³ï ͳÝñ ¿ñ ³½­¹áõÙ Ýñ³ íñ³Û: ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ Çõ­ñ³­ù³Ý­ãÇõñ Ïáí­Ï³ë­óáõ, á­ñÇ Ñ»ï ï»­ë³Ï­óáõÙ ¿ñ ö³­ñÇ­½áõÙ, ³Û¹ ³é­ÃÇõ ·³Ý­·³ï­õáõÙ ¿ñ áõ »ñ­µ»ÙÝ` ³ñ­ï³ë­õáõÙ: ܳ ß³ï ¿ñ ëÇ­ñáõÙ Îáí­Ï³­ëÁ ¨ Û³ï­Ï³­å¿ë` ÂÇý­ÉÇ­ ëÁ: àõ »ñµ ÏñÏÇÝ í»­ñ³­¹³ñ­Ó³í ѳۭñ»­ÝÇ ù³­Õ³ù, ÙËǭó­ñáõ­ÃÇõÝ ¿ñ ½·áõÙ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ áõ ïå³­íá­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ ßñç³­å³­ïáõÙ: ܳ ëÏë»ó ѳ­×³­Ë»É ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ÙÇ ù³­ÝÇ Ñ³ë­ï³­ïáõ­ ÃÇõÝÝ»ñ: Ü»ñ­Ï³Û »­Õ³í ÎÐ ­´³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý, Ð³Û ·Çõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­ Ï³Ý áõ ïݳۭݳ­·áñ­Í³­Ï³Ý, Ð³Û ¹ñ³­Ù³­ïǭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»­

ñÇ ÝÇë­ï»­ñÇÝ ¨ ݳ­Ë³­·³­ÑÇ å³ß­ïáÝ ëï³ÝÓ­Ý»ó ÙÇ Ñ³ÝÓݳÅá­Õá­ íáõÙ, á­ñÁ å¿ïù ¿ ÝÇõ­Ã³­å¿ë ³­å³­Ñá­í»ñ ѳۭϳ­Ï³Ý óï­ñá­ÝÁ: Ð³Û µ»­ÙÇ í»ñ­çÇÝ »ñ­Ïáõ ï³­ñá­õ³Û Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõÙ­Ý»­ñÁ Ýñ³Ý Ù»Í Ñ»­ï³ùñù­ñáõ­ÃÇõÝ ¿ÇÝ å³ï­×³­éáõÙ, á­ñáÝó ѳ׳­ËáõÙ ¿ñ ϳÝ᭠ݳ­íáñ Ï»ñ­åáí: سݭó­ß»³­ÝÇ û­ñǭݳ­ÏÁ í³­ñ³­ÏÇã »­Õ³í ݳ¨ Ýñ³ ͳ­Ýáíݻ­ñÇ Ñ³­Ù³ñ, á­ñáÝù ëÏë»­óÇÝ »ñ¨³É óï­ñáÝáõÙ: àñ­å¿ë ó­ï»­ñ³­Ï³Ý ѳÝӭݳ­Åá­Õá­íÇ Ý³­Ë³­·³Ñ` ϳ½­Ù»É ¿ñ óáõ­ó³Ï, á­ñáõÙ Áݹ·ñ­Ï»É ¿ñ ÙÇ ù³­ÝÇ áõ­Ý¨áñ ³Ý­Ó³Ýó, áí­ù»ñ ÑÇÝ· ï³­ñÇ ß³­ñáõ­Ý³Ï å¿ïù ¿ Ýå³ëï­Ý»ñ ѳï­Ï³ó­Ý»ÇÝ Ý»ñ­ ϳ­Û³­óáõÙ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ²Û¹ óáõ­ó³­ÏÁ ¹»é ã¿ñ ѳÝÓ­Ý»É Ýßá­õ³Í ³Ý­Ó³Ýó: ä¿ïù ¿ »Ý­Ã³¹­ñ»É, áñ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ Ý³­Ë³­Ó»é­Ýáõ­ÃÇõ­ ÝÁ Ýñ³Ýó ÏáÕ­ÙÇó Ù»ñÅ­Ù³Ý ãÇ ³ñ­Å³­Ý³­Ý³Û, ¨ óï­ñá­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ ѳñÏ »­Õ³Í ·áõ­Ù³­ñÁ Ïѳݭ·³­Ý³­Ïá­õÇ ³­é³Ýó ³­é³ñ­Ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ: ²É. سݭó­ß»³­ÝÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõ­Ã»³Ý áõ µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ Ù»Ýù ïá­õ»­óÇÝù Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ï»­Õ»­Ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ, ÛÇ­ß³­ï³­Ï»­ Éáí ÙdzÛÝ ³Ï­Ý³­éáõ­Ý»­ñÁ: àñ­å¿ë ³é¨ïñ³­Ï³Ý µ³­ó³­éÇÏ ÁÝ­¹áõ­Ý³­Ïáõ­ÃÇõÝ áõ­Ý»­óáÕ Ëá­ ßáñ ³ÝÓ, ݳ ϳ­ñá­Õ³­ó³í ³­í³Ý­¹³­Ï³Ý í³­×³­é³­Ï³­Ýáõ­Ã»³­ÝÁ ѳ­ Õáñ­¹»É Ýáñ, ³­õ»­ÉÇ É³ÛÝ Í³­í³É áõ ¹ñë­¨á­ñáõÙ: г­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõ­Ã»³Ý Ù¿ç ݳ Ñ»ï¨áõÙ ¿ñ ³­í³Ý­ ¹³­Ï³Ý ³½­·³­ÛÇÝ áõÕ­Õáõ­Ã»³­ÝÁ: Üá­õÇ­ñ³­ïá­õáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ù»­Í³­ ·áÛÝ Ù³­ëÁ ѳï­Ï³ó­ñ»É ¿ Ñ³Û »­Ï»­Õ»­óáõÝ ¨ ѳۭϳ­Ï³Ý Ïñó­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇÝ, ÇÝã­å¿ë ݳ¨ áõ­ëáõ٭ݳ­éáõ »­ñÇ­ï³­ë³ñ­ ¹áõ­Ã»³­ÝÁ, ÇëÏ ÙÇõë Ù³­ëÁ` ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ѳë­ï³­ïáõ­ ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ, ÇÝã­åÇ­ëÇù »Ý ³é¨ïñ³­ÛÇÝ ¹åñá­óÁ, ³Ý­ã³­÷³­Ñ³ë ѳݭ ó³­·áñÍ­Ý»­ñÇ ³­å³ë­ï³­ÝÁ ¨ ³ÛÉÝ: سݭó­ß»³­ÝÁ ï³ñ­µ»ñ ų­Ù³­Ý³Ï­Ý»­ñáõÙ û·­Ýáõ­Ã»³Ý ¿ ѳ­ë»É ݳ¨ ·ñ³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõ­Ã»³Ùµ ½µ³­Õá­õáÕ­Ý»­ñÇÝ áõ Ññ³­ï³­ñ³­ Ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇÝ: ²ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝáõÙ ·ïÝá­õáÕ Ñ³Û Ùï³­íá­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ ñÁ ³­õ»­ÉÇ Ù»Í ã³­÷áí »Ý û·­ïá­õ»É سݭó­ß»³­ÝÇ Ýå³ëï­Ý»­ñÇó, ¨ ѳë­Ï³­Ý³­ÉÇ ¿, ÿ` ÇÝ­ãáõ: à­ñáí­Ñ»ï¨ ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝáõÙ ·ïÝá­õáÕ Ñ³Û Ùï³­íá­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ, ÉÇ­Ý»­Éáí ѳۭñ»­Ý³­Ï³Ý ÙÇ­ç³­í³Û­ñÇó ¹áõñë, ³­õ»­ÉÇ Ïսdz­ó³Í íǭ׳­ÏÇ Ù¿ç »Ý »­Õ»É, ù³Ý Î.­äáÉ­ëáõÙ áõ Îáí­Ï³­ ëáõÙ ·ïÝá­õáÕ­Ý»­ñÁ: Ø»Ýù ã»Ýù ÛÇ­ß³­ï³­ÏÇ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÇ ³ÛÉ, ѳ­Ù»­Ù³­ï³­µ³ñ Ù³Ýñ Ýá­õÇ­ñ³­ïá­õáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ³­ñá­õ³Í »Ý ½³­Ý³­½³Ý ѳë­ï³­ ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ áõ ·áñ­ÍÇã­Ý»­ñÇ: سݭó­ß»³­ÝÁ Ù»­é³í` ãÇ­ñ³­·áñ­Í³Í Çñ µá­Éáñ Íñ³·­ñ»­ñÁ: Ð³Û Ñ³­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ßñ糭ݳϭݻ­ñáõÙ ÉëõáõÙ ¿ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ó³í ³é ³ÛÝ, áñ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÁ ·»­ñ»½­Ù³Ý Ç­ç³í` ãѳ­ë³Í Çñ µá­Éáñ ÇÕ­ Ó»­ñÇÝ:

ܳ ¹»é ³ÛÝ­ù³Ý ¿É Í»ñ ã¿ñ, ÁÝ­¹³­Ù»­ÝÁ 69 ï³­ñ»­Ï³Ý: ´³Ûó ÑÇ­ í³Ý­¹áõ­ÃÇõ­ÝÁ, áñ µáõÝ ¿ñ ¹ñ»É Ýñ³ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ³é­Ù³Ùµ ³­éáÕç ϳ½Ù­í³Í­ùáõÙ, ѳխûó: سݭó­ß»³­ÝÇ ·áñ­Íáõ­Ý»áõ­ÃÇõ­ÝÁ ϳ­åá­õ³Í ¿ ų­Ù³­Ý³­Ï³­ÏÇó ³Ý­Ó³Ýó ¨ Ç­ñá­Õáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ Ñ»ï, áõë­ïÇ Ýñ³ ¹Ç­Ù³­·Ç­ÍÁ ϳ­ñáÕ ¿ ³Ù­µáÕ­ç³­óá­õ³Í »ñ¨³Ý ·³É, »ñµ ϻݭ볷­ñáõ­Ã»³Ý ѳ­Ù³ñ å³ñ­ ½áõ³Í ÏÉÇ­Ý»Ý µá­Éáñ ѳݭ·³­Ù³Ýù­Ý»­ñÁ:

²­Ô¾ø­ê²Ü¸ð زܭ²­Þº²Ü Ø»­é³õ ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ: г­Ûáó Ï»³Ý­ùÇ »ñϭݳ­Ï³­Ù³­ñÇó óá­É³­Éáí Áݭϳõ Ø»­Í³­·áñÍ µ³­ ñ»­ñ³­ñÇ Ñá­Õ»­Õ¿­ÝÁ. Ñá­·»­Õ¿­ÝÁ` µ³­ñÇÝ, µ³­ñÇ ·áñ­ÍÁ, ³Ý­Ù³­ÑÁ ÃáÕ­ Ý»­Éáí Ñá­Õ»­ñÇó ¹áõñë` ßá­Õ»­ñÇ É³ÛÝ ß»ñ­ïáí: ڳݭÓÇÝ ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ` ѳ­Ûáó ³½­·³­ÛÇÝ ï³­×³­ñÁ` Çñ Ñá­í³­Ý³­õáñ ½³­õ³­ÏÇÝ, Ãßá­õ³é­Ý»ñÝ áõ ³Õ­ù³ï­Ý»ñÝ` Ç­ñ¿Ýó µ³­ ñ»­Ï³­ÙÇÝ, ·ÇñÝ áõ ·»­Õ³­ñá­õ»ëïÝ` Ç­ñ¿Ýó Ù»­Ï»­Ý³­ëÇÝ, ëÇ­ñ³­ëÝáõݹ ½³­õ³Ï­Ý»ñÝ` Ç­ñ¿Ýó ³Ý­½áõ­·³­Ï³Ý Ñû­ñÁ, ÂÇý­Éǽ ù³­Õ³ùÝ` Çñ ßá­ Õ³ÏÝ ù³­Õ³­ù³­óáõÝ, Ñ³Û ³é¨ïñ³­Ï³Ý ÁÝ­ïÇñ ¹³­ë³­Ï³ñ­·Á` Çñ ɳ­õ³­·áÛÝ ½³ñ­¹Á, ³é¨ïñÇ ³­ñ³­·³­í³½ ϳé­ùÁ ó­÷áí Û³­é³ç í³­ñáÕ áÛ­ÅÁ Ïáñó­ñÇÝ í³­Õ³­Å³Ù: سݭó­ß»³­ÝÁ Ñ³Û ³ß­Ë³ñ­ÑÇ ³ÛÝ ë³­Ï³õ ÁÝ­ïÇñ­Ý»­ñÇó ¿ñ, á­ñáÝù ³­Ù¿Ý­ùÇÝ »Ý å³ï­Ï³­ÝáõÙ, ³­Ù¿Ý­ùÇ ë»­÷³­Ï³­Ýáõ­ÃÇõÝÝ »Ý, ³­Ù¿Ý­ùÇ Ñ³­ñ³­½³­ïÁ: ºõ ³Û¹ å³ï­×³­éáí Ýñ³ Ù³­Ñá­õ³Ý ë¨ ·áÛ­ÅÁ ³­Ù¿Ý­ùÇ ëñïÇ íñ³Û ÷éá­õ»ó áñ­å¿ë íßï»­ñÇ ë­¨³­ÃáÛñ ³Ùå, áñ­å¿ë ×ÝßáÕ Ã³­ËÇÍ: àã áù ϳ­ñáÕ ¿ áõ­ñ³­Ý³É, ÿ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý ¹³­ë³­Ï³ñ­·Á ¹³­ñ»­ñÇ Áݭóó­ùáõÙ å³Ñ­å³­Ý»É, ϻݭ¹³­Ý³­ñ³ñ ëÝáõݹ ¿ Ù³­ï³­ ϳ­ñ³­ñ»É ѳۭϳ­Ï³Ý µá­Éáñ ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇÝ, á­ñáí ³å­ñ»É, ³­×»É, áõé­×³­ó»É »Ý Ýñ³Ýù áõ å³Ñ­å³­Ý»É ѳ­Ûáõ­ÃÇõ­ÝÁ: ²Û¹ á­·ÇÝ` áñ­å¿ë Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­Ýáõ­Ã»³Ý ɳ­õ³­·áÛÝ ³­õ³Ý­ ¹áõ­ÃÇõÝ, ¹³ë­ïdz­ñ³­Ïáõ­ÃÇõÝ, Ý»ñßÝ­ãáõÙÝ å³­Ñá­õ»É å³Ñ­å³­Ý­ áõ»É ¿ í³­×³­é³­Ï³­Ýáõ­Ã»³Ý Ù¿ç ÁÝ­ïÇñ ëá­íá­ñáõ­Ã»³Ý áÛ­Åáí: ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ` Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­Ýáõ­Ã»³Ý ³Û¹ ɳ­ õ³­·áÛÝ ïñ³­¹Ç­ódz­Ý»­ñÇ ³­õ³Ý­¹³­å³­ÑÁ, ÇÝ­ùÁ ¿°É ³­õ»­ÉÇ ½û­ñ³ó­ñ»ó, ½³ñ­·³ó­ñ»ó, Ñá­í³­Ý³­õá­ñ»ó ³Û¹ á­·ÇÝ áõ Ýñ³ Ù¿çÝ ÇëÏ ³Ý­Ù³­Ñ³­ ÝáõÙ ¿ ³Ý­Ù»é ÛÇ­ß³­ï³­Ïáí áõ µ³­ñÇ ³­Ýá­õ³Ùµ: ²Ý­½áõ­·³­Ï³Ý µ³­ñ»­·áñ­ÍÇ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÁ ÙÇßï ûñÑ­Ýáõ­Ã»³Ùµ ÃáÕ ÛÇ­ßá­õÇ: ÊÙµ³·­ñ³­Ï³Ý* §Ðá­íÇï¦,1911, Ã. 15

Îàôð­Ú༠г­Ï³­Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ³­å³­ï»­Õ»­Ï³ï­íáõíÛáõ­ÝÁ ³¹ñ­µ»­ç³­Ý³­Ï³Ý Ù³­Ùáõ­ÉáõÙ Ýáñ »ñ¨áõÛà ã¿, ¹³ ¹ñë­¨áñ­í»É ¿ ݳ¨ ²É. سݭó߭ ۳ݭóÇ Ýϳï­Ù³Ùµ: Ü»ñ­Ï³­Û³ó­ÝáõÙ »Ýù ³Û¹­åÇ­ëÇ ÙÇ ÝÙáõß «Бакинский вестни­к» ûñ­ÃÇó, áñ ³ñ­ï³­ï­å»É ¿ «Баку» å³ñ­ µ»­ñ³­Ï³­ÝÁ: ². Æ. سݭóߨÁ ÍÝí»É ¿ ³Õ­ù³ï ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùáõÙ áõ »­ñÇ­ï³­ ë³ñ¹ ï³­ñÇ­ùáõ٠ѳ­Ù»ëï ͳ­é³­ÛáÕ ¿ñ Üá­µ»­ÉÇ Ý³í­Ã³­Ñ³Ý­ù»­ ñáõÙ: ܳ ³­Ù»Ý ÇÝ­ãáõÙ Ç­ñ»Ý ½ñÏáõÙ ¿ñ, ßáõñç ѳñ­Ûáõñ éáõµ­ÉÇ ïÝï»­ë»ó ¨ ï»­Õ³­Ù³ë ·Ý»ó ´³ù­íÇ ³ñ­í³ñ­Ó³­ÝáõÙ: ä³ñ½­í»ó` ï»­Õ³­Ù³­ëÁ ݳí­Ã³­µ»ñ ¿ñ: ²Û¹ Ñá­ÕÁ ². Æ. Ø³Ý­Ã³ß¨Ç ³­é³­çÁÝ­ ó­óÇ ÑÇÙù ͳ­é³­Û»ó: «Баку», 28 апреля 1911г.

Æê­Î²­Î²Ü в­ðàôêî Æë­Ï³­Ï³Ý ѳ­ñáõë­ïÁ ëñïÇ Ñ³­ñáõëïÝ ¿, áã ÿ ·ñå³­ÝÇ: Æë­Ï³­Ï³Ý ѳ­ñáõë­ïÁ ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³ÝÝ ¿… г­ñáõëï` áã ³ÛÝ­ù³Ý ÙÇ­ÉÇûÝ­Ý»­ñáí, áñ­ù³Ý` ëñïáí: ºí, áñ ·É˳­õáñÝ ¿, ïá­õ»ó ë»­÷³­Ï³Ý Ó»é­ùáí, ïá­õ»ó µ³­µ³­ËáÕ ëñïÇ Ëáñ­ùÇó… ²­õ»­ÉÇÝ Ï³­ë»Ù: ܳ` ³Û¹ ³½­ÝÇí ëñïÇ ï»­ñÁ, µ³ñÓñ ¿ñ áõ­ñÇß­Ý»­ñÇó áã ÙdzÛÝ Ýñ³­Ýáí, áñ ³­çáõ­Ó³Ë ë÷éáõÙ ¿ñ ѳñë­ïáõ­ ÃÇõ­ÝÁ: ²ÛÉ` áõ­ñÇß ÏáÕ­Ùáí: ܳ áõÕ­Õ³­ÏÇ ËÉáõÙ ¿ñ µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõ­ÝÁ áõ­ñÇß­Ý»­ñÇ Ó»é­ùÇó: -Êݹñ»Ù, ¹áõù ãï³ù, »ë »Ù ï³­ÉÇë… ´³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõ­ÝÁ ѳ÷ß­ï³­Ï»՞É: Èëá­õ³՞Í ¿ »ñµ¨¿ ³Ûë­åÇ­ëÇ µ³Ý: ƯÝã ­÷³éù, ǯÝã ­å³­ïÇõ ϳ­ñáÕ ¿ ѳ­í³­ë³­ñá­õ»É û­ñÁ ó»­ñ»­ Ïáí ϳ­ï³­ñá­õ³Í ³Ûë ѳ÷ß­ï³­Ïáõ­Ã»³­ÝÁ: ²­Ñ³ Ó»½` ѳ­ñáõëï… êñïÇ Ñ³­ñáõëï… Æë­Ï³­Ï³Ý ѳ­ñáõëï… ¾. ù. Ü. §Ø߳Ϧ, 30 ³å­ñÇ­ÉÇ 1911Ã.

*** ܳ ÙÇ ³Ý­ë³­ë³Ý ϳխÝÇ ¿ñ, á­ñÇ ÷³ñ­Ã³Ù ×Çõ­Õ»­ñÇ Ý»ñ­ùáÛ å³ïë­å³ñ­õáõÙ ¿ÇÝ Ñ³Û ³½­·Ç ³Ý­ï¿­ñáõÝã ½³­í³Ï­Ý»­ñÁ ¨ ëﳭݳ­ Éáí Ç­ñ»Ýó áõ­ëáõ­ÙÁ` Óǭÿ­Ý»³ó ×Çõ­Õ»­ñÁ Ïïñ³Í ¹Ç­ÙáõÙ ¿ÇÝ ¹¿­åÇ

ѳۭñ»­ÝÇ ·Çñ­ÏÁ: ²­Ûá°, ß³ï 峭ϳ­ë»ó Ù»ñ ³½­·Çó, Ù»ñ »­Ï»­Õ»­óáõó, Ù»ñ áõ­ë³­Ýá­Õáõ­ÃÇõ­ÝÇó: î³­ó¿° ²ë­ïá­õ³Í, áñ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ Å³­ é³Ý·­Ý»­ñÁ ·Ý³Ý Ç­ñ»Ýó ³Ý­Ùá­é³ó Ñáñ ß³õ­Õáí: Üáñ ܳ­ËÇ稳­ÝÇ êµ. ʳã í³Ý­ùÇ í³­Ý³­Ñ³Ûñ §Ø߳Ϧ, 30 ³å­ñÇ­ÉÇ 1911Ã.

ØÆ äê²Î ²ðØ ¶º­ðº¼­Ø²­ÜÆ ìð²Ú ØÇ åë³Ï óñÙ ·»­ñ»½­Ù³­ÝÇ íñ³Û… ÂáÕ ³Û¹ ·»­ñ»½­Ù³­ÝÁ ÉÇ­ÝÇ ÙÇ í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ, ÙÇ ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï»­ñÇ, Ñá· ã¿: ²Û¹ í³­×³­é³­Ï³­ÝÁ ²É. سݭó­ß»³ÝÝ ¿, ÇëÏ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÇ ³­Ýáõ­ÝÁ ÏÙݳ Ù»½ ѳ­Ù³ñ ÙÇßï óÝÏ… Üñ³Ý ³­é³Ýӭݳ­å¿ë Û³ñ­·áõÙ áõ ëÇ­ñáõÙ ¿ñ ¶ñÇ­·áñ ²ñÍ­ñáõ­ÝÇÝ: 1886 Ãá­õ³­Ï³­ÝÇ ÷»ï­ñá­õ³ñ ³­ÙÇëÝ ¿ñ: ´³Ë­ïÁ ·ó»É ¿ñ ÇÝÓ ÂÇý­ÉÇë: ¶³­Ù³é-ø³­ÃÇ­å³­ÛÇ Ý³­Ù³Ï­Ý»­ñáí »ë »­Ï»É ¨ ßñçáõÙ ¿Ç ï»­ÕÇ ËÙµ³·­ñ³ï­Ý»­ñáõÙ, Û³Ûï­ÝÇ ·áñ­ÍÇã­Ý»­ñÇ Ùáï: ØÇ ûñ ¶ñÇ­·áñ º­ñ»­Ù»­ÛÇ­ãÁ ï³­ñû­ñÇ­Ý³Ï Ï»ñ­åáí ÇÝÓ Í³­Ýá­Ã³ó­ ñ»ó ²É. سݭó­ß»³­ÝÇ Ñ»ï: - ²­Ñ³ ¨ سݭó­ß»³­ÝÁ. ÛÇ­ß»­ó»ù ÇÙ Ëáë­ùÁ, å. ¶ñÇ­·áñ, ¹áõù ¹»é »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ »ù ¨ Ïï»ë­Ý»ù, áñ ÙÇ ûñ ݳ Ϲ³é­Ý³ ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï»ñ: ºë Ñ»­ï³ùñù­ñá­õ»­óÇ, ¨ ¶ñÇ­·áñ º­ñ»­Ù»­ÛÇãÝ ÇÝÓ å³ï­Ù»ó, áñ ³­Ù¿Ý ¹Åá­õ³ñ ÝÇõ­Ã³­Ï³Ý å³­ñ³­·³­Ý»­ñáõÙ Ýñ³Ý »Ý ¹Ç­ÙáõÙ, ¨ ݳ ³­Ù¿Ý­ùÇÝ Ý»Õ ï»­Õ»­ñÇó ѳ­ÝáõÙ ¿ áõ ÷ñÏáõÙ: ¸³ñ­Ó»³É ÷»ï­ñá­õ³ñÝ ¿ñ, Ý»ñ­Ï³Û 1911 Ãí³­Ï³­ÝÇ… ²É. سݭó­ß»³ÝÝ ÇÝÓ ·ñáõÙ ¿ñ. §²Û­ëûñ ϳñ­¹³­óÇ §Øß³­ÏǦ Ã. 28-áõÙ Ó»ñ å³­ïá­õ³­Ï³Ý Ûû­¹á­õ³­ÍÁ §ºñ­Ïáõ Ëáëù å. ÚáíÑ. Âáõ­Ù³­Ý»³­ÝÇݦ ¨ Ù»Í Ñ³­×áÛù ½·³­óÇ ï»ë­Ý»­Éáí, áñ ¹áõù Ù»ñ Ñá·¨áñ ¹åñáó­Ý»­ñÇ Ýå³­ï³­ÏÇ Ù³­ëÇÝ ×Çß¹ ÝáÛÝ ·³­Õ³­÷³ñ­Ý»ñÝ »ù ¹³­õ³­ÝáõÙ, ÇÝã áñ »ë í³­Õáõó ÷³Û­÷³­Û»É »Ù, ¨ ß³ï áõ­ñ³Ë »Ù, áñ Ññ³­å³­ñ³­Ïáí ç³­ï³­·áí »ù ѳݭ¹Ç­ë³­ÝáõÙ¦: ²Ûë­å»ë ݳ Ñ»­ï³ùñùñ­õáõÙ ¿ñ Ù»ñ ³½­·³­ÛÇÝ ·áñ­Í»­ñáí: ܳ í³­×³­é³­Ï³Ý ¿ñ, ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï»ñ, µ³Ûó ÝÙ³Ý ã¿ñ ³ÛÝ Ñ³­ ½³­ñ³­õáñ Ù»ñ Ãßá­õ³é í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇÝ áõ ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï»­ñ»­ñÇÝ, á­ñáÝù Ýëï³Í »Ý Ç­ñ¿Ýó ÷á­Õ»­ñÇ ¨ áë­Ïáõ íñ³Û, ÇÝã­å¿ë ·Ç­ß³­ïÇã ³·­é³õ­Ý»­ñÁ ¹Ç³Ï­Ý»­ñÇ íñ³Û… ܳ ·áñ­ÍáõÙ ¿ñ ¨ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÙ: Üñ³ ëÇñ­ïÁ µ³­µ³­ËáõÙ ¿ñ ѳ­ÛÇ Ñ³­Ù³ñ, ¨ ݳ Ñ³Û ¿ñ áõ Ñ³Û Ùݳó, ¨ Ù»Í Ñ³ñë­ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ ³­ñ³ï ãÃá­Õ»ó Ýñ³ íñ³: ¶ñ. â³É­Ëáõ­ß»³Ý §Ø߳Ϧ, 30 ³å­ñÇ­ÉÇ 1911Ã.

²­È¾ø­ê²Ü¸ð Úàì­Ð²Ü­ÜÆ­êº²Ü Ø²Ü­Â²­Þº²Ü ²Û­ëûñ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ Ñá­ÕÇÝ ÏÁ Û³ÝÓ­Ýá­õÇ ²­É¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭ »³­ÝÇ Ù³ñ­ÙÇ­ÝÁ: øë³Ý ¨ ÑÇÝ· ï³­ñÇ ¿ سݭó­ß»³Ý ³­Ýáõ­ÝÁ á­ñá­ïáõÙ ¿ ¨ ¹Åáõ³ñ ÿ Ù»ñ ù³­Õ³­ùáõ٠׳­ñá­õÇ Ù¿­ÏÁ, áñ Éë³Í ãÉÇ­ÝÇ ³Û¹ ³­Ýáõ­ÝÁ: ÆëÏ ³Û¹ Áݹ­Ñ³Ý­ñ³­ó³Í, ³­Ù¿­ÝÇ Ùûï Û³Ûï­ÝÇ ¹³ñ­Ó³Í ³­Ýáõ­ÝÁ ݳ Ó»éù ¿ µ»­ñ»É ÙdzÛÝ ¨ ÙdzÛÝ µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñáí: ´³­óÇ ³Ý­Ñ³ï­Ý»­ñÇÝ ³­ñ³Í µ³­ñ»­ñ³­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇó ¨ µ³½­Ù³­ÃÇõ áõ­ë³­ÝáÕ­Ý»­ñÇ Ýå³ëï­Ý»­ñÇó, Ýñ³ ϳ­ï³­ñ³Í ³½­·³­ÛÇÝ µ³­ñ»­·áñ­ Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ µ³½Ù³­ù³­Ý³Ï »Ý ¨ ß³­ï»­ñÁ ѳ­Ù³½­·³­ÛÇÝ µÝ³­õá­ ñáõ­ÃÇõÝ áõ­ÝÇÝ: ²Û¹ áõÕ­Õáõ­Ã»³Ùµ ϳ­ï³­ñ³Í Ýñ³ µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ ·áõ­ Ù³­ñÇ ù³­Ý³­ÏÁ ³Ýó­ÝáõÙ ¿ Ù¿Ï ÙÇ­ÉÇûÝ áõ Ï¿­ëÇó ¨ »­Ã¿ Ï»³Ý­ùÁ ßáõ­ïáí ãϳñ­×³­Ý³ñ, ¹»é ß³ï µ³­ñÇ Ùï³¹­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ áõ­Ý¿ñ ϳ­ ï³­ñ»­Éáõ: àã áù ³ÛÅÙ ãÇ ÅËïáõÙ, áñ ëáõñ ϳ­ñÇ­ùÇ Å³­Ù³­Ý³Ï, ³­Ù¿Ý ï»­ÕÇ Ñ³­Û»­ñÇ ³ã­ùÁ áõÕÕ­õáõÙ ¿ñ ¹»­åÇ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÁ ¨ Ýñ³­ÝÇó ³Ïݭϳ­ Éáõ٠ϳ­ñÇ­ùÇ ·á­Ñ³­óáõ­ÙÁ: ºí سݭó­ß»³­ÝÁ ÙÇßï ³ñ­¹³­ñ³ó­ÝáõÙ ¿ñ ³Û¹ ѳ­õ³­ïÁ: ܳ Ù»ñ ³ÛÝ µ³­ñ»­ñ³ñ­Ý»­ñÇó ã¿ñ, á­ñáÝù Ù³­ÑÇó Û»­ïáÛ »Ý ï³­ÉÇë Ç­ñ³Ýó ³­õ³Ý¹­Ý»­ñÁ ³½­·ÇÝ, ·áñ­Í³¹­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ ÃáÕ­Ý»­Éáí Ïﳭϳ­Ï³­ï³ñ­ Ý»­ñÇÝ: ܳ Çñ ϻݭ¹³­Ýáõ­Ã»³Ý ų­Ù³­Ý³Ï, Çñ Ó»é­ùáí ¿ñ ³­ÝáõÙ ³­Ù»Ý ɳ­õáõ­ÃÇõÝ: ºí ³­Ñ³ Ýñ³ µ³­ñ»­ñ³­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ Ù¿Ï-Ù¿Ï Ïá­ÃáÕ­Ý»ñ »Ý` ϳݷ­Ý³Í Ù»ñ ³­é³ç áõ ÙÇßï »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõ­Ã»³Ùµ åÇ­ïÇ É»ó­Ý»Ý ³­Ù¿Ý ѳ­ÛÇ ëÇñï Ýñ³Ý ï»ë­Ý»­ÉÇë: ´³­õ³­Ï³Ý ¿ ÛÇ­ß»Ýù Ëá­ßá­ñ³­·áÛÝ­Ý»­ñÇó ÙÇ ù³­ÝÇ­ëÁ. Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÇ Ýáñ ß¿Ý­ùÁ, Ýáñ í»­Ñ³­ñ³­ÝÁ, ¾ç­ÙdzͭÝÇ ï³­×³­ñÇ í»­ñ³­ Ýá­ñá­·áõ­ÃÇõ­ÝÁ, ÂÇý­ÉÇ­ëÇ í³Ý­ùÇ »­Ï»­Õ»­óáõ í»­ñ³­Ýá­ñá­·áõ­ÃÇõ­ÝÁ, ä³­ñÇ­½Ç ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óÇÝ ¨ ³ÛÉÝ, ¨ ³ÛÉÝ: ÆëÏ Ýñ³ Ù³Ýñ µ³­ñ»­ ·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ ³Ý­Û³­Ù³ñ »Ý, ÇÝã­å¿ë íϳ­ÛáõÙ »Ý ³Û¹ ï»­Õ³­óÇ ³Ýӭݳ­õá­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ ¨ Ñ³Û Ù³­Ùáõ­ÉÁ ³­é³Ýó µ³­ó³­éáõ­Ã»³Ý: ºí ѳë­Ï³­Ý³­ÉÇ ¿, ÿ ÇÝ­ãáõ ³­Ù¿Ý ÏáÕ­Ù»­ñÇó ѳ­Û»­ñÁ ó³­õ³Ï­ó³­ Ï³Ý Ñ»­é³­·Çñ­Ý»ñ »Ý ï»­Õáõ٠ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇÝ áõ ³­Ù¿Ý ï»Õ Ñá­·»­Ñ³Ý­·Çëï­Ý»ñ »Ý ϳ­ï³ñ­õáõ٠سݭó­ß»³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ: ÊÙµ³·­ñ³­Ï³Ý* §²­Ëáõ­ñ»³Ý¦, 30 ³å­ñÇ­ÉÇ 1911Ã. (²­É»ù­ë³Ý¹­ñ³­åáÉ)

30 ²ä­ðÆ­ÈÆ 1911 Â. ²Û­ëûñ ì³Ý­ùÇ ·³õ­ÃáõÙ Ñá­ÕÇÝ ¿ Û³ÝÓÝ­õáõÙ ³­Ù»­Ý³­Ñ³­ñáõëï Ñ³Û ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ Ù³ñ­ÙÇ­ÝÁ: ²ÛÝ Ï»Ý­¹³­ÝÇ Ñ»­ï³ùñù­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ, áñ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý µá­Éáñ ˳­õ»­ñÁ óáÛó ïá­õ»­óÇÝ Ýñ³ Ù³­Ñá­õ³Ý ѳݭ¹¿å, áõ­ß³¹­ñáõ­Ã»³Ý ³ñ­Å³­ÝÇ ³ÛÝ å³­ïÇõ­Ý»­ñÁ, áñ Ù³­ïáõ­óá­õ»­óÇÝ Ýñ³ Ù³ñÙ­ÝÇÝ »ñ­Ï³ñ Ñáõ­Õ³ñ­Ï³­õá­ñáõ­Ã»³Ý Áݭóó­ùáõÙ` ä»­ï»ñ­µáõñ­·Çó ÙÇÝ㨠ÂÇý­ÉÇë ·ñ»­Ã¿ ³­Ù»Ý ÙÇ Ñ³­Û³µ­Ý³Ï í³Û­ñáõÙ, ·³­ÉÇë »Ý Û³ë­ï³­ï¿­Éáõ, áñ §Ý³í­ÃÇ Ã³­·³­õá­ñÁ¦ áñ­ã³÷ µáõñ­Åá­õ³, ÝáÛÝ­ã³÷ ¨ ëÇ­ñ»­ÉÇ ¿ñ ³ÛÝ Åá­Õáíñ­¹ÇÝ, á­ñÇÝ ÇÝ­ùÁ å³ï­Ï³­ÝáõÙ ¿ñ: ¶³Ý­·»­ëÇ ³­÷»­ñÇó ÙÇÝ㨠ܭ¨³ ·»ï, Ü»­Õá­ëÇ ¹»É­ï³­ÛÇó ÙÇÝ㨠껭ݳ­ÛÇ ßñ糭ϳÛù, ÇÝã­å»ë ¨ µá­Éáñ ³ÛÉ í³Û­ñ»­ñÇ Ñ³­Û»­ñÁ ³Ûë »ñ­ Ïáõ ß³­µ³­Ãá­õ³ Áݭóó­ùáõÙ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ñ»­ï³ùñù­ñáõ­ÃÇõÝ áõ ó³­ õ³Ï­óáõ­ÃÇõÝ ³ñ­ï³­Û³Û­ï»­óÇÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÇ Ù³­Ñá­õ³Ý ³é­ÃÇõ, áñ ³­õ»­ÉÇÝ ëå³­ë»É ³Ý­Ï³­ñ»­ÉÇ ¿ñ: ²ÛÝ µá­Éáñ µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ, áñ §Ý³í­ÃÇ Ã³­·³­õá­ñÁ¦ ³­ñ»É ¿ Ù»ñ Ñ³Û Ï»³Ý­ùáõÙ` ÿ ³½­·³­ÛÇÝ, »­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý áõ ¹åñá­ó³­Ï³Ý ÑÇ٭ݳñÏ­Ý»­ñÇ û·­ïÇÝ ¨ ÿ ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý áõ ³Ý­Ñ³­ï³­Ï³Ý ³ë­å³­ ñ¿½­Ý»­ñáõÙ, ³Û­ëûñ ³­Ù¿Ý­ùÇÝ ³­éÇà »Ý ïá­õ»É »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõ­Ã»³Ùµ Éóá­õ³Í Ç­ñ»Ýó ѳñ­·³ÝùÝ ³ñ­ï³­Û³Û­ï»­Éáõ سݭó­ß»³­ÝÇ ÛÇ­ß³­ï³­ ÏÇÝ, ¨ ¹³ å³ñ½ ³­å³­óáÛó ¿, áñ Ñ³Û Åá­Õá­íáõñ¹Ý ¿É ·Ç­ï¿ å³ñï­ùÇ ï³Ï ãÙÝ³É ¨ ³ñ­Å³­Ý³­õá­ñÇÝ Ñ³­ïáõ­ó»É Áëï ³ñ­Å³Ý­íáÛÝ: Ð³Û Ñ³­ñáõëï­Ý»­ñÇ ÃÇ­õÁ ѳ­½³ñ­Ý»­ñÇ, ï³ë­Ý»³Ï ѳ­½³ñ­Ý»­ñÇ ¿ ѳë­ÝáõÙ: Ø»ñ µá­Éáñ Ïñó­Ï³Ý, Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ¨ ³½­·³­ÛÇÝ ÑÇÙ­ ݳñÏ­Ý»­ñÇ ·áñ­Í»­ñÇÝ ³Û¹ ѳ­ñáõëï­Ý»­ñÁ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÙ ¨ ³Ý­ó»³­ ÉáõÙ ¿É Ù³ë­Ý³Ï­ó»É »Ý ³­õ»­ÉÇ ³­é³­ï³­Ó»éÝ Ï»ñ­åáí, ù³Ý áñ¨¿ ³ÛÉ ¹³­ë³­Ï³ñ·, 볭ϳÛÝ í»ñ­ç»ñë ³Û¹ ѳ­ñáõëï­Ý»­ñÇ Ýå³ëï­Ý»ñÝ ³­õ»­ÉÇ Ýá­õ³½ ó­÷áí, ³­õ»­ÉÇ ùÇã ù³­Ý³­Ïáõ­Ã»³Ùµ »Ý Ù»ñ ³½­·Ç å¿ï­ù»­ñÇÝ û·­Ýáõ­Ã»³Ý ·³­ÉÇë: Ð³Û Ý»ñ­Ï³Û ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï»­ñ»­ñÇó ß³­ï»­ñÁ, á­ñáÝù ѳ­ë³­ñ³­Ïáõ­ÃÇõ­ ÝáõÙ û·ï­õáõÙ »Ý µ³­ó³­éÇÏ å³­ïÇõ­Ý»­ñÇó áõ Û³ñ­·³Ý­ùÇó, ³­é³­õ¿É Ñ»­ï³ùñù­ñá­õ³Í »Ý ³­Ý³ë­Ý³­Ï³Ý ½á­õ³ñ­×áõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñáí, ù³Ý ÿ ѳ­ ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ¨ ³½­·³­ÛÇÝ Ñ³ñ­ó»­ñáí. Ýñ³Ýù ï³­ÉÇë »Ý, µ³Ûó áã ÿ Ù»ñ Ïñó­Ï³Ý-Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ÑÇ٭ݳñÏ­Ý»­ñÇÝ, ³ÛÉ Ïá­Ï»­ïáõ­ÑÇ­Ý»­ñÇÝ, ³Ý­Ñ³­ßÇõ ÷á­Õ»ñ »Ý ͳ˭ëáõÙ Ódzñ­ß³í­Ý»­ñÇ, ëåáñ­ïÇ áõ ÃÕó­Ë³­ ÕÇ íñ³Û: ²Û¹ ѳ­ñáõëï­Ý»­ñÇ Ù³­ë³Ùµ ѳ­Ï³­å³ï­Ï»ñÝ ¿ñ ѳݭ·áõ­ ó»³­ÉÁ. ݳ ã¿ñ Ùá­é³­ÝáõÙ Ù»ñ ³½­·³­ÛÇÝ ÑÇ٭ݳñÏ­Ý»­ñÁ, ÿ¨ ãÇ Ï³­ ñ»­ÉÇ ³­ë»É, áñ ݳ »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõ­Ã»³Ý Ïá­ÃáÕ Ï³Ý·­Ý»ó­ñ³Í ÉÇ­ÝÇ ³ÛÝ µ³­Ýá­õá­ñáõ­Ã»³Ý ѳ­Ù³ñ, á­ñÇ ç³Ý­ù»­ñáí ÙÇ­ÉÇáÝ­Ý»ñ ¿ ¹Ç­½»É ¨ á­ñÁ »­Õ»É ¿ Ýñ³ µá­Éáñ ·áñ­Í»­ñÇ Ñ³Õ­Ãáõ­Ã»³Ý ·É˳­íáñ ß³ñ­ÅÇ­ãÁ…

²Ûë­ï¿Õ, ǭѳñ­Ï¿, ѳݭ·áõ­ó»³ÉÝ ³ÛÝ­ù³Ý ¿É Ù»­Õ³­õáñ ã¿ñ. Ýñ³Ý ßñç³­å³­ïáÕ­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ¹ñ¹»­óÇÝ ¾ç­ÙdzͭÝáõÙ í»­Ñ³­ñ³Ý ϳ­éáõ­ ó»­Éáõ, ö³­ñÇ­½áõ٠ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óÇ ÑÇÙ­Ý»­Éáõ, å¿ïù ¿ ѳë­Ï³ó­Ý»ÇÝ Ý³¨, áñ ݳ ³­Ù¿­ÝÇó ³­é³ç å³ñ­ï³­õáñ ¿ñ Çñ ³­Ýá­õ³ÝÝ ³ñ­Å³­ÝÇ ÙÇ Ûáõß ÃáÕ­Ý»É Çñ µ³Ý­áõá­ñáõ­Ã»³Ý ѳ­Ù³ñ… îñïÝç³­óáÕ­Ý»ñ ϳÝ, ÿ ÇÝ­ãáõ՞ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÁ Ïáí­Ï³­ë»³Ý ³­å³­·³Û ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇÝ á­ãÇÝã ãÇ Ýá­õÇ­ñ»É: ¿ áñ­ù³Ý ³ñ­¹³­ñ³­ óÇ ¿ ³Û¹ ïñïáõÝ­çÁ` ã»Ýù áõ­½áõÙ Ëá­ë»É, µ³Ûó ѳë­ï³ï ·Ç­ï»Ýù, áñ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÁ ï³­ñ»­Ï³Ý ÙÇ ù³­ÝÇ ï³ë­Ý»³Ï Ñá­·áõ µ³ñÓ­ñ³­ ·áÛÝ ÏñÃáõ­ÃÇõÝ ¿ñ ï³­ÉÇë, á­ñáí ùÇã ãÇ Ýå³ë­ï»É Ù»ñ »ñÏ­ñÇ µÝ³Ï­ãáõ­Ã»³Ý Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ½³ñ­·³ó­Ù³­ÝÁ: îñïÝç³­Éáõ ï»­ÕÇù áõ­Ý»Ý ÙdzÛÝ ³ÛÝ Ñ³­½³­ñ³­íáñ ³ß­Ë³­ï³­õáñ­ Ý»­ñÁ, á­ñáÝó ßÝáñ­ÑÇõ, ÇÝã­å»ë ³­ë³­óÇÝù, ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÁ ¹Ç­½»É ¿ñ Çñ ÙÇ­ÉÇáÝ­Ý»­ñÁ, µ³Ûó á­ñáÝó ½³­í³Ï­Ý»ñÝ ³Û­ëûñ ã»Ý ϳ­ñá­Õ³­ÝáõÙ û·­ïá­õ»É ÝáÛ­ÝÇëÏ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óÇó… Ð³Û Åá­Õá­íáõñ¹Ý ³Û­ëûñ Çñ í»ñ­çÇÝ Ñ³ñ­·³ÝùÝ ¿ ï³­ÉÇë سݭ ó߭»³­ÝÇ ³­×Çõ­ÝÇÝ: î»ë­Ý»Ýù Ýñ³­ÝÇó µ³­ñ»­ñ³­ñá­õ³Í­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ³Û­ëûñ ³­å³­Ñá­í­ áõ³Í »Ý ¨ ÝáÛ­ÝÇëÏ ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï¿ñ ³Ý­ÓÇÝù »Ý, ÇÝã­å»ë »Ý ѳ­õ»ñ­ ųó­Ý»­Éáõ Ù»Í µ³­ñ»­ñ³­ñÇ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÁ: гݭ·áõ­ó»³­ÉÁ ·áõ­ó¿ ãϳ­ñá­Õ³­ó³õ Çñ ϻݭ¹³­Ýáõ­Ã»³Ý û­ñáù Ç­ñ³­·áñ­Í»É Çñ ß³ï µ³­ñÇ Ùï³¹­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ, ³ÛÅÙ Ñ»ñ­ÃÁ Ýñ³ÝóÝ ¿, á­ñáÝù ³Û­ëûñ سݭó­ß»³­ÝÇ ßÝáñ­ÑÇí Ù³ñ­¹³­Ù¿ç »Ý ÁÝ­Ï»É: êå³­ë»Ýù, áñ ëñ³Ýù §Ý³í­ÃÇ Ã³­·³­õá­ñǦ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÁ Ïѳ­õ»ñ­ ųó­Ý»Ý Áëï ³ñ­Å³Ý­íáÛÝ: ²ëïáõ³Í³ïáõñ º­ñÇ­ó»³Ý* §êáõñ­Ñ³Ý­¹³Ï¦, 30 ³å­ñÇ­ÉÇ 1911Ã.

¶º­ðº¼­Ø²­ÜÆ ´º­ð²­ÜÆÜ Ð»­é³­õáñ ÐÇõ­ëÇ­ëÇó µ»­ñÇÝ ³Ù­ëÇë 28-ÇÝ ³ÑÝ Ñ³­½á­õ³­·Çõï ѳ­ ÛÇ ¹Ç³­ÏÁ, á­ñÇ í³­Õ³­Ñ³ë Ù³­Ñá­õ³Ý Ñ»ï ß³ï ÛáÛ­ë»ñ ¿É Ù»­é³Ý: γݷ­Ý³Í »Ýù ³ÛÅÙ ·»­ñ»½­Ù³­ÝÇ Ùûï, á­ñÇ µ»­ñ³­ÝÇÝ ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ Ù³ñ­ÙÇÝÝ ¿ ¹ñ³Í ¨ å¿ë-å¿ë ËáñÑñ­¹³­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ Ù»ñ ÙÇïùÝ ³­Ïû­ë»­Éáí ³Ýó­ÝáõÙ »Ý: ÆÝù­Ý³Ý­Ù³Ý, ÇÝù­Ýáõ­ñáÛÝ ïÇå ¿ñ سݭó­ß»³Ý. ǵñ¨ Ñ³Û í³­ ׳­é³­Ï³Ý` ÑÇÝ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ ¿ñ ÝÙ³Ý, ǵñ¨ ų­Ù³­Ý³­Ï³­ÏÇó í³­×³­é³­Ï³Ý` »í­ñá­å³­óáõ ¿ñ ÝÙ³Ý: ´³Ûó áã Ù¿­ÏÇ ¨ áã ÙÇõ­ëÇÝ, ³ÛÉ ÙdzÛÝ Ç­ñ»Ý ÝÙ³Ý` ѳ­ÛÇ ëñïáí, »í­ñá­å³­óáõ ·ÉËáí: Ð³Û ÑÇÝ í³­×³­é³­Ï³Ý ¹³­ëÁ á­ñáß ¹ñáßÙ ¿ áõ­Ý»­ó»É Çñ ëñïÇ, Çñ Ñá­·áõ íñ³Û. ݳ ³ÛÝ ³­õ³Ý­¹³­Ï³Ý Ý»ñßÝ­ãáõ­Ùáí ¿ ³å­ñ»É, ÿ Çñ

ï³­ñ³­µ³Õ¹ ³½­·Ç Ù»Í ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ ³ß­Ë³­ïáÕ Ó»éùÝ ¿, Ñá­í³­Ý³­ õá­ñáÕ ·Éáõ­ËÁ ¨ Çñ µá­Éáñ Ó»é­Ý³ñ­Ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ Ù¿ç Õ»­Ï³­í³­ñá­õ»É ¿ ³½­·ÇÝ û·­Ý»­Éáõ, ³½· å³Ñ­å³­Ý»­Éáõ ·³­Õ³­÷³­ñáí: ì³Ý­ù»ñÝ áõ í³ñ­Å³­ñ³Ý­Ý»­ñÁ, ·ÇñÝ áõ ·ñ³­Ï³­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ, ·»­Õ³­ñá­õ»ëïÝ áõ ׳ñ­ï³­ñ³­å»­ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ å³Ñ­å³­Ý»É »Ý ó³Û­ëûñ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÁ, áñ ÉéÇÏ µ³ñ­µ³­éáí å³ï­ÙáõÙ ¿ ÿ í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ ùñïÇÝùÝ ¿ ³Û¹ ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ Ó­¨áí Ëï³­ ó»É áõ ³ñ­Ó³­Ý³­ó»É: ºí Çñ í³ë­ï³­ÏÇ ã³­÷áí áõ Ç­ñ³­õ³Ùµ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý ¹³­ëÁ Ù»ñ ³½­·³­ÛÇÝ-»­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý ·áñ­Í»ñÝ ¿ Õ»­Ï³­í³­ñ»É ǵ­ñ¨ ³½­¹»­ óÇÏ ËáñÑñ­¹³­ïáõ ¨ Íñ³·­ñáÕ: ¸Ç­õ³­Ý³­·Ç­ï³­Ï³Ý Û³­ñ³­µ»­ñáõ­ ÃÇõÝ­Ý»ñ, ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ë³­Ï³Ý ÁÝï­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ, ¹»ë­å³­Ýáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ Ñ³Û ³½­·Ç ¨ »­Ï»­Õ»­óáõ ÏáÕ­ÙÇó å³Ñ­å³­Ýá­õ»É, ϳ­ï³­ñá­õ»É »Ý Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Ó»é­ùáí: ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ ³Ûë ÑÇÝ ³­õ³Ý­¹³­Ï³Ý á­·áõ ÍÝáõÝ¹Ý ¿ñ, ³Ûë ïÇ­å³ñ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­ÝÇ ëñïÇ ï¿­ñÁ: ²°ãù ³­Í»­ó¿ù Ýñ³ µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­Ã»³Ýó ï»­ë³Ï­Ý»­ñÁ` µá­Éá­ ñÁ ѳ­Ûáó í³Ýù, ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óÇ, ѳ­Û³­ßáõÝã í³ñ­Å³­ñ³Ý, Ñ³Û ³é¨ïñ³­Ï³Ý ¹åñáó, Ñ³Û áõ­ë³­Ýá­Õáõ­Ã»³Ý å³Ñ­å³­Ýáõ­ÃÇõÝ, ѳ­ Ûáó 컭ѳ­ñ³Ý, Ñ³Û Ã³­ï»­ñ³­Ï³Ý µ»Ù, Ñ³Û »­ñ³Åß­ïáõ­ÃÇõÝ, Ñ³Û íÇ­å³­ë³­Ýáõ­ÃÇõÝ: ´á­Éá­ñÇ ÑÇÙ­ùáõ٠سݭó­ß»³­ÝÇ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ëñïÇó µ»­Ïá­õ³Í ½·³ó­ÙáõÝù­Ý»­ñÇ Ù³­ëáõÝù­Ý»ñÝ »Ý ¹ñá­õ³Í: ì»ñ­ç»ñë ݳ Çñ µ³­ñá­Û³­Ï³Ý Ç­ñ³­õáõÝ­ùáí ¨ Ñ³Û í³­×³­é³­ ϳ­Ýáõ­Ã»³Ý ïñ³­¹Ç­ódz­Ý»­ñÇ áÛ­Åáí ëÏë»É ¿ñ ÙÇ­ç³Ù­ï»É ³½­·Ç Ñá·¨áñ ϳ½­Ù³­Ï»ñ­åáõ­Ã»³Ý ·áñ­Í»­ñÇÝ. ݳ ó³Ý­Ï³­ó³õ ÂÇý­ÉÇ­ ½ÇÝ ³ñ­Å³­Ý³­õá­ñ³­·áÛÝ ³­é³ç­Ýáñ­¹Á ï³É, سÛñ ²­Ãá­éÇÝ ³ñ­Å³­ ݳ­õá­ñ³­·áÛÝ Ï³­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ, 볭ϳÛÝ Ù³ÑÝ ³­ñ³­·³Ã¨ Ïïñ»ó Ýñ³ ׳­Ý³­å³ñ­ÑÁ: سݭó­ß»³­ÝÁ ÝÙ³Ý ¿ñ Ñ³Û ÑÇÝ í³­×³­é³­Ï³­ÝÇÝ ¨ ÝÙ³Ý ã¿ñ Ýá­ñÇÝ ¨ ÙÇ áõ­ñÇß Ñ³Ý­·³­Ù³Ý­ùáí. Ýá­ñ³­·áõÛÝ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³Ý­ Ý»­ñÁ Ù»Í Ù³­ëáí Ç­ñ¿Ýó í³ë­ï³­ÏÇ ÙÇ Ù³­ëÁ ³½­·ÇÝ »Ý ÃáÕ­ÝáõÙ Ïï³­Ïáí, Ç­ñ¿Ýó Ù³­Ñá­õ³­ÝÇó Û»­ïáÛ. سݭó­ß»³­ÝÁ Çñ ϻݭ¹³­Ýáõ­ û³Ý ų­Ù³­Ý³ÏÝ ¿ñ ϳ­ï³­ñáõÙ µ³­ñÇ ·áñ­Í»ñ ¨ Ñá­·áí Ññ×õáõÙ Ýñ³Ýó ï¿ë­ùáí: سݭó­ß»³­ÝÁ Çñ ·ÉËáí »í­ñá­å³­óÇ ¿ñ. Çñ ·³Ý­·Ç Ù¿ç ÙÇ Éáõ­ ë³­õáñ ÁÙµé­ÝáõÙÝ Ï³ñ ³é¨ïñ³­Ï³Ý ·áñ­Í»­ñÇ, ÙÇ ½û­ñ¿Õ ß¿ßï Çñ áõ­Õ»­ÕÇ Ù¿ç, áñ Ñ³Û í³­×³­é³­Ï³­ÝÇÝ »í­ñá­å³­óáõ ѳ­Ù³ñ­Ó³­ Ïáõ­ÃÇõÝ ¨ Ó»é­Ý³ñ­Ïáõ­Ã»³Ý ³­Ñ³·­Ýáõ­ÃÇõÝ ¿ñ ï³­ÉÇë: ºí Ýñ³ ѳñë­ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ ³Û¹ ÁÝ­¹áõ­Ý³­Ïáõ­Ã»³Ý ³ñ­¹ÇõÝù ¿: ²Ûë­åÇ­ëÇ Ùïù»­ñÇ Í÷áõ­Ùáí Ù»Ýù ϳݷ­Ý³Í »Ýù ³ÛÅÙ ·É˳­ µ³ó ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ ·»­ñ»½­Ù³­ÝÇ µ»­ñ³­ÝÇÝ, áñ åÇ­ïÇ

Áݹ·ñ­Ï¿, ѳ­Ý¿ Ù»ñ Ï»³Ý­ùÇó áõ ï³­Ý¿ Çñ Íá­óÁ Ýñ³Ý, á­ñÇ Ñ»ï ß³ï ÑáÛ­ë»ñ ϳ­ÛÇÝ Ï³­åá­õ³Í: ºí ³å­ñÇ­ÉÇ 30-ÇÝ, ß³­µ³Ã û­ñÁ سݭó­ß»³­ÝÇ ÷á­Ë³­ñ¿Ý ³½­·Á ëñï³×Ù­ÉÇÏ ³÷­ëá­ë³Ý­ùáí Ýñ³ óñÙ Ñá­Õ³µ­Éáõ­ñÁ ÙdzÛÝ ·ñÏ»ó: ÊÙµ³·­ñ³­Ï³Ý §Ðá­íÇï¦, 1911, Ã. 17

*** ²É. سݭó­ß»³­ÝÇ Ù³­Ñá­õ³Ý ³é­ÃÇõ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ á­ñáß Ñ³ë­ï³­ïáõ­ ÃÇõÝ­Ý»ñ áõ Ýñ³Ýó Õ»­Ï³­õ³ñ­Ý»ñ ÏñÏÇÝ óáÛó ïá­õÇÝ Ç­ñ»Ýó áãÝ­ãáõ­ ÃÇõ­ÝÁ ¨ ù»­É»­Ë³­ëÇ­ñáõ­Ã»³Ý ï»Ý­ã³Ýù­Ý»­ñÁ: ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ í³ñ­ãáõ­Ã»³Ý Ù¿ç, ÇÝã­å¿ë ¨ ٻ߭ã³Ý­ Ý»­ñÇ ¹³­ë³­Ï³ñ­·Ç Õ»­Ï³­õ³ñ­Ý»­ñÁ ËáñÑñ­¹³Ï­óáõ­Ã»³Ý ÝÇõà ¿ÇÝ ¹³ñÓ­ñ»É ³ÛÝ ËݹǭñÁ, ÿ ³Û¹ ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ å³ß­ïû­Ý³­ å¿ë åÇ­ïÇ Ù³ë­Ý³Ï­ó»±Ý­ ³ñ­¹»ûù ÙÇ Ñ³­ñáõëï Ù³ñ­¹áõ óխٳ­ÝÁ, á­ñÁ ÿ¨ Ù»­Í³­Ù»Í µ³­ñÇù­Ý»ñ ¿ ³­ñ»É ѳ­ë³­ñ³­Ïáõ­Ã»³Ý û·­ïÇÝ, µ³Ûó Çñ Ù³­ÑÇó Ñ»­ïáÛ á­ãÇÝã ãÇ Ïï³­Ï»É Û³ï­Ï³­å¿ë Ç­ñ»Ýó` ³Û¹ ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇÝ: ºí ·ïÝá­õ»­óÇÝ Ù³ñ­¹ÇÏ, á­ñáÝù óÇ­Ýǭϳ­ µ³ñ ÝáÛ­ÝÇëÏ ³Ï­Ý³ñ­ÏáõÙ ¿ÇÝ, ÿ` §ÃáÕ Å³­é³Ý·­Ý»­ñÁ ÷áÕ ï³Ý, ¨ Ù»Ýù ÏÙ³ë­Ý³Ï­ó»Ýù Ñáõ­Õ³ñ­Ï³­íá­ñáõ­Ã»³­ÝÁ¦: ²Û¹­åÇ­ëÇ ³Ï­Ý³ñÏ­Ý»ñ, ³Û¹­åÇ­ëÇ ³­é³­ç³ñÏ­Ý»ñ, áñ­ã³÷ ¨ ÏáÕÙ­ ݳ­ÏÇ, 볭ϳÛÝ ÙÇ ³Ý­·³Ù ¿É ³­å³­óáõ­óáõÙ »Ý, ÿ å³­ïá­õ³­ëÇ­ñáõ­ û³Ý ½·³­óáõ­ÙÇ Ñ»ï Ùdz­ëÇÝ áõ­ñÇß­Ý»­ñÇÝ Ñ³ñ­·»­Éáõ ßÝáñÑùÝ ¿É í»­ñ³­ó»É ¿ Ù»­½³­ÝáõÙ: ÊݹÇñÝ ³ÛÝ ã¿, ÿ سݭó­ß»³­ÝÇ Ã³Õ­Ù³­ÝÁ ÙÇ ù³­ÝÇ Ù³ñ¹­ ϳÝó Ïá­É»­·Ç³É ÑÇ٭ݳñÏ­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó Ý»­Ï³Û ÉÇ­Ý»­ÉÁ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ³ñ­Å¿­ùÁ åÇ­ïÇ áõ­Ý»­Ý³ñ, ³ÛÉ ³ÛÝ, áñ Ù³ñ­¹ÇÏ ¨ Ù³­Ý³í³Ý¹ Ñ³Û Ù³ñ­¹ÇÏ, á­ñáÝù »­ñ»Ï ÙÇ í»ñë­ïÇó ·É˳ñ­ÏÁ ѳ­Ý³Í ¿ÇÝ µ³­ñ¨áõÙ ÝáÛÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÇÝ, ³Û­ëûñ, »ñµ ݳ ãÏ³Û ³Ûɨë, ¹³­ï³í­×Çé­Ý»ñ »Ý ϳñ­¹áõÙ ¨ åñ¿­ï¿Ý­½Ç³­Ý»ñ Û³Ûï­ÝáõÙ, ÿ ÇÝ­ãáõ± سݭó߭ »³ÝÁ Ç­ñ»Ýó, Û³ï­Ï³­å¿ë Ç­ñ»Ýó Ùá­é³­ó»É ¿: ä³­ñáÝ­Ý»ñ, ³­Ùáà ¿. DZÝã­ Ç­ñ³­õáõÝù áõ­ÝÇù áõ­ñÇß­Ý»­ñÇ Ñ³­ßÇõ­Ý»­ñÇ Ù¿ç ÙïÝ»­Éáõ, áõ­ ñÇßÝ»­ñÇ ·ñå³Ý­Ý»­ñÁ Ëáõ­½³ñ­Ï»­Éáõ: Ø»½ ù³ç Û³Ûï­ÝÇ ¿, áñ سݭ ó­ß»³­ÝÁ Çñ ϻݭ¹³­Ýáõ­Ã»³Ý û­ñáù ïá­õ»É ¿ ßáõñç »ñ­Ïáõ ÙÇ­ÉÇû­ÝÇ ÙÇ ·áõ­Ù³ñ ³½­·³­ÛÇÝ Ñ³ë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇÝ ¨ ³Ý­Ñ³ï­Ý»­ñÇ. Ýñ³ ÙÇ­çáó­Ý»­ñáí µ³ñÓ­ñ³­·áÛÝ ÏñÃáõ­ÃÇõÝ ³­õ³ñ­ï³Í Ù³ñ­¹ÇÏ ï³ë­ Ý»³Ï­Ý»­ñáí ã»Ý ѳ߭õá­õáõÙ, ³ÛÉ Ñ³­ñÇõñ­Ý»­ñáí, ¨ Ó»­½³­ÝáõÙ ùã»­ñÁ ã»Ý ¹ñ³Ý­óÇó, ¨ ǯÝã, ÙDZÿ ³Û¹ Ù³ñ­¹ÇÏ, áñ »­ñ»Ï ëá­íá­ñáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³ ѳ­ßá­õÇÝ, Ù»­ñÁ ã»Ý, ÙDZÿ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñá­óáõÙ ëá­íá­ñáÕ ³­ß³­Ï»ñï­Ý»­ñÁ, ³­é¨ï­ñ³­Ï³Ý ¨ í³­×³­é³­Ï³­Ý³­Ï³Ý ¹åñáó­Ý»­ñÇ

ë³­Ý»­ñÁ Ù»ñ ù³­Õ³­ù³­óÇ­Ý»­ñÇ, Ù»ñ ٻ߭ã³Ý­Ý»­ñÇ ½³­õ³Ï­Ý»­ñÁ ã»Ý: º­Ã¿ áñ¨¿ Ù¿­ÏÁ µá­Õá­ù»­Éáõ ³­éÇà áõ­Ý»ñ, ¹³, ÇÝã­å¿ë »­ñ»Ï ¿É ³­ë³­óÇÝù, Çñ µ³­Ýá­õá­ñáõ­ÃÇõÝÝ ¿ñ, 볭ϳÛÝ Ýñ³Ýù ³­í»­ÉÇ å³­ï­ áõ³½­·³ó, ³­í»­ÉÇ ½·³ëï áõ ù³­Õ³­ù³­õ³­ñÇ ·ïÝá­õ»­óÇÝ ¨ ³Ý­ÓÇ, ³Ý­Ñ³­ïÇ ëñïÇ Ã»­É³¹­ñ³Ýù­Ý»­ñÁ, Ýñ³ ½·³­óáõÙ­Ý»­ñÁ ãµéݳ­¹³­ï»­ óÇÝ, ãùÝݳ­¹³­ï»­óÇÝ: Ø»ñ Ùï³­íá­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù »­ñ»Ï ³Û¹­åÇ­ëÇ ¹³­ï³í­×Çé­Ý»ñ ¿ÇÝ ï³­ÉÇë, ³­Ù»­Ý³­É³õ ¹³­ï³í­×Ç­éÁ ïá­õÇÝ Ç­ñ»Ýó ³Ý­Ñ³­ï³­Ï³Ý ³Ý­å³­ïá­õ³­ëÇ­ñáõ­Ã»³­ÝÁ, Ç­ñ»Ýó á­Õáñ­Ù»­ÉÇáõ­Ã»³­ÝÁ: ²ëïáõ³Í³ïáõñ º­ñÇ­ó»³Ý §êáõñ­Ñ³Ý­¹³Ï¦, 1 Ù³­ÛÇ­ëÇ 1911Ã.

²­Èºø­ê²Ü¸ð زܭ²­Þº²Ü ²Ûë Ññ³­å³­ñ³Ï­Ù³Ý Ñ»­Õǭݳ­ÏÁ §î³­ñ³½¦ ¨ §²Õ­µÇõñ¦ å³ñ­µ»­ñ³­ ϳݭݻ­ñÇ ËÙµ³­·Çñ, ó­ï»­ñ³­Ï³Ý ùÝݳ­¹³ï î. ܳ­½³ñ­Û³ÝÝ ¿` ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ Ý»ñ­Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ѳï­í³­Í³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý §ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ ñÇó¦ Ù»­ÏÁ: Ðá¹­í³­ÍáõÙ ³é­Ï³ »Ý µ³½­Ù³­ÃÇí, ѳ­×³Ë` ÙÇ­ïáõ٭ݳ­íáñ ³ñ­í³Í ³Ý×ß­ïáõíÛáõÝ­Ý»ñ ¨ ų­Ù³­Ý³­ÏÇ §Ñ»­Õ³­÷á­Ë³­Ï³Ý¦ á­·áõÝ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáÕ ¹³­ïá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»ñ:

²å­ñÇ­ÉÇ 19-ÇÝ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ, 69 ï³­ñ»­Ï³Ý ѳ­ë³­ÏáõÙ í³Ë­ ׳­Ýá­õ»ó ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ ¨ ÝáÛÝ ³Ù­ëÇ 30-ÇÝ Ù»­Í³­ßáõù ѳݭ¹Ç­ë³­íá­ñáõ­Ã»³Ùµ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ` ì³Ý­ùÇ ï³­×³­ñÇ µ³­ÏáõÙ, Çñ ϻݭ¹³­Ýáõ­Ã»³Ý ų­Ù³­Ý³Ï ·Ý³Í Ñá­Õ³­µ³Å­ÝáõÙ, ³­Ùáõë­Ýáõ ·»­ñ»½­ Ù³­ÝÇ ÏáÕ­ùÇÝ ³Ù­÷á­÷á­õ»ó Ýñ³ Ù³ñ­ÙÇ­ÝÁ: Ðáõ­Õ³ñ­Ï³­íá­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Çó ÙÇÝ㨠ÂÇý­ÉÇë ¨ ó­Õáõ­ ÙÁ ÏñáõÙ ¿ÇÝ ÙÇ ³ñ­ï³­ëá­íáñ, ѳ­Ù³­Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ë·³­Ñ³Ý­¹»­ëÇ µÝáÛÃ: г­Ûáõ­ÃÇõ­ÝÁ, ϳñ­Í¿ù, Ëá­ñ³­ëáõ­½á­õ³Í ͳÝñ íßïÇ Ù¿ç` ëñï³­Ùáñ­ Ùáù áÕ­µáõÙ áõ ÏëÏÍáõÙ ¿ñ ³Û¹ ³Ý­Å³­Ù³­Ý³Ï Ù»Í Ïá­ñáõë­ïÁ: ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ, á­ñÇ ¹Ç­½³Í ÙÇ­ÉÇûÝ­Ý»­ñÇ ù³­Ý³­ÏÁ 40-Ç »Ý ѳëó­ÝáõÙ, ÙÇ í³­×³­é³­Ï³Ý ¿ñ` ³ã­ù³­µ³ó ¨ ß³ï ѳ­çá­ Õ³Ï Çñ Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÙ­Ý»­ñÇ Ù¿ç: ÀÝ­¹áõ­Ý³­Ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇó ·É˳­õá­ñÁ ų­Ù³­Ý³­ÏÇÝ Ïåã»ÉÝ ¿ñ ³Û­ëá­õ³ÛÝ ·áñ­ÍÇÝ, á­ñÇ Ù¿ç ß³­ÑÁ ³ÏÝ­Û³Ûï ¿ñ: ¶Ç­ï¿ñ ¨ ÿ áõÙ Ñ»ï ·áñÍ Ï³­ï³­ñ»ñ, ¨ ÿ áõÙ Ó»é­ùáí: êϽµáõÙ Ù³­Ýáõ­ý³Ï­ïáõ­ñ³­ÛÇ í³­×³­é³­Ï³Ý ¿ñ ¨ ßÝáñ­ÑÇí Çñ µÝ³­ ÍÇÝ Ñá­ï³­éáõ­Ã»³Ý Áݹ­É³Û­Ý»ó ·áñ­ÍÁ` ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝÇó Ù»­Í³­ù³­ Ý³Ï ³å­ñ³Ýù µ»­ñ»­Éáí ¨ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Áݭóóù ѳ­Õáñ­¹»­Éáí, áñ Ù³ù­ëÁ áõ­ñÇß­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù»­Ù³­ïáõ­Ã»³Ùµ Ç­ñ»Ý ¿­Å³Ý ÝëïÇ: ØÇÝã ûñë ÂÇý­ ÉÇ­ëÇ Ù³ù­ë³­ï³Ý ß¿Ý­ùÁ` ÁÝ­¹³ñ­Ó³Ï µ³­Ïáí, å³ï­Ï³­ÝáõÙ ¿ سݭ ó­ß»³­ÝÇÝ:

лÝó »­ñÇ­ï³­ë³ñ­¹áõ­ÃÇõ­ÝÇó ²É. سݭó­ß»³­ÝÇÝ ³­ç³Ï­ó»É áõ ¹ñ³­Ùáí Ý»­óáõÏ »Ý »­Õ»É Õ³­ñ³­µ³Õ­óÇ­Ý»­ñÁ` å.å. Æ­í³Ý ²­Ý³­Ý»³­ ÝÁ ¨ Æ­í³Ý г­ë³Ý-泭ɳ­É»³­ÝÁ, ³­é³­çÇ­ÝÁ` ¹ñ³­Ùáí, í»ñ­çÇ­ÝÁ` ͳ­é³­Ûáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñáí1: ²­å³ ³Û­ñ³­Ï³Ý ѳ­ë³­ÏáõÙ ´³ù­íáõÙ Ó»é­ Ý³ñ­Ï»­Éáí ݳí­Ã³ñ­¹Çõ­Ý³­µ»­ñáõ­ÃÇõÝ` ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõÙ ¿ Õ³­ñ³­µ³Õ­ óÇ­Ý»­ñÇ` å.å. Úáí­ë¿÷ Âáõ­Ù³­Û»³­ÝÇÝ, ²­é³­ù»É ̳­ïáõ­ñ»³­ÝÇÝ ¨ ØÇ­ù³­Û»É ²­ñ³­Ù»³Ý­óÇÝ: ì»ñ­çÇ­ÝÇë ßÝáñ­ÑÇí, ݳË, í³­Ë»ó­ÝáõÙ »Ý Í»­ñáõ­ÝÇ áõ ѳ­Ù»ëï, ³ë­ïá­õ³­Í³­í³Ë Úáí­ë¿÷ Âáõ­Ù³­Û»³­ ÝÇÝ, ³­å³` ²­é³­ù»É ̳­ïáõ­ñ»³­ÝÇÝ, Ýϳ­ñ³·­ñ»­Éáí Ó»é­Ý³ñÏ­Ù³Ý ³Ý­Û³­çáÕ Áݭóó­ùÁ ¨ Ù»Í ÷á­Ë³­éáõ­ÃÇõÝ í»ñó­Ý»­Éáõ Ñ»­é³Ý­Ï³­ñÁ áõ Ùá­Éá­ñ»ó­ÝáõÙ Í»­ñáõ­ÝÇ Âáõ­Ù³­Û»³­ÝÇÝ ¨ ¿­Å³Ý ·Ýáí ³é­ÝáõÙ Ýñ³ ݳí­Ã³­Ñ³Ý­ù»­ñÁ: ²­å³ Ñ»­é³ó­õáõÙ ¿ ¨ ²­é³­ù»É-³­å»­ñÁ (̳­ïáõ­ñ»³Ý), ¨ ·áñ­ÍÇ ï¿­ñ»ñ ÙÝáõÙ »Ý »ñ­Ïáõ ³Å­¹³­Ñ³­Ý»ñ` ²É. سݭó­ß»³Ý áõ å. ØÇù. ²­ñ³­Ù»³Ýó: ²­Ñ³ ëñ³Ýù ÑÇÙ­ÝáõÙ »Ý ³­õ»­ÉÇ ù³Ý 20 ÙÇ­ÉÇûÝ ¹ñ³­Ù³·É­Ëáí Ç­ñ»Ýó ݳí­Ã³­ÛÇÝ ·áñ­ÍÁ` µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõÝ §²É. سݭó­ß»³Ý ¨ ÁÝÏ.¦ ýÇñ­ Ù³Ý: ´³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÇ ³­Ýá­õ³­Ý³­Ï³Ý ·Ç­ÝÁ 250é. ¿ñ, 볭ϳÛÝ Ñ»Ýó ³­é³­çÇÝ û­ñ»­ñÇÝ µ³ñÓ­ñ³­ó³í ÙÇÝ㨠400 éáõµ­Éáõ: ²É. سݭó­ ß»³­ÝÇó ³­õ»­ÉÇ µ³Ë­ï³­õáñ áõ ׳ñ­åÇÏ å. ØÇù. ²­ñ³­Ù»³Ý­óÁ ³Û¹ µ³ñÓñ ·Ýáí í³­×³­é»ó Çñ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÇ Ëá­ßáñ Ù³­ëÁ: ²­Ù¿Ý­ùÁ` Ù»Í Ã¿ ÷áùñ, áí ë¨ û­ñá­õ³ ѳ­Ù³ñ ÙÇ ù³­ÝÇ Ïá­å»Ï áõ­Ý»ñ Ëݳ­ Û»³Í, ·É˳­å³­ï³é ·Ý»ó §²É. سݭó­ß»³Ý ¨ ÁÝÏ.¦ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ ë»­ñÁ: 곭ϳÛÝ ¹ñ³­Ù³·­Éáõ­ËÁ ãïá­õ»ó ëå³­ëá­õ³Í ß³­Ñáõ­Ã³­ïá­Ïá­ ëÁ, ¨ Ñ»Ýó »ñÏ­ñáñ¹ ï³­ñá­õ³­ÝÇó µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÇ ·ÇÝÝ Áݭϳí` ѳë­Ý»­Éáí 114é., ¨ ³Ûë­å¿ë ï­¨»ó »ñ­Ï³ñ ų­Ù³­Ý³Ï, ÙÇÝ㨠áñ ¹ñ³­Ù³·­Éáõ­ËÁ ãÏÇ­ë»­óÇÝ, ³Û­ëÇÝùÝ` ãÛ³Û­ï³­ñ³­ñ»­óÇÝ éáõµ­ÉÇÝ Ï»ë éáõµ­ÉÇ: ²ÛÅÙ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ëÁ ѳ­½Çí 220é. ¿: ƭѳñ­Ï¿, ³Ûë Ó»é­ Ý³ñ­Ïáõ­ÙÇó ÙÇ­ÉÇûÝ­Ý»ñ ¹Ç­½»­óÇÝ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÁ, ÇëÏ íݳ­ëá­õ»­ óÇÝ` µ³Å­Ý»­ïáÙë ³é­ÝáÕ­Ý»­ñÁ: Ƶñ¨ ûñ-û­ñÇ íñ³ ѳñë­ï³­óáÕ` ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ ûñ-û­ñÇ íñ³Û ¿É ³­õ»­ÉÇ áõ ³­õ»­ÉÇ É³ÛÝ µ³­ó»ó ·ñå³­ÝÁ` Ñû­·áõï ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý, Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ¨ ³½­·³­ÛÇÝ-»­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÇ: 곭ϳÛÝ Ñ³­Ù³ÛÝ Ñ³­Ûáõ­Ã»³Ý ѳ­Ù³ñ ÿ ϻݭ¹³­Ýáõ­Ã»³Ý ų­ Ù³­Ý³Ï ¨ ÿ Ù³­ÑÇó Û¿­ïáÛ Ïï³­Ïáí Ãá­Õ³Í ·áõ­Ù³ñ­Ý»­ñÁ Ù»Ï ÙÇ­ ÉÇûÝ éáõµ­Éáõó ß³ï ã»Ý ³Ýó­ÝáõÙ: ØÇÝã­¹»é ÇÝ­ùÁ` ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÁ, í»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ Çñ ³Ýӭݳ­Ï³Ý ϻݭó³­ÕÇ íñ³Û, ÇÝã­å¿ë ѳ­ í³­ï³ó­ÝáõÙ »Ý, ö³­ñÇ­½áõ٠ͳ˭ëáõÙ ¿ñ Ùáï Ù»Ï ÙÇ­ÉÇûÝ ýñ³ÝÏ: ²­Ù¿­Ý³­Ëá­ßáñ ¨ ³ã­ùÇ ÁÝÏ­ÝáÕ ·áñ­ÍÁ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý 1 àã ÙÇ ³ÛÉ ³ÕµÛáõñáõÙ ²É. سÝóßÛ³ÝóÇÝ ïñ³Ù³¹ñ³Í ÐáíÑ. ²Ý³ÝÛ³ÝÇ ¹ñ³Ù³Ï³Ý §Ýå³ëïǦ ¨ ÐáíÑ. гë³Ý-æ³É³ÉÛ³ÝÇ §Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñǦ Ù³ëÇÝ áñ¨¿ ÑÇß³ï³ÏáõÙ ãϳ:

¹åñ³­Ýá­óÇ Ýáñ ß¿ÝùÝ ¿ ѳݭ·áõ­ó»³É ïÇÏ. ܳ­¹Ç­ñ»³­ÝÇ` ÝáÛÝ ¹åñ³­Ýá­óÇÝ Ýá­õÇ­ñ³Í Ù»­Í³ñ­Å»ù Ñá­Õ³­ï³­ñ³Í­ùÇ íñ³Û: ²Ûë ßÇ­ Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ ÙÇ Ïá­ÃáÕ ¿ ²É. سݭó­ß»³­ÝÇÝ (ͳ˭ëÁ` 250.000 é.): Øáï Ù»Ï ÙÇ­ÉÇûÝ ýñ³ÝÏ ¿ ³ñ­Å»­ó»É ݳ¨ ö³­ñÇ­½áõ٠ϳ­éáõ­ó³Í Ñá­Û³­Ï³å ѳۭϳ­Ï³Ý »­Ï»­Õ»­óÇÝ, á­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý ϳ­é³­ í³­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ ²É. سݭó­ß»³­ÝÇÝ Áݭͳ­Û»ó ßù³Ý­ß³Ý` íϳ­Û³·­ñÇ Ù¿ç ³­ë»­Éáí. §ö³­ñÇ­½áõÙ ÙÇ ·»­Õ»­óÇÏ ßÇ­Ýáõ­ÃÇõÝ ³­í»­É³ó­Ý»­Éáõ ѳ­ Ù³ñ¦: ê. ¾ç­ÙdzͭÝÇ ï³­×³­ñÇ í»­ñ³­Ýá­ñá·­Ù³Ý Ñ³­Ù³ñ ïá­õ»É ¿ 40 ѳ½. é., ÝáÛÝ­ù³Ý ¿É` í³Ý­ùÇ ï³­×³­ñÇÝ, í»­Ñ³­ñ³­ÝÇ ßÇ­Ýáõ­Ã»³­ÝÁ` 150 ѳ½. é., سݭó­ß»³Ý í³­×³­é³­Ï³­Ý³­Ï³Ý ¹åñá­óÇÝ` 100 ѳ½. éáõµ­ÉÇ: ²­å³ гۭϳ­Ï³Ý µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³­ÝÁ` 20 ѳ½. é., ï³×­Ï³­Ñ³Û ëá­í»³É­Ý»­ñÇÝ` 25 ѳ½. é., ê»­ÙÇ­ñ»­ãÇÝë­Ïáõ »ñÏ­ñ³­ß³ñ­ ÅÇó ïáõ­Å³Í­Ý»­ñÇÝ` 30 ѳ½. é., ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý سñ­ïÇ­ÝÇÏ ÏÕ½áõ »ñÏ­ñ³­ß³ñ­ÅÇó ïáõ­Å³Í­Ý»­ñÇÝ` 30 ѳ½. ýñ³ÝÏ ¨ 1881-Çó ëÏë³Í ÙÇÝã¨ Ù³Ñ ï³­ñÇÝ Ùáï 60 áñ­¹»­·Çñ áõ­ë³­ÝáÕ­Ý»ñ ¿ áõ­Ý»­ó»É µ³ñÓ­ ñ³­·áÛÝ ¹åñáó­Ý»­ñáõÙ: ´³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý Ýå³­ï³Ï­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ Ïï³­Ïáí Ãá­Õ»É ¿ 200 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ: Æñ ѳݭù»­ñÇ Ñ³­½³­ñ³­íáñ µ³­Ýá­õáñ­Ý»­ñÇÝ áõ ͳ­é³­ÛáÕ­Ý»­ñÇÝ, á­ñáÝù Ïñ³­ÏÇ ß³ï­ñá­õ³Ý­Ý»­ñÇó Ýñ³ ѳ­Ù³ñ ÙÇ­ÉÇûÝ­Ý»ñ ¹Ç­½»­ óÇÝ, ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ Ùá­é³­óáõ­Ã»³Ý Ù³ï­Ý»ó, ³ñ­Ñ³­Ù³ñ­Ñ³Ý­ùÇ »Ý­Ã³ñ­Ï»ó Ýñ³Ýó ³­ñÇõÝ-ùñïÇÝ­ùÁ ¨ Ýñ³Ýó Ãßá­õ³é û­ñ»­ñÇ Ñ³­ Ù³ñ á­ãÇÝã ã³­ñ»ó1: ê³ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ÙÇ µ³ó ¿, ²É. سݭó­ß»³­ÝÇ ÛÇ­ß³­ï³­ÏÁ Ýá­õ³ë­ ï³ó­ÝáÕ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ÙÇ »ñ¨áÛÃ, áñ Ù»Ýù ã»Ýù ϳ­ñáÕ ãï³­ñ³­Ïáõ­ ë»É, ÿ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÁ, ³Ý­ßáõßï, Çñ µ³­ñ»­ñ³ñ­Ý»­ñÇÝ ß³ï ѽáñ ߻߭ïáí åÇ­ïÇ »­ñ³Ë­ï³­Ù³­ïáÛó ÉÇ­Ý»ñ, »­Ã¿ í³­Õ³­Ñ³ë Ù³­ÑÁ Ýñ³Ý ѳ­Ï³ñ­Í³­ÏÇÇ ãµ»­ñ»ñ: Ðáõ­ë³Ýù, áñ ų­é³Ý·­Ý»ñÝ Ç­ñ»Ýó µ³½­Ù»­ñ³Ëï ÍÝá­ÕÇ ³ã­ù³­ÃáÕ ³­ñ³Í ѳ­½³­ñ³­õáñ µ³­Ýá­õáñ­Ý»­ ñÇÝ áõ ͳ­é³­ÛáÕ­Ý»­ñÇÝ ÏÛ³­ïáõ­ó³­Ý¿Ý ÙÇ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ ·áñ­Íá­Ýáí, áñ Ýñ³Ýù Í»­ñáõ­Ã»³Ý, ÑÇ­í³Ý­¹áõ­Ã»³Ý ë¨ û­ñ»­ñáõÙ ³­å³­Ñá­íá­õ»Ý: ´³­Ýá­õáñ, ͳ­é³­ÛáÕ ¹³­ë³­Ï³ñ­·»­ñÇ Ï»Ý­ë³­Ãá­ß³­ÏÇ ÑÇÙù ɳÛÝ Áݹ·ñϭٳٵ, ϳ­é³­í³­ñáõ­ÃÇõ­ÝÇó í³­í»­ñ³­óá­õ³Í áõ »­ñ³ß­Ë³­íáñ­ á­õ³Í ѳ­ïáõÏ ¹ñ³­Ù³·É­Ëáí` ³­Ñ³ ÿ ÇÝã ¿ ëå³ë­õáõÙ ²É. سݭ ó­ß»³­ÝÇ Å³­é³Ý·­Ý»­ñÇó: îÇ·­ñ³Ý ܳ­½³­ñ»³Ý §î³­ñ³½¦, 1911, Ã.7-8 1 ÖÇßï ã¿: ØdzÛÝ 1896Ã. سÝóßÛ³ÝóÝ Çñ µ³ÝíáñÝ»ñÇÝ áõ ͳé³ÛáÕÝ»ñÇÝ í׳­ ñ»É ¿ 228.636 é., ³ÛëÇÝùÝ` ³ñ¹ÛáõݳѳÝí³Í 1 ÷áõà ݳíÃÇ ¹ÇÙ³ó` 0,72 Ïáå»Ï: ²Ûë óáõó³ÝÇßáí ݳ ½ÇçáõÙ ¿ñ ÙdzÛÝ §Üáµ»É »Õµ³ÛñÝ»ñÇݦ ¨ èáïßÇɹݻñÇ §Î³ëåÛ³Ý-ë¨ÍáíÛ³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ¦:

²­Èºø­ê²Ü¸ð زܭ²­Þº²­ÜÆ ¸²­¶²­ÔÆ ²­è²æ гݭ·áõ­ó»³É سݭó­ß»³­ÝÁ ѳݭ¹Ç­ë³­ó»É ¿ ³½­·Ç ³ÛÝ Ù»Í µ³­ ñ»­ñ³­ñÁ ¨ ³ÛÝ µ³­ñ»­ëÇñï Ñ»­ñá­ëÁ, áñ Çõñ ѳñë­ïáõ­ÃÇõ­ÝÇó, ѳ­Ï³­ é³Ï ß³ï-ß³­ï»­ñÇ, ³­é³ï-³­é³ï µ³­ÅÇÝ­Ý»ñ ¿ ѳ­Ý»É ѳۭñ»­ÝÇ­ùÇÝ: ²Û¹­åÇ­ëáí, ݳ ß³¯ï ËÝ­Ï»­ÉÇ ¨ ß³¯ï­ û­ñǭݳ­Ï»­ÉÇ ·áñ­Í»ñ ¿ ϳ­ ï³­ñ»É Çõñ ³½­·Ç ѳ­ñ³­½³ï »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ, á­ñáÝù ³­Ù»­Ý³ÛÝ ³ñ­¹³­ñáõ­Ã»³Ùµ Ñéã³­Ï»É »Ý Ýá­ñ³ å³Ý­Í³­ÉÇ ³­Ýáõ­ÝÁ ³­Ù»­Ýáõ­ñ»ù` ǵñ¨ ³­é³ç­Ý³­Ï³ñ· µ³­ñ»­·áñ­ÍÇ: ´³­ñÇ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÁ, ѳۭñ»­Ý³­ëÇ­ñ³­Ï³Ý Éáõ­ë³­õáñ ç³­ÑÁ Ó»é­ùÇÝ, ßñç»É ¿ ѳ­Ûáõ­Ã»³Ý Ùáõà ˳­õ»­ñÁ` Éáõ­ë³­õá­ñ»­Éáõ ¨ ˳­õ³­ñÇ Ï³­ å³Ý­ùÇó ³­½³ï ϳ­óáõ­ó³­Ý»­Éáõ ÉáÛ­ëÇ ¨ ÛáÛ­ëÇ Ï³­ñûï Ù³ñ¹­Ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ: ¸¿¯, áñ­ù³¯Ý ­ó³­õ³­ÉÇ ¿ ³Û¹­åÇ­ëÇ Ù»¯Í ­Ù³ñ­¹áõ, Ù»¯Í ­Ñ³Û­ñ»­Ý³­ ë»­ñÇ í³­Õ³­Å³Ù Ù³­ÑÁ Ù»½ å¿ë Ë»Õ× ¨ ϳ­ñûï ³½­·Ç ѳ­Ù³ñ... Ú³­õ»¯ñÅ ­ÛÇ­ß³­ï³Ï ѳۭϳ­Ï³Ý »­Ï»­Õ»­óáõ ѳ­ñ³­½³ï ½³­õ³­ÏÇÝ ¨ Ù³ñ­¹³­ë¿ñ ´³­ñ»­ñ³­ñÇÝ: ¶. ³í. ù³Ñ. ¶ñÇ­·á­ñ»³Ýó êá­Ë³Ï г­Û³ë­ï³­ÝÇ: ²½­·³­ÛÇÝ Édz­Ï³­ï³ñ »ñ­·³­ñ³Ý, ´³­ùáõ, 1912Ã., ¿ç 242-243

²­Ô¾ø­ê²Ü¸ð زܭ²­Þº²Ü г­Ûáó Ù¿ç ³­Ù»Ý ¹³­ñ»­ñÇ Áݭóó­ùáõÙ »­Õ»É »Ý Ù»­Í³Ï­ßÇé ﳭճݭ ¹Ç ï¿ñ ³Ý­Ó»ñ, á­ñáÝù Çõ­ñ»³Ýó ï³­ñû­ñÇ­Ý³Ï ÓÇñ­ù»­ñá­íÁ ¨ ³Ý­½áõ­ ·³­ïÇå û·­ï³­õ¿ï ·áñÍ­ù»­ñá­íÁ ³½­·»­ñÇÝ Ñdz­óáõÙÝ »Ý å³ï­×³­ é»É, ϳÛë­ñ»­ñÇó Û³ñ­·á­õ»É, ϳÛë­ñ»­ñÇÝ Çõ­ñ»³Ýó 峭ɳ­ï³Ý­Ù³Ý Û³ñ­Ï»­ñáõÙÝ ÁÝ­¹áõ­Ý»É ¨ ÑÇõ­ñ³­ëÇ­ñ»É: Ø»Í ¨ ³­Ù»­Ý³­Ù»Í ÷³¯éù, å³­ïǯõ ¨ ·á­Ñáõ­ÃǯõÝ­ ²­Ù»­Ý³­µ³ñÓ­ñ»³É ²ë­ïá­õ³­ÍÇÝ, áñ Ýá­ó³ ½áõ­·³­ïÇ­å»­ñÁ ó³ñ¹ ¨ë ­ß³­ñáõ­Ý³Ï­íáõÙ »Ý: ²­Ñ³° ÇÝã­å¿ë ³ÛÅÙë ¿ î÷ËÇ­ëáõÙ Ù»­Í³Ñé­ã³Ï ѳݭ·áõ­ó»³É ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ, áñ Çõñ ³­Ýû­ñÇ­Ý³Ï ³­é³­ï³­Ó»é­Ýáõ­Ã»³Ù­µÁ ѳ­½³­ñ³­õáñ­Ý»­ñÇ Ñ³Ý­ ·³Í ×ñ³·­Ý»­ñÁ µá­ó³­í³­é»É ¿, ѳ­½³­ñ³­õáñ­Ý»­ñÇÝ ÁÝ­Ï³Í íǭ׳­ÏÇó í»­ñ³­Ï³Ý·­Ý»É ¿, ѳ­½³­ñ³­õá­ñÇ áõë­Ù³Ýó ù³Õ­óÇÝ` ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ ÝáõÙ µ³ñÓñ áõë­Ù³Ý ¨ ·Ç­ïáõ­Ã»³Ý Ï»­ñ³­Ïáõñ­Ý»­ñáí ¨ ¹ñ³­Ù³­Ï³Ý û·­Ýáõ­Ã»³Ùµ Û³­·áõñ¹ ¿ ïá­õ»É: ö³ñ­½áõÙ »­Ï»­Õ»­ó³­ë¿ñ Ñ³Û »Õ­µ³ñó ѳ­Ù³ñ` ßù»­Õ³­ßáõù »­Ï»­Õ»­óÇ ¿ ϳ­éáõ­ó»É, ѳ­Ûáó سÛñ ²­Ãáé 1600³­Ù»³Û ϳ­éáõ­ó³Í ê. ¾ç­ÙdzͭÝÇ ï³­×³­ñÇ í»­ñ³­Ýá­ñá­·áõ­Ã»³Ý ѳ­ Ù³ñ ѳ­ñÇõñ ѳ­½³ñ­Ý»ñ ¿ ³­é³­ï³­Ó»é­Ý»É, î÷ËÇ­ëáõÙ äû­ÉÇ­ï»Ë­ ÝÇ­Ïáõ­ÙÇ ßÇ­Ýáõ­Ã»³Ý ѳ­Ù³ñ ³Ý­í»­Ñ»ñ ëñïáí ÙÇÝ㨠ÙÇ­ÉÇá­ÝÇ Ñ³ë­ ÝáÕ ·áõ­Ù³­ñÇ Í³ËùÝ ³­Ý»­Éáõ å³ï­ñ³ë­ï³­Ï³­Ùáõ­ÃÇõÝ ¿ñ Û³Ûï­Ý»É, Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ³½­·³­ÛÇÝ Ñá·¨áñ Ýáñ ¹åñ³­Ýá­óÇ Ï³­éáõó­Ù³­ÝÁ ͳËù`

300.000-Çó ³­õ»­ÉÇ éáõµ­ÉÇ, Ýá­õÇ­ñ»É ¨ ê. ¾ç­ÙdzͭÝáõ٠ϳ­éáõ­ó»É ¿ Ñdz­Ý³­ÉÇ ù³Ý­¹³Ï­Ý»­ñáí Ù»Í ¨ Ñá­Û³­Ï³å 컭ѳ­ñ³Ý, í»ñ­ç³­å¿ë Ýá­ñ³ µ³½­Ù³­ÃÇõ µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ ÙÇ ³é ÙÇ Ãáõ»­ÉÁ ·á­Ý¿ ÇÝÓ ³é ³ÛÅÙ ¹Åá­õ³­ñÇÝ ¿: ºõ ³Ûë­å¿ë ѳݭñ³Ñé­ã³Ï ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³ÝÝ Ñ³Û ³­Ýá­õ³­ÝÁ ÷³éù ¨ å³­ïÇõ ¿ µ»­ñ»É ¨ ³Ûë å³ï­ ׳­é³õ Áݹ­Ñ³­Ýáõ­ñÇó Áݹ ÙÇßï ³Ý­Ï»ÕÍ ë¿ñ ¨ Û³ñ­·³Ýù í³­Û»­É»É: àõë­ïÇ î¿ñ ²ë­ïá­õ³­ÍÁ Ãá°Õ Ýá­ñ³ ¨ Ýá­ñ³ ³­Ùáõë­Ýáõ Ñá­·ÇÝ Éáõ­ ë»­Õ¿Ý­Ý»­ñÇ ¹³­ëáõÙ Éáõ­ë»­Õ¿Ý ÷³é­ù»­ñáí åë³­Ï¿ ¨ Ýá­ñ³ ûñÑ­Ý»³É ·»ñ­¹³ë­ï³­ÝÇ Ã³Ý­Ï³­·ÇÝ Ï»³Ý­ùÁ ÙÇßï ³­éáÕç ¨ ÙÇßï »ñ­ç³­ÝÇÏ å³­Ñ¿, ¨ Ýá­ñ³ ³½­Ýá­õ³­ßáõù ïáÑ­ÙÁ ³­Ù»­Ý³ÛÝ µ³­ñ»­Ù³ë­Ýáõ­Ã»³Ùµ óϳ­ï³­ñ³Í ³ß­Ë³ñ­ÑÇ Ùßï³­¹³­É³ñ ×Çõ­Õ³­íá­ñ¿: ¶ñÇ­·áñ ³­í³· ù³­Ñ³­Ý³ سݭ¹³­Ïáõ­ÝÇ*

1910ÃÃ. ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ËÙµ³·­ñ»É ¿ §Ðá­íÇõ¦ ß³­µ³­Ã³­Ã»ñ­ÃÁ, á­ñÁ Ñ»­ï³­·³­ÛáõÙ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»É ¿ Ññ³­ï³­ñ³Ï­í»É §Ðá­íÇï¦ ³Ý­í³Ùµ` ÙÇÝ㨠1917Ã.: 141 *²­÷ÇÝ­Û³Ý Î³­ñ³­å»ï (1870, ²­É»ù­ë³Ý¹­ñ³­åáÉ-1944, ºñ¨³Ý) - ݳ˭ݳ­ Ï³Ý ÏñÃáõíÛáõÝÝ ëï³­ó»É ¿ ÍÝݹ³­í³Û­ñÇ Í˳­Ï³Ý ¹åñá­óáõÙ, ³­å³ áõ­ëáõ­ ÙÁ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»É ¾ç­ÙdzͭÝÇ ¶­¨áñ·­Û³Ý ×»­Ù³­ñ³­ÝáõÙ, áñÝ ³­í³ñ­ï»­Éáõó Ñ»­ïá ³Ý­ó»É ¿ áõ­ëáõó­ã³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ ²­É»ù­ë³Ý¹­ñ³­åá­ÉÇ ÙÇ ß³ñù ¹åñáó­Ý»­ ñáõÙ: 1899-Çó ½µ³Õ­í»É ¿ ·ñ³­Ï³Ý-ËÙµ³·­ñ³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõí۳ٵ` Ññ³­ ï³­ñ³­Ï»­Éáí §ÞÇ­ñ³Ï¦ ·ñå³­ÝÇ áõ å³­ïÇ û­ñ³­óáõÛó­Ý»­ñÁ: 1907-1914ÃÃ. ²­É»ù­ë³Ý¹­ñ³­åá­ÉáõÙ Ññ³­ï³­ñ³­Ï»É ¿ §²­Ëáõ­ñ»³Ý¦ å³ñ­µ»­ñ³­Ï³­ÝÁ: г­Û³ë­ ï³­ÝáõÙ ËáñÑñ­¹³­ÛÇÝ Ï³ñ­·»­ñÇ Ñ³ë­ï³­ïáõ­ÙÇó Ñ»­ïá ß³­ñáõ­Ý³­Ï»É ¿ ٳݭ ϳ­í³ñ­Å³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÁ È»­Ýǭݳ­Ï³­ÝÇ ¹åñáó­Ý»­ñáõÙ: Î۳ݭùÇ í»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ ³å­ñ»É ¿ ºñ¨³­ÝáõÙ:

àë­ÏÇ-µ³­ñ»­Ï³Ù Ñ³Û ÁÝ­ï³­Ý»³ó, ÂÇý­ÉÇë, 1912Ã., ¿ç 588-589

̲ÜಶðàôÂÚàôÜܺð 135 *øÇß­ÙÇß­Û³Ý ²­É»ù­ë³Ý¹ñ (1843, ÂÇý­ ÉÇë-1914, ´³­ùáõ) - Çë­Ï³­Ï³Ý å»­ï³­Ï³Ý ËáñÑñ­ ¹³­Ï³Ý, ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ù³­Õ³­ù³­ÛÇÝ ¹áõ­Ù³­ÛÇ ³Ý­¹³Ù, áõ­ëáõ­óÇã, ·ñáÕ, Ññ³­å³­ñ³­Ï³­Ëáë: ²­í³ñ­ï»É ¿ ȳ­½³ñ­Û³Ý ×»­Ù³­ñ³­ÝÁ ¨ ØáëÏ­í³­ÛÇ Ñ³­Ù³É­ë³­ ñ³­ÝÇ µÝ³­·Ç­ï³­Ï³Ý ý³­ÏáõÉ­ï»­ïÁ: Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý Ñá·¨áñ ¹åñ³­Ýá­óÇ áõ ¶³­Û³Ý­Û³Ý û­ñÇáñ­¹³ó ¹åñáóÇ áõ­ëáõ­óÇã, Üá­ñ³­ß»­ÝÇ êµ. س­ñÇ³Ù­Û³Ý ¹åñá­óÇ Ñá­·³­µ³ñ­ÓáõÃ­Û³Ý Ý³­Ë³­·³Ñ, г­ÛáõÑ­ Û³ó µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ù³ñ­ïáõ­Õ³ñ áõ å³ï­í³­íáñ ³Ý­¹³Ù: äÇ»ë­Ý»­ñÇ áõ Ññ³­å³­ ñ³­Ï³­Ëá­ë³­Ï³Ý µ³½­Ù³­ÃÇí Ñá¹­í³Í­Ý»­ñÇ Ñ»­ÕÇ­ ݳÏ, ³ß­Ë³­ï³Ï­ó»É ¿ ÙÇ ß³ñù å³ñ­µ»­ñ³­Ï³Ý­ Ý»­ñÇ: «Тифлисский листок¦ Ã»ñ­ÃÇ ËÙµ³­·Çñ: 140 *ºñ½ÝÏ­Û³Ý º½­ÝÇÏ (1852-1919) - »­ñ³Åß­ï³­ ·»ï, ËÙµ³­·Çñ: ²­í³ñ­ï»É ¿ Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý ¹åñá­óÁ (1871), ³­å³ ½µ³Õ­í»É áõ­ëáõó­ãáõí۳ٵ: 1873Ã. ϳ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÁ Ýñ³Ý Ññ³­íÇ­ñ»É ¿ ¾ç­Ùdz­ÍÇÝ` Ýá­ ï³·­ñáõíÛáõÝ ëá­íá­ñ»­Éáõ: 1874-ÇÝ ³­í³ñ­ï»É ¿ ¹³­ëÁݭó­óÁ, Ó»é­Ý³¹ñ­í»É ù³­Ñ³­Ý³ áõ Ýß³­Ý³Ï­ í»É ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý ¹åñá­óÇ Ýá­ï³·­ñáõ­ ÃÛ³Ý áõ­ëáõ­óÇã` Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï å³ß­ïá­Ý³­í³­ ñ»­Éáí ¶³­Û³Ý­Û³Ý ¹åñá­óáõÙ: 18 ï³­ñÇ »­ñ³Åß­ ïáõíÛáõÝ ¿ ¹³­ë³­í³Ý­¹»É Ü»ñ­ëÇë­Û³Ý ¹åñá­óáõÙ, Ññ³­ï³­ñ³­Ï»É ¿ Ýá­ï³·­ñáõÃ­Û³Ý í»­ñ³­µ»ñ­Û³É Ó»é­Ý³ñÏ­Ý»ñ, Ïñá­ÝÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É ·ñù»ñ: 1906-

142 *º­ñÇó­Û³Ý ²ëï­í³­Í³­ïáõñ (1872-1929) - ËÙµ³­·Çñ, Ññ³­ï³­ñ³­ÏÇã: ²å­ñ»É ¨ ·áñ­Í»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ: 1906-1925ÃÃ. Ññ³­ï³­ñ³­Ï»É ¿ §Ê³­Ã³­µ³­É³¦ »ñ­·Ç­Í³­Ã»ñ­ÃÁ, 1909-1912ÃÃ.` ݳ¨ §êáõñ­Ñ³Ý­¹³Ï¦ û­ñ³­Ã»ñ­ÃÁ:

146 *سݭ¹³­Ïáõ­ÝÇ ¶ñÇ­·áñ (1846, ²­Ë³É­ ó­Ë³-1926) - Ñá·¨á­ñ³­Ï³Ý, µ³­Ý³­ë»ñ: ÎñÃáõ­ ÃÛáõÝÝ ëï³­ó»É ¿ гխ峭ïÇ í³Ý­ùáõÙ, ³­å³` ¾ç­ÙdzͭÝÇ Ä³­é³Ý­·³­íá­ñ³ó í³ñ­Å³­ñ³­ÝáõÙ, áñÝ ³­í³ñ­ï»­Éáõó Ñ»­ïá ÁÝ­¹áõ­Ý»É ¿ Ñá·¨á­ñ³­ Ï³Ý Ïá­ãáõÙ (1878), í³­ñ»É Ïñá­Ý³­Ï³Ý å³ß­ïáÝ­ Ý»ñ, Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï ½µ³Õ­í»É ·ñ³­Ï³Ý-µ³­Ý³­ëÇ­ ñ³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõí۳ٵ: л­ÕÇ­Ý³Ï ¿ ÙÇ ß³ñù ³ß­Ë³­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ:

²È. زܲÞÚ²ÜòÆ ÀÜî²ÜÆøÀ ¸²ð­Ú² ²­Èºø­ê²Ü¸­ðÆ Ø²Ü­Â²Þ­Ú²Üò سݭó߭۳Ýó-Ù³ñ­¹áõÝ ÁÙµé­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ³Ûë Åá­Õá­í³­Íáõ­áõÙ ³­é³Ýӭݳ­ÏÇ áõ­ß³¹­ñáõíÛáõÝ »Ù ѳï­Ï³ó­ñ»É Ýñ³ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇÝ: ø³Ý­½Ç ¹³ ¿É ¿ñ Ýñ³ ¿áõÃ­Û³Ý µ³­Õ³¹ñ­Û³­ÉÁ ¨ áõ­ÝÇ ³ñ­¹Ç³­Ï³Ý áõ­ëáõ­óá­Õ³­Ï³Ý Ëáñ­Ñáõñ¹, ³ÛÝ ¿` ïÇ­ÏÇ­ÝÁ, áõëï­ñ»ñÝ áõ ¹áõëï­ñ»­ñÁ ÝáõÛÝ­å»ë ѳ­×³­ ˳­ÏÇ ÑÛáõñ ¿ÇÝ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ, ØáëÏ­í³­ÛáõÙ, ö³­ñÇ­½áõÙ ¨ ³Û­Éáõñ, í³­Û»­ÉáõÙ ¿ÇÝ Ñ³ñë­ïáõÃ­Û³Ý åïáõÕ­Ý»­ñÁ, µ³Ûó ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ` Ñ³Û Ç­ñ³­ ϳ­ÝáõÃ­Û³Ý Ù»ç, ³å­ñáõÙ ¿ÇÝ µá­Éá­ñÇ ÝÙ³Ý, ѳ­Ù»ë­ï³­µ³ñ, ³­é³Ýó áñ¨¿ óáõ­ó³­Ùá­Éáõí۳Ý: Àëï Çë, سݭó߭۳ݭóÁ ëÇ­ñ³­ëáõÝ ³­Ùáõ­ëÇÝ ¿ñ, á­ñáí­Ñ»ï¨ ³Ýѭݳñ ¿ ãëÇ­ñ³Í ÏÝá­çÇó áõà ½³­í³Ï áõ­Ý»­Ý³É: سݭó߭۳ݭóÁ ëÇ­ñ³­ëáõÝ Ñ³Ûñ ¿ñ. »­ñ»­Ë³­Ý»­ñÇÝ ïí»ó ÏñÃáõíÛáõÝ, ÇÝ­ãÇó ½ñÏí³Í ¿ñ »­Õ»É ÇÝ­ùÁ, ¹áõëï­ñ»­ñÇÝ ³­Ùáõë­Ý³ó­ñ»ó ³ñ­Å³­Ý³­íáñ Ù³ñ¹­Ï³Ýó Ñ»ï: ¸Åµ³Ë­ï³­µ³ñ, ãϳ­ï³ñ­í»ó áñ­¹Ç­Ý»­ñÇ ³éÝ­ãáõí۳ٵ Ïï³­ÏáõÙ ß³­ñ³¹ñ­í³Í Ýñ³ í»ñ­çÇÝ Ï³Ù­ùÁ: ÐÇ­ßáõ±Ù­»ù ÇÝã ¿ñ ·ñáõÙ ²é. ê³­ñáõ­Ë³­ÝÁ. §... ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ ·ïÝíáÕ ³Ý­ß³ñÅ ·áõÛ­ùÁ, áñ ·Ý³­Ñ³ï­í³Í ¿ñ 3 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­ÉÇ, áñ­¹Ç­Ý»ñÝ Ç­ñ³­íáõÝù ãáõ­Ý»ÇÝ áã í³­×³­é»­Éáõ, áã ·ñ³í ¹Ý»­Éáõ: ¸³ ³Ý­÷á­÷áË Ï»ñ­åáí å»ïù ¿ ³Ýó­Ý»ñ Ãáé­Ý»­ñÇÝ, µ³Ûó ³ÛÝ Ãáé­Ý»­ñÇÝ, á­ñáÝù ÏÍÝí»ÇÝ áñ­¹Ç­Ý»­ñÇ Ñ³Û-Éáõ­ë³­íáñ­ã³­Ï³Ý ϳ­Ý³Ý­óÇó: ²Ûë Ï»ñå سݭó߭۳ÝóÝ ³­ÝáõÕ­Õ³­ÏÇá­ñ»Ý å³ñ­ï³­íá­ñ»ó­ÝáõÙ ¿ñ ½³­í³Ï­ Ý»­ñÇÝ, áñ ³­Ùáõë­Ý³­Ý³­ÛÇÝ Ñ³Û-Éáõ­ë³­íáñ­ã³­Ï³Ý ³Õ­çÇÏ­Ý»­ñÇ Ñ»ï¦: ²Û¹­ å»ë ã»­Õ³í. áñ­¹Ç­Ý»­ñÇ Ë³é­Ý³­Ùáõë­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó ÍÝí³Í »­ñ»­Ë³­Ý»­ñÁ Ïáñó­ñ»­óÇÝ ³½­·³­ÛÇÝ å³ï­Ï³­Ý»­ÉáõÃ­Û³Ý ½·³­óáõ­ÙÁ: ÀÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇ í»­ñ³­µ»ñ­Û³É Åá­Õá­í³Íë ÝÛáõ­Ã»­ñÁ, ó³­íáù, ³Ý­µ³­í³­ñ³ñ »Ý. Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ë, á­ãÇÝã ã»Ù ϳ­ñá­Õ³­ó»É Ñ³Û­Ã³Û­Ã»É ¹áõëï­ñ»­ñÇ Ù³­ëÇÝ, áñ­¹Ç­Ý»­ñÇó »­ñ»­ùÇ ÍÝÝ¹Û³Ý áõ ٳѭí³Ý ï³­ñ»Ã­í»­ñÁ ѳÛï­ÝÇ ã»Ý, Ýñ³Ýó ϻݭ볷­ñáõÃ­Û³Ý ¿­ç»­ñÁ ¹³­ï³ñÏ »Ý: Àݭûñ­óá­ÕÇÝ »Ù ѳÝÓ­ÝáõÙ ³ÛÝ, ÇÝã ѳ­çáÕ­í»É ¿ Åá­Õá­í»É:

ÎдÀ Ùßï³Ï³Ý ³Ý¹³Ù

Ê»­Õ³Ã­Ûáõ­ñ³Ýù­Ý»­ñÁ ÍÝíáõÙ »Ý áã ÙdzÛÝ Ëá­ßáñ ³Ý­Ñ³­ï³­ ϳ­ÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ, ³Ûɨ Ýñ³Ýó ·áñ­Í»­ñÇ ßáõñç, ¨ å³ï­×³­éÁ ï³ñ­ ñ³­Ï³Ý ³Ý­ï»Õ­Û³­ÏáõíÛáõÝÝ ¿, ó³Ý­Ï³­ÉÇÝ Ç­ñ³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ Ý»ñ­ ϳ­Û³ó­Ý»­Éáõ ÙÕáõ­ÙÁ, ÇÝ­ãÁ »ñ­µ»ÙÝ í»­ñ³Í­íáõÙ ¿ ³Ý­ÓÁ Ýë»­Ù³ó­ÝáÕ »ñ¨áõÛ­ÃÇ: ÜÙ³Ý §µ³Ë­ïǦ ÉÇáõ­ÉÇ ³ñ­Å³­Ý³­ó»É ¿ ݳ¨ سݭó߭ ۳ݭóÁ áõ, Ù³ë­Ý³­íá­ñ³­å»ë, Ýñ³ µ³­ñ»­·áñ­ÍáõÃ­Û³Ý ·³­·³­ÃÁ` ö³­ ñÇ­½Ç ѳ­Ûáó êµ. Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë-ØÏñïÇã »­Ï»­Õ»­óáõ ϳ­éáõ­óáõ­ÙÁ: ´»­ñ»Ýù ³­é³ë­å»­É³­ß»Ý §÷³Û­É³­ï³­ÏáõÙ­Ý»­ñǦ ÙÇ ù³­ÝÇ ÝÙáõß­Ý»ñ: µǭÉÇ­ëÇÇ Ã. 43 ÙÇç­Ý³­Ï³ñ· ¹åñá­óÇ Ï³Û­ù¿­çáõÙ, ³ÛÝ ÏñÃû­ç³­ËÇ, áñ ·ïÝíáõÙ ¿ سݭó߭۳ݭóÇ Ó»­é³Ùµ ¨ Ýñ³ ³­Ýáõ­ ÝÁ Ïñ³Í ²é¨ïñ³­ÛÇÝ ¹åñá­óÇ Ñá­Û³­Ï»ñï ߻ݭùáõÙ, ³Û­ëûñ ϳ­ñáÕ »ù ϳñ­¹³É Ñ»ï¨Û³­ÉÁ. سݭó߭۳ݭóÇÝ Ñ³ñó­ÝáõÙ »Ý, û ÇÝ­ãáõ ¿ áõ­½áõÙ Ñ»Ýó ö³­ñÇ­½áõÙ »­Ï»­Õ»­óÇ Ï³­éáõ­ó»É, ¨ µ³­ñ»­ñ³­ñÁ, ǵñ, å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ ¿. §à­ñáí­Ñ»ï¨ ³­Ù»­ÝÇó ß³ï ³Û¹­ï»Õ »Ù Ù»Õù ·áñ­Í»É¦... س­Ï»­ñ»­ë³Û­ÝáõíÛáõ­ÝÇó ½»ñÍ ã»Ý ݳ»õ Ñ³Û Ñ»­Õǭݳϭݻ­ñÁ: ²Ûë­å»ë, ǵñ, 1901Ã. ³Ù­é³Ý ÙÇ ÏÇ­ñ³­ÏÇ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ Ù³­ïáõ­ éáõÙ å³­ï³­ñ³­·Ç ¿ Ù³ë­Ý³Ï­óáõÙ, á­ñÇ ³­í³ñ­ïÇó Ñ»­ïá ù³­Ñ³­Ý³ ìé³Ù­ß³­åáõÑ øÇ­å³ñ­Û³­ÝÇÝ ³­ëáõÙ ¿. §î»ñ­ï»ñ ç³Ý, µ³ Ù»½ ë³­ ½³­Ï³±Ý­ ¿, ³­ñÇ ÙÇ 40 ѳ­½³ñ ýñ³ÝÏ ï³Ù` »­Ï»­Õ»­óÇ ßÇ­ÝÇñ¦: ºí ϳÙ, ǵñ, ³­ëáõÙ ¿. §î»ñ­ï»ñ ç³Ý, ÙÇ Ñ³­ñáõëï ·³­Õáõ­ÃÇ Ñ³­Ù³ñ` ÙÇ ³Õ­ù³ï Ù³­ïáõ±é¦: º­Ã» ³Ý­·³Ù ³Ûë ³­Ù»­ÝÁ Ç­ñ³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ñ»ï ³éÝ­ãáõíÛáõÝ áõ­ ÝÇ, ³­å³` Ñ»­é³­íáñ: ²Û­ÝÇÝã Ç­ñá­ÕáõíÛáõ­ÝÁ, ¹ñ¹³­å³ï­×³é­Ý»­ñÁ ß³ï ³­í»­ÉÇ Ëá­ñÇ­Ù³ëï »Ý ¨ ÉÇá­íÇÝ Ñ³­Ù³­ÑáõÝã سݭó߭۳ÝóÙ³ñ­¹áõ áõ ѳ­ÛÇ ¿áõí۳­ÝÁ: Ø»Ýù Ï÷áñ­Ó»Ýù ³­é³­çÇÝ ³Ý­·³Ù ѳݭ ñ³­ÛÇÝ ßñ糭ݳ­éáõÃ­Û³Ý Ù»ç ¹Ý»É ³ë­í³ÍÝ ³­å³­óáõ­óáÕ Ùdzݭ·³­ Ù³ÛÝ Ýáñ ÷³ëï: ö³­ñÇ­½³­Ñ³­ÛáõíÛáõ­ÝÁ Ïñá­Ý³­Ï³Ý Í»­ë»ñ ϳ­ï³­ñ»É ¿ 1865-Çó, í³ñ­Ó³­Ï³­É³Í Ù³­ïáõé­Ý»­ñáõÙ: Âí³­ù³­Ý³­ÏÇ ³­×ÇÝ ½áõ­·Áݭóó, Ó»é­Ý³ñÏ­í»É »Ý ë»­÷³­Ï³Ý »­Ï»­Õ»­óÇ Ï³­éáõ­ó»­Éáõ ÙÇ ù³­ÝÇ ÷áñ­Ó»ñ, ³Ý­·³Ù` ѳݭ·³­Ý³­ÏáõíÛáõÝ­Ý»ñ »Ý ϳ½­Ù³­Ï»ñå­í»É, µ³Ûó µá­Éáñ ݳ­Ë³­Ó»é­ÝáõíÛáõÝ­Ý»ñÝ Ç ãÇù »Ý ¹³ñ­Ó»É ѳ­Ù³ÛÝ­ùÇ ³Ý­Ï³½­Ù³­ Ï»ñå­í³­ÍáõÃ­Û³Ý ¨ á­ñáß §³½­·³­ÛÇÝ çá­ç»­ñǦ ³Ý­µ³í ѳ­í³Ï­Ýáõ­ ÃÛáõÝ­Ý»­ñÇ å³ï­×³­éáí: 1902Ã. Ñáõ­ÉÇ­ëÇ 14-ÇÝ Ä³Ý ¶áõ­ÅáÝ ÷á­Õá­óÇ ÃÇí 15 ѳë­ó»áõÙ ëÏëí»ó êµ. Ðáí­Ñ³Ý­Ý»ë-ØÏñïÇã »­Ï»­Õ»­óáõ ßǭݳ­ñ³­ñáõíÛáõ­ÝÁ ¨ 1904Ã. ÑáÏ­ï»Ù­µ»­ñÇ 2-ÇÝ ûÍ­í»ó: º­Ï»­Õ»­óáõ ݳ­Ë³·­ÍÇ Ñ»­Õǭݳ­ÏÁ ýñ³Ý­ëdz­óÇ ¶ÇÉ­µ»ñÝ ¿, ¨ ϳ­ ñáÕ ¿ ѳñó ͳ­·»É, û` ѳ­Ûáó ﳭ׳ñ ϳ­éáõ­ó»­Éáõ ѳ­Ù³ñ سݭ ó߭۳ÝóÝ ÇÝ­ãáõ ÁÝï­ñ»ó ýñ³Ý­ëdz­óÇ ×³ñ­ï³­ñ³­å»­ïÇ: ´³ÝÝ

³ÛÝ ¿, áñ سݭó߭۳ݭóÇ` ³½­·³­ÛÇÝ Ýß³­Ý³­ÏáõÃ­Û³Ý ³­Ù»Ý ÙÇ Ý³­Ë³­Ó»é­ÝáõíÛáõÝ Ñ³Ý­¹Ç­åáõÙ ¿ñ Éáõñç Ëá­ãÁÝ­¹áï­Ý»­ñÇ. ëï»ÕÍ­ íáõÙ ¿ÇÝ Ñá·¨á­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇó, ׳ñ­ï³­ñ³­å»ï­Ý»­ñÇó, ·ñáÕ­Ý»­ñÇó, Éñ³·­ñáÕ­Ý»­ñÇó, ѳ­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ï³­ñ³­ï»­ë³Ï ·áñ­ÍÇã­Ý»­ñÇó µ³Õ­Ï³­ó³Í ѳÝӭݳ­Åá­Õáí­Ý»ñ, á­ñáÝù ·áõ­Ù³­ñáõÙ ¿ÇÝ ³Ý­í»ñ­ç³­ ݳ­ÉÇ ÝÇë­ï»ñ ¨ µ³­ÝÁ ѳëó­ÝáõÙ ï³ñ­ñ³­Ï³Ý ù³ßù­ßáõ­ÏÇ: ²­Ñ³ ¹ñ³­ÝÇó Ëáõ­ë³­÷»­Éáõ ѳ­Ù³ñ سݭó߭۳ݭóÁ ·áñ­ÍÁ å³ï­íÇ­ñ»ó ¶ÇÉ­µ»­ñÇÝ, áñÝ áõ­ëáõ٭ݳ­ëÇ­ñ»ó ѳ­Ûáó ׳ñ­ï³­ñ³­å»­ïáõ­ÃÛ³Ý, »­Ï»­Õ»­ó³­ßÇ­ÝáõÃ­Û³Ý É³­í³­·áõÛÝ ³­í³Ý­¹áõÛíݻ­ñÁ ¨ ëï»Õ­Í»ó ÷³Û­ÉáõÝ Ý³­Ë³­·ÇÍ: 곭ϳÛÝ ß³ï ϳñ¨áñ ¿ ï»­ÕÇ ÁÝï­ñáõÃ­Û³Ý Ñ³ñ­óÁ: سݭó߭ ۳ݭóÇÝ ³­é³­ç³ñ­ÏáõÙ »Ý ÙÇ ù³­ÝÇ ï³ñ­µ»­ñ³Ï­Ý»ñ, µ³Ûó ÁÝï­ñáõÙ ¿ ³­Ù»­Ý³­Ã³Ý­ÏÁ` ޳ݽ-¾­ÉÇ­½»Çó áã Ñ»­éáõ ·ïÝíáÕ Ä³Ý ¶áõ­ÅáÝ ÷á­Õá­óÇ ³Õ­µáï, ÙáË­ñ³­ÏáõÛ­ï»­ñáí ÙÇ ÉùÛ³É ï³­ñ³Íù: ´³­ÝÁ óݭÏáõíÛáõ­ÝÁ ϳ٠سݭó߭۳ݭóÇ ëݳ­÷³­éáõíÛáõ­ÝÁ ã¿ñ: 1885 Ãí³­Ï³­ÝÇó ëÏë³Í ³Û¹ í³Û­ñáõÙ 80x13Ù ­ã³­÷»­ñáí ÙÇ ÷³Û­ï³­ß»Ý ϳ­éáõÛ­óÇ Ù»ç, ö³­ñÇ­½Ç ³­ñÇë­ïáÏ­ñ³­ï³­Ï³Ý í»ñ­Ý³­ ˳­íÇ ïÇϭݳÛù ϳ½­Ù³­Ï»ñ­åáõÙ ¿ÇÝ µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ïá­Ý³­í³­ ׳é­Ý»ñ` ãáõݨáñ ˳­íÇÝ ³­ç³Ï­ó»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí: 1897Ã. Ù³­ÛÇ­ëÇ 4-ÇÝ, Ñ»ñ­Ã³­Ï³Ý ïá­Ý³­í³­×³­éÇ Å³­Ù³­Ý³Ï, ÈÛáõÙ­Û»ñ »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ ñÇ ³ñ­ï³¹­ñáõÃ­Û³Ý ÏÇ­Ýá­óáõ­ó³¹­ñáÕ ë³ñùÝ ³Ûñ­í»ó, áõ µéÝÏí»ó ³­Ñ³­íáñ Ññ¹»Ñ: Îñ³­ÏÇ ½áÑ ¹³ñ­Ó³í ßáõñç 150 Ñá­·Ç` Ñ»ñ­óá­·áõ­ ÑÇ­Ý»ñ, ¹ùëáõ­ÑÇ­Ý»ñ, Ù³ñ­ÏÇ­½áõ­ÑÇ­Ý»ñ, µ³­ñá­Ýáõ­ÑÇ­Ý»ñ, ·»­Ý»­ñ³É­ Ý»ñ, Ýϳ­ñÇã­Ý»ñ ¨ ³ÛÉù, ³Û¹ ÃíáõÙ` ²íëï­ñdz­ÛÇ Ï³Ûë­ñáõ­Ñáõ ¨ Ü»³­åá­ÉÇ Ã³­·áõ­Ñáõ ùáõÛñ, ´³­í³­ñdz­ÛÇ, ²­É³­ëá­ÝÇ ¨ úé­ É»³­ÝÇ Ñ»ñ­óá­·áõ­ÑÇ êá­ýdz޳ñ­Éá­ï³Ý: ²Ûë áÕ­µ»ñ­·³­Ï³Ý ÙÇ­ç³­¹»­åÁ óÝó»ó ö³­ñÇ­½Á, í»­ ñ³Í­í»ó ѳ­Ù³½­·³­ÛÇÝ íßïÇ, ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý áõ ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­ ѳ­ÛÇÝ Ù³­Ùáõ­ÉÇ ·É˳­íáñ û­ Ù³­ÛÇ: ƱÝã­³éÝ­ãáõíÛáõÝ áõ­Ý»ñ ³Ûë ³­Ù»­ÝÁ سݭó߭۳ݭóÇ Ñ»ï: àõÕ­Õ³­ÏÇ: 1898Ã. ÂÇý­ÉÇ­ëÇ §î³­ñ³½¦ ß³­µ³­Ã³­Ã»ñ­ÃÁ Ýá­ Û»Ù­µ»ñ­Û³Ý ѳ­Ù³ñ­Ý»­ñÇó Ù»­ ÏáõÙ ïå³·­ñ»ó í»­ñÇÝ ³ë­ïÇ­ ö³ñÇ½Û³Ý Ù³ÙáõÉÁ Ññ¹»ÑÇ Ù³ëÇÝ ×³­ÝÇ áõ­ß³·­ñ³í Ñ»ï¨Û³É Éáõ­

ñÁ. §îÇ­ÏÇÝ ¨ û­ñÇáñ¹ سݭó­ß»³Ý­Ý»­ñÁ Ù»Í ¹ñ³­Ù³·­ÉáõË »Ý Ëáë­ ï³­ó»É ä³­ñÇ­½áõ٠ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óÇ Ï³­éáõ­ó³­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ¦1: ƱÝã­¿ ë³ Ýß³­Ý³­ÏáõÙ: سݭó߭۳ÝóÝ ÇÝ­ùÁ ö³­ñÇ­½Ç µ³ñÓ­ñ³ß­Ë³ñ­ÑÇÏ Ñ³­ë³­ñ³­ ÏáõÃ­Û³Ý Ù³ë­ÝÇÏÝ ¿ñ: ´Ý³­Ï³­Ý³­µ³ñ, ѳ­×³­Ë³­ÏÇ ö³­ñǽ ¿ÇÝ ³Û­ó»­Éáõ٠ݳ¨ Ýñ³ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÁ: §î³­ñ³­½Ç¦ ï»­Õ»­ ÏáõíÛáõ­ÝÁ íϳ­ÛáõÙ ¿ Ù»Ï µ³Ý. »­Ã» Ýϳ­ïÇ áõ­Ý»­Ý³Ýù, áñ سݭ ó߭۳ݭóÁ ëá­íá­ñ³­µ³ñ Ëá­ßáñ µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý Ó»é­Ý³ñÏ­Ý»­ñÁ ùÝݳñ­ÏáõÙ ¿ñ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùáõÙ, ³­å³ ÷³­é³­ï»ë ïÇ­ÏÇÝÝ áõ ¹áõëï­ ñ»­ñÁ »­Õ»É »Ý »­Ã» áã ݳ­Ë³­Ó»é­ÝáÕ­Ý»­ñÁ, ³­å³ ³éÝ­í³½Ý ¿³­Ï³Ý ¹»­ñ³­Ï³­ï³­ñáõíÛáõÝ »Ý áõ­Ý»­ó»É Ñ»Ýó ³Û¹ í³Û­ñáõÙ »­Ï»­Õ»­óÇ Ï³­ éáõ­ó»­Éáõ ·áñ­ÍáõÙ: ø³Ý­½Ç µ³­ñá­Û³­Ï³Ý å³ñï­ùÇ áõ å³­ï³ë­Ë³­ ݳï­íáõÃ­Û³Ý ½·³­óá­ÕáõíÛáõÝ áõ­Ý»ÇÝ ö³­ñÇ­½Ç ѳݭ¹»å ¨ ã¿ÇÝ Ï³­ ñáÕ ³Ý­Ñ³­Õáñ¹ ÙÝ³É áÕ­µ»ñ­·áõí۳­ÝÁ: Üñ³Ýù, ³Û­ëûñ­í³ µ³­éáí ³­ë³Í, ÇÝ­ï»·ñ­í³Í ¿ÇÝ »í­ñá­å³­Ï³Ý Ç­ñ³­Ï³­Ýáõí۳­ÝÁ:

زê­Ü²Î­òºÜø ìÞîÆÜ ØÇ Í³Ýñ íÇßï ѳ­Ù³­ÏáõÙ ¿ Ù»½ µá­Éá­ñÇë: سݭó­ß»³Ý ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÁ Ïñ»ó µÝáõ­Ã»³Ý ÙÇ ¹³­Å³Ý ѳ­ñá­õ³Í. í³­ÕÁ Ñá­ÕÇÝ »Ý Û³ÝÓ­ÝáõÙ ³½­·³­ÛÇÝ Ù»­Í³­ÝáõÝ µ³­ñ»­ñ³­ñÇ Û³ñ­·»­ÉÇ ³­Ùáõë­ÝáõÝ` ¸³­ñdz ²­Õ¿ù­ë³Ý¹­ñ»³Ý سݭó­ß»³­ÝÇÝ: ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ Çñ ÏáõÉ­ïáõ­ñ³­Ï³Ý-Ïñó­Ï³Ý ·áñ­ Íáõ­Ý¿áõ­Ã»³Ùµ ÙÇ å³­ïá­õ³­õáñ ï»Õ ¿ ·ñ³­õ»É ³ñ­¹¿Ý Ãßá­õ³é Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç å³ï­Ùáõ­Ã»³Ý Ù¿ç: Üñ³ ϳ­ï³­ñ³Í ß³ï ·áñ­Í»ñ ǵñ¨ ÙÇ-ÙÇ Ïá­ÃáÕ Ï³Ý·­Ý³Í »Ý ѳ­Ûáõ­Ã»³Ý ³­é³ç, ϳñ­Í»ë Ù³ï­Ý³Ý­ß»­ Éáõ ѳ­Ù³ñ Ù»ñ ³½­·³­ÛÇÝ Û³­é³­ç³­¹Ç­Ùáõ­Ã»³Ý Ýá­ñ³­Ýáñ ßñç³Ý­Ý»ñ: ²ñ­¹¿ûù »­Õ»±É­ ¿ ÙÇ ³­Õ¿ï, »­Õ»±É­ ¿ áõ­ñ³­Ëáõ­Ã»³Ý ÙÇ ûñ, áñ سݭó­ß»³­ÝÁ Çñ ѳ­ñ³­½³ï Åá­Õáíñ­¹Ç Ñ»ï »­Õ³Í ãÉÇ­ÝÇ: ܳ Çñ »­½³­ÏÇ µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­Ã»³Ùµ ÙÇßï ÁÝ­¹³­é³ç ¿ ·Ý³­ó»É Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç ϳ­ñÇù­Ý»­ñÇÝ, Ýñ³ ͳÝñ û­ñ»­ñÇÝ ³ñ­Ó³­·³Ýù ïá­õ»É: سݭó­ß»³­ÝÁ ß³ï Û³­×³Ë ÷ñÏ»É ¿ ѳ­Ûáõ­Ã»³Ý å³­ïÇ­õÁ, Ýñ³ ³½­·³­ÛÇÝ ÇÝù­Ý³­ëÇ­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ: Þ³­ï»­ñÇó ÛÇ­ß»Ýù ³Ûë­ï»Õ Ýñ³ ÙÇ ù³­ÝÇ ·áñ­ÍÁ: èáõ­ë³­Ñ³­Ûáõ­Ã»³Ý ¹³­ñ³­õáñ Ïñó­Ï³Ý û­ç³­ËÁ, áñ Çñ Ù¿ç å³­ ñáõ­Ý³­ÏáõÙ ¿ í»ñ­çÇÝ ¹³­ñáõ Ù»ñ Ùï³­õáñ Û³­é³­ç³­¹Ç­Ùáõ­Ã»³Ý ·ñ»­Ã¿ ³Ù­µáÕç å³ï­Ùáõ­ÃÇõ­ÝÁ, ù³Û­ù³Û­Ù³Ý ¨ Ûáõ­ë³­Ñ³ï ¹ñáõ­ û³Ý Ù¿ç ¿ñ: 1 §î³ñ³½¦, 1898, Ã. 47, ¿ç 1073:

²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ û·­Ýáõ­Ã»³Ý ѳ­ë³õ, ¨ ³Û­ëûñ ϳ­ï³ñ­ õáõÙ ¿ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñ³­Ýá­óÇ ÙÇ Ýáñ ÷³­é³­õáñ ß¿Ý­ùÇ Ï³­éáõ­óáõ­ ÙÁ, áñ ÙÇ Ýáñ ¹³­ñ³·­ÉáõË ¿ µ³­óáõÙ Ù»ñ Ïñó­Ï³Ý ³ë­å³­ñÇ­½áõÙ: ¾ç­ÙdzͭÝÇ Ø³Ûñ ﳭ׳­ñÁ` ѳ­Ù³½­·³­ÛÇÝ Ï»Ý¹­ñá­ÝÇ ³Û¹ ¹³­ñ³­ íáñ Ù³ñ٭ݳ­óáõ­ÙÁ ³ÝÙ­Ëǭóñ ¹ñáõ­Ã»³Ý ¿ñ ѳ­ë»É, Ýñ³Ý íï³Ý· ¿ñ ëå³é­ÝáõÙ: ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÁ ÙÇ­çáó ïá­õ»ó í»­ñ³­Ï»Ý­ ¹³­Ý³ó­Ý»É ѳ­Ûáõ­Ã»³Ý ï³ëݨí»ó­¹³­ñ»³Û ɳ­õ³­·áÛÝ Ïá­Ãá­ÕÁ: Îáí­Ï³­ëÇ Ùï³­õáñ ϻݹ­ñá­ÝÇ` ÂÇý­ÉÇ­½Ç, ì³Ý­ùÇ ³­í³· »­Ï»­ Õ»­óÇÝ å³­ïÇõ ã¿ñ µ»­ñáõ٠ѳ­ÛÇ ³­Ýá­õ³­ÝÁ: سݭó­ß»³­ÝÁ ïá­õ»ó Ýñ³Ý ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ÷³Û­ÉÁ, ßáõ­ùÁ: Ø»Ýù ã»Ýù Ëû­ëáõÙ ³Ûë­ï»Õ ¨ Ýñ³ ÙÇõë µ³½­Ù³­ÃÇõ ѳ­ë³­ñ³­ ϳ­Ï³Ý, ÏáõÉ­ïáõ­ñ³­Ï³Ý ³ñ­ï³­Û³Û­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ Ù³ëÇÝ: Ø»ñ ÛÇ­ ß³ÍÝ ¿É µ³­õ³­Ï³Ý ¿ µÝá­ñá­ß»­Éáõ ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ Ù³­ ïáõ­ó³Í »­½³­ÏÇ Í³­é³­Ûáõ­ÃÇõ­ÝÁ Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹ÇÝ: Ø»Ýù ß³ï ѳ­ñáõëï­Ý»ñ áõ­ÝÇÝù, µ³Ûó Ýñ³Ýó ³½­·³­ëÇ­ñ³­Ï³Ýµ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ³ñ­ï³­Û³Û­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ »ñ­µ¿ù ³ÛÝ­åÇ­ëÇ µ»Õ٭ݳ­ õáñ ¨ ɳÛÝ ³ñ­ï³­Û³Û­ïáõ­ÃÇõÝ ã»Ý ëï³­ó»É, áñ­å¿ë ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ­ÝÁ: Üñ³Ýù ÙÇßï Ùݳ­ó»É »Ý Ù³Ýñ, ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï Ç­ñ³Ýó µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­Ã»³Ý Ù¿ç: ¸ñ³ ѳ­Ù³ñ ¿, áñ سݭó­ß»³­ÝÁ µá­Éá­ñá­íÇÝ ³ÛÉ ¹Çñù áõ­ÝÇ ·ñ³­õ³Í Ù»ñ ѳ­ñáõëï­Ý»­ñÇ ß³ñ­ùáõÙ, ¹ñ³ ѳ­Ù³ñ ¿, áñ Åá­Õá­íáõñ­¹Á Û³ñ­·áõÙ, ëÇ­ñáõÙ ¿ Ýñ³Ý: ºõ å¿ïù ¿ ³­ë»É, áñ Åá­Õá­íáõñ­¹Á ·Ç­ï³Ï­óáõÙ ¿ سݭó­ß»³­ÝÇ ·áñ­Íáõ­Ý¿áõ­Ã»³Ý ³ñ­Å¿­ùÁ, ݳ ѳë­Ï³­ÝáõÙ-·Ý³­Ñ³­ïáõÙ ¿ µ³­ñ»­ ·áñ­ÍÇ Ù»Í ëÇñ­ïÁ: ܳ­Ë³Ë­Ý³­Ùáõ­ÃÇõÝÝ áõ­½»ó, áñ Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõ­ û³Ý áõ ѳ­Ù³Ï­ñ³Ý­ùÇ ½·³­óáõ­ÙÁ ¹¿­åÇ Ø³Ý­Ã³­ß»³Ý ³ñ­ï³­Û³Ûï­ á­õÇ Ýñ³ íßïÇ áõ ïËñáõ­Ã»³Ý û­ñ»­ñÇÝ: ²ß­Ë³ñ­ÑÇë ³­Ù»Ý ͳۭñÇó ó÷­õáõÙ »Ý ó³­õ³Ï­ó³­Ï³Ý áõ Û³ñ­ ·³Ý­ùÇ ½·³­óáõÙ­Ý»ñ. ³Ù­µáÕç ѳ­Ûáõ­ÃÇõ­ÝÁ Ù³ë­Ý³­ÏÇó ¿ Çñ Ù»Í µ³­ñ»­ñ³­ñÇ íßïÇÝ, Ýñ³ ¹³é­Ýáõ­Ã»³Ý: Ø»Ýù ¨ë ­Ù»ñ Ëá­ñÇÝ íÇßïÝ áõ Û³ñ­·³ÝùÝ »Ýù ³ñ­ï³­Û³Û­ïáõ٠سݭó­ß»³Ý ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇÝ` Ýñ³ Ïñ³Í ͳÝñ Ïáñë­ïÇ Ñ³­Ù³ñ: §Ðá­íÇõ¦, 1909, Ã. 40

¸²­ðƲ زܭ²­Þº²­ÜÆ Â²­Ôàô­ØÀ ÐáÏ­ï»­Ù»­µ»­ñÇ 26-ÇÝ ï»­ÕÇ áõ­Ý»­ó³õ ïÇ­ÏÇÝ ¸³­ñdz سݭó߭ »³­ÝÇ Ã³­Õáõ­ÙÁ: ´á­Éáñ Ý߳ݭݻ­ñÇó »ñ¨áõÙ ¿ñ, áñ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ Ñ³­ñ³­½³ï­Ý»­ ñÇ ó³Ý­Ïáõ­ÃÇõÝÝ ¿ñ »­Õ»É ë·³­Ñ³Ý­¹»­ëÇÝ ï³É ÁÝ­ï³­Ý»­Ï³Ý íßïÇ Ñ³­Ù»ëï Ï»ñ­å³­ñ³Ýù: 곭ϳÛÝ ³Ûë ѳݭ·³­Ù³Ý­ùÁ ã¿ñ ³ñ­·»­É»É

ѳ­ë³­ñ³­Ïáõ­Ã»³Ý Çñ ÇÝù­Ý³­µáõË ¨ ³Ý­Ï»ÕÍ ó³­õ³Ï­óáõ­ÃÇõÝÝ áõ Û³ñ­·³Ý­ùÁ ³ñ­ï³­Û³Û­ï»É سݭó­ß»³­ÝÇ ·»ñ­¹³ë­ï³­ÝÇÝ Çñ Ïñ³Í ͳÝñ Ïáñë­ïÇ ³é­ÃÇõ: ú­ñÁ »ñ­Ïáõ­ß³µ­ÃÇ ¿ñ, ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÇ ¨ ·áñ­ÍÇ ûñ: ´³Ûó ÂÇý­ ÉÇ­½Ç Åá­Õá­íáõñ­¹Á, ³­é³Ýó ¹³­ë³­Ï³ñ­·Ç ¨ ³½­·áõ­Ã»³Ý Ëïñáõ­ û³Ý, ßï³­å»É ¿ñ ¹¿­åÇ ì³Ý­ùÇ ³­õ³· »­Ï»­Õ»­óÇÝ: Äá­Õáíñ­¹Ç ÑáÍ µ³½­Ùáõ­ÃÇõÝ ËéÝá­õ³Í ¿ñ »­Ï»­Õ»­óáõÙ, Ýñ³ ·³õ­ÃáõÙ ¨ ßñç³­Ï³Û ÷á­Õáó­Ý»­ñáõÙ: Æ Ýß³Ý ë·Ç ù³­Õ³­ùáõÙ ÷³Ï ¿ÇÝ ß³ï ˳­Ýáõíݻñ ¨ Ïñó­Ï³Ý, ³é¨ïñ³­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ ³Ù­µáÕç û­ñáí, á­Ù³Ýù ÙÇÝã¨ Ã³Õ­Ù³Ý Ñ³Ý­¹Ç­ëÇ í»ñ­çÁ: Â³Õ­Ù³Ý Ý»ñ­Ï³Û ¿ÇÝ, µ³­óÇ ³Ýӭݳ­å¿ë ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇÝ Û³ñ­·áÕ µ³½­Ù³­ÃÇõ ³½­·³­Ï³Ý­Ý»­ñÇó, µ³­ñ»­Ï³Ù­Ý»­ñÇó ¨ Í³­Ýûíݻ­ñÇó, Ù»Í Ãá­õáí å³ï­·³­Ù³­õá­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ ÂÇý­ÉÇ­½Ç ¨ Îáí­Ï³­ëÇ ½³­Ý³­½³Ý ù³­Õ³ù­Ý»­ñÇ Ïñó­Ï³Ý, µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý, ³é¨ïñ³³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ ñ³­Ï³Ý ¨ ³ÛÉ Ñ³ë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ ¨ ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó: ÚÇ­ß»Ýù ¹ñ³Ý­óÇó ÙÇ ù³­ÝÇ­ëÇÝ.

1. ²­Ù»­Ý³ÛÝ Ð³­Ûáó ì»Ñ. γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ ÏáÕ­ÙÇó` ÂÇý­ÉÇ­½Ç û­ ÙÇ ²­é³ç­Ýáñ­¹Á.

2. ÂÇý­Éǽ ù³­Õ³­ùÁ, ۳ݭÓÇÝ ù³­Õ³­ù³·É­ËÇ å³ß­ïû­Ý³­Ï³­ ï³ñ å. ². ʳ­ïǭ뻳­ÝÇ.

3. Îáí­Ï³­ëÇ Ð³­Ûáó ´³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ÀÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ 4. ÂÇý­ÉÇ­½Ç г­Ûáõ­Ñ»³ó ´³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý ÀÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ 5. г­Ûáó ¸ñ³­Ù³­ïÇ­ù³­Ï³Ý ÀÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ.

6. ¾­Å³­Ý³­·ÇÝ ×³­ß³­ñ³­ÝÁ.

7. Ð³Û ¹»­ñ³­ë³­Ý³­Ï³Ý ËáõÙ­µÁ.

8. ¼áõ­µ³­Éá­íÇ Äá­Õáíñ­¹³­Ï³Ý ï³Ý ѳۭϳ­Ï³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõÙ­ Ý»­ñÇ ë»Ï­ódzÝ.

9. Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý Ñ³­Ûáó Ñá·. ¹åñ³­Ýá­óÇ Ñá­·³­µ³ñ­Ó³­Ï³Ý ¨ Ù³­Ý­ ϳ­í³ñ­Å³­Ï³Ý Ù³ñ­ÙÇÝ­Ý»­ñÁ` ³Ù­µáÕç ³­ß³­Ï»ñ­ïáõ­Ã»³Ý Ñ»ï.

10. ì³Ý­ùÇ ³­õ³· »­Ï»­Õ»­óáõ Ýá­ñ³­µ³ó Í˳­Ï³Ý ¹åñá­óÇ Ñá­ ·³­µ³ñ­Ó³­Ï³Ý ¨ ٳݭϳ­í³ñ­Å³­Ï³Ý Ù³ñ­ÙÇÝ­Ý»­ñÁ` ³­ß³­Ï»ñ­ ïáõ­Ã»³Ý Ñ»ï.

11. سݭó­ß»³Ý ²é¨ïñ³­Ï³Ý ¹åñá­óÇ Ñá­·³­µ³ñ­Ó³­Ï³Ý ¨ ٳݭϳ­í³ñ­Å³­Ï³Ý Ù³ñ­ÙÇÝ­Ý»­ñÁ` ³­ß³­Ï»ñ­ïáõ­Ã»³Ý Ñ»ï.

12. ÂÇý­ÉÇ­½Ç û­ñÇáñ­¹³ó Í˳­Ï³Ý ¹åñáó­Ý»­ñÁ.

13. ¶³­Ûdz­Ý»³Ý û­ñÇáñ­¹³ó ¹åñá­óÇ Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ­ÃÇõ­ÝÁ.

14. ¶ñ³­Ï³­Ýáõ­Ã»³Ý ¨ Ù³­Ùáõ­ÉÇ (§Ðá­íÇõ¦, §êáõñ­Ñ³Ý­¹³Ï¦ ¨ ³ÛÉÝ) Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»ñ.

15. èáõ­ë³ó ¨ íñ³ó ѳ­ë³­ñ³­Ïáõ­Ã»³Ýó Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»ñ.

16. ´³Ý­Ï³­ÛÇÝ ÑÇ٭ݳñ­Ïáõ­Ã»³Ýó Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»ñ.

17. ²é¨ïñ³³ñ­¹Çõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ѳë­ï³­ïáõ­Ã»³Ýó Ý»ñ­Ï³­Û³­ óáõ­óÇã­Ý»ñ.

18. ÂÇý­ÉÇ­½Ç í³­×³­é³­Ï³­Ýáõ­Ã»³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»ñ.

19. ÂÇý­ÉÇ­½Ç ѳ٭ù»³ñ­Ý»­ñÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÁ, ·ÉáõË áõ­ Ý»­Ý³­Éáí ѳ٭ù»³ñ­Ý»­ñÇ ³­õ³· å. γ­ñ³­å»ï ê»­ñá­µ»³­ÝÇÝ.

20. ÂÇý­ÉÇ­½Ç ù³­Ñ³­Ý³­ÛÇó ¹³­ëÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»ñ: º­õ³ÛÉÝ, »­õ³ÛÉÝ: Ú³­ïáõÏ å³ï­·³­Ù³­õáñ­Ý»ñ ¿ÇÝ »­Ï»É ´³­·á­õÇó, ´³­Ãáõ­ÙÇó, öá­ ÃÇÇó, Þáõ­É³­õ»­ñÇó ¨ ³ÛÉ ï»­Õ»­ñÇó: ¸³­·³­ÕÁ ëÇ­ñáõÝ ½³ñ­¹³­ñá­õ³Í ¿ñ ϳ­Ý³­ãáí, íñ³Ý ¹ñá­õ³Í ¿ÇÝ ³Ý­ÃÇõ åë³Ï­Ý»ñ` óñ٠ͳ­ÕÇÏ­Ý»­ñÇó, Ù»­ï³­ÕÇó ¨ ³ñ­Í³­ÃÇó: äë³Ï­Ý»­ñÇ áã-ÉñÇõ ó³Ý­ÏÁ ëïáñ¨ ï³­ÉÇë »Ýù ³­é³Ý­ÓÇÝ: ä³­ï³­ñ³­·ÇãÝ ¿ñ ÂÇý­ÉÇ­½Ç û­ÙÇ ²­é³ç­Ýáñ¹ ·»­ñ³­å³­ïÇõ î. ¶³­ñ»­·ÇÝ ³ñ­ù»­åÇë­Ïá­åá­ëÁ1: º­Ï»­Õ»­óáõÙ »ñ­·áõÙ ¿ñ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý Ñ³­Ûáó Ñá·. ¹åñ³­Ýá­óÇ »ñ­·»­óÇÏ ËáõÙ­µÁ` »ñ­·»­óá­Õáõ­Ã»³Ý Ýáñ áõ­ ëáõ­óÇã å. ê. Ø»­ÉÇ­ù»³­ÝÇ2 Õ»­Ï³­í³­ñáõ­Ã»³Ùµ: âáñë-ÑÇÝ· ï³­ñÇ ¿, ÇÝã Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñ³­Ýá­óÁ ϳ­Ýá­Ý³­õáñ »ñ­·»­óÇÏ ËáõÙµ ãáõ­Ý¿ñ, ¨ Ýñ³ Ýá­ñÇó ³ë­å³­ñ¿½ ·³­ÉÁ ß³ï ѳ­×»­ÉÇ ïå³­õá­ñáõ­ÃÇõÝ Ãá­Õ»ó ѳ­ë³­ñ³­Ïáõ­Ã»³Ý íñ³Û: ¾ç­ÙdzͭÝÇó ÂÇý­Éǽ ¿ñ »­Ï»É Û³ï­Ï³­å¿ë Ûáõ­Õ³ñ­Ï³­õá­ñáõ­Ã»³­ ÝÁ Ý»ñ­Ï³Û ÉÇ­Ý»­Éáõ Û³­Ù³ñ سݭó­ß»³­ÝÇ Ý³Ë­ÏÇÝ áñ­¹»­·Çñ µ³ñÓ­ ñ³­å³­ïÇõ Îá­ÙÇ­ï³ë í³ñ­¹³­å»­ïÁ, áñ »ñ­Ïáõ-»­ñ»ù Ù»­Õ»­¹Ç »ñ­·»ó: гÛñ Îá­ÙÇ­ï³­ëÇ »ñ­·»­óá­Õáõ­ÃÇõ­ÝÁ Ù»Í ïå³­õá­ñáõ­ÃÇõÝ ·áñ­Í»ó µá­Éá­ñÇ íñ³Û, ß³­ï»­ñÇó ÝáÛ­ÝÇëÏ ³ñ­óáõÝù Ïáñ­½»ó: ä³­ï³­ñ³­·Çã ëñµ³­½³­ÝÁ, ǵñ¨ ²­Ù»­Ý³ÛÝ Ð³­Ûáó γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ëÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã, ÙÇ ½·³­óá­õ³Í ¹³Ù­µ³­Ý³­Ï³Ý Ëû­ë»ó: ܳË, ëñµ³­ ½³Ý ѳۭñÁ Çñ ßÝáñ­Ñ³­Ï³­Éáõ­ÃÇõ­ÝÁ Û³Ûï­Ý»ó 컭ѳ­÷³é γ­Ãá­ÕÇ­Ïá­ ëÇ Ç­ñ³Ý ³­ñ³Í Ù»Í å³­ïá­õÇ ¨ ßÝáñ­ÑÇ Ñ³­Ù³ñ` Çñ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇ­ãÁ Ññ³­Ù³­Û»­Éáí ÉÇ­Ý»É ³Ûë ïËáõñ ѳݭ¹Ç­ëÇÝ: ²­å³ µÝ³­µ³Ý ³é­Ý»­ Éáí êáõñµ ¶ñùÇó` §ÎÇÝ Åñ³·­ÉáõË åë³Ï ¿ ³éÝ Çõ­ñáõÙ¦ Ëûë­ù»­ ñÁ, µ³­ó³ï­ñ»ó ÏÝáç ¹»­ñÁ ÁÝ­ï³­Ý»­Ï³Ý ³­Ùáõë­Ý³­Ï³Ý Ï»³Ý­ùáõÙ ¨ ǵñ¨ û­ñÇ­Ý³Ï Åñ³·­ÉáõË ÏÝáç` óáÛó ïá­õ»ó ÷áù­ñÇÏ ïݳ­ÏÇ Ù¿ç ѳݷë­ï³­óáÕ Ñ³Ý­·áõ­ó»³­ÉÇÝ, áñ Çñ Ë»­Éûù Áݭóó­ùáí Ç­ñ³­å¿ë Çñ ³­Ùáõë­Ýáõ ·Éáõ­ËÁ ½³ñ­¹³­ñáÕ ÷³éùÝ áõ åë³ÏÝ ¿ ѳ­Ù³­ñá­õ»É: ø³­ñá­½Ç í»ñ­çáõÙ ëñµ³­½³Ý ѳۭñÁ Çñ Ëûë­ùÁ áõÕ­Õ»­Éáí íßﳭѳñ å. ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇÝ, ³­ë³ó Ùû­ï³­õá­ñ³­å¿ë Ñ»­ï»õ»³­ÉÁ. §²­Ù»Ýùë »Ýù íßï³­ó³Í ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùǹ ѳ­ë³Í ³Û¹ ͳÝñ áõ ¹³éÝ ³­Õ¿­ïÇ Ñ³­Ù³ñ, µ³Ûó Çë­Ï³­Ï³Ý Ïá­ñáõë­ïÁ ùáÝÝ ¿: ¸áõ »ë ½ñÏõáõÙ Ï»³Ý­ùǹ ×ßÙ³­ñÇï áõ Ùï»­ñÇÙ µ³­ñ»­Ï³­ÙÇó, ùá »ñ­Ï³ñ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇ 1 ÊáëùÁ ¶³ñ»·ÇÝ ³ñù. ê³ÃáõÝÛ³ÝÇ Ù³ëÇÝ ¿: 2 ÊáëùÁ ÏáÙåá½Çïáñ êåÇñǹáÝ Ø»ÉÇùÛ³ÝÇ Ù³ëÇÝ ¿:

Ë»­Éûù áõ ³Ý­Ï»ÕÍ ËáñÑñ­¹³Ï­óÇó, á­ñÇó ½ñÏá­õ»­Éáõ¹ ѳ­Ù³ñ ͳ­ÍáõÏ ã¿ áã á­ùÇó ³ÛÝ Í³Ýñ íÇß­ïÁ, áñ ÏñáõÙ »ë ÇÝù¹: ܳ, áñ µ³½­Ù³­ÃÇõ µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñǹ ų­Ù³­Ý³Ï »­Õ»É ¿ ùá ³½­ÝÇõ áõ Ù³­ùáõñ ËáñÑñ­¹³­Ï³­ÝÁ ¨ Çñ µ³­ñ»­Ù³ë­Ýáõ­ÃÇõÝ­ Ý»­ñáí åë³­Ï»É ¿ ùá ³ñ­Å³­Ý³­õáñ ·Éáõ­ËÁ, Ýñ³ ÷á­Ë³­Ý³Ï ³Û­ëûñ óݭϳ­·ÇÝ åë³Ï­Ý»­ñáí ¿ ½³ñ­¹³­ñ»É ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ ¹³­·³­ÕÁ: ¸áõ ¨ë, ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ Æ­í³­ÝÇã, ùá ÏáÕ­ÙÇó Åñ³·­ÉáõË ³­Ùáõë­ Ýáõ¹ Ï»³Ý­ùÁ »ñ­Ï³­ñ³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ϳ­ï³­ñ»­óÇñ ùá å³ñ­ï³­Ï³­ Ýáõ­ÃÇõÝ­Ý»ñ¹ ÇÝã­å¿ë í³­Û»É ¿ñ, µ³Ûó µÝáõ­Ã»³Ý û­ñ¿Ý­ùÁ ³­é³­õ»É ѽûñ ѳݭ¹Ç­ë³­ó³õ ¨ ËÉ»ó ù»­½³­ÝÇó Çñ ³­õ³Ý­¹Á: ºõ »ë ͳ­Ýûà ÉÇ­Ý»­Éáí ɳ­õ³­·áÛÝ ÇÕ­Ó»­ñǹ áõ µ³Õ­Ó³Ýù­Ý»­ñǹ` ѳ­õ³­ïáõÙ »Ù, áñ ³Û­ëáõ­Ñ»ï¨ ¨ë­ ³­é³­õ»É ³­ñdz­ç³Ý Ï»ñ­åáí å¿ïù ¿ ³ß­Ë³­ï»ë ³½­ ÝÇõ ÇÕ­Ó»­ñǹ ѳë­Ý»É¦: êñµ³­½³Ý ѳۭñÁ Çñ ù³­ñá­½Á í»ñ­ç³ó­ñ»ó ³­Õûíùáí` ѳݭ·áõó­ »³­ÉÇ Ñ³­Ù³ñ ¨ µ³­ñ»­Ù³Õ­Ãáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñáí` å. ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭ »³­ÝÇ ¨ Ýñ³ áñ­¹áó ѳ­Ù³ñ: º­Ï»­Õ»­óáõó ÙÇÝ㨠·»­ñ»½­Ù³­Ý³­ï»­ÕÁ »ñ­Ïáõ ϻխÙÇó ß³­ñá­õ³Í ¿ÇÝ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý Ñ³­Ûáó Ñá·¨áñ ¹åñá­óÇ, سݭó­ß»³Ý ³é¨ïñ³­ Ï³Ý ¹åñá­óÇ, ì³Ý­ùÇ Í˳­Ï³Ý ¹åñá­óÇ ³­ß³­Ï»ñï­Ý»­ñÁ ¨ ѳ٭ ù»³ñ­Ý»­ñÁ ë¨ ùá­Õáí ͳͭÏá­õ³Í ÷³Ï ¹ñá­ß³Ï­Ý»­ñáí: ¶»­ñ»½­Ù³­ÝÇ íñ³Û Ëû­ë»ó سݭó­ß»³Ý ³é¨ïñ³­Ï³Ý ¹åñá­óÇ ÙÇ ë³Ý` ³­ß³­Ï»ñ­ïáõ­Ã»³Ý ÏáÕ­ÙÇó1: гݭ·áõ­ó»³­ÉÇ ³­×Çõ­ÝÁ ³Ù­÷á­÷á­õ»ó ì³Ý­ùÇ »­Ï»­Õ»­óáõ ·³õ­ÃáõÙ` سݭó­ß»³Ý ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ Ñ³­Ù³ñ Û³ï­Ï³­óá­õ³Í ïáÑ­Ù³­Ï³Ý ¹³Ù­µ³­ ñ³­ÝáõÙ: Â³Õ­Ù³Ý Ñ³Ý­¹¿­ëÁ í»ñ­ç³­ó³õ ų­ÙÁ 2-ÇÝ ¨ Åá­Õá­íáõñ­¹Ç ³­Ñ³­ ·ÇÝ µ³½­Ùáõ­ÃÇõÝ Ï³­Ù³ó-ϳ­Ù³ó ëÏëá­õ»ó óñá­õ»É: ³­Õáõ­ÙÇó Û»­ïáÛ Ñá­·»­Ñ³­óÇ ÷á­Ë³­ñ¿Ý ¹ñ³Ù ïñá­õ»ó ³Õ­ù³ï­ Ý»­ñÇÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÇ ù³ñ­í³Ý­ë³­ñ³­ÛáõÙ, ¿­Å³­Ý³­·ÇÝ ×³­ß³­ñ³­ÝáõÙ, Ç å³­ïÇõ ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ, ÓñÇ ×³ß` ³Õ­ù³ï­Ý»­ñÇÝ: îÇ­ÏÇÝ ¸³­ñdz سݭó­ß»³­ÝÇ ÷³­é³­õáñ Ûáõ­Õ³ñ­Ï³­õá­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ, ѳݭ·áõ­ó»³­ÉÇ ³­×Çõ­ÝÇÝ óáÛó ïá­õ³Í µ³­ó³­éÇÏ Û³ñ­·³Ý­ùÁ ɳ­õ³­ ·áÛÝ ³­å³­óáÛóÝ ¿, ÿ áñ­ù³°Ý µ³ñÓñ ¿ سݭó­ß»³Ý ï³Ý ѳ­Ù³­ ñáõ­ÙÁ Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç Ù¿ç: سݭó­ß»³Ý ·»ñ­¹³ë­ïáõ­ÝÁ Çë­Ï³­å¿ë áñ í³­Û»­ÉáõÙ ¿ ɳÛÝ Åá­Õáíñ­¹³­Ï³­Ýáõ­ÃÇõÝ ¨ ѳ­Ù³Ï­ñ³Ýù áã ÙdzÛÝ ÂÇý­ÉÇ­½áõÙ, ³ÛÉ ³Ù­µáÕç Îáí­Ï³­ëáõÙ ¨ Îáí­Ï³­ëÇ ë³Ñ­Ù³Ý­Ý»­ñÇó ¿É ¹áõñë: ²Û¹ ¿ ³­ëáõÙ Ù»½ ÑáÏ­ï»Ù­µ»­ñÇ 26-Ç ïËáõñ ѳݭ¹¿­ëÁ: ²Û¹ û­ñÁ Û³ñ­·³Ýù ¿ñ ïñõáõÙ ïÇ­ÏÇÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÇ ³­×Çõ­ÝÇÝ á°ã ǵñ¨ Ù»­Í³­ï³Ý, ѳ­ñáõëï ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ ³Ý­¹³­ÙÇ: à°ã »ñ­µ¿ù, 1 ²Û¹ ë³ÝÁ »Õ»É ¿ ì. ÐáíáÛ³ÝÁ:

á­ñáí­Ñ»ï¨ Ñ³Û ß³ï ѳ­ñáõëï ÁÝ­ï³­ÝÇù­Ý»ñ áõ­Ý»­ó»É »Ý ͳÝñ Ïá­ ñáõëï­Ý»ñ, µ³Ûó Ñ³Û Åá­Õá­íáõñ­¹Á, û­ï³ñ ѳ­ë³­ñ³­Ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ Ëáñà »Ý Ùݳ­ó»É Ýñ³Ýó ÁÝ­ï³­Ý»­Ï³Ý-³Ý­Ñ³­ï³­Ï³Ý íßïÇÝ: ²Û¹ û­ñÁ Åá­Õá­íáõñ­¹Á ϳ­ñ»Ï­óáõÙ ¿ñ íßïÇÝ ³ÛÝ Û³ñ­·»­ÉÇ Ù³ñ­¹áõ, áñ ³­é³Ý­ÓÇÝ ï»Õ ¿ ·ñ³­õ»É Ñ³Û Ç­ñ³­Ï³­Ýáõ­Ã»³Ý Ù¿ç Çñ Ý峭ﳭϳ­ Û³ñ­Ù³ñ ¨ Ù»­Í³­·áñÍ Ýá­õÇ­ñ³ï­õáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñáí: ²Û¹ û­ñÁ ³­å³­óáõ­óá­õ»ó Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï, áñ ëË³É ¿ ³ÛÝ Ï³ñ­ÍÇ­ùÁ, ÿ Åá­Õá­íáõñ­¹Á, Ñ³Û Åá­Õá­íáõñ­¹Á Ù³ë­Ý³­õá­ñ³­å¿ë, ¹³­ë³­Ï³ñ­·³­ ÛÇÝ ³­ï»­Éáõ­ÃÇõÝ ¿ ëÝáõ­ó³­ÝáõÙ Çñ Ù¿ç: Ð³Û Åá­Õá­íáõñ­¹Á ³Ý­Ï»ÕÍ Û³ñ­·áõÙ, ëÇ­ñáõÙ ¿ Çñ µ³­ñ»­ñ³ñ­Ý»­ñÇÝ, ÁÙµé­ÝáõÙ ¨ ·Ý³­Ñ³­ïáõÙ ¿ Ýñ³Ýó ç³Ý­ù»ñÝ áõ ½á­Ñá­Õáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ` Ç°Ýã ¹³­ëÇ ¿É å³ï­Ï³­Ý»­ÉÇë ÉÇ­ÝÇ Ñ³­ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý ó³­õ»­ñÇÝ Ï³­ñ»­ÏÇó ³Û¹ ³Ý­Ñ³­ïÁ: ´áõñ­Åá­õ³ ÿ åñû­É»­ï³ñ, Ñá·¨á­ñ³­Ï³Ý ÿ ³ß­Ë³ñ­Ñ³­Ï³Ý ÙÇ ½·³ó­ÙáõÝ­ùáí ¿ÇÝ Ñ³­Ù³­Ïá­õ³Í ³Û¹ û­ñÁ` Ëá­ñÁ Û³ñ­·³Ý­ùÇ ¨ ³Ý­ÑáõÝ »­ñ³Ë­ï³­·Ç­ïáõ­Ã»³Ý ½·³ó­ÙáõÝ­ùáí ¹¿­åÇ ³½­·³­ÛÇÝ µ³­ ñ»­ñ³­ñÇ ·»ñ­¹³ë­ï³­ÝÁ:

¸²­ðƲ زܭ²­Þº²­ÜÆ ¸²­¶²­ÔÆ ìð²Ú ¸ðà­ô²Ì äê²Î­Üº­ðÆ òàô­ò²­ÎÀ I. ²ñ­Í³­Ã¿ åë³Ï­Ý»ñ

1.

2.

3.

4.

5.

6.

§². Æ. سݭó­ß»³Ý ¨ ÁÝÏ.¦ ÂÇý­ÉÇ­½Ç ·ñ³­ë»­Ý»³­ÏÇó. ÜáÛÝ ýÇñ­Ù³­ÛÇ ´³­·á­õÇ µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÇ ·ñ³­ë»­Ý»³­ÏÇó. ÜáÛÝ ýÇñ­Ù³­ÛÇ ´Ç­µÇ-пۭµ³­ÃÇ µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÇ ·ñ³­ë»­Ý»³­ÏÇó. ÜáÛÝ ýÇñ­Ù³­ÛÇ ´³­É³­Ë³­ÝÇ µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÇó. ÜáÛÝ ýÇñ­Ù³­ÛÇ ´³­Ãáõ­ÙÇ µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÇ ·ñ³­ë»­Ý»³­ÏÇó. ÜáÛÝ ýÇñ­Ù³­ÛÇ ´³­·á­õÇ µ³­Å³Ý­ÙáõÝ­ùÇ Í³­é³­ÛáÕ­Ý»­ñÇó ¨ í³ñ­ãáõ­ÃÇõ­ÝÇó.

7. ÂÇý­ÉÇ­½Ç سݭó­ß»³Ý ³é¨ïñ³­Ï³Ý ¹åñá­óÇó.

8. ÂÇý­ÉÇ­½Ç سݭó­ß»³Ý ù³ñ­í³Ý­ë³­ñ³­ÛÇ í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇó.

9. ´³­·á­õÇ ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý §По бурени­ю¦ ݳõ­Ã³ñ¹. ³­Ýû­ÝÇÙ ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõ­ÝÇó.

10. Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ¹åñ³­Ýá­óÇ ÏáÕ­ÙÇó.

11. Îáí­Ï³­ëÇ Ð. ´. ÀÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³Ý ÏáÕ­ÙÇó.

12. §Æ. öÇ­Ãû»í¦ ݳõÃ. ÁÝÏ. ·ñ³­ë»­Ý»³­ÏÇó.

13. ÂÇý­ÉÇ­½Ç ÷á­Ë³­¹³ñÓ í³ñ­ÏÇ ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõ­ÝÇó.

14. ÂÇý­ÉÇ­½Ç í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ¹³­ëÇó.

15. ÂÇý­ÉÇ­½Ç ³é¨ïñ³­Ï³Ý µ³Ý­ÏÇó.

16. §ØÇñ­½á­Û»³Ý ¨ ÁÝÏ.¦ ݳõÃ. ÁÝÏ. ·ñ³­ë»­Ý»³­ÏÇó.

17. Æ­í³Ý ê»ñ·. ²­Éǭ˳­Ý»³­ÝÇó:

II. ³ñ٠ͳ­ÕÇÏ­Ý»­ñÇ ¨ åÕÇÝÓ-ý³ñ­ýû­ñÇ åë³Ï­Ý»ñ ¹ñá­õ³Í ¿ÇÝ Ç ÙÇ­çÇ ³Û­Éáó

Ⱥ­ìàÜ Ø²Ü­Â²Þ­Ú²Üò (1880, ÂÇý­ÉÇë – 1954, ö³­ñǽ)

18. ì³Ý­ùÇ ³­õ³· »­Ï»­Õ»­óáõ Í˳­Ï³Ý ¹åñá­óÇó.

19. Ð³Û ¸ñ³­Ù³­ïÇ­ù³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõ­ÃÇõ­ÝÇó.

20. ²Ý­ã³­÷³­Ñ³ë ۳ݭó³­õáñ­Ý»­ñÇ Ïû­Éû­Ýdz­ÛÇó.

21. ´³­Ãáõ­ÙÇ Ñ³Û Ñ³­ë³­ñ³­Ïáõ­ÃÇõ­ÝÇó.

22. Þáõ­É³­í»­ñÇ Ñ³­ë³­ñ³­Ïáõ­ÃÇõ­ÝÇó.

23. öá­ÃÇÇ Ñ³Û Ñ³­ë³­ñ³­Ïáõ­ÃÇõ­ÝÇó.

24. سݭó­ß»³Ý ¨ ÁÝÏ. º­·Çå­ïá­ëÇ ·ñ³­ë»­Ý»³­ÏÇó.

25. ¾­Å³­Ý³­·ÇÝ ×³­ß³­ñ³­ÝÇó.

26. Ôáõ­Ï³­ë»³Ý ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇó.

27. سݭó­ß»³Ý ¨ ÁÝÏ. ´Ç­µÇ-пۭµ³­ÃÇ Í³­é³­ÛáÕ­Ý»­ñÇó.

28. ÜáÛÝ ÁÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³Ý ´³­É³­Ë³­ÝÇ Í³­é³­ÛáÕ­Ý»­ñÇó.

29. ÜáÛÝ ÁÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³Ý ´³­·á­õÇ Ý³õ­Ã³­ÛÇÝ ·áñ­Í³­ñ³­ÝÇó.

30. ³­Ù³Ù­ß»³Ý ù³ñ­í³Ý­ë³­ñ³­ÛÇ í³­×³­é³­Ï³Ý­Ý»­ñÇó.

31. ²ñ­ùáõ­Ý³­Ï³Ý µ³Ý­ÏÇó.

32. ²­½áí-¸á­Ý»³Ý µ³Ý­ÏÇó: äë³Ï­Ý»­ñÇ Áݹ­Ñ³­Ýáõñ ÃÇ­õÁ Ùûï 150 ¿ñ: äë³Ï­Ý»ñ ϳ­ÛÇÝ Øûë­ Ïá­õ³­ÛÇó, ä»­ï»ñ­µáõñ­·Çó, ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝÇó ¨ ³ÛÉ ï»­Õ»­ñÇó: Ø»Ýù ãϳ­ñá­Õ³­ó³Ýù Ó»éù µ»­ñ»É åë³Ï­Ý»­ñÇ ÉñÇõ óáõ­ó³­ÏÁ: §Ðá­íÇõ¦, 1909, Ã. 47

...²­Ñ³­·ÇÝ Ãõáí Åá­Õá­íáõñ¹ ¿ñ ËéÝí»É ÿ »­Ï»­Õ»­óáõ, ÿ µ³­ ÏÇ Ù¿ç ¨ ÿ »­Ï»­Õ»­óáõó ¹áõñë µá­Éáñ ÷á­Õáó­Ý»­ñáõÙ: Ü»ñ­Ï³Û ¿ñ ¨ ³Ù­µáÕç ѳ٭ù³­ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ Çñ ¹ñû­ß³Ï­Ý»­ñáí: ²Û¹­åÇ­ëÇ Ã³­ÕáõÙ í³­Õáõó ï»ëÝ­í³Í ã¿ñ ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ: г­ë³­ñ³­Ïáõ­Ã»³Ý µá­Éáñ ˳­õ»­ ñÁ` ³­ñÇë­ïûÏ­ñ³ï, ¹»­ÙûÏ­ñ³ï, ѳ­ñáõëï, ³Õ­ù³ï, í³­×³­é³­Ï³Ý, ³ñ­Ñ»ë­ï³­õáñ, Ñá·¨á­ñ³­Ï³Ý, ·ñáÕ, áõ­ëáõ­óÇã, ³­Ù»ÝùÝ ¿É »­Ï»É ¿ÇÝ Ç­ñ³Ýó Û³ñ­·³Ý­ùÁ Ù³­ïáõ­ó³­Ý»­Éáõ, ѳ­Ù³ñ­Ó³Ï ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ ³­ë»É, áã ÿ ÙÇ Ñ³ñë­ïÇ ¨ Ù»­Í³ï­ÝÇ ÏÝáç, ³ÛÉ á­ñáí­Ñ»ï¨, ѳ­Ùá½­í³Í »Ýù, سݭó­ß»³Ý ³­Ýáõ­ÝÁ, ³Û¹ ïáÑ­ÙÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõó­ãÇ ·áñ­Í³Í µ³½­ Ù³­ÃÇõ µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÁ Û³ñ­·³Ý­ùÇ ¨ ѳ­Ù³Ï­ñáõ­Ã»³Ý Ëáñ ³ñ­Ù³ï­Ý»ñ »Ý Ó·»É Ñ³Û Ñ³­ë³­ñ³­Ïáõ­Ã»³Ý Ù¿ç: Ú³ñ­·³Ýù ¿ñ Ù³­ ïáõ­ó³Ý­íáõÙ áã ÿ ѳñë­ïÇÝ, Ù»­Í³ï­ÝÇÝ, ³ÛÉ µ³­ñ»­·áñ­Íáõ­Ã»³Ý Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõó­ãÇ íßïÇÝ: §Ø߳Ϧ, 27 ÑáÏ­ï»Ù­µ»­ñÇ 1909Ã.

»­å»ï ݳ­Ë³Í­ÝáõÃ­Û³Ý ³ë­ïǭ׳­Ý³­Ï³ñ­·áõÙ È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³ß­ ۳ݭóÁ (Леон Манташев, Leon Mantacheff) »ñÏ­ñáñ¹ áñ­¹ÇÝ ¿ñ, 볭ϳÛÝ áõëïñ»ñÇÝ ³Ý¹­ñ³­¹³ñ­ÓáÕ »Ý­Ã³·­ÉáõËÝ ëÏëáõÙ »Ù Ñ»Ýó Ýñ³­Ýáí: » áã-ѳۭϳ­Ï³Ý Ù³­Ùáõ­ÉÁ ¨ û ·ñ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ È­¨á­ÝÇÝ (ÇÝã­å»ë ݳ¨ »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇÝ) Ç óáõÛó »Ý ¹ñ»É ųٳݳÏÇ Ñ³­ ë³­ñ³­Ï³­Ï³Ý 峭ѳݭç³ñ­ÏÇÝ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáÕ ³Ý­í³­ ݳñ­Ïá­Õ³­Ï³Ý, ÅËïáÕ³Ï³Ý ¹Çñ­ù»­ñÇó: ºë Ýå³­ï³Ï áõ­ ݻ٠ëáõ­ïáõ­Ï»Õ­ÍÇ­ùÇó ùá­Õ³­½»ñÍ ³­Ý»É ѳï­Ï³­å»ë Ýñ³Ý áõ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»É Ëá­ñ³­å»ë ³½­·³­ë»ñ, ÇÝù­Ý³­ïÇå ³Û¹ Ù³ñ­¹áõ Ç­ñ³­Ï³Ý ¹Ç­Ù³­å³ï­Ï»­ñÁ: ê³ ÉÇ­Ý»­Éáõ ¿ ݳ¨ È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³ß­ ۳ݭóÇ §ïáõÝ­¹³ñ­ÓÁ¦:

î³­ñ³Í­í³Í ¿ ³ÛÝ ÃÛáõñ ϳñ­ÍÇ­ùÁ, û ѳÛñ-سݭó߭۳ݭóÇ í³Ë­×³­ÝÇó Ñ»­ïá §². Ð. سݭó߭۳Ýó ¨ ÁÝÏ.¦ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­ µ»­ñ³­Ï³Ý ϳÛë­ñáõíÛáõ­ÝÁ ÷Éáõ½­í»ó, ï³ñ­ñ³­ÉáõÍ­í»ó áõ í»­ñ³­ó³í: ê³ Ùdzݭ·³­Ù³ÛÝ ëË³É ¿: î³­ñû­ñÇ­Ý³Ï ÏÉÇ­Ý»ñ, »­Ã» ²É. سݭ ó߭۳ݭóÇ ÝÙ³Ý ÷áñ­Ó³­éáõ, ÑÙáõï, ë»­÷³­Ï³Ý ùñïÇÝ­ùáí ·áñÍ ëï»Õ­Í³Í Ù³ñ­¹Á ãÙï³­Í»ñ µÇ½­Ý»­ëÇ ß³­ñáõ­Ý³­Ï³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý Ù³­ëÇÝ. ݳ ÁÝï­ñ»É ¿ñ È­¨á­ÝÇÝ, áñÝ áõ­Ý»ñ ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ·Ç­ï»­ÉÇù­ Ý»ñ, ³ß­Ë³­ï»­Éáõ ó³Ý­ÏáõíÛáõÝ, áõ­Ý³­ÏáõíÛáõÝ­Ý»ñ ¨, ÇÝã­å»ë óáõÛó Ïï³Ýù, Ùdzݭ·³­Ù³ÛÝ Ýáñ á­ñ³Ï ѳ­Õáñ­¹»ó Ñáñ µÇ½­Ý»­ëÇÝ` ÇÝ­ùÁ ¹³é­Ý³­Éáí ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ¹»Ùù: Ðáñ ٳѭí³Ý µá­ÃÁ È. سݭó߭۳ÝóÝ ³­é³í ´³ù­íáõÙ ¨ ³Ý­ÙÇ­ ç³­å»ë ٻϭݻó ÂÇý­ÉÇë: ²ñ­¹»Ý ѳ­çáñ¹ û­ñÁ` 1911Ã. ³å­ñÇ­ÉÇ 20ÇÝ, ÙÇÝã »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ, ùáõÛ­ñ»ñÝ áõ Ù»ñ­Ó³­íáñ ѳ­ñ³­½³ï­Ý»­ñÁ ·ïÝíáõÙ ¿ÇÝ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ, Ç­ñ³­í³­ëáõ ³Ý­Ó³Ýó Ý»ñ­Ï³­Ûáõ­ÃÛ³Ùµ Ñáñ ãÑñÏǽ­íáÕ å³­Ñ³­ñ³­ÝÇó ѳ­Ý»ó Ïï³­ÏÁ, á­ñÇ ³Ù­µáÕ­ç³­Ï³Ý ï»ùë­ïÁ »ñ­µ»ù ãÑñ³­å³­ñ³Ï­í»ó: (ÆëÏ ÇÝ­ãáõ± å»ïù ¿ Ññ³­å³­ ñ³Ï­í»ñ. ×Çßï ¿, ¹³ ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ, ѳ­Ù³½­·³­ÛÇÝ Ýß³­Ý³­Ïáõ­ ÃÛ³Ý Ù³ñ­¹áõ Ïï³Ï ¿ñ, µ³Ûó, ³Û­¹áõ­Ñ³Ý­¹»ñÓ, ÁÝ­ï³­Ý»­Ï³Ý µÝáõÛ­ ÃÇ ÷³ë­ï³­ÃáõÕà ¿ñ): ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ¨ ³Ý­·³Ù ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç Ù³­Ùáõ­ÉáõÙ »ñ¨³Ý »­Ï³Ý ³­Ù»­Ý³­ï³­ñ³­ï»­ë³Ï, ѳ­×³Ë` Ç­ñ³­ñ³­Ù»ñÅ Éáõ­ñ»ñ: ¸ñ³Ý­óÇó ³­Ù»­Ý³­Ñ³­í³ë­ïÇÝ, ûñ¨ë, 1911Ã. Ù³­ÛÇ­ëÇ 1-ÇÝ ÂÇý­ÉÇ­ ëÇ §êáõñ­Ñ³Ý­¹³Ï¦ Éñ³·­ñáõÙ ïå³·ñ­í³Í §Ø³Ý­Ã³ß­»³­ÝÇ Ï³­ñá­ ÕáõíÇõ­ÝÁ ¨ Ïï³­ÏÁ¦ í»ñ­Ý³·­ñáí ï»­Õ»­Ï³ï­íáõ­ÃÛáõÝÝ ¿. §ÆÝã­å¿ë ѳ­Õáñ­¹áõÙ »Ý ѳݭ·áõ­ó»³É سݭó­ß»³­ÝÇ Ùá­ïÇÏ ³Ý­ÓÇÝù, Ýñ³ ϳ­ ñá­Õáõ­ÃÇõ­ÝÁ ѳë­Ý»­ÉÇë ¿ »­Õ»É ³éÝ­í³½Ý 22-24 ÙÇ­ÉÇáÝ éáõµ­Éáõ: ¸³ »ñ¨áõÙ ¿ ¨ ³ÛÝ Ïï³­ÏÇó, áñ ݳ ϳ½­Ù»É ¿ ³Ý­ó»³É 1910Ã. Ñáõ­ÝÇ­ëÇ 10-ÇÝ: ²Û¹ Ïï³­Ïáí Çñ ù»­Ý³­Ï³É ʳ­ñ³­½»³­ÝÇÝ ¨ ùñáç áñ­¹Ç ØÇ­ñÇ­Ù³­Ý»³­ÝÇÝ Ýá­õÇ­ñ³­µ»­ñ»É ¿ 300.000-³­Ï³Ý é. ¨ áã ÿ 100.000-³­Ï³Ý, ÇÝã­å¿ë ·ñá­õ³Í ¿ñ ï»­Õ³­Ï³Ý ûñ­Ã»­ñáõÙ: ²Õ­çÇÏ­ Ý»­ñÇÝ Ïï³­Ï»É ¿ 800.000-³­Ï³Ý éáõµ­ÉÇ, ѳۭϳ­Ï³Ý ³½­·³­ÛÇÝ µ³­ñ»­ ·áñ­Í³­Ï³Ý ¨ Ùß³­Ïáõ­Ã³­ÛÇÝ ÑÇ٭ݳñÏ­Ý»­ñÇݪ 200.000 éáõµ­ÉÇ, ÇëÏ Ùݳ­ó»³É ϳ­ñá­Õáõ­ÃÇõ­ÝÁª Çñ ãáñë ³­ñáõ ½³­í³Ï­Ý»­ñÇݦ: ²Ý­íÇ­×»­ÉÇ »Ý ÙÇ ù³­ÝÇ Ç­ñá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»ñ. ³) ²É. سݭó߭۳ݭóÇ Ï³­ñá­ÕáõÃ­Û³Ý ¨ Ù»ñ­Ó³­íáñ­Ý»­ñÇÝ Ñ³ï­Ï³ó­ñ³Í ·áõ­Ù³ñ­Ý»­ñÇ Ù³­ ëÇÝ áã áù áñ¨¿ ëïáõÛ· ïíÛ³É ãáõ­Ý»ñ, µ) µ³­ñ»­·áñ­Í³­Ï³Ý Ýå³­ ï³Ï­Ý»­ñáí Ïï³­Ï»É ¿ñ 200 ѳ½. éáõµ­ÉÇ, ·) ³Ù­µáÕç ݳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ ëÁ ѳÝÓ­Ý»É ¿ñ È­¨á­ÝÇÝ: ºí È. سݭó߭۳ݭóÁ ëï³ÝÓ­Ý»ó áã ÙdzÛÝ µÇ½­Ý»­ëÁ, ³Ûɨ... Ñáñ ³½­·³­ëÇ­ñ³­Ï³Ý, µ³­ñ»­ñ³­ñ³­Ï³Ý å³­ï³ë­ ˳­Ý³ï­íáõíÛáõ­ÝÁ ¹»å Åá­Õá­íáõñ­¹Á: ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõíÛáõ­ÝáõÙ á­ñ³­Ï³­Ï³Ý, ëϽµáõÝ­ ù³­ÛÇÝ Ýáñ ÷áõÉ ëÏëí»ó... »ñ­Ïáõ ³Ý­Ó³Ýó ٳѭí³Ùµ. 1906Ã. í³Ë­

׳ݭí»ó Ùáë­Ïáí­Û³Ý 1-ÇÝ ·ÇÉ­¹Ç³­ÛÇ í³­×³­é³­Ï³Ý, ´³ù­íÇ Ñݳ­ ·áõÛÝ ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÇ` §èáõ­ë³­Ï³Ý ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõí۳ݦ (РУНО) ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»ñ ¶­¨áñ· Èdz­Ýáë­Û³­ÝÁ, ÇëÏ 1911-ÇÝ` ²­É»ù­ë³Ý¹ñ سݭó߭۳ݭóÁ: Üñ³Ýó ÷á­Ë³­ñ»Ý §·³Ñ µ³ñÓ­ñ³­ó³Ý¦ áñ­¹Ç­Ý»­ñÁ` È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ ¨ êï»­÷³Ý Èdz­Ýáë­Û³­ÝÁ (Степан Георгиевич Лианозов): ì»ñ­çÇ­ÝÇë íǭ׳ϭ í³Í ¿ñ ·»­ñ³­½³Ý­ó»É µá­Éá­ñÇÝ ¨ ¹³é­Ý³É ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ Ý³í­ Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃ­Û³Ý Çë­Ï³­Ï³Ý Ñëϳ1: Ð³Û Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­Ý»­ñÇ ³­é³­çÇÝ ë»­ñáõÝ­¹Á (¨ ³é­Ñ³­ ë³­ñ³Ï í³­×³­é³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ) áõ­Ý»ñ µÇ½­Ý»­ë³­í³ñ­Ù³Ý í³ñ­ù³­ ÛÇÝ ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõíÛáõÝ` ³­Ù»Ý ÇÝã í³ë­ï³Ï­í³Í ¿ñ ë»­÷³­ Ï³Ý ùñïÇÝ­ùáí, ¨ ϳ­åÇ­ï³­ÉÇ å³Ñ­å³­Ýáõ­ÙÁ û­É³¹­ñáõÙ ¿ñ, áñ µÇ½­Ý»­ëáõÙ Áݹ·ñÏ­í»ÇÝ íëï³­Ñ»­ÉÇ ³Ý­ÓÇÝù` ½³­í³Ï­Ý»­ñÁ, Ù»ñ­ Ó³­íáñ ³½­·³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ, ѳۭñ»­Ý³­ÏÇó­Ý»­ñÁ ϳ٠³½­·³­ÏÇó­Ý»­ñÁ: ²Û­ëÇÝùÝ, µÇ½­Ý»­ëÁ ³½­·³­ÛÇÝ ¿ñ` µ³­éÇë µáõÝ Ç­Ù³ë­ïáí: ²Û¹­åÇ­ëÇù ¿ÇÝ ï³ëÝ­Û³Ï ýÇñ­Ù³­Ý»ñ` Ôáõ­Ï³ë­Û³Ý, ØÇñ­½á­Û³Ý, ²­¹³Ù­Û³Ý, Âáõ­Ù³­Û³Ý, Âáõ­Ù³Ý­Û³Ýó, Îñ³­ëÇÉ­ÝÇÏ­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇ­ÝÁ, §²­Ùáõ­ ñÁ¦, §²­Ý³­ÑÇ­ïÁ¦, §²­ñ³­Ù³½­¹Á¦, §ì³­Ý³Ý­¹Á¦, §à­ñá­ï³­ÝÁ¦ ¨ ³ÛÉÝ, ¨ ³ÛÉÝ: ²Ý­·³Ù ²É. سݭó߭۳ݭóÁ, áñ Ññ³­ß³­ÉÇ Ñ³ë­Ï³­ÝáõÙ ¿ñ ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõíÛáõ­ÝáõÙ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ýá­ñ³­Ýáñ ÙÇ­çáó­ Ý»­ñÇ ³­ÝÁݹ­Ñ³ï Ý»ñ¹ñ­Ù³Ý ³ÝÑ­ñ³­Å»ß­ïáõíÛáõ­ÝÁ, ÙǨÝáõÛÝ ¿` Çñ µÇ½­Ý»­ëÇ Ï³­é³­í³ñ­Ù³Ý Ù»ç û­ï³ñ­Ý»­ñÇ ã¿ñ ÃáÕ­ÝáõÙ. 1909Ã. Ýñ³ ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý í³ñ­ãáõÃ­Û³Ý Ï³½­ÙáõÙ, È­¨á­ÝÇó µ³­óÇ, Áݹ·ñÏ­í³Í ¿ÇÝ ³½­·³­Ï³Ý­Ý»ñ áõ Ù»ñ­Ó³­íáñ­Ý»ñ ¸³­íÇà ʳ­ñ³½­Û³­ÝÁ, ¶­¨áñ· Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÁ, ²­é³­ù»É ê³­ñáõ­Ë³­ÝÁ ¨ ê³Ù­ëáÝ â»ñ­ù»­½á­íÁ, á­ñÇ »Õ­µ³ÛñÝ ³Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ù³­Õ³­ù³·­ÉáõËÝ ¿ñ: Àëï ¿áõ­ ÃÛ³Ý, ëï»ÕÍ­í»É ¿ÇÝ §÷³Ï µÇ½­Ý»ë-ï³­ñ³Íù­Ý»ñ¦, ÇÝ­ãÁ á­ñá­ß³­ÏÇ Ç­Ù³ë­ïáí ³ñ­·»­É³­ÏáõÙ ¿ñ µáõÝ µÇ½­Ý»­ëÇ ½³ñ­·³­óáõ­ÙÁ: ê. Èdz­Ýáë­Û³ÝÝ ³­é³­çÇÝÝ ¿ñ, áñ Ïáï­ñ»ó ³Ûë Ùï³­Í»­É³­Ï»ñ­ å³­ÛÇÝ Ï³ñÍ­ñ³­ïÇ­åÁ, ³­é³­çÇÝÝ ¿ñ, áñ Çñ ·áñ­Íáõ­Ý»áõ­ÃÛ³Ùµ ³½­·³­ÏÇó­Ý»­ñÇÝ ³­ÝáõÕ­Õ³­ÏÇá­ñ»Ý ëá­íá­ñ»ó­ñ»ó, û µÇ½­Ý»­ëÇ ³½­·³­ ÛÇÝ µÝáõÛ­ÃÁ ÷³­Ïáõ­Õ³­ÛÇÝ ¿, ³½­·³­ÛÇÝ å»ïù ¿ ÉÇ­ÝÇ µÇ½­Ý»­ëÇ ³ñ¹­ ÛáõÝ­ùÁ` ϳ­åÇ­ï³­ÉÁ: 1907Ã. ݳ 2 ÙÉÝ é. ÑÇ٭ݳ­¹Çñ ϳ­åÇ­ï³­Éáí ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ ëï»Õ­Í»ó §¶. Ø. Èdz­Ýáë­Û³­ÝÇ áñ­¹Ç­Ý»ñ¦ µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ ñáõíÛáõ­ÝÁ, á­ñÇ ïÝû­ñ»Ý-ϳ­é³­í³­ñÇãÝ ÇÝùÝ ¿ñ, ÇëÏ í³ñ­ãáõÃ­Û³Ý Ù»ç Ý»ñ·­ñ³­í»ó ä. ȻŹ­Ýáíë­ÏáõÝ ¨ ϳÛë­ñáõÃ­Û³Ý Ëá­ßá­ñ³­·áõÛÝ Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ï»­ñ»­ñÇó Ù»­ÏÇÝ` ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç §äáõ­ïÇ­Éáí­Û³Ý ·áñ­ 1 ê. ÈdzÝáëÛ³ÝÁ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ý³íóµÇ½Ý»ëÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý ³Ï³Ý³íáñ ¹»Ùù»ñÇó Ù»ÏÝ ¿: Üñ³ ÏÛ³ÝùÝ áõ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÝ ³é³ÝÓÇÝ Ù»Ý³·ñáõÃÛ³Ý ÝÛáõà »Ý, ³Û¹ ÇëÏ å³ï׳éáí ëáõÛÝ ³ß˳ï³ÝùáõÙ Ýñ³Ý ³Ý¹ñ³¹³éÝáõÙ »Ù Ñå³ÝóÇÏ:

ͳ­ñ³Ý¦ Ù»­ù»­Ý³­ßǭݳ­Ï³Ý, ϳí볭۳­ßǭݳ­Ï³Ý ¨ åáÕ­å³­ï³­ Óáõ­É³­Ï³Ý µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»ñ ². äáõ­ïÇ­Éá­íÇÝ: ´³­óÇ Ý³í­Ã³­µ»ñ Ñá­Õ³­ï³­ñ³Íù­Ý»­ñÇó, ³Û¹ ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝÝ áõ­ Ý»ñ Ñ»ï¨Û³É Ó»é­Ý³ñ­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ. ´³ù­íáõÙ` êåÇ­ï³Ï ù³­Õ³­ ùáõÙ, Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ, ùë³­Ûáõ­Õ»­ñÇ ·áñ­Í³­ñ³Ý­Ý»ñ, Ï»­ñá­ëÇ­ÝÇ ¨ Ù³­½áõ­ÃÇ Ï³­Û³Ý­Ý»ñ, ݳí­Ã³­ÉÇó ݳ­í³­Ù³­ïáõÛó` γë­åÇó Íá­íÇ ³­÷ÇÝ, 10 í»ñëï »ñ­Ï³­ñáõí۳ٵ ݳí­Ã³­ÙáõÕ, ݳí­Ã³­Ï³­Û³Ý ¨ å³­Ñ»ë­ï³­ ñ³Ý­Ý»ñ` ´³­Ãáõ­ÙáõÙ1: Ü»ñ·­ñ³­í»­Éáí éáõ­ë³­Ï³Ý Ëá­ßáñ ϳ­åÇ­ï³­ ÉÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇÝ` ê. Èdz­Ýáë­Û³ÝÝ ³­ñ³­·á­ñ»Ý ³ñ­ï³¹­ñ³­ Ï³Ý Ñ³­çá­ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­ë³í. 1907Ã. ³ñ­ï³¹­ñ»ó 240, 7 ѳ½. ÷áõà ݳíÃ, 1908-ÇÝ` 1.168 ѳ½., 1909-ÇÝ` 2.173 ѳ½., 1910-ÇÝ` 2.133 ѳ½. ÷áõÃ: ´³Ûó §Ý³í­Ã³­Ë³­ÕǦ Ù»ç å»ïù ¿ áïù ¹Ý»ñ ¨ë ­Ù»­ÏÁ, á­ñÇ ³Ý­ÙÇ­ç³­Ï³Ý Ñ³­Ù³­·áñ­Í³Ï­óáõí۳ٵ ¨ ³­ç³Ï­óáõ­ÃÛ³Ùµ ê. Èdz­Ýáë­Û³­ÝÁ å»ïù ¿ Ýí³­×»ñ ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ ßáõ­Ï³Ý: ²Û¹ Ù³ñ­¹Á È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³ÝóÝ ¿ñ: ܳ, áí Ùï³­Í»­É³­Ï»ñ­å³­ÛÇÝ ÝáõÛÝ ëϽµáõÝù­Ý»ñÝ áõ­Ý»ñ, ÇÝã ê. Èdz­Ýáë­Û³­ÝÁ: 1912Ã. ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõíÛáõ­ÝÁ ê. Èdz­ Ýáë­Û³­ÝÇ ßÝáñ­ÑÇí í¨³­Ïá­Ë»ó ½³ñ­·³ó­Ù³Ý á­ñ³­Ï³­Ï³Ý Ùdzݭ ·³­Ù³ÛÝ Ýáñ ¹³­ñ³ßñ­ç³Ý. ³Û¹ Ãí³­Ï³­ÝÇ Ñáõ­ÉÇ­ëÇ 28-ÇÝ Ý³ 2,5 ÙÉÝ ­ýáõÝï ëï»ñ­ÉÇÝ· ÑÇ٭ݳ­¹Çñ ϳ­åÇ­ï³­Éáí ÈáÝ­¹á­ÝáõÙ ëï»Õ­ Í»ó §èáõ­ë³­Ï³Ý ·É˳­íáñ ݳí­Ã³­ÛÇÝ Ïáñ­åá­ñ³­ódzݦ (Russian General Oil Corporation, Ïñ׳ï` §úÛɦ), áõñ Áݹ·ñÏ­í³Í ¿ÇÝ ´³ù­ íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõÃ­Û³Ý ³­é³ç­Ý³­Ï³ñ· »­ñ»ù ѳۭϳ­Ï³Ý áõ Ù»Ï éáõ­ë³­Ï³Ý ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÁ, éáõ­ë³­Ï³Ý µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³­ÉÇ í»ñ­Ý³­Ë³­íÁ, ³Ý·­Édz­Ï³Ý ѳ­ë³­ñ³­ÏáõÃ­Û³Ý ë»­ñáõó­ùÇ Ý»ñ­Ï³­Û³­ óáõ­óÇã­Ý»ñ:

ÆÝã­å»ë ÝßáõÙ ¿ ïÝï»­ë³­·»ï ì. ¼Ç­íÁ. §²Û¹ ïñ»ë­ïÁ Édz­Ï³­ ï³ñ Ñ»­Õ³ßñ­çáõ٠ϳ­ï³­ñ»ó éáõ­ë³­Ï³Ý ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõ­ ÃÛáõ­ÝáõÙ¦2: à±ñÝ ¿ñ ³Û¹ Ñ»­Õ³ßñç­Ù³Ý ¿áõíÛáõ­ÝÁ, ïÝï»­ë³­Ï³Ý µÝáõÛ­ÃÁ: ܳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõíÛáõ­ÝÁ Ùßï³­Ï³Ý ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ý»ñ­Ñáë­ ùÇ Ï³­ñÇù áõ­Ý»ñ, ÇëÏ µ³Ý­Ï³­ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³­ÉÁ Ó·ïáõÙ ¿ñ ß³­Ñ³­í»ï Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»ñ ϳ­ï³­ñ»É: ê. Èdz­Ýáë­Û³­ÝÁ éáõ­ë³­Ï³Ý Ëá­ßáñ µ³Ý­ ϳ­ÛÇÝ Ï³­åÇ­ï³­ÉÁ µ»­ñ»ó ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõíÛáõÝ, ÇÝ­ãÁ Ó»éÝ­ïáõ ¿ñ »ñ­Ïáõë­ï»ù: üÇñ­Ù³­Ý»ñÝ ëï³­ÝáõÙ ¿ÇÝ ýǭݳÝë­Ý»ñ, ³­í»­É³ó­ÝáõÙ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­Ñ³­Ýáõ­ÙÁ, Ù»­Í³ó­ÝáõÙ ÑÇ٭ݳ­¹Çñ ϳ­åÇ­ï³­ ÉÁ (û­ñǭݳÏ, §ØÇñ­½á­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇ­ÝÁ¦ 2,1 ÙÉÝ ­éáõµ­Éáõó 1915Ã. ѳ­ë³í 3,21 ÙÇ­ÉÇá­ÝÇ, §Î³ëå­Û³Ý ÁÝ­Ï»­ñ³Ï­óáõí۳­ÝÁ¦` 1,5 ÙÇ­ÉÇá­ ÝÇó 10 ÙÇ­ÉÇá­ÝÇ ¨ ³ÛÉÝ) áõ ÉÇ­Ý»­Éáí µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­ Ý»ñ` Ãá­Õ³ñ­ÏáõÙ Ýáñ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»ñ, á­ñáÝó ½·³­ÉÇ Ù³­ëÇÝ ïÇ­ñáõÙ ¿ÇÝ µ³Ý­Ï»­ñÁ, ³­í»­ÉÇ ëïáõÛ·` §úÛ­ÉÁ¦: ÆëÏ §úÛɦ ³­ë»­Éáí, ǭѳñ­Ï», å»ïù ¿ ѳë­Ï³­Ý³É ê. Èdz­Ýáë­Û³­ÝÇÝ` ·³­Õ³­÷³­ñ³Ï­ñÇÝ ¨ ·³­Õ³­ ÷³ñÝ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ýá­ÕÇÝ, Ïáñ­åá­ñ³­ódz­ÛÇ ÙïùÇÝ ¨ ß³ñ­ÅÇã áõ­ÅÇÝ: ´³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÇ á­ñá­ß³­ÏÇ ù³­Ý³­ÏÇ ïÇ­ñ»­ÉÁ Ýß³­Ý³­ÏáõÙ ¿ñ ¹³é­Ý³É ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý í³ñ­ãáõÃ­Û³Ý ³Ý­¹³Ù ¨ í×é³­ Ï³Ý Ó³Û­ÝÇ Ç­ñ³­íáõÝ­ùáí Ù³ë­Ý³Ï­ó»É ¹ñ³ ϳ­é³­í³ñ­Ù³­ÝÁ: ¸³ ѳݭ·»ó­ÝáõÙ ¿ñ ÙÇ »ñ¨áõÛ­ÃÇ, á­ñÁ Ïáã­íáõÙ ¿ Ëá­ßáñ­Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó ÷áù­ñ»­ñÇ §Ïɳ­ÝáõÙ¦: §úÛ­ÉÁ¦ §Ïɳ­Ý»ó¦ §ØÇñ­½á­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ ¨ ÁÝÏ.¦, §Ð. ê. Ø»­ÉÇù­Û³Ý ¨ ÁÝÏ.¦, §ÞÇ­Ëá­íᦠ(². ̳­ïáõñ­Û³Ý, ¶. Ìá­ídzݭ۳Ý, Î. ¨ ¸. ´Ç­Ëáíë­ÏÇ­Ý»ñ, È. Ȼۭï»ë), §º. ¶. öÇ­Ãá­Û³Ý ¨ ÁÝÏ.¦, §Îñ³­ëÇÉ­ÝÇÏ­Û³Ý »Õ­µ³Ûñ­Ý»ñ¦, §²­ñ³­Ù³½¹¦ ¨ ³ÛÉ ýÇñ­ Ù³­Ý»ñ, ÇÝ­ãÇ Ñ»ï¨³Ý­ùáí ê. Èdz­Ýáë­Û³­ÝÁ ¹³ñ­Ó³í 15 ýÇñ­Ù³­Ý»­ ñÇ í³ñ­ãáõÃ­Û³Ý ³Ý­¹³Ù: §úÛ­ÉǦ ·áñ­Íáõ­Ý»áõÃ­Û³Ý ³­é³Ýӭݳ­Ñ³ï­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿É ³ÛÝ ¿ñ, áñ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ¿ñ ï³­ÉÇë ݳí­ÃÇ áõ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­ Ý»­ñÇ í³­×³é­ùÁ û° èáõ­ë³ë­ï³­ÝáõÙ, û° ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³­ÝáõÙ Ç­ñ³­ ϳ­Ý³ó­Ý»É ѳ­Ù³­ï»Õ áõ­Å»­ñáí, Ï»Ýï­ñá­Ý³ó­í³Í Ï»ñ­åáí: ê. Èdz­Ýáë­Û³­ÝÇ ³Ýӭݳ­Ï³Ý Ý»ñ¹­ñáõ­ÙÁ ݳ¨ ³ÛÝ ¿ñ, áñ ݳ ϳ­ñá­Õ³­ó³í ³­Ý»É ÙÇ µ³Ý, ÇÝãÝ Ç­ñ»­ÝÇó ³­é³ç áã á­ùÇ ã¿ñ ѳ­ çáÕ­í»É` ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõíÛáõ­ÝÁ Ññ³­åáõ­ñÇã ¹³ñÓ­ ñ»ó û­ï³­ñ»ñÏ­ñ³­óÇ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ¨ ëÏǽµ ¹ñ»ó ³ñ­ï³­ë³Ñ­Ù³Ý­ Û³Ý Ï³­åÇ­ï³­ÉÇ íÇí˳­ñÇ Ý»ñ¹­ñáõÙ­Ý»­ñÇ: 1912Ã. ݳ ²Ý·­Édz­ÛáõÙ ÑÇÙ­Ý»ó British Lianosoff Wite Oil Company, üñ³Ý­ëdz­ÛáõÙ` La Lianosoff Francaise ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõ­ÝÁ, ÇëÏ 1913Ã. ·»ñ­Ù³­Ý³­óÇ Ï³­ åÇ­ï³­ÉÇëï­Ý»­ñÇ Ñ»ï 1 ÙÉÝ ­Ù³ñÏ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý ϳ­åÇ­ï³­Éáí г٭

1 Русские биржевые ценности 1914-15г., Пгр., 1915г., с. 282.

2 В. Зив, Иностранные капиталы в русской нефтяной промышленности, Пгр., 1916г., с. 44.

êï»÷³Ý ÈdzÝáëÛ³Ý

§¶. Ø. ÈdzÝáëÛ³ÝÇ áñ¹Ç­Ý»ñ¦ §úÛɦ Ïáñåáñ³ódzÛÇ µ³ÅÝ»ïáÙë ýÇñÙ³ÛÇ µ³ÅÝ»ïáÙë

µáõñ­·áõÙ ëï»Õ­Í»ó Deutsche Lianozoff Mineralol Import Act. Ges ýÇñ­Ù³Ý, á­ñÇ Ýå³­ï³ÏÝ ¿ñ ¶»ñ­Ù³­Ýdz Ý»ñÏ­ñ»É éáõ­ë³­Ï³Ý (Ç­ Ù³` ´³ù­íÇ) ݳíÃÝ áõ ݳí­Ã³Ù­Ã»ñù­Ý»­ñÁ, ¹ñ³Ýù í»­ñ³Ù­ß³­Ï»É ¨ í³­×³­é»É: ²Ûë ³­Ù»ÝÝ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ê. Èdz­Ýáë­Û³­ÝÁ Ý»ñ·­ñ³­í»ó »í­ñá­å³­Ï³Ý Ëá­ßáñ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ñ³ë­ï³­ïáõíÛáõÝ­ Ý»­ñÇÝ: ²Û­ëÇÝùÝ, ݳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ëÇ ÑÇ­Ù³Ý íñ³ ݳ Ùdzó­ñ»ó éáõ­ë³­ Ï³Ý áõ »í­ñá­å³­Ï³Ý ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý Ï³­åÇ­ï³­ÉÁ: ²ñ¹­ÛáõÝ­ùÁ »­Õ³í ³ÛÝ, áñ 1915Ã. ÙÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ 16 Ëá­ßá­ñ³­·áõÛÝ ýÇ­Ý³Ý­ë³­Ï³Ý ëÇÝ­ ¹Ç­Ï³ï­Ý»­ñÇó 10-Á éáõ­ë³­Ï³Ý ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáõíÛáõ­ÝáõÙ áõ­ Ý»ÇÝ Ñëϳ­Û³­Ï³Ý ·áõ­Ù³­ñÇ` 363,56 ÙÉÝ ­éáõµ­Éáõ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»ñ1 : ²ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ ÙÇ Ç­ñá­ÕáõíÛáõÝ ¨ë ­Ñ³ß­íÇ ³é­Ý»É. §úÛ­ÉǦ ³ñ­ï³¹­ñ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ñ»Ý­ùÁ §². Ð. سݭó߭۳Ýó ¨ ÁÝÏ.¦ ­ýÇñ­Ù³Ý ¿ñ, Ïáñ­åá­ñ³­ódz­ÛÇ ëï»ÕÍ­Ù³Ý »­ñ³ß­ËÇ­ùÁ ³°Û¹ ÁÝ­Ï»­ñáõ­ ÃÛáõÝÝ ¿ñ: ²É.سݭó߭۳ݭóÇ Ù³­ÑÇó Ñ»­ïá, Ñ»Ýó 1912Ã. Ñáõ­ÉÇ­ëÇÝ, È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÁ »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇó ·Ý»ó Ýñ³Ýó µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÇ Ù»Í Ù³­ëÁ, í³ñ­ãáõÃ­Û³Ý Ýëï³­í³Û­ñÁ ´³ù­íÇó ï»­Õ³­÷á­Ë»ó ä»­ ï»ñ­µáõñ·, ÇÝ­ãÇ Ñ»ï¨³Ý­ùáí ÍÝí»ó §úÛ­ÉÁ¦: §¶. Ø. Èdz­Ýáë­Û³­ÝÇ áñ­¹Ç­Ý»ñ¦ ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ÑÇ٭ݳ­¹Çñ ϳ­ åÇ­ï³­ÉÁ 2 ÙÉÝ ­éáõµ­Éáõó 1915Ã. ѳ­ë»É ¿ñ 30 ÙÉÝ ­éáõµ­Éáõ. Ñáõ­ÝÇ­ëÇ 24-Ç ¹ñáõí۳ٵ ·É˳­íáñ µ³Å­Ý»­ï»­ñ»ñÝ ¿ÇÝ ê. Èdz­Ýáë­Û³­ÝÁ, ². äáõ­ïÇ­Éá­íÁ, î. ´»­Éá­½»ñë­ÏÇÝ, ÐáíÑ. Þ³­¹ÇÝ­Û³­ÝÁ ¨ È. سݭó߭ ۳ݭóÁ: Àݹ á­ñáõÙ, í»ñ­çÇÝë ê. Èdz­Ýáë­Û³­ÝÇó ÏñÏݳ­ÏÇ ³­í»­ÉÇ µ³Å­Ý»­ïáÙë áõ­Ý»ñ` 22.770 ѳï, ÇëÏ ê. Èdz­Ýáë­Û³­ÝÁ §².Ð. سݭ ó߭۳Ýó ¨ ÁÝÏ.¦ ­ýÇñ­Ù³­ÛÇ ³­Ù»­Ý³­Ëá­ßáñ µ³Å­Ý»­ï»ñÝ ¿ñ (4150 ѳï): ²­í»­É³ó­Ý»Ýù ݳ¨, áñ §úÛ­ÉǦ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÁ ÝáõÛÝ Ãí³­ ϳ­ÝÇÝ í³­×³é­íáõÙ ¿ÇÝ ö³­ñÇ­½Ç, ÈáÝ­¹á­ÝÇ, ²Ùë­ï»ñ­¹³­ÙÇ, ´ñÛáõ­ ë»­ÉÇ ¨, ǭѳñ­Ï», ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç µáñ­ë³­Ý»­ñáõÙ: §úÛ­ÉǦ ëï»Õͭٳٵ ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ Ý³í­Ã³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ ñáõíÛáõ­ÝÁ í»­ñ³Ó¨í»ó áõ µ­¨»­é³ó­í»ó: ²Ûë ³­Ù»­ÝÁ ß³­ñ³¹­ñ»­óÇÝù óáõÛó ï³­Éáõ ѳ­Ù³ñ, áñ Ñá­ñÇó ų­ é³Ý­·áõíÛáõÝ ëﳭݳ­Éáí` È. سݭó߭۳ݭóÁ áã ÙdzÛÝ ã÷á­ßdz­ óñ»ó, Ó»é­ùÇó µ³ó ãÃá­Õ»ó ݳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ëÁ, ³Ûɨ Áݭó­Ý³­Éáí ų­ Ù³­Ý³­ÏÇ á­·áõÝ Ñ³­Ù³­å³­ï³ë­Ë³Ý áõ ë»ñ­ïá­ñ»Ý ѳ­Ù³­·áñ­Í³Ï­ ó»­Éáí ê. Èdz­Ýáë­Û³­ÝÇ Ñ»ï` ³ÛÝ µ³ñÓ­ñ³ó­ñ»ó Ýáñ Ù³­Ï³ñ­¹³­ÏÇ: ܳ` ų­é³Ý­·³­Ï³Ý å³ï­í³­íáñ ù³­Õ³­ù³­óÇÝ, §². Ð. سݭó߭ Û³Ýó ¨ ÁÝÏ.¦ ­ýÇñ­Ù³­ÛÇ, ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ë»­÷³­Ï³­ ݳ­ï»­ñÁ, 1911-Çó §ê³ÝÏï ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç ѳۭϳ­Ï³Ý ËÙµ³­ÏǦ ³Ý­¹³­ÙÁ, ²­½áí-¸áÝ­Û³Ý ³é¨ïñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ, ä»­ï³­Ï³Ý µ³Ý­ÏÇ ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏÇ, ÙÇ ß³ñù ݳíí 1 Там же, с. 3.

³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ í³ñ­ãáõÃ­Û³Ý ³Ý­¹³­ÙÁ ß³ï ³­ñ³· ¹³ñ­Ó³í éáõ­ë³­Ï³Ý ¨ ÙÇ­ç³½­·³­ÛÇÝ ³é¨ïñ³³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­µ»­ñ³­Ï³Ý ³ß­Ë³ñ­ÑÇ ³­Ï³­Ý³­íáñ ¹»Ù­ù»­ñÇó Ù»­ÏÁ: ²ÛÅÙ ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³Ýù È. سݭó߭۳Ýó-Ù³ñ­¹áõÝ, á­ñÇÝ ÁÙµé­ Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ »ñ¨áõÛ­ÃÁ ѳñÏ ¿ ¹Ç­ï³ñ­Ï»É »ñ­Ïáõ ï»­ë³ÝÏ­Ûáõ­ÝÇó` ѳ­Ûáó Ç­ñ³­Ï³­ÝáõíÛáõ­ÝÇó ¹áõñë ¨ ë»­÷³­Ï³Ý Åá­Õáíñ­¹Ç Ñ»ï: ²­é³­çÇ­ÝÇ å³­ñ³­·³­ÛáõÙ Ù»Ýù ·áñÍ áõ­Ý»Ýù 쳭ۻɭùÇ ·áñ­Íá­ÝÇ Ñ»ï: ܳ ÇÝùÝ ¿ñ ϳ­åÇ­ï³É í³ë­ï³­ÏáõÙ ¨ Ó·ïáõÙ ¹ñ³­ÝÇó ѳ­ ×áõÛù ëﳭݳÉ, Ï۳ݭùÇ Ññ×í³Ý­ùÇ µ³­Å³ÏÝ ÁÙ­å»É ÙÇÝ㨠í»ñç: γ½­Ù³­Ï»ñ­åáõÙ ¿ñ ³­Ù»­Ý³³Ý­Ñ³­í³­Ý³­Ï³Ý ÁÝ­¹áõ­Ý»­ÉáõíÛáõÝ­ Ý»ñ áõ ËÝçáõÛù­Ý»ñ: Üñ³Ý ѳ­×³Ë ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ñ ï»ë­Ý»É ½³­Ý³­½³Ý »ñÏñ­Ý»­ñáõÙ` ³­Ù»­Ý³­Ñ³Ûï­ÝÇ ·»­Õ»ó­Ïáõ­ÑÇ­Ý»­ñÇ áõ­Õ»Ï­óáõí۳ٵ: ä³ï­ÙáõÙ »Ý ³Ûë­åÇ­ëÇ ÙÇ ¹»åù: §èáÉë-èáÛ­ëǦ Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõó­ãáõíÛáõ­ÝÁ` ˳­Ýáõ­ÃÇ Ñ»ï, ·ïÝíáõÙ ¿ñ ä»­ï»ñ­µáõñ­·áõÙ` ²Ý·­Édz­Ï³Ý ³­é³÷Ý­Û³­ÏáõÙ, ¨ 1913Ã. ³í­ïá­ ë³­Éá­ÝÇó Ñ»­ïá ѳ­×³­Ëáñ¹ ¹³ñ­Ó³í ÜÇ­Ïá­É³Û II ϳÛë­ñÁ, áñÝ, Ç ß³ñë Çñ 37 ³í­ïá­Ùá­µÇÉ­Ý»­ñÇ, å³ï­íÇ­ñ»ó ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý ó÷­ùáí Ùáõ·-ϳ­åáõÛï ÉÇ­Ùáõ­½ÇÝ: î»­Õ»­Ï³­Ý³­Éáí ³Û¹ Ù³­ëÇÝ` ݳí­Ã³ñ¹­Ûáõ­ ݳ­µ»­ñáÕ Ø³Ý­Ã³ß¨Á ѳۭﳭñ³­ñ»ó, û §³Õ­ù³ï èá­Ù³­Ýáí­Ý»­ñÁ ѳ­½Çí ³Û¹­åÇ­ëÇ ÙÇ Ù»­ù»­Ý³­ÛÇ ÷áÕ áõ­Ý»­Ý³­ÛÇݦ ¨ Çñ ѳ­Ù³ñ ·Ý»ó »ñ­Ïáõ §èáÉë-èáÛë¦ ÉÇ­Ùáõ­½ÇÝ: http://abvgd-auto.narod.ru/Slovo/Rolls_Rois_Rolls_Royce_.htm

Æ ï³ñ­µ»­ñáõíÛáõÝ ²É. سݭó߭۳ݭóÇ, á­ñÇ §Ãáõ­ÉáõíÛáõ­ÝÁ¦ µñÇçÝ ¿ñ, È­¨áÝÝ áõ­Ý»ñ ³ÛÉ Ï³ñ­·Ç §Ññ³­åáõ­ñ³Ýù¦. ¹³ Ùá­É³­·³­ ñáõÃ­Û³Ý Ñ³ë­ÝáÕ ÝíÇñ­í³­ÍáõíÛáõÝÝ ¿ñ Ódzñ­ß³­íÇÝ, í³½­ù³ñ­ß³­ í³­ÛÇÝ ÓÇ»­ñÇÝ: ²Ûë Ç­Ù³ë­ïáí ¨ë ­Ý³ ѳ­Ù³ß­Ë³ñ­Ñ³­ÛÇÝ Ñ³Ù­µ³í Ó»éù µ»­ñ»ó: ²Û­ëûñ ØáëÏ­í³­ÛáõÙ, êϳ­Ïá­í³­Û³ ͳ­éáõ­ÕÇ Ã. 3 ѳë­ó»áõÙ ·ïÝíáõÙ ¿ Ü. γ­ë³ï­Ïǭݳ­ÛÇ áõ ì. ì³­ëÇÉ­Ûá­íÇ ¹³­ë³­Ï³Ý µ³­ É»­ïÇ å»­ï³­Ï³Ý ³­Ï³­¹»­Ùdz­Ï³Ý óï­ñá­ÝÁ: ¸³ íǻݭݳ­Ï³Ý µ³­ñá­Ïá­ÛÇ á­×áí ϳ­éáõó­í³Í ׳ñ­ï³­ñ³­å»­ï³­Ï³Ý Ñáõ­ß³ñ­Ó³Ý ¿: ²ÛÝ å³ï­Ï³­ÝáõÙ ¿ñ È. سݭó߭۳ݭóÇÝ, ѳݭ¹Ç­ë³­ÝáõÙ ¿ñ Ýñ³ ³­é³Ýӭݳ­ïáõ­ÝÁ, ͳ­é³­ÛáõÙ ¿ñ ݳ¨ áñ­å»ë ³­Ëá­é³­ï»­ÕÇ ¨ ϳ­ éáõó­í»É ¿ 1914-1916ÃÃ. (׳ñ­ï³­ñ³­å»ï­Ý»ñÝ »Ý ´³ù­íÇ ÙÇ ß³ñù ߻ݭù»­ñÇ Ñ»­Õǭݳϭݻñ ì. ¨ ². ì»ë­ÝÇÝ »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ, ׳ñ­ï³­ñ³­ ·»­ïÁ` ²ñ­ß³Ï ƽ­ÙÇñ­Û³­ÝÁ): È. سݭó߭۳ݭóÇ ¨ë ­Ù»Ï ßÇ­ÝáõÃ­Û³Ý Ï³­ñ»­ÉÇ ¿ ï»ë­Ý»É ØáëÏ­ í³­ÛÇ Ñ³­ñ³­íáõÙ, ´áÉ­ß³­Û³ â»ñ­Ûá­Ùáõß­ÏÇÝë­Ï³­Û³ ÷á­Õá­óÇ Ã. 90 ѳë­ó»áõÙ: ¸³ ³Ù­ñá­ó³­ïÇå ÙÇ Ódz­µ³Ï ¿, á­ñÇ ×³ñ­ï³­ñ³­å»ïÝ ¿ ². ƽ­ÙÇñ­Û³­ÝÁ:

§èáÉë-éáÛë¦, 1913Ã.

ÄáÏ»Û àõÇÝùýÇɹ

1918Ã. Ù³­ÛÇ­ëÇó ·Ý¹³­å»ï ÞÏáõ­ñáÝ ëÏë»ó ³Ï­ïÇí å³Û­ù³ñ ÙÕ»É µáÉߨǽ­ÙÇ ¹»Ù: ÎÇë­Éá­íá¹ë­ÏÇ ßñç³­ÝáõÙ, áõñ ³Û¹ ų­Ù³­Ý³Ï ³å­ñáõÙ ¿ñ Ýñ³ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÁ, ϳ½­Ù³­íá­ñ»ó ѳ­Ï³­µáÉߨÇÏ­Û³Ý å³ñ­ïÇ­½³­Ý³­Ï³Ý ç᭠ϳï: س­ÛÇë-Ñáõ­ÝÇë ³­ÙÇë­Ý»­ñÇÝ çá­Ï³ïÝ ³ñ­ß³­í³Ýù­Ý»ñ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­ñ»ó êï³í­ñá­åá­ÉÇ, º­ë»Ý­ïáõ­ÏÇÇ áõ ÎÇë­Éá­íá¹ë­ÏÇ áõÕ­Õáõí۳ٵ: Ðáõ­ÝÇ­ëÇÝ ÞÏáõ­ñáÝ ·ñ³­í»ó êï³í­ñá­åá­ÉÁ, áõñ Ùdz­ó³í ·»­Ý»­ñ³É ¸»­ÝÇ­ÏÇ­ÝÇ ï»Õ ѳ­ë³Í γ­Ù³­íá­ñ³­Ï³Ý µ³­Ý³­ÏÇÝ: 1918Ã. í»ñ­çÇÝ-1919Ã. ëϽµÇÝ ÞÏáõ­ ñáÝ Ù³ë­Ý³Ï­ó»ó Ïáí­Ï³ë­Û³Ý Ù³ñ­ï»­ñÇÝ, 1918-Ç ¹»Ï­ï»Ù­µ»­ñÇ 29-ÇÝ Ýñ³ ½áñ­ù»­ñÁ ·ñ³­í»­óÇÝ º­ë»Ý­ïáõ­ÏÇÝ, 1919-Ç ÑáõÝ­í³­ñÇ 5-ÇÝ` ÎÇë­Éá­íá¹ë­ ÏÁ: л­ï³­·³­ÛáõÙ Ýñ³ ½áñ­ù»­ñÁ ëïÇå­í³Í »­Õ³Ý ÃáÕ­Ý»É ÎÇë­Éá­íá¹ë­ ÏÁ, 볭ϳÛÝ Ï³­ñá­Õ³­ó³Ý ¹áõñë µ»­ñ»É ³½Ý­í³­Ï³­ÝáõÃ­Û³Ý µ³½­Ù³­ÃÇí Ý»ñ­Ï³­Û³­óáõ­óÇã­Ý»­ñÇ, ³Û¹ ÃíáõÙ` ³­éáÕ­ç³­ñ³­ÝáõÙ ÷³Ï­í³Í Ç߭˳ݭݻñ ¶á­ÉÇ­óÇÝ­Ý»­ñÇÝ, ìáÉ­ÏáÝë­ÏÇ­Ý»­ñÇÝ, ú­µá­É»Ýë­ÏÇ­Ý»­ñÇÝ, ÏáÙ­ë»ñ ìá­ñáÝ­óáí¸³ß­Ïáí­Ý»­ñÇÝ, ´»Ý­Ï»Ý­¹áñ­ýÇÝ, Øáõ­ëÇÝ-äáõß­ÏÇ­ÝÇÝ, ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ­ Ý»ñ Üá­µ»­ÉÇÝ, Ôáõ­Ï³­ëá­íÇÝ, سݭóߨÇÝ, èÛ³­µáõ­ßÇÝë­ÏáõÝ: http://belrussia.ru/page-id-408.html

È. سÝóßÛ³ÝóÇ ÙáëÏáíÛ³Ý ß»ÝùÁ

§ЛМ¦ ÙáÝá·ñ³ÙÁ

Òdzñ­ß³­íÇ ÙñóáõÙ­Ý»­ñáõÙ È. سݭó߭۳ÝóÝ ³ÏݭѳÛï ѳ­çá­ ÕáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ Ñ³­ë³í. 1914Ã. ¹»ñ­µÇáõ٠ѳխûó Ýñ³ §¶³­Éáõëï¦ ÓÇÝ (Åá­Ï»Û` §ê¨ Ù³»ëï­ñᦠٳ­Ï³Ý­í³Ùµ ѳݭñ³­Ñ³Ûï à­õÇÝù­ ýÇɹ), ÇëÏ 1916-ÇÝ` §Ø³Ï­µ»Ã¦ ÓÇÝ (Åá­Ï»Û` Äáõ­µ»ñ): Àëï ²­É»ù­ ë³Ý¹ñ Ðáí­ë»­÷Ç Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇ` Ñá­ñ»Õ­µ³Û­ñÁ éáõ­ë³­Ï³Ý Ódzñ­ ß³­íÇ ³­é³­ç³­ï³ñÝ ¿ñ ¨ áõ­Ý»ñ 200 ³½Ý­í³­ó»Õ ÓÇ: ´áÉߨÇÏ­Û³Ý Ñ»­Õ³­÷á­ËáõíÛáõ­ÝÇó Ñ»­ïá íï³­ñ³Ý¹­í»­Éáí ö³­ ñǽ ¨ ¨ ¹³é­Ý³­Éáí §îáñ·å­ñáÙ¦1 ѳ­Ï³­µáÉߨÇÏ­Û³Ý Ï³½­Ù³­Ï»ñ­ åáõÃ­Û³Ý ÑÇ٭ݳ­¹Çñ­Ý»­ñÇó Ù»­ÏÁ, È. سݭó߭۳ݭóÁ ãÑñ³­Å³ñ­í»ó Ódzñ­ß³­íÇó: 1924Ã. Ñáõ­ÝÇ­ëÇ 29-ÇÝ ö³­ñÇ­½Ç ÈáÝ­ß³Ý Ódzñ­ß³­ í³­ñ³­Ýáõ٠ϳ­Û³­ó³Í ÙñóÙ³Ý Å³­Ù³­Ý³Ï Ñ³Õ­Ã»ó ¨ §¶ñ³Ý åñǦ Ùñó³­Ý³­ÏÁ Ýí³­×»ó Ýñ³ §Âñ³Ýë­í³³É¦ ÓÇÝ` ïÇ­ñá­çÁ µ»­ ñ»­Éáí Ï»ë ÙÇ­ÉÇáÝ ýñ³Ý­ÏÇ ß³ÑáõÛÃ2: È. سݭó߭۳ݭóÇ Ë³é­Ý³­Ùáõë­Ýáõí۳Ý, ų­é³Ý·­Ý»­ñÇ, Ï۳ݭùÇ í»ñ­çÇÝ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ ½³­Ý³­½³Ý Éáõ­ñ»ñ »Ý ßñçáõÙ, á­ñáÝó ã»Ù ³Ý¹­ñ³­¹³é­Ý³, ù³Ý­½Ç Çë­ÏáõíÛáõ­ÝÁ Ñݳ­ñ³­íáñ ã¿ ëïáõ­·»É: ¸³ ϳñ¨áñ ¿É ã¿: 1 îáñ·åñáÙ (ТОРГПРОМ - Российский торгово-промышленный и финансовый союз) - ÑÇÙÝí»É ¿ 1920Ã. ö³ñǽáõÙ ¨ ѳݹ»ë ¿ñ ·³ÉÇë Áݹ¹»Ù ËáñÑñ¹³ÛÇÝ Çß˳­Ýáõ­ÃÛ³Ý: γ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý ÏáÙÇï»Ç ϳ½ÙÁ Ñ»ï¨Û³ÉÝ ¿ñ` Ü. ¸»ÝÇëáí (ݳ˳·³Ñ), ². ÔáõϳëÛ³Ý, ê, ÈdzÝáëÛ³Ý, È. سÝóßÛ³Ýó, ¶. Üáµ»É ¨ ³ÛÉù: 2 »á¹ÇÏ, ²Ù¿ÝáõÝ ï³ñ»óáÛóÁ – 1925, ìÇ»Ýݳ, 1925Ã., ¿ç 294:

вîì²Ìܺð ²ÈºøêºÚ îàÈêîàÚÆ §¾Øƶð²ÜîܺðÀ¦ ìÆä²ÎÆò èáõë ·ñáÕ ². Ü. îáÉë­ïá­ÛÇ (1883-1945) ³Ûë ͳ­í³­ÉáõÝ íÇ­å³­ÏÁ ³­é³­ çÇÝ ËÙµ³·ñ­Ù³Ùµ Ïáã­í»É ¿ §ê¨ áë­ÏǦ, ¨ Ñ»­Õǭݳ­ÏÁ Ýᯐ ¿, áñ ß³­ ñ³¹ñ­í³Í µá­Éáñ ÷³ë­ï»­ñÁ å³ï­Ù³­Ï³­Ýá­ñ»Ý ѳ­í³ë­ïÇ »Ý: êï»Õ­ ͳ­·áñ­ÍáõíÛáõ­ÝÁ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­ÝáõÙ ¿ ï³­ñ³·­ñáõÃ­Û³Ý Ù»ç ·ïÝíáÕ éáõ­ ë³­Ï³Ý §ëåÇ­ï³Ï ß³ñŭٳݦ ¿áõíÛáõ­ÝÁ, µ³½­Ù³­ÃÇí í³­í»­ñ³­Ï³Ý ³Ý­Ó³Ýó ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõ­ÝÁ, ϻݭó³­ÕÁ, µ³ñ­ùÁ, å³­ñáõ­Ý³­ÏáõÙ Ýñ³Ýó µÝáõ­Ã³·­ñáõÙ­Ý»­ñÁ, ³Û¹ ÃíáõÙ ¨ª ȨáÝ Ø³Ý­Ã³ß­Û³Ý­óÇ: º­Ã» ÙÇ ÏáÕÙ ÃáÕ­Ý»Ýù êï³­ÉÇ­ÝÇ ëÇ­ñ»ó­Û³É, §Ï³ñ­ÙÇñ µ³­ñáݦ ². îáÉë­ïá­ÛÇ íÇ­å³­ÏÇ ·³­Õ³­÷³­ñ³­Ëá­ë³­Ï³Ý áõÕÕ­í³­ÍáõíÛáõ­ÝÁ, ³­å³ ëïáñ¨ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­íáÕ Ñ³ï­í³Í­Ý»­ñÁ á­ñá­ß³­ÏÇ å³ï­Ï»­ñ³­óáõÙ »Ý ï³­ÉÇë È. سݭó߭۳ݭóÇ ÷³­ñǽ­Û³Ý Ï۳ݭùÇ Ù³­ëÇÝ: ³ñ·­Ù³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ ϳ­ï³ñ­í»É ¿ ³­é³­çÇÝ ³Ý­·³Ù: ²Õµ­ÛáõñÝ ¿ª А. Толстой, Эмигранты, рассказы и повести, полн. собр. соч., т. VI, М., 1948г.

*** ܳí­Ã³­ÛÇÝ Ù³·­Ý³ï, ÃíáõÙ ¿` ³­é³Ýó áñ¨¿ ç³Ý­ùÇ Ç­ñ»Ý ÏåãáÕ ÙÇ­ÉÇáÝ­Ý»­ñÁ ÙëËáÕ, ³Ýë­å³­ë»­ÉÇ »ñ¨³­Ï³­ÛáõÃ­Û³Ý ï»ñ, Ódz­ë»ñ, µ³ñÓ­ñ³­Ñ³­ë³Ï ·»­Õ»­óÇÏ ïÕ³­Ù³ñ¹ È»áÝ Ø³Ý­Ã³ß¨Á ·ïÝíáõÙ ¿ñ ͳۭñ³ë­ïÇ­×³Ý ËÕ×áõÏ íǭ׳­ÏáõÙ: ܳ ³­å³ñ­ï³­Ù»Ýï ¿ñ í³ñ­ Ó»É º­ÉÇ­ë»­Û³Ý ¹³ß­ï»­ñáõÙ ·ïÝíáÕ ³­Ù»­Ý³­Ã³ÝÏ ÑÛáõ­ñ³­Ýáó­Ý»­ñÇó

Ù»­ÏáõÙ` §Î³ñÉ­ïá­ÝáõÙ¦, ¨ ÙdzÛÝ ³Ûë å³­ñ³­·³Ý Ýñ³Ý í³ñÏ ¿ñ ³­å³­Ñá­íáõÙ Ù³Ýñ Ñ³ß­í³­ïáõ ·ñ³­ë»Ý­Û³Ï­Ý»­ñáõÙ, é»ë­ïá­ñ³Ý­Ý»­ ñáõÙ, ¹»ñ­Ó³Ï­Ý»­ñÇ Ùáï: ´³Ûó å³ñ­ï³­ï»­ñ»­ñÇ û­Õ³ÏÝ ³Ý­ß»­Õá­ñ»Ý ë»ÕÙ­íáõÙ ¿ñ, ˻խ¹áõÙ ·Ç­ß»­ñ³­ÛÇÝ ÙÕÓ³­í³Ýç­Ý»­ñáí: ܳ Ïáñó­ñ»É ¿ñ Ï۳ݭùÇ ³­Ù»­Ý³­Ã³ÝÏ å³ñ·¨Á` ³Ý­Ñá­·áõíÛáõ­ÝÁ: гï­Ï³­å»ë ³­é³­íáï­Ý»­ñÁ, ³ñíݳ­Ý³­ Éáí ï³·­Ý³­å³­ÉÇ ëñïË÷á­óÇó, í³­ÝáõÙ ¿ñ áõ ã¿ñ ϳ­ñá­Õ³­ÝáõÙ í³­Ý»É Ùé³ÛÉ Ùïù»­ñÁ. áõ­Å³­ïáõíÛáõ­ÝÇó ϳ­ï³­Õáõí۳ٵ ÍËáõÙ ¿ñ, ßáõ­éáõ­Ùáõé ¿ñ ·³­ÉÇë ³Ý­ÏáÕ­ÝáõÙ, ÑÕ³­ÝáõÙ ÷ñÏáõÃ­Û³Ý ý³Ý­ ï³ë­ïÇÏ åɳݭݻñ ¨ íñ»ÅËݹ­ñáõÃ­Û³Ý ³ñ­Ûáõ­Ý³ñ­µáõ Íñ³·­ñ»ñ: ¸³ ûè³Ù­ïáõÃ­Û³Ý í³ñÓùÝ ¿ñ: ØÇ ³Ý­·³Ù ØáëÏ­í³­ÛáõÙ (ï³ë­Ý»ñ­Ïáõ Ãí³­Ï³­ÝÇÝ) 볭ϳ­ñ³­ÝÇ ³Ýë­å³­ë»­ÉÇ ó³ï­ÏÁ Ýñ³Ý å³ñ·¨»ó áõà ÙÇ­ÉÇáÝ: ܳ ëáõñ µ³­í³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ ³å­ñ»ó, ï»ë­Ý»­ Éáí ·ÍáõÍ èÛ³­µáõ­ßÇÝë­ÏÇ­Ý»­ñÇ, Ù»­Ï»­Ý³ë­Ý»ñ Üá­ëáí­Ý»­ñÇ, Èáë¨Ý»­ ñÇ, ìÇ­ëáó­ÏÇ­Ý»­ñÇ, ¶Çñ߭ٳݭݻ­ñÇ ß÷áíÙáõÝ­ùÁ: àõ¯Ã ­ÙÇ­ÉÇáÝ` ³Ý­µ³­ÝÇÝ, í³ï­Ýá­ÕÇÝ, Ñ³Û Ëá­ñá­í³­Í³­ë»­ñÇÝ: г­×áõÛ­ùÁ »ñ­Ï³­ñ³­ Ó·»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí È»áÝ Ø³Ý­Ã³ß¨Á ѳñ­Ûáõñ ³Ý­ÓÇ Ñ³­Ù³ñ ÁÝí ñÇù ϳ½­Ù³­Ï»ñ­å»ó: àëï­ñ», ɳݭ·áõëï, ÍÝ»­µ»Ï µ»­ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ §¾ñ­ÙÇ­ï³Å¦ é»ë­ïá­ñ³­ÝÇ ï»ñÝ ³Ý­Ó³Ùµ ٻϭݻó ö³­ñǽ: ÂÇý­ÉÇë­ óÇ Ëá­Ñ³­ñ³­ñÁ µ»­ñ»ó ϳ­ñ³­ã³­Û³Ý ·³é­Ý»ñ, Çß­Ë³Ý áõ ѳ­Ù»­ÙáõÝù: àõ­ñ³Éë­ÏÇó ѳëó­ñ»­óÇÝ ë³­Å»­Ý³­ã³÷ ó­é³÷­Ý»ñ, ²ëï­ñ³­Ë³­ÝÇó` ãáõ­ù³­ÓáõÏ: î»ë­ïá­íÇ ïñ³Ï­ïÇ­ñÁ Ùë³µ­ÉÇíݻñ Ù³­ï³­Ï³­ñ³­ñ»ó: ì³é­í³é­Ï³­ÛáõÙ ·ïÝíáÕ ´áõµ­Ýá­íÇ ïñ³Ï­ïÇ­ñÁ` Ýß³­Ý³­íáñ û­ñ³­ å³Ñ ßãÇ ¨ ë­¨³­Ó³­í³­ñÇ ßǭɳ` Éáõ­ë³­¹»­ÙÇÝ Ëáõ٭ѳ­ñÁ Ãáó÷»Éáõ ѳ­Ù³ñ: Øï³Ñ­Õ³­óáõÙÝ ¿ñ Ù³­ïáõ­ó»É »­ñ»ù ³½­·³­ÛÇÝ Ëá­Ñ³­Ýáó` Ïáí­ Ï³ë­Û³Ý, ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý áõ Ùáë­Ïáí­Û³Ý: ÀÝíñÇ­ùÇ ëñ³­ÑÁ ÑÇÝ Ñéá­ Ù»³­Ï³Ý á­×Ç ¿ñ: 껭ճݭݻ­ñÁ ÏÇ­ë³ßñ­ç³­Ý³Ó¨ ¿ÇÝ, ÷³­÷áõÏ ³­Ãáé­ Ý»­ñÁ å³ï­í³Í ¿ÇÝ Ï³ñ­ÙÇñ Ù»­ï³ù­ëáí, ³­é³ë­ï³­ÕÇó ϳ˭í³Í ¿ÇÝ í³ñ­¹³ßխó­Ý»ñ: 껭ճݭݻ­ñÇÝ ¹ñí³Í ¿ÇÝ ë³é­ó³Ï­ïáñ­Ý»­ñáí ßñ糭ݳϭí³Í óñ٠˳­ídzñ, ½á­ñ»­Õ³­ï»ë ó­é³­÷³Ó­Ï»ñ` ³ñ­Í³­ û Ù³­ïáõ­ó³­ñ³Ý­Ý»­ñáõÙ, í»­Ý»­ïÇÏ­Û³Ý Ñݳ­Ù»­ÝÇ ëå³ëù: ²ß­ï³­ ݳϭݻ­ñáõÙ ÍËáõÙ ¿ÇÝ »­Ï»­Õ»­ó³­Ï³Ý áë­Ï»­½ûÍ Ùá­Ù»ñ. ¹ñ³Ýó ÉáõÛ­ëÁ Ïá­ïá­ñ³Ï­íáõÙ ¿ñ µÛáõ­ñ»­Õ³­å³­Ï» ³Ï­í³­ñÇáõÙ­Ý»­ñáõÙ, áõñ Éá­ÕáõÙ ¿ÇÝ ×³­åá­Ý³­Ï³Ý óݭϳñ­Å»ù ÓÏÝÇÏ­Ý»ñ (·Ç­Ýáí­ó³Í ų­Ù³­Ý³Ï ¹ñ³Ýù ¿É ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ñ áõ­ï»É): êϳ­Ñ³Ï­Ý»­ñáõÙ` ѳ­ñ³­í³­Ù»­ñÇÏ­ Û³Ý ½áõÛ·-½áõÛ· ݳ­ñÇÝç­Ý»ñ, ó»Û­ÉáÝ­Û³Ý Ùñ·»ñ: ²­Ù»Ý ëå³ë­ùáõÙ, ³Ý­Ó»­éá­óÇ­ÏÇ ï³Ï` óݭϳñ­Å»ù Ýí»ñ­Ý»ñ, ïÇϭݳÝó` Ïñͳ­½³ñ¹, ïÕ³­Ù³ñ¹­Ï³Ýó` áë­Ï» ·É³­Ý³­Ï³­ïáõ÷: º­ñ»ù ³½­·³­ÛÇÝ »­ñ³Åß­ ï³ËÙ­µ»ñ: ä³­ïáõ­Ñ³Ý­Ý»­ñÇó ³ÛÝ ÏáÕÙ, µ³­ÏáõÙ` ¿Ï­ñ³Ý, á­ñÇ íñ³ óáõ­ó³¹ñ­íáõÙ ¿ÇÝ ´»é­ÉÇ­ÝÇ áõ ö³­ñÇ­½Ç Ýá­ñ³­·áõÛÝ ýÇÉ­Ù»ñ... ÐÛáõ­

ñ»­ñÇÝ ½³ñ­Ù³ó­ñÇÝ Ñ»Ýó ³­é³­çÇÝ ÇëÏ ï³ù áõ­ï»ë­ïáí. Ù³­ïáõó­í»­ óÇÝ ï³­å³­Ï³Í ï½ñáõÏ­Ý»ñ` Ý»ñÍÍ­í³Í ë³­·Ç ³ñ­Ûáõ­Ýáí: ÀÝíñÇùÝ ³ñ­Å»­ó³í »ñ­Ïáõ ѳñ­Ûáõñ ѳ­½³ñ: ÐÇ­Ù³ ·á­Ý» ¹ñ³ Ï»¯ëÁ ÉÇ­Ý»ñ: лï­Ï»­ëûñ­Û³ »ñ­ñáñ¹ ųÙÝ ¿ñ, »ñµ ܳ­ÉÇ­Ùá­íÁ Ùï³í Í˳­Ëá­ïÇ ÍËáí Éóí³Í Ýñ³ ѳ­Ù³­ñÁ: ´³ñÓñ Éáõ­ë³­Ùáõï­Ý»­ñÇ í³­ñ³­·áõÛñ­Ý»­ ñÁ ÷³Ï­í³Í ¿ÇÝ, ³Ý­Ïáխݳ­Ï³­ÉÇ í³ñ­¹³­·áõÛÝ Éáõ­ë³Ù­÷á­÷Á ÉáõÛë ¿ñ Ó·áõ٠ó÷Ã÷­í³Í µ³ñ­Ó»­ñÇÝ ÷éí³Í, ß»ñ­ï³­íáñ åǭų­Ù³­Ûáí, ×ÙñÃí³Í ¹»Ù­ùáí áõ ë¨ Åá­Ï»­Û³­ÏáõÙ­µ³­ÛÇÝ µ»­Õ»­ñáí ѳխó­Ù³ñ­ ÙÇÝ ïÕ³­Ù³ñ­¹áõ íñ³: Òdzñ­ß³­íÇ ³­í³Ý­¹áõÛ­ÃÇ Ñ³­Ù³­Ó³ÛÝ, È»áÝ Ø³Ý­Ã³ß¨Á ³­é³­íáï­í³­ÝÇó ß³Ù­å³Û­Ýáí ÏáÝ­Û³Ï ¿ñ ËÙáõÙ: -ºë ÑÇ­í³Ý¹ »Ù, »ë ï³Ýç­í³Í »Ù: ÜÛ³ñ­¹»ñ, Ë÷áó,- ³ñ­ÙáõÝ­ÏÇÝ Ñ»Ý­í»­Éáí ³­ë³ó ݳ ܳ­ÉÇ­Ùá­íÇÝ:-´³½­Ï³­Ãá­éÁ Ùáï ù³­ß»ù: ¶Ç­ÝÇ áõ­½áõ±Ù »ù: Üñ³Ýù, ·ñá­ÕÁ ï³­ÝÇ, ¹»é ÇÝÓ ï³­ÉÇë »Ý, ãݳ­Û³Í ͳ­é³­ÛÇ ÙéáõÃÝ ¿Ý­åÇ­ëÇÝ ¿` áõ­½áõÙ »ë µ»­ñ³­ÝÁ ç³ñ­¹»É: ì³­ëÇ­ÉÇ ²­É»ù­ë»¨Çã, »±ñµ »Ýù ïáõÝ ·Ý³­Éáõ: ¾É ã»Ù ¹Ç­Ù³­ÝáõÙ... ä³ï­Ï»­ñ³ó­ Ýáõ±Ù »ù, »ë, »ë, »ë ÷áÕ ãáõ­Ý»Ù... øñùç³É »ë áõ­½áõÙ: ÜáõÛ­ÝÇëÏ ÓÇ»­ñÇó ѳ­×áõÛù ã»Ù ëï³­ÝáõÙ... γ­Ý³Ýó Ù³­ëÇÝ ¿É ã»Ù Ëá­ëáõÙ...

-È»áÝ, ¹»Ù ã»±ù ÙÇ Ëá­ßáñ ³Ýӭݳ­íá­ñáõÃ­Û³Ý Ñ»ï Ëá­ë»É ´³ù­ íÇ Ó»ñ ݳí­Ã³­Ñá­Õ»­ñÇ í³­×³é­ùÇ ßáõñç: -Ðá­Õ»­ñÁ í³­×³­é»±É: ¸áõù Ë»­É³­·³ñ­í»É »ù: È³í ¿ ÙÇ Ï»ë ï³­ñÇ ¿É ³Ûë­ï»Õ ù³ñß ·³Ù, ÙdzÛÝ Ã» ï»ë­Ý»Ù, û µáÉߨÇÏ­Ý»­ñÇÝ áÝó »Ý Ùáñ­ÃáõÙ... Üñ³Ýù ÇÙ ÏÛ³¯ÝùÝ­ »Ý ϳñ­×³ó­ÝáõÙ: ÆÝù­Ý»ñ¹ Ùï³­Í»ù: Üñ³Ýù ïÝû­ñÇ­ÝáõÙ »Ý ÇÙ Ñá­Õ»­ñÁ, ÇÙ ïÝ»­ñÁ, ÇÙ ³­éáÕ­çáõíÛáõ­ÝÁ... (ܳ áï­ùÇ ó³ï­Ï»ó, ½³Û­ñáõÛ­Ãáí åǭų­Ù³Ý ù³­ß»ó áõ ÙÇ Ñá­Õ³­Ã³­ ÷áí ëÏë»ó ù³Û­É»É): Ò»½ »Ù ѳñó­ÝáõÙ` ¿¹ ³­åáõß ³Ý·­Édz­óÇ­Ý»­ñÁ DZÝã »Ý Ùï³­ÍáõÙ: ¾É ã»Ù Ëá­ëáõÙ ýñ³Ý­ëdz­óÇ­Ý»­ñÇ Ù³­ëÇÝ` Ïñå³­ ϳ­í³­×³é­Ý»ñ »Ý, í³Ë­Ïáï­Ý»ñ, ³Ý­ï³ß­Ý»ñ... à­ñá­ß»É »Ù ݳ­Ù³Ï ·ñ»É ³Ý·­Édz­Ï³Ý ó­·³­íá­ñÇÝ. §Ò»ñ¹ Ù»­Íáõ­ÃÛáõÝ, ¹áõù ³ß­Ë³ñ­ÑÇ ³­é³­çÇÝ ç»ÝïÉ­Ù»ÝÝ »ù, ÇÝÓ Ã³­É³­Ý»É »Ý, ÇÝÓ ëå³­ÝáõÙ »Ý ¹³Ý­¹³Õ Ïïï³Ý­ùáí, Ó»ñ å³ßï­å³­ÝáõíÛáõÝÝ »Ù ËݹñáõÙ...¦: ÆÙ ÓÇ»ñÝ ²Ý·­Édz­ÛáõÙ í³­½»É »Ý ï³ë­Ý»­ñ»ù Ãí³­Ï³­ÝÇÝ, ݳ ÇÝÓ ×³­Ý³­ãáõÙ ¿... ÆëÏ ¿¹ Ù³ñ­¹Á, á­ñÇ Ñ»ï áõ­½áõÙ »ù Ëá­ë»Ù, »ñ¨Ç ˳­µ»­µ³ ¿: -àñ­ù³Ý ÑÇ­ßáõÙ »Ù, ݳ Ëá­ßáñ ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ·áñ­Í³­Ï³É ¿: ÆÙ ¹»­ñÁ ÷áùñ ¿` ͳ­Ýá­Ã³ó­Ý»É... سݭóߨÁ ã³­ñáõí۳ٵ Ãù»ó.

-î»ë ÇÝ­ãǯ »Ý ѳëó­ñ»É. Ï³É­í³­Í³­ï»ñ, ³­ñÇë­ïáÏ­ñ³ï, ë»Ù­Ûá­ Ýáí­Û³Ý ëå³ ¨ ³é¨ïñáí ¿ ½µ³Õ­íáõÙ... ʳۭﳭ鳭ÏáõíÛáõ¯Ý... ì³­ëÇ­ÉÇ ²­É»ù­ë»¨Çã, »­Ï»ù ÏáÏ­ï»ÛÉ ËÙ»Ýù... (¼³Ý­·»ó): àñ­ù³Ý áõ­ ½áõÙ »Ù` ѳ­Ù³ñ µ»­ñáõÙ »Ý, ÇëÏ Ã» ÷á­ÕáóÝ ³Ýó­Ý»Ù, üáõÏ­Û»­óÇ Ùáï ·Ý³Ù` ïÕ³ »Ý áõ­Õ³ñ­Ïáõ٠ѻ層­Éáõ` Á­ÑÁ¯, üáõÏ­Û»­óÇ Ùáï ·Ý³ó: ÆëÏ »­ñ»­Ïá­Û³Ý ѳ­ßÇíÝ »Ý µ»­ñáõÙ... (ܳ ßáõñ­Ã»­ñÁ ë»Õ­Ù»ó,

ë¨ µ»­Õ»­ñÁ Íéí»­óÇÝ, áã­Ë³­ñ³­ÛÇÝ ³ã­ù»­ñÁ ãé»ó): г­ßÇ­íÁ »­ñ»­ëáõ­ Ýáõà ѳ­½³ñ ýñ³ÝÏ ¿... (¿ç 55-58)

*** лÝó áñ ï³ù­ëÇÝ Ï³Ý· ³­é³í 껭ݳ­ÛÇ ³­é³÷Ý­Û³­ÏáõÙ ·ïíáÕ »­é³­Ñ³ñÏ Ùé³Û­É³­ï»ë ³­å³­ñ³Ý­ùÇ Ùáõï­ùÇ Ùáï, ³Ý­Ñ³Ý­·Çëï È»­ í³Ý­ïÇ ·ÉáõËÝ, ³­ë»ë, Ùï³í áõ­ë»­ñÇ Ù»ç.

-ê³ Ýñ³ ë»­÷³­Ï³Ý ïáõ¯ÝÝ­ ¿: È»áÝ Ø³Ý­Ã³ß¨Çª Ãßí³é ¿­ÙÇ·­ñ³Ý­ïÇó ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ïÇ­ñáç í»­ñ³Í­ í»­Éáõ å³ï­ÙáõíÛáõÝÝ ³ÛÝ­å»ë ëñÁݭóó ¿ñ ¨ ³Ý­ëá­íáñ, áñ ÷³­ñǽ­ Û³Ý Ù³­Ùáõ­ÉÁ ÙÇ ù³­ÝÇ ûñ ½µ³Õ­í³Í ¿ñ ³Û¹ ë»Ý­ë³­ódz­Ûáí: È»áÝ Ø³Ý­Ã³ß¨Á ¸»­ï»ñ­¹ÇÝ­·ÇÝ1 í³­×³­é³Í ´³ù­íÇ Ý³í­Ã³­Ñá­Õ»­ñÇ ¹Ç­ Ù³ó §èá­Û³É ¸³ïã Þ»­ÉÇó¦ ëï³­ó»É ¿ñ ï³ë­ÝÇ­ÝÁ ÙÇ­ÉÇáÝ ýñ³ÝÏ: öáÕÝ ëï³­ó»É ¿ñ ³é­Ó»éÝ, Ùdzݷ³­ÙÇó, ³Ù­µáÕ­çáõí۳ٵ, »ñÏ­ñ³­ ß³ñ­ÅÇ å»ë ³Ýë­å³­ë»­ÉÇ: ØÇ ³­é³­íáï ÈáÝ­¹á­ÝÇó Ñ»Ýó Ýáñ í»­ñ³­ ¹³ñ­Ó³Í سݭóߨÁ Çñ Ùáï ¿ñ Ññ³­íÇ­ñ»É §Î³ñÉ­ïáݦ ÑÛáõ­ñ³­Ýá­óÇ ïÇ­ñá­çÁ: ºÝ­Ã³¹­ñ»­Éáí, û Ëáë­ùÁ ÉÇ­Ý»­Éáõ ¿ ³­å³­éÇÏ ÙÇ ßÇß ÏáÝ­ Û³­ÏÇ ¨ ÙÇ ßÇß ß³Ù­å³Û­ÝÇ Ù³­ëÇÝ, ï»­ñÁ ëå³ë­Û³­ÏÇÝ ¿ñ áõ­Õ³ñ­Ï»É: лÝó áñ ëå³ë­Û³­ÏÁ ѳ­Ù³­ñÇ ¹áõ­éÁ µ³­ó»É ¿ñ, ÝÛ³ñ­¹³­ÛÇÝ éáõë ѳ­×³­Ëáñ­¹Ç ÷á­Ãáñ­Ï³­ÉÇó áé­Ýá­óÇó ï»Õ­Ýáõ­ï»­ÕÁ µ³­é³­óÇá­ñ»Ý ¹áõñë ¿ñ Ý»ï­í»É ÙÇ­ç³Ýóù: êå³ë­Û³­ÏÁ ·áõ­Ý³ï ¿ñ, ßñÃáõÝù­Ý»­ñÁ ¹á­ÕáõÙ ¿ÇÝ, »ñµ ³Û¹ Ù³­ëÇÝ Ñ³Ûï­Ý»ó ïÇ­ñá­çÁ: Ü»­ñá­Õ³Ù­ïáõíÛáõÝ ãѳݭ¹áõñ­ÅáÕ ù³ñ ¹»Ù­ùáí ï»ñÝ ³­é³Ýó ¹áõ­éÁ ó­Ï»­Éáõ (ÇÝãÝ áõÕ­Õ³­ÏÇ Ù³ñ­ï³Ñ­ñ³­í»ñ ¿ñ) Ùï³í Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Ñ³­Ù³­ñÁ, áõñ, ãݳ­ Û³Í áõß ³­é³­íá­ïÇÝ, í³­ñ³­·áõÛñ­Ý»­ñÁ ù³­ß³Í ¿ÇÝ, í³é­íáõÙ ¿ÇÝ µá­Éáñ ¿­É»Ïï­ñ³­Ï³Ý ɳ٭廭ñÁ, íÇë­ÏÇÇ áõ ëÇ­·³­ñÇ Ñáï ¿ñ ÷ãáõÙ: àï­ù»­ñÁ ɳÛÝ ¹ñ³Íª È»áÝ Ø³Ý­Ã³ß¨Á ϳݷ­Ý»É ¿ñ ç³­ÑÇ ï³Ï: Üñ³ ³ñ­ï³­ëá­íáñ, ¹»Õ­Ó³­ÝÇ­ÏÇ ·áõÛ­ÝÇ åǭų­Ù³­ÛÇ ·ñå³Ý­Ý»ñÝ áõ­ é³Í ¿ÇÝ: ´»­Õ»­ñÁ ͳéë ¿ÇÝ »­Õ»É: ²ã­ù»­ñÁ ϳ­ï³­Õáõí۳ٵ ³Û­ëáõ­ ³ÛÝ ÏáÕÙ ¿ÇÝ ßñçáõÙ: -г­ßǯíÁ,- ·á­é³ó ݳ, Ó»é­ùáí û­¹áõ٠˳­ã³Ó¨ Ýß³Ý ³­Ý»­Éáí: -Þ³ï ɳí, ÙëÛ», »ë Ó»½ ÏÝ»ñ­Ï³­Û³ó­Ý»Ù ³Ù­µáÕç ѳ­ßÇ­íÁ,- Ù»é­ Û³É Ó³Û­Ýáí å³­ï³ë­Ë³­Ý»ó ï»­ñÁ, Áݹ·­Í»­Éáí §³Ù­µáÕç¦ µ³­éÁ, ÇÝ­ãÁ Ýß³­Ý³­ÏáõÙ ¿ñ áõíëáõÝ Ñ³­½³ñ ýñ³ÝÏ, ϳ٠ͳ­Ýá­ÃáõíÛáõÝ áë­ïǭϳ­Ý³­å»­ïÇ Ñ»ï ¨ ϳ٠ӷ³­Ãá­Ï»ñª ÙÇ Í³Û­ñáí ϳå­í³Í å³­ ñ³­Ýá­óÇÝ, ÙÛáõ­ëáíª ¹é³Ý µéݳ­ÏÇÝ: î»­ñÁ ¹áõñë »­Ï³í: г­ßÇíÝ 1 лݭñÇ ¸»­ï»ñ­¹ÇÝ· (1866, ²Ùë­ï»ñ­¹³Ù-1939, ê³ÝÏï-Øá­ñÇó) - ݳí­Ã³­µÇ½­Ý»­ëÇ ³­Ù»­Ý³­Ëá­ßáñ Ù»­Ý³­ï»­ñ»­ñÇó Ù»­ÏÁ£ 1902-Çó` §èá­Û³É ¹³ï㦠ÝÇ­¹»ñ­É³Ý­¹³­Ï³Ý ݳí­Ã³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý ·É˳­íáñ ïÝû­ñ»Ý£ 1907-1936ÃÃ.` §èá­Û³É ¹³ïã ߻ɦ ³Ý·­Éá-Ñá­É³Ý­¹³­Ï³Ý ݳí­Ã³­ÛÇÝ Ëá­ßá­ñ³­·áõÛÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý Õ»­Ï³­í³ñ£

§Î³ñÉïáݦ ÑÛáõñ³Ýáó

§Ø³Å»ëïÇϦ ÑÛáõñ³Ýáó

Î. äÇë³ñá, ö³ñÇ½Ç ØáÝÙ³ñïñ µáõÉí³ñÁ, 1897 Ã.

³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë áõ­Õ³ñ­Ï»­óÇÝ: ÐÛáõ­ñ³­Ýá­óÇ ï»­ñÁ, ¹éݳ­å³­ÝÁ áõ »ñ­ Ïáõ åݹ³­Ï³½Ù ëå³­ë³­íáñ­Ý»ñ ϳݷ­Ý»É ¿ÇÝ ¹é³Ý »ï¨áõÙª ϳ½­ Ùáõ­å³ï­ñ³ëï ѳ­×³­Ëáñ­¹Ç ·ñá­ÑÇÝ: ¸é³Ý ³­ñ³Ý­ùÇó Ýñ³Ýù ï»­ ë³Ý, û ÇÝã­å»ë ëå³ë­Û³­ÏÁ ѳ­ßÇ­íÁ ïí»ó, ÇÝã­å»ë Ýñ³Ý ãݳ­Û»­ Éáí ¨ ³ã­ùÁ ãóñ­Ã»­Éáí, éáõ­ëÁ åǭų­Ù³­ÛÇ ·ñå³­ÝÇó ѳ­Ý»ó ÷á­ÕÇ Ï³­åáõÏ­Ý»ñ áõ Ù»­ÏÁ ÙÛáõ­ëÇ »ï¨Çó ßåñï»ó ëå³ë­Û³­ÏÇ Ó»é­ùáõÙ ¹á­Õ³­óáÕ ³ñ­Í³­Ã» Ù³­ïáõ­ó³­ñ³­ÝÇÝ áõ ·»ï­ÝÇݪ ·áñ­·ÇÝ...

-àõíëáõ¯Ý ­Ñ³­½³ñ,- µÕ³­í»ó È»áÝ Ø³Ý­Ã³ß¨Á:- àõà ѳ­½³ñ ¿É û­Û³í­×³°ñ ëï³­óÇñ, ³­Ý³­ëáõÝ: ¸áõ°ñë Ïá­ñÇñ,- áõ í³Ë­íá­ñ³Í ëå³ë­Û³­ÏÇ áï­ù»­ñÇ ï³Ï Ý»­ï»ó í»ñ­çÇÝ Ï³­åáõ­ÏÁ: ê³ë­ïÇÏ Ñáõ½­ÙáõÝ­ùáí µéÝí³Í ÑÛáõ­ñ³­Ýá­ó³­ï»­ñÁ, ¹éݳ­å³ÝÝ áõ ëå³­ë³­íáñ­Ý»­ñÁ ¹éÝÇó »ï ù³ß­í»­óÇÝ: ÜáõÛÝ ³­é³­íáï سݭóߨÁ ï»­Õ³­÷áË­í»ó §Ø³­Å»ë­ïÇϦ ÑÛáõ­ ñ³­Ýáó, ³ÛÝ ³­å³ñ­ï³­Ù»Ýï, áñ ëá­íá­ñ³­µ³ñ ïñ³­Ù³¹­ñáõÙ ¿ÇÝ Ã³­ ·³­ÏÇñ ³Ý­Ó³Ýó ϳ٠ÐÇÝ­·»­ñáñ¹ ³­í»Ý­Ûá­õÇ ³­Ù»­ñǭϳ­óÇ­Ý»­ñÇÝ: سݭ Ã³ß¨Ç »­é³Ý­¹Á åáéÃÏ­Ù³Ý Ï³­ñÇù áõ­Ý»ñ, Ýñ³ ѳ­Ù³ñ ݻխí³Íù ¿ñ ³Û¹ ÷áù­ñÇÏ ù³­Õ³­ùáõÙ (ö³­ñÇ½Ý ³ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï Ýáñ-Ýáñ ¿ñ ѳñ­ Ù³ñ­íáõ٠óÝÏ ÑÛáõ­ñ»ñ ÁÝ­¹áõ­Ý»­ÉáõÝ):­ú­ñǭݳÏ, éáÉë-éáÛë ³í­ïá­Ù»­ ù»­Ý³ ݳ áã ÙÇ Ë³­Ýáõ­ÃáõÙ ã·ï³í. ³­é³­ç³ñ­ÏáõÙ ¿ÇÝ å³ï­íÇ­ñ»É

·áñ­Í³­ñ³­ÝáõÙ áõ ëå³­ë»É Ï»ë ï³­ñÇ... ÆëÏ ¹»ñ­Ó³Ï­Ý»¯ñÁ: ö³­ñÇ­½Ç ¹»ñ­Ó³Ï­Ý»­ñÁ Ù»­é»É­Ý»­ñǯ Ïáëï­ÛáõÙ ¿ÇÝ Ï³­ñáõÙ: ÆëÏ Ï³­Ý³¯Ûù, ·ñá­ ÕÁ ï³­ÝÇ: ²­Ù»­Ý³ß­ù»Õ­Ý»­ñÇ »ñ¨³­Ï³­ÛáõíÛáõ­ÝÁ ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³Ï­íáõÙ ¿ñ §Î³­ý» ¹Á ä³­ñÇǦ ³­é³Ýӭݳ­ë»Ý­Û³­ÏÇ ÁÝíñÇ­ùáí áõ ѳ­½³ñ ýñ³Ý­Ïáí: §Ø»ñ­ëÇ, Ç٠ϳ­½³Ï¦,- ë³ ¿ñ ³Ù­µáÕç ˻ݭÃáõíÛáõ­ÝÁ... ØáÝ­Ù³ñï­ñáõÙ Ùá­É»·­ÝáõíÛáõÝ ë³ñ­ù»­ÉÁ ÝáõÛÝ­å»ë Ñá­·áõ µ³­í³­ ϳ­ÝáõíÛáõÝ ã¿ñ å³ñ·¨áõÙ: ²­Ù»­Ý³­Ã³ÝÏ Ïáï­É»ïÝ ³ñ­Å»ñ ùë³Ý ýñ³ÝÏ: Þ³Ù­å³Û­ÝÁª ÑÇ­ëáõÝ ýñ³ÝÏ: ÖÇßï ¿, µá­Éáñ ëñ׳­ñ³Ý­Ý»­ ñáõÙ (Ýñ³ Ù³­ëÇÝ ÉáõñÝ ³ñ­¹»Ý ï³­ñ³Í­í»É ¿ñ ØáÝ­Ù³ñï­ñáí Ù»Ï) §µ³Ë­ïÇ ëÇ­ñ»ó­Û³­ÉÇݦ áÕ­çáõ­ÝáõÙ ¿ÇÝ ç³½-µ³Ý­¹»­ñÁ. ݳ ÝëïáõÙ ¿ñª á­ÕáÕ­í³Í ß³­Õ³ÃÕ­ÃÇÏ­Ý»­ñáí, ÷³­Ã³Ã­í³Í û­Ó³­Å³­å³­í»Ý­Ý»­ñáí, ·ñÏí³Í ³Õ­çÇÏ­Ý»­ñÇ Ù»ñÏ Ã­¨»­ñáí: ²Ûë ˳é­Ý³÷Ý­Ãá­ñÇó ¹áõñë óóí³Í Ýñ³ Ýß³­Ý³­íáñ µ»­Õ»­ñÁ å³ï­Ï»­ñáõÙ ¿ÇÝ Í³Õ­ñ³Ý­Ï³­ñÇã­ Ý»­ñÁ ¨ ³Ý­·³Ù ïå³·­ñáõ٠ûñ­Ã»­ñáõÙ: ´³Ûó ³Ûë ³­Ù»­ÝÁ Ýñ³ ó­÷ÇÝ ã¿ñ ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ: ²Û­¹áõ­Ñ³Ý­¹»ñÓ, Ýñ³ ó­÷ÇÝ ã¿ñ ѳ­Ù³­å³­ï³ë­Ë³­ÝáõÙ: ÎÉÇ­ßÇ µáõÉ­í³­ñÇ ÷á­Õá­ó³­ÛÇÝ ½í³ñ­ ׳­í³Û­ñ»­ñÁ ³Ù­µáÕç ·Ç­ß»ñ í³ñ­Ó»­Éáõ ·»­Õ»­óÇÏ ·³­Õ³­÷³­ñÁ ¹»Ù ³­é³í áë­ïǭϳ­ÝáõÃ­Û³Ý ¹Ç­Ù³¹­ñáõí۳­ÝÁ: ²Ý­·³Ù ëÇ­ñ»­ÉÇ ½µ³Õ­ ÙáõÝ­ùÁª Ódzñ­ß³­íÇ ³­Ëá­éÁ, ã¿ñ Ç­Ù³ë­ï³­íá­ñáõÙ Ýñ³ ų­Ù³­Ý³­ÏÁ: ܳ Ùñó³ñ­ß³­íÇ Ñ³­Ù³ñ ·Ý»ó ãáñë ³½Ý­í³­ó»Õ ÙïñáõÏ áõ »ñ­Ïáõ »é³ÙÛ³ Ñá­í³­ï³Ï, µ³Ûó ¹ñ³Ý ¿É å»ïù ¿ñ ëå³­ë»É ÙÇÝ㨠·³­ ñáõÝ: Âßí³­éáõÃ­Û³Ý ÷á­Ë³­ñ»Ý ëå³é­ÝáõÙ ¿ñ Ó³ÝÓ­ñáõÛ­ÃÁ: ²­é³­çÇÝ ÇëÏ û­ñ»­ñÇó Ýñ³Ý ëáëÝÓ­í»ó ÙÇ Ï»Ý­ë³­ËÇݹ ¿­ÙÇ·­ñ³Ýïª ÙëÛ» êÇ­åÇ­ÝÁ (ѳ­í³­Ý³­µ³ñ, å³ñ­½³­å»ëª òÇå­ÏÇÝ), á­ñÁ ö³­ñÇ­½Á ·Ç­ï»ñ Çñ ¹ñ³­Ù³­å³­Ý³­ÏÇ å»ë: ´³Ë­ï³­íáñ ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ïÇ­ñáç ³­é³­ íáï­Û³Ý ³­é³­çÇÝ Ñ³­½á­óÇ Ñ»ï êÇ­åÇ­ÝÁ ëá­Õáë­ÏáõÙ ¿ñ ÝÝç³­ñ³Ýª óñÙ Éáõ­ñ»­ñáí áõ ˳­Õ³ó­ÏáõÝ ³­é³­ç³ñÏ­Ý»­ñáí: ܳ ÝëïáõÙ ¿ñ ¹³ß­Ý³­Ùáõ­ñÇ ³­é³ç, »ñ­·áõÙ µáõÉ­í³­ñ³­ÛÇÝ Ýá­ñáõÛíݻñ, ÝÙ³­Ý³­ÏáõÙ ¿ñ Ýß³­Ý³­íáñ Ù³ñ¹­Ï³Ýó, å³ï­Ï»­ñáõÙ ÙÇ ³Ù­µáÕç Ýí³­·³­ËáõÙµ, Ññ³­ß³­ÉÇ Ñ³­ãáõÙ ¿ñ ß³Ý ÝÙ³Ý, ë³ë­ïÇÏ ×ßÙ³ñ­ï³Ý­Ù³Ý ³í­ïá­Ùá­ µÇ­ÉÇ ßã³­ÏÇ Ó³Û­Ý»ñ ¿ñ ѳ­ÝáõÙ, ϳ­ñáÕ ¿ñ áõ­ï»É ÇÝã­ù³Ý ³­ë»ë ¨ ÇÝã ³­ë»ë, ³Ý­·³Ùª Ñá­ï³Í íǭ׳­ÏáõÙ, µ³­óÇ ³Û¹ áõ­ß³­¹ñáõí۳ٵ Ñ»ï¨áõÙ ¿ñ µ³½­Ù³­ÃÇí Ëݹñ³ñ­Ïáõ­Ý»­ñÇÝ, á­ñáÝù ½³Ñ­É³ ï³­Ý»­Éáõ ã³÷ åïïíáõÙ ¿ÇÝ §Ø³­Å»ë­ïÇϦ ÑÛáõ­ñ³­Ýá­óÇ ßáõñç: Üñ³ ËáñÑñ­¹áí 껭ݳ­ÛÇ ³­é³÷Ý­Û³­Ïáõ٠سݭóߨÁ ÙÇ Ùé³Û­ ɳ­ï»ë å³­É³ï ·Ý»óª µ³­ÏÇ Ññ³­ß³­ÉÇ ³­Ëáé­Ý»­ñáí: ¶»­Õ³­Ñ³ñ­ÏÇ ×³­ß³­ë»Ý­Û³ÏÝ Áݹ­É³Û­Ý»É áõ ½³ñ­¹³­ñ»É ¿ÇÝ ëÛáõ­Ý³­ß³­ñáí, »ñÏ­ ñáñ¹ ׳­ß³­ë»Ý­Û³­ÏÁ í»­ñ³­÷á­Ë»É ¿ÇÝ Ïáí­Ï³ë­Û³Ý ¹áõ­ù³­ÝǪ Ëá­ñá­ í³Í ë³ñ­ù»­Éáõ û­ç³­Ëáí: γ­éáõó­í»É ¿ÇÝ Éá­Õ³­í³­½³Ý, Ù³ñ٭ݳ­Ù³ñ­ ½³­Ï³Ý áõ ëåáñ­ï³­ÛÇÝ ¹³Ñ­ÉÇ×­Ý»ñ: г­ïáõÏ áõ­ß³¹­ñáõíÛáõÝ ¿ñ ѳï­Ï³ó­í»É í»ñ­Ý³­Ñ³ñ­Ï»­ñÇ ÝÝç³­ñ³Ý­Ý»­ñÇÝ: ¸ñ³Ýù »­ñ»ùÝ ¿ÇÝ.

³Ýӭݳ­Ï³Ý, ³­Ùáõ­ñdz­Ï³Ý, ³Ý·­Édz­Ï³Ý á­×áí, ³­å³ª åáÙ­å³­¹áõ­ ñ³­ÛÇÝ, س­ñdz ²Ý­ïá­õ³­Ý»­ï³­ÛÇ Çë­Ï³­Ï³Ý ٳѭ׳­Ï³­Éáíª ·»­Õ»­óÇÏ ëÇ­ñ³­ÛÇÝ Ï³­å»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ, ¨ ѳ­Û»­É³­å³ï, ß³ïñ­í³­ÝÇ­Ïáíª Ã»Ã¨ ½³Ý·­í³­Í³­ÛÇÝ ½í³ñ­×³Ýù­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ²­é³­çÇÝ Ñ³ñ­ÏÁ ѳï­Ï³ó­ í³Í ¿ñ ·ñ³­ë»Ý­Û³­ÏÇ áõ ïÝ»­óÇ­Ý»­ñÇ µÝ³­Ï³­ñ³­ÝÇ: ´Ý³­Ï³­ñ³­Ý³­Ùáõ­ïÇÝ áõ­Õ³ñÏ­í»É ¿ñ »­ñ»ù ѳñ­Ûáõñ Ññ³­íÇ­ñ³­ ïáÙëª Ã»ñ­Ã»­ñÇ ËÙµ³·­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇÝ, éáõë­Ý»­ñÇó á­Ù³Ýó ¨ ×ÝßáÕ Ù»­Í³­Ù³ë­ÝáõíÛáõ­ÝÁª ϳ­Ý³Ýó, ѳ­Ù³­Ó³ÛÝ êÇ­åÇ­ÝÇ óáõ­ó³­ÏÇ: ´Ý³­ ϳ­ñ³­Ý³­Ùáõ­ïÁ ï»­ÕÇ ¿ñ áõ­Ý»­ó»É Ñ»Ýó ݳ­Ëáñ¹ û­ñÁ, »ñµ È»­í³ÝïÝ áõ ܳ­ÉÇ­Ùá­íÁ »­Ï³Ý Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Ùáï: îáõ­ÝÁ ¹»é ó÷Ã÷­í³Í ¿ñ: -´³Ëï­Ý»ñë ãµ»­ñ»ó, í³­Ë»­Ý³Ù ãÁÝ­¹áõ­Ý»Ý,- ݳ­Ë³ë­ñ³­ÑáõÙ ßßÝç³ó È»­í³Ý­ïÁ ¨ ï»­ë³í, û ÇÝã­å»ë Ù³ñ­Ù³­ñ» ³ë­ïǭ׳ݭݻ­ñÇ µ³½­ñÇ­ùáí Ñ»­ïáõÛ­ùÇ íñ³ ó³Í ë³­Ñ»ó ·É³­Ý³­ÏÁ µ»­ñ³­ÝÇÝ ß³ï ëÇ­ ñáõ­ÝÇÏ, µ³Ûó ×ÙñÃí³Í ÙÇ ³Õ­çÇϪ ßù»Õ Ûáõµ­Ï³­Ûáí, µ³ó Ù»ç­ùáí áõ µ³­ñ³­ÉÇÏ Ã­¨»­ñáí: Ü»ñù¨ Çç­Ý»­Éáí, ݳ ûè³­ÏÇ Í³­Ù³Í­éáõ­ÃÛ³Ùµ Íáõ­ËÁ ÷ã»ó ÙÇ ÏáÕÙ ù³ß­í³Í È»­í³Ý­ïÇ ¹»Ù­ùÇÝ ¨ Ëéåáï Ó³Û­Ýáí ¹éݳ­å³­ÝÇó 峭ѳݭç»ó Ùáõß­ï³ÏÝ áõ ï³ù­ëÇ: ²ë­ïǭ׳ݭݻ­ñÇ ·ÉËÇÝ Ü³­ÉÇ­Ùá­íÇÝ Ùá­ï»­ó³í ÙëÛ» êÇ­åÇ­ÝÁ. ¹»Ù­ ùÇ ï³Ý­ç³­Ñ³ñ ³ñ­ï³­Ñ³Û­ïáõí۳ٵ, ¹áõñë åñÍ³Í ³ã­ù»­ñáí ݳ ÝÙ³Ý ¿ñ áõñ­í³­Ï³­ÝÇ, ëÙá­ùÇÝ­·Ç íñ³ µÙµáõÉ­Ý»ñ ϳ­ÛÇÝ: -ØëÛ», ¹áõù áõ­ß³­ó»É »ù ×Çßï ùë³Ý­ãáñë ųÙ,- ³­ë³ó ݳ ßá­ ñáñ­í»­Éáí: ºñµ ܳ­ÉÇ­Ùá­íÁ Ý»ñ­Ï³­Û³­ó³í áõ µ³­ó³ï­ñ»ó, áñ »­Ï»É ¿ ³Ý­Ñ»­ ï³Ó­·»­ÉÇ Ý³í­Ã³­ÛÇÝ ·áñ­Íáí, êÇ­åÇÝÝ áõéó­ñ»ó Ãáß­Ý³Í ³Û­ï»­ñÁ...

-ì³­Ë»­Ý³Ù, È»áÝÝ ³Û­ëûñ Ç íǭ׳­ÏÇ ã¿ ·áñ­Íáí ½µ³Õ­í»­Éáõ... ÖÇßï ¿, Ù³ñ٭ݳ­Ù³ñ­½áõíÛáõ­ÝÇó Ñ»­ïá ݳ Ýáñ ¿ ¹áõñë »­Ï»É Éá­ Õ³­í³­½³­ÝÇó, µ³Ûó... ܳ ÙÇ ùÇã ×Ýßí³Í ¿... »­å»ï, ÙÇ­·áõ­ó», Ó»ñ ³Û­óÁ Ýñ³Ý ½í³ñ­Ã³ó­ÝÇ, »­Ï»ù: È»áÝ Ø³Ý­Ã³ß¨Á ˳ۭﳵ­Õ»ï ˳­É³­Ãáí, óó áõ ãë³Ýñ­í³Í Ù³­½»­ñáí Ýëï»É ¿ñ ѳñ­¹³­ñ³­ë»Ý­Û³­ÏáõÙ ¨ Ñá·­Ý³Í ÃÇÏÝ Áݭϳͪ ݳ­ÛáõÙ ¿ñ íÇí˳­ñÇ Ã»ù ѳ­Û»­ÉáõÝ: ê»­Õ³­ÝÇ­ÏÇÝ ÍËáõÙ ¿ñ ·É³­Ý³­ ÏÁ: ʳ­É³­Ãáí ã³­÷Çó ³­í»­ÉÇ »ñ­Ï³­ñ³­Ñ³­ë³Ïª ݳ ÍáõÛÉ-ÍáõÛÉ áï­ùÇ Ï³Ý·­Ý»ó, µ»­Õ»­ñÁ Ï³Ë ¿ÇÝ ÁÝ­Ï»É, ³ñ¨»É­Û³Ý ³ã­ù»­ñÁ ï³Ý­ç³Ýù ¿ÇÝ ³ñ­ï³­Ñ³Û­ïáõÙ. »ñ­Ïáõ Ó»é­ù»­ñÁ ٻϭݻó ܳ­ÉÇ­Ùá­íÇÝ, ·ÉËáí ³­ñ»ó È»­í³Ý­ïÇÝ (á­ñÇÝ Ù»­Í³­í Ù³ë³Ùµ ·ÉËáí ¿ÇÝ ³­ÝáõÙ, ãѳë­Ï³­Ý³­Éáí, û ¹³ áñ­ù³Ý íÇ­ñ³­íá­ñ³­Ï³Ý ¿ ³Ý­·³Ù Ù³Ýñ ˳ñ­¹³­ËÇ Ñ³­Ù³ñ): -ä³­ñá­Ý³Ûù, ÙÇ ï»Õ ·ï»ù, Ýëï»ù, ³Ûë­ï»Õ »­ñ»Ï­í³­ÝÇó Ñ»­ïá ˳é­Ý³Ï íÇ­×³Ï ¿... êÇ­åÇݭϳ, µ³­ñÇ »­ÕÇñ, áñ¨¿ ³­åáõ­ßÇ ³­ë³, ÃáÕ ãá­ñë µ³­Å³Ï Ãáõݹ ëáõñ× µ»­ñ»Ý... (êÇ­åÇ­ÝÇ »ï¨Çó):­ àõ áñ¨¿ Ãáõݹ ËÙÇãù... ê»Ý­Û³Ï­Ý»ñ ã»Ù ï³­ÝáõÙ, ²ëï­í³Í Ñ»­éáõ å³­ÑÇ, ³ÛÝ­ï»Õ µ³½­Ùáó­Ý»­ñÇ íñ³ ¹»é ùÝ³Í ³Õ­çÇÏ­Ý»ñ ϳÝ... Ø»­ÏÇÝ ·ï³

Éá­Õ³­í³­½³­ÝáõÙ, Ù³ñÙ­ÝÇ Ï»­ëÁ çñáõÙª ùÝ»É ¿ñ, ×Çßï ¿, çáõ­ñÁ ï³ù ¿, µ³Ûó á±Ýó ã¿ñ ˻չ­í»É: ²Û­Ýá­õ³­Ù»­Ý³Û­ÝÇí, ýñ³Ý­ëdz­óÇ­Ý»­ñÇó ã¿Ç ëå³­ëáõÙ. ë³-ï³-ݳ¯Ý ­ï³­ÝÇ, ë³ñ­ë³­÷»­ÉÇ ³­Ý³­é³Ï »Ý, åÇÕÍ: ØÇ­·áõ­ó», å³­ï»­ñ³½­ÙÇó Ñ»­ïá± »Ý ³Û¹­åÇ­ëÇÝ ¹³ñ­Ó»É: ²­é³­íáï­ Û³Ý ³ñ¨»É­Û³Ý ë»Ý­Û³­ÏáõÙ ïÕ³­Ù³ñ­¹áõ ÙÇ ù³­ÝÇ á­ï³­ßáñ »Ý ·ï»É: â¿, å³­ñá­Ý³Ûù, å»ïù ¿ ϳ­ñá­Õ³­Ý³É ù»ý ³­Ý»É: ÂáÕ ¿­ñá­ëÁ Çß­ ËÇ, µ³Ûóª ·»­Õ»­óÇÏ, Ñéá­Ù»³­í³­ñÇ... ´á­Éáñ ·áñ­·»­ñÇ íñ³ ÷ëË»É »Ý: ò³­í³­ÉÇ ¿, áñ ¹áõù, ì³­ëÇ­ÉÇ ²­É»ù­ë»¨Çã, Ý»ñ­Ï³ ã¿Çù: ØÇïù ¿Ç ÑÕ³­ó»É áõ ë»­Õ³­ÝÇÝ áë­Ï» ï»­·»­ñÇ íñ³ ë³ñ­ù»É ³Ùå­Ñá­í³­ÝÇ. ³­Ñ³ û ÇÝ­ãÇ Ñ³­Ù³ñ, »ñµ ù³Õó­ñ»­Õ»ÝÝ ¿ÇÝ Ù³­ïáõ­óáõÙª ³Ùå­Ñá­ í³­Ýáõó ëÏë»­óÇÝ Ã³÷­í»É í³ñ­¹³­Ã»ñ­Ã»ñ... ì³ñ­¹»­ñÁ ó÷­íáõÙ áõ ó÷­íáõÙ ¿ÇÝ ¨ ͳͭϻ­óÇÝ ³Ù­µáÕç ë»­Õ³­ÝÁ, µá­Éáñ ÑÛáõ­ñ»­ñÇÝ... ¶»­Õ»­óÇÏ ¿ñ... ²­é³­íáï­í³ Ù³­Ùáõ­ÉáõÙ, ϳñ­Í»ë, ¹»é ãϳ, µ³Ûó »­ñ»­Ïá­Û³­ÝáõÙ ³Ù­µáÕ­ç³­Ï³Ý Ñ³ß­í»ï­íáõíÛáõÝ ÏÉÇ­ÝÇ... ²Ûë ÁÝ­¹áõ­ Ý»­ÉáõíÛáõÝÝ ÇÝÓ íñ³ Ýëï»ó »­ñ»ù ѳñ­Ûáõñ ѳ­½³ñ ýñ³ÝÏ... (ܳ ë»­Õ³­ÝÇ­ÏÇó í»ñó­ñ»ó Í˳­óáÕ ·É³­Ý³­ÏÁ ¨ áõÅ·­Ýáõí۳ٵ Íáõ­ËÁ Ý»ñë ù³­ß»ó):­ ²Ûë ïáõ­ÝÁ å³­Ñ»ÉÝ ¿É ¿ óÝÏ ÝëïáõÙ... гñ­Ûáõñ ѳ­½³ñ­Ý»­ñáí ÷á­ÕÁ ÃéãáõÙ ¿... ä³­ñá­Ý³Ûù... (¼³ñ­Ù³­ó³Í ³ã­ù»­ñáí ݳ­Û»ó ½ñáõ­ó³­ÏÇó­Ý»­ñÇÝ):­ ºë ÇÝÓ Ñ³­ñáõëï Ù³ñ¹ ã»Ù ½·áõÙ...

-¶Ý¹³­å»ï ܳ­ÉÇ­ÙáíÝ áõ »ë,- Ù»ç Áݭϳí È»­í³Ý­ïÁ,- Ñ»Ýó ³Û¹ ѳñ­óáí ¿É Ñ³­Ù³ñ­Ó³Ï­í»­óÇÝù... Üñ³Ý µ³­ÝÇ ï»Õ ã¹Ý»­Éáí, سݭóߨÁ ß³­ñáõ­Ý³­Ï»ó.

-ä³­ñá­Ý³Ûù, ÷á­ÕÁ Ó»é­ùÇ Ù»ç ѳɭíáõÙ ¿... ä»ïù ¿ ÇÝã-áñ µ³Ý Ó»é­Ý³ñ­Ï»É: ²Ûë­å»ë ÇÝÓ ãÇ Ñ»­ñÇ­ùÇ ÝáõÛ­ÝÇëÏ ÙÇÝ㨠ﳭñ»­í»ñç: -Ø»Ýù Ýá­ñÇó »­Ï»É »Ýù ³­é³­ç³ñ­Ïáõí۳ٵ,- ³­ë³ó ܳ­ÉÇ­Ùá­íÁ,³­í»­ÉÇ ×Çßïª ·³­Õ³­÷³­ñÁ Ýñ³ÝÝ ¿, »­ñ³ß­ËÇ­ùÁª Ç­ÙÁ: -²ëï­Íá å»ë ѳ­í³­ïáõÙ »Ù Ó»½, ì³­ëÇ­ÉÇ ²­É»ù­ë»¨Çã... ƱÝã ¿, Ýá­ñÇ±ó ¸»­ï»ñ­¹ÇÝ·: È»­í³ÝïÝ ³­Ãá­éÇ íñ³ ³­é³ç ûù­í»ó áõ ßݳ­·³Û­ÉÇ ÝÙ³Ý ³­ï³Ù­ Ý»­ñÁ µ³­ó»ó.

-¸»­ï»ñ­¹ÇÝ­·Çó ³ÛÉ¨ë ­ÑáõÛë ãϳ... ø³­Õ³­ù³­Ï³Ý Ç­ñ³¹­ñáõ­ÃÛáõ­ ÝÁ ÏïñáõÏ ¹»­åÇ í³ïÝ ¿ ÷áË­í»É: (سݭóߨݭ ³ã­ù»­ñÁ óñ­Ã»ó, ³­ë»ë ³­í³½ Éóñ»­óÇÝ): ­è»­í»­ÉÇó áõ ¸á­ÝÇ èáë­ïá­íÇó ëï³ó­í³Í ï»­ Õ»­ÏáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ï³·­Ý³­å³­ÉÇ »Ý: ¸»­ï»ñ­¹ÇÝ­·ÇÝ ßáõ­ïáí å»ïù ÏÉÇ­ÝÇ »í­ñá­å³­Ï³Ý ½áñ­ù»­ñÇ ÙÇ­ç³Ù­ïáõíÛáõ­ÝÁ, áñ­å»ë­½Ç Ç­Ù³­Ý³, û ÇÝã Ñáï áõ­ÝÇ Îáí­Ï³­ëÇ Ý³í­ÃÁ: سݭóߨÁ ѳ­Û³ó­ùÁ ѳ­é»ó ܳ­ÉÇ­Ùá­íÇÝ: ê³ Ñ³ë­ï³­ï»ó, áñ, Ç­ñáù, í»ñ­çÇÝ ß³­µ³Ã­í³ Áݭóó­ùáõÙ èáõ­ë³ë­ï³­ÝáõÙ ï»­ÕÇ ¿ áõ­ Ý»­ó»É ï³·­Ý³­å³­ÉÇ µ»­ÏáõÙ: È»­í³Ý­ïÇ Ã˳­Ï³­åáõÛï-ë³÷­ñ³Í, Óǭóåï­Õ³Ó¨, Ï»é ùÃáí ¹»Ù­ùÁ µ³½­Ù³Ý­ß³­Ý³Ï ùÙÍÇ­Í³Õ ïí»ó.

-ä³­ñáÝ Ø³Ý­Ã³ß¨, ¹áõù ɳí ÷áÕ í³ë­ï³­Ï»­óÇù ¸»­ÝÇ­ÏÇ­ÝÇ áõ Úáõ­¹»­ÝÇ­ãÇ Ñ³ñ­Ó³Ï­Ù³Ý ų­Ù³­Ý³Ï: ²Û­ëûñ ϳ­ñáÕ »ù ³­í»­ÉÇÝ í³ë­ ï³­Ï»É ¸»­ÝÇ­ÏÇ­ÝÇ áõ Úáõ­¹»­ÝÇ­ãÇ Ý³­Ñ³Ý­çÇ íñ³... Ø»Ýù Ó»½ »­ñ³ß­ ˳­íá­ñáõÙ »Ýù ³éÝ­í³½Ý Ï³­åÇ­ï³­ÉÇ ÏñÏݳ­å³ï­ÏáõÙ: º­Ã» ë³ Ó»½ Ó»éù ¿ ï³­ÉÇë, ¹áõù Ù»½ Ïí׳­ñ»ù ï³ëÝ­ÑÇÝ· ïá­Ïáë ÙÇç­ Ýáñ­¹³­í³ñÓ...

-ú­Ñá¯, ï³ëÝ­ÑÇÝ· ïá­Ïáë,- ùñÃÙÝç³ó سݭóߨÁ, óùó­Ý»­Éáí ï³·­Ý³­åÁ: -â¿, ¹³ ã³­÷Çó ß³ï ¿...

-î³ë­Ý»ñ­Ïáõ Ù»½ ³­é³­ç³ñ­ÏáõÙ ¿ â»ñ­Ùá¨Á1: سݭóߨݭ ³ß­Ëáõ­Åá­ñ»Ý áï­ùÇ Ï³Ý·­Ý»ó, µ³Ûó ù³­ÝÇ áñ ѳݭ ¹»ñ­Ó³­ë»Ý­Û³­ÏÁ Ý»Õ ¿ñ Ýñ³ ɳۭݳ­Ã³÷ ß³ñ­ÅáõÓ¨Ç Ñ³­Ù³ñª å³é­ Ï»ó û­Ãá­óÇÝ: -ºë Ó»éÝ­µ³ó Ù³ñ¹ »Ù, å³­ñá­Ý³Ûù, µ³Ûó å»ïù ¿ ËÇÕ× áõ­Ý»­Ý³É: (ÈéáõíÛáõÝ: È»­í³Ý­ïÇ ¹»Ù­ùÁ óáõÛó ¿ñ ï³­ÉÇë, áñ ËÇÕ× ãáõ­ÝÇ): ­¸áõù û·ï­íáõÙ »ù ÇÙ ·É˳­ó³­íÇó... ºÝ­Ã³¹­ñ»Ýùª ѳ­Ù³­Ó³ÛÝ »Ù: ä³ï­Ù»ù...

-º­ñ»Ï­í³ ÁÝ­¹áõ­Ý»­ÉáõíÛáõ­ÝÁ ·ñ³Ý­ó»ù Ó»ñ ³Ï­ïÇ­íáõÙ,- ëÏë»ó È»­í³Ý­ïÁ: -º­Ã» ³Û¹­åÇ­ëÇ ÁÝ­¹áõ­Ý»­ÉáõíÛáõ­ÝÇó Ñ»­ïá Ù³ñ¹ ѳÛïÝ­ íáõÙ ¿ µáñë³ÛáõÙ, Ýñ³ µ³Å­Ý»­ïáÙ­ë»­ñÁ ËÉËÉáõÙ »Ý: ºí ٳݭñ³­Ù³ë­Ýá­ñ»Ý ß³­ñ³¹­ñ»ó ÙǨÝáõÛÝ Ýϳ­ï³­éáõÙ­Ý»­ñÁ, ÇÝã ³­ñ»É ¿ñ ܳ­ÉÇ­Ùá­íÇÝ üáõÏ­Û»­óÇ ëñ׳­ñ³­ÝáõÙ: -...ö³­ñǽ­Û³Ý Ù³­ÙáõÉÝ ³­é³ÛÅÙ ÏÉéÇ: º­ñ»Ï ¸»­ï»ñ­¹ÇÝ­·Á ٻϭ Ý»É ¿ ÈáÝ­¹áÝ, áñ­å»ë­½Ç ë³Ý­ÓÇ ï»­ÕÇ Ù³­Ùáõ­ÉÁ: ²Ûë ³­Ù»­ÝÁ ÑÇ­Ù³­ ñáõíÛáõÝ ¿, ¸»­ÝÇ­ÏÇ­ÝÇÝ áõ Úáõ­¹»­ÝÇ­ãÇÝ á­ãÇÝã ãÇ û·­ÝÇ, Ýñ³Ýù ¹Ç³Ï­Ý»ñ »Ý... ÆÝ­ï»ñ­í»Ý­óÇ³Ý å»ïù ¿ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ý»É »í­ñá­å³­Ï³Ý ½áñ­ù»­ñáíª µ³­ó»Ç­µ³ó, ɳۭݳ­×³­Ï³ï, ·áñ­Í³­ñ³ñ ßñ糭ݳϭݻ­ñÇ Ñ»ï Édz­Ï³­ï³ñ ß÷ٳٵ: ´³Ûó ¹³ ÃáÕ­Ý»Ýù... Ø»ñ ïñ³­Ù³¹­ñáõ­ ÃÛ³Ý ï³Ï »­ñ»ù-ãáñë ûñ ϳ: ä»ïù ¿ í³­×³­é»É, ù³­ÝÇ ¹»é ϳÙù áõ­Ý»ù... л­ïá ѳñ­Ûáõñ ѳ­½³ñ ýñ³Ý­Ïáí ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý Ù³­Ùáõ­ÉÁ Ïó­ÕÇ éáõë ·»­Ý»­ñ³É­Ý»­ñÇÝ... ²Û¹ ¹»å­ùáõÙ ¸»­ï»ñ­¹ÇÝ·Ý ¿É ãÇ Ï³­ñá­Õ³­Ý³ µáñë³Ý ½ëå»É... È»­í³ÝïÝ ³­í³ñ­ï»ó ÙÇï­ùÁ: سݭóߨÁ µ»­Õ»­ñÁ Ëá­Ã»É ¿ñ µ»­ ñ³­ÝÁ áõ ÏñÍá­ïáõÙ ¿ñ: È»­í³Ý­ïÁ ¹³Ý­¹³­Õá­ñ»Ý ѳ­Ý»ó Ù»­ï³ù­ë» ó߭Ïǭݳ­ÏÁ ¨, ׳­Ï³­ïÁ ëñµ»­Éáí, ó߭Ïǭݳ­ÏÇ ï³­ÏÇó ³ã­ùáí ³­ñ»ó ܳ­ÉÇ­Ùá­íÇÝ, á­ñÁ Édz­Ï³­ï³ñ ³Ý­Ñ³­Õáñ¹ ï»ëù áõ­Ý»ñ: ºñ­Ï³ñ ÉéáõíÛáõ­ÝÇó Ñ»­ïá, سݭóߨݭ ³­ë³ó.

-ºí ³Ûë­å»ë, ¹áõù áõ­½áõÙ »ù, áñ »ë ·áñ­Í»Ù Áݹ­¹»Ù ¸»­ï»ñ­ ¹ÇÝ­·Ç: -¸³ ïñ³­Ù³­µ³­ÝáõíÛáõÝ ¿,- ³­ë³ó È»­í³Ý­ïÁ: 1 ³­÷³ â»ñ­Ùᨠ(1882, ¶ñá½­ÝÇ-1937, ö³­ñǽ) - éáõ­ë³ó ó³­ñÇ ³Ýӭݳ­Ï³Ý 峭ѳ­ ϳËÙ­µÇ ëå³£ ij­é³Ý­·áõíÛáõÝ ¿ ëï³­ó»É ¶ñá½­Ýáõ ݳí­Ã³­Ñ³Ý­ù»­ñÁ£ 1918Ã. ÁÝïñ­ í»É ¿ ÐÛáõ­ëÇ­ë³­ÛÇÝ Îáí­Ï³­ëÇ È»é­Ý³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ Ð³Ý­ñ³­å»­ïáõÃ­Û³Ý í³ñ­ã³­å»ï£

-Àݹ­¹»Ù â»ñ­ãÇ­ÉDZ, Áݹ­¹»Ý ýñ³Ý­ëdz­Ï³Ý ù³­Õ³­ù³­Ï³­Ýáõ­ ÃÛ³±Ý, Áݹ­¹»Ù µá­Éáñ ³ÛÝ å³ñ­Ï»ßï Ù³ñ¹­Ï³Ýó, á­ñáÝù ųۭéÇ å»ë í»±ñ »Ý ϳݷ­Ý³Í ϻխïÇó, ¹³­í³­×³­ÝáõíÛáõ­ÝÇó, ëå»­ÏáõÉ­Û³­ódz­ ÛÇó... ²ëï­í³¯Í­ ÇÙ, ²ëï­í³Í ÇÙ: (سݭóߨÁ í»ñ ó³ï­Ï»óª µá­ µÇÏ áï­ùáí û­Ãá­óÇ ï³Ï Ñá­Õ³­Ã³­÷Á ÷Ýïñ»­Éáí):­ àñ »ë ¹»Ù ·Ý³Ù ËÕ×DZë: ¶ñá­ÕÁ ï³­ÝÇ, ¹áõù ÇÙ Ó»é­ùÁ ï³­ÝáõÙ »ù ëñµ³­½³Ý ëåÇ­ ï³Ï ß³ñÅ­Ù³Ý ÃÇ­ÏáõÝ­ùÁ...

-´áñë³Ý ³ñ­Ó³­·³Ý­ùáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ïñ³­Ù³­µ³­Ýáõí۳­ÝÁ...

-ê³­ï³­Ý³Ý ï³­ÝÇ ïñ³­Ù³­µ³­ÝáõíÛáõ­ÝÁ: ¸áõù ÇÝÓ­ÝÇó å³­ ѳݭçáõÙ »ù ëïá­ñáõíÛáõÝ ·áñ­Í»É: ºí ¹»é ¹ñ³ ¹Ç­Ù³ó ËݹñáõÙ »ù ï³ëÝ­ÑÇÝ· ïá­Ïáë ÙÇç­Ýáñ­¹³­í³¯ñÓ: -ȳí,- ѳݭ·Çëï ³­ë³ó È»­í³Ý­ïÁ,- ï»ë­ÝáõÙ »Ùª ¹Åí³­ñ³­ÝáõÙ »ù ï³ëÝ­ÑÇÝ· ïá­Ïá­ëÇó µ³­Å³Ý­í»É... ì׳­ñ»ù ï³ë­Ý»ñ­Ïáõ, ¨ í»ñ­ ç³ó­Ý»Ýù... (¿ç 239-245)

àð¸Æ Ð²ð²¼²î ¼ÜزÜàôÂÆôÜ ÐúðÜ ´ºð¾

гݭ·áõ­ó»³É ². سݭó­ß»³­ÝÇ áñ­¹Ç È­¨á­ÝÁ Çñ ¨ Çñ »Õ­µ³Ûñ­ Ý»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó 80 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ ¿ ³­õ»­É³ó­ñ»É ³ÛÝ 250.000 éáõµ­ ÉáõÝ, áñ Û³ï­Ï³­óá­õ³Í ¿ñ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý Ýáñ ¹åñá­óÇ ß¿Ý­ùÇ Ñ³­Ù³ñ: êñ³­Ýáí سݭó­ß»³­ÝÇ ³Û¹ ¹åñá­óÇ ßÇ­Ýáõ­Ã»³Ý ѳ­Ù³ñ Ýá­õÇ­ñ³Í ·áõ­Ù³ñÝ ¿ 330.000 éáõµ­ÉÇ: §Ðá­íÇï¦, 1911, Ã. 22

*** Ú³Ûï­ÝÇ µ³­ñ»­·áñÍ ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ áñ­¹Ç È­¨á­ÝÁ, áñ ³ÛÅÙ ·ÉáõË ¿ ϳݷ­Ý»É Çñ Ñáñ ·áñ­Í»­ñÇ` ëÏë»É ¿ Çñ Ñáñ µ³­ ñ»­·áñ­Íáõ­Ã»³Ýó ß³ñ­ùÁ ÁÝ­¹³ñ­Ó³­Ï»É: Øû­ïÇÏ ³Ý­ó»³­Éáõ٠ݳ Çñ »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÇ Ñ»ï Ýá­õÇ­ñ»É ¿ñ 80.000 é. Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý Ñá·¨áñ ¹åñá­ óÇ Ýáñ ßÇ­Ýáõ­Ã»³Ý, 25.000 é.` ÂÇý­ÉÇ­½Ç ³é¨ïñ³­Ï³Ý ¹åñá­óÇÝ: ܳ Ùdz­Ó³ÛÝ ÁÝï­ñá­õ»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­½Ç г­Ûáó ¹ñ³­Ù³­ïÇ­ù³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ ñáõ­Ã»³Ý å³­ïá­õ³­õáñ ³Ý­¹³Ù:

·áñ­Í³¹­ñá­õ»­Éáõ ¿ ¹åñá­óÇ ßÇ­Ýáõ­Ã»³Ý Ù¿ç ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óÇ Ï³­éáõ­ ó³­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: §Ðá­íÇï¦, 1913, Ã. 15

*** ä. È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÁ 10.000 ýñ³ÝÏ ¿ Ýá­õÇ­ñ»É ¾ç­ÙdzͭÝÇ Ýß³­Ý³­õáñ ÷ÕáëÏ­ñ»³Û ³­õ»­ï³­ñ³­ÝÇ ýû­ïû­ïÇå Ññ³­ï³­ñ³­Ïáõ­ û³Ý ѳ­Ù³ñ, áñ ϳ­ï³­ñá­õ»­Éáõ ¿ ö³­ñÇ­½Ç ²­ñ»­õ»­É»³Ý É»­½áõ­Ý»­ñÇ ¹åñá­óÇ åñûý. ü. سϭɻ­ñÇ Õ»­Ï³­õ³­ñáõ­Ã»³Ùµ1: §Ðá­íÇï¦, 1913, Ã. 38

*** ú­ñ»ñë ·³­Éáí ÂÇý­ÉÇë, å. È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÁ ëÇ­ñ³­Ûû­Å³­ñ Û³ÝÓÝ ³­é³õ ϳ­éáõ­ó³­Ý»É Ýáñ ßÇ­Ýáõ­ÃÇõÝ ÂÇý­ÉÇ­½Ç ¶³­Ûdz­Ý»³Ý û­ñÇáñ­¹³ó áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ: ²ñ­¹¿Ý ·Ý»ó êû­Éû­É³Ï ó­ÕáõÙ ´¿Ñ­µáõ­Ã»³Ý ÷á­Õá­óÇ íñ³Û ÙÇ ßÇ­Ýáõ­ÃÇõÝ, á­ñÁ åÇ­ïÇ ù³Ý¹­õÇ ¨ ï»­ÕÁ ϳ­éáõ­ó³Ý­õÇ Ýá­ñÁ, ѳ­Ù³­Ó³ÛÝ Ù³Ý­Ï³­í³ñ­Å³­Ï³Ý 峭ѳÝç­ Ý»­ñÇ ¨ Ñá­Û³­Ï³å, ׳ñ­ï³­ñ³­å»­ïáõ­Ã»³Ý ³­Ù»­Ý³­Ï³­ï³­ñ»­É³­·áñÍ­ õ³Í Ññ³­ß³­Ï»ñï: ²Ûë Ýå³­ï³­ÏÇ Ñ³­Ù³ñ Û³ï­Ï³ó­ÝáõÙ ¿ å. È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³Ý »­ñ»ù ѳ­ñÇõñ ѳ­½³ñ é., ϳ٠áñ­ù³Ý ÏÁ 峭ѳÝç­õÇ: ¶³­Ûdz­Ý»³Ý û­ñÇáñ­¹³ó áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇ ³Ûë Ýáñ ßÇ­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ ³ÛÝ ÙǨÝáÛÝ ÷á­Õá­óÇ íñ³Û ¿, áõñ ϳ­éáõó­õ³Í ¿ ³ñ­Å³­Ý³­õáñ ½³­ õ³­ÏÇ µ³­ñ»­·áñÍ Ñûñ` ²­É¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ Í³Ë­ùáí ÂÇý­ÉÇ­ ½Ç ²é¨ïñ³­Ï³Ý ¹åñá­óÇ ßù»Õ ßÇ­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ: ä. È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³Ý Çñ ³Ûë ³Û­óÇÝ ÝõÇ­ñ³­µ»­ñ»ó ¨ë ­Ü»ñ­ëÇ­ ë»³Ý ¹åñ³­Ýá­óÇÝ ùë³Ý ѳ­½³ñ é., Ð³Û ¹ñ³­Ù³­ïǭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ ñáõ­Ã»³­ÝÁ` ï³ëÝ­ÑÇÝ· ѳ­½³ñ é., Ð³Û ·Çõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ ñáõ­Ã»³­ÝÁ ´áñ­ã³­Éá­õÇ ·³­õ³­éáõÙ û­ñǭݳ­Ï»­ÉÇ ³­·³­ñ³­ÏÇ Ñ³­Ù³ñ` »­ñ»ù ¹»­ë»³­ïÇÝ ÑáÕ: ØËǭó­ñ³­Ï³Ý ¿, áñ ²É. سݭó­ß»³­ÝÇ ½³­õ³Ï­Ý»­ñÁ Ç­ñ³Ýó Ñûñ ÝÙ³Ý ß³­ñáõ­Ý³­Ï»­Éáí áë­ÏÇ­Ý»­ñÁ ¹Ç­½»­ÉÁ ¨ ß³ï ѳ­ñáõëï ѳ­Û»­ñÇ ÝÙ³Ý ã³å­ñ»­Éáí ·ÍáõÍ, ³ÛÉ í³­Û»É Ç­ñ³Ýó ѳñë­ïáõ­Ã»³Ý, ß³­ñáõ­ ݳ­ÏáõÙ »Ý ¨ Ç­ñ³Ýó ³½­·Ç ϳ­ñÇù­Ý»­ñÇÝ ÷³ñ­Ã³Ù µ³­ÅÇÝ Ñ³­Ý»É: §î³­ñ³½¦, 1914, Ã. 9

§Ðá­íÇï¦, 1911, Ã. 24

*** Ú³Ûï­ÝÇ µ³­ñ»­·áñÍ Ñ³Ý­·áõ­ó»³É سݭó­ß»³­ÝÇ Å³­é³Ý· È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÁ û­ÙÇë ·»­ñ³­å³­ïÇõ ³­é³ç­Ýáñ­¹Ç Ûáñ­¹áñ­Ù³Ùµ ÝáõÇ­­ ñ»É ¿ 42.000 éáõµ­ÉÇ ÂÇý­ÉÇ­½Ç Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý Ñá·¨áñ ¹åñá­óÇÝ` ¹åñá­ó³­Ï³Ý ßÇ­Ýáõ­ÃÇõ­ÝÁ ³­õ³ñ­ï»­Éáõ Ýå³­ï³­Ïáí, á­ñÇó ÙÇ Ù³­ëÁ

*** Ú³Ûï­ÝÇ µ³­ñ»­·áñÍ ². سݭó­ß»³­ÝÇ áñ­¹Ç È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÁ, áñ ·ïÝõáõÙ ¿ ³ÛÅÙ ÂÇý­ÉÇ­½áõÙ, ÙÇ ù³­ÝÇ Ëá­ßáñ Ýá­õÇ­ñ³­µ»­ñáõ­ ÃÇõÝ­Ý»ñ ¿ ³­ñ»É. 5000 é.` µÅßϳ­Ï³Ý ßáõ­ï³­÷áÛà û·­Ýáõ­Ã»³Ý ÁÝ­ 1 ²Û¹ ·ÇñùÁ` ýñ³ÝëdzóÇ Ñ³Û³·»ï üñ»¹»ñÇÏ Ø³ÏÉ»ñÇ §L’Evangile Arménien¦ ³ß˳ïáõÃÛáõÝÁ, ÉáõÛë ¿ ï»ë»É 1920Ã.:

Ï»­ñáõ­Ã»³Ý, 20.000 é.` Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý Ñá·¨áñ ¹åñá­óÇ Ï³­Ñ³­õáñ­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ ¨ 50.000 éáõµ­ÉÇ` ê.­¶³­Ûdz­Ý»³Ý û­ñÇáñ­¹³ó ÙÇç­Ý³­Ï³ñ· áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇÝ: ²Ûë ·áõ­Ù³­ñáí ³ñ­¹¿Ý Ó»éù ¿ µ»­ñá­õ»É ï»Õ` ë»­ ÷³­Ï³Ý ßÇ­Ýáõ­ÃÇõÝ áõ­Ý»­Ý³­Éáõ ¹åñá­óÇ Ñ³­Ù³ñ: ºõ ÇÝã­å¿ë ³­ëáõÙ »Ý, ݳ á­ñá­ß»É ¿ 150.000 éáõµ­ÉÇ ¿É Ýá­õÇ­ñ»É ßÇ­Ýáõ­Ã»³Ý ѳ­Ù³ñ:

ѳ­í³­ï³É, »­Ã» ѳÛï­ÝÇ ãÉÇ­Ý»ñ, áñ ²­É»ù­ë³Ý¹­ñ³ üÛá­¹á­ñáí­Ý³­ÛÇ ¨ Ù»Í Ç߭˳­Ýáõ­ÑÇ­Ý»­ñÇ ó³ñë­Ïá­ë»É­Û³Ý ɳ­½³­ñ»Ã­Ý»­ñÁ ýǭݳݭ볭íá­ñáõÙ ¿ñ Ëá­ßáñ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñáÕ, ݳí­Ã³­ÛÇÝ ÁÝ­Ï»­ñáõÃ­Û³Ý í³ñ­ãáõÃ­Û³Ý Ý³­Ë³­·³Ñ ¨ ³é¨ïñ³­ÛÇÝ µ³Ý­ÏÇ ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»ñ È»áÝ Ø³Ý­Ã³ß¨Á: http://ynik.info/2008/04/02/polkovnik_romanov__nishhijj.html

§Ðá­íÇï¦, 1914, Ã. 10

*** ÂÇý­ÉÇ­½Ç ì³Ý­ùÇ ³­õ³· »­Ï»­Õ»­óáõÙ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý Ñá·¨áñ ¹åñá­ óÇ Ñá­·³­µ³ñ­Ó³­Ï³Ý ÁÝï­ñáõ­Ã»³Ý ѳ­Ù³ñ å³­ïá­õÇ­ñ³Ï­Ý»ñ ÁÝïñ­ áõ»­ó³Ý ²ñ­ß³Ï ܳ­½³­ñ»³Ý ØÇÉ­»³Ý ¨ µÅßϳ­å»ï ²ñ­ï³­ß¿ë ÞË»³Ý, ³Ýӭݳ­÷á­Ë³­Ýáñ¹­Ý»ñ` ÜÇ­Ïá­Õ³­Ûáë ²µ­ñ³­Ñ³­Ù»³Ý ¨ È­¨áÝ Þ³Ñ­í»ñ­¹»³Ý: Ì˳­Ï³Ý­Ý»­ñÁ Û³Ýӭݳ­ñ³­ñ»­óÇÝ å³­ïá­õÇ­ñ³Ï­Ý»­ñÇÝ Ñá­·³­µ³ñ­Ó³­Ï³Ý ÁÝï­ñáõ­Ã»³Ý ų­Ù³­Ý³Ï Û³Ûï­Ý»É å³­ïá­õÇ­ñ³Ï­ Ý»­ñÇ Åá­Õá­íáõÙ ì³Ý­ùÇ Í˳­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ó³Ý­Ïáõ­ÃÇõ­ÝÁ` ÁÝï­ñ»É µ³­ ñ»­·áñÍ È­¨áÝ ²­Õ¿ù­ë³Ý¹­ñ»³Ý سݭó­ß»³­ÝÇÝ å³­ïá­õ³­õáñ Ùßï³­ Ï³Ý Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ Ü»ñ­ëÇ­ë»³Ý ³½­·³­ÛÇÝ Ñá·¨áñ ¹åñá­óÇ: §Ðá­íÇï¦, 1914, Ã. 22

*** ´³­ñ»­·áñÍ È­¨áÝ Ø³Ý­Ã³­ß»³­ÝÁ 20.000 é. ¿ Ýá­õÇ­ñ»É ·Çõ­Õ³ïÝ­ ï»­ë³­Ï³Ý ¨ ïݳۭݳ­·áñ­Í³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõ­Ã»³Ý: §Ðá­íÇï¦, 1916, Ã. 20

*** Ú³Ûï­ÝÇ µ³­ñ»­·áñÍ Ñ³Ý­·áõ­ó»³É ²­Õ¿ù­ë³Ý¹ñ سݭó­ß»³­ÝÇ áñ­ ¹Ç È­¨á­ÝÁ Çñ Édz­½áñ ¶. òáõ­ñÇ­Ý»³­ÝÇ ÙÇ­çá­óáí Û³Ûï­Ý»É ¿ ÂÇý­ÉÇ­½Ç ѳ­Ûáó ¶³­Ûdz­Ý»³Ý û­ñÇáñ­¹³ó ÙÇç­Ý³­Ï³ñ· ¹åñá­óÇ Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ­ û³Ý, áñ í»ñ­çÇÝë ¹åñá­óÇ Ýáñ ß¿Ýù ϳ­éáõ­ó³­Ý»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ϳ½­ÙÇ 250.000 éáõµ­Éáõ ݳ­Ë³­Ñ³­ßÇõ ¨ ëÏëÇ ß¿Ý­ùÇ Ï³­éáõ­óáõ­ÙÁ Çñ ·Ý³Í ¨ Ýá­õÇ­ñ³Í ·»ï­ÝÇ íñ³Û: §Ðá­íÇï¦, 1916, Ã. 49

*** ØáëÏ­í³, ë»å­ï»Ù­µ»­ñÇ 4 ...²­Ý³ÏÝ­Ï³É å³­ï»­ñ³½­ÙÇ ßÝáñ­ÑÇõ Ù»ñ ѳ­ë³­ñ³­Ïáõ­Ã»³Ý ßñç³­ÝáõÙ ¨ë, ÇÝã­å¿ë áõ­ñÇß ³½­·»­ñÇ ¨ ѳë­ï³­ïáõ­ÃÇõÝ­Ý»­ñÇ Ù¿ç, ·á­Û³­ó»É ¿ ÙÇ ³­é³Ý­ÓÇÝ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý Ù³ë­Ý³­ËáõÙµ, á­ñÇÝ Û³­çá­Õ­áõ»É ¿ ѳݭ·³­Ý³­Ï»­Éáõ 30.000 é. ã³÷ ÙÇ ·áõ­Ù³ñ: ì»ñ­çÇÝë Û³ï­Ï³ó­ ñ³Í ¿ Ù»ñ ·³­Õáõ­ÃÇ ÏáÕ­ÙÇó áõ­ñáÛÝ ÑÇ­õ³Ý­¹³­Ýá­óÇ Ï³½­Ù³­Ï»ñ­ å»­ÉáõÝ` »ñ­Ïáõ ѳ­ñÇõñ íÇ­ñ³­õá­ñ»³É ½Ç­Ýá­õáñ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: Ø³ë­ Ý³ËÙ­µÇ Ó»é­Ý³ñ­Ïáõ­Ã»³­ÝÁ ÙÇ ·á­í»­ÉÇ »­é³Ý­¹áí Ýå³ë­ïáõÙ ¿ÇÝ Ù»ñ ïÇϭݳÛù ÷³÷­Ï³­ëáõÝù ¨ ݳ­½»­ÉÇ Ñ³Û û­ñÇáñ¹­Ý»­ñÁ, á­ñáÝù ¶³ë­å³­ñ»³Ý ³Ý­Ï»­É³­Ýá­óÇ ¹³Ñ­ÉÇ­×áõÙ ³­é³­õû­ïÇó ÙÇÝ㨠»­ñ»­ÏáÛ Ó­¨áõÙ áõ ϳ­ñáõÙ ¿ÇÝ ×»ñ­Ù³­Ï¿­Õ¿Ý­Ý»ñ: P. S. ä. È. سݭó­ß»³­ÝÁ µ³­Ý³­Éáõ ¿ ³­é³Ý­ÓÇÝ ÑÇ­õ³Ý­¹³­Ýáó 100 ½Ç­Ýá­õáñ­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ: ÆëÏ »­ñÇ­ï³­ë³ñ¹ å. Ú³­ñáõ­ÃÇõÝ äá­åá­ í»³­ÝÁ г­Ûáó ÑÇ­õ³Ý­¹³­Ýá­óÇ 200 ½Ç­Ýá­õáñ­Ý»­ñÇó ѳ­ñÇõ­ñÇ ·áõ­Ù³­ ñÁ ÇÝùÝ ¿ Ñá­·³­ó»É: §Ðá­íÇï¦, 1914, Ã. 36

*** Ødz­å»­ï³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ßñç³­ÝáõÙ µ³­í³­Ï³Ý ï³­ñ³Í­í³Í ¿ñ ³ÛÝ í³ñ­ ϳ­ÍÁ, û å³­ï»­ñ³½­ÙÇ ï³­ñÇ­Ý»­ñÇÝ, »ñµ ó³­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÁ å³­ ÑáõÙ ¿ñ µ³½­Ù³­ÃÇí Ñáë­åÇ­ï³É­Ý»ñ áõ ɳ­½³­ñ»Ã­Ý»ñ, ͳËë­í»ó ϳۭë»ñ áõ ϳÛë­ñáõ­Ñáõ ³Ù­µáÕç ³Ýӭݳ­Ï³Ý áõ­Ý»ó­í³Í­ùÁ: êñ³Ý ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ñ

*** È­¨áÝ ²­Õ¿ù. سݭó­ß»³­ÝÁ Ýá­õÇ­ñ»É ¿ 600.000 é. Ñ³Û Åá­Õáíñ­¹Ç ·Çõ­Õ³ïÝ­ï»­ë³­Ï³Ý Ï³­ñÇù­Ý»­ñÇ Ñ³­Ù³ñ ¨ 30 Ñ³ï ¿É Ù³ù­ñ³­ñÇõÝ ÓÇ` Ódz­µáõ­Íáõ­ÃÇõ­ÝÁ ³½­Ýá­õ³ó­Ý»­Éáõ Ù»ñ »ñÏ­ñáõÙ: §Ðá­íÇï¦, 1917, Ã. 4

¶ Ü ² ­ò ² Ü Î 1913Ã. - ÂÇý­ÉÇ­ëÇ Ñ³­Ûáó Ñá·¨áñ û­ÙÇ ³­é³ç­Ýáñ­¹Ç ³Ù­ë³­ Ï³Ý éá­×Ç­ÏÁ 250 é. ¿ñ -ÂÇý­ÉÇ­ëÇ ïñ³Ù­í³­ÛÇ áõ­Õ»­í³ñ­ÓÁ 3-5 Ïá­å»Ï ¿ñ, ÇëÏ 1 ÷áõà óá­ñ»ÝÝ ³ñ­Å»ñ 1,2-1,4 éáõµ­ÉÇ 1914Ã. -ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç ѳ­Ûáó »­Ï»­Õ»­óáõ ù³­Ñ³­Ý³­ÛÇ ï³­ñ»­ Ï³Ý éá­×Ç­ÏÁ 2000 é. ¿ñ

-·Ûáõ­Õ³­Ï³Ý Ñ³Û ù³­Ñ³­Ý³­ÛÇ ï³­ñ»­Ï³Ý éá­×Ç­ÏÁ 80100 é. ¿ñ

-ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ Øáí­ë»ë Êá­ñ»­Ý³­óáõ §Ð³­Ûáó å³ï­Ùáõ­ Ã۳ݦ Ññ³­ï³­ñ³­ÏáõíÛáõÝÝ ³ñ­Å»ñ 40 Ïá­å»Ï 1915Ã. - 150.000 Ñ³Û ÷³Ëë­ï³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ ³å­ñáõë­ïÇ Ñ³­Ù³ñ ³Ù­ë³­Ï³Ý ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ¿ñ 125.000 é.

Ðàì­Ð²Ü­Üºê زܭ²ޭڲܭò ²Ûë Ñáõ­ß³·­ñáõÃ­Û³Ý Ñ»­ÕÇ­Ý³Ï ¶³­ñ»­·ÇÝ º­ñÇó­Û³­ÝÁ (7.5.1879, ÂÇý­ ÉÇë-15.10.1966, È»­ÝÇÝ·­ñ³¹) ¹ñ³­Ù³­ïáõñ· ¿ñ, Ýϳ­ñÇã, ÐÊêЭ³ñ­í»ë­ ïÇ í³ë­ï³­Ï³­íáñ ·áñ­ÍÇã (1964): àõ­ë³­Ý»É ¿ ê³ÝÏï ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç ·»­Õ³ñ­í»ë­ïÇ ³­Ï³­¹»­Ùdz­ÛáõÙ (1898-1901): 1906-1907ÃÃ. ÂÇý­ÉÇ­ëáõÙ Ññ³­ï³­ñ³­Ï»É ¿ §Ä·áõï¦, §ä»­ïáõ­ßáϦ éáõ­ë³­É»­½áõ ѳݭ¹»ë­Ý»­ñÁ, 1912-1913ÃÃ.` §Î³í­Ï³½ë­ÏÇ ÉÇë­ïáϦ ûñ­ÃÁ: л­ÕÇ­Ý³Ï ¿ §àõß ÉÇ­ÝÇ, Ýáõß ÉÇ­ÝǦ, §Øáï ¿ ·³­ñáõ­ÝÁ¦, §ê³­Û³Ã-Üá­í³¦ ¨ ³ÛÉ åÇ»ë­Ý»­ñÇ: 1921-1925ÃÃ.` г­Û³ë­ï³­ÝÇ ²­é³­çÇÝ å»ï­Ã³ï­ñá­ÝÇ (³ÛÅÙ` ¶. êáõÝ­ ¹áõÏ­Û³­ÝÇ ³Ý­í³Ý ³­Ï³­¹»­Ùdz­Ï³Ý óï­ñáÝ) Ýϳ­ñÇã: 1925-Çó ³å­ñ»É ¿ È»­ÝÇÝ·­ñ³­¹áõÙ: êïáñ¨ Ý»ñ­Ï³­Û³ó­íáÕ Ñ³ï­í³ÍÁ ù³­Õ»É »Ýù Ýñ³ §Ðáõ­ß»ñ êï»­÷³Ý Þ³­ÑáõÙ­Û³­ÝÇ Ï۳ݭùÇó¦ ·ñùÇó (º., 1966Ã.): èáõ­ë»­ñ»Ý µÝ³·­ñÇó ѳ­Û»­ñ»Ý óñ·­Ù³­ÝáõÃ­Û³Ý Ù»ç ų­Ù³­Ý³­ÏÇÝ ÃáõÛÉ ¿ ïñí»É ³­ÝÁÝ­¹áõ­Ý»­ÉÇ ë˳É` ³­Ù»­Ýáõ­ñ»ù ·áñ­Í³Í­í»É ¿ سݭó­ ßáí ³½­·³Ý­í³­Ý³Ó¨Á, ³Û­ÝÇÝã éáõ­ë»­ñ»Ý ³½­·³Ý­í³­Ý³Ó¨Á µ³­ó³­é³­ å»ë »­Õ»É ¿ Манташев: سݭó­ßáí-Á ÷á­Ë»É »Ýù سݭóߨ-Ç, µ³Ûó ³ÛÉ ËÙµ³·­ñáõÙ­Ý»ñ ã»Ýù ϳ­ï³­ñ»É:

îÇñ­Ûáõ­ïÇ­ÝÁ1 ѳۭﳭñ³­ñ»ó, áñ Ù»­Í³ñ­·á ²­É»ù­ë³Ý¹ñ Æ­í³­Ýá­íÇã سݭóߨÁ Ó³ÛÝ ¿ ËݹñáõÙ: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï»ñ سݭ Ã³ß¨Ç ³­í³· áñ­¹ÇÝ` ì³Ý­Û³Ý ¿É ¿ñ ³Û¹ û­ñÁ ³­ï»ë­ï³ï ëï³­ó»É: ²­ëáõÙ ¿ÇÝ, áñ ì³Ý­Û³­ÛÇÝ ³­ï»ë­ï³ï »Ý ÝíÇ­ñ»É å³ñë­Ï³­Ï³Ý ·áñ­ ·»­ñÁ, á­ñáÝù ³­í³ñ­ï³­Ï³Ý ùÝÝáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇó ³­é³ç, Ùáõà ·Ç­ß»­ñÇÝ Ø³Ý­Ã³ß¨Ý­ áõ­Õ³ñ­Ï»É ¿ñ îÇñ­Ûáõ­ïÇ­ÝÇÝ: ÐÇ­Ù³ îÇñ­Ûáõ­ïÇ­ÝÁ ³­í»­ ÉÇÝ ¿ñ ëå³­ëáõÙ: سݭóߨÁ ³Û¹ û­ñÁ ѳۭﳭñ³­ñ»ó, áñ ÇÝ­ùÁ ÙÇ Ù»Í ·áõ­Ù³ñ ¿ ÝíÇ­ñáõ٠黳­É³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇ Ýáñ, ë»­÷³­Ï³Ý ß»Ýù ϳ­éáõ­ó»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: سݭóߨݭ Çñ ׳éÝ ëÏë»ó ³ÛÝ µ³­ ÝÇó, áñ û¨ 黳­É³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇ ß»Ý­ùÁ Ý»Õ áõ ³Ý­Ñ³ñ­Ù³ñ ¿, ³Û­¹áõ­Ñ³Ý­¹»ñÓ Í³­é³­ÛáõÙ ¿ ÂÇý­ÉÇ­ëÇ µÝ³­ÏÇã­Ý»­ñÇÝ ¨ ß³­ï»­ ñÇÝ ÏñÃáõíÛáõÝ ëﳭݳ­Éáõ Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ ï³­ÉÇë: ÈëáÕ­Ý»­ñÇ ¹»Ù­ù»­ñÁ ɳñ­í»É ¿ÇÝ, áõ±ñ­ ¿ ï³­Ýáõ٠ݳ Çñ Ëáë­ùÁ: ºí سݭ óߨÁ, ³­ë»ë ¹Çï­Ù³Ùµ, ¹³­¹³ñ ïí»ó, Ñ»­ïá ß³­ñáõ­Ý³­Ï»ó.

-²Ûë ï³­ñÇ »ë ѳÝÓÝ »Ù ³é­ÝáõÙ ³Ù­µáÕç ߻ݭùÇ ÑÇ٭ݳ­Ï³Ý í»­ñ³­Ýá­ñá·­Ù³Ý Í³Ë­ë»­ñÁ ¨ Ñáõ­ëáí »Ù, áñ »ñ­Ïáõ ï³­ñÇ Ñ»­ïá, »ñµ ÇÙ ÙÛáõë ïÕ³Ý` ÈÛá­í³Ý, Ïí»ñ­ç³ó­ÝÇ áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÁ, »ë Ïϳ­ñá­ Õ³­Ý³Ù 黳­É³­Ï³Ý áõ­ëáõ٭ݳ­ñ³­ÝÇ Ñ³­Ù³ñ ³­í»­ÉÇÝ ³­Ý»É...

1 ÂÇýÉÇëÇ é»³É³Ï³Ý ·ÇÙݳ½Ç³ÛÇ ïÝûñ»ÝÁ: гïí³ÍÁ í»ñ³µ»ñáõÙ ¿ ·ÇÙݳ½Ç³ÛÇ ßñç³Ý³í³ñïÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»ëÇÝ, áñÇ Å³Ù³Ý³Ï ³ï»ëï³ï ¿ ëï³ó»É ݳ¨ êï. Þ³ÑáõÙÛ³ÝÁ:

îÇñ­Ûáõ­ïÇ­ÝÁ ϳݷ­Ý»É ¿ñ çáõñÝ Áݭϳ­ÍÇ ÝÙ³Ý, Ñá­·³­µ³ñ­Óáõ Ú³­Ýáíë­ÏÇÝ Í³­÷³­Ñ³­ñáõÙ ¿ñ: ÂáõÛÉ Í³­÷³­Ñ³­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ »­Õ³Ý: л·­Ý³Ý­ùÇ ÅåÇ­ïÁ ¹»Ù­ùÇÝ` ¿Ï­½³ñ­ËÁ2 µ³ñÓ­ñ³­Ó³ÛÝ ÇÝã-áñ µ³Ý ³­ë³ó ·»­Ý»­ñ³­ÉÇÝ ¨ ·ï³í, áñ ų­Ù³­Ý³ÏÝ ¿ í»ñ­ç³ó­Ý»É, ³­å³ ϳݷ­Ý»ó áõ Ý»ñ­Ï³­Ý»­ñÇÝ Ë³­ã³ÏÝ­ù»­Éáõó Ñ»­ïá ³­é³­çÇÝ ß³ñ­ùáõÙ Ýëï³Í­Ý»­ñÇ áõ­Õ»Ï­óáõí۳ٵ ¹áõñë ·Ý³ó: àã áù ãÙá­ï»­ó³í سݭ óߨÇÝ: ´á­Éá­ñÁ ·Ý³­óÇÝ` ѳ­½Çí ѳëó­Ý»­Éáí Ýñ³Ý Ëá­ñÁ ·ÉáõË ï³É ¨ ÝáõÛ­ÝÇëÏ áõÕ­Õ³­ÏÇ ·ÉËáí ³­Ý»­Éáí: سݭóߨÇÝ ¹³ ãÑáõ­ ½»ó: ܳ ·Ç­ï»ñ, û ³Û¹ û­ñÁ µá­Éá­ñÁ Ç­ñ»Ý ÇÝã ¿ÇÝ ³Ï­Ý³ñ­ÏáõÙ: ºñµ ݳ ¹áõñë »­Ï³í, Ýñ³Ý áõ­Õ»Ï­óáõÙ ¿ñ ÙdzÛÝ îÇñ­Ûáõ­ïÇ­ÝÁ, ÇëÏ »ï¨Çó Ñå³ñï-Ñå³ñï ù³Û­ÉáõÙ ¿ñ ì³Ý­Û³Ý` ³­ï»ë­ï³­ïÁ Ó»é­ ùÇÝ: (¿ç 38)

ÂÇýÉÇëÇ é»³É³Ï³Ý ·ÇÙݳ½Ç³ÛÇ ß»ÝùÁ

2 ìñ³ó áõÕÕ³÷³é »Ï»Õ»óáõ éáõë ³é³çÝáñ¹Á:

Ðàì­êºö زܭ²ޭڲÜò

زð­îÆ­ðàê ê²ð­Ú²­ÜÀ` Ðàì­êºö زܭ²ޭڲܭòÆ Ø²­êÆÜ

*** §Русское Слов­о¦-Ç ³­ë»­Éáí, Úáí­ë¿÷ ²É. سݭó­ß»³­ÝÁ ³Ûë û­ñ»ñë 50.000 éáõµ­ÉÇ ¿ Ýá­õÇ­ñ»É Øáë­Ïá­õ³­ÛÇ Ñ³­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇ Ç­ñ³­õ³­ µ³­Ý³­Ï³Ý ý³­ÏáõÉ­ï»­ïÇÝ ÏÇó ·ïÝá­õáÕ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ë»­Ùǭݳ­ñdz­ÛÇ û·­ïÇÝ: ü³­ÏáõÉ­ï»­ïÇ Ëáñ­Ñáõñ­¹Á á­ñá­ß»É ¿ ßÝáñ­Ñ³­Ï³­Éáõ­ÃÇõÝ Û³Ûï­ Ý»É Úáíë. سݭó­ß»³­ÝÇÝ ¨ ë»­Ùǭݳ­ñÇ³Ý Ïá­ã»É Ýñ³ ³­Ýáõ­Ýáí: §Ðá­íÇï¦, 1914, Ã. 12

*** î»­Õ³­Ï³Ý Éñ³­·Çñ­Ý»­ñÁ (ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç – Ê. ¸.) ѳ­Õáñ­¹áõÙ »Ý, áñ ÙÇ­ÉÇû­Ý»ñ Úáí­ë¿÷ ². سݭó­ß»³­ÝÁ ³é¨ïñ³­Ï³Ý ·áñ­Í»­ñÇ ³Ý­Û³­ çá­Õáõ­Ã»³Ý å³ï­×³­éáí ÇÝù­Ý³ë­å³­Ýáõ­Ã»³Ý ÷áñÓ ¿ ³­ñ»É. ³­éáÕ­ 糭峭ѳ­Ï³Ý ¹ñáõ­ÃÇõ­ÝÁ íï³Ý­·³­õáñ ã¿: §Ðá­íÇï¦, 1914, Ã. 17

*** ØÇ­ÉÇû­Ý³­ï¿ñ Úáí­ë¿÷ سݭó­ß»³­ÝÇ ÇÝù­Ý³ë­å³­Ýáõ­Ã»³Ý ÷áñ­ ÓÁ »­Õ»É ¿ ³Ý½­·áõ­ß³­µ³ñ í»­ñ³­µ»ñ­ÙáõÝ­ùÁ ³ïñ­×³­Ý³­ÏÇ Ñ»ï:

Ø. ê³ñ­Û³­ÝÇ Ñáõ­ß³·­ñáõÃ­Û³Ý Ñ³­Û»­ñ»Ý ³­é³­çÇÝ Ã³ñ·­Ù³­Ýáõ­ ÃÛáõ­ÝÁ 1966Ã. ϳ­ï³­ñá­ÕÁ ÃáõÛÉ ¿ ïí»É Ç­Ù³ë­ïÁ Ë»­ÕáÕ µ³½­ Ù³­ÃÇí ë˳ɭݻñ, ÇÝ­ãÇ å³ï­×³­éáí ϳ­ï³­ñ»É »Ýù Ýáñ óñ·­ Ù³­ÝáõíÛáõÝ` М. Сарьян, Из моей жизни, М., 1990г. éáõ­ë»­ñ»Ý Ññ³­ï³­ñ³­ÏáõíÛáõ­ÝÇó:

§Ðá­íÇï¦, 1914, Ã. 18

*** Úáí­ë¿÷ ². سݭó­ß»³­ÝÁ, Ûû­·áõï ·³Õ­Ã³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ, ù³­Õ³­ ù³·­ÉáõË Ê³­ïǭ뻳­ÝÇ ³­Ýáõ­Ýáí ÷á­Ë³¹­ñ»É ¿ 30.000 éáõµ­ÉÇ: §Ðá­íÇï¦, 1915, Ã. 50

*** ä³ï­ÙáõÙ ¿ÇÝ, û ÙÇ ³Ý­·³Ù Æá­ëÇý ²­É»ù­ë³Ý¹­ñá­íÇ­ãÁ èÛ³­µáõ­ ßÇÝë­Ïáõó ÃÕó­Ë³­Õáí ï³­ñ»É ¿ñ µ³­í³­Ï³­ÝÇÝ Ã³Ý­Ï³ñ­Å»ù Ýϳñ­ Ý»­ñÇ Ñ³­í³­ù³­Íáõ ¨ Ó³ÝÓ­ñáõÛ­ÃÇó, µ³½­Ùá­óÇÝ å³é­Ï³Í, ëÏë»É ¿ñ Ïñ³­Ï»É Ïï³í­Ý»­ñÇ íñ³: (Æ ¹»å, ³ÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï­í³ û­ÉÇ­·³ñË­Ý»ñ, ÙÇ ù³­ÝÇ ï»ùë­ïÇÉ ý³µ­ñǭϳ­Ý»­ñÇ ï»­ñ»ñ èÛ³­µáõ­ßÇÝë­ÏÇ­Ý»­ñÁ ïáõÝ áõ­Ý»ÇÝ ä»­ï»ñ­µáõñ·­Û³Ý Ë×áõ­Õáõ íñ³` Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Ï³É­í³Í­ ùÇ ¹Ç­Ù³ó):

Øáë­Ïáí­Û³Ý Ñá­ñÇ­½á­ÝáõÙ »ñ¨³­óÇÝ ´³ù­íÇ Ù»­Í³­Ñ³­ñáõëï­Ý»­ ñÁ, ³Û¹ ÃíáõÙ ¨` ÙÇ­ÉÇá­Ý³­ï»ñ سݭóߨ »Õ­µ³Ûñ­Ý»­ñÁ: îÇ­ñ»­Éáí ³Ý­ë³Ñ­Ù³­Ý³­÷³­Ý³Ï ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ¨ Ññ³­ åáõñ­í»­Éáí Ódzë­åáñ­ïáí1` Ýñ³Ýù Ç ãÇù ¹³ñÓ­ñ»­óÇÝ Ñ³Û­ñ»­Ý³­Ï³Ý Ódz­µáõ­ÍáõíÛáõ­ÝáõÙ ·»­ñÇß­ËáÕ ¹Çñ­ùÁ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ Ñ³­ñáõëï­Ý»­ñÇ, ÇÝ­åÇ­ëÇù ¿ÇÝ È³­½³ñ¨Á, ÈÛáõ­µá­ÙÇñë­ÏÇÝ ¨ ³ÛÉù: º. Üá­ëá­í³­ÛÇ ï³­ÝÁ, áõñ ѳ­×³Ë ³Û­ó»­ÉáõÙ ¿Ç ٳݭñ³Ý­Ï³ñ­Ý»­ñÇ Ýñ³ Ññ³­ß³­ÉÇ Ñ³­í³­ù³­Íáõ­Ûáí ÑÙ³Û­í»­Éáõ, ÙÇ ³Ý­·³Ù ѳݭ¹Ç­å»­óÇ Ý³¨ Ð. سݭ óߨÇÝ: ܳ ÇÝÓ ³­é³­ç³ñ­Ï»ó Ýϳ­ñ»É Çñ ¹Ç­Ù³Ý­Ï³­ñÁ: λñ­å³­ñÁ Ñ»­ï³ùñ­ùÇñ ¿ñ, ¨ »ë ѳ­Ù³­Ó³Û­Ý»­óÇ: ä³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í³Í û­ñÁ ·Ý³­ óÇ Ýñ³ Ùáï` ³ß­Ë³­ï³ÝùÝ ëÏë»­Éáõ (ÙÇ ù³­ÝÇ ë»³Ýë ¿ñ å»ïù ¹Ç­Ù³Ý­Ï³ñÝ ³­í³ñ­ï»­Éáõ ѳ­Ù³ñ): ´³Ûó ÇÙ µÝáñ­¹Á ×ßï³­å³Ñ ã¿ñ: ºñµ ͳ­é³Ý ÇÝÓ ë»Ý­Û³Ï ï³­ñ³í, ݳ ¹»é ùÝ³Í ¿ñ: ä³­ñ³å áõ Ï۳ݭùÁ í³ï­ÝáÕ` ³­é³­íáï­í³ ÏáÕÙ ¿ñ í»­ñ³­¹³ñ­Ó»É ·Ç­ß»­ñ³­ÛÇÝ ³ñ­Ï³Í­Ý»­ñÇó: ¸Åí³­ñáõí۳ٵ ³ñíݳ­Ý³­Éáí` Ó·í»ó, Ñá­ñ³Ý­ç»ó áõ ѳ­·³í ÙÇ Ë³Û­ï³µ­Õ»ï ˳­É³Ã` Çë­ÏáõÛÝ ÝÙ³Ý­í»­Éáí ÑݹÇÏ Ù³­

http://amiad.ucoz.ru 1 ä»ïù ¿ ѳëϳݳÉ` Ódzñß³í (скачки):

ѳ­ñ³­çÇ: ØÇ ù³­ÝÇ ûñ ÇÝÓ Ùï³­ï³Ý­çáÕ Ñ³ñóÝ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë å³ñ½­ í»ó` í×é»­óÇ, áñ Ñ»Ýó ³Û¹ ï»ë­ùáí ¿É Ýñ³Ý å»ïù ¿ Ýϳ­ñ»Ù: ʳ­É³ÃÝ ³­í»­ÉÇ ¿ñ ë³­½áõÙ, ù³Ý »í­ñá­å³­Ï³Ý Ïáëï­Ûáõ­ÙÁ: îå³­ íá­ñáõíÛáõÝÝ ³ÛÝ­ù³Ý áõ­Å»Õ ¿ñ, Ï»ñ­å³ñÝ ³ÛÝ­å»ë §Ù»ñ­í»ó¦ Ý»ñ­ ëáõÙë, áñ ϳ­ñáÕ ¿Ç Ýϳ­ñ»É ³Ý­·³Ù Ýñ³ µ³­ó³­Ï³­Ûáõí۳ٵ: ¸³ ß³ï É³í ¿ñ, ù³Ý­½Ç íëï³Ñ ã¿Ç, û ݳ ѳ٭µ»­ñáõíÛáõÝ Ïáõ­Ý»­Ý³ Ùݳ­Éáõ µÝáñ­¹Ç ¹»­ñáõÙ: ºñµ ³ß­Ë³­ï³Ý­ùÁ í»ñ­ç³ó­ñ»­óÇ, سݭóߨÁ ѳñó­ñ»ó.

-ȳ±í ¿ ëï³ó­í»É: (²ñ­í»ë­ïÇó ·ÉáõË ãѳ­Ý»­Éáí, ³Ý­Ï»Õ­Íá­ñ»Ý íëï³­ÑáõÙ ¿ñ ÇÝÓ): -à­ãÇÝã, í³ï ã¿: ܳ ³Ý­ÙÇ­ç³­å»ë ѳ­Ù³­Ó³ÛÝ­í»ó ϳñ­ÍÇ­ùÇë Ñ»ï ¨ á­ñá­ß»ó ³­í»­ ÉÇÝ í׳­ñ»É, ù³Ý ݳ­Ëû­ñáù å³Û­Ù³­Ý³­íáñ­í»É ¿ÇÝù: ºë Ïïñ³­Ï³­ ݳ­å»ë Ññ³­Å³ñ­í»­óÇ: гÛïÝ­í»­Éáí ØáëÏ­í³­ÛáõÙ áõ ß÷í»­Éáí ÏÇñà ¨ áõë­Û³É Ù³ñ¹­Ï³Ýó Ñ»ï, سݭóߨÁ á­ñá­ß»ó ÇÝùÝ ¿É Ýϳñ­Ý»ñ Åá­Õá­í»É: ܳ ëá­íáñ ¿ñ, áñ Ç­ñ»Ý í»­ñ³­µ»ñ­í»ÇÝ Çµñ¨ ÷á­ÕÇ ïáå­ñ³­ÏÇ: ºñ­µ»ÙÝ Ýñ³Ý ¹áõñ ¿ñ ·³­ÉÇë µ³­ñ»­ñ³­ñÇ ¹»ñ ϳ­ï³­ñ»É, µ³Ûó Ù»Í Ù³­ë³Ùµ íñ¹áí­íáõÙ ¨ ³Ý­·³Ù íéݹáõÙ ¿ñ Ëݹñ³ñ­Ïáõ­Ý»­ñÇÝ: Üñ³Ý ßñç³­å³­ïáÕ Ù³ñ­ ¹ÇÏ ùÍÝáõÙ ¿ÇÝ` ÑáõÛë áõ­Ý»­Ý³­Éáí ÇÝã-áñ µ³Ý åÉá­Ï»É: ܳ ß³ï Ñ»­ï³ùñ­ùÇñ ¨ Ùdz­Å³­Ù³­Ý³Ï ËÕ׳­ÉÇ Ù³ñ¹ ¿ñ` Ù»­ ͳ­Ñ³­ñáõëï, á­ñÁ ßñç³­å³ï­í³Í ¿ñ ßá­Õá­ùáñ­ÃáõÃ­Û³Ý áõ »­ñ»ë­ å³ß­ïáõÃ­Û³Ý ëá­íáñ ³Ý­µ³Ý­Ý»­ñáí áõ åáñ­ï³­µáõÛÍ­Ý»­ñáí: ÜÙ³Ý ÙÇ­ç³­í³Û­ñáõ٠ݳ Áëï ¿áõÃ­Û³Ý ÙÇ³Û­Ý³Ï ¿ñ, å³­ñ³å, Ó³ÝÓ­ñ³­ ÝáõÙ ¿ñ, û­å»ï¨ ϳë­Ï³­Í»­ÉÇ Ñ³­×áõÛù­Ý»­ñÇ ëÇ­ñ³­Ñ³ñ ¿ñ: àã ÙÇ Ù³ë­Ý³­·Ç­ïáõíÛáõÝ ãáõ­Ý»ñ: ²Û­ÝÇÝã ÏñÃáõíÛáõÝ ëﳭݳ­Éáõ ѳ­ Ù³ñ íÇí˳­ñÇ ÝÛáõ­Ã³­Ï³Ý Ñݳ­ñ³­íá­ñáõíÛáõÝ­Ý»ñ áõ­Ý»ñ: Üñ³ ѳ­Ù³ñ ³­Ù»Ý ÇÝã Ù³­Ï»­ñ»­ë³­ÛÇÝ ¿ñ: Îáñó­ñ»É ¿ñ Ï۳ݭùÇ Édzñ­Å»­ ùáõÃ­Û³Ý ½·³­óá­ÕáõíÛáõ­ÝÁ, áã ÙÇ ³ñ­Å»ù áõ Ýå³­ï³Ï Ýñ³Ý ³ÛÉ¨ë ­ã¿ÇÝ Ññ³­åáõ­ñáõÙ: سñ¹­Ï³Ýó ³­éûñ­Û³Ý Ýñ³Ý ã¿ñ Ñ»­ï³ùñù­ñáõÙ: ¶ñ³­¹³­ñ³Ý ¿ñ ѳ­í³­ùáõÙ, á­ñáí­Ñ»ï¨ áõ­ñÇß­Ý»ñÝ ¿É ·ñ³­¹³­ ñ³Ý áõ­Ý»ÇÝ: Üϳñ­Ý»ñ ¿ñ ·ÝáõÙ` µ³­ó³ñ­Ó³­Ï³­å»ë ãÑ»­ï³ùñùñ­ í»­Éáí ·»­Õ³Ý­Ï³ñ­ãáõí۳ٵ: ܳ ³ß­Ë³ñ­ÑÇ ³­Ù»­Ý³­Ñ³­ñáõëï ¨ ³­Ù»­Ý³³Õ­ù³ï Ù³ñ¹­Ï³Ý­óÇó Ù»ÏÝ ¿ñ: öá­ÕÁ ë³ñ­ë³­÷»­ÉÇ Ññ»­ßÇ å»ë ϳݷ­Ý³Í ¿ñ ׳٭÷ÇÝ: öá­ÕÁ Ýñ³Ý ÃáõÛÉ ã¿ñ ï³­ÉÇë Ù³ñ¹ ¹³é­Ý³É: Àݭó­ÝáõÙ ¿ñ ï³­ñ»ñ­ùÇ Ï³­Ùáù, »­é³Ý­¹Çó Ùdzݭ·³­Ù³ÛÝ ½áõñÏ ¿ñ ¨ áã ÙÇ ëϽµáõÝù ãáõ­Ý»ñ: ²ÛÝ ³­Ù»­ÝÁ, ÇÝã ÷á­ÕÇ ßÝáñ­ÑÇí ѻ߭ïáõí۳ٵ ïñíáõÙ ¿ñ, ã¿ñ µËáõÙ Ýñ³ Ý»ñ­ùÇÝ å³­Ñ³Ýç­ÙáõÝ­ ùÇó, ÇÝã­å»ë ¹³ ëá­íá­ñ³­µ³ñ ÉÇ­ÝáõÙ ¿ Ù³ñ¹­Ï³Ýó Ùáï: ä»­ï»ñ­µáõñ·­Û³Ý Ë×áõ­Õáõ íñ³ ·ïÝíáÕ Çñ ë»­÷³­Ï³Ý ï³­ÝÁ »­ñ»­ÏáõÛíݻñ ¿ñ ϳ½­Ù³­Ï»ñ­åáõÙ` ͳ˭뻭Éáí 3000 áë­ÏÇ éáõµ­

Ø. ê³ñÛ³Ý, Ð. سÝóßÛ³ÝÇ ¹ÇÙ³ÝϳñÁ, 1915 Ã.

ÉÇ, ÷á­Ë³­ñ»ÝÝ ëﳭݳ­Éáí ÙdzÛÝ Ó³ÝÓ­ñáõÛà ¨ áõ­Ý³Û­ÝáõíÛáõÝ: Üñ³ ïáõÝ »­Ï³Í ѳ­ñáõëï ³é¨ïñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÁ, ³­é³ï ÑÛáõ­ñ³­ëÇ­ ñáõíÛáõ­ÝÇó Ñ»­ïá, ÁÙ­µáßË­ÝáõÙ ¿ÇÝ ³ÛÝ­åÇ­ëÇ í³­Û»Éù­Ý»ñ, á­ñáÝù ϳ­ñáÕ ¿ÇÝ ëï³­Ý³É ·Ç­ß»­ñ³­ÛÇÝ é»ë­ïá­ñ³Ý­Ý»­ñáõÙ áõ ϳë­Ï³­Í»­ÉÇ ÑÛáõ­ñ³­Ýáó­Ý»­ñáõÙ: ²Û¹­åÇ­ëÇ »­ñ»­Ïá­Ý»­ñÇÝ, áñ­å»ë §¹»­ë»ñï¦, ï³Ý­ï»­ñÁ ÑÛáõ­ñ»­ñÇÝ óáõ­ó³¹­ñáõÙ ¿ñ Ø³Ý­Ã³ß¨Ç Ý³í­Ã³­Ñ³Ý­ù»­ñÇ Ù³­ëÇÝ ÷³ë­ï³­í³­í»­ ñ³·­ñ³­Ï³Ý ýÇÉÙ: (¿ç 175-177)

¶º­ìàð¶ زܭ²ޭڲÜò ¶­¨áñ­·Á ²É. سݭó߭۳ݭóÇ §³­Ù»­Ý³­·³Õï­Ý³·ñ­í³Í¦ áñ­¹ÇÝ ¿: Üñ³ ³­Ýáõ­ÝÁ áã ÙÇ Ñ³Û­Ï³­Ï³Ý ³Õµ­Ûáõ­ñáõÙ »ñµ¨¿ ã»Ù ѳݭ¹Ç­ å»É ¨ ÉéáõíÛáõÝ å³Ñ­å³­Ý»­Éáõ å³ï­×³é­Ý»ñÝ ³­é³Û­ëûñ ¹Åí³ñ ¿ µ³­ó³ï­ñ»É: êïÇå­í³Í ¹Ç­Ù»­óÇ Ñ³­Ù³­ó³Ý­óÇ û·­Ýáõí۳­ÝÁ ¨ ѳÛï­Ý³­µ»­ñ»­óÇ ÙÇ ÑÇ­ß³­ï³­ÏáõÙ, á­ñÁ ϳë­Ï³­ÍÇ ï»­ÕÇù ãÇ ï³­ÉÇë: §´³¹­Ù³¨Ç ³ñ­ËÇ­íÇ ÷³ë­ï³Ãխû­ñÇ Ñ³­Ù³­Ó³ÛÝ, 1916Ã. Ñáõ­ ÝÇ­ëÇÝ Çë­Ï³­Ï³Ý å»­ï³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹³­Ï³Ý ´³¹­Ù³¨Á, ·»­Ý»­ñ³É-ɻۭ ﻭݳÝï Îáõé­Éá­íÁ ¨ ¶»áñ­·Ç ²­É»ù­ë³Ý¹­ñá­íÇã سݭóߨÁ ϳ½­ Ù³­Ï»ñ­åáõÙ »Ý µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ` ê»­Ùǭ峭ɳ­ïÇÝëÏ ù³­Õ³­ùÇó ÙÇÝ㨠àõ­É³Ý-¸³­µ³ í³Ûñ (ØáÝ­Õá­Édz­ÛÇ ë³Ñ­Ù³Ý) »ñ­Ï³­ Ãáõ­ÕÇ Ï³­éáõ­ó»­Éáõ áõ ß³­Ñ³­·áñ­Í»­Éáõ ѳ­Ù³ñ: ¸»é¨ë 1914Ã. ´³¹­Ù³¨ÇÝ áõ Îáõé­Éá­íÇÝ ÃáõÛÉ ¿ñ ïñí»É ßÇ­ ݳ­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý ßáõñç ݳ­Ë³­å³ï­ñ³ë­ï³­Ï³Ý ³ß­Ë³­ï³Ýù­Ý»ñ ϳ­ ï³­ñ»É, ÇëÏ ³ÛÅÙ` 1916-ÇÝ, ÑÇß­Û³É ³Ý­ÓÇÝù ëÏëáõÙ »Ý ½µ³Õ­í»É ÏáÝ­ó»­ëdz ëﳭݳ­Éáí ¨ ѳ­Ù³­Ó³Û­ÝáõíÛáõÝ­Ý»ñ »Ý ϳ­Û³ó­ÝáõÙ µ³Ý­Ï»­ñÇ áõ Ó»é­Ý³ñ­Ï³­ï»­ñ»­ñÇ Ñ»ï` ³ÝÑ­ñ³­Å»ßï ϳ­åÇ­ï³É ѳۭ óۭû­Éáõ áõÕ­Õáõí۳ٵ: Àëï ´³¹­Ù³¨Ç ݳ­Ë³·­ÍÇ, »ñ­Ï³Ã­·Ç­ÍÁ ï»­Õ³­Ù³ë»­ñÇó Ù»ÏÝ ¿ñ íÇí˳­ñÇ ïñ³Ýë­ÙáÝ­Õá­É³­Ï³Ý »ñ­Ï³­Ãáõ­Õáõ, á­ñÇ ÏáÝ­ó»­ëÇ³Ý ¿É ¿ÇÝ Ý³­Ë³­ï»­ëáõÙ ëï³­Ý³É Îáõé­ÉáíÝ áõ ´³¹­Ù³¨Á: ²Û¹ ÝáõÛÝ Å³­Ù³­Ý³Ï, 1916Ã. Ñáõ­ÉÇ­ëÇÝ, ´³¹­Ù³¨Á ÝáõÛÝ Îáõé­ Éá­íÇ Ñ»ï Ùß³­ÏáõÙ ¿ Ù»Ï ³ÛÉ Ý³­Ë³­·ÇÍ` ϳ½­Ù³­Ï»ñ­å»É éáõë-ѳۭ ϳ­Ï³Ý µ³Å­Ý»­ïÇ­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ` ѳ­Õáñ­¹³Ï­óáõÃ­Û³Ý áõ­ÕÇ­ Ý»ñ ϳ­éáõ­ó»­Éáõ ¨ ²Ý¹ñ­Ïáí­Ï³­ëÇ áõ Ýñ³Ý ë³Ñ­Ù³­Ý³­ÏÇó, Ñ»Ýó Ýáñ éáõ­ë³­Ï³Ý ½áñ­ù»­ñÇ ÏáÕ­ÙÇó ·ñ³í­í³Í Âáõñ­ù³­Ñ³­Û³ë­ï³­ÝÇ ï³­ñ³Íù­Ý»­ñÇ µÝ³­Ï³Ý ѳñë­ïáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ ß³­Ñ³­·áñ­Í»­Éáõ Ýå³­ ï³­Ïáí: ¶Ç­ï»­Ý³­Éáí ´³¹­Ù³¨Ç Ù»­ù»­Ý³­ÛáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ, ϳ­ñ»­ÉÇ ¿ ѳë­Ï³­ Ý³É è³ë­åáõ­ïÇ­ÝÇÝ ·ñ³Í Ýñ³ ݳ­Ù³­ÏÇ Ç­Ù³ë­ïÁ: 1916Ã. ÑáÏ­ï»Ù­ µ»­ñÇ 8-ÇÝ ïÇ­µ»Ã­Û³Ý µÅÇß­ÏÁ è³ë­åáõ­ïÇ­ÝÇÝ ËݹñáõÙ ¿ ³­ç³Ï­ó»É ÇÝã-áñ Ó»é­Ý³ñ­ÏÇ ³é­ÃÇí áõ ·ñáõÙ. §êá­íá­ñ³­Ï³Ý ׳­Ý³­å³ñÑ­Ý»­ ñáí ÝÙ³Ý ·áñ­Í»­ñÇ Ç­ñ³­Ï³­Ý³ó­Ù³Ý ѳ­Ù³ñ »ñ­Ï³­ñ³ï¨ ų­Ù³­Ý³Ï ¿ 峭ѳݭçíáõÙ, ³Û­ÝÇÝã ¹³ ³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃ­Û³Ý Ï³ñ¨á­ñ³­·áõÛÝ ×ÛáõÕÝ ¿: ¸ñ³ ë»­÷³­Ï³­Ý³­ï»­ñÁ ѳ­í³­ïáõÙ ¿ ÇÝÓ áõ ·»­Ý»­ñ³É Îáõé­Éá­íÇÝ` ³­é³­ç³ñ­Ï»­Éáí 50.000 éáõµ­ÉÇ, »­Ã» ·áñ­ÍÁ ·ÉáõË µ»ñ­íÇ: Ø»Ýù Ññ³­Å³ñ­í»­óÇÝù ÷á­ÕÇ ¹Ç­Ù³ó ³Û¹ ·áñÍÝ ³­Ý»É,

µ³Ûó Ýñ³Ý ³­ë³­óÇÝù, áñ ϳ­ñáÕ »Ýù Ëݹñ»É Ó»½ ·áñÍÝ áõÕ­Õ»É ×Çßï ׳­Ý³­å³ñ­Ñáí, ù³Ý­½Ç ³Û¹ ·áñÍÝ ³ñ­¹³ñ ¿ ¨ 峭ѳݭçáõÙ ¿, áñ ݳ­Ë³­ñ³ñ­Ý»ñÝ Ç­Ù³­Ý³Ý, áñ ϳۭë»ñ ³ã­ùÁ íñ³Ý ¿¦: ²Û¹ å³ï­ ׳­éáí ´³¹­Ù³¨Ý­ áõ Îáõé­Éá­íÁ è³ë­åáõ­ïÇ­ÝÇÝ ËݹñáõÙ »Ý §Ç­ñ»Ý ѳÛï­ÝÇ ×³­Ý³­å³ñÑ­Ý»­ñáí¦ ·áñ­ÍÁ ѳëó­Ý»É ó³­ñÇÝ, áñ­å»ë­½Ç ݳ ÷á­Ë³Ý­óÇ Ü³­Ë³­ñ³ñ­Ý»­ñÇ Ëáñ­Ñáõñ¹: ä³ñ½ ¿, áñ Ýßí³Í Ó»é­Ý³ñ­ÏáõÃ­Û³Ý µ³Å­Ý»­ï»­ñ»­ñÇ Ù»ç ÏÉÇ­ Ý»ÇÝ ´³¹­Ù³¨Ý­ áõ Îáõé­Éá­íÁ: ܳ­Ù³­ÏáõÙ Ýñ³Ýù è³ë­åáõ­ïÇ­ÝÇÝ ³Ï­Ý³ñ­ÏáõÙ ¿ÇÝ, áñ ݳ ·áñ­ÍÁ ·ÉáõË µ»­ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ ϳ­ñáÕ ¿ ëï³­Ý³É 50 ѳ­½³ñ éáõµ­ÉÇ Ï³­ß³éù¦1: öáñ­Ó»Ýù ѳë­Ï³­Ý³É ³Ûë ß³­ñ³¹­ñ³Ý­ùÁ: ܳË, áí­ù»±ñ­ ¿ÇÝ ´³¹­Ù³¨Ý­áõ Îáõé­Éá­íÁ: ij٭볭ñ³Ý ´³¹­Ù³Ý (18511920) ÍÝí»É ¿ ²­·ÇÝ­Û³Ý ï³­÷³ë­ ﳭݳ­ÛÇÝ ¹áõ­Ù³­ÛÇ î³µ­ï³­Ý³Û áõ­Éáõ­ëáõÙ, µáõñ­Û³Ã ³­Ý³ë­Ý³­å³­ÑÇ µ³½­Ù³Ý­¹³Ù ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùáõÙ: àë­Ï» Ù»­¹³­Éáí ³­í³ñ­ï»­Éáí Æñ­Ïáõïë­ÏÇ ·Ç٭ݳ­½Ç³Ý, ݳ 1871Ã. ·³­ÉÇë ¿ ä»­ï»ñ­µáõñ·, ÁÝ­¹áõ­ÝáõÙ áõÕ­Õ³­ ÷³­éáõíÛáõÝ, Ïáã­íáõÙ äÛáïñ ²­É»ù­ ë³Ý¹­ñá­íÇã ´³¹­Ù³¨ áõ ·»­ñ³­ ½³Ý­óáõí۳ٵ ³­í³ñ­ïáõÙ ä»­ï»ñ­ µáõñ­·Ç ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇ ³ñ¨»­É³­ ·Ç­ï³­Ï³Ý ý³­ÏáõÉ­ï»­ïÁ, ³­å³` µÅßϳ­íÇ­ñ³­Ñ³­ï³­Ï³Ý ³­Ï³­¹»­ÙdzÝ: 1875-ÇÝ Í³­é³­ÛáõÃ­Û³Ý ¿ ³Ýó­ÝáõÙ ³ñï­·áñͭݳ­Ë³­ñ³­ñáõÃ­Û³Ý ³­ëdz­Ï³Ý ¹»­å³ñ­ï³­Ù»Ý­ ïáõÙ ¨ û·­ï³­·áñ­Í»­Éáí ѳ­×³­Ë³­ÏÇ áõÕ¨á­ñáõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ âÇ­Ý³ë­ ï³Ý, ØáÝ­Õá­Édz, îÇ­µ»Ã` Ëá­ñ³ó­ÝáõÙ ·Ç­ï»­ÉÇù­Ý»­ñÁ ïÇ­µ»Ã­Û³Ý µÅßÏáõÃ­Û³Ý ³ë­å³­ñ»­½áõÙ, ³­å³ ëÏëáõÙ ½µ³Õ­í»É µÅßÏáõí۳ٵ áõ Ù»Í Åá­Õáíñ­¹³­Ï³­ÝáõíÛáõÝ í³­Û»­ÉáõÙ. µáõ­ÅáõÙ ¿ ÜÇ­Ïá­É³Û II-Ç áõ ¶. è³ë­åáõ­ïÇ­ÝÇ ÁÝ­ï³­ÝÇ­ùÇ ³Ý­¹³Ù­Ý»­ñÇ, ݳ­Ë³­ñ³ñ­Ý»­ñÇ, 峭ɳ­ ﳭϳݭݻ­ñÇ, Ùï³­íá­ñ³­Ï³Ý­Ý»­ñÇ: ´ñáϭѳáõ­½Ç ¨ ¾ý­ñá­ÝÇ Ñ³Ý­ ñ³­·Ç­ï³­ñ³­ÝáõÙ Ýñ³ Ù³­ëÇÝ ·ñí³Í ¿. §´áõ­ÅáõÙ ¿ µá­Éáñ ÑÇ­í³Ý­ ¹áõíÛáõÝ­Ý»­ñÁ` Çñ å³ï­ñ³ë­ï³Í ÇÝã-áñ ѳ­ïáõÏ ¹»­Õ³Ý­Ûáõ­Ã»­ñáí áõ Ëá­ï³­µáõÛ­ë»­ñáí. ãݳ­Û³Í µÅÇßÏ­Ý»­ñÇ Í³Õ­ñ³Ý­ùÇÝ` ´³¹­Ù³¨ÇÝ »Ý ³Û­ó»­ÉáõÙ íÇí˳­ñÇ ù³­Ý³­Ïáõí۳ٵ ÑÇ­í³Ý¹­Ý»ñ¦: Æë­Ï³­Ï³Ý å»­ï³­Ï³Ý ËáñÑñ­¹³­Ï³Ý, ų­é³Ý­·³­Ï³Ý ³½Ý­í³­ Ï³Ý ´³¹­Ù³¨Á ïÇ­µ»­Ã»­ñ»­ÝÇó óñ·­Ù³­ÝáõÙ ¿ §âÅáõ¹-ßǦ ïñ³Ï­ 1 В. Семенников, Целитель империи, http://www.mirobretshikh.narod.ru/ot/Kolpakidi_okkult_forces_USSR.htm

ï³­ïÁ, ä»­ï»ñ­µáõñ­·Ç ѳ­Ù³É­ë³­ñ³­ÝÇ ³ñ¨»­É³­·Ç­ïáõÃ­Û³Ý ý³­ ÏáõÉ­ï»­ïáõÙ ë³Ñ­Ù³­ÝáõÙ »ñ­Ïáõ Ïñó­Ãá­ß³Ï` µáõñ­Û³Ã­Ý»­ñÇ Ñ³­ Ù³ñ, ÑÇÙ­ÝáõÙ ë»­÷³­Ï³Ý ·Ç٭ݳ­½Ç³, áõñ ëá­íá­ñáõÙ ¿ÇÝ µáõñ­Û³Ã å³­ï³­ÝÇ­Ý»­ñÁ: ´³¹­Ù³¨Á ½áõ­·³­Ñ»­é³­µ³ñ ½µ³Õ­íáõÙ ¿ ݳ¨ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõí۳ٵ. ²Ý¹ñ­µ³Û­Ï³­ÉáõÙ ÑÇÙ­ÝáõÙ ¿ §ä. ². ´³¹­Ù³¨ ¨ ÁÝÏ.¦, §²­é³­çÇÝ ²Ý¹ñ­µ³Û­Ï³É­Û³Ý É»é­Ý³ñ¹­Ûáõ­Ý³­µ»­ñ³­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ ñ³Ï­óáõíÛáõݦ ýÇñ­Ù³­Ý»­ñÁ` áë­Ïáõ ѳݭù»­ñÁ ß³­Ñ³­·áñ­Í»­Éáõ Ýå³­ ï³­Ïáí: ¶»­Ý»­ñ³É-ɻۭﻭݳÝï ä³­í»É ¶ñÇ­ ·áñ¨Çã Îáõé­Éá­íÁ (1860-1923) »­Õ»É ¿ñ Îáõñë­ÏÇ ÷á˭ݳ­Ñ³Ý­·³­å»­ïÁ, ÎǨÇ, ØÇÝë­ÏÇ Ý³­Ñ³Ý­·³­å»­ïÁ, Ý»ñ­ùÇÝ ·áñ­ Í»­ñÇ Ý³­Ë³­ñ³­ñÇ ï»­Õ³­Ï³­ÉÁ, í³­ñ»É µ³½­Ù³­ÃÇí áë­ïǭϳ­Ý³­Ï³Ý å³ß­ïáÝ­ Ý»ñ áõ... µáõÅ­í»É ´³¹­Ù³¨Ç Ùáï: ²­Ñ³ ³Ûë »ñ­Ïáõ ³Ý­Ó³Ýó Ñ»ï ¿ñ ¶­¨áñ· سݭó߭۳ݭóÁ ÷áñ­Ó»É ÇÝã-áñ ïÝï»­ë³­Ï³Ý ·áñ­Íáõ­Ý»áõíÛáõÝ Í³­í³­É»É ¨ ³Ý­·³Ù éáõë-ѳۭϳ­Ï³Ý ÁÝ­Ï»­ñáõíÛáõÝ ëï»Õ­Í»É` ²ñ¨ÙïÛ³Ý Ð³­Û³ë­ï³­ÝáõÙ µÇ½­Ý»ë í³­ñ»­Éáõ ѳ­Ù³ñ... г­í»­É»Ù, áñ 1926Ã., ö³­ñÇ­½áõÙ, ݳ µÝ³Ï­íáõÙ ¿ñ Singer ÷á­Õá­óÇ ÃÇí 35 ѳë­ó»áõÙ1:

àð¸ÆܺðÆ Ð²ì²ø²Î²Ü ´²ðºð²ðàôÂÚàôÜÀ 1912Ã. ²É. سÝóßÛ³ÝóÇ áñ¹ÇÝ»ñÁ ϳï³ñ»óÇÝ Ñ»­ï¨Û³É ÝíÇñ³ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÁ.

- ÂÇýÉÇëÇ Ñ³Ûáó Ðñ³ï³ñ³Ïã³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõ­ÃÛ³ÝÁ` 10 ѳ½. é.

- ÂÇýÉÇëÇ ¶³Û³ÝÛ³Ý ûñÇáñ¹³ó ¹åñáóÇÝ` 8000 é.

- ÂÇýÉÇëÇ ÙÛáõë µáÉáñ ѳÛáó ÍË³Ï³Ý ¹åñáó­Ý»ñÇÝ` 1000-³Ï³Ý é.£ êáõɹ³ÛÇ (²Ë³Éù³É³ùÇ ·³õ³é) ¹åñáóÇÝ Ø³Ýó߻³Ý »Õµ³ÛñÝ»ñÁ ÝáõÇñáõÙ »Ý 1000 é., ÝáÛÝù³Ý ݳ¨ ìɳ¹Çϳíϳ½Ç ¹åñáóÇÝ, áñÇ Ñ³Ù³ñ ß³ï ï»ÕÇÝ µáÕáùáõÙ ¿ ê³éÇÏ»³Ý ù³Ñ³Ý³Ý, ³é³ñÏ»Éáí, ÿ ìɳ¹Çϳíϳ½Á ѳñáõëï ¿, ϳ­ñáÕ ¿ ÇÝùÝ ¿É å³Ñ»É Çñ ¹åñáóÁ, ³õ»ÉÇ É³õ ¿ ³Û¹ ·áõÙ³ñÁ ïñáõ¿ñ ÙÇ ³õ»ÉÇ Ë»Õ× ¹åñáóÇ:

²ëáõÙ »Ý, áñ سÝó߻³Ý »Õµ³ÛñÝ»ñÁ, Ç ÛÇß³­ï³Ï Çñ»Ýó Ñûñ, í×é»É »Ý ÑÇÙÝ»É §´³ñÓñ ï³ñ­ñ³­Ï³Ý ¹åñáó¦` Û³ïϳóÝ»Éáí 50.000 éáõµÉÇ:

Ö³­Ï³­ï³·­ñ³­Ï³Ý Ç­ñ³­¹³ñ­ÓáõíÛáõÝ­Ý»­ñÇ ³ñ¹ÛáõÝ­ùáõÙ ²É. سÝó߭۳ݭóÇ Å³­é³Ý·­Ý»ñÁ ûÉ-ûÉ, µ³­Å³Ý-µ³­Å³Ý »­Õ³Ý áõ Ñ³É­í»­óÇÝ Å³Ù³­Ý³­ÏÇ Í³É­ù»­ñáõÙ

1 üñ³Ýë³Ñ³Û ï³ñ»·Çñù (ѳëó»Ý»ñÇ µ³ÅÇÝ), ö³ñǽ, 1926 Ã.

§ÐáíÇï¦, 1913, Ã. 25

²Èºøê²Ü¸ð ºì ȺìàÜ Ø²Ü²ÞÚ²ÜòܺðÆÜ ÜìÆðì²Ì ºð²ÄÞî²Î²Ü êîºÔ̲¶àðÌàôÂÚàôÜܺð ²ßáõÕ ä³ÛÍ³é¿ ¶àìºêî, Æ ìºð²Ú ¶ºð²ä²îÆô ². زܲ޺²ÜÆ (1895 Ã.) Øáõ˳ٵ³½

λóó»ë, áí ¹áõ Ñ³Û ÇßË³Ý ÙÇßï µ³ñ»·áñÍáõÃÇõÝáí, ´³Ëïáí, »ñç³ÝÏáõÃÇõÝáí, Ñéã³Ï³õáñ ³ÝáõÝáí: ²ß˳ñÑáõÙ ÇÝã ³ñ³ñ³Í, áñ ÉëáõÙ ¿ ³Ýáõݹ, úñÑÝáõÙ »Ý Ï»³Ýù Ù³ÕûÉáí, ·áíáõÙ »Ý µÝáõÃÇõݹ, ¶áíáõÙ »Ý, ݳٳݳõ³Ý¹, ѳÛñ»Ý³ëÇñáõÃÇõݹ, ²é³ï³Ó»éÝ ÉÇݻɹ, ³Õù³ï³ó û·ÝáõÃÇõݹ, ´³ñ»Ù³ÕûÝù ²ñ³ñãÇó` ã÷áËáõÇ ¹ñáõÃÇõݹ, àñ ÙÇßï û·Ý»ë ¹áõ Ù³ñ¹Ï³Ýó ùá Éáõñç ¹³ïáÕáõÃÇõÝáí: λóó»ë ¨ ³ÛÉÝ... ´³Ëïáí ¨ ³ÛÉÝ... ÖßÙ³ñÇï ³½·³ë¿ñ »ë ¨ áã ÙdzÏáÕÙ³ÝÇ, гÛáõÃÇõÝÁ ׳ÝãáÕ, Ð³Û ³½·áõû³Ý åÇï³ÝÇ, ÞÝáñѳÉÇ ¨ µ³ñÇ, ·áí³ë³ÝùÇ ³ñųÝÇ, ø»½ å¿ë µ³ñÇ Çß˳ÝÝ»ñ ß³ï áõݻݳÝù »ñ³ÝÇ, àñ û·ÝáõÙ »ë ÿ° Ë»Õ×Ç, ÿ° Ãßáõ³é ѳñ¨³ÝÇ, ¿° ûï³ñÇ ùá ³½ÝÇõ ßñç³Ñ³Û»óáõÃÇõÝáí: λóó»ë ¨ ³ÛÉÝ... ´³Ëïáí ¨ ³ÛÉÝ...

¶»Õ»óÏáõû³Ùµ ·»Õ»óÇÏ Úáíë¿÷ÇÝ Ñ³Ù»Ù³ï »ë. àÕç ³ß˳ñÑÇÝ Û³ÛïÝÇ ¿, áñ Û³ïáõÏ å³Û³½³ï »ë, ̳·áõÙáí Çß˳ݳ½Ý ³Ý³ñ³ï »ë ³ñÇõÝáí: λóó»ë ¨ ³ÛÉÝ... ´³Ëïáí ¨ ³ÛÉÝ... ø»½ å¿ë Ù³ñ¹³ëÇñ³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñáí ٻͳó³Í, ø»½ å¿ë ³½·³ëÇñ³Ï³Ý Ñá·áí ¹³ëïdzñ³Ïáõ³Í, ø»½ å¿ë û·ÝáÕ Ù³ñ¹Ïáõû³Ý, ù»½ å¿ë µ³ñÇ, áÕáñÙ³Í, ø»½ ÏÁ׳ñáõÇ ù»½ ÝÙ³Ý ³ÝÏ»ÕÍ, ÁÝïÇñ ³ñ³ñ³Í. àõñ»ÙÝ, å³ñï³Ï³Ý »Ù ì³ñß³Ùë µ³½Ï³ï³ñ³Í, λ³Ýù Ù³ÕÿÉáõ ù»½ ѳٳñ ÇÙ »ñ·»óáÕáõÃÇõÝáí: λóó»ë ¨ ³ÛÉÝ... ´³Ëïáí ¨ ³ÛÉÝ...1

¸áõ µ³ñÇ ûñÇÝ³Ï »ë, ÇÝãå¿ë áñ Ý߳ݳÏáõÇë, ²ÛÝå¿ë ¿É µ³ñÇ áñ¹Çù, µ³ñÇ ·»ñ¹³ëï³Ý áõÝÇë. ØÇßï ϳٳ㿠ÃßݳÙÇÝ, »Ã¿ ³ËáÛ»³Ý áõÝÇë, àñáíÑ»ï¨ öñÏãÇ å¿ë ï¿ñ áõ å³Ñ³å³Ý áõÝÇë. гÛñ ²µñ³Ñ³ÙÇ ÝÙ³Ý ÉÇ, ³é³ï ë»Õ³Ý áõÝÇë, ì³Û»ÉáõÙ »ë ë»Õ³Ý¹ ß³ñáõÝ³Ï µ³½ÙáõÃÇõÝáí: λóó»ë ¨ ³ÛÉÝ... ´³Ëïáí ¨ ³ÛÉÝ... ÎáíϳëÇ Ù¿ç ³Ýáõ³ÝÇ, »ñ¨»ÉÇ, ÙÇ Ñ³ï »ë, àñáíÑ»ï¨ Ù³ñ¹Ïáõû³Ý å³ÛÙ³ÝÇ Ù¿ç ѳëï³ï »ë. Ê»Éùáí ·ÇïáõÝ ¨ µ³ñÇ, µÝáõÃÇõÝáí ³ÝÑ³ï »ë,

²ßáõÕ ä³Ûͳé¿Ç (ì³ñß³Ù îñ¹³ï»³Ýó) »ñ·»ñÁ, ³é³çÇÝ Ñ³ïáñ, ÂÇýÉÇë, 1895Ã., ¿ç 72-73

²É. ¨ È. سÝóßÛ³ÝóÝ»ñÇÝ ÝíÇñí³Í »ñ³Åßï³Ï³Ý ëï»Õͳ·áñÍáõ­ÃÛáõÝÝ»ñÁ ëáõÛÝ ÅáÕáí³ÍáõÛáõÙ Áݹ·ñÏ»Éáõ ËݹñáõÙ ³Ý·Ý³Ñ³ï»ÉÇ û·ÝáõÃÛáõÝ ¿ óáõó³­ µ»ñ»É г۳ëï³ÝÇ ²½·³ÛÇÝ ·ñ³¹³ñ³ÝÇ µ³½Ù³í³ëï³Ï ³ß˳ïáÕ ïÇÏÇÝ Î³ñÇÝ» гñáÛ³ÝÁ:

§ÐàìÆô¦ (1900 Ã.) ÊáëùÁª êÙµ³ï ޳ѳ½Ç½Û³ÝÇ ê³ñÇ Ñáí³ÝÇ, ï»ñ¨Ç ßñßÛáõÝ, îËáõñ ϳñϳã, ³ÕµÛáõñÇ ß³ãÛáõÝ, г׻ÉÇ ¹ÇñùÇ ½ÙñáõËï ϳݳãáí, ØÇ ëù³Ýã»ÉÇ ·»Õ»óÏáõÃÛáõÝáí ÙÇßï ³ëáõÙ »Ý ù»½. à¯í ¹áõ ³Ýó³íáñ, á¯í ÇÝùݳѳí³Ý ¸áõ ׳ݳå³ñÑáñ¹. ÆÝãá±õ ã»ë ·³ÉÇë ³Ûë ѳ½³ñ³íáñ ´³ñáõÃÛ³Ý ÉÇÝ»É Ù³ëݳÏÇó, Ïóáñ¹: ²Ñ³ ÑáíïÇó ÙÇ ù³Õóñ ù³ÙÇ ´»ñáõÙ ¿ ÛáõñÛ³Ý Ñ»ï ³ÝÝß³Ý Ó³ÛÝ»ñ, È³í ³Ï³Ýç ¹Çñ ¹áõ ²ÛÝ Ë³ßݳñ³ÍÇ ¹áõ¹áõÏÇ »ñ·Á: ºÏ»É ¿ ·Çß»ñ, γÝãáõÙ ¿ ·³éÝ»ñ, гݷã»É ˳ջñÇó ºí å³ïëå³ñí»É å³ï³éáÕ ·³ÛÉ»ñÇó:

ºñ³ÅßïáõÃÛáõÝÁª سϳñ ì³ñ¹ÇÏÛ³ÝÇ

§ÐáíÇõ¦ -1

§ÐáíÇõ¦ -2

§ÐáíÇõ¦ -3

§ÐáíÇõ¦ -4

§Üàð úðúð¦ (1901Ã.) ÊáëùÁ ¨ »ñ³ÅßïáõÃÛáõÝÁ` ¶ñÇ·áñ ¶³Éý³Û³ÝÇ Ðñ³ï³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ï³½ÙÇÝ` Ñ»ï¨Û³É ýñ³Ýë»ñ»Ý ÁÝͳ۳·ÇñÁ.

A Monsieur Alexandre Mantacheff.

Le protecteur de l’Art Arménién dédié par l’Auteur (§ä³ñáÝ ²É»ùë³Ý¹ñ سÝó߻ýÇÝ` Ñ³Û ³ñí»ëïÇ Ñáí³Ý³íáñÇÝ, ÓáÝáõÙ ¿ Ñ»ÕÇݳÏÁ¦)

îñïáõÙ, ïËáõñ, ó³õ³·ÇÝ ¨ ³Ýï¿ñáõÝã, ì³Ë¿Ý ÃÙñ³Í ÏÁ ùÝ³Ý³ë ³ÝïñïáõÝç, ²ñÃÝóÇñ, ³ñ¹, ų٠¿ ÏÁéõáÛ ³Ù»ÝÇ, γñÙÇñ ·³½³ÝÝ ³ñÇõÝǹ ¿ ͳñ³õÇ: òáõñï¿Ý ë³é³Í, ù³Õó¿Ý Ù³ñ³Í, áõųëå³é, ¶Çß»ñ óáñ»Ï ÏÁ å³Õ³ïÇë í³Ûñ³µ³ñ, ÆÝãáõ± Ïáõ ɳë, ¹³ñÓáõñ ³ãù»ñ¹ ûï³ñ¿Ý, ÆÝãáõ± Ïáõ ɳë, ËÇëï í³ï ¿ ݳ, õ’³Ýûñ¿Ý: ÈÁë¿ ÇÝÓ, ³ñ¹, ¹³¹ñ»óáõñ ɳóÁ¹ áõ Ïéáõ»ñ, ºÕµáñÁ¹ ³ñÇõÝÝ ³ñï³ëáõùáí ÙÇ åÁÕÍ»ñ, ìñ¿ÅÇÝ ¹³Ý³ÏÝ ³é áõ ·Ý³ ¹áõ ѳٳñÓ³Ï, ²ëïáõ³ÍÝ Ð³Ûáó åÇïÇ ï³Û ù»½ Û³ÕóݳÏ: ¶²Â, Ø. ´³µ³Û³ÝÇ ý., 531

¶³Éý³Û³Ý ¶ñÇ·áñ (1876, ´ñáõë³-1949) - ÏáÙåá½Çïáñ: êáíáñ»É ¿ ÍÝݹ³í³ÛñáõÙ, ³å³ Î.äáÉëÇ Î»ÝïñáÝ³Ï³Ý í³ñųñ³ÝáõÙ: 1895Ã. Ù»ÏÝ»É ¿ üñ³Ýëdz áõ »ñ³Åßï³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛáõÝ ëï³ó»É ö³ñǽáõÙ: ²Û¹ ï³ñÇÝ»ñÇó Ññ³ï³ñ³Ï»É ¿ »ñ³Åßï³Ï³Ý ÙÇ ß³ñù ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñ: 1904-1905ÃÃ. ö³ñǽáõÙ ÉáõÛë ¿ ÁÝÍ³Û»É §ÎéáõÝϦ »ñ³Åßï³Ï³Ý ѳݹ»ëÁ: ¶ñ»É ¿ ÙÇ ß³ñù »ñ·»ñ, ûå»ñ»ï, ù³ÛÉ»ñ·»ñ: лﳷ³ÛáõÙ Ù»ÏÝ»É ¿ Î.äáÉÇë, ³å³ 1913-ÇÝ` ²ØÜ, áõñ ϳ½Ù»É ¿ »ñ·ã³ËÙµ»ñ, ½µ³Õí»É Ù³Ýϳí³ñÅ³Ï³Ý ³ß˳ï³Ýùáí: лÕÇÝ³Ï ¿ ë÷Ûáõéùáõ٠ɳÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ ·ï³Í ÙÇ ß³ñù ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ:

§Üáñ ûñûñ¦ -1

§Üáñ ûñûñ¦ -2

§Üáñ ûñûñ¦ -3

Ô³½³ñáë ù³Ñ. Úáíë¿÷»³Ýó ²è²æ (1912 Ã.) àÕµáõÙ »Ýù ù»½, Ù»¯Í µ³ñ»ñ³ñ, àñ í³Õ³Å³Ù óé³Ù»óÇñ, êɳݳÉáí ¹¿åÇ »ñÏÇÝù` гÛÇÝ ëáõ·Ç Ù¿ç ÃáÕ»óÇñ: гÛÇ Ã³ëǵ, ѳÛÇ å³ïÇõ øá ëñïǹ Ù¿ç ¹ñûßÙ»óÇñ, ²½·Ç¹ ѳٳñ ·Çß»ñ ¨ ïÇõ ²ñß³ÉáÛëÇ óûÉù»ñ ÃáÕÇñ: Ð³Û å³ï³ÝÇù ͳñ³õ áõëÙ³Ý` àõÕ³ñÏ»óÇñ Ïñóñ³ÝÝ»ñ, àñ Ýñ³Ýóáí Ï»³Ýù ëï³Ý³Ý гÛáó Ëáå³Ý ³ñï»ñ, ¹³ßï»ñ: ¶»Õ³ñáõ»ëïÇ ³Ýßáõù ï³×³ñ Ø»ñà ÷³ÛÉáõÙ ¿ñ ¨ Ù»ñà ٳñáõÙ, Ð³Û ¹»ñ³ë³Ý ³ÝïáõÝ, ³Ý׳ñ, êáí³Í, ͳñ³õ ÙÇßï ó÷³éáõÙ: ´³Ûó ùá ïáõ³Í ³é³ï ÉáõÙ³Ý Üáñ ßáõÝã, Ýáñ Ï»³Ýù, Ñá·Ç ïáõÇÝ: Ð³Û »ñ³ÅÇßï ¨ Ù»ñ ·áõë³Ý â»°Ý Ùáé³Ý³É ù»½ µÝ³õÇÝ:

§Üáñ ûñûñ¦ -4

êáË³Ï Ð³Û³ëï³ÝÇ: ²½·³ÛÇÝ Édzϳï³ñ »ñ·³ñ³Ý, ´³ùáõ, 1912Ã., ¿ç 242-243

§Øàôð²òÆÎ ÎÆܦ (éáÙ³Ýë) ÜáõÇñíáõÙ ¿ ȨáÝ Ø³Ýó߻³ÝÇÝ

ÊáëùÁ` è³÷³Û»É ä³ïϳÝÛ³ÝÇ ºñ³ÅßïáõÃÛáõÝÁ` гÏáµ ä³ñáݵ»ÏÛ³ÝÇ òáõñï ¿ ûñÁ, ÓÇõÝ ¿ ·³ÉÇë ê¨ ³Ùå»ñ¿Ý ë³ëïϳ·ÇÝ, ºÏ»Õ»óáõ ¹é³Ý Ï³Ý·Ý³Í ²ÕûÃáõÙ ¿ ÙÇ Ë»Õ× ÏÇÝ: ÐÇÝ Ñ³É³íÁ ã¿ å³ßïå³ÝáõÙ Ê»Õ×Ç Ù³ñÙÇÝ óñï¿Ý, Ò»éÁ Ó·³Í, ݳ Ùáõñ³Éáí ÊݹñáõÙ ¿ ѳó, ËݹñáõÙ ¿ ѳó: ²Ù³éÁ, ÓÙ»éÁ ݳ ·³ÉÇë ¿ ʳñ˳÷»Éáí, å³ï»å³ï, ¸é³ÝÁ ß»Ùù ëáõñµ ï³×³ñÇÝ ²ëïí³Í³Ùáñ ³Ý³ñ³ï: ÎáÛñ ¿ ³ãûù »ÕáõÏ Ýáñ³, ÈáÛë áõ ³ñ¨ ã¿ ï»ëÝáõÙ, ²Ë, ·Ã³ó»ù Ýáñ³ í»ñ³Û, àÕáñÙáõÃÇõÝ, áÕáñÙáõÃÇõÝ, áÕáñÙáõÃÇõÝ ¿ ËݹñáõÙ: ¸áõù ·Çï»±ù áí ¿ñ »Õ»É Âßáõ³é³Ï³ÝÁ` ³Ûë ³Õù³ï ÏÇÝ, àñÇ ¹»Ùù ˳Ùñ³Í ¿, ¼³½ñ»ÉÇ ¿ Ù³ñÙÇÝ: ê³ Ã³ïñáÝÇ ÙÇ Ññ³ßù ¿ñ, ø³Õ³ù³óáó ëÇñ»ÉÇÝ, سñ¹ ãϳñ, áñ ã½Ù³ÛÉ¿ñ ¸áñ³ Ó³ÛÝÇÝ, ¹áñ³ Ó³ÛÝÇÝ:

ºñÇï³ë³ñ¹ù ¨ Í»ñù, ϳݳÛù, Ø¿Ï Ååï³Éáí, Ù»Ï É³Éáí, ²åß³Í ¿ÇÝ ¹áñ³ ËáëùÇÝ, ¸ÇÙ³ó ·»ÕÇÝ Ý³Û»Éáí: ²Ë, ù³ÝÇ ëÇÝ ³Ýáõß »ñ³½ ¸³ Çñ Ï»³ÝùáõÙÁ ïáõ³Í ϳÛ, ²Ë, ³ÛÅÙ ï»ë»ù, Ó»éùÁ Ó·³Í àÕáñÙáõÃÇõÝ, áÕáñÙáõÃÇõÝ, áÕáñÙáõÃÇõÝ ¿ ËݹñáõÙ:

§Øáõñ³óÇÏ ÏÇݦ -1

§Øáõñ³óÇÏ ÏÇݦ -2

§Øáõñ³óÇÏ ÏÇݦ -3

²Ô´ÚàôðܺðÆ ò²ÜÎ ¶²Â, Ð. Ø. ý., 514 ¶²Â, Ø. Â. ý., 514 ¶²Â, ä. ä. ý., 547 ¶²Â, ´. Ü. ý., II-151 ¶²Â, Ø. ´. ý., 531 ²ÉåûÛ³×»³Ý ²., ä³ïÙáõÃÇõÝ Ñ³Û Î»ë³ñÇáÛ, γÑÇñ», 1937Ã. ²Ý³ÝáõÝ ¸., èáõë³Ñ³Û»ñÇ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ XIX ¹³ñáõÙ (1800-1870), Ñï. ², ÂÇýÉÇë, 1916Ã. ²Ý³ÝáõÝ ¸., èáõë³Ñ³Û»ñÇ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ (1870-1900), Ñï. ´, ¾çÙdzÍÇÝ, 1922Ã. ²ßáõÕ ä³Ûͳé¿Ç (ì³ñß³Ù îñ¹³ï»³Ýó) »ñ·»ñÁ, ³é³çÇÝ Ñ³ïáñ, ÂÇýÉÇë, 1895Ã. ¶³Éáõëï ê³ñ·Çë ÎÇõÉå¿ÝÏ»³Ý. Ù³ñ¹Á »õ Çñ ·áñÍÁ, ÈÇë³µáÝ, 1999Ã. ¸³¹³Û³Ý Ê., гۻñÁ ¨ ´³ùáõÝ. 1850-³Ï³Ý ÃÃ. – 1920Ã., º., 2006Ã. ºñÇóÛ³Ý ¶., Ðáõß»ñ êï»÷³Ý Þ³ÑáõÙÛ³ÝÇ ÏÛ³ÝùÇó, º., 1966Ã. »á¹ÇÏ, ²Ù¿ÝáõÝ ï³ñ»óáÛóÁ – 1925, ìÇ»Ýݳ, 1925Ã. Âáñáë»³Ý ¶., êáõñµ ÚáíѳÝÝ¿ë-ØÏñïÇã ö³ñÇ½Ç Ù³Ûñ ï³×³ñÁ, ö³ñǽ, 1994Ã. Æß˳ÝÛ³Ý ´., ìÇ׳ϳ·ñ³Ï³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÇõÝ ³Ý¹ñÏáíÏ³ë»³Ý ÅáÕáíáõñ¹­ Ý»ñÇ, ´³ùáõ, 1919Ã. È»á, ²ÝóÛ³ÉÇó, º., 2009Ã. È¿á, ºñ»ëݳٻ³Ï гÛáó µ³ñ»·áñÍ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõû³Ý ÎáíϳëáõÙ. 1881-1911, ÂÇýÉÇë, 1911Ã. Ô³½³ñÛ³Ý è., ÎáÙÇï³ë, Ù³ï»Ý³·Çï³Ï³Ý ÅáÕáí³Íáõ, º., 2009Ã. سݹ³ÏáõÝÇ ¶., àëÏÇ-µ³ñ»Ï³Ù Ñ³Û ÁÝï³Ý»³ó, ÂÇýÉÇë, 1912Ã. Øáõñ³¹Û³Ý ä., ÐÇÝ ÂÇýÉÇëÇ Ñ³Ûáó »Ï»Õ»óÇÝ»ñÁ. áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝ ¨ ³ÕµÛáõñ­ Ý»ñ, ê. ¾çÙdzÍÇÝ, 2009Ã. Þ»ñÙ³½³Ý»³Ý ¶., ÜÇõûñ ³½·³ÛÇÝ å³ïÙáõû³Ý ѳٳñ£ ºñ»õ»ÉÇ Ñ³Ûϳ½áõÝù Ç ä³ñëϳëï³Ý, èáëïáí, 1890Ã. ÞÇñí³Ý½³¹», ºñÏ»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ ï³ëÁ ѳïáñáí, Ñï. VIII, º., 1961Ã. ê³ÝÃñáëÛ³Ý Ø., Ü»ñëÇëÛ³Ý ¹åñáóÇ å³ïÙáõÃÛáõÝ, º., 1981Ã. ê»ñáµ»³Ý Ø., سÝã¿ë¹ñÇ Ñ³Û ·³ÕáõÃÁ, ´áëïáÝ, 1911Ã. êáË³Ï Ð³Û³ëï³ÝÇ£ ²½·³ÛÇÝ Édzϳï³ñ »ñ·³ñ³Ý, ´³ùáõ, 1912Ã. ì³ñ³Ý¹Û³Ý Ø., Ð. Ú. ¸³ßݳÏóáõû³Ý å³ïÙáõÃÇõÝ, º., 1992Ã. øñÇßãÛ³Ý Ø., ²ÝÙ³ñ ϳÝûÕ, º., 1969Ã. üñ³Ýë³Ñ³Û ï³ñ»·Çñù, ö³ñǽ, 1926Ã. §²½³ï Ëûëù¦, 1901, ï»ïñ 1, 2 §²Ëáõñ»³Ý¦, 30 ³åñÇÉÇ 1911Ã. §²ñ³ñ³ï¦, 1896, Ã. 4 §²ñ³ñ³ï¦, 1909, ÃÃ. 7-8, 12 §Èñ³µ»ñ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñǦ, 1966, Ã. 12 §ÐáíÇõ¦, 1908, ÃÃ. 8, 20 §ÐáíÇõ¦, 1909, ÃÃ. 4, 40, 47 §ÐáíÇï¦, 1911, ÃÃ. 1, 11, 15, 17, 18, 22, 24, 47 §ÐáíÇï¦, 1912, ÃÃ. 11, 25, 34, 35 §ÐáíÇï¦, 1913, ÃÃ. 15, 25, 38 §ÐáíÇï¦, 1914, ÃÃ. 10, 12, 17, 18, 22, 36

§ÐáíÇï¦, 1915, ÃÃ. 15, 50 §ÐáíÇï¦, 1916, ÃÃ. 20, 49 §ÐáíÇï¦, 1917, Ã. 4 §Ðáñǽáݦ, 20, 21 ³åñÇÉÇ 1911Ã. §Ø߳Ϧ, 27 ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 1909Ã., 20, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 28, 29, 30 ³åñÇÉÇ, 1 Ù³ÛÇëÇ 1911Ã. §Øáõñצ, 1904, Ã. 11 §êáõñѳݹ³Ï¦, 21, 23, 30 ³åñÇÉÇ, 1 Ù³ÛÇëÇ 1911Ã. §î³ñ³½¦, 1898, ÃÃ. 39, 47 §î³ñ³½¦, 1899, Ã. 48 §î³ñ³½¦, 1902, Ã. 8 §î³ñ³½¦, 1911, Ã. 7-8 §î³ñ³½¦, 1914, Ã. 9 §öáñÓ¦, 1875, Ã. 5 Вейденбаум Е., Путеводитель по Кавказу, 1888г. Дадаян Х., Армяне и Баку. 1850-ые гг. – 1920г., Е., 2007г. Дорошевич В., Безвременье, М., 1905г. Дорошевич В., А. И. Манташев, «Баку», 28 апреля 1911г. Зив В., Иностранные капиталы в русской нефтяной промышленности, Пгр., 1916г. Кавказский календарь на 1874 год, Тифлис, 1873г. Монополистический капитал в нефтяной промышленности России (1883-1914). Документы и материалы, М.-Л., 1961г. Обзор Бакинской нефтяной промышленности за 1896 год, Баку, 1897г. Обзор Бакинской нефтяной промышленности за 1904 год, т. I, Баку, 1905г. Обзор Бакинской нефтяной промышленности за два года национализации 1920-1922 (б. м. и г.) Русские биржевые ценности 1914-15г., Пгр., 1915г. Сарьян М., Из моей жизни, М., 1990г. Сборник сведений о Кавказе, т. II, Тифлис, 1872г. Сборник сведений о Кавказе, т. VII, Тифлис, 1880г. Сборник статистических сведений о русской и американской нефтяной промышлен­ ности, Баку, 1890г. Толстой А., Эмигранты, рассказы и повести, полн. собр. соч., т. VI, М., 1948г. Устав нефтепромышленного и торгового общества «А. И. Манташев и КО», СПб, 1899г. «Баку», 28, 30 апреля 1911г. §Тифлисский листок¦, 21, 22, 23 апреля 1911г. http://marxdisk.narod.ru/blagos.htm http://www.armtimes.com/19448 http://www.nshanag.net/2009/06/5.html http://www.fedy-diary.ru/html/102010/20102010-04e.html http://www.eanc.net/EANC/library/ http://regiment.ru/Lib/B/27/1.htm http://abvgd-auto.narod.ru/Slovo/Rolls_Rois_Rolls_Royce_.htm http://belrussia.ru/page-id-408.html http://amiad.ucoz.ru http://www.mirobretshikh.narod.ru/ot/Kolpakidi_okkult_forces_USSR.htm

´àì²Ü¸²ÎàôÂÚàôÜ ²Úòºø²ðî ...................................................................................................3 ². Ð. زܲÞÚ²ÜòÆ ´²ðºð²ðàôÂÚ²Ü Ð²Ø²Ð²ì²ø ò²ÜÎ ......................5 ʲâ²îàô𠸲¸²Ú²Ü, «АЙМАНТ» ............................................................9 ̲ÜಶðàôÂÚàôÜܺð . ..........................................................27 ¶²Èàôêî Þºðز¼²ÜÚ²Ü, Êàêðàì-Ê²Ü ì²ÈÆ Ô²ÚÂز¼Ú²Üò, زβÜì²ÜÚ²È ÞÆð, ²ÚêÆÜøÜ` ²èÚàôÌ ...................................30 ö²êî²ÂÔºð ............................................................................................34 ²è²øºÈ ê²ðàôʲÜ, ²Èºøê²Ü¸ð زܲÞÚ²Üò. ØºÌ ì²Ö²è²Î²ÜÀ ºì ´²ðº¶àðÌÀ . ..........................................35 ̲ÜಶðàôÂÚàôÜܺð . ..........................................................87 ö²êî²ÂàôÔ ............................................................................................91 ²È. زܲÞÚ²ÜòÆ ´²ðºð²ðàÆÂÚ²Ü àôÔÆÜ . ........................................92 ö²êî²ÂàôÔ ............................................................................................94 ²È. زܲÞÚ²ÜòÆ ´²ðºð²ðÚ²Èܺð ....................................................104 ÎàØÆî²ê ...................................................................................104 êîºö²Ü Þ²ÐàôØÚ²Ü ................................................................106 ÞÆðì²Ü¼²¸º ............................................................................109 ¶²Èàôêî ¶ÚàôÈ´ºÜÎÚ²Ü . ........................................................ 110

²Èºøê²Ü¸ð زܲÞÚ²Üò ÐàôÞ²¶ðàôÂÚàôÜܺð, Ðð²ä²ð²ÎàôØܺð, ö²êî²ÂÔºð γ½ÙáÕ ¨ ͳÝáó·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ÕÇݳϪ ʳã³ïáõñ ¸³¹³Û³Ý

¶ñùÇ Ó¨³íáñáõÙÁª ¶³·ÇÏ êáõùdzëÛ³ÝÇ Ê³ã³ïáõñ ¸³¹³Û³ÝÇ êñµ³·ñÇ㪠سÛñ³Ýáõß ¸³Ý»ÕÛ³Ý ¾ç³¹ñáõÙÁª ì³Ññ³Ù سÝáõë³çÛ³ÝÇ

²È. زܲÞÚ²ÜòÀ ºì ø²Ô²ø²Î²ÜàôÂÚàôÜÀ . .................................... 113 ìÈ²ê ¸àðàÞºìÆâ, ². Æ. زܲ޺ì . ....................................... 114 Ðð²ä²ð²ÎàôØܺð ²È. زܲÞÚ²ÜòÆ àÔæàôÂÚ²Ü úðàø ................... 117 îƶð²Ü ²ðöƲðº²Ü, ÎàìÎ²êº²Ü ÚÆÞ²î²Îܺð¾ê ............... 117 ìÈ²ê ¸àðàÞºìÆâ, زܲ޺ì²ä²îàôØ . ................................ 118 ºðì²Ü¸ úîÚ²ÜÀ ²È. زܲÞÚ²ÜòÆ Ø²êÆÜ ..........................120 궲øðàÜÆÎàÜ ........................................................................................123 ´ºÜÆÎ ì²ð¸²äºî îºð-¸²ÜƺÈÚ²ÜÆ ¸²Ø´²Ü²Î²ÜÀ ............130 ²È. زܲÞÚ²ÜòÆ Ø²ÐÆò кîà ............................................................133 ̲ÜಶðàôÂÚàôÜܺð ...........................................................146 ²È. زܲÞÚ²ÜòÆ ÀÜî²ÜÆøÀ ...............................................................147 ¸²ðÚ² ²Èºøê²Ü¸ðÆ Ø²Ü²ÞÚ²Üò .........................................147 ȺìàÜ Ø²Ü²ÞÚ²Üò ................................................................152 ÐàìвÜܺê زܲÞÚ²Üò ......................................................163 Ðàìêºö زܲÞÚ²Üò .............................................................164 ¶ºìàð¶ زܲÞÚ²Üò .............................................................166 àð¸ÆܺðÆ Ð²ì²ø²Î²Ü ´²ðºð²ðàôÂÚàôÜÀ ..........................167 ²Èºøê²Ü¸ð ºì ȺìàÜ Ø²Ü²ÞÚ²ÜòܺðÆÜ ÜìÆðì²Ì ºð²ÄÞî²Î²Ü êîºÔ̲¶àðÌàôÂÚàôÜܺð . ............168 ²ÞàôÔ ä²Ú̲è¾, ¶àìºêî, Æ ìºð²Ú ¶ºð²ä²îÆô ². زܲ޺²ÜÆ .......................................................................168 §ÐàìÆô¦ ...................................................................................169 §Üàð úðúð¦ ..............................................................................172 Ô²¼²ðàê ø²Ð. Úàìê¾öº²Üò, ²è²æ . .......................................175 §Øàôð²òÆÎ ÎÆܦ .....................................................................176 ²Ô´ÚàôðܺðÆ ò²ÜÎ ..............................................................................179

îå³·ñí³Í ¿ §¶²êäðÆÜî¦ êäÀ ïå³·ñ³ï³ÝÁ © ´áÉáñ Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ å³ïϳÝáõÙ »Ý Ê.¸³¹³Û³ÝÇÝ, 2011 ¶ñùÇ µáÉáñ ûñÇݳÏÝ»ñÁ ϳ½ÙáÕÇ ÏáÕÙÇó ѳٳñ³Ï³Éí³Í »Ý

²Èºøê²Ü¸ð زܲÞÚ²Üò

²Èºøê²Ü¸ð زܲÞÚ²Üò

²ÛëåÇëÇ ÅáÕáí³Íáõ å³ïñ³ëï»Éáõ ѳٳñ å»ïù ¿ ÉÇÝ»É 60 ï³ñ»Ï³Ý, ùÇã ùÝ»É, ÙáõÃÁ·»ïÇÝ ³ñÃݳݳÉ, »ñϳñ Ùï³Í»É áõ ùÇã ·ñ»É£ ´³Ûó ¹³ 㿠ϳñ¨áñ, ³°ÛÉ Ùï³ï³ÝçáõÃÛáõÝ áõݻ٣ î³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõ٠ѳñÛáõñ³íáñ Ñá¹í³ÍÝ»ñ »Ù Ññ³å³ñ³Ï»É áõ Ù»Ï ï³ëÝÛ³Ï ·ñù»ñ ·ñ»É µ³½Ù³ÃÇí Ñ³Û Ï³åÇï³ÉÇëï-µ³ñ»ñ³ñÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, ¨ ³Ù»Ý ³Ý·³Ù ÙÇ ³Ý»ñ¨áõÛÃ, ³Ýßáß³÷»ÉÇ Ñá·¨áñ Ï³å ¿ñ ëï»ÕÍíáõÙ ³Û¹ Ù³ñ¹Ï³Ýó áõ ÇÙ ÙÇ稣 ²É»ùë³Ý¹ñ سÝóßÛ³ÝóÇ å³ñ³·³ÛáõÙ ³ÛÉ µ³Ý ϳï³ñí»ó` ÅáÕáí³ÍáõÇ íñ³ ³ß˳ï»ÉÇë ³Û¹åÇëÇ Ï³å ã³é³ç³ó³í£ ØÇ·áõó», ÇÝÓ ³Û¹å»ë ¿É ãѳçáÕí»ó ÁÙµéÝ»É Ýñ³ áÕç Ù»ÍáõÃÛáõÝÁ£ ÆÝùÁ ÃáõÛÉ ãïí»ó... ÐÇñ³íÇ, ³ÝÑݳñ ¿ ëå³é»É ³Ýëå³é»ÉÇÝ, Áݹ·ñÏ»É ³ÝÁݹ·ñÏ»ÉÇÝ, Ù»ÏÝ»É ³ÝÙ»ÏÝ»ÉÇÝ£ ʳã³ïáõñ ¸²¸²Ú²Ü